Ισότητα και αξιοκρατία στις

προσλήψεις στο δημόσιο


Ιφιγένεια Καμτσίδου
Αναπλ. καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Α.Π.Θ.
Πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας
Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης
Η πρόσβαση στα δημόσια αξιώματα

Μια υπόθεση συνταγματικού ενδιαφέροντος
που συνδέεται καταρχάς με την δημοκρατική
αρχή:
Ενταγμένη στο άρθρο 4 Συντ. η ρύθμιση που
επιτάσσει μόνον οι Έλληνες να έχουν
πρόσβαση στα δημόσια αξιώματα, εκτός από
τις εξαιρέσεις που εισάγονται με ειδικούς
νόμους, έχει διπλή κανονιστική φορά.
Επιτάσσει:
 Την ίση πρόσβαση όλων των
ελλήνων στις δημόσιες λειτουργίες

Τον αποκλεισμό όσων δεν είναι
Έλληνες από τις δημόσιες λειτουργίες
 Η ιστορική διάσταση

Η ρύθμιση συναντάται για πρώτη
φορά στο Συντ. 1844 «Μόνοι δε οι
πολίται έλληνες γίνονται δεκτοί εις όλα
τα δημόσια επαγγέλματα»
Που ενσωματώνει μια αντίληψη για
την δημοκρατία και την δημόσια
διοίκηση
Οι γριές των σκοτωμένων διακονεύουν…. .
Όσοι αγωνισταί μείναν οι περισσότεροι
νηστικοί και δυστυχισμένοι, μην
υποφέροντας την δυστυχία πάνε λησταί
και τους πιάνει η δικαιοσύνη, βάνει την
τζελατίνα και τους κόβει, και γεμάτες οι
φυλακές του κράτους… τους αδικούνε και
χάθηκαν, το άνθος της Πατρίδος.
Δια τους αγωνιστάς και χήρες κι ορφανά
και δια εκείνους που θυσίασαν το ιδικό
τους εις τον αγώνα της πατρίδος, δεν έχει
ψωμί η πατρίδα, δι’ αυτούς όλους είναι
φτωχή, και δια τον Αρμασμπέρη έχει,
οπούρθε ψωργιασμένος κόντης, κι έφυγε μ’
ένα μιλιούνι τάλαρα, κι αγόρασε εις την
πατρίδα του έναν τόπον, και τον έβγαλε
«Ελλάς» και μουτζώνει εμάς τους ανοήτους
Έλληνες. Που είναι οι καλύτερες γες, που
είναι τα εργαστήρια των Τούρκων και
σπίτια, που είναι τα  περιβόλια και οι
σταφιδότοποι; Ποιος τάχει παρμένα;
Μια πρόδρομη αντίληψη για την αποστολή της
δημόσιας διοίκησης με σύγχρονες προεκτάσεις

 Ανταπόδοση της πατρίδας, αλλά και έλεγχος των δημόσιων
πραγμάτων: πόσο ελεύθεροι είναι οι έλληνες όταν την διοίκηση
στελεχώνουν οι προστάτιδες δυνάμεις; Ο στρατηγός και οι φίλοι
του δεν αποσκοπούσαν σε υλικές απολαβές και μόνον
 Σε μια περίοδο που κρατούσε η άποψη ότι η ΔΔ ήταν απλώς
εκτελεστής του νόμου, αναγνωρίζεται η συμμετοχή της δδ στην
διαχείριση της εξουσίας;
 Ο ρόλος του ΣτΕ στην συντακτική διαδικασία 1843-1844 και το
νόημα της διάταξης
 Έτσι, η συνταγματική πρόβλεψη της ίσης πρόσβασης ενσωματώνει
εξαρχής την αρχή της αξιοκρατίας και συνδέει στενά κράτος
δικαίου και δημοκρατία
 Η πρόσβαση στην δημόσια διοίκηση συνάρτηση των
βασικών χαρακτηριστικών του πολιτεύματος


 Οι συνταγματικοί κανόνες και η πρακτική
εξαθλίωσης των δ.υ.
 Από την πλατεία Κλαυθμώνος στην μονιμότητα
(άρθρο 101 Συντ. 1911) και τις εξαιρέσεις της. Οι
μετακλητοί υπάλληλοι δεν αποτελούν σύγχρονη
ιδιαιτερότητα
 Από την μονιμότητα στο μετεμφυλιακό κράτος: ο
αποκλεισμός των ηττημένων και οι προσωπικές
επιλογές των κυβερνώντων
Όταν δεν λειτουργούν οι δημοκρατικοί θεσμοί, οι εγγυήσεις
που περιβάλλουν την δδ ατωνούν και η επιλογή των στελεχών
της καθίσταται προσωπική υπόθεση των κυβερνώντων


Η χωλή λειτουργία της δημοκρατίας και η καθυποταγή
της δημόσιας διοίκησης όχι απλώς στις κομματικές
στοχεύσεις καθεμιάς παράταξης, αλλά και στις
προσωπικές επιδιώξεις των εκάστοτε φορέων της
εξουσίας.
 Η ΙΙΙη Ελληνική δημοκρατία

 Η συνέχεια: οι αρχές της ίσης πρόσβασης και της
μονιμότητας
 Η συμπλήρωση: το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης
της προσωπικότητας και συμμετοχής στην
οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου
 Η τομή : α) η δυνατότητα υιοθέτησης θετικών μέτρων
για την άρση των υφιστάμενων κοινωνικών
ανισοτήτων, ιδίως σε βάρος των γυναικών (αρ. 116
Συντ.) β) Η υπαγωγή των προσλήψεων στον έλεγχο
ανεξάρτητης αρχής (αρ. 107 Συντ.)
Η ομαλή λειτουργία των κοινοβουλευτικών θεσμών αναγκαία
αλλά όχι επαρκής συνθήκη για την δημοκρατική στελέχωση
των δ.υ.


 Σύνταγμα και κομματικό σύστημα: η
«μονιμοποίηση» των συνεργατών των βουλευτών και
των κομμάτων (ν. 1943/1991)
 Η αναζήτηση ειδικών εγγυήσεων
 Το ΑΣΕΠ και η αποκομματικοποίηση του κράτους.
Η λειτουργία της ανεξάρτητης αρχής ενισχύει τις
διαδικαστικές εγγυήσεις που περιβάλλουν το
σύστημα προσλήψεων στο Δημόσιο, αλλά μαρτυρά
και την επικράτηση μιας συγκεκριμένης αντίληψης
της ισότητας
 Η ΑΑ και ο σεβασμός
των θεμελιωδών
 αρχών
 Η θεσμοθέτηση του ΑΣΕΠ επιβλήθηκε ως εγγύηση
τήρησης «των συνταγματικών αρχών της ισότητας
και της αξιοκρατίας και ειδικότερα της ελεύθερης
πρόσβασης και σταδιοδρομίας κάθε έλληνα πολίτη
στις δημόσιες θέσεις κατά τον λόγο της προσωπικής
του αξίας και ικανότητας» αλλά και της αρχής της
διαφάνειας και του κράτους δικαίου (ΣτΕ 3672/2014,
3237/2015)
Η ίση πρόσβαση στις δημόσιες λειτουργίες
είναι απλώς μια ισότητα ευκαιριών;

 Η ιστορική ερμηνεία
 Η συστηματική ερμηνεία : η ειδική ρύθμιση (άρθρο 55
Συντ.), για την επιλογή των πολιτικών αντιπροσώπων και
 οι προβλέψεις του άρθρου 103 Συντ. Η θεσμοθέτηση των
οργανικών θέσεων και η νομοθετική πρόβλεψη των
προσόντων που απαιτούνται για την κατάληψή τους
 Η κρίση για την κατάληψη της θέσης σέβεται την αρχή της
ισότητας όταν τα προβλεπόμενα προσόντα προσδιορίζονται
με απρόσωπο, αντικειμενικό τρόπο, όταν στοχεύουν στην
επιλογή στελεχών τόσο με ικανότητες επαγγελματικές, όσο
και εμφορούμενο από κοινωνικές και δημοκρατικές αξίες
 Ο νομοθέτης προσδιορίζει τα
απαιτούμενα προσόντα

 Με βάση τις ανάγκες οργάνωσης των υπηρεσιών του
κράτους
 Μπορεί να εισάγει κωλύματα διορισμού ακόμη και
να προβλέπει ειδικό κατά φύλο κώλυμα (π.χ. την μη
εκπλήρωση της υποχρέωσης ολοκλήρωσης της
στρατιωτικής θητείας ΣτΕ 2061/2006),
 Όμως προσόντα και κωλύματα πρέπει να συνδέονται
με την φύση της υπηρεσίας και την εύρυθμη
λειτουργία της ( η αγαμία των στρατιωτικών (ΣτΕ
ΠΕ 85/2008 και το θρήσκευμα των εκπαιδευτικών)
 Η απαγόρευση διακρίσεων ως
ειδικότερη έκφανση της αρχής
της ίσης 
πρόσβασης
 Μια έμφυλη νομολογία
 Α) πλήρης απαγόρευση των διακρίσεων με βάση το φύλο
(αποκλεισμός γυναικών από ΥΠΑ Στε 3217/1977 αδ., από σώμα
ειδικών φρουρών ΣτΕ 1323/2016), στελέχωση δακτυλογράφων
από γυναίκες (ΣτΕ 3018/2014)
 Οι ποσοστώσεις σε βάρος των γυναικών: αποκλίσεις
επιτρέπονται μόνον εφόσον προβλέπονται από ειδική διάταξη ,
δικαιολογούνται από αποχρώντες λόγους και είναι πρόσφορες
και αναγκαίες για την επιτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού.
Αντισυνταγματικές οι ποσοστώσεις για την εισαγωγή στις
Αστυνομικές Σχολές (ΣτΕ 1917/1998), αλλά συνταγματικές μετά
την εξειδίκευση των καθηκόντων στον νόμο (ΣτΕ 622/2004)
 Όταν η διάκριση δεν είναι
ορατή;

 Οι έμμεσες διακρίσεις αντιμετωπίζονται με
δυσπιστία από την νομολογία που ταλαντεύεται
 Συνταγματική η πρόβλεψη ενιαίου και για τα 2
φύλα όριο ύψους για την εισαγωγή στις σχολές της
ΕΛΑΣ (ΣτΕ 1247/2008) αντισυνταγματική η μη
πρόβλεψη αναβολής των αθλητικών εξετάσεων λόγω
εγκυμοσύνης
Η αξιολόγηση της αξίας

 Νέα συστήματα πρόσληψης και εξέλιξης των
υπαλλήλων, που αποσκοπούν στην ουσιαστικότερη
αξιολόγηση των υποψηφίων
 Οι κίνδυνοι και οι απαντήσεις της νομολογίας
 Η υποχρεωτική σύνταξη πρακτικού προφορικής
συνέντευξης (ΣτΕ 3052/2009, 4835/2014)
 Η υποχρέωση ειδικής αιτιολογίας σε όλες τις
περιπτώσεις επιλογής Προϊσταμένων (ΣτΕ 2789/2009)
η συνταγματικότητα του συστήματος επιλογής
εκπαιδευτικών με διαγωνισμό.
Και οι κοινωνικές ανισότητες;

 Το άρθρο 116 παρ. 2 πριν και μετά την αναθεώρησή του
 Η υποχρεωτική συμμετοχή των γυναικών στα
υπηρεσιακά συμβούλια τουλάχιστον σε ποσοστό 1/3, η
νομολογιακή επικύρωση της συνταγματικότητας και οι
δυσκολίες της πράξης.
 Τα κατάλοιπα του παρελθόντος: ειδική μεταχείριση
κατηγοριών ομογενών, αλλά και «τυφλότητα» του
νόμου απέναντι σε πολίτες που βρίσκονται σε δυσμενή
θέση. Η πρόταση για θέσπιση ποσοστού υπέρ των
μουσουλμανοπαίδων κατά την εισαγωγή στην ΕΣΔΔΑ.
 Η αρχή της ίσης
πρόσβασης στην εποχή
του γενικού
ανταγωνισμού

Ο κίνδυνος πρόσδεσης σε μια ριζική
ισότητα ευκαιριών και ο φόβος ανάπτυξης
μετανεωτερικών ηθικιστικών αντιλήψεων