Arama-Kurtarma Çalışanlarında Travma

Sonrası Stres
Belirtileri ve Travma Sonrası Büyüme

Hande Karaduman
Psikoloji Bölümü
İstanbul Ticaret Üniversitesi
03.05.2016
 Giriş
 Bu makale ikincil travmatik stres- dolaylı travma konusunu ele almaktadır. Travma
sonrası stres tepkileri yalnızca stresöre doğrudan maruz kalan kişilerde
görülmemektedir. Olayı yaşamadan tanıklık etmek, o olayı yaşamış kişiden yaşananları
dinlemek ya da o olayın haberini duymak bile bireyde farklı düzeylerde anksiyete
yaratabilir. (DSM IV-APA, 2000; Eriksson, Vande Kemp, Gorsuch, Hoke ve Foy, 2001;
Johnsen, Eid, Lovstad ve Michelson, 1997; Rosenthal, 2000; Weiss, Marmar, Meizler
ve Ronfeldt, 1995). Doğrudan maruz kalınmadığı için bu durum dolaylı travma ya da
ikincil travmatik stres terimleri ile ifade edilmektedir. (Collins ve Long, 2003; Jenkins
ve Baird, 2002; Jones, 1985).
 Bu araştırmada travmaya maruz kalmaya en yakın olan grubun arama-kurtarma
çalışanları olduğu savunulmaktadır. Nedeni olarak olaya ve etkilerine direk ve her
zaman maruz kalma, yaralı ya da cansız bedenlerle ilgili çalışmalar yapma
durumlarında kalmaları gösterilmiştir. (Fullerton ve ark., 2004).
 Giriş
 Konu ile ilgili araştırmalar acil durum çalışanları ile yapıldığında deneyimli
çalışanların dolaylı travma yaşama olasılığının deneyimi olmayanlara göre daha
fazla bulunduğu görülmüştür (örneğin, Barton, Blanchard ve Hickling,1996;
Breslau, Davis, Andreski ve Peterson 1991; Fullerton ve arkadafllar›, 2004).
Deneyim dışında diğer bir değişken olan travma öyküsü ile ilgili yapılmış
araştırmalarda ise geçmiş yaşantıda travma öyküsüne sahip olmanın dolaylı
travma için bir risk faktörü olduğu sonucuna ulaşılımıştır (Marmar, Weiss,
Metzler ve Delucchi, 1996; Brewin, Andrews ve Valentine, 2000). Eğitim düzeyi
değişkeni ile ilgili yapılmış çalışmalar düşük eğitime sahip olan kişilerin ikincil
travmatik stres tepkileri gösterdiğini bulmuştur (Green, Grace ve Glesser, 1985).
Aynı şekilde başa çıkma becerilerinin de travma sonrası belirtilerinde etkisinin
olduğu bulunmuştur (Green ve ark., 1985).
 Kaynakça

 Yilmaz, B., & Sahin, N. H. (2007). Arama-Kurtarma

Çalisanlarinda Travma Sonrasi Stres Belirtileri ve
Travma Sonrasi Büyüme. Türk Psikoloji Dergisi,
22(59), 119.
Makalenin Konusu, Amacı ve Önemi
 Makalenin konusu ve amacı arama-kurtarma çalışanlarında travmatik olayın
ardından gelişen sürecin anlaşılması ve bilgi edinilmesidir.
 Bu çalışmada diğer araştırmalardan farklı olarak travma sonrası stres
belirtileriyle birlikte travma sonrası büyüme birlikte ele alınmıştır. Bu
farklılığın süreci hem pozitif hem negatif sonuçlarıyla ele alma konusunda ve
tüm değişkenlerin birbirleriyle ilişkisine bakılması konusunda önemli olduğu
araştırmacılar tarafından düşünülmektedir.
 Türkiye’de travma ile ilgili çalışmalar Marmara depreminden sonra artmaya
başlamış olsa da dolaylı travma konusuyla ilgili yapılan çalışmaların sınırlı
sayıda olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle bu araştırmanın travmatik olaylar
sonrası yardım çalışmaları ve devamında yaşanan süreçler konusunda katkı
sağlayacağı düşünülmüştür (Yılmaz ve Şahin, 2007).
Araştırma Soruları

 Arama-kurtarma çalışanlarında yaş, eğitim düzeyi ve medeni durum

gibi “demografik değişkenler” ve görev süresi, arama-kurtarma
görevine gitme sayısı ve daha önceki travma yaşantısı gibi “deneyime
ilişkin değişkenlerin (maruziyet değişkenleri)” travma sonrası stres
belirtileri ve travma sonrası büyüme ile nasıl bir ilişkisi vardır?
 Arama-kurtarma çalışanlarında travma sonrası stres belirtilerini
yordayan değişkenler nelerdir?
 Arama-kurtarma çalısanlarında travma sonrası büyümeyi yordayan
değişkenler nelerdir?
Yöntem
Örneklem
 Araştırmanın örneklemini 399 profesyonel arama-kurtarma çalışanı
oluşturmaktadır. 5 farklı ilden katılan çalışanlaın yaş aralığı 20-54 arası değişim
göstermektedir ve yaş ortalaması 32.66 dır. (S = 4.50). Katılımcılar yalnızca
erkeklerden oluşmaktadır. Katılımcıların %2’si okur yazar, %2’si ilkokul
mezunu, %10’u ortokul mezunu %53.6’sı lise mezunu ve %40.4’ü üniversite
mezunudur. 10 katılımcı eğitim durumu sorusuna cevap vermemiştir. Çalışma
süresi ortalamasının 5.4 yıl (S = 3.20); arama-kurtarma görevine gitme sayısı
ortalamasının ise 11.22 kez (S = 12.01) olduğu araştırmacıların sordukları
sorulardan anlaşılmıştır. Çalışmaya katılan arama-kurtarma çalışanlarının 289’u
(% 72.4) yaklaşık olarak ayda birden daha az; 59’u (% 14.8) ayda bir kez; 38’i
(% 9.5) ayda iki kez; 12’si (% 3.3) ise haftada bir kez bir arama-kurtarma
müdahalesinde görev aldıklarını bildirmişlerdir.
 Yöntem
Veri Toplama Araçları

 Bu çalışmada veri toplama araçları olarak Kişisel ve Mesleki Bilgi

Formu, Dünyaya İlişkin Varsayımlar Ölçeği (Janoff ve Bulman, 1989),
Stresle Başaçıkma Ölçeği (Folkmn ve Lazarus), Öfke Belirtileri Ölçeği
(Balkaya, 2000), Travma Sonrası Stres Belirtileri Ölçeği (Şahin, Batıgün
ve Yılmaz, 2001), Kısa Semptom Envanteri (Derogatis, 1992) ve Travma
Sonrası Büyüme Ölçeği (Tedeschi ve Calhoun, 1996) kullanılmıştır.
 Bulgular
 Yapılan 3x3x2 varyans analizi sonucunda, travma sonrası stres belirtileri üzerinde eğitim (F1,379 =
7.89, p<.01) ve medeni durumun (F1,379 = 6.58, p<.01) temel etkisi ve eğitim-medeni durum ortak
etkisi (F1,379 = 6.31, p<.05) olduğu bulunmuştur; travma sonrası büyüme üzerinde ise bu
değişkenlerden herhangi birinin temel ya da ortak etkisi bulunmamıştır (Yılmaz ve Şahin, 2007).
 Bulgular

 Yapılan 3x3x2 varyans analizi

sonucunda, hem travma sonrası stres
belirtileri hem de travma sonrası
büyüme üzerinde önceki travmanın
temel etkisi bulunmuştur (sırasıyla,
F1,380 = 7.82, p<.01; F1,379 = 6.77,
p<.01) (Yılmaz ve Şahin, 2007).
 Bulgular

 Travma sonrası stres belirtilerini yordayan

altı değişkenin hepsinin birden açıkladığı
toplam varyans % 19 olarak bulunmuştur
(F6,364 = 14.09, p<.001). Travma sonrası
büyümeyi yordayan altı değişkenin
hepsinin birden açıkladığı varyans ise % 37
olmuştur (F6,324 = 8.71, p < .001) (Yılmaz
ve Şahin, 2007).
Tartışma
 Değişkenler arası ilişki araştırmacıların beklentilerini karşılamıştır. Benzer
konularda yapılmış araştırmalar ile bulguları desteklenir nitelikte bulunmuştrur
(Beaton ve ark., 1998, 1999; Brady ve ark., 1999; North ve ark., 2002).
Dolaylı travma sonrası süreçte en fazla etkisi olduğu bildirilen değişkenler ile
bu araştırmada elde edilen sonuçların da bu bulgularla tutarlı olduğu
görülmüştür.
 Araştırmacılar yaşanan en zor olaydan kaynaklı olumlu ya da olumsuz
duyguların pozitif yönde ilişkili olmasını ilginç bulmuşlardır. Bu olayların bir
yandan olumsuz duygulara neden olabildiğini bir yandan da insanlara yardım
edebilmek gibi olumlu duyguları da uyandırabileceğini düşünmektedirler.
(Yılmaz ve Şahin, 2007). Belirtilerin birbirleriyle ve diğer değişkenlerle etkisi
de araştırmacıların beklentilerini karşılamıştır, benzer çalışmalarda da yakın
sonuçlara ulaşıldığı belirtilmiştir (Eriksson ve ark., 2001; Johnsen ve ark.,
1997).
Tartışma
 Araştırmacılar neden aynı olaya maruz kalmış bazı bireylerin ciddi
travma sonrası stres belirtileri gösterirken bazı kişilerin hiçbir stres
belirtisi yaşamadığını, aynı şekilde büyümenin de bazı kişilerde
yaşandığı görülürken bazı bireylerde neden bir değişim olmadığını
merak etmiş ve bu soruya yanıt verilmesi için ilgili değişkenlerle
bütüncül bir modelin çalışılması gerektiğini savunmuşlardır.
 Bunun dışında daha sonra yapılacak araştırmalarda, önceki travma
yaşantısının üzerinden geçen süre, yaşanan travmanın şiddeti,
maruziyet düzeyi gibi bazı özelliklerin de incelenmesi gerekliliğini
vurgulamışlardır (Yılmaz ve Şahin, 2007).