Tiết 55,56,57: Đọc văn

(Trích)
-TÔ HOÀI-
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả: Tô Hoài (1920-2014)
- Cuộc đời:
+ Tên khai sinh là Nguyễn Sen
+ Quê quán: Quê nội ở Thanh Oai, Hà
Đông (nay là Hà Tây) nhưng sinh ra và lớn
lên ở quê ngoại: làng Nghĩa Đô, huyện Từ
Liêm, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay là
phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy Hà Nội).
+ Gia đình: Sinh ra trong gia đình thợ thủ
công
+ Năm 1943, gia nhập hội văn hóa cứu
quốc. Trong kháng chiến chống Pháp, hoạt
động văn nghệ ở Việt Bắc.
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả:
- Sự nghiệp:
+ Viết văn từ trước Cách mạng, với nhiều
thể loại nhưng nổi tiếng với truyện “Dế
mèn phiêu lưu kí”.
+ Một số tác phẩm tiêu biểu:
* Dế mèn phiêu lưu kí (1941)
* O chuột (1942)
* Nhà nghèo (1944)
* Truyện Tây Bắc (1953)
* Miền Tây (1967)
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả: Tô Hoài (1920-2014)
- Vị trí và phong cách sáng tác:
+ Là nhà văn lớn, sáng tác nhiều
thể loại.
+ Sáng tác thiên về diễn tả những
sự thật đời thường.
+ Có vốn hiểu biết sâu sắc, phong
phú về phong tuc, tập quán của
nhiều vùng khác nhau.
- Năm 1996, được Nhà nước tặng
giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn
học nghệ thuật.
I. TÌM HIỂU CHUNG
2. Tác phẩm:
a/ Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:
- Xuất xứ: In trong tập truyện Tây Bắc - được tặng giải Nhất - Giải thưởng
Hội văn nghệ Việt Nam (1954 - 1955).
- Hoàn cảnh sáng tác: Chuyến đi thực tế cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc
năm 1952.1952.
b/ Đề tài: Viết về người nông dân miền núi.
I. TÌM HIỂU CHUNG
2. Tác phẩm:
c/ Tóm tắt:
(1) Mị là một cô gái xinh đẹp, yêu đời, có khát vọng tự do, hạnh phúc nhưng bị
bắt về làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra.
(2) Lúc đầu Mị phản kháng nhưng dần dần trở nên tê liệt "lùi lũi như
con rùa nuôi trong xó cửa".
(3) Đêm tình mùa xuân, Mị Muốn đi chơi nhưng lại bị A Sử (chồng Mị) trói
đứng vào cột nhà.
(4) A Phủ đánh A Sử nên bị bắt, bị phạt vạ và trở thành kẻ ở trừ nợ cho nhà
thống lí.
(5) Không may hổ vồ mất một con bò, A Phủ đã bị đánh bị trói đứng vào cột đến
gần chết.
(6) Mị đã cắt dây trói cho A Phủ, hai người chạy chốn đến Phiềng Sa.
(7) Mị và A Phủ được giác ngộ Cách mạng, trở thành du kích.
I. TÌM HIỂU CHUNG
2. Tác phẩm:
d. Bố cục: Chia 3 phần:
+ Cuộc sống bi đát của Mị ở nhà thống lí Pá Tra.
+ Kể về A Phủ (A Phủ đánh A Sử và cuộc xử kiện ở nhà thống lí Pá Tra).
+ Mị cởi trói cho A Phủ, cùng trốn khỏi Hồng Ngài.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
a. Sự xuất hiện của nhân vật
- Mở đầu tác phẩm là hình ảnh một cô con gái “ngồi
quay sợi gai bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa”.
=> Cô gái lẻ loi, âm thầm như lẫn vào các vật vô tri vô
giác: cái quay sợi, tàu ngựa, tảng đá.
- “Lúc nào cũng vậy, dù quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt
vải, chẻ củi hay đi cõng nước dưới khe suối, cô ấy cũng
cúi mặt, mặt buồn rười rượi”
=> Gợi lên vẻ nhẫn nhục và luôn u buồn.
Mị xuất hiện với việc làm và tâm trạng đối lập với
gia đình nhà thống lí Pá Tra (lẻ loi của kiếp tôi đòi ><
đông đúc, quyền lực). Cách giới thiệu nhân vật ấn
tượng để dẫn dắt người đọc vào quá trình tìm hiểu số
phận nhân vật.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
b.Cuộc đời của Mị (thân phận nô lệ)
*Trước khi làm dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra
- Là một cô gái trẻ đẹp, có tài thổi sáo:
"Trai đến đứng nhẵn cả chân vách đầu buồng Mị".
"Mị thổi sáo giỏi, Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao
nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị"
- Là người con hiếu thảo, tự trọng:
" Con nay đã biết cuốc nương làm ngô, con phải
làm nương ngô giả nợ thay cho bố, bố đừng bán con
cho nhà giàu"
- Mị giàu khao khát, trái tim đã bao lần hồi hộp,
thổn thức trước những âm thanh hò hẹn của tình yêu.
- Mọi khao khát đều khép lại khi Mị bị bắt về làm dâu
gạt nợ nhà thống lí Pá Tra.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
b.Cuộc đời của Mị (thân phận nô lệ)
* Khi về làm dâu nhà thống lí
** Nguyên nhân:
Vì món nợ truyền kiếp bố mẹ vay gia đình nhà thống lí Pá
Tra nên Mị bị bắt về làm dâu gạt nợ -> Mị là con nợ đồng thời
cũng là con dâu nên số phận đã trói buộc Mị đến lúc tàn đời.
** Nỗi cực nhọc về thể xác:
+ Mị dường như bị vắt kiệt sức lao động: làm việc bất kể không gian, thời gian, làm
việc không ngưng nghỉ: “Tết xong thì lên núi hái thuốc phiện, giữa mùa thì giặt đay,
xe đay, đến mùa thì đi nương bẻ bắp, và dù lúc đi hái củi, lúc bung ngô, lúc nào
cũng gài một bó đay trong cánh tay để tước thành sợi”.
+ Tác giả so sánh việc làm của Mị với con vật để thấy sự vất vả của Mị là cùng
cực: “Con trâu con ngựa làm còn có lúc, đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng
nhai cỏ, đàn bà con gái ở cái nhà ngày thì vùi vào việc làm cả đêm cả ngày”
Mị bị biến thành một thứ công cụ lao động, một nô lệ trong gia đình nhà chồng.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
b.Cuộc đời của Mị (thân phận nô lệ)
*Khi về làm dâu nhà thống lí
** Nỗi đau khổ về tinh thần : Mị là nạn nhân của chế độ
+ Cường quyền: Cha con thống lí Pá Tra bắt Mị về làm con dâu gạt nợ, không cần
biết đến khát khao của Mị.
+ Nam quyền: Chưa bao giờ được hưởng hạnh phúc lứa đôi, chỉ là vật sử dụng.
+ Thần quyền: Tục lệ cúng trình ma làm Mị không dám trốn.
** Cuộc sống của Mị:
+ Không gian: Bị giam cầm trong căn phòng “kín mít, có một chiếc cửa sổ một lỗ
vuông bằng bàn tay. Lúc nào trông ra cũng chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương
hay là nắng”-> Căn phòng ấy là ẩn dụ về một nhà tù rùng rợn, giam lỏng cuộc
đời, tuổi thanh xuân của Mị. Sống với trạng thái gần như đã chết .
+ Thời gian: Không biết mùa nào đã về, con chim nào bay qua cửa sổ, không phân
biệt được thời gian giữa sáng và tối.
Không có ý niệm về không gian, thời gian, không có ý niệm về sự tồn tại của mình.
 II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
b.Cuộc đời của Mị (thân phận nô lệ)
* Khi về làm dâu nhà thống lí
** Thái độ của Mị:
- Lúc đầu: Mị phản kháng quyết liệt
+ "Có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc" Đó là giọt nước mắt đắng
cay, tủi nhục khi khát vọng bị vùi dập một cách phũ phàng.
+ Mị định ăn lá ngón để tìm sự giải thoát nhưng thương cha Mị không chết
được. Nén nỗi đau riêng, trở lại nhà thống lí Pá Tra chấp nhận kiếp sống trâu ngựa.
- Mấy năm sau:
+ Cha Mị chết nhưng Mị không nghĩ đến cái chết nữa vì đã quen với cái khổ rồi.
+ “Bây giờ Mị tưởng mình là con trâu, con ngựa ( ...) ngựa chỉ biết ăn cỏ, biết đi
làm mà thôi”.
+ "Mỗi ngày Mị không nói, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa."
Sống tăm tối, nhẫn nhục, đau khổ, Mị tê liệt về tinh thần, buông xuôi theo số phận.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
c. Sự trổi dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc trong đêm tình mùa xuân:
- Những yếu tố tác động đến sự hồi sinh của Mị:
+ Cảnh vật:
++“Hồng Ngài năm ấy ăn tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh
vàng ửng, gió và rét rất dữ dội. (xúc giác ảnh hưởng)
++Nhưng trong các làng Mèo Đỏ, những chiếc váy hoa đã
đem ra phơi trên mỏm đá xòe như những con bướm sặc sỡ”.
(thị giác ảnh hưởng)
++“Đám trẻ đợi tết, chơi quay, cười ầm trên sân chơi trước
nhà..” (thính giác ảnh hưởng)
+ Rượu: (vị giác ảnh hưởng) Rượu là chất xúc tác trực tiếp làm
tâm hồn yêu đời, khao khát sống của Mị trỗi dậy:“Mị lén lấy
hủ rượu, cứ uống ực từng bát” -> Mị uống rượu như đang
uống cái đắng cay của phần đời đã qua, uống cái khao khát của
phần đời chưa tới. Rượu làm cơ thể và đầu óc Mị say nhưng
tâm hồn đã tỉnh lại sau bao ngày câm nín, mụ mị vì bị đày đọa.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
c. Sự trổi dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc trong đêm tình mùa xuân:
- Những yếu tố tác động đến sự hồi sinh của Mị:
+ Tiếng sáo gọi bạn “vọng lại thiết tha, bổi hổi”.
Lần thứ nhất: Mị ngồi nhẩm bài hát của người đang thổi: “Mày có con trai con gái rồi...
Ta đi tìm người yêu”
 Lần 2: “Tai Mị vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng”.
 Lần 3: “Tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lửng lơ bay ngoài đường”: “Anh ném pao, em không bắt
Em không yêu, quả pao rơi
rồi”.
 Lần 4: Trong đầu Mị rập rờn tiếng sáo.
 Lần 5: Khi bị trói, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa mình đi theo các cuộc chơi, đám chơi:
“Em không yêu, quả pao rơi rồi;
em yêu
=> Trong các yếu tố, tiếng sáo người
là yếu nào, em
tố quan bắtnhất.
trọng pha nào,…”
Nó là biểu tượng của khát vọng
tình yêu tự do. Nó đánh thức sức sống tiềm tàng khuất lấp bấy lâu trong Mị. Mị được trở
lại thành con người, nhận thức được quyền sống, quyền hạnh phúc của mình.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
c. Sự trổi dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc trong đêm tình mùa xuân:
- Diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân: Tiếng sáo gọi bạn đã đưa
Mị về với kí ức đẹp.
+ Nhớ lại những kỉ niệm ngọt ngào của quá khứ: thổi sáo, thổi lá giỏi, “có biết bao
người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị”
+ “… Mị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết
ngày trước… Mị muốn đi chơi…”
+ Mị có ý nghĩ lạ lùng mà rất chân thực: “Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này,
Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại nữa. Nhớ lại chỉ thấy nước mắt ứa
ra”
=> Khi người ta muốn chết nghĩa là người ta muốn sống thực sự. Mị đã ý thức
được tình cảnh đau xót của mình. Mị thà chết như một con người chứ quyết không
sống như một con vật.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
c. Sự trổi dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc trong đêm tình mùa xuân:
- Diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa
xuân: Tiếng sáo gọi bạn đã đưa Mị về với kí ức đẹp.
+ Những sục sôi trong tâm hồn đã thôi thúc Mị có
những hành động:
++ “lấy ống mỡ sắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn
cho sáng”
=> Mị muốn thắp sáng lên căn phòng vốn bấy lâu
chỉ là bóng tối, thắp ánh sáng cho cuộc đời tăm tối
của mình.
++ “quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía
trong vách”
=> Mị muốn được đi chơi xuân, quên hẳn sự có
mặt của A Sử.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị
c. Sự trổi dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc trong đêm tình mùa xuân:
- Khi bị A Sử trói đứng:
+ A Sử lấy dây thắt lưng trói 2 tay Mị, xách cả 1 thúng sợi đay trói Mị vào cột, quấn
tóc Mị vào cột ...
+“Trong bóng tối, Mị đứng im lặng, như không biết mình đang bị trói. Hơi rượi còn
nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi...”
=> Mị quên hẳn mình đang bị trói, vẫn thả hồn theo những cuộc chơi, những
tiếng sáo gọi bạn tình tha thiết bên tai.
+“Mị vùng bước đi. Nhưng tay chân đau không cựa được...”-> Khát vọng đi chơi
xuân đã bị chặn đứng.
+“Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi(…)Lúc lại nồng nàn tha thiết nhớ (…). Mị lúc mê lúc
tỉnh…”
Tô Hoài đặt sự hồi sinh của Mị vào tình huống bi kịch: khát vọng mãnh liệt
nhưng gặp phải hiện thực phũ phàng, khiến cho sức sống của Mị càng thêm mãnh liệt.