Kü thuËt

Ch¨n nu«i dª
M«n häc: Ch¨n Nu«i
Gi¶ng viªn: TS. TrÇn Trang Nhung
Khoa Ch¨n Nu«i Thó Y
 Kü thuËt ch¨n nu«i dª cá, dª lai
®Æc ®iÓm

 Dª thuéc loµi gia sóc nhai l¹i, ¨n t¹p, vèn ®Çu t­ban ®Çu thÊp, tËn dông ®­îc nhiÒu
s¶n phÈm phÕ phô phÈm trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
 Dª lµ ®éng vËt dÔ nu«i, cã kh¶ n¨ng sinh s¶n nhanh vµ chèng ®ì bÖnh tËt tèt.
 Vèn ®Çu t­ban ®Çu thÊp, hiÖu qña kinh tÕ cao, thêi gian thu håi vèn nhanh.
 Gièng dª ®ang nu«i phæ biÕn hiÖn nay trong nh©n d©n lµ gièng dª Cá, dª B¸ch
Th¶o, dª Bore…
 Dª Cá lµ gièng dª cã tÇm vãc nhá, n¨ng suÊt thÊp, hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cao. Do
vËy ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt còng nh­chÊt l­îng ®µn dª lµ dïng dª Cá lai víi dª B¸ch
Th¶o hoÆc dª Bore ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n
nu«i.
 Kü thuËt chän gièng

 Dª c¸i sinh s¶n

 Th©n m×nh thanh, m¶nh, ®Çu nhá, nhÑ, da

máng, l«ng mÞn.
 Dª c¸i m¾n ®Î (cø 6 – 7 th¸ng/løa, ®Î sai con,
nu«i con khÐo, dª con mau lín).
 Kü thuËt chän gièng
 Dª ®ùc gièng
 Kh«ng ®­îc dïng dª ®ùc Cá ®Þa ph­¬ng lµm gièng, nªn chän
mua ®ùc gièng lµ dª B¸ch Th¶o, Bore….cã tÇm vãc to lín,
th©n h×nh c©n ®èi, khoÎ m¹nh, kh«ng khuyÕt tËt .
 Dª ®ùc gièng tèt cã ®Çu to, ng¾n, tr¸n réng, m¾t s¸ng, tinh
nhanh, 4 ch©n th¼ng, khoÎ m¹nh, ®i ®øng v÷ng ch¾c, hai
hßn cµ ®Òu, c©n ®èi.
 Tû lÖ ghÐp ®«i giao phèi th× cø 25 – 30 dª c¸i cÇn 1 dª ®ùc
gièng lµ dª B¸ch Th¶o, Bore…hoÆc 1 dª ®ùc ngo¹i.
 Phèi gièng
§Ó tr¸nh hiÖn t­îng ®ång huyÕt th× hµng n¨m c¸c trang tr¹i ch¨n nu«i dª cÇn ®æi ®ùc gièng
trong ®µn cho hîp lý.

Chó ý: Kh«ng cho dª ®ùc gièng lµ anh giao phèi víi em hoÆc lµ dª ®­c gièng lµ bè giao phèi
víi con hoÆc ch¸u…

 Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu ®èi víi dª c¸i lµ trªn 7 th¸ng tuæi; Dª ®ùc gièng lµ B¸ch Th¶o,
Bore, dª lai… tõ 8 - 9 th¸ng tuæi.

 Cø 18 – 21 ngµy dª c¸i ®éng dôc 1 lÇn, mçi lÇn tõ 2 - 3 ngµy. Phèi gièng vµo ngµy thø 2
sau khi cã biÓu hiÖn ®éng dôc nh­thÝch gÇn con ®ùc, dª c¸i ve vÈy ®u«i, kÐm ¨n, nh¶y
lªn l­ng con kh¸c; ©m hé s­ng, niªm m¹c ©m hé ®á, hång, cã niªm dÞch tõ ©m ®¹o ch¶y ra.

 Sau khi phèi gièng tõ 18 – 20 ngµy nÕu kh«ng thô thai, dª c¸i sÏ ®éng dôc trë l¹i.
 Thøc ¨n
 Dª ¨n ®­îc nhiÒu lo¹i cá, l¸ c©y nh­l¸ xoan, l¸ mÝt, l¸ d©m bôt, l¸ chuèi, s¾n d©y, keo dËu,
sim mua…vµ c¸c lo¹i cá trång, cá tù nhiªn.

 Thøc ¨n tinh gåm thãc, ng«, khoai, s¾n….Thøc ¨n cñ qu¶ nh­bÝ ®á, khoai lang t­¬i, chuèi…
dª rÊt thÝch ¨n.

 Chó ý:

 Kh«ng ch¨n th¶ dª n¬i tròng, lÇy, ao tï n­íc ®äng ®Ó phßng ngõa bÖnh giun s¸n cho dª.

 Hµng ngµy ch¨n th¶ tõ 7 – 9 giê. Mïa ®«ng kh« hanh, thiÕu cá, ban ®ªm cÇn cho dª ¨n thªm
3 – 5 kg cá, l¸ t­¬i/con/ngµy. Cho uèng n­íc s¹ch tho¶ m·n tr­íc khi ch¨n còng nh­sau khi dª vÒ
chuång.

 Cè ®Þnh èng b­¬ng muèi trong chuång cho dª liÕm l¸p, bæ sung kho¸ng ®a, vi l­îng hµng
ngµy (t¶ng liÕm kho¸ng).
 Ch¨m sãc dª mÑ vµ dª lai
Dª chöa 150 ngµy (dao ®éng tõ 146 – 157) th× ®Î. Sau khi ®Î cÇn lÊy kh¨n mÒm,
s¹ch lau kh« líp mµng nhÇy ë måm, mòi ®Ó tr¸nh ng¹t thë cho dª con.

 Sau khi ®Î 30 phót cho dª con bó s÷a ®Çu ngay nh»m t¨ng c­êng søc khoÎ, søc ®Ò
kh¸ng cho dª con.

 Kh«ng cho dª mÑ ¨n nhau thai. Cho dª mÑ uèng n­íc Êm pha muèi 0,5% hoÆc n­íc ®­
êng 10%.

 Nu«i nhèt dª mÑ vµ dª con t¹i chuång tõ 3 – 5 ngµy ®Çu tiªn víi thøc ¨n xanh non,
ngon, dÔ tiªu; Sau ®ã ch¨n th¶ gÇn nhµ tèi vÒ chuång cho dª mÑ ¨n thªm 0,2 – 0,3 kg
thøc ¨n tinh/ngµy.

 §Õn giai ®o¹n 21 – 30 ngµy tuæi cho dª con ch¨n th¶ theo ®µn.

 Dª con lai sau 3 th¸ng tuæi, t¸ch riªng dª ®ùc,c¸i, c¸c lo¹i dª lai trªn 3 th¸ng tuæi vµ dª
thÞt tr­íc khi b¸n 1 – 2 th¸ng cÇn bæ sung thªm tõ 0,1 – 0,3 kg ng«, khoai,
s¾n/con/ngµy.
 Chuång tr¹i
 Nu«i dª ph¶i lµm chuång sµn, c¸ch mÆt ®Êt tõ 50 – 80 cm. Chuång tr¹i ®¶m b¶o lu«n kh«, s¹ch, tho¸ng m¸t
vÒ mïa hÌ vµ Êm ¸p vÒ mïa ®«ng (tr¸nh m­a t¹t, giã lïa)…
 Sµn chuång cã thÓ lµm b»ng gç hoÆc tre ph¼ng, ch¾c, cã khe réng tõ 1,5 – 2 cm ®ñ lät ph©n vµ tr¸nh
kh«ng cho dª bÞ kÑt ch©n.
 Chó ý: Nªn cã ng¨n riªng cho:
- Dª ®ùc gièng vµ dª ®ùc hËu bÞ.
- Dª chöa gÇn ®Î, dª mÑ vµ dª con d­íi 3 tuÇn tuæi.
- Cho c¸c lo¹i dª kh¸c.
 Cã m¸ng cá vµ m¸ng n­íc uèng.
 Cã s©n ch¬i cao r¸o, kh«ng ®äng n­íc. §Þnh kú lÊy ph©n ra khái chuång vµ vÖ sinh tÈy uÕ khö trïng tiªu
®éc b»ng v«i bét hoÆc c¸c lo¹i thuèc khö trïng tiªu ®éc kh¸c…1 th¸ng/1 lÇn nh­ Virkon, Han.Iodine,
BKA….
 §¶m b¶o diÖn tÝch chuång nu«i:
- Dª trªn 6 th¸ng tuæi: 0,7 – 1 m2/con..

- Dª d­íi 6 th¸ng tuæi: 0,3 – 0,5 m2/con.

 Phßng vµ trÞ bÖnh

 Phßng bÖnh: §Þnh kú 6 th¸ng tiªm phßng c¸c lo¹i

vaccine cho dª nh­: Vaccine Tô huyÕt trïng, Lë måm
long mãng…vµ tÈy giun s¸n cho dª 1 lÇn.

 Hµng ngµy kiÓm tra 2 lÇn tr­íc khi ch¨n th¶ vµ sau khi
vÒ chuång kiÓm tra ph¸t hiÖn nh÷ng dª bá ¨n, ®au èm,
loÐt miÖng, ch­íng bông ®Çy h¬i ®Ó kÞp thêi trÞ
 Héi chøng tiªu ch¶y ë dª
1. Mét sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn dª con bÞ tiªu ch¶y

1.1. Nhãm nguyªn nh©n vi sinh vËt:

- Do vi khuÈn: (vÝ dô: vi khuÈn E.coli, vi khuÈn Salmonella, vi khuÈn

Clostridium perfringens…)

- Do vi rót: (vÝ dô: Rotavirus, coronavirus…)

- Do ký sinh trïng: (vÝ dô: Giun d¹ mói khÕ, giun ®òa…).

 1.2. NhãM NGUY£N NH¢N DO NU¤I D¦ìng,
ch¨m sãc vµ qu¶n lý

1.2.1. Do thøc ¨n, n­íc uèng:

- Thøc ¨n bÞ nhiÔm bÈn, «i thiu hoÆc Èm mèc.
- Thay ®æi thøc ¨n hay chÕ ®é ¨n thay ®æi ®ét
ngét.
- Nguån n­íc bÞ « nhiÔm.
1.2.2. Do yÕu tè chuång tr¹i:
- Nu«i nhèt dª trong ®iÒu kiÖn chËt chéi vµ vÖ
sinh kÐm.
- BÖnh cßn t¨ng lªn vµo nh÷ng ngµy nãng bøc, qu¸
l¹nh hoÆc m­a nhiÒu, Èm ®é cao.
 2. TRIÖU CHøNG
2.1. D¹ng nhÑ:
- ThÓ tr¹ng b×nh th­êng
- Thêi gian bÞ tiªu hñy kh«ng kÐo dµi
- Ph©n thay ®æi tõ nh·o ®Õn lo·ng
- T¨ng nhu ®éng ®­êng ruét
2.2. D¹ng nÆng:
- Øa ch¶y d÷ déi, mÊt n­íc, da nh¨n nheo, m¾t tròng s©u,
niªm m¹c m¾t nhît nh¹t.
- MÖt mái, ñ rò , kÐm ¨n, måm kh« vµ hay n»m
- HËu m«n dÝnh bÕt ph©n
- Ph©n cã mïi h«i thèi
- NÕu nÆng dª kh«ng ®øng v÷ng ®­îc
- GÇy sót nhanh
- M¾t nhît nh¹t
- Bá ¨n, c¬ thÓ dÉn ®Õn chÕt do mÊt n­íc
 3. Phßng bÖnh
- Dª con s¬ sinh cÇn ®­îc bó s÷a ®Çu cµng sím cµng tèt.
- C¸ch ly ngay nh÷ng con dª m¾c bÖnh.
- Nh÷ng dª míi chuyÓn tõ vïng kh¸c ®Õn cÇn ph¶i:
. Nhèt riªng ë chuång tr¹i kh¸c Ýt nhÊt 3-4 tuÇn.
. LÊy c¸c lo¹i thøc ¨n xanh vÒ cho dª ¨n.
. Khi dª ®· ¨n quen, lóc ®ã cã thÓ th¶ ra ®åi cïng c¸c
con kh¸c.
- VÒ chuång tr¹i:
. ChuyÓn dª kháe ra khái chuång « mhiÔm ®Ó vÖ sinh
s¸t trïng
. Hµng ngµy ph¶i ®­¬c vÖ sinh s¹ch sÏ
. §¶m b¶o kh« r¸o, th«ng tho¸ng
- VÒ thøc ¨n, n­íc uèng:
. Ph¶i ®¶m b¶o: - VÖ sinh s¹ch sÏ
- Kh«ng bÞ «i thiu
- Kh«ng thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét
 4. ®iÒu trÞ
- Cho dª vµo n¬i Êm ¸p, kh« r¸o, s¹ch sÏ.
- S¸t trïng sµn chuång tr¹i dª bÞ èm.
- BÖnh nhÑ:
. Cho dª uèng dung dÞch Oresol hay dung dÞch ®iÖn gi¶i 1,2 – 1,5
l/con/ngµy ®Ó:
. Chèng mÊt n­íc.
. Chèng mÊt chÊt ®iÖn gi¶i.
. Chèng thiÕu ®­êng vµ axit.
. Cã thÓ dïng c¸c lo¹i l¸ ch¸t nh­l¸ æi, l¸ xim, mua, l¸ chÌ xanh,
phÌn ®en cho ¨n, hoÆc gi· n¸t v¾t lÊy n­íc cho uèng.
- BÖnh nÆng:
. Tr­êng hîp dª yÕu th× ph¶i truyÒn tÜnh m¹ch dung dÞch
chèng mÊt n­íc (Lactat).
. Tr­êng hîp bÖnh nÆng th× cã thÓ dïng mét trong nh÷ng lo¹i
kh¸ng sinh sau ®Ó ®iÒu trÞ:
Cã thÓ sö dông mét trong nh÷ng lo¹i thuèc sau ®Ó ®iÒu
trÞ:
Tªn thuèc C¸ch dïng Liªï l­îng
Gentatylodex Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P
Norfloxaxin Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P
Colistin Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P

Neomycin Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P

Neotesol Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P

Coli – 200 Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P

Antidiarhoea Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P

T.I.C Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P

 BÖnh sèt s÷a

1. BÖnh sèt s÷a

1.1. Nguyªn nh©n
- Héi chøng thiÕu calci huyÕt trong qu¸ tr×nh hÊp thô ë ®­
êng ruét vµ qu¸ tr×nh t¹o x­¬ng.
- B×nh th­êng khi dª ®Î, dª th­êng cã biÓu hiÖn thiÕu calci
huyÕt nhÑ.
- Khi thiÕu calci trong m¸u do thøc ¨n cung cÊp kh«ng ®ñ
calci vµ kh«ng cã nguån bæ sung calci (cã thÓ dïng t¶ng
liÕm kho¸ng).
 1.2. TriÖu chøng
- KÐm ¨n.
- Suy nh­îc c¬ thÓ.
- Cã thÓ bÞ ch­íng h¬i nhÑ hoÆc t¸o bãn.
- NÕu nÆng:
+ KÐo dµi dª ®i tËp tÔnh.
+ Khã di chuyÓn hoÆc bÞ b¹i liÖt h¼n.
+ Kh«ng ®øng dËy ®­îc.
- Th©n nhiÖt h¹ (38ºC).
- NÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi cã thÓ chÕt.
1.3. §iÒu trÞ.

- Bæ sung kho¸ng (calci, phètpho…) b»ng t¶ng ®¸

liÕm còng cã thÓ t¸c dông phßng bÖnh.
- Trong c¸c tr­ßng hîp sèt s÷a hoÆc thiÕu canxi huyÕt
khi ®Î cã thÓ sö dông thuèc sau:
 Trong c¸c tr­ßng hîp sèt s÷a hoÆc thiÕu canxi huyÕt khi
®Î cã thÓ sö dông mét trong nh÷ng lo¹i thuèc sau:

Tªn thuèc C¸ch dïng LiÒu thuèc

Cacl2 10% Tiªm ven chËm 20 – 30 ml

Calci Gluconat 10% Tiªm ven chËm 20 – 30 ml

Calci Gluconat 10 - 20% Cã thÓ tiªm d­íi da 50 – 100 ml

Calcium forte Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P

Cofa.calcium (Merial) Tiªm b¾p, d­íi da, 1 ml/5 kg P

tÜnh m¹ch
Calcium forte Tiªm b¾p 1 ml/10 kg P
 2. Ch­íng bông ®Çy h¬i
2.1. Nguyªn nh©n.
- Do t¹o khÝ trong d¹ cá lµ mét qu¸ tr×nh b×nh th­êng trong sù lªn men cña
d¹ cá.
- Ch­íng h¬i do thøc ¨n:
+ Trong ®iÒu kiÖn khÈu phÇn thøc ¨n bÞ thay ®æi ®ét ngét nh­
lµ : thøc ¨n hä ®Ëu, cñ qu¶ dÔ sinh h¬i trong d¹ cá, lµm d¹ cá ngµy cµng
c¨ng phång vµ cã thÓ g©y ¶nh h­ëng tíi hÑ h« hÊp vµ hÖ tuÇn hoµn.
+ C¸c yÕu tè g©y ch­íng bông ®Çy h¬i ë dª gåm: thøc ¨n c©y hä
®Ëu, cá xanh hoÆc cho ¨n nhiÒu cá kh« råi th¶ ra ®ång cá hä ®Ëu,
hoÆc cá uít.
+ Cho dª ¨n ®ét xuÊt c¸c lo¹i h¹t ngò cèc, thøc ¨n tinh hçn hîp
còng cã thÓ g©y nªn ch­íng bông ®Çy h¬i.
- Ch­íng h¬i thø cÊp:
+ XuÊt hiÖn khi mµ h¬i kh«ng tho¸t ra ®­îc do c¸c bÖnh nh­: t¾c
thùc qu¶n, viªm d¹ dµy, ruét ph©n t¸o bãn hoÆc mét sè tr­êng hîp kh¸c.
Qu¸ tr×nh còng gièng nh­trªn.
+ Ch­íng h¬i thø cÊp xuÊt hiÖn ë dª: khi dª bÞ t¾c cuèng häng
do nuèt ph¶i dÞ vËt nh­qu¶ t¸o, cµ rèt, khi dª èm yÕu, kh«ng ®­îc uèng n­
íc ®Çy ®ñ còng hay bÞ nghÑn thøc ¨n. C¸c ¸p-xe néi t¹ng còng cã thÓ
t¹o nªn ch­íng h¬i thø cÊp do chÌn Ðp vµo thùc qu¶n.
2.2 TriÖu chøng
* Ch­íng h¬i do thøc ¨n :
- Giai ®o¹n ®Çu con vËt cã biÓu hiÖn:
+ MÖt mái.
+ Khã chÞu vµ bá ¨n.
+ DÊu hiÖu ®iÓn h×nh nhÊt lµ c¨ng bông, ®Æc biÖt lµ c¨ng ë
bªn tr¸i.
+ NÕu gâ vµo khu vùc ®ã th× thÊy tiÕng kªu nh­tiÕng trèng.
- Sau khi ®Çy bông mét thêi gian con vËt trë nªn:
+ Khã chÞu h¬n.
+ §øng xo¹ng ch©n.
+ Lo¹ng cho¹ng.
+ Ch¶y d·i.
+ §¸i nhiÒu lÇn vµ ®i tËp tÔnh chuyÓn ®éng trßn.
+ NÕu kh«ng can thiÖp kÞp thêi con vËt sÏ bÞ h«n mª, kiÖt søc,
t¾t thë vµ sÏ chÕt trong vßng mét giê.
* Ch­íng h¬i thø cÊp:
- C¸c dÊu hiÖu l©m sµng còng nh­trªn.
- Ch¶y d·i nhiÒu h¬n nÕu bÞ t¾c nghÏn ë cæ hoµn toµn, n­íc d·i kh«ng
thÓ ch¶y vµo d¹ cá ®­îc n÷a.
- NÕu t¾c nghÏn kh«ng hoµn toµn th× h¬i cã thÓ tho¸t ra ®­îc.
- Ch­íng bông ®Çy h¬i trong tr­êng hîp nµy sÏ nhÑ h¬n vµ Ýt nguy hiÓm
 2.3. Phßng trÞ bÖnh.
Ph¸t hiÖn sím vµ can thiÖp kÞp thêi lµ rÊt
cÇn thiÕt.
Ch­íng h¬i thø cÊp:
§­îc can thiÖp b»ng èng x«ng d¹ dµy hoÆc
th¸o bá dÞ vËt khái cuèng häng.
Ch­íng h¬i do thøc ¨n:
- Tr­íc hÕt cho dª ®øng ë n¬i tho¸ng m¸t, ®Çu
cao h¬n m«ng.
- §ång thêi ph¶i chèng sù t¹o khÝ vµ tho¸t h¬i
ra khái d¹ cá b»ng c¸ch trµ s¸t vïng d¹ cá nhiÒu lÇn.
- LÊy tay hay ®o¹n tre nhá ngo¸y vµo cuèng
häng kÝch thÝch ph¶n x¹ î h¬i vµ cho dª uèng 300
– 500 ml dÇu ¨n, hoÆc 150 – 200 ml r­îu hay dÊm
tái.
- L­u ý: kh«ng ®­îc dïng dÇu mì tra xe m¸y ®Ó cho dª
uèng dÔ g©y kÝch øng vµ viªm ®­êng tiªu hãa.
- Cho dª ho¹t ®éng sau khi uèng dÇu sÏ lµm
gi¶m sù t¹o bät vµ t¨ng c­êng tho¸t h¬i.
- NÕu dª bÞ tª liÖt th× nªn xoay trßn dª hoÆc
xoa vuèt vïng bªn tr¸i cã thÓ gióp cho mÒm ph©n
®Òu trong d¹ cá, chèng t¹o bät.
- èng x«ng d¹ cá nªn ®­îc sö dông ®Ó tho¸t h¬i
vµ chèng sù t¹o bät.
- ChØ nªn dïng kim chäc d¹ cá (troca) khi cÊp
cøu ë giai ®o¹n cuèi cïng cña ch­íng h¬i cÊp. TÊt
nhiªn ph­¬ng ph¸p nµy dÔ lµm viªm phóc m¹c vµ
g©y rß rØ d¹ cá. Cho nªn cÇn tiªm kh¸ng sinh 3 – 5
ngay sau khi chäc tho¸t h¬i d¹ cá ®Ó tr¸nh bÞ nhiÔm
trïng.
BÖnh viªm ruét ho¹i tö
®Æc ®iÓm chung:
- Do vi khuÈn g©y ra (vi khuÈn Clostridium perfringens chñng D).
- Vi khuÈn th­êng sèng trong ®­êng tiªu hãa dª.
- BÖnh x¶y ra bëi v× m«i tr­êng trong tiªu hãa thay ®æi ®ét ngét kÝch
thÝch vi khuÈn c­êng ®éc vµ ph¸t triÓn g©y bÖnh.
- §Æc tr­ng ë ®­êng tiªu hãa cña loµi nhai l¹i nh­ng Ýt xuÊt hiÖn ë ®éng
vËt nhai l¹i kh¸c.
- X¶y ra khi cã sù thay ®æi ®ét ngét vÒ thøc ¨n hoÆc chÕ ®é nu«i d­
ìng.
- VÝ dô: lµ dª ch¨n th¶ cho ¨n nhiÒu:
- ë ®ång cá víi nhiÒu cá non.
- Giµu protein.
- NghÌo x¬.
- Cho ¨n nhiÒu tinh bét nh­mú, c¸m, rØ mËt, ®Æc biÖt lµ ¨n
nhiÒu ngò cèc vµ rau xanh.
 2. TRIÖU CHøNG
Cã 3 d¹ng viªm ruét ho¹i tö: Qu¸ cÊp tÝnh,
cÊp tÝnh vµ m·n tÝnh.
2.1. D¹ng qu¸ cÊp tÝnh.
- Th­êng x¶y ra nhiÒu h¬n ë dª hËu bÞ, dª tr­ëng thµnh
Ýt bÞ.
- Dª con lín nhanh, kháe m¹nh hay bÞ nhiÔm khuÈn.
- Dª kÐm ¨n ®ét xuÊt, buån rÇu, ñ rò.
- §au bông, sèt cao 40 - 41ºC.
- Ph©n láng dÝnh lÉn bät, m¸u vµ cã chÊt nhÇy.
- Khi bÞ m¾c bÖnh ë thÓ nµy th× dª dÔ bÞ chÕt
trong vßng 24 giê.
- MÆc dï cã ®iÒu trÞ nh­ng kh¶ n¨ng phôc håi rÊt Ýt.
2.2. D¹ng cÊp tÝnh.
- Th­êng x¶y ra ë dª tr­ëng thµnh.
- Dª cã biÓu hiÖn bÞ ®au bông.
- Cã thÓ kh«ng kªu thÐt hoÆc kªu Ýt h¬n.
- Ph©n lóc ®Çu cã thÓ sÒn sÖt hoÆc nh·o,
nh­ng sau ®ã trë thµnh láng nh­n­íc, cã mïi h«i
thèi.
- TriÖu chøng kÐo dµi 3 – 4 ngµy.
- Dª bÞ mÊt n­íc nÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi
cã thÓ dª bÞ chÕt.
- Cã thÓ phôc håi l¹i nÕu ®iÒu trÞ kÞp thêi.
2.3. D¹ng m·n tÝnh.
- BÖnh xuÊt hiÖn theo giai ®o¹n, cã thÓ ®Þnh
kú vµi tuÇn lÆp l¹i.
- Dª buån b·, gi¶m tiÕt s÷a vµ kÐm ¨n.
- Dª gÇy yÕu kÕt hîp víi Øa ch¶y gi¸n ®o¹n,
ph©n nh·o.
- Khã x¸c ®Þnh ®­îc bÖnh nµy.
3. BÖnh tÝch:
- Niªm m¹c d¹ mói khÕ cã tô huyÕt, xuÊt
huyÕt ®á thµnh tõng vÖt.
- Niªm m¹c ruét non, ruét giµ xuÊt huyÕt
nÆng, trong lßng ruét cã nhiÒu m¸u, niªm
m¹c trãc ra tõng m¶ng lÇy nhÇy, lÉn víi
ph©n n­íc.
- Chïm h¹ch ruét s­ng thòng cã tô huyÕt, xuÊt
huyÕt.
- C¸c phñ t¹ng kh¸c: phæi, tim, gan, l¸ch kh«ng
cã bÖnh tÝch g× ®Æc biÖt.
 4.Phßng bÖnh
- Dïng vacxin gi¶i ®éc tè 6 th¸ng mét lÇn cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ ®­îc sù ph¸t
bÖnh trong ®µn.
- Kh«ng thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét.
- Kh«ng cho ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n tinh mµ Ýt thøc ¨n th« khÈu phÇn.
- Kh«ng cho ¨n ®ét xuÊt c¸c lo¹i ngò cèc vµ thøc ¨n dù tr÷ kh¸c.
5. §iÒu trÞ.
- §iÒu trÞ th­êng kh«ng cã hiÖu qu¶ bëi v× bÖnh rÊt lµ nghiªm träng.
- §iÒu trÞ b»ng antitoxin (gi¶i ®éc tè) th× rÊt ®¾t.
- Trong c¸c tr­êng hîp d¹ng bÖnh qu¸ cÊp tÝnh vµ cÊp tÝnh th× cÇn ph¶i
tiªm truyÒn tÜnh m¹ch dung dÞch cung cÊp chÊt ®iÖn gi¶i bicarbonate
®Ó tr¸nh sèc, mÊt n­íc vµ t¨ng axit huyÕt.
- §iÒu trÞ b»ng kh¸ng sinh cã thÓ cã t¸c dông ®Ó gi¶m t¨ng sinh vi khuÈn.
Tiªm b¾p kÕt hîp c¸c lo¹i thuèc nh­:
- Streptomycin - Penicilline
- Trimethoprim - Sulfonamide còng cã t¸c dông.
 BÖnh viªm loÐt miÖng truyÒn nhiÔm
1. §Æc ®iÓm chung.
- Do mét lo¹i vi rót g©y ra. Vi rót x©m nhËp vµo dª qua
vÕt loÐt hoÆc bÞ trÇy x­íc da.
- Vi rót cã søc ®Ò kh¸ng m¹nh víi m«i tr­êng…cã thÓ: Tån
t¹i hµng th¸ng ë chuång dª n¬i Èm ­ít. Nh­ng l¹i ®Ò kh¸ng
yÕu víi c¸c chÊt s¸t trïng th«ng th­êng nh­Formol 3%, Xanh
methylen.
- Tû lÖ m¾c bÖnh nµy th­êng t¬Ý 70%
- Dª kh«ng chÕt ngay nh­ng th­êng suy yÕu v×:
- Dª con kh«ng ¨n dÉn ®Õn søc ®Ò kh¸ng gi¶m t¹o ®iÒu
kiÖn cho bÖnh kh¸c ph¸t triÓn vµ g©y chÕt gia sóc.
- Tû lÖ chÕt do ®ãi hoÆc bÖnh thø ph¸t tíi 50%
- Dª tr­ëng thµnh m¾c bÖnh nhÑ.
- VÈy r¬i xuèng ®Êt cã thÓ lµ nguån bÖnh quan träng cho
con kh¸c trong hµng th¸ng hoÆc thËm chÝ mét n¨m sau.
 2. TriÖu chøng.
- Ban ®Çu cã c¸c nèt nhá nh­h¹t ®Ëu xanh næi lªn m«i mÐp cña
dª.
- C¸c nèt nµy ph¸t triÓn nhanh thµnh c¸c môn n­íc, môn mñ vì ra
vµ t¹o c¸c v¶y cøng.
- V¶y nµy kh«ng bong ra mµ b¸m ch¾c vµo ®ã t¹o thµnh c¸c líp
v¶y cøng xï x× trªn m«i mÐp dª.
- Khi c¹o ra d­íi cã mét líp keo nhµy mµu vµng, ®«i khi lÉn mñ
vµ m¸u.
- C¸c vÕt loÐt cßn cã thÓ xuÊt hiÖn ë mÆt, tai, bÇu vó, nóm
vó, b×u d¸i, ©m hé, v¸ch mãng vµ s­ên.
- Ngoµi ra nhÊt lµ ë dª non c¸c vÕt loÐt cã thÓ xuÊt hiÖn ë l­ìi
hoÆc niªm m¹c miÖng ®­îc phñ líp bùa tr¾ng.
- Dª bÞ bÖnh ®au ®ín, kÐm ¨n, ch¶y d·i vµ cã mïi h«i thèi.
- NÕu nÆng vµ nhiÔm trïng kÕ ph¸t ®Çu mÆt s­ng vï lªn, ®«i
khi kÐo theo bÖnh viªm phæi vµ viªm ruét kÕ ph¸t.
 ®iÒu trÞ.
- Khi ph¸t hiÖn ra dª bÞ bÖnh cÇn c¸ch ly vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi nhÊt lµ
®èi víi dª con. Tæng vÖ sinh s¸t trïng chuång tr¹i b»ng Formol 5%, Virkon,
Longlyte, Prophyl hoÆc v«i bét…
- V× bÖnh do vi rót g©y ra, nªn kh¸ng sinh kh«ng cã hiÖu lùc.
- Nh­ng c¸c lo¹i kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ c¸c tr­êng hîp bÞ nhiÔm khuÈn thø
ph¸t xuÊt hiÖn: Ampiciline víi liÒu 30 mg/kg P, kÕt hîp víi Kanamycin víi
liÒu 20 mg/kg P.
- Mét sè dung dÞch s¸t trïng ®­îc dïng ®iÒu trÞ c¸c vÕt loÐt m«i, måm…
cña nh÷ng con m¾c bÖnh nh­:
+ CËy bá líp vá ngoµi, cã thÓ dïng chanh, khÕ chua chµ s¸t cho bong vÈy.
Sau ®ã dïng dung dÞch thuèc ®Ó ®iÒu trÞ. Dung dÞch thuèc gåm:
Cån Iod: 50 ml; Tetracycline: 20 gr ; MËt ong: 1 lÝt.
Hßa ®Òu, b«i liªn tôc vµo vÕt loÐt 2 – 3 lÇn/ngµy cho ®Õn khi khái h¼n.
L­u ý: NÕu v¶y cøng cÇn thÊm ­ít tr­íc khi cËy.
 BÖnh tô huyÕt trïng dª.

1. §Æc ®iÓm chung.

- Do vi khuÈn g©y ra (vi khuÈn Pasteurella multocida).
- Vi khuÈn g©y bÖnh th­êng sèng tiÒm sinh ë phÇn trªn ®­êng h« hÊp
cña dª kháe. BÖnh nµy sÏ ph¸t ra khi søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m.
- BÖnh x¶y ra sau khi nhiÔm vi rót hoÆc ®éc tè vi khuÈn vµ c¸c
nh©n tè kÝch thÝch (stress) nh­:
- §iÒu kiÖn m«i tr­êng ngét ng¹t.
- Nhèt gia sóc chËt chéi.
- Thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét.
- VËn chuyÓn, søc ®Ò kh¸ng gi¶m.
- Cã thÓ l©y lan kh¾p ®µn.
 2. TriÖu chøng:
- Sèt cao 40 - 41ºC.
- Ch¶y mòi vµ n­íc m¾t.
- Khã thë vµ ho.
- Dª lê ®ê.
- Sót c©n.
- Tû lÖ chÕt tíi 60% hoÆc cao h¬n.
- Th­êng thÊy mét con dª trong ®µn chÕt ®ét ngét tr­íc khi cã
biÓt hiÖn triÖu chøng èm.
3. BÖnh tÝch:
- C¸c niªm m¹c ®Òu tô huyÕt ®á sÉm.
- Phæi tô huyÕt cã nhiÒu dÞch, bät khÝ. Mét sè tr­êng hîp cã
thÓ thÊy cã dÞch mñ do nhiÔm ghÐp vi khuÈn tô cÇu, liªn
cÇu.
- Mµng tim s­ng cã chøa dÞch vµng.
- Gan s­ng cã mµu sÉm ®á, cã thÓ thÊy tô huyÕt trªn mÆt
gan.
- L¸ch vµ thËn s­ng, c¾t ngang thÊy tô huyÕt, xuÊt huyÕt cã
mµu ®á tÝm.
 4. C¸ch l©y bÖnh.
- BÖnh l©y theo ®­êng h« hÊp: do dª èm nhèt chung víi dª kháe hÝt thë
kh«ng khÝ cã mang mÇm bÖnh. BÖnh còng l©y theo ®­êng tiªu hãa, do
dª ¨n thøc ¨n bÞ « nhiÔm cã mÇm bÖnh.
- BÖnh ph¸t sinh thµnh dÞch vµo c¸c th¸ng nãng, Èm trong n¨m, tõ th¸ng
5 ®Õn th¸ng 9 khi m­a nhiÒu, n­íc m­a ph©n t¸n mÇm bÖnh ®i xa.
- Vi khuÈn Tô huyÕt trïng (Pasteurella multocida) cã thÓ tån t¹i vµi
tuÇn ®Õn vµi th¸ng trong chuång tr¹i, trong ph©n, ë nh÷ng n¬i Èm ­ít,
kh«ng cã ¸nh s¸ng mÆt trêi.
5. Phßng bÖnh.
- §¶m b¶o m«i tr­êng nu«i nhèt dª th«ng tho¸ng ®Ó gi¶m Èm ®é trong
chuång nu«i.
- §µn dª míi nhËp vÒ ph¶i c¸ch ly Ýt nhÊt 2 tuÇn.
- Cho ¨n uèng ®Çy ®ñ ®¸p øng víi nhu cÇu dinh d­ìng cña dª.
- §Þnh kú tiªm phßng v¾c-xin phßng bÖnh Tô huyÕt trïng dª 6 th¸ng/
lÇn.
 6. BÖnh viªm m¾t truyÒn nhiÔm.
1. §Æc ®iÓm chung.
- Do mét sè lo¹i vi khuÈn nh­: Ricketsia, Clamydia g©y ra.
- Vi khuÈn x©m nhËp vµo m¾t.
- BÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan nhanh vµ m¹nh trong ®µn.
2. TriÖu chøng.
Lóc ®Çu hoÆc khi bÖnh nhÑ ph¸t hiÖn thÊy:
- ThÊy vïng l«ng, da d­íi m¾t, c¹nh m¾t bÞ ­ít (ch¶y n­íc m¾t).
- KÕt m¹c m¾t ®á vµ s­ng, sau ®ã m¾t xung huyÕt nÆng h¬n, gi¸c
m¹c bÞ mê mét phÇn ë gi÷a hoÆc bÞ mê ®ôc hoµn toµn.
Sau ®ã vÕt mê nµy dµy dÇn lªn vµ che kÝn hÕt con ng­¬i m¾t (m¾t cïi
nh·n).
- Sî ¸nh s¸ng th­êng nh¾m m¾t l¹i khi ¸nh s¸ng chiÕu vµo.
- Dª mÖt mái hay n»m gãc tèi.
- BÖnh th­êng x¶y ra ë c¶ 2 m¾t lµm cho dª bÞ mï kh«ng nh×n ®­îc vµ
kh«ng lÊy ®­îc thøc ¨n.
- BÖnh kÐo dµi dª suy yÕu dÇn do ®ãi ¨n vµ kiÖt søc thËm chÝ cßn
dÉn ®Õn chÕt.
3. ®iÒu trÞ.

Khi ph¸t hiÖn thÊy dª bÞ m¾c bÖnh cÇn ph¶i c¸ch ly ngay ®Ó ®iÒu trÞ
kÞp thêi, nÕu kh«ng sÏ bÞ l©y lan rÊt nhanh ra toµn ®µn.
- Röa m¾t b»ng dung dÞch n­íc muèi s¹ch: Röa s¹ch chÊt dÞch rØ, dÞ
vËt, bôi bÆm.
- Cã thÓ sö dông mét trong nh÷ng lo¹i thuèc kh¸ng sinh sau ®Ó ®iÒu
trÞ:
Chó ý: Trong thêi gian ®iÒu trÞ nªn gi÷ dª ë n¬i tèi, tr¸nh trùc tiÕp
chiÕu vµo m¾t hoÆc lÊy v¶i che m¾t l¹i ®Ó tr¸nh kÝch thÝch.
 Cã thÓ sö dông mét trong nh÷ng lo¹i thuèc kh¸ng
sinh sau ®Ó ®iÒu trÞ:

Tªn thuèc C¸ch dïng

Kanamycin (mì) Tra m¾t tèi thiÓu 3 – 4

lÇn/ngµy
Chloramphenicol Tra m¾t tèi thiÓu 3 – 4
lÇn/ngµy
Gentamycin (mì) Tra m¾t tèi thiÓu 3 – 4
lÇn/ngµy
Tetracyclin (mì) Tra m¾t tèi thiÓu 3 – 4
lÇn/ngµy
 Tr­êng hîp m¾t bÞ nÆng (kÐo mµng) th× tiªm thuèc kh¸ng
sinh nh­Penicilline, Ampicilline d­íi mµng kÕt: 1 ml/con/lÇn
hoÆc:

Tªn thuèc C¸ch dïng

Dung dÞch Sunfat kÏm Nhá m¾t 3 – 4 lÇn/ngµy cho ®Õn khi khái
10% h¼n
Bét vá èc nhåi ®èt ch¸y §èt ch¸y thµnh than thæi vµo m¾t 2 – 3
(t¸n nhá) lÇn/ngµy cho ®Õn khi khái h¼n.
 BÖnh viªm phæi
1. Mét sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn dª bÞ viªm phæi.
1.1. Nhãm nguyªn nh©n sinh vËt:
- Do vi khuÈn.
- Vi rót.
- KÝ sinh trïng.
1.2. Nhãm nguyªn nh©n do nu«i d­ìng, ch¨m sãc vµ qu¶n lý:
C¸c yÕu tè t¸c ®éng bÊt lîi cña m«i tr­êng nh­:
- BÞ l¹nh.
- Giã lïa.
- DÝnh m­a hay chuång tr¹i Èm ­ít.
- MÊt vÖ sinh.
- Nu«i nhèt qu¸ chËt chéi.
 2. TriÖu chøng.
- Th­êng ë d¹ng cÊp tÝnh, thêi gian nung bÖnh tõ 1 – 2 ngµy hoÆc l©u
h¬n.
- Dª bÞ bÖnh cã biÓu hiÖn:
+ Sèt cao, ho vµ thë khã.
+ §au, ®Çu cói xuèng, cã thÓ ch¶y n­íc mòi vµ ch¶y d·i.
+ Dª ñ rò, kÐm ¨n, hay n»m mét chç mÖt mái.
+ NÕu nÆng vµ kh«ng ®­îc kÞp thêi ®iÒu trÞ dª bÞ chÕt hoÆc chuyÓn
sang d¹ng m·n tÝnh dª gÇy cßm, èm yÕu rÊt khã håi phôc l¹i.
3. BÖnh tÝch.
Mæ kh¸m dª èm chÕt thÊy:
- PhÕ qu¶n bÞ tô huyÕt, bªn trong cã nhiÒu dÞch nhÇy, ë dª bÞ nÆng cã
thÊy nhiÒu mñ.
- Phæi còng tô huyÕt tõng ®¸m, c¾t ra bªn trong cã dÞch nhÇy vµ mñ.
- Dª bÞ m·n tÝnh kÐo dµi do t¸c ®éng cña Mycoplasma cßn chñ yÕu
cßn thÊy hiÖn t­îng nhôc hãa, phÇn ®Ønh cña tiÓu thïy phæi.
- Chïm h¹ch phæi s­ng thòng, c¾t ra sÏ thÊy tô huyÕt, xuÊt huyÕt ®á
 4. C¸ch l©y lan.
- BÖnh l©y chñ yÕu qua ®­êng h« hÊp vµ tiÕp xóc. MÇm bÖnh ®­îc th¶i
qua h¬i thë vµ dÞch ®­êng h« hÊp cña dª m¾c bÖnh. Dª kháe, hÝt thë
kh«ng khÝ cã mÇm bÖnh sÏ bÞ nhiÔm mÇm bÖnh vµ ph¸t bÖnh.
- Dª ë c¸c løa tuæi ®Òu ph¸t bÖnh. Nh÷ng dª non th­êng bÞ bÖnh vµ chÕt
víi tû lÖ cao.
- BÖnh viªm phæi ë dª th­êng x¶y ra ë vô ®«ng xu©n, khi thêi tiÕt l¹nh vµ Èm.
3. Phßng bÖnh.
3.1. Chuång tr¹i ph¶i ®¶m b¶o:
- S¹ch sÏ, tho¸ng m¸t vÒ mïa hÌ, Êm ¸p vÒ mïa ®«ng.
- Tr¸nh m­a h¾t giã lïa vµo chu«ng dª.
3.2. Thøc ¨n n­íc uèng ph¶i ®¶m b¶o:
- S¹ch sÏ, ®¶m b¶o tiªu chuÈn vÖ sinh thó y.
- §¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu dinh d­ìng.
- §Æc biÖt khi vËn chuyÓn, khi dª chöa ®Î.
- Khi nh÷ng thêi kú thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét hay chuyÓn
mïa.
4. ®iÒu trÞ.
Ph¸t hiÖn sím vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi, CSND tèt vµ t¹o sù th«ng
tho¸ng trong chuång nu«i th× hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc sÏ cao.
 Cã thÓ sö dông c¸c lo¹i thuèc kh¸ng sinh sau ®Ó ®iÒu
trÞ:
Tªn thuèc C¸ch dïng LiÒu l­îng

Tylosin 98% Tiªm b¾p s©u 2 lÇn/ngµy. 10 mg/kg P

Dïng liªn tôc 4 – 5 ngµy
Tiamulin Tiªm b¾p s©u 2 lÇn/ngµy. 10 mg/kg P
Dïng liªn tôc 4 – 5 ngµy
Hanoxylline LA Tiªm b¾p s©u 1 lÇn/ngµy 1 ml/10 kg P
(c¸ch 3 ngµy tiªm nh¾c l¹i)
Penicilline + Tiªm b¾p s©u 2 lÇn/ngµy. 10 mg/kg P
Streptomycine Dïng liªn tôc 4 – 5 ngµy

Norfloxacine Tiªm b¾p s©u 2 lÇn/ngµy. 10 mg/kg P

Dïng liªn tôc 4 – 5 ngµy
 BÖnh viªm vó
1. Mét sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn dª bÞ viªm vó.
- VÒ ch¨n nu«i dª s÷a nhÊt lµ c¸c gièng dª s÷a cao s¶n,
nÕu qu¶n lý, ch¨m sãc, khai th¸c kh«ng tèt th­êng dÉn
®Õn viªm vó. BÖnh cã thÓ lµm gi¶m hay mÊt kh¶ n¨ng
tiÕt s÷a cña dª, ph¶i th¶i lo¹i gièng.
- BÖnh cßn cã tÝnh chÊt l©y lan sang con kh¸c.
- Viªm tuyÕn s÷a vµ th­êng g©y ra do vÖ sinh chuång
tr¹i kÐm vi khuÈn x©m nhËp vµo tuyÕn s÷a g©y viªm
vó.
- G©y ra do thao t¸c v¾t s÷a th« b¹o.
- Cã thÓ x¶y ra khi bÇu vó bÞ x©y x¸t, hay bÞ ¸p xe c¸c
lo¹i vi khuÈn nh­tô cÇu khuÈn hay liªn cÇu khuÈn x©m
nhËp qua vÕt th­¬ng vµ g©y bÖnh.
 2. C¸ch l©y truyÒn nhiÔm.
- BÖnh nµy truyÒn do tiÕp xóc khi dª c¸i trong thêi kú nu«i
con tiÕp xóc víi dª s÷a bÞ bÖnh. Vi khuÈn còng truyÒn sang
dª do ng­êi v¾t s÷a, do dông vô dïng chung gi÷a dª bÖnh vµ
dª kháe.
- BÖnh x¶y ra nhiÒu ë c¸c c¬ së nu«i dª mµ ®iÒu kiÖn vÖ
chuång tr¹i kÐm, m«i tr­êng nu«i dª bÞ « nhiÔm.
- N¬i ch¨n th¶ dª cã nhiÒu c©y gai, lµm x©y x¸t bÇu vó cña
dª, còng t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp qua vÕt th­
¬ng vµ g©y viªm vó.
3. ChÈn ®o¸n.
- C¨n cø vµo biÓu hiÖn l©m sµng ®Æc tr­ng cña dª: bÇu vó
bÞ s­ng ®au, kÕt hîp víi tr¹ng th¸i quan s¸t kh«ng b×nh th­êng
cña s÷a; s÷a cã mµu vµng nh¹t vµ cã c¸c h¹t nhá.
4. Phßng bÖnh
- Nu«i dª trong m«i tr­êng chuång tr¹i ®­îc vÖ sinh s¹ch sÏ hµng ngµy.
- Chèng x©y x¸t bÇu vó, nóm vó, kiÓm tra th­êng xuyªn ®Ó ph¸t hiÖn c¸c
vÕt th­¬ng ë nóm vó ®iÒu trÞ kÞp thêi.
- Dïng kh¨n mÒm s¹ch röa vµ lau kh« nóm vó tr­íc khi v¾t s÷a, kh«ng bao
giê ®­îc ®Ó nóm vó ­ít. Röa tay s¹ch tr­íc khi v¾t s÷a.
- V¾t s÷a ph¶i thao t¸c ®óng kü thuËt, ®Æc biÖt kh«ng dïng mét tay
n¾m c¶ hai bÇu vó ®Ó v¾t s÷a.
- Ph¶i ph¸t hiÖn, c¸ch ly vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi nh÷ng con m¾c bÖnh ®Ó
kh«ng l©y lan ra toµn ®µn.
5. ®iÒu trÞ.
- CÇn v¾t hÕt s÷a trong bÇu vó.
- LÊy v¶i mÒm s¹ch ch­êm vó b»ng n­íc Êm pha víi muèi.
- Sau ®ã lau kh« s¹ch bÇu vó, råi dïng cao tan Kim §an máng trªn tê giÊy
råi h¬ löa cho ch¶y mÒm ra, d¸n vµo vïng viªm s­ng cöa bÇu vó mçi ngµy
mét lÇn liªn tôc cho ®Õn khi khái.
- Tr­êng hîp s÷a cã lÉn mñ h«i thèi cÇn dïng thuèc tÝm KMnO4 1%o thôt
röa tuyÕn s÷a råi b¬m kh¸ng sinh vµo bÇu vó nh­: Matijet forte (Intervet);
Chloxamam (Merial).
 BÖnh ký sinh trïng dª
I. T¸c h¹i cña ký sinh trïng ë dª.
- C­íp ®o¹t chÊt dinh d­ìng lµm dª gÇy yÕu vµ chËm lín.
- Hót m¸u, lµm gi¶m søc ®Ò kh¸ng, dÔ m¾c bÖnh kh¸c.
- Cã thÓ g©y chÕt.
II. Mét sè bÖnh ký sinh trïng th­êng gÆp ë dª.
Cã nhiÒu lo¹i néi vµ ngo¹i ký sinh trïng ë dª. §èi víi néi ký
sinh trïng, ngoµi giun s¸n cßn cã mét sè ký sinh trïng cã kÝch
th­íc rÊt nhá kh«ng thÓ nh×n thÊy b»ng m¾t th­êng, chóng ký
sinh ë trong m¸u dª (KST§M).
Sau ®©y lµ mét sè bÖnh ký sinh trïng th­êng gÆp ë dª:
1. BÖnh giun trßn.
NhiÔm giun trßn cña ®­êng tiªu hãa lµ mét trong nh÷ng
nguyªn nh©n chÝnh ¶nh h­ëng ®Õn sù sinh tr­ëng vµ ph¸t
triÓn cña dª ë kh¾p mäi n¬i, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn
ch¨n th¶ vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh lµm h¹n
chÕ hiÖu qu¶ ch¨n nu«i dª.
1.1. §Æc ®iÓm.
Cã nhiÒu lo¹i giun trßn c­tró ë nh÷ng phÇn kh¸c nhau cña ®­êng tiªu hãa dª.
D¹ mói khÕ:
- Giun d¹ mói khÕ ë dª rÊt hay g©y bÖnh.
- Lµm chÕt dª vµ gi¶m kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña dª.
- Loµi giun g©y bÖnh nÆng nhÊt lµ giun xo¨n. (Haemonchus
consortus). Nã lµ loµi hót m¸u nhiÒu vµ cã thÓ dÉn ®Õn thiÕu m¸u, suy dinh d­
ìng.
- Mét sè loµi kh¸c ký sinh ë d¹ mói khÕ lµ Ostertagia spp vµ
Trichostrongylus axei.
Ruét non:
- Giun mãc (Bunostomum trigoncephalum) lµ giun trßn sèng ë ruét non.
- Chóng hót m¸u vµ g©y nªn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u râ rÖt.
- Mét sè loµi g©y bÖnh phæ biÕn kh¸c lµ: Trichotrongylus spp,
Coopericurtecei, Nematodirus spp.
Ruét thõa:
- Giun Trichuris ovis rÊt phæ biÕn ë dª, nh­ng kh«ng g©y bÖnh hoÆc
lµm kh«ng lµm gi¶m søc s¶n xuÊt.
- Nã chØ kÕt hîp víi bÖnh kh¸c ®Ó lµm gi¶m thÓ lùc.
Ruét kÕt:
- Giun Oesophagostomum columbianum tr­ëng thµnh c­tró ë ruét kÕt, nh­
1.2. C¸ch l©y nhiÔm.
- Mét c¸ch trùc tiÕp.
- Con tr­ëng thµnh sèng ë ®­êng tiªu hãa.
- §Î vµ th¶i trøng theo ph©n ra ngoµi m«i tr­êng.
- GÆp m«i tr­êng thuËn lîi nh­Èm ­ít.
- Êu trïng ph¸t triÓn ë trong trøng giun vµ tho¸t khái trøng ra
m«i tr­êng thµnh Êu trïng g©y nhiÔm b¸m vµo cá, c©y.
- Chóng ®­îc dª nuèt vµo theo thøc ¨n, n­íc uèng vµ g©y
nhiÔm cho dª.
- Êu trïng ®ã ph¸t triÓn thµnh giun tr­ëng thµnh vµ tiÕp tôc
chu kú míi.
1.3. TriÖu chøng:
NhiÔm ký sinh trïng kÕt hîp nhiÒu loµi lµ phæ biÕn, nªn
kh«ng thÓ ph©n biÖt triÖu chøng l©m sµng cña tõng lo¹i
giun s¸n g©y nªn.
• Nhãm giun trßn thø nhÊt:
(Trichostrongylus, Ostertagia, Cooperia vµ Nematodirus lµm
kh¶ n¨ng tiªu hãa thøc ¨n kÐm dÉn ®Õn suy gi¶m thÓ lùc vµ
kh¶ n¨ng t¨ng träng kÐm.
- Tr­êng hîp nhiÔm nÆng thÊy:
+ Øa ch¶y, ph©n xanh thÉm ®Õn mµu ®en.
+ Lµm bÈn l«ng da ®u«i vµ khu vùc xung quanh.
+ Sau mét thêi gian th× thñy thòng biÓu hiÖn râ.
- Tr­êng hîp m·n tÝnh th× thÊy:
+ L«ng xï, da kh« vµ nøt da.
+ Øa ch¶y th­êng xuyªn vµ lÆp l¹i.
+ Th«ng th­êng kh«ng xuÊt hiÖn thiÕu m¸u.
• Nhãm giun trßn thø hai: (Oesophagostomum columbianum)
- Cã thÓ g©y nh­triÖu chøng ®au dông nh­cong l­ng.
- Kh«ng muèn ho¹t ®éng, cã thÓ lµm cho vÞ viªm phóc m¹c.
- Dª cã thÓ sèt.
- Dª non th­¬ng Øa ch¶y ph©n nh·o lÉn chÊt nhÇy vµ ë dª tr­ëng thµnh khi ®i
Øa ph©n cã lÉn m¸u.
- Dª gi¶m thÓ lùc ngµy cµng râ rÖt.
• Nhãm trßn hót m¸u nh­: Haehonchus contortus:
- Hay nhiÔm ë dª, hiÖn t­îng thiÕu m¸u thÓ hiÖn râ rÖt.
- Khi nhiÔm nÆng bÖnh xuÊt hiÖn víi triÖu chøng xuÊt huyÕt d¹ dµy.
- C¸c niªm m¹c vµ kÕt m¹c bÞ nhît nh¹t, nhÞp thë vµ nhÞp tim t¨ng lªn.
- Hay xuÊt hiÖn thñy thòng ë d­íi hµm.
- Dª èm yÕu, Ýt ho¹t ®éng.
- Trong nhiÒu tr­¬ng hîp giun xo¾n kh«ng kÕt hîp, ph©n bÞ t¸o bãn nhiÒu h¬n lµ Øa
ch¶y.
- BÖnh kÐo dµi dª bÞ sót c©n còng rÊt phæ biÕn.
1.4. BiÖn ph¸p phßng trõ.
• Phßng bÖnh:
- T¨ng c­êng c«ng t¸c vÖ sinh, ch¨m sãc.
- Båi d­ìng dª mÑ vµ dª con míi sinh ®Ó t¨ng c­êng søc ®Ò kh¸ng.
- Cã thÓ nu«i nhèt.
- §Þnh kú tÈy giun Ýt nhÊt 6 th¸ng/ lÇn, tèt nhÊt 4 th¸ng / lÇn.
• TÈy trõ:
• Mét sè lo¹i thuèc tÈy giun cã hiÖu lùc víi giun trßn nh­: Levamisol 7,5%: 8
mg/kg P, Albendazole: 10 mg/kg P, Birvermectin: 1 ml/10 kg P.
ë n­íc ta, víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ®ä Èm cao, kÕt hîp víi viªc ch¨n
th¶ dª tù do, chuång tr¹i l¹i Ýt ®­îc vÖ sinh, t¹o ®iÒu kiÖn cho Êu trïng
tån t¹i vµ ph¸t triÓn ë m«i tr­êng. Nh­vËy viÖc sö dông thuèc tÈy giun
®Þnh kú lµ ph­¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó h¹n chÕ møc ®é nhiÔm giun
vµ h¹n chÕ tèi thiÓu g©y t¸c h¹i cho dª vÒ bÖnh ký sinh trïng.
2. BÖnh s¸n l¸ gan.
2.1. ®Æc ®iÓm:
- G©y ra do mét loµi s¸n l¸ ký sinh ë èng dÉn mËt trong gan.
- VËt chñ:
- + §éng vËt nhai l¹i: Tr©u, bß, dª.
- + Ng­êi còng cã thÓ m¾c bÖnh nµy.
- + Tr©u bß giµ m¾c nhiÒu h¬n tr©u bß non.
- Trøng cña s¸n l¸ gan ph¸t triÓn thµnh Êu trïng g©y nhiÔm ph¶i qua vËt chñ trung
gian lµ èc n­íc ngät (chØ nhá b»ng h¹t ng«, kh«ng ph¶i lo¹i èc ng­êi th­êng ¨n).
- BÖnh hay x¶y Ra ë vïng lÇy léi, ngËp n­íc.
2.2. TriÖu chøng:
BÖnh tiÕn triÓn chËm, triÖu chøng th­êng kh«ng ®iÓn h×nh:
- Niªm m¹c nhît nh¹t (do thiÕu m¸u).
- Niªm m¹c cã khi vµng (do bÞ t¾c èng dÉn mËt).
- Øa ch¶y xen kÏ t¸o bãn.
- Phï ë mi m¾t, yÕm, ch©n, bông.
- GÇy tr¬ x­¬ng.
- Cuèi cïng chÕt do kiÖt søc nÕu kh«ng ®­îc ®iÒu trÞ kÞp thêi.
2.3. C¸ch l©y nhiÔm.
- S¸n l¸ tr­ëng thµnh ký sinh ë èng dÉn mËt trong gan tr©u bß ®Î trøng.
- Trøng theo ph©n ra ngoµi, gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi në thµnh mao Êu (mét
d¹ng Êu trïng).
- Mao Êu chui vµo èc n­íc ngät, ph¸t triÓn thµnh vi Êu chui ra khái èc t¹o thµnh
nang Êu (kÐn) b¸m vµo c©y cá sèng d­íi n­íc.
- VËt chñ ¨n ph¶i, nang Êu sÏ di hµnh tíi gan ph¸t triÓn thµnh s¸n tr­ëng thµnh ký
sinh trong èng dÉn mËt.
2.4. BiÖn ph¸p phßng trõ.
* Phßng bÖnh:
- Tr¸nh ch¨n th¶ ë vïng lÇy léi, ngËp n­íc.
- Thu gom ph©n ®em ñ ®Ó diÖt trøng s¸n.
- Nu«i th¶ vÞt ®Ó diÖt èc.
- §Þnh kú tÈy s¸n 6 th¸ng/ lÇn.
* TÈy s¸n.
• Cã thÓ sö dông mét trong c¸c lo¹i thuèc sau:
 TÈy s¸n l¸ gan cã thÓ dïng mét trong nh÷ng lo¹i
thuèc sau ®Ó ®iÒu trÞ:

Tªn thuèc Quy c¸ch LiÒu dïng C¸ch dïng

Tolzan F (Intervet) Viªn 1 g 1 viªn/100 kg thÓ träng Cho uèng

Fasinex (Virbac) Viªn 900 mg 1 viªn/75 kg thÓ träng Cho uèng

Fasiolid (TW I) Lä 10 ml 1 ml/25 kg thÓ träng Tiªm d­íi da

Bio. Alben (BIO) Viªn 1 g 1 viªn/30 kg thÓ träng Cho uèng

Dertil B (Han vet) Viªn 5 g 1 viªn/40 kg thÓ träng Cho uèng

3. BÖnh giun ®òa bª nghÐ.
3.1. §Æc ®iÓm.
- Do mét lo¹i giun ®òa sèng ký sinh ë ruét non cña bª nghÐ g©y ra.
- Bª nghÐ tõ 2-5 tuÇn tuæi m¾c nÆng nhÊt. Tõ 4 th¸ng tuæi trë ®i
bÖnh gi¶m dÇn.
- Lµm bª nghÐ chËm lín, tØ lÖ chÕt cao tíi 40% hoÆc h¬n nÕu
kh«ng ®­îc ®iÒu trÞ kÞp thêi.
3.2. TriÖu chøng.
Bª nghÐ m¾c bÖnh cã c¸c biÓu hiÖn:
- D¸ng ®iÖu lï ®ï, chËm ch¹p.
- L­ng cong (do ®au bông), ®u«i côp.
- Bông to, l«ng xï.
- BiÓu hiÖn râ nhÊt lµ Øa ch¶y ph©n tr¾ng:
+ Lóc ®Çu ph©n læn nhæn, mµu vµng sÉm.
+ Ph©n láng dÇn chuyÓn sang mµu tr¾ng, mïi tanh
kh¾m.
- Con vËt gÇy sót t­¬ng ®èi nhanh vµ chÕt sau 1-2 tuÇn.
3.3. C¸ch l©y nhiÔm.
- Giun tr­ëng thµnh ký sinh ë ruét non bª nghÐ, thô tinh råi ®Î trøng.
- Trøng theo ph©n ra ngoµi ph¸t triÓn thµnh trøng g©y nhiÔm.
- NÕu bª nghÐ kháe ¨n ph¶i, Êu trïng në ra sÏ di hµnh ®Õn phæi råi trë l¹i
ruét thµnh d¹ng tr­ëng thµnh.
Chó ý:
BÖnh l©y nhiÔm chñ yÕu qua bó s÷a mÑ.
Cã thÓ l©y qua ®­êng bµo thai nÕu tr©u bß c¸i chöa nh÷ng th¸ng cuèi
nhiÔm ph¶i trøng g©y nhiÔm.
3.4. BiÖn ph¸p phßng trõ.
• Phßng bÖnh:
- T¨ng c­êng c«ng t¸c vÖ sinh, ch¨m sãc.
- Båi d­ìng tr©u bß mÑ vµ bª nghÐ míi sinh ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng.
- Thu gom ph©n ®em ñ ®Ó diÖt trøng giun.
• TÈy trõ:
- Nªn tÈy trõ cho bª nghÐ 2 lÇn:
+ LÇn 1: 2-3 tuÇn tuæi.
+ LÇn 2: 6-7 tuÇn tuæi.
 TÈy giun cã thÓ dïng mét trong nh÷ng lo¹i thuèc
sau ®Ó tÈy:
Tªn thuèc Quy c¸ch LiÒu dïng C¸ch dïng
Levamisole 7,5 % Lä 10, 20, 50 ml 1ml/10 kg P Tiªm d­íi da
Bivermectin 0,25 Lä 20 ml 1ml/12 kg P Tiªm d­íi da
%

Mebendazole 10% Gãi 1 gr/10 kg P Cho uèng

hoÆc trén thøc
¨n
Tayzu (Tayzunsan) Gãi 1 gr/10 kg P Cho uèng
hoÆc trén thøc
¨n
Ivomec – Ivocip Lä 1ml/33 kg P Tiªm d­íi da
(Merial – Cipla)
Dextomax (Pfizer) Lä 1ml/33 kg P Tiªm d­íi da
2. BÖnh s¸n l¸ gan.
2.1. ®Æc ®iÓm:
- G©y ra do mét loµi s¸n l¸ ký sinh ë èng dÉn mËt trong gan.
- VËt chñ:
- + §éng vËt nhai l¹i: Tr©u, bß, dª.
- + Ng­êi còng cã thÓ m¾c bÖnh nµy.
- + Tr©u bß giµ m¾c nhiÒu h¬n tr©u bß non.
- Trøng cña s¸n l¸ gan ph¸t triÓn thµnh Êu trïng g©y nhiÔm ph¶i qua vËt chñ trung
gian lµ èc n­íc ngät (chØ nhá b»ng h¹t ng«, kh«ng ph¶i lo¹i èc ng­êi th­êng ¨n).
- BÖnh hay x¶y ra ë vïng lÇy léi, ngËp n­íc.
2.2. TriÖu chøng:
BÖnh tiÕn triÓn chËm, triÖu chøng th­êng kh«ng ®iÓn h×nh:
- Niªm m¹c nhît nh¹t (do thiÕu m¸u).
- Niªm m¹c cã khi vµng (do bÞ t¾c èng dÉn mËt).
- Øa ch¶y xen kÏ t¸o bãn.
- Phï ë mi m¾t, yÕm, ch©n, bông.
- GÇy tr¬ x­¬ng.
- Cuèi cïng chÕt do kiÖt søc nÕu kh«ng ®­îc ®iÒu trÞ kÞp thêi.
3. BÖnh ghÎ.
3.1. §Æc ®iÓm.
Cã d¹ng ghÎ xuÊt hiÖn bëi 3 lo¹i ghÎ kh¸c nhau:
- GhÎ ®Çu. Cã thÓ lan truyÒn toµn th©n do Sarcoptes rubicaprae
(gäi lµ ghÎ Sarcoptic).
- GhÎ ch©n, vó, b×u d¸i, vïng bÑn vµ ®«i khi ë l­ng vµ cæ do
Chorioptes capre (gäi lµ ghÎ Chorioptic).
- GhÎ tai do Psoroptes cuniculi ( gäi lµ ghÎ Prosoropic).
3.2. TriÖu chøng.
- B¾t ®Çu xuÊt hiÖn c¸c nèt sÇn, ®Æc biÖt lµ ë trªn ®Çu.
- Mét sè dª ph¸t triÓn bÖnh nÆng h¬n ë d¹ng viªm da quanh.
+ M¾t, tai, cæ vµ ngùc.
+ PhÝa trong bÑn vµ bÇu vó.
- Cã thÓ thÊy c¸c líp vÈy, loÐt trªn da th­êng thÊy ë:
+ Tai, ch©n sau vµ bÇu vó.
+ B×u d¸i vµ khu vùc xung quanh.
+ Dª th­êng cói liÕm c¸c líp v¶y loÐt ë ch©n sau.
3.3 Phßng trÞ bÖnh:
- BÖnh ghÎ l©y nhiÔm trùc tiÕp qua tiÕp xóc nªn kh«ng thÓ
nhèt chung dª ghÎ víi dª lµnh.
- Mét sè hãa chÊt cã thÓ sö dông ®iÒu trÞ c¸c d¹ng bÖnh ghÎ nh­
sau:
 §Ó ®iÒu trÞ bÖnh ghÎ ta cã thÓ sö dông mét trong
nh÷ng lo¹i thuèc nh­sau
Tªn thuèc C¸ch dïng

HuyÔn dÞch bét l­u huúnh, dÇu ¨n §iÒu trÞ 2 lÇn, mçi lÇn c¸ch nhau tõ 5
vµ Amitraz 0,05% – 7 ngµy míi cã t¸c dông
Hanmectin 50 (Hanvet) 1 ml/25 kg P (tiªm d­íi da lµm 3 lÇn, mçi
Birvemectin (Bio) lÇn c¸ch nhau 1 tuÇn)
Dextomax (Pfizer) 1 ml/33 kg P (tiªm d­íi da 1 lÇn)

Bayticol (Bayer) 1 ml/1 – 1,5 lÝt n­íc (t¾m, phun, xÞt

cho dª rÊt hiÖu qu¶)
Cebacil (Bayer) B«i däc sèng l­ng thµnh vÖt

Ivomec (Merial) 1 ml/33 kg P (tiªm d­íi da lµm 2 lÇn, mçi

hoÆc Ivocip (Cipla) lÇn c¸ch nhau 1 tuÇn)
 Mét sè thñ thuËt trong thó y
I. Kü thuËt c¾t sõng dª.
- §Ó tr¸nh viÖc dª cã sõng hay ®¸nh vµ hóc nhau, hoÆc sõng quÆp
vµo ®Çu, cæ g©y tæn th­¬ng.
- §èi víi gièng dª cã sõng dµi nªn c¾t sõng cho dª ngay ë giai ®o¹n dª
®ang trong thêi kú theo mÑ (d­íi 3 th¸ng tuæi).
- Dông cô c¾t sõng lµ mét èng s¾t ®Æc dµi 5 – 7 cm, ®­êng kÝnh 3 –
4 cm c¸n b»ng gç.
- Tr­íc khi c¾t sõng ph¶i c¾t l«ng, vÖ sinh quanh khu vùc sõng.
- Dïng löa nung ®á phÇn èng s¾t råi ¸p nhanh vµo gèc sõng.
- Cã dª sõng qu¸ dµi cã nguy c¬ ®©m vµo ®Çu.
- §Çu tiªn vÖ sinh s¸t trïng vïng c¾t s¹ch sÏ.
- Dïng Novocain phong bÕ vïng gèc sõng víi liÒu 30 – 50 ml.
- LÊy c­a s¾c nhÑ nhµng c¾t nhanh phÇn sõng qu¸ dµi.
- NÕu cã ch¶y m¸u nhiÒu th× dïng dao nung ®á ¸p nhanh vµo phÇn
c¾t.
ii. Kü thuËt b¾t gi÷ dª.

ViÖc b¾t gi÷ dª nhÊt lµ khi phèi gièng hay c©n theo dâi cÇn
ph¶i ®­îc thùc hiÖn ®óng c¸ch ®¶m b¶o cho dª kh«ng bÞ hèt ho¶ng sî h·i
hoÆc gi·y dôa cã thÓ lµm tæn th­¬ng dª.
Th«ng th­êng khi b¾t dª ng­êi ta ®Ó dª trong chuång hay trong
s©n ch¬i kh«ng ®uæi dª ch¹y lung tung.
Khi b¾t dª ph¶i tiÕp cËn gÇn dª nhanh tay n¾m lÊy ®Çu, sõng
hay tai dª råi gh× chÆt l¹i.
Cã thÓ dïng gi¸ gi÷ dª ®Ó cè ®Þnh dª hay dïng hai ch©n kÑp
phÇn tr­íc cæ, trong khi hai tay vÉn gi÷ cè ®Þnh ®Çu dª.
Khi b¾t kh«ng ®­îc tóm hai ch©n giËt (dÔ g·y ch©n) hay tóm l­
ng dª, hoÆc ®¸nh ®Ëp dª.
§Æc biÖt ®èi víi dª mang thai kh«ng ®­îc n¾m vµo bông dª
nhÊc lªn v× dÔ g©y x¶y thai.
iii. Kü thuËt c¾t mãng ch©n dª.
- Ph¶i th­êng xuyªn kiÓm tra vµ c¾t mãng ch©n dª khi chóng qu¸
dµi.
- Mãng ch©n dª th­êng ph¸t triÓn nhanh, nhÊt lµ dª nhèt, Ýt ®­îc
ch¨n th¶.
- Khi mãng qu¸ dµi th­êng g©y khã kh¨n cho dª ®i l¹i bÞ g·y, x­íc
hay bÞ kÑt sái, ®¸ vµ g©y tæn th­¬ng lµm thèi mãng ch©n, cã thÓ dÉn
®Õn quÌ.
- Sö dông dao hay kÐo s¾c ®Ó c¾t mãng.
- Khi c¾t nªn lo¹i bá hÕt c¸c phÇn mãng thõa, bÈn vµ bÞ bÖnh.
- Cã thÓ c¾t h¬i s©u vµo tæ chøc mãng khi mµ c¸c tæ chøc ®ã
háng vµ cÇn lo¹i bá.
 PhÉu thuËt ¸p xe
Nh÷ng ¸p xe ngoµi da nªn ®­îc phÉu thuËt khi ®·
mÒm.
§Çu tiªn c¾t l«ng xung quanh vïng ¸p xe, vÖ sinh s¸t
trïng s¹ch sÏ.
Dïng dao s¾c r¹ch mét ®­êng dµi 1 – 2 cm ë vïng thÊp
nhÊt cña ¸p xe.
LÊy tay nÆn hÕt phÇn mñ bªn trong, dïng b«ng lau
s¹ch.
Dïng thuèc kh¸ng sinh r¾c vµo bªn trong ¸p xe ®Ó
tr¸nh nhiÔm trïng.
Chó ý: Nªn thËn träng khi phÉu thuËt ¸p xe ë vïng
®Çu, cæ hay d­íi bông. V× ®ã lµ n¬i cã nhiÒu d©y thÇn
kinh, m¹ch m¸u vµ lµ n¬i cã tæ chøc m« máng.