Professional Documents
Culture Documents
Tikler Slayd Aydan Əhmədli p19
Tikler Slayd Aydan Əhmədli p19
Fakultə:Sosial-Pedoqoji
İxtisas:Psixologiya
Qrup:P-19
Fənn:Pedaqoji psixologiya
Müəllim:Rzayeva Nurəngiz
Mövzu: Kiçik məktəblilərdə tiklər: yaranma
səbəbləri, növləri, psixokorreksiyası
Tiklər
Tiklər – qısamüddətli əzələ büzülməsindən sonra meydana gələn qəfil, sürətli, təkrarlanan,
ritmik olmayan, bastırılmış istər-istəməz və ya yarı könüllü, spontan bərpa, hərəkət (motor
tikləri), danışıq və ya səslərdir (fonik tiklər). Tiklər tezliyinə, intensivliyinə, müddətinə və
müxtəlifliyinə görə dəyişir.
Mürəkkəb motor tiklər – məsələn, başdakı bir atma hərəkətindən sonra saç düzəltmək , kamuflyaj məqsədi ilə
yalançı könüllü hərəkətlər (parakinesias) ola bilər.
Xəstələrin 80%-i tikdən əvvəl “ilkin hiss” etdiklərini bildirirlər. Ən çox yayılmış məcburiyyət hissinin tik yerinə
yetirmək üçün hiss olunduğu bildirilir. Hissləri müəyyənləşdirmək üçün digər çətinliklər narahatlıq və qəzəbdir.
Göz qırpmadan əvvəl gözdə yanma hissi, atmadan və ya boyun spazmından əvvəl boyunda gərginlik hissi, əl və
ya qolu hərəkətə gətirərkən narahatlıq hissi, burnu gəzdirmədən əvvəl burunda qaşınma və boğazda qıcıqlanma
ola bilər.
Bəzi həkim nevroloqıar bütün bu əlamətləri həssas tiklər hesab edirlər. İlkin hisslərə cavab olaraq ortaya çıxan
tiklər, özlərini yaxşı hiss edənə qədər davam etdirildikdən sonra bilərəkdən basdırıla bilər. Tiklər bitdikdən
sonra xəstə müvəqqəti rahatlama hissi yaşaya bilər. Stress tez-tez həyəcan, cansıxıcılıq, zehni və ya fiziki
yorğunluq və tiklərini basdırmağa ehtiyac olmadığı yerlərdə yorğunluq vəziyyətlərində artır. Bu hal zehni
konsentrasiya və cazibə ilə azalır.
Tik diaqnozu necə qoyulur?
Tik pozğunluğu diqanozunu qoymaq üçün xüsusi bir bioloji marker olmadığına görə, təcrübəli bir
həkim nevroloq xəstəni diqqətlə şikayətlərini dinlədikdən sonra ona diaqnoz qoymalıdır. Ətraflı
dinləmə və müayinə zamanı ilk tikin yaşı, tiklərin gedişi, davranış pozğunluqları, ailə tarixi, uşaqlıq
inkişaf tarixinə dair suallar verilməlidir.. Pediatrik xəstələrdə isə anamnez uşağın ailəsindən götürülür.
Tarixdə və müayinədə ikincili tik səbəblərini göstərən atipik tapıntılar və ya ipuclar varsa, lazımi qan və
radioloji testlər aparılmalıdır.
2013-cü ildə tik xəstəliklərinin diaqnostik meyarı kimi nəzərdən keçirilmiş DSM-5-dən tez-tez istifadə
olunmasına baxmayaraq, Tourette tədqiqat qrupunun meyarları da mövcuddur. Xalqın tik və vərəm
barədə məlumatlılığı artsa da, xəstələrin əksəriyyətinə hələ də diaqnoz qoyulmur və ya tapılanlar səhv
olaraq – vərdişlər, allergiya, astma, dermatit, hiperaktivlik, əsəbilik və bir çox digər şərtlərə aid edilə
bilər. Tiklərin və ya psixiatrik xəstəliklərin birləşməsi və şiddəti müalicə nöqtəsində çox vacibdir.
Davranış pozğunluğu qiymətləndirilərkən lazımi diaqnostik meyarlar yoxlanılır və uyğun
qiymətləndirmə tərəziləri də tətbiq olunur.
Fenomenoloji təsnifat və tiklərdəki nümunələr
Motor Tiklər
Sadə motor tiklər
Klonik: yanıb-sönmə, burun qanaması, çiyin çəkmə, baş və ya boyun sarsıtmaq
Distonik: blefarospazm, bloklama tikləri, bruksizm, okulyoloji hərəkətlər, çiyin fırlanması,
ağzın uzun müddət açılması, tortikollis
Tonik: qarın boşluğunun tikləri, qol və ya ayaqda əzələlərin atılması
Kompleks motor tiklərin əlamətləri – baş silkələmək, bədən əymək, toxunmaq, atmaq,
vurmaq, tullanmaq, təpikləmək, barmağınızı göstərmək, başqasının hərəkətlərini təqlid
etmək (echopraxia), başqasının cinsiyyət orqanlarına toxunmaq (kopropraksi), qulaq
diskinezi, gəyirmə, qusma,
Fonik tiklər
Sadə fonik tiklərə – Boğaz təmizləmək, nalə çəkmək, əsnəmək, öskürmək, qışqırmaq,
üfürmək kimi əlamətlər aiddir.
Mürəkkəb fonik tiklərə aiddir – Səs təqlidləri, ekolaliya (başqasının cümlələrini
təkrarlamaq), pallali (bir sözün son hecası və ya cümlənin son sözünün təkrarlanması),
koprolali (ədəbsiz sözlər və ya lənətlər)
Tiklərin etioloji təsnifatı
Astar
Sporadik
Müvəqqəti motor və ya fonik tik (1 il)
Xroniki motor və ya fonik tik (> 1 il)
Tourette xəstəliyi (TB)
Yetkinlik dövründə başlayan tiklər
Həm çoxsaylı motor tikləri, həm də
xəstəliyin gedişatında müəyyən bir
zamanda bir və ya daha çox fonik tik,
eyni zamanda mütləq eyni vaxtda
olmaması
Tourette pozğunluğunun Tiklərin tezliyi arta və ya azalda bilər,
əlamətləri ancaq ilk başladığından bu yana bir
ildən çoxdur.
18 yaşından əvvəl başlamışdır.
Bu pozğunluq bir maddənin (məsələn,
kokain) fizioloji təsirlərinə və ya digər
sağlamlıq vəziyyətinə (məsələn,
Huntington xəstəliyi, postviral
ensefalit) aid edilə bilməz.
• Xəstəlik əsnasında tək və ya birdən
çox motor və ya fonik tik olmasına
baxmayaraq, birlikdə deyillər.
• Tiklərin tezliyi arta və ya azalda
bilər, ancaq ilk başlaması bir ildən
çoxdur.
• 18 yaşından əvvəl başlamışdır.
Xroniki motor və ya fonik tik • Bu pozğunluq bir maddənin
pozğunluğunun əlamətləri
(məsələn, kokain) fizioloji təsirlərinə
və ya digər sağlamlıq vəziyyətinə
(məsələn, Huntington xəstəliyi,
postviral ensefalit) aid edilə bilməz.
• Tourette pozğunluğunun diaqnostik
meyarları ilə heç vaxt
qarşılanmamışdır.
Müvəqqəti tik pozğunluğunun əlamətləri