Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalı

Dr. Öğr. Üyesi Selda ÖRS ÖZDİL

Doğan, N. (Ed.) (2019). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme.
Ankara: Pegem Akademi.
Demirtaşlı, R. N. (Ed.) (2012). Eğitimde Ölçme ve

Değerlendirme. Ankara: Edge Akademi.

Atılgan, H. (Ed.). (2006). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme.

Ankara: Anı Yayıcılık.

Başol, G. (2012). Eğitimdre Ölçme ve Değerledndirme.

Ankara: Pegem Akademi.

Tekin, H. (2003). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara:

Yargı Yayıncılık.
Güler, N. (2017). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara:

Pegem Akademi.

2
Konular

1. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi

2. Ölçme ve Değerlendirmeyle İlgili Temel Kavramlar

(Ölçme/Değerlendirme/Değişkenler/Birim/Ölçek Türleri vb.)

3. Ölçmede Hata ve Korelasyon

4. Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Özellikler

(Geçerlik /Güvenirlik / Kullanışlılık)
5. Ölçme Araçlarının Sınıflandırılması
Davranışların Sınıflandırılması- Taksonomiler
6. Eğitimde kullanılan ölçme araç ve yöntemleri ve madde tipleri /
puanlama
7. Tamamlayıcı (Alternatif) ölçme ve değerlendirme yöntemleri

6. Test Geliştirme Süreci – Madde ve test istatistikleri

7. Test puanları üzerinde istatistiksel işlemler

8. Standart puanlar – Not verme

3
 Sinop'taki bir lisede fizik sınavından 100
üzerinden 60 puan alan bir öğrencinin fizik
başarısı ile Ankara fen lisesinde fizik
sınavından 100 üzerinden 60 puan alan bir
öğrencinin fizik başarısı aynı mıdır?

 100 üzerinden yapılan bir Fransızca

sınavından 80 puan alan bir öğrencinin, aynı
sınavdan 20 puan bir öğrenciden 4 kat daha
iyi Fransızca bildiği söylenebilir mi?

 3 litre benzin mi daha çoktur? Yoksa 2 galon

benzin mi?

4
 Ders kazanımlarını öğrencilerin ne düzeyde öğrendiklerini
ölçebilmek için uygun sınav türleri,
 Öğrenci gelişimini izleyip detaylı dönüt ve düzeltme
sağlayabilmede uygun ölçme araç ve yöntemleri,
 Ölçme araçlarının hazırlanması, çoğaltılması, uygulanması
ve puanlanmasında nelere dikkat edilmesi gerektiği,
 Güvenirliği ve geçerliği yüksek ölçme araçlarını nasıl
geliştireceği
 Hazırladığı sınavın kapsamının uygunluk derecesini,
 Soru yazma teknikleri ve yazdığı soruları nasıl iyileştireceği,
 Ölçme sonuçlarını nasıl analiz edebileceği,

5
 Derste hiç işlenmeyen konulardan veya ders için önemsiz
olan dipnotlardan soru sormanın neden yanlış olacağı,
 Birbirinden bağımsız 10 ünitedeki öğrenci kazanımlarını
ölçmede sadece 3 üniteden soru sormanın neden doğru
olmayacağı,
 Çoktan seçmeli testlerin sadece bilgi veya ezber düzeyinin
ölçülmesinde kullanılabileceği bilgisinin neden yanlış
olduğu,
 Bilgi düzeyinde 10 tane çoktan seçmeli test sorusundan
oluşan sınavın süresinin neden 30 dk olamayacağı
 ....

6
“Eğitim, bireyin
davranışlarında, kendi
yaşantıları yolu ile istendik
davranış değişikliği
meydana getirme
sürecidir.”

“Eğitim, bir kasıtlı

kültürleme sürecidir. Eğitim
bir sistemdir.”

-Selahattin Ertürk-

7
 Önceden saptanmış ilkelere göre insanların
davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan
planlı etkinlikler dizgesidir.

 İnsan davranışlarını istendik yönde değiştirmek için

yararlanılan bir sistem

 Yukarıdaki eğitim tanımlarının ortak bazı özellikleri

vardır. Bu özelliklerden en belirgin olanları, eğitimin
bir süreç olduğu ve bu sürecin sonunda insanların
davranışlarındaki değişimdir. Eğitim bir değiştirme
sürecidir.

8
GİRDİLER
-Öğrenci
ÇIKTILAR
-Öğretmen SÜREÇ
-Bilişsel
-Yönetim Öğretim / Öğrenme
-Duyuşsal
-Veli Etkinlikleri
-Devinimsel
-Program
-Ortam …

DEĞERLENDİRME
-Klasik Yöntemler
-Alternatif Yöntemler

9
 Bu sistemde
ölçme ve değerlendirme
hangi aşamalarda yapılabilir?

10
 Öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyini belirlemek
 Öğrenme eksiklerinin ve nedenlerinin tespitini yapmak
 Öğrenci gelişimini izlemek,
 Öğretmene kendini tanıması ve öğretim yöntemlerinin
ne derece yeterli olduğu konusunda geri bildirim
sunmak,
 Öğretmeninin öğrenciyi tanımasını sağlamak,
 Karar vermek
 Eğitim sisteminin öğelerini geliştirmeye yönelik bilgi
toplayarak eğitimin paydaşlarına etkili geri bildirimler
vermek vb.

11
«Ölçme» dediğimizde aklınıza ne geliyor?
En son ne zaman «ölçme» yaptık?

12
Neleri Ölçeriz?

13
Özellikleri Nasıl İfade Ediyoruz?
Hava S
ıcaklığı
Cin s iy e t Kadın Sınıf Mevcudu Ankara
…..17 0
Tü l a y … … Erkek 1.Sınıflar…..45 İstanbu C
n … … Erkek 2.Sınıflar…..50 l...19 0C
Er s i İzmir……
Ce n k … … Kadın 3.Sınıflar…..48 …
Antalya 22 0C
… ...
De r y a… Mardin .26 0C
4.Sınıflar…..38
Grub …..15 0
u C
Ders Yükü Ali……
Pazartesi……3 ders …
Sehe …A Eğitim Düzeyi
Salı……………1 ders r…….
Num C Nur……….Lise mezunu
Çarşamba….3 ders an….
Fazile K Aslı……….Üniversite mezunu
Perşembe….2 ders t…..G
Duyg Kağan……Ortaokul mezunu
Cuma…………1 ders u……C
Ahme Mert……..Önlisans mezunu
t…..D
14
 Ölçme Nedir?
• Belli bir özelliğin gözlenmesi, gözlemlerin daha önce belirlenen kurallara (bağlantı) göre sayı ve
sembollerle ifade edilmesidir.

Eşleme
Kuralı
Nitelikler Sayılar ve
(Özellikler) Semboller

• Belli bir nesnenin yada nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının, sahipse sahip oluş
derecesinin gözlenip gözlem sonuçlarının sembollerle ve özellikle sayı sembolleriyle ifade
edilmesidir. (Tekin, 2007)

• Ölçme bir betimleme işlemidir.

• Ölçmenin konusu, objelerin kendileri değil onların dikkate alınan özellikleridir.

15
1) Samsun’da bugünkü hava sıcaklığı 30 C derece.
2) Mert’in boyu 179 cm.
3) Sınıf mevcudu 54’tür.
4) Aracımızın hızı saatte 82 kilometredir.
5) Erşan sınavda 1. oldu.
6) Ankara’nın plaka kodu 06’dır.
7) Aslı’nın boyu uzundur.
8) Bu su sıcaktır/bugün hava sıcaktır.
9) Bu mandalina ekşi.
10) Çantanın rengi kırmızıdır/Tolga’nın göz rengi mavidir.
11) Yoklama defterinde erkek öğrenciler E ile kız öğrenciler K ile belirtildi.

ÖLÇME SONUÇLARI BAZEN BİR SAYI İLE BAZEN DE BİR SIFAT/SEMBOL İLE İFADE EDİLEBİLİR.
ÖLÇME SONUCU, OBJEKTİF YA DA SUBJEKTİF OLABİLİR.

16
 Ölçmenin temelinde fark kavramı vardır.

Ölçme, yaşamımızdaki pek çok şeyin değişmesinden ve

bizlerin de bu değişimleri merak edip gözlemleme
ihtiyacımızdan ortaya çıkan bir süreçtir.

17
 • Değişken: Kişiden kişiye, durumdan duruma, nesneden
nesneye değişen özelliklerdir.
uzunluk, ağırlık, yaş, göz rengi, cinsiyet, başarı
düzeyi...

• Sabit: Kişiden kişiye, durumdan duruma,

nesneden nesneye değişmeyen özelliklerdir.
pi sayısı, ışık hızı ...

18
19
 Yapılarına göre değişkenler

Nicel değişken: sayısal değişkenlerdir, sayılarla ifade

edilebilirler . Sayının mutlaka azlık çokluk anlamı taşıması
gerekir.

Burada birey ya da objeler sahip olunan özellik açısından

sıralanabilirler.

Uzunluk, ağırlık, yaş, zaman, para, akademik başarı vb…

forma numarası bir sayı olduğu halde bu gruba girmez (azlık

çokluk belirtmediği için).

20
 Yapılarına göre değişkenler

Nitel değişken: Sıfatsal değişkenlerdir, sıfat ya da sembollerle

ifade edilebilirler. Nitel değişkenler kategorik değişkenler olarak
da bilinir.

Birey ya da objenin sahip olunan belli bir özellik açısından

sınıflara ayrılmasını gösterir.

Cinsiyet, göz rengi, medeni durum, meslekler, konuşulan dil,

akademik unvan vb…

Kız öğrencilere “1” erkek öğrencilere “2” denmesi nitel

değişkendir (azlık çokluk belirtmediği için).

Nicel değişkenler nitel değişkene dönüştürülebilir!!!

21
 Aldıkları değere göre değişkenler

Süreksiz (kesikli) değişken: Ölçülen özellikle ilgili sınırlı sayıda

değer alabilen değişkenlerdir. Tam sayılarla ifade edilen, ara
değer alamayan değişkenlerdir.

Süreksiz değişkenler nitel ya da nicel olabilir.

Cinsiyet, mezuniyet durumu vb. (nitel-süreksiz)

Bir ailedeki çocuk sayısı 1,2,3 veya 4 gibi tam değerler alabilir
ama 1.5, 2.5 çocuk olmaz. (nicel-süreksiz)

Nitel değişkenler, genellikle süreksiz değişkenlerdir.

22
 Aldıkları değere göre değişkenler
Sürekli değişken: Alt ve üst sınırları arasında teorik olarak
herhangi bir değer alabilme olasılığına sahip değişkenler
ondalık değer alabilen,
iki değer arasında kuramsal olarak sonsuz sayıda değer alabilen,
birey ya da objelerin özelliklerini miktar olarak gösteren
değişkenlerdir.

Uzunluk, ağırlık, zeka puanı, sıcaklık, yaş vb.

Ör: 1 kg. ve 2 kg. arasında sonsuz sayıda değer alabilir.

1 kg 21 gr. 1 kg 92,5 gr vb.

Sürekli değişkenlerden elde edilen veriler kesirli sayılarla

gösterilebilirler ve uygulamada sıklıkla tam sayılarla ifade
edilebilirler.
23
 Sosyal bilimlerde yapılan pek çok araştırmada görüş ve tutum
ölçmede kullanılan likert tipi dereceleme ölçeklerinden elde edilen
veriler sürekli kabul edilmektedir. Bu tür ölçümlerde,
cevaplayıcıların uyarıcıya olan tepkilerinin sonsuz noktada yer
alabileceği, ancak bireylerin iki ucu belirlenen ölçek boyunca
durumunu en iyi yansıtan seçeneği işaretleyeceği kabul edilir.

 Aslında sürekli bir değişken, ölçeğin iki ucu arasında herhangi bir
değerin (örn: 32,4856..) mümkün olduğu değişkendir. Bununla
beraber uygulamada bir değişkeni, birçok farklı değer alabildiği
zaman sürekli değişken, sadece birkaç farklı değer alabildiği
zaman ise süreksiz değişken olarak kabul ederiz.

24
 Araştırmanın amacına göre

Herhangi bir değişken tek başına bağımlı ya da bağımsız olarak

sınıflandırılamaz. Değişkenler neden sonuç ilişkisi içinde bulunuyorsa
bağımsız ve bağımlı değişken olarak sınıflandırılır.
Bağımsız (etki eden) değişken: araştırmada etkisinin olup olmadığı
araştırılan değişken.
Bağımlı değişken (etkilenen): bağımsız değişkene bağlı olarak
değişiminin araştırıldığı değişken.

etkileyen etkilenen

25
Örneğin:
«uygulanan buluş yoluyla öğretme stratejisinin öğrenci başarı düzeylerine
etkisi»
Bağımsız değişken: öğretme stratejisi
Bağımlı değişken: başarı düzeyi

Grip hastalığının tedavisinde kullanılan bir tedavi yönteminin etkililiğinin test

edildiği
Bağımsız değişken: tedavi yöntemi
Bağımlı değişken: grip hastalığının iyileşme durumu

26
Bir durumda bağımsız değişken olan bir şey başka bir
örnekte bağımlı değişken olabilir. Bir değişkenin
bağımlı veya bağımsız olması neden-sonuç ilkesine
bağlıdır.

Etkileyen=bağımsız, Etkilenen=bağımlı

Neden=bağımsız, Sonuç=bağımlı değişken.

27
Örneğin:
«tarih dersine karşı tutumun tarih başarısına etkisi»
Bağımsız değişken: tarih dersine karşı tutum
Bağımlı değişken: tarih başarı düzeyi

«tarih öğretmeninin öğrencileri ile iletişim biçiminin, öğrencilerin tarih

dersine karşı tutumuna etkisi»
Bağımsız değişken: iletişim biçimi
Bağımlı değişken: tarih dersine karşı tutum

28
Örneğin:
«sosyo-ekonomik düzeyin, kardeş sayısının, mezun olunan
lise türünün ortaöğretim başarı puanına ve YKS puanına
etkisi»
Bağımsız değişken: sosyo-ekonomik düzey, kardeş sayısı,
mezun olunan lise türü
Bağımlı değişken: ortaöğretim başarı puanı ve YKS puanı

29
 Ölçülecek Nitelik
 Ölçüm
 Ölçme Kuralı
 Ölçmede Birim
 Ölçme Türleri
 Ölçmede Sıfır
 Ölçek Türleri (düzeyleri)

30
 • Bugün hava güzeldir.
Ölçme • Ayşe sınavdan 100 aldı.

• Ölçülen özelliğin hangi düzeyi hangi sayı ve sembolle

Ölçme eşleştirilecek
kuralı • Özelliğin sıfat ile ifade edilmesi
• Her soru 5 puan

• Ölçme sürecinin sonunda elde edilen sayı ya da sembol

Ölçüm • Güzel
• 100

31
Örneğin:
«bugün hava sıcaktır.»
Ölçme: «bugün hava sıcaktır.»
Ölçme kuralı: «ölçülen özelliğin soğuk-ılık-sıcak gibi bir sıfat
ile belirlenmesi.
Ölçüm: «sıcak»

«bugün havanın sıcaklığı 3o°C’dir.»

Ölçme: «bugün havanın sıcaklığı 3o°C’dir.»
Ölçme kuralı: «sıcaklığın °C cinsinden bir sayı ile
belirlenmesi.»
Ölçüm: «3o°C»

32
Ölçme sonucu elde edilen sayı ya da sembole
ölçüm denir.

33
Ölçmede Birim:
Ölçmede kullanılan en küçük standart miktar.
Bir ölçme aracının en küçük parçası.
Örneğin, 25 öğrenci, 30 kg, 100 puan vb.

34
Doğal birim: Doğada kendiliğinden var olan birimdir. Bir şeyden kaç tane
olduğunu belirtmek için kullanılır. Tüm sayma işlemlerinde kullanılan
birimler.
Sınıftaki öğrencilerin sayısı
bahçedeki ağaçların sayısını, kalemlikteki kalemlerin sayısı

Yapay birim: Uzmanlar tarafından belirli kurallara göre tanımlanmış

birimlerdir. ölçmede pratikliği sağlamak için sonradan belirlenmiş standart
miktarlara denir.
Metre, kg, saat vb…

Türetilmiş birim: Başka niteliklerin birimleri arasında kurulan bağıntıdan

oluşan yeni birimlere denir.
Hızın birimi: m/s , özkütlenin birimi: gr/cm3

35
36
 Bir birimin sahip olması gereken özellikler:

 Eşitlik: Ölçme aracındaki birimlerin her zaman aynı büyüklükte

yani eşit olması
m, cm kulaç, karış

 Genellik: Birimin herkes tarafından aynı şekilde anlaşılması, aynı

iş için aynı birimin kullanılması
kg okka

 Kullanışlılık (Uygunluk): Birimlerin kullanılış amacına uygun

olması
şehirlerarası mesafe için km cm
İnsanın kütlesi için kg mg

37
 Ölçmede birim kullanılmasının yararı nedir?

• Bir ölçme işleminde birim kullanılması yapılan ölçme işleminin

objektif olmasını sağlar.

• Bu objektiflik ölçmede hatayı azaltır, duyarlılığı arttırır ve

standardı sağlar.

• Ölçme sonuçlarının yorumlanmasını ve diğer bireylere

aktarılmasını kolaylaştırır.

38
 Nasıl ölçeriz?

Kaç tür ölçme vardır?

39
40
 Ölçülecek özelliklerin, doğrudan doğruya gözlenmesi ya da araya
başka bir değişken girmeden kendisiyle doğrudan ilişkili bir
ölçme aracıyla ölçülmesi sonucu yapılan ölçmedir.

 Bir masanın uzunluğunu cetvelle ölçmek

 Bir okuldaki öğrenci sayısı
 Öğrencileri kız erkek olarak gruplamak
 Cisimlerin kütlelerini eşit kollu teraziyle ölçmek
 Bir sınıftaki öğrencileri boy sırasına dizmek
 Öğrencilerin resimlerini iyi-orta gibi sıfatlarla sınıflara ayırmak

41
 Doğrudan gözlem yapılarak ölçülemeyen bir özelliğin, başka
özelliklerle ilişkilendirilmesi sonucu yapılan ölçme işlemidir.

 Sıcaklığın ölçülmesi
 Zeka ve başarının ölçülmesi
 Tutumların ölçülmesi
 Hacmi düzgün olmayan bir taşın hacminin ölçülmesi

42
 İki veya daha fazla değişken arasında yapılan matematiksel bir
işlem sonucu elde edilen ölçme türüne denir. Türetilmiş
ölçmelerde, değişkenlerin hepsi ayrı ayrı ölçülür ve bu ölçme
sonuçları arasında matematiksel bir işlem yapılır.

 Maddenin yoğunluğu = kütle/hacim

 Kişi başına düşen gelir = Bir ülkede elde edilen gayrisafi milli
hasılanın (GSMH)/ ülkede yaşayan nüfus sayısı
 Hız= yol/zaman
 Üçgenin alanı= a.ha/2

43
 Ölçme Türleri Örnekleri

Doğrudan Ölçme Dolaylı Ölçme Türetilmiş Ölçme

Örnekleri Örnekleri Örnekleri

• Sınıfta 23 öğrenci • Eda'nın KPSS'den • Sınıfın puan

var. almış olduğu puan ortalaması 68'dir.
96'dır.
• Hastanedeki yatan • Zetinyağının
hasta sayısı 55'tir. • Odanın sıcaklığı yoğunluğu 0,91
23ºC'dir. gr/cm³'tür.
• Atay'ın boyu 190
cm'dir.

44
 Bir öğretmenin dönem başında öğrencilerinin doğal
sayılar konusuna ilişkin hazırbulunuşluk düzeylerini
ölçmesi- dolaylı ölçme
 Bir öğretim üyesinin ara sınav notunun % 30’unu final
notunun %70’ini alarak öğrencilerinin notunu
belirlemesi- türetilmiş ölçme
 Bir öğrencinin geometri sorusunda bulunan üçgenin
açısını pergel ile ölçmesi- doğrudan ölçme
 Bir öğretmenin öğrencilerinin bilgisayar kullanmaya
karşı tutumlarını ölçmesi – dolaylı ölçme

45