NASTANAK I RAZVOJ

ELEKTRONSKIH MAS
MEDIJA VI
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 DEFINISANJE RADIJA
 Etimološko porijeklo riječi radio je latinsko (radium) i označava mogućnost bežičnog
prenošenja zvukova na veće udaljenosti i u užem smislu, uređaj za primanje zvukova koji se
prenose bežičnim putem.
 Riječ radio, prema navodima autora Baraković i Mahmutović, prvi put se pomenula u 20.
vijeku i to od strane američkog oglašivača. 1907. godine upotrijebio ju je i Forest.
 Radio definišemo ”kao masovni mediji, kao specifičnu organizaciju u javnom ili privatnom
vlasništvu, koja priprema govorne i muzičke sadržaje, namenjene široj ili užoj publici, a koji
se mogu primati na različite načine, kroz etar ili na drugim platformama.”
 Sinonim za radio, u američkom govornom području je „broadcasting“ i koristi se u prijevodu
kao emisija, emitovanje, emitiranje ili difuzija.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 TEHNIČKE KARAKTERISTIKE RAZVOJA RADIJA

 Niti jedan od izuma ne bi bio ostvaren bez otkrića Bendžamina Frenklina (Benjamin Franklin) koji je uočio pojavu elektriciteta.
U historiji je ostalo zabilježno, da je na jednoj od javnih prezentacija, kada su ga pitali od kakve je, uopće, koristi ova pojava on
odgovorio pitanjem: „A od kakve je koristi tek rođeno dijete!?“.
 Frensis Ronalds (Francis Ronalds), 1816. godine poslao je poruku koristeći izboje statičkog elektriciteta. Poruka je poslana
statičkim elektricitetom koji se teško otkriva i koji je nestabilan.
 1800. godine Alesandro Volta (Alessandro Volta) otkrio je uređaj koji je mogao stvarati kontinuiran tok, struju elektriciteta tzv.
bateriju.
 1819. godine, Hans Kristijan Ersted (Hans Christian Ørsted) otkrio je da su elektricitet i magnetizam dvije energije koje mogu
prelaziti jedna u drugu tvoreći jedinstvenu, elektromagnetsku silu.
 Andre Mari Amper (André-Marie Ampére) nastavljajući rad Hansa Kristijana Ersteda odredio je jedinicu zajačinu električne
energije u strujnom kolu koja je dobila njegovo ime Amper. Džejms Klark Maksvel (James Clerk Maxwell) formulisao je 1864.
godine osnovne matematičke jednačine koje se odnose na ono što je poslije nazvano elektromagnetno polje. Ova otkrića bila su
preduslov spoznaje da se strujni krug može koristiti za prijenos poruka.
 Ali, kako utvrđuje Henderson (Harry Henderson), naučnike su više zanimale teorije koje bi objasnile elektromagnetizam nego
uređaji koji bi ga mogli koristiti.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Od 1904. godine nastavlja se tehnički razvoj radija i otvaraju nove mogućnosti slanja bežičnog
signala. Taj period u razvoju radijske tehnologije obilježili su Fleming (John Ambrose
Fleming), Li de Forest (Lee de Forest) i Redžinald Feseden. Džon Fleming uspijeva da napravi
staklenu lampu, diodnu cijev. Li de Forest u Paolo Altu na Flemingovu diodnu cijev, 1906.
godine, dodaje treću diodu, u obliku rešetke između katode i anode i time pronalazi vakuum
cijev koja omogućava pojačavanje radio signala kojima se prenosi govor na veće razdaljine,
nakon čega sebe naziva „ocem radija“. Oko autorstva otkrića odiona – poznatije triode Forest
se niz godina sporio sa H.Dž. Raundom.
 1943. godine sud u SAD-u odlučio je korist Foresta. Redžinald Feseden u radijsku tehnologiju
uključuje alternator visoke frekvencije da bi potom emitovao 1906. godine na Badnje veče
koncert iz Brant Roka u Masačusetsu koji je mogao da se sluša čak na Karibima.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Uporedo sa razvojem radijske tehnologije vrše se istraživanja na polju snimanja i
reprodukovanja zvuka. Otkrića na ovom polju predstavljat će značajnu prekretnicu u razvoju
radijske tehnologije.
 Edison je 1877. godine patentirao mehanički telegrafski rikorder. Brigs i Berk navode kako je
to bio disk pokriven papirom koji se okretao na jednoj pokretnoj ploči a gramofonska igla
učvršćena na ručicu pravila je spiralni niz tačkica i crtica. Ovim uređajem Edison je pokušao
da snima i proizvodi ljudski glas a svoje je otkriće, navode autori, opisao je kao divan izum
koji može da ponavlja govor bezbroj puta pomoću automatskih snimaka.
 Edison je na fonografski cilindar od staniola snimio pjesmu „Marry had a little lamb“.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Poslije Edisonovih eksperimenata, Berlinera (Emile Berliner) je 1888. godine razvio novu
mašinu za puštanje diskova sa žlijebovima koju je nazvao gramofon.
 1874. godine Ernst Simens (Ernst von Siemens) izumio je prvi zvučnik ali je ovaj izum
patentirao tek 1877. godine. Izgledao je u obliku trube i koristio se kod gramofona.
 Još nekoliko datuma značajno je u pogledu tehničke povijesti radija. 1916. godine radio
aparati dobivaju tunere, potenciometre koji omogućavaju izbor radio stanice i jačine.
 Klod Šenon (Claude Elwood Shannon) 1948., elektroinžinjer u Belovim laboratorijama,
rješava problem slanja ”čistijeg” signala transformišući ga u numerički kod koji se na
prijemniku ponovno vraća u zvuk. Nakon toga otkriven je i tranzistor. Time radio postaje
jeftiniji i prenosiv. 1930. godine Galvin (Paul Galvin) je ugradio u automobil prvi radio aparat.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Tehnički princip prijenosa radijskog signala zasniva se na procesu prijenosa kodiranog
radijskog sadržaja, produkta, formata radio talasima i taj proces zovemo modulacijom.
 Povijest prijenosa radijskog sadržaja tj. emitiranja radijskih talasa poznaje dva oblika: AM
(amplitudna modulacija) i FM (frekvencijsku modulaciju). 1933. Edvin H. Armstrong (Edwin
Howard Armstrong) eksperimentiše sa modulacijom frekvencija FM da bi se postigao bolji
kvalitet i vjerodostojnost zvuka. Kodirani radijski signal se emitira uz pomoću predajnika u
eter na određenoj frekvenciji u granicama njenog dometa na određenoj teritoriji. Poslani signal
dekodira radio prijemnik. Bit radijske difuzije sadržava prikupljanje, obradu i emitovanje
zvučnih/tonskih zapisa. Zvuk je mehanička vibracija zraka koja se širi određenim intenzitetom
i brzinom. Brzina tih vibracija je frekvencija. Kada se zvuk snima pomoću mikrofona
membrana mikrofona vibrira pod uticajem promjene zračnog pritiska i reaguje slično bubnoj
opni ljudskog uha. U mikrofonu postoji tzv. pojačivač koji taj zvuk intenzivira i prenosi do
snimača.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Intenzitet tj. njegovu jačinu ili glasnoću mjerimo decibelima (dB).
 Ljudski govor bilježi jačinu do 60 dB a granica jačine zvuka koju ljudsko uho može podnijeti je do
130 dB. Osobine zvuka su: glasnoća, intenzitet, ili jačina (koja se mjeri dB), visina (frekvencija)
dužina ili ritam i boja. Postoje tri tipa mikrofona: „mikrofon sa trakom, dinamički i
kondenzatorski“.Neki od njih mogu bilježiti zvuk koji je usmjeren u membranu a neki iz svih
smjerova.
 Prvi pokušaji snimanja i reprodukovanja zvuka, kako je navedeno pripadaju fonografu i gramofonu.
1896. godine Berliner patentirao je fonografsku ploču i uveo tehniku snimanja koja je omogućila
snimanje sa glavnog nosača zvuka neograničenog broja kopija fonografskih ili gramofonskih ploča.
 1904. godine patentiran je ploča sa tonskim zapisom na obje strane. 1920. godine po prvi put uspješno
sprovedeno električno snimanje zvuka koji se do tada isključivo snimao mehaničkim putem. Od 1933.
vršilo se stereo snimanje gramofonskih ploča. Kako su rasle potrebe za ekonomičnijim i efikasnijim
bilježenjem i reprodukcijom zvuka sa što većom kvalitetom nastajale su i nove platforme za obradu
tonskih zapisa.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 1928. godine Pfleumer (Fritz Pfleumer) je patentirao je prvu traku, presvučenu magnetnim
prahom za snimanje zvuka poznatiju u radijskoj produkciji kao MGT.
 Nakon otkrića magnetofona 1935. godine koji je izumljen u Njemačkoj a širu primjenu
ostvario tokom Drugog svjetskog rata, otvaraju se vrata prvim pokušajima radijske montaže.
 Autori Bjelica i Jevtović tvrde da nimalo slučajno nije to da su prvi njemački stručnjaci iz
preduzeća AEG i BASF prvi na svijetu uspjeli da sačuvaju snimak na pokretnoj traci –
magnetofonu čime se otvaraju vrata montaži, mogućnosti manipulacije sadržajem. „Kolika je
njegova važnost ilustruje podatak kako je patent čuvan kao najveća vojna tajna, koja je
otkrivena tek kada su Amerikanci zarobili tri uređaja skrivena u zgradi Berlinske opere.“
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Daljnji razvitak načina tonskog zapisivanja, montaže i reprodukcije zvuka dosegnut će neviđene
razmjere a sve u cilju poboljšanja kvalitete zvuka, brzine obrade, ekonomičnosti opreme i
kapaciteta zapisivanja.
 1947. godine Peter Goldmark (Peter Carl Goldmark) patentira prvu long play ploču, poznatiju kao
LP a četiri godine kasnije Stefan Kudelski patentira prvi portabl magnetofon za snimanje tzv.
Nagru koja je omogućila radio reporterima i tehničarima rad izvan prostora radijskih stanica. Ova
tehnika snimanje na magnetizovane trake dugo se zadržala kao imanentna tehnika radijske
produkcije paralelno se koristeći čak inakon pojave 1962. prvih Philips – ovih audio kompakt
kaseta i kasetnih snimača.
 Era savremene radijske tehnike počinje osamdesetih godina sa pojavom Compact Disc-a (CD) i
Digital Audio Tape ili DAT - a koji je nastao u cilju razvijanja verzije optičkog diska na kojem će
biti moguće vršiti tonsko snimanje. Posljednju verziju uređaja za snimanje i nosača zvuka danas
čine tzv. Mini Disc – ovi, uređaji koji imaju izuzetne sposobnosti i kvalitete snimanje, montaže i
reprodukovanja zvuka a koji ne zauzimaju prostor veći od površine dlana.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Otkriće satelita i kompjuterske tehnologije uslovili su nove načine razvoja radija. 1957. godine
prvi vještački zemljin satelit izbačen je u kosmos čime započinje era satelitskog
komuniciranja. Sateliti za potrebe komuniciranja („Eho“ i „Telsar“) počeli su se koristiti od
1961.
 Osamdesetih godina dvadesetog vijeka, u Americi mreža radio stanica počinje korištenje
satelitske tehnologije. Proces snimanja, obrade i emitovanja radijskog programa prošao je dug
put od analognog do digitalnog pristupa. Analogni61 pristup sadržavao jemnogobrojne
redundancije u snimljenom i emitovan zvuku i kod čestih reprodukcija gubio je na kvalitetu te
je njegovo skladištenje komplikovano. Digitalna obrada pretvara zvuk u kodove koji se mogu
brzo i lako skladištiti. Baraković i Mahmutović definišu digitalni zvuk kao analogne signale
izražene u formi promjene električnog napona koji se kodiraju, obrađuju, pohranjuju i
reproduciraju kroz binarni brojčani sistem (0 - 1).
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Metoda koja se koristi u pretvaranju analognih zvučnih informacija u digitalne podatke je metoda
semplovanja ili uzrokovanja. U procesu semplovanja konvertor ima zadatak da prepozna nivo voltaže
analognog signala i dodjeli mu digitalni kod koji predstavlja orginalni nivo signala.
 Taj postupak označen je kao kvantiziranje ili kvalitet uzrokovanja, rezolucija zvučnog snimka. Mjerilo
kvalitete digitalnog zvuka je bit rate - količina bitova kojima je opisan zvučni snimak u trjanju od jedne
sekunde. Formati digitalnog zvuka predstavljaju načine, protokole zapisivanja digitalnih audio podataka.
 Stjuart Prajs (Stuart Price) navodi glavne osobine digitalnih informacija prema Toniju Feldmanu: zgodni
za rukovanje, pogodni za mrežno povezivanje, zgusnuti, pogodni za kompresiju, nepristrasni (računarski
sistemi ne prepoznaju značenje izvor i vlasništvo nad informacijom). Digitalizacija radijske tehnike i
tehnologije u mnogo čemu je olakšala, uprostila, ubrzala radijsku djelatnost ali unijela i mnoge promjene
koje sežu čak do ukidanja pojedinih zaduženja tj. zanimanja u radijskoj produkciji. „Program sa prvim
kompjuterskim spikerom u svetu emitovan je na radio – stanici CKCU-FM iz Otave. Studenti sa Carleton
School of Journalism programirali su DEC, kompjuter koji čita vesti glasom neverovatno sličnim
ljudskom...
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Kao i svako kulturno, civilizacijsko dostignuće i tehnološko dostignuće otkrivanja radija ne
možemo pripisati jednom čovjeku. Iza svakog epohalnog otkrića pa čak i radija stoji cijela
plejada istraživača i inovatora čiji je i najmanji doprinos pomogao u njegovom stvaranju.
 Razvitak tehničkih platformi radijske difuzije nije se desio tačno u određenom periodu, niti se
sa ovom poviješću završava. Nadolazeće prednosti i inovacije zasigurno će još mijenjati
tehničku povijest radija.
 Grafički prikaz prijenosa analognog radijskog signala
 Grafički prikaz transmisije digitalnog radio signala
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Društvena povijest radija
 Prvi zabilježeni podaci o sadržajima koji su emitovani putem radio talasa jeste da su to bili
muzički sadržaji. 1908. godine Li De Forest (Lee de Forest) emitovao je muziku sa Ajfelovog
tornja u Parizu a samo dvije godine kasnije izvršen je prijenos opere Kavalerija rustikana
poznatog tenora Enrika Karuza iz Metropoliten opere u Njujorku. Prvi muzički program u
Evropi realizovan je iz kraljevskog dvorca Šato de Laeken u Belgiji 1914. godine.
 Povijest bilježi nekoliko karakteristika ranih radio emitovanja od kojih je najznačajnija tek
spoznata mogućnost trenutne razmjene informacija. Značajnost prijenosa informacija u
trenutku kada se određeni događaj i dešava spoznata je nakon historijske poruke telegrafiste
Dejvida Sarnofa (David Sarnoff). 1912. godine sa parobroda Olimpik poslao je informaciju
„Parobrod Titanik udario je u ledeni brijeg. Tone brzo.“ Sarnof je 72 sata nakon toga
neprekidno izvještavao o razmjerima tragedije šaljući informacije o imenima preživjelih i
druge podatke o nesreći. Telegrafistu Sarnofa danas možemo nazvati i prvim radio reporterom.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Začecima koncepcije radijskog programa sva emitovanja su tekla uživo. U radijskim
prostorima obično su u tim trenucima bili svi: radijski producenti, režiseri (koje danas radio
zbog sasvim drugačije forme kreiranja programa u potpunosti isključuje iz kadrovske
strukture), tehničari, muzičari, pjevači, spikeri i novinari. Režiser je pratio radijski sinopsis
pojedinog programa te signalizirao i uređivao tok radnje u studiju i režiji. Zvučni sadržaji:
podloga, instrumental, numera, tonski zapis i efekti proizvodili bi se trenutno. Zvijezde radija
u prvim godinama bile su pretežno poznata i popularna imena filmske, pozorišne i muzičke
scene. Cilj je bio stvoriti realan i zanimljiv govorni i muzički program. No, nije samo
proizvodnja radijskog programa imala svoje specifičnosti. Auditoriji tj. publika je prihvatala tj.
slušala radio na jedan sasvimdrugačiji način od onog kojeg poznajemo danas.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Radijski prijemnici su bili izuzetno skupi pa su stoga bili i rijetki u posjedu domaćinstava. Ova
ekonomska računica rezultirala je gotovo do sada, kultnog, grupnog slušanja radijskog
programa. Obično se nekoliko porodica okupljalo oko radio prijemnika i sjedeći pratilo
program. Najpopularnije su bile vremenske prognoze, sportska dešavanja i vjerski program.
Zvučnici su u nekim zemljama bili postavljani i na ulice. Bjelica i Jevtović tvrde kako je radio
postao privlačniji od štampe zbog niske stope pismenosti i zbog produžavanja čovjekove
fizičke ograničenosti kretanja. U različitim zemljama radijski program, zbog mnogih
istorijskih, kulturnih i društvenih činilaca, nije bio isti bez obzira što je korišten identičan
način tehničke realizacije ali glavni cilj je bio nuđenje programa masovnoj i anonimnoj
publici.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Brigs i Berk pominju da su u početku iste institucije koje su bile zadužene za radio bile odgovorne i za
početak televizijskog emitovanja. Radijsko emitovanje otvorilo je vrata i nezamislivim mogućnostima
uticaja i persuazivnog djelovanja i reklame. O tome svjedoči i legendarna radio – adaptacija naučno –
fantastične priče Rat svjetova Herberta Đorđa Velsa (Herbert George Wells) koja je emitovana 30.
oktobra 1938. godine kao dokumentarna radio drama „Marsovci dolaze“ u izvođenju Merkurove
pozorišne trupe. Bjelica i Jevtović detaljno opisuju ovaj događaj. U noći uoči obilježavanja Svih svetih
eterom je odjeknula muzika orkestra Ramona Amurezija a nakon prvih taktova nastala je jeziva tišina
nakon koje se začuo glas spikera: „Poštovani slušaoci, prekinuli smo našu emisiju da bismo emitovali
specijalnu vijest: čudnovati predmet nerazumljivog oblika spustio se na farmu, u blizini Groverz Milsa,
država Nju Đersi. Policija i armija su krenuli prema mjestu događaja. Ne isključujte radio i pratite dalji
razvoj događaja.“.Glas Orsona Velsa je nakon toga najavljivao niz reportera sa izvještajima o invaziji
vanzemaljaca. Čak je upotrijebljena imitacija glasa predsjednika Ruzvelta koji je pozvao građane da
ostanu ujedinjeni i ne stvaraju paniku. Bez obzira na najavnu špicu u kojoj je bilo jasno naznačeno šta se
emituje radio drama je izazvala neviđenu paniku. Oko šest miliona ljudi čulo je emisiju a skoro petina
povjerovala je u dolazak marsovaca. Vels je došao i na sud gdje je morao objasniti iluziju koju je
proizveo.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Radio se počeo razvijati nakon Prvog svjetskog rata da bi važnost radija bila u centru pažnje
naročito u toku Drugog svjetskog rata a njegova glavna iskorištena funkcija bila je na fonu
propagandnog djelovanja. Otvaraju se stanice koje propagiraju fašističku ideologiju i stvara se
program, sa autentičnim zvucima ratnih sukoba, gdje se vijesti o gubicima minimiziraju a
pobjede preuveličavaju. Njegovu moć najbolje su iskoristili Gebels i Hitler (Joseph Goebbels
Adolf Hitler) emitirajući ideološke govore u cilju indoktrinacije narodnih masa. Mahom su to
bili Hitlerovi govori o preporodu njemačkog naroda i novom svjetskom poretku. Njemci su
otkrivanjem mogućnosti radijske montaže omogućili i manipulaciju tonskih zapisa na
magnetofonskim uređajima. Podatak da je nekolicina komunikacijskih izuma nastala pod
pokroviteljstvom vojske ostavlja zanimljivu mogućnost istraživanja jednog sasvim drugog
toka razvoja tih izuma.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 U Evropi prvi govorni programi emitiraju se od 1916. godine. Bjelica i Jevtović navode
podatak da su u Dablinu u Irskoj pobunjenici poslali poruku nadajući se da će ih drugi prenjeti
američkoj štampi. Markoni u Velikoj Britaniji 1920. godine organizira radijsko emitiranje a
dvije godine kasnije nastaje i čuveni BBC, British Broadcasting Company koji će 1927.
(prema nekim autorima 1926.) biti preimenovan u British Broadcasting Corporation. Osnivač
britanske rtv korporacije bio je Džon Rit (John Reith), čovjek koji je postavio elementarne
misije javnih emitera. Neki podaci govore da je ideju stvaranja samostalne britanske radio –
televizijske kuće koja bi trebala i morala informirati, educirati i zabaviti bez političkih i
komercijalnih uplitanja, stvorio kao percepciju idealnog rješenja između američkog,
komercijalnog, nereguliranog sektora i vrlo strogo kontroliranog medijskog sistema
Sovjetskog saveza.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 U samom začetku BBC je emitirao koncerte zabavne i klasične muzike sa gramofona koji je
stavljen u neposrednu blizinu mikrofona, raznolik govorni program (svaka stanica imala je
svog voditelja) i samo odabrane vijesti koje je mogao emitirati samo poslije 19.00 sati kako
printanim izdanjima u Velikoj Britaniji ne bi oduzimao pravo na ekskluzivitet vijesti. Do 1933.
godine program ovog radija je bio formiran. Radijsku platformu BBC će usavršavati i kasnije
do podatka da 1995. godine počinje i digitalno emitovanje. Dvije godine kasnije tehnike
digitalnog prijenosa radijskog signala bit će organizirane i u Kanadi, Meksiku, Australiji,
Singapuru i Kini. Prema ugledu na BBC radio i u drugim evropskim zemljama razvija se
slična koncepcija organiziranja radijskog emitovanja. Interesantan je podatak da je u Velikoj
Britaniji tek od 1971. godine dozvoljenoemitiranje komercijalnim radio stanicama.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Poslije organiziranja BBC – ja radio stanicestvaraju se i u drugim evropskim gradovima:
Holandiji, Njemačkoj, Francuskoj, Kini i Kubi. Od 1923. godine radio se osniva u
Švajcarskoj, Belgiji, Austriji, Čehoslovačkoj, Španiji, Norveškoj i Finskoj.
 Kako ne bi došlo do miješanja frekvencija u Ženevi 14. novembra 1926. godine sastala se
Evropska komisija koja je odredile precizne kriterije za raspodjelu frekvencija. Brigs i Berk
pominju kako je dodjeljivanje malog broja talasnih dužina postalo predmet žestokog
nacionalnog cjenjakanja koje je 1926. godine postalo internacionalno. Ženevski plan za
evropske talasne dužine koji su, kako navodi, osmislili injžinjeri, usvojen je u julu te godine a
godinu dana kasnije na Svjetskoj konferenciji o radiju u Vašingtonu ispitano je zagušenje linija
kojima se obavlja komunikacija. Sljedeća konferencija u Pragu 1929. godine koju su
organizirali vlada i ugledni ljudi u radiodifuziji, ostavila je nacionalnim administratorima da
sami provode plan raspodjele frekvencija u okviru koji im je dodjeljen.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Brigs i Berk navode kako je u Istočnoj Evropi glavna uloga radija, a kasnije i televizije,
definisana kao „formiranje svijesti socijalističke države“ a Sovjetski Savez postao je uzor
pošto se nalazio u Centralnoj Evropi. Prema Veljanovskom i Ugrinić prva radio stanica u Srbiji
bila je Rakovica - Beograd, koja je emitovanje počela 19. 09. 1924. godine. Autori navode da
je program bio rezervisan za muzičke koncerte, glumu, informacije, vremensku prognozu i
situaciju na berzi. Bez potrebne tehničke opreme program se emitovao samo tri puta nedjeljno
nekoliko sati. Realizirao se kao i svi prvi radijski programi u svijetu – uživo uz glumce,
spikere, muzičare. Autori navode i podatak da je emitovao i najkvalitetniju umjetničku muziku
i djela dramske literature u interpretaciji glumaca. No, u općeprihvaćenim podacima ostaje
ubilježen datum 24. marta 1929. godine kao zvanični početak radijskog emitiranja u Srbiji. Te
godine na Radio Beogradu, u 10 sati i 30 minuta, začule se fanfare i glas voditeljke Jelene
Bilbije. Autori tvrde da ne postoji tehnička a ni programska veza između ove dvije stanice.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Autori navode kako je Kraljevina SHS u to vrijeme potpisala je ugovor o osnivanju još jedne
radio stanice u Zagrebu tako da se pertplata od 150 dinara morala dijeliti. Ova stanica je radila
oko dvije godine a radio Zagreb osnovan je 15. maja 1926. godine. Ovaj dan u historiji
radijskog emitiranja na području Balkana upisan je kao Dan jugoslovenske radiodifuzije.
Druga radio stanica osnovana je u Ljubljani. Poslije Drugog svjetskog rata Radio Beograd
funkcioniše kao državni radio Federativne Narodne Republike Jugoslavije, u čijem sastavu se
nalazila i Bosna i Hercegovina. Radiodifuzije se od tada razvijala u više u smislu republičkog i
pokrajinskog organiziranja radio programa.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 1912. godine u Americi počinje eksperimentalni radio program sa emitiranjima muzike i
informacija Čarlsa Dejvida Herolda (Charles David Herold). Fidler tvrdi da se američki radio
razvio iz radio amaterstva, u početku radi zabave i razgovora ili saznavanja lokacije
sagovornika a nešto kasnije počeli je emitovanje muzike i vijesti. Frank Konrad (Frank
Conrad) je iz svoje garaže u Pitsburgu 1916. godine redovno emitovao vijesti. Fidler navodi
kako je to emitovanje privuklo pažnju njegovog poslodavca, Vestinghaus Elektrik koji je
potom, 1920. godine preselio Konradov studio u pitsburšku fabriku, podnio zahtijev za
dozvolu za emitovanjem i tako je počela sa radom prva komercijalna radio – stanica KDKA.
Brigs i Berk navode kako je u suštini Vestinghaus vrlo rano prepoznao moć radijske reklame.
 Konrad je reklamirao svoje radijske koncerte a Vestinghausove gramofonske ploče koje je
puštao bolje su se prodavale.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Početno komercijalno stremljenje historije američkog radija nastavit će se upravo ovom
putanjom. Za radijsko emitovanje najčešće su bili zainteresirani proizvođači radio aparata a i
predstavnici printanih medija koji su vrlo rano spoznali mogućnost elektronskih izdanja i
samopromidžbe. Bjelica i Jevtović navode da je prvi redovni, muzički i govorni radio program
emitovan 6. novembra 1919. godine iz holandske stanice RSGG. Međutim, u historiji kao dan
rođenja radija uzima se 31. avgust 1920. godine kada je u Pitsburgu zvanično počela sa radom,
upravo stanica KDKA koja je prenijela informaciju o rezultatima američkih predsjedničkih
izbora. Rezultate je saopćio Li Rozenberg (Lee Rosenberg) koji se ujedno smatra i prvim radio
spikerom. U Minesoti emitovane su i prve vijesti. Komentator Louel Tomas smatra se
začetnikom emitovanja vijesti.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Još 1912. godine kada je radio amaterstvo bilo imanentno radio emitovanje u SAD - u
američka vojska izrazila je zabrinutost zbog smetnji koje su pravili amateri korištenjem istih
talasnih dužina.
 Od Kongresa se zahtijevalo da uvede propise i ograničenja korištenja radija. Tako nastaje i
prvi Zakon o radiju kojim se Ministarstvo trgovine ovlašćuje da izdaje dozvole za korištenje
radijskih frekvencija. Zvanično izdavanje dozvola za emitovanje radio programa počelo je
1917. godine. Osnivač Radio Corporation of America, RCA, poznati Dejvid Sarnof, dvije
godine kasnije stiče vlasništvo nad svim radio stanicama. Zbog sve veće komercijalizacije
radijskog sektora javlja se potreba za nacionalnim emiterima tj. nacionalnim radijskim
programima. RCA u težnji da obezbijedi bolji prijem i kvalitetniji program 1926. godine
osniva National Broadcasting Company, NBC.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Neki autori tvrde da je u biti krajnja težnja bila samo stvaranje nacionalne publike za
oglašivački sektor tj. stvaranje masovnog, nacionalnog tržišta a ne promocija i provođenje
formi, ciljeva i zadataka javnih emitera koji bi bili u funkciji ljudskog napretka. Godinu dana
kasnije Američki kongres osniva Federalnu komisijuza radio, FRC i donosi novi zakon o
radiju. Osniva se Columbia Broadcasting Corporation CBS. Ova nacionalna mreža postaje
glavna konkurencija već postojećem NBC-u. 1934. godine Federalna komisija za radio postaje
Federalna komisija za komunikacije, FCC. Šingler i Viringa (Martin Shingler and Cindy
Wieringa) navode kako je prekretnica u razvoju radija i njegovoj konkurenciji sa televizijom,
nakon njenog otkrića i emitovanja eksperimentalnog programa bilo uvođenje radio prijemnika
u automobile 60-tih godina. Radio u automobilu ne samo da je uveo promjene u tehničkom
pogledu već i u načinu njegovog korištenja koje je do tada imalo karakteristike grupnog
slušanja. 1949. godine u svijetu je bilo 150 miliona radio prijemnika a taj broj će biti povećan
deset godina kasnije na 315 miliona.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Bjelica i Jevtović navode kako se po okončanju Drugog svjetskog rata dvije trećine radio
prijemnika nalazilo u SAD-u i Velikoj Britaniji a ostatak u Zapadnoj Evropi. Sjeverna Amerika
je 1977. godine imala dva radio prijemnika na jednog stanovnika a Afrika jedan prijemnik na
13 stanovnika. Neravnomjernost u rasporostranjenosti radija je bila i više nego evidentna a
dominacija u primjeni radijske tehnologije i organizacije radijskog programa skoro pa
isključivo imala je ekskluzivitet u razvijenim zemljama. Gocini (Giovanni Gozzini) tvrdi kako,
u historijskom trenutku, kada se pojavila televizija njen nagli razvoj ipak nije uništio radio.
Između 1960. i 1987. broj radio aparata raste sa 358 miliona na milijardu i 860 miliona a
njihova ravnomjerna rasprostranjenost po svijetu, 370 na hiljadu stanovnika, ne samo da je
dvaputa veća od televizijske, već zemlje u razvoju imaju trećinu od ukupnog broja radio
aparata. Uvođenjem novih tehnika i tehnologija te koncepcijskim razvojem programa radio će
evoluirati, kako u smislu zadržavanja svojih imanentnih karakteristika tako i uključivanjem
novih, iznova mijenjajući oblike društvenog komuniciranja.
 Okupljena porodica sluša omiljeni radijski
program
 Realizacija radio programa
 Giljermo Markoni pokraj radija
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Teroije, modeli i funkcije radijske difuzije
 institucionalni modeli radijske difuzije: državne, javne i privatne/komercijalne radio stanice
 Piratske i alternativne radio stanice, Community radio stanice
 Analogni i digitalni radio
 Zemaljski, satelitski i web radio
 Međunarodne, regionalne, lokalne i nacionalne radijske stanice
 Webcasting/podcasting
 Formatizirane radijske stanice
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 „Funkcije radija (McLeish, 2005.) Radio namijenjen POJEDINCU ima funkciju da: - odvraća ljude od svakodnevnih
problema, smanjuje osjećaj usamljenosti, zabavlja i opušta - nudi informacije i objašnjava zbivanja na lokalnoj i globalnoj
razini - nudi nadu i inspiraciju onima koji se osjećaju izolirano - pomaže u rješavanju problema - povećava i proširuje
individualna iskustva pojedinaca - doprinosi jačanju samospoznaje i svjesnosti pojedinaca - socijalizira i podučava
 Radio namijenjen DRUŠTVU ima funkciju da:
 - pospješuje promjene i ubrzava proces informiranja u zajednici
 - razvija svijest o ključnim temama i problemima zajednice
 - pospješuje privredni razvoj omogućavajući protok informacija prema privrednim subjektima
 - služi kao spona vlasti i građana
 - potiče razvoj demokratskih pluralnih tokova
 - djeluje kao katalizator kolektivnih emocija i pomaže u kreiranju kolektivne svijesti
 - pospješuje razvoj umjetnosti i kulture
 - širi nove ideje i nova uvjerenja“
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Radijsko novinarstvo
 Zakonska regulativa radijskog organizovanja
 Upravljanje i organiziranje radijske difuzije
 Etička dimenzija radija
 Radio u novom dobu
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 DEFINISANJE TELEVIZIJE
 Etimološko porijeklo riječi televizija dolazi od kovanice grčke riječi tele i latinizma visio što u
prijevodu znači „viđenje, gledanje u daljinu, prenošenje (transmisija) i dostavljanje slike na
daljinu pomoću elektromagnetnih valova.“.
 Riječ televizija prvi put je zabilježena 1907. godine u časopisu Scientific American. Matković
tvrdi da je ova riječ u Americi još i ranije upotrebljena, 1904. godine kada je njujorški Daily
News objavio članak o izumu dr. Lowa koji se bavio postupkom bežičnog gledanja i koji ju je
nazvao televista. Bjelica i Jevtović navode da je naziv i termin televizija prihvaćen i leksički
standardiziran na kongresu naučnika održanom u Parizu 1909. godine.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 U tehničkom smislu televiziju definišemo kao uređaj koji uz pomoć elektromagnetnih talasa
ima mogućnost prijenosa slike i zvuka na daljinu, do televizijskog prijemnika. Sa
institucionalnog gledišta, McQuail definiše televiziju kao instituciju koja: podliježe pravnoj i
društvenoj kontroli, ima nacionalni i internacionalni karakter i visok stepen
dostupnosti/gledanosti/vidljivosti. Autor navodi da su njene medijske karakteristike:
raznolikost sadržaja, da je audiovizuelni kanal, da je bliska, lična i poznata forma, niskog
stepena uključenosti i iskustva.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 TEHNIČKE PRETPOSTAVKE RAZVOJA TELEVIZIJE
 Priča o nastanku televizije počinje 1873. godine kada je Smit otkrio fotoosjetljive ćelije selena,
hemijskog elementa koji odbija svijetlost. Otkriće da ljudsko oko zadržava utisak svjetlosti i poslije
njenog dejstva predstavljalo je uslov za razvoj foto – telegrafije, mogućnosti prijenosa slike na daljinu.
 Prije 1873. godine, tačnije 1832. godine Štampfer (Stamfer) konstruiše tzv. stroboskop – aparat za
gledanje objekata u pokretu. 1858. godine je proučavajući kretanje struje kroz cijevi sa vakuumom
Pliker bio na tragu stvaranja pokretne slike. Nekoliko narednih otkrića rezultirat će prvom napravom
koja je mogla pokrenuti statičnu sliku.
 Kazeli (Abbe Giovanni Caselli) 1860. godine konstruisao je žičani telegraf za prijenos rukopisa i dao
mu ime pantograf (negdje, pantelegraf). Nakon Mejevog uočavanja jedne od osobenosti selena, tačnije,
da ovaj hemijski element može prenositi i svjetlo kad se selenski elementi napajaju strujom i
Barceliusovog otkrića da je selen prenosnik i elektriciteta
 Senlek uočava mogućnost korištenja elektromagnetskih talasa za prijenos slike.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Naravno ova otkrića ne bi bila ostvariva bez istraživanja Klarka Maksvela, koji je dokazao da
je svjetlost elektromagnetna pojava čime je stvoren osnov za mogućnost prenošenja slike
pomoću elektromagnetnih talasa. Žerar, 1865. godine, pronalazi rješenje za prijenos slike
električnim putem. 1875. godine Keri (Carey) konstruiše prvi televizijski ekran
upotrebljavajući ćelije od selena.
 1884. godine Paul Nipkov (Paul Julius Gottlieb Nipkow) predložio je konvertiranje slike u
električni signal. Polazeći od principa da je svaki lik sastavljen od linija a linije od tačaka, na
okrugloj metalnoj ploči izbušio je 24 kvadratne rupice od ivice prema sredini ploče.
 Kroz te linije mogle su se vidjeti 24 tačke predmeta koji se promatra a ako se ploča okreće
dobije se linija i time čitava slika. Ova naprava dobit će naziv Nipkov disk i predstavljat će
bazu za nastanak prve mehaničke televizije tj. mehaničku tehniku skeniranja slike.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 1889. godine Viler (Lazar Weiler) konstruiše upravo ovaj mehanizam za raščlanjivanje
televizične slike. Bjelica i Jevtović navode kako je na tragu mehaničkog postupka skeniranja,
prije Nipkova, bio Francuz Leblan predlažući da za prijenos slike bude upotrebljen poseban
uređaj kojim bi slika bila podjeljena na desetak dijelova te se prenosila velikom brzinom u
kontinuitetu tako da bi se na prijemniku dobijala zamjena prave slike. Uporedo sa otkrivanjem
mehaničkog postupka skeniranja slike traju napori na dokazivanju mogućnosti elektronskog
skeniranja pomoću elektronskog snopa. Ova mogućnost primjene elektronske tehnike javila se
 1886. godine kada je Goldštajn (Eugen Goldstein) otkrio katodne i anodne zrake. Nikola
 Tesla konstruiše staklenu cijev sa vakuumom – preteču elektronske cijevi a 1897. godine
 Karl Ferdinand Braun izumio je katodnu cijev koja je korištena za eksperimente u fizici.
Tomson utvrđuje da su katodni zraci materijalne čestice a Lorenc im daje naziv elektroni.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Forest konstruiše elektronsku cijev, triodu, dok mogućnost reprodukovanja slike elektronskim
putem u katodnoj cijevi tj. elektronsko skeniranje slike teorijski obrazlažu Alan A. Campbell
Swinton i Boris Rosing, 1907. godine. Ovaj princip zamijenio bi mehanički disk elektronskom
katodnom cijevi a slika bi se prenosila na zaslon katodne cijevi premazan slojem fotoosjetljive
supstance. Zaslon bi se obasipao elektronima na drugom kraju cijevi.
 Snop elektrona proizveo bi električne impulse koji se mogu prenositi dalje do prijemne slike
gdje bi se električni impulsi ponovno pretvarali u sliku koja bi se proicirala na ekranu. Ovaj
princip, naravno sa mnogim izmjenama usavršavanja, ostat će temeljni princip rada televizije.
 Rozing nije istraživao mogućnosti bilježenja slike dok se Svinton (Alan Archibald Campbell-
Swinton) bavio istraživanjima i snimanja i prijema slike. Nažalost, ni jedan ni drugi nisu
praktično realizirali ovaj postupak.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 1906. godine Maks Diekman (Max Dieckmann) predlažio je upotrebu katodne cijevi za
prijenos slike na daljinu. 1910. godine Svinton realizuje katodnu cijev sa fotoelektričnim
mozaikom koji omogućuje bolji prijenos slike. 1929. godine Kastelani (Castellani) konstruiše
katodnu cijev za projekciju televizijske slike.
 Naredna faza istraživanja rezultirala je osmišljavanju funkcionalnog prijenosa televizijske
slike i to pomoću dvije, do tada utemeljene tehnike, mehaničkoj i elektronskoj.
 U Velikoj Britaniji bio je to Džon Logi Berd (John Logie Baird) koji je demonstrirao prvu
mehaničku televiziju dok su njegovi konkurenti sa druge strane Atlantika, u SAD-u, bili D.
Von Mihajli (D. fon Mihaly) i Čarls Frensis Dženkins (Charles Francis Jenkins) također sa
prezentacijama mehaničke televizije te Vladimir Zvorikin (Vladimir Kosmich Zworykin) i
Filo Farnsfort (Philo T. Farnsworth) koji su patentirali kompletni, električni televizijski sistem.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Pored njih, u tom periodu televizijskim prijenosima bavili su se i drugi naučnici. Još 1919. godine
Dženkins je konstruisao spravu za prijenos slika i koristio je za emitiranje slika vjetrenjače.
 1923. godine konstruiše mehaničku televiziju i uspijeva da bežičnim putem prenese sliku
predsjednika Hardinga na daljinu od 200 kilometara. Svoj izum nazvao je radiovizija. 1927.
godine Herbert Huver (Herbert Hoover) postao je prvi političar koji se pojavio na televiziji,
njegov govor prenosio se iz Vašingtona u Njujork.
 U većini izvora, povijesti nastanka i razvoja televizije, ipak, „ocem televizije“ smatra se Džon
Ledži Berd (John Logie Berd Berd) unatoč činjenici da je njegova mehanička televizije
proizvodila izuzetno lošu sliku i činjenici da je prvi, elektronski sistem televizije, koji funkcioniše
uz kvalitetan prijenos stvorio Filo Farnsfort (Philo T. Farnsworth). U nekim izvorima stoji da se
njegova supruga dugo borila da nadomjesti ovu nepravdu. Mada, bi Svinton i Rozing, da su
patentirali funkcionalan sistem isto tako mogli biti smatrani tvorcima prve televizije.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Podaci o Berdovim prvim prijenosima su, također, dvojaki. U nekim izvorima stoji da je Berd
25. aprila 1925. godine prenio sliku lutke Stukey Bill sa potkrovlja svoje kuće do prizemlja.
Berdu, naime niko nije htio asistirati jer nije imao novca platiti pomoć ili niko nije želio satima
sjediti ispred vrlo jakih svjetala.103 Tehnika se zasnivala na signalu snimljenom na
Edisonovoj fonografskoj ploči – fonoskopu. Ovaj eksperiment nije samo omogućio stvaranje
televizije već je stvorio predispozicije za mogućnost telvizijskih direktnih prijenosa. Drugi
izvori tvrde da je radeći sa asistentom Milsom vidio svoje prste na ekranu a potom i glavu i
ramena svog radnika u kancelariji Vilijama Tejntona kojeg je uplašilo jako svjetlo iz električne
lampe. Berd se svojim televizijskim izumom bavio deset godina i stvorio mehaničku televiziju
od 25 linija. Patent je demonstriran u Kraljevskoj akedemiji nauka u Velikoj Britaniji.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Berd je pod uticajem konkurenata sa elektronskim skeniranjem iz Amerike upriličio još dva
televizijska prijenosa kako bi dokazao funkcionalnost mehaničkog skeniranja – bilo je to 1927.
godine kada je telefonskom žicom prenio svoj portret iz Londona do
 Glasgowa i 1928. kada je uspješno prenio sliku tri portreta iz Londona u New York i to u boji,
koristeći rotirajući disk sa crvenim, plavim i zelenim filterima. Poslije dugotrajnih pregovora 30.
09. 1929. godine Berd je od BBC-a dobio dozvolu za eksperimentalno televizijsko emitiranje.
 U Americi Vladimir Zvorikin usavršavao je sistem potpuno elektronske televizije da bi patent
prijavio 1929. godine. Denis von Mihalji izlaže uređaj telehor. 1928. godine Filo Farnsvort
usavršio je katodnu cijev i konstruisao je sistem elektronske televizije. Prvi put je svoj izum javno
prikazao 1934. godine u Institutu Franklin u Filadelfiji. Pred sudom za priznavanje autorstva za
patente Filo Farnsvort se sporio sa Zvorikinom da bi 1934. patentni ured presudio u korist
Farnsvorta. Daljnja usavršavanja govore u prilog prelaska sa mehaničke televizije na elektronsku.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Uporedo sa istraživanjima funkcionalnog televizijskog aparata teku i istraživanja za razvoj kamere.
Ester i Gajtel 1890. godine konstruišu foto – električnu ćeliju koja reagira na promjene svjetlosti.
1907. godine, Gembil-Svinton konstruiše cijev za kondenzaciju svjetla u televizijskoj kameri.
Vladimir Zvorikin, 1935. godine otkriva analizatorsku cijev na kojoj će funkcionirati ikonoskop
pretača današnje, elektronske kamere. Isaac Shoenberg je konstruirao prvu britansku, elektronsku
kameru emitron. Od 1950. godine otpočela je proizvodnja kamera sa poboljšanom verzijom
vakumske cijevi i tv kamera koje koriste foto osjetljivu površinu da bi prenosile video signal.
 Do početka Drugog svjetskog rata televizijski prijenosi bili su u crno – bijeloj tehnici. U Americi
usavršen je sistem televizije u boji temeljen na principu da se svaka boja može dobiti mješanjem tri
osnovne boje plave, zelene i crvene. 1950. godine američka tvrtka RCA (Radio Corporation of
America) konstruiše novu cijev za prijem televizijske slike poznatiju kao vidikon osmislivši i
elektronski sistem koji je koristio tri različita snopa elektrona koji su aktivirali različite skupine tačaka
na ekranu. Svaki snop elektrona bio je rezervisan za jednu od osnovnih boja, RGB sistem (red, green,
blue). Televizija koja je emitirala sliku u boji postala je masovna sredinom sedamdesetih godina.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Tehnička osnova televizije predstavlja skeniranje neke slike svjetlosnim snopom u seriji
uzastopnih linija koje se kreću odozgo nadole i slijeva na desno. Svaki dio slike kako svjetlost
prelazi preko njega šalje signale koji se pretvaraju u električne impulse jake i slabe. Impulsi se
potom pojačavaju i prenose žicom ili vazduhom radio talasima koji se ponovno vraćaju u
svjetlosne signale istim redoslijedom i jačinom kakvi su bili u izvornom obliku. Njihova
osobina da se ljudskom oku čine kao kompletne i pokretne slike na ekranu zavisi od
zadržavanja pogleda. Distribucija televizijskog programa može se vršiti u dvije forme:
analognoj i digitalnoj.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Standardizacija tehničkog aspekta televizijske proizvodnje odnosila se na broj slika u sekundi i
tzv. analizu slike s proredom ili interlace. BBC je 60-tih godina razvio tzv. SiS (Sound in
Sync). U početku televizijskog, analognog emitovanja ton se nije emitirao sinhrono jednim
kanalom kojim i slika. Ovim sistemom televizijski ton se digitalizuje te se istim kanalom
sinhrono emituje sa slikom. 1974. godine to je bila prva primjena digitalne tehnologije koja je
otvorila vrata eri digitalizacije televizijske slike. Digitalni prijenos podrazumijeva sasvim
drugačiju distribuciju televizijskog programa tzv. kompresiju audio i video signala te prijenos
takvog, komprimovanog signala terestrijalnom (zemaljskom), satelitskom ili kablovskom
distributivnom mrežom.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Daljnja usavršavanja na tehničkom polju televizijskog produkcije i reprodukcije započela su
uvođenjem VCR-a (Video Cassete Recorder) koji će osamdesetih godina dobiti formu VHS –
a (Video Home System) i u konačnici DVD-a (Digital Video Disc). 1958. godine Dejvid Greg
(David Paul Gregg) izumio je videodisk koji je patentirao tek 1961. godine a 1969. disk je bio
u analognom video optičkom formatu kao laser disk a zamjenjen je DVD – em koji je
prezentiran 1996. godine. 1962. godine emituje se i prvi televizijski program iz Amerike preko
satelita Telstar što otvara vrata satelitskoj televiziji. Ideja za kreiranje kablovskog emitovanja
televizijskog programa seže do 40 –tih godina kada je postojala namjera da se program dovede
do udaljenih područja koja nisu imala televizijski signal. Prvi kablovski sistem uspostavljen je
1950. godine.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Šezdesetih godina nastao je prvi tranzistorski televizor dok su se dvije decenije kasnije u okviru
usavršavanja i razvoja televizijske tehnike pojavila revolucionarna otkrića poput prvih digitalnih
tehnologija. Tih godina počela je upotreba video – kaseta i masovna prodaja video rekordera. 1975.
godine BBC uvodi teletekst. Nastao je kao projekat koji bi omogućio titlovanje programa za osobe
sa oslabljenim sluhom koji ujedno neće vidjeti osobe kojima nije potreban. Nazvan je Ceefax kao
akronim od „see facts“ u prijevodu „vidi činjenice“. BBC je 2012. godine ukinuo teletekst nakon
40 godina. Uporedo sa teletextom razvijao se i teleinfo. Sadržaj na teleinfu se ne emituje kao
televizijski program već prenosi telefonski ili kablovski. Riječ je o kombinaciji televizije, telefona i
kompjutera. 1977. godine postavljen je i prvi kabal sa optičkim vlaknima u Kaliforniji. Od 1993.
do 1997. godine predstavljen je Digital Betacam sistem te DV (Digital Video) i Mini DV standard.
U tom periodu na tržištu se pojavio i prvi tv sa ravnim ekranom te digitalna kamera. Televizija će
2000. godina doživjeti još bezbroj usavršavanja od kojih su najznačajnije web emitiranje i kreiranje
interaktivne televizije. Aleksandar Luj Todorović navodi podatak da se daljinska komanda
televizijskim prijemnikom prvi puta pojavila 1957. godine i na tržište ju je plasirala kompanija
Zenit.
 John Logie Berd pokraj svog izuma, mehaničke televizije

John Logie Berd demonstrira rad televizije/lijevo prva Philo T. Farnsworth pokraj sistema elektronske televizije
televizijska slika Berdove televizije
 Analogni televizijski prijenos

Savremena mreža za emitovanje televizijskih signala DVB-T2/IP

NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 DRUŠTVENI KONTEKST RAZVOJA TELEVIZIJE
 Aleksandar Luj Todorović navodi kako se u jednom engleskom časopisu, pod nazivom
„Punch“, već davne, 1879. godine našla reportaža o budućnosti gdje se na jednom od crteža
moglo vidjeti kako jedna porodica kod kuće gleda tenski meč na Cejlonu.
 Matković navodi da je, te godine, George du Maurier je napravio crtež koji prikazuje majku i
oca kako sjede u salonu svog engleskog doma i na zidu gledaju teniski meč koji njihova kći
igra. Nešto kasnije, 1882. godine, francuski pisac Robida u romanu Dvadeseti vijek opisuje
prijenos slika na daljinu.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Prvi eksperimentalni televizijski programi odvijali su se u kontekstu „televizijskih predstava“
baš kao i svakih drugih pozorišnih ili baletskih. Obično se u gradskim kulturnim centrima
postavljala televizijska tehnika koja je u režijskim i studijskim prostorima realizirala televizijski
program izravno pred publikom. U programu su obično učestvovala najslavnija i najistaknutija
imena određene zemlje. Matković navodi kako je rijetko koja zemlja u tim godinama imala
priliku organizirati televizijsku predstavu jer je televizijska oprema bila izuzetno skupa. Nakon
televizijskih predstava televizijske stanice vršile su eksperimentalne prijenose, snimanja i
emitovanja kako bi organizirali televizijsku opremu i uspostavili programsku šemu te počeli i
zvanični televizijski program.
 Za razliku od proizvodnje radijskog programa koji je u svojim začecima tekao isključivo
„uživo“ televizijski program u nekim zemljama realiziran je direktno dok u nekim je sniman
prije emitovanja. Nakon uspostavljanja zvaničnih televizijskih programa zajedničko gledanje
televizije i dalje je bilo karakteristično ali iz razloga što su televizijski prijemnici bili izuzetno
skupi i rijetko ko ih je imao.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Slično kao i kod razvoja radijskog programa i televizijski program razvijao se različito u Evropi
i Americi, kako u smislu strukture televizijskog programa tako i u smislu regulacije
televizijskog organiziranja u institucionalnom smislu. Velika Britanija bila je prva evropska
zemlja koja je uspostavila televizijsko emitovanje. BBC je počeo televizijsko emitovanje
zvanično iznajmivši Berdu jedan odašiljač 1929. godine.
 Berd je uz pomoć jednog odašiljača mogao emitovati ili sliku ili zvuk, tako da je to činio
naizmjenično. Prema Matkoviću, u prvom, Berdovom televizijskom prijenosu bila je pjevačica
Lulu Stanley. Poslije nje pjevala je Berdova sekretarica gospođica King. Već slijedeće godine
Berdu je dopušteno da koristi dva odašiljača kako bi sinhrono mogao emitirati i sliku i zvuk. S
obzirom da je BBC primarno emitirao radijski program, televizijska emitiranja dozvoljena su
samo kada nije bilo radijskog programa, u jutarnjim i večernjim satima. Poslije prvog
televizijskog programa po prvi put emitirala se drama te je realizovan i prijenos konjičkog
derbija. „Jedan od gledatelja tada je zapisao: „Nije se mogao razlikovati konj od konja, niti
jedan džokej od drugog, ali se u najmanju ruku moglo vidjeti da se radi o konjima“
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Konkurencija za konačno uspostavljanje televizijskog programa u Velikoj Britaniji bila je između
EMI – studija koji je promicao sistem elektronske televizije i Berdove mehaničke televizije.
Kako bi Komisija donijela najpovoljniju odluku 2. novembra 1936. godine počelo je emitiranje
redovnog programa naizmjenično sa oba televizijska sistema.
 Prvi televizijski prijenosi organizirali su se iz studija BBC-ja u Palati Aleksandra u Londonu.
Visoka definicija podrazumijevala je 240 linija i emitovanje u krugu od 40 km. Na televizijskom
repertoaru našli su se muzika, ples, filmski žurnali te uobičajeni govori dužnosnika.
 Matković navodi kako je Londonski „Daily Telegraph“ za gledatelje novog medija ponudio niz
„egozitčnih“ imena poput: telegled, sluhovid, sluhogled, buljimir, slavogled, motrimir i zurislav
ali ne i izraz „gledatelj“.
 Nakon očite loše kvalitete slike Berdovog sistema 1937. godine Komisija je donijela odluku
kojom je utvrđeno da se televizijsko emitiranje može vršiti isključivo elektronskim putem.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Prema podacima Matkovića, televizijski program u Britaniji bio je kvalitetniji i bogatiji od američkog.
Činili su ga: društveni i politički događaji, prijenosi sportskih dešavanja, emisije magazinskog tipa,
muzičari, plesne skupine, koncerti, filmovi, pozorišne predstave i televizijske igre. Zbog ratnih okolnosti
(početak Drugog svjetskog rata) televizijski program u Velikoj Britaniji je obustavljen. Posljednje što je
emitirano bio je film o Miki Mausu. Prvi ženski spiker na televiziji pojavljuje se na BBC-ju 1960. godine.
 Prva stanica na Balkanu bila je Televizija Zagreb. Televizijska predstava prvi put je prikazana 1939. godine
na jesenjem, Zagrebačkom velesajmu. Televizijski studio postavila je firma Philips. Televizija Zagreb
zvanično je počela sa emitovanjem 29. 11. 1956. godine. Prema Matkoviću, program se sastojao od
televizijskog dnevnika, zabavne emisije (narodne pjesme) i filma. Zvanično otvaranje televizijskog studija
u Beogradu upriličeno je 23.08. 1958. godine. Bjelica i Jevtović navode kako se poslije špice pojavila
voditeljica Olja Nađ sa riječima:
 „Dobar dan, dragi gledaoci. Danas počinje eksperimentalni televizijski program Televizije Beograd.“
 Tada je već 68 država u svijetu imalo televiziju. U prvim godinama televizija je na ovim prostorima bila
proglašena „sredstvom posebnog društvenog interesa“.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 U Americi, prva, javna demonstracija televizije održana je 1928. godine kada je telefonskim
kablom iz Vašingtona u Njujork prenošen govor državnog sekretara za trgovinu Herberta
Huvera /Hoovera/. Matković navodi kako je time Huver postao prvi političar koji se pojavio
na televiziji. Te godine publika je gledala dvije simultane televizijske predstave, jednu u kojoj
se pratilo Huverovo obraćanje i druga u kojoj je nastupao komičar A. Dollan. „New York
 Times“ je, tada, zabilježio: „Ako televizija uopće ima neku komercijalnu budućnost čini se da
će to prije svega biti na području zabave.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Do kraja 1938. godine 11 televizijskih odašiljača dobilo je dozvolu za eksperimentalno
televizijsko emitiranje. Bile su to tri mreže: RCA (Radio Corporation of America) koja je
počela sa radom 1935. godine, NBC (National Broadcasting Company) i CBS (Columbia
Broadcasting Systems) koji je zvanično emitiranje započeo 1941. godine.
 Nadzor nad televizijskim emitiranjem povjeren je FCC-u (Federal Communications
Commision).
 Zvanično televizijsko emitiranje u Americi počelo je 1939. godine. Ruzvelt je postao prvi
predsjednik u povijesti koji se pojavio pred televizijskom kamerom kada je NBC prenosio
otvaranje Svjetske izložbe u New Yorku. Te iste godine prenošena je i bejzbol utakmica.
Repertoar američkih televizijskih programa činili su četrdesetih i pedesetih godina: televizijski
dnevnici, sportski prijenosi, „skrivena kamera“ (koja je predstavljala modifikovani, već
postojeći, radijski program „skriveni mikrofon“) te jutarnji program.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Evropsko ustrojstvo radiodifuzije usmjerilo je i televizijsku industriju ka smjernicama javnih
emitera dok se američka televizija razvijala u okviru komercijalnog tržišta.
 U povijesti televizijskog programa najspektakularniji prijenos bio je slijetanje Apola 11, 1969.
godine. Brigs i Berk navode kako ovaj događaj nije imao samo naučni i tehnološki već i
medijski značaj. Prijenos slijetanja na Mjesec gledalo je 125 miliona Amerikanaca i 723
milona ljudi širom svijeta. Rekord je oboren tek 1981. godine kada je vjenčanje princa Čarlsa i
princeze Diane gledalo 800 miliona gledatelja.
 Ovi autori od značajnijih, dramatičnih televizijskih prijenosa izdvajaju i: pad Berlinskog zida
1989. godine, raspad Sovjetskog Saveza, bombardovanje Libije, raspad Jugoslavije, rat u
Bosni...
 Prvi televizijski program putem interneta dostupan je od 1995. godine.
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Institucionalni oblici: državna, javna i komercijalna televizija
 Analogna i digitalna televizija
 Satelitska televizija
 Kablovska televizija
 DVB/ Digital Video Broadcasting
 VoD (Video on Demand)
 Internet Protocol Television (IPTV) je audiovizuelni sadržaj koji je kodiran prema internet protokolu.
Web televizija su audio – vizuelni sadržaji koji se distribiraju preko interneta bez garancije kvaliteta i
namjenjeni su prijemu na računarima. Smart Television ili pametna televizija je prijemnik koji
istovremeno može da bude priključen na radiodifuzne digitalne signale preko zemaljskih, satelitskih
ili kablovskih sistema i i internet signale uključujući i web televiziju. HbbTV (Hybrid Broadcast
Broadband TV) je standardizirana verzija pametnih televizora predstavljena 2010. godine
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Non Real Time technology tzv. tehnologiju izvan realnog vremena. Ovom tehnologijom
televizor prima emisije i memoriše ih kao i podatke o emisijama tako da ih gledatelj može
gledati bilo kada a ne samo u trenutku kada se one emitiraju.
 OTT (Over the top) u slobodnom prijevodu „iznad glave“ ili „preko svega ostalog“ doslovno
podrazumijeva tehnologiju kojom korisnik može dobiti različite audio vizuelne sadržaje ne
samo preko klasičnih prijemnika već i preko interneta.
 Boxee ili Aple tv predstavlja još jedno rješenje pomoću kojeg omogućava da se audio vizuelni
sadržaji sa interneta nesmetano prate na televizijskom prijemniku.
 Interaktivna televizija
NASTANAK I RAZVOJ
ELEKTRONSKIH MAS MEDIJA
 Televizijsko novinarstvo
 Zakonska regulativa televizijskog organizovanja
 Upravljanje i organiziranje televizijske difuzije
 Etička dimenzija televizije
 Televizija u novom dobu