OSNOVNE INFORMACIJE O

VRSTAMA ZEMLJIŠTA
SRBIJE
Republika Srbija je kopnena zemlja
površine 88 361 km2,
od čega Centralna Srbija obuhvata
55 698 km2,
Vojvodina 21 506 km2,
a Kosovo i Metohija 10 887 km2.
Zemljišni pokrivač Srbije
Zemljišni pokrivač Srbije je značajan po velikom
broju sistematskih jedinica, koje su nastale kao
posledica raznolikosti uslova postanka i razvoja
zemljišta.

Na genezu i evoluciju zemljišta Srbije presudan

uticaj imali su geomorfološka građa terena - reljef i
njegov promenljiv petrografski sastav .
U pogledu reljefa Srbija se može podeliti na dve
velike geografske celine, približno jednake
površine:
 Panonska oblast, koju čini prostrana ravnica Vojvodine,
Mačve, nisko Posavlje i Podunavlje, kao i brežuljkasti tereni
južnog oboda Panonskog basena kome pripada šabačka
Posavina i Pocerina, srbijansko Podrinje, valjevska Podgorina,
Kolubara, Šumadija, zapadno Pomoravlje, veliko Pomoravlje,
Stig i Braničevo.

 Planinsko-kotlinska oblast koja se odlikuje heterogenim

geološkim sastavom i sastoji se iz sledećih orografskih celina:
južno Pomoravlje, karpatska Srbija, balkanska Srbija, Vlasina i
Krajište, Toplica i Jablanica, Ibarsko-Kopaonički kraj, Kosovo
sa Drenicom i Stari Vlah sa Raškom.
Reljefna karta Srbije

Gledano prema nadmorskoj

visini, nizijski tereni (do 200 m)
zauzimaju oko 37% teritorije
Srbije.
Na brdski (200-500 m) i
niskoplaninski (500-1000 m)
pojas otpada približno isti deo,
od oko 26%,
a na planinski (iznad 1000 m)
blizu 11%.
Na teritoriji Republike u skladu sa uslovima
obrazovanja, izdvajaju se tri pedogeografska rejona
(Škorić, 1986).

Prvi pedogeografski rejon

predstavlja stepsko i šumsko-stepsko područje Panonske nizije i njen

obodni deo koju pokrivaju:

 aluvijalni nanosi na rečnim terasama, na kojima se razvijaju fluvisoli,

semiglejna zemljišta, ritska crnica, močvarnoglejna i halomorfna
zemljišta.
 lesni platoi s černozemom i lesne terase na kojima se razvijaju
černozemno oglejeno zemljište i slatine
 eolski pesak s tipovima: arenosoli, rendzine i černozemi
 Fruška gora i Vršačke planine s heterogenim supstratom na kome se
zavisno od njega i od reljefa razvijaju: rendzine, rankeri, eutrična i
distrična smeđa, lesivirana i koluvijalna zemljišta.
Drugi pedogeografski rejon

prostire se na području valovitog reljefa središnje Srbije na kome

preovlađuju tercijarni jezerski sedimenti, karbonatni ili bogati
bazama.

 Klima je semihumidna i zato preovlađuju kserotermnije šume.

 Na lakšim jezerskim sedimentima razvila se gajnjača - eutrično smeđe

(tipično i lesivirano) zemljište, koje dominira u sekvenci : regosol –
rendzina – eutrično smeđe – luvisol.

 Na teškim jezerskim sedimentima pretežno se nalazi smonica. Na

manjim površinama lesa nalazi se černozem, a u specifičnim
klimolitogenim uslovima i pseudoglej. U južnom delu ovog rejona,
zbog izražene erozije ima i mnogo koluvijalnih zemljišta. Na nižim
rečnim terasama, kao i u svakom području, su fluvisoli, semiglejna,
euglejna i ritska zemljišta.
Treći pedogeografski rejon

zauzima planinska područja zapadne i istočne Srbije. To je područje

Dinaridskih, Rodopskih, Šarsko-pindskih i Karpatsko-balkanskih
planina.

Na krečnjačko dolomitskim stenama na najvišim delovima su

klakomelanosoli, a uopšteno dominiraju klakokambisoli i luvisoli.

Na kiselim silikatnim stenama u višim zonama i strmijim područjima

javljaju se rankeri, a preovlađuju distrična smeđa zemljišta. Na
kvarcnim stenama nalazimo manje oaze podzola i smeđih podzolastih
zemljišta.

Na jako bazičnim stenama javljaju se rankeri, eutrično smeđa,

lesivirana zemljišta i smonice.
Legenda Pedološke karte Srbije
R = 1: 2 000000
1.Goli krš sa pegama Crvenica, Smeđeg zemljišta
i Litosola
2.Litosoli i eutrično smeđa zemljišta
3.Litosoli na kiselim stenama i Rankeri
4.Regosoli, Rendzine i Eutrično smeđa zemljišta
5.Arenosol i Eutrično smeđa zemljišta na resku
6.Krečnjačko dolomitne crnice, Litosoli i Rendzine
7. Krečnjačko dolomitne crnice, Smeđa zemljišta
na krečnjaku i Crvenice
8.Rendzine i Regosoli
9.Rankeri i Distrično smeđa zemljišta
10.Černozem na lesu
11.Černozem i Černozemno-semiglejno zemljište
12.Smonice
13.Eutrično-smeđe zemljište
14.Distrično-smeđa zemljišta – Lesivirana i
Smeđa zem. na krečnjaku i dolomitu
15.Smeđe zem. Lesivirano i Crnica na krečnjaku i
dolomitu
16.Crvenica lesivirana, i Smeđa zemljišta na
krečnjaku
17.Lesivirana i Eutrična smeđa zemljišta
18.Lesivirana zemljišta
19.Lesivirano pseudoglejno zemljište i Rendzine
20.Lesivirano akrično zem. Smeđe na krečnjaku i
Distrično smeđe zem.
21.Fluvijativna i euglejna zemljišta
22.Pseudogleji
23.Pseudoglej i Lesivirana pseudoglejna zemljišta
24.Černozemno semiglejno zemljište
25.Ritske crnice
26.Glejna i Semiglejna zemljišta
27.Močvarno glejna zemljišta (euglejna)
28.Tresetna zemljišta
29.Halomorfna zemljišta (solončak i solonjec)
 PLODNOST ZEMLJIŠTA
 Plodnost zemljišta predstavlja njegovu prirodnu
sposobnost da obezbeđuje prostor za razvoj korenovog
sistema biljaka, preko koga se one snabdevaju vodom,
hranljivim elementima kao i drugim potrebnim
uslovima na pr. vazduhom, toplotom i dr.

 Plodnost zemljišta se deli na:

1. PRIRODNU
2. FEKTIVNU
Prirodna plodnost je rezultat spontane
sprege pedogenetskih faktora i procesa,
bez učešća čoveka.

Prirodna plodnost javlja se samo kod

devičanskih zemljišta, koja su ostala bez
uticaja čovekove aktivnosti.
Velikom prirodnom plodnosti raspolažu
samo neka zemljišta kao što su
černozemi, smonice, livadska zemljišta.
 Efektivna plodnost vezana je za kulturna –
obradiva zemljišta i izražava se visinom prosečnih
(desetogodišnjih) prinosa.

 Efektivna plodnost je rezultat uticaja prirodnih

uslova plodnosti i primene raznih mera od
strane čoveka.
 Zemljište visoke plodnosti treba da
obezbedi:
 Režim kontinuirane ishrane u toku celog
vegetacionog perioda hranivima u
pristupačnom obliku za biljke.
 Povoljan vodni, vazdušni i toplotni režim u
toku celog vegetacionog perioda za biljke i
mikroorganizme.
 Odgovarajuću dubinu aktivne ruzosfere
 Optimalna hemijska svojstva
 Sumirajući karakteristike tipova zemljišta
zastupljenih u našoj zemlji Škorić (1986), ih je
rangirao po njihovoj plodnosti.
• Bonitiranje zemljišta

Procena plodnosti zemljišta u zajedništvu sa reljefom i klimom

poznata je pod nazivom bonitiranje zemljišta.

• Bonitiranje zemljišta je pedološki, inženjerski i tehnički postupak u

kome se za svaku katastarsku parcelu u katastarskoj opštini, na
osnovu zemljišnih tipova, podtipova, varijeteta, formi i podformi, kao
i prirodnih i klimatskih činilaca, određuje bonitetna klasa i podklasa
zemljišta, bez obzira na način kako se to zemljište koristi (da li se
ono koristi kao njiva, vrt, voćnjak, vinograd, livada, pašnjak, trstik ili
močvara).
• Bonitiranje zemljišta sastoji se iz tri faze istraživanja:
1. prikupljanje opisnih podataka o zemljištu (terensko istraživanje);
2. laboratorijske analize zemljišnih uzoraka (pedološko istraživanje u
laboratorijama koje se nalaze u u Beogradu i Novom Sadu);
3. izrada bonitetnog kartografskog elaborata.
• Osnovu za bonitiranje zemljišta čine ugledna
zemljišta na teritoriji Republike Srbije za
svaku bonitetnu klasu i podklasu. Bonitetnih
klasa ima osam, a podklasa deset.

• Bonitiranje zemljišta vrši se u postupku premera, obnove premera ili

bitnih promena na zemljištu (poplave, klizišta, erozija,
odvodnjavanje, podizanje nivoa podzemnih voda idr.),
• na podlogama krupne razmere (S.D. 1:2500 sa horizontalnom i
vertikalnom predstavom, O.D.K. 1:5000 i preglednim planom sa
horizontalnom predstavom 1:10000),
• a na osnovu Zakona o državnom premeru i katastru i upisima prava
na nepokretnostima ("Službeni glasnik RS", br. 25/2002)., Pravilnika
o osnovi za bonitiranje i merilima za raspoređivanje zemljišta u
bonitetne klase i podklase ("Službeni glasnik SRS", br. 37/81) i
Instrukcije za katastarsko klasiranje i bonitiranje zemljišta (01 br.
951-232/2003, od 12.02.2003.godine).
 Utvrđivanje boniteta i raspoređivanje zemljišta u bonitetne klase i podklase vrši
se na osnovu sledećih kriterijuma:

1. dubine soluma (Zemljište od površine do matičnog supstrata)

2. teksture (mehaničkog sastava)
3. propustljivosti
4. dreniranosti
5. vodnih osobina
6. hemijske reakcije (pH vrednosti)
7. zaslanjivanja
8. dužine padine
9. odlikama mikroreljefa
10. erozije
11. srednjoj godišnjoj i srednjoj mesečnoj temperaturi vazduha
12. prosečnoj t za vegetacioni period
13. početku trajanja i završetku vegetacionog perioda
14. srednjoj godišnjoj-mesečnoj količini padavina
15. srednjoj količini padavina za vegetacioni period
16. potencijalu evapotranspiracije
17. pojavi poznih prolećnih i ranih jesenjih mrazeva.

Na osnovu prethodnih kriterijuma, zemljišta se prema plodnosti raspoređuju u

osam bonitetnih klasa, od kojih prva klasa ima najveću plodnost a osma
najmanju.
 Bonitetne klase zemljišta
1.Duboka zemljišta ilovaste teksture, propusna, dobro
drenirana, neutralne reakcije, podzemna voda>120 cm,
dobrog CEC-a, nagiba<5%, zaštićena od poplava, laka za
obradu (naročito mehanizovanu) i navodnjavanje
2. Srednje duboka zemljišta, ilovasta ili glinovita, umerene
do dobre propusnosti, dobro drenirana, neutralna ili slabo
kisela, podzemna voda<100cm, na ravnom ili nagiba<8%,
moguća slaba erozija ili kratkotrajne poplave, laka ili
srednje teška za obradu, pogodna za mehanizovanu
obradu i navodnjavanje.
3. Srednje duboka i duboka zemljišta, ilovaste ili glinovite
teksture, umereno do teško propusna, dobro do
nepotpuno drenirana, od slabo alkalne do srednje kisele
reakcije, podzemna voda do 80cm dubine, nagiba do 16% i
neravna, izložena eroziji i kratkotrajnim poplavama, lako
do teško obradiva, ograničena upotreba mehanizacije,
potrebne su mere zaštite od erozije, odnosno poplava.
4. Duboka, srednje duboka i plitka zemljišta ilovaste ili
glinovite teksture koja mogu imati do 30% skeleta ili
peskovita s manje od 10% gline, alkalne do jako kisele
reakcije ili zaslanjena, dobro do teško propusna, duboke
podzemne vode, redovno ali kratkotrajno poplavljena ili
prevlažena, nagiba do 30% s izraženom površinskom
erozijom, potrebne su mere zaštite od poplava i erozije.
1a. ilovasta zemljišta, ravna, dobro drenirana, nagib<2%,
bez erozije
1b. ilovasta zemljišta, ravna, dobro drenirana, nagib<4%,
slabo izložena eroziji
1c. ilovasta zemljišta, ravna, dobro drenirana, nagib<5%,
slabo izložena eroziji
2a. ilovaste teksture, dobro drenirana, na ravnom ili
nagib<3%, izložena slaboj eroziji
2b. glinovite teksture, teško propusna, umereno do dobro
drenirana, na ravnom ili malo nagnuta nagiba<8%, izložena
slaboj eroziji
2c. glinovite teksture, teško propusna, umereno do dobro
drenirana, na nagnutom terenu nagiba manjeg od 8%,
sadrže površinski skelet i izložena slaboj eroziji
3a. ilovaste teksture,dobro propusna, srednje izložena
eroziji
3b. glinovite ili ilovaste teksture, sadrže do 10% skeletnih
čestica, slabo drenirana i teško propusna, nagnuta do
16%, neravna, srednje izložena eroziji
3c. glinovite ili ilovaste teksture, sadrže do 10% skeletnih
čestica, slabo drenirana i teško propusna, nagnuta do
16%, neravna, izložena jakoj eroziji
4a. umereno do dobro drenirana zemljišta, slabo skeletna
do 10%, izložena eroziji
4b. kratkotrajno prevlažena, srednje skeletna zemljišta (do
30% skeleta), loše drenirana, srednje duboka
4c. često vlažena zemljišta, skeletna do 30%, loše
drenirana, nagnuta do 30%, izložena svim oblicima erozije,
5. Plitka i srednje duboka zemljišta koja sadrže do 50% skeleta, do ekstremno
kisele pH reakcije, srednje dugo prekomerno vlažena, izložena redovnim
poplavama u ravnici ili nagiba do 45% s izraženim tragovima površinske erozije,
neophodna je zaštita od erozije i meliorativni zahvati.Dele se u dvije potklase
(skelet do 30% ili 50% uz nagib do 45%).
6. Uglavnom plitka zemljišta koja sadrže do 70% skeleta, dugotrajno vlažena ili
plavljena i nagiba do 45% te izložena jakoj eroziji,visok nivo podzemne vode (dve
potklase).

7. Uglavnom plitka zemljišta koja sadrže do 70% skeleta, nagiba do 60%, izrazito
erozivna, zaslanjena ili alkalizovana.Uz zaštitu od erozije moguće ih je koristiti
samo kao livade, pašnjake ili šume (dve potklase)

8. Plitka zemljišta, do 80% skeleta. Moguće ih je koristiti samo za pašnjake ili šume.
 Tipovi zemljišta na prostoru Republike Srbije
sa osnovnim podacima o bonitetnim karakteristikama
POVRŠINA u km2 STRUKTURA u %
Bonitetne
klase Središnja Kosovo i Središnja Kosovo i
Srbija Vojvodina Srbija Vojvodina
Srbija Metohija Srbija Metohija
1 11.650 9.688 1.675 287 14,4 51,4 3,2 2,8
2 9.357 3.284 5.481 592 11,6 17,4 10,6 5,8
3 10.522 3.823 5.383 1.316 13,0 20,3 10,5 13,0
4 8.682 355 7.133 1.194 10,8 1,9 13,8 11,8

Svega pogodno
za obradu
40.211 17.150 19.672 3.389 49,8 91,0 38,1 33,4

5 11.073 531 9.002 1.540 13,7 2,8 17,4 15,2

6 20.144 889 17.185 2.070 25,0 4,7 33,2 20,4
7 8.069 193 5.232 2.644 10,0 1,0 10,1 26,1
8 1.178 72 604 502 1,5 0,5 1,2 4,9

Svega nepogodo
za obradu
40.464 1.685 32.023 6.756 50,2 9,0 61,9 66,6

Svega produktiva
80.675 18.835 51.695 10.145 100,0 100,0 100,0 100,0
površina

Neplodno 7.686 2.671 4.273 742

UKUPNO 88.361 21.506 55.968 10.887

 Bonitetna struktura produktivnog
zemljišta Srbije
Broj Tip zemljišta Površina (ha) Bonitetne karakteristike
1 Kamenjar (Litosol) 77.757 Ozbiljna ograničenja –neproduktivno zemljište

2 Znatna ograničenja – slabo do srednje produktivno

Eolski pesak (Arenosol) 86.000 zemljište

3 Zemljišta na krečnjacima Znatna do srednja ograničenja –slabo do srednje

Krečnjačko dolomitna crnica (Kalkomelanosol) i Smeđe 910.000 produktivna zemljišta
krečnjačko(Kalkokambisol)

4 Umerena do znatna ograničenja-produktivno zemljište za

Humusno silikatno zemljište(Ranker) 324.000 livadsko-pašnjačku proizvodnju

5 Černozem 1.200.000 Bez ograničenja- visoko produktivno zemljište

6 Smonica (Vertisol) 680.000 Umerena ograničenja- visoko produktivno zemljište

7 Eutrično smedje-Gajnjača (Eutrični kambisol) 437.000 Umerena ograničenja-produktivno zemljište

8 Distrično smedje-Kiselo smedje (Distrični kambisol) 2.607.000 Znatna ograničenja – slabo do srednje produktivna

9 Znatna do srednja ograničenja-slabo do srednje

Zemljišta na serpentinu (Ranker i Eutrično smedje) 268.000 produktivna zemljišta

10 500.000 Umerena do znatna ograničenja- uslovno produktivno

Pseudoglej zemljište

11 Bez ograničenja do ozbiljnih ograničenja- uslovno mogu

Aluvijalno zemljište(Fluvisol) i Ritska crnica (Humoglej) 675.000 biti visoko produktivna (melioracije)

12 Solončak i Solonjec (zaslanjena i alkalizovana zemljišta) 233.000 Znatna ograničenja – slabo do srednje produktivna

Ukupno1- 8.836.757
12
Poljoprivredna zemljišta Srbije
Podaci Republičkog zavoda za statistiku
(2005.godina)
15%

1 Oranice i bašte
% Voćnjaci
14% Vinogradi
Livade
55% Pašnjaci
Bare, ribnjaci i trstici
10% Neobrađene površine
1%
4%

Poljoprivredna zemljišta centralne Srbije i Vojvodine zahvataju 5,112 miliona

hektara, obradive površine zauzimaju oko 4,24 miliona hektara (82,98 %).
Na centralnu Srbiju otpada 61,13 % , a Vojvodinu – 38,87 %.
U pogledu smanjenja i povećanja ovih površina u zadnjih 15 godina postoji
statistička zavisnost koja se vezuje za prevođenje obradivih površina (oko
8.000 ha oranice i bašte) u livade (oko 4.000ha) i pašnjake (4.000 ha).