INTERNACIONALNI

IN UNIVERZITET TRAVNIK
FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

MEHANIKA FLUIDA
(I i II-predavanje)

Prof. Plavšić

Travnik, 2023.
 UVOD

MEHANIKA FLUIDA
(hidromehanika)

(HIDROSTATIKA) HIDRODINAMIKA
(mirovanje fluida) (kretanje fluida)
 Šta je fluid?

Stalni kontakt sa raznim vrstama fluida – gasovi i tečnosti

živa bića –vazduh, voda, krv, …uređaji- voda vazduh, ulje za
podmazivanje, i dr.
ako bi trebalo da ukratko definiemo ovaj pojam potrebno je
da se udubimo u strukturu materije bar do molekularnog nivoa i u
analizu uključiti međumolekularne sile.
Da li fluide možemo da opišemo zakonima koji već postoje u
okviru mehanike ili treba da uvodimo nove?

U klasičnoj mehanici - fluid je materija koja je neprekidna,

kontinualna, fluidni prostor je potpuno ispunjen.
 Pojam fluida?

čvrsta tijela – stalan oblik i zapremina

 Pojam fluida?

tečna tijela – u osnovi stalna zapremina

ali ne i oblik
 Pojam fluida?

gasovita tijela – nemaju stalnu zapreminu ,

a ni oblik
 Agregatna stanja

ranija podjela - uslovna i vještačka 

npr. Voda , stanje supstance zavisi od uslova pod kojima se
nalazi
 Agregatna stanja

Tri agregatna stanja materije

Različita gustoća i odnos toplotne (termalne)

energije čestica i energije međumolekulskih
interakcija:

 gasovito  tečno   čvrsto

 Većina supstanci, može se pojaviti u više agregatnih

stanja.
 Agregatna stanja

Postojanje datog agregatnog stanja ili prelazak

sistema iz jednog u drugo, generalno zavisi od
temperature T, pritiska P, kao i prirode sistema.
Agregatna stanja
 Agregatna stanja

gasno - neznatan intezitet privlačnih sila između čestica u datoj zapremini pa se

čestice slobodno i haotično kreću
tečno - međučestične privlačne sile su znatno izraženije nego kod gasova.Međutim,
one ne sprečavaju da se čestice neprekidno kreću kroz masu tečnosti, ali
uslovljavaju da se one nalaze u kontaktnom okruženju jedne u odnosuna
druge. Zbog toga tečnosti imaju konstantu zapreminu V, ali ne i oblik.
čvrsto - međučestične privlačne sile su toliko jake da prouzrokuju praktično
stalnost kontaktnog okruženja čestica.
 Agregatna stanja

Čestice osciluju unutar datog prostora ograničenog drugim, njima

okružujućim, česticama. Zbog toga supstancije u čvrstom stanju imaju
stalnost oblika i zapremine.
Plazma je jonizovan gas koji se zbog jedinstvenih osobina smatra
posebnim agregatnim stanjem materije. Odlike plazme su stepen
jonizacije, temperatura, gustina i magnetna indukcija. Javlja se na veoma
visokim temperaturama kada su, usled snažnih međusobnih sudara, atomi
razloženi na elektrone i jone. U stanju plazme nalazi se unutrašnjost
Sunca, u kojem dolazi do snažne termonuklearne fuzije pri čemu se
oslobađa ogromna količina energije
 Ostala agregatna stanja

Pored osnovnih agregatnih stanja (čvrsto, tečno, gasovito i plazma)

postoji i čitava serija međustanja,koja se nazivaju i tečni kristali ili
mezomorfna stanja,koja su po svojim osobinama između tečnog i
čvrstog stanja. Praktično radi se o anizotropnim tečnostima,
dakle, sistemima u kojima čestice imaju pokretljivost tečnosti ali
prostorni raspored kristala.
 Peto agregatno stanje materije

Novootkriveno stanje materije, takozvano "peto“ stanje maerije, koje

se zvanično naziva Boze-Ajnštajnov kondenzat, ne postoji u svemiru,
već su uspeli da ga stvore fizičari u svojim laboratorijama na
temperaturama 15 miliona puta manjim od apsolutne nule
T (-273°C) - najniže temperature u svemiru.
Postojanje ovog oblika materije predvideli su čuveni fizičari Boze i Ajnštajn još 20 tih
godina prošlog vijeka, ali je tek 1995. godine, eksperimentalno dokazana mogućnost
njegovog postojanja. Za ovaj eksperiment fizičari Kornel, Viman i Keterle su 2001.
godine dobili Nobelovu nagradu.
Gornja sl. pokazuje reakcije kod rubidijuma, BA kondenz.
 Peto agregatno stanje materije

Peto agregatno stanje materije predstavlja jedinstven sistem

izrazito netipičnih osobina. Stvaranjem ovog stanja otkrivena je i
mogućnost da se iz njega emituj pulsevi u atoma kao što se iz
lasera emituju pulsevi svetlosti, što otvara perspektive
raznovrsnih primjena - u pravljenju veoma preciznih mehaničkih
mehanizama, sprava za precizno mjerenje rastojanja, IT daleko
bržih od današnjih, i dr.
 Pojam fluida?

Fluid možemo definisati: na osnovu njegovog ponašanja kada se

nađu pod dejstvom sila mogu da deformišu neko tijelo na sljedeće
načine: istezanje sabijanja uvrtanje
-čvrsta tijela se veoma malo deformišu pod dejstvom sile nakon
prestanka deformacije ,vraćaju se u prethodni oblik –
- fluidi, uglavnom se lako deformišu i ne vraćaju se u prethodni
oblik, mogu da “teku”

def.: fluid je stanje materije u kome ona može da teče i

mijenja oblik i zapreminu pod dejstvom veoma slabih
međumolekularnih sila.
 Agregatna stanja – faze

Različite faze materije i njihove osobine mogu da

se razumeju ako se podje od analize sila izmedju
atoma posmatrane materije.
 Čvrsta faza

Atomi vrlo blizu, sile (privlačne i odbojne) dozvoljavaju atomima

samo da osciluju oko ravnotežnih položaja ali ne i da mijenjaju
mjesto na kome se nalaze sile - slične elastičnim oprugama koje
povezuju atome – istežu se i sabijaju ali ne kidaju.
 Tečna faza

- kada se nalaze u sudu poprime njegov oblik

-ne daju atomima da lako napuste tečnost
- međumolekularne sile su samo privlačne

- atomi se, kao i u čvrstom stanju, nalaze relativno blizu jedni

drugima, ali mogu da se pomjeraju kroz tečnost–mijenjaju
susjede
- mogu lako da se deformišu – promijene oblik (tečnost nema
otpornost na deformacije , smicuče sile) - teku
 Gasovita faza

Gasovi - atomi su udaljeni jedni od drugih, sile koje djeluju između njih
su slabe, osim u sudarima, usljed toga atomi mogu da teku, da
mijenjaju zapreminu – da se šire ili sabijaju, neotporni su na
deformacije smicanja, iz otvorenog suda izlaze.
 Fluid

Definicija:

- Fluid je kolekcija slučajno raspoređenih molekula koje na okupu drži slaba koheziona sila i zidovi suda u kom se nalazi.

I tečnosti i gasovi spadaju u fluide.

 Fluid

Model fluida u stanju mirovanja se pojednosatvljuje još

i time što se uzima da u fluidu nema sila trenja između
djelića. - Trenje se javlja tek pri kretanju fluida.

- Nestišljivi fluidi- to su fluidi kod kojih je zapremina

nepromenjljiva.
 Fluid

 Idealan fluid - između djelića nema trenja. 

 Stišljiv fluid -fluid kod koga su elestične sile dominantne,

te zbog toga dolazi do promjena zapremine.

Model se najčešće primenjuje u dinamici gasova.

 Realan fluid se karakteriše postojanjem i elastičnih sila i
sila trenja.
 Fizička svojstva fluida

Fizička svojstva fluida, u osnovi tri glavne grupe:

• mehanička (gustina (ρ), pritisak (p)

• termička (temperatura(t, T), unutrašnja energija (u), entalpija (h ),

specifična toplota (c))

• uzrokovana (viskoznost(η,ν), stišljivost (s,ε ), površinski napon (γ),napon

pare (pk),toplotno širenje(β),kavitacija (κ)).
 Karakteristike toka fluida

 Brzina, - m/s
 Ubrzanje - m/s2
 Zapreminski protok - m3/s
 Maseni protok - kg/s
 Sila (F), - Njutn, N,
 Moment (M)- Nm
 Pritisak (p) -Pa (N/m2)
 Napon – Pa
 Energija – J
 Rad - J
 Snaga - W
 Osnovna fizička svojstva fluida
Gustina ili gustoća

Gustina ili gustoća je osobina ili svojstvo materije koja opisuje na koji
način je „spakovana“ materija, tj. na koji način su povezani atomi i
samim tim koju zapreminu zauzima određena masa materije:

ρ = m/V [kg/m3]
ρ - gustoća materije ,
m - označena masa,
V- zapremina materije čija gustina se određuje.
 Stišljivost

Pod dejstvom pritiska fluidi mijenjaju zapreminu. Ova pojava definiše

se kao svojstvo fluida.

Smanjenje zapremine je u lineranoj zavisnosti od povećanja pritiska.

Ovo svojstvo fluida iskazuje se koeficijentom stišljivosti.

On se definiše na sljedeći način:

Znak ,-, znači zapremina se smanjuje sa povećanjem pritiska

Stišljivost
Viskoznost ili viskozitet
 Površinski napon

Spontana težnja, u prirodi, za minimumom potencijalne energije

usloviće da slobodna površina tečnosti ima minimalnu vrijednost.

Kap vode teži sfernom ,loptastom ,obliku, jer od svih tijela iste
zapremine sfera ili lopta ima najmanju površinu.

Def,..Ovaj efekat smanjivanja granične površine koji se javlja

između bilo koja dva fluida i naziva se površinski napon,
Da bi se molekule iz unutrašnjosti dovele na
površinu tečnosti potrebno je izvršiti neki rad →
molekule na površini imaju veću potencijalnu energiju.

- smanjenje energije
- smanjenje površine
- površinska napetost
Usljed prisutnog površinskog napona, tečnosti teže da smanje
svoju slobodnu površinu.
Koeficijent površinskog napona je rad na dovođenju molekula
tečnosti na površinu odnosno za jedinično povećanje slobodne
površine tečnosti.
 Međumolekularne sile

- kohezione sile (između istorodnih molekula)

- adhezione sile (između različitih molekula)
 Površinski napon je pojava narušavanja
ravnoteže privlačnih međumolekulskih sila u
površinskom (tj. graničnom) sloju u
tečnostima.
Koeficijent provođenja toplote
 Osnovne razlike između fluida i čvrstih tijela

Fluidi se ponašaju kao elastične sredine samo pri

njihovom svestranom sabijanju.
 Pritisak

Pritisak je specifično predstavljanje unutrašnjih elast.sila u fluidu.

Posmatra se jedan proizvoljni prostor ispunjen fluidom.
Ako se odstrani jedan njegov dio kao na slici dejstvo tog dijela može
se zamijeniti normalnom silom ∆Fn
Pritisak se definiše kao: ∆Fn/ ∆s
p= lim ∆Fn/∆s ∆S 0
 Pritisak

Pomeranje fluida izazivaju sile koje deluju na izvesnu njihovu

površinu (zbog toga što nemaju stalan oblik). Zato je uvedena
fizička veličina pritisak (skalarna veličina) koja predstavlja
odnos normalne sile F koja djeluje na površinu nekog tijela S .

1bar=105 Pa

Jedinica za pritisak je Paskal ([Pa]=[N/m2]).

Pritisak
 Pritisak

 Pritisak u fluidima u stanju mirovanja uvijek djeluje silama pod pravim

uglom u odnosu na zidove (površi sa kojima je u kontaktu)
 kad bi se javila dodatna koponenta sile koja ne bila pod pravim uglom
, izazvala bi pomeranje dijelova fluida
sve dok ta sila ne bila uravnotežena.
 Pritisak djeluje na sve površine u fludima
(zamišljene ili ne) pod pravim uglom.
Pritisak u fluidu može da potiče ili od težine
same tečnosti ili od djelovanja spoljašnje sile.
 Paskalov zakon

Paskalov zakon:

Pritisak koji se spolja vrši na neku tečnost (ili, u

Pa

opštem slučaju, na fluid) prenosi se kroz nju istim

intenzitetom na sve strane podjednako.
 Paskalov zakon

-Ukoliko u fluidu postoji više nezavisnih

izvora pritiska, po Paskalovom principu,
ukupan pritisak u fluidu biće jednak zbiru
pritsaka stvorenih iz nezavisnih izvora.

- Moguće je mijenjati intenzitet, pravac i

smjer djelovanja sile pomoću tečnosti u
zatvorenom sudu.

Pritisak na zatvoreni fluid se prenosi podjednako na sve zidove suda

Paskalov zakon
 Paskalov zakon - primjena

ako hoćemo veću silu – primjenjujemo

silu na manji cilindar što prenosi
pritisak na veći na koji djeluje veća sila

Primjer:
S2=5S1
silom od F1=100N,
dobija se F2=500N
Pascalov zakon → princip rada hidrauličkih uređaja
(dizalica, presa, kočnice, ...)
 Povećava se sila ali ne i iznos rada! A=Fd
 Veći cilindar se pomjera na manje rastojanje pa je rad jednak
uloženom radu ako nema trenja).
 Sila F2 veća je od F1 jer je S2 veće od S1.
 Hidrostatički pritisak
 
Def.. Hidrostatički pritisak je pitisak uzrokovan težinom
samog fluida!

Hidrostatički pritisak stuba tečnosti gustine ρ i visine h

 U tečnostima postoji pritisak koji je posljedica
djelovanja gravitacione sile na sve čestice (molekule)
tečnosti.Svaki djelić tečnosti svojom težinom vrši
pritisak na djeliće ispod njega.
U tečnostima postoji pritisak koji je posljedica djelovanja gravitacione
sile na sve čestice (molekule) tečnosti.Svaki djelić tečnosti svojom
težinom vrši pritisak na djeliće ispod njega.
 Promjena pritiska sa dubinom

- Pritisak raste na svakih 10 m za po 1 atmosferu

(atmosferski pritisak je na nivou mora)

- opada sa visinom – značajno, mnogo veće

promjene nego promjene pritiska u vodi

zaključci:

 pritisak zavisi od dubine fluida

 brže se mijenja u vodi nego u vazduhu, zbog gustoće
Standardni atmosferski pritisak patm , prosječna vrijednost
atmosferskog pritiska na nivou mora.

-To je posljedica težine vazduha iznad površine Zemlje

- Hidrostatički pritisak u fluidu zavisi samo od dubine h , ne zavisi

od oblika, ukupne količine ili težine , ili oblika površine fluida
(tečnosti) u nekom sudu.
Ako se iznad slobodne površine tečnosti nalazi atmosfera, tada je
ukupan pritisak na dubini h jednak zbiru atmosferskog p0 i
hidrostatičkog ρgh:
 Hidrostatički paradoks

Ukupni pritisak u tri različite posude na istoj dubini h jednak - ne

zavisi od oblika posude, zaprem. vode (težina stubova tečnosti),
niti od površine suda.
Kako je to moguće?
Tečnost djeluje normalnom silom na zidove suda. Silom istog
intenziteta i pravca ali suprotnog smjera i zidovi suda djeluju na
tečnost. Ako bi tu silu razdvojili na horizontalnu i vertikalnu
komponentu, horizontalne komponente bi se poništavale
(suprotnih su smjerova), a ostalo bi samo dejstvo vertikalnih
komponenti koje su u ovom slučaju orjentisane vertikalno naviše,
pa praktično eliminišu težinu tečnosti u tom dijelu.
To znači da samo težina vertikalnog stuba tečnosti
iznad osmatranog presjeka utiče na pritisak.
 Zakon spojenih posuda
Zakon spojenih posuda

p=ρgh

Def...U medjusobno spojenim posudama nivo tečnosti u svim

posudama je isti bez obzira na oblik posuda – jer je hidrostatski
pritisak jednak u svim tačkama na istoj dubini.
 Zakon spojenih posuda

- dvije različite tečnosti, ρ1, ρ2,

npr. živa i voda

ρ2 -gustina nepoznate tečnosti

Prema zakonu spojenih sudova rade uređaji za

mjerenje pritiska: manometri, barometri
 Način rada manometra

Koristi se zakon za hidrostatski pritisak

 Sila uzgona (potiska)- Arhimedov zakon

- Na sva tijela potopljena u tečnost djeluje sila suprotnog

smjera od gravitacione, koja teži da istisne tijelo iz
tečnosti - sila potiska ili sila uzgona.
- Sila potiska je posljedica činjenice da hidrostatički
pritisak raste sa dubinom, tj. njen uzrok je razlika u
hidrostatičkim pritiscima koji na uronjeno tijelo djeluju na
njegovoj gornjoj i donjoj strani.
Sila uzgona (potiska)- Arhimedov zakon
 Arhimedov zakon

Def.. Svako tijelo uronjeno u tečnost prividno gubi od

svoje težine toliko koliko teži njime istisnuta tečnost.
Efektivna težina tijela (gustine ρt potopljenog u tečnost (fluid, gust.ρf ):
 Primjer

Koliki dio ledene sante viri iznad morske površine?

Gustoća leda je 900 kg/m3, a gustoća morske vode 1020 kg/m3.

Rj; V2/V= 11,8% sante leda viri iznad morske površine

 Atmosferski pritisak

Def...Pritisak koji vrše gasovi atmosfere na sva tijela na Zemlji

naziva se atmosferski pritisak.
 E. Torricelli (1608 -1647)

E. Torricelli (1608 -1647)

p =ρgh=13 595,1 kg/m3 • 9,80665 m/s2 • 0,760 m
0

p0 = 101325 Pa ≈ 105 Pa
Jedinice za pritisak koje nisu SI ali su u upotrebi:
Tehnička atmosfera: 1 at = 98 066,5 Pa
Fizička atmosfera: 1atm = 101 325 Pa Bar:1 bar = 105 Pa

Tor:1 tor = 1mm Hg

Normalni atmosferski pritisak iznosi:
101 325 Pa = 1 013,25 mbar = 760 tora =760 mm Hg.
 Piezometar

Piezometar je najednostavniji tip manometra koji se sastoji od

vertikalne cjevčice otvorene na vrhu koja je priključena na posudu
i u kojoj će se tečnost ili kapljevina popeti do određene visine.
Pošto manometar uključuje stupac fluida u mirovanju, osnovni
izraz koji opisuje njegovo korištenje je:
koji daje vrijednost tlaka p na bilo kojoj visini h u odnosu na
referentni (atmosferski) tlak p0 I vertikalnu udaljenost h između
tlakova p i p0.
Iako je piezometar vrlo jednostavan i tačan uređaj za mjerenje
tlaka upotrebljiv je samo za mjerenje pretlaka(natpritiska) i to za
male pritiske/tlakove, jer inače bi piezometarska cijev morala biti
prevelika.
 U - cijevni manometar

U-cijevni manometar s se uglavnom sastoji od staklene ili plastične

U-cijevi koja je ispunjena jednom ili više kapljevina kao što je živa,
voda, alkohol ili ulje.
• Drugi način jest postavljanje jednadžbe ravnoteže za bilo koji
presjek cijevi. Praktički se provodi tako da se počne s jednog kraja i
do idućeg se nižeg meniska dodaje, a oduzima se tlačna visina ako
je menisk viši. Taj se postupak ponavlja do kraja cijevi, gdje se onda
izjednaći s pritiskom na tom nivou.
• Pritisak ili Tlak se očitava pomoću razlike u visinama stupaca
kapljevine u krakovima U-cijevi. Npr. Plin 1 i 2
• Postoji više načina da se analizira manometar. Jedan od načina je
odrediti dvije tačke koje imaju jednaki tlak, tj. one koje su na istoj
visini u istoj kapljevini.
Prema slici, to su točke 1 i 2 u kojima su tlakovi isti p1=p2.
 vrsta istrumenata koji koriste činjenicu
da fluidi imaju pritisak usled težine

U cijev - manometar

• Pritisak sa obe strane mora da se uravnoteži, inače fluid teče

Mehanički i elektronski uređaji za mjerenje tlaka

•Manometari koji koriste stupac tečnosti ili kapljevine nisu

podesni za mjerenje vrlo velikih tlakova ili tlakova koji se
značajno mijenjaju u vremenu.
•Takođe, ovi manometri zahtijevaju mjerenje jednog ili više
visina stupaca fluida, što nije posebno teško ali zahtijeva
vrijeme.

•Kako bi se prevladali ovi problemi razvili su se razni

mehanički i elektronski uređaji za mjerenje tlaka.
•Mehanički uređaji za mjerenje tlaka uglavnom koriste
elastični element koji se pod djelovanjem tlaka deformira, a
deformacija predstavlja magnitudu tlaka.
 Mjerenje pritiska

- Pritisak je jedna od najčešće mjerenih jedinica u tehnici i

industriji uopšte. Tačnost mjerenja pritiska u pojedinim
postrojenjima je od izuzetnog značaja pa se s toga mjeračima
pritiska odnosno njihovim karakteristikama treba posvetiti
naročita pažnja.

- Pojam pritisak susreće se u svakodnevnom životu kada se

spominje atmosferski pritisak, pritisak vode u cijevi, krvni pritisak
isl.
- Vakum je stanje u kome je pritisak nula, a isti naziv se koristi za
mjerenje niskih pritisaka manjih od 100 Pa.
- Apsolutni pritisak je pritisak koji izmjeri u odnosu na pritisak koji je
jedan nuli.
- Relativni pritisak je pritisak mjeren s obzirom na pritisak okoline.
- Nadpritisak je pritisak viši od pritiska okoline.
- Podpritisak je pritisak niži od pritiska okoline.
 Mjerenje pritiska

Razlikujemo tri kategorije mjerenja pritiska:

1. mjerenje apsolutnog pritiska kao razlike pritiska u određenoj
tački fluida i pritiska apsolutne nule, koji ima vakum

2. mjerenje atmosferskog pritiska (barometarskog) pritiska

3. mjerenje diferencijalnog pritiska kao razlike pritiska u

različitim tačkama fluida
 Podjela mjernih uređaja za pritisak

Prema principu rada manometri se mogu podijeliti

Istrumenti za mjerenje pritiska su manometri. Postoje
različite konstrukcijeu trii osnovne
izvedbegrupe:
manometara urađene
na različitim principima mjerenja.

1. Mehanički
2. Hidrostatički
3. Elektronski manometri
 Podjela mjernih uređaja za pritisak

Podjela mjernih uređaja za pritisak prema mediju koji se

koristi za rad manometra:

- Deformacijski manometri ,
- Tekućinski manometri
- Vakumetri
 Mehanički manometri

Mehanički manometri
U grupu mehaničkih manometara spadaju manometri sa :
- cijevnom oprugom
- membranskom oprugom
- nabranom oprugom
 Bourdon manometar

Manometri sa cijevnom oprugom

Manometar s membranskom oprugom Manometar sa naboranom cijevnom oprugom
 Hidrostatički manometri
Hidrostatički manometri su apsolutni manometri jer oni direktno
pokazuju pravu vrijed. pritiska. Normalna sila djeluje na stub
tečnosti visine h, je sila gravitacije F=mg tako da je pritisak p=hρg,
koji predstavlja osnovnu jednačinu svakog hidrostatičkog
manometra.
Uz silu gravitacije, na stub tečnosti u cijevi djeluju i kapilarne sile.
U grupu hidrostatičkih manometara ubrajaju se:
- U-cijev,
- Obrnuta U-cijev,
- U-cijev sa jednim sa jednim zatvorenim krakom,
- Manometar sa posudom,
- Kosi manometar,
- Nagnuta U-cijev,
- Prstenasta vaga,
Diferencijalni manometar (U-cijev) Manometar u obliku obrnute U-cijevi
Kosi manomentar
 Prstenasta vaga

je u stvari U-cijev u obliku torusa-prstena. Ovaj manometar se naročito

koristi za mjerenje većih pritisaka u cjevovodnom sistemu, npr. za
mjerenje protoka u parovodovima. Kazaljka pokazuje zakretanje torusa
na skali koja je skalirana dirktno u jedinicama pritiska.

Prstenasta vaga
 Becov manometar radi na principu
U-cijevi. Razlika nivoa u oba
rezervoara G i S mjeri se pomoću
skale R koja visi na plovku C. Na
staklenoj skali je ugravirana podjela
koja se optičkim putem projektuje na
nepokretnu skalu sa odgovarajućim
povećanjem (oko 20 puta) i daje
razliku pritiska u mm stuba tečnosti.

Becov manometar
Elektronski uređaji za mjerenje tlaka

Elektronski uređaji za mjerenje tlaka

(pritiska), odnosno senzori tlaka,
pretvaraju tlak u električni signal.
 Elektronski manometri

Za industrijsku primjenu, naročito u procesnoj tehnici, često je

potrebno da se mjerni signali sa mjerača protoka direktno koriste za
automatiku procesa i računarsku obradu. Zbog toga postoje različiti
električni prtevarači koji razliku nivoa u U-cijevi pretvaraju u
električne signale. Prema načinu pretvaranja deform. (sile) u
električni izlaz razlikuju se: - elektromagnetni
- piezoelektrični
- kapacitivni
Detekcija deformacije primarnog elementa kod ovih mjerača vrši se
pomoću elektromagnetnih senzora pomjeranja. Najčešće se primenjuje
indukcioni detektor sa relativnim pomjeranjem jezgra i jednim
namotajem.

Promjena induktivnosti pretvara se u električni signal pomoću mosne

šeme ili oscilatora. Indukcioni mjerač diferencijalnog pritiska pravi se
sa dva identična namotaja, između kojih se pomjera metalna
membrana mjenjajući pritom otpor magnetnog kola.

. Elektromagnetni mjerači pritiska a) indukcioni b) diferencijalni indukcioni

c) LVDT mjerač pritiska
 Kapacitivni senzori

Kapacitivni senzori- Kao deformacijski element koristi se

metalna ili silikonska membrana koja ima ulogu jedne od elektroda
kondenzatora. Drugu elektrodu, koja je stacionarna, najčešće čini
metalni sloj koji se nanosi na keramičku ili staklenu podlogu.
Pod djelovanjem tlaka dolazi do ugibanja membrane, čime
se mijenja volumen dielektričkog prostora između elektroda a time
i kapacitivnost kondenzatora. Promjena kapacitivnosti se preko
elektronskih elemenata pretvara u odgovarajući izlazni signal
(strujni ili naponski) koji prenosi informaciju o tlaku u fluidu.
Kapacitivni senzori
Sl. Princip rada kapacitivnih mjerača pritiska a) mjerač pritisk b) mjerač
- Kapacitivni senzori pritiska se odlikuju veoma malom
greškom (ispod 0.1%) i veoma širokim mjernim opsegom.
- Komercijalni modeli omogućavaju mjerenje pritiska od
10-3do 107Pa) zbog čega su veoma česti u praktičnoj
primjeni
 Piezorezistivni mjerači pritiska

Ovaj tip mjerača je danas najčešće u upotrebi. Piezorezistivni

efekat je pojava promjene električne otpornosti pri djelovanju
neke deformacione sile. Piezorezistivni materijali se pričvršćuju
na membranu koja se pod djelovanjem sile (pritiska) deformiše
i na taj način se mijenja električna otpornost materijala
pričvršćenog na membranu.
Piezorezistivni mjerači pritiska
 Piezorezistivni senzori

- Manamotri koji mjere pritisak , tlak, na bazi

promjene električnog otpora.

- Vrlo su precizni i najčešće se primjenjuju.

 Senzori tlaka

Senzori tlaka koriste razne tehnike za pretvaranje tlaka u električni

signal i to ili promjenom napona, otpora i sl.
•Vrlo su mali i brzi u djelovanju, obično su više osjetljiviji, precizniji
i pouzdaniji nego mehanički uređaji za mjerenje tlaka.
•Razne izvedbe senzora tlaka koriste se za mjerenje
manometarskog i apsolutnog tlaka.
•Mogu mjeriti vrlo male tlakove od milijuntitog dijela bar-a do
nekoliko hiljada bar-a.
 Senzori

Mjerenje pritiska u većini slučaja svodi se na mjerenje pomaka

osjetnog elementa (senzora). Uslijed razlike pritiska dolazi do
pomaka osjetnog elementa (membrane, mijeh, spiralna cijev)
koji se može detektirati pretvornikom pomaka.

Postoje i mjerni osjetnici pritiska kod kojih se mjerenje svodi na

mjerenje promjene napona na mjernom osjetniku ili promjene
jakosti električne struje uslijed promjene otpora koja nastaje kao
posljedica promjene naprezanja u osjetnom elementu.
Takvi osjetnici su npr. tenzometarske trake i piezootpornici.
Slika. Prikaz tenzometarske trake
Principi merenja pritiska koji se danas primenjuju, uglavnom
koriste direktno pretvaranje fizičke u električnu veličinu a
ovo, u većini slučajeva, zahtijeva izvor pomoćne energije za
senzor. - treba voditi računa o tome kako da se ponište
greške mjerenja usled uticaja temperature, gustoće,
električnih veličina i dr.
Slika. šematski prikaz senzorskih uređaja
Slika. Osnovni crtež senzora pritiska
Slika- MEMS diaphragm senzor
Pritisak je najčešće korištena mjerna veličina
u industriji.
Relativni pritiskak se mjeri manometrom, postoje
različite, mnogobrojne izvedbe manometara zbog
različitih kontrukcija izvedbi uslova mjerenja i sl.
Za uspješnost samog postupka mjerenja vrlo je bitno
da vodimo računa o: izboru uređaja, polju primjene,
mjernom području i tipu izlaznog signala, isl.
 PITANJA IZ MEHANIKE FLUIDA

1. Šta je statika fluida?

2. Što su fluidi i koja su njihove najvažnije karakteristike?
3. Kako se definira pritisak, (tlak)? Kojim ga jedinicama
iskazujemo? Je li tlak skalarna ili vektorska veličina?
4. Kakva je veza između tlaka i sile?
5. Što je atmosferski pritisak, tlak?
6. Što je hidrostatski tlak i kako nastaje?
7. O čemu ovisi hidrostatski tlak u tekućini? U kojem smjeru on
djeluje?
8. Zašto se brana hidroelektrane gradi tako da joj se debljina postupno
smanjuje idući od dna prema vrhu?
9. Tri posude napunjene su vodom do jednake visine. Površina dna u
posudama A i B je ista, a u posudi C je dvostruko veća. U kojoj je
posudi hidrostatski tlak najveći? U kojoj je posudi sila kojom tekućina
djeluje na dno najveća?
10. Objasni hidrostatski paradoks.
11. Kako se vanjski tlak prenosi u tekućini? Objasni Pascalov zakon?
12. Iskaži Pascalov zakon i razjasni njegovu primjenu.
13. Može li i zašto pri radu hidrauličnog pritiska sila većeg klipa biti
veća od sile manjeg klipa?
14. Što je diferencijalni tlak i kako ga možemo mjeriti, primjer ?
15. Koliki je atmosferski tlak na nivou morske površine, a koliki na
različitim nadmorskim visinama?
16. Što je normalni atmosferski tlak i kolika je njegova vrijednost? Kako
se atmosferski tlak mijenja sa visinom?
17. Razjasni silu uzgona i izvedi (po mogućnosti) izraz za silu uzgona.
18. Kako glasi Arhimedov zakon?
19. Razjasni uslove pri kojima tijelo: pliva, lebdi i tone.
20. Od čega ovisi hoće li tijelo uronjeno u tekućinu isplivati na površinu?
21.Kuglica u vodi tone, a ako je uronimo u neku drugu tečnost X,
ona lebdi, zašto?
Koja je od navedenih tvrdnji točna?
a) Gustoća tečnosti X manja je od gustoće vode.
b) Gustoća tečnost X veća je od gustoće vode.
c) Gustoća kuglice manja je od gustoće tečnosti X.
d)Gustoća kuglice veća je od gustoće tečnosti X.
22. Što je idealni fluid, objasni?
23. Šta je stišljivi fluid?
24.Objasnite princip Burdonovog manometra?
25. Objasnite, kako rade kapacitivni i piezorezistentni manometri?