4 тақырып.

Қазіргі шетелдердегі мектеп,

білім беру және педагогика
(ХХ- ХХІғ.басы)

Лектор:
педагогика ғылымдарының докторы,
профессор
Ұзақбаева Сахипжамал Асқарқызы
 Жоспар:
1. Европа елдері педагогикасындағы негізгі
ағымдар және жалпы білім беретін мектепті
модернизациялаудағы талаптар (ХХ
ғасырдың бірінші жартысы).
2. Европа елдеріндегі мектеп пен білім
берудегі жетістіктер (ХХ ғасырдың екінші
жартысы - ХХІғ.басы)
3. Ресейдегі білім беру жүйесі, педагогика
және педагогикалық идеялар (ХХ-
ХХІғ.басы)
 ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы шетел
педагогикасында екі ағым көрініс алады:
біріншісі – дәстүрлі педагогика – бұрынғы
педагогикалық ойларды жалғастыру, екіншісі –
жаңа тәрбие немесе реформаторлық педагогика
– дәстүрлі педагогикаға альтернативті ағым.

Дәстүрліге жататындар:
1.Әлеуметтік педагогика;
2.Діни педагогика;
3.Тәрбие мен білім беру процесін философиялық
ой-елегінен өткізуге бағдарланған педагогика.
 Әлеуметтік
педагогикамен және т.б.
Франция айналысқан
Э.Дюркгейм ғалымдар

Германия Англия Швейцария

В.Дильтей Б.Рассел Р.Зейдель
П.Наторп С.Айзэке
Э.Шпрангер
Реформаторлық педагогиканың ерекшелігі:
ол бұрынғы тәрбие теориясы мен
практикасын толық қолдамайды, бала
тұлғасының даму жолдарын ескере отырып,
тәрбие проблемасын жаңаша шешуге
талпынады. Бұл ағымдағылар (яғни, дәстүрлі
тәрбиені қолдамағандар О.Декроли, С.Берт,
Дж.Адамсон және т.б.) тұлғаны
қалыптастыру жолдарын бала жасының
барлық кезеңдерімен байланыстырады. Олар
бірқатар педагогикалық тұжырымдамалар
мен идеялар ұсынады.
 Дәстүрлі тәрбиені
қолдамайтын және т.б.
Ерікті
тәрбие
ғалымдардың
тұжырымдамасы,
идеялары Еңбек
Эксперимен арқылы
талдық тәрбиелеу
педагогика
Тұлғалық
педагогика

Прагматик Функцион Өнер

алық алдық арқылы
педагогика педагогика тәрбиелеу
 Эксперименталдық
Германия педагогикамен
және т.б.
А.Лай айналысқан ғалымдар
Э.Мейман

США
Э.Торндайк
Франция Бельгия Швейцария У.Килпатрик
А.Бине О.Декроли Э.Клапаред
 Эксперименталдық педагогиканы жасаушылар
лабораториялық бақылау негізінде педагогикалық
принципке негізделген тұлғаның өздігімен дамуын
ұсынады. Педагогикалық проблемаларды жасауда
бала психологиясы мен физиологиясының
ерекшеліктерін және әлеуметтік жағдайды ескереді.
Эксперименталдық педагогика сонымен бірге
туа біткен дарындылық теориясын ұсынады.
Реформаторлық педагогика өкілдері
(Г.Кершенштейнер – Германия, Дж.Дьюи - США
және т.б.), әсіресе еңбекке оқыту мен тәрбиелеу
мәселесіне ерекше назар аударады. Оны жүзеге
асыруда түрлі әдістерді қолданады.
Осы жылдары білім беру жүйесінде, соның
ішінде жалпы білім беретін мектептерде көптеген
өзгерістер болады.
Нәтижесінде:
•ақысыз бастауыш білім беру және ақылы
мемлекеттік орта білім беру бағыты тұрақталады;
•жеке меншік білім беру жүйесі сақталады;
•орта кәсіби техникалық білім беру дамиды;
•бастауыш білім беру бағдарламасының аясы
кеңейеді;
•жаратылыстану ғылымы бағытынан орта білім
беру мәселесіне көп көңіл бөлінеді және т.б.
 Мектептерде оқу-тәрбие процесінің мазмұнын,
формалары мен әдістерін жаңартуға, балалардың оқуға
деген шығармашылық көзқарасын дамытуға аса мән
беріледі.
Мұны жүзеге асыру үшін эксперименталдық
мектептер ашыла бастайды: жаңа педагогикалық
концепцияны жүзеге асыратын мектептер, ғылыми-зерттеу
орталықтарының базалық мектептері, жеке педагогикалық
идеяларды жүзеге асыратын тәжірибелік мектептер.
Осы кезеңде Америка, Германия қалаларында жаңа
типті орта білім беретін эксперименталдық мектептер
де ашылады.
Дальтон-жоспары, Иен - жоспары, Винетка –
жоспары бойынша жұмыс жасайды.
 ХХ ғасырдың екінші жартысында бірқатар
реформалардың қабылдануына байланысты білім
беру жүйесінде маңызды өзгерістер пайда болады:
ақысыз білім берудің мерзімі ұзартылады, бастауыш пен
толық орта мектептің аралық сатылары нақтыланады.
Бастауыш және толық орта білімді бітіргендер
негізгі үш оқу бөліміне ауыстырылады:
•Жалпы білім беретін толық мектеп;
•Орта мектеп;
•Кәсіби оқу мекемелері.

Әлемдік дамыған мемлекеттерде ХХ ғасырдың

соңында жоғары оқу орындарының аясы кеңейеді.
 Жалпы білім беретін мектептер үшін оқу
бағдарламаларының бірнеше түрі болды:
дәстүрлі түрі – міндетті түрде меңгертілетін
бағдарламалар (факультативтер, эллективті
курстар); интегративті бағдарламалар;
интенсивті бағдарламалар.
ХХ ғасырдың соңында Әлемдік дамыған
мемлекеттерде толмаған орта оқу мекемелері
құрылады. Оның аясында бірнеше оқу орны
жұмыс жасайды.
 Толмаған орта оқу
мекемелері

Кіші орта Біріккен Жалпы Бірыңғай

мектеп мектеп мектеп колледж
(США, (Англия) (Германия) (Франция)
Жапония)
 Әртүрлі толық жалпы білім беретін оқу орындары

Грамматикалық
және заманауи - Реальное
мектебі училищесі; Технологиялық,
(Англия) - - гимназия; кәсіби және
- - негізгі жалпы білім Жоғары
мектеп; беретін орта
(Германия) лицейлер мектеп
(Франция) (США,
Жапония)

Бұл оқу орындарын бір-бірінен ерекшелігі – бағдарламалардың

дифференциалды бағытта құрылуы (әрбір оқу орындарының өзіндік
ерекшелігіне қарай). Әлемдік мектептерде дарынды, талантты балалар мен
жеткіншектерге аса назар аударылды.
Мектептердің маңызды тағы бір бағыты – жарым-жан балалар мен
ақыл-есі кеміс балаларды оқыту (бүгінгі күні инклюзивное образование).
 Бүгінгі Германиядағы білім беру жүйесі

Бастауыш мектеп Білім беру Жоғары оқу

4 жыл жүйесі орындары

Өнер мектебі
Негізгі мектеп Орта мектеп Универси- немесе
5-6 жыл бағыттары теттер музыкалық
мектептер
Бұл мектепті Реалдық мектеп Мамандандырыл- Ғылымның
бітіргендер (белгілі бір ған институттар қолданбалы
профтех- ғылымға (ғылыми түрдегі
училищелерге негізделген) бағытына қарай) мектептері
түседі 6 жыл
Кәсіби бағыттағы академия
Гимназия бағыттары

педагогикалық
математикалы

экономикалық
Жаратылыста
классикалық

инженерлік

Заманауи
тәсілдер
ну-

қ
 Бүгінгі Англиядағы білім беру жүйесі

Білім беру жүйесі

Жоғары оқу
орындары
Толық орта мектеп
(16ж.-18ж. дейін)
Университеттер
Орта мектеп типтері
(11ж.-16ж. дейін)
Коллегиалдық
(колледжден тұратын,
Бастауыш мектеп мысалы, Кембридж,
(5ж.-11ж. дейін) Оксфорд университеттері)

Унитарлық
(факультеттер мен
бөлімдерден тұратын)

Білім беру сатылары

Бакалавриат Магистратура Докторантура

3 жыл 1 жыл, 2 жыл 3 жыл
 1917 жылы Ағарту ісі бойынша Мемлекеттік комиссия
құрылады.
Халық ағарту ісінің комиссары болып
Анатолий Васильевич Луначарский тағайындалады.
Алғашқы жылдары орындалған жұмыстар:
 «Бірыңғай еңбек мектебі туралы ереже».
 Бірыңғай еңбек мектебі туралы декларация қабылданды
 Сауатсыздықты жою бөлімшелері мен шала сауаттылар
үшін мектептер ашылады.
 Мектептерге алғашқы оқу жоспарлары ендіріледі және т.б.
 Бүкіл білім беру жүйесіне түбегейлі өзгерістер ендіріледі.
Бастауыш мектеп Мектепте білім Жұмысшы факультеті
(1 саты) беру жүйесі (жұмысшы-шаруа жастарына
4 класс 1921-1930 орта білім береді, оны
8-12 жас бітіргендер жоғары оқу орына
түсті)

Жеті 2 сатылы Фабрика-звод Шаруа Фабрика

жылдық мектеп жанындағы 7 жастарын заводта
мектеп (9 жылдық ың мектебі жұмыс
(бүкіл жылдық мектеп (ШЖМ) істейтіндерге
мектеп орта (7 жылдық (мұнда І арналған
жүйесінің мектеп мектептің бір саты мектеп
негізі Кәсіби түрі) мектебін (7 жылдық
ретінде) бағдарлан Өндіріс бітіргендер білім, кәсіби
7 класс ған орталықтары оқыды) бағдармен)
8-15 жас 8-17 жас) мен Кейіннен
райондарда КТУ
ашылған айналады
 1930 жылы Орталық атқару комитеті және Совет Одағы халық
комиссариатының кеңесінің жетекшілігімен «Жалпыға бірдей
бастауыш білім беру» қаулысы қабылданады. (Мектеп жасына жеткен
баланың бәрі бастауыш білім алуға міндетті). Бұл қаулы 1931-1934
жылдар аралығында мектептерге сатылап ендірілді.
Жалпы бастауыш білім беру жүйесі ендірілуіне байланысты
мұғалімдер даярлайтын оқу орындары ашылады:
1.Педагогикалық техникумдар (кейіннен олар педагогикалық
училищелер болап аталады).
2.Екі жылдық мұғалімдер институты (5-7 сыныптарға сабақ беретін).
3.Қысқа мерзімді мұғалімдерді даярлайтын курстар (1931 жылдан
ашыла бастады, өйткені жалпы бастауыш білім беруді ендіру
педтехникумды бітіргендерді тосып отыра алмас еді).
4. Сырттай педагогикалық білім беру бөлімдері (педтехникумдар мен
пединституттарда).
5.Мұғалімдер білімін жетілдіру институттары (облыс
орталықтарында).
 1944-1945 оқу жылынан балаларды 7 жастан
міндетті түрде оқуға қабылдау міндеттелді.
Соғыстың басында мектепті тастап кеткен балалар
үшін, жұмысшы және ауыл жастары үшін кешкі мектептер
ашылады.
50 – ші жылдары «Жалпыға бірдей міндетті жеті
жылдық білім беру»,
60-70 жылдары «Жалпыға бірдей орта білім беру»,
«Жалпыға бірдей орта білім беру»,
Жалпы білім беретін мектептің жұмысын одан әрі
дамыту шаралары жүзеге асырылады.
80-90-шы жылдары мектеп реформасы орта мектептің
тұжырымдамасы қабылданады.
 Ресейдегі бүгінгі білім беру жүйесі

Білім беру жүйесі

1.Мектепке дейінгі білім 4.Толық орта білім беру

беру (9 жылдықты бітіргендер –
(балабақша 1,-1,5 жастан колледж, техникумдарға, 11
6ж.дейін) бітіргендер – жоғары оқу
орындарына түсуге құқылы)
2. Бастауыш білім беру
(6 жастан, оқу мерзімі 4
жыл) 3.Толмаған орта білім беру
(оқу мерзімі 5 жыл техникум,
колледждерге түседі)

Жоғары білім беру (университеттер, институттар, академияларда, бакалавр,

магистрлар, phD доктор, ғылым кандидаттары мен докторларын даярлайды)
Бакалавриат – 4 жыл
Магистратура – 1,2 жыл
phD докторантура – 3 жыл
Аспирантура – 3 жыл
Докторантура – 3 жыл
 Надежда Константиновна Крупская
(1869-1939)

Коммунистік партияның ірі қайраткері, көрнекті

совет педагогі. Ол ұлттық мектептерді құруға
орасан зор көңіл бөлді, бұрын артта қалған
халықтар мәдениетінің жедел дамуына
бағытталған шаралардың бәріне қызу араласып
отырды.

Педагогикалық идеялары:

• Оқушыларды коммунистік мораль рухында тәрбиелеуді, оларда

коммунистік көзқарасты қалыптастыруды совет мектебінің ең негізгі
міндеттерінің бірі деп санады.
• Оқушыларда коллективизм сезімін тәрбиелеуге үлкен мән берді.
• Пионер ұйымының жұмысына, мектепке дейінгі тәрбиеге көп көңіл
бөлді.
• Н.К.Крупскаяның көптеген еңбектері кластан және мектептен тыс
тәрбие жұмыстарына арналған.
 Антон Семенович Макаренко
(1888 – 1939)
Аса көрнекті Совет педагогі, ол өзінің бүкіл ғылыми-
педагогикалық қызметін заң жолын бұзған, қиын балаларды
тәрбиелеуге арнады. Тәжірибесін жасы кәмелетке жетпеген,
заң жолын бұзған (ұрлық жасаған, кісі тонаған, кісі өлтірген
және т.б.) балалар колониясында жүргізді. Кейіннен бұл
колонияны коммунаға айналдырды. Осы екі мекемедегі
тәжірибесін «Ұстаздық дастан» (1935) және «Мұнара
үстіндегі ту» (1937) әдеби шығармаларында мазмұндайды.

Педагогикалық идеялары:
• Макаренко жаңа қоғамды құрудағы міндеттердің талабынан шығатындай тәрбие жүйесін
ұсынады.
• Еңбектің тәрбиедегі рөлін жоғары бағалады.
• Балалар ұжымымен тәрбие жұмысын жүргізудің теориясы мен әдістемесін ұсынады.
• Тұлға дүниетанымы мен адамгершілігін қалыптастырудағы әлеуметтік ортаның, еңбек пен
демалыстың, күнделікті тұрмыстың ықпалын баса көрсетеді.
• Отбасы тәрбиесінің маңызды мәселелеріне (отбасы құрылымы, оның мәдениеті,
отбасындағы тәрбие әдістері) терең бойлайды.

Макаренконың педагогикадағы жаңалығы бүгінгі таңда көптеген мемлекеттердің білім

беру жүйесінде тәрбие мәселесін шешуде негізге алынгып жүр.
 Василий Александрович Сухомлинский
(1918 – 1970)
Совет педагогі. Оның еңбектері шетел мемлекеттерінде 40 тілде
басылым көрген. Ол өз еңбектерінде тәрбие теориясы мен
практикасының, дидактика мен мектептанудың барлық бағытын
қарастырады.
Ол өмірінің соңына дейін өзінің туған ауылындағы Павлыш орта
мектебінде директор болып қызмет атқарады.

Педагогикалық идеялары:

• Мұғалімнің өз іс- әрекетіне шығармашылықпен қарауын, шығармашылықпен ізденіс жасауын талап

етеді.
• Жас жеткіншектерді азаматтыққа тәрбиелеу мәселесіне ерекше назар аударады.
• Тәрбие процесін ұжымда, ұжым арқылы дамыту мәселесін көтереді, жеке оқушыны ұжымда
тәрбиелеу жұмысының әдістемесін ұсынады. Бала тәрбиесінің гуманистіңк рухқа, балаға деген
махаббатқа, қамқорлыққа, сыйластыққа негізделуін атап көрсетеді. «Балаға тәрбиеші тарапынан
қамқорлық, шынайы қарым-қатынас, отбасынан түсінушілік, сүйіспеншілік болмай мектепте
саналы, тиімді тәртіптің болуы мүмкін емес» деп есептейді.

Еңбектері: «Балаға жүрек жылуы», «Коллективтің құдіретті күші», «Ұлыма хаттар», «Павлыш
орта мектебі», «Рождение гражданина» және т.б.
 Тақырыпты пысықтау сұрақтары

1. ХХғ. бірінші жартысында шетел мектебі мен педагогикасына қандай

ерекшеліктер тән болды?
2. Әлеуметтік педагогика өкілдерінің жаңалығы немен шектеледі?
Мәселен, неміс педагогі Вильгельм Дильтейдің жаңалығы?
3. ХХғ. бірінші жартысындағы эксперименталдық мектептерде жүзеге
асырылған «Дальтон жоспары», «Иен-жоспары», «Винетка-
жоспарының» мәні, өзіндік ерекшелігі неде? Сіздің пікіріңізше қай
жоспарды бүгінгі мектеп тәжірибесінде пайдалануға болады?
4. Францияның жоғары білім беру жүйесінен сіз не білесіз?Басқа
мемлекеттердің білім беру жүйесінен оның айырмашылығы қандай?
5. Қытайда жоғары оқу орындарының қандай түрлері бар? Олардың
ерекшелігі неде?
6. Кембридж және Оксфорд университеттерінің әлемдегі ең тамаша
университеттердің санатында болуының себебі неде? Олардың
тарихы, дәстүрі, білім сапасы туралы не білесіз.
 Тақырыпты пысықтау сұрақтары
1. ХХғ. Ресей жерінде қандай оқу орындары жұмыс жасады? Олардың
өзіндік ерекшелігі немен шектеледі?
2. 1984 жылы қабылданған мектеп реформасы туралы не білесіз? оНда
қандай мәселелер қарастырылады?
3. 1988 жылы қабылданған Жалпы орта білім беру концепциясының
міндеті қандай? Мазмұнында қандай мәселелерге мән беріледі?
4. Ресейдің бүгінгі жоғары оқу орындарында білім беру жүйесі қалай
жүзеге асырылады?
5. Н.К.Крупская туралы не білесіз? Совет мектебі мен педагогикасына
оның қосқан үлесі қандай?
6. А.С.Макаренконың «Ұстаздық дастан» атты еңбегі туралы не білесіз?
Еңбекті оқыдыңыз ба? Мазмұны немен шектеледі?
7. В.А.Сухомлинский еңбектерінің өміршеңдігі неде деп ойлайсыз?
Оның қандай құнды педагогикалық идеяларын бүгінгі бала тәрбиесіне
ұсынар едіңіз?
8. Бүгіәнгі жаңашыл педагогт ардың ішінде қайсысы А.С.Макаренконың
бала тәрбиесіндегі идеясын негізге алған?
 Тапсырмалар

1. ХХғ. екінші жартысындағы Батыс Европадағы мектеп реформаларының

негізгі нәтижесіне талдау беріңіз. Осы кезеңдегі аса танымал бір
мемлекеттің мектеп жүйесіне сипаттама беріңіз.
2. ХХғ.бірінші жартысындағы эксперименталдық педагогиканың өкілі Август
Лайдың концепциясына мазмұндық сипаттама беріңіз. Ұсынған
жаңалықтарын саралап негіздеңіз. Август Лайдың тәрбиенің нәтижесі
психологиялық-биологиялық факторға байланысты деген ой-тұжырымына
сіқздің көзқарасыңыз қалай болар еді?
3. Германияның бүгінгі таңдағы білім беру жүйесінің өзіндік ерекшелігіне
тоқталыңыз. Олардың білім беру жүйесінің қандай бағытын Қазақстанның
білім беру жүйесіне алуға болатынын негіздеңіз.
4. Бүгінгі Жапон мектептерінің білім жүйесін зерттеп, зерделеңіз. Оқу
мазмұнына сипаттама беріңіз. Өзіндік ерекшелігіне тоқталыңыз.
5. Великобританияның бүгінгі білім беру жүйесінің өзіндік ерекшелігінен
түсінік беріңіз. Білім беру жүйесінің негізгі бағыттарына тоқталып, деректі
матери алдарды негізге ала отырып мазмұндаңыз.
 Тапсырмалар
1. Н.К.Крупскаяның педагогикалық идеяларын бір жүйеге келтіріңіз.
Бүгінгі күні өзектілігін жоғалтпаған идеяларын саралап таблицаға
түсіріп, мазмұндық сипаттама беріңіз.
2. А.С.Макаренконың «Мұнара үстіндегі ту» еңбегінде көрініс алған аса
құнды идеяларын жүйелеңіз және бүгінгі мектеп тәжірибесіне
ұсынатын идеяларыңызды негіздеңіз
3. Совет мектебі мен педагогикасының дамуына үлес қосқан Ресей
педагогтарының педагогикалық идеяларының мәнін ашып көрсетіңіз.
Жаңашыл педагогтардың олардың идеясына деген көзқарасын
негіздеңіз.
4. Ресейдің бүгінгі білім беру жүйесінің негізгі бағыттарына сипаттама
беріңіз. Қазақстанның білім беру жүйесінен қандай
айырмашылығыбар екенін салыстырмалы түрде негіздеңіз.
5. «Балаға жүрек жылуы» атты кітаптың негізінде В.А.Сухомлинскийдің
педагогикалық тұжырымдамасына талдау беріңіз. Кітапта көрініс
алған тұжырымдамалық идеялардың қайсысын бүгінгі мектеп
практикасына ұсынуға болатынын негіздеңіз.
 Әдебиеттер:
1. Әбенбаев С.Ш. Педагогика, Алматы, 2018
2. Иманбаева С., Таубаева Ш. және т.б.
Педагогика, Алматы, 2017
3. Коджаспирова Г.М. Педагогика. М., 2012
4. Жампеисова К., Хан Н.Н. Педагогика,
Алматы, 2017
5. Джуринский А.Н. История зарубежной
педагогики. М., 2011
6. Константинов Н.А., Медынский Е.Н.
История педагогики, М., 2010