Unang Pangkat

CAR
(CORDILLERA
ADMINISTRAT
IVE REGION)
 Introduksyon
Ang Cordillera Administrative Region (CAR) ay
isang administratibong rehiyon sa Pilipinas na
matatagpuan sa hilagang Luzon. Ito ay binubuo ng
mga lalawigan ng Abra, Benguet, Ifugao, Kalinga,
Mountain Province, at Apayao. Ang rehiyon na ito ay
may malalim na kultural at etnikong kasaysayan, at
kilala ito sa kanyang mga katutubong tribu at
natatanging kultura.
Ang Cordillera Administrative Region ay
itinatag noong Hulyo 15, 1987, bilang isang
resulta ng pagpasa ng 1987 Philippine
Constitution. Layunin nito na bigyan ng
pangasiwaan ang mga lalawigan ng
Cordillera na mayroon ding sariling
kultura, tradisyon, at mga isyu sa
pangkabuhayan. Ang rehiyong ito ay may
mataas na kabundukan, malawak na
kagubatan, at natatanging likas na yaman.
Ang pangunahing lungsod ng CAR ay ang
Baguio City, na kilala bilang "Summer
Capital of the Philippines." Ito ay tanyag
sa malamig na klima, mga tanawin ng
bundok, at mga atraksyon tulad ng
Burnham Park at Mines View Park. Ang
Baguio City ay isang tanyag na
destinasyon ng mga turista mula sa iba't
ibang bahagi ng Pilipinas at ibang bansa.
Ang pangunahing pangkabuhayan ng mga
mamamayan sa Cordillera Administrative
Region ay ang agrikultura, partikular na
ang pagtatanim ng palay, gulay, prutas, at
kape. Ang mga katutubong tribu sa rehiyon
ay may sariling paraan ng pagsasaka tulad
ng paggamit ng mga terraces (hagdan-
hagdang bukid) para sa pagtatanim. Bukod
sa agrikultura, ang turismo at pagmimina
ay mayroon ding kontribusyon sa
ekonomiya ng rehiyon.
Bilang isang rehiyon na may malalim na
kasaysayan ng mga katutubong tribu, ang
Cordillera Administrative Region ay
nagpapakita ng malalim na
pagpapahalaga sa kanilang kultura,
tradisyon, at pamana. Ang mga
katutubong tribu tulad ng Igorot,
Kankanaey, Ifugao, at iba pa ay may mga
natatanging pananamit, sining, musika, at
ritwal na nagpapahayag ng kanilang
kultural na identidad.
 ABRA
(Bangued)
*Ito ang pinakakanlurang lalawigan sa CAR. Kilala
ang Abra sa kanyang mga burol, ilog, at tanawin. Ang
malaking bahagi ng lalawigan ay binubuo ng mga
katutubong tao tulad ng Ilocano at Tingguian.

* Matatagpuan sa kanlurang bahagi ng CAR.

*Ang pangunahing pamumuhay ng mga mamamayan

sa Abra ay agrikultura, katulad ng pagtatanim ng
palay, mais, at iba pang mga pananim. Ang pagtatanim
ng mga prutas tulad ng kasoy at manga ay isa rin sa
mga pangunahing industriya dito.
*Ang Ilocano ang pangunahing wika na
sinasalita sa Abra, ngunit mayroon ding mga
katutubo na wika tulad ng Tingguian, Itneg,
at Isneg.

*Ang Abra ay tahanan ng iba't ibang etnikong

grupo tulad ng Ilocano, Tingguian, Itneg,
Isneg, at iba pang katutubong mga tribu.
BENGUET
(LA
TRINIDAD)
*Isa sa mga pinakatanyag na lalawigan sa
CAR, ang Benguet ay tanyag sa kanyang mga
strawberry farm, malalamig na klima, at mga
taniman ng gulay. Ito rin ang lalawigan kung
saan matatagpuan ang Mt. Pulag, ang
pinakamataas na bundok sa Luzon.

*Matatagpuan sa hilagang bahagi ng CAR, ito

ang lalawigan na napapaligiran ng mga
bundok ng Cordillera.
*Ang pangunahing pamumuhay sa Benguet
ay ang agrikultura, partikular na ang
pagtatanim ng gulay tulad ng repolyo,
petchay, at mga bulaklak tulad ng rosas.
Kilala rin ang lalawigan sa mga strawberry
farm at produksyon ng mga gulay na
tinatawag na "Salad Bowl of the Philippines."

*Ang Ilocano ang pangunahing wika na

sinasalita sa Benguet, ngunit mayroon ding
mga katutubo na wika tulad ng Kankanaey at
Ibaloi.
*Ang mga katutubong grupo sa
Benguet ay kinabibilangan ng mga
Ibaloi at Kankanaey. Mayroon ding
iba't ibang tribong katutubo sa
lalawigan na nagpapahayag ng
kanilang sariling kultura at
tradisyon.
 IFUGAO
(LAGAWE)
*Kilala ang lalawigan ng Ifugao sa
kanyang mga Banaue Rice Terraces, na isa
sa mga pinakatanyag na tanawin sa
Pilipinas. Ito ay isang UNESCO World
Heritage Site at isang patunay ng galing at
kaalaman ng mga Ifugao sa pagtatanim ng
palay.

*Matagpuan sa sentral na bahagi ng CAR.

*Ang pangunahing pamumuhay sa Ifugao ay ang
agrikultura, partikular na ang pagtatanim ng
palay at iba pang mga pananim tulad ng kamote,
kape, at mga prutas. Kilala ang mga Ifugao sa
kanilang kahusayan sa pagtatayo ng mga Banaue
Rice Terraces.

*Ang Ifugao ang pangunahing wika na sinasalita

sa lalawigan. Gayunpaman, mayroon ding iba
pang mga wika na sinasalita tulad ng Ilocano,
Kankanaey, at iba pang mga lokal na diyalekto.
*Ang mga Ifugao ang pangunahing
etniko sa lalawigan. Sila ay may
sariling kultura, tradisyon, at
paniniwala na napapanatili
hanggang sa kasalukuyan
KALINGA
(TABUK)
*Kilala ang Kalinga sa kanyang kultural
na yaman at tradisyon. Ang mga
katutubong tao ng Kalinga ay kilala sa
kanilang mga tattoo at paninirahan sa
mga bundok. Ang lalawigan ay may
magagandang tanawin at malalim na
kultura na naghihintay na ma-explore.

*Matatagpuan sa kanlurang bahagi ng

CAR.
*Ang pangunahing pamumuhay sa Kalinga ay
agrikultura, kung saan ang mga pangunahing
pananim ay kasama ang palay, mais, at mga
gulay tulad ng kamatis, talong, at sitaw. Ang
pagsasaka ay karaniwang ginagampanan ng
mga katutubong tao sa pamamagitan ng
tradisyunal na pamamaraan tulad ng
terracing.
*Ang Kalinga ang pangunahing wika na
sinasalita sa lalawigan. May mga iba pang
wika at diyalekto na sinasalita ng mga
katutubo tulad ng Limos Kalinga at Ilocano.
*Ang mga Kalinga ang pangunahing
etniko sa lalawigan. Sila ay kilala sa
kanilang tradisyunal na kultura, mga
ritwal, at mga matatapang na
katutubong gawain tulad ng mga
traditional tattooing.
MOUNTAIN
PROVINCE
(BONTOC)
*Ito ang tahanan ng maraming
katutubong tao tulad ng Igorot. Ang
Mountain Province ay tanyag sa kanyang
malalim na kultura, tradisyon, at mga
lansangan. Kilala rin ito sa mga
atraksyon tulad ng Sagada, Bontoc, at
mga kuweba.

*Matatagpuan sa sentral na bahagi ng

CAR.
*Ang pangunahing pamumuhay sa Mountain
Province ay agrikultura, pagtatanim ng palay,
gulay tulad ng repolyo at sayote, at mga
prutas tulad ng persimmon at mansanas. Ang
mga katutubong tao ay nakikipag-ugnayan sa
lupa at mga bundok para sa kanilang
kabuhayan.
*Ang Kankanaey ang pangunahing wika na
sinasalita sa lalawigan. May iba pang mga
katutubong wika tulad ng Balangao, Bontoc,
at iba pa na sinasalita ng mga etnikong grupo
sa lalawigan.
*Ang mga katutubong tao tulad ng
Igorot, Kankanaey, Bontoc, at iba pang
etniko ay naninirahan sa Mountain
Province. Sila ay nagpapanatili ng
kanilang tradisyunal na pamumuhay,
pananamit, at kultura.
 APAYAO
(KABUGAO)
*Matatagpuan sa hilagang bahagi ng
CAR, ang Apayao ay isang lalawigan na
may malawak na kabundukan, mabundok
na lansangan, at mga ilog. Ito ay tanyag sa
mga natural na atraksyon at madalas na
pinupuntahan ng mga mountaineer at
nature lover.

*Matatagpuan sa hilagang bahagi ng

CAR.
*Ang pangunahing pamumuhay sa Apayao ay
agrikultura, pagtatanim ng palay, mais, at iba
pang mga pananim tulad ng kamote, kape, at
kahoy. Ang mga katutubong tao ay
nagtatanim din ng mga gulay at prutas para
sa kanilang pang-araw-araw na
pangangailangan.
*Ang Isnag ang pangunahing wika na
sinasalita sa lalawigan, ngunit ang mga tao ay
nakakapagsalita rin ng iba pang mga wika
tulad ng Ilocano, Kalinga, at iba pa.
*Ang mga Isnag ang pangunahing
etniko sa lalawigan ng Apayao. Sila ay
may sariling kultura, tradisyon, at
pamumuhay na nagpapahayag ng
yaman ng kanilang etniko
 Mga Katutubong
Tribo

TINGUIA ISNAG O IBALO

KAKANAE IGORO
Y T
KALINGA BONTOC
Mga Sikat na Pasyalan
Burnham Park Banawe Rice Terraces
MT. Pulag National ParkOur Lady of atonement Cathedral
The Hanging Coffins of Sagada Our Lady of Lourdes Grotto
Mines View Park Bencab Museum
PANITIKAN NG
CAR
 PANITKANG
CORDILLERA
Epiko
Awitin
Mito
Alamat
Kwentong bayan
Bugtong
Salawikain
 Canao
lto ay isang tradisyon para sa mga
ibaloi at kankana-ey sa benguet. Isang
seremonyang mambunong ang nag
sasagawa. Isang ritual na
nagpaparangal sa ispiritu ng kanilang
mga ninuno.
 2 Uri ng Canao
Simpleng canao- ito ay ang pagkakatay ng baboy,
panggawa ng tapey at pagluluto ng kamote,gabi at bigas

Malaking canao- ito ay ang pag kakatay ng baboy, baka,

kalabaw at kabayo. Ang baboy na may batik na itim ay
sagrao para sa kanila at ito ay tinatanggap ng mga ispiritu
nagbibigay ng swerte at biyaya.
 Iba't ibang uri ng
Canao
•Kape- isinasagawa kung may bagong tayong bahay o pagkatapos ng
ilang araw na pagkalibing ng yumaong kamag-anak.

• Kayed- ito ang boluntaryo o sapilitang isinasagawa upang mapanatili

ang pagiging puno sa barangay.

• Sabeng- isinasagawa ng bagong mag asawa ngunit kadalasan ay

mayaman lamang ang nakakagawa nito.

• Pechit- ito ay pinakamataas na uri ng Canao. May dalawang uri ito

ang single at doble. Ito ay tumatagal ng 3-4 na araw.
 Epiko ng
IFUGAO
Hudhud- ito ay nagsasaad ng matandang
kultura ng ipugaw, ang kanilang pamumuhay
at pakikipagsapalaran ng mga bayaning
ipugaw nagsasaad ito ng kanilang kaugalian,
tradisyon at mga paniniwala.

-- Ang hudhud ay tungkol sa pinaka dakilang

bayani ng Gonhandan. Sa kabuuan nito ay
tungkol sa buhay ni Aliguyon.
 Buod ng Hudhud: Kwento ni
Aliguyon (Epiko ng Ifugao)
Isang araw sa nayon ng Hannanga, isang sanggol na lalaki ang
isinilang sa mag-asawang Amtalao at Dumulao. Ang pangalan
niya ay Aliguyon. Siya ay matalino at masipag matuto ng iba't
ibang bagay. Katunayan, ang napag- aralan niyang
mahahalaga mula sa mga kasaysayan at pangaral ng kanyang
ama ay marami. Natuto siya kung paano makipag-bakbakan
nang mahusay, at paano umawit ng mga mahiwagang gayuma
(encantos, magic spells). Kaya kahit nuong bata pa, tiningala
na siya bilang pinuno, at hanga ang mga tao sa kanya.
Nang mag-binata si Aliguyon, ipinasiya niyang sagupain
si Panga-iwan, ang kaaway ng kanyang ama, sa nayon ng
Daligdigan. Subalit ang sumagot sa kanyang hamon ay
hindi si Pangaiwan. Ang humarap sa kanya ay ang
mabangis na anak nito, si Dinoyagan na bihasa rin sa
bakbakan tulad ni Aliguyon.

Hindi naaling, pinukol ni Aliguyon ng sibat si Dinoyagan.

Kasing bilis ng kidlat, umiktad si Dinoyagan upang
iwasan ang sibat. Wala pang isang kurap ng mata,
binaligtad ni Dinoyagan ang sibat at hinagis pabalik kay
Aliguyon. Umiwas din si Aliguyon at sinalo rin ng isang
kamay sa hangin ang humahagibis na sibat. Binaliktad
din niya at ipinukol uli kay Dinoyagan.
Pabalik-balik at walang tigil, naghagisan at nagsaluhan ng
sibat si Aliguyon at Dinoyagan. Umabot na ng ilang taon ay
hindi pa rin tumigil ang bakbakan, at walang nagpakita ng
pagod o pagsuko sa dalawa. Subalit sa bangis at dahas ng
kanilang paghahamok, kapwa sila humanga sa giting at husay
ng kalaban, at pagdaka'y natuto silang igalang ang isa't isa.

Biglang bigla, tumigil sina Aliguyon at Dinoyagan at sa wakas

ay natigil ang bakbakan. Nag-usap at nagkasundo sila ng
payapa. Buong lugod na sumang- ayon ang lahat ng tao sa
nayon ng Hannanga at Daligdigan, at ipinagdiwang nila ang
pagkakaibigan ng dalawa.
Sa paglawak ng katahimikan, umunlad ang dalawang
nayon. Naging matalik na magkaibigan sina Aliguyon
at Dinoyagan. Naging asawa ni Aliguyon si Bugan
samantalang napangasawa naman ni Dinoyagan ang
kapatid na babae ni Aliguyon, si Aginaya.

Ang dalawang pamilya ay iginalang ng lahat sa

Ifugao at namuhay ng masaya
 Epiko ng
KALINGA
•"Ulalim" ay isang mahabang epiko mula sa Kalinga na
naglalarawan ng mga pakikipagsapalaran ng mga bayani at
diyos-diyosan sa kanilang kultura.

•Ito ay binibigkas sa mga espesyal na okasyon at naglalaman

ng mga kuwento tungkol sa kagitingan, pag-ibig,
kapangyarihan, at kahusayan sa digmaan.

•Ang Ulalim ay isang mahalagang bahagi ng kultura ng mga

Kalinga at patuloy na ipinapasa sa mga susunod na
henerasyon.
 Buod ng Ulalim
Sa Nibalya da Kalinga (Kasal ng Magkaaway), sinalakay nina Banna
ang isang nayon para mamugot. Nagkaroon ng madugong labanan at
napahiwalay siyá sa mga kasáma. Dahil tinutugis ng mga kaaway,
naisip niyang tumalon sa ilog at magpatangay sa agos. Nakarating siyá
sa isang kaaway na nayon at nakita ni Onnawa, na dagling umibig sa
kaniya. Nag-iisa noon si Onnawa dahil nása pamumugot din ang ama
at mga kanayon. Nagsáma sina Banna at Onnawa bago umuwi ang
mandirigma. Nabuntis si Onnawa, at para mailihim ang nangyari ay
ipinaanod sa ilog ang sanggol na si Gassingga, kasáma ang mga handog
sa kaniya ni Banna. Mabuti’t nasagip ang sanggol ni Mangom-
ombaliyon at pinalaking isang mahusay na mandirigma.
Si Banna naman ay nanligaw sa magandang si Laggunawa.
Ngunit ang gusto ng ama ng babae ay ipakasal ito sa
sinumang makapapatay sa higanteng si Liddawa. Marami
nang mandirigmang nabigo na mapugot ang ulo ni Liddawa.
Nabalitaan din ni Gassingga ang kondisyon ni Laggunawa at
nagpasiyang lumahok. Nagdalá siyá ng alak sa nayon ni
Liddawa at hinámon ang lahat ng inuman. Nang malasing si
Liddawa, pinugot ni Gassingga ang ulo nitó at dinalá sa
bahay ni Laggunawa. Ipinabalita ang kasal nina Gassingga
at Laggunawa.
Nagalit si Banna sa nangyari at nagsadya sa bahay ni
Laggunawa. Hinámon niya ang hindi nakikilalang
anak. Nag-isip ng paraan si Laggunawa para mapigil
ang labanan. Binigyan niya ng pagsubok ang dalawa.
Nagwagi sa pagsubok si Banna. Ngunit kinain ng
malaking sawá si Gassingga. Ipinasiyang iligtas si
Gassingga. Pati si Mangom-ombaliyon ay dumating.
Nailigtas ni Banna si Gassingga at nakilala ang anak. Sa
dulo, nagkaroon ng dalawang kasalan. Binalikan ni
Banna si Onnawa para pakasalan. Ikinasal din sina
Gassingga at Laggunawa
Mga Bugtong ng Isneg
•Makapal na bato sa Anayan. Ginawang palaruan ni
kawitan (platito)

• Inahin may pumasok. Tatyaw ang lumabas (nganga)

•Gumawa ng bahay si tukay. Di gumamit ng rattan

(gagamba)

• Nangaso si Duat walang nahuli anu man (suklay)

• Bangka ni Dalinag lubid ang laman (tiyaw)

 Mga Awiting Bayan
A. IGOROT

口 Chua-ay (Awit na pangkasal)

Lalaking matapang, lalaking malakas, Ikaw'y siya

naming tinatawagan.... Hoy! Halika, halika't
tinatawag ka.... Hoy! Matapang lumaban, malakas
gumawa, Halika na rito, halika rito... Hoy! Magpasan
ng bigas, dahil sa bayan...... Hoy!
B. KALINGA
Papuri

Mga puno! Mga ama nitong lahi Mga kawali! Supilin

ang katunggali! Pinupuri kayong lahat! Binabati!

C. TINGGIYAN
Bati

Bati ko'y magiliw, bati ko'y malambing Ikaw'y parang

araw, ikaw'y nagniningning Maging iyo'y kapalaran,
at pati kaligayahan Magiliw na parang buwan, at
parang gabing malamlam.
D. IFUGAO
Sa bundok

Mga kabunduka'y aking inaakyat aking inaakyat

Baray ng palay'y kala-kaladkad. Doon sa
malayong timog at silangan'y Naroon ang bundok
ng ifugao Doon sa ibayo ng burol at gubat Ay
bundok na banal ang namamanaag Ano kaya
yaong doo'y naghihintay Sa malayong bundok ng
mga ifugao
KWENTONG BAYAN NG TINGGIYAN
•Ang buwan at ang Araw
KWENTONG BAYAN NG MGA IGOROT
Ang pagkakalikha sa tao
Ang lalaking walang pangalan
MITO NG IBALOY
Si balitok at kabigat
 Mito ng IBALOY
Ang mitong ito ay pinamagatang "Si Balitok at Kabigat"na galing sa mga Ibaloy,
grupong etniko na naninirahan sag awing timog ng Lalawigang Bulubundukin. Sa
kwentong ito ipinakita ang mayamang kultura nila. Ang kwento nina Balitok at
Kabigatay tungkol sa pagsugpo sa higanteng si Busol. Sa kwentong ito, ipinakita
angimportansya ng pakikipagtulungan sa isa’t isa. Ipinakita na sa pagtutulunga ng
isangkomunidad ay masusugpo ang problema. Masasalamin ito sa ating realidad ngayon.
Sapanahon ngayon, nawawala na ang pagtutulungan sa isa’t isa dahil mas gugustuhin
panatin na tayo lamang ang lumamang. Sa dami ng problema ng ating lipunan, kung
tayolang ay magtutulungan ay masosolusyonan natin ang ating mga problema.Dagdag
pa rito, ipinakita rin sa kwento ang masamang dulot ng katakawan o
“greediness”.Ipinapahiwatig ng kwento na hindi maganda ang sobra at wala itong
madudulot namaganda sa ating buhay. Kahit na ang sobra ay masarap, hindi ito dahilan
upangsumobra tayo sa mga ginagawa natin ngayon sa ating buhay.
 Buod ng "Si Balitok at
Kabigat"
Takbo! Takbo! Ayan na si Busol!!"Si Busol ay isang higante
na kaaway ng mga Ibaloy. Tinatatakot ni Busol ang mga
bata. Sinasaktan niya ang mga dalaga at binata.
Sinisiraniya ang tanim ng mga Ibaloy. Pinapatay niya ang
alagang hayop ng mga Ibaloy. Kapaghinihigop ni Busol ang
tubig sa ilog, walang mainom ang mga Ibaloy.
"Shruuuppp...Angsarap ng tubig," sabi pa ni Busol.Isang
araw ay nagpulong ang mga Ibaloy. "Lumaban tayo kay
Busol," sabi ng lahat."Patayin si Busol!" sigaw ng lahat
Nagbalak ang mga Ibaloy kung paano papatayin ang higante.Si
Balitok at si Kabigat ang nagpunta sa kuweba ni Busol. Sila ay
magkapatid na Ibaloy.Parehong matapang sina Balitok at
Kabigat. Busoool! May kanyaw ang mga Ibaloy!"sigaw ni
Balitok. Busoool! Maraming pagkain sa kanyaw!" sigaw ni
Kabigat. Busoool!Maraming alak sa kanyaw!" sigaw ng
magkapatid.Kumilos si Busol sa loob ng kuweba. Narinig niya
ang salitang "pagkain." Narinig niyaang salitang "alak."
"Darating si Busol! Kakain sa kanyaw si Busol! Iinom ng alak
sakanyaw si Busol!"Nang malaman ng mga Ibaloy ang sagot ni
Busol, agad silang naghanda ng kanyaw.
Nagluto sila ng maraming pagkain. Nag-ipon sila ng
maraming tapoy o alak na gawa sabigas. Nag-aral ng
sayaw ang mga babae. Ang mga lalaki naman ay naghukay
ng isangmalalim at maluwang na balon. Nilagyan nila ito
ng matutulis na sibat, saka tinakpan ngkawayan at
damo."Lamon, Busol, lamon." "Inom, Busol, inom."
Binundat ng mga Ibaloy ang higante atnilasing nang
nilasing. Nagsayaw naman ang mga babae. "Sayaw, Busol,
sayaw!""Sayaw, Busol, sayaw!" Lasing na ang higante
kaya sumayaw ito ng sumayaw.
At ginawa ang huling hakbang. Naglulundag ang
mga Ibaloy. "Lundag, Busol, lundag!""Lundag,
Busol, lundag!" Lumundag naman nang
lumundag ang higante.Krass! Krass! Nahulog sa
hukay si Busol. Namatay ang salbaheng higante.
Tuwang-tuwa ang mga Ibaloy sa pagkamatay ni
Busol. Nagpatuloy ang kanilang awitan
atsayawan. Naging tunay na kanyaw ang
kanilang pagdiriwang.
 Mga Tagapag - Ulat

Christine Mico Ferl

Alegre Gayubo Esther
Cabrit
Reylance John Jazel
Marino Leonard Mae
Tisado Lopez
Teresa Mae Michie
Tupal Ann Torres
Teves
Maraming
salamat!