• Sürekli Rüzgarlar

Batı Rüzgarları
• 30o enleminden kaynağını alan bu rüzgarlar temel olarak subtropikal yüksek basınç
alanlarından orta enlemlerin alçak basınçlarına doğru esiş gösteren rüzgarlardır
• Yön ve süreklilik bakımından gezici siklon ve antisiklon alanlarının etkisine bağlı olarak
oldukça hız bir şekilde yer değiştirmektedirler.
• Batı rüzgarlarına Egemen Batı Rüzgarları’da denmektedir.
• Batı rüzgarları genel olarak Kuzey Yarım Kürede karalar üzerinde kış antisiklonlarının ve
yaz siklonlarının alanlarının iyi gelişmesini önler.
• Kuzey yarım kürede Batı Rüzgarları etkisini 30-50 enlemlerinde daha fazla
hissettirirken Güney yarım kürede 35-60 enlemleri arasında daha fazla göstermektedir.
• Batı rüzgarları subtropikal yüksek basınç alanlarına dayanan sınırları yeryüzüne yakın
alanlarda belirmekte ve iki yarım kürede de temmuzda kuzeye ocakta ise güney yönlü
kayma gerçekleştirir. Bunun sonucunda ise 30-40 enlemleri arasında yazın subtropik-
kışın ise batı rüzgarlarının etkisi altında kalan AKDENİZ İKLİMİ ortaya çıkmıştır.
• Polar Cepheler/Kutbi Cepheler
• Tropikal bölgelerden kutup alanlarında doğru esen rüzgar sistemleri soğuk rüzgarlarla
karşılaşarak 60o enlemlerinde dinamik basınç alçak basınç alanları meydana getirir. Ağır
olan soğuk hava kütlesi alta ve sıcak olan hava kütlesi hafif olduğu için yükselir. Bu iki kütle
arasında bir geçiş zemini oluşarak bir süreksizlik alanı oluşur. Süreksizlik yüzeyinde
meydana gelen bu iki hava kütleleri arasındaki hareket cepheye benzetilerek polar cephe
adını alır
• Polar cephenin Türkiye’yi ilgilendiren bölümü açısından ele alındığında, sistemin soğuk
dönemde Atlantik Okyanusunda, İzlanda civarında derinleşip etkinliğini arttırdığı
görülmektedir. Bu alanda doğan gezici depresyonlar ya Avrupa ve Balkanlar üzerinden,
yada Avrupa ve Akdeniz üzerinden Türkiye’ye ulaşarak soğuk, nemli, yağışlı, rüzgarlı kış
koşullarının oluşmasına neden olmaktadır.
• Yüksek Batı Rüzgarları
• Özellikle 2. Dünya Savaşı ile birlikte gelişen üst atmosfer gözlemleri neticesinde
ortaya çıkan önemli sonuçlardan biri, atmosferin üst katlarında esen kuvvetli
rüzgarların anlaşılmasıdır.
• Uçakların önünden estiğinde hızlarını azaltacak, arkalarından estiğinde ise hızlarını
arttıracak kadar kuvvetli olan bu rüzgarlar özellikle orta enlemlerin üst bölümünde
esmektedir.
• Bu rüzgarlar dünyanın dönüşü ile de paralel olarak batı yönlüdür.
• Aynı zamanda bu yüksek batı rüzgarlarının yeryüzüne kadar indiği bölümdür.
Aslında yüksek batı rüzgarları büyük ölçüde yeryüzündeki rüzgar sistemlerini
kontrol etmektedir.
• Yüksek batı rüzgarlarının yeryüzüne yakın bölümlerde sürtünme etkisiyle hızı
azalırken, atmosferin üst kesiminde, troposfer sınırında yaklaşık 10-12 km’de çok
hızlı rüzgarlar halini almaktadır. Bu şekilde üst atmosferde hızları saatte 300 km ve
üstüne kadar çıkabilen rüzgarlara jet akımları veya jet rüzgarları denmektedir
• Orta enlemlerin bu kuvvetli üst atmosfer rüzgarlarının kuzey ve güney bölümleri
arasında sıcaklık gradyanı da kuvvetlidir. Jet akımları aynı zamanda yüksek batı
rüzgarlarının bir parçası olarak yeryüzünde gelişen cephelerin ve özellikle de polar
cephenin gelişimini belirleyen süreçtir.
• Bu çerçevede jet akımları, yüksek batı rüzgarlarının oluşum ve yıllık seyrine göre
yer değiştirmektedir.
• Örneğin yaz aylarında, kuzey yarım kürede daralıp kuzeye çekilen yüksek batı
rüzgarları ile birlikte jet akımları da kuzeye çekilmektedir. Kışın ise yine örneğin
kuzey yarım kürede batı rüzgarlarının alanlarının güneye doğru genişlemesiyle
birbirine paralel jet akımları dahi gelişebilmektedir.
• Polar cephe üzerinde gelişen jet akımları dışında 30o enlemleri üzerinde de
subtropikal jet akımları gelişmektedir.
• Yüksek batı rüzgarları,
hızlarının artışına paralel
olarak batıdan doğuya doğru
olan genel akım yönlerini bir
dalga hareketi şeklinde kuzey-
güney yönlerini içerecek
şekilde geliştirmektedir. Bu
dalga hareketine Rossby
Dalgaları da denmektedir.
• Yüksek batı rüzgarlarında
beliren bu dalgaların
Ekvator’a doğru girinti yaptığı
kesimlerde alçak basınçlar,
kutba doğru çıkıntı yaptığı
kesimde ise yüksek basınç
belirir
Orta enlem jet akımı
• Alizeler
• Yeryüzündeki subtropikal yüksek basınçlar ile tropikler arası karşılaşma kuşağı
olan ITC (Z) (İntertropical Convergence Zone) arasında, bütün yıl boyunca sürekli
esen rüzgarlardır. Bu rüzgar tipine ticaret rüzgarları adı da verilmektedir.
• Alizelere bağlı olarak gelişen ve modern genel hava dolaşımı kapsamında kabul
edilen bir sistem olan Üst Alizeler ise orta enlemlerdeki batı rüzgarları ve jet
stream akımlarıyla beslenerek kaynağını bu alandan alır. Üst Alizelerin temel
alizelerden farkı ise tropikal bölgelerin yaklaşık yüzeyden 10 km üstünde
olmasıdır.
• Kutup Rüzgarları
• 90 enlemlerinde 60 enlemlerine doğru sürekli esen rüzgar sistemleri olarak
karşımıza çıkmaktadır. İster modern ister klasik hava dolaşımı olsun bu rüzgarların
doğuşu dünyanın şekli ve hareketinden kaynağını alan ve kutuplarda görülen
Termik Yüksek Basınç alanların alçak basınç merkezlerine doğru bir esiş
göstermektedir.
• MEVSİMLİK VE GÜNLÜK RÜZGARLAR
• MUSONLAR
• Farklı ısınma – soğuma süreçleri nedeniyle kışın soğuk karalardan
nispeten ılıman denizlere doğru olan rüzgar hareketi, yazın yerini
denize göre nispeten daha sıcak karalara doğru çevirebilmektedir.
• Yeryüzünde bu tür bir mekanizma ile çalışan örnek rüzgar
alanlarından biri musonların hakim olduğu Güneydoğu Asya’dır.
Asya musonları olarak da anılan bu rüzgar sistemi Asya Kıtası’nın
büyük bir bölümü ile Avustralya’ya kadar uzanan Hint Okyanusu
üzerinde etkili olmaktadır.
• Kış mevsiminde oluşan musonlar Çin ve Hindistan üzerinde kuru ve
soğuk bir karaktere sahipken güneye doğru ilerledikçe ısınıp nem
kazanmakta ve Güneydoğu Asya adalarına, Japonya’nın güney,
güney batı kesimlerine yağış getirmektedir.
• Yaz aylarında ortaya çıkan musonlar ise ısınan Asya kıtası ile
ilgilidir. Bu mevsimde Basra Körfezi’nden Çin ve Asya’nın içlerine
kadar ısınan kara üzerinde termik alçak basınç alanı oluşmuştur.
Buna karşılık nispeten serin kalan Hint Okyanusu üzerinden bu
alanlara doğru yaz musonları esmektedir
• Yaz musonları denizden karaya doğru eserken sapmanın da
etkisiyle güneybatı yönünü almıştır. Bu şekilde nem yüklü olarak
Güneybatı Asya, Çin-Hindistan karasına ulaşan kütleler buralarda
yüksek yağışa da neden olmaktadırlar.