Tanm Dzlem zerinde iki nokta arasndaki en ksa mesafe iki noktay birletiren doru parasdr.

dr. Kre zerinde ise iki nokta arasndaki en ksa mesafe bu iki noktadan geen byk daire yaydr. Uzun mesafeli seyirlerde ve 60 enlemin zerindeki seyirlerde ve kutup blgelerinde byk daire seyri yaplr.

Byk Daire Seyri (great circle sailing): Yer zerindeki iki noktay birletiren byk daire yay zerinde yaplan seyir. Byk Daire Mesafesi (Great-circle distance): Yer zerindeki iki noktay birletiren byk daire yaynn mil cinsinden uzakl.

Great Circle Sailing Balang Rotas (initial course): Hareket noktasndan byk daire yayna izilen teetin o noktann boylam ile yapt adr. (PFT as) Tepe Noktas (vertex): Byk daire yay zerindeki noktalardan kutba en yakn olan noktadr. Biti Rotas (final course):Biti noktasnda byk daireye izilen teetin o nokta boylam ile yapt adr.Saat yelkovan dn ynnde llr. Ara Nokta:Byk daire yay zerinde balang noktasndan itibaren belli aralklarla alnan noktalar. Birleik Byk Daire Seyri (Composite sailing): Byk daire seyrinin bir blmnn enlem seyri olarak yaplmas halidir. Antipodal Noktalar: Birbirinden 180 uzak olan noktalardr. Bu noktalardan biri bir yarm krede dieri dier yarm krededir.

Byk Daire Yaynn zellikleri;

Her byk daire bir dierini iki eit paraya bler. Ekvator dnda btn byk dairelerin yars Kuzey dier yars da Gney yarmkrededir. Kuzey ve Gney yarmkredeki byk daire yaylarnn tepesi kutba yakn olup, ekvatora bakarlar. ki mevkii birbirlerinden 180 uzakta deil ise bu iki nokta arasnda sadece bir (1) adet byk daire yay vardr. Verteks noktasndan geen enlem byk daire yayna teettir. Verteks noktasndan eit uzaklktaki boylamlarn byk daire yayn kestii noktalarn enlemleri ayndr. Verteks noktalarnn enlemleri ayn iaretleri terstir. Antipodal iki nokta arasndaki byk daire seyrinde iki byk daire yay vardr. Ekvator bu iki yay eit iki paraya bler. Bu durumda iki vertex noktas vardr. ***Verteks noktas her zaman balang ve biti noktalar arasnda bulunmaz.Balang veya biti rota alarndan biri 90den byk ise verteks noktas byk a tarafnda ve byk daire yay uzants stnde bulunur. Verteks noktas iki nokta arasnda ise byk daire seyri mesafesi ile dzlem seyri mesafesi farkl olur.Verteks noktas iki nokta dnda ise fark az olur Meridyen seyrine yakn seyirlerde ve ekvator zerinde yaplan seyirlerde byk daire seyri ile dzlem seyri arasnda fark fazla olur. Ayrntl Anlatm Ho 229 LE BYK DARE SEYR ZMLER

Yntemleri:

Gnomonik ve Lambert Haritalaryla Markator Haritasyla Davies Formlleriyle Napier Formlleriyle HO229 Cetvelleriyle HO211 Cetvelleriyle HO214 Cetvelleriyle Towson Byk Daire Cetveli ve Diagramyla Nories Tables ile 60 enleminin altnda 600 milden ksa seyirlerde byk daire seyri, dzlem seyrinden mesafe olarak %1 ksadr.

Byk daire seyri ile dzlem seyri arasndaki mesafe fark, en ok yksek enlemlerdeki dlat deeri kk olan iki nokta arasnda grlr. Antipodal iki nokta arasndaki byk daire izlerindeki verteks noktalarndan birinin mevkii bilindii takdirde izin ekvatoru kestii noktann longu 90 farkldr. Ayn ekilde bir verteks noktas koordinatlar biliniyorsa dieri kolayca bulunur. Latlar ayn iaretleri ters, longlar 180 farkldr.

Formul - 1 (Vertex Kullanarak) Kalk Noktas Koordinatlar = lat1 , long1 Var Noktas Koordinatlar = lat2 , long2 Verteks Noktas Koordinatlar = latv , longv Ara Nokta Koordinatlar = latx , longx ln Co = Kalk Noktas Fin Co = Var Noktas D veya Dist = Mesafe Dv = Mesafe Verteks Dlongxv = verteks noktas ile ara nokta dlongu Bu yntemle aadaki formller kullanlarak balang ve biti rota alar, verteks ve ara nokta koordinatlar ve mesafeler bulunur. D = 60 x Cos-1[( Sin lat1 x Sin lat2 ) + ( Coslat1 x Cos lat2 x Cos dlong)] D = 60 x Cos-1[ - ( Sin lat1 x Sin lat2 ) + ( Coslat1 x Cos lat2 x Cos dlong)] (L1 ve L2nin iaretleri ters ise) In Co = Cos-1 (1 - [ ( Cos ( D~Colat1 ) Cos Colat2 ) / (Cos lat1 x Sin D) ] ) Fin Co = Cos-1 [ [ sin lat1 (Sin lat2 x Sin D)] / (Cos lat2 x Cos D)] Latv = Cos-1( Cos lat1 x Sin ln Co ) Dlongv = Sin-1 ( Cos ln Co / Sinlatv ) Dv = 60 x Sin-1 ( Cos lat1 x Sin dlongv ) Ara Noktalar iin dlongvx = longv longx Ara Nokta latx = tg-1( Cos dlongvx x tg latv )

* Bu formller hesap makinesi ile zlebilir * Cetvel kullanld takdirde Sin-1 Cos-1 yerine ark olan aksi tarafta sin, cos alnmaldr. * lnConun 90 veya 270 olmas durumunda latv nin saysal deeri lat1 ve lat2den byk veya eit olabilir. * Lat1e yakn verteksin iareti lat1in iareti olur. * Ara noktalar ne kadar sk olursa o derece byk daire izine yakn seyir yaplm olur. * lnCo veya FinCo 90den byk ise verteks noktas kalk ve var noktalarn birletiren yayn dnda ve 90 a tarafnda olur. Byk daire seyirlerinde baz olumsuz koullar nedeniyle yksek enlemlere klmak istenilmiyorsa bu takdirde byk daire rotasnn yksek enlemlere gelen

ksmnda dzlem seyri yaplr. Bu ekilde yaplan seyire Composite Great Circle Sailing (Kompozayt seyir) denir. Temelde kresel trigonometriden faydalanlmasna ramen Byk daire seyrinden farkl zmlemeler kullanlr. Bunun nedeni zmn daha basite gerekletirilmesinden baka bir ey deildir.

A = kalk noktas B = var noktas AP = ColatA BP = ColatB V1 = AV1 in verteksi V2 = BV2 nin verteksi V1V2 = limit enlem PV1 = PV2 = Colatlimitlat (LL) Bilinenler; A ; B ; V1 ve V2 enlemleri ; PA ; PB ; PV1 ; PV2 PAV1 geninde ; Sin A = Sin PV1 . Cosec PA (In Co deeri iin) Cos AV1 = Cos PA . Sec PV1 (dist. Deeri iin) Cos P1 = tan PV . Cotan PA PBV2 geninde ; Cos BV2 = Cos PB . Sec PV2 (dist. Deeri iin) Cos P2 = tan PV . Cotan PB lave olarak enlem seyrinden dep = dlong . Cos Lat A farklarndan V1V2 dlong = dlongAB P1 P2 X noktalar iin de; Cotan PX = Cos P . Cotan PV ve Cos X = Cos PV . Sin P

Forml - 2 ( Dnya Yar ap kullanlarak) Haversine Formul olarak Bilinir. R = earths radius (mean radius = 6,371km) lat = lat2 lat1 long = long2 long1 a = sin(lat/2) + cos(lat1).cos(lat2).sin(long/2) c = 2.atan2(a, (1a)) d = R.c Trigonometri fonksiyonundan gemesi iin alar radyan olacaktr. Bylece aradaki mesafe bulunur. d= Distance=Mesafe Forml - 3 ( Dnya Yar ap kullanlarak) Spherical Cosins Kanunu (Spherical law of cosines) Formul olarak Bilinir. d = acos(sin(lat1).sin(lat2)+cos(lat1).cos(lat2).cos(l ong2long1)).R Bylece aradaki mesafe bulunur. d= Distance=Mesafe Formul - 3 Rota Bulmak

 =atan2(sin(long).cos(lat2),cos(lat1).sin(lat2) sin(lat1).cos(lat2).cos(long) ) + - 180 Derece kullanlarak, yn deitirilebilir. Tm ilemler iin Kullanlacak Her Derece ve Radyan Sinus Cosinus ve Tanjant Tablosu: http://www.matematiktutkusu.com/extra/tri.html