Îmân, Hakikati, Onu Zedeleyen Ve Ona Aykırı Olan Şeyler

Eyhalkmz!Allahndavetisineuyunveonaimanedinki, Allahdagnahlarnzbalasnvesizielemlibirazaptan korusun.
(Ahkf,46/31)
MAN
Hakikati,OnuZedeleyenveOnaAykrOlaneyler
EHL- SNNETE GRE
MAN
Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler
Abdullah b. Abdulhamid el-Eser
nceleme ve takdim Sekin Bir limler Heyeti
eviren Dr. Ahmet yibildiren
k
Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur; phesiz sen iitensin, bilensin. (Bakara, 2/127) Allahm! Amellerimin tmn slih kl, kendin iin halis kl, amelimden hibir eyi senden bakas iin yaplm klma. Allahm! Bu kitab yazan iin, okuyan iin, dinleyen iin ve yaynlayan iin yararl kl mn.
Mellifin Yeni Baskya nsz

Hamd, lemlerin Rabbi, amellerin karlk grecei gnn mliki, ncekilerin ve sonrakilerin ilh Allaha mahsustur. Salt ve selam olsun! Onun emn rasl, nebi ve rasllerin sonuncusu Abdullah olu Muhammede! Onun temiz ailesine, nurlu, saygdeer ve mbarek ashabna da salt ve selam olsun. Onlar, mminler ve slihler iin uyulacak birer rnektirler. O Nebiyi kendisine dost edinenlere, ona yardm edenlere ve kymete kadar onu rehber edinenlere de salt ve selm olsun! Eer krederseniz size olan nimetlerimi artrrm (brahim: 7) buyuran Allaha hamd olsun. Bana verdii saysz ve byk nimetlerden dolay her zaman ve her yerde O, yce ve her eye g yetiren Allaha zhiren ve btnen hamd ve krederim. Allahn nimetlerini saymak isteseydi nizsayamazdnz. (brahim: 34) Ona lyk olduu ekilde sen eder ve verim. Bununla beraber ben onu kendisinin sen ettii ekilde sen edemem. Dnyada ve hirette btn hamdler ve btn vgler Onadr. zzet, eref, ycelik ve byklk Onundur. Bu byk, yce ve inallah- kalc nimetlerden birisi de elman: Hakikatuhu, Havarimuhu, Nevakduhu Inde Ehlis-Sunne vel-Cemaa) man: Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler adn verdiim bu deerli ve Allahn izniyle faydal kitab yazma imknn bana ltfetmi olmasdr. Bu kitapta imanla ilgili meselelerin tamam veya byk ounluu, her okuyucunun istifade edebilecei kolay ve anlalr bir s-
manHakikati,OnuZedeleyenveOnaAykreyler 8 lupla, gzel ve ayrntl bir dzenleme iinde bir araya getirilmitir. Bu konular ilk defa renecek bir kiiye bu kitab okumak hi zor gelmeyecei gibi, bu konular ok iyi bilen kii iin de kitabn seviyesi dk deildir. Bu sebepledir ki eitli seviyelerdeki deerli okuyucular tarafndan byk bir kabul grm ve kitabn birinci basks tkenmitir. Bunlarn hepsi Yce Allahn ltfu, ihsan ve kereminin bir sonucudur.
Her trl noksanlktan mnezzeh Yce Allahn bana olan ltuf ve iyiliklerinden birisi de ki Onun bana olan ltfu ve ihsan ok byktr- ilim adamlarnn bu kitap hakknda syledikleri vc szlerdir. Onlarn vgleri ve kitap iin yazdklar takdim yazlar, kitab yeniden gzden geirerek tekrar basma hazrlamam iin beni tevik etti ve cesaretlendirdi. Bu yeni baskda kitaba nemli ve ok faydal yeni blmler ve konular ilave ettim. zaha muhta grdm yerleri izah ettim. Baz ibarelerinde ve konu balklarnda deiiklikler, takdim ve tehirler yaptm. Bylece kitap, ilk kitabn ayrntl bir erhi olarak yeni bir elbiseye brnm oldu. Deerli okuyucu! Kitabn her iki basks arasnda hacim ynnden byk bir fark greceksin. Kitabn bu yeni ekliyle erefli ismine lyk olacan mit ediyorum. Kitabn birinci basksna gelince onu, pek ok ilim adam ve deerli davetinin taleplerini de dikkate alarak olduu gibi muhafaza edeceim. nk ibaresinin kolayl ve sayfa saysnn azl sebebiyle Mslmanlarn genelinin ona da acil ihtiyalar vardr. ok deerli hocamz, aratrmac lim ve byk eitimci Prof. Dr. Abdurrahman b. Slih el-Mahmd birinci basknn da olduu gibi muhafaza edilmesini isteyenlerin banda yer alr. Her hayrl iinde Allah onu muvaffak eylesin, onu her trl ktlkten korusun ve onun ilmini ve amelini bereketli klsn. Bu deerli hocamz o kitab da el-Vecz fil-man: Hakikatuhu, Mesiluhu, Nevakduhu nde Ehlis-Sunne vel-Cemaa diye isimlendirmemi teklif etti.
MellifinYeniBaskyansz
Son olarak -Yce Allaha krettikten sonra- zerimde emei ve hakk olan herkese kranlarm arz ediyorum. zellikle bu kitabn her iki basksn da inceleyip takdim yazlar yazmak nezaketini gsteren hocalarmz ve deerli ilim adamlarmza kranlarm arz ediyorum. Onlarn etkileyici pek ok fikirlerinden, baarl grlerinden ve isabetli dzeltmelerinden yararlandm. Allah hepsinden raz olsun. Onlarn ilimlerini Mslmanlara yararl ve bereketli klsn. Allahm, bu duam kabul et. Kitabn birinci basksn inceleyen ve takdim yazs yazan limler unlardr: Faziletli eyh Allme Abdullah b. Abdilaziz b. Akl el-Akl. Faziletli eyh Allme Abdulaziz b. Abdillah er-Rcih. Faziletli eyh Muhaddis Abdullah b. Abdirrahman es-Sad. Faziletli eyh Prof. Dr. Abdurrahman b. Slih el-Mahmd. Faziletli eyh Dr. Abdulaziz b. Muhammed el-Abdullatf. (Muhammed b. Sud niversitesi Usluddin Fakltesi Akde Blm profesrdr. Kitab sadece incelemitir.) yazs yazan limler ise unlardr: Faziletli eyh Prof. Dr. Abdurrahman b. Slih el-Mahmd. Faziletli eyh Dr. Nsr b. Yahya el-Hann. Faziletli eyh Muhammed b. Raid b. Halid Dndar el-Karakyl Bu ilim ehlinin hepsine en iten teekkrlerimi sunuyorum ve yaptklarnn karlnda ve gayretlerinin mkfat olarak Allahtan kendilerine kat kat ecir ve sevap vermesini, onlar en yksek derecelere ykseltmesini ve ilimlerini Mslmanlar iin yararl klmasn diliyorum. phesiz O, her eyi iitendir ve dualara icabet edendir. lave edilmi ve geniletilmi bu yeni basknn da kabul grmesini, kendi rzasna ve peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve
Kitabn geniletilmi ikinci basksn inceleyen ve takdim
10
manHakikati,OnuZedeleyenveOnaAykreyler
sellemin snnetine uygun klmasn, Mslmanlar bundan yararlan-
drmasn, onu benden kabul etmesini, mal ve evladn fayda vermedii kymet gn iin bir sevap klmasn, hatalarm, ktlklerimi ve gnahlarm balamasn Yce Allahtan niyaz ediyorum. phesiz O, ok balaycdr, ok merhametlidir ve kerem sahibidir. Allahn salt ve selam hidayet rehberi, mjdeleyici ve aydnlatc, peygamberimiz, mridimiz, nderimiz ve rneimiz mmi Peygamber Abdullah olu Muhammede, onun byk ailesine ve saygdeer ashabna olsun. mn.
Balayc Rabbinin merhametine muhta Ebu Muhammed Abdullah b. Abdulhamid b. Abdulmecid lu smail el-Eser el-Irk. 1 Ramazan 1427 h.
YEN BASKININ SUNU YAZILARI
DeerlilimAdam Prof.Dr.Abdurrahmanb.SlihelMahmdun SunuYazs
Hamd, lemlerin Rabbi Allaha mahsustur. Salt ve selam, nebilerin ve rasllerin en ereflisi peygamberimiz Muhammede, ailesine ve btn ashabna olsun. Kymetli kardeimiz, ilim adam Abdullah b. Abdulhamid elEser daha nce iman konusunda (man; Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler) adn verdii veciz/zl bir kitap yazmt. O kitap baslm, yaynlanm ve ibaresinin kolayl, meselelerinin akl, kapsaml oluu ve salam delillere dayanmas sebebiyle de Allahn izniyle yararl olmutu. Allah kendisini baarl klsn ve dorudan ayrmasn, mellif daha sonra bu ksa esere pek ok ilaveler yapm ve onu iman konusunda byk bir kitap haline getirmitir. Onda eitli meseleleri toplam, ok yararl dipnotlarla birlikte bu meselelerin aklanmas, delillerinin beyan edilmesi ve ilim nderlerinin grlerinin nakledilmesi iin byk gayretler gstermitir. Ben bu ilaveler ve aklamalar ile birlikte kitab inceledim ve onu ilim rencileri iin ok yararl ve bu konuda baz kimseler iin problem olan pek ok meseleyi aklayc bir kitap olarak buldum. Allah tel kendisini en gzel ekilde dllendirsin. Ben, ilave edilmi ve geniletilmi bu basky size takdim ederken birinci basknn da olduu gibi muhafaza edilmesini ve onu (elVeciz fil-man: Hakikatuhu ve Mesailuhu ve Nevakduhu) diye adlandrmasn neriyorum.
14
nk sayfa saysnn azl ve ibaresinin kolayl sebebiyle Mslman halkn elinde bulunmas iin bu faydal ksa kitaba da son derece ihtiya vardr. u halde mellifin bu konuda iki kitab vardr: Birisi: Takdim ettiimiz geniletilmi u byk kitap. Dieri: Daha nce baslan ksa ve zl kitap. Onu da biz dier ilim adamlaryla birlikte takdim etmitik. Allah teldan bu kitaplarn mellifine bol sevap vermesini, bizi ve onu ihlstan ayrmamasn diliyorum. Allahn salt ve selam Peygamberimiz Muhammede, ailesine ve arkadalarna olsun.
Abdurrahman es-Slih el-Mahmd mam Muhammed b. Sud niversitesi Uslddin Fakltesi Akide Blm Profesr 20. 8. 1427 h.
DeerlilimAdam Dr.Nsrb.YahyelHannnin SunuYazs
Hamd sadece Allaha mahsustur. Salt ve selam da son Peygamber Muhammededir. Kymetli kardeimiz, ilim adam Abdullah b. Abdulhamid elEsernin telif edip de man; Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler adn verdii bu kitab okuyup inceledim. Allah kendisini en gzel ekilde dllendirsin. Ben bu kitabn ok faydal olduunu, iman meselelerini ve esaslarn topladn ve insanlarn genelinin ihtiya duyduu itikat meselelerini kapsadn grdm. Bu kitap konusunda tektir. nk mellif Allah kendisini muvaffak etsin- itikat meselelerini halkn anlayaca ekilde kolay bir slupla anlatmtr. Bu kitap, Ehl-i Snnet vel-Cemaat akdesinin yaylmas ve Mslmanlarn geneli tarafndan kabul edilmesi iin ok yararldr. phelerin ve batln davetilerinin oald u zamanda bu gibi kitaplara iddetle ihtiya vardr. Mellif eyh Abdullah el-Eserye, Ehl-i Snnet vel-Cemaat akidesinin yaylmas ve desteklenmesi iin yapm olduu takdire deer almalarndan ve zellikle de telife verdii nemden dolay Allahn onu dllerin en hayrls ile dllendirmesini diliyorum. nk kitap bu akideyi en iyi yayacak ve asrlar boyu kalacak bir aratr.
16
Baar Allahtandr. Peygamberimiz Muhammede, ailesine ve btn arkadalarna salt ve selam olsun.
Dr. Nsr b. Yahy el-Hann ada Aratrmalar ve ncelemeler Merkezi Genel Danman ayrca mam Muhammed b. Sud niversitesi Uslddin Fakltesi Akide ve ada Mezhepler Blm Profesr 4 Rabiussani 1427
DeerlilimAdam MuhammedRaitb.HalidelKarakylnn SunuYazs
Hamd, lemlerin Rabbi Allaha mahsustur. Salt ve selam, sevgili peygamberimiz Muhammede, ailesine ve btn ashabna olsun. Yaratlmzn temel gayesi Allah telya ibadet etmektir. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: nsanlar ve cinleri sa decebanaibadetetsinlerdiyeyarattm.1 stenen ibadet, dini sadece Allaha has klarak eda edilen bir kulluktur. Byle bir ibadet, babamz demden zamanmza ve kymet kopuncaya kadar btn insanlktan istenen bir kulluktur. Allah tel yle buyurmaktadr: Hlbukionlara,irktenuzakolarakyalnzAllahaiba detetmeleri,namazhakkylaifaetmeleri,zektvermeleri emredilmiti.tesalam,dosdorudinbudur.2 BizbuKitabsanahakileindirdik;sendiniyalnzAl lahahalisklarakO'naibadetet.3 Bu ihls ancak peygamberlerin getirdii sahih bir imanla ortaya konulabilir. Peygamberler ya bu iman aklamak iin, ya da eytanlarn aldatmalar ve insanlar saptrmalar sonucu iman binasnda boluklar ve zaaflar meydana geldike onu yenilemek ve tamir etmek iin gnderilmilerdir. O halde iman slamn temel esaslarndan biridir. O olmad
1 Zariyat, 56. 2 Beyyine, 5. 3 Zmer, 2.
manHakikati,OnuZedeleyenveOnaAykreyler 18 zaman insan hsrandadr. Bu sebepledir ki sahih imana sahip olmayan kimseleri Allah telnn tehdit ettiini ve yaptklar ilerin boa gideceini sylediini gryoruz. O yle buyurmaktadr:
Rablerine kar nankrlk edenlerin iyi ileri, tpk frtnalbirgnderzgrnsavurduuklebenzer.4 Hatta byle kimseler baz yetlerde baka ilimlerin sahibi bile olsalar- hayvan mertebesine indirilmilerdir. Yce Allah yle buyurmaktadr: Onlara,kendisineyetlerimiz hakkndailimnasip et tiimiz kimsenin de kssasn anlat: Evet, o adam bu ilme ramenoyetlerinerevesindensyrld,eytandaonupe ine takt, derken azgnlardan biri olup kt. Eer dilesey dik, onu o yetler sayesinde yksek bir mevkie karrdk, lkinoyeresaplandvehevasnnesirioldu.Onunhalitpk kpeindurumunabenzer:zerinevarsandadilinisarktp solur; kendi haline braksan da yine dilini salar solur! te bu,yetlerimiziyalansayankimselerinmisalidir.Senkssay anlat,olurkidnpkendilerineekidzenverirler.5 Sahih iman, Kitap ve Snnete uygun olan imandr. Bunun dndaki ancak insan ve cin eytanlarnn empoze ettiidir. Daveti kardeimiz, deerli stad Abdullah b. Abdulhamid elEser hocamzn telif ettii ve (el-man: Hakikatuhu, Havarimu-hu, Nevakduhu nde Ehlis-Snne vel-Cemaa) man: Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler adn verdii bu kymetli kitap, dinin temeli olarak kabul ettiimiz bu nemli konuda gerekten ok faydal bir eserdir. nk ben bu eseri dikkatle okuduum zaman onun, bilgisi olsun olmasn konuyu anlamak isteyen herkesin yararlanabilecei kolay ve ekici bir ibare ile Kuran ve Snnete dayal iman meselelerini ihtiva ettiini grdm.
4 brahim, 18. 5 Araf, 175-176.
YeniBasknnSunular
19
Bu sebeple ben diyorum ki; bu deerli kitap hakknda onun, sapk ve ateist akmlarla ada ilmin cehaleti arasnda st rtl bir ekilde garip olarak yaayan iman davasna hizmet edeceini sylediim zaman mbalaa etmi olmam. Bu, hakka destek olmak iin yaplan samimi bir cihattr; her Mslmann kalbine sahih ve derin bir iman yerletirmektir; kalplere ve dncelere taklan irk, kfr, bidat, sapklk, arlk, irca, ifrat ve tefrit gibi pislikleri temizlemektir. Ben btn kardelere, dostlara ve rencilere bu kitaptan edinmelerini ve istifade etmelerini tavsiye ediyorum. Kuran ve Snnetin rencilerinden, otuz be seneden fazla bir zamandan beri eitli slami ilimlerle megul olanlardan biri ve bir o kadar zamandan beri de Trkiyenin gneydousundaki Van ehrinde bulunan Medreset-erefiye isimli bir medresenin sahibi ve idarecisi olarak ben, -Allaha hamd olsun- rencilerimi akide ve yaant olarak selefi salihin metoduna gre eitiyorum. bn Ebl-Izzin el-Akidett-Tahaviyesi, eyhulislam bn Teymiyyenin el-AkidetlVasityyesi, kardeimiz eyh Abdullah el-Esernin Selefi Salihn Akdesi ve selef akidesi konusundaki dier nemli kitaplar, bu medresede okuttuumuz kitaplar arasnda yer almaktadr. On be seneden beri bu kymetli eserin mellifi olan bu deerli kardeimizle aramzda salam ve ilmi bir iliki bulunmaktadr. Tantmzdan bugne kadar kendisi hakkndaki gzlemim udur: Hi kimseyi Allaha kar tezkiye edemem ama kanaatimce o, Allahn dini konusunda ok gayretli ve selefi slih yani Ehl-i Snnet vel-Cemaat metoduna gre itidalli ve orta yollu bir ekilde davet faaliyetinde bulunan bir kimsedir. Daha nce de el-Veciz fi Akidetis-Selefis-Slih ve Ahkmu ve Envaut-Tevessl el-Meru vel-Memnu isimli iki faydal eseri telif ederek takdire ayan bir gayret gstermi olmas da bunun bir kantdr. Hlbuki gerek sahih ilmin neri yolunda ve gerekse ister malla
manHakikati,OnuZedeleyenveOnaAykreyler 20 ister canla olsun insanlarn iki cihan mutluluuna sevk edilmeleri yolunda fazla bir imkna sahip deildi.
Bir slm davetisi olarak Trkiyenin drt bir yann dolayor, Mslman cemaatlerle buluuyor, insanlar sahih akideye davet ediyor, ilim medreselerini ziyaret ediyor, durumun elverdii lde onlara gerekli hizmetleri sunmak iin onlar hakknda aratrmalar yapyor. Medresemize ynelik gsterdii stn gayretler ve bize sunduu unutmayacamz ilmi hizmetlerden dolay ahsm adna kendisine teekkr ediyorum. Bu hizmetler sayesinde medresemizde ve civarmzdaki dier medreselerde selef akidesini iyice yerletirme imknna kavutuk. Trkiyenin neresinde bir davet faaliyeti ve akide faaliyeti duysak orada kardeimiz Abdullahn byk bir baarsn ve etkisini grrz. Deerli kardeimiz daima oradadr. Allah yolunda hibir knaycnn knamasna aldr etmez. slama ve Mslmanlara hizmet edebilmesi iin Allahtan ona uzun mrler vermesini, gsterdii gayretlerde onu baarl klmasn, bu deerli hizmetlerini kabul etmesini, onlar mizanna yapt iyiliklerin kefesine koymasn ve bunlarn rzasna uygun olmasn diliyorum. phesiz O her eyi iiten ve dualara icabet edendir. Allahn salt ve selam Peygamberimiz Muhammede, ailesine ve btn arkadalarna olsun.
Muhammed Raid b. Halid Dndar el-Karakyl erefiye Medresesi Hocas ve darecisi, Van vilayeti erefiye Camii Eski mam ve Hatibi. 16 Cumadelahir 1427 h.
BRNC BASKININ SUNU YAZILARI
AllmeAbdullahb.Abdulazzb.AklelAklin SunuYazs
Hamd, lemlerin Rabbi Allaha mahsustur. Onun emin Peygamberi, Peygamberimiz Muhammede, onun ailesine ve btn ashabna salt ve selam ederim. stad ve ilim adam Abdullah b. Abdulhamid el-Esernin telif ettii ve (man; Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler) adn verdii bu risaleyi okuyup inceledim. Bu risalenin btn iman meselelerini, imann hakikatinin beyann, mertebelerini, msemmasna dhil olan eyleri, sz ve fiil olarak onu zedeleyen ve ihlal eden eyleri, ayrca imann artmas ve eksilmesi konusunu, her meselenin dayand delili ve kendilerine uyulan selef imamlarnn bu konularda syledikleri eyleri ihtiva ettiini ve insann akidesini kartracak ihtilafl tartmalara girmediini grdm. Bu muhtasar eserde mellifin yapt ey tertibindeki gzel slup benim houma gitti. Kardelerime ve ocuklarma bu kitaptan yararlanmalarn ve meyvelerini devirmelerini tavsiye ediyorum. nk bu risale gerekten iman kalplerde kkletirir ve gayplar en iyi bilen Allaha ihlsl olmaya yardm eder. Allah teldan bu kitab ilim talebeleri iin yararl klmasn ve onu en gl vastalardan biri yapmasn dilerim. Allaha muhta kul Abdullah b. Abdulaziz b. Akil el-Akil Yksek Yarg Meclisi Daimi Heyeti Eski Bakan 10. 1. 1426 h.
Allmeeyh Abdulazzb.AbdullaherRcihnin SunuYazs
phesiz her trl hamd Allaha mahsustur. Ona hamd ederiz, Ondan yardm isteriz ve Ondan balanma dileriz. Nefislerimizin erlerinden ve amellerimizin ktlklerinden Allaha snrz. Allahn hidayet ettiini kimse saptramaz, saptrdn da kimse hidayete sevk edemez. Allahtan baka hibir ilah olmadna, Onun tek olduuna ve ortann olmadna ahitlik ederim. Muhammedin de Onun kulu ve elisi olduuna ahitlik ederim. O, ncekilerin ve sonrakilerin efendisidir, bizim rneimiz ve nderimizdir. Allahn salt, selam ve bereketi onun, ailesinin, arkadalarnn, izinden gidenlerin ve ona yardm edenlerin zerine olsun. Allah Tel kitabnn korunmasn bizzat kendisi stlenmitir. O yle buyurmaktadr: Hipheyokkiozikri,Kuranbizindirdik,onuko ruyacakolandabiziz.6 Allah telnn Kuran korumas demek, bu dini korumas demektir. Bu dinin asl ve esas ise Allaha, Onun rububiyetine, isimlerine, sfatlarna, fiillerine imandr, Allah birlemektir, dini sadece Ona has klmaktr ve her eidiyle ibadeti Ona yapmaktr. Kurana ve indirilen btn kitaplara inanmaktr. Muhammede ve btn peygamberlere inanmaktr. hiret gnne, ldkten sonra dirilmeye, hesaba, cezaya, cennete ve cehenneme inanmaktr. Allahn kaderine, hayrn ve errin Allahtan olduuna inanmaktr.
6 Hicr, 9.
26
man;Hakikati,OnuZedeleyenveOnaAykreyler
Allahn Kuran- Kerimi korumas demek temiz /sahih snneti de korumak demektir. nk Snnet, ikinci bir vahiydir. Allah tel bu konuda yle buyurmaktadr: Deki:"EerAllahseviyorsanzbanauyunkiAllahda sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah balayandr, esirgeyendir.7 Demek ki Allah tel dinini, Kitabn ve Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin snnetini korumu, sahabeyi hazrlam, Allahn dinine yardm etmeyi onlara nasip etmi, onlar baarl klm ve hidayet etmitir. Onlar da Allahn kitabn ve Peygamberinin snnetini korumular, Allahn kelimesini yceltmek iin Allah yolunda cihd etmiler, lkeler fethetmiler, oralara gidip Allahn dinini insanlara retmiler ve yeryznn dousunda batsnda slam yaymlardr. Sonra tabinler ve tebei tabinler de bu konuda onlarn izinden gitmiler, onlardan sonra gelen imamlar ve limler ise slamn unutulan ve silinen ilkelerini diriltmiler, bu mmet iin dini yeniden hatrlatmlar, insanlara gerekleri gstermiler, bidatleri, pheleri ve sapklklar reddetmilerdir. nsanlara sahtesini ve hakkn batlla karann ortaya koymulardr. Dinin asl ve esas, Allaha ve Raslne imandr. Sahih bir iman ise ilme ve basirete dayanr. Ameller, bu sahih itikat zerine bina edilir. Canlar ve mallar bu iman ile korunur. Kimin iman ve itikad sahih ise ameli de sahihtir ve onun can da mal da koruma altndadr. Nitekim Allah tel yle buyurmaktadr: Sana ve senden ncekilere yle vahyedildi: "Andol sun,eer(Allah'a)ortakkoarsanamelinboakarvekay bedenlerdenolursun!8
7 Al-i mran, 31. 8 Zmer, 65.
EskiBasknnSunular
27
Eer (onlar Allah'a) ortak kosalard, yaptklar (gzel) eylerboagiderdi.9 Yaptklar her iin nne gemiiz de onu (etrafa) sa lmtozzerrelerihalinegetirmiizdir.10 Buhr ve Mslimin Abdullah b. Mesd radyallahu anhten rivyet ettikleri bir hadiste Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr: Allahtan baka hak ilah olmadna ve benim de Allahn elisi olduuma ahitlik eden bir Mslmann kan helal deildir, ancak u sebepten dolay helaldir: Cana can ksas, zina eden evli veya dul, dininden ayrlp Mslmanlar topluluunu terk eden.11 Sahih bir hadiste Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr: Kim dinini deitirirse onu ldrn.12 Abdullah b. mer radyallahu anhten rivyet edilen sahih bir hadiste Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr: Allah'tan baka hak ilh olmadna ve Muhammed'in Allahn rasl olduuna (zhirde) ahdet, namaz ikame, zekt eda edinceye kadar insanlarla muharebe etmekliim bana emrolundu. Onlar bu ileri yapnca -Mslmanlk hakknn gerei (olan hadler) mstesna- slm hakk olmak zere canlarn ve mallarn benim elimden kutrarrlar. (Btnlarndan dolay olan) hesaplarna gelince, o (hesab grmek) Allah'a ittir.13
9 Enam, 88. 10 Furkan, 23. 11 Buhr, Diyat, Cana Can, Gze Gz yetinin tefsiri bab; Mslim, Kasame, Mslmann Cann Mubah Klan eyler Bab. 12 Buhr, Cihd ve Siyer, Allahn azabyla azap edilmez bab. 13 Buhr, man, Eer tvbe ederler, namaz klarlar, zekt verirlerse yollarn serbest brakn. (Tevbe, 5) bab; Mslim, man, La ilahe illallah deyinceye kadar insanlarla sava emri bab.
28
Sahih bir iman, toplumlarn amellerini, ahlaklarn ve gidiatlarn dzeltir. Tecrbeler gstermektedir ki milletlerin ahlaklarnn dzgnl ile fertlerinin akidelerinin dzgnl arasnda doru bir orant vardr. Milletlerin ahlaklarnn bozukluu ile fertlerinin akidelerinin zayfl ve sapkl arasnda da doru bir orant vardr. Peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem Mekkede kald on sene boyunca insanlar hep tevhide ve Allaha ve Raslne imana arm ve yle buyurmutur: La ilahe illallah deyin, kurtulursunuz.14 Allahn gnderdii her peygamber kavimlerini daha iin banda sahih bir akideye davet etmiler ve onlara yle demilerdir: Allaha ibadet edin; sizin iin Ondan baka bir ilah yoktur.15 Nitekim Allah tel Nh, Hd, Slih, Lt, uayb ve dier peygamberlerin de ayn eyi sylediklerini haber vermektedir. Bu konuda Yce Allah yle buyurmaktadr: Andolsun biz, her millet iinde: "Allah'a ibadet edin, Tatdankann"diyebirelignderdik.16 Senden nce hibir peygamber gndermedik ki ona: "Benden baka hak ilh yoktur, yleyse yalnz bana ibadet edin!"diyevahyetmiolmayalm.17 Bundan dolay davetilerin ve slahatlarn ilk olarak ve her eyden nce toplumlarn akidelerini dzeltmeleri iin arda bulunmalar, akideleri dzelmedike, irk, bidat, hurafe ve cahili detlerden kurtulmadka hayatn baka ynlerini slah etmeye almamalar gerekmektedir.
14 15 16 17 Ahmed, Msned, 25/404 (16023). Mminun, 23-32. Nahl, 36. Enbiya, 25.
EskiBasknnSunular
29
Deerli kardeimiz, ilim adam Abdullah b. Abdulhamid elEser sahih akide konusunda bir eser telif etmi ve onu: man; Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler diye isimlendirmitir. Ben bu kitab ufak tefek dzeltmeler yaparak batan sona okudum. Baslmaya, insanlar arasnda datlmaya ve baka dillere tercme edilmeye elverili zellikleri sebebiyle bu kitab beendim. Bu kitabn en nemli zellikleri unlardr: 1- Bu kitap iman ve itikat meselelerini kapsamaktadr. Bunlardan bazlar unlardr: mann lgat ve eri tarifleri. Amellerin imandan bir cz oluu. mann mertebelerinin, imann ve slamn msemmasnn aklanmas. Zhir ve btn arasndaki ballk. man ve slamda istisna. man mahlk mudur, deil midir? mann alt rknnn aklanmas ki bunlar: Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne, hayr ve erriyle kadere iman etmektir. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre imana aykr olan eyler ve irk, kfr, gnah ve nifak gibi aykrlklarn beyan, bunlardan en byk ve en kklerinin beyan. Kavli ve ameli aykrlklarn beyan. Mutlak tekfir ve muayyen tekfirin beyan. Tekfiri engelleyen eylerin beyan. Allahn indirdii eylerin dndakilerle hkmetmek. man terk etme ve ondan yz evirmenin sebepleri.
30
2- Kitap bu meseleleri aratrm, ayrntl bir ekilde anlatm, aralarndaki farklar ve benzerlikleri aklamtr. 3- Bu meseleleri Allahn kitabndan ve peygamberinin snetinden delillerle delillendirmektedir. 4- Ehl-i Snnet imamlarndan, basiret ve sahih itikat sahibi limlerden ve melliflerden ok sayda nakiller yapmaktadr. 5- Kitabn sonunda Ehl-i Snnet vel-Cemaat metoduna gre yazlm eserlerin isimlerini sralamaktadr. 6- Kitabn ibaresi herkesin anlayabilecei bir kolaylktadr. 7- Meselelerin ayrntlarna, ihtilaflara, reddiyelere ve kitabn hacmini bytecek ve halkn kitaptan istifadesini azaltacak tartmalara fazla yer vermemitir. Bu mnasebetle ben bu kitabn neredilmesini ve baka dillere tercme edilmesini tavsiye ettiim gibi, Mslman halka da bu kitab okumalarn ve ondan yararlanmalarn tavsiye ediyorum. nanyorum ki mellif bu kitab Allahn rzasn kazanmak iin ve Mslman kardeleri yararlansn diye yazmtr. Byk Arn sahibi Allah teldan beni ve mellifi ihlsl ve sadece kendi rzasn isteyen, kullarna nasihat eden, onlara faydal olan ve onlar ynlendiren ve irat eden kullarndan eylemesini diliyorum. Allahtan hem kendim, hem de btn Mslmanlar iin dinde anlay ve basiret, Snneti yaymada gayret vermesini ve dinde bidat ve hurafelerden saknmay nasip etmesini diliyorum. Ayrca hem kendim iin, hem de Mslman kardelerim iin Allahn dininde sebat etmeyi, Allaha ve Raslne iman etmeyi ve lnceye kadar istikamet zere kalmay nasip etmesini diliyorum. Benim bu konudaki yardmcm Allahtr. Onun buna gc yeter. Allahn salt, selam ve bereketi Onun kulu ve elisi olan
EskiBasknnSunular
31
Peygamberimiz Muhammede, onu ailesine, ashabna ve kymete kadar en gzel ekilde onun izinden gidenlere olsun. Abdulaziz b. Abdullah er-Rcih 11 Rabiussani 1427
DeerlilimAdamMuhaddis Abdullahb.AbdurrahmanluSadn SunuYazs
Rahman ve Rahim olan Allahn adyla, Ondan yardm ister, Ona tevekkl eder ve Ona snrm. Peygamberimiz Muhammede, ailesine, ashabna ve kymete kadar en gzel ekilde onun izinden gidenlere salt ve selam olsun. Allahn isimlerine, sfatlarna, eksiksizliine ve sadece Ona ibadet edileceine iman etmek dinin asl ve temelidir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Elif,Lm,Mim.tebuKitap!pheyokturonda.Reh berdir muttakilere! O muttakiler ki gayba inanrlar. Namaz larn tam dikkatle ifa ederler. Kendilerine ihsan ettiimiz nimetlerdeninfakederler.Hemsanaindirilenkitab,hemde senden nce indirilen kitaplar tasdik ederler. hirete de ke sin olarak inanrlar. te bunlardr Rableri tarafndan doru yolaulatrlanlar.Veitebunlardrfelahbulanlar.18 SizhaccagelenleresudatmaveMescidiHaramonar may, Allaha ve hiret gnne iman edip Allah yolunda cihad edenkimseniniiilebirmitutuyorsunuz?BunlarAllahindin de eit olmazlar. Allah o zalimler gruhuna hidayet etmez, umduklarna eritirmez. man edip hicret edenler, mallaryla vecanlarylaAllahyolundacihadedenlervarya,iteonlarAl lahindindedahayksekdereceleresahiptirlerveiteonlardr umduklarna nail olanlar. Onlarn Rableri onlar kendi katn
18 Bakara, 15.
EskiBasknnSunular
33
dan bir rahmet bir rza ve iinde daimi nimetler bulunan cennetlerilemjdeler.19
Asraandolsunki,insanziyandadr.Ancakimanedips lih amel ileyenler, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve bir birlerinesabrtavsiyeedenlerziyandadeillerdir.20
Bu konudaki deliller oktur ve dinde zorunlu olarak bilinen eylerdendir. phesiz ki iman olmayan kimse dnyada da hirette de ziyandadr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kimimaninkredersebtnyaptilerboagiderve o,hirettedeziyanaurayanlardanolur.21
Her Mslmann bu temel esasa ok nem vermesi gerekir. Bu onun mutluluunun kaynadr ve en nemli sermayesidir. Kuran ve Snnet buna dikkat eken ve bunu emreden ifadelerle doludur. Allah tel Peygamberine grevlendirili gayesini hatrlatarak yle buyurmaktadr:
O halde u gerei hi unutma ki: Allahtan baka hak ilah yoktur. Sen hem kendi gnahndan, hem mmin erkek lerin ve mmin kadnlarn gnahlarndan tr Allahtan af dile.
Bu yet-i kerme Peygamberimize peygamberlik grevinin veriliinden ok uzun bir sre sonra nazil olmutur. nk bu yet Meden bir srede, Muhammed sresinde gemektedir. O, bu kelime ile gnderilmi olmasna, uzun bir sreden beri insanlar bu kelimeye davet etmesine, bunun iin cihad etmesine ve bunu gerekletirmek iin lkesinden hicret etmesine ramen Allah tel slam dininin temel esas olan bu byk esas ona tekrar hatrlatyor.
19 Tevbe, 19-21. 20 Asr, 1-3. 21 Maide, 5.
34
Allah tel yle buyurmaktadr:

Sanavesendenncekilereylevahyedildi:"Andolsun, eer (Allah'a) ortak koarsan amelin boa kar ve kaybeden lerden olursun!" Hayr, yalnz Allah'a ibadet et ve kreden lerdenol.22 De ki: O, Allah birdir. Allah Sameddir. Ne dourdu, ne dedoruldu.NedeherhangibireyOnadenkoldu.23
Bu yetlerde Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme hangi temel esaslar iin gnderildii hatrlatlmaktadr. brahim aleyhisselam yaratl sebebi olan esasa nem verir ve ona aykr bir ey yapmaktan ok korkard. Allah telnn haber verdiine gre o yle dua etmektedir:
brahim,birvakityledemiti:YaRabbi!Burayemin bir belde kl, beni de evlatlarm da putlara tapmaktan uzak tut. Ya Rabbi! Dorusu onlar (putlar) insanlarn birounu saptrdlar. Artk bundan sonra kim bana tbi olursa, o ben dendir. Kim de bana kar gelirse o da Senin merhametine kalmtr,phesizSengafursun,rahmsin.24
bn Cerir et-Taberi bu yeti tefsir ederken yle der: Bunun manas: Beni ve ocuklarm putlara tapmaktan uzak tut, demektir. Ya Rabbi! Dorusu onlar (putlar) insanlarn birounu saptrdlar. yetinin anlam ise: Ya Rabbi, putlar insanlardan pek ounu hidayet yolundan, hak yoldan saptrdlar da onlara ibadet ettiler ve sana kfrettiler, demektir.25 O, bn Humeydden yle rivyet etti: Bize Muireden naklen Cerir rivyet etti. O yle dedi: brahim et-Teymi anlatyor ve anlatrken de yle diyordu: Allahn dostu olan brahim bile beni
22 23 24 25 Zmer, 65-66. hls, 1-4. brahim, 35-36. Tefsirut-Taberi, c.13, s.228.
EskiBasknnSunular
35
de evlatlarm da putlara tapmaktan uzak tut dedikten sonra irk belasndan kim emin olabilir ki? Hlbuki o brahim, elleriyle putlar krm, Rabbine itaat etmek iin kendi olunu bile kurban etmek istemiti. Bundan baka tevhidi gerekletirmek ve Rabbine kar ibadet grevini yerine getirmek iin ok byk skntlarla karlamt. Buna ramen kendisini ve ocuklarn putlara tapmaktan uzak tutmas iin Rabbine yalvarmtr. nk insanlarn pek ou bu vartaya dyordu. Allah tel Cebraili insanlar iyice rensinler diye dinin esaslarn, rknlerini ve kurallarn sormas iin Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme gndermiti. Buhr ve Mslim26 Ebu Hayyan yoluyla tahri etmilerdir. O Ebu Zradan, o da Ebu Hureyreden yle rivyet etti: Bir gn Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem insanlarn arasnda oturuyordu. Yanna bir adam geldi ve: mn nedir? diye sordu. Raslullah: mn Allah'a, meleklerine, Allah'a kavumaya, peygamberlerine ve (ldkten sonra) dirilmeye inanmandr, cevabn verdi. O zat: slm nedir? Ey Allahn Rasl! dedi. Raslullah: Allah'a ibadet edip, O'na hibir eyi ortak klmaman, namaz dosdoru klman, farz edilmi olan zekt vermen, ramazanda oru tutmandr, buyurdu. Sonra o zat: hsan nedir? diye sordu. Raslullah: Allah' sanki gryormusun gibi ibadet etmendir; eer sen Allah' grmyorsan phesiz O seni grmektedir, buyurdu. O zat: Kymet ne zaman? dedi. Bunun zerine Raslullah: Bu meselede sorulan, sorandan da
26 Buhr, man, Cebrailin Peygambere iman, slam, ihsan ve kyamet saatini sormas bab; Mslim, K.man, man slam ve hsann Beyan bab.
36
ha lim deildir. (u kadar var ki kymetten evvel zuhur edecek) almetlerini sana haber vereceim. Ne zaman satlm cariye sahibini (yani efendisini) dourur, kim olduklar belirsiz deve obanlar yksek bina kurmakta birbiriyle yara karsa kymetin almetleri grlm olur. (Kymetin vakti) Allah'tan baka kimsenin bilmedii be eyden biridir, buyurduktan sonra: "O saatin ilmi phesiz ki Allah'n nezdindedir. Yamuru (mukadder olan vakitte ve yerde) O indirir. Rahimlerde olan O bilir. Hibir kimse yarn ne kazanacan bilmez. Hibir kimse hangi yerde leceini bilmez- phesiz Allah (her eyi) bilendir. Her eyden haberdardr" (Lokman: 31/34) yetini tilvet eyledi. Sonra o zat arkasn dnp gitti. Raslullah: "Onu geri getirin" diye emretti; fakat sahabeler onun izini bulamadlar. Bunun zerine Raslullah: "te bu Cibril'dir. nsanlara dinlerini retmek iin geldi" buyurdu. Mslimde Umare b. Kaka yoluyla Ebu Zuradan, onun da Ebu Hureyreden rivyet ettikleri hadiste Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Haydi bana soru sorun. nsanlar ona soru sormaktan ekindiler. Bunun zerine bir adam geldi ve yukardaki sorular sordu. Rivayetin sonunda Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Bu gelen Cebraildir. Siz sormadnz iin size retmek istedi.27 Bu hadisi mer ve dier sahabeler de rivyet etmilerdir. Hepsinden Allah raz olsun. Bu olay Medinede cereyan etmitir. Hatta Abdullah b. Mendenin Kitbul-manda tahri ettii28 mer hadisinde29 ifade edil
27 Mslim, K. man, no, 11. 28 Kitbul-mn, c.1, s.145, no, 12. 29 bn Hacer Fethul-Baride bu hadisin sahih olduunu syler. c.1, s.119. Bu hadis Mslimin artna uygundur. Bu konuda baz grler vardr. Dorusunu Allah bilir.
EskiBasknnSunular
37
diine gre bu olay Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin mrnn sonunda cereyan etmitir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin peygamberlikle grevlendirilii ile bu olay arasnda uzun bir sre bulunmasna ramen o hep iman ve slam beyan etmitir. Bu esaslarn nemini, onlar bilmenin ve onlarla amel etmenin nemini mmetine hatrlatmak iin hayatnn sonunda bile bunlar hakknda soru sorulmutur. Allah rahmet eylesin Iyad b. Abdullah yle demitir: Bu hadis, grnen ve grnmeyen btn ibadet grevlerini iermektedir. Her eyin banda, devamnda ve sonunda iman balar ile bal olmak, organlarn amelleri, gizli hallerinde bile ihlsl olmak, amellerin afetlerinden saknmak, hatta btn eri ilimler ve blmleri bile bu hadisin kapsam iindedir.30 Kurtub yle der: Bu hadis, snnet ilminin tamamn ihtiva ettii iin snnetin anas denilmeye layktr.)31 Bilinmelidir ki iman ile nitelendirilmek kolay bir ey deildir. nk bu iddiada bulunan herkes iddiasnda sadk deildir. Allah tel yle buyurmaktadr:
EyPeygamber!Kalpleriimanetmediihaldeazlaryla imanettikdiyenmnafklarla,Yahudilerdenkfirlikteyar anlarsenizmesin.Ziraonlaryalanclketmekiindinlerler. Senin yannda olmayan bir grup hesabna casusluk iin din lerler. Kelimeleri konulduklar yerlerden karp tahrif eder ler. Size u fetva verilirse onu kabul edin, o verilmezse onu kabul etmekten geri durun derler. Allah birini artmak isterse,senonunlehindeAllahakarhibireyyapamazsn. OnlarylekimselerdirkiAllahonlarnkalpleriniarndrmak
30 Bak: Fethul-Bari, c.1, s.125. 31 Ayn eser.
38
istememitir. Onlarn hakk dnyada rsvaylk olduu gibi, hirettedemthibircezadr.32

Bedeviler iman ettik dediler. De ki: Siz iman etmedi niz, lkin slm olduk deyin. Zira iman henz kalplerinize girmideildir.EerAllahaveRaslneitaatederseniz,sizin emeklerinizdenhibireyinmkfatneksiltmez.Yaptnz zayi etmez. Gerekten Allah gafur ve rahmdir (mafireti, merhametveihsanboldur).33
Allah tel bir insann itikad sahih, ameli istikamet zere olmadka gerek bir mmin olamayacan beyan etmitir. Bu konuda yle buyurmaktadr:
RabbimizAllahtrdeyipsonradaistikametzere,do ru yolda yryenler yok mu, ite onlarn zerine melekler inip: Hi endie etmeyin, hi zlmeyin ve size vaat edilen cennetlesevinin!derler.Dnyahayatndada,hirettedebiz sizin dostunuzuz. Orada sizin cannzn ektii her ey gafur verahmden(aff,merhametveihsanbololanAllahtarafndan) birikramolaraksizindir.Hemoradasizbtnistediklerinize kavuacaksnz.34
Mslim, Hiam b. Urveden; o, babasndan; o da Sufyn b. Abdullah es-Sekafiden rivyet etti. Sufyn yle anlatyor: Dedim ki: Ey Allahn Rasl! Bana slam hakknda yle bir sz syle ki artk senden sonra bu konuda hi kimseye bir ey sormayaym. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allaha iman ettim de, sonra istikamet zere ol.35 Tirmizi, Zhriden; o, Abdurrahman b. Maizden, o da Sufyn es-Sekafiden rivyet etti: Sufyn dedi ki: Dedim ki: Ey Allahn
32 33 34 35 Maide, 41. Hucurat, 14. Fussilet, 30-32. Mslim, K.man, slamn Vasflarn Toplayan bab.
EskiBasknnSunular
39
Rasl! Bana sk skya sarlacam bir ey syle. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Rabbim Allahtr de sonra istikamet zere ol36 Ebu sa et-Tirmiz der ki: Bu hadis hasen-sahihtir. Nevevinin Mslim erhinde ifade edildiine gre Kad Iyad yle der: Bu hadis, Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin az bir kelimeyle ok manalar ifade ettii zl szlerinden biridir ve Rab bimiz Allahtr deyip sonra da istikamet zere, doru yolda yryenler.. ayetine uygundur. Allah birleyin, iman edin, tevhitten sapmayn ve lnceye kadar bu ekilde Ona itaatten ayrlmayn, demektir. Sahabeden ve daha sonraki mfessirlerin ou bu manay vermilerdir. nallah hadisin manas budur.37 Ebu Ferec bn Receb yle der: Asl istikamet, kalbin tevhid zere istikametidir, sabit kalmasdr. Nitekim Ebu Bekir es-Sddk radyallahu anh ve dier mfessirler Rabbimiz Allahtr deyip sonra da istikamet zere, doru yolda yryenler yetini onlar tevhitten baka bir eye iltifat etmemek suretiyle istikamet zere olanlar diye tefsir etmilerdir. Demek ki kalp Allah tanmak, Ona sayg gstermek, Onu yceltmek, Ondan korkmak, Onu sevmek, Onun rzasn istemek, Ona mit balamak, Ona dua etmek, Ona tevekkl etmek ve Ondan bakasndan yz evirmek suretiyle istikamet zere olduu zaman organlar da Ona itaatte istikamet zere olurlar. nk kalp, organlarn melikidir/komutandr, organlar da kalbin askerleridir. Melik ve komutan doru yolda olduu zaman, askerleri ve halk da doru yolda olurlar38 lim adamlar bu konuyu aklayan pek ok eserler telif etmilerdir.
36 Tirmizi, K. Zhd, Dilin Korunmas bab. 37 en-Nevev, el-Minhac erhu Sahhi Mslim, c.2, s.9. 38 bn Receb el-Hanbel, Camiul-Ulm vel-Hikem, s.179, no, 21.
40
Kanaatimce bu eserlerden biri de kardeimiz Abdullah b. Abdulhamid el-Esernin man: Hakikati, Onu Zedeleyen ve Ona Aykr Olan eyler isimli eseridir. Allah kendisini baarl klsn. Faydal gzel bir eserdir. Bu nemli meseleler hakknda Kitap ve Snnette geen eyleri beyan etmektedir. Allah tel kendisini iyilikle dllendirsin. Kardelerime bu kitab okumalarn ve ondan yararlanmalarn tavsiye ederim. Tevfik Allahtandr. Abdullah b. Abdurrahman lus-Sad 27. 12. 1425 h.
DeerlilimAdam Prof.Dr.Abdurrahmanb.SlihelMahmdun SunuYazs
Hamd sadece Allaha mahsustur. Salt ve selam son Peygamber Muhammededir. Bu kitap, iman ve imanla ilgili meseleler hakknda deerli kardeim ilim adam Abdullah b. Abdulhamid el-Eser tarafndan hazrlanan veciz /zl bir eserdir. Bu kitab da tpk onun daha nce baslan dier iki zl ve faydal kitabna benzemektedir. Bunlardan birisi Selefi Salihn Akidesi dieri ise Meru ve Gayrimeru Tevessl idi. Ben onun (Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre man) isimli bu kitabn okudum ve onu zl, kapsaml, Kitap ve Snnetten delillerle ve muteber Ehl-i Snnet imamlarndan yaplan nakillerle desteklenmi bir eser olarak buldum. Sonra yazar bu eserinde meselelerin ayrntlarndan, bu ayrntlardaki ihtilaflardan taraflarn birbirlerine verdikleri- cevaplardan ve uzman kiilerin ilgilendii ve nem verdii tartmalardan uzak durmutur. Bu sebeple onun kitab: 1- Farkl seviyelerdeki btn Mslmanlar iin faydaldr, zldr, kapsamldr ve delillidir. 2- Bu konuyu btn ynleriyle bir arada grmek, onu bakalarna ders olarak okutmak ve retmek isteyen bir ilim adamnn byle bir kitaba ihtiyac vardr. 3- Ayrca, kendi dillerine tercme edildii zaman Arapa konumayan Mslmanlar iin de gerekten uygun bir eserdir. nk
42
onlar bu kitapta bir kolayl, uzun uzun anlatmlara ve farkl gr sahiplerinin mnakaalarnn zorluuna muhta etmeyecek bir akl bulacaklardr. Allah tel mellifi en gzel ekilde dllendirsin. Onu ve ilmini yararl klsn. Onu ve bizi faydal ilim ve slih amelle nurlandrsn. Peygamberimiz Muhammede, ailesine ve ashabna salt ve selam olsun. Abdurrahman es-Slih el-Mahmd mam Muhammed b. Sud niversitesi Usld-Din Fakltesi Akide Blm Profesr 9 evval 1423
MUKADDME
Mukaddime
Hamd, lemlerin Rabbi Allaha mahsustur. O, Rahmandr ve Rahimdir. Karlk gnnn sahibidir. ncekilerin ve sonrakilerin ilahdr. Ycelik ve mkemmellikte tektir. Ortaklardan, e ve benzerlerden mnezzehtir. Dilediini hidayete sevk eder, dilediini sapkla drr. Dilediini yapar. Hikmetiyle yarattklarn bedbahtlar ve mutlular diye ikiye ayrmtr. Mminlere iman sevdiren, kalplerinde onu gzelletiren; kfr, isyan ve gnah onlara irkin gsteren ve onlar hidayete sevk edendir. Salt ve selamn en stn ve eksiksizi Onun emin Peygamberinedir. O Peygamber mjdeleyici ve aydnlatcdr. Takva sahibi, samimi ve muvahhid mminlerin nderidir. nsanlarn ve cinlerin efendisidir. lemlere rahmet olarak gnderilmitir. Tevhidi gerekletirmi, Rabbine sadakat gstermi, imann ve dinin hakikatlerini yaam ve ashabna da ilmin ve imann hakikatini retmitir. Ve onun temiz ailesine, nurlu, saygdeer ve mbarek ashabna da salt ve selam olsun. Ki biz, Rabbimize onlarn hepsini severek yaklarz. Ayrca onlardan sonra gelen byk tabiilere ve kymete kadar en gzel ekilde onlarn izinden gidenlere de salt ve selam olsun.
Allahm! Bize yararl olan ret ve rettiin eylerden biziyararlandr. Allahm!Faydavermeyenilimdenvekorkmayankalpten sanasnrz.mn
phesiz sahih slam akidesi bu dinin temelidir. Kiinin Ms-
46
lmanlnn balang noktasdr. Btn bilgiler bu akide zerine bina edilir. Akidesi sahih/doru ve geerli olann ameli de sahih ve geerli olur. Akidesi bozuk olann dier amelleri de bozuk ve geersiz olur. Onun dini de sahih ve geerli deildir. Allah katnda bir amel, ancak irkten arndrlm, sahih bir akidenin bina edildii sahih bir amel ile kabul edilir. Allaha imann bir Mslmann hayatnda ok nemli bir yeri vardr. nk onun her iki cihanda da mutluluu, Rabbine olan imannn kuvvetine ve Ona olan yaknlna baldr. Kim emrettii eylerde Allaha itaat eder, yasaklad eylerden saknr ve: ittik, inandk ve tasdik ettik derse gerekten byk bir kurtulua ermi olur. te yandan kulun, Allahn azabndan ve iddetli cezasndan kurtuluu da Onun emin Peygamberinin bize rettii sahih iman ile mmkndr. Allah tel yle buyurmutur:
Hercanlmtadacaktr.Kymetgnecirlerinizsize eksiksizverilecektir.Kimatetenuzaklatrlpcennetesoku lursa, ite o, kurtulua ermitir. Dnya hayat, aldatc zevk tenbakabireydeildir.39
Gayba iman, emrinde ve nehyinde Allaha tam bir teslimiyetin temelidir. Mminin kalbinde bu iman yerletii zaman onun nazil olan dinden hibir eye itiraz etmediini ve onun dini yaamasna hibir eyin engel olmadn grrsn. O artk Allahn dinine kar tam bir gnl ferahl ve ballk iindedir. Sahih, samimi ve mmin kulun kalbine iyice yerlemi bir iman, Allaha yaklatran, Onun dostluunu ve rzasn temin eden ve mmini, insan ve cin eytanlar dmanlarnn tuzandan, onlarn bozuk itikatlarndan ve kt fiillerinden koruyan bir etkendir. Bu gerek imann temel esaslar unlardr:
39 Al-i mran, 185.
Mukaddime
47
Kuran ve Snnetten alnan sahih bir bilgi, gayba inanmak, tutu inkr etmek, dini ykmllklerin gereini yerine getirmek, sadece Allaha ibadet etmek ve Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme tabi olmada sadakat gstermek. man aac, mminin kalbinde bu esaslarla kkleir, sonra o imann tadn ve lezzetini bulur. Allah tel yle buyurmutur:
GrmedinmiAllahnaslbirbenzetmeyapt:Gzelsz, kk yerin derinliklerinde sabit, dallar ise ge doru yk selmi bir aa gibidir ki Rabbinin izniyle her zaman mey vesini verir. Dnp ders karsnlar diye Allah insanlara byletemsillergetirir.40
man aacnn kkleri onun alt esasdr. Gvdesi, ihls ve Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme tabi olmaktr. Dallar, kalbin ve organlarn slih amelleridir. Onun olgunlam saysz meyveleri ise, kalpte canllk, hakta gllk sonra huzur, gven, temiz bir hayat, dnya ve hiret mutluluu ve Allah telnn dostluu, Onun yardm ve honutluudur. Allah tel yle buyurmutur:
yi bilesiniz ki Allahn velilerine korku yoktur, onlar zntye de uramazlar. Veliler o kimselerdir ki Ona iman edip,emirlerineaykrhareketlerdensaknrlar.41
slam mmeti, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbinden getirdii ve yce ashabna tebli ettii bu sahih iman ve gerek akide zerinde bulunuyordu. Onlar iman, gven, anlay ve bu akideyi tebli ynnden insanlarn en mkemmeli idiler. Bu akideye smsk sarlmlard. Onlarn nazarnda iman doal olarak amelle irtibatl idi. Onlar dinde bidat karmaktan, cedellemekten, tartmaktan ve gsteriten holanmazlard. Onlarn yolu, Allahn dinine tam bir teslimiyetti.
40 brahim, 2425. 41 Yunus, 6263.
48
kinci Rait halife mer b. el-Hattab radyallahu anhn ldrlmesiyle birlikte fitne kaplar krlnca karanlk geceler gibi fitneler pei peine geldi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ve deerli sahabelerinin metoduna muhalefet eden bidat frkalar ortaya kt. Onlardan sonra mmet parampara oldu. Gruplara ve hiziplere ayrld. Nitekim Allah tel yle buyurmutu:
(O ortak koanlardan olmayn ki onlar) Dinlerini para ladlar ve blk blk oldular. Her grup kendi yanndakiyle sevin(ipvn)mektedir.42 Fakatileriniaralarndaparalayp,eitliKitaplaraayr dlar.Hergrup,kendiyanndabulunanlasevinmektedir.43
Ayn ekilde Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de bu fitneleri, mmetin iine decei ihtilaflar ve dier mmetlerin peinden gideceklerini haber vermiti. Yce sahabe Abdullah b. Amr b. el As radyallahu anhuma Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yle dediini haber verdi: srailoullarnn bana gelen eyler tpatp mmetimin de bana gelecektir. Hatta onlardan birisi annesi ile alenen zina etmise mmetimin iinde de bunu yapan birisi bulunacaktr. srailoullar yetmi iki millete ayrlmt. mmetim ise yetmi millete ayrlacaktr. Bunlardan bir tanesi hari, hepsi cehenneme gidecektir. Dediler ki: Ey Allahn Rasl! O kurtulan millet hangisidir? Benim ve ashabmn bulunduu yol zerinde bulunanlardr buyurdu.44 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin haber verdii gibi mmetin iinde bu frkalar ortaya ksa da mmette hayr bitmedi ve bit
42 Rum, 32. 43 Mminun, 53. 44 Tirmizi, man, ftiraku Hzihil-mme; el-Elbn, Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.2, s. 333.
Mukaddime
49
meyecektir. Bu mmetten bir grup hidayet ve hakka smsk bal kaldlar ve onlar kymete kadar da var olacaklardr. Onlar yardmsz brakanlar veya onlara muhalefet edenler onlara hibir zarar veremeyeceklerdir. Bunun byle olacan Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin onlar hakkndaki u mjdesi dorulamaktadr: mmetimden bir grup hak zere muzaffer olarak kymete kadar var olamaya devam edecek ve onlar bu durumda iken muhalifleri onlara hibir zarar veremeyecek.45 phesiz Ehl-i Snnet vel-Cemaat, sahabenin, tabiilerin ve onlara gzel bir ekilde uyanlarn izinden gitmilerdir. Onlar, sz, fiil ve davet olarak Allahn hak dinine bal muzaffer ve kurtulan bir topluluktur. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin bu hadisi eriflerle kast ettii kimseler de onlardr. Bundan dolay Rabbine sadakatle bal her Mslmann gerek slama bal bu mbarek topluluun akidesini tanmas gerekir. Yine her Mslmann, iman edenlerin ve bu imanlaryla birlikte amel edenlerin imann, bu imann hakikatini, kapsamn, mertebelerini, blmlerini, onu zayflatan, yok eden ve engel olan eyleri ve rknlerini tanmas gerekir ki bu rknler unlardr: Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne, kadere, hayr ve errin Allahtan geldiine inanmaktr. nk bu gayb meselelere inanmak, dinin esasdr/temelidir. Allah tel, bunlarn hepsine birden inanncaya kadar herhangi birini inkr eden kimsenin imann kabul etmez. nk imann ismi ve hakikatinin anlalmasnda iine dlecek bir hata, daha sonra ortaya kan bir eyin isminin veya baka bir ismin anlalmasnda iine dlecek bir hataya benzemez. nk cennet ve cehennemi, mutluluk ve mutsuzluu, dostluk ve dmanl, ldrlme ve korunmay hak etmek asndan dnya ve
45 Mslim, mara, Kavluhu (s. a. v.) La Tezalu Taifetun Min mmeti Zhirine.
50
hirete ait hkmler, iman, slam, kfr, nifak ve irk isimleriyle dorudan alakal hkmlerdir. man meselesi, akide meselelerinin en nemlilerindendir. Hatta btn meselelerin asldr. Dnya ve hiretle ilgili eri hkmlerin tamam ondan kaynaklanr. man temelinde insanlar iki gruba ayrlrlar: Samimi iman sahipleri bir grup, kfirler, mrikler ve sa-pklar dier grup. Her bir grubun dnya ve hirette kendilerine ait hkmleri ve halleri vardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Yoksa ktlkleri ileyen kimseler, kendilerini, inanp iyiamellerileyenkimselergibiyapacamzmsandlar?Ha yatlarvelmlerionlarlabirolacakylemi?Nekthkm veriyorlar!46 Biz Mslmanlar sulular gibi yapar myz hi? Siz ne yapyorsunuz,naslhkmveriyorsunuz?47
Hatta iman iddiasnda bulunan kii eer bu davasnda sdk deil ve slih ameller ile bu iddiasn dorulamyorsa, Allah katnda bu iman iddias geersizdir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eliflmmim.nsanlaryalnz"inandk"demekle,his nanmadan braklacaklarn m sandlar? Andolsun biz, on lardan ncekilerini snadk. Elbette Allah (snayp) dorular bilecek,yalanclarbilecektir.Yoksaktlkleriyapanlar,bizi geeceklerini (bizim, kendilerine yetiip onlar cezalandramaya camz)msandlar?Nekthkmveriyorlar.KimAllahile bulumay umarsa; Allahn (buluma) sresi gelmektedir. O, iitendir,bilendir.Kimcihadederseancakkendiyararnaci had eder. Allah, lemlerden mstanidir. (Kimsenin cihadna muhta deildir. nsanlarn cihad ve ibadetleri kendi menfaatleri iindir). nanp iyi iler yapanlarn, mutlaka ktlklerini
46 Casiye, 21. 47 Kalem, 35.
Mukaddime
51
rteceizveonlar,yaptklarnnengzeliylemkfatlandra caz.48 slamn ve imann tarifi konusunda insanlar pek ok ey syleyip bunun sonucunda eski ve yeni ok sayda tartma ve cedelleme ortaya knca ve bununla ayaklar kaynca, bu tartmalar yapanlar hem kendileri sapttlar, hem de bakalarn saptrdlar. Tartmaclar ld gitti fakat geride tartmalar kald. Bunlar mmetin birliini tehdit etmeye ve varln sarsmaya bundan sonra da devam edecek. Allah yardmcmz olsun. nsanlarn dini ilimlere ilgisinin azlna ve uzaklna ramen gnmzdeki ada Mslmana bu adan baktm ve grdm ki slmi ilimlerin onun iin kolaylatrlarak sunulmasna byk ihtiya vardr. nk halka yaadklar an diliyle ve anlayacaklar seviyeden hitap etmek,49 akllarn bulunduklar mertebede grmek ve gnllerinin derinliklerine nfuz etmek Allahn izniyle onlarn hidayeti iin nemli sebep ve vastalardandr. Bu, slami alanda faaliyet gsteren ilim sahibi davetilerin de kabul ettikleri bir eydir. Bu, halk slama davet etmenin, onlara yaklamann ve ok yakndan hitap etmenin gereklerindendir. Davetilerin nderi Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin davranlarnda bizim iin buna dair ok sayda rnek vardr. Davetilerin, imann kolay ve anlalr bir tarifine ve tanmna ihtiyalar vardr. man ismi ne zaman kullanlr, ne zaman kullanlmaz, man ile slam ne zaman ayn manaya gelir, ne zaman farkl manalara gelir ve hangisi daha kapsamldr? mann rknleri, dereceleri, mertebeleri, mminlerin vasflar, imann meyveleri, iman zayflatan, yok eden, hkmn izale eden ve eserini iptal eden eyler nelerdir? Onlardan birisi farknda olmadan/farknda olmayarak
48 Ankebut, 1-7. 49 Ancak bununla beraber dilin deimez sabitelerini korumak ve ilmi ibarelerde birok manaya gelebilecek bir genilikten de uzak durmak gerekir.
52
dinden kabilir! man terk etmenin ve ondan yz evirmenin sebepleri nelerdir? Btn bunlarn bilinmesi gerekir.Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn eserlerinde geen irtidat, kfr, irk, nifak, fsk, zulm, heva, dostluk ve dmanlk gibi baz ilmi kavramlarn tariflerini bilmeye ve bunlarn byk ve en kklerinin aklanmasna zellikle slam uyan genliinin ihtiyalar vardr. Genel olarak tekfir meselesi ile ilgili olarak Ehl-i Snnetin bak asnn beyan edilmesi ve bir Mslman tekfir etmenin ne kadar tehlikeli olduunun, tekfirin kurallarnn ve acizlik, cehalet, yanllk, tevil, tehdit altnda kalma ve taklit gibi tekfire engel olan eylerin aklanmas gerekir. Ve yine mutlak ve muayyen tekfiri birbirinden ayrt etmemenin ne kadar tehlikeli olduunun da bilinmesi gerekir. Mutlak tekfirden ekinmemek gerekir, belgesiz ve bilgisiz tekfir mslmann imanna zarar verir. Bununla birlikte kfirleri tekfirde de tereddt etmemek gerekir. Kfr ve iman meselesinde zhire itibar edilir. Vad ve vaid nedir? Buna benzer dier ilmi kavramlarn, kaidelerin ve eri kavramlarn aklanmas gerekir. te ben Allahn yardmna snarak imanla ilgili meselelerden toplayabildiklerimi bir araya topladm. Bunlar Allahn Kitabndan, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetinden ve Ehl-i Snnetin muteber imamlarnn szlerinden derledim. Meseleleri yeterince bilimsel maddeler haline getirerek sunmaya altm. Halkn anlayna daha yakn olmas, daha kolay anlamalar, okumalarna ve daha sonra da Allahn izniyle hidayetlerine sebep olmas iin akc bir slupla ve ibareyle zl bir ekilde arz ettim ve konuya uygun balklar setim. Mmkn olduunca Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarndan rivyet edilen eri lafzlara bal kaldm. Bu kitabn ilmi ve kolay bir risale olmasn, istikamet sahibi samimi bir Mslman iin veya yeni hidayete ermi bir Mslman
Mukaddime
53
iin onu hak yola, nimet cennetine ve Allahn rzasna gtrc ak bir rehber olmasn ve iman ve iman ile ilgili meselelerde Ehl-i Snnet vel-Cemaat akidesini topluca renmesinde ona bir yardmc olmasn ok arzu ettim. Halkn kafasn kartrmasn ve onlarn saf akide ve ftratlar bozulup da iman meselesindeki sahih anlaylar sarslmasn diye sapk frkalarn hibirisinin grn almadm. nk onlarn hakk arayan kimseleri hakka ulamaktan alkoymak iin eytana uyarak ortaya attklar pek ok pheleri vardr. lmi salam kaynandan alsnlar diye de byle yaptm. Nitekim frkalara ayrlmadan nce bu masum mmetin ilk dnemlerinde de durum byle idi. man konusunu ele almann zellikle yeterli gce ve donanma sahip deilken kolay bir i olmadn bilmeme ramen, Allahn Kitabnn ve Peygamberin Snnetinin de bize iaret ettii gibi bana bir k yolu gstereceini ve beni hakka ve doruya muvaffak klacan mit ederek Allaha tevekkl ettim. Allah yardmcm olsun. Allah tel yle buyurmutur:
KimAllahtankorkarsaAllahonabirkyoluyaratr.50 Kim Allaha kar gelmekten korunursa, Allah onun iindebirkolaylkverir.51 MminlerAllahatevekkletsinler.52
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Eer siz Allaha hakkyla tevekkl etmi olsaydnz sabahleyin yuvalarndan a kp tok dnen kularn rzklandrld gibi siz de rzklandrlrdnz.53
50 51 52 53 Talak, 2. Talak, 4. brahim, 11. Tirmizi, Kitbuz-Zhd, Allaha Tevekkl bab. el-Elbn bunun sahih olduunu syler.
54
Sonra bu kitabn, bir mslmann bu konuda akide ynnden ihtiyac olan eyleri iine almas iin btn gcm ortaya koydum. zellikle benden nce byk mtehit imamlar tarafndan iman konusunda ok gzel eserler yazlmken bu almayla ben arzu edilen neticeye ulatm iddia edemem. Mslmanlara yaptklar hizmetlerden dolay Allah onlar en gzel ekilde mkfatlandrsn. Fakat ben gayretlerimde inaallah- baarl olacam, konuyu akla kavuturacam ve Ehl-i Snnete Gre man: Hakikati, Onu Zedeleyen Ve Ona Aykr Olan eyler diye isimlendirdiim bu kitapta konunun ifade edili tarzn kolaylatracam mit ediyorum. Bu kitap, gsz ve aciz bir kulun abasnn bir semeresidir. Baarl olur ve isabet edersem bu ei ve benzeri olmayan Yce Allahn bir ltfudur. Baarya ulatracak olan Odur. Baaramaz ve hata edersem bu bendendir, benim acizliimden ve aresizliimdendir. eytandan ve aresiz kalmaktan Rahmana snrm. Benim eksikliimi gsterene, bu hususta bana cimrilik etmeyene ve beni uyarana Allah iyilikler ihsan etsin, onu mkfatlandrsn. Ben ona teekkr ederim. Ayrca gr belirtmek veya yazdklarm gzden geirmek, t vermek veya dua etmek suretiyle bana yardm eden herkese dua ediyorum. Allah onlar iyilikle mkfatlandrsn. Allah telnn bizi gerek iman zere sabit klmasn, bize iman sevdirmesini, kalbimize onu gzel gstermesini; imann tadn tatmamz ve iman ile hayatn tadna varmamz iin kalbimize iman aacn dikmesini ve bize onun glgesinde bir hayat ikram etmesini diliyorum. Yce kudret sahibi Allahn g ve kuvvetiyle bizi eytandan korumasn; eytana kar, onun hilesine, tuzana ve phelerine, admlarna ve tehlikelerine kar bize yardm etmesini diliyorum.
Mukaddime
55
Allahn salt, selam ve bereketleri hidayet rehberi, mjdeleyici ve aydnlatc Peygamberimiz ve nderimiz Muhammede, ailesine ve btn ashabna olsun. Balayc Rabbinin merhametine muhta Ebu Muhammed Abdullah b. Abdulhamid b. Abdulmecid l-u smail el-Eser el-Irk Allah onu fazl ve ikram ile affetsin. 16 Zilhicce 1422 h.
EHLSNNET VEL-CEMAATE GRE MANIN HAKKATI
Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre mann Hakikat mann Tanm mann Organlarn Amelleriyle likisi Ehl-i Snnet vel-Cemaatin mann Tanmnda cma Etmeleri mann Artmas Eksilmesi mann Artmasnn ve Eksilmesinin Sebepleri mann ubeleri mann Mertebeleri Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn mann Msemmas Hakkndaki Grleri manda stisna slamda stisna man ve slam Zhir ve Btn Arasndaki Ayrlmazlk mann Rknleri man Nimeti ve Semereleri mann Faydalar ve Semereleri man Ehlinin Vasflarndan Bazlar
mann Tanm
Szlkte man: Lgat ynnden imann iki anlam vardr: Birincisi emniyettir. Yani gven ve huzur vermektir. Korkunun zdddr. Onu korkuttum demenin zdd olarak ona gven verdim denilir. Nitekim Allah tel yet-i kerimede yle buyurmutur: Allah onlarkorkudaneminkld.54 gvenlik iine girdi anlamna gelir. onun gvenlii altna, himayesi altna girdi, demektir. sadakat ve gvenilirlik demektir, hyanetin zdddr. Allah telnn el-Mmin ismi buradan gelir. nk O, kullarna zulmetmeyeceine dair gven vermitir. mann szlkteki ikinci anlam tasdiktir. Yani szn davranyla dorulayan, tasdik eden demektir. Tasdik: Tekzibin, yani yalanlamann zdddr. Kul, Rab olarak Allaha iman ettim dedii zaman Onu tasdik ettim anlamna gelir. Mmin tasdikini aka ifade ettii gibi gizleyebilir de. Allah tel yle buyurmutur: Biz Allaha iman ettik de
yin.55
54 Kurey, 4. 55 Bakara, 136.
60
Bir baka yette de yle buyrulur: Onlarnsizeinanacakla rnmumuyorsunuz?56 Tasdik, emniyet ve gveni de ierir. Bu sebeple Ysufun kardeleri babalarna yle demilerdi: Amabizdorudasyleseksenbizeinanmayacaksn.57 Yani biz doru da sylesek sen bizim haberimizi tasdik etmez, bu habere gvenmezsin ve bununla kalbin tatmin olmaz. O halde kullan ynne gre lgatte imann iki anlam vardr: Gven ve tasdik. Bu iki anlam birbiriyle i iedir.58 mann lgat anlam konusunda eyhulislam bn Teymiyyenin baka bir gr daha vardr ki bu da onun isabetli grlerinden ve baarl tercihlerinden birisidir. O, imann anlamlar iine ikrar anlamn da dhil etmitir.
nk ikrar etti anlamna gelen lafz, birtakm sebep lerden dolay er imann anlamn dier lafzlardan daha doru bir ekilde ifade etmektedir. bn Teymiye bu sebepleri zikretmi, sonra bunlar akla uygun olarak mnakaa etmi, imann tasdik kelimesinin e anlamls olduunu iddia edenlerin grn kuvvetli bir ilmi aratrmayla reddetmi ve bunlarn e anlaml olduklar iddiasn rtecek ekilde aralarndaki farklar zikretmitir. eyhulislam rahimehullah yle der: mann ikrar lafzyla tefsiri, aralarndaki farka ramen tasdik lafzyla tefsirinden daha uygundur.59
56 Bakara, 75. 57 Yusuf, 17. 58 Lgatlerin e-m-n maddesine baknz, Ezher, Tehzibul-Lua c.15, s.513; Cevher, es-Shah, c.5, s.2071; Frzbd, el-Kamusul-Muhit s.1518; bn Manzur, Lisanul-Arab c.13, s.21-27; er-Rzi, Muhtarus-Shah s.18. el-Esfehani, Mufredatu Elfazil-Kuran s.90; bnul-Esr, en-Nihaye fi aribil-Hadis c.1, s.69-71. 59 Mecmul-Fetv, c.7, s.291.
EhliSnnetvelCemaateGremannHakikati
61
Daha sonra yle der: Malumdur ki iman, ikrar demektir. Sadece tasdik demek deildir. krar, hem tasdik kelimesiyle ifade edilen kalbin szn, hem de ballk ve itaat anlamndaki inkyat kelimesiyle ifade edilen kalbin fiilini ifade eder.60 eyhulislam, iman ile tasdik kelimelerinin e anlaml olduunu iddia edenlere kar karken de yle der: man, tasdikin e anlamls deildir. nk grlen veya grlmeyen bir eyden haber veren herkes iin doru syledin anlamnda ( sadakte), ya da yalan syledin anlamnda (kezebte) denilir. Gk bizim stmzdedir diyen kimseye yine doru syledin veya yalan syledin denilir. man lafzna gelince bu ancak gaipten yani grlmeyen bir eyden verilen haber hakknda kullanlr. Konuurken mahede edilen bir eyi haber veren mesela gne dodu veya gne batt diyen bir kimse iin, biz onu tasdik ettik denilir, biz ona iman ettik denilmez. Bu sebeple konumaclar, ahitler ve benzerleri hakknda biz onlar tasdik ettik denilir. Biz olara iman ettik denilmez. nk iman kelimesi gven anlamndaki emn kknden tremitir ve ancak habercisine gvenilen bir haber hakknda kullanlr. Mesela gvenilir bir kimse gayb bir konuda haber veriyorsa ( amen na), yani iman ettik/inandk denilir. Bu sebeple Kuranda ve baka bir yerde ona inand anlamndaki ( mene lehu) tabiri ancak bu tr yerlerde kullanlr.61 bn Teymiyye szlerinin devamnda unlar syler: man kelimesi lgatte tasdik kelimesi gibi tekzip kelimesinin karl deildir. nk malumdur ki lgatte haberci iin: Doru syledin veya yalan syledin, denilir veya: Biz onu tasdik ettik/doruladk
60 Mecmul-Fetv, c.7, s.638. 61 Mecmul-Fetva, c.7, s.291.
62
veya: Biz onu tekzip ettik/yalanladk, denilir. Fakat her haberci iin: Biz ona iman ettik veya: Biz onu yalanladk denilmez. Sen onun mminisin veya yalanlaycssn denilmez. Bilakis imann karlnn kfr olduu bilinen bir eydir. O mmindir veya kfirdir, denilir. Kfr tekzibe tahsis edilmez.62 Allme eyh Muhammed b. Slih el-Useymn yle der: lim adamlarnn ou lgatte imann tasdik anlamna geldiini syler. Fakat bu konunun iyice incelenmesi gerekir. nk bir kelime bir baka kelimenin anlamnda olduu zaman onun gibi meful alr. Malumdur ki tasdik kelimesi dorudan meful alrken iman kelimesi dorudan meful almaz/mefuln harf-i cerle birlikte alr. Mesela onu tasdik ettim anlamnda ( saddaktuhu) deriz, ( mentuhu) demeyiz. Bilakis ( mentu bihi) veya ( mentu lehu) deriz. Ancak harf-i cerle meful alabilen lazm bir fiili, dorudan meful alan mteaddi bir fiille tefsir etmemiz mmkn deildir. Sonra ( saddaktu) kelimesi, ( mentu) kelimesinin anlamn da vermez. nk ( mentu) kelimesi habercinin haberine kar ( saddaktu) kelimesinden daha fazla bir gveni ve gnl yatknln ifade eder. Bu sebeple iman kelimesi ikrar ile tefsir edilirse daha gzel olur. Biz deriz ki, iman ikrardr; ikrar da ancak tasdik ile olur. ( mene bihi) dediin gibi ( ekarra bihi) de dersin. ( mene lehu) dediin gibi ( ekarra lehu) da dersin.63
Ey Mslman kardeim Allah tel bize de sana da selef-i salihnin yolunu gstersin, bil ki: man gibi hakikatlerin anlam eriat vastasyla bilinebilir. Gne gibi eylerin anlam lgat vastasyla bilinebilir. Kabz/tutmak/tes
62 Mecmul-Fetv, c.7, s.292. 63 Bak: erhul-Akdetil-Vastyye, c.2, s.229.
63
lim almak gibi kelimelerin anlam da rf vastasyla bilinebilir. er tanmla lgav tanm bazen birleebilir, bazen de er anlamn lgav anlamdan daha kapsaml olmas sebebiyle farkllaabilir. Bu gibi durumlarda er anlama itibar edilmesi gerekir, nk biz onlarla Allaha ibadet ederiz. eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah der ki: Bilinmelidir ki Kuran ve hadisteki mevcut lafzlarn tefsirleri ve kast edildikleri anlamlar Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemden renilmise artk bunlar hakknda ne lgatilerin ne de bakalarnn szlerine itibar edilmez. Bu sebeple fkhlar dediler ki: simler trldr: Namaz, zekt gibi bir ksm isimlerin anlamlar dinden renilir. Gne ve ay gibi bir ksm isimlerin anlamlar dilden renilir. Kabz/tutmak lafz gibi bir ksm kelimelerin anlam da rften renilir.64 Yine eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah yle der: Mslmanlarn dier imamlarnn metodu da budur. Peygamberin beynna ulamak iin bir yol bulduklar zaman onlar baka hibir eye dnp bakmazlar. Bu imamlarn ynteminin dna kanlar bidatlerin iine derler ki o zaman da ya Allah hakknda bilmedikleri bir eyi sylemi olurlar veya gerek d bir ey sylemi olurlar. Bu ise Allah ve Raslnn yasaklad eylerdendir.65 mann msemmas/kapsam konusunda da durum byledir. nk tasdik, Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlar nazarnda sahih ve mehur olan gre gre iman kelimesinin er anlamnn paralarndan sadece biridir. Kitap ve Snnetin naslar da buna dellet eder. O halde lgat ynnden imann tercih edilen anlam gven, tasdik ve ikrardr. krar da iki eyle birlikte gerekleir:
64 Mecmul-Fetv, c.7, s.286. 65 Mecmul-Fetv, c.7, s.288.
64
Kalbin itikadyla, yani kalbin haberleri tasdik etmesiyle, Kalbin ameliyle, yani emirlere itaat etmesi ve boyun emesiyle.
DinBirTerimOlarakman:
Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iman:
ahitlik ederim ki Allahtan baka hak ilah yoktur. Yine ben ahitlik ederim ki Muhammed Onun elisidir. Kelime-i tevhidine ehadette bulunmaktr. Allahtan baka hak ilah yoktur ehadetinin anlam, Allahn varln, rabliini, ilahln, isimlerini, sfatlarn ve ibadete sadece Onun lyk olduunu kesin bir ekilde tasdik etmek, tam bir ikrar ve eksiksiz bir itiraftr; kulun davranlarnda izleri grlecek ekilde kalbin buna tam bir yatknldr; Allahn emirlerine ballk ve yasaklarndan saknmaktr. Muhammed Allahn elisidir ehadetinin anlam, Abdullah olu Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin Allahn elisi olduunu ve son peygamber olduunu tasdik etmektir. Onun Rabbinden verdii haberlerin hepsini, gaybi konular ve er hkmler ynnden slam dininden ve dinin btn ayrntlar ve hkmleriyle ilgili haberleri ve bilgileri kabul etmektir. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin emrettii hususlara akta ve gizlide mutlak bir itaatle boyun emek ve yasaklad eylerden de vazgemektir. Btn bunlara tam bir gnl holuuyla boyun ediini aka ortaya koymaktr. zet olarak iman, ak ve gizli btn itaatlerdir. Gizli itaatler: Mesela kalbin amelleri gibi. Bunlar kalbin tasdiki ve ikrardr. Ak itaatler: Vacip ve menduplar cinsinden bedenin fiilleridir.
65
Ey muvahhid kardeim unu da bil ki: Btn bunlar dil ile sylemenin ve organlarla amel etmenin de izlemesi gerekir. Bu nden herhangi birisi dieri olmadka geerli deildir. nk organlarn amel etmesi imann anlam ve kapsam iindedir ve ondan bir paradr. nceki ve sonraki imamlarnn ve limlerinin zerinde icma ettiklerine gre Ehl-i Snnet vel-Cemaatin nazarnda imann msemmas/kapsam ve anlam udur: Kalp ile tasdik, dil ile sylemek ve organlarla amel etmektir. man itaatlerle artar, masiyetlerle azalr. Gerek icmal, gerekse tafsil olarak iman tanmlarken karklktan ve kapallktan korktuklar iin ifadelerindeki farklla ramen imann msemmas/kapsam konusunda onlarn zerinde ittifak ettikleri ynteme gre iman: Sz ve ameldir. Veya: Sz, amel ve niyettir. Veya: Sz, amel, niyet ve snnete ittibadr. Yani iman denilen ey Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre hasletin hepsine birden isim olarak verilir. Bunlardan herhangi birisine dieri olmakszn iman denilemez. Bu ey slam dinini kapsaml bir ekilde ifade eder: Kalbin balanmas, dilin ikrar ve organlarn ameli. Onlara gre baka bir ifadeyle iman: Kalbin ve dilin sz. Kalbin ve organlarn amelidir. Daha iyi anlalabilmesi iin bunu aadaki ekilde ayrntl olarak aklamak mmkndr: 1- Kalbin sz: Kalbin hakk tanmas, ona balanmas, onu tasdik etmesi, onu ikrar etmesi ve ona kesin olarak inanmasdr.
66
man kalbin baland, tutunduu ve hakknda tereddt etmedii eydir. Allah tel yle buyurdu:
Amahakvegereigetirenveonutasdikedenlervarya, iteonlarhertrlfenalktankorunanlardr.hiretteRableri nezdindeonlaraistedikleri her ey vardr. te gzel iler ya panlarnmkfatbudur.66 Biz brahime (irkin irkinliini gsterdiimiz gibi) ima nnda yakne ulamas iin gklerin ve yerin muhteem h kmranlndaylecegsteriyorduk.67
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: La ilahe illallah diyen ve kalbinde bir arpa arlnda hayr bulunan kimse cehennemden karlacaktr.68
Dilin sz: Dilin ikrar ve balanmasdr.

Yani kelime-i ahadeti sylemek ve gereklerini ikrar etmektir. Allah tel yle buyurdu:
Deyinizki:BizAllaha,bizeindirilenKurna,kezab rahime, smaile, shaka, Yakba ve onun torunlarna in dirilene ve yine Musaya, saya, hlasa btn peygamberlere Rableritarafndanverilenlereimanettik.Onlararasndaasla birayrmyapmayzvebizyalnzOnateslimolanMslman larz.69 Onlar ki Rabbimiz Allahtr deyip sonra da istikamet zereolurlar,iteonlarakorkuveendieyoktur,onlarkendi lerinizecekhibirdurumladakarlamazlar.70
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allahtan

66 67 68 69 70 Zmer, 33-34. Enam, 75. Buhr, K.man, B.mann Artmas Eksilmesi. Bakara, 136. Ahkaf, 13.
67
baka hak ilah olmadna ve Muhammedin Allahn elisi olduuna ahadet edinceye, namaz klncaya ve zekt verinceye kadar insanlarla savamak bana emredildi. slamn korunmasn emrettii bir hakk ihlal etmedikleri mddete bunlar yaptklar zaman canlarn ve mallarn benden kurtarrlar. Onlarn hesab Allaha aittir.71 2- Kalbin Ameli: Kalbin niyeti, teslimiyeti, ihls, boyun emesi, itaati, balanmas, Allaha ynelmesi, Ona tevekkl etmesi, Ona mit beslemesi, Ondan korkmas, Ona sayg gstermesi, Onu sevmesi ve Ondan istemesidir. Allah tel yle buyurdu:
RablerininrzasnisteyereksabahakamOnayalvaran laryanndankovma.72 O, verdiini kendisine yaplan bir iyiliin karl ola rakvermez.Verdiindentrhikimsedenmkfatdabek lemez. Sadece ve sadece yce Rabbini raz etmek ister. Ken disideelbethonutolacaktr.73
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Ey diliyle iman edip de kalbiyle iman etmeyenler topluluu!74
Dilin ve Organlarn Ameli: Yani emredilen eyleri ve vacipleri yapmak, yasaklanan eyleri ve haramlar terk etmektir. Dilin ameli: Bunlar ancak dil ile yaplan amellerdir. Kuran okumak ve tesbih, hamd, kelime-i tevhid, tekbir, dua ve istifar cinsinden dier zikirler, Allaha davet, insanlara iyilii retmek ve dil ile eda edilen dier ameller, btn bunlar imandandr. Allah tel yle buyurdu:
71 Buhr, K.man, B. Tevbe ederler, namaz klarlar ve zekat verirlerse serbest brakn. 72 Enam, 52. 73 Leyl, 19-21. 74 Ebu Dvd, K.Edeb, B.Gybet; el-Elbn, Sahihu Snen-i Ebi Dvd, c.3, s.923.
68
Allahn Kitabn okuyanlar, namaz klanlar ve kendi lerineverdiimizrzktanhayriingizliveakharcayanlar, zararetmeyecekbirticaretiumarlar.75 Eyimanedenler!Allahokazikredin.76
Organlarn Ameli: Mesela namaz, kyam, rk, secde, oru, sadakalar; Allah yolunda yrmek, mescitlere gitmek, hac ve Allah yolunda cihd, iyilii emretmek, ktl engellemek ve imann ubelerinden dier ameller organlarn amelidir. Allah tel yle buyurdu:
Ey inananlar, rk' edin, secde edin, Rabbinize ibadet edin, hayr ileyin ki umduunuza eresiniz. Allah urunda, hakkylacihdedin.O,siziseti.77 Rahmannhaskullarokimselerdirkionlaryerdetevazu ile yrrler. Cahiller kendilerine laf atarsa Selametle! derler. GeceyiRablerinesecdevekyamileibadetlegeirirler.78 Allah,karlkolarakcennetiveripmminlerdencanla rnvemallarnsatnalmtr.OnlarAllahyolundasavarlar, ldrrler ve ldrlrler. Bu Allahn Tevratta da, ncilde de, Kuranda da stlendii gerek bir vaattir. Verdii szde Allahtan daha sadk kim olabilir? O halde yaptnz bu al veritendolaysevinineymminler!Mjdelerolsunsize,ite en byk mutluluk, ite en byk baar! O tevbe edenler, o ibadetedenler,ohamdedenler,oorututanlar,orkeden ler,osecdeyekapananlar,iyilikleriyayanlar,ktlklerinle yenler ve Allahn hudutlarn bekleyip koruyanlar yok mu? teomminlerimjdele!79
75 76 77 78 79 Fatr, 29. Ahzab, 41. Hac, 77-78. Furkan, 63-64. Tevbe, 111-112.
69
te btn bunlar u haslettir: Kalbin itikad, dilin ikrar ve organlarn ameli. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iman kavram bu unsuru da iine alr. Kii bunlarn hepsini yerine getirirse, iman sahihtir ve mkemmeldir. Bunlardan ikisini yerine getirir birini bile yerine getirmezse iman sahih olmaz.
Ehl-i Snnete Gre man le Organlarn Amelleri Arasndaki liki

man ile organlarn amelleri arasndaki ilgi ve farz olan amelleri terk eden kimsenin imannn da olmayaca, Ehl-i Snnet imamlarnn nemle zerinde durduu meselelerden biridir. Allah telnn pek ok yette sadk mminleri, tasdik sfatna ilave birtakm baka sfatlarla da nitelendirmi olmas, kalbin itikad (:tasdiki, inanmas) ile birlikte dilin ikrar ve organlarn amelinin de gerekli olduunun bir delilidir. nk o, mminleri sz edilen bu hasletle de nitelendirmitir. Nitekim O azze ve celle, Allaha iman eden, Peygamberini tasdik eden ve bu konuda phe ve tereddt beslemeyen, Onun emrine boyun een; sonra dinin uslnden fruundan, zahirinden ve btnndan ne varsa inand eylerle amel eden ve itikatlarnda, szlerinde, gizlideki ve aktaki amellerinde bu imann izleri grlen kimselere gerek ve kmil mminler sfatn lyk grmtr. Onlar kmil iman bu amellerle gerekletirdiler ve Rableri tarafndan bu vasfla vasflandrlmay hak ettiler. Btn bunlar imann bu hasleti de kapsadnn delilidir. nk Allah tel Kuran yetlerinde imann ifade ettii eyin iine onlarn amellerini de dhil etmi ve bunlar imann kabul iin art klmtr. O halde bir mmin Allah telnn da buyurduu gibi ancak bu slih amellerle birlikte gerek mmin olur:
Mminlerokimselerdirki,Allahanldzamanyrek leri rperir, O'nun yetleri kendilerine okunduu zaman bu onlarn imanlarn artrr ve onlar yalnz Rablerine tevekkl ederler. Namazlarn klarlar ve kendilerine verdiimiz rzk
71
tan(Allahiin)harcarlar.tegerekmminleronlardr.On laraRablerininkatndadereceler,balanmavetkenmezr zkvardr.80

Onlar ki, iman ettiler, hicret ettiler, Allah yolunda sa vatlarveonlarki,(hicretedenleri)barndrdlarve(onlara) yardmettiler,itegerekmminlerbunlardr.Onlariinba vebolrzkvardr.81 Yzlerinizidouvebattarafnaevirmeniziyilikdeil dir. Asl iyilik, Allah'a, hiret gnne, meleklere, Kitaba ve peygamberlere iman eden; sevdii maln yaknlara, yetim lere, yoksullara, yolda kalmlara, dilencilere ve boyunduruk altnda bulunan(kle ve esir)lere veren; namaz klan, zekt veren, antlama yaptklar zaman antlamalarn yerine geti renler ile sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreden lerinkidir.tedoruolanlaronlardr,(Allahnazabndan)ko runanlardaonlardr.82-83
80 81 82 83 Enfal, 2-4. Enfal, 74. Bakara, 177. Ey mmin kardeim bil ki! Ehl-i Snnet vel-Cemaat inancnda amelden kast slih amellerin genelidir. Yani amelin cinsidir, tek tek ameller deildir. nk ameller cins olarak imandan bir rkn ve czdr. Amelleri tek bana deerlendirdiimizde ise her biri tek bana imann rkn deillerdir. man ad inan, kalp amelleri, szler, organlarn amelleri, helali helal grmek, haram haram kabul etmek, emirlere sarlmak, yasaklardan kanmak trnde eriatn btn emirlerini kapsamaktadr. Yine iman adna birbirinden farkl derecelerdeki ok saydaki vacip ve mstehaplar ilemek, haram ve mekruhlar terk etmek de girer. Bundan dolay Ehl-i Snnete gre tek bir ahsta hem sevab gerektiren hasenatlar, hem de azab gerektiren ktlkler bir arada bulunabilir. man ismine mutlak olarak mstehak olmasa da, mmin bir kimse farz amellerden bazsn terk ettii halde mmin olarak kalabilir. Ameli tamamen terk edene gelince, phesiz ki bu kiide iman mutlak olarak yok olmutur. nk ameli cins olarak terk etmek imann asln giderir. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iki ehadet ile birlikte amel cinsini yerine getirmeyen mmin olamaz. Bu husus zerinde sahabe asrndan gnmze dein onlarn nceki ve sonraki imamlar rahimehumullah- icma etmilerdir. Onlarn iar udur: mansz amel olmaz. Amelsiz iman olmaz. Bylelikle onlar kendilerine muhalif bidat frkalarndan ayrlrlar.
72
AmellerinmandanBirParaOlduuna DairKurndanDeliller
Allah tebreke ve tel indirdii kitabn muhkem yetlerinde yle buyurmaktadr:
Meleklerininmesinimi?Rabbiningelmesinimi?Rabbi nin yetlerinden bazsnn gelmesini mi? Neyi bekliyorlar! Rabbininalmetlerindenbirigeldiign,dahanceimanet meyen yahut imanyla hayr kazanmayan hibir kimseye o gnkimanaslafaydavermez.Deki:Bekleyin,bizdebekle mekteyiz.84(*) MminleronlardrkiAllahaveelisineinandlar,sonra phe etmediler; Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihad ettiler.te(imanszlerinde)doruolanlaronlardr.85
84 Enam, 158. (*)Mfessirlerin imam Ebu Cafer et-Taber bu yeti kerimenin tefsirini yaparken yle der: Yahut imanyla hayr kazanmayan buyruuna gelince bunun anlam udur, Yani Allah tasdik ederken szn dorulayacak slih amel ilemeyen ve gnein batdan doaca kyamet saatinden nce sylediine uygun bir ameli gerekletirmeyen kimseye bu iman ve tasdiki fayda vermeyecektir Allahn farz kld eyleri yapmad ve organlaryla Allaha itaat etmedii halde Allaha ve Raslne iman eden kimseye, gnein batdan doduu kyamet saatinde bir takm ameller ve iyi iler yapsa bile bunlar daha nce yapmay ihmal ettii iin bu imann ona hibir faydas olmayacaktr. Nitekim Muhammed ibnul-Hseyin bana Ahmed ibnul-Mufaddalden duyduu, onun el-Esbattan, onun da Sddiden duyduu bir tefsiri nakletti. Sudd: Rabbinin almetlerinden biri geldii gn, daha nce iman etmeyen yahut imanyla hayr kazanmayan hibir kimseye o gnk iman asla fayda vermez. yetinin tefsirinde yle dedi. Yani slih amel ileyerek bu tasdikiyle hayr kazanamayan kimseye demektir. Bunlar aslnda ehli kbledirler. Daha nce amel etmedikleri halde tasdik de etseler ve kyamet almetini grdkten sonra amel de etseler bu amelleri kabul edilmez. Fakat kyamet almetini grmeden nce iyi ameller ileseler ve kyamet almetini grdkten sonra da nceden yapa geldikleri slih amelleri ileseler onlarn bu amelleri kabul edilir. 85 Hucurat, 15.
73
Kimerefistiyorsa(bilsinki)ereftamamenAllahndr, (onu bakasndan deil, Allah'tan istesin). Gzel sz O'na kar, iyi amel onu ykseltir. Kt eyleri tasarlayp kuranlara gelince,onlariinetinbirazapvardr.Veonlarntuzabo zulacaktr.86 (*) manedenerkeklerveimanedenkadnlar,birbirlerinin velisidirler.yiliiemrederler,ktlktenmenederler,nama zklarlar,zektverirler,Allah'aveElisineitaatederler.te onlara Allah rahmet edecektir. Allah daima stndr ve hik metsahibidir.87 Tevbe edenler, ibadet edenler, hamdedenler, oru tu tanlar, rk edenler, secde edenler, iyilii emredip ktlk ten menedenler ve Allahn snrlarn koruyanlar... te o mminlerimjdele(nemutluonlara)!88 Hayr, Rabbin hakk iin onlar aralarnda kan eki meli ilerde seni hakem yapp, sonra da senin verdiin hk me, ilerinde bir burukluk duymadan tam anlamyla teslim olmadkaimanetmiolamazlar.89 Yzlerinizidouvebattarafnaevirmeniziyilikdeil dir.Asliyilik,o(kimseniniyilii)dirki,Allah'a,hiretgnne, meleklere,Kitabavepeygamberlereimaneder;sevdiimaln yaknlara,yetimlere,yoksullara, yolda kalmlara, dilencilere veboyundurukaltndabulunan(kleveesir)lereverir;namaz
86 Fatr, 10 (*) Mfessirlerin imam Ebu Cafer et-Taber bu yeti kerimenin tefsirini yaparken yle der: yetteki, Gzel sz O'na kar, ifadesi, kulun Allah zikretmesi ve Onu vmesi Allaha ular, anlamna gelir. yi amel onu ykseltir ifadesi ise, kulun Rabbini zikretmesi, slih amelini de Allaha ykseltir demektir. Bu slih amel ise Ona itaatle, farzlarn eda etmekle, emredilen eyleri yapmakla ve bu konuda sylediimiz benzeri eyleri yapmakla olur. Tefsir ehli byle dediler. 87 Tevbe, 71 88 Tevbe, 112 89 Nisa, 65
74
klar, zekt verir. Antlama yaptklar zaman antlamalarn yerinegetirenler;sknt,hastalkvesavazamanlarndasab redenler,itedoruolanlaronlardr,(Allahnazabndan)koru nanlardaonlardr.90 (*)
Muhakkakkimminler,mutlulukvebaaryaerdiler.On lar namazlarnda tam bir sayg ve tevazu iindedirler. Bo ey lerdenuzakdururlar.Zektifaederler.Mahremyerlerinieleri vecariyeleriharikorurlar.Bundandolaydaknanmazlar.Ama bu snrn tesine gemek peinde olanlar, ite onlardr haddi aanlar. O mminler zerlerindeki emanetleri gzetirler, ver dikleriszleritamtamnatutarlar.Onlarnamazlarnvaktinde eda edip zayi etmekten korurlar. te vris olanlar, ebed kala caklarFirdevscennetinevrisolanlaronlardr.91 man edip slih ameller ileyenlere, bundan byle Al lahakargelmektensakndklarveimanlarndasebatileiyi veyararlilerinedevamettikleri,sonratakvalarveimanlar tam salamlap kkletii, daha sonra da bu takva ile bera ber,bakalarnaiyilikedenveheryaptngzelyapanihsan mertebesineerdikleritakdirde,dahanceyiyipitiklerinden dolaykendilerinebirvebalyoktur.Allahdabylegzeldav rananlarsever.92
90 Bakara, 177 (*)mam el-Hfzbn Batta el-bnetul-Kubr isimli kymetli esrinin 2. cilt, 771. sayfasnda bu yeti kerime hakknda yle der: Allah tel yce kitabnn pek ok yetinde imann ancak amelle ve farzlar kalpler ve organlar yoluyla eda etmekle sahih olacan haber vermitir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem snnetinde bunu aklam, erh etmi ve mmetine retmitir. mann amel olduu ve amelin imandan bir para olduu hususu Allah telnn kitabnda syledii ve bize rettii eylerden biridir. Bakara suresinde syledii ey Ve 177. yeti zikretti. bn Batta sonra yle der: Bu yet-i kerme sz, amel ve ihls y-nnden imann vasflarn ve artlarn sralad. Ebu Zer, Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme iman sorunca ona bu yeti okudu. 91 Mminun, 1-11. 92 Maide, 93.
75
MuhacirlerdenveEnsrdan(slm'agirmekte)ilknege enler ile bunlara gzelce tabi olanlar... Allah onlardan raz olmutur, onlar da O'ndan raz olmulardr. (Allah) onlara, altlarndan rmaklar akan, iinde ebedi kalacaklar cennetler hazrlamtr.tebykkurtulubudur.93
Aziz ve celil olan Allah, erefli kitabnda btn itaatleri ve slih amelleri imandan saymtr. Pek ok yet-i kermede bu byledir. Bir yet-i kermede yle buyurmaktadr:
Allahsizinimannzaslazayiedecekdeildir.94
nceki ve sonraki mfessirler sizin imannz ifadesiyle Beytul-Makdise doru kldnz namaznz manasnn kast edildiinde ihtilaf etmemilerdir. Bu yette namaz, iman diye isimlendirilmitir. Eer namaz, imandan bir para ve bir rkn olmasayd onun iman diye isimlendirilmesi doru olmazd. Bu da amelin imandan bir para olduunun ve onun msemmasna dhil olduunun kesin ve ak bir delilidir. 95 (*) Allah tel yine pek ok yet-i kermede iman amelle birlikte zikretmi ve cenneti slih amelleri ileyenlerin mkfat olarak gstermitir. Bu yetlerde Allah tel yle buyurur:
man edip slih amel ileyenlere gelince, onlara da ko nakolarakFirdevscennetlerihazrland.96 Ne mutlu iman edip de slih amel ileyenlere! Eninde sonundadnpgidilecekgzelyurtonlarnolacaktr.97
93 Tevbe, 100. 94 Bakara, 143. 95 Bak: bn Abdilber, et-Temhid, c. 9, s. 245. (*)Ebu Ubeyd el-Ksm bn Sellm Kitbul-man s. 11de bu yeti kerime hakknda yle der: Artk bu yet-i kerimeden sonra namazn imandan bir para olduuna dair baka hangi delil aranr? 96 Kehf, 107. 97 Rad, 29.
76
RabbimizAllahtrdeyipsonradaistikametzere,do ru yolda yryenler yok mu, ite onlarn zerine melekler inip: Hi endie etmeyin, hi zlmeyin ve size vaat edilen cennetlesevinin!derler.98 teyaptklarnzakarlksizemirasverilencennetbu dur.
99
Asrayeminolsunki,insanziyandadr.Ancakimanedip slih ameller ileyenler, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerinesabrtavsiyeedenlerziyandadeillerdir.100 Hlbuki onlara, irkten uzak olarak yalnz Allaha iba det etmeleri, namaz hakkyla ifa etmeleri, zekt vermeleri emredilmiti.tesalam,dosdorudinbudur.101 (*) Rabbin hakk iin, onlarn hepsini sorguya ekeceiz! Onlaryaptklarilerdensorumlututacaz.102
Ameli imann kapsam iine alan yetler gerekten oktur ve malumdur. ok balayc Allahn kitabnda geen bu apak yetlerin hepsi slih amelleri ve ak, gizli btn itaatleri imann msemmas, yani iman diye isimlendirilen eyin iine dhil etmektedirler. O halde Kuran- Kerimde sadk mmin u ekilde tantlr: Mmin, ak ve gizli kalbin, dilin ve dier organlarn amellerinden olup dinin vacip kld amelleri yapan kimsedir. Bunlarn tamamn yapan kimsenin Allah katndaki mkfat cennete
98 Fussilet, 30. 99 Zhruf, 72. 100 Asr, 1-3. 101 Beyyine, 5. (*) bn Kesr bu yeti tefsir ederken yle der: Zhr ve afi gibi pek ok alim, amellerin imana dhil olduuna bu yet-i kerimeyi delil getirmilerdir. Bu sebeple Allah tel: Hlbuki onlara, irkten uzak olarak yalnz Allaha ibadet etmeleri, namaz hakkyla ifa etmeleri, zekt vermeleri emredilmiti. te salam, dosdoru din budur. buyurmutur. 102 Hicr, 92-93.
77
girdirilmesi, gnahlarnn stnn rtlmesi ve ateten uzaklatrlmasdr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Her canl lm tadacaktr. Siz ey insanlar, yaptklar nzn karln ancak kymet gn tam bir ekilde alacak snz. O vakit, kim ateten uzaklatrlp cennete yerletiri lirse,iteomuradnaermitir.Yoksabudnyahayat,aldatc vegeicibirzevktenbakabireydeildir.103
103 Al-i mran, 185.
78
AmellerinmandanBirParaOlduuna DairSnnettenDeliller
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allaha iman ettim de ve istikamet zere (:inancn dorultusunda) yaa.104 man yetmi ksur ubedir. En yksei l ilhe illallh szdr. En aas eziyet veren eyi yoldan kaldrmaktr. Hay imandan bir ubedir.105 Bir kimsede u haslet (tam olarak) bulunursa imann tadn tadar. Allah ve Rasl kendisine bakalarndan daha sevgili olmak, sevdii kimseyi sadece Allah iin sevmek, Allah onu kfrden kurtardktan sonra tekrar kfre dnmeyi atee atlmak gibi irkin grmek.106 Sizden biriniz beni anasndan-babasndan, ocuundan ve btn insanlardan daha ok sevmedike iman etmi olmaz.107 bn Abbas radyallahu anhten yle rivyet edildi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Abdulkays heyeti kendisine gelip sorular sorduu zaman onlara yle emretti: Sadece Allaha iman edin. Sonra yle dedi: Sadece Allaha iman etmenin ne olduunu biliyor musunuz? Onlar: Allah ve Rasl daha iyi bilir, dediler. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allahtan baka hak ilah olmadna ve Muhammedin Onun elisi olduuna ahadet etmek, namaz klmak, zekt vermek, Ramazan orucunu tut
104 105 106 107 Mslim, man, Camiu Evsfil-slam. Mslim, man, mann ubeleri, En Faziletlisi ve En Aas. Buhr, man, Kfre Dnmeyi irkin Gren. Buhr, man, Peygamberi Sevmek mandandr.
79
mak ve elde ettiiniz ganimetlerden bete birini vermenizdir.108(*) Ebu Hureyre radyallahu anhten yle rivyet edildi: Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme: Hangi amel daha hayrldr? diye soruldu. Allah ve Raslne iman diye cevap verdi. Sonra hangisi? denildi. Allah yolunda cihd etmek dedi. Sonra hangisi? denildi. Makbul bir hac diye cevap verdi.109 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Her kim inanarak ve karln Allahtan bekleyerek Ramazan ibadetle geirirse onun gemi gnahlar affedilir.110 Sizden biriniz kendisi iin sevip arzu ettiini kardei iin de sevip arzu etmedike iman etmi olmaz.111 Konu ile ilgili nebev hadislerden bazlar bunlardr. Amellerin de imann kapsam iine girdiine, amel olmakszn ve farzlar eda etmeksizin sadece tasdik ve szn fayda vermeyeceine dellet eden bunlardan baka saylamayacak kadar ok hadis vardr. Bunlar amellerin imandan bir cz olduuna ve imann kapsamna girdiklerine dellet eden Kitap ve Snnetten delillerdir. Bunlarda ancak beraberinde grnen ve grnmeyen ameller bulunan bir imana vg vardr, amelsiz imana deil. Bu mmetin mbarek selefinin, sahabelerin, tabiinlerin ve gnmze kadar en gzel ekilde onlarn izinden gidenlerin zerinde icma ettikleri apak hak gr budur. Hatta bu gr, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin en nemli zelliklerinden biridir ve onlarla kendilerine muhalif bidatiler ve heva ehli arsndaki farktr.
108 Buhr, man, Be eyi Eda Etmek mandandr. (*) bn Ebil-z el-Hanef bu hadisi zikrettikten sonra yle der: Amellerin imann msemmasna dhil olduuna bu delilin stnde baka hangi delil olabilir? Bu hadiste, iman ameller olarak tefsir edilmitir. nkrla birlikte bu amellerin hi-bir fayda vermeyeceini bildii halde tasdiki zikretmedi. Bak: erhulAkdetit-Tahaviyye, s. 478. 109 Buhr, man Ameldir, diyen kimse. 110 Buhr, man, Ramazan Gecesini badetle Geirmek mandandr. 111 Buhr, man, Kendisi in stediini Kardei in stemek mandandr.
80
Onlarn iman tanmlar, menkule (Kitap ve Snnetten nakledilene) uygun er bir hkmdr. Dierlerine gelince, onlar haktan sapm, dorudan uzaklamlardr. nk Ehl-i Snnet vel-Cemaat Kitap ve Snnette gelen naslarn hepsine birden uymular, bu naslara dayanmlar, saa sola sapmam ve tereddde dmemiler, frkalarn iinde orta bir yol tutmular, hak yolu tutarak onlarn en mutlusu olmulardr. Allah tel yce kitabnda onlardan yle sz etmektedir:
MminleronlardrkiAllahaveElisineinandlar,sonra phe etmediler; Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihd ettiler.te(imanszlerinde)doruolanlaronlardr.112 Haklarnda hkm verilmek zere Allaha ve Raslne davetedilenmminlerinsyledikleriteksz:ittikveitaat ettik! demek olmutur. te felaha erenler onlar olacaklar dr.113 Peygamber, Rabbi tarafndan kendisine ne indirildi ise ona iman etti, mminler de. Onlardan her biri Allaha, me leklerine,kitaplarnaverasllerineimanetti.Onunraslle rinden hi birini dierinden ayrt etmeyiz dediler ve ekledi ler: ittik ve itaat ettik ey Rabbimiz, affn dileriz, dn mzSanadr.114
Ey kavray sahibi okuyucu karde! Allah hepimize hak ve hakikat yolunu renmeyi nasip etsin. unu bilmelisin ki, Rabbine sadakat gsteren, hakka talip ve hireti iin alan bir mmin eytann phelerinden ve peine taklmaktan uzak durur, cemaate tabi olur. Muteber Ehl-i Snnet imamlarndan herhangi birisini kendisine rehber edinmeden bu konuda ne bir sz syler, ne de bir amel iler. Bu ie inanmas ve onunla amel etmesi iin de eriatten tek-bir
112 Hucurat, 15. 113 Nur, 51. 114 Bakara, 285.
81
tane sahih delil kendisi iin yeterlidir. Halbuki imann msemmas (:hakikati ve bu ismin ne anlam ifade ettii) konusunda ve onlarn btn inanlar hakknda, Allahn kitabnda ve Peygamber sallalla-hu aleyhi ve sellemin snnetinde bu masum mmetin selefinin zerin-de icma ettikleri hususlarn sahihliine dair hamdolsun, ok sayda delil vardr. Daha baka ne sylenebilir?
mannMsemmasKonusundaSznz
man kalpte kesinlik kazanan, lisan ve davranlarla dorulanan, Allahn emirlerine uyularak ve yasaklarndan saknlarak organlarda meyveleri aka grlen eydir. nk iman ismi, Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbinden getirdiklerinin tamamn inan, ifade ve eylem eklinde dorulayan kimseye verilir/ona mmin denir. Kullar iman konusunda hibir zaman eit deildirler. Bu sebeple kalbiyle tasdik eden ve diliyle ikrar eden fakat emredilen ibadetleri organlaryla yapmayan kimse iman ismine lyk deildir. Diliyle ikrar eden ve organlaryla amel eden fakat bunu kalbiyle tasdik etmeyen kimse de iman ismine lyk deildir. nk tasdik amelden soyutland zaman onun faydas yoktur. Amelden soyutlanm bir tasdikin herhangi bir kimseye faydas olsayd blise faydas olurdu. -Ondan ve onun peinden gitmekten Allaha snrz.- blis Allahn birliini, ortann olmadn ve dnn kesinlikle ona olacan biliyordu fakat: demesecdeedin emri geldii zaman blis secde etmedi, yz evirdi, byklk taslad ve kfirlerden oldu.115 Allahn birliini ve rabliini bilmesi ona hi fayda vermedi. nk o, Allahn insanlar ve cinleri kendisi iin yaratt ibadet tevhidini gerekletirmedi. O halde amelden soyutlanm bir tasdikin lemlerin Rabbi nazarnda hibir kymeti yoktur.
115 Bakara, 34.
82
man, Kuranda ve Snnette amelden soyutlanm olarak gelmemitir. Bilakis pek ok yette ve hadiste slih amel, imana atfedilmitir. Bu atf, zelin genele, parann btne atf kabilindendir. Bu, slih amele vurgu yapmak iin yaplan bir atftr. Mesela Allah tel bir yette yle buyurmaktadr:
KimAllaha,meleklerine,rasllerine,Cebraile,Mikaile dmanise,iyibilsinkiAllahdakfirlerindmandr.116 Bu yeti kerimede ismi geen Cebrail ve Mikail de melekler kapsamna dhildir.
u yette de nce nebiler kelimesi geer sonra nebilerin ismi geer: Bir vakit, Biz nebilerden, kuvvetli bir sz almtk: Senden, Nuhtan, brahimden, Musadan ve Meryemin olu sadan.Evet,onlardanpeksalamszalmtk.117 u yetlerde de bunun benzeri bir durum vardr: Namazlar veortanamazkoruyun,gnldenballkvesaygileAllahn huzurunadurun.118
Hlbuki onlara, irkten uzak olarak yalnz Allaha iba det etmeleri, namaz hakkyla ifa etmeleri, zekt vermeleri emredilmiti.tesalam,dosdorudinbudur.119
Namaz ve zekt ibadetten birer paradr. man ve amel birbirine baldr, biri dierinden ayrlmaz. Amel, imann sureti ve cevheridir, onun gereklerindendir, manasnn yarsdr.
116 117 118 119 Bakara, 98. Ahzab, 7. Bakara, 238. Beyyine, 5.
Ehl-i Snnet mamlarnn, mann Tanmnda cma

Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlar, imann sz ve amel olduunda, artp eksildiinde ve amelsiz imann sahih ve geerli olmadnda icma etmilerdir. Tabiin imamlarnn byk ounluu ve onlara en gzel ekilde uyanlar onlarn bu konuda icma ettiklerini nakletmilerdir. Bu nakillerden bazlar unlardr: mam Sufyn b. Uyeyne rahimehullah yle der: man, sz ve ameldir. Bizden ncekilerden onu, sz ve amel olarak aldk. Amel olmadan sz olmaz.120 mam afi rahimehullah yle der: Sahabe, tabiin ve onlardan sonra bizim kendilerine yetitiimiz kimseler: man sz, fiil ve niyettir; bu nden birisi dieri olmadka geerli deildir diye icma ettiler.121 mam Ahmed b. Hanbel rahimehullah yle der: Tabiinden, Mslmanlarn imamlarndan, selef imamlarndan ve eitli lkelerin fkhlarndan doksan kii Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin vefat ettii esnadaki snnetine gre ki bu snnetten pek ok rnei zikretti- iman sz ve fiildir; itaatle artar, masiyetle eksilir, diye icma ettiler.122 mam el-curri rahimehullah yle der: Allah size ve bize merhamet etsin. Biliniz ki Mslman limlerin zerinde icma ettikleri esasa gre iman, btn insanlara farzdr. O da, kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve organlarla amel etmektir.
120 el-curri, Kitbu-eria, 2/604 (239). 121 el-Llek, erhu Usli tikadi Ehlis-Snne, 5/956 (1593). 122 bn Receb el-Hanbel, Tabakatul-Hanbile, 1/130.
84
Ve yine biliniz ki beraberinde dilin sylemesi olmadka sadece kalp ile bilmek ve tasdik etmek yeterli deildir. Organlarla amel etmek olmadka da kalp ile bilmek ve lisan ile sylemek yeterli deildir. Bu haslet bir kimsede eksiksiz bulunduu zaman mmin olur. Kuran, snnet ve Mslman limlerin grleri buna dellet eder.123 mam el-Beav rahimehullah yle der: Sahabeler, tabiinler ve onlardan sonra gelen snnet limleri amellerin imandan bir cz olduu konusunda gr birlii iindedirler Onlar dediler ki: man sz, amel ve akdedir.124 mam bn Batta rahimehullah yle der: -Allah size rahmet etsin- bilin ki, Allah tel kalplerin kendi-sini tanmasn ve kendisini, peygamberini, kitaplarn ve snnetin getirdii her eyi tasdik etmesini, dillerin bunu sylemesini ve sz olarak bunu ikrar etmesini, bedenlerin ve organlarn emrettii her eyi yapmasn farz kld. Amelleri farz kld. Bunlardan herhangi birisi dierleri olmadka geerli deildir. Kul bunlarn hepsini kendisinde bulundurmadka mmin olamaz. Ta ki kalbiyle inanm, dili ile ikrar etmi ve organlar ile amel etmi olsun. Bununla beraber yine de mmin olamaz. Ancak btn sylediklerinde ve yaptklarnda snnete uygun olduu, btn szlerinde ve amellerinde Kitab ve ilme uyduu zaman mmin olur. Size akladm her ey Kuranda ve Snnette gemektedir ve mmetin limleri bunun zerinde icma etmitir.125 mam Sufyn es-Sevr rahimehullah yle der: Fkhlar yle derlerdi: Sz ancak amelle isabetli ve gerek olur; sz ve amel ancak niyetle isabetli ve gerek olur; sz, amel ve niyet ise ancak Snnete uygun olmakla isabetli ve gerek olur.126
123 el-curri, Kitbu-eria, 2/611, Darul-Vatan. 124 el-Beavi, erhus-Snne, 1/38 125 bn Batta, el-bnetul-Kubr, 2/760, Bab, mann, onun farz oluunun, kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve organlarla amel etmek oluunun ve bu olmadka bir kimsenin mmin olamayacann beyn. 126 bn Batta, el-bnetul-Kubr, 1/333
85
mam Ebu Ubeyd el-Ksm b. Sellm rahimehullah yle der:
Allah tel imann ancak artlarna uygun bir amelle gerek bir iman olacan belirlemitir. Amel olmakszn sadece szle iman iddiasnda bulunan gerek mmin olarak kabul eden kimse Allahn Kitabna ve Snnete inatla kar kyor demektir. Allah telnn insanlar szn fiille tasdik edilip edilmediiyle imtihan ettiini ve amel olmakszn sadece szden raz olmadn grmedin mi? Bylece birini dierinin bir paras klm olmad m? Allahn kitabndan, Peygamberinin snnetinden ve ondan sonraki selefin metodundan sonra artk baka hangi eye uyulur? Ki rnek alnacak ve gvenilecek kimseler onlardr. u kitabmzda naklettiimiz eylerden limlerimizin belirledii bize gre Snnete uygun olan hkm udur: Niyet, sz ve amelin hepsi birden imandr.127 el-Hfz Ebu mer bn Abdilberr rahimehullah yle der: Fkhlar ve hadisiler imann sz ve amel olduunda icma ettiler. Niyetsiz amel olmaz. Onlara gre iman itaatle artar masiyetle eksilir. Onlara gre Allaha itaatlerin hepsi imandr.128 bn Ebl-Iz el-Hanef rahimehullah yle der: Malik, afi, Ahmed, Evz, shak b. Rahaveyh, dier hadisiler, Medineliler, Zhirler ve kelamclardan bir topluluk imann kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve organlarla amel etmek olduunda icma ettiler.129(*)
127 Ebu Ubeyd el-Ksm bn Sellm, Kitbul-man, s.18-19.Tahkik, el-Elbn. 128 bn Abdilberr, et-Temhd, c.9, s.238 129 erhul-Akidetit-Tahaviyye, s.459 (*) mann bu tanm zerinde selefi salihnin icma ettii nakledilmitir, Ebu Ubeyd el-Ksm bn Sellm Allah rahmet eylesin- imann sz ve amel olduunu syleyen btn tabiinleri zikretmitir. bn Batta da el-bnetul-Kubr isimli eserinin c.2, s.814-826de bunu rivyet etmitir. Allah rahmet eylesin Buhr de binden fazla limden nakilde bulunmutur. Bunu el-el-Llek, erhu tikadi Uslu Ehlis-Sunne isimli eserinin c.1, s.194de rivyet etmitir. Elinizdeki kitabn da Ehl-i Snnet mamlarnn mann Msemmas Hakknda Gr blmne baknz. [s. 125]
mann Artmas ve Eksilmesi

Ehl-i Snnet vel-Cemaatin zerinde icma ettikleri akdeye gre iman da gibi oluncaya kadar itaatlerle artar ve hibir ey kalmayncaya kadar da masiyetlerle eksilir. Mminler arasnda da fazilet ynnden farkllklar vardr. mann birtakm derecelerinin ve ubelerinin olduuna ve artp eksilebileceine dair yetlerden, hadislerden ve selef-i slihnin imamlarndan ok sayda delil vardr. man; kalbin ve organlarn amelleri ve dilin syledii eylerle artar. Mesela tasdik, marifet, ilim, takva, ihls, slih amel, Allah zikretmek, Allah iin sevmek ve Allah iin buz etmek, Allahtan korkmak, Ona sayg gstermek ve Ondan mit etmek, Allaha tevekkl etmek, Onun rzasna komak vs. gibi dinin sembolleri durumundaki btn ibadetlerle ve slih amellerle iman artar. man, yine kalbin ve organlarn amelleri ve dilin syledii eylerle azalr. Mesela masiyet ve ktlklerle, byk ve kk gnahlarla, irkin sz ve fiillerle, Allah zikretmeyi kalbin unutmas ve gafletiyle, ekememezlik, byklenme, kendini beenmilik, gsteri, cehalet ve yz evirmeyle, dnyaya balanmakla, kt arkadalarla ve her trl kt amellerle iman azalr. man ehli, ilimleri ve amelleri lsnde imanlarnda farkl derecelere sahiptirler. man ynnden onlarn bir ksm bir ksmndan daha stndr.
87
mannArttnaDairKurndanDeliller
Allah tel yce kitabnda yle buyurdu:
Byleceimanedenlerinimannartrsndiye130 Ne zaman bir sre indirilse onlardan kimi: "Bu, hangi nizinimannartrd?"der.Bu,inananlarnimannartrr.131(*) Mminlerokimselerdirki,Allahanldzamanyrek leri rperir, O'nun yetleri kendilerine okunduu zaman imanlarn artrr ve Rablerine tevekkl ederler. Namazlarn klarlarvekendilerineverdiimizrzktan(Allahiin)harcar lar.tegerekmminleronlardr.OnlaraRablerininkatnda dereceler,balanmavetkenmezrzkvardr.132(**) O, imanlarna iman katsnlar diye mminlerin kalp lerinehuzurindirdi.133 Onlarylekimselerdirkihalkkendilerine:Dmanla rnzolaninsanlarsizekarorduhazrladlar,amanonlardan korkun dediklerinde, bu tehdit onlarn imanlarn artrm veHasbunallahvenimelvekilAllahbizeyeter.Onegzel vekildir!demilerdir.134
130 Mddessir, 31. 131 Tevbe, 124. (*) bn Kesr bu yeti tefsir ederken yle der: Bu yet-i kerme imann artp eksildiinin en byk delillerinden biridir. Nitekim nceki ve sonraki byk limlerin ou bu grtedir. Birden fazla kii bu konuda icma olduunu haber vermitir. 132 Enfal, 2-4. (**) bn Kesr bu yeti tefsir ederken yle der: Buhr ve dier imamlar imann artp eksildiine ve kalplerdeki imann farkllna bu ve benzeri ayetlerle delil getirmilerdir. Hatta afi, Ahmed ve Ebu Ubeyd gibi birden fazla imam bu konuda icma olduunu haber vermilerdir. Nitekim ben bunu Allaha hamd olsun- Buhrye yaptm erhin banda uzun uzun akladm. 133 Fetih, 4. 134 Al-i mran, 173.
88
Allahdoruyolagidenlerinhidayetiniartrr.135 Bizonlarnhidayetiniartrdk.136 Mminler saldran o dman birliklerini karlarnda grnce:tebu,AllahveRaslnnbizevaatettiizaferdir, derler! Allah da, Rasl de elbette doru sylemilerdir. Mminlerin, dman birliklerini grmeleri onlarn sadece, imanveteslimiyetleriniartrd.137 Hidayeti kabul edenlerin ise Allah hidyetlerini artrr ve kendilerine haramlardan ve cehennemden korunmay nasipeder.138 Eer onlar da sizin iman ettiiniz gibi iman ederlerse doruyolubulmuolurlar.Yok,yzevirirlerse,mutlakasize kar bir ayrlk ve dmanlk iindedirler. Bu takdirde ise onlarn hakkndan gelmek iin Allah sana yeter. O hakkyla iitirvebilir.139
Ehl-i Snnet imamlar imann artp eksilmesi konusunda Allahn kitabndaki bu yetlerle ve dier yetlerle delil getirmilerdir. Tabiinin byklerinden Hasan el-Basr rahimehullah Mmin lerin, dman birliklerini grmeleri onlarn sadece, iman ve teslimiyetleriniartrd. yet-i kermesi hakknda yle der: Bela ve musibetler onlarn sadece Rablerine imanlarn ve Onun hkmne teslimiyetlerini artrr.140 bn Batta rahimehullah yle der: Biliniz ki Allah tel daha nce kendilerine rahmetini takdir ettii ve mutlu etmek istedii kimselere iman ltfetmi, sonra m
135 136 137 138 139 140 Meryem, 76. Kehf, 13. Ahzab, 22. Muhammed, 17. Bakara, 137. el-Llek, erhu tikadi Uslu Ehlis-Snne, 5/1023 (1731)
89
minleri imanda derecelendirmi, bazsn bazsndan derece ynnden stn klm, sonra onlara ilim ve itaatle imanlarn artrma ve glendirme imknn vermi, gaflet ve masiyetleri sebebiyle de imanlarn eksiltmitir. Kitap ve Snnette geen ey budur. Akl ve basiret sahibi mtehit imamlar bunun zerinde icma etmilerdir. Kalbi hasta, arpk grl ve eytan dostlarnn oyunca pis Mrcieden bakas bunu inkr etmemi ve buna muhalefet etmemitir. Onlar, Allahn kendileri hakknda yle buyurduu kimselerdendir: eytanlarn dostlarna gelince, eytanlar onlar azgnla srkler, sonra da yakalarn brakmazlar.141
141 Bak: bn Batta, el-bnetul-Kbr, 2/832.
90
mannArttnaDairSnnettenDeliller
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: man balarnn en salam, Allah iin dostluk, Allah iin dmanlk, Allah iin sevmek ve Allah iin buz etmektir.142 Kim Allah iin sever, Allah iin buz eder, Allah iin verir ve Allah iin mani olursa imann tamamlam olur.143 Mminlerin iman ynnden en mkemmeli, ahlak en gzel olandr.144 (*) Sizden kim bir ktlk grrse onu eliyle dzeltsin, gc yetmezse diliyle dzeltsin. Yine de gc yetmezse kalbiyle buz etsin ki bu imann en zayf olandr.145 (**) Kalbinde bir arpa arl hayr olduu halde l ilhe illallh diyen kimse cehennemden kacaktr. Kalbinde bir buday arl hayr olduu halde l ilhe illallh diyen kimse cehennemden kacaktr. Kalbinde bir zerre arl hayr olduu halde l ilhe illallh diyen kimse cehennemden kacaktr.146(***)
142 Bu hadisinin tahrici iin bak: el-Elbn, Silsiletul-Ehadsis-Sahha, no: 998. 143 Ebu Dvd, Snnet, mann Artmas ve Eksilmesinin Delili; el-Elbn, Sahihu Sneni Ebi Dvd, c.3, s.886. 144 Ebu Dvd, Snnet, mann Artmas ve Eksilmesinin Delili; el-Elbn, Sahihu Sneni Ebi Dvd, c.3,s.886 (*) bn Abdilberr yle der: Malumdur ki dieri noksan olduka bu mkemmel olamaz. Bak: et-Temhd, c.2, s.245. 145 Mslim, man, yilii Emretmek ve Ktl Engellemenin mandan Olduu ve mann Artp Eksildii Bab. (**) bn Mende rahimehullah yle der: Bu hadis, imann dil ile sylemek, kalp ile inanmak ve organlarla amel etmek olduunun ve artp eksildiinin delilidir. Bak: et-Temhd, c.2, s.331 146 Buhr, man, mann Artmas ve Eksilmesi. (***)mam el-HfzEbu Bekir bnul-Esrem yle der: Ebu Abdullaha yani Ahmed b. Hanbele denildi ki, Biz iman artar ve eksilir, diyoruz, ne dersin? Ahmed yle dedi: Kalbinde yle bir ey olan cehennemden karlacak hadisi buna dellet ediyor. Bunu el-Hallal, es-Sunnede rivayet etmitir. (1041).
91
Zina eden kii zina ettii srada mmin olduu hlde zina edemez. ki ien de iki itii srada mmin olarak iemez. Hrsz da hrszlk yapt srada mmin olduu hlde hrszlk edemez. Yamaclk yapan kimse de insanlar gzlerini ona doru ykseltip bakarlarken (yani insanlarn gzleri nnde) yamaclk ettii zaman mmin olarak yamaclk ve apulculuk edemez147 (*) Kuran ve Snnette geen bu deliller imann artp eksilebileceini ve mminler arasnda fazilet ynnden farkllklar olduunu aklamaktadr. Mminlerden kimisi iyiliklerde nde giderler, kimisi ortadadr/iyilii ve ktl ayn seviyededir, kimisinin gnah fazladr, bylece kendisine zulmetmi olur. Kimisi yaptn iyi ve gzel yapar, kimisi mmindir, kimisi mslimdir. Allah katnda hepsi bir deildir. Allah bazsn bazsndan daha faziletli klmtr, bazsn bazsnn derecesinden stn klmtr. Allah kullarndan dilediine ltfu ihsanndan verir. Hi kimse Allahn verdii hkmn nne geemez ve onu eletiremez. O her eyi bilir, hikmet sahibidir. ok gldr ve kerem sahibidir. Bil ki bu deliller imann arttna aka, eksildiine de zorunlu olarak dellet etmektedir. nk imann artmas eksilmesini de gerektirir. Bu ikisi birbirinden ayrlmaz. Selef imamlarnn da dedii gibi artmas caiz olan eyin eksilmesi de caizdir. Artla nitelendirilen bir eyin eksiklikle nitelendirilmesi de kanlmazdr. nk art
147 Buhr, Hudut, Saknlacak Snrlar Bab (*) mam Nevev yle der: Hak ehlinin icma ettikleri eylerden biri de udur: Zina eden, hrszlk yapan, adam ldren ve irk hari dier byk gnahlar ileyen kimseler bu sularndan dolay tekfir edilmezler. Onlar, iman eksik mminlerdir. Tevbe ederlerse hiretteki cezalar der. Eer byk gnahlarda srar ederlerse Allahn dilemesine kalmlardr. Allah dilerse onlar affeder ve cennete sokar. Ya da dilerse onlara azap eder, sonra cennete sokar. Bak: erhu Mslim, c.2, s.229, man, mann Masiyetlerle Eksilmesi Bab. Derim ki: mam Nevevnin sz, masiyetini helal grmeyen kimse hakkndadr. ledii masiyetin helal olduunu syleyen kimse tekfir edilir. Bu konuda ilim adamlarnn icma vardr.
92
madan nceki durumu sonraki durumundan daha eksiktir. yle olmasayd artmasnn bir anlam olmazd. Artmaya elverili olan bir eyin eksilmeye elverili olmad dnlemez. Kuran ve Snnette imann arttna dellet eden btn deliller onun eksilebileceinin de delilidir. Bunun tersi de dorudur. Yani eksildiine dellet eden btn deliller arttnn da delilidir. mam Ahmed b. Hanbel rahimehullaha imann nasl eksildii sorulunca yle dedi: Nasl artyorsa yle eksilir.148 mam Beyhak rahimehullah yle der: man artar ve eksilir. Artmay kabul ettii zaman eksilmeyi de kabul eder.149 Byk tabii Sufyn b. Uyeyne rahimehullaha soruldu: man artar ve eksilir mi? yle cevap verdi: Kuran okumuyor musunuz? Yce Allah yle buyurur: Bu, iman edenlerin imann artrr. Birden fazla yerde imann arttna iaret edilir. Ona denildi ki: Eksilir mi? yle dedi: Eksilmeyen bir ey artmaz.
150
eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah yle der: man artar eksilir sz sahabelerin szdr. Bu sze muhalefet eden herhangi bir sahabe bilinmemektedir.151 Mminler imann artmasna ve eksilmesine gre imanlarnda tekml ederler, Allaha itaatleri ve eriatine uymalar lsnde birbirinden fazilete stn olurlar. Allah tel yle buyurmaktadr:
Rabbin, gklerde ve yerde olan kimseleri daha iyi bilir (O,peygamberolmayakimilykgrrseonuseer).Andolsunki
148 149 150 151 Hallal, es-Sunne, /1030) Bak: el-tikadu vel-Hidayet ila Sebilir-Read, Bab, el-Kavlu fil-man. el-curri, Kitbu-eria, 2/605 (240). Darul-Vatan. Mecmul-Fetv, c.7, s.224.
93
biz, peygamberlerin kimini kimine stn kldk, Dvda da Zeburuverdik.152

Sizden, fetihten nce infak eden ve savaan kimse ile bunlaryapmayanelbettebirolmaz.teonlar,bundansonra infak edip savaanlardan derece bakmndan daha yksektir ler.BununlaberaberAllah,herbirinedecennetvaateder.Al lahyaptnzhereydenhaberdardr.153 Allahiinizdenimanedenlerinveilimnasibedilenlerin derecelerini ykseltsin. Allah btn yaptklarnzdan haber dardr.154(*)
152 153 154 (*) sra, 55 Hadid, 10 Mcadele, 11 Bil ki ey Mslman karde iman artp eksildii ve mertebeleri olduu gibi, kfr de artabilir ve onun da derekeleri vardr. Allah korusun bazlar bazlarndan daha karanlktr. Allah tel yle buyurdu: De ki: Ey Ehli Kitap!
Siz Tevrat, ncili ve Rabbinizden size indirileni tatbik etmedike, hibirtemeledayanmsaylmazsnz,hibirdayananzyoktur.Rab binden sana indirilen yetler, mutlaka onlardan birounun azgnlk ve inkrcln fazlalatracaktr. O halde o kfirlerden dolay zl me! (Maide, 68) Bir zaman sana, "Rabbin insanlar kuatmtr, (su lular cezalandrmak zeredir)" demitik. Sana gsterdiimiz ryay ve Kurandalanetlenmiaac,insanlar(nimann)snama(arac)yaptk. Bizonlar(eitlibiimlerde)korkutuyoruz.Fakatkorkutmamzonlarn azgnlklarndahadaartrmaktanbakabirkatkyapmyor. (sra, 60)
mann Artmasnn Sebepleri

Allah tel iman glendirip kuvvetlendirecek pek ok yolu gstermi ve onu artrp gelitirecek ok sayda sebebi var etmitir. Kul bunlar yapt, bunlarn peinde kotuu ve Allah telya yaklamak iin bunlar iledii zaman yakni (:kesin inanc) glenir, iman artar, dnyada ve hirette dereceleri ykselir. man, imdi ve gelecekteki her trl iyiliin sebebidir. Kitap ve Snnette geen iman arttrc nemli sebeplerden bazlar unlardr: 1- Allahn Kitabndan ve Peygamberinin Snnetinden yararlanarak faydal ilim renmek iin aba sarf etmek ve rendiklerini pratikte uygulamak. nk faydal ilim slih amele ve Allaha saygya gtrr. Kim bunda baarl olursa imann artmasnn en byk sebebini elde etmede de baarl olmu olur. 2- Halis tevhidi gerekletirmek, Allahn Kitap ve Snnette geen gzel isimlerini tanmak ve onlarn manalarn anlamada arzulu ve gayretli olmak suretiyle Allaha yaklamak ve Onu tanmak. 3- Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi rnek almak, onun yoluna uymak, byk kk her eyde onun izinden gitmek, onun snnetine smsk sarlmak, siretini incelemekve zerinde dnmek, yksek ahlakn, s-tn vasflarn, deerli hasletlerini ve vlen kiiliini renmek. nk onun siretini ve niteliklerini aratrp inceleyen kii kendisi iin pek ok iyilii ve gzellii kazanm olur ve Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme olan sevgisi ve inanc artar. Bu sevgi onu Peygamberin izinden gitmeye ve snnetiyle amel etmeye sevk eder.
95
4- Allaha yaklamak ve Onun rzasn kazanmak iin haramlar, masiyetleri ve yasaklar terk etmek. 5- hiret yurduna ynelmek, sz ve davranlaryla hiret iin almak, dnyaya deer vermemek, Allaha itaatten alkoyacak dnyev sslerden ve zevklerden yz evirmek, fakat bunu ifrat ve tefrite kamadan er ller iinde yapmak. 6- Kuran okumak ve onun zerinde dnmek. Bu, imann artmasnn en yararl sebeplerinden birisidir. Kuran anlayarak ve dnerek okuyan kimse onda imann kuvvetlendirecek, artrp gelitirecek maharetleri bulacaktr. Bu art ancak Kuran anlamakla, uygulamakla ve onunla amel etmekle elde edilebilir. 7- Yalvarp yakararak, istifar ederek, tesbih ve tehlil getirerek oka dua etmek ve Allah zikretmek. nk dua ve zikir, kulun yce Rabbine balanmasnn en nemli sebeplerindendir. Bu ikisi iman aacn kalbe diker, besler ve kuvvetlendirir. 8- Farzlardan sonra nafileleri oaltmak. nk nafileler kulu Rabbine yaklatrrlar. Btn ibadetleri en gzel ekilde yapmak ve ibadette ihsan mertebesine ulamak iin almak da iman artran ve glendiren sebeplerdendir. 9- Sadk mminlerin ve Allahn slih dostlarnn vasflaryla vasflanmak, onlarn izlerinden gitmek, onlar rehber edinmek ve onlarla beraber olmak. nk bu davran kula Rabbini hatrlatr, kalbini inceltir ve imann artrr. 10- Allahn mmin kullarna, anaya, babaya, akrabalara ve komulara iyilik yapmak, insanlara kar iyi ahlakl olmak, onlarn ihtiyalarn gidermek, skntlarn kaldrmak, sevinlerini ve zntlerini paylamak. 11- slamn gzelliklerini dnmek. nk slam dini tamamen gzelliklerden ibarettir. Onun akdeleri dinlerin akdeleri arasnda en gzeli, en faydals ve en dorusudur. Onun hkmleri kul-
96
lar iin en gzel ve en dil hkmlerdir. Onun ortaya koyduu ahlak, kesin olarak en gzel ve en mkemmel ahlaktr. Btn bunlar zerinde dnmek kiinin kalbinde iman gzelletirir ve ona iman sevdirir. Bylece imannn tadna varr ve iman artar. 12- Allahn yetlerini (:varlna, birliine, sonsuz g ve kudretine iaret eden almetleri) ve yarattklarn dnmek. Gklerin, yerin ve onlardaki eitli ve ilgin varlklarn yaratlndaki bykl, insann bizzat kendisini ve sahip olduu zellikleri dnen kimse bunda iman glendirecek ve onu kalpte kkletirecek kuvvetli sebepler bulur. 13- nsanlar Allaha armak, halis tevhid olan ebedi slam mesajn yaymak, iyilii emredip ktlkten sakndrmak, hakk ve sabr tavsiye etmek. 14- Kfrn blmlerinden, byk gnahlardan, mnafklk, ktlk ve isyandan ve imana aykr olan her eyden uzak durmak. nk bu masiyetler kalpte imann zayflamasna sebeptir; bunlardan uzak durmak ise imann artmasna ve glenmesine sebeptir. Bunlarn dnda iman artrc daha baka sebepler ve yollarda vardr. Ey Mslman karde! Allah tel bize de sana da kurtulu yolunu retsin, bil ki: Kulun kalbindeki imann azalmasnn en nemli sebeplerinden birisi iman artrc sebeplere sarlmamak, onu kuvvetlendirmeyi ihmal etmek ve buna zen gstermemektir. Nitekim bu sebeplere sarlmak, imann artmasnn, onlar ihmal etmek azalmasnn sebebidir. Szn z: Mminin slih amelleri arttka iman da artar, sonra Allah katnda yksek bir mertebeye ular. Allah tel yle buyurmaktadr:
KimAllah'aveRaslneitaatederseiteonlar,Allahn nimet verdii peygamberler, sddklar, ehitler ve slihlerle
97
beraberdir.Onlardanegzelarkadatr!155
Muhakkak ki mminler, mutluluk ve baarya erdiler. Onlar namazlarnda tam bir sayg ve tevazu iindedirler. Bo eylerdenuzakdururlar.Zektifaederler.Mahremyerlerini korurlar. Yalnz eleri ve cariyeleri ile iliki kurarlar. nk bunu yapanlar ayplanamazlar. Ama bu snrn tesine ge mekpeindeolanlar,iteonlardrhaddiaanlar.Omminler zerlerindeki emanetleri gzetirler, verdikleri szleri tam tamna tutarlar. Onlar namazlarn vaktinde eda edip zayi etmektenkorurlar.156
155 Nisa, 69. 156 Mminun, 1-9.
mann Azalmasnn Sebepleri

man artran ve gelitiren sebepler olduu gibi, onu azaltan ve zayflatan sebepler de vardr. Muvahhit bir Mslmann bunlarn iine dmekten kendisini sakndrmas iin bu sebepleri renmeye almas gerekir. Bu sebeplerden en nemlileri unlardr: Din meseleleri ve er bilgileri bilmemek, kr krne taklit etmek, Dinde bidat karmak ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin snnetini terk etmek, Dallete gtren heva ve bidat ehlinin imamlarna uymak, Hevalara, ehvet ve phelere tabi olmak, Cehennemlikleri, yani kfirleri, mrikleri ve Allaha isyan edenleri rnek almak, slam dmanlarndan beri olduunu ve onlarla dost olmadn ortaya koyamamak, slam mmetine ve Mslmanlara kar sorumluluklarnn bilincinde olmamak, Ktl emreden nefse uymak ve onunla mcadele etmemek, Bo ve faydasz meclislerde kt arkadalarla oturup kalkmak, Gaflet, ihmal ve Allah zikretmeyi unutmak, Gnahlar ve masiyetleri ilemek, gnah ilemeyi basit grmek, Fani dnyaya, onun fitnelerine, gzelliklerine ve gelip geici, bo ve aldatc eylerine balanmak, kendisini tamamen bunlara kaptrmak, mal, evlat ve ehvet gibi dnya lezzetlerinin peinde komak,
99
hiret yurdunu ihmal etmek ve hiret iin almamak,
taatlerde ve Allaha yaklatracak amellerde kusur etmek, tembellik yapmak ve vakitlerini slih amellerle deerlendirmemek, eytann peinden gitmek. nk eytan mminin azl bir dmandr. Onun ban belaya sokmak iin pusuda bekler. Onun en byk gayesi ve dncesi mminlerin akdelerini bozmak, kalplerindeki iman sarsmak, tahrip etmek ve zayflatmaktr. Allah tel yle buyurmaktadr: Ey iman edenler! Sakn eytannizindengitmeyin.Herkimeytannpeindengiderse bilsinkiokendisindenhepfena,irkinvemeruolmayaney leri yapmasn ister. Eer Allahn ltuf ve merhameti olma sayd, sizden hibiriniz asla temize kamazd. Ancak Allah dilediinitemizleyiparndrr.nkAllahhereyihakkyla iitirvebilir.157 Ey muvahhid karde bil ki, bir kul eytann errinden, admlarndan, tehlikelerinden ve vesveselerinden faydal dualarla ve bereketli zikirlerle Allaha snmad zaman eytan onun imann zayflatr, azaltr; hatta bazen eytana uymas ve Allahn korumasndan uzak kalmas lsnde imann tamamen kaybedebilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
KimRahmanngnderdiiKurangzardederse,biz de ona bir eytan musallat ederiz; artk o, ona arkada olur. Bu eytanlar onlar yoldan karrlar, ama onlar kendilerinin hl doru yolda olduklarn sanrlar. Ta ki huzurumuza ge linceye kadar byle devam eder. Huzurumuza ktnda ar kadana:Kekeseninlearamzdouilebataraskadaruzak olsayd!Meersennektarkadamsn!der.158
157 Nur, 21. 158 Zuhruf, 36-38.
100
Bunlarn dnda da kulun imann azaltc, onu Rabbinden uzaklatrc ve -Allah korusun- Onun buzu ve iddetli azabyla kar karya getirici baka sebepler de vardr.
Fayda: Allah tel Meryem sresinde baz peygamberlerin siretlerini/hal ve hareketlerini, ortaya koyduklar sarslmaz imanlarn, halis tevhidlerini, Allaha sadakatlerini, Allahn snrlarna nasl riayet ettiklerini, emirlerine uyup yasaklarndan saknmalarn, Allaha davetlerini, insanlara iyilii retmelerini, irkten ve kfrden sakndrmalarn, sabrlarn, imtihandaki baarlarn, slih amellerini ve davet yolunda karlatklar pek ok eza ve cefay sz ettikten sonra, rzasna ve cennete nail olanlar anlatt ve onlar hakknda yle buyurdu:
te bunlar, dem neslinden, Nuh ile beraber gemide tadklarmzn evlatlarndan, brahim ve srailin nesillerin den ve hidayete erdirip setiimizAllahnkendilerine nimet verdii nebilerdendir. Onlar Rahmann yetleri okunduun daalayaraksecdeyekapanrlard.159
Allah tel bundan sonra dini kaybeden, ehvetlere uyan ve iman zedeleyen ve gideren eyleri yapan kimselerin vasflarn zikretti, onlarn sonlarnn kymet gn hsran olacan haber verdi. Sonra onlardan samimiyet ve ihlsla tevbe edip slih ameller ileyenlere rzasn ve cenneti vaat etti. Allah tel onlar hakknda yle buyurdu:
Onlardan sonra yerlerine yle bir nesil geldi ki, namaz zayiettiler,ehvetlerineuydular.Onlarktlkbulacaklardr. Ancak tevbe eden, inanan ve iyi iler yapanlar, cennete gi receklervehihakszlauratlmayacaklardr.Rahmannkul larnagyabenvaatettiiAdncennetleri(negireceklerdir).p hesizO'nunvaadiyerinegelecektir.Oradaboszdeil,yalnz
159 Meryem, 58.
101
selm iitirler. Orada sabah akam rzklar da hazrdr. te kullarmzdan,korunanlaravereceimizcennetbudur.160(*)

Nefsiniarndranfelahaerer.Onugnahlarlartenise ziyanaurar.161 (**)
Byk sahabe Huzeyfe ibnul-Yeman radyallahu anhn yle dedii rivyet edildi: nsanlar Raslullah sallallahu aleyhi ve selleme hep hayr sorarlard. Ben ise bana bulamasndan korktuum iin ona erri sorardm162
160 Meryem, 59-63. (*) bn Kesr Allah rahmet eylesin- bu yeti tefsir ederken yle der: Allah tel mutlu kiileri yani peygamberleri ve Allahn koyduu snrlara riayet ederek, emirleri ve farzlar yerine getirip yasaklarndan saknarak onlarn yolundan gidenleri zikrettikten sonra yle dedi: Onlardan sonra yerlerine yle bir nesil geldi ki, namaz zayi ettiler Onlar dier vacipleri terk etseler bile namaz terk etmekle daha ok ziyandadrlar. nk namaz dinin direidir ve kulun amellerinin en hayrlsdr. Namaz terk ettikleri, dnya ehvetlerine ve lezzetlerine yneldikleri, dnya hayatna raz olduklar ve onunla huzur bulduklar zaman azgnlklarnn cezasn bulacaklar, yani kyamet gn hsrana urayacaklardr. Ancak tevbe eden, inanan ve iyi iler yapanlar Yani namaza tekrar dnenler, ehvetlere uymaktan vazgeenlerin tevbesini Allah kabul eder, sonlarn gzel eyler ve onlar nimet cennetlerine varis klar. 161 ems, 9-10. (**) Mfessirlerin imam bn Cerr et-Taber bu yeti tefsir ederken yle der: Nefsini arndran, kfr ve masiyetlerden iyice temizleyen ve onu slih amellerle slah eden kimse kurtulmutur Nefsini gnahlarla rten kaybetmitir, istediini ve arad yarar elde edememitir. Yani masiyetler iledii ve itaati terk ettii iin Allahn kendisini sktrd, gizledii ve hidayetten mahrum ettii kimse ise ziyandadr. 162 Mslim, mara, Fitne Zamanlarnda ve Her Durumda Cemaatten Ayrlmamann Vaciplii, taatin Dna kmann ve Cemaatten Ayrlmann Haraml.
mann ubeleri
Bundan nceki blmlerde geen bilgilerden aka anladk ki Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre imann hakikati, inan, sz ve ameldir. taatlerle artar, nk itaatlerin tamam imandan kaynaklanr; gnahlar ve masiyetlerle de azalr. mann ubeleri, paralar, mertebeleri ve farkl dereceleri vardr. Bazlar bazlarndan stndr. Bazlarnn ecri ve sevab bazlarnkinden daha fazladr. man sahiplerinin de ilimlerine ve amellerine gre birbirinden farkllklar ve stnlkleri vardr. Onlar ilimleri, kesin inanlar, sadakatleri, ihlslar, sevgileri, Allaha itaatleri, slih amelleri, iyilik ve takvalar, Allahn emirlerine ballklar ve yasaklarndan saknmalar lsnde kemle ererler ve dereceler kazanrlar. mann ubelerinden ounu yerine getirenler azn yerine getirenlerden Allah katnda daha stndrler. mann ubelerinden en ykseini yerine getiren en aasn yerine getirenden daha faziletlidir. Allah diledii kimseleri derecelerle ykseltir. O her eyi bilir, her eyden haberdardr. man sahiplerinin Allah katnda derece ynnden en stn olan azimet sahibi peygamberlerdir. Allahn salt ve selam onlarn zerine olsun.- Peygamberlerden sonra en yksek iman derecesi ihlsl muvahhitlerindir. Bunlardan baka daha pekok mertebeler ve dereceler vardr. Bunlar ancak Allah bilir. Ebediyet cennetine girmede buna gre yarrlar. Allah katndaki makamlar ve dereceleri buna gredir. Allah tel rahmetini diledii kimselere tahsis eder. Allah, byk ltuf sahibidir. Onun her eye gc yeter.
103
Allah tel yce kitabnda imann itikad, kavl, fiil, ak ve gizli ubelerinin olduuna iaret eden pek ok yet zikretmitir. Bu ubeleri yerine getirenleri vm, onlar takva sahibi, sadk mminler diye isimlendirmi, sonra onlara kurtuluu, baary ve cenneti mjdelemitir. O yle buyurmaktadr:
Yzlerinizidouvebattarafnaevirmeniziyilikdeil dir.Asliyilik,o(kimseniniyilii)dirki,Allah'a,hiretgnne, meleklere,Kitabavepeygamberlereinand;sevdiimalnya knlara,yetimlere,yoksullara,yoldakalmlara,dilencilereve boyunduruk altnda bulunan(kle ve esir)lere verdi; namaz kld, zekt verdi. Antlama yaptklar zaman antlamalarn yerinegetirenler;sknt,hastalkvesavazamanlarndasab redenler,itedoruolanlaronlardr,(Allahnazabndan)koru nanlardaonlardr.163 Muhakkak ki mminler, mutluluk ve baarya erdiler. Onlar namazlarnda tam bir sayg ve tevazu iindedirler. Bo eylerden uzak dururlar. Zekt ifa ederler. Mahrem yerlerini gnahlardan korurlar. Yalnz eleri ve cariyeleri ile iliki ku rarlar. nk bunu yapanlar ayplanamazlar. Ama bu snrn tesinegemekpeindeolanlar,iteonlardrhaddiaanlar.O mminler zerlerindeki emanetleri gzetirler, verdikleri sz leritamtamnatutarlar.Onlar namazlarnvaktinde edaedip zayi etmekten korurlar. te vris olanlar, ebed kalacaklar Firdevscennetinevrisolanlaronlardr.164 Gerekteninsanhrslvesabrszolarakyaratlmtr.Ba derdedtmszlanrdurur.Amaservetsahibioluncadapinti kesilir.Ancaknamazlarndevamlklanlarbyledeildir.Onlar o kimselerdir ki mallarnda isteyen ve yoksun olanlarn hakla rnayrrlar.Onlarhesapgnntasdikederler.OnlarRable
163 Bakara, 177. 164 Mminun, 111.
104
rinincezasndankorkarlar.nkRablerininazabndankimse emin olamaz. Onlar edep yerlerini, eleri ve cariyelerinden bakasndan korurlar. Yalnz bunlarla mnasebeti olanlar ayplanamazlar. Ama bu snrn tesine geenler haddi am, zulmilemi olurlar.Onlarzerlerinealdklaremanetlereve verdikleriszlereriayetederler.Onlarahitliklerinidrsteifa ederler.Onlarnamazlarnihtimamlakorurlar.165
O tevbe edenler, o ibadet edenler, o hamd edenler, Al lahnrzasiinseferedenler,orkedenler,osecdeyekapa nanlar, iyilikleri yayanlar, ktlkleri nleyenler ve Allahn hudutlarn bekleyip koruyanlar yok mu? te o mminleri mjdele!166 man edip slih amel ileyenlere gelince, onlara da ko nakolarakFirdevscennetlerihazrland.167
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: man yetmi ksur veya altm ksur168 ubedir. En faziletlisi169 la ilahe illallah szdr. En aas eziyet veren eyi yoldan kaldrmaktr. Hay imandan bir ubedir.170(*)
165 166 167 168 169 170 Mearic, 19-34. Tevbe, 112. Kehf, 107 lim adamlarnn tercih ettii yetmi ksur eklindeki rivayettir. Baz rivyetlerde en yksei veya en ycesi olarak gelmitir. Hadisi bu lafzlarla rivayet eden Mslimdir. Mslim, K. man, Bab, mann ubeleri En yksei ve En Aas. Buhr, K.man, Bab, Umurul-man (Buhr bu hadisi, man altm ksur ubedir, hay imandandr lafzlaryla rivayet etmitir. Ebu Dvd, K.Snnet, Bab, Reddl-rca. Tirmizi, K.man, Bab, stikmall-man. Nesai, K.man, Bab, Zikru uabul-man. Bunlarn hepsi hadisi Ebu Hureyreden rivayet etmilerdir. (*) Ksur diye tercme ettiimiz " "kelimesi say olarak ten dokuza kadar olan miktar ifade eder. Bir gre gre de birden ona kadar olan miktar ifade eder. Bak: en-Nihaye, c.1/133. ube kelimesi ise para anlamna gelir. Fakat hadiste ube kelimesi ile kastedilen mana haslet veya blmdr. Yani imann da eitli hasletleri vardr, demektir. Bak: bn Hacer, Fethul-Bari c.1, s.72. Darus-Selam.
105
mann ubelerine dair ok sayda yet ve hadis vardr. Bunlarn hepsini zellikle bu kitapta- zikretmek zordur. nk Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemden gelen btn emirler ve yasaklar ve dinin salam kaynaklarna dayanan btn hkmleri imann ubelerinden saylr. Bunlarn en yksei Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin de belirttii gibi la ilahe illallah szdr. En aas ise eziyet veren eyi yoldan kaldrmaktr. ster szl olsun ister fiili olsun, grnsn veya grnmesin btn ameller imann ubeleridir. Byk hadisi lim bn Hacer el-Askalan rahimehullah yle der: Bu ubeler kalbin amellerinden, dilin amellerinden ve bedenin amellerinden doar ve kollara ayrlr.171 bnul-Kayym rahimehullah yle der: man, eitli ubeleri olan bir asl olunca ve her ubesi iman diye isimlendirilince namaz da imandan bir ubedir. Zekt, hac ve oru da byledir. Hay, tevekkl, Allahtan korkmak ve Ona ynelmek gibi btni ameller de imandan birer ubedir. Hatta bu ubeler yoldan gelip geene zarar veren bir eyi uzaklatrmaya kadar ular. nk o dahi imann ubelerinden bir ubedir. Kelimeyi ahadet ubesi gibi bunlardan yleleri vardr ki onun zail olmasyla iman zail olur/yok olur. Yoldan eziyet verici bir eyin uzaklatrlmas gibi yleleri vardr ki bunlarn zail olmas imann da zail olmasn gerektirmez. Bu ikisi arasnda da birbirinden ok farkl ubeler vardr. Bunlardan bir ksm ahadet ubesine dhil olur ve ona yakndr. Bir ksm da yoldan eziyet verici bir eyi uzaklatrma ubesine dhil olur ve ona yakndr.172 Allah rahmet eylesin limler mann ubeleri konusunda ok sayda nemli eserler telif etmiler, bu ubelerin hepsini anlatmaya, belirlemeye ve onlar Kitaptan ve Snnetten delilleriyle birlikte ihata etmeye almlardr.
171 Bak: Fethul-Br erhu Sahihil-Buhr, c.1,s.72. 172 Bak: es-Salatu ve Hukmu Trikiha, Fasl, fil-Hukmi Beynel-Ferikayni.
106
Bu nemli kitaplar ve melliflerinin imann ubelerini belirlerken gsterdikleri gayretleri kolayca okuyup inceleyebilmemiz iin bu kitaplardan birinin konu balklarn nakletmemiz faydal olacaktr. Bu deerli kitaplardan birisi byk hadisi Hfz Ebu Bekir elBeyhaknin el-Cami li uabil-man isimli eseridir. Mellif kitabnda konu balklarn tespit ederken ve imann ubelerini sraya koyarken byk bir baar gstermitir. Bu ubeleri yetmi yedi balkta toplam, her bir balkta sylediklerini Kuran ayetlerine ve Peygamberin hadislerine dayandrmtr. Buna ilaveten kalbi incelten eyler, zht, nefis terbiyesi ve tezkiyesi, tutum ve davranlar gibi eitli konularda ok faydal eyler sylemi, rivyetler ve nakiller yapmtr. Beyhak, bu byk kitabnda imann ubelerini yetmi yedi ubeye ayrmtr. Ben baz ksaltmalar ve basit tasarruflarla bunlar nakledeceim. Bu konu balklar unlardr: 1- Allaha iman. 2- Allahn elilerine iman. 3- Meleklere iman. 4- Kurana ve ondan nce inen btn kitaplara iman. 5- Kadere, hayrn ve errin Allahtan olduuna iman. 6- hiret gnne iman. 7- ldkten sonra tekrar dirilmeye iman. 8- nsanlarn yeniden dirildikten sonra kabirlerinden kp maher yerinde toplanacaklarna iman. 9- Mminlerin hiretteki yurdunun cennet, kfirlerin yurdunun da cehennem olduuna iman. 10- Allah sevmenin vacipliine iman. 11- Allahtan korkmann vacipliine iman.
107
12- Allahtan mit etmenin vacipliine iman. 13- Allaha tevekkl etmenin vacipliine iman. 14- Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi sevmenin vacipliine iman. 15- Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme sayg gstermenin vacipliine iman. 16- Kiinin kfre dmektense atee atlmaya raz olacak kadar dinine dkn olmas. 17- lim renmek. 18- lmi yaymak. 19- Yce Kuran renmek, retmek, hadlerini ve hkmlerini korumak, helalini haramn bilmek, Kuran ehline ve hafzlarna sayg gstermek suretiyle Kurana sayg gstermek. 20- Temizlik. 21- Namaz. 22- Zekt. 23- Oru. 24- Hac. 25- tikf. 26- Allah yolunda cihd. 27- Allah yolunda cihd iin hazrlk yapmak. 28- Dman karsnda salam durmak, sava meydanndan kamamak. 29- Ganimetin bete birini devlete ve ganimet memurlarna teslim etmek. 30- Allaha yaklamak iin kle azat etmek. 31- ledii sular iin kefaret demek. 32- Anlamalara bal kalmak.
108
33- Allahn nimetlerini saymak ve bunlarn krn eda etmek. 34- Dili gereksiz konumalardan korumak. 35- Emanetler ve onlar ehline vermenin vaciplii. 36- Adam ldrmenin ve cinayet ilemenin haraml. 37- Zinann haraml ve iffetli kalmann vaciplii. 38- Haram mala el srmemek. 39- Helal olmayan yiyecek ve ieceklerden saknmak. 40- Giyecekler, ssler, kaplar ve bunlardan mekruh olanlar. 41- eraite aykr oyun ve elencelerin haraml. 42- Harcamalarda iktisatl olmak ve haksz yere bakasnn maln yemenin haraml. 43- Kin, haset ve benzeri eyleri terk etmek. 44- nsanlarn rz ve namuslarnn saygnl ve onlar hakknda dedikodu yapmann haraml. 45- hlsl olmak ve riyay terk etmek. 46- yilik yapnca sevinmek, ktlk yapnca zlmek. 47- Btn ktlkleri tevbe ile tedavi etmek. 48- Kurban kesmek. 49- Yneticiye itaat etmek. 50- Cemaatten ayrlmamak. 51- nsanlar arasnda adaletle hkmetmek. 52- yilii emredip ktlkten sakndrmak. 53- yilik ve takvada yardmlamak. 54- Hay. 55- Anaya babaya iyilik etmek. 56- Akraba ile ilikiyi koparmamak. 57- Gzel ahlak.
109
58- Klelere/emri altnda alanlara iyi davranmak. 59- Efendilerin klelere hakkn vermesi. 60- ocuklarn ve ailenin haklar. 61- Mslmanlarn birbirlerine yaklamalar, dostluklar, selam aralarnda yaymalar ve musafaha etmeleri. 62- Selama karlk vermek. 63- Hastalar ziyaret etmek. 64- Ehli kbleden lenlere dua etmek. 65- Aksrp da elhamdlillah diyenlere Allah sana merhamet etsin diye dua etmek. 66- Kfirlerden bozgunculardan uzak durmak, onlara sert davranmak ve onlarla ilikiyi kesmek. 67- Komuya ikram etmek. 68- Misafire ikram etmek. 69- Kusur ileyenlerin kusurlarn rtmek. 70- Musibetlere ve nefsin zevk ve arzularna sabretmek. 71- Zhd ve ksa emel. 72- Eini kskanmak ve deyyusluu terk etmek. 73- Bo eylerden yz evirmek. 74- Cmertlik ve eli ak olmak. 75- Kklere merhamet, byklere sayg gstermek. 76- ki kiinin arasn dzeltmek. 77- Bir adamn kendisi iin istediini mmin kardei iin de istemesi, kendisi iin nefret ettii eyden kardei iin de nefret etmesi. te bunlar limlerin toplamaya ve aklamaya altklar imann ubeleridir. Bu ubelerde slam tam olarak bir araya getirilmitir. Dnya ve hiretin btn iyiliklerine sahip olabilmemiz iin bizim bunlar renmemiz ve bunlarla amel etmemiz gerekir.
110
Byk hadisi bn Hbban rahimehullah yle der: Bir sredir hayr ve iyiliin anlamn aratrmaktaym. Bizim grmze gre Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem faydas olmayan hibir ey sylememitir ve onun snnetleri iinde de manas olmayan hibir ey yoktur. man kapsam iine giren itaatleri saymaya baladm. Bir de grdm ki bunlarn says ok fazladr. Sonra snnetlere mracaat ettim ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin iman kapsamna dhil ettii itaatleri saydm, bunlarn da yetmi ksurdan az olduunu grdm. Sonra Rabbimin iki kapak arasndaki kelamna mracaat ettim. yet yet dnerek okudum. Allah telnn iman kapsamna dhil ettii btn itaatleri saydm. Bunlarn da yetmi ksurdan eksik olduunu grdm. Kuranda geenlerle Snnette geenleri birletirdim. Tekrar edilenleri kardm. Sonunda grdm ki Allahn kitabnda iman kapsamna dhil ettii eylerle, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetinde iman kapsamna dhil ettii eylerin tamam mkerrerler knca- yetmi dokuz tanedir. Bundan fazla da deil, eksik de deildir. Sonunda anladm ki Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin sz konusu haberde kast ettii ey, Kitapta ve Snnette imann yetmi ksur ube olduudur.173
173 Bak: el-hsan fi Takribi Sahihibni Hbban, c.1, s.387, K. man, B. Zikru Beyani Biennel-man Eczan ve uabun.
mann Mertebeleri
Yukardaki bilgilerden rendik ki Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iman, inanmak, sylemek ve amel etmektir. taatlerle artar, masiyetlerle azalr. man edenler de bilgileri ve amelleri lsnde imanlarnda farkl farkldrlar. man ubelerden ve paralardan oluur. Bunlar mertebeler ve derecelerdir. mann en yksek snr sahibini sddikler derecesine ulatran imandr. En alt snr ise ihlal edenin imann gideren snrdr. man, itaatlerle ve slih amellerle Allahn diledii kadar artar. Hatta sahibini veliler, salihler, ehitler ve sddklar derecesine kadar ulatrr. Onu nimet cennetlerinde Illiyyine kadar ykseltir. Bu metrebeye mann Hakikati ismi verilir. man masiyetlerle eksilir, fakat yine de sahibini cehennemden karacak asl iman kalr. Orada ebedi kalmaz. Ona Mslman denilir, mutlak manada mmin denilmez, kaytl olarak sylemek gerekir. Mesela iman eksik mmin denir veya byk gnah ilemise fask mmin denir. te yandan iman vasfndan tamamen de soyutlanamaz. Gerek mmin deil, sadk mmin deil, denilir. Bu, imann en alt mertebesidir. Bu mertebeye slam veya imann asl denilir. Bu mertebe ancak u eyle birlikte gerekleir: Birincisi: ehadet kelimelerini sylemektir. kincisi: Kalbin szdr. Kalbin sz demek, ahadet kelimelerini bilmek ve onlarn manalarn tasdik etmek peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin haber verdii her eyin ve Allahtan getirdii emirlerin doru olduunu tasdik etmek demektir.
112
ncs: Kalbin amelidir. Kalbin ameli ise, tevhidi kabul etmek, irkten uzak durmak, Allah, Peygamberini ve dinini sevmek, Allaha ve Peygamberine itaat etmek demektir. Bunlarn her n birden yerine getirmeyen bir kul, imann asln gerekletirmi olamaz/iman etmi saylmaz. Allah tel yle buyurdu:
Hayr, hayr! Rabbin hakk iin, onlar aralarnda ihtilaf ettikleri meselelerde seni hakem klp, sonra da verdiin h kmden tr ilerinde hibir sknt duymakszn sana tam birteslimiyetlebalanmadkaimanetmiolmazlar.174
nk Allah tel yce kitabnda, kendi eriat dnda baka bir hkm kendilerine hakem tayin edenleri mnafk olarak isimlendirmi ve yle buyurmutur:
unlar grmedin mi, kendilerinin, sana indirilene ve sendennceindirileneinandklarnsanyorlardahakemola rak tuta bavurmak istiyorlar! Oysa kendilerine onu inkr etmeleri emredilmiti. eytan da onlar iyice saptrmak isti yor. Kendilerine: "Allahn indirdiine ve Rasle gelin!" de nince, o ikiyzllerin, senden bsbtn uzaklatklarn g rrsn.175
Kul imann asln yerine getirdii zaman Allahn emirlerine itaat ederek, haramlarndan saknarak onun sonrasn da tamamlamakla mkelleftir. nk Allah tel bir kulun Mslmanlnn shhatli olmas hakknda yle buyurdu:
Eer tevbe ederler, namaz klarlar ve zekt verirlerse, dinde sizin kardelerinizdirler. Biz, bilen bir kavme yetleri byleuzunuzunaklyoruz.176
174 Nisa, 65. 175 Nisa, 60-61. 176 Tevbe, 11.
113
Ayn ekilde iman Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre- azala azala yle bir hale gelir ki sahibini byk bir tehlikenin eiine getirir. Hatta muhalefetinin miktar ve gnahta srar mslman kendisini imandan karacak eyleri ilemeye gtrr, bylece de iman, tamamen gidebilir. Kymet gn Allahn huzuruna imandan yana tamamen eli bo olarak ve kendisine fayda verecek hibir eye sahip olmayarak gelir. O halde imann yle bir alt snr var ki, bunu ihlal eden kimsenin iman gider ve Allah korusun sahibi ebed cehennemlik olmaktan kurtulamaz. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre imann mertebeleri, dereceleri ve menzilleri vardr. Mminler imanlarnn mertebelerinde farkl farkldrlar. Onlardan kimisi imann asl mertebesindedir, kimisi onun hakikatleriyle amel eder, imann tamamlar ve imann vacip veya mstehap derecelerine ular. Bunlar imann hakikati mertebesindedir. Ehl-i Snnete gre imann mertebeleri unlardr: BirinciMertebe:mannAslMertebesi: Buna mcmel iman (:icmali iman) veya mutlak iman da denilir. mann bu mertebesi daha da eksilmeyi kabul etmez. nk bu, slamn snrdr. man ile kfr arasndaki ayrt edici noktadr. Bu tr bir iman, iman ve slam dairesine giren herkes iin vaciptir. Shhatinin artdr. er hkmler bununla sabit olur. nk iman ismi ve hkm ona dhil olan herkesi -onlarn iman keml derecesinde olmasa bile- kapsam iine alr. Fakat onunla beraber ondan daha da aa bir snr vardr ki, o snrda olana da Mslman demek sahihtir/dorudur. Byk gnah ileyen kimse bu manann iine girer, yani bu
114
snrdadr. man ismini ve imann iinde olma olgusunu bu snrda olmak (:yani byk gnah ilemek) ortadan kaldrmaz. Ancak imann hakikatini ve vacip olan kemlini (:olgun mmin vasfn) ortadan kaldrr. Byk gnah ilemek imann asln kiiden ekip almaz. Fakat ona mutlak olarak tam bir iman vasf da verilemez. Bu iman, tasdikle, icmal (:toptan, genel) bir ballkla; zatnda, sfatlarnda ve fiillerinde Allah birlemekle; ibadete sadece Onu lyk grmekle; emirlerine ve yasaklarna uymakla ve Peygamberine tabi olmakla gerekleir. Bu mertebede olmak iin iman tam olarak bilmek art deildir. Kul bunlarn hepsi ile amel ettii zaman kendisini kfrden kurtaracak imann asln gerekletirmi olur. hirette de ebedi cehennemde kalmaktan kurtulur. Baz vaciplerde kusurlu olsa bile veya haramlara dalsa bile bu iman zere lr ve bu iman bir sz veya bir amel veya itikad ile bozmam ise sonunda varaca yer cennettir. Fakat onlardan bazlar daha banda Allahn rahmeti ve balamasyla cennete girer, bazlar efaatle ve baka bir sebeple cennete girer. Bazlar da Allah korusun cehennemde bir mddet azap grdkten sonra cennete girer. Bu mertebenin sahibi slam dairesinin ve snrl imann (:mukayyet imann) iindedir. Kalplerinde imann hakikati tam olarak nfuz etmeyen kimselerden slih ameller ileyen Mslmanlar da bu mertebededirler. Ayn ekilde genel olarak byk gnah ileyenler de buna dhildir. Bu mertebenin sahipleri noksan imanl mmin veya fask ya da asi gibi isimlerle isimlendirilirler.177
177 eyhulislam bn Teymiye rahimehullah yle der: nsanlarn geneli kfrden sonra Mslman olduklar, slam zere doduklar ve slamn hkmlerine balanp Allah ve Raslne itaat ettikleri zaman mslmandrlar, icmal imann sahibidirler fakat onlarn kalplerine imann hakikatinin girmesi Allah bunu kendilerine nasip ederse ancak yava yava gerekleir. Yoksa onlarn pek ou kesin inanca ve cihd bilincine ulaamazlar. nsanlar pheye dtkleri zaman onlar da pheye derler, cihd etmeleri emredildii zaman cihda
115
Allah tel yle buyurdu:

Allah,kendisineortakkoulmasnbalamaz,bundan bakasn dilediine balar. Allah'a ortak koan da gerek tenbykbirgnahilemitir.178
Bunlar her ne kadar Mslmanlardan saylsalar da zulm ve masiyetlerinden dolay tevbe etmezlerse, dinin istedii ekilde imanlarn sylemezlerse byk bir tehlike ile kar karyadrlar. nk zulm ve gnahlar sebebiyle cin ve insan eytanlarnn tasallutuna maruz kalabilirler. ehvetleri ve pheleri onlar kfre veya nifaka srkleyebilir. Dnya ve hirette cezalarla da karlaabilirler. Allah tel yle buyurmaktadr:
yleyse Peygamberin emrine aykr hareket edenler balarna dnyada bir bela gelmesinden yahut hirette gayet
katlmazlar. Kfir deildirler, mnafk da deildirler. Onlarn kalplerindeki pheyi kaldracak bir kalp bilgisi ve marifet yoktur. Mal ve evlat sevgisinden ne geirecekleri kuvvetli bir Allah ve Peygamber sevgisi de onlarda mevcut deildir. Onlar herhangi bir mihnetle/ikence ile karlamadan lrlerse, kendilerini pheye drecek eylere mptela olsalar bile cennete girerler. Allah kendilerine bu phelerden kurtulmay nasip ederse ne ala, yoksa phecilerden olurlar ve bir tr mnafkla intikal ederler bn Teymiyye daha sonra bunlar hakknda unlar syler, Onlar eer mihnete ve mnafkla dmeden lrlerse sevap alacaklar bir slam zere lrler. Fakat cihd gibi skntlarla- imtihan edilip de imanlarnda sebat eden gerek mminlerden deildirler; mihnetle imandan kan gerek mnafk da deildirler. Zamanmzdaki Mslmanlarn ou veya ounluu byledir. Ehl-i iman zillete ve perianla dren mihnetlerle/skntlarla imtihan edildikleri zaman bunlarn ounun veya ounluunun imanlar azalr. Dman galip geldii zaman bunlardan bazlar dinden kar. Bunda bir takm ibretler olduunu biz de grdk, bakalar da grd. Bar ve esenliin egemen olduu durumlarda veya Mslmanlarn dmanlarna galip geldii durumlarda onlar mslmandrlar; akta da gizlide de Peygambere iman ederler fakat bu imanlar mihnet ve skntlarla sebat bulmamtr, salamlamamtr. Bu sebeple bunlarn pek ou farzlar terk ederler, haramlar irtikp ederler. Bak: MecmulFetv, c.7, s.271-281. 178 Nisa, 48.
116
acbirazapgelmesindenkorkupekinsinler.179
De ki: "O, sizin zerinize stnzden yahut ayaklar nznaltndanbirazapgndermee,yadasizigrupgrupbir birinizedrpkiminizekiminizinhncntattrmaakadir dir."Bak,anlasnlardiyeyetlerinaslaklyoruz?!180
kinciMertebe:VacipmanMertebesi: Bu mertebeye mufassal iman veya iman- mutlak ya da imann hakikati mertebesi de denilir. Bu mertebe imann asl mertebesinden sonra gelir. Bu mertebede bulunanlar vacip imann gereini hakkyla yerine getirenlerdir. Bunlar vacipleri eda ederler, byk gnahlardan ve ktlklerden saknrlar, dinin btn ayrntl hkmlerini tasdik ederler, gleri yettiince gizlide ve akta onlarla amel ederler ve bal kalrlar. Bilgileri ve amelleri arttka imanlar da artar. Basiretli ve bilinli bir ekilde Allaha ibadet ederler. Kalpleri irkten ve pheden, phe ve ehvet hastalklarndan kurtulmutur. Gnahlarda da srar etmekten kurtulmulardr. Devaml Allaha itaat ederler ve balanma dilerler. Baz kk gnahlar iledikleri zaman, farzlar eda etmeleri ve byk gnahlardan saknmalar bunlara kefaret olur. Fakat kk gnahlardan saknan kimselerin iman bu gnahlara den kimselerin imanndan daha mkemmeldir. Bunlar dnyada Allahn korumas, yardm, gzetimi ve rahmeti altndadrlar. Bu onlarn gnahlardan arnmalar, sabr ve iman kantlamalar, iyiliklerinin artmas, derecelerinin ykselmesi ve gnahlarna kefaret olmas iin baz musibetlerle ve hoa gitmeyen eylerle karlamalarna mani deildir.
179 Nur, 63. 180 Enam, 65.
117
hirette Allah onlara rahmetiyle muamele eder, kymetin en byk korkudan onlar gvende klar ve onlar dorudan cennete sokar. nk Allah tel onlara cehennemi haram klmtr. Bu, onlarn dnya da iledikleri gnahlara kefaret olmas iin lm esnasnda veya kabirde veya hairde bir takm skntlarla ve hoa gitmeyen eylerle karlamalarna mani deildir. Bu mertebenin sahipleri hem dnyada hem de hirette esenlik, gvenlik, kurtulu ve baarya nail olmulardr. Allah tel bunlar hakknda yle buyurmaktadr:
RabbimizAllahtrdeyipsonradaistikametzere,do ru yolda yryenler yok mu, ite onlarn zerine melekler inip: Hi endie etmeyin, hi zlmeyin ve size vaat edilen cennetlesevinin!derler.Dnyahayatndada,hirettedebiz sizin dostunuzuz. Orada sizin cannzn ektii her ey gafur verahmden(aff,merhametveihsanbololanAllahtarafn dan) bir ikram olarak sizindir. Hem orada siz btn istedik lerinizekavuacaksnz.Allahyolunaaran,makbulvegzel ilerileyenveBenMslmanlardanmdiyenkimsedenda hagzelszsyleyenkimolabilir?181
Bunlar Allah telnn kendileri hakknda yle buyurduu slih mminlerdendirler: te gerek mminler onlardr. Onlara Rablerinin katnda dereceler, balanma ve tkenmez rzk vardr.182 Mminler onlardr ki Allaha ve Elisine iman ettiler, sonrapheetmediler;Allahyolundamallaryla,canlarylaci hadettiler.te(imanszlerinde)doruolanlaronlardr.183
181 Fussilet, 30-33. 182 Enfal, 2-4. 183 Hucurat, 15.
118
ncMertebe:KmilmanMertebesi: Buna mstehap iman mertebesi de denilir. Bu mertebe vacip iman mertebesinden sonra gelir. Nafilelerle ve mstehaplarla olgunlat iin buna kmil iman mertebesi denilmitir. Bu ihsan mertebesidir. Bu mertebe Allaha yakn olanlarn, Allaha Onu grr gibi ibadet edenlerin, ihls ve takva sahibi iyi insanlarn, Allahn kullarnn, Rahmann kullarnn ve iyiliklerde yaranlarn derecesidir. Bunlar peygamberler, sddikler, ehitler, Allah dostlar ve salihlerdir. Bunlar mukarreplerdir (:Allaha yakn olan kimselerdir). yilik yaparak, vacipler, mstehaplar ve menduplar cinsinden Allaha yaklatrc itaatleri yapmaya alarak, bunlar hi brakmayarak, iyiliklerde yararak ve Allahn verdii imknlar lsnde ktlklerden ve pheli eylerden saknarak Allaha yaklarlar. Bunlar slam ve iman mertebelerini tamamlayp ihsan mertebesine ykselen muhsinlerdir. Bunlar sanki Allah gryormu gibi ibadet ederler. Her ne kadar Allah grmeseler de Allahn kendilerini grdn hissederler. Allaha tam bir samimiyet, doruluk, tevazu, itaat ve yneli iinde ibadet ederler. Kendilerini iman mertebelerinin en ykseine karan tasdik ve kesin inan gcne sahiptirler. Rahmann dostluundan en byk pay onlar alrlar ve nimet cennetlerinde derecelerin en ykseine nail olurlar. Bunlar Allahn gerek kullardrlar, Rahmann kullardrlar. Kalpleri tam bir tevazu ve ynelile Allaha baldr. Kalpleri Allaha itaatle huzur bulur. Gnlleri Allahla nsiyet iindedir. Dilleri tevazu ile Allah zikreder. Organlar Onun dininin hkmlerine boyun eer. Allah ok severler. yle ki Allah ve Peygamberini kendi canlarndan, mallarndan ve oluk ocuklarndan daha ok severler.
119
Bunlar kelime-i tevhidin her iki blmn de gerekletiren Allaha ihlsla bal kullardr. Bu blmlerden biri: Allahtan baka hak ilah olmadna ahitlik etmektir. Bu ahitlik, halis tevhid ile gerekletirilir. Onlarn gizli ve ak btn amelleri, sevgileri, nefretleri, vermeleri ve engellemeleri ve buna benzer amelleri Allah iindir. Kelime-i tevhidin ikinci blm: Muhammedin Allahn elisi olduuna ahitlik etmektir. Bu ahitlik ise Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin getirdii eriate tam bir ballkla gerekleir. Onlarn btn amelleri ve ibadetleri onun snnetine ve yoluna uygundur. Allah tel yle buyurmaktadr:
Deki:Benimnamazm,hertrlibadetlerim,hayatm ve lmm hep Rabbulalemn olan Allaha aittir. Ei orta yoktur Onun. Bana verilen emir budur. Ona ilk teslim olan dabenim.184
Bunlar sadk mminlerdir. Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne, hayryla erriyle kaderin Allahtan olduuna gerek bir bilgiyle inanarak imanlarn kkletirmilerdir. Onlarn en belirgin vasflar Allah, Onun birliini, ilahl ve ibadete ancak Onun lyk olduunu ok iyi bilmeleri, varlk lemindeki yetleri ve peygamberine indirdii yetleri dnrken Onun sfatlarnn anlamlarn kendi kalplerinde hissetmeleridir. Bu yce sfatlarn hepsi bu mertebede olanlara imann tadn gerekten ve hakkyla tattrr, sonra onlar canlaryla mallaryla Allah yolunda cihda veya cihd hazrlna, ilme, davete, Mslmanlara nasihate, iyilii emredip, ktlkten sakndrmaya ve Allahn sevip raz olduu dier slih amellere sevk eder. Bu mertebede bulunanlar, peygamberlerle, sddklarla, ehitlerle ve salihlerle arkadalk ettikleri iin ok yce mertebelere ve
184 Enam, 162-163.
120
makamlara da ularlar. Onlar ne gzel arkadatrlar. Onlar dnyada inan, sz ve amel ynnden Allahn ihlsl kullardrlar. hirette ise en yksek Firdevs cennetinde o kudret sahibi hkmdarn huzurunda drstlk meclislerindedirler. Bunlar Allahn velileri ve dostlardr. Allahn zel denetimi ve gzetimi altndadrlar. Onun has ve seilmi kullardrlar. Allah tel onlar hakknda yle buyurdu:
yi bilesiniz ki Allahn velilerine korku yoktur, onlar zntye de uramazlar. Veliler o kimselerdir ki Ona iman edip,emirlerineaykrhareketlerdensaknrlar.185
te Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre imann mertebeleri bunlardr. Bu mertebeler Kuran ve Snnetin limler tarafndan incelenmesi sonucu belirlenmitir. Allah onlara rahmetiyle muamele etsin. Bu mertebelerin sahipleri ilimleri, amelleri ve ihlslarndaki farkllklar lsnde dnyada ve hirette Allah katnda birbirlerinden farkldrlar. Bu farkllklarna gre ebedilik cennetinde en yksek derecelere ve ebedi nimetlere nail olacaklardr. Allah tel bu mertebeler hakknda yce Kitabnda yle buyurmaktadr:
Sonra Biz, kitab setiimiz kullarmza miras verdik. Onlardan kimi nefsine zulmeder. Kimi mutedildir, orta yolu tutar.KimideAllahnizniylehayrlardanegeer.tebyk ltuf budur. (Onlarn mkfatlar) Adn cennetleridir. Oraya girerler, orada altn bilezikler, incilerle sslenirler, elbiseleri deipektendir.186
185 Yunus, 62-63. 186 Fatr, 32-33.
121
Hayrlardanegeen/yaran: Bu, sanki Allah gryormu gibi ibadet eden ihsan mertebesindeki kuldur. Vacipleri, mstehaplar ve menduplar yapar, haramlar terk eder, mekruhlardan saknr, mahzurlu ve pheli eylerden uzak durur, ehevi arzularna uymaz. O, Allahn velisidir ve dostudur. Onun has ve seilmi kuludur. O, kmil ve mstehap iman sahibidir. OrtaYoluTutan(:Muktesit): Snnetleri, menduplar ve mstehaplar yapmasa da baz yasaklardan ve mekruhlardan saknmasa da vacipleri yapmakla ve yasaklardan saknmakla yetinen kimsedir. Bu, vacip iman sahibidir. KendineZulmeden: Baz vacipleri ve farzlar terk eden veya byk kfr ve byk irk derecesine ulamayan baz haramlar, masiyetleri ve gnahlar ileyen kimsedir. Bu icmal iman sahibidir. Bu mmetin byk limi bn Abbas radyallahu anhum yle der: Hayrlarda yaran, hesaba ekilmeksizin cennete girer. Ortada giden Allahn rahmetiyle cennete girer. Kendisine zulmeden ve Arafta olanlar ise Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin efaatiyle cennete girer.187 bn Kesr rahimehullah bu yetin tefsirinde unlar syler: Allah tel buyuruyor ki: Kendisinden nceki kitaplar tasdik
187 Bak: Tefsiru bn Kesr, Fatr suresi, yet, 32.
122
eden yce kitaba uyanlar sekin kullarmzdan kldk ki ite bu slm mmetidir. yet-i kerme bu mmeti ayr ksma ayrmaktadr: Bir ksm iin: Onlardan kimi nefsine zulmeder buyurdu. Bunlar baz farzlar ihmal ederek baz yasaklar ilemektedirler. Kimi mutedildir, orta yolu tutar. Bunlar vacipleri eda eder, haramlar terk ederler. Ancak bazen baz mstehaplar terk edebilirler ve baz mekruhlar da yapabilirler. Kimi de Allahn izniyle hayrlarda ne geer. Bunlar vacipleri mstehaplar yaparlar, haramlar, mekruhlar ve baz mubahlar terk ederler. Ali b. Eb Talha, bn Abbasn: Sonra Biz, kitab setiimiz kullarmza miras verdik yeti hakknda yle dediini aktarmtr: Bunlar Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin mmetidir. Allah tel indirmi olduu her kitaba onlar varis kld. Bu mmetin zalimi affedilir, orta yolda gideni kolay bir hesapla hesaba ekilir, hayrlarda ne geen ise hesaba ekilmeden cennete girer.
EHLSNNET VEL-CEMAAT LMLERNN MANIN MSEMMASI (MANIN KAPSAMI) KONUSUNDAK SZLER
mann Kapsam Konusunda Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn Szleri

nceki ve sonraki Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlar imann itikat, sz ve amel olduunda gr birlii iindedirler. man, kalbin ve dilin sz, kalbin ve organlarn amelidir. Bu iman, itaatle, ok ve devaml ibadetle artar; masiyet ve gafletle ve itaatteki kusurlarla azalr. lim adamlarnn ou bunun zerinde icma olduunu sylemilerdir. Hatta bu gr, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin belirleyici niteliklerindendir ve onlarla bidatiler ve heva ehli arasndaki ayrt edici zelliklerdendir. Onlarn bu konudaki szleri gerekten oktur. Bunlar bu kitapta saymak mmkn deildir. Fakat biz burada bunlarn hepsini deil de rnek olarak bir ksmn zikredeceiz. nk bunlarn tamam bu kitabn alamayaca kadar oktur, ciltler dolusudur. nce sahabenin szlerinden balayalm. Sonra tabiin ve tebe-i tabiinin szleriyle devam ederiz. Sonra onlardan sonraki limlerden nakiller yaparz. Sahabe ve tabiinin dndakileri vefat tarihlerine gre sraladk. Sahabeye gelince onlarn en mehurlarna gre sralayacaz:
126
EhliSnnetvelCemaatlimlerininmann MsemmasKonusundakiSzleri:
1- Mminlerin Emiri mer b. el-Hattab radyallahu anh arkadalarna: Geliniz, imanmz artralm der. Bunun zerine Allah zikrederlerdi.188 2- Mminlerin Emiri Ali b. Eb Talib radyallahu anh yle der: Vcutta ba hangi konumdaysa sabr da imanda ayn konumdadr. Sabr olmayann iman da olmaz.189 3- Abdullah b. Mesd radyallahu anh yle der: Allahm! manmz, yakinimizi ve fkhmz artr.190 4- Abdullah b. Ravaha radyallahu anh yle der: Geliniz bir saat iman edelim; geliniz Allah zikredelim ve imanmz artralm; geliniz Allaha itaat ederek Onu analm. Umulur ki Allah da bizi mafireti ile anar.191 5- Muaz b. Cebel radyallahu anh yle der: Bizimle otur, bir saat iman edelim. Yani aziz ve celil olan Allah zikredelim.-192 6- Ebu Hureyre radyallahu anh yle der: man temiz ve paktr. Her kim zina ederse iman ondan ayrlr. O kimse nefsini ayplar ve kendine dnerse iman da ona geri dner.193 7- Abdullah b. Abbas, Ebu Hureyre ve Ebud-Derda Allah hepsinden raz olsun- man artar ve eksilir.194 Derlerdi.
188 Hallal, es-Sunne, 5/39 (1122); el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1012 (1700); bn Batta, el-bne, 2/846 (1134). 189 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/924 (1569); bn Eb eybe, elman, s.48 (130). 190 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1013 (1704). 191 bn Eb eybe, el-man, s.43 (116). 192 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1014 (1706). 193 curri, Kitbu-eria, 2/596 (228), Tahkik, Abdullah ed-Demici, Darul-Vatan. 194 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1016 (1709,1711,1712).
127
8- Ammar b. Yasir radyallahu anh yle der: ey vardr ki, bunlar kendisinde toplayan kimse iman da toplam olur: Nefsine adaletli davranmak, herkese selam vermek, yokluk zamanlarnda infak etmek.195 9- Cundub b. Abdillah el-Becel radyallahu anh yle der: Biz yiit delikanllar olarak Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber bulunuyorduk. Kuran renmeden nce iman rendik. Sonra Kuran rendik ve onunla imanmz artrdk.196 10- Umeyr b. Habib el-Hutam radyallahu anh yle der: man artar ve eksilir. Denildi ki: Onun artmas ve eksilmesi nedir? Dedi ki: Allah zikrettiimiz ve Ona hamd ettiimiz ve tesbih ettiimiz zaman bu, imann artmasdr. Gaflet ettiimiz ve unuttuumuz zaman bu, imann azalmasdr.197 11- Ukbe b. Amir el-Cuhen radyallahu anh yle der: Kii, bir kadnn kendi elbisesine brnd gibi, imana brnr.198 12- Tabiin fkhs lim hafz Ebu ibl Alkame b. Kays enNeha -Allah rahmet eylesin- arkadalarna yle der: Bizi izleyin, imanmz artsn. Yani dindeki bilgimiz artsn.-199 13- Byk tabii Urve ibnuz-Zubeyr rahimehullah yle der: Bir kimsenin gvenilirlii ancak iman azald zaman azalr.200 14- Adil halife mer b. Abdulaziz rahimehullah yle der: mann farzlar, hkmleri, snrlar ve snnetleri vardr. Kim bunlar tam olarak yerine getirirse iman kemle ular. Kim bunlar tam olarak yapmazsa iman da eksik olur.201
195 Buhr, K. man, B. Selam Yaymak, mandandr. 196 bn Mace, Mukaddime, K. Snnet, B. man, (61). Bak: Sahhu Suneni bm Mce,1/16. 197 bn Batta, el-bne, 2/845 (1131). 198 bn Batta, el-bne, 2/716 (969). 199 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1023 (1730). 200 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1023 (1729). 201 Buhr, K.man, B. man Be ey zerine Bina Edilmitir.
128
15- Tabiin imamlarndan mfessir Mcahid b. Cebr rahimehullah yle der: man sz ve ameldir; artar ve eksilir.202 16- eyhulislam mam el-Evz rahimehullah (lm:157 h.) yle der: man ancak sz ile istikamet bulur (:dorulanr). man ve sz ancak amel ile istikamet bulur. man, sz ve amel ise ancak Snnete uygun niyetle istikamet bulur. Seleften geip gitmi olanlar ameli imandan, iman amelden ayrmyorlard. man u dinlerin kendi isimlerini kapsad gibi kapsayc bir isimdir ve amelin onu tasdik etmesini de kapsar. Her kim ki dili ile iman eder, kalbi ile tanr, ameli ile de bunu dorularsa ite bu kopmayan bir kulptur. Her kim de dili ile syler, kalbi ile tanmaz, ameliyle onu dorulamazsa, onun iman kabul edilmez ve hirette kaybedenlerden olur.203 17- mam el-Hfz Sufyn es-Sevr rahimehullah (lm:161 h.) yle der: man sz, amel ve niyettir; artar eksilir. taatle artar, masiyetle eksilir. Amelle birlikte olmadka sadece sylemek caiz deildir. Niyetle beraber olamadka sadece sz ve amel caiz deildir. Snnete uygun olmadka sadece sz, amel ve niyet de caiz deildir.204 18- mam Malik rahimehullah (lm:179 h.) yle der: man sz ve ameldir.205 19- Velid b. Mslim el-Kura rahimehullah yle der: Evza, Malik b. Enes ve Sad b. Abdulazizi dinledim. Onlar: man amelsiz szdr diyenleri ho karlamaz ve: Amelsiz iman, imansz amel olmaz derlerdi.206
202 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1023 (1728). 203 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/955956 (1591). 204 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 1/170 (314); bn Batta, el-bne, 1/333 (190). 205 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1030 (1742). 206 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/930 (1086).
129
Yine O, yle der: Onlarn yle dediklerini duydum: mann sonu yoktur, o daima art iindedir. Onlar onun iman mkemmeldir, onun iman Cebrailin iman gibidir diyenleri de ho karlamazlard.207 20- mam Halid b. el-Haris rahimehullah (lm:179 h.) yle der: man sz ve ameldir, artar ve eksilir.208 21- mam Veki b. el-Cerrah rahimehullah (:179 h.) yle der: Ehl-i Snnet: man, sz ve fiildir der.209 22- mam Abdullah ibnul-Mbarek rahimehullah (:181) yle der: man sz ve fiildir ve imann eksii olur, fazlas olur.210 23- el-Fudayl b. Iyaz rahimehullah (:186) yle der: Bize gre imann ii vardr, d vardr; bunlar dil ile ikrar, kalp ile sylemek ve organlarla amel etmektir.211 Yine yle der: Amelle birlikte olmadka sadece szn bir yarar yoktur.212 24- mam Yahya b. Sad el-Kattan rahimehullah (.198) yle der: Kendilerine yetitiim btn imamlar yle diyorlard: man sz ve fiildir; artar, eksilir. Onlar Cehmiyeyi tekfir eder. Ebu Bekir ve meri fazilet ve hilafet konusunda nde grrlerdi.213 25- mam Sufyn b. Uyeyne rahimehullah (:198) yle der: man, sz ve ameldir; artar, eksilir.214 Yine yle der: man sz ve ameldir. Biz onu kendimizden ncekilerden sz ve ameldir diye rendik. Amelsiz sz olmaz.215
207 208 209 210 211 212 213 214 215 Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, 1/322 (687). el-bne, 2/901 (1259). Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, 1/336 (699). el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/930 (1575). Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, 1/315 (627). el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1033 (1747). Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, 1/337 (702). Zehebi, Siyeru Almin-Nubel, 9/169. Zehebi, Siyeru Almin-Nubel, 8/468. curri, Kitbu-eria, 2/604 (239).
130
26- el-Humeyd rahimehullah yle der: man sz ve fiildir; artar eksilir. Kardei brahim b. Uyeyne ona der ki: Ey Ebu Uyeyne! man artar ve eksilir, deme. Bunun zerine el-Humeydi fkelendi ve dedi ki: Sus ey ocuk! Evet, o kadar eksilir ki, ondan hibir ey de kalmayabilir.216 27- el-Hasan el-Basr rahimehullah (:110 h.) yle der: Sslenip pslenmeyle ve temennilerle iman olmaz. Fakat iman kalpte yerleen ve amellerin tasdik ettii bir eydir.217 28- en-Nadr b. umeyl rahimehullah (.110 h.) yle der: man sz ve fiildir ve imann eksii olur, fazlas olur.218 29- mam afi rahimehullah (:204 h.) yle der: man sz ve fiildir; artar eksilir. taatle artar, masiyetle azalr. Sonra u yeti okudu: Bylece iman edenlerin imann artrsn diye.220 Yine yle der: Sahabe, tabiin ve onlardan sonra bizim kendilerine ulaabildiimiz kimseler: man, sz, fiil ve niyettir; bu nden birisi dieri olmadka geerli deildir.221 30- Abdurrezzak es-Sanan rahimehullah (:211 h.) yle der: Mamer, Sufyn es-Sevr, Malik b. Enes, bn Cureyc ve Sufyn b. Uyeynenin: man sz ve fiildir; artar ve eksilir, dediklerini duydum.222 31- Abdullah el-Humeyd rahimehullah (:219 h.) yle der: man sz ve fiildir; artar ve eksilir. Amelsiz imann faydas yoktur. Niyetsiz sz ve amelin faydas yoktur. Snnete uygun olmayan sz, amel ve niyetin de faydas yoktur.223
216 217 218 220 221 222 223 curri, Kitbu-eria, 2/607 (244). bn Batta, el-bne, 2/805 (1094). el-Hatb el-Badd, ktizaul-lim vel-Amel (56). Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, 1/316 (632). el-Esfehani, Hlyetul-Evliy, 9/110; Ayet, Mddessir suresi, 131. el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/956 (1593). curri, Kitbu-eria, 2/607 (244). el-Humeydi, Usuls-Snne veya Msned, c.2, s.546.
131
32- Ebu Ubeyd el-Ksm b. Selm rahimehullah (:224 h.) yle der: Bil ki, ilim adamlar ve din ile ilgilenenler bu konuda iki gruba ayrldlar. Bir grup dedi ki: man, Allaha kar ihlsl olmak, dillerin ahitlik etmesiyle ve amelle gerekleir. Dier grup ise yle dedi: Hayr, iman kalplerle ve dillerle gerekleir. Amellere gelince bunlar takva ve iyiliktir, mandan deildir. Biz iki grubun ihtilafn incelediimiz zaman Kitap ve Snnetin, iman niyet, sz ve amelin hepsiyle birlikte gerekleir, diyen grubu doruladn ve dier grubun grn reddettiini grrz.224 Yine yle der: Bu artlara uygun bir amelle birlikte olmadka imann gerek bir iman olamayacan Allah buyurmutur. Bir kimsenin ameli olmadan zellikle sadece szle gerek mmin olacan iddia eden kii, Allahn Kitabna ve Snnete inatla kar kyor demektir.225 33- Ali bn el-Medin rahimehullah (:234 h.) yle der: man, szdr, snnete uygun ameldir, isabettir ve niyettir. man artar ve eksilir.226 34- Ebu Sevr el-Kelbi el-Badad rahimehullah (:240 h.) yle der: man kalp ile tasdik, dil ile sylemek ve organlarla amel etmektir.227 35- mam Ahmed b. Hanbel rahimehullah (:241 h.) yle der: Tabiinden, Mslmanlarn imamlarndan, selef imamlarndan ve eitli lkelerin fkhlarndan doksan kii, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin vefat ettii esnadaki snnetine gre ki bu sn
224 225 226 227 Ebu Ubeyd el-Kasm bn Sellam, s.18. el-Mektebul-slami. Ebu Ubeyd el-Kasm bn Sellam, s.9. Tahk, el-Elbn. el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 1/187 (318). el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/932 (1590).
132
netten pek ok rnei zikretti- iman, sz ve fiildir; itaatle artar, masiyetle eksilir diye icma etmilerdir.228 Yine yle der: man artar eksilir. Amelle artar, ameli terk etmekle eksilir.229 Abdulmelik b. Abdulhamid el-Meymniden rivyet edildi: O, Ebu Abdullaha sordu: man, sz, amel ve niyettir, yle mi? Abdulmelik der ki: Ebu Abdullah Ahmed b. Hanbel rahimehullah bana yle cevap verdi: Niyetsiz nasl olsun ki; evet sz, amel ve niyettir. Niyet gereklidir. Bana dedi ki: Niyetin ncelii vardr.230 36- mam Buhr rahimehullah (.256 h.) yle der: Binden fazla limden ilim yazdm. Kimden yazdysam hepsi de iman, sz ve fiildir dedi. man sadece szdr diyen hi kimseden bir ey yazmadm.231 Yine yle dedi: eitli lkelerden binden fazla limle karlatm. Hi kimsenin imann sz ve fiil olduunda, artp eksilebileceinde ihtilaf ettiini grmedim.232 37- shak b. Rahaveyh rahimehullah (:283 h.) yle der: man artar ve eksilir; hatta ondan hibir ey kalmayabilir.233 38- Ebu Zura er-Raz rahimehullah (:264 h.) yle der: Bize gre iman sz ve fiildir; artar ve eksilir. Kim bunun dnda baka bir ey sylerse o bidatidir, mrciidir.234 39- Ebu Hatim er-Raz rahimehullah (:277 h.) yle der: Bizim mezhebimiz, tercihimiz, inancmz, Allaha itaat ettii
228 229 230 231 232 233 234 bn Receb el- Hanbel, Tabakatl-Hanabile, 1/130. el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1056 (1798) Hallal, es-Sunne, 3/579 (1002). el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/959 (1597). bn Hacer el-Askalani, Fethul-Bari, c.1, s.47. Hallal, es-Sunne, 4/680 (1011). bn Receb el-Hanbel, Tabakatul-Hanabile, 1/203.
133
miz ve bundan tr dnya ve hirette selamet istediimiz grmz udur ki, iman sz ve fiildir, artar ve eksilir.235 40- Ebu Ysuf Yakb b. Yusuf el-Besev rahimehullah yle der: Ehl-i Snnete gre iman, kalplerle, dillerle ve organlarla Allaha kar ihlsl olmaktr. man sz ve ameldir; artar ve eksilir. Mekkede, Medinede, amda, Basrada ve Kfede amzda kendisine yetitiimiz kimselerin hepsinin bu grte olduklarn grdk. Yakb b. Yusuf sonra kendilerinden ilim ald otuz kiinin ismini verir ve yle der: Bunlarn hepsi unu diyorlar: man sz ve ameldir. Onlar Mrcieyi eletirir ve onlarn grlerini ktlerler.236 41- Muhammed b. Nasr el-Mervez rahimehullah (:294 h.) yle der: man: Allaha inanmandr. Yani Onu birlemen, kalp ve dil ile Onu tasdik etmen, Ona ve emrine boyun emendir; gurur ve kibirden uzak durarak Onun emrettii eyleri yerine getirmek iin azimli olmandr. Bunu yaparsan sevgisini kazanr, gazabndan kurtulursun.237 42- Mfessirlerin imam, direi, byk lim Ebu Cafer Muhammed b. Cerr et-Taber rahimehullah (:310 h.) yle der: man, sz ve amel midir, artar ve eksilir mi veya onda artma ve eksilme olmaz m? Bu konuda sylenecek sze gelince; iman sz ve ameldir, artar ve eksilir diyenlerin gr dorudur. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashabndan bir topluluun bu grte olduu haber verilmitir. Gemite din ve fazilet sahibi kimseler bu gr benimsemilerdir.238
235 236 237 238 bn Receb el-Hanbel, Tabakatl-Hanabile, 1/286. el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/959 (1597). el-Mervezi, Tazimu Kadris-Salat, c.1, s.394. bn Cerir et-Taberi, Sarihus-Snne, s.25. Tahk, Bedr bn Yusuf el-Matuk.
134
Gzel sz ve slih amel Ona ykselir yetini tefsir ederken el-Hasan ve Katadeden naklen yle dedi: Allah tel amelle birlikte olmadka sz kabul etmez. nandn syleyen ve gzelce amel eden kimsenin szn kabul eder.239 43- mam Ebul-Hasan el-Ear rahimehullah (:324 h.) selefin zerinde icma ettii esaslardan sz ederken yle dedi: Onlar imann itaatle artt, masiyetle azald konusunda icma ettiler.240 44- Uyulacak rnek mam el-Berbehar rahimehullah (:329 h.) yle der: man sz ve ameldir. Amel ve szdr. Niyet ve isabettir. Artar ve eksilir. Allahn diledii kadar artar, hibir ey kalmayncaya kadar azalr.241 45- mam Muhaddis el-curr rahimehullah (:360 h.) yle der: Allah size de bize de merhamet etsin. Biliniz ki, Mslman limlerin zerinde icmasna gre iman, btn insanlara farzdr. O da, kalp ile tasdik, dil ile ikrar, organlarla amel etmektir. Sonra biliniz ki, beraberinde dilin syledii bir iman olmadka sadece kalp ile bilmek ve tasdik etmek yeterli deildir. Organlarla amel etmek olmadka da kalp ile bilmek ve lisan ile sylemek yeterli deildir. Bu haslet bir kimsede tamam olduu zaman mmin olur. Kuran, Snnet ve Mslman limlerin grleri buna dellet eder.242 Yine yle der: Organlarla yaplan ameller, kalp ve lisanla iman tasdik etmek demektir. man temizlik, namaz, zekt, oru, hac, cihad ve benzeri amellerle tasdik etmeyen ve kalp ile bilmeyi ve dil ile sylemeyi kendisine yeterli gren kimse mmin olamaz, bilmek ve sylemek ona fayda veremez. Ameli terk etmesi imann
239 Tefsirut-Taberi, c.12, s.121. Ayet, Fatr, 10. 240 el-Eari, Risaletn ila Ehls-Sar, s.272. Tahk, Abdullah akir el-Cndi. 241 el-Hasen bn Ali el-Berbehari, s.67. Tahk, Halit er-Reddd. 242 curri, Kitbu-eria, c.22, s.611. Darul-Vatan.
135
yalanlamas demektir. Zikrettiimiz amelleri yapmas ise imann dorulamas demektir. Baar Allahtandr.243 Allah rahmet eylesin u szler de ona aittir: Allah bize de size de merhamet etsin; biliniz ki ey ehli Kuran, ey Snnet limleri ve ey Allahn dinde kendilerine haram ve helali bilme meziyetini ltfettii kimseler topluluu! phesiz eer siz Kuran Allahn size emrettii gibi- iyice dnrseniz bilirsiniz ki Allah tel mminlere, kendisine ve Raslne iman etmelerinden sonra ameli de farz klmtr ve O, mminleri ancak kendisine iman edip buna ilaveten slih ameller iledikleri takdirde Allahn raz olduu, onlarn da Allahtan raz olduu ve bu karlkl rza zerine onlar cennete ve kurtulua dhil etmek suretiyle mkfatlandrd kimseler olarak vmtr. Allah tel iman slih amelle birlikte zikretmitir. Allahn kendilerini baarl kld slih ameli ilave etmedike sadece imanla onlar cennete sokmamtr. Bu sebeple bir kimse, kalbiyle tasdik etmedike, diliyle sylemedike ve organlaryla amel etmedike onun iman tamamlanm olmaz. Kuran dnen ve inceleyen kimse, bunun benim anlattm gibi olduunu aka grr. Biliniz ki ben Kuran inceledim ve Allahn Kitabnda elli yerde u anlattma benzer eyler buldum. Allah tel mminleri sadece imanla cennete sokmam. Bilakis onlara olan rahmetiyle ve slih amellerindeki Allahn ltfettii baaryla cennetine sokmu-tur.244 curri, Kitabu-eria isimli byk eserinde unlar da syler: Bab: mann kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve organlarla amel etmek olduu ve kendisinde bu haslet birlemeyen kimsenin mmin olamayaca gr hakknda245
243 curri, Kitbu-eria, c.22, s.614. Darul-Vatan. 244 curri, Kitbu-eria, c.22, s.618. Darul-Vatan. 245 curri, Kitbu-eria, c.22, s.611. Darul-Vatan.
136
46- Muhaddis Ebu Abdullah Ubeydullah b. Muhammed b. Batta el-Ukber (:387 h.) el-bnetul-Kubr isimli nemli kitabnda yle der: man ve onun farz oluu, onun kalp ile tasdik, dil ile ikrar, organlarla amel ve hareketler oluu ve bu olmadka bir kiinin mmin olamayaca hakknda: Bilin ki Allah tel kalbe Allah tanmasn, Allah, peygamberlerini, kitaplarn ve Snnetin getirdii her eyi tasdik etmesini; dillere bunu sylemelerini ve bunu szl olarak ikrar etmelerini; bedenlere ve organlara ise emrettii her eyi yapmalarn farz klmtr. Bunlardan herhangi birisi dierleri bulunmadka geerli deildir. Kul bunlarn hepsini birlikte yapmadka mmin olmaz. Yani hem kalbiyle inanmal, hem diliyle ikrar etmeli, hem de organlaryla amel etmelidir. Sonra syledii ve yapt her ey Snnete uygun olmadka, btn szlerinde ve amellerinde Kitaba ve ilme tabi olmadka yine mmin olmaz. Size akladm eylerin hepsi Kuranda zikredil-mitir, Snnette gemektedir ve mmetin limleri de bunlar ze-rinde icma etmilerdir.246 O unu da sylemitir: Bilin ki Allah tel mminleri slih bir amelleri ve krl bir almalar olmadka vmemi, onlar iin hazrlad kalc nimetleri ve ackl azaptan kurtulularn anlatmam ve onlardan raz olduunu bildirmemitir. Sz, fiil ve ihlsl niyeti birlikte zikretmi, bylece iman ismi bu anlam da kapsar hale gelmitir. Bunlar birbirinden ayrlmazlar, biri olmadan dierinin yarar yoktur. Bylece iman, kalplerinde erilik bulunan ve akllar eytann oyunca haline gelen sapk mrcienin grnn aksine dil ile sylemek, organlarla amel etmek ve kalp ile tanmak anlamn kazanm oldu.247
246 bn Batta, el-bne, c.2, s.760. 247 bn Batta, el-bne, c.2, s.779 (1072).
137
bn Batta rahimehullah ayrca yle der: Allah telnn Kitabnda farz kld veya Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Snnetinde teyit ettii eylerden herhangi birisini bilerek inkr eden ve yalanlayan kimse kfirdir, kfr aktr. Allaha ve hiret gnne inanan akll bir kimsenin buda phesi olamaz. Kim bunu ikrar eder, dili ile syler de sonra nemsemeyerek ve hafife alarak ya da mrcienin grne inanarak ve onlarn mezhebine uyarak ameli terk ederse iman terk etmi olur. Artk onun kalbinde imann az da yoktur, ou da yoktur. O, Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme mnafklk yapan ve Kurann niteliklerinden sz etii mnafklarn iine dhil olmutur. Onlar cehennemin en alt derekesindedirler. Sapk mrcienin grlerinden Allaha snrz.248 Yine bn Batta rahimehullah yle der: Size Allahn Kitabndan akll mminlere yol gsterecek u gerei okudum: man sz ve ameldir. Kim szleriyle tasdik eder de ameli terk ederse yalanc olur ve imandan kar. Allah tel sz ancak amelle birlikte kabul eder, ameli de ancak szle birlikte kabul eder.249 47- Ebu Bekir el-smail rahimehullah (:371) hadis ve din limlerinin itikdndan sz ederken onlarn yle dediklerini syler: man: Sz, amel ve marifettir. taatle artar, masiyetle azalr. taati ok olan kimseni iman itaati az olan kimsenin imanndan daha oktur.250 48- bn Eb Zeyd el-Kayravan rahimehullah (:386 h.) yle der: man: Dil ile sylemek, kalp ile ihlsl olmak ve organlarla amel etmektir. Amellerin artmasyla artar, azalmasyla azalr. Sz ancak amelle tamam olur. Niyetsiz sz ve amel olmaz. Sz, amel ve niyet de ancak Snnete uygun olduu zaman geerli olur. Ynn kbleye dnen hi kimse tekfir edilmez.251
248 249 250 251 bn Batta, el-bne, c.2, s.764. bn Batta, el-bne, c.2, s.795 (1074). Ebu Bekir el-smaili, tikad Eimmetil-Hadis, s.63. Allme Abdulmuhsin el-Abbd, Katfl-Cena ed-Dan erhu Mukaddimeti Risaleti bn Ebi Zeyd el-Kayravani.
138
49- mam el-Hfz bn Mende rahimehullah (:395 h.) yle der: man: Dil ile sylemek, kalp ile itikd etmek, organlarla amel etmektir. man artar ve eksilir.252 50- Uyulacak rnek mam bn Ebz-Zemeneyn diye mehur Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Endels (:399 h.) Uslus-Snne isimli kitabnda yle der: mann sz ve amel oluu hakknda: Ehl-i Snnete gre iman: Kalplerle Allaha kar ihlsl olmak, dillerle ahitlik etmek ve gzel bir niyetle, snnete uygun bir ekilde organlarla amel etmektir Allaha iman kalple ve lisanla olur, amel de bunu tasdikler. Sz ve amel, biri dieriyle varln srdrebilen iki arkadatr. Bab: mann tamam olmas, artmas ve eksilmesi hakknda. Ehl-i Snnete gre imann dereceleri ve mertebeleri vardr. Tam olur, artar, eksilir. Eer byle olmasayd insanlar iman konusunda eit olurdu ve ileri gidenin geride kalana bir stnl olmazd.253 51- smail es-Sabun rahimehullah (:449 h.) yle der: Hadisilerin grne gre iman sz, amel ve marifettir. taatle artar, masiyetle eksilir.254 52- Muhaddis fkh Ebul-Hasan Ali b. Halef b. Abdulmelik b. Battal el-Malik rahimehullah (:449 h.) yle der: mmetin selef ve halefinden Ehl-i Snnet vel-Cemaatin grne gre iman sz ve ameldir; artar, eksilir. Artmas ve eksilmesinin delili Buhrnin Allahn Kitabndan imann artmasna dair naklettii eylerdir. Bunun anlam udur: Bu art elde edemeyen kimsenin iman bu art salayabilen kimsenin imanndan eksiktir.255
252 253 254 255 bn Mende, Kitbul-man, c.2, s.341. bn Ebiz-Zemeneyn, Uslus-Snne, s.207211, Guraba Yaynevi. smail es-Sabuni, Akidets-Selef, s.264, Darul-Asme. bn Battal, erhu Sahihil-Buhr, c.1, s.56, Mektebetr-Rt.
139
53- Hafz el-Halim el-Buhr rahimehullah (:403 h.) yle der: Allaha iman: Onun varln kabul ve itiraftr. Allah iin iman: Ondan geleni kabul ve Ona itaattir. Peygambere iman, onun peygamberliini kabul ve itiraftr. Peygamber iin iman ise ona uymak ve ona itaat etmektir Beyan ettiimiz bu sebepten dolay farzlar ve nafileleriyle btn itaatlerin iman olmas bize vacip klnmtr Allah ve Rasl iin iman da gizli ve ak diye iki ksma ayrlr: Gizli olanlar, niyetler ve kararllklardr ki bunlar olmadan ibadetler geerli olmazlar. Ak olanlar ise, organlarla aktan eda edilenlerdir. Bunlarn says oktur. Bazlar unlardr: Temizlik, namaz, hac, umre, zekt, oru ve Allah yolunda cihd mann artmas ve eksilmesinin delillerinden birisi de Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin kadnlar hakknda sylemi olduu u szdr: Siz akl ve dini eksik olanlarsnz.256 54- Kad mam Ebu Yala el-Ferra rahimehullah (:458 h.) imann er tanm konusunda yle der: eriatte imann tanmna gelince o, ak ve gizli btn itaatlerdir. Gizli itaatler, kalbin amelleridir ki bu kalbin tasdiki demektir. Ak itaatler ise bedenin vacip ve mendup fiilleri yapmasdr.257 55- el-Hfz Beyhak rahimehullah (:458 h.) yle der: man artar ve eksilir; artmay kabul ettii zaman eksilmeyi de kabul eder.258 56- el-Hfz Ebu mer bn Abdilberr rahimehullah (:460 h.) yle der: Fkhlar ve hadisiler imann sz ve amel olduu zerinde
256 el-Halimi el-Buhr, el-Minhac fi abil-man, c.1, s.4063. 257 Kad Ebu Yala, Mesaill-man, s.152. Darul-Asme. 258 Beyhaki, el-tikad, s.115, Bab, el-Kavl fil-man.
140
icma ettiler. Niyetsiz amel olmaz. Onlara gre iman itaatle artar, masiyetle azalr. Onlarn nazarnda btn itaatler imandr.259 57-mam el-Hfz el-Beav rahimehullah (:516 h.) yle der: Sahabeler, tabiiler ve onlardan sonra gelen snnet limleri amellerin imandan olduu konusunda gr birlii iindedirler. Delilleri Allahn u yetidir: Mminler o kimselerdir ki, Allah anld zaman yrekleri rperir, O'nun yetleri kendilerine okunduu zaman imanlarn artrr ve Rablerine tevekkl ederler. Namazlarn klarlar ve kendilerine verdiimiz rzktan (Allah iin) harcarlar. te gerek mminler onlardr. Onlara Rablerinin katnda dereceler, balanma ve tkenmez rzk var. Bu yette Allah tel btn amelleri iman olarak zikretmitir. Ayrca Ebu Hureyrenin rivyet ettii hadis de bunu ifade eder. Onlar dediler ki: man sz, amel ve akidedir. Artmas konusunda Kurann syledii eylere gre itaatle artar, masiyetle azalr. Kadnlarn vasfna dair gelen bir hadiste de eksilmeye iaret edilmitir Onlar mminlerin imanlarnda birbirinden farkl olduklarnda ve aralarnda derece fark olduunda ittifak etmilerdir.260 u szler de mam el-Beavye aittir: Tasdik ve amelin her ikisi de hem imann hem de slamn kapsam iine dhildir. Bunun delili Allahn u yetleridir: Allah katnda yegne din slamdr. Sizin iin din olarak slama raz oldum. Kim slamdan baka din isterse bu ondan kabul edilmeyecektir. Allah tel kullar iin raz olduu ve kabul ettii dini haber vermektedir. Bu din slamdr. Tasdik amele eklenmedike bir din Allah katnda hibir zaman rza ve kabul makamnda olmayacaktr.261
259 bn Abdilber, et-Temhd, c.9, s. 238. 260 mam el-Beavi, erhus-Snne, c.1, s.3840. 261 mam el-Beavi, erhus-Snne, c.1, s.10.
141
58- Kavvmus-Snne el-Esfehan rahimehullah (:535 h.) yle der: eriatta iman, ak ve gizli btn ibadetlerden ibarettir.262 Yine der ki: Selef ulemas yle dedi: man sz amel ve niyettir. Artar ve eksilir. yilik ve takva ile artar, fsku fcur (gnah ve masiyetle) azalr.263 59- eyh Abdulkadir el-Geylan rahimehullah (:561 h.) yle der: Biz inanyoruz ki iman dil ile sylemek, kalp ile tanmak ve erknyla amel etmektir.264 60- Abdulani el-Makdis rahimehullah (:600 h.) yle der: man sz, amel ve niyettir; itaatle artar, masiyetle azalr.265 61- bn Kudame el-Makdis rahimehullah (:620 h.) yle der: man dil ile sylemek, erknyla amel etmek ve kalp ile balanmaktr. taatle artar, masiyetle azalr.266 62- mam Nevev rahimehullah (:676 h.) yle der: Abdurrazzak dedi ki: Hocalarmzdan ve arkadalarmzdan Sufyn es-Sevr, Malik b. Enes, Ubeyd b. mer, el-Evz, Mamer b. Raid, bn Cureyc ve Sufyn b. Uyeynenin yle dediklerini duydum: man sz ve ameldir; artar, eksilir. bn Mesd, Huzeyfe, Neha, Hasan el-Basr, Ata, Tavus, Mcahid ve Abdullah b. Mbarek bu grtedirler. Kulun vgye ve mminlerin velayetine (:dostluuna) lyk olmas demek, u eyi yerine getirmesi demektir: Kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve organlarla amel etmek.267
262 263 264 265 266 267 el-Hucce fi Beyanil-Mehacce, 1/403. el-Hucce fi Beyanil-Mehacce, 1/262264. Darur-Raye. el-Geylani, el unye li Talibi Tarikil-Hak, 1/62. Drul-Elbab, Dimek. mam el Makdis, el-ktisat fil-tikat, s.182. Tahk, Dr. Ahmed el-amidi. Lumatul-tikat, s.33. Tahkik, Abdulkadir el-Arnavut. Nevev, erhu Sahhi Mslim, c.1, s.146.
142
Yine yle der: taatler iman ve din diye isimlendirilir. Bu bir gerek olunca biliriz ki ibadeti ok olan kimsenin iman ve dini artar, ibadeti eksik olan kimsenin dini de eksik olur.268 63- eyhulislam bn Teymiye rahimehullah (:728 h.) yle der: Ehl-i Snnetin esaslarndan birisi udur: Din ve iman sz ve ameldir. Kalbin ve dilin sz, kalbin, dilin ve organlarn amelidir. man itaatle artar, masiyetle eksilir.269 Yine yle der: Bunun iindir ki Ehl-i Snnete gre- iman, snnetin iarlarndan sz ve ameldir. Bu konuda birden fazla kii icma olduunu nakletmilerdir.270 64- mam el-Hfz bnul-Kayyim rahimehullah (:751) yle der: mann hakikati sz ve fiilden oluur. Sz iki ksmdr: Kalbin sz ki bu itikattr (:kalbin inanmas, balanmasdr), dilin sz ise slam kelimesini konumaktr (:kelimeyi tevhidi sylemektir). Fiil de iki ksmdr: Kalbin fiili ki bu niyet ve ihlstr. kincisi organlarn fiilidir. Bu drd bulunmad zaman iman kemliyle bulunmaz. Kalbin tasdiki bulunmad zaman kalan ksmlarn faydas olmaz.271 65- Mfessir mam el-Hfz Allme Ebul-Fida smail b. mer b. Kesr (:744 h.) Enfal sresinin 2. yetinin tefsirini yaparken unlar syler: Buhr ve dier imamlar imann artmasna ve kalplerdeki farkllna bu ve benzeri yetleri delil getirdiler. Nitekim mmetin cumhurunun delili de budur. Hatta afi, Ahmed b. Hanbel ve Ebu Ubeyd gibi birden fazla imam bu konuda icma olduunu bile syle
268 269 270 271 Nevev, erhu Sahhi Mslim, c.2, s.68. Mecmul-Fetv, c.3, s.151. Mecmul-Fetv, c.7, s.308. bnul-Kayyim, Kitbus-Salt ve Hukmu Trikiha, s.54. Fasl, fil-Hukmi Beynel-Ferikayni.
143
diler. Biz bunu ayrca Buhr erhinin banda uzun uzun akladk. Allaha hamd olsun. O Tevbe sresinin 124. yetinin tefsirinde unlar syler: Bu yet, imann arttnn ve eksildiinin en byk delillerinden biridir. Selef ve haleften pek ok limin gr de budur. Hatta pek ok kii bu konuda icma olduunu bile sylemilerdir. Bu mesele Buhr erhinin banda uzun uzun anlatlmtr. 66- mam bnu Ebl-Iz el-Hanef rahimehullah (:792 h.) yle der: Neye iman denilecei konusunda insanlar arasnda ok sayda gr ayrl vardr. Malik, afii, Ahmed b. Hanbel, Evz, shak b. Rahaveyh ve dier hadisiler, Medineliler, Zhiriler ve bir grup kelamc imann kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve erknyla amel olduunu sylemilerdir.272 67- mam el-Hfz bn Receb el-Hanbel rahimehullah (:795 h.) Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Allahm, bizi imann ziyneti ile ziynetlendir ve bizi hidayete erenlerden ve erdirenlerden eyle hadisi 273 hakknda yle der: mann ziynetine gelince, iman sz, amel ve niyettir. Buna gre imann ziyneti unlar kapsar. mann kalbe yerletirilmesiyle kalbin ziynetini; iman ifade eden szlerle dilin ziynetini; iman ifade eden amellerle organlarn ziynetini kapsar.274 O, Buhrnin: man sz ve ameldir, szn aklarken yle der: Ulemann ekserisi iman, sz ve ameldir dediler. Btn bunlar
272 erhu Akidett-Tahaviye, c.2, s.459. Tahkik, uayb el-Arnavut. 273 Nesai, K. Mecmul-Fetv, c Sehv, B. Ed-Duau Badez-Zkr. el-Elbn bu hadis iin sahihtir dedi. 274 erhu Hadisi Ammar bn Yasir, s.48. Tahkik, brahim el-rf. MektebetsSevadi.
144
selefin ve hadisi limlerin icmadr. afi bu konuda sahabelerin ve tabiilerin icma ettiklerini belirtmitir. Ebu Sevr de bunun zerinde icma olduunu ifade etti. Evz dedi ki: Seleften bu dnyadan geip gidenler iman ile amel arasnda ayrm yapmazlard. Bunu birden fazla selef limi Ehl-i Snnet vel-Cemaatten naklettiler. Fudayl b. Iyad ve Veki el-Cerrh da bunu Ehl-i Snnet vel-Cemaatten nakledenlerdendir. man sz ve ameldir diyenlere gelince bunlardan bazlar unlardr: Hasan el-Basr, Sad b. Cubeyr, mer b. Abdulaziz, Ata, Tavus, Mcahid, abi, Neh ve Zhri. Bu, Sevr, Evz, bnul-Mbarek, Malik, afi, Ahmed, shak, Ebu Ubeyd, Ebu Sevr ve dierlerinin de grdr Yine bn Receb el-Hanbel yle der: mann artmas ve eksilmesi, limlerin cumhurunun grdr.275 68- Allme es-Sefarn (:1188 h.) yle der: Hadis ve selef limlerinin kabul ettikleri gr gre iman: Kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve erknyla amel etmektir. taatle artar, masiyetle azalr. Dil ile ikrar olmakszn sadece kalp ile tasdikle iman hsl olmaz. Bu sebeple blis Allahn varln ve rububiyetini tasdik etse bile mmin diye isimlendirilemez.276 69- eyhulislam Mceddid Allme mam Muhammed b. Abdulvehhab et-Temm rahimehullah (:1206 h.) yle der: Tevhidin kalp, lisan ve amelle birlikte olmas gerektiinde ihtilaf yoktur. Bunlardan herhangi birisi eksik olursa o kii Mslman olmaz. Tevhidi bilir de onunla amel etmezse Firavun, blis ve benzerleri gibi o da inat bir kfirdir.277 Baka bir yerde unlar syler: -Allah sana merhamet etsin
275 bn Receb el-Hanbel, Fethul-Bari erhu Sahihil-Buhr, c.1, s.5. Mektebetluraba. 276 es-Sefarini, erhu Slasiyat Msnedil-mam Ahmed, 2/218. 277 Kef-bhat, s.98. Tahkik, Abdullah el-Kahtani. Darus-Sumey.
145
unu bil ki, Allahn dini kalbin balanmas, sevmesi ve buz etmesiyle yaanr. Dilin sylemesi ve kfr szn terk etmesiyle yaanr. slamn rknlerini yapmasyla ve kfre sebep olan fiilleri terk etmesiyle yaanr. Bu nden birisi ihlal edildii zaman kii kfir olur ve dinden kar.278 70- Irakn Allmesi Ebul-Fadl ihabddin Mahmud el-ls rahimehullah (:1270 h.) Enfal sresinin 2. yetini tefsir ederken unlar syler: Bu yet iman, artmay ve eksilmeyi kabul eder diyenlerin delillerinden biridir. Fkhlar, hadisiler ve kelamclarn byk ounluu bu grtedir. Kitap ve Snnetten buna iaret eden emarelerin okluu sebebiyle ben de bu grteyim. Akl da buna kar deildir. Hatta bazlar buna akl yoluyla da delil getirdiler. nk imann hakikatinde bir farkllk olmasayd tek tek mmetin fertlerinin, hatta gnah ve masiyete dalanlarn iman peygamberlerin ve meleklerin imanyla eit olurdu. Fertlerin imanlar arasnda faklln olmadn iddia etmek, batl/geersiz bir iddia olduuna gre bunun sonucu iman fazlalk ve noksanlk kabul etmez iddias da batl bir iddiadr.279 71- Allme Sddk Hasan el-Kannc el-Buhr rahimehullah (:1307 h.) yle der: er ve matlup bir iman ancak itikat, sz ve amel olarak var olur. mamlarn ou bu grtedir. Hatta afi, Ahmed, Ebu Ubeyd ve pek ok kii imann sz ve amel olduu konusunda icma bulunduunu sylemilerdir.280
278 ed-Drers-Seniyye fil-Ecvibetin-Necdiyye, Derleyen, Abdurrahman el-Kasm, c.10, s.87. 279 el-ls, Ruhul-Meani, c.5, s.165. 280 el-Kannuci, Buyetr-Raid fi erhil-Akaid, s.44. Hindistan basks.
146
72- Allme eyh Abdurrahman b. Nasr es-Sad rahimehullah (:1376 h.) Allah doru yola gidenlerin hidayetini artrr.281 yetini tefsir ederken yle der: Selef-i salihnin de dedii gibi bu yette imann artmas ve eksilmesine delil vardr. manlarn bir kat daha artrsnlar diye yeti ve Onlara Allahn yetleri okunduu zaman imanlar artar yeti de buna dellet eder. Realite de bunun delilidir. nk iman kalbin ve dilin sz; kalbin dilin ve organlarn amelidir. Mminlerin aralarnda da bu konularda byk farklar vardr. 73- Allme Hafz el-Hakem rahimehullah (: 1377 h.) yle der: man sz ve fiildir. Kalbin ve lisann sz; kalbin, lisann ve organlarn fiilidir. taatle artar, masiyetle azalr. Mminler arasnda iman konusunda derece fark vardr.282 74- eyh Allme Muhammed b. brahim b. Abdullatif lueyh rahimehullah (:1389 h.) Kefu-ubuht isimli eseri erh ederken yle der: lim ehlinin icmana gre tevhidin kalp ile dil ile ve amel ile olmas gerekir. Bu nn de bulunmas zorunludur. Kalbinde tevhide inanmas, diliyle kelimeyi tevhidi sylemesi, organlaryla amel etmesi gerekir. Bunlardan herhangi birisi eksik olursa, mesela kalbiyle inanmad halde diliyle kelimeyi tevhidi sylese bunun ona bir faydas yoktur. Diliyle sylemeksizin kalbiyle itikat etse bunun da ona bir yarar olmaz. Erknyla amel etse de dierlerini yapmasa o kii Mslman olmaz. Bu icma, bir insann itikadyla, lisanyla ve ameliyle muvahhit olmasnn gereklilii konusundaki icmadr.283
281 Meryem, 76. 282 Alamus-Snnetil-Menura litikadit-Taifetil-Mensura, s. 45. Tahkik Ahmed er-Rud. 283 erhu Kitabi Kefi-ubuht, s.126. Derleyen ve dzenleyen, Muhammed Abdurrahman el-Kasm.
147
75- Uslc mfessir eyh Muhammed el-Emin b. Muhammed el-Muhtar el-Cekeni e-enkt rahimehullah (:393 h.) yle der: Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iman, itikatla birlikte sz ve ameli de kapsar. Bu phesiz bir hakikattir. Pek ok sahih hadiste de bu sabittir.284 76- Muhaddis ve Fakih eyh Abdulaziz b. Abdullah b. Baz rahimehullah (: 1420 h.) yle der: Malumdur ki iman: Sz ve ameldir; itaatle artar, masiyetle eksilir. Ehl-i Snnetin bu konuda baka bir ifadesi daha vardr ki o da udur: man sz, amel ve itikdtr; itaatle artar, masiyetle eksilir. Her iki ifade de sahihtir/dorudur: man sz ve ameldir; yani kalbin ve lisann sz, kalbin ve organlarn amelidir. man sz, amel ve itikattr; yani lisann sz, organlarn ameli ve kalbin itikddr. Allah yolunda cihd, namaz, zekt, oru, hac ve dier meru amellerin tamam hayrl amellerdir. Bunlar imann ubelerindendir. Ehl-i Snnete gre iman bunlarla artar, bunlarn eksilmesiyle de azalr.285 77- Fkh eyh Allme Muhammed b. Slih el-Useymn (:1421 h.) yle der: Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iman, kalp ile ikrar, dil ile sylemek ve organlarla amel etmektir. Bu tanm unsuru ihtiva etmektedir: Kalp ile ikrar, dil ile sylemek ve organlarla amel etmek. Byle olduu zaman iman artacak ve eksilecektir.286 Btn bunlar nceki ve sonraki muteber Ehl-i Snnet velCemaat imamlarnn szlerinden denizde bir damla mesabesindedir. Onlarn hepsi ayn eyi sylemektedirler ki o da udur: man itikat, sz ve ameldir. taatler ve ibadetlerle artar, ma
284 e-enkt, Advaul-Beyn, c.7, s.201. 285 Mecmuu Fetva ve Makalatun Mutenevvia, c.5, s.35. 286 Mecmuu Fetva ve Resil, c.1, s.49.
148
siyetler ve gafletle eksilir. Olarn syledii baka bir ey yoktur. stelik eskiden beri bu konuda icma etmilerdir. Onlara bunun aksine bir eyi nispet edenler yanlm veya onlar hakknda yalan uydurmulardr. Onlarn grlerini bilmiyor ve kesinlikle onlarn sylemedikleri bir eyi onlara nispet ediyorlardr. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem bu gerek akde zere vefat etmitir. Sahabeler, tabiiler ve onlara en gzel ekilde uyan muhaddisler, fkhlar ve btn din limleri bu yntemi benimsemilerdir. Bu konuda haktan sapan ve dorudan uzaklaanlar hari ncekilerden ve halef/sonrakilerden hi kimse onlara muhalefet etmemitir. mann msemmas/kapsam ve hakikati konusunda seleften gerekten pek ok ey rivyet edilmitir. Olarn hepsini burada sralamak mmkn deildir. Bu gr yukarda isimlerini zikrettiklerimizin dnda Ehl-i Snnet vel-Cemaat limlerinden pek ok kimse dile getirmitir. Bu konuda onlarn sylediklerini daha geni bir ekilde renmek isteyenler, onlarn kitaplarna ve eserlerine, zellikle akdeyi Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemden ve ashabndan senedleriyle rivyet eden kitaplarna mracaat etsinler. Bunlar gerekten oktur. Biz bunlarn bir ksmnn listesini bu kitabn sonunda arz ettik.
manda stisna
Ehl-i Snnet vel-Cemaat akaidinin en belirgin zelliklerinden ve onu heva ehli bidatilerden ve sapk frkalardan ayran hususlardan biri: Onlarn eitli durumlarda imanda istisna yapmay caiz grmeleridir. Bunu yapabilirler veya yapmazlar. manda istisna yapmak vacip deil mstehaptr. Fakat onlara gre imanda istisna yapmak istisna yapmamaktan daha evladr. nk herhangi bir kayt dmeksizin mutlak bir ifadeyle mmin olduunu sylemek kiinin eksiksiz bir imana sahip olduu zannn vererek kendisini temize karmas ve tezkiye etmesi demektir. Onlar imanda istisna yapmay kiinin kendi imanndan phe etmesi eklinde de anlamazlar. nk imanndan phe eden kimse mmin olamaz. Onlar imann sorgulanmasn da ho grmezler ve bunu bidat sayarlar. Seleften ve haleften Ehl-i Snnet vel-Cemaat limlerinin cumhuru bu grtedir. stisna kalb, bir Mslmana: Sen mmin misin? diye sorulduu zaman kesinlik zannn vermeyen ve eksiksiz bir iman iddiasnda bulunmayan bir cevapla muhatabna: Ben inaallah mminim Veya: Ben Allaha iman ettim Veya: Umarm demesidir. Veya benzeri bir ey sylemesidir. nk nanan ve imann itikat, sz ve amel olduunu syleyen Mslman bir kul: Ben mminim dedii zaman eksiksiz bir iman iddiasnda bulunduu zannn verecek ekilde nefsini tezkiye
150
etmemek/ kendisini temize karmamak iin istisna yapmas gerekir. nk Allah tel yle buyurmaktadr:
Kendinizitemizekarmayn.O,saknanokiyibilir.287
Bil ki herhangi bir Mslmann iman ball hangi dereceye ularsa ulasn, ne kadar itaat ve ibadet ederse etsin ve btn haramlar terk etsin yine de eksiksiz bir iman sahibi olduunu kesinlik ifade eden bir slupla syleyemez. Kendisinden istenen her eyi yaptn iddia edemez. Veya bu amellerinin kabul edilip edilmediini bilemez. Belki de amellerinin boa gitmesine sebep olan kulun bilmedii eyler vardr. stisna yapmamak, kulun Allah tarafndan emredilen her eyi yapt veya buna mstehaplar da ilave ettii iddiasn ierir. Bunu kesin olarak ifade ederse kendisini tezkiye etmi olur ki bilgisizce sylenmi bir sz olur. nk iman- mutlak itikatlar, szleri ve grnen grnmeyen amelleri kapsar. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre istisna iman- mutlakda veya imann hakikati zerinde yaplr. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre slamn en alt snr olan ve imanla kfr bir birinden ayran mutlak imanda ise istisna terk edilir, yaplmaz. Yani bu nokta imann kemli deil asldr, tamam deil giriidir. (Artk bu snr noktasnda istisna yaplamaz.) Nitekim bir Mslman istisna yapmadan mutlak olarak: (Ben hacceden bir kimseyim, ben oru tutanm, ben sadaka verenim) diyebilir. Yine bir kimse istisna yapmadan ben Allaha ve Raslne iman ettim diyebilir. Allah tel yce kitabnda istisna yapmadan kendilerinin iman sahibi olduunu syleyen baz mminleri anlatmaktadr. Onlar anlatrken yle buyurmutur:
O muttakiler: Ey bizim ulu Rabbimiz, biz iman ettik,
287 Necm, 32.
151
gnahlarmzbalavebizicehennemazabndankoru!diye yalvarrlar.288
Onlarderlerki,YaRabbena!Biz,imanaaranveRab binizeinanndiyetevhidedavetedenbirzatduydukveica betettik.ArtkSenbiziaffet,kusurlarmzbalaveiyilerle birliktebizimcanmzal.289 Peygambere indirilen Kuran dinledikleri vakit, onda ainalarolanhakikatekavumalarsebebiylegzlerininyala doluptatngrrveylededikleriniiitirsin:manettik yaRabbena!Bizidehakkaahitlikedenlerleberaberyaz!290 Zira kullarmdan bir zmre: 'Rabbimiz inandk, bizi bala,bizeac,senacyanlarnenhayrlssn'dedikleriiin, sizonlarlaalayettiniz.291
EhliSnnetvelCemaat: Allahtan ok korktuklar iin, Allahn kaderini tasdik etmek ve kendi nefislerini tezkiye etmemek maksadyla imanda istisnay caiz grrler. man etmeleri vacip olan eylerde pheye dtkleri iin deil, fakat imann hakkn vermemek korkusuyla ve onun gereklerini yerine getirmek ve kemline ulamak midiyle istisnay caiz grrler. Bu sebeple onlar imanda pheye sebep olacak bir istisnaya cevaz vermezler. nk imanda pheye kaplmak kfrdr. Hatta onlar bu istisna ile bir ynden imanlarnda phelerinin olmadn, baka bir ynden de imanlarnda mkemmellik iddiasnda bulunmadklarn kast ediyorlar. nk faydal iman, Allah katnda kabul gren imandr. Zira
288 289 290 291 Al-i mran, 16. Al-i mran, 193. Maide, 83. Mminun, 109.
152
slih amel ileyen ve onu yerine getiren bir kimse amelinin Allah katnda kabul edilip edilmeyeceini bilemez. Buradaki istisna, sonucu bilmemek anlamna gelir. Kul ameli makbul olanlardan mdr yoksa mahrum braklanlardan mdr, bunu bilemez. Bu sebeple Ehl-i Snnet vel-Cemaat mminlerin amellerinin kabul edilmeyecei korkusuyla bu konuda endieli ve korku iinde olmalarn uygun grrler. Onlar Allahn rahmetini umarak ve gazabndan korkarak korku ve mit arasnda gider gelirler. Allah tel takva sahibi sadk mminlerin vasflar hakknda yle buyurdu:
Verdiklerini, Rablerinin huzuruna dnecekleri dn cesiylekalplerikorkudanrpererekverirler.292
EhliSnnetvelCemaat: man- mutlaka sahip olduklarn kesin bir dille ifade etmeyi uygun grmezler. nk iman- mutlak btn itaatleri yerine getirmeyi ve btn yasaklardan da uzak durmay kapsar. Kim olursa olsun hibir Mslman bunlarn tamamn eksiksiz ve mkemmel bir ekilde yerine getirdiini iddia edemez. Eer sylerse muttakilerden (takva ehlinden) ve Allahn veli ve slih kullarndan olduunu ve daha imdiden cennet girmeyi garantilediini iddia etmi olur ki bu Allaha kar bir haddi amadr. Allah korusun akl banda hibir Mslman byle bir iddiada bulunamaz. Onlar nefislerini tezkiye etmekten uzak dururlar. Hlbuki nefsin, her trl ubeleriyle eksiksiz ve mkemmel bir imana sahip olduuna ahitlik etmesinden daha byk bir tezkiyesi olamaz. Allah tel takva sahibi sadk mminleri gerek mminler olarak nitelendirmitir:
292 Mminun, 60.
153
Mminlerokimselerdirki,Allahanldzamanyrek leri rperir, O'nun yetleri kendilerine okunduu zaman imanlarn artrr ve Rablerine tevekkl ederler. Namazlarn klarlarvekendilerineverdiimizrzktan(Allahiin)harcar lar.tegerekmminleronlardr.OnlaraRablerininkatnda dereceler,balanmavetkenmezrzkvar.293
EhliSnnetvelCemaat: Dindeki derin anlaylar ve Rablerine kar hikmetli ve edepli davranmalar sebebiyle emin olmak iin her eyi Allahn iradesine ve dilemesine balarlar. Onlar amellerini tamam olarak yapamadklar ve istenen ekilde yerine getiremediklerinden korktuklar, ayrca nefsin tezkiyesi vehmine sebep olaca ve onun kemline ahitlik anlamna gelebilecei iin ihtiyaten istisna yapmay tercih ediyorlar fakat bunu vacip olarak grmyorlar. Onlar istisnay terk etmeyi haram deil, mekruh grrler. mann aslnn iinde olmak anlamn ifade ederken istisnay terk etmeyi caiz grmediler, fakat imann kemli anlamn ifade ederken istisnay terk etmeyi caiz grmediler. stisnann haramlna veya vacipliine dair Kuran ve Snnetten herhangi bir delil gelmedii iin onlar istisna yapmay ve yapmamay sadece caiz gryorlar. Allah en iyi bilendir. EhliSnnetvelCemaat: Bir Mslmann bakasna: Sen mmin misin? diye sormasn ve bu soruya cevap verilmesini ho karlamazlar ve bunu bidati mrcienin uydurduu bir bidat olarak grrler. nk
293 Enfal, 2-4.
154
bidati mrcie selef-i salihnin akdesinin hilafna imann sadece bir tasdikten ibaret olduu ve amelin imandan olmad grndedirler. Bu grlerini ispatlamak iin bu soruyu ortaya attlar. stemeyerek de olsa bu soruya cevap vermek mecburiyetinde kaldklar zaman herhangi bir kayt koymakszn eksiksiz bir iman iddias anlamna gelebilecek bir cevab vermeyi de mekruh grrler. Maksatlarnn bidatiler ve heva ehlinin kastettikleri iman sadece szden ibarettir demek olmadn ifade edecek bir cevap verirler. Bir ynden imanlarndan phe edilmesini reddederken bir ynden de imanlarnda mkemmellik iddiasnda bulunmadklarn kast ederler. Kitap ve Snnette, sahabeler, byk tabiiler ve onlara en gzel ekilde uyanlarda, selefi salihnden gelen rivyetler, mtehit imamlar ve limlerin szleri iinde istisnann caiz olduuna dair pek ok delil vardr. Allah tel yle buyurmutur:
Allah, Raslnn ryasn elbette doru karacaktr. nallahsizkiminizbantraettirmi,kiminizsalarnk saltmolarak,MescidiHaramakorkmakszntambirgven lik iinde gireceksiniz. Ama Allah sizin bilemediiniz eyleri bildiindenondannce,yaknbirzafernasipetti.294 naallah demedike hibir ey iin bunu yarn yapaca m deme. Unuttuun zaman Rabbini an ve "Rabbimin beni bundandahadorubirbilgiyeulatrcanumarm"de.295 Sefere katlmayan baz kiilerin akbetleri de Allahn emrine kalmtr:Allah ister onlar cezalandrr, ister merha met eder. Allah almdir, hakmdir (her eyi bilir, tam hkm vehikmetsahibidir.)296
294 Fetih, 27. 295 Kehf, 23-24. 296 Tevbe, 106.
155
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allaha yemin olsun, umarm ki ben sizin Allahtan en ok korkannzm ve en ok muttaki olannzm.297 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bir kabristana girdii zaman yle derdi: Selam size ey mminler diyarnn yurdu. Yarn size vaat olunana geldiniz. Ancak bekletilmektesiniz. nallah biz de size mutlaka katlacaz. Allahm! Bakul-arkad ehlini bala.298 Fakih sahabi Abdullah b. Mesd radyallahu anh yle der: Kim kendisinin mmin olduuna ahitlik ederse cennetlik olduuna da ahitlik etsin.299 Abdullah b. Mesdun yannda bir adam: Ben mminim! dedi. Abdullah b. Mesd ona: Sen cennet ehlinden misin? diye sordu. Adam: Umarm dedi. Bunun zerine bn Mesd dedi ki: kincisini Allaha havale ettiin gibi birincisini de havale etmez misin?300 Sad b. Cubeyr yle der: bn mere sordum: ly ykadktan sonra kendim de guslediyorum, ne dersin? Dedi ki: O mmin midir? Dedim ki: Umarm mmindir. Bana yle cevap verdi: Mmine dokunursan bundan dolay gusletmezsin.301 Ehl-i Snnet imam Ahmed b. Hanbel rahimehullah yle der: manda istisna konusunda ben bn Mesd ile ayn grteyim. nk iman sz ve ameldir. Amel, fiildir/yapmaktr. Biz sz syledik (:iman ettiimizi dilimizle syledik) fakat amelde ihmalimi
297 Mslim, K.Syam, B. Shhat Savmi Men Talea aleyhil-Fecru ve Hve Cnbn. 298 Mslim, K.Cenaiz, B. Ma Ykal nde dhulil-Kabri. 299 el-el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1048 (1779); bn Eb eybe, Kitbul-man, s.49 (138). Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, c.1, s.322, (656). 300 Ebu Ubeyd el-Kasm, Kitbul-man, s.20,(9). 301 Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, c.1, s.354, (654).
156
zin olacandan korkuyoruz. Bu sebeple ben inaallah mminim diyerek istisna yapmamz benim houma gidiyor.302 Velid b. Mslim yle der: Ben Ebu Amr el-Evzyi, Malik b. Enesi, Sad b. Abdulazizi dinledim. Onlar Ben mminim denilmesine itiraz etmiyorlar, fakat Ben inaallah mminim diyerek imanda istisna yapmama da izin veriyorlard.303 mam Yahya b. Sad el-Kattan rahimehullah der ki: Arkadalarmzdan istisnay caiz grmeyen hi kimse ile karlamadm ve bize byle bir bilgi de ulamad.304 Cerir b. Abdulhamidden rivyet edilmitir; o yle dedi: Ben Mansur b. el-Mutemir, Muira b. Mukassim, Ame, Leys b. Eb Suleym, Ammara b. Kaka, bn ubrume, el-Ala b. el-Museyyib, smail b. Eb Halid, Ata b. es-Sib, Hamza b. Habib ez-Zeyyad, Yezd ibni Eb Ziyd, Sufyn es-Sevr, bn Mbarek gibi ahsiyetleri ve kendilerine ulatm kimseleri dinledim; onlar imanda istisna yapyorlar ve istisna yapmayan kimseleri knyorlard. el-Hfz Beyhak rahimehullah yle der: Bunu, yani imanda istisna yapmay sahabeden bir topluluktan, tabilerden ve selefi salihten rivyet ettik.305 Ahmed b. Hanbele iman hakknda soru soruldu: Bu soruya yle cevap verdi: man sz, amel ve niyettir. Ona denildi ki: Bir adam: Sen mmin misin? dedii zaman ne dersin? Dedi ki: Byle soru sormak bidattir. Ona denildi ki: Bu soruya verilecek cevap nedir? Dedi ki: naallah mminim der, sadece burada istisna yapar.306 mam brahim en-Neha rahimehullah yle der:
302 303 304 305 306 Hallal, es-Sunne, c.3, s.600 (1056). Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, c.1, s.348, (744). Hallal, es-Sunne, c.3, s.595 (1053). Beyhaki, uabul-man, c.1, s.212. el-el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1057 (1797).
157
Bir adamn bir adama: Sen mmin misin? diye sormas bidattir.307 mam Sufyn b. Uyeyne rahimehullah yle der: Bir kimseye sen mmin misin? diye sorulduu zaman isterse cevap vermez veya yle der: Senin bana byle bir soru sorman bidattir. Ben imanmdan phe etmiyorum. man artar veya eksilir diyen bir kimseyi veya ben mminim inaallah diyen bir kimseyi azarlama. Byle syleyen kimse ktlenmez ve pheye girmi saylmaz.308 el-Hfz mam el-curr rahimehullah yle der: Szn ettiimiz ilim adamlarndan hak ehlinin bir zel-lii de imanda istisna yapmalardr. Bu, phe zerine yaplan bir istisna deildir. manda pheden Allaha snrz.- Fakat imanda kemle erdikleri anlamna gelebilecek ekilde nefislerini tezkiye etmekten korktuklar ve imann hakikatine lyk kimselerden olup olmadklarn bilmedikleri iin yaplan bir istisnadr. nk hak ehli ilim adamlarna: Sen mmin misin? diye sorulduu zaman onlar: Ben Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne, cennete, cehenneme ve benzeri eylere inandm, derler. Bunu syleyen ve kalbi ile tasdik eden kimse mmindir. manda istisna sadece onun, Allah telnn mminleri nitelerken imann hakikati olarak zikrettii eylerin gereini tam olarak yerine getirenlerden olup olmadn bilmediini ifade etmesidir. Bu, sahabilerin ve gzel bir ekilde onlara uyanlarn yoludur. Onlara gre amellerdeki istisna, dil ile ikrar ve kalp ile tasdikte yaplan bir istisna deildir. stisna sadece imann hakikatinin gerei olan amellerde yaplan bir istisnadr. Onlara gre insanlar zhir grnleriyle mmindirler. Bununla birbirlerine miras olurlar, bununla evlenirler ve slam dininin hkmleri buna gre uygulanr. Fakat imanda istisna yapmak bizim akladmz ve bizden nceki
307 bn Batta, el-bne, c.2, s.880 (1212). 308 bn Batta, el-bne, c.2, s.880 (1212).
158
limlerin aklad gibidir. Bu konuda pek ok hadis rivyet edilmitir ve bizim sylediimize dellet eden haberler vardr.309 eyhulislam bn Teymiye rahimehullah yle der: man- mutlak, Allahn kuluna emrettii eylerin tamamn yapmay ve haramlarn tamamn terk etmeyi ierir. Bir kimse: Ben bu itibarla mminim dedii zaman, kendisinin btn emredilenleri yerine getiren ve yasaklananlar terk eden takva sahibi iyilerden olduuna ahitlik etmi olur. O artk Allahn velilerinden olur. Bu, insann bir eit kendi nefsini tezkiye etmesi, bilmedii bir eyle kendi lehine ahitlik etmesi demektir. Eer bu ahitlik sahih (:geerli) olsayd, kiinin bu hal zere lrse cennetlik olacana ahitlik etmesi gerekirdi. Kendisinin cennetlik olacana hi kimse ahitlik edemez. Kendi nefsi iin imanla ahitlik etmesi, bu hal zere lrse cennetlik olacana ahitlik etmesi gibidir. Baka bir ifadeyle, her ne kadar istisnay terk etmeyi caiz grseler de istisna yapan selefin genelinin dayand delil budur.310 Yine yle der: Sahabilerden, tabiin imamlarndan ve selefin cumhurundan u gr rivyet edilmitir ki hadisiler de bu grtedirler ve bu, Ehl-i Snnete nispet edilen grtr: man, sz ve ameldir; artar ve eksilir. taatle artar, masiyetle eksilir. manda istisna caizdir.311 Yine o yle der: bn Mesd ve talebeleri, Sevr, bn Uyeyne ve Kfe ulemasnn ekserisi, Basra ulemasndan rivyet edilen eylerde Yahya b. Sad el-Kattan, Snnet imamlarndan Ahmed b. Hanbel ve dierleri gibi selef metodu zere olanlar ve hadis ehli imanda istisna yaparlard. Bu onlardan tevatrle gelen bir rivyettir.312
309 curri, Kitbu-eria, c.2, s.656, Bab, Zikrul-stisnai Minel-man. Tahk, Abdulhamid ed-Demici, Darul-Vatan. 310 Mecmul-Fetv, c.7, s.446. 311 Mecmul-Fetv, c.7, s.505. 312 Mecmul-Fetv, c.7, s.438
slmda stisna
stisna kalb, sen mslman msn? diye sorulduu zaman bir kulun kendisi hakknda naallah Mslmanm demesidir. Selef ve halef Ehl-i Snnet vel-Cemaatin ounluu imanda istisna yapmay caiz grrlerken slamda istisnay caiz grmemektedirler. nk onlara gre imann dereceleri vardr. Bu derecelerin en az ve en aas slamdr. Onlar slam ile iman arasnda fark da grrler. nk slam, imandan baka bir eydir, mmin de mslmandan farkl bir kimsedir. Ehl-i Snnete gre iman derece derecedir, mertebe mertebedir. nsanlar iman konusunda tabaka tabakadrlar. Kimisi ihsan mertebesine ulam olup muhsindir. Kimisi mmindir, kimisi mslmandr. Muhsin, bunlarn dince en mkemmel olandr. Sonra srayla dierleri gelir. slam, bu derecelerin en aasdr. Bu, dinin temelidir, mcmel imandr. man ile kfr arasndaki snr noktasdr. Onun tesi kfrden baka bir ey deildir, dinden imandan kmaktr. Bir kimse mslman deilse kfirdir. Fakat mmin olmayan bir kimse mslman olabilir. nk ahadet kelimelerini syleyen ve slama girmek isteyen kimse mslman olur ve dier kfirlerden ayrlr. Bylece ona Mslmanlara uygulanan slamn hkmleri uygulanr. er naslar istisna yapmadan Ben mslmanm demenin caiz olduuna dellet etmektedir. Nitekim Allah tel yle buyurmaktadr:
(nsanlar)Allah'aaran,slihamelve"BenMslman lardanm"diyendendahagzelszlkimolabilir?313 Bedev:"manettik"dediler.Deki:"manetmediniz,fa kat 'slm olduk' deyin. Henz iman kalplerinize girmedi.
313 Fussilet, 33.
160
EerAllah'aveElisineitaatederseniz(Allah),yaptnzgzel ilerden hibirinin sevabn size eksik vermez. Allah ok ba layan,okesirgeyendir."314 eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah bu yet hakknda yle der: Bu yet, Ahmed b. Hanbelin ve dierlerinin slamda deil imanda istisna yaplmasnn cevazna ve byk gnah ileyenlerin iman mertebesinden kp slam mertebesine girdiklerine dair ileri srdkleri delillerdendir. el-Meymun der ki: Ahmed b. Hanbele Ben inaallah mminim sz hakkndaki grn sordum. Bana yle cevap verdi: Mminim inaallah derim, mslmanm derim, fakat mslmanm inaallah demem. el-Meymun der ki: Ahmede, iman ile slam arasnda ayrm m yapyorsun diye sordum. Ahmed: Evet, dedi. Ona sordum: Hangi delile dayanarak bunu yapyorsun? Bana u yeti okudu: Bedevler: "man ettik" dediler. De ki: "man etmediniz, fakat 'slm olduk' deyin.315 Hiam b. Hassan el-Ezd rahimehullah yle der: Hasan el-Basri ve Muhammed b. Sirin mslmanm derlerdi fakat mminim demeye ekinirlerdi.316 mam Ebu Bekir el-Mervez rahimehullah yle der: Ebu Abdullaha (mam Ahmed): Biz mminiz deriz denildi. O dedi ki: Biz mslmanz deriz.317 Ahmed b. Muhammed b. Hani el-Esrem rahimehullah yle der: Ebu Abdullaha (mam Ahmed) sordum: Bir kimse istisna yapmadan ben mslmanm dedii zaman ne olur? Dedi ki: Ben
314 315 316 317 Hucurat, 14. Mecmul-Fetv, c.7, s.353. Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, c.1, s.322 (658). Hallal, es-Sunne, c.1, s.602 (1073).
161
mslmanm dedii zaman istisna yapmaz.318 el-Meymun, mam Ahmedten rivyet etti ve yle dedi: Ebu Abdullah Ahmed b. Hanbele dedim ki: Sen iman ile slam birbirinden ayryor musun? Dedi ki: Evet, mslmanm diyorum ve istisna yapmyorum. Dedim ki: Delilin nedir? Dedi ki. Hadislerin geneli bunun delilidir. Sonra u hadisi okudu: Zina eden kii zina ettii srada mmin olduu hlde zina edemez. Hrsz hrszlk yapt srada mmin olduu hlde hrszlk edemez. Sonra u yeti okudu: Bedevler: "man ettik" dediler. De ki: "man etmediniz, fakat 'slm olduk' deyin. Dedim ki: Allahn kitabnda u yetler vardr:
MminlerancakokimselerdirkiAllahaveElisineinan dlar, sonra phe etmediler; Allah yolunda mallaryla, canla ryla cihad ettiler. te (iman szlerinde) doru olanlar onlar dr.Deki:"SizmiAllah'adin(darl)nzreteceksiniz?Allah, gklerdeveyerdeolanlarbilir.Allah,hereyibilendir."slm olmalarnseninbanakakyorlar.Deki:"Mslmanolmanz benimbamakakmayn.Aksine,eergerekteninanmsanz, siziimanailettiiiinAllah,sizinbanzakaksayeridir."319(*)
318 bn Batta, el-bne, c.2, s.876 (1201). 319 Hallal, es-Sunne, c.1, s.604 (1077). (*) man mahluk mudur, deil midir? meselesi hakknda bir uyar: Bu mesele bidatilerin ve heva ehlinin kard Halkul-Kuran (Kurann yaratlmas) meselesinden tremitir. Selef imamlarndan pek ou bunu en byk bidatlardan saymtr. Ehl-i Snnet vel-Cemaat Kurann Allah kelam olduu, indirildii ve mahlk olmad grnde ittifak etmilerdir. Allah tel diledii zaman daima mtekellimdir. Onun kelamnn sonu yoktur. Onlar bununla Kitap ve Snnetin ispat ettii eyi ispat ettiler. Kitap ve snnete uyan isabet etmitir. Buna gre ayet iman ile Allahn sfatlarndan ve kelamndan bir ey kast edilirse iman mahlk deildir. man ile kullarn fiillerinden ve sfatlarndan birisi kast edilirse btn kullar mahlktur. Bu konuda daha geni bilgi iin bak eyhulislam bn Teymiye, MecmulFetv, c.6, s.313 ve devam, c.7, s.652, c.8, s.422. bn Teymiye deti zere bu konuda ayrntl bilgi vermitir. Allah tel ona rahmet etsin. Mslmanlar adna ona en gzel karlkta bulunsun.
man ve slam
Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlar imann ve slamn msemmasnda (:bu isimlerin neyi kapsad) konusunda iki gre ayrldlar: Bunlar ayn manaya m gelir, yoksa biri dierinden farkl bir manay m ifade eder? Kuran yetlerini ve Peygamber hadislerini inceleyen bir kimse iman isminin bazen slam ismine bitiik olmakszn tek bana zikredildiini, bazen de beraber zikredildiini grr. Bunun tersi de olmutur. O halde bu ikisi zaman zaman ayn manaya gelmektedir ve e anlamldr. Bazen birinden dierinin manasndan farkl bir mana kast edilmektedir ve farkl anlamldrlar. Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn ounluunun kabul ettii gre gre slamn ifade ettii anlam, imann ifade ettii anlamdan baka bir anlamdr. Aralarnda umum husus, mutlak mukayyet farkll vardr. Bir yerde ayn manaya gelirken baka bir yerde farkl manaya gelirler. man mutlak olarak kullanld zaman onunla slam da kast edilir. slam mutlak olarak kullanld zaman onunla iman da kast edilir. Bazen slam zhir ameller iin kullanlr, iman da btn ameller iin kullanlr. Her ikisi de tek balarna veya birlikte kullanllarna gre msemmalar da farkllar. Yani imann ifade ettii anlam ile slamn ifade ettii anlam arasnda fark vardr. man daha mkemmeldir, daha stndr ve slamdan daha stn bir mertebedir. Amel, imann msemmasna da dhildir, slamn msemmasna da dhildir.
163
Lgav hakikat itibaryla slam ile iman farkl farkl eylerdir. slamn manas, sadece Allaha teslim olmaktr ve ibadetle sadece ona boyun emektir. mann manas ise tasdik, ikrar, marifet ve ballk demektir. er hakikat itibaryla iman, slam da ierir. nk varlklar birbirine baldr. Bunlardan her biri dierinin tamamlaycsdr. Biri dierinden ayrlamaz. Bir arada zikredildikleri zaman farkllarlar, ayrldklar zaman manalar birleir. nk iman genellik ifade etmesi ynyle slamdan daha kapsamldr, iman da slam da kapsar. Mmin kelimesi mmini de mslman da kapsar. man, mertebece slamdan daha yksektir. man mertebesine ulaan kimse slam mertebesini gemitir. hsan kelimesi her ikisinden daha geneldir. hsan mertebesine ulaan kimse slam mertebesini de iman mertebesini de gemitir. Ama slam ve iman mertebelerinde olan ihsan mertebesinde olmayabilir. man ve slam kelimeleri ikisi bir arada zikredildikleri zaman dellet ettikleri ey yani manalar farkl farkldr; bu durumda slam zhir/grnen ameller ile tefsir edilir, iman ise btn/grnmeyen ameller ile tefsir edilir. Demek ki slam lafz daha geneldir, iman lafz daha zeldir. Yani her ikisi ayn lafz iinde birlikte zikredildikleri zaman her biri bu zikredilen anlamlaryla tefsir edilirler. Ayrldklar zaman ise dellet ettikleri manada birleirler. Yani biri bir nasta zikredilir beraberinde dieri zikredilmezse, zikredilen zikredilmeyenin manasn da tar ve manalar bir olur. Allah tel yle buyurmaktadr:
Bedevler:"manettik"dediler.Deki:"manetmediniz, fakat 'slm olduk' deyin. Henz iman kalplerinize girmedi. Eer Allah'a ve Elisine itaat ederseniz (Allah), yaptnz gzelilerdenhibirininsevabnsizeeksikvermez.Allahok
164
balayan,okesirgeyendir.320 (*) Bu yet-i kerme iman ve slam kelimelerinin farkllna ve aynlna dellet eder. Yani bu ayetteki slam, er manadaki slamdr. Sahibi mkfatlandrlr. Allah tel, sahibini vlmeye lyk klan vacip (mutlak) imann henz bunlar da bulunmadn haber vermektedir. Ayette hitap edilenler mnafklar deildirler. Bilakis imann aslna sahiptirler fakat hakikatine ulaamamlardr. Bu sebepledir ki mnafklardan farkl olarak itaat ettikleri zaman Allah tel onlarn amellerini kabul etmitir. Onlardan imann karlmas, zina edenden, hrszlk edenden, iki ienden imann karlmas gibidir. Buna gre biz deriz ki: slam ve iman lafzda birletikleri zaman manada ayrmaktadrlar. Yani slam ve iman bir nassn iinde bitiik olarak zikredildikleri zaman: slam ile ahadet getirmek, namaz klmak, zekt vermek, oru tutmak, haccetmek ve dier slih ameller gibi zhiri amellerle sadece Allaha teslim olmak, Ona itaat etmek ve balanmak kast edilmektedir. man ile de kalbin tasdiki, ikrar ve marifeti, yani grnmeyen tikad ameller kast edilmektedir. Bunlar ise Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne, hayryla erriyle kaza ve kadere inanmak, tevekkl etmek, korkmak, sevmek, mit etmek gaybi itikad eylerdir. Allah tel yle buyurmaktadr: Mslman erkekler ve mslman kadnlar, mmin erkekler ve m'min kadnlar,
320 Hucurat, 14. (*) bn Kesr bu yetin tefsirinde yle der: Bu yeti kerimeden imann slamdan daha hususi olduu sonucu kar. Nitekim Ehl-i Snnet vel-Cemaat de bu g-rtedir. Cibril hadisi de buna delalet eder. Bu hadiste Peygambere nce slamdan, sonra imandan, sonra ihsandan sorulmu ve en genelden en zele doru bir sra takip edilmitir.
165
itaate devam eden erkekler ve itaate devam eden kadnlar, doruerkeklervedorukadnlar321(*)

Orada bulunan mminleri kardk. Zaten orada, bir hanednda,Mslmanbirailebulamadk.322 (**)
Mminlerin emiri mer b. el-Hattab radyallahu anhden rivyet edilmitir: O yle dedi:
321 Ahzab, 35. (*) mam el-HfzEbul-Kasm el-Esfehan rahimehullah yle der: man ve slam kelimeleri iki ayr anlam olan iki isimdir. slam, kalp ile tasdikle beraber ahadet kelimelerini sylemekten ibarettir. man ise bu iki kelimenin ayn manaya geldiini syleyenlerin aksine beraberinde kalbi tatmin hsl olduu zaman btn itaatlerden ibarettir. Bu ikisi arasnda fark olduunun delili Mslman erkekler ve mslman kadnlar, mmin erkekler ve mmin kadnlar.. yetidir. Burada mmin kelimesi mslman kelimesine atfedilmitir. Bir ey kendisine atfedilmez, baka bir eye atfedilir. Bundan imann slamdan fazla bir anlamnn olduu anlalr. Bak: el-Esfehn, el-Hucce f Beynil-Mahacce 1/441 322 Zariyat, 35-36. (**) bnul-Kayyim rahimehullah bu yetin tefsirinde unlar syler: Allah tel bu yette szn gerei olarak slam ile iman ayrd. Burada kardk kelimesi kurtardk anlamndadr. Yani azaptan kurtarmak iin kardk demektir. phesiz bu ak ve gizli olarak elilere uyan mminler iin geerlidir. yet-i kerimede Zaten orada, bir hane dnda, Mslman bir aile bulamadk. denilmesinin sebebi, mevcut karlanlara slam isminin uygun dmesidir. nk Ltun hanm da hane halknn bir ferdi idi ve grnte mslmand. Evde mevcut olanlardan biri idi. Kurtulan topluluun iinde yer almyordu. Allah tel burada Ltun karsnn hainliini haber vermi bulunmaktadr. Onun hainlii, kalbi onlarla birlikte olduu halde kavmine misafirler aleyhine rehberlik etmesidir. Bu kadn kurtulan mminlerden olmad halde zhiren mslman hane halkndandr. Kurann manalarn ve lafzlarn yerli yerine koyan kimse onun akllar sarsan esrarn ve hikmetlerini anlar ve onun sonsuz g ve hikmet sahibi yce Allahtan indiini bilir. Mehur sorunun cevab da bununla ortaya kar O da udur, slam imandan daha geneldir. stisna kural aksini gerektirdii halde daha genel olan daha zel olandan nasl istisna edilir? uras aktr ki istisna edilen mslmanlar var olma fiili ile ifade edilmeleri uygun denlerdir. Yoksa mminler onlardan istisna edilmi deildirler. Bilakis onlar azaptan kurulmalar iin karlanlardr. Bak: bnul-Kayyim, er-Risaletut-Tebkiyye, s.219, Darul-Vatan.
166
Bir gn Allah Rasl sallallahu aleyhi ve sellemin yannda otururken, bembeyaz elbiseli, simsiyah sal, zerinde yolculuk izleri grlmeyen, iimizden hi kimsenin tanmad bir adam kageldi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yannda, dizini onun dizlerine dayayarak oturup avularn Peygamberin uyluklarnn zerine koydu ve dedi ki: Ey Muhammed! Bana slam hakknda bilgi ver. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle cevap verdi: slam Allahtan baka hak ilah olmadna, Muhammedin onun elisi olduuna ahitlik etmen, namaz klman, zekt vermen, Ramazan orucunu tutman ve yola gcn yettii takdirde Kbeyi ziyaret etmendir. Doru syledin, dedi. Biz armtk, hem soruyor, hem de tasdik ediyordu. Dedi ki: Bana iman hakknda haber ver. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ona yle dedi: man, Allaha, meleklerine, kitaplarna, hiret gnne inanman, kadere, hayrna ve errine iman etmendir. Doru syledin dedi ve sordu: Bana ihsann ne olduunu syle. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle dedi: hsan, Allaha sanki Onu gryormu gibi ibadet etmendir. Zira sen Onu grmesen de O seni muhakkak grr. Bana kymetin ne zaman kopacan haber ver diye sorunca ona yle dedi: Sorulan kii bu konuda sorandan daha bilgili deildir. yleyse almetlerinden haber ver deyince yle dedi: Cariyenin kendi efendisini dourmas ve yalnayak, plak ve fakir koyun obanlarnn bina yapma yarna girmelerini grmendir. Sonra adam ekip gitti. Biraz bekledim. Sonra Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle dedi: Ey mer! Soru soran kii kimdi bilir misin? Allah ve Rasl daha iyi bilir dedim. yle buyurdu:
167
O Cebraildir; dininizi retmek iin size gelmiti.323 Nassn iinde birbirinden ayr dtkleri zaman manalar birleir ve slam, imann tefsir edildii mana ile tefsir edilir. Byle bir durumda her biri dinin tamamn kapsar; dinin temel esaslarn, frunu, itikatlarn zhir ve batin fiillerini ierir. Yani slam ve iman kelimeleri tek balarna zikredildikleri zaman her biriyle de dinin tamam, yani slam, iman, teslimiyet, iarlar (din semboller), er hkmler, akdeler, yntemler, adap ve dier eyler kast edilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allahnezdinde(hak)dinslamdr.324 Siziniindinolarakslamsetim.325 Kimslm'danbakabirdinararsa,bilsinki,(odin)ondan kabuledilmeyecekveo,hirettekaybedenlerdenolacaktr.326 Kimimankabuletmezse,onunameliboakmtrve o,hirettekaybedenlerdendir.327 Allaha ve Raslne iman edin ve Onun (sizi emaneti yapt) ynetimini size brakt mallardan harcayn. iniz denimanedipharcayanlarabykecirvardr.Sizeneoluyor ki,PeygamberdesiziRabbinizeimanetmeyeardhalde, Allaha inanmyorsunuz. Oysa Allah sizden bu hususta kesin szalmt.328 MminleronlardrkiAllahaveElisineinandlar,sonra pheetmediler;Allahyolundamallaryla,canlarylacihdet tiler.te(imanszlerinde)doruolanlaronlardr.329
323 324 325 326 327 328 329 Mslim, K,man, B. man, slam, hsan. Al-i mran, 19. Maide, 3 Al-i mran, 85 Maide, 5 Hadid, 7-8. Hucurat, 15
168
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: man yetmi ksur veya altm ksur- ubedir. En yksei l ilhe illallh szdr. En aas eziyet veren eyi yoldan kaldrmaktr. Hay imandan bir ubedir.330 Mslman, Mslmanlarn dilinden ve elinden emin olduu kimsedir. Muhacir ise Allahn yasaklad eyleri terk eden kimsedir.331 Mslmann en hayrl malnn kendi dinini fitnelerden korumak zere- da balarnda ve ya olan sahalarda gtt davarlardan ibaret olaca gnler yakndr.332 Abdulkays heyeti Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme baz eyleri sordular ve dediler ki: Bize yle bir ey emret ki biz de bunu kendimizden sonrakilere syleyelim ve onunla cennete girelim. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem onlara sadece Allaha iman etmelerini emretti ve yle dedi: Sadece Allaha iman etmenin ne demek olduunu bilir misiniz? Dediler ki: Allah ve Rasl daha iyi bilir. O yle buyurdu: Allahtan baka hak ilah olmadna ve Muhammedin Allahn elisi olduuna ahitlik etmek, namaz klmak, zekt vermek, Ramazan orucunu tutmak ve ganimetin bete birini vermendir.333 mir b. Sa'ddan rivyet edildi. O da babas Sa'd b. Eb Vakkas'dan haber verdi ki, yle demitir: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem bir takm insanlara dnyalk veriyordu; Sa'd da orada oturuyordu. Derken Raslullah ilerinden en ziyde beendiim birini brakt, ona vermedi. Bunun zerine: Y Raslallah! Fuln niin braktn? Vallahi onu bir m'min biliyorum, dedim.yle deme,
330 331 332 333 Mslim, man, mann ubeleri. Buhr, man, Mslman Mslmanlarn Buhr, K.man, B. Mined-Dini el-Firaru Minel-Fiten. Buhr, K.man, B.Edal-Humsi minel-man.
169
mslim (de) buyurdu. Bir mddet sustum. Nihayet o adam hakkndaki bilgim bana galebe etti de dayanamadm, yine szm tekrar ederek: Fuln niin mahrum braktn? Vallahi ben onu m'min biliyorum, dedim. Yine: yle deme, mslim (de) buyurdu. Ben yine sustum. Lkin o zt hakkndaki bilgim bana galebe etti, szm tekrar ettim. Raslullah yine o sz tekrar ettikten sonra:Ey Sa'd, bir adama, Allah onu yz koyun atee atmasn diye bakasn daha ziyde sevdiim halde ihsanda bulunduum olur buyurdu.334(*) Amr b. Abese es-Slem radyallahu anhten rivyet edildi; o yle dedi: Bir adam dedi ki: Ey Allahn Rasl, slam nedir? yle buyurdu: Kalbini Allaha teslim etmendir ve Mslmanlarn senin elinden ve dilinden emin olmasdr. Adam dedi ki: Hangi slam daha hayrldr? man dedi. Adam: man nedir? diye sordu. Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve ldkten sonra dirilmeye inanmandr. buyurdu. Adam: Hangi amel daha faziletlidir? diye sordu. Hicret buyurdu. Adam: Hicret nedir? diye sordu. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem: Ktl terk etmendir buyurdu. Hangi hicret daha faziletlidir? diye sordu. Cihd buyurdu. Adam: Cihd nedir? diye sordu. Karlatn zaman kfirlerle savamandr buyurdu. Adam: Hangi cihd daha faziletlidir? diye sordu. At yaralanan ve kan dklen kiinin cihad buyurdu ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle devam etti: Sonra iki amel daha vardr ki bunlar kendilerinin dndaki amellerin en faziletlisidirler: Makbul bir hac veya umre.335
334 Buhr, K.man, B.el slam alel-Hakikati (*) bn Ebil-Izz el-Hanef bu hadisin yorumunda der ki: slam ismini onun iin uygun grd fakat iman ismini vermekten kand. Kim bu ikisinin ayn olduunu sylerse bu hadise muhalefet etmi olur. 335 Ahmed, Msned, c.4, s.114; Abdurrazzak, Musannef, c.11, s.127 (20107); Heysemi, Mecmeuz-Zevaid, c.1, s.59 Ahmed ve Taberani Kebirde rivayet etti. Ravileri mevsuktur. el-Elbn sahih olduunu syler. es-Silsiletus-Sahiha no, 551. bn Teymiye, Kitbul-man, s.251.
170
mana gre slamn durumu, ahadet kelimelerinden birine gre dierinin durumuna benzer. Peygamber Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin peygamberliine ahitlik etmek, Allahn birliine ve sadece Ona ibadet edileceine ahitlik etmenin dnda baka bir eydir. Mesela fakir lafz mutlak olarak kullanldnda onun iine miskin de girer. Miskin kelimesi tek bana kullanldnda fakiri de iine alr. kisi birlikte zikredildii zaman ise biri dieri deildir / her biri ayr ayr anlamlar ifade ederler. Birr (:iyilik) ve takva, gnah ve dmanlk kelimeleri de byledir. Bu ikisi tek tek ayr eylerdir. Biri dieriyle manaca ve tek bir ey olarak hkmedilmede birbiriyle irtibatldr. Mutlak, mukayyet, mcerret ve bitiik kullanllarna gre manaya delaletleri farkl farkl olan bu isimler tek balarna kullanldklar zaman bazen biri dierinden daha genel olur, bazen genellik ve zellikte birbiriyle eit olur. Hangisi kullanlrsa dierini de iine alr. man ve slam da byledir. nk islam olmayann iman olmaz. man olmayann da slam olmaz. Mslman, slamn sahih klacak bir imandan yoksun deildir. Mmin de imann gerekletirecek bir slamdan yoksun deildir. Fakat kmil bir imann kmil bir slamla birlikte olmas zorunludur. Kmil bir slamn ise kmil bir imanla birlikte olmas zorunlu deildir. Fakat imann asl (:asgari bir iman) ile birlikte olmas zorunludur. Bu ayrntl bilgi ile delillerin arasn birletirmek mmkndr. Sylenecek en uygun sz budur. er naslar bununla bir btnlk / uyum arz eder. Bu mesele hakknda selef limleri arasndaki ihtilafn basit bir lfz ihtilaf olduunu sylemek mmkndr. nk hepsi de amelin imann kapsam iine girdiinde, imann artp eksildiinde ve itaatle
171
artp masiyetle eksildiinde ittifak etmilerdir. Onlar byk gnah ileyenleri imandan karp kfre dhil etmiyorlar. Bilakis onlara da mslman diyorlar. Gnah ileyenleri imandan karp slama dhil ettikleri zaman onlar da imandan hibir ey kalmamtr demediler, aksine gnah ileseler bile imann asl onlarda kalr dediler. mam Zhr rahimehullah der ki: Bizim grmze gre slam sz, iman ameldir.336 mam Ahmed b. Hanbel yle der: man, slam ile snrldr. Bir kimse zina ettii zaman imandan kar, slamn iinde kalr Yine yle der: slam imandan baka bir eydir.337 eyhulislam bn Teymiyye yle der: slamn vacip olan iman da gerektirdiine hkmedilse bu szn gayesi udur: Bunun ikisi birbirinden ayrlmaz; her mslman mmindir ve her mmin mslmandr. Vacip imana sahip her mslmann cennete girecei kast edildii zaman bu dorudur ve zerinde gr birlii vardr. Her mslmann ibadetinin karlnda sevaba nail olaca kast ediliyorsa onun da beraberinde iman olmas gerekir. Her ne kadar bu iman Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin, kendisi iin istediini mmin kardei iin istemeyen kiilerde, byk gnah ileyen kiilerde, bedevlerde ve dier baz kiilerde olmadn syledii trden bir iman deilse de her mslman ancak imanyla birlikte mslmandr. slam ve eksiksiz iman birbirinden ayrlmaz denildii zaman bu birisinin aynen dieri olduu anlamna gelmez. Bu ikisi beden ve ruh gibidir. Bizde ruh ancak bedenle birlikte bulunur. Diri bir beden ancak ruhla beraber bulunur. Bu, biri dieridir anlamna gelmez. man ruh gibidir. nk beden ruhla kaimdir ve ruh bedene bitiiktir.
336 Hallal, es-Sunne, c.3, s.607 (1080) 337 Hallal, es-Sunne, c.3, s.607 (1080)
172
slm, beden gibidir. Beden ancak ruhla birlikte diri olur. Bu birbiriyle ayrlmayacaklar anlamna gelir. Yoksa birisi hangi anlama geliyorsa dieri de ayn anlama gelir demek deildir. Mnafn Mslmanl bir lnn bedeni gibidir, ruhsuz ceset gibidir. Ruhu olmadan hibir diri beden olamaz. Ruhlar da trl trldr. Nitekim Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Ruhlar toplanm cemaatlerdir. Birbirleriyle tananlar anlarlar, tanmayanlar ihtilaf ederler.338 Bedeni ile namaz klan herkes her ne kadar namaznn sevabn alsa da ve dnyada hakknda uygulanacak hkmler ynnde farz zerinden dm olsa da kalbi Allahn zikri ile huu ile ve Kuran anlamakla nurlanacak deildir. slamn d grn de namazn d grn gibidir. man ise Allah tanyarak, Ona kar derin bir sayg iinde ve Kuran dnerek namaz kld zaman kalbin iinde bulunduu konumdur. Kalbi itaat eden herkesin organlar da itaat eder. Fakat bunun tersi olmaz. Bu sebeple denilmitir ki, mnafka bir itaatten saknn; onun vcudu itaat eder fakat kalbi itaatkr deildir. Kalp salkl olursa btn vcut salkl olur. Bu, vcut ibadet ederken kalp de onun gereklerini yerine getirir anlamna gelmez.339 bn Teymiyye rahimehullah baka bir yerde de unlar syler: Bu sebeple insanlar iman ve slam konusunda gr zere oldular: Mrcie der ki: slam daha stndr, iman onun iindedir. Dierleri dediler ki, iman ve slam ayndr. Mutezile, hariciler ve hadisilerden bir grup bu grtedir. Muhammed b. Sirin onlarn oundan bu gr nakletti. nc bir grup daha vardr ki onlar da imann daha stn ve faziletli olduunu sylerler. Pek ok yerde kitap ve snnetin dellet ettii gr de budur. Sahabelerden ve onlara en gzel ekilde tabi olanlardan nakledilen gr de budur.340
338 Mslim, K.Birr ve Sla, B. El-Ervahu Cndn Mcennedetn). 339 Mecmul-Fetv, c.7, s.367. 340 Mecmul-Fetv, c.7, s.414.
173
bn Receb el-Hanbel rahimehullah yle der: Bir grup dedi ki, iman ile slam arasndaki fark udur: man, tasdiktir; kalbin tasdikidir. Yani kalbin bilmesi ve amel etmesidir. slam ise boyun emektir, teslim olmaktr ve itaat etmektir. Bu da kalbin ve organlarn ameli demektir. limlerin pek ou bu grtedir. Ebul-Fadl et-Temimi, mam Ahmedin rencilerinden bu gr nakletmektedir. Kelamc gruplarn gr de budur. Fakat kelamclara gre ameller imana deil, slama girer. Bizim arkadalarmza ve dier ehli hadise gre ise ameller imana dhildir. Bununla beraber yukarda da getii gibi slama girip girmediinde ihtilaf etmilerdir. Bu sebeple limlerden pek ou yle demilerdir: Birlikte ve ayr bulunmalarna gre slam ve imann dellet ettikleri anlamlar deiir. Tek balarna zikredildikleri zaman biri dierine dhil olur/ayn manaya gelir. Bir arada zikredildikleri zaman ise iki ayr ey olurlar. Cebrailin slam ve iman hakknda soru sorduu hadisle Abdulkays heyetinin soru sorduu hadisin aras bu ekilde bulunur. Cibril hadisinde Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem bu ikisini birbirinden ayrarak bunlara farkl anlamlar vermi, dierinde ise sadece iman sz konusu edildii iin Cibril hadisinde imana verdii anlam vermitir. Ebu Bekir el-smail, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin pek oundan bu gr nakletmitir. Ebu Bekir b. Eb eybeden de bu gr nakledilmitir. Bu meselede naslara en uygun ve en yakn gr budur. En iyi bilen Allahtr. slam ve imann farkl eyler olduu gr Hasan el-Basri, bn Sirin, reyk, Abdurrahman el-Mehdi, Yahya b. Main ve Memmel b. hab gibi kiilerden rivyet edilmitir. Ayn ey Malikten de rivyet edilmiti. Malikten nce bu gr Katade, Davud b. Eb Hind, Zhri, bn Eb Zeyb, Hammad b. Zeyd, Ahmed ve Ebu Hay-
174
semeden nakledilmitir. Ebu Bekir es-Seman, bunun Ehl-i Snnetin tamamnn gr olduunu sylemitir. bn Nasr ve bn Abdilberrin ounluk her ikisini ayn grmektedir demeleri pek kabul edilebilir bir iddia deildir. Belki yle denilebilir: Selefin bu ikisini birbirinden ayrm olmalarndan baka bir ey nakledilmemitir. Allah en iyi bilendir.341 eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah yle der: ncekilerden bunlara muhalefet eden hibir kimse grmedim. Onlar slam ile iman ayn ey olarak grmlerdir. Bu sebeple Ehl-i Snnet vel-Cemaatin geneli bunlarn syledikleri ey zeredirler.342
341 Bak: bn Receb el-Hanbeli, Fethul-Bari, (Kitbul-man), c.1, s.129, Mektebetul-uraba. 342 Mecmul-Fetv, c.7, s.359.
Zhir ve Btn Birbirinden Ayrlmaz

(Zhir): Ameldir. Yani lisann sylemesi ve organlarn amel etmesidir. (Btn): mandr. Yani kalbin sz ve amelidir. Kaide: Amelsiz iman, imansz amel olmaz. Selef imamlarnn koyduu bu kaide nda u hususlar aa kmaktadr: Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre bir kulun d grn (:zhiri) onun kalbinin ve iinin (:btnnn) baka bir yzdr. Onun dorudan yansmasdr, ondan farkl ve deiik bir ey deildir. Batn salkl/doru ve dzgn olduu zaman zhir de yle olur. Btn bozuk olduu zaman zhir de ona gre bozuk olur. Grnrde bir ey yoksa kalpte de bir ey yok demektir. Grnrde (zhirde) bir eksiklik olduu zaman bu, kalpte de bir eksiklik olduuna dellet eder. Bunun tersi olmaz, yani kalp tamam olduu zaman zhirde bir eksiklik olmaz o da tamam olur. Btnn salkl /doru dzgn olmas zhirin de salkl olmasn gerektirir. nk btnn dzgnl zorunlu olarak zhire (da) yansr ve onu da dzeltir. Btnn bozuk olmas zhirin de bozuk olmasn gerektirir. nk btnn bozukluu zorunlu olarak zhire yansr ve onu da bozar. Bundan dolaydr ki organlarn amellerinde bozukluklar varken eri bir imann varlndan asla sz edilemez.
176
nk imann asl kalptedir. Organlarn amelleri bu imann delilidir ve ahididir. Kalpteki imann asl ise: Marifet, ilim ve tasdik eklinde kalbin szdr; Boyun emek, balanmak, teslim olmak, niyet ve ihls eklinde kalbin amelidir. Lakin kalpte byle bir iman gerekletii zaman bunun zhirde de gereklemesi gerekir. Zhir btndan farkl ve ona zt olamaz. nk zhir btnn tercmandr, onunla kuvvetli bir irtibat vardr. Kalpte tasdik, sevgi ve dier kalb fiiller ve ameller eklinde yerini alan iman gerekli fiiller ve amelleri zhirde de ortaya karr. nk zhir ameller itaat, muhabbet, hayet (korku) ve sayg gibi kalb amellerle dorudan irtibatldr. Hatta ilim, marifet ve tasdik gibi eylerden oluan kalb szlerin irtibtndan daha gl bir irtibat vardr. Kul, hakikati bilen tasdik eden ve ona balanan biri olabilir fakat kalbindeki Allah korkusu, saygs, sevgisi ve ona itaatle ball kendisini kfrn ve irkin karanlklarndan kurtaracak dereceye ulamaz veya kalbindeki haset ve kibir veya dnya sevgisi ve ehvetler kendisine galip gelebilir. Bu sebeple kalbindeki tasdik ve baz kalb ameller silinir zayflar ve kaybolur. Sadece Allaha ibadet etmeyip Ona ortak koan mrikler gibi bylelerin izzet ve celal sahibi Allah nazarnda hibir kymeti yoktur. nk onlarn kalpleri sadece Allaha ait deildir. Bilakis orada Allahtan bakasnn sevgisi, saygs ve itaati de vardr. Bu da onlar halis tevhitten uzaklatrr. Mminler ise bunun zdddr. Onlarn kalpleri sadece Allaha aittir. Sadece Allaha ibadet ederler, Ona ortak komazlar. nandk, tasdik ettik, iittik ve itaat ettik derler. Zhir ve btn birbirinden ayrlmazlar. Zhir ancak btnn doru ve dzgn olmasyla doru ve dzgn olur. Ama btn byle
177
deildir. Yani zhirin doru ve dzgn olmas btnn da byle olduu anlamna gelmez. Zhirin istikamet zere grnp de btnn bozuk olmas mnafklk halidir. nk zhir hibir zaman btndan farkl ve ona zt olamaz. stenen er iman: Zhir ve btnn imandr, kalbin ameliyle organlarn amelinin beraberliidir. nk dierleri olmadan sadece biri ile kulun iman sahih olmaz. Organlarnn ameli olmakszn kalbinde amelin (teslimiyet, niyet ve ihlsn) var olduunu iddia eden kimsenin iman sahibi olduu ispat edilemez. nk zhiri szler ve fiiller imann ayrlmaz gereklerindendir ve onun msemmasna dhildir. Bundan dolaydr ki zhir ameller dinde kulun dnyadaki haline verilecek hkmlerin konusu klnmtr. nk kulun iine deil grnen amellerine baklr ve onun mslman veya kfir olduuna bununla hkmedilir. Kim amelleriyle mslman olduunu gsterirse onun Mslmanlna hkmederiz, kim kfr ifade eden fiiller ortaya koyarsa kfir olduuna hkmederiz. nk bir kimse ne kadar kabiliyetli olursa olsun insanlarn iyzlerini ve kalplerini bilme ve renme gcne sahip deildir. nk bu ancak Allaha mahsus bir eydir. Allah tel insanlarn zhirlerini btnlarna/hal ve hareketlerini duygu ve dncelerine delil klmtr. Sonra zhirlerinden kendilerine grnen eyler gereince btnlar hakknda hkm verme hakkn onlara vermitir. nsanlar onlara mslmanca davranlar sergiliyorlarsa onlarn zhiren de btnen de mslman olduklarna hkmedilir. Kfirce davranlar sergiliyorlarsa onlarn zhiren de btnen de kfrne hkmedilir. Allah tel ileri ve dlar/zhirleri ve btnlar dzgn olan ve iittik, itaat ettik, inandk ve tasdik ettik diyen sonra inandklaryla amel eden sadk mminleri anlatrken yle buyurdu:
178
Mminlerokimselerdirki,Allahanldzamanyrek leri rperir, O'nun yetleri kendilerine okunduu zaman imanlarn artrr ve Rablerine tevekkl ederler. Namazlarn klarlar ve kendilerine verdiimiz rzktan (Allah iin) harcar lar.tegerekmminleronlardr.OnlaraRablerininkatnda dereceler,balanmavetkenmezrzkvardr.343 Allaha ve hiret gnne iman eden hibir milletin, Al lahn ve Raslnn karsna kan kimseleri, isterse o kim seler babalar, evlatlar, kardeleri ve slaleleri olsun, sevip dost edindiklerini gremezsin. te Allah onlarn kalplerine iman naketmi ve kendi tarafndan bir ruhla onlar destek lemitir.Onlar,ilerindenrmaklarakancennetlere,hemde ebedkalmakzereyerletirecektir.Allahonlardan,onlarda Ondan razdrlar. te onlar Allahn tarafnda olanlardr. Ve iyi bilin ki, felaha erenler, Allahn tarafnda yer alanlar ola caklardr.344 Bizim ayetlerimize o kimseler iman eder ki onlar, ken dilerinetverildiizamanderhalsecdeyekapanrlar;Rab leriniverektesbihederler,byklktaslamazlar.345 Eer Allaha, Peygambere ve ona indirilen vahye iman lar olsayd, kfirleri veli edinmezlerdi. Fakat onlarn ou yoldankmkimselerdir.346
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Kulun kalbi istikamet zere olmadka iman istikamet zere olmaz. Lisan istikamet zere olmadka kalbi istikamet zere olmaz. Komusu ktlklerinden emin olmadka kii cennete giremez347
343 344 345 346 347 Enfal, 2-4. Mcadele, 22. Secde, 15. Maide, 81. Ahmed, Msned, Enes bn Malikten, c.3, s.198; el-Elbn, es-Silsilets-Sahiha, c.6, s.822 (2841).
179
Dikkat edin vcutta bir et paras vardr ki o salkl olursa btn vcut salkl olur, o bozulursa btn vcut bozulur. Dikkat edin, o kalptir.348 merin azatls Zeyd b. Elsem el-Adev rahimehullah yle der: Bu dine mensup olanlar iin drt ey gereklidir: slamn davetine dhil olmak; iman etmek, Allah, ilkinden sonuncusuna kadar peygamberleri, cenneti, cehennemi, ldkten sonra dirilmeyi tasdik etmek gereklidir; imann dorulayacak slih amel ilemek gereklidir ve amelini gzelletirecek ilmi tahsil etmek gereklidir. Sonra u yeti okudu: u da muhakkak ki inkrdan dn yapan, iman eden, gzel ve makbul iler yapan, bylece doru yola giren kimseyi de affederim.349 Tabiinden Meymun b. Muhran el-Cezer rahimehullah uzlete ekilen bir rahibi grd zaman arkadalarna dedi ki: inizde u rahibin ulat ibadet seviyesine ulaan kimse var m? Hayr, dediler. Bunun zerine yle dedi: Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme inanmad halde bu ibadetinin ona ne yarar vardr? Hibir yarar yoktur, dediler. Bunun zerine dedi ki: Amelsiz imann da hibir yarar olmayacaktr.350 eyhulislam mam el-Evz rahimehullah yle der: man ancak sz ile istikamet bulur (:dorulanr). man ve sz ancak amel ile istikamet bulur. man, sz ve amel ise ancak Snnete uygun niyetle istikamet bulur. Seleften geip gitmi olanlar ameli imandan, iman amelden ayrmyorlard. man u dinlerin kendi isimlerini kapsad gibi kapsayc bir isimdir ve amelin onu tasdik etmesini de kapsar. Her kim ki dili ile iman eder, kalbi ile tanr,
348 Buhr, K. man, B. Fadlu Men istebrae Li dinihi. 349 bn Eb eybe, K.man, s.49 (136). Tahk, el-Elbn, el-Mektebl-slami. Taha Suresi, 82. yet. 350 el-Mizzi, Tehzibl-Kemal, c, 29, s.217.
180
ameli ile de bunu dorularsa ite bu kopmayan bir kulptur. Her kim de dili ile syler, kalbi ile tanmaz, ameliyle onu dorulamazsa, onun iman kabul edilmez ve hirette kaybedenlerden olur.351 man sz, amel ve niyettir; artar eksilir. taatle artar, masiyetle eksilir. Amelle birlikte olmadka sadece sylemek caiz deildir. Niyetle beraber olamadka sadece sz ve amel caiz deildir. Snnete uygun olmadka sadece sz, amel ve niyet de caiz deildir.352 el-Velid b. Mslim el-Kurai rahimehullah yle der: Evz, Malik b. Enes ve Sad b. Abdulazizi dinledim. Onlar: man amelsiz szdr diyenleri ho karlamazlar ve: Amelsiz iman, imansz amel olmaz derlerdi.353 el-Fudayl b. Iyaz rahimehullah yle der: Bize gre imann ii vardr, d vardr; bunlar dil ile ikrar, kalp ile sylemek ve organlarla amel etmektir.354 Yine yle der: Amelle birlikte olmadka sadece szn bir yarar yoktur.355 Sufyn b. Uyeyne rahimehullah yle der: man, sz ve fiildir. Bizden ncekilerden onu biz sz ve amel olarak aldk. Amel olmadan sz olmaz.356 mam afi rahimehullah yle der: Sahabe, tabiin ve onlardan sonra bizim kendilerine yetitiimiz kimseler: man sz, fiil ve niyettir; bu nden birisi dieri olmadka geerli deildir diye icma ettiler.357
351 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/955956 (1591). 352 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 1/170 (314); bn Batta, el-bne, 1/333 (190). 353 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/930 (1086). 354 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1033 (1747). 355 Abdullah bn Ahmed, es-Sunne, 1/337 (702). 356 el-curri, Kitbu-eria, 2/604 (239) 357 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/956 (15939)
181
Abdullah el-Humeyd rahimehullah (:219 h.) yle der: man sz ve fiildir; artar ve eksilir. Amelsiz imann faydas yoktur. Niyetsiz sz ve amelin faydas yoktur. Snnete uygun olmayan sz, amel ve niyetin de faydas yoktur.358 mam Muhaddis bn Batta el-Ukber rahimehullah yle der: Size Allahn Kitabndan akll mminlere yol gsterecek u gerei okudum: man sz ve ameldir. Kim szleriyle tasdik eder de ameli terk ederse yalanc olur ve imandan kar. Allah tel sz ancak amelle birlikte kabul eder, ameli de ancak szle birlikte kabul eder.359 Ebu Amr ed-Dn rahimehullah yle der: Fkhlarn ve hadisilerin grne gre: man sz, amel, niyet ve snnette isabettir. Sz: Allah telya daha nce anlattmz sfatlaryla ahitlik etmek, meleklerini, kitaplarn, peygamberlerini ve Allahtan getirdii eylerin hepsini ikrar etmektir. Amel: Allahn farz kld farzlarn eda etmek ve haram kld haramlardan saknmaktr. Niyet: Kalplerin amelleri ve itikatlardr. Snnet: Dindarl ilimle renmektir.360 eyhulislam bn Teymiye rahimehullah Dikkat edin, vcutta bir et paras vardr: O salkl olursa btn vcut salkl olur, o bozulursa btn vcut bozulur. Dikkat edin o kalptir hadisini361 erh ederken unlar syler: Bu hadis kalbin salkl olmasnn zorunlu olarak vcudun salkl olmas sonucunu dourduunu beyan eder. Vcut salkl olmad zaman bu durum kalbin de salkl olmadna dellet eder.
358 el-Humeyd, Usuls-Snne veya Msned, c.2, s.546. 359 bn Batta, el-bne, c.2, s.795 (1074). 360 Ebu Amr ed-Dn, er-Risaletl-Vafiye, s.169., Tahk, Da el-Acemi, Darulmam Ahmed 361 Buhr, man, Fadlu Men stebrae Li Dinihi.
182
man kelimelerini syleyen fakat amel etmeyen kimsenin kalbinin mmin olmad bilinir. Ancak imann aklamas durumunda ikenceye maruz kalacandan korkan bir kimsenin imann- kendi kendine ve gizlilik iinde gvendii kimselere sylemesi gerekir. Osmann da dedii gibi yznn ekliyle ve konumalaryla imann aa vurmas gerekir. Ne szyle ne de fiiliyle imanna dair hibir belirti grlmedii zaman bu, kalbinde de imann olmadna dellet eder. nk vcut kalbe tabidir. Kalpte herhangi bir ey yerletii zaman hangi ekilde olursa olsun onun gerektirdii eyler mutlaka bedende ortaya kar.362 bn Receb el-Hanbel rahimehullah bu hadisi yorumlarken yle der: Kulun azalaryla yapt hareketlerin dzgnl, haramlardan uzak durmas ve pheli eylerden saknmas, kalbin hareketinin dzgnlnn bir sonucudur. Eer onun kalbi salkl ve dzgn ise onda Allahn sevgisinden, Onun sevdiklerinin sevgisinden, Allah korkusundan ve Onun holanmad eylere dme korkusundan baka bir ey yoksa btn azalar salkl ve dzgn olur ve bunun sonucunda her trl haramlardan uzak durur ve haramlara dmekten saknmak iin phelilerden de saknr. Eer kalbi bozuk ise, hevasna tabi olma duygusu ve Allahn houna gitmese bile hevasnn beendii eyi yapma arzusu kalbini istila ederse, btn azalarnn hareketleri bozulur, kalbin hevaya tabi olmas (:nefse uymas) sonucu tamamen masiyetlere ve pheli eylere doru ynelir. Bu sebeple kalp organlarn hkmdardr, dier organlar da onun askeridir denilmitir. Onlar bununla beraber ona itaat eden as
362 Mecmul-Fetv, c.14, 121.
183
kerlerdir. Ona itaatle ve Onun emirlerini yerine getirmekle grevlidirler. Hibir eyde Ona muhalefet etmezler. Eer hkmdar iyi olursa bu askerler de iyi olurlar. Eer hkmdar kt olursa bu sebeple askerleri de kt olur. Allah katnda ancak selim (: iyi, temiz) bir kalp fayda verir Organlarn amelleri ancak kalbin istikametiyle istikamet bulur. Kalb istikamet demek, onun Allah sevgisiyle, Allaha itaat sevgisiyle dolu olmas ve Allaha kar gelmekten nefret etmesi demektir. Vcudun hareketleri kalbin hareketine ve iradesine tabidir. Kalp sadece Allah iin hareket eder ve iradesini kullanrsa kendisi de salkl olur, btn vcudun hareketleri de salkl/doru ve dzgn olur. Kalp Allahtan bakas iin hareket eder ve iradesini o ynde kullanrsa bozulur ve kalbin hareketinin bozukluu sebebiyle vcudun hareketleri de bozulur Bunun anlam udur: Kalbin ve organlarn hareketleri tmyle Allah iin olursa bununla kulun iman i ve d grn itibariyle kemle erer. Kalbin hareketlerinin salkl oluu organlarn hareketlerinin de salkl olmas sonucunu dourur. Kalp salkl olduu zaman, onda Allahn iradesinden baka bir irade olmaz. Kalpte Allahn iradesi hkim olunca organlar ancak Allahn iradesine uygun olarak harekete geer.363 eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah yle der: mann asl kalptedir. O, kalbin sz ve fiilidir; ikrar, tasdik, sevgi ve ballktr. Kalpte ne varsa onun gereinin organlar zerinde grnmesi gerekir. Organlar onun gereince amel etmedii zaman yokluuna veya zayflna dellet eder. Bu sebeple zhiri ameller kalbin imannn bir gereidir. Bunlar kalpte olann tasdikidir, onun delili ve ahididir. Bunlar mutlak imann tamamnn bir ubesidir ve
363 Bak: bn Receb, Camiul-Ulm vel-Hikem, c.1, s.210, 6. hadisin erhi, Tahk, uayb el-Arnavut.
184
bir ksmdr. Fakat kalpte olan, organlarda olann asldr. Nitekim Ebu Hureyre radyallahu anh yle demitir: Kalp hkmdar, organlar onun askeridir. Hkmdar iyi olursa, askerleri de iyi olur. Melik kt olursa askerleri de kt olur.364 Yine bn Teymiyye der ki: Buras dnlmesi ve iyi anlalmas gereken bir noktadr. Zhirle btnn irtibtn bilen kimsenin bu konudaki phesi zail olur. Bir kimsenin vacibi (farz) kabul ettii halde onu yapmad zaman ldrlmeyeceini syleyen veya yle birisi mslman olduu halde ldrlr, diyen fkhlar vardr. Mrcie ve Cehmiyye hyeangi phenin iine dmse ve tam bir kudretle birlikte kesin bir iradenin fiil ile hibir ilgisi yoktur diyen kimse hangi phenin iine girerek bunu sylemise, vacibi (farz) kabul ettii halde onu yerine getirmeyen kimse ldrlmez diyen de ayn phenin iine girerek bunu sylemitir. Bu sebeple byle bir kimsenin ldrlmesini reddedenler bunu iman konusundaki grlerinin zerine bina etmiler ve amelin imandan bir cz olmadn sylemilerdir. Halbuki ameller kalbin imannn gereklerindendir. Zhiri ameller, ister imann gereklerinden olsun, isterse imann bir paras olsun zhiri amellerden hibir ey olmakszn kalbin tam bir imana sahip olmas imknszdr.365 Baka bir yerde yle der: Burada insanlarn zerinde tarttklar baz ilkeler vardr: Mesela dilde ve organlarda imana iaret eden bir sz ve amel hi grlmedii, hatta ikence korkusu olmakszn imana aykr eyler grld halde kalbin tasdiki veya tekzibi herhangi bir deer ifade eder mi? sorusu bunlardan birisidir. Selefe, mtehit imamlara ve insanlarn ounluuna gre bunun bir deer ifade etmesi iin bunun gerektirdii davranlar organlaryla yerine getirmesi gerekir. Peygamberi tasdik ettiini, onu sevdiini, kalben ona sayg duyduunu syleyen, fakat mslman olduunu
185
sylemeyen ve ikence korkusu olmad halde slamn farzlarndan hibirini yapmayan bir kimse i dnyasnda da mmin deildir, kfirdir.366 Yine o unlar syler: Dinin varl iin onda mutlaka sz ve amelin de bulunmas gerektii gayet aktr. Ne namaz, ne zekt, ne orucu, ne de dier vaciplerden herhangi bir vacibi aktan eda etmedii halde bir kimsenin Allaha ve Raslne kalbiyle veya kalbi ve diliyle iman etmi olmas mmkn deildir. Bunlar Allah emrettii iin yapmyorsa yine mmin deildir. Mesela bir kimsenin, Allaha ve Raslne iman etmedii halde emanete riayet etmesi veya doru sylemesi ya da bir eyi taksim ederken ve hkm verirken adaletli davranmas gibi eyler onu kfrden karmaz. Bir kimse zellikle Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin emrettii vaciplerden herhangi birisini yerine getirmedii halde Allaha ve Raslne iman etmi olamaz.367 eyhulislam rahimehullah ayrca unlar ifade etmitir: Vacip olan zhiri amellerde eksiklik olduu zaman bu, kalpteki imanda da bir eksiklik demektir. Vacip olan iman kalpte kemliyle var iken vacip zhiri amellerin bulunmamas dnlemez. Bilakis kmil manada varl dierinin de kmil manada varln gerektirir. Nitekim birinin eksiklii dierinin de eksik olmas sonucunu dourur. nk zhiri sz ve amel olmakszn kalpte tam bir imann var olabileceini dnmek, sebep olmakszn tam bir sonucun olabileceini dnmek gibidir ki bu imknszdr.368 Yine yle der: Onu kalp ile tasdik ettii ve sevdii zaman, bedenin duyulan szler ve grlen ameller gibi bu tasdik ve sevginin gerektirdii eylerle harekete gemesi zorunlu olarak gerekir. Bedende grlen sz ve ameller kalpte bulunan eylerin bir gerei ve sonu
366 Mecmul-Fetv, c.14, s.120. 367 Mecmul-Fetv, c.7, s.621. 368 Mecmul-Fetv, c.7, s.582.
186
cudur. Onlarn delili ve illetidir. Nitekim bedenle sylenen ve yaplan eylerin de kalpte bir etkisi vardr. Bunlardan her birinin dierine etkisi vardr. Fakat asl olan kalptir. Beden onun feridir. Fer alacan asldan alr. Tpk iman kelimesine benzetilen aata olduu gibi asl (kk), feri (dal) sabitletirir ve glendirir. Allah tel yle buyurmaktadr:
GrmedinmiAllahnaslbirbenzetmeyapt:Gzelsz, kk yerin derinliklerinde sabit, dallar ise ge doru yk selmibiraagibidir.369
Buradaki gzel sz kelime-i tevhittir. Kk kuvvetlendike, yerletike ve sulandka, dallar da kuvvetlenir. Ayn ekilde dallar yamurla ve rzgrla beslendike bu onlarn kkn de etkiler. Kalpteki iman da byledir. slam aklktr, herkes tarafndan bilinir. Grnen szler ve fiiller grnmeyen szlerin ve fiillerin bir gerei ve sonucu olduu iin onun varlnn da delilleridir.370 mam bnul-Kayyim el-Cevziyye rahimehullah yle der: Burada bir dier ilke daha vardr ki o da udur: mann hakikati sz ve fiilden oluur. Sz iki ksmdr: Kalbin sz ki bu itikattr ve lisann sz ki slam kelimesini sylemektir. Fiil de iki ksmdr: Kalbin fiili ki, niyet ve ihlstr ve organlarn fiilleridir. Bu drt ey bulunmad zaman iman da kemliyle bulunmaz. Kalp ile tasdik bulunmad zaman kalan paralar fayda vermez. nk kalbin tasdiki onun itikadnn ve faydal olmasnn artdr. Doruluuna inanmakla beraber kalbin ameli bulunmad zaman bu durum Ehl-i Snnet ve mrcie arasndaki tartmal bir alandr. Ehl-i Snnet byle bir durumda imann bulunmayacanda icma etmitir. Kalbin ameli olmakszn sadece tasdik etmenin bir
369 brahim, 24. 370 Mecmul-Fetv, c.7, s.541-542.
187
yarar yoktur. Kalbin ameli ise sevmesi ve balanmasdr. Nitekim blisin, Firavunun ve kavminin, Yahudilerin ve mriklerin imanlarnn kendilerine bir yarar olmamt. Ki o mrikler Peygamberin doruluuna inanyorlar, hatta gizliden ve aktan onun doruluunu kabul ediyorlar ve: O bir yalanc deil, fakat biz ona tabi olmayz ve iman etmeyiz diyorlard. Kalbin amelinin zail olmasyla iman da zail olunca, azalar yapmalar gereken en nemli eyi yapmamakla, zellikle kalbin muhabbetinin ve ballnn olmamas sonucunu dourduu zaman imann yine zail olaca inkr edilemez. Yukarda da ifade edildii gibi kalbin ballnn/itikadnn olmamas kesin bir tasdikin olmamasnn zorunlu sonucudur. nk eer kalp itaat eder ve balanrsa organlar da itaat eder ve balanr. Onun itaat etmemesi ve balanmamas, itaati gerektiren tasdikin bulunmamas demektir. Ki tasdik imann hakikatidir. Daha nce de ifade edildii gibi iman mcerret bir tasdik deildir. Ancak iman itaat ve ball gerektiren bir tasdiktir. Ayn ekilde hidayet de sadece hakikati bilmek ve anlamaktan ibaret deildir. Bilakis o, hakka tabi olmay ve gereince amel etmeyi gerektiren hakikat bilgisidir. Her ne kadar birincisi de hakikat diye isimlendirilmi olsa bile, bu doru yolda yrmeyi gerektiren tam bir hidayet deildir. Nitekim tasdik itikad da her ne kadar tasdik diye isimlendirilmi olsa bile, bu iman gerektiren bir tasdik deildir. Bu ilkeye dikkat etmen ve onu gzetmen gerekir.371 Byk lim Ebu shak e-tb yle der: Bundan dolay zhiri ameller btnda olann (:kalpteki duygu ve dncenin) kant saylmtr. Eer zhiri davranlarda bir bozukluk varsa btnda da ayn eyin olduuna hkmedilir. Fkhta ve dier tabii ve tecrb hkmlerde bu genel bir ilkedir. Hatta eriatn tamamnda bunu dikkate almak bu ynden ok yararldr. Bu
371 Kitbus-Salt ve Hukmu Trikiha, s.54, Tahk, Teysir Zuayter.
188
nun geerliliine dair pek ok delil vardr. Bu mminin imanna, kfirin kfrne, itaatkrn itaatine, isyankrn isyanna, adilin adaletine, yaralayann yaralamasna hkmetmek iin yeterli bir ldr. Szlemeler bu ilkeye gre yaplr, anlamalar bununla balanr. Daha pek ok ey bununla sonulandrlr. Hatta bu yasamann (:teriin) genel geer bir kuraldr. slamn zel ve genel sembolleri olan cezalarn uygulanmasna nispetle sorumluluun temelidir.372
372 tb, el-Muvafakat, c.1, s.367, Tahk, Mehur Hasan es-Selman.
EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE MANIN RKNLER
EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE MANIN RKNLER Birinci Rkn: Allah telya iman, kinci Rkn: Meleklere iman, nc Rkn: Kitaplara iman, Drdnc Rkn: Peygamberlere iman, Beinci Rkn: hiret gnne iman, Altnc Rkn: Kadere iman.
mann Rknleri
Selef-i salihnin yolundan giden Ehl-i Snnet vel-Cemaat itikat, amel, hal ve hareketlerde salam ve ak esaslarn zerinde yrrler. Bu esaslar mbarek vahyin iki trne dayanr: Allahn kitab ve ister mtevatir olsun ister hd olsun Peygamberinin sahih snneti. Onlar bir de sahabeler, tabiin ve gzel bir ekilde onlar izleyenlerden oluan bu mmetin selefinin anlay nda yol alrlar. Onlar bu iki vahye teslim olurlar, bunlarn arasn birletirir /uzlatrrlar. Mteabihlerini muhkemlerine gnderirler. Byk bir sayg ile onlara itaat ederler. Bu iki vahiyde ihtilaf etmezler. Cemaatlere ve gruplara ayrlmazlar. Allahn salam ipine smsk sarlrlar. Ksa akllarla, batl kyaslarla, felsefe ile keif ve zevk gibi bahanelerle bu iki vahye kar kmazlar. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem dinin temel esaslarn yeterli bir ekilde aklamtr. Artk hi kimse bu esaslar zerine yeni bir ey ihdas edemez ve bunun dinden olduunu iddia edemez. Bundan dolaydr ki onlar bu byk esaslara sarldlar, bidatilerin lafzlarndan sakndlar ve eri lafzlara yaptlar. Bu sebepledir ki onlar selef-i salihnin doal ve gerek uzantsdrlar. Onlarn iman esaslar konusundaki itikad, alt tane rknn tasdik edilmesi eklinde zetlenir. Nitekim Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Cibril hadisinde kendisine iman hakknda soru sorulduunda yle cevap vermitir:
192
Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve hiret gnne inanmandr ve hayr ile ve erri ile kadere inanmandr.373 man bu alt rkn (:temel esas) zerinde ayakta durur. Bunlardan herhangi birisi dt zaman bir kimse kesinlikle mmin olamaz. nk imann rknlerinden birini kaybetmi olur. man ancak btn rknleri zerine ayakta durur. Nitekim bir bina da ancak kendi rknleri (:temelleri) tamam olduu zaman ayakta kalr. Bu sebeple imann Kitap ve Snnete uygun sahih bir ekilde tam olabilmesi iin mutlaka bu alt rknn de bulunmas gerekir. Bunlardan herhangi birisini inkr eden kimse iman iddiasnda bulunsa ve slamn baz rknlerini yerine getirse bile mmin olamaz.
373 Buhr, K, man, B.Sal Cibril anil man Mslim, K. man, B. Beyanlman vel-slam.
Birinci Rkn
Allaha man
Allah tebreke ve telya iman etmek: Onun varln, rububiyetini ve ulhiyetini, yani sadece Onun ibadete lyk olduunu, isimlerini ve sfatlarn, yani keml ve ycelik sfatlarna sahip olduunu kesin bir ekilde tasdik etmek, kmil manada ikrar etmek ve tam olarak itiraf etmek, izleri kulun davranlarnda grlecek bir kalp huzuruna kavumak, Allahn emirlerine balanp yasaklarndan saknmaktr. Allah telya iman etmek: slam inancnn temelidir ve zdr. O asldr. Dier btn inanlar ona bal, ona tabidir ve bu asldan kaynaklanr. Allah telya iman etmek: Onun birliine, ibadete lyk olduuna, isimlerine ve sfatlarna iman etmeyi ierir. nk Allahn varl eksiz, phesiz kabul edilen eylerdendir. Onun varlna ftrat, akl, din ve duyular dellet eder. Allah telya iman etmek: Tevhidin trne de iman etmek, onlara balanmak ve onlarla amel etmektir. Bu tr tevhid: 1- Rububiyet Tevhidi 2- Ulhiyet Tevhidi 3- sim ve sfatlarn tevhididir.
194
1- RubbiyetTevhidi:374
Rububiyet tevhidi demek, sadece Allah telnn her eyin Rabbi ve meliki olduunu; ortann olmadn, sadece Allahn yaratc olduunu; lemin idarecisi, tasarruf edicisi ve hkmedicisi olduunu, kullar yarattn, rzklandrdn, ldrp dirilttiini ve Onun hkmn eletirebilecek ve dna kabilecek kimsenin olmadn kesin olarak ikrar ve kabul etmektir. Onun diledii ey olur, dilemedii ey olmaz. Gklerde ve yerde olan herkes Onun kuludur, Onun elindedir ve Onun egemenlii altndadr. zet olarak, Rubbiyet tevhidi Allah tely fiilleriyle birlemektir. Allah telnn rubbiyetine iman etmenin vacipliini ifade eden deliller vardr. Bunlardan bazlar unlardr: Allah tel yle buyurmaktadr: Hamd, lemlerin Rabbi olanAllahamahsustur.375
Bilesinizki,yaratmakda,emretmekdeOnamahsustur. lemlerinRabbiAllahneycedir.376 O,yerdenevarsahepsinisiziniinyaratandr.377 phesiz rzk veren, g ve kuvvet sahibi olan ancak Allahtr.378
Tevhidin bu ksmn Kurey kfirleri ve eitli din ve inan mensuplarnn ou da kabul eder. Hepsi de lemin yaratcsnn sa
374 Rubbiyet, Rablik anlamna gelir. Allahn Rab ismine nispet edilen bir kelimedir. Rab kelimesinin lgatte birok anlam vardr. Mrebbi/terbiye edici, malik/mlk ve iktidar sahibi, seyyid/efendi, mdebbir/ynetici, dzenleyici, vali/idareci, munim/nimet verici, mtemmim/tamamlayc, kayyim/ynetici gibi anlamlar bunlardan bazlardr. er-Rab eklinde elif lam taksyla Allahtan bakas iin kullanlmaz. Allahtan bakas iin ancak izafetle (isim tamlamas halinde) kullanlr. Mesela Rabbl-mal yani mal sahibi gibi. Bak: Lisanul-Arab ve Tacul-Arus. 375 Fatiha, 1. 376 Araf, 54. 377 Bakara, 29. 378 Zariyat, 58.
mannRknleri;BirinciRknAllahaman
195
dece Allah olduuna inanrlar. Allah tel onlar anlatrken yle buyurmutur:
ayet onlara: Gkleri ve yeri yaratan kimdir? diye so racakolursan,elbetteAllahtrdiyecevapvereceklerdir.379 Deki:Kimdirsizigktenveyerdenrzklandran?Kim dirkulaklarnzvegzleriniziyaratan?Kimdirldendiriyi, diriden ly karan. Kimdir btn ileri ekip eviren, kinatyneten.Allah!diyecekler,duraksamadan:Deki:O haldesaknmazmsnzOnuncezasndan?380 De ki: Btn yeryz ve iinde yaayanlar kimindir syleyinbakalm,biliyorsanz.Elbette:Allahndrdiyecek lerdir.yleyse,sendeki:Nedenaklnzbanzaalmyorsu nuz?Peki,yedikatgnveycearnRabbikimdir?diye sor. Elbette, Allahtr, diyeceklerdir. yleyse, sen de ki: nandnz Allaha kar gelmekten saknmaz msnz? De ki:Pekihereyingerekynetiminielindetutan,Kendisiher eyi koruyup gzeten, ama Kendisi himaye altnda olmayan kimdir? Biliyorsanz syleyin bakalm! Elbette, Allahtr di yecekler.Sendeki:yleysenasloluyordabylenipgerek ten uzaklayorsunuz? Hayr, Biz onlara gerei getirdik; fa katbunaramenonlaryalantercihediyorlar.381
nk kullarn kalbi Allahn rubbiyetini kabule elverili bir ftratta yaratlmtr. Bunun iindir ki tevhidin sadece bu ksmna ina-nan bir kimse, tevhidin ikinci ksmna balanmadka muvahhid olamaz/tevhid inancna sahip bir kii olarak kabul edilemez. Tevhidin ikinci ksm da udur:
379 Lokman, 25. 380 Yunus, 31. 381 Mminun, 84-90.
196
2- UlhiyetTevhidi: 382
badeti sadece Allaha yapmaktr. Buna ibadetin tevhidi de denilir. Bunun anlam, Allah telnn gerek ilah olduuna ve Ondan baka hak ilah bulunmadna ve Onun dndaki btn ilahlarn batl olduuna kesin olarak inanmak; ibadeti, boyun emeyi ve mutlak itaati sadece Ona tahsis etmek; kim olursa olsun hi kimseyi ve hibir eyi Ona ortak etmemek; namaz, oru, zekt, hac, dua, yardm isteme, adak, kurban, tevekkl, korku, mit, sevgi, inabe (:tevbe ve yneli), hayet (: sayg ve korku) ve tezelll (:huzurunda kendini kk grme) gibi grnen ve grnmeyen hibir ibadeti Ondan bakasna yapmamak; sevgi, korku ve mitle ve bunlarn hepsiyle Allaha ibadet etmektir. Bunlarn hepsiyle deil de bir ksmyla Allaha ibadet etmek sapklktr.383 Allah tel yle buyurmutur: Rabbimiz! Ancak sana ibadeteder,yalnzsendenyardmdileriz.384
Ohalde,kimilahlnispatedecekhibirdeliliolma masna ramen, Allahn yan sra baka bir ilaha taparsa, hiretteRabbininhuzurundahesabnverecek,cezasneke cektir.urasmuhakkakkikfirleraslaiflaholmazlar.385
Allah tel insanlar ve cinleri ibadet tevhidi iin yaratmtr.

382 Ulhiyet, ilahlk demektir. taat edilen mabud anlamndaki ilah kelimesinden tremitir. lah kelimesi gerek ilah olan Allah da, Allahtan baka ibadet edilen batl ilahlar da, yani tapnlan her eyi kapsar/hepsini ifade eder. Fakat gerek ilahn yaratc, muktedir, rzk verici ve mdebbir (ynetici ve dzenleyici) olmas gerekir. Byle olmayan, kendisine haksz yere ibadet edilse de, ilah diye isimlendirilse de ilah deildir. Bak: Lisanul-Arab. 383 Mesela bir taraftan namaz klp oru tutarken dier taraftan sadece Allahtan istenebilecek eyleri bakasndan istemek, Allahtan bakas iin kurban kesmek v.s. gibi. eviren384 Fatiha, 5. 385 Mminun, 117.
197
O yle buyurmaktadr:
Ben,cinleriveinsanlarancakbanaibadetetsinlerdiye yarattm.386
Bu, dinin balangc ve sonudur; zhiri ve btndr; peygamberlerin ilk ve son arsdr. Bunun iin peygamberler gnderilmi, bunun iin kitaplar indirilmitir. Cihadn kllar bunun iin ekilmi, mminlerle kfirler cennetliklerle cehennemlikler bunun iin ayrlmlardr. Allah telnn La ilahe illallah sznn anlam budur. Btn peygamberler insanlar ulhiyet tevhidine armlar, onu inkr eden gemi mmetler helak edilmilerdir. Allah tel yle buyurmaktadr: Senden nce hi bir peygamber gnder medik ki ona: Benden baka hak ilah yoktur, yleyse yalnz Banaibadetedin!diyevahyetmiolmayalm.387 Rubbiyet tevhidi ulhiyet tevhidini de gerektirir. nk Allahn rubbiyetini ikrar eden kimsenin sadece Allaha ibadet etmesi ve hi kimseyi ona ortak komamas gerekir. nk mrikler tek bir ilaha ibadet etmiyorlar mteaddit ilahlara ibadet ediyorlar ve onlarn kendilerini Allaha yaklatrdklarn iddia ediyorlard. Bununla beraber onlar bu ilahlarn fayda ve zarar vermeyeceklerini de biliyorlard. Bu sebeple Allah tel onlar, rubbiyet tevhidini itiraf etmelerine ramen mmin olarak kabul etmedi. Aksine onlar, ibadette bakasn ortak komalar sebebiyle kfirler zmresine dhil eyledi. Kim rab, yaratc, rzk verici, malik, evirip eviren, hayat veren ve ldren, keml sfatlarla muttasf ve noksan sfatlardan mnezzeh olursa ve her ey elinde olursa tek ve ortaksz ilahn O olmas ve sadece Ona ibadet edilmesi gerekir. Bundan dolay Ehl-i Snnet vel-Cemaatin ulhiyet tevhidi
386 Zariyat, 56. 387 Enbiya, 25.
198
konusundaki itikad anlay dierlerinden farkldr. Onlar L ilhe illallh sznn manasn bazlarnn anlad gibi sadece, Allahtan baka yaratc ve rzk verici yoktur eklinde anlamazlar. Onlara gre ulhiyet tevhidi ancak Allahtan baka hak ilah olmadna ahitlik etmenin manasnn gereklemesiyle gerekleir. Yani Allahtan baka gerek mabut yoktur. Ulhiyet tevhidine ahitlik etmek, sadece Allaha ibadet etmeyi gerektirir. badet: Kalbin ve lisann sylemesi, kalbin ve organlarn amel etmesiyle olur. Allahtan baka hak ilah olmadna ahitlik etmenin ikibykrknvardr: Birincisi: Her trl ibadetin sadece Allaha yaplmas ve Ona bu konuda hibir eyin ortak koulmamasdr. kincisi: Bu ibadetlerden hibirisinin Allahtan bakasna yaplmamasdr. Bunun manas, yaratcnn haklarndan ve zelliklerinden hibirisinin yaratlanlara verilmemesi, Allahtan bakasnn g yetiremeyecei eylerin yaratlanlara izafe edilmemesi demektir. Yani sadece Allaha ibadet edilir; Allahtan bakas iin namaz klnmaz, Allahtan bakas iin secde edilmez, Allahtan bakas iin kurban kesilmez, adak adanmaz, Allahtan bakasna tevekkl edilmez, Allahtan bakasndan medet beklenmez. Ondan bakasna dua edilmez. Ve sadece Allahn zelliklerinden olan dier eylerde Ondan bakasna mracaat edilmez. Sadece Allaha yaplan ibadet ancak iki artla sahih olur: Birincisi: hlstr. Yani ibadetin sadece Allah rzas iin olmasdr.
199
Allah tel yle buyurmutur: Deki:Benimnamazmda, her trl ibadetlerim de, hayatm da lmm de hep lem lerin Rabbi olan Allaha aittir. Ei orta yoktur Onun. Bana verilenemirbudurvebenMslmanlarnilkiyim. 388 kincisi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin izinden gitmektir. Yani Allaha onun meru kld ekilde ibadet etmek, emrettii eylere itaat etmek, haber verdii eyleri tasdik etmektir ve ibadetin zaman ve mekn olarak Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin emrettii eylere uygun olmas ve yasaklad eylerden de uzak olmasdr. badetle, itaatle ve sevgiyle Allah tely birlemek, l ilhe illallh (:Allahtan baka hak ilah yoktur) diye yaplan ahadeti gerekletirmektir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin izinden gitmek, onun emirlerine itaat etmek, yasaklarndan saknmak ve ona kaytsz artsz ballk ise Muhammedur-Raslullah (:Muhammed Allahn elisidir) diye yaplan ahadetin gerekletirilmesidir. EhliSnnetvelCemaatinMetodu: Onlar Allah telya ibadet ederler ve Ona hibir eyi ortak komazlar. Bu sebeple Allahtan bakasndan istemezler, Allahtan bakasndan medet beklemezler, sadece onu yardma arrlar, sadece Ona tevekkl ederler ve sadece Ondan korkarlar. Ve Ona itaat ederek, Ona ibadet ederek ve slih ameller ileyerek Ona yaklarlar. Allah tel yle buyurmutur:
Allaha ibadet edin ve Ona hibir eyi ortak koma yn.
389
388Enam, 162-163. 389 Nisa, 36.
200
3- simveSfatTevhidi:
Bu, en gzel isimlerin ve en yce sfatlarn Allaha ait olduuna kesin olarak inanmak demektir. O, btn keml sfatlara sahip ve her trl noksan sfatlardan beridir. O, bu zelliiyle btn varlklardan ayrlr ve esizdir. EhliSnnetvelCemaat: Rablerini Kuran ve snnette geen sfatlaryla tanrlar. Onu kendi zatn nitelendirdii sfatlarla nitelerler. Lafzlar, balamlarndan koparp manalarn deitirmezler. Onun isimlerinde ve yetlerinde ilhada390 sapmazlar. Yce Allahn kendisi hakknda verdii bilgileri herhangi bir temsil, tekyif (:keyfiyetlendirme), tatil ve tahrif391 yoluna sapmakszn aynen kabul ederler. Onlarn btn bunlarda uyduklar kural Allah telnn u ayetidir: Onun benzeri hibir ey yoktur; O her eyi iitendir vegrendir.392
En gzel isimler Allahndr, o halde bu isimlerle Ona dua edin. Onun isimleri konusunda haktan sapanlar terk edin.Onlarilediklerinincezasnekeceklerdir.393

390 lhad: Haktan meyletmek ve sapmak demektir. Tatil, tekyif ve temsil buna dhildir. 391 Tatil: Allahn sfatlarn kabul etmemek yahut bazlarn kabul edip bazlarn kabul etmemektir. Tahrif: Naslar lfzen veya mana itibaryla deiiklie uratp onu zhir (ak) anlamndan uzaklatrmak ve ancak zayf bir ihtimalin delalet ettii manaya ekmektir. Her tahrif ayn zamanda bir tatildir, fakat her tatil bir tahrif deildir. Tekyif: Sfatlarn mahiyetlerinin nasl olduunu aklamaktr. Temsil: Bir eyin her ynden dierine benzediini iddia ederek ayns olduunu kabul etmektir. 392 ura, 11. 393 Araf, 180.
201
EhliSnnetvelCemaat: Yce Allahn sfatlarnn keyfiyeti konusunda snrlamalar ve belirlemelerde bulunmazlar. nk O, bu konuda bize herhangi bir bilgi vermemitir. Hi kimse de kendi kendine Allahtan daha iyi bilecek durumda deildir. Allah tel yle buyurmutur: De ki: Siz mi daha iyi bili yorsunuz,yoksaAllahm?394
Artk Allaha birtakm benzerler icat etmeyin. nk Allahbilir,sizbilmezsiniz.395
Yce Allahtan sonra Allah, Onun Peygamberinden daha iyi bilecek baka kimse yoktur ki onun hakknda yce Allah yle buyurmaktadr:
O kendi heva ve hevesiyle konumuyor. O, kendisine vahyedilenbirvahiydenbakabireydeildir.396
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Yce Allahn, kendisinden nce hibir eyin var olmad ilk; kendisinden sonra hibir eyin bulunmayaca son; kendisinin stnde hibir eyin olmad zhir; kendisinin altnda hibir eyin bulunmad btn olduuna inanrlar. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
Oilktir,sondur,zhirdir,btndr.O,hereyibilendir.397
Yine onlar inanrlar ki, Allah telnn zat dier zatlara benzemez. Sfatlar da ayn ekilde bakalarnn sfatlarna benzemez. nk Ona ada, Ona denk ve Ona e olabilecek hibir varlk yoktur. O, yaratt varlklarla kyas edilemez. Bu bakmdan Onun kendi zat hakknda syledii eyleri onlar aynen kabul ederler; hibir benzetme yapmazlar; Onu herhangi bir eye benzemekten tenzih ederler ve hibir sfatn da inkr etmezler. Allah telnn kedisi hakknda
394 395 396 397 Bakara, 140. Nahl, 74. Necm, 3-4. Hadid, 3.
202
syledii eyleri kabul ederlerken de herhangi bir benzetmeye de kalkmazlar. Onu noksan sfatlardan tenzih ederlerken de Onun kendi zatn nitelendirdii sfatlarn hibirisini inkr etmezler.398 Yce Allahn her eyin kuatcs, her eyin yaratcs ve her canlnn rzklandrcs olduuna inanrlar.
Yaratanbilmezmihi?O,latiftir,hereydenhaberdar dr.
399
phesizrzkveren,gvekuvvetsahibiolanAllahtr.400
Onlar Allah telnn yaratklarndan yce, yksek ve onlardan ayr olduuna inandklar gibi, Onun yedi kat semann stnde ara istiva ettiine401 ve ilminin her eyi kuattna yce kitabndaki yedi ayetle kendisi hakknda verdii haberlere402 uygun olarak keyfiyeti zerinde yorum yapmakszn inanrlar. Yce Allah yle buyurmaktadr: Rahmanaraistivaetti.403
Sonraaraistivaetti.404
398 Allah telnn zatnn ve sfatlarnn keyfiyetini / naslln tahayyl emek / dnmek asla caiz deildir. 399 Mlk, 14. 400 Zariyat, 58. 401 Arn zerine istiva ve uluvv (ycelik, ykseklik), Allah hakknda Onun celaline yakr ekilde kabul ettiimiz iki sfattr. Selefe gre istiva kelimesinin aklamas karar klmak, yce olmak, ykselmek, yukar kmak demektir. Selef bu kelimelerle tefsir ederler, fakat bundan ileri gitmez ve buna bir ey ilave etmezler. Selefin bu kelimeye getirdii yorumlar arasnda istila etti, malik oldu, kahretti/galip geldi anlamlar yoktur. Bunun nasl olduu (keyfiyeti) mehuldr. Allahtan baka kimse bilemez. Buna inanmak vaciptir, nk bu konuda deliller vardr. Bu konuda soru sormak ise bidattir. nk sahabe de bunun keyfiyeti hakknda Raslullaha hibir ey sormamlardr. 402 Bu yet-i kerimeler srasyla unlardr: Araf, 54; Yunus, 3; Rad, 2; Taha, 5; Furkan, 59; Secde, 4; Hadid, 4. 403 Taha, 5. 404 Hadid, 4. shak bn Rahuyeh bu yet hakknda yle der: lim ehlinin icmana gre O, ara istiva etmitir. Yedinci yerin en dibindeki her eyi de bilir. Bunu ez-Zehebi el-Ulvvu lil-Aliyyil-affar isimli eserinde -sahih bir senetlerivayet etmitir.
203
Gkte olann sizi yerin dibine geirmesinden emin mi oldunuz? O zaman bir de bakarsnz yer alkalanp duruyor. Yahutgkteolannsizetayadranbirkasrgagndermesin deneminmioldunuz?Fakatbutehdidiminnedemekolduu nuyakndarenirsiniz!405 GzelszlerancakOnaykselir.OnlardaAllahaslih amelykseltir.406 OnlarstlerindekiRablerindenkorkarlar.407
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Bengktekinin gvendii bir kimse olduum halde siz bana nasl gvenmezsiniz?...408 Ehl-i Snnet vel-Cemaat krsi ile arn hak olduuna da inanrlar. Yce Allah yle buyurmaktadr:
Onun krss gkleri ve yeri kaplamtr. Gkleri ve yerikoruyupgzetmekOnaargelmez,Ookyksekvey cedir,okbyktr.409
Ar yaratlmlarn en by ve en ykseidir. Arn bykln ve azametini Allahtan baka kimse bilemez. Arn ayaklar vardr ve onu melekler tamaktadr. Arn yannda Krsinin durumu, byk bir le braklm bir halka gibidir. Gkleri ve yeri kuatmtr. Allah Ara da Arn dndaki dier varlklara da muhta olmaktan mnezzehtir. an yce olan Allah bundan daha ycedir. stelik Ar da Krsi de Onun kudret ve egemenliiyle tanan iki varlktr.
405 406 407 408 409 Mlk, 1617. Fatr, 10. Nahl, 50. Buhr, K.Meazi, B.Biset Aliyyyibni Ebi Talib ilel-Yemeni. Bakara, 255.
204
Allah tel dem aleyhisselam iki eli ile yaratmtr ve Onun her iki eli de yemindir (:sa eldir.) Onun iki eli kendisini nitelendirdii gibi aktr; diledii gibi infak eder. Allah tel yle buyurmaktadr:
Yahudiler"Allahnelibaldr"dediler.Kendielleriba land ve syledikleri szden tr lanetlendiler. Hayr, Allahnikielideaktr,dilediigibiverir.410 Eyblis,ikielimleyarattmasecdeetmektensenial koyannedir?411
Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allah tebreke ve telnn ilim, kudret, kuvvet, izzet, kelam, hayat, muhabbet, rahmet, nefis, gazap, fke, holanmama, rza, glme, beraberlik, ayak, baldr, el, iitme, grme, yz, gz ve buna benzer Onun celletine, azametine ve anna lyk bir ekilde gerek kendi kitabnda kendini vasfettii, gerekse Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem vastasyla belirttii sfatlaryla kabul ederler. Bunlarn naslln/keyfiyetini Allah bilir, biz bilemeyiz. nk O bize bu sfatlar haber vermi ancak keyfiyetlerini bildirmemitir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
Muhakkak ki ben sizinle beraberim; iitirim ve gr rm.412 O,bilendir,hikmetsahibidir.413 AllahMusailekonutu.414 Celal ve ikram sahibi Rabbinin vechi (:yz) kalc dr.
415
410 411 412 413 414 415 Maide, 64. Sad, 75. Taha, 46. Tahrim, 2. Nisa, 164. Rahman, 27.
205
AllahonlardanonlardaAllahtanrazolmulardr.416 Allahonlar,onlardaAllahseverler.417 Nihayet onlar bizi fkelendirince, kendilerinden inti kamaldk.418 Allahonlarafkelendi.419 O gn baldr alr, secdeye arlrlar ama bunlara gleriyetmez.420 Allah.Ondanbakahakilahyoktur.Diridirvekayyum dur.
421
Ve bunlardan baka dier sfat yetleri Ehl-iSnnetvel-Cemaat,mminlerin hirette gzleriyle Rablerini greceklerine, bu nimetin cennet ehli iin en lezzet verici nimet olduuna, Onu ziyaret edip, kendisinin onlarla, onlarn da kendisiyle konuacaklarna iman ederler. Bu konuda yle buyurmaktadr:
Yzler vardr ki o gn l l parlayacaktr. Rablerine bakacaklardr.422
Onlar Allah on drdndeki ay grdkleri gibi grecekler, onu grrken de hibir zorluk ekmeyecekler. Nitekim Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: phesiz siz Rabbinizi, dolunay grdnz gibi greceksiniz; Onugrmektehibirzorlukekmeyeceksiniz.423 Onlar Allah telnn gecenin son te birinde ycelik ve
416 Maide, 119. 417 Maide, 54.. 418Zhruf, 55. 419 Mmtehine, 13. 420 Kalem, 42. 421 Bakara, 255. 422 Kyame, 22-23. 423 Buhr, K.Mevakts-Salt, B. Salatil-Asr vel-Fecr.
206
byklne yakr ekilde dnya gne indiine inanrlar. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Rabbimiz gecenin son te biri kald zaman her gece dnya gneinerve:Hanibanakimduaederki,duasnkabuledeyim?Kim benden isterse ona istediini vereyim? Kim benden mafiret dilerse, onumafiretedeyim?der.424 Yce Allahn kymet gnnde kullar arasnda hkm vermek iin yceliine yakr ekilde geleceine de inanrlar. Allah tel yle buyurur:
Hayr,yerbirbiriardncasarslpdmdzedildiizaman. MeleklersrasradizilidurumdaRabbingeldiizaman.425 Neyi bekliyorlar! Buluttan glgeler iinde Allahn ve melekleringelmesiniveiinbitirilmesinimibekliyorlar?426
Btn bunlarda Ehl-i Snnet vel-Cemaatin izledii yol, Allahn ve Peygamberinin haber verdii eylere kesin olarak inanmak, eksiksiz olarak ikrar etmek ve onlarn haber verdii eylerle hibir phe ve tereddde kaplmakszn her ynyle amel etmektir. Nitekim tabiinden fkh Muhammed b. Mslim ez-Zhr yle der: Risalet gndermek Allaha aittir. Tebli etmek Peygamberin grevidir.Bizedendeteslimiyettir.427 mam Sufyn b. Uyeyne rahimehullah yle der: Allah telnn Kuranda kendisini vasfettii eylerin tamam okunduu gibidir. Bunlarn tefsirini, keyfiyeti zerinde speklasyon yapmaksznolduugibikabuletmekgerekir.428
424 425 426 427 428 Buhr, K.Tehecct, B. Ed-Duau ves-Salat fi hril-Leyl. Fecr, 21-22. Bakara, 212. ez-Zehebi, Siyeru Almin-Nubel, c.5, s.377. el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/478 (736).
207
mam afi rahimehullah yle der: Ben Allaha ve Allahn murad zere Allahtan gelenlere; Peygambere ve Peygamberin murad zere Peygamberden gelenlere inandm.429 el-Velid b. Mslim yle der: Ben Evzye, Sufyn b. Uyeyneye ve Malik b. Enese Allahn sfatlar ve grlmesi hakkndaki hadisleri sordum. Hepsi de yle dediler: Bunlar geldikleri gibi alnz.Keyfiyetlerizerindednmeyiniz.430 Malik b. Enes yle der: Bidatilerden saknn. Bidat nedir diye sorulunca yle cevap verdi: Bidatiler Allahn isimleri, sfatlar, kelam, ilmi ve kudreti hakkndakonuupduran,sahabelerinvegzelbirekildeonlaratabi olanlarnsustuklarkonulardasusmayankimselerdir.431 Bir adam mam Malike Rahman ara istiva etti hakknda: Nasl istiva etti? Diye sorunca u cevab verdi: stiva bilinmeyen bir ey deildir. Fakat keyfiyeti aklla bilinmez. Ona iman etmek vaciptir. Onun hakknda soru sormak bidattir.Benseninancaksapkbirkimseolabileceinidnyorum. Bu sz syledikten sonra onun meclisten karlmasn emretti.
432
mam Ebu Hanife rahimehullah yle der: Allahn zat hakknda hi kimsenin kendiliinden bir ey sylememesi gerekir. Aksine Allah kendi zatn ne ile nitelendirmi ise, onu ylece nitelendirir. Bu konuda kendi grne gre hibir
429 bn Kudame el-Makdisi, Lmatl-tikadil-Hdi ila Sebilir-Raad, s.7. 430 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 3/572 (930). Bu szn anlam yetlerde ve hadislerde sabit olan sfatlar, tatil ve tefviz ehlinin hilafna kabul ve iman etmektir. Yani, ne tatil ehli gibi yet ve hadislerde gelen Allahn sfatlarn tevil ederiz ne de tefviz ehli gibi bu sfatlar kabul edip ne anlama geldii bilinmez, deriz. 431 Beavi, erhus-Snne, c.1, s.217. 432. el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 3/440 (183).
208
eysyleyemez.lemlerinRabbiolanAllahnanycedir.433 Ona Allahn inmesi hakknda sorulunca: O keyfiyetini bilmediimizbirekildeinerdiye cevap verdi.434 Nuaym b. Hammad el- Huzi rahimehullah yle der: Allah yarattklarna benzeten kimse kfir olur. Allahn kendisini nitelendirdii eyleri inkr eden kimse de kfir olur. Ne Allahn kendisini nitelendirdii, ne de Peygamberinin Onu nitelendirdiihibireytebih(:benzetme)deildir.435 Seleften bazlar yle der: slamn aya ancak teslimiyet kprs zerinde salam durur.
436
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Allaha hamdolsun, tatil, tebih ve temsilden uzaktrlar. te Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Allaha iman konusundaki akidesi ve onlarn imamlarnn grleri budur. ster onlarn anda olsun, isterse sonraki alarda olsun kim onlarn yolundan giderse Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ve ashabnn yntemine sarlm olur. Onlarn arasnda bile bulunsa her kim onlara muhalefet ederse onlardan deildir.
433 434 435 436 bn Ebil-Iz, erhu Akidetit-Tahaviye, s.427. Tahkik, uayb el-Arnavut Sabuni, Akidetu Ashabil-Hadis, s.42. el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/587 (936). Beavi, erhus-Snne, c.1, s.271.
kinci Rkn
Meleklere man
Meleklere iman, en ufak bir phe ve tereddt bulunmakszn onlarn var olduklarna inanmak demektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Peygamber, Rabbi tarafndan kendisine ne indirildi ise ona iman etti, mminler de iman ettiler. Onlardan her biri Allaha,meleklerine,kitaplarnaverasllerineimanetti.437
Meleklerin varlklarn inkr eden bir kimse kfir olur. nk yce Allah yle buyurmaktadr:
Kim Allah, meleklerini, kitaplarn, rasllerini ve hi ret gnn inkr ederse hakikatten iyice uzaklam, sapk lnenkoyusunadalmolur.438
Bu sebeple Ehl-i Snnet vel-Cemaat icmali(:topluca) ve tafsili (:ayrntl) olarak meleklere inanrlar. simleri bildirilmeyen meleklere icmali olarak iman ederler. Tafsili olarak varlklarna iman etmeye gelince, vahiy getirmekle grevli Cebrail, yamuru yadrmakla grevli Mikail, sra frmekle grevli srafil, ruhlar almakla grevli lm melei ve cehennemin bekisi Hzin gibi Allah ve Rasl sallallahu aleyhi ve sellemin isim isim bildirdiklerinden kendileriyle ilgili sahih delil bulunan meleklerin varlna Ehl-i Snnet vel-Cemaat iman eder.
437 Bakara, 285 438 Nisa, 136.
210
Ehl-i Snnete gre bunlar Allahn yaratt kullardr. Allah onlar nurdan yaratmtr. Gizli gler deil gerek varlklardr. Allahn yaratt trden varlklardr. Meleklerin hilkatleri ok byktr. Onlardan kimisinin iki kanad, kimisinin , kimisinin drt, kimisinin de daha ok kanad vardr. Cebrailin alt yz kanadnn bulunduu bildirilmitir. Melekler Allahn ordularndandr. Bunlar, Allahn izin verecei haller gerei eitli cismani ekillerde grnme gcne sahiptirler. Melekler Allaha yakn ve deerli varlklardr. Melekler yemezler, imezler. Allaha ibadetten bkmazlar, usanmazlar ve yorulmazlar. Gzellik, hay ve dzenlilik gibi zelliklere sahiptirler. Melekler Allaha itaat etmek ve isyan etmemek ftratnda yaratldklar iin insanlardan farkldrlar. Allah onlar kendisine ibadet etmeleri ve emirleri yerine getirmeleri iin yaratmtr. Yce Allah onlar hakknda yle buyurmaktadr:
Rahman evlat edindi, dediler. O, bundan mnezzehtir. BilakisonlarnevlatdediklerimeleklerOnunikramvetakdi rine mazhar olmu kullardr. O, kendilerine sormadka hi birszsylemezler,sadeceOnunemirleriniyerinegetirirler. O onlarn yaptklarn da yapacaklarn da, akladklarn da gizlediklerinidebilir.Onlar,sadeceOnunrazolduukimse hakknda efaat ederler. Ona duyduklar tazimden tr ekinir,titrerler.439
Melekler Allaha saygldrlar ve Ondan korkarlar. Gece gndz Allah tesbih ederler. Yedinci kat semadaki Beyti Mamuru tavaf ederler.
439 Enbiya, 2628.
mannRknleri;kinciRknMeleklereman
211
Meleklerinpekokeitlerivardr. Kimileri ar tamakla, kimileri vahyi ulatrmakla, kimileri dalarla grevlidir. Kimileri cennetin, kimileri cehennemin bekisidirler. Kimileri kullarn amelini tespit etmekle, kimileri mminlerin, kimileri kfirlerin ruhlarn kabzetmekle, kimileri de kabirde kula soru sormakla grevlidirler. Onlardan mminler iin istifar eden, onlara dua eden ve mminleri seven kimseler olduu gibi, ilim meclislerinde ve zikir halkalarnda bulunup da onlara kanat gerenler de vardr. Kimileri insanla beraber olur, ondan hi ayrlmaz, kimileri kullar hayrl iler yapmaya arr, kimileri salihlerin cenazelerine katlr, kimileri de mminlerle birlikte savar ve onlara Allah dmanlarna kar cihdlarnda destek verir. Salihleri himaye etmekle, onlarn skntlarn gidermekle grevli melekler olduu gibi, azapla grevli melekler de vardr. Melekler, iinde heykel, resim, kpek ya da an bulunan eve girmezler. nsanlarn rahatsz olduu eylerden onlar da rahatsz olurlar. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: inde resim bulunan eve melek girmez.440 inde resim ve kpek bulunanevemelekgirmez.441Melekleriinderesimvekpekbulunan kiilerlebirlikteyolculuketmezler.442 Melekler pek oktur. Onlarn saysn ancak Allah bilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Rabbinin ordularn Ondan baka kimse bilmez ve bu, insanlariinsadecebirttr.443
440 441 442 443 Mslim, K.Libas vez-Ziynet, B.Tahrimu Tasviri Suretil-Hayvan. Mslim, K.Libas vez-Ziynet, B.Tahrimu Tasviri Suretil-Hayvan. Mslim, K.Libas vez-Ziynet, B.Kerahiyetl-Kelbi vel-Cerasi fis-Seferi. Mddessir, 31.
212
Allah tel onlar grmemizi engellemitir. Bu sebeple bizler onlar yaratldklar ekilde gremeyiz. Ancak baz kullarna onlar gstermitir. Nitekim Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Cebraili Allahn yaratt ekliyle iki defa grmtr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Andolsun onu, SidretlMntehann yannda nceden birdefadahagrmt.444 Arkadanzbirmecnundeildir.Andolsunkionuapa kufuktagrmtr.445
444 Necm, 13-14. 445 Tekvir, 22-23.
nc Rkn
Kitaplara man
Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allahn emir ve yasaklarn vaat ve tehditlerini, Allahn kullarndan istedii eyleri ihtiva eden ve ilerinde hidayet ve nur bulunan kitaplar peygamberlerine indirdiine kesin olarak inanrlar. Allah tel yle buyurdu:
Peygamber, Rabbi tarafndan kendisine ne indirildi ise ona iman etti, mminler de iman ettiler. Onlardan her biri Allaha,meleklerine,kitaplarnaverasllerineimanetti.446
Allahn, kitaplarn insanl hidayete iletmek iin peygamberlerine indirdiine inanrlar. Allah tel yle buyurdu:
Elif lm r. (Bu,) Rablerinin izniyle insanlar karanlk lardanaydnlakarp ogl ve vgye lyk olan(Allah)n yolunailetmeniinsanaindirdiimizKitaptr.447
Kuran ve Snnette ismi geen bu kitaplar: Kuran, Tevrat, ncil ve Zebur ile brahim ve Musaya verilen sahifelerdir. Bunlarn en bykleri Tevrat, ncil ve Kurandr. nn en by, nesh edicisi (:dierlerinin hkmn kaldran) ve mutlak olarak en stn ise Kurandr. Kurann dndaki dier kitaplardan hibir eyi korumay Allah garanti etmemitir. Bununla beraber onlarn ilim adamlar ve dindarlar tarafndan korunmalar istenmitir. Ancak onlar bu kitap
446 Bakara, 285. 447 brahim, 1.
214
lar korumadlar ve hakkyla onlara riayet etmediler. Bu sebeple onlarda birtakm deiiklikler ve deitirmeler yapld. Bu kitaplarn asllar kaybolmu, hkmleri deitirilmitir. Bu kitaplarn ilk olarak tahrif edileni Tevrttr. Ehl-i Snnet vel-Cemaat Kurandan nceki kitaplara imann mcmel olduuna itikad ederler. Bu da kalp ve lisan ile ikrar etmektir. Kurana imann ise tafsili iman olmas gerekir. Bu da kalp ve lisan ile ikrar etmek, iindeki emirlere uymak ve kk byk her meselede onu hakem klmaktr. KuranKerim: lemlerin Rabbinin kelam, Onun apak kitab ve Onun salam ipidir. Allah onu gvenilir elisi Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme, mmeti iin izlenecek bir yntem olsun, insanlar karanlklardan aydnla kartsn, doru yola ve srat- mstakime iletsin diye indirmitir. Allah tel Kuranda ncekilerin de, sonrakilerin de haberlerini, gklerin ve yerin yaratln aklad gibi helal ve haram, edep ve ahlakn esaslarn, ibadet ve muamelatn hkmlerini, peygamberlerin ve salihlerin yaantlarn, mminlerin ve kfirlerin grecekleri karlklar etraflca anlatm, mminlerin diyar cenneti ve kfirlerin diyar cehennemi tasvir etmitir. Onu, kalplerde bulunan kfr, nifak, kibir ve riya gibi- hastalklara ifa, her ey iin bir beyn, mminler iin de bir hidayet ve rahmet olarak indirmitir. Allah tel yle buyurmutur: Sana bu Kitab, her eyi aklayan ve Mslmanlara yol gsterici, rahmet ve mjde olarakindirdik.448 Btn mmetin bu kitaba uymalar ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemden sahih olarak gelmi olan snnet ile birlikte onun
448 Nahl, 89.
mannRknleri;DrdncRknPeygamberlereman
215
hkmlerini kabul etmeleri gerekir. nk Allah tel Peygamberini btn insanlara ve cinlere kendilerine indirilenleri aklasn diye gndermitir. Allah tel yle buyurmaktadr: nsanlara kendilerine indirileni aklayasn diye Kuran indirdik.Umulurkidnrler.449 EhliSnnetvelCemaat: Kurann harf ve manalaryla hakiki Allah kelam olduuna, Ondan gelip Ona dneceine, mahlk olmayp Allah tarafndan indirildiine, Allahn bununla gerekten azametine ve celline lyk bir surette iitilen bir ses ile konutuuna, onu Cebrail aleyhisselamn Allahtan iiterek aldna, Cebrailin de onu Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme tebli ettiine, Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin de onu Cebrail aleyhisselamdan iitip kalbinde hfzettiine inanrlar. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem de Kuran ashabna tebli etmi, ondan sonra mmete tebli olunmu ve bu ekilde btn mmetlere ulamtr. Bu kitab hikmet sahibi (:hakm) ve her eyden haberdar olan yce Allah apak bir Arapa ile indirmi, bize de hibir phenin sz konusu olmayaca bir tevatrle nakledilmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
Muhakkak ki bu Kuran lemlerin Rabbinin indirmesi dir. Onu RuhulEmin (:Cebrail) uyarclardan olasndiye apa kArapaileseninkalbineindirmitir.450
Kuran- Kerim, Tevrtn Musa aleyhisselama indirildii gibi, Raslullah sallallahu aleyhi ve selleme topluca bir defada indirilmedi. Olaylara gre veya baz sorulara cevap olmak zere, ya da durum ve
449 Nahl, 44. 450 uara, 192-195.
216
artlarn gereine uygun olarak yirmi yllk bir sre iinde para para indirildi. KuranKerim: Levh-i Mahfuzda yazldr. Gslerde muhafaza edilir (:ezberlerde tutulur) dillerde okunur ve sahifelerde yazldr. O muhkem srelerden, apak yetlerden, harf ve kelimelerden oluur. Muhkemi ve muteabihi, nasih ve mensuhu, geneli ve zeli, emri ve nehyi vardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
O,elbettedeerlibirKurandr,korunmubirKitapta dr.Kionatemizlerdenbakasdokunmaz.lemlerinRabbin denindirilmitir.451 Hayr;Kurankendilerineilimverilenleringnllerinde yerleenapakayetlerdir.452
Ehl-iSnnetvel-Cemaat, Kurann srelerinin, yetlerinin ve kelimelerinin adedinde ittifak etmilerdir. Bundan dolay ondan bir harf inkr eden yahut ona bir harf ilave eden veya eksilten kimsenin kfir olduuna hkmederler. Buna gre bizler Kuran ayetlerinden her bir yetin Allah katndan indirildiine ve bizlere de kati tevatr yoluyla nakledilip geldiine kesin olarak iman ederiz. Kuran- Kerim, 114 sreyi ihtiva eder. Bunlardan 86 tanesi Mekkede, 28 tanesi Medinede inmitir. Hicretten nce inen srelere Mekki sreler, hicretten sonra inen srelere Medeni sreler denilir. Kuran Kerimde kesik (tek tek) harfleriyle balayan 29 sre vardr. Kuran- Kerim, slam peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin en byk ve lmsz mucizesidir. Semavi kitaplarn sonuncusudur. Nesh edilmez (:hkm kaldrlmaz) ve deitirilmez.
451 Vaka, 7780. 452 Ankebut, 49.
217
Allah tel herhangi bir bozma, deitirme, ilave ve eksiltme giriimine kar onu kaldraca gne kadar ki bu kymet gnnden nce olacaktr- koruyacan garanti etmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
phesizZikri(:Kuran)bizindirdikveonukoruyacak olandaelbettebiziz.453
Kuran- Kerim, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin zamannda ve onun gzetiminde yazlmtr. nk sahabenin en sekinlerinden vahiy ktiplii yapan kimseler vard. Bunlar Kurandan nazil olan her eyi Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin emri ile yazarlard. Daha sonra bunlar Ebu Bekir radyallahu anh zamannda mushafn iki kapa arasnda topland. Osman radyallahu anh dneminde ise tek bir imla zere yazlp oaltld. Allah hepsinden raz olsun. Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Kuran retmeye, ezberlemeye, gzel bir sesle okumaya, okunduu zaman huu ile dinlemeye, mmetin selefinin metoduna gre tefsir etmeye ve onun hkmleriyle amel etmeye ok nem verirler. Allah tel yle buyurmaktadr:
SanabumbarekKitab,yetlerinidnsnlerveakl olanlartalsnlardiyeindirdik.454
Onlar, Kuran- Kerimi okuyarak Allaha ibadet ederler. nk Kuran- Kerimin her bir harfinin okunmas karlnda Peygamberin de haber verdii gibi bir hasene vardr. O yle demektedir: Her kim Allahn Kitabndan bir harf okursa karlnda onun iin bir hasene vardr. Hasene ise on misli ile karlk grr. Ben size elif-lam-mim bir harftir demiyorum. Elif bir harftir, lam bir harftir, mimdebirharftir.455
453 Hicr, 9 454 Sad, 29. 455 Tirmizi, K.Fedaill-Kuran, B. Ma Cae Fi Men Karae Harfen Minel-Kuran. el-Elbn, Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.3, s.9.
218
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, sadece kiisel grlere dayanarak Kurann tefsir edilmesini caiz grmezler. nk byle bir davran bilgisizce konumaktr ve eytani bir davrantr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Ey insanlar, yeryznde bulunan hell ve temiz eyler den yiyin, eytann admlarn izlemeyin; nk o, sizin apa k dmannzdr. O size daima ktlk ve irkin i (yapma nz), Allah hakknda bilmediiniz eyler sylemenizi emre der456
Onlar Kuran, Kuran ile tefsir eder, mcmel (:kapal) yetlerini apak yetleriyle, mutlak yetlerini kaytl yetleriyle, genel yetlerini hususi yetleriyle, mteabih yetlerini muhkem yetleriyle tefsir ederler. Ve Kuran, sahih ve sabit snnetle tefsir ederler, sonra yce sahabenin szleriyle, sonra tabiin imamlarnn szleriyle, sonra da Kurann indii Arap dili yardmyla tefsir ederler. Ve btn bu kaynaklarn altnda ictihad ederler. Bylece Ehl-i Snnet rivyetler ile ictihad bir araya toplamtr.
456 Bakara, 168-169.
Drdnc Rkn
Peygamberlere man
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, yce Allahn kullarna mjdeleyici ve uyarc olarak insanlar hidayete sevk etmek ve onlar karanlklardan aydnla karmak iin hak dine davet eden seilmi kullarndan peygamberler gnderdiine kesin olarak inanrlar. Onlarn daveti, toplumlar irk ve putperestlikten kurtarmak, zlp bozulmaktan arndrmak iindir. Onlar mesajlar ulatrdlar ve emaneti yerine getirdiler. mmetlerine t verdiler ve Allah yolunda hakkyla cihad ettiler. Doruluklarna delil tekil eden gz kamatrc mucizeler gsterdiler. Onlar risaletlerini tebli etme hususunda masumdurlar. Onlardan birini inkr eden, Allah ve btn peygamberleri inkr etmi olur. Allah tel yle buyurmaktadr:
phesizAllah'vepeygamberleriniinkredenler,Allah ile peygamberlerinin arasn ayrmak isteyenler, bir ksmna inanr,birksmndainkrederiz,diyerekbuikisininarasn dabiryoltutmakisteyenlervarya;iteonlar,gerektenkfir olanlardr.Kfirlerealaltcbirazaphazrlamzdr.Allahve peygamberlerineimanediponlarnbirinidierindenayrma yanlara; ite onlara Allah mkfatlarn verecektir. Allah Ga fur,Rahimolandr.457
Allah tel deerli peygamberleri gndermedeki hikmeti yce Kitabnda yle aklamaktadr:
457 Nisa, 150-152.
220
(Bunlar) Mjdeleyici ve uyarc eliler olarak (gnder dik) ki, eliler geldikten sonra insanlarn Allah'a kar baha neleri kalmasn. Allah stndr, hkm ve hikmet sahibi dir.458
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, btn rasllerin tek bir asla davet ettiklerine, onun da ibadette Allah birlemek ve irkten nehyetmek olduuna iman ederler. O halde eriatleri zaman ve mekana gre deise de, btn peygamberlerin dini birdir ve o da slamdr. Bunun haricinde Allah hibir dini kabul etmeyecektir.
Andolsun biz, her millet iinde: "Allah'a ibadet edin, taut(atapmak)dankann"diyebirelignderdik.459 Senden nce hibir rasl gndermedik ki ona: Benden bakahakilahyoktur.Ohaldebanaibadetedin,diyevahyet miolmayalm.460
Yce Allah pek ok rasl ve nebiler gndermi, bunlardan bir ksmn kitabnda veya rasl aracl ile bize bildirmi bir ksmn da bildirmemitir. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr:
Andolsunbiz,sendenncedeelilergnderdik.Onlar dan kimini sana anlattk, kimini de anlatmadk. Hibir eli, Allahnizniolmadanbirmucizegetiremez.Allahnemrigel diizamanhakyerinegetirilirveiteozaman(Allahnyet lerini)boakarmaauraanlar,hsranaurarlar.461
Kuran- Kerimde isimleri geen peygamberler yirmi be tanedir. Bunlarn isimleri yledir: nsanln babas dem, dris, Nuh, Hd, Slih, brahim, Lt, smail, shak, Yakb, Yusuf, uayb, Eyyub, Zulkifl, Musa, Harun, Davud, Sleyman, lyas, Elyesa, Yunus, Zeke
458 459 460 461 Nisa, 165. Nahl, 36. Enbiya, 25. afir, 78.
221
riya, Yahya, sa ve peygamberlerin sonuncusu Muhammed. Allahn salt ve selam hepsinin zerine olsun. Yce Allah kimi peygamberleri dierlerinden stn klmtr. mmet, rasllerin nebilerden stn olduunu, bundan sonra da rasllerin kendi aralarnda fazilet farknn bulunduunu, resul ve nebilerin en faziletlilerinin Ulul-Azm diye bilinen be peygamber olduunu, bunlarn da Muhammed, Nuh, brahim, Musa ve sa olduunu icma ile kabul eder. Allahn salt ve selam hepsinin zerine olsun.
Hanibizpeygamberlerdenszalmtk,sendenNuhtan, brahimden, Musadan ve Meryem olu sadan da. Evet biz onlardanpeksalambirszaldk.462
Ulul-Azm peygamberlerin en faziletlisi ise slam peygamberi, peygamberlerin sonuncusu ve lemlerin Rabbinin peygamberi ve Ademoullarnn efendisi Abdullah olu Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemdir. Allah tel onun hakknda yle buyurmaktadr:
FakatoAllahnraslvenebilerinsonuncusudur.463
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Allahn isimlerini zikrettii peygamberlere de, isimlerini zikretmediklerine de, ilk peygamber dem den sonuncu ve en faziletlisi olan bizim Peygamberimiz ve nderimiz Muhammede kadar btn peygamberlere inanrlar. Peygamberlere iman, icmali bir imandr. Bizim Peygamberimiz Muhammede iman ise tafsili bir imandr. Bu, Mslmanlarn onun Rabbinden getirdiklerine ve eriatn tamamna ayrntl bir ekilde uymalarn da gerektirir.
462 Ahzab, 7. 463 Ahzab, 40.
222
MuhammedAllahnRasldr
sallallahualeyhivesellem O, Kasmn babas, Abdullahn olu Muhammeddir. Geriye doru atalarnn isimleri yledir: Abdullah, Muttalip, Haim, Abdumenaf, Kusay, Kilab, Mrre, Kab, Ley, Galip, Fihr, Malik, Nadr, Kinane, Huzeyme, Mdrike, lyas, Mudar, Nizar, Maad ve Adnan. Adnan, Allahn peygamberi brahim el-Halilin olu smailin soyundandr. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem nebilerin ve rasllerin sonuncusudur. Allahn btn insanlar iin gnderdii bir peygamberdir. O, Allahn kuludur, ona ibadet edilmez; peygamberdir, yalanlanamaz. Yaratlmlarn en hayrls, onlarn en faziletlisi ve efendisidir. Allah katnda olanlarn en deerlisidir, derecesi en yksek olandr. Vesile olarak Allaha en yakn olandr. Onun eriat btn eriatlarn hkmn ortadan kaldrcdr. Her zaman ve her mekan iin elverili ve dzelticidir. Kyamet gnne dek kalcdr. O, hakikat ve hidayetle hem insanlara hem de cinlere gnderilen bir peygamberdir. Allah onu lemlere rahmet olarak gndermitir. Allah tel onun iin yle buyurmutur: Biz seni ancak lemlererahmetolarakgnderdik.464 Allah tel ona kitabn indirmi, dinini emanet etmi, mesajn teblile grevlendirmi ve bu mesaj tebli ederken yanlmaktan onu korumutur. Allah tel yle buyurmaktadr:
O kendi hevasndan bir sz sylemez. O, bildirilen bir vahiydenbakasdeildir.465
464 Enbiya, 107. 465 Necm, 3-4.
223
Onun risaletine (:mesajna) iman edip peygamberliine ahitlik etmedike hibir kulun iman sahih deildir. Ona itaat eden cennete girer, ona kar gelip isyan eden cehenneme girer. Allah tel yle buyurmaktadr:
Hayr, hayr! Rabbine Andolsun ki onlar aralarnda ih tilafettiklerimeselelerdesenihakemklp,sonradaverdiin hkmden tr ilerinde hibir sknt duymakszn sana tambirteslimiyetlebalanmadkaimanetmiolmazlar.466
Her peygamber sadece kendi toplumuna gnderildi. Hlbuki Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem ise btn insanlara gnderildi. Allah tel yle buyurdu:
Bizseniancakbtninsanlariinmjdeleyiciveuyarc olarakgnderdik.467
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Allah telnn Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi apak mucizelerle468 ve gz kamatrc belgelerle desteklediine de iman eder. Bu mucizelerden birisi ve en by Kuran- Kerimdir. Allah tel onunla mmetlerin en belagatlisine, en fesahatlisine ve en gzel konuanna meydan okumutur.469 Allahn Peygamberini destekledii en byk mucizelerinden biri de Kurandan sonra sra ve Mira mucizesidir.
466 Nisa, 65. 467 Sebe, 28. 468 Mucize, Allahn peygamber vastasyla onun iddiasna uygun olarak ve onu tasdik etmek zere ortaya kard ve beerin g yetiremeyecei olaanst bir itir. Mucizenin meydana gelmesi imknsz deildir. nk sebepleri de sonular da yaratan Allah, onlarn sistemini deitirmeye de kadirdir ve bu yzden sonular daha nceki sebeplere boyun emeyebilir. Allahn snrsz gcne gre bunda alacak ve garipsenecek bir durum yoktur. nk O, dilediini gz ap kapamadan daha hzl yapar. Yce Allah yle buyurur, O, bir eyi yapmak istedii zaman sadece ol der ve oluverir. Yasin, 82. 469 Kuran- Kerim ile ilgili daha geni bilgi iin bu kitapta imann rknleri blmnde nc rkne mracaat ediniz.
224
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin uyanklk halinde iken ruhu ve bedeni ile birlikte semaya ykseldiine iman eder. Bu olay sra gecesinde gerekleti. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin o gece Mescid-i Haramdan alnp Mescid-i Aksaya gtrld Kurann nass ile sabittir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Bir gece, kendisine ayetlerimizden bir ksmn gstere lim diye kulu Muhammedi, Mescidi Haramdan, evresini mbarek kldmz Mescidi Aksaya gtren Allahn an ne ycedir! Btn eksikliklerden uzaktr O! Gerekten, her eyi iiten,hereyigrenOdur.470
Sonra Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem semaya ykseltildi. Yedinci kat semaya kadar kt. Sonra bundan da teye, Allahn diledii yere kadar, Sidretl-Mntehaya kadar gtrld. Buras Meva cennetinin yandr, devaml nimetler ve ebedilik yurdudur. Allah tel ona diledii eylerle ikramda bulundu, ona vahyetti ve onunla konutu. Gece ve gndz be vakit namaz ona orada farz kld. Cennete girdi, oray grd. Cehennemi grd, melekleri grd, Cebraili Allahn yaratt asli ekliyle grd. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin kalbi grdklerini yalanlamad. Aksine ba gzyle grd eylerin hepsi gerekti. Bunlar Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme bir tazim, onu dier peygamberlerden daha byk bir erefe nail etmek ve onun yce makamnn herkesin stnde olduunu aka ortaya koymak iin gerekletirildi. Sonra Beytl-Makdise indi ve dier peygamberlere imam olarak namaz kldrd. Daha sonra da tan yeri aarmadan nce Mekkeye geri dnd.471 Allah tel yle buyurdu: imdi siz kalkm da onun gr dklerihakkndapheedipkendisiylemnakaamediyorsu
470 sra, 1. 471 Buhr ve Mslimde ve dier Snen ve Msnet kitaplarnda bu mbarek gecede meydana gelen olaylar ayrntl bir ekilde anlatlmaktadr.
225
nuz?OnunbirbakainiiniSidretulMntehannyanndagr mt.Mevacennetideonunyanndadr.Sidreyikaplayankap lamt.Peygamberingzkaymad,amad,amadda.Vallahi grd,hemdeRabbininayetlerindenenbyngrd!472 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin dier baz mucizeleri unlardr: Ayn yarlmas: Bu, Allahn Peygamberine peygamberliinin bir delili olmak zere vermi olduu byk bir mucizedir. Mriklerin kendisinden mucize istemeleri zerine Mekkede gereklemiti. Yemeinin oaltlmas: Bu, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin bir defadan fazla gsterdii bir mucizedir. Suyun oalmas, mbarek parmaklar arasndan suyun fkrmas ve yemek yerken yemeinin tesbih etmesi gibi eyler Peygamberin oka grlen mucizelerindendir. Hastalar iyiletirmek ve sahabilerden bazlarnn maddi bir ila olmaszn onu elinden ifaya kavumalar. Hayvanlarn ona kar edepli ve saygl olmalar, aalarn ona boyun emesi ve talarn ona selam vermeleri. Peygambere hyanet eden ve ona kar inatlaanlarn cezalarn hemen grmeleri. Baz gayb olaylar haber vermesi, kendisinden uzak yerlerde meydana gelen olaylar annda haber vermesi, henz meydana gelmemi gayb olaylar nceden bildirmesi ve daha sonra da onun haber verdii ekilde bu olaylarn gereklemesi. Genel olarak dualarnn kabul edilmesi. Allahn onu korumas ve dmanlarnn ona bir zarar vermesini nlemesi. Ebu Hureyre radyallahu anhten yle dedii rivyet edilmitir:
472 Necm, 13-18.
226
Ebu Cehil: Muhammed sizin aranzda yzn topraa sryor mu? diye sordu. Ona evet denilince yle dedi: Lt ve Uzzaya yemin olsun ki, eer onu byle yaparken grecek olursam hi phesiz ya onun boynuna basarm yahut onun yzn topraa bularm. Ebu Hureyre der ki: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem namaz klarken o da ka geldi. Onun boynuna basmak istedi ise de aniden elleriyle korunarak arkasn dnp oray terk etti. Ona: Sana ne oluyor? diye sorduklarnda yle cevap verdi: Benimle onun arasnda ii ate dolu bir hendek ile ok korkun eyler ve kanatlar vard. Bununla ilgili olarak Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Eer bana yaklam olsayd melekler onu para para kaparlard.473(*)
473 Mslim, K. Sfatl-Mnafikn ve Ahkamhm, B. nnel nsane le yeda. (*) Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme imann hakikati konusunda bir uyar! Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme iman demek, Onu tasdik etmek, ona itaat etmek ve onun eriatna uymak demektir. Bil ki ey Mslman karde, Bu imann gerektirdii baz hususlar ve artlar vardr. Kulun iman ancak bunlarla tamam olur. hiretini dnen ve garantiye almak isteyen bir mslmann bunlar bilmesi, bunlar ihata etmesi, itikat, sz ve amel olarak bunlara balanmas gerekir. Bunlardan bazlarn zikredelim: phesiz ki o btn lemlere gnderilmi Allahn elisidir. Sadece Araplarn deil btn insanlarn ve cinlerin peygamberidir. Nebilerin ve rasllerin sonuncusudur, ondan sonra peygamber gelmeyecektir. Onun gnderilmesinden sonra ona iman etmedike ve ona tabi olmadka hi kimsenin iman ve slam sahih/geerli olmaz. nk onun risaleti kendisinden nceki dinlerin hkmn kaldrmtr. O mesajn ok ak bir ekilde tebli etmi, emaneti yerine getirmi, mmetine nasihat etmi ve onlar gecesi gndz gibi aydnlk beyaz bir yol zere brakmtr. Artk onun yolundan baka Allaha gtrecek bir yol yoktur. O masumdur, risaletini tebli ederken hibir hata yapmamtr. O, Allahn kulu ve elisidir. Onu tazim ve sevgide ifrat ve tefrite yer yoktur, arlktan saknlmaldr. Onu herkesin canndan, ocuundan, anasndan, babasndan ve btn insanlardan ok sevmesi gerekir. Emrettiklerine itaat etmeli, haber verdiklerini tasdik etmeli, yasaklad hususlardan uzak durmal ve Allaha ancak onun getirdii eriat ile ibadet etmelidir. Onun yoluna uygun olarak yerine getirilmeyen, eriatna uymayan her ibadet bidat ve dallettir.
Beinci Rkn
hiret Gnne man
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, hiret gnne itikat eder ve inanrlar. Bunun anlam Allahn, yaratlmlarn tamamn lmlerinden sonra yeniden dirilteceine, amellerine gre hesaba ekileceklerine, kymet gnne ve lmden sonra balayp cennetlikler cennete, cehennemlikler cehenneme girinceye kadar meydana gelecek dirili, hesap, dllendirme ve cezalandrma hakknda Allahn kitabnda ve Peygamberinin snnetinde verilen haberlere kesin olarak inanmak ve bunlar eksiksiz tasdik etmektir. Allah tel yce kitabnda pek ok yerde hiret gnne vurgu yapm ve hirete imanla Allaha iman birlikte zikretmitir. Allah tel yle buyurmutur:
Onlar sana indirilene de senden nce indirilene de imanederler,hiretgnnedekesinolarakinanrlar.474
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, kymetin ne zaman kopacann bilgisinin Allaha ait olduuna ve onu Allahtan baka hi kimsenin bilemeyeceine inanrlar. Yce Allah yle buyurmutur:
KymetsaatininbilgisimuhakkakkiAllahkatndadr.475
Allah tel kymetin ne zaman kopacan kullarndan gizlemi olmakla birlikte, onun yaklatna dellet eden belirtilerin, almetlerin ve artlarn neler olduunu bize bildirmitir.
474 Bakara, 4. 475 Lokman, 34.
228
Onlar kymetin byk ve kk almetlerinden olmu ve olacak olanlarn tmne inanrlar. nk bunlar da hirete iman kapsam iindedirler. KymetinKkAlametleri: Bunlar kymetten nce farkl zamanlarda meydana gelen ve allagelen normal olaylardr. Bunlardan bazlar kymetin byk almetleriyle birlikte zuhur edebilir. Kymetin kk almetleri olduka oktur. Bunlardan sahih olarak bilgisi ulaanlarn bir blmn zikredelim: Peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin gnderilmesi, nbvvet ve risaletin (:peygamberliin) onunla sona ermesi, onun vefat etmesi, Beytl-Makdisin fethedilmesi, fitnelerin ortaya kmas, Yahudi ve Hristiyanlar gibi gemi mmetlerin izinden gidilmesi, deccallarn ve yalanc peygamberlerin kmas. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem hakknda yalan hadislerin uydurulmas, onun snnetinin reddedilmesi, yalann artmas, haberlerin nakledilmesinde gerekli titizliin gsterilmemesi, ilmin ortadan kalkmas, kk ve deersiz kimselerden ilim talep edilmesi, cehalet ve bozgunculuun ortaya kmas, salihlerin bu dnyadan gmesi, slamn ilmiklerinin bir bir zlmesi, dier mmetlerin Muhammed mmeti aleyhine birlemeleri, slamn ve Mslmanlarn garip kalmalar. ldrmenin oalmas, bela ve musibetlerin iddetinden dolay lmn temenni edilmesi, kabirdekilere gpta edilmesi, bela ve musibetlerin iddetinden dolay kiinin, lm birinin yerinde olmay temenni etmesi, ani lmlerin, deprem ve hastalklar sebebiyle lmlerin oalmas, erkeklerin azalp kadnlarn saysnn artmas, kadnlarn plakm gibi giyinip ortaya kmas, yollarda zinann aka yaplmas ve insanlar sopalayan zalimlere yardm eden kimselerin ortaya kmas.
mannRknleri;BeinciRknhiretGnneman
229
alg aletleri, iki, zina, faiz ve ipein ortaya kmas ve bunlarn helal saylmas, baz kara paralarnn batmas, insanlarn suretlerinin deimesi ve iftiralarn oalmas. Emanete riayet edilmemesi, ilerin ehil olmayanlara verilmesi, insanlarn ktlerinin baa gemesi, aalk kimselerin iyilerin stne kmas ve cariyenin efendisini dourmas. nsanlarn bina yapma yarna girmeleri, mescitlerin ssyle vnmeleri, zamann deimesi, hatta putlara ibadet edilmesi ve mmetin iinde irkin ortaya kmas. Sadece tandk kiilere selam verilmesi, ticaretin oalmas, pazarlarn birbirine yakn olmas, insanlarn ellerinde ok miktarda servet olmasna ramen kredilmemesi ve cimriliin artmas. Yalan ahitliin oalmas, gerein gizlenmesi, hayszln karlkl dmanlklarn kin ve nefretin ortaya kmas, akrabalk balarnn kopmas ve komuluk ilikilerinin ktlemesi. Zamann abuk gemesi, bereketinin azalmas, hilallerin kalnlamas, karanlk geceler gibi fitnelerin ortaya kmas, insanlarn birbirlerine yabanclamas. slamn tevik etii snnetlerin hafife alnmas ve yallarn genlere benzemeye almas. Yrtc havyalarn ve cansz varlklarn insanlarla konumas, Frat nehrinin suyunun ekilerek kymetli altn hazinelerini ortaya karmas, mminin grd ryann doru kmas. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin Medinesinde meydana gelecek durum da kymetin almetlerindendir. Kymet kopaca zaman Medine ehri iindeki kt insanlar (mnafklar) dar atacak. Orada sadece takva sahibi slih kiiler kalacak.. Arap yarmadasnn balk, bahelik ve sulak bir hale dnmesi, Kahtandan bir adam kmas ve insanlarn ona itaat etmesi. Rumlarn saysnn artmas ve Mslmanlarn Yahudilerle sa-
230
vamalar, hatta aa ve talarn dile gelerek: Ey mslman! te bir Yahudi,gelonuldr demeleri.476 stanbulun fethedilii gibi Romann da fethedilmesi ve sahih hadislerle haber verilen daha pek ok kk almet. KymetinBykAlametleri: Bunlar kymetin yaklatna dellet eden olduka byk hadiselerdir. Bu almetler ortaya kt zaman bunlarn akabinde kymet kopar. Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemden geldii ekilde bu almetlere inanrlar. Bunlardan bazlar unlardr: Mehdinin ortaya kmas: Mehdinin ad Muhammed b. Abdullah olup Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ehli beytindendir. O dou tarafndan ortaya kacak, Kabede kendisine beyat edilecek ve yedi yl hkm srecek. nceleri zulm ve hakszlklarla dolu olan yeryz onun zamannda adaletle dolacaktr. Mal ve mlk hesapsz verecektir. mmet hi karlamad nimetlere onun zamannda nail olacaktr. Yeryz bitkilerini kartacak, gkyz yamurunu indirecektir. Deccal Mesihin kmas477 ve Meryem olu sa Mesihin amn dousundaki beyaz bir minarenin yannda inmesi: sa Mesih, Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin eriati ile hkmetmek ve onunla amel emek zere inecektir. Deccal ldrecek, yeryznde slam ile hkmedecektir. O, hak urunda savaan ve Deccal ile savamak iin toplanan muzaffer bir toplulua inecek, namaz klnaca srada inecek ve topluluun liderinin arkasnda namaz klacaktr.
476 Buhr, K.Cihd, B. Ktall- Yehud. 477 Deccal Mesihin kmas byk bir fitnedir. nk Deccal kfrn, sapkln ve fitnenin kaynadr. Bu sebeple btn peygamberler Deccala kar kendi mmetlerini uyarmlardr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de her namazn arkasndan Deccaln fitnesinden Allaha snm ve mmetini ondan sakndrmtr.
231
Yecc ve Meccn kmas; birisi douda, birisi batda, birisi de Arap yarmadasnda olmak zere kara parasnn yerin dibine gemesi, duhan (:duman) kmas, gnein batdan domas, Dbbetul-Arzn kmas, insanlarla konumas ve insanlar maher yerine srp gtrecek bir atein kmas. EhliSnnetvelCemaat: Allah ve Raslnn haber verdii, lmden sonraki gayb hadiselere de inanrlar. Bunlar, lm baygnl, lm meleklerinin gelmesi, mminin Rabbine kavumasyla sevinmesi, lm esnasnda eytann bulunmas, kfirin lm esnasndaki imannn kabul edilmemesi, Berzah lemi, kabrin ruh ve ceset iin hazrlad nimeti, azab ve fitnesi, meleklerin sorgulamas, ehitlerin Rableri katnda diri olmalar ve rzklandrlmalar, bahtiyar kiilerin ruhlarnn nimetler iinde yzmeleri ve bedbaht kiilerin ruhlarnn azap grmeleridir. EhliSnnetvelCemaat: llerin diriltilecei, kullarn kabir-lerinden kartlp sonra hesaba ekilecekleri byk kymet gnne de inanrlar. Onlar srafil aleyhisselamn sru flemek iin hazr olarak beklediine ve sura frleceine de inanrlar. Sahih olan gre gre sura iki defa frlecek, bir gre gre de defa frlecektir. Birincisi nefha-i feza yani korku ve dehet frdr. kincisi, grnen lemin deiiklie urayaca ve dzeninin bozulaca nefha-i saik yani lm frdr. Bunda Allahn helkine hkmettii her ey helk olacaktr. ncs ise nefha-i bas vel-kyam yani yeniden dirili ve lemlerin Rabbinin huzurunda toplan frdr. Onlar yeniden dirilie ve Allahn kabirlerdeki kimseleri yeniden dirilteceine inanrlar. nsanlar lemlerin Rabbinin huzurunda
232
yaln ayak, plak ve snnetsiz olarak ayakta duracaklar, gne onlara yaklaacak ve amellerinin miktarna gre tere gmlecekler. Onlardan kimisi terden hareket edemez hale gelecek. lk dirilecek ve arzn yarlp da ierisinden ilk kacak kii bizim peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem olacak. O dehetli gnde insanlar etrafa dalan ekirgeler gibi kabirlerinden kp dalrlar. Utantan yere bakarak hzla davetiye doru koarlar. Her taraf hareketsizlik ve korkun bir sessizlik kaplayacak. O esnada amel defteri alacak, gizli sakl ne varsa ortaya dklecek ve kalplerde gizlenen eyler aa kacak. Kymet gnnde Allah kullaryla arada tercman olmakszn konuacak, insanlar isimleriyle ve babalarnn isimleriyle arlacak. Onlar, kullarnn amellerinin tartlaca iki kefesi bulunana mizana da inanrlar. Onlar amel defterinin alacana da inanrlar. Kimisi amel defterini/kitabn sa tarafndan, kimisi sol tarafndan, kimisi de arkasndan alacak. Srat, kldan ince kltan keskindir, cehennemin zerine kurulmu olacak, iyiler onun zerinden geip gidecek, ktler ise aya kayp decektir.478 Cennet ve cehennem yaratlmlardr ve u anda mevcutturlar. Ebedi olarak da var olmaya devam edeceklerdir. Cennet, dllendirilme ve devaml nimet yurdudur. Allah onu Mslmanlar, mminler, takva sahibi muvahhitler ve slihler iin hazrlamtr.
478 Srat, insanlarn cennete girmeleri iin cehennemin stne uzatlm bir kprdr. nsanlar amellerinin durumuna gre bu kprden geecekler. Kimisi gz ap kapar gibi, kimisi imek gibi, kimisi rzgr gibi, kimisi asil bir at gibi, kimisi deve binicisi gibi geecek. Kimisi koarak, kimisi yryerek, kimisi srnerek geecek. Kimisi de zorla alnp cehenneme atlacak. Herkes ameline uygun bir geile oradan geer. Bylece gnahlardan ve ktlklerden temizlenir. Srat geebilen kimse cennete girmeye hazr hale gelir. Srat getikleri zaman cennet ile cehennem arasndaki bir kprde durdurulurlar ve ksas yoluyla birbirlerinden haklarn alrlar. Nihayet temizlenip arndrldktan sonra cennete girmelerine izin verilir.
233
Cehennem ise cezalandrlma yurdudur. Onu da Allah tel, kfirler, mrikler, dinsizler, putperestler, Yahudiler, Hristiyanlar, mnafklar ve gnahkrlar iin hazrlamtr. Onlar, Muhammed mmetinin kymet gnnde ilk hesaba ekilecek ve ilk cennete girecek mmet olduuna, cennetliklerin drtte nn onlardan oluacana ve onlardan yetmi bininin hesaba ekilmeden cennete gireceine inanrlar. Muvahhidlerin (:tevhid inancna sahip olan kimselerin) gnahkarlarnn cehennemde ebediyen kalmayacaklarna, gnahlar miktarnca azaplandrlacaklarna inanrlar. Bunlar Allaha ortak komann dnda iledikleri birtakm gnahlar sebebiyle cehenneme giren kimselerdir. Mrikler ve kafirler ise bir daha kmamak zere ebediyen cehennemde kalacaklardr. Allah korusun. Ehl-i Snnet vel-Cemaat Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin havznn kymet arasatnda bulunacana da inanrlar. Bu havzn suyu stten daha beyaz, baldan daha tatldr. Kokusu miskten gzeldir. Kaplarnn says gkteki yldzlar kadardr. Eni bir aylk, boyu bir aylk uzunluktadr. Ondan bir defa ien ebediyen susuzluk ekmez, dinde bidat karan ondan mahrum braklr. Bu bilgiler sahih rivyetlerde gemektedir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Benim havzmn bykl bir aylk mesafe kadardr. Suyu stten beyaz, kokusu miskten daha gzel, testileri gkteki yldzlar gibidir.Ondanienkimseebediyensusuzlukekmez.479 Ben havza sizden nce varacam. Benim yanma gelecek olan ondan ier ve bir defa ien ebediyen susuzluk ekmez. Benim yanma kendilerini tandm, onlarn da beni tandklar birtakm kimseler gelecekfakatonlarlabenimaramaengelkonulacak. Bir rivyette yle geer:
479 Buhr, K. Rikak, B.Fil-Havz.
234
Onlarbenimmmetimdendir,diyeceim.Banadenilecekki:Sen onlarn senden sonra neler uydurduklarn biliyor musun? Bunun zerine ben: Benden sonra dini deitirenler benden uzak olsun! Diyeceim.480 Ehl-i Snnet vel-Cemaat, kymet gn bizim Peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin efaat edeceine ve Makam- Mahmdun sahibi olduuna da inanrlar. O hem Mevkifte481 bulunan kimselerin aralarnda verilecek hkmn sonulanmas iin efaat edecek, hem de cennetliklerin cennete girmesi iin efaat edecek. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem cennete ilk girecek kii olacak. Amcas Ebu Talibe de azabnn hafiflemesi iin efaatte bulunacak. Bu efaat Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme aittir. Baka hi kimse bu hususta ona ortak deildir. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem mmetinden cennete giren baz kimselerin derecelerinin ykselmesi iin de efaat edecektir. mmetinden cennete hesaba ekilmeden giren bir topluluk iin de efaat edecektir. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem iyilikleri ktlklerine eit olan kimselerin cennete girmeleri iin efaat edecei gibi cehenneme girmeleri emredilen dierleri iin de cehenneme girmesinler diye efaat edecektir. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem tevhide inanan fakat gnahkr kimselerin cehennemden kartlmas hususunda da efaati vardr. Onlar iin efaat edecek ve onlar da cennete girecekler. Bu efaatte melekler, peygamberler, ehitler, sddklar, slihler ve mminler ortaktrlar.482
480 Buhr, K. Rikak, B.Fil-Havz. 481 Maherde insanlarn hesaba ekilmek zere bekledikleri yer. eviren482 Bu efaatin iki art vardr: Birincisi Allah telnn bu efaat iin izin vermesidir. nk yette yle buyrulmaktadr:
235
Sonra Yce Allah birtakm kimseleri herhangi bir efaat olmakszn sadece kendi ltfu ve rahmeti ile cehennemden karacaktr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin haber verdiine gre slih amel de kymet gnnde sahibine efaat edecektir. O sallallahu aleyhi ve sellem yle haber vermektedir: Oru ve Kuran kymet gn kula efaat edecekler. Oru yle diyecek: Ey Rabbim! Ben bu kulunu gndz yemekten ve imekten alkoydum. Beni onun hakknda efaati kl. Kuran da yle diyecek: Ben de onu geceleyin uykusundan alkoydum, beni de onun hakknda efaatikl.Bylecebunlardaefaatiolacaklar.483 Kfirlere gelince onlar iin efaat sz konusu deildir. nk Allah tel yle buyurmaktadr:
Onlar, yaklaan mthi gne kar uyar! Yrekler aza gelir,yutkunurdayutkunurlar.Ozalimkfirlerinnedostlar, nedeszneitibaredilirbirefaatileriolmaz.484 Artkefaatedenlerinefaatideonlarafaydavermez.485
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin haber verdiine gre kymet gn lm getirilip boazlanacak, yani lme son verilecektir. O yle buyurmaktadr:
Onun izni olmakszn nezdinde kim efaat edebilir? (Bakara, 255). kincisi ise Allahn hem efaat edecek kimseden, hem de efaat edilecek kimseden raz olmasdr. nk yette yle buyrulmaktadr, Onun raz olduu kimselerden bakasna efaat etmezler. (Enbiya, 28). Allah tel efaatin artlarn u yetinde bir arada zikretmitir: Gklerde nice melaike var ki, Allahn diledii ve raz olduu kimseler hakknda geerli olmas iin izin kmadka, onlarn efaatleri asla fayda vermez. (Necm, 26). 483 Ahmed, Msned, Msnedu Abdullah bn Amr, c.2, s.174. Tahkik, Ahmed akir, c.10, s.118 (6626). el-Elbn, Sahihul-Cami es-Sar, no, 3882. 484 afir, 18. 485 Mddessir, 48.
236
Cennetlikler cennete, cehennemlikler cehenneme girdiklerinde lm getirilip cennetle cehennem arasna braklacak, sonra da kesilecektir. Daha sonra bir mnadi yle syleyecek: Ey cennet ehli! Artk lm yok ve ey cehennem ehli! Artk lm yok. Bunun zerine cennetlikler kat kat daha fazla sevinecekler, cehennemlikler de kat kat dahafazlazlecekler.486
486 Mslim, K.Cennet ve Sfat Naimiha, B.en-Naru Yedhuluha el-Cebbaru
Altnc Rkn
Kadere man
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, her hayr ve errin Allahn kazas ve kaderi ile meydana geldiine ve Allahn diledii eyi yaptna inanrlar. Her ey onun iradesine baldr. Hibir ey onun meietinin (:dilemesinin) ve tedbirinin (:tasarrufunun) dna kamaz. O, olmu ve olacak her eyi olmadan nce ezelden beri bilir. Ezeli ilmine uygun olarak ve hikmeti gereince meydana gelecek olan eylerin kaderlerini belirler/ne zaman, nerede ve nasl meydana geleceini tayin eder. Kullarnn hallerini, rzklarn, ecellerini, amellerini ve dier durumlarn bilir. Meydana gelen her ey onun ilminden, kudretinden ve iradesinden kar. zetle kader: Sonsuza kadar meydana gelecek olan her eyin Allahn ezeli bilgisinde mevcut olmas ve kalemin bunlar yazmasdr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Her eyi yaratp nizam veren ve her eyin varln bir lyegrebelirleyenOdur.487 phesizbizhereyibirkaderegreyarattk.488 Sizden nce gelip geen peygamberler hakknda da Allahn kanunu byle cari olmutur. Allahn emri, mutlaka yerinegelecek,yazlmbirkaderdir.489
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Bir kimse kadere, hayr ile erri ile Allahtan geldiine iman et
487 Furkan, 2. 488 Kamer, 49. 489 Ahzab, 36.
238
medike, kendisine gelip isabet eden bir eyin bana gelmemesinin imknszolduunuvebanagelmeyenbireyindekendisineisabetetmesininimknszolduunubilmedikemminolamaz.490 Ehl-i Snnet vel-Cemaat derler ki: Kadere iman ancak drt hususla tamam olur. Bunlara kaderin mertebeleri veya rknleri denilir. Bunlar kader meselesini anlamann giri ksmdr. Kadere iman, onun rknlerinin tamamn yerine getirmedike eksik kalr. nk bunlar birbirine baldr. Bunlarn hepsini kabul eden kimsenin kadere iman tamam olur. Bunlardan birisini eksik brakan veya inkr eden kimsenin kadere iman kusurludur. BirinciMertebe:lim: Allah telnn btn olmu ve olacak eyleri; olmam eyler ayet olacaklarsa nasl olacaklarn, topluca ve tek tek btn ayrntlaryla bildiine iman etmektir. O, yaratlmlarn neler yapacaklarn onlar yaratmadan nce bildii gibi, onlarn rzklarn, amellerini, hareketlerini ve hareketsizliklerini de bilendir. O btn bunlar ezelden beri sfat olan kadm ilmiyle bilir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
phesizAllahhereyiokiyibilendir.491
kinciMertebe:Yazmak: Bu da Allah telnn mahlkatn kaderleriyle ilgili olarak nceden (:ezelden) bildii eyleri levh-i mahfuzda yazdna iman etmektir. Levh-i mahfuz, hibir eyin eksik braklmayp her eyin yazl olduu kitaptr. Meydana gelmi ve gelecek, kymete kadar olacak ne varsa hepsi Allah katndaki ana kitapta (mml-Kitapta)
490 Tirmizi, K.Kader, B. Ma Cae Ennel-mane bil-Kader. el-Elbn, Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.2, s.277. 491 Tevbe, 115.
mannRknleri;AltncRknKadereman
239
yazldr. Buna ez-Zikr, el-mm ve Kitabul-Mubn de denilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
BizhereyimmMubnde(levhimahfuzda)tektek yazmzdr.492
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Allahn ilk yaratt ey kalemdir. Ona yaz diye emretti. O ne yazaym? Diye sorunca, kaderi yaz, olan ve sonsuza kadar olacak eyleriyaz,dedi.493 ncMertebe:radeveMeiet: Yani bu varlk leminde cereyan eden her ey rahmet ve hikmet arasnda deveran eden Allahn iradesi ve meieti (:dilemesi ve istemesi) ile meydana gelir. O dilediini rahmeti ile hidayete iletir, dilediini de hikmeti ile saptrr. Hikmet ve otoritesi eksiksiz olduu iin yaptklar hakknda soru sorulmaz/sorumlu deildir, ancak yaratlmlar sorumludur. Bu kabilden meydana gelen her ey, Allahn levh-i mahfuzda yazl ezeli ilmine uygundur. Allahn meieti etkilidir. Kudreti kapsamldr. Onun diledii olur, dilemedii olmaz. Hibir ey onun iradesinin dnda deildir. Allah tel yle buyurmaktadr:
lemlerin Rabbi olan Allah dilemedike siz dileyemez siniz.494
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: BtndemoullarnnkalpleriRahmannparmaklarndaniki parmaarasndatekkalpgibidir.Dilediiekildeeviripevirir.495

492 Yasin, 12. 493 Tirmizi, K. Kader. B. Ma Cae fir-Rza bil-Kaza. el-Elbn, Sahhu SunenitTirmiz, c.2 s.229. 494 Tekvir, 29. 495 Mslim, K.Kader, B. Tasrifullahi tel el-Kulbe.
240
DrdncMertebe:Yaratmak: Bu, Allah telnn her eyin yaratcs olduuna, Ondan baka bir yaratc ve Rab olmadna ve Onun dnda her eyin mahlk (:yaratlm) olduuna inanmaktr. O her amel edeni ve amelini ve her hareket edeni ve hareketini yaratandr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Her eyi yaratp nizam veren ve her eyin varln bir lyegrebelirleyenOdur.496
Allah tel tek bana yaratp var edendir. O, istisnasz her eyin yaratcsdr. Ondan baka bir yaratc ve Ondan baka bir Rab yoktur. O yle buyurmaktadr:
Allahhereyinyaratcsdr.Ohereyevekildir.497 teRabbiniz,btnbunlaryapan,hereyiyaratanAl lahtr.498
Allah tel kullarn ve onlarn fiillerinin de yaratcsdr. Hayr ve er, kfr ve iman, itaat ve masiyet cinsinden cereyan eden her eyi Allah dilemitir, takdir etmitir ve yaratmtr. O yle buyurmaktadr:
Allahnizniolmadkahikimseimanedemez.499 De ki Allahn bizim iin yazdndan bakas asla bize isabetedemez.500 Hlbuki sizi de yaptnz eyleri de yaratan Yce Al lahtr.501
496 497 498 499 500 501 Furkan, 2. Zmer, 62. afir, 62. Yunus, 100. Tevbe, 51. Saffat, 96.
241
EhliSnnetvelCemaat, Allah telnn itaati sevdiine, onu emrettiine ve bunu mkafatlandracana, masiyetten holanmadna, ondan nehyettiine ve bunun ile cezalandrdna inanrlar. Diledii kimseyi ltfuyla hidayete iletir, diledii kimseyi de adaletiyle saptrr. yle buyurmaktadr:
Eer inkr edecek olursanz bilin ki Allah sizden ms tanidir,hikimseyevehibireyeihtiyacyoktur,amakulla rnninkrasapmalarnarazolmaz.Eerkrederseniz,bun danhonutolur.Hibirkimsebakasnngnahyknta maz.502 yi dnn ki Allahn Rasl sizin aranzda bulun maktadr.ayetobirokitesizeuysayd,halinizyamanolur du.AmaAllahsizeimansevdirdiveonukalplerinizdegzel letirdi; inkrdan, fsklktan ve isyandan ise sizi irendirdi. teAllahtanbirltufvenimetolarakdoruyoldayryenler onlardr.503
Allahn saptrd kimsenin kendisini savunmak iin ileri srebilecei hibir gerekesi olamaz. nk Allah tel hibir bahane brakmamak iin peygamberler gndermi ve kulun amelini de kendisine izafe ederek bunun kendi kesbi (:kazanc) olduunu sylemi ve onu ancak gcnn yettii eylerle ykml tutmutur. O yle buyurmaktadr:
Bugn herkese kazandnn karl verilir. Bugn hakszlkyoktur.504 phesizbizonadoruyolugsterdik.sterkredici olsun,isternankr.505
502 503 504 505 Zmer, 7. Hucurat, 7-8. afir, 17. nsan, 3.
242
Mjdeleyici ve uyarc olarak peygamberler gnderdik ki insanlarn peygamberlerden sonra bir bahaneleri olma sn.506 Allahhikimseyegcnnyeteceindenbakasnyk lemez. Artkdileyenimanetsin,dileyeninkretsin507
Fakat sonsuz rahmet sahibi olduu iin Allaha er nispet edilemez. nk hayr emretmi, erri yasaklamtr. er ancak eitli durumlar gerektirdiinde, Allahn takdiri ve hikmetiyle meydana gelir. Allah tel yle buyurmaktadr: Sanaisabetedenheriyilik Allahtandr,Sanaisabetedenherktlkdekendindendir.508 Allah tel zulmden mnezzeh, adaletle muttasftr. Kimseye zerre miktar zulmetmez. Her yapt adalet ve rahmettir. O yle buyurmaktadr:
Benkullarmazulmedicideilim.509 Rabbinhikimseyezulmetmez.510 pheyokkiAllahzerrekadarhakszlketmez.511
Allah yaptklarndan ve dilediklerinden sorumlu deildir.

Oyaptndansorumlututulamaz.Hlbukionlarsorgu yaekileceklerdir.512
O halde insan ve fiillerini yaratan Allah teldr. Ona irade, kudret, ihtiyar (:tercih) ve dileme gc vermitir. Bunlar insana me
506 507 508 509 510 511 512 Nisa, 165. Kehf, 29. Nisa, 79. Kaf, 29. Kehf, 49. Nisa, 40. Enbiya, 23.
243
cazen deil, gerek anlamyla fiiller onun elinden ksn diye vermitir. Sonra da ona hayr ile erri birbirinden ayrt edecek bir akl vermi ve ancak kendi iradesi ve tercihi ile iledii amelleri sebebiyle hesaba ekeceini sylemitir. nsan mecbur deildir. Aksine onun kendi iradesi ve tercih hakk vardr. O neyi yapacana ve neye inanacana kendisi karar verir. u kadar var ki onun meieti (:dilemesi) Allahn meietine tabidir. Allahn diledii her ey olur. Allahn dilemedii hibir ey olmaz. Allah tel kullarnn fiillerinin de yaratcsdr. Onlar, o fiillerinin sadece failidirler yaratcs deildirler. O halde bu fiiller yaratlmalar, var edilmeleri ve takdir edilmeleri itibaryla Allahtan, fiil ve kesp olmalar itibaryla kuldandr. Allah tel yle buyurmaktadr:
O(Kuran)herkesiin,sizdendoruyolagitmekisteyen ler iin bir ttr. lemlerin Rabbi dilemedike siz dileye mezsiniz.513
Allah tel kaderi bahane ederek: Allah dileseydi biz de, babalarmz da irk komazdk, hibir eyi de haram klmaz dk.514 diyen mrikleri reddederek onlarn yalanlarna kar yle cevap vermitir:
De ki: Sizin elinizde ortaya koyacanz bir bilgi, bir belgevarsahemenkarpgsterin.Amagerekuki:Sizsa dece kuru bir zannn ardndan gidiyorsunuz dpedz yalan atyorsunuz.515
EhliSnnetvelCemaat, Kaderin Allahn yaratmadaki bir srr olduuna inanrlar. Ne Allaha yakn bir melek, ne de gnderilmi bir peygamber bu srra
513 Tekvir, 28-29. 514 Enam, 148. 515 Enam, 148.
244
vkf deildir. Bu konuda derine dalmak ve fazla dnmek sapklktr. nk Allah tel kader bilgisini yarattklarndan saklamtr ve maksadn renmeye almalarn yasaklamtr. O yle buyurmutur: O yaptndan sorumlu tutulamaz. Hlbukionlarsorguyaekileceklerdir.516 Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allahn u buyruuna mutlak bir teslimiyet gsterirler:
De ki: HepsiAllahtandr.Bu adamlarane oluyor ki bir trllafanlamyorlar.517
Onlar kendilerine muhalefet edenlere bu yeti delil gsterirler. te ashab, tabiin ve onlara gzel bir ekilde uyanlardan selef-i salihnin iman ettikleri eyler bunlardr. Allah hepsinden raz olsun.
516 Enbiya, 23. 517 Nisa, 78.
man NimetiMANNMET
EHL-SNNETVEL-CEMAATEGRE MANNMET mannkalplerdeyazlolmas Kalplerdeimannlezzeti Kalplerdeimanntad mannkalplerdekinuru Kalplerdekiimansevgisi Kalplerdekiimanss mankalplerdekklemibiraagibidir mankalplerdeyerleir Kalplerdekimanars mandnyadavehirettesahibinefaydaverir mannarttveyenilendiimeclislervardr mandaimagaliptir,malupolmaz mannubeleri,mertebelerivederecelerivardr
man Nimeti
phesiz ki iman nimeti bir mslmann hayatnda ok byk, deerli ve yce bir nimettir. Hatta bu hayatn en deerli nimeti iman nimetidir. Mslmann mrn arndrr, hayatn bereketlendirir ve tatlandrr, sahibini dnyada yceltir ve hiretini garanti eder. nk bu nimette gerek bir hayat, devaml bir mutluluk, Allaha ibadet ve hiretin ebedi mutluluu vardr. Bu nimeti ancak tadn tadanlar bilir. Bunu ancak hakikatini yaayanlar ve zelliklerini zerinde tayanlar hisseder. Allah tel yle buyurmutur:
Mminlerokimselerdirki,Allahanldzamanyrek lerirperir,O'nunyetlerikendilerineokunduuzamaniman larnartrrveRablerinetevekklederler.Namazlarnklar lar ve kendilerine verdiimiz rzktan (Allah iin) harcarlar. tegerekmminleronlardr.OnlaraRablerininkatndade receler,balanmavetkenmezrzkvar.518
man, yol gsterici ve aydnlatc bir nurdur. Kullarn hayatn aydnlatr, o hayat mutlu eder ve bereketlendirir. O dnya hayatndaki mutluluun srrdr. Allah tel onu rahmeti ltfu ve keremiyle diledii kullarna verir, adaleti ve hikmetiyle de diledii kullarn ondan mahrum brakr. O yle buyurmutur:
De ki: Allah dilediini bu tr iddialar sebebiyle sap trr.Kendisineynelenidehidayeteerdirir.519
man, Allahn rahmeti ve ltfuyla samimi kullarna balad rabbani bir armaandr. Kim onu elde ederse her trl iyilie
518 Enfal, 24 519 Rad, 27.
248
nail olur. Kim onu kaybederse her eyi kaybeder ve artk ona hibir ey fayda vermez. Allah tel yle buyurmaktadr:
slmolmalarnseninbanakakyorlar.Deki:"Msl manolmanz benim bama kakmayn. Tersine, eer gerek ten inanmsanz, sizi imana ilettii iin Allah, sizin banza kaksayeridir."520
man Allaha kar sadakat gsteren, ittik ve itaat ettik diyen; Allaha Rab, Onun Raslne peygamber olarak iman eden; Allah ve Raslne itaat eden, kendisine emredilen eyleri yapan ve yasaklanan eylerden gizli ve ak yerlerde uzak duran kimselerin hissettii bir nimettir. Bunlarn hepsini yerine getiren kimse samimi bir mmin olur, mminler topluluu iinde ve onlarn hayrllaryla birlikte harolunur. Allah tel yle buyurmaktadr:
KimAllahaveraslneitaatederseiteonlar,Allahn nimetlerine mazhar ettii nebiler, sddkler, ehitler ve slih kiilerleberaberolacaklardr.Bunlarnegzelarkadatr!521
Mutlak vacip iman, kullar tarafndan ak ve gizli olarak sadakatle gerekletirildii zaman ki bu, Allaha imanla, Onun emin Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemi tasdikle ve inan, ahlak ve amelde Allaha ve Raslne tam bir itaatle gerekleir- bununla dnyada makamlarn en yksei ve hirette mertebelerin en ycesi elde edilir. Bu mertebe sddkler mertebesidir. Bu mertebenin sahiplerini Allah tel vmtr. Bunlar Allah katnda dnya ve hirette peygamberlerden sonra en yksek dereceye sahip kullardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allaha ve rasllerine iman edenler, evet ite onlardr Rabbinin nezdinde sddikler ve Hakka ahitlik edenler! Ken dilerine mkemmel ecirler ve nurlar vardr. Ama kfir olup ayetlerimiziyalansayanlar.teonlardacehennemliktirler.522
520 Hucurat, 17. 521 Nisa, 69. 522 Hadid, 19.
manNimeti
249
Ebu Sad el-Hudri radyallahu anhten rivyet edildiine gre Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Cennet ehli stlerindeki odalarda yaayanlar, gkyznde -aralarndaki stnlkten dolay- doudan veya batdan geen inci gibi yldzlar grdnz gibi grecekler. Bunlar kimsenin ulaamad peygamberlerin mertebeleri midir ey Allahn Rasl? diye sordular. Bilakis! Canm elinde olan Allaha yemin olsun ki odalarda kalanlar Allaha iman edip peygamberleri tasdik eden birtakm adamlardr.523 Allaha itaat, teslimiyet ve ihlstan oluan mutlak, kapsaml, eksiksiz ve genel bir imanla Allah katndaki bu byk mertebelere ulalr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Deyinizki:BizAllaha,bizeindirilenKurana,Kezab rahime, smaile, shaka, Yakba ve onun torunlarna indi rilene ve yine Musaya, saya, hlasa btn peygamberlere Rableritarafndanverilenkitaplaraimanettik.Onlararasn daaslabirayrmyapmayz.BizyalnzOnateslimolanMsl manlarz.524 Peygamber, Rabbi tarafndan kendisine ne indirildi ise onaimanetti,mminlerde.OnlardanherbiriAllaha,melek lerine,kitaplarnaverasllerineimanetti.Onunrasllerin den hi birini dierinden ayrt etmeyiz dediler ve eklediler: ittik ve itaat ettik ya Rabbena, affn dileriz, dnmz Sanadr.525 Gerekten mminler kurtulua ermilerdir. Onlar na mazlarnda tam bir sayg ve tevazu iindedirler. Onlar bo eylerdenuzakdururlar.Zektifaederler.Mahremyerlerini
523 Mslim, K. Cennet, B. Teraa Ehll-Cenneti Ehlel-urafi. 524 Bakara, 136. 525 Bakara, 285.
250
korurlar. Yalnz eleri ve cariyeleri ile iliki kurarlar. nk bunu yapanlar ayplanamazlar. Ama bu snrn tesine ge mekpeindeolanlar,iteonlardrhaddiaanlar.Omminler zerlerindekiemanetlerigzetirler,verdikleriszleritamta mna tutarlar. Onlar namazlarn vaktinde eda edip zayi et mektenkorurlar.tevrisolanlar,ebedkalacaklarFirdevs cennetinevrisolanlaronlardronlar.526 Takva sahibi, sadakatli, Allahn emirlerini ihlsla yerine getiren ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin snnetine tabi olan mminlerle birlikte mutlak ve sadk bir imann, Allahn ltuf ve ihsanyla onlara balad birtakm halleri ve sfatlar vardr. Bunlardan bazlar unlardr: mannKalplerdeYazlOlmas: Allah tel iman kullarnn kalbine sabit ve devaml bir yaz olarak yazar. Allahla beraber olduklar mddete iman onlardan ayrlmaz. man kalplerde salam bir ekilde yerletii ve kkletii zaman hak ile batl, doru ile yanl akide temelinde ayrt etmek iin kalplerin bir az haline gelir. Artk bundan sonra kim olursa olsun hi kimse onu asla silemez. nk o, Allah telnn slih amel ileyen muttaki kullarna bir badr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah'avehiretgnneinananbirtoplumunbabalar, oullar, kardeleri yahut akrabalar daolsa Allah'ave Ras lnedmanolanlarladostlukettiinigremezsin.teonla rn kalbine Allah, iman yazm ve katndan bir ruh ile onlar desteklemitir.Onlarilerindenrmaklarakancennetlereso kacak, orada ebed kalacaklardr. Allah onlardan raz olmu, onlar da Allah'tan honut olmulardr. te onlar, Allah'n
526 Mminun, 1-11.
manNimeti
251
tarafndaolanlardr.yibilinki,kurtuluaereceklerdesadece Allah'ntarafndaolanlardr.527 bn Kesr bu yetin tefsirinde unlar syler: Yani babalar veya kardeleri bile olsa, Allaha ve Raslne dmanlk edenlere dost olmamakla nitelendirilen kimselerin, evet byle kimselerin kalbine Allah iman yazmtr. Yani onun iin mutluluu yazm, onu kalbine yerletirmi, gznde iman ssl ve ekici gstermitir. Sddi yle demitir: Allah iman onlarn kalplerine yerletirmitir. Abdurrahman es-Sad ise bu yeti tefsir ederken yle der: Yani onu resmetti, sabit kld, onu bir fidan gibi dikti; sarslmaz, ek ve phelerden etkilenmez. KalplerdemannLezzeti: Sadk mmin kalbinde imann ho ve leziz tadn bulur. Onu tadar ve onunla mutlu olur. Bu lezzeti tatt zaman daima isteyecektir ve ona itiyak duyacaktr. nk o bu lezzeti bulduu zaman dnyevi sevgilerden ve nefsan arzulardan kurtulacaktr. Mmin bu lezzetle birlikte yaad zaman dnyadaki hayat mutlulua, sevince, huzura ve devaml bir istikrara, sonra hirette temiz, deerli ve erefli bir hayata kavuacaktr. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: eyvardrkibunlarkimdebulunursaimannlezzetinitatm olur: Allah ve Rasln baka her eyden daha ok sevmek; sevdii kimseyi sadece Allah iin sevmek; Allah onu kfrden kurtardktan sonrakfretekrardnmektenateeatlacakmasnanefretetmek.528 mam Nevev bu hadisi erh ederken yle der:
527 Mcadele, 22. 528 Buhr, K.man, B. Men Kerihe en Yeude fil-Kfr; Mslim, K.man, B. Beyan Hsali Men ittesafe Bihinne Vecede Halavetl-man.
252
Bu, byk bir hadistir. slamn esaslarnda biridir. limler dediler ki: mann lezzeti demek, itaatlerden zevk almak, Allah ve Raslnn rzasn kazanmak iin meakkatlere katlanmak, bunu dnya malna tercih etmektir; kulun Allaha itaat ederek onu sevmesidir ve ayn ekilde Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemi sevmesidir. nk Allah ve Rasln gerekten sevip sevmedii, bir kimseyi Allah ve Rasl iin mi sevdii ve kfre dmekten nefret edip etmedii nk imann yakn ile glendiren, nefsi iman ile huzur bulan, gs iman ile genileyen ve iman benliine iyice sindiren kimse ancak Allah ve Rasln gerekten sever, sevdiini Allah ve Rasl iin sever ve kfre dmekten nefret eder. Ancak byle kimseler imann lezzetini tadar. Allme Ebul-Abbas el-Kurtub yle der: Mmine imann tadn tattran bir sevginin dnyevi arzulara ve beeri zevklere bulamam sadece Allah iin olan bir sevgi olmas gerekir. Onu bu maksatla seven kimse maksadna ulat zaman sevgisi de sona erer veya maksadna ulamad zaman Ondan midini keser. Arzular ve yararlar ister gereklesin isterse gereklemesin mmin devaml Allah sevmekle ykmldr. Bu maksatlarn baskn olduu bir sevgide imann ok az bir tad hissedilir. Hatta zellikle iman izgilerinin silindii u zamanda bu lezzet tamamen yok olmutur. Ksaca mminlerin Allah sevgisi, iinde ihls ve iyi niyetin mutlaka bulunduu ibadetlerden ibarettir. 529 KalplerdemannTad: man manevi bir ey olmasna ramen onun ho bir tad ve
529 Kurtub, el-Mfhim lima Ekele Min Telhisi Kitabi Mslim. c.1, s.215, Daru bn Kesr.
manNimeti
253
lezzeti vardr. Bu tad ve lezzeti samimi bir mmin kalbinde ve benliinde hisseder, onunla birlikte yaar. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: ey vardr ki bunlar kimde bulunursa imann tadn tadar: Sevdii kimseyi sadece Allah iin sevmek; Allah ve Rasln baka her eyden daha ok sevmek; Allah onu kfrden kurtardktan sonra kfre tekrardnmektenateeatlacakmasnanefretetmek.530 Allah Rab, slam din ve Muhammedi peygamber olarak kabulediprazolankimseimanntadntadar.531 mam Nevev bu hadisi erh ederken yle der: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin imann tadn tadar sznn anlam hakknda et-Tahririn sahibi yle der: Hadisin anlam udur: Allahtan bakasn istemeyen, slamn yolundan baka bir yoldan gitmeyen, Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin eriatndan baka bir eriati benimsemeyen, bu niteliklerinde hibir phe bulunmayan kimse imann lezzetini kalbine yerletirmi ve tadn tatm olur. Kad Iyaz yle der: mann tadn tatt sznn anlam, iman sahih oldu, nefsi onunla huzur buldu ve iine iyice yerleti demektir. nk onun Allah Rab, Muhammedi Peygamber ve slam din olarak kabul etmesi bundan memnuniyeti ve kalbinin sevinle dolmas sebebiyle Allah tandnn ve basiretinin ak olduunun delilidir. Bu hadis ey vardr ki bunlar kimde bulunursaimannlezzetinitatmolur:AllahveRaslnbakahereyden dahaoksevmek..hadisi gibidir. nsan bir eyi benimseyip de onu gzel grd zaman o ey kendisine kolay gelir ve ondan dolay hibir zorluk hissetmez. te mmin de byledir; kalbine iman girdii zaman Rabbine itaat eder,
530 Mslim, K.man, B. Beynu Hsali Men ittesafe Bihinne Vecede Halavetl-man. 531 Mslim, K. man, B.ed-Delilu ala Enne Men Razye billahi Rabben.
254
bu ona zevk verir ve bu uurda karlat skntlar ona zor gelmez.532 Abdurrahman es-Sadi yle der: Buna raz olmak bununla sevinmeyi, Allahn rububiyetiyle, Onun gzelce idaresiyle ve kendisi hakknda verdii hkmlerle mutlu olmay gerektirir, slam din olarak kabul etmeyi ve bununla sevinmeyi ve nimetlerin en by olan bu nimetten dolay Allaha hamd etmeyi gerektirir. nk Allah din olarak-onun iin slama raz olmu, onda baarl klm, onun iin bu dini semi, peygamber olarak da Muhammedin peygamberliini kabul etmesine rza gstermitir. nk Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem yaratklarn en stndr. Btn stn niteliklerde onlarn en ycesidir. Onun mmeti de mmetlerin en stndr, dnyada ve hirette derecesi en yksek olan mmettir.533 mannKalplerdekiNuru: man parlayan ve aydnlatan bir nurdur. Sadk mminin kalbinde doar, ona hayat verir ve onu doru yola, Allahn kendilerini nimetlendirdii peygamberlerin, sddklerin, ehitlerin ve salihlerin yoluna iletir. Sonra onu kfrn, sapkln, isyann ve gnahn karanlklarndan imann, slamn, hidayetin, velayetin, Kurann, slih amelin ve huzurun aydnlna karr. Sonra onun organlarn, varln ve yolunu aydnlatr, sonra onun dnyadaki hayatna yansr, bu hayat bereketli klar ve mutlak olarak onu Allahn en mutlu kullarndan biri haline getirir. Dnya hayatndan sonra da kabrinde, kymet gnnn dehetinde, hair, hesap ve srat gnnde onun yolunu aydnlatr ve so
532 kmall-Mulim Bi Fevaid-i Mslim, c.1, s.270. Tahkik, Dr Yahya smail, Darul-Vefa. 533 Et-Tevdh vel-Beyan Li eceratil-man, s.30, Advaus-Selef.
manNimeti
255
nunda onu ok gl, ok balayc Allahn rahmetine, altndan rmaklar akan ve nimetleri bitip tkenmeyen ebedilik cennetine ulatrr. Mmin nur iinde yaar, nur iinde dner dolar, nur iinde ibadet eder, nur iinde alr ve hareket eder, nur iinde ynelir ve cihd eder. Onun btn hayat nurdur ve her ii nur stne nurdur. Yce Allah yle buyurmaktadr:
Eyimanedenler!Allah'tankorkunvePeygamberineina nnkiO,sizerahmetindenikikatversinvesizendayr yeceiniz bir nur ltfetsin; sizi balasn. Allah, ok ba layan,okesirgeyendir.534 Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan ay dnlakarr.nkredenleregelince,onlarndostlardat uttur, onlar aydnlktan alp karanla gtrr. te bunlar cehennemliklerdir.Onlaroradadevamlkalrlar.535 Mminerkeklerlemminkadnlar,nlerindenvesa larndan, nurlar aydnlatp giderken grdn gnde, (onla ra): Bugn mjdeniz, zemininden rmaklar akan ve ilerinde ebed kalacanz cennetlerdir, denilir. te byk kurtulu budur.536 Ey iman edenler! Samimi bir tevbe ile Allah'a dnn. UmulurkiRabbinizsizinktlklerinizirter.Peygamberive Onunla birlikte iman edenleri utandrmayaca gnde Allah sizi,ilerindenrmaklarakancennetleresokar.Onlarnnle rinden ve salarndan (amellerinin) nurlar aydnlatp gider de,"EyRabbimiz!Nurumuzubizimiintamamla,bizibala; nksenhereyekadirsin"derler.537
534 535 536 537 Hadid, 28. Bakara, 257. Hadid, 12. Tahrim, 8
256
man nuru, Allahn nurundandr. Allah tel yle buyurmaktadr:

Allah, gklerin ve yerin nurudur. O'nun nurunun tem sili,iindelambabulunanbirkandillikgibidir.Olambakristal bir fanus iindedir; o fanus da sanki inciye benzer bir yldz gibidirki,douyada,batyadanispetedilemeyenmbarekbir aatan,yanizeytinden(kanyadan)tututurulur.Onunya ,neredeyse,kendisineatedemesedahikverir.(Bu,)nur stne nurdur. Allah diledii kimseyi nuruna eritirir. Allah insanlara (ite byle) temsiller getirir. Allah her eyi bilir. Bu (kandil) birtakm evlerdedir ki, Allah (o evlerin) ycelmesine ve ilerinde isminin anlmasna izin vermitir. Orada sabah akamO'nu(ylekimseler)tesbihederki;Onlar,neticaretne de alveriin kendilerini Allah' anmaktan, namaz klmaktan vezektvermektenalkoyamadinsanlardr.Onlar,kalplerin vegzlerinallakbullakolduubirgndenkorkarlar.538
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Rabbinin kendisine devaml nur vermesini, nur iinde brakmasn ve nur ile desteklemesini isterdi. Mescide giderken, namazda iken, secdede iken ve zellikle de gece ibadet ederken oka u duay sylerdi: Allahm! Kalbimi nurlandr, lisanm nurlandr. Kulam nurlandr,gzmnurlandr.stmnurlandr,altmnurlandr.Sam nurlandr, solumu nurlandr. nm nurlandr, arkam nurlandr. Nefsimi nurlandr. Bana byk bir nur ver ve nurumu artr. Bana nur vervebeninureyle.Allahmbananurver.Sinirlerimenur,etimenur, kanmanurver.Samanur,derimenurver.539 Allahm!Kalbiminurlandr,kemikleriminurlandr.540
538 Nur, 3537. 539 Buhr, K. Daavt, B. Ed.-Duau izentebehe bil-Leyli; Mslim, K. SaltilMsafirine ve Kasriha, B.ed-Duau fi Saltil-Leyli vel-Kyami. 540 Tirmizi, K. Daavt, B. Dua, Allahmme inni Eselke Rahmeten Min ndike.
manNimeti
257
Allahm!Nurumuartr.Allahm!Nurumuartr.Allahm!Nurumuartr.541 Allahm!Bananurstnenurver.542 man nurunun ve mminin kymetli, erefli ve korunmu hayatnn karsnda kfrn, irkin, mnafkln, zulmn, fskn, byk ve kk gnahlarn ve masiyetlerin karanlklar vardr. Bunlar sahiplerini her ynden kuatmlardr. Onlar kat kat karanlklar iindedirler. Bu karanlklarn iinden kamazlar. Onlar tam bir krlk iindedirler, hayatlarn yollarn ve hedeflerini gremezler. kisi ne kadar da farkldr! Allah tel yle buyurmaktadr:
Yahut (o kfirlerin duygu, dnce ve davranlar) engin birdenizdekiyounkaranlklargibidir;(ylebirdeniz)ki,onu dalga stne dalga kaplyor; stnde de bulut... Birbiri st nekaranlklar...nsan,elinikarpuzatsa,neredeyseonuda hi gremez. Bir kimseye Allah nur vermemise, artk o kim seninaydnlktannasibiyoktur.543 l iken dirilttiimiz ve kendisine insanlar arasnda yryebilecei bir k verdiimiz kimse, karanlklar iinde kalpondanhikamayacakdurumdakikimsegibiolurmu? tekfirlereyaptklarbylesslgsterilmitir.544
KalplerdekimanSevgisi: man sevgisi ftridir. nsan iman sevmeye eilimli bir tabiatta yaratlmtr. man insann sevimli bir dostudur. yiliin, kurtuluun
541 Buhr, Edebl-Mfret, B. Daavtn-Nebiyyi, no, 695. 542 Bak: Fethul-Bari, c.11, s.142, (Ed.-Duau izentebehe bil-Leyli) hadisinin erhi. bn Hacer der ki: Ebul-Arabnin de dedii gibi farkl rivayetler toplam yirmi be hasleti ihtiva ediyor. Yani yirmi be yerde nur talebi var. 543 Nur, 40. 544 Enam, 122.
258
ve baarnn rehberidir. Kalp saldr. Mutlu bir hayattr. Sahibinin ftratna uygun bir istikamet iinde olmasdr. Sadk mminin kalbinde iman sevgisi iyice yerletii zaman onun nuru dna da yansr. Kendisinde imana aykr bir yer kalmaz. mana aykr olan eyler kfr, fsk ve isyandr. man sevgisi kalbin tamamn kaplad ve nfuz etii iin bunlara yer kalmaz, kalbin gafletine izin vermez. man sevgisi Allah telnn samimi mmin kullarna bir nimetidir ve hediyesidir. Bunlar amel eden/ibadet eden, Rablerinin arsna icabet eden, Onun rahmetini, affn, keremini ve cennetini isteyen kullardr. Allah tel onlara iman sevdirmi ve kfrden nefret ettirmitir. O yle buyurmaktadr:
yi dnn ki Allahn Rasl sizin aranzda bulun maktadr.ayetobirokitesizeuysayd,halinizyamanolur du.AmaAllahsizeimansevdirdiveonukalplerinizdegzel letirdi; inkrdan, fsklktan ve isyandan ise sizi irendirdi. teAllahtanbirltufvenimetolarakdoruyoldayryenler onlardr.Allahlimdir/hereyibilirvehakmdir/hereyiyerli yerinceyapar545
Allme Abdurrahman b. Nasr rahimehullah yle der: Bu, Allahn kuluna iman sevdirmesi, onun kalbinde iman gzelletirmesi, imann tadn tattrmas, slamn hkmleriyle amel etmek iin organlarn itaat etmesi ve Allahn her trl haramdan onu nefret ettirmesi nimetlerin en bydr. Allah almdir, bu ltuf ve nimeti kimin hak ettiini Allah ok iyi bilir; hakmdir, lyk olana bu nimeti verir.546 man sevgisi sadece sz ve iddia ile gereklemez. Bilakis bu sz ve iddiay slih amelin takip etmesi gerekir ki, kulun Rabbine kar doru szl olduu sabit olsun.
545 Hucurat, 7-8. 546 et-Tevdh vel-Beyan Li eceratil-man, s.22, Advaus-Selef.
manNimeti
259
nk kalpte birbirine zt iki ey birlikte bulunmaz. man kalpte kendisine muhalif olan ldrr, yok eder. Basit de olsa onun sevgisine yer brakmaz. Kulun kalbini sadece imana tahsis eder. nk imann zdd olan kfr, irki, nifak, zulm, fsk ve byk kk gnahlar seven kimsenin iman sevmesi mmkn deildir. man sevgisinin asl Allah sevgisidir, Peygamber sevgisidir. Aslnda sevgi, sevgiliye uymaktr/onun izinden gitmektir, emrine itaat etmek, yasandan saknmaktr. Fiili szne muhalif olursa o bu iddiasnda samimi deildir. Allah tel yle buyurur:
(Raslm!) De ki: Eer Allah' seviyorsanz bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah son derecebalaycveesirgeyicidir.Deki:Allah'aveRaslne itaatedin.EeryzevirirlersebilsinlerkiAllahkfirlerisev mez.547
KalplerdekimanSs: man, sadk bir mmin iin dnyada ve hirette gzel, deerli ve nadide bir sstr. Mmin onsuz gzel ve latif grnmez. nk iman ss kalpte yerletii zaman bunun semeresi mminin ahlakna organlarna ve hayatna iyilik olarak yansr. Bu sevimli ss, Allahn bir hediyesidir, badr ve nimetidir. Allah bu ss, slih amel ileyen samimi mmin kullarndan dilediine verir, kat kat artrr ve onlarn kalplerine yerletirir. Yce Allah yle buyurur:
yi dnn ki Allahn Rasl sizin aranzda bulun maktadr.ayetobirokitesizeuysayd,halinizyamanolur du.AmaAllahsizeimansevdirdiveonukalplerinizdegzel letirdi; inkrdan, fsklktan ve isyandan ise sizi irendirdi.
547 Al-i mran, 3132.
260
teAllahtanbirltufvenimetolarakdoruyoldayryenler onlardr.Allahalmdir/hereyibilirvehakmdir/hereyiyerli yerinceyapar548 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin dualarndan birisi de Allahtan kalbini iman ssyle sslemesini istemesiydi. O yle dua ederdi: Allahm! Bize iman sevdir, onu kalplerimizde ssle; inkrdan, fasklktan ve isyandan bizi nefret ettir ve bizi doru yolda gidenlerden eyle.549 manKalplerdeKklemiBirAatr: phesiz ki iman, gzel, bereketli, deerli, hayrl, faydal, meyveli, canl, kkl, kuvvetli, salam ve gelien bir aaca benzer. Kk yerde sabit, dallar ge doru uzanm, yksek ulu bir aa. Yeil dallar ufuklar doldurmu, kkleri yerin derinliklerine dalm, devaml meyve veren, her zaman meyveleri kolayca devirilen bir aa. Amel eden sadk mmin kulun imannn durumu da byledir. O iman aacnn ekirdeini bereketli kalp toprana diker, onun bakmn gzetimini stlenir. Bunun sonucunda kalpteki iman aac olgunlar, beslenir, kk salar ve kalbin derinliklerine kadar yerleir. Gdasn bu kalpten alr, orada geliir ve serpilir. Ular kalbinin semasna ykselir, dallar kalbinin etrafna yaylr ve her ynden onu kuatr, zarnn arasna kadar girer. Bu aa yle glenir ki artk onu frtnalar ve kasrgalar bile sarsamaz, fitneler ve nefsan arzular onu zayflatamaz. Sonra bu bereketli iman aac, gzel, olgun ve bereketli meyveler verir: Onun meyveleri mmin kulun varlnda, duygularnda ve organlarnda yansmasn bulur. mrnn her aamasnda hatta
548 Hucurat, 7-8. 549 Ahmed, Msned, Abdullah ez-Zrakiden, c.3, s.424. Buhr, Edebl-Mfret, B. Daavtn-Nebiyyi No, 799. el-Elbn sahihtir, dedi.
manNimeti
261
her annda gece ve gndz onun hayatn glgelendirir. Evet, bu meyveler ballktr, itaatlerdir, ibadetlerdir, iyiliklerdir, btn slih amellerdir, huzurdur, gvendir ve kalp ferahldr. te bu halde iken kul imann lezzetini tadar. Allah tel yle buyurur:
GrmedinmiAllahnaslbirbenzetmeyapt:Gzelsz, kk yerin derinliklerinde sabit, dallar ise ge doru yk selmi bir aa gibidir ki Rabbinin izniyle her zaman mey vesini verir. Dnp ders karsnlar diye Allah insanlara byle temsiller getirir. Kt sz ise, gvdesi topran stn den kolayca karlabilen, kkleip yerlemeyen deersiz bir aacabenzer.550
Bu yet-i kerimede iman kk yerde sabit, salam ve gl bir aaca benzetilmitir. Aacn dallar, damarlar ve meyveleri olduu gibi gzel bir iman aac da byledir. Kk ilim ve kesin inantr. Alt tane temeli vardr. Ana dallar ihls ve snnete ballktr. Dallar slih amellerdir, kalplerin ve organlarn amelleridir. Olgun meyveleri huzur, gven ve temiz bir hayat, vlen eserler, gzel ahlak, ho bir tavr, Allah dostluu, dnyada ve hirette mutluluktur. Btn bunlar bu aacn kalpte dikilmi ve kklemi olmasnn delilidir. man aacnn meyveleri olgunlatnda sahibi bunlarn lezzetini kalbinde hisseder ve ii huzurla dolar. Abdurrahman b. Nasr es-Sad yle der: Allah tel szlerin en gzeli olan iman szn bu gzel niteliklere sahip olan gzel bir aaca benzetti. Aacn kkleri yerde sabittir, srekli geliir ve byr, sahibine ve bakalarna her an meyvelerini ve eitli yararlarn sunar. Bu aa Allahn nitelendirdii bu niteliklerin farkllna gre mminlerin kalplerinde byk farkllklar arz eder.551
550 brahim, 24-26. 551 et-Tevdh vel-Beyan Li eceratil-man, s.8, Advaus-Selef.
262
manKalplerdeYerleir:
mann kalplerde yerlemesi maddi deil, aslnda manevi bir durumdur. Bu, imann sevgisi, dostluu ve kalpte kklemesidir.552 Fakat iman sadk mminin kalbine yerletiinde hissedilen / maddi bir duruma dnr, artk mmin onu hisseder, grr ve kalp onun iin iman evi haline gelir. Yani kalp imann evi, yurdu, konaklama ve ikamet yeri olur. ini korur, orada ikamet etmenin gzelliini, mutluluunu ve rahatln yaar. Onu hayatnn hibir annda brakmaz. Allah tel Muhacirlerden nce Medineyi yurt edinip, orann sahibi olan ve gnllerine iman yerletiren Ensardan sz ederken yle buyurdu:
Onlarkimuhacirlerdennceyurduhazrlaypimanasa hipoldular,kendilerinehicretedenleresevgibeslerlerveon laraverilendentrnefislerindebirskntduymazlar.hti ya sahibi olsalar bile onlar kendilerine tercih ederler. Her kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar felah bulan lardr.553
Abdurrahman b. Nasr es-Sad bu yeti tefsir ederken yle der: Sonra Allah tel kendilerine ganimetten pay verilen kimselere bu payn verili sebebini ve hikmetini aklad: Onlar yardma layktlar ve kendilerine verileni hak etmilerdir. Bunlar ya Allahn rzasn kazanmay ve Allahn dinine destek vermeyi arzu ettikleri ve Allah Rasln sevdikleri iin sevdikleri ve alk olduklar evlerini, vatanlarn, dostlarn, yaknlarn, mallarn ve mlklerini terk ederek hicret eden muhacirler arasnda yer alan kimselerdir. man iddiasnda bulunup cihad, hicret ve dier ibadetlerle imann ispat etmeyen kim
552 bn ur yle der: Yerlemek anlam verilen tebevv kelimesi bir mekn edinmek anlamna gelir ki sahibi o mekna yerleir. Yani iman kiinin amellerinde ortaya ktktan sonra bu yerine geri dner. et-Tahrir vet-Tenvir, c.28, s.90. 553 Har, 9.
manNimeti
263
senin aksine bunlar imanlarnn gerei olarak amel etmiler, imanlarn slih amellerle ve meakkatli ibadetlerle ispat etmilerdir. Ya da Evs ve Hazre kabilelerinden oluan Ensar arasnda yer alan kimselerdir. Bunlar da isteyerek ve severek iman etmiler, Allahn Rasl sallallahu aleyhi ve sellemi barndrmlar, yetmi iki milletten onu korumular, hicret ve iman diyarn kendilerine yurt edinmilerdir. yle ki Medine artk mminlerin sna haline gelmi, muhacirler oraya snmlar ve mslmanlar onun himayesinde yaamlardr. nk o srada dier btn beldeler sava, irk ve er beldesi idi. Dine yardm edenler ve destek verenler hep Medinedeki Ensarn yanna yerlemilerdir. Bylece slam yaylm, glenmi, mslmanlar oalmlar, yava yava gelimiler ve sonunda ilimle, Kuranla ve imanla kalpleri, kl ve kalkanla lkeleri fethetmilerdir. Mminlerin emiri mer b. el-Hattab radyallahu anh yle der: Benden sonraki halifeye ilk muhacirlerin haklarn gzetmelerinitavsiyeediyorum. Ve yinebenden sonraki halifeye, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem hicret etmeden nce Medineyi yurt edinen ve iman gnllerine yerletiren Ensarn iyiliklerini kabul etmelerini ve ktlkleriniaffetmelerinitavsiyeediyorum.554 Kalplerdekimanars: mana yaplan ar, Allah ve Raslne icabet eden amel sahibi sadk mminlerin kalplerine sevdirilmitir. nk o ftri ve dzgn bir ardr. Onlar Allahn davetilerine hemen icabet ederler ve koarlar. Allah tel yle buyurmaktadr:
EyRabbimiz!Gerekukibiz,"Rabbinizeinann!"diye imana aran bir davetiyi iittik, hemen iman ettik. Artk bizim gnahlarmz bala, ktlklerimizi rt, ruhumuzu iyilerleberaberal,eyRabbimiz!555
554 Buhr, K.Tefsir, B. Vellezine Tebevveud-Dra. 555 Al-i mran, 193.
264
Bu byk yet-i kerime, iman arsnn faziletini, bu ary yapann faziletini, buna icabet edenin faziletini, bu icabetin semeresini ve bu itaatin mkfatn aklamaktadr. mana aran daveti, lemlere ynelik lmsz mesajn en byn tar, ibadetlerin en ycesini ve insanlk hayatndaki en stn ve en erefli grevi yerine getirir. Bu grevi yerine getirenler kesin olarak yaratklarn en faziletlileri ve en ereflileridirler. Onlar Allahn elileri ve peygamberleridir. Onlardan sonra bu ary yapanlar ise, peygamberlerin grevini yerine getiren kimselerdir. Allahn sekin slih kullardr. Allah tel yle buyurmaktadr: (nsanlar)Allah'aaran, slih amel ileyen ve "Ben Mslmanlardanm" diyenden ki minszdahagzeldir?556 Daveti imana davet eder. O, Allahn ve rzasnn, dostluunun ve inayetinin, her trl iyiliin, nur, huzur, gven, bereket ve izzetin ve dnyada mutlu, erefli ve deerli bir hayatn davetisidir. O, bitmez tkenmez nimetleri, sonsuz bir mutluluu ve hiret yurdunda ebedi bir hayat mjdeler. Allahn Rasl Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem davetilerin nderi ve en hayrlsdr. O, insanlara hayr retendir, onlar doru yola iletendir. Hsrana gtrecek yollardan sakndrandr. Saadet ve hidayet ona tabi olmakta, sapklk ve bedbahtlk ise ona muhalefettedir. Ona icabet etmek, ona itaat etmek, onun emirlerine sarlmak ve onun mbarek rehberliinde hidayeti bulmak istisnasz btn Mslmanlara farzdr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Ey inananlar! Hayat verecek eylere sizi ard zaman, AllahveRaslneuyun.Vebilinki,Allahkiiileonunkalbiara snagirervesizmutlakaonunhuzurundatoplanacaksnz.557
556 Fussilet, 33 557 Enfal, 24.
manNimeti
265
Mfessirlerin imam Ebu Cafer et-Taber bu yeti kerimenin tefsirini yaparken yle der: Yani: Peygamber hayat verecek hakikate sizi ard zaman Allaha ve Peygambere itaat ederek icabet edin. Ebu Sad b. el-Mualla radyallahu anhten yle dedii rivyet edilmitir: Bir defasnda namaz klarken Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem bana uram ve beni armt. Namaz bitirinceye kadar onun yanna gidemedim. Sonra yanna gittim. Bana dedi ki: Bana gelmeni engelleyen ey nedir? Allah tel: Ey inananlar! Hayatverecek eylere sizi ardzaman,Allah ve Raslne uyun. buyurmadm?558 manDnyadavehiretteSahibineFaydaVerir: man, sahibine dnya hayatnda fayda verir: Onun ruhunu, kalbini ve niyetini temizler; sonra bu bedenine yansr, ahlakn, davranlarn, ibadetini ve muamelatn temizler; sonra onu dzeltir ve her trl iyilikte baarl klar; onu ve basiretini nurlandrr; huzur, gven, istikrar, izzet ve keramet verir. Bu, iman ehlinde yani itaatkr, takva sahibi, Allahtan korkan, Ona derin bir sayg duyan, Ona mit besleyen, faziletli, gzel ahlakl, hayl, alak gnll, muttaki ve slih mminlerde gzlemlenen bir durumdur. Bu iman, sahibine hirette de, yani hesap gnnde, hasret ve nedamet gnnde de fayda verecektir. O gn selim bir kalple Allaha ge
558 Buhr, K. Tefsir, B. Ey iman edenler Allaha ve Raslne icabet edin (*) Allah tel yle buyurur, Kendileri iman edip zrriyetleri de iman ile kendilerinin izinden gidenlerin nesillerini de kendilerine kavutururuz. Onlarn emeklerinden hibir eyin mkfatn eksiltmeyiz. Onlardan her biri kendi kazand eylerin sonularna baldr. (Tur, 21) (O yurt) Adn cennetleridir; oraya babalarndan, elerinden ve ocuklarndan slih olanlarla beraber girecekler, melekler de her kapdan onlarn yanna varacaklardr. (Rad, 23)
266
lenlerin dnda mal ve evlatlar fayda vermeyecektir. O gn kfirler canlarn mallarn, ailelerini ve etraflarnda dolaan kimseleri kaybederler; amel eden sadk mminler ve onlarn izinden giden nesilleride* yaptklarnn karlnda ebediyet cennetlerindeki yerlerinde sonsuza dek kalmak zere yerleirler. Allah tel yle buyurmaktadr:
man edip slih amel ileyenlerin, Rableri tarafndan hak olarak Muhammed'e indirilene inananlarn gnahlarn Allahrtmvehallerinidzeltmitir.559 Erkekveyakadn,mminolarakkimslihamelilerse, onumutlakagzelbirhayatileyaatrz.Vemkfatlarn,el betteyapmaktaolduklarnnengzeliileveririz.560 Allah,mminerkeklerevemminkadnlara,iindeebe dkalmakzerealtndanrmaklarakancennetlerveAdncen netlerindegzelmeskenlervaatetti.Allah'nrzasisehepsin denbyktr.tebykkurtuludabudur.561 man edip de Allah yolunda hicret ve cihad edenler, (muhacirleri)barndranveyardmedenlervarya,itegerek mminleronlardr.Onlariinmafiretvebolrzkvardr.562 man edip slih ameller ileyen, namaz klan ve zekt verenlervarya,onlarnmkfatlarRablerikatndadr.Onla rakorkuyoktur,onlarzntdeekmezler.563
(*) Allah tel yle buyurur: Kendileri iman edip zrriyetleri de iman ile kendilerinin izinden gidenlerin nesillerini de kendilerine kavutururuz. Onlarn emeklerinden hibir eyin mkfatn eksiltmeyiz. Onlardan her biri kendi kazand eylerin sonularna baldr. (Tur, 21) (O yurt) Adn cennetleridir; oraya babalarndan, elerinden ve ocuklarndan slih olanlarla beraber girecekler, melekler de her kapdan onlarn yanna varacaklardr. (Rad, 23) 559 Muhammed, 2 560 Nahl, 97 561 Tevbe, 72 562 Enfal, 74. 563 Bakara, 277.
manNimeti
267
manedipmakbulvegzelileryapanlarmjdele:On laraiindenrmaklarakancennetlervardr.ylecennetlerki ne zaman, meyvelerinden kendilerine bir ey ikram edilirse: Bu, daha nce de dnyada yediimiz ey! diyecekler. Oysa bu, onlarn ayns olmayp, benzeri olarak kendilerine su nulacaktr. Orada onlarn tertemiz eleri de olacak ve onlar oradadevamlkalacaklardr.564 manedipslihamellerileyenleri,iindeebediyenkal mak zere girecekleri, zemininden rmaklar akan cennetlere sokacaz.Oradaonlariintertemizelervardrveonlarko yu(tatl)birglgeyekoyarz.565 Eer Ehlikitap iman edip (ktlklerden) saknsalard, herhalde(gemi)ktlklerinirterveonlarnimetibolcen netlere sokardk. Eer onlar Tevrat', ncil'i ve Rablerinden onlaraindirileni(Kuran)dorudrstuygulasalard,phe siz hem stlerinden, hem de ayaklarnn altndan yerlerdi (yeralt ve yerst servetlerinden istifade ederek refah iinde ya arlard). Onlardan arla kamayan (iktisatl, mutedil) bir zmrevardr;fakatoununyaptklarnektdr!566 O (peygamberlerin gnderildii) lkelerin halk inansalar ve (gnahtan) saknsalard, elbette onlarn stne gkten ve yerdennicebereketkaplaraardk,fakatyalanladlar,bizde ettikleriyzndenonlaryakalayverdik.567 Yunus'un kavmi mstesna, (halkn yok ettiimiz lkeler den)herhangibirlkehalk,keke(kendilerineazapgelmeden) imanetsedebuimanlarkendilerinefaydaverseydi!Yunus'un kavmiimanedince,kendilerindendnyahayatndakirsvalk
564 565 566 567 Bakara, 25. Nisa, 57. Maide, 65-66. Araf, 96.
268
azabn kaldrdk ve onlar bir sre (dnya nimetlerinden) fay dalandrdk.568 Onlarneyi bekliyorlar? Melekleringelmesini miveyaRabbinin gelmesinimi yahut Rabbinin baz almetlerinin gelmesini mi? Rabbinin baz almetleri geldii gn, nceden inanmam ya da imanndabirhayrkazanmamolankimseyeartkimanbirfayda salamaz.Deki:Bekleyin,phesizbizdebeklemekteyiz!569 mannArttveYenilendiiMeclislerVardr: man meclisleri, Rabbani ve bereketli meclislerdir. Bu meclislerde Allah zikreden, iman sahibi, itaatkr, takval ve amel eden sadk mminler toplanrlar. Cemaatle namaz klmak, Cuma namaz klmak, ilim renmek iin tertip edilen meclisler ve salihlerin meclisleri byle meclislerdir. Bu meclislerde insanlar Allah anarlar, Onun yce Kitabn renirler, onun yetleri, hkmleri ve gzellikleri zerinde dnrler; Allahn emin Peygamberinin sahih snnetini renirler, amel etmek ve uygulamak iin onun hkmleri zerinde derinleirler, iman, rknlerini, esaslarn, vaciplerini ve hallerini renirler ve onun glgeleri altnda ve onun nimetleriyle yaarlar. Bu meclisler onlarn kalplerinin az, ruhlarnn devas ve gnllerinin huzurudur. Skntlarn onlarla savarlar, onlarla dereceleri ykselir, Rahmann rzasn kazanrlar, kalpten endie ve kederi atarlar ve eytan bu meclislerle kovarlar. Bu imani atmosfer ierisinde birbirlerine hakk, sabr, namaz, duay, sebat, snnete uymay, bidatten saknmay, Allaha ynelmeyi ve Onun rzasn, affn ve ban istemeyi tavsiye ederler. Birbirlerine iyilii emretmeyi ve ktlkten saknmay tavsiye ederler.
568 Yunus, 98. 569 Enam, 158.
manNimeti
269
manlarn bu meclislerde canlandrrlar ve tazelerler. Bylece onlarn imanlar geliir, artar ve glenir. Bu meclislerde imanlarna iman, nurlarna nur katarlar. Meleklerle, rahmet ve bereketle, huzur ve gvenle birlikte olurlar. Allah tel onlar kendi nezdinde olanlarn yannda anar ve gnahlarn balar. Allah tel yle buyurmaktadr:
Andolsunki,Raslullah,siziniin,Allah'avehiretg nnekavumayumanlarveAllah'okzikredenleriingzel birrnektir.570 Ogn,Allah'akargelmektensaknanlardnda,dost olanlar (bile) birbirlerine dman kesilirler. Ey kullarm! Bu gn size korku yoktur. Sizler zlmeyeceksiniz de. Onlar ayetlerimizeinananvemslmanolan(kullarm)idiler.Sizve eleriniz,arlanmolarakcennetegiriniz.571 Sabah akam Rablerine, O'nun rzasn dileyerek dua edenlerlebirliktecandansebatet.Dnyahayatnnssnis teyerekgzlerinionlardanevirme.Kalbinibizianmaktanga fil kldmz, kt arzularna uymu ve ii gc arlk olan kimseyeboyuneme.572 phesiz,RabbimizAllah'trdeyip,sonradosdoruyol da yryenlerin zerine melekler iner. Onlara: Korkmayn, zlmeyin,sizevaatolunancennetlesevinin!derler.Bizdn ya hayatnda da, hirette de sizin dostlarnzz. Orada sizin iincanlarnznektiihereyvarveistediinizhereyora dasiziniinhazrdr.573 Mminerkeklerlemminkadnlardabirbirlerininveli leridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten al korlar, namaz
570 571 572 573 Ahzab, 21. Zuhruf, 67-70. Kehf, 28. Fussilet, 30-31.
270
dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Raslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azizdir,hikmetsahibidir.574 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: yi arkada ile kt arkadan benzeri, misk sahibi ile ate fleyip koku saan demirci kr gibidir. Misk sahibinden hi mahrum kalmazsn; ya o miskten satn alrsn yahut ta ondan gzel koku koklarsn. Fakat demirci kr ya senin bedenini veya elbiseni yakaryahuttaondanarbirkokukoklarsn.575 Allahn evlerinden bir evde Allahn kitabn okuyup onu aralarnda mzakere eden hibir topluluk yoktur ki zerlerine sekinet inmi, ilahi rahmet kendilerini brm, melekler onlar kuatm ve Allahtelonlar(mele-ialada)nezdindebulunanlaraanmolmasn.576 Allahn yeryznde dolap zikir meclislerini arayan melekleri vardr. Allah zikreden bir topluluu bulduklar zaman: Gelin, gelin bulduk, diye birbirlerine seslenirler. Sonra gelip o meclisin etrafna otururlar. Kanatlarn dnya semasna kadar gerip orasn kuatrlar. Onlar en iyi bilen olduu halde Rableri onlara sorar: Kullarm ne diyorlar? Kullarn seni tesbih ediyorlar, tekbir getiriyorlar, hamd ediyorlar ve seni yceltiyorlar derler. Peki, onlar beni grdler mi? der. Hayr, vallahi seni grmediler derler. Ya beni grselerdi durumlar nasl olurdu? der. Seni grseler daha ok ibadet, daha ok tesbih ederler ve seni daha ok yceltirlerdi derler. Peki, ne istiyorlar? diye sorar. Senden cenneti istiyorlar derler. Peki, onlar cenneti grdler mi? diye sorar. Hayr, vallahi ya Rabbi onu grmediler derler.Yaonugrselerdidurumlarneolurdu?der.Tabiikionakar arzuveistekleridahadaartardderler.Onlarnedensnyorlar?diye
574 Tevbe, 71. 575 Buhr, K. Byu, B. Fil-Attari ve Beyul-Miski. 576 Mslim, K. Zikr ved-Dua, B.Fadll-timai ala Tilavetil-Kuran ve BeyilMiski.
manNimeti
271
sorar. Cehennemden snyorlar derler. Onu grdler mi? der. Hayr, vallahi onu grmediler derler. Onu grselerdi durumlar ne olurdu? diye sorar. Onu grselerdi ondan daha ok korkarlard, daha ok kaarlard diye cevap verirler. Bunun zerine Allah tel yle buyurur: Sizi ahit gsteriyorum ki ben onlar baladm. Meleklerden bir tanesibununzerineyleder:Amailerindezikiriindeildesadece bir ii iin gelip oturan falan kimse de vardr. Byle bir topluluun arkadalardaktolmazdiyebuyurur.577 Yce Sahabi Abdullah b. Ravaha radyallahu anh yle der: Geliniz bir saat iman edelim; geliniz Allah zikredelim ve imanmzartralm;gelinizAllahaitaatederekOnuanalm.Umulur kiAllahdabizimafiretiileanar.578 Muaz b. Cebel radyallahu anh yle der: Bizimleotur,birsaatimanedelim.YaniazizvecelilolanAllahzikredelim-.579 (*) manGaliptir,MalupOlmaz: Samimi ve Rabbani bir iman, btn iyiliklerin esas, her trl izzet, eref, kymet, gurur, kahramanlk, cesaret, atlganlk, hrriyet, liderlik ve stnln kaynadr. Sahibi mutlu, huzurlu, erefli,
577 Buhr, K.Daavt, B.Fadl Zikrillah; Mslim, K. Zikr ved-Dua, B. Fadlu Mecalisiz-Zikr. 578 bn Eb eybe, el-man, s.43 (116). 579 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/1014 (1706); Buhr, K. man, B. Bniyel-slam ala.. (*) bn Hacer der ki: Bu szlerin hangi manaya delalet ettii aktr. nk bu imann aslna delalet etmez. nk o zaten mmindir. Hem de nasl mmin! Bu szler onun Allah zikrederek imann artrmak istedii eklinde yorumlanr. Kad Ebu Bekir bn Arab der ki: Bunun iman artrmakla ilgisi yoktur. nk Muaz sadece iman yenilemek istiyor. nk kul, ilkinde farz olarak iman eder, sonra tefekkr ettike devaml imann yeniler. nce kaldrd, iptal ettii eyi sonra yerine kor, ispat eder. nk iman yenilemek de imandr. Bak: Fethul-Bari c.1, s.67, Darus-Selam.
272
kymetli, gl ve hak yolda sebatl bir hayat yaar. Duygular ve frtnalar onu etkilemez. Allah tel mmin, muvahhit ve itaatkr kullarna zaferi, ahiretten nce dnya hayatnn imknlarn, korkularn gvene dntreceini ve yeryznn egemenliini vaat etmitir. Allah tel yle buyurmaktadr:
zzetveerefAllahnRaslnnvemminlerindir.580 Kim Allah', Rasln ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki) stn gelecek olanlar phesiz Allah'n tarafn tu tanlardr.581 phesiz peygamberlerimize ve iman edenlere, hem dnya hayatnda, hem ahitlerin ahitlik edecekleri gnde yardmederiz.582 Andolsun ki, biz senden nce kendi kavimlerine nice peygamberler gnderdik de onlara ak deliller getirdiler. (Onlar dinlemeyip) gnaha dalanlarn ise cezalarn hakkyla vermiizdir.Mminlereyardmetmekdebizeder.583 Andolsun ki, peygamber kullarmza sz vermiizdir: Onlarmutlakazafereulaacaklardr.Bizimordumuzphesiz stngelecektir.584 Geveklikgstermeyin,zntyekaplmayn.Eerinan msanz, stn gelecek olan sizsiniz. Eer siz (Uhud'da) bir acya uradnzsa, (Bedir'de de dmannz olan) o kavim de benzer bir acya uramtr. O gnleri biz insanlar arasnda dndrrdururuz(zaferibazenbirtoplumabazentekitopluma nasipederiz.)TakiAllah,imanedenleriortayakarsnveara
580 581 582 583 584 Mnafkun, 8. Maide, 56. afir, 51. Rum, 47. Saffat, 171173.
manNimeti
273
nzdan ahitler edinsin. Allah zalimleri sevmez. Bir de (by lece) Allah, iman edenleri gnahlardan temize karmak, k firleridehelketmekister.585 Fakat Allahn mminlere vaat ettii yeryz egemenliinin ve iktidarnn gereklemesi iin bir takm artlar vardr. Bu artlardan bazlar unlardr: mann btn anlamlaryla, artlaryla, rknleri ve esaslaryla gereklemesi, imana aykr eylerden uzak durulmas, onlardan saknlmas ve savalmas, Allaha kulluun gereklemesi, her trl slih amelin yaplmas, byk bir istekle bunun iin aba gsterilmesi, gizli ve akta Allahtan korkulmas. Baarnn ve hkimiyetin gerektirdii eylere gelince bunlar namaz klmak, zekt vermek, Allaha ve Raslne itaat etmektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah, sizlerden iman edip slih ameller ileyenleri, kendilerindenncekilerisahipvehkimkldgibionlarda yeryzne sahip ve hkim klacan, onlar iin beenip se tii dini (slm') kendileri iin iktidar yapacan ve (geir dikleri) korkudnemindensonra,bununyerineonlaragven salayacan vaat etti. nk onlar bana ibadet ederler; hi bir eyi bana e tutmazlar. Artk bundan sonra kim inkr ederse, ite bunlar asl byk gnahkrlardr. Namaz kln; zektverin;Peygamber'eitaatedinkimerhametgresiniz.586 Eyimanedenler!EersizAllah'a(Allah'ndinine)yardm edersenizOdasizeyardmeder,ayaklarnzkaydrmaz.587
Allahn vaat ettii baar ve egemenliin gereklemesi iin mminlerin Allaha tevekklden sonra kendilerini iktidara gt
585 Al-i mran, 139-141. 586 Nur, 55-56. 587 Muhammed, 7
274
recek sebeplere sarlmalar, neye mal olursa olsun bu konuda kusur etmemeleri gerekir. Bu, mmetin dmanlarna kar her eidi ve ekliyle askeri g ve gvenlik tedbirleriyle birlikte kapsamlk bir hazrlk iinde olmak demektir. slamn yaylmasnda mmete yardmc olacak itikad, eitim, retim, ekonomik, basn, yayn ve siyasi alanda yaplan faaliyetler de bu hazrlk kapsamiindedir.Allahtelylebuyurmaktadr:
Onlara (dmanlara) kar gcnz yettii kadar kuvvet ve cihd iin balanp beslenen atlar hazrlayn, onunla Allah'ndmann,sizindmannzveonlardanbakasizin bilmediiniz, Allah'n bildii (dman) kimseleri korkutursu nuz.Allahyolundaneharcarsanzsizeeksiksizdenir,sizasla hakszlauratlmazsnz.588
mannubeleri,MertebeleriveDereceleriVardr: man birbirinden farkl ubelerden, derecelerden ve mertebelerden olumaktadr. Bunlarn bazs bazsndan stndr. Bazsnn ecri ve sevab bazsndan daha byktr: man ve itaat ehli ilimlerine ve amellerine gre birbirinden farkldrlar ve stndrler. Sahip olduklar ilim, kesin inan, doruluk, ihls, sevgi ve Allaha itaat ile yapacaklar slih amellerle, iyilik ve takva ile Allahn emirlerine sarlmakla ve yasaklarndan saknmakla bu mertebelere ve derecelere ularlar. Allah tel yce kitabnda imann itikadi, kavli ve grnen ve grnmeyen fiili ubelerini zikretmi, bunlar yerine getirenlerin doruluuna ve takvasna ahitlik etmi, onlar sadk ve takva sahibi mminler diye isimlendirmi, sonra onlara baar ve kurtuluu mjdelemitir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
588 Enfal, 60.
manNimeti
275
yilik,yzlerinizidouvebattarafnaevirmenizdeil dir. Asl iyilik, o kimsenin yaptdr ki, Allah'a, hiret g nne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (Allah'n rzasn gzeterek) yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekt verir. Antlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sab reder.tedoruolanlar,buvasflartayanlardr.Muttakiler ancakonlardr!589 Gerekten mminler kurtulua ermilerdir. Onlar na mazlarndatambirsaygvetevazuiindedirler.Boeylerden uzakdururlar.Zektifaederler.Mahremyerlerinignahlar dankorurlar.Yalnzelerivecariyeleriileilikikurarlar.n kbunuyapanlarayplanamazlar.Amabusnrntesinege mekpeindeolanlar,iteonlardrhaddiaanlar.Omminler zerlerindekiemanetlerigzetirler,verdikleriszleritamta mna tutarlar. Onlar namazlarn vaktinde eda edip zayi et mektenkorurlar.tevrisolanlar,ebedkalacaklarFirdevs cennetinevrisolanlaronlardronlar.590
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: man yetmi ksur veya altm ksur- ubedir. En yksei la ilahe illallah szdr. En aas eziyet veren eyi yoldan kaldrmaktr. Hayimandanbirubedir.591
589 Bakara, 177. 590 Mminun, 111. 591 Mslim, man, mann ubeleri.
Sadk Bir mann Faydalar ve Semereleri

Sahih ve samimi bir imann faydalar, hem dnyada hem de hirette ok deerli, gzel ve faydal semereleri vardr. Dnya hayatnda: Kalbe huzur, ruha sknet verir, kadere raz eder. Kulu kalplerin hastalklarndan ve eytann vesvesesinden korur. Dnya musibetlerine, skntlarna ve fitnelerine kar kul sadece iman ile sabredebilir. hiret hayatnda: man kabirdeki yalnzlkta ve kymet gnnn korkularna kar bir emniyet ve kurtulutur. Kul Allahn rzasna, ebedilik cennetine, gzel meskenlere ve ebedi mutlulua sadece iman ile nail olur.
Mminlerin dnya hayatndaki mkfatlar hakknda yce Allah yle buyurmaktadr: Erkekveyakadn,mminolarakkimslihamelilerse, onumutlakagzelbirhayatileyaatrz.Vemkfatlarn,el betteyapmaktaolduklarnnengzeliileveririz.592 Allah, doru yola gidenlerin hidayetini artrr. Srekli kalan iyi iler, Rabbinin nezdinde hem mkfat bakmndan dahahayrl,hemdeakbetedahaiyidir.593 Mminlerin lm esnasndaki ve kabirdeki mkfatlar hakknda yle buyrulur: Allah Tel salam szle iman edenleri hem dnya ha
592 Nahl, 97 593 Meryem, 76
SadkBirmannFaydalarveSemereleri
277
yatndahemdehirettesapasalamtutar.ZalimleriiseAllah saptrr.Allahdilediiniyapar.594
Mminlerin kymet annda verilecek mkfat hakknda Allah tel yle buyurur: te bu yzden Allah onlar o gnn fenalndan esir ger;(yzlerine)parlaklk,(gnllerine)sevinverir.595 hirette hesap verirken mminlere verilecek mkfat hakknda Allah tel yle buyurur: man edip slih ameller ileyenlerin (gemi) ktlk lerini elbette rteriz ve onlara, yaptklarnn daha gzeli ile karlkveririz.596
hirette hesap verdikten sonra mminlere verilecek mkfat hakknda Allah tel yle buyurur:
man edip makbul ve gzel iler yapanlar mjdele: Onlaraiindenrmaklarakancennetlervardr.ylecennetler kinezaman,meyvelerindenkendilerinebireyikramedilir se: Bu, daha nce de dnyada yediimiz ey! diyecekler. Oysa bu, onlarn ayns olmayp, benzeri olarak kendilerine sunulacaktr.Oradaonlarntertemizelerideolacakveonlar oradadevamlkalacaklardr.597
mann En Byk Faydalarndan ve Semerelerinden Bazlar: 1-SadkimansahipleriAllahtelnndostluunaerenbahtiyarlardr: Mminin dnya ve hirette nail olduu imann en byk semerelerinden biri budur. Evet, bu, Allahn halis dostluudur, yar
594 595 596 597 brahim, 27. nsan, 11. Ankebut, 7 Bakara, 25.
278
dmdr, desteidir, hidayetidir ve duasna icabetidir. Bu mertebeye ve byk mkfata ancak imann hakikatlerini yaayanlar ve peinden slih ameller ileyenler nail olur. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan ay dnlakarr.nkredenleregelince,onlarndostlardat uttur, onlar aydnlktan alp karanla gtrr. te bunlar cehennemliklerdir.Onlaroradadevamlkalrlar.598 Bilesiniz ki, Allah'n dostlarna korku yoktur; onlar zlmeyecekler de. Onlar, iman edip de takvaya ermi olan lardr.599 nsanlarn brahim'e en yakn olan, ona uyanlar, u Peygamber (Muhammed) ve (ona) iman edenlerdir. Allah m minlerindostudur.600 nk onlar, Allah'a kar sana hibir fayda vermezler. Dorusu zalimler birbirlerinin dostlardr; Allah da takva sa hiplerinindostudur.601
2-SadkimansahipleriAllahtelnnrzasnanailolurlar: nk Allahn rzasna eren kimse byk bir baary elde etmi demektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
(Raslm!)Deki:Sizebunlardandahaiyisinibildireyim mi? Takva sahipleri iin Rableri yannda, iinden rmaklar akan, ebediyen kalacaklar cennetler, tertemiz eler ve (hep sinin stnde) Allah'n rzas vardr. Allah kullarn ok iyi grr.602
598 599 600 601 602 Bakara, 257. Yunus, 62,63. Al-i mrn, 68. Casiye, 19. Al-i mran, 15.
279
Rableri onlara, tarafndan bir rahmet ve honutluk ile kendileri iin, iinde tkenmez nimetler bulunan cennetler mjdeler.603 Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlara, iinde ebed kalmak zere altndan rmaklarakan cennetler ve Adn cennetlerinde gzel meskenler vaat etti. Allah'n rzas ise hepsindenbyktr.tebykkurtuludabudur.604
3- Sadk iman sahiplerinden Allah tel dnyada da hirette derazolur: Allah tel yce kitabnda bu mbarek mmetin selefinden raz olduunu haber vermektedir. Bunlar Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashab ve kymete kadar en gzel ekilde onlarn izinden giden, amel de, takva sahibi sadk mminlerdir. Allah tel onlar hakknda yle buyurmaktadr:
(slm dinine girme hususunda) ne geen ilk Muhacirler ve Ensar ile onlara gzellikle tabi olanlar var ya, ite Allah onlardan raz olmutur, onlar da Allah'tan raz olmulardr. Allah onlara, iinde ebed kalacaklar, zemininden rmaklar akancennetlerhazrlamtr.tebubykkurtulutur.605 AndolsunkioaacnaltndasanabiatederlerkenAllah, o mminlerden raz olmutur. Kalplerinde olan bilmi, on lara gven duygusu vermi ve onlar pek yakn bir fetihle dllendirmitir.606 Allahylebuyuracaktr:Bu,dorulara,doruluklarnn fayda verecei gndr. Onlara, iinde ebed kalacaklar,
603 604 605 606 Tevbe, 21. Tevbe, 72. Tevbe, 100. Fetih, 18.
280
zemininden rmaklar akan cennetler vardr. Allah onlardan raz olmutur, onlar da O'ndan raz olmulardr. te byk kurtuluvekazanbudur.607
Allah'avehiretgnneinananbirtoplumunbabalar, oullar, kardeleri yahut akrabalar daolsa Allah'ave Ras lne dman olanlarla dostluk ettiini gremezsin. te on larnkalbineAllah,imanyazmvekatndanbirruhileonlar desteklemitir. Onlar ilerinden rmaklar akan cennetlere sokacak, orada ebed kalacaklardr. Allah onlardan raz ol mu, onlar da Allah'tan raz olmulardr. te onlar, Allah'n tarafndaolanlardr.yibilinki,kurtuluaereceklerdesadece Allah'ntarafndaolanlardr.608 man edip slih ameller ileyenlere gelince, halkn en hayrls da onlardr. Onlarn Rableri katndaki mkfatlar, zeminindenrmaklarakan,iindedevamlolarakkalacaklar Adn cennetleridir. Allah kendilerinden honut olmu, onlar da Allah'tan honut olmulardr. Bu sylenenler hep Rabbin denkorkan(O'nasayggsterenler)iindir.609
4-Allahsadkimansahiplerinikorur: Allah onlar btn ktlklerden korur, sknt ve meakkatlerden kurtarr, insan ve cin eytan dmanlarnn tuzaklarndan onlar muhafaza eder. Allah telnn koruduu kimseler asla hezimet yz grmezler, onlar daima muzafferdirler. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah, iman edenleri korur. u da muhakkak ki Allah, hainvenankrolanherkesisevgisindenmahrumeder.610
607 608 609 610 Maide, 119. Mcadele, 22. Beyyine, 7-8. Hac, 38.
281
phesiz ki benim koruyanm, Kitab indiren Allah'tr. VeObtnslihkullarngrpgzetir.611 phesiz peygamberlerimize ve iman edenlere, hem dnya hayatnda, hem ahitlerin ahitlik edecekleri gnde yardmederiz.612 Andolsun ki, peygamber kullarmza sz vermiizdir: Onlarmutlakazafereulaacaklardr.Bizimordumuzphesiz stngelecektir.613
5-mansahipleriAllahileberaberdir: Bu, amel eden sadk mminlere zel bir beraberliktir. Bu beraberlik Allahn dini ile ve Peygamberinin snneti ile olan bir beraberliktir. Bu ilahi destein, iradn ve yardmn beraberliidir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allahmminlerleberaberdir.614 Allah, (ktlkten) saknanlar ve gzel amel edenlerle beraberdir.615 BilinkiAllah(ktlkten)saknanlarlaberaberdir.616 Allahsabredenlerleberaberdir.617 stn durumda iken geveyip bara armayn. Allah sizinleberaberdir.Oamelleriniziaslaeksiltmeyecektir.618
Bu beraberlik Allah telnn yce Kitabnda da anlatt gibi maara arkada Ebu Bekir es-Sddka szn ettii beraberliktir:
611 612 613 614 615 616 617 618 Araf, 196. afir, 51. Saffat, 171-173. Enfal, 19. Nahl, 128. Tevbe, 36. Enfal, 36. Muhammed, 35.
282
Eersizona(Raslullaha)yardmetmezseniz(bunemli deil); ona Allah yardm etmitir. Hani, kfirler onu, iki kii denbiriolarak(EbuBekirilebirlikteMekke'den)karmlard; hani onlar maaradayd; o, arkadana. zlme, nk Allah bizimle beraberdir, diyordu. Bunun zerine Allah ona (sk net salayan) emniyetini indirdi, onu sizin grmediiniz bir orduiledestekledivekfirolanlarnsznalaltt.Allah'n sz ise zaten ycedir. nk Allah stndr, hikmet sahi bidir.619
6- Sadk iman sahiplerini Allah tel dnyada ve hirette kurtarr: Dnya hayatnda: Allah tel peygamberlerini ve onlarla beraber veya onlardan sonra olup da onlarn izinden giden mminleri, salihleri ve ilmiyle amel eden davetileri kurtarmtr. O yle buyurmaktadr:
Bunun zerine onun (Yunusun) duasn kabul ettik ve onu kederden kurtardk. te biz mminleri byle kurtar rz.620 Onlar kendilerine yaplan uyarlar unutunca, biz de ktlktenmenedenlerikurtardk,zulmedenlerideyapmak ta olduklar ktlklerden tr iddetli bir azap ile yaka ladk.621 man edip Allah'a kar gelmekten saknanlar ise kur tardk.622
hiret yurdunda: Allah tel peygamberlerini ve onlarn izinden giden mminleri, salihleri, Allaha kar gelmekten saknan
619 620 621 622 Tevbe, 40. Enbiya, 88. Araf, 165. Neml, 53.
283
amel edenleri kurtaracan vaat etmitir. O yle buyurmaktadr:

Allah,takvasahiplerinikurtuluaerdirir.Onlarahibir fenalkdokunmaz.Onlarmahzundaolmazlar.623 En byk dehet dahi onlar tasalandrmaz. Melekler kendileriniylekarlar:tebusizevaatedilmiolan(mut lu)gnnzdr.624
7- Allah sadk iman sahiplerinin derecelerini dnyada ve hiretteyceltir: Allah tel iman, ilim ve yakn sahiplerinin derecelerini dnyada ve hirette ykseltir. Onlara dnyada saygnlk, izzet, eref, baar ve hkimiyet verir. hirette ise bol sevap ve O gl Melikin yannda ebedilik cennetlerinin en yksek derecelerini verir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Ey iman edenler! Size "Meclislerde yer an" denilince yerankiAllahdasizegenilikversin.Size"Kalkn"denilince de kalkn ki Allah sizden inananlar ve kendilerine ilim veri lenleri derecelerle ykseltsin. Allah yaptklarnzdan haber dardr.625 Kfir olanlar iin dnya hayat cazip klnd. (Bu yz den) onlar, iman edenler ile alay ederler. Oysaki (iman edip) inkrdan saknanlar kymet gnnde onlarn stndedir. Allahdilediinehesapszrzkverir.626 te onlar gerek mminlerdir. Onlar iin Rableri ka tnda nice dereceler, balanma ve tkenmez bir rzk var dr.627
623 624 625 626 627 Zmer, 61. Enbiya, 103. Mcadele, 11. Bakara, 212. Enfal, 4.
284
Kim de iyi davranlarda bulunmu bir mmin olarak O'na varrsa, stn dereceler ite srf bunlar iindir. inde ebed kalacaklar, zemininden rmaklar akan Adn cennetleri! tearnanlarnmkfatbudur.628
8-Sadkmminlerizzetvekerametsahibidirler: nk sadk, takva sahibi ve iyi mminlerin gnlleri Allaha baldr. Bu sebeple onlar gl, onurlu ve izzetli olurlar. Allah urunda ayplaycnn ayplamasna aldr etmezler. Allahtan bakas iin klmezler, boyun emezler. Onlar izzeti nefis sahibidirler. manlar kuvvetlidir. Mmin kardeleri ve benzerleriyle olan ilikilerinde ise yksek bir ahlaka iffetli bir mizaca sahiptirler, ho ve sadedirler, toleransldrlar ve sevecendirler. Allah tel yle buyurmutur:
Kimizzetveerefistiyoridiyse,bilsinki,izzetveerefin hepsi Allah'ndr. O'na ancak gzel szler ykselir (ular). Onlar da Allah'a ameli slih ulatrr. Ktlklerle tuzak kuranlara gelince, onlar iin etin bir azap vardr ve onlarn tuzabozulur.629 Onlar:Andolsun,eerMedine'yednersek,stnolan, zayf olan oradan mutlaka karacaktr, diyorlard. Hlbuki asl stnlk, ancak Allah'n, Peygamberinin ve mminlerin dir.Fakatmnafklarbunubilmezler.630 Mminleri brakp da kfirleri dost edinenler, onlarn yannda izzet (g ve eref) mi aryorlar? Bilsinler ki btn izzetyalnzcaAllah'aaittir.631
628 629 630 631 Taha, 75,76. Fatr, 10. Mnafkun, 8. Nisa, 139.
285
Onlarn(inkrclarn)szlerisenizmesin.nkbtn izzet(vestnlk)Allah'ndr.O,iitendir,bilendir.632
9-SadkimansahipleriniAllahdasever,mminlerdesever: man sahipleri, imanlarndaki samimiyetleri, kuvvetli inanlar, slih amelleri, Allaha ve Raslne itaatleri, icabetleri, hkmlerine tam teslimiyetleri ve sadk mminlerin btn niteliklerini tamalar sebebiyle hem Allah tarafndan, hem de mminler tarafndan sevilirler. Allah tel onlar sevdii zaman yeryznde kabul grecekleri bir konuma ykseltir, mminlerin ve halkn gnlne onlarn sevgisini ve dostluunu yerletirir. Bu sayede iyilikle anlrlar, gzelce vlrler, insanlarn dualarn alrlar, onlara rnek olurlar. Bununla hem dnya hayatnda hem de hirette mutlu olurlar. Allah tel yle buyurmaktadr:
man edip de slih amel ileyenlere gelince, onlar iin ok merhametli olan Allah, (gnllerde) bir sevgi yara tacaktr.633 (Raslm!)Deki:EerAllah'seviyorsanzbanauyunuz ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah son derecebalaycveesirgeyicidir.634 Allahgzeliyapanlarsever.635 Allahtevbeedenleridetemizlenenleridesever.636 Allahsabredenlerisever.637 Allahtevekkledenlerisever.638
632 633 634 635 636 637 638 Yunus, 65. Meryem, 96. Al-i mran, 31. Bakara, 195. Bakara, 222. Al-i mran, 146. Al-i mran, 159.
286
Allahdilolanlarsever.639 Allah,kendiyolundakenetlenmibiryapgibisafbala yaraksavaanlarsever.640
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: AllahtelbirkulunusevdiizamanCebrailiarrveonader ki:Benfilankulumuseviyorum,sendesev.BununzerineonuCebrail de sever. Sonra Cebrail ge nida eder ve yle der: Allah filan kulunu seviyor, onu siz de sevin. Bunun zerine onu gk halk da sever. Sonra Allahokulunuyeryzndekabulgreceibirkonumayerletirir.641 mam Nevev rahimehullah bu hadisi aklarken unlar syler: Onlarn bu kulu sevmelerinin sebebi onun Allaha itaat etmesi ve Allah tarafndan sevilen bir kul olmasdr. Yeryznde kabul grecei bir konuma getirilmesi demek insanlarn gnlne onun sevgisinin yerletirilmesi ve ondan raz olmalar demektir. Bylece kalpler ona meyleder ve ondan raz olurlar. Baka bir rivyette onun sevgisiyerletirilir ifadesi geer. 10- Sadk iman sahipleri iin dnya hayatnda ve hiret hayatndamjdelervardr: man sahipleri iin dnya hayatnda Allahtan gven, huzur ve mutluluun, iman nurunun, deerli, erefli ve mutlu bir hayatn, dnyada ve hirette iyiliin mjdesi vardr. hirette ise temiz ruhlar vcutlarndan kt andan itibaren onlar iin mjdeler vardr. Melekler onlara Allahn rahmetini, ikramn ve ihsann mjdelerler. Cennet bahelerinden bir bahe olan kabirlerinde, kymet meydannda dehet ve korkularn hkim olduu yerlerde, nimet cennetine girinceye kadar bu mjdeler devam
639 Maide, 42. 640 Saf, 4 641 Buhr,K. Halk, B. Zikrul-Melaike; Mslim,K. El-Birru ves-Sla vel-Adab, B.za Ehabbellah Abden..
287
eder. Orada onlara son mjdeler verilir. Evet, bu orada ebediyen kalacaklar, celal ve ikram sahibi Rablerini grecekleri mjdesidir. Allah tel yle buyurur: Bilesiniz ki, Allah'n dostlarna korku yoktur; onlar zlmeyecekler de. Onlar, iman edip de takvaya ermi olan lardr. Dnya hayatnda da hirette de onlara mjde vardr. Allah'nszlerindeasladeimeyoktur.tebu,bykkurtu luunkendisidir.642 Tut'a ibadet etmekten kanp, Allah'a ynelenlere mjdevardr.Kullarmmjdele.643 manedipiyidavranlardabulunanlara,iindenrmak larakancennetlerolduunumjdele!644
(Kuran)mminleriinmjdeolarakindirmitir.645 (Bukitab)mslmanlariinmjdeolaraindirdik.646 Sabredenlerimjdele.647 manedenlere,Rablerikatndakendileriiinyksekbir dorulukmakamolduunumjdele.648 phesizkibuKuranendoruyolailetir;iyidavran larda bulunan mminlere, kendileri iin byk bir mkfat olduunumjdeler.649 Onlar, Allah'tan gelen nimet ve keremin; Allah'n, m minlerin ecrini zayi etmeyecei mjdesinin sevinci iinde dirler.650 Rableri onlara, tarafndan bir rahmet ve honutluk ile
642 643 644 645 646 647 648 649 650 Yunus, 62-64. Zmer, 17. Bakara, 25. Bakara, 97. Nahl, 89. Bakara, 155. Yunus, 2. sra, 9. Al-i mran, 171.
288
kendileri iin, iinde tkenmez nimetler bulunan cennetler mjdeler.651

OhaldeO'nunlayapmolduunuzbualveriinizden dolaysevinin.tebu,(gerekten)bykkazantr.652
11- Sadk iman sahipleri dnya hayatnda ve hirette huzur vegveniindeolankimselerdir: nk onlar boyun een, itaat eden, Allahn dinine teslim olan ve kaderine raz olan kimselerdir. Bu sebeple onlar gvenlik, bar, huzur, saadet, rahatlk ve sknet iinde olan kimselerdir. Onlar insanlarn korkudan, zntden, endieden, gamdan, kederden, yalnzlktan zdraptan bedbahtlktan ve azaptan en uzak olanlardr. hiret yurdundan nce daha dnya hayatnda iken btn ileri hayrdr. Allah tel yle buyurmaktadr:
imdi biliyorsanz (syleyin), iki guruptan hangisi gvendeolmayadahalyktr?nanpdaimanlarnaherhangi birhakszlkbulatrmayanlarvarya,itegvenonlarndrve onlardoruyolubulanlardr.653 Allah, bunu size srf bir mjde olsun ve kalpleriniz bu sayede rahatlasn diye yapt. Zafer, yalnzca mutlak g ve hikmetsahibiAllahkatndandr.654 "Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru yaayan larakorkuyokturveonlarzlmeyeceklerdir.655 Eykullarm!Bugnsizekorkuyoktur.Sizlerzlmeye ceksinizde.656 Mallarngecevegndz,gizliveakhayrasarfedenler
651 652 653 654 655 656 Tevbe, 21. Tevbe, 111. Enam, 81-82. Al-i mran, 126. Ahkaf, 13. Zhruf, 68.
289
var ya, onlarn mkfatlar Allah katndadr. Onlara korku yoktur,zntdeekmezler.657

Mallarn Allah yolunda harcayp da arkasndan baa kakmayan, fakirlerin gnln krmayan kimseler var ya, on larn Allah katnda has mkfatlar vardr. Onlar iin korku yoktur,zntdeekmeyeceklerdir.658 man edip slih amel ileyen, namaz klan ve zekt verenler var ya, onlarn mkfatlar Rableri katndadr. Onlarakorkuyoktur,onlarzntdeekmezler.659 Ey demoullar! Size kendi iinizden ayetlerimi anlatacakpeygamberlergelirdekim(onlarakargelmekten) saknrvekendinislahederse,onlarakorkuyokturveonlar zlmeyeceklerdir.660 En byk dehet dahi onlar tasalandrmaz. Melekler kendileriniylekarlar:tebusizevaatedilmiolan(mut lu)gnnzdr.661 Erkekveyakadn,mminolarakkimslihamelilerse, onu mutlaka gzel bir hayat ile yaatrz. Ve mkfatlarn, elbetteyapmaktaolduklarnnengzeliileveririz.662 manlarn bir kat daha arttrsnlar diye mminlerin kalplerinegvenindirenOdur.663
12- man sahipleri dnyada ve hirette temiz bir hayatn mutluluunuyaarlar: man sahipleri temiz, deerli ve erefli bir hayat yaarlar. Bu
657 658 659 660 661 662 663 Bakara, 274. Bakara, 262. Bakara, 277. Araf, 35. Enbiya, 103. Nahl, 97. Fetih, 4.
290
hayatta kalp rahat ve huzuru, gnl rahatl ve istikrar, gs genilii ve akl ve dnya hayatnn temiz ziynetleri vardr. Bu hayatta Allah telnn onlar iin taksim ettii kanaat denilen bir hazine vardr. Onlarn yzlerinde mutluluk aydnlnn, temiz bir hayatn ve yaama zevkinin sebep olduu nimetlerin sevinci grnr. Bu temiz hayatta nail olduklar eyler sadece iman nimetinden yararlanmalarnn ve slih amellerinin bir sonucudur. hiret yurdunda da onlar dnyada iken yaptklarnn bir sonucu olarak- hallerinden memnun bir hayat yaayacaklar. Orada ebedi olarak yaayacak olan kimseler nasl memnun olmasnlar ki hibir gzn grmedii, hibir kulan duymad, hi kimsenin aklna hayaline getirmedii, ei ve benzeri olmayan nimetler orada mevcuttur. Allah tel yle buyurmaktadr:
Erkekveyakadn,mminolarakkimslihamelilerse, onu mutlaka gzel bir hayat ile yaatrz. Ve mkfatlarn, elbetteyapmaktaolduklarnnengzeliileveririz.664 Bunlar,imanedenlervegnlleriAllah'nzikriylesk nete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah' anmakla huzurbulur.665 phesiz peygamberlerimize ve iman edenlere, hem dnyahayatnda,hemdeahitlerinahitlikedeceklerignde yardmederiz.666 Deki:Allah'nkullariinyarattssvetemizrzk larkimharamkld?Deki:Onlar,dnyahayatnda,zellikle kymet gnnde mminlerindir. te bilen bir topluluk iin yetleribyleaklyoruz.667 Dnya hayatnda da hirette de onlara mjde vardr.
664 665 666 667 Nahl, 97. Rad, 28. afir, 51. Araf, 32.
291
Allah'n szlerinde asla deime yoktur. te bu, byk kur tuluunkendisidir.668

(Ey insanlar!) O gn (hesap iin) huzura alnrsnz; size aithibirsrgizlikalmaz.Kitabsatarafndanverilen:"Aln, kitabm okuyun" der. Dorusu ben, hesabmla karlaaca m zaten biliyordum." Artk o, honut kalaca bir hayat iindedir.Ycebircennette,meyvelerisarkmhalde.(Onlara denirki:)Gemignlerdeilediklerinize(iyiamellerinize)kar lk,afiyetleyiyin,iin.669 O gn kimin tartlan ameli ar gelirse. te o, honut edicibiryaayiindeolur.670 Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlara, iinde ebed kalmak zere altndan rmaklarakan cennetler ve Adn cennetlerinde gzel meskenler vaat etti. Allah'n rzas ise hepsindenbyktr.tebykkurtuludabudur.671
13-SadkimansahiplerineAllahtelgalibiyetvehkimiyet vaatetti: Allah tel mminlere hiretten nce daha dnyada zafer, iktidar, galibiyet ve stnl, korkularn gvene evireceini, onlar yeryznn halifeleri ve varisleri klacan vaat etti ve mjdeledi. O yle buyurdu:
zzetveerefAllahn,Raslnnvemminlerindir.672 Kim Allah', Rasln ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki) stn gelecek olanlar phesiz Allah'n tarafn tutanlardr.673
668 669 670 671 672 673 Yunus, 64. Hakka, 18-24. Karia, 6-7. Tevbe, 72. Mnafkun, 8. Maide, 56.
292
phesiz peygamberlerimize ve iman edenlere, hem dnya hayatnda, hem ahitlerin ahitlik edecekleri gnde yardmederiz.674 Mminlereyardmetmekbizeder.675 Andolsun ki, peygamber kullarmza sz vermiizdir: Onlarmutlakazafereulaacaklardr.Bizimordumuzphesiz stngelecektir.676 Andolsun Zikir'den sonra Zebur'da da: "Yeryzne iyi kullarmvrisolacaktr"diyeyazmtk.677 Geveklik gstermeyin, zntye kaplmayn. Eer inanmsanz, stn gelecek olan sizsiniz. Eer siz (Uhud'da) bir acya uradnzsa, (Bedir'de de dmannz olan) o kavim debenzerbiracyauramtr.Ognleribizinsanlararasnda dndrr dururuz (zaferi bazen bir topluma bazen teki toplumanasipederiz.)TakiAllah,imanedenleriortayakar snvearanzdanahitleredinsin.Allahzalimlerisevmez.Bir de (bylece) Allah, iman edenleri gnahlardan temize kar mak,kfirleridehelketmekister.678 Allah, sizlerden iman edip iyi davranlarda bulunan lara,kendilerindenncekilerisahipvehkimkldgibion lar da yeryzne sahip ve hkim klacan, onlar iin bee nipsetiidini(slm')kendileriiiniktidaryapacanve(ge irdikleri) korku dneminden sonra, bunun yerine onlara g ven salayacan vaat etti. nk onlar bana ibadet ederler; hibir eyi bana e tutmazlar. Artk bundan sonra kim inkr ederse, ite bunlar asl byk gnahkrlardr. Namaz kln;
674 675 676 677 678 afir, 51. Rum, 47. Saffat, 171173. Enbiya, 105. Al-i mran, 139-141.
293
zektverin;Peygamber'eitaatedinkimerhametgresiniz.679
Ey iman edenler! Eer siz Allah'a (Allah'n dinine) yar dm ederseniz O da size yardm eder, ayaklarnz kaydr maz.680 OnlarazlarylaAllah'nnurunusndrmekistiyorlar. Hlbuki kfirler istemeseler de Allah nurunu tamamlayacak tr. Mrikler istemeseler de dinini btn dinlere stn kl makiinPeygamberinihidayetvehakilegnderenOdur.681
14- man sahiplerini Allah tel imanlar sebebiyle doru yolahidayeteder: Allah tel iman sahiplerini imanlar, yakinleri, Allah tek ilah olarak kabul etmeleri, onun emirlerine itaat etmeleri, kopmayan salam bir kulpa yapmalar ve slih ameller ilemeleri sebebiyle doru yola, kendilerine nimet verdii nebilerin ve rasllerin yoluna iletir. Onlar her trl din ve dnya iinde, ilimde, amelde, krde, sabrda, rzada ve kanaatte hak yola eritirir. Allah tel yle buyurdu:
manedipslihamelileyenleregelince,imanlarsebe biyleRablerionlarkendilerinialtndanrmaklarakannimet cennetlerinegtrecekolandoruyolailetir.Onlarnoradaki duas: "Allah'm! Seni noksan sfatlardan tenzih ederiz!" (szleridir). Orada birbirleriyle karlatka syledikleri ise "selm" dr. Onlarn dualarnn sonu da udur: Hamd, lem lerinRabbiAllah'amahsustur.682 Allah'aimanedipO'nasmsksarlanlaragelince,Allah
679 680 681 682 Nur, 55-56. Muhammed, 7. Saf, 8-9. Yunus, 9-10.
294
onlar kendinden bir rahmet ve ltuf (deryas) iine daldra cakveonlarkendinedoru(giden)biryolagtrecektir.683

Allah, kendi yolunda ldrlenlerin yaptklar ileri zayi etmeyecektir. Onlar doru yola iletecek ve durumlarn dzeltecektir.684
Allah, doru yola gidenlerin hidayetini artrr. Srekli kalan iyi iler, Rabbinin nezdinde hem mkfat bakmndan dahahayrl,hemdeakbetedahaiyidir.685
Ey Ehli kitap! Raslmz size Kitap'tan gizlemekte ol duunuzbirokeyiaklamakzeregeldi;birok(kusurunu zu) da affediyor. Gerekten size Allah'tan bir nur, apak bir kitap geldi. Rzasn arayan Allah onunla kurtulu yollarna gtrr ve onlar iradesiyle karanlklardan aydnla karr, dosdorubiryolailetir.686 Elif. Lm. Mim. te bu yetler, hikmet dolu Kitabn ayetleridir.Gzeldavrananlariinbirhidayetrehberiverah met olmak zere (indirilmitir). O kimseler, namaz klarlar, zektverirler;onlarhiretedekesinolarakimanederler.te onlar,Rableritarafndangsterilmidoruyolzeredirlerve onlarkurtuluaerenlerdir.687 Doru yolu bulanlara gelince, Allah onlarn hidyetle riniarttrrvesaknmalarnsalar.688
15- Rahmann arn tayan melekler iman sahiplerine istifarederler: Sadk iman sahipleri mutlak olarak Allahn en mutlu kulla
683 684 685 686 687 688 Nisa, 175. Muhammed, 4-5. Meryem, 76. Maide, 15-16. Lokman, 1-5. Muhammed, 17.
295
rdr. Ar tayan ve onun civarnda bulunan melekler onlar iin Allahtan balanma dilerler. Bunlar meleklerin en faziletlisi ve en ereflisidirler. man sahiplerini cehennem azabndan ve dehetinden korusun, cennetlere ve nimetlere dhil etsin, babalarndan, elerinden ve nesillerinden iyi halli olanlar da cennette onlara kavutursun ve onlar ktlklerden ve vebalinden korusun ve uzak tutsun diye Allaha dua ederler. Bu mkfat ne byk ve ne deerli mkfattr. Buna nail olanlar ne mutlu ve ne saygdeer insanlardr! man edip itaat edenler bu mertebeye sadece kmil imanlar, samimi inanlar, mminlerin yoluna ve srat- mstakime uymalar, slih amelleri, gnah ve masiyetlerinden devaml tevbe etmeleri sayesinde nail olmulardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Ar' yklenen ve bir de onun evresinde bulunanlar (melekler),Rablerinihamdiletesbihederler,O'naimaneder ler.Mminlerindebalanmasnisterler:EyRabbimiz!Senin rahmet ve ilmin her eyi kuatmtr. O halde tevbe eden ve seninyolunagidenleribala,onlarcehennemazabndanko ru! (derler). Rabbimiz! Onlar da, onlarn atalarndan, zevce lerinden, nesillerinden iyi olanlar da kendilerine vaat ettiin Adncennetlerinekoy.phesizazizvehakmolansensin!Bir deonlar,hertrlktlklerdenkoru.Ognsenkimikt lklerdenkorursanmuhakkakkionurahmetinemazharetmi olursun.Buenbykkutrulutur.689 Neredeyse yukarlarndan gkler atlayacak! Melekler de Rablerini hamd ile tesbih ediyorlar ve yerdekiler iin mafiretdiliyorlar.yibilinkiAllahokbalayan,okesir geyendir.690 Sizi karanlklardan aydnla karmak iin zerinize
689 afir, 7-9. 690 ura, 5.
296
rahmetinignderenOdur.Melekleridesizeistifareder.Al lah,mminlerekarokmerhametlidir.Kendisinekavutuk lar gn, Allah'n onlara iltifat, "selm" dr. Allah onlara ok deerlimkfathazrlamtr.691 Byk lim Abdurrahman es-Sadi bu yeti tefsir ederken yle demitir: Yani Allah tel mminlere olan rahmetinden ve ltfundan dolay onlara salt eder, onlar ver; melekler de onlara salt eder ve dua ederler. Bu ise onlar gnahlarn ve cehaletin karanlklarndan, imann, baarnn, ilmin ve amelin aydnlna kartr. phesiz ki bu Yce Allahn itaatkr kullarna ihsan ettii en byk nimettir. Bu da onlarn bu nimete kretmelerini ve kendilerine ltufta bulunup merhametini ihsan eden Allah oka anmalarn gerektirir. Meleklerin en faziletlileri olan ve Allahn arn yklenip onun etrafnda bulunan meleklerin Rablerini hamd ile tesbih edip iman edenlere mafiret istemeleri Allahn mmin kullarna ltuf ve merhametinin bir tecellisidir Bu, yce Allahn onlara dnyadaki rahmeti ve nimetidir. hiretteki rahmetine gelince phesiz ki bu en byk rahmet, en stn mkfattr. Bu da Rablerinin rzasn elde etmek, Onun selamn almak, yce kelamn iitmek, gzel cemalini grmek ve kendilerine bu byk mkfat veren dnda hi kimsenin mahiyetini bilmedii byle bir mkfata nail olmaktr. Ona kavuacaklar gn dirlik temennileri selamdr. 16-man sahiplerinin imanlarnn nuru, onlar dnyada ve hirette iyilie gtren bir rehberdir: man sahipleri dnya hayatnda imanlarnn nuruyla, kesin inanlar ve bilgileriyle yollarn aydnlatrlar ve onun zerinde yol alrlar. Hak ile batl, hidayet ile sapkl, bidat ile snneti bu nur ile birbirinden ayrt ederler.
691 Ahzab, 43-44.
297
Kullarn nndeki btn klarn snd hirette ve kymet gnnde ise onlar kesintisiz nimetler iinde ebedi kalacaklar cennete varncaya kadar srat zerinden geerken imanlarnn nlerini aydnlatacak nuruyla yryebileceklerdir. Allah tel yle buyurmaktadr:
l iken dirilttiimiz ve kendisine insanlar arasnda yryebilecei bir k verdiimiz kimse, karanlklar iinde kalpondanhikamayacakdurumdakikimsegibiolurmu! tekfirlereyaptklarbylesslgsterilmitir.692 Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve Peygamberine inann ki O, size rahmetinden iki kat versin ve size nda yryeceiniz bir nur ltfetsin; sizi balasn. Allah, ok ba layan,okesirgeyendir.693 te bylece sana da emrimizle Kuran vahyettik. Sen, kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onu kullarmz dan dilediimizi kendisiyle doru yola eritirdiimiz bir nur kldk.phesizkisendorubiryolugstermektesin.694 Yahut (o kfirlerin duygu, dnce ve davranlar) engin birdenizdekiyounkaranlklargibidir;(ylebirdeniz)ki,onu dalgastnedalgakaplyor;stndedebulut...Birbiristne karanlklar... nsan, elini karp uzatsa, neredeyse onu dahi gremez.BirkimseyeAllahnurvermemise,artkokimsenin aydnlktannasibiyoktur.695 Mminerkeklerlemminkadnlar,nlerindenvesa larndan, (imanlar ve amellerinin) nurlar aydnlatp giderken grdn gnde, (onlara): Bugn mjdeniz, zemininden r maklar akan ve ilerinde ebed kalacanz cennetlerdir, de
692 693 694 695 Enam, 122. Hadid, 28 ura, 52. Nur, 40.
298
nilir.tebykkurtulubudur.Mnafkerkeklerlemnafk kadnlarn, mminlere: Bizi bekleyin, nurunuzdan bir para kalalm,diyeceigndekendilerine:Arkanzadnndebir karayn!denilir.Nihayetonlarnarasna,iinderahmet,d ndaazapbulunankaplbirsurekilir.696
Ey iman edenler! Samimi bir tevbe ile Allah'a dnn. UmulurkiRabbinizsizinktlklerinizirter.Peygamberive Onunla birlikte iman edenleri utandrmayaca gnde Allah sizi,ilerindenrmaklarakancennetleresokar.Onlarnnle rinden ve salarndan (amellerinin) nurlar aydnlatp gider de,"EyRabbimiz!Nurumuzubizimiintamamla,bizibala; nksenhereyekadirsin"derler.697
17- Musibetlerle karlatklar zaman iman sahiplerinin en byk tesellileri imandr: Bela ve musibetlerle, mihnet ve skntlarla, korku ve hznlerle karlatklar zaman mminlerin en byk tesellileri imanlardr, Allah telya olan kesin inanlarndaki samimiyetleridir. Sonra Allah sevgisiyle arpan kalplerinde bu imann lezzetini hissetmeleridir. Bu musibetlerin Allahn slih kullarna inmesinin bir imtihan ve deneme olduunu bilmeleridir ve Allahn kazas ve kaderine sabretmelerinin karlnda kerem sahibi ve balayc Rabbin onlara bol sevap vereceinin bilincinde ve idrakinde olmalardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah'n izni olmakszn hibir musibet isabet etmez. Kim Allah'a inanrsa, Allah onun kalbini doruya gtrr. Allahhereyibilendir.698 Yavrucuum! Namaz kl, iyilii emret, ktlkten vaz
696 Hadid, 12-13. 697 Tahrim, 8. 698 Teabn, 11.
299
geirmeye al, bana gelenlere sabret. Dorusu bunlar, az medilmeyedeerilerdir.699

Andolsun ki sizi biraz korku ve alk; mallardan, can lardan ve rnlerden biraz azaltma (fakirlik) ile deneriz. (Ey Peygamber!) Sabredenleri mjdele! O sabredenler, kendile rinebirbelgeldiizaman:BizAllah'nkullaryzvebizO'na dneceiz, derler. te Rablerinden balamalar ve rahmet heponlaradr.Vedoruyolubulanlardaonlardr.700
18- Sadk iman sahipleri kolaylkta ve zorlukta imanlarna snrlar: Sadk mminler balarna gelen her trl iyilik ve ktlkte, itaatte ve masiyette, kolaylkta ve zorlukta, rahatlkta ve skntda imanlarna, tevhidlerine ve Allaha olan ihlslarna snrlar ve kendilerini onunla takviye ederler. Kolaylkta, rahatlkta, ferahlkta, sevinte ve mutlulukta, itaatlerde ve kalbin holand dnya mal ve ziynetinde onlara itaatleri ve iyilikleri, slih amelleri, Allaha tevazuu ve dnya kaplar kendilerine ald zaman insanlara kar kibirlenmemeyi emreden imanlarna snrlar, Allaha hamd ederler, krederler ve kendilerine verdii nimetlerden dolay Onu lyk olduu ekilde verler. Sonra bu nimetleri Allahn istedii ve raz olduu ekilde kullanrlar, sonra bu slih amellerle Allaha daha ok itaat ederler ve teslimiyet iinde olurlar. Zorlukta, holanlmayan durumlarda, zntlerde, skntlarda, musibetlerde, mihnetlerde, masiyetlere ve gnahlara dtklerinde imanlarna snrlar, ona sarlrlar, imanlarnn gereini yaparlar, Allaha sadakat gsterirler. Muhakkak ki zorlukla beraber
699 Lokman, 17. 700 Bakara, 155-157.
300
kolaylk, sabrla birlikte kurtulu ve ecir, tevbe ile birlikte Allahn ikram ve balamas vardr. Byle durumlarda onlar hemen tevbe ve istifar ederler, Allaha ynelip kendi kendilerini ayplarlar. Balarna gelen musibetlerin ve gnahlarn kendilerinden kaynaklandn ve o gnahlar kendi elleriyle ilediklerini dnrler. Bundan sonra da eksikliklerini telafi etmek ve hatalarn tamir etmek iin hemen harekete geerek yapabilecekleri itaatlere, iyiliklere ve slih amellere ynelirler. Allah tel yle buyurur:
Birksminsanlar,mminlere:"Dmanlarnzolanin sanlar, size kar asker topladlar; aman saknn onlardan!" dediklerinde bu, onlarn imanlarn bir kat daha arttrd ve "Allahbizeyeter.Onegzelvekildir!"dediler.701 Mminler ise, dman birliklerini grdklerinde: te Allah ve Raslnn bize vaat ettii! Allah ve Rasl doru sylemitir,dediler.Bu(ordularngelii),onlarnancakiman larnveAllah'aballklarnarttrd.702 Onlar,birktlkyaptklarnda,yadakendilerinezul mettiklerinde Allah' hatrlayp gnahlarndan dolay hemen tevbeistifar ederler. Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balayabilir ki! Bir de onlar, iledikleri ktlklerde, bile bilesraretmezler.703 Kimbirktlkyaparyahutnefsinezulmederdesonra Allah'tan mafiret dilerse, Allah' ok balayc ve esirgeyici bulacaktr.704 (Eymminler!)Yoksasiz,sizdenncegelipgeenlerin bana gelenler size de gelmeden cennete gireceinizi mi sandnz? Yoksulluk ve sknt onlara ylesine dokunmu ve
701 702 703 704 Al-i mran, 173. Ahzab, 22. Al-i mran, 135. Nisa, 110.
301
yle sarslmlard ki, nihayet Peygamber ve beraberindeki mminler: Allah'n yardm ne zaman! Diyecek duruma gel diler.BilesinizkiAllah'nyardmyakndr.705
Andolsun ki, mallarnz ve canlarnz konusunda imti hana ekileceksiniz; sizden nce kendilerine kitap verilen lerdenvemriklerdenbirokzcszleriiteceksiniz.Eer sabreder ve takva gsterirseniz, muhakkak ki bu, (yaplacak) ilerinendeerlisidir.706 Andolsun biz sizi deneyeceiz ki iinizden cihd edenlerlesabredenleribilelimvesylediinizszlerin(doru olupolmadn)snayalm.707 Andolsun ki sizi biraz korku ve alk; mallardan, can lardan ve rnlerden biraz azaltma (fakirlik) ile deneriz. (Ey Peygamber!) Sabredenleri mjdele! O sabredenler, kendile rinebirbelgeldiizaman:BizAllah'nkullaryzvebizO'na dneceiz, derler. te Rablerinden balamalar ve rahmet heponlaradr.Vedoruyolubulanlardaonlardr.708 Sabrla, namazla Allah'tan yardm dileyin, phesiz bu, (Allah'a)sayggsterenlerdenbakasnaargelir.709 Ey inananlar, sabredin, direnin. Savaa hazrlkl, uya nkbulununveAllah'tankorkunki,baaryaeresiniz710 Allah ve Raslne itaat edin, birbirinizle ekimeyin; sonra korkuya kaplrsnz da kuvvetiniz gider. Bir de sabre din.nkAllahsabredenlerleberaberdir.711
705 706 707 708 709 710 711 Bakara, 214. Al-i mran, 186. Muhammed, 31. Bakara, 155-157. Bakara, 45. Al-i mran, 200. Enfal, 46.
302
Onlar, Rablerinin rzasn isteyerek sabreden, namaz dosdoru klan, kendilerine verdiimiz rzklardan gizli ve ak olarak (Allah yolunda) harcayan ve ktl iyilikle savan kimselerdir. te onlar var ya, dnya yurdunun (gzel) sonusadeceonlarndr.712
19- Sadk iman sahipleri t ve nasihatten yararlanrlar: Sadk iman sahipleri Kuran yetlerinin ve peygamber hadislerinin tlerinden ve hatrlatmalarndan yararlanrlar. nk imann nuru, ayrt edicilii ve bilgisi onlarn kalplerini aydnlatr ve onlar salkl, mamur ve diri kalpler haline getirir; imanlarn aydnlatr ve onlar sadk ve Allaha has bir iman haline getirir; duygularn aydnlatr ve onlar ftrata uygun temiz duygular haline getirir; iradelerini aydnlatr ve onlar seici bir irade haline getirir. Bylece bunlarn hepsini onlar iin birer hassas meleke yapar. Bu melekeleriyle de onlar hakk tanrlar ve ona meyledip onunla sknet bulurlar. Bu melekeleriyle iyilii ktlkten ve hidayeti sapklktan ayrt ederler. Bu melekeleriyle slih amellerden zevk alrlar. Sonra imanlar onlar hak olan gre sarlmaya, ilim ve amel olarak hakka tabi olmaya sevk eder. Allah tel yle buyurmaktadr:
Sen yine de t ver. nk t mminlere fayda ve rir.
713
phesizbundaimanedenleriinbiribretvardr.714 Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titre yen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artranveyalnzRablerinedayanpgvenenkimselerdir.715
712 713 714 715 Rad, 22. Zariyat, 55. Ankebut, 44. Enfal, 2.
303
Allah szn en gzelini, birbiriyle uyumlu ve bklma dan tekrar tekrar okunan bir kitap olarak indirdi. Rablerin den korkanlarn, bu Kitapn etkisinden tyleri rperir, der kenhembedenlerivehemdegnlleriAllah'nzikrinesnp yumuar. te bu Kitap, Allah'n, dilediini kendisiyle doru yola ilettii hidayet rehberidir. Allah kimi de saptrrsa artk onayolgsterenolmaz.716 Bunlar, iman edenler ve gnlleri Allah'n zikriyle s knete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah' anmakla huzurbulur.717 Onlarylekimselerki,Allahanldzamankalpleritit rer; balarna gelene sabrederler, namaz klarlar ve kendile rinerzkolarakverdiimizeylerden(Allahiin)harcarlar.718 VeRablerinednecekleriiinyapmaktaolduklarileri kalpleriarparakyapanlar;teonlar,iyiliklerekouurlarve iyilikiinyarrlar.719 Herhangi bir sre indirildii zaman onlardan bir ksm der ki: "Bu sizin hanginizin imann artrd?" man edenlere gelince(busre)onlarnimanlarnartrrveonlarsevinirler. Kalplerinde hastalk (kfirlik ve mnafklk) olanlara gelince, onlarndainkrlarnbsbtnartrrveonlarartkkfirola raklrler.720 Sana Kitab indiren Odur. Onun (Kurann) baz yet leri muhkemdir ki, bunlar Kitapn esasdr. Dierleri de mu tebihtir. Kalplerinde erilik olanlar, fitne karmak ve onu tevil etmek iin ondaki mtebih yetlerin peine derler.
716 717 718 719 720 Zmer, 23. Rad, 28. Hac, 35. Mminun, 60-61. Tevbe, 124-125.
304
HlbukiOnunteviliniancakAllahbilir.limdeyksekpayeye erienlerise:Onainandk;hepsiRabbimiztarafndandr,der ler.(Buincelii)ancakaklselimsahipleridnpanlar.721 20- Sadk mminleri helak edici byk gnahlara dmekten imanlar korur: Sadk mminleri kuvvetli imanlar, sadece Allaha inanmalar, imanlarndaki samimiyetleri, ihlslar, kesintisiz ibadetleri, Allahtan korkmalar ve Ondan utanmalar onlar Allah fkelendirecek ve cehenneme girmelerini gerektirecek helk edici byk gnahlarn, masiyetlerin, ktlklerin, fenalklarn, haram klnm ehevi arzularn iine dmekten ve ktl, fenal ve irkinlii emreden nefse itaat etmekten korur ve btn bunlarla onlarn arasnda engel olur. nk onlarn hakka imanlar kalplerini bu kt hastalklardan temizler; onlar salkl, temiz, diri ve Allah sevgisi ve saygsyla mamur hale getirir ve onlar Allahn insanlar yaratt ftrat zerinde tutar. Artk bu mmin kalpler Allaha kulluun ve Onu sevmenin zevkini tadar. Bu da onlarn Allahtan bakasn Allah sever gibi- sevmelerini engeller. Allah tel yle buyurur:
Gerekteninsanpekhrslvesabrszolarakyaratlm tr. Ba derde dt m szlanr durur. Ama servet sahibi olunca da pinti kesilir. Ancak namazlarn devaml klanlar byle deildir. Onlar o kimselerdir ki mallarnda isteyen ve yoksun olanlarn haklarn ayrrlar. Onlar hesap gnn tasdikederler.OnlarRablerinincezasndankorkarlar.nk Rablerinin azabndan kimse emin olamaz. Onlar edep yerle rini, eleri ve cariyelerinden bakasndan korurlar. Yalnz bunlarla mnasebeti olanlar ayplanamazlar. Ama bu snrn tesine geenler haddi am, zulm ilemi olurlar. Onlar
721 Al-i mran, 7.
305
zerlerine aldklar emanetlere ve verdikleri szlere riayet ederler. Onlar ahitliklerini drste ifa ederler. Onlar na mazlarnihtimamlakorurlar.tebunlarcennetlerdeikrama nailolacaklar.722
(Raslm!) Sana vahyedilen Kitap oku ve namaz kl. Muhakkak ki, namaz, hayszlktan ve ktlkten alkoyar. Allah'anmakelbette(ibadetlerin)enbydr.Allahyaptk larnzbilir.723 KimRabbininmakamndankorkarvenefsiniktarzu lardan uzaklatrrsa, phesiz onun yegne barna cen nettir.724 Zinaedenerkek,zinaedenveyamrikolanbirkadn dan bakas ile evlenemez; zina eden kadnla da ancak zina eden veya mrik olan erkek evlenir. Bu, mminlere haram klnmtr.725 Andolsun ki, kadn ona meyletti. Eer Rabbinin iaret ve ikazn grmeseydi o da kadna meyletmiti. te bylece biz, ktlk ve fuhu ondan uzaklatrmak iin (delilimizi gsterdik).phesizoihlslkullarmzdand.726
21-Sadk iman sahipleri baarya ulaan ve kurtulan bir topluluktur: Sadk mminlerin kmil imanlarnn ve samimi inanlarnn semerelerinden biri de onlarn baarya ulaan, kurtulua eren, halis tevhid ehli, saf akide sahibi ve brahimin milletine mensup hanif bir topluluk olma niteliklerini kazanm olmalardr.
722 723 724 725 726 Mearic, 19-35. Ankebut, 45. Nziat, 40-41. Nur, 3. Yusuf, 24.
306
Onlar Ehl-i Snnet vel-Cemaate mensupturlar, hadislere ve seleften gelen haberlere deer verirler, eriata uyarlar, Allaha ve Raslne teslim olurlar Kuran ehlidirler, ilim ve ibadet ehlidirler, selamet ve kurtulu ehlidirler. Onlarn dostluklar da dmanlklar da Allah iindir. Allah yolunda cihd ederler ve Allah yolunda infak ederler. yilii emreder, ktl men ederler ve Allaha davet ederler. hls sahibidirler, samimidirler, itaatkrdrlar, ibadet ederler, Tauttan, irkten, mriklerden, bidatlerden ve masiyetlerden uzaktrlar. krederler, mit ve korku iinde yaarlar, sevgi doludurlar, nasihat ederler, merhametlidirler, naziktirler, dildirler, sabrldrlar, ahlakl ve edeplidirler, geni ufukludurlar, gayretleri yksektir, emindirler, dengelidirler. nsanlar bozulduklar zaman onlarn bozduklar eyleri dzelten nadir kimselerdir. Onlar gldrler, galiptirler, yeryznde egemendirler, halifedirler. Kymete kadar var olacaklardr. rnek alnacak salihlerdir. Allah yeryznn ve onun zerindekilerin varisi oluncaya / kymet kopup dnyada hi kimse kalmayncaya kadar onlar kendilerinden sonraki mminlerin slih selefidirler. Onlar Allahn dnya hayatnda gzetip yardm ettii, ikram edip nimetlendirdii dostlardr ve sekin kullardrlar. Allah tel yle buyurur:
Bilesiniz ki, Allah'n dostlarna korku yoktur; onlar zlmeyecekler de. Onlar, iman edip de takvaya ermi olan lardr.727
727 Yunus, 62-63.
307
Peygamber,Rabbitarafndankendisineindirileneiman etti,mminlerde(imanettiler).HerbiriAllaha,meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine iman ettiler. "Allah'n peygam berlerinden hibiri arasnda ayrm yapmayz. ittik, itaat ettik.EyRabbimiz,affnasndk!Dnsanadr"dediler.728 MminleronlardrkiAllahaveElisineinandlar,sonra phe etmediler; Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihad ettiler.te(imanszlerinde)doruolanlaronlardr.729 Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titre yen,kendilerineAllah'nyetleriokunduundaimanlarnar tranveyalnzRablerinedayanpgvenenkimselerdir.Onlar namazlarn dosdoru klan ve kendilerine rzk olarak ver diimizden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir. te onlar gerek mminlerdir. Onlar iin Rableri katnda nice derece ler,balanmavetkenmezbirrzkvardr.730
22- Sadk mminler takva sahibidirler: Sadk mminlerin kmil imanlarnn ve samimi inanlarnn semerelerinden biri de takva sahibi, slih, baarl, samimi, affedici, adaletli ve her iki dnyada da kurtulua eren kimseler olmalardr. nk takva, imann mertebelerinin ve derecelerinin en ykseidir. Takva, senin kendinle Allah arasna iman ve slih amelden oluan bir engel koymandr ki bu engel seni Onun korktuun gazabndan, fkesinden ve kt bir ekilde cezalandrmasndan koruyacaktr. Bu, Allaha itaattir, emirlerine sarlmak, yasaklarndan uzak durmaktr. Aslnda takva, senin Allah gryor gibi ibadet etmendir, her ne kadar sen Onu grmyorsan da o seni grmektedir.
728 Bakara, 285. 729 Hucurat, 15 730 Enfal, 2-4.
308
Allah tel, nceki ve sonraki gelmi gemi slih kullarna hep takvay tavsiye etmitir. O yle buyurmaktadr:
SizdennceKitapverilenlerede,sizede"Allah'tankor kun!"diyetavsiyeettik.731 Eyimanedenler!Allah'tan,O'nayararekildekorkun veancakmslmanlarolarakcanverin.732
Allaha kar takval olmann hem bu dnyada, hem de hirette byk semereleri vardr. Bunlardan bazlar unlardr: Allahla beraber olmak, onun dostluunu, rzasn, sevgisini, meleklerinin ve slih kullarnn sevgisini kazanmak, yeryznde kabul edilir bir konuma gelmek, halkn vgsn, sevgisini, Allahn yardmn, desteini, rehberliini, dmanlarn hile ve tuzaklarna kar Onun himayesini kazanmak ve zayf neslin onun yardmyla korunmasn salamak. Takva; nefse gven, huzur, g, kuvvet ve saygnlk kazandrr. Sahibinden korku ve hzn uzaklatrr, onlar eytann vesvesesinden ve hilesinden korur. Sahibinin dnyevi ilerinde yararl olacak faydal ilmi kolayca elde etmesini salar, her iinde kolayl ve baarl olmasn, her skntdan kurtulmasn salar. Kula hesap edemedii yerlerden rzk gelir. Gklerin ve yerin bereket kaplar alr. Slih ryalarla mjdeler verilir. Sahibine hak ile batl birbirinden ayrt ettirecek bir basiret nuru verir. Takva Allah katnda stn olmann terazisidir. Kullarn her iki dnyada mutlu olmalarnn vesilesi olan slih amellerinin kabul edilmesinin en nemli sebebidir. Dnya azabndan ve kabir azabndan kurtulmann sebebidir. Gnahlarn kefaretidir. Ateten kurtulmann ve byk sevaplar kazanmann sebebidir. Kymet gnnde emniyet ve gvenliin, cenneti ve nimetlerini kazanmann ve gl Melikin
731 Nisa, 131. 732 Al-i mran, 102.
309
katnda hak meclisinde bulunmann sebebidir. Allah tel yle buyurmutur:

Takva sahipleri cennetlerde ve rmaklarn kenarlarnda dr.GlveYceAllah'nhuzurundahakmeclisindedirler.733
23- Sadk mminlere Allah cennet nimetlerini vaat etmitir: Sadk iman sahiplerine Allah tel genilii gkler ve yerin genilii kadar olan ebedilik cennetini ve onun iindeki bitmez tkenmez nimetleri vaat etmitir. Bu nimetlerin iinde hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hi kimsenin aklna hayaline gelmeyecek eyler, gzel meskenler ve Allahn rzas ve selam vardr. Bunlarn en by ise lemlerin Rabbinin grlmesi ve Onun cennet halkyla konumasdr. Kim vaat ettii eyi Allahtan daha iyi gerekletirebilir? Rableri ibadetlerindeki ihlslarnn, dnya hayatnda iledikleri slih amellerinin ve her eylerini takva nuruyla aydnlatmalarnn bir karl olarak bu nimetleri onlar iin hazrlamtr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlara, iinde ebed kalmak zere altndan rmaklarakan cennetler ve Adn cennetlerinde gzel meskenler vaat etti. Allah'n rzas ise hepsindenbyktr.tebykkurtuludabudur.734 manedipslihamelileyenleridealtlarndanrmaklar akan cennetlere sokacaz, orada ebedi kalacaklardr. Bu, Al lahn gerek vaadidir. Allah'tan daha doru szl kim ola bilir?735 Allah,imanedipslihamellerileyenlerevaatetmitir: Balamavebykmkfatonlarndr.736
733 734 735 736 Kamer, 54-55. Tevbe, 72. Nisa, 122. Maide, 9.
310
Cennetehlicehennemehline:BizRabbimizinbizevaat ettiini gerek bulduk, siz de Rabbinizin size vaat ettiini gerekbuldunuzmu?diyeseslenir."Evet!"derler.Vearalarn dan bir arc, Allah'n lneti zalimlerin zerine olsun! diye barr.737 Allah mminlerden, mallarn ve canlarn, kendilerine (verilecek)cennetkarlndasatnalmtr.nkonlarAl lah yolunda savarlar, ldrrler, ldrlrler. (Bu), Tev rat'ta, ncil'de ve Kuranda Allah zerine hak bir vaattir. Allah'tandahaoksznyerinegetirenkimvardr!Ohalde O'nunlayapmolduunuzbualveriinizdendolaysevinin. tebu,(gerekten)bykkazantr.738 Hepinizin dn, O'nadr. Bu, Allahn gerek olarak verdii szdr. O, yaratmaa balar, sonra iman edip slih amelileyenlereadaletlekarlkvermekiinyenidenyaratr. nkr edenlere gelince, kfrlerinden dolay onlara kaynar sudanbiriecekveacbirazapvardr.739 Takvasahiplerinevaatolunancennetinzellii(udur): Onun zemininden rmaklar akar. Yemileri ve glgesi srek lidir. te bu, (ktlklerden) saknanlarn (mutlu) sonudur. Kfirlerinsonuiseatetir.740 Ocennet,okmerhametliolanAllah'n,kullarnagya benvaatettiiAdncennetleridir.phesizO'nunvaadiyerini bulacaktr.741 De ki: Bu mu daha iyi, yoksa takva sahiplerine vaat
737 738 739 740 741 Araf, 44. Tevbe, 111. Yunus, 4. Rad, 35. Meryem, 61.
311
edilen ebedilik cenneti mi? Oras, onlar iin bir mkfat ve (huzurakavuacaklar)birvaryeridir.742
FakatRablerindensaknanlara,ststeyaplm,altla rndanrmaklarakankklervardr.Bu,Allah'nverdiisz dr.Allah,verdiiszdencaymaz.743 Onlar: Bize verdii szde sadk olan ve bizi, dilediimiz yerindeoturacamzbucennetyurdunavrisklanAllah'aham dolsun.yiameldebulunanlarnmkfatnegzelmi!derler.744 Rabbimiz!Onlarda,onlarnatalarndan,zevcelerinden, nesillerindeniyiolanlardakendilerinevaatettiinAdncen netlerinekoy.phesizazizvehakmolansensin!745 phesiz,RabbimizAllah'trdeyip,sonradosdoruyol da yryenlerin zerine melekler iner. Onlara: Korkmayn, zlmeyin,sizevaatolunancennetlesevinin!derler746 te, yaptklarnn iyisini kabul edeceimiz ve gnah larn balayacamz bu kimseler cennetlikler arasndadr lar.Bu,kendilerineverilendorubirszdr.747 Muttaklere vaat olunan cennetin durumu yledir: indebozulmayansudanrmaklar,taddeimeyensttenr maklar,ienlerelezzetverenaraptanrmaklarveszmebal dan rmaklar vardr. Orada meyvelerin her eidi onlarndr. Rablerindendebalamavardr.Hibu,ateteebedkalanve barsaklarn para para edecek kaynar su iirilen kimse lerindurumugibiolurmu?748
742 743 744 745 746 747 748 Furkan, 15. Zmer, 20. Zmer, 74. afir, 8. Fussilet, 30. Ahkaf, 16. Muhammed, 15.
312
Ve bu bereketli iman aacnn daha baka meyveleri de vardr. Mmin ksa bir zaman iinde bu meyveleri devirecektir. Allah ve Rasln baka her eyden daha ok sevdii, Allah iin sevip Allah iin fkelendii, -Allah korusun- atee atlmaktan nefret ettii gibi kfre dmekten nefret ettii zaman meyveler erginlemi ve olgunlam olacaktr. Demek ki iman ebedi saadetin ve bitmez tkenmez nimetlerin sebebidir. Bu ruhun ve nefsin gdasdr. phesiz ki kul, cesediyle deil, ruhuyla ve nefsiyle kymetlidir. Yce Allahtan bizi imann tadyla, hakikati ve kemliyle rzklandrmasn ve bizi peygamberler, sddklar, ehitler ve salihlerle birlikte har etmesini dileriz.
man Sahiplerinin Baz Nitelikleri

man sahibi, itaatkr, Allaha ve Rasl Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme tam bir teslimiyetle teslim olan sadk mminlerin, ihlsl muttakilerin ve bildikleriyle amel eden muvahhitlerin ki bunlar Rahmann gerek ve samimi kullardrlar- Kuranda ve Snnette geen pek ok nitelikleri vardr. Bu nitelikleri bize mbarek iki vahiy, Kuran ve Snnet kymetli, faziletli, bereketli, vc, ulvi, yce ve erefli nitelikler olarak sunmaktadr: Onlar farkl ve mkemmel zellikleriyle, vlen ahlak ve faziletleriyle, esiz davranlaryla, stn kiilikleriyle ve yksek deerleriyle Allahn temiz ve sekin kullardrlar. Onlar Allahn ismi olan Rahman ismine izafe edilmeyi hak etmiler ve Onun ihlsl kullar olmulardr. Nitekim Allah tel Kuranda onlar Rahmann kullar diye anmtr. Nasl byle anmasn ki onlarn terbiye ve eitimini slam stlenmitir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Dediki:Birbirinizedmanolarakhepinizoradan(cen netten)inin!Artkbendensizehidayetgeldiinde,kimbenim hidayetime uyarsa o sapmaz ve bedbaht olmaz. Kim de beni anmaktanyzevirirsephesizonunskntlbirhayatola cakvebizonu,kymetgnkrolarakharedeceiz.749
Allah tel btn mminleri ve Mslmanlar imanl, deerli, bereketli ve mutlu bir hayat yaamalar, sonra bununla Allahn sevabna, rzasna, cennetine ve ebedi nimetlerine nail olmalar iin Rah
749 Taha, 123-124.
314
mann kullarnn niteliklerine sahip olmaya, bunlarla bezenmeye ve onlarn ahlaklaryla ahlaklanmaya armaktadr. Yce Rabbi ile beraber olan sadk mmin, kalbinin ve hayatnn iman iinde, imanla beraber devam etmesi iin bu deerli nitelikleri elde etmeye ve bu niteliklerin sahipleri gibi olmaya zen gsterir ve bunlar renmek iin ciddiyetle alr sonra Allahn rzasn ve cenneti kazanncaya kadar bu niteliklerle birlikte yaar. Rableri ve yaratclarnn Kitabnda, Peygamberleri, mrebbileri ve mritlerinin Snnetinde bildirildiine gre onlarn baz vasflar aada gsterilmitir. mann kemline ulamamz ve ierisinde hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hi kimsenin aklna hayaline gelmeyen nimetlerin bulunduu sonsuzluk cennetine ve ebedi mutlulua doru ilerleyen ve yapt her eyi gzel yapan mminlerle beraber olmamz iin onlarn tuttuu yolu tutar, onlarn metoduna sarlr ve onlarn nitelikleriyle bezeniriz.
1- Mminlerin niteliklerinden birisi onlarn Rah

mannkullarolmalardr: Rahman Allahn gzel isimlerinden biridir. Rahmet kelimesinden tremitir. Bu, rahmetin Allahn sfatlarndan biri olduuna dellet eder. Bu isim sadece Allaha ait bir isimdir. Rahim isminin aksine yaratklarndan hi kimseye bu ismin verilmesi caiz deildir. Rahmanda Rahimden daha mbalaal bir mana vardr. Rahman rahmetin btn anlamlarn toplar. O esiz bir rahmet sahibidir. Onun rahmeti, dnyada mmin kfir btn insanlar kapsayan geniliktedir. Onlarn hepsinin rzklarn, geim vastalarn ve yararlarna olan eyleri yaratr. hirette ise sadece mminlere rahmetiyle muamele eder. Rahim ise yaratklarna dnyada ve hirette rahmetiyle mer-
manSahiplerininBazNitelikleri
315
hamet ettiine dellet eden bir isimdir. O, rahmeti devaml olandr, rahmeti geni olandr ve kymet gnnde sadece mminlere rahmet edendir.750 Rahmet, hesapsz hediyelerin seliyle alayan ok byk bir sfattr. Kim Rahmann gerek ve sadk bir kulu olursa Rabbinden ona hi kimsenin sayamayaca, tarif edemeyecei, hakikatini ve miktarn beyan edemeyecei sel gibi nimet ve hediyeler akar. Allah, rahmeti ve ilmiyle her eyi kuatmtr. O, mminleri rahmetiyle doru yola hidayet eder, mutluluk cennetine kor ve gnahlarn balar. man sahipleri Allaha itaat ederler, ibadet ederler, takva sahibidirler, Allah ve Raslne tam bir teslimiyetle teslim olurlar. Onlar sadk mminlerdir, ihlsldrlar, bildikleriyle amel eden muvahhidlerdir, Allahn temiz ve sekin kullardrlar. Onlar peygamberlerin varisleridirler ki iyilikler onlarla oalr, onlar sebebiyle rahmetler iner, belalar kalkar, skntlar yok olur. Allaha kulluun mkemmelini onlar gerekletirirler ve onun erefine nail olurlar ve Kuran ve snnette bildirilen Rahmann kullarnn nitelikleriyle bezenirler. O halde iman sahipleri, Rahmann gerek ve samimi kullardrlar. Onlar Rablerinin ismine izafe edilmeye ve nispet edilmeye ve Onun, ilmiyle amel eden ihlsl kullar olmaya layktrlar. Allah tel onlar en gzel ve en stn niteliklerle nitelemitir. Onlar bu mertebeye ancak Allahn onlara rahmeti, ikram ve ltfu ile ulamlardr. Allah tel onlar hakknda yle buyurmaktadr:
Rahmann kullar yle kimselerdir ki, yeryznde m tevaz olarak yrrler, cahiller kendilerine laf atarsa "Selm" derler. Gecelerini Rablerine secde ederek, Onun divannda
750 Bak: Tefsiru bn Kesr, Besmelenin Tefsiri; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, c.1, s.43-45; bnul-Kayyim, Bedaiul-Fevaid, c.s.24.
316
durarak geirirler: "Rabbimiz, cehennemin azabn bizden uzaklatr,dorusuonunazabgelipgeicideil,devamldr" derler."Orasnektbirkararghvenektbirmakamdr!" Veharcadklarzaman,neisrafederlernedecimrilikederler; harcamalar,buikisininarasndadengeliolur.VeonlarAllah ile beraber baka ilaha yalvarmazlar. Allahn haram ettii can haksz yere ldrmezler ve zina etmezler. Kim bunlar yaparsa cezasn bulur. Kymet gn onun iin azap kat kat artrlr ve o azabn iinde hor ve hakir olarak kalr. Ancak tevbe edip iman eden ve slih amel ileyenler, ite Allah onlarn ktlklerini iyiliklere evirecektir. Allah ok ba layandr, ok esirgeyendir. Kim tevbe eder ve faydal i yaparsao,makbulbirkimseolarakAllah'adner.Onlaryalan vebo sznyanndabulunmazlar,boszerastladklarnda vakar ile (oradan) geip giderler. Ve kendilerine Rablerinin yetlerihatrlatldzamanonlarakarsarvekrdavran mazlar.Ve:"Rabbimiz,bizegzlersevinci(gnlleraan)eler ve ocuklar ltfeyle ve bizi korunanlara nder yap!" derler. te onlar, sabretmelerine karlk saraylarda dllendiri lecekler ve orada bir salk dilei ve selm ile karlanacak lardr. Orada ebedi kalacaklardr. Ne gzel karargh ve ne gzelmakamdroras!Deki:"Duanz(ibadetiniz)olmadktan sonraRabbimsizineyapsn?(Sizehaberverdiklerimi)yalan ladnz.Buyzdencezalandrlmanzgerekecektir.751 Rahmann kullarnn bu yeti kerimelerde anlatlan hal ve hareketlerindeki ayrt edici zellikleri on iki tanedir: Birincisi:Onlaryeryzndetevazuileyrrler: Yani onlar yeryznde yumuak, nazik bir ekilde, sknet, vakar, izzet, cesaret ve tevazu ile yrrler. Allaha ve yaratklarna
751 Furkan, 63-77.
317
kar mtevazdrlar, kibirlenip bbrlenmez. Bu, onlarn yapmack ve gsteri hastalar gibi yrdkleri anlamna gelmez. kincisi: Cahiller kendilerine laf att zaman "Selm" derler: Yani cahiller, beyinsizler ve ahmaklar onlara fkelerini kaldrmak iin cahilce ve ahmaka laflar syledikleri zaman onlara selam derler geerler, selam ilan ile cahillerin meclisinden ayrlrlar, gnahtan kurtulurlar ve onlarn cahilliklerine cahilce karlk vermezler. Yani onlarn da yansyan hal ve hareketlerindeki belirgin vasflar: Yumuaklk, gzel ahlak, ktlk yapana iyilikle karlk vermek, cahilleri balamak ve onlarn incitici szlerine sabretmektir. Onlarn cahillerle tartmaya ve atmaya girip de kymetli vakitlerini boa geirmemeleri ve onlarla az dalana tenezzl etmeyip dillerini tutmalar ve bylece onlarn ho olmayan sonular douracak tasarruflarndan kendilerini uzak tutmalar akll olduklarnn bir gstergesidir. ncs: Gecelerini Rablerine secde ederek, Onun divanndadurarakgeirirler: Rahmann kullarnn bir zellii de onlarn geceleri de Allahn rzasn ve takvay gzetmeleri, Onun yceliinin, byklnn ve rahmetinin bilincinde olmalar, gecelerini Rablerine ihlsla ibadet ederek, irk komadan sadece Ona boyun bkerek, secde ederek ve namaz klarak geirirler. Yani gecenin karanlklarnda her trl gsteri ve riyadan uzak olarak ibadete, namaza, zikre, tevbeye, Kuran okumaya ve Kuran yetlerini ve hkmleri zerinde dnmeye zaman ayrrlar. Amelleriyle, dilleriyle ve kalpleriyle Allah zikrederek teheccde kalkarlar ve Allaha secde ederler. Onu yceltirler, Ona hamd ederler, Onu
318
tesbih derler, takdis ederler, korku ve mitle Ondan isterler ve Onun sevabn umarlar. Onlar gerekten mmin, sadk ve amel eden bir topluluktur. Civarndaki insanlar uykuda iken karanlk gecenin ortasnda onlar bu ibadetlerle kendilerine Allahn azabndan ve iddetli gazabndan koruyacak bir korunak edinirler. Drdncs: Rablerine dua ederlerken "Rabbimiz, cehenneminazabnbizdenuzaklatr,dorusuonunazab gelipgeicideil,devamldr"derler: Yani Rahmann kullar, geceleri ibadete kalkan sadk mminler, kyamlarnda ve secdelerinde yalvarp yakararak, mit ve korku iinde, grmedikleri fakat gyaben inandklar cehennemin azabn ve korkularn kendilerinden uzaklatrmas iin Rablerine dua ederler. nk onun azabna takat gsterilemez, sahibinden hi ayrlmaz, deimez ve onu terk etmez. Onun azab kesinlikle en iddetli azaptr. Allahn izni olmadka hi kimse o azaptan kurtulamaz. Oras ne kt bir karargh ve ne kt bir makamdr. Oras zillet ve aalanma diyardr. kence ve terkedilmilik diyardr, Sknt, bedbahtlk, pimanlk, hasret ve alama diyardr. Rahmann ihlsl kullar dualarnn hidayetlerine, srat mstakime ulamalarna, sadk imana, slih amele, tevbe ve istifar ve Allaha ynelie sebep olduunu bilirler. Onlar Allahn rahmeti, ltfu, mafireti ve aff kendilerine yetimedii mddete ne kadar ok ve samimi olsa bile bu amelleriyle cehennemin azabndan emniyet ve gvende olamayacaklarn bilirler. Beincisi: Harcadklar zaman, ne israf ederler ne de cimrilik ederler; harcamalarnda, bu ikisinin arasnda orta biryoltutarlar: Yani onlar Allah yolundaki vacip ve mstehap harcamalar ne israf, ne de ksma eklinde olmayp dengelidir.
319
nfak ederken sap savurup da ihtiyacn stnde harcama yapanlardan ve ar gidenlerden bylece israf kapsamna girenlerden ve korunmas gereken haklar ihmal edenlerden deillerdir. Sap savurmak ve israf etmek, kiinin kendisinin, servetin ve toplumun haklarn zayi etmek ve bozgunculuk etmek demektir. Sap savuranlar eytanlarn kardeleridir. Ailelerine kar skp onlarn haklarn vermeyen, ihtiyalarn yeterince karlamayan bylece cimrilik ve pintilik kapsndan giren cimrilerden de deildirler. Cimrilik de bir hastalk ve ktlktr. Maldan sahibinin veya etrafndakilerin yararlanmasna engel olmaktr. Nimeti inkra sebep olur, yalana gtrr, mmeti paralar, aralarna dmanlk tohumlar eker. Cimrilik eytann demoluna bir vaadidir. Hlbuki Rahmann kullarnn harcamalar dengelidir, israfla cimrilik aras orta bir yoldur. Her eyin hayrls en ortada olandr. Bu onlarn adaletli ve iktisatl olduklarn gsterir. Bu onlarn tarz ve slubudur. Dini ve dnyevi btn ilerinde ifrat ve tefritten uzak dengeli bir hayat yaarlar. Allah tel yle buyurmutur:
Onlarortabirmmetkldk.
Altncs: Onlar Allah ile beraber baka ilaha yalvar mazlar: Yani onlar kim olursa olsun hi kimseyi Allaha ortak komazlar. Namaz, oru, zekt, hac, dua, yardm isteme, adak, kurban, tevekkl, korku, mit, sevgi, yneli, sayg ve boyun eme gibi ak ve gizli ibadet eitlerinden hibir ibadeti Allahtan bakasna yapmazlar. Sadece Allaha ibadet ederler. Onun orta yoktur. Mlk onundur. Emir ve hkm Onundur. Hamd ve kr Ona yaplr. Onun her eye gc yeter. Mminler de dini sadece Ona has klarak, brahimin gittii yoldan giderek, btn amelleri ve fiilleriyle Ona
320
ynelerek ve btn hal ve davranlaryla bakasndan yz evirerek sadece Ona ibadet ederler. Halis tevhid: Sadece Allaha ibadet etmek, kulluu sadece Allaha tahsis etmek, Onu eten, ortaktan tenzih etmek ve btn eitleri ve ekilleriyle irkten beri olmak demek olan halis tevhid, Rahmann kullarnn en nemli tavrlarndan, niteliklerinden ve ayrt edici zelliklerindendir. Rahmann kullar ilimleriyle amel eden muvahhid bir topluluktur. Sadece Allaha itaat eden, btn varlklaryla Ona teslim olan ve btn kalpleriyle Ona teslim olan bir topluluktur. Bylece onlarn gizli ve ak- btn amelleri sadece tek Allah iin olur. Bu anlamy-la tevhid yaratln gayesidir ki Allah tel mahlkat bunun iin yaratmtr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
Beninsanlarvecinlerisadecebanaibadetetsinlerdiye yarattm.752
Yedincisi:Allahnharamettiicanhakszyereldr mezler: Yani onlar Allahn ldrlmesini haram kld bir kimseyi ldrmezler. Bu, bir mslman da olabilir himaye altnda bulunan bir kfir de olabilir. Bu dokunulmazlk sadece Allahn hakk sz konusu olduunda ortadan kalkar. Allahn haklar da unlardr: Ksastr: Bir kimseyi ldrenin ceza olarak ldrlmesi, Evli iken zina eden kimsenin talanarak ldrlmesi, Dinden kan mrtedin ldrlmesi, nsanlar soymak ve onlar ldrmek iin yol kesmek gibi yeryznde bozgunculuk yapmak iin alanlarn ldrlmesi,
752 Zariyat, 56.
321
slam dini ve Mslmanlarla savaan, slam davetinin karsnda duran ve onun tebliine ve yaylmasna engel olan ve bu yzden kanlar helal olan kfirlerin ldrlmesi. Sekizincisi:Onlarzinaetmezler. Yani zina etmek onlarn adetlerinden ve fiillerinden deildir. Onlar meru bir nikh ba olmakszn bir kadnla zina suu ilemezler. Bilakis onlar cinsel organlarn bu irkin, kt ve pis iten korurlar. Onlar zinadan saknrlar. nk Allah tel zinay haram klm, iddetle yasaklam ve ona ar cezalar getirmitir. Zina Allahn indirdii btn dinlerde haram klnm ve byk gnahlardan saylmtr. O, ne kt bir yoldur. Zina etmek byk bir gnahtr. Bu gnah ancak samimi bir tevbe ile silinir. Dokuzuncusu:Onlaryalanveboszn/fiilinyannda bulunmazlar: Yani yalan ve bo szlerin konuulduu meclislerde bulunmazlar. Bunu yapmazlar, bakmazlar/dinlemezler, konumazlar. Bilakis bu tr meclisleri sevmezler, nefret ederler. Ayette geen ehdetuz-zr (ktle ahitlik etmek) tabiri haram klnm btn sz ve fiillerdir. Yani bu btn haramlar, masiyetleri, byk ve kk her trl gnah kapsar. Rahmann kullar haram klnm sz ve fiillerin bulunduu bu meclislerin tamamndan uzak dururlar. Bunlar Allaha ortak koulan, Onun yetleri hakknda bilgisizce ileri geri konuulan, sonusuz ve faydasz tartmalar yaplan, gybet ve dedikodu edilen, kfredilen, iftira edilen, alay edilen, haram elenceler, mzikler ve oyunlar icra edilen, arap iilen, kumar oynanan, ipek ve resimler sergilenen, kfirler ve mriklere ait bayramlarn kutland meclisler gibi meclislerdir. Ktle ahitlik etmek, kt ve yalan sz sylemek kapsamna girer. Bu, srat- mstakimden, doruluktan ve adaletten sap-
322
maktr, Yalanc, batl ve haksz ahitliktir. Sonular kt olan ok irkin bir itir. Hatta hakkn yzn deitiren en tehlikeli ve en kt yalan eklidir. Yalan ahitlik sradan mminlerin bile yapaca bir ey deildir ki Rahmann kullar byle bir eyi nasl yapar? Onlar ktle ahitlik bile etmediklerine ktln yannda bile bulunmadklarna gre kt sz elbette sylemezler ve kt eyleri elbette yapmazlar. nk onlarn kalpleri daima Allah anmakla ve Onun sevgisiyle meguldr. O hale onlarn aydnlk kalplerinde bu tr kt meclislere ve bu meclislerin sahiplerine yer yoktur. Ne mutlu bu sekin gariplere! Onuncusu: Bo sze veya fiile rastladklarnda vakar ileoradangeipgiderler: Yani onlar bo szlerin konuulduu meclislere gitmezler, oralarda hazr bulunmazlar. stemeden de olsa buralara yollar dt zaman, kulaklarn, gzlerini ve kalplerini bu meclislerde konuulan bo, batl, abes ve Allahn zikrinden alkoyucu szlerle ve fiillerle kirletmemek iin hzla oralardan uzaklarlar. Buralardan uzak durarak saygnlklarn korurlar, vakitlerini boa harcamaktan kurtulurlar. Hibir ilgi duymakszn, tufeyli gibi oturmadan vakarl bir ekilde oradan geip giderler. Hatta onlar ve yaptklarn ayplarlar, buz ederler ve bunlardan Allaha snrlar. nk gzel ahlak, yksek gayret, akta ve gizlide Allahtan korkmak ve Ona saygl olmak Rahmann kullarnn zelliklerindendir. Onlar bu vasflaryla kendilerini kk drc basit eylerden yksekte tutarlar ve bunlarla onurlu ve mkemmel eylerin aray iinde olurlar. nk onlar basit ve dk eylerin kiiyi deersiz kldn ve himmetini ve gayretini zayflattn bilirler. zzet-i nefis sahibi gnlleri byk kimseler bunu yapmazlar.
323
Lav: Hayrsz, peinden bir fayda elde edilmeyen, sahibine dnyada ve hirette hibir yarar olmayan sz demektir. Beyinsiz arkclarn, palyaolarn, ovmenlerin ve kssaclarn szleri gibi. Onbirincisi:KendilerineRablerininyetlerihatrlatl dzamanonlarakarsarvekrdavranmazlar: Yani onlar, dinlemeleri ve hidayete ermeleri iin Rablerinin kendilerine emrettii yetleri okunduu zaman gz ve kulak kesilerek, yetlerin ierdii hidayeti ve nuru anlayarak, manalarn ve hkmlerini bilinli bir ekilde dnerek secdeye kapanrlar, ihtiya duyarak, benimseyerek rza, teslimiyet, nee ve sevinle kabul ederler. Onlardan yz evirmezler, inanmayanlarn, tasdik etmeyenlerin veya gafillerin veya etraflarndaki Mslmanlara katlarak sadece cesetleriyle secdeye kapanan mnafklarn yaptklar gibi gzlerini ve kulaklarn kapamazlar. Bu kfirlerin, gafillerin ve mnafklarn kulaklar bu manalar duymaz, gzleri grmez, kalpleri ve ruhlar itaat etmez ve secde etmezler. Onlar kibirli inkrclardr. Rahmann kullarnn Rablerinin yetlerini iittikleri zamanki durumlar Allah telnn onlar u yetlerde anlatt gibidir:
Bizim ayetlerimize ancak o kimseler inanrlar ki, bun larlakendilerinetverildiinde,byklktaslamadansec deyekapanrlarveRablerinihamdiletesbihederler.Korkuy laveumutlaRablerineyalvarmakzere(ibadetettikleriiin), vcutlar yataklardan uzak kalr ve kendilerine verdiimiz rzktanAllahyolundaharcarlar.753
On ikincisi: Onlar "Rabbimiz, bize gzler sevinci (g nller aan) eler ve ocuklar ltfeyle ve bizi korunanlara nderyap!"diyeduaederler:
753 Secde, 15-16.
324
Yani Rahmann kullar Allahtan dnya ve hirette hayrlsn isterler: Dnyadan istedikleri ey, Allahn onlar mutlu edecek, sevindirecek ve memnun edecek eler, ocuklar vermesidir. Onlar Allahn takva sahibi hayrl kullar olmadklar mddete byle olamazlar. E ve ocuklarn iyilii onlar hem dnyada hem de hirette mutlu eder. Elerin iyi olmalar demek, onlarn herkesin grd ve hi kimsenin grmedii yerde Allahtan korkmalar, emrettii ve yasaklad eylerde Ona itaat etmeleri, geim ehli ve gzel ahlakl olmalar, elerine itaat etmeleri ve btn gzel niteliklere sahip olmalar demektir. ocuklarn ve nesillerin iyilii ise onlarn Allahn amel eden slih kullar olmalar, Allaha ve Raslne itaat etmeleri, hayatlarnda baarl mutlu kiiler olmalar ve babalarn hayr dua ile ve iyilikle anmalardr. hiretten istedikleri ise, Allahtan kendilerini takva sahibi, iyi, hayrl, slih, ibadet eden, Allahn emirlerine ve yasaklarna itaat eden, amel eden kullarndan olmada baarl klmas; ilimleriyle, amelleriyle, szleriyle, fiilleriyle ve rehberlikleriyle rnek alnan nderler yapmasdr. Rahmann kullar Allahtan dnya hayatnda en faydal ve en yksek imani mertebeyi isterler ki bu mertebe onlar hirette de en yksek ve en gzel mertebeye hazrlar. Rahmann kullarnn hiretteki mkfatlar: Allah tel muhkem Kitabnda yle buyurmaktadr:
teonlara,sabretmelerinekarlkcennetinenyksek makam verilecek, orada hrmet ve selamla karlanacak lardr.Oradaebedkalacaklardr.Orasnegzelbiryerleme ve ikamet yeridir. (Raslm!) De ki: (Kulluk ve) yalvarmanz olmasa, Rabbim size ne diye deer versin? (Ey inkrclar! Siz
325
Rasln bildirdiklerini) kesinkes yalan saydnz; onun iin azapyakanzbrakmayacaktr!754

Ancak tevbe edip, iman eden ve slih amel ileyen kimseler haritir. Bunlar, cennete, girecekler. Ve hi bir hak szla uratlmayacaklardr. O cennet, ok merhametli olan Allah'n, kullarna gyaben vaat ettii Adn cennetleridir. p hesiz O'nun vadi yerini bulacaktr. Orada bo sz deil, ho sz duyarlar. Ve orada, sabahakam kendilerine ait rzklar vardr.Kullarmzdan,takvasahibikimselereverdiimizcen netitebudur.755 Eyimanedenler!Siziacbirazaptankurtaracakticareti sizegstereyimmi?Allah'aveRaslneinanr,mallarnzlave canlarnzlaAllahyolundacihdedersiniz.Eerbilirseniz,bu sizin iin daha hayrldr. te bu takdirde O, sizin gnahla rnzbalar,sizizeminindenrmaklarakancennetlere,Adn cennetlerindekigzelmeskenlerekoyar.teenbykkurtu lubudur.756
2-Mminlerinbirdierniteliigaybainanmalardr:
Gayb: nsana gizli kalan her eydir. yleki onlar Allah tebreke ve teldan baka hi kimse bilmez. nk hi bir ey Allaha gayb deildir. Ne yerde ne de gklerde hibirey ona gizli kalmaz. Gayb Alemi: nsann duyu organlarnn alglayamad ve akln kavrayamayaca lemdir. Bu lemin bilgisine ve phe gtrmez gerekliine akllarla ulalmas mmkn deildir. Bilakis onun bilgisine peygamberler kanalyla verilen doru haberlerle, ona iaret eden izler ve ahitlerle ulalr.
754 Furkan, 75-76. 755 Meryem, 60-63. 756 Saf, 10-12.
326
Gayba imann hakikati: Allah telnn haber verdii gaybi eylerin tamamn ve Onun Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin haber verdii ve organlarn itaatini ihtiva eden hususlar ve temel esaslar kesin bir ekilde tasdik etmektir. Allaha ve sfatlarna, meleklerine, peygamberlerine, kitaplarna, gemi mmetlerle ilgili haberlere inanmak, cin ve eytanlara, kabir azabna ve dier gaybi eylere inanmak gibi. Hayr ile erri ile kadere inanmak; ldkten sonraki hayata, kymete ve onun dehetli hallerine, hiret gnne ve yeniden dirili, hair, neir, hesap, mizan, srat, cennet ve nimetleri, cehennem ve aza-b gibi hiretin gereklerine ve unsurlarna inanmak; gklerin ve ye-rin Kurandaki anlatlan yaratlna ve bu gzel dinin haber verdii dier gaybi eylere inanmak gibi gelecekte meydana gelecek eylere iman etmek. Btn bunlar gayb lemindendir. Kim slamn haber verdii gayb lemini inkr ederse kfir olur. Mminlerin niteliklerinden birisi de Rablerinin onlar tantt gibi gayba inanmalardr. Aslnda gayba iman etmek, hi kimsenin grmedii Allaha iman etmek demektir. Fakat mminler lemlerin Rabbi, ncekilerin ve sonrakilerin ilah, dl ve ceza gnnn sahibi, evrenin yaratcs ve idarecisi, hayat veren ve ldren, rzk veren, ok gl, en gzel isimlerin ve yce sfatlarn sahibi olan Allaha inanrlar. nk onlar bu evrenin bir yaratcs ve idarecisi olduuna ve bu yaratc ve idarecinin evrende kendi iradesini uyguladna ve Onun istedii eyin olup, istemedii eyin olmadna dellet eden yetleri/iaretleri, kesin delilleri ve burhanlar mahede etmektedir-ler/grmektedirler. Mminler rububiyet tevhidine inanrlar, yani Allah tely byk, hikmetli ve yce fiilleriyle tek Rab olarak kabul ederler. Onlar ulhiyet tevhidine de inanrlar. Yani ibadet edilmeye sadece Allahn lyk olduuna inanrlar ve sadece Ona ibadet ederler. Onlar ayrca isim ve sfatlarn tevhidine de inanrlar. Yani bu sfatlar ve
327
isimleri herhangi bir tatil, tevil, tebih veya tekyif757 yoluna sapmakszn aynen kabul ederler. Allah tel yle buyurmaktadr:
Elif.Lm.Mim.Okitap(Kuran);ondaaslapheyoktur. O, muttakiler (saknanlar ve arnmak isteyenler) iin bir yol gstericidir. Onlar gayba inanrlar, namaz klarlar, kendile rineverdiimizmallardanAllahyolundaharcarlar.Yineonlar, sanaindirilenevesendennceindirileneimanederler;hiret gnne de kesinkes inanrlar. te onlar, Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler ve kurtulua erenler de ancak onlar dr.758
3- Mminlerin niteliklerinden bir dieri namaz dos

doruklmaktr: Namazn slamdan baka hibir ibadetin sahip olmad byk bir yeri ve nemi vardr. O, ilk farz olan ibadettir; tevhitten sonra slamn en nemli rkndr; amellerin en faziletlisidir ve Allahn en sevdii ameldir. Allah tel yce kitabnda onun ann yceltmi ve durumunu bytmtr. Namaz ve namaz klanlar ereflendirmi, dier ibadetler arasnda zel olarak zikretmi ve kendi katnda zel bir yeri olan kullarna namaz tavsiye etmitir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem namaz gznn nuru ve gnlnn sruru olarak grm, ashabna namazn faziletini ve nasl klnacan retmi ve ihmal edilmemesi iin uyarda bulunmutur. Onlarn kalpleri ve organlar Allaha saygsn bununla izhar etmi, hal ve hareketleri bununla dzelmi, ahlaklar bununla gzellemitir. Bu sebeple onlar dnyann efendileri ve nderleri olmulardr.
757 Tatil: Allahn sfatlarn kabul etmemek yahut bazlarn kabul edip bazlarn kabul etmemektir.. Tekyif: Sfatlarn mahiyetlerinin nasl olduunu aklamaktr. Tebih: Bir eyin her ynden dierine benzediini iddia ederek ayns olduunu kabul etmektir. 758 Bakara, 1-5.
328
Namaz dinin direidir. Din ancak onunla ayakta durur. Direk ykld zaman zerindeki bina da yklr. O, Allahn ilk farz kld ibadettir ve beden farzlarn en bydr. Allah telnn onu dier ibadetler gibi yeryznde Cebrail aleyhisselam vastasyla farz klmayp da Peygamberi ile kendisi arasna hibir vasta koymakszn ifahi olarak dorudan kendisinin farz klm olmas namazn annn byklne dellet eden eylerdendir. Bu esnada Peygamberine Sidretl-Mntehada perde arkasndan hitap etmitir. Bu, sra ve Mira gecesi yedi kat semann stnde olmutur. Allah tel namazn kendi katndaki neminden dolay onu nce elli vakit olarak farz klm, sonra bu mmete ve bu mmetin peygamberine ikramndan dolay onu gece ve gndz be vakte kadar indirip hafifletmitir. Fakat bu be vakit namaz mizanda yine de elli vakit namaza denktir. Hesap gn Allah telnn kullarna ilk soraca ey namazdr. Namaz, erkek veya kadn, hr veya kle, zengin veya fakir, mukim veya seferi, salam veya hasta akil bali her mslmana farzdr. lmedike veya ykmlln dayana olan akln kaybetmedike hibir hal ve artta namaz ykmll bir mslmandan dmez. Korku ve iddetli hastalk halinde bile dmez. nk byle durumlarda namazn gc lsnde ayakta veya oturarak veya yatarak klar. Hatta sadece gzyle iaret ederek veya kalbiyle klmaya gc yetiyorsa yle de olsa mutlaka klmaldr. Namaz gece ve gndz gnde be defa farzdr. Namaz, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin beraberinde cennete girmenin en nemli sebeplerinden birdir. Namaz, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin dnyadan ayrlrken yapt en son tavsiyedir. lm hastalnda son nefeslerini verirken namaz telaffuz etmitir. Bu esnada o yle diyordu: Size namaza sarlmanz ve klelerinize iyi davranmanz tavsiye ediyorum.759
759 bn Mace, K. El Vesaya, B. Ve Hel Eva Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem. el-Elbn sahih olduunu sylemitir.
329
Namaz Allah telnn rahmetinin inmesinin sebebidir, skntl ve zor zamanlarda kula yaplan bir yardmdr. Namaz dinden en son kaybedilecek olan eydir. Dinin sonu da gittii zaman geriye bir ey kalmaz. Namaz mslmann iardr, mminin unvandr. Namaz mslmanla kfir arasndaki ayrlma noktasdr. Sahih ve huulu bir namazn mmeti baarya gtrecek en nemli sebeplerden biri olduunda hi phemiz yoktur. Namaz hem bu dnya, hem de hirette felah ve kurtuluun yoludur. man sahipleri namazn btn bu anlamlarn idrak ederler. Onlar namaz ikame etmeye, huu ile klmaya ve onu muhafaza etmeye pek dkndrler. Bu sebeple onu hi ihmal etmezler. Bilakis vaktinde ve cemaatle birlikte eda ederler. Rknlerini yerine getirirler. htimam gsterirler. Evsafna uygun bir namaz olmas iin ne gerekiyorsa onu yaparlar. nk itaatkr mminler Allah telnn u yetini iyi anlarlar:
Namazlaraveortanamazadevamedin.Allah'asaygve ballk iinde namaz kln. Eer (herhangi bir eyden) korkar sanz(namazlarnz)yryerekyahutbinmiolarak(kln).G vene kavutuunuz zaman, bilmediiniz eyleri size reten AllahnrettiiekildeO'nuann(namazkln).760
Allah tel yce kitabnda iman sahiplerini u vasflarla vasflandrmtr:

Onlar gayba inanrlar, namaz klarlar, kendilerine ver diimizmallardanAllahyolundaharcarlar.761 Onlarki,namazlarndahuuiindedirler.762 Onlarnamazlarndadevamldrlar.763
760 761 762 763 Bakara, 238-239. Bakara, 3. Mminun, 2. Mearic, 23.
330
Namazlarnkoruyanlar764 Sizin dostunuz (veliniz) ancak Allah'tr, Rasldr, imanedenlerdir;onlarkiAllah'nemirlerineboyuneerekna mazklar,zektverirler.765
4- Mminlerin bir dier nitelii: Onlarn itaat et

meleri,ibadetetmelerivekendilerinicennetesokuporada ebedikalmalarnsalayacakslihamellerilemeleridir: Allah telnn Mminun sresinin banda tanmlad gibi Mminlerin namazda huu iinde olmalar yani kalben baka yerde deil namazda bulunmalar, bo eylerden yz evirmeleri yani faydasz sz sylememeleri, mallarnn zektn vermeleri, zina ve benzeri gnahlarn iine dmemeleri, Allah telnn hakk olan emanetlerini gzetmeleri, sonra namazlarn devaml, vaktinde, snrlarn, artlarn ve rknlerin koruyarak klmalar onlarn felahnn, kurtuluunun, baarsnn, mutluluunun, cenneti kazanmalarnn ve orada ebedi kalmalarnn sebebi olan zelliklerindendir. Allah tel sz konusu yette yle buyurmaktadr:
Gerekten mminler kurtulua ermilerdir. Onlar na mazlarndatambirsaygvetevazuiindedirler.Boeylerden uzak dururlar. Zekt ifa ederler. Mahrem yerlerini korurlar. Yalnzelerivecariyeleriileilikikurarlar.nkbunuyapan lar ayplanamazlar. Ama bu snrn tesine gemek peinde olanlar,iteonlardrhaddiaanlar.Omminlerzerlerindeki emanetleri gzetirler, verdikleri szleri tam tamna tutarlar. Onlar namazlarn vaktinde eda edip zayi etmekten korurlar. te vris olanlar, ebed kalacaklar Firdevs cennetine vris olanlaronlardronlar.766
764 Mearic, 34. 765 Maide, 55. 766 Mminun, 1-11.
331
5- Mminlerin niteliklerinden beincisi: Onlarn Al

lahtankorkmalardr: Allah anld zaman korkmalar ve rpermeleri mminlerin zelliklerindendir. Bunun sebebi onlarn kuvvetli bir imana sahip olmalar ve sanki Onun huzurunda duruyormu gibi Rablerini gzetmeleridir. nk Allahn azameti karsnda duyduklar korku onlarn kalplerinden hi ayrlmaz. nk onlar Allahn zengin, bakalarnn Onun rahmetine muhta, Allahn gl, bakalarnn aciz, Allahn gnllerde gizli olan eyleri bildiini ve bakalarnn ise hibir eyi bilmeyen cahiller olduunu bilirler. man sahipleri yalnzlkta Allah andklar zaman Ona olan sayglar ve korkularndan, elem verici cezasndan ekindikleri iin kalpleri korkar, ruhlar sarslr, derileri rperir ve sesleri titrer. Allahn kullarna olan efkati ve rahmetinin kemlini, sevabnn bolluunu ve hediyesinin bykln hatrladklar zaman kalpleri mitle huzur bulur, derileri yumuar, gsleri geniler ve gnlleri ferahlar. man sahipleri Allahn yceliini, kudretini ve cezasn hatrladklar zaman Allahn zikriyle yrekleri rperir, rahmetini ve sevabnn bolluunu hatrladklar zaman ise kalpleri sakinleir. Bu Allah tanyan ve elem verici azabndan korkanlarn halidir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titre yen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artranveyalnzRablerinedayanpgvenenkimselerdir.On lar namazlarn dosdoru klan ve kendilerine rzk olarak verdiimizden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir. te onlar gerek mminlerdir. Onlar iin Rableri katnda nice dereceler,balanmavetkenmezbirrzkvardr.767
767 Enfal, 2-4.
332
Rablerine olan saygdan dolay ktlkten saknanlar; Rablerininayetlerineinananlar;Rablerineortaktanmayanlar VeRablerinednecekleriiinyapmaktaolduklarilerikalp leriarparakyapanlar768 Allah szn en gzelini, birbiriyle uyumlu ve bklma dan tekrar tekrar okunan bir kitap olarak indirdi. Rablerin den korkanlarn, bu Kitapn etkisinden tyleri rperir, der kenhembedenlerivehemdegnlleriAllah'nzikrinesnp yumuar. te bu Kitap, Allah'n, dilediini kendisiyle doru yola ilettii hidayet rehberidir. Allah kimi de saptrrsa artk onayolgsterenolmaz.769 KimRabbininmakamndankorkarvenefsiniktarzu lardan uzaklatrrsa, phesiz onun yegne barna cen nettir.770 Rabbinin huzurunda durmaktan korkan kimselere iki cennetvardr.771 Rabbinden sana indirilenin hak olduunu bilen kimse, (inkreden)krkimsegibiolurmu?(Fakatbunu)ancakakl sahipleri anlar. Onlar, Allah'n ahdini yerine getirenler ve verdikleriszbozmayanlardr.772
6- Mminlerin bir dier nitelii de: Onlarn imanla

rndaphebulunmamasdr: man sahiplerinin niteliklerinden birisi de onlarn yce dinlerinin kendilerine farz klp da iman ettikleri eylerde phelerinin olmamasdr. nk onlar Kuran ve snnetten aldklar bilgiyle
768 769 770 771 772 Mminun, 57-60. Zmer, 23. Nziat, 40-41. Rahman, 46 Rad, 19-21.
333
ayakta duran kmil bir imana sahiptirler, Allaha kar ihlsldrlar, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetine uygun slih ameller ilerler, Allahn zikriyle kalpleri temiz hale gelmitir, hibir ktl akllarna getirmezler, kalplerini iyiliklerle imar etmilerdir. Bu iyilikler onlarn kalplerini phe, sapklk, pis, bozuk ve bozguncu fikirlerden koruyan eriilmez bir kale haline getirmitir. Bu yle bir imandr ki, semeresi eksiz ve phesiz sabit ve kmil bir yakindir. Yine bu imann semeresi gerek ve samimi akidelerdir, slih amellerdir, selim duygulardr, temiz iradelerdir, hayrl ve parlak dncelerdir. nk faydal ve samimi bir iman, Allahn iman edilmesini emrettii eylere kesin olarak inanmaktr ve hibir ekilde ona phe musallat olmaz. Allah tel yle buyurmaktadr:
MminleronlardrkiAllahaveElisineinandlar,sonra phe etmediler; Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihd ettiler.te(imanszlerinde)doruolanlaronlardr.773 Fakat ilerinden ilimde derinlemi olanlar ve mmin ler, sana indirilene ve senden nce indirilene iman edenler, namazklanlar,zektverenler;Allah'avehiretgnneina nanlar var ya; ite onlara pek yaknda byk mkfat vere ceiz.774
man sahiplerinin iinde hibir phenin bulunmad akidesi hakknda Allah tel yle buyurmaktadr:
Rabbimiz! Gelmesinde phe edilmeyen bir gnde, in sanlar mutlaka toplayacak olan sensin. Allah asla sznden dnmez.775
Kmil imanlar ve slih amelleri sebebiyle Allah tel onlarn kalplerine yakin, huzur, sknet ve sebat indirir.
773 Hucurat, 15. 774 Nisa, 162. 775 Al-i mran, 9.
334
Allah tel yle buyurmaktadr: AndolsunkioaacnaltndasanabiatederlerkenAllah, o mminlerden raz olmutur. Kalplerinde olan bilmi, on lara gven duygusu vermi ve onlar pek yakn bir fetihle dllendirmitir.776 Allah tel iman sahiplerinin imanlarnn kaynan, itikatlarnn, yakinlerinin, sebatlarnn, ihlslarnn, takvalarnn, huularnn, korkularnn ve mitlerinin kaynan da haber vermektedir. Bu kaynak Kuran- Kerimdir. nceki mmetlerin kitaplarnn iermedii kesin bilgileri ieren bu byk Kitapta hibir phe yoktur. phenin olmamas onun zddn gerekli klar. ek ve phenin zdd ise sadk bir yakindir/samimi ve kesin bir inantr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eliflmmim.teoKitap;kendisindehipheyoktur; muttakileriinyolgstericidir.777 BuKitabn,lemlerinRabbitarafndanindirilmioldu undaaslapheyoktur.778
7- Mminlerinniteliklerindenbiriside,AllahavePey
gamberineitaatetmeleridir: man sahiplerinin bir baka nitelii onlarn Allaha ve Raslne itaat etmeleri, bu itaatlerini ve her eyde onlardan raz olduklarn ifade etmeleri, bir konuda ihtilaf ettikleri zaman zmn Allah ve Raslnde aramalar, Allah ve Raslnn emrinin nne gememeleri, Allahn Kitabna ve Onun emin Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellemin snnetine sarlmalardr. nk Allah tel kullarn kendisine itaate ve Peygamberi sallallahu aleyhi ve selleme itaate irat etmektedir. O yle buyurmaktadr:
776 Fetih, 18. 777 Bakara, 1-2. 778 Secde, 2.
335
Eyimanedenler!Allahaitaatedin.Raslneitaatedin. Sizdenolanyneticileredeitaatedin.EerAllahavehirete iman ediyorsanz, hakknda ihtilafa dtnz meseleyi Al lahaveRaslnearzediniz.Byleyapmanzhemdahahayr l,hemdeneticebakmndandahagzeldir.779 Hayr,hayr!RabbineAndolsunkionlararalarndaihti laf ettikleri meselelerde seni hakem klp, sonra da verdiin hkmden tr ilerinde hibir sknt duymakszn sana tambirteslimiyetlebalanmadkaimanetmiolmazlar.780 Kim Rasle itaat ederse Allah'a itaat etmi olur. Yz evirenegelince,senionlarnbanabekigndermedik!781 Allah'a itaat edin, Rasle de itaat edin ve (ktlkler den) saknn. Eer (itaatten) yz evirirseniz bilin ki Rasl mznvazifesiapakduyurmakvebildirmektir.782 De ki: Allaha itaat edin, Peygambere itaat edin. Eer srtnzdnersenizbilinkiPeygamberkendigrevinden,siz de kendi ykmllnzden sorumlu olursunuz. Ama ona itaat ederseniz, doru yolu bulmu olursunuz. Peygamberin grevi,akateblietmektenbakabireydeildir.783
Allah tel yce Kitabnda kendisine itaat edeni ve Peygamberine itaat edeni vm, onlara gzel bir akbet vaat etmi, onlardan raz olacan ve cennetine sokacan haber vermitir. O yle buyurmaktadr:
Hayr, kim iini gzel yaparak zn Allah'a teslim ederse, onun mkfat, Rabbinin yanndadr. Onlara korku yokturveonlarzlmeyeceklerdir.784
779 780 781 782 783 784 Nisa, 59. Nisa, 65. Nisa, 80. Maide, 92. Nur, 54. Bakara, 112.
336
KimAllahaveresulneitaatederseiteonlar,Allahn nimetlerine mazhar ettii nebiler, sddkler, ehitler ve slih kiilerleberaberolacaklardr.Bunlarnegzelarkadatr!785
Bunlar, Allah'n (koyduu) snrlardr. Kim Allah'a ve Peygamberine itaat ederse Allah onu, zemininden rmaklar akan cennetlere koyacaktr; orada devaml kalcdrlar; ite byk kurtulu budur.786
Mminerkeklerlemminkadnlardabirbirlerininveli leridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten al korlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Raslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azizdir,hikmetsahibidir.787 Aralarnda hkm vermesi iin Allah'a ve Raslne da vetedildiklerinde,mminlerinszancak"ittikveitaatet tik"demeleridir.teaslbunlarkurtuluaerenlerdir.788
Allah tel yce Kitabnda kendi emrine ve Peygamberinin emrine kar gelenleri ktlemi, onlar kt bir akbetle, Allahn gazabyla ve cehennem ateiyle tehdit etmitir. O yle buyurmaktadr:
Kim Allah'a ve Peygamberine kar isyan eder ve snr larn aarsa Allah onu, devaml kalaca bir atee sokar ve onuniinalaltcbirazapvardr.789 Kfr yoluna sapp peygamberi dinlemeyenler o gn yerin dibine batrlmay temenni ederler ve Allah'tan hibir haberigizleyemezler.790
785 786 787 788 789 790 Nisa, 69. Nisa, 13. Tevbe, 71. Nur, 51. Nisa, 14. Nisa, 42.
337
Kendisi iin doru yol belli olduktan sonra, kim Pey gamber'e kar kar ve mminlerin yolundan baka bir yola giderse, onu o ynde brakrz ve cehenneme sokarz; o ne ktbiryerdir.791 O gn, zalim kimse (pimanlktan) ellerini srp yle der:Kekeopeygamberlebirliktebiryoltutsaydm!792 Yzleri atete evirilip evrildii gn: Eyvah bize! Keke Allah'aitaatetseydik,Peygamber'edeitaatetseydik!derler.793
8- MminlerinbirniteliideAllahakarihlslolma
lardr: man sahiplerinin bir nitelii de dinlerini sadece Allaha tahsis etmeleri, sadece Allaha ibadet etmeleri, kim olursa olsun baka hi kimseyi Ona ortak komamalar, niyetlerine her trl irk, gsteri, riya ve hevaya uyma kirinden arndrm olarak sadece Allahn rzasn almalardr. nk ibadet edilmeye ve itaat edilmeye sadece Allah tel layktr. Dini sadece Allaha tahsis etmek -iman sahiplerine gre- iki nemli eyle ayakta durur ki bunlarn her amelde mutlaka bulunmas gerekir. Yoksa o amel Allah tarafndan kabul edilmez: Yaplan amelin sadece Allah rzas iin olmas, yani eksiksiz bir ihls. Yaplan amelin Allahn koyduu dine uygun olmas, yani mutabaatin gereklemesi. Allah tel yce Kitabnda szde ve fiilde ihlsl olmay emretmi ve onlarda irk ve riyaya dmekten sakndrmtr: O yle buyurmaktadr:
791 Nisa, 115. 792 Furkan, 27. 793 Ahzab, 66.
338
Ancak tevbe edip hallerini dzeltenler, Allah'a smsk sarlp dinlerini (ibadetlerini) yalnz onun iin yapanlar ba kadr.tebunlar(gerekte)mminlerleberaberdirlerveAllah mminlereyakndabykmkfatverecektir.794 Onlara ancak, dini yalnz O'na has klarak ve hanifler olarak Allah'a ibadet etmeleri, namaz klmalar ve zekt ver meleriemrolunmutu.Salamdindebudur.795 De ki: inizdekileri gizleseniz de aa vursanz da Al lah onu bilir. Gklerde ve yerde olanlar da bilir. Allah her eyekadirdir.796 Haydi, kfirlerin houna gitmese de Allah'a, Allah iin dindarveihlslolarakduaedin!797 De ki: Ben, yalnzca sizin gibi bir beerim. (u var ki) bana, lh'nzn, sadece bir lh olduu vahyolunuyor. Artk her kim Rabbine kavumay umuyorsa, slih amel ilesin ve Rabbineibadettehibireyiortakkomasn.798 Hlbuki sana da, senden nceki peygamberlere de u gerekvahyolunmuturki:yidikkatet!irkedersenyap tnbtnmakbulilerboagidervesenhirettekaybeden lerdenolursun!799 te bu, Allah'n hidayetidir, kullarndan dilediini ona iletir.EeronlardaAllah'aortakkosalardyapmaktaolduk laramellerielbetteboagiderdi.800
man sahipleri slih ameller ilerken bile Allahtan korkarlar ve

794 795 796 797 798 799 800 Nisa, 146. Beyyine, 5. Al-i mran, 29. afir, 14. Kehf, 110. Zmer, 65. Enam, 88.
339
hi kimseden karlk ve teekkr beklemezler. Allah tel yle buyurmaktadr:

Kendilerideihtiyaduyduklarhaldeyiyeceklerini,srf Allahn rzasna ermek iin fakire, yetime ve esire ikram ederler.Vederlerki:BizsizesrfAllahrzasiinikramedi yoruz, yoksa sizden karlk istemediimiz gibi bir teekkr bile beklemiyoruz. Biz, yzleri ekiten ask suratl o gnde Rabbimizin gazabndan korkarz. Allah da onlar o gnn felaketinden korur, onlarn yzlerine nur, gnllerine srur verir.801
9- mansahipleriAllahyolundasabrederler:
man sahiplerinin niteliklerinden birisi de Allah yolunda Onun kendilerine ak ve gizli olarak bol bol verdii nimetlerine ve dnya hayatnda karlat bela ve musibetlere kar sabretmesidir. Ayn ekilde nefsinin arzu ettii dnya malna, ziynetlerine ve fitnesine kar sabretmesidir. Allaha itaat ederken ve Allaha kulluunun gereklerini yerine getirirken sabretmesidir. Allah yoluna davette ve Allah yolunda cihattaki meakkatlere ve bu yolu kuatan aclara ve skntlara sabretmesidir ki bunlar, Allahn rahmetiyle muamele ettii kimseler hari bir ksm insanlarn dayanma gcn zayflatr. nk onlar bilirler ki, Allah yolunda sabretmek nebiler ve rasllerin vasfdr ve Allahn mesajlarn ve dinini tebli ederlerken davetlerindeki baarnn eksenidir. Onlar bilirler ki bir kulun emellerine ulamas ve hedeflerinde baarl olmas iin sabr son derece gereklidir ve zorunludur. nk onlar Allahn Naim cennetinin aray iindedirler. Bu cennet Allahn en deerli mkfatdr. Elbette bunun bir bedeli olacaktr. Sabreden zafere erer. Bundan dolaydr ki onlar Allahn, mallarnda ve canlarnda
801 nsan, 11.
340
eza, cefa ve mihnetlere, bela ve musibetlere en ok maruz kalan kullardr. nk en ar musibetlerle kar karya kalan insanlar peygamberlerdir. Sonra srasyla en iyi insanlardr. Nitekim doruyu syleyen ve dorulanan yce Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de byle haber vermektedir. Sabr insann kendisini Allaha itaate hapsetmesidir, gnahlardan ve haramlardan uzak durmasdr, Allahn kazasna ve kaderine raz olmasdr ve Ona teslim olmasdr. Sabrn artlar vardr. Bunlar, Allah telnn rzasn isterken ihlsl/samimi olmak, Allahtan ikyeti olmamak, yerinde ve zamannda sabretmektir. Allah tel samimi muvahhid ve mmin kullarna sabr emretmi, sabrszlktan men etmitir. Onlara Allahtan sabrederek yardm istemelerini emretmitir:
Ey iman edenler! Sabredin, sabr yarnda dmanla rnzgein,cihdiindaimahazrlklveuyankbulununve takvalolunkifelahbulupbaaryaeresiniz.802 Ohalde(Raslm),peygamberlerdenazimsahibiolan larn sabrettii gibi sen de sabret. Onlar hakknda acele et me.803 Ey iman edenler! Sabr ve namaz ile Allah'tan yardm isteyin.nkAllahmuhakkaksabredenlerleberaberdir.804
Allah tel sabreden mmin kullarn vm ve yle buyurmutur:

Sknt,hastalkvesavazamanlarndasabreder.tedo ru olanlar, bu vasflar tayanlardr. Muttakiler ancak onlar dr!805
802 803 804 805 Al-i mran, 200. Ahkaf, 35. Bakara, 153. Bakara, 177.
341
Allah tel sabredenleri sevdiini, nerede olurlarsa olsunlar onlarla beraber olduunu, onlara yardm ettiini ve onlarn ayaklarn sabit kldn haber vermekte ve yle buyurmaktadr:
Allahsabredenlerisever.806 Sabret!Allahsabredenlerleberaberdir.807
Allah tel dnya ve hirette baar ve kurtulua iman sahiplerinin iki vasf olan sabr ve takva ile ulalacan aklamakta ve yle buyurmaktadr:
Ey iman edenler! Sabredin, sabr yarnda dmanlar nz gein, cihd iin daima hazrlkl ve uyank bulunun ve takvalolunkifelahbulupbaaryaeresiniz.808
Allah tel dnya hayatnda nefsin ehvetlerine ve dmanlara kar sabretmenin, baarnn en nemli sebeplerinden biri olduunu beyan etmitir. Sabr, mminlerin dmanlar karsnda gl olmalarn salayan en nemli tehizatlardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Evet, siz sabr gsterir ve Allah'tan saknrsanz, onlar (dmanlarnz) hemen u anda zerinize gelseler, Rabbiniz, nianlbebinmeleklesizitakviyeeder.809 Size bir iyilik dokunsa, bu onlar tasalandrr; banza birmusibetgelse,bunadasevinirler.Eersabredervetakval olursanz, onlarn hilesi size hibir zarar vermez. phesiz Allah,onlarnyaptklarnepeevrekuatmtr.810
Allah tel dinde nderlik makamna ancak sabrla ve kesin inanla ulalabileceini beyan etmitir:
806 807 808 809 810 Al-i mran146. Enfal, 46. Al-i mran, 200. Al-i mran, 125. Al-i mran, 120.
342
Sabrettikleri ve ayetlerimize kesinlikle inandklar za man,onlarniinden,buyruumuzladoruyolailetennder leryetitirmitik.811
Allah tel iman sahiplerinden sabredenlere herhangi bir kayt koymakszn mjdeler vermi ve baka hi kimse iin bir arada zikretmedii hasleti onlar iin zikretmitir:
Andolsun ki sizi biraz korku ve alk; mallardan, can lardan ve rnlerden biraz azaltma (fakirlik) ile deneriz. (Ey Peygamber!)Sabredenlerimjdele!Osabredenler,kendilerine bir bel geldii zaman: Biz Allah'n kullaryz ve biz O'na d neceiz, derler. te Rablerinden balamalar ve rahmet hep onlaradr.Vedoruyolubulanlardaonlardr.812
Allah tel sabreden mmin kullarnn sevabn kat kat ve hesapsz artracan, yaptklarnn en gzeliyle dllendireceini ve onlar selametle ve gvenli bir ekilde cennete dhil edeceini beyan etmektedir:
Yalnzsabredenlere,mkfatlarhesapszdenecektir.813 Sizin yannzdaki (dnya mal) tkenir, Allah katnda kilerisebakidir.Elbettesabrldavrananlarayapmaktaolduk larnnengzeliylemkfatlarnvereceiz.814 teonlara,sabretmelerinekarlkcennetinenyksek makam verilecek, orada hrmet ve selamla karlanacaklar dr.815
10- Mminlerin dostluklar da dmanlklar da Allah iindir: man sahiplerinin niteliklerinden birisi de dostluklarnn ve
811 812 813 814 815 Secde, 24. Bakara, 155-157. Zmer, 10. Nahl, 96. Furkan, 75
343
dmanlklarnn Allah iin olmasdr. Yani onlar Allah iin severler, Allah iin buz ederler. Onlarn akidesi u iki byk kaide zerine bina edilmitir: Sevgi: Allah sevmek, Onun Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellemi, yce Kitabn, byk dinini ve slih kullarn sevmek, onlar dost edinmek, onlara destek olmak, zorlukta, kolaylkta, skntda ve rahatlkta onlar terk etmemek, canyla, malyla ve diliyle onlara yardm etmek. Buz: Allahn dmanlarna buz etmek, onlardan nefret etmek, kk grmek, terk etmek, onlardan ve btn yaptklarndan uzak durmak, canyla, malyla ve diliyle onlara kar kmak, bollukta, darlkta, skntda, rahatlkta kesinlikle onlar sevmemek ve yetien nesli buna gre eitmek ve ynlendirmek. nk dostluk ve dmanlk akidesi dinin temel esaslarndan, tevhid konularnn en nemlilerinden ve onun gerektirdii eylerden biridir. Onun bir rkndr. Kiinin Mslmanln ve kfirliini belirleyen inan meselelerinin en tehlikelilerinden biridir. Bu byk dinin sadece teferruatla ilgili basit meselelerinden biri deildir. Bilakis kfrden kurtulu ve slama giri ancak halis tevhidin bir rkn olan bu rknle gerekleir. Mminlerle ve Mslmanlarla dostluk ancak kfirlere ve mriklere dman olmakla gerekleir. nk bu iki mana bir arada bulunamaz. Bunlar asla bir araya gelemeyecek olan birbirine zt iki eydir. Bunlardan biri kalbe yerletii zaman onun zdd oradan kar. Bunlardan birisi zail olduu zaman hemen onun yerini dieri alr. nk Allah sevmek Onun dostlarn ve sevdiklerini de sevmeyi gerektirir. Nitekim bu sevgi eytana, onun izinden gidenlere ve onun taraftarlarna buz etmeyi gerektirir. ki sevginin bir arada bulunmas imknszdr. Allah tel yle buyurmutur:
Eyimanedenler!YahudileriveHristiyanlardostedin meyin. Zira onlar birbirinin dostudurlar (birbirinin tarafn
344
tutarlar). inizden onlar dost tutanlar, onlardandr. phe sizAllah,zalimlertopluluunayolgstermez.816

Eyimanedenler!Benimdesizindedmanlarnzdost edinmeyin. Onlar size gelen gerei reddettikleri halde, siz onlarasevgisunuyorsunuz.817 Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa, babalarnz ve kardelerinizi (bile) veli edinmeyin. Sizden kimonlardostedinirse,iteonlarzalimlerinkendileridir.818 Mminerkeklerlemminkadnlardabirbirlerininveli leridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten alkorlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Raslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azizdir,hikmetsahibidir.819 Sizindostunuz(veliniz)ancakAllah'tr,Rasldr,iman edenlerdir; onlarkiAllah'n emirlerine boyun eereknamaz klar,zektverirler.820
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr: man balarnn en salam: Allah iin dostluk ve Allah iin dmanlktr, Allah iin sevmek ve Allah iin buz etmektir.821 Kim Allah iin sever, Allah iin buz ederse, Allah iin verir, Allah iin men ederse imann tamamlam olur.822 Sizden biriniz beni ocuundan, babasndan ve btn insanlardan daha ok sevmedike iman etmi olmaz.823
Maide, 51. Mmtehine, 1. Tevbe, 23. Tevbe, 71. Maide, 55. Bak: el-Elbn, Silsiletl-Ehadisis-Sahiha, c.2,no, 998. Ebu Dvd, K.Snnet, B. Ed-Delil ala Ziyadetil-man ve Nakshi. el-Elbn sahih olduunu sylemitir. 823 Buhr, K.iman, B.Hubbn-Nebiyyi Minel-man. 816 817 818 819 820 821 822
345
ey vardr ki bunlar kimde bulunursa imann lezzetini tatm olur: Allah ve Rasln baka her eyden daha ok sevmek; sevdii kimseyi sadece Allah iin sevmek; Allah onu kfrden kurtardktan sonra kfre tekrar dnmekten atee atlacakmasna nefret etmek.824 Mminden bakasyla arkadalk yapma. Yemeini sadece takva sahibi olan yesin.825 Cerir radyallahu anhten yle dedii rivyet edildi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem insanlardan biat alrken yanna geldim. Dedim ki: Ey Allahn Rasl! Uzat elini de sana biat edeyim. Bana istediin art ko, sen bilirsin. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ona dedi ki: Allaha ibadet etmen, namaz klman, zekt vermen, Mslmanlara nasihat etmen ve mriklerden ayrlman iin senden biat alyorum.826 man sahipleri dostluk ve dmanlkta insanlar ksma ayrrlar: 1- Dostlua ve mutlak sevgiye lyk olanlar: Bunlar Allaha Rab olarak, Onun elisi Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme peygamber olarak iman eden, dinin sembollerini bilip onlara inanarak ihlsl bir ekilde amel eden, Allahn emirlerine ve Peygamberinin emirlerine boyun een, Allahn yasaklarndan ve Peygamberinin yasaklarndan saknan ve Allah iin seven, Allah iin dmanlk eden halis mminlerdir. Btn Mslmanlarn bunlar sevmeleri, yardm etmeleri, nerede ve hangi asrda yaam olursa olsunlar bunlara dostluk beslemeleri gerekir. 2- Bir ynden sevgi ve dostlua lyk olduklar halde baka bir ynden dmanla lyk olanlar: Bunlar asi Mslmanlardr. Bunlar hakknda hem sevgi, hem de dmanlk duygular beslenir. man, itaat ve takvalarndan dolay sevilirler, kfr ve irkin altnda
824 Buhr, K.man, B. Men Kerihe en Yeude fil-Kfr; 825 Ebu Dvd, K. Adab, B. Men Ymeru en-Ycalise. el-Elbn hasen olduunu sylemitir. 826 Nesai, K.el-Beyat ala Firakl-Mrikin. el-Elbn sahihtir der.
346
kalan masiyet ve gnahlarndan dolay buz edilirler. Mesela amellerinin bir ksm slih amel, bir ksm kt amel olan, baz vacipleri ihmal edip kfr snrna varmayan baz haramlar ileyen mslmanlar bu ksma dhildir. Bu gibiler iin yaptklar iyilikler miktarnca dostluk, yaptklar ktlkler kadar da dmanlk beslenir. Ayrca bunlara nasihat etmek, masiyetlerine skt etmemek gerekir. Hatta bunlara iyilikler emredilir, ktlkleri engellenir, masiyetlerinden vazgeinceye ve ktlklerini terk edinceye kadar cezalandrlr ve azarlanrlar. 3- Dmanla ve mutlak buza mstahak olanlar: Bunlar Yahudiler, Hristiyanlar, mrikler, dinsizler, putperestler, mecusiler ve mnafklar gibi farkl gruplara mensup olsalar bile kfr ve zndklklarn aka ortaya koyan halis kfirlerle, onlarn peinden giden ykc mezheplerin ve laiki partilerin mensuplardr. Bu hkm, slama mensup olup da tekfir edilmelerini gerektiren fiilleri ileyen mrtetler iin de uygundur. Mesela slama tamamen aykr bir fiili ileyen veya ibadet ederken Allahn kullarndan herhangi birini Ona ortak koan veya Allahtan bakasna dua etmek veya Allahtan bakasndan yardm dilemek, Allahtan bakasna tevekkl etmek, kurban kesmek veya adakta bulunmak gibi ibadet eitlerinden herhangi bir ibadeti onlar iin yapan veya Allaha, Raslne veya dinine sven veya farz namazlar terk eden veya dinin bu asra uygun olmad inancna kaplarak onu hayattan koparan kimseler kendilerine gerekli deliller gsterildikten sonra da bu tavrlarnda srar ederlerse dmanla ve mutlak buza mstahak olurlar. Hatta Mslmanlarn byle mrtetlerle cihd etmeleri, onlar sktrmalar ve onlarn yeryznde bozgunculuk yapmalarna frsat vermemeleri gerekir. man sahipleri hibir hal ve artta kfirlere muvafakat etmezler. nk onlara gizli veya ak bir ekilde muvafakat etmeleri kfrdr.
347
Aktan deil de gizlice muvafakat etmeleri de kfrdr. nk bu bir itikadi mnafklktr. Gizlide deil de akta muvafakat etmelerine gelince bunun iki eidi vardr: 1- Bu muvafakatin sadece szl bir tehditle deil de dvmek, ldrmek ve ikence etmek gibi bir zorlama sebebiyle olmas, bu muvafakati reddettii zaman tehdidin hemen gerekleeceinin kuvvetli bir ihtimal haline gelmesi durumunda, kalbi imanla dolu olduu ve imann hakikatine yakini devam ettii halde kalbiyle deil de sadece diliyle muvafakat ettii mddete bir mslman tekfir edilmez. 2- Kfirlerin egemenlii altnda olmad halde iinden onlara muhalefet etmesine ramen grnrde onlara muvafakat etmek. Bu, liderlik sevdas veya makam ve mevki arzusu veya mal ya da arazi elde etmek veya menfaatlerine zarar vereceklerinden korkmak gibi dnyevi bir maksatla olabilir. Bir kimse bu maksatla kfirlerle dostluk kurar, onlarn batl fikirlerini savunur veya sessiz kalr veya onlarn nizamlarna uyar, onlar raz etmek, dnyalk elde etmek, rahat etmek, acil olarak esenlie kavumak iin onlarn kanunlarn tatbik ederse bununla ibadet tevhidinin rknlerinden birini terk etmi olur. Bu rkn, Allah iin dostluk ve Allah iin dmanlk rkndr. Bu rkn terk etmek dinden kmay ve kfr gerektirir. inden onlara nefret beslemesi, er naslarn da dellet ettii gibi kendisine hibir fayda salamaz. man sahipleri, dmanlk akidesi ile iyilik, adalet ve ihsan birbirinden ayrrlar. Onlardan beri olmak diye ifade edilen kfirlere dmanlk onlara szlerle veya fiillerle ktlk yapmak, zarar vermek ve onlarla ilikilerimizde dinimizin koyduu kurallar ve artlar inemek anlamna gelmez. Bu artlar ve kurallar kalb sevgi ve temayl olmakszn adaletli davranmak ve iyilik yapma esasna dayanr. slam bizimle onlar arasnda Mslmanlara da fayda
348
verecek karlkl yarar ilikisine izin verir. Harb olmayp iyi ilikiler iinde bulunulan baz kfir topluluklara bizimle savaanlara ve bizi yurdumuzdan karanlara yardm edenlere deil- dinin aleyhine olmayacak ekilde msamahal davranlmasn slam kabul eder. Hikmet sahibi eriat koyucu Allah tel sava olmadklar mddete hepsine iyi muamele yaplmasn emreder. Bu, onlara dostluk ve sevgi beslemek anlamna gelmez. nk iyilik ve ihsan eriatn yasaklad sevgi ve dostluu gerektirmez. Mslmanlarla sava halinde bulunan kfirlere gelince onlarla iliki eran icma ile haramdr.
11- mansahiplerininniteliklerindenbirisideonlarn
iyiliiemretmelerivektlktenmenetmeleridir: Mminler iyilii emreder, ktle engel olurlar. Onlar bu mmetin hayrlsnn ancak bu mbarek ve nemli prensiple varln devam ettireceine, bunun slamn ve dinin en byk iarlarndan biri olduuna, slam toplumunu ve onun birliini korumasnn sebebi olduuna ve iyilii emretmek ve ktlkten menetmenin bu mmetin zerine vacip olduuna inanrlar. Herkes gc lsnde bununla ykmldr. Bu konuda maslahata itibar edilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Siz, insanlarn iyilii iin ortaya karlm en hayrl mmetsiniz; iyilii emreder; ktlkten meneder ve Allah'a imanedersiniz.827
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Sizden kim bir ktlk grrse onu eliyle deitirsin; gc yetmezse diliyle deitirsin. Gc yetmezse kalbiyle buz etsin. Fakat bu imann en zayf olandr.828
827 Al-i mran, 110. 828 Mslim, K.man, B. Beyan Kevnin-Nehyi anil-Mnkeri Minel-man
349
Onlar iyilii emrederken ve ktlkten men ederken nezaketle hareket ederler, hikmetle ve gzel tlerle Allaha davet ederler. Allah tel yle buyurur:
Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle ar ve onlarlaengzelekildemcadeleet!829
man sahipleri iyilii emrederken ve ktl engellerken u ayetle amel ederek insanlardan grecekleri eziyetlere kar sabretmeyi uygun grrler:
Yavrucuum! Namaz kl, iyilii emret, ktlkten vaz geirmeye al, bana gelenlere sabret. Dorusu bunlar, az medilmeyedeerilerdir.830
Bu nemli ilkeyi terk etmenin Allahn azabnn ve cezasnn inmesinin ve Onun lanetine mstahak olmann sebebi olduuna ve mmetin hayatnda sapklk ve bozgunculuun yaylmasna yol aacana inanrlar. Allah tel yle buyurmaktadr:
Onlarkendilerineyaplanuyarlarunutunca,bizdek tlkten men edenleri kurtardk, zulmedenleri de yapmakta olduklar ktlklerden tr iddetli bir azap ile yakala dk.831 srailoullarndan kfir olanlar, Davut ve Meryem olu sa diliyle lnetlenmilerdir. Bunun sebebi, sz dinlememe leri ve snr amalardr. Onlar, iledikleri ktlkten, birbi rinivazgeirmeyealmazlard.Andolsunyaptklarnekt dr!832
man sahipleri iyilii emredip ktlkten men ettiklerinde ayn zamanda baka bir esasa bal kalrlar ki o da cemaati korumak,
829 830 831 832 Nahl, 125. Lokman, 17. Araf, 165. Maide, 78-79.
350
kalpleri uzlatrmak birlik iinde olmak, ayrlk ve ihtilaflar bir kenara atmaktr.
12- mansahipleriahlakigzelliklerlebezenirler:
man sahiplerinin niteliklerinden biri de ahlaki gzelliklerle, sz ve davranlarnn gzel olmasdr. Onlar Allahn Peygamberlerinden sonra onun en iyi ve en sekin kullardrlar. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Mminlerin imanca en mkemmeli, ahlaka en gzel olandr.
833
Kymet gn sizin bana en sevimli ve bana en yakn olannz, ahlaka en gzel olannzdr.834 Mizana gzel ahlaktan daha ar baka bir ey konulmayacaktr. Gzel ahlak sahibi bir kimse bu ahlakyla namaz klan ve oru tutan kimsenin derecesine ykselecektir.835 Mminlerinahlakndanbazlarunlardr: limde ve amelde sadece Allahn rzasn gzetmeleri, riyadan korkmalar, Allahn haramlarna sayg gstermeleri, Allahn haramlar inendii zaman tepki gstermeleri, Allahn dinine, eraitine ve hkmne destek vermeleri, Mslmanlarn kutsallarna oka sayg gstermeleri ve onlarn iyiliini istemeleri akta ne iseler gizlide de yle olarak mnafkl terk etmeye almalar hiret ilerini daima dnya ilerinden nceye almalar. Kalp inceliine sahip olmalar, belki kendilerine acr da balar midiyle Allah telnn hakkn ihmal ettiklerinden dolay oka
833 Tirmizi, K.Rada, B Ma Cae fi Hakkl-Mereti ala Zevciha. el-Elbn sahih olduunu syler. 834 Tirmizi, K.el-Birr ves-Sla, B. Ma Cae fi Meanil-Ahlak. el-Elbn sahih olduunu syler. 835 Tirmizi, K.el-Birr ves-Sla, B. Ma Cae fi Husnil-Hulki. el-Elbn sahih olduunu syler.
351
alamalar, bir cenaze grdkleri veya lm, lm baygnln ve kt bir sonu hatrladklar zaman bunlardan oka ibret almalar, zlmeleri ve kalpleri sarslncaya kadar alamalar. Allaha yaknlk derecelerinde ilerledike fazlasyla mtevaz olmalar, itaatlerinde bile gnahtan kurtulamadklarn grdkleri iin oka tevbe etmeleri ve gece gndz istifar etmeleri. taatlerindeki eksikliklerinden dolay istifar ederler, Allahn rzasn gzetirler, yaptklar hibir eyden dolay gurura kaplmazlar, hretten nefret ederler. Deil ktlkleri, itaatlerinde bile eksiklik ve kusur grrler. Takva kelimesi zerinde ar hassas olmalar, hibirinin takva sahibi olduu iddiasnda bulunmamas, Allahtan ok korkmalar, akbetin kt olmasndan ok korkmalar, Allah anmaktan gaflete dmemeleri, dnyaya nem vermemeleri, onu tamamen terk etmeleri, ev yapmna nem vermemeleri, lks ve israfa kamakszn sadece ihtiyalarn karlayacak kadar bir evle yetinmeleri. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allaha yemin olsun ki hirete nispetle dnya, birinizin parman byk bir denize batrp karmasndan baka bir ey deildir. Artk o parman ne kadar slaklkla ktna baksn yeter.836 man sahipleri dinde ve dindarlarda herhangi bir yanlln grlmesine asla raz olmazlar ve hemen cevabn verip reddederler. Eer bu yanll yapan kii mazeretli ise onun hakknda hsn zan beslerler. Mslman kardelerinin ayplarn ve kusurlarn hep rterler. Kendi ilerinde dindarlklarnn ve Allahtan yeterince korkup korkmadklarnn oka muhasebesini yaparlar. Hi kimsenin aybn aklamak istemezler. Kendi ayp ve kusurlaryla meguliyetleri bakalarnn kusurlaryla megul almaktan onlar al koyar.
836 Mslim, K. El-Cennet ve Sfat Naimiha ve Ehliha, B. Fenad-Dnya ve Beyanul-Har.
352
Bakalarnn ayplarn rtmeye alrlar. Sr saklamasn bilirler. Hi kimseye haklarnda sylenen eyleri ulatrmazlar. nsanlara dmanlk etmezler. Onlar ok iyi idare ederler. Hi kimseye kt karlk vermezler. Hibir mslmana dmanlk etmezler. man sahipleri bulunduklar meclislerde gybet kapsn kapatrlar. Meclislerinin gnah meclisi haline gelmemesi iin dillerini gybetten korurlar. Allah tel yle buyurur: Eyimanedenler!Zannnoundankann.nkzan nn bir ksm gnahtr. Birbirinizin kusurunu aratrmayn. Biriniz dierinizi arkasndan ekitirmesin. Biriniz, lm kardeinin etini yemekten holanr m? te bundan tiksin diniz. O halde Allah'tan korkun. phesiz Allah, tevbeyi ok kabuledendir,okesirgeyicidir.837 man sahipleri hay, edep, efkat, sknet, vakar, az konumak, az glmek, ok susmak, konunun anlalmasn kolaylatrmak iin hikmetle konumak ve dnyalk bir eye sevinmemek gibi gzel huylarla temayz ederler. Bunun sebebi onlarn akll olmalardr. Vurmak veya mal almak veya itibarlarna zarar vermek gibi kendilerine zarar verici her eyi affederler. Allah tel yle buyurur:
fkelerini yutarlar ve insanlar affederler. Allah da g zeldavrantabulunanlarsever.838
Mminler blisle ve yardmclaryla savamaktan, onun hile ve tuzaklarn, namazda, abdestte ve dier ibadetlerde onun vesveselerini tanmaya almaktan gafil deildirler. man sahipleri ihtiyalarnn fazlasn gece gndz ak, gizli sadaka olarak verirler. Bulduklar zaman helali israf etmezler. Cimrilii ktlemek, ok cmert olmak, bol bol vermek, yolculuklarnda ve ikametlerinde kardelere yardm etmek mminlerin
837 Hucurat, 12. 838 Al-i mran, 134.
353
ahlaklarndaki gzelliklerdendir. nk onlar dinde yardmlama ve dayanma gayelerini ancak bununla gerekletirirler. Onlar din kardelerine iyilik yapmay, birbirlerini sevindirmeyi, bu konuda kardelerini kendilerine tercih etmeyi severler. Misafire ikram ederler, meru bir mazeretleri olmadka misafire bizzat kendileri hizmet ederler. Misafirin kendi yanlarnda ikametiyle onu yedirip iirmi olmalarn, ona yaptklar hizmeti ve misafirin kendileri hakkndaki gzel duygularn yeterli grmezler/daha fazlasn yapmak isterler. Kardelerinin davetlerine icabet ederler. Ancak yedirecei ey olan kimsenin davetine veya fakirlerin dlanp sadece zenginler davet edildiinde veya masiyetlerin ilendii davetlere icabet etmezler. Sadece byklere kar deil kklere kar da, sadece yaknlara kar deil uzaklara kar da, sadece lime kar deil cahile kar da edepli ve naziktirler. Mminler insanlarn arasn dzeltirler. nk bu, hayr kaplarnn en faziletlisi ve iyiliin zirvesidir. nk insanlarn arasn dzeltmek demek, eytann btn planlarn, mslmanlar arasna dmanlk ve nefret yerletirme ve onlarn arasn bozma hedeflerini boa karmak demektir. Hasetten men ederler. nk haset dmanlk ve kine, imann zayflamasna, dnyay ve iindekileri sevmeye sebep olur. Mminler anaya babaya iyilik yapmay, iyi olan eylerde onlara itaat etmeyi, onlara kol kanat germeyi, nazik olmay, sinirlenmemeyi, homurdanmamay, zellikle yalandklarnda onlar zmemeyi, onlar iin dua etmeyi ve balanmalarn dilemeyi emrederler. nk onlar anaya babaya iyilik yapmay Allah telnn tevik ettii ve karlnda ebedi cenneti ve rzasn vaat ettii en byk ibadetlerden biri olarak grrler. Allah tel yle buyurmaktadr:
Biz insana, anababasna iyilik etmesini tavsiye ettik.
354
Annesionuzahmetletadvezahmetledourdu.839
Rabbin,sadecekendisineibadetetmenizi,anababanza da iyi davranmanz kesin bir ekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yannda yalanrsa, kendilerine "of!" bile deme;onlarazarlama;ikisinedegzelszsyle.Onlaresir geyerek alakgnlllkle zerlerine kanat ger ve: "Rabbim! Kklmdeonlarbeninaslyetitirmilerse,imdidesen onlara(yle)rahmetet!"diyerekduaet.840
Mminler iyi komuluu, insanlara nazik davranmay, akrabalarla iyi ilikiler iinde olmay, selam yaymay, fakirlere, yoksullara, yetimlere ve yolda kalmlara merhamet etmeyi emrederler. vnmekten, bbrlenmekten, gururlanmaktan, azgnlktan ve insanlara tepeden bakmaktan men ederler. Her eyde adaletli olmay emrederler. Kt zandan, tecesssten ve Mslmanlarn ayplarn aratrmaktan men ederler. nk bunlar sosyal ilikileri bozar, kardelerin arasn aar ve aralarna fesat tohumlar eker. man sahiplerinin vlen sfatlarndan birisi de onlarn Allah iin karde olmalardr. Mmin mminin kardeidir. Kendisi iin istedii eyi mmin kardeleri iin de ister. Onlar hakknda kin ve nefret duygular tamaz. Bilakis onlarn gyabnda balanmalar, hidayetleri, iyilikleri ve baarlar iin dua eder. Allah tel yle buyurur:
Bunlarn arkasndan gelenler yle derler: Rabbimiz! Bizivebizdenncegelipgemiimanlkardelerimiziba la; kalplerimizde, iman edenlere kar hibir kin brakma! Rabbimiz!phesizkisenokefkatli,okmerhametlisin!841
839 Ahkaf, 15. 840 sra, 23-24. 841 Har, 10
355
Mminler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasndzeltinveAllah'tankorkunkiesirgenesiniz.842
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurur: Sizden biriniz kendisi iin istediini mmin kardei iin de istemedike iman etmi olamaz.843 Mminler, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin u szyle amel ederek her mslmana kar samimiyeti (nasihati), iyilikte ve takvada karlkl yardmlamay vacip grrler: Din nasihattir/samimiyettir. Kime kar? Dedik. yle buyurdu: Allaha, Kitabna, Peygamberine, Mslmanlarn imamlarna ve Mslmanlarn hapsine kar samimiyettir.844 Mminler namazlarn cemaatle klnmas, hac, cihad ve emirlerle kutlanan bayramlar gibi slamn sembollerini muhafaza ederler. Bu emirler bidati ve heva ehli olanlar hari ister iyi olsunlar isterse kt olsunlar fark etmez. Onlar farz olan namazlar eda etmeye ve onlar ilk vakitlerinde cemaatle klmaya koarlar. Yats namaz hari dier namazlar ilk vaktinde klmak daha faziletlidir. Onlar namazda huu ve huzuru emrederler. Mminler birbirlerine gece ibadete kalkmalarn emrederler. nk bu, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetlerinden biridir. nk Allah tel Peygamberine gece ibadetini ve kendisine itaat etmesi iin var gcyle almasn emretmitir. Mminler imtihan edildikleri yerlerde salam dururlar. Bela ve musibetlere sabrederler, rahatlkta krederler, kaderin aclarna raz olurlar. Allah tel yle buyurur:
Yalnzsabredenlere,mkfatlarhesapszdenecektir.845
842 843 844 845 Hucurat, 10. Buhr, K. man, B. Minel-mani en Yhbbe li ehihi Ma Yuhbbu li Nefsihi. Mslim, K. man, B. Beyan enned-Dinen-Nasihatu. Zmer, 10
356
Allahtan bela istemezler, bunu temenni de etmezler. Bilakis Allahtan salk ve afiyet isterler. nk onlar bela ve musibetle karlatklar zaman salam kalp kalmayacaklarn bilmezler. Fakat bir musibetle karlatklar zaman da sabrederler. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurur: Dmanla karlamay temenni etmeyiniz. Allahtan afiyet dileyiniz. Onlarla karlatnz zaman sabrediniz. Biliniz ki cennet kllarn glgesi altndadr.846 Mminler mihnet ve skntl zamanlarda Allahn rahmetinden mitlerini kesmezler. nk Allah tel mmin kullarna bunu haram klmtr. Fakat onlar bela ve musibet gnlerinde yaknda bir kurtuluun ve Allahn izniyle kesin bir zaferin midiyle yaarlar. nk onlar Allahn vaadine gvenirler, zorlukla beraber kolayln, darlkla beraber bolluun olduunu bilirler. Mihnetlerin sebebini her eyden nce kendilerinde ararlar. Musibetlere ve mihnetlere sadece kendi elleriyle iledikleri masiyetlerin, byk ve kk gnahlarn veya itaat ve uyumdaki kusurlarn sebep olduunu dnrler. Allahn kendilerine yardm ve desteinin bu eit muhalefetlere dmesi sebebiyle gecikebileceini bilirler. nk Allah tel yle buyurmaktadr:
Banza gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle ilediklerinizyzndendir.847
man sahipleri yce dinimizin de emrettii gibi, mihnetlerde ve dine yardmda dnyevi sebeplere ve saiklere ve evrensel kanunlara gvenmedikleri gibi sebeplere sarlmak balamnda bunlar ihmal de etmezler. Bunlardan nce Allaha takval olmay, gnah ve masiyetlerden istifar etmeyi, Allaha gvenmeyi, rahatlkta kret
846 Buhr, K.Cihd, B. Kanennebiyy iza lem Ykatil Evvelennehar.. Mslim, K.Cihd, B. Kerahiyyet Temenni Likael-Aduvvi. 847 ura, 30.
357
meyi ve bela annda sabretmeyi skntlardan sonra kurtulu ve ferahln abuklamasnn en nemli sebepleri olarak grrler. man sahiplerinin vasflarndan biri de onlarn dinlerinde ve dnyalarnda imtihan edilmeleri ve denenmeleridir. Bela ve imtihan onlarn gnah ve hatalarnn kefaretidir, derece ve sevaplarnn ykselmesinin vesilesidir. Onlar dnya hayatnda gariptirler ve ebediyet yurduna doru giden bir yolcudurlar. Onlar iin dnya ebedi olan hirete gre bir hapishane gibidir. Dnya hayat, ssleriyle, fitneleriyle, ehvetleriyle ve masiyetleriyle onlarn kalpleri ve organlar iin bir hapishanedir. Ancak Rablerinin bu dnyadan kendilerine mubah kld eyler hari. nk onlar bunlardan dolay knanmazlar. Allah tel yle buyurmaktadr:
te orada iman sahipleri imtihandan geirilmi ve id detlibirsarsntyauratlmlard.848
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Dnya mminin zindan, kfirin cennetidir.849 man sahiplerinin Allaha kulluklarna dellet eden niteliklerinden biri de onlarn sadece Allahtan korkmalar, baka hi kimseden korkmamalar, Allahn koyduu cezalar uygularken acma duygusuna kaplmamalar ve dine destek olmak iin verdikleri szde Allaha kar samimi olmalardr. Onlarn en byk ve en belirgin vasflarndan biri de Allah telnn hkmn sevmeleri, byk kk her eyde Onun eriatna tam olarak teslim olmalardr. Onlar Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi de yle severler ki kim olursa olsun baka hi kimsenin sevgisi bu sevgiye denk olamaz: Sizden biriniz beni ocuundan, babasndan ve btn inanlardan daha ok sevmedike iman etmi olmaz.850
848 Ahzab, 11. 849 Tirmizi, K. Zht, B. Ma Cae fis-Sabri alel-Belai. el-Elbn sahihtir dedi. 850 Buhr, K.iman, B.Hubbn-Nebiyyi Minel-man.
358
Sadk ve ihlsl mminler hakkndaki szn z udur: Onlar geree ulamada rehberlik eden ve doru yolu gsteren iyi insanlarn rneidirler. nk onlar hakta sebat ederler ve itikadi konularda kararldr ve gr birlii iindedirler. Hem ilim sahibidirler, hem de ibadet ederler. Hem Allaha tevekkl ederler, hem de sebeplere sarlrlar. Hem dnyaya fazlasyla sahiptirler ama gnllerinde ona yer vermezler. mitle korku, sevgi ile buz arasnda bulunurlar. Mminlere ve Mslmanlara mar merhametli ve yumuak, din dman kfirlere, mriklere ve onlarn dostlarna kar sert ve acmaszdrlar. Onlar insanlarn ahlaka en gzelidirler, Allaha itaat ederek nefislerini temizlemede onlarn en gayretlisidirler, huy ve davrana onlarn en mkemmelidirler. Hayrl ve insanlara yararl olmadka konumazlar. Birbirlerini sevmeleri, birbirlerine merhamet etmeleri, aralarnda yardmlamalar, birbirlerinin kusurlarn rtmeleri ve sadece din temelinde dost ve dman olmalar onlarn vasfdr. Onlar nimete kar nankrln cezasndan korkarlar. Bu sebeple onlar byk kk her trl nimete kar Allaha kretmede ve hamd etmede insanlarn en isteklisi ve devamls olarak grrsn. Onlarn belirgin niteliklerinden biri de zaman ve meknn deimesiyle birlikte onlarn deimemesidir.
KurandaGetiiekliyleMminlerin BazNitelikleri
Mminlerin vasflarndan sz eden Kuran yetleri: Onlarn gayba inanmalar ve hiretten korkmalarndan sz eden yetler: Allah tel yle buyurmutur:
Elif.Lm.Mim.Okitap(Kuran);ondaaslapheyoktur. O,muttakiler(saknanlarvearnmakisteyenler)iinbiryolgs tericidir. Onlar gayba inanrlar, namaz klarlar, kendilerine verdiimizmallardanAllahyolundaharcarlar.Yineonlar,sa na indirilene ve senden nce indirilene iman ederler; hiret gnne de kesinkes inanrlar. te onlar, Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler ve kurtulua erenler de ancak onlar dr.851 Onlar, kesinlikle Rablerine kavuacaklarn ve O'na dneceklerinidnenvebunukabullenenkimselerdir.852 Onlar, grmedikleri halde Rablerine candan sayg gs terirler.Yineonlar,kymettenkorkankimselerdir.853 Onlar ki, namaz klarlar, zekt verirler ve hirete de kesinolarakinanrlar.854 Onlar, ne ticaret ne de alveriin kendilerini Allah' anmaktan, namaz klmaktan ve zekt vermekten alkoyama d insanlardr. Onlar, kalplerin ve gzlerin allak bullak ol duubirgndenkorkarlar.855 OnlarRablerininazabndankorkanlardr.856
851 852 853 854 855 856 Bakara, 1-5. Bakara, 46. Enbiya, 49. Neml, 3. Nur, 37. Mearic, 27.
360
Okullar,iddetiheryereyaylmolanbirgndenkor karakverdikleriszyerinegetirirler.857 nk biz suratsz, ok kat bir gn(n azbn)dan trRabbimizdenkorkarz.(derler).858
Onlarn Allah sevmelerinden ve Onun emirlerine ballklarndan sz eden yetler: Allah tel yle buyurmaktadr:
nsanlardanbazlarAllah'tanbakasnAllah'adenktu tarveonlarAllah'severgibiseverler.manedenlerinAllah'a olan sevgileri ise (onlarnkinden) ok daha fazladr. Keke zalimler azab grdkleri zaman (anlayacaklar gibi) btn kuvvetinAllah'aaitolduunuveAllah'nazabnnokiddetli olduununcedenanlayabilselerdi.859 nsanlardan yleleri de var ki, Allah'n rzasn almak iin kendini ve maln feda eder. Allah da kullarna efkat lidir.860 manedenlervehicretedipAllahyolundacihdedenler varya,itebunlar,Allah'nrahmetiniumabilirler.Allah,gafur verahmdir.861 Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titre yen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artranveyalnzRablerinedayanpgvenenkimselerdir.862 Herhangi bir sre indirildii zaman onlardan bir ksm derki:"Busizinhanginizinimannartrd?"manedenlerege lince(busre)onlarnimanlarnartrrveonlarsevinirler.863
857 858 859 860 861 862 863 nsan, 7. nsan, 10. Bakara, 165. Bakara, 207. Bakara, 218. Enfal, 2. Tevbe, 124.
361
Onlar Allah'n gzetilmesini emrettii eyleri gzeten, Rablerindensaknanvekthesaptankorkankimselerdir.864 Aralarnda hkm vermesi iin Allah'a ve Raslne da vet edildiklerinde, mminlerin sz ancak "ittik ve itaat ettik"demeleridir.teaslbunlarkurtuluaerenlerdir.865 Bizim yetlerimize ancak o kimseler inanrlar ki, bun larlakendilerinetverildiinde,byklktaslamadansec deyekapanrlarveRablerinihamdiletesbihederler.866 Allah szn en gzelini, birbiriyle uyumlu ve bkl madan tekrar tekrar okunan bir kitap olarak indirdi. Rable rinden korkanlarn, bu Kitapn etkisinden tyleri rperir, derkenhembedenlerivehemdegnlleriAllah'nzikrines npyumuar.tebuKitap,Allah'n,dilediinikendisiyledo ruyolailettiihidayetrehberidir.Allahkimidesaptrrsaar tkonayolgsterenolmaz.867 O peygamberler ki Allah'n gnderdii emirleri duyu rurlar, Allah'tan korkarlar ve O'ndan baka kimseden kork mazlar.HesapgrcolarakAllah(herkese)yeter.868
Btn peygamberlere ve kitaplara inanmalarndan sz eden yetler: Allah tel yle buyurmaktadr:
Elif. Lm. Mim. O kitap (Kuran); onda asla phe yok tur.O,muttakiler(saknanlarvearnmakisteyenler)iinbiryol gstericidir. Onlar gayba inanrlar, namaz klarlar, kendileri ne verdiimiz mallardan Allah yolunda harcarlar. Yine onlar,
864 865 866 867 868 Rad, 1. Nur, 51. Secde, 15. Zmer, 23. Ahzab, 39.
362
sanaindirilenevesendennceindirileneimanederler;hiret gnne de kesinkes inanrlar. te onlar, Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler ve kurtulua erenler de ancak onlar dr.869
Peygamber,Rabbitarafndankendisineindirileneiman etti,mminlerde(imanettiler).HerbiriAllaha,meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine iman ettiler. "Allah'n peygam berlerinden hibiri arasnda ayrm yapmayz. ittik, itaat ettik.EyRabbimiz,affnasndk!Dnsanadr"dediler.870 Allah'avepeygamberlerineimanedenveonlardanhi birini dierlerinden ayrmayanlara (gelince) ite Allah onlara birgnmkfatlarnverecektir.Allahokbalaycveesir geyicidir.871 Fakat ilerinden ilimde derinlemi olanlar ve m minler,sanaindirilenevesendennceindirileneimaneden ler,namazklanlar,zektverenler;Allah'avehiretgnne inananlar var ya; ite onlara pek yaknda byk mkfat vereceiz.872
Onlarn namaz klmalarndan, zekt vermelerinden ve Allah yolunda infak etmelerinden sz eden yetler: Allah tel yle buyurmutur:
yilik,yzlerinizidouvebattarafnaevirmenizdeil dir. Asl iyilik, o kimsenin yaptdr ki, Allah'a, hiret g nne,meleklere,kitaplara,peygamberlereinanr.(Allah'nr zasn gzeterek) yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kal mlara,dilenenlerevekleleresevdiimaldanharcar,namaz
869 870 871 872 Bakara, 1-5. Bakara, 285. Nisa, 152. Nisa, 162.
363
klar, zekt verir. Antlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. Muttakiler ancak onlardr!873
Sizin dostunuz (veliniz) ancak Allah'tr, Rasldr, iman edenlerdir; onlar ki Allah'n emirlerine boyun eerek namazklar,zektverirler.874 Onlar yle kimseler ki, Allah anld zaman kalpleri titrer;balarnagelenesabrederler,namazklarlarvekendile rinerzkolarakverdiimizeylerden(Allahiin)harcarlar.875 Yineonlar,Rablerinindavetineicabetederlervenamaz klarlar.Onlarnileri,aralarndadanmailedir.Kendilerine verdiimizrzktandaharcarlar.876
Onlarn mslman kardelerini sevmelerinden sz eden yetler: Allah tel yle buyurmutur:
Mminerkeklerlemminkadnlardabirbirlerininveli leridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten al korlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Raslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azizdir,hikmetsahibidir.877 Mminerkeklerlemminkadnlardabirbirlerininveli leridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten al korlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Raslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azizdir,hikmetsahibidir.878
873 874 875 876 877 878 Bakara, 177. Maide, 55. Hac, 35. ura, 38. Tevbe, 71. Tevbe, 71.
364
fkelerini yutarlar ve insanlar affederler. Allah da g zeldavrantabulunanlarsever.879 Onlar,kendicanlarekmesineramenyemeiyoksula, yetime ve esire yedirirler. "Biz sizi Allah rzas iin doyuru yoruz; sizden ne bir karlk ne de bir teekkr bekliyoruz." Derler.880 Onlar, byk gnahlardan ve hayszlktan kanrlar; kzdklarzamandakusurlarbalarlar.881
Ktlklerden ve yasaklardan sakndklarndan sz eden yetler: Allah tel yle buyurmutur:

Onlar,birktlkyaptklarnda,yadakendilerinezul mettiklerinde Allah' hatrlayp gnahlarndan dolay hemen tevbeistifarederler.ZatengnahlarAllah'tanbakakimba layabilirki!Birdeonlar,iledikleriktlklerde,bilebile sraretmezler.882 Takvaya erenler var ya, onlara eytan tarafndan bir vesvese dokunduunda (Allah'n emir ve yasaklarn) hatrla yphemengereigrrler.883 Onlar, byk gnahlardan ve hayszlktan kanrlar; kzdklarzamandakusurlarbalarlar.884 Ufak tefek kusurlar dnda, byk gnahlardan ve edepsizliklerden kananlara gelince, bil ki Rabbin, aff bol olandr. O, sizi daha topraktan yaratt zaman ve siz anne lerinizin karnlarnda bulunduunuz srada (bile), sizi en iyi
879 880 881 882 883 884 Ali mran, 134. nsan, 8,9. ura, 37. Al-i mran, 135. Araf, 201. ura, 37.
365
bilendir. Bunun iin kendinizi temize karmayn. nk O, ktlktensaknandahaiyibilir.885

Onlar edep yerlerini, eleri ve cariyelerinden bakasn dan korurlar. Yalnz bunlarla mnasebeti olanlar ayplana mazlar. Ama bu snrn tesine geenler haddi am, zulm ilemi olurlar. Onlar zerlerine aldklar emanetlere ve verdikleriszlereriayetederler.Onlarahitliklerinidrste ifaederler.886
Onlarn genel olarak vasflarndan ve gzel ahlaklarndan sz eden yetler:

Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titre yen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir. Onlarnamazlarndosdoruklanvekendilerinerzkolarak verdiimizden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir. te onlar gerek mminlerdir. Onlar iin Rableri katnda nice dereceler,balanmavetkenmezbirrzkvardr.887 Onlartevbeedenler,ibadetedenler,hamdedenler,oru tutanlar, rk edenler, secde edenler, iyilii emredip kt lkten alkoyanlar ve Allah'n snrlarn koruyanlardr. O mminlerimjdele!888 yilik, yzlerinizi dou ve bat tarafna evirmeniz deildir.Asliyilik,okimseninyaptdrki,Allah'a,hiretg nne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (Allah'n r zasn gzeterek) yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kal mlara,dilenenlerevekleleresevdiimaldanharcar,namaz klar, zekt verir. Antlama yapt zaman szlerini yerine
885 886 887 888 Necm, 32. Mearic, 29-33. Enfal, 2-4. Tevbe, 112.
366
getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doruolanlar,buvasflartayanlardr.Muttakilerancakon lardr!889

O sabredenler, kendilerine bir bel geldii zaman: Biz Allah'nkullaryzvebizO'nadneceiz,derler.890 Onlar, Allah'a ve hiret gnne inanrlar; iyilii em reder, ktlkten menederler; hayrl ilere kouurlar. te bunlariyiinsanlardandr.891 Onlar, Rablerinin rzasn isteyerek sabreden, namaz dosdoru klan, kendilerine verdiimiz rzklardan gizli ve ak olarak (Allah yolunda) harcayan ve ktl iyilikle savan kimselerdir. te onlar var ya, dnya yurdunun (gzel) sonusadeceonlarndr.892 Onlar,bosziittiklerizamanondanyzevirirlerve: Bizimilerimizbize,sizinilerinizsize.Sizeselamolsun.Biz kendinibilmezleri(arkadaedinmek)istemeyiz,derler.893 Tut'a ibadet etmekten kanp, Allah'a ynelenlere mjde vardr. Kullarm mjdele: O kullarm ki, onlar sz dinlerler, sonra da en gzeline uyarlar. te onlar, Allah'n doru yola ilettii kimselerdir. Gerek akl sahipleri de on lardr.894
Onlarn dnyadaki mkfatlarndan sz eden yetler: Allah tel yle buyurmaktadr:

Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan ay dnlakarr.nkredenleregelince,onlarndostlardat
889 890 891 892 893 894 Bakara, 177. Bakara, 156. Al-i mran, 114. Rad, 22. Kasas, 33. Zmer, 17,18.
367
uttur, onlar aydnlktan alp karanla gtrr. te bunlar cehennemliklerdir.Onlaroradadevamlkalrlar.895

Erkekveyakadn,mminolarakkimslihamelilerse, onu mutlaka gzel bir hayat ile yaatrz. Ve mkfatlarn, elbetteyapmaktaolduklarnnengzeliileveririz.896
man edip de slih amel ileyenlere gelince, onlar iin ok merhametli olan Allah, (gnllerde) bir sevgi yaratacak tr.897
manlarn bir kat daha arttrsnlar diye mminlerin kalplerine gven indiren Odur. Gklerin ve yerin ordular Allah'ndr.Allahbilendir,hereyihikmetleyapandr.898 yi dnn ki Allahn Rasl sizin aranzda bulun maktadr.ayetobirokitesizeuysayd,halinizyamanolur du.AmaAllahsizeimansevdirdiveonukalplerinizdegzel letirdi; inkrdan, fsklktan ve isyandan ise sizi irendirdi. teAllahtanbirltufvenimetolarakdoruyoldayryenler onlardr.Allahalmdir/hereyibilirvehakmdir/hereyiyerli yerinceyapar899
895 Bakara, 257. 896 Nahl, 97 897 Meryem, 96. 898 Fetih, 4. 899 Hucurat, 7.
MminlerveOnlarnVasflarHakkndaEhli SnnetvelCemaatmamlarnnGrleri
1- Yce sahabi Abdullah b. Mesd radyallahu anh yle der: Mmine her trl damga vurulabilir, sadece hainlik ve yalanclk damgas vurulamaz.900 Allaha kavumadka mmine rahat yoktur.901 2- Yce sahabi Ubey b. Kab radyallahu anh yle der: Mminin drt hasleti vardr: Bela ve musibetle karlat zaman sabreder, kendisine bir ey verildii zaman kreder, bir ey sylediinde doruyu syler, bir hkm verdii zaman adaletli olur. O, be tane nurun ierisinde dolar. O, Allah telnn: Kat kat nur dedii kimsedir. Onun konumas nurdur, ilmi nurdur, girii nurdur, k nurdur, kymet gn varaca yer nurdur. Kfir ise be tane karanln ierisinde dolar: Onun konumas karanlktr, ameli karanlktr, girii karanlktr, k karanlktr, kymet gn varaca yer de karanlklardr.902 3- Yce sahabi Ammar b. Yasir radyallahu anh yle der: u hasleti kendisinde tamamlam olan kimse imann tamamlam olur: Kendisine kar adaletli olmak, mknlar kstl iken dahi infak etmek ve herkese selam vermek.903 4- Yce sahabi Abdullah b. Amr b. el-As radyallahu anhuma yle der: nsanlar yle bir zamanda yaayacaklar ki, mescitte toplanacaklar ve namaz klacaklar, fakat ilerinde bir tane mmin olmayacak.904
900 901 902 903 904 bn Eb eybe, Kitbul-man, (80) s.35. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.1, s.136. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.1, s.255. bn Eb eybe, Kitbul-man, (131) s.48. bn Eb eybe, Kitbul-man, (101) s.40.
369
5- Yce tabii Hasan el-Basri rahimehullah yle der: Mmin, Allah tel ne sylemise onun syledii gibi olduunu bilen kimsedir. Mmin, insanlarn amelce en gzel olan ve Allahtan en ok korkandr. Da gibi mal infak etse bizzat grmeden emin olmaz. yilii, hayr ve ibadeti arttka korkusu da artar ve ben kurtulamam, der. Mnafk ise yle der: nsanlarn ou gnahkrdr. Ben balanacam. Bende bir ktlk yok. Mnafk byle der, amel etmeyi unutur ve Allaha temennide bulunur.905 Mmin bir kul bir gnah iledii zaman bundan dolay devaml znt duyar.906 Mminin glmesi kalbinin gaflette olduunu gsterir.907 Korku ve mit, mminin iki binitidir.908 6- Fudayl b. Iyad rahimehullah yle der: Mmin az konuur ok i yapar; mnafk ise ok konuur az i yapar. Mminin konumas hikmettir, susmas tefekkrdr, bak ibrettir, ii gc iyiliktir. Byle olduun zaman daima ibadet iinde olmu olursun.909 mrenmek imandandr, haset etmek ise bir eit mnafklktr. Mmin imrenir, haset etmez. Mnafk ise haset eder, imrenmez. Mmin rter, t verir ve nasihat eder. Facir ise perdeyi yrtar, ayplar ve kusurlar ifa eder.910 7- Malik b. Dinar rahimehullah yle der: Mminin misali, nerede olursa olsun gzellii beraberinde olan inci gibidir.911
905 906 907 908 909 910 911 Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.153. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.158. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.152. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.156. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.8, s.98. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.8 s.95. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.377.
370
Mminle mnafk, kurtla kuzu anlancaya kadar anlaamazlar.912 Ey insanlar! Mmin, iindeki hzn ve skntdan dolay ine yutmu koyun gibidir; midesinde bulunan ineden dolay yedii eylerin koyuna hibir faydas olmaz.913 8- Tbiinden Vehb b. Mnebbih rahimehullah yle der: Mmin renmek iin bakalarnn iine karr, yanl yapmamak iin skt eder, anlalr olmak iin konuur, huzurlu olmak iin yalnz kalr.914 9- rnek bir lim olan Seleme b. Dinar rahimehullah yle der: Mminden beklenen en iyi haslet, onun insanlarn iinde kendisi iin en ok korkan ve btn mslmanlar iin en ok mit tayan kimse olmasdr.915 10- Zhid akk b. brahim el-Belh rahimehullah yle der: Mmin iki hasletle meguldr, mnafk da iki hasletle meguldr. Mmin ibretler ve tefekkrle, mnafk ise hrs ve beklentilerle meguldr.916 Mminin misali hurma aac dikip de onun meyve yerine diken vermesinden korkan adamn misali gibidir.917 11- Muravvik b. Memuh el-Aceli rahimehullah yle der: Dnyada mminin misalini hep, denizde bir tahta parasnn zerine tutunup da Allah belki kendisini kurtarr midiyle: Ya Rabbi! Ya Rabbi! Diyen adamn misali gibi grdm.918
912 913 914 915 916 917 918 Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.376. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.377. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.4, s.68. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.3, s.33. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.8, s.71. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, 8, c.68. bn Eb eybe, Kitbul-Musannif (Kitbuz-Zhd), c.13, s.484, no16996.
371
12- Katade b. Diame el-Basr rahimehullah yle der: Mmin sadece yerde tannrd. Bunlar: Kendisini rten ev, imar ettii mescit ve zararsz dnyevi bir ihtiya.919 13- Rabbani rnek bir zahit olan Hatem b. el-Unvan el-Esam rahimehullah yle der: Mmin u be eye galip gelemez: Allaha, kazaya, rzka, lme ve eytana.920 Mnafk dnyadan ald eyi hrsla alr, almadn phe ettii iin almaz ve gsteri iin infak eder. Mmin ise korkarak alr, sknt iinde tutar ve samimiyetle itaat ederek Allah iin infak eder.921 14- Mutarrf b. Abdillah b. e-ihhr rahimehullah yle der: Mminin midiyle korkusu tartlm olsayd ikisi birbirine denk olurdu.922 15- Abdullah b. Ubeyd b. Umeyr el-Leys rahimehullah yle der: lim mminin yitiidir; onu aramak iin erkenden kar ve nerede bulursa onu hemen alr. Bakas da ilmi ondan talep eder.923 16- Muhammed b. Aclan el- Kurai rahimehullah yle der: Nerede olursa olsun mmin mmini sever.924 17- er-Rabi b. Huseym es-Sevr rahimehullah yle der: Mminin lmden daha hayrl bekledii bir ey yoktur.925 18- mam Mesruk b. el-Ecda el-Hemdani rahimehullah yle der:
919 920 921 922 923 924 925 Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.2, s.341. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.8, s.79. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.8, s.79. bn Eb eybe, Kitbul-Musannif (Kitbuz-Zhd), c.13, s.478, no16972. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.8, s.79. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.8, s.23. bn Eb eybe, Kitbul-Musannif (Kitbuz-Zhd), c.13, s.394, no.16793.
372
Mmin iin dnya dertlerinden kurtulup Allahn azabndan emin olduu mezarlktan daha hayrl baka bir ey yoktur.926 19- Talha b. Musarrif el-Mukri rahimehullah yle der: Mminin blis eytanyla olan kavgas, Rabia ve Mudar kabilelerinin kavgasndan daha byktr.927 20- Muhammed b. Ska el-anevi rahimehullah yle der: Mmin Allah korkusundan bir deri bir kemik kalr, benzi sararr.928 21- Tavus b. Keysan rahimehullah yle der: Mminin dinini ancak onun kabri korur..929 22- Halid b. Madan el-Kl rahimehullah yle der: Mminin en kt hali ayakta durmasdr, facirin en iyi hali ise uyumasdr.930 23- Hani b. Kelsum b. ureyk rahimehullah yle der: Fakir mminin misali, hastaln bilen doktorun yanndaki bir hastann misali gibidir. Cannn ektii eyleri bekler durur. ayet yiyecek olsa lr. te Allah tel mmini dnyadan byle korur.931 24- Tabii Hayseme b. Abdurrahman el-Cafi rahimehullah yle der: Ne mutlu mmine! Kendisinden sonra neslini nasl da koruyor.932 25- Muhammed b. el-Munkedir rahimehullah yle der: Allah tel mmin kuluyla birlikte onun ocuunu ve ocu
926 927 928 929 930 931 932 bn Eb eybe, Kitbul-Musannif (Kitbuz-Zhd), c.13, s.402, no.16715. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.5, s.19. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.3, s.5. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.4, s.6. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.5, s.211. Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.6, s.119. bn Eb eybe, Kitbul-Musannif (Kitbuz-Zhd), c.13, s.449, no.16874.
373
unun ocuunu da korur. Onun evini de civarndaki evleri de korur. Mmin kul aralarnda bulunduu mddete onlar daima korunma ve afiyet iindedirler.933 Bunlar Rahmann mmin ve itaatkr kullarnn pek ok niteliinden az bir blmdr. Mslmanlar olarak bugn biz baar, mutluluk, kurtulu, izzet, eref, efendilik, gl milletlere kle olmamak istiyorsak, hatta dnya ve hirette iyilik istiyorsak, adlarn tarihin altn harflerle yazd bu byk ahsiyetlerin sarldklar eylere bizim de smsk sarlmamz, szleriyle ve fiilleriyle onlar rnek almamz gerekir. nk onlar Allahn Rasl sallallahu aleyhi ve selleme uydular, onun ahlakyla ahlaklandlar, onun emirlerini yerine getirdiler ve Allahn u yetinde buyurduu gibi oldular: Siz, insanlarn iyilii iin ortaya karlm en hayrl mmetsiniz; iyilii emreder; ktlkten meneder ve Allah'a imanedersiniz.934
man edip slih ameller ileyenlere gelince, halkn en hayrls da onlardr. Onlarn Rableri katndaki mkfatlar, zeminindenrmaklarakan,iindedevamlolarakkalacaklar Adn cennetleridir. Allah kendilerinden honut olmu, onlar da Allah'tan honut olmulardr. Bu sylenenler hep Rabbin denkorkan(O'nasayggsterenler)iindir.935
933 Ebu Nuaym el-sfehani, Hlyetul-Evliy, c.3, s.148. 934 Al-i mran, 110. 935 Beyyine, 7-8.
EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE MANI ZEDELEYEN EYLER (MASYETLER VE MAN ZERNDEK ETKLER)
EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE MANI ZEDELEYEN EYLER Masiyetler ve iman zerindeki etkileri Masiyetler byk ve kk diye ksmlara ayrlr Gnahlarn kefaretleri Genel olarak masiyet ve gnahlarn tehlikeleri Kk gnahlarda srar etmenin ve hafife almann kt sonular Kk gnahlar byk gnahlara dnebilir Masiyetlerde srar etmenin hkm Masiyetlerin kulun dini, dnyas ve hireti zerindeki zararlar etkileri Masiyetlerin ve gnahlarn kalp zerindeki etkileri Masiyetlerin ve gnahlarn din zerindeki etkileri Masiyetlerin ve gnahlarn beden zerindeki etkileri Masiyetlerin ve gnahlarn rzk zerindeki etkileri Masiyetlerin ve gnahlarn halk ve fert zerindeki etkileri Masiyetlerin ve gnahlarn toplum zerindeki etkileri Ehl-i Snnet vel-Cemaatin masiyet ve gnahlar hakkndaki szleri Masiyet ve gnahlardan korunma ve tedavi olma yollar irkin dnda byk gnah ilemenin hkm Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn byk gnah ileyenler hakkndaki grleri Gnahkr muvahhitlerden cezay dren sebepler Kymet gnnde gnahkr muvahhitlerin tabakalar
Masiyetler ve man zerindeki Etkileri

Artk biliyoruz ki iman sz ve ameldir, itaatlerle artar, masiyetler ve gnahlarla eksilir. mann ubeleri ve dereceleri vardr; bunlar tamamlayanlar iman da tamamlam olurlar, bunlar ihmal edip eksik brakanlar bu ihmalleri lsnde imanlarn da eksiltmi olurlar. Bu ihmal ister baz itaatlerin terki eklinde olsun, isterse baz haramlarn ilenmesi eklinde olsun. Bu ubeler slih amellerdir. Bunlarn en yksei L ilhe illallhtr. En d ise yoldan gelip geenlere zarar veren bir eyi uzaklatrmaktr. Bu ikisi arasnda birbirinden farkl baka ubeler vardr. Bunlarn arasnda da en yksee yakn olanlar vardr, en aadakine yakn olanlar vardr. Kfr de byledir. Onun da ubeleri ve farkl dereceleri vardr. Bunlar byk gnahlar, masiyetler ve kk gnahlardr. Bu ubelerden yani masiyetlerden bazs insan slamdan karr. Masiyetler imann aslna aykr olduu, onu ykt, byk kfr veya en byk irk diye isimlendirildii zaman kiiyi dinden karr. Bu eit kfr veya irki Allah ancak samimi bir tevbe ile ve iman yenilemekle affeder. Yoksa affetmez. Bu ubelerin bir ksm kiiyi slamdan karc deildir. nk bunlar imann aslna aykr deildir. Fakat onu eksiltir ve zayflatr. Onun vacip veya mstehap olan kemline aykrdr. Bunlar baz emredilen eylerin terk edilmesi, masiyet ve gnah cinsinden baz yasaklarn ilenmesidir. Bunlar kk kfr veya kk irk veya kfrn dndaki kfr diye isimlendirilir. Bu tr masiyetleri ve g-
378
nahlar ileyen bir kimse ld zaman Allahn dilemesine kalmtr; dilerse adaleti ve hikmetiyle affeder, dilerse ltfu, keremi ve rahmetiyle affeder. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah,kendisineortakkoulmasnaslabalamaz;bun dan bakasn, (gnahlar) diledii kimse iin balar. Allah'a ortakkoankimsebykbirgnah(ile)iftiraetmiolur.936 yi dnn ki Allahn Rasl sizin aranzda bulun maktadr.ayetobirokitesizeuysayd,halinizyamanolur du.AmaAllahsizeimansevdirdiveonukalplerinizdegzel letirdi; inkrdan, fsklktan ve isyandan ise sizi irendirdi. teAllahtanbirltufvenimetolarakdoruyoldayryenler onlardr.Allahlimdir/hereyibilirvehakmdir/hereyiyerli yerinceyapar937(*)
936 Nisa, 48. 937 Hucurat, 7-8. (*) bn Kesr bu yeti tefsir ederken yle der: Yani sizi kfrden ve fasklktan nefret ettirdi. Bunlar byk gnahlar ve btn masiyetlerdir. Bu iman nimetindeki kemalin derece derece azalmasdr. eyhulislam bn Teymiyye yle demektedir: Muhammed bn Nasr el-Mervezi der ki: Masiyetlerin kimisi kfr olup, kimisi kfr olmaynca Allah tel bunlar birbirinden ayrd ve eit yapt, Bunlarn bir ksm kfr, bir ksm fasklk, bir ksm da isyandr, yani ne kfr ne de fasklktr. Allah tel bunlarn hepsinden de mminleri nefret ettirdiini haber vermektedir. taatlerin tamam imann iine girdii ve hi birisi imann dna kmad iin onlarn arasnda bir ayrm yapmad ve dedi ki: Size iman, farzlar ve dier itaatleri sevdirdi, hatta bunlar gzelletirdi. yle buyurdu: Allah size iman sevdirdi. taatlerin hepsi bunun iine girer. nk Allah tel mminlere namaz, zekt, dier ibadetleri ve dindarl sevdirdi. Bunlar sevdirdiini ve kalplerde gzelletirdiini haber verdi. Onlar btn masiyetlerden de nefret ederler. Kfr, fasklk, dier masiyetler ve dindarl sevmemek gibi eyler buna dhildir nk Allah tel bunlardan mminleri nefret ettirdiini haber vermektedir. Bak: Mecmul-Fetv, c.7, s.42.
379
MasiyetlerkiKsmaAyrlr: BYKGNAHLAR,KKGNAHLAR
Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre kfrn veya irkin dndaki masiyetler iki ksma ayrlr: Byk gnahlar, kk gnahlar. Byk Gnahlar: Dnyada haklarnda er bir had veya ceza uygulanan ya da cehennem azabyla veya lanet ve ilahi azap ile tehdit olunan btn gnahlardr. Kk Gnahlar: Dnyada haklarnda er bir had veya ceza uygulanmayan ve hirette herhangi bir tehdide konu olmayan btn gnahlardr. Ehl-i Snnet vel-Cemaat bu tasnifi yaparken Kitap, Snnet ve icmadan deliller getirmilerdir.(*) Allah tel yle buyurmaktadr:
Eer yasaklandnz byk gnahlardan kanrsanz, sizin kk gnahlarnz rteriz ve sizi erefli bir yere soka rz.938(**) Onlar, gnahn byklerinden ve irkin ilerden ka nrlar,yalnzbazkkhatalarileyebilirler.939 Kitap ortaya konmutur: Sulularn, onda yazl olanlar
(*) bnul-Kayyim yle der: Kuran ve snnetin nass, selefin icma, akl ve man-tk gnahlarn byk ve kk gnahlar diye ksmlara ayrlmasn gerektirir. Bak: Medarics-Salikin, c.1, s.342 938 Nisa, 31. (**) Kurtub der ki: Allah tel bu surede byk gnahlar yasaklaynca, bunlardan saknanlarn iledikleri kk gnahlardan affedeceini vaat etti. Bu, gnahlarn iinde byk olanlarn da, kk olanlarn da bulundu-una delalet eder. Tefsirciler topluluu da fkhlar topluluu da bu grtedirler. Bak: Cmiul-Ahkmil-Kuran, c.5, s.104 939 Necm, 32.
380
dankorkmuolduklarngrrsn."Vayhalimize!derler,buna sl kitapm! Kk byk hibir ey brakmakszn (yaptkla rmzn) hepsini sayp dkm!" Bylece yaptklarn karla rndabulmulardr.SeninRabbinhikimseyezulmetmez.940(*) Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Be vakit namaz, Cumaya kadar Cuma namaz ve Ramazana kadar Ramazan orucu kii byk gnahlardan saknd srece aralarndaki kk gnahlara kefaret olurlar.941(**) Ebu Hureyreden yle rivyet edildi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Helake srkleyen u yedi eyden saknn. Bunlar nelerdir ey Allahn Rasl? diye sordular O yle cevap verdi: Allaha ortak komak, haksz yere Allahn haram kld bir can ldrmek, faiz yemek, yetim mal yemek, savatan kamak, hibir eyden haberi olmayan iffetli mmin kadnlara iftira etmek.942
940 Kehf, 49. (*) bn Kesr bu yetin tefsirinde yle der: Yani, Byk kk hibir gnah, k-k de olsa hibir amel brakmam hepsini sayp dkmtr yani onlar zapt edip muhafaza etmitir. 941 Mslim, K. Taharet, B. Es-Salavatl-Hams vel-Cuma ilel-Cuma (**) mam Nevev yle der: eriat, namaz ve onun gibi ibadetlerin kefaret olduu gnahlar kk gnah, kefareti olmayanlar da byk gnah diye isimlendirmitir. Bak: erhun-Nevev ala Sahihi Mslim, c.2, s85. 942 Buhr, K. Vesaya, B. Kavlullahi tel, Ve tl-yetama emvalehm.
EhliSnnetvelCemaateGremanZedeleyeneyler
381
GnahlarnKefaretleri
Ehl-i Snnet vel-Cemaat hi kimsenin gnahsz olamayacanda ittifak etmitir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eer Allah, insanlar zulmleri yznden cezalandra cakolsayd,yeryzndehibircanlbrakmazd.Fakatonlar takdiredilenbirmddetekadarerteliyor.Ecellerigeldiiza man onlar ne bir saat geri kalabilirler ne de ne geebilir ler.943 Eer Allah, yaptklar yznden insanlar (hemen) ceza landrsayd,yeryzndehibircanlyaratkbrakmazd.Fakat Allah, onlar belirtilmi bir sreye kadar erteliyor. Vakitleri gelince (gerekeni yapar). Kukusuz Allah, kullarn grmek tedir.944(*)
Ehl-i Snnet vel-Cemaat farzlar eda ederken byk gnahlardan da saknmann kk gnahlara kefaret olduu konusunda gr birlii iindedirler. Ayn ekilde iyilikleri, itaatleri ve mutlak anlamda slih amelleri oaltmak da ktlklerin ve gnahlarn pek ouna kefaret olur. yilikler kalp ile olur, dil ile olur, organlar ile olur. Allah tel yle buyurmaktadr:
yiliklerktlkleri(gnahlar)giderir.Bu,talmak isteyenlerebirhatrlatmadr.945
943 Nahl, 61. 944 Fatr, 45. (*) bn Hazm yle der: Bir mslman bulu ana geldii zaman kendisine mkfat ve ceza yazlacak hale de gelmi olur. Bir kimsenin gnahsz olmas mmkn deildir. bn Hazm bunu dedikten sonra bu yeti okudu. Sonra yle dedi, Evet doru. Nefsine zulmetmeyen ve gnah ilemeyen kimse yoktur. Bak: Muhalla, , c.7, s.475, Darul-Ktbil-lmiyye. 945 Hud, 114.
382
Eer yasaklandnzbykgnahlardan kanrsanz, si zinkkgnahlarnzrterizvesiziereflibiryeresokarz.946 Herkimdemakbulvegzelileryapmmminolarak onunhuzurunagelirse,onlaradapekyksekmevkilervardr. Zemininden rmaklar akan Adn cennetleri var. Onlar oraya ebedikalmakzeregirecekler.tektlklerdenarnanlarn mkfatbudur.947
Onlar ister kfr, ister byk, ister kk, hangi gnah olursa olsun masiyet ve gnahlardan dolay yaplacak samimi ihlsl ve itenlikli bir tevbenin, aadaki artlar tad takdirde Allah tarafndan kabul edileceinde gr birlii etmilerdir. Bu artlar unlardr:
Gnahtamamenterketmek,pimanlkduymak,ileride bir daha ona dnmeyeceine karar vermek, elinde mevcutsa hakszlk ettii kimselerin haklarn kendilerine iade etmek, doruyolakoyulmak,btnbunlarAllahnsevabnverah metinieldeetmek,azabndanvecezasndankamakiinyap mak, bunlar lmeden nce yapmak. Allah tel yle buyur maktadr:O,kullarnntevbesinikabuleden,ktlkleriba layanveyaptklarnzbilendir.948
Tevbe, kulun masiyeti brakp Allaha itaate dnmesidir, Allahn emrini yerine getirmektir, Onun hidayetini bulmaktr, affn ve rzasn istemektir. Tevbe etmek, her mslmann gc lsnde hi ayrlmad ve brakmad bir hasleti olmaldr. Tevbenin belli bir gnahtan dolay olmas gerekmez. Her zaman yaplmaldr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eymminler!HepbirdenAllah'atevbeedinizkikurtu luaeresiniz.949
946 947 948 949 Nisa, 31. Taha, 75-76. ura, 25. Nur, 31.
383
Ey iman edenler! Samimi bir tevbe ile Allah'a dnn. UmulurkiRabbinizsizinktlklerinizirter.Peygamberive Onunla birlikte iman edenleri utandrmayaca gnde Allah sizi,ilerindenrmaklarakancennetleresokar.950
Onlar istifar ve Allaha samimi bir yneliin gnahlara kefaret olacanda ve azab engelleyeceinde gr birlii iindedirler. Allah tel yle buyurmaktadr:
Yine onlar ki, bir ktlk yaptklarnda, ya da kendile rine zulmettiklerinde Allah' hatrlayp gnahlarndan dolay hementevbeistifarederler.ZatengnahlarAllah'tanbaka kim balayabilir ki! Bir de onlar, iledikleri ktlklerde, bilebilesraretmezler.951 VeonlarmafiretdilerlerkendeAllahonlaraazapedici deildir.952
stifar Allahtan balanmay dilemektir. Kalp ile lisan ile organlar ile olur. stifar etmek, her mslmann gc lsnde hi ayrlmad ve brakmad bir hasleti olmaldr. stifarn belli bir gnahtan dolay olmas gerekmez. Her zaman yaplmaldr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Ve (bu Kitap)Rabbinizden mafiret dilemeniz, sonra da ona tevbe etmeniz iin (indirildi. Eer bu emrolunanlar yapar sanz), Allah sizi, tayin edilmi bir sreye kadar gzel bir e kilde yaatr, fazlasn yapan herkese de iyiliinin karln verir. Eer yz evirirseniz, ben sizin banza gelecek byk birgnnazabndankorkarm."953
950 951 952 953 Tahrim, 8. Al-i mran, 135. Enfal, 33. Hud, 3.
384
GenelOlarakMasiyetveGnahlarn Tehlikeleri
Byk olsun kk olsun her eidiyle masiyet ve gnahlar ok nemlidir ve bunlarn Allah katndaki tehlikeleri byktr. Bunlar su, gnah, ktlk, bozulma, azgnlk, zulm, edepsizlik, fasklk, isyan, sapklk, kfr ve irk arasnda deveran eder. Bu sebeple her mslmann bunlardan korkmas ve bunlarn fitneye dmeye veya elem verici bir azaba sebep olmasndan ya da dnya ve hirette kt akbetten saknmas gerekir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah ve Rasl bir ie hkm verdii zaman, inanm bir erkek ve kadna o ii kendi isteklerine gre seme hakk yoktur. Her kim Allah ve Raslne kar gelirse, apak bir sapkladmolur.954 Deki:Ben,Rabbimeisyanedersemgerektenbykbir gnn(kymetin)azabndankorkarm.955 Onunemrineaykrdavrananlar,balarnabirbelgel mesindenveyakendilerineokelemlibirazapisabetetmesin densaknsnlar.956
954 Ahzab, 36. 955 Enam, 15. 956 Nur, 63.
385
KkGnahlardaIsrarEtmeninveHafife AlmannKtSonular
Kk dahi olsa masiyetleri ve gnahlar kmsemek ve hafife almak, onlarn iine dmeyi nemsememek, sahibinin kalbi lnceye ve helak oluncaya kadar onlarda srar etmek ve devam etmek slamn esaslarna, Peygamberinin snnetine, sahabilerin ve btn selef limlerin yoluna aykrdr ve dinin hkmlerini hafife almak demektir. nk bu gzel dinin yasaklad her ey ok nemlidir ve Allah katnda bir masiyettir, bunlardan saknlmas gerekir ve iine dldnde tevbe edilmelidir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Onlar,iledikleriktlkten,birbirinivazgeirmeyea lmazlard. Andolsun yaptklar ne ktdr! Onlardan ou nun,inkredenlerledostlukettiklerinigrrsn.Nefislerinin onlar iin (hiret hayatlar iin) nceden hazrlad ey ne ktdr:Allahonlaragazapetmitirveonlarazapiindede vamlkalcdrlar!957
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Gnahlar kk gren/nemsemeyen davranlardan saknn; nk bunlar bir kiide bulunursa onu helake srkler.958 Kul bir gnah iledii zaman kalbinde siyah bir nokta oluur. O gnahtan elini ekip istifar ettii zaman o nokta silinir ve kalbi yine parlar. Ayn gnah tekrar ilerse o siyahlk artar. Nihayet tm kalbini kaplar. te Allahn: Hayr! Bilakis onlarn ilemekte olduklar (k
957 Maide, 78-79. 958 Ahmed, Msned, c.1, s.402 Abdullah bn Mesuda isnat edilen rivayetlerden Byk lim Ahmed akirin Msned tahkikinde bunun sahih olduunu syler; c.5, s.312 (3818).
386
tlkler/gnahlar) kalplerini kirletmitir. ayetindeki kir budur.959 Yce sahabi Enes b. Malik radyallahu anh yle der: Sizin ilediiniz ve arpa tanesi kadar kk grdnz yle amelleriniz var ki biz bunlar Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin zamannda helak edici gnahlardan sayardk.960 Bu mmetin fakihi Abdullah b. Abbas radyallahu anhuma yle der: stifarla birlikte byk gnah olmaz, srar edilirken kk gnah kk olarak kalmaz.961 Fakih sahabi Abdullah b. Mesd radyallahu anh yle der: Mmin gnahlarn sanki dan altndaki bir stun gibi grr ve onun zerine dvereceinden korkar. Gnah hafife alan facir ise gnahlarn burnunun zerinden geen bir sinek gibi grr.962 Allah bize de sana da hidayetin yolunu gstersin, unu bil ki deerli Mslman kardeim: Hibir mslmann Allahn tuzandan, iddetli cezasndan ve azabndan emin olmamas, ne kadar kk olursa olsun masiyet ve gnahlar hafife almamas herhangi bir gnahn iine dt zaman hemen tevbe ve istifar etmesi gerekir. ledii gnahn kklne deil, isyan ettii ve emrine kar geldii kimsenin byklne bakmas gerekir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Rabbinizin bana ve takva sahipleri iin hazrlanm olupgeniliigklerveyerkadarolancennetekoun!Otakva sahipleriki,bolluktadadarlktadaAllahiinharcarlar;fke lerini yutarlar ve insanlar affederler. Allah da gzel davra ntabulunanlarsever.Yineonlarki,birktlkyaptklarn
959 Tirmizi, K. Tefsir, B. Suretl-Mutaffifin. el-Elbn Sahhu Sunenit-Tirmizde bunun hasen olduunu syler. c.3, s.127. Ayet, Mutaffifin, 14. 960 Buhr, K. Rikak, B. Ma Yutteka Min Muhkraiz-Znub. 961 Taberi, Camiul-Beyan, c.8, s.245. 962 Buhr, K. Deavat, B. Tevbe.
387
da, ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah' hatrlayp g nahlarndan dolay hemen tevbeistifar ederler. Zaten g nahlarAllah'tanbakakimbalayabilirki!Birdeonlar,ile dikleriktlklerde,bilebilesraretmezler.teonlarnm kfat, Rableri tarafndan balanma ve altlarndanrmaklar akan,iindeebedkalacaklarcennetlerdir.Byleameleden lerinmkfatnegzeldir!963
Takvaya erenler var ya, onlara eytan tarafndan bir vesvese dokunduunda (Allah'n emir ve yasaklarn) hatrlayp hemengereigrrler.964
Byk tabiin limi Bilal b. Sad es-Sekn yle der: Sen yaptn hatann kklne bakma, bu hatay kime kar yaptna bak.965 rnek bir lim olan el-Fudayl b. Iyad yle der: Sen bir gnah ne kadar kk grrsen o gnah Allah katnda o kadar byr; ne kadar byk grrsen Allah nazarnda o kadar klr.966
963 Ali mran, 133-136. 964 Araf, 201. 965 Bak: bnul-Kayyim, el-Cevabl-Kfi, s.149, Daru bn Huzeyme. 966 Bak: bnul-Kayyim, el-Cevabl-Kfi, s.149, Daru bn Huzeyme.
388
KkGnahlarBykGnahlara Dnebilir
Kk gnahlar ve masiyetler aada zikredeceimiz sebeplerle byyebilir ve byk gnahlara dnebilir:967 1- Kk gnahlarda srar etmek ve devaml yapmak. 2- Gnah ve masiyeti kk grmek ve nemsememek. 3- Masiyeti ilerken sevinmek ve onlarla vnmek. 4- Gnah ve masiyeti ileyip sonra bunu ak ak anlatmak. nk iledii gnah aklamak affedilmez. 5- Kk gnah ileyen kimsenin kendisine uyulan bir lim olmas. nk bu zellii olan bir kimse insanlarn gznn nnde bir gnah ilerse onun gnah byk olur. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre masiyetler ve gnahlar azlklar ve okluklar lsnde imann kalmas ve gitmesi ynnde deil, fakat imann eksilmesi ynnde etkili olurlar. Sadece gnahlar ilemek ve onlarda srarc olmak, beraberinde onlar helal grmek veya ister kalp ile ister dil ile isterse azalarla hkmn basite almak gibi kfre gtrc bir sebep olmadka kiiyi dinden karmaz.
967 bn Kudame el-Makdisi, Muhtasaru Minhacil-Kasdin, s.278, Darul-Beyan.
389
MasiyetlerdeIsrarEtmeninHkm
Masiyetlerde srar etmek, onlara dalmak, devam etmek, onlar terk etmemek, onlardan tevbe istifar etmemek, kalben gnaha azimli/kararl olmak, bundan bir rahatszlk duymamak veya iledii gnahtan dolay sevinmek ya da bunu ak ak anlatmaya gelince: Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre bunun hkm, byk gnahlar ileyen kimsenin hkm gibidir. Byle bir kimsenin sonunun kt olacandan korkulur. nk masiyetler kfrn habercisidirler. Bunlar ondan kaynaklanr ve sonunda ona sebep olur. Masiyetleri oka ilemek Allah korusun- kfre ve mrtetlie dmeye yol aabilir. nk masiyetlerde srar etmek ve onlara dalmak bu gnahlarn sahibini kuatmasna kalbini igal etmesine ve onda imandan hibir ey brakmayacak kadar kreltmesine sebep olur.
Hayr!Kimbirktlkederdektlkendisiniepe evrekuatrsaiteokimselercehennemliktirler.Onlarorada devamlkalrlar.968
Bu mmetin fakihi Abdullah b. Abbas radyallahu anhuma yle der: stifarla birlikte byk gnah olmaz, srar edilirken kk gnah kk olarak kalmaz.969
968 Bakara, 81. 969 Taberi, Camiul-Beyan, c.8, s.245.
390
Masiyetler,KulunDini,Dnyasvehireti zerindekiZararlEtkileri
Masiyet ve gnahlarn kul iin dnyada ve hirette kalbe ve vcuda Allahtan baka kimsenin bilemeyecei kt ve zararl etkileri vardr. Bunlardan bazlar unlardr970: Masiyet ve gnahlarn kalp zerindeki etkileri: 1- Masiyet ve gnahlarn kulun kalbi zerideki zarar dereceleri farkl da olsa zehirlerin bedenler zerindeki zarar gibidir. Dnyadaki ve hiretteki ktlklerin sebebi sadece masiyetler ve gnahlar deil mi? 2-limden mahrumiyet: nk ilim, Allah telnn takva sahibi mminin kalbine brakt bir nurdur. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah'tan korkun. Allah size gerekli olan retiyor. Al lahhereyibilmektedir.971
Masiyet, bu nuru sndrr, kalbin basiretini kreltir, ilmin yollarn kapatr, hidayetin kaynaklarna perde olur. Allah tel yle buyurmaktadr:
Gerek u ki, gzler kr olmaz; lkin gsler iindeki kalplerkrolur.972
mam fi, hicret diyarnn imam mam Malikin huzurunda oturup ona bir eyler okudu. mam Malik onun aklna, parlak zeksna ve mkemmel anlayna hayran oldu ve ona yle dedi:
970 Bak: bnul-Kayym, el-Cevabl-Kfi li men Seele anid-Devai-afi. (zetlenerek). 971 Bakara, 282. 972 Hac, 46.
391
Allah telnn senin kalbine bir nur braktn gryorum. Sakn o nuru masiyetin karanlyla sndrme. mam fi der ki: Vekie hafzamn zayfladn ikyet etmitim Bana tavsiye etti masiyetleri terk etmemi lmin bir ltuf olduunu syledi Allahn ltfu asiye gelmez dedi 3- Gnahkrn kalbinde, kendisiyle Allah tel arasnda hissettii ve hibir lezzetin telafi edemedii ve beraberinde hibir lezzetin bulunmad bir yalnzlk duygusu. Dnyann btn lezzetleri birlese bile bu yalnzl gideremez. Gnahlar oaldka bu yalnzlk duygusu da oalr. Sadece bu yalnzln iine dmekten saknmak iin bu gnahlar terkedilmi olsayd bile onlar terk etmek ancak akll kiilere yakrd. Ve insanlarla, zellikle de Allahn slih kullaryla kendisi arasnda meydana gelen soukluk ve yabanclama. 4- Gecenin karanln hissetmesi gibi kalbinde gerekten bir karanl hissetmesi. Bylece kalbi ve bedeni zayf der ve onu itaat ve ibadetten mahrum eder. man ve itaat kalbin organlara akseden bir nurudur. Kfr, fasklk ve masiyet ise kat kat karanlktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan ay dnlakarr.nkredenleregelince,onlarndostlardat uttur, onlar aydnlktan alp karanla gtrr. te bunlar cehennemliklerdir.Onlaroradadevamlkalrlar.973
5- Masiyetler ister istemez kulun kalbindeki Allaha olan sayg

973 Bakara, 257.
392
y zayflatr. Allaha olan sayg eer kulun kalbine tam olarak yerlemi olsa kul gnah ilemeye cesaret edemez. nk kulun kalbindeki Allaha sayg, Onun yasaklarna sayg gstermeyi gerektirir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Durumbyle.Herkim,Allah'nemirveyasaklarnasay g gsterirse, bu, Rabbinin katnda kendisi iin daha hayr ldr.974
6- Masiyetler kalbin iradesini zayflatr. Bylece kalpte gnah ileme iradesi glenir, tevbe iradesi zayflar, sonunda tevbe etme istei o kalpten tamamen kaybolur. Kalbinin yars bile lse tevbe etmez ve yalanclarn oka yaptklar gibi sadece dille tevbe ve istifar eder. Artk kalbi masiyete baldr, masiyette srarldr, imkn bulduka gnah ilemeye kararldr. Bu, kalp hastalklarnn en byklerindendir ve helake en yakn olandr. Masiyetler tevbeden al kor, sahibi eytann esiridir, ehvetlerinin ve ktl emreden nefsinin mahkmudur. 7- Masiyetlerin tekrar, onlarn dostluk ve sevgisinin kalbe yerlemesine sebep olur. Hatta sonunda o masiyetleri ileyen kimse onlarla vnmeye baar ve bylece iflah olmaz hale gelir. nk masiyet benzeri bir masiyeti basitletirir ve onu kk grmesine sebep olur. Bunlarn oalmas kalpte gnah byk grme duygusunu zayflatr ve artk byk gnahlar bile kk grmeye balar. Allah tel yle buyurur:
Bunun nemsiz olduunu sanyorsunuz. Hlbuki bu, Allahkatndaokbyk(birsu)tur.975
Sonunda masiyet sahibi Allahn emrini, yasan ve dinini unutur. Bu yzden Allah tel da ona nefsini ve akln unutturur. Allah tel yle buyurmaktadr:
974 Hac, 30. 975 Nur, 15.
393
Eyimanedenler!Allah'tankorkunveherkes,yarnane hazrladnabaksn.Allah'tankorkun,nkAllah,yaptkla rnzdanhaberdardr.Allah'unutanvebuyzdenAllah'nda onlara kendilerini unutturduu kimseler gibi olmayn. Onlar yoldankankimselerdir.976
8- Masiyetler ve gnahlar oald zaman kalbe mhr vurulur, yalnzlk iine der, zihni alt st olur; hayr erri, hakk batl, iyilii ktl kartrr ve sahibi gafillerden olur. yice kirleninceye kadar kalbi paslanr. Sonra bu kir kalbin zerini bir mhr, bir kilit olacak ekilde kaplar. Kalp bir rt, bir perde iinde kalr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Hayr! Bilakis onlarn ilemekte olduklar (ktlkler) kalplerinikirletmitir.977 Onlar yoldan sapnca, Allah da kalplerini saptrmt. Allah,fsklartopluluunudoruyolailetmez.978
9- Masiyetler ve gnahlar kalbin Allaha ve hirete olan seyrini yavalatr, engeller, durdurur ve arkasn dndrmese bile Allaha doru bir adm dahi attrmaz. Kalbin Allaha olan yolculuu ancak itaatle ve takva ile olur. Kalp gnahlar sebebiyle hastaland zaman kendisini harekete geiren bu gc zayflar. Gc tamamen yok olduu zaman ise Allahtan kopar, sonra da Allah onun kalbine bir korku verir. 10- Masiyetler ve gnahlar kalplerin gayretini ldrr, her trl iyiliin kayna olan utanma duygusunu giderir. Nurunu sndrr, basiretini kreltir, kalbi hastalar, ilmin yollarn kapatr, hidayeti engeller. Masiyet sahibinin gnahlara bulamas arttka kalbindeki ken
976 Har, 18-19. 977 Mutaffifin, 14. 978 Saf, 5.
394
disini, ailesini ve genel olarak btn insanlar kskanma/ktlkten koruma duygusu kar gider ve bu duygu gerekten zayflar, artk bu ktl ne kendisi iin ne de bakalar iin kt grmez. Bu noktaya geldii zaman ise helakin kapsndan girer. 11- Masiyet ve gnahlar sahiplerinin kalplerinde korku, rknt, mitsizlik ve keder brakr. Gnahkr daima korkak, rkek ve kederli grrsn. nk itaat Allahn, dnyada ve hiretteki cezalarndan emin olanlarn sndklar en byk kaledir. Bu kalenin dna kanlar her ynden korkular kuatr. Kim Allaha itaat ederse onun korkular gvene dnr. Kim Allaha isyan ederse onun da gveni korkuya dnr. Kim Allahtan korkarsa Allah onu her eyden emin klar. Kim Allahtan korkmazsa Allah onu her eyden korkar hale getirir. 12- Masiyetler ve gnahlar kalbi hastalandrr, onu shhatinden ve istikametinden alkoyarak hastala ve bozulmaya doru gtrr. Masiyetin kalplerdeki etkisi lmcl hastalklarn vcutlar zerindeki etkisi gibidir. Hatta onlardan daha iddetlidir. nk onlar terk etmenin tesinde baka bir devas yoktur! 13- Masiyetler ve gnahlar nefisleri/benlikleri alaltr, kltr, zelil klar, gmer, deerini drr, neticede nefisler ok kk ve ok deersiz bir ey haline gelir. taat ise nefisleri gelitirir, arndrr, bytr ve yceltir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Nefsiniktlklerdenarndrankurtuluaermitir,onu ktlkleregmendeziyanetmitir.979
14- Masiyetler ve gnahlar zillete ve alalmaya sebep olur. Nefisleri kltr ve onursuzlatrr. Her trl izzet ve eref Allaha itaattedir. Her trl zillet ise Allaha isyandadr. Allah tel yle buyurmaktadr:
979 ems, 910.
395
zzetveeref,Allahn,Raslnnvemminlerindir.980 Kimizzetveerefistiyoridiyse,bilsinki,izzetveerefin hepsiAllah'ndr.981
15- Masiyetler ve gnahlar akl ifsat eder, onu etkiler ve nurunu giderir. Akln nuru gittii zaman zayflar, eksilir ve kaybolur. Bir kii Allaha isyan ettike kalbindeki nur kaybolur. Bir t verici olarak ktlkten onu Kuran men eder, iman men eder, lm men eder, cehennem men eder. Fakat gnahlar ileyerek elinden kard dnya ve hirete ait iyilikler gnahlarla kazand sevin ve zevklerden kat kat fazladr. O halde hi aklselim sahibi birisi btn bunlar hafife almaya cesaret eder mi? phesiz ki masiyet ve gnahlar akl tamamen ifsat etmese bile onun kemlini eksiltir. Birisi Allaha itaat eden, dieri Allaha isyan eden aklca eit iki kii bulamazsn. Bunlardan Allaha itaat eden dierinden mutlaka daha aklldr, fikri daha salamdr, gr daha isabetlidir, doruyla beraberdir. 16- Masiyetler ve gnahlar gs daraltr/sknt verir, yalnzlatrr. Allaha itaatten yz evirmek, kalbi Allahtan bakasna balamak, Onu anmaktan gafil olmak ve Ondan bakasn sevmek insann iini daraltan en byk sebeplerdendir. Kim Allahtan bakasn severse onunla azap edilir ve kalbi onun sevgisine hapsedilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah kimi doru yola iletmek isterse onun kalbini s lm'aaar;kimidesaptrmakistersegekyormugibikal bini iyice daraltr. Allah inanmayanlarn stne ite byle murdarlkverir.982
Masiyetvegnahlarndinzerindekietkileri: 17- taatler itaatleri ekip getirdii gibi gnahlar da gnahlar

980 Mnafikun, 8. 981 Fatr, 10. 982 Enam, 125.
396
eker. Bylece gnahkrlar gnahlarn ve ehvetlerin esiri ve tiryakisi olurlar. Onlardan ayrlamazlar. 18- Masiyetler ve gnahlar itaatten uzaklamann en nemli sebeplerindendir. Gnahn itaatten alkoymasndan baka hibir cezas olmasa bile bu zarar yeter. nk masiyetler itaatlerden mahrum eder ve slih amellerin yolunu keser. 19- Masiyet ve gnahlar sahibini Rabbi katnda deersizletirir, derecesinin ve deerinin dmesine sebep olur. Kulun Rabbi katndaki deeri dnce artk ona hi kimse deer vermez. Allah tel onun insanlarn gnlndeki heybetini kaldrr. Onu umursamazlar, hafife alrlar. Nitekim Allah tel yle buyurmaktadr:
Allahkimihorvehakirklarsa,artkonudeerliklacak birkimseyoktur.983
20- Masiyet ve gnahlar kulun Allah telnn lanetine, Peygamberinin ve meleklerinin lanetine sebep olur. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem iki iene, iki verene, skana, sktrana, satana, satn alana, parasn yiyene, tayana, tattrana lanet etti. Rvet alana, rvet verene ve rvete araclk edene lanet etti. Hlle yapan ve hlle yaptrana lanet etti. Faiz yiyene, yedirene, bu ite ktiplik ve ahitlik yapana lanet etti. Anasna babasna lanet eden kimseye lanet etti. Arazinin snrlarn deitiren kimseye lanet etti. Bidatiye lanet etti. Dvme yapana ve yaptrana lanet etti. Peruk yapana yaptrana lanet etti. Hrsza lanet etti, Kadn kyafeti giyen erkee ve erkek kyafeti giyen kadna lanet etti. Allahtan bakas adna kurban kesen kimseye lanet etti. Resim yapanlara lanet etti. Homoseksel ilikide bulunanlara lanet etti. Mslmana zarar veren veya ona hile yapan kimseye lanet etti. Sahabeye sven kimseye lanet etti. Allah telnn indirdii hidayeti ve yetleri gizleyenlere lanet etti. Kfirlerin yolunu mminlerin yolundan daha doru grenlere lanet etti. Ve daha baka eylere lanet etti.
983 Hac, 18.
397
21- Masiyetler ve gnahlar Allahn, Raslnn ve meleklerinin duasndan mahrumiyete yol aar. nk Allah tel Peygamberine ve meleklerine mminler iin dua etmelerini emretmitir. Allah tel yle buyurdu:
Ar' yklenen ve bir de onun evresinde bulunanlar (melekler),Rablerinihamdiletesbihederler,O'naimaneder ler.Mminlerindebalanmasnisterlerveylederler:Ey Rabbimiz!Seninrahmetveilminhereyikuatmtr.Ohalde tevbeedenveseninyolunagidenleribala,onlarcehennem azabndan koru! Rabbimiz! Onlar da, onlarn atalarndan, zevcelerinden, nesillerinden iyi olanlar da kendilerine vaat ettiin Adn cennetlerine koy. phesiz aziz ve hakm olan sensin!Birdeonlar,hertrlktlklerdenkoru.Ognsen kimi ktlklerden korursan muhakkak ki onu rahmetine mazharetmiolursun.Buenbykkurtulutur.984
Meleklerin tevbe eden ve Allahn Kitabna ve Peygamberinin snnetine tabi olan mminler iin yaptklar bu mbarek duann kabuln onlardan bakas istemez. Onlar iin Kitaba ve Snnete uymaktan baka kar yol yoktur. 22- Masiyetler ve gnahlar kul ile Rabbin arasndaki ban kopmasna sebep olur. Bu ba koptuu zaman btn iyilik yollar kapanr ve ktlk yollar alr. Bu da Allah telnn gnahkr kulunu unutmasna sebep olur. Allah onu, ktl emreden nefsine ve onun ban derde sokmak iin bekleyip duran eytanna havale eder. Bu, kurtuluu olmayan bir helk demektir. Allah tel yle buyurmutur:
Eyimanedenler!Allah'tankorkunveherkes,yarnane hazrladnabaksn.Allah'tankorkun,nkAllah,yaptkla rnzdanhaberdardr.Allah'unutanvebuyzdenAllah'nda
984 afir, 7-9.
398
onlara kendilerini unutturduu kimseler gibi olmayn. Onlar yoldankankimselerdir.985 23- Masiyetler ve gnahlar Allah telnn gnahkr kullarn sevmemesine yol aar. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allahkendinibeenenvedaimabbrlenipdurankim seyisevmez.986 Allahhainliimeslekedinmignahkrlarsevmez.987 phesizkiAllah,bozguncularsevmez.988 Allahbozgunculuusevmez.989 Allah kfrde ve gnahta srar eden hi kimseyi sev mez.990
24- Masiyetler ve gnahlar sahibini ihsan dairesinden karr. Muhsinler ve mminlerin sevabna engel olur. phesiz ki ihsan kalbe hkim olduu zaman masiyetlere mani olur. nk muhsin yani ihsan mertebesinde olan kii sanki Allah gryormu gibi ibadet eder. Bu, deil gnah ilemek, onunla gnah istei arasna bir perde olur. 25- Masiyetler ve gnahlar sahibini mmin, iyi insan, muhsin, muttaki, slih, abid gibi vg ve eref ifade eden isimlerden soyar ve ona facir, asi, muhalif, bozguncu pis ve benzeri irkin isimleri giydirir. Masiyetvegnahlarnbedenzerindekietkileri: 26- Masiyetler, gnahlar ve ktlkler bedeni zayf drr: yle ki, mminin kuvveti Rabbinden, sonra kalbinden, imanndan ve itikadndan kaynaklanr. Rabbine olan iman glendike kalbi glenir, sonra bedeni glenir.
985 986 987 988 989 990 Har, 18-19. Nisa, 36. Nisa, 107. Kasas, 77. Bakara, 25. Bakara, 276.
399
Asi ve gnahkra gelince bedeni gl olsa bile bu beden ihtiya annda ok zayf bir ey olur. Kendisine en ok lazm olduu zaman kuvveti ona ihanet eder. Mslman karde! slam dman Farsllar, Romallar ve dierlerinin gcn bir dn. En ok muhta olduklar bir srada bedenlerindeki kuvvet onlara nasl ihanet etti. Mminler kalplerinin sonra bedenlerinin gcyle onlar nasl yendi. 27- Masiyetler ve gnahlar iledikleri sulardan dolay gnahkrlarn eri bir cezayla cezalandrlmalarn gerektirir. Bu cezalar hadler, kefaretler ve tazirlerdir. Hadler, mrtedin ldrlmesi, zina haddi, hrszlk haddi, iftira haddi ve iki ime haddidir. Kefaretlere gelince bunlardan bazlar unlardr: Yanllkla adam ldrmenin kefareti, zhar kefareti, Ramazan gn cinsel ilikide bulunmann kefareti, ihraml iken, hayzl iken, lousa iken cinsel ilikide bulunmann kefareti ve yemin kefareti. Tazir cezalarna gelince bunlar mslman bir ynetimin uygun grd caydrc cezalardr. 28- Gnahkrlarn sular ilemeleri ve Allah telnn emirlerine muhalefet etmeleri sebebiyle cezalandrlmalar Allahn koyduu kanunlarn bir gereidir. Bunlar iki eittir: Kalpler hakknda takdir edilen ilahi cezalar: Kalbe vuran bedeni elem ve aclar ile kalbe hayat veren ve onun iyiliine sebep olan maddelerin arkasnn kesilmesi. Bunlar kesilince ztlar ortaya kar. Bedenlere takdir edilen ilahi cezalar: Bunlar da iki eittir: Dnyevi cezalar, uhrevi cezalar. Yani cezalar eri cezalar ve ilahi cezalar diye eitlere ayrlr. Bunlar da ya kalbe isabet eden cezalardr veya bedene isabet eden cezalardr, ya da her ikisine de isabet eden cezalardr. lmden
400
sonra berzah leminde ekilen cezalar vardr, maherde ekilen cezalar vardr. zet olarak Allahn takdir ettii ilahi cezalar (snnetullahtaki cezalar): nsann dinine veya dnyasna ya da her ikisine birden isabet eden fitneler, mihnetler ve daha baka ekillerde karlat imtihanlardr. Bunlar da eittir: Bunlardan kimisi dereceleri ykselten imtihanlardr/bela ve musibetlerdir, kimisi gnahlara kefaret olan bela ve musibetlerdir. Kimisi insann zulmnn, haddi amasnn ve Rabbine isyannn cezas olarak verilen bela ve musibetlerdir. Bu sonuncusu mslmana da kfire de amildir. Herkes gnahna ve suuna gre cezasn eker. Masiyetvegnahlarnrzkaetkileri: 29- Masiyet ve gnahlar rzktan mahrumiyetin en nemli sebeplerinden biridir. Nasl ki takva rzkn sebebi ise takvay terk etmek de fakirliin sebebidir. Ne kadar masiyet terk edilirse o kadar rzk celp edilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kim Allah'tan korkarsa, Allah ona bir k yolu ihsan eder. Ve ona beklemedii yerden rzk verir. Kim Allah'a g venirseO,onayeter.phesizAllah,emriniyerinegetirendir. Allahhereyiinbirlkoymutur.991
30- Masiyet ve gnahlar elde edilen nimetleri yok eder, ulaan nimetleri keser. Yani nimet gider, musibet gelir. Kulun kaybettii her nimet de bana gelen her musibet de mutlaka bir gnah sebebiyledir. Kul iinde bulunduu hali deitirmedike, itaati brakp isyan etmedike, kr brakp nankrlk etmedike, Onun rzasna sebep olacak eyleri brakp gazabna sebep olacak eyleri yapmadk
991 Talak, 2-3.
401
a Allah tel da kuluna verdii nimetini deitirmez. Kul halini deitirdii zaman grecei karlk da ona uygun bir ekilde deitirilir.
Banza gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle ilediklerinizyzndendir.(Bununlaberaber)Allahounuaf feder.992 Bu cezann sebebi udur: Bir millet kendilerinde bu lunangzelahlkvemeziyetlerideitirmedikeAllahdaon laraverdiinimeti,gzeldurumudeitirmez.Birdeundan ki: Allah her eyi hakkyla iitir ve bilir (dolaysyla herkese neyelyksaonuverir).993
31- Masiyet ve gnahlar maln bereketini gideren ve yok eden sebeplerdendir. Al veriinde yalan syleyen ve maln aybn gizleyen kimsenin bereketsizlikle cezalandrlmas bundan dolaydr. Masiyetlerin ve gnahlarn halk ve fert zerindeki etkileri: 32- Masiyet ve gnahlar gnahkrn ilerini zorlatran sebeplerdendir. Bu, gnahkra isabet eden en byk musibetlerden biridir. Bir ie ynelince ya nnn kapandn, ya da iinin zorlatn grr. Allah tel kendisinden korkan kulunun iini kolaylatrr, kendisinden korkmayan kulunun iini zorlatrr. Aman Allahm! Kul, nerden kaynaklandn bilmedii halde, hayr ve iyilik kaplarnn kendisine birer birer kapandn, yollarn zorlatn nasl da grveriyor? Allah tel yle buyurur:
Kim Allah'tan korkarsa, Allah ona iinde bir kolaylk verir.994
33- Masiyet ve gnahlar bereketleri yok eder: mrn bereke

992 ura, 30. 993 Enfal, 53. 994 Talak, 4.
402
tini alr, onu ksaltr; rzkn bereketini alr daraltr; ilmin bereketini alr zorlatrr; ameli bereketsizletirir, riyaya bulatrr; itaati bereketsizletirir, ihls kaldrr. zet olarak din ve dnyann bereketini yok eder. Allah korusun. 34- Masiyet ve gnahlar insann en byk dmanna kendi eliyle yapt bir yardmdr. nk eytann insana ilk giri yeri nefistir. eytan nefse girme imknn bulduu zaman onu bozar: Gzden, kulaktan, dilden, azdan, elden ve ayaktan gedikler aar ve oralardan girer. O halde masiyetler, kulun kendisine kar kullansn diye dmannn eline verdii bir silahtr. 35- Masiyet ve gnahlarn sahibine ektirdii cezalardan birisi de dnyada, berzah leminde ve hirette yaayaca skntl bir hayattr. Ne byk azap! Allahtan afiyet ve esenlik dileriz. O yle buyurmaktadr:
Kim de beni anmaktan yz evirirse phesiz onun skntlbirhayatolacakvebizonu,kymetgnkrolarak haredeceiz.995 Allah kimi doru yola iletmek isterse onun kalbini s lm'aaar;kimidesaptrmakistersegekyormugibikal bini iyice daraltr. Allah inanmayanlarn stne ite byle murdarlkverir.996
taat kulun gsn geniletir ve ferahlatr, masiyet daraltr. Gnahkr sanki masiyetin gnahndan boulacakm gibi bir glk ve daralma hisseder. nk gs darlnn en byk sebeplerinden birisi Allahtan yz evirmek, kalbi bakasna balamak, Onun zikrinden gafil olmak ve Ondan bakasn sevmektir. Gnl ferah ve kalbi huzur bulamaz. Nefis ancak ilahna ve hak mabuduna ibadet etmekle huzur bulur. Allahtan baka btn
995 Taha, 124. 996 Enam, 125.
403
ilahlar batldr. Kim Allah ile huzur buluyorsa o tamamen huzura kavuur. Allah ile huzur bulmayan kimse dnyadan hasret ve pimanlklarla kopar. Allah korusun. Allahtan afiyet ve esenlik dileriz. Masiyetvegnahlarntoplumzerindekietkileri: Masiyet ve gnahlarn ktlkleri hem insanlara, hem hayvanlara hem de bitkilere zarar verir. nk bela yeryzne indii zaman btn topluma yaylr. Gnahkra sadece gnahnn cezas yetmez, gnahszlarn laneti de onu bulur. Tabii imamlarndan Mcahid b. Cebr rahimehullah yle der: Hayvanlar iddetli kuraklk olduu ve yamur yamad seneler gnahkr insanlara lanet ederler ve yle derler: Bunun sebebi demolunun masiyetinin uursuzluudur.997 37-Masiyet ve gnahlar karada, denizde ve havada meydana gelen su basknlar, denge bozukluklar, depremler, volkanlar gibi felaketlerin ve lkelerin ve insanlarn bozulmalarn en nemli sebeplerindendir. Allah tel yle buyurmutur:
nsanlarn elleriyle kazandklar (gnahlar) yznden, karadavedenizdefesatkt.Belkidnerlerdiye,(Allah)on lara,yaptklarnnbirksmntattryor.998
38- Masiyetler ve gnahlar gemi mmetlerin yok olmalarnn sebebi olmutur: phesiz ki dnyadaki ve hiretteki btn zararlar masiyetler ve gnahlar sebebiyle meydana gelir. dem ile Havvay cennetten, lezzet, nimet, sevin ve mutluluk yurdundan karp elemler, aclar ve musibetler diyarna gnderen sebep nedir? blisi melekt leminden kartan; kovulmasna, lanetlenmesine, iinin dnn deitirilmesine; suretinin en irkin, en kt ve
997 Ebu Nuaym el- sfehani, Hlyetul-Evliy, c.3, s.286. 998 Rum, 41.
404
en iren bir ekle, iinin dndan da fena bir duruma dnmesine; yaknn uzakla, rahmetin lanetle, gzelliin irkinlikle, cennetin cehennemle ve imann kfrle deitirilmesine sebep olan nedir? Yeryznde yaayanlarn tamamn suya gark edip, hatta sular dalarn tepelerine kadar ykselten sebep nedir? Ad kavmine rzgr musallat eden sebep nedir? Bu yle bir rzgrdr ki onlarn cesetlerini ii bo hurma ktkleri gibi yere frlatp att, urad beldelerini, tarlalarn, ekinlerini ve hayvanlarn yerle bir etti ve onlar kymete kadar btn milletler iin bir ibret oldu. Lt kavminin kasabalarn ortadan kaldran sebep nedir? Onlar yle bir helke uradlar ki melekler onlarn sadece kpeklerinin havlama seslerini duydular, sonra bu kasabalarn altn stne getirdiler, onlarn tamamn yok ettiler, sonra bunun peinden zerlerine gkten talar yadrdlar, baka milletlere ve benzeri sululara verilmeyen cezalarn hepsi bunlara verildi. Bunlar zalimlere uzak eyler deildir. uaybin kavmine glgeler gibi azap bulutlarn gnderen, balarnn zerine bu bulutlar gelince alev alev ateleri yadran sebep nedir? Firavunun suda boulmasna sebep nedir? Kavminin denizde gark olmasna, iktidarnn, yalan ve iftiraya dayanarak iddia ettii rabliinin elinden gitmesine sebep olan ey nedir? Karunu, yurdunu ve taraftarlarn yerin dibine batran ey nedir? Nuhtan sonraki nesilleri eitli cezalarla helk eden ve onlar yerle bir eden sebep nedir? Ress Ashabn toptan yok eden ln sebebi nedir? srail oullarnn zerine gl kuvvetli kavimlerin gnderilmesinin sebebi nedir? Onlar srailoullarn evlerin arasna va-
405
rncaya kadar aradlar, erkekleri ldrdler, ocuklar ve kadnlar esir aldlar, beldeleri yakp yktlar, mallar gasp ettiler. Bu kavimler sonra ikinci bir defa onlarn zerlerine gnderildiler, yakalayabildiklerini ldrdler ve istila ettikleri her yeri tahrip ettiler. Onlarn trl trl cezalara musallat edilmelerinin sebebi nedir? Onlar bazen ldrlerek, esir edilerek ve beldeleri tahrip edilerek, bazen meliklerin zulmne maruz kalarak bazen de maymun ve domuz ekline getirilerek cezalandrldlar. Rab tel onlara takdir ettii dier cezalar yle haber vermektedir:
Rabbin, elbette kymet gnne kadar onlara en kt eziyeti yapacak kimseler gndereceini iln etti. phesiz Rabbin cezay abuk verendir. Ve O ok balayan, pek esir geyendir.999
phesiz bu cezalar bu kavimlerin hepsine isabet etti. Onlarn helakine sebep, gnahlar ve gnahlarndaki srarlarndan baka bir ey deildir. 39- Masiyetler ve gnahlar helak olan milletlerin geride braktklar miraslardr: Bil ki: Her bir masiyet, Allah telnn gnahlar sebebiyle helak ettii milletlerden kalma birer mirastr. Ecinsellik Lt kavminden kalma bir mirastr. Hakkn alrken fazla almak, verirken eksik vermek uayb kavminden kalma bir mirastr. Yeryznde byklk taslayarak bozgunculuk yapmak Firavun kavminden kalmtr. Kibir ve zorbalk Hd kavminden kalmtr. Masiyetler bu mmetlerden bazlarnn elbiseleridir. Onlar Allah telnn dmanlardr. 40- Masiyetler, gnahlar ve dinden yz evirmeler mmetlerin bana gelen hezimetlerin en nemli sebeplerindendir. Allah tel yle buyurmaktadr:
999 Araf, 167.
406
Ey iman edenler! Herhangi bir topluluk ile karlat nz zaman sebat edin ve Allah' ok ann ki baarya erie siniz. Allah ve Raslne itaat edin, birbirinizle ekimeyin; sonra korkuya kaplrsnz da kuvvetiniz gider. Bir de sabre din.nkAllahsabredenlerleberaberdir.almsatmak,in sanlaragsteriyapmakve(insanlar)Allahyolundanalkoy mak iin yurtlarndan kanlar (kfirler) gibi olmayn. Allah onlarnyaptklarnepeevrekuatmtr.1000 Ey iman edenler! Eer siz Allah'a (Allah'n dinine) yar dmedersenizOdasizeyardmeder,ayaklarnzkaydrmaz. nkr edenlere gelince, onlarn hakk ykmdr. Allah onlarn yaptklarnboakarmtr.1001 Andolsun ki, biz senden nce kendi kavimlerine nice peygamberler gnderdik de onlara ak deliller getirdiler. (Onlar dinlemeyip) gnaha dalanlarn ise cezalarn hakkyla vermiizdir.Mminlereyardmetmekdebizeder.1002
1000 Enfal, 4547. 1001 Muhammed, 7,8. 1002 Rum, 47.
407
EhliSnnetvelCemaatmamlarnn MasiyetveGnahlarHakkndakiSzleri
1- Mminlerin emiri mer b. el-Hattab radyallahu anh yle der: Gnah ilediklerini bildiin ahlakszlarla arkadalk yapma. Dmanndan uzak dur. Gvenilir olmadka arkadana kar dikkatli ol. Ancak Allaha kar derin bir sayg iinde olan ve kabirlerin yanndan geerken duygulanan kimseye gvenilir. taat ederken boyun bk, ma-siyetten kendini koru ve Allahtan korkanlarla istiare et.1003 Yine yle dedi: Ey Mekkeliler! u Hareminizde Allahtan korkun: Sizin u Hareminizde sizden nce kimin ikamet ettiini bilir misiniz? Burada filanlar, falanlar vard, burann saygnlna aykr hareket etiler ve helak oldular. mer Hareme saygszlktan helak olanlardan isimlerini sayabildiklerini sayd ve sonra yle dedi: Vallahi baka bir yerde on tane hata yapmam, Mekkede tek bir hata yapmamdan benim iin daha hayrldr.1004 Yine mer b. el-Hattab radyallahu anh Fudayl b. Zeyd erRukkaiye yle dedi: nsanlar seni kendi nefsinle uramaktan al koymasn. nk durum senin bakalarna deil kendine younlaman gerektiriyor. Gnn lak lakla tketme. nk sylediin eyler muhafaza edilmektedir. nceden ilenen bir gnah yeni bir iyilikten daha gzel ve daha sratli telafi edecek baka bir ey yoktur.1005 Mminlerin annesi Aie radyallahu anh yle der:
1003 Syuti, ed-Drrl-Mensur, c.7, s.22. 1004 Beyhaki, uabl-man, c.7, s.567. 1005 Veki bn el-Cerrah, Kitbuz-Zhd, c.2, s537.
408
Gnahlar azaltn. phesiz ki siz gnahlarn azlndan daha faziletli baka hibir eyle Allahn huzuruna kamazsnz.1006 2- Aie radyallahu anh Muaviyeye yle yazd: Sana sylemek istediim udur: Kul Allaha kar masiyet iledii zaman daha nce kendisini ven insanlar artk onu ktlerler.1007 3- Ebud-Derda radyallahu anh Salim b. Ebl-Cade yle der: Kii, farknda olmadan mminlerin kalplerinin kendisine lanet etmesinden saknsn. Sonra dedi ki: Bu nasl olur, bilir misin? Hayr, dedim. Bunun zerine yle dedi: Kul gizli gizli Allaha isyan eder. Allah da o farkna varmadan mminlerin kalplerine onun nefretini yerletirir.1008 Ebud-Derda radyallahu anh Seleme b. Mahlede yle yazd: unu demek istiyorum: Kul Allaha itaat anlamnda bir ey yapt zaman Allah onu sever. Allah onu sevdii zaman insanlara da sevdirir. Kul Allaha masiyet anlamnda bir ey yapt zaman Allah ona buz eder. Allah ona buz ettii zaman insanlar da ona buz ettirir.1009 4- Bir adam bn Abbas radyallahu anhe yle sordu: Gnah da ok, ameli de ok veya gnah da az, ameli de az olan kii hakknda ne dersin? O yle cevap verdi: Hibir ey selamete denk deildir.1010 5- Ebu Eyyub el-Ensari radyallahu anh yle der: Kii bir iyilik yapar, yapt bu iyilie gvenir ve basit ktlkler yapmaya balar. Sonunda yle bir hale gelir ki Allahn huzu
1006 1007 1008 1009 1010 Veki bn el-Cerrah, Kitbuz-Zhd, c.2, s535. Ahmed bn Hanbel, Kitbuz-Zhd, c.2, s.146. Ebu Nuaym el- sfehani, Hlyetul-Evliy, c.1, s.213. Ahmed bn Hanbel, Kitbuz-Zhd, c.2, s.56. Veki bn el-Cerrah, Kitbuz-Zhd, c.2, s535.
409
runa o ktlklerle kuatlm olarak gelir. Kii bir ktlk yapar, sonra ondan ayrlr ve Allahn huzuruna gvenli olarak gelir.1011 6- Urve b. Amir el-Mekk isimli tabii yle der: Kymet gn kiiye gnahlar gsterilir. Gnahlarndan birinin yanndan geerken yle der: Ben seni ilediimden dolay endieye kaplmtm. Byle dedii iin affedilir.1012 7- Yce tabii Hasan el-Basri yle der: Mmin bir gnah iler ve cennete girinceye kadar devaml onun tasasn eker.1013 8- Zahid tbii Talk b. el-Anz yle der: Takva Allaha itaatle amel etmektir, Onun rahmetini ummaktr, Allahtan bir nur zere olmaktr. Takva Allahn azabndan korkarak Allaha isyan terk etmektir, Allahtan bir nur zere olmaktr.1014 9- bnul-Kayyim el-Cevziyye yle der: undan tuhaf bir ey olamaz: Onu tandn halde Onu sevmemen, Onun davetisini duyduun halde Ona icabette ge kalman, Onunla ilikideki kazancn miktarn bildiin halde bakasyla iliki iinde olman, Onun fkesinin miktarn bildiin halde ona kar gelmen, Ona isyan etmekteki yalnzln acsn bildiin halde Ona itaatle dostluunu talep etmemen, onun sznden bakasna dalmann kalbe verdii sknty tattn halde Onu anarak ve Ona yalvararak gsn geniletme zlemini ekmemen, kalbi bakasna baladn zaman acy tattn halde bakasn brakp da bir trl Ona ynelmemen! Bundan daha tuhaf olan ise, Ona olan ihtiyacn ve en ok Ona muhta olduunu bildiin halde Ondan yz evirmen ve seni Ondan uzaklatracak eylere rabet etmendir.1015
1011 1012 1013 1014 1015 Abdullah bn Mbarek, Kitbuz-Zhd, s.5253. Abdullah bn Mbarek, Kitbuz-Zhd, s.5253. Ahmed bn Hanbel, Kitbuz-Zhd, c.2, s.236. bn Eb eybe Kitbul-Musannef (Kitbul-man) c.11,s.23, No, 10405. bnul-Kayyim, s.119. Daru bn Huzeyme.
410
MasiyetveGnahlardanKorunmave TedaviOlmaYollar
Masiyet ve gnahlarn cezasndan kendilerini koruyacak kurtarclar onlara aklamas Allahn kullar iin bir rahmetidir. Bunlar, cezalar onlarn zerine inmeden nce masiyet ve gnahlardan korur ve tedavi eder. Balarna geldii zaman da onlar tehlikelerden, sulardan ve musibetlerden kurtarrlar, dnyada ve hirette mutluluklarna sebep olurlar. Bu kurtarclardan bazlar unlardr: 1- Samimi bir tevbe ve istifar: Byk kk btn gnahlardan samimi bir ekilde tevbe etmek ve devaml istifar etmek. Allah tel yle buyurmaktadr:
De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allah'n rahmetinden mit kesmeyin! nk Allah btn g nahlar balar. phesiz ki O, ok balayan, ok esirge yendir.1016 Ey mminler! Hep birden Allah'a tevbe ediniz ki kur tuluaeresiniz.1017 Ey iman edenler! Samimi bir tevbe ile Allah'a dnn. UmulurkiRabbinizsizinktlklerinizirter.Peygamberive Onunla birlikte iman edenleri utandrmayaca gnde Allah sizi,ilerindenrmaklarakancennetleresokar.1018
2- Takva: Gizlilikte ve aklkta Allaha kar takval olmak. Bu, Allahtan bir nur ile Ona itaat etmek, Onun sevabn ummak, Ona isyan terk etmek, fkesinden ve cezasndan korkmak ve kendisiyle Allahn gazab arasna bundan kendisini koruyacak bir engel koymaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
1016 Zmer, 53. 1017 Nur, 31. 1018 Tahrim, 8.
411
Eyimanedenler!Allah'tankorkunveherkes,yarnane hazrladnabaksn.Allah'tankorkun,nkAllah,yaptkla rnzdanhaberdardr.1019
3- Dua: Dua etmek ve Allaha iltica etmek. Bu, sadk mminin silahdr, istenmeyen eylerin def edilmesinin ve istenen eylerin elde edilmesinin en gl sebeplerinden biridir ve belann savlmas iin en faydal ilalardan biridir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Rabbinizeyalvarayakaravegizliceduaedin.Bilesinizki O,haddiaanlarsevmez.Islahedilmesindensonrayeryzn de bozgunculuk yapmayn. Allah'a korkarak ve (rahmetini) umarak dua edin. Muhakkak ki iyilik edenlere Allah'n rah metiokyakndr.1020
4- Allahn Rasl Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme uymak: Btn itikadi konularda, szlerde ve fiillerde onun snnetini rehber edinmek. 5- yilii emretmek ve ktlkten nehy etmek: Allah tel yle buyurmaktadr:
Sizden, hayra aran, iyilii emredip ktl mene denbirtoplulukbulunsun.teonlarkurtuluaerenlerdir.1021 Onlarkendilerineyaplanuyarlarunutunca,bizdek tlkten men edenleri kurtardk, zulmedenleri de yapmakta olduklar ktlklerden tr iddetli bir azap ile yakala dk.1022
1019 1020 1021 1022 Har, 18. Araf, 55-56. Al-i mran, 104. Araf, 165.
412
irkinDndaBykGnah lemeninHkm
Ehl-i Snnet vel-Cemaat tevhid ehlinden olup da byk gnah ileyen bir kimsenin, bunun helal olduunu iddia etmedike tekfir edilmeyeceinde, onun dinden kartlamayacanda, cehenneme girse bile orada ebedi kalmayacanda ve iman isminin ondan ekilip alnamayacanda icma etmilerdir. Byle bir kimse, tekfirini gerektirmeyecek bir masiyeti veya gnah iledii zaman veya terk ettii zaman tekfirini gerektirmeyen ve imandan karmayan bir vacibi terk ettii zaman tekfir edilemez ve imandan kartlamaz. Ancak imana aykr bir inanca sahip olursa veya imana aykr bir sz veya davranta bulunursa veya irk koarsa o zaman tekfir edilir. Ehli kble olup da byk gnah ileyen kimseden mutlak anlamyla iman kaldrlmaz; byk gnah iledii, fask olduu ve masiyetleri iledii iin iman ondan kmaz fakat buna tam iman da denilemez, sadece bu gnahlarla iman eksilir. man ondan tamamen gitmez. mann mutlak olan -yani imann asl veya icmali imandevam eder. nk byk gnah ilemek cehennemde ebedi kalmaya sebep deildir. Ebedi cehennemlik olmann sebebi sadece Allaha ortak komaktr. O dnyada eksik imanl bir mmindir; imanyla mmin, byk gnahyla fasktr. Mutlak anlamyla iman ismi ona verilemez, mutlak anlamyla iman ismi ondan ekilip alnmaz. (Bu isim kayda bal olarak verilir, mesela tam bir mmin denilmez de fask mmin denilir.) Byk gnahta srar ederek ve ondan tevbe etmeden ld zaman hiretteki durumu Allaha kalmtr. Onun dilemesi ve rahmeti altndadr; dilerse onu balar, dilerse ona azap eder.
413
Yani byk gnah ileyen kimsenin1023 Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iki hkm vardr: Dnyadaki hkm, hiretteki hkm: Dnyadakihkm: O eksik imanl bir mmindir. Byk gnah iledii ve nefsine zulmettii iin Allaha asi olmutur ve fasktr. Ona kaytsz artsz iman ismi verilmesi sahih deildir. Bilakis o mutlak/genel manada bir imana ve slam ismine sahiptir. slam ismiyle dier Mslmanlarn hak ettii muamelelere o da layktr. Eer hakknda had/ceza uygulanmayan veya had uygulanan bir ceza ilenmi de bundan tevbe etmise Allah tel onun tevbesini ltfu ve ihsanyla kabul eder. Veya had/uygulanan bir gnah ilemi de bu ceza kendisine uygulanmsa ektii ceza onun iin bir kefaret, kendisiyle ilgili hkm de btn Mslmanlarn hkm gibi olur. Hamd ve minnet Allah iindir. hirettekihkm: ledii byk gnahtan, fasklndan, zulmnden ve masiyetlerinden tevbe etmemise ve hakknda da had uygulanmamsa onun hiretteki ii Allaha kalmtr; dilerse affeder, gnahn balar ve batan cennete koyar. Bu Onun rahmetinin, ltfunun ve kereminin bir sonucudur. Dilerse ona gnah miktarnca azap eder. Bu da adaletinin bir sonucudur. nk O cezalandrlmay hak etmitir fakat cehennemde ebediyen kalmay hak etmemitir. Bilakis zerre miktar da olsa iman olsa cehennemden kacaktr. Cennete girmesi kanlmazdr. nk muvahhit olan kii cehennemde ebedi kalmayacaktr. nk Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iman blnme ve paralanmay kabul eder. Cehenneme giren bir kimseyi az bir iman sebebiyle ltfu, rahmeti ve keremiyle oradan karr.
1023 Ehli kble olmas ve iledii gnahn helal olduunu iddia etmemesi artyla.
414
Bununla anlalmtr ki masiyetler ve gnahlar ne kadar byk olursa olsun, gitmesi ve kalmas ynnden imann asl zerinde etkili deildir. Sadece imann eksilmesi ve artmas ynnden etkilidir. Bu sebepledir ki mminler imanlarnda birbirlerinden farkldrlar. Kimisi ortadadr. Kimisi nefsine zulmedendir. Kimisi de hayrda ve iyilikte ne geendir. Her birinin Allah katnda derecesi vardr. Bunun iindir ki Ehl-i Snnet vel-Cemaat imann asln ortadan kaldran byk gnah hari ehli kbleden hi kimseyi tekfir etmezler. Buna karlk onlar dinde haram klnd zorunlu olarak bilinmesi gerekli eylerin helal olduunu iddia ederek yapan kimsenin kfir olduunda da icma ettiler. nk bunda Allaha ve Raslne kar aka byklenme ve yalanlama vardr. Bu eitten bir byk gnahn ak bir kfr olduunda phe yoktur.
415
EhliSnnetvelCemaatinKitapveSnnetten BykGnahleyenlerinHkmHakknda GetirdikleriDelillervemamlarnGrleri

Allah tel yce kitabnda yle buyurdu:
Allah,kendisineortakkoulmasnaslabalamaz;on dan baka gnahlar diledii kimse iin balar. Kim Allah'a ortakkoarsabykbirgnah(ile)iftiraetmiolur.1024(*)
Bu yeti kerime Allaha irk komann dndaki btn gnahlarn affedilip edilmeyeceinin Allahn dilemesine bal olduuna dellet etmektedir. Yani bir kul tevbe etmeden irk zere ld zaman Allah tel onu asla balamaz. Allah korusun mrik ebedi olarak cehennem ateinde kalacaktr. Muvahhid bir kul irkin dnda baz masiyetleri ve gnahlar iledii zaman, bunlar byk gnahlar bile olsa, bunlardan tevbe de etmemi olsa, arz dolusu hatalarla da gelse bu kulun ii Allahn dilemesine kalmtr; dilerse onu affeder, dilerse gnahndan dolay azap eder. Allah tel yle buyurmaktadr:
De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allah'n rahmetinden mit kesmeyin! nk Allah btn g nahlarbalar.phesizkiO,okbalayan,okesirgeyen dir.1025 Ey iman edenler! ldrlenler hakknda size ksas farz klnd.Hrehr,kleyekle,kadnakadn(ldrlr).Ancak
1024 Nisa, 48,116. (*) Bu yetin daha geni tefsiri iin Bak: Tefsirut-Taberi; Tefsiru bn Kesr; bn Hacer el-Askalani, Fethul-Bari c.1, s.84; el-Mervezi, Tazimu Kadris-Salt; bn Teymiyye, el-manul-Evsat, s.36 1025 Zmer, 53.
416
her kimin cezas, kardei (ldrlenin velisi) tarafndan bir miktar balanrsa artk (taraflar) hakkaniyete uymal ve (l dren) ona (gereken diyeti) gzellikle demelidir. Bu syle nenler,Rabbinizdenbirhafifletmeverahmettir.Herkimbun dan sonra haddi aarsa muhakkak onun iin elem verici bir azapvardr.1026 Allah tel bu yeti kerimede mminlerden ldrenin de lenin de iman sahibi olduunu, aralarnda iman kardelii bulunduunu ifade etmekte ve maktul katilin kardei olarak isimlendirmektedir:
..herkimincezas,kardei(ldrleninvelisi)tarafndan birmiktarbalanrsa..

Eer mminlerden iki gurup birbirleriyle vuruurlarsa aralarndzeltin.ayetbiritekinesaldrrsa,Allah'nbuyru una dnnceye kadar saldran tarafla savan. Eer dnerse artkaralarnadaletledzeltinve(herite)adaletlidavrann. phesiz ki Allah, dil davrananlar sever. Mminler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasn dzeltin ve Al lah'tankorkunkiesirgenesiniz.1027(*)
Yani adam ldrmek byk gnahlardan bir gnahtr. Bununla beraber Allah tel bu katillerden iman ismini ekip almad. Birbirleriyle savamalarna ve hakszlk etmelerine ramen mminler ve dinde kardeler diye isimlendirdi, aralarnn dzeltilmesini emretti. Ne birbirlerini ldrenlerin, ne de onlarn arasn dzeltmeye alan dier mminlerin aralarndaki din kardeliini reddetmedi. Bilakis aralarnda mutlak bir iman kardeliinin varln ispat etti.
1026 Bakara, 178. 1027 Hucurat, 9-10. (*) Bu yetin daha geni tefsiri iin Bak: Tefsirut-Taberi; Tefsiru bn Kesr; bn Hacer el-Askalani, Fethul-Bari c.1, s.21; Tefsirul-Beavi; Tefsir bn Sadi
417
nk iman ve iman kardelii, irkin dndaki byk gnahlar gibi adam ldrme gnahyla da ortadan kalkmaz.(*) Allah tel yle buyurmaktadr:
nkr edenlere, (sana dmanlktan) vazgeerlerse, ge mi gnahlarnn balanacan syle. Yok, geri dnerlerse kendilerindenncekilerinhaligzlerininnndedir!1028(**)
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Kalbinde hardal tanesi kadar iman olan kimse cehenneme girmez. Kalbinde hardal tanesi kadar kibir olan kimse de cennete girmez.1029 Kim hibir eyi Allaha ortak komadan lrse cennete girer. Kim Allaha bir eyi ortak koarak lrse cehenneme girer.1030 Ubade b. es-Samit radyallahu anhten rivyet edilmitir. O, Bedir savanda bulundu ve Akabe gecesinin nde gelenlerinden idi. Dedi ki: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allaha hibir eyi ortak komamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek, ocuklarnz ldrmemek, kendiliinizden uyduracanz hibir yalanla kimseye iftira etmemek ve hibir iyi ite bana kar gelmemek zere bana biat ediniz (:sz veriniz). inizden kim sznde durursa onun ecrini ve mkfatn Allah verecektir. Bu sylediklerimden dolay bana bir ey gelir de dnyada bir zarar grrse/sknt ekerse bu onun iin bir kefarettir. Bunlardan birini yapp da yapt fiili Allah gizlerse ii Allaha kalmtr. Dilerse onu affeder, dilerse cezalandrr. Ubade
(*) Bak: mam afii, el-mm, c.4, s.214. 1028 Enfal, 38. (**) bn Abdilber yle der: Bunun tvbe etmeyen kimsenin ldkten sonraki durumu olduu malumdur. nk irk koan kimse lmeden nce tvbe eder ve irkten vazgemi olarak lrse tpk dier btn gnahlar tvbe ile affe-dildii gibi bu gnah da affedilir. Bu yet buna delalet eder. Bak: etTemhid, c.18, s.16 1029 Mslim, K.man, B. Tahriml-Kibr ve Beyanuhu. 1030 Mslim, K.man, B.Men Mate La Yrik billahi eyen Dehalel-Cennete.
418
dedi ki: Biz de bu art zere ona biat ettik.1031 (*) Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allah tel yle buyurur: Kim bana hibir eyi ortak komadan dnya kadar gnahla karma gelse ben de onun kadar bala onu karlarm.1032(**) Ebu Zer radyallahu anhten yle dedii rivyet edilmitir: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Cebrail aleyhisselam bana geldi ve senin mmetinden Allaha hi ortak komadan len kimse cennete girer diye bana mjdeledi. Dedim ki: Zina da etmi olsa, hrszlk da yapm olsa yine cennete girer mi? yle cevap verdi: Zina da etmi olsa, hrszlk da yapm olsa yine cennete girer1033 (***)
1031 Buhr, K.man, B. Alametl-man Hubbl-Ensar. (*) Hadis una delalet eder, Hadiste sz edilen gnahlar ileyen kiiye had uygulanm olsa, yani dnyevi cezasn ekmi olsa, bu onun iin bir kefaret olur. Byk gnahlarda srar ederken lrse durumu Allahn dilemesine kalmtr. Bu, ancak irkin dndaki gnahlarda byledir. Bu, byle gnah ileyenlerin imannn kaldna delildir. Bu gnahlara bulamas eer kfr olsayd ldrlmesine ve dinden ktna hkmedilirdi. Cezasn ekmesi kefaret saylmazd. Ehl-i Snnet vel-Cemaat bu grte icma etmilerdir. Bak: Nevev, c.2,s.41; bn Hacer, Fethul-Bari c.1,s.65; Mervezi, Tazim Kadris-Salt, c.2,s.616,617. 1032 Mslim, K.Zikir ve Dua, B. Efdalz-Zikri ved-Dua. (**) bn Receb yle der: Kim tevhide inanarak dnya dolusu ve buna yakn bir gnahla Allahn huzuruna karsa Allah da onu bir o kadar bala karlar. Fakat bu, Allahn dilemesine baldr. Dilerse onu balar, dilerse gnahyla cezalandrr, sonra akbeti ebedi cehennemde kalmamaktr. Bilakis oradan kar, sonra cennete girer. Bak: Camiul-Ulum vel-Hikem, s.374 1033 Mslim, K.man, B.Men Mate La Yrik billahi eyen Dehalel-Cennete. (***) Hadis u manaya delalet eder, Zina ve hrszlk gibi baz gnahlar olduu halde tevhid inanc zere len bir kimse tamamen imandan kmaz, fakat eksik imanl olur. Bunun delili onun cennete girmesidir. Fakat bu, Allahn dilemesine baldr. Bak: en-Nevev, c.2, s.41; Fethul-Bari, c.3,s.111. Ben derim ki, Ancak iledii gnahn helal olduunu iddia etmemesi arttr. Yoksa Allah ko-rusun kfrne hkmedilir.
419
EhliSnnetmamlarnnirkinDnda BykGnahleyenlerinHkm KonusundakiSzleri

Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin halifesi Ebu Bekir es-Sddk radyallahu anh yle der: Yalandan saknn. nk yalan imana engel olur.1034 Ebu Hureyre radyallahu anh yle der: man temiz ve lekesizdir. Kim zina ederse iman ondan ayrlr. Eer kendisini ayplar ve bu gnahtan dnerse iman da ona dner.1035 Ebud-Derda radyallahu anh yle der: man ancak birinizin gmlei gibidir, onu bir kere karr, sonra giyinir. Allaha yemin olsun ki bir kul imandan tamamen soyunup da onu kaybetmedike imanndan emin olamaz.1036 bn Abbas radyallahu anhumdan rivyet edildiine gre o klelerini tek tek ararak onlara yle dedi: Seni evlendirmeyeyim mi? Zina eden hibir kul yoktur ki Allah ondan imann nurunu ekip alm olmasn.1037 krime bn Abbasa sordu: man ondan nasl ekilip alnr? bn Abbas yle cevap verdi: te byle. Parmaklarn birbirine geirdi sonra onlar karp ayrd.- Eer tevbe ederse iman ona u ekilde dner. Parmaklarn tekrar birbirine geirdi.1038
1034 1035 1036 1037 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 6/1090 (1873). el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 6/1091 (1870) el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 6/1091 (1871). bn Hacer, Fethul-Bari, c.12, s.59; el-Llek, erhu Uslu tikdi EhlisSunne, (1866), 1038 Buhr, K. Hudud, B. smz-Znat.
420
mam Ebu Hanife yle der: Hibir mslman herhangi bir gnahndan dolay onu helal grmedike byk bir gnah bile olsa onu tekfir etmeyiz.1039 mam Malik yle der: Bir kimse Allaha ortak komadktan sonra btn byk gnahlar ilese sonra da bu eilimlerinden ve bidatlerimden vazgemi olsa cennete girer.1040 mam afi yle der: Tekrar savamak iin geri ekilmek ve baka bir birlie katlmak gibi meru bir gereke olmakszn savatan kaan kimsenin Allahn gazabna urayacandan korkarm. Ancak Allah affederse o baka.1041 mam Ahmed b. Hanbel yle der: Kii imandan kp slama girebilir. Allaha ortak komak veya Allahn farzlarndan herhangi bir farz bile bile reddetmek hari hibir ey onu slamdan karamaz. Bu farzlardan herhangi birisini tembellikle veya nemsemeyerek terk ederse ii Allaha kalmtr. Allah onu dilerse affeder, dilerse azap eder.1042 mam Ebu Ubeyd el Ksm b. Sellm yle der: Masiyetler ve gnahlar iman yok etmez ve kfr gerektirmez. Fakat bunlar imann hakikatini ve ihlsn/safln ortadan kaldrr ki Allah iman sahiplerini bununla vasflandrm ve kitabnn pek ok yerinde bunu onlara art komutur.1043 mam Buhr Sahihinde bir blm aarak orada byk gnah ileyenin tekfir edilmeyeceine kesin olarak hkmetti ve yle dedi:
1039 1040 1041 1042 Ebu Hanife, Metnu Fkhil-Ekber. Ebu Nuaym el-Esfehani, Hlyetul-Evliy, c.6, s.325. Kitbul-mm, c.4,s. l69. bn Receb el-Hanbel, Tabakatl-Hanabile, 1/343. Msedde bn Mserhedin Risalesinin iinde. 1043 Kitbul-man, s.40,. Tahk, el-Elbn.
421
Masiyetlerin cahiliye ii olduu ve irk hari bunlar ileyen kimsenin tekfir edilmeyecei bab/konusu. nk Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem gnah ileyen kimseye: Sen kendisinde cahiliye kalnts bulunan bir kiisin dedi. Allah tel da yle buyurdu: phesiz ki Allah kendisine ortak koulmasn balamaz. Bunun dndakileri ise diledii kimseler iin balar. [Nisa:48,116]1044 mam Ebu Cafer et-Tahav el-Akidetut-Tahv de yle der: Biz ehli kbleden hi kimseyi herhangi bir gnahtan dolay onu helal grmedike tekfir etmeyiz. mam et-Tahv unu da ifade etmitir: Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin mmetinden byk gnah ileyenler muvahhid olarak ldkleri zaman tevbe etmemi bile olsalar cehennemde ebedi kalmayacaklardr. mam Ebul-Hasan el-Ear yle der: Biz, zina, hrszlk ve arap imek gibi iledii herhangi bir gnahtan dolay ehli kbleden hi kimseyi tekfir etmeyiz. Fakat Hariciler bu tr gnahlar ileyenlerin tekfir edilecei inancndadrlar ve onlarn kfir olduklarn iddia ederler. Biz deriz ki: Bu byk gnahlardan zina, hrszlk ve benzeri herhangi birini, haramlna inanmakszn ve helal olduunu iddia ederek ileyen kimse kfir olur.1045 mam Ebu Bekir el-smail hadisilerin ve Ehl-i Snnet velCemaatin itikadn nakletti ve yle dedi: Onlar diyorlar ki: Tevhid ehli olan ve Mslmanlarn kblesine doru namaz klan kimse eer gnah ilerse veya Allahn birliine inanmasna, ykmllklerini kabul etmesine ve Allaha itaat etmesine ramen kk byk pek ok miktarda gnah ilerse
1044 Buhr, K.man, B.el-Measi min Emril-Cahiliye. 1045 mam el-Eari, el-bne an Uslid-Diyne, Bab, Fi bneti Kavli Ehlil-Hak ves-Snne.
422
bundan dolay tekfir edilmez. Onlar byle bir kimsenin balanaca umudunu tarlar. nk Allah tel yle buyurmutur: Bunun dndakileri Allah diledii kimse iin balar.1046 mam bn Batta el-Ukberi yle der: limler ehli kbleden hi kimsenin herhangi bir gnah sebebiyle tekfir edilemeyeceinde gr birlii iindedirler. Bu konuda onlarn aralarnda ihtilaf yoktur. Biz onlar masiyetten dolay slamdan karmayz. yilerin akbetinden umutluyuz, ktlerin akbetinden korkarz.1047 Ebu smail es-Sabun, selef imamlarnn hadisilerin ve Ehl-i Snnet vel-Cemaatin itikadn nakletti ve yle dedi: Ehl-i Snnet, bir mminin byk-kk pek ok gnah ilese bile tekfir edilmeyeceine inanrlar. Tevbe etmeden dnyadan ayrlrsa ve tevhid ve ihls zere vefat ederse onun ii Allaha kalmtr; dilerse onu affeder, cehenneme uratmadan, iledii ve kymete kadar yklendii gnahlar sebebiyle cezalandrmadan cennete sokar, dilerse de bir mddet cehennem azabyla onu cezalandrr. Cezalandrd zaman da orada devaml kalmaz; bilakis onu azat eder, cehennemden kartr ve devaml kalaca cennetin nimetlerine kavuturur.1048 mam el-Beavi yle der: Ehl-i Snnet, bir mminin herhangi bir gnah ilemekle onun mubahlna itikat etmedii mddete imandan kmad konusunda ittifak etmilerdir. Byk gnahlardan birisini iledii zaman tevbe etmeden lrse hadiste ifade edildiine gre cehennemde ebedi kalmaz. Fakat onun ii Allaha kalmtr; dilerse affeder, dilerse
1046 mam el-smaili, tikad Ehlil-Hadis, s.43, Tahk, Dr. Muhammed el-Hamis. 1047 e-erhu vel-bnet ala Usulis-Snne ved-Diyane veya dier ismiyle elbnetis-Sura, s.292, Tahk, Dr. Rza bn Nasan Mut. 1048 Akidets-Selef ve Ashabil-Hadis, s.276, Tahk, Dr. Nasr bn Abdirrahman el-Cdey.
423
gnah lsnde onu cezalandrr sonra da rahmetiyle cennete koyar.1049 eyhulislam bn Teymiyye yle der: Ehl-i Snnet vel-Cemaatin temel ilkelerinden birisi de udur: Din ve iman, sz ve ameldir. Kalbin ve lisann sz; kalbin, lisann ve azalarn amelidir. man itaatle artar, masiyetle azalr. Bununla beraber onlar: Haricilerin aksine mutlak masiyet ve byk gnahtan dolay ehli kbleyi tekfir etmezler. Bilakis masiyetlerle birlikte iman kardelii sabittir/devam eder. Nitekim Allah tel ksas yetinde yle buyurmaktadr:
Ancak her kimin cezas, kardei (ldrlenin velisi) tarafndanbirmiktarbalanrsaartk(taraflar)hakkaniyete uymal
Faskn (:gnahkrn) slam dinine mensubiyetini tamamen ortadan kaldrmazlar/ona mslman demeye devam ederler. Mutezilenin dedii gibi onu ebedi cehennemlik olarak grmezler. Bununla beraber fask, genel olarak iman ismine dhil olur/ona mmin denilir. Nitekim: Adamldrenkimseninmminbirkleazat etmesigerekir. (Nisa:92) yetinde (yetin tamam okunduunda da anlalaca gibi) katilden mmin diye sz edilmektedir. Fask bazen genel manada iman ismine dhil edilmemektedir. Mesela:
Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titre yen,kendilerineAllah'nyetleriokunduundaimanlarnar tranveyalnzRablerinedayanpgvenenkimselerdir.1050
yetinde sz konusu zellikleri tamayan fasklar, mminler snf iinde zikredilmemitir.

1049 el-Beavi, erhus-Snne, c.1, s.103. 1050 Enfal, 2.
424
O halde biz gnahkra iman eksik mmin deriz veya imanyla mmin, byk gnahyla fask deriz. Ona mutlak/tam olarak mmin ismi de verilmez, bu isimden tamamen de soyutlanamaz.1051 mam bn Ebl-Izz el-Hanef yle der: Ehl-i Snnetin tamam, -Haricilerin dediklerinin aksine- byk gnah ileyen kimsenin onu btnyle dinden kartacak ekilde kfir olmayacan ittifakla kabul etmilerdir. nk kiiyi dinden kartacak ekilde kfir olsayd, o takdirde her durumda ldrlmesi gereken bir mrted olurdu. Ksas hakkna sahip kimsenin (:maktuln yaknnn) onu affetmesi de kabul edilemezdi. Zina iki imek gibi sularda da eri cezalar (:hadler) uygulanamazd. Ancak byle bir grn batl ve fasit olduu slam dininin ihtiva ettii hkmlerden kesin olarak bilinmektedir. Yine Ehl-i Snnet byle bir kimsenin imandan ve slamdan kmadnda, kfre girmediinde ve kfirlerle beraber ebedi olarak cehennemde kalmay hak etmediinde ittifak etmilerdir.1052 mam bn Receb el-Hanbel yle der: Allah tarafndan balanmann sebeplerinden birisi tevhittir ve tevhid en byk sebebidir. Onu kaybeden balanmay da kaybeder. Tevhid inancyla Allahn huzuruna gelen kii, balanmas iin en byk sebebi de beraberinde getirmi olur. Allah tel yle buyurmaktadr: phesizkiAllahkendisineortakkoulmasn balamaz. Bunun dndakileri ise diledii kimseler iin balar. [Nisa:48,116]. Kim tevhide inanarak dnya dolusu ve buna yakn bir gnahla Allahn huzuruna karsa Allah da onu bir o kadar bala karlar. Fakat bu, Allahn dilemesine baldr. Dilerse onu balar, dilerse gnahyla cezalandrr, sonra akbeti ebedi cehennemde kalmamaktr. Bilakis oradan kar, sonra cennete girer.
1051 el-Akidetl-Vastyye bi Haiyet e-eyh bn Mani, s.81, Tahk, Eref Abdulmaksut. 1052 bn Ebil-Izz, erhul-Akidetit-Tahaviyye, s.442, Tahkik, uayb el-Arnavut.
425
Bazlar dediler ki: Muvahhid, kfirlerin atee atldklar gibi atee atlmaz. Orada kfirlerin karlatklar eylerle de karlamaz. Orada kfirlerin ebedi kald gibi de ebedi kalmaz. Kulun tevhide ball ve bu konudaki ihls tam olursa ve kalbi, lisan ve organlaryla tevhidin btn artlarn yerine getirirse veya lm esnasnda kalbi ve lisanyla yerine getirirse bu onun gemite iledii btn gnahlarnn affn gerektirir ve tamamen cehenneme girmesini engeller. Kimin kalbi kelimeyi tevhidi gerekletirirse o kalp Allaha saygsndan, Onu yceltmesinden, heybetinden, korkusundan, midinden ve Ona tevekklnden dolay Allah sevgisinden baka her eyi kendisinden kartr atar. te o zaman deniz kpkleri kadar da olsa btn gnahlar ve hatalar yaklr ve daha nce ktlklerin iyiliklerle deitirildiinden sz eden hadiste de belirtildii gibi bazen bunlar iyiliklere bile dnr. nk tevhid en byk iksirdir. Bu iksirden zerre kadar hata ve gnah dalarnn zerine konmu olsa, Msned ve dier hadis kitaplarnda da belirtildii gibi bunlar iyiliklere dntrr.1053
1053 bn Receb el-Hanbel, Camiul-Ulm vel-Hikem, s.416, 417. erhu HadisisSani vel-Erbeun
426
GnahkrMuvahhidlerdenCezay DrenSebepler
Allah tel gnahkrlar gnahlar sebebiyle dnyada ve hirette karlaacaklar bir takm cezalarla tehdit etmitir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat, masiyetler iine den gnahkr mmin kullarn bu cezalardan kurtulmalar iin Allah telnn birtakm sebepler belirledii/ve yarattn ittifakla kabul ederler. Allah tel kendisinden bir ltuf, ikram ve iyilik olarak onlar iin Kuranda, Snnette ve Ehl-i Snnet imamlarnn szlerinin iinde pek ok delil vardr.1054 Bu sebeplerden bazlar unlardr:
1- Samimitevbevedevamlistifar:
Tevbe sadece dilden deil gnlden ve samimi bir ekilde yapld, bununla beraber gemi gnahlardan pimanlk duyulduu, onlardan dolay istifar edildii ve bir daha onlara dnmemeye azmedildii zaman Allah tel ltfu, ihsan ve merhametiyle byle bir tevbeyi kabul eder. Ancak ilenen gnah bir insan hakk ihlali olduu zaman mmkn ise hak sahibi ile helallemek de gerekir. Tevbenin kabul iin bu artlarn hepsi bulunduu zaman bu tevbe samimi bir tevbe olur. Allah tel yle buyurdu:
Nihayet onlarn peinden yle bir nesil geldi ki, bunlar namaz braktlar; nefislerinin arzularna uydular. Bu yzden ileride sapklklarnn cezasn ekecekler. Ancak tevbe edip, imanedenveiyidavrantabulunankimselerharitir.Bunlar, cennete girecekler. Ve hi bir hakszla uratlmayacaklar dr.1055
1054 Bak: bn Teymiye, Mecmul-Fetva, c.7, s.486501; erhul-Akidetit-Tahaviye, s.451-456. 1055 Meryem, 59-60.
427
Hla Allah'a tevbe edip O'ndan balanmay dilemeye ceklermi?Allahokyarlgayc,okesirgeyicidir.1056 HlbukisenonlarniindeikenAllah,onlaraazapede cek deildir. Ve onlar mafiret dilerlerken de Allah onlara azapedicideildir.1057
Sadece Allah iin yaplan samimi bir tevbenin Allah katndaki nemi ve deeri ok byktr. Allah tel irk komak veya haksz yere adam ldrmek veya zina etmek gibi en byk gnahlardan bile olsa tevbe eden ve kendisine ynelen kimseyi affedip balayacan hatta onlarn ktlklerini iyiliklere dntreceini vaat etmitir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Ve onlar Allah ile beraber baka ilaha yalvarmazlar. Allahnharamettiicanhakszyereldrmezlervezinaet mezler. Kim bunlar yaparsa cezasn bulur. Kymet gn onuniinazbkatkatyaplrveoazabniindehorvehakir olarak kalr. Ancak tevbe edip inanan ve slih amel ileyen, ite Allah onlarn ktlklerini iyiliklere deitirecektir. Al lahokbalayandr,okesirgeyendir.1058
2-Slihameller:
Ameller slih amel olduu, sadece Allah rzas iin yapld, Allahn eriatna ve Peygamberin snnetine uyulduu ve eriatn belirledii zaman ve meknda yapldnda bu amellerin gnah ve masiyetlere kefaret olacan Ehl-i Snnet vel-Cemaat ittifakla kabul etmilerdir. nk iyilikler on misliyle ktlkler ise misliyle karlk grecektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Gndznikiucunda,gecenindeilksaatlerindenamaz kl. nk iyilikler ktlkleri (gnahlar) giderir. Bu, t
1056 Maide, 74. 1057 Enfal, 33. 1058 Furkan, 68-70.
428
almakisteyenlerebirhatrlatmadr.1059 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Nerede olursan ol Allahtan kork. Ktln arkasndan hemen onu silecek bir iyilik yap. nsanlara kar gzel ahlakl ol.1060
3- Dnyadakulunbanagelenmusibetler:
Kul bu musibetlere kar sabrettii, Allah zikrettii, Ona hamd ettii ve istifar etii zaman sevap kazanr ve ektii skntlar da onun hatalarna kefaret olur. Bu skntlara kar sabrszlanp fkelendii zaman ise gnah kazanr ve nceki yapt hatalar da olduu gibi kalr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr: Mslman ne zaman bir fenala ve hastala, keder ve zntye, eza ve cefaya, hatta vcuduna batan bir dikene maruz kalrsa Allah tel bunlar mutlaka onun gnahlarna kefaret klar ve onlar rter.1061
4- lnnarkasndanyaplanhayrlarveiyilikler:
Mminlerin bir kul iin onun hayatnda veya lmnden sonra yaptklar hayr/sadaka, dua, istifar ve rahmet dileme gibi ameller Allah katnda onun iin bir efaattir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Bunlarn arkasndan gelenler yle derler: Rabbimiz! Bizivebizdenncegelipgemiimanlkardelerimiziba la; kalplerimizde, iman edenlere kar hibir kin brakma! Rabbimiz!phesizkisenokefkatli,okmerhametlisin!1062
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmaktadr:

1059 Hd, 114. 1060 Tirmizi, K. Birr ves-Sla. B.Ma cae fi Muaeretin-Nas. el-Elbn bu hadisin sahih olduunu syler. Bak: Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.2, s.191. 1061 Buhr, K.Merza, B. Ma cae fi Keffaretil-Meraz. 1062 Har, 10
429
Bir insan ld zaman ameli kesilir (defteri kapanr). Ancak sadaka-i cariyesi (faydas lmnden sonra da devam eden iyilikleri) veya faydal bir ilmi veya kendisine dua eden hayrl bir evlad olan kimsenin defteri kapanmaz.1063
5- Kabirazab:
Mmin bir kulun kabirde karlat fitneler, basklar ve korkular onun gnahlarna kefaret olur.
6- Kymet gnnn korkular, zntleri ve sknt

lar: Kulun lm anndan itibaren Allahn onu kymet gnnn hesabndan kurtarncaya ve onu cennete sokuncaya kadar ektii skntlar onun iin bir kefarettir.
7Kymetgnndekiefaat:
Bu, hasret ve pimanlk gnnde mmin kullar iin Allahn bir rahmetidir. O gn selim bir kalp ile Allaha gelenler hari ne maln, ne de evladn hibir faydas yoktur. Allah korusun bu etin gnde Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem mmetine efaat edecektir. Sonra Allahn kendilerine efaat izni verdii melekler, dier peygamberler, ehitler, sddklar, salihler ve mminler efaat edeceklerdir. Bu korkun gnde efaatlerin en by Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin mmeti iin olan efaatidir: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Mevkfte(*) bulunan kimselerin aralarnda verilecek hkmn sonulanmas iin efaat edecek. Bu efaate Makam- Mahmud denilir. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem mmetinden cennete giren baz kimselerin derecelerinin ykselmesi iin de efaat edecek.
1063 Mslim, K.Vasiyet, B.Ma Yelhaku nsan Mines-Sevabi Bade Vefatihi. (*) Maherde insanlarn hesaba ekilmek zere bekledikleri yer. eviren-
430
mmetinden cennete hesaba ekilmeden giren bir topluluk iin de efaat edecek. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem iyilikleri ktlklerine eit olan kimselerin cennete girmeleri iin efaat edecei gibi cehenneme girmeleri emredilen dierleri iin de cehenneme girmesinler diye efaat edecektir. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellemin tevhide inanan fakat gnahkr kimselerin cehennemden kartlmas hususunda da efaati vardr. Onlar iin efaat edecek ve onlar da cennete girecekler. Sonra Allah tel baz insanlar da hibir efaat olmakszn kendi ltfu, merhameti ve keremiyle cehennemden karacak.
8- Gafur ve Rahim olan Allahn rahmeti, aff ve ma

fireti: Merhametlilerin en merhametlisi olan Allah telnn aff, muvahhid kulun cehennem ateinden, onun kk drc azabndan kurtuluunun ve Naim cennetine kavumasnn en nemli sebebidir. Bu, hi kimsenin efaati olmakszn Allahn bir ltfu, rahmeti, keremi ve ihsandr. lemlerin Rabbi olan Allaha hamd olsun. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz; bundanbakasn,(gnahlar)dilediikimseiinbalar.1064
Byk Arn sahibi yce Allahtan bizleri rahmetine, ltfuna, cennetine nail olan slih muttaki ve muvahhit kullarndan eylemesini dileriz. Ve bizlere kymet gnnde, ltfuyla ve ihsanyla muamele etmesini ve gnahlarmz balamasn dileriz. Allahm min.
1064 Nisa, 48.
431
KymetGnndeGnahkr MuvahhidlerinTabaklar
Kitap, Snnet ve Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn szleri una dellet etmektedir: Muvahhid gnahkrlar her ne kadar cezay hak etmi olsalar bile Allahn ltfu, keremi ve ihsanyla cehennemde srekli kalmayacaklar. Onlar kymet gnnde tabakadrlar: Birinci Tabaka: yilikleri ktlklerinden ar gelenler. Bunlar hemen cennete girecekler ve cehennem ateinin azab bunlara asla demeyecek. kinci Tabaka: yilikleri ktlklerine eit ve denk olanlar. Bunlarn ktlkleri cennete girmelerini, iyilikleri de cehenneme girmelerini engelleyecek. lim sahiplerinin en sahih grne gre bunlar Arafta bekletilenlerdir. Allah tel bunlarn cennetle cehennem arasnda bekletildiklerini haber vermektedir. Orada Allahn diledii kadar bekleyecekler, sonra cennete girmelerine izin verilecek. nc Tabaka: Tevhidin asln korumalarna ramen byk gnahlarda ve ktlklerde srar eden kimseler olarak Allahn huzuruna varanlar, bu sebeple de ktlkleri iyiliklerinden ar gelenler. Bunlar Allahn meieti/iradesi altnda olmakla beraber tehdidi hak etmi kimselerdir. Allah dilerse onlar balar, dilerse azap edip cezalandrr. Bunlarn iinde kendisi iin efaat edilip cezadan kurtulacak olanlar vardr, gnahlar miktarnca cehenneme girecekler vardr. Cehenneme gireceklerden kimisi topuklarna kadar yanacak, kimisi baldrlarnn yarsna kadar, kimisi dizlerine kadar, kimisi brlerine kadar kimisi de daha yukarsndan itibaren atee girecektir. Hatta onlardan yleleri vardr ki o kimselerin vcutlarndan
432
sadece secde izinin olduu ksm ateten etkilenmeyecektir. nk Allah atee secde izini yemesini haram klmtr. Bunlar Allahn kendileri hakknda Peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin, ondan sonra dier peygamberlerin, velilerin, meleklerin ve Allahn kendilerine ikramda bulunduu dier kimselerin efaat etmelerine izin verecei kimselerdir. Allah tel efaatten yararlanacaklar iin bir snr koyacak ve onlar cehennemden karacak, sonra tekrar bir snr koyacak ve onlar da kartacak. Sonra bu ekilde devam edecek. Nihayet kalbinde bir dinar arlnda hayr bulunanlar kartlacak sonra yarm dinar kadar olanlar, sonra arpa tanesi, sonra hardal tanesi, sonra zerre kadar ve daha az hayr olanlar karlacaklar ve en sonunda efaatiler diyecekler ki: (Ya Rabbi! Cehennem de hibir hayr brakmadk.) Allah tel saylarn kendisinden baka kimsenin bilmedii topluluklar efaatilerin efaati olmadan kendisi cehennemden karacaktr. Hangi ameli ilerse ilesin. Muvahhidlerden hibir kimse cehennemde kalmayacak. Fakat onlardan iman byk, gnah hafif olanlarn hepsinin cehennemde ekecekleri azap daha hafif olacak, orada daha az kalacaklar ve oradan daha abuk kacaklardr. Buna karlk iman zayf fakat gnah byk olanlarn durumu yukardakilerin zdd olacak. Allah korusun. Buras anlaylarn saptt ve ayaklarn kayd bir makamdr. Allah tel iman edenleri ihtilafl konularda kendi izniyle hakka hidayet etsin, Allah dilediini doru yola iletir.1065
1065 Hafz el-Hakemi, Mearicl-Kabul, c.3, s.1196. Daru bn el-Cevzi, zetlenerek nakledilmitir.
EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE MANDAN IKARAN EYLER (NEVAKIZUL-MAN)
EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE MANDAN IKARAN EYLER Gerekli tanmlar: Nakz, ridde, kfr, irk, nifak, fsk, zulm, heva, dostluk ve dmanlk kavramlarnn tarifleri, Tekfir konusundaki kaideler ve kurallar, * Ehl-i Snnet vel-Cemaatin tekfir konusuna bak, * Mslman tekfir etmenin tehlikesi * Mutlak tekfir ile belirli bir ahs tekfir arasndaki fark * Kfr ve iman meselelerinde zhire itibar etmek * Vaat ve tehdit * Kfr sabit olan kimsenin tekfir edilmesi Tekfiri engelleyen haller: Acizlik, cehalet, hata / yanlma, tevil, ikrah, taklit Muayyen bir ahs kfr sabit olduktan sonra bundan nasl kurtulur?
Gerekli ve nemli Tanmlar

man bozan ve ortadan kaldran eyleri aklamaya balamadan nce bizim bunlar anlamamza yardmc olmas iin Ehl-i Snnet vel-Cemaatin tekfir konusundaki baz kavramlarn, kurallarn, esaslarn ve prensiplerini aklamay zaruri gryoruz. Istlahlar tanmlamak zaruri bir meseledir ve bu, Ehl-i Snnet vel-Cemaat akidesini anlamak asndan ok nemlidir. nk hkmler doru bir tanm zerine bina edilirler. Onlarn stlahlarnn ve akidevi kurallarnn doru tanmn btn aklyla anlayamadmz zaman akidelerini anlamakta daha bata ihtilafa deriz. nk konu nasl bir ilim iin gerekli ise stlah da her ilim iin gereklidir. Meselelerini metotlarn, stlahlarn (kavramlarn) ve gayesini belirlemedike her hangi bir ilmin iine dalmak mmkn deildir. Her ilmin uzmanlarnn zerinde anlatklar stlahlar vardr. Herhangi bir ilme balamak o ilmin stlahlarn ok hassas bir ekilde tanmaya ve tanmlamaya baldr. nk o ilmin meselelerini baka ilimlerin meselelerinden ayrmak ancak bununla mmkndr. Istlah(:Terim,kavram): Bir grup insann bir lafz manann karsna koymasdr. Bir baka tarife gre de stlah, bir eyden neyin kast edildiini aklamak iin onu szlk anlamndan karp baka bir anlama tamaktr.1066
1066 Crcani, Tarifat, s.28.
436
eranlamilestlah: Mslman limlerin eri maksatlarn ifade ederken zerinde anlatklar ve slami ilimlerden her bir ilme ait lafzlar ve terkiplerdir. slam akidesinin stlahlar iki ksma ayrlr: 1-Akdeyeaitsahih/dorustlahlar: Bunlar Kitapta, Snnette ve Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn szlerinde geen veya gemesede sahih manalara dellet eden lafzlardr. 2- Akideye ait bozuk stlahlar: Bunlar Kitapta, Snnette ve Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn szlerinde gemeyen veya Kitap ve Snnetin lafzlarndan olup da balamlarndan koparlan ve yanl yerlerde kullanlan lafzlardr. Bir uyar ve bir fayda! Deerli mslman kardeim unu bil ki: Ehl-i Snnet vel-Cemaatin dier bidat frkalardan ayrld en nemli esaslardan birisi onlarn, eri delillerle de sabit olduu gibi imann ubelerinin, mertebelerinin ve derecelerinin olduunu kabul etmeleridir. mann mukabili ve zdd olan kfr, irk, nifak, fsk ve zulmn de ubeleri, mertebeleri ve derekeleri vardr. Bu stlahlar da Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre iki ksma ayrlr: Byk olanlar ve kk olanlar. Bunlardan by dinden karr, k karmaz. Bu taksim asl itibariyle Kuran ve Snnete dayanmaktadr. Kuran ve Snnette bu lafzlarn kullanmn tahkik eden Ehl-i Snnet imamlar naslardan yola karak bu taksime gitmilerdir. Bu taksimle onlar elikiye, ifrat ve tefrite, hkm genelletirme ve tafsilat kabul etmeme durumuna dmekten kurtuldular. Nitekim onlarn muhalifleri byle durumlara dtler.
EhliSnnetvelCemaateGremandankaraneyler
437
1
NakznTanm
SzlkteNakz: Nakz kelimesinin szlk anlam balanm bir dm zen, salam bir binay ykan demektir. Nakz kelimesi bir eyi bozan, iptal eden, dm aan anlamna gelir. Bozmak, zmek anlamndaki nakz kelimesi bkmek ve kurmak anlamndaki ibram kelimesinin zdddr. pi zdm anlamnda ( nekaztl-hable) denir. Senin muhalifin anlamnda senin nakzn denilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Antlama yaptnz zaman, Allah'n ahdini yerine geti rinveAllah'zerinizeahittutarak,pekitirdiktensonraye minleri bozmayn. phesiz Allah, yapacanz eyleri pekiyi bilir. Bir toplum dier bir toplumdan (sayca ve malca) daha ok olduu iin yeminlerinizi, aranzda bir fesat arac edine rek ipliini salamca bktkten sonra, zp bozan (kadn) gibiolmayn.Allah,bununlasiziimtihanetmektedir.Hakkn da ihtilafa dmekte olduunuz eyi kymet gnnde mut lakasizeaklayacaktr.1067 Onlar, Allah'n ahdini yerine getirenler ve verdikleri szbozmayanlardr.1068 Onlaryle(fsklar)ki,kesinszverdiktensonraszle rindendnerler.1069
1067 Nahl, 9192. 1068 Rad, 20. 1069 Bakara, 27.
438
Onlar, kendileriyle antlama yaptn, sonra her defa sndahiekinmedenahitlerinibozankimselerdir.1070 1071
IstlahtaNakz: Istlahta nakz, kulun imann izale eden ve kesintiye uratan, tekfirini gerektiren inan, sz ve fiildir. Sonra kulun iman bunlarla yok olur. Bunlar onu slam dairesinden kfrn iine sokan eylerdir. Allah korusun. Fkhlarn kulland fkh stlahnda inanc, szleri ve fiilleriyle kfre girip imann kaybeden kimseye mrted ismi verilir. Fkh kitaplarnda (Mrted ve Hkmleri) diye isimlendirilen bir konu bal bulunur.
1070 Enfal, 56. 1071 Bak: Lisanul-Arab, c.7, s.242, Tehzibul-Lua, c.8, s.344.
439
2
RiddeninTanm
SzlkteRidde: Szlkte ridde bir eyin kendisini deitirmek veya bir halden bir hale evirmek demektir. Ben onu evirdim, o da evrildi anlamnda: denilir. :onu evirdi/dndrd demektir. Onu ondan kabul etmedi anlamnda denilir.
rtidat ve ridde, geldii yoldan geri dnmek demektir. Fakat ridde kfre mahsustur/kfre geri dnmeyi ifade eder. rtidat ise kfr hakknda da kullanlr, baka bir ey hakknda da kullanlr. Allah tel yle buyurmutur:
Eykavmimgeriyednmeyin1072
Ridde, irtidattan tretilmi bir isimdir, deimek, bir eyden baka bir eye dnmek demektir. slamdan dnmek de buradan tretilmitir. Mrted, geriye dnen demektir. O, dininden dnen, slam kabul ettikten sonra kfir olan kimsedir. 1073 IstlahtaRidde: Riddenin stlah anlam, slam kabul ettikten sonra isteyerek kfir olmaktr. Kfre dn, akl sahibi ve erginlik ana gelmi bir mslmandan kan slama aykr bir inanla veya bir davranla veya bir phe ile gerekleir. Btn bunlar ister alay etmek maksadyla yapsn, isterse inadndan yapsn bylece o, dininden kar can ve mal heder olur.
1072 Maide, 21. 1073 Bak: Lisanul-Arab, c.3, s.172; el-Mfredat fi aribil-Kuran, s.191; en-Nihaye fi aribil-Hadis, c.2,s.214.
440
Mrted: Mslman olduktan sonra kfre dnen kimsedir. Allah tel yle buyurmutur: Sizden kim, dininden dner ve kfirolaraklrse,onlarnyaptklarilerdnyadadaahret te de boa gider. Onlar cehennemliktirler ve orada devaml kalrlar.1074 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Kim dinini deitirirse onu ldrn.1075 Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre ridde iki eittir:
Mcerret ridde: slama sava amadan ve Mslmanlara herhangi bir eziyet vermeden bir ahsn dinden kmasdr. Onun hakknda uygulanacak hkmn esas udur: Byle bir mrted asli kfir gibi- ldrlmeden nce kendisinden tevbe etmesi istenir. ayet tevbe eder ve kfrnden dnerse kabul edilir, dnmezse ldrlr.1076 Ar ridde: Bu, irtidat ettikten sonra slama sava aan ve Mslmanlara eziyet eden bir ahsn riddesidir. Bunun hakknda uygulanacak hkmn esas udur: Byle bir mrtetten tevbe etmesi istenmez, -zndk gibi- yakalandktan sonra yapaca tevbe kabul edilmez. Kfrnden dolay ldrlr.
Ehl-i Snnet vel-Cemaat ancak akll bir kimsenin dinden dnmesinin geerli saylacan ittifakla kabul ederler. ocuk ve mecnun gibi akll olmayan, uyku veya hastalk veya mubah bir ilac imesi sebebiyle akl giden kimseye gelince bylelerinin dinden kmas geerli deildir, szlerine dayanlarak haklarnda mrtetlik hkm verilemez. Bu konuda ihtilaf yoktur.1077
1074 Bakara, 217. 1075 Buhr, K.Cihd ves-Siyer, B.La Yazzeb biazabillahi. 1076 Baz limler ridde cezasnn engellemek iin tvbe etmesinin kabul edilmeyecei grndedir. 1077 Bu konuda aadaki fkh kitaplarna Bak: mam afii, el-mm, Muhtasarul-Mzeni hamili, c.5, s.165, c.6, s.145. Remli, Nihayetl-Muhtac, c.7,
441
3
KfrnTanm
SzlkteKfr: Kfr kelimesinin szlk anlam rtmek ve gizlemek demektir. Zrhn elbisesiyle rten kimseye: denilir. Silahn gizleyen adama el-Mkeffir denilir. ifti topraa atp zerini rtt zaman denilir Her eyi gizledii iin gece, kfir diye adlandrlr. Kfr, imann zdddr. Hakk gizlemek olduu iin bununla adlandrlmtr. Kfr, nimetin inkrdr ve krn zdddr. Kfir, Allahn nimetlerini inkr eden kimsedir.1078 Istlahta kfr: Istlahta kfr, imana aykr olan inan, sz veya ameldir. eitli ubeleri ve farkl mertebeleri vardr. Kfr, imann zdddr ve imanszlktr. man: Bir kimsenin, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin getirdii iman esaslarna; Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamber
s.413. Nevev, Ravzatut-Talibin, c.1, s.64. Kaylb ve Umeyra, c.4, s.174. Serahs, Mebsut, c.10, s.98. Kasani, c.9, s.4282. bn Humam, Fethul-Kadir, s.686. bn Nceym, el-Bahrur-Raik, c.5,s.129. bn bidin, Haiyetu ReddilMuhtar, c.4,s.231. Haiyetd-Desuki ale-erhil-Kebir, c.4, s.201. BulatusSalik, c.2,s.416. el-Uley, Fethul-Aliyyl-Malik, c.2, s.281. bn Kudame, elMuni, c.9, s.3. el-Kfi, c.3, s.155. el-Mukni c.3, s.514. Metalibu Ulin-Nuha, c.6, s.275. el-Mbdi Fi eril-Mukni c.9, s.170. ayetul-Mnteha, c.3, s.335. bn Hazm, el-Muhalla, c.11, s.188. bnul-Kayyim, lamul-Muvakkin, c.3, s.131. eyhulislam bn Teymiye, Mecmul-Fetv, v.7, s.471. 1078 Bak: Lisanul-Arab, c.5, s.144. Mucemu Mekayisul-Lua, K-f-r maddesi. Kamusul-Muhit, Faslul-Kaf Babur-Ra. Tcul-Arus, c.14, s.14. MfredatulKuran, s.714, Mucemul-Vasit, s.791.
442
lerine, hiret gnne, kaza ve kadere, hayrna ve errine iiyle dyla tam olarak inanmas ve iiyle dyla bununla amel etmesidir. Yani btn zhiri ve btni itaatlerdir. Kfr: mana aykr olan inan, sz veya ameldir. Kfr, Allah reddetmek ve Ona inanmamaktr veya Onun Peygamberinin getirdii eriata inanmamaktr veya bu eriatn iinden herhangi bir eyi inkr etmektir ya da bunlarn bir ksmna inanp, bir ksmna inanmamaktr. Bunlar ister yalanlasn, ister yalanlamasn fark etmez. nk sadece phe veya tereddt etmesi veya yz evirmesi veya haset etmesi ve kibirlenmesi veya dine ve Peygambere buz etmesi, ona svmesi veya dmanlk etmesi veya onu Allahn hkmne uymaktan alkoyan baz heves ve arzulara uymas da kfrdr. Kfr, kalbin itikadyla, fiille, szle phe ve terk ile meydana gelir. man ve kfr birbirinin zdddr. kisi asla bir arada bulunmaz. Birinin varl ile dier yok olur. ki zddn bir arada bulunmayaca akln kabul ettii bir kuraldr. Kfrn bir takm esaslar ve farkl ubeleri/mertebeleri vardr: Bunlardan bir ksm slam dininden kmay gerektirir. Bir ksm daha aa derecededir. eri naslarda kfr kelimesi bazen byk kfr, yani dinden karan kfr anlamnda geer, bazen de dinden karmayan kk kfr anlamnda geer. Bunun sebebi, imann ubeleri olduu gibi kfrn de ubelerinin olmasdr ve yine imann sz ve amel olmas gibi, kfrn de sz ve amel olmasdr. Nasl ki itaatlerin hepsi imann ubelerinden ise btn gnahlar ve masiyetler de kfrn ubelerindendir.
443
Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre, bir kulda imann baz ubeleriyle, imann aslna ve hakikatine aykr olmayan kfrn veya nifakn baz ubelerinin birlikte bulunmalar mmkndr. Allah tel yle buyurmutur. (*)
Onlarognimandandahaokkfreyaknidiler.1079 (*) Onlarn ou, ancak ortak koarak Allah'a iman eder ler.
1080 (**)
Kfirlereriatnazarndaikisnftrlar: Birinci snf: Temelden kfir olanlar, yani slam dinine hi girmemi olanlar. Bunlar dehriler, filozoflar, mrikler, Mecusiler, putperestler, ehli kitap Yahudileri ve Hristiyanlaryla dier kfir milletlerdir. Bunlarn kfrne Kitap, Snnet ve icma dellet etmektedir. Bunlar ebedi olarak cehennemde kalacaklar ve cennete girmekten mahrum braklacaklardr. Bunlarn durumu dinde zaruri olarak bilinen eylerdendir. Mslmanlarn bu kfirleri kabul edip icabet edinceye kadar slama armalar gerekir. Kabul etmedikleri takdirde gleri yetti
1079 Al-i mran, 167. (*) bn Kesr Allah rahmet eylesin- bu yet hakknda yle der: Bir ahsn durumunun halden hale deiebileceine bu yeti delil getirdiler. nk kii bir durumda kfre daha yakn, bir durumda imana daha yakn olabilir. Byk lim ibnus-Sadi yle der: Bu ayetlerde bir kulda hem iman, hem de kfr hasletinin olabileceine ve bunlardan birine dierinden daha yakn olabileceine delil vardr. 1080 Yusuf, 106. (**) bnul-Kayyim bu yet hakknda yle der: Bu yet onlarn irkle kark bir imana sahip olduklarn ifade etmektedir. Eer bu irkin yannda Peygamberin yalanlanmas da bulunsayd onlarn Allaha imanlarnn kendilerine hibir faydas olmazd. Onlar eitli irklere bulatklar halde Allahn peygamberlerine de imanlar varsa bu irkler onlar peygamberlere ve hiret gnne imandan karmaz ancak byk gnahlar ileyenlerden daha byk bir tehdide mstahak olurlar. Medarics-Salikin, c.1, s.282.
444
i zaman onlarla savamalar gerekir. Ta ki slama girsinler veya boyunlarn bkp kendi elleriyle cizyelerini versinler. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kendilerine Kitap verilenlerden Allah'a ve hiret gn ne inanmayan, Allah ve Raslnn haram kldn haram saymayanvehakdinikendinedinedinmeyenkimselerle,k lerekelleriylecizyeverinceyekadarsavan.1081
kinci snf: Mrtetlerdir. Bunlar slama mntesiptirler fakat kendilerinden slam bozan bir inan veya sz veya fiil sudur eden kimselerdir. Bunlar baz slami sembolleri yerine getirseler bile slama aykr inan, sz ve fiillerinden dolay tekfir edilirler. Btniler, ar Rafzler, Kadyaniler ve benzerleri gibi. eriattakfrikieittir: Byk kfr ve Kk kfr.
Birincisi: Dinden karan byk kfr:

Bu imana aykrdr. Sahibini dinden kartr. Cehennemde devaml kalmay gerektirir. efaatilerin efaati fayda vermez. Bu kfr, itikatla, szle, fiille, phe ve tereddtle, terkle, yz evirmekle ve kibirlenmekle meydana gelir. Bu kfrn pek ok eitleri vardr. Bunlardan herhangi birisiyle Allahn huzuruna varan kimse balanmaz ve kymet gnndeki efaat ona fayda vermez. En nemlileri unlardr:
1-nkrveyalanlamakfr:
Bu zhir ve btn olarak/aktan ve gizliden yaplan yalanlamadr. Mesela peygamberlerin yalan sylediklerine ve onlarn gerek diye verdikleri haberlerin gerek olmadna inanmak veya Pey
1081 Tevbe, 29.
445
gamber sallallahu aleyhi ve sellemin gerek d eyler sylediini iddia etmek gibi. Allahn emri ve nehyinin kendi iddiasnn tamamen tersi olduunu bilmesine ramen bir kimsenin Allahn herhangi bir eyi haram kldn veya helal kldn sylemesi de byledir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah'a kar yalan uyduran yahut kendisine hak gel mikenonuyalansayandandahazalimikimdir?Cehennemde kfirlereyermiyok!1082
2- Tasdikle birlikte Umursamayarak ve kibirlenerek

reddetmekfr: Kalben Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi bilmek ve tanmakla birlikte zhirde/hal ve hareketleriyle ona kar itaatsizlik gstermek ve ona balanmamaktr. nk byle olan kii Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin rabbinden getirdii eylerin hak olduunu bilir fakat kstahl, gururu ve kibri yznden hakk ve hak yoldan gidenleri reddeder. Allah tel yle buyuruyor: Onlar yle dediler: Sana dk seviyeli kimseler tbi olup dururken, biz sana iman eder miyiz hi!1083
3- phekfr:
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin doruluunu kesin olarak kabullenemeyip bu konuda phe etmesi ve ona tabi olurken tereddt gstermesidir. nk iman konusunda istenilen ey Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbinden getirdii eylere kesin olarak inanmaktr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin getirdii eylere tabi olmada tereddt geiren veya hakikatin onun getirdiklerinin hilafna da olmasn caiz gren bir kimse phe kfryle kfir olmu olur. Allah tel yle buyurur:
Sizden ncekilerin, Nuh, d ve Semud kavimlerinin ve
1082 Ankebut, 68. 1083 uara, 111.
446
onlardan sonrakilerin haberleri size gelmedi mi? Onlar Al lah'tan bakas bilmez. Peygamberleri kendilerine mucizeler getirdi de onlar, ellerini peygamberlerinin azlarna bastlar ve dediler ki: Biz, size gnderileni inkr ettik ve bizi ken disineardnzeyekarderinbirkukuiindeyiz.1084
4- Yzevirme/terkkfr:
Kulaklarn ve kalbini Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin getirdii mesaja kapatmasdr. Bylece bu mesaj ne tasdik eder, ne de yalanlar; Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme ne dost olur ne de dman. Onun getirdii eylere kulak vermez. Hakk terk eder, onu renmez ve onunla amel etmez. Hakkn zikredildii/dile getirildii yerlerden kaar. te byle bir kimse yz evirme kfryle kfirdir. Allah tel yle buyurmaktadr: nkr edenler, uyarldk lareylerdenyzevirmektedirler.1085
5- Mnafklkkfr:
Bu da kalben inkr etmekle ve erre tabi olmakla birlikte zahiren mslman grnmek ve hayra tabi olmaktr. Bu tr kfr, batnn zhire/iin da muhalefetidir. Aktan sylenen szlerin ve fiillerin kalpteki inancn tersi/zdd olmasdr. Mnafk: Sz fiiline, ii dna aykr olan kimsedir. O slama bir kapdan girer, dier bir kapdan kar. Zhiren imana girer, batnen ondan kar. Bu en byk mnafklktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
nsanlardan bazlar da vardr ki, inanmadklar halde "Allah'avehiretgnneinandk"derler.1086
6- Svmevealayetmekfr:
ster alay etmek, isterse kfirlere ho grnmek iin olsun, ister
1084 brahim, 9. 1085 Ahkaf, 3. 1086 Bakara, 8.
447
tartma halinde isterse fke halinde olsun, slam dininin bilinmesi zorunlu olan eylerinden herhangi birisiyle alay etmesi veya onda bir eksiklik bulmas ya da ona svmesidir. Bunu yapan kimsenin kfrnde btn imamlar icma etmilerdir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eer onlara, (niin alay ettiklerini) sorarsan, elbette, biz sadece lafa dalm akalayorduk, derler. De ki: Allah ile O'nun ayetleriyle ve O'nun peygamberi ile mi alay ediyordu nuz? (Bouna) zr dilemeyin; nk siz iman ettikten sonra tekrarkfiroldunuz.Sizden(tevbeeden)birgurububalasak bile, bir guruba da sulu olduklarndan dolay azap edece iz.1087
7- Buz/venefretkfr:
slam dininden veya hkmlerinden herhangi birinden veya Allahn eriatndan ya da indirdii eylerden holanmamaktr. Veya slam Peygamberinden ve onun getirdii eriattan ya da onun iindeki herhangi bir eyden holanmamak ve onun olmamasn temenni etmektir. Veya ilim adamlarnn dinden olduu zerinde icma ettikleri herhangi bir eyi beenmemektir. nk bu byk dine sayg gstermenin gerei onu sevmektir. Allah, Onun gvenilir Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemi, onun indirdii eriatnn emir ve yasaklarn sevmektir ve onun dostlarn sevmektir. Sevgi La ilahe illallahn artlarndan bir arttr. Buz ve nefret, sevgi ve kabullenmenin, ballk ve teslimiyetin zdddr. Buz ve nefretin gayesi hakka ve hak dostlarna dmanlktr ve beenmezliktir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Bunun sebebi, Allah'n indirdiini beenmemeleridir. Allahdaonlarnamelleriniboakarmtr.1088
1087 Tevbe, 6566 1088 Muhammed, 9
448
kincisi: Dinden karmayan Kk Kfr:

Bu, imann aslna aykr olmayan, fakat onu eksilten ve zayflatan kfrdr. Sahibinden slam sfatn /Mslmanlk vasfn ekip almaz. limler arasnda kfrn altndaki kfr diye mehur olmutur. Bu kfrn sahibi bundan tevbe etmedii zaman Allahn gazabna urayacandan byk bir tehlike ile kar karyadr. eriatn sahibi engelleme ve tehdit mahiyetinde baz masiyetleri ve gnahlar kfr diye ifade etmitir. nk bunlar kfrn zelliklerindendir. Bununla beraber byk kfr derecesine ulamaz. Bu neviden olanlar byk gnahlardr. Bu kfr, cehennemde ebedi kalmamak zere tehdit ve cezay hak etmeyi gerektiren kfrdr. Bu kfrn sahibi efaat-ilerin efaatine nail olanlardandr. Bu kfrn pek ok ekli vardr. Bazlar unlardr:
1-Nimetiinkr/kfrannimet:
Bu, inanarak olmasa da diliyle nimeti Allahtan bakasna nispet etmektir. Veya kullardan birinin kendisine yapt iyilii inkr etmektir. Allah tel yle buyurur: Onlar Allah'n nimetini bilirler (itiraf ederler). Sonra da onu inkr ederler. Onlarn ou k firdir.1089 Mesela bir adamn nimeti atalarna dayandrmak zere benim u servetim bana atalarmdan kald demesi veya bir kimsenin filan ahs olmasayd yle yle olmazd demesi gibi insanlarn pek ounun dilinde dolaan bir takm szler byledir. Onlar bunun Allahn bir ltfu olduunu bilmelerine ramen yine de bu szleriyle sahip olduklar nimet ve serveti onlara nispet etmeyi kast ederler. Abdulharis (:Harisin kulu), Abdurresul (:Rasln kulu) ve Abdulhseyn (Hseyinin kulu) gibi isimlendirmeler de bu kfrdendir. nk o ismin sahibinin yaratcs ve nimetlendiricisi Allah
1089 Nahl, 83.
449
olmasna ramen byle bir isimlendirmeyle bakasnn kulu yaplm olmaktadr.
2- Kocasnaveiyiliekarnankrlk:
bn Abbas radyallahu anhdan rivyet edilmitir: O yle dedi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: Bana cehennem gtserildi. Bir de grdm ki cehennemliklerin ou kadnlardr. Onlar kfrederler. Bunun zerine: Allaha m kfrederler? Diye soruldu? Buyurdu ki: Onlar kocalarna kar nankrlk ederler (:kfran nimette bulunurlar). Birisine ok uzun sre iyilik etsen de sonra senden (houna gitmeyen) bir ey grse: Ben senden hibir iyilik grmedim ki der.1090
3- Allahtanbakasadnayeminetmek:
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem: Kim Allahtan bakasyla yemin ederse kfir olur veya mrik olur. buyurdu.1091 Ehl-i Snnet vel-Cemaat yemin eden kii, yemin ettii mahlku kalbinde Allah byk grd gibi byk grmedike, bu tr kfr ve irkin sahibini slamdan karmayacanda icma etmilerdir.
4- Mslmanlarlasavamak:
nk Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Mslmana svmek fasklk, onunla savamak kfrdr.1092 Benden sonra biriniz dierini vuracak ekilde kfirler olarak geriye /eski gnlere dnmeyin.1093
1090 Buhr, K.man, B. Kfrn Bade kfr. 1091 Tirmizi, K, Eyman ven-Nzr, B.Fi Kerahiyetil-Hlfi bi ayrillahi. elElbn sahih kabul etti. Bak: Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.2, s.99. 1092 Buhr, K.man, B.Havfil-Mmin Min en Yahbeta Ameluhu ve hve La Yeuru. 1093 Buhr, K.Fiten, B. La Terciu Badi Kffara..
450
Bu kfrn sahibini dinden karmadnda mtehit imamlarn ittifak vardr. nk u yeti kerimeden dolay onlar iman vasfn kaybetmezler:
Eer mminlerden iki grup birbirleriyle vuruurlarsa aralarndzeltin.1094
5- Nesebesvmekvelnnarkasndanferyatederek
alamak: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: nsanlarda iki huy vardr ki onlar kfrdr: Nesebe svmek /saldrmak ve lnn arkasndan feryat ederek alamak.1095
6- Babasndanbakasnaintisapetmek:
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Sakn babalarnzdan yz evirmeyin; her kim babasndan yz evirirse kfretmi olur.1096 Her kim babasndan bakasna -babas olmadn bile bile- nesep iddia ederse kfretmi olur. Kim nesep ba bulunmad bir toplulua nesep iddiasnda bulunursa cehennemdeki yerini hazrlasn.1097 Kk kfrn eitleri saylamayacak kadar oktur. Byk kfr, byk nifak veya byk irk, byk gnah ya da byk zulm derecesine ulamad halde eri naslarda kfr diye isimlendirilenlerin hepsi kk kfrdr.
1094 1095 1096 1097 Hucurat, 9. Mslim, K. man, B. Itlaku smil-Kfri alet-Tani fin-Nesebi ven-Niyaha. Buhr, K. Feraiz, B. Men dea ila ayri Ebihi. Buhr, K. Feraiz, B. Men dea ila ayri Ebihi.
451
4
irkinTanm
Szlkteirk: irkin szlk anlam birletirmek, aralarnda benzerlik bulunmak demektir. Tek olmak, ei olmamak anlamna gelen infirat kelimesinin zdddr. Kartrmak, elik etmek, ortak olmak anlamlarnda kullanlr. Bir ite onunla ortakla girdim anlamnda: dersin. Onunla bunu paylatm anlamnda: dersin. irket kelimesi de bu kkten gelir. Onu ortak yaptm anlamnda denilir.1098 Istlahtairk: irk, Allaha ortak komak demektir. Bu ortak ister rububiyette ortak olsun, ister ulhiyette olsun, isterse isim ve sfatlarda olsun ayndr. Yani irk, tevhitte Allaha ortak komaktr. Bu sebeple irk tevhidin zdddr. Nitekim kfr de imann zdddr. Allah tel yle buyurmaktadr:
ArtkbilebileAllahaortakkomayn.1099
nsanlarn iine dtkleri irk genellikle ulhiyet konusunda grlmektedir. Mesela Allahla beraber bakasna da dua eden veya kurban, adak, korku, mit, sevgi, sayg, ynelme, dua, tevbe, tazim, yceltme, yardm dileme, itaat etme ve tevekkl etme gibi ibadet trlerinden herhangi birisini Allahtan bakasna da yapan kimseler ulhiyet konusunda irke dmler demektir.
1098 Bak: Lisanul-Arap, c.7,s.99. Tacul-Arus, c.7,s.148. Tehzibul-Lua, c.10, s.17. Mucemu Mekayisul-Lua, c.3, s.265. 1099 Bakara, 22.
452
irk, kesin olarak gnahlarn en bydr. nk irk yaratlan bir takm zelliklerinde yaratana benzetmek demektir. lah olmann zelliklerinden bazlar unlardr: Her ynden tam bir mkemmellik, Zarar vermek, fayda vermek ve engellemek gibi eylere sadece onun gcnn yetmesi, Byk sevgi ve alakgnlllkle birlikte her trl ibadetin ona yaplarak kaytsz artsz kulluun ona tahsis edilmesi. Herhangi birini Allaha ortak koan kimse onu Allaha benzetmi olur. Benzetmelerin en irkini de budur. Bizzat aciz ve fakir bir kimseyi, bizzat muktedir/gl ve hibir eye/kimseye muhta olamayana benzetmektir. Allah tel yle buyurmutur:
phesizkiirkenbykzulmdr.1100
Zulm: Bir eyi konulmas gereken yere koymamaktr. Allahtan bakasna ibadet eden kimse de ibadeti yaplmas gereken yerde yapmyor ve ibadete lyk olmayan kimseye ibadet ediyor demektir. Bu en byk zulmdr. Allah tel tevbe eden kimsenin irkten baka btn gnahlarn affeder. O yle buyurmaktadr:
phesiz ki Allah kendisine ortak koulmasn bala maz.Bunundndakileriisedilediikimseleriinbalar.1101
irk btn amelleri boa giderir. Allah tel yle buyurmaktadr:

(Ey Peygamber!) phesiz sana da senden ncekilere de ylevahyedildi:AndolsunkieerAllahaortakkoarsaname linboagidervehsrandakalanlardanolursun.1102
1100 Lokman, 13. 1101 Nisa, 48. 1102 Zmer, 65.
453
Onlarnyaptklarherbir(iyi)iielealrz,onusalm zerrelerhalinegetiririz(deersizklarz).1103
Mrike cennet haram klnmtr, o cehennemde ebediyen kalacaktr. Allah tel yle buyurmutur:
BilinizkikimAllah'aortakkoarsamuhakkakAllahona cenneti haram klar; artk onun yeri atetir ve zalimler iin yardmclaryoktur."1104
Mriin can ve mal helaldir. Allah tel yle buyurmaktadr:

Haram aylar knca mrikleri bulduunuz yerde l drn; onlar yakalayn, onlar hapsedin ve onlar her gzet leme yerinde oturup bekleyin. Eer tevbe eder, namaz dos doruklar,zektdaverirlerseartkyollarnserbestbrakn. Allahyarlgayan,esirgeyendir.1105
Mrik ld zaman ykanmaz, kefenlenmez, namaz klnmaz, Mslmanlarn mezarlna defnedilmez. Onun pis kokusundan bakalar rahatsz olmasn diye insanlardan uzak bir yere bir ukur kazlarak oraya defnedilir. irkeriattaikieittir: Byk irk, kk irk. Bykirk: Byk kfr manasna gelir. Btn amelleri boa giderir, sahibini slamdan karr, tevbe etmeden ld takdirde onun ebediyen cehennemde kalmasna sebep olur ve kymet gnnde efaatilerin efaati ona fayda vermez. Byk irk: badet saylan eylerden herhangi birisiyle Allahtan bakasna
1103 Furkan, 23. 1104 Maide, 72. 1105 Tevbe, 5.
454
ibadet etmektir. Allahtan bakasna dua etmek, Allahtan bakasn Allah sever gibi sevmek, Ondan bakasndan korkmak, Ondan bakasnn fayda ve zarar vereceine inanmak veya saygda ve korkuda Allah ile bakasn eit tutmak, Allahtan bakasna kurbanlar ve adaklarla yaklamak, Allahtan bakasnn gcnn yetmeyecei eylerde bakalarna gvenmek ve dayanmak, yasama ve hkm vermede Allahtan bakasna itaat etmek gibi. Kinatta Allah ile beraber peygamberlerin, salihlerin ve velilerin de tasarruf gcne sahip olduklarna inanmak ve sadece Allaha yaplmas gereken dier ibadetlerle bakalarna da ibadet etmek, bunlarn hepsi byk irktir. Byk irk ksmdr: 1- ktidarda, ynetimde, yaratmada veya rzk vermede ve Rabliin dier zelliklerinde Allaha ortak komak. 2- Ulhiyette Allaha ortak komak: Allahtan bakasnn da ibadet edilmeye mstahak olduuna inanmak veya Allahtan bakasna da herhangi bir ekilde ibadet etmek. 3- simlerinde ve sfatlarnda Yce Allaha ortak komak: simlerinden veya sfatlarndan herhangi birisinde Allaha benzeyen ve onun gibi olan varlklarn varlna inanmak veya Onu, yaratklarnn sfatlarndan herhangi bir sfatla vasflandrmaktr. Kim Allahn isimlerinden herhangi bir ismi Allahtan baka birisine isim olarak verirse, hem de bu yaratn bu ismin Allaha mahsus anlamyla muttasf olduuna inanarak bunu yaparsa veya o yarat sadece Allaha mahsus sfatlardan herhangi bir sfatla vasflandrrsa isim ve sfatlarnda Allaha ortak komu olur. Ayn ekilde kim Allah tely yaratklarn sfatlarndan bir sfatla vasflandrrsa sfatlarda Allaha ortak komu olur.
455
Kkirk:
Bu, eri naslarda irk diye isimlendirilen baz gnahlardr. Bunlar byk irk derecesine ulamazlar, fakat byk irke dmeye vesile ve sebeptirler. Byk irk ise byk gnahlarn en bydr. Bu irk sahibini slamdan karmaz, imann asln ortadan kaldrmaz fakat gerekli olan keml derecesine ulamasna mani olur. Hkm: Bu irke den kimse tevbe etmeden ld zaman Allahn dilemesi altndadr. i Allaha kalmtr, dilerse affe-der, dilerse azap eder. Azap edilse bile ebedi cehennemde kalmaz. Allahn izniyle efaatilerin efaatine nail olur. Kk irk iki ksmdr: Birinci ksm: Dil ve azalarla irk komaktr ki bunlar szler ve fiillerdir: Szler: Mesela Allahtan bakasna yemin etmek ve Allahn diledii ve senin dilediin olur gibi szler sylemek irktir. Ama Allahn diledii, sonra filann diledii olur demek caizdir. En dorusu ise: Sadece Allahn diledii olur demektir. Allahtan bakasn padiahlar padiah, hkimler hkimi gibi isimlerle isimlendirmek de irktir. Bir kimseyi Abdunnebi (:Peygamberin kulu) ve Abdulhasen (:Hasann kulu) gibi isimlerle isimlendirmek de irktir. irk ifade eden fiillere gelince, belay kaldrmak ve def etmek iin parmana yzk takmak ve ip balamak, nazardan saknmak iin nazarlk/muska takmak, birtakm eyler grd veya iittii zaman bunlardan uursuzluk manas karmak ve daha nce niyetlendii bir eyi bu sebeple yapmaktan vazgemek ve eriata/dine aykr eyleri yapmak irktir. kinci ksm: Gizli irktir. Bu, niyet irkidir. Yani insanlarn beenisini kazanmak maksadyla onlar grsnler ve duysunlar diye yapmak/ibadet etmek, baz amellerde dnyevi maksatlar gtmek gizli irktir.
456
5
NifaknTanm
SzlkteNifak: Nifak kelimesi nefak ()tan tretilmitir. Nefak, arzn iine gizlenen tnel demektir. Nifaka nifak denilmesinin sebebi mnafn kfrn gizlemesi ve onu gstermemesidir. Bir gre gre de bu kelime tarla faresinin yuvas anlamna gelen nafikaul-yerbu () dan tretilmitir. nk bu yuvann st yeryz ile ayn seviyededir. Altta gizli bir ukur vardr. Tarla faresi bunu ihtiya annda tehlikeden kurtulmak iin hazrlar ve avclarn ancak bununla aldatabilir. Mnafk da ayn ekilde iinde gizledii eyden farkl bir grnmde olur.1106 IstlahtaNifak: slam ve hayr aa karmak, kfr ve erri gizlemektir. Nifak btnn zhire muhalefetidir. Aktan sylenen szlerin ve fiillerin kalpteki inancn tersi / zdd olmasdr. Yani kalben inanmad ve reddettii halde zhirde Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin getirdii eylere uyduunu gstermektir. Mnafk iman aklayan, kfr gizleyendir. Mnafk: Sz fiiline, ii dna aykr olan kimsedir. O, slama bir kapdan girer, dier kapdan kar. Zhiren imana girer, btnen ondan kar. Nifak eri bir kavramdr. Her ne kadar onun lgatteki anlam bilinmi olsa da Araplar onu bu zel anlamyla bilmiyorlard.1107 Allah tel yce kitabnda mnafklardan yle sz ediyor:
1106 Bak: Lisanul-Arab, c.1, s.358. Tacul-Arus, c.13, s.463. Mucemu MekayisulLua, c.5, s.454. Mfredatul-Kuran, s.819. 1107 Lisanul-Arab, c.1, s.359. bn Teymiyye, Mecmul-Fetv, c.7, s.30.
457
nsanlardan bazlar da vardr ki, inanmadklar halde "Allah'avehiretgnneinandk"derler.1108 Onlarn (mnafklarn) durumu, (karanlk gecede) bir ate yakan kimse misalidir. O ate yanp da etrafn aydn lattandaAllah,hemenonlarnaydnlngiderirveonlar karanlklariindebrakr;(artkhibireyi)grmezler.Onlar sarlar,dilsizlervekrlerdir.Busebepleonlargeridnemez ler. Yahut (onlarn durumu), gkten saanak halinde boa nan,iindeyounkaranlklar,grltveyldrmlarbulunan yamur(atutulmukimselerindurumu)gibidir.Omnafklar yldrmlardan gelecek lm korkusuyla parmaklarn kulak larnatkarlar.HlbukiAllah,kfirleriepeevrekuatmtr. (Oesnada)imeksankigzlerinikaracakmgibiakar,on lar iin etraf aydnlatnca orada birazck yrrler, karanlk zerlerinekncedeolduklaryerdekalrlar.Allahdileseydi elbette onlarn kulaklarn sar, gzlerini kr ederdi. Allah phesizhereyekdirdir.1109 Mnafklar, kalplerinde olan kendilerine haber vere cekbirsreninmminlereindirilmesindenekinirler.Deki: Siz alay edin! Allah o ekindiiniz eyi ortaya karacaktr. Eer onlara, (niin alay ettiklerini) sorarsan, elbette, biz sa decelafadalmakalayorduk,derler.Deki:AllahileO'nun ayetleriyleveO'nunpeygamberiilemialayediyordunuz?(Bo una) zr dilemeyin; nk siz iman ettikten sonra tekrar kfiroldunuz.Sizden(tevbeeden)birgurububalasakbile, birgurubadasuluolduklarndandolayazapedeceiz.1110 Bunun sebebi, onlarn nce iman edip sonra inkr et meleridir.Buyzdenkalplerimhrlenmitir.Artkonlarhi anlamazlar.1111
1108 Bakara, 8. 1109 Bakara, 17-20. 1110 Tevbe, 64,65. 1111 Mnafikun, 3.
458
Ey Peygamber! Kfirlere ve mnafklara kar cihd et, onlara kar sert davran. Onlarn varacaklar yer cehennem dir.Onektbirvaryeridir!(EyMuhammed!Oszleri)sy lemediklerine dair Allah'a yemin ediyorlar. Hlbuki o kfr szn elbette sylediler ve mslman olduktan sonra kfir oldular.Baaramadklarbireye(Peygamberesuikastyapmaya) deyeltendiler.VesrfAllahveRaslkendiltuflarndanon lar zenginletirdii iin almaya kalktlar. Eer tevbe ederlerse onlar iin daha hayrl olur. Yz evirirlerse Allah onlardnyadada,hirettedeelemvericibirazabaarptra caktr.Yeryzndeonlarnnedostunedeyardmcsvardr.1112
Bu sebeple Allah tel mnafklarn kfirlerden daha kt olduklarn belirtmitir. Allah tel yle buyurur: pheyokkimnafklarcehen nemin en alt katndadrlar. Artk onlara asla bir yardmc bulamazsn.1113 ZndkveZndklk: Burada fkhlarn mnafklar iin kullandklar bir baka kavram daha vardr: Onlar mnafk iin zndk lafzn kullanrlar. Aslnda bu, yabanc/Arapa olmayan bir kelimedir. Fakat fkhlarn dilinde yaygn olarak kullanlmaktadr.1114 Zndk, kfirlik akidelerine inanmas ve slami sembolleri izhar
1112 Tevbe, 73,74. 1113 Nisa, 140. 1114 eyhulislam bn Teymiyye zndk kelimesi hakknda yle der: Bu kelime Arapalam yabanc bir kelimedir. slamn yaylmasndan sonra Farisilerden Arapaya gemi ve zamanla Arapalam bir kelimedir. Bak: Buyetul-Mrtad, s.38. bn Hacer bu kelime hakknda yle der: Zndk Arapalam Farsa bir kelimedir. Zende kerd zamann devamll demektir. Zende hayat kerd ise amel demektir. Bak: Fethul-Bari c.12, s.270.
459
etmesi asndan mnafklkla ayndr. Fakat zndk genellikle kfrn ve sapkln aklar, alenen veya dolayl yollardan onun propagandasn yapar ve onunla bilinir. Tpk Btni gruplar ve benzerleri gibi. Zndk, mrtetten daha zeldir. Her zndk mrtettir fakat her mrtet zndk deildir. Zndk: Mslman bir ynetici tarafndan ele geirildii ve kfr bilindii zaman ldrlr. lim adamlar arasndaki tercih edilen gre gre tevbe etmesi istenmez. Fakat yakalanmadan nce tevbe ederse, tevbesinde samimi olursa, kfrden tamamen uzaklar, bunu itiraf eder ve tevbesini aklarsa bu durumda tevbesi kabul edilir ve ldrlmez.1115 Allah tel yle buyurur: Ancak, siz kendilerini yenip ele geirmeden nce tevbe edenler mstesna; biliniz ki Allah ok balayc ve esirgeyicidir.1116 Mslmanlarn halifeleri dini ve ehlini korumak iin zndklarn peini hi brakmadlar, onlar ldrdler ve toplumdan skp attlar. Nitekim Mminlerin emiri Ali b. Eb Tlib radyallahu anh onlar ldrmtr.1117 Abbasi halifesi Mehdi de zndklar izlemek ve onlar ldrmekle mehurdur. Kendisinden sonras iin de bunu vasiyet etmitir.1118 eriattamnafklkikieittir: Mnafklk da tpk kfr ve irk gibi derece derece ve mertebe mertebedir. Bir ksm slamdan karr bir ksm karmaz.
1115 bnul-Kayyim lamul-Muvakkin, c.3,s.142,143. bn Teymiye, es-SarimulMesll, s.340 ve devam. 1116 Maide, 34. 1117 Bunu Buhr rivayet etmitir. Bak: bn Hacer, Fethul-Bari, c.12, s.267. 1118 Bak: bn Kesr, el-Bidye ven-Nihye c.1, s.149158.
460
Birincisi: Byk nifaktr; dinden karcdr ve cehennemin en alt mertebesinde devaml kalmay gerektiricidir: Bu, kalpte kfr gizlemek ve iman dil ve azalarla izhar etmektir. Sahibinden iman gidermesi ve onu ebedi cehennemlik yapmas asndan byk kfr hangi sonular douruyorsa bu tr nifak da ayn sonular dourur. Fakat mnafn ekecei ceza kfirin ekecei cezadan daha iddetlidir. nk o ld zaman cehennemin en altnda olacaktr. Mnafk, iinde gizledii din kartln aa vurmad ve zhirde slamn grnen amellerinden iledii zaman o, zhirde mslmandr, dnyada ona slamn hkmleri uygulanr ve Mslmanlara uygulanan muamele ona da uygulanr. nk biz kalpleri yarp iindekilere bakmakla emrolunmadk. Aslnda bu insanolunun gc ve kudreti dhilinde olan bir ey de deildir. nk dnyada hakknda slami hkmlerin uyguland zahiri iman, sahibi gerek mminlerden olan btni iman zorunlu klmaz. (Yani zhirde mmin olan ve mmin muamelesi gren bir kimse gerekte mmin olmayabilir.) Nifak kelimesi Kuranda mutlak olarak/yaln halinde zikredildii zaman bununla kast edilen ey iman nefyeden (:yok eden) byk nifaktr. Hlbuki kfr byle deildir. Kfr Kuranda bazen- kk kfr anlamna gelir. Zulm, fsk ve irk de byledir. Snnette ise kk nifak da gemektedir. Mnafklar kfirlerin en kt ve en fena trdr. nk onlar kfrlerine yalan, aldatmay ve mminlere hileyi de ilave etmilerdir. Bu sebeple Allah tel, mminler onlarn tuzaklarna dmesin ve oyunlarna gelmesinler diye Kuranda onlarn vasflarn bize ayrntl bir ekilde haber vermi ve onlar hep kt vasflarla vasflandrmtr. Onlarn baz vasflar unlardr: Kfr ve imanszlk
461
Allahn ve Raslnn hkmlerinden yz evirmek Din ve dindarlarla alay etmek
Tamamen din dmanlarna meyletmek, mminlere ve Mslmanlara kar onlara yardm etmek ve destek vermek. Nifaknbazeitleriunlardr: Allahn getirdii eyleri veya onlarn bazlarn yalanlad ya da Peygamberi veya onun getirdii eylerin bazlarn yalanlad halde d grnyle mslman grnts veren, Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme itaatin vacipliine inanmayan veya ona eziyet eden ya da Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin dinine yardm etmekten holanmayan veya dinin sancann krlmasna sevinen veya imanlar, Allaha ve Raslne itaatleri sebebiyle mminlerle alay eden veya eriattan yz eviren ve dinden karc dier kfr inanlarna sahip olan kimseler hep mnafklk yapmaktadrlar. Bu tr mnafklar her zaman her yerde bulunurlar. kincisi: Kk nifaktr; dinden karc deildir: Bu, ameli mnafklktr. Vaciplerde grlen gizlilik ve aklk farklldr. Bu tr mnafklkta sahibi imann asln kalbinde muhafaza ettii halde mnafklarn amellerinden herhangi birini yapt iin bu vasf alr. Sahibi dinden kmaz. man tamamen kendisinden gitmez. Mslman ismini de kaybetmez. Dier gnahkrlar gibi o da cehennemde devaml kalmamak zere azaba maruz braklr. Sahibi, Allahn izniyle efaatilerin efaatine nail olanlardandr. Nifakn bu tr bir mukaddimedir ve bunu bir alkanlk ve adet haline getirenler iin byk nifaka gtren bir yoldur. Mesela hadiste sz edilen yalan, vaadini yerine getirmeme, emanete hyanet, dmanlkta/husumette haddi amak, ahde vefaszlk, amelin aslnda mevcut olmayan gsteri ve gnlnde aksini giz-
462
ledii halde bakasna dost grnme ve ona hizmet etme gibi davranlar bu tr mnafkln rnekleridir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: u drt huy her kimde bulunursa halis mnafk olur. Her kimde bunlardan biri bulunursa onu brakncaya kadar kendisinde mnafklktan bir haslet kalm olur: Kendisine gvenildii zaman/emanet verildii zaman hainlik eder, konutuu zaman yalan syler, sz verdii zaman ihanet eder, husumet zamannda haddi aar.1119 Mnafkln almeti tr: Konutuu zaman yalan syler. Sz verdii zaman sznde durmaz. Kendisinde emanet edildii zaman hyanet eder.1120 mann almeti Ensar sevmektir, mnafkln almeti Ensara busetmektir.1121 Kim (Allah yolunda) cihd veya bunu gnlnden ge-irmeden lrse nifaktan bir ube zere lr.1122
1119 Buhr, K.man, B.Alametl-Mnafk. 1120 Buhr, K.man, B.Alametl-Mnafk 1121 Buhr, K.man, B.Alametl-iman Hubbl-Ensar. 1122 Mslim, K.mare, B.Zemm Men Mate ve lem Yaz.
463
6
FsknTanm
FsknSzlkAnlam: Fsk kelimesi bir eyin veya bir maksadn dna kmak anlamna gelir. Fsk itaatten kmaktr. Fsk: Fcur (:ahlakszlk, gnahkrlk) anlamna da gelir. Ya hurma kabuundan ktnda ve fare deliinden ktnda: denilir. Pislii ve ktlnden dolay fareye fveysika denilir. Fasika kelimesinin ismi tasiridir. Tefsik, tadilin (:dzeltmenin) zdddr. Dnyada geni ve rahat oldu, zlmedi, kendisini zorlamad anlamnda denilir. Fask, bir isimdir. oulu fussak ve feseka gelir.1123 IstlahtaFsk: syan, Allahn emrini terk etmek, Ona itaatten kmak, hak yoldan, istikametten ve ona yneliten ayrlmak, zulm, ahlakszlk bozgunculuk ve zarar yoluna girmek demektir. Bu k bazen fiilen, bazen itikaden ve fiilen olur. Kfir ve gnahkr mslman fask kapsamna girer. Fsk, kfrden daha geneldir. nk bu kelime kfr ve onun altndaki byk ve kk btn gnahlar kapsar. Bu ismi az veya ok gnah ileyen bir kiiye kullanmak uygun der. Ancak limler ve halk arasnda bu ismin ok gnah hakknda kullanld bilinir. Fask bir adam denildii zaman gnah ileyen ve meru snrlar aan adam anlalr.
1123 Bak: Lisanul-Arab, c.1,s.308. Mucemu Mekayisul-Lua, c.4, s.502. Mufredatl-Kuran, s.572. Msbahul-Munir, s.180.
464
Tevilsiz kasten byk gnah ileyerek veya kk gnahlarda srar ederek Rabbine itaatten kt anlamnda denilir. Byk gnah ilemede tevilsizlik kaydn koymak gerekir. nk haddi aan bir kimse fask deildir. Ama gnah helal saymaya gelince, gnah ister byk olsun ister kk olsun kfrdr.1124 Fask lafz kfir iin veya byk gnahlar ileyip de bu gnahlarna kefaret olacak hibir iyilii bulunmayan gnahkr mslman iin kullanlr. Her kfir ayn zamanda bir fasktr, fakat her fask kfir deildir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Andolsun ki sana apak yetler indirdik. (Ey Muham med!)Onlarancakfasklarinkreder.1125
Fsk kelimesi eri naslarda yaln halde kullanld zaman bazen kiiyi slamdan karc kfr kast edilir, bazen de gnahn derecesine ve gnahkrn kendi durumuna gre kfrn altndaki gnah ve masiyetler kast edilir. Dindefskikieittir:Bykfsk,kkfsk. Byk fsk: Byk kfrn ve byk irkin e anlamlsdr. Sahibini slamdan karr, iman ondan tamamen alr gtrr, tevbe etmeden lrse ebedi cehennemde kalr, kymet gn efaatilerin efaati kendisine fayda vermez. Allah tel yle buyurmutur:
Onlardanlmolanhibirineaslanamazklma;onun kabri banda da durma! nk onlar, Allah ve Rasln in krettilervefskolarakldler.1126
1124 Bak: Rab el-Esfehani, el-Mufredat, s.52. bn Atyye, el-Muharrarul-Veciz, c.1, s.155. el lusi, Ruhul-Meani, c.s.210. evkni, c.1,s.75. Kurtub, elCami li Ahkamil-Kuran, c.s.235. Tefsiru bn Kesr, c.s.62. 1125 Bakara, 99. 1126 Tevbe, 84.
465
Artk bundan sonra kim inkr ederse, ite bunlar asl bykgnahkrlardr/fasktrlar.1127 Yoldan kanlar ise, onlarn varacaklar yer atetir. Ora dan her kmak istediklerinde geri evrilirler ve kendilerine: Yalandrdeyipdurduunuzcehennemazabntadn!denir.1128 yleya,mminolan,yoldankm/faskkimsegibimi dir?Bunlarelbettebirolamazlar.1129 Mnafklarfsklarntakendileridir.1130 Allahfsklartopluluunuhidayeteerdirmez.1131 te bylece Rabbinin yoldan kanlar/fasklar hakkn daki"Onlarinanmazlar"szgereklemioldu.1132
Kkfsk: Taksim ynnden bu kk kfr ve kk irk gibidir. Fskn altnda bir fsktr. Sahibini imann aslndan uzaklatrmayan veya iman tamamen alp gtrmeyen ve slam sfatn ekip almayan masiyettir. Allah tel yle buyurmaktadr:
ffetli kadnlarazina isnat edip de buna dair drt ahit getiremeyen herkese seksen denek vurun ve bundan byle, onlarn ahitliklerini artk ebediyen kabul etmeyin. nk bunlargerektenfsklarntakendileridir.1133 Eyimanedenlersizebirfaskhabergetirirseonundo ruluunuaratrn.1134 Neyazan,nedeahitzararauratlsn.Eerbunuyapar
1127 Nur, 55. 1128 Secde, 20. 1129 Secde, 18. 1130 Tevbe, 67. 1131 Maide, 108. 1132 Yunus, 33. 1133 Nur, 4. 1134 Hucurat 6.
466
sanz(zararverirseniz)pheyokkibu,sizinyoldankmanz demektir.1135
Kimoaylardahaccaniyetederse(ihramngiyerse),hac esnasnda kadna yaklamak, gnah saylan davranlara y nelmek,kavgaetmekyoktur.1136 Birbirinizi kt lakaplarla armayn. mandan sonra fsklk ne kt bir isimdir! Kim de tevbe etmezse ite onlar zalimlerdir.1137 Fakat Allah size iman sevdirmi ve onu gnllerinize sindirmitir.Kfr,fskveisyandasizeirkingstermitir. tedoruyoldaolanlarbunlardr.1138
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Mslmana svmek fasklk, onunla savamak kfrdr.1139
1135 Bakara.282. 1136 Bakara, 197. 1137 Hucurat, 11. 1138 Hucurat, 7. 1139 Buhr, K.man, B.Havfil-Mmin Min en Yahbeta Ameluhu ve hve La Yeuru.
467
7
ZulmnTanm
SzlkteZulm: Ona zulmetti (:hakszlk etti) anlamndaki ( za-le-me)den isimdir. Bu kkten isim yapmak iin zulm de denilir, mazleme de denilir. Karanlk anlamnda zulmet denilir. oulu zulumattr. Cehalet, irk ve fsk da bu kelime ile ifade edilir. Zulmn asl, bir eyi kendisine ait yere koymamaktr. Bu ya ona bir ilave yapmak veya ondan eksiltmek veya onun vaktinden ya da yerinden ayrlmaktr / sapmaktr. Zulm: Amaktr, gemektir, asl cevrdir / adaletsizliktir, haddi amaktr, gayeden sapmaktr.1140 IstlahtaZulm: Bir terim olarak zulmn anlam adaletsizlik ve dmanlktr, hakk engellemektir, haddi amaktr, gayri meru bir ekilde deitirmek, eksiltmek veya noksanlatrmak suretiyle adaletten sapmaktr. Yani ister szle olsun ister fiille olsun eri haktan ayrlp batla gemektir. Dinin izin verdii haddi amak veya tevbe etmeksizin ve dzeltmeksizin adaleti dren bir gnah ilemek diye de manalandrlmtr. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre zulmn farkl mertebeleri vardr. Kfre ve dier byk gnahlara zulm denildii gibi byk gnahlarn altndaki gnahlara da zulm denilmitir. nk ne kadar
1140 Bak: Lisanul-Arab, c.11, s.373. Msbahul-Munir, s.146. Mfredatul-Kuran, s.573. et-Tarifat, s.144. Tehanevi, Keafu Istlahatil-Funun, za-le-me maddesi. Kalaci, el-Mevsuatul-Fkhil-Muyessera, c.2, s.134.
468
kk olursa olsun her gnahta bir zulm vardr. En azndan kulun kendisine zulm vardr. Zulm eittir: Kul ile Rabbi arasndaki zulmdr ki bunun en by kfr, irk ve nifaktr. Kulun kendisi ile dier kullar ve yaratklar arasndaki zulmdr. Bu onlarn haklarna tecavz etmek eklinde olur. Onlarn rzlarna, bedenlerine ve mallarna bir tecavzdr. Kulun kendi nefsine olan zulmdr ki bu da gnah ve masiyetleri ileyerek Allahn koyduu snrlar amak eklinde olur.1141 Zulm her trls ve her ekliyle eran haram klnmtr. Allah tel zulm kendisine de kullarna da haram klmtr. nk zulmde Allahn emrine muhalefet ve kullarn haklarna tecavz vardr. Allah tel zalimleri her iki dnyada da cezalandrmakla tehdit etmitir. O yle buyurmutur:
Btnyzler(insanlar),dirivehereyehkimolanAllah iin eilip boyun bkmtr. Zulm yklenen ise, gerekten perianolmutur.1142 Allahzalimlerisevmez.1143
Allahtelzulmdenmnezzehtir: Allah tel hakknda zulm imknszdr. nk O en gzel sfatlarla muttasftr ve noksan sfatlardan mnezzehtir. nk zulm bir saldr ve haddi amadr. Her ikisi de kullarn Rabbi hakknda imknszdr. Bilakis O mlk sahiplerinin de mlklerinin de yarat
1141 Mfredatul-Kuran, s.573. et-Tarifat, s.144. Tehanevi, Keafu IstlahatilFu-nun, za-le-me maddesi. Kalaci, el-Mevsuatul-Fkhil-Muyessera, c.2, s.134. Mecmul-Fetv, c.28, s.183. 1142 Taha, 111. 1143 Al-i mran, 57
469
csdr ve bununla onlara ltufta bulunmutur. Onun hkmn bozacak ve reddedecek hi kimse yoktur. O an ycedir. yle buyurmaktadr:
Benimhuzurumdaszdeitirilmezvebenkullaraasla zulmedicideilim.1144 Allahtelkullarnazerremiktarbilezulmetmez.1145 SeninRabbinhikimseyezulmetmez.1146
Ebu Zer el-fari radyallahu anhten yle rivyet edildi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Rabbinden yle dediini rivyet etti: Ey kullarm! Ben kendim iin zulm haram kldm ve onu sizin kendi aranzda da haram kldm. O halde birbirinize zulmetmeyin.1147 Dine gre iki trl zulm vardr: Byk zulm, kk zulm. Byk zulm: Byk kfrn ve byk irkin e anlamlsdr. Sahibini slamdan karr, iman ondan tamamen alr gtrr, tevbe etmeden lrse ebedi cehennemde kalr, kymet gn efaatilerin efaati kendisine fayda vermez. Zulmlerin en by lemlerin Rabbi, her eyin yaratcs, meliki, tek ve ortaksz Yce Allaha ortak komaktr. Hibir zulm bu zulme denk olamaz. Allah tel yle buyurmaktadr:
phesizkiirkenbykzulmdr.1148 Allahakaryalanuydurandandahazalimkimvardr!1149 Allahakaryalanuydurandandahazalimkimdir!1150 Allahzalimleriinelemvericibirazaphazrlamtr.1151
1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 Kaf, 29. Nisa, 40. Kehf, 49. Mslim, K.Birr ves-Sla vel-Adab, B.Tahrimz-Zulm. Lokman, 29. Enam, 93. Zmer, 32. nsan, 31.
470
BilinkiAllahnlanetizalimlerinzerinedir.1152
Aadaki yetler zulm kelimesinin eri naslarda mutlak anlamda kullanldna ve bununla kfr ve irkin kast edildiine dellet etmektedir:
Zulmettiiniziinbugn(nedamet)sizehibirfaydaver meyecektir.nksiz,azaptaortaksnz.1153 Yalnzonlardanhakszlkedenler(:zulmedenler)baka! Sizdeonlardandeil,Bendenekininveotarafaynelinki sizeolannimetlerimitamamlayaym1154 Kimin de tartlar hafif gelirse, ite onlar, ayetlerimize karhakszlk(:zulm)ettiklerindendolaykendileriniziya nasokanlardr.1155 Onlar,ucevabverdiler:Bizglkuvvetlikimseleriz, zorlusavaerbabyz;buyrukisesenindir;artknebuyuraca n sen dn. Melike: Hkmdarlar bir memlekete girdiler mi,orayperianederlervehalknnulularnalaltrlar.(Her halde)onlardabyleyapacaklardr,dedi.1156
Kk Zulm: Bu tpk kk kfr ve kk irk gibidir. Bu zulmn altnda bir zulmdr. Sahibini imann aslndan uzaklatrmayan veya iman tamamen alp gtrmeyen ve slam ismini ondan ekip almayan zulmdr. Byk kk gnahlar ileyerek kulun kendisine zulmetmesi ve kullarn birbirlerinin haklarna tecavz etmeleri byle bir zulmdr. Allah tel yle buyurmaktadr: Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit ya onlar iyilikletutunyahutiyiliklebrakn.Fakathakszlkederekve
1152 1153 1154 1155 1156 Hd, 18. Zhruf, 39. Bakara, 150. Araf, 9. Neml, 33-34.
471
zarar vermek iin onlar nikh altnda tutmayn. Kim bunu yaparsamuhakkakkendinezulmetmiolur.1157
Yine onlar ki, bir ktlk yaptklarnda, ya da ken dilerinezulmettiklerindeAllah'hatrlaypgnahlarndando lay hemen tevbeistifar ederler. Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balayabilir ki! Bir de onlar, iledikleri ktlk lerde,bilebilesraretmezler.1158 Sonra Kitab, kullarmz arasndan setiklerimize ver dik. Onlardan (insanlardan) kimi kendisine zulmeder, kimi ortadadr,kimideAllah'nizniylehayrlardanegemekiin yarr.tebykfaziletbudur.1159 Ona:Kkegir!dendi.Melikeonugrncederinbirsu sand ve eteini yukar ekti. Sleyman: Bu, billrdan yapl m, effaf bir zemindir, dedi. Melike dedi ki: Rabbim! Ben gerekten kendime zulmetmiim. Sleymanla beraber lem lerinRabbiolanAllah'ateslimoldum.1160 Biz her peygamberi Allah'n izniyle ancak kendisine itaat edilmesi iin gnderdik. Eer onlar kendilerine zulmet tikleri zaman sana gelseler de Allah'tan balanmay dile seler,RasldeonlariinistifaretseydiAllah'ziyadesiyleaf fedici,esirgeyicibulurlard.1161 (dem ile ei) dediler ki: Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik. Eer bizi balamaz ve bize acmazsan mutlaka ziyanedenlerdenoluruz.1162
1157 1158 1159 1160 1161 1162 Bakara, 231. Al-i mran, 135. Fatr, 32. Neml, 44. Nisa, 64. Araf, 23.
472
8
HevnnTanm
SzlkteHev: Heva ( )kelimesi medli olarak yazlr, yer ile gk arasndaki boluk demektir. oulu ( ehviye)dir. Heva sahipleri demektir. Bo olan her ey hevadr.
: Bo demektir. Kuranda Onlarnkalpleribom

botur1163 buyrulur. Yani onlarn akllar yoktur demektir. Heva ve hava ayn anlama gelir.
eli ile uzanmak demektir.
: Yukardan aaya dt demektir. : Bir eyi almak iin elini uzatmak veya
Nefsin istei anlamnda: denir. oulu ehvadr.
Heva: nsann bir eyi sevmesi ve bu sevginin onun kalbine galip gelmesidir. Allah tel yle buyurdu:
KimRabbininmakamndankorkarvenefsininktar zularnamaniolursavaracayercennettir.1164
Yani nefsini ehvetlerden, gnah ve masiyet ilemeye aran eylerden alkoyarsa demektir. Baka bir yette: eytanlarn akln elip artt kimse gibi1165 mealinde: buyrulur. Heva kelimesi, meyl, sevgi ve ak anlamna da gelir. Hayr ve errin giriinde olur. Bir eyi istemek ve temenni etmek anlamna da gelir.
1163 brahim, 43. 1164 Nziat, 40-41. 1165 Enam, 71.
473
Fakat mutlak olarak heva ile konutuun zaman bu ancak kt bir konuma olur. Gzel bir arzu isabetli bir istek denildii zaman manas mutlak anlamn dna kar. Kuranda heva kelimesi sadece ktleme sasyla zikredilmitir.1166 Heva kknden tretilen kelimelerin genellikle mutlak ktleme anlamlarn ihtiva ettii anlalm bulunmaktadr. Bunlar hakka aykr eilim, dklk, boluk, acelecilik, haram ehvetlere dmek, eytanlarn etkisi altnda kalmak, aknlk, sapklk, mecnunluk ahlakszlk zulm ve dier kt anlamlar etrafnda dnerler. Byk lim Tehanevi yle der: Heva kelimesi mastardr. Bir eyi sevdii ve istedii zaman denilir. oulu ehvadr. Sonra ister iyi olsun ister kt olsun istenen ve arzu edilen eyler bununla isimlendirildi. Daha sonra genellikle kt eyler iin kullanlr oldu. Bir kimse ktlenmek istendii zaman hevasna uydu denilir. Ehl-i Snnet vel-Cemaatin yolundan sapan kimseler iin ehllehva denilir.)1167 IstlahtaHeva: Heva, hidayetin zdddr. Nefsin istedii eye meyletmektir, itidal snrndan kt zaman kalbin istedii eye meyletmektir. Bu meyil inanlar grler ve tutulan yollar konusunda olur.1168
1166 Bak: Lisanul-Arab, c.15, s.370. Kamusul-Muhit, s.1735. Muhtarus-Shah, s.292. Msbahul-Munir, S.246. el-Mufredat, s.849. bnul-Kayyim, RavzatulMuhibbin ve Nuzhetul-Mutakn, s.23. 1167 Tehanevi, Keafu Istlahatil-Funun vel-Ulum, s.17454, Mektebetu Lbnan. 1168 eyhulislam bn Teymiyye yle der: Bu sebeple Kitap ve Snnetin gereinin dna kp da heva ehlinden olan limler ve bitler oldu. Nitekim selef bunlar ehll-ehva diye isimlendirdi. nk ilme tabi olmayan herkes hevasna tabi olmu olur. Dini bilmek ise ancak Allahn Peygamberini gnderdii hida-yetle olur. el-stikamet, c.2, s.224.
474
Allah telnn Kitabnn ve Peygamberinin snnetinin gerektirdii eylerin dna kmak hevadr. Byle kimselere heva sahibi kimseler denir. lme ve hakka uymayan herkes heva sahibidir. nk heva, eri naslara uymann zdddr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eer sana cevap veremezlerse, bil ki onlar, srf heva larna uymaktadrlar. Allah'tan bir yol gsterici olmakszn kendihevasnauyandandahasapkkimolabilir!ElbetteAllah zalimkavmidoruyolailetmez.1169
Bu sebeple Kuranda heva sadece ktleme sasyla gemektedir. Heva, Peygamberlerin getirdikleri hak ve hidayetten yz evirmenin sebebidir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Andolsun biz Musa'ya Kitab verdik. Ondan sonra ard ardnapeygamberlergnderdik.Meryemolusa'yadamuci zeler verdik. Ve onu, Rhu'lKuds (Cebrail) ile destekledik. (Nevarki)nefislerinizinarzuetmediieylerisyleyenbirel i geldike ona kar byklk tasladnz. (Size gelen) pey gamberlerden bir ksmn yalanladnz, bir ksmn da ldr dnz.1170 1171 Yeminolsunkisenehlikitabahertrlyeti(mucizeyi) getirsen yine de onlar senin kblene dnmezler. Sen de on larnkblesinednecekdeilsin.Onlardabirbirlerininkble sine dnmezler. Sana gelen ilimden sonra eer onlarn arzu larna(hevalarna)uyacakolursan,iteozamansenhakki neyenlerdenolursun.1172
Bu sebepledir ki bu, yani nefislerin arzusu, heva diye isimlen

1169 Kasas, 50. 1170 Bakara, 87. 1171 Bak: Prof. Dr. Nasr el-Akl, Dirasatun fil-Ehva vel-Firak vel-Bide ve Mevkfus-Selefi Minha, s.26. 1172 Bakara, 145.
475
dirildi. nk sahibini sapkla ve ayrla sonra da atee drr. Allah korusun. bn Abbas radyallahu anh der ki: (Sahibini atee drd iin (nefsin arzusu) heva diye isimlendirildi).1173 Sapklk ve kfrn ve peinden gelen bidatlerin, masiyetlerin ve byk gnahlarn temelinde hevaya uymak vardr. Bunun da farkl dereceleri vardr: Kfrde ve imana aykr eylerde hevaya uyulduu ve Allahn dnda heva da ilahlatrlp ona da ibadet edildii ve itaat edildii zaman eri naslarda hevaya uymak tabiri byle bir durumu ifade etmek iin kullanldnda bununla kiiyi slamdan karan byk kfr kast edilmi olur. ki imek, zina yapmak ve hrszlk yapmak gibi kfrn altndaki ve imana aykr olmayan, onu ortadan kaldrmayan masiyetlerde hevaya uyulduu zaman eri naslarda hevaya uymak tabiri byle bir durumu ifade etmek iin kullanld zaman bununla byk kfrn altndaki fsk, masiyet ve byk gnahlar kast edilmi olur. Bu ise kiiyi slamdan karmayan kk kfrdr. Diniyndenhevaikieittir: Byk kfr manasna gelen heva: Allah tel bu konuda yle buyurdu:
Baksana u kendi heva ve heveslerini ilah edinen kim seye! Artk sen mi vekil olacaksn ona, ilerini sen mi yr teceksin?1174 (*)
1173 bn Batta, erhul-bne, el-bnets-Sura, s.124. 1174 Furkan, 23. (*) bn Kesr bu yet hakknda yle der: Bir kimse bir eyi gzel grdke ve o ey nefsine ho geldike o, onun dini ve mezhebi olur. eyhulislam bn Teymiyye bu yet hakknda yle der: Kim holand eyin kulu klesi olursa onu kendisine ilah edinmi olur. Hevasn kendisine
476
Sabah akam Rablerine, O'nun rzasn dileyerek dua edenlerle birlikte candan sebat et. Dnya hayatnn ssn isteyerek gzlerini onlardan evirme. Kalbini bizi anmaktan gafil kldmz, hevalarna uymu ve ii gc arlk olan kimseyeboyuneme.1175 Ayetlerimizi yalanlayanlarn ve hiret gnne inanma yanlarnhevalarnauyma.Onlar,Rablerineetutuyorlar.1176 DinlerineuymadkaYahudilerdeHristiyanlardaasla sendenrazolmayacaklardr.Deki:Doruyol,ancakAllah'n yoludur. Sana gelen ilimden sonra onlarn hevalarna uyacak olursan,andolsunki,Allah'tansananebirdostnedebiryar dmcvardr.1177
Kk kfr anlamna gelen heva: Allah tel bu konuda yle buyurur:

Eyimanedenler!Haktanyanaolupvargcnzleveb tn ilerinizde adaleti gerekletirin. Allah iin ahitlik eden insanlar olun. Bu hkmnz ve ahitliiniz isterse bizzat kendiniz, anneniz, babanz ve yakn akrabalarnz aleyhinde olsun. sterse onlar zengin veya fakir bulunsun; nk Allah herikisinedesizdendahayakndr.Onuniin,saknnefsini zin arzusuna uyarak adaletten ayrlmayn. Eer dilinizi eip
ilah edinen kimse ibadete layk olana deil kendi hevasna kul kle olmu olur. Hevasn kendisine ilah edinen kimsenin hevasna olan sevgisi mriklerin putlarna olan sevgisi gibidir. Bu Allah iin bir sevgi deil, mriklerin sevgisi gibi ve buzaya tapanlarn buza sevgisi gibi Allah ile beraber bir sevgidir. Nefisler Allah sevdiklerini iddia ederler fakat bu, nefsin arzu ettii eyi sevdii bir irk sevgisi olur. O, nefsinin arzu ettii eyin sevgisini Allah sevgisine ortak etmitir. Nefis hevay grememitir. nk senin bir eyi sevmi olman kr ve sar eder. Bak: Mecmul-Fetv, c.8, s.359. 1175 Kehf, 28. 1176 Enam, 153. 1177 Bakara, 120.
477
bkerekgereiolduugibisylemektenekinirveyabsb tn ahitlikten kaarsanz, iyi bilin ki Allah btn yaptkla rnzdanhaberdardr.1178

EyDavud!Bizseniyeryzndehalifeyaptk.Ohaldein sanlararasndaadaletlehkmet.Hevveheveseuyma,sonra buseniAllah'nyolundansaptrr.DorusuAllah'nyolundan sapanlara,hesapgnnunutmalarnakarlketinbirazap vardr.1179 Kim Rabbinin makamndan korkar ve nefsinin kt arzularnamaniolursavaracayercennettir.1180
1178 Nisa, 135. 1179 Sad, 26. 1180 Nziat, 40,41.
478
9
DostlukveDmanlkTanm
SzlkteDostlukveDmanlk: Dostluk: Muhabbet ve sevgi demektir. Kimi balangta karlksz seversen onu kendine dost edinirsin ve onunla dost olursun. Yani onu kendine yaklatrrsn. Velayet/dostluk, adavetin/dmanln zdddr. Ksaca dostluk, sevgi, yardm ve tabi olmaktr. Bu kelime bir eye yaknl ve yaklamay ifade eder.1181
Dmanlk anlamna gelen muadat kelimesi bir mastardr:
Dmanlk, husumet ve uzaklk demektir. Zarar verme kast ve intikam arzusu ile kalbe yerleen bir duygudur. Dman, dostun zdddr. zet olarak dmanlk: Uzaklamak, ihtilaf, buz ve nefrettir. Dostluun tamamen zdddr.1182 eriIstlahtaDostlukveDmanlk: Dostluun esas sevgidir, dmanln esas ise buzdur. Kalp ve organlarn yardm, destek, sevgi, ikram, sayg, yaknlk, cihd ve hicret gibi dostluun ve dmanln hakikatine giren amelleri bu iki duygudan kaynaklanr. O halde dostluk: Szle veya fiille veya niyetle bir eye yaklamak demektir. Aktan veya gizliden birbirini seven iki kii arasnda
1181 Ezheri, Tehzibul-Lua, c.15, s.452. bn Manzur, Lisanul-Arab, c.15, s.409.. Zebidi, Tacl-Arus, c.20,s.310. Firuzabadi, Kamusul-Muhit, s.1732. 1182 bn Manzur, Lisanul-Arab, c.15, s.36. Zebidi, Tacul-Arus, c.19,s.662.
479
olur. Allah iin dostluk ancak sevgi ve destein birlikte bulunmasyla gerekleir. Dmanlk bunun zdddr. Dmanlk buzdur, uzaklktr ve beri olmaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah,inananlarndostudur,onlarkaranlklardanaydn la karr. nkr edenlere gelince, onlarn dostlar da tut tur, onlar aydnlktan alp karanla gtrr. te bunlar ce hennemliklerdir.Onlaroradadevamlkalrlar.1183
Buradan anlyoruz ki bu kelimelerin lgat ve stlah anlamlar arasnda neredeyse hi fark yok gibidir. Allah tel mminlere, Allah, Rasl, Kitab, dini, mmin kullar ve genel olarak btn mslmanlar iin tam bir sevgi ve dostluk beslemelerini vacip klmtr. nk mmin mminin kardeidir. O sadece mmin kardeiyle dost olur. Allah tel mminlerin velisi ve Mevlasdr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Mminler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasndzeltinveAllah'tankorkunkiesirgenesiniz.1184 Mminerkeklerlemminkadnlardabirbirlerininveli leridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten al korlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Raslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azizdir,hikmetsahibidir.1185 man edip de hicret edenler, Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihd edenler ve (muhacirleri) barndrp yardm edenlervarya,iteonlarnbirksmdierbirksmnndostla rdr.1186
1183 1184 1185 1186 Bakara, 257. Hucurat, 10. Tevbe, 71. Enfal, 72.
480
Sonradanimanedenvehicretedipdesizinleberaberci hadedenlerdesizdendir.1187 Bunlarn arkasndan gelenler yle derler: Rabbimiz! Bizivebizdenncegelipgemiimanlkardelerimiziba la; kalplerimizde, iman edenlere kar hibir kin brakma! Rabbimiz!phesizkisenokefkatli,okmerhametlisin!1188
Ve yine anlyoruz ki, Allah tel mminlere kfirler, mrikler, putperestler, dinsizler, mnafklar ve onlarn peinden gidenler iin dmanlk beslemelerini vacip klmtr. nk onlar birbirlerinin dostlardrlar. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kfir olanlar da birbirlerinin yardmclardr. Eer siz onu(Allah'nemirlerini)yerinegetirmezsenizyeryzndebir fitnevebykbirfesatolur.1189
Mminler ve Mslmanlarn dostluu ancak mriklerden ve kfirlerden beri ve uzak olmakla gerekleebilir. nk iki mana birlikte gereklemez. Bu ikisi birbirinin zdddr. Asla bir arada bulunmazlar. Bunlardan biri kalpte yer ettii zaman zdd yok olur. Birisi kalpte zail olduu zaman dieri gelir onun yerine yerleir. nk Allah sevgisi Onun dostlarn ve sevdiklerini sevmeyi gerektirir. Ayrca bu sevgi, eytanlara, onun peinden gidenlere ve onun hizbine buz etmeyi gerektirir. ki sevginin bir arada bulunmas imknszdr.1190
1187 1188 1189 1190 Enfal, 75. Har, 10. Enfal, 73. eyhulislam bn Teymiyye yle der: Dostluk, dmanln zdddr. Dostluun esas sevgi ve yaknlktr. Dmanln esas ise buz ve uzaklktr. Denildi ki veli, itaatleri pei peine yapt iin veli diye isimlendirildi. Birinci gr daha sahihtir. Veli, yakn demektir. Bu una yakndr anlamnda denilir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem miras hadisinde yle buyurdu: Farz olan hisseleri sahiplerine verdikten sonra kalan len kimsenin en yakn olan erkee/erkeklere verin buyururken en yakn anlamna gelen evla kelimesini kullanr Allahn dostu, Onun sevdii, raz olduu, buz ettii ve kzd eylerde Ona uyduu ve Ona tabi olunca,
481

Eyimanedenler!YahudileriveHristiyanlardostedin meyin. Zira onlar birbirinin dostudurlar (birbirinin tarafn tutarlar). inizden onlar dost tutanlar, onlardandr. phe sizAllah,zalimlertopluluunayolgstermez.1191 Sizindostunuz(veliniz)ancakAllah'tr,Rasldr,iman edenlerdir; onlarkiAllah'n emirlerine boyun eereknamaz klar,zektverirler.1192
Onun sevdiini emredip buz ettiine mani olunca, Allahn dostuna dmanlk eden kimse de aslnda Allaha dmanlk etmi olur. Bak: el-Furkan Beyne Evliyr-Rahman ve Evliyu-eytan, s.53. bnul-Kayyim yle der: Dostluk ancak dmanlkla birlikte sahih olur. Nitekim Allah tel sevdii muvahhidlerin nderi brahim aleyhisselamdan sz ederken yle buyurdu: brahim dedi ki: yi ama neye taptnz (biraz olsun) dndnz m? ster siz, ister eski atalarnz iyi bilin ki onlar benim dmanmdr; ancak lemlerin Rabbi (benim dostumdur). (uara, 7577). Allah dostu bra-himin bu dostluu ancak putlara olan dmanlyla birlikte gerek bir dostluktur. Dostluk, Allah iin olmadka ve Allahtan baka btn mabut-lardan uzak olunmadka dostluk deildir. Allah tel yle buyurmaktadr, brahim'de ve onunla beraber olanlarda, sizin iin gerekten gzel bir rnek vardr. Onlar kavimlerine demilerdi ki: "Biz sizden ve Allah' brakp taptklarnzdan uzaz. Sizi tanmyoruz. Siz bir tek Allah'a inanncaya kadar, sizinle bizim aramzda srekli bir dmanlk ve fke belirmitir." u kadar var ki, brahim babasna: "Andolsun senin iin mafiret dileyeceim. Fakat Allah'tan sana gelecek herhangi bir eyi nlemeye gcm yetmez" demiti. (O mminler yle dediler:) Rabbimiz! Ancak sana dayandk, sana yneldik. Dn de ancak sanadr. (Mmtehine, 4) Bir zaman brahim, babasna ve kavmine demiti ki: Ben sizin taptklarnzdan uzam. Ben yalnz beni yaratana taparm. nk O, beni doru yola iletecektir. Bu sz, ardndan geleceklere devaml kalacak bir miras olarak brakt ki, insanlar (onun dinine) dnsnler. (Zhruf, 26-28). Yani Allah iin bu dostluu ve Allahtan baka btn mabutlara olan bu dmanl kendisinden sonra gelen peygamberlere ve onlarn izleyicilerine kalc bir miras olarak brakt. Bu,La ilahe illallah szdr. Bu, muvahhit-lerin nderi brahimin kyamete kadar izinden gideceklere brakt bir mi-rastr. Bak: ed-Dau ved-Devau, s.331, 1191 Maide, 51. 1192 Maide, 55.
482
MslmanlarArasndaDostluunVaciplii: Ehl-i Snnet vel-Cemaat: Dostluk ve dmanlk prensibinin eran btn Mslmanlara vacip olduuna inanrlar. Bu bir ibadettir; Allaha bununla ibadet etmek gerekir. Hatta bu La ilahe illallah diye ifade edilen tevhide ahadetin bir gereidir ve onun artlarndan bir arttr. Akide ve iman esaslarnn en byk esasdr. Halis tevhidin bir rkndr. Btn Mslmanlarn bunu gzetmesi ve bununla amel etmesi gerekir. Kuran ve Snnette bunu tekit etmek ve Mslmanlara bunu yerletirmek iin ok sayda nas gelmitir. Bunlardan bazlar unlardr: Allah tel yle buyurmaktadr:
De ki: Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, ele riniz, hsm akrabanz kazandnz mallar, kesada urama sndan korktuunuz ticaret, holandnzmeskenler sizeAl lah'tan, Raslnden ve Allah yolunda cihad etmekten daha sevgiliise,artkAllahemrinigetirinceyekadarbekleyin.Allah fsklartopluluunuhidayeteerdirmez.1193 Ey inananlar! Benim de dmanm, sizin de dmannz olankimseleridostedinmeyin.Onlarsizegelengereiinkret tikleri,RabbinizAllah'ainandnzdandolayEliyivesizi(yur dunuzdan)kardklarhaldesizonlarasevgiiletiyorsunuz.1194 Onlardan ounun, inkr edenlerle dostluk ettiklerini grrsn.Nefislerininonlariin(hirethayatlariin)nceden hazrladeynektdr:Allahonlaragazapetmitirveonlar azap iinde devaml kalcdrlar! Eer onlar Allah'a, Peygam ber'eveonaindirileneimanetmiolsalardonlar(mrikleri) dostedinmezlerdi;fakatonlarnouyoldankmlardr.1195 Kfirolanlardabirbirlerinindostudur.Eersizonu(Al
1193 Tevbe, 24. 1194 Mmtehine, 1. 1195 Maide, 80-81.
483
lah'nemirlerini)yerinegetirmezsenizyeryzndebirfitneve bykbirfesatolur.1196 (*)

Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa, babalarnz ve kardelerinizi (bile) veli edinmeyin. Sizden kimonlardostedinirse,iteonlarzalimlerinkendileridir.1197 Allah'a ve hiretgnneinananbirtoplumunbabalar, oullar,kardeleriyahutakrabalardaolsaAllah'aveRasl ne dman olanlarla dostluk ettiini gremezsin. te onlarn kalbine Allah, iman yazm ve katndan bir ruh ile onlar des teklemitir. Onlar ilerinden rmaklar akan cennetlere soka cak,orada ebedkalacaklardr. Allahonlardanrazolmu,on lar da Allah'tan honut olmulardr. te onlar, Allah'n tara fndaolanlardr. yibilinki,kurtulua ereceklerdesadeceAl lah'ntarafndaolanlardr.1198 Mminerkeklerlemminkadnlardabirbirlerininveli leridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten alkorlar, namaz dosdoruklarlar,zektverirler,AllahveRaslneitaateder ler.teonlaraAllahrahmetedecektir.phesizAllahazizdir, hikmetsahibidir.1199
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Sizden biriniz beni ocuundan, babasndan ve btn insanlardan daha ok sevmedike iman etmi olmaz.1200 Mminden bakasyla arkadalk yapma. Yemeini sadece takva sahibi olan yesin.1201
1196 Enfal, 73. (*) bn Kesr bu yetin tefsirinde yle der: Mriklerden uzaklap mminlerle dost olmazsanz insanlar arasnda fitne kar, iler karr, mmin kfir karr ve insanlar arasnda byk bir bozulma meydana gelir. 1197 Tevbe, 23. 1198 Mcadele, 22. 1199 Tevbe, 71. 1200 Buhr, K.iman, B.Hubbn-Nebiyyi Minel-man. 1201 Ebu Dvd, K. Adab, B. Men Yumeru en-Yucalise. el-Elbn hasendir dedi.
484
Cerir radyallahu anhten rivyet edildi. O yle dedi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem insanlardan biat alrken yanna geldim. Dedim ki: Ey Allahn Rasl! Uzat elini de sana biat edeyim. Bana istediin art ko, sen bilirsin. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ona dedi ki: Allaha ibadet etmen, namaz klman, zekt vermen, Mslmanlara nasihat etmen ve mriklerden ayrlman iin senden biat alyorum.1202 Bu Kuran yetleri ve Peygamber hadislerinin tamam Dostluk ve Dmanlk akidesinin bu byk dinin en nemli esaslarndan biri olduunu, en yaknlarmzdan bile olsalar Allaha ve Raslne muhalefet ettikleri mddete her eidiyle kfirler ve din dmanlarna kar sevgi ve dostluk beslenmeyeceini ve onlara yardm edilemeyeceini aka ifade etmektedir. Allah seni her iki cihanda da aziz etsin ey deerli mslman kardeim, unu bil ki: Kim hak dinin esaslarndan bu nemli esas yerine getirirse o gerek ve sadk bir mmindir, Allahn yardmna ve desteine mazhar olmu samimi bir mcahittir. nk bu esas tamamlamak imann kemlindendir, kulluu tamamlamaktr ve tevhidi gerekletirmektir. ()
1202 Nesai, K. el-Beyatu ala Firakl-Murikin. el-Elbn sahihtir dedi. () eyhulislam bn Teymiyye yle der: Tevhide ahadeti gerekletirmek, sadece Allah iin sevmeyi ve sadece Allah iin buz etmeyi, sadece Allah iin dost olmay ve sadece Allah iin dman olmay, Allahn sevdiklerini sevmeyi ve Allahn buz ettiklerine buz etmeyi, Allahn emrettiini emretmeyi, yasakladn yasaklamay, sadece Allahtan mit etmeyi ve Allahtan korkmay gerektirir. brahimin dini budur. Bu, Allahn btn Peygamberleri gnderdii slamdr.) Bak: el-hticacu bil-Kader, s.62, el-Mektebul-slami. bn Teymiyye ayrca unlar syler: Akta ve gizlide Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetine ve eriatna uymak Allah sevgisinin bir gereidir. Nitekim Allah yolunda cihad etmek, Onun dostlarn dost edinmek ve dmanlarn dman bilmek de bu sevginin hakikatidir. Bak: etTuhfetul-Irakyye, s.101, Mektebetul-Menar.
485
Dostluk ve Dmanlk lkesi Dinin Temel Esaslarn danBiridir: Ehl-i Snnet vel-Cemaatin inancna gre, dostluk ve dmanlk akidesi dinde nemli bir esastr, akidenin bir rkndr, ibadet tevhididir ve slam eriatnda onun nemli bir yeri vardr. Bunu u ekilde aklamak gerekir: Birincisi: Bu akide Allahtan baka ilah olmadna ahitlik ederim szleriyle ifade edilen tevhide ahadetin bir parasdr. Bu, Allahtan baka ibadet edilen her eyden beri olmak demektir. Nitekim Allah tel:
Allahaibadetedin,tauttansaknn1203 buyurdu.
Taut, Allahn dndaki ibadet edilen her eydir. Haddini aan, kendisine ibadete aran ve ibadette ve itaatte Allahn hakkna saldran herkes tauttur. kincisi: Bu akide imann shhatinin artdr, onun en salam badr, Allahn rzasn kazanmak ancak bu artn gereklemesiyle mmkndr. Allah tel mnafklar ktlerken yle buyurur:
Onlardan ounun, inkr edenlerle dostluk ettiklerini grrsn.Nefislerininonlariin(hirethayatlariin)nceden hazrlad ey ne ktdr: Allah onlara gazap etmitir ve onlarazapiindedevamlkalcdrlar!EeronlarAllah'a,Pey gamber'e ve ona indirilene iman etmi olsalard onlar (m rikleri) dost edinmezlerdi; fakat onlarn ou yoldan km lardr.1204
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurur: man balarnn en salam, Allah iin dostluk, Allah iin dmanlk, Allah iin sevmek ve Allah iin buz etmektir.1205
1203 Nahl, 36. 1204 Maide, 80-81. 1205 Bu hadisinin tahrici iin Bak: el-Elbn, Silsiletl-Ehadisis-Sahiha, no, 998.
486
ncs: man, bu akidenin gereklemesiyle tamamlanm olur. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurur: Kim Allah iin sever, Allah iin buz eder, Allah iin verir ve Allah iin mani olursa imann tamamlam olur.1206 Drdncs: Bu akide mminin imann tadn tatmasnn ve yakinin zevkine varmasnn sebebidir. nk Allah iin sevmek ve Allah iin buz etmek hiretteki iyilik kaplarndan en byk kapdr, dnyada ise imann tadn tatmann sebeplerinden biridir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: ey vardr ki bunlar kimde bulunursa imann lezzetini tatm olur: Allah ve Rasln baka her eyden daha ok sevmek; sevdii kimseyi sadece Allah iin sevmek; Allah onu kfrden kurtardktan sonra kfre tekrar dnmekten atee atlacakmasna nefret etmek.1207 Beincisi: nk kim Allahtan bakasn, onun dinini ve o dine mensup olanlar severse Allaha kfretmi olur. Allah tel yle buyurmaktadr:
De ki: Gkleri ve yeri yoktan var eden, yedirdii halde yedirilmeyen Allah'tan bakasn m dost edineceim! De ki: Banamslmanolanlarnilkiolmamemredildivesaknm riklerdenolma!(denildi).1208
Altncs: Bu akide yle bir badr ki Rabbani bir slam toplumu bununla birbirine kenetlenir ve binas bununla tamamlanr.
1206 Ebu Dvd, Snnet, mann Artmas ve Eksilmesinin Delili; el-Elbn, Sahihu Sneni Ebi Dvd, c.3,s.886. 1207 Buhr, K.man, B. Men Kerihe en Yeude fil-Kfr; Mslim, K.man, B. Beya-nu Hsali Men ittesafe Bihinne Vecede Halavetl-man. 1208 Enam, 14.
487
Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Sizden biriniz kendisi iin istediini mmin kardei iin de istemedike mmin olamaz.1209
DostlukveDmanlkKonusundansanlarnKsmlar:
Ehl-i Snnet vel-Cemaat yce Kitabn ve sahih snnetin de dellet ettii gibi dostluk ve dmanlkta insanlar ksma ayrrlar: Birincisi: Dostlua ve mutlak sevgiye lyk olanlar: Bunlar Allaha Rab olarak Onun elisi Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme peygamber olarak iman eden, dinin sembollerini bilip onlara inanarak ihlsl bir ekilde amel eden, Allahn emirlerine ve Peygamberinin emirlerine boyun een, Allahn yasaklarndan ve Peygamberinin yasaklarndan saknan ve Allah iin seven, Allah iin dmanlk eden halis mminlerdir. Btn Mslmanlarn bunlar sevmeleri, yardm etmeleri, nerede ve hangi asrda yaam olursa olsunlar bunlara dostluk beslemeleri gerekir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Sizindostunuz(veliniz)ancakAllah'tr,Rasldr,iman edenlerdir; onlarkiAllah'n emirlerine boyun eereknamaz klar, zekt verirler. Kim Allah', Rasln ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki) stn gelecek olanlar phesiz Al lah'ntarafntutanlardr.1210()
1209 Buhr, K.man, B. Mineli-man en Yuhibbe Li Ehihi Ma Yuhbbu Li Nefsihi. 1210 Maide, 55,56. () Abdurrahman bn Nasr es-Sadi bu yetin tefsirinde unlar syler: Allah tel Yahudi, Hristiyan ve dier kfirleri dost edinmeyi yasaklayp onlar dost edinmenin sonunun kesin bir hsran olacan zikrettikten sonra kimlerin dost edinilmesi gerektiini tek tek haber vermi ve onlar dost edinmenin salayaca fayda ve maslahat zikretmitir. O yle buyurmutur: Sizin dostunuz (veliniz) ancak Allah'tr, Rasldr. Allahn dostluuna ancak iman ve takva ile eriilir. Mmin ve takva sahibi olan herkes Allahn velisidir/dostudur. Allahn dostu olan kimse ayn zamanda onun Peygamberinin de dostudur. Allah ve Peygamberini dost edinen kimse bu dostluun bir tamamlayc unsuru olarak Allah ve Rasln dost edinen kimseleri
488
Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Mslman mslmnn (din) kardeidir. Mslman mslmna zulmetmez, mslmn mslmn (tehlikede ve musibette) terk de etmez.1211 Mminin mminle dayanmas tulalar bir birine gemi bir bina gibidir.1212 Birbirlerini sevmede, merhamette ve efkatte mminler tpk bir vcut gibidirler. Vcudun bir organ hastaland zaman dier organlar uykusuzlukla ve atelenerek bundan etkilenir.1213 kincisi: Bir ynden sevgi ve dostlua lyk olduklar halde baka bir ynden dmanla lyk olanlar: Bunlar asi Mslmanlardr. Bunlar hakknda hem sevgi, hem de dmanlk duygular beslenir. man, itaat ve takvalarndan dolay sevilirler, kfr ve irkin altnda kalan masiyet ve gnahlarndan dolay buz edilirler. Mesela amellerinin bir ksm slih amel, bir ksm kt amel olan, baz vacipleri ihmal edip kfr snrna varmayan baz haramlar ileyen mslmanlar bu ksma dhildir. Bu gibiler iin yaptklar iyilikler miktarnca dostluk, yaptklar ktlkler kadar da dmanlk beslenir. Ayrca bunlara nasihat etmek, masiyetlerine skt etmemek gerekir. Hatta bunlara iyilikler emredilir, ktlkleri engellenir, masiyetlerinden vazgeinceye ve ktlklerini terk edinceye kadar cezalandrlr ve azarlanrlar. Nitekim Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem Abdullah isimli ve merkep lakapl bir adama byle yapmtr. Bu adam iki itii iin cezalandrlmak zere Raslullah sallallahu aleyhi
de kendisine dost edinir. Bunlar ise ileri ve dlar ile iman eden, namaz artlar, farzlar ve tamamlayc unsurlar ile birlikte hakkyla klarak Mabuda ihlsla ibadet eden, insanlara iyilik eden ve mallarndan hak sahiplerine zekt veren mminlerdir. Bu yeti kerime, sadece sz edilen kimselerin dost edinilmesi ve dierlerinin dost edinilmesinden uzak durulmas gerektiinin delilidir. 1211 Buhr, K.Mezalim, B. La Yazliml-Msliml-Mslime. 1212 Buhr, K. Mezalim, B. Nusratil-Mazlum. 1213 Mslim, K.Bir ves-Sla vel-Adab, B. Terahuml-Mminin.
489
ve sellemin huzuruna getirilince baz sahabeler ona lanet etmilerdi.
Bunun zerine Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Ona lanet etmeyin; Vallahi ben onun Allah ve Rasln sevdiini biliyorum.1214 Buna ramen Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem adamn cezasn infaz etmitir. ncs: Dmanla ve mutlak buza mstahak olanlar: Bunlar Yahudiler, Hristiyanlar, mrikler, dinsizler, putperestler, Mecusiler ve mnafklar gibi farkl gruplara mensup olsalar bile kfr ve zndklklarn aka ortaya koyan halis kfirlerle, onlarn peinden giden ykc mezheplerin ve laiki partilerin mensuplardr. Bu hkm, slama mensup olup da tekfir edilmelerini gerektiren fiilleri ileyen mrtetler iin de uygundur. Mesela slama tamamen aykr bir fiili ileyen veya ibadet ederken Allahn kullarndan her hangi birini Ona ortak koan veya Allahtan bakasna dua etmek veya Allahtan bakasndan yardm dilemek, Allahtan bakasna tevekkl etmek, kurban kesmek veya adakta bulunmak gibi ibadet eitlerinden herhangi bir ibadeti onlar iin yapan veya Allaha Raslne veya dinine sven veya farz namazlar terk eden veya dinin bu asra uygun olmad inancna kaplarak onu hayattan koparan kimsele kendilerine gerekli deliller gsterildikten sonra da bu tavrlarnda srar ederlerse dmanla ve mutlak buza mstahak olurlar. Hatta Mslmanlarn byle mrtetlerle cihad etmeleri, onlar sktrmalar ve onlarn yeryznde bozgunculuk yapmalarna frsat vermemeleri gerekir. Allah tel yle buyurur:
Ey Peygamber! Kfirlere ve mnafklara kar cihd et, onlarakarsertdavran.Onlarnvaracayercehennemdir.O gidilecekyernedektdr!1215
nk kfr ve irkten nefret etmek, samimi bir imann, halis

1214 Buhr, K. Hudud, B. Ma Yekrahu Men Leane aribel-Hamri. 1215 Tevbe, 73; Tahrim, 9.
490
tevhidin ve akide sevgisinin almetidir ve Allaha, Onun dinine, Peygamberine, sadk ve muvahhid mmin kullarna dostluun bir ilandr. Kfr ve irkten nefret etmek, kfirlerden ve mriklerden nefret etmeyi, onlarla savamay, onlara kar kmay, planlarn aa karmay, tuzaklarndan ve fikirlerinden saknmay, bozgunculuklarn ve pisliklerini aklamay gerektirir. Allah iin dostluk ve dmanln en yksek mertebesi budur.()
AllahiinDostOlmannHukukuveGerektirdiieyler:
Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allah iin dostluun birtakm gerekleri ve hukukunun olduu grndedir. Bir mslmann Mslmanlnn, imannn ve sadakatinin tam olabilmesi ve Allah korusun irke ve kfre dmekten kurtulmas iin bu gerekleri ve hukuku yerine getirmesi gerekir. Bunlardan bazlar unlardr: Birincisi: Kfr diyarndan Mslmanlarn diyarna hicret etmektir. Zayflar ve meru sebeplerle hicrete gleri yetmeyenler bundan istisna edilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kendilerine yazk eden kimselere melekler, canlarn alrken:"Neiteidiniz!"dediler.Bunlar:"Bizyeryzndeare
()
eyhulislam bn Teymiyye yle der: Bilinmelidir ki, sana hakszlk da etse ve sana saldrsa da mminle dost olmak gerekir. Sana verse ve iyilik de yapsa kfire de dman olmak gerekir. nk din tamamen Allahn olsun da Allahn dostlar sevilsin, dmanlarna buz edilsin, dostlarna sayg gtserilsin, dmanlar aalansn, sevap dostlarnn ve ceza dmanlarnn olsun diye Allah tel peygamberler gnderdi ve kitaplar indirdi. Bir adamda hem hayr, hem er, hem isyan, hem itaat, hem snnet, hem bidat bir arada bulunduu zaman kendisindeki hayr ve iyilik miktarnca dostluu ve sevab hak eder, kendisindeki er ve ktlk miktarnca da dmanl ve cezay hak eder. Bir adamda ona hem iyilik yaplmasn gerektiren hem de hakareti gerektiren eyler bir arada bulunabilir. Mesela fakir bir hrszn hrszlk yapt iin hem eli kesilir hem de Beytlmalden ihtiyacn karlayacak kadar bir eyler verilir. Ehl-i Snnet vel-Cemaatin zerinde gr birliine vardklar ve Haricilerin, Mutezilenin ve onlara muvafakat edenlerin kar ktklar esas budur. Bak: Mecmul-Fetv, c.27, s.209.
491
sizdik" diye cevap verdiler. Melekler de: "Allah'n yeri geni deil miydi? Hicret etseydiniz ya!" dediler. te onlarn bar na cehennemdir; oras ne kt bir gidi yeridir. Erkekler, kadnlar ve ocuklardan (gerekten) aciz olup hibir areye gcyetmeyenler,hibiryolbulamayanlarmstesnadr.te bunlar, umulur ki Allah affeder; Allah ok affedicidir, ba laycdr.1216 kincisi: Mslmanlarn cemaatine katlmak, onlardan ayrlmamak, iyilik ve takvada onlarla yardmlamak, iyilii emredip ktlkten men etmektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kendisi iin doru yol belli olduktan sonra, kim Pey gamber'e kar kar ve mminlerin yolundan baka bir yola giderse, onu o ynde brakrz ve cehenneme sokarz; o ne ktbiryerdir.1217
ncs: Kendisi iin hangi iyilii istiyorsa onu Mslmanlar iin de istemek, hangi ktl savyorsa onu Mslmanlardan da savmak, onlar sevmeye, onlarla bir arada bulunmaya ve onlarla istiare etmeye almaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Daha nceden Medine'yi yurt edinmi ve gnllerine imanyerletirmiolankimseler,kendilerinegedipgelen leriseverlerveonlaraverilenlerdendolayilerindebirrahat szlk hissetmezler. Kendileri zaruret iinde bulunsalar bile onlar kendilerine tercih ederler. Kim nefsinin cimriliinden korunursa,iteonlarkurtuluaerenlerdir.1218
Drdncs: Onlarn kusurlarn aratrmamaktr veya haberlerini ve srlarn dmanlarna nakletmemektir, onlara zarar vermemektir ve onlarn aralarn dzeltmektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
1216 Nisa, 97-99. 1217 Nisa, 115. 1218 Har, 9.
492
Birbirinizinkusurlarnaratrmayn.1219 Eer mminlerden iki gurup birbirleriyle vuruurlarsa aralarndzeltin.ayetbiritekinesaldrrsa,Allah'nbuyru una dnnceye kadar saldran tarafla savan. Eer dnerse artkaralarnadaletledzeltinve(herite)adaletlidavrann. phesiz ki Allah, dil davrananlar sever. Mminler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasn dzeltin ve Al lah'tankorkunkiesirgenesiniz.1220
Beincisi: Dmanlar karsnda Mslmanlara destek vermektir, kolaylkta ve zorlukta, skntda ve rahatlkta, her zaman ve her yerde onlar asla yalnz brakmamaktr, canla, malla ve dille onlara yardm etmektir, sevinlerine ve zntlerine ortak olmaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eer onlar din hususunda sizden yardm isterlerse, si zinlearalarndaszlemebulunanbirkavimaleyhineolmak szn (o Mslmanlara) yardm etmek zerinize bortur. Allah yapacaklarnzhakkylagrmektedir.1221
Altncs: Hasta ziyaret etmek, cenazelere katlmak, onlara nazik davranmak, yumuaklk, incelik ve onlara efkat kanatlarn germek, onlara dua etmek ve balanmalarn dilemek, zayflarna yardm etmek, selam vermek, muamelede onlar aldatmamak veya mallarn haksz yere yememek veya onlarn pazarlk ettii mal araya girip satn almamak veya mslman kardeinin evlenme teklif ettii kadna evlenme teklifinde bulunmamak ve gnden fazla ksmemek gibi haklarna riayet etmek. Yedincisi: Mslmanlarn kutsallarna saygszlk etmemek: Mesela onlar tekfir etmemek, canlarn, mallarn, rzlarn ve na
1219 Hucurat, 12. 1220 Hucurat, 9-10. 1221 Enfal, 72.
493
muslarn helal grmemek veya onlara zulmetmemek, svmemek ve lanet etmemek veya onlara saldrmamak veya onlar hakknda kt zanda bulunmamak, gybetlerini yapmamak veya aralarn bozmak iin laf tamamaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Ey mminler! Bir topluluk dier bir topluluu alaya almasn. Belki de onlar, kendilerinden daha iyidirler. Ka dnlar da kadnlar alaya almasnlar. Belki onlar kendilerin den daha iyidirler. Kendi kendinizi ayplamayn, birbirinizi kt lakaplarla armayn. mandan sonra fsklk ne kt bir isimdir! Kim de tevbe etmezse ite onlar zalimlerdir. Ey iman edenler! Zannn oundan kann. nk zannn bir ksm gnahtr. Birbirinizin kusurunu aratrmayn. Biriniz dieriniziarkasndanekitirmesin.Biriniz,lmkardeinin etiniyemektenholanrm?tebundantiksindiniz.Ohalde Allah'tan korkun. phesiz Allah, tevbeyi ok kabul edendir, okesirgeyicidir.1222
KfirlereDmanOlmannGerektirdiieyler: Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allah iin dmanln da birtakm gerektirdii eyler olduuna inanrlar. irke ve kfre dmemesi, mriklerle ve kfirlerle ayn saflarda olmamas iin sadk bir mslmann hayatta bunlara riayet etmesi ve bunlar dikkate almas gerekir. Bunlardan bazlar yledir: Birincisi: irkten, kfrden, mriklerden, kfirlerden, onlarn eitli mezheplerinden nefret etmek, onlara kar dmanlk beslemek; onlardan, kfrlerinden, irklerinden, inanlarndan, kanunlarndan, irke dayal yasama sistemlerinden, ilahlarndan ve Allahtan baka taptklarndan beri olduunu ve bunlarn hibirinden raz olmadn ilan etmektir. Nitekim peygamberlerin atas, muvahhitlerin
1222 Hucurat, 11-12.
494
nderi, Allahn peygamberi ve dostu brahim aleyhisselam btn kfr milletinin ortasnda korkmadan ve tereddt etmeden kfirlerden ve mriklerden beri olduunu ilan etmiti. Onlarn arasnda tek bana idi fakat gcn Rabbinden alyor ve Onun desteine gveniyordu. Allah tel yle buyurdu:
Bir zaman brahim, babasna ve kavmine demiti ki: Ben sizin taptklarnzdan uzam. Ben yalnz beni yaratana taparm.nkO,benidoruyolailetecektir.Busz,ardn dan geleceklere devaml kalacak bir miras olarak brakt ki, insanlar(onundinine)dnsnler.1223
kincisi: Kfirleri dost ve yardmc edinmemek veya onlarla beraber olmamak, onlara gvenmemek, onlara sevgi veya sayg beslememek veya yzlerine kar glmemek, yaknlarndan ve akrabalarndan bile olsalar onlardan tamamen ayrlmaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eyimanedenler!Benimdesizindedmanlarnzdost edinmeyin. Onlar size gelen gerei reddettikleri halde, siz onlarasevgisunuyorsunuz.1224
ncs: Genel olarak kfr beldelerinden hicret etmek, oralarda oturmamak, onlarn saysnn ok grlmesine sebep olmamak ve oralara yolculuk yapmamaktr. Ancak zaruret varsa ve dininin emirlerini aka yerine getirebilecekse, dinine davet edebilecekse ve diniyle gurur duyabilecekse ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin u szne muhalif durumuna dmeyecekse oralarda kalabilir: Mriklerin arasnda ikamet eden her mslmandan ben beriyim.1225 Drdncs: Dini ve dnyevi ynden onlarn zelliklerinden
1223 Zuhruf, 26-27. 1224 Mmtehine, 1. 1225 Tirmizi, K.Siyer, B.Kerahiyetl-Mukami Beyne Ezhuril-Mrikin. el-Elbn sahihtir dedi. Bak: Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.2, s.119.
495
olan eylerde onlara benzememektir. Din ilerinde onlara benzemek u ekillerde olur: Dini sembollerinde, ibadet yntemlerinde onlara benzemek veya kitaplarn tercme etmek ve okunmalarn kolaylatrmak, hibir szgeten geirmeden ve eri kurallar gzetmeden onlarn ilimlerini olduu gibi almak veya ynetimde ve eitimde onlarn kanunlarn almak, bunlar uygulamak ve insanlar bunlara uymaya mecbur etmek. Dnya ilerinde onlara benzemeye gelince bu onlara ahlaklarnda, edeplerinde ve zel detlerinde benzemektir. Mesela yeme, ime ve giyim ve kuamda onlarn yolundan gitmek veya onlarn isimlerini kullanmak ve benzeri detlerini, geleneklerini ve mslmanlar arasnda yaygn olmayan eylerini taklit etmek gibi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Kim bir toplulua benzerse onlardandr.1226 nk birine benzemek iinde ona kar bir eit sevgi, dostluk ve hayranla sebep olur. indeki sevgi dnda da benzemeye yol aar. Beincisi: Kfirlere yardm etmemek veya onlar vmemek veya onlarn stnlklerinin ve yardmlarnn propagandasn yapmamak veya Mslmanlara kar onlarla birlikte komplo kurmamak veya Mslmanlarn srlarn onlara vermemek veya onlara gvenmemek, mecbur kalmadka ve benzeri kfirlere kar olmadka onlardan yardm istememektir. Bilakis onlarn sohbetlerini ve meclislerini terk etmeli ve Mslmanlarn srlarn korumak iin onlar srda ve yolda edinmemelidir, nemli ilerini yaptrmak iin onlara frsat vermemelidir. Allah tel onlarn gvenilmez olduklarn haber vermekte ve yle buyurmaktadr:
Ey iman edenler! Kendi dnzdakileri srda edinme
1226 Ebu Dvd, K.Libas, B. Fi Lbsi-ehveti. el-Elbn sahihtir dedi. Bak: Sahihi Sneni Ebi Dvd, c.2, s.761.
496
yin. nk onlar size fenalk etmekten asla geri durmazlar, hep skntya dmenizi isterler. Gerekten, kin ve dman lklar azlarndan (dklen szlerinden) belli olmaktadr. Kalplerinde sakladklar (dmanlklar) ise daha byktr. Eer dnp anlyorsanz, ayetlerimizi size aklam bulu nuyoruz.1227 Altncs: Kfirlerin bayramlarna ve dini trenlerine katlmamak ve byle gnler mnasebetiyle onlar tebrik etmemektir. Selef limlerinin ounluu Onlar yalana ahitlik etmezler. yetini1228 kfirlerin ve mriklerin bayramlarnda bulunmazlar diye tefsir etmilerdir. Ve yine onlara szle ve fiille sayg gstermemektir. Mesela onlara sayn, efendi gibi szlerle hitap etmemektir. nk Allah tel onlar alaltmtr. Yedincisi: Onlara acmamak ve Allahtan balanmalarn dilememektir. nk byle bir ey yapmak onlar sevmek ve iinde bulunduklar bozuk ve batl durumlarn onaylamak anlamna gelir. Allah tel yle buyurmaktadr:
(Kfirolaraklp)cehennemehliolduklaronlaraaka belli olduktan sonra, akraba dahi olsalar, (Allah'a) ortak ko anlar iin af dilemek ne peygambere yarar ne de inanan lara.1229
Sekizincisi: Dinin aleyhine olacak ekilde onlara yaclk, dalkavukluk ve yaltaklk yapmamak veya onlarn ktlklerine ve batllarna sessiz kalmamaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
stediler ki, sen yaclk yapasn da onlar da yaclk yapsnlar.1230
1227 1228 1229 1230 Al-i mran, 118. Furkan, 72. Tevbe, 113. Kalem, 9.
497
Zulmedenlere meyletmeyin; sonra size ate dokunur (cehennemdeyanarsnz).SizinAllah'tanbakadostlarnzyok tur.Sonra(O'ndanda)yardmgremezsiniz!1231
Dokuzuncusu: Onlarn hakemliine mracaat etmemek, onlarn hkmne veya baz hkmlerine raz olmamak, onlarn arzu ve isteklerine uymamak, onlarn ilerinden herhangi bir ite onlarn peinden gitmemektir. nk onlara tabi olmak, Allahn hkmn ve Peygamberinin hkmn terk etmek demektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
KimAllahnindirdiiilehkmetmezseonlarkfirlerin takendileridir.1232 DinlerineuymadkaYahudilerdeHristiyanlardaasla sendenrazolmayacaklardr.Deki:Doruyol,ancakAllah'n yoludur. Sana gelen ilimden sonra onlarn arzularna uyacak olursan,andolsunki,Allah'tansananebirdostnedebiryar dmcvardr.1233
Onuncusu: Emrettikleri veya iaret ettikleri eylerde kfirlere ve mriklere uymamaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
zerine Allah'n ad anlmadan kesilen hayvanlardan yemeyin. Kukusuz bu byk gnahtr. Gerekten eytanlar dostlarna, sizinle mcadele etmeleri iin telkinde bulunur lar. Eer onlara uyarsanz phesiz siz de Allah'a ortak koanlarolursunuz.1234 Ey iman edenler! Kendilerine kitap verilenlerden bir guruba uyarsanz imannzdan sonra sizi yeniden inkrcla sevkederler.1235 Sonra da seni din konusunda bir eriat sahibi kldk.
1231 1232 1233 1234 1235 Hd, 113. Maide, 44. Bakara, 120. Enam, 121. Al-i mran, 100.
498
Senonauy;bilmeyenlerinisteklerineuyma.1236 On birincisi: Onlarla karlald zaman slamn selam olan es-Selamu Aleykum szn onlara ilk syleyen olmamaktr. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Yahudilerle Hristiyanlara evvel siz selm vermeyin. Onlardan birine bir yolda rastlarsanz, onu yolun dar yerine sktrn.1237 ()
1236 Casiye, 18. 1237 Mslim, K.Selam, B. En-Nehy an btidai Ehlilkitabi es-Selame. () Kfirlere Muvafakat Etmenin Hkmleri, limler kfirlere muvafakat etmenin hkmlerini Akaid kitaplarnda ayrntl bir ekilde anlatmlardr. Bunlarn zeti udur. Bir mslmann kfirlere muvafakat etmesinin hali vardr. Bunlar aada anlatld gibidir: Birinci Durum: Zhirde ve btnda/aka veya gizlice onlara muvafakat etmek. Bu, kfirleri kaytsz artsz dost edinmektir. u ekillerde olabilir: Onlar sevmek, onlara meyletmek, onlara benzemek, iltica etmek, onlardan yardm istemek ve isteklerine boyun emek. Buna mutlak dostluk denir. Bu mrtetliktir, en byk kfrdr, sahibi mslman olduunu iddia etse ve baz dini sembolleri aka yerine getirse bile icma ile onu dinden karcdr. kinci Durum: Zhirde deil de btnda/aktan deil de gizlice onlara muvafakat etmek, Bu da icma ile dinden karan bir kfrdr. nk bu, itikadi mnafklktr. (Byk mnafklk). nc Durum: Btnda deil de zhirde/iinden deil de dndan onlara muvafakat etmek. Bu muvafakat da iki trl olur. Birincisi: Zorlama ve tehdit sebebiyle onlara muvafakat etmesidir. Ancak bu zorlamann sadece szl bir tehdit deil, dayak, ldrmek ve ikence etmek gibi fiili bir tehdit olmas ve kar kt zaman bu tehdidin hemen gerekleeceine dair kuvvetli bir kanaatin olumas gerekir. Byle bir durumda bir mslman kalbi imanla dolu olduu ve imann hakikatine kesin olarak inand halde kalbi ile deil de sadece dili ile kfirlere muvafakat ettii zaman tekfir edilemez. kincisi: Kfirlerin ve mriklerin idaresinde olmad halde onlara iinden muhalefet etmesine ramen zhirde/grnrde muvafakat etmesidir. Bunun sebebi, liderlik sevdas, makam ve mevki arzusu veya mal ve arazi beklentisi veya menfaatlerine zarar gelecei korkusu gibi dnyevi bir sebep olabilir. Onlar memnun etmek, dnyadan pay kapmak, rahata kavumak ve hemen selamete ermek iin onlarla dost olur, onlarn batllarn savunur veya sessiz kalr veya sistemlerine tabi olur veya kanunlarn tatbik eder. Bylece ibadet tevhidinin rknlerinden bir rkn olan Allah iin dost olmak ve Allah iin
499
Kfirlerle Dost Olmann Dereceleri Vardr: Ehl-i Snnet vel-Cemaat, mminlerin birbirleriyle dost, kfirler ve mriklerle dman olmalarnn eran vacip; birbirleriyle dman, kfirler ve mriklerle dman olmalarnn eran haram olduu grndedirler. Kfirlerle dost olmann da farkl ubeleri ve dereceleri vardr. Bunlardan bazlar mrtet olmay ve slamdan kmay gerektirir, bir ksm ise bunun altndaki byk gnahlar ve haramlardr. Kendisine veli edinmek, dost edinmek anlamna gelen tevelli kelimesinin karlkl dost olmak anlamna gelen muvalattan daha zel bir anlam vardr. Kfirleri kendisine veli edinen herkes kfirdir, mrtettir. Fakat kfirlerle dost olmann her eidi sahibini kfir etmez. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre kfirlerle dost olmann iki ksm vardr: Birincisi: Muvalatul-Kbra, yani byk dostluk: Bu, sahibini slamdan karr ve Allah korusun onu kfre ve mrtetlie drr. Bu, kalple ve amelle olur veya her ikisiyle birlikte olur.
dman olmak rknn terk edebilir. Bu terk onun dinden kmasna ve kfrne sebep olur. inden onlardan holanmamas kendisine hibir fayda temin etmez. Nitekim eri naslar buna delalet etmektedir. Allah iin dman olmak akidesiyle kfirlere iyilik yapmak ve adaletli davranmak arasndaki fark: Onlardan beri olmak ve uzak durmak diye ifade edilen kfirlere olan dmanlmz, onlara szlerle ve fiillerle ktlk yapmak ve dinimizin onlarla ilikiler iin koyduu artlar ve kurallar inememiz anlamna gelmez. Bu artlar ve kurallar kalbi bir sevgi ve eilim olmakszn adalet ve iyilik temeli zerine bina edilmitir. slam onlarla aramzda Mslmanlarn da yararna olacak karlkl yarar ilikisine izin vermitir. Bizimle sava halinde olmayan -bizimle savaanlara ve yurdumuzdan karmak isteyenlere yardm edenlere deil- bizimle anlaan ve bar anlamas yapan kfirlerden baz gruplara kar dinimizin aleyhine olmamak artyla hogrl olmamz istemitir. eriat koyucu hikmet sahibi Allah sava olmadklar mddete herkesle iyi ilikiler iinde ol-mamz emretmitir. Bu, onlar dost edinmek ve sevmek anlamna gelmez. nk iyilik yapmak ve iyi ilikiler iine olmak slam eriatnda yasaklanan sevgi ve dostluu gerektirmez. Fakat bu kfirler sava olduklar zaman onlarla iyi ilikiler iinde olmak icma ile eran haramdr.
500
Kalple dost edinmek: Onlar sevmekle, onlarn sevdiklerini sevmekle, onlarla karlkl dostluk kurmakla, onlar memnun etmekle onlarn buz ettiklerine buz etmekle ve dman olmakla, kalben onlara muvafakat etmekle ve itenlikle onlara meyletmekle olur. Fiil ile dost edinmeye gelince: Bu, kfirlere yardm etmekle, onlar savunmakla, Mslmanlara kar onlarla anlamakla veya Mslmanlara ikence yapmak iin onlarla ibirlii yapmakla veya onlara mal, beden ve fikir yardm yapmakla olur. Hem kalben hem de fiilen dost edinmeye gelince bu, hem zahirde, hem de btnda onlara muvafakat etmektir. Yani aktan onlara itaat etmek ve iinden de onlara meyletmektir.
MuvalatusSura: Bu dost olmann altnda bir dostluktur. Bunun, byk dostluk ekillerinin altnda eitli mertebeleri vardr. Bunlar byk gnahlardr ve masiyetlerdir. Sahibini helkin kenarna ve tehditle kar karya getirir. Fakat onu slamdan karmaz.
tikad salam olmasna, iinde kfre girmek ve slamdan kmak gibi bir niyet olmamasna ve bunun bir masiyet olduunu bilmesine ve gnahtan korkmasna ramen srf dnyevi ve maddi gayelerle veya rk ve kabilev balarla baz kfirlere dost olmas, meyletmesi ve yaclk etmesidir. Byle bir kimsenin durumu helal saymamakla birlikte baz gnahlar ileyen gnahkr kimselerin durumu gibidir. Her gnahn, gnahkrn niyet ve maksadna gre tehdit ve ktlenmekten pay ve nasibi vardr.
501
10
TekfirKonusundakiKaidelerveKurallar
1-EhliSnnetvelCemaatinTekfirKonusundakiG
r: Ehl-i Snnet vel-Cemaat inancnn esaslarndan birisi udur: Onlar tekfiri gerektiren bir gnah ileyen hibir mslman kendisine hccet ikme etmedike tekfir etmezler. Bu hccet, reddedenin kfir olaca, kendisi ile artlarn yerine geldii, tekfire engel hususlarn ortadan kalkt, cahilin ve tevilcinin phelerinin son bulduu bir hccettir.() Ehl-i Snnet, kalbi imanla dolu olduu zaman tehdit altnda kalan kiiyi tekfir etmez. Onlar byk gnahlardan bile olsa irkten baka iledii bir gnahndan dolay hibir mslman tekfir etmezler. nk onlar byk gnah ileyen kimsenin kfrne hkmetmezler, iledii gnah helal grmedike onun sadece fasklna ve imannn noksanlna hkmederler. Kul gnah zere ld zaman ii Allaha kalmtr, dilerse affeder, dilerse azap eder. Sapk frkalar bunun aksi grtedirler. Onlar byk gnah ileyenin kfrne hkmederler. Mutezile ise onun iki menzile arasndaki bir menzilede olacan sylerler. Ehl-i Snnet vel-Cemaat masiyet veya kfrle bidati duruma denler hakknda genel bir hkm koymay, herhangi bir bidati ileyen muayyen bir ahs hakknda onun gnahkr veya fask veya
()
Bunun akla kavuturulmas gerekli gizli kapakl durumlar iin gerekli olduu bilinmelidir. Allahn varln inkr etmesi, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi yalanlamas, onun peygamberliinin herkese amil olduunu ve ondan sonra bir daha peygamber gelmeyeceini inkr etmesi gibi aka kfr olduu bilinen eylerde kendisine belge sunulmas art deildir.
502
kfir olduuna hkmetmekten ayrrlar. Durumu aydnla kavumadka onun hakknda byle bir hkm vermezler. Bu da ancak delille ve phenin ortadan kaldrlmasyla olur. artlar gereklemedike ve engeller kalkmadka muayyen bir ahs tekfir etmezler. Bu, onlarn ayrt edici zelliklerindendir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz; bundanbakasn,(gnahlar)dilediikimseiinbalar.1238 De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allah'n rahmetinden mit kesmeyin! nk Allah btn g nahlarbalar.phesizkiO,okbalayan,okesirgeyen dir.1239
Ebu Hureyre'den (rivyet edildiine gre) Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: srail oullarnn iinde biri hayra dieri de erre ynelmi iki kii vard. Birisi gnah ilemekle, dieri de ibadetle meguld. badetle megul olan devaml olarak dierini gnah ilerken grr ve (her defasnda da ona): "Vazge" derdi. (Yine) bir gn (onu byle) gnah zerinde bulup ona "vazge" dedi o da: Benim karmdan ekil, benim Rabbim seni benim zerime bir gzetleyici olarak m gnderdi? diye cevap verdi. Bunun zerine (beriki): Allah'a yemin olsun ki (byle devam edersen) Allah seni affetmez yahut ta seni cennete sokmaz, dedi. Bir sre sonra ikisi de vefat ettiler ve lemlerin Rabbi huzurunda bir araya geldiler. (Yce Allah) u ibadete dkn olana: Sen beni (m kullarma nasl muamele yapacam kesinlikle) biliyor muydun yahut benim elimde olan (tasarruf imknn)a sahip miydin, (de kulum hakknda benim adma byle kesin bir hkm verebildin) dedi. Gnahkr olana: Git rahmetimle cennet(im)e gir, buyurdu. Dieri iin
1238 Nisa, 48. 1239 Zmer, 53.
503
de: "Bunu cehenneme gtrn" emrini verdi. Ebu Hureyre dedi ki: "Varlm elinde olana zata yemin olsun ki (sz geen abit adam dieri iin byle kesin bir hkm vermekle) yle bir sz sylemi oldu ki, (bu kelime) (kendi) dnyasn da hiretini de helak etti.1240
2- BirMslmanTekfirEtmeTehlikesi:
Tekfir bal kalnmas gereken eri ve tevkf hkmlerden biridir. Bu hkm Kitap ve Snnetle sabittir; Allahn hakkdr ve Rasl sallallahu aleyhi ve sellemin hakkdr. Hi kimse ak ve kesin eri bir delil olmadka tekfir edilemez. Sadece heva ve hevese dayanarak veya bilgisizce veya akli ya da zann bir kyasla tekfir hkm verilemez. Veya bize muhalefet eden bizi tekfir ediyorsa onu tekfir edebiliriz. slam ak ve kesin bir delil ve belge olmakszn bir mslmann tekfirini kesin bir ekilde yasaklam ve bu duruma dmekten iddetle sakndrmtr. Bir mslman tekfir etmenin korkun bir ey olduunu ve onun rzn ve saygnln korumann gerekliliini ifade eden pek ok eri delil vardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Eyimanedenler!Allahyolundasavaaktnzzaman iyianlaypdinleyin.Sizeselamverene,dnyahayatnngeici menfaatine gz dikerek "Sen mmin deilsin" demeyin. n kAllah'nnezdindesayszganimetlervardr.ncedensizde byle iken Allah size ltfetti; o halde iyi anlayp dinleyin. phesizAllahbtnyaptklarnzdanhaberdardr.1241()
1240 Ebu Dvd, K.Edep, B. Fin-Nehyi anil-Bayi. 1241 Nisa, 94. () bn Cerir et-Taberi bu yetin tefsirinde yle der: yi anlayp dinleyin diye mana verilen kelimesinin anlam, durumlarndan phelendiiniz kimselerin ldrlmesinde acele etmeyin, sizinle, Allah ile ve Peygamberi ile savatklarn kesin olarak renmedike hi kimseyi ldrmek iin hemen ileri atlmayn demektir.
504
Ey iman edenler! Eer bir fsk size bir haber getirirse onun doruluunu aratrn. Yoksa bilmeden bir toplulua ktlkedersinizdesonrayaptnzapimanolursunuz.1242 Ey mminler! Bir topluluk dier bir topluluu alaya al masn. Belki de onlar, kendilerinden daha iyidirler. Kadnlar dakadnlaralayaalmasnlar.Belkionlarkendilerindendaha iyidirler.Kendikendiniziayplamayn,birbiriniziktlakap larla armayn. mandan sonra fsklk ne kt bir isimdir! Kimdetevbeetmezseiteonlarzalimlerdir.1243 Hakkndabilginbulunmayaneyinardnadme.n kkulak,gzvegnl,bunlarnhepsiondansorumludur.1244
Kaide: Kesin olarak mslman olduu bilinen kimsenin bu Mslmanl phe ile ortadan kalkmaz. Ehl-i Snnet vel-Cemaat bu nemli prensibi ittifakla kabul etmilerdir. Bu sebeple onlar tekfir meselesinde son derece dikkatlidirler. nk bir mslman tekfir etmek son derece tehlikeli bir itir. Korkun sonular vardr. Belge ve kant olmadan yle bir eye dalmamak lazmdr. Grnrde dzgn bir mslman hakknda eri bir delil gerei bunun aksi gerekleinceye kadar mslman ve dzgn birisi olduunu kabul etmek esastr. are bulunduu mddete tekfirden saknmak gerekir. Tekfir kaps ok tehlikeli bir kapdr. Bu konuda gerekli olan eyi bilmeyen kimsenin aya kayar ve saptabilir. Byk limler bu konuda ok ihtiyatl davranmlar ve kurtulmulardr. Acemiler ise cesaret gstermiler bu yzden dmler ve ayaklar kaymtr.()
1242 Hucurat, 6. 1243 Hucurat, 11. 1244 sra, 36. () eyhulislam bn Teymiyye yle der: Mslmanlardan hi kimse yanlsa bile hi kimsenin delil getirmedike ve bir belge ortaya koymadka tekfir
505
Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem bir kimseyi elinde delil olmakszn baka bir kimseyi tekfir etmekten sakndrm ve yle buyurmutur: Herhangi bir kimse kardeine: Ey kfir diyecek olursa bu sze o ikisinden birisi lyk olur. Eer dedii gibi ise mesele yok. Aksi takdirde bu sz mutlaka kendisine dner.1245 Her kim bir kimseyi kfir diye arr veya dman olmad halde Ona Allah'n dman derse, sz kendi aleyhine dner.1246 Kimse kimseyi fasklkla itham edemez, kfrle itham edemez. Eer itham ederse itham ettii kimse fask ve kfir deilse o itham kendisine dner.1247 Her kim de bir mmine lanet ederse, bu da onu ldrmek gibi(gnah)dir. Her kim de bir mmine kfr isnat ederse, bu da onu ldrmek gibi(gnah)dr.1248 Bir adam kardeine: Ey kfir dedii zaman bu sz ikisinden birine ular.1249 Ubade b. Samit radyallahu anhten rivyet edildi; o yle dedi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bizi (biat iin) ard. Biz de kendisiyle biatletik. Ubde dedi ki: Peygamber'e, Ensar zerine bir bor olarak bizden ald ahit ve misakta yle syleyip biat ettik: "Allah ve Raslnn emirlerini dinleyip onlara hem neeli, hem kederli zamanmzda; hem zor, hem kolay hlimizde itaat etmek ve mirlerimiz
etmeye hakk yoktur. Kesin olarak mslman olduu bilinen kimsenin bu Mslmanl phe ile ortadan kalkmaz. Ancak bir delil ve belge ortaya konduktan sonra ve phe zail olduktan sonra ortadan kalkar. Bak: Mecmul-Fetv, c.12, s.501. Mslim, K.man, B. Beyan Hali mani Mimmen Kale Li Ehihi, Ya Kfir. Mslim, K.man, B. Beyan Hali mani Men Rabe An Ebihi ve hve Yalem. Buhr, K.Edeb, B.Ma Ynha Mines-Sebabi vel-Lani. Buhr, K.Edeb, B.Ma Ynha Mines-Sebabi vel-Lani. Buhr, K.Edeb, B.Men Ekfera Ehah Bi ayri Tevilin Fehve Kema Kale.
1245 1246 1247 1248 1249
506
kendi arzularn nefislerimiz zerine tercih etseler dahi onlara itaat etmek ve niza (ve ktal) etmemek zere biat ettik, ancak emirin ak bir kfrn grseniz, onun kfr hakknda yannzda Allah'n Kitabndan kuvvetli bir deliliniz olmas hli mstesnadr.1250 nk tekfir, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin: Kim dinini deitirirse onu ldrn1251 emri sebebiyle daha nce Mslmanln aklam ve kelimeyi ahadeti getirmi bir kimsenin kannn helal saylmas sonucunu douran eri bir hkmdr. Ehl-i Snnet vel-Cemaat tekfir edilen ahsn kfrnn bir takm hkmlere sebep olduunda icma etmilerdir. Bunlardan bazlar unlardr: 1- Tekfir edilen ahsn mslman hanm artk onun iin helal deildir, onun nikh altnda kalmas haramdr. ocuklar da onun otoritesi altnda kalamaz. nk mslman bir kadnn kfir bir erkee e olmas icma ile caiz deildir. 2- Mrtetlik cezasnn ki bu ceza mrtet olan kiinin ldrlmesidir- uygulanmas iin mahkeme karsna karlmas vaciptir. nk o, mslman olduktan sonra kfir olmutur. Bu yarglama, kendisinden tevbe etmesi istendikten, belgeler tamamlandktan ve pheler ortadan kalktktan sonra yaplr. 3- rtidat ve kfr zere ld zaman hakknda Mslmanlara uygulanan hkmler uygulanmaz; ykanmaz, namaz klnmaz, mslman mezarlna gmlmez, kendisine miras olunamaz. Bir yakn ld zaman o da ona miras olamaz. 4- Kfr zere ld zaman Allah korusun- Allahn, meleklerin ve btn insanlarn lanetine ve cehennemde ebediyen kalmaya mstahak olur, kendisi iin rahmetle dua edilmez ve merhamet edilmez.
1250 Buhr, K. Fiten, B. Seteravne Badi muran Tnkiruneha. 1251 Buhr, K. Cihd ves-Siyer, B. La Yazzeb Bi azabillah.
507
3- Mutlak Tekfir le Belirli Bir ahsn Tekfiri Arasn

dakiFark: Ehl-i Snnet vel-Cemaatin prensiplerinden birisi de mutlak tekfir ile muayyen tekfiri birbirinden ayrt etmektir. nk bir mslman Kitap, Snnet ve icman kfr olduuna dellet ettii bir sz syleyebilir veya bir fiili ileyebilir. Fakat Ehl-i Snnet velCemaate gre bu sz veya fiilin kfr olduunu sylemekle bizzat o ahs tekfir etmek arasnda zorunlu bir balant yoktur. Tekfir edici bir fiili ileyen herkesin mutlaka kfrne hkmedilmez. Bir sz veya fiil kfr olabilir, fakat o sz syleyen veya o fiili ileyen kiinin kfrne ancak birtakm artlarla hkmedilebilir. nk onun hakknda tekfirini gerektirici artlarn bulunduunun ve tekfirini engelleyici manilerin de bulunmadnn ispatlanmas zorunludur. Mesela kii slama henz yeni girmi olabilir ve kendisini mazeretli klacak bir bilgisizliin iinde olabilir. Hal byle olunca da kendisine bir aklama yapld ve bilgilendirildii zaman sznden ve fiilinden dnebilir. Herhangi bir eyi hatal bir teville tevil ederek inkr etmi olabilir. Btn bunlar tekfire mani hallerdir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat tekfir konusunda genel bir ifade kullanrlar ve: yle yle syleyen veya yle yle yapan kimse kfirdir, derler. Fakat i, o sz syleyen veya o fiili ileyen muayyen bir ahsa taalluk ettii zaman bu konudaki atlar tamad ve engeller ortadan kalkmad mddete kesinlikle onun kfrne hkm vermezler. artlar tad zaman kendisine yle bir belge sunulur ki o belgeyi reddeden kimse tekfir edilir. nk bu, Ehl-i Snnet velCemaati dierlerinden ayran ok nemli bir kuraldr. nk tekfir, herkesin diledii kimseye kar kendi keyfine gre kullanaca bir hak deildir. Bu konuda eriatn kurallarna mracaat etmek gerekir. Kim Allah ve Rasl tarafndan tekfir edilmise ve delil getirilmise o kfirdir.
508
eyhulislam bn Teymiyye Allah rahmet eylesin- yle der: Bir fiil veya sz kfr olabilir. Herhangi bir belirleme yaplmakszn bu sz syleyen kimsenin kfir olaca sylenebilir. Fakat bir kimse bu sz syledii veya bu fiili iledii zaman, kendisine reddedenin kfir olmasna sebep olan bir delil getirilmedike tekfir edilmez. Bu, Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre tehdit naslarndaki deimez bir kuraldr. Ehli kbleden muayyen bir ahsn aleyhinde onun cehennemlik olduunda ahitlik edilemez. nk artlar tamamas ve engellerin varl sebebiyle cehennem ehlinden olmamas da mmkndr.1252 O halde tekfir konusunda tr ile ferdi birbirinden ayrt etmekte zorunluluk vardr. nk kfr olan her eyle muayyen bir ahs tekfir edilemez. Bir sz sylemenin kfr olduuna hkmetmekle, o sz syleyen belli bir kiinin kfir olduuna hkmetmeyi birbirine kartrmamak gerekir. nk tevilci, mazeretli ve cahilin hkm ile inat ve gnahkr kiinin hkm elbette ayn deildir. eyhulislam bn Teymiyye Allah rahmet eylesin- yle der: Tevilci, mazeretli ve cahilin hkm ile inat ve gnahkrn hkm ayn deildir. Allah her ey iin bir l koymutur.1253 Yine bn Teymiye yle der: Bu mesele bilinince artk byle cahil kimseler ve benzerlerinin her ne kadar bu szlerinin kfr olduunda phe olmasa bile kfirlerle birlikte ayn muameleye tabi tutulmamalar iin- her birine peygamberlere muhalefet ettiklerini aka ortaya koyan bir belge gnderilmedike zerlerine gidilmesi caiz deildir. Bu bidatlerin bazs bazsndan daha byk olsa ve baz bidatilerde olan iman bazlarnda olmasa bile btn muayyen kiilerin tekfiri konusunda sylenecek sz budur. Mslmanlardan hi kimse kendisine bir delil gsterilmedike ve o belgenin ne anlama
1252 Mecmul-Fetv, c.35, s.165. 1253 Mecmatr-Resail vel-Mesail, c.5, s.382.
509
geldii beyan edilmedike ne kadar hata ederse etsin ve ne kadar yanlrsa yanlsn tekfir edilemez. Mslmanl kesin bir bilgi ile sabit olan kimsenin bu Mslmanl phe ile ortadan kaldrlamaz. Bilakis ancak bir delil/belge gsterildikten sonra onun Mslmanlnn zail olduuna hkmedilebilir.1254 Ebu Hureyre radyallahu anhten yle rivyet edildi: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle anlatt: Bir adam nefsine kar ar gitti, ok gnah iledi. lm vakti geldiinde ocuklarna bir vasiyette bulundu ve yle dedi: Ben ldm zaman cesedimi yakn sonra onu toz haline getirin ve bir denizde rzgra atverin. Vallahi eer Allah beni yakalarsa mutlaka hi kimseye vermedii azab bana verecektir. Onlar da bylece yaptlar. Allah onu diriltecei zaman arza emretti ve aldn geri ver dedi. Adam ayaa kalkverdi. Allah ona dedi ki: Neye byle yaptn? Adam yle cevap verdi: Senden korktuum iin Ya Rabbi! Bu cevap zerine Allah onu affetti.1255 eyhulislam bn Teymiye bu hadis hakknda yle der: Bu adam Allahn kudreti ve klleri rzgrda dald zaman onu yeniden diriltebilecei hakknda pheye dt. Hatta Allahn kendisini yeniden diriltemeyeceine inanyordu. Byle bir inancn kfr olduunda Mslmanlarn ittifak vardr. Fakat adam cahildi, bunu bilmiyordu. Ayn zamanda Allahn kendisini cezalandracandan korkan bir mmindi. Bu sebeple Allah Tarafndan affedildi. O halde Peygambere tabi olmak iin hrsla gayret gsteren bir tevilci affedilmeye byle bir cahilden daha layktr.1256 Bunu bylece rendikten sonra unu bil ki cahil ve benzer
1254 Mecmul-Fetv, c.12, s.500. 1255 Mslim, K.Tevbe, B. Fi Seati Rahmetillahi. 1256 Mecmul-Fetv, c.3, s.231.
510
lerinden muayyen bir kfiri aleyhine bir belge sunmadka hemen tekfir etmek caiz deildir. Delilin ve belgenin onun anlayabilecei seviyede olmas gerekir. Belgeyi ve delilleri kavrayabilmeleri ve ariin muradn z olarak anlayabilmeleri iin onlarn akllarnn alabilecei ekilde anlatlr. Sahabiler, tabiiler ve onlar izleyenlerden oluan slih selefin hayatn inceleyen kimse bu szn hakikatini anlar ve onlarn mezhebinin ve yolunun bu olduunu bilir; onlarn adalet ve insaf zere olduklarn, hakk sylediklerini, hak zere sebat ettiklerini ve insanlarn hidayeti iin canla bala altklarn grr. nk Allah tel onlara faydal ilmi ve slih ameli nasip etmiti.
4- KfrvemanMeselelerindeZhiretibarEdilmesi:()
man ve kfr meselelerinde Ehl-i Snnet vel-Cemaatin prensiplerinden birisi de udur: Onlar insanlarn d grnlerine bakarak mmin veya kfir olduklarna hkmederler. Bir kimse kfir grnts verirse onun kfrne hkmederler, mmin grnts verirse onun iyzn aratrmakszn imanna hkmederler. nk kalplerde olan eyi bilmek sadece Allaha mahsustur. O bu konuda tektir ve orta yoktur. Allah tel insanlarn zhirlerini btnlarnn delili kld. Sonra zhirlerinden kendilerine grnen eyler gereince onlara btnlar hakknda hkmetme yetkisi verdi. Eer mslman grnts verdilerse onlarn zhiren de btnen de mslman olduklarna hkmedildi. Eer kfir grnts verdilerse zhiren de batnen de kfirliklerine hkmedildi. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre bir kulun d grn (:zahiri) onun kalbinin ve iinin (:btnnn) baka bir yzdr. Onun dorudan yansmasdr, ondan farkl ve deiik bir ey deildir. Batn salkl/doru ve dzgn olduu zaman zhir de yle olur. Btn
()
Bu kitabn Zhir ve Btn Birbirinden Ayrlmaz blmne bak.
511
bozuk olduu zaman zhir de ona gre bozuk olur. Grnrde bir ey yoksa kalpte de bir ey yok demektir. Grnrde (zhirde) bir eksiklik olduu zaman bu, kalpte de bir eksiklik olduuna dellet eder. Bunu tersi olmaz, yani kalp tamam olduu zaman zhirde bir eksiklik olmaz o da tamam olur. Bundan dolaydr ki zhir ameller dinde kulun dnyadaki haline verilecek hkmlerin konusu klnmtr. nk kulun iine deil grnen amellerine baklr ve onun mslman veya kfir olduuna bununla hkmedilir. Kim amelleriyle mslman olduunu gsterirse onun Mslmanlna hkmederiz, kim kfr ifade eden fiiller ortaya koyarsa kfir olduuna hkmederiz.
Eyimanedenler!Allahyolundasavaaktnzzaman iyianlaypdinleyin.Sizeselamverene,dnyahayatnngeici menfaatine gz dikerek "Sen mmin deilsin" demeyin. n kAllah'nnezdindesayszganimetlervardr.ncedensizde byle iken Allah size ltfetti; o halde iyi anlayp dinleyin. phesizAllahbtnyaptklarnzdanhaberdardr.1257()
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Allah'tan baka hak ilh olmadna ve Muhammed'in Raslullah olduuna (zhirde) ahadet, namaz ikame, zekt eda edinceye kadar insanlarla muharebe etmem bana emrolundu. Onlar bu ileri yapnca -Mslmanlk hakknn gerei (olan hadler) mstesna- slm
1257 Nisa, 94. () Allah rahmet eylesin byk lim evkni bu yeti tefsir ederken der ki, Yani, kendi elleriyle gelip size teslim olana sen mminsin demeyin. Silm ve selam, teslim olmak anlamna gelir. slam anlamna geldii de sylenmi olup bu takdirde kelimeyi ahadeti syleyene sen mminsin demeyin demek olur. slamn selamn vermek anlamna da geldii sylenmi olup bu takdirde size es-Selamn Aleykm diyen kimseye sen mmin deilsin demeyin demek olur. Burada Mslmanlarn, herhangi bir kfirin mslman olduuna iaret eden sz ve davranlarn grmezlikten gelmeler ve bunu srf takyye iin yapyor demeleri yasaklanmaktadr.
512
hakk olmak zere canlarn ve mallarn benim elimden kurtarrlar. (Btnlarndan dolay olan) hesaplarna gelince, o (hesab grmek) Allah'a aittir. 1258()
5- VaatveTehdit:()
Ehl-i Snnet vel-Cemaatin esaslarndan birisi de vaat ve tehdit ieren naslara iman etmektir. Onlar bu naslara aynen iman ederler, geerli klarlar, tevile yeltenerek kar kmazlar ve vaat ve
1258 Buhr, man, Eer tevbe ederler, namaz klarlar, zekt verirlerse yollarn serbest brakn. (Tevbe, 5) bab. () Hafz bn Hacer el-Askalani yle der: hesaplarna gelince, o (hesab grmek) Allah'a aittir. yani i durumlarnn hesabn Allah grr demektir. Bunda zhir amellerin kabulne ve zhirin gerektirdiiyle hkmetmeye delil vardr. Bak: Fethul-Bari c.1, s.105. Darus-Selam. mam Beavi yle der: Bu hadis, insanlarn birbirleriyle ilikilerinde ilerinin ilerindeki niyetlere gre deil, d grnlerine gre cereyan edeceine, dini sembolleri aka ifade eden kimseye bunun gerektirdii hkmn uygulanacana, i yznn aratrlmayacana, sava meydannda snnetsiz dman cesetleri arasnda bulunan snnetli bir cesedin onlardan ayr defnedileceine ve Mslmanlarn beldesinde bulunan yitik bir ocuun Mslmanlna hkmedileceine delildir. erhus-Snne, c.1, s.70. el-Mektebul-slami. () Vaat ve Tehdit Vaat, iyilik ve sevab haber vermek iin kullanlr. Bu hayr ve sevap Allahn fazlndan, ltfundan, rahmetinden ve kereminden kaynaklanan bir hayr ve sevaptr. Allah telnn kendisine itaat edenlere sevap, mkfat ve ebedi nimetler vaat ettiini ifade eden naslar vardr. Bu vaatler mutlaka gerekleecektir. Allahn vaadini yerine getirmemesi imknszdr. Bu, kullarn Allaha kar bir hakkdr. nk Allah tel sevap vermeyi kendisine vacip klmtr. Vaadin gerei ise sz ve amel olarak imann gereklemesi ve imana aykr bir eyin yaplmamasdr. Tehdit (vaid) ise erri ve cezay haber vermek iin kullanlr. Bu da Allahn adaletinden ve gazabndan kaynaklanr. Gnah ve masiyet ileyenlere azap ve ceza ile tehdit ieren eri naslar da vardr. Tehdidin gerekesi itikadi ve ameli kfrdr veya itikadi ve ameli ynden byk gnahlar ilemektir. Her ikisi de dnyada veya hirette gerekleecek eylerdir. Her ikisi de maddi veya manevidir. Bunlar ceza ve mkfatn hak edildiini haber vermektir. artlar bulunur ve engeller olmazsa gerekleir. Bu, tevik ve korkutmann en gzel ekilde gerekletirilmesi iindir.
513
tehdit naslaryla hkmederler. nk Allah tel yle buyurmaktadr:

Allah,kendisineortakkoulmasnbalamaz,bundan bakasn dilediine balar. Allah'a ortak koan da gerek tenbykbirgnahilemitir.1259
Onlar kim olursa olsun kullarn akbetlerinin mphem olduuna ve ne ile sonulanacan kimsenin bilemeyeceine inanrlar. Mmin hi hesap edemeyecei yerden yava yava gelebilecek Allahn azabndan ya da gnahlarndan dolay verecei azaptan emin olmaz. Tevhid ve doru bir yol zere olduu mddete Allahn rahmetinden de asla midini kesmez. Onlara gre kurtuluun yolu gven ve yeis, korku ile mit arasndaki orta yoldadr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Bir adam insanlarn grd yerlerde cennetliklerin amelini iler hlbuki o cehennemliktir. Bir adam da vardr ki insanlarn grdkleri yerlerde cehennemliklerin amelini iler, hlbuki o cennetliktir.1260 Sizden biriniz cennetliklerin yaptn yapar, hatta cennetle kendisi arasnda bir arndan baka mesafe kalmaz, fakat kitap (kader) onu gemi bulunur da, cehennemliklerin yaptn yapar ve cehenneme girer. Ve yine muhakkak ki, sizden biriniz cehennemliklerin yaptn yapar, hatta cehennemle kendisi arasnda bir arndan fazla mesafe kalmaz. Fakat kitap onu gemi olur da, cennetliklerin yaptn yapar ve cennete girer.1261 Fakat onlar grnrde mslman olarak len mminlerin ve muttakilerin genelinin inaallah cennetlik olduklarna ahitlik ederler. Allah tel yle buyurmaktadr:
1259 Nisa, 48. 1260 Buhr, K.Cihad ves-Siyer, B.la Ykal Filann ehidn. 1261 Mslim, K.Kader, B.Keyfiyyet Halkil-dem
514
manedipmakbulvegzelileryapanlarmjdele:On laraiindenrmaklarakancennetlervardr.ylecennetlerki ne zaman, meyvelerinden kendilerine bir ey ikram edilirse: Bu, daha nce de dnyada yediimiz ey! diyecekler. Oysa bu,onlarnaynsolmayp,benzeriolarakkendilerinesunula caktr.Oradaonlarntertemizelerideolacakveonlarorada devamlkalacaklardr.1262 Takva sahipleri cennetlerde ve rmaklarn kenarlarn dadr. Gl ve Yce Allah'n huzurunda hak meclisinde dirler.1263
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Kim Allahtan baka ilah olmadn bilerek lrse cennete girer.1264 Onlar cehennem ehli olan kfirlerin, mnafklarn ve mriklerin veya slamdan baka bir dini benimseyenlerin bu halleri zere lrlerse ebedi cehennemlik olacaklarna ahitlik ederler. Veya irk zere len kimse kesin olarak cehenneme girer. Veya byk bir kfr hali grnen kimseye kfir hkm verilir ve kfirlere yaplan muamele ona da yaplr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kimslm'danbakabirdinararsa,bilsinki,(odin)on dankabuledilmeyecekveo,hirettekaybedenlerdenolacak tr.1265 nkr edip ayetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar cehennemliktir,onlaroradaebedkalrlar.1266
1262 1263 1264 1265 1266 Bakara, 25. Kamer, 54-55. Mslim, K.man, B. ed-Delil ala men Mate alet-Tevhit Dehalel-Cenne. Al-i mran, 85 Bakara, 39
515
Ehlikitapvemriklerdenolaninkrclar,iindeebed olarak kalacaklar cehennem ateindedirler. te halkn en erlilerionlardr.1267 pheyokkimnafklarcehenneminenaltkatndadr lar.

1268
Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allah ve Raslnn kesin hkm verdikleri hari kim olursa olsun ehli kbleden hi kimsenin kesin cennetlik veya kesin cehennemlik olduunu iddia etmezler. Fakat onlarn durumlarn Allaha havale ederler, iyiler iin mit beslerler, ktlerin akbetinden korkarlar. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin cennetlik olduklarna ahitlik ettii kimselere onlar da ahitlik ederler. Onlar cennetle mjdelenen on sahabi ve cennetlikleri sabit olan dier sahabiler iin ahitlik ederler. Bunlardan bazlar unlardr: Ukae b. Muhsan, Abdullah b. Selam, li Yasir, Bilal b. Rabah, Cafer b. Eb Tlib, Amr b. Sabit, Zeyd b. Harise, Abdullah b. Ravaha, peygamberin kz Fatma, btn eleri Hatice, Aie, Safiye, Hafsa ve dier eleri ile baka pek ok kimse. Hepsinden Allah raz olsun. Cehennemlik olduklarna dair haklarnda nas gelenlere ise onlarn da cehennemlik olduklarna ahitlik ederiz. Ebu Leheb ve kars mm Cemil ve cehennemlikleri sabit olmu dier kimseler bunlardandr. Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Allahn ltfuyla koruyup rahmetiyle cennetine dhil ettikleri hari, ameli gzel bile olsa hi kimseye cennetin vacip olmadna inanrlar. Allah tel yle buyurur: Eer stnzde Allah'n ltuf ve merhameti olmasayd, iinizden hibir kimse asla temize kamazd.FakatAllahdilediiniarndrr.Allahiitirvebilir.1269
1267 Beyyine, 6. 1268 Nisa, 145. 1269 Nur, 21.
516
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem: Ameliyle cennete girecek hi kimse yoktur. buyurunca: Sen de mi ya Raslullah! denildi. yle buyurdu: Rabbim beni rahmetiyle korumadka ben de.1270 Ehl-i Snnet vel-Cemaat kfr gerektiren eylerin dndagnahkr olup da tehdide muhatap olan herkesin azap grmelerinin bir zorunluluk olmadna inanrlar. Ehl-i Snnete gre onlar Allah iledikleri itaatlerden veya tevbelerinden ya da balarna gelen musibetlerin gnahlarna kefaret olmasndan dolay affedebilir. Allah tel yle buyurmaktadr:
De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allah'n rahmetinden mit kesmeyin! nk Allah btn g nahlar balar. phesiz ki O, ok balayan, ok esirge yendir.1271
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Bir adam yolda yrrken dikenli bir dala rastlad ve yoldan alp uzaklatrd. Bunun zerine Allah kendisine teekkr etti ve onu affetti.1272 Ehl-i Snnet vel-Cemaat her yaratlann bir eceli olduuna ve Allah izin vermedike hi kimsenin lmeyeceine inanrlar. Herkesin lm belli bir vakte balanmtr. lsn veya ldrlsn vakti saati gelen ne bir saat geciktirilir ne de bir saat ne alnr. Belirlenen sre bittii zaman lr. Allah tel yle buyurur: Allahizinvermedikehibirki ilemez.Bu,bellibirvaktebalanm,takdiredilmitir.1273 Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Allah telnn mminlere cennet vaadinin gerek bir vaat olduuna, muvahhid gnahkrlara ynelik
1270 Mslim, K. Mnafklarn Sfatlar, B.Len Yedhule Ehadn el-cennete bi Amelihi.. 1271 Zmer, 53. 1272 Buhr, K.Cemaat ve mamet, B. Fazlt-Tehcir. 1273 Al-i mran, 145.
517
azap tehdidinin ve kfirler ve mnafklarn cehennemde azap edilmelerinin hak olduuna inanrlar. Allah tel yle buyurmutur:
man edip slih ameller ileyenleri de altlarndan r maklarakancennetleresokacaz,oradaebedikalacaklardr. Bu, Allahn gerek vaadidir. Allah'tan daha doru szl kim olabilir?1274
Fakat Allah tel gnahkr mminleri ltfu, keremi ve efaatilerin efaatiyle balayacan, onlardan hibirini cehennemde srekli brakmayacan irk koanlarn dndakileri oradan karacan vaat etmitir. O yle buyurmaktadr:
phesiz ki Allah kendisine ortak koulmasn bala maz.Bunundndakileriisedilediikimseleriinbalar.1275
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, muayyen bir kiinin kfrne veya onun cehennemlik olduuna hkmetmezler. nk bu, ldkten sonra kfire verilecek bir hkmdr. Muayyen bir kiinin kfrne hkmettikleri zaman ise tevbe etmi olma ihtimali ve sonunun iyi olma ihtimali sebebiyle cehennemde ebedi kalacana ahitlik etmezler. Kfrne hkmetmek zorunluluu olsa bile, kfr zere lme kaydn koyarlar. Onlara gre kiinin son durumuna itibar edilir. Son nefesini iman ile vermise mmindir ve daha nce hangi ktlkleri yaparsa yapsn inaallah cennetliktir. Son nefesini kfir olarak vermise kfirdir ve daha nce hangi slih amelleri yapm olursa olsun Allah korusun cehennemliktir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat kiinin sonundaki imana veya kfre itibar eder. Kim kfir olarak bilinir ve lmeden nce tevbesi ve iman grnmezse kfrne ve Allah korusun ebedi cehennemlik olduuna hkmedilir.
1274 Nisa, 122. 1275 Nisa, 48-116.
518
Bu kural Mslmanlardan kfr ve mrtetlii sabit olanlara uygulanr. Aslnda kfir olanlara gelince, onlardan slama girenler ve bunu aka ilan edenler hari hepsi ebedi olarak cehennemde kalacaklardr.
6-EhliSnnetvelCemaatKfrSabitOlanlarTekfir
Ederler: Ehl-i Snnet vel-Cemaatin itikat prensiplerinden birisi de onlarn kfr sabit olan kimseyi artlar bulunduu ve engeller olmad zaman tekfir etmeleridir. Bundan nceki blmlerde rendik ki Ehl-i Snnet vel-Cemaat, tekfir konusunda insanlarn en dikkatli olanlardr. Onlarn imamlar bir are bulduklar mddete muayyen bir ahs tekfir etmezlerdi. Ayrca ak bir delil, kesin bir belge ve ciddi bir yarar olmakszn tekfire atlmann tehlikelerini beyan ederlerdi. Fakat onlarn bu dikkatleri eri artlaryla kfr sabit olan kimse hakknda kfir hkmn vermelerine mani olmazd! Allah ve Raslnn tekfir ettii kimseyi tekfir etmede tereddt etmezlerdi. nk eri naslar kfirin veya tekfiri gerektirici sz ve fiilde bulunan kimsenin tekfir edilmesinin caiz olduuna dellet etmektedir. Hatta onlar byle bir kimseyi tekfir etmeyi itikatlarnn bir prensibi haline getirdiler, kfiri tekfir etmeyen ya da onun kfrnde pheye den kimsenin kfrne hkmettiler. Allah tel yle buyurdu:
phesizAllah'vepeygamberleriniinkredenler,Allah ile peygamberlerinin arasn ayrmak isteyenler, bir ksmna inanr, bir ksmn da inkr ederiz, diyerek bu ikisinin ara snda bir yol tutmak isteyenler var ya; ite onlar, gerekten kfirolanlardr.Kfirlerealaltcbirazaphazrlamzdr.1276 O halde, kim ilahln ispat edecek hi bir delili ol
1276 Nisa, 150-152.
519
mamasna ramen, Allahn yan sra baka bir ilaha taparsa, hirette Rabbinin huzurunda hesabn verecek, cezasn e kecektir.urasmuhakkakkikfirleraslaiflaholmazlar.1277
Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa, babalarnz ve kardelerinizi (bile) veli edinmeyin. Sizden kimonlardostedinirse,iteonlarzalimlerinkendileridir.1278
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: "Allah'a bir eyi ortak sayarak len kimse cehenneme girer"1279 Bizimle onlar (mnafk, mrik ve kfirler) arasndaki fark namazdr. Kim onu terk ederse kfir olur.1280 "Ben mrikler arasnda ikamet eden her mslmana uzam"1281 mam Sufyn b. Uyeyne yle der: Kuran Allahn kelamdr. Kim mahlktur derse kfirdir. Kim onun kfrnde phe ederse o da kfirdir.1282 mam Ahmed b. Hanbel yle der: Bir ey meydana gelmedike Allah onu bilmez diyen Kader kfirdir.1283 mam Malik yle der: Allah Rasl sallallahu aleyhi ve sellemin ashabna kim sverse onun slamdan nasibi yoktur.1284 mam Evz yle der: Kim Ebu Bekir es-Sddka sverse dininden km olur ve onun kan helal olur.1285
1277 Mminun, 117. 1278 Tevbe, 23. 1279 Buhr, K.Cenaiz, B.Fil-Cenaiz ve Men Kane hru Kelamihi La ilahe illallah. 1280 Tirmizi, K.man, B. Terks-Salt. el-Elbn sahihtir dedi. Bak: Sahihu Snenit-Tirmizi, c.2, s.329. 1281 Ebu Dvd, K. Cihd, B. en-Nehy an Katli Men tesame Bis-Scud. elElbn sahihtir dedi. Bak: Sahihu Sneni Ebi Dvd, c.2, s.329. 1282 Ahmed bn Hanbel, Kitbus-Snne, c.1, s.112. 1283 Hallal, Kitbus-Snne, s.529. 1284 bn Batta, el-bnets-Sura, s.529. 1285 bn Batta, el-bnets-Sura, s.162.
520
eri naslar ve Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn szleri, kfiri veya tekfir etmeyi gerektirici sz veya fiillerin sahibini tekfir etmenin cevazna dellet etmektedir. Byk lim Kad Iyad, dinin esaslar ile ilgili olarak mtehitlerin isabetli grlerini naklederken bu konuda limlerin icma ettiklerini nakleder ve yle der: Onlar Yahudiler ve Hristiyanlardan hi kimseyi tekfir etmeyenlerin ve Mslmanlarn dininden ayrlan kimselerin veya onlarn kfrnde phe ve tereddt edenlerin kfrnde icma edildiini sylediler.1286 eyhulislam Muhammed b. Abdulvehhab, kfirleri ve mrikleri tekfir etmemeyi veya onlarn kfrnde phe etmeyi slama aykr eylerden biri olarak kabul etti ve bu konuda icma olduunu nakletti. O yle der: Kim mrikleri tekfir etmezse veya onlarn kfrnde phe ederse veya onlarn tuttuklar yolun doru olduunu kabul ederse icma ile kfir olur.1287 Ehl-i Snnet vel-Cemaatin kfirleri, mrikleri veya kfr ve mrtetlii sabit olan kimseleri tekfire nem vermeleri kedi arzularnn bir sonucu deildir. Onlar bununla sadece Allaha itaat etmeyi ve kiminle dost olacaklarn ve kimden uzak duracaklarn bilme grevini yerine getirmeyi murat etmilerdir. nk iman veya kfr ynnden bir ahsn durumunu tanmak bir mmine, ayet tand kii mminse onu severek, kfirse ondan uzak durarak Allaha kul olmay temin edecektir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Kim Allah iin sever, Allah iin buz eder, Allah iin verir ve Allah iin engellerse imann tamamlam olur.1288
1286 Bak: e-ifa bi Tarifi Hukukul-Mustafa, s.846, Fasl, Fi Tahkikil-Kavl fi kfaril-Mteevvilin, Tahkik, Abduh Ali Kk, Mektebetul-azali, Darul-Feyha. 1287 Mellefatu Muhammed bn Abdulvehhab, el-Ksmul-Hamis, er-Resailuahsiyye, s.213. 1288 Ebu Dvd, K. Snnet, B.Ziyadetl-man ve Noksanuhu. el-Elbn sahihtir dedi. Bak: Sahihu Sneni Ebi Dvd, c.3, s.886.
521
Ehl-i Snnet vel-Cemaatin kfirleri tekfir etmeleri, onlara dman olmalar ve buz etmeleri Allahn emrini yerine getirmekten baka bir ey deildir. Allah tel yle buyurmaktadr:
(yetlerimizi) inkr etmi ve kfir olarak lmlere ge lince,iteAllah'n,meleklerinvetminsanlarnlnetionlarn zerinedir.1289
Onlarn bir kfir olduu iin sevmedikleri bir kulu imana girdikten sonra sevmeleri de Allahn emrine icabetlerinin bir gereidir. Allah tel yle buyurmaktadr:
nkr edenlere, (sana dmanlktan) vazgeerlerse, ge mi gnahlarnn balanacan syle. Yok, geri dnerlerse kendilerindenncekilerinhaligzlerininnndedir!1290
Ehl-i Snnet vel-Cemaatin bir kimseye dost olmalar veya dman olmalar o kimsenin kiiliinin bir paras olan iman ve kfr nitelikleri temeline dayanr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Mminler,mminleribrakpdakfirleridostedinme sin. Kim bunu yaparsa, artk onun Allah nezdinde hibir de eriyoktur.1291
7- Muayyen Bir ahs Kfre Dtkten sonra Bundan

NaslKurtulur? Ehl-i Snnet vel-Cemaat, muayyen bir ahs kfre dt ve kfr sabit olduu zaman bunu bilinen artlaryla birlikte samimi bir tevbeden baka hibir eyin silip yok edemeyeceinde icma etmilerdir. nk tevbe btn gnahlar ve ktlkleri yok eder.()
1289 Bakara, 161. 1290 Enfal, 38. 1291 Al-i mran, 28. () Tvbenin artlar hakknda bu kitabn Masiyetler ve man zerindeki Etkileri blmne baknz.
522
Mani zail oluncaya kadar balangta kendisini kfre dhil etmeyi engelleyen yukardaki manilerin aksine tevbe, muayyen bir ahs iine dt kfrden vazgetikten sonra kendisine kfr ismi verilmesini engelleyen yegne engeldir. Allah tel kalpten gelen samimi bir ynelile kendisine ynelen sadk kulunun tevbesini kabul eder, onun btn gnahlarn hatalarn, masiyetlerini kfrn, irkini ve dier btn ktlklerini balar. Tevbe eden ve bu dnyada Allaha ynelen herkesin tevbesini Allah kabul eder ve onu balar. Btn gnahlar balattran tevbeden baka hibir ey yoktur. Allah tel yle buyurmaktadr:
De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allah'n rahmetinden mit kesmeyin! nk Allah btn g nahlarbalar.phesizkiO,okbalayan,okesirgeyen dir.1292 "Allah, n ncsdr" diyenler elbette kfir olmu lardr.Oysayalnzbirtekhakilahvardr,bakahakilahyoktur. Bu dediklerinden vazgemezlerse elbette onlardan inkr edenlereacbirazbdokunacaktr.HlAllah'atevbeedipO'n danafdilemiyorlarm?Allahbalayandr,esirgeyendir.1293 Fakat tevbe eder, namaz klar ve zekt verirlerse, artk onlardindekardelerinizdir.Biz,bilenbirkavmeayetlerimizi byleaklyoruz.1294 nkredenlere,(sanadmanlktan)vazgeerlerse,ge mi gnahlarnn balanacan syle. Yok, geri dnerlerse kendilerindenncekilerinhaligzlerininnndedir!1295 Size azap gelip atmadan nce Rabbinize dnn, O'na teslimolun,sonrasizeyardmedilmez.1296
1292 1293 1294 1295 1296 Zmer, 53. Maide, 73-74. Tevbe, 11. Enfal, 38. Zmer, 54.
523
eyhulislam bn Teymiyye yle der: Allahn Kitab ve Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellemin snnetiyle sabit olmutur ki, tevbe eden herkesin tevbesini Allah kabul eder. Malumdur ki Peygambere sven ve ona byc, air, mecnun, bakalarnca retilmi ve yalanc gibi szler syleyen sava kfirler daha sonra tevbe ettiler ve Allah da onlarn tevbelerini kabul etti. Harbilerden bir topluluk Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme svyorlard. Bunlar daha sonra ok iyi birer mslman oldular ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem tarafndan kabul edildiler. Bunlarn iinde Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin amcasnn olu Sufyn ibnul-Haris b. Abdulmuttalip ve Abdullah b. Sad b. Ebs-Serh de vard ki bu irtidat etmiti. Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme iftira ederdi ve Ona Kuran ben rettim derdi. Bu adam sonra tevbe etti, tekrar mslman oldu ve Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme biat etti.1297 Kfr zere len kimseye gelince o tehdide ve cehennemde ebedi kalmaya mstahaktr. Onun hakknda Allah telnn u yetleri tahakkuk etmitir:
Allah,kendisineortakkoulmasnaslabalamaz;on dan baka gnahlar diledii kimse iin balar. Kim Allah'a ortakkoarsabsbtnsaptmtr.1298 nkr edip ayetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar cehennemliktir,onlaroradaebedkalrlar.1299 Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan ay dnlakarr.nkredenleregelince,onlarndostlardat uttur, onlar aydnlktan alp karanla gtrr. te bunlar cehennemliklerdir.Onlaroradadevamlkalrlar.1300 Bilinmelidirkiinkredenlerinnemallarnedeevltlar
1297 1298 1299 1300 Mecmul-Fetv, c.3, s.291. Nisa, 116. Bakara, 39. Bakara, 257.
524
Allah huzurunda kendilerine bir fayda salayacaktr. te on larcehenneminyaktdr.1301

Allah'n, hakknda hibir delil indirmedii eyleri O'na ortak komalar sebebiyle, kfirlerin kalplerine yaknda kor kusalacaz.Gidecekleriyerdecehennemdir.Zalimlerinvara cayernektdr!1302 O (Allah), Kitap'ta size yle indirmitir ki: Allah'n yetlerinin inkr edildiini yahut onlarla alay edildiini iit tiinizzaman,onlarbundanbakabirszedalncaya(konuya geinceye) kadar kfirlerle beraber oturmayn; yoksa siz de onlargibiolursunuz.ElbetteAllah,mnafklarvekfirlerice hennemdebirarayagetirecektir.1303 Allah'a ortak koanlar, kendilerinin kfirliine bizzat kendileriahitlikederlerken,Allah'nmescitleriniimaretme salhiyetleri yoktur. Onlarn btn ileri boa gitmitir. Ve onlarateteebedkalacaklardr.1304 nkr edenlere de cehennem atei vardr. ldrlmez lerkilsnler,cehennemazabdaonlarabirazolsunhafifle tilmez. te biz, kfrde ileri giden her nankr byle ceza landrrz.1305 (Benim yaptm) ancak Allah katndan olan, O'nun gnderdiklerini teblidir. Artk kim Allah ve Raslne kar gelirse, bilsin ki ona, (kendi gibilerle birlikte) iinde ebed kalacaklarcehennemateivardr.1306
1301 1302 1303 1304 1305 1306 Al-i mran, 10. Al-i mran, 151. Nisa, 140. Tevbe, 17. Fatr, 36. Cin, 23.
525
11
TekfiriEngelleyenHaller
Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre muayyen bir ahs tekfir etmenin nnde birtakm engeller vardr. Ancak artlarn tamam olmasndan ve muayyen tekfire mani hallerin ortadan kalkmasndan sonra belirli bir kii tekfir edilebilir. Bu manilerden bazlar ve en nemlileri unlardr:
[Acizlik,cehalet,hata,tevil,zorlamavetaklit].
BirincisiACZLK: slam eriat kolay ve basittir, salamdr / eksiksizdir ve hayatn btn alanlarn kapsaycdr. Btn beldelere ve gleri ve kudretlerine gre btn kullara uygundur. Hkmleri kulun ferahlk ve rahatlk durumlarna farkl farkldr. Kul g ve kudretinin yetmeyecei eyle ykml deildir.
Allahhikimseyigyetiremeyeceieyleykmltut maz.1307 O halde gcnz yettiince Allah'a kar gelmekten sa knn.1308 Allah hi kimseyi verdii imkndan fazlasyla ykml klmaz.1309
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Ben size bir eyi emrettiim zaman onu gcnz yettiince yerine getirin.1310
1307 1308 1309 1310 Bakara, 286. Teabn, 16. Talak, 7. Buhr, K. tisam, B. el-ktida bi Sneni Rasl.
526
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, mkellefin baz vacipleri yapmaktan aciz kald, dier bazlarn yapabildii ve gcnn yettiince Allahtan korktuu zaman yapabildiklerini yapmasnn vacip olduunda ve yapamadklarnn kendisinden dtnde ittifak etmilerdir. Onlarn bal olduklar fkh kurallardan birisi udur: Zor olan eyler sebebiyle kolay olan eylerin ykmll dmez.1311 Veya Acizlikle birlikte vaciplik kalkar, zaruretle birlikte haramlk kalkar.1312 Bu, btn artlar vacipler ve rknlerin g ve kudretle snrl olduu anlamna gelir. Acizlik ve gszlk halinde bunlar mkelleften der. Ya bedeli vardr veya tamamen der. nk ykmlln art, ykmlnn ona olan kudretidir. Gc yetmeyen mkellefin eran onunla ykml olmas sahih deildir. Bu eri hkmlerin ve yrrlkteki kurallarn nda Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allahn din olarak belirledii eyleri veya bunlarn bir ksmn edadan aciz olmann teklife mani hallerden olduunu ittifakla kabul etmilerdir. Bir kimse gc yettiince Allahtan korktuu halde elinde olmayarak, iradesinin ve rzasnn dnda kastsz olarak herhangi bir ykmll terk ettii zaman o mazurdur ve bu terkinden dolay cezalandrlmaz. Mesela kfr diyarnda olduklar halde kendilerine slam daveti ulap da mslman olan fakat slam diyarna hicret etmeye imkn bulamayan ve slamn btn hkmlerini yerine getiremeyen kimseler byledirler. nk onlarn slam aka yaamalar engellenebilir veya kendilerine dinin btn hkmlerini retecek kimse yanlarnda bulunmayabilir. Onlar bu hal zere lrlerse inaallah cennetliktirler. eyhulislam bn Teymiyye yle der: eriatn temel prensiplerinden birisi de btn kaynaklarnda gc yetenle gc yetmeyeni,
1311 Bak: Syuti, el-Ebah ven-Nezair, s.159. bn es-Sbki, c.1, s.159. 1312 bnul-Kayyim, laml-Muvakkn, c.2, s.22.
527
ihmal eden ile ar gideni, ihmalkr olmayanla ar gitmeyeni ayrmaktr. Bu ikisini birbirinden ayrmak kabul edilen ok nemi bir prensiptir. Bu, dengeli bir mmetin tuttuu orta bir yoldur. Farkl iki gr arasndaki adaletli tavr bununla ortaya kar.1313 Yine yle der: Ya renme imkn olmad iin mesela peygamberin mesajnn kendisine ulamamas gibi- veya amel etme imkn olmad iin vacip imann bir ksmn acizlik sebebiyle terk eden kimse aciz olduu eyle mkellef deildir. Bu blm aslnda vacip imann ve dinin bir blm olmasna ramen onun iin imann ve vacip dinin blm deildir. Onun durumu hastalk, dman saldrs korkusu, hayz ve namaz tamamlamaktan onu aciz brakan dier zrler sebebiyle namaz tam klmayan kimsenin durumu gibidir. Onlarn namaz klabildikleri kadaryla sahihtir, byle durumlarda onlar bu kadarlk bir namazla ykmldrler. Nitekim Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Hepsinde hayr olmakla birlikte kuvvetli mmin zayf mminden daha hayrldr ve Allaha daha sevimlidir.1314 Yine bn Teymiyye yle der: Kfirlerin durumu da byledir; Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin davet kendisine kfr diyarnda ulaan, onun Allahn elisi olduunu renip ona indirilen eylere iman eden Necai ve dierlerinin yapt gibi- gc yettiince Allahn yasaklarndan saknan fakat hicreti ve dinini aka yaamas engellendii iin bir slam diyarna hicret edemeyen ve slamn emirlerinin tamamn yerine getiremeyen ve slamn btn hkmlerini kendisine retecek kimseyi yannda bulamayan kimse cennet ehli bir mmindir. Nitekim Firavunun kavmi ile bir arada yaayan Firavun ailesi ve Firavunun kars mmin idi. Hatta Msrllarla beraber yaayan Yusuf da ayn durumda idi. nk Msr halk kfir
1313 Mecmul-Fetv, c.21, s.141. 1314 Mecmul-Fetv, c.12, s.478. Bu hadisi Mslim rivayet etmitir, K.Kader, B. Fil-Emri Bil-Kudreti ve Terkil-Aczi.
528
idi ve Yusuf slam dininden bildii her eyi onlarla birlikte iken yaama imknna sahip olamamt. Onlar tevhide armt fakat onlar bu daveti kabul etmemilerdi Necainin durumu da bundan farkl deildi. Her ne kadar o Hristiyanlarn meliki ise de slama girme konusunda kavmi ona itaat etmemiti. Bilakis onunla beraber onlardan sadece bir kii slama girmiti. Bu sebeple, ld zaman orada onun cenaze namazn klacak hi kimse yoktu da Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Medinede onun namazn klmt Necai ve benzerleri balanmaya glerinin yetmedii slami hkmleri uygulamam olsalar bile cennetteki mutlu kimselerden olmulardr. Onlar ancak hkmedebildikleri eylerle hkmetmilerdir.1315 mam bnul-Kayyim yle der: Allah ve Raslnn vacip kld veya ibadet iin art veya rkn kld ve sahih ve geerliliini kendisine balad eyler g yetirme haliyle mukayyettir. nk g yetirme hali emredilen eyin yerine getirilebilecei bir haldir. Acizlik hali ise gszlk halidir ve g yetirme halinde emredilen ey gszlk halinde emredilmemi demektir. badetin shhati ona bal deildir.1316 kincisi-CEHALET: Cehalet() kiinin kendisinden uzaklatrmas iin byk gayret
1315 Bak: Mecmul-Fetv, c.19, s.217219. 1316 Bak: Tehzib Sneni Ebi Dvd, c.1, s.48. () Cehl szlkte, lmin zdd demektir. Techil, Bir kimsenin cahil olduunu sylemektir. Cehalet, Bilmeden bir eyi yapmaktr. Mchile, Seni cahil brakan eydir. Cahiliye, Araplarn slamdan nceki Allah ve Hanif dinini bilmeme, soy sopla vnme, kibirlenme ve dier kt fiil ve amelleri ileme halidir. Bk, Lisanl-Arap, c.11, s.129. Muhtarus-Shah, s.55. Istlahta cehalet, Kiinin bilgisiz kalmas veya bir eye bulunduu hale aykr bir ekilde inanlmasdr. ki ksmdr, Basit cehalet, mrekkep cehalet. Basit cehalet, Bilinmesi anndan olan bir eyi bilmemektir Mrekkep cehalet, Bir eyi olduundan farkl bir ekilde bilmek ve o ekilde olduuna kesin olarak inanmaktr. Bk. el-Esfehani, el-Mufredat fi aribil-Kuran, s.209, Crcani, Tarifat, s.80.
529
gstermesi gereken kt ve irkin bir sfattr. nk cehalet her trl masiyet ve gnahn sebebi, tevikisi, saiki, dnyada ve hirette hsrana dmenin sebebidir. Cehaletin ilac, zellikle dini konularda soru sormak ve renmek iin ciddi bir gayret sarf etmektir. Kiinin cehalet hali ancak bununla ortadan kalkar. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Cehalet hastalnn ifas soru sormaktr.1317 Daha nce rendiimiz gibi Ehl-i Snnet vel-Cemaatin yntemi dinin btn meselelerinde ve ilerinde ar ile msamahasz arasnda ifrat ile tefriti arasnda orta bir yoldur. Cehalet mazereti konusunda da byledir. Bir tarafta cahilin durumunu, cehaletinin sebebini ve cehalet konusunu incelemek gibi Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn koyduklar prensipleri dikkate almakszn cehaleti btn meselelerde ve her durumda mutlak olarak bir mazeret kabul edenler vardr. Bunlar mazereti geerli olmayanlar da mazeretli sayarlar ve slam dairesine dhil edilmeleri doru olmayan mrikleri, mrtetleri ve onlara uyanlar da slam beldelerinde ve mslmanlar arasnda yaamalarna, Allahn kelamn, Peygamberinin szlerini, limlerin ve davetilerin szlerini iitmelerine ramen cahil olduklar iddiasyla slam dairesine dhil ederler. Byle kimselere aleyhlerinde belgeler getirildii halde bulunduklar hali devam ettirmeyi tercih ederler. Bunlar mazeretli olamazlar. Dier tarafta hibir durumda ve hibir meselede cehaleti mutlak olarak mazeret kabul etmeyenler vardr. Bunlar, baz Mslmanlar mazeretleri cehalet kapsam iine girdii halde tekfire mani kurallar dikkate almakszn hemen tekfir eder ve slam dairesinden kartrlar.
1317 Ebu Dvd, K. Taharet, B. el-mecruhu Yeteyemmem, el-Elbn sahihtir dedi. Bak: Sahihu Sneni Ebi Dvd, c.1, s.69.
530
Hak ve doru olan bu ikisinin ortasdr. Bu, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin yoludur. Bu, meseleleri tasnif etmektir. ekillere deil manalara bakarak ve eri kurallara gre hkmetmektir. Onlara gre cehalet iki trldr: ster dinin temel esaslarnda ve frunda olsun, isterse kfr ve masiyetlerde olsun sahibini mazur klan cehalet ve sahibini mazur klmayan cehalet. nk Ehl-i Snnete gre- imann artlarndan birisi inanan kiide inand eyle ilgili bir bilgi ve marifetin mevcut olmasdr. nk ykmllk ancak eri bir yasayla sz konusu olur. Cezalandrma da ancak bir uyardan sonra olur. Cehalet ve bilmemek demolunda asli bir durumdur. Gc ve imknlar lsnde onu kaldrmas gerekir. mmet, zellikle itikatla ilgili eyleri bilmeyenlere retmekle mkelleftir. Bu sebeple dini ilerden herhangi birini bilmedii iin inkr eden ve bilmediini bilmesini salayacak bir teblile karlamayan kimse grnrde irk ve kfrn iine dse bile aadaki sebeplerden dolay tekfir edilemez: Bu kii yeni mslman olmu olabilir veya mslman olmadan nce bunun tekfiri gerektirici bir ey olduunu bilmiyor olabilir veya ilim diyarndan ve ilim adamlarndan uzak bir kyde yetimi ve kendisine herhangi bir tebli ulamam olabilir. Veya meru gerekelerle darulharpte yayor olabilir. Veya slam risaletinin ve tevhidin izlerinin silindii, irkin ak bir ekilde yayld ve dinin llerinin altst olduu; irkin tevhid, bidatin snnet haline geldii, sapmalarn oald, batl ve kfrn cazip hale getirildii ve alimleri tarafndan da onayland ve onlardan baka hak dini retecek kimsenin bulunmad ve dinin sadece onlarn iinde renildii bir beldede yayor olabilir.()
eyhulislam bn Teymiyye yle der: Bu cins insanlar u zamanda pek oktur. nk ilim ve imann davetileri azalmtr. Beldelerin ounda risaletin izleri zayflamtr. Bunlarn ounun yannda hidayeti tanyabilecek-
()
531
Yanlma, unutma veya caiz itihat gibi herhangi bir yolla kastsz olarak tekfir edici bir duruma debilir. Veya bu tekfir edici meselenin zerinde icma edilen ak ve cehaletin mazeret olarak kabul edildii meselelerden olmayp, bilakis limlerden baka kimselerin bilemeyecei ve aklamay gerektiren meselelerden olmasdr. Byle bir ahstan kfr gerektirici bir sz veya fiil kt zaman kendisine nebevi bir belge sunulmadka tekfir edilemez ve cezalandrlamaz. nk baz itikadi meselelerle ilgili cehalet Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem zamannda yeni slama girmi baz sahabelerde de kastsz olarak grld olmutur. Bununla beraber Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem onlar tekfir etmemitir. Allah tel yle buyurmutur:
(Bunlar) Mjdeleyici ve uyarc eliler olarak (gnder dik)ki,elilergeldiktensonrainsanlarnAllah'akarbahane lerikalmasn.Allahstndr,hkmvehikmetsahibidir.1318 Kim hidayet yolunu seerse, bunu ancak kendi iyilii iin semi olur; kim de doruluktan saparsa, kendi zararna sapm olur. Hibir gnahkr, bakasnn gnah ykn s lenmez.Biz,birpeygambergndermedike(kimseye)azapede cekdeiliz.1319()
leri risalet izleri ve peygamberlik miras yoktur. Pek ouna da bunlar ulamamtr. Fetret dnemlerinde ve fetret meknlarnda kii sahip olduu az bir imanla bile se-vaba nail olur ve Allah kendisine belge ulap da durumunu dzelten kimseyi nasl affederse belge ulamayan kimseyi de affeder. Mecmul-Fetv, c.35, s.165. 1318 Nisa, 165. 1319 sra, 15. () bn Kesr bu yetin tefsirinde yle der: Bu yet, Allahn adaletini ve Peygamberler vastasyla mesajn gndermedike hi kimseye azap etmeyeceini haber vermektedir. Nitekim baka ayetlerde yle buyurmaktadr, Neredeyse cehennem fkesinden atlayacak! Her ne zaman oraya bir
532

Allah hi kimseyi g yetiremeyecei eyle ykml tutmaz.1320()
Eb Vkd el Leys radiyallahu anhden yle rivyet edildi: Biz henz yeni mslman olduumuzda Mekkenin fethi gn mslman olmulard- Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ile birlikte Huneyne kmtk. el-Leysi sznn devamnda der ki: Bir aaca rastladk ve dedik ki: Ya Raslallah! Onlarn Zat- Envat olduu gibi bize de bir Zat-u Envat tayin et. Kfirlerin etrafnda ibadet ettikleri, silahlarn astklar ve Zat-u Envat diye isimlendirdikleri bir sedir aalar vard. Biz byle syleyince Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allah-u ekber! nefsim elinde olan Allaha yemin olsun ki bu sz srail oullarnn Musaya: Ey Musa! Bize o insanlarn taptklar
topluluk atlsa, onun bekileri onlara: Size, (bu azap ile) korkutucu bir peygamber gelmemi miydi? diye sorarlar. Onlar yle cevap verirler: Evet, dorusu bize, (bu azap ile) korkutan bir peygamber gelmiti; fakat biz (onu) yalan saym ve, Allah'n bir ey gnderdii yok; siz olsa olsa byk bir sapklk iindesiniz! demitik. (Mlk, 8,9). O kfredenler, blk halinde cehenneme srlr. Nihayet oraya geldikleri zaman kaplar alr, bekileri onlara, Size, iinizden Rabbinizin ayetlerini okuyan ve bugne kavuacanz ihtar eden peygamberler gelmedi mi? derler. "Evet, geldi" derler ama azap sz kfirlerin zerine hak olmutur. (Zmer, 71). Onlar orada yle feryat ederler: Ey yce Rabbimiz! Ne olur, kar bizi buradan, dnyaya geri gnder de, daha nce yaptklarmzdan baka, gzel ve makbul iler yapalm! Allah onlara yle buyurur: Biz, size, dnp ibret alacak, gerei grecek kimsenin dnecei kadar bir mr vermedik mi? Hem size peygamber de gelip uyard. yleyse tadn azab! Zalimlerin hi bir yardmcs yoktur! (Fatr, 37). Ve Allah telnn kendilerine Peygamber gndermedike hi kimseyi cehenneme sokmayacana delalet eden dier yetleri. 1320 Bakara, 286. () bn Kesr bu yetin tefsirinde yle der: Yani Allah tel hi kimseye takatinin stnde bir ey yklemez. Bu Onun yaratklarna bir ltfudur, efkatidir ve ihsandr.
533
ilahlar gibi bir ilah yap (Araf:138) demelerine benzedi. Vallahi siz cahil bir topluluksunuz. Siz kendinizden ncekilerin yoluna aynen uyacaksnz.1321 () bn Abbas radyallahu anhumdan rivyet edildi. O yle demiti: Bir adam Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'e; bir tulum arap hediye etti. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem: Bilir misin ki, Allah bunu haram klmtr? buyurdu. Adam: Hayr, cevabn verdi ve hemen birine bir eyler fsldad. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem: Ona ne fsldadn? diye sordu. Adam: arab satmasn emrettim; dedi. Onun iilmesini haram klan (Allah), satlmasn da haram klmtr. buyurdular. Bunun zerine adam tulumu aarak iindeki (akp) gitti.1322 () Ehl-i Snnet vel-Cemaat insanlarn durumlarnn, artlarnn,
1321 bn Ebi Asm, Kitbus-Snne, B. mmetim Yetmi iki Frkaya Ayrlacak hadisi, no, 76. Tirmizi, K.Fiten, B.Sizden ncekilerin yoluna aynen uyacaksnz hadisi. Ahmed, Msnet, c.5, s.217, el-Elbn hasendir dedi. () eyh Sleyman bn Abdullah bn Abdulvehhab yle der: Biz henz yeni mslman olduumuz srada sz dierlerinin bu meseleyi bildiklerinin delilidir. Kalbinin adet edindii batl terk eden kimse kalbinde bu batl alkanlklarnn kalntlarndan emin olamaz. Bunu mellif syler. Yani Muhammed bn Abdulvehhab syler. Bak: Teysirul-Azizil-Hamid Bi erhi Kitabit-Tevhit, s.175. B. Men Teberrake Bi ecerin ev Hacerin ve Nahviha. eyh Muhammed el-Faki Fethul-Mecid isimli kitaba yazd talikn 141. Sayfasnda yle der: stedikleri ey kk bir irk deildir. Eer kk irk olsayd Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem bunu srail oullarnn Bize o insanlarn taptklar ilahlar gibi bir ilah yap szleriyle bir tutmazd ve buna yemin etmezdi. Bilakis bu, srail oullarnn Musadan talep ettikleri gibi byk bir irktir. Ancak onlar bu isteklerinden dolay tekfir etmedi. nk henz yeni mslman olmulard, istedikleri eyi yapmamlard yapmaya atlmamlard. Sadece istemilerdi. Bu noktay iyi dn!!. 1322 Mslim, K.Msakat, B. Tahrim Beyil-Hamri. () bn Abdilber der ki: Bu hadis, bilmeyenlerin gnahnn kaldrldna delildir. Allah tel yle buyurmutur: Biz bir peygamber gndermedike azap edecek deiliz. renme imkn olup da renmeyen kimse ise gnahkrdr. Allah en iyi bilendir. Bak: et-Temhid, c.4, s.145.
534
meknlarnn ve zamanlarnn beldeden beldeye, zamandan zamana, doru bilginin yaylmas, davetileri, aralar veya yaylmamas ya da yabanc batl fikirlerin yaylmas ynnden farkllklar gsterdiini dikkate alrlar. nk herkes dince zorunlu olan bilgileri renmede ayn derecede olmayabilirler. Belki bir ksm dierlerinin bilmedii eyleri bilirler ya da bazlarnn hi bilmedii akaid meseleleri dier bazlarnca ok iyi bilinebilir ya da bunun aksi olabilir.() Bununla beraber bu, Ehl-i Snnet vel-Cemaat nazarnda cehaletin cehalet iddiasnda bulunan herkes iin geerli bir mazeret olaca anlamna gelmez. Onlara gre cehaletin birtakm dereceleri vardr: Tevhid, irk, kesin olarak haram klnan eyler ve ilim adamlarnn zerinde icma ettikleri farzlar ve vacipler gibi dinde bilinmesi zorunlu olan apak eyleri bilmemek,() Allahn isimleri ve sfat
()
()
eyhulislam bn Teymiyye yle der: nsanlarn pek ou nebevi bilgilerin ounun silindii, hatta Allahn Peygamberi vastasyla gnderdii Kitabn tebli edecek kimsenin kalmad yerlerde ve zamanlarda yetimi olabilir. Bu yzden pek ok kimse Allahn Peygamberi vastasyla gnderdii eyleri bi-lemez, orada bunlar kendilerine tebli edecek kimse de olmayabilir. Bu du-rumda olan kimseler tekfir edilemez. Bu sebeple mtehit imamlar ilim ve iman ehlinden uzak kylerde yaayp da bu ak ve mtevatir hkmlerden herhangi bir eyi inkar eden ve yeni mslman olan kimselerin bu bilgileri reninceye kadar tekfir edilemeyecekleri konusunda ittifak etmilerdir. Bak: Mecmul-Fetv, c.11, s.407 Bilinmesi zorunlu apak meseleler ve bunlarn altnda tasnif edilen eyler hakknda limlerin grleri unlardr, mam Ebu Hanife der ki: Hi kimse yaratcsn bilmedii iin mazur saylamaz. nk gklerin ve yerin yaratln, kendi yaratln ve Allahn yaratt eyleri grdkleri iin btn insanlarn Rablerini tanmalar vaciptir. Farzlara gelince bunlar bilmeyen ve kendisine tebli edilmeyen kimsenin aleyhine mahkm edici bir hccet getirilemez. Kasani, Bedaius-Sanai, c.9, s.4378. eyhulislam bn Teymiyye yle der: Sadece Allaha ibadet etmek dinin temelidir ve Allahn peygamberlerle gnderdii ve onun iin kitaplar indirdii tevhittir. Allah tel yle buyurmaktadr: Senden nce gnderdiimiz elierimize (mmetlerine) sor! Rahman'dan baka taplacak ilahlar (edinin diye) emretmi miyiz?(Zhruf, 45).Mecmul-Fetv, c.3, s.397.
535
larn ayrntlaryla bilmek, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin itikadna aykr frkalarn itikatlarn ve bunlarn eri naslara aykr grlerini bilmek gibi sadece belli kiilerin bilebilecei eyleri bilmemek bunlarn dndadr. Mslmanlarn genelince bilinmeyen fru meseleleri ve dier zor meseleler de byledir. Yani bunlar bilmemek bir mazeret olabilir. Soru sormaktan ve renmekten aciz olan veya kendisine retecek kimseyi bulamayan bir cahil, bu imknlara sahip fakat grevini yapmayan ihmalkr cahil gibi deildir veya dini ilimleri renmekten yz eviren veya kibrinden renmeyen veya bo eylerle meguliyeti kendisini renmekten alkoyan veya atalarndan grdn taklit eden gibi deildir. Bylesinin Allah katnda mazereti olamaz.()
Byk lim Celaluddin es-Syuti yle der: nsanlarn ortaklaa bildii bir eyin haramln bilmeyen hi kimsenin mazereti kabul edilemez. Ancak yaknda mslman olmusa veya limlerden uzak bir kyde yetimise onun mazereti kabul edilir. Mesela zinann, adam ldrmenin, hrszln, iki imenin, namazda konumann, orulu iken bir ey yemenin ve bir kimseyi cinayetle sulayp aleyhinde ahitlik ederek lmne sebebiyet vermenin haram oluu gibi eyler herkes tarafndan bilinir. ahit ahitliinden dnd ve baka bir ahitle birlikte, Biz kasten yalan syledik, bizim ahitliimizle ksas edilip ldrleceini bilmiyorduk demeleri mazeret olarak kabul edilmez. nk bu, insanlarn geneli tarafndan bilinir. Bak: elEbah ven-Nezair, B.Men Yukbeli Davel-Cehli ve Men La Yukbelu., s.200. bn Receb el-Hanbel yle der: Darulislamda Mslmanlarn arasnda yaayan bir kimse zina edip de zinann haram olduunu bilmediini iddia ettii zaman onun bu mazereti kabul edilmez. nk aslnda bunu bilmiyor olsa bile grnen durum onu yalanlamaktadr. Bak: el-Kavaid fil-Mezhebil-mam Ahmed, s.323. mam afii yle der: Eer cahil cehaleti sebebiyle mazur olsayd cahil olmak bilgili olmaktan daha hayrl olurdu. nk o zaman kul ykmlln yklerini srtndan atar, kalbi sert ihtar darbelerinden kurtulur ve kulun tebliden ve yapabilme imknndan sonra hkm bilmeme gerekesine ihtiyac kalmazd. Eliler geldikten sonra insanlarn Allah'a kar bahaneleri kalmasn. [Nisa, 165]. Zerkei, el-Mensur fil-Kavaid, c.2, s.17. mam el-Karafi el-Maliki yle der: eri kural, kulun kurtulabilecei hibir cehaletin cahile gereke olamayacana delalet eder. Allah tel peygam-
()
536
nk Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre cehalet geici bir mazerettir ve baz artlarn bulunmamasna baldr. Bu artlar bulunduu zaman cehalet mazeret saylmaz. Bilakis sahibi iin bir ktleme vesilesi ve aleyhine delil olur. Allah tel yle buyurmaktadr:
Yoksa O'ndan baka birtakm tanrlar m edindiler? De ki: Haydi delillerinizi getirin! te benimle beraber olanlarn Kitab' ve benden ncekilerin Kitab. Hayr, onlarn ou hakkbilmezler;buyzdendeyzevirirler.1323()
berleri vastasyla kullarna mesajlarn gndermi, sonra bunlar renmelerini, sonra bunlarla amel etmelerini onlara vacip klmtr. Bunlar bilmek ve amel etmek vaciptir. Kim renmeyi ve amel etmeyi terk eder de cahil kalrsa iki tane vacibi terk ettii iin iki tane gnah ilemi olur. Kim renir de amel etmezse ameli terk ettii iin bir tane gnah ilemi olur. Kim hem renir, hem amel ederse kurtulur. Bak: el-Fruk, c.4, s.264. mam bnul-Lehham el-Hanbel yle der: Bu durum akla kavuunca artk buna terettp eden hkm bilmeyenle ilgili meseleleri yani hkm bilmeyen kii mazur olur mu, olmaz m? anlam oluruz. Mazurdur dediimiz zaman bu mazeret ancak hkm renmede bir kusuru ve ihmali olmad zaman sz konusu olur. Ama hkm renmede kusuru ve ihmali olduu zaman asla mazur olamaz. Bk. el-Kavaid vel-Fevaidl-Usuliyye, Kaide, 8, s.87. Byk lim bn Baz yle der: Cehalet iddias ve mazereti konusu ayrntl bir konudur. Bilmeyen herkes mazur saylmaz. slamn getirdii, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ve Allahn kitabnn aklad ve mslmanlar arasnda yaylan meselelerde, zelikle akideyle ve dinin aslyla ilgili konularda cehalet/bilmemek bir mazeret olarak kabul edilemez. Allah tel Peygamberini insanlara dinlerini aklasn ve erh etsin diye gndermitir. Apak tebli eden teblici bu dini onlara tebli etmi, mmete dinin gereini izah etmi, onlara her eyi erh etmi ve onlar gecesi gndz gibi bir aydnlkta, Allahn hidayet ve nur kitabnda brakmtr. Bak: Fetva ve Tenbihat, s.239. Derleyen, Eref Abdulmaksud. 1323 Enbiya, 24. () Byk lim evkni bu yetin tefsirinde yle der: Sonra onlarn aleyhine bir delil ortaya knca onlar hakikat konularnda cahil olmakla sulad ve onlarn ou bilmezler buyurdu. Allah tel onlar nce delil getirmelerini isteyerek azarlad, sonra hak ile batl birbirinden ayrt edemeyecek kadar hakikatin cahili olduklar iin onlara delil getirmenin de bir tesiri olmayacan beyan etti, bu yzden de yz evirirler. Bu, kendisinden nceki onarn ou bilmezler, blmnn bir aklamasdr. Yani onlarn ounu istila etmi olan bu cehalet sebebiyle hakikati kabulden yz eviriyorlar.
537
Ve eer ortak koanlardan biri gvence dileyip yanna gelmekisterse,onuyannaalki,Allahnszniitsin;sonra onu gven iinde bulunaca yere ulatr. Bu onlarn, bilme yenbirtoplulukolmalarsebebiyledir.1324() Hayr! "Sadece, biz babalarmz bir din zerinde bul duk,bizdeonlarnizindegidiyoruz"derler.1325 yleyse siz de, bu gerei bildiiniz halde Allah'a eler komayn.1326() Dnya hayatn hirete tercih edenler, Allah yolundan alkoyanlarveonuneriliiniisteyenlervarya,iteonlarde rinbirsapklkiindedirler.1327 Bu(azap),onlarndnyahayatnhiretetercihetmele
Tevhitten ve Peygambere tabi olmaktan devaml uzak duruyorlar. Delili incelemiyorlar, burhan dnmyorlar Ayet Allaha ibadet emriyle sona erdi, u halde bana ibadet edin (Enbiya, 25) 1324 Tevbe, 6. () Byk lim Ksm bu yeti tefsir ederken yle der: Yani kendileriyle savamakla emrolunduun mriklerden birisi sana snrsa, yani anlamal aylarn bitiminden sonra senden snma talebinde bulunursa onun bu talebine olumlu cevap ver. Ta ki Allahn kelamn iitsin. Yani ona okuyacan Kuran dinlesin, onun zerinde dnsn ve iin gereini inceleme imknn bulsun ve bylece Allahn hcceti/belgesi ona ulam olsun. Sonunda slam kabul ederse Mslmanlarn haklarndan o da yararlanr. Eer Mslmanl kabul etmezse gvenlikli bir yere ve gvende olaca kendi vatanna onu geri gnderirsin. Daha sonra istersen yine onunla savarsn. Bu, yani onlara gvenlik garantisi vermekteki maksat ve sebep, onlarn bilmeyen cahil bir topluluk olmalardr. nk dinlemeleri, hakikati anlamalar ve bahaneleri kalmamas iin onlara bu gvenlik garantisinin verilmesi zorunludur. 1325 Zhruf, 22. 1326 Bakara, 22. () Byk lim bn Sad bu gerei bildiiniz halde yetini tefsir ederken yle der: Ne yaratmada, ne rzk vermede, ne ynetmede, ne de kendisine ibadet etmede Allahn bir orta ve dengi yoktur. Bunu bildiiniz halde Onunla beraber baka ilahlara nasl ibadet edersiniz? Gerekten bu ok alacak ve ok ahmaka bir eydir. 1327 brahim, 3.
538
rinden ve Allah'n kfirler topluluunu hidayete erdirmeme sindentrdr.1328 ncsHATA/YANILMA:() Ehl-i Snnet vel-Cemaat, eriata muhalefet maksadyla deil de hakikati renmek ve Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme uymak iin itihat ederken hata edildii zaman ilmi ve ameli meselelerde yaplan kastsz hatalarn tekfire engel olduunda ittifak etmilerdir. Bu tr bir hata, sahibine belge sunulmad mddete balanr. Bunun hkm cahilin ve tevilcinin hkm gibidir. nne bir belge konulmadka tekfir edilemez. tihat edilmesi caiz bir konuda itihat eden bir mtehit ise, yanlsa bile yapt itihattan dolay kendisine bir sevap vardr. Mtehit deilse ve yanlrsa haddi at iin gnahkr olur. nk Allah tel Mslmanlara gleri ve imknlar lsnde hakk arayp bulmalarn emretmitir. Onlar glerinin yetmeye
1328 Nahl, 107. () Szlkte hata dorunun zdddr. Yoldan sapt, anlamnda denilir. Atc isabet etmedi anlamnda denilir. ,Kastsz yaplan yanllk, Kastl yaplan yanllk iin kullanlr. Doruyu murat ettii halde doruya isabet edemeyen kiiye denilir. Yaplmamas/olmamas gereken e-yi kasten yapan kiiye denilir. Hatann ynden sapmak anlamna geldii de sylenmitir. Yani kii gzel bir ey yapmak ister fakat istediinin hilafna bir durum ortaya kar, buna hata denilir. Hlasa kii bir eyi murat eder, kast eder fakat kiinin muradnn ve kastnn dnda baka bir ey meydana gelir. Bak: Lisanul-Arab, c.1, s.6568. el-Esfehani, Mfredat Elfazl-Kuran, s.287, 288. Istlahta hata, Mkelleften iradesi dnda ve kastsz olarak kan her trl sz veya fiildir. Bak: Dr. Hseyin el-Cebr, Avarizul-Ehliyyeti ndelUsuliyyin, s.395, 396. Crcani, Tarifat, s.99. eyhulislam bn Teymiyye yle der: Sahabe, ilk drt halife ve selefin cumhuru kastsz yaplan yanlla hata demilerdir. Nitekim Kuran ve snnetin pek ok yerinde hata bu anlamda kullanlmtr. Bak: Mecmul-Fetv, c.20, s.24.
539
cei bir eyle ykml tutmamtr. tihatlarnda hakka isabet etmezlerse Allah hi kimseyi gcnn yetmeyecei eyle ykml tutmaz. Bu, Allah telnn kullarna rahmetinin kemlindendir. O yle buyurmaktadr:
Allah hibir kimseyi g yetiremeyecei bir ekilde y kmltutmaz.Herkesinkazandiyilikkendilehine,iledii fenalk da kendi aleyhinedir. Ya Rabbena! Eer unuttuk veya kastsz olarak yanl yaptysak bundan dolay bizi sorumlu tutma.YaRabbena!Bizdenncekilereyklediingibiaryk ykleme. Ya Rabbena! Takat getiremeyeceimiz eylerle bizi ykml tutma. Affet bizi, ltfen bala kusurlarmz, mer hamet buyur bize! Sensin Mevlmz, yardmcmz! Kfir top luluklarakarSenyardmeylebize.1329 Yanllkla olmas dnda bir mminin bir mmini l drmeyehakkolamaz.Yanllklabirmminildrenkimse nin,mminbirkle azatetmesiveleninailesineteslimedi lecek bir diyet vermesi gereklidir. Meerki lnn ailesi o di yetibalamola.(Butakdirdediyetvermez).Eerldrlen mminolduuhalde,sizedmanolanbirtoplumdanisem min bir kle azat etmek lzmdr. Eer kendileriyle aramzda antlama bulunan bir toplumdan ise ailesine teslim edilecek birdiyetvebirmminkleyiazatetmekgerekir.Bunlarbula mayankimsenin,Allahtarafndantevbesininkabuliinikiay pepeeorututmaslzmdr.Allahhereyibilendir,hikmet sahibidir.Kimbirmminikastenldrrsecezas,iindeebe diyenkalacacehennemdir.Allahonagazapetmi,onulnet lemiveonuniinbykbirazaphazrlamtr.1330 Onlar (evlt edindiklerinizi) babalarna nispet ederek
1329 Bakara, 286. 1330 Nisa, 92-93.
540
arn. Allah yannda en dorusu budur. Eer babalarnn kim olduunu bilmiyorsanz, bu takdirde onlar din karde lerinizvegrpgzettiinizkimselerolarakkabuledin.Yan larak yaptklarnzda size vebal yok; fakat kalplerinizin bile bile yneldiinde gnah vardr. Allah balayandr, esirge yendir.1331
O halde gcnz yettiince Allah'a isyandan kann. Dinleyin, itaat edin, kendi iyiliinize olarak harcayn. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua eren lerdir.1332
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: mmetimin yanlmasn, unutmasn ve zorland ey (in gnahn) Allah Tel phesiz affetmitir.1333() Bir hkim hkmedecei zaman itihat eder, yani hakk arayp hkmeder de sonra bu hkmde isabet ederse, o hkime iki ecir vardr
1331 Ahzab, 5. 1332 Teabn, 16. 1333 bn Mace, K.Talak, B.Talakul-Mkrehi ven-Ns, el-Elbn sahihtir dedi. Bak: Sahih bn Mace,c.s.347. () mam bn Receb el-Hanbel yle der: Hata, Bir eyi yapmay kast etmek fakat kast ettiinden farkl bir eyi yapm olmaktr. Mesela bir kfiri ldrmeyi kast ettii halde bir mslmann lmne sebep olmak gibi. Unutmak, Bildii hatrlad bir eyi yaparken unutmasdr. Her ikisi de gnah yok anlamnda balanmtr fakat bu, unutmasndan dolay herhangi bir hkm/sonu dourmasn ortadan kaldrmaz. Mesela abdest almay unutan kimse abdestli olduunu zannederek namaz kld zaman bunun kendisine bir gnah yoktur fakat daha sonra abdestsiz olarak namaz kldn anlarsa kuvvetli olan gre gre bu namaz iade etmesi gerekir. Allah en iyi bilendir. Unutan ve hata edenler kendilerinden gnahn kalkmas anlamnda balanmlardr. nk gnah, maksatlar ve niyetlerin sonucudur. Unutan ve hata edenin ise gnah ilemek gibi bir maksad ve niyeti yoktur. Bu sebeple onlara bir gnah yoktur. Fakat bunlardan hkmlerin kaldrlmasna gelince bu naslarn byle bir murad yoktur. Hkmn kalmas ve kalkmas iin baka bir delile ihtiya vardr. Bak: Camiul-Ulm vel-Hikem, h.no, 39, s.361375.
541
(hakk aramak ve isabet etmek sevaplar). Eer hkim hkmedecei zaman hakk itihat edip arar, fakat sonunda hata ederse, bu hkime de bir ecir vardr (hakikati arama sevab vardr)1334() Allahn, tevbe ettii vakit kulunun tevbesine sevinmesi, birinizin devesi zerinde orak bir yerde bulunup devesi kat, zerinde de yiyecei iecei bulunduu ve ondan midini kestii, nihayet bir aacn yanna gelerek glgesinde yatt, devesinden midini kestii, o bu halde iken aniden deve karsna dikiliverdii, yularndan tuttuu, sonra sevincinin iddetinden: Allahm! Sen benim kulumsun, ben de senin Rabbinim, dedii; sevincinin iddetinden yanld zamanki sevincinden daha ok sever.1335 eyhulislam bn Teymiyye yle der: Tekfire gelince: Dorusu, Muhammed mmetinden kim hakikati bulmak maksadyla itihat eder de yanlrsa tekfir edilmez, bu yanlgs affedilir. Peygamberin getirdii eyleri kim tam bir aklk ve kesinlikle renir ve hidayet/doru yol kendisine ak ve kesin bir ekilde anlatldktan sonra Peygambere kar gelirse ve mminlerin tuttuu yoldan baka bir yol tutarsa o kfirdir. Kim hevasna uyar da hakikat araynda kusur ederse ve bilgisizce konuursa o asidir, gnahkrdr; sonra fask olabilir ve iyilikleri ktlklerine ar basa
1334 Buhr, K. tisam, B.Ecrul-Hkimi zectehede. () el-Hatip el-Badadi yle der: En azndan itihadndaki ihmali ve gevekliinden dolay gnahkar olmas gerekirken itihatta hata edenin bu hatas nasl dllendirilebilir? Diye sorulursa buna cevap olarak yle denilir, Burada bir yanl anlama var. nk Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem hata edene sevab hatasndan dolay deil itihadndan dolay vaat etti, hatasn balad. nk mtehidin maksad hata etmek deildi. tihadnda isabet edene gelince onun itihadna bir ecir, isabetine de bir ecir olmak zere iki ecri vardr. Bak: el-Fakih vel-Mtefakkih, c.1, s.475. B. el-Kavl Lisahihil-hticac ve Lzumil-Ameli bih. H.no, 516. Daru bnul-Cevzi. 1335 Mslim, K.Tevbe, B. Fil-Hadd alet-Tevbeti vel-Ferahi Biha.
542
bilir. O halde tekfir kiinin durumuna gre deiir.1336 Allah rahmet eylesin yine yle der: Benzeri bir konuda mmin bir mtehit hakikati ararken btn gcn ortaya koyarsa Allah onun hatasn balar. Ondan bir tr kusur hsl olursa, her ne kadar bu sze kfr denilse bile bu, kfr derecesine ulamayan bir gnahtr. Nitekim Kurann mahlk olduunu sylemek, hirette Allahn grleceini inkr etmek gibi Cehmiyyeye ait baz grleri syleyenleri selef kfr ismiyle isimlendirmitir. Bunlar Allahn mahlkatndan yce ve arn stnde olduunu inkr etmenin altnda kalan eylerdendir. Onlara gre bu szlerin sahibini tekfir etmek aka bilinen eylerdendir. Mutlak tekfir, mutlak tehdit gibidir (Yani ahs ismi vermeden yle yle yapan cehennemliktir demek gibi). Kendisine terk edeni kfir eden bir belge sunulmadka muayyen bir ahsn tekfir edilmesi gerekmez.1337 Allah rahmet eylesin bn Teymiyye unlar da syler: Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Mslmanlarn limlerinin srf hata ettikleri iin tekfir edilmelerinin caiz olmad grnde ittifak etmilerdir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin sznden baka herkesin sz alnabilir de terk edilebilir de. Yapt bir hata sebebiyle szlerinin bir ksm terk edilen kimseler ne tekfir edilirler, ne fask olurlar, ne de gnahkr olurlar. nk Allah tel mminlerin yle dua ettiklerini haber vermektedir:
Rabbimiz!Unutursakveyahatayadersekbizisorumlu tutma.1338
Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemden gelen sahih bir hadiste kulun bu duasna Allah telnn yle cevap verdii rivyet edilir: yle yaptm.
1336 Mecmul-Fetv, c.12, s.180. 1337 el-stikamet, c.1, s.163. 1338 Bakara, 286.
543
Mslmanlarn limleri, peygamberlerin kk gnahlar ve hatalar ilemeleri caizdir diyerek peygamberlerin ismet sfatn tartan hibir mslman limin tekfir edilemeyeceinde ittifak etmilerdir. Onlarn bu szleri kabul edilmez fakat byle dediler diye hi biri de tekfir edilmez. Bunda mslmanlar ittifak etmilerdir. Mslmanlar peygamberlerin bu tr eylerden de masum olduu grndedirler. Eer byle diyenler kfir olsayd afiiler, Malikiler, Hanefiler, Hanbeller, hadisiler, tefsirciler ve tasavvufulardan pek ok kimsenin tekfir edilmesi gerekirdi ki onlarn kfir olmadklarnda Mslmanlar ittifak etmilerdir. Hatta bunlarn imamlar bile bu grtedirler.1339 bn Teymiyye baka bir yerde yle syler: Sahabeler ve Mslmanlarn imamlar, hatal sz syleyen herkesin, bu sz snnete aykr bile olsa bundan dolay tekfir edilemeyeceinde icma etmilerdir. Hata eden herkesin tekfir edilmesi icmaya aykrdr. Fakat insanlar tekfir meselelerinde ihtilaf etmilerdir. Ben bunu baka bir yerde geni bir ekilde akladm.1340 mam Bedrddin ez-Zerkei yle der: limler mtehitlerin grlerine hkm vermede ihtilaf ettiler: Her mtehit isabetli midir yoksa birisi mi isabetlidir?... afii, Ebu Hanife, Malik ve fkhlarn ou hangisinin olduunu belirtmemekle beraber bunlardan birinin hakl ve isabetli olduu grndedirler. Hangisinin isabetli olduunu da Allah bilir. nk tek bir eyin tek bir zamanda ve tek bir ahsta helal ve haram olmas mmkn deildir. nk sahabeler de bir takm meselelerde tartyorlard/ihtilaf ediyorlard, her biri kendi gr iin deliller getiriyordu ve biri dierine yanldn sylyordu. Bu onlarn her birinin gerei bulma araynn bir gereidir.
1339 Mecmul-Fetv, c.35,s.100. Mslim, K.man, B. Beyan ennehu La Ykellif illa Ma Yutaku. 1340 Mecmul-Fetv, c.7, s.675.
544
Sonra onlar her mtehidin isabet edip etmeyeceinde de ihtilaf etmilerdir. afiilere gre hangisinin isabet ettii belli olmamakla beraber onlardan sadece birisi isabet eder. Biri hari hepsi hata eder. Malik ve dierleri de bu grtedir. Ebu Yusuf ve dierleri de bu grtedir.1341 Drdncs-TEVL: Tevil:() Burada tevilden maksat caiz bir itihatla veya taklit sebebiyle eri nass, dellet ettii anlama zt bir ekilde kendi yerinden baka bir yere koymaktr. Bu, btl hak olarak gstermek, is
1341 Bahrul-Muhit Fi Uvelil-Fkh. () Lgatte tevil, Tefil babndan bir kelimedir, . Slasisi, , Dnd, rcu etti anlamna gelir. ,Rcu demektir. , Rcu etti demektir. , Ona rcu etti, avdet etti anlamna gelir. , Bir eyden vazgetim demektir.Tevil kelimesinin szlkteki btn kul-lanmlar geri dnmek, avdet etmek anlamna gelir.) Bak: Lisanl-Arab, c.11, s.3234. Tehzibl-La, c.15, s.437. Istlahta tevilin anlam vardr, 1- Teville kast edilen ey, zhirine muvafk da olsa szn dnp dolap vard hakikatidir. Kitap ve snnette tevil lafzyla bu mana murat edilmitir.) eyhulislam bn Teymiye, Mecmul-Fetv, c.3, s.36. 2- Teville kast edilen ey, tefsir, beyan, erh, kelamn zerinde dnlmesi ve deerlendirme yaplmasdr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin amcasnn olu Abdullah bn Abbas radyallahu anhum iin yapm olduu, Allahm! Onu dinde fakih kl ve ona tevili ret duasndaki teville kast edilen ey budur. Bu hadisin tahrici iin Bak: es-Silsilets-Sahiha, h. no, 2589. 3- Tevil, Beraberindeki bir delil sebebiyle kuvvetli ve tercih edilen manay brakp zayf manay almaktr. Tevilin bu trn selef imamlar bilmezlerdi, hatta onlarn tamam bu tr bir tevili ktlemilerdir. eyhulislam bn Teymiyye yle der: Sonraki limlerin stlahnda tevil, bir delil sebebiyle lafzn tercih edilen ihtimalini brakp tercih edilmeyen ihtimalini almaktr. Bylece onlarn stlahna gre lafzn ak delaletine uygun manas tevil olmaz. Onlar Allah telnn tevil lafzyla bunu kast ettiini, naslarn szlk anlamlarna muhalif tevillerinin olduunu ve bu tevilleri Allahtan baka kimsenin bilemeyeceini ve tevilcilerin de bilemeyeceini zannettiler. Bak: MecmulFetv, c.5, s.35; c.3, s.55 ve 288; c.4, s.68; c.13, s.270,313.)
545
ter itikatla olsun ister szle olsun ister fiille olsun tevil sonucu ve kastsz bir ekilde kfre dmektir. Ehl-i Snnet imamlar dinin temel esaslarndan olmamak artyla ilimde ve Arap dilinde bir izah bulunan caiz tevilin,() muayyen bir kiinin tekfirine mani hallerin en geni kapsamls olduunda ittifak etmilerdir. Sz konusu tevil, eri delilleri anlamadaki bir kusur sebebiyle veya hakka ve doru yola tabi olmay engelleyici bir pheye istinaden ortaya km olabilir. Maksat muhalefet, kar kma, yalanlama, ret veya inatlk veya srf ehvet ve nefsan arzulara uymak zere eri naslarla oynamak deil, sadece aksi grn hak olduuna ve hakka ulama niyetiyle bu yolu tercih ettiine inanmaktr. Bu tr hatal teviller genellikle ak seik olmayan ve bilinmeyen kapal meselelerde olur. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre bu tr tevilin hkm genel olarak cahile verilecek hkmle ayndr. nk hkme konu olan eyin aralarnda mterek olmas itibaryla cahilin mazur saylacana dellet eden delillerin ayns tevilci iin de uygundur. Bu trde bir tevilci, gzel bir itikada sahip olduu, eraite uymak gayesini gtt, imanl ve iyi halli olduu halde hata ettii zaman kendisine bir delil sunuluncaya, tevil phesi ve nastaki anlama problemi veya kafasndaki karklklar kendisinden zail oluncaya kadar mazurdur. Gerei anlaynca da dner. naallah byle bir tevil ondan affedilecektir. mmetin iinde bu tr tevile denler ok olmutur. Hatta ktlendii halde sahabe zamannda da bu tr teviller vuku bulmutur. Dinde bilinmesi zorunlu olan baz eri hkmleri ilevsiz hale getirmedii fakat kastsz bir muhalefete yol at zaman bu, genellikle
bn Hacer el-Askalani yle der: limler dediler ki, Arap dilinde izin verilen ve ilmi ynden de izah edilebilen tevili yapan her tevilci yapt tevilinde mazurdur, gnahkr deildir. Bak: Fethul-Bari c.12, s.380, K. stitabetlMrteddine vel-Muanidin ve Ktalhm, B. Ma Ce fil-Mteevvilin.
()
546
cehaletten kaynaklanan veya cehalete sebep olan yanlma kabilinden bir tevildir. Baz eri hkmleri ilevsiz hale getiren bir tevil olursa bu ok ktdr. nk byle bir tevil sapkln ve bozulmann sebeplerindendir ve dinde arla gtren bir vastadr. Allah tel yce kitabnda yle buyurmaktadr:
Onlar (evlt edindiklerinizi) babalarna nispet ederek arn. Allah yannda en dorusu budur. Eer babalarnn kim olduunu bilmiyorsanz, bu takdirde onlar din karde leriniz ve grp gzettiiniz kimseler olarak kabul edin. Yanlarak yaptklarnzda size vebal yok; fakat kalplerinizin bilebileyneldiindegnahvardr.Allahbalayandr,esir geyendir.1342()
Snnette yle bir olay geer: Htb b. EbBeltea radyallahu anh Mek-kenin fethinden nce bir kadn vastasyla Mekkelilere bir mektup gndererek fetih hazrlklarn onlara haber verince mer ibnul-Hattab radyallahu anh onun hakknda: O bir mnafktr demiti. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem onlarn yakasn brakt, Htbn yaptn ve merin sylediini tevil ederek her ikisini de mazur grd.1343 Allah tel bu nemli olay hakknda u yeti kerimeyi indirdi:
1342 Ahzab, 5. () Hafz bn Hacer el-Askalani yle der: bnut-Tin der ki: Buhr Yanlarak yaptklarnzda size vebal yok; yetini her eyde uygulad. Bakalar ise, Bu zel bir hkmdr, o da bir adamn kendi olu olmad halde birine ey olum dedii zamanki durumla ilgili hkmdr Ayetin sz edilen ey hakknda indii kesin olsa bile genel hkm ifade etmesi iin delil olarak kullanlmasna mani bir durum yoktur. limler gnahn dmesinde yetin genel hkmyle istidlal edilebileceinde icma ettiler. Fethul-Bari c.11, s671, K.el-Eyman ven-Nzul, B. za Hanese Nasiyen fil-Eyman. 1343 Buhr, K.Tefsir, B. La Tettehiz Aduvvi ve Advvekm Evliy. EdeblMfret, B. Men Kale Li hara, Ya Mnafiku..
547
Ey iman edenler! Eer benim yolumda savamak ve r zam kazanmak iin kmsanz, benim de dmanm, sizin dedmannzolanlarasevgigstererek,gizlimuhabbetbes leyerek onlar dost edinmeyin. Oysa onlar, size gelen gerei inkretmilerdir.1344()
Yine Snnette getiine gre seyd b. Hudayr radyallahu anh ifk olaynda Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin nnde Sad b. Ubadenin yzne kar: Sen muhakkak mnafksn ki, mnafklar hesabna bizimle mcadele ediyorsun! demiti.1345 Yine Snnette getiine gre Usme b. Zeyd radyallahu anhum bir savata la ilahe illallah diyen bir savay bu sz lmden korunmak iin sylediini zannederek ldrnce Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem kendisini iddetle azarlamt. Bununla beraber kendisine ne ksas uygulam, ne diyet, ne de kefaret detmiti. n-k Usme bu fiili bir tevil sonucu ilemiti.1346 ()
1344 Mmtehine, 1 () Byk lim mfessir Muhammed el-Emin e-enkt yle der: Btn mfessirler bu yetlerin Htb bn Eb Beltea ve onun Mekkenin fethinden nce fetih hazrlklarn Mekkelilere haber vermek iin bir kadnla gnderdii mektup kssas hakknda nazil olduunda icma etmilerdir. Bak: Advaul-Beyan, c.8, s.130. 1345 Buhr, K. Meazi, B. Hadisl-fk. 1346 Buhr, K. Meazi, B. Basn-Nebiyyi Usme bn Zeyd ilel-Hurkat. () eyhulislam bn Teymiyye yle der: Bir mslman tevil sonucu bir cinayet iledii veya tekfirde bulunduu zaman bundan dolay tekfir edilmez. Nitekim mer bnul-Hattab, Htb bn Eb Beltea iin, Ya Raslallah beni brak da u mnafn boynunu vuraym dedii zaman Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutu: phesiz o Bedirde bulundu. Ne biliyorsun belki de Allah tel Bedirde bulunanlarn durumunu bildi de onlara: Ne yaparsanz yapn ben sizi affettim, dedi. Bu hadis Buhr ve Mslimin sahihlerinde mevcuttur. Buhr ve Mslimde ifk hadisi de mevcuttur, seyd bnul-Hydayr, Sad bn Ubadeye, Sen muhakkak mnafksn ki, mnafklar hesabna bizimle mcadele ediyorsun! demiti. ki grup birbirleriyle kyasya tartmlard da Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem aralarna girerek onlar yattrmt. Bunlar Bedir savana katlan kimselerdi. lerinde birbirlerine sen mnafksn diyenler vard. Fakat Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem hibirini tekfir etmedi, bilakis hepsinin cennetlik olduklarna
548
Burada btnilerin, filozoflarn ve dier arlarn tevilleri vardr ki bunlarn mazur grlemeyeceinde Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlar ittifak etmilerdir. nk onlarn gerek durumu dini icmalen ve tafsilen (:toptan ve ayrntlaryla) yalanlamaktr veya dinin olmazsa olmaz bir esasn yalanlamak, mtevatir yolla gelen bilgilerle aka haram olduu bilinen eyleri helal grmek, mtevatir yolla gelen bilgilerle haram olduu bilinen eyleri bile bile inkr emektir. Ya da tek Allaha ibadet etmemektir. Mesela filozoflarn yeniden dirilii ve maherde toplanmay inkr etmeleri, Allah telnn cziyyat bilmediini sylemeleri veya Kurann tahrife uradn iddia etmeleri ya da ar Kabirperestlerin yaptklar gibi llerin faydaya ve zarara muktedir olduuna inanmalar ve eri esaslara dayanmayan buna benzer ar itikatlar mazur grlme-yen tevillere dayanrlar. Byk lim ibnul-Vezir el-Yemani yle der: Herkes iin bilinmesi zorunlu olan bu eyleri bile bile inkr eden ve tevili mmkn olmayan eyleri tevil adna gizleyen kimselerin kfrnde ihtilaf yoktur. Mesela Allahn btn gzel isimlerini hatta btn Kuran ve eri hkmleri, ldkten sonra dirilmeyi, kymeti, cenneti ve cehennemi sapk bir ekilde tevil edenlerin tekfirinde ihtilaf yoktur.1347
ahitlik etti. Yine Buhr ve Mslimde anlatldna gre Usame bn Zeyd bir savata la ilahe illallah diyen birini ldrmt. Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme durum haber verilince bu ona ok ar gelmi ve defalarca: Ey Usame! Demek sen onu la ilahe illallah dedikten sonra ldrdn ha?! demiti. O kadar ki Usame: Ben, keke bu gnden nce slm'a girmi olmayaydm diye temenni ettim, dedi. Bununla beraber kendisine ne ksas uygulamam, ne diyet, ne de kefaret detmiti. nk Usame adamn bu sz lmden korunmak iin sylediini zannettii iin byle birini ldrmenin caiz olduu zannna bir tevil sonucu varmt. Selefin durumu da byle idi. Cemel, Sffn ve benzeri savalara katlanlarn hepsi mslman ve mmin olduklar halde birbirleriyle savamlard. Bak: Mecmul-Fetv, c.3, s.383 1347 sarul-Hak alel-Halk, Fasln fi Zikri Men Yekl bir-Racai ve Men La Yekl Bil-rca, s.377.
549
Yine el-Yemani yle der: ndirilen lafz zorunlu olarak bildii zorunlu olarak bilinen kimselerden olduu zaman bunu yalanlayan veya bile bile inkr eden kimse kfir olur. ndirilen eylere iman etmede birbirlerine muvafakat eden ve tevilde ihtilaf eden gruplara gelince bunlardan hibiri tekfir edilmez. Ancak yalanlamak iin tevil yapan fakat yapt bu tevili Mslmanlar aldatmak ve dine tuzak kurmak tevili olarak isimlendiren kimseler tekfir edilirler. Mesela Allah telnn mevcut, lim ve kadir gibi Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem tarafndan zhiri anlamlaryla anlatt herkes tarafndan zorunlu olarak bilinen sfatlarn inkr eden Karamita gibi gruplar byledirler.1348 Byk Hanefi limi Molla Aliyyl-Kari yle der: Cesetlerin yeniden dirilecekleri, evrenin sonradan yaratld ve Allah telnn cziyyat bildii konularnda gelen naslar tevil eden kiilere gelince bunlar tekfir edilirler. nk bunlarn zhiri anlamlaryla dinden olduu kesin olarak bilinir. Byk gnah ileyenlerin cehennemde ebedi kalmayacaklar konusundaki naslarn tevili ise haklarndaki delillerin birbiriyle elimesi sebebiyle tekfire sebep olmaz.1349 Snnetin savunucusu imam smail el-Esfehani yle der: Tevilci hata ettii zaman, imanna bal birisi ise teviline baklr: Eer bu tevil Allahn Kitabnn baz hkmlerine veya mazeret brakmayan snnete veya icmaa aykrla yol aan bir durumla ilgili olursa tekfir edilir, mazur grlmez. nk bunlarla ilgili bir phe onu mazur gsterecek gte olmayan zayf bir phedir. nk onun ahidi bu asllardan biridir ve son derece aktr. Bu eri delillere dayanan bir konuda yaplan aykr bir tevil mazur grlemez 1350
1348 el-Avasm vel-Kavasm An Snneti Ebil-Kasm sallallahu aleyhi ve sellem, c.4, s.176. 1349 erhul-Fkhil-Ekber, s.70. 1350 el-Hucce fi Beyanil-Mehacce, c.2, s.510.
550
BeincisiZORLAMA(:KRAH) Szle veya fiile kfre zorlanma() birtakm kurallar ve eri artlaryla Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre muayyen bir ahsn tekfirine mani hallerden biridir. Allah tel yle buyurdu: Kalbi imanla dolu olarak mut main iken, dini inkr etmeye mecbur braklp da yalnz dil leriyle inkr szn syleyenler hari, kim imanndan sonra Allah inkr ederek gnln inkra aar, gsne kfr yer letirirse, onlara Allah tarafndan bir gazap, hem de mthi birazapvardr.1351 bn Kesr bu yetin tefsirinde unlar syler: Allah telnn Kalbi imanla dolu olarak mutmain iken, dini inkr etmeye mecbur braklrsa yeti, lisanyla kfr szn syleyenlerden ve tehdit altnda lafzyla mriklere uyanlardan kalbi imanla dolu olanlar istisna ediyor. nk onun kalbi dilinin syle
()
Zorlama diye tercme ettiimiz ikrah kelimesi szlkte meakkat, zor kullanma, mecbur etme, rza, istek ve iradeye aykrlk gibi anlamlara gelir. Lgat kitaplarnda yle geer: , steinin zdd demektir. Buna kerih ve mekruh da denir. Onu bir eye zorlad anlamnda, denir. Onu ona kerih kld anlamnda, denilir. , nsana meakkat ve zorluk veren ey demektir. oulu mekarih gelir. Meakkat anlamnda krh ve ikrah denilir. Zorlukla yapt anlamnda denilir. Birini ayaa kalkmaya zorlad anlamnda, denilir. Ksni der ki: kisi de ayn anlam gelir. Zorla ona ykledi anlamnda denilir. Bak: Mucemul-Vasit, c.2, s.785. Muhtarus-Shah, s.239. Istlahta ikrah/zorlama: Bir bakasn zorla istemedii eyi yapmaya mecbur etmektir. Bu, rzann olmamasdr, iradenin bozulmasdr, korkutma ve tehditle zorlanann istemedii eye zorlanmasdr. Zorlanan kiinin bu ie rzas yoktur, iradesi zorla gasp edilmitir, seim hakk elinden alnmtr. Lgatlerde yle geer, krah, bir bakasna kendiliinden istemedii bir eyi korkutarak yaptrmaktr. Yaptrann korkutmaya gc yeter ve dieri de bundan dolay korkuya kaplr. Bakasna istemedii, yap olarak ve eran raz olmad bir eyi yaptrmaktr diye de mana verilmitir. Bak: etTarifat, s.33. Avaridul-Ehliyye Indel-Usuliyyin, s.472. 1351 Nahl, 106.
551
diini reddederken ve Allaha ve peygamberine imann huzuruyla dolu iken dayak ve ikenceye maruz kald iin bu szleri sylemek mecburiyetinde braklmtr. bn Abbastan rivyet edildiine gre bu yet, Ammar b. Yasir hakknda nazil oldu. O, Muhammede kfretmesi iin mriklerden ikence grd zaman tehdit altnda onlarn isteklerine boyun emi ve sonra Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme gelerek zr dilemiti. te bu olay zerine bu yet na-zil olmutu. bn Cerir, Ebu Ubeyde Muhammed b. Ammar b. Yasirden yle rivyet etti: Mrikler Ammar b. Yasiri yakaladlar ve ona ikence yaptlar. O kadar ikence yaptlar ki Ammar onlarn istedikleri baz eylerde onlarn fikrine yaklat. Sonra Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme gelerek ikyette bulundu. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ona dedi ki: Kalbini nasl hissediyorsun? Yasir: mann huzurunu kalbimden hi kaybetmedim dedi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ona dedi ki: Sana ayn eyi yaparlarsa sen de ayn eyi yap. Bu sebeple limler, kfre zorlanan kimsenin hayatn kurtarmak iin kendisinden istenen eyi kabul etmesinin de reddetmesinin de caiz olduunda ittifak ettiler. Nitekim Bilal radyallahu anhe mrikler yapacaklarn yaptlar fakat o yine de onlar reddetti. Yalanc Mseyleme, Habib b. Zeyd el-Ensariye ikence edip vcudunu parampara ettii zaman o, diliyle de imannda sebat etti. Mslmann lmne bile yol asa dininde sebat etmesi daha faziletlidir.1352 Hanefi lim Ebu Bekir el-Cessas yle der: Bu, tehdit ve zorlama halinde kfr szn aka sylemenin cevazna delildir.1353 Kad Ebu Bekir ibnul-Arabi yle der: Kfr, dinin temel bir konusu olduu halde Allah tel tehdit halinde buna izin verip balaynca limler de dinin feri meselelerini buna gre deerlendirdiler. Yani zorlama halinde kfr gibi bir
1352 Bak. bn Kesr, Nahl, 106. yetin tefsirinden ksaltlarak alnmtr. Ayrca Bak: Tefsiru Taberi, c.14, s.122. 1353 el-Cessas, Ahkmul-Kuran, c.3, s.192.
552
meselede msamaha gsterildii zaman ayn hkm feri meseleler iin de geerli olur. Fkhlardan gelen mehur haberler de buna dellet etmektedir: Benim mmetimden yanlma, unutma ve zorlama halinde iledikleri fiillerin sorumluluu kaldrlmtr.1354 Allah tel yle buyurdu: Mminler, mminleri brakp dakfirleridostedinmesin.Kimbunuyaparsa,artkonunAl lah nezdinde hibir deeri yoktur. Ancak kfirlerden gelebi lecek bir tehlikeden saknmanz bakadr. Allah, kendisine kar(gelmekten)sizisakndryor.DnyalnzAllah'adr.1355 Mfessirlerin nderi b. Cerir et-Taberi bu yetin tefsirinde yle der: Onlarn ellerinde size kar kullanabilecekleri bir g bulunmas ve sizin de bundan kendinize bir zarar gelebileceinden korkmanz, iinizden onlara dmanlk beslediiniz, kfrlerine taraftar olmadnz ve Mslmanlarn aleyhine olacak ekilde onlara yardm etmediiniz halde dillerinizle dost grnmeniz hari. bn Kesr bu yeti tefsir ederken unlar syler: Yani baz beldelerde veya baz zamanlarda onlarn errinden korkan kimseler hari. Bunlarn ilerinden ve niyetleriyle deil de dtan onlardan korkmalar ve saknmalar caizdir. el-Kurtub, bu yetin tefsirinde unlar syler: Bir mmin kfirlerin iinde ikamet ettii zaman, eer onlarn kendisine bir ktlk yapmasndan korkarsa kalbi imanla dolu olduu halde dille onlara irin grnmesi caizdir. Saknmak ancak korku, ldrme veya bir organn kesme veya byk bir ikence ile birlikte helal olur. Kim kfre zorlanrsa onun sert bir tavr taknmas ve kfr sz sylemeyi kabul etmemesi doru olur, bu onun iin caizdir. Byk lim bnus-Sad bu yetin tefsirinde unlar syler:
1354 bnul-Arab, Ahkmul-Kuran, c.3, 1180. 1355 Al-i mran, 28.
553
Yani kendinize gelecek bir zarardan korkacak olursanz, ancak o zaman cannz koruyacak bir saknmay dil ile yapmanz ve saknmay salayacak bir tedbiri ortaya koymanz sizin iin helal olur. Bu mmetin byk limi bn Abbas radyallahu anhum yle der: Saknmak, kalbi imanla dolu olduu halde dil ile kendisini koruyacak bir sz sylemektir.1356 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allah tel mmetimden yanlma, unutma ve zorlama halinde iledikleri fiillerin sorumluluunu kaldrlmtr.1357 Byk hadisi bn Hacer el-Askalani yle der: bn Battal, bnul-Mnzire tabi olarak yle der: limler, kfre zorlanan bir kimsenin kalbi imanla dolu iken lmden korktuu iin kfrettii zaman tekfir dilemeyeceinde ve eiyle arasndaki nikah bann kopmayacanda icma ettiler.1358 eyhulislam bn Teymiyye yle der: Allah tel zorlamayla kar karya kaldnda bir adamn kalbi imanla dolu olduu zaman dili ile kfr sz sylemesine izin verdi. Gsn kfre aan kimsenin durumu byle deildir. Allah tel mminlerin kfirlerle dost olmalarn yasaklam olmakla beraber onlarn kfirlerden saknmalarn mubah klmtr.1359 Ehli Snnet velCemaate Gre Zorlamann Tekfire ManiOlmasnnartlar:()
1356 Bunu bn Ebi Hatim Tefsirinde tahri etti, c.2, s.629, no, 3382. 1357 bn Mace, K.Talak, B. Talakul-Mkreh. el-Elbn sahih olduunu syler, Sahihu Sneni bn Mace, c.1, s.347. 1358 Fethul-Bari c.12, s.393 (K. krah). 1359 stikamet, c.2, s.319. () Bu artlarn neler olduunu delilleriyle birlikte renmek iin bak: Fethul-Bari c.12, s.390. Syuti, el-Ebah ven-Nezair, s.209. Bedaius-Sanai, c.7, s.175. elMuni, c.7, s.120. e-afiiyys-Sair, Nihayetl-Muhta, c.6, s.446, el-Cebri, Avarizul-Ehliyye, s.472. Dr. Slih bn Humeyd, Raful-Harac fi-eria, s.242. Dr. sa akra, el-krah ve Eseruhu fit-Tasarrufat, s.43. Dr. brahim el-Arvan, s.57. Dr. Fahri Ebu Safiye, el-krah fi-eriatil-slamiyye, s.30.
554
Zorlanma ve tehdit altnda bulunduunu iddia eden herkesin iddias kabul edilmez. Zorlama ve tehdidin meru bir mazeret olarak kabul edilebilmesi iin zorlanan kimsede birtakm artlarn bulunmas gerekir. Bu artlardan bazlar unlardr: 1- Tehdit edenin ya idarecilii veya stnl veya ar saldrganl sebebiyle bu tehdidini gerekletirebilecek gte olmas gerekir. 2- Tehdit edilenin ne kiisel direnile, ne bakasndan alaca yardmla ne de kaarak bu tehdidi kendisinden uzaklatrmaktan aciz olmas gerekir. 3- Zorlamann kiinin katlanamayaca bir tehdidi iermesi gerekir. Mesela onu lme kadar gtrecek iddetli bir dayak veya organlarnn kesilmesi, atete yaklmas cinsinden iddetli bir ikence veya fiilen ldrmek gibi eyler byledir. Ama svmek ve hakaret etmek ve kiinin katlanabilecei aptaki bir dayak gibi eyler ikrah ve zorlama saylmaz. 4- Tehdidin sadece szde kalmamas, fiilen de var olmas, zor ve tehditle kar karya kalan kimsenin de bunu kabul etmedii zaman tehdidin kesin olarak gerekleeceine kuvvetle kanaat getirmesi gerekir. Mesela tehdit edenin elinde klla tehdit edilenin banda beklemesi ve istedii gerekleinceye kadar tehdidini srdrmesi byledir. Yani ileride olacak bir tehditle deil hemen bana gelecek bir tehditle kar karya kalmas gerekir. Tehdit eden tehdit ettii kiiye yle yle yapmazsan seni yarn veya daha sonra ldreceim derse bu durumda tehdit edilmi kabul edilmez. 5- Tehdidin tehdit edilenin bedeniyle ilgili olmas gerekir. Malyla veya akrabasndan baka birinin bedeniyle ilgili tehdit, tehdit saylmaz. Eer kfretmezsen baban veya kardeini ldrrz veya onlara ikence ederiz veya maln ve gcn elinden alrz denilirse kfretmesi caiz olmaz ve tehdit edilmi saylmaz. nk tehdit kendisi hakknda yaplmamtr.
555
6- Zorlanan kiinin zerinde kfre devam ettiine iaret eden bir grntnn olmamas gerekir. nk zaruretler kendi miktarnca takdir olunur. Bir kii tekfiri gerektiren bir sz sylemeye veya bir fiili ilemeye zorland zaman bandaki belay savacak bir sz syler veya bir fiili iler, fazlasn syleyemez ve yapamaz. Zorlanann hali byle olduu zaman, eri zaruret halinde olmas itibaryla tehditle srklendii eyi yapmas kendisi iin caiz olur. Byle bir durumda dine aykr bir eyi izhar etmesi mubah olur. Kfr sz sylerse veya yaparsa gnah ilemi olmaz. nk bu durumda insanda rza yok olur ve seime fesat karr, irade ve kast ortadan kalkar. Bunun dnda bir durumda ise iki ktlkten kk olann yapmak suretiyle daha byk olan defedilir. Bu durumda dahi kendisinden kfr vaki olan mslman kfre kalbiyle deil de diliyle muvafakat gsterdii mddete tekfir edilmez. nk kendisinde kfre ve kfirlere kar bir nefret ve fke vardr, kalbi imanla doludur, imann hakikatine kesin olarak inanmaktadr. nk kalbe yaratklar hkmedemezler. Zorlama sadece organlara ular. Tehditle kalplere kfr yerleemez. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre gerekli art budur ve bunun zerinde icma vardr. Byk lim evkni fakat kim imanndan sonra Allah inkr ederek gnln inkra aar, gsne kfr yerletirir se, yeti hakknda yle dedi: Yani kfre itikat ederse, kfr kendisine ho gelirse ve kfrle huzur bulursa. Ebu Bekir ibnul-Arab yle der: Allaha kfretmeye gelince zorlanan kimse iin bu ihtilafsz caizdir. Ancak kalbi imanla dolu olduu halde sadece diliyle sylemesi artyla bu caizdir. Eer kfrde kalbine lisan yardm ederse gnahkr ve kfir olur. nk zorlamann ie hkm gemez, onun hkm ancak da geer.1360
1360 Zadul-Mesir fi lmit-Tefsir, c.4, s.496.
556
bnul-Cevzi bu yetin tefsirinde yle der: Kalbi imanla dolu olarak mutmain iken, sz yani imanla huzur bulmu ve onunla raz iken demektir. fakat kim imanndan sonra Allah inkr ederek gnln inkra aar, gsne kfr yerletirirse, yeti hakknda Katade yle dedi: Kim kfr tercih eder ve seerse demektir. bn Kuteybe yle dedi: Kim gsn kfr kabule aarsa demektir. Ebu Ubeyde yle dedi: Kimin nefsi kfrn peinden giderse ve ondan memnun olursa demektir. Gnlme ho gelen ey anlamnda denilir. bn Kesr yle bu yeti tefsir ederken yle der: Kalbi imanla dolu olarak mutmain iken, dini inkr etmeye mecbur braklp da yalnz dilleriyle inkr szn syleyenler hari, sz diliyle kfreden ve tehdit altnda kalarak szleriyle mriklere muvafakat edenlerden bir istisnadr. nk onun kalbi sylediini reddettii, Allah ve Raslne imanla dolu olduu halde dayak ve eziyete maruz kald iin o kfr szn sylemitir. AzimetleAmel Etmek ve Sabretmek Ruhsatlarla Amel EtmektenDahaHayrldr: Ehl-i Snnet vel-Cemaat, szle veya fiille kfre zorlanp da ldrlnceye kadar sabr tercih eden kimsenin Allah katndaki ecir ve sevabnn ruhsat tercih eden kimseden daha byk olduunda icma etmilerdir. nk dinde asl olan hak zere sabretmek ve sebat etmektir. Saknmay mazeret edinmek ise sadece gnah ve yasa kaldrmak iin geici bir durumdur. Azimetle amel etmenin de Allah katnda yksek bir derecesi vardr ve her ne kadar mubah da olsa ruhsatlarla amel etmekten daha evladr. Allah tel Uhdud ashabnn dinlerinde nasl sabrettiklerini anlatrken yle buyurdu:
557
Burlarasahipgkyzne.Geleceibildirilmiolang ne.(Ognde)tanklkedeneveedileneantolsunki,kahroldu ohendeinsahipleri.Oralatein.Onlar(yakanlar)daba larna oturmular. Mminlere yapmakta olduklar ikenceyi seyrediyorlard. Onlardan, srf, aziz ve hamd olan Allah'a imanettikleriiinintikamaldlar.OAllahki,gklerinveye rinmlkkendisineaittirveAllahhereyeahittir.phesiz inanm erkeklerle inanm kadnlara ikence edip sonra tevbedeetmeyenlerecehennemazabve(orada)yanmaceza svardr.manedipslihamellerileyenlereise,zemininden rmaklarakancennetlervardr.tebykkurtulubudur.1361
Habbb bnu'l-Eret radyallahu anh yle demitir: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem Kbenin glgesinde kaftann yastk ederek dayand bir srada kendisine (Kurey mriklerinin ikencelerinden) ikyet etmitik: Ya Raslullah! Bizim iin Allah'tan yardm dileyemez misin? (Bunlarn zulmnden) kurtulmamz iin Allah'a dua edemez misin? demitik. Bunun zerine Raslullah yle buyurdu: "Sizden nceki mmetler iinde yle (mazlum) kii bulunmutur ki, mrikler tarafndan yakalanr, onun iin yerde bir ukur kazlr, o kii o ukurun iine gmlrd. Sonra byk bir testere getirilir, onun ba zerine konulurdu da ba iki ksma ayrlrd. (Bir bakasna da) demir taraklar ile etinin altndaki kemii ve sinirleri taranrd da, bu ikenceler o mmini dininden evirmezdi...1362 ()
1361 Bruc, 1-11. 1362 Buhr, K.krah, B.Men htarad-Darbe vel-Katle vel-Hevane Alel-Kfri. () Kurtub yle der: Gemi mmetlerin Allahn rzasn kazanmak iin basklara ve zulmlere sabretmeleri ve kendilerine yaplan ikenceleri def etmek iin ilerinden iman gizledikleri halde zhiren kfretmemelerinin Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem tarafndan bu ekilde methedilmeleri ruhsata deer vermeyip de daya ve ikenceyi tercih eden kimse iin bir delildir. Bak: Tef-sirul-Kurtub, c.10, s.124, Nahl suresi, 106. yetin tefsiri.
558
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: ehitlerin efendisi Hamzadr ve bir de zalim bir hkmdarn karsna dikilip de ona iyilii tavsiye ettii ve ktlkten sakndrd iin ldrlen adamdr.1363 mam Beavi yle der: limler kfr kelimesini sylemeye zorlanan kimsenin diliyle bu kelimeyi sylemesinin caiz olduunda icma etmilerdir. Bu kelimeyi inanmadan sadece diliyle syledii zaman kfir olmaz. ldrlnceye kadar sylememek iin direnirse bu daha faziletlidir.1364 bn Battal yle der: Kfre zorlanp da ldrlmeyi tercih eden kimsenin Allah katndaki ecrinin ruhsat tercih edenden daha byk olduunda ittifak ettiler.1365 Kfr sz syleyip de benim maksadm aka yapmakt diyen kimseye gelince, mtehit imamlarn icmana gre bu adam zhiren de btnen de kfirdir. nk kfr hkm ciddiyi de, alaycy da, akacy da, tartma halinde sylenmi olmay da, fke halinde olmay da ayn lde balar. Bunlarn hiretteki durumlar Allaha kalmtr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Mnafklar, kalplerinde olan kendilerine haber vere cekbirsreninmminlereindirilmesindenekinirler.Deki: Siz alay edin! Allah o ekindiiniz eyi ortaya karacaktr. Eeronlara,(niinalayettiklerini)sorarsan,elbette,bizsade ce lafa dalm akalayorduk, derler. De ki: Allah ile O'nun ayetleriyleveO'nunpeygamberiilemialayediyordunuz?(Bo una) zr dilemeyin; nk siz iman ettikten sonra tekrar
1363 Hkim, Mstedrek, c.33,s.195. el-Elbn bunun sahih olduunu syler. Bak: es-Silsiletis-Sahiha, c.1, s.716, no, 375. 1364 Mealimut-Tenzil, c.5, s.46 1365 Fethul-Bari c.12, s.396, K. krah.
559
kfiroldunuz.Sizden(tevbeeden)birgurububalasakbile, birgurubadasuluolduklarndandolayazapedeceiz.1366 mam bn Kudame yle der: ster akadan olsun ister ciddi olsun kim Allaha sverse kfir olur. Ayn ekilde Allah ile veya Onun ayetleriyle veya peygamberleriyle veya kitaplaryla alay eden kimse de byledir, kfir olur.1367 eyhulislam bn Teymiye yle der: htiya olmad halde syledii szn kfr kelimesi olduunu bilerek ve kastl olarak dili ile kfr kelimesini syleyen kimse bununla hem zhiren, hem btnen kfir olur. Onun iin btnen mmin olabilir denilmesi caiz deildir. Bunu syleyen kii slamdan km olur.1368 AltncsTAKLT:() Taklit: Bir mkellefin delilini bilmeden bakasnn mezhebine balanmas demektir.
1366 Tevbe, 6466. 1367 El-Muni, c.10, s.113. 1368 Es-Sariml-Meslul ala atimir-Rasl. () Taklit kelimesinin szlk manas bir eyi boyuna epeevre kuatacak ekilde koymak/takmak demektir. Boyunu epeevre kuatan eye gerdanlk anlamnda klde denilir. oulu kalaid gelir. Hacda kesilen hedy kurbanlarnn boyunlarna taklan gerdanlklara kalaid denilmitir. Nitekim yette: Ne kurbanlklara ne de onlardaki gerdanlklara.. (Maide, 5) ifadesi geer. Sanki mukallit bir mtehidin benimsedii hkm taklitinin boynundaki bir gerdanlk gibi grr. Bu kelime ii bir ahsa havale etmede istiare olarak kullanlr ki sanki o ii onun boynuna balam gibidir. Bak: Lisanl-Arap, c.3, s.367. Muhtarus-Shah, s.584. evkni, radl-Fhul, s.265. midi. El-hkm, c.4, s.221. Istlahta taklit: Delilini bilmedii baka bir kimsenin grn veya szn almaktr veya balayc bir delili olmakszn bakasnn szn kabul etmektir. Veya sz hccet/delil olmayan kimsenin szne uymaktr. Veya syleyeni iin bir delil olmayan bir gre mracaat etmektir. zet olarak taklit, bir mkellefin eri bir hkmde sz aslnda delil olmayan kimsenin grne balanmas demektir. Bak: evkni, radl-Fhul, s.265. bn Hazm, el-hkm, c, 2, s.736. Sad e-eseri, Taklit ve Ahkmhu, s.16.
560
Taklit ancak eri delili bilmemekle meydana gelir. nk taklit, eri delilini bilmeksizin bakasnn szne tabi olmaktr. Yani sen, kim olursa olsun bir kimseye, ona uyman gerektiren elinde bir delil olmad halde tabi oluyorsan sen onun hakta ve batlda, doruda ve yanlta taklitisi olmusun demektir. Allah telnn dininde bu ekilde bir taklit sahih deildir, makbul deildir. lim adamlar arasnda taklidin bir ilim olmadnda ihtilaf yoktur. Mukallide lim denilmez ve onun fetva vermesi caiz deildir. nk fetva verebilmenin artlarndan birisi de eri ilimlerin delillerini bilmektir. Ayrca Allah tel bize limlere sormamz emretmitir. Allah tel kr taklidi ve irkin taassubu ktlemi, pek ok yette onlar yasaklam ve haram klmtr. O yle buyurmaktadr:
Onlara(mriklere):Allah'n indirdiineuyun, denildii zaman onlar, "Hayr! Biz atalarmz zerinde bulduumuz yolauyarz"dediler.Yaatalarbireyanlamam,doruyuda bulamamidiyseler?1369 Onlara, "Allah'n indirdiine ve Rasle gelin" denildii vakit, "Babalarmz zerinde bulduumuz (yol) bize yeter" derler. Atalar hibir ey bilmiyor ve doru yol zerinde bulunmuyoriselerdemi?1370 Sendenncedehangimemleketeuyarcgndermisek mutlakaorannvarlkllar:Babalarmzbirdinzerindebul duk,bizdeonlarnizlerineuyarz,derlerdi.Bensize,babala rnz zerinde bulduunuz (din)den daha dorusunu getir misem (yine mi bana uymazsnz)? deyince, dediler ki: Do rusubizsizinlegnderileneyiinkrediyoruz.1371
1369 Bakara, 170. 1370 Maide, 104. 1371 Zhruf, 23-24.
561
Hakkndabilginbulunmayaneyinardnadme.n kkulak,gzvegnl,bunlarnhepsiondansorumludur.1372 Deki:Rabbimancakakvegizliktlkleri,gnahve haksz yere snr amay, hakknda hibir delil indirmedii bir eyi, Allah'a ortak komanz ve Allah hakknda bilme diinizeylerisylemeniziharamklmtr.1373
ttiba/tabi olmak ise ahslarn grlerine deil, eri delile balanmaktr. Tabi olmak, eri delilin gerektirdii sz veya fiildir. Bu sz veya fiil bir delilin ve hccetin zerine bina edilmitir. Yani kim olursa olsun eer delil onun grne uyman gerektiriyor da sen ona uyuyorsan, ona tabi olan bir kimse olmu olursun. Tabi olmak, Allahn dininde caiz klnmtr. Sen aslnda o limin szne deil ondaki parlak delile uyarsn. O delil eri bir delildir. Dinde asl olan, tabi olmaktr. nk tabi olmak Kuran ve Snnetle, Allahn indirdiiyle amel etmektir. Taklit ise bu asldan istisna edilen bir durumdur. Tabi olmak, slamda bir hccettir/delildir, sahih bir ilimdir. nk o, Allah telnn szdr, emin peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin szdr ve deerli sahabilerinin szdr. Bunun dndakiler taklit diye isimlendirilir. Tabi olmann vacipliine dellet eden ok sayda delil vardr.()
1372 sra, 36. 1373 Araf, 33. () Byk lim enkt yle der: unu bil ki, tabi olmak ile taklit etmek arasndaki fark ve tabi olunacak yerde taklit etmenin kesinlikle caiz olmadn iyi bilmek gerekir. Bunun aklamas yledir: Allahn Kitabndan veya Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetinden ya da Mslmanlarn icmandan delili aka bilinen hibir hkmde taklit asla caiz deildir. nk nassa aykr her itihat batl bir itihattr. Taklit ancak itihat alannda caizdir. nk Kitap ve Snnetin naslar btn mtehitlerin zerinde egemendir. Kim olursa olsun hi kimsenin onlara muhalefet etmeye hakk yoktur. Kitap, Snnet ve icmaa aykr hususlarda taklit caiz deildir. nk hak olmayan ey rnek alnmaz. Naslarn delalet ettii eylerde sadece o naslara
562

Rabbinizden size indirilene (Kuran'a) uyun. O'nu bra kp da baka dostlarn pelerinden gitmeyin. Ne kadar da az talyorsunuz!1374 Rabbinden sana vahyolunana uy. O'ndan baka tanr yoktur.Mriklerdenyzevir.1375 Ey iman edenler! Allah'a itaat edin. Peygamber'e itaat edinvesizdenolanidarecilerede.Eerbirhusustaanlamaz ladersenizAllah'avehiretegerekteninanyorsanzonu Allah'a veRasle gtrn (onlarn talimatnagre halledin); buhemhayrl,hemdeneticebakmndandahagzeldir.1376 Deki:BenancakRabbimdenbanavahyolunanauyarm. Bu(Kuran),Rabbinizdengelenbasiretlerdir(kalpgzleriniaan beyanlardr);inananbirkavimiinhidayetverahmettir.1377 te bu (Kuran), bizim indirdiimiz mbarek bir ki taptr. Buna tabi olun ve Allah'tan korkun ki size merhamet edilsin.1378()
tabi olmak vardr. Hi kimsenin kar kamayaca Kitap ve Snnet naslarnn delalet ettii eylerde ne itihat yaplabilir, ne de taklit. Tabi olmak ile taklit etmek arasndaki fark ilim ehlince bilinen bir eydir. Bunun anlamnda ilim ehlinden neredeyse hi kimsenin bir ihtilaf yoktur. Bak: Advaul-Beyan, c.7, s.547. Araf, 3. Enam, 106. Nisa, 59. Araf, 203. Enam, 155. Byk lim Muhammed el-Emin e-enkti yle der: Usulclerin mtehit iin ileri srdkleri artlar sadece itihat iin ileri srdkleri artlardr. Tabi olma mahalli itihat mahalli deildir. tihat ve tabi olmak ayr ayr eyler olmasna, her ikisini yeri farkl olmasna ramen mtehit iin ileri srlen artlar tabi olanda da aramak grdn gibi bu ikisini birbirine kartrtmak demektir ve ne yaptn bilmemektir. Vahye tabi olmakta, tabi olduu bu vahiyden amel ettii eyi bilmenin dnda baka bir artn olmayaca,
()
1374 1375 1376 1377 1378
563
Rabbinizdensizeindirileninengzeline(Kuran'a)tbi olun.1379
EhliSnnetvelCemaateGrekiTrlTaklitVardr():
hadisi bilmenin ve onunla amel etmenin, yeti bilmenin ve onunla amel etmenin sahih olaca bir gerektir. Ayete ve hadise tabi olmak iin ayrca itihadn artlarna da sahip olmak gerekmez. Mkellefin Kitap ve Snnetten ihtiyac olan eyleri renmesi ve rendii eylerin hepsiyle amel etmesi gerekir. Nitekim bu mmetin iyiliklerine ahit olunan ilk nesilleri byle bir durumda bulunuyorlard. Bak: Advaul-Beyan, c.7, s.550. enkiti unlar da syler, Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashabnn ve Mslmanlarn genelinin bildikleri ve benimsedikleri kesin gereklerden birisi de udur, Zhiri anlam brakp tercih edilen muhtemel anlam almak iin sahih ve eri bir delil bulunmadka hibir durumda Allahn Kitabnn ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetinin zhirinden ayrlmak caiz deildir. Bak: Advaul-Beyan, c.7, s.437. 1379 Zmer, 55. () Byk lim, usulc mfessir Muhammed el-Emin e-enkt yle der: u bir gerektir ki taklidin de caiz olan vardr, caiz olmayan vardr, bir de sahabilerden ve faziletli dier nesilden oluan ncekilerin ve sonrakilerin kar ktklar taklit vardr Mslmanlardan hemen hemen hi kimsenin kar kmad caiz taklit yeni ortaya kan bir meselede halkn fetvaya ehil bir limi taklit etmesidir ki bu tr taklit Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem zamannda da yaygnd ve bunda bir ihtilaf yoktu. Halk karlat bir meselenin hkmn Raslullahn ashabndan diledii birine sorard ve onun verdii fetva ile amel ederdi. Baka bir mesele ile karlat zaman ilk fetva ald sahabi ile irtibat kurmaz, onu da diledii baka bir sahabiye sorar sonra onun verdii fetva ile amel ederdi htilafsz caiz olmayan taklide gelince bu, bir mtehidin kendi itihadyla kendisine net bir ekilde ortaya kan hkm brakp baka bir mtehidin buna muhalif hkmn taklit etmesidir. nk bir mtehit itihad sonunda kendisi iin ak ve net bir hkme varmsa onun artk buna aykr baka bir hkm taklit etmesinin caiz olmadnda icma edilmitir. Sonraki sahabilerin ve hayrla yd edilen dier nesillerin kar ktklar taklit trne gelince bu, dier btn limleri brakp sadece muayyen bir ahs taklit etmektir. Ki bunun caiz olduuna dair Kitap ve Snnette herhangi bir ey gememektedir ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashabndan ve hayrla yd edilen dier nesilden hi kimse byle bir taklidin caiz olduunu sylememitir. Bu, mtehit imamlarn grlerine aykrdr. Onlardan hibiri Mslmanlarn dier btn limlerini brakp da sadece muayyen birinin gr-
564
1KtlenenTaklit:
eri delilini bilmeden baka birine tabi olmak ve ona taassup derecesinde balanmaktr. Kitap ve Snnette aka grd hakikat kendi taklit ettii mezhebine aykr olsa bile, kesin eri delile aykr eylerde kendi mezhebini taklitte srar etmektir. Yani dier limleri brakp sadece muayyen birini, onun btn szlerini ve fiillerini taklit etmektir. Aksi sabit olsa bile onun grlerinin dna kmamak hakk sadece onda grmek hkmleri ondan almak ve onun grlerini sanki mukallidin tabi olmas gereken eri naslar gibi grmektir. Bu tr bir taklit akl noksanlna, Kitap ve Snnet bilgisinin azlna dellet eder. Bu eran haramdr. nk bu, eri delili bilmeksizin ve ona mracaat etmeksizin sadece cehalet ve kr krne ballk zerine kurulan bir taklittir. Bu taklidin sahibi, taklit ettii kiinin fanatik bir taraftar olur. Fanatiklik ise ktlenmitir, batldr ve eran haram klnmtr. Bu kfirlere ve cahiliye ehline mahsus bir haslettir. Kfirler ise cahiliye ehlindendirler.()
nde donup kalmay kabul etmemilerdir. Sadece muayyen bir limin taklit edilmesi drdnc asrdan sonra ortaya kan bir bidattir. Kim bunun aksini iddia ederse bize ilk asrdan sadece muayyen bir ahsn mezhebine bal kalm tek bir ahs gstersin. Bunu asla gsteremeyecektir. nk byle bir ey hi olmamtr. Bak: Advaul-Beyan, c.7, s.488. unu iyi bil ki, selef limleri ve istisnasz btn mtehit imamlar kr taklitten sakndrmlardr. nk taklidin bu tr, zayfln ve mslmanlar arasndaki ihtilaflarn sebeplerinden biridir. Birlik ve beraberlikte ve ihtilaf edildiinde Allaha ve Raslne mracaat etmekte byk hayr vardr. Bu sebeple sahabelerin btn meselelerde muayyen bir kiiyi taklit ettiklerini hi grmedik. Ayn ekilde drt mezhebin imam da kendi grlerinde taassup gstermezlerdi. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin hadisini grdkleri zaman kendi grlerini terk ederlerdi ve bakalarn da eri delillerini bilmeksizin kendilerini taklit etmekten men ederlerdi. nk onlar slamn maksatlarn bilen, hidayet ve din nderleri idiler. Onlara taassup yakmazd. tihat, ancak ilimden bol nasibi olanlarn ulatklar yksek bir
()
565
2-MubahTaklit: Bu, eri hkmlere ulama yollarn bilmeyen, onlar renmeye gc yetmeyen, o hkmlerin delillerini anlama imknna sahip olmayan avam iin geerlidir. Bunun rnei, eriat bilmeyen avamn herhangi bir dini meselede veya bana gelen herhangi bir durumda ilmi, itihad ve takvasyla tannan gvenilir Ehl-i Snnet vel-Cemaat limlerinden muteber bir limi taklit etmesidir. Bu tr bir taklit caizdir. lim adamlar arasnda bu konuda ihtilaf yoktur. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin zamanndan beri de bilinmektedir. Fakat bu, avamn fetva sorduu kiiden delili istemesine mani deildir. nk din olarak grd eyin gerekten Allahn dini olduundan emin olmas bir mslmann hakkdr, ta ki gnl tatmin olsun. Kitap ve Snnetten veya mmetin icmandan delili aka bilinen bir meselede hibir durumda taklit caiz deildir. Nassa aykr her itihat batl bir itihattr. Bu tr taklit, eri delile uyma esasna dayanr. limler bunu da
mertebedir. Sahibi iin ilim bir ereftir. lim onlar taassuptan alkoyar, onlar apak hakikate ulatrr ve her iki dnyada derecelerini ykseltir. mam Ebu Hanife yle der: Hadis sahih olduu zaman benim mezhebim ite o hadistir. Yine o yle der: Nereden aldmz bilmeden hi kimsenin bizim grmz almas helal deildir. mam Malik yle der: Ben bir beerim, hata da edebilirim, isabet de edebilirim. Benim grme bakn inceleyin; Kitap ve Snnete uygun olanlarn hepsini aln, Kitap ve Snnete uygun olmayanlarn hepsini terk edin. mam afii yle der: Hangi mesele olursa olsun hadisilerin elinde onunla ilgili benim grme aykr sahih bir hadis ortaya kt zaman hayatmda da lmmden sonra da ben o grten vazgeer, sahih hadise uyarm. mam Ahmed yle der: Beni de taklit etme, Maliki de taklit etme, afiiyi de taklit etme, Evzyi de taklit etme. Onlar nereden almlarsa sen de oradan al. Onlarn bu konuda syledikleri eyler cidden saylamayacak kadar oktur. nk onlar Allah telnn u yetinin anlamn ok iyi kavramlard: Rabbinizden size indirilene (Kuran'a) uyun. O'nu brakp da baka dostlarn pelerinden gitmeyin. Ne kadar da az t alyorsunuz![Araf, 3].
566
tabi olma olarak kabul etmilerdir. nk avam herhangi bir ahsa sznden dolay deil, dayand eri delilinden dolay tabi olur. Bu tr bir taklidin cevaznda ihtilaf yoktur. Avama bu tr bir taklit caiz olunca onun her meselede muayyen bir mezhebi taklit etmesi de gerekmez. nk hakikat, muteber slam mezheplerinden herhangi bir mezhebin tekelinde deildir. O halde avamn da hakikati aratrmas, doruya en yakn olana tabi olmas ve elinden geldiince Allahtan korkmas gerekir. Kendi grnn hakikate aykr olduunu grnce de hemen hakikate dnmesi gerekir. nk eri delillerle amel etmek tabi olmak demektir. Buna karlk Rabbine kar samimi olan bir mslmann, ruhsatlarn peinde koarak, nefsine kolay geleni ve hevasna yakn olan arayarak mezhepler arasnda dolamas caiz deildir. nk bu irkin ve eran yasaklanm bir telfiktir. eyhulislam bn Teymiye yle der: mmetin byk ounluuna gre itihat genel olarak caizdir, taklit de caizdir. Onlar itihad herkese vacip grmedikleri gibi, taklidi de herkese haram grmezler. tihat, itihada gc yeten iin caizdir. Taklit ise itihattan aciz olanlar iin caizdir. tihada gc yeten iin taklit caiz midir, deil midir? Konusuna gelince, bu konuda ihtilaf vardr. Sahih olan gre gre byle bir kimsenin itihattan aciz kald durumlarda taklide ynelmesi caizdir. Bu acizlik ya delillerin denkliinden veya itihat iin yeterli zamann olmamasndan, ya da delili aka grememesinden dolay olabilir. Byle bir durumda itihattan acze dtnde acze dt eyin vaciplii kendisinden der ve onun alternatifine intikal eder ki o da taklittir. Tpk su ile abdest almak imkn olmayan kimsenin teyemmm etmesi gibi. Avam da byledir; baz meselelerde itihada imkn bulduu zaman o meselelerde- itihat etmesi caizdir.
567
tihat, paralanma kabul eden bir makamdr, kudret ve acziyete itibar edilir/gc yeten itihat eder, gc yetmeyen taklit eder.1380 TaklitMeruBirMazeretOlurmu? Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn cumhuru avamn ve delilleri anlamaya, incelemeye ve aratrma yapmaya gc yetmeyen kimselerin akaid ve ahkm konularndaki taklidi caiz grrler. Taklidi ve taklitileri ktleyen/eletiren deliller sebebiyle ister akaid konularnda olsun, isterse ahkm konularnda olsun bir limin veya inceleme ve aratrma yapmaya gc yeten bir ilim talebesinin itihat ettii ve o meselede gerei aka ortaya kard zaman bir bakasn taklit etmesi haramdr. Onlar taklidin tekfire mani hallerden birisi olduunu ittifakla kabul etmilerdir. nk mukallit cahildir, delili veya hcceti anlamaz, basiret ve anlay yoktur. Kendisine bir belge gsterilinceye ve retilinceye kadar mazurdur. Mazeretteki durumu, cahilin ve tevilcinin durumu gibidir. eyhulislam bn Teymiyye, Kurann mahluk olduunu ve Allahn hirette grlmeyeceini iddia eden ve insanlar bu iddialar zerine imtihan edip kabul etmeyenleri cezalandran, hatta kendilerine muvafakat etmeyenleri cezalandran Cehmiyenin grn savunan yneticilere kar mam Ahmedin taknd tavr yle anlatr: Btn bunlara ramen Ahmed b. Hanbel onlara merhamet etti ve onlarn balanmalar iin dua etti. nk bu iddialaryla Peygamberi yalanlam olduklarnn kendilerine aklanmadn, onlarn Peygamberin getirdii eyleri bile bile inkr etmediklerini, fakat tevil yaparak yanldklarn ve bunu syleyenleri taklit ettiklerini biliyordu.1381
568
mam bnul-Kayyim bidatilerin ksmlarn ve onlarn ahitliklerinin kabul edilip edilmeyeceini anlatrken yle dedi: Rafiziler, Kaderiler, Cehmiler, ar Mrciiler gibi slam kabul eden fakat baz temel esaslarnda ona muhalefet eden bidatiler ksm ksmdrlar: Bunlardan birincisi basiretsiz takliti cahillerdir. Bunlar hidayeti renmeye gleri yetmedii zaman tekfir edilmezler, fasklkla it-ham edilmezler ve ahitlikleri reddedilmez. Bunlar hakkndaki hkm hibir areye gleri yetmeyen ve hibir yol bulamayan zayf kalm erkekler, kadnlar ve ocuklar hakkndaki hkm gibidir. Umulur ki Allah bunlar affeder. Allah affedicidir, balayandr. kincisi, soru sormaya, hidayeti istemeye ve hakikati bilmeye imkn olduu halde dnyevi ve idari meguliyetleri, zevki sefas ve maieti yznden bunu terk eden kimselerdir. Bunlar ihmalkrdr ve tehdidi hak etmilerdir. Gleri lsnde takval olmalar gerekirken bunu terk ettikleri iin gnahkrdrlar. Bunlar hakknda verilecek hkm, baz vacipleri terk eden emsalleri hakknda verilen hkmn aynsdr. Bunlardaki bidat ve heva yn snnet ve hidayet ynne galip gelirse ahitlikleri kabul edilmez, snnet ve hidayet yn galip gelirse ahitlikleri kabul edilir. ncs soru sorabilen ilmi aratrabilen, hidayet kendisine aklanan fakat taklit, taassup, kin ve inat yznden hidayeti terk eden ksmdr ki bunlar en azndan fask derecesindedirler ve tekfir edilmeleri itihat konusudur ve ayrntldr1382
1382 et-Turukul-Hikemiyye fis-Siyaseti-eriyye, (0naltnc yol) s.233, Tahk, Dr. Muhammed Cemil azi.
mandan karan eyler (Nevkizul-mn)

Bu kitabn nceki blmlerinde Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre imann muhtevasn, tarifini, hakikatini, artlarn, rknlerini, mertebelerini, derecelerini, semerelerini, nimetlerini iman ehlinin vasflarn ve onu zedeleyen byk kk gnahlar rendik. Btn bunlar yce Allahn erefli kitabnda ve Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellemin temiz snnetinde beyan ettikleri ekilde ve Ehl-i Snnet vel-Cemaat imamlarnn ve muteber limlerinin grleri ve anlaylar erevesinde rendik. Bizim iin akla kavumutur ki iman sadece kalp ile veya dil ile tasdik ya da iman izhar ve iddiasndan ibaret deildir. Bilakis onun sahibini balayan bir takm gerekleri, artlar ve rknleri vardr ki iman ancak bunlarla gerekleir ve sahih olur. mann bu sahih anlayndan unu da anlam bulunmaktayz: Allahn emirlerini yerine getirenler ve yasaklarndan saknanlar, iman davasnn gerek ve samimi mntesipleridirler. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin, ashabnn, tabiinlerin ve gzel bir ekilde onlara tabi olanlarn inand bu imana balanan ve onunla amel eden kii bahtiyardr. Cehalet, tevil, phe ve hevasna uyma sonucu eytann peinden ve izinden giderek bu imandan uzaklaan, ameli terk eden veya onu nemsemeyen kii bedbahttr ve gerekten bakasn deil, kendisini aldatan yalanclardandr. Allah tel yle buyurmaktadr: Mminler ancak, Allah anldzamanyreklerititreyen,kendilerineAllah'nyetleri
570
okunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir. Onlar namazlarn dosdoru klan ve kendilerinerzkolarakverdiimizden(Allahyolunda)harca yan kimselerdir. te onlar gerek mminlerdir. Onlar iin Rablerikatndanicedereceler,balanmavetkenmezbirr zkvardr.1383 mann hakikatini Rabbimizin bizden raz olduu ekliyle rendiimize gre sahibini terk edinceye kadar bu hakikatin balarn tek tek kopartan ve yok eden eyleri de renmemiz gerekir. Mslman bir kul, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin beyan ettii ekilde imann hakikatiyle vasflanabilir. Fakat bilmeden / farknda olmadan kendisini imann hakikatinden kartp kfr dairesine sokan bir itikada saplanabilir ya da bir pheye debilir!! Sahibinin tekfirine sebep olan, imandan uzaklatrc inanlar, szler ve davranlar bu kitapta saylmas mmkn olmayacak kadar oktur. Bu sebeple ben bunlarn genel esaslarn ve baz rnek-lerini arz edeceim.() MutlakaGereklinemliBirBilgi: Ey muvahhid kardeim! Allah bize de sana da saf iman bilmeyi nasip etsin, unu bil ki: Daha nce de rendiimiz gibi Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre- iman: nan, sz ve ameldir; itaatlerle artar, masiyetlerle azalr, onunla amel etmek ve gereklerini yerine getirmek ynnden blnme ve paralanma kabul eder. Cehenneme giren bir kimseyi Allah tel az
1383 Enfal, 2-4. () mandan uzaklatran eylerin delillerini daha geni bir ekilde renmek isteyenlerin Ehl-i Snnet vel-Cemaat akidesinin kaynaklarna mracaat etmesi gerekir. Allaha hamd olsun bunlar pek oktur. Bazlarn bu kitabn sonunda zikrettim.
571
bir iman sayesinde oradan kartr. -Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre- byk gnah ileyen kimse imandan kmaz; o iman noksan bir mmindir; imanyla mmin, byk gnahyla fasktr, hirette Allahn dilemesi altndadr; dilerse onu affeder, dilerse azap eder. tikat ynnden, Allah katndan gelen eylere inanmak, onlar kabul etmek ve teslim olmak ynnden ise iman msemmasyla ve rknleriyle birlikte klli bir hakikattir, blnme ve paralanma kabul etmez. Pek ok ube/blm bu hakikatin iinde yer alr. Allahn emrettii gibi bunlarn hepsine bir btn olarak iman etmek gerekir. Bu blmlerden herhangi birini veya onlardan bir meseleyi inkr etmek dier blmleri ve meseleleri de inkr etmek ve iman dairesinden kp kfrn snrlar iine girmek demektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Yoksa siz Kitabn bir ksmna inanp bir ksmn inkr m ediyorsunuz? Sizden yle davrananlarn cezas dnya hayatnda ancak rsvaylk; kymet gnnde ise en iddetli azaba itilmektir. Allah sizin yapmakta olduklarnzdan asla gafildeildir.1384 Allah' ve peygamberlerini inkr edenler ve (inanma hususunda) Allah ile peygamberlerini birbirinden ayrmak isteyip "Bir ksmna iman ederiz ama bir ksmna inanmayz" diyenler ve bunlar (iman ile kfr) arasnda bir yol tutmak is teyenler yok mu; ite gerekten kfirler bunlardr. Ve biz kfirlerealaltcbirazaphazrlamzdr.1385
Bunlar ve daha pek ok naslar iman ve balln eksiksiz bir btn olduuna, imann unsurlarnda, rknlerinde ve kapsamnda paralanmay kabul etmediine ak ve net bir ekilde dellet etmektedir.
1384 Bakara, 85. 1385 Nisa, 150-151.
572
Unsurlarndan herhangi birisinin harap olmasyla iman da harap olur. Kim imann meselelerinden czi bir meseleyi ktler veya kim masiyeti helal sayar ya da slamn sembollerinden herhangi bir sembole itiraz ederse bu, pheden ve tevilden kaynaklanmad, maniler bulunmayp artlar bulunduu zaman imann tamamn ktlemi olur. Demek ki iman, dalm ve salm paralar deildir ki unsurlarndan ve rknlerinden istediimizi alalm, istediimizi terk edelim, sonra da iman dairesinde kalalm! Kim imann unsurlarndan veya paralarndan veya rknlerinden herhangi bir eyin inkrna dellet eden bir sz syler ve-ya bir fiili ilerse ya da bir eye inanrsa imann mahvetmi ve slam dairesinden km olur; imann baz blmlerini yerine getirmi olsa bile hakknda mrtetliin hkmleri uygulanr. Tevbe etmedii zaman Allah korusun ebed cehennemde kalr.
573
mandankaraneylerveeitleri
Yukarda imandan karan birtakm eylerin olduunu rendiimize gre bunlarn mutlak manada gnahlardan daha byk eyler olduunu da bilmemiz gerekir. Kim bunlardan birini ilerse veya iine derse onun iman gider, yklr. nk iman, bunlardan biriyle birlikte devam edemez. Bu, btn slih amellerin boa gitmesine sebep olur, sahibini slam dairesinden karr ve kfrn snrlarna dhil eder. Allah tel onunla birlikte len kimseyi balamaz. Aksine onu irtikp eden kimse Allah korusun ebedi olarak cehennem ateinde kalr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Gerekten, inkr edip kfir olarak lenler var ya, onla rn hibirinden fidye olarak dnya dolusu altn verecek olsa dahikabuledilmeyecektir.Onlariinacbirazapvardr;hi yardmclardayoktur.1386 nkr edenlere de cehennem atei vardr. ldrlmez ler ki lsnler, cehennem azab da onlara biraz olsun hafif letilmez.tebiz,kfrdeilerigidenhernankrbyleceza landrrz.1387 nkredipAllahyolundanalkoyanlarvesonradakfir olaraklenleriAllahaslabalamaz.1388 Kimimaninkredersebtnyaptilerboagiderve o,hirettedeziyanaurayanlardanolur.1389
mandan karan eylerin tehlikesini bilmemiz onlar ve on

1386 1387 1388 1389 Al-i mran, 91. Fatr, 36. Muhammed, 34. Maide, 5
574
larla ilgili incelikleri renmemiz, eitlerini, ekillerini ve hallerini tanmamz gerekir. Bunlar itikat, sz ve fiil eklinde meydana gelirler ve imann rknlerini/direklerini ykan, balarn koparan ve sahibini imandan sonra kfre sokan eylerdir. unu bil ki, Ehl-i Snnet vel-Cemaat imandan karan eyleri belirlerken orta bir yol izlemitir: Bunlarda iddet gsteren ve imandan karmayan eyleri de karan eylere dhil eden bir arlk ile bunlarda geveklik gsteren ve sahibini dinden karmayan mcerret haramlar ve byk gnahlar olarak gren arlk arasnda orta bir yol. mandan karan bu eyleri aadaki balklar altnda sralamamz ve zetlememiz mmkndr: 1-Rububiyet tevhidine aykr olan eyler 2-Ulhiyet tevhidine aykr olan eyler 3-sim ve sfatlarn tevhidine aykr olan eyler 4- Dinin geneline aykr olan eyler
575
1-RububiyetTevhidineAykrOlaneyler: RububiyetTevhidi1390: Rububiyet tevhidi, Allah telnn her eyin Rabbi, maliki, yaratcs, rzk vericisi olduunu, Onun hayat verip dirilttiini, fayda ve zarar verenin O olduunu, zor durumda kalndnda yaplan dualara sadece Onun karlk verdiini, her eyin ve her trl hayrn Onun elinde olduunu, Onun her eye gcnn yettiini ve bu konuda hibir ortann olmadn kabul ve ikrar etmektir.1391 Rububiyet tevhidi demek, sadece Allah telnn her eyin Rabbi ve meliki olduunu; ortann olmadn, sadece Allahn yaratc olduunu; lemin idarecisi, tasarruf edicisi ve hkmedicisi olduunu, kullar yarattn, rzklandrdn, ldrp dirilttiini ve Onun hkmn eletirebilecek kimsenin olmadn kesin olarak ikrar ve kabul etmektir. Onun diledii ey olur, dilemedii ey olmaz. Gklerde ve yerde olan herkes Onun kuludur, Onun elindedir ve Onun egemenlii altndadr. Hlasa Rubbiyet tevhidi Allah tely fiilleriyle birlemektir. O halde iinde Allahn yaratcln, rzk verici olduunu, hayat verip dirilttiini inkrn veya Allahn rablik zelliklerini veya bunlarn bir ksmn inkrn bulunduu her inan veya her sz veya fiil kfrdr, irtidattr / dinden kmaktr. Veya bu zelliklerden herhangi birisinin yaratklarndan birisinde de olduunu iddia etmek de byledir. Firavunun Ben sizin en yce Rabbinizim1392 demesi gibi rububiyet iddiasnda bulunmak bunun rneidir. Veya yaratmada ve yoktan var etmede her ynden Ona eit olmasa bile baka bir yaratcnn ve Allahn ortann olduunu
1390 Bu konuda kitabmzn daha nce geen ilgili blmne baknz. 1391 Sleyman bn Abdullah bn Muhammed bn Abdulvehhab, Teysirul-AzizilHamid Fi erhi Kitabit-Tevhid, s.25. 1392 Naziat, 24.
576
iddia etmek veya mlk veya rzk veya tasarrufun ve Allahn fiillerinden ve zelliklerinden olan dier eylerin Allahtan bakasnda da olabileceini iddia etmek de byledir. Ayn ekilde bu iddiay tasdik eden kimse de kfir olur. Kim bunlardan herhangi birisinin iine dt halde bu hal zere lrse irk zere lm olur. Bu rububiyet irkidir ve Allah telnn u yetlerinin kapsam altna girer:
Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz, bundan bakasn dilediine balar. Allah'a ortak koan da gerektenbykbirgnahilemitir.1393 Allah,kendisineortakkoulmasnaslabalamaz;on dan baka gnahlar diledii kimse iin balar. Kim Allah'a ortakkoarsabsbtnsaptmtr.1394 (Ey Peygamber!) phesiz sana da senden ncekilere de yle vahyedildi: Andolsun ki eer Allaha ortak koarsan amelinboagidervehsrandakalanlardanolursun.1395 BilinizkikimAllah'aortakkoarsamuhakkakAllahona cenneti haram klar; artk onun yeri atetir ve zalimler iin yardmclaryoktur."1396
nk Allah tel tevhidi ve ibadette irk komamay rzasn kazanmak ve cennete girebilmek iin art kotu. O yle buyurdu:
HerkimRabbinekavumayumuyorsa,slihamelile sinveRabbineibadettehibireyiortakkomasn.1397
irk, mutlak manada gnahlardan daha byktr. nk aciz ve muhta bir yarat, birtakm zelliklerinde gl ve zengin yaratcya benzetmektir ki bu, ok irkin bir benzetmedir.
1393 1394 1395 1396 1397 Nisa, 48. Nisa, 116. Zmer, 65. Maide, 72 Kehf, 110.
577
Allah tel yle buyurmaktadr: Lokman, oluna t ve rerek:Yavrucuum!Allah'aortakkoma!Dorusuirk,byk birzulmdr,demiti.1398 Rububiyet tevhidinde irke dmenin baz rnekleri unlardr: Yaratmak, rzk ve hayat vermek, ldrmek ve ynetmekte Allahn orta olduuna inanmak. Evrende Allah ile birlikte velilerin de tasarrufta bulunduuna inanmak. nsan hayat zerinde Allahn dnda burlarn, yldzlarn, bunlarn hareketlerinin ve yrngelerinin de etkili olduuna ve tasarrufta bulunduuna inanmak. Allahtan baka yaratlmn da yaratlma rzk verebileceine veya rzkna mani olabileceine veya ona fayda veya zarar verebileceine inanmak. Allahtan baka birinin de gayb bileceine inanmak. Allahn yaratklarna hulul ettiine ve Onun her yerde olduuna inanmak. ifay veya devay doktordan bilmek veya kulun hayattaki baarsn onun zeksna, alma ve gayretine balamak. Kanun koyma ve yasama hakknn mahlka (:insanlara) ait olduuna inanmak. Bunlar insanlarn mallar, rz ve namuslar zerinde hkm koyan sistemlerdir. Ve imana aykr olup da onu yok eden dier itikatlar / inanlar.
1398 Lokman, 13.
578
2-UlhiyetTevhidineAykrOlaneyler: Ulhiyet Tevhidi1399: Kullarn fiilleriyle Allah birlemeleridir. Bu, badet Tevhidi diye de isimlendirilir. Yani Allah telnn hak ilah olduuna, Ondan baka ilah olmadna ve Onun dndaki btn mabutlarn batl olduuna kesin olarak itikat etmek ve tam olarak iman etmek; sadece Ona ibadet etmek, boyun emek ve sadece Ona itaat etmek; kim olursa olsun hi kimseyi Ona ortak etmemek ve hibir ekilde Allahtan bakasna ibadet etmemektir. badetin rnekleri unlardr: Namaz, oru, zekt, hac, dua, yardm isteme, adak, kurban, tevekkl, mit, korku, sevgi, yneli, derin bir sayg, boyun eme ve grnen grnmeyen dier ibadetler. Btn bunlar sadece Allaha yapmak ve sevgi, korku ve mitle sadece Allaha ibadet etmek, Allah ilahlnda birlemek demektir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allaha ibadet edin ve Ona hibir eyi ortak koma yn.
1400
Btn peygamberler ilk olarak sadece Allaha ibadet etmeye, Ona ortak komamaya ve her trls ve her eidiyle irkten uzak durmaya armlardr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Andolsun ki biz, "Allah'a ibadet edin ve Tauttan sak nn"diye(emretmeleriiin)hermmetebirpeygambergnder dik.Allah,onlardanbirksmndoruyolailetti.Onlardanbir ksmdasapklhakettiler.1401
Uluhiyet tevhidi: badette, boyun emede ve mutlak itaatte Allah birlemek, kim olursa olsun hi kimseyi Ona ortak komamak ve hibir ekilde Ondan bakasna ibadet etmemektir. Yani sadece
1399 Bu konuda kitabmzn daha nce geen ilgili blmne baknz. 1400 Nisa, 36. 1401 Nahl, 36.
579
Allah tel gerek mabuttur, Onun dndakilerin hepsi sahte mabutlardr ve hibir ekilde ibadete lyk deillerdir. Kim, mminlerin inandnn dna karak bundan bakasna inanrsa veya bu manaya aykr bir sz sylerse veya bir fiil ilerse veya Allahn ulhiyetteki hakkn inkr ederse veya ondan bir eyi eksiltirse veya herhangi bir ekilde Ondan bakasna ibadet ederse, artlar bulunup engeller de olmazsa kfir olur ve slamdan kar. Gemi mmetlerin ou ve slamn iindeki insanlarn ou ulhiyet tevhidi konusunda irke veya kfre dmlerdir. nk onlar Allahn rububiyetini inkr etmediler, bilakis Allah telnn rab, yaratc, rzk verici, hayat veren ve ldren olduunu kabul ettiler. Fakat onlar herhangi bir ekilde Allahtan bakasna da ibadet ettiler. Allah da onlar ibadette bakasn kendisine ortak komalarndan dolay kfirlerin arasna dhil etti. Orta olmayan tek Allaha ibadet etmek, yce yaratcnn kullarn yaratmasndaki gayesidir. Kullarn dnyada imtihan edilecekleri konu da budur. O halde Yaratcnn kendisine ibadet edilme hakkn ihlal etmek ve bunu Ondan bakasna da vermek mana ve slama aykrdr. Bu iki eyden birisini ihtiva eden her inan, sz veya amel, sahibini slamdan karr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Allah' brakp da taptklarnz, sizin ve atalarnzn taktbirtakmisimlerdenbakabireydeildir.Allahonlar hakknda herhangi bir delil indirmemitir. Hkm sadece Allah'a aittir. O size kendisinden bakasna ibadet etmeme nizi emretmitir. te dosdoru din budur. Fakat insanlarn oubilmezler.1402 Eyinsanlar!SizivesizdenncekileriyaratanRabbinize ibadet ediniz. Umulur ki, bylece korunmu (Allah'n azabn
1402 Yusuf, 40.
580
dankendinizikurtarm)olursunuz.ORabki,yerisiziniinbir dek, g de (kubbemsi) bir tavan yapt. Gkten su in direrek onunla, size besin olsun diye (yerden) eitli rnler kard.ArtkbunubilebileAllah'airkkomayn.1403 Ulhiyet ve ibadet tevhidinde imana aykr eylerden baz rnekler: badetlerdevedinisembollerdeAllahbirlememek: Allah ile birlikte baka birisine de ibadet etmek. Mesela Allahtan bakas iin namaz klmak, rk ve secde etmek, Allahtan bakas iin oru tutmak, tavaf yapmak, kurban kesmek, adak adamak, sayg gstermek ve boyun bkmek. Veya Allahtan bakasna dua etmek ve Allah ile beraber bakasna da dua etmek veya bir iyiliin celbinde ya da bir ktln definde Ondan bakasndan yardm istemek. Veya Ondan bakasna gvenmek, Ondan bakasndan yardm istemek veya Ondan bakasna korku ve mit beslemek veya Ondan bakasna boyun emek veya herhangi bir ibadet eidiyle Ondan bakasna yaklamak veya Ondan bakasna kaytsz artsz itaat etmek. DostlukvesevgideAllahbirlememek: Allah sever gibi bakasn sevmek veya ister bir melik olsun ister bir peygamber olsun, ister bir veli olsun, isterse kabir, ta veya aa olsun Allaha sayg gsterir gibi bakasna sayg gstermek. HkmkoymaveyasamadaAllahbirlememek: Mesela emirlerine balanmak ve yasaklarndan saknmakta Allahtan bakasna da itaat etmek ve boyun emek. Veya helal klma, haram klma ve kanun koyma gibi Allahn izin vermedii yasama hakkn bir ahsa vermek veya Allahn eri
1403 Bakara, 21-22.
581
atnn bu zamana ve bu mekna uygun olmadna inanmak. Allah tel yle buyurmaktadr:
Sana indirilene ve senden nce indirilenlere inandk larn ileri srenleri grmedin mi? Tut'u tanmamalar kendilerineemrolunduuhalde,Tutunnndemuhakeme lemek istiyorlar. Hlbuki eytan onlar bsbtn saptrmak istiyor.1404 Yoksa onlarn, Allah'n izin vermedii bir dini getiren ortaklar m var? Eer erteleme sz olmasayd, derhal ara larnda hkm verilirdi. phesiz zalimlere can yakc bir azapvardr.1405
Bil ki ey mslman karde, imana aykr bu gibi eylerden herhangi birisini getiren veya bunlara raz olan veya bir ksmyla amel eden veya ibadet tevhidiyle ilgili dier aykr davranlarda bulunan kimse kfir olur.
1404 Nisa, 60. 1405 ura, 21.
582
3-simveSfatlarnTevhidineAykrOlaneyler: sim ve sfatlarn tevhidi:1406 Bu, en gzel isimlerin ve en yce sfatlarn Allaha ait olduuna kesin olarak inanmak demektir. O, btn keml sfatlara sahip ve her trl noksan sfatlardan beridir. O, bu zelliiyle btn varlklardan ayrlr ve esizdir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Rablerini Kuran ve snnette geen sfatlaryla tanrlar. Onu kendi zatn nitelendirdii sfatlarla nitelerler. Lafzlar balamlarndan koparp manalarn deitirmezler. Onun isimlerinde ve yetlerinde ilhada sapmazlar. Yce Allahn kendisi hakknda verdii bilgileri herhangi bir temsil, tekyif (:keyfiyetlendirme), tatil ve tahrif yoluna sapmakszn aynen kabul ederler. Onlarn btn bunlarda uyduklar kural Allah telnn u ayetidir:Onun benzeri hibir ey yoktur; O her eyi iitendir ve grendir.1407 Allah tel kendi Kitabnda ve Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellemin lisanyla kendisinin birtakm sfatlarnn ve isimlerinin olduunu bildirmi, yine birtakm sfatlar da kendisinden reddetmitir. Kim Allahn kendisi iin ispat ettii/varln bildirdii eylerden herhangi birisini eksiltirse veya Allahn kendisinden reddettii eylerden herhangi birisinin Allahta var olduunu iddia ederse artlarn bulunmas, manilerin olmamasyla birlikte kfre girmi olur. simlerin ve sfatlarn tevhidini ihlal eden eyler: Tebih, tatil ve Allah lyk olmad eylerle isimlendirmek ve vasflandrmaktr. Bunun baz rnekleri unlardr: Allahn isimlerini veya sfatlarn veya isimlerinin ve sfatlarnn bir ksmn inkr etmek veya Allahn kendisinden reddettii sfatlar ona nispet etmek. Allahn isimleri ve sfatlar konusunda saptmak veya bunlar
1406 Bu konuda kitabmzn daha nce geen ilgili blmne baknz. 1407 ura, 11
583
reddetmek veya manalarn inkr etmek veya onlara yanl manalar vermek veya batl tevillerle onlar kastettikleri gerek manalardan uzaklatrmak veyahutta Kitap ve Snnette sabit, Allahn celal ve azametinin gerei olan sfatlarn tatil etmek/inkr etmek. Nitekim Cehmiyye bunlarn sfatlar ve manalar ihtiva etmeyen mcerret lafzlar olduunu syler. Allah tely yceliine lyk olmayan eylerle isimlendirmek. Mesela Hristiyanlarn onu baba olarak isimlendirmesi, filozoflarn mucibl-vcut bi zatihi veya illet faile diye isimlendirmesi gibi. Allah tely beri olduu noksanlklarla nitelendirmek. Mesela pis Yahudilerin: Allah fakirdir veya Allah yaratklar yarattktan sonra istirahata ekilmitir veya Allahn eli baldr demeleri gibi. Allahn sfatlarn yaratklarn sfatlarna benzetmek Veya Onu tenzih edilmesi gerekli bir sfatla vasflandrmak. Mesela Allahn orta ve ocuu olduunu iddia etmek veya Ona uyku, dalgnlk ve gaflet gibi demoluna arz olan eksiklik sfatlaryla vasfetmek.
584
4- DininGenelineAykrOlaneyler: slam dini, ister itikatlar ve ibadetler ynnden olsun, isterse muamelat ve ahlak ynnden olsun ilahi bir kanundur. Yani o, Allahn emir ve yasaklardr. Allah tel kullar iin yararl ve zararl olan eyleri yegne bilendir. Nasl bilmesin ki O, onlarn yaratcsdr ve mrebbisidir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Hkm ancak Allah'ndr. O hakk anlatr ve O, doru hkmverenlerinenhayrlsdr.1408 Bilesinizki,yaratmakdaemretmekdeO'namahsustur. lemlerinRabbiAllahneycedir!1409
Bu ilahi kanuna uymak akl banda herkese farzdr. Herhangi bir ekilde ona muhalefet etmek asla caiz deildir. nk ona uymak kullar yaratmann gayesi ve maksaddr. Aksi takdirde onlar bouna yaratm ve ihmal etmi olurdu. Allah tel yle buyurmaktadr:
Sizisadeceboyereyarattmzvesizinhakikatenhu zurumuzagerigetirilmeyeceinizimisandnz?1410
Allahn emirlerinden herhangi birine muhalefetle tamamna muhalefet arasnda Allah katnda hibir fark yoktur/ikisi de birdir. Onun emirlerine ve bu emirlerden herhangi birisine itiraz da Allah telya itirazdr. Bu kfrdr ve dinden kmaktr. Bu dine inanmann gerei Allahn emirlerini uygulamak, yasaklarndan saknmak, phe ve tereddde kaplmakszn kaytsz artsz teslimiyettir. Allahn eriatnn nnde bir mslmann grevi iittik, itaat ettik, inandk ve tasdik ettik diyerek Onun hkmne teslim olmak ve raz olmaktr, baka bir ey deildir.
1408 Enam, 57. 1409 Araf, 54. 1410 Mminun, 115.
585
Allahn sadk kullar olan sahabilerin, byk tabiilerin iar ve gnmze kadar gzel bir ekilde onlara tabi olan salihlerin ve sadklarn iar bu idi. Kymet gnne kadar da durum byle olacaktr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Aralarnda hkm vermesi iin Allah'a ve Raslne da vetedildiklerinde,mminlerinszancak"ittikveitaatet tik"demeleridir.teaslbunlarkurtuluaerenlerdir.Herkim Allah'a ve Raslne itaat eder, Allah'a sayg duyar ve O'ndan saknrsa,iteaslbunlarmutluluaerenlerdir.1411
Kfirlerin gemite, gnmzde ve gelecekteki deti ise Allahn eriatna itiraz, istihza/alay etme ve saldrmaktan ibarettir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Vayhaline,heryalancvegnahkrkiinin!O,Allah'n kendisine okunan yetlerini iitir de sonra byklk tasla yaraksankihionlarduymamgibi(kfrnde)direnir.te onuacbirazapilemjdele!(O)ayetlerimizdenbireyren diizamanonlarlaalayeder.Onlariinalaltcbirazapvar dr!1412
O halde Allahn dinine itiraz ve honutsuzluk kfrdr ve dinden kmaktr. nk bu itiraz ve saldr, mesajn sahibi Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme itiraz ve saldry veya onun haber verdii ve getirdii eyleri inkr gerektirir. Bu ise imana aykrdr ve slamdan irtidat etmektir. Ayn ekilde bu eriatla amel eden Mslmanlarla alay etmek veya bu dinin sembollerinden/simgelerinden birisine sarlmalar sebebiyle onlarla alay etmek veya bu yzden onlara dmanca davranmak da kfrdr ve mrtetliktir. nk bu davran, Allahn diniyle savamaktr, ona kar kmaktr ve insanlar Allahn yolundan
1411 Nur, 51-52. 1412 Casiye, 7-9.
586
engellemektir. Bu alay, gerekte dinin bizzat kendisine, sonra onun teblicisi Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme, sonra da onun indiricisi Allaha ynelik bir alay ve istihzadr. Allah tel yle buyurmaktadr:
phesiz gnahkrlar, (dnyada) iman edenlere gler lerdi. Onlarla karlatklarnda ka gz hareketiyle alay ederlerdi. Ailelerine dndklerinde, (alaylarndan dolay) ke yiflenerek dnerlerdi. Mminleri grdklerinde: "phesiz bunlar saptm" derlerdi. Hlbuki onlar, mminleri denet leyici olarak gnderilmediler. te o gn (hirette) de iman edenler kfirlere glerler. Koltuklar zerinde etrafa bakar lar.1413 Kfir olanlar iin dnya hayat cazip klnd. (Bu yz den) onlar, iman edenler ilealay ederler. Oysaki (iman edip) inkrdan saknanlar kymet gnnde onlarn stndedir. Allahdilediinehesapszrzkverir.1414
Kiiyi imandan karan bu aykrlklar, slam dinine veya onun eriatna veya Peygamberi sallallahu aleyhi ve selleme veya Peygamberin snnetine kar bir saygszl ifade eden inan, sz ve fiillerdir. Bunlar ya bir iftira veya kusur bulma veya istihza veya yalanlama veyahut ta phe ve tereddt eklinde tezahr eder. Bunlarn hepsi de imana aykr ve slamdan irtidat olarak kabul edilen eylerdir. Allah korusun.
1413 Mutaffifin, 29-35. 1414 Bakara, 212.
587
KiiyimandankaranBaz tikat,SzveFiillerdenrnekler
Konunun daha iyi anlalabilmesi iin kiiyi imandan karan inan, fiil ve szlere dair ayrntya girmeden- baz rnekleri zikredelim: Birincisi:Kiiyimandankarannanlar: Bunlar, ak bir kfr olduklar ve sahibini slamdan kardklar kesin eri delillerle sabit batl itikatlardr. Kii bunlar konumasa ve bir ey yapmasa bile sadece kalbin itikadyla imandan kar. 1- Allahn varln inkr etmek, Onun varlndan phe etmek, Onun rabliinde ortann olduuna inanmak, evrenin ezel olduuna inanmak. 2- Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin peygamberliini yalanlamak, bundan phe etmek, Onun btn insanla peygamber olarak gnderildiini ve son peygamber olduunu inkr etmek veya Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin haber verdii baz eyleri inkr etmek, Ona ait olduu ispatlandktan sonra bunlar inkr etmek. 3- Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Allahn kendisine vahyettii eyleri teblile grevli olduu halde onun bu vahiyden baz eyleri gizlediine inanmak. 4- slamn be artndan, imann alt artndan herhangi birisini, cenneti ve cehennemi, sevap ve cezay, cinleri ve melekleri, Allahn hirette grleceini yalanlamak, phe etmek. sra ve mira gibi zerinde icma edilen eylerden herhangi birisini inkr etmek veya phe etmek. Allah ve Rasl Muhammed sallallahu aleyhi ve
588
sellemin haber verdii baz gayb eyleri ve dierlerini phe ile
karlamak. 5- Kurandan herhangi bir eyi inkr etmek, Kurana ilave yapldna inanmak, Kurann zhiri ve btn olduuna, btnn zhirine muhalif olduuna ve bu btnn herkese deil baz Mslmanlara mahsus olduuna inanmak. 6- slamdan baka bir eriata inanmak ve beeriyet iin onun daha elverili olduuna itikat etmek veya onunla amel etmek ve onu tatbik etmek. 7- Dinsiz, mrik, mrted ve zndk kafirlerin kfir olmadklarna inanmak, onlarn kfrnde phe etmek, tuttuklar yolun doru olduuna inanmak veya dinin aleyhine olacak ekilde onlarla dostluk ilikileri kurmak. 8- Kiliselerin veya havralarn Allahn evleri olduuna, oralarda Allaha ibadet edildiine ve Allahn birlendiine; Yahudilerin ve Hristiyanlarn bu meknlarda yaptklar eylerin de Allaha ibadet, Ona ve peygamberlerine itaat olduuna inanmak. 9- Be vakit namaz, zekt, oru, hac vs. gibi dinde zaruri olarak bilinen herhangi bir eyin farzyetini inkr etmek. 10- Alveri ve nikh gibi dinde zaruri olarak bilinen bir mubahn haramlna inanmak veya adam ldrme, zina, faiz veya emir ve yasak koyma hakkn veya haram ve helal klma hakkn veya yasama hakkn Allahtan bakasna vermek gibi dinde zaruri olarak bilinen bir haramn mubahlna inanmak veya aralarndaki anlamazlklarda Allahtan bakasnn hakemliine mracaat etmenin cevazna inanmak. 11- Kendilerinden sabit olan bir eyde Allahn peygamberlerinden herhangi birisini inkr etmek. 12- Allah korusun rablik ve ilahlk sfatlarnn yaratklarda da olduuna inanmak.
589
13- Peygamberlik iddiasnda bulunmak veya byle bir iddiada bulunan kimseyi tasdik etmek. 14- Baz kimselerin slam eriatnn dna kmalarnn caiz olduuna veya bir ahsn slamdan baka bir dine balanmasnn caiz olduuna inanmak. 15- Sahabilerin pek ounun Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin vefatndan sonra dinden ktklarna veya fask olduklarna inanmak. 16- Ebu Bekir Sddk radyallahu anhin sahabe olduunu ve Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme kar sadakat gsterdiini inkr etmek. nk bu, Kurann nassn yalanlamak demektir. 17- Kfre rza gstermek, kfir olmaya azimli ve kararl olmak veya ilerde yle yle olursa kfir olacan sylemek. 18- Kfr ifade eden szleri syleyen kimseye raz olarak glmek. 19- Apak delili olan ve zerinde Ehl-i Snnet vel-Cemaatin ittifak ettii kfre drc amellerde herhangi bir amelin kfr olduunda phe etmek. Ve kiiyi imandan karan dier itikadi aykrlklar. kincisi:KiiyimandankaranSzler: Bunlar, ak bir kfr olduklar ve sahibini slamdan kardklar kesin eri delillerle sabit olan sarih lafzlardr. Bu szleri sadece sylemek imana aykrdr ve sahibini dinden karr 1- Allah telya svmek, ona ayp nispet etmek, Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme ya da peygamberlerden herhangi birine svmek, meleklere svmek veya slam dinine svmek. 2- Allah ile Onun erefli Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem ile alay etmek ve bunlarda bir eksiklik bulmak. Veya
590
Allahn kelamyla, Onun yce kitab Kuran- Azim ile veya dier kitaplarla veya Onun ayetlerinden bir ayetle veya peygamberleri ile veya peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem ile alay etmek. Mesela onun doruluu, gvenilirlii, iffeti ve namusuna saldrmak; ehvetine dknd, ok kadnla evlendi gibi ileri geri laflar etmek; siyah renkli idi veya sar renkli idi gibi szlerle alay etmek ve onu hafife almak veya onun snnetiyle alay etmek ve akla uymad bahanesiyle reddetmek ve kabul etmemek. 3- Allah telnn isimleriyle alay etmek ve Onda bir kusur bulmak veya Onun cenneti vaat etmesini ve cehennemle tehdit etmesini alay konusu yapmak. Mesela bazlarnn Allah bana cenneti verse bile girmem, Peygamber ve nebiler benim yanmda yle yle ahitlik etseler bile ben onlarn ahitliini kabul etmem, Namaz klmaya baladmdan beri hibir iyilikle karlamadm veya Sana namazn ne faydas oldu? gibi szler sylemek. 4- Mukaddes eriatn hkmleriyle alay etmek ve onlar hafife almak, onlar irkin vasflarla vasflandrmak, mesela hrszn elini kesmek tiksindirici bir cezadr veya zina edeni recmetmek zulmdr gibi szler sylemek. 5- Sakal koymak ve kadnlarn rts gibi kesin slami simgeler veya ibadetlerle ilgili simgelerle ve dierleriyle alay etmek ve onlar hafife almak. 6- Allahn btn emirlerine veya herhangi bir emrine kar kmak. 7- Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin rzna, namusuna saldrmak veya tebliini itham etmek veya alay etmek. 8- Peygamberlere, velilere ve salihlere dua etmek, skntl ve zor zamanlarda onlardan medet beklemek, sadece Allahn gcnn yettii eyleri onlardan istemek ve ayn ekilde onlara snmak. 9- Ben Allahtan korkmam veya ben Allah sevmem, demek.
591
10- Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bizim zerimize namaz veya zekt veya orucu veya hacc vacip klmad demek. 11- Dinle devletin veya hayatn dier konularyla dinin hibir ilikisi yoktur demek veya slamn prensipleri bu zamana uygun deildir, demek. 12- slam dinine balanan bir kimseye: Sen gericisin, demek. 13- slam dini ve prensipleri, Mslmanlarn veya mslman lkelerin geri kalmasnn sebebidir, demek. 14- Bir ahsn dmanndan sz ederken: Eer o benim Rabbim olsayd ona ibadet etmezdim veya o bir peygamber olsayd ona iman etmezdim, demesi. 15- Bir kimsenin (La havle vela kuvvete illa billh) diyen kiiye: Bu sz ne besler ne karn doyurur, demesi. 16- Peygamberlik iddiasnda bulunmasa dahi kendisine vahiy geldii iddiasnda bulunmak. 17- Gayb bildii iddiasnda bulunmak veya gelecekte vaki olacak eyin kesinliini iddia etmek. 18- Bir kimsenin ocuundan ve einden sz ederken: O bana Allah ve Raslnden daha sevgilidir demesi. 19- Bir kimsenin Allah benim servetimi eksiltti, ben de Onun hakkn ksacam ve artk namaz klmayacam demesi. 20- Bir kimsenin sevdii birisine: Allah bana cenneti verse bile sensiz oraya girmem, demesi. 21- Sadece Ramazanda namaz klan bir kimsenin sonra: Bu bile oktur veya: Bu yeterlidir ve oktur demesi. 22- Fask bir kimsenin kendisine: Haydi namaz kl da namazn lezzetini tat denildii zaman: Terk etmenin lezzetini tatmak iin namaz klmyorum demesi. 23- Def namelerinin veya eitli alg aletlerinin eliinde Kuran okumak.
592
24- Kurandan herhangi bir eyi ayplamak veya onu alay ve elence eklince okumak. 25- Sahabenin veya onlarn ounun adaletine saldrmak ve mesela onlardan sz ederken: Fasklar veya sapklar diye sz etmek. 26- Ali radyallahu anhin tanr veya peygamber olduunu sylemek. 27- Cebrail aleyhisselamn emanete hyanet ettiini ve vahyi Aliye indirecei yerde Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme indirdiini iddia etmek. 28- Allah tel yedi kat semann stnden kendisini temize kard halde mminlerin annesi Aie radyallahu anhya iftira etmek. Ve imana ve slama aykr dier irkin szler. ncs:KiiyimandankaranFiiller: Bunlar, bile bile inkr veya helal sayma veya inanma veya kast art olmakszn ak bir kfr olduklar ve sahibini dinden kardklar kesin eri delillerle sabit olan fiillerdir. Bunlarn kfr olmas iin sadece yaplmas yeterlidir. 1- Allahtan bakasna secde etmek, Allahtan bakasna adakta bulunmak, Allahtan bakas iin kurban kesmek. 2- Allah telnn isimlerinden bir ismiyle veya emriyle veya tehdidiyle alay etmek veya alkoll iki ierken, zina ederken ve sigara ierken hafife alarak Allahn ismini zikretmek/besmele ekmek. 3- Mushaf- erfi hafife almak, onu pisliklerin iine atmak, kastl olarak onu ayayla inemek, eliyle, ayayla veya dudayla kmseyici bir iaretle ona iaret etmek veya onu hafife alacak ekilde def ve dier mzik aletleri eliinde okumak. Bu gibi eyler Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin hadisiyle ve btn din kitaplarnca haram klnmtr. 4- Velilere ve salihlere yaklamak ve onlardan dua talep etmek
593
ve yardm istemek iin onlarn trbelerini ve kabirlerini tavaf etmek. 5- Allah tel anldnda veya Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellem anldnda veya slam anldnda veya slama davet anldnda fke ve honutsuzluunu gstermek. 6- Ha gibi veya Mecusi bal gibi kfirlere ve onlarn dinlerine ait dini sembolleri bilerek, kastl olarak ve onlarn dinlerinden raz olarak giymek. 7- Kfirlerin ibadetlerine ortak olmak, onlar gibi namaz klmak ve benzeri eyler. 8- slamn izlerini/almetlerini ykmak. Mesela iinde ibadet yaplacak bir ey iin slamn mescitlerini ykmak gibi. 9- Kfirler iin ibadethaneler ina etmek, bu konuda onlara yardm etmek, kilise ve benzeri eyler ina etmek. Ayn ekilde insanlarn etrafnda tavaf edecekleri, oralar kasdederek dua ve adaklarla ve dier irk amelleriyle gidecekleri trbeler ina etmek. 10- Kfirlerden bakasnn yapmadnda, Mslmanlarn icma ettikleri bir fiili ilemek. 11- Sihir ve by yapmay renmek, onu uygulamak ve retmek. 12- slam dininden tam olarak yz evirmek, onu ne renmek, ne de onunla amel etmek. 13- Dinsiz, mrik ve mrted kafirleri tekfir etmemek, onlarla dost olmak veya onlarn yollarn onayladn gstermek ve szleriyle, fiilleriyle ve niyetleriyle onlara yaklamak. 14- slam dman kfirlerle ve mriklerle dost olmak, Mslmanlarn aleyhine olacak ekilde onlara destek vermek ve Mslmanlarla savamalarnda onlara yardm etmek. 15- Kfirlerin ve mriklerin bayramlarna katlmak ve bu mnasebetle onlar kutlamak.
594
16- slama ve Mslmanlara veya bu dinin getirdii her eye veya onun emin Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin getirdiklerine buz etmek. 17- slamn hkmlerinden herhangi bir hkm benimsemekten yz evirmek. 18- Hkmetme ve yasamada Allahn tek ve ortaksz olduunu kabul etmemek. Allahn indirdii eylerden bakasyla hkmetmek veya Allahn eriatna aykr kanunlar karmak, onlar uygulamak ve onlara balanmak: Kim Allahn koyduu hkmn dnda ona aykr bir hkm koyarsa, Allahn kullarna onunla hkmederse veya Allahn koyduu hkm deitirirse veya onu etkisiz klarsa veya onunla hkmetmezse, onu tuti bir hkmle deitirirse ve onunla hkmederse bu byk kfrdr, kiiyi imandan karan eylerdendir ve slamdan irtidat etmektir. Bunun helal olduunu kabul etmek de art deildir. Bunu yapmak zaten Allahn eriatna balanmaktan vazgemek ve onu reddetmektir, Allahtan bakasna hkm koyma yetkisini tanmaktr. Allahn getirdii eylerden holanmamak ve onlar deersiz grmektir. Diliyle aka ifade etmese bile Allahn eriatndan bakasna tabi olmay caiz grmenin delilidir. nk hal dili sz dilinden daha kuvvetlidir.()
()
Bil ki kfre den bir kimsenin tekfir edilmesi iin onu helal grmesini art komann selef limleri nezdinde bir dayana yoktur. nk Allah tel byk kfr bu kaytlara balamad. Bunun delili Allah telnn: Biz lafa dalm akalayorduk diyenleri mazur grmemesi ve mcerret fiilleri sebebiyle onlarn kfrne hkmetmesidir. Allah tel konu ile ilgili ayetlerde yle buyurmaktadr: Eer onlara, (niin alay ettiklerini) sorarsan, elbette, biz sadece lafa dalm akalayorduk, derler. De ki: Allah ile O'nun yetleriyle ve O'nun peygamberi ile mi alay ediyordunuz? (Bouna) zr dilemeyin; nk siz iman ettikten sonra tekrar kfir oldunuz. Sizden (tevbe eden) bir gurubu balasak bile, bir guruba da sulu olduklarndan dolay azap edeceiz.[Tevbe, 65-66]
595
Bu tutum ve davrann dinden karmasnn sebebi udur: Hkm koymak, helal klmak ve haram klmak Allaha ait zelliklerdendir. Bu, orta olmayan, sadece Allaha ait bir haktr. Helal, Allah ve Raslnn helal klddr. Haram, Allah ve Raslnn haram klddr. Bu sebeple Allahtan baka kim eriat/hkm koyarsa ve insanlar Allahn eriatndan baka bir eye mecbur ederse Allahn kendisine ait bir eyde Ona kar km olur, Onun hakkna tecavz etmi ve onu kendisine lyk grm olur ve Allahn eriatn reddetmi olur. Bu, Allaha ortak komak demektir ve sahibi de apak bir mriktir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Yoksa onlarn, Allah'n izin vermedii bir dini getiren ortaklarmvar?1415()
Tautun mahkemesine mracaat eden veya kendisi ve bakas hakknda onu hakem tayin eden sonra da iman iddiasnda bulunan kimseye gelince bu yalanc bir iddiadr ve Allah katnda hibir deeri yoktur. nk Allah tel kendisine ve Peygamberi sallallahu aleyhi ve selleme itaat etmeyi imann gereklerinden kld. Allah tel yle buyurdu:
De ki: Allah'a ve Raslne itaat edin. Eer yz evirir lersebilsinlerkiAllahkfirlerisevmez.1416()
1415 ura, 21. () eyhulislam bn Teymiyye yle der: Bir kimse zerinde icma edilen bir haram helal sayd veya zerinde icma edilen bir helali haram sayd veya zerinde icma edilen bir hkm deitirdii zaman ittifakla kfir olur. Mecmul-Fetv, c.3, s.267. 1416 Al-i mran, 32. () Byk lim Muhammed bn brahim lu-eyh rahimehullah yle der: nsanlar arasnda hkm verme konusunda, lanetli bir kanunu RhulEmin Cebrailin apak Arapa bir lisanla uyarclardan olmas iin Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin kalbine indirdii hkmlerin mertebesinde grmek ve ihtilaf edildiinde ona mracaat etmek ok byk ve ak bir kfrdr. Allah rahmet eylesin o yle der: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin getirdii eylerden bakasnn hakemliine mracaat etmekle, iman bir kulun kalbinde asla bir araya gelemez. Bak: Risalet Tahkimil-Kavanin.
596
Allah tel kendisine ve Peygamberine itaatten yz evirmenin kfr olduunu bildirmitir. Onlardan hangi ekilde yz evirmek, Allahn dinini ilevsiz hale getirmekten, onu tautun hkmyle deitirmekten ve kullar arasnda tautun hkmyle hkmetmekten daha byktr. Allahn indirdikleriyle hkmetmeyen bu yneticiler ister kanun koyucular olsun, ister Onun hkmn baka bir hkmle deitirenler olsun isterse taut hkmleri dardan getirerek uygulayanlar veya Allahn hkm ile tautun hkmn eit grenler ya da Allahn hkmyle hkmetmekten yz evirenler olsun Allah tel onlarn kfrne hkmetmi ve yce kitabnda onlar kfirler, zalimler ve fasklar olarak isimlendirmitir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kim Allah'n indirdii (hkmler) ile hkmetmezse ite onlarkfirlerintakendileridir. Kim Allah'n indirdii (hkmler) ile hkmetmezse ite onlarzalimlerintakendileridir. Kim Allah'n indirdii (hkmler) ile hkmetmezse ite onlarfasklarntakendileridir.1417()
1417 Maide, 4447. () Byk lim Muhammed Emin e-enkt rahimehullah bu yet hakknda yle dedi: Bil ki bu konuda sylenecek ey udur, Kfr, zulm ve fsk kelimeleri, her biriyle bazen masiyet manas kastedilerek kullanlr, bazen de dinden karan kfr manas kast edilerek kullanlr Kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse yeti, peygamberlere kar gelerek ve Allahn hkmlerini iptal ederek hkmetmezse demektir ki, byle yapan kimsenin zalimlii, faskl ve kfirlii tamamyla dinden karc bir kfrdr. Advaul-Beyan, c.2, s.104. Allah rahmet eylesin o unlar da syler: Allahn, Peygamberlerinin diliyle ifade ettii eriatna muhalefet etmek iin eytann kendi dostlarnn diliyle ortaya koyduu beeri kanunlara tabi olanlarn kfrnden ve irkinden phe edilemez. Bundan ancak Allahn basiretini kapatt ve kendilerine vahyin nurunu gstermedii kimseler ve benzerleri phe ederler. Advaul-Beyan, c.4, s.83.
597

Yine o yle der: Gkleri ve yeri yaratan Allahn eriatna aykr bir hukuk sistemiyle hkmetmek gklerin ve yerin yaratcsna kfretmek demektir. Mesela mirasta erkein kadndan fazla almasnn adaletli bir taksim olmadn ve her ikisinin de eit almas gerektiini iddia etmek, ok eliliin zulm olduunu, talakn kadn iin zulm olduunu, recim, el kesme ve benzeri cezalarn bir vahet olduunu ve insana uygulanamayacan iddia etmek ve benzeri iddialarda bulunmak byledir. Toplumdaki kiiler, onlarn mallar, rzlar ve namuslar, nesepleri akllar ve dinleri hakknda bu tr bir hukuk sistemiyle hkmetmek, gklerin ve yerin yaratcsna kfretmek ve btn mahlkatn yaratcs tarafndan konulan gklerin nizamna kar kmak demektir. O, yaratt eylerin yararnn nerede olduunu en iyi bilendir ve O, beraberinde baka bir hkm koyucunun bulunmasndan ok beridir ve ok byktr. Advaul-Beyan, c.4, s.84. Byk lim Muhammed bn brahim lu-eyh rahimehullah yle der: Allahn indirdiklerinin gayrisiyle hkmetme kfr itikat veya amel kfr olmaktan hali deildir. Birincisinin eitleri unlardr, Sonra yle der: Bunlardan beincisi, eriata ve onun hkmlerine kar byklenme, Allaha ve Raslne kar gelme ve eri mahkemelere benzerlik ynnden en by, en kapsamls ve en ak olandr. Bunlar hazrlk, yardm ve destek, kurulu, hkm, balayclk, kaynaklar ve dayanaklar ynnden eri mahkemelere benzerler. Nitekim eri mahkemelerin kaynaklar ve dayanaklar vardr ve hepsi de Allahn Kitabna ve Onun Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin snnetine dayanr. Bu mahkemelerin kaynaklar ise eitli hukuk sistemlerinden ve Fransz kanunu, ngiliz kanunu ve Amerikan kanunu gibi pek ok kanundan derlenmi kanunlardr u anda bu mahkemeler pek ok slam lkesinde hazrdr, tamamlanmtr ve kaplarn amtr. nsanlar pe pee topluluklar halinde bu mahkemelere mracaat etmektedirler. Bu mahkemelerin yarglar da onlarn arasnda bu kanunlarn Kitap ve Snnetin hkmlerine aykr hkmleriyle hkmetmektedirler. Bu mahkemelerin verdikleri kararlar balaycdr, onlar zorlaycdr ve kesindir. Hangi kfr bu kfrn stndedir ve Hz. Muhammedin peygamberliine ahitlik etmeye byle bir muhalefetin tesinde baka hangi muhalefet vardr?. Bak: Risalet Tahkimil-Kavanin. eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah bu konuda unlar syler: Hkim dindar olur fakat bilgisizce hkm verirse cehennemlik olur. Hkim bilgili olur fakat bildii gereklere aykr bir hkm verirse yine cehennemlik olur. Adaletsiz ve bilgisizce hkm verdii zaman cehennemlik olmaya layk olur. Bir ahsa ait muayyen bir davada durum byledir. Ama Mslmanlarn dini hakknda genel bir hkmle hkmedip de bu hkmyle hakk batl, snneti bidat, bidati snnet, iyilii ktlk, ktl iyilik kld ve Allah ve Raslnn emrettii eyleri yasaklad, yasaklad eyleri emrettii zaman bu baka bir durumdur ve bu durumla ilgili hkm lemlerin Rabbi, peygamberlerin lah ve din gnnn sahibi, dnyada ve
598
19- Farziyetini kabul etse bile namaz terk etmek de dinden karc en byk kfrlerden biridir. nk itaatten tamamen yz evirmeye sebep olan bir ey, imann shhatinin art olan kalbin amelinden mahrum kalma sonucunu dourur. nk namazn slamda ok byk bir yeri vardr. Baka hibir ibadet ona denk olamaz. Namaz kulun imannn shhati iin olmazsa olmaz amellerin en kuvvetlisidir ve farzlarn en by, en
hirette her trl hamd kendisinin olan Allaha aittir. Allah tel yle buyurmaktadr, Hkm O'nundur ve siz ancak O'na dndrleceksiniz[Kasas, 88]. Btn dinlerden stn klmak zere, Peygamberini hidayet ve hak din ile gnderen O'dur. ahit olarak Allah yeter.[Fetih, 27]. Bak: Mecmul-Fetv, c.35, s.88. Ey muvahhid karde unu bil ki, Allahn hkmlerini deitiren, slam eriatn uzaklatrp onun yerine Tautun hkmlerini koyan veya onun hkmlerini ithal eden ve bu hkmleri, Allahn hkmlerinin alternatifi klan bu kanun koyucular koyduklar ve deitirdikleri hkmlerin halka Allahn hkmlerinden daha yararl olduuna inandklar iin byle yapmlardr. phesiz bu, slamdan ve dinden kmaktr ve tevhide aykrdr. Onlar Mslmanlarn itaatinden kmlardr. Mslmanlarn onlarn szlerini asla dinlememeleri ve itaat etmemeleri gerekir. nk onlar ynetici olma gayelerini kaybetmilerdir. nk onlar Allahn hkmlerini uygulamalar iin ynetici tayin edilmiler ve itaat edilmeyi bunun iin hak etmilerdi. Mslmanlarn yneticisi ancak Allahn eriatyla hkmettii, dini koruduu ve yayd, hkmlerini uygulad, davet ettikten sonra slama kar kanlarla cihd ettii ve Mslmanlara dost, din dmanlarna dman olduu mddete ynetme ve itaat edilme yetkisine ve hakkna sahip olur. slam eriatyla hkmettii ve Mslmanlarn ilerini yapmad zaman ynetici olma hakkn ve anlamn kaybetmi olur. Bu konudaki takdir yetkisine sahip ve mmeti temsil eden uzmanlar kurulu tarafndan hemen grevinden uzaklatrlmas ve meru yneticiliin maksatlarn gerekletirecek baka birisinin tayin edilmesi gerekir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat sadece zulm ve gnah yznden yneticilere kar klmasnn caiz olmadn sylerken nk zulm ve gnah dinin hkmlerinin deitirilmesi ve yerine baka hkmlerin konulmas anlamna gelmez- Allahn diniyle hkmeden zalim yneticiyi kastetmilerdir. nk selefi slih, Allahn diniyle hkmetmeyen bir ynetimi tanmamlard. nk onlara gre Allahn diniyle hkmetmeyen bir ynetim asla meru bir ynetim deildir. Meru ynetim ancak dinin hkmlerini ayakta tutan ynetimdir. Daha sonra bu, iyi ve adil bir ynetim veya gnahkr ve zalim bir ynetim olur.
599
nemlisi ve en ycesidir. Dinin direi, Mslmanlarn sembol ve slam ile kfr arasndaki snr noktasdr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: slam be esas zerine bina edilmitir: Bunlar Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Allahn elisi olduuna ahitlik etmek, namaz klmak, zekt vermek, haccetmek ve Ramazan orucunu tutmaktr.1418 in ba slamdr, onun direi namazdr ve en yksek zirvesi cihattr.1419 Kii ile irk ve kfr arasnda namazn terki vardr.1420 Kfirlerle aramzdaki fark, klmak iin sz verdiimiz namazdr. Kim namaz klmay terk ederse kfir olur.1421 Kim bile bile namaz terk ederse Allah ve Raslnn himayesinden uzaklar.1422 Abdullah b. Amr radyallahu anhumdan rivyet edildiine gre Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bir gn namaz anlatt ve yle buyurdu: "Kim ona, kurallarna uyarak devam ederse, o kymet gn onun iin k, delil ve Cehennem ateinden kurtarc olur. Kim de ona kurallarna uyarak devam etmezse, onun iin ne k, ne kurtarc, ne de delil vardr ve bu kimse kymet gn Karun, Hman, Fir'avn ve Ubeyy b. Halef ile beraber olur!"1423 Namaz Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin lm hastal
1418 1419 1420 1421 Buhr, K. man, B. el-iman ve Kavlnnebiyyi Bniyel-slami Ala Hamsin. Tirmizi, K. man, B. Macae fi Hurmetis-Salati. el-Elbn sahihtir dedi. Mslim, K. man, B. Beyani Itlak smil-Kfr ala Men Terakes-Salate. Nesai, K. Salat, B. Hukmn Fi Tarikis-Salt. el-Elbn bunun sahih olduunu syler. 1422 Ahmed, Msned, c.6, s.421. Beyhaki, es-Snenl-Kbra, c.7, s.304. bn Nasr el-Mervezi, Tazimi Kadris-Salat, c.2, s.886. el-Elbn bunun sahih olduunu syler. Bak: Sahihut-Terib, h.no, 570, mam Ahmedin rivayet ettii Muaz bn Cebel hadisi. 1423 Ahmed, Msned, c.2, s.169. Darimi, K. Rikak, B. Fil-Muhafiz ales-Salat. Heysemi der ki: (Bunu Ahmed ve Taberani, el-Kebir ve el-Evsatta rivayet etti, Ahmedin ravileri sikadr.) Bak: el-Mecme, c.1, s.292.
600
esnasnda son nefeslerini verirken yapt en son vasiyetidir. Namaza dikkat edin! Namaza dikkat edin! Emriniz altndakilere iyi davrannz.1424 Namaz kiinin Mslmanlnn en byk delilidir. Onun tekfirine ve hakknda kt zan beslenmesine mani olur. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: "Her kim bizim kldmz namaz klar, kblemize kar durur ve kestiimizi yerse, Allahn ve Allah elisinin himayesini hak eden Mslman, ite odur. Artk yle olan bir kimsenin ahd ve emn hususunda Allah'a ve Raslne hyanet etmeyin".1425 ()
1424 bn Mace, K. Vesaya, B. Ve Hel Evsa Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem. el-Elbn bunun sahih olduunu syler. 1425 Buhr, K.Ebvabil-Kble, B.stikbalil-Kble. () Sadece namaz terk edenin tekfirine hkmedileceine delalet eden daha baka naslar da vardr. Bu naslar namazn kasten terki ile tembellik ve nemsemezlik sebebiyle terk etmek arasnda bir fark grmemitir. Hikmet sahibi ari namaz terk etmeyi tekfir sebebi olarak belirledi. Malumdur ki namaz her terk eden onu inkr etii iin terk etmez. Bilakis inkr ettii iin terk edenler olduu gibi, inkr etmedii halde terk edenler de vardr. Hafz Ebu Bekir el-Beyhaki der ki: mann dnda namazdan baka kfr ortadan kaldran baka hibir ibadet yoktur. Allah tel namaz iman olarak isimlendirdi. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem de sadece namazn terkini kfr olarak isimlendirdi. uabul-man, c.3, s.33. Sahabenin Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin szlerinden anlad ey de budur. Hatta onlar bu konuda namaz dier ibadetlerden ayrdlar ve dier amellerin deil de sadece namazn terkini tekfir sebebi olarak grdler. Byk tabii Abdullah bn akik el-Ukayli bu konuda sahabenin icma olduunu nakletti ve yle der: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashab, amellerden sadece namazn terkini kfr olarak grrlerdi. Bunu Tirmizi, K. man, B. Ma Cae fi Terkis-Saltda rivayet etti. el-Elbn de sahih olduunu syler. Byk lim evkni yle der: sluptan yle anlalyor ki sahabenin bu konuda icma vardr. nk Raslullahn ashab ifadesi ouldur ve muzaftr. Bu slup icma ifade eden eylerdendir. Neyll-Evtar, c.2, s.16. bnul-Kayyim yle der: Sahabilerden bunun aksini dnen kimse yoktur.
601

mer bn el-Hattab radyallahu anh ald lmcl yarann baygnlndan aylr aylmaz yle der: nsanlar namaz kldlar m? Biz evet kldlar dedik. Bunun zerine yle dedi, Namaz terk edenin slamda nasibi yoktur. bn Mesd radyallahu anh yle der: Namaz terk eden kimsenin dini yoktur. Ebud-Derda radyallahu anh yle der: Namaz olmayann iman olmaz, abdesti olmayann namaz olmaz. Abdullah bn Abbas radyallahu anhum yle der: Kim namaz terk ederse kfir olur. Cabir bn Abdullah radyallahu anh yle der: Kim namaz klmazsa o kfirdir. Ali bn Ebu Talip radyallahu anh yle der: Kim namaz klmazsa o kfirdir. Hafz el-Mnziri et-Terib vet-Terhib isimli kitabnn namaz blmnde namaz kasten terk eden ve onu nemsemeyerek vaktini geiren kimse hakknda pek ok rivayet nakletti ve namaz terk eden kimsenin hkm konusunda sahabilerin grn naklettikten sonra unlar syler, Sahabilerden bir topluluk ve onlardan sonrakiler namaz vakti kncaya kadar kasten terk eden kimsenin tekfirine hkmetmilerdir. Bunlardan bazlar unlardr, mer bn el-Hattab, Abdullah bn Mesd, Abdullah bn Abbas, Muaz bn Cebel, Cabir bn Abdullah, Abdullah bn el-Mbarek. Sahabe olmayanlardan bazlar da unlardr, Ahmed bn el-Hanbel, shak bn Rahuyeh, Abdullah bn el-Mbarek, en-Nehai, el-Hakem bn Utbe ve Eyyup es-Sahtiyani, Ebu Dvd et-Tayalisi, Ebu Bekir bn eybe, Zheyr bn Harb ve dierleri. Allah onlardan raz olsun. mam el-Hfz shk b. Rahaveyh yle der: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemden sahih yoldan gelen rivayetlere gre namaz kasten terk eden kimse kfirdir. Keza ilmi Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemden alanlardan gnmze kadar gelen ilim adamlarna gre de namaz hibir mazereti olmakszn kasten vakti kncaya kadar terk eden kimse kfirdir. Tazim Kadris-Salt, c.2, s.930. eyhulislam bn Teymiye yle der: Selefin ou namaz terk eden kimsenin kfir olarak ldrlecei grndedirler. Bu tamamen onun farz olduunu kabul etmesine ramen byledir. Mecmul-Fetv, c.28, s.308. Allah tel yce Kitabnda namaz terk eden kimsenin kyamet gnndeki halini yle anlatmaktadr, yle ya, (Allah'a) teslimiyet gsterenleri, (o) gnahkrlar gibi tutar myz hi? Size ne oluyor? Ne biim hkm veriyorsunuz? Yoksa size ait bir kitap var da, (bu batl inanlar) onda m okuyorsunuz? Onda, beendiiniz her ey sizin iin mutlaka vardr (diye mi yazl)? Yoksa "Ne hkmederseniz mutlaka sizindir" diye sizin lehinize olarak tarafmzdan verilmi, kyamet gnne kadar geerli kesin szler mi var? Sor onlara,
602
Bunlar kiiyi imandan karan baz itikatlar, szler ve fiillerdir. Bu ekillerden herhangi birisiyle vaki olduu zaman bu aykrlklara bulaan kimsenin dinden karc bir kfrle kfir olduu kabul edilir.
Bu iddiay onlarn hangisi savunacak? Yoksa ortaklar m var onlarn? Szlerinde doru iseler, hadi getirsinler ortaklarn! O gn incikten alr ve secdeye davet edilirler; fakat g getiremezler. Gzleri horluktan aa dm bir halde kendilerini zillet brr. Hlbuki onlar, sapasalam iken de secdeye davet ediliyorlard (fakat yine secde etmiyorlard [Kalem, 35-43] Her nefis, kazandna karlk bir rehindir. Ancak sadakiler baka. Onlar cennetler iinde gnahkrlarn durumunu sorarlar: "Sizi u yakc atee sokan nedir?" diye. Onlar yle cevap verirler, Biz namaz klanlardan deildik. Yoksulu doyurmuyorduk, (Btla) dalanlarla birlikte dalyorduk. Ceza gnn de yalan sayyorduk. Sonunda bize lm geldi att. Artk efaatilerin efaati onlara fayda vermez. [Mddessir, 38-47]. Nihayet onlarn peinden yle bir nesil geldi ki, bunlar namaz braktlar; nefislerinin arzularna uydular. Bu yzden ileride sapklklarnn cezasn ekecekler. Ancak tevbe edip, iman eden ve slih amel ileyenler haritir. Bunlar, cennete, girecekler. Ve hi bir hakszla uratlmayacaklardr. [Meryem, 59-60]. Onlar, kendilerine: "Allah'n huzurunda eilin!" denildii vakit eilmezler, O gn, (hakikatleri) yalan sayanlarn vay haline! [Mrselat, 48-49]. Ve dier yeti kerimeler.
603
DinveDindarlarlaAlayEtmekten Saknmak
Yukarda zikredilen imandan karc aykrlklardan bir eyle veya iinde Allahn zikri veya Kuran veya Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem veya dini sembollerden bir sembol bulunan herhangi bir eyle aka olarak bile olsa alay ve istihza etmek kfrdr ve slam dininden karr. nk kmseme ve hafife alma slamdan kmaya sebeptir. aka yolluda olsa bu szleri sylemek slam ve onun sembollerini kmsemek ve hafife almak demektir. nk dinin temeli Allaha saygya ve Onun gnderdii dine, yce Peygamberine ve Mslmanlarn kutsallarna sayg gstermeye dayanr. Onlarn rzlarna dil uzatlamaz, onlarla alay edilemez ve onlar ayplanamaz, ayplar aranamaz ve dinlerine ve dini sembollerine ballklar sebebiyle hi kimse onlarla istihza edemez. Bunlarla istihza etmek bu byk kurala aykrdr, saf tevhide aykrdr. Hem de iddetle aykrdr. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre bu slama aykr eylerdendir ve byle bir ey yapan kimsenin hemen tevbe etmesi gerekir. nk Allahla veya Onun kelamyla veya emin Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem ile veya byk dini ile veya Rablerinin emirlerine sarldklar iin mmin Mslmanlarla alay ve istihza etmek kfirlerin sfatlarndan bir sfattr ve mnafklarn hasletlerinden bir haslettir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Mnafklar, kalplerinde olan kendilerine haber vere cekbirsreninmminlereindirilmesindenekinirler.Deki: Siz alay edin! Allah o ekindiiniz eyi ortaya karacaktr. Eer onlara, (niin alay ettiklerini) sorarsan, elbette, biz sa decelafadalmakalayorduk,derler.Deki:AllahileO'nun
604
ayetleriyleveO'nunpeygamberiilemialayediyordunuz?1426()
AllahveRaslnincitenlereAllah,dnyadavehirette lnetetmiveonlariinhorlaycbirazaphazrlamtr.M min erkeklere ve mmin kadnlara, yapmadklar bir eyden dolay eziyet edenler, phesiz bir iftira ve apak bir gnah yklenmilerdir.1427 Sadakalar hususunda, mminlerden gnll verenleri ve glerinin yettiinden bakasn bulamayanlar ekitirip onlarlaalayedenlervarya,Allahiteonlarmaskarayaevir mitir.Veonlariinelemvericiazapvardr.(EyMuhammed!) Onlar iin ister af dile, ister dileme; onlar iin yetmi kez af dilesendeAllahonlaraslaaffetmeyecek.Bu,onlarnAllahve Rasln inkr etmelerinden trdr. Allah fsklar toplu luunuhidayeteerdirmez.1428 O(Allah),Kitap'tasizeyleindirmitirki:Allah'nyet lerinininkredildiiniyahutonlarlaalayedildiiniiittiiniz zaman, onlar bundan baka bir sze dalncaya (konuya ge
1426 Tevbe, 6465. () mam Ebu Bekir el-Cessas bu yet hakknda yle der: Bu yetler, herhangi bir zorlama olmakszn kfr kelimesini aka yollu ve ciddi olarak syleyenin ayn olduuna delalet etmektedir. nk bu mnafklar ne syledilerse hepsini aka olarak sylediklerini ifade ettiler. Allah tel da onlarn bunu alay ve elence olsun diye syledikleri iin kafir olduklarn haber verdi. Hasan ve Katadenin rivayet ettiklerine gre mnafklar Tebk savanda yle dediler, Bu adam amn saraylarn ve kalelerini fethedeceini mi umuyor! Hi byle bir ey olabilir mi? Allah tel onlarn bu szlerini Peygamberine bildirdi. ster aka ister ciddi hangi ekilde olursa olsun bu szn kfr olduunu haber verdi. Bu yetler kfr kelimesini sylemede akac ve ciddinin ayn hkme muhatap olduunun delilidir. Yine bu, Allahn ayetleriyle veya dinin hkmlerinden herhangi bir hkmle alay etmenin bunu yapan kimsenin kfrne delalet eder. Ahkamul-Kuran, c.3, s.142. 1427 Ahzab, 57,58. 1428 Tevbe, 79,80.
605
inceye) kadar kfirlerle beraber oturmayn; yoksa siz de onlargibiolursunuz.ElbetteAllah,mnafklarvekfirlerice hennemdebirarayagetirecektir.1429

Ayetlerimiz hakknda ileri geri konumaya dalanlar grdnde, onlar baka bir sze geinceye kadar onlardan uzak dur. Eer eytan sana unutturursa, hatrladktan sonra artkozalimlertopluluuileoturma.1430 Allah ve Raslne kar savaanlarn ve yeryznde (hak)dzenibozmayaalanlarncezasancakya(acmadan) ldrlmeleri, ya aslmalar yahut el ve ayaklarnn apraz lamakesilmesiyahutdabulunduklaryerdensrlmeleridir. Buonlarndnyadakirsvayldr.Onlariinhirettedeb yk azap vardr. Ancak, siz kendilerini yenip ele geirmeden nce tevbe edenler mstesna; biliniz ki Allah ok balayc veesirgeyicidir.1431 Gerektenonlar,kendilerineHakgeldiindeonuyalan lamlard.Fakatyakndaonlaraalayettiklerieyinhaberleri gelecektir. Grmediler mi ki, onlardan nce yeryznde size vermediimiz btn imknlar kendilerine verdiimiz, gk tenzerlerinebolbolyamurlarindiripevlerininaltndanr maklar akttmz nice nesilleri helk ettik. Biz onlar, g nahlarsebebiylehelkettikveonlarnardndanbakanesil ler yarattk. Eer sana kt zerine yazlm bir kitap indir seydik de onlar elleriyle onu tutmu olsalard, yine de inkr ediciler: Bu, apak byden baka bir ey deildir, derlerdi. Muhammed'e(grebileceimiz)birmelekindirilseydiya!De diler. Eer biz yle bir melek indirseydik elbette i bitirilmi olur,artkkendilerinegzbileatrlmazd.Eerpeygamberi
1429 Nisa, 140. 1430 Enam, 68. 1431 Maide, 33-34.
606
bir melek klsaydk muhakkak ki onu insan suretine sokar onlar yine dmekte olduklar kukuya drrdk. Senden ncekipeygamberlerledealayedilmi,buyzdenonlarlaalay edenlerialayettikleriey(azap)kuatvermiti.1432
Sonunda,Allah'nyetleriniyalansayarakveonlarala yaalarakktlkyapanlarnakbetleripekfenaoldu.1433 Namazaardnzzamanonualayveelencekonusu yaparlar.Budavran,onlarndnemeyenbirtoplumolma larndandr.1434 (O)ayetlerimizdenbireyrendiizamanonlarlaalay eder.Onlariinalaltcbirazapvardr!1435
1432 1433 1434 1435 Enam, 5-10. Rum, 10. Maide, 58. Casiye, 9.
607
Allah bize de sana da nimetlendirdii kimselerin yolunu retsin ey mslman karde unu bil ki: Her mslmann dini ve hireti iin ok dikkatli olmas, bu aykrlklar basit grmemesi, bunlara dalmaktan saknmas ve kendisini dinden karacak bir eyi telaffuz etmemesi gerekir. nk ahadet kelimelerini sylemek slama girmekle tamamlanr. Erkn ile amel etmek onu takip eder. Ayn ekilde slama aykr bunun zdd eyleri sylemek ise Allah korusun kiiyi dinden karr. Allah tel yle buyurmaktadr:
nk siz bu iftiray, dilden dile birbirinize aktaryor, hakkndabilgisahibiolmadnzeyiazlarnzdageveleyip duruyorsunuz. Bunun nemsiz olduunu sanyorsunuz. Hl bukibu,Allahkatndaokbyk(birsu)tur.1436 nsanhibirszsylemezki,yanndagzetleyenyazma yahazrbirmelekbulunmasn.1437
Hakkndabilginbulunmayaneyinardnadme.n kkulak,gzvegnl,bunlarnhepsiondansorumludur.1438 Eyimanedenler!"Rin"demeyin,"unzurn"deyin.(Sy lenenleri)dinleyin.Kfirleriinelemvericibirazapvardr.1439
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Bir adam kendince saknca grmedii yle bir sz syler ki, onunla cehennemin yetmi yllk derinine gider.1440 Dilin tehlikesi ve dille ilenen gnahlarn bykl sebebiyle Muaz b. Cebelden gelen uzun bir hadiste Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu:
1436 1437 1438 1439 1440 Nur, 15. Kaf, 18. sra, 36. Bakara, 104. Tirmizi, K. Zht, B. Macae fi Men Tekelleme bil-Kelimeti Le Yzhiknnase. el-Elbn bunun sahih olduunu syler. Bak: Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.2, s.268.
608
Anan hasretine yansn Ey Muz! nsanlar yzkoyun ve burunlar yerde srndrerek Cehenneme dolduran dillerin kazandndan bakas deildir.1441 Fakih sahabi Abdullah b. Mesd radyallahu anh yle der: Kendisinden baka ilah olmayan Allaha yemin olsun ki yeryznde dil kadar uzun sre hapsedilmeye muhta baka bir ey yoktur.1442 Nitekim kendisinden byle bir ey vaki olan kimse de hemen ahadet getirmeli ve istifar edip piman olmal ve benzeri bir eyi bir daha asla yapmayacana azmetmelidir. nk tevbe kendisinden nceki ilenmi gnahlar siler. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Kim ki yemin etse ve yemininde Lat ve Uzza hakk iin dese (bunun kefareti iin) hemen la ilahe illallah desin ve kim ki arkadana: Gel seninle kumar oynayalm, dese hemen tasadduk etsin.1443
1441 Tirmizi, K.man, B. Ma Cae fi Hurmetis-Salt. el-Elbn, bu hadisin sahih olduunu syler. Bak: Sahhu Sunenit-Tirmiz, c.2, s.328. 1442 Ebu Nuaym el-Esbehani, Hlyetul-Evliy, c.1, s.134. 1443 Buhr, K. Tefsir, B. Ma Cae Eferaeytml-Late vel-Uzza.
Kfrn nan, Sz ve Fiil eklinde Ortaya ktna Dair Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn Szleri
1- mam Sufyn b. Uyeyne Allah rahmet eylesin- kendisine mrcie hakknda soru sorulduunda yle der: Onlar, iman szdr, derler. Biz ise iman sz ve ameldir, deriz. Mrcie, farzlarn terkinde kalbiyle srar ederek Allahtan baka ilah olmadna ahitlik eden kimseye cennetin vacip olduunu sylerler ve farzlar terk etmeyi, haramlar ilemek seviyesinde bir gnah olarak isimlendirirler. Hlbuki bu ikisi ayn seviyede deildir. Helal olduuna inanmakszn haram ilemek bir masiyettir. Cehalet ve mazeret olmakszn farzlar bile bile terk etmek ise kfrdr.1444 2- mam afii Allah rahmet eylesin- kendisine Allahn ayetlerinden herhangi bir eyi aka malzemesi olarak kullanan kimse hakknda sorulunca: o kfirdir dedi ve u yeti okuyarak delil getirdi:
Eeronlara,(niinalayettiklerini)sorarsan,elbette,biz sadece lafa dalm akalayorduk, derler. De ki: Allah ile O'nun ayetleriyle ve O'nun peygamberi ile mi alay ediyordu nuz?(Bouna)zrdilemeyin;nksizimanettiktensonra tekrarkfiroldunuz.1445
3- mam Abdullah b. ez-Zbeyr el-Humeydi Allah rahmet eylesin- yle der: nsanlarn, namaz, zekt, orucu ve hacc kabul eden, fakat lnceye kadar bunlarn hibirisini yapmayan veya lnceye kadar kbleye arkasn dnerek namaz klan kimse, farzlar ve kbleye dn
1444 mam Abdullah bn Ahmed, Kitbus-Snne, c.1, s.957 (1594). 1445 Tevbe, 65-66.
610
meyi kabul ettii zaman inkrc olmad mddete mmindir dedikleri bana haber verildi. Ben derim ki, bu apak bir kfrdr ve Allahn kitabna, Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellemin snnetine ve Mslmanlarn fiiline aykrdr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
Onlara ancak, dini yalnz O'na has klarak ve hanifler olarak Allah'a ibadet etmeleri, namaz klmalar ve zekt ver meleriemrolunmutu.Salamdindebudur.1446
4- mam shak b. Rahveyh Allah rahmet eylesin- yle der: Onlarn, tekfirinde icma ettikleri ve inkrcya verdikleri hkm gibi hakknda hkm verdikleri kimselerden birisi de, Allaha ve Ondan gelen eylere iman edip de sonra bir peygamberi ldren veya o peygamberi kabul etse bile ldrlmesine yardm eden mmindir. shak b. Rahveyh yle der: Peygamberleri ldrmek haramdr. Byle bir cinayeti ileyen kimse kfirdir. Peygambere sven ve herhangi bir takyye zorunluluu ve korku olmakszn onun szn reddeden kimse de byledir.1447 5- Fakh mam Ebu Sevr brahim b. Halid el-Kelbi Allah rahmet eylesin- yle der: Bil ki iman, kalp ile tasdik, dil ile sylemek ve azalarla amel etmektir. Byle olduu iin eer bir adam: Ben Allahn birliine ve peygamberlerin getirdikleri eylerin hak olduuna ahitlik ederim derse ve btn eriatlar kabul ettiini diliyle ikrar etse, sonra da kalbim bunlardan hibir eye inanmad ve hibirini tasdik etmiyorum derse bu adamn mslman olmadnda ilim adamlar arasnda ihtilaf yoktur. Eer Mesih Allahtr derse ve slamn hkmn inkr ederse, kalbim buna inanmad derse, bunu aa vurduu iin kfirdir, mmin deildir.1448
1446 el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 5/975 (1594) Ayet, Beyyine, 5. 1447 mam Mervezi, Tazim Kadris-Salat, c.2, s.930 (991). 1448 el-el-Llek, erhu Uslu tikdi Ehlis-Sunne, 4/932 (1590).
611
6- mam Ahmed b. Hanbelin olu Abdullah babasna yle bir soru sordu: Bir adam bir adama (hakaret ederek mesela): Hayvan olu hayvan! Seni de, seni yaratan da derse ne olur? Ahmed b. Hanbel yle cevap verdi: O, slamdan kmtr. Olu tekrar sordu: Boynu vurulur mu? Ahmed b. Hanbel yle dedi: Evet, boynu vurulur.1449 7- mam Muhammed b. Suhnun el-Maliki Allah rahmet eylesin- yle der: limler, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi ktleyen ve onda kusur bulan kimsenin kfir olduunda icma ettiler. Allahn azabyla tehdit edilmek onun iin de geerlidir. mmet tarafndan o lme mahkm edilir. Onun kfir olduu ve azap grecei konusunda pheye den kimse kfir olur.1450 8- mam el-Berbehari Allah rahmet eylesin- yle der: Allahn kitabndan herhangi bir yeti veya Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin snnetinden herhangi bir eyi reddetmedike veya Allahtan bakas iin kurban kesmedike ya da Allahtan bakas iin namaz klmadka ehli kbleden hi kimse slamdan kmaz. Eer bunlardan birini yaparsa senin onu slamdan karman / slamn dna ktn sylemen gerekir. Bunlardan herhangi birisini yapmad zaman hakikaten olmasa bile ismen mmindir ve mslmandr.1451 9- mam Ebul-Hasan el-Eari Allah rahmet eylesin- yle der: Kfr istemek kfrdr. erisinde Allaha kfredilecek bir kilise ina etmek kfrdr. nk bu, kfr istemek demektir.1452 10- mam Nevev Allah rahmet eylesin- mrtetlii tarif ederken yle der:
1449 1450 1451 1452 Mesailul-mam Ahmed Rivayetubnihi Abdullah, 2,1291. el-Kad Iyad, e-ifa bi Tarifi Hukukil-Mustafa, c.2, s.214. el-Berbehari, erhus-Snne, s.73. (50). Darus-Selef. mam el-Karafi, Envarul-Bruk fi Envail-Fruk, c.1, s.225.
612
rtidat, slam ile alakay kesmektir. Bu, bazen kfr olan bir szle meydana gelir, bazen de bir fiille meydana gelir. Kfr gerektiren fiiller, putlara veya gnee secde etmek, mushaf pislik iine atmak ve gnee ibadeti ihtiva eden sihir yapmak gibi kastl olarak ve din ile aka istihza etmek maksadyla ilenen fiillerdir. mam Nevev der ki: Hocamdan gelen baz yorumlara gre bir fiil kendi bana kfr olmaz. Nevev der ki: Bu, yorumcudan kaynaklanan byk bir hatadr. Bunun hata olduuna dikkat ekmek iin zikrettim. ster inanarak, ister inat ederek, isterse alay etmek maksadyla sylensin fark etmez. Kfr olan bir szle irtidat olay yani dinden kma olay meydana gelir.1453 11- eyhulislam bn Teymiyye Allah rahmet eylesin- yle der: Allaha sven ve Peygamberine sven bir kimse bunun haram olduuna ister inansn, isterse byle bir itikattan gafil olsun zhiren ve btnen kfir olur. Bu, fkhlarn ve iman sz ve ameldir diyen dier Ehl-i Snnetin grdr.1454 12- Kad Ebu Bekir bn el-Arab -Allah rahmet eylesin- u yetin tefsirinde yle der:
Eeronlara,(niinalayettiklerini)sorarsan,elbette,biz sadecelafadalmakalayorduk,derler.Deki:AllahileO'nun ayetleriyleveO'nunpeygamberiilemialayediyordunuz?(Bo una) zr dilemeyin; nk siz iman ettikten sonra tekrar kfiroldunuz.1455
ster ciddi olsun ister aka olsun syledikleri eyler bundan hali deildir. Nasl olursa olsun kfrdr. nk akadan kfretmek de kfrdr. Mtehit imamlar arasnda bu konuda hibir ihtilaf yoktur. nk aratrma yapmak gerein ve ilmin kardeidir, alay ve istihza ise batln ve cehaletin kardeidir. limlerimiz dediler ki: Allah telnn u ayetine iyi bakn:
1453 Nevev, Ravdatut-Talibin, c.10, s.64 (Kitbur-Ridde). 1454 es-Sriml-Meslul ala atimir-Rasl, c.3, s.1955.Ramadi lin-Ner. 1455 Tevbe, 65-66.
613
Musa,kavmine:Allahbirsrkesmeniziemrediyor,de miti de: Bizimle alay m ediyorsun? demilerdi. O da: Cahil lerdenolmaktanAllah'asnrm,demiti.1456
13- mam bn Kesr Allah rahmet eylesin- Nahl sresi 106109. yetlerini tefsir ederken unlar syler:
KimimanettiktensonraAllah'inkredersekalbiiman ile dolu olduu halde (inkra) zorlanan baka fakat kim kal bini kfirlie aarsa, ite Allah'n gazab bunlaradr; onlar iin byk bir azap vardr. Bu (azap), onlarn dnya hayatn hi retetercihetmelerindenveAllah'nkfirlertopluluunuhida yeteerdirmemesindentrdr.teonlarAllah'n,kalplerini, kulaklarn ve gzlerini mhrledii kimselerdir. Ve onlar gafillerin kendileridir. Hi phesiz onlar hirette ziyana u rayanlarntakendileridir.1457
Allah tel iman ettikten ve derin bir kavray sahibi olduktan sonra kendisini inkr eden, gnln kfre aan ve kfrle tatmin olan kimsenin durumunu haber verdi. man renip de sonra ondan dndkleri iin Allah onlara gazap etti. hiret hayatnda onlar iin byk bir azap vardr. nk onlar dnyay hirete tercih ettiler. Bylece dinsizlik cinsinden neye yneldilerse dnya hayat iin yneldiler. Allah da onlarn kalplerine hidayet vermedi ve hak din zere onlar sebatl klmad. Sonunda kalpleri mhrlendi. Artk o kalplerle kendilerine yararl hibir eyi kavrayamazlar. Kulaklarn ve gzlerini de mhrledi. Onlardan da bir fayda gremezler. Balarna gelecek eylerden gafildirler. 14- mam bn Receb el-Hanbel Allah rahmet eylesin- yle der: Bir kimse kelimeyi ahadeti kabul ettii halde dinini terk edebilir ve cemaatten ayrlabilir. Nitekim hepsini bildii halde slamn rknlerinden herhangi bir eyi inkr ettii veya Allaha ve Raslne
1456 Bakara, 67. 1457 Nahl, 106-109.
614
svd veya baz melekleri veya peygamberleri ya da Kuranda zikredilen kitaplar inkr ettii zaman da dinden km olur.1458 Yine bn Receb slam be ey zerine bina edilmitir hadisini aklarken yle der: Bu hadis slamn be esas zerine bina edildiine ve slamn bir bina gibi olduuna dellet eder. Bu be esas binann direkleridir ve onu ayakta tutan payandalardr. Bunlarn hepsi zail olduu zaman bina yklr. Onlarn zevalinden sonra bina artk ayakta kalamaz. Bu rknlerin en by olan ahadet kelimeleri zail olursa durum yine ayn olur. Kelimeyi ahadetin zevali, ona aykr eylerin yerine getirilmesiyle olur. Kelimeyi ahadet kendi zddyla bir arada bulunmaz. Kalan drt rknn zevaline gelince bu konuda limler ihtilaf etmilerdir Bu konuda hadis limlerinin pek ou namaz terk edenin kfir olduu grndedirler. shak b. Rahaveyh, hadis limlerinin bu konuda icma ettiklerini nakletti. Hatta o bu rknleri kabul etmekle beraber terk etmekle hi kimse kfir olmaz diyen kimsenin sznn mrcienin szlerinden olduunu syler. Bunun byle olduunu dem ile blisin durumu ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin peygamber olarak gnderildiini dilleriyle itiraf ettikleri halde onun eriatyla amel etmeyen Yahudi limlerinin durumu yeterince aklamaktadr. Atadan ve bn merin azatls Nafiden yle rivyet edildi: Onlara u soru soruldu: Namaz farzdr, fakat ben klmam, diyen kimsenin durumu nedir? Onlar bu soruya yle cevap verdiler: Bu kii kfirdir. Ayn eyi mam Ahmed de byle der. Harb, shaktan nakletti: O yle dedi: Mrcie taifesi u szlerinden dolay gndeme geldi: Farz namazlar, Ramazan orucunu, zekt, hacc ve farzlarn genelini inkr etmeksizin terk eden kiiyi biz tekfir etmeyiz. Onun durumu Allaha irca olunur/havale edilir.
1458 bn Receb, Camiul-ulum vel-Hikem (14.hadisin erhi).
615
nk o kii bunlar kabul etmektedir. Bunlar hakknda hi phe yoktur, yani bunlarn Mrcie olduklarnda tereddt yoktur. shakn bu szlerinden, bu farzlar terk etmekle kiinin kfir olduunu sylemek istedii anlalmaktadr. bnul-Mbarek ve kendisinden mehur olan gre gre Ahmed ve shak da bu grtedirler. Yukarda da getii gibi shak bu konuda ilim adamlarnn icma ettiklerini haber verdi. Eyyup dedi ki: Namaz terk kfrdr, bunda ihtilaf edilmemitir. Abdullah b. akik der ki: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashab namazdan baka hibir amelin terkini kfr olarak grmedi. Bunu Tirmizi tahri etti.1459 Ali, Sad, bn Mesd ve dier sahabilerin yle dedikleri rivyet edilmitir: Kim namaz terk ederse kfir olur.1460 15- Byk lim Mer b. Yusuf el-Kerm el-Makdisi mrtetlii yle tarif etti: Mrtet, mslman olduktan sonra kfre giren kimsedir. Kfr drt eyden biriyle hsl olur: Szle: Allaha ve Raslne veya meleklerine svmek veya peygamberlik iddiasnda bulunmak veya Allaha ortak komak gibi. Fiille: Putlara ve benzeri eylere secde etmek, mushaf pisliin iine atmak gibi. tikatla: Allahn ortann olduuna veya zinann ve alkoll ikinin helal olduuna veya ekmein haram olduuna ve buna benzer zerinde kesin icma olan eylere inanmak. Veya bunlardan birisinde pheye dmekle kfr meydana gelir.1461
1459 Tirmizi, K.man, B. Ma Cae fi Terkis-Salat. el-Elbn bu hadisin sahih olduunu syler. 1460 bn Receb, Fethul-Bari,c.1, s.22, h.no, 8, erhu Kitbul-man. 1461 Delilt-Talib, s.317.
man Terk Etmenin ve Ondan Yzevirmenin Sebepleri()

Yukardaki verilen bilgilerden anlam bulunuyoruz ki Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemden gelen haberlerdeki gibi sahih bir iman insan hem bu dnyada hem de hirette mutlulua gtrr. Byle bir iman kiinin iini dn imar eder, inanlarn, ahlakn, edebini her halini dzeltir, btn kullar her trl iyilie, uygun olan eylere ve en doru yola iletir. Durum bizim anlattmz gibi olduuna gre acaba niin insanlarn ounluu dinden ve imandan yz eviriyorlar, din ile savayorlar ve onunla alay ediyorlar? Hlbuki durum bunun aksi olmas gerekmez miydi? nk onlarn iyi ile kt, hayr ile er, faydal ile zararl arasnda seim yapmalarn salayacak akllar ve zeklar vardr. Evet, ey akll mslman kardeim, durumun byle olmas farz edilir. nk Allah tel demoluna iyiyi ktden, hakk batldan ve faydaly zararldan ayrt edecek akl nimetini vermitir. Fakat insanlarn ou bilmiyorlar ve amel etmiyorlar. Bil ki ey mslman karde, Allah tel yce kitabnda bu meseleyi akla kavuturdu. mandan kmann gerek sebeplerini ve onu engelleyen manileri zikrederek bu sorunun cevabn verdi. Hal byle olunca, insanlarn ounluunun imandan yz evirdiini grmesi bir kulu korkutmaz ve bunu yadrgamaz. Allah tel dine inanmamann sebeplerini ve bunun pek ok engellerini insanln oun()
Bu blm byk lim Abdurrahman bn Nasr es-Sadinin Talim Usulul-man ve Beyanu Mevanihi isimli eserinden zetleyerek naklettim. Bak: s.33. (Daru Advaus-Selef).
617
luunun bir gerei olarak zikretmitir. Bunlardan bazlar unlardr:
1- Cehalet/Bilgisizlik:
man bilmemek, onu gerek manasyla tanmamak, onun yce prensiplerine ve ok deerli nasihatlerine vakf olamamak ve faydal ilimlerin cahili olmak, salam gereklere ve vlm bir ahlaka ulamann nndeki en byk engeldir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Bilakis,onlarilminikavrayamadklarveyorumukendi lerine asla gelmemi olan (Kuran') yalanladlar. Onlardan ncekiler de byle yalanlamlard. imdi bak, zalimlerin so nunasloldu!1462
Allah tel onlarn yalanlamalarnn cehaletlerinden, ilmini kavrayamamalarndan ve kullarn hakka dnmelerini ve gerei itiraf etmelerini gerektiren azab grmemelerinden kaynaklanmaktadr. Allah tel yle buyurmaktadr:
Fakatonlarnoucahildirler.1463 Fakatonlarnoubilmezler.1464 Onlar,sardrlar,dilsizdirlerkrdrler.Busebepled nmezler.1465 Bunda akln altran bir topluluk iin deliller var dr.
1466
Cehaletyabasitolur: Liderlerinin ve efendilerinin peinden giderek Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi yalanlayan ve onun davetini reddeden sradan
1462 1463 1464 1465 1466 Yunus, 39. Enam, 111. Enam, 37. Bakara, 171. Rum, 24.
618
insanlarn pek ounun durumu byledir. Onlar azab grdkleri vakit:

Ey Rabbimiz! Biz reislerimize ve byklerimize uyduk daonlarbiziyoldasaptrdlar,derler.1467
Veyamrekkepcehaletolur: Bu da iki ksmdr: Birincisi: Kiinin kavminin ve atalarnn dini zere olmasdr. Onlarla birlikte yetiip byyen kimse hakikatle karlat zaman ona bakmaz. Baksa bile iinde yetitii dinin memnuniyeti ve kavmine ball sebebiyle bu bak ok eksik bir baktr. Peygamberleri yalanlayan ve onlarn davetini reddedenlerin ounluunu bunlar tekil eder. Allah tel bunlar hakknda yle buyurmaktadr:
Sendenncedehangimemleketeuyarcgndermisek mutlakaorannvarlkllar:Babalarmzbirdinzerindebul duk,bizdeonlarnizlerineuyarz,derlerdi.1468
Bu, sahibinin batl zere olduu halde hak zere olduunu zannettii kr bir taklittir. Materyalist dinsizlerin ou da bu gruba girer. Onlarn bilgileri tam tamna nderlerini taklitten ibarettir. nderleri bir sz syledii zaman onu sanki indirilmi bir vahiy gibi kabul ederler. Onlar yanl bir nazariyeyi ilk defa ortaya attklar zaman ittifak halinde ve eliki iinde onlarn peinden giderler. Bu nderler basireti kapanm her fanatik iin bir fitnedir. Mrekkep cehaletin ikinci eidi ise: Tabii ve kevn ilimlerde maharet sahibi olmu nde gelen kfirlerin ve dinsizlerin durumudur. Onlar bakalarn cahil ve bilgisiz grrler. Bilinen eylerin sadece kendi zayf ve dar kapsaml bilgilerden ibaret olduunu zannederler. Peygamberlerine ve onlarn izleyicilerine kar byklk taslarlar.
1467 Ahzab, 67. 1468 Zhruf, 23.
619
Onlar, ilimleri sadece insan duyularnn elde ettii bilgilerden ve beeri tecrbelerin ulat sonulardan ibaret olduunu zannederler. Bunun dndakileri inkr ederler. Her ne olursa olsun hakk yalanlarlar. Allah ve Raslnn gayb konusunda haber verdii her eyi yalanlarlar. Bunlar Allah telnn u hkmne dhil olmaya en lyk olan insanlardr:
Peygamberlerionlaraapakbilgilergetirince,onlarken dilerindebulunan(beeri)bilgiyegvendiler(onualayaaldlar). Alayaaldklareykendilerinibouverdi.1469
Onlarn kendi ilimlerine tabii ilimlere- ve bu ilimlerdeki maharetlerine gvenmeleri, yanlarndaki batla sarlmay kendileri iin uygun grmelerinin en nemli sebebidir. Bu ilimlere gvenmeleri, onlar stn grmelerini, methetmelerini ve onlar peygamberlerin getirdii hidayete ve ilme tercih etmelerini gerektirir. stelik bununla da yetinmezler, ii peygamberlerin ilimleriyle alay etmeye ve onlar ktlemeye kadar gtrrler. Alaya alm olduklar eyler onlar bir gn bouverecektir. Bu inkrclar sahih bir dine sahip olmayan ada ilimlerle megul kimselerin pek ou tarafndan aldatlrlar. Bu konudaki sorumluluk bu inkrdan koruyacak dini retim ve eitimi vermeyen okullara aittir. Bir renci bu okullardan mezun olduu, dini ilimlerden nasibini almad, dini ahlakla ahlaklanmad ve bakasnn bilmedii eyleri kendisinin bildiini zannettii zaman dini ve dindarlar kk grr ve bu materyalist inkrclara kolayca balanr. slamdinineverilenenbykzararbudur. Mslmanlarn her eyden nce bu okullara ynelik yapmalar gereken eyler unlardr: Her eyden nce dini ilimlerin retilmesine zen gsterilmesi
1469 afir, 83.
620
Baar veya baarszln bakasna deil, bu ilimlerdeki baarsna balanmas, dier ilimlerdeki baarnn da onlardaki baarya tabi olmas. Bu okullarla ileri stlenenlerin ve onlar ynetenlerin en nemli grevi budur. Sorumluluk mevkiinde olanlar veya bu konuda sz sahibi olanlar Allahtan korksunlar ve ecir ve mkfat Allahtan beklesinler. Bil ki, bu konunun ihmal edilmesi slam toplumu iin byk bir tehlike kaynadr. slam toplumunun dzelmesi, kurtuluu ve iyilii ise bu konuya verilecek neme baldr.
2ekememezlikveHaddiAmak:
Yahudilerin durumu byledir. Onlar Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi ve onun getirdii hakikati kendi ocuklarn tandklar gibi tanyorlard. Fakat onlar dnyevi maksatlar ve sfli arzular iman nimetine tercih ettikleri iin bile bile hakikati gizliyorlard. Bu hastalk kendileriyle ilgili haberlerden ve biyografilerden de anlaldna gre pek ok Kurey reisinin de imana girmesini engelledi. Bu hastalk dier bir hastalktan kaynaklanmaktadr ki o da kibirdir.
3- Kibir:
Hakka tabi olmay engelleyen eylerin en by kibirdir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Yeryzndehakszyerekibirlenenleriayetlerimdenuzak latracam. Onlar btn mucizeleri grseler de iman etmez ler.Doruyolugrseleronuyoledinmezler.Fakatazgnlkyo lunugrrlerse,hemenonasaparlar.Budurum,onlarnayetle rimizi yalanlamalarndan ve onlardan gafil olmalarndan ileri gelmektedir.1470
1470 Araf, 146.
621
Hakk reddetmek ve halk kk grmek anlamna gelen kibir, apak yetleri ve delilleri ortaya ktktan sonra pek ok kimseyi hakka tabi olmaktan alkoydu. Allah tel yle buyurdu:
Kendileri de bunlara yakinen inandklar halde, zulm ve kibirlerinden tr onlar inkr ettiler. Bozguncularn so nununniceolduunabirbak!1471
4- HaktanvemandanYzevirmek:
Sem nakli delillerden ve salam akli delillerden yz evirmek de imann en nemli engellerindendir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Kim Rahman zikretmekten gafil olursa, yanndan ay rlmayan bir eytan ona musallat ederiz. phesiz bu ey tanlar onlar doru yoldan alkoyarlar da onlar, kendilerinin doruyoldaolduklarnsanrlar.1472 ayet kulak vermi veya aklmz kullanm olsaydk, (imdi)ualevlicehenneminmahkmlararasndaolmazdk! derler.1473
Aklszlklarn ve vurdumduymazlklarn itiraf eden benzeri kiilerin peygamberlerin verecekleri bilgilere ve Allahtan indirilen kitaplara kar bir istek ve arzular ve doruyu bulabilecekleri bir akllar yoktur. Onlar sadece akli zannettikleri birtakm yanl grlere ve nazariyelere sahiptirler. Bu grler birer cehalet rneidirler. Onlar kendilerini hakka tabi olmaktan alkoyan sapk liderlerin peinden giderler. Sonunda cehennem ateine varrlar. Byklk taslayanlarn vardklar yer ne ktdr.
1471 Neml, 14. 1472 Zhruf, 36-37. 1473 Mlk, 10.
622
5- TandktanSonramanReddetmek:
Bazlar da imann ne olduu aka belli olduktan sonra reddederler. Bu durumda olan bir kimse kalbinin deiime uramas, iyiyi kt, kty de iyi olarak grmesi eklinde cezalandrlr. Allah tel yle buyurmaktadr:
OnlaryoldansapncaAllahdakalplerinisaptrmt.1474 Yine O'na iman etmedikleri ilk durumdaki gibi onlarn gnllerini ve gzlerini ters eviririz. Veonlar akn olarak azgnlklarierisindebrakrz.1475
nk ceza/karlk amelin/suun cinsinden olur. Allah tel onlarn bana kendi istedikleri eyi getirir.
nkonlarAllahbrakpeytanlardostedindiler.1476
6- LksvesrafaDalmak:
Lks ve israfa dknlk kiiyi heves ve arzularna tabi klar, zararl ehvetlerinin esiri yapar. Nitekim Allah tel bu engeli pek ok yette zikretmitir. Mesela:
Evet, onlar da atalarn da barndrdk. Nihayet mr kendilerine(hibitmeyecekmigibi)uzungeldi.1477 nkonlarbundanncevarlkiindesefahatedalm lard.1478
Byle kimseler, lks ve arlklarn dengeleyecek, yararl bir noktadan ileri gememelerini salayacak, zararl zevklere dalmalarn engelleyecek sahih bir dinle karlatklar zaman bunun kendilerini zevklerinden ve imknlarndan mahrum brakacana inanrlar.
1474 1475 1476 1477 1478 Saf, 5. Enam, 110. Araf, 30. Enbiya, 44. Vaka, 45.
623
Batl heveslere sahip olan kimse her vesileyle hevasna yardm eder. Din, Allaha ibadetin, nimeti verenin nimetine kretmenin ve ehvetlere dalmamann gerekliliini syledii zaman rkerek kaarlar.
7- HakkveHakEhliniKkGrmek:
Yalanlayclarn peygamberleri ve onlara tabi olanlar hor grmeleri, onlarn kusurlu olduklarna inanmalar, onlarla alay etmeleri ve onlara kar kibirlenmeleri, kalplerine imann ulamasn engelleyen eylerdendir. Nitekim Nuh aleyhisselamn kavmi ona yle demiti:
Senin peine hep dk seviyeli kimseler dmken, bizsanahiinanrmyz?1479 Kavmindenilerigelenkfirlerdedilerki:"Bizsenisade cebizimgibibirinsanolarakgryoruz.Bizden,basitgrle hareket eden alt tabakamzdan bakasnn sana uyduunu grmyoruz.Vesizinbizekarbirstnlnzdegrm yoruz.Bilakissizinyalanclarolduunuzudnyoruz."1480
Bu hastaln kayna kibirdir. Kii kibirlendii ve kendini byk grd zaman bakasn kk grr ve onun ortaya koyduu gerekleri kabul etmekten nefret eder. Hatta eer bu reddettikleri ey kendisine sayg duyduklar birisi tarafndan sylenirse tereddtsz kabul ederler.
8- Fsk(Gnahkrlk):
Gnahkrlk ilim ve amel olarak hakkn kabul nndeki en byk engellerdendir. Allah tel yle buyurmaktadr:
Bylece fask (gnahkr) olanlarn inanmayacaklarna dairRabbininsylediiszgerekleti.1481
1479 uara, 111. 1480 Hud, 27. 1481 Yunus, 33.
624
Fsk, kulun Allaha itaatten kp eytana itaate ynelmesidir. Allah tel bu durumda olan kimseyi slah etmez. Bilakis onu zalim nefsine brakr, o da inat ve sapklk sebebiyle batln iinde dolar durur. Btn hareketleri ktlk ve bozgunculuktan ibarettir. Gnahkrlk batl ile beraberdir. Onu haktan uzaklatrr. nk kalp Allaha ballktan ve itaatten kt zaman her inat eytan tarafndan kolayca gdlmesi kanlmaz hale gelir:
Onun(eytan)hakkndayleyazlmtr:Kimonuyol da edinirse bilsin ki (eytan) kendisini saptracak ve alevli ateinazabnasrkleyecektir.1482
9- limleriveGerekleriDarBirereveyeHapsetmek:
Materyalist sapklar ilimleri sadece duyularn kavrayabildii eylerle snrlarken byle yapmaktadrlar. Onlar duyularla kavrayabildikleri eyleri kabul ediyorlar ve kavrayamadklar eyleri, baka yollarla ve duyularla kavradklarndan daha ak, daha parlak ve daha ok delillerle sabit olsalar bile kabul etmiyorlar. Bu bir fitnedir ve phedir; pek ok kimse bununla saptmaktadr. Rab telnn varln, peygamberleri ve peygamberlerin verdii gayp haberlerini bu irkin yntemle inkr ettiler ki bu haberlerin doruluuna dair eitli deliller ve burhanlar vardr, hatta bunlarn gereklii delillerle mahede edilmektedir. Zorunlu ve kesin olarak bilinir ki hangi gerei ispat ederse etsin hibir yntem ve delil, Yce Yaratcnn varln, birliini ve yegne yaratc ve ynetici olduunu ispat eden delillerin seviyesine ulaamaz ve onlara yaklaamaz. Bu konuda nakli, akli, hissi ve ftri deliller vardr. Allah tel gerei, kendisinin ve peygamberlerinin hak olduunu, cezasnn hak olduunu, btn haberlerinin hak olduunu ve
1482 Hac, 4.
625
dininin hak olduunu aklayan delilleri insann hem i dnyasnda hem de d dnyasnda aka ortaya koymutur. Haktan uzaklatktan sonra sapklktan baka ne kalr? Fakat materyalistlerin inad ve kibri, kendilerine dnyada ve hirette fayda verecek hakka tabi olmann nnde bir engel tekil etmektedir. Hakka tabi olmaktan baka hibir eyin faydas yoktur. Fakat basiretli bir mmin basiretinin nuruyla onlarn apak bir sapklk ve koyu bir krlk iinde olduklarn bilir. Hidayet nimetinden dolay Allaha hamd ederiz.
10- Materyalistlerin ve Onlara Tabi Olanlarn Yanl

dklarnKabulEtmemeleri: Bu materyalistler zannediyorlar ki beeriyet ancak maddenin ve tabii ilimlerin ykseldii u zamanlarda rtne ve akli olgunlua erdi. Bundan nce rte ermemilerdi. Bunda gerekler karsnda bir mugalta ve bbrlenme cretkrl ve habis fikirlerin deitiremeyecei en alt seviyedeki akl sahiplerinin bile fark ettii bir yalan vardr. Eer onlar, madde, sanat, icatlar ve fiziki olaylara hkmetmek ancak son dnemde en iyi kvama geldi ve tamamland derlerse herkes onlar tasdik eder. phesiz akllarn ve sahih ilimlerin kemline ve eksikliine ancak etkileriyle, iaretleriyle ve hedefleriyle hkmedilir. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin getirdii ve Mslmanlarn da ondan alp uyguladklar zaman onlar dini ve dnyevi her trl iyilie ve salaha ulatran, btn milletleri onlarn nnde saygyla eilmeye sevk eden, inan, ahlak, din, dnya, rahmet ve hikmetteki kemle ve ycelie bak. Onlar yle bir kemle ulatlar ki, onlarn yolundan gitmedike herhangi bir kimsenin bu seviyeye ulamas mmkn deildir.
626
Sonra bir de ehevi arzularn serbest brakan ve en alak derecelere dnceye kadar bu arzularnn nne hibir snr koymayan materyalist liberallerin iinde bulunduklar ahlaki seviyeye bak. Eer onlar birbirine balayan maddi g olmasayd bu serbestlik ve anari onlar hemen helake gtrrd. Allah tel yle buyurdu:
Sakn,Allah'zalimlerinyaptklarndanhabersizsanma! Ancak,Allahonlar(cezalandrmay),korkudangzlerinda rfrlayacabirgneerteliyor.1483
Sonra dinlerinin getirdii edep, terbiye ve ahlaktan, kalknm milletlerin dnyalarn dzene koyan baz kalntlar ve izler olmasayd onlarn maddi kalknmlklarnn hibir dnyevi kymeti olmazd. Dini kaybedenler, temiz bir hayattan, mevcut rahattan ve dnyevi saadetten tamamen mahrum kaldlar. Mahede edilen eyler bunun kuvvetli delilidir. Arap mrikleri ile rububiyet tevhidi ve hiret gibi baz iman esaslarn kabul eden benzerleri bu materyalistlerden phesiz ok daha iyidirler. Sonra zorunlu olarak bilinmektedir ki peygamberler bir btn halinde ve ayrntl olarak vahyi ve hidayeti getirdiler. Nuru, ilmi ve her ynden mutlak iyilii ve gzellii getirdiler. Salkl akllar da bunu kabul ettiler ve bunlara son derece ihtiyalarnn olduunu anladlar, peygamberlerin getirdii eye itaat ettiler. Onlar anladlar ki ilkinden sonuna kadar btn akllar birleseler bile peygamberlerin getirdii kitaplarn ve faydal hakikatlerin seviyesine ulaamazlar. Onlar olmasayd apak bir sapklk, byk bir krlk ve srekli bedbahtlk ve helak iinde olurlard. Allah tel yle buyurmaktadr:
Andolsun ki ilerinden, kendilerine Allah'n yetlerini okuyan, (ktlklerden ve inkrdan) kendilerini temizleyen, kendilerine Kitap ve hikmeti reten bir Peygamber gnder
1483 brahim, 42.
627
mekleAllah,mminlerebykbirltuftabulunmutur.Hl bukidahanceonlarapakbirsapklkiindeidiler.1484 Demek ki akllar salkl bir rte eremediler ve ancak peygamberlerin getirdikleri eylerle olgunlatlar. Bundan dolaydr ki insanlarn ou batln ssledii lafzlarla aldatlrlar ve hakikat, basiret ve salkl ilim olmakszn bu lafzlarla reddedilirler. nk onlar dini ilimleri ve ahlaki ycelikleri gericilik/irtica olarak yaftalarlar, bunlara aykr ilimleri de uygarlk ve yenilik diye adlandrrlar. Her aklselim sahibince malumdur ki, temellerinde dinin hidayetine ve onun eilimlerine dayanmayan btn kltr ve yenilikler dnyada da hirette de ktlk ve zarardan baka bir ey deildir. Maddi ynden gelimi milletlerin ahlaki seviyelerinin dk oluunu ve zararl olan her eye ynelip faydal olan her eyi terk etmelerini dnen bir kimse, salkl bir ilerlemenin ve uygarln ancak peygamberlerin hidayeti ve onlarn verecei salkl bilgilerle akllarn eitilmesi sayesinde gerekleeceini anlarlar. slam dininin getirdii Kitap ve Snneti bir btn halinde ve ayrntl olarak dnp inceleyen kimse beeriyetin kurtuluunun ancak onun hidayeti ve iradna dnmekle gerekleeceini anlar. slamn hidayeti ve irad inanlar, ahlak ve amelleri dzelttii gibi dnya ilerini de dzeltir, toplumun iyiliine ve yararna olan her eye ynlendirir. Baary ihsan eden ve doru yola hidayet eden Allahtr. Muhammede, onun ailesin ve btn arkadalarna salat ve selam olsun.
1484 Al-i mran, 164.
MAN KONUSUNDA EHLSNNET VEL-CEMAAT METODUNA GRE YAZILMI KTAPLAR BU KTABIN KAYNAKLARI
man Konusunda Ehl-i Snnet vel-Cemaat Metoduna Gre Yazlm Kitaplar

Ehl-i Snnet vel-Cemaatin mtehit imamlarndan esiz limler ve muteber ilim talebeleri imanla ilgili meselelerde selef-i salihnin metoduna gre ok sayda kitap telif ettiler, temellerinin yerlemesine, ayrntlarnn aklanmasna, problemlerinin zmlenmesine nem verdiler. Btn bunlara Allahn kitabndan, Peygamberi sallallahu aleyhi ve sellemin snnetinden ve sahabenin nde gelenlerinin, deerli tabiilerin ve en gzel ekilde onlarn izinden gidenlerin gr-lerinden deliller getirdiler. Bidatileri ve heva ehlini reddettiler, onlarn kusurlarn, grlerinin geersizliini ve itikatlarnn bozukluunu ortaya kardlar. Batla apak hakikatle, cehalete ilimle, bidate sahih snnetle kar koydular. Bidatilerin ve heva ehlinin silahlarn ellerinden aldlar, hakk yerletirdiler, batl geersiz kldlar. Btn bunlar sadece dini ve onun hkmlerini korumak ve saf tevhid inancn himaye etmek iin yaptlar. man konusunda telif edilen ve esasnda benim de Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre man isimli bu kitabm hazrlarken mracaat ettiim bu kitaplardan bazlarn burada zikretmem faydal olacaktr. Deerli kardeim! Selef-i slihn imamlarnn bu byk eserlerinin listesini burada zikretmemin sebebi, seni kendi akiden konusunda belge, bilgi ve basiret sahibi klmak iindir. Bylece sen bu konuda kimi izlediini ve bu akideyi nereden aldn renmi ola-
632
caksn. Ayrca iman meselelerinde ve akide ile ilgili dier meselelerde bu sahih akidenin yani Ehl-i Snnet vel-Cemaat akidesinin- bu tevhid dininin temeli olduunu, sonraki asrlarda karlat tahrifatn, selef-i salihn bu dinin Peygamberinden ald sahih akideye sonradan sokuturulduunu renmi olacaksn. Bu kitabn daha nceki blmlerinde mmetin limlerinden byk bir topluluun kendi yazdklar eserlerde imanla ilgili meseleleri selef-i salihn metoduna uygun olarak ele aldklarn renmi bulunuyoruz. O halde kim, imanla ilgili meseleleri, onun kapsamn, hakikatini, derecelerini, mertebelerini ubelerini, rknlerini, nimetlerini, meyvelerini, iman sahiplerinin sfatlarn ve imanla ilgili dier konular ve hkmleri Ehl-i Snnet vel-Cemaatin delilleriyle birlikte renmek isteyen kimse onlarn kitaplarna ve kaynaklarna baksn. Bunlarn bir ksm mstakil eserlerdir, bir ksm da akide konusunda yazlm genel eserlerdir. Ben bu kitaplarn hepsini deil sadece rnek olmak zere sadece matbu olanlardan bazlarn zikredeceim: 1- Kitabul-man mam Ebu Ubeyd el-Kasm b. Sellam elBadadi; (vefat: h.224). 2- Kitabul-man mam Ebu Bekir b. Eb eybe; (Vefat: h.235). 3- Kitabul-man mam bn Eb mer el-Adeni; (vefat: h.234). 4- Kitabul-man mam Muhammed b. shak b. Mende; (vefat: h.395). 5- Mesailul-man el-Kadi Ebu Yala bnul-Ferra el-Badadi; (vefat: h.458). 6- Kitabul-man eyhulislam bn Teymiye el-Harrani edDimik; (vefat: h.728). 7- uabul-man mam el-Hafz Ebu Bekir Ahmed ibnul-
manKonusundaEhliSnnetMetodunaGreYazlmKitaplar 633 Hseyin el-Beyhak; (vefat: h.458).
8- Muhtasaru uabul-man lil-Beyhaki mam Ebul-Meali mer b. Abdurrahman el-Kazvini; (vefat: h.699). 9- uabul-man Abdulcelil b. Musa el-Kasri el-Endelsi elKurtub; (vefat: h.608). 10- Sahihu uabul-man eyh Halid b. Abdurrahman elAk. 11- el-Burhan fi uabil-man Ali e-erbeci. 12- et-Tavdih vel-Beyan Lieceratil-man eyhul-Allame Abdurrahman b. Nasr es-Sadi. 13- Talimu Uslil-man ve Beyanu Mevanihi eyhulAllame Abdurrahman b. Nasr es-Sadi. 14- el-man Beynes-Selef vel-Mtekellimin Dr. Ahmed b. Atyye el-amidi. 15- el-man; Erkanuhu, Hakikatuhu, Nevakzuhu Dr. Muhammed Naim Yasin. 16- Kavaidu fi Beyani Hakikatil-man inde Ehlis-Snne vel-Cemaa eyh Adil b. Muhammed b. Ali e-ehani. 17- Hakikatul-man inde Ehlis-Snne vel-Cemaa Muhammed b. Abdil-Hadi el-Msri 18- Fkhul-man Ala Menhecis-Selefis-Slih Dr. Vemiz b. Remzi b. Sddik el-Umri. 19- et-Tibyan li Alakatil-Ameli bi Msemmel-man Ebu Muaviye Ali b. Ahmed b. Yusuf 20- el-man; Tarifhu, Erknuhu, Nevakzuhu ve sruhu el-Emin el-Hac Muhammed Ahmed. 21- Akvalu Zevil-rfan fi Enne Amalil-Cevarih Dahiletun fi Msemmel-man eyh Dr. Isam b. Abdullah es-Sinn. 22- Ziyadetul-man ve Noksanuhu ve Hukmul-stisnai Fihi
634
eyh Dr. Abdurrezzak b. Abdulmuhsin el-Abbad el-Bedr. 23- el- Haddul-Fasl Beynel-mani vel-Kfr eyh Abdurrahman b. Abdulhalik el-Yusuf. 24- el-man: Tarif ve Mteferrikat eyh Abdulkadir es-Safi. 25- Tenbihul-hvan ila Hakikatil-man ver-Reddu alelMuhalifin Ali bn Abdulaziz Musa. 26- Meseletl-man; Dirasetn Tasliyyetn Dr. Ali b. Abdulaziz b. Ali e-ibl. 27- Hakikatl-man ve Bideul-rca fil-Kadimi vel-Hadis Dr. Said b. Nasr b. Abdulaziz e-seri. 28- Kitabul-man; Mefhumul-man ve Levazimuhu inde Ehlil-Hadis ves-Snne vel-Eser Amr b. Abdulmnim es-Selim. 29- el-man; Hakikathu ve Ziyadetuhu ve Semeratuhu eyhul-Allame Abdullah b. Muhammed el-uneyman 30- el-man, Hakikatuhu ve Semeratuhu eyhul-Allame Abdulaziz b. Abdillah er-Racihi. 31- Esile vel-Ecvibe fil-mani vel-Kfr eyhul-Allame Abdulaziz b. Abdillah er-Racihi. 32- Mesail fil-man eyhul-Allame Slih b. Fevzan el-Fevzan. 33- Hakikatul-slam vel-man ve Menziletl-Amel filman Mansur b. Abdilaziz es-Simari. 34- Kitabul-man eyh Abdulmecid ez-Zindani. 35- F Zlalil-man Dr Salah Abdulfettah el-Halidi 36- eceratl-man eyh Ahmed Ferid 37- el-man Huvel-Esas Dr. Abdulkadir el-Ehdel 38- Erknul-man Dr. Muhammed b. Muhammed el-Emin el-Ensari. 39- Beyanu Erknil-man Abdullah b. Slih el-Kusayyir.
635
manKonusundaEhliSnnetMetodunaGreYazlmKitaplar
40- erhu Hadisi Cibril; el-slam vel-man vel-hsan eyh Abdullah b. Muhammed Alu 41- erhu Uslul-man eyhul-Allame Muhammed b. Slih el-Useymn. 42- el-man; Erkanuhu ve Semeratuhu fi Davil-Kitabi vesSnne Dr. Muhammed b. Abdulkadir Hennadi. 43- Nurul-man ve Zulumatun-Nifak fi Davil-Kitabi vesSnne Dr. Said b. Ali b. Vehf el-Kahtani. 44- za Sahhal-man Abdullah b. Fehd es-Selum. 45- Rekaizul-man eyh Muhammed Kutup 46- Menhecul-Kuran fid-Daveti ilel-man Dr. Ali b. Muhammed Nasr el-Fakihi 47- Nevakzul-man; el-Kavliyyet vel-Filiyyetu Dr. Abdulaziz b. Muhammed b. Ali el-Abdullatif 48- Nevakzul-manil-tikadiyyeti ve Zavabitut-Tekfir indes-Selef Dr. Muhammed b. Abdillah el-Vehibi. 49- Zhiratul-rca fil-Fikril-slm Dr. Sefer b. Abdurrahman el-Havali 50- Beraetu Ehlil-Hadis ves-Snne Min Bidatil-Mrcie Muhammed b. Said b. Abdullah el-Kesiri 51- Cevabun fil-man ve Nevakzuhu eyhul-Allame Abdurrahman b. Nasr el-Berrak. 52- Derul-Fitne an Ehli snne eyhul-Allame Bekr b. Abdullah Ebu Zeyd. 53- et-Tahzir minel-rca ve Bazu Ktbid-Daiyeti ileyhi Suudi Arabistan lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonundan kan Fetvalar Mecmuas. 54- Eserul-man Fi Tahsinil-mmetil-slamiyye ZddelEfkaril-Heddame Abdullah b. Abdurrahman el-Crbu.
636
55- el-Cehlu bi Mesailil-tikadi ve Hukmuhu Abdurrezzak b. Tahir b. Ahmed el-Mea. 56- rizul-Cehli ve Eseruhu ala Ahkamil-tikadi inde Ehlis-Snneti vel-Cemaati Ebul-Ula b. Raid b. Ebl-Ula er-Rad. 57- el-stihzau bid-Din Ahkamuhu ve saruhu Ahmed b. Muhammed b. Hasin el-Kurai. Akide ve onun iinde yer alan iman meseleleri hakknda yazlan genel eserlere zellikle de senetli akait kitaplarna gelince bunlar gerekten burada saylamayacak kadar oktur. Fakat biz bunlarn en nemlilerini burada zikredeceiz: 1- Kitbus-Snne mam Ebu Abdirrahman ibnul-mam Ahmed b. Hanbel e-eybani; (vefat: h.290) 2- Kitbus-Snne mam Ebu Bekir Ahmed b. Amr b. Eb sm; (vefat: h.287). 3- Kitbus-Snne mam el-Hafz Ebu Bekir Ahmed b. Muhammed b. Harun b. Yezid el-Hallal; (vefat: h.322). 4- Kitbus-Snne mam el-Hafz Muhammed b. Nasr elMervezi; (vefat: h.294). 5- Kitbus-Snne mam el-Hafz el-Hasan b. Ali el-Berbehari; (vefat: h.329) 6- Kitbus-Snne mam Ebu Bekir Muhammed ibnul-Hseyin el-curi; (vefat: h.360). 7- el-bne an eriatil-Firkatin-Naciyeti ve McanebetilFirakl-Mezmume mam el-Hafz Ebu Abdullah Ubeydullah b. Muhammed b. Batta el-Ukberi el-Hanbel; (vefat: h.387). 8- Riyazul-Cenne bi Tahrici Uslis-Snne mam Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Mrri el-Endelsi b. Zemeneyn; (vefat: h.399). 9- erhu Usli tikadi Ehlis-Snne vel-Cemaa minel-Ki-
manKonusundaEhliSnnetMetodunaGreYazlmKitaplar 637 tabi ves-Snne ve cmais-Sahabe vet-Tabiin Min Badihim mam el-Hafz Ebul-Kasm Hibetullah bnul-Hseyn et-Taberi elLleki; (vefat: h.418).
10- Akidetus-Selef ve Ashabul-Hadis mam el-Hafz Eb Osman smail b. Abdurrahman es-Sabuni; (vefat: h.449). 11- el-Hucce fi Beyanil-Mehacce ve erhu Akideti EhlisSnne mam el-Hafz Kavvamus-Snne Ebul-Kasm smail b. Mhammed b. el-Fadl et-Teymi el-Esbehani; (vefat: h.535). 12- Lmatul-tikad; el-Hdi ila Sebilir-Read mam Muvaffakuddin Eb Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudame el-Makdisi; (vefat: h.620). Ve Ehl-i Snnet vel-Cemaat limleri tarafndan yazlm ve onlarn kaynaklar iine yaylm dier eserler Konu ile ilgili syleyeceklerim bundan ibarettir. Yce Allahtan bu almam isabetli ve kendi rzasna uygun klmasn dilerim. phesiz bana iimde yardmc olan ve buna gc yeten Odur. Salt ve selam, mjdeleyici rehber, Peygamberimiz, mridimiz, nderimiz ve bizi Allahn rzasna ve cennete gtren rahmet ve sava peygamberi Muhammede ve onun temiz ailesine, nurlu ashabna ve kymet gnne kadar en gzel ekilde onlarn peinden gidenlere olsun. lemlerin Rabbi Allaha hamd olsun.
indekiler
Mellifin Yeni Baskya nsz.....................................................................7 Yeni Basknn Sunu Yazlar......................................................................11 Deerli lim Adam Prof. Dr. Abdurrahman b. Slih el-Mahmdun Sunu Yazs ..........................................................13 . Deerli lim Adam Dr. Nsr b. Yahy el-Hannnin Sunu Yazs..........................................................................15 Deerli lim Adam Muhammed Rait bn Halid Dndr el-Karakylnn Sunu Yazs ............................................................ 17 Birinci Basknn Sunu Yazlar ........................................................................... 21 Allme Abdullah b. Abdulazz b. Akl el-Aklin Sunu Yazs ......................................................................................... 23 Allme Abdulazz b. Abdullah er-Rcihnin Sunu Yazs ........................... 25 Deerli lim Adam Muhaddis Abdullah b. Abdurrahman l-u Sadn Sunu Yazs ...................................................... 32 Deerli lim Adam Prof. Dr. Abdurrahman b. Slih el-Mahmdun Sunu Yazs ................................................................. 41 Mukaddime ............................................................................................................ 45 Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre mann Hakikat Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre mann Hakikat ......................................... 57 mann Tanm ..................................................................................................... 59 Din Bir Terim Olarak man ............................................................................... 64 Ehl-i Snnete Gre man le Organlarn Amelleri Arasndaki liki .................................................................................... 70 Amellerin mandan Bir Para Olduuna Dair Kurndan Deliller ...................................................................................... 72 Amellerin mandan Bir Para Olduuna Dair Snnetten Deliller ....................................................................................... 78 mann Msemmas Konusunda Szn z ................................................... 81 Ehl-i Snnet mamlarnn, mann Tanmnda cma .................................... 83
indekiler
642
mann Artmas ve Eksilmesi ............................................................................ 86 mann Arttna Dair Kurndan Deliller ....................................................... 87 mann Arttna Dair Snnetten Deliller........................................................ 91 mann Artmasnn Sebepleri .............................................................................. 94 mann Azalmasnn Sebepleri ............................................................................ 98 mannn ubeleri .............................................................................................. 102 mannn Mertebeleri ....................................................................................... 111 Birinci Mertebe: mann Asl Mertebesi ...................................................... 113 kinci Mertebe: Vacip man Mertebesi ........................................................ 116 nc Mertebe: Kmil man Mertebesi ....................................................... 117 Ehl-i Snnet vel-Cemaat limlerinin mann Msemmas (Kapsam) Konusundaki Szleri Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn mann Msemmas (Kapsam) Konusundaki Szleri ................................................ 125 manda stisna .................................................................................................... 149 slmda stisna .................................................................................................. 159 man ve slam ..................................................................................................... 162 Zhir ve Btn Birbirinden Ayrlmaz ........................................................... 175 Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre mann Rknleri Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre mann Rknleri..................................... 191 Birinci Rkn: Allaha man ............................................................................ 193 Rubbiyet Tevhidi ................................................................................... 194 Ulhiyet Tevhidi ...................................................................................... 196 sim ve Sfat Tevhidi ................................................................................ 200 kinci Rkn: Meleklere man ......................................................................... 209 Meleklerin pek ok eitleri vardr ....................................................... 211 nc Rkn: Kitaplara man...................................................................... 213 Kuran- Kerim ......................................................................................... 214 Drdnc Rk: Peygamberlere man ......................................................... 219 Muhammed Allahn Rasldr ........................................................... 222 Beinci Rkn: hiret Gnne man ............................................................ 227 Kymetin Kk Alametleri ................................................................. 228 Kymetin Byk Alametleri ................................................................. 230 Altnc Rk: Kadere man .............................................................................. 237 Kaderin Mertebeleri ................................................................................ 238
643
man Nimeti
indekiler
man Nimeti ........................................................................................................ 247 mann Kalplerde Yazl Olmas .................................................................... 250 Kalplerde mann Lezzeti ................................................................................ 251 Kalplerde mann Tad .................................................................................... 252 mann Kalplerdeki Nuru ............................................................................... 254 Kalplerdeki man Sevgisi ................................................................................ 257 Kalplerdeki man Ss .................................................................................... 259 man Kalplerde Kklemi Bir Aatr ........................................................ 260 man Kalplerde Yerleir .................................................................................. 262 Kalplerdeki man ars ................................................................................ 263 man Dnyada ve hirette Sahibine Fayda Verir ...................................... 265 mann Artt ve Yenilendii Meclisler Vardr ......................................... 268 man Galiptir, Malup Olmaz ....................................................................... 271 mann ubeleri, Mertebeler ve Dereceleri Vardr ..................................... 274 Sadk Bir mann Faydalar ve Semereleri ................................................... 276 1- Sadk iman sahipleri Allah telnn dostluuna eren bahtiyarlardr ... 277 2- Sadk iman sahipleri Allah telnn rzasna nail olurlar ....................... 278 3- Sadk iman sahiplerinden Allah tel dnyada da hirette de raz olur ....................................................................... 279 4- Allah sadk iman sahiplerini korur ............................................................. 280 5-man sahipleri Allah ile beraberdir .............................................................. 281 6- Sadk iman sahiplerini Allah tel dnyada ve hirette kurtarr ............................................................................. 282 7- Allah sadk iman sahiplerinin derecelerini dnyada ve hirette yceltir .............................................................................. 283 8- Sadk mminler izzet ve keramet sahibidirler ........................................... 284 9- Sadk iman sahiplerini Allah da sever, mminler de sever ..................... 285 10- Sadk iman sahipleri iin dnya hayatnda ve hiret hayatnda mjdeler vardr................................................................. 286 11- Sadk iman sahipleri dnya hayatnda ve hirette huzur ve gven iinde olan kimselerdir ........................................... 288 12- man sahipleri dnyada ve hirette temiz bir hayatn mutluluunu yaarlar.......................................................... 289 13- Sadk iman sahiplerine Allah tel galibiyet ve hkimiyet vaat etti ......................................................................... 291
indekiler
644
14- man sahiplerini Allah tel imanlar sebebiyle doru yola hidayet eder .................................................................... 293 15- Rahmann arn tayan melekler iman sahiplerine istifar ederler ....................................................................... 294 16-man sahiplerinin imanlarnn nuru, onlar dnyada ve hirette iyilie gtren bir rehberdir.............................. 296 17- Musibetlerle karlatklar zaman iman sahiplerinin en byk tesellileri imandr ........................................................ 298 18- Sadk iman sahipleri kolaylkta ve zorlukta imanlarna snrlar ........................................................................................... 299 19- Sadk iman sahipleri t ve nasihatten yararlanrlar .......................................................................................................... 302 20- Sadk mminleri helak edici byk gnahlara dmekten imanlar korur .............................................................. 304 21-Sadk iman sahipleri baarya ulaan ve kurtulan bir topluluktur................................................................................ 305 22- Sadk mminler takva sahibidirler ............................................................ 307 23- Sadk mminler Allah cennet nimetlerini vaat etmitir .................................................................................... 309 man Sahiplerinin Baz Nitelikleri ................................................................ 313 1- Mminlerin niteliklerinden birisi onlarn Rahmann kullar olmalardr ....................................................................... 314 2- Mminlerin bir dier nitelii gayba inanmalardr .................................. 325 3- Mminlerin niteliklerinden bir dieri namaz dosdoru klmaktr ............................................................................... 327 4- Mminlerin bir dier nitelii: Onlarn itaat etmeleri, ibadet etmeleri ve kendilerini cennete sokup orada ebedi kalmalarn salayacak slih ameller ilemeleridir ........................................ 330 5- Mminlerin niteliklerinden beincisi: Onlarn Allahtan korkmalardr ...................................................................... 331 6- Mminlerin bir dier nitelii de: Onlarn imanlarnda phe bulunmamasdr ................................................ 332 7- Mminlerin niteliklerinden birisi de Allaha ve Peygamberine itaat etmeleridir ...................................................... 334 8- Mminlerin bir nitelii de Allaha kar ihlsl olmalardr ................................................................................................ 337
645
indekiler
9- man sahipleri Allah yolunda sabrederler .................................................. 339 10- Mminlerin dostluklar da dmanlklar da Allah iindir .................. 342 11- man sahiplerinin niteliklerinden birisi de onlarn iyilii emretmeleri ve ktlkten men etmeleridir ......................... 348 12- man sahipleri ahlaki gzelliklerle bezenirler ......................................... 350 Mminlerin ahlakndan bazlar unlardr .................................................. 350 Kuranda Getii ekliyle Mminlerin Baz Nitelikleri ............................ 359 Mminler ve Onlarn Vasflar Hakknda Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn Grleri ......................................... 368 Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre man Zedeleyen eyler Masiyetler ve man zerindeki Etkileri ....................................................... 377 Masiyetler ki Ksma Ayrlr Byk Gnahlar, Kk Gnahlar ............................................................... 379 Gnahlarn Kefaretleri .................................................................................... 381 Genel Olarak Masiyet ve Gnahlarn Tehlikeleri ....................................... 384 Kk Gnahlarda Israr Etmenin ve Hafife Almann Kt Sonular ................................................................................. 385 Kk Gnahlar Byk Gnahlara Dnebilir ........................................ 388 Masiyetlerde Israr Etmenin Hkm ............................................................. 389 Masiyetler Kulun Dini, Dnyas ve hireti zerindeki Zararl Etkileri ................................................................ 390 Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn Masiyet ve Gnahlar Hakkndaki Szleri .................................................... 407 Masiyet ve Gnahlardan Korunma ve Tedavi Olma Yollar ........................................................................................... 410 irkin Dnda Byk Gnah lemenin Hkm ....................................... 412 Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Kitap ve Snnetten Byk Gnah leyenlerin Hkm Hakknda Getirdikleri Deliller ve mamlarn Grleri ................................................. 415 Ehl-i Snnet mamlarnn irkin Dnda Byk Gnah leyenlerin Hkm Konusundaki Szleri......................... 419 Gnahkr Muvahhidlerden Cezay Dren Sebepler .............................. 426 Kymet Gnnde Gnahkr Muvahhidlerin Tabaklar .......................... 431
indekiler
646
Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre mandan karan eyler Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre mandan karan eyler .................................................................................... 433 Gerekli ve nemli Tarifler ............................................................................. 435 1-Nakzn Tanm ............................................................................................. 437 2-Riddenin Tanm ........................................................................................... 439 3-Kfrn Tanm ............................................................................................ 441 * Kfirler eriat nazarnda iki snftrlar ............................................... 443 * eriatta Kfr ki eittir .................................................................... 444 * Dinden karan En Byk Kfr ...................................................... 444 * Dinden karmayan Kk Kfr .................................................... 448 4-irkin Tanm ................................................................................................. 451 * eriatta irk ki eittir........................................................................ 453 * Byk irk .............................................................................................. 453 * Kk irk ............................................................................................. 455 5-Nifakn Tanm .............................................................................................. 456 *Zndk ve Zndklk ........................................................................................... 458 * eriatta Mnafklk iki eittir ........................................................... 460 * Byk nifaktr; dinden karcdr ..................................................... 460 * Kk nifaktr; dinden karc deildir ........................................... 461 6-Fskn Tanm ................................................................................................. 463 * Byk fsk; dinden karcdr ............................................................ 464 * Kk fsk; dinden karc deildir .................................................. 465 7- Zulmn Tanm ......................................................................................... 467 * Byk zulm; dinden karcdr ....................................................... 469 * Kk zulm; dinden karc deildir ............................................. 470 8- Hevnn Tanm ........................................................................................... 472 * Byk kfr manasna gelen heva..................................................... 475 * Kk kfr anlamna gelen heva ..................................................... 476 9- Dostluk ve Dmanlk Tanm .................................................................. 478 * Mslmanlar Arasnda Dostluun Vaciplii .................................. 482 * Dostluk ve Dmanlk lkesi Dinin Temel Esaslarndan Biridir ................................................................................. 485 * Dostluk ve Dmanlk Konusunda nsanlarn Ksmlar .............. 487 * Allah iin Dost Olmann Hukuku ve Gerektirdii eyler ............. 490 * Kfirlere Dman Olmann Gerektirdii eyler .............................. 493
647
indekiler * Kfirlerle Dost Olmann Dereceleri Vardr...................................... 499 * Muvalatul-Kbra ................................................................................. 500 * Muvalatus-Sura .................................................................................. 500
10-Tekfir Konusundaki Kaideler ve Kurallar ............................................. 501 Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Tekfir Konusundaki Gr ............ 501 Bir Mslman Tekfir Etme Tehlikesi .............................................. 503 Mutlak Tekfir le Belirli Bir ahsn Tekfiri Arasndaki Fark........................................................................... 507 Kfr ve man Meselelerinde Zhire tibar Edilmesi..................... 510 Vaat ve Tehdit ....................................................................................... 512 Ehl-i Snnet vel-Cemaat Kfr Sabit Olanlar Tekfir Ederler..518 Muayyen Bir ahs Kfre Dtkten Sonra Bundan Nasl Kurtulur?......................................................................... 521 11- Tekfiri Engelleyen Haller .......................................................................... 525 Acizlik .......................................................................................................... 525 Cehalet ......................................................................................................... 528 Hata/Yanlma ............................................................................................. 538 Tevil .............................................................................................................. 544 Zorlama/krah ........................................................................................... 550 *Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre Zorlamann Tekfire Mani Olmasnn artlar ........................................................... 553 *Azimetle Amel Etmek ve Sabretmek, Ruhsatlarla Amel Etmekten Daha Hayrldr ........................................................... 556 Taklit ............................................................................................................ 559 *Ktlenen Taklit .................................................................................... 564 *Mubah Taklit .......................................................................................... 565 manndan karan eyler .............................................................................. 569 Mutlaka Gerekli nemli Bir Bilgi ................................................................. 570 manndan karan eyler ve eitleri ........................................................ 572 1- Rububiyet Tevhidine Aykr Olan eyler ........................................ 575 2- Ulhiyet Tevhidine Aykr Olan eyler ........................................... 578 3- sim ve Sfatlarn Tevhidine Aykr Olan eyler ............................ 582 4- Dinin Geneline Aykr Olan eyler .................................................. 584 Kiiyi mandan karan Baz tikat, Sz ve Fiillerden rnekler ............................................................................... 587
indekiler
648
1- Kiiyi mandan karan nanlar ..................................................... 587 2- Kiiyi mandan karan Szler ......................................................... 589 3- Kiiyi mandan karan Fiiller ......................................................... 592 Din ve Dindarlarla Alay Etmekten Saknmak ............................................ 603 Kfrn nan, Sz ve Fiil eklinde Ortaya ktna Dair Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn Szleri.................................. 609 man Terk Etmenin ve Ondan Yzevirmenin Sebepleri ...................... 616 man Konusunda Ehl-i Snnet vel-Cemaat Metoduna Gre Yazlm Kitaplar..................................................................................... 631 indekiler............................................................................................................ 641

Îmân, Hakikati, Onu Zedeleyen Ve Ona Aykırı Olan Şeyler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Îmân, Hakikati, Onu Zedeleyen Ve Ona Aykırı Olan Şeyler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Eyhalkmz!Allahndavetisineuyunveonaimanedinki, Allahdagnahlarnzbalasnvesizielemlibirazaptan korusun.

EHL- SNNETE GRE

Abdullah b. Abdulhamid el-Eser

nceleme ve takdim Sekin Bir limler Heyeti

eviren Dr. Ahmet yibildiren

Mellifin Yeni Baskya nsz

Kitabn geniletilmi ikinci basksn inceleyen ve takdim

sellemin snnetine uygun klmasn, Mslmanlar bundan yararlan-

YEN BASKININ SUNU YAZILARI

DeerlilimAdam Prof.Dr.Abdurrahmanb.SlihelMahmdun SunuYazs

DeerlilimAdam Dr.Nsrb.YahyelHannnin SunuYazs

DeerlilimAdam MuhammedRaitb.HalidelKarakylnn SunuYazs

BRNC BASKININ SUNU YAZILARI

Allmeeyh Abdulazzb.AbdullaherRcihnin SunuYazs

DeerlilimAdamMuhaddis Abdullahb.AbdurrahmanluSadn SunuYazs

Allah tel yle buyurmaktadr:

30 Bak: Fethul-Bari, c.1, s.125. 31 Ayn eser.

istememitir. Onlarn hakk dnyada rsvaylk olduu gibi, hirettedemthibircezadr.32

DeerlilimAdam Prof.Dr.Abdurrahmanb.SlihelMahmdun SunuYazs

phesiz sahih slam akidesi bu dinin temelidir. Kiinin Ms-

46 Casiye, 21. 47 Kalem, 35.

EHLSNNET VEL-CEMAATE GRE MANIN HAKKATI

54 Kurey, 4. 55 Bakara, 136.

Dilin sz: Dilin ikrar ve balanmasdr.

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allahtan

Allahn Kitabn okuyanlar, namaz klanlar ve kendi lerineverdiimizrzktanhayriingizliveakharcayanlar, zararetmeyecekbirticaretiumarlar.75 Eyimanedenler!Allahokazikredin.76

Ehl-i Snnete Gre man le Organlarn Amelleri Arasndaki liki

tan(Allahiin)harcarlar.tegerekmminleronlardr.On laraRablerininkatndadereceler,balanmavetkenmezr zkvardr.80

103 Al-i mran, 185.

Ehl-i Snnet mamlarnn, mann Tanmnda cma

mam Ebu Ubeyd el-Ksm b. Sellm rahimehullah yle der:

mann Artmas ve Eksilmesi

141 Bak: bn Batta, el-bnetul-Kbr, 2/832.

biz, peygamberlerin kimini kimine stn kldk, Dvda da Zeburuverdik.152

mann Artmasnn Sebepleri

155 Nisa, 69. 156 Mminun, 1-9.

mann Azalmasnn Sebepleri

hiret yurdunu ihmal etmek ve hiret iin almamak,

157 Nur, 21. 158 Zuhruf, 36-38.

159 Meryem, 58.

selm iitirler. Orada sabah akam rzklar da hazrdr. te kullarmzdan,korunanlaravereceimizcennetbudur.160(*)

163 Bakara, 177. 164 Mminun, 111.

174 Nisa, 65. 175 Nisa, 60-61. 176 Tevbe, 11.

Allah tel yle buyurdu:

181 Fussilet, 30-33. 182 Enfal, 2-4. 183 Hucurat, 15.

185 Yunus, 62-63. 186 Fatr, 32-33.

EHLSNNET VEL-CEMAAT LMLERNN MANIN MSEMMASI (MANIN KAPSAMI) KONUSUNDAK SZLER

mann Kapsam Konusunda Ehl-i Snnet vel-Cemaat mamlarnn Szleri

294 Fetih, 27. 295 Kehf, 23-24. 296 Tevbe, 106.

313 Fussilet, 33.

itaate devam eden erkekler ve itaate devam eden kadnlar, doruerkeklervedorukadnlar321(*)

Zhir ve Btn Birbirinden Ayrlmaz

372 tb, el-Muvafakat, c.1, s.367, Tahk, Mehur Hasan es-Selman.

EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE MANIN RKNLER

379 Lokman, 25. 380 Yunus, 31. 381 Mminun, 84-90.

Allah tel insanlar ve cinleri ibadet tevhidi iin yaratmtr.

388Enam, 162-163. 389 Nisa, 36.

444 Necm, 13-14. 445 Tekvir, 22-23.

456 Bakara, 168-169.

462 Ahzab, 7. 463 Ahzab, 40.

464 Enbiya, 107. 465 Necm, 3-4.

486 Mslim, K.Cennet ve Sfat Naimiha, B.en-Naru Yedhuluha el-Cebbaru

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: BtndemoullarnnkalpleriRahmannparmaklarndaniki parmaarasndatekkalpgibidir.Dilediiekildeeviripevirir.495