Kur'an Ve Sünnetten Delilleri Ile Sorulu Cevaplı Oruç İlmihali

Yaynda Mihenk Ta
zgn Ad : Fetv Ramazan fi'sSyami ve'l-Kyami ve'l-tikfi ve Zekti'lFtri Eser : Kur'an ve Snnetten Delilleri le Sorulu Cevapl Oru lmihali Derleyen : Eb Muhammed Eref b. Maksd Yaync : guraba eviri : Dr. Ahmet yibildiren Dzelti : Fatih Tosun Mizanpaj : Osman Arpaukuru Kapak : Nans Bask-Cilt : Kilim Matbaas ISBN : 975-8810-30-8 Guraba Yaynlar: 61 Birinci Bask M.2006 / H.1427
Her Hakk Sakldr.
Kur'an ve Snnetten Delilleri le
Sorulu Cevapl
ORU LMHAL
eyhulislm bn Teymiyye Abdullah Eb Butayn..Muhammed b. brahim l eyh Abdurrahman es-Sa'd..bn Bz..bn Useymn bn Fevzn..bn Cibrn
Derleyen Ebu Muhammed Eref b. Abdulmaksud eviren Dr. Ahmet yibildiren
ataleme Sok. Defne Han 27/9 Caalolu - stanbul Tel. (0212) 526 06 05 Faks: 522 49 98 www.guraba.org email: guraba@hotmail.com
Bismillahirrrahmanirrahim "Ramazan ay -ki insanlara yol gsterici, hidayeti, doruyu ve yanl birbirinden ayrdedip aklayc olarak kur'an o ayda indirilmitir- sizden kim bu aya yetiirse onda oru tutsun. Kim hasta olur, yahut seferde bulunursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde oru tutsun." (bakara: 185)
SUNU
Hamd alemlerin rabbi Allah iindir. Peygamberimiz Muhammede, ailesine ve ashabna salt ve selam olsun. Yce Allah insanlarn hidayeti iin Kurann indirildii ay olan Ramazan ayn bir mafiret mevsimi yapm, o aya ahit olan herkese oru tutmasn emretmitir. Oru tpk bize farz olduu gibi bizden ncekilere de farz klnmtr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: Ey iman edenler! Sizden ncekilere yazld gibi sizin de zerinize oru (farz olarak) yazld. Umulur ki korunup saknrsnz. (2/Bakara-183) Yce Allah bu yette orucun farz klnmasnn hikmetini beyn ederek: Umulur ki korunup saknrsnz buyurmaktadr. Oru kiiyi, dnya hayatnda ktlklere kar ahirette de cehenneme kar koruyup muhafaza eder. Nitekim Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem: Oru cehenneme kar bir kalkandr buyurmutur. Oru, slamn kendisi ile ayakta durduu be temel rknden de birisidir. Yce Allah bir hadis-i kudsde: Oru benim iindir, mkafatn ben veririm buyurmaktadr. Orucun Allah katndaki bu faziletlerinden ve yksek deerinden dolay oru ay olan Ramazan btn mmet tarafndan tarih boyunca benzersiz bir coku ve sevinle karlana gelmitir. Ramazanlar birok kimse iin hayatlarnn dnm noktas olmu, her trl gnahtan tevbe etmelerine salih ve muttakilerden olmalarna sebep olmutur. Bu sebeple birok ilim adam Ramazan ay, orucun hkmleri ve faziletleri, orucu ifsad eden eyler gibi konularda bykl kkl saysz kitaplar kaleme almlardr. mknlarn okluuna ramen cehaletin yaygnlat gnmzde ilmi insanlara kolaylatrlm bir ekilde sunma gayretiyle yaynevimiz uzunca aratrmalar ve tetkikler neticesinde oru ve Ramazan ile ilgili yzlerce kitap ierisinden Kitap ve Snnetten Delilleri ile Sorulu Cevapl Oru lmihali isimli bu eseri semi ve siz okuyucularmzn beenisine sunmutur. Bu eser; 1. Fkh ve hadis ilimlerinde otorite olan, taklitilikten uzak, deliller gerein-
KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 8
ce fetva veren zamanmzn en gzide nder ilim adamlarnn seilmi cevaplarndan derlenmitir. Her cevabn ardndan hangi ilim adamnn hangi kitabndan alnd dipnotlarda gsterilmitir. 2. Eserdeki soru ve cevaplar gndelik hayatta her gn karlalabilecek tarzda gerek ahslar tarafndan sorulmu sorulardr. 3. Birbirinin benzeri sorulara farkl ilim adamlar tarafndan verilen cevaplar kitab zenginletirmitir. Kitapta tekrar gibi gzken pek ok soru ve cevapta birbirini tamamlayan birok faydalar vardr. 4. Bu kitapta dokuz yzden fazla soru ve cevap ile oru ve Ramazan ay ile ilgili akla gelebilecek her konu ilenmitir. Dolaysyla sahasndaki en byk eserdir. Yce Allahtan bu deerli eser ile bizi ve tm Mslmanlar faydalandrmasn, onun faydasn oaltmasn, halkn arasnda yaylmasn, kyamet gnnde bunu salih amellerimiz arasna katmasn niyaz ediyoruz.
guraba
HAZIRLAYANIN NSZ
Hamd, Allah iindir; O'na hamd eder, O'ndan yardm ister ve O'ndan af dileriz. Nefslerimizin errinden ve amellerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah kimi hidayete eritirirse onu kimse saptramaz, kimi saptrrsa onu da kimse hidayete eritiremez. Allah'tan baka ilah olmadna, O'nun tek olduuna ve ortann olmadna ahitlik ederim ve Muhammed'in de O'nun kulu ve elisi olduuna ahitlik ederim. "Ey iman edenler! Allah'tan O'na yarar ekilde korkun ve ancak mslmanlar olarak can verin." (Ali mran: 3/102) "Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eini yaratan ve ikisinden birok erkekler ve kadnlar retip yayan Rabbinizden saknn. Adn kullanarak birbirinizden dilekte bulunduunuz Allah'tan ve akrabalk balarn koparmaktan saknn. phesiz Allah, zerinizde gzetleyicidir." (Nisa: 4/1) "Ey iman edenler! Allah'tan korunup saknn ve doru sz syleyin. Ki Allah ilerinizi dzeltsin ve gnahlarnz balasn. Kim Allah ve Rasulne itaat ederse byk bir baarya ermi olur." (Ahzab: 33/70, 71) Gelelim konumuza; Allah Teala buyuruyor ki: "Ey iman edenler! Oru sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd. Umulur ki korunursunuz." (Bakara: 2/183) Eb Hureyre'den Radyallahu anh Rasulullah'n Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu rivayet edilmitir: "Ademolunun her yapt kendisine aittir. yilikler on katndan yediyz katna kadar sevapla mkafatlandrlr. Allah Teala buyurdu ki: Oru mstesna; O bana aittir ve onu ben mkafatlandrrm."1 Eb Ubeyd dedi ki: "Btn ameller O'nun iin yaplmasna ve O'nun tarafndan mkafatlandrlmasna ramen Allah Teala sadece orucun kendisine ait olduunu ve onu kendisinin mkafatlandracan sylemitir. nk oru in-
Buhari, 1894; Mslim, 1151
sanolunun dil ve fiil ile aktan iledii bir amel deildir ki hafaza melekleri onu yaza bilsin. O ancak kalpte bir niyet ve yemekten ve imekten kendini tutmaktr. Allah Teala buyuruyor ki: Ona vereceim sevab dilediim kadar artrrm. Benim katmda onun yazl olduu bir kitap yoktur."2 Onun farz oluu, eref ve fazileti iin yeterlidir. Orulu mmin mevlasnn rzasnn ehvetlerini terk etmekte olduunu bilince mevlasnn rzasn kendi hevasna tercih eder. Allah'n kendisinden haberdar olduuna inand iin Allah'n honutluunu kazanmak uruna ehev arzular terk etmesi ona (manevi) bir haz verir. Rabbinin rzasn kendi hevasna tercih ettii iin Allah'n sevab ve verecei karlk yalnzken ehvetlere dalmasndaki alaca zevkten daha byktr. Hatta bir mmin yalnzken ehvetlere dalmaktan dayak acsndan nefret ettiinden daha ok nefret eder. Bu sebeple mminlerin ou, bu ayda oru tutmamay Allah'n sevmediini bildikleri iin bir zr olmad halde bu ayda orucu bozmalar iin kendilerine dayak atlsa bile bunu yapmazlar. Bir mminin pekala uyabilecei ehev bir arzusundan Allah holanmad zaman nefret eder hale gelmesi, nefsani arzularna aykr bile olsa mevlasnn raz olduu eylerden haz almas, nefsan arzularna uygun bile olsa mevlasnn holanmad eylerden elem duymas imann alametlerindendir.3 Derim ki bir mminin ibadetini mevlas iin gzelce rknleri, artlar, vacipleri ve snnetleri tam olarak eda etmek istemesi; onu ifsat edecek, geersiz klacak ve sevabn eksiltecek eylerden tamamyla uzak durmas imann alametlerindendir. Byk bir esefle gryoruz ki orucun hkmleri hakkn cehalet insanlar arasnda o kadar yaygndr ki bazlar bilmeden orularn geersiz klacak fiilleri bile iliyorlar. Bazlar da orucun sadece yemekten imekten ve cinsi mnasebetten uzak durmak olduunu zannediyorlar. Dier bir gurup, Allah Teala'nn orululara bahettii kimi kolaylklar ve bu kolaylklarla onlardan gl kaldrdn bilmiyorlar da, nefislerine eziyet ediyorlar ve Allah'n salih kullar iin verdii ruhsatlar kullanmyorlar. nna
2 3
Lisan'l-Arab, sa-ve-me maddesi, 126350 Letaifu'l-Mearif, s. 288 -zetlenerek alnmtr-
11 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL
lillah ve inna ileyhi racin!! zen gsterilmesi gerekli eylerden birisi olarak oru ahkamnn kolaylatrlarak ve ayrntl olarak mslmanlara takdim edilmesinin nemi buradan kaynaklanmaktadr. Bu latif eseri bundan dolay hazrlamay uygun grdk. * Bu faydal fetvalar kitaplarn iinden ve oru ahkam ve Ramazan ayna mahsus oru, gece ibadeti, Ftr sadakas gibi konular ve orulunun bilmesi gerekli dier eyleri ihtiva eden risalelerden derledim. * Bunlar drt blmde tertip ettim: Birinci Blm: Orula ilgili fetvalara ve orucun hkmlerine aittir. kinci Blm: Gece ibadeti ve teravihle ilgili fetvalardr. nc Blm: tikaf ve kadir gecesi fetvalardr. Drdnc Blm: Ftr sadakas fetvalardr. * Ayrca fetvalar dzene ve sraya koydum. Uygun balklar verdim. Ayet ve hadisleri ve problemli ibare ve lafzlar harekeledim. * Fetvalar belgelemek arzusuyla fetvann alnd kayna dipnotta belirttim. Bu kaynaklar kitabn mukaddimesinde de zikrettim. * Ayrca fetvalarn sahibi deerli alimlerin ksa zgemilerini de kitabn n tarafna koydum. * Kitab daha fazla yararl hale getirmek iin okuyucu arzu ettii fetvay kolayca bulup karsn diye fetva balklarnn ayrntl bir fihristini hazrladm. te bylece bu gzel eseri hazrladm ve gcm nisbetinde zetleme metodunu takip ederek bir dzene koydum. Yce mevladan bununla btn mslmanlarn yararlanmasn, ldkten sonra bunu benim iin azk ve cennetlere ulamam iin bir vesile klmasn diliyorum. Allah'm seni her trl noksanlktan tenzih ederim ve sana hamdederek senden baka ilah olmadna ehadet ederim. Senden af diler ve sana tevbe ederim. el-smailiyye 1 Recep 1418 h. Ebu Muhammed Eref b. Abdulmaksud Allah onu ve ebeveynini balasn
FETVALARIN KAYNAKLARI VE KME AT OLDUKLARININ BELGELENMES
Oru fetvalaryla ilgili bu faydal derlemenin ilmi malzemesi aadaki kaynaklardan alnmtr: * eyhulislam Ahmed bn Teymiyye: - "Mecmu Fetv eyhulislam bn Teymiyye" 25. cilt, Daru Alemi'l-Ktb, Riyad. * Abdullah b. Abdirrahman Eba Butayn: - "ed-Dreru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye" Hazrlayan ve dzenleyen: Abdurrahman Kasm, Daru'l-Asme * Muhammed b. brahim Alu'-eyh: - "Mecmuu Fetv ve Resilu Semahatu'-eyh Muhammed b. brahim" Hazrlayan, dzenleyen ve tahkik eden: Muhammed b. Abdurrahman Kasm. 1. Basm. Matbaatu'l-Hkme, Mekketu'l-Mkerreme. 1399 h. * Abdurrahman b. Nasr es-Sa'di: - "el-Fetv es-Sa'diyye" 2. Bsm. 1402 h. Mektebet'l-Mearif, Riyad. - "el-rad ila Marifeti'l-Ahkam" Mektebet'l-Mearif, Riyad. * Abdlaziz b. Bz: - el-Fetv li'bni Bz. Kitabu'd-Da've. 1. cz. 1414 h. - Mecmu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz. 3. ve 4. ciltler. Hazrlayan: Abdullah et-Tayyar ve eyh Ahmed b. Abdilaziz b. Baz. Daru'l-Vatan, 1416 h. - Tuhfetu'l-Ihvan bi Ecvibeti Muhimmetin Teteallaku bi Erkni'l-slam li Semahati'-eyh bn Baz. Daru'l-Faizin. 1415 h.
* Muhammed es-Salih el-Useymn: - el-Fetv li'bni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1. cz, 1414 h. - Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn. 1/2. Hazrlayan ve dzenleyen: Eref b. Abdulmaksud. Daru'l-Alemi'l-Kutub. Riyad, 1411 h. - "Es'iletu ve cabatu Bernamic: Fkhu'l-badat" Hazrlayan: Ebu Muhammed Eref b. Abdilmaksut. Mektebetu'l-mam el-Buhari, smailiyye. * Salih el-Fevzan: - "Fetv Nrun ale'd-Derb li'-eyh Salih b. Fevzn" Hazrlayan: Fayez Musa Eb eyha. Mektebet bn Teymiyye. Kuveyt. - "el-Fetv" Kitabu'd-Da've li'bni Fevzan 1. ve 2. cz. 1414 h. - "el-Mnteka min Fetv Faziletu'-eyh Salih bn Fevzn b. Abdillah elFevzan, c. III. Mektebetu'l-Guraba el-Eseriyye, 1417 h. ve Daru'l-Hicre, Riyad, 1414 h. * Abdullah b. Cibrn: - "Fetv es-Syam" Bu konuda Abdullah b. Cibrn'in verdii cevaplar. Hazrlayan ve dzenleyen: Raid b. Osman b. Ahmed ez-Zehran. Daru's-Sumey', 1415 h. - Az da olsa -ki ben yeri geldiinde iaret ettim- gazete ve dergiler * el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhsi'l-lmiyyeti ve'l-fta (lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonu) - "lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonu Fetvalar" Hazrlayan ve dzenleyen: Ahmed Abdurrezzak ed-Dervi. Daru'l-Asme, Riyad, 1418 h.
???
FETVA SAHB ALMLERN KISA BYOGRAFLER
1- eyhulislam Ebu'l-Abbas bn Teymiyye 2- Abdullah b. Abdirrahman Eba Butayn 3- Muhammed b. brahim Alu'-eyh 4- Abdurrahman b. Nasr es-Sa'd 5- Abdlaziz b. Abdillah b. Baz 6- Muhammed es-Salih el-Useymn 7- Salih b. Fevzan b. Abdillah el-Fevzan 8- Abdullah b. Abdurrahman el-Cibrn
1- EYHULSLAM AHMED BN TEYMYYE

* Hafz ez-Zehebi "Tezkirat'l-Huffaz'da" yle dedi:4 * "bn Teymiyye": Byk alim, hafz, eletirmen, fkh, parlak bir mfessir, eyhulislam, zahidlerin bayra ve ann ender ahsiyeti. Knyesi: Tekyyuddin Ebu'l-Abbas Ahmed bn el-Mft ihabuddin Abdulhakim bnu'l-mam elMctehid eyhulislam Mecdddin Abdisselam bn Abdillah b. Ebi'l-Kasm elHarran * Byk bir alimdir. Hicri 661 yl Rebiulevvel aynda dodu. Ailesiyle birlikte 667 h. ylnda Dmek'e hicret etti. bn Abdiddaim'den, b. Ebi'l-Ysr'den, el-Kemal b. Abd'den, bnu's-Sayraf'den, bnu Ebi'l-Hayr'dan ve daha pek ok kiiden ders dinledi.
Tezkirat'l-Huffaz, no: 1175, s. 1496, Tahkik: el-Muallim, Haydarabad
* Hadisle ilgilendi ve nem verdi. Ciltlerle kitap yazd. Hocalar dolat. Hadis tahri etti, hadis derlemeleri yapt. Rical, ilelu'l-hadis, fkh, slami ilimler, kelam ve dier ilimlerde stn bir varlk gsterdi. * Bir ilim deryas idi. Sayl zeki kiilerdendi. Esiz bir zahiddi. Byk bir kahraman, cmert bir insand. Taraftarlarnn ve muhaliflerinin vgsne mazhar olmutu. Yazd eserleriyle mehurdur. Belki yz cilt civarnda eseri vardr. * Dmek'te, Msr'da ve es-Segar'da hadis dersleri verdi. Defalarca eziyetlere maruz kald. Msr, Kahire, skenderiyye kalelerinde, iki defa da Dmek kalesinde hapis yatt. 20 Zilkade h. 728 ylnda Dmek'te bir hapishane odasnda vefat etti. Sonra kefenlendi, beldenin camiine kartld ve ok sayda kii cenazesinde bulundu. Altmbin kii topland. Sfiler kabristanna kardei mam erefddin Abdillah'n yanna defnedildi. Allah ikisine de rahmet eylesin. * Gzel ryalarda grlm, hakknda saysz mersiyeler dzlmtr. eitli fetvalar vermi ve bu sebeple saldrlara maruz kalmtr. Bunlar onun ilminin deryas iinde anlalamamtr. Allah ona iyilikte bulunsun ve ondan raz olsun. Ben onun gibisini grmedim. mmetin herbir ferdinin syledii szler alnabilir de, terkedilebilir de. Daha ne olsun?"
2- ABDULLAH B. ABDURRAHMAN EBA BUTAYN

* Byk bir alim ve fkhdr. Knyesi e-eyh Abdullah b. Abdurrahman b. Abdilaziz b. Abdirrahman b. Abdillah b. Sultan b. Hams'tir. Lakab selefleri gibi Eba Butayn'dr. * "Sdeyr" beldelerinden "er-Ravda" beldesinde Zilkade 1194 h. ylnda dodu. Orada yetiti. O blgenin alimi e-eyh Muhammed b. Tarrad ed-Dsir'den okudu. * "el-Vem" beldelerinden "akra"ya hicret etti. O beldenin kads Abdulaziz el-Husayyn'dan tefsir, hadis, fkh ve Usul'd-Din okudu. Byk alim Hamd b. Nasr b. Osman et-Temim'den (el-Fevakihu'l-Azab'n sahibinden) ders ald. * yi eyler yapt, ok alt ve sonunda zamannn en byk alimi oldu. Hatta "es-Suhubu'l-Vbile" isimli eserin sahibi onun onnc asrda Necid diyarnn tartmasz fkhs olduunu syledi.
* Senelerce el-Kasm beldelerindeki kadlk grevini yrtt gibi Taif kadln da stlendi. * Bir topluluk ondan ilim ald, ders grd ve yararland. lim renmeye ve retmeye tahammll idi, bkmazd, usanmazd. * Kendi el yazsyla ok deerli eserler yazd. bnu'l-Kayyim'in "el-Bedaiu'lFevid" isimli eserini zetledi. "erhu'l-Munteha"ya nefis bir haiye yazd. Akdetu's-Sefarin'nin erhi "erhu'd-Durreti'l-Mudyye"ye ta'lkat yazd. "Te'sisu't-Takdis fi Kefi Telbsi Davud b. Suleyman b. Cercs" "el-ntisar li Hizbillahi'l-Muvahhidn" isimli eserler onundur. Necd alimlerinin "er-Resailu ve'l-Mesailu'n-Necdiyye" diye isimlendirilen risaleleri iinde neredilen ok sayda fetvas vardr. * Hicri 7 Cumade'l-Ula 1282'de vefat etti. "es-Suhubu'l-Vbile" mellifi yle dedi: Onun lmyle birlikte mam Ahmed'in mezhebinde tahkik (aratrma) ortadan kalkt. Kendisi bu mezhebin bir almeti/sembol idi. Bilgi sonunda onun tahkikine dayanr, onda gayeye ulalrd.5
3- MUHAMMED B. BRAHM ALU'-EYH

* Abdulaziz Muhammed b. brahim b. Abdillatif b. Abdurrahman b. Hasen b. el-mam Muhammed b. Abdilvehhab * Allah rahmet eylesin, kendisi 17 Muharrem 1311 ylnda Riyad ehrinde dodu. * Riyad ehrinde, babas eyh brahim b. Abdillatif'in gzetiminde yetiti. Onbir yana ulatnda Kur'an' hfzetti. mrnn onaltnc ylnda gzlerini kaybetti. Bu onun azmini krmad. Bilakis zamannn alimlerinin ilim halkalarna daha ok kotu. * Babasndan ve zamannn Necid alimlerinden amcas eyh Abdullah b. Abdillatif'ten ders okudu. Bu esnada eitli er' ve lgav ilimlerde metinleri ve muhtasarlar ezberledi. Ayrca eyh Sa'd b. Atik'ten fkh ve hadis kavramlarn, eyh Hamd b. Faris'ten lugat, nahiv ve Arab ilimleri okudu.
5
Bak: es-Shub'l-Vabile ala Darih'l-Hanabile, 2/626-633). Meahiru Ulemai Necid (176-178). Ulemau Necd (2/567). el-A'lam (4/98)
* Ders, fetva ve hitabet grevlerinin yannda bilimsel enstitlerinin bakanl, mahkeme bakanl, Medine'de slam niversitesinde danmanlk ve kzlarn eitimi bakanlnda danmanlk gibi pek ok saydaki idari grevleri de stlendi. * Pek ok byk alim onun elinde yetiti. eyh Abdullah b. Hamid, eyh Abdulaziz b. Baz, eyh Sleyman b. Ubeyd gibileri bunlardandr. * Hicri 1389 yl 24 Ramazan aramba gn 78 yanda vefat etti. * Allah Rahmet etsin, arkasnda pekok ciltte toplanan ve baslan byk bir fetva kolleksiyonu risaleler brakt. Allah rahmet eylesin ve onu geni cennetlerine yerletirsin.6
4- ABDURRAHMAN B. NSIR ES-SA'D

eyh Ebu Abdillah Abdirrahman b. Nasr b. Abdillah b. Nasr Alu Sa'd, Ben Temim kabilesinden. * "el-Kasm"n "Uneyze" beldesinde 12 Muharrem 1307 h. de dodu. Drt yanda iken annesini, yedi yandayken de babasn kaybetti. * Onbir yan bile gemeden Kur'an' ve tecvidini gzelce ezberledi. Sonra beldesinin alimlerinden ve beldesine gelen alimlerden ders ve ilim ald. * Mehur hocalarndan bazlar unlardr: eyh brahim b. Hsir, eyh Muhammed b. Abdilkerim e-ibl, Uneyze kads eyh Salih b. Osman, Hicazn misafiri Muhammed e-inkit ve dierleri. Onun hakknda u sz syleyen ok doru sylemitir: Onun en byk hocalar, eserlerine dknlnden dolay eyhulislam bn Teymiyye ve onun rencisi bnu'l-Kayyim el-Cevziyye'dir. * stn bir ahlaka sahipti. Byne, kne kar ok alak gnll idi. Her insana onun yararna olacak eyleri sylerdi. Zahid idi; dnyann cazibesinden ve zevklerinden uzak dururdu. nsanlarn kendisini itham edecekleri makam, mansp ve nfuzda onlara ortak olmazd. * Pek ok sayda eseri vardr. Bunlardan bazlar unlardr: Sekiz ciltlik Kur'an tefsiri, Haiyetun Fkhiyye, Divnu Hutab, el-Kavaidu'l-Hsan, Tenzi6
Bak: brahim bn Osman, Ehuru Eimmeti'd-Da've Hlale Karneyn, s. (57:59). Fehd el-Bedrn ve Fehd el-Berrak, s. (13:19)
h'd-Din; el-Kusaym'ye cevap olarak, Hakku'l-Vadhu'l-Mubn, Behcetu Kulbi'l-Ebrar, er-Riyadu'n-Nadra, v.s. * Allah Rahmet etsin eyh lnceye kadar herkesin raz olduu bir halde ve vgye layk bir ahlak zere yaad. Nihayet7 cumadelahir 1386 ylnda vefat etti. Allah rahmet eylesin ve ondan raz olsun. Cennetlerin en ycesinde sddiklerin mertebesine ulatrsn. Amin
5- ABDULAZZ B. BAZ
* Abdulaziz b. Abdillah b. Abdirrahman b. Muhammed b. Abdillah Alu Bz * Hicri 1330 yl Zilhicce aynda Riyad ehrinde dodu. retim yllarnn balangcnda gzleri grrd, sonra h. 1346 ylnda bir gz hastalna yakaland, bu yzden grmesi zayflad ve h. 1350 yl banda tamamen grme melekesini kaybetti. * Kk yatan itibaren ilim tahsiline balad. Blu andan nce Kur'an' ezberledi. Sonra Riyad'daki pek ok alimden er' ve arab ilimleri ald. Bunlarn en mehuru eyh Muhammed b. brahim b. Abdillatif Alu'-eyh'tir. bn Baz bu hocasndan yle sz eder: Onun ders halkalarndan 20 sene boyunca hi ayrlmadm. h. 1347'den h. 1357'ye kadar btn er' ilimleri ondan aldm. * bn Baz kendisini yle anlatr: "Benim fkhtaki mezhebim mam Ahmed b. Hanbel'in mezhebidir. Fakat bu bir takld eklinde deil, onun izledii esaslara/ynteme ittiba/uymak eklindedir. Benim bu konudaki metodum delilin gerektirdii eyi tercih etmektir ve Hanbel mezhebine uysun veya uymasn onunla fetva vermektir. nk hak, uyulmaya layktr." * Pek ok grevde ve makamda bulundu. Bunlarn sonuncusu Sudi Arabistan lkesi mftldr. Ayrca pek ok bilimsel ve slam kuruluun yesidir. * eitli eserleri vardr. Bunlardan bazlar unlardr: el-Fevaidu'l-Celiyye fi Mebhisi'l-Farzyye, et-Tahkk ve'l-zah li Kesrin min Mesili'l-Hacci ve'l-Umre ve Nakdi'l-Kavmiyyeti'l-Arabiyye. Ayrca pek ok sayda eitli fetvalar vardr. Bunlar defalarca ciltler ve risa7
Sratu'-eyh Abdurrahman en-Nasr es-Sa'd"den zetlenerek; Matbaatu's-Snneti'l-Muhammediyye.
leler eklinde baslmtr.8
6- MUHAMMED es-SALH el-USEYMN

* Eb Abdillah Muhammed b. Salih b. Muhammed b. Useymn el-Vehib et-Temm. * 27 Ramazan h. 1347 ylnda Uneyze ehrinde dnyaya geldi. * lk hocas kabul edilen eyh Abdirrahman bn Nsr es-Sa'd'nin elinde renci oldu. Ona baland ve ondan tevhid, tefsir, hadis, fkh, fkh usl, feraiz, mustalahu'l-hadis, nahiv ve sarf okudu. kinci hocas olarak kabul edilen eyh bn Baz'dan Sahih-i Buhr'yi, bn Teymiyye'nin risalelerini ve baz fkh kitaplarn okudu. * eyh Abdurrahman es-Sa'd vefat edince onun halefi olarak Uneyza'daki byk camiin imamlna getirildi. Sudi Arabistan'daki Byk Alimler Heyeti yeliine ilaveten el-Kasm'deki slam mam Kahked bn Sud niversitesinin ubesi ve eriat ve Uslddin Fakltelerinde bugne kadar ders verdi. * Deerli ve eitli pek ok sayda eser telif etti. rnek olarak unlar zikredebiliriz: Akde konusunda: erhu Lum'ati'l-'tikad, Kavidi'l-Msla fi Sfatillahi ve Esmaihi'l-Husna... Fkh ve Usl Fkh konusunda: el-Usl min lmi'l-Usl, ed-Dima't-Tabiyyet li'n-Nisai... Tefsir ve tefsir usul konusunda: Usln fi't-Tefsir ve Tefsiru Ayeti'l-Krsi... Vaaz, irad ve davet konusunda: ez-Ziyau'l-Lami' fi'l-Hutabi'l-Cevami' 1/2; Mecalis ehri Ramazan ve dier faydal eserleri. * erhu Zadu'l-Mustekni', erhu Buluu'l-Merm ve erhu Sahihi'l-Buhr gibi kitaplara ait yararl pek ok dersin kaytl olduu ok sayda bant ve CD'ler...9
8
Bak: "Fetva ve Makalatun Mutenevviatun"nn mukaddimesi, c. I ve Kitab'l-Fetv'nn mukaddimesi, c. I; Mecellet'd-Da've ve Mecelletu'l-Muslimin, say: 22, yl: 1402 h. Bak: "ULemauna" (:Alimlerimiz), Hazrlayanlar: Fehd el-Berrak ve Fehd'l-Berdn ve Fehd elBerdn, s. (42:48)
7- SALH B. FEVZAN
* Salih b. Fevzn Abdullah b. Alu Fevzn. emmasiye halkndandr ve Devasir kabilesindendir. Hicri 1354 ylnda dodu. * Riyad'daki eriat fakltesine girdi ve h. 1381 ylnda oradan mezun oldu. Sonra fkhta mastr derecesine ulat. Sonra bu fakltede fkh uzmanlnda doktora derecesini elde etti. * ok sayda alim fkhnn elinde renci oldu. Bunlardan bazlar unlardr: Abdulaziz b. Baz, Abdullah b. Humeyd, Muhammed el-Emin e-enkt, Abdurrezzak el-Aff. Ayrca hadis, fkh, tefsir ve dil konusunda Ezher hocalarndan da dersler ald. * Byk Alimler Kurulunun ve lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonunun yesidir. Riyad'daki Emir Mut'ab b. Abdilaziz Camiinin imam ve hatibidir. Ayrca el-Ma'hedu'l-Ali li'l-Kada'nn mdrl grevini de stlenmitir. * Ders verme, fetva verme, hatiplik, eitli slami dergilerde bilimsel cevaplar ve makaleler gibi btn alanlarda Allah'a davet konusunda byk gayretleri vardr. * Eserleri unlardr: erhu Akidetu'l-Vastyye, el-rad ila Sahihi'l-'tikad, el-Mulahhasu'l-Fkh 1/2, el-Et'me ve Ahkamu's-Saydi ve'z-Zebaih, bu onun doktora tezidir. et-Tahkikatu'l-Merzyye fi'l-Mebhisi'l-Farziyye fi'l-Mevris, bu onun mastr tezidir. Tenbihatun al Ahkamin Tahtessu bi'l-M'minat, Ta'kibatun ala Kitabi's-Selefiyye leyset Mezheben li'l-But, Min Meahiri'l-Muceddidne fi'l-slam, Nakdu Kitabi'l-Halli ve'l-Harami li'l-Kardavi, el-Hutabi'l-Minberiyye fi'l-Munasebati'l-Asriyye 1/4, el-Beyn fima Ahtae fihi Ba'zu'l-Kttab. * Ayrca "Nurun ale'd-Darb" diye mehur olan programda dinleyici sorularna devaml cevaplar vermitir. Mslmanlara ve slam'a verdii hizmetlerden dolay Allah onu iyilikle mkafatlandrsn. Amin10
8- ABDULLAH B. CBRN
* Abdullah b. Abdurrahman bn Abdillah el-Cibrn * Riyad'n batsndaki el-Kuvey'yye'de Mezal'de h.1349/m 1930'da domutur.
10
el-Fetv li'-eyh Salih bn Fevzan isimli kitabn mukaddimesinden zetlenerek alnmtr. C. I, s. (8,5)
* Pek ok alim ve hocadan ders okumutur. Bunlardan bazlar unlardr: lk hocas Abdulaziz "Ebu Habib" e-eer, Muhammed b. brahim Alu'-eyh, smail b. Habib el-Ensar ve Abdulaziz b. Bz. * Hicri 1381 ylnda mamu'd-Da've Enstitsnde er' ilimler dersini vermeyi stlendi. Sonra h. 1402 ylnda eriat Fakltesine, Akde ve ada Mezhepler Blmne geti. lmi Aratrmalar, Fetva, Davet ve rad dareleri Bakanlnda fetva yesi oldu. * Hicri 1390 ylnda el-Hal Enstitsnden master diplomas ald. Master tezinin konusu: Ahbaru'l-Ahad fi'l-Hadisi'n-Nebev'dir. Hicri 1407 ylnda yksek dereceyle doktora diplomas verildi. Doktora tezi "ez-Zerke ala Muhtasari'lHarak" isimli kitabn tahkiki hakkndadr. * lmi Aratrmalar ve Fetva daresi Bakanlnda fetva yesi olarak sabahlar yapt almann yannda, Riyad ehrinde muhtelif konulardaki otuz kitabn erhini oniki ders halinde eyh Cibrn yrtmektedir. slam'a ve mslmanlara yapt hizmetlerden dolay Allah onu iyilikle mkafatlandrsn.11
???
11
Ceridetu'l-Muslimin, say: 518'den zetlenerek.
Birinci Blm ORUCUN HKMLER

Bu blm dokuz fasldan meydana gelir: Birinci Fasl kinci Fasl nc Fasl Beinci Fasl Altnc Fasl Yedinci Fasl Sekizinci Fasl : Ramazan Orucunun Fazileti, Hkm ve Kimlere Vacip Olduu : Ramazan Aynn Giriiyle lgili Hkmler ve Ru'yeti Hilal (Hilalin Grlmesi) : Oruca Niyet etmenin Hkmleri : Oru Konusunda nsanlarn Ksmlar : Orucu Bozan ve Bozmayan eyler : Kaza, Keffaret ve Yedirmenin Hkmleri : Ramazan Dnda Oru
Drdnc Fasl : msak, ftar ve Sahur
Dokuzuncu Fasl : Orula lgili Muhtelif Meseleler
Birinci Fasl RAMAZAN ORUCUNUN FAZLET, HKM VE KMLERE VACP OLDUU

Bu fasl konuyu ihtiva eder: Birinci Konu : Orucun Manas ve Hkm kinci Konu : Ramazan Orucunun Fazileti
nc Konu : Ramazan Orucu Kimlere Vaciptir/Farzdr
Birinci Konu ORUCUN MANASI VE HKM

ORUCUN LUGAT VE SZLK ANLAMI
SORU 1- Dilde ve dinde orutan/syam kelimesinden kastedilen ey nedir? CEVAP: Orucun/syamn dildeki anlam tutmak demektir. u ayet-i kerimede geen oru kelimesi bu anlama gelir:"Eer insanlardan birini grrsen de ki: Ben, ok merhametli olan Allah'a oru adadm; artk bugn hibir insanla konumayacam." (Meryem: 19/26) Yani, konumaktan kendimi tutacam adadm; artk bugn hibir insanla konumayacam. airin u sz de bu anlama gelir: "Tutulan/syamun atlar ve tutulmayan/ayru saimetin atlar vardr; tutulmayanlar toz-duman altndadr, dierleri gemlerini geverler." Orucun dindeki anlamna gelince: "kinci fecrin douundan gnein batna kadar orucu bozan eylerden uzak durarak Allah'a ibadet etmektir."12 SORU 2- Orucun/syam'n dildeki ve dindeki anlam nedir? CEVAP: Szlkte oru/syam sadece tutmak demektir. Araplar her trl tutma iini savm diye isimlendirirler. Hatta kiinin kendisini konumaktan tutmasna da savm derler. Allah Teala yle buyurdu:"Eer insanlardan birini grrsen de ki: Ben ok merhametli olan Allah'a oru adadm; artk bugn hibir insanla konumayacam." (Meryem: 19/26)
12
bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s: 169
Bir hareketten tutulmaya/alkonulmaya da syam denilir. Nitekim air yle demitir: "Tutulan/syamu atlar ve tutulmayan/ayru saimetin atlar vardr; tutulmayanlar toz-duman altndadr, dierleri gemlerini geverler." Orucun er' (din) anlamna gelince: "Kiinin niyet ederek ikinci fecrin douundan gnein batna kadar orucu bozan eylerden kendisini uzak tutmasdr. Bazlar da orucu yle tarif etmilerdir: zel bir vakitte, zel bir ahsn, zel/belli eylerden kendisini zel bir ekilde tutmasdr.13
RAMAZAN AYINDA ORU TUTMAK FARZDIR

SORU 3- Ramazan ay orucunun hkm nedir? CEVAP: Ramazan ay orucu Kitap ve Snnet'in nass ile ve mslmanlarn icma ile farzdr. Allah Teala yle buyurmutur:"Ey iman edenler! Oru sizden nceki gelip gemi mmetlere farz klnd gibi size de farz klnd. Umulur ki korunursunuz... Ramazan ay, insanlara yol gsterici, dorunun ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kur'an'n indirildii aydr. yle ise sizden Ramazan ayn idrak edenler oru tutsun." (Bakara, 2/183-185) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "slam be ey zerine kurulmutur: Allah'tan baka ilah olmadna ve Muhammed'in Allah'n elisi olduuna ahitlik etmek, namaz klmak, zekat vermek, Ramazan orucunu tutmak ve Allah'n beytini haccetmektir." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem baka bir hadisinde yle buyurmutur: "Ramazan hilalini grdnzde oru tutunuz." Mslmanlar Ramazan orucunun farz olduunda ve onun slam'n rknlerinden bir rkn olduunda icma etmilerdir. Dolaysyla onun farz oluunu inkar eden kii kafir olur. Ancak slam hkmlerin bilinmedii bir beldede yetien kii bundan mstesnadr. Ona bu hkm anlatlr. Hccetin ikmesinden/delillerin arzedilmesindensonra inkarda srar ederse o da kafir olur. Ramazan orucunu farz oluunu hafife alarak terkeden kimse byk bir teh13
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s: 13
likenin iindedir. Baz ilim adamlar onu kafir ve dinden km bir kimse olduu grndedirler. Fakat tercih edilen/kuvvetli gre gre byle bir kii kafir ve mrted deildir. Bilakis o bir fasktr/gnahkardr, fakat byk bir tehlike iindedir.14
RAMAZAN ORUCUNUN HKM

SORU 4- Ramazan ay orucunun hkm nedir? CEVAP: Ramazan aynda oru tutmak, blu ana gelmi, akl sahibi her mkellefen zerine vaciptir. Onun vaciplii dinde bilinmesi zorunlu olan eylerdendir. Vaciplii hakknda mslmanlar arasnda hibir ihtilaf yoktur. Vacipliini inkar eden kimse kafir olur. Allah Teala yle buyurmutur:"Ey iman edenler! Sizden nceki gelip gemi mmetlere yazld gibi oru sizin zerinize de yazld..." (Bakara: 2/183) Ayette geen "yazld" farz klnd demektir. Allah Teala yle buyurmutur:"Sizden kim Ramazan ayn idrak ederse oru tutsun." (Bakara: 2/185) "Oru tutsun" ifadesi bir emirdir. Emir de vaciplik ifade eder. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir hadiste slam'n be temel zere bina edildiini haber vermi ve bunlardan birisinin de Ramazan orucu olduunu sylemitir.15
ORU BTN NSANLARIN ZERNE FARZ MIDIR?

SORU 5- Oru btn insanlara farz mdr? CEVAP: Evet oru farzdr fakat herkese deil. Ya kk olandan, mecnundan ve daha baka kimselerden bu farz der. 16
14 15 16
bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s: 170 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s:13 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 33
ORUCUN RKNLER
SORU 6- Orucun rknleri nelerdir? CEVAP: Orucun bir tek rkn vardr, o da afan skmesinden gnein batna kadar orucu bozan eylerden uzak durarak Allah'a ibadet etmektir. Burada afakla kastedilen birinci afak deil, ikinci afaktr. kinci afak, birinci afaktan u zellikleriyle ayrlr: 1. kinci afak ufukta enine doru olur, birinci afak ise boyuna doru olur. Yani birinci afak doudan batya doru uzanr, ikinci afak ise kuzeyden gneye doru uzanr. 2. kinci afaktan sonra karanlk olmaz, aksine gne douncaya kadar aydnlk artarak devam eder. Birinci afakta ise bir k grndkten sonra tekrar karanlk balar. 3. kinci afan beyazl ufukla bitiiktir. Birinci afakta ise onunla ufuk arasnda bir karanlk vardr. Birinci afan dinde hibir hkm yoktur. Onunla ne sabah namaznn vakti girer, ne de imsak vakti girer. kinci afak byle deildir.17 ***
kinci Konu RAMAZAN ORUCUNUN FAZLET VE FAYDALARI

RAMAZAN AYININ GRMES MNASEBETYLE BR T
SORU 7- Ramazan ay mnasebetiyle slam mmetine neler syleyeceksiniz. CEVAP: Allah'n ismiyle... Allah'a hamd, Raslne, getirdii hidayet ile hidayetlenenlere ailesine, arkadalarna ve salt ve selam olsun.
17
bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s: 172, 173
Mbarek Ramazan aynn girmesi mnasebetiyle her yerdeki mslman kardelerime Allah'a kar sorumluluklarn yerine getirmelerini (takvay), her trl iyilikte yarmay, karlkl olarak birbirlerine hakk ve sabr tavsiye etmeyi, iyilik ve takvada yardmlamay, Allah'n haram kld dier gnahlardan her yerde ve zellikle bu mbarek ayda saknmay tlyorum. nk bu ay byk bir aydr, salih amellerin karl bu ayda katlanarak verilir, oru tutan ve karln Allah'tan isteyerek ve inanarak gece ibadet eden kimsenin gnahlar affedilir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Kim inanarak ve sevabn Allah'tan umarak Ramazan orucunu tutarsa onun nceki gnahlar affedilir." "Ramazan girdii zaman cennet kaplar alr, cehennem kaplar kapanr ve eytanlar zincirlenir." "Oru bir kalkandr; Sizden biriniz oru tuttuu gn kt sz sylemesin, cahillik etmesin. Birisi ona sver ve onunla kavga etmek isterse, ben oruluyum, desin." "Ademolunun her ameli kendisinindir, iyilik on misliyle mkafatlandrlr. Ancak oru mstesna. nk o benim iindir, onun mkafatn ancak ben veririm. nk o, ehvetini, yemesini, imesini srf benim iin terkeder. Orulunun iki sevinci vardr. Birinci sevin, iftar ettii zaman, ikinci sevin, Rabbine kavutuu zamandr. Orulunun az kokusu Allah katnda misk kokusundan daha hotur." Allah'n Rasul Sallallahu aleyhi vesellem ashabna Ramazann girmesini mjdeler ve yle derdi: "Size Ramazan ay, bereket ay geldi. Allah bu ayda rahmetini indirir, hatalar/gnahlar affeder, dualar kabul eder ve meleklere kar sizinle vnr. O halde Allah'a kar kendinizi iyi gsterin. nk bedbaht/ mutsuz kii bu ayda Allah'n rahmetinden mahrum braklan kiidir." Bir baka hadisinde Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim yalan sylemeyi, yalanla amel etmeyi ve cehaleti brakmazsa Allah'n o kimsenin yemesini, imesini brakmasna hi kymet vermez/buna ihtiyac yoktur." Ramazan aynn faziletine ve bu ayda kat kat amel ilemeyi tevik etmeye dair pekok hadis-i erif vardr.
Ben de mslman kardelerime bu gnlerde ve gecelerde istikamet zere olmalarn ve btn hayrl amellerde yarmalarn tavsiye ederim. Bu hayrl amellerden bazlar unlardr: Dnerek ve anlayarak Kur'an' oka okumak, bol bol sbhanallah, elhamdulillah, la ilahe illallah, Allahu ekber ve estafirullah demek, Allah'tan cenneti istemek, cehennemden Allah'a snmak ve dier gzel dualar yapmak. Ayrca kardelerime oka sadaka vermelerini, fakirlere ve yoksullara iyilik yapmalarn, zekat hak sahiplerine vermelerini; bununla beraber Allah'n yoluna davete, cahillerin bilgilendirilmesine nem vermelerini; yumuaklk, hikmet ve gzel bir slupla iyilii emredip, ktl engellemelerini, ayrca her trl ktlkten saknmalarn ve; "Ey mminler, hep birlikte Allah'a tevbe edin, umulur ki baar ve mutlulua erersiniz." (Nur: 31) ayetiyle amel ederek tevbeye sarlmalarn ve hak zere sebatl olmalarn tavsiye ederim. Allah Teala yle buyurmutur:"Rabbimiz Allah'tr, deyip sonra da dosdoru yaayanlara korku yoktur, onlar zlmeyeceklerdir. Onlar cennet ehlidirler. Yapmakta olduklarna karlk orada ebedi kalacaklardr." (Ahkaf: 46/13, 14) Allah Teala, herkesi rzasna uygun amellerde baarl klsn ve herkesi fitnelerin yoldan karmasndan ve eytann kkrtmasndan korusun. phesiz O cmerttir, kerem sahibidir.18
ORUCUN HKM VE HKMET

SORU 8- Orucun hkm ve hikmeti nedir? CEVAP: Tevfik Allah'tandr. Orucun hkm: Allah Teala bu konuda anlam itibariyle kapsaml olan u buyruu inmitir:"Ey iman edenler! oru sizden nceki mmetlere farz klnd gibi size de farz klnd. Umulur ki korunup saknrsnz."
(Bakara: 2/183)
Bu ayet orucun hikmeti konusunda insanlarn syledikleri hereyi iine alr. nk takva, Allah'n sevdii ve raz olduu iyilik yapmak ve ktlkleri terk etmek cinsinden hereyi kapsayan bir isimdir. * Oru; kulun dininde, dnyasnda ve ahiretinde saadete ulamak iin en byk yollardandr. Orulu, Allah'n sevgisini nefsinin arzusuna tercih ederek
18
Abdlaziz bn Abdillah bn Baz, Mecmuu Fetv, 3/147, 148
ehvetleri terketmek suretiyle Allah'a yaklar. Bu sebeple sahih bir hadiste Allah Teala ameller arasnda sadece orucu kendisine ayrmtr. * Oru; takvann temellerindendir. nk oru olmadan mslmanlk tamam olmaz. * Orula iman artar, sabr elde edilir, gklerin Rabbine yaklatrc meakkat ve zorluklarn altrmas yaplr. * Oru; namaz, Kur'an okumak, zikir ve sadaka gibi takvay gerekletirici gzel amellerin oka yaplmasnn sebebidir. * Oru, haram fiiller ve haram szler gibi haram klnm eylerden nefsi alkoyar. Bu da takvann direidir. Sahih bir hadiste yle buyurulur: "Kim yalan sylemeyi ve yalanla amel etmeyi brakmazsa Allah'n o kimsenin yemesini, imesini brakmasna ihtiyac yoktur. Kulun kesin olarak terk etmekle Allah'a yaklaaca haram olan eyler unlardr; - Yalan sz: Haram klnm szler yalan szdr. - Yalanla amel etmek: Haram klnm eyleri yapmak yalanla amel etmek demektir. - Oruca mani olan haramlar terk etmekBunlar orucu bozan eylerdir. Oruta pek ok yararlar, btn vakitlerde dinin gerekli grd hayrlar ve sevaplar elde etme zellii olunca Allah Teala da bunu bizden ncekilere farz kld gibi bize de farz klmtr. Yararlar elde etmek iin Allah'n koyduu btn hkmlerde O'nun snneti budur. * Orucun hkmlerine gelince, onda da sebeplerin durumuna bal olarak btn teklifi hkmler geerlidir. Buna gre: Farz/vacip olan oru: - Ramazan aynda oru tutmak, mkellef ve gc yeten her mslmana farzdr. Adak ve keffaret orucu da byledir. Haram olan oru: - Bayram gnleri ve terik gnleri oru tutmak haramdr. Ancak temettu ve kran hacc yapp da kurban kesmeye ve kurban bayramnn birinci gnnden nce oru tutmaya imkan bulamayanlara bu gnlerde oru tutmak haram deildir.
- Hayzl ve nifasl kadnn oru tutmas da haramdr. - lmesinden korkulan hastann oru tutmas haramdr. - Masum bir kimseyi lmden kurtarmas iin kendisine ihtiya duyulan kimsenin de oru tutmamas gerekir. Snnet olan oru: Mutlak ve mukayyet /nafile orucudur. Mekruh olan oru: Meakkat ierisindeki hastann oru tutmas mekruhtur. Caiz olan oru: Yolcunun orucudur. zellikle yola kmadan nce oruca balam ise o gn yola ktnda oruca devam etmesi de bozmas da caizdir. 19
ORUCUN DNDEK YER

SORU 9- Orucun dindeki yeri ve ibadetler iinde zellikle Ramazan aynda oru tutmann fazileti nedir? CEVAP: Orucun slamdaki yeri onun slamn rknlerinden biri olmasdr. slam ancak onunla ayakta durur ve onunla tamam olur. Orucun slam'daki faziletine gelince: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: "Kim inanarak ve sevabn Allah'tan umarak Ramazan orucunu tutarsa onun gemi gnahlar affedilir."20
ORUCUN SOSYAL FAYDALARI

SORU 10- Orucun sosyal faydalar var mdr? CEVAP: Evet, onun sosyal faydalar vardr; bunlardan bazlar unlardr: nsanlarn kendilerinin ayn vakitte yiyen, ayn vakitte oru tutan bir mmet olduklarnn bilincine varmalar, zenginin Allah'n nimetinin idrakin varmas, fakire efkat gstermesi ve eytann Ademolunun ayan kaydrmasnn azalmas gibi eylerdir.
19 20
es-Sa'd, el-rad el-Ma'rifeti'l-Ahkam, s: 82, 83 bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s: 171
Oruta takva (:Allah'tan korunup saknma/ve O'na kar sorumluluklarnn bilincinde olmak) vardr. Takva toplumun fertleri arasndaki balar kuvvetlendirir. 21
ORULUYA FTAR VERMENN FAZLET

SORU 11- Bazlar Ramazanda davetler yapyorlar ve akam yemekleri veriyorlar. Ramazan bunlar iin bir vesile sayyorlar. Bazlar da kurbanlar keserek bunu sadaka olarak datyorlar ve daha baka ikramlarda bulunmaya zen gsteriyorlar. Bunun hkm nedir? CEVAP: Evet, mbarek bir zaman olmas ve orulularn yemee ihtiyalar sebebiyle Ramazan aynda yemek yedirmenin daha ok fazileti vardr. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim bir oruluya iftar verirse onun ald sevap kadar sevap alr." Bu ayda muhtalara yemek hazrlamak amellerin en faziletlilerindendir. nk bu ayda verilen sadaka dierlerinden kat kat stndr.22
ORU BR NEFS TERBYESDR

SORU: 12- Bir mslman oru tuttuu zaman istek ve arzularn ve heva ve hevesini kontrol altna alma gcn kuvvetlendirebilir mi? Bu nasl olur? Mslman dnyay gerek deeriyle nasl alglar? CEVAP: Allah Teala orucu, kullarnn yarar, nefislerinin terbiyesi ve onlarn insani bir olgunlua erimeleri iin farz klmtr. Orulu bir mslman yemek ve imek gibi orucu bozan eylerden uzak durur. Bu, nefsi arzulamad/kendisine zor gelen eylere kar altrr. Orulu iken kendisine yasak olan ehev arzularn kontrol altnda tutmasnda ona yardmc olur. stn bir ahlakla ahlaklanmas iin onu terbiye eder. Kul, dinini ve Allah'n mminler iin ahirette hazrlad eyleri iyi rendii ve dinine kuvvetle sarld zaman, dnyann deersizliini, Allah katndaki konumunu, Tirmiz ve bnu Mce'nin rivayet ettii bir hadiste de getii gibi onun Allah nazarnda bir sinek kadar bile
21 22
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn (1/562) "el-Fetv li'bn-i Fevzan-Kitabu'd-Da've" (1/153, 154)
deerinin olmadn, dnyann ancak Allah'a itaatle mr sren ve onu ahireti iin bir binit olarak kullanan kimse iin ok deerli olduunu kavrar. Baar Allah'tandr. Peygamberimiz Muhammed'e, onun aile ve arkadalarna Allah'n salt ve selam olsun.23
ORUCUN FAZLET HAKKINDA ZAYIF BR HADS

SORU: 13- Bu blgedeki mescitlerin hatiplerinden birisi bir hutbe okudu. Hutbenin iinde Selman Radyallahu anh'n Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem naklettii ve aban aynn son gn insanlara yapt bir hitabeden sz etti... Cemaatin iinde bir karde halkn nnde ona aka u szlerle itiraz etti: Selman hadisi uydurma bir hadistir. u hadis de uydurmadr: Kim bir oruluyu doyurursa Allah ona benim havzmdan yle bir erbet iirir ki o artk cennete girinceye kadar bir daha susuzluk ekmez. u hadis de uydurmadr. Kim klesinin/hizmetisinin ykn hafifletirse Allah onu cehennemden azat eder. Bu kardeimiz devamla dedi ki: Bu szler, Peygambere kar uydurulmu bir yalandr. Kim Peygambere yalan uydurursa cehennemden yerini hazrlasn... Makamnzdan bu hadisin sahih olup olmadnn fetvasn rica ediyorum. Allah sizi korusun. CEVAP: Selman hadisini bnu Huzeyme "Sahih"inde rivayet etti ve yle dedi: "Eer haber sahih ise Ramazan aynn faziletleri bab". Sonra yle dedi: Bize Ali b. Hacer es-Sa'd haber verdi; o dedi ki: Bize Yusuf b. Ziyad haber verdi ve dedi ki: Bize Hemmam b. Yahya haber verdi. O, Ali bn Zeyd b. Ced'an'dan; o da Said b. el-Museyyib'den; o da Selman'dan nakletti; Selman yle dedi: Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem aban aynn son gn bize hitab etti ve yle dedi: "Ey insanlar! Size byk bir ayn glgesi gelmitir. Bu ay, mbarek bir aydr. inde bin aydan hayrl olan bir gecenin bulunduu bir aydr. Allah Teala o ayda oru tutmay farz ve gecesini ibadetle geirmeyi de tatavvu (:nafile bir ibadet) klmtr. Kim bu ayda iyi bir hasletle Allah'a yaklarsa bu ayn dnda farz eda eden kii gibi olur. Kim bu ayda bir farz eda ederse bu ayn dnda yetmi farz eda etmi gibi olur. Bu ay, sabr aydr. Sabrn sevab cennettir. Bu ay, hayr ve iyilik aydr, mminin rzknn artt bir aydr. Kim bu ayda bir oruluyu iftar ettirirse bu onun gnahlarnn affna, cehennem ateinden
23
"Fetv el-Lecnet'd-Daimet li'l-Buhsi'l-lmiyyeti ve'l-fta" Fetva no: 9395
kurtuluuna vesile olur ve orulunun sevabnda hibir azalma olmakszn ayns onun iin de olur." Dediler ki: Hepimiz oruluya iftar ettirecek bir eyler bulamayabiliriz? Dedi ki: "Allah Teala bu sevab oruluyu bir hurma ile veya bir yudum su ile ya da bir yudum ayran ile iftar ettiren kimse iin de verecektir. Bu ayn ba rahmet, ortas mafiret, sonu cehennemden kurtulutur. Kim klesinin/hizmetisinin ykn hafifletirse Allah da onu cehennemden azat eder. Bu ayda drt hasleti oaltn: Bunlardan iki tanesiyle Rabbinizi raz edersiniz, iki tanesine de ihtiyacnz vardr. Rabbinizi raz edeceiniz iki haslet: "Allah'tan baka ilah olmadna ahitlik etmeniz ve ondan af dilemeniz(: istifar etmeniz)dir. Mstani olamayacanz/hep muhta olduunuz iki amele gelince, Allah'tan cenneti isteyeceksiniz ve cehennemden O'na snacaksnz. Kim bir oruluyu doyurursa Allah da ona benim havzmdan bir yudum iirir ki artk cennete girinceye kadar bir daha susamaz." Bu hadisin senedinde Ali b. Zeyd b. Ced'an vardr, hafzasnn kt durumda olmas sebebiyle zayftr. Ayrca Yusuf b. Ziyad el-Basr vardr ki rivayeti mnkerdir. Ayrca bu hadisin senedinde Hemmam b. Yahya b. Dinar el-Avd vardr. bnu Hacer "et-Takrb" isimli eserinde bu zatn gvenilir olduunu ve zaman zaman vehme kapldn sylemitir. Bu duruma gre: Szkonusu hadis bu senetle uydurma deil, zayftr. Bununla beraber Ramazann faziletleri pek ok sahih hadisle de sabit olmutur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve ashabna olsun.24
???
24
Fetv el-Lecnet'd-Daimet li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4145
nc Konu RAMAZAN ORUCU KMLERE FARZDIR?

SORU: 14- Oru kimlere farzdr? CEVAP: Oru tutmak, erginlik ana gelmi, akl banda, gc yerinde, yolcu olmayan ve engeli bulunmayan her mslmana farzdr. Bunlar alt vasftr: Mslmanlk erginlik, akll, iktidar/g yetirebilme ve engelsizlik. Kafirin oru tutmas ve baka bir ibadet yapmas gerekmez/ona farz deildir. "Kafire oru ve baka ibadet farz deildir" dememizin anlam udur: Kafirlii esnasnda ona oru tutmas mecbur edilemez, mslman olduktan sonra da kaza etmekle ykml deildir; nk kfr esnasnda onun ibadeti kabul edilmez. Bunun delili Allah'n u ayetidir: "Onlar harcamalarnn/yaptklar hayrlarn kabul edilmesini engelleyen, Allah ve Rasulne kfretmeleridir." (Tevbe: 9/54) slam'a girdikten sonra da bunlar kaza etmeleri gerekmez. nk Allah Teala yle buyurmaktadr:"Kfredenlere vazgeerlerse gemi gnahlarnn balanacan syle." (Enfal: 8/38) Fakat kafir kfr esnasnda vacipleri/farzlar terkettiinden dolay da cezalandrlr. nk Allah Teala iyi insanlarn ahiretteki durumlarndan sz ederken onlarn sulularla aralarnda yle bir dialoun geeceini haber verir: "Onlar cennetler iindedirler. Gnahkarlara: Sizi u yakc atee sokan nedir? diye sorarlar. Onlar yle cevap verirler: Biz namaz klanlandan deildik. Yoksulu doyurmuyorduk. Bo eylere dalanlarla birlikte dalyorduk. Ceza gnn de yalanlardk." (Mddessir: 74/42-47) Onlarn, namaz terketmeyi ve yoksulu doyurmamay cehenneme girmelerinin sebebi olarak zikretmeleri, cehenneme girmelerinde bunun bir etkisi olduunun delilidir. Hatta kafir u ayeti kerimenin delaletinden dolay yiyecek, iecek ve giyecek gibi Allah'n btn nimetlerinden yararland iin de cezalandrlacaktr:"man
eden ve iyi iler yapanlara, hakkyla saknp iman ettikleri ve iyi iler yaptklar, sonra yine hakkyla saknp iman ettikleri, sonra da hakkyla saknp yaptklarn da ellerinden geldiince gzel yaptklar takdirde (haram klnmadan nce) tattklarndan dolay gnah yoktur. Allah iyi ve gzel yapanlar sever." (Maide: 5/93) Allah Teala'nn mminlerden (haram klnmadan nceki) tattklar eylerden gnah kaldrmas, mminlerden bakasnn tattklar eylerin gnahnn devam ettiine delalet eder. nk Allah Teala baka bir ayette de yle buyurur:"De ki: Allah'n kullar iin yaratt ss ve temiz rzklar kim haram kld? De ki: Onlar dnya hayatnda, zellikle kyamet gnnde mminlerindir." (A'raf: 7/32) "Onlar dnya hayatnda, zellikle kyamet gnnde mminlerindir." (Araf:
7/32)
Mmin olmayanlar hakkndaki hkmn, mminler hakkndaki hkmden farkl olduunun delilidir. Fakat bir kafir Ramazan esnasnda mslman olursa, mslman olmadan nceki orular kaza etmesi gerekmez. Mesela Ramazann yirmi beinci gecesi mslman olduunda nceki yirmidrt gnn orucunu kaza etmesi gerekmez. Gn iinde mslman olursa o andan itibaren oru tutmas gerekir, kaza etmesi gerekmez. Mesela gne zeval noktasnda iken mslman olsa ona deriz ki: Gnn kalan ksmn oru tut, sana kaza gerekmez. Ona o andan itibaren orucu emrederiz. nk o artk kendisine orucun vacip olduu bir kimse haline gelmitir, ona kazay emretmeyiz. O, zerine vacip olan eyi yerine getirmitir. zerine vacip olan ey de mslman olduu andan itibaren oru tutmaktr. Kim zerine vacip olan eyi yerine getirirse artk o ibadeti tekrar yapmakla ykml deildir. Akll olmaya gelince bu, orucun farz olmas iin gerekli olan ikinci vasftr. Ayrtedicilik vasf yani eyay birbirinden ayrdetme zellii aklla elde edilir. nsan akl banda olmad zaman zekattan baka hibir ibadet kendisine farz olmad gibi oru da farz olmaz. Bir insann blu yana gelmesi fakat ayrdetme vasfnn(:temyiz kudretinin) onda olmamas da bu nevidendir, yani akl olmayan kimse nevindendir. Halk arasnda byle kimselere samalayan/sama sapan eyler konuan kimseler
denilir. Bylelerinin oru tutmas da gerekmez. Fidye vermesi de gerekmez. nk bunlar orucun kendilerine vacip olduu kimselerden deildirler. nc vasf ergin olmak(:blu anda olmak)tr. Erginlik u eyden birisinin bulunmasyla elde edilen bir vasftr: 1- Bir insann on be yan tamamlamasyla, 2- Veya kask kllarnn yani tenasl organ blgesinde sert kllarn bitmesiyle 3- Uykudayken veya uyankken ehvetle meninin gelmesiyle 4- Kadn iin buna ilaveten drdnc bir durum daha vardr, o da hayzdr. Bir kadn hayz grd zaman bula ermi demektir. Buna gre kadn olsun, erkek olsun onbe yan tamamlayan kimse blua ermi olur, kadn olsun erkek olsun kask blgesinde kl biten kimse blua ermi olur, kadn olsun erkek olsun ehvetle menisi gelen kimse blua ermi olur. Onbe yandan nce de olsa hayz gren bir kadn blua ermi olur. Bazan bir kadn on yanda bile hayz grebilir. Burada pek ok kimsenin gaflete dt u meseleye dikkat etmek gerekir. Baz kadnlar erken yata hayz grrler ve kendilerine orucun ve vaciplii/farzl blua bal olan dier ibadetlerin farz olduunu bilmezler. nk pek ok kimse sadece onbe yan tamamlanmasyla erginlik ana gelineceini zanneder. Byle bir zannn asl yoktur. Bir kimse blu ana gelmedii zaman ona oru farz deildir. Ancak ilim adamlar bir velinin kz olsun, erkek olsun velisi olduu kk ocua almas ve blua erdiinde kolayca tutmas iin orucu emretmekle grevli olduunu sylediler. Allah kendilerinden raz olsun sahabiler byle yaparlard. Onlar kk ocuklarna oru tuttururlard, hatta bir tanesi alamt da, gne batncaya kadar oynasn diye ona ynden oyuncak bir bebek verilmiti. Drdnc vasf kiinin oru tutmaya gcnn yetmesidir. Yani zorluk ekmeden oru tutabilmesidir. Gc yetmeyen bir kimse ise bylelerine oru farz deildir. G yetiremeyenler iki ksma ayrlr: Birinci ksm: Yal ve iyileme midi bulunmayan hasta gibi oru tutmak-
tan devaml ve srekli aciz kalan kimsedir. Byle bir kimse Ramazan ay otuz gn ise otuz tane fakiri doyurur. Ramazan ay yirmidokuz gn ise yirmidokuz fakiri doyurur. Doyurmann iki ekli vardr: Birinci ekli: Pirin veya budaydan hububat olarak karmasdr. Bunun miktar Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem kulland arlk lsyle drtte bir s'dr. Yani burada bilinen s' ile bete bir s'dr. Bu da iki kilo krk gram kaliteli rezin budayna denktir. Yani sen iki kilo krk gram siyah rezin budayn tarttn zaman bu Peygamberin s' ile bir s' eder. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem s' ile bir s' drt mddr, drt fakir iin yeterlidir. Bu durumda fakire onu verdiin zaman beraberinde durum ve rfn gerektirdii eye gre katk edebilecei bir yiyecei veya baka bir eyi de vermen gzel olur. Doyurmann ikinci ekline gelince Ramazan aynn yirmidokuz veya otuz gn ekmesine gre yirmidokuz veya otuz fakire yetecek yemek hazrlamak ve onlar buna davet etmektir. Nitekim yalandnda Enes b. Malik'in byle yapt bildirilmitir. Otuz veya yirmidokuz kiiye yetecek yemekle bir kiiyi doyurmak caiz deildir. nk her gnden bedel bir fakirin doyurulmas gerekir. Orutan aciz kalmann ikinci ksm ise ortadan kalkmas umulan bir acizliktir. Bu, oru esnasnda bir insann bana gelen hastalk gibi srpriz bir ekilde ortaya kan acizliktir. Byle birinin oru tutmas meakkatli olur. Ona deriz ki, orucunu boz ve yerine bir gn kaza et. nk Allah Teala yle buyurmaktadr:"Sizden her kim hasta yahut yolcu olursa (tutamad gnler kadar) dier gnlerde kaza eder." (Bakara: 2/184) Beinci vasf, mukim olmasdr. Bunun zdd yolcu olmaktr. Yolcu, oru tutmasn gerektirmeyecek ekilde vatanndan ayrlan kimsedir. Allah Teala:"Sizden her kim hasta yahut yolcu olursa dier gnlerde kaza eder" buyurmutur. Ancak kendisine meakkat olmamak artyla oru tutmas daha faziletlidir. nk Ebu'd-Derda Radyallahu anh yle dedi: "Ar scak bir gnde Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile beraberdik. imizde Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ve Abdullah b. Ravaha'dan baka orulu kimse yoktu."
Oru tutmak ona (yolcuya) meakkat verdii zaman mutlaka iftar etmesi/orucunu bozmas gerekir. nk baz kimseler Peygamber'e Sallallahu aleyhi vesellem orucun kendilerine sknt verdiini ikayet etmilerdi de onlara orularn bozdurmutu. Sonra ona baz kimselerin oruca devam ettikleri sylenmiti. Rasulullah da: "Onlar gnahkardr, onlar gnahkardr" demiti. Altnc vasfa gelince oruca engel bir durumun olmamasdr. Yani orucun farz olmasn engelleyen bir durumun olmamasdr. Bu kadnlara ait bir vasftr. Orucun edasnn onlara farz olmas iin hayzl veya nifasl olmamalar arttr. Kadnn hayz veya nifas olduu zaman oru tutmas gerekmez. Ancak tutmad gnleri kaza etmesi gerekir. Bunun delili Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem bunu onaylayarak syledii u szdr: "Kadn hayzl olduu zaman namaz klmyor ve oru tutmuyor deil mi?" Bir kadn hayzl olduunda ona oru yoktur ve dier gnlerde tutmas gerekir. Burada anlalmas gereken iki mesele vardr: Birinci mesele udur: Baz kadnlar gecenin sonunda temizlenirler/ hayz kannn kesildiini bilirler ve anlarlar. Fakat gusl yapmadklar zaman orularnn sahih olmayacan zannederek o gn oru tutmazlar. Halbuki hi de yle deildir. Bilakis afak sktkten sonra bile gusletseler orular sahihtir. kinci mesele de udur: Baz kadnlar orulu olurlar. Gne batt ve iftarlarn atklar zaman akam namazn klmadan nce hayz grrler. Bazlar derler ki: ftardan sonra ve akam namazn klmadan nce hayz gelirse o gnk oru bozulmu olur. Baz kadnlar daha da ileri giderek: Yats namazndan nce hayz gelirse o gnk oru bozulmu olur, derler. Bunlarn hibirisi doru deildir. Bir kadn, hayz kannn ktn grmedii halde gne batt zaman onun tuttuu oru sahihtir. Hatta gne battktan bir saniye sonra bile hayz kan ksa orucu yine sahihtir. Bu alt vasf bir insanda birletii zaman Ramazan orucunu eda etmek ona vacip olur. Oru tutmamas helal deildir. Bu vasflardan herhangi birisi bu-
lunmazsa durum yukarda anlatld gibi olur. 25 SORU: 15- Ramazan orucu kime farzdr; Ramazan orucunun ve nafile orucun fazileti nedir? CEVAP: Ramazan orucu erkek ve kadn mkellef her mslmana farzdr. Kz ve erkek yedi yana ulaan ve daha yukar yata olup da gc yeten ocuklar iin mstehaptr. Velilerin onlara namaz emrettikleri gibi gleri yettii zaman orucu da emretmeleri gerekir. Bunun asl/dayand delil Allah'n u ayetleridir:"Ey iman edenler! Oru sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd. Umulur ki korunursunuz... Ramazan ay insanlara yol gsterici, dorunun ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kur'an'n indirildii aydr. yleyse sizden Ramazan ayn idrak edenler onda oru tutsun. Kim o vakitlerde hasta ve yolcu olursa baka gnlerde kaza etsin." (Bakara: 2/183-185) ve Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "slam be ey zerine bina edilmitir: Allah'tan baka ilah olmadna ve Muhammed'in Allah'n kulu ve elisi olduuna ehadet etmek, namaz klmak, zekat vermek, oru tutmak ve Beyti haccetmektir. bnu mer'den rivayet edilen bu hadisin sahihliinde ittifak edilmitir. Cebrail, Peygamber'e slam nedir? diye sorduu zaman yle demitir: slam Allah'tan baka ilah olmadna ve Muhammed'in onun kulu ve elisi olduuna ahitlik etmen, namaz klman, zekat vermen, orucu tutman ve yol/imkan bulursan Beyti haccetmendir." Mslim bu hadisi Sahih'inde mer b. elHattab'tan Radyallahu anh rivayet etmitir. Buhari ve Mslim, Ebu Hureyre'den bu hadisi mana olarak rivayet etmilerdir. Buhari ve Mslim'in Sahih'lerinde Ebu Hureyre'den Rasulullah'n Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmitir: "Kim inanarak ve sevabn Allah'tan umarak Ramazan orucunu tutarsa gemi gnahlar affedilir." Yine Rasulullah'tan Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii sabit olmutur: "Allah Teala yle buyurur: Ademolunun her ameli kendisinindir. Bir iyilik on
25
bnu'l-Useymn, Fkhu'l-badat, s. (173-178)
mislinden yediyz katna kadar sevapla mkafatlandrlr. Oru bundan mstesnadr. nk o benim iindir ve onu ben mkafatlandrrm. O, ehvetini, yemesini ve imesini benim iin terk etti. Orulunun iki sevinci vardr: ftarn aarken duyduu sevin ve Rabbine kavutuu an duyduu sevin. Orulunun az kokusu Allah katnda misk kokusundan daha gzeldir." Bu hadisin shhatinde ittifak edilmitir. Ramazan orucunun ve dier orularn fazileti hakknda bilinen pekok hadis vardr. Baarnn sahibi Allah'tr.26
KADININ YKMLLK YAI

SORU: 16- Oniki veya on yalarnda bir kz ocuu var. zerinden bir Ramazan ay geti ve oru tutmad. Ona veya ailesinin zerine bir ey gerekir mi? Oru tutabilir mi, tutmad zaman bir ey gerekir mi? CEVAP: Kadnn ykmll artlara baldr. Bunlar: Mslman olmak, akll olmak ve erginlik ana gelmi olmaktr. Erginlik ana gelmi olmak, hayz grmekle, ehvetle meni gelmekle, meni grd zaman ihtilam olmakla veya cinsel organnn etrafnda sert kllar bitmekle veya onbe yana gelmekle kesinleir. Bu gen kzda ykmlln artlar bulunduu zaman oru tutmas zerine farzdr. Mkellef anda terk ettii orular ise kaza etmesi gerekir. Bu artlardan herhangi birisi bulunmad zaman mkellef (:ykml) deildir, ona hibir ey gerekmez. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e onun ailesine ve ashabna olsun.27
???
26 27
eyh bn Baz, Tuffet'l-hvan bi Ecvibetin Mhimmetin Teteallak bi Erkni'l-slam, s. 159, 160 Fetv el-Lecnet'd-Daimet li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, no: 4147
DER FARZLARI EDA ETT HALDE ORU FARZINI TERKEDEN KMSENN HKM
SORU: 17- Dier farzlar eda ettii halde hibir zr olmakszn senelerce oru farizasn elde etmeyi ihmal eden bir mslmann hkm nedir? zerine kaza veya keffaret gerekir mi? Eer kaza gerekirse bu aylarn hepsini nasl kaza edecek? CEVAP: Erkek olsun, kadn olsun mkellef olduu halde Ramazan orucunu terk eden bir kimsenin hkm Allah ve Rasulne isyan etmi ve byk bir gnah ilemi olmasdr. Bundan dolay Allah'a tevbe etmesi gerekir. Eer doyurmaya gc yetiyorsa her gn iin bir fakiri doyurmakla beraber terkettii herbir gn de kaza etmesi gerekir. Eer doyurmaya gc yetmeyecek lde fakir ise kaza ve tevbe yeterlidir. nk Ramazan orucu byk bir farzdr. Allah Teala onu mkellef mslmanlara farz klmtr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de onun slam'n be rknnden biri olduunu haber vermitir. Ramazan orucunun farz oluunu inkar etmedii zaman bu byledir. Ramazan orucunun farz oluunu inkar ederse bununla kafir olur, Allah Rasuln yalanlam olur. Veliyylemir tarafndan er' mahkeme vastasyla tevbe etmesi istenir. Tevbe ederse ne ala, tevbe etmezse dinden dnd iin ldrlr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim dinini deitirirse onu ldrn." Bu hadisi Buhr, Sahih'inde tahri etmitir. Ancak orucu bir hastalk veya yolculuk sebebiyle terk ederse bu konuda onun iin bir gnah yoktur. Hastalndan iyiletii veya yolculuktan dnd zaman tutamad orular kaza etmesi gerekir. Delili u ayet-i kerimedir: "Kim o vakit de hasta veya yolcu ise baka gnlerde kaza etsin." (Bakara: 2/185) Baarnn sahibi Allah'tr.28
ORUCU TERKEDEN KINANIR

SORU: 18- Hafife alarak veya tembellik yaparak orucu terk eden kimse, kafir olmak ynnden namaz terk eden gibi mi kabul edilir?
28
Mecmu Fetv Semahat'-eyh Abdulaziz bn Abdillah bn Baz, (3/219-220)
CEVAP: nemsemeyerek veya tembellik yaparak orucu terk eden kimse kafir deildir. nk slam'dan ktna dair delil getirilmedike kiinin slam zere olduu kabul edilir. Tembellik yaparak veya nemsemeyerek orucu terk ettii zaman kiinin slam'dan ktna dair bir delil yoktur. Halbuki namaz byle deildir. nemsemeyerek veya tembellik ederek namaz terk eden kimsenin kafir olduuna dair Allah'n kitabndan, Peygamberinin Sallallahu aleyhi vesellem snnetinden ve sahabelerin szlerinden deliller vardr. Abdullah b. akik yle demitir: "Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem ashab namazdan baka hibir amelin terkinin kfr olduu grnde deildiler." 29 Fakat tembellik ederek veya nemsemeyerek orucu terk eden bu kii orucu tutmaya davet edilir. Reddederse orucu tutuncaya kadar tazir edilir.30
???
29 30
el-Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/159, 160 Ta'zir, yneticilerin takdirine braklan cezaya verilen isimdir. -eviren-
kinci Fasl RAMAZAN AYININ GR VE HLALN GRLMES (RU'YET- HLAL)

Bu fasl be konu iermektedir: : Ru'yet-i Hilal Meseleleri ve Astronomik Hesap kinci Konu : Oru ve iftar ve Bayramn Kesinlemesinde Radyo, Telgraf ve Takvimin Kullanlmasnn Hkm nc Konu : lkeler Arasnda Ru'yet Birlii Meseleleri Drdnc Konu : Ru'yet-i Hilal, Mslman Aznlklar ve Dardaki Mslmanlar Beinci Konu : Ru'yet-i Hilal Konusunda eitli Meseleler ve Ayn Girmesiyle lgili Hkmler Birinci Konu
Birinci Konu RU'YET- HLAL MESELELER VE ASTRONOMK HESAP

RAMAZAN AYININ GR VE IKII NE LE SABT OLUR?
SORU: 19- Ramazan aynn girdii ve kt ne ile ispatlanr. Ay girerken veya karken tek bana hilali gren kimsenin hkm nedir? CEVAP: Ayn girii ve k iki ve daha ok adil ahidin ahitliiyle sabit olur. nk Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu sabittir: "ki kii ahitlik ederse oru tutun ve iftar/bayram edin." Ayn sadece giriine gelince bu tek ahit ile de sabit olur. Peygamber'den Sallallahu aleyhi vesellem bnu mer'in Radyallahu anh ahitliiyle insanlara oru tutmalarn emrettii sabit olmutur. Yine bir bedevinin ahitliiyle de insanlara oru tutmalarn emretmitir ve ikinci bir ahit istememitir. Allah bilir ya bunun hikmeti, ilim adamlarnn da dedii gibi ayn girii ve knda din iin ihtiyatl olmaktr. Bir kimse ayn giriinde veya knda tek bana hilali grm olsa ve ahitliiyle de amel edilmese, o da insanlarla birlikte oru tutar ve insanlarla birlikte bayram eder. lim adamlarnn en sahih/salam grne gre kendi ahitliiyle amel etmez. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Oru, (birlikte) tuttuunuz gnk orutur. Bayram (birlikte) bayram yaptnz gnk bayramdr."31 Baarnn sahibi Allah'tr.
31
Abdulaziz bn Abdillah bn Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Teteallak bi Erkani'l-slam, s: 162, 163
AYIN BALANGICINI SPATLAMANIN YOLU

SORU: 20- Kamer ayn balangc hangi yolla sabit olur? CEVAP: Peygamber'den Sallallahu aleyhi vesellem gelen sahih hadisler, aban aynn otuzuncu gecesi gne battktan sonra gvenilir bir kii hilali grd zaman veya Ramazan aynn otuzuncu gecesi gvenilir kiiler hilali grdkleri zaman bu grn muteber olduuna, gr mddeti ister on dakika, isterse daha az veya ok olsun gne battktan sonra hilalin -ufukta- kald sreye itibar edilmeksizin ayn balamasnn bu gzlem bilineceine delalet etmektedir. nk burada gne battktan sonra ayn/hilalin batmas iin belirli bir dakika snrlamasna delalet edecek bir ey sahih hadislerin iinde gememektedir. Memleketimizdeki byk alimler topluluunun meclisi bu zikrettiimiz gr uygun grmtr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve sahabilerine olsun. 32
RAMAZAN AYI NE LE SABT OLUR?

SORU 21- Ramazan ay ne ile sabit olur? CEVAP: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem : "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde bayram edin. Hava kapal olurda gremezseniz aban' otuz gne tamamlayn" buyruu dolaysyla Ramazan aynn girii ya Ramazan hilalinin grlmesiyle veya aban aynn otuz gne tamamlanmasyla sabit olur.33 SORU 22- Hilali tek bana gren ve insanlarla birlikte oru tutmayan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Hilali tek bana gren kimsenin er' mahkemeye bunu bildirmesi ve ahitlik etmesi gerekir. Ramazan aynn girii, hakim kabul ederse ve ahitliine hkmederse bir kiinin ahitliiyle sabit olur. Baz alimlere gre onun oru tutmas gerekir. nk
32 33
Fetv el-Lecnet'd-Daimet li'l-Bhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2031 bn'l-Useymn, Fkhu'l-badat, s. 182
o hilali grdne kesin olarak inanmaktadr. Peygamberimiz Sallallahu aleyhi vesellem "Hilali grdnz zaman oru tutunuz" buyurmutur. Bu adam da hilali grmtr. Baz alimler ise yle demilerdir: Bu kiinin oru tutmas gerekmez. nk oru, insanlarn oru tuttuu gndr, bayram da insanlarn bayram yapt gndr. Onun cemaate uymas tek bana hareket etmesinden daha hayrldr. Dier baz alimler de daha ayrntl bir hkm vermiler ve yle demilerdir: Gizlice oru tutmas gerekir. Hilali grd iin oru tutmas, cemaate muhalefeti gstermemesi iin de bu orucun gizli olmas gerekir. 34
HERHANG BR AYIN HLALNN GRD NASIL BLNEBLR?

SORU 23- Herhangi bir ayn, mesela Ramazan aynn hilalinin girdii nasl bilinebilir? CEVAP: Hilal, ayn, gnein batndan sonra kaybolacak ekilde grlmesidir. Gne battktan sonra hilal grld zaman bir sonraki kameri ayn girdii kesinlemi olur. Bunu ancak keskin gr sahibi birisi grebilir. kinci gn ise onu artk herkes grebilir, nk ikinci gn hilal, gnein batndan ancak krkbe dakika sonra kaybolur. nc gnde ise hilal yats vaktinde kaybolur. Nu'man b. Beir'den rivayet edildiine gre yle demitir: "Yats namaznn vaktini insanlarn iinde en iyi ben bilirdim. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yats namazn nc gn ay kaybolduu zaman klard." Yani nc gece ay kaybolduu zaman veya gne battktan birbuuk saat sonra -ki bu, bat taraftaki afan/aydnln kaybolduu zamandr- yatsy klard. Ancak hilal gnele birlikte veya gneten nce grlrse bu hilal nceki aya ait bir hilaldir/ona tabdir. Ayn sonunda hilal ufuk izgisinde yay eklinde ve iki ucu aada grndnde de byledir/ yeni ay girmemi demektir. Ay girdii zaman hilalin iki ucu yukarya gelir. Allah en iyi bilendir.35
34 35
bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s. 172 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 23
RAMAZAN ve EVVAL HLALNN GR NE LE SABT OLUR

SORU 24- Ramazan aynn hilali ve evval aynn girii ne ile sabit olur? CEVAP: Ramazan hilali, kadn bile olsa adaletli/gvenilir bir kiinin grmesiyle sabit olur. Ancak evval aynn hilali ancak iki adil ahidin grmesiyle sabit olur. Bu ihtiyata daha uygundur. nk insanlarn pek ou -Allah korusun- ay karken hilali grmeye fazlaca heveslidirler; ay girerken onu grmeye o kadar hevesli deildirler.36
HLAL GZETLEMEK SAHABENN SNNETDR

SORU 25- lerinden birisi Ramazan hilalinin giriini veya kn gzetlemedii zaman btn mslmanlar gnahkar olurlar m? CEVAP: Hilali, Ramazan hilalini veya evval hilalini gzetlemek sahabeler zamannda da bilinen bir eydir. nk bn mer Radyallahu anh yle dedi: nsanlar hilali gzetlediler; ben Peygamber'e Sallallahu aleyhi vesellem hilali grdm haber verdim. Bunun zerine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem oru tuttu ve insanlara da oru tutmalarn emretti. phesiz sahabenin snneti en mkemmel ve en eksiksiz snnettir.37
HLAL GRENN ORU TUTMASI GEREKR

SORU 26- Bir kimse hilali grmekle ayn girdiine kesin olarak kanaat getirse fakat bu bilgisini mahkemeye ulatramazsa oru tutmas gerekir mi? CEVAP: Alimler bu konuda ihtilaf etmilerdir. Bir ksm oru tutmas gerekir derler. Bunlarn dayandklar gerekeleri udur: Bir hilalin hilal olmas iin aka grnmesi ve insanlar arasnda hret bulmas (grldnn pek ok kii tarafndan duyulmasdr) veya insanlar arasnda ister hret bulsun, isterse bulmasn gne battktan sonra grlen ey hilaldir. Benim grme gre hilalin grnmesinde veya gzetlenmesinde hi kimsenin kendisine itirak edemeyecei uzak bir yerde hilali gren ve grdne
36 37
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 28 el-Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've (1/148-149)
kesin olarak kanaat getiren bir kimsenin oru tutmas gerekir. nk; "Sizden her kim hilali grrse onda oru tutsun." (Bakara, 2/185) ayeti ve "hilali grdnz zaman oru tutunuz" hadisi genellik ifade eder/bu durumda olan kiiyi de iine alr. Fakat bu kii bir beldede bulunur ve mahkemede hilali grdne dair ahitlik eder de ahitlii reddedilirse, insanlara aka muhalefet etmemek iin bu durumda gizlice oru tutar.38
ORUCA BALAMADA ASTRONOMK HESABA GVENLR M YOKSA MUTLAKA HLAL GRMEK M GEREKR?
SORU 27- Bir mslmann oruca balarken ve bitirirken astronomik hesaba dayanmas caiz midir, yoksa mutlaka hilali grmek mi gerekir? CEVAP: slam dini kolaylk ve hogr dinidir. Bu dinin hkmleri hem insanlara hem cinlere ve onlarn alimlerine, cahillerine, ehirlilerine ve kyllerine, hulasa btn farkl snflarn hepsine uygulanr ve hepsini kapsar. Bu sebeple Allah Teala onlara ibadet vakitlerinin girmesi ve kmas iin herkesin bilebilecei bir takm emareler belirledi. Mesela gnein kaybolmasn akam vaktinin giriinin ve ikindi vaktinin knn emaresi ve krmz afan kaybolmasn yats vaktinin giriinin emaresi olarak belirledi. Hilalin ayn sonunda gizlenip kaybolduktan sonra tekrar grnmesini yeni bir kamer ayn balamasnn ve nceki ayn sona eriinin emaresi kld. Bizi, yldz ilmi ve astronomik hesaplama gibi ok az insann bilebilecei eylerle kamer ay balarn tesbitle ykml tutmad. Bu sebeple Kitap ve snnetin naslar, mslmanlarn Ramazan aynda oruca balamalarna emare olarak hilalin grnmesi esasn getirmitir. Ramazan bayram iin de evval hilalinin grlmesi esasn getirmitir. Kurban bayramnn ve Arafat gnnn tesbitinde de durum byledir. Allah Teala yle buyurmutur:"Sizden her kim hilali grrse onda oru tutsun." (Bakara, 2/185) "Sana hilalleri soruyorlar, de ki: Onlar, insanlar iin zellikle hac iin vakit lleridir." (Bakara, 2/189) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Hilali grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman bayram edin. Hava kapal olur da onu gremezseniz sayy otuza tamamlayn." Peygamber Sallallahu aleyhi
38
el-Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've (1/149)
vesellem orucu, Ramazan ay hilalinin grnmesinin sabit olmasna, bayram da
evval aynn grnmesinin sabit olmasna balamtr; bunu astronomik hesaplamaya ve yldzlarn hareketine balamamtr. Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem zamannda, Raid halifelerin zamannda, drt mctehid imam zamannda ve Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem fazilet ve stnlklerine ahitlik ettii ilk neslin zamannda uygulama buna gre olmutur. badetlerin balamas ve sona ermesi konusunda kamer aylarn tesbitinde ruyete (grmeye) deil de astronomi ilmine mracaat etmek faydas olmayan bir bid'attir ve dinde bir dayana yoktur. Suudi Arabistan lkesi oru, iftar, bayram ve hac vakitleri gibi vakitlerin hilalin grnmesiyle tesbitinde Peygamberin ve selefi salihin yoluna baldr. Her trl hayr ve iyilik dini ilerde selefi salihe ballktadr/onlara tabi olmaktadr. Her trl ktlk de dinde sonradan uydurulan bid'atlardadr. Allah Teala bizi ve btn mslmanlar gizli ve ak fitnelerden korusun. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve ashabna olsun.39
BLNEN (MUTAD) GRME EKLNE TMAT ETMEK

SORU 28- Ayn girdiini tesbit etmenin er' yolu nedir? Ayn girii ve kn tesbit ederken astronomi ilminin hesaplamalarna gvenmek caiz olur mu? Bir mslmann hilali gzetlerken drbn denilen aleti kullanmas caiz midir? CEVAP: Ayn giriini tesbit etmenin er'/dini yolu insanlarn hilali gzetlemesidir. Gzetleyecek kiilerin dinine ve grme kuvvetine gvenilen kimselerden olmas gerekir. Bu insanlar hilali grdkleri zaman, eer Ramazan hilali ise oru ile, evval hilali ise bayram ile amel etmelidirler. Gr gereklemedii zaman astronomi ilminin hesaplarna dayanarak hareket etmek caiz deildir. ayet rasathaneler vastasyla da olsa bir gr gereklemise, Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem: "Hilali grdnz zaman orucu tutun, hilali grdnz zaman bayram edin" sznn genel ifadesi sebebiyle bu gr muteberdir/gereince amel etmek caizdir. Astronomik hesaplamaya gelince onunla amel etmek ve ona dayanmak caiz deildir. Drbn denilen aleti kullanmaya gelince; bu hilalin grlmesini kolaylat39
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 386
rc bir teleskoptur, bunda bir saknca yoktur, fakat vacip de deildir. nk snnetten anlalan mana, baka bir ekilde grmeye deil, normal/allm bir grmeye dayanmaktr. Fakat bu alet kullanlr da kendisine gvenilen bir kii bu aletle hilali grrse bu grle de amel edilir. nsanlar eskiden abann otuzuncu gecesinde veya Ramazann otuzuncu gecesinde minarelere ktklar zaman bunu kullanyorlard. Her halukrda herhangi bir vastayla gr gerekletii zaman, Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem: "Hilali grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman bayram edin" sznn genellik ifade etmesi sebebiyle bu grn gereince amel etmek vaciptir.40
RAMAZAN HLALN GRMEDE HESABA GVENMEK

SORU 29- Ramazan ay hilalini grmede hesaba gvenmek/ dayanmak caiz midir? CEVAP: Din, hesaba dayanma esasn deil, ru'yet (bizzat grme) esasn getirmitir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Biz mm (retim grmemi) hesap kitap bilmeyen bir mmetiz. Hilali grdnz zaman bayram ediniz. Eer hava kapal olur da hilali gremezseniz sayy otuza- tamamlaynz." Bir rivayette "onu takdir ediniz" ifadesi geer. Alimler Peygamberin "Biz mm bir mmetiz" sznden aban ve Ramazan aynda ruyetten bakasna dayanmann caiz olmad hkmn karmlardr. Fakat baz alimler yle demilerdir: Peygamberin szn ettii mmiliin yok olduu bir zaman geldiinde hesaba dayanmak da sahih olur. Bu, onlarn otuz gn olduu zaman ay tam, yirmidokuz gn olduu zaman eksik eksik kabul etmeleridir. Normal bir ylda durum byledir. Fakat artk ylda aylarn yedi tanesi tam, be tanesi eksik olur. Cumhur ise yle der: mmilik zil olsa ve insanlar hesap kitap bilir hale gelseler bile hkm bakidir. nk cumhur hkmn genel olduu grndedirler. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ve sahabileri iin geerli olan ey onlar-
40
el-Fetv l'ibni Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/150, 151
dan sonrakiler iin de geerlidir.41
RU'YETTEN BAKA YOL YOKTUR

SORU 30- Baz kimseler diyorlar ki btn aylarn girii ve k ru'yetle bilinemez/bakarak tesbit edilemez. Bu sebeple a'ban aynn saysnn otuza tamamlanmas farz klnmtr. Ramazan ay da byledir... Bunun gibi bir sz hakknda dinin hkm nedir? CEVAP: Bu szn btn aylarn girii ve k ru'yetle bilinemez ksm sahih/doru deildir. Bilakis btn aylarn hilalini grmek mmkndr. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde bayram edin." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem oru tutma ve bayram etme emrini herhangi bir eye balamamtr. Ramazan aynn hilalini grmek mmkn olduu zaman dier aylarn hilalini grmek de mmkndr. Sorunun ikinci blmne, yani abann saysnn otuza tamamlanmas, Ramazann da yle yaplmasna gelince; Hava kapal olup da hilali gremediimiz zaman, hatta bulutlarla veya bir toz tabakas ve benzeri bir eyle rtl olduu zaman bu dorudur. Byle bir durumda aban otuza tamamlar sonra oru tutarz ve Ramazan otuza tamamlar sonra bayram yaparz. Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem u hadisi de bunu ifade etmektedir: "Hilali grdnzde oru tutunuz, hilali grdnzde bayram ediniz, eer hava kapal olur da hilali gremezsiniz otuz gn saynz." Baka bir hadiste "sayy otuza tamamlaynz" buyurulur. Buna gre abann otuzuncu gecesi olup da insanlar hilali gzetledikleri halde gremedikleri zaman aban otuz gne tamamlarlar. Ramazann otuzuncu gecesi olup da insanlar hilali gzetledikleri halde onu gremedikleri zaman da Ramazann saysn otuz gne tamamlarlar.42
41 42
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 21 el-Fetv l'ibn-i Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/151, 152
TEK BAINA HLAL GREN KMSE ORU TUTAR MI?

SORU 31- Ben hilali grdm ve bunu akladm halde kimse beni teyid etmez ve dorulamazsa ben oru tutacak mym yoksa tutmayacak mym? CEVAP: Bir kimse ne kp da hakime veya yetkili bir makama Ramazan hilalini grdn haber verdii ve bu haberi kabul edilmedii ve onun gryle amel edilmedii zaman; Alimler bu konuda ihtilaf etmilerdir. ounluunun grne gre byle bir kimse orucunu tutar. nk kendisi bizzat gerekten hilali grmtr. Bu sebeple orucunu tutar, insanlardan bir gn nde gider, bayram ettikleri zaman da onlarla birlikte bayram eder. Baz alimler ise Peygamber'in u hadisine dayanarak gryle amel edilmedii zaman o kiinin oru tutmayacan sylemektedirler. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Oru, -insanlarla birlikte- tuttuunuz gndeki orutur. ftar insanlarla birlikte iftar ettiiniz gndeki iftardr. Kurban da insanlarla birlikte kurban ettiiniz gndeki bayramdr." Bugn mslmanlar orulu olmadklar iin o da oru tutmaz. Bu gr bn Teymiye ve bir grup ilim adamnn tercihidir. Delili de daha kuvvetlidir. nk Peygamber: "Oru, hep birlikte tuttuunuz gndeki orutur" buyurmutur. Mslmanlar oru tutmadklar iin o ahsn ahitlii hem kendisi hakknda, hem de bakalar hakknda geersiz hale gelmitir. Bu sebeple kendisi de oru tutmaz. Bu, tercih edilen bir grtr.43 Allah baarnn sahibidir.
TEK BAINA HLAL GREN VE GRDNDE PHES OLMAYAN BR KMSENN TEK BAINA ORU TUTMASI VEYA BAYRAM ETMES CAZ MDR YOKSA NSANLARLA BRLKTE M FTAR EDP BAYRAM EDECEKTR?
SORU 32- Tek bana hilali gren ve bunda phesi olmayan kimsenin tek bana oru tutmas veya tek bana bayram etmesi caiz midir? Yoksa insanlarn ounluuyla birlikte mi hareket edecektir? CEVAP: Allah'a hamd olsun. Bir kimse oru hilalini tek bana grd
43
"Mecmuu'l-Fetv Semahatu'-eyh Abdilaziz bn Abdillah bn Baz" 3/186, 187
zaman veya bayram hilalini tek bana grd zaman kendi grmesine dayanarak oru tutmas veya kendi grmesine dayanarak bayram etmesi gerekir mi? Yoksa insanlarla beraber mi oru tutacak ve bayram edecektir? Bu konuda gr vardr. Bunlar Ahmed'den gelen rivayettir. Birincisi: Gizlice oru tutmas ve gizlice iftar etmesi/bayram yapmas gerekir. Bu afi'nin de grdr. kincisi: Orucu tutar, fakat bayram ancak insanlarla birlikte yapar. Bu Ahmed bn Hanbel'in mehur olan gr ve Malik ile Ebu Hanife'nin grdr. ncs: nsanlarla birlikte oru tutar ve insanlarla birlikte iftar eder/ bayram yapar. Bu, Peygamber'in u hadisi sebebiyle en kuvvetli grtr: "Orucunuz, hep beraber tuttuunuz gnk orucunuzdur; bayramnz bayram ettiiniz gnk bayramnzdr; kurbannz, hep beraber kurban ettiiniz gnk kurbannzdr." Bu hadisi Tirmiz rivayet etmi, hasen ve garibtir, demitir. Ayrca Ebu Davud ve bnu Mace rivayet etmitir. bni Mce rivayetinde sadece iftar ve kurban zikretmilerdir. Tirmizi, Abdullah b. Cafer'den; o, Osman b. Muhammed'den; o da Ebu Hureyre'den Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem yle dediini rivayet etmitir: "Oru, hep birlikte tuttuunuz gndeki orutur; iftar, hep birlikte iftar ettiiniz gndeki iftardr; kurban da hep birlikte kurban ettiiniz gndeki kurbandr." Tirmizi dedi ki: Bu hadis, hasendir, gariptir. O dedi ki: Baz ilim adamlar bu hadisi yorumladlar ve yle dediler: Bunun anlam oru, iftar ve kurban, cemaatle ve insanlarn byk bir ksm ile yaplandr. Ebu Davud baka bir isnadla bu hadisi rivayet etti ve yle dedi: Bize Muhammed bn Ubeyd, ona Eyyub'un hadisinden Hammad ona Muhammed b. elMnkedir ona Ebu Hureyre haber verdi. Bu haberde Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "ftarnz hep birlikte iftar ettiiniz gndeki iftardr, kurbannz hep birlikte kurban ettiiniz gndeki kurbannzdr. Arafat'n tamam vakfe yeridir. Mina'nn tamam kurban yeridir. Mekke'nin her yan kurban yeridir. Her toplanma bir vakfe zamandr." nk o, hilali grse bile hret bulmamtr/insanlar grmemiler ve duymamlardr. Hilal, kendisiyle bir eye balanlan eyin ismidir. Allah Teala hilali insanlar, zellikle hac iin vakit ller klmtr. Bu ancak insanlar onunla
bir eye baladklar zaman sz konusudur. -Gkte- hilal ve ay eklinde grnmese bile ay bilinen bir eydir. Bu meselenin asl udur: Allah Teala oru, Ramazan bayram ve Kurban bayram gibi er' hkmleri hilalin ve ayn msemmasna (onunla kastedilen eye) balamtr. O yle buyurmaktadr: "Sana hilallerden soruyorlar. De ki onlar insanlar, zellikle hac iin vakit lleridir." (Bakara, 2/189) Allah Teala "Size oru farz klnmtr... Ramazan ay... Kur'an'n indirildii aydr. yle ise sizden Ramazan ayn grenler oru tutsun..." buyurmutur. O, Ramazan ay orucunu farz klmtr. Bu mslmanlarn zerinde gr birlii iinde bulunduklar bir eydir. Fakat insanlarn tarttklar ey udur: Hilal, gkte beliren eyin ismi midir? nsanlar onu bilmese de ona hilal denilir mi? ve ay onunla girer mi? Yoksa insanlar arasnda mehur olmasa da/insanlar onu grp bilmeseler de kendisine bir eye/bir ie baladklar ey midir/vakit midir? Bu konuda iki gr vardr: Birinci grte olanlar derler ki: Hilali tek bana gren kimse oru tutma zamannn iine girmi olur. Ramazan ay onun iin girmitir. Bu gece insanlar bilmese de aslnda bir Ramazan gecesidir (orucunu tutar). Bu grte olmayanlara gre hilali grdne kesin kanaat getiren orucunu kaza eder. Bayram ay ve kurban ay da buna kyas edilir (yani bayramn ve kurbann erteler). Fakat kurban ay konusunda ben, tek bana kurban hilalini gren kimse dier haclardan ayr olarak tek bana vakfe yapar, ertesi gn kurban keser, Akabe cemresini talar ve dier haclardan ayr olarak ihramdan kar, diyen hi kimseyi bilmiyorum. Sadece Ramazan Bayram konusunda ihtilaf ettiler. ounluk bunu Kurban Bayramna dahil ettiler, onun gibi deerlendirdiler ve ancak mslmanlarla birlikte iftar edilir/bayram edilir, dediler. Dierleri ise, hayr bayram da oru gibidir, Allah kullarna otuzbir gn oru tutmalarn emretmemitir, dediler. Bu grler arasndaki eliki, Zilhicce hakknda geerli olan eyin aynsnn Ramazan orucu ve Ramazan Bayram hakknda da geerli olduunu gsterir. (Nasl ki tek bana zilhicce hilalini gren kimse dier haclardan ayr olarak hac menasikini yapamazsa tek bana Ramazan ve evval hilalini gren kimse de tek bana oru tutup bayram yapamaz).
O zaman hilalin ve ayn insanlar arasnda hret bulmas/ bilinmesi ve benimsenmesi ve insanlarn onunla szkonusu ie/ibadete balamas gerekir. Hatta on kii grse ve ahitliklerinin kabul edilmemesi veya ahitlikte bulunmamalar sebebiyle bu, o belde halknn ounluu arasnda hret bulmasa/benimsenmezse onlarn hkm de dier mslmanlarn hkm gibi olur (dier mslmanlarla beraber oru tutmalar ve bayram etmeleri gerekir). Nasl ki ancak mslmanlarla birlikte vakfe yapyorlar, kurban kesiyorlar ve bayram namaz klabiliyorlarsa ayn ekilde orucu da mslmanlarla birlikte tutarlar. "Orucunuz hep birlikte tuttuunuz gndeki orutur, bayramnz hep birlikte kutladnz gndeki bayramnzdr, kurbannz hep birlikte kestiiniz kurbannzdr" hadisi erifinin anlam budur. Bu sebeple Ahmed bir rivayetinde yle dedi: Ak havada da kapal havada da imamla/devlet bakan ile ve mslmanlarn cemaatyla birlikte oru tutar. Ahmed dedi ki: Allah'n eli cemaatin zerindedir. Buna gre ayla ilgili hkmler farkl farkldr: Ay, bir belde halknn tamam iin ay mdr? Yoksa onlarn hepsi iin ay deil midir? Bu sorunun cevabn Allah Teala'nn u ayeti aklyor:"Sizden kim ay grr/idrak ederse oru tutsun." (Bakara, 2/185) Allah Teala sadece ay grp/idrak edene orucu emretmektedir. Grp idrak etmek ancak insanlar arasnda bilinen bir hret sebebiyle olur ki ona grnd veya grnmedii tasavvur edilsin. Bu meseleyi aklayan eylerden birisi de Peygamber'in u hadisi ve benzerleridir: "Onu (hilali) grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman iftar ediniz/bayram ediniz. -Sabahn- aydnlndan -akamn- aydnlna kadar oru tutun." Bu ve benzeri hadisler cemaate hitaptr. Ancak kendisinden baka hi kimsenin bulunmad yerde bir kimse hilali grd zaman orucu tutar. nk orada baka kimse yoktur. Buna gre bir kimse ayet oru tutmasa sonra baka bir yerde hilalin grnd ortaya ksa veya bu gn ortasnda belli olsa orucu tutmayan kimsenin bunu kaza etmesi gerekmez. Bu Ahmed'den gelen iki rivayetten birisidir. nk ay, ancak belli olduu ve insanlar arasnda haberi yayld andan itibaren onlar iin ay olur. Muharrem aynn onuncu gn oru tutmalar emredilip de kaza
etmeleri emredilmeyen kimseler gibi44 hilalin grndn gndz renen orusuz kiilerin de o andan itibaren imsak etmeleri/yemeyi ve imeyi brakmalar gerekir. Sahih olan gr budur. Kaza edilmesini ifade eden hadis zayftr.45 Allah en iyi bilendir.
HLAL GRP DE EHRN HAKMNE BUNU KABUL ETTREMEYEN KLER ORU TUTABLRLER M?
SORU 33- ehir halkndan bazlar Zilhicce hilalini grseler fakat bunu hakime kabul ettiremeseler, kendilerine gre Zilhiccenin onuncu gn resmiyette ise 9. gn olan bu gnde oru tutabilirler mi? CEVAP: Evet, zahirde/resmiyette -kendilerinin dnda- herkes tarafndan zilhiccenin dokuzuncu gn olarak bilinen bir gnde, aslnda o gn zilhiccenin onuncu gn bile olsa -kendilerince bu ruyet sabit/kesin olsa bile- oru tutmalarnda bir saknca yoktur.46 "Snen" isimli hadis kitaplarnda Ebu Hureyre'den Radyallahu anh, Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmitir: "Orucunuz insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur. Bayramnz insanlarla birlikte bayram ettiiniz gnk bayramdr. Kurbannz da insanlarla birlikte kurban kestiiniz gnk kurbannzdr." Bu hadisi Ebu Davud, bnu Mce ve Tirmiz sahih olarak rivayet etmitir. Aie'den yle dedii nakledilmitir: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Ramazan bayram insanlarn bayram ettikleri gnk bayramdr. Kurban da insanlarn kurban kestikleri gnk kurbandr." Bunu Tirmizi rivayet etmitir. Mslmanlarn mctehit alimlerinin tamamna gre bununla amel edilir.
44
45 46
bnu Teymiyye bununla Buhari, Mslim ve Nesai'nin, Seleme bn el-Ekva'dan naklettikleri bir hadise iaret ediyor. Bu hadise gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir adama yle emretti: "Haydi halka ilan et. Kim yemise/orulu deilse gnn kalan ksmn orula geirsin. Kim yememise orucuna devam etsin. nk bu gn Aure gndr." Bu ve baka hadisler sebebiyle Muharrem aynn 9. 10. veya 10. 11. gnleri oru tutmak snnettir. Sadece 10. gn oru tutmak Hanefilere gre mekruhtur. -evirenMecmuu Fetv bn Teymiyye, 25/114-118 Aslnda zilhicce aynn 10. gn (kurban bayramnn birinci gn) oru tutmak haramdr. Ancak zilhicce hilalini grp de bunu hakime kabul ettiremeyen kimseler, kendilerin gre Zilhiccenin onuncu gn, resmiyette/halkn byk ounluuna gre dokuzuncu gn olan bu gnde oru tutmalarnda bir saknca yoktur. -eviren-
nsanlar yanllkla zilhiccenin onuncu gn Arafat'ta vakfeye dursalar ittifakla onlarn yaptklar bu vakfe geerlidir. Onlar iin bugn artk arafe gn olmutur. ayet yanllkla sekizinci gn vakfe yaparlarsa bunun geerlilii tartmaldr. Kuvvetli olan gre gre bu da sahihtir/geerlidir. Malik'in iki grnden birisi budur. Ahmed ve dierleri de bu grtedirler. Aie Radyallahu anh dedi ki: "Arafa ancak insanlarn Arafa olarak bildikleri gnk Arafa'dr." Bunun asl, Allah Teala'nn hkm hilale ve aya balam olmasdr. Allah Teala yle buyurmaktadr?"Sana hilal eklinde yeni doan aylar soruyorlar. De ki: Onlar insanlar, zellikle hac iin vakit lleridir." (Bakara, 2/189) Hilal, kendisiyle bir eyin balad eye verilen isimdir. Yani balanlacak ey onunla ilan edilir ve onunla aklanr. Gkte hilal doduu fakat insanlar onu bilmedikleri ve balayacaklar eye balamadklar zaman o hilal olmaz. Arapada ay anlamna gelen "ehr" kelimesi "hret"ten gelir. Bu sebeple insanlar arasnda hret bulmazsa/bilinmez ve benimsenmezse ay girmi olmaz. nsanlarn pek ou bu gibi meselelerde yanlr. nk onlar zannederler ki hilal gkyznde doduu zaman bunu insanlar bilsin veya bilmesin bununla balayacaklar eye balasnlar veya balamasnlar, bu gece ayn ilk gecesidir. Halbuki byle deildir. Bunun insanlar tarafndan bilinmesi ve balayacaklar eye de balamalar gerekir. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orucunuz, insanlarla beraber tuttuunuz gnk orutur. Bayramnz, insanlarla beraber yaptnz gnk bayramdr. Kurbannz da insanlarla beraber kestiiniz gnk kurbandr." Yani hep birlikte oru, bayram ve kurban vakti olduunu bildiiniz gndr, bugn. Eer bunu hep birlikte bilip kabul etmiyorsanz o gne herhangi bir hkm terettp etmez. Zilhiccenin dokuzuncu gn m yoksa onuncu gn m olduunda pheye dlen gnde oru tutmak alimler arasnda herhangi bir tartma olmakszn caizdir. nk aslolan onun onuncu gn olmamasdr. Nitekim insanlar Ramazann otuzuncu gecesinde de hilal dodu mu, domad m pheye dm olsalar bu pheli gnde de alimlerin ittifakla kabul ettiklerine gre oru tutarlar. Oru tutmann mekruh olduunun rivayet edildii pheli gn sadece Ramazann bandaki pheli gndr. nk onda aslolan aban aynn devam etmi olmasdr.
Ancak bu konuda birbiriyle kartrlan iki mesele vardr: Birincisi: ayet bir kimse tek bana evval hilalini grse veya doruluunu bildii bir cemaat ona bunu haber verse o, orucunu brakp bayram m edecek, oruc mu tutacak? kincisi: ayet bir kimse Zilhicce hilalini grse veya doruluunu bildii bir cemaat ona bunu haber verse insanlar arasnda mehur olmayan bu ru'yete (gre) dayanarak hesaplad Zilhiccenin 9. ve 10. gnlerini kendisi iin arafe gn ve kurban bayram gn olarak m kabul edecek yoksa insanlarn kabul edip benimsedii 9. ve 10. gnleri mi arafe gn ve kurban bayram gn olarak kabul edecektir? Birinci meselede: Tek bana evval hilalini gren kimse alimlerin ittifakyla aka orucunu bozup bayram edemez. Ancak hastalk ve yolculuk gibi oru tutmamasn mubah klan bir mazereti olursa aktan orucunu yiyebilir. Gizlice orucunu yiyip bayram edebilir mi bu konuda alimlerin iki gr vardr. Bunlardan en sahih olan gre gre gizlice de orucunu bozup bayram edemez. mam Malik'in gr ve mam Ahmed'in mehur olan gr budur. Dier gre gre ise gizlice orucunu bozar ve bayram eder. Ebu Hanife'nin mezhebinde mehur olan gr ve afi'nin gr budur. Rivayet edildiine gre mer bnu'l-Hattab Radyallahu anh zamannda iki adam evval hilalini grdler ve bunlardan birisi orucunu bozdu, dieri bozmad. Bu durum mer'e ulanca orucunu bozan kiiye dedi ki: "ayet arkadan olmasayd dayakla cann actrdm." Bunun sebebi bayramn insanlarn bayram ettii gnk bayram olmasdr. Hilali tek bana grp de oru tutan kimsenin oru tuttuu gn Peygamberin oru tutulmasn yasaklad bir bayram gn deildir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan bayram gn ve kurban bayram gn oru tutmay yasaklam ve yle demitir: Bunlardan birisi oru tutmayacanz (ve mslmanlarn bayram yapt) gndr. Dieri de kurbannz etinden yiyeceiniz bir gndr." Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem oru tutmay yasaklad gn mslmanlarn orulu olmadklar/bayram yaptklar gndr ve Mslmanlarn kurban kestikleri gndr. Bu ikinci meseleyi de akla kavuturur. nk ayet bir kimse zilhicce
hilalini tek bana grecek olsa kendi grne gre dokuzuncu gn bile olsa zahirde/insanlarn kabulnce sekizinci gn olan bir gnde insanlardan nce vakfe yapamaz. nk bir kimsenin tek bana vakfe yapmas ve tek bana kurban kesmesi, herkesin orulu olduu bir gnde aktan oru yiyen kimsenin muhalefeti cinsinden bir muhalefettir/ cemaate ters dmektir. Hilali gren veya iki gvenilir kii tarafndan hilali grdkleri kendilerine haber verilen kimsenin halk arasnda hret bulmad iin resmiyette/zahirde zilhiccenin 9. gn, kendisine ait bu gizli gre gre 10. gn olan bu gnde oru tutmasna gelince bunun cevaz da yukarda anlatlan eylerin iinden kartlabilir. Hilali mnferit/gizli gren kimseye bu gre gre evval'in birinci gn olan bir gnde otuzuncu gnn orucunu da tutmasn emreden ve gizlice de olsa orucunu bozmasna msaade etmeyenler onun bu gnde oru tutmasna cevaz vermiler bunu mstehap grmlerdir. nk bu gn arefe gndr, ayrca Ramazana ait bir gndr. Snnetten delili olan ve kabul gren gr bu grtr. Hilali grd iin ona orucu bozmasn emreden de onun bugn oru tutmasn nehyetmitir. Bu grn sahibi bunu tek kiinin grd bir evval hilali olarak kabul etmitir. Hilali tesbitle ykml olan ynetici ya ahitlerin adaletli olup olmadn yeterince aratrmad veya onlarla kendi arasnda bir husumet bulunduu iin adaletli ahitleri reddetmesi veya meru olmayan baka bir sebeple veyahutta hilali grmediini iddia eden bir mneccime gvenmesi sebebiyle kusur ileyebilir denilirse buna yle cevap verilir: Tesbit edilen bir hkmde hilalin grlmesinde kendisine uyulan kii ister isabetli olsun, ister hatal olsun, isterse ar gitsin durum deimez. Hilal herkes tarafndan grlmedike ve insanlar tarafndan aratrlp benimsenmedike hkm budur. Sahih bir hadiste sabit olduuna gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem imamlar/yneticiler hakknda yle buyurmaktadr: "Onlar size namaz kldryorlar. ayet isabet ederlerse bu hem sizin, hem de onlarn lehinedir. Hata ederlerse sizin lehinize, onlarn aleyhinedir."
Onlarn hatalar ve ihmalleri kendi aleyhlerinedir; ihmalin ve hatann sorumlusu olmayan mslmanlarn aleyhine deil. Astronomik hesaplamaya dayanmann caiz olmad sahih snnetle ve sahabenin bu konudaki icma ile kesin olarak sabittir. Nitekim Buhari ve Mslim'in Sahih'lerinde Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmektedir: "Biz hesap kitap bilmeyen mmi bir toplumuz. Hilali grdnz zaman oru tutunuz, hilali grdnz zaman orucu braknz." Hilal konusunda hesaba gvenen kimse, eriatte sapan ve dinde bid'at karan kimsedir. O, aklda ve hesap ilminde de yanlr. nk astronomi alimleri hesaba dayanarak hilalin grldnn tesbit edilemiyeceini bilirler. Onlarn yapt hesabn gayesi -bu hesap doru yapldnda- mesela gnein batt esnada gnele hilal arasnda ka derece olduunu bilmektir. Fakat belirlenen derecelere dayanarak hilal isabetli bir ekilde tesbit edilemez. nk bu, bakn keskinliine ve yorgunluuna, hilalin gzetlendii mekann yksekliine ve alaklna ve havann aklna ve kapallna gre deiir. Baz insanlar onu sekiz derecelik ada grrlerken bazlar da oniki derecelik ada grrler. Bu sebeple ru'yet yay konusunda hesaplar tam bir ekime iindedirler. Batlamyos gibi bu ilmin ileri gelenleri getirilecek bir delil olmad iin bu konuda tek bir kelime sylemediler. Ancak Kyar ed-Deylem gibi baz son dnem alimleri bu konuda sz sylediler. eriatin hkmleri hilale baladn grdkleri zaman, aslnda doru ve salkl bir yol olmad halde hesab hilalin grlmesinin belirlenebilecei bir yol olarak grdler. stelik pek ou bu konuda hata ettiler. Hilalin grlp grlmediinde ihtilafa dtkleri halde bu yolu denediler. Bunun sebebi onlarn hesapla bilinmeyecek bir eyi hesapla belirlemeye almalar ve doru yoldan sapmalardr. Baka bir yerde ben bunu uzun uzun anlattm ve dinin ak bir ekilde getirdii eyin herhangi bir ekilde artlanmam akla da uygun olduunu beyan ettim. Ben ayrca gnn snrlarnn belirlenmesi konusundan da sz ettim ve onun da hesapla belirlenemeyeceini beyan ettim. nk gn, ykselen buharlar sebebiyle ortaya kar. Akamn sresini sabahn sresinden ekip almak isteyen kimsenin sz, ayet aydnln grnmesi ve kaybolmas sadece hesapla bilinen ufuk izgisine bal olsayd ancak o zaman doru olurdu. Fakat buharlarn ykselmesinin bunda bir etkisi olunca; nemli k mevsim-
lerindeki buhar, kuru yaz mevsimlerindeki buhardan daha fazla olunca, bu da salkl bir hesaba imkan vermeyince matematiksel kyas yoluyla doru bir sonuca varlamayacaktr. Bu sebeple k mevsiminde sabahn yaz mevsiminden daha uzun bir sresi vardr. Sadece matematiksel kyasa bal kalan kimse bunu anlayamaz. nk onlara gre sabahn sresi gndze baldr. Bu konu da yerinde ayrntl olarak anlatlmtr.47 Allah Teala en iyi bilendir. Allah'n salt Muhammed'e olsun.
KENDS HLAL GRMEDKE ORU TUTMUYOR

SORU 34- Ramazan hilali ilk grldnde kendisi grmedike oru tutmayan ve "hilali grnce oru tutunuz, hilali grnce bayram ediniz" hadisiyle amel eden kimsenin hkm nedir? Byle kimselerin bu hadisi delil olarak kullanmalar doru mudur? CEVAP: Mslmanlardan adaletli bir kii bile grse hilalin grld sabit olduu zaman oru tutmak vaciptir. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem, bir bedevi hilali grdne ahitlik ettii zaman oru tutulmasn emretmitir. "Hilali grnce oru tutunuz" hadisini herkes hilali ancak kendisi grdnde oru tutar diye yorumlamak doru deildir. nk hadis, mslmanlardan adaletli bir kii tarafndan bile olsa hilalin grld kesinleince orucu emreden genel bir hitaptr. Baar Allah'tandr. Salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarnadr.48
???
47 48
Mecmuu Fetv eyhu'l-slam bn Teymiyye, 25/202-208 Fetv el-Lecnet'd-Daimeti li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 7753
HLALN ALET VE CHAZLARLA GRLMESN KABUL ETMYORLAR

SORU 30- Bizim burada birbirine bal ve sakall bir grup karde var. Fakat bunlar baz konularda bize muhalefet ediyorlar. Mesela bunlardan birisi Ramazan orucudur, onlar plak gzle hilali grmedike oru tutmuyorlar. Baz zamanlar Ramazan aynda onlardan bir veya iki gn nce oruca balyoruz ve onlar Ramazan Bayramndan bir veya iki gn sonra orucu brakyorlar ve onlara bayram gn niin oru tuttuklarn her sorduumuzda "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin" hadisi sebebiyle biz plak gzle hilali grmedike oruca balamyoruz ve bayram yapmyoruz diyorlar. Fakat hilalin bildiiniz gibi alet ve cihazlarla belirlenmesini/grlmesini -bayram namazlarnn vakitlerinde bize muhalefet edeceklerini bildikleri halde- reddediyorlar. Kendi grlerine dayanarak ancak bayramdan sonra namazlarn klyorlar. Kurban bayramnda da ayn eyi yapyorlar; kurban kesiminde ve arafat vakfesinde bize muhalefet ediyorlar; kurban bayramndan iki gn sonra bayram yapyorlar ve btn mslmanlar kestikten sonra kurban kesiyorlar. Bile bile iinde kabirler bulunan mescitlerde namaz klyorlar ve iinde kabir bulunan mescitlerde namaz klmann haram olmadn sylyorlar. Allah size iyilikler ihsan etsin. CEVAP: Onlarn herkesle birlikte oru tutmalar, herkesle birlikte bayram etmeleri ve beldelerindeki mslmanlarla birlikte bayram namazlarn klmalar gerekir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman bayram ediniz. Hava kapal olup da hilali gremezseniz sayy otuza tamamlaynz." Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etmilerdir. Kastedilen mana: ster plak gzle olsun isterse grmede gze yardm edecek vastalarla olsun hilalin grld sabit olduu zaman orucun emredilmesidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Oru, herkesle birlikte tuttuunuz orutur, bayram herkesle birlikte yaptnz bayramdr, kurban da herkesle birlikte yaptnz kurbandr."
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.49
HLAL GRMEDE ALETLERDEN YARARLANMAK

SORU 36- Doduktan sonra otuz saat gemedike ve daha sonra hava durumu sebebiyle hilali plak gzle grmek mmkn deildir. Bu durumu dikkate alarak ngiltere'de oturanlarn, yeni ay grmede ve Ramazann balangcnn muhtemel vaktini hesaplamada bu lkeye ait astronomik bilgileri kullanmas mmkn mdr yoksa Ramazan orucuna balamadan nce yeni ay grmemiz mi gerekir? CEVAP: Hilali grmek iin gzlem aletlerini kullanmak caizdir, Ramazan aynn balangcnda veya bayramn tesbitinde astronomik bilgilere dayanmak caiz deildir. nk Allah Teala bunu bize ne kitabnda ne de Peygamberinin Sallallahu aleyhi vesellem snnetinde meru klmamtr. Ancak, Ramazan aynn balangcnn ve sonunun tesbitinde, oruca balarken Ramazan hilalini grmeyi, orucu brakrken ve bayram namaz iin toplanrken evval hilalini grmeyi meru klm ve hilalleri insanlar ve hac iin vakit lleri olarak belirlemitir. O halde bir mslmann Ramazan orucu, bayramlar, hac, yanllkla adam ldrmenin keffareti olan oru ve zhar keffareti olan oru gibi ibadetlerden herhangi birisinin vaktini baka bir eyle belirlemesi caiz deildir. Allah Teala yle buyurmaktadr:"Sizden kim ay grrse onda oru tutsun."
(Bakara, 2/185)
Yine Allah Teala yle buyurmaktadr:"Sana hilallerden sorarlar. De ki: Onlar insanlar iin, zellikle hac iin vakit lleridir." (Bakara, 2/189) Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "Hilali grdnzde oru tutunuz, hilali grdnzde bayram ediniz. Hava kapal olur da gremezseniz sayy otuza tamamlaynz." Buna gre, hava ak iken veya kapal iken ayn kendilerine doaca yerde hilali gremeyen kimseler, onu baka bir yerde bakalar da grememise sayy otuza tamamlamalar gerekir. Baka bir yerde hilalin grldn tesbit eder49
lerse kendi lkelerindeki yneticilerinin oru veya bayram konusunda verecei hkme uymalar gerekir. nk bu gibi bir meselede yetkili otoritenin verecei hkm, fukaha arasndaki baka bir yerde hilalin grlmesine itibar edilip edilmeyeceiyle ilgili ihtilaflar kaldracaktr. lkelerinde bu konuda karar verecek olan yetkili otorite (veliyylemr) mslman deilse, "ihtilaf- metalie itibar edilir" (hilalin baka bir yerde grlmesi de kabul edilir) prensibiyle amel ederek baka bir yerde hilalin grlmesi sonucunda mslmanlar beldelerindeki slam merkezinin orula veya bayramla ilgili verecei hkmle amel ederler. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve ashabnn zerinedir.50
BR HABERCNN BELDE HALKI HLAL GRD DYE HABER VERMESNN HKM

SORU 37- Bir haberci, bir beldenin ahalisinin evval hilalini grdn ve bayram yaptn haber verirse durum ne olur? CEVAP: Bir habercinin filan beldenin ahalisi falan gn bayram etti diye haber vermesine gelince bunda da iki kiinin ahitlii gereklidir. Bunun aklamas udur: Eer o beldede kad varsa, iki kii de btn belde halknn orucu brakp bayram yaptklarn haber verirlerse bu gibi bir durumda o habere gvenilir. Eer orada bir kad yoksa ve orucu brakmalarnn sebebi bilinmiyorsa onlarn yaptna gvenilmez.51
HLALLERN BYKL VE KKLNDE HTLAF EDLMESNN HKM

SORU 38- Hilallerin bykl ve kklnde ihtilaf edilmesinin hkm nedir? CEVAP: Hilallerin bykl ve kklnn farkl olmas, konaklarnn yksek veya alak olmasnn hibir hkm yoktur. nk bunlar farkl farkl
50 51
Fetv el-Lecneti'd-Daimeti li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 319 ed-Dureru's-Sunniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/310
olabilir. 52
K KNN AHTLYLE NSANLARIN ORUCU BIRAKTIKLARI SABT OLDUUNDA HLALLERN BYKL VE KKLNE, KONAKLARIN ZAYIFLIINA TBAR EDLMEZ
SORU 39- evvalin ilk gnne rastlayan Cuma gn orucunun kazas gerekir mi? Baz insanlar diyorlar ki kaza edilmesi gerekir, nk hilal cumartesi gecesi grlmez... CEVAP: Bunun kazas gerekmez. Aksine o gnn bayram gn olduu er' olarak tesbit edildii iin oru tutulmas caiz de deildir. er' tesbit iki adil ahidin mslmanlarn hakiminin huzurunda ahitlik etmesi ve lkenin her tarafnda ve baka yerlerde de insanlarn bununla amel etmesidir. Ebu Davud ve Tirmizi'nin, Ebu Hureyre'den tahri ettikleri bir hadiste Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Oru insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur. Bayram insanlarla birlikte bayram ettiiniz gnk bayramdr. Kurban, insanlarla birlikte bayram ettiiniz gnk kurbandr." Baz insanlarn hilalin kk olduunu ve cumartesi gn grlmeyeceini iddia etmelerine gelince mam en-Nevev, Sahihu Mslim erhinde dedi ki: "Hilalin byklne ve kklne itibar edilmeyeceinin, Allah'n onun grlme zamann uzattnn, hava kapal ve bulutlu olursa saynn otuza tamamlanacann akland blm" Ebu Vail akik b. Seleme dedi ki: Bize mer bn el-Hattab'n mektubu geldi. Mektupta u bilgi vard: Hilallerin bazs bazsndan byktr. Hilali gndz grdnzde, mslman iki kii onu dn akam grdk diye ahitlik etmeyince orucu bozmayn. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce orucu brakn ve hilali grnce kurban kesin. Hava kapal olur da hilali gremezseniz sayy otuza tamamlayn. Eer iki kii ahitlik ederse oruca balayn ve orucu an." Bu manadaki hadislerin tamam hesaba, ayn konaklarna, hilallerin byklne ve kklne itibar edilmeyeceini ancak ayn usulne gre grlmesine itibar edileceini beyan eder.
52
ed-Dureru's-Sunniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/306
Bu bilindiinde, hilalin iki adil ahidin ahitliiyle grldnn kesinlemesinden sonra insanlarn perembe gecesi de Ramazan orucuna balayabilecekleri bilinir. nsanlar yirmidokuz gn oru tuttuklar ve evval hilalinin usulne uygun olarak cuma gecesi grld iki adil ahidin ehadetiyle kesinletii zaman artk orucu brakp bayram yapmalar gerekir. Kim dinen sabit/kesin olan bir eyin dna karsa gnahkardr, asidir veya pheci ve vesvesecidir. Her ikisi de dorudan uzaklamtr. Baary lutfeden Allah'tr. O, dilediini doru yola hidayet eder. 53
K K AHTLK ETTKLER ZAMAN EVVAL HLALNN DURUMU

SORU 40- ki kii evval hilalini grdklerine ahitlik ettikleri zaman hkm ne olur? CEVAP: evval hilali meselesine gelince, bu hilale iki kii ahitlik ettii, fakat bu ahitlii hakimin huzurunda yapmadklar ya da hakim onlarn ahitliklerini kabul etmedii zaman kendileri ve onlarn adaletini bilen kimseler orucu brakabilirler mi, brakamazlar m? Bir kii kendi bana hilali grd zaman Ahmed onun orucu brakp bayram edemeyeceine hkmetti. Malik ve Ebu Hanife'nin gr de budur. Bu, mer ve Aie Radyallahu anh'dan rivayet edilmitir. Delili u hadis-i eriftir: "Orucunuz, insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur. Bayramnz insanlarla birlikte bayram ettiiniz gnk bayramnzdr." Gizlice orucunu bozabilir, denilmitir. afi'nin gr budur. el-Mecd dedi ki: Orucunu aktan bozmasnn caiz olmadnda icma vardr. ki adil kii hilali grd ve hakim huzurunda ahitlik etmedikleri ya da hakim onlarn durumunu bilmedii iin ahitliklerini kabul etmedii zaman da hkm byledir. Yani bunlarn ve bunlarn adaletli kiiler olduunu bilen kimselerin orucu bozup bayram etmeleri caiz deildir. nk yukardaki hadis buna manidir, birlik ve beraberlik ruhuna aykrdr, hkm herkes iin ayn derecede geerlidir. Bu gr eyh Takyuddin'in tercihidir. el-Muvaffak, orucu brakp bayram etmesinin caiz olduunu tercih etmitir. Onun delili ise Ahmed ve dier hadisilerin rivayet ettii "ki kii ahitlik ettii zaman orucu tutun ve oru53
Muhammed bn brahim Alu'-eyh, Fetv ve Resail, 4/170, 171
cu brakp bayram edin." Yukardaki soruya yle de cevap verilmitir: evval hilalini tek bana ve kesin olarak gren kimse Ahmed'in mezhebindeki mehur olan gre gre orucu brakp bayram edemez. Malik ve Ebu Hanife de bu grtedir. Orucu brakp bayram eder de denilmitir ki afi'nin gr budur. Ahmed'in baz arkadalar da bu grtedir. el-kna'da bu gzel grlmtr. Bu durumda orucun aktan yenilmesi ise caiz deildir. Bazlar bu konuda icma olduunu haber vermilerdir. Bu soruya yle de cevap verilmitir: Bir adam evval hilalini tek bana grecek olsa onun orucu bozup iftar etmesini caiz grmeyenlere gre onun ahitliiyle ne ailesi ne de bakalarndan hi kimsenin orucu brakp bayram etmeleri caiz deildir.54
HLALN GRLMESNDE BEDEVNN AHTLNN HKM

SORU 41- Bedevinin ahitlii hakkndaki hkm nedir? CEVAP: Bedevinin (kylnn) hilali grdn ahitlik etmesine gelince onlarn hkm, ehirlerin hkmnn aynsdr. Durumu bilinmeyen kimsenin ahitlii kabul edilmez. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ahitliiyle amel ettii bedeviye gelince muhtemeldir ki o, bedevinin durumunu biliyordu. Alimler bu meselede kyl (bedevi) ile ehirli arasnda bir fark grmemilerdir.55
???
54 55
ed-Dureru's-Sunniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/315 ed-Dureru's-Sunniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/315
kinci Konu ORU ve BAYRAMIN TESBTNDE TELGRAF, RADYO ve TAKVM KULLANMANIN HKM
ORUCUN ve BAYRAMIN BELRLENMESNDE TELGRAF ve TOP SESLERYLE AMEL EDLR M?
SORU 42- Oru ve bayramn belirlenmesinde telgraf, top sesleri ve posta haberleriyle amel edilebilir mi? CEVAP: phesiz topluca yaplacak her nemli iin hzl ve yaygn bir ekilde ilan edilmesi, yaylmas ve haber verilmesi arzu edilir ve bu maksad gerekletirecek bir yol izlenir. Bazan ak ve ayrntl bir ekilde veya ksa szlerle ilan edilir. Bazan uzak blgelere ve yerlere haberlerin ulamasn salayacak top ve benzeri yksek seslerle haber verilir, bazan da eitli telgraflar kullanlr. nsanlar bu gibi eyleri daima haberi duyuracak ve yayacak en sratli vastalar kullanarak bildirirler ve aklarlar. Bu manada gr birlii iindedirler. Din ve dnyev ilerinde bununla amel etmede ittifak halindedirler. Karlarna ne zaman ncekinden daha sratli ve etkin bir vasta kmsa sratle onu kullanmlardr. ri', bu cins ve tr kullanmada onlara onay vermitir. eriatte buna delalet eden deliller ve esaslar vardr. Gerei, doruyu ve iinde din ve dnyev ilerinde insanlarn yararna olacak eylerin bulunduu salam haberleri ulatracak her vastay ar' de kabul eder, elde edilecek yararn durumuna gre bunlar kullanmay bazan emreder, bazan cevaz verir. ar' (din koyucu) hangi yolla gelirse gelsin salam haberi reddetmez, hangi vastayla ve anlamla ularsa ulasn zellikle yayld ve birtakm ipularna da sahip olduu zaman hibir gerei ve doruyu inkar etmez. O halde sen de bu byk esasa, temel prensibe sarl. nk bu, pek ok meselede yararldr. Bu prensibi anladn zaman bunu daha sonra ortaya kan ve daima kacak olan cz'/tal konularda da uygulama imkann olacaktr. Bu prensibi anlamada kusur etme, yoksa pek ok yarar elden karabilirsin. Belki de sonradan ktnda ve
Kur'an ve sahih snnette ona ait bir aklama bulamadnda pek ok eyi bid'at ve haram zannettin de bu zannnla hem dine, hem akla, hem de insan ftratna muhalefet ettin/ters dtn.56
FASIL
Bu temel prensibi anladn zaman bilinir ve kabul edilir ki: Her lkedeki ve beldedeki insanlar balarnda dine uygun hkm veren bir makam olduu zaman ilerinde, orularnda, bayramlarnda ve ibadetlerinde dinin hkmlerine uygun bir usul takip ederler. Oruca balamak ve orucu brakmann vacip olduu er'i bir yol ile kesinlik kazandnda genelde bu er' hkmn neye dayandn ancak hkm veren hakim, ru'yet olaynn ahidi ve mahkemede hazr olanlar bilebilir. Blge halk ve dier blgeler bir tarafa o beldenin hakna bile haber ancak bu haberin kesinliini ifade eden bir vasta ile ular, birbirlerine naklettikleri sylentilerden veya yksek yerlerden yaplan anonslardan veya top at gibi eylerden veyahutta haberi yakn uzak her yere ulatracak telgraf ve telefonlarla yaylr. Her ne kadar telgraf ve telefon gibi bazlar yeni km olsa da mmetin btn nesillerinde ayn eyler kesintisiz bir ekilde uygulanmaktadr. O halde allm delillerin bu tryle amel edileceinde mmetin bir birliktelik iinde olduu bilinmektedir. Haberlerin geni bir kesime yaylmasnn habercinin doruluunu ifade eden er' yntemlerin iinde yer almas da bunun delillerindendir. Hatta fkhlar bazan ahitlerin ahitliinin ahidin olay grmesi ve duymasna dayanmasn kabul ederken bazan yaylan haberlerden ahidin iittii eye dayanmasn da kabul etmilerdir. ahit haberin yaylmasna dayanarak da duyduklarna ahitlik edebilir. Fkhlar buna dair pek ok rnek zikretmilerdir. Malumdur ki haberlerin top atlar gibi eylerle ve telgraf gibi eylerle yaylmas, zellikle duruma ahit olan kimsenin bunu teyit etmesi ve haberin doruluuna kesin bir ekilde delalet eden ipularnn bulunmas halinde ilim ifade eden pek ok haberin en iyi ulatrlaca bir yntemdir. Bu haberlerin (yani oru ve bayramla ilgili haberlerin) yaylmasnda insanlarn teden beri bir rf ve
56
Abdurrahman bn Nasr es-Sa'd, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 218-226
gelenek haline getirdikleri uygulama da budur. Konu ile ilgili haber bu yntemle yaylmadan nce zaten insanlar bu haberi beklemektedirler, vaktin ne zaman balayacanda phe ve tereddtler vardr ve haberlerin top atlar ve telgraf gibi vastalarla duyurulmas da mlk idare amirlerinin ve yneticilerin emri ve izni olmadan halktan hi kimsenin cret edemeyecei resmi ilerdendir. Realitenin byle olduunu bildiin zaman bu haber hakknda sende hibir kuku kalmaz ve bu haberin bir bilgiyi ifade ettiini anlarsn. Birtakm karinelerle birlikte ahad haberler ilim ifade edince, meru yneticiler tarafndan teyit edilen/dorulanan bu gibi yaygn haberler nasl olur da ilim ifade etmez? Bunun meru bir yntem olduunun delillerinden birisi de udur: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Medine'ye geldii zaman mslmanlar namazlar vaktinde klmak ve cemaatle bulunmak iin vaktin girdiini anlayabilecekleri bir eyin belirlenmesi konusunu istiare ettiler. Bazlar boru alnmasn, bazlar an alnmasn, bazlar ate yaklmasn, bazlar da namaz ve cemaatle namaz iin yksek sesle baran kimselerin karlmasn nerdiler. Allah Teala ise faydalar ve yararlar saylamayacak kadar ok olan u mbarek ezan seti. Burada sylenmek istenen udur: Bu nerilerden birisi zerinde insanlar ittifak ettii zaman bu zikrettikleri eylerin onlara vaktin girdii bilgisini ifade edeceinde aralarnda hibir ihtilaf yoktur. nerilen eylerden bir ksm iitilecek seslerdir, bir ksm herkesin grebilecei atetir. Maksadn bunlarla hasl olaca onlar tarafndan kabul edildii bilinmektedir, fakat onlar hangisinin daha uygun olacan aratrmaktadrlar. Ayn eyi Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de bilmektedir. ayet bildirilmesi istenen eyi bilmek bunlarla mmkn olmasayd Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onlara bunu sylerdi ve onlarn bunu aratrmasn onaylamazd. Allah Teala'nn vaktin girdiini bilmek iin mslmanlara setii ezann kendisi de byle bir yntemdir. nk mezzinler namaz vakitlerinde ezann lafzlaryla nida ediyorlar/arda bulunuyorlar. Bu lafzlar Allah'a vgy, kelime-i ehadeti, namaz ve kurtulu iin mutlak bir ary ifade eder. Bu, onlarn "namaz vakti girdi" diyerek aklama yapmalar gibi bir eydir. Aylarn girdiini haber verirken top atmak ve gvenilir telgraflar gndermek gibi eyler de bu trdendir. Bu, hilallerin aratrlmas ve konuyla tam olarak ilgilenilmesi sebebiyle doruya olduka yakndr. nk bu, ancak hakknda tereddt edilmeyen bir haberin kesinlemesinden ve nakledilmesinden sonra ve ancak mlki idare
amirlerinin ve meru yneticilerin gvenmesinden sonra bavurulan bir yntemdir. Doruya daha yakndr, hata ihtimali onda ok uzaktr. Bunu destekleyen eylerden birisi de udur: Vacibin ancak kendisiyle tamam olduu eyin de vacip olmas, emredilen bir eyin ancak kendisiyle hasl olduu ve tamamland eyin de emredilmi olmas er' bir kuraldr. Bu iler yneticilere dt zaman onlarn bunu insanlara haber vermeleri, onlarn oru tutmalarn, bayram yapmalarn, namaz klmalarn ve dini grevlerini yerine getirmelerini mmkn klacak en sratli bir ekilde ve gleri nisbetinde bu haberi insanlar arasnda yaymalar gerekir. Malumdur ki top atmak ve telgraflar gndermek ayn girdiini haber vermede tellallarn mcerret barmasndan daha etkilidir. Haber bunlarla daha sratli bir ekilde yaylr. Bu yntemi kullanmak en azndan mstehaptr. Blgeler birbirinden ok uzak olduu ve maksat da baka bir yolla hasl olmad zaman imkan da varsa bu yntemi kullanmak er' kural gerei vacip olur. Yntemin kendisi ynnden hkm budur. Haberin ulat kimselere gelince, haberin ierii oru, bayram ve vakitlerin girmesi gibi neye delalet ediyorsa onlarn da bununla amel etmeleri gerekir. Buna delalet eden eylerden birisi, top atmak ve telgraf ekmek suretiyle haber vermenin gayesinin, er' hkme gre amel edecek kimselere emrin hangi ynde tecelli ettiini tercme ve ifade etmek olmasdr. Bu, herkesin anlayaca bir tercmedir. nk bu, otorite sahiplerinin (ulu'l-emrin) ve idarecilerin zerinde ittifak ettikleri bir eyi insanlara ifade etmektir. nsanlar da bunu ve bundan kastedilen eyi hibir pheye dmeyecek ekilde anlarlar. Byle bir eyi din de reddetmez, hatta kabul eder ve kolaylk olduunda da emreder. Hangi yntem ve hangi vasfta olursa olsun ilim ifade eden bir tercme ile daima amel edilir. Peygamberin kendisinden ve dininden (eriatndan) tebli etmeyi emretmi olmas ve her vasta ve yntemle buna tevik etmesi de bunun bir delilidir. Tebliin eitli trleri vardr: Bazan Kitap ve Snnetin lafzlar tebli edilir. Bazan manalar tebli edilir. Bazan da insanlara ilminin ulamas ve Allah'n koyduu hkmlerle amel edebilmeleri iin er'n sabit olan hkmleri tebli edilir.
Top atmak ve telgraf ekmek suretiyle haber vermek de bu trden bir teblidir. nsanlarn oru tutmalarn, bayram etmelerinin vaciplii veya dini hkmlerden herhangi birisini yerine getirmelerinin vaciplii er' yollarla sabit olduu/kesinletii zaman, insanlarn Allah ve Rasulnn emrettii oru, bayram, namaz ve dier eyleri yapabilmeleri iin mlki idare amirlerinin bunu ellerinden geldiince sratli bir ekilde onlara tebli etmeleri gerekir. Bunu tebli etmede hangi yol daha gl, daha sratli ve daha kapsaml olursa, onun kullanlmas daha uygun olur ve er' hkmlerin tebliine dahil olur. Yakn evrelerdeki herkese bunu ulatrmalar da buna dahildir. Hatipler ve vaizler gibi teblicilerin, seslerini halkn kulaklarna sesleri ulatrc aletlerle ulatrmann hkm de bununla bilinir. Bu mesele tartlmayacak lde aktr. Fakat bu meselede bir zan ve phe ortaya ktnda pek ok kimse arla gider ve takip edilecek er' esaslarn beyanna ihtiya duyurulur. * Bunu teyid eden ve aklayan eylerden birisi de udur: phesiz iyilii emretmek ve ktlkten sakndrmak dinin en byk vaciplerinden birisidir. (Oru tutmak, bayram etmek ve namaz klmak gibi) bir takm er' hkmler de (vaktinin girmesiyle) kesinlik kazandnda bundan insanlar haberdar etmek de bu vacibin iine dahildir. nk insanlarn kesinleen bu er' hkmlerle amel etmeleri bunlarla ilgili haberlerin kendilerine ulatrlmasna baldr. Bu sebeple gc yetenlerin bu haberleri en sratli bir ekilde ve en gzel bir vastayla insanlara ulatrmalar gerekir ki onlar da bylece grevlerini eda etmeye imkan bulsunlar ve haramlardan saknabilsinler. Seslerle, top atlaryla ve daha uzak mesafelere haber ulatran daha etkin vastalarla sabit olduunda/kesinletiinde er' hkmlerin yaylmas ve duyurulmasnn da bu byk esasa (iyilii emretmek, ktl engellemek esasna) dahil olduunda kimsenin phesi yoktur. Top atlar ve telgrafn haber ulatrmada meru bir yntem olduunun bir delili de udur: Telgraf ve benzeri vastalarla ulatrlan bu haberler nceden yazlr ve szgeten geirilir ve byle haberlerde kast ve mlk idare amirlerinin elindeki kesin bilgiye muhalefet bir tarafa, hata ve yanlgya dme ihtimali gerekten ok azdr. Byle bir haber ortaya kt zaman insanlar bunun ancak meru yneticilere arz edildikten, kontrolden getikten ve hibir pheye meydan vermeyecek ekilde kesinletikten sonra yaynlandn, unutma ve yanlma ihtimali olan ahitlerin ahitliinden daha nemli ve deerli olduunu bilirler ve
kabul ederler. Bu tr eylerde mlki idare amirlerine kar, bana buyruk hareketlerde bulunmak ve yalan uydurmak mmkn deildir. nsanlar nikahta velayet ve vekalet, akitler, miras meseleleri ve elerin lm gibi dini ve dnyevi ilerinde bu tr haberlere gvendiklerine ve bunun gerei olan iddet, matem ve miras gibi eyleri belirlediklerine, zekat ve keffaretleri karmak, havaleler yapmak, bir yerden bir yere intikal etmek gibi daha saylamayacak kadar pek ok eyi buna gre yaptklarna gre, aylarn, oru ve bayram gibi eylerin belirlenmesinde bu yntemi kabule mani olan ey nedir? zellikle meru bir yneticinin makamndan kan bu tr haberlerde bakalarnda bulunmayan kesin karineler, zabt ve yazlar gibi unsurlar da vardr. Allah'a hamdolsun bu gerek gayet aktr. ar' (yasa koyucu) doru haberi ve kesin bilgiye ulatran bir yntemi asla reddetmez, birbirine benzer eyler arasnda ayrm yapmaz. Ancak mehul bir haberde ve kendisine gvenilmeyen kimseler tarafndan verilen haberde ya da yneticisi olmayan bir yerden gelen haberde tevakkuf eder/ tereddtl davranr. Bu nevi kaynaklardan gelen haberlerin aratrlmas gerekir. zet olarak sylenecek olan ey udur: Top atlar ve telgraf gibi haberi ok uzak yerlere ulatran vastalarla haberlerin ulatrlmas, yetkili otoritelerin zerinde ittifak ettikleri ve gereinin yaplmas onlar nezdinde kesinleen eylerin ifadesinden ibarettir. Bu, insanlarn phe etmedikleri yollardan birisidir. Bu yolla ulaan haberin kesinliinde en ufak bir phe hasl olmaz. Baz dini konularda bu tr haberlerde tereddde denler, bunlarn ilim ifade ettii konusunda phe ettikleri iin tereddde dmemilerdir, ancak belirlenen bu yolun ilk devirlerde allan ve bilinen bir yol olmad zannndan dolay tereddde dmlerdir. Bu, tereddt gerektirmeyen bir durumdur. Sonradan ortaya kan nice yntem vardr ki ilk dnemlerde olmad halde onlardan daha ok kullanlmaya layktrlar. Allah en iyi bilendir.
RADYO, TELEFON ve TELGRAF RU'YET KESNLETRME VASITALARI OLARAK KABUL EDLEBLR M?

SORU 43- 1- Suudi Arabistan lkesinde Ramazan hilalini grmek iin nasl bir yol izlenir. Bunu ilan etmek iin neler yaplr ve bunu hangi makam ilan
eder? 2- Radyo, hilalin grldnn kesinletiini ilan etmenin meru bir vastas olarak kabul edilebilir mi? Hilalin grldnn radyodan ilan edilmesine dayanarak oru tutulabilir mi? Onun haberine dayanarak oru tutabilmek iin hilali grdne ahitlik eden kimsede bulunmas gereken artlar radyo spikerinde de tahakkuk etmekte midir? 3- Konuan veya telgraf eken ahsn bilinmemesine ramen telefon ve telgraf bu konuda kendisine gvenilen meru bir yayn vastas olarak kabul edilebilir mi? CEVAP: aban aynn ilk gnn bilmenin mbarek Ramazan ay asndan nemli olmas sebebiyle Adalet Bakanl her sene recep aynda kadlara ve insanlarn aban ayn gzetlemelerini desteklemeleri iin mahkemelere bir genelge gnderir. aban aynn sonlarna doru Adalet Bakanl Yksek Mahkeme Heyeti aban ay hilalinin grlmesiyle ilgili kadlardan tanklk bilgilerini incelemek iin toplanr. Bu incelemeyi yaptktan sonra mahkeme heyeti aban aynn ilk gnnn hangi gn olduuna dair yasal kararn aklar. Buna binaen, haftann gnlerinden Ramazan hilalini grmek iin aratrmann yaplaca gece belli olmu olur. Bu, abann otuzuncu gecesidir. Bundan dolay kadlara Ramazan hilalinin tesbitiyle ilgili bir genelge gnderilir. abann otuzuncu gecesi kadlar Ramazan hilalinin grg tan olarak mahkemeye getirilecek kiiyi karlamak iin teyakkuz halinde beklerler. Tann tankl zapt altna alndktan, gvenilirlii aratrldktan, hilali nasl grd, nerede grd ve gnein bat ile onun arasnda ne kadar zaman olduu gibi onun gerekten grlp grlmediini kontrol amal sorular sorulup tanklnn mnakaas yapldktan sonra kad, hilalin grldne dair ahitlik yapldn bir telgrafla Adalet Bakanlna bildirir. Ayn gece mahkeme heyeti civar blgelerin kadlarndan gelen bilgileri incelemek iin Adalet Bakanl merkezinde toplanr. Heyet nazarnda da ayn girdii kesinletiinde Ramazan aynn girdiinin gerekesinin belirlendii bir karar hazrlar. Bu karar st makamn da onayndan getikten sonra kadlara bir genelge gnderilir ve bu karar radyo, basn ve televizyonlar vastasyla vatandalara duyurulur. Ramazan hilalinin grldnn kesinlik kazanmasnda gvenilir/ adil bir mslmann ahitlii yeterlidir. nk bn mer'den Radyallahu anh rivayet
edildiine gre o yle demitir: "nsanlar hilali gzetlediler. Ben Rasulullah'a Sallallahu aleyhi vesellem hilali grdm haber verdim, o da insanlara oru tutmalarn emretti." Bunu Ebu Davud ve Darekutn rivayet etti. * Hilalin/ayn girdii ve ktnn radyo veya telgrafla haber verilmesine gelince, bunlarn devlete ait olmas, hi kimsenin bununla ilgili bir haber uydurmaya veya haberi etkileyici bir eksiklik veya ilave yaparak deitirmeye cret etmesinin mmkn olmamas sebebiyle, zellikle ilan arac olarak kullanldklar andan itibaren sorumlularn haberin naklinde tam bir titizlik gstermeleri de adet haline gelmise, her ne kadar haberi nakleden grevli tezkiye edilecek lde bilinmese de bu vastalarla verilen haberlerin kabul nnde hibir engel yoktur. Telefona gelince bunun daha fazla aratrlmaya ve haberi nakleden kiinin ve haberlerin naklindeki doruluk ve aratrmaclk ynnden durumunun daha fazla gven verici olmasna ihtiya vardr. nk telefonun durumu halktan herkesin kullanmas sebebiyle radyo ve telsizin durumu gibi deildir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e onun ailesi ve arkadalarnadr.57
RADYO HABER TAHAKKUK ETT ZAMAN AYIN GRDN HAKMN LAN ETMES GEREKR
SORU 44- Radyo haberi zerine oru tutmak ve orucu brakp bayram etmenin hkm nedir? CEVAP: Hakimin veya hakim makamnda oturan kimsenin ayn girdii veya ktna dair haber Suud radyosundan resmi olarak yaynland zaman bunu radyodan ister bizzat kendisi iitsin, isterse yaynlanan eyi anlayan ve Suud Radyosunu dier radyolardan ayrtedebilen gvenilir ve doru bir kiinin verecei haberden rensin bunun kesin olduunu kabul etmesi ve gereiyle amel etmelerini insanlara emretmesi caizdir. Bunun bir kii olmas da yeterlidir. nk bu, haber ve rivayet cinsinden bir eydir, ahitlik cinsinden bir ey deildir. Bir beldede hakim veya onun yerini tutacak bir kimse yoksa atanm yne-
57
tici belde halknn ileri gelenlerinden gvendii kiilerle istiare ettikten sonra bu grevi yerine getirir. Hakim ve yneticinin bulunmad blgelere gelince -kk kyler, uzak evler ve l gibi yerlerde oturanlar- oralarda bulunan bir kimsenin radyodan dinledii bir haberin doruluuna kanaat getirdii zaman onun gereiyle amel etmesi caizdir, arkadalarnda veya yannda bakalarndan bunu dorulayan kimse bulunur da onun haberine gvenirse haberin gereiyle amel etmesi caizdir, haberi verene gvenmezse kesin kanaat getirinceye kadar onun szn kabul etmesi gerekmez. Fakat hakim varken hi kimsenin bana buyruk hareket etmesi sadece radyodan haberi iittii iin ayn girdiini bildirmek zere silah patlatmas caiz deildir. nk bu, insanlar arasnda kargaaya sebep olan eylerdendir. nsan kavray bazan yanlabilir veya dinledii radyo Suud radyosu olmayabilir ya da baka bir ey olabilir. Yetkililere kar bana buyruk hareket etmenin yannda bunda pek ok mefsedet (zarar verici eyler) vardr. O halde dikkatli olmalsnz.58
RAMAZANIN GRNDE RADYO HABERYLE AMEL ETMEK

SORU 45- Bir kimsenin bulunduu yere ve yaknna telgraf haberi gelmedii ve kendi gzleminin doru olduunu bildii zaman ve radyonun Ramazann girdii veya ktna dair verdii haberi kabul etmedii zaman radyo haberiyle amel etmesi gerekir mi, gerekmez mi? CEVAP: Hamd alemlerin Rabbinedir. Salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarnadr. Kendisinde ve yaknnda telgrafn bulunmad her beldede onlara Ramazan hilalinin girdii veya kt haberi ancak Suud radyosundan naklen yayn yapan bir radyodan ulat zaman o gn oru tutmalar caizdir, hatta vacibtir, o gece (namaza ve sahura) kalkmalar merdur. Ramazann knda da hkm byledir, fakat bu hkm mutlak (kayt ve arttan bamsz) deildir. Bilakis bu haberi Suud radyosundan dinleyen kimsenin bunu o beldenin yetkili ilim adamlarna ve yneticilerine arzetmesi gerekir. O zaman yetkili mercilerin bu haber58
cinin durumunu incelemeye almalar gerekir. Haberci grnte de olsa mslman ve adil/gvenilir bir kii olduu ve naklettii ve haber verdii eyleri aratranlardan olduu zaman yetkili mercide bulunan ilim adam veya yneticinin bununla amel etmesi, orucu ve gece kalkmay emretmesi gerekir. Sz edilen artlarn kendisinde topland bu haberci ister bir kii, ister birden fazla olsun, ister hr, ister kle olsun, ister erkek, ister kadn olsun, ister ahitlik ifade eden lafzlar kullansn isterse kullanmasn durum ayndr. Orucu brakp bayram etmenin hkm de byledir. Bu sadece hilalin mslmanlarn hakimlerinden bir hakimin yannda kesinletiinin haberinin verilmesinden ibarettir. Bu haber kabul edilir, onunla hkmedilir, hkmyle amel edilir ve memleketin her tarafnda uygulanr. Bu tr bir eyin ahitlik deil, haber cinsinden bir ey olduunun delili bnu Abbas hadisidir: Bedevi bir adam Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem gelir ve ona Ramazan hilalini grdn haber verir. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle der: "Sen Allah'tan baka ilah olmadna ve benim Allah'n elisi olduuma ahitlik eder misin? Adam: Evet, der. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunun zerine ertesi gn oru tutmalar iin insanlara ar yapmasn emreder. Bir rivayette: "O gece namaza kalkmalarn da" ifadesi vardr. Bu hadisi Ktb Sitte melliflerinden be tanesi rivayet etmi, bnu Huzeyme de sahih olduunu sylemitir. Bu rivayet bize unu anlatr: Bilal'in bu arsn iiten kimse hilalin kesinletii konusunda er'an bunu yeterli grr. Bilal'in arsn iitmeyen, ona bunu bir baka ahsn haber verdii kimse nazarnda da sadece bununla hilal sabit olmu demektir. Bu durumda olan pek ok kiinin bulunmas mmkndr. Hilalin sbtunda onun yannda iki ahidin buna ahitlik etmesi art deildir. Allah'a hamd olsun bu gayet aktr. Ramazann k meselesinde Umeyr b. Enes Radyallahu anh hadisi yine bunun delilidir: "Bir kafile Peygamber'e geldiler ve dn bayram hilali grdklerine ahitlik ettiler. Bunun zerine Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem orucu brakmalarn/ve bayram etmelerini, sabah olduunda da -bayram namazn klmak zere- namazgaha gelmelerini emretti." Bunu Ahmed ve Ebu Davud rivayet etti. Lafz ona aittir. Senedi sahihtir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orucunu bozdu ve insanlara da orucu bozmalarn emretti. Medine'deki mslmanlarn bununla orucu bozduklar malumdur. ounun orucu brakmalarnn dayana Peygamberin orucu bra-
kn szn iitmi olmalar deildir. Ancak insanlar bu sz birbirlerine ulatrdlar ve bunun dnda baka bir eye ihtiya olmakszn sadece bununla yetindiler. Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem insanlara bunu emretmekteki maksad Peygamberin szn iiten iki kiinin gidip de tek tek herkesin karsna dikilerek bunu haber vermeleri deildir. Ancak radyodan ald haberi nakleden haberci yukarda sz edilen artlara sahip deilse onun haberiyle amel etmek caiz deildir. Fakat bir kimse kendi gzleminin doru olduunu bildii ve bu da Ramazana giri hilali olduu zaman fkhlarn kitaplarnda akladklarna gre o kii kendi bana orucunu tutar. Ancak eyh Takyyuddin bn Teymiyye oru tutmasn uygun grmez. Bu mesele ihtilafldr. Bu ihtilafn temeli hilal, gkte grlen eyin ismi midir, yoksa insanlar arasnda mehur olan eyin ismi midir? tartmasna dayanr. bnu Teymiyye ikincisini tercih etmitir. ayet haberi kabul edilmeyen kimsenin grd hilal bayram hilali ise u hadis-i eriften dolay onun da insanlarla birlikte oru tutmas gerekir: "Bayramnz insanlarla birlikte bayram ettiiniz gnk bayramdr, kurbannz insanlarla brlikte kestiiniz gnk kurbandr." Yukardaki verilen bilgilerden anlalmtr ki radyo yoluyla Suud yaynn dinleyen bir kimsenin kendi kendine bununla amel etmesi caiz deildir. Bilakis yukarda da ifade edildii gibi bunu yetkili mercilere arzetmesi gerekir. Hatta kendi gzyle hilali gren kimsenin hkm de budur, bununla amel etmemesi, bilakis onu yetkili merciye arzetmesidir. Onun grmesiyle hilal sabit olursa (yetkili merci onun grn kabul ederse) ne al; hilal resmen kesinlemezse yukardaki tafsilat geerlidir. Gzle hilalin grlmesi konusunda hkm bu olunca hilalle ilgili haberin radyodan alnmas konusundaki hkm de byledir. Haberin tebliinde telsiz, yayn ve radyo gibi elektrik gcne bal baz aletlerin kullanlmasna gelince bunun habere hibir zarar olmaz, bunun kna delalet eden ak ve gl karinelerin varl sebebiyle itibar zedelenmez. Top ve benzerleri gibi ateli aletlerin sesiyle yetinildii bilinen eylerdendir.
Eskiden mslman hkmdarlar tarafndan nemli haberlerin ulatrlmasnda ate yakma yntemi kullanlrd. zel ve sistematik ekilde aralarnda belli mesafeler olan yerlerde ateler yaklr. kinci noktada olanlar birinci noktada yaklan atei grr, sonra ncs ikincisini, sonra drdncs ncsn grr ve bylece son mevkiye kadar herkes birbirini grr. (Atei gren, ayn atei kendi mevkiinde yakar.) Bu atein yanmasyla atei yakanlara duyduklar gven ve verdikleri destee dayanarak nemli eyler olduunu bilirler. Atei gren kimse dmann gelmesi ve korkun bir olayn olmasnn haberinin verilmesi gibi bu nemli eyin meydana geldiini anlar. Peygamberimiz Muhammed'e onun ailesi ve arkadalarna salt ve selam olsun.59
ORU ve BAYRAMIN KESNLEMESNDE RADYO YAYININA GVENMEK

SORU 46- Oru ve bayramn kesinlemesi/gnnn belirlenmesi gibi dini haberlerde Suud Radyosunun yaynna gvenilir mi? Gven konusunda radyo yaynnn hkm, telgrafn hkm gibi midir? CEVAP: Benim nazarmda bu mesele karmaktr. nk ben sadece spikerin haberine ve onun bu dini haberin kesinletii haberini verdiine baktm zaman spiker genelde adalet/doruluk ve baka ynlerden, aratrclk veya acelecilik ynnden durumu bilinmeyen (mehul) bir kiidir. Bu, ona kesin olarak gvenmeyi engelleyen eylerdendir. Spikerin Cidde veya Mekke istasyonuna mensup bir grevli oluuna baktm zaman onun zerinde gl bir denetim ve gzetim vardr. Hkmet nezdinde resmi bir ekilde kesinlemedike byle bir haberin yaynlanmasna asla cesaret edilemez. Onun haberi telgraf haberine yakndr. Mmkn olduu zaman karineye gre ve ihtiyatl davranmak gereklidir. Radyo spikerinin verdii haberine hibir ekilde gvenilmez veya kaytsz artsz gvenilir diye kesin bir hkm koymaktan tevakkuf ederim/bu ikisinden birini tercih etmem. Nadir de olsa baz durumlarda hkmet, anlalmas zor bir i yapar ve insanlar bununla ilgili kesinlik ifade eden telgraf haberini elde edemeyebilirler.60
59 60
Muhammed bn brahim Alu'-eyh, Fetv ve Resail, 4/164-167 Abdurrahman bn Nasr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 217, 218
"RU'YET HABER KESNLEMEDKE RADYODAN YAYINLANMAZ" GELENE HAKM OLDUU ZAMAN RADYO HABERN TP DE ONUNLA AMEL ETMEYENN HKM NEDR?
SORU 47- Bir beldede telsiz haberlemesi bulunmad zaman Ramazann girii ve k hakkndaki radyo haberinin hkm nedir? Mekke radyosunun szyle oru tutmak vacip olur mu? Ayn ekilde radyo haberini iitip de sabahleyin orusuz kalkan kimsenin hkm nedir? Ayn ekilde oru haberi kendisine ancak gne doduktan sonra ulaan ve o ana kadar bir ey yememi ve imemi olan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Allah'a hamd olsun. Kesin ve gerek olmadka yaynlanmamas devaml gzetilen bir gelenek olduu zaman radyo haberine gvenmekte bir saknca yoktur. nk bunda maksat kesinlik ve gerekliktir. Bir takm ipular ve deliller sebebiyle doruluu kuvvetle muhtemel olan her haber kabul edilir. Bir takm ipular ve deliller sebebiyle yalan olduu kuvvetle muhtemel olan her haber de reddedilir. Fakat radyodan haberi dinleyen kimsenin adaletli ve dikkatli olmas, dinledii eyi, kaynan ve dinledii radyoyu kontrol etmesi arttr. nk bu haberin yaynland istasyonun farkll bu haberin kabuln ve reddini dorudan etkiler. Bunun sebebi kaynaklarn farklldr. nk baz radyolarn dini konulardaki haberine gvenilir, bazlarna gvenilmez. Radyo yaynndan haberi dinleyip de ona iltifat etmeyen ve sabahleyin orusuz kalkan kimsenin hkmne gelince o mazurdur. nk byle bir durumda oru tutulacan bilmeyebilir ve bu konuda istikrarl bir fetva olmayabilir. Haber kendisine ancak gne doduktan sonra gelip de o ana kadar bir ey yememi ve imemi kimseye gelince, haberin kendisine ulamas halinde kendini tutar/akama kadar da bir ey yemez, imez ve o gn daha sonra kaza eder. Allah en iyi bilendir. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e,
onun ailesi ve arkadalarnadr.61
RADYO HABER LE FTAR YAPMAK

SORU 48- Radyo haberi ile bayram yapmak caiz midir? CEVAP: Orucun sona erip, bayramn balad konusundaki radyo haberinin hkm bana oka sorulan bir sorudur ve bana gre bu soruya kesin cevap vermek zordur.62
TAKVMLERE GVENEREK ORU TUTMAK

SORU 49- Baz mslman lkelerde ruyeti hilale dayanmakszn insanlar oru tutuyorlar. Sadece takvimlerin verdii bilgilerle iktifa ediyorlar. Bunun hkm nedir? CEVAP: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem "Hilali grdnz zaman oru tutunuz, hilali grdnz zaman orucu braknz/bayram ediniz" hadisi sebebiyle Ramazan ay hilali grlmeden Ramazan orucuna balamak caiz deildir. Hesaba dayanmak caiz deildir. nk hesabn meruluu ihtilafldr. Hesap ou zaman yanlabilir. Fakat slam olmayan bir lkede yaayan kimse, bulunduu yerde hilalin gzetlenmesine zen gsteren bir mslman topluluk da yoksa, kendisine en yakn ve hilali aratrmada en gvenilir bir slam lkesine tabi olur. Bu konuda kendisine gvenecei bir haber ulamazsa o zaman takvime bal kalmasnda bir saknca yoktur. nk Allah Teala:"Gcnz yettiince Allah'tan saknn/sorumluluklarnz yerine getirin." (Teabun, 16) Allah'a hamd olsun gnmzde haberleme vastalar pek oktur. slam lkelerinin elilikleri dnyann her tarafna yaylmtr. Dnyann byk bir blmnde slam merkezleri bulunmaktadr. Mslmanlarn bu konuyu ve dier dini konular buralardan renmeleri gereklidir.63
ORUTA TAKVMLERLE YETNMEK

61 62 63
Fetv ve Resailu Semahatu'-eyh Muhammed bn brahim Alu'-eyh, 4/169, 170 Abdurrahman bn Nasr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 217 el-Mnteka min Fetv e-eyh Salih bn Fevzan, 3/124, 125
SORU 50- Baz mslman lkelerinde insanlar ruyeti hilale dayanmakszn oru tutuyorlar ve takvimlerin verdii bilgilerle yetiniyorlar. Bunun hkm nedir? CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem mslmanlara hilali grdkleri zaman oru tutmalarn, hilali grdkleri zaman orucu brakp bayram etmelerini, hava kapal olduu zaman sayy otuza tamamlamalarn emretmitir. Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle demitir: "Biz hesap kitap bilmeyen mmi bir toplumuz. Ay, yle yle yledir." Bunu sylerken ncsnde ba parman yumdu ve dedi ki: "Ay, yle, yle, yledir." Btn parmaklaryla iaret etti. Bununla bir ayn yirmidokuz ve otuz gn olduunu sylemek istedi. Sahihu Buhari'de Ebu Hureyre'nin Radyallahu anh rivayet ettii bir hadiste Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde bayram edin. Hava kapal olur da hilali gremezseniz aban'n saysn otuza tamamlayn." Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem buyurmutur: "Hilali grmedike veya sayy tamamlamadka oru tutmayn, hilali grmedike veya sayy tamamlamadka orucu brakmayn." Bu konuda pek ok hadis vardr. Bunlarn hepsi ru'yetle amelin vacipliine veya ru'yet gereklemediinde saynn tamamlanmasna delalet ettii gibi bu konuda hesaba itimadn caiz olmadna da delalet eder. eyhulislam bnu Teymiyye hilallerin tesbitinde hesaba dayanmann caiz olmadnda ilim adamlarnn icma ettiklerini anlatmaktadr. Bu, phe edilmeyen bir gerektir. Baarnn sahibi Allah'tr.64
HLALN GRLD HKMNN MEKTUPLA BLDRLMES

SORU 51- Hilalin grldne hakim tarafndan hkmedildii zaman bu hkm yazl olarak bildirilirse bununla amel edilir mi? CEVAP: Bana gre, onunla amel edilir ve bu yazya gvenilir. nk fkhlar bir yerde Ramazan hilali grld zaman btn insanlarn oru tutmas gerektiini sylemilerdir. Genellikle bu haber, hilalin grld yerin dndaki
64
el-Fetv libn-i Baz Kitabu'd-Da've, 2/157, 158
yerlerin halkna merkezden (haberin kaynandan) gvenilir temsilciler tarafndan ve kadlarn (hakimlerin) yazlaryla ular. stelik hilalin grld yerin ahalisinin tamam hilali gren ahidin tankln dinlemek iin de ahidin yanna gelecek deillerdir. Onlar da temsilcinin merkeze ahitlii gibi ahitten birbirlerine bu haberin nakledilmesine gvenirler. Temsilcinin haberi veya bu konudaki ahitlii kabul edildiine gre hakimin mektubu da kabul edilir. nk fkhlar hakimin hakime yazd konularn dnda tankla tankl kabul etmemilerdir. Hakimin yazd yaznn hkm tankla tankln hkm gibidir. Mellifin el-Kaf'deki65 sz bu konuda tankla tankln kabul edileceini ak bir ekilde ifade etmektedir. nk o, Ramazan hilali konusunda kad'nn sznn kabulnde iki gereke zikretmi ve bunlarn ikincisini aklarken yle demitir: Bu sebeple bu konuda asl ahidi dinlemek mmkn olduu halde ona ahitlik eden fer'in (yani ondan dinleyen kimsenin) tankl da kabul edilir. O halde onun sz asl ahide ulama imkan olduu halde fer'in ehadetinin de kabul edileceine delalet eder. Byle dedi, demekle o, asl ahitle fer'ilerin ahitlerini (insanlarn bunu birbirlerine nakletmelerini) denk tutmutur. Benim anladma gre onun bu ikisini ayn deerde grmesi, asln ahitliine ulamann mmkn olmad durumda fer'in ahitliinin kabul sebebiyledir. Yukarda da sylediim gibi asln ahitliine ulamak ister mmkn olsun isterse mmkn olmasn mslmanlar buna gvenmiler ve kabul etmilerdir. Hakimin yazd yaznn hkm konusunda el-kna'66 isimli eserin mellifi zina gibi sularn Allah tarafndan belirlenen cezalarnn uygulanmasnda hakimin yazs kabul edilmez, demitir. Belki de sen el-kna' mellifinin bu szn erheden arihin u szne takldn: Tpk ibadetler gibi. Bunun manas ibadette verecei hkme itibar edilmez, onun yazs da byledir (yani kabul edilmez). eyh Takyuddin yle dedi: Din ve ibadet ileri mterektir. Allah ve Rasulnden baka hi kimse bu konularda hkm veremez. eyh Takyuddin daha sonra fru' konusunda yle dedi: Bu, ru'yeti hilal ve zeval gibi hkmn
65
66
Kitabn aslnda herhangi bir aklama bulunmamakla beraber, benim tahminime gre bu, bnu Kudame'nin "el-Kaf fi Fkhi'l-mami'l-Mbeccel Ahmed bn Hanbel" isimli eseridir. -eviren"el-kna' li Talibi'l-ntifa", Osmanl dneminde am Hanbelilerinin mfts olan Heccav'nin mezhepte tercih edilen grleri esas alarak yazd eserdir. Hanbeli mezhebinin temel metinlerinden birisi olan bu eseri Buht isimli bir alim "Keafu'l-Kna' an Metni'l-kna'" adyla erhetmitir. Bak: slam Ansiklopedisi, T. Diyanet Vakf, c. 15, Hanbeli mezhebi maddesi. -eviren-
sebebini tesbit etmenin bir hkm olmadna delalet eder... Bu, hakimin hilalin grldnn kesinletiine dair yazsnn ibadet konusunda bir hkm olmadna ve bir ibadet koymak anlamna gelmediine, ancak ibadetin sebebini tesbit iin yazldna delalet eder. O halde bu, hakimin yazsnn ibadette kabul edilmeyecei ve ibadet konusunda hkm ifade etmeyecei prensibiyle elimez. Onlar, hakimin hkmnn ibadet konusunda bir deer ifade etmeyeceini akladlar. Halbuki bu bir -hkm deil- fetvadr. Onlar, hakimin hilalinin grldn karara balamasnn bir fetva olduunu sylemektedirler. ayet hakim yazd yazda: Benim huzurumda mesela filan filan kiiler hilali grdklerine ahitlik ettiler, derse bu konuda yazlan yazyla amel edilir. Bu yaz asla dayanan bir fer'dir (fer'in asldan haber vermesidir), fetva deildir.67
???
67
ed-Dureru's-Sunniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye/Abdullah b. Abdurrahman Eb Butayn 5/310-312
nc Konu BLGELER ARASI RU'YET BRL MESELELER

HLALN TEK BR YERDE GRLMESYLE ORU TUTMAK
SORU 52- Btn devletlerdeki mslmanlarn tamamnn hilalinin tek bir yerde grlmesiyle oru tutmalar gerekir mi? er' ru'yetin olmad baz kafir beldelerdeki mslmanlar nasl oru tutacaklar? CEVAP: Bu meselede ilim adamlar ihtilaf etmilerdir. Yani mslman beldelerden herhangi birisinde hilal grld ve hilalin grlmesi er'an kesinletii zaman dier beldelerdeki mslmanlarn da bu ru'yet gereince amel etmeleri gerekir demiler ve Allah Teala'nn;"Kim ay grrse oru tutsun, kim hasta olur yahut seferde bulunursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde oru tutsun." (Bakara, 185) ayetini ve Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem: "Onu grdnz zaman oru tutunuz" hadisini delil olarak getirmilerdir. Hitap btn mslmanlar iin geneldir, demilerdir. Malumdur ki bununla her insann bizzat kendisinin hilali grmesi kastedilmemitir. nk bu imkanszdr. Bununla ancak ru'yeti kesinleen kimse hilali grd zaman ayn girdii kastedilmitir. Bu, her yer hakknda geerlidir. Dier bir ksm ilim adamlarna gre ise, hilal farkl yerlerde farkl zamanlarda grldnde her yerin kendi ru'yeti geerlidir. Hilalin grld yerlerde bir farkllk olmad zaman, hilali grmeyen bir kimsenin hangi mekana uyuyorsa orada hilalin grlmesinin kesinlemesiyle bunun gereini yerine getirmesi (yani teravihe ve oruca balamas) gerekir. Birincilerin kullandklar delilleri bunlar da kullandlar ve dediler ki: Allah Teala yle buyurur: "Kim ay grrse oru tutsun." Malumdur ki bununla her insann kendisinin tek bana hilali grmesi kastedilmemitir. O halde hilalin grld mekanda bununla amel edilir ve insanlar hilalin grlmesinde hangi mekana uyuyorlarsa orada hilalin grld kesinleince onunla amel ederler. nsanlarn bu konuda tabi olmadklar baka
bir mekanda hilalin grlmesine gelince onlar bunu ne gerekte ne de hkmen grm saylmazlar. Onlar dediler ki: Biz Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem: "Hilali grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman orucu brakp bayram edin" sz hakknda da ayn eyi syleriz. Buna gre bir kimse hilalin douunda tabi olmad bir mekanda bulunursa onu ne hkmen, ne de hakikaten grm saylmaz. Onlar dediler ki: Aylk zaman belirlenmesi tpk gnlk zaman belirlenmesi gibidir. Nitekim gnlk imsak ve iftarda beldeler -vakit ynnden- birbirlerinden farkl farkldrlar. Ayn orucuna balamada ve bitirmede de farkl farkl olmas gerekir. Malumdur ki gne ait farklln -namaz, imsak ve iftar vakitlerinin belirlenmesinde- bir etkisi vardr. Bunda mslmanlardan hi kimsenin ihtilaf yoktur. Douda olan kimseler batdakilerden nce imsak yaparlar ve iftar ederler. Gnlk vakit hesaplamasnda "metaliin farkllna" (yani gnein farkl yerlerde farkl zamanlarda domasna) hkmettiimiz zaman aylk vakit hesaplamalarnda da durum tamamen bunun gibidir. Allah Teala:"Artk Ramazan gecelerinde hanmlarnza yaklan ve Allah'n sizin iin takdir ettiklerini isteyin. Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrtedilinceye kadar yiyin iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) buyurmaktadr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de: "Gece uradan geldii gndz uradan gittii ve gne de batt zaman orulu iftarn aar" buyurmutur. Bir kimsenin bu ayet ve hadisin hkm btn blgelerdeki mslmanlar iin geneldir demesi mmkn deildir. "Sizden kim ay grrse oru tutsun" (Bakara, 185) ayeti ve "Hilali grdnz zaman oru tutun ve hilali grdnz zaman orucu brakn, bayram edin" hadisinin genellik ifade etmesi konusunda da ayn eyi syleriz. Grdn gibi bu gr daha kuvvetlidir. Bu grn kuvvetli oluu lafzn, doru bir deerlendirmenin, doru bir kyasn ve bir de aylk vakti belirlemeyi gnlk vakti belirlemeye kyasn bir gereidir. Baz ilim adamlar ise bu meselede yetkinin veliyylemr (yetkili otorite) buna dayanarak oru tutmay veya bayram etmeyi gerekli grd zaman in-
sanlarn ihtilafa dmemeleri ve bir idare altnda paralanmamalar iin bunun gereiyle amel edilir, grn kabul ettiler. Bunlar da "insanlar oru tuttuu gn oru tutulur, insanlar bayram ettii gn bayram edilir" hadisinin genel anlamn delil getirdiler. Bu meseledeki ihtilaf nakleden ilim adamlarnn zikrettii baka grler de vardr. Sorunun ikinci blmne gelince, er' ru'yetin olmad baz kafir beldelerdeki mslmanlarn nasl oru tutacaklar meselesidir. Onlarn da er' yoldan hilali tesbit etmeleri mmkndr. Bunu, imkan bulduklar zaman hilali gzetlemek suretiyle yaparlar. ayet bu mmkn olmazsa o zaman herhangi bir slam lkesinde hilalin grlmesi kesinletiinde, kendileri hilali grsnler veya grmesinler bu ru'yetin gereiyle amel ederler. kinci grle, yani hilal farkl yerlerde ve farkl zamanlarda grld zaman her belde kendi ru'yetiyle amel eder gryle amel edersek ve onlar da bulunduklar beldede ru'yeti tesbit etme imkann bulamazlarsa kendilerine en yakn olan slam beldesine tabi olurlar. nk uygulayabilecekleri en iyi zm yolu budur. 68
BR MEMLEKETTE HLAL GRLD ZAMAN DER BELDELERN AHALSNN DE ORU TUTMASI GEREKR M?
SORU 53- Mesela bir memlekette hilal grld zaman dier beldelerin halknn da oru tutmas gerekir mi? Yoksa her belde halk kendi ru'yetine (grmesine) mi itibar eder? CEVAP: Bu mesele ihtilafldr. Birinci gre gre bir beldede hilal grld zaman dier beldelerin ahalisinin de oru tutmalar gereklidir. Bu grte olanlar ayn tek bir ay olduunu kabul ettiler ve hilalin farkl yerlerde domasna itibar etmediler. Hilal dou blgelerinde grld zaman bat blgelerinin halk da bu ru'yetle oru tutarlar. Bunun tersi de olur. Bunlar dediler ki hepsi mslman olduklar ve hepsi tek bir dine inandkla68
el-Fetv libni Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/151-156
r halde herhangi bir lkenin aynn dier bir lkenin ayndan nce balayacan nasl kabul edebiliriz? kinci gre gre her belde halk kendi ru'yetiyle yani hilali kendisi grd zaman oruca balar. Baz alimler bu grtedirler. eyh Abdullah b. Umeyd de bunlardan birisidir. Bu konuda olaylarla ve hadislerle destekledii bir kitap telif etmitir. Bu gr sahiplerinin delil olarak ileri srdkleri hadislerden birisi Kureyb olaydr. Kureyb am'a bir yolculuk yapmt, sonra Ramazann sonuna doru Medine'ye dnmt. bnu Abbas ona sordu: Hilali ne zaman grdnz? Kureyb: Onu cuma gecesi grdk ve o gece sahura kalktk, dedi. Sonra bnu Abbas tekrar sordu: Mminlerin emiri de oruca balad m? Kureyb: Evet, dedi. Bunun zerine bnu Abbas dedi ki: Fakat biz ancak cumartesi gecesi hilali grdk ve o gece oruca kalktk. Biz daima hilali grdmz zaman oru tutarz veya ay otuz gne tamamlarz. Kureyb dedi ki: Mminlerin emirinin hilali grmesi ve oruca balamas sana kafi gelmiyor mu? bnu Abbas dedi ki: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bize byle emretti. Bu hadiste bnu Abbas, am halk iin kendi ru'yetlerini, Medine halk iin de kendi ru'yetlerini kabul etmektedir ve her belde halknn kendileri hilali grdkleri zaman oruca balayacaklarn sylemitir. nc gre gre, dou blgelerindeki halkn hilali grmesi bat blgeleri halknn da grmesi demektir/onlar iin de geerlidir fakat bunun aksi geerli deildir. Bunun sebebi, hilal douda grld zaman batda da grlmesi gerektiidir ve bunun kanlmaz olduudur. nk hilal batdaki halkn gznden kaybolmadan nce doudaki halkn gznden kaybolmaz. eyhulislam bnu Teymiye ve daha bakalar bu grtedirler. Tercih edilen gr ikincisidir. Yani iki belde arasnda uzak bir mesafe olur
da dier beldede hilali grmek mmkn olursa her belde iin kendi grd hilal geerlidir. Uygulama buna gredir. Baar Allah'tandr.69
BR BELDEDE HLALN GRLMES DER BELDELERDE DE ORU TUTULMASINI GEREKTRR M?

SORU 54- Herhangi bir beldedeki mslmanlar hilali grdkleri zaman dier beldelerdeki mslmanlarn zerine de oru tutmalar farz olur mu? CEVAP: Hilalin dou yerlerinin farkl olabileceinde ve hilalin grlmesinde beldeler arasnda farkllk olabileceinde phemiz yoktur. Bu ihtilaf sebebiyle aralarnda hissedilir bir farkllk olduu zaman her belde iin kendi ru'yetinin geerli olduu alimlerin pek ou tarafndan tercih edilmitir. Delilleri udur: bnu Abbas'n azatls Kureyb am'da iken Ramazan hilalini grmt. amllarla birlikte cuma gecesi oruca kalktlar. Halbuki Medinelilere ancak cumartesi gecesi hilal grld. Kureyb, bnu Abbas'a Muaviye'nin ve am halknn cuma gecesi oruca baladklarn bildirdi. bnu Abbas dedi ki: Fakat biz cumartesi gecesi oru tuttuk. Biz daima hilali grdmz zaman oruca balarz veya ay otuz gne tamamlarz. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bize byle emretti. eyhulislam bnu Teymiyye, hilali gren beldelerin halkna ve onlarn nndeki beldelerin halklarna oru tutmalarnn farz olduu grn tercih etmitir. Bir beldede hilal grld zaman ondan sonraki beldelerde de hilalin mutlaka grlecei kesindir. nk hilalin bat gnein batndan sonradr. Hilalin bat geciktike gneten sonraya kalma sresi, parlakl ve grnrll daha da artacaktr. Mesela Bahreyn'de hilal grld zaman Necid, Hicaz, Msr ve Marib gibi ondan sonraki (yani batdaki) lkelerin de oru tutmalar vacip olur. Hindistan, Sind ve Maverannehir gibi Bahreyn'den nceki (yani doudaki) lkelerin ise oru tutmalar vacip olmaz.70
69 70
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, 26, 27 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 21
BAKENTN HLAL GRMES KY VE KASABA HALKINI BALAR

SORU 55- Bakentte hilalin grlmesi zerine bakente uzak ky ve kasabada oru tutmak sahih olur mu? Yoksa benim kendi kymn halknn hilali grmesine mi bal kalmam gerekir? CEVAP: Bakentte hilalin grlmesi kesinletii zaman sz konusu ky halknn bu ru'yete gvenmesi ve mslmanlarla birlikte oru tutmas gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimize, onun ailesine ve arkadalarnadr. 71
HLALN GRLMES
SORU 56- Katar halk Zilhicce aynn hilalini Hicaz halknn hesap ettii gnden bir gn sonra grd. Hicaz halknn hesabna gre Zilhiccenin onuncu gn olan bu gn, hilali bir gn sonra grmeleri sebebiyle Zilhiccenin dokuzuncu gnne tekabl ediyor. Alimler bu konuda ne diyorlar? Bugn oru tutmak, Hicaz halknn hesabna gre bayram gnne denk geldii iin haram veya mekruh mudur, yoksa her blge iin kendisinin hilali grmesi mi geerlidir? Bize bu konuda fetva veriniz, ecir ve sevabz bol olsun. CEVAP: er' delillerden bizim anladmza gre Zilhicce hilalinde olsun, baka aylarn hilallerinde olsun Zfar halknn72 ve benzerlerinin hilalin hkm konusunda eriatle hkmeden ve kendilerine komu olan dier hkmetlere tabi olmalar gerekir. nk Zfar, Arap yarmadasna ait blgelerden biridir ve orada hilalin doduu yerler birbirine yakndr. Arap yarmadasnn baz ynetimlerince hilalin grld er' olarak kesinletii zaman dierlerinin de bu hkm almalar gerekir. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem "Hilali grnce oru tutunuz, hilali grnce bayram ediniz, hava kapal olur da hilali gremezseniz sayy otuza tamamlaynz" hadisinin genellii buna delalet eder. Allah'a hamd olsun gerek bu meselede ve gerek bundan baka meselelerde Suudi Arabistan'n eriat- mutahhara'ya gre hkm verdii gayet aktr.
71 72
Fetv el-Lecnetu'd-Daime li'l-Buhusi'l-lmiyye ve'l-fta, Fetva no: 6486 Zfar halk ile kasdedilen arapyarmadas devletleridir.
Ehl-i Zfar'a ve Arap yarmadasnn etrafndaki dier hkmetlere gereken ey, Ramazan, Zilhicce ve dier aylar konusunda Suudi Arabistan'da kesinleen hkme gre amel etmeleridir. nk daha nce de ifade edildii gibi yarmadann tamam tek bir blge hkmndedir. Bununla aka anlalmaktadr ki ehl-i Zfar ve benzerlerinin, hilali Suudilerden nce kendileri grmedike, bu konuda Suud hkmeti nezdinde er' olarak kesinleen hkme muhalefet etmeleri caiz deildir. Benim grm budur. Faydal ilim ve salih amelde bizi ve sizi baarl klmasn Allah'tan dilerim. Kendisinden istenilenlerin en hayrls Allah'tr. Allah'n selam, rahmeti ve bereketi zerinize olsun.73
HLAL FARKLI YERLERDE FARKLI ZAMANLARDA DODUU ZAMAN NSANLAR NASIL ORU TUTACAKLAR?
SORU 57- Hilal farkl yerlerde farkl zamanlarda doduunda insanlar nasl oru tutacaklar? CEVAP: Doru olan ey, bu konuda ru'yete gvenmektir, metaliin ihtilafna (yani hilalin farkl yerlerde farkl zamanlarda grlmesine) itibar etmemektir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ru'yete dayanmay emretmi ve bu konuda ayrntya girmemitir. Bu emir, Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem salam bir rivayetle gelen u hadis-i erifte gemektedir: "Hilali grdnz zaman oru tutunuz, hilali grdnz zaman bayram ediniz. Hava kapal olup da hilali gremezseniz sayy otuza tamamlaynz." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir baka sznde yle buyurmutur: "Hilali grmedike veya sayy tamamlamadka oru tutmaynz, yine hilali grmedike veya sayy tamamlamadka bayram etmeyiniz." Bu anlamda daha pek ok hadis vardr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bildii halde metaliin ihtilafna (hilalin farkl yer ve zamanlarda grlmesine) iaret etmemitir. lim adamlarndan bir grup, hilal farkl yerlerde, farkl zamanlarda grld zaman her beldenin kendi grdyle amel edecei grndedir. Onlar
73
Abdulaziz bn Abdillah bn Baz, Mecmuu Fetv, 3/171, 172
bnu Abbas'tan gelen u haberi delil getirdiler: bnu Abbas am halknn ru'yetiyle amel etmedi. Kendisi Medine'de bulunuyordu. amllar Muaviye zamannda bir cuma gecesi hilali grdler ve bununla oruca baladlar. Medineliler ise hilali ancak cumartesi gecesi grdler. Kureyb, amllarn hilali cuma gecesi grdn ve o gece oruca baladn haber verdii zaman bnu Abbas Radyallahu anh dedi ki: Biz hilali cumartesi gecesi grdk. Biz daima hilali grdmz zaman oru tutarz veya sayy tamamlarz. O, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem: "Hilali grdnz zaman oru tutun ve hilali grdnz zaman bayram edin" szn delil getirdi. Bu gr kuvvetli bir grtr. Suudi Arabistan lkesi Byk Alimler Heyeti Meclisinin yeleri delillerin arasn birletirerek bu gre ulamtr. Baarnn sahibi Allah'tr.74
KAMET ETT LKEYLE BRLKTE ORU TUTMAK

SORU 58- slam devletlerinden birinde -mesela Suudi Arabistan'da- Ramazan aynn girdii kesinletii, bunu da ilan ettii fakat benim ikamet ettiim lkede Ramazan aynn girdii ilan edilmedii zaman hkm nedir? Hilalin sadece Suud'da kesinlemesiyle orucu tutabilecek miyim? Yoksa bulunduumuz lkedeki insanlarla birlikte o gn oru tutmayp da Ramazan aynn girdiini ilan ettikleri zaman m oruca balayacaz? Ayn ekilde iki devlette durum farkl olduu zaman evval aynn girmesine yani bayram gnne nisbetle hkm nedir? CEVAP: Bir mslmann iinde bulunduu devletle birlikte oru tutmas ve onunla birlikte bayram etmesi gerekir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Oru, insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur, bayram insanlarla birlikte yaptnz gnk bayramdr, kurban da insanlarla kestiiniz gnk kurbandr" buyurmutur. Baar Allah'tandr.75
74 75
bnu Baz, Tuhfetu'l-Ihvan bi Ecvibetin Mhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, 163-164 Abdulaziz bn Abdillah bn Baz, Mecmuu Fetv, 3/175
HER MSLMAN KEND LKESNDEK MSLMANLARLA BRLKTE ORU TUTAR VE BAYRAM YAPAR
SORU 59- slam devletlerinden birisinde mesela Suudi Arabistan'da Ramazan aynn girdii kesinletii ve dier lkelerde de Ramazann girdii ilan edilmedii zaman hkm nedir? Suud'la birlikte mi oru tutacaz? ki devlette durum farkl olduu zaman ne yaplacak? CEVAP: Her mslman, kendi lkesinde bulunan mslmanlarla birlikte oru tutar ve bayram yapar. Mslmanlarn kendi bulunduklar blgede hilali grmeye ihtimam gstermeleri, blgelerinden uzakta bulunan baka bir yerde hilalin grlmesiyle oruca balamamalar gerekir. nk hilal farkl yerlerde farkl zamanlarda grlebilir. Baz mslmanlarn gayr-i slami bir devlette bulunmalar ve etraflarnda da hilali gzetlemeye ihtimam gsteren mslmanlarn olmamas durumunda onlarn Suudi Arabistan'la birlikte oru tutmalarnda herhangi bi saknca yoktur.76
AFRKALILARIN MEKKELLERN RU'YET LE ORU TUTMALARI MMKN MDR?

SORU 60- Afrika halknn Mekkelilerin hilali grmesiyle oruca balamalar mmkn mdr? CEVAP: Suudi Arabistan Byk Alimler Kurulundan bu konuyla ilgili bir karar km olup muhtevas yledir: 1- Hilallerin farkl yerlerde ve zamanlarda grlebilecei aklen ve hissen zorunlu olarak bilinen eylerdendir. Alimlerden hi birisi bu konuda ihtilaf etmemitir. Mslman alimler arasndaki ihtilaf sadece metaliin ihtilafna (hilalin farkl yerlerde ve zamanlarda grlmesine) itibar edilip edilmeyecei konusunda vuku bulmutur. 2- Metaliin ihtilafna itibar edip etmeme meselesi itihada konu olan nazar meselelerden birisidir. limden ve dinden nasibi olanlar arasnda bu konuda
76
Salih bnu Fevzan, el-Mnteka min Fetv, e-eyh Salih bn Fevzan, 3/124
ihtilaf vardr. Bu ihtilaf itihadnda isabet edenin iki sevap, hata edenin tek sevap ald bir ihtilaftr. lim adamlar bu meselede iki gre ayrlmlardr: Onlardan bir ksm metaliin ihtilafna itibar edilecei grndedir. Bir ksm itibar edilmeyecei grndedir. Her iki grup da Kitap ve Snnet'ten deliller getirmilerdir. Bazan her iki grup da kendi grlerini ayn ayetle ve hadisle delillendirmilerdir. Sz konusu ayet udur: "Sana hilal eklinde yeni doan aylar sorarlar: De ki: Onlar, insanlar ve zellikle hac iin vakit lleridir." (Bakara, 189) Hadis de udur: "Hilali grdnz zaman oru tutunuz, hilali grdnz zaman orucu braknz." Bunun sebebi nass farkl ekilde anlamalar ve bunlardan herbirinin bu nasla delil getirmede farkl bir yol tutmalardr. Kurulun grd itibar ve sahip olduu g sebebiyle ve bu meseledeki ihtilafn korkutucu sonular douracak etkisinin olmamasn da gz nnde bulundurarak denilebilir ki, bu dinin ortaya knn zerinden ondrt asr getii halde slam mmetinin tek bir ru'yet zerinde birletii bir dnemin olduunu bilmiyoruz. Bu sebeple Byk Alimler Kurulu yeleri, uygulamann olduu gibi braklmas, bu konunun irdelenmemesi ve her bir slam devletinin bu meselede iaret edilen iki grten birini kendi alimleri vastasyla tercih etme hakkna sahip olduu, nk her iki grn de kendisine ait delilleri ve dayanann olduu grndedir. 3- Kurul meclisi, hilallerin hesapla tesbiti meselesini, Kitap ve Snnette geen bilgileri ve ilim adamlarnn bu konudaki szlerini inceledi ve er' meselelerde hilallerin tesbiti konusunda hesaba itibar edilmeyeceini oy birliiyle kararlatrd. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grdnz zaman oru tutunuz, hilali grdnz zaman bayram ediniz." "Hilali grmedike oru tutmaynz, hilali grmedike bayram yapmaynz." Bu manada baka deliller de vardr.
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarnadr.77
BR KMSE SUUD'DA OTURDUU ZAMAN SUUDLULARA GEREKEN EY ONA DA GEREKR

SORU 61- Bir kimse Riyad radyosundan bayramn pazartesi gn olduunu rendii halde Kahire ve Kuveyt radyolarndan pazar gn bayram olduunu dinledii ve orucunu bozduu zaman yapmas gereken ey nedir? CEVAP: Soruyu soran kii pazar gecesi ve gndz Suudi Arabistan'da ikamet ettii zaman, baka yerlerde kesinleen evval aynn ilk gn orada henz kesinlemedii (evval hilali grlmedii) iin onun da Suudi Arabistan gibi pazar gnn Ramazan gn olarak kabul etmesi, orucunu bozmusa bu gn kaza etmesi, lkesindeki mslmanlardan ayr hareket ettii iin istifar etmesi ve bir daha byle bir eyi yapmamas gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun. 78
MSLMANLARIN BAYRAMLARINI BRLETRMELERNN ZM YOLU NEDR?

SORU 62- Mslmanlarn farkl gnlerde bayram yapmalarnn orucun haram olduu bayram gnnde oru tutulmasna veya oru tutmann vacip olduu gnde orucun bozulmasna yol at bilindiine gre slam'n bu farkllk konusundaki gr nedir? Bu nemli meselede Allah katnda bize mazeret olabilecek yeterli cevab vermenizi rica ediyoruz. Bu farkllk bazan iki gne, bazan gne kt zamanlar bile oluyor. slam bu ihtilaf reddettii zaman mslmanlarn bayramlarn birletirmenin zm yolu nedir? CEVAP: Hilallerin farkl yerlerde, farkl zamanlarda grlebileceini alimler ittifakla kabul etmilerdir. Bu, hissen ve aklen zorunlu olarak bilinen eyler-
77 78
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 3686 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 388
dendir. Fakat onlar bu farklln Ramazann balamas ve bitmesinde dikkate alnp alnmayacanda iki gre ayrlmlardr. Fkh mtehit alimlerden bir ksm Ramazann balamas ve sona ermesinde metaliin ihtilafna (hilalin farkl yer ve zamanlarda grlmesine) itibar edilecei grndedir. Bir ksm ise buna itibar edilmeyecei, hilalin bir yerde grlmesiyle birlikte her yerde grlm saylaca grndedirler. Her iki grup da Kitap, Snnet ve kyas'tan getirdii delillerle istidlal etmilerdir. Bazan her iki tarafa da delil olmaya elverili olduu iin iki grup da ayn nass delil olarak kullanrlar. Bunlar u ayet ve hadislerdir: "Sizden kim ay grrse oru tutsun." (Bakara, 185) "Sana hilal eklinde yeni doan aylar sorarlar. De ki: Onlar insanlar iin vakit lleridir." (Bakara, 189) Hadis: "Hilali grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman orucu brakn." Bunun sebebi, nass farkl ekilde anlamalar ve herbirinin bu nasla delil getirmede farkl bir yol tutmalardr. zet olarak hakknda fetva istenen bu konu itihat alanna giren teorik meselelerdendir. Bunun iindir ki eski ve yeni fkhlar bu konuda ihtilaf etmilerdir. Herhangi bir belde halknn otuzuncu gece hilali grmedikleri zaman bakalarnca kesinletiinde onlarn grd hilale gre amel etmelerinde hibir saknca yoktur. Aralarnda ihtilafa dtkleri zaman ayet yneticileri mslman ise kendi devletlerinin yneticilerinin verecei hkme gre hareket ederler. Yneticileri bu grlerden birisiyle hkmederse ihtilaf ortadan kalkar ve millet onunla amel eder. Yneticileri mslman deilse beldelerinde Ramazan orucu ve bayram namaznda birlii korumak iin beldelerindeki slam Merkezinin hkmyle amel ederler. Baar Allah'tandr.79
79
ORUCUN VE BAYRAMLARIN BALANGICINI BELRLEMEDE HTLAFA DMEK

SORU 63- Burada Ramazan orucunun ve mbarek Ramazan bayramnn balangcn belirlemede mslman alimler arasnda byk bir ihtilaf var. Onlardan kimisi "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde orucu brakn" hadisi ile amel ediyor, kimi alimler de astronomi bilginlerinin grlerine dayanyor ve yle diyorlar: Astronomi bilginleri astronomi ilminde kameri aylarn balangcn bilebilecekleri yksek bir seviyeye ulamlardr. Onlar buna dayanarak takvime tabi oluyorlar. Bu konuda fetva nedir? CEVAP: Evvela amel edilmesi gerekli olan sahih gr, hilali grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman orucu braknz; hava kapal olup da hilali gremezseniz sayy otuza tamamlaynz" hadisinin delalet ettii gibi Ramazann balangc ve sonunda hilalin grlmesine itibar etmektir. nk Allah Teala'nn Peygamberimiz Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem vastasyla gnderdii slam dini geneldir, ebedidir ve kyamet gnne kadar devamldr. kinci olarak Allah Teala astronomi ilminde ve dier ilimlerde olmu ve olacak btn ilerleme ve gelimeleri bilmektedir. Bununla beraber Allah Teala;"Kim ay grrse oru tutsun." (Bakara, 185) buyurmaktadr ve Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde orucu brakn" diye bunu aklamaktadr. Allah Teala, Ramazan ay orucunu ve bayramn hilali grmeye balamtr, yldzlarn hesaplanmas ve hareketlerinin llmesiyle ilgili bilgilerinde astronomi alimlerinin ok ilerleyeceklerini bilmesine ramen orucu yldz hesabyla ay tesbitine balamamtr. O halde mslmanlarn Allah'n kendileri iin Peygamberinin lisanyla meru kld oru ve bayramda ru'yet-i hilale gvenme prensibine dnmeleri gerekir. Bu, ilim ehlinin icma gibi bir eydir. Buna muhalefet eden ve astronomik hesaplamaya gvenen kimse azdr/yalnz kalmtr, onun grne dayanlamaz.80
???
80
Drdnc Konu RU'YET- HLAL, SLAM AZINLIKLAR ve DIARIDAK MSLMANLAR

YABANCI LKELERDEK MSLMANLAR ve HLALN TESBT
SORU 64- slam olmayan bir lkede ikamet eden mslmanlarn Ramazan, evval ve Zilhicce hilallerini tesbit edecek bir komisyon kurmalar caiz olur mu, olmaz m? CEVAP: Gayr-i slam bir beldede bulunan mslmanlarn Ramazan, evval ve Zilhicce hilallerinin tesbitini stlenecek, mslmanlardan oluan bir komisyon tekil etmeleri caizdir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarnadr.81
DIARIDA KAMET EDEN RENCLER RU'YET- HLAL KONUSUNDA HANG LKEYE TAB OLACAKLAR?
SORU 65- lke dndaki, Amerika ve baka yerlerdeki Suudlu renciler topluluundan eyh Osman es-Salih vastasyla gnderilen bir soruda bu rencilerden bazlarnn bu sene Msr, Kuveyt ve dier lkeleri taklit ederek pazar gnn Ramazan Bayramnn birinci gn olarak kabul ettikleri, bazlarnn da Suudi Arabistan ve pazartesi gn bayram yapan dier lkeleri taklit ettikleri beyan ediliyor ve onlardan herbirine yaptklar eyin karlnda neyin lazm geldiini soruyorlar? CEVAP: Bu mesele, metaliin ihtilafyla (hilalin farkl yerlerde ve zamanlarda grlmesiyle) ve oru ve bayram gibi hilallerle balantl er' hkmlerde bu farklln kabul edilip edilmeyeceiyle ilgilidir. Bu mesele Byk Alimler Kurulu tarafndan yaplan oturumlardan birisinde incelenmi ve bu meselede ilim adamlarnn iki farkl gre sahip olduklarn ifade eden bir karar kartlmtr.
81
Birincisi: Metaliin ihtilafna itibar edilecei grdr, ikincisi ise buna itibar edilmeyecei grdr. Yani bir yerde hilalin grld sabit olduu zaman btn beldelerde grlm demektir. (Bu ikinci grtr. Birinci gre gre ise her belde kendi grd hilale gre hareket edecektir. -eviren) Her iki grn sahiplerinin de Kitap ve Snnetten getirdikleri deliller vardr. Bazan her iki taraf da ayn delillerle kendi grlerini savunmulardr. Bunun sebebi nass farkl anlamalar ve farkl metotlarla yorumlamalardr. Bu meseledeki ihtilafn korkutucu sonular douracak etkisinin olmamas ve bu dinin ortaya knn zerinden ondrt asr getii halde slam mmetinin tek bir ru'yet zerinde birletikleri bir dnemin bilinmemesi sebebiyle her devlet alimleri vastasyla bu iki grten uygun grd birisini tercih etme hakkna sahiptir. Soruyu soran rencilerin ikamet ettikleri lkelerin slam lkesi olmamas, bal olduklar lkenin pazar gnn bayram gn olarak ilan etmemesi ve onu Ramazann son gn olarak kabul etmesi sebebiyle, bu meseledeki ihtilaftan kurtulmak ve sorumluluktan kurtulmada ihtiyat tercih etmek maksadyla, pazar gn oru tutmayan kimselerin o gn kaza etmeleri gerekir. Pazar gn oru tutarken ve pazartesi gn bayram yaparken kendi lkeleri olan Suudi Arabistan' taklit edenlere gelince bunda onlar iin herhangi bir beis grmyoruz. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarnadr.82
HLALLER FARKLI YERLERDE VE ZAMANLARDA GRLD ZAMAN HANG YERE UYULMASI DAHA UYGUN OLUR?
SORU 66- Biz ABD ve Kanada'da bulunan mslman rencileriz. Her sene Ramazan aynn banda mslmanlarn gruba ayrlmasna sebep olan bir problemle karlayoruz: 1- Bir grup, ikamet ettikleri beldede hilali gzetleyerek oru tutuyor. 2- Bir grup Suudi Arabistan'n oruca balad gn oruca balyor.
82
3- Bir grup da ABD ve Kanada mslman renciler birliinden haber geldiinde oruca balyor. Bu birlik ABD'nin muhtelif yerlerinde hilali gzetliyor ve herhangi bir yerde hilali grr grmez bu haberi muhtelif merkezlere yayyor, Amerika'daki mslmanlar da muhtelif ehirler arasnda ok uzak mesafeler olmasna ramen hepsi ayn gnde oruca balyor. Hangi yerin ru'yetine ve haberine uyulmas daha uygundur? Bize bu konuda fetva verin, Allah ecrinizi ve sevabnz versin. CEVAP: Suudi Arabistan Byk Alimler Kurulu bu meseleyi daha nce inceledi ve u ierikte bir karar kard: 1- Hilallerin farkl yerlerde ve farkl zamanlarda grlebilecei aklen ve hissen zorunlu olarak bilinen eylerdendir. Alimlerden hibirisi bu konuda ihtilaf etmemitir. Mslman alimler arasndaki ihtilaf sadece metaliin ihtilafna (yani hilalin farkl yerlerde ve zamanlarda grlmesine) itibar edilip, edilmeyecei konusunda vuku bulmutur. 2- Metaliin ihtilafna itibar edip etmeme meselesi itihada konu olan nazar meselelerden birisidir. limden ve dinden nasibi olanlar arasnda bu konuda ihtilaf vardr. Bu ihtilaf, itihadnda isabet edenin iki sevap, hata edenin tek sevap ald bir ihtilaftr. lim adamlar bu meselede iki gre ayrlmlardr. Bir ksm metaliin ihtilafna itibar edilecei grndedir. Bir ksm itibar edilmeyecei grndedir. Her iki grup da Kitap ve Snnetten deliller getirmilerdir. Aadaki ayet ve hadisler her iki gr iin de delil olmaya elverili olduu iin bazan her iki taraf da ayn nass delil olarak kullanrlar:"Sana hilal eklinde yeni doan aylar sorarlar: De ki: Onlar, insanlar, zellikle hac iin vakit lleridir." (Bakara, 189) Hadis: "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde bayram edin." Bunun sebebi nass farkl ekilde anlamalar ve herbirinin bu nasla delil getirmede farkl bir yol tutmalardr. Kurulun, grd itibar ve sahip olduu g sebebiyle ve bu meseledeki ihtilafn korkutucu sonular douracak etkisinin olmamas da gznnde bulundurularak denilebilir ki, bu dinin ortaya knn zerinden ondrt asr getii
halde slam mmetinin tek bir ru'yet zerinde birletii bir dnem bilmiyoruz. Bu sebeple Byk Alimler Kurulu yeleri uygulamann olduu gibi braklmas, bu konunun irdelenmemesi ve herbir slam devletinin bu meselede iaret edilen iki grten birini kendi alimleri vastasyla tercih etme hakkna sahip olduu, nk her iki grn de kendisine ait delilleri ve dayanann olduu grndedir. 3- Kurul meclisi, hilallerin hesapla tesbiti meselesini, Kitap ve Snnette geen bilgileri ve ilim adamlarnn bu konudaki szlerini inceledi ve er' meselelerde hilallerin tesbiti konusunda hesaba itibar edilmeyeceini oy birlii ile kararlatrd. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde bayram edin." "Hilali grmedike oru tutmaynz, hilali grmedike bayram yapmaynz." Bu manada baka deliller de vardr. lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonu, gayr-i slam bir ynetimin hakim olduu devletlerdeki Mslman renciler Birliinin, bu devletlerde yaayan mslmanlara nisbetle hilalin tesbiti meselesinde slami ynetimin yerine getii grndedir. Kurul Meclisi kararnn ikinci maddesinde geen hkme binaen bu birliin u iki grten birisini tercih etme hakk vardr: Ya metaliin ihtilafna itibar eder veya buna itibar etmez. Sonra tercih ettii gr bulunduu devletteki btn mslmanlara bildirir, onlarn da hep birlikte oruca balamak, ihtilaf ve kargaadan kurtulmak iin birliin tercih ettii ve kendilerine bildirdii eye uymas gerekir. Bir de bu devletlerde yaayan mslmanlarn hepsinin bulunduklar beldelerde hilali gzetlemeleri gerekir. Onlardan gvenilir bir kii veya daha ok kii hilali grd zaman bununla oru tutarlar, bunu birlie ulatrrlar, o da bu haberi her tarafa yayar. Ayn giriinde byle yaplr. Ayn knda ise iki adil ahidin evval hilalini grdne tanklk etmesi veya Ramazann otuz gne tamamlanmas gerekir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: "Hilali grdnzde oru tutun, hilali grdnzde bayram edin; hava kapal olru da hilali gremezseniz sayy otuz gne tamamlayn" buyurmutur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.83
83
GNDZ GECESNDEN DAHA UZUN OLAN LKELER VE ORU

SORU 67- Rabtatu'l-Alemi'l-slami, Kopenhag'taki -Danimarka- temsilcisi Muhammed Dr Mnci'den bir mektup ald. Mektupta Dr Mnci skandinavya devletlerinin baz blgelerinde btn yl boyunca gndzlerin gecelerden ok uzun olduunu ifade ediyor; yle ki gndzler yirmi saat olurken geceler sadece saat sryor. Mektubun devamnda diyor ki Ramazan aynn gelii k mevsimine rastlad zaman mslmanlar sadece saat oru tutuyorlar, Ramazan ay yaz mevsiminde olduunda ise gndzlerin uzunluu sebebiyle gleri yetmedii iin orucu terk ediyorlar. Temsilci Dr Mnc bu beldelerdeki mslmanlara ilan etmek iin iftar ve sahur vakitlerini ve Ramazan aynda oru tutulan mddeti belirleyen bir fetva talebinde bulunuyor ve benim bu konuda onun nda gerekli cevab kolayca verebilmem iin konuyla ilgili er' aklamay gnderme ltfunda bulunacanz umuyorum diyor. CEVAP: slam dini tam ve kapsaml bir dindir. Allah Teala yle buyurmutur: "Bugn size dininizi ikmal ettim, zerinize nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak slam setim." (Maide, 3) "Deki: Hangi ey ehadete daha byktr? Deki: Benimle sizin aranzda Allah ahittir. Bu Kur'an bana, kendisiyle sizi ve ulat herkesi uyarmam iin vahyolundu." (En'am, 19) "Biz seni btn insanlara ancak mjdeleyici ve uyarc olarak gnderdik." (Sebe, 28) Allah Teala mminlere orucun farz olduunu syledi: "Ey iman edenler! Oru sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd. Umulurki korunursunuz." (Bakara, 183) Orucun balamasn ve sona ermesini de yle aklad: "Sabahn beyaz iplii (aydnl) siyah ipliinden (karanlndan) ayrtedilinceye kadar yiyin, iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) Allah Teala bu hkm sadece bir beldeye ve insanlarn bir blmne tahsis etmedi. Genel ve herkesi kapsayan bir hkm olarak koydu. Kendileri hakknda soru sorulan o kiiler de buna dahildir. Allah Teala kullarna kar ok latiftir/merhametlidir. Onlara zerlerine vacip olan eyleri yapmalarnda yardm edecek kolaylk yollarn gstermitir. Mesela yolcu ve hastaya kendilerinden gl/meakkati kaldrmak iin Ramazanda (oru tutmamalarn) iftar etmelerini meru klmtr. Bu konuda yle buyurmaktadr: "Ramazan ay, insanlara yol gsterici, dorunun ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kur'an'n indirildii aydr. yle ise sizden Ramazan ayn idrak edenler onda oru
tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa (tutamad gnler saysnca) baka gnlerde kaza etsin. Allah sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez." (Bakara, 185) Mkelleflerden Ramazan ayna kim grrse gndzler ister uzun olsun, isterse ksa olsun oru tutmas zerine vacip olur. Gnn orucunu tamamlamaktan aciz kalrsa, leceinden veya hastalanacandan korkarsa aln bastracak ve zararn def edecek ekilde orucunu yemesi caizdir. Sonra gnnn kalan ksmnda yemekten imekten kendisini tutar ve oru tutabilme gc ve imkanna kavutuu dier gnlerde tutamad orucunu kaza eder. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.84
GNDZLER OK UZUN VE OK KISA SREN YERLERDEK KMSELERN ORU TUTMASI

SORU 68- Gndzleri yirmibir saat sren kimseler nasl yapacaklar, oru iin bir sre belirleyecekler mi; ayn ekilde gndzleri ok ksa sren kimseler ne yapacaklar ve bulunduklar yerde alt ay gndz ve alt ay gece sren kimseler ne yapacaklar? CEVAP: Gece ve gndzn toplam sresi yirmidrt saat olan yerde yaayan kimselerin gndz ister ksa olsun, ister uzun olsun gndzleri oru tutacaklar. Gndzn sresi ksa bile olsa Allah'a hamd olsun bu onlar iin yeterlidir. Ancak yaadklar yerde gndz veya gece bundan daha fazla -mesela alt ay- sren kimseye gelince onlar oru tutmak iin gece ve gndzn sresini kendileri takdir ve tayin edecekler. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir sene gibi uzun srecek Deccal gnnde, ayn ekilde bir ay veya bir hafta gibi srecek Deccal gnlerinde byle yaplmasn namaz vakitlerinin takdir edilmesini emretti. Suudi Arabistan Byk Alimler Kurulu Meclisi bu meseleyi inceledi ve bu konuda 12/4/1398 tarihli ve 61 sayl u karar yaynlad: Hamd, Allah iindir. Salt ve selam O'nun peygamberine, ailesi ve arkada84
larnadr. Byk Alimler Kurulunun hicri 1398 senesi Rebiulahir aynn son gnlerinde Riyad'ta yaplan onikinci dnem toplantsna Mekke-i Mkereme'deki Rabtatu'l-Alemi'l-slami Genel Sekreterinin 16/1/1398 h. tarih ve 555 sayl yazs sunuldu. Yaz, sve Malo ehrindeki Rabtatu'l-Cemiyyatu'l-slamiyye bakannn mektubunda geen eyleri ihtiva etmektedir. sveteki cemiyet bakan bu mektubunda skandinav lkelerinde corafi durum sebebiyle yazn gndzleri ok uzun, kn da ok ksa srdn ifade ediyor. Nitekim skandinavya'nn kuzey blgelerinde yazn gne hi kaybolmuyor, kn da bunun aksi oluyor. Buralardaki mslmanlar Ramazanda nasl iftar ve imsak yapacaklarn ve ayn ekilde bu lkelerde namaz vakitlerini nasl belirleyeceklerini soruyorlar. Sayn genel sekreter bu konuda onlar yararlandrabilecei bir fetvann kartlmasn rica ediyor. lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonunun bu konuda dier fkhlara dayanarak hazrlad bir rapor da meclise sunuldu. Meclis konuyu inceledikten ve tarttktan sonra unlar kararlatrd: 1- Gecenin gndzden, afan skmesi ve gnein batmasyla ayrld, ancak yaz mevsiminde gndzn ok uzun, kn ise ok ksa olduu beldelerde oturan kimselerin be vakit namaz er'an bilinen vakitlerinde klmalar gerekir. nk Allah Teala'nn u ayeti genel bir hkm ifade etmektedir. (Gece ve gndzn olutuu her yer iin geerlidir):"Gndzn gne dnp gecenin karanl bastrncaya kadar (belli vakitlerde) namaz kl; bir de sabah namazn. nk sabah namaz ahitlidir." (sra, 78) "Namaz, mminler zerine vakitleri belli bir farzdr." (Nisa, 103) Bureyde'den Radyallahu anh rivayet edilen u hadis de bunun delilidir: Bir adam Rasulullah'a Sallallahu aleyhi vesellem namaz vakitlerini sordu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ona: Bu iki gn bizimle beraber kl, dedi. Gne tam tepe noktasndan (batya doru) kaynca, Bilal'e emredip ezan okuttu. Sonra emredip leye kamet getirtti. Daha gne tepede ve parlak iken emredip ona ikindi namaz kamet getirtti. Gne battnda ona emredip akam namaz iin kamet getirtti. Ufuktaki aydnlk kaybolunca emretti, yats namazna kamet getirtti. Sonra afak sknce emretti sabah namazna kamet getirtti. kinci gn olunca emretti ve le namazn hava serinleyeceye kadar biraz tehir etti. leyi serinlikte kldrmak suretiyle insanlara ibadeti kolaylatrd. kindiyi gne iyice ykselmiken ve nceki gnden daha ileriye tehir ederek kldrd. Ufuktaki aydnlk
kaybolmadan nce akam kldrd. Gecenin te biri getikten sonra yatsy kldrd. Ortalk iyice aardktan sonra da sabah namazn kldrd. Sonra: "Namaz vakitlerini soran kii nerede?" diye sordu. Adam: Benim ya Rasulallah, dedi. Peygamber ona: "te namaz vakitleriniz bu grdklerinizin arasndadr" buyurdu. Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etti. Abdullah b. Amr b. el-As'tan Rasulullah'n Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu rivayet edilmitir: "lenin vakti, gne (tepe noktasndan) batya zail olup, kiinin glgesi kendi uzunluu olunca balar, ikindi vakti girinceye kadar devam eder. kindinin vakti, gne sararncaya dek devam eder. Akamn vakti, afak (ufuktaki aydnlk) kayboluncaya dek devam eder. Yatsnn vakti orta gecenin yarsna dek devam eder. Sabah namaznn vakti tanyerinin aarmasndan gnein domasna kadardr. Gne dounca namaz klma! nk o eytann iki boynuzu arasnda doar." Bunu Mslim Sahih'inde tahri etti. Namaz vakitlerini sz ve uygulamal olarak belirleyen baka hadisler de vardr. Namaz vakitleri Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem aklad alametlerle birbirinden ayrdedildii mddete gndzn uzun veya ksa olmas ve gecenin uzun veya ksa olmas arasnda herhangi bir fark olmaz. Namazlarnn vakitlerinin belirlenmesi asndan durum budur. Ramazan aynda tuttuklar orucun vakitlerinin belirlenmesine gelince: Mkelleflerin kendi lkelerinde gece ve gndz birbirinden ayrld ve her ikisinin toplam sresi yirmidrt saat olduu mddete Ramazan aynda hergn tanyerinin aarmasndan gnein batna kadar kendilerini yemekten, imekten ve dier oru bozucu eylerden alkoymalar gerekir. Yemek, imek ve cinsi mnasebet gibi eyler onlara -ksa bile olsa- sadece geceleri helal olur. nk slam dininin hkmleri btn lkelerdeki insanlar iin geneldir. Allah Teala yle buyurmaktadr: "Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrt edilinceye kadar yeyin, iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) Gndzn uzunluu sebebiyle orucu tamamlamaktan aciz kalan veya birtakm emarelerle veya tecrbeyle veya gvenilir uzman bir doktorun bildirmesiyle veya galip zannyla tutaca orucun lmne veya iddetli bir ekilde hastalanmasna veya hastalnn artmasna ya da iyilemesinin yavalamasna se-
bep olacan bilen bir kimse oru tutmaz ve tutmad gnleri imkan bulduu herhangi bir ayda kaza eder. Allah Teala yle buyurdu:"Sizden kim ay grrse oru tutsun. Kim hasta veya yolcu olursa (tutamad gnler saysnca) baka gnlerde kaza etsin." (Bakara, 185)
Yine Allah Teala yle buyurdu:"Allah hi kimseyi gcnn yetmedii eyle ykml tutmaz." (Bakara, 286) "Allah din konusunda zerinize hibir zorluk yklemedi." (Hac, 78) 2- Yazn gnein hi batmad, kn da hi domad beldelerde veya alt ay gece ve alt ay gndz devam eden beldelerde ikamet eden kimselerin her yirmidrt saatte be vakit namaz klmalar, bunlarn vakitlerini kendilerinin takdir etmeleri ve bu konuda farz namaz vakitlerinin birbirinden ayrld kendilerine en yakn beldeye dayanarak bunlar belirlemeleri gerekir. sra ve mira hadisinde ifade edildiine gre Allah Teala bu mmete her gn elli vakit namaz klmalarn farz klm fakat Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Rabbinden srarla bunun hafifletilmesini istemi, nihayet Allah Teala yle buyurmutur: "Ey Muhammed farz namazlar her gn ve gece be tanedir. Her bir namaz iin on vakit namaz sevab vardr. Bu da elli vakit namaz karl demektir..." Talha b. Abdillah'tan rivayet edildiine gre o yle demitir: "Necid blgesi halkndan sa ba dank bir adam Peygamberin yanna geldi. Sesinin uultusunu iitiyorduk fakat ne dediini anlamyorduk. Nihayet Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem yaklat ve bir de baktk ki slam hakknda soru soruyordu. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona yle dedi: "Gece ve gndz be vakit namaz klmaktr." Adam dedi ki: "Bundan baka klmam gereken namaz var m?" Peygamber: "Hayr, ancak gnll (nafile) klarsan o baka" buyurdu. Enes, b. Malik'ten Radyallahu anh rivayet edildiine gre o yle dedi: "Rasulullah'a Sallallahu aleyhi vesellem bir ey sormak bize yasaklanmt. Kyllerden akll bir adamn gelip de ona soru sormas ve bizim de onu dinlememiz houmuza giderdi. Yine bir defasnda kyllerden bir adam geldi ve dedi ki: "Ey Muhammed bize senin gnderdiin bir adam geldi ve senin Allah tarafndan peygamber olarak gnderildiini iddia etti." Peygamber: "Doru sylemi" dedi. Bu konuma esnasnda adam dedi ki: "Senin bize gnderdiin adam gecemizde
ve gndzmzde bize be vakit namazn farz klndn iddia etti." Peygamber: "Doru sylemi" buyurdu. Adam: "Allah seni, demek bununla gnderdi ve sana bunu emretti, yle mi?" dedi. Peygamber: "Evet..." buyurdu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ashabna Mesih Deccal'den sz etmiti. Dediler ki: "O yeryznde ne kadar kalacak?" Peygamber yle dedi: "Krk gn kalacak; Bu krk gnn biri bir sene gibidir, biri bir ay gibidir, biri bir hafta gibidir, dier gnleri de sizin gnleriniz gibidir." Denildi ki: "Ya Rasulallah! Bir sene gibi olan gnde bizim bir gnlk namaz klmamz yeterli olur mu?" Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem cevap olarak yle buyurdu: "Hayr, onun vakitlerini siz takdir edin." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yukardaki hadis-i erifte bir sene gibi uzun srecek olan bir gnde be defa namaz klmay yeterli grmedi, bilakis her yirmidrt saatte be defa namaz klmay vacip kld ve onlara bu namazlar kendi lkelerinde normal bir gnde kldklar namaz vakitleri arasndaki zaman uzaklklarn dikkate alarak uygun vakitlere datmalarn emretti. O halde namaz vakitlerinin tahdidinin sorulduu lkelerde yaayan mslmanlarn namazlarnn vakitlerini, gece ve gndzn birbirinden ayrld kendilerine en yakn beldelere dayanarak belirlemeleri gerekir. Oralarda da namaz vakitleri her yirmidrt saat (iine serpitirilmi) er' alametleriyle (ezanlaryla) bilinir. Ramazan aynda oru tutarken de ayn eyi yapmalar ve orular iin zaman takdirinde bulunmalar gerekir. Byle yerlerde ikamet edenler Ramazan aynn ban ve sonunu, o ayn her gnne ait imsak ve iftar vakitlerini, gece ve gndzn birbirinden ayrld kendilerine en yakn beldedeki ayn bana ve sonuna, her gn o beldedeki gnein douuna ve batna gre belirlerler. nk bu ekilde belirleme yapmann meruluu Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem daha nce Mesihu'l-Deccal'den sz eden ve ashabna onun zamannda namaz vakitlerinin nasl belirlenecei konusunda yol gsteren hadisinde geti. Bu konuda orula namaz arasnda bir fark yoktur. Baarnn sahibi Allah'tr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarnadr. "Byk Alimler Kurulu"85
85
Abdulaziz bn Abdillah bn Baz, Tuhfetu'l-Ihvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'lslam, s. 164-169
KI GNLERNDE GNEN DOUUNU H GRMEYEN KMSELERN ORULARININ HKM

SORU 69- Bat Almanya'da tahsil gren ve bulunduklar yerde k gnlerinde gnein doduunu hi grmeyen, yazn ise gndzleri sadece dokuz saat sren bir kii ne zaman iftar edeceklerini ve ne zaman imsak yapacaklarn soruyor? CEVAP: Hamd, Allah'a mahsustur. msak vaktine gelince Allah Teala bu konuda yle buyurmaktadr:"Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrt edilinceye kadar yeyin, iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) Gece devam ettii mddete yiyip ien kimseye hibir gnah yoktur. Aslolan gecenin varlnn devam etmesidir. afak skecei zaman, ibadet iin ihtiyata dikkat etmek maksadyla afan skmesinden birka dakika nce imsak yapmak, yemeyi ve imeyi kesmek gerekir. ftar vaktine gelince aslolan gndzn devam etmesidir; gnein batt zann galip gelinceye ve karanln basmas ve gne nlarnn gizlenmesiyle bu bilininceye kadar iftar etmez. nsann kendi itihadyla veya gvenilir bir haberle buna dair kendisinde galip bir zan olutuu zaman iftar etmesi caiz olur.86
HLALLERN FARKLI YERLERDE, FARKLI ZAMANLARDA GRLMES VE DIARIDAK MSLMANLAR

SORU 70- Hilali grmek iin gerekli titizlik gsterilmesine ramen ne el-Ac sahilinde, ne Gana'da, ne Mali'de, ne de Senegal'de hilali gremediimiz bir vakitte radyodan Suudi Arabistan'da orucun balad haberini dinledik. Bundan dolay aramzda ihtilaf kt. Az da olsa bir ksmmz radyo haberine gvenerek oru tuttu. Bir ksmmz da;"Sizden kim ay grrse oru tutsun." (Bakara, 185) ayeti ve "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin." 'Her blge iin hilali kendisinin grmesi muteberdir" hadisleriyle amel ederek kendi lkemizde hilali grnceye kadar bekledi. ki grup arasndaki tartmalar ok iddetlendi. Bu konuda bize bir fetva veriniz."
86
Muhammed bn brahim Alueyh, Fetv ve Resail, 4/160, 161
CEVAP: Hilallerin farkl yerlerde farkl zamanlarda grlebilecei aklen ve hissen zorunlu olarak bilinen eylerdendir. Mslmanlardan ve bakalarndan hi kimse bu konuda ihtilaf etmemitir. Mslman alimler arasndaki ihtilaf sadece metaliin ihtilafna (yani hilalin farkl yerlerde ve zamanlarda grlmesine) itibar edilip edilmeyecei konusunda vukubulmutur. Bunun sebebi, bu meselenin itihada konu olan nazari meselelerden birisi olmasdr. Bu sebeple eski ve yeni slam alimleri bu konuda iki gre ayrlmlardr. Bir ksm Ramazan orucunun balamas ve bitirilmesinde metaliin ihtilafn kabul etmi, bir ksm kabul etmemitir. (Yani bir ksm her blge kendi grd hilale gre hareket eder demi, bir ksm da hilal nce nerede grlmse her yerdeki insanlar ona uyarlar demilerdir.) Her iki grup da Kur'an ve Snnetten deliller getirmilerdir. Aadaki ayet ve hadisler her iki gr iin de delil olmaya elverili olduu iin bazan her iki taraf da ayn nass delil olarak kullanmlardr. Ayet: "Sana hilal eklinde yeni doan aylar sorarlar. De ki: Onlar, insanlar, zellikle hac iin vakit lleridir." (Bakara, 189) Hadis: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin." Bundan baka naslar da vardr. Bunun sebebi her iki grubun naslar farkl anlamalar ve bu naslar delil olarak kullanrken farkl bir yntem izlemeleridir. Maksat ve niyetlerinin halis olmas ve herbir mctehidin dierinin itihadna sayg gstermesi sebebiyle bu ihtilafn onlarn arasnda korkutucu sonular douracak kt bir etkisi olmamtr. Bu meselede gemi dnemlerin mtehit fkhlar da ihtilaf etmilerdir ve herbirinin delilleri vardr. O halde sizin, radyodan veya baka bir kaynaktan hilalin kendi bulunduunuz yerin dnda baka bir yerde grldnn kesinletiini rendiiniz zaman oru tutup tutmayacanz kendi devletiniz yetkilisine havale etmeniz, eer o, oru tutulmasna veya tutulmamasna hkmederse ona itaat etmeniz gerekir. Yetkili makam hkm verdii zaman ihtilaf ortadan kalkar. Buna gre devlet bakannzn verecei hkme tabi olarak oru tutmak veya tutmamak zerinde birlik salanm ve problem zlm olur. "Her blge iin hilali kendisinin grmesi muteberdir" szne gelince bu, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ait bir hadis deildir. Bu ancak Ramazan ay orucunun balamas ve sona ermesinde hilalin farkl yerlerde ve zamanlarda grlmesine itibar edileceini savunan grubun szdr.
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarnadr.87
RU'YETN KESNLEMESNE GRE AMEL ETMEK

SORU 71- Bu mektubu Endonezya adasndan ve Nikobar'dan yazyoruz. Bu ada, Bengal krfezinde bulunan bir kara parasdr ve Kalkuta ehrine binikiyz kilometre uzaklktadr. Kalkuta ehri, byk Hint lkesinin ehirlerinden bu adalar topluluuna en yakn mesafede bulunan bir ehirdir. Size u bilgiyi vermek istiyoruz: Hanefi kardeler bizim bulunduumuz adalarla Kalkuta ehri arasnda gnein douunda ve batnda onbe dakika fark olmasna ramen Kalkuta'da hilalin grlmesine dayanarak orularna balyorlar. afi kardeler ise sadece bu adalar topluluundan herhangi bir adada hilalin grnmesini esas alarak orularna balyorlar. Herbirinin de bilinen delilleri var. Bu sebeple sizden kalplerimizi skuna, gnllerimizi huzura kavuturacak bir cevap bekliyoruz. Allah Teala slam ve mslmanlarn hizmeti urunda yaptnz almalarda bereketler ve baarlar nasip etsin. CEVAP: Bu konuda varid olan hadislerin genel hkm ifade etmesi sebebiyle ister Kalkuta'da olsun, isterse sizin adalarnzda olsun hilalin grldnn kesinlemesine gre amel edilir/oruca balanabilir. Buhari'nin Ebu Hureyre'den Radyallahu anh rivayet ettiine gre Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram yapn. Hava kapal olur da hilali gremezseniz, aban' otuza tamamlayn." Sahihu Mslim'de bnu mer'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin. Hava kapal olur da hilali gremezseniz ay otuz gn olarak takdir edin." Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e
87
onun ailesine ve arkadalarnadr.88
K BELDE ARASINDA ORUCUN BALAMASI ve BTNDE FARK OLDUU HALDE ORU ESNASINDA BR YERDEN BAKA BR YERE GDEN KMSENN HKM NEDR?
SORU 72- Huveylid el-Ced'a el-Mutayri isimli kyl bir vatanda bize bir soru yneltti. Sorusunda ifade ettiine gre bu vatanda, bu senenin aban aynn otuzuncu gecesi Kuveyt'te bulunmu, Kuveyt radyosu bir bildiri yaynlam ve o bildiride Kuveyt'te, Ummu'l-Kura takvimlerinin aban'n otuzunu gsterdii aramba gecesi Ramazan hilalinin grld zikredilmi. Kendisi radyonun yannda oturuyormu. Bu esnada Riyad radyosunu da dinlemi, Riyad radyosu da Yksek Yarg Meclisinin bir bildirisini yaynlam. Yksek Yarg Meclisi yaynlad bu bildiride Ummu'l-Kura (Mekke) takvimine gre abann otuzuna tekabul eden o aramba gecesi Ummu'l-Kura'da Ramazan hilalinin grlmediini beyan etmi. Bu vatanda bulunduu lkede hilal grld iin onlarn szne gre (o gece oruca niyet etmi ve) orulu olarak sabahlam. ki gn sonra memleketine (Suudi Arabistan'a) dnm. Kendisi nc gn tuttuu halde insanlarn Ramazandan ikinci gn tuttuklarn grm. Ay sonunda karsna bir problem km: Ramazan otuz gn srerse bizimle beraber oru tutmas veya bayram etmesi mi gerekir? ayet Ramazann otuzuncu gecesi Kuveyt radyosu evval hilalinin grldn ilan ederse daha nce kendileriyle birlikte oruca balad kimselerle beraber orucu brakp bayram m yapar? Bununla beraber sz edilen kii Riyad radyosunun verdii bilgilerin kendi nazarnda daha doru olduuna inanr fakat sadece haram bir gnde (yani bayramda) oru tutmu olmamak iin Kuveytliler gibi o da oru tutmaz. Bu konunun aydnla kavuturulmasn rica ediyoruz. CEVAP: Bir kimse bir lkede bulunduu zaman o lkenin halk oru tutmaya balamsa onun da onlarla birlikte oru tutmas gerekir. nk bir beldede bulunan bir kimsenin hkm o belde halknn hkm gibidir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Oru, insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur. Bayram, insanlarla birlikte yaptnz gnk bayramdr. Kurban,
88
insanlarla birlikte kestiiniz gnk kurbandr." Bunu Ebu Davud ceyyid bir senetle rivayet etmitir. Ebu Davud'da ve dier hadis kitaplarnda bunu destekleyen baka rivayetler de vardr. Faraza oruca balad beldeden baka bir beldeye intikal etse orucun devam eden blmnde ve bayram konusunda onun hkm intikal ettii beldenin hkm gibidir. Yani oruca balad beldeden nce bayram yaparlarsa o da onlarla birlikte bayram yapar. Fakat tuttuu oru miktar yirmidokuz gnden az olursa bir gn kaza etmesi gerekir. nk bir ay, yirmidokuz gnden eksik olamaz. Tutamad gn kaza eder. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarnadr.89
SPANYA'DA KAMET EDEN VE SUUDLULARLA BRLKTE BAYRAM EDEN KMSE

SORU 73- Ben Ramazan ay girdii esnada spanya'da ikamet ediyordum. Orada hilalin grlp grlmediini aratranlar bulunmuyordu. Ben de Suudlularla birlikte oruca baladm ve bayram yaptm. Bu yaptm caiz midir? CEVAP: Anlattnz ekilde Ramazan gnlerinde spanya'da ikamet ettiiniz iin bizimle birlikte oru tutmanzda ve bizimle birlikte bayram yapmanzda sizin iin bir saknca yoktur. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram yapn. Hava kapal olur da hilali gremezseniz sayy otuza tamamlayn." Bu, btn mmet iin geerlidir. Suudi Arabistan lkesi eriat yerletirmeye alt iin uyulmaya daha layktr. Allah baarlarn ve hidayetlerini arttrsn. nk siz slam ile hkmedilmeyen ve halknn slami hkmlere nem vermedii bir beldede bulunuyorsunuz.90
AYIN SONUNDA SENN HKMN YOLCULUK YAPTIIN LKENN HKM GBDR
89 90
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2665 Abdulaziz bn Abdillah bn Baz, Mecmuu Fetv, 3/177
SORU 74- Ramazan orucuyla Sudan'da karlatm ve cumartesi gn oru tuttuk. Pazar gn komu lkelerden birine yolculuk yaptm ve orann halknn pazar gn oruca baladklarn rendim. Sudan halk yirmidokuz gn oru tuttuktan sonra bayram yapt. Benim gittiim komu devlet ise (ben oruca baladktan) yirmidokuz gn sonra bayram yapmad. Ramazan ay yirmidokuz gn olduu halde Sudan halkyla beraber orucumu yirmidokuz gnde tamamlarsam hkm ne olur, komu lkeyle birlikte hareket ederek otuz gne tamamlarsam hkm ne olur? CEVAP: Ayn sonunda seninle ilgili hkm yolculuk yaptn lkenin hkm gibidir. Dolaysyla (yirmidokuz gn oru tuttum diye) oruca son vermen/ve bayram etmen senin iin caiz deildir. Bilakis onlara ynelik hitabn genel hkmne sen de dahil olduun iin onlarla birlikte orucu tamamlaman gerekir. Fakat ayn sonunda baka bir lkeye intikal eden kimse sadece yirmisekiz gn oru tutmusa onun bunu yirmidokuza tamamlamak iin bayramdan sonra baka bir gn kaza etmesi gerekir. nk bir ay, yirmidokuz gnden eksik olmad gibi otuz gnden de fazla olmaz.91
RAMAZAN ORUCUNA BALARKEN O GN BULUNDUU YERDE HLALN GRLMESNE TBAR ETMEK/ONA GRE HAREKET ETMEK
SORU 75- Bir kimse kendi lkesinde Ramazan hilalini grd ve oruca balad. Sonra baka bir lkeye gitti ve Ramazann yirmisekizine girdi. O akam bulunduu bu lkenin halk evval hilalini grd. Bu duruma gre yirmisekiz gn oru tuttuu halde onlarla birlikte bayram namazn klacak mdr? CEVAP: Ramazan orucuna balarken o gn bulunduu beldede hilalin grlmesine itibar eder. Bayramda da durum byledir, dolaysyla yolculuk yapt yerde evval hilalinin grlmesine itibar edecektir. Buna gre evval hilalinin grld lkedeki insanlarla birlikte bayram etmesi ve namaz klmas gerekir. nk o onlarn arasndadr. Ancak orucuna yirmidokuz gne tamamlamak iin eksik olan gnleri kaza eder. nk ay bazan yirmidokuz, bazan otuz gn
91
eker.92
ORUCA BALARKEN KAMET ETT YERN RU'YETN BTRRKEN GELD YERN RU'YETN DKKATE ALMAK
SORU 76- Ayn sresi genellikle otuz gn olduu iin (bir kimse) Suudi Arabistan'da balad orucunu Hindistan'a vardktan sonra bile evval hilalinin sadece Suudi Arabistan'da grlmesine gre mi tamamlamas gerekir, yoksa tuttuu oru otuzbir ve otuziki gne ulasa bile oradaki mslmanlarla birlikte oruca devam m etmesi gerekir? Bu iki gnlk fark yolculuu esnasnda tutmasa bayramdan sonra kaza etmesi gerekir mi, yoksa tuttuu oru Hindistan'a vardktan sonra oradaki mslmanlarla arasndaki bu fark iin yeterli olur mu? CEVAP: Oruca balarken hangi lkeden yola kmsa o lkenin ru'yetini dikkate alr, orucun sonunda da geldii lkeyi dikkate alr. Tuttuu orucun toplam yirmisekiz gn olduu zaman bir gn kaza etmesi gerekir. nk kameri bir ay yirmidokuz gnden daha az olmaz. Yolculuk yapt lkeye vardnda orucunu otuz gne tamamlam olsa ve bu lkenin halknn da mesela bir gn daha orucu kalsa onlarla birlikte oru tutmas gerekir. Ta ki bayram gn onlarla birlikte bayram yapm ve onlarla birlikte bayram namazn klm olsun. Baar Allah'tandr.93
92 93
BU ADAMIN ORUCU TAM MIDIR?

SORU 72- Bir adam 1983 yl haziran ayna denk gelen hicri 1403 yl Ramazan orucunun birincisini pazartesi gn Fas'ta tuttu. 11 Ramazan perembe gn umre yapmak iin Beytullah'a/Mekke'ye gitti. Umresini yapnca Ramazann kalann da Mekke'de geirmeye karar verdi. 11 Temmuz 1983 pazartesi gn Mekke'de Ramazan sona erince, kendisinin sadece yirmisekiz gn, Mekkelilerin otuz gn oru tuttuunu bildii halde onlarla birlikte bayram yapt. Bu adamn orucu tamam oldu mu, yoksa otuz gne tamamlayncaya kadar onlarla birlikte bayram yapmamas m gerekirdi? Bu konudaki grnz nedir? CEVAP: Bu adamn kendi lkesinin halk ile birlikte oruca balamas dorudur. Ramazann sonunda orada ikamet ettii iin Mekke halkyla birlikte bayram yapmas da dorudur. Ancak (daha sonra) bir gn daha oru tutmas gerekir. nk hicri kameri bir ay yirmisekiz gn olmaz, ancak en az yirmidokuz gn olur. Dolaysyla bir ayn asgari miktarna uymas gerekir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Oru, insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur, bayram insanlarla birlikte yaptnz gnk bayramdr. Kurban, insanlarla birlikte kestiiniz gnk bayramdr." Baar Allah'tandr.94
BR YERDE KAMET EDEN HERKESN O LKENN HALKIYLA BRLKTE ORU TUTMASI GEREKR
SORU 78- Pakistan'da Suudi eliliinde grevli baz kiiler Suudi Arabistan'la birlikte oru tuttu, bazlar da Suudi Arabistan'dan gn sonra Pakistan halkyla birlikte oru tuttu. Bu konudaki hkm soruluyor? CEVAP: er' delillerin ak anlamna gre, bir lkede ikamet eden herkesin orann halkyla birlikte oru tutmas gerekir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Oru, insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur. Bayram, insanlarla birlikte yaptnz gnk bayramdr. Kurban, insanlarla birlikte kestiiniz gnk kurbandr." Birlik ve beraberlik iinde olmak, tefrika ve ihtilaftan saknmak Allah'n di94
ni tarafndan emredildiine ve bnu Teymiye'nin de dedii gibi hilalin farkl yerlerde ve farkl zamanlarda grlebilecei uzmanlarnca ittifakla kabul edildiine gre, Pakistan'daki elilik grevlilerinden Pakistanllarla birlikte oru tutan kimseler, iki lke arasndaki uzaklk ve metaliin ihtilaf sebebiyle Suudlularla birlikte oru tutanlardan hakka isabete daha yakndrlar. phesiz mslmanlarn hilali grnce hep birlikte oru tutmalar veya herhangi bir beldede sayy tamamlamalar er' delillerin zahirine uygun bir davrantr. Fakat bu mmkn olmad zaman biraz nce zikrettiimiz ey daha doru olur. Baarnn sahibi Allah'tr. Allah'n selam, rahmeti ve bereketi zerinize olsun.
95
ORUTA SENN HKMN HANG LKEDE OLURSA OLSUN SENNLE BERABER OTURANLARIN HKM GBDR
SORU 79- Ramazan ay Suudi Arabistan'da mesela cumartesi gn, Cezayir'de pazar gn balad zaman, Cezayir'de yaayan bir kimse Suudi Arabistan'la birlikte oruca balasa ve bayram edenlerle birlikte de bayram etse bu onun iin caiz midir, deil midir? nk o, Suudlularla birlikte bayram yapsa, yaad yerdeki insanlar o gn oruludurlar. O gn oru tutsa, beraber oruca balad lkede o gn bayramdr? CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram yapn" buyurdu ve orucun vacipliini hilalin grlmesine balad. Ulemann iki grnden sahih olanna gre hilalin farkl yerlerde, farkl zamanlarda grlmesi sebebiyle de Ramazann balangcnda farkllklar olabilir. phesiz Cezayir'de hilal, Suudi Arabistan'da grldnden farkl bir zamanda grlebilir. Herkes hilal grdkleri zaman bulunduu blge ve lke halkyla birlikte oru tutar ve bayram eder. Sen de ister Cezayir'de ol, isterse baka bir yerde ol, hangi yerde oturuyorsan o blgenin halknn hkmne tabi olursun, onlarla birlikte oru tutar ve onlarla birlikte bayram edersin.96
95 96
Abdilazizbn Abdillah bn Baz, Mecmuu Fetv, 3/170, 171 Salih bnu Fevzan, el-Mnteka min Fetv, 3/123, 124
ORU VE BAYRAM KAMET LKESNE TABDR

SORU 80- Ben Dou Asyalym. Bizde hicri ay, Suud lkesinden bir gn sonra balar. Biz renciler bu senenin Ramazan aynda yola kacaz. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin" buyurdu. Biz Suudi Arabistan'da oruca baladk, sonra Ramazan ay iinde lkemize yolculuk yapacaz. Ayn sonunda da otuzbir gn oru tutmu olacaz. Sorum u: Bizim orucumuzun hkm nedir, biz ka gn oru tutacaz? CEVAP: Suudi Arabistan'da veya baka bir yerde oru tutmaya baladnz sonra ayn kalan blmn kendi lkenizde tuttuunuz zaman bu, otuz gnden fazla bile olsa Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram yapn" demesinden dolay bayramnz onlarn bayram ile birlikte yapnz. Fakat orucunuzu yirmidokuz gn tamamlamsanz bunu tamamlamanz gerekir. nk bir ay yirmidokuz gnden eksik olmaz. Baarnn sahibi Allah'tr.97
AMERKA'DA VEYA BAKA BR YERDE BULUNAN KMSELER RAMAZAN AYININ GR VE IKIINDA PHEYE DERLERSE NE YAPMALARI GEREKR?
SORU 81- Amerika'ya yolculuk yapan ve oru aynn banda ve sonunda problemlerle karlaan kimsenin ne yapmas gerekir? CEVAP: Elhamdulillah Bu lkeye yolculuk etmeniz caiz olduu mddete oru gibi cz' meselelerin hkm de daima sorulacaktr. Bu sebeple biz deriz ki: Szn ettiiniz oru konusu oru aynn banda ve sonunda karlatnz bir problemdir. Bunun cevab udur: Kendisiyle vacibin tamam olduu ey de vaciptir. Sizin slamn rknlerinden biri olan bu byk rkn eda etmeniz ve Ramazan ay orucunu pheden uzak bir ekilde tutmanz iin Ramazan aynn giriini ve kn aratran ilgili makamlarla haberlemeniz gerekir.
97
bnu Baz, Kitabu'd-Da've, 1/117
Bulunduunuz yerdeki Suud elilii sizin bu konuda ihtiyacnz olan bilgiyi kolayca verebilecektir. Bu konuda zerinize deni yaptnz halde kesin bir haber elde edemediiniz zaman fkhlar bunun hkmn de zikretmilerdir. Esir veya yeraltnda ya da l gibi bir yerde bulunan kimse aylarda pheye dt zaman namaz iin kbleyi aratrd gibi aratrr ve Ramazan ayn renmeye alr. Tuttuu oru Ramazan ayna denk gelirse veya Ramazan aynn giriinden sonra oruca balamsa bu kendisi iin yeterlidir. Tuttuu oru Ramazan ayndan nceye denk gelmise yeterli deildir. mam Ahmed byle hkm vermitir. nk o, ibadeti vaktinden nce yapmtr. Namazda olduu gibi bir ibadet vaktinden nce yaplrsa geerli deildir. Buna gre oruca Ramazandan nce balamsanz onu kaza etmeniz gerekir. Bir gn ge balamsanz sizin iin bu yeterlidir. Ancak tuttuunuz oru bayram gnne denk gelmemelidir. O gn tutmusanz geerli deildir, hatta helal deildir. Modern haberleme vastalarna gelince, bu gibi konularda yetkili bir makam olan er' meclislerden kaynaklanan kesinlemi radyo haberlerine gvenmekte de bir saknca yoktur.98 ***
Beinci Konu HLALN GRLMES VE AYIN GR KONUSUNDA ETL MESELELER VE HKMLER

HCR 1404 YILINDA SUUD ARABSTAN'DA RAMAZAN HLAL KONUSUNDA ORTAYA IKAN PROBLEM
SORU 82- Biz Fransa mslmanlaryz. Ramazan aynn ilan konusunda Arap devletleri arasnda sregelen ihtilaflardan dolay tam bir aknlk iindeyiz. Suudi Arabistan Ramazan aynn girdiini perembe gn ilan etti. Kuveyt cuma gn ilan etti. Burada Suudi Arabistan'n ilanna gre aban ay yirmidokuz gn oldu, Kuveyt'in ilanna gre aban ay otuz gn oldu. Paris'te
98
yaplan bilimsel ve astronomik hesaplamaya gre ise hilal, 30 Mays 1984 gn leden sonra saat 19.49'da doacaktr. Hazretinizden, Suudi Arabistan'n 31 Mays 1984 perembe gn Ramazan aynn giriini ilan ederken temel dayanann ne olduunu aklamanz rica ediyoruz. Dier bir dier ricamz da "Sizden kim ay grrse oru tutsun." (Bakara, 185) ayet- i kerimesini tefsir etmenizdir. Mmkn olan en yakn zamanda aklamalarnzla bize yardmc olacanza gveniyoruz. Alhah sizi hayrla mkfatlandrsn. CEVAP: 1- Hilalin farkl yerlerde farkl zamanlarda grlmesine itibar edilip edilmeyecei fkhlar arasnda eski bir tartma konusudur. 2- Hicri 1404 ylnn Ramazan hilali Suudi Arabistan'daki yetkililer tarafndan ancak perembe gecesi tesbit edilebilmi ve bu konudaki sahih hadislerle amel edilerek aban aynn otuz gne tamamlanmas emri yaynlanm ve o senenin Ramazan orucunun perembe gn balayaca ilan edilmitir. Sonra hicri 1404 ylnn evval hilali aratrlm ve cuma gecesi hilalin grld yetkililerce tesbit edilmi ve cuma gnnn bayram olduu ilan edilmitir. Byle olunca da o sene tutulan oru says yirmisekiz gnde kalmtr. Halbuki kameri bir ay yirmisekiz gn olmaz, ancak bazan yirmidokuz gn bazan otuz gn olur. Nitekim sahih hadislerde de byle ifade edilmitir. Buna gre Ramazann ge balatlmasnn bir hata olduu anlalmtr. Yetkililer bunu ilan ettiler, bortan kurtulmak ve hakk gerekletirmek iin ayn banda tutmadklar gn kaza etmelerini emrettiler. Bundan da anlalyor ki Suudi Arabistan'daki yetkililer banda da, sonunda da eriatn hkmne gre hareket etmilerdir. 3- "Sizden kim ay grrse oru tutsun." (Bakara, 185) ayetinin tefsiri yledir: Allah Teala salkl ve mukim (yolcu olmayan) kimselerin Ramazan aynda mutlaka oru tutmalarn emretmitir. Oru tutmas kendisine meakkat veya zarar verecek bir hastal olan veya yolcu olan kimse ise oru tutmasn ve tutmad gnler saysnca dier gnlerde oru tutsun. Allah Teala kullarna merhametten dolay bu kolayl gstermitir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarnadr.99
99
ORU TUTARKEN MNECCMLERE TAB OLMAK

SORU 83- Oru gibi ibadetlerde mneccimlerin verdii bilgilere tabi olmak caiz olur mu? CEVAP: Bu konuda onlara uymak caiz deildir. Bilakis "hilali grnce oru tutun, hilali grnce orucu brakn, hava kapal olur da hilali gremezseniz aban' otuz gne tamamlayn" mealindeki sahih hadis sebebiyle hilalin grlmesine dayanmak vaciptir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarnadr.100
RAMAZAN ORUCUNU DEVAMLI OTUZ GN OLARAK TUTAN KMSENN HKM

SORU 84- Ramazan orucunu devaml olarak otuz gn tutan kimseler hakkndaki hkm nedir? CEVAP: Rasulullah'tan Sallallahu aleyhi vesellem gelen ok saydaki hadis-i erif ile onun sahabilerinin ve onlara en gzel ekilde tabi olan alimlerin icmalar aylarn bazan otuz gn bazan yirmidokuz gn ektiine delalet etmektedir. Hilalleri aratrmakszn daima otuz gn oru tutan bir kimse snnete ve icmaa muhalefet etmi ve dinde Allah'n izin vermedii bir bid'at karm olur. Allah Teala yle buyurmaktadr: "Rabbinizden size indirilene uyun. Ondan bakalarn dost edinip kendilerine uymayn." (Araf, 3) "De ki: Eer Allah' seviyorsanz bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah ok balayan ve ok merhamet edendir." (Ali mran, 31) "Peygamber size ne verdiyse onu aln, size neyi yasakladysa ondan saknn. Allah'tan korkun nk Allah'n azab iddetlidir." (Har, 7) "te bunlar Allah'n koyduu snrlardr. Kim Allah'a ve Rasulne itaat ederse, Allah onu altlarndan rmaklar akan, iinde srekli kalacaklar cennete sokar. te en byk kurtulu budur. Kim, Allah'a ve Rasulne isyan eder ve Allah'n koyduu snrlar aarsa Allah onu, srekli kalaca atee sokar. Onun iin alaltc bir azap vardr." (Nisa,
100
13-14)
Buhari ve Mslim'de, bnu mer'den Radyallahu anh rivayet edilen bir hadiste Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Hilali grnce oru tutun, hava kapal olur da hilali gremezseniz onu takdir edip hesaplayn." Mslim'in rivayetinde u ifade bulunmaktadr: "Onu otuz gn olarak takdir edip hesaplayn." Buhari ve Mslim'deki dier bir hadiste mealen u lafzlar gemektedir: "Hilali grdnz zaman oru tutun, hilali grdnz zaman orucu an. Hava kapal olup da hilali gremezseniz ay otuz gn olarak sayn." Sahih-i Buhari'de, Ebu Hureyre'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce oru an, hava kapal olur da hilali gremezseniz otuz gn oru tutun." Baka bir lafzda yle buyurulur: "Sayy otuza tamamlayn." Baka bir rivayetin lafznda: "aban otuz gne tamamlayn" buyurulur. Huzeyfe'den Radyallahu anh rivayet edilen bir hadiste ise Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Hilali grmedike veya sayy tamamlamadka oru tutmayn, hilali grmedike veya sayy otuza tamamlamadka orucu brakp bayram yapmayn." Bunu Ebu Davud ve Nesai sahih bir isnadla rivayet etmilerdir. Pek ok hadis-i erifte Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmektedir: "phesiz ki ay, yirmidokuz gndr, hilali grmedike oruca balamayn, hilali grmedike de orucu bolamayn. Hava kapal olur da hilali gremezseniz sayy tamamlayn." Yine Peygamberin sallallahu aleyhi ve selem yle buyurduu rivayet edilmitir: "Ay, yle yle yledir." Bunu sylerken defa on parmayla iaret etti ve ncsnde ba parmann birisini yumdu. Sonra yine defa "ay, yle yle yledir" dedi. Bunu sylerken hibir parman yummadan on parmayla iaret etti. Bylece ayn bazan otuz gn, bazan da yirmi dokuz gn olduuna iaret ediyordu. lim ve iman sahipleri, Peygamberin ashabndan ve gzel bir ekilde onlar izleyenlerden bu sahih hadisleri almlar, kabul etmiler, teslim olmular ve gereiyle amel etmilerdir. Bu sebeple aban, Ramazan ve evval hilallerini gzetlemiler, ayn tam veya noksan m olaca konusunda hangisi kantlanmsa onunla amel etmilerdir.
Btn mslmanlarn bu doru yntemin zerinde hareket etmeleri ve insanlarn grlerinden buna aykr olan ey ve sonradan uydurduklar bid'atleri terketmeleri gerekir. Bylece u ayeti kerimede Allah'n kendilerine cenneti ve honutluunu vadettii kimselerin halkasnda yerlerini alacaklardr:"Muhacirler ve Ensardan (slama girmekte) ilk ne geenler ile onlara gzellikle uyanlardan Allah raz olmutur, onlar da Allah'tan honut olmulardr. Allah, onlar iin altlarndan rmaklar akan, ilerinde sonsuza kadar kalacaklar cennetler hazrlamtr. te en byk kurtulu budur." (Tevbe, 100)101
HLAL GREN KMSEYE HBR EY VERLMEZ

SORU 85- Hilali gren ve bunun iin bir dl isteyen kimseye bir ey verilir mi? CEVAP: Bu kabilden bir ey verilmesi adet olmamtr.102
OTUZUNCU GECE HLAL GRLMED ZAMAN (NE YAPILIR?)

SORU 86- abann otuzuncu gecesi hilalin grlmesinin nnde bir bulut veya duman engeli bulunduu zaman abann otuzunda oru mu tutmak gerekir yoksa ek gn oru tutma yasann iine girdii iin o gn oru tutmak caiz deil midir? CEVAP: Bu mesele ihtilafldr. Alimler arasnda bu mesele hakkndaki ihtilaf ok uzundur. Bu konuda pek ok eser yazlmtr. Herkes kendi mezhebini savunmutur. mam Ahmed'den bu konuda birden fazla rivayet vardr. Birinci gr: Zadu'l-Mstakn'n mellifi ve daha bakalar bu gr savunmulardr. Bunlara gre otuzuncu gece hilal grlmedii, insanlarla hilal arasnda bir bulut veya duman engeli olduu zaman orulu olarak sabahlamalar gerekir. Bu grn sahiplerinin ileri srdkleri pekok delilleri vardr. Bunlardan bazlar unlardr: 1- Aie'nin Radyallahu anh yle dedii nakledilmektedir: "abandan bir gn
101 102
bnu Baz, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 2/155-157 Muhammed bn brahim Alu'-eyh, Fetv ve Resail, 4/162, 163
oru tutmam, Ramazandan bir gn oru yememden benim iin daha sevimlidir." O, ihtiyaten oru tutard. Bunlar diyorlar ki: Bugn pheli bir gndr. Belki ay domutur da biz nndeki bu bulut veya bu duman engelinden dolay grememiizdir. Byle bir durumda Ramazann girmi olmas muhtemeldir. Bu sebeple dinimizde ihtiyatl davranmak ve Ramazandan bir gn oru yememek iin o gn oru tutarz. 2- Onlarn getirdikleri delillerden birisi de Buhari ve Mslim'de Malik'in Nafi'den, onun bnu mer'den, onun da Peygamberden rivayet ettii u hadistir: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin. Hava bulutlu olur da hilali gremezseniz onu takdir edin." Dediler ki: "Onu takdir edin" demek ona en az miktar verin demektir. Yani aban yirmidokuz gn olarak takdir edin, sonra oru tutun demektir. Dediler ki, takdirin tazyik/daraltmak, azaltmak anlamna geldii Kur'an'da da gemektedir. Allah Teala yle buyurmutur: "mkan daralm (Kudire aleyhi) olan da Allah'n kendisine verdii kadarndan nafaka desin." (Talak, 7) Bir baka ayette Allah Teala yle buyurmutur:"Onu imtihan edip rzkn daralttnda (fe kadera aleyhi) ise..." (Fecr, 16) Dediler ki: Bu, hadisteki "onu takdir edin" cmlesinin anlamnn onu daraltn ve ona en az miktar verin demek olduunun delilidir. 3- Onlarn ileri srdkleri delillerden birisi de hadisin ravisi bnu mer'in fiilidir. Dediler ki: bnu mer yle yapard; abann otuzuncu gecesi olduu zaman hilali gzetleyecek birisini gnderir, gkyz ak olur da hilal grlmezse sabahleyin orusuz olarak kalkar, eer bulutlu veya dumanl olur da hilal grlmezse orulu olarak kalkard. Bu onun hadisi tefsiridir. Ravi rivayet ettii eyi en iyi bilendir. te, bakld yer bulutlu veya dumanl olduu zaman otuzuncu gece oru tutmak gerekir diyen fkhlarn ileri srdkleri deliller bunlardr. kinci gr: Cumhurun (ounluun) grdr. mam Ahmed'den de onun otuzuncu gece oru tutmad rivayet edilmitir. Onlarn ileri srdkleri delillerden bazlar unlardr: 1- Peygamber'den Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan aynn dier ayla birletirilmesini yasaklad rivayet edilmitir. Buhari ve Mslim'de Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u sz gemekte-
dir: "Ramazan orucuna bir veya iki gn nce balamaynz. Ancak birinizin o gnlerde hep tutageldii bir orucu varsa o yine tutsun." 2- Onlar iinde saynn tamamlanmas emrinin bulunduu hadislerle de istidlal ettiler. Bunlardan bazlar unlardr: "Hava bulutlu olur da hilali gremezseniz abann saysn otuza tamamlayn." "...Hava bulutlu olur da hilali gremezseniz otuz gn oru tutun." 3- Biz o gn yani otuzuncu gn oru tuttuumuz zaman pheyle birlikte tutmu oluruz ve Ammar Radyallahu anh hadisiyle yasaklanan pheli gnde oru tutan kimselerin iine dahil oluruz. Bu hadiste Rasulullah yle buyurdu: "Kim pheli gnde oru tutarsa Kasm'n babasna (peygambere) isyan etmi olur." 4- Peygamberin "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin; hava bulutlu olur da hilali gremezseniz onu takdir edin" hadisi -ki birinci grn sahiplerinin delil olarak kullandklar hadistir- baz rivayetlerde tefsir edilmi olarak gelmitir. Bir rivayette "onu otuz olarak takdir edin" eklinde gemektedir. Bu sebeple "onu takdir edin" demenin anlam ona mutat olan miktarn veya azami miktarn verin demektir ki bu da otuz gndr. nc gr: Bu da mam Ahmed'den rivayet edilen bir grtr. O yle demitir: mam (devlet bakan) oru tutarsa insanlar da onunla birlikte tutarlar. ster hesaba dayansnlar, isterse ru'yete dayansnlar fark etmez. mam tutmazsa oru tutulmaz. nk hadislerin iinde Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u sz gemektedir: "Orucunuz insanlarla birlikte tuttuunuz gndeki orucunuzdur, bayramnz insanlarla birlikte yaptnz gndeki bayramnzdr, kurbannz insanlarla birlikte kestiiniz gndeki kurbannzdr." Baka bir hadiste: "Hac, insanlarn hac yapt gnk hacdr." Peygamber emri belde halknn birlikte yapt eye balad. Belde halk oru zerinde ittifak ettikleri zaman hepsi oru tutarlar. Bayram ve hac da byledir. Tercih edilen gr cumhurun gr olan ikinci grtr. Hadislerin akl ve okluu sebebiyle mam Ahmed'in de otuzuncu gece hava kapal olur da hilal grlmezse oru tutmad rivayet edilmitir.103
RAMAZANIN GRD NE ZAMAN KANITLANIRSA ORU

103
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 23, 26
O ZAMAN VACP OLUR

SORU 87- Ramazan aynn girdiine dair bir kant ortaya kt, fakat insanlar bunu ancak orusuz bir ekilde sabaha ktktan sonra rendikleri zaman ne yapmalar gerekir? CEVAP: Ramazan aynn girdiine dair bir kant ortaya kt zaman oru tutmak vacip olur. Kant ortaya kt gn o esnada orusuz olan herkes kendilerine oru vacip olduu iin o gn kaza etmeleri gerekir. Bir bedevi Medine'ye gelmiti ve hilali grdn haber vermiti. Bunun zerine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu bedevinin sylediine itimat ederek insanlara oru tutmalarn emretti. Bu beldenin halk orusuz olarak sabahladklar, sonra gndz onlara haber geldii ve o gnn Ramazan olduu kesinletii zaman Ramazana saygnn bir gerei olarak o gnn kalan ksmnda hibir ey yemezler ve imezler. Daha sonra bu gn kaza ederler. Hi kimse, madem ki daha sonra bunu kaza edeceim o halde gnn kalan blmnde oru tutmama gerek yok diyemez. Biz ona zamana saygdan dolay tutacan sylyoruz. nk Ramazan ay saygnl olan bir aydr. Bir saat bile kalsa gndzn kalan ksmnda oru tutar. Sonra o esnada kendisine oru vacip olan kimselerin bunu tekrar kaza etmeleri gerekir. naallah doru olan budur. Fetva da buna gredir.104
EVVAL HLALN KESN OLARAK GREN FAKAT AHTL KABUL EDLMEYEN KMSE BAYRAM MI YAPACAK YOKSA NSANLARLA BERABER ORU MU TUTACAK?
SORU 88- Bir mslman evval hilalini kesin olarak grd ve ahitlii kabul edilmedii zaman bayram m yapacak yoksa insanlarla beraber oru mu tutacak? CEVAP: Bir mslman evval hilalini kesin olarak grd ve ahitlii kabul edilmedii zaman orucunu ap bayram yapamaz, bilakis oru tutar. nk evval hilali ancak iki kiinin grmesiyle kesinleir.
104
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 22
Bunun delili udur: mer'e bayram gn kuluk vakti insanlar orulu iken iki kii geldi ve: Biz dn evval hilali grdmze ahitlik ediyoruz dedi. mer bunlardan birisine: Sen orulu musun yoksa orusuz musun? diye sordu. Adam: Oruluyum, dedi. mer: Niin? diye sordu. Adam: nsanlar orulu iken ben oru mu yiyeyim? dedi. mer dierine sordu: Sen orulu musun, yoksa orusuz musun? Adam: Orulu deilim, dedi. mer: Niin? diye sordu. Adam: evval hilalini gre gre oru tutamazdm, dedi. mer Radyallahu anh ona dedi ki: u arkadan olmasayd senin srtn dayakla actrdm. Bu u anlama gelir: Bu da seninle beraber ahitlik etti ve bylece evval hilali konusunda ahitlikleriniz kabul edilen iki ahit oldunuz. Byle olmasayd insanlar orulu iken oru yediin iin dayakla cann yakardm.105
ADAM RAMAZAN HLALN GRD FAKAT KADI YANLILIK KORKUSUYLA AHTLN KABUL ETMED. ORU TUTACAK MI?
SORU 89- Bir kimse Ramazan hilalini grd ve ru'yeti kesinletii zaman kadya gitse de kad belki yanllk vardr korkusuyla onun ahitliini reddetse oru tutmas m gerekir yoksa tutmamas m gerekir? CEVAP: Bu mesele ulema arasnda ihtilafldr. nsanlar oru tutmasa bile oru tutar nk ayn girdii kesinlemitir, diyenler vardr. kinci gre gre ise Ramazan hilalini grd zaman insanlar oru tutmadnda o da tutmaz. Bunlar u hadisi delil getirdiler: "Orucunuz insanlarla birlikte tuttuunuz gnk orutur, bayramnz insanlarla beraber yaptnz gnk bayramdr." Kuvvetli olan gr inaallah ikincisidir. nk onlar sz edilen hadisle
105
bnu Cibrin, Fetv es-Syam
istidlal etmilerdir.106
HLALN GRLMES KESNLEMED ZAMAN BR MSLMANIN ABANIN OTUZUNCU GN ORU TUTMASI CAZ DELDR
SORU 90- Bir adam abann otuzuncu gn hilal grlmeden oru tutarsa veya iftar ederse oru sahih olur mu olmaz m? Delili nedir? CEVAP: abann otuzuncu gecesi hilalin grlmesi kesinlemedii zaman bir mslmann abann otuzuncu gn oru tutmas caiz olmaz. Ancak onun tuttuu oru pazartesi ve perembe gnleri oru tutmay adet edinen kimse gibi teden beri tutageldii bir oruca denk gelirse caizdir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Ramazan orucuna bir veya iki gn nce balamaynz. Ancak birinizin o gnlerde hep tutageldii bir orucu varsa o yine tutsun." Bunu Buhari ve Mslim rivayet etmitir.107
MUHARREM HLAL KONUSUNDA PHE

SORU 91- Muharrem hilali konusunda phe hasl olursa ne yaplr? CEVAP: Ahmed'den rivayet edildi. O yle dedi: Ayn bandan pheye dtmz zaman gn oru tutarz. Hava ak olduu zaman durum bunda genitir. gn oru tutulduu zaman gn orutan maksat hasl olmu demektir.108
???
106 107 108
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 28, 29 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, fetva no: 4442 ed-Dureru's-Sunniyyeti fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/360
nc Fasl ORUTA NYETN HKMLER
ORUCA NYET
SORU 92- Hanefi mezhebinden bir cami imam cemaatine kendisinde bir kitap olduunu ve bu kitapta Ramazan ay orucunun yatsdan nce veya sonra veya sahur vaktinde oruca niyet edilmedii zaman orucun sevabnn olmayacan syledi. Bu doru mu, deil mi? CEVAP: Elhamdulillah. Orucun kendisine vacip olduuna inanan ve Ramazan aynda oru tutmak isteyen her mslmann niyet etmesi de gerekir. Yarn Ramazan olacan bildii zaman oruca da niyet etmelidir. Niyetin yeri kalptir. Ne yapmak istediini bilen herkesin ona niyet etmesi de gerekir. Niyeti kelimelerle ifade etmesi mslmanlarn icma ile vacip deildir. Mslmanlarn hepsi niyetle oru tutarlar. Alimler arasnda onlarn orularnn shhati konusunda hibir ihtilaf yoktur. Allah en iyi bilendir.109
RAMAZAN ORUCU TUTAN KMSENN HER GN NYET ETMESNE HTYA VAR MIDIR?
SORU 93- Ramazan orucu tutan kimsenin her gn niyet etmesi gerekir mi, gerekmez mi? CEVAP: Yarn Ramazan olduunu bilen ve Ramazan orucunu tutmak isteyen herkes niyeti ister telaffuz etsin, isterse telaffuz etmesin orucuna niyet etmi demektir. Mslmanlarn genelinin yapt budur. Hepsi oruca niyet ederler.110
109 110
bnu Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/214 bnu Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/215
BR KMSE RAMAZAN ORUCUNA NASIL NYET EDER?

SORU 94- Bir insan Ramazan orucuna nasl niyet eder? Ramazann girdiini sadece bilmekle kalan gnlerin orucu sahih olur mu? CEVAP: Niyet, oruca karar vermekle olur. Ramazan orucunun niyetinin her gece ayr ayr yaplmas gerekir. Baar Allah'tandr.111
RAMAZANDA HER GN ORUCA NYET ETMEK ART MIDIR?

SORU 95- Zaman zaman oruca balarken niyet etmeksizin oru tutuyorum. Hergn oruca niyet etmek art mdr, yoksa ayn bandaki niyet yeterli olur mu? CEVAP: Oru ve dier amellerin niyet edilerek yaplmas zorunludur. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Ameller niyetlere baldr. Herkesin niyet ettii ey ne ise eline geecek olan odur." Bir rivayette de yle geer: "Amel ancak niyetledir." (Yani niyetsiz yaplan amel kabul edilmez.) Ramazan orucu iin gne domadan nce geceden o gnn orucuna niyet etmek gerekir. Bir mslmann gecenin sonunda kalkmas ve sahur yapmas niyetin mevcudiyetine delildir. Bir insann niyeti kelimelerle ifade etmesi ve oruca niyet ettim demesi istenmemitir. Bu bid'attr, caiz deildir. Ramazanda her gn ayr ayr niyet etmek gerekir. nk her gn mstakil bir ibadettir, niyete ihtiya vardr. Kii her gn iin geceden kalbiyle niyet eder. Geceden niyet etse sonra uyusa ve ancak gne doduktan sonra uyansa geceden niyeti mevcut olduu iin orucu sahihtir/geerlidir.112
ORUCUN NYET
SORU 96- Oru tutmaya niyet etmek ayr ayr her gnn orucunun niyeti iin yeterli midir? CEVAP: Malumdur ki herkes gecenin sonunda kalkar ve sahur yapar. Sa111 112
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11455 Salih bn Fevzan, el-Mnteka min Fetv, 1/33
hura kalkan herkesin maksad oru tutmaktr. Bunda hi phe yoktur. nk akl banda herkes bir eyi kendi iradesiyle yapar. radesi olmadka bir eyi yapmas mmkn deildir. rade, niyet demektir. nsan, gecenin sonunda ancak oru tutmak iin yemek yer. Maksad sadece yemek yemek olsayd o vakitte yemek yemesi adeti olmazd. Bu bir niyettir. Ancak u konuda byle bir soruya ihtiya olabilir: Faraza bir ahs Ramazanda gne batmadan nce uyuya kalsa, geceyi uyuyarak geirse ve ertesi gn afak sknceye kadar hi kimse de onu uyandrmasa, o kii geceden ertesi gnn orucuna niyet etmemi olacaktr. nceki niyete binaen ertesi gnk orucu sahih bir orutur, diyebilir miyiz? Veya geceden niyet etmedii iin orucu sahih deildir diyebilir miyiz? Biz deriz ki: Orucu sahihtir. Kuvvetli gre gre Ramazan orucunun banda niyet etmek yeterlidir. Her gn iin niyeti yenileme ihtiyac yoktur. Ancak oru tutmamay mubah klan bir sebep olduu zaman Ramazan aynda orucu yiyebilir. O zaman oruca yeniden balamak iin niyet etmesi zorunludur.113
ORUCA GECEDEN NYET ETMEK

SORU 97- Bir adam uyudu ve uyandktan sonra Ramazan hilalinin kesinletii ilan edildi. Geceden oruca niyet etmemiti. Hilalin grldnn kesinletiini bilmedii iin sabahleyin orusuz olarak kalkt. Byle bir kimsenin yapmas gereken ey nedir? CEVAP: Bu adam ay kesinlemeden nce Ramazan gecesinin ilk saatlerinde uyudu. Oruca geceden niyet etmemiti, sonra uyand ve afak sktkten sonra o gnn Ramazan olduunu rendi. phesiz bu adamn rendii andan itibaren bir ey yememesi, imemesi ve orucu bozan eylerden uzak durmas gerekir. Cumhura gre ayrca o gn kaza etmesi gerekir. Bu konuda bildiim kadaryla eyhu'l-slam bnu Teymiyye'den baka bir muhalif yoktur. O dedi ki: Niyet ilmin peinden gelir. Bu, bilmeyen kimse mazurdur, anlamna gelir. O niyeti bildikten sonra terk etmemi fakat bilmeyerek terk etmitir. Cahil (bilmeyen) mazurdur (bilmemek mazerettir). Buna gre bildii andan itibaren orucu sahihtir, ona kaza gerekmez. Ulemann cumhuru ise yle dediler: Hem o andan iti-
113
el-Fetv libn-i Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/144-145
baren oru tutmas gerekir, hem de onu kaza etmesi gerekir. Bunun sebebi gnn bir blmnn niyetsiz olarak gemi olmasdr. Bana gre bu adamn ihtiyaten bu gn kaza etmesi gerekir.114
BR EY YEMEKSZN VEYA MEKSZN ORUCU BOZMAYA KESN OLARAK NYET ETMEK ORUCU BOZAR MI?
SORU 98- Bir eyi yemeden ve imeden kesin olarak orucu bozmaya niyet eden bir kimsenin bununla orucu bozulur mu? CEVAP: Malumdur ki oru niyet ile terkin birleimidir. Kii orucuyla, orucu bozan eyleri terkederek Allah'a yaklamaya niyet eder. Orucunu fiili olarak kesmeye azmettiinde orucu kesilir/sona erer. Ancak Ramazanda gne batncaya kadar hibir ey yememesi ve imemesi gerekir. nk Ramazanda mazeretsiz olarak orucunu bozan kimsenin artk akama kadar bir ey yememesi ve imemesi gerekir ve o gn de kaza etmesi gerekir. Kararl deil de tereddtl olduu zaman ise konu alimler arasnda ihtilafldr. Orucu geersizdir, nk tereddt azimli olmaya aykrdr, diyenler vardr. Orucu geerlidir, nk terke ve izaleye kesin karar vermedike oru niyetinin varln devam ettiriyor olmas asldr, diyenler vardr.115
KEFFARET ORUCU TUTMAYA NYET ETTM, SONRA ONU KI MEVSMNE ERTELEDM

SORU 99- Altm gn keffaret orucu tutmaya niyet ettim ve onu k mevsimine erteledim. Ktan nce lrsem ne olur? CEVAP: Bir kimseye keffaret orucu vacip olduu zaman onu gecikmeden tutmas gerekir. nk vacipler hemen eda edilirler. Fakat gndzlerin uzunluu ve iddetli scak sebebiyle yaz gnleri oru tutmak ona meakkat verdii zaman bunu serin bir zamana ertelemesinde saknca yoktur. Daha nce vefat ederse ona bir gnah yoktur. nk bir mazeret sebebiyle ertelemitir. Fakat keffaret tutmaya imkan bulunduu zaman tutulur. Bir kimse keffaret tutamazsa
114 115
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/473, 474 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/474, 475
onun yerine her gn bir fakir doyurulur.116
PAZARTES VE PEREMBE ORUCUNU TUTMAYA NYETLEND FAKAT BUNU ADAMADI, MR BOYU BU ORULARI TUTMASI GEREKR M?
SORU 100- Her hafta pazartesi ve perembe gnleri oru tutmaya niyet ettim, fakat bunu adamadm. mr boyu bu orular tutmam gerekir mi? Mesela perembe gn oru tuttuum zaman sonra bu orucu atmda onu kaza etmem gerekir mi? CEVAP: Bir eyi yapmaya sadece niyet etmi olmak onu yapmay gerektirmez. Bu sebeple bir insan, pazartesi ve perembe gnleri oru tutmaya niyet ettii, fakat tutmad zaman bir ey gerektirmez. Ayn ekilde oruca balasa sonra onu kesse ona da bir ey gerekmez. nk nafile bir orucun tamamlanmas zorunlu deildir. Hatta bir kimse bir mal tasadduk etmeye niyet etse, o mal ayrsa ve ayr bir yere koysa onu tasadduk etmesi gerekmez. nk bunun gibi ilerde niyetin etkisi yoktur. Buna gre soruyu soran kardee deriz ki: Bozduun perembe orucundan dolay kaza tutman gerekmez.117 Pazartesi ve perembe gnleri devaml oru tutman da gerekmez. Fakat bunu yaparsan gzel olur. nk pazartesi ve perembe gnleri oru tutmak snnettir.118
ORU VEYA BAYRAMA NYETTE TEREDDDN HKM

SORU 101- Geceleyin birden fazla top sesi duyduk ve bunun Ramazan topu mu, bayram topu mu olduunda phe ettik. afaktan nce imamdan (yetkililerden) bir ey duyar myz diye bekledik fakat bir ey duymadk. Oru veya bayrama niyette teredddn hkm nedir? CEVAP: Vacip olan ey bir insann durumu aratrarak kesinletirmesidir. Aslolan, durumun olduu gibi devam etmesidir. nsanlarn sahura kalkmamala116 117 118
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/476 Hanefilere gre balanm bir nafile orucun bozulmas halinde kaza edilmesi vacip olur. -evirenFetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/476
r ve oru tutmamalarn gerektirecek kesin bir ey olursa durum o zaman akla kavumu olur. Ne olursa olsun bu gn Ramazandan saylr. Ayn kt kesinletii zaman durum akla kavumu demektir. Buna gre bir insann bu gibi durumlarda tereddtsz oru tutmas gerekir. nk aslolan Ramazann varldr. Bundan sonra bayram gn olduu kesin bir ekilde anlalrsa hemen orucunu bozar.119
KAZA ORUCUNA NYET EDEN VE BALAYAN KMSENN ONU BOZMASI CAZ DELDR
SORU 102- Kaza orucu tutan kimsenin o gn orucunu yarda kesmesi caiz olur mu? ve ayn ekilde nafile oru tutan kimsenin o gn orucunu yarda kesmesi caiz olur mu? CEVAP: Bir kimsenin kaza orucu tutmaya niyet ettii ve ona balad zaman o gn orucunu yarda kesmesi caiz deildir. Ona niyet ettii ve balad zaman tamamlamas vacip olur. nk bir insan geni zamanl bir farz yapmaya giritii zaman onu tamamlamas kendisine vacip olur, onu yarda kesmesi/bozmas caiz deildir. Geni zamanllk sadece o ie girmeden nceki bir durumdur. Girdii zaman yarda kesmesi caiz deildir. Nafile oru tuttuu zaman ise onu yarda kesmesi caizdir. nk nafile orucu tamamlamak gerekmez. Fakat onun iin efdal olan tamamlamaktr. Nafile orucunu yiyebilir de. Bunda bir saknca yoktur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir defasnda evine orulu olarak girmiti. Evde kendilerine hediye edilen bir yiyecek bulunca ondan yedi ve orucunu yarda kesti. Bu, nafile orucunu tamamlamann zorunlu olmadnn delilidir.120
???
119 120
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/476, 477 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih bn Fevzan, 3/135
NYET ETMED HALDE ORU TUTAN KMSENN HKM

SORU 103- Bir ahs Ramazann ilk gecesi ertesi gn orucun balayacan renmeden uyuya kald. Sabah namaz iin kalknca -camide- namaz klanlardan birisine sordu. Anlad ki onun da bu konuda bir bilgisi yoktur. Hibir ey yemeden aratrmaya devam etti. almaya gittii zaman btn insanlar orulu buldu. Ancak bundan sonra o gnn Ramazan olduunu rendi. Bunun zerine akama kadar orucunu srdrd. Bu ahsn o gnk orucu sahih midir, yoksa ona kaza m gerekir?... Bize fetva verin, Allah sizi hayrla mkafatlandrsn. CEVAP: Ramazan aynn girdiini ancak gndz saatlerinde renen kimsenin o gnn kalan ksmnda orucu bozan eylerden kendisini tutmas ve bu gn ayrca kaza etmesi gerekir. nk o, geceden oruca niyet etmemitir. Hadislerde farz olan oruta geceden niyet etmeyen kimsenin orucunun olmad ifadesi gemektedir. O, gndzn iinden bir blm oruca niyet etmeden geirmitir.121
ORUCA NYET EDP DAHA SONRA ORULU KEN YOLCULUA IKAN KMSENN O GN ORUCUNU BOZMASI CAZ OLUR MU?
SORU 104- Yolcu olmayan bir kimse oruca niyet ettikten sonra o gn orulu iken yolculua kt zaman orucunu bozabilir mi? CEVAP: Bir kimse oruca niyet edip de oruca baladktan sonra gndz saatlerinde bir yolculua kt zaman seksen kilometre ve daha fazla uzak bir yere yolculuk yaptnda orucunu bozabilir. O gn balad orucu tamamlarsa daha gzel ve ihtiyata daha uygun olur. nk baz alimler yolculua klan gnn orucunun tamamlanmasnn da vacip olduu grndedirler.122 SORU 105- ster yolcu olsun ve snneti uygulamay arzu ederek orucu yarda kesmek istesin, isterse gne batncaya kadar orulu kalsn, orucunu amak isteyip yiyecek iecek bir ey bulamayan kimsenin sadece oru ama niyeti oru amas iin yeterli olur mu?
121 122
bnu Fevzan, el-Fetv-Kitabu'd-Da've, 1/154-155 Salih bn Fevzan, Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 74-75
CEVAP: Yolculuk esnasnda oru tutmak caizdir. Meakkat olmad zaman bu, orusuz olmaktan daha faziletlidir. Orulunun i yapmasn engelleyen ve onu bakasn kullanmaya muhta eden bir meakkat olduu zaman ise yolculukta oru tutmamak daha faziletlidir. Bu, cumhurun grdr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Mekke'nin fethi iin yola ktnda orulu idi. Fakat ona denildi ki, oru tutmak insanlara meakkat veriyor. Bunun zerine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orucunu bozdu ve dmana kar glenmek iin onlara da orularn bozmalarn emretti. Yolcu olan kimse ortada bir meakkat bile yoksa orucunu at zaman bu onun iin caizdir. Orucunu aacak bir ey bulamasa dahi niyetle orucunu amas yeterlidir. Fakat bu durumda zaten orucunu bozmasna da ihtiya yoktur. Gne batt zaman orucunu amak isteyen fakat herhangi bir yiyecek ve iecek bulamayan kimseye gelince onun sadece orucu amaya niyet etmesi yeterlidir. Bylece oru niyeti kesilmi, yiyecek ve iecei buluncaya kadar iftar edenlerin iine dahil olmu olur. Bununla beraber erkenden yiyecek ve iecek bir eyle orucunu amas daha faziletlidir. nk Allah'n en sevdii kullar iftarda acele edenlerdir. Bir hadiste yle geer: "nsanlar iftar abuk yaptka daima hayr zere bulunurlar."123
"ORUCA GECEDEN NYET ETMEYENN ORUCU YOKTUR" HADSNN MANASI NEDR?

SORU 106- "Oruca geceden niyet etmeyenin orucu yoktur" hadisiyle kastedilen nedir? CEVAP: Niyet, kalbin oru fiiline karar vermesidir. Bu, Allah'n Ramazan orucunu farz kldn bilen her mslman iin gereklidir. Bu farziyeti bilmesi ve kendisini bununla ykml grmesi geceden niyet iin yeterlidir. ve yine iinden yarn herhangi bir mazereti olmad zaman oru tutacan geirmesi yeterlidir. ve yine bu niyetle sahura kalkp yemek yemesi yeterlidir. Oruca veya baka bir ibadete niyet ettiini kelimelerle telaffuz etmesine ihtiya yoktur.
123
Niyetin yeri kalptir. Orucu amaya ve iptal etmeye niyet etmeyerek orucun hkmnn btn gn varlnn devam etmesi vaciptir.124
NAFLE ORUCUN NYETN ARTA BALAMAK

SORU 107- Nafile orucun niyetini arta balamann hkm nedir? CEVAP: Mesela "zorlanncaya kadar oru tutacam; zoruma gittiini ve bana meakkat verdiini grdm zaman orucu bozacam" diyerek nafile orucun niyetini arta balamakta herhangi bir saknca yoktur.125
RAMAZAN ORUCUNA NYET EDERKEN ONUN FARZ OLDUUNU DA BELRTMES GEREKR M?

SORU 108- Oru tutan kiinin Ramazan orucuna niyet etmek istediinde onun farz bir oru olduunu belirtmesi de gerekir mi? CEVAP: Fkhlar derler ki vacip (yani farz) oruca her gn geceden niyet edilmesi gerekir. Onun farz olduunun niyette belirtilmesi gerekmez. nk Ramazan orucunun farz bir oru olduu zaten bilinir.126
NAFLE ORUCA LEDEN SONRA NYET ETMEK

SORU 109- Oru tutan kimsenin nafile bir oruca leden sonra niyet etmesi sahih olur mu? CEVAP: Nafile oru, geni zamanl bir orutur. Bu sebeple gndzden niyet edilmesi de caizdir. Ancak fkhlar niyetin leden sonra yaplmasnn caiz olup olmadnda ihtilaf etmilerdir. "Zadu'l-Mstakn"n mellifi gibi bir ksm fkhlar leden sonraki niyetin sahih olduu grndedirler. Bir ksm da "Niyet ancak leden nce yaplrsa sahih olur" demilerdir. Niyetin ancak leden nce yaplmas gerektii gr tercih edilmitir.
124 125 126
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. ? bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 37 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 37
leden sonraya kalrsa, gnn byk bir ksmna niyet edilerek tutulan orutur. Gnn ancak az bir ksm kald zaman onun orucu hesaba katlmaz. Gndz yaplan niyette de orucun sahih olmas iin gndzn balangcndan itibaren hibir ey yememesi arttr. Bir mslman sabahleyin oru tutmamak niyetiyle kalkt zaman, orucu bozacak bir ey yememise, gndz de kendisini oru bozucu eylerden uzak tutarak bu gn tamamlamaya karar verirse bu caizdir. Delili Aie'den Radyallahu anh gelen u mehur hadistir: O yle anlatmaktadr: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yanma girdi ve dedi ki: "Yannzda yiyecek bir ey var m?" Aie: Hayr, dedi. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "O halde ben oru tutuyorum" buyurdu. Peygamber yemek istemesine ramen gndz saatlerinde oruca niyet etti. Yemek bulsayd yiyecekti. Yemei bulamaynca gnn orulu olarak tamamlamaya karar verdi.127
NAFLE ORU TUTAN KMSE NYETNDEN NCEK GEEN SRE N DE SEVAP ALIR MI?
SORU 110- Nafile oru tutan bir kii niyet etmeden nceki sre iin de mkafatlandrlr m? Mesela nafile oru tutan kimse oruca zevalden sonra niyet ettii zaman, zevalden nceki vakit iin de sevap alr m, almaz m? CEVAP: Sahih olan gre gre sevap niyetten dolay elde edilir. O halde niyetten sonraki sre iin sevap kazanlr. nk gndzn banda yemek bulamad iin yemeyi terk etmi olmas (ibadet iin deil) normal bir terk edi olarak kabul edilir. Bu sebeple o, oruca karar verdii andan itibaren mkafatlandrlr. nk bu kararndan sonra ona yiyecek bir ey gelmi olsa oru tutmaya kararl olduu iin onu yemeyi terk eder. Halbuki nafile oru tutan kii istediini yapabilecek durumdadr; onun oruca niyet ettikten sonra da orucunu bozmas caizdir. Aie Radyallahu anh yle dedi: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yanmza girdi. Biz dedik ki: Ya Rasulallah bize ke hediye edildi. Bunun zerine yle buyurdu: Onu bana getirin, sabahleyin orulu olarak kalkmtm. Rasulullah
127
bunu syledikten sonra nne getirilen kei yedi."128
ORU TUTARKEN NYET TELAFFUZ ETMENN (SZLE SYLEMENN) HKM

SORU 111- Bazlarnn oruca niyet ederken "Allah'm oru tutmaya niyet ettim" demesi gibi niyeti szle sylemenin hkm nedir? CEVAP: Niyetin mahalli kalptir. Ne oruta, ne namazda, ne abdest ve guslde ne de baka bir ibadette niyeti kelimelerle ifade etmek caiz deildir. Baz afiler niyeti kelimelerle ifade etmenin gerektii grndedirler ve bunu eserlerinde ifade etmilerdir. Hatta niyeti telaffuz etmek snnettir ve afi'nin gr budur, demilerdir. Dorusu bu afi'nin gr deildir, ondan bu konuda ak bir ey nakledilmemitir ve onun te'lif ettii eserlerde ve resail'inde bu zikredilmemitir.129
AFAK SKMEDEN NCE YYEBLR

SORU 112- Bir kimse gece sahura kalktktan ve oruca niyet ettikten sonra nne fecirden nce yiyebilecei ve iebilecei bir ey gelse yemesi ve imesi caiz olur mu? CEVAP: Evet bu onun iin caiz olur. nk Allah Teala yle buyurdu: "Sabahn beyaz iplii (aydnl) siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyin, iin." (Bakara, 187) Allah Teala bu ayette fecirden nce niyet edenle fecirden sonra niyet edenin arasn ayrmamtr. Onun geceleyin oruca niyet etmesi orucu bozucu eylerin hepsini terketmesi onun iin ancak afak sktkten sonra er' oru saylr. Onlar (fkhlar) orucu tarif ederken yle dediler: Oru, fecrin douundan gnein batna kadar orucu bozucu eylerden uzak durmaktr. Bu tarifte bir ihtilaf yoktur. Fecirden nce yemek ve benzeri eyleri terke niyet etmesi ona bunlar haram klmaz. Bilakis fecir douncaya kadar bu du128 129
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 37, 39 eyh Abdurrahman bn Nasr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 229, 230
rumda yemesi, imesi ve cinsel ilikide bulunmas onun iin caizdir.130
ORUCU BOZMAYA NYET EDEN KMSE ORUCUNU BOZMU OLUR MU?

SORU 113- Orucu bozmaya niyet eden kimsenin bu niyeti orucu bozmas iin yeterli midir? CEVAP: Evet bu geerli ve yeterlidir. nk oru iki hakikatten mrekkeptir. Niyet ve orucu bozan eylerin hepsini terk. Orucu bozmaya niyet ettii zaman birinci hakikati ihlal etmi olur ki bu, ibadeti ayakta tutan en byk eydir. Amellerin hepsi ancak onunla/niyetle var olur/bir deer ifade eder. "Orucunu bozmu olur" demelerinin anlam, bir ey yiyerek ve ierek orucunu bozan gibi olmasa da artk onun orucu yok hkmndedir. Nitekim maksatlarn bu ekilde akladlar. Bu sebeple nafile bir orucu tutarken bir kimse orucunu bozmaya niyet etse sonra hibir ey yemeden ve imeden oruca -tekrar- niyet etse bu onun iin caiz olur. Ancak onun ecri ve orucundan elde edecei sevab sadece niyet ettii vakitten itibaren balar. Farz olan bir orucu tutarken bir kimse onu bozmaya niyet ederse, oru bozucu bir ey yapmadan nce niyetini iade etse bile o gnk orucu artk geerli deildir. nk farzn art, nafileden farkl olarak, niyetin fecrin douundan gnein batna kadar gnn tamamn kapsamasdr. Burada dikkat ekilmesi uygun gzel bir fayda vardr, o da udur: badet niyetinin kesintiye uramas iki trl olur: Bunlardan birisinde niyetin kesilmesi ibadete hibir zarar vermez. Bu, ibadetin tamamlanmasndan sonraki durumdur. Mesela bir kimse namaz bitirdikten, orucu tuttuktan, zekat verdikten, hacc yaptktan sonra niyetini geri alsa bunun o ibadete hibir zarar olmaz. nk o ibadet gereklemi ve yerini bulmutur. Bunun bir benzeri byk veya kk abdestsizlikten temizlendikten sonra abdest veya gusln niyetini geri almaya niyet eden kimsedir. Onun bu niyeti temizliini ortadan kaldrmaz. kincisi ise ibadetin iinde iken niyetin kesilmesidir. Mesela namazda iken veya oru tutarken veya taharet yaparken niyetin kesilmesi gibi. Byle bir kim130
eyh Abdurrahman bn Nasr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 229, 230
senin ibadeti sahih/geerli olmaz. Bu iki durum arasndaki fark bildiin zaman senin iin problem ortadan kalkar.131
RAMAZAN ORUCUNA GECEDEN M NYET ETMEK GEREKR, GNDZDEN M?

SORU 114- Ramazan orucuna geceden mi niyet etmek gerekir, yoksa kuluk vaktinde de niyet edilebilir denildii gibi gndz de niyet edilebilir mi? Bu Ramazandan bir gn ise onu kaza etmek gerekir mi gerekmez mi? CEVAP: Ramazan orucunun niyetini fecirden nce geceleyin yapmak gerekir. Gndzden yaplan niyetle tutulan oru caiz deildir. O gnn Ramazana ait bir gn olduunu kuluk vakti renen kimse oruca niyet eder ve akama kadar kendisini yemekten ve imekten tutmas ve sonunda o gn kaza etmesi gerekir. nk bnu mer'in, Hafsa'dan Radyallahu anh onun da Peygamber'den Sallallahu aleyhi vesellem rivayet ettiine gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Fecirden nce oruca niyet etmeyen kimsenin orucu yoktur." Bu hadisi Ahmed, Snen sahipleri, bnu Huzeyme ve bnu Hbban sahih ve merfu olarak rivayet etmilerdir. Bu, farzlarda byledir. Nafile orularda ise fecirden sonra bir ey yememi, imemi veya cima etmemise gndz niyet etmesi de caizdir. nk Aie'nin naklettii hadise gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir gn kuluk vakti onun yanna girmi ve: "Yannzda bir ey var m?" diye sormu; Aie Radyallahu anh: Hayr, deyince; "O halde ben oru tutuyorum" buyurmutur. Bu hadisi Mslim Sahih'inde tahri etmitir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarnadr.132
131 132
eyh Abdurrahman bn Nasr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 227, 229 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4352
AFAK SKMEDEN NCE ORUCA NYET ETTM, SONRA AFAK SKMEDEN NCE UYANDIM, SU TM, SONRA KNC DEFA NYET ETTM
SORU 115- afak skmeden nce niyet ettiim, uyuduum, sonra afak skmeden nce uyanp bir eyler itikten sonra tekrar niyet ettiim ve btn bunlar afak skmeden nce tamamladm zaman hkm ne olur? CEVAP: Oruca niyet ettiin, sonra afak skmeden nce yediin, sonra ikinci defa niyet ettiin ve fecrin douunun ncesinden akam gne batncaya kadar orucu bozucu davranlardan kendini tuttuun zaman orucun sahih olur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarnadr.133
ZERNDE RAMAZANDAN ORU BORCU BULUNAN BR KMSENN EVVAL AYINDA ALTI GN ORU TUTMASI
SORU 116- zerimde Ramazandan oru borcum bulunduu halde nafile niyetiyle evval aynda alt gn oru tuttuum zaman bu Ramazanda tutmadm orularmn kazas yerine geer mi? CEVAP: Sahih olan gre gre, zerinde Ramazandan kaza etmedii oru borcu bulunan bir kimse nafile niyetiyle oru tutsa bu onun iin farz oru yerine geer. Tpk kendisi iin farz olan hacc yapmam kimsenin nafile hacca niyet etmesi gibi. Onun niyeti de nafileye deil, farza dnr ve hac kendisinin farz hacc olur, baka bir hac olmaz. Baz hadislerde Peygamber'den Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmitir: "Allah Teala farz eda etmedike nafileyi kabul etmez."134
???
133 134
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 12029 bnu Cibrin, Fetv esSyam, s. 126
HER AYIN GN ORU TUTMAKLA BEYAZ GNLERDE ORU TUTMAYA NYET BRLETRMEK
SORU 117- Malumdur ki Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem her ayn beyaz gnlerinde ve her ayn gnnde oru tutmay tevik etmitir. Bu ikisini nasl birletireceiz? gn m oru tutacaz, alt gn m? Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Evet, Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem her aydan gn oru tutmay da tevik etmitir, beyaz gnlerde oru tutmay da tevik etmitir. Beyaz gnler, kameri aylarn onnc, ondrdnc ve onbeinci gnleridir. Bunlarn "beyaz gnler" diye isimlendirilmi olmas, ayn parlakl sebebiyle bu gnlerin gecelerinin aydnlk olmasndan dolaydr. Alimler bu gnlerde oru tutmann fazileti hakknda gelen hadislerin arasn bulmada farkl grler sylemilerdir. Bir gre gre, bu gn beyaz gnlerin iine almann daha faziletli olduu kastedilmitir. Ayn dier gnlerinde de bu gn orucu tutsa bir beis yoktur. (Fakat aydnlk gnde tutmak daha faziletlidir.) Bir baka gre gre ise bu hadislerle hem her ayn gn oru tutmak, hem de beyaz gnlerde oru tutmak kastedilmitir. Bylece her ay toplam alt gn oru tutulmu olacaktr. Allah bilir ya, birinci gr daha tercihe ayandr. nk beyaz gnlerde oru tutan kimse her ay gn oru tutmu olur.135
BR NYETLE KAZA VE NAFLE ORUCU TUTMAK

SORU 118- Nafile orula birlikte, kaza orucunu tek bir niyetle tutmann hkm nedir? Mesela Arafe gn orucu ile Ramazan orucunun kazasn bir niyetle tutmak gibi. CEVAP: Maksat senin kaza orucu ile birlikte Arafe gn oru tutman veya kaza orucu ile birlikte Aure gn oru tutman ise bunda senin iin bir saknca
135
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih bn Fevzan, 3/149, 150
yoktur. Kaza orucunu Arafe gn tutabilirsin, bu sana sevap kazandrr. Kaza niyetiyle Aure gn oru tutmak da byledir. Bunun da sevab vardr.136
K NYETLE TATAVVU ORUCU TUTMAK CAZ OLUR MU? KAZA NYET VE SNNET NYET
SORU 119- ki niyetle birlikte tatavvu orucu tutmak caiz olur mu? Kaza niyeti ve snnet niyeti. Yolcu ve hastann oru tutmasnn hkm nedir? zellikle kendisine yolculuk denilen bir yolculuk esnasnda. Yolcu olan kii oru tutmaya muktedir olduu zaman ve ayn ekilde hasta da oru tutmaya gc yettii zaman bu durumda orucu kabul edilir mi, edilmez mi? CEVAP: ki niyetle, kaza ve snnet niyetiyle tatavvu orucu tutmak caiz deildir. Namazlarn ksaltld bir yolculua kan kiinin oru tutmamas daha faziletlidir, fakat eer tutarsa bu da caizdir. Orucu hastaln arlatracak bir meakkate maruz kalacak kiinin oru tutmamas daha faziletlidir. Oru yznden bir zarara veya felakete urayacan bilirse veya buna zann galip gelirse/kuvvetle muhtemel ise gl ve zarar def etmek iin oru tutmamas vacip olur. Her yolcu ve hastann Ramazanda tutamad gnleri dier gnlerde kaza etmesi gerekir. Gle ramen tutarsa caizdir/geerlidir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e onun ailesi ve arkadalarnadr.137
BR AMELDE NYETE ORTAK KOMAK CAZ OLUR MU?

SORU 120- Bir amelde niyeti paylatrmak veya bir amel iin birden fazla eye niyet etmek caiz olur mu? Mesela bir kimsenin zerinde Ramazandan kaza borcu olursa bu kiinin Arafat vakfesini yapaca gn hem kaza orucuna hem de nafile oruca niyet etmesi, niyetinin birisinin kaza orucu iin, dierinin nafile oru iin olmas caiz olur mu? Veya hac vaktinde haccn veya umrenin birlikte
136 137
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/473 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6497
yaplmas caiz olur mu? Bana bu konuda fetva verin, Allah sizi hayrla mkafatlandrsn. CEVAP: Arafe gn kaza orucu tutmasnda bir saknca yoktur. Bu onun iin kaza orucu yerine geer. Fakat bununla birlikte, herhangi bir delili olmad iin Arafe gn orucunun sevabn elde edemez. Umrenin hac ile iie girmesine gelince, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem bu konuda u hadisi vardr: "Kyamet gnne kadar umre, haccn iine girmitir." Baar Allah'tandr.138
NAFLE ORULA KAZA ORUCUNU BRLETRMEK

SORU 121- Ramazan ayndan zerimde kaza orucu borcu olduu zaman, Arafe gn orucu gibi nafile bir orula kaza orucunu birletirmem caiz olur mu? CEVAP: Ramazann kazasnda acele etmek vaciptir. Kaza orucunu tutmadan nce tatavvu ve nafile oru tutmak sahih olmaz. Fakat Arafe ve benzeri bir gnde tatavvu niyetiyle oru tutarsa farz dmez. ayet o gnde oru tutar da bunun Ramazandan kalan borcuna saylmasna niyet ederse sahih olur ve inallah bundan dolay da kendisine bir sevap olacaktr.139
AURE GN ORUCUNUN NYETYLE KAZA ORUCU NYETN BRLETRMEK

SORU 122- Oru tutan bir kimsenin hem aura gn orucunu hem de kaza orucunu niyetine almas sahih olur mu? CEVAP: zerinde kaza borcu olan kimsenin, ecelinin aniden gelmesinden ve ihmalinden dolay knanmaktan korkarak onu kaza etmekte acele etmesi
138 139
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 13019 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 17
vaciptir. Fakat faraza Ramazana ait bir gnn kazasn aure gnne veya arafe gnne ertelese ve o gn Ramazann kazas niyetiyle tutsa iki defa sevap elde eder. Yani hem zerindeki kaza borcu der, hem de bugnn orucunun faziletini elde eder.140
???
140
Drdnc Fasl SAHUR, MSAK ve FTAR
Bu Fasl Aadaki Konular Kapsar: Birinci Konu : Sahur ve Adab kinci Konu : Sahur, msak ve ftarn Vakti nc Konu : msak ve ftarla lgili Meseleler
Birinci Konu SAHUR ve ADABI

AZ DA OLSA SAHUR YAPMAK SNNETTR
SORU 123- Sahurun hkm nedir? CEVAP: Az da olsa sahur yapmak snnettir. Nitekim bir hadiste: "Sizden biriniz bir yudum su bile ise..." buyurulur.141
SAHUR, ORUCUN SIHHATNDE ART DELDR

SORU 124- Sahur yapmak niyetinde olduu halde Ramazanda sahura kalkmadan sabaha kadar uyuyan bir kimsenin orucu sahih midir, deil midir? CEVAP: Onun orucu sahihtir. nk sahur orucun shhatinde bir art deildir. Ancak sahur mstehaptr, nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Sahura kalknz nk sahurda bereket vardr." Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etmitir.142
SAHUR VACP MDR?

SORU 125- Sahur vacip midir? Rasulullahn: "Sahurda bereket vardr" szndeki bereketten ne kastedilmektedir? CEVAP: Sahur, imsaktan hemen nce yemek yemektir. Bu, mstehaptr. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: "Sahur yapnz, nk sahurda bereket vardr" buyurur.
141 142
ed-Dureru's-Sunniyyeti fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/350 el-Fetv libni Baz-Kitabu'd-Da've, 2/161
"Sahur yapnz" emri irad iindir. Bu sebeple onu bol hayr manasna gelen bereket gerekesine balamtr. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem arka arkaya oru tuttuu gnlerde sahuru terk ettii de rivayet edilmitir. Bu da sahurun farz olmadnn delilidir. Sahurun mstehaplnn delillerinden birisi de Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ashabna emre imtisalin tam olmas iin bir hurma tanesiyle de olsa veya stle kark az bir suyla da olsa sahur yapmalarn emretmi olmasdr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Bizim orucumuzla ehli kitabn orucu arasndaki fark sahur yemeidir." Hadiste geen bereketle kastedilen mana udur: Sahur yapan kimsenin ameli bereketli olur. nk sahur yemei o gn ona salih ameller yapmas iin g ve kuvvet verir. yle ki oru tutmas onun namaz klmasn, zikretmesini, iyilii emredip, ktlkten sakndrmasn zorlatrmaz. Halbuki sahuru terk ettii zaman az yedii ve sadece akamlar yedii iin salih amelleri ilemek ona ar gelir.143
ORULU ORUCUNU HANG YYECEKLERLE AARSA DAHA FAZLETL OLUR?

SORU 126- Orulu orucunu hangi yiyeceklerle aarsa daha faziletli olur? CEVAP: Ya hurma ile orucunu amas daha faziletlidir. Bulamazsa kuru hurma, onu da bulamazsa su ile orucunu amas daha faziletlidir. Bunun delili Aie'den Radyallahu anh gelen u hadistir: O yle dedi: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir ka ya hurma ile orucunu aard; onu bulamazsa birka hurma ile onu da bulamazsa birka yudum su ile aard." Bunu da bulamazsa mubah olan herhangi bir yiyecekle orucunu amas caizdir. Hibir ey bulamazsa orucunu amaya niyet eder.144
143 144
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 16, 17 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 15
BU TERCH YAPMANIN BR SEVABI VAR MIDIR?

SORU 127- Bu tercihin bir sevab var mdr? CEVAP: Kim bunu Peygambere uymak iin yaparsa -her ne kadar mubah ilerden de olsa- bir sevab vardr. nk mubah olan eyler, sevab Allah'tan umularak yaplrsa yapan kii bundan dolay sevaba nail olur. Bu sebeple alimler yle derler: Adetler gzel bir niyetle ibadet haline gelirler.
145
SU LE ORU AMAK
SORU 128- Bir kimse Ramazanda ikinci bir beldede yolcu iken oru olsa ve sudan baka bir ey de bulamazsa bu problemi nasl halleder? CEVAP: Bir kimse oru olduu ve sudan baka bir ey bulamadan gne batt zaman su ile orucunu aar. nk ya ve kuru hurma ile oru amak vacip deil, mstehaptr. Baar Allah'tandr.146
SAHUR BEREKETNN ANLAMI

SORU 129- Muhammed Mustafa Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Sahur yapnz, nk sahurda bereket vardr." Sahur bereketiyle kastedilen ey nedir? Allah sizi hayrla mkafatlandrsn. CEVAP: Sahur bereketiyle, er' bereket ve beden bereket kastedilmitir. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem emrine imtisal etmek ve ona uymak er' bir berekettir. Beden bereketi ise vcudu beslemek ve oruca kar kuvvetlendirmektir.147
FTARDA ACELE ETMEK

SORU 130- Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "ftar acele yapp sahuru geciktirdikleri mddete mmetim daima hayr zerindedir." Ben
145 146 147
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 15 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11803 el-Fetv libni Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/161
mahallemizdeki ilk mezzinin ezanyla birlikte orucumu ayor ve mahallemizdeki son mezzinin ezanyla birlikte yemekten ve imekten kendimi tutmaya balyorum. Ben bu konuda hakl mym ve doru mu yapyorum? Bunu bana anlatverin, Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Gnein bat gerekletii zaman iftarda acele etmek ve fecrin douundan ncesine kadar sahuru geciktirmek snnettir. Bu konuda mezzinin ezanna, ancak gnein batnn ve fecrinin douunun vaktinin doru bir ekilde belirlenmesi artyla gvenilir; gven ancak bu ikisinedir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Bilal ezan geceden okur. Dolaysyla bnu Ummu Mektum ezan okuyuncaya kadar yiyin ve iin." bnu Ummu Mektum m bir adamd. Kendisine sabah oldu, sabah oldu denilmedike ezan okumazd.148
FTAR EDERKEN YAPILMASI MERU DUA

SORU 131- Orulunun iftar ederken okuyaca meru bir dua snnette var mdr? Bu dua ne zaman yaplr? CEVAP: Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem orulunun iftar ederken syleyecei dualar rivayet edilmitir. Bunlardan bazlar unlardr. "Susuzluk gitti, damarlar sland, inallah ecir ve sevap da sabit oldu." "Allah'm, senin rzan iin oru tuttum, senin rzanla orucumu atm. Bunu benden kabul et. phesiz sen iiten ve bilensin." "Ey mafireti geni Allah'm beni de affet ve ey rahmeti bol Allah'm, bana da merhamet et." Bundan baka rivayetler de vardr. Duann vakti iftar andr.149
???
148 149
el-Fetv libni Fevzan-Kitabu'd-Da've, 1/152, 153 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 16
SAHURLA SABAH NAMAZI VAKT ARASINDA NE KADAR SRE VARDIR?

SORU 132- Sahurla sabah namaz arasnda ne kadar sre vardr? CEVAP: Sahurun vakti afaa kadar devam eder. nk Allah Teala yle buyurmaktadr:"Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyin, iin." (Bakara, 187) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "Bilal ezan geceden okur. bnu Ummu Mektum ezan okuyuncaya kadar yiyin iin." Bu hadisin sahih olduunu hem Buhari, hem de Mslim sylemitir. bnu Ummu Mektum m bir adamd, kendisine sabahn olduu sylenmedike ezan okumazd. Sahuru geciktirmek mstehaptr. Baar Allah'tandr.150
SAHURDA ACELE EDP SABAH NAMAZINI HMAL ETMEK

SORU 133- Brodaki baz arkadalardan dinledim: Onlar gece yarsndan sonra saat 1'de sahur yemeini yiyorlar, sonra oruca niyet ederek sabah saat dokuza kadar yatyorlarm... Sonra bu saatte sabah namazn klyorlar, sonra ilerine gidiyorlarm... Bunun hkm nedir? CEVAP: Byle yapmak eitli ynlerden caiz deildir. Birincisi: Bunda sahuru vaktinden nceye alarak snnete muhalefet vardr. nk sahuru afan skmesinden hemen ncesine kadar geciktirmek snnettir. kincisi: Sabah namazn vaktinde ve cemaatle klmay ihmal etmek vardr. Bu da iki byk vacibi terketmek demektir. Birisi namaz vaktinden sonraya terketmektir. Bu bir kayptr. Bundan dolay iddetli bir tehdit vardr. Dieri cemaatle namaz terketmektir. Bu da haram ve gnahtr. Yaplmas gereken ey bundan dolay Allah'a tevbe etmek, sahuru vaktine
150
kadar tehir etmek, namaz da vaktinde ve cemaatle klmaktr. Baary verecek olan Allah'tr. ncelikle namaza zen gstermek gerekir. nk namaz slam'n direidir ve slam'n rknlerinden ikinci rkndr. Dolaysyla namaz orutan daha nemlidir. Hatta oru ve dier ameller ancak namazn meru bir ekilde edasndan sonra sahih olur.151
FECRDEN SONRA SAHUR

SORU 134- Gcm nisbetinde afak vaktini aratrdm ve gecenin devam ettiini zannettim. Sahur iin kalktm. Bu esnada sabah ezann iittim. Bir lokma almtm ve oruca niyet ettim. Orucum sahih midir? CEVAP: Oru sahihtir. nk o, sabah belli olduktan sonra bir ey yememitir.152 ***
kinci Konu SAHUR, MSAK VE FTAR VAKTLER

ORUTA MSAK VE FTARIN VAKT
SORU 135- Bizi ilgilendiren ekilde oruta imsak ve iftar vakitlerini anlatmanz rica ediyoruz. CEVAP: Suudi Arabistan Byk Alimler Kurulundan oru vaktinin balangc ve sonu hakknda bir karar kt. Bu kararn ierii udur: 1- Hilallerin farkl yerlerde, farkl zamanlarda domas aklen ve hissen zorunlu olarak bilinen eylerdendir. Bu konuda alimlerden hibiri ihtilaf etmemitir. Mslman alimler arasndaki ihtilaf sadece metaliin ihtilafna (hilallerin farkl zamanlarda farkl yerlerde grlmesine) itibar edilip edilmeyecei konusunda kmtr.
151 152
el-Fetv libni Fevzan-Kitabu'd-Da've, 1/155, 156 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/535
2- Metaliin ihtilafna itibar edilip edilmeyecei meselesi itihat alanna giren nazari meselelerdendir. Bu konuda ilimden ve dinden nasibi olan kimseler ihtilaf etmilerdir. htilafn caiz olduu bu konuda itihat edip de isabet eden iki sevap, hata eden bir sevap alacaktr. Bu meselede ilim adamlar iki gre ayrlmlardr: Bir ksm metaliin ihtilafna itibar edilecei/her beldenin kendi grd hilale gre hareket edecei grndedir. Bir ksm da buna itibar edilmeyecei/bir beldede hilal grld zaman btn beldelerin ona uyaca grndedir. Her bir grup Kitap ve Snnetten deliller getirmilerdir. Her iki gre de delalet ettikleri iin bazan her iki grup ayn nasla istidlal etmilerdir. Bunlar u ayet ve hadislerdir:"Sana hilal eklinde yeni doan aylardan soruyorlar. De ki: Onlar insanlar iin de hac iin de vakit lleridir." (Bakara, 189) Hadiste yle buyurulur: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram yapn." Bunun sebebi her iki grubun naslar farkl anlamalar ve bu naslar delil olarak kullanrken farkl bir yntem izlemeleridir. Kurulun grd itibar ve sahip olduu g sebebiyle ve bu meselelerdeki ihtilafn korkutucu sonular douracak etkisinin olmamas da gz nnde bulundurularak denilebilir ki, bu dinin ortaya knn zerinden ondrt asr getii halde slam mmetinin tek bir ru'yet zerinde birletii bir dnem bilmiyoruz. Bu sebeple byk alimler kurulu yeleri uygulamann olduu gibi braklmas, bu konunun deelenmemesi ve herbir slam devletinin bu meselede iaret edilen iki grten birini kendi alimleri vastasyla tercih etme hakkna sahip olduu, nk her iki grn de kendisine ait delilleri ve dayanann olduu grndedir. 3- Kurul meclisi, hilallerin hesapta tesbiti meselesini, Kitap ve snnette geen bilgileri ve ilim adamlarnn bu konudaki szlerini inceledi ve er' meselelerde hilallerin tesbiti konusunda hesaba itibar edilmeyeceini oybirlii ile kararlatrd. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin." "Hilali grmedike oru tutmaynz, hilali grmedike bayram etmeyiniz." Bu manada baka deliller de vardr. Oru vaktinin balamas ve sona ermesine gelince, Allah Teala bunu u ayetinde aklad:"Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyin iin." (Bakara, 187) Ayet, her yer ve her beldedeki b-
tn mslmanlar iin geerlidir. Geceleri ve gndzleri hakkndaki hkmlerini kendileri vereceklerdir. Baar Allah'tandr.153
MSAK VAKT VE AFAK SKTKTEN SONRA YEMEK YEMEK

SORU 136- eyh Reit Rza'nn, Tefsiru'l-Menar'nn birinci cznde okudum; orada oru tutan kiinin sabah ezanndan yirmi dakika nce yemeyi imeyi brakaca ve buna ihtiyati imsak denildii zikredildi. Ramazanda imsakla sabah ezan arasndaki surenin miktar ne kadardr? Mezzinin es-saltu hayrun minennevm dediini duyup da ezan sona erinceye kadar (yiyip) ien kimsenin hkm nedir? Bu sahih midir (doru mudur)? Sabah namaz iin ezan okuyan mezzini iitip (yiyip) ien kimsenin hkm nedir? Orucu sahih midir, deil midir? Baz insanlar oturuyorlar ve ezan vaktine kadar sigara iiyorlar ve caizdir diye kalkp su iiyorlar. Genlerden birisi ben sabah ezann okurken beni dinlediini ve su imeye kalktn syledi. Bunu kastl olarak yapan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Orulu iin imsakta ve iftarda temel l u ayet-i kerimedir: "Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyip, iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) afak sknceye kadar yemek ve imek mubahtr. Bu, Allah'n yemek ve imek iin koyduu son snrdr. kinci fecir ortaya knca yemek imek ve oru bozucu dier eyler haram olur. Ezan iittii halde (yiyip) ien kimse eer ezan ikinci fecrin douundan sonra okunursa bu orucu kaza etmesi gerekir. Eer fecrin tuluundan nce okunursa kazas gerekmez. Baar Allah'tandr. 154
RAMAZANDA EZANI VAKTNDEN NCE OKUYANLARIN HKM

SORU 137- Ramazanda ezan vaktinden nce okuyanlarn hkm nedir? CEVAP: Oru gnlerinde ezan ne alanlar sabah ezannda acele ederler ve
153 154
bununla oru iin ihtiyatl hareket ettiklerini zannederler. Halbuki bu konuda onlar iki sebepten dolay yanlyorlar. Birincisi: badetlerde ihtiyat, eriatn ve Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem getirdii lye uymaktr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "bnu Ummu Mektum ezan okuyuncaya kadar yiyin ve iin. nk o, fecir domadka ezan okumaz. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Fecrin domas yaklamadka" demedi "fecir domadka dedi". O halde mezzinler iin ihtiyat, fecir douncaya kadar ezan okumamalardr. kincisi: Fecrin douundan nce ezan okuyan ve ihtiyatl davranmalarnn gerekli olmad bir eyde ihtiyatl davrandklarn iddia eden fakat sabah namaz gibi ihtiyat gstermeleri kendilerine vacip olan bir ite ihmalkr davranan bu mezzinler hata etmektedirler. nk onlar sabah namaz ezann fecrin douundan nce okuduklar zaman insanlar, zellikle kadnlar veya mazereti sebebiyle cemaatle gelmeyenler namaza durmaktadrlar. O zaman da sabah namazn vaktinden nce eda etmi olmaktadrlar. Bu byk bir hatadr!! Bu sebeple ben mezzin kardelerime ancak sabah namaz vakti girdii zaman ezan okumalarn tavsiye ediyorum. ster gzleriyle afan sktn mahede etsinler, isterse ince hesaplarla bilsinler, sabah vaktinin girdiini anladklar zaman ezan okusunlar. Kii iin uygun olan baz insanlarn yaptnn hilafna imsak iin hazr olmasdr. Baz insanlar Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem sahurun geciktirilmesiyle ilgili emrinin bu olduunu zannederek fecir vakti iyice yaklat zaman sahuru ne almaktadrlar. Fakat bu doru deildir. nk bir kimse sahuru ancak fecir vakti domadan/afak skmeden sahur yemeini yiyebilecei bir vakte kadar geciktirebilir. Allah en iyi bilendir.155
EZANDAN SONRA YEMEK VE MEK

SORU 138- Bir kimsenin (sahurda) ezandan sonra da yemesi ve imesi caiz olur mu? CEVAP: Mezzin fecir doduktan sonra ezan okuduu zaman bir ey yemek ve imek caiz deildir. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Sabahn
155
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/529, 530
beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrt edinceye kadar yiyin, iin." (Bakara, 187) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurdu: "Bilal ezan geceden okur. Siz, bnu Ummu Mektum ezan okuyuncaya kadar yiyin, iin. nk o fecir domadan ezan okumaz." Ancak mezzin fecri mahade etmedii/yani bizzat grmedii halde aratrp soruturarak ezan okuduu zaman ise ezan duyduktan sonra ihtiyaten bir ey yememelidir. Fakat bundan emin olmak yani aratrma ve soruturmaya dayanarak okunan ezandan sonra bir ey yiyen kimsenin orucunun fasit, geersiz olacan da kesin olarak sylemek imkanna ben sahip deilim. nk fecir, o anda yemei imkansz klacak ekilde domam olabilir. Ancak bir kimsenin sabah ezann iittikten sonra yemekten ve imekten uzak durmasnn ihtiyata uygun olduu kesindir.156 SORU 139- Oru tutmay arzu ettiim halde ikinci sabah ezanndan nce kalkmaya imkan bulamadm zaman, bunun bir nafile oru olduunu da bilerek ezandan sonra bir eyler yemem caiz olur mu?157 CEVAP: Gerek senin anlattn gibi olduu zaman, tutacan oru nafile bile olsa, oru tutmak istediin mddete ikinci sabah ezanndan sonra hibir ey yeme ve ime. Bu ezandan sonra herhangi bir ey yer veya iersen orucun bozulmu olur. Baar Allah'tandr.158
???
156 157
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/525, 526 " Soruyu soran kiinin bulunduu yerde sabah namazndan nce iki defa ezan okunduu anlalyor. Birinci ezan, fecri kazib denilen ufka dikey, geici bir aydnln grlmesinden sonra okunur. kinci ezan ise fecri sadk denilen ufka yatay kalc bir aydnln ortaya kmasndan sonra okunur. eviren158 Fetv el-Lecnetu'd-Dimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4310 eyh bn Baz, Tuhfetu'lhvan bi Ecvibetun Muhimmetin Teteallak bi Erkani'l-slam, s. 170
SABAH EZANININ BALAMASIYLA BRLKTE SAHUR YEMEN KESMEK

SORU 140- Sabah ezan balad an sahur yemeini kesmem gerekir mi, yoksa mezzin ezan bitirinceye kadar yemem-imem caiz olur mu? CEVAP: Mezzin, sabah namaz vakti girer girmez ezan okuduu bilinen bir kimse ise ezan okumaya balad zaman yemeyi imeyi ve oru bozucu dier eyleri brakmak gerekir. Ancak ezan zanna ve takvimlere gre aratrmaya dayanarak okuyorsa ezan esnasnda yemek ve imekte bir saknca yoktur. nk Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem sabit olduuna gre o yle buyurmutur: "Bilal ezan geceden okur. Bu sebeple bnu Ummu Mektum ezan okuyuncaya kadar yiyin, iin. Ravi bu hadisin sonunda yle dedi: "bnu Ummu Mektum'un gzleri m idi, kendisine; Sabah oldu, sabah oldu denilmedike ezan okumazd." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir. Mmin erkek ve mmin kadn iin ihtiyata uygun olan Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem: "Sana pheli geleni brak, ancak pheli olmayan al" szyle amel ederek fecirden nce/sabah namaz vakti girmeden sahuru bitirmeye zen gstermektir ve Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem: "Kim pheli eylerden saknrsa dinini ve erefini/namusunu korumu olur" szyle de amel etmektir. Ancak Bilal'in yapt gibi mezzinin insanlara fecrin yaklatn uyarmak iin ezan okuduu bilindii zaman ise sz edilen hadisle amel ederek sabah vaktiyle birlikte ezan okuyan mezzinler ezan okuyuncaya kadar yemek ve imekte bir saknca yoktur.
SAHURU CNPLK GUSLNDEN NCE YAPMANIN FAZLET

SORU 141- Ramazanda cenabetten dolay ykanmam gerektii halde fecir yaklatnda ve hem gusl, hem de sahur yemeine vakit yetmediinde nce gusledip sahurumu mu karacam, yoksa sahur yemeini yiyip gusl fecirden sonra m yapacam?
CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Sahura kalknz, nk sahurda bereket vardr" dedii iin sahuru ne alp gusl tehir etmek daha faziletlidir. nk gusln vakti genitir. Ykanmadan sabah namaznn vakti girdii zaman ykanr ve namazn klar. Bunun onun orucuna hibir zarar yoktur. Aie'den Radyallahu anha ve mm Seleme'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ailesine yaklat iin cnp olduu halde sabah namaz vakti girerdi, sonra gusleder ve oru tutard." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir.159
EZAN OKUNURKEN SAHUR YEME YYEN KMSENN HKM

SORU 142- Allah herkese mutluluk ve iyilikler iinde tekrar nasip etsin, Ramazan gecelerinden birinde biz sahur iin erken uyanamadk, ancak ezandan birka dakika nce uyanabildik. Sahur yemeini hazrladk fakat mezzin aniden sabah ezann okumaya balad. Mezzin ezann sonuna yaklancaya kadar yedim ve itim. Sorum u: Ezan okunurken yediim zaman bana bir gnah olur mu? Yoksa bu gn kaza m etmem gerekir? CEVAP: Olay senin sylediin gibi olduu ve fecrin doduunu bilmediin zaman oru sahihtir. nk asl olan, gecenin devam etmesidir. Ancak senin, dininde ihtiyata uygun davranman ve orucunun selameti iin sahurunu ezandan nce karlaman gerekir. Baar Allah'tandr.160
RAMAZANDA SABAH EZANINI TRKEN YEMEK VE MEK

SORU 143- Sabah ezann iiten ve yemeye imeye devam eden kimsenin orucunun er' hkm nedir? CEVAP: Allah Teala'nn;"Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyin, iin sonra akama kadar orucunuzu tamamlayn." (Bakara, 187) buyruu sebebiyle bir mminin, fecrin doduunu
159 160
bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 67 Fetv el-Lecnetu'd-Dimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4310
(tanyerinin aarmaya baladn) kesin olarak anladnda ve tuttuu oru da Ramazan, adak ve keffaret gibi farz bir oru olduunda kendisini yemekten, imekten ve orucu bozan dier eylerden uzak tutmas vaciptir. Ezan iittii ve mezzinin de sabah olduu iin ezan okuduunu bildii zaman kendisini yemekten imekten uzak tutmas vacip olur. Eer mezzin fecrin douundan nce ezan okursa tan yerinin aarmaya baladn kesin olarak anlayncaya kadar yemesi ve imesi caizdir ve imsak yapmas vacip deildir. Mezzinin durumunu, ezan fecrin douundan nce mi, sonra m okuduunu bilmezse kendisi iin evla ve ihtiyata uygun olan, ezan duyduu zaman yemekten ve imekten kendisini uzak tutmasdr. Fecrin doduunu bilmedii iin ezan esnasnda bir ey yerse veya ierse ona zarar vermez. Malumdur ki elektrik ve klarn aydnlatt ehirlerin iinde oturan bir kimse tanyerinin aarmaya balad an gzyle tesbit edemez. Fakat onun fecrin douunu saat ve dakika olarak belirleyen takvimlere ve ezana gre hareket ederek ihtiyatl olmas gerekir. Byle davranmakla o, Peygamberin "Sana pheli geleni brak, ancak pheli olmayan al" ve "Kim pheli eylerden saknrsa dinini ve rzn korumu olur" szleriyle de amel etmi olur. Baarnn sahibi Allah'tr.161 SORU 144- nsanlarn pek ou sabah ezan esnasnda ezan tamamlanncaya kadar yemektedirler. Ezan esnasnda -Ramazanda- yemek yemenin hkm nedir? CEVAP: Ezan esnasndaki bu yemenin hkm mezzinin ezanna gredir. Mezzin ezan ayet fecrin douundan kesin olarak emin olduktan sonra okursa, ezan okuduu esnada yemekten imekten uzak durmak vacip olur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "bnu Ummu Mektum'un ezann iitinceye kadar yiyin, iin." Eer fecrin douundan kesin olarak emin deilse ezan okunduu zaman yemeye imeye son vermesi evladr. Fakat kesin olarak emin olmad mddete mezzin ezan tamamlayncaya kadar yemesi de caizdir. nk asl olan gece161
el-Fetv libni Baz-Kitabu'd-Da'vet, 2/165, 166
nin devamdr. Fakat faziletli olan ey, ihtiyatl davranmak ve sabah ezanndan sonra bir ey yememektir.162 SORU 145- Ramazan aynda sabahn ikinci ezan okunduu esnada baz kimseler yemek yiyorlar. Onlarn bu orularnn shhat durumu nedir? CEVAP: Mezzin fecrin douundan emin olduktan sonra ezan okuduu zaman bir kimsenin mezzini iittii andan itibaren kendisini yemekten imekten uzak tutmas gerekir. O artk hi bir ey yemez veya imez. Ancak bugnlerde olduu gibi fecrin douuna dair kesin bir bilgiye dayanmakszn zanna dayanarak ezan okunduu zaman ise mezzin ezan bitirinceye kadar yemesi ve imesi caizdir.163
ORU TUTACAK KNN EZANI TT ANDAN TBAREN MSAK YAPMASI GEREKR M?

SORU 146- Orulunun ezan iittii andan itibaren mi, yoksa ezan bitinceye kadar m imsaka balamas gerekir? CEVAP: Soru sahibinin sorduu bu soruya cevabmz udur: Bu kii, sabah ezann okuyan mezzini iittii andan itibaren imsaka balamas gerekebilir ya da ezan bitinceye kadar da yemesi veya imesi caiz olabilir. Bu cevabmzda sylemek istediimiz ey udur: Hkm ezana balanmamtr. Buna gre tan yeri aarmaya balad zaman ezan ister okunsun, ister okunmasn kiinin imsaka balamas vacip olur. ayet tan yeri aarmazsa ezan ister okunsun, ister okunmasn imsak vacip olmaz. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrt edilinceye kadar yiyin iin." (Bakara, 187) Ayetteki "ayrdedilinceye kadar" ifadesi, kiinin fecrin douundaki pheyle birlikte yemesi ve imesinin caiz oluunun delilidir. nk asl olan, gecenin devamdr. Bu asl ancak kesin bilgi ile deiir. Bu mezzinin ancak fecir doduu esnada ezan okuduu bilindii zaman kiinin sadece ezan iitmekle yemeyi
162 163
bnu Useymn, Fkhu'l-ibadat, s. 190, 191 el-Fetv libni Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/156, 157
imeyi brakmas gerekir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bilal ezan geceden okur. Bu sebeple siz bn Ummu Mektum'un ezann iitinceye kadar yiyin, iin. nk o, tanyeri aarmadka ezan okumaz." Buna gre mezzin vakti gzetlemede titiz olduu ve acele etmedii bilindii zaman sadece ezan iitmekle imsak etmen gerekir ama bunda phen olduu zaman yemen ve imen caiz olur.164
EZAN BTNCEYE KADAR YEMEYE, MEYE DEVAM EDYORLAR

SORU 147- Baz kimselerin senelerdir ezan bitinceye kadar yemeye devam ettikleri syleniyor. Bunlarn hkm nedir? CEVAP: Sabah namaz ezan ya fecrin douundan nce okunur veya fecrin douundan sonra okunur. Eer fecrin douundan sonra okunursa bir kimsenin sadece ezan iitmi olmas yemeyi imeyi brakmasn gerektirir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bilal ezan geceden okur. Bu sebeple siz bnu Ummu Mektum'un ezann iitinceye kadar yiyin iin. nk o tan yeri aarmadka ezan okumaz." Bu duruma gre sen, bu mezzinin ancak tanyeri aarnca ezan okuduunu bildiin zaman sadece ezan duymakla yemeyi, imeyi brakrsn. Ama mezzin bilinen bir vakte veya saatine dayanarak ezan okuduu zaman durum bundan daha kolaydr/yani ezan okunduktan sonra da tanyeri aarncaya kadar yenilebilir. Buna gre soruyu soran kiiye yle deriz: nceki tuttuunuz orular kaza etmeniz gerekmez. nk siz o orularda tanyeri aardktan sonra yeyip yemediinizi kesin olarak bilmiyorsunuz. Fakat bundan sonraki orularda daha dikkatli/ve ihtiyatl olmanz gerekir; mezzinin ezann iittiiniz zaman kendinizi yemekten, imekten uzak tutunuz.165
???
164 165
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, no: 1/524, 525 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/533
FECRN DOUUNA TBAR ETMEK

SORU 148- Mezzin ezan okurken veya ezandan sonra ksa bir sre, zellikle fecrin doup domad bilinmedii zaman yeme ve imenin hkm nedir? CEVAP: Orulunun yemesi ve imesine mani olan en son snr tanyerinin aarmaya balad andr. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyin, iin." (Bakara, 187) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "bnu Ummi Mektum ezan okuyuncaya kadar yiyin iin nk o tanyeri aarmadka ezan okumaz." O halde fecrin douuna/yani tanyerinin aarmasna itibar edilir. Bu sebeple mezzin gvenilir bir kimse olur da fecir domadka ezan okumadn sylerse, o ezan okuduu zaman sadece onun ezann duymakla imsak yapmak/yemeyi ve imeyi brakmak vacip olur. Ancak mezzin bir aratrmaya dayanarak ezan okuduu zaman bu ezan iiten kimsenin ihtiyaten hemen orucu brakmas uygundur. Ancak bu kii lde bulunur da tanyerini kendisi grebilecek durumda olursa ezan iitse bile grmesini engelleyecek bir ey olmad zaman fecrin douunu grnceye kadar imsak etmesi gerekmez. nk Allah Teala hkm sabahn beyaz ipliinin (aydnlnn), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilmesine balad. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de bnu Ummi Mektum'un ezan hakknda: O, fecir domadka ezan okumaz dedi. Ben burada baz mezzinlerin yaptklar bir eye dikkat ekmek istiyorum. Onlar oru iin ihtiyat babndan olduunu zannederek ezan fecirden drt be dakika nce okuyorlar. Bu er'/meru bir ihtiyat deil, mklpesentlik/igzarlk olarak nitelendireceimiz bir ihtiyattr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Mklpesentler helak oldular" buyurdu... Bu sahih olmayan bir ihtiyattr. nk onlar, oru iin ihtiyat gsterirken namaz iin ktlk yapm olmaktadrlar. Pek ok kimse ezan iittii an kalkp sabah namazn klmaktadrlar. O zaman, sabah namaznn vakti girmeden nce ezan okuyan mezzinin
ezann iittii iin namaza kalkan kimse namaz vaktinden nce klm olmaktadr. Vaktinden nce klnan namaz ise sahih deildir. Bu uygulamada namaz klanlara kar bir ktlk vardr. Sonra bunda oru tutanlara kar da bir ktlk vardr. nk bu, oru tutmak isteyenlerin, Allah kendilerine mubah kld halde yemeleri ve imelerini de engellemektedir. Bylece onlar Allah'n helal kld eyi yapmalarn engelledikleri iin hem oru tutanlara kar ktlk yapmaktadrlar, hem de vaktinden nce namaz klmalarna ve bu yzden namazlarnn geersiz olmasna sebep olduklar iin namaz klanlara kar ktlk yapmaktadrlar. O halde bir mezzinin Allah'tan korkmas ve kitap ve snnetin gsterdii ekilde dorunun aray iinde hareket etmesi gerekir.166
TANYERNN AARIP AARMADIINDA PHEYE DEN KMSENN YEMES VE MESNN HKM

SORU 149- Fecrin douunda pheye den kimsenin yemesi ve imesinin hkmn renmek istiyorum. CEVAP: Bir kimsenin fecrin douunu kesin olarak anlayncaya kadar yemesi ve imesi caizdir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyiniz, iiniz." (Bakara, 187) Fecrin douunu kesin olarak tesbit edemedii mddete -bu durum kesinleinceye kadar phe iinde olsa bile- o kiinin yemesi caizdir. Ancak gnein batnda pheye den kimsenin durumu farkldr. nk o gnein batn kesin olarak tesbit edinceye kadar veya gnein battna zann galip gelinceye kadar bir ey yemez.167 SORU 150- Bir kimse fecrin douunda pheye derse hkm nedir? Fecrin douunu kesin olarak tesbit edinceye kadar yiyebilir mi, yoksa pheyle mi amel eder? CEVAP: Bir insann buna benzer durumlarda ihtiyatl davranmas gerekir.
166 167
el-Fetv libni Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/146-148 bnu'l-Useymn, Fkhu'l-badat, s. 190
Fecrin douunda pheye dt zaman emin olmal ve alametlere bakmaldr. Fecrin doduuna dair alametleri grd zaman, sanki mezzinleri iitmi veya takvime ve saate bakm ve takvimdeki fecir vaktinin geldiini bilmi veya etrafndakilere sormu da renmi gibi artk bir ey yememelidir. Bu konuda ona den grev aratrma yapmaktr. nk o orucun bandadr ve fecrin domu olmasndan korkmaktadr. O halde durumdan emin olmaldr. Fecrin domadna zann galip geldiinde yiyebilir ve iebilir. Aksi duruma zann galip geldiinde ise yemeyi imeyi brakmaldr. nk zannn galip gelmesi kesin bilgi gibidir. pheye dt zaman faziletli olan yememesidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Sana pheli geleni brak, sana pheli grnmeyeni al" buyurmaktadr. Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Kim pheli eylerden saknrsa dinini ve rzn korumu olur" buyurmaktadr. Fecrin douunda pheye dt zaman gzel olan ey yemeyi ve imeyi brakmaktr. nk bunda ihtiyatllk vardr, pheden dolay terketmek vardr. Bu da er'an istenilen bir eydir.168
ORULU GNEN BATTIINI VE GECENN BALADIINI KESN OLARAK ANLADII ZAMAN FTARINI AMASI HELAL OLUR
SORU 151- Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem sahih bir hadiste yle buyurur: "Gne uradan yani batdan kaybolduu ve gece uradan yani doudan doduu zaman orulu orucunu aar." Veya buna benzer bir ey sylemitir. Bu aklamadan sonra bizim iin u husus akla kavumu bulunmaktadr: Gne gerekten kaybolduktan be veya yedi dakika sonra Kuveyt'teki el-Uceyri saatine gre mezzin iftar iin ezan okumaktadr. Gnein bat gerekletikten sonra ve mezzinden nce iftar amak caiz olur mu? CEVAP: Bir orulu gnein battn ve gecenin baladn kesin olarak anlad zaman orucunu amas helal olur. Allah Teala: "Akam oluncaya kadar orucunuzu tamamlayn." (Bakara, 187) buyurmutur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "Gne uradan yani batdan kaybolduu ve gece uradan yani doudan doduu zaman orulu
168
eyh Salih bn Fevzan, Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 80
orucunu aar." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir. Buradan anlalmaktadr ki gnein bat kesinletikten sonra ezann duyulmas art olmad gibi buna aykr takvimlere de itibar edilmez. Baar Allah'tandr.169
SADECE GNEN BATMASIYLA ORULUNUN ORUCUNU AMASI CAZ OLUR MU?

SORU 152- Gnein batmasyla birlikte orulunun orucunu amas caiz olur mu? CEVAP: Gnein kursu (yuvarlakl) tamamen kaybolduu zaman orulu orucunu aar. Ufukta kalan iddetli krmzla itibar edilmez. Gnein yuvarlakl (batda) tamamen kaybolduu zaman douda bir karanlk zuhur eder. Nitekim Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Gece uradan geldii ve gndz uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar."170
FTARIN VAKT
SORU 153- Akam ezan okunurken iftar amak vacip midir, yoksa baka bir vakte tehir etmek caiz olur mu? nk benim bir iim var ve evime ancak akam namazn kldktan yaklak birbuuk saat sonra gidebiliyorum. CEVAP: Bir hadis-i erifte Allah'n en sevgili kullarnn iftar geciktirmeden aanlar olduu ve iftarda acele edip sahuru geciktirdikleri mddete mmetin daima hayr zerinde bulunaca bildirilmitir. Gne battnn kesinlemesi artyla iftarda erken davranarak onu akam namazndan nceye almak snnettir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Gece uradan geldii, gndz de uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar." Ancak havann kapall veya benzeri bir durumda gnein batnda pheye dlmesi ya da yemei beklemek gibi bir mazeret veya nemli bir meguliyet veya trafik skkl ve buna benzer sebep-
169 170
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9248 Mecmuu Fetv eyhu'l-slam bn Teymiyye, 25/215, 216
lerle iftarn geciktirilmesi caizdir.171
ORULUNUN FTAR EDERKEN MEZZNN EZANINA CABET ETMES

SORU 154- Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem rivayet edilen ve iftar esnasnda sylenen bir dua var mdr? Orulu bir kii iftar ederken mezzinin ezanna icabet eder mi yoksa iftarna m devam eder? CEVAP: Biz deriz ki iftar vakti dualarn kabul edildii bir zamandr. nk bu dua ibadetin sonunda yaplmaktadr ve insann en zayf olduu an iftarn at andr. nsan ne zaman zayf derse ve kalbi incelirse Allah'a ynelmeye ve ona itaat etmeye daha yakn olur. Peygamberden rivayet edilen dualar unlardr: "Allah'm senin iin oru tuttum ve senin rzknla orucumu atm." "Susuzluk gitti, damarlar sland ve inaallah ecir ve sevap da kesinleti." Bu iki hadiste zayflk da olsa baz ilim adamlar hasen olduklarn sylemilerdir. Her halkrda iftar esnasnda bu dualarla veya baka dualarla dua ettiin zaman bu an dualarn kabul edildii andr. Sen iftar ederken mezzine icabet etme meselesine gelince evet, o da merdur. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem "Mezzini duyduunuz zaman onun sylediinin aynsn siz de syleyin" sz istisnaya delalet eden bir delil bulunmadka her trl duruma amildir. Bunun istisnas, namaz kld esnada mezzini duyduu zaman mezzine icabet etmez. Hadiste de getii gibi namazda bir meguliyet vardr. Geri eyhu'l-slam bnu Teymiyye yle diyor: Hadisin genel bir hkm ifade etmesi sebebiyle kii namazda bile olsa mezzine icabet etmesi gerekir. nk mezzine icabet etmek mer bir zikirdir. Bir kimse namazda iken aksrsa bir zikirdir. Bir kimse namazda iken aksrsa "elhamdulillah" der. Namazda iken bir o171
cuu olduu mjdesi verilse veya ocuunun baarsyla mjdelense "Elhamdulillah" der, evet, elhamdulillah der; bunda bir saknca yoktur. eytann bir drtmesiyle karlatn ve sana vesvese kaps ald zaman namazda olduun halde Allah'a snrsn/"euzu billahi mine'-eytani'r-racim" dersin. Dolaysyla bundan biz u kural kartabiliriz: Hangi zikir olursa olsun o zikri sylemenin sebebi namaz esnasnda ortaya karsa o sylenir. Bu olaylardan bir kural karmamz mmkndr. Fakat namazda mezzine icabet meselesi -her ne kadar eyhu'l-slam bnu Teymiyye bu grte de olsa- benim gnlme yatmyor. Niin? nk mezzine icabet, kiiyi namaznda fazlasyla megul edecek uzun bir itir. Namazn kendisine ait zikirleri vardr. Baka eylerle megul olmak gerekmez. Biz deriz ki, iftar yaptn zaman ezan duyarsan mezzine icabet edersin. Hatta diyebiliriz ki bu senin iin daha da gereklidir. nk o anda sen Allah'n nimetinden yararlanyorsun. Bu nimetin karl krdr. Mezzine icabet krdendir. Yemekte bile olsan mezzine icabet edersin. Bunda senin iin bir saknca yoktur. Mezzine icabeti bitirdiin zaman Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem salavat getir ve yle de: "Ey bu eksiksiz davetin ve klnan namazn sahibi olan Allah'm! Muhammed'e vesileyi ve fazileti ver ve onu vadettiin vlm makama gnder."172
GNEN OK GE BATTII BELDELERN HALKI NASIL FTAR EDECEKLER?

SORU 155- Biz gnein ancak akam dokuzbuuk veya onda batt bir lkede bulunuyoruz. Ne zaman iftar edeceiz? CEVAP: Gne batt zaman orucunuzu aarsnz. Bulunduunuz yerde gece ve gndz yirmidrt saat olduu mddete gndz uzun bile olsa oru tutmanz gerekir.173
GNEN BATMASIYLA FTAR ETMEK

172 173
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/531, 532 el-Fetv libni Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/160, 161
SORU 156- Baz lkelerde gndz allmn dnda ok uzun sryor, zaman zaman yirmi saate ulayor. Bu lkelerdeki mslmanlarn btn gn oru tutmalar gerekir mi? CEVAP: Evet, btn gn oru tutmalar gerekir. nk Allah Teala yle buyurur: "Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayredilinceye kadar yiyin iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurur: "Gece uradan geldii, gndz uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar."174
UAK YOLCUSU FTARINI NE ZAMAN AAR?

SORU 157- Orulu bir kii uakta olduu zaman saat ve telefon vastasyla kendisine en yakn yerde iftar saatinin girdiini renirse, uan ykselmesi sebebiyle gnei greceini bile bile orucunu amas caiz olur mu, olmaz m? Sonra bir yerde orucunu at zaman uak havalansa ve gnei grse hkm ne olur? CEVAP: Orulu bir kii uakta olduu zaman saat ve telefon vastasyla kendisine en yakn yerde iftar saatinin girdiini renirse, uan ykselmesi sebebiyle gnei gre gre iftar etmesi caiz deildir. nk Allah Teala yle buyurdu:"Sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) Bu gaye, gnei grd mddete onun hakknda gereklemez. Bulunduu yerde gndzn sona ermesinden sonra iftar ettii zaman uak havalansa sonra gnei grse orucunu am olarak devam eder. nk onun hkm, kendisi orada iken gndz sona erip de uan havaland beldenin hkmnn aynsdr. Baar Allah'tandr.175
174 175
el-Fetv libni Useymn-Kitabu'd-Da've, 1/160 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 1693
RAMAZANDA UU ESNASINDA ORUCU AMANIN VAKT

SORU 158- Ramazanda uu esnasnda iftar ne zaman yaplr? CEVAP: Bir kimse Ramazan gn orulu iken uakta olduu ve akama kadar orulu olarak yolculuuna devam etmek istedii zaman uak yolcular ynnden gne batmadka orucunu amas caiz deildir. Baar Allah'tandr.176
UAKTA YOLCULUK YAPAN FTARINI NE ZAMAN AAR?

SORU 159- Demam sakinlerinden iki kii Ramazan aynda gnein batmasndan on dakika nce Czn'a gitmek zere yolcularla birlikte Zahran havaalanndan uakla havalandlar. Uak, yeryznden yirmidokuz bin fit kadar ykseldi. Otuzbe dakika getikten sonra uak Riyad semalarnda uuyordu. Bu esnada Riyad halknn orularn amalar gerekiyordu. Halbuki uak yolcular hala gnei gryorlar ve muhtemelen onbe dakikadan fazla getii halde gnei grmeye devam ediyorlar. Bu esnada uak yolcularnn ve onlarn durumunda olanlarn orularn amalar helal olur mu? CEVAP: Esas olan udur: Her ahs oru tutarken imsakinde ve iftarnda ve klaca namazlarn vakitlerinde zerinde bulunduu yerin veya iinde seyrettii havann hkmne tabidir. Buna gre mesela Zahran havaalannda iken gnein battn grp de iftar eden veya akam namazn klan kimsenin ua batya gitmek zere havalansa ve havada iken gnei grse imsak etmesi ve akam namazn iade etmesi gerekmez. nk o iftar veya namaznn vaktinde zerinde bulunduu yerin hkmne baldr. Uak gnein batndan birka dakika nce havalansa ve havalandktan sonra da gndz devam etse zerinde seyrettii havann gnei batncaya kadar orucunu amas ve akam namazn klmas caiz olmaz. Hatta o gkyznde gnei grrken halknn oru ap akam namaz kld bir beldenin semasndan gese bile orucunu amas ve akam namazn klmas caiz deildir. Nite-
176
kim, iftar saatinde uak yolcular hala gnei grrlerken Riyad semalarndan orulu olarak geen iki kiinin bu durumda olduu sorudan anlalmaktadr. er' delillerin gerei budur. Allah Teala yle buyurmaktadr:"Sabahn beyaz iplii (aydnl), siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyiniz, iiniz. Sonra akama kadar orucunuzu tamamlaynz." (Bakara, 187) Yine Allah Teala yle buyurmaktadr:"Gndzn gne dnp gecenin karanl bastrncaya kadar (belli vakitlerde) namaz kl; bir de sabah namazn. nk sabah namaz ahitlidir." (sra, 78) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "Gece uradan geldii, gndz de uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar." Fakat gnein batm olduu bir mekana inerlerse orada bulunduklar mddete orann halknn tabi olduu hkme tabi olurlar. Baar Allah'tandr.177
ONA MSAK GEREKMEZ

SORU 160- Yerde iken gne batt iin iftarn aan bir uak yolcusu uak havalandktan sonra gnei grse imsak edecek mi/ yemekten imekten kendisini uzak tutacak m? CEVAP: Buna cevabmz udur: Byle kimselerin imsak etmeleri gerekmez. nk onlar yerde iken iftar zaman girmitir. Yani gne batmt, onlar da gnein batt yerde idiler. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Gece uradan geldii, gndz de uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar." Orularn atklar zaman onlarn gn sona ermi demektir. Gnleri sona erince de artk ikinci gn balayncaya kadar imsak etmeleri gerekmez. Buna gre, bu durumda onlarn imsak etmeleri gerekmez. nk onlar er' bir delilin gereince orularn amlardr. er' bir delil olmadka da imsak etmeleri gerekmez.178
177 178
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2254 Bu fetvann kayna kitabn aslnda verilmemi. -eviren-
UAKTA KEN GNEN BATMADIINI GRD HALDE KEND BELDESNDE AKAM EZANI OKUNAN KMSE NASIL FTAR EDER?
SORU 161- Allah'n izniyle Ramazanda akam ezanndan yaklak bir saat nce uamz havalanacak ve biz Suud semalarnda iken akam ezan okunacak. Bu durumda biz orucumuzu aacak myz? Biz havada iken gnei grdmz zaman -ki genellikle byle oluyororucumuza devam edecek ve beldemizde mi orucu aacaz, yoksa mcerret Suud'da ezann okunmasyla m orucumuzu aacaz? CEVAP: Uak gne batmadan nce mesela Riyad'dan batya doru havaland zaman sen havada iken gne batncaya kadar veyahut gnein batt bir yere ininceye kadar orulu olmaya devam edeceksin. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Gece uradan geldii, gndz de uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar." Bu hadisin shhatinde ittifak edilmitir.179 ***
nc Konu MSAK VE FTARLA LGL MESELELER

HANGSNE UYACAIM MAHALLENN MEZZNNE M, YOKSA RADYONUN LANINA MI?
SORU 162- Ramazan gnlerinden birinde radyoda spiker akam ezannn iki dakika sonra okunacan ilan etti. Ayn anda mahallenin mezzini de ezan okumaya balad. Bunlardan hangisine uymam daha uygun olur? CEVAP: Mezzin ezann mahadeye dayanarak okuduu ve gvenilir birisi olduu zaman biz mezzine uyarz. nk o duyu organ gzle alglanan bir geree dayanarak ezan okumaktadr ve onun mahade ettii ey, gnein batm olmasdr. Ancak mezzin gnei grmedii halde saate dayanarak ezan
179
eyh Abdulaziz bn Abdillah bn Baz, Mecmuu Fetv, 3/195, 196
okuduu zaman spikerin ilannn doruya daha yakn olmas kuvvetle muhtemeldir. nk saatler muhteliftir ve baz insanlar saatlerinin ayarna dikkat etmezler. Bu gibi durumlarda gecikmek daha evladr. nk ihtiyata daha uygundur.180
TOP SESN TMEKLE ORU TUTMAK VE FTAR ETMEK

SORU 163- Ramazan aynn girii veya knn onunla haber edimesini insanlar adet haline getirdikleri zaman top sesini duymakla oru tutmak ve iftar etmek caiz olur mu? CEVAP: Meru bir ynetimin bulunduu ve insanlarn sadece onun emriyle oru tuttuklar ve onun emriyle bayram yaptklar bir beldede ynetim mahallinden uzakta olanlara haberin top sesleri ve benzeri eylerle ulatrlmas ve bunun baka eylerle karmasnn mmkn olmayaca srekli bir gelenek haline gelmesi durumunda bu bir haber hkmndedir. Hatta haberin ta kendisidir. nk yneticinin bulunduu beldenin kendisinde de haberi duyurmak iin top atlr veya haber bu vastayla yaylr. Belde halkndan hibirisi haberin soruturulmas ve tesbit ekli zerinde durmaz. nk ynetimin bulunduu beldede byle bir haberin beklentisi vardr ve insanlarn aldanmalarna yol aacak bir duruma meydan verilmez. Kastedilen ey udur: Bu, oruca balamak ve orucu brakmak iin geerli bir sebeptir. Bunda sakncal bir durum yoktur.181
MSAK VE FTARI HABER VERMEK N BORAZAN KULLANILMAZ

SORU 164- Ramazan gnlerinde imsak ve iftar duyurmak iin borazan ismi verilen bir aleti kullanan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Bize Tarf mahkemesi kadsndan bir mektup geldi. Mektubunda kad, Tarf'e geliinden sonra orada Ramazan gnlerinde imsak ve iftar duyurmak iin borazan ve mizmar denilen bir aletin kullanldn grm. Bizden bu aletlerin, lkenin dier ehirlerinde imsak ve iftar duyurmak iin kullanlan
180 181
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/530, 531 eyh Abdurrahman bn Nasr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 217
aletlerle deitirilmesi iin onay istedi. Sz edilen kadnn dncesi tamamen dorudur. Buna gre dier ehirlerde kullanlan eylerle birlii salamak iin orada kullanlan borazan ve mizmar yerine top denilen aletin kullanlmasnn yetkililere emredilmesini uygun buluyoruz. Durum budur. Allah'n selam zerinize olsun.182
GN ORTASINDA RAMAZAN AYININ GRDN RENEN KMSENN O ANDAN TBAREN ORU TUTMASI GEREKR
SORU 165- nsanlar Ramazan aynn girdiini ancak gndz bir mddet getikten sonra rendikleri zaman gnn kalan ksmnda oru tutmalar gerekir mi, yoksa o gn kaza m etmeleri gerekir? CEVAP: nsanlar Ramazan aynn girdiini gndz rendikleri zaman -o andan itibaren- oru tutmalar gerekir. nk o gnn Ramazan ayna ait bir gn olduu kesinletii iin o andan itibaren oru tutulmas gerekir. Fakat onlarn bu gn ayrca kaza etmeleri de gerekli midir? Bu konuda ilim adamlar arasnda ihtilaf vardr. Cumhur ulema (alimlerin ounluu) onlarn bu gn ayrca kaza etmeleri gerektii grndedirler. nk onlar gnn bandan itibaren niyet etmemilerdir, bilakis gnn bir blmn niyetsiz olarak geirmilerdir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Ameller niyetlere gredir, herkes iin sadece niyet ettii ey vardr" buyurmutur. Baz ilim adamlar ise onlara kazann gerekmedii grn savunmulardr. nk onlar bilmedikleri iin orularn yemilerdir, bilmemek ise bir mazerettir. Fakat kazann gerektii gr ihtiyata ve kendini bortan kurtarmaya daha uygundur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de: "Sana pheli geleni brak ve sana pheli gelmeyeni al" buyurmutur. Bu sadece bir gndr, ok kolaydr, hibir zorluu yoktur. Bunda gnl rahatl ve kalp huzuru vardr.183
182 183
eyh Muhammed bn brahim Alu'-eyh, Fetv ve Resail, 4/171 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/157-158
RAMAZAN AYINDA GN ORTASINDA MSLMAN OLAN BR KMSENN ZERNE ORU TUTMAK VACP OLUR
SORU 166- Ramazan ayndan gnler getikten sonra bir kimse mslman olduu zaman geen gnlerin orularn tutmas kendisinden istenir mi? CEVAP: Bu kii geen gnlerde kafir olduu iin kendisinden bu gnlerin orucunu tutmas istenmez. Kafirin geirdii salih amelleri kaza etmesi istenmez. nk Allah Teala yle buyurur:"nkar edenlere vazgeerlerse gemi gnahlarnn balanacan syle." (Enfal, 38) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem zamannda da insanlar slama giriyorlard ve onlara ne geirdikleri orular, ne namazlar ne de zekatlarn kaza etmeleri emrediliyordu. Fakat gndz mslman olan bir kimsenin gnn kalan ksmnda oru tutmas ve kaza etmesi gerekir mi? Yoksa kaza deil de sadece oru tutmas m gerekir? Veyahutta o gn oru da kaza da gerekmez mi? Bu mesele alimler arasnda ihtilafl bir konudur. Kuvvetli olan gre gre gnn kalan ksmnda oru tutmas gerekir, o gn kaza etmesi gerekmez. Oru tutmas gerekir, nk o artk kendisine orucun vacip olduu kimselerdendir. O, gn ortasnda akl-bali olan ocuk gibidir. Bu meseledeki kuvvetli gre gre onun kaza etmesi gerekmez, oru tutmas gerekir.184
MAZERET SEBEBYLE ORU TUTMADII VE MAZERET ORTADAN KALKTII ZAMAN ORUSUZLUA DEVAM MI EDECEK YOKSA GNN KALAN KISMINDA ORU MU TUTACAK?
SORU 167- Bir kimse mazereti sebebiyle oru tutmad ve ayn gn mazereti ortadan kalkt zaman orusuzluunu devam ettirecek mi, yoksa kalan gnde oru mu tutacak? CEVAP: Onun gnn kalan ksmnda oru tutmas gerekmez. nk bu adamn bu gn oru tutmamas er' bir delilden dolay mubah olmutur. Bugn orusuz kalmann haraml onun hakknda sabit deildir. Fakat kaza etmesi gerekir. Onu er'an faydasz yere oru tutmaya zorlamamz doru deildir.
184
el-Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/158, 159
Bunun benzeri udur: Suda boulan birisini gren kimse, suyu iersem onu kurtarmam mmkn olur, imezsem onu kurtarmam mmkn olmaz derse biz yle deriz: Suyu i ve onu kurtar. Suyu itii ve boulmakta olan kiiyi kurtard zaman gnn kalan ksmnda orucunu yiyecek mi? Evet, gnn kalan ksmnda yiyecek. nk bu adamn orucunu yemesi er' bir delilden dolay mubah olmutur. Bu sebeple gnn kalan ksmnda oru tutmas gerekmez. Bu sebeple yanmzda hasta birisi olsa bu hastaya: Ancak acktn zaman ye ve ancak susadn zaman su i mi deriz. Hayr, nk bu hastann orucunu yemesi zaten mubahtr. Kim olursa olsun Ramazanda er' bir delilden dolay orucu bozmas mubah olan bir kimsenin gnn kalan ksmnda oru tutmas gerekmez. Aksine bir durumda tutmas gerekir. ayet bir adam mazeretsiz olarak orucunu bozsa ve "ben orucumu bozdum, benim orucum fasit oldu, bana gnn kalan ksmnda oru tutmak gerekir mi, gerekmez mi?" diye bize fetva sormaya gelse, biz ona deriz ki: Senin gnn kalan ksmnda oru tutman gerekir. nk senin orucunu yemen er' bir izin olmakszn bu gnn saygnln inemen demektir. Dolaysyla gnn kalan ksmnda oru tutman ve o gn ayrca kaza etmen gerekir. nk sen baladn vacip (farz) bir orucu bozdun.
ORU GN UNUTARAK YYEN VE EN KMSENN HKM

SORU 168- Oru gn unutarak yiyen ve ien kimsenin hkm nedir? CEVAP: Onun hibir gnah yoktur ve orucu da sahihtir/ geerlidir. nk Allah Teala Bakara sresinin sonunda yle buyurmaktadr: "Ey Rabbimiz! Unutursak veya hataya dersek bizi sorumlu tutma." Rasulullah'tan Sallallahu aleyhi vesellem sahih olarak rivayet edildiine gre Allah Teala: "Bunu yaptm" (duanz kabul ettim.) diye buyurdu. Ebu Hureyre'den Radyallahu anh Rasulullah'n Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmitir: "Kim orulu olduu halde unutarak yer veya ierse orucunu tamamlasn. nk onu ancak Allah yedirmi ve iirmitir." Bu hadis shhatinde ittifak edilmitir. Ayn ekilde unutarak cinsel ilikide bulunsa ayet-i kerime, bu hadisi erif ve Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u sz sebebiyle alimlerin iki grn-
den en sahih olanna gre onun orucu da sahihtir: "Kim Ramazanda unutarak orucunu bozarsa ona kaza da keffaret de gerekmez." Bu hadisi Hakim rivayet etti ve sahih olduunu syledi. Bu ibare, orulu unutarak yaparsa cinsel ilikiyi de kapsar, oru bozucu dier fiilleri de kapsar. Bu, Allah'n bir rahmeti, lutfu ve ihsandr. Bundan dolay O'na hamd ve krler olsun.185
UNUTARAK YYEN VEYA EN KMSE ORUCUNU TAMAMLASIN

SORU 169- Allah iin bir gn oru tuttum fakat unuttum ve sabahleyin yemek yedim. Sonra orucumu tamamladm. Bana bir gnah var m? CEVAP: Orulu iken unutarak yiyen veya ien kimse orucunu tamamlanr. nk onu Allah yedirmi ve iirmitir. Nitekim hadis-i erifte varid olduuna gre Allah Teala yanlma ve unutmadan dolay yaplan eyleri affetmitir ve bu konuda bir kast olmadka sorumlu tutmamtr.186
UNUTARAK ORUCUNU BOZAN KMSE ORUCUNU TAMAMLAYACAK MI?

SORU 170-Unutarak orucumu bozduum zaman orucu tamamlayacak mym? CEVAP: Hadis-i erifte yle geer: "Orulu olduu halde kim unutarak yer veya ierse orucunu tamamlasn. nk onu Allah yedirmi ve iirmitir." Kim orulu olduunu unutur ve gndz vakti yer veya ierse orucunu tamamlasn, kesmesin, onu kaza da etmesin. Fakat dikkatli olsun, orucuna halel verecek veya sevabn azaltacak bir eyden kendisini korusun.187
BR ORULUNUN UNUTARAK SU TN GREN KMSENN ONU UYARMASI GEREKR
185 186 187
eyh bnu Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Teteallak bi Erkani'l-slam, s. 176 bnu Cibrin, Fetv es-Syam bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 45
SORU 171- Hicri 1409 ylnn Ramazan aynda eim iinden benim yanma gelmiti. Eve girince benden imek iin kendisine bir su getirmemi istedi. Orulu olduunu ona haber vermedim. Sonra orulu olup olmadn kesin olarak anlamak iin bekledim. Anladm ki orulu olduunu unutmu. Gittim, kendisine suyu getirdim. Suyu iince orulu olduunu hatrlad ve ona orulu olduunu sylemediim iin beni ayplad ve azarlad. Ben de bu davranmdan dolay Allah'tan bir korku hissettim. Sizden durumumu bana anlatmanz rica ediyorum. Allah sizi dllendirsin. CEVAP: Sen orulu olduu halde imesi iin eine suyu temin etmekle eine ktlk etmisin. O suyu istedii zaman senin ona orulu olduunu hatrlatman gerekirdi. Fakat ein unutarak itii iin orucu sahihtir. Baar Allah'tandr.188
RAMAZANDA UNUTARAK YED GRLEN KMSEYE NASIL DAVRANILIR?

SORU 172- Bazlar diyorlar ki Ramazan gnnde unutarak ien veya yiyen bir mslman grdn zaman ona orulu olduunu haber vermen gerekmez. nk hadiste de ifade edildii gibi onu Allah yedirmi ve iirmitir. Bu doru mudur, bana fetva verin; Allah sizi dllendirsin. CEVAP: Ramazan gnnde bir mslmann bir eyler yediini veya itiini ya da oru bozucu bir ey aldn gren kimsenin -bunu yapan kii gerekten mazeretli bile olsa- onu (uygun bir ekilde) engellemesi gerekir. Ta ki insanlar unutma iddiasyla Allah'n haram kld oru bozma fiilini aka ilemeye cret etmesinler. Unutma iddiasnda samimi olan bir kimse bunu aktan yapt zaman da kaza etmesi gerekmez. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu olduu halde unutarak yiyen veya ien kimse orucunu tamamlasn, nk onu Allah yedirmi ve iirmitir." Bu hadisin shhatinde ittifak edilmitir. Yolcu da byledir. Onun da, durumunu bilmeyen mukimlerin arasnda
188
aka orucunu yemesi caiz deildir. Allah'n haram kld bir eyi yapmakla itham edilmemek iin bunu gizli yapmas gerekir. Bu konunun hafife alnmas kapsn kapatmak iin kafirler de mslmanlar arasnda aktan yemekten veya imekten engellenirler. nk onlarn batl dinlerinin sembollerini mslmanlar arasnda gstermeleri yasaktr. Baarnn sahibi Allah'tr.189
RAMAZAN GN UNUTARAK YYEN BRN GREN KMSE ONA HATIRLATACAK MI?

SORU 173- Ramazan gn yemek yiyen birini grdm zaman onun unutarak yediini bilirsem oru olduunu hatrlatacak mym, yoksa hatrlatmayacak mym? nk bazlar diyorlar ki: Sakn hatrlatma nk onu yediren de, iiren de Allah'tr. CEVAP: Ona hatrlatman gerekir. nk bu, iyilii emretmek, ktl engellemek cinsinden bir eydir. Onu bir ey yerken grdn zaman imsak emredersin, nk ona imsak emretmek iyilii emretmektir, yemesini engellersin, nk yemesini engellemen ktl engellemektir. Bunu yapmay terkedersen insanlar onu yerken grrler ve onun er' hkmleri hafife aldn zannederler. Bu da unutan kii hakknda kt bir zan olur.190
ORULU BRN YERKEN GRD ZAMAN ONA HATIRLATACAK MI?

SORU 174- nsanlarn pek ounun nazarnda unutarak yiyen bir oruluyu grd zaman hatrlatmamak anlay yaygndr. Bu sz ne derece dorudur. Bir eyler yiyen bir oruluyu gren kimse nasl hareket edecektir? CEVAP: Bir kimse bir eyler yiyen bir oruluyu grd zaman ona hatrlatsn. nk bu bir iyilik ve takvada yardmlamaktr. Nitekim bir kimse ayet kbleden baka bir yere doru namaz klan bir ahs grrse veya temiz olmayan bir suyla abdest almak isteyen bir ahs veya benzeri bir eyi grrse durumu
189 190
el-Fetv libni Baz, Kitabu'd-Da've, 2/160 bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s. 15
ona aklamas gerekir. Orulu unuttuu iin mazereti bile olsa durumunu bildii bir kardeinin, ona hatrlatmas zerine gerekir. Belki de bu hkm Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u sznden alnmtr: "Ben de sizin gibi bir insanm; sizin unuttuunuz gibi unuturum. Dolaysyla ben unuttuum zaman bana hatrlatn." O halde namazda unutan hatrlatt zaman ayn ekilde oruta unutan da hatrlatacaktr.191
RAMAZAN GN UNUTARAK YYEN VEYA EN BR ORULU GRLD ZAMAN HATIRLATILIR MI, HATIRLATILMAZ MI?
SORU 175- Ramazan gn unutarak yiyen veya ien bir orulu grld zaman hatrlatlr m, hatrlatlmaz m? CEVAP: Ramazan unutarak yiyen veya ien bir oruluyu gren kimsenin ona hatrlatmas gerekir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem namaznda unuttuu zaman yle buyurmutur: "Ben unuttuum zaman bana hatrlatn." Unutan kii unutmas sebebiyle mazurdur. Fakat bu fiilin onun orucunu iptal edeceini bilip de ona bunu hatrlatmayan kii kusurlu olur. nk bu adam onun din kardeidir. Dolaysyla kendisi iin arzu ettii eyi mmin kardei iin de arzu etmesi gerekir. Hasl, Ramazan gn unutarak bir eyler yiyen ve ien bir oruluyu gren kiinin ona hatrlatmas ve orulunun da hemen yemeyi ve imeyi brakmas gerekir. Yemeye ve imeye devam etmesi caiz deildir. Hatta aznda su veya yiyecek bir ey varsa onu atmas gerekir. Orulu olduunu hatrladktan veya hatrlatldktan sonra onu yutmas caiz deildir. Ben bu mnasebetle orulunun orucunu bozan eylerin u durumda orucu bozmadn aklamak istiyorum: 1- Unuttuu zaman 2- Bilmedii zaman 3- Kastl olmad zaman
191
Unuttuu zaman yer veya ierse orucu tamamdr. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu olduu halde kim unutarak yer veya ierse orucunu tamamlasn, nk onu Allah yedirmi ve iirmitir." Fecrin domadn zannederek veya gnein battn zannederek yedii veya itii, sonra da bu zannnn hilafna durum akla kavutuu zaman orucu sahihtir. nk bir hadiste Esma bintu Ebubekir Radyallahu anh yle demitir: "Biz Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem zamannda havann kapal olduu bir gnde orucumuzu amtk, sonra gne at ve Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bize kaza etmemizi emretmedi." ayet kaza etmek vacip olsayd, bunu onlara emrederdi. ayet emretseydi bize nakledilirdi. nk onun emri Allah'n dininin bir hkm olurdu. Allah'n dininin kyamete kadar ok iyi bir ekilde korunmas gerekir. Ayn ekilde oru bozacak bir fiili kastetmedii zaman da oru bozulmaz. Mesela aznda suyu alkalasa da su karnna gitse kastl olmad iin bununla oru bozulmaz. Nitekim orulu iken ihtilam olsa da menisi gelse bununla da orucu bozulmaz. nk bu i bana uyurken ve kastsz olarak gelmitir. Allah Teala yle buyurmaktadr:"Yanlarak yaptklarnzda size vebal yoktur fakat kalplerinizin bile bile yneldiinde gnah vardr." (Ahzab, 5)192
BU, KTL DETRMEK CNSNDEN BR EYDR

SORU 176- Unutarak yiyen veya ien kimsenin hkm nedir? Onun unutarak yediini ve itiini gren kimsenin oru olduunu ona hatrlatmas gerekir mi? CEVAP: Orulu iken unutarak yiyen veya ien kimsenin orucu sahihtir. Fakat hatrlad zaman lokma veya yudum aznda olduunda bile onu karp atmas gerekir. Onun orucunun tamam olduunun delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem Ebu Hureyre'den sabit olan u hadistir: "Kim orulu olduu halde yer veya ierse orucunu tamamlasn. nk onu Allah yedirmi ve iirmitir." nk yasaklanm bir fiilde kii unutmas sebebiyle sorumlu tutulmaz. Allah Teala yle buyurmutur:"Rabbimiz! Unutursak veya yanlrsak bizi sorumlu
192
el-Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've
tutma." (Bakara, 286) (Bu duay bize reten) Yce Allah: "Bunu yaptm" (duanz kabul ettim) diye buyurmutur. Onu gren kimseye gelince bunu ona hatrlatmas gerekir. nk bu bir ktl deitirmek demektir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Sizden kim bir ktlk grrse onu eliyle deitirsin. Buna gc yetmezse diliyle kar ksn. Buna da gc yetmezse kalbiyle buzetsin. Kukusuz oru tutan kiinin orulu bir halde yemesi ve imesi kabul edilecek bir ey deildir. Ancak unutkanlk halinde sorumlu olmad iin affedilmitir. Onu gren kimseye gelince, buna sesini karmad iin mazur grlemez.193
???
193
Beinci Fasl ORU KONUSUNDA NSANLARIN KISIMLARI

Bu Fasl Alt Konuyu htiva Eder:
Birinci Konu kinci Konu nc Konu Beinci Konu Altnc Konu
: Kk ocuk, Akl Hastas, Yal ve htiyar : Hasta : Yolcu : Hamile ve Emzikli Kadn : Dier nsanlar
Drdnc Konu : Hayzl ve Lohusa Kadn
Birinci Konu KK OCUK, AKIL HASTASI, YALI VE HTYAR

OCUUN NE ZAMAN ORU TUTMASI GEREKR, OCUA ORU NE ZAMAN VACP OLUR?
SORU 177- ocua oru ne zaman vacip olur? ocua orucun vacip olduu ya snr nedir? CEVAP: ocuk yedi yana geldii zaman namaz klmas emredilir. On yana ulat zaman dvlr. Ergenlik ana geldii zaman namaz kendisine vacip olur. Ergenlik (bulu): Meninin ehvetle gelmesiyle, vcudun n ksmnda bacaklarn arasndasert kllarn bitmesiyle, meni gelince ihtilam olmasyla veya onbe yana gelmesiyle hasl olur. Kz da bu konuda erkek gibidir. Fakat ona bir drdncs eklenir: Kz ocuk adet grmesiyle de ergenlie erimi olur. Bunun delili mam Ahmed ve Ebu Davud'un, Amr b. uayb'dan, onun babasndan, babasnn da dedesinden naklettii u hadistir. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "ocuklarnza yedi yanda namaz emredin, on yana geldiklerinde klmazlarsa dvn ve yataklarn ayrn." Dier bir delil, Aie'nin rivayet ettii u hadistir: Peygamber yle buyurmutur: " kiiden kalem kaldrlmtr: Uyanncaya kadar uyuyan kiiden, ihtilam oluncaya kadar ocuktan ve akl bana gelinceye kadar mecnundan. Bunu mam Ahmed rivayet etmi, bir benzerini Ali'den tahri etmitir. Bu hadisi Ebu Davud ve Tirmizi de tahri etmitir. Tirmizi hadisin hasen olduunu sylemitir.
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve sahabilerine olsun.194
MMEYYZ OCUA ORUCU EMREDEBLR MYZ?

SORU 178- Mmeyyiz (akl eren) ocua oru tutmas emredilir mi? Oru esnasnda bulua ererse -tutmad iin- cezalandrlr m? CEVAP: Erkek ocuklarna ve kz ocuklarna yedi yana ve daha yukar yaa geldikleri zaman almalar iin oru tutmalar emredilir. Velileri onlara namaz emrettikleri gibi orucu da emrederler. Ergenlik ana geldikleri zaman da oru zerlerine vacip olur. Gndz saatlerinde bulua erdikleri zaman o gnk tuttuklar oru onlar iin yeterlidir. Faraza bir erkek ocuk zeval vakti on be yan tamamlarsa, o gn de orulu ise bu oru onun iin yeterlidir. Bundan nce tenasl uzvunun etrafnda sert tyler kmak veya ehvetle meni gelmek gibi eylerle bulua ermeyince onbe yan tamamlad o gnn orucunun leden nceki ksm nafile, leden sonraki ksm farz olur. Kz ocuklarnda da hkm ayn ekildedir. Ancak kz ocuunda drdnc bir eyle de bulu meydana gelir ki o da adet grmesidir.195
OCUUN ORUCU
SORU 179- Onbe yana gelmemi erkek ocuklarna namazda olduu gibi oru da emredilir mi? CEVAP: Evet, onbe yana gelmemi erkek ocuklarn gleri yettii zaman kendilerine oru tutmalar emredilir. Nitekim sahabiler Radyallahu anh de kendi ocuklarna byle yaparlard. lim adamlar velilerin velayetleri altndaki ocuklara orucu kendileri iin bir adet haline getirinceye kadar almalarna ve slam'n esaslarn gnllerine
194 195
lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonu, Fetva no: 1787 eyh bn Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Mhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 160, 161
yerletirmeleri iin oru tutmalarn emretmelerine hkmetmilerdir. Fakat oru onlara zor geldii veya zarar verdii zaman onlar buna mecbur etmezler. Ben burada baz babalarn veya annelerin yaptklar bir yanla dikkat ekmek istiyorum: Onlar sahabilerin yaptklar eyin aksine ocuklarnn oru tutmalarn engelliyorlar ve bu ocuklara acdklar ve merhamet ettikleri iin engellediklerini iddia ediyorlar. Halbuki gerekte ocuklara merhamet, slam'n hkmlerini emretmek ve onlar bu hkmlere altrmaktr. phesiz bu da gzel terbiyenin ve tam bir himaye ve kontroln yollarndan birisidir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den yle buyurduu rivayet edilmitir: "Bir erkek evinin halknn obandr ve onlardan sorumludur." Velilerin velayetleri altndaki aile fertlerinden ve ocuklarndan dolay Allah'tan korkmalar ve onlara slam hkmleri ve kendilerine emredilen eyleri emretmeleri gerekir.196
KK OCUUN ORUCUNUN SAHH OLMASININ ARTLARI, ONUN ORUCU EBEVEYN N MDR?

SORU 180- Kk ocuun orucunun sahih olmasnn artlar nelerdir? Onun orucu ebeveyni iin mi sahihtir? CEVAP: Ebeveynlerin ocuklarnn gleri yettii zaman onlar kk yalarndan itibaren -on yan altnda bile olsalar- oruca altrmalar merudur. Onlardan birisi ergenlik yana geldii zaman onu oruca zorlarlar. Ergenlikten nce oru tutarsa bir byk gibi onun da orucu bozan eyleri terk etmesi, bir ey yememesi gerekir. Mkafat ve sevab kendisinindir. Ebeveyni iin bundan dolay ayr bir ecir ve sevap vardr.197
KK OCUA DA ORU FARZ MIDIR?

SORU 181- Kk ocua da oru farz mdr? CEVAP: Bulu ana gelmemi ocua oru farz deildir. Fakat zellikle bulu ana yaklat zaman oruca altrlr. Ta ki bulua erince orucu kolayca
196 197
bn Useymn, el-Fetv-Kitabu'd-Daveti, 1/145, 146 bn Cibrin, Fetv's-Syam, s. 33
tutsun. Halbuki bulua erinceye kadar serbest brakldnda oru tutmakta zorluk ekecektir. Sahabeler Aure gn orucuyla emredildikleri zaman, ocuklarna da oru tutmalarn emrettiler. yle derler di; ocua ben yemek istiyorum dedii zaman gne batncaya kadar elenip teselli bulsun diye ynden bir oyuncak verirdik.198
BULUA ERMEM OCUUN ORUCUNUN HKM

SORU 182- Bulua ermemi kk ocuun orucunun hkm nedir? CEVAP: Yukarda da akladmz gibi kk ocua oru farz deildir. Fakat almas iin ebeveyninin ona oru tutmasn emretmesi gerekir. Bu, yani bulua ermemi kk ocuun oru tutmas snnettir. Orucun sevab kendisine aittir. Terk ettii zaman ona bir gnah yoktur.199
RAMAZANDA OCUKLARIN ORU TUTMALARI

SORU 183- Kk ocuum, yann kkl ve salnn elverisizlii sebebiyle zarar grmesine ramen Ramazan orucunu tutmakta srar ediyor. Ona orucunu bozmas iin sert yntemler kullanabilir miyim? CEVAP: ocuk, bulua ermemi kk ise oru tutmak mecburiyetinde deildir. Fakat zorluk ekmeden oru tutabilecek gte olduu zaman kendisine oru emredilir. Sahabeler Radyallahu anhum ocuklarna oru tuttururlard. Hatta onlardan birisi alad zaman oynamas iin kendisine oyuncak verirlerdi. Fakat bu iin ona zarar verecei kesin ise oru tutmas engellenir. Allah Teala telef edecekleri korkusuyla ocuklara kendi mallarn vermemizi bize yasaklaynca, vcutlara zarar verme korkusu onlarn bundan engellenmesini daha fazla gerekli klar. Fakat bu engelleme ii sert olmayan bir yntemle yaplmaldr. nk ocuklarn terbiyesinde sert muamele uygun deildir.200
198 199 200
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 33 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 186, 187 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn (1/493)
GEN BR KIZA ORU NE ZAMAN FARZ OLUR?

SORU 184- Gen bir kza oru ne zaman farz olur? CEVAP: Bir gen kz mkellef olma ana geldii zaman kendisine oru farz olur. Onbe yan tamamlamakla veya tenasl uzvunun etrafnda sert tylerin bitmesiyle veya bilinen meninin inmesiyle veya adet grmesiyle ya da hamile kalmasyla bulua ermi olur. Bunlardan birisi meydana geldii zaman on yanda bile olsa onun oru tutmas gerekir. nk pek ok kz ocuu on veya onbir yalarnda adet grebilir. Ailesi dikkatsiz olur ve onun daha kk olduunu zannedip oruca zorlamayabilir. Bu, bir hatadr. nk gen kz, adet grd zaman kadnlar seviyesine ulam olur ve artk onun hakknda ykmllk kalemi almaya balar. Allah en iyi bilendir.201
BR KADIN BULUA ERD ZAMAN ORU KENDSNE FARZ OLUR

SORU 185- Ondrt yanda idim. Adet grmeye baladm. O sene Ramazan orucunu tutmadm. Bunun kendi cehaletimin ve ailemin cehaletinin bir sonucu olduunu biliyorum. nk biz ilim sahiplerinden ayr idik ve bu konuda bir bilgimiz de yoktu. Orucu onbe yamda tuttum. Baz mftlerden de duydum ki bir kadn aylk adet grd zaman en kk bulu anda bile olsa orucunu tutmas gerekir. Bir aklama yapmanz rica ediyorum. CEVAP: Soruyu soran bu kadn kendisinin ondrt yanda iken adet grmeye baladn ve bulu ann bununla baladn bilmediini anlatmaktr. O sene orucu terk ettii zaman kendisine bir gnah yoktur. nk cahildir/bilmemektedir. Bilmeyen iin gnah szkonusu deildir. Fakat kendisine orucun farz olduunu rendii zaman adet grdkten sonra geirdii Ramazan orucunu hemen kaza etmesi gerekir. nk kadn bulua erince oru kendisine farz olur. Kadnn bulua ermesi u drt eyden birisiyle gerekleir: 1- Onbe yan tamamlamakla,
201
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 33, 34
2- Kask blgesinin tylenmesiyle, 3- Meninin inmesiyle, 4- Adet grmesiyle, Bu drt eyden birisi gerekletii zaman kadn ergenlik ana girmi olur, mkellef olur ve byklere farz olduu gibi ibadetler ona da farz olur.202
BAZAN AKLI BAINDA, BAZAN MECNUN OLAN KNN ORUCUNUN HKM

SORU 186- Zaman zaman akl banda, zaman zaman mecnun olan veya bazan akllanan, bazan samalayan kimsenin orucunun hkm nedir? CEVAP: Hkm illete baldr. Ayk ve akll olduu zamanlarda oru farz olur, akl bandan gittii ve samalad zamanlarda oru tutmas gerekmez. Faraza bir gn akl bandan gitse, bir gn akl bana gelse veya bir gn abuksabuk konuup samalasa, bir gn kendine gelse, kendine geldii gn oru tutmas gerekir, kendine gelemedii gn oru tutmas gerekmez.203 SORU 187- Fakat bu durum bir gn iinde bana gelse, mesela ayn gn balangta akl banda iken daha sonra akl gitse hkm ne olur? CEVAP: Gn iinde akl bandan gittii zaman orucu batl/ geersiz olur. nk ibadete ehil olmaktan kmtr. Ayn ekilde abuk sabuk/sama sabuk konutuu zaman da oru tutmas/o gnn orucunu devam ettirmesi gerekmez. Fakat onu kaza etmesi gerekir. Gn iinde cinnet geirdii/akl bandan gittii zaman da orucunu kaza etmesi gerekir. nk gnn balangcnda vcup ehliyetine sahip idi/oru kendisine farz olanlardand.204
???
202 203 204
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 187 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/493 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 187
HAFIZASINI KAYBEDENE, BUNAA (MATUH'A) OCUA VE MECNUNA ORU TUTMAK FARZ OLUR MU?
SORU 188- Hafzasn kaybetmi kiiye, bunaa, ocua ve mecnuna oru tutmak farz olur mu? CEVAP: phesiz ki Allah Teala, bir kimse eyay kavrayabilen bir akla sahip olup da vcup ehliyetini tad zaman ona ibadetleri farz klmtr. Akl olmayan kimseye gelince ona ibadetler gerekmez. Mecnuna da gerekmez, mmeyyiz olmam kk ocua da gerekmez. Bu, Allah'n bir rahmetidir. Delilik derecesine gelmese de aklna bunaklk gelen kimsenin durumu da ocuun durumu gibidir. Soruyu soran kimsenin dedii gibi hafzasn kaybetme derecesine ulaan yalnn durumu da byledir. Ona ne oru gerekir, ne namaz, ne de taharet. nk hafzasn yitiren kii mmeyyiz olmayan ocuk mesabesindedir. Artk ykmllkler ondan der, ona taharet de gerekmez, namaz ve oru da gerekmez. Mal ykmllklere gelince bu durumda olsa bile malnda bu ykmllklerin/farzlarn yerine getirilmesi gerekir. Mesela bu durumda olan bir kiinin malndan zekat onun velisinin karp vermesi gerekir. nk zekatn farziyyeti mala taalluk eder/vaciplik malla ilgilidir. Nitekim Allah Teala: "Onlarn mallarndan onlar kendisiyle arndracan ve temizleyecein bir sadaka (zekat) al." (Tevbe: 103) buyurmutur. "Onlarn mallarndan al" demitir; onlardan al, dememitir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Muaz' Radyallahu anh Yemen'e gnderirken ona yle demitir: "Allah'n onlara mallarnda zekat farz kldn ret. Bu zekat onlarn zenginlerinden alnp fakirlerine verilir." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem "onlarn mallarnda zekat" dedi. Bylece her ne kadar mal sahibinden de alnacak olsa zekatn malda olduunu beyan etti. Her ne olursa olsun bu durumda bir kiiden mal ykmllkler dmez. Namaz, abdest ve oru gibi beden ibadetlere gelince akl olmad iin byle bir kiiden bu ibadetler der. Hastalk sebebiyle baylarak akl zail olan kimseye gelince ilim adamlarnn
ounluuna gre namaz ona farz deildir. Hasta bir iki gn boyunca baygn olursa namaz kaza etmesi gerekmez. nk onun akl bulunmamaktadr. O, uyuyakalp da namaz geiren kii gibi de deildir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem uyuyan kii hakknda: "Kim uyuyup da veya unutup da namazn geirirse hatrlad zaman onu klsn" buyurmutur. nk uyuyann idraki yerindedir. Yani ikaz edildii zaman uyanmaya gc yeter. Kendisine baygnlk gelen kimseye gelince buna kendisi sebep olmadnda ikaz edildii zaman aylmaya gc yetmez. Fakat anesteziden dolay baylan kimse gibi kendisinin sebep olduu bir eyden dolay bayld zaman baygn iken geirdii namaz kaza etmesi gerekir.205
ORU TUTTUU ZAMAN BAYGINLIK GEREN KMSENN ORU TUTMAMASI MI GEREKR?

SORU 189- Bir adam var, her ne zaman oru tutmak istese kendisine bir baygnlk geliyor ve dp baylyor. Gnlerce de kendisine gelemiyor. Hatta mecnun olmad halde mecnun olmakla itham ediliyor. (Onun orucu hakkndaki hkm nedir?) CEVAP: Allah'a hamdolsun. Byle bir hasta kendisine oru vacib ise orucunu bozar ve kaza eder. Ne zaman oru tutarsa tutsun byle durum bana geliyorsa ve oru tutmaktan aciz kalyorsa tutamad herbir gn iin bir fakiri doyurur. Allah en iyi bilendir.206
ORU TUTMAK KENDSNE ZOR GELEN YALI KADININ ORUCU

SORU 190- Oru tuttuu zaman zarar gren yal bir kadn oru tutar m? CEVAP: Soruyu soran kiinin de dedii gibi oru ona zarar verdii zaman oru tutmas caiz deildir. nk Allah Teala Kur'an'da yle buyurur: "Kendinizi helak etmeyin. phesiz Allah size kar ok merhametlidir." (Nisa: 29) "Kendi kendinizi tehlikeye atmayn." (Bakara: 195)
205 206
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/490, 491 Mecmu Fetv eyhulislam bn Teymiyye, 25/217
Onun oru tutmas caiz deildir. Oru onun salna zarar verir. Yal olduu iin gelecekte de genellikle oru tutamayacaktr. O zaman herbir gn iin bir fakiri doyuracaktr. Bunu fakirlere yiyecek olarak verebilir. Verecei yiyecein miktar budaydan eyrek sa', dierlerinden yarm sa'dr.207 Pirin de buday gibidir. nk insanlar budaydan yararlandklar gibi hatta ondan daha ok pirinten yararlanrlar. Oru tutamayan kii fakirler iin yemek de yapabilir. Bu takdirde Ramazan aynn gnleri adedince fakir yemee arlr. Bylece oru borcundan kurtulmu olur.208 Allah en iyi bilendir.
RAMAZAN ORUCU HTYARDAN NE ZAMAN DER?

SORU 191- Ramazan orucu ihtiyardan ne zaman der? CEVAP: Bir ihtiyar ne zaman oru tutmaktan aciz kalrsa o zaman kendisinden Ramazan orucu ykmll der ve onun yerini fakiri doyurmak ykmll alr. Allah'n u ayeti buna hamledilir: "Oruca gc yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir." (Bakara: 184) Altml yalara ular da akl ve bilinci kalmazsa sahih olan gre gre oru ondan der. Kendisinden kalemin kalkt kimselere dahil olduu iin bir bedel (fidye) demesi de gerekmez. O, orutan muaf tutulmaya ocuktan daha layktr.209
O MKELLEF DELDR ONA ORU DA YOKTUR, NAMAZ DA YOKTUR

SORU 192- Benim, yaklak seksen be yalarnda bir eim var. O, Allah'n izniyle hayr sahibi mslman bir kadndr. Ahir mrnde eker hastalna yakaland. ok zayf ve bitkin dt. O dereceye geldi ki baz gnler hastahanede baygn yatyor, zaman zaman evde yatyor. Gzel konuamyor, bazan konuulanlar anlayamyor. ocuklarna dayanmadan yrmeye gc
207
208 209
Oru tutamayan kimselerin fakirlere verecekleri veya yedirecekleri eye fidye denir. Fidyenin miktar gnmz llerine gre budaydan veya buday unundan 1,5 kg; arpa, kuru zm ve hurmadan ise yaklak 3 kg'dr. Hanefilerin dndaki dier mezhep budaydan da yaklak 3 kg olduunu sylerler. -evirenFetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/488, 489 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 80
yetmiyor. En az iki seneden beri namaz klamamas bir problemdir. Oruca gelince biz onun fidyesini veriyoruz. yle ki ne namaz vakitlerini biliyor ne de namazda syledii eyleri. Szlerindeki elikiler dorularndan daha fazla. Sizden bu problemin cevabn bekliyoruz. Aklndaki karkla ramen ona namaz gerekir mi? Ramazanda onun orucunun fidyesini vermemiz gerekir mi? Onun dini grevleri konusunda bizim ne yapmamz gerekiyor. Mektubum budur. Yce Allah'tan size salk ve afiyet vermesini diliyorum. Allah'n selam, rahmeti ve bereketi sizin zerinize olsun. CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman o mkellef deildir. Ona oru da gerekmez, namaz da gerekmez. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.210
ONUN ORU TUTMASI DA GEREKMEZ, FDYE VERMES DE

SORU 193- Annem 85-90 yalarna ulat. Vcudunun sol yars fel oldu. Ayrca tansiyonu, ekeri ve kalbi var. Bunlar doktor raporuyla sabit. Bir seneden fazla bir sre bazan hastahanede bazan evde vakit geirdi. Nihayet vefat etti. Zaman zaman hafzasn kaybetti. Pek ok eyi tekrar tekrar sordu. Kardeleri gibi uzun sreden beri l olan kiileri istiyordu. Btn bunlarn sebebi hastalk mdr, yoksa ihtiyarlk mdr, bilmiyorum. Aklanmasn rica ettiim nokta udur: Annem bu anlattm durumuyla 1409 hicri ylnn Ramazann geirdi. Onun yerine oru tutmak gerekir mi? Oru tutmak gerekiyorsa bunu ocuklarndan birisi mi tutar yoksa hepsi mi tutar? Veyahutta herbiri bir blmn tutar? Onun adna sadaka vermek de gerekir mi? Vermek gerekiyorsa hangisi daha efdaldir: Kendi malndan verilmesi mi, yoksa ocuklarnn malndan verilmesi mi daha efdaldir? Onun erkek ve kz ocuklarnn malndan verilmesi mi daha efdaldir? Onun erkek ve kz ok sayda ocuu var. Onun adna sadaka (fidye) vermek gerekince Ramazann herbir gn karlnda bunun miktar ne kadardr? Bu fidyenin tr nedir? Nasl verilir?
210
CEVAP: Durum soru sorann anlatt zaman ki gibi olduunda aklnn yerinde olmamas sebebiyle ona hibir ey gerekmez. Bununla bilinir ki onun adna ne oru tutmak vardr, ne de fidye vermek. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.211
YALI KADININ ORUCU

SORU 194- Benim seksen yalarnda bir babaannem var. Babam ben bir aylk ocukken vefat etmi. Babaanneme Allah bir hastalk verdi. Bu hastalk vcudunu bitkin drd ve oru tutamayacak hale geldi. Ben kendisine baz dini konular ve sahih bir namaz rettim. Fakat namazdaki durumunu deitiremedi. Ona nasihat etmekten yoruldum. Sizden ricam bana onun bu durumunda namaznn sahih olup olmadn bildirmenizdir. Tutamad orular iin hergn ayr ayr bir fakiri doyurmam m gerekir yoksa bu ii ay sonuna brakp orucun bitiminden sonra m fakirleri doyurmalym? CEVAP: Bu yal kadna oru tutmak meakkatli geliyorsa veya yall ya da hastal sebebiyle her gn orucu tamamlayamyorsa onun adna herbir gn iin bir fakirin karn doyurulur. Fakire verilecek yiyecein ayn banda toptan verilmesi de caizdir, ay sonuna tehiri de caizdir. Bunu bir fakire veya ev halkndan mstehak olanlara vermek caiz olduu gibi muhtelif fakirlere paylatrmak da caizdir. Bu yiyecek o beldede yenilmesi yaygn olan bir eyden yarm lek olarak takdir edilir. Namazn dzgn klamayna ve sizin onun kraatteki ve namazn fiillerindeki detini deitiremeyiinize gelince bundan dolay ona bir gnah yoktur. nk artk o sylenenleri anlayamayacak bir yatadr. Bununla beraber az da olsa dzeltir midiyle sizin ona bu konular tekrar etmeniz gerekir. Baary verecek olan Allah'tr.212
???
211 212
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 13008 bn Cibrin, Fetv es-Syam, 81
HASTALIK VE YALILIK SEBEBYLE ORU TUTMAK KENDSNE ZOR GELEN KMSENN HKM
SORU 195- Bir adam var; vcudunun yars fel oldu. Oruca gc yetmiyor. Oru tuttuu zaman hastal iddetleniyor. Vcudunun dier ksm da etkileniyor. CEVAP: Uzman hekimler hastalnn iyileme midi bulunmayan bir hastalk olduuna karar verdikleri zaman senin oru tutmamak ve Ramazann herbir gn iin bir fakiri doyurman gerekir. Bunun miktar hurma veya pirin gibi lkenin yaygn olarak kullanlan yiyeceinden yarm lektir. Bunu ona sabah veya akam verdiin zaman yeterli olur. Fakat doktorlar bir hastaln iyileme umudunun olduunu sylerse senin yemek yedirmen gerekmez, sana gereken ey Allah ifa verdii zaman bu orular kaza etmendir. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Sizden her kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde kaza eder." (Bakara: 185) Allah Teala'dan sana her trl ktlkten ifa bulman nasip etmesini ve sana isabet eden skntlar gnahlarn temizleyen bir keffaret klmasn ve sana gzel bir sabr verip mkafatn lutfetmesini dilerim. phesiz o kendisinden istenileceklerin en hayrlsdr. Allah'n selam, rahmeti ve bereketi zerinize olsun.213
ORUCA GC YETMEYEN YALI KADIN

SORU 196- Bizim yanmzda oruca gc yetmeyen yal bir kadn var. Ne yapacak? CEVAP: O kadnn herbir gn iin hurma veya pirin gibi beldenin yiyeceklerinden yarm lek bir yiyecekle bir fakiri doyurmas gerekir. Bunun gnmz lleriyle miktar yaklak birbuuk kilogramdr. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ashabnn fetvas budur. Bu fetvay verenlerden birisi de bn Abbas'tr Radyallahu anh. Kadnn buna da gc yetmiyorsa ona hibir ey gerek-
213
Mecmuu Fetv Semahati'-eyh Abdilaziz bn Abdillah bn Baz, 3/234, 235
mez. Bu keffaretin ayn banda veya ortasnda veya sonunda bir fakire veya birden fazla fakire verilmesi caizdir. Baar Allah'tandr.214
HTYARIN ORUCU
SORU 197- Benim yetmi yan gemi bir babam var. seneden beri onu oru tutmaktan aciz brakan bir hastala yakaland. Allah'tan bu hastaln ona bir rahmet ve gnahlarna kefaret olmasn diliyorum. Oru tuttuu zaman iitmesini, grmesini ve nefesini kaybediyor. Ramazanda farz olan orucu tutamad zaman ne yapacak? Bize bu konuda fetva veriniz. CEVAP: Babann durumu anlattn gibi ise Ramazan orucunu tutmak ona vacip deildir. Onun oru tutmamasna ruhsat verilmitir. Onun tutamad her bir gnn orucuna karlk buday veya hurma veya pirin gibi kendi ailesine yedirdii yiyeceklerden yarm lek yiyecekle bir fakiri doyurmas gerekir. nk Allah Teala: "Gcnz yettii kadar Allah'a kar gelmekten saknn." (Teabun: 16) buyurmutur ve yine: "Allah bir kimseyi ancak gcnn yettii eyle mkellef klar." (Bakara: 286) buyurmutur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.215
GC YETMEYEN HTYARIN NAMAZI VE ORUCU

SORU 198- Babam yetmi veya seksen yalarna ulat. Pek ok hastal var. Bunlar astm-bronit, kanda eker, sinirlerde iltihap, omurga iltihab gibi hastalklardr. seneden beri yatakta oturuyor ve ayaa kalkamyor. Size soracaklarm unlar: 1- Oru tuttuu ve gnn yarsna geldii zaman oruca devama gc yetmiyor ve orucu bozuyor. Ramazan orucu konusunda ne yapacak? 2- stenilen ekilde abdest alamyor. nk oturamyor veya ayakta duramyor. Namaz klmak istedii zaman ne yapacak? 3- Elbiseleri idrar damlalar veya byk abdest kalntlar gibi baz pislikler214 215
Mecmuu Fetv Semahati'-eyh Abdilaziz bn Abdullah bn Baz, 3/235, 236 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2689
den kurtulamyor. nk bazan kendisinden farknda olmadan idrar veya byk abdest kabiliyor. Sorularmn cevabn bekliyorum. CEVAP: 1- Baban yall veya iyileme umudu bulunmayan hastal sebebiyle oru tutamad zaman oru tutmaz, onun yerine buday veya hurma veya pirin gibi beldenin yiyeceklerinden yarm leklik bir yiyecekle bir fakiri doyurur. 2- Kendi kendine veya birisi yardmyla abdest alamad zaman temiz bir toprakla teyemmm eder. 3- drarn tutamad veya pislenen elbiselerini deitiremedii zaman gc yettiine gre namazn klar, kendisine isabet eden necasetten muaftr/sorumlu deildir. Herbir namaz iin teyemmm yapar. Necaseti kendisi veya bir bakas vastasyla ykayabilirse veya namaz klacanda onu temiz bir elbiseyle deitirebilirse bunu yapmas gerekir. nk Allah Teala: "Gcnn yettiince Allah'a kar gelmekten saknn." (Teabun: 16) buyurmutur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve ashabna olsun.216
YALI VE KALP DAMAR HASTASI OLAN K ORU TUTACAK MI?

SORU 199- Hogrnze snarak size sylemek istediim ey udur: Ben seksen yana ulam bir adamm. Kalp ve damar hastasym. Geen sene Ramazan aynda (1404 h.) oru tutamadm ve kasabamzda bulunan otuz fakir aileye torba buday verdim. torbann toplam (otuz drt md)217 eder. Bu sene oru tutup tutamayacam bilmiyorum. Bu sebeple sizden bu konuda bir fetva istiyorum. nk ben ancak sizin fetvanzdan sonra rahatlayacam. CEVAP: Gerekten seksen yana ulap kalp ve damar hastalna yakalanmsan ve gcn yetmedii iin geen Ramazan oru tutamamsan bundan
216 217
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11502 Bir md, yaklak 18 litrelik bir ldr.
dolay sana bir gnah yoktur. Tutamadn her bir gnn iin fidye olarak bir fakiri doyurman yeterlidir. Verecein yiyecein miktar lkenizde yenilmesi adetten olan pirin veya buday gibi yiyeceklerden yarm sa' yani birbuuk kilogram yiyecektir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt selam Peygamberimiz Muhammed'e ve onun ailesine ve arkadalarna olsun.218
YALI KADININ ORUCU

SORU 200- Ya seksenbee ulam ihtiyar ve yatalak bir kadn var. Tuvalet ihtiyacn gidermek iin bile ayaa kalkamyor. Bu kadna namaz ve oru farz mdr? Bunu bize anlatnz. Allah sizi iyilikle dllendirsin. CEVAP: Kadnn durumu anlatld gibi olduunda namazdaki fiilleri doru bir ekilde yapabilecek ve ima ile de olsa gc lsnde onu klabilecek akla sahip ise namaz klmas zerine farz olur. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Gcnz yettiince Allah'a kar gelmekten saknn." (Teabun: 16) "Allah bir kimseyi ancak gcnn yettii eyle ykml klar." (Bakara: 286) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Size bir eyi emrettiim zaman gcnz yettiince onu yerine getiriniz." Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem mran b. Husayn'a yle dedi: "Namaz ayakta kl. Gcn yetmezse oturarak ona da gcn yetmezse (yatarak) yann zerinde kl." Bunu Buhari rivayet etti ve Nesai, sahih bir isnadla ona u ilaveyi yapt: "Buna da gcn yetmezse srtst uzanarak kl." Oru tutmaya gc yeterse tutar. Eer oru tutmak ona meakkatli gelirse herbir gn iin bir yoksulu doyurur ve kaza etmesi gerekmez. Belde sakinlerinin yedikleri buday veya pirin gibi yiyeceklerden yarm lek vermesi de yeterlidir. Akln kaybetmise artk ona namaz da farz deildir, oru da farz deildir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e Sallallahu aleyhi vesellem onun ailesine ve ashabna olsun.219
???
218 219
YALI VE LSER HASTASININ ORUCU

SORU 201- Ben hicri 1315 ylnda dodum ve 1380 ylndan beri de lser hastasym. u anda 87 yandaym. Her sene Ramazan orucunu tam olarak tutuyorum ve Allah'a hamd olsun evval ayndan da alt gn oru tutuyorum. Allah'n izniyle bu sene de Ramazan orucunu tutmaya azimliyim. Fakat gcm yetmezse ne yapmam gerekir? Hogrnze snarak fetvanz bekliyorum. Allah size iyilik versin. CEVAP: Gerekten anlattn gibi olduun zaman gcn yettii mddete Ramazan orucunu tut, aciz kaldn mddete oru tutma. Tutmadn her bir gne karlk bir yoksulu doyur. Sana bu orucu kaza etmek de gerekmez. nk Allah Teala yle buyurdu: "Gcnz yettiince Allah'a kar gelmekten saknn." (Teabun: 16) Baka bir ayette yle buyurdu: "Allah, dinde size hibir glk yklemedi." (Hac: 78) Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e onun ailesine ve arkadalarna olsun.220
YALININ, ASTIM VE TANSYON HASTASININ ORUCU

SORU 202- Yaklak 90 yalarna gelmi yal, nefes darl ve tansiyon hastas bir adamm. Geen yla kadar oru tutabiliyordum. Geen yl acizlik beni on gn orucu bozmaya mecbur etti. yiletiim zaman bunlar kaza etmeye niyet etmitim. Fakat bugne kadar kaza edemedim ve acizliimden kurtulamadan Ramazan aynn tekrar gireceinden korkuyorum. Bu sebeple benim tutmadm ve tutamayacam orularn fidyesi konusunda dinin uygun grd eyi bana bildirmenizi rica ediyorum. Orucun fidyesi fakirleri doyurmak olduuna gre bu gerekli olduu zaman bir fakiri doyurmak iin verilecek yiyecek miktar ne kadardr? imdi sadakay kabul edecek fakirler bulunamad zaman yiyecek yerine para vermek caiz olur mu? Caiz olursa miktar ne kadardr? Gnlk olarak m datlr yoksa ayn sonuna kadar biriktirilir mi? CEVAP: Gerekten 90 yana yaklap da bu yata nefes darl ve tansiyon hastalna da mptela olmusan ve geen Ramazanda on gn oru tutamam220
san ve hala bunlar kaza edememisen artk bunlar kaza etmen gerekmez. Bu durumda olduun mddete oru tutmamakta senin iin ruhsat vardr. Oru tutmadn herbir gn iin bir fakiri doyurman gerekir. Bunu para para da databilirsin. nk Allah Teala yle buyurdu: "Allah dinde size hibir glk yklemedi." (Hac: 78) Yiyecek yerine para vermen senin iin yeterli olamaz. Herbir gn iin verilecek eyin miktar beldenin yiyeceklerinden budaydan veya hurmadan veya arpadan yarm lektir.221 Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberin Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun. ***
kinci Konu HASTA

SORU 203- Bir ahsn iki olu var. Bunlar ifa umudu bulunmayan bir hastala yakalandlar. imdiye kadar oru tutmadlar. Bu gibilerin yapmalar gereken ey nedir? Bunlarn namazlar nasl olacak? CEVAP: yileme umudu bulunmayan bir hastann oru tutmas gerekmez. nk o oru tutmaktan acizdir. Fakat onun tutamad herbir gne karlk bir fakiri doyurmas gerekir. Akl bali olduu zaman yapaca ey budur. Fakiri doyurmann iki yolu vardr: Birincisi: Bir sabah kahvalts veya akam yemei hazrlayp sonra ka gnlk oru borcu varsa o kadar fakiri buna davet etmesidir. Enes bn Malik yaland zaman byle yapmtr. kincisi: Yiyecei datmas ve fakirin kendisinin bunu piirmesidir. Bunun miktar buday ve pirinten bir mddr. Md'de Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem sa'nn mdd dikkate alnr. Bu da Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem sa'nn drtte biridir. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem sa' iki kilo krk gramdr. Bu duruma gre bir md, yarm kilo on gramdr. Oru tutamayan kii bu kadarlk pirin
221
veya buday yedirir. Beraberinde et de bulundurur, onu da takdim eder. Gemi orularna gelince onlarn bedeli olarak da yedirir. Bylece kimselerin namazlarna gelince, glerine gre onlar klmalar gerekir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem mran bn Husayn'a yle dedi: Namaz ayakta kl, eer buna gcn yetmezse oturarak kl. Buna da gcn yetmezse yan yatarak kl."222
SREKL HASTALII OLAN BR HASTANIN HKM NEDR? BYLE BRS ORU TUTAR MI?
SORU 204- Srekli hasta olan bir kimse ne yapacak? CEVAP: Bir kimse iyileme umudu bulunan bir hastala yakaland zaman, hastal esnasnda tutamad orularn kaza eder. yileme umudu bulunmayan bir hastala yakaland zaman ise herbir gnden bedel olarak budaydan eyrek sa', dierlerinden yarm sa' yiyecei bir fakire yedirir. Fakat doktor ona: Senin orucun sana yaz gnlerinde zarar verir dedii zaman ise biz ona deriz ki: Bu orucu k gnlerinde tutar. Oru tutmak kendisi iin devaml zararl olan kimsenin durumu bundan farkldr (onun fakiri doyurmas gerekir). Allah en iyi bilendir.223
YLEME UMUDU BULUNMAYAN HASTANIN ORUCU

SORU 205- yileme umudu bulunmayan hastann oru tutmas gerekir mi? CEVAP: yileme umudu bulunmayan bir hasta oru tutmaz, herbir gn oruca bedel olarak bir yoksulu doyurur. Allah Teala yle buyurmutur: "Oruca gc yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir." (Bakara: 184) Baz alimler bu ayetin ok yal, ihtiyar ve iyileme umudu bulunmayan hasta hakknda olduunu sylerler. Bunlar oru tutmazlar fakat onun yerine herbir gnden bedel olarak bir yoksulu doyururlar.
222 223
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/486 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/485, 486
bn Abbas ve dier sahabiler gibi baz selefi salihten byle nakledilmitir. Enes de mrnn sonuna doru byle yapmtr. Bu durum onlarn elinde buna dair bir delilin olduunu gsterir. nk Enes'in ya ok ilerledii zaman, lmnden iki veya sene nce oru tutmak kendisine ok zor geldi. Ramazan gelince otuz tane yoksulu toplad ve onlar doyuncaya kadar kendilerine yemek yedirdi. Bunu oru borcundan kurtulmak iin yeterli grd.224
HASTANEDE TEDAV GRYORUM VE BENDE DDETL BR ALIA SEBEP OLAN LALAR ALIYORUM. ORUCUMU BOZACAK MIYIM YOKSA SABREDECEK MYM?
SORU 206- Ben onalt yandaym. Be seneden beri hastanede tedavi gryorum. Geen sene Ramazan aynda ben orulu iken doktor damardan bana kimyevi bir ila verilmesini emretti. la, ok kuvvetli, mide ve btn vcut iin ok etkili bir ila idi. lac aldm gn iddetli bir ekilde acktm. Sahurdan yaklak yedi saat sonra, ikindi saatlerine doru ok ac ektim, neredeyse lecektim ve ben bu vaziyette akam ezanna kadar orucumu bozmadm... naallah bu sene Ramazan aynda da doktor bana ayn ilac verecek. Ben o gn oru tutaym m, tutmayaym m? Tutmadm zaman bana kaza m gerekir? Damardan kan alnmas orucu bozar m, bozmaz m? Sylediim ekilde damardan ila verilmesi orucu bozar m? Bana bunu anlatnz. Allah sizi iyilikle dllendirsin. CEVAP: Oru kendisine zarar verecei veya zor gelecei veya gndz vakitlerinde ila almas gerektii zaman -bu ila ister hap olsun, ister iecek cinsinden bir ey olsun- bir hastann Ramazan aynda oru tutmamas merudur. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde tutsun." (Bakara: 185) Peygamberimiz Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "phesiz Allah Teala masiyetlerin ilenmesinden nasl holanmazsa ruhsatlarn da kullanlmasndan holanr." Baka bir rivayette ise yle der: "Azimetlerin yerine getirilmesinden nasl holanyorsa ruhsatlarn kullanlmasndan da holanr."
224
Tahlil veya baka bir amala damardan kan alnmasna gelince sahih olan gre gre bu orucu bozmaz. Fakat alnan kan ok ise bunu geceye ertelemek daha evladr. ok miktarda kann gndz alnmas durumunda bunun hacamata benzer bir ynnn bulunmas sebebiyle kaza edilmesi daha ihtiyatl bir tutum olur.225
RAMAZAN ORUCUNU TUTAMAYAN HASTA BR KADIN NE YAPACAK?

SORU 207- Senelerdir hasta olan bir eim var. Hicri 1391 ylnda artk Ramazan orucunu da bozmak mecburiyetinde kald ve bu yldan itibaren de Ramazan orucunu tutamyor? CEVAP: Oru kendisine meakkatli geldii mddete oru tutmamas ve Allah kendisine ifa verdii zaman da bunu kaza etmesi merudur. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde tutsun." (Bakara: 185) Fakat doktorlar onun hastalnn iyileme umudunun bulunmadna karar verdii zaman tutamad herbir gnden bedel olarak beldenin yiyeceinden yarm lek yiyecekle bir yoksulun karnn doyurmas gerekir. Allah Teala'dan bize salk ve afiyet elbisesini giydirmesini ve bize isabet eden hastalk ve skntlar gnahlardan temizlenme vesilesi ve keffaret klmasn dileriz. phesiz ki o kendisinden istenileceklerin en hayrlsdr.
ORU TUTMAK KENDSNE ZOR GELEN HASTA KADIN

SORU 208- Annem ok yal ve hasta bir bayandr. Oru tutmakta zorlanyor. Oru tuttuu zaman hastal artyor. ki seneden beri oru tutmuyor. Ben, kzym ve ona ben bakyorum. Tutmad herbir gn oruca bedel olarak on riyal keffaret veriyorum. Fakat btn gnlerin tamamn fakirlere topluca veriyorum ve bir fakire bir gnlk oru bedeli olarak on riyal veriyorum. Mesela birine iki gnlk oru bedeli olarak yirmi riyal verirken bir bakasna be gnlk oru bedeli olarak elli riyal veriyorum. demeyi bu ekilde yapyorum. Sorum u: Ben orta dzeyde geliri olanlardan birisiyim, acaba bir gnlk oru
225
Mecmuu'l-Fetv Semahatu'-eyh Abdilaziz bn Abdillah bn Baz, 3/237
bedeli olarak verdiim bu on riyal yeterli olur mu? Btn gnlerin keffaretini bu ekilde topluca vermen doru mudur yoksa herbir gn ayr ayr m vermen gerekir? Bunun fakirlere bu anlattm ekilde datlmas yani bir fakire bazan birden fazla gnn orucunun fidyesini vermem veya bir aylk orucun fidyesinin tamamn bir defada bir fakire bazan birden fazla gnn orucunun fidyesini vermem veya bir aylk orucunun fidyesini vermem veya bir aylk orucun fidyesinin tamamn bir defada bir fakire vermem doru olur mu? Bana bildiriniz. Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Annenin yal oluundan veya mzmin (kronik) bir hastalk gibi iyileme umudu bulunmayan bir hastala yakalanm olmasndan dolay oru tutmaktan srekli aciz kald zaman herbir gnden bedel olarak bir fakiri doyurmas gerekir. Fakat bu hastalk iyileme ve ifa umudu bulunan bir hastalk olduu zaman hkm, bu hastaln zevaline kadar ertelenir. Annen iyiletii zaman herhangi bir fidye vermeksizin tutamad gnleri oru tutarak kaza eder. Demek ki hastann iki durumu vardr: Birinci durum: Hastalnn ifa midi bulunmayan mzmin bir hastalk olmasdr. Bu durumda fidye vermesi zerine farz olur, kaza etmesi gerekmez. kinci durum: Hastalnn mzmin olmamas, iyileme ve ifa umudunun bulunmasdr. Bu durumda ifaya kavuup iyileinceye kadar kaza ertelenir. yiletiinde tutamad orular kaza eder. Kazadan baka da bir ey gerekmez. Annen oru tutamad gnlere bedel olarak fakiri doyurmak arzusuyla anlattn ekilde para vermene gelince budoru deildir. nk vacip olan ey yemek satn almak suretiyle yoksulu doyurman ve herbir gnn orucuna bedel olarak o beldede yenilmesi adet olan yiyeceklerden bir yoksula yarm lek yiyecek vermendir. Vacip klnan ey doyurmaktr, para vermek deil. nk Allah Teala: "Oruca gc yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir." (Bakara: 184) Allah Teala yedirmeyi vacip kld. Yedirmek, para vermek deildir. Yemei her gn ayr ayr vermen de caizdir. Gnlerin saysn toplayp bir defada toplu olarak vermen de caizdir.226
226
el-Mnteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, Daru'l-Vatan, 1/31, 32
KARACER HASTASI VE ORU

SORU 209- Bir karacier hastas var. la kullanmas iin doktor kendisine oru tutmamasn emretti. Karacierin tahamml zayflam. Adam mescide ve hastaneye kadar yryebildiini sylyor. Bu durum da oru tutmamasnn caiz olup olmadn soruyor. CEVAP: Durum soruyu soran kiinin anlatt gibi olduu zaman yani bir kimse karacier hastas olup da doktor ona oru tutmamasn emrettii zaman, doktor gvenilir ve mesleinin ehli uzman bir kii ise onun emri muteberdir. nk o hastaln durumunu ve hastann buna tahamml edip edemiyeceini bilir. O kiinin iyiletikten ve gc yeter hale geldikten sonra bu orularn kaza etmesi gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.227
KALB VE KEMKLER HASTA BR KADIN, NAMAZ KILAMADI, ORU TUTMADI

SORU 210- Benim bir halam vard. Bir sene nce vefat etti. Orucunu tutar, namazn klard. Ancak kalpte ve kemiklerde bir hastala yakaland ve bu hastal sebebiyle pek ok defa urat halde orucunu tutamad. Namazn da brakt. nk kemiklerdeki hastal sebebiyle tam olarak hareket edemiyordu. Vefatndan nce kendisine verilen ruhsatla amel ederek brakt maldan vasiyette bulundu. Bizim beldemizde ruhsata uyulur. Bu vasiyet gemi namazlar ve orulara karlk bir miktar maln tasadduk edilmesidir. Siz de bilirsiniz ki vasiyet bir emanettir. Size gre bu vasiyetin er' hkm nedir? Caiz midir, deil midir? Caiz olduu zaman bu durumda ne yapacaz? Bu kadnn hastalnn lnceye kadar devam ettii bilinmektedir. lnceye kadar hastalnn devam ettii bilindii iin bu vasiyeti uygulamamz, brakt malndan bir ksmn bunun iin karp ayrmamz ve geirmi olduu orulara fidye olarak vermemiz mmkn mdr?
227
CEVAP: Oruca nisbetle, hasta olan bir kii hastal esnasnda oru tutmaz, Allah kendisine ifa verdii ve kazaya gc yettii zaman kaza eder. Kazaya gc yetmezse, hastal da devam eder ve kronikleirse herbir gn orutan bedel olarak bir yoksulu doyurur. Doyurmak, kazaya gerek kalmadan onun iin yeterlidir. Ramazan orucundan borcu bulunduu halde len bu kadn, mzmin hastal sebebiyle oru borcunun denmesi iin terekesinden vasiyette bulunmusa oru tutamad gnler saysnca herbir gn iin onun adna bir fakirin doyurulmas gerekir. Namaza gelince, akl yerinde olduu mddete namaz borcu dmez. Bulunduu duruma gre namazn klar. Ayakta klmaya gc yeterse ayakta klar. Oturarak klmaya gc yeterse oturarak klar veya yan yatarak ve kbleye ynelik bir ekilde rku ve secdeleri bayla iaret ederek klar. aretle klmaya da gc yetmezse kalbiyle klar ve namaz kalbinde tahayyl eder. Kyam, kraat, rku, secdeler ve namazn dier fiillerini srasyla kalbinden geirir. Bu onun iin yeterlidir. nk Allah Teala: "Gcnz yettiince Allah'a kar sorumluluklarnz yerine getirin." (Teabun: 16) buyurmaktadr. Abdest almaya gc yettii zaman abdest almas gerekir. Abdest almaya gc yetmedii zaman taharete ve namaza niyet ederek temiz bir toprakla yzne ve avularna meshetmek suretiyle teyemmm eder. Namaz vecibesi hibir zaman dmez. Sizin annenizin namaz akl erdii ve namaz vakitlerini bildii halde terk ettii anlalyor. Bu onun cehaletinden ve kendisini uyarmadnz iin sizin ihmalinizden kaynaklanan bir durumdur. Demek ki hasta olan kii kalbiyle de olsa bulunduu duruma gre namaz klar. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Ben size bir eyi emrettiim zaman gcnz yettiince onu yerine getirin." Namaz terk ettii ve bu durumda vefat ettii iin Allah'tan onun affn dileriz. nk o, namaz kasten terk etmemitir. Sadece yanllkla ve namazn
kendisine vacip olmadn zannederek terketmitir. Allah'n onu affedeceini umarz. Onun tasadduk ettii eyi Allah'a yaknlk maksadyla tasadduk ettiiniz zaman, vasiyet edilen miktar terekenin te birinden az ise bu tasadduk gzel bir eydir. Umulur ki Allah Teala bunu ondan kabul eder. Fakat vasiyet te birden fazlasna tekabl ediyorsa, te bir kadar tasadduk edilir. Daha fazlasnn tasadduk edilebilmesi iin varislerin rzasnn ve iznin bulunmas gerekir. Vasiyet sahibinin borcu varsa vasiyet ve miras paylamndan nce borcunun denmesi gerekir. Baar Allah'tandr.228
KALP HASTASI VE ORU

SORU 211- Yirmisekiz yalarnda Suriyeli iman ve takva sahibi gen bir kz aadaki sorusuna benden fetva istedi. ifa umudu bulunmayan bir kalp hastas olduu iin doktorlar kendisinin oru tutmasna mani olmular. Bu sebeple Ramazanda oru tutmam ve tutmad herbir gn iin hemen fidyesini demi. Sonra tbbn ilerlemesiyle Allah nasip etmi ve baarl bir ameliyatla kalp kapakklar deitirilmi fakat bir sre gzetim altnda kalm ve srekli ila kullanm. u anda salkl olduunu hissettikten ve gemi Ramazan orucunu tutma imkanna Allah'n izniyle kavutuktan sonra nceki yllardan tutmad orular ne yapacan soruyor? Gemi yllarn orucunu da kaza etmesi gerekir mi? Ki bunlarn miktar 180 gn yani arka arkaya alt senenin Ramazan orucudur. Yoksa vakti zamannda Allah Teala'nn; "Oru tutmaya gleri yetmeyenlere bir fakir doyumu kadar fidye gerekir." (Bakara: 184) ayetiyle amel ederek verdii fidye onun iin yeterli midir? Bize anlatn ve fetva verin. Soruyu soran hanma ve mslmanlara vereceiniz fetva vesilesiyle Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Bu bayann daha nce verdii fidyeler kendisi iin yeterlidir. O ay-
228
el-Mnteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/144, 146
lar tekrar kaza etmesine gerek yoktur. nk o zamanlar mazeretli idi. O esnada yapmas gereken eye yapmtr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.229
EKER HASTASI VE ORU

SORU 212- Soruyu soran yle diyor: O, yldan beri bir eker hastasdr. Ramazan orucunu tutmutur fakat ok zorluk ekmitir. Bu sene oru tutmasa olur mu? Oru tutmazsa kendisine ne lazm gelir? Bu hastalkla birlikte hava serin bile olsa srekli alk ve susuzluk hissetmektedir? CEVAP: Ramazan ay orucu slam'n rknlerinden biridir. Allah Teala bu konuda yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Oru sizden nceki mmetlere farz klnd gibi size de farz klnd. Umulur ki korunursunuz... Sizden kim Ramazan ayna eriirse o ayda oru tutsun..." (Bakara: 183, 185) Mazeretli olmad mddete oru tutmak bir mslmana farzdr. Meru mazereti olan kii oru tutmaz, onu dier gnlerde kaza eder. Ramazanda orucu terketmekte mazur grlenler yolcu veya hasta olan kiilerdir. Allah Teala bu konuda yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde oru tutsun." (Bakara: 185) Hasta olan kii orucunu bozar ve tutamad gnleri dier gnlerde kaza eder. Oru zor geldii veya hastaln artrd zaman senin de oru tutmaman caizdir. Allah'n verdii ruhsatla amel ederek oru tutmazsn. Sonra gelecekte onlar kaza etmeye gcn yettii zaman, tutamadn gnleri kaza etmen gerekir. nk Allah Teala "Baka gnlerde oru tutsun" buyurmaktadr. (Bakara: 184) Hastaln kroniklemi olmas veya ifa umudunun bulunmamas sebebiyle kazaya gcn yetmedii zaman herbir gn iin bir fakiri doyurman gerekir. Yedirecein eyin miktar yaklak bir buuk kilogram yiyecek maddesidir. Herbir gnden bedel olarak bu kadarlk yiyecek maddesini fakire verirsin. Ka229
zaya gcn yetmedii zaman byle yaparsn. Byle bir durum da hastalk srekli seninle beraberdir. Kronik hasta ve ok yal ihtiyar da oru tutmaz, fakiri doyurur. Onlara da kaza etmek ykmll yoktur. Fakat oru tutmaya gcn yettii veya hastaln zail olmasn ya da mesela sene iinde bu hastaln sende hafiflemesini veya gcnn yetmesini beklediin zaman bu vakte kadar orucu kaza etmeyi ertelersin. Byle bir eyi beklemediin zaman ise herbir gn iin bir yoksulu doyurursun. Bu sana kafidir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Oru tutmaya gc yetmeyenlerin bir fakir doyumu kadar fidye vermeleri gerekir." (Bakara: 184) Hastalna ifa umudu bulunmayan hasta da onlardandr. Allah en iyi bilendir.230 SORU 213- Allah kendisine ifa versin, hem eker hastas, hem mide hastas, hem de psikolojik hasta olup da oru tutamayan fakat onun yerine para veren bir kii iin bu yeterli midir, yoksa baka bir ey yapmas da gerekir mi? CEVAP: Sen, oru tutma gcn senden alan hastalklara yakalandn ve onun yerine para verdiini sylyorsun. Deriz ki, yakalandn hastalklardan dolay Allah sana ifa versin ve farzlar eda etmende Allah yardmcn olsun. Hastalk yznden oru tutmaman doru bir davrantr, bunda bir gnah yoktur. nk Allah Teala oru kendisine meakkat verdii veya hastaln arttrd zaman hastann oru tutmamasna ruhsat verdi ve onu dier gnlerde kaza etmesini emretti. Bu hkm, hastaln iyileme umudu bulunduu ve baz vakitlerde hafifledii zaman geerlidir. nk hastalk iyiletii veya hafifledii zaman dier gnlerde onu kaza edebilir. Fakat hastal srekli olduu ve iyileme umudu bulunmayan kronik bir hastalk olduu zaman fakiri doyurmas gerekir. nk Allah Teala: "Oru tutmaya gc yetmeyenlerin bir fakir doyumu kadar fidye vermeleri gerekir." (Bakara: 184) buyurmutur.
230
el-Mnteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/142, 143
Kronik hasta da onlardandr. Doyurmak senin sylediin gibi parayla olmaz. Doyurmak, o beldede yenilmesi adet olan yiyeceklerden yarm lek yiyecei fakire vermenle olur. Yarm lek, yaklak bir buuk kilogram demektir. Senin herbir gn iin zikrettiimiz bu miktar o beldenin yiyeceklerinden karp yoksula vermen gerekir. Para vermen deil. nk Allah Teala yle buyurdu: "Oru tutmaya gc yetmeyenlerin bir fakir doyumu kadar fidye vermeleri gerekir." (Bakara: 184) Bu ayet yemek yedirmeye hkmetmektedir.231
KALP VE EKER HASTASININ ORUCU

SORU 214- Kalp ve eker hastalna yakalanm bir kadn var. Doktorlar ona salna zararl etkisi olaca iin oru tutmamasn tlediler. Ancak o geen sene oru tuttu ve bu sene de tutuyor. Fakat gndzn byk bir blmn uyku ile geiriyor. Gndz sadece namazn klyor, sonra tekrar uykuya dnyor. Bu durumda hastaln etkisi de aka grlmyor. Bu kadnn tuttuu oru sahih midir? Onun geen yl oru tuttuu ve aybal olduu be gn oru tutmad ve bunlarn fidyesini verdii bilinmektedir. CEVAP: Bir hastaya oru tutmak zor geldii veya orula birlikte hastal artt ya da iyilemesi geciktii zaman orucunu tutmamas caizdir ve oru tutmamas oru tutmasndan daha hayrldr. Gc yetince de orucunu kaza etmesi gerekir. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Sizden her kim hasta veya yolcu olursa (tutamad gnler kadar) dier gnlerde kaza eder." (Bakara: 184) Doru tehis koyduklar bilinen iki mslman doktor bu hastalkla birlikte oru tutmann zor olacana karar verdikleri zaman o hastann oru tutmamas caizdir. Fakat bu kadnn yapt gibi hastalnn etkisini hissetmeyecek ekilde istirahat ederek veya uyuyarak oru tutabilirse orucunu bozmas caiz deildir. Ancak bu hastaln devamnda veya iddetlenmesinden korkulduu zaman bu kadn oru tutmaz, Allah'n verdii ruhsat kullanr. Orucu kaza etmeye gc yeterse hastal hafiflediinde veya k mevsimi gibi gndzler ksaldnda
231
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn (3/140)
kaza etmesi gerekir. Buna gc yetmezse tutamad her bir gnden bedel olarak bir md budayla veya yarm sa' hurma ve dier yiyeceklerle bir yoksulu doyurur. Ayba hali sebebiyle getiimiz yl tutamad orular iin de byle yapar.232
ORUTAN ETKLENEN EKER HASTASI

SORU 215- Ben bir eker hastasym. Oru bana olumsuz etki yapyor. Yetmiiki yandaym. Namazda baz dalgnlklarm oluyor. ekerin ve dnmenin etkisinden olsa gerek? CEVAP- ayet orucun senin hastaln arttrdn veya iyilemeni geciktirdiini tecrbeyle bilirsen veya mslman, gvenilir ve uzman bir doktor orucun sana zarar vereceini sylerse oru tutmaz, ifa bulduktan sonra onu kaza edersin. Allah gstermesin ayet hastaln srekli olur da onu kaza edemezsen ve bu hastaln gemeyecei zannna kaplrsan oru tutmadn herbir gnden bedel olarak ailene yedirdiin buday veya arpa veya hurma veya pirin gibi yiyeceklerden yarm lek yiyecei bir fakire yedirirsin. Allah'tan bize ve sana baar ve ifa dileriz. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.233
KADIN EKER HASTASI VE BOZDUU ORUCU TUTAMIYOR

SORU 216- Eimle hicri 1377'de evlendim. u anda alts erkek, drd kz on ocuumuz var. Allah'a hamd olsun eim saliha bir kadn ve Allah'tan korkar. Evlendiimizden beri dinini koruyor, be vakit namazn klyor, Ramazan orucunu tutuyor. Farz namazlar edada ve Ramazan orucunu tutmada tembellik ettiini grmedim. Ramazanda meru bir mazeret sebebiyle orucunu bozduu zaman Ramazan ay sona erdikten be gn sonra aybal iken tutamad orularn kendiliinden hemen tutar. Bir seneden beri eker hastalna yakaland, ekeri o kadar ykseldi ki hastaln iddetinden bayld ve hastaneye kaldrdk. Bir ay sonra Allah'a hamdolsun durumunda iyilik hissetti. Ancak eker hastal232 233
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 129 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2143
ndan kurtulamad. Doktorlar bu hastaln sona ermesinin mmkn olmadna hkmettiler. Bu arada hicri 1398 yl Ramazan aynn banda bir erkek ocuk dourdu. Doum yaptktan krk gn sonra Ramazanda lohusalk gnlerinde tutamad orularn kaza etmeye alt. le ezan vaktine kadar oru tuttu. le vakti gelince ba dnmesi oldu ve bu yzden ayakta duramad. Orucunu bozmak mecburiyetinde kald. Yiyecek ve iecek bir eyler aldktan sonra bann dnmesi gitti. Gnler sonra tekrar oru tuttu ve le vakti gelince yine ba dnd. gn boyunca byle oldu. Ne zaman oru tutmaya alsa ba dner ve orucunu bozmak zorunda kalr. Hatta Allah korkusuyla gelecek Ramazana kadar bu halde kalacak diye alad. Bu konuyu size yazmam benden talep etti. naallah orucu tutmaya alacak. Fakat oru yznden ba dnd iin oruca gc yetmezse onun veya ei olarak benim Allah iin ne yapmamz gerekir? Bize bir yol gstermenizi rica ediyorum. Allah sevdii ve raz olduu eylerde sizi baarl klsn, yolunuz ak, makamnz cennet olsun. CEVAP: Gerek senin anlattn gibi olduu zaman, yani hastal sebebiyle zayfl devam ettii ve orucu kaza etmedii zaman oruca gc yetinceye kadar, dier Ramazandan sonra bile olsa orucun kazasn ertelemesinde bir saknca yoktur. Kaza etmekten acizlii devam ettii zaman Ramazan ayndan tutamad herbir gn iin bir yoksulu doyurmas gerekir. Bunun ekli buday veya hurma veya pirin gibi sizde yenilmesi adet olan yiyeceklerden yarm lek kadarn bir gnlk oru bedeli olarak bir yoksula vermendir. Oru tutmaya gc yetmedii mddete kaza kendisinden der. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.234
EKER HASTASI VE VEREM HASTASI BR KADIN VE ORU TUTAMIYOR

SORU 217- Annem altmalt yana geldi. Yedi seneden beri eker hastas ve o vakitten imdiye kadar bundan dolay ila alyor. Hicri 1398 ylnda da verem hastalna yakaland. Tedavi ettirmek iin onu Kuveyt'e gtrdm. 1399 ve 1400 senelerinde iki sene boyunca gs hastalklar hastanesinde yatt ve
234
tedavi grd. Verem hastalndan nisbeten salna kavutu ve hastaneden kt. u anda evde yanmda. Hem eker hastalndan, hem de verem hastalndan hala tedavi gryor ve her hafta hastaneye gidiyor. Yallndan dolay vcudunda genel bir zayflk var. Amansz hastalklardan da etkilenmi durumda. En az iki saatte bir su iecei iin u anda oru tutamyor. Hastanede kald getiimiz iki yl iinde de oru tutmasna doktor mani oldu. Siz de biliyorsunuz ki mbarek Ramazan ay u gnlerde kapya dayand. Bize getiimiz iki yln orucu ve gelecek Ramazan aynn orucu iin ne yapmamz gerektiini bildiriniz. Allah sizi baarl klsn ve sizi affetsin. Selam. CEVAP: Annenin hastal gerekten anlattn gibiyse, sz edilen durumda olduu mddete Ramazanda oru tutmamas caizdir. yileir de daha sonra kaza etmeye gc yeterse tutamad gnleri kaza eder. nk Allah Teala yle buyurur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 184) Hastal kesintisiz devam ederse kaza etmesi de gerekmez. nk Allah Teala yle buyurur: "Allah her ahs gc lsnde ykml klar." (Bakara: 286) O tutmad her bir gn iin bir yoksulu doyurur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.235
EKER HASTASI VE ORU

SORU 218- Ben bir eker hastasym. Bu hastaln deri altna vurulan bir inesi var. Bu ine vurulmad zaman ekerin seviyesi ykselir. zellikle Ramazan aynda bunu vurulmadmda bu hastalktan dolay skntyla karlayorum. Bu ineyi Ramazan aynda da vurulmam caiz olur mu? Bana bunun cevabn bildirin, Allah size sevabn versin. Size unu da ifade edeyim: Ben her sene Ramazan aynda bu ineyi kullanmadm iin hastalanrm ve hastaneye yatarm. Bu yzden on gn kadar oru tutamam sonra bu tutamadm orular kaza ederim. Benim konumum bu, nk geceleyin bu ilac almamda hibir yarar yok. CEVAP: Tedavi amacyla bu ineyi gndz almanda hibir saknca yoktur. Sana kaza da gerekmez. ayet bu ilac herhangi bir glk olmakszn geceleyin
235
almak imkan varsa bu daha hayrldr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.236
SANA ORU GEREKMEZ

SORU 219- Benim iki buuk aylk Ramazan orucundan borcum var, tutamyorum. nk bir mide hastalna yakalandm. Uzman bir doktora dantm, bana oru tutmamam gerektiini syledi. Bu durumda ne yapmam gerekir. Bana bildirin. Allah sizi mkafatlandrsn. CEVAP: Doktorlarn oru tutmas imkansz veya oru tutmas dayanlmaz derecede meakkatli dedii veya hastal kat kat artar dedii mzmin bir hastalk sebebiyle ne eda ne de kaza olarak oru tutamadn zaman senin herbir gn iin bir yoksulu doyurman gerekir. Bu, oru yerine geer. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Oruca gc yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir."
(Bakara: 184)237
LSER HASTASINA DOKTORLAR ORUCU BIRAKMASINI TAVSYE ETTLER

SORU 220- Sekiz seneden beri midesinde lser bulunan bir hasta var. Devaml tedavi oluyor. Doktorlar bir takm tahliller ve tetkiklerden sonra onda bu hastal buldular ve hastaln artmasn ve arlamasn engellemek iin oru tutmamasn tavsiye ettiler. Oru tuttuu zaman hastalk onu savurup atyor ve devam edemiyor. Hkm nedir? CEVAP: Yukarda anlatlan dndkten sonra bizim grmze gre bu durumda onun oru tutmamas ve ileride iyileme umudu varsa iyiletikten sonra kaza etmesi gerekir. Fakat durum byle deil de bu hastalktan ifa bulma midi yoksa Ramazan aynn her bir gn iin bir yoksulu doyurmas gerekir.238
LSER HASTASI VE DOKTOR ONU BE SENE ORU

236 237 238
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 3929 el-Mnteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/141 Fetv ve Resailu Semahatu'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/180
TUTMAKTAN MEN ETT

SORU 221- Kardeim bir lser hastasdr ve doktor ona eitli yemeklere kar perhiz uygulad ve be sene mddetle oru tutmasn engelledi. Oru tutmay denedi, fakat bundan etkilendi. Durumunu soruyor? CEVAP: Durum, kardei hakknda soru soran kiinin anlatt gibi olduu zaman, onu orutan engelleyen doktor gvenilir ve tbta uzman bir doktor ise onun nasihatn dinlemesi ve itaat etmesi gerekir. Bu da gleninceye ve oru tutabilecek duruma gelinceye kadar Ramazanda oru tutmamasdr. Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 185) Baka bir ayette yle buyurmutur: "Allah size din iinde hibir glk yklemedi." (Hac: 185) Dier bir ayette yle buyurur: "Allah Teala her ahs ancak gcnn yettii ile ykml klar." (Bakara: 286) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurur: "Ben size bir eyi emrettiim zaman gcnz yettiince onu yerine getirin." Hastalndan ifaya kavutuu zaman tutamad Ramazan orucunu kaza etmesi gerekir. Allah'tan bizim iin, onun iin ve btn mslmanlar iin shhat ve afiyet dileriz. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e onun ailesine ve arkadalarna olsun.239
???
239
MDE VE BAIRSAK HASTASIYIM HASTALIIM DDETLEND VE ORU TUTAMIYORUM

SORU 222- Allah'n takdiriyle barsak hastalna yakalandm. Midedeki yara sonucu be defa ameliyat geirdim. Hastalm iddetlendi ve uzun bir sre hastahanede kaldm. Yine Ramazan geldi ve ben ne gemi orularm kaza edebildim, ne de imdi (1398 h.) ki Ramazan orucunu tutabiliyorum. Bana yol gsterin. CEVAP: Gerekten anlattn gibi ar ve srekli hasta olduun, devaml tedavi altnda bulunduun, oru tutma gcn kendinde bulamadn ve doktor da sana oru tutmaman emrettii zaman oru tutmamanda bir saknca yoktur. Hastaln arlamas ve tedavi zorunluluundan dolay bazan orucu tutmamak/terk etmek vacip hale gelebilir. Allah sana ifa verdii ve oru tutma gcne kavutuun zaman tutamadn gnleri veya tutamadn aylar kaza etmen gerekir. Allah Teala yle buyurmutur: "Ramazan ay, insanlara yol gsterici, dorunun ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kur'an'n indirildii aydr. yle ise sizden Ramazan ayna erienler o ayda oru tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde kaza etsin. Allah sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez. Btn bunlar sayy tamamlamanz ve size doru yolu gstermesine karlk, Allah'a tazim etmeniz ve kretmeniz iindir." (Bakara: 185) Hastaln devam ederse veya iyileir de zayfln ve orucun kazasna gszln devam ederse ve Allah gstermesin bundan da midini kesersen, ailene yedirdiin buday veya hurma veya pirin gibi yiyeceklerden yarm lek yiyecei herbir gnden bedel olarak bir yoksula yedir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.240
???
240
MDE (KALIN BAIRSAK) HASTALIINA YAKALANMI VE K SAATTEN FAZLA YEMEDEN VE MEDEN DURAMIYOR
SORU 223- Ben bir mide-kalnbarsak hastasym. ki saatten fazla ala ve susuzlua dayanamyorum. Hastalm 1390 h. ylnda balad. Yedi senedir Ramazan orucunu tutamyorum. Her sene oru tutabilmek iin Allah'tan afiyet diliyorum. eitli lkelerde tedavi yollarn aratrdm. Fakat emir sadece Allah'ndr. Bu mddet iinde oru tutamadan leceimden korkuyorum. Bu sebeple size u soruyu sormak mecburiyetindeyim: Bana keffaret gerekir mi? Dinimi yaarken basiret zere olmak iin bana bir fetva vermenizi veya bu sorumu gerekli fetvay vermesi iin ilgili birisine havale etmenizi istiyorum. Allah sizi her trl hayrl iinizde baarl klsn. CEVAP: Gerekten anlattn gibi devaml hastalk ekiyorsan ve oru tutmaktan aciz kalmsan bu senelerdeki Ramazanlarda tutamadn herbir gn iin, ailene yedirdiin buday, hurma veya pirin gibi yiyeceklerden yarm lek yiyecei bir yoksula yedirmen sana kafidir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.241
BBREK HASTASININ ORUCU

SORU 223- Bbreklerimden rahatszlk ekiyorum. Doktorlar oru tutmamam tavsiye ettiler. Fakat ben onlarn szn dinlemiyorum ve oru tutuyorum. Bu yzden ar ve zdrabm artt. Oru tutmasam bana bir gnah olur mu? Bunun keffareti nedir? CEVAP: Oru sana meakkatli gelir, hastaln artar ve mslman, tehisindeki isabetiyle bilinen uzman bir doktor sana nasihatte bulunur ve orucun senin salna zararl olduunu, zdrabn arttracan ve senin iin tehlikeli olacan sylerse orucu brakman ve herbir gn iin bir yoksulu doyurman caiz olur. Kaza etmeye de imkann olmad iin sana kaza da gerekmez. Fakat Allah takdir eder de hastaln zeval bulup salna tekrar kavuursan bundan sonra gelecek Ramazan bayramnda bakalar gibi sen de oru tu241
tarsn ve tutmayp da fidyesini verdiin getiimiz yllar kaza etmen de artk gerekmez."242
BBREK HASTASI VE ORU

SORU 225- Bbrek hastalna yakalandm ve iki defa ameliyat geirdim. Doktorlar bana gece ve gndz en az ikibuuk litre su imemi tavsiye ettiler. Ayrca orucun ve arka arkaya saat boyunca su imemenin beni riske maruz brakacan sylediler. Onlarn szlerine gre mi hareket edeyim, yoksa onlarn benim vcudumun ta yapmaya istidat olduunu stne basa basa sylemelerine ramen Allah'a tevekkl edip oru mu tutaym veya ne yapaym? Oru tutmadm zaman bunun tarafmdan denmesi gerekli keffareti nedir? CEVAP: Durum gerekten sylediin gibi ise ve bu doktorlar da tpta uzman kiiler iseler senin saln korumak ve kendine gelecek bir zarar nlemek iin oru tutmaman merudur. Sonra ayet salna kavuur da zorluk ekmeksizin kaza etme gcne eriirsen o zaman kaza etmen gerekir. ayet bana gelen bu hastalk devam ederse veya pepee su imediinde vcudun ta yapma zellii devam ederse, doktorlar da bundan kurtulma midinin bulunmadn sylerlerse oru tutmadn herbir gnden bedel olarak bir yoksulu doyurman gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.243
BBREK HASTASINA DOKTORUN ORUCU YASAKLAMASI

SORU 226- Bbreime bir hastalk isabet etti. ocuklardan birisi bana bir bbreini balad. Bu arada bir Ramazan ay geirdim ve ameliyat yapan doktor benim oru tutmam yasaklad. Ameliyatn zerinden henz fazla zaman gemedi. Doktor, ben oru tuttuum zaman yeni nakledilen bu bbrek sebebiyle devaml sv ve souk su olumas durumuyla ilgili olarak bunun benim iin bir risk oluturacan syledi. Bu sebeple geirdiim orular konusunda ne
242
243
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 82, 83 Bu gr Hanbeli mezhebine aittir. Dier mezhebe gre salna kavuan kimse nceden fidyesini demi olsa bile onlar kaza etmesi gerekir. -evirenFetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 1381
yapmam gerektiini sizden renmek istiyorum; kaza etmem mi gerekir yoksa sadaka vermem mi? zellikle ben bu durumda olduum halde oru tutmaya gcm de yetmiyorsa ne yapmalym? CEVAP: Gerek anlattn gibi olduu zaman oru sana zarar verecei veya zor gelecei iin oru tutmaman merudur ve bir sene veya seneler sonra bile olsa oru tutma gcne ulatn zaman tutamadn Ramazan orucunu kaza etmen gerekir. Oru tutmaktan acizliin devam ederse ve gelecekte de bu gce ulaacan midi yoksa sana gereken ey Ramazandan veya Ramazanlardan oru tutamadn herbir gn iin ailene yedirdiin buday veya pirin gibi eylerden yarm lek yiyecei bir yoksula yedirmendir. Bylece senden kaza ykmll de dm olur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.244
DOKTOR ORUCUN ONA ZARARLI OLDUUNU SYLED MDDETE ORU TUTMAZ VE ONUN YERNE FDYE VERR
SORU 227- Eim Ramazan ay girmeden nce bir ameliyat geirdi. Ameliyattan nce Ramazan orucunu Allah ona farz klmamt. Ameliyat u ekilde gerekleti: Bbreklerden birisi tamamen alnd, dier bbrekten de ta karld. Doktorlar ona mr boyu oru tutmamasn tavsiye ettiler. Allah size iyilik versin bize syleyin: Bu konudaki keffaretin hkm nedir? Cevap byle ise altm fakiri nasl doyuracam? Hayatndan korktuu iin tbbn tavsiyesi oru tutulmamas ynnde olduu mddete bu keffaret gerekir mi? Her sene keffaret vermek gerekir mi? Keffaretin (fidyenin) para olarak verilmesi caiz olur mu? Bu parann miktar ne kadardr?
244
Hububat satn alp da bunu taksim etmem veya altm kiinin bulunmamas sebebiyle harem blgesine inip de fakirlere para datsam caiz olur mu? Bana bildirin. Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Mslman ve gvenilir bir doktor orucun ona zararl olacan sylerse oru tutmaz ve Ramazandan herbir gne bedel olarak buday, pirin ve hurma gibi beldenin yiyeceklerinden yarm lek yiyecekle bir yoksulu doyurur. Fidyeyi para olarak vermesi caiz deildir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.245
BAZILARI ORU TUTABLECEK DURUMDA OLDUKLARI HALDE DOKTORLAR VEREM (AKCER TBERKULOZU) HASTALARINI ORUTAN MEN ETTLER
SORU 228- Biz hastahanede yatyoruz. Pek oumuz oru tutabilecek gte olmasna ramen doktorlar gc olanlarmz da olmayanlarmz da orutan men ettiler. Doktorlar diyorlar ki: Oru sizin salnza zarar verir. Orula tedavi birarada mmkn olmaz. Biz onlarn szlerini dinlemeyip, orucumuzu tutalm m? Yoksa mazur saylr myz, Allah bize ifa verinceye kadar sabredelim mi? Hastahanede iki veya ay kalanlar da var. Bunlar tutamadklar herbir gn iin bir yoksulu doyurduklar zaman kaza yerine geer mi? Yoksa senatoryumdan ktktan sonra kaza etmek mi gerekir? CEVAP: Elhamdulillah. Hastahanede yatan hastalar olduunuz srece iinizde oru tutmaya gc yetenler olsa bile orucu terketmenizde hibir saknca yoktur. Hastaln balang safhasnda olanlarla, hastalk esnasnda bulunanlar arasnda veya dier safhalarnda, iyilemenin balangcnda olanlarla, hasta olmasndan korkulanlar arasnda bu konuda bir fark yoktur/bunlarn hepsi oru tutmayabilirler. nk "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerder oru tutar." (Bakara: 184) ayeti genel hkm ifade eder.
245
Ayette zikri geen orucu bozmann mbahlnn illetine bakldnda -ki bu illet kolayl murad etmek, zorluu murad etmemektir - o zaman bu meselenin ayette zikredilenlerin dnda baka ynlerinin de olduu grlecektir. Hal byle olunca ayrntl bir cevabn yazlmas gerekmektedir. naallah daha sonra bu mesele o cevapta ayrntlaryla ele alnacaktr. nk bu cevap tam da sizin sorunuza gredir. Hastalk sebebiyle zerinde Ramazan ayndan birka gn veya bir ay ya da daha fazla oru borcu olan kimseye shhate kavutuu ve oru tutabilecek duruma geldii zaman borcunu iyiletii seneden sonra Ramazan ay girinceye kadar ertelememise kazann dnda baka bir ey yapmas gerekmez. ayet borcunu Ramazana kadar erteler de Ramazandan sonra kaza ederse kaza ile birlikte herbir gn iin bir yoksulu doyurarak fidye demesi de gerekir.246
K MSLMAN DOKTORUN KARARIYLA VEREM HASTASININ ORUCU TERKETMES CAZDR

SORU 229- Bir adam var, seneden beri tberkloz (verem) hastas olduunu sylyor ve iki mslman doktorun bu hastalk sebebiyle kendisinin oruca tahamml edemeyeceine karar verdiklerini anlatyor. Ramazan orucunu terk etmesinin caiz olup olmadn soruyor. CEVAP: Elhamdulillah... ki mslman doktor orutan dolay senin zarar greceine karar verdikleri zaman orucu terketmen ve inaallah iyiletikten sonra onu kaza etmen caiz olur. Allah'n selam zerinize olsun. Bu hkm, doktorlar sizin nazarnzda gvenilir kimseler olduu zaman geerlidir. Baar Allah'tandr.247
???
VEREM HASTASI VE ORU
SORU 230- Bir verem hastas var. Ramazanda oru tutmak ona zor geliyor.
246 247
Fetv ve Resailu Semahat'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/178, 179 Fetv er-Resailu Semahatu'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/181, 182
Geen Ramazan oru tutmad. Bu kiinin yoksul doyurmas gerekir mi, gerekmez mi? Vereceiniz cevab bu kiinin iyileme umudunun bulunmadn bilerek veriniz. O, bir ay gibi ksa bir sre tedavi olabiliyor. Kydeki evinden ehre iniyor, sonra ehirde sklyor ve (hastahaneden) kyor? CEVAP: Bu hasta Ramazan orucunu tutamad ve iyileme umudu bulunmad zaman kendisinden oru ykmll der ve tutmad her bir gn iin yoksulu doyurmas gerekir. Fakire kendi ailesine yedirdii buday, hurma veya pirin gibi eylerden yarm lek yiyecek verir. Bu hasta oru tutmaya gc olmasna ramen oru kendilerine zor gelen yal, ihtiyar piri fani gibi saylr. Baar Allah'tandr. Allah'n salat ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.248
ASTIM-BRONT HASTASI VE ORU

SORU 231- Ben 1382 h. ylndan beri astm-bronit hastasym. Hastalk bende aama aama iddetlendi ve o derece ilerledi ki havann mutedil ve tesirli oluuna gre bazan yarm saatte, bazan bir saatte, bazan da iki saatte bir nefes ac sprey ilacn kullanmak mecburiyetinde kalr hale geldim. Verilen eitli haplar da kronik allerjik astmn durumuna gre bir, iki veya defa kullanyorum. Elimde hepsi de bu hastaln iddet ve zararna iaret eden pek ok tbbi rapor var. Fakat bunlar gerekte benim hissettiklerimi ve ektiklerimi tam olarak anlatyor. Bu sebeple ben sizden Ramazan orucunu terketmenin cevazn ve oru tutamadm iin benim yapmam gereken eyi soruyorum. Allah size baar versin. CEVAP: Gerek anlattn gibi olduu zaman Ramazanda orucu terketmende senin iin bir gnah yoktur. Tutmadn gnler zimmetinde bor olarak kalr ve ifa bulup oru tutabilecek duruma geldiin zaman onlar kaza edersin. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 185) Hastaln devam ederse ve uzman bir doktor da bu hastaln iyilemesinin
248
zayf bir ihtimal olduuna karar verirse tutamadn herbir gnden bedel olarak sadece bir yoksulu doyurman gerekir. Yoksula verecein ey beldenin yiyecei olan buday veya pirin gibi eylerden yarm lek yiyecektir. (Bunu fakirlere verdikten sonra) artk senin iin onlar kaza etme ykmll yoktur. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Allah Teala her ahs ancak gc lsnde ykml klar." (Hac: 78) Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.249
ASTIM VE ALLERJ HASTASI VE ORU

SORU 232- Ben on yldan beri ileri derecede astm ve allerji hastasym. Bu sene genel tetkikler ve muayeneler yaptrmak iin Londra'ya gittim. nk bu hastalk -Allah sizi korusun- pek ok komplikasyonlara sebep oldu. Doktor benim iin her gn defa ila kullanmak zere aylk bir tedaviye karar verdi. Belirlenen bu mddet mbarek Ramazan ayna denk geliyor. Sizden bu ilac nasl kullanacam bana bildirmenizi rica ediyorum. nk benim durumum bir astm hastal olduu iin tedavi olmam gerektiriyor. Her sene Ramazan aynda orutan dolay iddetli bir bitkinlik hissediyorum. eriatin izin verdii eyi bana aklamanz rica ediyorum. Allah sizi salih amelde muvaffak klsn. CEVAP: Durumun gerekten anlattn gibi olduu zaman, hastaln iddetini azaltmak iin ve Allah'tan ifa dileyerek gndz bile olsa ihtiyaca gre ila kullanmanda senin iin bir saknca yoktur. Sonra, astm krizini hafifletmek ve nefes al-veriini kolaylatrmak iin ilac burunla koklayarak veya adaleden ya da damardan ine ile alrsan orucun bozulmaz, kaza da gerekmez. ayet hap ve sv ilalar alrsan gndz ila aldn bu gnlerin orucunu iyiletikten ve oru tutabilecek duruma geldikten sonra kaza etmen gerekir. Allah'n takdiriyle hastaln devam edecek olursa hap veya sv ilalar alacak olursan ve kaza etmeye de gcn yetmezse tutamadn herbir gn iin bir yoksulu doyur. Bir gnn fidyesi olarak, yenilmesi adet olan buday, hurma veya pirin gibi eylerden yarm lek yiyecei yoksula ver. ifay verecek olan
249
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta
Allah'tr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhamed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.250
AKCER LTHABI HASTASI VE ORU

SORU 233- Ben onbe seneden beri hasta bir kadnm. Hastalm u ana kadar devam etti. u anda yl hicri 1402. Geen sene yani h. 1401'de hastalk benim yakama yapt ve iddetlendi. Bu yzden hastaneye yattm ve ben hastanede iken ay boyunca bana tedavi uyguland. Sonra hastaneden ktm. Doktor bana tam bir yl boyunca kullanacam ila yazd. lacm alyorum. Hastalk azdan kanamayla birlikte akcier iltihabdr. Geen sene Ramazan ay girdi ve sekiz gn boyunca ilac terkettiim zaman azmdan kanl balgam kyordu. Doktor benden ilaca ara vermememi istemiti. Fakat bu seneki Ramazan ay yaklat ve ben hala geen seneki Ramazan orularn tutamadm. Oru tuttuum zaman kanama tekrar balyor. nk oru tuttuumda ilac kesmi olacam. Halbuki ilaca her gn devam etmem gerekiyor. Zaman zaman da kansz balgam geliyor. Benim durumuma bakmanz ve gemi Ramazann orularn ne yapmam gerektiini sylemenizi rica ediyorum. Onlarn yerine ne yapmam gerekiyor. Tuttuum orular caiz oldu mu, olmad m? Bana bildirmenizi rica ediyorum. Allah Teala sizi en iyi dlle dllendirsin. CEVAP: Gerekten anlattn gibi bir hasta isen iyileinceye ve oru tutma gcne kavuuncaya kadar Ramazanda oru tutmaman iin sana ruhsat verilmitir. Geen Ramazan tuttuun orulara gelince onlar sahihtir, onlar kaza etmene gerek yoktur. Hastaln esnasnda tutmadn gnlere gelince iyileince ve oru tutma gcne kavuunca bunlar kaza etmen gerekir. yileme umudu olmayacak ekilde orutan acizliin devam ederse oru tutmadn her gnden bedel olarak bir yoksulu doyurman gerekir. Bunun miktar herbir gn iin beldenin yiyeceinden yarm lek miktar yiyecektir. Bu da yaklak bir buuk kilogram yiyecektir. Bununla senden kaza ykmll der.
250
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.251
AMANSIZ/ARESZ BASUR HASTASININ ORU TUTMAMASI GEREKR

SORU 234- Burada iddetli iltihab sonucu kanamaya yol aan amansz bir basur hastas mslman var. Bu kanama mbarek Ramazan aynda da devam ediyor. Normal olarak hastalndan dolay uzman bir doktora bavurunca doktor ona, Allah'n izniyle kanamann durmasna ve ifa bulmasna yardm edecek gerekli reeteyi yazd. Doktor bu esnada ona ila alabilmesi iin kanama sresi boyunca ve kann kesilmesinin kalc olmas iin tpk ila alm esnasnda olduu gibi kanamann kesilmesi ve durmas zamannda oru tutmamasn tavsiye etti. ltihabn ve basur kanamasnn iddeti sonucu hastann bir bakasnn yardm olmakszn ayakta duramad ve yryemedii de bilinmektedir. Size anlattm u haliyle bu hastann ila alabilmesi iin orucu brakabilir mi? Kanamas devam ederken, i ve d elbiseleri kana bulanrken namaz klabilir mi? CEVAP: Senin durumun anlattn gibi olduu ve oruca gcn yetmedii veya oru senin hastaln arttraca ya da iyilemeni geciktirecei zaman orucu tutmaman ve kaza etmen caizdir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar."
(Bakara: 185)
Namaz da gcnn yettii ekilde ayakta veya oturarak veya yan yatarak klabilirsin. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Namaz ayakta kl, gcn yetmezse oturarak, ona da gcn yetmezse (yatarak) yann zerinde kl." Vakit girdikten sonra giren vaktin btn namazlar iin abdest almak suretiyle namaz iin taharet yaparsn. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Hamne binti Cah istihaze kan gryordu ve nn balamak suretiyle temizleniyor, her namaz iin abdest alyordu. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e,
251
onun ailesi ve arkadalarna olsun.252
AMELYATLA DALAI ALINDI VE DOKTORLAR ORU TUTMAMASINI TAVSYE ETT

SORU 235- 1387 h. ylnda ameliyatla dalam alnd ve rm damara kadar tamamen karld. Sonra ameliyatn yapld sene oru tuttum. Cierde ve midede hastalklar ortaya kt. Doktora mracaat ettim. Benden oru tutmamam istedi. Sonra daha baka doktorlara bavurdum. Onlar da bunun ameliyattan sonraki orutan dolay olduunu sylediler ve bana oru tutmamam tavsiye ettiler. Fakat ben yine de oru tuttum. 1388 h. ylnda Ramazan ay geldikten sonra oru tuttum. Fakat hastalklarm artt ve bir ncekinden daha byk zorluklarla karlatm. Doktorlara mracaat ettim, bana vcudumun zayf olduunu ve oruca tahamml edemeyecei iin oru tutmamam tavsiye ettiler. Bu hastalklara ve ayn zamanda ba dnmesine ramen orucu tamamladm. Oruca tahamml edemediim zaman orucu terketmem caiz olur mu? Caiz olduu zaman oruca bedel olarak bana gereken ey nedir? CEVAP: Allah Teala yle buyurur: "Allah her ahs ancak gc lsnde ykml klar." (Bakara: 286) Oruca gcn yetmedii zaman herbir gnden bedel olarak bir yoksulu doyurursun. Bunun miktar da budaydan bir md'dr, dier yiyeceklerden yarm sa'dr. Hepsi bu kadar.253
???
252 253
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4882 Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/179, 180
RAMAZAN ORUCUNDA GAYRMSLM DOKTORA GVENMEK

SORU 236- Salma zararl olduu iin bir doktor benim oru tutmamam tavsiye etti. Fakat orucu braktktan onbe gn sonra doktorun mslman olmadn rendim. imdi ben ne yapacam? CEVAP: Tutmadn orular kaza etmen gerekir. Kafir bir doktorun szne gvenmekle hata etmisiniz. nk onun verdii bilgiye gvenilmez. Senin yapman gereken ey bu konuda ve dier er' konularda uzman ve iinin ehli mslman bir dostorla istiare etmendir. Gelecekte buna dikkat edersin. Allah'a hamdolsun mslman doktorlar pek oktur. Baar Allah'tandr.254
ORUCU TUTMAMAYI EMREDEN DOKTORDA BULUNMASI GEREKEN ARTLAR

SORU 237- Orucu tutmamay emreden doktor kim olursa olsun sz dinlenir mi, yoksa mslman olmas art mdr? CEVAP: Doktor, mesleinde uzman ve doru ise ve hastaya: Oru sana zarar verir derse, ondan bakas bulunmad ve zellikle de hastann orucu bozmaya ihtiyac olduu zaman gayrimslim bile olsa hasta orucunu bozar.255
DOKTORLARIN KARARINA ANCAK LME VE TECRBEYE DAYANDII ZAMAN TBAR EDLR

SORU 238- Doktorlar Ramazan orucunun gs hastal gibi baz hastalklar arttrdna veya iyilemesini geciktirdiine karar verdikleri ve bu sebeplerle hastay orutan men ettikleri zaman ne yapmak gerekir? CEVAP: Doktorlar gvenilir ve itham edilmeyen kimseler olduklar ve raporlar bilgiye ve tecrbeye dayand zaman byle bir durumda orucu brak-
254 255
bn Fevzan, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 1/153 eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 1/34
mak caizdir. Baz alimler doktorun mslman olmasn art koarken bazlar byle bir art aramamlardr.256
MSLMAN VE ADL BR DOKTORUN TECRBESNN KABUL EDLMES GAYR MSLM DOKTOR VE ADL OLMAYAN MSLMAN DOKTORUN DURUMU
SORU 239- Bir adam verem hastalna yakalandn, iki sene mddetle bu hastaln tedavisini grdn, doktorlarn kendisine Ramazan orucunu braktrdklarn, oru tutarsan hastaln nkseder diye korktuklarn ve bylece kendisine be sene orucu terketmesi iin rapor verdiklerini anlatyor ve bu mddet iinde orucu terketmenin hkmn soruyor? CEVAP: Elhamdulillah. Allah Teala yle buyurdu: "Sizden kim Ramazan ayna eriirse oru tutsun. Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnler oru tutsun." (Bakara: 185) Yani kimin vcudunda bir hastalk varsa veya oru tutmak ona zor geliyorsa veya yolculuk durumunda ise onun orucu tutmama hakk vardr. Onun tutmad gnleri dier gnlerde kaza etmesi gerekir. Bunun iin Allah Teala yle buyurdu: "Allah Teala sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez." (Bakara: 185) Alimler, mslman ve gvenilir bir doktor orucun bu hastaya zarar vereceini veya iyilemesini yavalatacan ve benzeri eyleri syledii zaman bu durumda orucu terketmenin er'an caiz olduuna hkmettiler. ayet doktor gayri mslim ise veya mslman fakat adaletli deilse onun sz ancak sorulacak baka birinin bulunamamas gibi zaruret halinde kabul edilir. Zaruret bulunduu ve gayrimslim doktorun doruluu ve gvenilirliine dair pek ok ipucu bulunduu zaman ve hastann kendisi bunu hissettii veya bu hastaln oruca imkan vermeyecei ya da orucun bu hastal iyiletirmesini zorlatraca herkese bilindii zaman Allah kendisine salk verinceye ve zarara uramadan oru tutabilecek duruma gelinceye kadar orucu terketmesi caizdir. Geen aylara gelince iyiletikten sonra bunlar kaza etmen gerekir. Bunlarn geciktirilmesinin bir keffareti yoktur. nk senin bunlar terketmen hastalnn devam etmesinden dolaydr. Allah'n selam zerinize olsun.257
256 257
Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/181 Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/182, 183
SORU 240- Akcier tberklozu olan bir hasta var. Hastann elinde arka arkaya be yl oru tutmamasn tavsiye eden bir doktor raporu bulunuyor. Bu konudaki hkm soruyor? CEVAP: Elhamdulillah. Bu gibi eylerde gvenilir mslman bir doktorun szn kabul etmek caizdir. Onun szyle amel ederek sz edilen srede orucu ertelemek caizdir. Gayrimslim doktora gelince bu gibi bir meselede tedavi sresince ve tedaviden sonra uzun olmayan bir sre zaruretten dolay -ki zaruret, gvenilir mslman bir doktorun bulunmamasdr- onun grn de kabul etmek caizdir. Tedaviden sonra uzun bir sre getii, zellikle kii kendisinin tamamen iyiletiini, oru tutabilecek duruma geldiini hissettii ve orucun hastaln artmasna veya iyilemenin gecikmesine sebep olmayaca ihtimali kuvvetlendii zaman artk gayrimslim doktorun gryle amel etmesi caiz deildir.258
HASTALII DDETLEND VE BAZAN UURUNU KAYBETT ZAMAN

SORU 241- Bir adam annesinin orucunun durumunu soruyor. Annesi dokuz seneden beri hasta imi. Baz zamanlar uurunu kaybedecek ve konuamayacak derecede hastal arlam. Bazan da uuru yerinde ve konuabilecek derecede hafiflemi. Fakat bu senelerin hibirinde oru tutmam. Nihayet bu sene aban aynn sonunda da vefat etmi. Adam soruyor: Annesinin kaza borcu mu, yoksa yoksulu doyurma borcu mu var? CEVAP: uuru yerinde olmad zamanlarn orucu kendisinden der. Hastalnn hafifledii zamanlara gelince o zamanlarda oru tutmaya gc yetebilecek durumda idiyse o gnlerde tutmad herbir gnden bedel olarak bir yoksul doyurulur. lnceye kadar oru tutabilecek gc bulamamsa ona hibir ey gerekmez. Ne yoksul doyurmak nede baka bir ey. Allah en iyi bilendir. (Allah en iyisini bilir).
258
Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/183, 184
SZN ORU TUTMAMANIZ CAZDR

SORU 242- Ben 27 yana gelmi bir Kuveyt vatandaym. Allah'tan bbreklerime bir hastalk geldi. ki senedir hastaym ve diyaliz makinesine girecek duruma geldim. Doktorlar bana kardelerimden birinin bbreini balamasn beklemem gerektiini sylediler. Benden iki ya kk 25 yandaki kardeim bana bbreini balad. Her ikimiz birlikte ameliyat olduk ve Allah'n lutfuyla ameliyatmz baarl oldu. Doktorlar bana orucu yasakladlar. nk her saat bir bardak su imem gerekiyor. Kardeimin de oru tutmas yasakland. Doktorlar dediler ki: Oru tutmaya altn zaman hayatn tehlikeye atarsn. Ben bu hastalktan hi kimsenin bilemeyecei ancak bu hastal ekenlerin bilecei skntlara katlandm. Oru tutacak mym, tutmayacak mym? Kardeim geen Ramazan oru tuttu ve ak bir ekilde orutan etkilendi. Ben, oru tutma dedim. Beni dinlemedi, tuttu. Ameliyatmzn zerinden iki sene geti. Acele cevap bekliyorum. Sonra oru tutmazsam ben ne yapacam? Gnlk m deyeceim, aylk m? Allah sizi korusun, slam'n ve mslmanlarn hayrna olan ilerde sizi baarl klsn. CEVAP: Gerek anlattn gibi olduu zaman durumunuz byle olduu mddete oru tutmamanz caizdir. nk Allah Teala yle buyurur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 185) Daha sonra kaza etmeye gc yeterse tutmad orucu kaza eder. Kaza etmeye gc yetmezse tutmad herbir gne karlk bir yoksulu doyurur. Allah'n size ifa vermesini dileriz. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.259
???
259
nc Konu YOLCU
YOLCU N HANGS DAHA FAZLETL: ORU TUTMAK MI, TUTMAMAK MI?
SORU 243- zellikle uak yolculuu veya dier modern vastalardaki yolculuk gibi iinde meakkat ve zorluk bulunmayan bir yolculukta hangisi daha faziletlidir: Oru tutmak m, tutmamak m? CEVAP: Orulu iin faziletli olan ey, yolculukta mutlak olarak, yani meakkat olsun veya olmasn orucu tutmamaktr. Kim oru tutarsa ona da bir gnah yoktur. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem her ikisini de yapmtr. Sahabiler de yledir. Fakat scak iddetlendii ve meakkat artt zaman yolculukta oru tutmamak bir zorunluluk haline gelir ve oru tutmak mekruh olur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yolculukta scan iddetinden glgelenen orulu bir adam grnce ona yle dedi: "Yolculukta oru tutmak iyi bir ey deildir." Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Allah Teala kendisine kar gnah ilenmesinden holanmad gibi ruhsatlarnn da kullanlmasn ister." Baka bir rivayette: "Azimetlerin yerine getirilmesinden holand gibi ruhsatlarn kullanlmasndan da holanr" ibaresi geer. Bu konuda otomobillerle veya develerle veya gemilerle ve vapurlarla seyahat edenle uaklarla seyahat eden arasnda hibir fark yoktur. Yolculuk kavram hepsini kapsar. Hepsi de Allah'n ruhsatlarn kullanrlar. Allah Teala seferilik ve yolculuk hkmlerini Peygamber'in Sallallahu aleyhi vesellem zamannda ve ondan sonra kyamete kadar gelecek insanlar iin koymutur. Yce Allah artlarn deieceini ve yolculuk aralarnn eitleneceini phesiz biliyordu. ayet farkl hkmler olsayd Allah buna dikkati ekerdi. Nitekim Yce Allah Nahl suresinde yle buyurmaktadr: "Bu kitab biz, her eyi aklama, bir hidayet ve rahmet kayna ve mslmanlar iin bir mjde olarak indirdik." (Nahl: 89)
Yine Nahl suresinde Allah Tel yle buyurmaktadr: "Atlar, katrlar ve eekleri binmeniz ve (gzlere) zinet olsun diye yaratt. Allah u anda bilemiyeceiniz daha nice (nakil vastalar) yaratr." (Nahl: 8)260 SORU 244- Hangisi daha faziletlidir: Yolculukta oru tutmak m, tutmamak m? CEVAP: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem szlerinden ve fiillerinden sahih olan pek ok hadis yolcunun oru tutmas her ne kadar caiz olsa da, ister meakkat bulunsun, ister bulunmasn oru tutmamasnn tutmasndan daha faziletli olduuna delalet etmektedir. nk mam Mslim, Hamze b. Amr elEslem'den yle nakletti: Hamze b. Amr yle dedi: Ey Allah'n Rasul! Yolculuk esnasnda kendimde oru tutabilecek gc buluyorum. Oru tutarsam bana bir gnah olur mu? Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona yle cevap verdi: Bu Allah'n bir ruhsatdr. Kim bu ruhsat kullanrsa gzel olur. Kim oru tutmak isterse ona da bir gnah yoktur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.261 SORU 245- Hangisi daha faziletlidir: Yolculukta oru tutmak m, yoksa oru tutmak m? CEVAP: Yolculukta oru tutmak da tutmamak da caizdir. Oru tutan, oru tutmayan ayplamaz. Fakat meakkat ve yorgunluk olduu zaman oru tutmamak daha faziletlidir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Allah sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez." (Bakara: 185). Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ve arkadalar da hicretin sekizinci ylnda yolculukta iken oru tutmulard. Ta ki orucun insanlara meakkat verdii sylenince dmana kar savarken kuvvetli olmak iin orularn bozdular. Orulu kii bir bakasna hizmet etmeye ihtiya duyduu zaman yolcu olduu mddete oru tutmamas daha faziletlidir.
260
261
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Mhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 161-162 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2376
"Orularn bozanlar bugn sevaplar alp gtrdler" hadisi262 bu manaya yorumlanr.263 SORU 246- Bir mslman yolculua kt zaman yolculuunda faziletli olan nedir: Oru tutmamak m, yoksa oru tutmak m? CEVAP: Bu konuda gr vardr: Birinci gr: eyhulislam bn Teymiyye'nin meylettii grtr. Buna gre her yolcu iin her hal ve artta oru tutmamak daha faziletlidir. Bunun illeti/sebebi udur: Baz alimler yolculuktaki orucu geersiz saymlardr. Baz Zahirilerin yolculuk esnasnda oru tutan kimsenin "Kim hasta veya yolcu olursa dier gnlerde saysnca oru tutsun." (Bakara: 184) ayeti sebebiyle yolculuk gnlerini kaza etmeleri gerektiini syledikleri anlatlr. Dolaysyla onlara gre yolcu olan kimse yolculuu esnasnda ister oru tutsun, ister tutmasn yolculuk gnleri saysnca oru tutmaldr. Cumhur bu delillendirmeyi kabul etmediler ve yle dediler: Bu ayette bir takdir vardr. Ayetin takdiri udur: "Her kim yolcu olur da oru tutmazsa dier gnlerde saysnca tutar." Fakat yolcu olur da bu esnada oru tutarsa artk yolculuk gnleri saysnca oru tutmas gerekmez. Sanki eyhulislam (bn Teymiyye) yle diyor: Yolculukta oru tutmak ihtilafldr. htilaftan kurtulmak iin oru tutmamak daha faziletlidir. nk yolculukta orucu terketmenin cevaznda herhangi bir ihtilaf yoktur. Yolculukta oru tutmak ise ihtilafldr. O dedi ki: Bu ihtilaftan kurtulmak iin meakkat bulunsun veya bulunmasn oru tutmamann daha faziletli olduunu tercih ediyorum. Fakat eyhulislam bunu kendi zamann l alarak sylyor. nk onun zamannda meakkat galip olduu iin her halukrda oru tutmamak daha uygundu. kinci gr: Meakkatli bile olsa her hal ve artta oru tutmak daha faziletli, oru tutmamak caizdir. Bu grn sahipleri Cabir Radyallahu anh hadisini
262
263
Bu hadisin tamam yledir: Enes anlatyor: Bir yolculukta Peygamberle Sallallahu aleyhi vesellem beraberdik. Kimimiz oru tutuyor, kimimiz tutmuyordu. Scak bir gnde bir yerde konakladk. Glgelenenlerin ou elbise sahibi olanlard. Kimimiz de eliyle gneten korunuyordu. Oru tutanlar takatsiz dt. Tutmayanlar kalkp adrlar kurdular ve hayvanlar suladlar. Bunun zerine Peygamber yle buyurdu: "Oru tutmayanlar bugn sevaplar alp gtrdler." Bu hadisi Buhari, Mslim ve Nesai tahri etmitir. -evirenbn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 77
delil getirdiler. Cabir dedi ki: Biz iddetli bir scak olduu halde yolculuk ediyorduk. Scan iddetinden birimiz elini ban koyard. imizde Rasulullah'tan Sallallahu aleyhi vesellem ve Abdullah b. Ravaha'dan baka orulu kimse yoktu. kinci grn sahipleri dediler ki: Peygamberin bu iddetli scakta orucu tercih etmesi meakkatli bile olsa yolculukta oru tutmann faziletli olduunu gsterir. Fakat biz bu hadisi yle yorumlarz: a- Bu durum sadece Peygambere mahsustur. b- Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kendi sabrna gvendi. Bu sebeple hepsi oru tutmad. nc gr: naallah tercihe uygun olan da budur: Meakkat olmad zaman oru tutmak daha faziletlidir, meakkat olduu zaman ise oru tutmamak daha faziletlidir. Bunun delili udur: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem veda haccnda Mekke'ye doru yola knca kendisi ve arkadalar Ramazanda Usfan'a ulancaya kadar, yani sekiz gn boyunca oru tuttular. Buraya geldiklerinde Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem denildi ki: Oru tutmak insanlara zor gelmektedir. Bunun zerine Peygamber orada orucunu bozdu. Bir rivayete gre Peygamber orucunu bozmayanlara yle dedi: "Siz dmannza yaklatnz. Oru tutmamanz sizi daha gl gsterir." Birtakm insanlara orucun zor geldiini ve (buna ramen) orularn bozmadklarn renince yle dedi: "Bunlar asildirler." Bu, meakkatli olmad zaman orucun daha faziletli, meakkatli olduu zaman ise oru tutmamann daha faziletli olduunun delilidir. Bununla beraber her ikisi de caizdir. Nitekim Enes'ten ve dierlerinden gelen hadiste u ifadeler geer: Biz Peygamberle birlikte yola kardk. Kimimiz orulu olurdu, kimimiz orusuz olurdu. Fakat ne orulu orusuzu, ne de orusuz oruluyu ayplard.264
???
264
RAMAZANDA ALIK VE SUSUZLUK EKMEYEN YOLCUYA HANGS DAHA FAZLETLDR?

SORU 247- Ramazanda yolcu olup da alk, susuzluk ve yorgunluk ekmeyen kimse iin hangisi daha faziletlidir. Oru tutmak m, yoksa tutmamak m? CEVAP: Yolcu olan kimse zorluk ekmese bile mslmanlarn ittifakyla oru tutmayabilir, oru tutmamas kendisi iin daha faziletlidir. Alimlerin ounluuna gre oru tutarsa caizdir. Alimlerden caiz deildir diyenler de vardr.265
FARZ NAMAZLARIN KISALTILACAI YOLCULUK, TAAT VE MASYET YOLCULUU VE RAMAZANDA YOLA IKAN AYIPLANIR MI?
SORU 248- Ramazanda yola kan ve oru tutan kimse ayplanyor ve cahillikle sulanyor ve ona oru tutmamann daha faziletli olduu syleniyor. Namaz ksaltmaya sebep olan yolculuk mesafesi nedir? Yolculua balad zaman o gn orucunu bozabilir mi? Hayvan kiralayp yola kanlar, tccarlar, deve binicileri, denizciler ve gemiciler de orularn terk ederler mi? taat yolculuu ile masiyet yolculuu arasnda ne fark vardr? CEVAP: Elhamdulillah. ster hac yolculuu olsun, ister cihad yolculuu, isterse ticaret yolculuu gibi Allah ve Rasulnn ktlemedii yolculuklar olsun, yolcunun oru tutmamas mslmanlarn ittifakyla caizdir. Yol kesmek iin yolculuk yapan kimseler gibi gnah ilemek maksadyla yola kanlarn orularnda mslmanlar mehur iki gr zere ihtilaf etmilerdir. Nitekim bylelerinin namazlarn ksaltp ksaltamayacaklarnda da ihtilaf edilmitir. Namazn ksaltld yolculukta alimlerin ittifakyla kaza etmek artyla oru tutmamak caizdir. Yolcu oru tutmaya ister gc yetsin, ister aciz olsun, oru
265
eyhulislam bn Teymiyye, Mecmuu'l-Fetv, 25/213, 214
ona ister zor gelir, ister kolay gelsin, orucunu tutmamas mmetin ittifakyla caizdir. Yannda kendisine hizmet eden olduu halde glgede ve suda bile yolculuk yapsa orucu bozmas ve drt rekatl farz namazlar iki rekat olarak klmas caizdir. Yolculukta oru tutmaktan aciz kalan kimseden bakasnn orucu terk etmesi caiz deildir diyen bir kimsenin bu sznden dolay tevbe etmesi istenir. Tevbe etmezse ldrlr. Yolculukta oru tutmayan ayplayann durumu da byledir, ondan da tevbe etmesi istenir. Yolculukta oru tutmayan gnahkardr diyen kimseden de tevbe etmesi istenir. nk bu sz ve tavrlarn hepsi Allah'n Kitabna da aykrdr. Peygamberin snnetine de aykrdr, mmetin icmana da aykrdr. Drt rekatl farz namaz bir yolcunun iki rekat klmas da snnettir. Onlar iki rekat klmak Malik, Ebu Hanife, Ahmed ve iki grnden daha sahih olanna gre afii gibi drt mezhep imamnn nazarnda daha faziletlidir. mmet, yolcunun oru tutmamasnda ihtilaf etmemitir, bilakis oru tutmasnda ihtilaf etmitir. Seleften ve haleften bir gurup alime gre yolculukta oru tutmak yolcu deilken oru tutmamak gibidir. Yolcu iken oru tuttuu zaman bu ondan caiz olmaz, kaza etmesi gerekir. Bu gr, Abdurrahman b. Avf, Ebu Hureyre ve seleften daha bakalarndan rivayet edilmitir. Zahirlerin gr de budur. Sahihu Buhari ve Sahihu Mslim'de Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem u sz nakledilmitir: "Yolculukta oru tutmak iyi bir ey deildir." Fakat drt mezheb imamna gre yolcunun oru tutmas da tutmamas da caizdir. Nitekim Sahihu Buhari ve Sahihu Mslim'de, Enes'ten u sz nakledilir: "Biz Peygamberle Sallallahu aleyhi vesellem birlikte yola kardk. Kimimiz orulu olurdu, kimimiz orusuz. Fakat ne orulu orusuzu, ne de orusuz oruluyu ayplard." Allah Teala yle buyurdu: "Kim hasta veya yolcu olursa tutmad gnler saysnca dier gnler oru tutsun. Allah sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez."
(Bakara: 185)
Msned'de Peygamberden u hadis nakledildi: "phesiz Allah sizin gnah ilemenizden holanmad gibi ruhsatlar kullanmanzdan da holanr."
Sahih bir hadiste u olay anlatlr: "Bir adam Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem yle dedi: Ben ok oru tutan bir adamm. Yolculukta da oru tutaym m? Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Tutmazsan iyi olur. Tutarsan da bir sakncas yok." Baka bir hadiste yle buyurulur: "Sizin hayrllarnz yolculukta namazlar ksaltan ve oru tutmayanlardr." Namazn ksaltld ve orucun tutulmad yolculuun miktarna gelince: Malik'in, afi'nin ve Ahmed'in grne gre deve yryyle ve yayan iki gnlk mesafedir. O da Mekke ve Asfan, Mekke ve Cidde arasnda olduu gibi onalt fersahtr. Ebu Hanife'ye gre gnlk mesafedir. Haleften ve seleften bir gurup: Hayr, iki gnden daha az bir mesafede bile oru tutulmaz ve namaz ksaltlr, dediler. Bu kuvvetli bir grtr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Arafat'da, Mzdelife'de ve Mina'da namaz klard, bu namazlar ksaltrd, arkasnda Mekke halkndan da, bakalarndan da namaz klanlar bulunurdu ve onlardan hi kimseye namazlarn drt rekata tamamlamalarn emretmezdi. Orulu olduu gn yolculua kt zaman orucu bozmas caiz olur mu? Alimlerin bu konuda mehur iki gr vardr. Bunlar mam Ahmed'den gelen iki rivayettir. Bunlardan daha ak ve kuvvetli olan gre gre bu caizdir. Nitekim Snen kitaplarnda nakledildiine gre sahabeden bazlar yolculua ktklar zaman o gnk orularn bozmular ve bunun Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem snneti olduunu sylemilerdir. Sahih bir rivayete gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yolculukta oru tutmaya niyet etmi, sonra su istemi ve insanlarn gznn nnde orucunu bozmutur. kinci gne gelince, imamlarn ve mmetin cumhurun gryle yolculuunun miktar iki gn bile olsa ikinci gn kesinlikle orucunu bozar. Bir yolcu oru gn (yani Ramazan ay iinde gndz) vatanna geldii zaman o andan itibaren oru tutmasnn gerekip gerekmedii konusunda alim-
ler arasnda ihtilaf olduu bilinmektedir. Fakat ister oru tutsun, ister tutmasn yoldan gelen kiinin o gn kaza etmesi gerekir. Yiyecek ve dier ticaret mallarnn ithalatn yapan tccar, celepten veya bakalarndan hayvan kiralayan kirac ve mslmanlarn ihtiyalarn gren postac gibi devaml yolculuk yapan kimselerin sonunda gelip kaldklar bir beldeleri varsa (yolculuklar esnasnda) oru tutmazlar. Karada ikamet ettikleri yerleri/yurtlar bulunan denizcilerin durumu da byledir. Fakat gemide kendisinin yannda hanm ve btn ihtiyalar bulunan ve devaml yolculuk halinde olan kimseye gelince bu kii namazn ksaltmaz ve orucunu bozmaz. Gebelere gelince, yazn bir yerde, kn baka bir yerde kalan Arap, Krt ve Trk gibi gebeler yazlktan kla, klktan yazla intikal ederlerken namazlarn ksaltrlar. Bunlar yazlklarnda veya klklarnda konakladklar zaman ise meralar takip etseler bile orularn tutarlar ve namazlarn tam klarlar. Allah en iyi bilendir.266
ORU TUTMAMAYI MBAH KILAN YOLCULUK

SORU 249- Oru tutmamay/ve orucu bozmay mbah klan yolculuk nedir? CEVAP: Oru tutmamay ve namaz ksaltmay mbah klan yolculuk yaklak 83 kilometredir. Alimlerden bazlar yolculuk mesafesine bir snr koymamlar ve insanlarn rfnde yolculuk olarak kabul edilen hereyin yolculuk olduunu sylemilerdir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem fersahlk bir mesafeye kt zaman drt rekatl namazlar iki rekat olarak klard. Haram ilemek maksadyla klan bir yolculuk namazn ksaltlmasn ve orucun bozulmasn mbah klmaz. nk gnah yolculuu ruhsata uygun deildir. Baz ilim adamlar delillerin genel hkm ifade etmesi sebebiyle gnah yolculuu ile itaat yolculuu arasnda bu konuda bir fark grmemilerdir. Dorusunu Allah bilir.267
266 267
eyhulislam bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/209-213 bn Useymn, el-Fetv-Kitabu'd-Da've, (1/179, 180)
YOLCU ORUCUNU NE ZAMAN BOZMAYA BALAR?

SORU 250- Yolcu orucunu ne zaman bozmaya balar? Yolculuu arlat zaman m yoksa beldesinden ayrld zaman m? CEVAP: Ebu'd-Derda'dan rivayet edildiine gre o, yolculuu arlatnda henz beldesinden ayrlmadan nce orucunu bozard ve bunun snnet olduunu sylerdi. Peygamberin sahabileri ona dediler ki: Evleri grdn ve henz evlerin arasnda olduun halde orucu nasl bozarsn? O buna yle cevap verdi: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem snnetinden yz m eviriyorsunuz? Dierleri dediler ki: Meskun evlerin arasnda yrd mddete yolcu saylmaz. Allah Teala: "Veya yolcu olduu zaman..." (Bakara: 184) buyurdu. Meskun mahalden ayrlncaya kadar yolcu deildir. Namaz ksaltmann nerede balayaca konusunda da fkhlar ayn eyi sylemiler ve yle demilerdir: Kasabasnn meskun mahallinden veya kavminin adrlarndan ayrld zaman (namazn ksaltr). Ebu'd-Derda'nn: Bu bir snnettir, szne gelince bununla kastedilen ey, yolculuk cinsinde (yani adna yolculuk denilen eyde) orucu bozmak snnettir, demek olabilir. Dolaysyla beldenin evlerinden ayrld zaman orucu bozmak tercih edilir. Belki de Ebu'd-Derda'nn bir mazereti vard. Beldesinden kt zaman konaklamas, yk indirmesi ve yiyeceini hazrlamas zor olabilir. Belki de bu iddetli scakta veya gndzn sonunda olmutu, ykleri toplamak kendilerine zor gelmiti ve hayvanlara acmt vs.268
KONFORLU VASITALARLA YOLCULUKTA ORU

SORU 251- Bizim zamanmzda uak, otomobil ve tren gibi konforlu ve rahat nakil vastalar bulunuyor. Allah'a hamd olsun orulu kii zellikle uakla yolculuk yapt zaman hibir zorluk hissetmeden uzun mesafelere yolculuk yapabiliyor. Bu durumda oru tutmak m daha faziletlidir, yoksa tutmamak m?
268
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 80,
CEVAP: Yolcu, oru tutup, tutmamakta serbesttir. Fakat er' delillerin zahirine gre zellikle oru ona meakkat verecei zaman tutmamas daha faziletlidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem "yolculukta oru tutmak iyi bir ey deildir. Allah gnah ilemenizden holanmad gibi ruhsatlar kullanmanzdan da holanr" buyurmaktadr. Oru tutan kimseye oru meakkat vermedii zaman herhangi bir saknca yoktur. Oru kendisine meakkat verirse yolcunun oru tutmas mekruhtur. Baarnn sahibi Allah'tr.269 SORU 252- Biz imdi konforlu nakil vastalarnn bol olduu bir zamanda yayoruz. Oru tutan kiinin hibir zorluk hissetmeden uzun mesafelere yolculuk yapmas mmkndr. Yolcu olan kii iin hangisi daha faziletlidir, oru tutmak m tutmamak m? CEVAP: Namazlarn ksaltlmas ve Ramazanda oru tutmamak gibi yolculuk ruhsatlar, yolculuk vastalar farkl ve yeni icat edilen vastalar sebebiyle bozan rahat bile olsa btn yolculuk durumlar iin genel ruhsatlardr, bu hkm deimez. nk bu konforlu vastalar devaml deildir ve her yolcu da rahat bulamaz. Bazan bu vastalar bozulup arzalanabilir veya rotasn deitirebilirler ve klasik vastalarn yolcuya verdii skntdan daha fazla sknt verebilirler. Misafirin (yolcunun) ruhsat kullanmas meselesi kendisine en uygun olan duruma baldr. Kendisi iin oru tutmamak uygunsa tutmaz. Oru tutmak uygunsa tutar. Yolcuya nisbetle her ikisi de caizdir. Her hal ve artta ruhsatla amel etmek daha faziletlidir. nk Allah Teala ruhsatlarnn kullanlmasndan holanr.270
KENDSNE ZORLUK VERECE ZAMAN YOLCUNUN ORU TUTMASININ MEKRUH OLUU

SORU 253- Kendisine meakkat verdii zaman yolcunun oru tutmasnn hkm nedir? CEVAP: Orucun yolcuya meakkat verme ihtimali olduu zaman oru tutmas mekruhtur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem glgelenen bir adam grmt. Adamn etrafnda kalabalk bir insan topluluu vard. "Bu nedir?"
269 270
bn Baz, el-Fetv-Kitabu'd-Da've, 2/168, 169 eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 3/148, 149
diye sordu. Orulu, diye cevap verdiler. Bunun zerine Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Yolculukta oru tutmak iyi bir i deildir." Meakkat ok iddetli olduu zaman ise orucunu amas vacip olur. nk Rasulullaha Sallallahu aleyhi vesellem insanlar oru tutmann kendilerine sknt verdiini ikayet ettikleri zaman orucunu bozmutu. Sonra ona bazlarnn orulu olduklar sylenince "onlar asilerdir, onlar asilerdir" buyurdu. Oru kendisine meakkat vermeyen kimseye gelince onun da Peygambere uyarak oru tutmas daha faziletlidir. nk Ebu'd-Derda yle anlatt: "Biz Ramazanda iddetli bir scakta Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile beraber yolculuk yapyorduk. imizde Rasulullah'tan Sallallahu aleyhi vesellem ve Abdullah b. Ravaha'dan baka orulu kimse yoktu."271
MEAKKATLE BRLKTE ORU TUTMAMAK

SORU 254- Ramazanda burada alt gn oru tuttuktan sonra seyahat maksadyla yolculuk yapmak mecburiyetinde kalan ve lke dnda iken oru tutmayan kimsenin hkm nedir? Adam darda oru tutmad iin pimanlk duydu, bundan holanmad ve lkesine dndkten sonra kald yerden oruca devam etti. Bunun bir gnah var mdr? Tutmad orular kaza m edecektir? CEVAP: Misafirin Ramazanda yolculukta oru tutmamas mutlak olarak caizdir. Fakat meakkatli olduu zaman oru tutmamak, meakkatsiz olduu zaman ise oru tutmak daha faziletlidir. Fakat yle anlalyor ki sz edilen kii memleketinden kt zaman kafir lkesi gibi oru tutmann ayplanmad/yadrganmad bir yerde orucunu yemitir. Dolaysyla bu durumda o, oru tutmamak iin yolculuk yapt zaman veya arap imek gibi haram eylerle gnah ileyerek orucunu bozduu zaman hata etmi ve gnah ilemi olur. Samimi bir ekilde tevbe etmesi ve para para da olsa oru tutmad bu gnleri kaza etmesi gerekir.272 SORU 255- Diyor ki: Ben Ramazanda yolcu olduum ve yolculuum esnasnda orucumu bozduum zaman birka gn kalacam beldeye ulatmda
271 272
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 198-199 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 77
bugnn kalannda ve daha sonraki gnlerde orucumu tutsam, asli vatanm olmayan bir beldede benim iin oru yeme ruhsat var mdr, yok mudur? CEVAP: Evet, bir yolcunun, yolculuunda oru olduu zaman gndz saatlerinde orucunu bozmas caizdir. Bunda bir saknca yoktur. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yolculuk durumunda bunu yapmtr.273
ORUCA NYET ETT SONRA GNDZ YOLA IKTI. ORUCUNU BOZABLR M?

SORU 256- Yolcu olmayan bir kii o gn oruca niyet ettii, sonra ayn gn yola kt zaman o gn orucunu yiyebilir mi? CEVAP: Bir kii oruca niyet ettii ve oruca balad, sonra gndz saatlerinde yola kt zaman orucunu bozabilir. Tabi ki gidecei mesafenin en az seksen kilometre olmas gerekir. Orulu balad o gn bozmadan orulu olarak tamamlarsa elbette bu daha gzel ve ihtiyata daha uygun olur. nk baz alimler yolculua kt gnn orucunun tamamlanmasnn ve o gn orucun bozulmamasnn vacip olduu grndedirler.274
YOLCULUUNDA SENN ORUCUNU BOZMAN CAZDR

SORU 257- Ben rzk aramak iin devaml yolculuk halinde alan bir kiiyim. Yolculukta btn farzlar devaml eda ediyorum, fakat Ramazan aynda oru tutmuyorum. Benim byle bir eye hakkm var mdr, yok mu? CEVAP: Yolculuunda drt rekatl namazlar ksaltman, le ile ikindiyi ve akamla yatsy birletirerek klman caizdir. Ramazan ayndaki yolculuunda oru tutmaman da caizdir. Ramazanda tutmadn gnleri dier gnlerde kaza etmen gerekir. nk Allah Teala: "Kim hasta veya yolcu olursa tutmad gnler saysnca dier gnlerde tutsun." (Bakara: 185) buyurmaktadr.
273 274
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/481 eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 3/148
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.275
YOLCULUKTA NAMAZI KISALTMAK CAZ OLDUU GB ORU TUTMAMAK DA CAZDR

SORU 258: Yolcunun yolculuu srasnda bir beldede bir ka gn kalrken namazlarn ksaltt gibi orucunu tutmamas da caiz olur mu? CEVAP: Sefer halinde ve sefer hkmnn kesilmeyip devam ettii ikamet yerindeki ikamet halinde yolcu olan kiinin namazlarn ksaltmas caiz olduu gibi orularn tutmamas da caizdir. Sefer hkmnn kesilmeyip devam ettii sre drt gn ve daha aasdr. kamet niyetiyle bu sreden daha fazla kalrsa namazlarn tam klar ve orularn da tutmas gerekir. ounluun gr budur.276 Baar Allah'tandr.277
KAMET ETTN GN BOYUNCA DRT REKATLI NAMAZLARI K REKAT KILMAN VE ORU TUTMAMAN SENN N MERUDUR
SORU 259- Devaml ikamet ettiim beldeden bir baka beldeye yolculuk yaptm, sonra orada gn kaldm ve kalmaya balamadan nce orada gn kalmaya niyet ettiim zaman ayet Ramazan aynda isem oru tutmam gerekir mi ve namaz iki rekat m klarm yoksa tam m klarm? CEVAP: Olay senin anlattn gibi olduu zaman yani namazn ksaltlabilecei bir mesafede yolculua ktn, sonra ikamete niyet ederek orada gn kaldn zaman, orada ikamet ettiin gn boyunca oru tutmaman ve drt rekatl farz namazlar iki rekat olarak klman merudur. nk bu kadar srelik bir ikamet, banda ikamet niyeti olsa bile seferilik hkmn ortadan kaldrmaz. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem veda haccnda Mekke'de drt gn
275 276 277
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 8324 Sefer mddeti afi, Maliki ve Hanbellere gre drt gn, Haneflere gre onbe gndr. -evirenFetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 3591
kald ve namazlarn o sre iinde devaml ksa kld. Sen de istersen oru tutarsn. Farz namazlarn cemaatle birlikte drt rekat olarak klman gerekir. Tek bana klma. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e onun ailesi ve arkadalarna olsun.278
YOLCULUK SEBEBYLE ORU TUTMAYAN KNN YEMES MES VE CNSEL LKDE BULUNMASI MBAHTIR
SORU 260- Yolculuk sayesinde Ramazan gn ailesiyle cinsel ilikiye giren kiinin hkm nedir? Onlar yolcu olduklar iin namazlarn ksaltyorlard ve oru da tutmuyorlard. Fakat Ramazanda cima ettiler. CEVAP: Yolcu olan kiinin Ramazan gn orucunu bozmas ve kaza etmesi caizdir. nk Allah Teala: "Kim hasta veya yolcu olursa tutmad gnler saysnca dier gnler oru tutar." (Bakara: 185) Yolcu olduu mddete yemesi, imesi ve cima etmesi mbahtr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.279
YOLCU KEN RAMAZAN AYINDA GNDZ EYLE CMA EDENN HKM NEDR?
SORU 261- Adam Ebha'dan Mekke'ye gelmi, sabahleyin eytan kendisine vesvese vermi ve eiyle cima etmi. Hkm nedir? CEVAP: Bu adamla ei umre yapmak iin gelmiler, geceleyin umrelerini yapmlar ve sabaha da orulu olarak kmlar. Orulu olduklar sabahleyin cima etmiler. Deriz ki: Kendilerine o gnn orucunu kaza etmekten baka hibir ey gerekmez. Ne bir gnah ilemilerdir, ne de bir keffaret gerekir. Sadece o gn kaza etmeleri yeterlidir.
278 279
Yolcunun ister yemekle, ister imekle, isterse cima ile olsun orucunu yarda kesmesi/bozmas caizdir. nk yolcuya oru tutmak farz deildir. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: "Sizden kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutsun." (Bakara: 184) Bu sebeple ben Mekke'de kendilerinden fetva sorulan kardelerimden yle davranmalarn istiyorum. Mesela bir adam gelip de orulu iken eiyle cima ettiini syledii ve bunun hkm nedir? diye sorduu zaman ondan bunu ayrntl anlatmasn istesin ve sen burada misafir misin, yoksa mukim misin? diye sorsun. Misafir olduunu syledii zaman biz deriz ki: Sana bu orucu kaza etmekten baka bir ey gerekmez. Fakat kendi beldesinde Ramazan aynda orulu iken gndzleyin eiyle cima ettii zaman onun aadaki sonulara katlanmas gerekir. Birincisi: Orucu bozulur. kincisi: O gnn kalan ksmn orulu olarak geirmesi gerekir. ncs: O gn kaza etmesi gerekir. Drdncs: Gnahkar olur. Beincisi: Keffaret verir. Bu da bir kle azat etmektir. Bulamazsa iki ay kesintisiz oru tutar. Buna gc yetmezse altm fakiri doyurur.280
YOLCULUKTA NAMAZ VE ORUCUN HKM

SORU 262- Yolculuktaki namaz ve orucun hkm nedir? Namaz tam klmak ve oru tutmak m daha faziletlidir, yoksa meru ruhsat kullanmak m daha faziletlidir? Malum, zamanmzda uzaklar yakn oldu ve yolculukta da zorluk kalmad. CEVAP: Misafirin Ramazanda oru tutmamas ve drt rekatl namazlar iki rekat olarak klmas caizdir. Bu, oru tutmaktan ve namaz tam klmaktan daha faziletlidir.
280
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/480-481
nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "phesiz ki Allah azimetlerin yerine getirilmesinden holand gibi ruhsatlarnn kullanlmasndan da holanr." Yine yle buyurmutur: "Yolculukta oru tutmak iyi bir ey deildir." Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.281
BR BELDEDE DRT GNDEN FAZLA KAMET EDEN ORU TUTAR

SORU 263- Soruyu soran kii yle diyor: Ben Ramazanda yolcu olduum ve yolculuum esnasnda orucumu bozduum zaman, birka gn kalacam beldeye ulatmda bugnn kalannda ve onu takib eden gnlerde orucumu tutsam, asli vatanm olmayan bir beldede benim iin oru yeme ruhsat var m, yok mu? CEVAP: Yolcu olan bir kii orulu olmad halde kendi beldesinden baka bir beldeye getii zaman orada drt gn ve daha az kalacaksa oru tutmas gerekmez. Fakat orada drt gnden fazla kalmaya karar verirse orusuz olarak geldii o gnn kalan ksmn orulu geirir, daha sonra onu kaza eder ve dier gnlerde de oru tutmas gerekir. nk o sz edilen niyetiyle, ilk sualin cevabnda da getii gibi yolcular hkmnde deil, mukimler (ikamet edenler) hkmnde olur. Baar Allah'tandr.282
YOLCULUKTA ORU TUTMANIN GNLER BELL MDR?

SORU 264- Yolculukta oru tutmann belli gnleri var mdr renmek istiyoruz. CEVAP: Hayr onun belli gnleri yoktur.283 SORU 265- Yani, mesela bir adam ayet kendi ehrinden baka bir ehre
281 282 283
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10604 bn Baz, el-Fetv-Kitabu'd-Da've, 2/169 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 199
yolculuk etse veya orada be alt gnden fazla kalsa? CEVAP: Oru tutmayabilir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Mekke'yi fethettii zaman Ramazann yirmisinde oraya girdi ve ayn kalan gnlerinde oru tutmad. Bununla ilgili rivayetler salamdr. Buhari'nin, bn Abbas'tan sahih olarak rivayet ettiine gre Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem ayn kalannda oru tutmad. Mekke'ye girdikten sonra Ramazan ayndan geriye dokuz veya on gn kalmt. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Mekke'de ondokuz gn kald, namazlarn ksaltt ve Ramazan orularn tutmad.284
RAMAZAN GN BAA GDERKEN VE GELRKEN YOLCULUUM ESNASINDA ORUCU TUTMAMAM CAZ OLUR MU?
SORU 266- Bulunduum beldeden yaklak 500 km. mesafede bir zm bam var. Ramazan gn baa giderken ve gelirken yolculuum esnasnda orucu tutmamam caiz olur mu? Bu arada unu da syleyeyim; Klimal bir arabaya sahibim ve yediim bu orular kn kaza edebilirim. CEVAP: Ba ile bulunduun belde arasndaki mesafe gerekten senin sylediin gibi olduu zaman Ramazan aynda gndz yapacan yolculuk esnasnda oru tutmaman senin iin caizdir. Tutmadn orular bir sene sonraki Ramazan girmeden nce kn veya baka bir mevsimde kaza edersin. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar. Allah size kolaylk ister, zorluk istemez." (Bakara: 185) Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.285
???
284 285
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 199 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2242
400 KM. LK MESAFEDE YOLCULUK YAPTII ZAMAN ORU TUTMAMA HAKKI VAR MIDIR?
SORU 267- Oru tutan kii 400 km. lik bir yolculua kt zaman oru tutmamaya hakk olur mu? Orulu ve yolcu iin belirlenmi olan oru tutmama mddeti ne kadardr? CEVAP: Evet, drtyz km. lik bir mesafede mbah bir yolculuk yapan kimsenin oru tutmamas caizdir. nk bu, oru tutmamak iin belirlenen mesafeden fazladr. Seferilik mesafesi 80 kilometredir. Mbah bir maksatla 80 km. ve daha fazla bir yolculuk yapan kimsenin oru tutmama ve namazlar ksaltma ruhsatndan yararlanmas caizdir. Yolcunun namazn ksaltarak klabilecei sreye gelince bunun bir snr yoktur. Bir yolcunun btn yolculuu boyunca namazlarn ksaltarak klmas caizdir. Ancak bir yerde drt gnden fazla kalmaya niyet ettii zaman o, mukimlerin hkmlerine tabi olur.286 Bundan daha az bir sre ikamet etmeye niyet ettii ve belli bir ikamet sresine niyet etmedii zaman kendi beldesine dnnceye kadar namazlarn hep ksaltarak klar ve orularn da tutmayabilir. En iyi Allah bilir.287
BU YOLCULUKTA ORU TUTMAMAK BENM N CAZ OLUR MU?

SORU 268- Ben iftilik yapyorum ve Ramazanda kendi beldemden Cidde'ye yolculuk ederim. Cidde'nin benim beldeme uzakl yaklak 350 km'dir. Yolculuk yaptm zaman oruca ara vermem ve bozmam. Byle bir mesafede benim iin oru tutmamam caiz olur mu? Oru tutmamann caiz olduu asgari mesafe nedir? CEVAP: Allah Teala Ramazan aynda yolcunun oru tutmamasna izin vermitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Sizden kim Ramazan ayna eriirse
286 287
Bu cumhurun grdr. Hanefilere gre bu sre 15 gndr. -evireneyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 3/148
oru tutsun. Kim hasta veya yolcu olursa tutmad gnler saysnca dier gnlerde oru tutsun." (Bakara: 185) Yolcu, bu ayda oru tutmama konusunda kendisine izin verilenlerdendir. Soruda geen, soruyu soran kii kendi beldesiyle yolculuk yapt belde arasndaki mesafenin 350 km. olduunu sylyor ve kendisinin bu mesafede oru tutmamasnn caiz olup olmadn soruyor. Biz deriz ki: Oru tutmamas caizdir. nk bu mesafe, seferiliin asgari mesafesinden (80 km.) daha fazladr. Bu mesafeyi ister otomobille, ister yayan kat etsin fark etmez. Yolculuk bu mesafeye ulat ve daha fazla olduu zaman yolcunun oru tutmamas mstehap olur.288
NAMAZIN KISALTILABLECE MESAFEYE YOLCULUK YAPAN KNN ORU TUTMAMASINA ZN VERLMTR

SORU 269- Ramazanda gneyden umre yapmak iin yola kan kimselerin oruu terketmelerinin caiz olup olmadnda farkl grler ileri srld. Bu konudaki fetvay bize sylemenizi rica ediyoruz. Allah sizin orucunuzu, ibadetinizi baarl klsn. Allah iitendir, dualar kabul edendir. CEVAP: Namazn ksaltlabilecei mesafeye Ramazanda yolculuk yapan kiinin bu yolculuu ister umre iin olsun, ister akraba ve dost ziyareti iin olsun, ister ilim iin olsun, isterse ticaret ve benzeri mbah bir i iin olsun oru tutmamasna da izin verilmitir. nk Allah Teala: "Kim hasta veya yolcu olursa tutmad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara: 185) buyurmutur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.289
ORU TUTMAMAYI CAP ETTREN MESAFE

SORU 270- Ka kilometre mesafede oru tutmamak gerekir. Oru tutsa veya tutmasa ne olur? CEVAP: Baz alimler, Ramazan ay gndznde yolculuk diye isimlendirilen her eyde drt rekatl namazlarn iki rekat klnmasna ve oru tutulmama288 289
Fetv eyh Salih b. Fevzn, Daru'l-Vatan, 1/31 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9053
sna ruhsat vermilerdir. Alimlerin cumhuru yolculuk mesafesini yaklak seksen kilometre olarak belirlemilerdir. Oru tutmamann meru olduu bir yolculukta oru tutan kimsenin orucu buna delalet eden deliller sebebiyle sahihtir. Oru kendisine zarar vermedii mddete bunda bir saknca yoktur. Oru kendisine zarar verdii zaman tutmamas daha iyidir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: "Yolculukta oru tutmak iyi bir ey deildir." buyurmutur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.290
RYAD'DAN KAHRE'YE YOLCULUK EDEN K ORUCUNU BOZABLR M?

SORU 271- Ramazan'da Riyad'dan, Kahire'ye uakla yolculuk yapan bir adamn orucunu yemesi caiz olur mu? CEVAP: Yolculukta oru tutmamak Allah'n kullar iin kolaylk olsun ve meakkati ortadan kaldrsn diye verdii ruhsatlardan biridir. Allah'n verdii ruhsatlar kullanmak, istenilen bir eydir. nk Allah Teala kendisine isyan edilmesinden holanmad gibi, ruhsatlarnn kullanlmasndan da holanr. Bir kimse Ramazanda mesela Kahire'ye yolculuk yapt zaman orucunu bozabilir. Oru tutarsa da bu sahihtir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.291
KNDDEN HEMEN NCE ORUSUZ OLARAK ALESNN YANINA DNEN BR YOLCU O GNN KALANINDA ORU TUTACAK MI?
SORU 272- Seferde olduum ve bu seferim esnasnda orusuz bulunduum zaman, gnlerden birinde ikindiden hemen nce ailemin yanna ulatm. Benim o gnn kalannda oru tutmamm tutmamam m gerekir?
290 291
CEVAP: Kendisi iin oru tutmama sebebi sona eren kiinin o sebep ortadan kalkt andan itibaren oru tutmaya balamas gerekir. Dolaysyla yolculuu gndz saatlerinde sona erdii zaman gnn kalan ksmn orulu geirmesi gerekir. nk Allah Teala; "... veya yolcu olan kimse" (Bakara: 184) buyurmutur. Yolculuk artk bitmitir. Hasta hakknda da byledir. Hastaland, sonra ifa bulduu zaman mazeretin ortadan kalkmas sebebiyle o gnn kalann orulu geirmesi gerekir. Bununla beraber o gn tam olarak da kaza etmesi vaciptir.292
BR YOLCU BELDESNE ORUSUZ OLARAK DND ZAMAN ORUSUZLUA DEVAM MI EDECEK YOKSA ORU MU TUTACAK?
SORU 273- Bir yolcu kendi beldesine orusuz olarak dnd zaman orusuzluunu devam m ettirir, yoksa kendisini yemeden imeden vs.den tutmas m gerekir? CEVAP: Bir yolcu orusuz olduu halde kendi beldesine dnd zaman o gnn kalan ksmn orulu geirmesi ve daha sonra o gn tam olarak kaza etmesi gerekir. ftar ederse gnahkar saylr. nk ruhsat yolcu iindir. Nitekim Allah Teala: "... veya yolcu olursa..." (Bakara: 184) buyurmutur. O, yolcu deildir. Ramazana sayg iin oru tutmas gerekir.293
YOLCU KAMET MAHALLNE VARDII ZAMAN ORU MU TUTAR?

SORU 274- Yolculuunda orucunu bozan bir yolcu ikamet edecei yere ulatnda oru mu tutar yoksa yemesinde bir saknca yok mudur? Delil nedir? CEVAP: Yolculukta oru tutmamak Allah'n kullarna genilik olsun diye verdii bir ruhsattr. Ruhsatn sebebi kalknca onunla beraber ruhsat da kalkar. "Sizden kim Ramazan ayna eriirse oru tutsun" ayetinin genel hkmne dahil olduu iin Ramazanda gndz saatlerinde kendi beldesine ulaan bir
292 293
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 76 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 78
yolcunun da oru tutmas gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.294
NAMAZIN KISALTILABLECE BR MESAFEYE YOLCULUK EDEN KMSE STER YRYEREK STERSE VASITAYA BNEREK GTSN ORUCUNU BOZABLR
SORU 275- Bir yolcunun Ramazandaki yolculuunda orucu tutmama ruhsatndan yararlanabilmesi iin yolculuunun yayan veya hayvan zerinde olmas art mdr veya burada yaya olmak, hayvana binmek ve otomobile binmekle uaa binmek arasnda fark var mdr? Yolculukta orulunun dayanamayaca bir zorluun bulunmas art mdr? Gc yettii zaman misafirin oru tutmas m daha gzeldir, yoksa tutmamas m daha gzeldir? CEVAP: Namazn ksaltlabilecei bir yolculuk mesafesine yolculuk eden kimsenin ister yryerek gitsin, ister binerek gitsin, ister otomobile veya uaa binsin, isterse baka bir eye binsin, yolculuunda oruca dayanamayaca bir zorluk olsun, isterse olmasn ve ister susuzluk veya alkla karlasn, isterse byle bir eyle karlamasn yolculuunda oru tutmamas caizdir. nk eriat, namazlar ksaltmak, oru tutmamak gibi yolculuk ruhsatlarn yolcuya mutlak olarak tanmtr. Onu herhangi bir binit eidiyle ve meakkat veya alk ve susuzluk korkusuyla snrlandrmamtr. Peygamberin ashab Ramazan aynda onunla birlikte savaa gidiyorlard ve onlardan kimisi oru tutuyordu, kimisi tutmuyordu. Hibiri bir dierini ayplamyordu. Fakat mesela iddetli scak veya yolun engebeli oluu veya mesafenin uzunluu ve yolculuklarn pepee gelmesi gibi sebeplerle oru tutmak kendisine zorlat zaman Ramazan aynda misafirin oru tutmamasnn daha evla olaca kesin olarak biliniyordu. Enes'ten yle rivayet edildi: Biz, Rasulullah ile birlikte yola ktk. Kimimiz orulu, kimimiz orusuz idi. Oru tutanlar daha din ve kuvvetli idiler ve altlar. Oru tutmayanlar ise zayf dtler ve baz ileri yapmadlar. Bunun zerine Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Oru tutmayanlar bugn
294
sevaplar alp gtrdler." Yolculukta orucu bozmay gerektirici acil bir durumla karlald zaman orucu bozmak vacip hale gelebilir. Nitekim Ebu Said el-Hudri'nin rivayet ettii bir hadiste yle bir durum anlatlr: O yle dedi: "Biz Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte orulu olduumuz halde Mekke'ye gitmek zere yola ktk. Bir yere gelince orada konakladk. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem dedi ki: "Artk siz dmannza yaklatnz. Orularnz bozmanz sizi kuvvetlendirecektir. Bu bir ruhsatt. Dolaysyla kimimiz oruca devam etti, kimimiz bozdu. Sonra baka bir yerde konakladk. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem dedi ki: "Sabahleyin dmanzla karlaacaksnz. Orusuz olmak sizi daha da glendirir. Artk orularnz bozunuz. Bu bir kesin emirdi, orularmz bozduk. Enes sonra yle dedi: Bundan sonra yolculukta Rasulullah'la birlikte oru tuttuumuzu grdm. Bunu Mslim rivayet etti. Cabir'in naklettii dier bir hadiste yle bir olay anlatld: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bir yolculuk esnasnda insanlarn etrafnda topland glgelenen bir adam grd ve "bunun neyi var" diye sordu. Adamn orulu olduunu sylediler. Bunun zerine Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Yolculukta oru tutmak iyilikten deildir." Bunu da Mslim rivayet etti. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesi ve arkadalarna olsun.295
UMRE N YOLCULUK YAPAN ORULUNUN ORUCUNU BOZMASI MI DAHA FAZLETLDR TUTMASI MI?
SORU 276- Ramazan gnlerinde mmetin umre yapmak veya baka bir maksatla yolculuk yapmalar gerekebiliyor. Umre iin yolculuk yapan orulunun orucunu bozmas m daha faziletlidir, yoksa tutmas m? nce Allah'tan mid ediyorum da sonra sizden bu sorunun cevabyla birlikte unun cevabn bekliyorum: Umreci iin hangisi daha faziletlidir: Umre grevlerini bitirdikten sonra gc yettiince farz namazlar m klmal yoksa umresini bitirir bitirmez hemen yola m kmal?
295
CEVAP: Birincisi: Ramazan aynda umreye giden kimsenin oru tutmamas snnettir. nk Allah Teala bu konuda ona ruhsat vermitir. Allah kendisine kar gelinmesinden holanmad gibi ruhsatlarnn kullanlmasndan da holanr. Eer oru tutarsa bunda da bir saknca yoktur. kincisi: phesiz imkan bulan iin Mekke'de namaz klmak maksadyla kalmak daha faziletlidir. nk Mescid-i Haram'da (Kabe'de) namaz klmann sevab baka bir mescide klnan namazdan yzbin kat daha fazladr. Umreyi tamamladktan sonra yola karsa bunda da bir saknca yoktur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.296
RAMAZANDA YOLA IKAN UMRECNN MEKKE'DE KALII ESNASINDA ORU TUTMASININ HKM
SORU 277- Mslmanlarn pek ou mbarek Ramazan aynda umre yapyorlar. Fakat oru tutmamak onlara ar geliyor. nk ibadet iin gidiyorlar. Ramazanda Mekke'de kald esnada umrecinin oru tutmasnn hkm nedir? CEVAP: Onun oru tutmasnda bir saknca bulunmadna hkmedilmitir. Yolcunun oru tutmas kendisine zorluk vermedii zaman oru tutmas daha faziletlidir. Oru tutmasa da bir gnah yoktur. Bir umreci: "Orulu kalrsam umre yapmak bana zor gelebilir, dolaysyla ben ya umre yapmay gne battktan sonraya erteleyip gndz orulu kalacam ya da orucumu bozup Mekke'ye ulatm zaman hemen umremi yapacam" dedii zaman ben ona derim ki: Orucunu bozup Mekke'ye ular ulamaz umreyi eda etmen daha faziletlidir. nk bu -yani Mekke'ye ulanca hemen umreyi eda etmekRasulullah'n Sallallahu aleyhi vesellem bir fiilidir.297 SORU 278- Yolcu orulu olarak Mekke'ye vard zaman umreyi eda etmek zere kuvvet bulmak iin orucunu bozabilir mi? CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Mekke'nin fethedildii yl Ramazan aynn yirmisinde Mekke'ye orusuz olarak girmiti. Mekke halkyla bir296 297
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 3102 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 199, 200
likte namazlar iki rekat klmt ve onlara yle demiti: "Ey Mekkeliler siz namazlarnz (drde) tamamlayn nk biz seferiyiz." eyhulislam bn Teymiyye ve bn Kesr yle dediler: Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem o sene oru tutmad. Yani fetih ylnda Mekke'de on gn oru tut-
mad. Sahihu Buhari'de bn Abbas'tan yle rivayet edildi: Ramazan ay kncaya kadar hi oru tutmad. Nitekim yolcu olduu iin bu sre zarfnda namazlarn da iki rekat kld kesindir. Dolaysyla orusuz olarak gelince oru tutmas gerekmez. Hatta biz ona deriz ki: Umreyi eda ettiinde yorulacan iin, umrenin edasnda bu senin daha gl olman salayaca zaman oru tutmaman daha faziletlidir. u zamanda yolculukta oru tutmann mmete bir zorluunun olmadn dikkate alarak baz insanlar yolculukta bile oru tutmaya devam edebilirler. Bu sebeple yolculua orulu olarak devam ederler sonra yorgun olarak Mekke'ye gelirler ve kendi kendilerine yle derler: Oruca devam edip umreyi iftardan sonraya yani geceye mi erteleyeyim, yoksa Mekke'ye varr varmaz umreyi edat etmek iin orucumu bozmam daha m faziletli olur? Bu durumda deriz ki: Faziletli olan orulu bile olsan orucunu bozmandr. O halde Mekke'ye varr varmaz zinde bir ekilde umreyi eda etmek iin orucunu boz. nk umre yapmak iin Mekke'ye gelen kimsenin hemen umreyi eda etmesi daha faziletlidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ihraml olarak Mekke'ye girdii zaman mescide gitmekte acele etmi, nihayet binitini mescidin yannda ktrp hemen mescide girmi ve ihraml olarak umre grevlerini eda etmiti. Dolaysyla senin de gndz zinde bir ekilde umreyi eda etmek iin orucunu bozman, orulu olarak akam bekleyip sonra gece iftar edince umreni yapmandan daha faziletlidir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Mekke'yi fethetmeye giderken orulu idi. nsanlar geldiler ve dediler ki: Oru insanlara meakkat verdi, onlar senin ne yapacan bekliyorlar. - Bu konuma ikindiden sonra olmutu.- Peygamber bunun zerine bir su istedi ve insanlarn gznn nnde o suyu iti. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yolculuk esnasnda hatta o gnn sonuna doru orucunu bozmutu. Btn bunlar insann orula kendisine meakkat vermemesi iindir. Baz kimselerin yolculukta oru tutarak kendilerini zora sokmalar phesiz snnete
aykrdr. Peygamberin u sz onlara uygundur: "Yolculukta oru tutmak iyilikten deildir."298
DIARIYA GREVL GNDERLEN, GREV YILLARCA SRSE BLE MSAFR MDR, ORU TUTMAYABLR M?
SORU 279- Biz baka bir lkede bulunan bir grup grevliyiz. Kimimiz bir senedir, kimimiz iki senedir, kimimiz veya drt senedir grevliyiz. Oruta misafirlik hkm bizim iin de geerli midir? CEVAP: Bu meselede alimler ihtilaf etmilerdir. Drt mezhep imamnn da bulunduu cumhur diyor ki: Onlar oru tutmalar gereken mukim hkmndedirler. Bunlarn namaz ksaltmalar da, mest zerine gn mesh yapmalar da caiz deildir. Ancak bir gn ve bir gece mesh yapabilirler. Baz ilim adamlar da diyorlar ki: Bunlar misafir hkmndedirler. eyhulislam bn Teymiyye'nin ve rencisi bn el-Kayyim'in tercihi budur. Naslarn zahiri buna delalet eder. Konu ile ilgili naslar yolculuk mddetini snrlandrmamtr. bn mer'in Azerbaycan'da alt ay kald ve bu sre iinde namazlarn ksaltarak kld anlatlr. Bu grn stnl aktr. Fakat bundan dolay iinde bir sknt duyan ve cumhurun gryle amel etmeyi uygun gren kimsenin -ki bu gre gre namaz tam klmak ve orucu tutmak vaciptir- o gre gre amel etmesinde de bir saknca yoktur. Bizim ve bn Teymiyye'nin gr budur. eyh Muhammed es-Salih el-Useymn ayrca unlar syledi: Her trl hamd, layk olduu ekilde ve yceliine uygun olarak alemlerin Rabbine olsun. Ben ehadet ederim ki Allah'tan baka ilah yoktur, sadece o vardr ve ben ehadet ederim ki Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem onun kulu ve elisidir. Onun ailesine, arkadalarna ve gzelce onlarn izinden gidenlere bol bol selam olsun. Konu udur: Namazlar ksaltarak klmak, orucu kazaya brakmak ve mest zerine
298
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/478, 479
gn meshetmek gibi seferiliin ruhsatlarndan yurt dna grevli olarak gnderilen kiinin de yararlanmas konusundaki cevabm 27 aban 1405 h. cumartesi gn (el-Mslimun)da yaynland. Cevap ok ksa olduu iin baz kardeler bu konuyu biraz amam istediler. Allah'tan hidayet ve dorulukta baarl klmasn dileyerek derim ki: Kendi lkelerinden gurbete kanlar u durumdan birinde bulunurlar: Birinci durum: Gurbete ktklar beldelerde mutlak ikamete niyet edenler. almak iin yurt dnda gidip orada ikamet eden iiler, ticaret yapmak iin gidip orada ikamet eden tccarlar ve kesin ikamete karar veren benzeri kimseler gibi. Bunlar Ramazanda orucun kendilerine farzlnda, namazlar tam klmada ve mestlere sadece bir gn ve bir gece mest etmede oray vatan edinenlerin hkmne tabidirler. nk onlar oradan karlmadka kmazlar ve ikamet ederler. kinci durum: Ne zaman neticeleneceini bilmedikleri belli bir gaye ile kaytl ikamete niyet etmeleridir. Maksatlarna ulatklar zaman beldelerine dneceklerdir. Alm-satm yapmak iin yurt dna gelen ve sonra geri dnen tccarlar gibi, resmi dairelerin (eliliklerin konsolosluklarn, temsilciliklerin vs.) kontrol iin gelenler gibi. Bunlar lkelerine dnmek iin maksatlarna ne zaman ulaacaklarn bilmezler. Dolaysyla bunlar misafir hkmndedirler ve senelerce kalsalar bile drt rekatl namazlar iki rekat klarlar, orularn tutmayp kazaya brakabilirler ve mestler zerine gece mesh yapabilirler. Alimlerin cumhuru bu grtedirler. Hatta bn el-Mnzir bu konuda icma olduunu bile nakletti. Fakat bunlar, seferilik hkmnn sona erecei bir sreden sonra ilerinin biteceini zannetseler namazlar yine de iki rekat klp orularn kazaya brakabilirler mi? Bu konuda iki gr vardr. nc durum: Ne zaman neticeleneceini bildikleri muayyen bir gaye ile ikamete niyet etmeleridir. Bunlar ileri biter bitmez beldelerine dnerler. lim sahipleri bunlarn hkmnde ihtilaf etmilerdir. mam Ahmed'in mezhebinden mehur olan gre gre bunlar drt gnden fazla kalmaya niyet ederlerse namazlar tam klarlar, daha az kalmaya niyet ederlerse ksaltrlar. bn Kudame elMuni'de (2. cilt, 288. sayfada) yle dedi: Bu, Malik, afi ve Ebu Sevr'in de grdr. Osman'dan Radyallahu anh da bu gr rivayet edildi. Sevr ve rey sahipleri dediler ki: Yola kaca gnle birlikte onbe gn kalrsa namazlar tam klar, bundan daha az kalmaya niyet ederse namazlar iki rekat klar. -bn Kuda-
me'nin el-Muni'de syledikleri burada sona erdi.- Bu konuda Nevevi'nin elMuhezzeb'te (4. cilt, 220. sh.de) naklettii saylar onbee kadar ulaan baka grler de vardr. Bunlar haklarnda nas bulunmayan karlkl itihada dayanan grlerdir. Bu sebeple eyhulislam bn Teymiyye ve rencisi bn el-Kayyim bunlarn namazlar ksaltma ve gnden fazla mesh yapma hakkna sahip misafir hkmnde olduu grndedirler. Bak: Mecmuu'l-Fetv, -bn Kasm'n toplad- cilt: 24, sayfa: 137, 138, 184; el-htiyarat, sayfa: 73; Zadu'l-Mead bnu'l-Kayyim'in- c: 3 ve sayfa: 29 (Tebuk Gazvesinin fkhndan sz ederken) eyhu'l-slam bn Teymiyye'nin rencisi bn Muflih el-Fur', cilt: 2, sayfa: 64'de, drt gnden fazla kalmaya niyet ettii zaman hkmn ne olaca konusundaki ihtilaf zikrettikten sonra yle dedi: eyhimiz (yani bn Teymiyye) ve bakalar byle birisinin namaz ksaltaca, orucu terkedip kazaya brakabilecei grn tercih ettiler. Bu kii ikamete karar vermedii mddete misafirdir ve ikamet niyeti olmakszn bir ihtiyac gidermek iin ikamet ediyormu gibi orada kalr. bn Muflih'in sz burada sona erdi. Bu gr eyh Abdullah b. eyhu'l-slam Muhammed b. Abdilvehhab da tercih etti. Bak: ed-Dureru's-Seniyye, cilt: 4, s. 372-375 eyh Muhammed Reid Rza da ayn gr tercih etti. Bak: Fetv elMenar, cilt: 3, sayfa: 1180 Ayn ekilde eyhimiz Abdurrahman b. Nsr es-Sa'di de bu gr tercih etti. Bak: el-Muhtartu'l-Celiyye, sayfa: 47 Kitap ve snnetin naslarn inceleyen kimse iin doru olan gr budur. Buna gre ikinci durumda olanlar gibi bunlar da orularn tutmayp kaza edebilirler. Fakat eer bir glk yoksa orucu tutmalar daha faziletlidir. Kaza orularn ikinci Ramazana kadar tehir etmeleri uygun deildir. nk bu kaza edilecek oru aylarnn birikmesine sebep olur ve o zaman da kaza etmek kendilerine ar gelir ve ondan aciz kalrlar. Bunlarla birinci durumdakiler arasndaki fark bunlarn neticelenmesini bekledikleri muayyen bir gaye iin ikamet etmeleri ve kesin/devaml ikamete niyet etmemeleridir. Hatta maksatlar gerekletikten sonra kendilerinden orada kalmalar talep edilse kabul etmezler ve niyetlendikleri mddetten nce maksatlar sonulansa bu lkelerde artk kalmazlar. Fakat birinci durumdakiler bunlarn aksine kesin ikamete ve ikamet mahal-
linde kalmaya kararldrlar. Neticelenmesiyle ikamete son verecekleri muayyen bir eyi beklemezler. Dzenin zorlamas olmadka gurbetten neredeyse hi kmak istemezler. Dnen iin aralarndaki fark gayet aktr. lim, Yce Allah'n katndadr. Bu grn daha kuvvetli olduu kanaatine varp bununla amel eden de isabet etmi olur, cumhurun grnn kuvvetli olduu kanaatine varp onu alan da isabet etmi olur. nk bu mesele itihad meselelerdendir. Kim itihad edip de isabet ederse iki sevap kazanr. Kim itihat edip de itihatnda yanlrsa bir sevap alr. Yanlmak affedilir. Allah Teala yle buyurur: "Allah her ahs ancak gc lsnde ykml klar." (Bakara: 286) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bir hakim hkmettii zaman itihad eder de isabet ederse kendisine iki sevap vardr. Hkmettii zaman itihad eder de yanlrsa kendisine bir sevap vardr." Bu hadisi Buhari tahri etmitir. Allah Teala'dan akide, sz ve fiil olarak bizi dorudan baarl klmasn dileriz. Allah Teala cmerttir, kerem sahibidir. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.299
???
299
OTOBS ve KAMYON OFRLERNN ORUCU

SORU 280- Misafirlik (yolculuk) hkm, Ramazan aynda gndzleri kesintisiz altklar iin kamyon ve otobs ofrlerine de uygulanabilir mi? CEVAP: Evet, seferilik hkm onlara da uygundur. Onlar da namazlarn ksaltabilirler, birletirebilirler ve orularn kazaya brakabilirler. Devaml altklarna gre orularn ne zaman tutacaklar diye sorulacak olursa, biz deriz ki: Ksa ve serin olduklar iin k gnlerinde tutacaklar. ehir iinde alan ofrlere gelince onlar iin seferilik hkm yoktur, orularn tutmalar gerekir.300 SORU 281- Uzun mesafelere yolculuk yapan bir kamyon ofr nasl ve ne zaman oru tutacak? CEVAP: Buna cevap olarak yle deriz: Allah Teala bu meselenin hkmn u ayet-i kerimede aklamtr: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara:
185)
Sen de ey kamyon ofr karde, yolcu olduun mddete namazlar ksaltmak, birletirmek, Ramazan orucunu tutmayp kazaya brakmak ve gn boyunca mesh yapmak vs. gibi yolculuk ahkam iinde bilinen yolculuk ruhsatlarnn hepsinden yararlanabilirsin. Buna gre deriz ki bu durumda senin oru tutmaman caiz olur. Allah Teala; "Kim hasta veya yolcu olursa tutmad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara: 185) buyururken mutlak ifadeler kullanmtr. Bu hkme herhangi bir kayt koymamtr. Allah ve Rasulnn mutlak olarak emrettii eyle o mutlak haliyle amel etmek gerekir. Ben bu meslekte yaz-k devaml yolculuk yapyorum, nasl yapacam dediin zaman biz deriz ki: Ramazanda ailenin yannda olduun zaman oru tutman gerekir, ailenin yannda olmadn zaman misafirsin, oru tutman gerekmez.
300
Sonra sana byk faydas olacak bir ey daha syleyebiliriz, o da udur: Ar scaklarda oru tutmak yerine kn ksa ve serin gnlerde oru tutabilirsin. Bu senin iin daha kolay olur. Allah en iyi bilendir.301 SORU 282- Burada baz kamyon sahipleri var. Yl boyunca kamyonlarn altryorlar ve yolculuk ediyorlar. Bunlarn Ramazanda oru tutmamalar caiz olur mu? Bunlar ne zaman ve hangi vakitte orularn kaza edecekler? Yoksa orularn kazaya brakmalar caiz deil mi? CEVAP: Yolculuklarnda kat ettikleri mesafe namazlarn iki rekat klabilecekleri bir mesafe olduu zaman orularn kazaya brakmalar da meru olur. Kazaya braktklar orularn "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara: 185) ayetinin genel hkm sebebiyle bir sonraki Ramazan girmeden nce tutmalar gerekir. Hem glkten kurtulmak, hem de borlar olan orular kaza etmek iin Ramazan gnlerinde tutamadklar orularn istedikleri zaman tutabilirler. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.302
BR MAZERET OLMADIKA RAMAZANDA ORU TUTMAMAK CAZ DELDR

SORU 283- Ticari faaliyetler iin yolculua ktm zaman aban aynn sonunda gideceim yere vardm. Orada evval aynn ortasna kadar kaldm. Benim oru tutmamam caiz olur mu, olmaz m? CEVAP: Yolculuk meakkati ve hastalk gibi bir mazeret olmadka Ramazanda orucu terketmek caiz deildir. Bununla birlikte misafirin oru tutmas daha faziletlidir. Fakat meakkatle birlikte Allah'n verdii ruhsattan yararlanarak oru tutmayabilir. Baka bir beldede mukim olan kimseye gelince, ayet yolculua hazr bir
301 302
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/489 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6281
durumda bulunuyorsa namaz ksaltabilir ve orucu kazaya brakabilir. Nitekim ayet o beldede yerlemeyip de beldenin dnda bir yere kendisine bir adr kursayd veya arabasnn iinde kalsayd, scaktan, gneten, rzgardan ve ihtiyalarn gidermek iin gidip gelmekten dolay sknt ekecekti (bu da onun ruhsattan yararlanmasnn yolunu aacakt.) Fakat arzu ettii yere yerleirse, klimal bir otelde veya mkemmel bir kkte veya apartmanda ve benzeri bir yerde kalr da btn ihtiyalar, refah ve huzuru tam olarak karlanrsa, yatak, yorgan, yiyecek iecek, klima ve eksiksiz hizmet gibi yerleik kimselerin yararland btn imkanlardan yararlanrsa bu durumda o mukimdir ve ikencenin bir paras olan yolculuun hibir eseri onda yoktur/seferilik hkmleri ona uygun deildir. Byle birisinin orucu tutmamasn ve namazlar ksaltmasn ben uygun grmyorum. Bilakis o, mukimlerin bir rneidir. En iyi bilen Allah'tr.303
ORU TUTMAMAK MAKSADIYLA HLE YOLUNA BAVURARAK RAMAZANDA YOLCULUK YAPMANIN HKM
SORU 284- Oru tutmamak iin Ramazan aynda yolculuk yapmann hkm nedir? Bunun nasl olduunu renmek istiyorum. CEVAP: Oru aslnda bir insana vaciptir, farzdr ve bilindii gibi slam'n rknlerinden bir rkndr. Dinde vacip olan bir eyi insann kendisinden drmek iin hile yapmas caiz deildir. Kim oru tutmamak iin yolculuk yaparsa bu yolculuk haram bir yolculuk olur ve orucunu yemesi de onun iin haram olur. Bunu yapan kimsenin Allah'a tevbe etmesi, yolculuktan dnmesi ve oru tutmas gerekir. ayet yolculuundan dnmezse, misafir bile olsa oru tutmas gerekir. zet olarak, bir kimsenin Ramazanda hile yoluna bavurarak orutan kurtulmak iin yola kmas caiz deildir. nk vacibi drmek iin hile yapmakla vacip dmez. Nitekim harama kar hile yapmak haram mbah kl303
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 75-76
maz.304 ***
Drdnc Konu ADETL VE LOUSA KADIN

ADET HALNDE OLAN VE LOUSA KADININ ORUCUNUN HKM
SORU 285- Adet halinde ve lousa bir kadnn oru tutmasnn hkm nedir? Kazay dier Ramazana kadar erteledikleri zaman onlara ne gerekir? CEVAP: Adetli ve lousa kadnn adet ve lousalk zamannda oru tutmamas gerekir. Onlarn adet ve lousalk halinde oru tutmalar ve namaz klmalar caiz deildir. Tutsalar ve klsalar bile sahih olmaz, namaz deil de orucu kaza etmeleri gerekir. nk Aie'ye Radyallahu anha: Adetli (hayzl) kadn orucu ve namaz kaza edecek mi diye sorulduunda o yle dedi: "Biz, orucu kaza etmekle, namaz kaza etmemekle emrolunduk." Bu hadis Buhari ve Mslim tarafndan birlikte rivayet edildi. Allah rahmet eylesin btn alimler Aie'nin syledii gibi orucun kazasnn vacipliinde ve namazn kazasnn olmadnda icma ettiler. Bu, Allah'n onlara bir rahmeti ve kolayldr. nk namaz her gn be defa tekrar eden bir ibadettir. Onun kazasnda onlar iin bir glk vardr. Oru ise senede bir defa farzdr, o da Ramazan orucudur. Onu kaza etmelerinde bir zorluk yoktur. Orucun kazasn meru bir mazereti olmakszn ertesi Ramazann sonuna erteleyen kimsenin kaza ve herbir gn iin bir yoksulu doyurmakla birlikte tevbe etmesi gerekir. Hasta ve yolcu iin de durum byledir. Onlar da meru bir mazeretleri olmakszn kaza orularn bir sonraki Ramazann sonuna erteledikleri zaman
304
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 200, 201
hem kaza etmeleri ve tevbe etmeleri, hem de herbir gn iin bir fakiri doyurmalar gerekir. Hastalk ve yolculuk dier Ramazana kadar devam ettii zaman ise hastalktan kurtulduktan ve yolculuktan dndkten sonra sadece kaza etmeleri yeterlidir. Fidye vermelerine gerek yoktur.305 SORU 286- Bir kadn Ramazanda adetli olduu veya lousaln son dneminde bulunduu ve Ramazan gnlerinden birinde afak sktkten (yani imsak vakti girdikten) sonra bu durumundan temizlendii vakit o gn orulu olarak tamamlamas gerekir mi, gerekmez mi? Byle bir kadn ykandktan ve oruca baladktan sonra her hayz ve nifas iin normal olan mddetin bitiminden sonra tekrar bir eyler grse ne yapmas gerekir, orucunu yarda keser mi, yoksa grd eyin orucuna ve namazna bir etkisi olmaz m? CEVAP: Sorunun birinci blmnn cevab udur: Adetli ve lousa bir kadn gndz saatlerinde temizlendii zaman gusleder, namazn klar ve gnn kalan ksmn oru tutar. Sonra bu gn baka bir zaman kaza eder. Bu onun iin vacibtir. kinci noktaya gelince: Adet kan kesildii, sonra guslettii ve sonra tekrar bir eyler grd vakit artk o grd eye itibar etmez. nk sahabi kadnlardan Atyye Radyallahu anh yle dedi: "Biz temizlendikten sonra grdmz bulankl ve sarl bir ey saymazdk." Yani buna iltifat etmezlerdi. Lousalara gelince, lousalk kan krk gnden nce kesildii zaman kadn ykanr da sonra tekrar kan gelirse bu kadn hala lousa saylr. Bu, tekrar gelen kan da lousalk kan saylr. Bu kan mevcut olduu mddete oru da sahih olmaz, namaz da sahih olmaz. nk kan, lousalk dneminde dnmtr. Fakat lousalkta krk gn tamamlad ve ykand, sonra da bu mddetin bitiminden sonra tekrar bir ey geldii zaman, lousalktan nceki adet gnlerine tesadf etmedii mddete buna itibar etmez/ nemsemez. Adet gnlerine tesadf ederse adet grm demektir.
305
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 172-173
Ksaca bu meselenin aklanmas gerekir: Adet gnlerini tamamlad ve ykand zaman bundan sonra bir ey grrse buna iltifat etmez/nemsemez. Adet gnleri tamam olmad ve adet esnasnda temizlendiini/ bittiini grp de ykand, sonra tekrar kan geldii zaman bu kan hayz kan olarak kabul eder. nk bu kan adeti esnasnda gelmitir. Lousalar da byledir. Krk gnn iinde tekrar kan geldii zaman bu kann lousalk kan olduu kabul edilir. Krk gn getikten sonra tekrar kan gelirse, lousalktan ve hamilelikten nceki adet gnlerine tesadf etmedii mddete itibar edilmez, nemsenmez.306
GNE BATMADAN NCE ADET GELD ZAMAN ORUCU PTAL OLUR

SORU 287- Bir kadn oru tuttu ve gne batarken ezandan ksa bir sre nce adeti geldi. Orucu geersiz mi olur? CEVAP: Adeti gne batmadan nce geldii zaman orucu bozulur, onu kaza eder. Gne battktan sonra gelirse orucu sahihtir, kaza etmesi gerekmez. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.307
ORU ESNASINDA ADET KANI GELMES ORUCU BOZAR

SORU 288- Kadn ve erkein yellenmekten dolay taharetlenmesi gerekir mi? Bir kadndan adet zamannda orulu iken nokta miktar kan geldii, sonra kesildii zaman buna gereken ey nedir? Gne batmadan az bir sre nce bu durumla karlarsa orucunu bozmas m gerekir yoksa oruca devam etmesi mi gerekir? CEVAP: ster erkekten olsun, ister kadndan olsun arkadan yellenmek ab306 307
eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 3/131-132 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-ifta, Fetva no: 10343
desti bozar. Yellenen kimsenin taharetlenmesi gerekmez. Fakat abdest almas gerekir. Abdest, aza ve buruna su vermek suretiyle yz ykamak, dirseklerle beraber elleri ykamak, kulaklarla beraber ba meshetmek ve topuklarla beraber ayaklar ykamaktr. Bir kadndan adet zamannda orulu iken az da olsa kan geldii sonra kesildii zaman bu kan orucu keser. Bu kadn hemen iftar eder, daha sonra bunu kaza eder. Temizlenince gusletmesi gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.308
ADET GNLERNDE ORU TUTAN KADIN CAHLDR

SORU 289- Bir kadn on yanda iken ilk defa Ramazanda adet grdnde, hayzl iken haram olduunu bilmedii iin oru tuttuunu ve namaz kldn, Ramazandan sonra bunlar kaza etmediini ve yllarca byle devam ettiini sylyor. imdi bunlar kaza etmesi gerekiyor mu? Bize bunu anlatn. Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Birincisi: Adetli bir kadnn adet dnemi esnasnda oru tutmas ve namaz klmas caiz deildir. Sz edilen kadnn adet esnasnda oru tutmas bir yanllk olarak kabul edilir. Bu kadnn Allah'a tevbe etmesi ve af dilemesi gerekir. Bu gibi bir eyde hkm bilmemek mazeret deildir. nk sormas gerekir. kincisi: ster bir Ramazan olsun, ister pek ok Ramazan olsun, Ramazanlarda adetli gnlerinde tuttuu orularn hepsini kaza etmesi gerekir. Ayrca kaza ile birlikte herbir gn iin bir yoksul doyumu fidye vermesi de gerekir.309 ONBR YAINDA KEN ADET GRD, ORU TUTMASI GEREKR M? SORU 290- Onbir yanda iken adet gren gen bir kzn, -salnn da iyi olmad gz nnde bulundurularak- oru tutmas gerekir mi? Oru tutmaya
308 309
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 8844 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/211-212
gc yetmedii bir durumda ne yapmas gerekir? CEVAP: Olay anlattn gibi olduu zaman bu kzn oru tutmas gerekir. nk dokuz ve daha yukar yalarnda iken adet grmeleri kadnlarda bulua erdiklerinin alametlerindendir. Oruca gc yettii zaman onu vaktinde tutmas vaciptir. Gc yetmedii veya iddetli bir zorlukla karlat zaman oru tutmaz, tutabilecek gce geldii zaman tutmad gnleri kaza etmesi gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.310
AFAK SKMEDEN NCE TEMZLENEN KADININ HKM

SORU 291- Adetli bir kadn afak skmeden (imsak vaktinden) nce temizlense ve afak vaktinden sonra da gusletse hkm ne olur? CEVAP: Bu kadn afak skmeden nce temizliinden emin olduu zaman orucu sahihtir. nemli olan, kadnn temizlendiinden emin olmasdr. nk baz kadnlar temizlenmedikleri halde temizlendiklerini zannederler. Bu sebeple kadnlar Aie'ye Radyallahu anha pamuk getirirler ve temizlik alameti olarak o pamuu Aie'ye gsterirlerdi. Aie Radyallahu anha da onlara yle derdi: "Acele etmeyin, kire gibi bembeyaz grnceye kadar sabredin." O halde bir kadnn temizlendiinden iyice emin oluncaya kadar acele etmemesi gerekir. Temizlendii zaman afak sktkten sonra da ykansa oruca niyet eder. Fakat onun namaz da gzetmesi ve sabah namazn vaktinde klmak iin hemen ykanmas gerekir. Bize ulaan bilgilere gre baz kadnlar afak skmeden nce ve afak sktkten sonra temizleniyorlarm, fakat daha iyi ve daha mkemmel ykanmak ve temizlenmek arzusuyla gusletme iini gne domasndan sonraya erteliyorlarm. Bu davran Ramazanda da, Ramazan dnda da yanltr. nk onun acele etmesi ve namaz vaktinde klmak iin gusletmesi vaciptir. Sonra namaz eda etmek iin sadece vacip olan gusl yapmaldr.
310
Gne doduktan sonra daha fazla temizlik yapmak istedii zaman bunu yapmasnda bir saknca yoktur. Hayzl kadn, zerinde cnplk olup da ancak afak sktkten sonra gusleden gibidir. Bunda ona bir gnah yoktur. Orucu sahihtir. Nitekim bir erkek de zerinde cnplk olsayd ve orulu iken afak sktkten sonra gusletseydi bunda bir saknca olmazd. nk Rasulullah'tan Sallallahu aleyhi vesellem gelen bir habere gre: "O ailesiyle ilikisi sebebiyle cnp bir haldeyken afak vaktine ulatktan sonra gusletmiti." Allah en iyi bilendir.311 SORU 292- Bir kadn Ramazanda sabah ezanndan nce temizlendii zaman oru tutmas gerekir mi? CEVAP: Bir kadnn adet kanamas Ramazanda gecenin sonunda kesildii zaman bu haldeyken sabah vaktine (imsak vaktine) kadar sahur yemei yemesi caizdir. nk bu haldeyken temizdir, orucu sahihtir fakat gusledinceye kadar namaz sahih deildir ve yine gusledinceye kadar cinsel ilikide bulunmas caiz deildir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "yice temizlendikleri vakit onlara yaklan." (Bakara: 222)312 SORU 293- Hayzl bir kadn sabah namazndan nce temizlendii, namazn kld, o gnn orucunu tamamlad zaman bu orucu kaza etmesi gerekir mi? CEVAP: Hayzl (adetli) bir kadn, bir dakika bile olsa afak skmeden nce temizlendii ve temizlendiinden emin olduu zaman Ramazan aynda bulunuyorsa oru tutmas gerekir. O gnk orucu sahihtir. Onu kaza etmesi gerekmez. nk o, afak sktkten sonra gusletmi olsa bile temiz iken (hayzl deilken) oru tutmutur. Nitekim bir erkek de ayet cinsel iliki veya ihtilam sebebiyle
311 312
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/494, 495 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Mhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 131 Bu ayette geen "yethurne" kelimesindeki (t) kelimesinin eddeli okunmas da eddesiz okunmas da mmkndr. eddeli olunduunda (yettahherne) manas "gusledinceye kadar yaklamayn" demek olur, eddesiz okunduunda (yethurne) manas temizleninceye yani hayz hali bitinceye kadar yaklamayn demek olur. Cumhur birincisini, Hanefiler ikincisini tercih etmilerdir. -eviren-
cnp olsayd, gusletmeden sahur yemeini yeseydi ve afak sktkten sonra da gusletseydi orucu sahih olurdu. Bu mnasebetle kadnlarla ilgili bir baka duruma dikkat ekmek istiyorum: Orulu olduu gn adet grd zaman baz kadnlar zannediyorlar ki bir kadn iftardan sonra yats namazn klmadan nce hayz kan geldiinde o gnk orucu bozulur. Bunun asl yoktur. nk hayz kan gne battktan bir dakika sonra bile gelse orucu tamdr, sahihtir.313 SORU 294- Benim bir halam var. Ramazanda afak skmeden nce temizlendi, o gnn orucunu tuttu. Sonra le namazn klmak iin kalkt ve bir sarlk grd. Orucu sahih oldu mu? CEVAP: afak skmeden (imsak vaktinden) nce temizlendii, sonra oru tuttuu zaman orucu sahihtir, temizlendiini grdkten sonra grd sarln herhangi bir etkisi yoktur. nk sahabi kadnlardan mm Atyye dedi ki: "Biz temizlendikten sonra grdmz bulanklk ve sarl bir ey saymazdk/nemsemezdik." Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.314
GNE BATTIKTAN KISA BR MDDET SONRA ADET GRD, ORUCU SAHH MDR?
SORU 295- Bir kadn gne battktan az sonra adet grd zaman orucunun hkm nedir? CEVAP: Bizim buna cevabmz udur: Ar ve elem duymak gibi adet belirtilerini gne batmadan nce hissetse bile, kann darya ktn ancak gne battktan sonra grd zaman orucu sahihtir/ geerlidir. nk orucu bozan ey, kann kmasdr, onu hissetmek deil. u haplar (oru tutmak iin adeti engelleyici hap) kullanan pek ok kadndan biz biliyoruz ki onlarn adet dnemleri zdrapl geer, deiir, zahmet verir, nasl oturacaklar (orucu ve namaz nasl brakacaklar) konusunda sorduklar sorularla alimleri bktrrlar. Benim
313 314
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/397 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 13507
tavsiyem ne Ramazanda, ne de baka zaman bu haplar kesinlikle kullanmamalardr.315
HAYIZLI KADIN RAMAZANDA GNDZ SAATLERNDE TEMZLEND ZAMAN

SORU 296- Hayzl bir kadn Ramazanda gndz saatlerinde temizlendii zaman hkm nedir? CEVAP: Alimlerin iki grnden en sahih olanna gre er' mazeretin kalkmas sebebiyle oru tutmas gerekir ve o gn ayrca kaza etmesi gerekir. Nitekim Ramazan hilalinin grld gndz saatlerinde kesinlemi olsayd mslmanlar gnn kalan ksmnda oru tutmalar ve o gn ayrca kaza etmeleri gerekirdi. Cumhurun gr budur. Misafirin (yolcunun) durumu da byledir. Bir yolcu, Ramazanda kendi beldesine gndz saatlerinde geldii zaman seferilik hkm kalkaca iin oru tutmas gerekir. Bununla beraber o bu gn kaza etmesi de gerekir.316 SORU 297- Hayzl kadn gndz saatlerinde hayzdan temizlendii zaman gnn kalan ksmn oru tutar m? CEVAP: Bir kadn hayzdan ve lousalktan gndz saatlerinde temizlendii zaman bu gnn kalann orulu geirmesi ve ayrca kaza etmesi gerekir. Orulu geirmesi zamann saygnlndan dolaydr. Kaza etmesinin sebebi ise orucun eksik tutulmu olmasdr. Ramazan aynn tamamnda oru tutmak farzdr. Yarm gn oru tutan orulu saylmaz.317
315 316 317
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/495 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/213 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 132
ORUCA NYET ETTKTEN SONRA ADET KANI GELD

SORU 298- Oruca niyet ettikten sonra hayz kan gelen kadnn hkm nedir? CEVAP: Bir kadn oru tuttuu sonra aylk adet kan geldii zaman orucu bozulur ve adet gnlerinde oru tutmamas gerekir. Adet gnleri tamamlandnda kanamas kesildii zaman ayn kalannda oru tutar sonra adet gnlerinde tutmad orularn kaza eder.318
BR KADIN KENDSNDEN HAYIZ KANI IKINCAYA KADAR ORUCU DA TERK ETMEZ, NAMAZI DA TERK ETMEZ
SORU 299- Ben evli bir kadnm. Ramazan aynda iki defa adet gryorum. Her defasnda onbe gnden fazla bir sre devam ediyor. Ramazan aynda vaktinden bir hafta nce adetim geldi. Fakat organn dna kmad. Vcudun iinde kalyor ve dar kmadan bir hafta ieride devam ediyor. Drt sene ncesine kadar byle deildi. Vaktinde gelir ve be gnden fazla devam etmezdi. Orucu ne yapacam. Adet kan vcudun iinde olduu dnemde orucu tutacak ve namaz klacak mym, yoksa bunlar yapmayacak mym? CEVAP: Bir kadn kendinden adet kan kncaya kadar ve onbe gnden fazla orucu ve namaz terk etmez. Kann k onbe gnden fazla devam ederse onbe gnden fazlas adetten saylmaz.319 Bu sre tamam olduu zaman gusleder, orucunu tutar ve namazn klar. Vcudunda hayz kannn varln hissetmesine gelince, kan dar kncaya kadar bir ey gerekmez. Kan kmadan nce oru tutar ve namaz klar. Bu durumda temiz saylr.320
HAYIZ GRMEK ORUCA VE NAMAZA MANDR

SORU 300- Adeti ilala vaktinden nce gelen ve kan duran kadnn hkm nedir? Orutan sekiz gn sonra vaktinde kan geldii zaman namaz klmad gnlerin hkm nedir?
318 319
320
eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 3/131 Hanefilere gre hayzn azami sresi en fazla on gndr. On gnden sonra gelen kan istihaza kandr (zr kan) -evireneyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 3/163
CEVAP: Bir kadn hayzn gelmesine sebep olduu zaman namaz klmaz. nk hayz bir kandr. Kan bulunduu zaman hkm de bulunur. Nitekim hayz engelleyici bir ila alr da hayz gelmezse namaz klar ve orucu tutar. nk o hayzl deildir. Hkm illetiyle birlikte deveran eder. Allah Teala yle buyurur: "Sana kadnlarn ay halini sorarlar. Deki: O bir rahatszlktr." (Bakara: 122) Bu rahatszlk bulunduu zaman hkm de sabit olur. Bulunmad zaman hkm de sabit olmaz.321
HAYIZ GNLERNDE KADIN NAMAZDAN VE ORUTAN UZAK DURUR

SORU 301- Bir kadn adet grp de alt gnden sonra bir ey gelmedii zaman gusletti, namaz kld ve oru tuttu. Aradan iki gn getikten sonra tekrar kan geldi ve bu kan bir gn devam etti, sonra kesildi, sonra gusletti, namaz kld ve oru tuttu. Sonra bir gn boyunca tekrar kan geldi. Bu kadn ne yapacak; ilk alt gnden, yani hayz mddetinden sonraki namazlar ve orular sahih midir? Kan grd bu gnlerde namaz klp oru tutacak m, yoksa kann kaybolmasndan sonra m namaz klacak ve oru tutacak? Sonraki kanlar grdnde hayz gusl gibi gusletmesi gerekir mi, gerekmez mi? Hayz gnlerinde be gnden sonra herhangi bir kan gelmedii ve altnc gnde de kan gelir korkusuyla ihtiyaten namaz ve orucu terkettii, bir ey grmeyip de altnc gn yani ihtiyat gn guslettii zaman, altnc gnn sonunda bu gnn btn namazlarn klmas gerekir mi? Bana anlatlmasn rica ediyorum. CEVAP: Bir kadn hayz gnlerinde namazdan ve orutan uzak durur. Temizlii grd zaman gusletmesi ve orucunu kaza etmesi gerekir. Namaz kaza etmesine gerek yoktur. Temizlendikten sonra sarlk ve bulanklk grse orucunu tutar ve namazn klar. Bunun bulunmas ona bir zarar vermez. Fakat vakit girdikten sonra her namaz iin abdest alr. nk sahabeden mm Atyye yle dedi: "Biz temizlendikten sonraki sarlk ve bulankl bir ey saymazdk/nemsemezdik."
321
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/496
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun."322
HAYIZLI KADININ ORUCUN KAZASINI TERKTEN SAKINDIRILMASI

SORU 302- Soruyu soran kadn, kendisine oru farz olduundan beri Ramazan orucunu tuttuunu fakat hayz sebebiyle tutmad orular, tutmad gnlerin saysn bilmedii iin kaza etmediini sylyor ve imdi ne yapmas gerektii konusunda aydnlatlmasn istiyor? CEVAP: Kadnlar arasnda bu gibi eylerin olmas bizi zyor. Bu terk -yani tutulmas farz olan orucun kazasn terk- ya cehaletten dolaydr ya da nemsememezliktendir. Her ikisi de bir musibettir. nk cehaletin ilac ilim ve sormaktr. nemsemezliin ilac ise Allah'a kar sorumluluk bilincinde olmak, onu gzetmek, cezasndan korkmak ve raz olduu eye komaktr. Bu kadnn zerine den yaptklarndan Allah'a tevbe etmesi, af dilemesi ve elinden geldii kadar orucu terkettii gnlerin saysn aratrmas ve onlar kaza etmesidir. Bununla bortan kurtulur. Allah'n tevbesini kabul edeceini umarz.323
HAYIZLI KADIN ZERNDEK ORU BORLARINI KAZA ETMES GEREKR

SORU 303- Ben bir gen kzm. 14 yamdayken adetim geldi. Bunu anneme sylemeye utandm. Ramazandan sonra borcumu kaza etmedim. Bunun onbir yl nce olduunu biliyorum. Bu konudaki hkm nedir? u anda evliyim. Adetim dzenli idi ve bir ay gelir, ay veya drt ay gelmezdi. nemli olan da ben kz iken btn Ramazanlarda adetimin gelip gelmediini hatrlamyor olmam. Yaplacak olan ey nedir? CEVAP: Senin ayba olduundan bu tarafa tutmadn btn gnlerin orularn kaza etmen gerekir. Bununla beraber tevbe ve istifar edip ayrca herbir gn iin yarm lek yiyecekle bir yoksulu doyurmandr. Bunun miktar
322 323
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 13333 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/497-498
da beldenin yaygn yiyeceinden bir buuk kilogramdr. nk bir kadn hayz grecek aa geldii zaman mkellef olur. Hayz grd zaman onbe yandan kk de olsa namaz klmas ve oru tutmas zerine farz olur.324
BU K GN TUTTUU ORU SAHHTR

SORU 304- Doumdan sonra ocuunu emziren ve ilk ay adet kan kesilen bir kadn var. Bu aydan sonra geceleyin basit bir kan geldi ve gndz durdu. Kadn iki gn oru tuttu. Sonra kan bir daha tekrar geldi ve normal adeti balad. Gemi gecesinde kan grd bu iki gnn orular sahih midir? CEVAP: Durum anlattn gibi olduu yani kan sadece geceleyin geldii zaman kadnn bu iki gnde tuttuu orular sahihtir. Her iki gnn gecesinden gelen kann bir etkisi yoktur. Geceleyin kann tekrar gelmesinin bu iki gnlk orucun shhatine bir etkisi olmamtr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.325
SENN DRT GN ORU TUTMAN GEREKR

SORU 305- Adet kanm kesildi ve sadece onbe gn sonra tekrar geldi. Drt gn devam etti, nihayet bir ila aldm, ondan sonra kan durdu. Bu durum bu sene yani h. 1400 Ramazanda oldu. Fakat ben bu drt gn boyunca da oru tuttum ve ayn abdestle namazlar kldm. Bu drt gn kaza edecek miyim, yoksa bu drt gn zarfnda gelen kann rengi siyah olduu haldeyken geen gnlerin orular yeterli midir? Bize bir fetva verin, Allah sizi iyilikle dllendirsin. CEVAP: O drt gnn orularn yeniden tutman gerekir. nk kann var olduu bir durumda tuttuun oru sahih deildir. nk soruda anlattna gre bu drt esnasndaki kann rengi siyahm. Bu da o kann adet kan olduunu gsterir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e,
324 325
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/213, 214 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 278
ailesine ve arkadalarna olsun.326
ORU TUTMAK N ADET ENGELLEYC HAPLAR KULLANMANIN HKM

SORU 306- Bir kadnn Ramazanda adeti engellemek iin ila kullanmas caiz midir, deil midir? CEVAP: Bir kadnn Ramazanda adetini engellemek iin ila kullanmas gvenilir ve uzman doktorlar tarafndan bunun bir zararnn olmadna ve reme sistemi aleyhine bir etki yapmayacana rapor verildii zaman caiz olur. Byle bir eyden uzak durmas kendisi iin daha hayrldr. Allah Teala Ramazanda kadnn adeti geldii zaman oru tutmamasna izin vermi, tutmad gnleri kaza etmesini meru klm ve dinen bundan raz olmutur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.327 SORU 307- Ben Ramazanda adeti engelleyici haplar aldm. Ramazanda bu haplar aldm gnler oru tutacak mym? Bununla beraber ben yine de insanlarla birlikte oru tutuyor ve namaz klyorum. Bu haplar alm olmam bana bir zarar verir mi, vermez mi? CEVAP: Bir kadnn hac veya umre veya Ramazan orucu mnasebetiyle adetini geciktirecek eyler almas, bu sebeple kendisine zarar gelmeyecei zaman caizdir. Haplar sebebiyle adet kannn gelmedii ve insanlarla birlikte oru tuttuun o gnlerin orularn tekrar kaza etmene gerek yoktur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.328 SORU 308- Kadnlarn oru veya hac iin adeti engellemek maksadyla haplar almalar caiz midir? Caiz olduu zaman hangisi daha faziletlidir, oru veya hac veya umreye nisbetle hap almak m, almamak m?
326 327 328
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2550 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 1216 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4543
CEVAP: Bunda asl olan caiz olmaktr. Bu asla aykr hibir delil bilmiyoruz. Hap kullanmak suretiyle adeti engellenmi olarak namaz klmasnn onun ibadetinin shhatine hibir etkisi yoktur. nk hayzn hkmleri, onun her zaman olduu gibi dar kmasyla sabit olur (yani adet kan dar kt zaman adet hkmleri de yrrle girer). Bu tr haplar zaruret olmadka kullanmamak daha iyidir. Bu hkm, hayzn mutlak olarak engellenmesi sebebiyle hamileliin engellenmesinde bir etkisi olmad zaman geerlidir. ayet hamilelii engellerse kocann izni arttr. Allah'n selam zerinize olsun.329 SORU 309- Ramazanda kadnn hayzn geciktirmek iin hamilelii engelleyici haplar kullanmas caiz olur mu? CEVAP: nsanlarla birlikte oru tutmasnda ve kazaya brakmamasnda kadnn yarar bulunduu iin bunda bir gnah yoktur. Ancak bundan bir zarar grmemek iin de dikkatli olmas gerekir. nk baz kadnlara bu haplar zararldr.330 SORU 310- Bir kadnn Ramazanda hayz engellemek iin hap kullanmas caiz midir, deil midir? CEVAP: Benim grme gre bir kadn ne Ramazanda, ne de baka zamanlarda bu haplar kullanamaz. nk bendeki doktor raporlarna gre bu haplarn bir kadnn rahmi, sinirleri ve kan zerinde ciddi zararlar vardr. Zararl olan herey Peygamberin u hadisi sebebiyle yasaklanmtr: "Zarar vermek ve zarara zararla karlk vermek caiz deildir."331 SORU 311- Mbarek Ramazan aynn sonlarnda kalan orular tamamlamak iin adeti engelleyici haplar kullanmam caiz olur mu? CEVAP: Maksat amel-i salih olduu zaman adeti engellemek iin ila almak caizdir. Orucu Ramazanda tutmay, namaz cemaatle klmay, Ramazanda gece ibadeti ve faziletli vakitte Kur'an okumak gibi ibadetleri yapmay kastettiin zaman bu maksatla haplar almanda bir saknca yoktur. Her ne kadar oru
329 330 331
Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/176, 177 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/214 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/495-496
tutmak iin her durumda caiz olsa da bor olarak kalmasn diye sadece oru tutmak maksadyla olursa ben bunu uygun grmyorum.332
LOUSA VE ORU
SORU 312- Ben evli bir gen kadnm. Allah bana ikiz ocuk dnyaya getirmeyi nasib etti. Ramazann yedinci gn krk gnlk lousalk dnemi sona erdi. Fakat krk gnlk dneme gre rengi deise de kan hala devam ediyor. Namazm ve orucumun hkm nedir? CEVAP: Lousa bir kadnn kan, rengi deimeden krk gnden fazla devam ettii fazla olan ksm gemi adet gnlerine denk geliyorsa oturur (yani namaz klamaz, oru tutamaz), gemiteki adet gnlerine denk gelmiyorsa alimler bu konuda ihtilaf etmilerdir. Onlardan bazlarna gre byle bir kadn zerinden kan aksa bile gusleder, namazn klar ve orucunu tutar. nk byle bir durumda o, istihzal (zr sahibi) bir kadn gibidir. Bazlar da yle demilerdir: Altm gn tamamlayncaya kadar bekler, nk altm gn boyunca lousa kalan kadnlar vardr. Baz kadnlarn lousalkta bu halde altm gn kalmalar adetleridir, denilmitir. Bundan dolay altm gn tamamlanncaya kadar bekler, bundan sonra normal adetine/hayz gnlerine dner.333
DK YAPTIKTAN SONRA IKAN KAN ORUCU BOZAR MI?

SORU 313- Hamile bir kadndan dk yapt zaman kan kan orucu bozar m? CEVAP: mam Ahmed'in de dedii gibi hamile bir kadn hayz grmez. Baz kadnlar hamile olduklarn adetten kesildikleri zaman anlarlar. lim adamlarnn dediklerine gre hayz, annesinin karnnda cenini beslemek iin Allah tarafndan yaratlan bir eydir. Hamilelik olutuu zaman hayz kesilir. Fakat baz kadnlarda hamilelikten nce olduu gibi hamilelik dneminde de hayz grme adeti devam edebilir. Byle olduu zaman hamile kadn oru tutmaz ve namaz klmaz. nk bu bir hayzdr.
332 333
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 130-131 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/399
Ceninin bir insan gibi azalar olumusa kan, lousalk kandr. Artk oru tutamaz ve namaz klamaz. Oru esnasnda dk yaparsa orucu batl olur/bozulur. ayet cenin bir kan phts veya insani organlar olumaya balamam bir et paras halindeyken derse gelen kan lousalk kan deildir. Bu durumda orucunu tutar, namazn klar. Bunda bir saknca yoktur.334
KRTAJ YAPTIRANIN ORUCUNUN HKM

SORU 314- Bu Ramazanda gnlerden bir gn yaplan krtajn hemen arkasndan cenin dt. Olay gndz oldu ve ceninin dt bu gnn orucu tamamland. Kadnn o gn tuttuu orucun hkm nedir? ftardan sonra kadn hastahaneye gitti ve rahminin temizlenmesi ameliyesi icra edildi ve o gn oru tutmad. Bunun hkm nedir? u anda hastahaneden ktktan sonra temizlenme mddetini bekleyecek mi yoksa oru tutacak m? Bekleyecekse bunun sresi ne kadardr? Tutmad orular sadece kaza m edecek yoksa fidye ile beraber mi kaza edecek? CEVAP: Drd ceninde el ve ayak gibi insan organlar varsa bu kadn temizleninceye veya krk gn tamamlanncaya kadar lousalk mddetini bekler, sonra ykanr, namazn klar ve zerine farz olmu orulardan dk yapt gnk ve daha sonraki tutamad orular da kaza eder. Dier Ramazan gelmeden nce kaza ederse ayrca fidye vermesine gerek yoktur. ayet krk gnden nce temizlenirse gusleder, namazn klar ve mani ortadan kalkt iin orucunu tutar. Den ceninin el ve ayak gibi vcut organlar olumamsa kadnn orucu sahihtir. Kan grlrse hastalk kan olarak kabul edilir. Namazn klar, orucunu tutar. Bilinen adeti gelinceye kadar her namaz iin abdest alr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.335
AYLIK CENN DREN KADININ ORUCUNUN HKM

334 335
eyn Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/498-499 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10653
SORU 315- Bir kadnn hamileliinin nc aynda Ramazann banda ocuunu drd. Dkten sonra dn etkisiyle kann varl aka grld iin be gn oru tutmad. Kan be gnden sonra da dar kmadan devam etti. Kadn, Ramazann kalan yirmibe gn boyunca namazn kld ve orucunu tuttu. Her bir namaz iin tam olarak abdest de ald. Kadnn bu halde iken kld namazlar ve tuttuu orular sahih midir? Bu durum u ana kadar hala devam ediyor yle ki; fercinde kan ve slaklk bulunuyor, kadn hamilelii ve adeti engelleyici haplar kullandn da sylyor. CEVAP: Gerekten o kadn anlattn gibi hamileliin nc aynda dk yapmsa o kan lousalk kan olarak kabul edilemez. nk ondan den para henz organlar olumam sadece bir kan phtsdr. Bu duruma gre fercinde kan grd halde orucu sahihtir ve soruda anlatt gibi herbir namaz iin ayr abdest ald iin namaz da sahihtir. Oru tutmad ve namaz klmad be gnn orularn ve namazlarn da kaza etmelidir. Bu gelen kann da istihaza (zr) kan olduu bilinmelidir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimize, ailesine ve arkadalarna olsun.336
ORULU KEN TEKRAR GELEN KAN

SORU 316- Lousa bir kadn bir hafta zarfnda temizlendii, sonra mslmanlarla birlikte Ramazanda birka gn oru tuttuktan sonra tekrar kan grd zaman bu durumda orucunu bozar m? Tuttuu orular ve bozduu orucu kaza etmesi gerekir mi? CEVAP: Lousa bir kadn krk gn iinde temizlendii ve birka gn oru tuttuktan sonra tekrar kan grd zaman tuttuu oru sahihtir. Kann tekrar geldii gnlerde namaz ve orucu brakmas gerekir. nk temizleninceye veya krk gnn tamamlanncaya kadar bu bir lousalktr. Krk gn tamamlad zaman temizlendiini grmese bile gusletmesi gerekir. nk krk gn alimlerin iki grnden en sahih olanna gre lousaln azami sresidir. Bundan sonra kendisiden kan kesilinceye kadar her namaz vakti iin bir abdest almas gerekir. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem istihazal (zrl) kadnlara
336
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no? 1795
byle yapmalarn emretmitir. Temizlendiklerini grmeseler bile kocalarnn krk gnden sonra kendilerinden cinsel ynden yararlanmaya haklar vardr. nk sz konusu durumda kan, hastalk kandr, namaza ve oruca mani deildir. Kocasnn karsndan yararlanmasna mani deildir. Fakat krk gn sonunda gelen kan adet gnlerine denk gelirse namaz ve orucu brakr, bunu hayz olarak kabul eder. Baarnn sahibi Allah'tr.337
KIRK GN TAMAMLANMADAN NCE TEMZLENEN KADININ ORUCUNUN VE CMAININ HKM

SORU 317- Kadn lousa idi. Krk gn tamamlanmadan nce temizlendi, gusletti ve temizlendiini grdkten sonra Ramazann kalan gnlerini orula geirdi. Kendisine krk gn tamamlamadan tuttuu orular iade etmesi gerektii sylendi. Bu konudaki er' hkm nedir? Orucu iade etmesi gerekir mi, gerekmez mi? Yedi gn tamamlamadan nce hayzdan temizlendii zaman cima etmek caiz olur mu, olmaz m? CEVAP: Gerekten anlatld gibi bu kadn krk gn tamam olmadan nce temizlendiini grp de gusletse ve oru tutsa krk gnlk mddet tamamlanmadan nce tuttuu orular sahihtir, kaza etmesi gerekmez. Bu gnlerde yani krk gnn ncesinde temizlendikten ve guslettikten sonra (kocasyla) cinsel ilikide bulunmasnda bir saknca yoktur. Yedi gnden nce adetten temizlenen kadnn cinsel ilikide bulunmasnda da bir saknca yoktur.338
337 338
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/212 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/209, 210
KANI KESLP SONRA TEKRAR GELD ZAMAN LOUSANIN ORUCUNUN HKM

SORU 318- Lousa bir kadn bir hafta zarfnda temizlendii, sonra mslmanlarla birlikte Ramazanda birka gn oru tuttuktan sonra tekrar kan grd zaman bu durumda orucunu bozar m ve tuttuu orular ve bozduu orucu kaza etmesi gerekir mi? CEVAP: Lousa bir kadnn doumdan sonraki krk gn esnasnda kan grd zaman oru tutmayacanda phe yoktur. Krk gn gemeden lousann kan kesilirse gusleder ve orucunu tutar. Krk gn tamamlamadan nce kan tekrar gelirse kan geldii mddete orucu terkeder. Kann kesildii gnlerde tutmu olduu orular sahihtir. nk bu orular temiz halde iken tutmutur. Alimlerin bu meseledeki iki grnden en sahih olan budur. Allah en iyi bilendir.339
LOUSA NE ZAMAN TEMZLENRSE O ZAMAN ORUCUNU TUTAR, NAMAZINI KILAR

SORU 319- Mesela Ramazandan bir hafta nce doum yaptm ve krk gn tamamlamadan temizlendiim zaman oru tutmam gerekir mi? CEVAP: Evet, lousa bir kadn temizlendii ve kendisinden temizlie alamet olarak bildii bir ey ortaya kt zaman -ki bu alamet (tutunduu bezin) kire gibi bembeyaz veya tertemiz kalmasdr- ite o zaman isterse doumdan bir gn veya bir hafta sonra olsun orucunu tutar, namazn klar. nk lousaln asgari snr yoktur. Baz kadnlar doumdan sonra hi kan grmezler. Lousalk dneminin krk gne ulamas art deildir. Kan hi deimeden krk gnden fazla devam ederse bu da lousalk kan olarak kabul edilir. Bu sebeple oru ve namaz terkedilir. Allah en iyi bilendir.340
???
339 340
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn. bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 13.
Beinci Konu HAMLE VE EMZKL

HAMLE VE EMZKLNN ORUCU
SORU 320- Hamile ve emzikli bir kadnn oru tutmamas mbah olur mu ve onlar oru tutmadklar zaman kaza m gerekir yoksa keffaret mi? CEVAP: Hamile ve emziklinin hkm hastann hkm gibidir. Oru tutmak onlara zor gelirse tutmamalar meru olur ve buna gleri yettii zaman hasta gibi kaza etmeleri gerekir. Baz ilim adamlarna gre bunlarn oru tutmadklar herbir gn iin bir yoksulu doyurmalar yeterlidir. Fakat bu zayf ve tercih edilmeyen bir grtr. Dorusu hasta ve yolcu gibi kaza etmeleri gerekir. nk Allah Teala: "Kim hasta veya yolcu ise tutmad gnler saysnca dier gnlerde tutar" buyurmutur. (Bakara: 184) Enes b. Malik el-Ka'bi hadisi de bunun delilidir: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "phesiz Allah yolcudan orucu ve namazn yarsn kaldrmtr. Hamile ve emzikliden ise orucu kaldrmtr." Bunu Ktb Sitte'nin be tanesini rivayet etti.341
ADET KANINA BENZER BR EY GRD ZAMAN HAMLE KADININ ORUCUNUN HKM

SORU 321- eyhu'l-slam bn Teymiyye'ye, hayz kanna benzer bir ey gren ve kanamas srekli olan hamile kadnn durumu soruldu. Kadn bundan bir ac ve elem duymad halde ebeler ocuun menfaati iin oru tutmayacan sylediler. Byle bir kadn oru tutmaz m? CEVAP: Hamile kadn ocuun zarar greceinden korkarsa oru tutmaz, tutmad her gn kaza eder ve (ayrca) her gn iin bir fakiri doyurur.342
341
342
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecbivetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam s. 171. eyhulislam bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/217, 218
HAMLE VE EMZKL KADINLAR OCUKLARINA ZARAR GELECENDEN KORKTUKLARI ZAMAN ORULARININ HKM
SORU 322- Hanbel mezhebinde mehur olan gre gre hamile ve ocuunu emziren kadn ocuuna bir zarar geleceinden korktuu zaman oru tutmaz, fidye verir, kaza etmez. Sizin bu konudaki grnz nedir? CEVAP: Oru tutmayp onun yerine fidye vermesi gr mehurdur. Kaza etmez grne gelince bu sahih deildir. Sahih olan onu kaza etmesi ve fidye vererek fakiri doyurmasdr. Bu, bn Abbas'tan rivayet edilmitir. "Oruca gc yetmeyenler bir yoksul doyumu fidye verir." (Bakara: 184) ayetini byle tefsir etmitir. bn Abbas'tan ve selefin dierlerinden rivayet edildiine gre bu ayetin hkm bakidir, mensuh deildir ve bu ayet ya gc yetmekle beraber oru kendisine meakkatli gelen ihtiyar hakkndadr, ona oru gerekmez, iyileme umudu bulunmayan hasta da byledir ya da ocuuna zarar geleceinden korkan hamile veya emzikli kadn hakkndadr. Bu kadnn ocuu ya karnndadr veya kucanda olup emzirmektedir. Ona st bulamayacandan, yiyecek bulamayacandan onu (yeterince) besleyemeyeceinden korkar ve bir bakas iin (yani ocuu iin) orucunu bozar (tutmaz). Bu durumda oru tutmad zaman hastaln dnda baka bir sebeple oru tutmad ve oruca da gc yettii iin fidye verir. Bu mazeret ortadan kalktktan sonra orucunu tutar yani kaza eder ve yoksulu doyurur (yani fidye verir). Mehur olan budur. Yoksul doyurmaz ifadesinin bulunduu rivayet zayf bir rivayettir nk o kaza etmez. Yoksul doyurur ve sadece yoksulu doyurmakla iktifa eder rivayetine gelince ister bn Abbas'tan gelsin, ister mam Ahmed'den gelsin zayf bir rivayettir kesin deildir. Mehur olan fidye ile birlikte kaza etmesidir.343
???
343
HAMLE VE EMZKL KADININ RAMAZANDA ORU TUTMAMASI NE ZAMAN MBAHTIR

SORU 323- Hamile ve emzikli kadnn Ramazanda oru tutmamas ne zaman mubahtr? Genel olarak orucu bozan eyler nelerdir? Bir kadnn Ramazan orucunu kesintisiz tutabilmek iin adetini (ayba halini) engelleyici haplar almas caiz midir? CEVAP: Hamile ve emzikli kadnlar orucun ocuklarna bir zarar vermesinden korktuklar zaman oru tutmamalar caizdir. nk annenin oru tutmas karnndaki ocuunun beslendii gdasnn zayflamasna sebep olabilir. Byle bir durum olduu zaman o kadnn oru tutmamas, onu dier gnlerde kaza etmesi, kaza ile birlikte yoksulu doyurmas (fidye) gerekir. Orucun kendisine zarar vermesinden korktuu zaman -nk hamileyken oruca gc yetmeyebilir veya emzikli iken oruca gc yetmeyebilir- bu kadn da oru tutmaz, dier gnlerde onlar kaza eder fakat fidye gerekmez. Hamile ve emzikli ile ilgili hkm budur. Bir kadnn oru tutmak iin hayz engelleyici haplar almas, bu haplar salna zararl deilse caizdir.344
KENDSNE VEYA OCUUNA ZARAR GELECENDEN KORKTUU ZAMAN HAMLE KADININ HKM
SORU 324- Hamile bir kadn kendisine veya ocuuna bir zarar geleceinden korktuu zaman oru konusunda herbir durum iin ayr hkm m vardr? CEVAP: Biz deriz ki hamile bir kadn u iki durumdan birisine sahiptir. Birincisi: Hamile kadnn orutan dolay meakkat ekmeyecek gte ve canllkta olmas ve orucun ceninine zararl bir etkisinin bulunmamas durumudur. Byle bir kadnn oru tutmas gerekir. nk orucu terketmesini gerektirecek bir mazereti yoktur. kincisi: Hamileliin arl veya bnyesinin zayfl veya baka bir sebeple oruca tahamml edemeyecek durumda olmasdr. Bu durumda zellikle kar344
nndaki cenine zarar verecei zaman oru tutmaz, tutmamas gerekir. Oru tutmad zaman mazeret sebebiyle oru tutmayan dier zr sahipleri gibidir. Mazereti ortadan kalkt zaman orucunu kaza etmesi gerekir. ocuunu dourduu zaman lousalktan temizlendikten sonra orucunu kaza etmesi gerekir. Fakat bazan hamilelik zr ortadan kalkar onun arkasndan baka bir zr gelir ki, bu emzirme zrdr. ocuunu emziren anne zellikle uzun yaz gnlerinde ve iddetli scaklarda yemeye ve imeye ihtiya duyabilir. ocuunu style besleyebilmek iin oru tutmamas gerekebilir. Bu durumda deriz ki: Sen oru tutma, mazeretin kalkt zaman tutmadn orular kaza edersin. Baz ilim adamlar, annenin deil de sadece ocuun zarar greceinden korkulduu iin hamile ve emzikli kadn oru tutmad zaman kaza ile birlikte fidye vermesi de gerekir dediler. ocuun nafakasn (masraflarn) stlenen kii (yani babas) bu fidyeyi der. Kurtarlmas gereken boulmakta veya yanmakta olan kiileri kurtarmak iin orularn bozan kiiler de bu manann iindedir yani ocuuna zarar geleceinden korktuu iin oru tutmayan hamile ve emzikli kadn gibidirler. Onlar da oru tutmaz, kaza ederler. Mesela u evin yanmakta olduunu grdn, yanan evin iinde mslman insanlar var. Onlar kurtarma grevini ancak kuvvetlenmek iin orucunu bozduun ve su itiin zaman yapabileceksin. te bu durumda onlar kurtarmak iin orucu bozman caizdir, hatta vaciptir. tfaiye grevlileri de bunun gibidir. nk onlar gndz bir yangn kt zaman onu sndrmeye giderler. Bu grevi orulu olduklar ve bedenlerini glendirici gdalar almadklar mddete yerine getiremezler. te o zaman orularn bozarlar ve bnyelerini kuvvetlendirici eyleri alrlar. Bu tamamen karnndaki cenine zarar geleceinden korkan hamileye veya ocuuna zarar geleceinden korkan emzikli kadna benzer. Allah Teala hikmet sahibidir. Ayn manadaki birbirine benzer iki eyi birbirinden ayrmaz. Bilakis her ikisinin hkm de ayn olur. Bu, slam eriatinin
kemalinden dolay byledir. Birbirine benzeyen iki eyi hkmde ayrmamak ve farkl olan eyleri bir tutmamak kemalin gereidir.345 SORU 325- Hamile ve emzikli bir kadn Ramazan aynda kendisinin veya ocuunun zarar greceinden korktuu ve oru tutmad zaman ne yapmas gerekir? Oru tutmayp hem kaza, hem fidye mi gerekir veya sadece kaza m gerekir veya sadece fidye mi gerekir? CEVAP: Hamile bir kadn Ramazanda tutaca orutan kendisinin veya karnndaki ceninin zarar greceinden korktuu zaman oru tutmaz ve kendisine sadece kaza gerekir. Bu konuda onun durumu oruca gc yetmeyen veya orutan dolay kendisine bir zarar geleceinden korkan hastann durumu gibidir. Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu ise tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 185) Emzikli kadn da byledir. Ramazanda ocuunu emzirirse kendisine bir zarar geleceinden korktuu zaman veya orucunu tutup da ocuunu emzirmese ocuunun bir zarar greceinden korkarsa orucunu tutmaz ve bundan dolay kendisine sadece kaza gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimize, ailesine ve arkadalarna olsun.346 SORU 326- Ramazanda hamile idim. Bu sebeple oru tutmadm. Onun yerine tam bir ay oru tuttum ve tasaddukta bulundum. Sonra Ramazanda ikinci defa hamile oldum. Bu sebeple oru tutmadm ve onun yerine arka arkaya iki ay mddetle oru tuttum, tasaddukta bulunmadm. Bunda bana sadakay gerektiren bir ey var mdr? CEVAP: Hamile bir kadn orutan dolay kendisine veya karnndaki cenine bir zarar geleceinden korkarsa oru tutmaz ve kendisine sadece kaza gerekir. Bu konuda onun durumu, oruca gc yetmeyen veya orutan dolay kendisine bir zarar geleceinden korkulan hastann durumu gibidir. Allah Teala yle buyurdu: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar."
345 346
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/488, 489 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 1453
Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.347
RAMAZANDA HAMLENN ORU TUTMAMASINA RUHSAT VAR MI?

SORU 327- Hamileye nisbetle Ramazan gnlerinde oru tutmama ruhsat var mdr? Byle bir ruhsat olduu zaman bu ruhsat dokuz aylk hamilelik dneminin malum aylarnda m kullanlr yoksa btn aylar boyunca geerli midir? Onun iin byle bir ruhsat bulunduu zaman tutmad orular kaza m etmesi gerekir yoksa fidye mi vermesi gerekir? Fidyenin miktar nedir? Biz scak bir yerde olduumuza gre orucun hamileler zerinde olumsuz etkisi var m? nce Allah'tan mit ediyoruz sonra sizden cevap bekliyoruz. CEVAP: Hamile bir kadn Ramazanda orutan dolay kendisine veya karnndaki cenine bir zarar geleceinden korktuu zaman scak bir lkede bulunsun veya bulunmasn oru tutmaz ve kaza etmesi gerekir. Bu ruhsat, hamilelik aylarnn belli gnleriyle snrl deildir. Hamilenin iinde bulunduu duruma muhtemel zararlara veya sknt ektii gnler az olsun ok olsun karlat zorluk ve meakkate itibar edilir. nk o bir hasta gibidir. Allah Teala yle buyurdu: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 185) Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.348
HAMLE KEN SENDEN GELEN KANIN ORUCUNA BR ZARARI YOKTUR

SORU 328- Mbarek Ramazan aynda hamile idim. Ramazanda yirmi gn boyunca kanamam oldu. Orulu olarak hibir ey yemedim ve imedim. Sadece hastanede kaldm drt gnde oru tutmadm ve tutmadm orular Ramazandan sonra tuttum. ocuk hala karnmda iken ikinci defa oru tutacak mym? Beni bilgilendirin, Allah da sizin ilminizi arttrsn.
347 348
CEVAP: Hamile iken senden gelen kann oruca bir zarar yoktur. stihaza kan gibidir. Oru sahihtir. Hastanede tutmayp da Ramazandan sonra kaza ettiin drt gnlk oru senin iin yeterlidir. Onlar ikinci defa tutmana gerek yoktur. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.349
ORUCA GC YETMEYEN HAMLENN HKM

SORU 329- Oru tutmaya gc yetmeyen hamile kadn ne yapar? CEVAP: Oru tutmak kendisine zor gelen hamile kadn hasta gibidir. Oru kendisine zor geldii zaman emzikli kadn da byledir. Bunlar orularn tutmazlar, kaza ederler. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 185) Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem baz sahabileri oru tutamayan hamile ve emziklinin sadece fidye vermeleri gerektiini sylemilerdir. Doru olan birincisidir. Bunlarn hkm hastann hkm gibidir. nk asl olan kazadr. Aksine bir delil yoktur. Bunlarn tutamadklar orular kaza etmeleri gerektiinin delillerinden birisi de Enes b. Malik el-Ka'bi'nin Radyallahu anh Rasulullahtan Sallallahu aleyhi vesellem rivayet ettii u hadistir: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "phesiz Allah yolcudan orucu ve namazn yarsn kaldrmtr. Emzikli hamileden ise orucu kaldrmtr." Bunu Ahmed ve drt snen sahibi hasen bir isnadla rivayet etmilerdir. Bu hadis hamile ve emziklinin orucun hkmnde misafir (yolcu) gibi olduklarnn delilidir. Oru tutmazlar, kaza ederler. Namazlarn ksaltlmasna gelince bu sadece misafire mahsus bir hkmdr, kimse onunla bu hkmde ortak deildir. Bu, drt rekatl namazlarn iki rekat olarak klnmasdr. Baar Allah'tadr.350
349 350
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 13168 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/207, 208
HAMLE KADIN RAMAZANDA KAN GRD VE ORU TUTTUU ZAMAN HKM NEDR?
SORU 330- Hamile kadn Ramazanda kan grd ve oru tuttuu zaman hkm nedir? CEVAP: Bunun hkm mezhepteki mehur gre gre hamile kadndan gelen kann bozuk kan (zr kan) olduu esasna dayanr. Dolaysyla orucunu bozmaz, oru ve namaz ona vaciptir veya mam Ahmed'den gelen ikinci rivayete gre -ki bu sahih bir rivayettir- gelen kan hayz kandr. Dolaysyla oru tutsa bile onu kaza etmesi gerekir. Tercih edilen gr budur. Allah en iyi bilendir.351
EMZKL KADINA ORU TUTMAK ZOR GELD ZAMAN ORUCU BIRAKABLR M?

SORU 331- Emzikli bir kadna oru tutmak zor geldii zaman oru tutmamas caiz olur mu? CEVAP: Evet, oru tutmak ona zor geldii zaman oru tutmamas caizdir veya ocuunun stnn azalmasndan korktuu zaman bu durumda da oru tutmamas ve tutmad gnler saysnca kaza etmesi caizdir.352
ONUN ORUCU SAHHTR, ONA KAZA GEREKMEZ

SORU 332- Hamileliin dokuzuncu ay Ramazana denk gelen bir kadn var. Ramazan aynn banda bu kadndan bir su geliyordu. Bu su kan deildi. Kendisinden su geldii esnada orucunu tutuyordu. Bu olay on sene nce meydana geldi. Benim sorum u: Bu kadna, orularn tuttuu bilindii ve kendisinden gelen su vcudunun dna kt halde tekrar kaza orucu tutmas gerekir mi? CEVAP: Olay anlatld gibi olduu zaman orucu sahihtir, kaza etmesi gerekmez. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e,
351 352
e-eyh Abdurrahman b. Nsr es-Sa'di, el-Fetv es-Saidiyye, s. 227 bn Useymn, el-Fetv-Kitabu'd-Da've, 1/156
ailesine ve arkadalarna olsun.353
DOUM VE HAMLELK SEBEBYLE RAMAZAN ORU TUTMADI

SORU 333- Eim sene nce mbarek Ramazan aynn banda doum yapt ve Ramazan oru tutmad. Bunun keffaretinin ne olduunu bize anlatn? CEVAP: Onun gemi senenin Ramazan orularn hemen kaza etmesi gerekir. Ayrca her bir gnden bedel olarak budaydan veya pirinten veya beldenin benzeri yiyeceklerinden yarm lek yiyecekle bir yoksulu doyurmas gerekir. Bu kazay dier Ramazan girinceye kadar geciktirdiinde, gc yettii halde kazay geiktirmesinden dolaydr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.354
HAMLELK VE EMZRME DNEMNDE MEAKKAT SEBEBYLE KAZANIN TEHR

SORU 334- Benim eimin veya drt Ramazanlk kaza borcu var. Hamilelik veya emzirme sebebiyle orularn tutamad. Halen ocuunu emziriyor. Sizden soruyor: veya drt Ramazan orucunu kaza etmekte ok zorluk ekecei iin fidye ruhsat var mdr? CEVAP: Hamilelik ve emzirme yznden meakkat grecei iin oru tutamad zaman kazay geciktirmesinde bir saknca yoktur. Oru tutmaya gc yettii zaman hemen onlar kaza etmelidir. nk o hasta hkmndedir. Allah Teala yle buyurur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.
Altnc Konu
353 354
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6549 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no? 10727
NSANLARIN DER DURUMLARI

RAMAZANDA MEKKE'DE ORU TUTMAYAN KMSELERN HKM
SORU 335- Ramazanda Mekke'de oru tutmadklar grlen kimselerin hkm nedir? CEVAP: Byle bir gnde Mekke'de oru tutmayan bir ahsn bulunmas garip deildir. nk Mekke'de dardan gelenler de vardr. Mekke halkndan vatandalar da vardr. Dardan gelenlerin umre iin geldikleri ve yaknda lkelerine geri dneceklerinden oru tutmamalar caizdir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem insanlarn iinde Allah' en iyi bileni ve ondan en ok korkan idi. Mekke'yi hicretin dokuzuncu senesi Ramazann yirminci gn fethetti, orada kalnn on gn Ramazann sonlarna denk geldi ve oru tutmad. Bu durum Sahih-u Buhari'de bn Abbas'tan gelen bir hadisle sabittir. Bu rivayete gre Peygamber Mekke'de on dokuz gn kald ve namazlarn ksaltarak kld. Bunun on gn Ramazana dokuz gn evval ayna tesadf etti. imdi (Mekke'de) oru tutmayan bu adam garip karlanmamaldr. Bu meseleyi insanlar bilmiyorlar ve zannediyorlar ki Mekke'ye gelen bir kimsenin oru tutmas gerekir ve oru yemesi caiz deildir. Bu, sahih olmayan bir zandr. Bilakis misafir, beldesine dnnceye kadar oru tutmayabilir.355
DDETL SUSUZLUKTAN DOLAYI ORUCUNU BOZDU

SORU 336- Allah rahmet etsin Melik Abdulaziz'in korumasnda bir askerdim. Bir defasnda 1359 h. ylnn mbarek Ramazan aynn ortasnda Taif'ten, Riyad'a doru yola ktk. Biz orulu idik. Seher vakti Kasru'l-Murabba'da bizim iin adrlar kuruldu, tfekler atld ve ben leden nce iki saat boyunca yaz scann altnda orada nbet tuttum. yle iddetli susadm ki boazmdan terler akyordu. Sonunda suyu itim ve orucu tamamladm. Buna ramen (daha sonra) kaza ettim. Hepimiz almyorduk. Biz bu yolculukta sefer mi saylrz,
355
mukim mi saylrz? Baz din adamlarna bu konudaki hkm sordum, dediler ki; Ramazan gnnden kaza edilen ey ondan bir gn gibidir. Bu konudaki hkm bana anlatn. CEVAP: Durum anlattn gibi olduu zaman sen orucu bozmakta mazursun. O gnn kalann orula tamamlamakla da iyi yapmsn. Sorunda anlattna gre o gne bedel olarak oru tutmusun. Bu senin iin yeterlidir. Allah, kullarna ok merhametlidir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.356
MKELLEF OLAN KNN ORU TUTMAMASI HARAMDIR

SORU 337- 15 yana ulaan bir ahsn iddetli yorgunluk ve bu gnde orucunu tamamlayamayaca gerekesiyle Ramazanda oru tutmamasnn hkm nedir? Bunu kaza edecek olsa dier bir Ramazan getikten sonra bunu kaza etmesi caiz olur mu? CEVAP: Akl, bali ve mslman olduu halde bir mkellefin Ramazan gn oru tutmamas haramdr. Oru tutmak kendisine meakkat verdii ve orucunu bozmak mecburiyetinde kald zaman -tpk l hayvan eti yemek mecburiyetinde kalan kimse gibi- gln giderecek kadar yemesi caizdir. Sonra o gnn kalan ksmn orulu geirir ve Ramazandan sonra baka bir gnde onu kaza eder. Mazeretsiz olarak baka bir Ramazandan sonraya onu ertelerse hem kaza eder, hem de herbir gn iin fidye verir. Onbe yan tam olarak dolduran kimse bali olmu demektir. Ryada veya rya dnda ehvetle menisi geldii veya cinsel organnn etrafnda sert kllar bittii zaman da bulua ermi olur. Kadnda buna drdnc olarak bir ey daha ilave edilir, o da adet grmesidir. Baar Allah'tandr, Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.357 KOYUN OBANI ORU TUTMAYABLR M?
356 357
SORU 338- Bir adam Ramazanda oru tuttu fakat ayn ortasnda 15. gn oru tutmay brakt. Mazeret olarak cretle koyun obanl yaptn ileri srd. lim sahibi olduunu iddia eden bir adama durumunu sordu, o da ona oru tutmad herbir gnden bedel olarak eyrek dinar fidye vermesini syleyerek fetva verdi. Fetvay veren kii u ayetle delil getirdi: "Oruca gleri yetmeyenlerin bir yoksul doyumu fidye vermeleri gerekir." (Bakara: 184) Ben de bu cevabn doru olup olmadn soruyorum. CEVAP: Birincisi: Mecburiyet durumu olmadka/ok zorda kalmadka koyun obannn oru tutmamas/veya orucunu bozmas caiz deildir. Zor bir durumda kald zaman zaruretini giderecek kadar bir ey alr, sonra o gnn kalan blmn orulu olarak geirir ve oru tutmad/veya bozduu gnleri kaza eder. kinci olarak: Kendisine soru sorulan kiinin cevap olarak syledii her bir gn iin eyrek dinar fidye der sz doru deildir. Bilakis ona vacip olan ey tutmad orular kaza etmesidir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Ey iman edenler! Allah'a kar gelmekten saknmanz iin oru, sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd. Oru, sayl gnlerdedir. Sizden kim hasta ya da yolculukta olursa, tutamad gnler saysnca baka gnlerde tutar. Oruca gc yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir. Bununla beraber kim gnll olarak bir iyilik yaparsa bu kendisi iin daha hayrldr. Eer bilirseniz oru tutmanz sizin iin daha hayrldr. Ramazan ay insanlara yol gsterici, dorunun ve doruyu eriden ayrmann ak delillere olarak Kur'an'n indirildii aydr. yle ise sizden kim bu aya ularsa onu orulu olarak geirsin." (Bakara: 183-185) Allah rahmet eylesin bn Cerir, "Oruca gleri yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir." (Bakara: 184) ayetinin tefsiri hakkndaki grleri zikrettikten sonra yle dedi: Allah'n "oruca gleri yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verirler" ayetinin tevili ile ilgili olarak ortaya atlan bu grlerin en uygun olan onun, "sizden kim bu aya ularsa onu orulu olarak geirsin" ayetiyle mensuh olduu grdr. nk "ona gleri yetmeyenler ise" ayetindeki "o" zamiri daha nce zikri geen "oru" kelimesine aittir ve manas: "Oruca gleri yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir" demektir. Durum byle olunca ve Ramazan orucu-
nu tutmaya gc yeten salkl, misafir olmayan, mukim kimselerin bu ayda oru tutmamalarnn ve buna karlk bir yoksul doyumu fidye vermelerinin caiz olmadnda btn mslmanlar icma edince bu ayetin mensuh olduu anlalr. Biraz nce zikrettiimiz baz haberlerde bu gr desteklemektedir. Muaz b. Cebel'den, bn mer'den ve Seleme b. el-Ekva'dan rivayet edildiine gre onlar bu ayet, yani "oruca gleri yetmeyenler..." ayeti nazil olduktan sonra Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem zamannda Ramazan orucunu tutmakta serbest idiler. Kimisi orucunu tutuyor ve fidyeden kurtuluyordu, kimisi de oru tutmuyor ve onun yerine her bir gn iin bir yoksul doyumu fidye veriyordu. Nihayet "kim bu aya ularsa onu orulu olarak geirsin" ayeti nazil olunca bu ayda oru tutmann farziyyetine sarldlar, serbestlik ve fidye hkm ortadan kalkt. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.358
RAMAZANDA EKN BMEK ORU TUTMAMA HAKKINI VERR M?

SORU 339- Tarmclk yapan ve rnn Ramazan aynda toplayan kimsenin hkm nedir? Ramazan orucundan m vazgeecek almaktan m? Hem almas, hem de oru tutmasnn mmkn olmad bilinmektedir. CEVAP: Ramazan aynda oru tutmak slam'n rknlerinden bir rkndr ve mslmanlarn mkellef olanlarna icma ile farzdr. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Sizden kim bu aya eriirse onu orula geirsin. Kim hasta veya yolcu olursa tutamad dier gnler saysnca dier gnlerde tutsun." (Bakara:
185)
Ramazan orucuna nem vermeli ve meru bir mazeret olmadka Ramazanda oru yemekte kolayc davranmamaldr. Tarm alanlarna gelince, bunlar sahiplerinin mlkiyetinde olan arazilerdir. Sahipleri kendi tarm alanlarnda istedikleri vakit alma imkanna sahiptirler. Dolaysyla rnlerini geceleyin serinlikte toplayabilirler veya rnn toplanmas iin rayi cret snrlar iinde alacak ve orutan etkilenmeyecek birisini grevlendirebilir veya geciktirilmesinde bir saknca olmad zaman rn top358
lama iini erteleyebilirler. Kim Allah'a kar sorumluluklarn yerine getirmeye alrsa Allah da ona bir k yolu gsterir. Baar Allah'tandr.359
RAMAZANDA ORU TUTMAMAK SANA CAZ DELDR

SORU 340- Ben bir askerim. Askerliim Ramazan ayna denk geldi. artlarn oru tutmakta bana yardm etmediini biliyorum. Oru tutmamam caiz olur mu? CEVAP: Oru mkellefi olduun halde Ramazanda oru tutmamak senin iin caiz deildir. Ancak misafir olduun veya oru tutmaya g yetiremeyecek ekilde hasta olduun zaman oru tutmaman caiz olur. nk Allah Teala: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara: 185) buyurmutur ve "Allah bir kimseyi ancak gcnn yettii eyle ykml klar." (Bakara: 286) buyurmutur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "Size bir eyi emrettiim zaman gcnz yettiince onu yerine getirin."360 Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.
FIRINLARDA ALIANLAR ORU TUTMAYABLRLER M?

SORU 341- Bizim kasabamzda ekmek frnnda alan bir adam var. O, elhamdulillah namazn klyor ve Ramazan orucunu tutuyor. Fakat o bana Ramazanda orucu terketmesinin kendisi iin caiz olup olmadn sordu. Malum iddetli scan karsnda alyor, gn boyunca orulu iken ekmek yapyor. Bu sebeple alrken iddetli susuzluk ve zorlukla karlayor. Hogrnze snarak bu konuda net bir cevap vereceinizi umuyoruz. naallah ecir ve sevaba nail olanlardan olursunuz. CEVAP: Bu adamn bunun iin orucu brakmas caiz deildir. Bilakis oru tutmas vaciptir. Ramazan gn ekmek yapmas orucu terketmenin mazereti
359 360
olamaz. Onun gc kadar almas gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarna olsun.361 SORU 342- Allah'a hamd ederiz. Onun yce peygamberine salt ve selam ederiz. an Yce Allah'tan slam' ve mslmanlar aziz klmasn, dini Allah dmanlarna kar korumasn dileriz. Bildiiniz gibi slam merkezi slam'a ve bu lkedeki mslmanlara ynelik almalar yapmaktadr. Bat Almanya'daki Tuvingen camiine bal bilimsel enstitlerden birisinden (alma tbb ve sosyal tp enstitsnden) bize bir mektup ulat. Bu mektupta Ramazan ay ve bu aydaki orula ilgili birtakm sorular var. Biz bu konunun neminin ve nezaketinin bilincinde olduumuz iin sizinle istiare etmeyi ve Allah'n yardmyla en iyi ekilde doruya ulamak arzusuyla size sormay tercih ettik. Bize ulaan sorular u ekildedir: zellikle yaz aylarnda bedenen ar ilerde alan iilerin durumu hakknda slam'n hkm nedir? Bir rnek vereyim, mesela yazn maden eritme frnlarnda alan iilerin hkm nedir? Gnein bir ka dakikay gemeyecek ekilde ok ksa bir sre kaybolduu kuzey blgelerinde veya hi kaybolmad skandinav lkelerinde orucun er' hkm nedir? Buradaki ynetimler tarafndan yabanc iiler aleyhinde uygulamak iin kanunlar karlmasnda istismar edilebilecek bir konuya dikkatinizi ekmek istiyoruz. Bu yabanc iiler iinde mslmanlarn says en az bir buuk milyonun stndedir. Bu sorularn bu durum dikkate alnmadan cevaplandrlmasnn, bu beldelerde ikamet eden ve ounluu dinleri hakkndaki er' hkmleri bilmeyen mslmanlar arasnda fitneye yol aabileceinden korkuyoruz. CEVAP: slam'da bilinmesi zaruri olan eylerden birisi de Ramazan orucunun her mkellefe farz ve slam'n rknlerinden bir rkn oluudur. Dolaysyla her mkellefin Allah'n kendisine farz kld eyi yerine getirmek iin sevabn umarak, azabndan korkarak, dnyadan nasibini unutmakszn ve dnyasn ahirete tercih etmeksizin orucunu tutmaya almas/abalamas gerekir. Allah'n farz kld ibadetlerin edasyla dnyas iin almas att zaman her ikisini de yerine getirecek ekilde aralarnda bir dzenleme yapmas gerekir. Dolaysyla soruda zikredilen rnekte geceyi dnyas iin alma vakti yapmal-
361
dr. Buna imkan bulamazsa cretsiz de olsa Ramazanda izne ayrlmaldr. Buna da imkan bulamazsa iki grevi birlikte yapabilecei ve dnyasn ahiretine tercih etmeyecei baka bir i aramaldr. nk pek ok i vardr. Kazan yollar sadece bu tr zor ilerle snrl deildir. Bir mslman Allah'n izniyle Allah'n kendisine farz kld ibadetleri de yapabilecei helal kazan yollarndan hibir zaman mahrum kalmayacaktr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kim Allah'a kar gelmekten saknrsa Allah ona bir k yolu aar. Onu beklemedii yerden rzklandrr. Kim Allah'a tevekkl ederse, Allah ona yeter. phesiz Allah emrini yerine getirendir. Allah hereye bir l koymutur." (Talak: 2, 3) Bu skntlarn/ve engellerin bulunmad bir i bulamad ve adaletsiz/zalim kanunlarn kendisini cezalandrmasndan ve dininin sembollerini veya baz farzlarn yerine getirmesine imkan vermeyecek ykmllkler getirmesinden korktuu takdirde dinini korumak iin bu topraklardan ayrlp dini ve dnyevi grevlerini birlikte yapabilecei ve iyilikte, takvada mslmanlarla yardmlaabilecei baka bir yere gitmelidir. Allah'n arz genitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kim Allah yolunda hicret ederse, yeryznde gidecek ok yer de bulur, geni imkanlar da." (Nisa: 100) Baka bir ayette yle buyurur: "(Ey Muhammed! Bizim admza) De ki: Ey iman eden kullarm! Rabbinize kar gelmekten saknn. Bu dnyada iyilik yapanlar iin (karlnda) iyilik vardr. Allah'n arz genitir. Sabredenlere mkafatlar elbette hesapsz olarak verilecektir." (Zmer:
10)
Bunlarn hibirisine imkan bulamaz da soruda sz edilene benzer zor bir ite almak mecburiyetinde kalrsa dayanamayacak noktaya gelinceye kadar orucunu tutar, zor duruma dmesini engelleyecek kadar bir eyler yer ve ier sonra gnn kalan ksmn yine orula geirir, orucu kolayca tutabilecei gnlerde de bunlar tekrar kaza eder/etmesi gerekir. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.362
YIPRATICI VE YORUCU BR TE ALIAN ORU TUTMAYABLR M?

362
SORU 343- Mbarek Ramazann ikinci cumasnda cami imamlarndan bir hatibin hutbesini dinlemi, hatip yorucu ve ypratc bir ite alan ve iinden baka da bir gelir kayna bulunmayan iinin oru tutmamasna ve Ramazan gnlerinden her bir gn iin onbe dirhem nakitle de olsa bir yoksulu doyurmasna cevaz vermi. Bu haber beni bu mektubu yazmaya sevketti. Bunun kitaptan ve snnetten sahih bir delili var mdr? CEVAP: Bir mkellefin sadece ii olmas sebebiyle Ramazanda oru tutmamas caiz deildir. Fakat gndz saatlerinde orucunu bozmaya kendisini mecbur edecek bir meakkatle karlarsa meakkatini giderecek kadar yemesi sonra akama kadar oru tutmas, sonra orucunu bozduu bu gn kaza etmesi gerekir. Senin anlattn ekilde bir fetvann geerlilii yoktur. Baar Allah'tandr.363
DEMR-ELK ALANINDA ALIAN LERN ORUCU

SORU 344- Muhterem hocamzdan demir-elik kompleksi fabrikalarnda alan iilere eriatn tand Ramazanda oru tutmama ruhsat ile ilgili tavsiyeler balamnda gelen fetva hakkndaki gr ve dncelerini bildirmesini rica ediyoruz? CEVAP: nce size unu ifade edelim ki asl olan, Ramazanda oru tutmann vacip oluudur ve mkellef olan btn mslmanlarn orulu olarak sabaha kmadan nce geceden bu oruca niyet etmeleridir. ri'in orusuz olarak sabahlamalarna ruhsat verdii kimseler bunun dndadr. Bunlar da hastalar, yolcular ve benzerleridir. Zor ve meakkatli ilerde alanlara gelince onlar da mkelleflerin iine dahildirler, hastalar ve yolcular gibi deildirler. Dolaysyla bunlarn da orulu olarak sabahlamak iin Ramazan orucuna geceden niyet etmeleri gerekir. Onlardan gndz saatlerinde orularn yemek mecburiyetinde kalanlarn zaruretlerini giderecek kadar yemeleri caizdir. Bunlar gnn kalan ksmn orulu geirirler ve bu gn uygun bir vakitte kaza ederler. Bir zaruretle karlamayan kimselerin ise oruca devam etmeleri gerekir. Kitap ve snnetten elde edilen
363
delillerin gerektirdii ve btn mezheplerin aratrmac alimlerinin syledikleri ey budur. Yukardaki sorulan soruda olduu gibi yanlarnda meakkatli ve zor ilerde altrdklar iiler bulunan mslman yneticilerin Ramazan geldii zaman onlarn durumlarn gznnde bulundurmalar ve onlara -mmknseRamazanda oru bozmaya mecbur edecek iler vermemeleri, onlar gece altrmalar veya gndz alma vaatlerini hem alabilecek, hem de oru tutabilecekleri ekilde alanlar arasnda adaletli bir taksime tabi tutmalar gerekir. Soruda iaret edilen fetvaya gelince bu onlarn kendi itihatlaryla fetva verdikleri ferdi bir meseledir. Bu fetvadan dolay teekkr hak etmilerdir. Ancak bu fetvada bizim zikrettiimiz ve btn mezheplerin aratrmac alimlerinin zikrettikleri kaytlarn/snrlamalarn dile getirilmesi ihmal edilmitir. Allah'tan herkesi hayrl ilerde muvaffak klmasn dileriz. Allah'n selam, rahmeti ve bereketi zerinize olsun...364
ORU TUTMAKTA ZORLUK EKEN BNYES ZAYIF ERKN KIZ

SORU 345- Bir adamn 13 yanda Ramazan ay girmeden nce adet grmeye balayan bir kz var. Adam kzna oru tutmasn emretti. Kzn bnyesi zayf oduu iin oru tutmak ona zor geldi ve gc yetmedii iin ayn sonunda orucu brakt. Bu gnleri kaza m edecek yoksa gc yetmedii iin oru kendisinden der mi? nk oru tutamyor. CEVAP: Bu kz bulua ermenin alametlerinden birisinin -ki bu hayzdrRamazan ay girmeden nce mevcut olmas sebebiyle akl bali olmutur ve artk oru ona farzdr. Bnyesinin zayfl sebebiyle oru tutamad iin oru tutmad gnler kendisinden dmez. Oru tutabilecek gce eritikten sonra onlar tutar. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 185) Baar Allah'tandr.365
MALI VEYA BAKA BR EY ALINIP DA ORUCUNU BOZMADAN ONU ELDE EDEMEYEN

364 365
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/233, 234 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 84
SORU 346- Malndan bir ey alnp da orucunu bozmadan onu ele geiremeyen kimsenin durumu nedir? CEVAP: Belde halknn koyunu veya baka bir eyi alnd ve alnan eye orucunu bozmadan ulaamad zaman, orucunu bozmas caizdir.366
BAKASINI TEHLKEDEN KURTARMAK N ORUCUNU BOZAR

SORU 347- Mesela bir bakasn kurtarmak iin orucunu bozan kii ocuuna zarar gelmesinden korkan hamileye kyas edilebilir mi? Yani onun gibi kaza etmesi ve fidye vermesi mi gerekir? CEVAP: Evet, durum orucunu bozmasn gerektirdii ve bir bakasn tehlikeden ancak orucunu bozarak kurtarabilecei zaman orucunu bozmas ve onu kaza etmesi caiz olur.367
SINAV YZNDEN ORUCU YEMEK CAZ OLUR MU?

SORU 348- Ramazanda snav, oru bozmay mubah klacak bir mazeret midir? nk zihninin dalacandan ve kafasn toparlayamayacandan korkan kimsenin Ramazanda oru tutmamasnn mubah olduuna dair bizde baz fetvalar kt. Oru tutmamaya cevaz veren bu fetvay kabul etmeleri sebebiyle bu konuda ana-babaya itaat etmek caiz olur mu? Bu fetvann ok yaygn bir etkiye sahip olmas hasebiyle sizden ok sratli bir cevap lutfetmenizi rica ediyoruz. Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Okul snav gibi eyler Ramazan gn oru tutmamay mubah klan bir mazeret olarak kabul edilemez. Snav iin oru bozmay telkin eden anababaya itaat edilmez. nk yaratcya kar gelme konusunda yaratlana itaat edilmez. Sahih bir hadiste de ifade edildii gibi ancak iyi eylerde itaat edilir.368 Baar Allah'tandr. SORU 349- Lise nc snf rencisiyim. Allah'n izniyle Ramazanda yl sonu snav yaplacak. Sizin de bildiiniz gibi snav gnlerinde bir rencinin
366 367 368
Ebu Butayn, ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/348 eyh Salih b. Fevzn, el-Munteka min Fetv, 3/141, 142 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9601
ok almas ve gl olmas gerekiyor. nk snav gnleri her gn pepee birbirini takip ediyor. Benim grme gre orulu kimsenin de uyumaya ve dinlenmeye ihtiyac var. Snav gnlerinde oruca ara verip daha sonra dier gnlerde bunlar telafi etmemiz caiz olur mu? CEVAP: Szn ettiin sebeple orucu tutmamak caiz deildir. Bilakis bu haramdr. nk bu, Ramazanda oru tutmamay mubah klan zrlerin iine dahil deildir. Baar Allah'tandr.369 SORU 350- Ben bir kadnm. artlar beni Ramazanda alt gn orucu tutmamaya zorlad. Sebep snav artlaryd. nk snavlar Ramazanda balad. Ders konular zordu. Bu gnlerde oru tutmu olsaydm zorluu sebebiyle bu konular zemezdim. Allah'n beni affetmesi iin ne yapacam bana sylemenizi rica ediyorum. CEVAP: Birincisi: Bir eyi artlara izafe etmek yanltr. Mecbur kaldm gibi eyler sylemek daha uygundur. kincisi: Ramazanda snav yznden oru tutmamak da yanltr ve caiz deildir. nk geceleyin de ders alma imkanna sahiptir. Burada orucu terketmesi iin bir zorunluluk yoktur. Durum byle olunca Allah'a tevbe etmesi ve kaza etmesi gerekir. nk orucu nemsemeyerek terkettiine yorumlanr.370 SORU 351- Ben bir gen kzm. artlar beni Ramazanda alt gn bilerek orucu brakmaya zorlad. Sebep snav artlaryd. nk snavlar Ramazan aynda balad ve konular zordu. Bu gnlerde oru tutmu olsaydm zorluu sebebiyle konular almaya imkan bulamazdm. Allah'n beni affetmesi iin ne yapacam bana sylemenizi rica ediyorum. Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Senin bundan dolay tevbe etmen ve tutmadn orular kaza etmen gerekir. Allah tevbe edenin tevbesini kabul eder. Allah'n hatalar sildii tevbenin hakikati u ekildedir: Gnah ilemekten vazgemek ve bunu Allah'a sayg duyduu ve azabndan
369 370
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 5454 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/492
korktuu iin terk etmek. Gemite yaptklarndan pimanlk duymak Bir daha o gnaha dnmemeye samimi olarak karar vermek lenen gnah, kullara yaplan bir hakszlk ise onlarn haklarn deyerek helallemek tevbeyi tamamlar. Allah Teala yle buyuruyor: "Ey mminler hep birlikte tevbe edin ki kurtulua eresiniz."(Nur: 31) "Ey iman edenler! Allah'a itenlikle tevbe edin."(Tahrim: 8) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Tevbe, kendisinden nceki gnahlar siler." Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Kim ki, uhdesinde bir din kardeinin eref ve namusuna veya malna tecavzden dolay bir hak bulunursa parann geerli olmad gn (kyamet gn) gelmeden nce bugn dnyada iken onunla helallesin. (Helallemedii takdirde) hakszlk yapann yannda salih ameli varsa yapt hakszlk kadar iyiliklerinden alnr hakszlk yapt kiiye verilir. Dnyada yapt bir iyilii yoksa dier kiinin gnahlarndan alnr ve hakszlk yapana yklenir." Bu hadisi Buhari Sahih'inde rivayet etti. Baarnn sahibi Allah'tandr.371 SORU 352- Ramazanda lise bitirme imtihan olduu zaman bir rencinin imtihana younlaabilmek iin oru tutmamas caiz olur mu? CEVAP: Bir mkellefin snav yznden Ramazanda orucu terketmesi caiz deildir. nk bu, meru mazeretlerden deildir. Bilakis oru tutmas vaciptir. Gndz almas zoruna gittii zaman geceleyin almas gerekir. Snav dzenleyicilerinin rencilere acmalar ve u iki yarar birletirmek iin snav Ramazann dna almalar gerekir. 1- Oru tutma maslahat, 2- Snav iin hazrlanma imkan Sahih olarak gelen bir rivayette Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Allah'm! Mslmanlarn ynetimini ele alp da onlarn ilerini kolaylatranlarn sen de ilerini kolaylatr. Onlarn ynetimini ele alp da onlara
371
el-Fetv libn Baz, Kitabu'd-Da've, 2/161, 162
zorluk karanlarn ilerini sen de zorlatr. Bu hadisi Mslim Sahih'inde rivayet etmitir. Snav sorumlular iin benim tavsiyem rencilere kolaylk salamalar, snavlar Ramazanda yapmamalar ve Ramazandan nce veya sonra yapmalardr. Allah'tan herkese baarlar diliyoruz.372
???
372
el-Fetv libn Baz, Kitabu'd-Da've, 1/162, 163
Altnc Fasl ORUCU BOZAN VE BOZMAYAN EYLER

Birinci Konu kinci Konu nc Konu : Orucu Bozan eyler : Cima'n Hkmleri, htilam ve Masturbasyon : pme ve Oynamann Hkmleri, Mezi ve Vedi kmas
Drdnc Konu : Kan kmasnn Hkmleri, ne ve Enjeksiyon Beinci Konu Altnc Konu Yedinci Konu Sekizinci Konu : Misvak Kullanmann Hkmleri, Gzel Koku ve Buhur : Srme ekmek, Damla Damlatmak ve Makyaj Aletlerinin Hkmleri : Orulunun Sevabn Azaltan eyler : Orucu Bozan ve Bozmayan eylerle lgili eitli Meseleler
Birinci Konu ORUCU BOZAN EYLER

ORUCU BOZAN EYLER NELERDR?
SORU 353- Orucu bozan eyler nelerdir? CEVAP: Her eidiyle yemek imek ve yine her eidiyle cinsel ilikide bulunmak. Kitap, snnet ve icman hkmyle orucu bozan eyler bunlardr. Bu tr eylerden uzak durmaktaki en byk maksat orutur. ehvetle meniyi getirmek veya mezhepteki gre gre ehvetle meziyi getirmek de orucu bozan eylerdendir. Bir baka gre gre meziyi getirmekle deil sadece meniyi getirmekle oru bozulur, sahih olan gr de budur. Fakat orulunun, namaz klann, itikafa ekilenin, hac veya umre iin ihrama girenin ehvetle mezi getirmesi haramdr, abdesti bozar. Kasden kusmak da orucu bozar. Elinde olmayarak kusarsa orucu bozulmaz. Hacamat da byledir. Hacamat yapann da, hacamat yaplann da orucu bozulur. Srme kullanmak, tedavi olmak, ine vurunmak ve yaralarn tedavisine gelince bunlar boaza veya karna ulat zaman mezhepteki bir gre gre bozulur. eyh Takyyuddin'e gre bunlarla oru bozulmaz. Sahih olan da budur. nk bozulduuna dair sahih bir delil yoktur. Bunlar yemek ve imek hkmnde deildir. Fakat besinlerin ine ile karna ulatrlmasna gelince bunlarn orucu bozduunda phe yoktur. nk bu, yemek ve imek gibidir. Hibir fark yoktur. Orucu bozan eyleri unutarak yapt zaman mezhepteki bir gre gre
cinsel iliki hari oru bozulmaz. Sahih olan gre gre unutarak cima etmenin hkm de yemek ve imek gibidir. Yine sahih olan gre gre bilmeyen de unutan gibidir. Allah en iyi bilendir.373 SORU 354- Orucu bozan eyler nelerdir, bunlarn artlar var mdr? CEVAP: Orucu bozan eyler, cima etmek, yemek, imek, ehvetle meniyi getirmek, yemek ve imek manasna gelebilecek eyler (yemee ve imeye benzeyen eyler) kasden kusmak, kan aldrmak, adetli kadndan ve lousadan kan kmaktr. Bunlar sekiz tanedir. Yemek, imek, cima: Bunlarn orucu bozduunun delili u ayet-i kerimedir: "Artk (Ramazan gecelerinde) elerinize yaklan ve Allah'n sizin iin yazp takdir etmi olduu eyi arayn. afan aydnl gecenin karanlndan ayrtedilinceye (tan yeri aarncaya) kadar yiyin, iin. Sonra akama kadar orucu tam tutun."
(Bakara: 187)
ehvetle meninin gelmesi: Bunun delili u kudsi hadistir: "Orulu yemesini, imesini ve ehvetini benim iin brakr." Meninin inmesinin ehvet olduunun delili Peygamberin Sallallahu aleyhi
vesellem u szdr: "Birinizin hanmyla iliki kurmasnda bile sadaka sevab
vardr. Dediler ki: Ey Allah'n Rasul! Birimize ehveti geldii zaman hi bunun ecri sevab olur mu? Rasulullah bunun zerine yle buyurdu: O, ehvetini haram yollardan gidermi olsayd gnah olmayacak myd? te bunun gibi ehvetini helal yoldan giderdii zaman da sevab olur." Giderilen ehvet, dar atlan menidir. Bunun iindir ki ehvetle bile olsa mezinin orucu bozmad gr tercih edilen bir grtr. Beincisi yemeye ve imeye benzeyen eylerdir: Kiiyi yemeye ve imeye muhta olmaktan kurtaran besleyici inelerdir. nk bunlar her ne kadar yemek ve imek deilse de kiiyi yemeye ve imeye muhta olmaktan kurtard iin yemek ve imek manasna gelir. Bir eyle ayn manaya gelen, onun hkmn alr. Bu sebeple vcudun be373
es-Sa'di, el-rad ila Marifeti'l-Ahkam, s. 84-85
kas bu inenin yaplmasna baldr. Bir manada vcut baka bir eyle beslenmese bile bu ineyle ayakta durur. Besleyici olmayan ve yemek imek yerine gemeyen inelere gelince insan bunlar ister damardan alsn, ister adaleden veya baka bir yerden alsn bunlar orucu bozmazlar. Altncs kasden kusmak: Yani insann karnndaki bulunan eyi azndan kncaya kadar kusmasdr. Bunun orucu bozduunun delili Ebu Hureyre'den rivayet edilen Peygamberin u szdr: "Kim kasden kusarsa (kendini kusmaya zorlarsa) orucunu kaza etsin. Kim iradesinin dnda kusarsa orucunu kaza etmesi gerekmez. Bunun hikmeti udur: Bir kimse kustuu zaman karnndaki yemek boalr ve vcut bu boluu doldurmaya ihtiya duyar. Bu sebeple deriz ki: Oru farz bir oru olduu zaman kiinin kusmas caiz deildir. nk kustuu zaman kendisine zarar verir farz orucunu bozar. Yedincisi: Hacamatla kan kmasdr: Bunun delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Hacamat yapann da hacamat yaplann da orucu bozulur." Adet ve lousalk kannn kmasna gelince: Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem adet gren bir bayana yle dedi: "Namaz klmazsn, oru tutmazsn."
lim adamlar, adetli kadnn orucunun sahih olmadnda icma etmilerdir. Lousa da onun gibidir. Bunlar orucu bozan eylerdir. Bunlar ancak u artla orucu bozarlar: Bilmek, hatrlamak ve kast. Yani orulunun orucu, orucu bozan eylerde ancak u artn bulunmasyla bozulur: 1- er' hkm bilen, durumu -yani vakti- bilen kimse olmas. er' hkm ve vakti (yani vaktin oru vakti olduunu) bilmezse orucu sahihtir. nk Allah Teala u duay retti: "Ey Rabbimiz! Unutur ya da yanlrsak bizi sorumlu tutma!" (Bakara: 286) Allah Teala bu duaya yle cevap verdi: "yle yaptm." Baka bir ayette Yce Allah yle buyurdu: "Hata ile yaptnz bir ite size hibir gnah yoktur. Fakat kasten yaptnz eylerde size gnah vardr."(Ahzab: 5)
Bunun bir delili de kesin snnettir. Adiy b. Hatim'den sahih olarak gelen bir hadiste yle anlatlr: "Beyaz iplik siyah iplikten ayrtedilinceye kadar..." ayeti nazil olunca Adiy bn Hatem oruca balamak iin yastnn altna devenin ayan balad iplerden- iki tane ip koydu. Bunlardan birisi beyaz ikincisi siyah ipti. Beyaz siyahtan ayrtedinceye kadar yiyor ve iiyor, sonra yeme ime iini brakyordu. Sabah olunca Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yanna vard ve bunu ona anlatt. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem de ona ayette geen beyaz ve siyah ipliklerden kastedilenin bilinen iki iplik olmadn, beyaz iplikle kastedilenin gndzn beyazl, siyah iplikle kastedilenin de gece yani gecenin karanl olduunu aklam ve ona bu orucu kaza etmesini emretmemitir. nk o hkm bilmemektedir ve ayetin bu anlama geldiini zannetmektedir. Vakti bilmemeye gelince bunun delili Buhari'de geen Esma bint Eb Bekir hadisidir. Esma yle dedi: "Biz Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem zamannda havann kapal olduu bir gn iftar ettik, sonra gne at." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onlara bu orucu kaza etmelerini emretmedi. ayet kaza etmek vacip olsayd, bunu onlara emrederdi. ayet emretmi olsayd mmete nakledilirdi. nk Allah Teala: "phesiz bu zikri biz indirdik! Onun koruyucusu da elbette biziz." (Hicr: 9) buyurdu. Nakledilmesini gerektiren pek ok sebep olmasna ramen nakledilmeyince Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem bunu onlara emretmedii anlalr. Bunu -yani kazay- onlara emretmeyince de bunun vacip olmad anlalr. Buna gre ayet bir kimse gece olduunu zannederek kalksa, yese ise sonra da tanyeri aardktan sonra yediini ve itiini anlasa onun bu orucu kaza etmesi gerekmez nk bilmiyordu. kinci art hatrlamasdr: Hatrlamann zdd unutmaktr. Unutarak yese ve ise orucu sahihtir, kaza etmesi gerekmez. nk Allah Teala u duay retti: "Ey Rabbimiz! Unutur ya da yanlrsak bizi sorumlu tutma!" (Bakara: 286) Allah Teala bu duaya yle cevap verdi: "yle yaptm." Bunun dier bir delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Orulu olduu halde kim yerse veya ierse orucunu tamamlasn. nk onu Allah yedirmi ve iirmitir." Kasta gelince: Bir kimsenin orucu bozan bu fiili ilemeyi kendi iradesiyle
tercih etmesidir. rade d olursa -ister zorlansn, ister zorlanmasn- orucu sahihtir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Kalbi imanla dolu olduu halde zorlanan kimse hari, inandktan sonra Allah' inkar eden ve bylece gsn kfre aanlara Allah'tan gazap iner ve onlar iin byk bir azap vardr." (Nahl: 106) Ortadan kalkan hkm, zorlama ile (ikrah ile) kalkan kfrn hkm olunca ondan daha aa durumda olan bir fiilin hkmnn kalkmas daha uygundur. Bunun bir delili de Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem u hadisidir: "phesiz Allah benim mmetimden yanlmann, unutmann ve zorlandklar eyin sorumluluunu kaldrmtr." Buna gre: Orulunun burnuna bir toz uarak girse, sonra bunun tadn boaznda hissetse ve midesine inse bununla orucu bozulmaz. nk bu, onun kastl yapt bir ey deildir. Ayn ekilde orucu bozmas iin tehdit edilse, tehdidi savmak iin orucu yese, orucu sahihtir nk irade sahibi deildir. Uyurken ihtilam olsa durum yine ayndr. Yani orucu sahihtir nk uyuyann orucu bozmak kast yoktur. Bir adam hanmn orulu iken cinsel ilikiye zorlasa da onunla zorla ilikide bulunsa durum yine ayndr yani kadnn orucu sahihtir. nk kadn bu ii kendi isteiyle yapmamtr. Burada iyi anlalmas gereken bir mesele vardr o da udur: Bir adam Ramazan gn zerine farz olan orucu tutarken cinsel iliki ile orucunu bozduu zaman onun hakknda unlar gerekir: 1- Gnahkar olur 2- O orucu kaza etmesi gerekir 3- Ayrca keffaret gerekir Gnn kalan ksmn da orulu geirmesi gerekir. Adam bu iliki ile kendisine neyin gerekeceini bilsin bilmesin farketmez. Yani bir adam Ramazanda kendisine farz olan orucu tutarken cinsel ilikiye girdii fakat bunun kendisine keffaret gerektireceini bilmedii zaman keffaret yine de vacip olur. nk oru bozucu eyi kasten yapmtr. Oru bozucu bir eyi kasten yapmas hakknda ilgili hkmlerin uygulanmasn gerektirir. Ebu Hureyre'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre: Bir adam Rasulullaha gelerek yle dedi: Ey Allah'n Rasul! Mahvoldum. Rasulullah: Neye mahvoldun? diye sorunca adam yle
dedi: Ramazanda orulu olduum halde eimle ilikiye girdim. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona keffareti emretti. Halbuki adam bunun keffareti gerektirdiini bilmiyordu. "zerine farz olan bir orucu tuttuu halde" szmz mesela Ramazanda yolcu iken orulu olduu halde cima etmesini bu hkmn dna karmak iindir. nk ona keffaret gerekmez. Mesela bir adamn Ramazanda eiyle birlikte orulu olarak yolculuk yapmas, sonra eiyle ilikiye girmesi durumunda ona keffaret gerekmez. nk yolcu olan kii oruca balad zaman onu tamamlamas gerekmez. sterse orucunu bozar ve kaza eder, isterse orucuna devam eder.374 SORU 355- Orucu bozan eyler genel olarak nelerdir? CEVAP: Orucu bozan eyler unlardr: 1- Kasten yemek imek 2- Cinsel ilikide bulunmak 3- ehvetle menisi gelmek 4- Karnna bir ey girmek. Mesela gze veya kulaa veya buruna ila damlatmak gibi. Bu ila boaza ulat zaman orucu bozar. nk kasten akarak karnna onu dahil etmitir. 5- Besleyici ineler de byledir. nk bu ineler gda yerine geer ve orucunu bozar. 6- Sahih olan gre gre hacamatla (ie ile) ve damardan kan aldrmak da orucu bozan eylerdendir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: "Hacamat yapann da, yaptrann da orucu bozulur" buyurmutur. 7- Hayz ve nifas da orucu bozar. Hayzl ve lousa kadnn hayz ve lousalk halinde oru tutmas haramdr. 8- Kasten kusmak da orucu bozar. Fakat elinde olmayarak kastsz olarak kusarsa orucu bozulmaz. ayet unutarak yer ve ierse yine byledir nk unutarak yemek imek orucu bozmaz.375 ***
374 375
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 182-186 eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, (3/127, 128)
kinci Konu CMAIN HKMLER, HTLAM ve MASTURBASYON

HATIRLAYARAK veya UNUTARAK RAMAZANDA CMA ETMENN HKM
SORU 356- Ramazan gn unutarak veya hatrlayarak cinsel ilikide bulunmann hkm nedir, ona gereken ey nedir? CEVAP: Ramazanda gndz saatlerinde cima etmek orucu bozan dier eyler gibidir. Bir kimse yolculuk halinde bulunursa ister orulu olsun, ister orusuz olsun bunda bir saknca yoktur. Fakat orulu ise o gn kaza etmesi gerekir. Fakat oru tutmas gereken kimselerden olduu zaman eer unutarak bu ii yaparsa yine bir ey gerekmez. nk btn oru bozucu eyleri insan unutup da yapt zaman orucu sahihtir/bozulmaz. Bilerek yaparsa bunun be tane sonucu vardr: 1- Gnah ilemi olur, 2- O gnk orucu bozulur, 3- Gnn kalann orulu geirmesi gerekir, 4- O gn kaza etmesi gerekir, 5- Keffaret gerekir. Keffaret: Bir kle azat etmektir. Bunu bulamazsa ard ardna iki ay oru tutmaktr. Bunu yapamazsa altm fakiri doyurmaktr. Bunun delili Ebu Hureyre'nin rivayet ettii u hadistir: "Bir adam Rasulullah'a Sallallahu aleyhi vesellem gelerek: Ey Allah'n Rasul! Mahvoldum! dedi. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: Niye mahvoldun? diye sorunca adam yle dedi: Ramazanda orulu olduum halde eimle ilikiye girdim. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona bunun keffaretinin vasfn anlatt ve kle azat etmektir dedi. Adam bunu bulamayacan syledi. Rasulullah iki ay arka arkaya oru tutmaktr, dedi. Adam, buna gcnn yetmeyeceini syledi. Rasulullah; altm fakiri doyurmaktr, dedi. Adam bunu da yapamayacan syledi. Adam sonra oturdu. Bu srada Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem bir miktar hurma getirildi. Peygamber adama dedi ki: Bunu al ve tasadduk et. Adam dedi ki: Ey Allah'n Rasul! Benden daha fakir kim var? Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem az dileri
grnnceye kadar gld, sonra yle buyurdu: Haydi al bunu, oluk ocuuna yedir."376 SORU 357- Ramazanda gndz kadnla cinsel ilikide bulunmann hkm nedir? CEVAP: Ramazanda gndz saatlerinde kadnla cinsel ilikide bulunmak orucu bozar ve keffaret gerekir. Bunun sebebi zamann saygnldr. nk Ramazann bir erefi vardr. Onun zamannn bir fazileti vardr. Bir kimse yolcu deil de mukim olduu zaman yemekten, imekten ve cinsel ilikiden kendisini uzak tutmas gerekir. Yemek ve imek oruca aykr olunca bunlar almak/yemek ve imek orucu iptal eder. Cinsel ilikiye gelince o da orucu iptal eder. Bunda Ramazana kar bir saygszlk da vardr. Dolaysyla Mcadele suresinin banda sz edilen zihar keffareti gibi bunun da hem kazasnn hem de keffaretinin olduu kesindir. Ebu Hureyre'den sahih olarak gelen bir hadiste o yle anlatr: "Biz Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile beraber otururken bir adam kageldi ve yle dedi: - Helak oldum ey Allah'n Rasul! - Neyin var? - Orulu iken hanmmla cinsel ilikide bulundum. Dier bir rivayette Ehlime Ramazan aynda dokundum. - Azat edecek klen var mdr? - Hayr. - ki ay pe pee oru tutmaya g yetirebilirmisin - Hayr dedi. - Altm fakiri doyuracak imkann var mdr? - Hayr. - Otur yle ise!
376
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 197, 198
Adam oturdu. Sonra iinde hurma bulunan bir sepet getirildi. Rasulullah hemen sordu: - Soru soran nerede? - Benim. - Al bunu sadaka olarak dat. - Ey Allah'n Rasulu! Benden daha fakir kimse var mdr? -Medine'nin iki kara taln kast ederek- Vallahi bu iki yaka arasnda bizden daha fakir bir aile yoktur, deyince Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem az dileri grnnceye kadar gld. Sonra yle buyurdu: - Haydi al bunu, oluk ocuuna yedir."377 SORU 358- Mbarek Ramazan aynda ehvetim beni eime kar azdrd ve sabah namazndan sonra onunla cima ettim. Bunun hkm nedir? CEVAP: Soru soran ehvetinin kendisini azdrdn ve Ramazanda sabah namazndan sonra eiyle ilikiye girdiini sylediine gre onun bir kle azat etmesi gerekir. Buna gc yetmezse iki ay ard ardna oru tutmas, ona da gc yetmezse altm fakiri doyurmas ve o gn kaza etmesi gerekir. Her bir fakire verecei yiyecek bir md budaydr. Kadna gelince, ayet bu konuda isteyerek kocasna itaat etmise onun hkm de erkein hkm gibidir. Eer zorla buna boyun edirilmise sadece o orucu kaza etmesi yeterlidir. Bu adama keffaretin vacip oluunun delili Ebu Hureyre'nin rivayet ettii u hadistir: "Biz Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile beraber otururken bir adam kageldi ve yle dedi: Helak oldum ey Allah'n Rasul! Peygamber: Neyin var? dedi. Adam: Orulu iken hanmmla cinsel ilikide bulundum, dedi. Peygamber: Azat edecek klen var m? dedi. Adam: Hayr, dedi. Peygamber iki ay ard ardna oru tutabilir misin? dedi. Adam: Hayr, dedi. Peygamber: Altm fakiri doyuracak imkann var m? dedi. Adam: Hayr, dedi. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem biraz bekledi. Bir de baktk ki Peygambere bir sepet hurma getirildi. Peygamber: Soru soran nerede? dedi. Adam: Benim dedi. Peygamber: "Al bunu
377
tasadduk et, dedi." Bu hadis Buhari ve Mslim'in zerinde ittifak ettikleri bir hadistir. Eiyle cima ettii gnn yerine bir gn kaza orucu tutmasnn vacipliine gelince bunun delili Ebu Davud ve bn Mace'nin rivayetinde geen: "ve onun yerine bir gn oru tut" emridir. Kocasna isteyerek itaat ettii zaman kadna da keffaret ve kazann vacip oluuna gelince bu konuda kocas gibi olduu iindir. Zorlama durumunda kadna keffaretin gerekmeyeceinin delili ise Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem u sznn ifade ettii genel hkmdr: "mmetim iin yanlmak, unutmak ve zorlandklar eyler affedilmitir." Baar Allah'tandr.378 SORU 359- Bir adam Ramazan gn orulu iken bilmeyerek birka defa hanmyla cima etse, sonra orulu iken bunun caiz olmadn duysa hkm ne olur? CEVAP: phesiz Allah Teala kullarna Ramazan gn yemeyi, imeyi, cinsel ilikiyi ve orucu bozan her eyi haram klmtr. Mkellef, salkl ve mukim olduu halde Ramazan gn cinsel ilikide bulunan kiiye keffareti farz klmtr. Keffaret bir kleyi azat etmektir. Onu bulamazsa iki ay ard ardna oru tutmaktr. Ona da gc yetmezse altm fakiri doyurmaktr. Herbir fakire beldenin yiyeceinden yarm lek verecektir. Ramazan gn akl bali, mukim ve salkl olduu iin oru kendisine farz olan bir kimse soruda anlatlan olayda olduu gibi bilmeyerek cima ederse ilim adamlar onun durumu hakknda ihtilaf etmilerdir. Bazlar ona keffaret gerekir nk sormay ve dini renmeyi ihmal etmitir dediler. Dier ilim adamlar ise hkm bilmedii iin keffaret gerekmez dediler. Bununla anlalmtr ki ihtiyata uygun olan keffaretin gerekliliidir. nk yapacan yapmadan nce kendisine haram olan eyi sormam ve ihmal etmitir. Bir kle azat etmeye gc yetmezse oru tutar. Cima ettii her gnden do378
lay altm fakiri doyurmas da yeterlidir. ki gn cima ettii zaman iki keffaret, gn cima ettii zaman defa keffaret demesi gerekir.379 Bylece bir gndeki btn cimalara bir keffaret gerekir. Bir gnde birden fazla cima yapt zaman bir keffaret yeterlidir. Senin iin ihtiyatl ve gzel olan budur. Bylece bortan kurtulmu, ilim adamlarnn ihtilaflarnn dna km ve orucunu tamir etmi olursun. Ramazanda cima yapt gnlerin saysn bilmedii zaman ihtiyata uygun olanla amel etmek gerekir. O da fazlasn almaktr. ki mi, m, drt m olduunda tereddt ederse drde karar vermelidir. Fakat emin olmad bir eyde kesin karar vermemelidir. Allah Teala rzasna uygun olan eylerde bizi baarl klsn. Allah'n selam, rahmeti ve bereketi zerinize olsun.380 SORU 360- Kuveyt'te bir kadn soruyor: Mbarek Ramazan aynn gnlerinden bir gn ben hayzl, kendisi orulu iken kocam benimle cinsel ilikide bulundu. Hkm nedir? CEVAP: Bu soru iki meseleyi ihtiva ediyor: Birincisi: Bu koca Ramazan aynda gndz eiyle cima etmi. Bunun cevab udur: Bu adamn Allah'a tevbe ederek hem kaza orucu tutmas, hem de keffaret vermesi gerekir. Cima ettii gnden bedel olarak bir gn kaza orucu tutar. Keffarete gelince, bu bir kle azat etmektir. Bulamazsa ard ardna iki ay oru tutmaktr. Buna gc yetmezse altm fakiri doyurmaktr.
379
380
Bu, cumhurun grdr. Hanefilere gre kasten oru bozma olay ayr ayr gnlerde bile olsa hepsi iin bir keffaret yeterlidir. -evireneyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, (3/199, 200)
Kazann vacipliinin delili bn Mace'nin rivayet ettii u hadistir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan gn hanmyla cima eden bir bedeviye yle dedi: "Onun yerine bir gn oru tut." Keffaretin vacipliinin delili ise snenlerde ve dier hadis kitaplarnda geen u hadistir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan gn hanmyla cima eden bir bedeviye: Kle azat et, dedi. Adam: Buna imkanm yoktur, dedi. Peygamber: ki ay ard ardna oru tut, dedi. Adam: Gcm yetmez, dedi. Peygamber: Altm fakiri doyur, dedi. Kadna bir ey gerekmez. nk oru tutmann vaciplii hayz olduu iin ondan der. kinci meseleye gelince: Adamn hayzl eiyle cima etmesidir. Bunun cevab udur: bn Abbas'n rivayet ettii hadise gre bunun cezas bir veya yarm dinardr. Bu hadisi Ahmed, Tirmizi ve Ebu Davud rivayet etmitir. Bir dinarla kastedilen ilenmi olsun veya olmasn bir miskal altn veya onun deerinde gmtr. Bu kadn isteyerek bu konuda kocasna boyun emise erkek gibi ona da keffaret gerekir. Her ikisinin de hayzl iken yaplan ilikiden dolay Allah'a tevbe etmeleri gerekir. Baar Allah'tandr.381 SORU 361- Bir ahs Ramazan gn karsyla oynat, ehvetle biraz pt, biraz kollarn bacaklarn okad. Fakat menisi gelmedi, sadece mezi geldi. Bununla orucu bozulur mu? Byle yapt gnlerin saysn bilmedii zaman bunu nasl renecek? stelik bunun zerinden bir ka sene geti yani baka Ramazanlar geti. Yaplacak ey nedir? CEVAP: Orulu bir kimse Ramazanda fercten temasta bulunmakszn sevitii ve meni veya mezi geldii zaman o gn sadece kaza etmesi gerekir. Byle yapt gnlerin saysn bilmezse emin olaca sayda gn kaza edinceye kadar ihtiyatl olmas gerekir. Bunun zerinden geen seneler hkm bilmeden getii iin ona kazadan baka bir ey gerekmez. Bundan dolay orucunun bo-
381
zulmu olduunu bilmi olsayd da bir ka sene kazay erteleseydi kaza ile birlikte her bir gn iin bir fakiri de doyurmas gerekirdi. Allah en iyi bilendir.
YOLCU KEN CMA ETT ZAMAN ORULUNUN HKM

SORU 362- phesiz Allah Teala yolcuya oru tutmamay mbah klmtr. Yolcu, kars ile birlikte bulunsa ve yolculuk esnasnda gndz onunla cima etse hakkndaki er' hkm ne olur? Bize bunu anlatn, Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. stirham ediyor ve byk bir sabrla cevabnz bekliyoruz. CEVAP: Namazlar ksaltarak klaca bir uzakla yolculuk yapt ve bu yolculukta gnah ilemek gayesini tamad zaman Ramazan gnnde oru tutmayabilir. Kitap, snnet ve icma buna delalet etmektedir. Hatta bir grup alime gre oru tutsa bile onun Ramazan orucunun yerine gemez. Yolculukta orucu bozmann mbahlna delalet eden kitap ve snnet naslar orucu bozan yemek imek ve cinsel iliki arasnda hibir fark gzetmemitir. Bilakis yolcu bunlarn hepsini hibir fark olmakszn yapabilir. O zaman soruda sz edilen kiiye hibir ey gerekmez. Bununla beraber burada daha da nemli bir mesele vardr, o da udur: Bir kimse yolculuk esnasnda oru tutsa sonra bu orucun iinde cima etse sadece orucu bozulur. Bu ilikiden dolay kendisine keffaret gerekmez. nk cima etmeye karar verdii andan itibaren artk onun orucunun bozulduuna hkmedilir. Cimaya karar vermekle daha nce orucu bozulduu iin sz edilen iliki oru iinde vaki olmamtr.382
RAMAZAN GN YOLCULUK ESNASINDA CMA ETMENN HKM

SORU 363- Yolcu olan kimsenin Ramazan gn eiyle cima etmesi caiz olur mu? CEVAP: Bismillah, elhamdulillah... Bir kimse kendisine oru tutmamay
382
Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, (4/196, 197)
mubah klan bir yolculukta olduu veya hasta olduu zaman ona keffaret gerekmez, herhangi bir gnah da yoktur, sadece cima ettii gn kaza etmesi gerekir. nk yolcunun ve hastann orucunu bozmas, cima etmesi ve baka bir ey yapmas mubahtr. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: "Kim hasta veya yolculuk halinde ise tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara: 184) Bu konuda kadnn hkm eer yolcu veya oru tutmakta zorlanacak ekilde hasta ise erkein hkm gibidir. Ona da keffaret gerekmez.383
RAMAZAN GN HTLAM OLMAK

SORU 364- Ramazan gn ihtilam olan kimse hakknda (ne dersiniz)? CEVAP: Onun hakknda yle deriz: Orucu sahihtir nk ihtilam irade d bir olay olduu iin orucu bozmaz. Uyku halinde ondan ykmllk kaldrlmtr. Fakat bir insann oru tuttuu gn zikirle, Kur'an okumakla ve Allah'a ibadetle/itaatle doldurmas gerekir, Ramazan gecelerini pek ok insann yapt gibi uykusuz geirmemelidir. Onlar bazen kendilerine faydas olmayan zararl eylerle geceleri uykusuz kalyorlar. Gndz olunca da btn gn uyku ile geiriyorlar. Bu gerekli ve uygun bir ey deildir. Uygun olan, bir insann orucunu itaat ve ibadetlerin, zikrin, Kur'an okumann ve Allah'a yaklatrc dier davranlarnn vesilesi yapmasdr. Allah en iyi bilendir.384 SORU 365- Orulu Ramazan gn ihtilam olduu zaman orucu bozulur mu bozulmaz m? ve hemen gusletmesi vacip midir? CEVAP: Orulu Ramazan gn ihtilam olduu zaman orucu sahihtir, ihtilamdan etkilenmez. nk ihtilam irade d olan bir eydir. Namaz iin cnplkten temizlenmesi gerekir. Hemen gusletmesi gzeldir, acele etmesi vacip deildir. Allah en iyi bilendir.385
383 384 385
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, (3/202, 203) eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, (1/524) eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, (3/163)
SORU 366- Orulu Ramazan gn ihtilam olduu zaman orucu bozulur mu, bozulmaz m? ve hemen gusletmesi vacip midir? CEVAP: htilam olmak orucu bozmaz. nk orulunun iradesinde olan bir ey deildir. Su yani meni grd zaman cenabetten kurtulmas iin gusletmesi gerekir. Sabah namazndan sonra ihtilam olur da le namaz vaktine kadar gusl geciktirirse bir saknca yoktur... Ailesiyle geceleyin cima eder de ancak tan yeri aardktan sonra guslederse hkm yine ayndr. Bunun kendisine bir gnah yoktur. nk Peygamberden gelen bir rivayete gre o, cnup olarak sabahlam, sonra gusletmi ve orucunu tutmutur. Hayzl ve lousa bir kadn da geceleyin temizlense fakat ancak tan yeri aardktan sonra gusletse hkm yine ayndr. Bundan dolay kendilerine bir gnah yoktur. Orular sahihtir. Fakat ne bu kadnlarn, ne de cnp bir kimsenin gusl veya namaz gnein douuna kadar geciktirmeleri caiz deildir. Bilakis namaz vaktinde eda etmeleri iin hepsinin gne domadan nce gusletmeleri gerekir. Erkein namaz cemaatle klabilmek iin guslde daha da acele etmesi gerekir. Baarnn sahibi Allah'tr.386 SORU 367- Orulu idim. Mescitte uyumuum. Uyandktan sonra kendimi ihtilam olmu buldum. htilamn oruca bir etkisi olur mu? Ayrca ben o vakit gusletmedim ve guslsz namaz kldm. Bir baka defasnda bama ta isabet etti ve kan akt. Kan sebebiyle orucum bozulur mu? Kusmak orucu bozar m, bozmaz m? Bana bildirmenizi rica ediyorum. CEVAP: htilam kulun iradesinde olmad iin orucu bozmaz. Fakat meni kt zaman gusletmesi gerekir. nk Peygambere bu konu sorulduu zaman yle cevap vermitir: htilam olan kii kendisinde su, yani meni grd zaman gusletmesi gerekir.
386
bn Baz, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 1/120-121
Gusletmeden namaz klm olman byk bir hatadr ve ok irkin bir eydir. Allah'a tevbe ederek o namaz tekrar klman gerekir. Bana isabet eden tatan dolay kan akmas orucunu bozmaz. raden dnda senden kan kusmuk da orucunu bozmaz. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kimin elinde olmayarak kusmuu gelirse ona kaza gerekmez. Kim kendisini zorlayarak kusarsa orucunu kaza etmesi gerekir." Bunu Ahmed ve snen sahipleri rivayet etmilerdir. snad sahihtir.387 SORU 368- Ramazan aynn gnlerinden birinde oru vaktinde uyuyordum. htilam olmuum. Bunun hkm nedir? Keffaret gerekir mi? CEVAP: Orulu veya hac ya da umre iin ihraml iken ihtilam olan kimsenin gnah yoktur. Ona keffaret gerekmez. Bunun orucuna, haccna ve umresine zarar olmaz. Menisi gelmise cnplkten dolay gusletmesi gerekir. Baar Allah'tandr.388
RAMAZAN GN KEND KENDNE ELYLE BOALMAK ORUCU BOZAR

SORU 369- Geen Ramazan ben oru olduum halde elimle kendi kendime boaldm. Bana ne gerekir? CEVAP: Bu adetten dolay Allah'a tevbe etmen gerekir. nk ilim sahiplerinin bu konudaki iki grnden sahih olanna gre bu haram klnm bir alkanlktr. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Onlarki rzlarn (ferclerini) korurlar. Ancak zevclerine ve sahip olduklar cariyelerine kar mnasebetleri mstesnadr. Bundan tr knanmazlar. Artk kimde bunda tesini ararsa, ite onlar haddi aanlarn ta kendileridir." (M'minun, 5-7) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "Ey genler topluluu! inizden kimin evlenmeye gc yeterse evlensin. nk bu, gz haramdan ferci zinadan daha iyi korur. Gc yetmeyen ise oru tutmaldr. nk oru onun ehvetini engeller. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem evlenmeye gc yetmeyen genleri oru
387 388
bn Baz, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 1/121-122 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 7790
tutmaya ynlendirmitir. Oruta bir tr zorluk olduu kesindir. ayet elle boalmak suretiyle cinsel tatmin caiz olsayd Peygamber genleri ona ynlendirirdi. nk genler iin bu daha kolay bir eydir. nk bunda bir miktar zevk de vardr. Peygamber kolay olan brakp da zor olan tercih etmezdi. ki eyden birini tercihte serbest brakt zaman Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem adeti gnah olmad mddete kolay olan tercih etmekti. Peygamberin bu meselede zor olan tercih etmesi dierinin caiz olmadnn delilidir. Bunu Ramazanda orulu iken yapmasna gelince bu, gnah daha da arttrr. nk bununla orucu bozulur ve Allah'a iki defa tevbe etmelidir. Hem byle bir fiili ilediinden dolay tevbe etmelidir, hem de orucunu bozduundan dolay tevbe etmelidir. Orucunu bozduu bu gn de kaza etmelidir.389 SORU 370- Bir gen orucun bozulduunu bilmeyerek ehveti galip gelince Ramazanda eliyle boald. Hkm nedir? CEVAP: Ona bir ey gerekmez. nk yukarda orulunun orucunun ancak u artla bozulacan ifade ettik: Bilmek, hatrlamak ve istemek. Fakat ben derim ki bir insann elle boalmamak iin sabretmesi gerekir. nk u ayetten dolay bu haramdr: "Onlar ki tenasl organlarn korurlar. Ancak elerinden ve cariyelerinden korunmazlar. Onlarla ilikilerinden dolay knanmazlar. Kim bunun tesine gemek isterse, ite onlar haddi aanlardr."
(M'minun, 5-7)
Bunun bir delili de Peygamberin u hadisidir: "Ey genler topluluu! inizden kimin evlenmeye gc yeterse evlensin. nk bu, gz haramdan, ferci zinadan daha iyi korur. Gc yetmeyen ise oru tutmaldr." ayet elle tatmin caiz olsayd Peygamber ona ynlendirirdi. nk mkellef iin bu daha kolaydr. nk insan onda bir cinsel tatmin de bulur. Halbuki oru byle deildir, onda meakkat vardr. Peygamber kolay olan brakp da orucu tavsiye edince bu, tekinin caiz olmadn gsterir.390 SORU 371- Ben ondokuz yana gelmi bir gencim. Bir problemim var. O da u: Takriben gnde drt defa elle tatminden kendimi alamyorum. Bunu
389 390
bn Useymn, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 1/171-172 bn Useymn, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 1/172-173
mbarek Ramazan aynda bile yapyorum. Yukarda da sylediim gibi bundan kendimi alamyorum. Bana keffaret gerekir mi, gerekmez mi? CEVAP: Sana sabr ve tahamml tavsiye ederiz. nk bu fiil er'an haramdr. Fakat zinadan daha hafiftir. Baz alimler nefsinin zinaya ve livataya dmesinden korkanlara ehvetleri yatmad zaman bunu mbah grmlerdir. Biz sana orucu tavsiye ediyoruz. nk oru ehveti hafifletir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem evlenemeyenleri bunun iin oruca ynlendirmitir. Sonra sana evlenmeye alman tavsiye ederiz. nk evlenmek gz haramdan, ferci zinadan daha iyi korur. Evlenmek iin btn imkanlarn ortaya koy. Allah sana yardm edecektir, aciz kaldn eyde sana yardm edecektir. Ramazan gn de bu adetini brakamam olmana gelince phesiz bu orucu bozar. Fakat keffareti gerektirmez. Fakat bu sene ve geen sene bozduun orular kaza etmen gerekir. Geen senenin gnlerinin kazasyla birlikte herbir gnn keffareti olarak bir tane fakiri doyurmalsn. Ayrca Allah'a tevbe et. Tevbe nceki gnahlar siler.391 SORU 372- Eliyle evlenen hakkndaki er' hkm nedir? Ramazan aynda gndz eliyle evlenenin hkm nedir? defa (vallahi, vallahi, vallahi) bir daha bunu yapmayacana yemin edip de tekrar yapann hkm nedir? CEVAP: Eliyle evlenmek caiz deildir. Buna masturbasyon (elle boalmak) denir. Bunu Ramazan gnleri yapann gnah baka gnlerde yapann gnahndan daha byktr. Tevbe etmesi, istifar etmesi ve meni geldii zaman bozulan gnlerin orucunu kaza etmesi gerekir. Bunu yapmamaya yemin edip de yapan kimseye gelince yeminine uymad iin yemini tekrarlam olsa bile bir yemin keffareti gerekir. nk bir eye yemin etmitir. Yeminin keffareti bir klenin azat edilmesi veya on fakirin doyurulmas veya on fakirin giydirilmesidir. Bunlara gc yetmeyen gn oru tutar. Fakirlere yedirecei ey buday ve pirin gibi beldenin kendi yiyeceklerinden herbir fakire yarm lek olmak zere toplam be lek yiyecektir. Herbir yoksula giydirecei elbisenin miktar ise namazda stn rtecek elbisedir. Baar Allah'tandr.392
391 392
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 44-45 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4976
SORU 373- Bir mslmann Ramazan gn ehveti harekete getii ve eliyle tatminden baka bir are bulamad zaman orucu batl olur mu? Bu durumda ona kaza m gerekir, keffaret mi? CEVAP: Ramazanda olsun, baka zamanda olsun elle tatmin haramdr, yaplmas caiz deildir. Bunun delili u ayettir: " Onlar ki, iffetlerini korurlar; ancak eleri ve ellerinin sahip olduu (criyeleri) hari. (Bunlarla ilikilerden dolay) knanm deillerdir. u halde, kim bunun tesine gitmek isterse, ite bunlar, haddi aan kimselerdir." (Mu'minun, 5-7) Bu fiili Ramazan gn orulu iken ileyen kimsenin Allah'a tevbe etmesi ve o gn kaza etmesi gerekir. Bunun keffareti yoktur. Keffaret sadece cimada vardr. Baar Allah'tandr.393 SORU 374- Ramazanda bilerek kasden elle boalan kimseye ne gerekir? Bu gn kaza etmesi gerekir mi? Dier Ramazana kadar kaza etmedii zaman hkm nedir? Bize delilleriyle birlikte anlatn, Allah size sevap versin. CEVAP: Birincisi: Ei ve cariyesi olmakszn kendi kendine elle boalmak u ayetin genel hkm ifade etmesi sebebiyle haramdr: " Onlar ki, iffetlerini korurlar; ancak eleri ve ellerinin sahip olduu (criyeleri) hari. (Bunlarla ilikilerden dolay) knanm deillerdir." (Mu'minun, 5-6) Zararl olduu, yapann knand, stelik Ramazan gn orulu iken bunu yapt iin bunu Ramazanda kasten yaparsa ayrca baka bir gnah daha ilemi olur. nk oruca da saygszlk etmitir. Kaza etmesi gerekir. Keffaret gerekmez. nk kadnn ferci olmadan meni inmesine benzer. Bunun bir dier delili Buhari'nin Aie'den naklettii u hadistir: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken hanmn perdi. Ama o ehvetine hepinizden daha ok hakimdi." Bunun anlam ehvetine hakim olamad zaman Ramazanda orulu iken pmesi caiz deildir demektir. ehvetle meni geldii zaman orucu bozulur. Keffaret gerekmez. Kaza ve tevbe gerekir.
393
kinci olarak: Kim dier Ramazan girinceye kadar meru bir mazereti olmakszn nceki Ramazana ait bir veya birka gnlk kaza orucunu tutmayp geciktirirse ihmalinden dolay Allah'tan af dilemesi ve tevbe etmesi ve kaza ile birlikte herbir gn iin bir fakiri doyurmas gerekir. Nitekim sahabeden bir topluluk byle fetva vermilerdir. Yoksul doyurmann ls beldenin yiyeceinden yarm lek yani yaklak bir buuk kg. yiyecektir. Baar Allah'tandr.394 SORU 375- Size anlatacam olay u: Hicri 1410 yl Ramazan aynda bir hastanede kontrolm vard. Bu randevuya baka bir zamanda gitme imkanm yoktu. Muayene eden doktorun yanna girdiimde benden bir meni tahlili istedi. Bunun zorunlu bir ey olduunu syledi ve mecbur etti. Nihayet tahlil iin meniyi verdim. Bir Ramazan gn idi. Meniyi elle boalmak yntemiyle temin ettim. Hastaneye geleceim gn hastane tarafndan belirlenmiti. Oraya baka zaman tekrar gelme imkanm yoktu. Bu randevu benim ve eimin tahlili iindi. Ey stat, bu konuda bana bir fetva vermenizi istiyorum: Bana kazadan baka keffaret de gerekir mi? badeti bilinli olarak yapmak iin soruyorum. Allah size baarlar versin. CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman sana elle boaldn gnden bedel olarak kaza gerekir, keffaret gerekmez. Baar Allah'tandr.395 SORU 376- Ondrt, onbe yalarmda iken mbarek Ramazan gnlerinde saysn hatrlamadm kadar masturbasyon (elle boalma) yaptm. ster Ramazanda olsun ister baka zamanda olsun ben bunun haram olduunu bilmiyordum. Ben bunun ismini de bilmiyordum. Abdestimi alyor ve gusletmeden namazm klyordum. Kldm namazn ve tuttuum orucun hkm nedir? Namaz ve orucu iade etmem gerekir mi? Ayrca ben bu gnlerin saysn da bilmiyorum. Ne yapmam gerekir? Birincisi: Bu gizli alkanlk (elle meniyi boaltmak) haramdr. Bunu Ramazan gn yapmak haramln daha da arlatrr. kincisi: Elle boalarak orucunu bozduun gnleri kaza etmen gerekir.
394 395
nk bu fiil orucu bozar. Orucunun bozulduu gnleri iyi tespit etmelisin. ncs: ayet kazay dier Ramazana kadar geciktirmisen kaza ettiin herbir gn iin ayrca bir fakiri doyurman gerekir. Bunun ls beldenin mehur yiyecek maddelerinden yarm lek yiyecektir. Drdncs: Elle boalma esnasnda meni geldii zaman abdest yeterli deildir, gusletmek de gerekir. Beincisi: Gusletmeden kldn namazlar da kaza etmen gerekir. nk kk taharet byk taharet yerine gemez. Baar Allah'tandr.396
RAMAZAN GN MEN IKMASI

SORU 377- drarn tutamayan bir adam var. Organnn iindeki idrar dar karmak istedi. Fakat Ramazan gn kendisinden meni geldi? CEVAP: Bu adamdan kan meni ehvetle kt zaman yani idrar yerinden boaltmaya alrken ehvete gelip de meni gelmise orucu bozulur. nk orulunun fiili sonucu meninin ehvetle gelmesi orucu bozan eylerdendir. Fakat bu ehvetsiz olduu zaman orucu sahihtir, kaza etmesi gerekmez.397 SORU 378- Benim ikayetim Ramazan gnlerinde ihtilam olmakszn veya mastrbasyon yapmakszn kendiliinden meni akmasdr. Bunun benim orucuma bir zarar olur mu? CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman Ramazan gn senden herhangi bir lezzet olmakszn meni gelmesinin senin orucuna bir zarar olmaz. Sana kaza da gerekmez. Baar Allah'tandr.398
nc Konu
PMEK, OYNAMAK, MEZ VE VED IKMASININ HKMLER

396 397 398
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10551 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/507 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10645
RAMAZAN GN EN PMENN HKM

SORU 379-Bir adam Ramazan gn eini pt veya onunla oynat zaman orucu bozulur mu, bozulmaz m? CEVAP: Bir kimsenin orulu iken karsn pmesi, onunla oynamas ve cima yapmakszn sevimesi, btn bunlar caizdir, bunda bir saknca yoktur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken eini perdi, orulu iken eiyle seviirdi. Fakat ehvetinin hzl oluu sebebiyle Allah'n haram kld eye dmekten korkarsa bu onun iin mekruhtur. ayet bu esnada meni gelirse kendisini tutmas (Bundan sonra iftar vaktine kadar orucu bozucu hareketlerden saknmas) ve o gn kaza etmesi gerekir. Alimlerin cumhurunun grne gre ona keffaret gerekmez. Meziye gelince alimlerin bu konudaki iki grnden sahih olan gre gre orucu bozulmaz. nk sahihlik ve orucun batl olmamas esastr. nk bundan saknmak zordur. Baarnn sahibi Allah'tr.399 SORU 380- Bir kimsenin orulu iken karsn pmesi caiz olur mu? CEVAP: Bir erkein orulu iken karsn pmesinde bir saknca yoktur, gnah deildir. Bunun bir keffareti yoktur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunu yapard. Fakat adamn ehveti kuvvetli olduu ve eini perse istenmeyen bir durumun ortaya kmasndan korktuu zaman onun pmesi mekruhtur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Sana phe veren eyi brak, pheli olmayan eyi yap."400 SORU 381- Orulu bir kimse karsn pebilir mi, pemez mi? CEVAP: lim ehli bu meselede ihtilaf etmitir. Fakat Aie'den yle bir rivayet sabit olmutur. yle dedi: " Peygamber orulu iken eini perdi. Fakat o, ehvetine hepinizden daha ok hakimdi." Dolaysyla bir gen eine yaklap da pt zaman ehvetinin tahrik olacan ve nefsine hakim olamayacan bildii zaman onu pmesi caiz deildir.
399 400
bn Baz, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 2/164-165 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/202
Rivayet edildiine gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yal ihtiyara pme iznini vermi, genleri bundan sakndrmtr. Bunun sebebi aralarndaki ehvet farkdr. Yallarda ehvet zayflar, genlerde kuvvetli olur.401
RAMAZAN GN KADININ KOCASINI PMESNN HKM

SORU 382- Kadn Ramazan gn kocasn pebilir mi? Niin? CEVAP: Bir adamn eini orulu iken pmesi ehvetini harekete geirmedii zaman caizdir. Fakat bununla ehveti harekete getii zaman harama dmemek iin bu caiz deildir. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken elerini pmesi onun nefsine malik olmasndan dolaydr. Bundan dolay alimler orulu iken pmeye genler iin deil yallar iin izin vermilerdir. nk genlerde ehvetin tahrik olmas kuvvetli bir ihtimaldir.402
RAMAZANDA PMEK VE OYNAMAK

SORU 383- Orulunun Ramazanda eini pmesi ve yatakta onunla oynamas caiz olur mu? CEVAP: Evet, orulunun ister Ramazanda olsun, ister Ramazan dnda olsun eini pmesi ve onunla oynamas caizdir. Fakat bunun sonucunda meni gelirse orucu bozulur. Ramazan gn ise gnn kalan ksmn orulu geirmesi ve o gn kaza etmesi gerekir. Ramazan dnda ise orucu bozulur, gnn kalan ksmn orulu geirmesi gerekmez. Fakat tuttuu oru vacip bir oru ise o gn kaza etmesi gerekir. Nafile bir oru ise kaza etmesi gerekmez.403
ORULUNUN CMA VE MEN N OLMAKSIZIN

401 402 403
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 54 eyh Salih b. Fevzn, el-Mnteka min Fetv, 3/162 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/505
OYNAMASININ HKM
SORU 384- Ramazan gnlerinde eimin yannda uyumak bana tatl geliyor. Cinsel iliki ve meni inii olmakszn aramzda baz oynamalar oluyor. Bunun hkm nedir? CEVAP: Cinsel iliki ve inzal vaki olmakszn bu oynama yapld zaman -inaallah- bu oru sahihtir. Meni gelmese bile tam bir giri olduu zaman o gnn kazas ile birlikte zihar keffareti (yani altm gn oru) gerekir. Birleme olmakszn meni gelirse sadece o gnn kazas vardr. Bir orulu iin ihtiyata uygun olan, kendisini gnaha ve harama drecek eylerden uzak durmasdr.404
KARISIYLA CNSEL LKYE GRMED HALDE ONUNLA OYNATI SONRA MEN GELD
SORU 385- Bir adam Ramazan gn orulu iken hanmnn yanna girdi ve onunla oynamaya balad. Onunla cinsel ilikiye girmedi. Fakat oynarken menisi tam olarak kt. Kendisine neyin gerektiini soruyoruz? CEVAP: Sana u kadarn ifade edelim ki onun bugnk orucu bozulmutur. Kaza etmesi gerekir, keffaret gerekmez. nk keffaret orulu iken yaplan cinsel ilikinin cezasdr. Baar Allah'tandr. Allah'n selam sizin zerinize olsun.405
404 405
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 64 Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/109, 191
ORULU KEN PEN VEYA DOKUNAN BYLECE MENS VEYA MEZS GELEN KMSENN HKM
SORU 386- Orulu olduu halde pen veya dokunan bunun sonucu menisi veya mezisi gelen kimsenin hkm nedir? CEVAP: Ahmed'in mezhebinde mehur olan gre gre bununla oru bozulur. Bu Malik'in grne uygundur. eyh Takyuddin ise Ebu Hanife ve afii'nin grne uygun olarak bununla orucun bozulmad grn tercih etmitir. Allah en iyi bilendir.406
EN PP DE MEZS GELEN KMSENN HKM NEDR, ORUCU BOZULUR MU?

SORU 387- Bir kimse eini pt veya kucaklad zaman mezi gelirse orucu bozulur mu? CEVAP: Alimlerin ounluuna gre bununla oru bozulur.407
ORULUDAN VED IKMASININ HKM

SORU 388- Mbarek Ramazan gecelerinden birinde akama doru orulu iken abdest almak iin lavaboya girdim. Benim bir adetim var, kk su dkmeye knca ieride idrar kalmasn diye sonunda kendimi zorlarm. im bitince yine kendimi zorladm. Bu esnada meniye benzer bir sv kt. Fakat bu sv meninin karken verdii zevki vermeden kt. Orucu bozmadm. Ancak akam ezan okunduktan sonra iftarm atm. Bu svnn kmas orucuma zarar verir mi? Bu sv gusl gerektirir mi, gerektirmez mi? Bu gn kaza etmem gerektii ve onu ancak ikinci Ramazan getikten sonra tuttuum zaman bunun hkm nedir? Allah sizi mkafatlandrsn.
406 407
ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/352 bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/265
CEVAP: drardan sonra hibir zevk duymakszn yapkan kaln bir suyun kmas meni deildir. Bu sadece vedidir. Orucu bozmaz, gusl gerektirmez. Bundan dolay gereken ey sadece gzelce kurulanmak ve abdest almaktr. Orucunu bozmadn ve akam olmadan nce orucunu amaya niyet etmediin iin senin orucun sahihtir, sana kaza da gerekmez. Baar Allah'tandr.408
MEZ ORUCU BOZAR MI?

SORU 389- Bir Ramazan gn eimin yaknnda oturuyordum. Yarm saat kadar zamandr da orulu idik. Birbirimizle akalayorduk. Eimden uzaklatktan sonra klotum da organmdan km slak bir nokta buldum. Bu durum tekrarland. Bundan dolay bana keffaret gerekir mi ltfen anlatnz? CEVAP: Durum anlattn gibi olduu zaman sana kaza da gerekmez, keffaret de gerekmez. Ancak bu slaklk meni olduu kesinlik kazanrsa gusletmen ve o gn kaza etmen gerekir. Keffaret gerekmez. Baar Allah'tandr.409 SORU 390- Hangi sebeple olursa olsun mezi kmas orucu bozar m, bozmaz m? CEVAP: Alimlerin bu konudaki iki grnden sahih olanna gre kendisinden mezi kmasyla orulunun orucu bozulmaz.410 SORU 391- Mezi kmas kazay gerektiren oru bozuculardan saylr m? CEVAP: Bu konuda ihtilaf vardr. eyhulislam bn Teymiyye'nin meylettii gre gre kendisinden mezi kan kimse orucunu kaza etmez. nk bu genellikle genlerde sadece bakmak veya dokunmak gibi sebeplerle meydana gelebilen bir durumdur. Onlar kaza ile ykml klmak zarar bytr. Dorusu udur: Mezinin kmas kiinin kendisinin bile bile sebep olduu bir durum ise orucu kaza eder. Ani bir bak veya kastsz dokunma gibi kendi408 409 410
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11535 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9222 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/245
sinin sebebi olmad bir ey sonucu ehveti tahrik olursa kaza etmez. Allah en iyi bilendir.411 ***
Drdnc Konu KAN IKMASI, KUSMAK, NE VE ENJEKSYONUN HKMLER

ORULUDAN KAN IKMASI ORUCU BOZAR MI?
SORU 392- Oruludan kan kmas orucu bozar m? CEVAP: Dilerde meydana gelen kanamalar, mmkn olduunca yutmaktan saknd srece orucu etkilemez. nk insann iradesi dnda kann kmas orucu bozan bir sebep saylmaz. Bu durumla karlaan kiinin orucu kaza etmesi gerekmez. Burnu kanar da mmkn olduunca bunu yutmaktan saknrsa hkm yine ayndr. Bundan dolay kendisine bir ey gerekmez, kaza etmesi gerekli deildir.412
BURUNDAN KAN IKMASI ORUCU BOZMAZ

SORU 393- Ramazan aynda orulu iken burnum kanad ve kan karnma girdi. Hkm nedir? CEVAP: Burundan kan kmas orucu bozmaz. nk bu, irade d bir olaydr. Fakat kan kendi iradenle yutarsan, kan azna ulatktan sonra oru olduunu hatrlayarak yuttuun zaman kaza etmen gerekir. Baar Allah'tandr.413
411 412 413
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 53 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/514 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyeti ve'l-fta, Fetva no: 12077
ORULU KEN BURNU KANAYAN KMSENN HKM

SORU 394- Orulu iken burnu kanayan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Bir kimsenin orulu iken elinde olmayarak burnu kanad zaman orucu sahihtir. Baar Allah'tandr.414
ON GN BOYUNCA BOAZINDA KANAMASI DEVAM EDEN KMSENN HKM

SORU 395- 1400 hicri yl Ramazan aynn sonunda babam boaznda ve boynunda bir hastala yakaland. Boazndan on gn mddetle kan geldi. Bu kanamaya ramen orucunu bozmad. Fakat bu kanamadan etkilendi ve orucunun shhati konusunda pheye dt. u anda bu kanamadan sonra bana gelen hastalktan dolay yataa baland kald. Kanamas olduu gnleri tekrar kaza etmesi gerekir mi diye benden sormam istedi. Kendisi ok yal ve yatalak hasta, iyilemesi imkansz. Srtnn altnda ve sol ayanda kanser var. nc derecede eker hastas. Kaza etmesi gerekiyorsa salk durumu sebebiyle bu gnleri onun yerine benim kaza etmem caiz olur mu? CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman onun orucu sahihtir. Kaza etmesi de gerekmez. Baar Allah'tandr.415
AIZDAN VE BURUNDAN KAN GELMES ORUCU BOZAR MI?

SORU 396- Ramazan aynda orulu olarak yolculua kan bir adam var. len namazndan sonra birden bire burnundan ve azndan kan geldi. Buna ramen orucunu bozmad, bilakis o gnn orucunu tutmaya devam etti. Bu konudaki hkm nedir? Bunu kaza etmesi gerekir mi? Bu arada u da bilinsin: Aradan birka sene geti ve u ana kadar bu gnn kazasn yapmad.
414 415
CEVAP: Burnundan ve azndan aniden kan geldii zaman, gne batncaya kadar orucu bozan eylerden uzak durduun mddete, bu kan ister az olsun, ister ok olsun senin orucun sahihtir. Sana kaza da gerekmez. Baar Allah'tandr.416 SORU 397- Soruda yle diyor: Ramazanda orulu iken kastsz olarak burnuna dokundu ve burnundan birka damla kan geldi. Bu, orucumu yaralar m? Bu gnk orucum tam m yoksa kaza etmem gerekir mi? CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman senin orucun tamdr, kaza etmen gerekmez. naallah bunda senin orucunu yaralayacak bir ey yoktur. nk asl olan orutur. Senin bu yaptnda orucu bozacak bir ey yoktur. Baar Allah'tandr.417 SORU 398- Ramazan orucu tutan kimsenin Ramazanda 28 gn boyunca burnu kanad zaman hkm nedir? Size unu da bildireyim; benim yam 59. mrm boyunca imdiye kadar hi burnum kanamad. Geen sene Ramazan aynda sabahtan akama iftar saatine kadar ten alt defaya kadar burnum kanad. Kan boazma kadar iniyor, sonra ben onu koyulam olarak dar atyordum. Sadece sol burun deliimden kan gelmedi. CEVAP: Durum anlattn gibi olduu zaman orucun sahihtir. nk burnunun kanamas senin elinde olan bir ey deildir. Byle bir eyin olmas senin orucunu bozman gerektirmez. Buna delalet eden eriat kolaylatrc pek ok delil vardr. Bunlardan bazlar u ayetlerdir: "Allah hi kimseye gcnn stnde bir ey yklemez." (Bakara, 286) "Allah size herhangi bir glk karmak istemez."
(Maide, 6)
Baar Allah'tandr.418
???
416 417 418
KENDSNDEN ALINAN BU KAN ONUN ORUCUNU BOZAR MI?

SORU 399- Bir adam Ramazanda orulu iken hastaneye gitmek zorunda kald. Hastaneye gittii zaman ondan kan aldlar. Bu durum onun orucunu bozar m? CEVAP: Kendisinden alnan kan, rfen az bir kan ise bu gn kaza etmesi gerekmez. rfen ok saylacak miktarda kan alnmsa, ihtilaftan kmak ve bortan kurtulmak iin ihtiyata uygun olarak bu gn kaza eder. Baar Allah'tandr.419
ORULU KEN KENDSNDEN KAN ALINAN KMSENN HKM

SORU 400- Ramazanda orulu olduu halde kendisinden kan alnan kimsenin hkm nedir? Bu, tahlil maksadyla sa kolundan orta byklkte bir tp dolduracak kadar kandr. CEVAP: Bu ekilde tahlil iin kan alnmas orucu bozmaz, bu affedilir. nk ihtiyatan dolay alnmtr. Dinde orucu bozduu bilinen eylerden deildir.420 SORU 401- Orulunun orucunu bozmasna yol aacak kadar ok miktarda kan alnabilir mi? CEVAP: Bedenin zayf dmesine ve beslenme ihtiyacna yol aacak lde kan almann hkm hacamatn hkm gibidir (yani oru bozulur).421 Ancak insann kendi iradesinin dnda kan kmas halinde mesela bir kimsenin yaralanmas ve ok miktarda kan akmas, orucuna bir zarar vermez. nk bu insann iradesi ile olan bir ey deildir.422
???
419 420 421
422
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 56 bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/163 Bu gr sadece Hanbelilere aittir. Dier mezheplere gre kan aldrmak az olsun ok olsun, orucu bozmaz. -evirenbn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/175
KAN BAII, ORUCU BOZAR MI?

SORU 402- Bir gaye iin bir miktar kan alnd zaman hkm nedir? CEVAP: Bir insandan bedeninde zayfla/bitkinlie yol amayacak kadar az miktarda kan alnd zaman bu ister tahlil ve hastaln tehisi iin olsun, isterse ihtiyac olan birisine balamak iin olsun oruca bir zarar olmaz. Fakat alnan kan, vcutta zayfla ve bitkinlie yol aacak lde ok miktarda olduu zaman snnetteki hacamata kyasen bununla oru bozulur. nk Peygamberden rivayet edilen bir hadise gre hacamatla oru bozulur. Bundan dolay bir kimsenin vacip olan bir orucu tutarken bir zorunluluk olmadka bu miktarda kan banda bulunmas caiz deildir. Bu durumda zarureti gidermek iin kan banda bulunur, orucunu bozar, gnn kalan ksmnda yer ier ve bu gn daha sonra kaza eder. ayet Ramazan gn gndz saatlerinde kan vermenin hkm soruluyorsa benim yapacam aklama/vereceim cevap budur. Buna gre bir kimse Ramazan gn orulu olduu zaman zaruret olmadka vcudunu zayf drecek lde ok miktarda kan banda bulunmas caiz deildir. Zaruret olursa bu ba yapar, gnn kalan blmn orusuz geirir ve baka bir gnde onu kaza eder.423 SORU 403- Ramazan gn kan ba yapmak caiz midir, yoksa bununla oru bozulur mu? CEVAP: Kan ba yapt ve kendisinden ok miktarda kan alnd zaman hacamata kyasen bununla oru bozulur. Bu, herhangi bir hastalktan kurtulmak veya acil durumlarda kullanmak zere kan muhafaza etmek iin damarlarndan kan ekilmesidir. Tahlil veya deney maksadyla ine veya tp iine alnan kan gibi az miktarda olursa oru bozulmaz.424 SORU 404- Burun kanamas gibi oruludan kan kann hkm nedir? Orulunun kan ba yapmas veya tahlil iin kendisinden kan alnmas caiz olur mu?
423 424
bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/174-175 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 44
CEVAP: Burun kanamas ve istihaza gibi sebeplerle oruludan kan kmas orucu bozmaz. Ancak hayz, lousalk ve hacamat orucu bozar. htiya olduunda orulunun kan tahlili yaptrmasnda hibir saknca yoktur. Bununla oru bozulmaz. Kan bana gelince, bunu iftardan sonraya ertelemek ihtiyata uygundur. nk kan banda alnan kan genellikle ok miktardadr, dolaysyla hacamata benzer. Baarnn sahibi Allah'tr.425 SORU 405- Ramazan gn kan banda bulunmak orucu bozar m? CEVAP: Evet, balanan ve kendisinden ekilen kan ok olduu zaman bununla oru bozulur. nk bu hacamat gibidir.426
ORULUNUN KAN TAHLL YAPTIRMASI VE KAN BAII YAPMASI

SORU 406- Orulunun kan tahlili yaptrmas ve kan ba yapmasnn hkm nedir? CEVAP: Orulunun tahlil yaptrmasnda bir saknca yoktur. Yani hastaln tehis etmek ve deney yapmak iin kanndan numune alnmas caizdir, bunda bir saknca yoktur. Kan ba yapmaya gelince, bunda alnan kann miktarnn ok olduu aktr. Dolaysyla hacamat hkmn alr ve oruluya denir ki: Bir zaruret olmadka kan ba yapma. Zaruret olursa onda bir saknca yoktur. Mesela doktorlar burnu kanayan bir adam iin, bu adama imdi kan verilmezse lr deseler ve kann balayacak orulu birini bulsalar ve ona imdi balaman gerekir deseler o zaman orulu kiinin kan banda bulunmasnda bir saknca yoktur. Kan verdikten sonra orucunu bozar ve gnn kalan ksmnda yer, ier. nk zaruretten dolay orucunu bozmutur. Bu, yanan ve boulan bir kimseyi kurtarmak gibi bir zorunluluktur.427
425 426 427
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/203 eyh Salih b. Fevzn, el-Munteka min Fetv, 3/129-130 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 191-192
ORULU KEN TEST YAPMAK N KAN ALMAK YASAKTIR

SORU 407- Bir aratrma ekibi stmann kkn kazma projesi iin Mekke'ye ve hac blgesine bitiik vadilerde, bu vadilerin sakinleri zerinde aratrma ve incelemelerde bulunmak ve onlardan kan rnekleri almak zere yolculuk yapmaya karar verdi. Bu alma Ramazan ay esnasnda yaplacakt. Bu vadilerde oturanlarn ou bu uygulamann orularn yaralayacan ve bozacan iddia ederek kendilerinden kan rnekleri alnmasn kabul etmediler. Onlar bunun hkmn renmek istiyorlar? CEVAP: Elhamdulillah. Kullarnn din, dnyevi ve beden maslahatlarn gzeten hikmet sahibi arin, oruluya merhametinden dolay ve onun saln korumak iin oruludan kan ve benzeri bir eyin kartlmasn yasaklad bilinmektedir. nk oru tuttuu gn boyunca orulunun karnna besleyici ve kuvvetlendirici bir eyin girmesi yasaklanm olunca, Ademolunun kuvveti ve hayat mesabesinde olan kann dar kartlmasnn yasaklanmas da hikmetin gereidir. Bu sebeple (orulunun) hacamat yaptrmas birden ok hadiste yasaklanmtr. Hacamat anlamna gelen damarlarn kan karmak maksadyla almas ve yarlmas gibi eyler de hacamata kyas edilir. Stmay kkten yok etme projesi iin aratrma yapan ekibin yapaca bu i de damarlar yarma cinsinden bir eydir. Dolaysyla orulunun bundan saknmas gerekir. Bu i hacamata benzemese bile oru konusunda ihmale ve kolaycla yneliin yolunu kapatmak iin, zellikle insanlara sz edilen testin oru gn yaplmas zorunluluu da yoksa buna izin verilmemelidir. nk ayn test onlara gece de yaplabilir, senenin kalan onbir aynda da yaplabilir.428
???
428
Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/192-193
ORULUNUN HACAMAT YAPTIRMASI VE KAN ALDIRMASININ HKM

SORU 408- Ramazan gn hacamat yapann ve yaptrann orucu bozulur mu? Hkm nedir, orular bozulup kaza m ederler yoksa ne yapmalar gerekir? Bana anlatlacan umuyorum. CEVAP: Hacamat yapann da yaptrann da orucu bozulur. (Yemekten imekten kendilerini iftar saatina kadar) tutmalar ve kaza etmeleri gerekir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Hacamat yapann da yaptrann da orucu bozulur" demitir. Baar Allah'tandr.429 SORU 409- "Hacamat ettirenin de, hacamat yapann da orucu bozulur" hadisi ile "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken hacamat yaptrd" hadisinin aras nasl uzlatrlr? CEVAP: Evet, bu iki rivayeti yle uzlatrrz: Peygamberin Sallallahu aleyhi
vesellem orulu iken yaptrd hacamatn "hacamat yapann da, hacamat yapt-
rann da orucu bozulur" szn sylemeden nce mi yoksa sonra m olduu bilinmiyor. nce mi, sonra m olduu bilinmeyince aslndan nakleden bunlardan hangisidir: "Hacamat yaptrann da, hacamat yapann da orucu bozulur" hadisi mi, yoksa "orulu iken hacamat yaptrd" hadisi midir? Biz deriz ki: Bunlardan hangisinin nce, hangisinin sonra olduunu bilmediimiz zaman asl hkm nakleden nass alrz. nk asla muvafk olan nasta yeni bir delalet yoktur. nk o, asl zere (olduu gibi) kalmtr. Asl, hacamat orucu bozar hkm m, yoksa bozmaz hkm m? Hacamat, orucu bozmaz hkm asldr. (Yani ilk hkmdr, nceki durumdur. -eviren-) Dolaysyla Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken hacamat yaptrmas hacamatla orucun bozulduu hkmnn kesinlemesinden ncedir. Birinci olarak syleyeceimiz budur.
429
kinci olarak: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem vacip bir orucu tutarken mi hacamat yaptrm, yoksa nafile bir orucu tutarken mi hacamat yaptrm bunu bilmiyoruz. Vacip bir orucu tutarken de yaptrm olabilir, nafile bir orucu tutarken de yaptrm olabilir. Nafile bir orucu tutarken hacamat yaptrdysa nafile oru tutan bir kimsenin hacamat yaptrd zaman orucu bozulur. Dolaysyla Peygamberin orucunun nafile oru olma ihtimalinden dolay bunda hacamatn orucu bozmasnn delili yoktur ve bn Abbas hadisinin (yani "Peygamber orulu iken hacamat yaptrrd" hadisinin) nasih (nesheden, nceki hkm kaldran) olduunu iddia etmemiz mmkn deildir. nk neshin art nasihin mensuhtan sonra sabit olduunun bilinmesidir. Bunu bilemediimiz zaman nesih vardr dememiz caiz deildir. nk nesih basit bir ey deildir. Neshin manas er'i bir nassn baka bir er' nasla iptal edilmesi demektir. Fakat bu nceki nassn sonraki nasla neshedildiinin kesin olarak ispatlanmas da arttr.430
RAMAZAN GN KAN ALDIRMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 410- Ramazan aynda kan aldrmak orucu bozar m, bozmaz m? CEVAP: Kan aldrmay erteleme imkan varsa erteler. Bir hastalk sebebiyle vcudundan kan alnmasna ihtiya varsa kan aldrr ve o gn kaza eder. Alimlerin iki grnden biri budur. En iyi bilen Allah'tr.431 SORU 411- Bandaki bir ar sebebiyle orulu iken kan aldran kimsenin orucu bozulur mu ve ona bu gn kaza etmek gerekir mi, gerekmez mi? Bunun orucu bozduunu bildii zaman kan aldrrsa gnahkar olur mu, olmaz m? CEVAP: Elhamdulillah... Bu mesele Ahmed'in mezhebinde ve dierleri arasnda ihtilafldr. O gn kaza etmesi ihtiyata daha uygundur.
430 431
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/521 bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/268
Allah en iyi bilendir.432 SORU 412- Hacamat, orucu bozan eylerden midir? CEVAP: mam Ahmed, hacamat yaptrandan kan kt zaman yapan da, yaptran da orulu olduklarn bilerek ve hatrlayarak bunu yaptklar zaman hacamat yaptrann da, hacamat yapann da orucunun bozulaca grndedir. Allah rahmet eylesin o, bu konuda bir grup sahabe topluluundan merfu olarak gelen hadisleri delil olarak gstermitir. Szkonusu hadisin lafz yledir: "Hacamat yapann da, hacamat yaptrann da orucu bozuldu." Bazlar bu hadisin tevatr derecesine ulatn sylemilerdir. Sahabilerden on alt tanesi bu hadisi rivayet etmilerdir. Bu grn savunucular hacamat yapann orucunun bozulmasnn sebebi, hacamat yapt kiinin kann emmesidir dediler. Hacamat yaptrann orucunun bozulmasnn sebebine gelince ondan ok miktarda kan kmasdr. Bu da (vcudunun zayf ve bitkin dmesine sebep olaca iin) orucu bozar. Nitekim hayzl kadndan kan kmas orucunun bozulmasnn sebebidir. Baz kadnlarda hayzdan dolay kan kann miktar hacamat yaptran kiiden kan kann miktarndan daha az olabilir. nk kann kmas vcudu zayf ve bitkin drebilir. Kusmak gibi insann iini boaltabilir. Bunlar uygun birer sebep olmasa bile bu hadis sahihtir. lerinde Sevban, eddad b. Evs ve Rafi b. Hadic'in de bulunduu bir sahabe topluluu tarafndan rivayet edilmitir. Bu sahabinin naklettikleri bu hadisi mam Ahmed Msnedinde ve Snen sahipleri Snenlerinde rivayet etmilerdir. Bu hadisi ayn ekilde Ma'kl b. Yesar, Bilal b. Rabah, Aie ve Ebu Hureyre de rivayet etmilerdir. Hadiste geen kssann sahibi de bu hadisi rivayet etmitir. Allah hepsinden raz olsun. Dier mezhebin imamlar bu konuda muhalefet etmilerdir. Onlar mam Ahmed'in istidlal ettii hadislere cevap vermekte zorlanmlardr. Bazlar: "Hacamat yapann da, yaptrann da orucu bozulur." nk onlar insanlar gybet ederlerdi diyerek buradaki hacamata gybet anlamn vermilerdir. Bu yorum
432
bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/268
mam Ahmed'e nakledilince o yle demitir: ayet gybet orucu bozmu olsayd iimizde orucu bozulmayan kimse kalmazd. Dierleri mam Ahmed'in istidlal ettii hadise eitli cevaplar vermilerdir. Bunlardan birisi de bu hadisin mensuh olduu iddiasdr. Onlar yle dediler: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken hacamata ruhsat veren szleri, "Hacamat yaptrann da, hacamat yapann da orucu bozulur" hadisinin mensuh olduuna delalet eder. Fakat oruluya hacamat ruhsatn veren hadiste zayflk vardr. Sahih olduunun kabul edilmesi halinde ruhsatn yasaklamadan nce olmas muhtemeldir. Ruhsatn bu hadisten sonra verildiine dair elimizde hibir delil yoktur. Bu grn sahiplerinin tutunduklar en kuvvetli delil, Buhari'nin bn Abbas'tan rivayet ettii u hadistir; bnu Abbas szkonusu hadiste yle dedi: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken hacamat yaptrd ve ihraml iken hacamat yaptrd." Fakat btn raviler bu hadisin iinde "ihraml iken hacamat yaptrd" ksmn zikrettiler. Bu lafz sahihtir. bn Abbas'n rencilerinin ou "orulu iken hacamat yaptrd" eklinde rivayet ettiler. Hadis mam Ahmed'e nakledilince yle dedi: Bu hadiste orulu iken ksm yoktur. Bunu sadece filan ve filan rivayet ettiler... bn Abbas'n, Said b. Cbeyr, krime, Katade ve Kureyb gibi rencilerine gelince bunlar "orulu iken" ifadesine rivayetlerinde yer vermediler, sadece "ihraml iken hacamat yaptrd" dediler. Bu, orucun baz raviler tarafndan eklendiinin delilidir. Fakat gvenilir raviler tarafndan yapld mddete ilave makbuldr. Baz alimler bu ilaveye yle cevap verdiler: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ancak yolculukta ihraml olur. Yolcunun da orucunu bozmas mubahtr. Dolaysyla o orusuz iken hacamat yaptrmtr. kinci grn sahipleri de yle dediler: "Orulu iken" sz onun orucunun devam ettiini gsterir. ayet orucunu bozmu olsayd "orulu iken" denilmesi doru olmazd. Dolaysyla bu onun orulu iken hacamat yaptrdn ve orucunun bu hacamattan etkilenmediini gsterir. Sahih olan inaallah mam Ahmed'in grdr ki o da hacamat yaptrann da, hacamat yapann da orucunun bozulduudur, delili Peygamberin
Sallallahu aleyhi vesellem: "Hacamat yaptrann da, hacamat yapann da orucu bo-
zulur" szdr. Allah en iyi bilendir.433
KAN IKMASI ORUCU BOZAR MI?

SORU 413- Bir insandan kendi iradesi dnda mesela ya bir talihsizlik veya bir yaralanma sonucu kan kmas. Bundan dolay oru bozulur mu, bozulmaz m? CEVAP: nsandan kendi iradesi dnda kan kt zaman orucu bozulmaz. Mesela yaralansa ve ondan kan ksa veya burnu kanasa bununla orucu bozulmaz. Orucu bozulan sadece hacamat yaptrandr. nk o kann kmasn kendi iradesiyle/kasten istemitir. Dolaysyla bununla orucu bozulur. nk hacamat yaptrann orucunun bozulduuna dair hadis gelmitir.434 SORU 414- Orulunun burnundan veya azndan veya vcudunun dier organlarndan kan kmasnn hkm nedir? CEVAP: Bunun kmasnn ona bir zarar olmaz. nk onun kast olmakszn kmtr. ayet burnu kanasa ve ok miktarda kan ksa orucu sahihtir, orucuna zarar olmaz.435
ORUCU BOZAN KAN HANGSDR?

SORU 415- Orucu bozan kan hangi kandr? CEVAP: Az miktarda bile olsa hayz ve lousalk kannn orucu bozduunda ihtilaf yoktur. Adetli ve lousa kadnlarn kan tamamen kesilip temizleninceye kadar orular sahih olmaz. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem: "Hacamat yaptrann ve yapann orucu bozulur" dedii kesindir. mam Ahmed bu grtedir. nk hacamat yapan
433 434 435
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 54-56 eyh Salih b. Fevzn, el-Munteka min Fetv, 3/129 bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, s. 196
kii bu esnada kan emmekten genellikle kendini koruyamaz. Kan tkrne karr ve yutar veya oruca aykr bir fiilde hacamat yaptrana yardm ettii iin orucu bozulur. Bu sebeple o gn kaza etmesi emredilmitir. Hacamat yaptrana gelince bu kan ok miktarda kar. Bu ynyle hayz kanna benzer, hatta ondan bile oktur. Bu sebeple orucu bozulur. Kasten damardan kan kartan ve bir hastay kurtarmak iin ok miktarda kan veren kimse de bu hkme dahildir. Tahlil ve test amacyla az miktarda alnan veya yaralanma, burun kanamas ya da ban yarlmas gibi isann elinde olmayan sebeplerle kan kan, sahih olan gre gre orucu bozmaz. nk bunlar kiinin iradesi dnda olan kanamalardr. Allah en iyi bilendir.436 SORU 416- Kan kmasnn orucu bozduu durumlar nelerdir? CEVAP: Kuvvetli ihtilafa ramen sahih olan gre gre oru ancak hacamatla bozulur. ounluk hacamatla bile olsa kann kmasnn orucu bozmad grndedirler. Fakat hacamatla bozulduu tercih edilir.437
BBREK HASTASININ ORULU KEN KANININ DETRLMESNN HKM

SORU 417- Bbrek hastasnn orulu iken kannn deitirilmesinin hkm nedir, kaza etmesi gerekir mi, gerekmez mi? CEVAP: Temiz kanla onu besledii iin ona kaza gerekir. Bunu baka bir madde ile yapm olsayd o da orucu bozard.438 SORU 418- Allah ifa versin, bbrekleri tamamen iflas eden baz hastalar var. Bunlar diyaliz adl bir makineye balanmak zorunda kalyorlar. Burada kan temizleyen ve onun iinde zararl maddeleri szen yapay bir bbrek (diyaliz makinesi) var. Hasta, haftada iki veya defa bu makineye giriyor, insan kannn tamam baka bir boruyla vcudundan kartlyor. Yapay
436 437 438
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 48-49 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/254 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 182
bbrein iinde temizleyici baz maddeler ilave edilerek artldktan sonra vcuda tekrar iade ediliyor. Bu i yaplmam olsayd, bbreklerin iflas etmesi sebebiyle insan hayat lmle kar karya kalrd. Dolaysyla yaplan i bir zorunluluktur. Soru: nsan orulu olduu zaman diyalizin oruca bir zarar olur mu? Cevap verilirken u husus bilinmelidir: Bu, bbrek hastas iin bir zorunluluktur. Orucu bozmas sonra onu kaza etmesi ok zordur. Vcudundaki kann baka trl temizlenmesi de mmkn deildir. Hogrnze snarak bunun cevaplandrlmasn sizden istiyoruz. Allah sizi iyilikle dllendirsin. CEVAP: Bbrein ykanmas (diyaliz), hastann kannn yapay bbrek denilen ve kan artan bir alete kartlmas ve temizlendikten sonra vcuda tekrar iade edilmesinden ibarettir. Bu ilem, kann iine baz ekerli maddeler ve tuz gibi besleyici kimyevi baz maddelerin ilavesiyle tamam olur. Fetva komisyonu uzmanlar vastasyla bbrek ykama ameliyesinin mahiyetini aratrp bilgi sahibi olduktan sonra bunun orucu bozduuna hkmetmitir. Baar Allah'tandr.439
D EKTRMEK VE TKR YUTMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 419- Orulunun di ektirmesi orucu bozar m? Tkr yutmak ve kan tahlili orucu bozar m? CEVAP: Di ektirmek gibi eylerle kan kanla oru bozulmaz. nk bu hacamatn yapt etkiyi yapmaz. Asla orucu bozmaz. Ayn ekilde tahlil amacyla kan kmakla da orulunun orucu bozulmaz. nk doktorun tehis koyabilmesi iin bu kann hastadan alnmasna ihtiyac olabilir. Doktor bu kan inceler ve hastann hastalnn mahiyetini bununla renir. Bu, orucu bozmaz. nk bu maksatla alnan kan az bir kandr. Vcutta hacamatn yapt etkiyi yapmaz. Dolaysyla orucu da bozmaz. Asl olan orucun kalmasdr. Biz orucun bozulduuna ancak er'i bir delille hkmederiz. Byle az bir kan ile orucun bozulduuna dair ortada hibir delil yoktur. htiyac olan bir bakasna vermek iin oruludan ok miktarda kan aln439
masna gelince, alnan kan hacamatn yapt gibi vcudu etkileyecek (bitkin drecek) kadar ok olduu zaman oru bozulur. Buna gre tutulan oru vacip bir oru olduu zaman bir kimsenin baka bir kimseye byle ok miktarda kan banda bulunmas caiz deildir. Ancak ba yaplacak kii, gne batmna kadar beklemeyecek kritik bir durumda bulunduu ve doktorlar da bu kann ona yararl olacan ve zaruretini gidereceini sylerlerse bu durumda orulu bir kiinin ona kan banda bulunmasnda bir saknca yoktur. Ancak orucu bozulur, kuvveti yerine gelinceye kadar yer, ier ve bozulan orucu kaza eder.440 SORU 420- Diini ektirmek gibi, kan kmasna kendisi sebep olursa da bozulmaz m? CEVAP: Bunda da bir saknca yoktur. nk diini kan ksn diye deil, ar ektii iin ektirmitir. Maksad sadece ar yapan o diten kurtulmaktr. Sonra di ekilirken kan kan genellikle az miktarda bir kandr. Hacamat gibi deildir.441
RK DLER TEMZLEYP DOLDURMAK VEYA EKTRMEK ORUCU BOZAR MI?

SORU 421- Bir kimsenin dileri ard ve doktora gittii zaman, doktor aryan diini temizlese veya dolgu yapsa veya dilerinden birisini ekse, bunun orucuna bir zarar olur mu? Doktor diini uyuturmak iin bir ine yapsa bunun oruca bir zarar olur mu? CEVAP: Soruda anlatlan eylerin orucun shhatine hibir zarar yoktur. Bilakis bunlar balanmtr. Sadece kiinin bu esnada ila veya kan yutmaktan saknmas gerekir. Szkonusu inenin de orucun shhatine bir zarar yoktur. nk yemek ve imek gibi deildir. Asl olan, orucun shhat ve selametidir.442
440 441 442
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/511 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 196 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 175-176
DLERN ARASINDAN IKAN KAN ORUCU BOZAR MI?

SORU 422- Yanllkla kartrrken dilerin arasndan kan kan orucu bozar m, bozmaz m? nsann kendisi deil de baka birisi yanllkla vurduu zaman bu kan karsa durum ne olur? Bize bildirin, Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: ster kendiliinden olsun, isterse bir insann ona vurmas sonucu olsun dilerin arasndan kan kan orucu bozmaz. Baar Allah'tandr.443 SORU 423- Bir Ramazan gn, gne batmadan yaklak onbe dakika nce dilerimi mendille sildim. Benim hibir kastm olmad halde kan geldi. Bende bu hastalk uzun zamandr var. Ne zaman dilerimi misvaklasam ayn ekilde kan gelir. Benim orucum sahih midir? CEVAP: Evet, senin orucun sahihtir. Silerken veya misvaklarken insann di etlerinden kan kann orucuna bir zarar olmaz. Baar Allah'tandr.444
ORULU KEN KUSAN KMSE

SORU 424- Orulu iken kusmak zorunda kalan kiinin hkm nedir? Bu gn kaza eder mi, etmez mi? CEVAP: Onun bu orucu kaza etmesi gerekmez. Ama kusmay kendisi isterse kaza etmesi gerekir. Delili, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Kim kusmaya yenik derse orucunu kaza etmesi gerekmez. Ama kim kasten kusarsa orucunu kaza etmesi gerekir." Bunu mam Ahmed ve Snen sahipleri sahih bir senedle Ebu Hureyre'den tahri etmilerdir.445 SORU 425- Kusan kimse hakknda hkm nedir?
443 444 445
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6132 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 3785 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 182
CEVAP: Biz deriz ki: Bir kimse kasten kustuu zaman orucu bozulur, kastsz kusarsa bozulmaz. Delili, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Kim kusmaya yenik derse, orucunu kaza etmesin ama kim de kasten kusarsa, orucunu kaza etsin." Kusmak sana galip gelirse orucun bozulmaz. Bir insan midesinin bulandn ve iindekini kusacan hissetse onu engellemesi gerekir diyebilir miyiz? Hayr, veya karmas gerekir diyebilir miyiz? Hayr, fakat ona hi hareket etmeden beklemesini, kusmaya engel de olmamasn, kusmak iin kendisini zorlamamas da syleriz. nk sen kusmak iin kendini zorlarsan orucun bozulur, mani olursan kendine zarar verirsin. Bu sebeple kendi elinde olmayarak kusmuk kt zaman brak ksn. nk bunun sana zarar olmaz, bununla orucun bozulmaz.446 SORU 426- Ramazan gn kusmaya yenik den kimsenin orucu kaza etmesi gerekir mi? CEVAP: Orucu bozulmaz, kaza etmesi de gerekmez. nk Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim kusmaya yenik derse orucu
kaza etmesi gerekmez. Ama kasten/kendini zorlayarak kusarsa kaza etmesi gerekir." Bunu mam Ahmed ve Snen sahipleri sahih bir isnadla rivayet etmilerdir. Baar Allah'tandr.447
KUSMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 427- Kusmak orucu bozar m? CEVAP: Kusmak orucu bozar ve iptal eder, ancak bir artla o da onu karmak iin zorlarsa. Ama kendiliinden kustuu zaman orucu bozulmaz ve kaza etmesi gerekmez. Delili u hadistir: "Kim kusmaya yenik derse orucu kaza etmesi gerekmez. Ama kim kasten kusarsa orucunu kaza etsin."448
446 447 448
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/500 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9517 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 47
SORU 428- Kusmak orucu bozar m? CEVAP: Yaralanmak, burun kanamas, kusmak veya irade d boaza su veya benzin gitmesi gibi orulunun bana kendi kast olmakszn pek ok ey gelebilir. Bunlarn hibirisi orucu bozmaz. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Kim kusmaya yenik derse orucunu kaza etmesi gerekmez. Ama kim kasten kusarsa orucunu kaza etsin."449 SORU 429- Elinde olmayarak kusan, sonra bunu yutan orulunun hkm nedir? CEVAP: Kasten kustuu zaman orucu bozulur. Kusmak mecburiyetinde kalrsa orucu bozulmaz. Kastl olmad mddete kusmuunu yuttuu zaman da hkm byledir/orucu bozulmaz. Baar Allah'tandr.450 SORU 430- Ramazanda sabah namazndan sonra adamn azna iinden biraz su veya yemek gibi kusmua benzer bir eyler geldi sonra bu tekrar karnna gitti. Adam diyor ki, bunun oruca bir zarar olur mu, olmaz m? CEVAP: Kusmann ayrnts vardr: Kusmak insann kendi irade ve tercihi olmakszn kt ve midesinden ve az yoluyla dar atld zaman bunun oruca bir zarar olmaz nk bu onun iradesiyle olmamtr. Ama kusmay kendisi istedii ve dar kmasna kendisi sebep olduu zaman bununla orucu bozulur. Sorudaki meselede adam kusmaya yenik dm, kusmuk azna kadar gelmi fakat adam bunu midesine geri gndermi ve yutmu. Bu caiz deildir. Bilakis bunu dar atmas ve azndan karmas gerekirdi. Yuttuu zaman orucu bozulur nk az insan vcudunun d mesabesindedir. Aza bir ey gelir de sonra onu geri gnderir ve yutarsa bununla bir eyi yiyen ve ien kimse gibi olur. Dolaysyla bu yaptyla orucu bozulur. Bu gn kaza etmesi gerekir.451
449 450 451
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/251 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6471 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/30-31
ORULUNUN MAKATTAN IRINGA LE LA ALMASININ HKM

SORU 431- Orulunun ihtiya durumunda makattan rnga ile lavma yaptrmasnn hkm nedir? CEVAP: Alimlerin bu konudaki grlerinden sahih olanna gre hastann buna ihtiyac olduu zaman yaptrmasnda bir saknca yoktur. Yemek ve imeye benzemedii iin eyhulislam bn Teymiye ve pek ok ilim adam bu gr tercih etmilerdir.452
DAMARDAN VEYA ADALEDEN NE YAPTIRMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 432- Damardan veya adaleden ine yaptrmann hkm nedir? Orulu iin ikisi arasnda fark var mdr? CEVAP: Sahih olan gre gre bunlar orucu bozmazlar. Ancak zellikle besleyici ineler orucu bozarlar. Tahlil iin kan almak da byledir, orucu bozmaz. nk bu, hacamat gibi deildir. Hacamata gelince, yapann da yaptrann da orucu bozulur. Alimlerin sahih olan gr budur. Delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem "Hacamat yapann da, yaptrann da orucu bozulur" szdr.453 SORU 433- Ramazanda gndz vakti ine yaptrdm. O gnk orucum sahih saylr m, yoksa kaza etmem mi gerekir? CEVAP: Bu ine besleyici veya kuvvetlendirici olduu zaman ister damardan olsun, ister baka yerden olsun oru bozulur. Fakat sakinletirmek ve ary dindirmek gibi amalarla olursa oru bozulmaz.454
???
452
453
454
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 182 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 175 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 43
RAMAZAN GN NE LE TEDAVNN HKM

SORU 434- ster beslenmek, ister tedavi iin olsun Ramazan gn ine ile tedavi olmann hkm nedir? CEVAP: Orulunun Ramazan gn damardan veya ine ile tedavi olmas caizdir. Orulunun Ramazanda besleyici ine almas caiz deildir. nk o yiyecek ve iecek almak hkmndedir. Bu tr besleyici ve kuvvetlendirici ineler almak Ramazanda iftara kar bir hile olarak kabul edilir. Damardan veya adaleden ineyi mmknse gece yaptrmak daha uygundur. Baar Allah'tandr.455
RAMAZANDA ADALEDEN PENSLN NES YAPTIRMANIN HKM

SORU 435- Baz hastalklar sebebiyle hastaneye mracaat ettim. Doktor gerekli baz ilalarla beni tedavi etti. Bu ilalardan birisi de sabah akam vurulduum penisilin inesi idi. Anladm ki bu ineyi vurulduum zaman canm iftar etmeyi istemiyor. Bu inenin orucumu bozmasndan korkuyorum. Bana bunun orucu bozmadn bildirin. Bu ineleri iki gn boyunca sabah akam yani belirlenen vakitlerde vuruldum. Sonra baz arkadalardan bir de ne duyaym, btn ineler orucu bozarm, Ramazan gn bunlar kullanmak mekruhmu. Hayret iinde kaldm. Ltfen bana bildirmenizi rica ediyorum: Bu ineleri yaptrdm o iki gn kaza etmem gerekir mi? O zaman ben bunlar bilmeden ve doktor tavsiyesi zerine vuruldum. Elimde hastanelerdeki ila kullanm ile ilgili kesin bilgiler var. Acele cevap bekliyorum. Allah sizi korusun. CEVAP: Durum senin dediin gibi olduu zaman sz edilen bu ineleri vurulmanda hibir saknca yoktur. Bunlar aldn o iki gnn orularn kaza etmene de gerek yoktur.
455
Gelecekte bu gibi ineleri imkan bulursan geceleri yaptrman daha uygun olur. Bu daha ihtiyatlca bir davrantr. Baar Allah'tandr.456
AIYI GECELEYN YAPTIRMAK HTYATA DAHA UYGUNDUR

SORU 436- Hamd yalnzca Allah'a mahsustur. Selam Allah'n kulu ve elisi, Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarnadr. Konu udur: lmi Aratrmalar ve Fetva Daimi Komisyonu, Sayn Genel Bakana Riyad blgesi sayn genel mdrnden gelen ve komisyonun Byk Alimler Kurulu Genel Sekreterliine havale edilen bir fetva talebine muttali oldu. Sorulan fetvann metni yledir: Sizden renmek istediimiz husus udur: Allah'n izniyle bizim blgedeki okul salk birimlerinde ilk ve ortaokul rencilerini menenjit hastalna kar alama kampanyas dzenlenecek. Bu kampanya bu seneki hacca hazrlk amacyla yaplacak. Bunun iin Milli Eitim Bakanl bir genelge yaynlad. Sizden bu kampanyann Ramazan ay esnasnda uygulanma imkannn olup olmadn ve bu alamann rencilerin orucunu bozup bozmayacan renmek istiyoruz. CEVAP: Komisyon konuyu inceledikten sonra bunda herhangi bir saknca olmadna ve imkan olursa alamann geceleyin yaplmasnn ihtiyata daha uygun olacana karar verdi. Baar Allah'tandr.457
ADALEYE AI YAPMAK, ADALEDEN VE DAMARDAN NE YAPTIRMAK

SORU 437- Adaleye iek as yapmak orucu bozar m? Bu ayla birlikte penisilin inesi de yaplyor. Ayn ekilde adaleye yaplan ine ile damara yaplan ine arasnda fark var mdr diye size sormak istiyorum?
456 457
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6131 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4/188-189
CEVAP: Bizdeki bilinen ekliyle iek asnn uygulanmasnda orulunun orucuna hibir zarar grmyoruz. Fkhlar damardan ine ile kan alnmasnn ve damarn yarlmas gibi eylerin orucu bozmayacan sylemilerdir. iek as yaplrken sizin de anlattnz gibi ine kullanlmad bilinmektedir. ne konusundaki sorunuza gelince bunun damardan veya adaleden yaplmas arasnda orucun sahih olup olmamas asndan bir fark var mdr? (diyorsunuz). Alimlerin bu konuda farkl grleri vardr. Bize daha kuvvetli grnen gre gre damardan yaplan ine onun maddesi kullancnn karnna kadar girdii iin orucu bozar. Fkhlar hangi yerden girerse girsin karnna bir eyi girdiren kimsenin orucunun bozulacan aklamlardr. Adaleden yaplan ineye gelince orulunun bunu kullanmasnn caiz olmad bize daha net grnyor. Orulu iken bunu terketmek ihtiyata daha uygundur. Baar Allah'tandr. Selam sizin zerinize olsun.458 ***
Beinci Konu MSVAK, GZEL KOKU VE TTSNN HKMLER

ORULU KEN MSVAK KULLANDI, TADINI HSSETT VE ONU YUTTU ORUCUNA ZARAR VERR M?
SORU 438- Bir kimse orulu iken misvak kulland zaman aznda bir scaklk veya onun tadndan baka bir eyi hisseder ve onu yutarsa orucuna bir zarar verir mi? zerinde tkr olduu halde misvak azndan kard, sonra azna tekrar gtrd ve tkrn yuttuu zaman bunun orucuna bir zarar olur mu? CEVAP: Her iki ekilde de oru bir zarar grmez. Nitekim sahabiler ikincinin cevazna hkmetmilerdir. Birincinin caiz olduu konusundaki szleri de aktr. Misvak kullanma emri ve onun mbahl bunlarn hepsini kapsar. naallah bunun bir sakncas yoktur.459
458 459
Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Mecmuu Fetv ve Resail, 4/188-189 eyh Abdurrahman b. Nsr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 229
ORULUNUN LEDEN SONRA MSVAK KULLANMASININ HKM

SORU 439- Orulunun leden sonra misvak kullanmasnn hkm nedir? Bunu mekruh grenlerin delili nedir? CEVAP: Orulu olsun veya olmasn bir kimsenin her vakit misvak kullanmas mstehaptr. Sahih olan budur. Zevalden nce caiz olduu gibi zevalden sonra da caizdir. Delili: Snen'deki Amir b. Rabia hadisidir. O dedi ki? "Ben Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem saysn bilemediim kadar defalarca orulu iken misvak kullandn grdm." Ravi, zevalden nce grdm veya zevalden sonra grdm diye bir ayrm yapmad. Misvak kullandn grdn mutlak ifadelerle syledi. Byk bir ihtimalle zevalden sonra da grmtr. nk gndz namazlarnn hepsi zevalden sonradr. O, namaz iin dilerin misvaklanmasna vurgu yapmtr. Orulunun zevalden sonra misvak kullanmasn mekruh grenlerin delili u hadistir: "Orulu olduunuz zaman gnn banda misvak kullann, gnn sonunda misvak kullanmayn." Fakat bu hadis zayftr, delil olmaya elverili deildir. Onlarn delil olarak ileri srdkleri hadislerden birisi de orulunun az kokusundan sz eden u hadistir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "...phesiz orulunun az kokusu Allah'n yannda misk kokusundan daha gzeldir." Dediler ki: Misvak kullanmak, Allah katnda gzel olan bu kokuyu giderebilir. Bu gereke geerli deildir. nk orulunun az kokusu dilerde ve azda deil, midede olduu iin misvak bu kokuyu gidermez. Midenin yemekten boalmas oradan kt kokular kmasna sebep olur. Bu koku insanlarn burnuna sevimsiz gelir fakat Allah katnda sevimli bir kokudur. Misvak bu kokuyu gidermez. Sadece az temizler ve uzun sre susmak gibi sebeplerle hasl olan
kokuyu giderir. Dorusu gnn balangcnda da, sonunda da misvak kullanmak caizdir.460 SORU 440- Zevalden sonra misvak kullanmann orulu iin hkm nedir? CEVAP: Zevalden nce ve zevalden sonra misvak kullanmak bakas iin snnet olduu gibi orulu iin de snnettir. nk misvak kullanmakla ilgili hadisler geneldir. Oruluyu zevalden nce ve sonra ondan istisna etmek mmkn deildir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Misvak kullanmak az temizler, Rabbi raz eder." "mmetime zorluk vermi olmasaydm her namazda misvak emrederdim."461
RAMAZANDA MSVAK KULLANMAK

SORU 441- Ramazanda misvak kullanmann hkm nedir? CEVAP: phesiz misvak kullanmak, tevik edilen nebevi bir snnettir. Bunda byk bir fazilet vardr. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem hem fiili ile hem de sz ile sabittir. Abdestten nce misvak kullanmak, namazda misvak kullanmak, Kur'an okurken, azn kokusu deitiinde ve uykudan kalknca misvak kullanmak gibi zellikle misvak kullanmann meru klnd ve ihtiya olduu yerlerde misvak kullanmak ve bu snneti muhafaza etmek gerekir. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem byle yapmtr. Buralarda misvak kullanmak gereklidir. Her vakit misvak kullanmak snnettir. Bakalar iin mstehap olduu gibi misvak kullanmak orulu iin de mstehaptr. Orulunun misvak kullanmas gndzn banda da, sonunda da mstehaptr. Gndzn sonunda misvak kullanlmaz diye gelen haberin Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem geldii kesin deildir. Aksine Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem kesin olarak gelen haber
460 461
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 88 bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/167
sahabilerinden birisinin syledii u szdr: "Ben Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem saysn bilmediim kadar defalarca orulu iken misvak kullandn grdm." Dolaysyla misvak kullanmak orulu iin de, bakas iin de mstehaptr. Fakat misvak kullanrken, di etlerini yaralayacak ve ordan kan karacak veya misvakn aznda paralanarak dalmasna sebep olacak ekilde ar gitmekten de saknmak gerekir. Byle bir ey olduu zaman da onu dar atmaldr, misvak yumuaklkla kullanmaldr.462
ORULUNUN MSVAK VE GZEL KOKU KULLANMASI

SORU 442- Orulunun misvak ve gzel koku kullanmas konusunda drt mezhebin gr nedir? CEVAP: Dorusu orulunun misvak ve gzel koku kullanmas konusunda bir bilgim vardr. Fakat drt mezhebin bu konudaki grn bilmiyorum. Dorusu udur: Misvak kullanmak gnn banda da, sonunda da orulu iin snnettir. Bunun delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u hadisinin genel hkmdr: "Misvak kullanmak az temizler, Rabbi honut eder." Dier bir delil u hadistir: "mmetime zorluk vermeyecek olsaydm onlara her abdestle birlikte misvak emrederdim." Gzel kokuya gelince, ister buhur/tts eklinde olsun ister ya veya baka ekilde olsun gnn banda da, sonunda da orulu iin o da caizdir. Ancak buhuru (ttsy) buruna ekmek caiz deildir. nk onun hissedilen ve grlen paracklar vardr. Burnuna ektii zaman burnun iinde ilerleyerek mideye kadar ular. Bundan dolay Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem tekit bn Sabera'ya yle dedi: "(Abdest alrken), burnuna su alrken fazlaca al, sadece orulu iken bunda mbalaa yapma."463
D MACUNU KULLANMAK ORULUYA MEKRUH MUDUR?

SORU 443- Di macunu kullanmak oruluya mekruh olur mu? Bu, misvak kullanmaya kyas edilebilir mi?
462 463
Salih b. Fevzn bn Abdillah, Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 73 bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/167-168
CEVAP: Buna cevap olarak biz deriz ki, orulunun gnn banda ve sonunda misvak kullanmas snnettir. Zevalden sonra orulunun misvak kullanmasnn mekruh olduunu syleyen kimsenin elinde salam bir delil olduunu bilmiyorum. nk misvak kullanmann meruiyyetinin delilleri geneldir, bir istisnas yoktur. Buhari Sahih'inde Amir bn Rabia'nn Radyallahu anh yle dediini rivayet etti: "Ben Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem sayamayacam kadar defalarca orulu iken misvak kullandn grdm." Buna gre bakalar iin meru olduu gibi orulununda misvak kullanmas merudur. Orulunun macun ve fra kullanmasna gelince bu u iki durumdan hali deildir: Birincisi macunun mideye gidecek kadar kuvvetli olmas ve kontrol edilmesinin mmkn olmamasdr. Bu, sakncaldr ve kullanlmas caiz deildir. nk orucun bozulmasna yol aar. Harama yol aan ey, haramdr. Lekit bn Sabre'nin rivayet ettii hadiste Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ona yle buyurmutur: "(Abdest alrken) orulu olmadka burna su almada mbalaa et." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem burna su alrken mubalaa yaplmasndan (suyun bol kullanlmasndan) sadece oru durumunu istisna etti. nk orulu iken burna su almada mbalaa ettii zaman su karna gidebilir. Bununla da oru bozulabilir. Biz deriz ki: Fra ve macun midesine nufuz edecek kadar gl/ etkili olduu zaman bu durumda onu kullanmas caiz deildir veya asgari miktarda kullanmaldr. Biz deriz ki: Bu, mekruhtur. Ancak bu derece kuvvetli olmad ve bu ikinci durumda ondan saknmak mmkn olduu zaman kullanmasnda bir saknca yoktur. nk azn ii vcudun d hkmndedir. Bu sebeple kii azn su ile alkalad zaman bunun orucuna bir zarar olmaz. ayet azn ii vcudun ii hkmnde olsayd orulunun azn alkalamas yasaklanrd.464
464
SORU 444- Orulunun Ramazan gn di macunu kullanmas caiz olur mu? CEVAP: Ondan bir eyi yutmamak iin dikkatli olmak artyla bunda bir saknca yoktur. Nitekim orulunun gnn banda da, sonunda da misvak kullanmas merudur. Baz ilim adamlar zevalden sonra misvak kullanlmasnn mekruh olduu grndedirler. Bu tercih edilen bir gr deildir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Misvak az temizler, Rabbin honutluuna vesile olur" sznn genel hkm ifade etmesi sebebiyle bu gr tercih edilmemitir. Bu hadisi Nesai, Aie'den Radyallahu anha sahih bir isnatla tahri etmitir. Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "mmetime zahmet vermi olmasaydm, her namazla birlikte misvak kullanmalarn emrederdim." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte tahri etmilerdir. Bu hkm len namazn da ikindi namazn da kapsar. Her iki namaz da zevalden sonradr. Baarnn sahibi Allah'tr.465 SORU 445- Orulunun gndz vakti di macunu kullanmas caiz olur mu? CEVAP: Macunun unsurlarndan bir eyin boazna kadar gitmesinden saknmak artyla orulunun di macunu kullanmas caizdir. Orulunun abdest alrken mubalaa etmeksizin azn azn alkalamas snnet olduu gibi boazna gitmeyecek ekilde misvakla ve baka eylerle azn temizlemesi de snnettir/mstehaptr.466 SORU 446- Orulunun Ramazan gn di macunu kullanmasnn hkm nedir? CEVAP: Midesine gitmedii zaman orulunun di macunu kullanmasnda hibir saknca yoktur. Fakat kullanmamak daha uygundur. nk di macununun kuvvetli bir etkisi vardr. Bazen insan hissetmeden midesine kadar nfuz edebilir. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Lekit b. Sare'ye yle dedi: "Orulu olmadka burnuna su alrken mbalaa et." Orulunun macun kullanmamas daha uygundur. Geni bir imkan vardr. ftara kadar bunu erteledii
465 466
bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/163-164 eyh Salih b. Fevzn, el-Munteka min Fetv, 3/157
zaman bunu yapabilir. Bylece orucun bozulmas korkusundan da kendisini korumu olur.467 SORU 447- Sabah ezanndan sonra veya ezan esnasnda dilere fra ve macun vurulmasnn hkmn renmek istiyoruz? CEVAP: Ezan esnasnda yemek ve imek konusunda daha nce sz ettik ki bu fra vurmaktan daha byk bir eydir. Ezandan sonraya gelince, dorusu afak doduktan (imsak vaktinden) sonra demendir. msak vaktinden ister hemen sonra olsun, isterse gndz olsun dileri fra ve macunla temizlemekte bir saknca yoktur. Fakat macunun kuvvetli etkisi sebebiyle insann orulu iken onu kullanmamas gerekir. nk insan farknda olmadan boazna ve midesine inebilir. Kullanlmasn gerektirecek ortada bir zaruret yoktur. ftara kadar kendisini tutsun. Bylece bu ii gndz deil gece yapm olur. Fakat bu, aslnda caizdir, bir sakncas yoktur.468 SORU 448- Dileri temizlemek iin oru gn macun ve fra kullanmann hkm nedir? CEVAP: htiya annda oru halindeyken dilerde macun ve fra kullanmakta bir saknca yoktur. Ancak macunun karna gitmesinden saknmaldr. Bu konu misvak kullanmaya kyas edilir. nk az ve dileri kt kokulardan temizlemek iin bu mstehaptr.469 SORU 449- msaktan sonra dilerimi macunla fralamam caiz olur mu? Caiz olduu zaman fra kullanrken dilerden kan az miktardaki kan orucu bozar m? CEVAP: msaktan sonra dilerin su ile ovalanmasnda, misvak ve di fras kullanlmasnda bir saknca yoktur. Bazlar zevalden sonra orulunun az kokusunu giderecei iin misvak kullanmay mekruh grmlerdir. Fakat o, gnn banda da, sonunda da mstehaptr ve onu kullanmak az kokusunu gidermez. Sadece az kokulardan ve yemek artklarndan arndrr.
467 468 469
bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/168 bnu'l-Useymn, Fkhu'l-badat, s. 192 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 47
Macuna gelince iindeki koku ve tadndan dolay onun kullanlmasnn mekruh olaca aktr. Bu tad tkrkle karabilir ve bunun yutulmayacandan da emin olunamaz. Bunu kullanmaya ihtiyac olan kimse sahurdan sonra imsak vaktinden nce kullanr. Gndz kullanrsa ve ondan bir eyi yutmaktan saknrsa bir ihtiya sebebiyle bunda da bir beis yoktur. Dilerin fra ile veya misvak ile veya abdest suyu ile ovulmas esnasnda az miktarda kan karsa bununla da oru bozulmaz. Allah en iyi bilendir.470
ORULUNUN KOKU VE TTS KULLANMASININ HKM

SORU 450- ster sprey eklinde olsun ister tts eklindeki bir kokuyu koklamak olsun gzel koku koklamann hkm nedir? CEVAP: ster ya eklinde olsun, isterse tts eklinde olsun gzel koku koklamakta hibir saknca yoktur. Fakat tts olduu zaman onun duman burna gelmemelidir.. nk onun dumann iinde karna kadar ulaabilen zerrecikler vardr. Bunlar karna giren bir cisimdir. Bu orucu bozar, su ve benzeri gibidir. Karna ulancaya kadar buruna ekmeden sadece kokusunu hissetmekle oru bozulmaz, bunda bir saknca yoktur.471 SORU 451- Ya, kolonya ve tts gibi gzel kokular Ramazan gn kullanmann hkm nedir? CEVAP: Evet, ttsy burna ekmemek artyla bunlar kullanmak caizdir.472 SORU 452- Ramazan gn gzel kokular kullanmann hkm nedir? CEVAP: Ramazan gn bunlar kullanmakta ve ttsden bakasn buruna ekmekte bir saknca yoktur. nk ttslerin mideye kadar ulaan paralar vardr. O da dumandr.473
470 471 472 473
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 43 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 194 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/252 bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/170
ORULUNUN RAMAZAN GN PARFM KULLANMASININ HKM

SORU 453- Ramazan gn parfm kullanmann hkm nedir? CEVAP: Koku veya ezilmi toz eklinde olmad mddete orulunun vcudunda ve elbiselerinde parfm kullanmasnda bir saknca yoktur. Tts veya toz halinde olduu zaman onun paralarndan bir ey buruna girmeden ve oradan da dimana ulamadan koklanmas mmkn deildir. Bu da oruca zarar verir. Nitekim ilim sahipleri buna hkmetmilerdir. Bedenine veya elbiselerine srd sv kokulara gelince bunda bir saknca yoktur. nk ondan bir para burnuna ve karnna girmez. Sadece kokusu hissedilir. Bunun da bir zarar yoktur.474 SORU 454- Ramazanda le namazndan nce koku srnmtm. Kokulu olarak mescide gittiimde imam beni azarlad ve bana yle dedi: imdi senin orucun bozuldu ve bu kokuyu koklayanlarn hepsinin orucunu bozdun. nk bu ok etkileyici ve kuvvetli bir koku. Bu szn shhat derecesi nedir? CEVAP: Orulu iken koku kullanmakta bir saknca yoktur ve oruca etkisi olmaz. nk ttsnn duman burundan girer, dimaa canllk verir, bu da orucu etkiler. Esans ve parfmlere gelince orulunun bunlar kullanmasnda bir saknca yoktur. Bu imamn bilmeden fetva vermesi caiz deildir.475
SIVI KOKU KULLANMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 455- Ellerine, yzne, vcuduna ve elbiselerine srd zaman bir orulunun iede bulunan sv kokuyu kullanmas orucunu bozar m? CEVAP: fade edilen ekilde koku kullanmak orulunun orucunu bozmaz.476 SORU 456- Burada baz kokular var ki burunun derinliklerine mesela bo474 475 476
eyh Salih b. Fevzn, el-Munteka min Fetv, 3/130 bn Fevzan, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/151 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9517
aza kadar ulaabiliyor. Bu, orucu bozar m? CEVAP: Sv esanslarn oruca bir etkisi olmaz. Orulunun onu vcuduna ve elbisesine srnmesi caizdir. Fakat misk gibi veya ubuk ttsler gibi uuup buruna kadar gelen toz haline getirilmi kokulara gelince bunlar kastl olarak koklamak caiz deildir. Bilakis bunlarn burundan ve boazdan uzak tutulmas gerekir. Kasten koklarsa ve buruna ve dimaa kadar ularsa alimlerin pek ou bunu orucu bozan eylerden saymlardr.477
ORULUNUN AIZ KOKUSUNU GDEREN EYLERN KULLANILMASI

SORU 457- Eczanelerde azla ilgili zel bir parfm bulunuyor. Bu bir spreydir. Az kokusunu gidermek iin Ramazan gn bunun kullanlmas caiz olur mu? CEVAP: Orulu iken az spreyi kullanmak yerine Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem tevik ettii misvak kullanmak yeterlidir. Spreyi kullanp da boazna bir ey gitmedii zaman bunda bir saknca yoktur. Bununla beraber orutan kaynaklanan az kokusunu kt grmemek gerekir. nk bu koku itaatin bir eseridir ve Allah'a sevimlidir. Hadiste yle geer: "Orulunun az kokusu Allah katnda misk kokusundan daha hotur."478
EYANIN KOKUSU ORUCU BOZAR MI?

SORU 458- Eyann kokusu orucu bozar m? CEVAP: Eyalarn kokularn orulu kii koklad zaman bunda bir saknca yoktur. Ancak orulu duman kasten koklad zaman hangi duman olursa olsun koklama kast olduu iin oru bozulur.
477 478
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/29 eyh Salih b. Fevzn, el-Munteka min Fetv, 3/130
Bu duman, koklama kast olmakszn burnuna girdii zaman bundan saknmak zor olduu iin orucu bozmaz.479
GZEL KOKU VE HAERE LALARI ORUCU BOZAR MI?

SORU 459- Parfm veya bcek ilalar Ramazanda veya baka zaman orulunun orucunu bozar m? CEVAP: Parfm olsun veya olmasn mutlak olarak kokular Ramazanda veya baka zaman farz veya nafile bir orucu bozmaz. Baar Allah'tandr.480
ORU ESNASINDA PARFM VE TER KOKUSUNU GDERC EYLER KULLANMAK

SORU 460- Ramazanda orulu iken parfm ve ter kokusunu giderici eyleri kullanmann hkm nedir? CEVAP: Orulu iken vcuda ve elbiseye gzel koku srnmekte bir saknca yoktur. Ancak parfm veya gzel kokulu bir eyi (burunla) koklamak mekruhtur. Bunlar elbise gibi eylere srmekte bir saknca yoktur. Ter kokusunu giderici eyleri ve benzerlerini kullanmak ve karna girmedii mddete orulu iken ykanmak caizdir.481
???
479 480 481
Abdurrahman Ebu Butayn, ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye (5/358) Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 7845 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 47-48
Altnc Konu SRME, DAMLA VE MAKYAJ MALZEMELERNN HKM

ORULUNUN SRME, PARFM VE MAKYAJININ HKM
SORU 461- Orulu iin srmenin, parfmn ve toz haline getirilmi makyaj malzemelerinin hkm nedir? CEVAP: Srme, damla ve orulunun gzne konulan eyler boazna gidebilir, dolaysyla orucunu etkiler. Birok ilim adam orulunun srme kullanmasnn veya gzne damla gibi bir ey koymasnn caiz olmadn sylemitir. nk gzden boaza giden bir yol vardr. Damlatlan ve gze konulan bir ey boaza szabilir. nsann bunu engellemeye gc yetmez. Yze srlen tozlar, boyalar ve insann kulland sv parfmlere gelince bunlarda bir saknca yoktur. Ancak bilinmelidir ki bir kadnn evinden dar karken sslenmesi ve koku srnmesi caiz deildir. Aksine tesettrl ve parfmsz olarak kmas gerekir. Dar karken gzel kokular srnmek haramdr. Allah Teala yle buyurmutur: "nceki cahiliye dnemi kadnlarnn alp sald gibi siz de alp salmayn." (Ahzab, 33) Hatta ibadet iin mescide karken dahi sslenmemeleri ve koku kullanmamalar emredilmitir. Rasululullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Allah'n kullar kadnlar Allah'n mescitlerine gitmekten engellemeyin. Onlar da sslenmeden ksnlar." nk sslenmek baklar celbeden ve fitneye sebep olan eylerdendir. Baz mslman kadnlar evlerinden dar karken alp salmaya, sslenmeye, boyalanmaya ve makyaj yapmaya mptela olmulardr. Sanki onlar evden dar ktklar iin ssleniyorlar. Bu onlara haramdr.482 SORU 462- Ramazan gn orulunun srme ve baz makyaj malzemelerini kullanmasnn hkm nedir? Bu orucu bozar m, bozmaz m?
482
Salih b. Fevzn bn Abdillah, Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 81
CEVAP: Srme ekmek alimlerin bu konudaki iki grnden daha sahih olanna gre ne kadnlarn, ne de erkeklerin orularn bozmaz. Fakat orulunun bunu gece kullanmas daha uygundur. Sabun ve kremler gibi derinin dn ilgilendiren yz gzelletirici maddelerin hkm de byledir. Kna, makyaj ve benzeri eyler de buna dahildir. Ancak yze zararl olduu zaman bunlar kullanmamak gerekir. Baarnn sahibi Allah'tr.483
SRME ORUCU BOZAR MI?

SORU 463- Baz fkhlarn kitaplarnda srme kullanmann orucu bozan eylerden olduunu okudum. Bu konudaki tercih edilen grle birlikte bir aklama yapmanz istiyorum. CEVAP: Alimler bu konuda ihtilaf etmilerdir. Bazlar bunu orucu bozan eylerden saymlar ve yle demilerdir: Gzde boaza kadar ulaan damarlar vardr. Gze dklen ilacn boaza kadar szma gc vardr. Bu ila boazda hissedilir. Bu sebeple onlar gz karna alan bir menfez olarak kabul etmiler ve etkili, gl bir srmenin kullanlmasn yasaklamlardr. Onu merhemler ve damlalar gibi modern ilalara dahil ettiler. nk bunlar sadece gze konulmakla birlikte damarlara nfuz ederler ve boaza kadar ularlar. Tad hissedilir. Bu sebeple bunlar orucu bozar demilerdir. nk tad boaza ulaan, tadn hissettiren ve tkrkle karan her eyin, hissedilmese bile karna girmesi kanlmazdr. Onlar Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem uyurken rastk ekilmesini emreden ve "orulu bundan saknsn" diyen hadisi ile de istidlal ettiler. Bu hadisi Ebu Davud ve dierleri rivayet etmilerdir. kinci Gr: eyh Takyyuddin'in tercih ettii grtr. Bu gre gre srme orucu bozmaz. nk gz ve burun gibi hissedilen bir menfez (gei yolu) deildir. Gz hissedilmeyen bir menfez olunca da srme ekmenin ve onun tadnn boaza ulamasnn bir zarar olmaz. ayet srme kullanmak yasaklanm olsayd snnette bu zikredilmi olurdu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem oru gibi ibadetleri ihlal eden/bozan her eyi mmetine mutlaka akla483
bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/170
mtr. Sonra srme ekmek alk olduklar bir ilatr. ayet gz ilac oruca aykr olsayd veya orucu bozsayd bize bu nakledilirdi. Madem ki Peygamberden bize byle bir haber nakledilmemitir, o zaman asl zere kalr, o da bunu kullanmann mubah oluudur. Birinci grn sahiplerinin istidlal ettikleri hadise gelince bu zayftr. Uygun olan srmeyi geceye ertelemektir. Ortada bir zaruret olurda tedavi amacyla gndz kullanlrsa bunda da bir saknca yoktur. Allah en iyi bilendir.484 SORU 464- Orulu srme kulland zaman orucuna zarar olur mu, olmaz m? CEVAP: Orulu srme kulland zaman bir ey olmaz. Ancak srmenin boazda bir etkisi grld zaman onu kaza etmek daha ihtiyatl bir davran olur. Oru halinde gndz srme kullanmamak daha uygundur. Baar Allah'tandr.485
RAMAZAN GN SRME VE KADIN KREM

SORU 465- Ramazanda srme ve kadn kremi orucu bozar m, bozmaz m? CEVAP: Ramazan gn orulu iken srme kullanan kiinin orucu bozulmaz. Ramazan gn orulu iken ban yalayan kii de byledir, orucu bozulmaz. Baar Allah'tandr.486 SORU 466- Su ile kmayan trden olduu zaman nemlendirici cilt kreminin oruca bir zarar olur mu? CEVAP: htiya halinde orulu iken vcut kreminin kullanlmasnda bir saknca yoktur. nk krem derinin d yzeyini nemlendirir, vcudun iine nfuz etmez. Sonra derinin gzeneklerine girdii farz edilse bile orucu bozan bir
484 485 486
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 52-53 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4382 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4220
ey olarak kabul edilmez.487
ORULUNUN BURUN N KREMLER KULLANMASI

SORU 467- Burada oru tutan baz kiiler burunlarnda veya dudaklarnda bir kuruluk hissediyorlar. Bunun iin baz kremler ve nemlendiriciler kullanyorlar. Bunun hkm nedir? CEVAP: Baz orulular burunlarnda ve dudaklarnda bir kuruluk hissedebilirler. Bir kimsenin dudaklarn ve burnunu merhemle nemlendirmesinde veya slak bir bez veya benzeri bir eyle slatmasnda bir saknca yoktur. Fakat kuruluu giderdii bu eyden karnna gitmemesi iin dikkatli olmas gerekir.488 SORU 468- Fakat kastsz olmakszn bir ey giderse? CEVAP: Kastsz olarak bir ey gittii zaman hibir ey olmaz. Nitekim (abdest alrken) burnuna su alrken karnna gitmi olursa bununla oru bozulmaz.489
ORULUNUN GZNE DAMLA DAMLATMASI VE MERHEM SRMESNN HKM

SORU 469- Orulunun srme kullanmasnda, gzne damla damlatmasnda, ayn ekilde kulana damla damlatmasnda bir saknca yoktur. Boaznda tadn hissederse bununla orucu bozulmaz. nk bu bir yemek ve imek deildir. Yemeye ve imeye de benzemez. Delil, yeme ve imenin haraml hakknda gelmitir. Yemek ve imek manasna gelmeyen eyler onlarn hkmne dahil edilmezler. Bu zikrettiimiz ey eyhu'l-slam bn Teymiyye'nin de tercihidir. Dorusu da budur.490
487 488 489 490
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 48 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 193 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 193 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 191-192
RAMAZAN GN GZ DAMLASI KULLANMAK

SORU 470- Ramazan gn gz damlas kullanmak caiz olur mu? CEVAP: Evet, caizdir. Alimlerin bu konudaki iki grnden sahih olanna gre gz damlas orucu bozmaz. Baar Allah'tandr.491 SORU 471- Bir kadn gzndeki iddetli bir ardan ikayeti. Doktor ona gnde defa damlataca bir damla yazm. Ramazanda bu ilac terk edince ary tekrar ekmeye balad. Damlann boazna veya burnuna indiini de hissetmi deil. Ramazan gn bu damlay kullanmas caiz olur mu? CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman yani boazda veya burunda hissedilmeyen sz edilen damlay kullanan bu kadnn Ramazan gn orulu iken bunu kullanmas caizdir. Onun bu damlalar kullanmasnn oruca bir zarar olmaz.492 SORU 472- Ramazan gn damla kullanmak orucu bozar m, bozmaz m? CEVAP: Her ne kadar bu konuda ilim ehli arasnda ihtilaf olsa da sahih olan gre gre damla orucu bozmaz. Bazlar, tad boaza ulat zaman orucu bozar dediler. Fakat sahih olan, mutlak olarak bozmamasdr. nk gz bir menfez deildir. Fakat ilacn tadn boaznda hisseden kimse ihtiyaten ve ihtilaftan kurtulmak iin kaza ederse bunda bir saknca yoktur. Ancak sahih olan, ister gze damlatlsn isterse kulaa damlatlsn ila damlatmak orucu bozmaz.493
???
491 492 493
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 7351 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/248-249 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/248
RAMAZAN GN BURUNA, KULAA VE GZE DAMLA DAMLATMAK

SORU 473- Orulunun di macunu, kulak damlas, burun damlas ve gz damlas kullanmasnn hkm nedir? Orulu bunlarn tadn boaznda hissettii zaman ne yapacak? Allah sizi sevaplandrsn. CEVAP: Bismillah, elhamdulillah... Dileri macunla temizlemek, misvakla temizlemek gibi orulunun orucunu bozmaz. Ancak karnna bir eyin gitmesinden saknmaldr. Kasd olmakszn bir ey gider de bunu engelleyemezse kaza etmesi gerekmez. Gz ve kulak damlas da byledir. Alimlerin iki grnden sahih olanna gre bunlar orucu bozmazlar. Damlalarn tadn boaznda hissederse ihtiyata uygun olarak kaza edebilir fakat kaza etmesi vacip deildir. nk kulak ve gz yiyecek ve iecein geecei bir yol deildir. Fakat buruna ila damlatmak caiz deildir. nk burun bir menfezdir. (Boaza giden bir yol vardr.) Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu olmadka abdestte buruna su verirken mbalaa et." Bu hadis sebebiyle bunu ve benzeri bir eyi yapp da boaznda tadn hisseden kimsenin orucunu kaza etmesi gerekir. Baarnn sahibi Allah'tr.494 SORU 474- Gz ve burun damlas, srme ve kulak damlas orulunun orucunu bozar m? CEVAP: Bizim buna cevabmz udur: Burun damlas mideye veya boaza ulat zaman orucu bozar. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Lekit b. Sabre hadisinde yle buyurdu: "Orulu olmadka abdestte burnuna su verirken mbalaa et." Orulunun midesine veya boazna gidecek bir eyi burnuna damlatmas caiz deildir. Buruna damlatlan ey buralara gitmezse oru bozulmaz. Gz damlasna gelince ki srme de onun gibidir, kulak damlas da yledir, bunlar orucu bozmazlar. nk bunlar hakknda nassa dayanan bir hkm
494
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/247-248
yoktur. Nassa dayanan hkm olanlara da benzemezler. Gz, yemenin ve imenin yolu deildir. Kulak da byledir. O da vcudun dier gzenekleri gibidir. Buna gre: Gzne srme ektii veya ila damlatt zaman veya kulana ila damlatt zaman, tadn boaznda hissetse bile bununla orucu bozulmaz. Tedavi maksadyla veya baka bir maksatla krem srnse o da bunun gibidir, oruca zarar vermez. Kendisine nefes darl olsa da nefesini kolaylatrmak maksadyla u pskrtmeli az spreyini kullanrsa hkm yine ayndr, bu da orucunu bozmaz. nk bu, mideye ulamaz. Yemek ve imek saylmaz. Allah en iyi bilendir.495 SORU 475- Gzde veya kulakta kullanlan ve kullancnn boazna ulatn hissettii oru bozucu eylerle ilgili hkm nedir? CEVAP: Fkhlar burun yolundan veya idrar yolu dnda baka bir yollan karna veya boaza bir ey girdii zaman bununla oru bozulur, diye hkmettiler. Gz damlas, buruna ekilen enfiye, boaza veya buruna sklan sprey boaza ve oradan mideye giderse fkhlarn dediine gre oru bozulur. Mslmann dininde ihtiyatl olmas ve pheli eyleri terketmesi gerekir. Peygamber yle buyurmutur: "Sana pheli geleni brak, pheli gelmeyeni al."496
GZ DAMLASINI BOAZINDA HSSETMEK ORUCU BOZAR MI?

SORU 476- Bir kimse gzn geceleyin tedavi ettii halde ilacn tad gndz boazna geldii zaman hkm nedir? CEVAP: Gzne ilac gece dkt halde gndz boaznda onun tadn hissettii zaman umarm orucu bir zarar grmez.497
???
495 496 497
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/520 Salih b. Fevzn, Fetv, 1/28-29 Ebu Butayn, ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/351
Yedinci Konu ORUCUN SEVABINI AZALTAN EYLER

AIK SAIK KADINLARI SEYRETMEK ORUCU BOZAR MI?
SORU 477- htiyalar karlamak iin sokaa kmak ve Ramazanda ak sak manzaralarla karlamak orucu bozar m, bozmaz m? CEVAP: Orucu bozmaz. Fakat elinden geldiince gzn saknmas gerekir. Baar Allah'tandr.498 SORU 478- Kadnlara ve ty bitmemi delikanllara bakmak orucu olumsuz ynde etkiler mi? CEVAP: Evet, btn masiyetler orucu olumsuz ynde etkiler. nk Allah Teala orucu bize sadece saknmamz iin farz klmtr: "Ey iman edenler! Allah'a kar gelmekten saknmanz iin oru, sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd." (Bakara, 183) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu eer yalan sz, cehaleti ve onunla amel etmeyi brakmazsa Allah'n onun yemesini imesini brakmasna ihtiyac yoktur." Byle bir musibete mptela olmu bu adam Allah'n bundan kurtarmasn dileriz. Bu adam, phesiz haram klnm bir ii yapmaktadr. nk harama bakmak eytann oklarndan bir oktur. Allah korusun. Sahibinin kalbine vesvese veren nice bak vardr ki -Allah korusun- o vesvesenin esiri haline gelir. nsan kalbini etkileyen nice bak vardr ki nihayet insan o grntlerin aknda bir esir olur. Bu sebeple insan byle bir eye mptela olduu zaman bundan kurtarmas ve yz evirmesi iin dua ile Allah'a ynelmesi ve hibir kadna ve delikanlya gzlerini kaldrp bakmamas gerekir. Bu, ancak Allah'tan yardm istemekle, ona
498
snmakla ve bu hastalktan kendisini korumasn istemekle olur. naallah ite o zaman Allah bu hastalktan kendisini kurtaracaktr.499
RAMAZANDA YABANCI BR KIZI PT ORUCU BOZULUR MU?

SORU 479- Kendisine yabanc olan gen bir kz Ramazanda pen kimsenin hkm nedir, ona kaza gerekir mi? CEVAP: Yabanc bir kadn pen bu adamn orucun hikmetine uygun bir ey yapmad kesindir. nk bu adam gnah ilemitir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu yalan sz, onunla amel etmeyi ve cehaleti brakmazsa, Allah'n onun yemesini ve imesini brakmasna ihtiyac yoktur." Bunu o kadna zorla yapmsa hem yanl bir i yapm olur, hem de cahillik etmi olur. Onun orucu da gerekte hikmetini yitirmi ve sevab eksilmi bir orutur. Bunda phe yoktur. Fakat alimlerin cumhuruna gre kazay gerektirecek anlamda orucu bozulmaz. Soruyu soran kii, bu duruma den adama nasihat etmeli ve Allah'a tevbe etmesini tavsiye etmelidir. phesiz bu fiil haram klnm bir fiildir ve kalbin yaratklara takl kalmasna, Allah' zikretmeyi unutmasna ve byk bir fitnenin ortaya kmasna yol aar.500
ORULUNUN SVMES KFRETMES ORUCUNU BOZAR MI?

SORU 480- Ramazanda insan bir eye fkelendii zaman birisini azarlasa veya svse orucu bozulur mu, bozulmaz m? CEVAP: Bununla orucu bozulmaz. Fakat sevab eksilir. Bir mslmann nefsine hakim olmas, dilini svmekten, kfrden, gybetten, dedikodudan ve Allah'n haram kld benzeri eylerden orulu iken de baka zaman da korumas gerekir. Orulu iken daha fazla dikkatli olmas, orucunun kemalini daha
499 500
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/506-507 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/515-516
fazla korumas ve insanlar rahatsz etmekten saknmas gerekir. Bu tr hareketler, fitneye, fkeye ve ayrla sebep olur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Biriniz orulu olduunuz gn kt sz sylemesin, barp armasn. Birisi ona sverse veya atarsa, ben oruluyum desin." Baar Allah'tandr.501 SORU 481- Baz insanlar Ramazanda orulu olarak arabalarn kullanrlarken kalabaln iddetiyle birlikte bakalarna kfr ve svme noktasna varan krc szler sylyorlar. Bunlarn orularnn hkm nedir? CEVAP: Orular sahihtir. nk haram szler ve haram fiiller orucu bozmaz fakat onun faydasn ve semeresini eksiltecei ve zayi edecei kesindir. nk orutan maksat Allah'a kar gelmekten saknmaktr. Nitekim Yce Allah yle buyurmutur: "Ey iman edenler! Allah'a kar gelmekten saknmanz iin oru, sizden ncekilere farz klnd gibi, size de farz klnd." (Bakara, 183) Allah Teala orucun bize farz klnmasnn hikmetinin Allah'a kar gelmekten saknmay gerekletirmek olduunu beyan etmektedir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu yalan sz ve onunla amel etmeyi brakmazsa Allah'n onun yemesini imesini brakmasna ihtiyac yoktur." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem oruluya birisi svd veya onunla kavga ettii zaman ona: "Ben oruluyum" demesini emretti. Bylece kendisine sven ve kfreden kimse bu iten vazgesin ve bilsin ki bu orulu, kendisine karlk vermekten aciz olduu iin deil fakat dinine ballndan ve Allah korkusundan dolay karlk vermemitir. nk o, oruludur. Oruluya ve bakasna gereken ey sabretmektir, tahamml etmektir ve houna gitmeyen eylerin kkrtmasna aldrmamaktr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kendisine gelip: Ya Rasulallah bana bir tavsiyede bulun diyen kiiye: "fkelenme" dedi ve bunu defalarca tekrarlad. fkelenip de sonra pimanlk duyan ve fkesi sebebiyle yapt veya syledii eyi yapmam ve sylememi olmay temenni eden ne kadar ok insan vardr. Fakat bir ey gerekletikten sonra onu geri evirmek mmkn deil501
dir.502
GIYBET VE DEDKODU ORULUNUN SEVABINI EKSLTR ORUCUNU BOZMAZ

SORU 482- Gybet ve dedikodu Ramazan gn orulunun orucunu bozar m? CEVAP: Gybet ve dedikodu orucu bozmaz. Fakat orucun sevabn eksiltir. Allah Teala yle buyurmutur: "Ey iman edenler! Allah'a kar gelmekten saknmanz iin oru sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd." (Bakara,
183)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem da yle buyurmutur: "Orulu yalan sz, onunla amel etmeyi ve cehaleti brakmazsa Allah'n onun yemesini ve imesini brakmasna ihtiyac yoktur.503 SORU 483- Gybet ve dedikodu -ki insanlarn pek ou buna mbteladrorucu bozar m? CEVAP: Bunlar her zaman ve zellikle Ramazanda haramdr. nk orulu, gybet, dedikodu ve yalan gibi orucunu yaralayan eylerden orucunu korumakla emrolunmutur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Oru yemekten ve imekten uzak durmak deildir. Oru bo ve kt szlerden uzak durmaktr." Ahmed'in Msned'inde rivayet edildiine gre oru tutan iki kadn susuzluktan neredeyse lmek zereydiler. Durumlar Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem anlatlnca Peygamberin ilgilenmedii grnd. Durum tekrar anlatlnca Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kadnlar ard ve kusmalarn emretti. Kadnlar bir kap dolusu kan ve irin kustular. Bunun zerine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Bunlar Allah'n helal kld eylerden uzak durmu, Allah'n haram kld eylerle orularn amlar. Birisi dierinin yanna gelmi oturmu ve insanlarn etlerini yemeye balamlar." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem baka bir hadisinde yle buyurur: "Nice
502 503
bn Fevzan, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/158-160 bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/166-167
orulu vardr ki orutan nasibi sadece alk susuzluktur. Geceleyin ibadete kalkan nice kii vardr ki, onun da nasibi sadece uykusuzluktur." Hasl, bu tr eyler, her ne kadar tam olarak orucu bozmasa da oruca zarar veren ve sevabn eksilten eylerdendir. Kendisine birisi svd veya att zaman orulunun onunla tartmaya girmekten saknmas gerekir. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Biriniz orulu olduu zaman kt sz sylemesin, gnah ilemesin ve barp armasn. Birisi kendisine sverse veya atarsa: Ben oruluyum, desin. Bir rivayette: "Ben orulu bir adamm" desin, diye geer. Orulunun orulu olduu her halinden belli olmal. Cabir'den Radyallahu
anh yle rivayet edilmitir: "Oru tuttuun zaman kulan, gzn ve dilin de
oru tutsun. Dilini gybetten ve dedikodudan uzak tut. Komunu rahatsz etme. Sakin ve arbal ol. Orulu gnn ile orusuz gnn ayn olmasn" veya buna benzer eyler syledi. Oru bu ekilde olmazsa o zaman bazlarnn yle dedii gibi olur: Kulam korumadm, gzm haramdan saknmadm, dilimi susturmadm zaman orutan nasibim alk ve susuzluktur. Bugn oruluyum desem bile oru tutmadm."504 SORU 484- nsanlarn gybetini yapmak Ramazanda orucu bozar m? CEVAP: Gybet, orulunun orucunu bozmaz. Bu, bir kimsenin mslman kardeini holanmayaca eylerle anmaktr. "Birbirinizi gybet etmeyin." (Hucurat, 12) ayeti sebebiyle bu bir masiyettir. Dedikodu, svmek, kfretmek ve yalan sylemek de byledir. Bunlarn hibirisi orucu bozmaz fakat gerek orulunun gerekse orulu olmayann saknmas ve uzak durmas gereken masiyetlerdir. Bunlar orucu yaralar ve sevabn azaltr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu yalan sz, onunla amel etmeyi ve cehaleti brakmad mddete Allah'n onun yemesini, imesini brakmasna ihtiyac yoktur." Bu hadisi Buhari Sahih'inde rivayet etmitir. Baka bir hadisinde de yle buyurmutur: "Oru bir kalkandr.
504
Biriniz orulu olduunuz gn, kt sz sylemesin, barp armasn. Birisi kendisine sverse veya atarsa, ben oruluyum desin." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir. Bu anlamda daha pek ok hadis vardr.505
KT SZ, ORULUNUN SEVABINI AZALTIR

SORU 485- Bir kimsenin Ramazan gn haram sz sylemesi orucunu bozar m? CEVAP: Allah Teala'nn; "Ey iman edenler! Allah'a kar gelmekten saknasnz diye oru, sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd." (Bakara, 183) ayetini okuduumuz zaman orucun farz klnndaki hikmetin Allah'a kar gelmekten saknmak ve O'na kulluk etmek olduunu anlarz. "Allah'a kar gelmekten saknmak" diye tercme edilen "takva" haramlar terk etmektir. Mutlak (yaln) olarak kullanld zaman hem emredilen eyleri yapmay, hem de yasaklanan eyleri terketmeyi kapsar. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Orulu yalan sz, yalanla amel etmeyi ve cehaleti brakmadka Allah'n onun yemesini ve imesini brakmasna ihtiyac yoktur." Buna gre bir orulunun haram klnan szlerden ve fiillerden mutlaka uzak durmas gerekir. Orulu, insanlarn gybetini yapmaz, yalan sylemez, dedikodu yapmaz, haram ticaret yapmaz ve btn haramlardan uzak durur. Bir kimse mbarek bir ayda bunu yapt zaman yln dier aylarnda da kendisini istikamet zere tutacaktr. Fakat maalesef oru tutanlarn pek ounun orulu halleri ile orusuz halleri arasnda bir fark yoktur. Onlar yalan, aldatma gibi yalan szleri adetleri zere yapmaya devam ediyorlar. zerlerinde orucun vakar hissedilmiyor. Bu fiiller orucu bozmuyor fakat sevabn azaltyor. Bazan da Allah korusun oru sevabnn tamam zayi oluyor.506 SORU 486- Ramazanda yalanc ahitlik yapan kimsenin orucu sahih olur mu? CEVAP: Yalanc ahitlik en byk gnahlardan biridir. Yalanc ahitlik bir kimsenin bilmedii eye ahitlik etmesi veya bildii eye aykr ahitlikte bu505 506
eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/253 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/501-502
lunmasdr. Orucu bozmaz fakat ecrini noksanlatrr.507 ***
Sekizinci Konu ORUCUNU BOZAN VE BOZMAYAN EYLERLE LGL ETL MESELELER

BTKN YORGUN ORULUNUN UZANIP YATMASI VE UYUMASI
SORU 487- Ramazanda iddetli alk ve susuzluk hissettiim iin gndz saatlerini uyuyarak veya srt st yatarak geiriyorum. Bunun orucumun shhatine bir etkisi olur mu? CEVAP: Bunun orucun shhatine bir zarar olmaz ve sevab da fazladr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Aie validemize yle dedi: "Senin sevabn yorgunluun ve bitkinliinle orantldr." Bir kimsenin yorgunluu arttka sevab da artar. Su ile serinlemek ve serin bir mekanda oturmak gibi ibadetin ykn hafifletecek eyleri yapabilir.508
RAMAZANDA OK UYUYAN ORULUNUN HKM

SORU 488- Bir kimse Ramazan gnlerinde sahura kalkt, sonra sabah namazn kldktan sonra le namazna kadar uyuduu sonra leyi kld ve ikindi namazna kadar uyuduu sonra ikindiyi kld ve iftar vaktine kadar uyuduu zaman orucu sahih midir? CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman oru sahihtir fakat orulunun gndz vakitlerinin ounu uyuyarak geirmesi byk bir tefrit lafz geiyor. zellikle Ramazan ay mbarek bir zaman dilimi olduu iin bir mslmann bol bol Kur'an okumak, rzk aramak ve ilim renmek gibi kendisine faydal eylerle ondan istifade etmesi gerekir.
507 508
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/535 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/509
ORULUNUN ORUCUNU HAFFLETECEK EYLER ARAMASINDA SAKINCA YOKTUR

SORU 489- Orulu kendi scak beldesinden serin bir beldeye veya gndzlerinin ksa olduu bir beldeye yolculuk yapt zaman hkm ne olur? CEVAP: Bunu yapmaya gc yettii zaman yapmasnda bir saknca yoktur. nk bu, ibadetin zerindeki ykn hafifleten eylerdendir. badetin ykn hafifleten eyleri yapmak arzu edilen bir eydir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken susuzluktan veya hararetten dolay bana su dkerdi. bn mer Radyallahu anh orulu iken elbisesini slatrd. Enes bn Malik'ten Sallallahu aleyhi vesellem nakledildiine gre onun evinde bir su havuzu varm, orulu iken bu havuza inermi. Btn bunlar ibadetin ykn hafifletmek iindir. badet kiiye hafifledii zaman onu daha canl/daha zinde yapar, huzur iinde ve rahat bir ekilde yapar. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir kimsenin idrarna skk iken namaz klmasn yasaklamtr. O yle buyurmutur: "Yemek hazr vaziyette iken ve abdestine daralmken namaz klnmaz." Btn bunlar, insann Rabbine kar daha rahat ve huzurlu bir ekilde ibadetini eda etmesi iindir. Buna gre orulunun klima civarnda, serin bir odada ve benzeri bir yerde kalmasnda bir mani yoktur.510
???
509 510
ORULUNUN YZMESNDE BR SAKINCA YOKTUR

SORU 490- Ramazan gn denizde veya havuzlarda yzmenin hkm nedir? CEVAP: Biz deriz ki, orulu olan kiinin denizde veya havuzlarda, derin olsun veya olmasn, yzmesinde bir saknca yoktur. Diledii ekilde yzer ve suya dalar fakat gc yettiince karnna su gitmemesi iin alr. Bu yzme oruluya canllk verir ve orucunda ona yardmc olur. Allah'a itaatte kiiye zindelik veren eye mani olunmaz. nk bu, ibadetin kulun zerindeki ykn hafifletir ve ona kolaylk salar. Allah Teala oru ayetlerinin bulunduu yerde yle buyurdu: "Allah sizin iin kolaylk diler, zorluk dilemez. Bu da sayy tamamlamanz ve hidayete ulatrmasna karlk Allah' yceltmeniz ve kretmeniz iindir." (Bakara, 185) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Bu din kolaylktr, kim dini zorlatrrsa dine yenik der." Dolaysyla duta ve benzeri eylerde yzmesinde bir saknca olmad gibi havuzda yzmesinde de bir saknca yoktur. Allah en iyi bilendir.511 SORU 491- Orulunun yzmesi ve suya dalmasnn hkm nedir? CEVAP: Orulunun suya dalmasnda veya yzmesinde bir saknca yoktur. nk bu, orucu bozan eylerden deildir. Helal oluunun delili, mekruhluuna veya haramlna dair bir delilin olmaydr. Ortada bunun haram ve mekruh olduuna dair bir delil bulunmamaktadr. Baz ilim adamlar farknda olmadan boaza bir ey girmesinden korkarak bunu mekruh grmlerdir.512
???
511 512
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/509-510 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 191
VCUTTA ANESTEZ UYGULAMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 492- Vcutta anestezi uygulamak (uyuturmak) orucu bozar m? Di ekerken kan kmas orucu bozar m? CEVAP: kisi de orucu bozmaz. Fakat diten kan kan yutulmaz.513
DOLU ORUCU BOZAR MI?

SORU 493- Baz insanlarn yle dediini duydum: Dolu orucu bozmaz nk o yemek ve imek deildir. Bu doru mudur? CEVAP: Bu Ebu Talha'dan rivayet edilmi. O dolu yemi ve bu yiyecek ve iecek deildir, demi. Fakat belki de Ebu Talha'nn byle bir ey yapt ve syledii doru deildir. nk bu dolu karna girer. Karna giren bir ey ya yiyecektir, ya iecektir. Ebu Talha'dan yaplan bu rivayetin aslsz olma ihtimali vardr. Gerekten byle bir ey sylemise bu tevil edilir. nk dolu donmu bir sudur, kar gibidir. Kii onu yedii zaman karnnda erir ve suya dnr.514
ORULUNUN TKRN YUTMASININ HKM

SORU 494- Orulunun tkrk yutmasnn hkm nedir? CEVAP: Tkrk yutmakta bir saknca yoktur. Meakkat olduu veya bundan saknmak imkansz olduu iin ilim ehli arasnda bu konuda bir ihtilaf bilmiyorum. Balgam ve sme gelince, bunlar aza kadar geldii zaman dar atlmalar gerekir. Saknma imkan olduu ve tkre benzemedii iin orulunun bunlar yutmas caiz deildir. Baar Allah'tandr.515
513 514 515
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/511-512 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 46 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/251
RYASINDA FENA EYLER YAPTIINI GRMEK ORUCA ZARAR VERR M?

SORU 495- Baz insanlar Ramazan aynda orulu iken ryalarnda kt ve irkin eyler yaptklarn grrler. Bu onun orucunu etkiler mi? CEVAP: Durum anlatld gibi olursa yani uyurken ryasnda byle eyler grrse bunun oruca bir zarar olmaz, sevabn da eksiltmez. Fakat byle bir rya gren kimsenin uyand zaman sol yanna defa tkrmesi, eytandan ve grd ryann errinden defa Allah'a snmas, sonra dier yanna dnmesi ve hi kimseye bu konuda bir ey sylememesi gerekir. te o zaman bu ryann ona bir zarar olmaz. Holanmad bir ryay gren kimseye Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem byle tavsiyede bulunmutur. Baar Allah'tandr.516
SGARA MEK HARAMDIR VE ORUCU BOZAN EYLERDENDR

SORU 496- Sigara bir yiyecek ve iecek olmadna ve karna gitmediine gre orucu bozan eylerden midir? CEVAP: Biz deriz ki: Sigara imek Ramazanda ve baka zaman, gece ve gndz sana haramdr. Kendi salnla ilgili olarak Allah'tan kork ve bu sigaray brak. Saln, dilerini, maln, ocuklarn ve aile neeni koru ki Allah da seni salk ve afiyetle nimetlendirsin. "Bu bir iecek deildir" szne gelince ben de ona derim ki: Filan kii sigara iiyor denilmiyor mu? Evet, sigara iiyor deniliyor. Her ey kendi durumuna gre iilir. phesiz bu da bir iecektir fakat haram klnm zararl bir iecektir. Benim ona ve benzerlerine nasihatm udur: Kendisi, mal, ocuu ve ailesinin iyilii iin Allah'a kar gelmekten korksun. nk bunlarn hepsi onun sigara imesinden dolay zarar grr. Allah Tealadan onu ve btn mslman kardelerimizi kendisini fkelendirecek eylerden korumasn dileriz. Bu syle-
516
diimiz eylerden sigara imenin gnah olmakla birlikte orucu da bozduu anlalm bulunmaktadr.517
ORULUNUN YIKANMASI
SORU 497- Mbarek Ramazan aynda orulu bir kimsenin orulu iken le namazndan sonra ykanmak ve havuzlarda yzmek gibi eyler yapmas caiz olur mu? CEVAP: Evet, orulu iin bu caizdir. Karnna su girmesinden korunmak artyla bunun orucuna bir zarar yoktur. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken guslettii kesin olarak bilinmektedir. Baar Allah'tandr.518
ORULUNUN BUHARI BURNUNA EKMESNN HKM

SORU 498- Bir kamu kuruluunda almaktaym. Ramazan ayna girdik ve biz iin banda iken orulu oluyoruz. altmz yerde su buhar var. Pek ok durumda biz bu buhar teneffs ediyoruz. Bizim orucumuz bozulur mu? ster farz olsun, ister nafile olsun, su buhar teneffs ettiimiz bu gn kaza etmemiz gerekir mi? Her bir gn iin sadaka da vermemiz gerekir mi? CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman sizin orucunuz sahihtir, size bir ey lazm gelmez. Baar Allah'tandr.519
O KADINA GUSUL DE GEREKMEZ, ORUCU DA BOZULMAZ

SORU 499- Bir kadn taharetlenmek iin veya tedavi maksadyla merhem veya fitil koymak iin elini tenasl uzvunun iine soktuu zaman veya kadn hastalklaryla ilgili olarak doktorun elle ya da muayene aletiyle yapt muaye-
517 518 519
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/504-505 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 3738 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11310
neden sonra gusletmesi gerekir mi? Bu olay Ramazan gn meydana geldii zaman orucu bozulur mu ve kaza gerekir mi? CEVAP: Anlatld ekilde bir durum olduu zaman gusl gerekmez ve bununla oru da bozulmaz. Baar Allah'tandr.520
KINA ORUCU BOZMAZ

SORU 500- Oru ve namaz esnasnda saa kna yakmak caiz olur mu? nk ben knann orucu bozacan duydum. CEVAP: Bunun da orucun shhatine bir zarar yoktur. Oru esnasnda kna yakmak, orucu bozmaz ve srme gibi kulaa ve gze ila damlatmak gibi knann da oruca bir etkisi olmaz. Bunlarn hibirisi ne oruluya bir zarar verir, ne de orucu bozar. Namaz esnasnda knaya gelince bu nasl bir soru bilmiyorum. nk namaz klan bir kadnn o esnada kna yaknmas mmkn deildir. Belki de kadn kna yaknd zaman bu knann abdestin shhatine mani olup olmadn sormak istiyor. Bunun cevab: Kna abdestin shhatine mani deildir eklindedir. nk kna suyun saa ulamasn engelleyecek bir tabaka oluturmaz. O sadece bir renktir. Abdeste etki edecek ey suyun ulamasn engelleyecek bir cismin bulunmasdr. Abdestin sahih olmas iin bu cismin izale edilmesi gerekir.521
NEFES DARLII N KULLANILAN SPREY ORUCU BOZAR MI?

SORU 501- Orulunun nefes darl spreyi kullanmas orucu bozar m? CEVAP: Senin kullandn bu sprey buharlat ve mideye ulamad iin biz deriz ki orulu iken bu spreyi kullanmanda bir saknca yoktur. Bununla orucun bozulmaz. nk sylediimiz gibi bundan mideye paralar girmez. nk bu uuan ve buharlaan bir eydir. Mideye hibir paras ulamyor ki orucun bozulmasn gerektiren eylerdendir diyelim. O halde sen orulu iken
520 521
bunu kullanabilirsin ve bununla orucun bozulmaz.522
ASTIM SPREY ORUCU BOZMAZ

SORU 502- Baz eczanelerde baz astm hastalarnn kulland bir sprey bulunuyor. Bunu orulu bir kimsenin Ramazan gn kullanmas caiz olur mu? CEVAP: ster Ramazan orucu olsun, ister baka bir oru olsun, orulu olan birinin bu spreyi kullanmas caizdir. nk bu sprey kullanld zaman mideye ulamaz. Sadece nefes borusuna ular, bronlar alr ve bundan sonra insan normal nefes almaya balar. Yemek ve imek manasna gelmez. Yiyecek ve iecek olarak mideye ulamaz. Malumdur ki kitaptan, snnetten veya icmadan ya da kyastan bozulduuna dair bir delil bulununcaya kadar orucun shhati esastr.523 SORU 503- Astm hastasnn gndz orulu iken azna sprey skmasnn hkm nedir? CEVAP: Buna mecbur kald zaman bunun hkm mubahtr. nk Allah Teala yle buyurur: "Allah mecbur kaldklarnzn dnda size neleri haram kldn tek tek aklamtr." (En'am, 119) Bu, yemek ve imeye benzemez, tahlil iin kan almaya ve besleyici olmayan ineye benzer.524
TIBB OLARAK HAZIRLANIN, ELLERE VE YZE SRLEN YALAR ORUCU BOZAR MI?
SORU 504- Bir kadnn oru esnasnda modern tbbi yalarla ellerini ve yzn yalamas dinde yasaklanm mdr? CEVAP: Bir kadn yzne ya srd zaman gzelletirici olsun veya olmasn bu ona yasak deildir. ster yzde, ister srtta, isterse herhangi bir yerde
522 523 524
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/500-501 bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/169-170 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhemmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 181
kullansn her eidiyle bu yalar oruluyu etkilemez ve orucunu bozmaz.525
RAMAZAN GN FTL KULLANMAK

SORU 505- Orulu hasta olduu zaman Ramazan gn fitil kullanmasnn hkm nedir? CEVAP: Bunda bir saknca yoktur. Bir kimse hasta olduu zaman makatndan fitil kullanmasnn bir sakncas yoktur. nk bu yemek ve imek deildir. Yemek ve imek manasna da gelmez. ari bize sadece yemei ve imeyi haram klmtr. Yemek ve imek yerine geen ey, yemenin ve imenin hkmn alr. Byle olmayan bir ey ise lafz olarak da, mana olarak da bunun iine girmez, onun iin yemenin ve imenin hkm de sabit olmaz.526
TLRKEN UUAN HUBUBAT ORUCU BOZMAZ

SORU 506- Hububat ten bir kimsenin boazna orulu iken hububat zerrecikleri uuup geldii zaman (oruca zarar verir mi)? CEVAP: Onlarn orular yaralanmaz. Orular sahihtir. nk bu tr eylerin uumas onlarn iradesinde deildir. Onlarn karnlarna bunun ulamasnda bir kastlar yoktur. Bu mnasebetle yemek, imek ve cinsel iliki gibi oru bozucu eylerin ancak u artla orucu bozduklarn aklamak isterim: Birincisi bunun orucu bozduunu biliyor olmas gerekir. ayet bilmiyorsa orucu bozulmaz. Bunun delili Allah'n u ayetidir: "Hata ile yaptnz bir ite size hibir gnah yoktur. Fakat kasten yaptnz eylerde size gnah vardr."
(Ahzab, 5)
Bir dier delili u ayettir: "Ey Rabbimiz! Unutur ya da yanlrsak bizi sorumlu tutma!" (Bakara, 286) Bu dua zerine Allah: "yle yaptm" buyurdu. Bunun bir delili de Peygamberin u hadisidir: "Benim mmetimden hata525 526
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/502 eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/502-503
nn, unutmann ve zorlandklar eyin sorumluluu kaldrlmtr." Cahil hata edendir. Bilseydi onu yapmazd. Orucu bozan eylerden birisini bilmeden yapt zaman ona bir ey gerekmez. Orucu tamdr. ster hkmn, ister vaktin cahili olsun orucu sahihtir. Hkm bilmemesinin rnei, orucu bozmadn zannederek orucu bozucu bir davranta bulunmas. Mesela hacamatn orucu bozmadn zannederek hacamat yaptrrsa biz kendisine: Senin orucun sahihtir, sana bir ey lazm gelmez deriz. Kiinin kendi iradesi dnda meydana gelen dier eyler de byledir. Bunlarda bir saknca yoktur. Zikrettiimiz sebepten dolay bunlarla oru bozulmaz. Hlasa orucu bozan eylerin hepsi ancak u artla orucu bozarlar: Birincisi: Bilmesi kincisi: Hatrlamas ncs: Kendi iradesiyle yapmas. Allah en iyi bilendir.527
ORU GREN EYLERDEN DOLAYI MI YOKSA IKAN EYLERDEN DOLAYI MI BOZULUR?

SORU 507- Baz sahabilerden gelen haberlere gre orucun vcuttan kan eylerden dolay deil, vcuda giren eylerden dolay bozulduu, abdestin ise vcuda giren eylerden deil, kan eylerden dolay bozulduu ifade ediliyor. Bu doru mudur? CEVAP: Bu mutlak olarak doru deildir. nk oru giren eyden de bozulur, kan eyden de, abdest de giren eyden de bozulur, kan eyden de. Giren eyden dolay abdestin bozulmasna rnek deve eti yemektir.528 kan eylerden dolay abdestin bozulmasna rnek ise ehvetle kadna dokunmaktr. Demek ki giren eyden dolay da, kan eyden dolay da abdest bozulabilmektedir.
527 528
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/508 Bu sadece Hanbeli mezhebinin grdr. Dier mezhebe gre deve eti yemek orucu bozmaz. eviren-
kan eyden dolay orucun bozulmasnn rnei hayz gren ve lousa olan kadndan kan kandr. Oru sadece giren eylerden dolay bozulmu olsayd hayz gren kadndan kan kt diye oru bozulmazd. Lousa da byle olurdu. Kastl olarak kustuu zaman kan eyde byledir. Bu da orucu bozar. Giren eylerden dolay orucun bozulmasna rnek yemek ve imektir. Dolaysyla bu haberlerin mutlak bir hkm ifade etmedii aktr. Hem oru, hem abdest giren eylerden dolay da bozulabilir, kan eylerden dolay da bozulabilir. Allah en iyi bilendir.529
AZI ALKALADIKTAN SONRA SU YUTMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 508- Bir gn azm alkaladktan sonra su yuttum. O gn de orulu idim. Bir hocaya sordum. Sana bir ey lazm gelmez dedi. Bana bir ey gerekmez mi? CEVAP: Bundan dolay sana kaza gerekmez. Hocann sana verdii fetva dorudur. Birincisi sen bunu bilerek yapmadn. kincisi bu ok azdr ve her zaman olmaz. ncs bu insann elinde olmayarak kendisine hakim olamayarak meydana gelen eye benzer.530
ORULU OLDUU HALDE YIKANIRKEN AIZA SU GRMES

SORU 509- Havuzda ykanyordum. Azma su girdi. Bana kaza gerekir mi? CEVAP: (Abdestte) aza ve buruna su verirken mubalaa etmek gibi bizi orucu bozacak eylerle kar karya getirecek eyleri yapmak caiz deildir. Fakat aza ve buruna su verirken veya ykanrken kastsz olarak, belki de dalgnlkla veya mecburiyetten aza su gittii zaman bununla oru bozulmaz. Delillerden anlalan budur.
529 530
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 53-54 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 48
Allah en iyi bilendir.531 SORU 510- Abdest alrken, oru tutarken, abdest esnasnda veya baka bir zaman azda suyu alkalarken kastsz olarak karnna bir veya iki damla su giren kimsenin hkm nedir? Veya guslederken ya da scakta su ile serinlenirken karnna su giden kimsenin hkm nedir? O gnden bedel olarak tam gn kaza etmesi gerekir mi, yoksa bu hatadan dolay keffaret olarak fakirlere sadaka vermek mi gerekir? u da bilinsin ki su damlas onun karnna kastsz olarak onun istei dnda girmitir. Bize fetva verin. Allah sizin iyiliinizi versin. CEVAP: Kim ykanr veya azn veya burnunu su ile ykarken kendi iradesinin dnda boazna su girerse orucu bozulmaz. Delili Peygamberden rivayet edilen u hadistir: "mmetimden yanllk, unutma ve zorlama sonucu yaptklar eylerin sorumluluu kaldrlmtr." Baar Allah'tandr.532 SORU 511- Orulu iken gusleden bir adam suyun kuvvetli basks sebebiyle gayri ihtiyari karnna su girerse kaza gerekir mi? CEVAP: Kastl olmad iin ona kaza gerekmez. O zorlama altnda veya unutarak bir ey yapan kimse gibidir.533
AZINDA SUYU ALKALARKEN VE BURNUNA SU EKERKEN MBALAA YAPAN ORULUNUN HKM

SORU 512- Ramazan gn orulunun aznda suyu alkalarken ve burnuna su ekerken mbalaa etmesinin hkmn renmek istiyorum. CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Lekit b. Sabre'ye yle buyurdu: "Abdesti iyi al, parmaklarnn arasn iyice outur. Burnuna su verdiin zaman orulu deilsen, fazlaca verip iyice yka." Burnuna su verirken orulunun mbalaa etmemesinin delili budur. Azn alkalarken de orulu mbalaa etmez. nk bu, suyun karnna
531 532 533
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 45 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 5733 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/252
gitmesine yol aabilir. Bununla da oru bozulur. Fakat faraza mbalaa etse de kastsz olarak karnna su gitse bununla oru bozulmaz. nk yukarda da getii gibi orucu bozmann artlarndan birisi de orulunun bu fiili kastl olarak ilemesidir.534 SORU 513- Ramazan gn abdest alrken oruludan az alkalama ykmllnn dt doru mudur? CEVAP: Bu doru deildir. ster Ramazanda olsun, ister Ramazan dnda olsun, ister orulu olsun, ister orulu olmasn abdest alrken aza su vermek abdestin farzlarndan bir farzdr. Bunun delili "yznz ykayn" (Maide, 6) ayetinin genel hkmdr.535 Fakat orulu iken mazmaza (azda suyu alkalama) ve istinakta (buruna su ekmede) mbalaa etmemek gerekir. nk Lekit b. Sare'ye Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Burnuna su verdiin zaman orulu deilsen fazlaca verip iyice yka."536 SORU 514- Mazmaza ve istinakta mbalaann hkm nedir? CEVAP: Karna suyun ulamasndan korkulduu iin orulunun mazmaza ve istinakta (aza ve buruna su verirken) mbalaa yapmas yasaklanmtr. Orulu, mazmaza ve istinakta mbalaa yapt zaman gnahkar saylr. Kastl yapmad zaman boazna su gitse bile orucu bozulmaz.537
SICAIN DDETNDEN AZINI SUYLA ALKALAYANIN ORUCU BOZULMAZ

SORU 515- Scan iddetinden az alkalamak orucu bozar m? CEVAP: Bununla orucu bozulmaz. nk az vcudun d hkmndedir. ayet az vcudun d hkmnde olmasayd abdest alrken az ykamak farz
534 535
536 537
bn el-Useymn, Fkhu'l-badat, s. 194 Abdestte aza ve buruna su vermek sadece Hanbelilere gre farzdr. nk onlar azn ve yzn iini de yzen sayyorlar. Dier mezhebe gre bu farz deil, snnettir. -evirenbn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/169 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 49
olmazd. Sonra bu -yani ar scaktan dolay az kuruyunca su ile alkalamakorucu kolaylatran eylerdendir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem iddetli susuzluktan ve ar scaklktan dolay bana su dkerdi. bn mer Radyallahu anh orulu iken elbisesini slatr ve vcudunu serinletmek iin slak elbise giyerdi. Enes b. Malik'in orulu iken doldurup yzd bir havuzu vard. Btn bunlar kiinin orucun ykn hafifletici eyler yapmasnn caiz olduunun ve bunun bir sakncasnn olmadnn delilidir. Fakat azn alkalayan kiinin karnna suyun gitmemesi iin dikkatli olmas gerekir. nk bu tehlikeli olur. Fakat gayri ihtiyari olarak karnna su gitse bile ona bir ey lazm gelmez, bunda bir saknca yoktur. Allah en iyi bilendir.538
RAMAZAN GN GARGARA LACI ORUCU BOZAR MI?

SORU 516- Gargara ilac kullanmak orucu bozar m? CEVAP: lac yutmad zaman oru bozulmaz. Fakat ihtiya olmadka sen bunu yapma. Karnna ondan bir ey girmezse gargara ile orucun bozulmaz.539
BALGAM YUTMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 517- Balgam yutmak orucu bozar m? CEVAP: Balgam ve smk aza ulamad zaman mezhepteki bir gre gre orucu bozmaz. Aza ulat ve yuttuu zaman bu konuda ilim ehlinin iki gr vardr. lim adamlarndan bir ksm bunu yemeye ve imeye dahil ederek orucu bozar dediler. Bir ksm da bunu tkre benzeterek orucu bozmaz dediler. nk tkrkle oru bozulmaz. Hatta bir kimse tkrn aznda toplasa ve yutsa bile orucu bozulmaz. Bu, tercih edilen grtr. nk balgamn orucu bozduuna dair bir delil
538 539
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/510 bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/170
yoktur.540
ORULUNUN TKR YUTMASI ORUCU BOZAR MI?

SORU 518- Ramazanda tkrk orucu bozar m, bozmaz m? nk bana ok miktarda tkrk geliyor, zellikle Kur'an okuduum zaman ve mescitlerde bu bana glk veriyor. CEVAP: Orulunun tkr ok bile olsa mescitlerde ve baka yerlerde arka arkaya da gelse orucunu bozmaz. Fakat smk gibi kat balgam eklinde olduu zaman onu yutma, mescitte olduun zaman mendil ve benzeri bir eye tkr. Baar Allah'tandr.541 SORU 519- Tkr yutmak orucu bozar m? CEVAP: Tkr yutmakta bir saknca yoktur. Fakat onu biriktirmeye almak ho deildir. Biriktirmesi sonra da onu yutmasna gelince orucu bozmasa da phesiz bu ok iddetli mekruhtur.542 SORU 520- Orulunun salya yutmasnn hkm nedir? CEVAP: Salyann oruca zarar olmaz. nk o da tkrkten saylr. Yutsa da, tkrse de bir sakncas yoktur. Gsten veya burundan gelen sme gelince ki bu kat bir balgamdr, bazen insann gsnde, bazen banda oluur, kadn ve erkein bunu tkrmesi, karmas ve yutmamas gerekir. Tkrk eklindeki normal salya ise bunda bir saknca yoktur, kadn olsun erkek olsun oruluya bu zarar vermez.543
540 541 542 543
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/515 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9584 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 87 eyh Abdulaziz b. Baz, Mecmuu Fetv, 3/251-252
SM YUTMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 521- Sm yutmann hkm nedir? Onu yuttuunda ne zaman orucu bozulur? CEVAP: Orulunun sm/balgam yutmas haramdr. Bunun sebebi tiksindirici oluudur. Smk/balgam bazen batan boaza iner, bazen gsten kar. Her iki durumda da orulunun bunu yutmas haramdr. Mesela onu gsnden kardktan sonra azna gelse, sonra da bunu karnna iade etse bu durumda orucu bozucu olur. nk dar atabilecei ve tiksindirici olduu iin orulu olmayann dahi yutmas mekruh olan hacimli bir eyi yutmutur. Ancak (bandan) boazna inse ve tkryle birlikte onu yutsa orulu iken yutulmas haram olmakla birlikte bununla oru bozulmaz.544
YEMEK VE MEK CMA LE ORUCU BOZAR

SORU 522- Yemek ve imekle orucun bozulduunda herhangi bir ihtilaf var mdr? CEVAP: Yemek ve imek icma ile orucu bozar. nk orucun asl yemeyi ve imeyi terk etmektir. Allah Teala bunun iin yle buyurdu: "afan aydnln gecenin karanlndan ayrt edinceye kadar yiyin iin." (Bakara, 187)545
TOZ ORUCU BOZAR MI?

SORU 522- Toz orucu bozar m? CEVAP: Her ne kadar orulunun tozdan saknmas emredilmise de toz orucu bozmaz.546
544 545 546
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 46 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 46 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 49
ORU ESNASINDA YEMEN TADINA BAKMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 524- Yemein elverili hale gelip gelmediinden emin olmak iin ann orulu iken yemein tadna bakmas caiz olur mu? CEVAP: htiyatan dolay dilinin ucuyla yemein tadn, tuzunu ve acsn kontrol etmesinde bir saknca yoktur. Ancak ondan bir eyi yutmaz. Bilakis tkrr veya azndan dar kartr. Tercih edilen gre gre bununla orucu bozulmaz. Allah en iyi bilendir.547
RAMAZAN GN SALARI YIKAMAK ORUCU BOZAR MI?

SORU 525- Mescidin imam bana dedi ki, Ramazan gn sa ykanrsa oru bozulur. Bunun sebebi san diplerinden suyun girmesiymi. Bu konudaki cevabnz nedir? CEVAP: Oru esnasnda gndz salar ykamak orucu bozmaz. Ban gzeneklerinden su girmez. Bu gr yanltr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem orulu iken ykanrd. Baar Allah'tandr.548 ve Allah nebimiz Muhammed Sallahu aleyhi ve selemle ve ailesine ve arkadalarna selat ve selam etsin.
SAI TRA ETMEK VE TIRNAKLARI KESMEK RAMAZAN GN ORUCU BOZAR MI?

SORU 526- Oru gn sa tra etmek ve trnaklar kesmek orucu bozar m? CEVAP: Sa tra etmek, trnaklar kesmek, koltuk altlarndaki ve ndeki kllar yolmak bunlarn hibirisi orucu bozmaz.
547 548
ORULUNUN NETERLE VEYA BENZER BR ALETLE HASTANIN DAMARINDAN KAN ALMASI ORUCU BOZAR MI?
SORU 527- Orulu bir kii neterle veya benzeri bir aletle hastann damarndan kan ald zaman orucun shhatini etkiler mi? CEVAP: Orulu bir kii neterle veya benzeri bir aletle hastann damarndan kan ald zaman bu fiilinin onun orucunun shhatine bir zarar olmaz. nk bu fiil, hacamat yapan kiinin fiiline hi benzemez. Hacamat yapan kii hacamat yaplan kiiden kan kendisi emerek kartr. "Keafu'l-Kna"da yle denilir: "Neterle alnan kan orucu bozmaz." Onun szyle kastedilen ey budur. Baar Allah'tandr.550
HACAMAT KONUSUNDAK BU HADS SAHH MDR?

SORU 528- "Hacamat yapann ve hacamat yaptrann orucu bozulur" hadisi sahih midir? Bu hadisin manas nedir? CEVAP: Hamd, alemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur. Salat ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve btn arkadalarnadr. Bu soruya cevap olarak unlar syleriz: Bu hadis sahihtir. mam Ahmed ve bakalar bu hadisin sahih olduunu sylemilerdir. Manas udur: Orulu bir kii baka birine hacamat yapt zaman orucu bozulur. Orulu bir kiiye baka birisi hacamat yapt zaman orucu yine bozulur. Hacamat yapan, bir bakasnn vcudundan kan (emerek) karandr. Hacamat yaptran ise kendisinden hacamat yoluyla kan kartlan kimsedir. Tutulan oru farz bir oru olduu zaman orulunun hacamat yapmas caiz deildir. nk hacamat kendisine farz olan orucun bozulmasn gerektirir. Fakat kan hastann vcudunda ar ykselir de ona zorluk verirse zaruretten dolay orulunun hacamat yapmas ve yaptrmas caiz olur. Byle bir durumda
549 550
hacamat yapmakta bir saknca yoktur. Hacamat yapmakla/yaptrmakla artk orucunu bozduunu kabul eder, o gn kazaya brakr ve gnn kalan ksmnda yer ve ier. nk oru bozmay mubah klan er'i bir mazeret sebebiyle orucunu bozan kim olursa olsun gnn kalan ksmnda yemesi ve imesi caizdir. nk ariin oru bozulmasn mubah sayd bu gn, er' deliller gerei oru tutmas ona vacip deildir. Sonra bu mnasebetle bir hususu hatrlatmak istiyorum: Bazlar bu konuda ok ar gidiyorlar, hatta vcutlarnda az bir kann kt basit bir izik meydana gelse bununla orularnn bozulduunu zannediyorlar. Fakat bu zan doru deildir. Bilakis biz deriz ki kann kmas, senin kendi fiilin ile olmad zaman kan ister az olsun, ister ok olsun bunun senin orucuna bir zarar olmaz. Faraza bir kimsenin burnu kanasa ve kendisinden ok miktarda kan ksa orucuna zarar vermez veya yaralansa da kendisinden oka kan ksa orucuna zarar vermez veya bana bir olay gelse de kendisinden oka kan ksa ona zarar vermez ve orucu bozulmaz. nk bu kan ondan iradesi dnda kmtr. Fakat o bu kan kendi iradesiyle kard zaman, bu kan, vcudun zayf kalmas ve kuvvetten dmesi gibi hacamatn dourduu sonular dourursa orucu bozulur. nk onunla hacamat arasnda anlam ynnden bir fark yoktur. Kan nemsiz miktarda olur da vcut bundan etkilenmezse bunun bir zarar olmaz ve tahlil yapmak veya benzeri bir maksatla kendisinden kann karlmas gibi eylerle de oru bozulmaz. Allah'a bilerek ibadet etmek iin her insann Allah'n ve Rasulne indirdii eylerin snrlarn bilmesi gerekir. Baary verecek olan Allah'tr.551
ORUCU BOZULAN KMSENN GNN KALAN KISMINI ORULU GERMES GEREKR M?

SORU 529- Orulu bir kii oru yasaklarndan birini ineyip de orucu bozulduu zaman o gnn kalannda kendisini yemekten imekten uzak tutmas m gerekir mi? CEVAP: Orucu bozan fiillerden birisini ileyen kimseye biz deriz ki: Senin orucun bozuldu fakat Ramazan aynn saygnlndan dolay gnn kalannda
551
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 48
oru tutman ve sonra bu gn kaza etmen gerekir.552
ORULUNUN CENABETTEN DOLAYI YAPACAI GUSL TANYER AARDIKTAN SONRA YAPMASININ HKM
SORU 530- Orulunun cenabetten dolay yapaca gusl tanyeri aardktan sonra yapmasnn hkm nedir? CEVAP: Biz deriz ki: Bu caizdir ve bugnn orucu sahihtir. nk bir kiinin cenabet olduu halde oruca balamasnn bir sakncas yoktur. Hatta zerinde cnplk hali var iken tan yeri aarsa (imsak vakti girse) ve tan yeri aardktan sonra ykansa bundan dolay ona bir gnah yoktur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ailesiyle ilikisinden dolay cnp bir halde tan yeri aarncaya kadar beklemi, sonra gusletmi ve orucuna devam etmitir. Peygamber bunu yapt mddete cevaznda hibir phe olmaz. nk o bizim iin gzel bir modeldir. Yaptklarnn sadece kendisine ait olduuna dair bir delil olmadka mmet onun yaptklarn rnek alr/ve onun peinden gider.
???
552
eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, Fetv, 1/523
Yedinci Fasl KAZA, KEFFARET VE FDYENN HKMLER

Bu blm yedi konuyu ihtiva eder: Birinci Konu kinci Konu nc Konu : Orucunu bozan kimsenin kazay kasten/ mazeretsiz olarak tehir etmenin hkmleri : Vaktinden nce orucunu aan kimsenin orucunu kaza etmesinin hkmleri : Hayzl, lousa, hamile ve emzikli kadnn kazasnn hkmleri : Ramaza gn cima edenin kazasnn hkmleri : zerinde oru borcu olduu halde len kimsenin kazasnn hkmleri : Kaza ve keffaret konusunda eitli meseleler
Drdnc Konu : Hasta ve acizin kazasnn hkmleri Beinci Konu Altnc Konu Yedinci Konu
Birinci Konu KAZAYI KASTEN TEHR ETMENN HKMLER
KAZAYI GECKTRMENN HKM

SORU 531- zerinde Ramazan gnlerinden kaza borcu bulunan bir kimsenin Aie'nin yapt gibi bunu geciktirmesi caiz olur mu, yoksa Ramazan biter bitmez bunlar hemen kaza etmesi mi gerekir? CEVAP: Cumhur, kazada acele etmenin gerekliliine vurgu yapmakla birlikte geni vakit olduu zaman bunu ertelemenin de caiz olduuna hkmettiler. nk insan bana ne geleceini bilmez. Kazaya brakmalar devam ettii ve oru tutmad zaman daha sonra bunlar tutmak kendisine zor gelir. Kaza etmeden lebilir ve ihmalci saylr. Bu konuda Aie'den gelen rivayete gelince bu rivayette o yle demitir: "Benim zerimde Ramazandan oru borcu bulunuyordu. Bunu ancak aban aynda kaza edebildim." Aie'nin bir mazereti olmu olabilir. nk o, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yolculuklarnn okluu sebebiyle onunla megul oluyordu. Peygamberin savalarnda ve seriyyelerinde onunla beraber bulunuyordu. Yolculuk ise meakkat ve zorluklarn bulunabilecei bir durumdur. Aie kendisine ait zel ihtiyalaryla megul olduu iin de kazay ertelemi olabilir. Bu, Aie'nin devaml yapt bir ey de deildir. Belki de bunu bir veya iki defa yapmtr.553
553
RAMAZANDA GEEN ORUCUN KAZASININ HKM

SORU 532- Ramazanda geen orucun kazasnn hkm nedir? Bu ne zaman olur? CEVAP: Ramazan orucunu hemen kaza etmek, onu ertelemekten daha faziletlidir. nk insan bana ne geleceini bilmez. zerindeki kaza borcunu geciktirmeden hemen kaza etmek demek daha basiretli ve hayra kar daha istekli ve gayretli olmak demektir. ayet Aie'nin "zerimde Ramazandan oru borcu bulunuyordu. Bunu ancak aban aynda kaza edebildim" sz olmasayd orucu hemen kaza etmenin vacip olduunu sylerdik. Bu sz, zerinde Ramazandan oru borcu bulunan kimsenin bunu ikinci Ramazana kadar geciktirmesinin caiz olmadnn delilidir. Bu, byledir. zerinde kaza borcu olan bir kiinin mazeretsiz olarak bunu dier Ramazana kadar ertelemesi caiz deildir. Nitekim ayet hastal devam eder de orucunu kaza edemezse veya ocuunu emziren bir kadn olur da orucunu kaza edemezse, geirmi olduu Ramazan orucunu ikinci Ramazann sonuna ertelemesinde bir saknca yoktur.554
RAMAZAN ORUCUNU EDA ETMEKLE KAZA ETMEK ARASINDAK FARK

SORU 533- Ramazan orucunu vaktinde tutmak ile sonra kaza etmek arasnda fark var mdr? CEVAP: Evet, bu ikisi arasnda byk farklar olduu malumdur. Kaza: Biraz nce de belirtildii gibi ikinci Ramazana kadar geni bir zaman iinde yaplr. Eda ise dar bir zaman iinde yaplr, Ramazan ay iinde olmas gerekir. kincisi: Eda orucunu tutarken cinsel ilikide bulunmak keffareti gerektirir. Halbuki kaza orucunu tutarken cinsel ilikide bulunmak keffareti gerektirmez.
554
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 201
ncs: Eda orucunu tutarken kii mazeretsiz olarak orucunu at zaman orucu bozulur fakat zamana sayg gstermek iin gnn kalan ksmnda oruca devam etmesi gerekir. Kazaya gelince kii gndz orucunu mazeretsiz olarak at zaman orucu yine bozulur fakat gnn kalann orulu geirmesi gerekmez. nk kazada zamann bir saygnl yoktur. nk onun zaman dier gnlerde de tutulacak ekilde genitir.555
KAZA ORUCUNU MAZERETSZ GECKTRMEK CAZ DELDR

SORU 534- Bir adamn Ramazandan iki gn oru borcu var. imdiye kadar bunu kaza etmedi. Bu borcun zerinden birinci Ramazann getii, dierinin de getii halde kaza etmedii biliniyor. Bu adama ne gerekir? CEVAP: Ramazanda orucunu tutmayan/veya bozan kiinin bunu hemen kaza etmesi gerekir. Mazeretsiz olarak onu geciktirmesi caiz deildir. Mazeretsiz olarak ikinci Ramazan girinceye kadar geciktirirse kaza ile birlikte herbir gn iin bir fakiri doyuracak ekilde fidye vermesi de gerekir.556 557
RAMAZANIN KAZASINI KI MEVSMNE ERTELEMEK CAZ OLUR MU?

SORU 535- Ramazandan kalan oru borcunu k mevsimine kadar ertelemek caiz olur mu? CEVAP: Ramazan orucunu imkan bulduktan ve mazeret ortadan hemen kalktktan sonra kaza etmek gerekir. Hastalk veya yolculuk veya lm gibi engeller kacandan korkarak sebepsiz yere kazay tehir etmek caiz deildir. Fakat kazay ertelese de k mevsiminde ksa gnlerde tutmu olsa bu caiz olur ve kazadan der.558
555 556 557
558
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 202 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 61 Bu, cumhurun grdr. Hanefilere gre ise geciktirme ister zr sebebiyle olsun, ister zrsz olsun fidye gerekmez. -evirenbn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 60
BR SONRAK RAMAZAN GRNCEYE KADAR KAZAYA TERKEDENN HKM

SORU 536- Hibir mazereti olmad halde bir sonraki Ramazan girinceye kadar Ramazan orucunun kazasn terkeden kimsenin hkm nedir? Kaza ile birlikte tevbe etmesi yeterli olur mu, yoksa keffaret de mi gerekir? CEVAP: Onun Allah'a tevbe etmesi ve kaza ile birlikte herbir gn iin bir fakiri doyuracak ekilde fidye vermesi gerekir. Bu fidye, hurma veya buday veya pirin gibi o beldenin yaygn olarak kullanlan yiyeceklerinden Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem leiyle yarm lek yiyecektir. Bunun miktar da yaklak olarak birbuuk kilogramdr. Onun iin bundan baka bir keffaret yoktur. Nitekim sahabilerden bir topluluk byle fetva vermilerdir. bn Abbas da Radyallahu anh onlarn iindedir. Fakat hastalk veya yolculuk sebebiyle mazeretli olursa veya hamile ya da emzikli olduu iin oru tutmakta zorlanan mazeretli bir kadn ise ona kazadan baka hibir ey gerekmez.559 SORU 537- zerinde gemi Ramazandan oru borcu olduu halde tekrar Ramazan ayna ulaan kimse, Ramazan girmeden nce borcunu tutmad iin gnahkar olur mu ve ona keffaret de gerekir mi, gerekmez mi? CEVAP: zerinde Ramazandan oru borcu bulunan herkesin gelecek Ramazandan nce borlu olduu gnleri kaza etmesi gerekir. Bunu ancak aban ayna kadar tehir edebilir. Mazeretsiz olarak kaza etmedii halde ikinci Ramazan gelirse bu sebeple gnahkar olur ve gelecekte onu hem kaza etmesi, hem de herbir gn iin bir fakiri doyuracak ekilde fidye vermesi gerekir. Nitekim Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ashabndan bir topluluk byle fetva vermilerdir. Fidyenin miktar beldenin yiyeceinden yarm lek yiyecektir. Bunu baz fakire verir. Bir fakir dahi olsa yeterlidir. Fakat hastalk veya yolculuk sebebiyle mazeretli olursa onun iin sadece ka-
559
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 177
za gerekir, fidye gerekli deildir. nk "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara, 185) ayetinin genel hkm buna delalet eder. Baary verecek olan Allah'tr.560 SORU 538- Ramazann kazasn dier Ramazana kadar geciktirene ne lazm gelir? CEVAP: Onbir ay boyunca oru tutamayacak ekilde yatana bal bir hasta olmak gibi bir mazeret sebebiyle tutamad zaman kendisine kazadan baka bir ey gerekmez. Fakat oru tutmaya gc yettii halde kendisinden kaynaklanan bir ihmal sebebiyle geciktirdii zaman kaza ile birlikte bu ihmalden dolay herbir gn iin bir yoksulu doyuracak kadar da fidye vermesi gerekir.561
SENELERCE RAMAZAN ORUCU TUTMAYAN KMSENN KAZASI

SORU 539- Dier farzlar yerine getirmekle beraber hibir mazereti olmad halde zerinden pek ok Ramazan ay geen yani senelerce oru tutmayan kimsenin hkm nedir? Tevbe ederse ona kaza da gerekir mi? CEVAP: Dorusu tevbe ederse ona kaza gerekmez. nk belli bir vakte bal herbir ibadeti kii mazeretsiz olarak bile bile tehir ettii zaman Allah Teala bunu ondan kabul etmez. Bu duruma gre kaza etmesinin bir faydas olmaz. Fakat onun tevbe etmesi ve bol bol salih ameller ilemesi gerekir. Kim tevbe ederse Allah onun tevbesini kabul eder.562 SORU 540- 45 yalarna gelmi bir adam var. ok uzun bir sreden beri tembellik ve umursamazlk sebebiyle Ramazan orucunu tutmad ve kaza da etmedi. Ancak Allah Teala kendisine tevbe etmeyi nasip etti ve bu sene Ramazan ayndan on gn getikten sonra oru tuttu. Gemi gnlerin ve says onu geen aylarn hkm nedir? CEVAP: Gemi Ramazanlar kaybeden ve oru tutmayan bu adama gere560 561 562
el-Fetv libn Baz, Kitabu'd-Da've, 2/157-159 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 60 Fetv e-eyh Muhammed Salih el-Useymn, 1/536
ken ey kendisine hidayeti ve ball nasip ettii iin Allah'a hamdetmesi ve O'ndan bu konuda sebat ve kararllk dilemesidir. Oru tutmadan geen Ramazan aylarn bugnden sonra kaza etmesinin artk kendisine bir yarar yoktur. nk er'an belirlenmi bir vakitte yaplmas gereken bir ibadeti bir kimse meru mazereti olmakszn tehir ettii zaman bu ibadet kendisinden kabul edilmez. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Kim bizim dinimizde olmayan bir amel ilerse o reddedilmitir/kabul edilmemitir." Malumdur ki vakte bal ibadetleri meru bir mazeret olmakszn vakti kncaya kadar tehir etmek Allah'n dininde olmayan bir itir, dolaysyla reddedilmitir. Reddedilmi olunca da onu yapmak faydasz bo bir ey olacaktr. Buna gre belli vakitlere balanm ibadetleri kastl olarak vaktinden sonraya tehir eden bu ve benzeri kimseler hakknda biz deriz ki: Senin Allah'a tevbe edip davrann dzeltmekten, dini bir hayata ynelmekten ve Allah'tan seni hidayet ettii slam dininde sebat dilemekten baka yapacan bir ey yoktur.563 SORU 541- Ben 27 yana ulam bir gencim. Byk bir sapklk iinde bulunuyordum. ok kr Allah'a samimi bir tevbe ile tevbe ettim. Fakat bu dnemde uzun bir sre oru tutmadm. Bana kaza gerekir mi? CEVAP: Kendisinin de anlatt gibi daha nce yolunu arp da sonra Allah'n lutfuyla hidayeti bulan bu adama Allah'tan sebat ve onu nefsine, hevasna ve eytana kar kazand bu baarda devaml klmasn dileriz. Bu, ona Allah'n bir nimetidir. Sapkl ancak ona mptela olup da sonra slamn hidayetine eren kimse bilir. Dolaysyla bir insan ancak kfr tand zaman slamn kymetini bilir. Bu adam iin biz unu deriz: Allah'n seni istikametle nimetlendirmesinden dolay seni tebrik ederiz ve Allah'tan bizi istikamette sabit klmasn dileriz. Sen hakka ve daha nce terkettiin oru, zekat ve namaz gibi ibadetlere sarl. imdi senin onlar kaza etmen gerekmez. nk tevbe kendisinden nceki gnahlar siler. Allah'a tevbe edip ona yneldiin ve salih ameller ilediin zaman bu senin
563
Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/186-187
iin yeterlidir ve yapmadn bu amelleri yeniden yapmana ihtiya kalmaz. u kural bilmen gerekir: "Herhangi bir vakte balanm bir ibadeti kii vaktinde yapmad zaman bu ibadet sahih olmaz." Mesela namaz ve orucu bir kimse vakti kncaya kadar bile bile eda etmese de sonra gelip bize: Bana kaza gerekir mi? diye sorsa, biz ona deriz ki: Sana kaza gerekmez. Bir kimse Ramazandan bir gn terkedip o gn oru tutmasa ve gelip bize: Bana kaza gerekir mi, diye sorsa biz ona deriz ki: Sana kaza gerekmez nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Kim bizim dinimizde olmayan bir eyi yaparsa o i reddedilir/ kabul edilmez." Sen vakte bal bir ibadeti vaktinden tehir ettiin ve bu vakit ktktan sonra eda ettiin zaman Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem dinde yapmad bir ii yapm olursun. Dolaysyla bu i batldr/geersizdir ve sana hibir faydas yoktur. Fakat bir kimse yle bir soru sorsa: Bir adam namaz vaktinde klmay unuttu ve vakti ktktan sonra hatrlad, buna kaza gerekir mi? Biz bu soruya cevaben deriz ki: Evet, kaza etmesi gerekir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Kim uyuduu veya unuttuu iin namaz klmazsa hatrlad zaman onu klsn." Fakat sen bana yle diyebilirsin: Bir kimse kastl olarak namaz terkettii zaman onu kaza edemez diyorsun. Senin bu szn bu hadise aykrdr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem unutan kimsenin bir mazeretli olarak namaz kaza etmeye mecbur olduunu syleyince kasten terkedenin kaza etmesinin gerekliliini sylemek daha evla olur. Sen byle dersen biz de cevap olarak yle deriz: nsann mazereti namazn vaktiyle ilgili bir mazerettir. Bu mazeret ortadan kalkt zaman artk namaz vaktinden sonra klmas caiz olmaz. Bu sebepledir ki Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem; "Onu hatrlad zaman klsn" buyurmutur. Fakat vakti kncaya kadar ibadeti kasten terkeden kimse onu belirlenen vaktinde eda etmemi olur. Bu sebeple de bu ibadet ondan kabul edilmez.564 SORU 542- Yaklak on sene nce bilinen emarelerin ortaya kmasyla birlikte bulua erdim. Fakat ergenliimin ilk ylnda Ramazanda hibir meru ma564
Fetv e-eyh Muhammed Salih el-Useymn, 537-539
zeretim olmad halde orucumu tutmadm. Bu, sadece o zaman orucun farziyetini bilmeyiimden dolay oldu. imdi onu kaza etmem gerekir mi? Kazaya ilaveten bana keffaret de gerekir mi? CEVAP: Tevbe ve istifar ile senin tutmadn bu ay kaza etmen gerekir. Ayrca gcn yeterse herbir gn iin bir fakir doyumu fidye vermen gerekir. Bunun miktar da hurma veya pirin gibi beldenin yiyeceklerinden yarm lek yiyecektir. Bunu veremeyecek kadar fakir isen sadece oru tutarsn, baka bir ey gerekmez.565 SORU 543- Bir adam 28 yandan 35 yana kadar Ramazan aylarnda oru tutmam. Bu mddetten sonra Allah'a tevbe etmi. Bugn tereddt ediyor: Tutmad aylar kaza m edecek yoksa fidye mi verecek veya sadaka m verecek? Bu adamn ne yapmas gerekir? nk gerekten arm bir halde bulunuyor. Ona neyi tavsiye edersiniz? Bunu bana bildiriniz, Allah da sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Orucu terkettii dnemlerde namazn klyor idiyse bu orular kaza etmesi ve ayrca herbir gn iin bir fakir doyumu fidye vermesi gerekir. Bu fidyenin miktar, yarm lek buday veya pirintir. O dnemlerde namaz da terketmise artk sadece tevbe etmesi yeterlidir, ne orucu ne de namaz kaza etmesi gerekli deildir. nk namaz terk etmek en byk kfrdr ve slamdan kmaktr. slamdan kana -tekrar mslman olunca- kaza emredilmez. Baar Allah'tandr.566 SORU 544- Biz lde yayorduk. Benim bir kzkardeim vard, koyunlar gderdi. Bulua erdikten sonra Ramazan oru tutmad. Koyun obanl meakkatli bir i olduu iin babam da ona merhametinden dolay oru tutmasn emretmedi. imdi evlendi ve ehir hayatna ve rahata kavutu. Tutmad orular kaza edecek mi? ve kaza ile birlikte fakirlere fidye vermesi de gerekir mi? Bize bildiriniz, Allah da sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: ocuklar bulu ana geldiklerinde velilerinin onlar devaml namaz ve orucu terk eder bir halde brakmalar caiz deildir.
565 566
bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/158 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11506
nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "ocuklarnza yedi yalarnda namaz emredin, on yalarnda -klmazlarsa- dvn ve yataklarn ayrn." Yine o yle buyurdu: "Hepiniz obansnz ve hepiniz gttklerinizden sorumlusunuz." Allah Teala yle buyurdu: "Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi yakt insanlar ve talar olan ateten koruyun." (Tahrim, 6) Baka bir ayette de yle buyurdu: "Ailene namaz emret." (Taha, 132) Demek ki kk bir ocuk bulua erdii zaman babasnn ona namaz, orucu ve dier farzlar emretmesi, onu bunlar yapmaya zorlamas gerekir. Ayrca haramlardan onu sakndrmas, engellemesi ve salih amellere tevik etmesi gerekir. Soruyu soran kiinin durumunu anlatt bu, bulua erip de Ramazan oru tutmayan kza gelince gerekten znt verici ve korkun bir eydir. nk velilerine mslman olduklar halde ocuklarnn orucu terk etmelerine ses karmamalar hi yakr m? Onlarn koyun gtmeleri orucu terk etmelerinin hakl gerekesi olamaz. imdi onlara gereken ey tevbe etmek, istifar etmek ve yaptklarndan pimanlk duymak sonra da terkettii bu orular hemen kaza etmektir. Kaza ile birlikte bu kazalar zamannda yapmadklarndan dolay keffaret olarak ayrca herbir gn iin yarm lek yiyecei de bir yoksula yedirmeleri gerekir. Baar Allah'tandr.567 SORU 545- Gemite Ramazan aylarnda oru tutmadm. Geen sene ise uzun bir yolculuk yaptmda bile orularm tam olarak tuttum. Gemi yllardan tutmadm aylar nasl kaza edeceim? Her ay iin oru mu tutacam ya da altm fakiri mi doyuracam? Bu sene ben ay bile olsa oru tutmak istiyorum. Bu sahih midir? Orucu peipeine mi tutmak gerekir ya da kesintili tutulabilir mi? CEVAP: Bu, ayrntl bir konudur. Orucu terkettiinde namaz da terk etmisen artk senin gemiteki orular tutman gerekmez. nk sen namaz
567
bn Fevzan, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 1/162-163
terketmekle slam dairesinden km oldun. Sen namaz klmyorken orucu tutmu olsaydn bile bu sahih olmazd. Fakat Allah'a tevbe ettikten sonra namaza devam ettiin zaman mslman olursun ve oru tutmak da, slamn dier farzlarn yerine getirmek de sana o zaman farz olur. Tevbe ettikten ve namaz devaml klmaya baladktan sonra terkettiin orulara gelince ite onlar kaza etmen gerekir. Bunlar bir sonraki Ramazana kadar mazeretsiz olarak kaza etmeyip tehir ettiin zaman kaza ile birlikte ayrca herbir gn iin bir fakir doyumu da fidye vermen gerekir. Dier Ramazan gelinceye kadar bir mazeret yznden tehir edersen senin iin sadece kaza gerekir.568
ORUCUN FARZ OLDUUNU BLMED N MAZERETSZ OLARAK RAMAZANI TUTMAYAN KMSENN KAZASI
SORU 546- Ramazan aynda oru tutmann farz olduunu bilmedii iin mazereti olmakszn Ramazan gnlerinde oru tutmayan kimseye kaza gerekir mi? badet iin deil de insanlarn oru tuttuklarn grp de onlarla birlikte oru tutan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Evet, bu ayda oru tutmann vacip olduunu bilmedii iin o gnleri orusuz geiren bu kiinin o orular kaza etmesi gerekir. nk kiinin bir eyin vacip olduunu bilmemesi o vacibi ondan drmez, ondan sadece gnah drr. Bu adama orucu tutmadndan dolay gnah olmaz fakat o orular kaza etmesi gerekir. Sonra bir kimsenin mslmanlar arasnda yaad halde Ramazann tamamnda oru tutmann vacip olduunu bilmemesi gerekten uzak bir ihtimaldir. Bu meselenin farz olduu aktr. Ancak adam yeni mslman olmusa Ramazan aynn tamamnda oru tutulacan bilmeyebilir. Sorunun ikinci blmnn cevabna gelince, yani insanlarn oru tuttuklarn grd iin onlarla birlikte oru tutan bu adamn tuttuu orucun sahih olduu aktr. nk o, bir niyetle bunu tutuyor. Onun niyeti mslmanlarn yaptn yapmaktr. Mslmanlarda bunu Allah'a ibadet etmek iin yaparlar. Fakat orucun bir ibadet olduunun ve insann sadece Allah rzas iin yemesini, imesini ve ehevi arzularn terketmesi gerektiinin ona aklanmas gerekir.
568
Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 79
Nitekim Allah Teala bir kudsi hadiste yle buyurur: "Kulum yemesini, imesini ve ehvetini benim iin terkediyor."569
FARZYYETN NKAR ETMEKSZN SADECE NEMSEMEYEREK RAMAZANDA ORU TUTMAYAN KMSENN HKM
SORU 547- Farz olduunu inkar etmeksizin Ramazanda oru tutmayan kimsenin hkm nedir? nemsemeyerek defalarca orucu terketmesi onu slamdan karr m? CEVAP: Meru bir mazereti olmakszn kasten Ramazan orucunu terkeden kimse byk bir gnah ilemi olur. Alimlerin grlerinden sahih olanna gre bundan dolay tekfir edilmez. Allah'a tevbe etmesi ve bunlar kaza etmesi gerekir. Farz olduunu inkar etmeyip de sadece nemsemedii ve tembellik ettii iin tutmad zaman orucu terketmenin en byk kfr (yani kiiyi dinden karan kfr) olmadna delalet eden pek ok delil vardr. Yukarda da getii gibi meru bir mazereti bulunmakszn kazay dier Ramazana kadar geciktirdii zaman ayrca herbir gn iin bir yoksulu doyuracak miktarda fidye vermesi gerekir. Zekat terketmek ve gc yettii halde hacc terketmek de byledir. Bunlarn farz olduklarn inkar etmedikleri zaman bu terklerinden dolay tekfir edilmezler. Geciktirdikleri iin samimi bir ekilde tevbe ederek gemi yllarn zekatn vermeleri ve yapmadklar hacc eda etmeleri gerekir. Bunun delili, bu konudaki er' delillerin genel hkmdr. Bu er' deliller haccn ve zekatn farziyyetini inkar etmedikleri zaman onlarn kafir olmadklarna delalet etmektedir. Zekat terkeden kimsenin kyamet gn malyla kendisine ikence edileceini, sonra cennete gidecekse de, cehenneme gidecekse de yolunun gsterileceini haber veren hadis de bunun delillerinden biridir.570
569 570
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/536-537 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 178-179
SORU 548- Mazereti olmakszn Ramazan gn orucu tutmamann hkm nedir? CEVAP: Ramazanda mazeretsiz oru tutmamak en byk gnahlardan biridir. nsan bununla fask olur. Allah'a tevbe etmesi ve tutmad orucu kaza etmesi gerekir. Yani: Eer oru tutar da gndz saatlerinde hibir mazeret olmakszn orucu bozarsa bozduu orucu kaza etmesi gerekir. nk oruca balad zaman onunla kendisini balamtr ve farz olduu iin bu fiilin iine girmitir. Artk onu bir adak gibi kaza etmesi gerekir. Fakat bir mazereti olmakszn kasten hi oru tutmazsa, kuvvetli olan gre gre ona kaza gerekmez. nk kaza etmesinin ona bir faydas olmaz. Kaza etse de bu ondan kabul edilmez. Bu konudaki kural udur: "Belli bir vakte balanm olan her ibadet, hibir mazeret olmakszn belirlenmi vaktinden sonraya ertelendii zaman sahibinden bu ibadet kabul edilmez." Bunun delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u hadisidir: "Kim bizim dinimizde olmayan bir i yaparsa bu i reddedilmitir." nk bu, Allah'n koyduu snrlar inemektir. Allah'n snrlarn inemek bir zulmdr. Zalimin ibadeti makbul deildir. Allah Teala yle buyurmaktadr: "Kim Allah'n snrlarn inerse onlar ite onlar zalimlerdir." (Bakara, 229)
nk o bu ibadeti vakti girmeden nce yapm olsayd kabul edilmeyecekti. Vaktinden sonra yapt zaman da byledir. Mazeretli olmadka bu ondan yine kabul edilmeyecektir.571 SORU 549- Ramazanda meru bir mazereti olmakszn kasten orucunu bozan bir kimsenin keffareti nedir? CEVAP: Bir kimse (Ramazanda) oru olduunu bildii halde cinsel ilikide bulunarak orucunu bozarsa Allah'a tevbe ile birlikte ona hem kaza hem de keffaret gerekir. Orucun keffareti mmin bir kleyi azat etmektir. Buna gc yetmezse peipeine iki ay oru tutmaktr. Buna da gc yetmezse altm fakiri
571
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 171-172
doyurmaktr. Kadn bu ie zorlanmamsa erkee gereken eyin ayns onun iin de gerekir. Orucunu yiyerek ve ierek bozmusa sadece kaza ve tevbe gerekir, ona keffaret gerekmez.572 573 SORU 550- Bir kadn 1936 h. yl Ramazannda mazeretsiz olarak belki de nemsemeyerek gn orucu terketti. Bu konuda Allah'n hkm nedir, kendisine ne gerekir? CEVAP: Gerekten bu kadn soruda anlatld gibi bunu helal grerek deil de nemsemeyerek Ramazanda gn orucu tutmad zaman, Ramazana sayg gstermedii iin byk bir gnah ilemi olur. nk oru Allah'n u ayetleri sebebiyle slamn rknlerinden bir rkndr: "Ey iman edenler! Oru sizden nceki mmetlere farz klnd gibi size de farz klnmtr. Umulur ki korunursunuz.... Ramazan ay, insanlara yol gsterici, doruyu ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kur'an'n indirildii aydr. yle ise sizden Ramazan ayn idrak edenler onda oru tutsun." (Bakara, 183-185) Tutmad gnlerin kazas olarak gn oru tutmas gerekir. Oru tutmad bu gnden birinde gndz vakti cima da ettiyse kaza ile birlikte o gnn keffaretini de demesi gerekir. ki gn cima etmise kazalaryla birlikte iki keffaret demesi gerekir. Orucun keffareti bir kleyi azat etmektir. Buna imkan bulamazsa iki ay peipeine oru tutar. Buna da gc yetmezse altm tane yoksulu doyurur. Herbir yoksul iin kendi yedii buday veya hurma veya pirin gibi yiyeceklerden yarm lek yiyecek vermesi gerekir. Ayrca Allah'dan af dilemesi, tevbe etmesi, Allah'n kendisine farz kld orucu eda etmesi bir daha Ramazanda orucunu terketmemeye kesin karar vermesi ve dier Ramazana kadar kazay erteledii iin de herbir gn iin bir yoksulu doyurmas gerekir. Baar Allah'tandr.574 ***
kinci Konu
572 573
574
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11491 Bu gr Hanbellere ve afilere aittir. Hanefler ve Maliklere gre ise Ramazanda bilerek yiyen ve ien kimselere de keffaret gerekir. -evirenFetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2511
VAKTNDEN NCE ORUCUNU AAN KMSENN ORUCU KAZA ETMESNN HKM

TANYER AARDIKTAN SONRA BR EY YED ZAMAN O ORUCU KAZA ETMENN GEREKLL
SORU 551- Bir Ramazan gn oru tutmutum. Benim saatim geri, arkadamn saati ileri idi. Hibirimiz bunun farknda deildik. Bir odada kalyorduk. afak skt ve biz geri kalm saate gre hareket ettik. Geri kalm saate gre hareket ettiimiz iin de afak douncaya kadar yemi ve imi olduk. Sonra afan aydnl ortaya kmsa grelim diye dar ktk. Bir de grdk ki sabah iyice aydnlanm. Bu orucumuzun hkm nedir? Bunu kaza edecek miyiz? CEVAP: Sizin yemeniz afan iyice aydnlanmasndan sonra da devam etmise bu gn kaza etmemiz gerekir. Yediiniz esnada afan aydnlandn bilmediiniz iin size bir gnah yoktur. afan tam olarak domasndan nce yemiseniz size kaza da gerekmez. Bunun bir gnah da yoktur. Baar Allah'tandr.575 SORU 552- Uykudan uyandm. Uyku sersemlii iinde koarak mutfaa gittim. Hazr olan baz yiyecekleri aceleyle attrdm. Yemee baladmda saate baktm. Grdm ki saat bee yirmi var. Halbuki bizim bulunduumuz Tebuk blgesinde sabah ezannn vakti drd eyrek geedir. Hemen o anda yemeyi braktm ve oruca baladm. Bu arada drt kak yemek yediimi biliyorum. Sayn hocam ben bu gn kaza m edeceim, yoksa bu yeterli midir? CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman o gn kaza etmen gerekir. nk sen afak doduktan sonra da yemisin. Baar Allah'tandr.576
575 576
SORU 553- Bu mbarek ayn son gn geceleyin uyandm ve yatamn yanndaki suyu itikten sonra tekrar uykuya daldm. Sonra tekrar uyandm bir de baktm ki insanlar sabah namazndan dnyorlar ve ortalk iyice aydnlanm. Bu durumda kendi kendime sordum: Acaba ben suyu ne zaman itim? afak doduktan nce mi, afak doarken mi, yoksa afak doduktan sonra m? Uyku sersemlii iinde olduum iin bunu bilmiyorum. Fakat suyu itiimi kesin olarak biliyorum. Muhterem hocam ben bu gn kaza edecek miyim, yoksa etmeyecek miyim? CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman asl olan gecenin devamdr ve senin orucun sahihtir. Ancak suyu afak doduktan sonra itiini kesin olarak bildiin zaman o gn kaza etmen gerekir. Baar Allah'tandr.577
AFAIN DODUUNU BLMEDEN BR EY EN KMSEYE GNAH YOKTUR, ONA KAZA DA GEREKMEZ

SORU 554- Sahur yemei yemek iin kalktm. Vaktin girdiini bilmiyordum. Bir bardak su aldm. Az da saylmayacak bir srede afak vaktinin girdii anlald. Bu davranla orucum batl olur mu, olmaz m? u anda bilinsin ki bu oru farz bir oru deil, nafile bir oru idi. Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: afan doduunu/imsak vaktinin girdiini bilmeden yediin ve itiin zaman sana bir gnah olmaz ve bunun kazas da gerekmez. nk bilmedii ve unuttuu iin bir kimsenin cezalandrlmayacana delalet eden deliller genel hkm ifade eder, bunu da kapsar. Buhari'nin Sahih'inde Ebu Bekir'in kz Esma'nn yle dedii rivayet edilir: "Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem zamannda havann kapal/bulutlu olduu bir gnde orucumuzu amtk, sonra gne dodu." Onlara bu orucu kaza etmeleri emredilmedi. ayet kaza vacip olsayd Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunu mmetine tebli ederdi ve bize de nakledilirdi. nk o zaman bu Allah'n dininin bir hkm olurdu. Allah'n dini korunmutur, bize nakledilmesi ve anlalmas bir zorunluluktur.
577
Bir kimse orulu olduu halde unutarak yemi olsa hkm yine ayndr. Yani ona da kaza gerekmez. nk Ebu Hureyre'nin rivayet ettii bir hadiste Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim orulu olduunu unutarak yer ve ierse orucunu tamamlasn. Onu ancak Allah yedirmi ve iirmitir."578
GNE BATMADAN NCE ORUCU AMAK KAZAYI GEREKTRR

SORU 555- Bir kii Zahran'dan ngiltere'ye yolculuk yapt. Londra'ya 200 km uzaklktaki Bermes kentine indi. Bu kentte hi mslman bulunmuyor. Adam bu kente ulatktan sonra da orucuna devam etti. Aradaki saat farkn sordu. Ona bu farkn iki saat olduu sylenildi. Adam ihtiyaten buna yarm saat daha ilave etti. Bulutlarn ok olduu gnlerde oraya ulat iin gkyzndeki bulutlarn okluu sebebiyle gnein ne zaman battn bilemedi. Orada yaayan baz kiilere gnein bat vaktini sordu. Onlar kendisine bu cevab verdiler fakat daha sonra bunun yanl olduunu anlad. Bu yanlln farkna be gn sonra vard. nk be gn sonra gne ald ve kendisinin normal vaktinden birbuuk saat nce iftarn atn kesin olarak anlad. imdi bize syleyin, bu adama kaza gerekir mi, gerekmez mi? nk o iftar vaktini renmek iin ok alt, bu konuda saatten yararland, aradaki saat farkn sordu, insanlara sordu, onlar evet dediler. Gkyz de kendisi oraya ulat gnden beri bulutlu idi ve ancak begn sonra bu bulutlar almt. imdi bu adam bu gnleri kaza edecek mi, etmeyecek mi? CEVAP: Bir orulunun gne batmadan nce orucunu at kesinlikle ortaya kt zaman ona o orucu kaza etmek gerekir. nk o orucunu amas gerekli vaktinden nce amtr. nk asl olan gndzn devamdr. Bu asldan ancak er' bir vastayla klr. O da orada gnein batmasdr. lim ehli orucun afan domasndan gnein batna kadar olduunda kesin olarak icma etmilerdir. Bunun delili u ayettir: "Sabahn beyaz iplii (aydnl) siyah ipliinden (karanlndan) ayrtedilinceye kadar yiyin iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187)
578
bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/162-163
Bir dier delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u hadisidir: "Gece uradan geldii, gndz uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar." Buna gre bu adamn gne batmadan nce iftarn yapt bu be gn kaza etmesi gerekir. Ona bir gnah yoktur. nk onun maksad Ramazan gn oru yemek deildir. Bilmeyerek ve yanllkla orucunu amtr. Baar Allah'tandr.579 SORU 556- Bir adam Ramazan gnlerinden birinde ikindi zeri uakla Karai'den Suudi Arabistan'daki beldesine yolculuk etti. Uak bir mddet yol aldktan sonra hostes Karai saatine gre iftar vaktinin geldiini ilan etti. Halbuki bu esnada gne btn yolcular tarafndan hala grlmekte idi. Bu esnada iftarn aan kiinin orucunun hkm sorulmaktadr. CEVAP: lim adamlar orucun afak doduu andan itibaren balayp gnein batna kadar devam edeceinde kesin olarak icma ettiler. Bunun Kur'an'dan delili Allah'n u ayetidir: "Sabahn beyaz iplii (aydnl) siyah ipliinden (karanlndan) ayrdedilinceye kadar yiyin, iin sonra akama kadar orucu tamamlayn." (Bakara, 187) Snnetten delili ise Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Gece uradan geldii, gndz uradan gittii ve gne batt zaman orulu orucunu aar." Herbir orulu iin bulunduu mekann hkm geerlidir. ster yeryznde olsun, isterse havada uakta bulunsun hkm ayndr. Buna gre: Kim uakta iken herhangi bir beldenin vaktine gre orucunu aarsa ve bu esnada gnein batmadn bilirse onun orucu fasittir/bozulmutur. nk kendisine gre gne batmadan nce orucunu amtr. O gn kaza etmesi gerekir. Baar Allah'tandr.580 SORU 557- Adam, bir Ramazan gn kzlarnn akam ezannn okunduunu sylemeleri zerine orucunu at. Fakat mescide doru (gitmek zere evinden) ktktan sonra mezzin ezan okudu. Kendisine kaza gerekir mi diye soruyor.
579 580
CEVAP: Orucunu gerekten gne battktan sonra atn zaman sana kaza gerekmez. Orucu gne batmadan nce atn kesin ise veya kuvvetle muhtemel ise veya byle bir phen varsa senin ve seninle birlikte orucu aanlarn bu orucu kaza etmeleri gerekir. nk asl olan gndzn devam etmesidir. Bu asldan ancak er' bir delil ile klr. O da orada gnein batmasdr. Baar Allah'tandr.581 SORU 558- Ben Cevf blgesinde bulunuyordum. Ramazanda oru tuttum ve o beldenin sakinlerinden bazlarna oradaki iftar vakitlerini sordum. Dediler ki biz Mekke'den be dakika sonra iftarmz aarz. Onbir gn oru tuttuktan sonra gnein batmadn aka grdm. CEVAP: Orucunu er' iftar vaktinden nce yani gne batmadan nce atn zaman bu vakitte iftar ettiin gnlerin saysnca kaza edersin. Baar Allah'tandr.582 SORU 559- Hava bulutlu olduu zaman mezzin ezan okusa ve baz insanlar ezana gre hareket edip orularn am olsalar fakat daha sonra gnein batmam olduu anlalsa bu durumda orucun hkm nedir? CEVAP: Bildiim kadaryla bu konuda cumhurun gr udur: Bir orulunun gne batmadan nce orucunu at anlald zaman onun bu gn kaza etmesi gerekir. nk orucu tamamlanmamtr. Allah Teala yle buyurur: "Sonra orucunuzu akama kadar tamamlayn." (Bakara, 187) Hatta bazlar dediler ki: Gnein batndan phe ederek orucunu at ve durum aydnla kavumad zaman onu kaza etmesi gerekir nk asl olan gndzn devamdr. Bu asldan ancak kesin bilgi ile kar. Baz alimlere gre ise hava kapal olduu zaman vaktin girip girmediini btn gleriyle aratrp da iftar etseler, sonra da gndzn devam ettii anlalm olsa onlarn orular sahih olur. nk byle bir durum sahabilerin bandan gemi ve onlara kaza emredilmemitir. Fakat birinci gr ihtiyata daha
581 582
uygundur.583 SORU 560- Hava bulutlu olduu zaman mezzin ezan okusa ve baz insanlar ezana gre hareket edip orularn am olsalar fakat daha sonra gnein batmam olduu anlalsa bu durumda orucun hkm nedir? CEVAP: Bana byle bir ey gelen kimsenin gne batncaya kadar kendisini yemekten ve imekten vs.den tutmas ve o gn sonra kaza etmesi gerekir. Cumhurun gr budur. Gnein battn btn gcyle aratrdktan sonra iftar ettii zaman kendisine herhangi bir gnah yoktur. Nitekim abann otuzuncu gn orusuz olarak sabahlasa sonra gndz Ramazan olduu anlalsa ilim adamlarnn cumhuruna gre o andan itibaren orucunu tutar fakat o gn sonra kaza eder. Ona herhangi bir gnah yoktur. nk yedii ve itii zaman Ramazan olduunu bilmiyordu. Bunu bilmemek gnah ondan drr. Kazaya gelince, ona da kaza gerekir.584 SORU 561-Bir kimse gnein battn zannederek orucunu at. Fakat daha sonra gnein batmad ortaya kt. Durum ne olacak? CEVAP: Alimler bu kiiye kazann gerekip gerekmediinde ihtilaf ettiler. Cumhur, Malik'in mer'den rivayet ettii bir haberle istidlal ederek (byle bir durumda) kazann vacip olduuna hkmetmitir. mer (bulutlu bir gnde gnein battn zannederek) iftar etmi fakat daha sonra gne anca yle demitir: Mesele basit. Biz elimizden geleni yaptk.585 Abdurrezzak kendi rivayetinde yle bir ilavede bulundu: Bir gn kaza ederiz. Bu hadisin bir benzerini Hanzale babasndan nakletti. Bunu Said bn Mansur rivayet etti. Bu rivayette mer'in yle dedii geer: Sizden kim orucunu amsa onun yerine bir gn oru tutsun. Cumhur, bu konuda Hiam bn Urve'nin rivayetiyle de istidlal ederler. Hiam bunu Fatma'dan; O, Esma bint Ebi Bekir'den rivayet etti. Esma yle
583 584 585
el-Mnteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/125-126 bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/166 Malik yle dedi: mer bu szyle orucun kazasn kastetti. Zahmetsiz ve kolay olduu iin onun yerine bir gn oru tutarz, dedi. Bak: Malik, el-Muvatta, K. Syam, Babu ma Cae fi Kazai Ramazan -eviren-
dedi: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem zamannda bulutlu bir gnde (gne batt zannederek) orucu atk. Sonra gne grnverdi. Hiam'a denildi ki: Bu orucu kaza etmeleri emredildi mi? Hiam dedi ki: Kazadan kurtulmaya are mi var? Bunu Buhari rivayet etti. Cumhurun dnda kalan dierlerine gre onlara kaza gerekmez. Bu konuda Zeyd bn Vehb'in rivayet ettii hadisle istidlal ettiler. Zeyd bn Vehb yle dedi: Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem mescidinde oturuyorduk. Bize byk bir bardak getirildi. Bardan iinde Hafsa'nn evinden gelen bir iecek vard. Biz akam olduunu dnerek bunu itik. Sonra bulutlar dald ve gne averdi. Zeyd bn Vehb rivayetin devamnda yle dedi: Gnein atn grnce insanlar bunun yerine bir gn kaza orucu tutalm, demeye baladlar. Fakat mer yle dedi: Vallahi biz bunu kaza etmeyiz, biz bir gnaha meyletmedik ki. Mcahid, Hasen, shak ve Zahiriler bu grtedirler. Ahmed'den gelen iki rivayetten birisi budur. eyhulislam bn Teymiyye bu gr tercih etmitir. Bu gr Urve'den rivayet etmitir. bn Huzeyme, Hiam'n "Kazadan kurtulmaya are mi var?" sz hakknda dedi ki: O bu sz (dorudan Peygambere) dayandramad. Ben bu szden onlara kazann emredildii hkmn aka karamyorum. bn Hacer, Hiam'n bu sz hakknda yle dedi: "Ben onlarn bu gn kaza edip etmediklerini anlayamadm. Bu rivayetin kendisinden nceki "kaza ile emredildiler" sz ile elitii aktr. Esma hadisine gelince kazann gerekli olup olmad ondan da anlalamamaktadr. "el-Furu"da (mellif) yle dedi: Bu durumla ilgili olarak mer'den sahih olarak gelen iki rivayet vardr. Birincisinde kaza emredilmitir. kincisinde: Biz kaza etmeyiz, gnaha meyletmedik, biz bilmiyorduk demitir. Buna gre de kaza yoktur. htiyata uygun olan, bu durumda orucu kaza etmektir. Allah en iyi bilendir. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, ailesine ve arkadalarnadr.586
BAKA LKELERN RADYOSUNU KEND LKESNN RADYOSU ZAN586
Mecmuu Fetv ve Resaili Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/193-194
NEDEREK ONUN VERD HABERE GRE FTARINI ATI

SORU 562- Kylerde yaayan baz insanlar Ramazan bayramndan bir gn nce pazartesi gn orularn atlar. Onlar buna zorlayan ey pazartesi gecesi bayram ilan eden radyonun yayn oldu. Onlar bu radyonun kendi lkelerinin radyosu olduunu zannediyorlard. Kendi lkelerinin o gn oru tuttuunu ancak sal gecesi Riyad radyosunun bayram ilan etmesinden sonra rendiler. imdi bu insanlara kaza m gerekir, keffaret mi? Bize bildiriniz. CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman, pazartesi gn orucunu bozan kimsenin onun yerine bir gn oru tutmas gerekir. nk lkede evval hilalinin grnd ancak sal gecesi kesinletii iin pazartesi gn Ramazandandr. Orucunu bozanlara toptan mazeretli olduklar iin keffaret gerekmez. Bu kiilerin gelecekte orularnda ihtiyatl hareket etmek iin lkede hilalin grlp grlmediini aratrmalar gerekir. Baar Allah'tandr.587
???
587
nc Konu ADETL, LOUSA, HAMLE VE EMZKL KADININ KAZASININ HKMLER

LOUSALIK VEYA HAMLELK VEYA EMZRME SEBEBYLE ORU TUTMAYAN KADININ HKM
SORU 563- Lousalk veya hamilelik veya emziklilik durumunda sal yerinde olduu halde Ramazan orucunu tutmayan kimsenin oru tutmas m daha faziletlidir yoksa sadaka vermesi yeterli olur mu? CEVAP: Ramazan aynda lousa olduu iin oru tutmayan kimsenin lousal sebebiyle tutmad gnlerin orucunu kaza etmesi gerekir. Hamileye gelince onun hamilelik halinde oru tutmas gerekir. Ancak oru tuttuunda kendisinin veya ceninin zarar greceinden korktuu zaman oru tutmamasna ve ocuunu dourup lousalktan temizlendikten sonra onlar kaza etmesine izin verilmitir. Bir sonraki Ramazan gelmeden nce kaza ettii zaman fidye vermesi gerekmez. Fidye vermek oru yerine gemez. Bilakis oru tutmas gerekir. Oru fidyeden onu kurtarr. Baar Allah'tandr.588 SORU 564- mrnn baharnda gen bir kadn var. retmenlik yapyor ve drt ocuk sahibi. Ramazanda lousalk veya ayba halinden dolay er' bir mazereti olduu iin oru tutmuyor. Fakat mbarek Ramazan ay ktktan sonra bozduu orular tutmuyor ancak herbir gn iin bir yoksul doyumu fidye veriyor ve diyor ki: Fidye vermek haramdr, oru tutmak daha evladr diyen kimse yalan syler. CEVAP: Hastalk veya yolculuk veya ayballk hali veya lousalk gibi bir mazeret sebebiyle Ramazan gnlerinde oru tutmayan kimselerin tutmadklar gnleri kaza etmeleri gerekir. Oru tutmaya gleri yettii mddete fidye vermeleri caiz deildir. Allah Teala yle buyurmaktadr: "Kim hasta veya yolculuk
588
halinde bulunursa tutmad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara,
185)
Doktorlar onun kesinlikle oru tutmamasna karar verdikleri zaman herbir gnden bedel olarak budaydan veya beldenin dier yiyeceklerinden yarm lek yiyecekle bir yoksulu doyurur ve yine dier bir fidyeyi gerektiren ey dier Ramazana ulancaya kadar geciktirdii herbir gne karlk meru mazereti olmakszn orucunu geciktirdii iin de bir yoksulu doyurur. "Fidye vermek haramdr, oru tutmak daha evladr diyen yalan sylemitir" szne gelince, bu sz doru bir sz deildir. Vacip olan, kaza etmektir. Ancak kesin acizlik durumunda fidye vermek gerekir. Aie'ye Radyallahu anh bu konu sorulduunda yle demitir: "Biz orucu kaza etmekle emrolunurduk, namazn kazasyla emrolunmazdk." Bu hadisin sahih olduunda ittifak edilmitir. Bu hadis merfu hkmndedir (yani Peygamber sylemi gibidir.) Baar Allah'tandr.589 SORU 565- Bir kadn Ramazanda lousa olduu halde yedi gn oru tutmad. kinci Ramazan gelinceye kadar bunu kaza etmedi. Emzikli olduu halde ikinci Ramazandan yedi gn geirdi ve hasta olduu gerekesiyle bunlar kaza etmedi. Neredeyse nc Ramazan girecek. Ne yapmas gerekir. Bize bildirin Allah size sevabn versin. CEVAP: Bu kadn senin anlattn gibi olduu zaman yani hasta olup da kaza edemedii vakit gc yettiinde onlar tutar. kinci Ramazan gelse bile o mazeretlidir. Fakat o mazereti olmad halde mazeret gsterdii ve ihmalkar davrand zaman ikinci Ramazana kadar kazay ertelemesi caiz deildir. Aie Radyallahu anha yle dedi: "zerimde oru borcu bulunuyordu. Onu ancak aban aynda kaza edebildim." Buna gre bu kadnn kendisine bakmas gerekir. Hibir mazereti olmadan byle yapmsa gnahkardr. Allah'a tevbe etmesi ve zimmetindeki oru borcu-
589
nu hemen kaza etmesi gerekir. Mazeretli ise bir iki sene tehir etse bile ona hibir gnah yoktur.590
KADINLAR ADETLYKEN TUTMADIKLARI ORULARI SENELERCE KAZA ETMYORLAR

SORU 566- Baz kadnlar var. Ramazanda ayba hali gibi meru mazeretleri sebebiyle oru tutmuyorlar ve tutmadklar bu orular da kaza etmiyorlar. Bunun sebebi, kazann gerekliliini bilmemeleridir. Dier bazlar da yine bundan kaynaklanan bir umursamazlkla kazay ihmal ediyorlar. Bu kadnlardan birisi gemite mektep medrese grmedii ve bilinlenmedii iin kazann vacip (farz) olduunu bilmiyor. yle ki u anda krkbe yann stnde en az drt senedir adetten kesilmi. u anda o cevap bekliyor. Israrla benim bu meseleyi kendisi iin sorup renmemi istiyor. Bir cevap alacam umuyorum. zellikle de krkbe yan gemi bu kadn ne yapacak? CEVAP: Durum yukarda anlatld gibi olduu zaman bu kadnn ihmalinden ve bilen kiilere sormamasndan dolay Allah'a tevbe etmesi ve bulua erdiinden itibaren geen senelerin Ramazanlarndaki adet gnleri saysnca oru tutmas gerekir. Bu gnlerin saysn bilemezse gemi Ramazanlarda adet grd gnleri zannna gre azami snrdan tespit edip o kadar oru tutmas gerekir. (Ayrca) her bir gn iin bir yoksul doyumu fidye vermelidir. Bunun miktar hurma veya beldenin dier yiyeceklerinden yarm lek yiyecektir. Buna gc yeterse baz fakirlere bu miktar yiyecei verir. Kendisi fakir olup da bunu vermeye gc yetmezse fidye ykmll kendisinden der. Baar Allah'tandr.591 SORU 567- Altm yalarna ulam yal bir kadn var. Adet grd zamanlarda senelerce kadnlarn adet haliyle ilgili hkmleri renmemi. Halkn azndan duyduuna gre adet gnlerinin orucunun kaza edilmeyeceini zannederek bu gnleri kaza etmemi. Bu kadnn durumu ne olacak? CEVAP: Bundan dolay Allah'a tevbe etmesi gerekir. nk bilen kimselere
590 591
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/540-541 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 5774
sormam. Bununla beraber bu gnleri kaza etmesi gerekir. Terkettii orular gnlerin saysndaki kuvvetli zannna gre hesap ederek kaza eder. (Ayrca) Terkettii herbir gnden bedel olarak -gc yetiyorsa- bir yoksulu doyurur. Bunun miktar buday veya hurma veya pirin gibi beldenin yiyeceklerinden yarm lek yiyecektir. Bunu vermeye gc yetmezse fidye ykmll kendisinden der ve orucu kaza etmek onun iin yeterli olur. Baar Allah'tandr.592 SORU 568- Benim bir eim var. Hicri 1409 yl Ramazannda adet grd ve ondrt gn boyunca orucunu tutmad. Bundan sonra yedi gn oru tuttu ve zerinde yedi gn oru borcu kald. u anda alt aylk hamile. Tutmad orulardan dolay fidye vermesi yeterli olur mu, yoksa ne yapacak? Bunu bana bildirin, Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Einin hayz sebebiyle Ramazanda tutmad orular kaza etmesi gerekir. Meru bir mazereti olmakszn kaza orularn dier Ramazana kadar geciktirdii zaman kaza ile birlikte herbir gn iin keffaret de demesi gerekir. Keffaret yoksulu doyurmaktr. Miktar hurma veya buday gibi beldenin yiyeceklerinden yarm lek yiyecektir. Bir fakir de olsa bunu beldenin fakirlerine der. Kazay hamilelik veya hastalk sebebiyle geciktirirse kazadan baka bir ey yapmasna gerek yoktur. Baar Allah'tandr.593 SORU 569- Senelerce nce oniki yana ulatm ve bu yata adet grmeye baladm. lk adetim Ramazan aynda geldi. Bunun kk bir ya olduu malumdur. Adetten temizlendikten sonra annem yamn kkln gereke gstererek oru tutmam engelledi. Ramazan geldi geti ve ben o Ramazan hi oru tutmadm. Bunun zerinden de senelerce zaman geti. Bu ayn orucunu benim tutmam gerekir mi ve bunun keffareti nedir?
592 593
CEVAP: Sz edilen gen kzn Ramazanda adet gnleri getikten sonra tutmad gnler saysnca oru tutmas gerekir. nk o adet grmesiyle birlikte bulua ermi olmaktadr. Ayrca dier Ramazana kadar bu orucun kazasn erteledii iin ona keffaret de gerekir. Keffaretin miktar herbir gn iin buday veya pirin gibi beldenin yiyeceklerinden yarm lek yiyecekle bir fakiri doyurmaktr. Baar Allah'tandr.594 SORU 570- Annem altm yanda. Babamla evlendiinden beri geirdii Ramazan aylarnda adetli olup da tutamad orular kaza etmedi. nk babam ona sen bir annesin, ocuklarn var, kaza yerine keffaret dersin diyordu. Tahminen her Ramazandan yedi gn adetli olmak zere yirmi yl byle geti. (imdi) Ne yapmas gerekir? Geirdii orular tutacak m sadaka m verecek? Verecei sadakann miktar nedir? CEVAP: Annenin yapmas gereken ey hayz dnemlerinde tutmad Ramazan orularn kaza etmektir. ayet bu Ramazanlar birden fazla tekrar etmise tutmad gnleri hesap eder, onlar kaza eder ve kazalar geciktirdiinin keffareti olarak da kaza ile birlikte her bir gn iin yarm lek miktar yiyecekle bir yoksulu doyurur. artlara gre kaza orularn arka arkaya da tutabilir, para para da tutabilir. nemli olan onlar terketmemesidir. Senin baban annene bilgisizce bir fetva verdii iin byk bir hata ilemitir.595
24 SENE KADAR NCE EMZKL OLDUU N ORU TUTMADI VE MDYE KADAR DA KAZA ETMED
SORU 571- Bir kadn h. 1382 ylnda gerek bir mazeretten dolay Ramazan orucunu tutmad. Mazereti ocuunu emzirmesi idi. ocuk byd ve bugn yirmidrt yana geldi. Kadn oru tutmad bu ay nemsemediinden veya kasten deil sadece bilmediinden dolay imdiye kadar kaza etmedi. Bize bunun durumunu bildirmenizi rica ediyorum? CEVAP: Bu ay en ksa zamanda hemen kaza etmesi gerekir. O yl
594 595
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10766 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/138-139
mslmanlarn oru tuttuklar gnler kadar para para da olsa bu ayn orucunu tutacaktr. Kazay geciktirmesinin keffareti olarak orula birlikte herbir gn iin bir yoksul doyumu sadaka da vermesi gerekir. nk dier Ramazana ulancaya kadar kazay ertelerse kaza ile birlikte ona keffaret de gerekir. Krkbe kg.lk bir uval pirin bir aylk keffaret iin yeterlidir. Onun dinini ilgilendiren bir eyi sorup aratrmas gerekirdi. Bu mesele insanlar arasnda mehur ve bilinen bir meseledir. Yani bir mazeret sebebiyle orucunu tutamayan kiinin onu hemen kaza etmesi gerekir. Mazeretsiz olarak onu geciktirmesi caiz deildir.596
OCUKLARINI EMZRD N TUTAMADII BE AYLIK ORU BORCU VAR

SORU 572- Allah rahmet eylesin benim annem be tane ocuunu emzirdii iin zerinde be aylk tutamad oru borcu olduu halde vefat etti. eker gibi eitli hastalklara yakaland iin hayatta iken bu orular tutamad. Buna ramen samimi olarak tutmaya alt ve gerekten balad ve sekiz gn tuttu fakat aniden vefat etti. Onun adna bu orularn kazas nasl yaplacak? CEVAP: Peipeine gelen hastalklar sebebiyle veya ocuklarn emzirdii iin kazay geciktirdiinden dolay anneniz iin kaza da gerekmez, keffaret de gerekmez. nk o bir mazeretlidir. Allah Teala yle buyurmaktadr: "Kim hasta veya yolculuk halinde bulunursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara, 185) O bu sayya ulaamam ve bu sayda oru tutmaya gc de yetmemi. Mazeretli olunca da size ne oru ynnden ne de keffaret ynnden hibir ey lazm deildir. Ancak onun bu konuda ihmalkar olduunu, mazeretli olmadn aksine kaza edebilecek durumda olduunu bildiiniz zaman onun adna bu orular kaza etmeniz meru olur. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse velisi onun yerine oru tutar." Bu hadisi hem Buhari, hem de Mslim Aie'den rivayet etmilerdir. Sizin kanaatinize gre anneniz bu konuda ihmalkar ve kusurlu ise onun
596
iin oru tuttuunuzda size de byk bir sevap vardr. Fidye verirseniz bu da caizdir. Fakat u hadisten dolay oru tutmak daha faziletlidir: "Kim zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse velisi onun yerine oru tutar." Msned'de ve dier hadis kitaplarnda bn Abbas'tan sahih bir isnadla gelen bir rivayette bir kadn yle dedi: Ey Allah'n Rasul benim annem, zerinde Ramazan orucu borcu bulunduu halde vefat etti. Onun yerine oru tutaym m? Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona yle dedi: "Annenin zerinde herhangi bir bor olsayd onu dermiydiniz? Allah'a ait borcu da deyiniz. nk Allah'a olan bor denmeye daha layktr." Bu ve bu manada gelen btn hadisler, ilim adamlarnn en salam grlerine gre ister adak orucu olsun, ister Ramazan orucu olsun, isterse keffaret orucu olsun lnn namna orucu kaza etmenin meruluuna delalet eder. Kaza etmek mmkn olmad zaman herbir gn iin bir yoksul doyurulur. Btn bunlar zerinde oru borcu bulunup da bunda kusurlu ve ihmalkar olduu zaman geerlidir. Fakat hastalk veya benzeri meru bir mazeret sebebiyle mazur olduu zaman varislerin oru tutmalar da gerekmez, fidye vermeleri de gerekmez. 597
KADIN ARKA ARKAYA DOUM YAPTI VE KAZAYA MKAN BULAMADI

SORU 573- Ramazanlarda birka defa doum yapp da borcunu kaza edemeyen kadnn hkm nedir? CEVAP: Ramazan aynda doum yapan kadnn bu ayda tutmad gnleri daha sonra tutmas gerekir. Mazereti olmad halde bunu gelecek Ramazana kadar geciktirirse kaza ile birlikte herbir gn iin bir yoksulu da doyurmas gerekir. ayet bir mazeretten dolay kazay geciktirirse sadece gn saysnca kaza etmesi yeterlidir. Baar Allah'tandr.598
597 598
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/208-209 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9861
BE GN VE RAMAZAN AYINI KAZA EDER, ONA KEFFARET GEREKMEZ

SORU 574- Bir kadn Ramazandan be gn oru tutmad. Bunlar kaza etmeye imkan bulamadan hamile oldu. Kaza etmeyi istedii zaman buna gc yetmedi. Allah'n takdiriyle doumu da Ramazanda olacak ve orucu yine tutamayacak. Bu kadn ne yapacak? Ramazan ayn ve bu seneden kalan be gn kaza m edecek yoksa be gnn fidyesini verip Ramazan ayn kaza m edecek? CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman o be gn de kaza eder, Ramazan ayn da kaza eder. Ona keffaret (fidye) gerekmez. Baar Allah'tandr.599
ONUN ORUCU SAHHTR, ONA KAZA GEREKMEZ

SORU 575- Benim eim mbarek Ramazan ayndan yaklak yedi gn nce doum yapt. Ramazan ay girmeden nce de temizlendi. imdi onun orucu tam mdr, yoksa kaza gerekir mi? nk temiz olduu halde oru tuttuunu sylyor. Bize bu konuyu bildiririniz, Allah da sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman einin Ramazan aynda temizlik zamannda tuttuu oru sahihtir. Onu kaza etmesi gerekmez. Baar Allah'tandr.600
EVET, KAZASI SAHHTR

SORU 576- Benim annem Ramazandan yedi ay nce bir doum yapt ve Ramazanda oru tutmad. Oru tutmamasnn sebebi ocuuna zarar verecek olmas deil, kendisinin hasta olmas ve orucun kendisine zararl olaca korkusudur. O Ramazandan sonraki yedi ylda da Ramazanlarn orucunu tuttu. Yedi yldan sonra da kaza borcunu tuttu. Bu kazas sahih midir ve ona kazadan baka bir ey daha gerekli midir?
599 600
CEVAP: Evet, annenizin kazas sahihtir. Fakat zerinden baka Ramazanlar getii halde kazay mazeretsiz olarak geciktirdii iin herbir gne keffaret olarak ayrca bir yoksulu doyurmas gerekir. Bir mazeret sebebiyle bu zamana kadar geciktirdiinde ise kaza onun iin yeterli olur. nk geciktirmekte mazurdur.601 ***
Drdnc Konu HASTA VE ACZN KAZASIYLA LGL MESELELER

HASTALIKTAN FA BULDUKTAN SONRA ORUCU KAZA ETMEK
SORU 577- Bir ahs mzmin bir hastala yakaland ve doktorlar kendisine oru tutmamasn tavsiye ettiler. Bu hastalktan ifa bulunca da drt sene geti. Allah kendisine ifa verdikten sonra ne yapacak? Bu yllar kaza edecek mi, etmeyecek mi? CEVAP: Bir hastalk sebebiyle oru tutmayan sonra hastalndan kurtulup oru tutabilecek gce kavuan kimsenin tutmad orular kaza etmesi gerekir. nk Allah Teala yle buyurdu: "Kim hasta veya yolculuk halinde olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutsun." (Bakara, 184) Drt Ramazan oru tutmayp u anda ifaya kavuan bu adamn bu aylar birer birer kaza etmesi gerekir. Fakat bunlar tutabilecei ekilde zerindeki bortan kurtuluncaya kadar paralayabilir. (ksm ksm tutabilir.) Bir defada kaza etmesi gerekmez. nk Allah Teala yle buyurur: "Gcnz yettiince Allah'tan korkun." (Teabun, 16) nk kazann vakti genitir. SORU 578- Soruyu soran kadn boazndan bir ameliyat geirdiini ve doktorun Ramazan orucunu tutmasn engellediini sylyor. Bu kadna keffaret mi gerekir, kaza m? CEVAP: Bu kadnn tutmad gnleri kaza etmesi gerekir. Allah Teala y601
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 1/25
le buyurmaktadr: "Kim hasta veya yolculuk halinde bulunursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara, 185) Bu, oru tutmamay gerektiren bir hastalktr. Tutmad gnleri kaza edecektir.602 SORU 579- Bir kadn Ramazan aynn girmesiyle birlikte hastaland. Orucunu tutamad ve dier Ramazan gelinceye kadar zorunlu ilalarn almaya devam etti. Birinci Ramazann orucuna karlk ne yapacak, bu seneki Ramazan orucunu tuttuktan sonra bunlar kaza m edecek, yoksa keffaret de gerekir mi? CEVAP: zerinde nceki Ramazandan oru borcu bulunduu halde dier Ramazan girinceye kadar hastal ve tedavisi devam eden bu kadna, tutmad gnleri imdiki Ramazann orucu bittikten sonra kaza etmekten baka hibir ey lazm gelmez. Fidye demekle ykml deildir. nk zerindeki borlar kaza edebilecei salkl bir dnemi bulamad iin kazay dier Ramazann sonuna ertelemekle mazurdur.603 SORU 580- Ben hasta bir bayanm. Geen Ramazan baz gnler oru tutmadm. Hastalm sebebiyle bunlar kaza edemedim. Bunun keffareti nedir? Ayn sebeple bu sene de oru tutamayacam. Bunun da keffareti nedir? CEVAP: Oru tutmak kendisine zor gelen bir hastann oru tutmamas merudur. Ne zaman ifaya kavuursa o zaman bunu kaza eder. nk Allah Teala yle buyurur: "Kim hasta veya yolculuk halinde bulunursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara, 185) Hastaln devam ettii srece senin bu seneki Ramazanda da orucu terketmende bir saknca yoktur. nk hasta ve yolcunun oru tutmamas Allah'n bir ruhsatdr. Allah Teala kendisine kar gelinmesinden holanmad gibi ruhsatlarnn da kullanlmasndan holanr. Senin keffaret demen gerekmez. Fakat Allah sana ne zaman salk ve afiyet verirse o zaman bunlar kaza etmen gerekir. Allah Teala senin btn hastalklarna ifa versin, senin ve bizim ktlklerimizi rtsn.604 SORU 581- Bir ahs mzmin bir hastala yakaland. Doktorlar bir daha oru tutmamasn tavsiye ettiler. Fakat kendisi baka bir lkedeki doktorlara
602 603 604
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 1/34 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 1/29 bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/120
mracaat etti ve Allah'n izniyle be sene sonra ifaya kavutu. Tabii bu arada oru tutmadan be Ramazan geirdi. Allah kendisine ifa verdikten sonra ne yapacak, bunlar kaza edecek mi, etmeyecek mi? CEVAP: Kendisine bundan sonra bir daha oru tutmamay tavsiye eden doktorlar, bu tr hastaln uzman, gvenilir ve mslman doktorlar ise ve iyileme midinin bulunmadn syledilerse artk ona kaza gerekmez. Fakirleri doyurarak fidye vermesi yeterlidir. Gelecekteki Ramazanlar karlayp tutmas gerekir.605 SORU 582- Ben hasta bir bayanm. Geen Ramazan baz gnler oru tutmadm. Hastalm sebebiyle bunlar kaza da edemedim. Bunun keffareti nedir? Ayn sebeple bu sene de oru tutamayacam. Bunun keffareti nedir? CEVAP: Oru tutmak kendisine zor gelen bir hastann oru tutmamas merudur. Ne zaman ifaya kavuursa o zaman bunu kaza eder. nk Allah Teala yle buyurur: "Kim hasta veya yolculuk halinde bulunursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara, 185) Hastaln devam ettike senin bu sene Ramazanda da orucu terketmende bir saknca yoktur. nk hasta ve yolcunun oru tutmamas Allah'n bir ruhsatdr. Allah Teala kendisine kar gelinmesinden holanmad gibi ruhsatlarnn da kullanlmasndan holanr. Senin (ayrca) keffaret demen gerekmez. Fakat Allah sana ne zaman salk ve afiyet verirse o zaman bunlar kaza etmen gerekir. Allah Teala senin btn hastalklarna ifa versin, senin ve bizim ktlklerimizi rtsn.606 SORU 583- Ben bir tr kanser hastalna yakalandm. Sonra geen Ramazan bu mbarek ayda orucumu tutmadm. nk hastaln iddetinden oru tutmaya gcm yetmedi. Melik Faysal htisas Hastahanesinde tedavi grdkten sonra iyiletim. imdi sana soruyorum, benim oru tutmam gerekiyor mu, gerekmiyor mu? CEVAP: Allah sana hastalktan ifa verdikten sonra gemi Ramazandan zerinde olan oru borcunu hemen kaza etmen gerekir. nk Allah Teala
605 606
bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/167 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/236-237
yle buyurmaktadr: "Kim hasta veya yolculuk halinde bulunursa tutmad gnler saysnca dier gnlerde oru tutsun." (Bakara, 184) Baar Allah'tandr.607 SORU 584- Yaklak elli yalarna ulaan bir bayan var. Hicri 1386 ylnda bu bayan bir ameliyat geirdi. Doktor onun oru tutmasn yasaklad. imdi iyilemeye balad. Kendisi eker hastalna yakaland. Orucu peipeine kaza edemiyor. nk gnde defa eker ilac alyor vs. Bu kadn soruyor: Orucu para para tutmak onun iin caiz olur mu? CEVAP: Orucu para para kaza etmekte bir saknca yoktur. Fakat Ramazan ay gelmeden zerindeki oru kazasn tamamlamas arttr. Sonra doktorlarn da dedii gibi oru eker miktarn azaltc sebeperden biri olarak kabul edilir. Baar Allah'tandr.608
YED SENE BLE OLSA SIRAYLA ORUCU KAZA ETMEK

SORU 585- Bir kii yedi sene boyunca darda hastahanelerde tedavi altnda geirdii oru aylar hakknda er'an gereken eyin hkmn ve bunlar iin keffareti gerektiren bir durum olduu zaman ne yapacan soruyor? CEVAP: Sana unu syleriz: Senin de anlattn gibi hastahanelerde bir hasta olarak kalmana hkmedilmekle salk durumunun imkan vermemesi sebebiyle yedi sene boyunca hi oru tutmadn bir dnem geirmisin. Dolaysyla bu durumda sana gereken ey, geirdiin yedi senenin oru aylarn srayla birer birer kaza etmektir. Her ayn gnlerini pei peine kaza etmek mstehaptr. Gcn yetmezse her ayn gnlerinin arasn ayrmak senin iin caizdir. Bunda sana bir keffaret gerekmez. nk senin bu sorudan aka anlaldna gre yedi sene boyunca orucu terkederken senin mazeretin vard.609
YLEME MD BULUNMAYAN KYE ORU MU GEREKR YOKSA FDYE M?

607 608 609
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4845 Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/199 Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/199
SORU 586- yileme midi bulunmayan hastaya oru mu gerekir, yoksa fidye mi? ayet fidye gerekirse bunu nceden vermesi caiz olur mu? Bu fidye bir ahsa m verilir, yoksa birden fazla ahsa m verilir? Bu hastalktan daha sonra kurtulursa ona kaza gerekir mi, yoksa ondan kaza der mi? CEVAP: Hastalktan kurtulduu zaman onun oru tutmas gerekmez. nk yapmas gereken eyi daha nce yapm ve bortan kurtulmutur. Sorudaki dier noktalarn cevab daha nce geti.610
KESNLKLE ORU TUTAMAZ

SORU 587- Bir adamn alt senelik Ramazandan alt aylk oru borcu var. Bu sene yedinci sene olacak. Adam oru tutamyor. Doktorlar orucun ona zarar vereceini sylemiler. Adam durumunu soruyor, kendisine fidye mi gerekir, yoksa benzeri bir ey mi? CEVAP: Orucun sana zarar verecei kesin olarak belli olduu ve gvenilir bir doktor bunu sana bildirdii zaman, saln etkilemeksizin oru tutabilecek gce eriinceye kadar orucunu ertelemekte senin iin bir saknca yoktur. Oru aylarn biriktirmenin sana bir zarar yoktur. nk hasta olduun iin mazeretli saylrsn. Allah sana acil ifa versin. Senin fidye veya baka bir ey demene gerek yoktur. Bu hastaln srekli olaca takdir edilmise ve doktorlarn raporuyla bu hastaln iyilemeyeceini sen kesin olarak biliyorsan oru tutmadn gnler saysnca herbir gn iin bir yoksulu doyurursun.611
???
610 611
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/545 Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/201-202
ORU TUTMAYA ALITIM FAKAT HASTALIIM YZNDEN TUTAMADIM

SORU 588- Ben bir kadnm, hastalandm ve Ramazan orucunu tutamadm. yiletiimi hissettiim zaman oru borcumu tutmak istedim tamamn tutamadm, sadece 12 gn oru tutabildim. Kalann da tutmaya altm fakat ok ac hissettiim iin buna gcm yetmedi. Kalan orularm ne yapacam? Allah size iyilik versin. CEVAP: Her ne zaman gcn yeterse meakkate sabrederek orucu tutmaya alman gerekir. nk bunun ok byk sevab vardr fakat aciz kalrsan ve oru sana meakkat verirse veya hastalk artar da iyileme midi bulunmazsa fidye vermek senin iin yeterli olur. O da herbir gnden bedel olarak bir yoksulu doyurmaktr. Hastalk zail olur da daha sonra oru tutabilecek gce kavuursan gemi orular kaza etmek ihtiyata daha uygundur. ifay verecek olan Allah'tr.612
HASTA BR KADIN, KAZA ETMEYE GC YETMYOR

SORU 589- Benim eim i hastalklarndan bir hastala yakaland. Sonra onu Taif'te el-Heda htisas Hastahanesine gtrdm. Geen Ramazandan on gn oru tuttu, dierlerini tutamad. lgili doktor bana dedi ki: Hasta zayf olduu iin gnde alt n yemek yemesi gerekir. imdi Ramazan yaklat. Geen Ramazann kazasn tutamadn syledi. nce Allah'tan sonra sizden bana bir fetva istiyorum. Oru yerine fidye geerli midir, deil midir? nk doktor dedi ki: Hastann belli aralklarla gnde alt n yemek yemesi gerekir. Bize bir fetva verin, Allah sizi sevaplandrsn. CEVAP: Bu kadnn durumu anlatld gibi olduu zaman Ramazan orucunu tutmamakta mazurdur. Allah kendisine ifa verdii ve oruca gc yettii zaman tutmad gnleri kaza etmesi gerekir. Ayn ekilde gelecek Ramazan veya bir ksmn tutmak mmkn olmad zaman yine tutmaz. Allah ifa verince de kaza eder. Baar Allah'tandr.613
612 613
bn Cibrin, el-Yemame, 495 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 5660
ORUCU TUTAMAYAN FDYE VERR

SORU 590- Eim, h. 1411 yl Ramazannda hastalk ve vcudundaki zayflk sebebiyle yirmi iki gn oru tutmad. O zaman doktora gtrmtm. Doktor orucu brakmas iin uyard ve oru tutamaz, nk bu ona zarar verir dedi. O dnem orucu tamamlayamad. u zamana kadar da oru tutamad. Bize syleyin, gelecek Ramazandan nce bu gnleri para para veya topluca tutmak imkan var mdr veya orutan bedel olarak fidye vermesi mmkn mdr? CEVAP: Acizliinin sona erecei midi bulunmad zaman herbir gne bedel olarak bir yoksulu doyurmas gerekir. nk o, oru tutmaya gc yetmeyen yal ve ihtiyar hkmndedir. Oru tutamayan yallar tutamadklar herbir gn iin bir yoksulu doyururlar. Bir gn arayla veya iki gn arayla da olsa borcunu kaza etme imkan olduu zaman yapmas gereken ey ise orucunu kaza etmektir. Gc yetip yetmediini, doktorlarn oru tutmasna izin verip vermediklerini o kendisi bilir.614
FDYE VEREREK BORTAN KURTULAN KNN DAHA SONRA ORU TUTMASI GEREKMEZ
SORU 591- Doktorlar iyilemesinin imkansz olduuna hkmettikten sonra bir ahs hastalndan kurtulduu ve Ramazan gnleri getikten sonra ifaya kavutuu zaman gemi gnleri kaza etmesi istenir mi? CEVAP: Bir kimse yaygn kanaate gre veya doktor raporuyla iyileme midi bulunmayan bir hastalk sebebiyle Ramazann bir ksmn veya tamamn orusuz geirdii zaman yapmas gereken ey herbir gnn orucundan bedel olarak bir yoksulu doyurmaktr. Bunu yaptktan sonra Allah'n takdiriyle ifaya kavutuu zaman fidye verdii gnleri tekrar tutmasna gerek yoktur. nk oru bedeli olarak fidye vermekle borcundan kurtulmutur. Borcundan kurtulduu zaman artk onun yerine getirmesi gerekli bir ey kalmamtr.
614
Bunun bir benzeri udur: Fkhlar dediler ki, bir adam kurtulma midi bulunmayan bir acizlik/ve aresizlik sebebiyle hac farizasn eda edemez de bir bakas ona vekaleten bu grevi yerine getirmi olsa, sonra da adam bu durumdan kurtulsa artk ikinci defa bu farizay eda etmesi gerekmez.615
RAMAZANDA ORU TUTMAYAN SARA HASTASI BUNU KAZA MI ETMES GEREKR, FDYE M VERMES GEREKR?
SORU 592- Ben bir sara hastasym. Mbarek Ramazan aynda oru tutamadm. nk devaml olarak gnde defa ila almam gerekiyordu. ki gn oru tutmay denedim fakat tutamadm. Malum ben bir emekliyim. Emekli aylm seksen dinar kadar. Bir eim var. Emekli maamdan baka bir gelirim yok. Ramazan ay boyunca otuz fakiri doyuramadm zaman benim durumumla ilgili er' hkm nedir? deyeceim mebla ne kadardr? CEVAP: Senin yakalandn bu hastalk bir gn iyileme umudu bulunan bir hastalk olduu zaman senin yapman gereken ey bu hastalk iyileinceye kadar beklemek sonra oru tutmaktr. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Kim hasta veya yolculuk halinde olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara, 185) Fakat bu hastalk iyileme umudu bulunmayan srekli bir hastalk ise herbir gne karlk bir yoksulu doyurman gerekir. Senin bir sabah kahvalts veya akam yemei hazrlayp, Ramazan gnleri saysnca yoksulu bu yemee arman caizdir. Bununla borcundan kurtulursun. naallah bunu yapamayacak kimsenin olacan zannetmiyorum. Bu yoksullar bir ayda doyurmaya gcn yetmedii zaman gcne gre bir ksmn bir ayda bir ksmn da dier aylarda doyurmanda hibir saknca yoktur.616
???
615 616
Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/180 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/545-546
PSKOLOJK BR HASTALIK SEBEBYLE ORUCU TERKETTM

SORU 593- Psikolojik bir hastala yakalanan bir kadn var. Ate, sinir bozukluu gibi halleri var. Bu hastaln peinden yaklak drt sene boyunca orucu brakt. Byle bir durumda orucu kaza etmesi gerekir mi, gerekmez mi? Bu kadnla ilgili hkm nedir? CEVAP: Gc yetmedii iin orucu terkettii zaman, buna gc yeter hale gelince oru tutmad drt seneyi kaza etmesi gerekir. Allah Teala yle buyurur: "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde tutsun. Allah size kolaylk diler, zorluk dilemez. Bu da sayy tamamlamanz ve hidayete ulatrmasna karlk Allah' yceltmeniz ve kretmeniz iindir." (Bakara, 185) Doktorlarn raporuna gre hastalndan ve oru tutmaya acizlikten kurtulma umudu yoksa tpk oru tutmak kendisine zor ve maakkatli gelen yal bir ihtiyar gibi tutamad herbir gne karlk evinde ailesinin yedii buday, pirin ve hurma gibi yiyeceklerden yarm lek yiyecekle bir yoksulu doyurur. Artk ona kaza gerekmez. Baar Allah'tandr.617
ONUN FDYE VERMES GEREKR

SORU 594- Benim ok yal ve Ramazan orucunu tutmaktan aciz bir annem var. Yallktan ve hastalktan dolay seneden beri oru tutamad. Onun yapmas gereken ey nedir? CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman sene iindeki Ramazanlardan oru tutmad herbir gne karlk bir yoksulu doyurmas gerekir. Ailenize yedirdiiniz buday veya pirin veya hurma gibi yiyeceklerden yarm lei bir yoksula yedirirsiniz. Baar Allah'tandr.618
617 618
ORU TUTMAKTAN ACZ KALAN K

SORU 595- htiyar, yal ve iyileme umudu bulunmayan hasta gibi kendilerine orucu terketme ruhsat verilen kimseler hakkndaki grnz nedir? Bunlarn tutmadklar orutan dolay fidye vermeleri gerekir mi? Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Bismillah, elhamdulillah. Yallktan ve iyileme umudu bulunmayan bir hastalktan dolay oru tutmaktan acze den kimsenin gc yetiyorsa herbir gn iin bir yoksulu doyurmas gerekir. Nitekim ilerinde bn Abbas'n da bulunduu bir grup sahabe byle fetva verdi.619
BLNCN KAYBEDEN KMSENN ORUCU KAZA ETME YKMLL YOKTUR

SORU 596- Ramazan aynn bir ksmna salkl bir ekilde yetitikten sonra bilincini kaybeden ve hala bilinci yerine gelmeyen bir hasta ayet lse ocuklar onun yerine kaza orucu tutacaklar m? Allah size bereketini ihsan etsin. CEVAP: Bismillah, elhamdulillah... Akln giderici veya baygnlk denilen bir hastala yakaland zaman o kiinin zerinden kaza ykmll der. Bilinci yerine geldii zaman dahi o orucu kaza etmesi gerekmez. Onun durumu kaza ykmll bulunmayan mecnun ve bunan durumu gibidir. Ancak baygnlk bir veya iki ya da gn gibi ksa bir sre srd zaman ihtiyaten kaza etmekte bir saknca yoktur. Fakat bu sre uzad zaman o kaza ykmll olmayan matuh gibidir. Allah akln geri verdii zaman ibadete yeniden balar. ayet lrse ocuklarnn onun yerine kaza etmeleri de gerekmez. Allah'tan salk ve selamet dileriz.620
???
619 620
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/233 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/240
Beinci Konu RAMAZAN GN CMA EDEN KMSENN KAZA VE KEFFARETNN HKMLER

SORU 597- Ramazan gn karsyla cima eden kimsenin hkm nedir? CEVAP: Kar ve koca o gn oru tutmamalar mubah olan kiilerden iseler -mesela yolcu iseler- orulu bile olsalar bunda bir saknca yoktur.Ancak orucu bozmas kendisi iin helal olmayan kimselerden birisi olduu zaman bu fiili ilemek ona haramdr. lerse gnahkar olur ve o gnn kazasyla birlikte bir tane de kleyi zgrlne kavuturmas gerekir. Buna imkan bulamazsa peipeine iki ay oru tutar. Buna da gc yetmezse altm fakiri doyurur. Kars kendisine bu konuda itaat etmise ona da ayn eyler gerekir. Kars bu ii zorla yapmsa (zorlanmsa) ona hibir ey gerekmez.621 SORU 598- Orulu iken hanm ile cima eden bir adamn keffareti iin altm fakiri doyurmas caiz olur mu? CEVAP: Ramazan gn oru tutmak kendisine vacip olduu halde hanm ile cima eden kimseye keffaret gerekir. Bunun keffareti bir kleyi zgrlne kavuturmaktr. Buna imkan bulamazsa peipeine iki ay oru tutmaktr. Fakat bu kiinin altm fakiri doyurmas caiz olur mu diye sorulmaktadr. Biz deriz ki: Oru tutmaya gc yettii zaman peipeine iki ay oru tutmas gerekir. Bir kimse bir eye azmettii zaman onu kolayca yapar. Tembellik yapar ve bir eyi gznde bytrse onu yapmak kendisine zor gelir. Ahiret azabndan bizi kurtaracak amelleri yapabileceimiz hasletleri bize bu dnyada veren Allah'a hamdolsun. O kardee deriz ki: Azat edecek bir kle bulamadn zaman iki ay arka arkaya oru tut ve Allah'tan yardm iste. imdi vakit scak ve gndzler uzun ise k gnlerine, ksa ve serin gnlere bunu erteleme imkann vardr. Hanm bu konuda kocasna itaat ettii zaman erkek gibidir. Zorla bu ii
621
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/541-542
yapt ve kocasnn elinden kurtulamad zaman ise onun orucu tamdr, onun keffaret demesi gerekmez. Zorla cima ettii o gn kaza da etmez.622
YOLCULUKTA CMA ETMEK SADECE KAZAYI GEREKTRR, KEFFARET DEL

SORU 599- Ramazanda orucunu bozan bir adamd. Sebebi ailesiyle yani eiyle birlikte Taif'ten Tebuk'e yolculuk yapmt, adam bu yolculuk esnasnda Ramazan gn eiyle cima etmiti. Bu adama keffaret de gerekir mi yoksa sadece kaza m gerekir? Bu cimaya raz olduu zaman eine gereken ey nedir, raz olmad zaman gereken ey nedir? CEVAP: Durum anlatld gibi olduu ve cinsel iliki yolculukta meydana geldii zaman kendisine de, eine de o gnn kazasndan baka hibir ey gerekmez. Baar Allah'tandr.623 SORU 600- Ramazanda oru tutmamas caiz olan yolcu bir adam orulu iken eiyle cima etmi. Bu konuda ona keffaret gerekir mi? Kocas tarafndan buna zorlanm olmasna ramen bundan dolay kadna nasl keffaret gerekir? CEVAP: Benim grme gre oru tutmamasn ve namazlar ksaltmasn mubah klan bir yolculua kt zaman ona keffaret gerekmez. nk bir yolcunun Ramazan gn yiyerek orucunu bozmas caiz olunca cima etmesi de caiz olur. Kadn orulu olduu zaman bunun iin orucunu bozmas caizdir. nk o da yolcudur ve bu ie de zorlanmtr. Benim grme gre bunda bir gnah da yoktur, keffaret de yoktur.624
BR GN NDE VEYA BR AYIN NDE BRDEN FAZLA CMA OLDUUNDA KEFFARET DE KATLANIR MI?
SORU 601- Bir gnde veya Ramazan aynda cima tekrarland zaman keffaret de katlanr m?
622 623 624
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 2/542 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 9620 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 63
CEVAP: mam Ahmed'in mezhebinden (Hanbeli mezhebinden) anlaldna gre bir gn iinde birden fazla cima yapld zaman bir tane keffaret de yeterlidir. ki ayr gnde cimalar tekrarlanrsa herbir gn iin ayr keffaret gerekir. nk her gn ayr/mstakil bir ibadettir.625 SORU 602- Bir adam Ramazanda gn peipeine hanmyla cima etmi. Bu adama ne gerekir? CEVAP: Bir kimse orulu iken cima yapt zaman byk bir gnah ilemi olur. Bundan dolay Allah'a tevbe etmesi ve cima yapt gn kaza etmesi gerekir. Bununla beraber ayrca kendisine ar bir keffaret de gerekir. Bunun keffareti bir kleyi zgrlne kavuturmaktr. Buna imkan bulamazsa iki ay arka arkaya oru tutmaktr. Buna da imkan bulamazsa herbirine yarm lek yiyecek olmak zere altm fakiri doyurmaktr. Cima ettii herbir gne karlk gnler saysnca keffaret de katlanr. Allah en iyi bilendir.626 SORU 603- Bir adam Ramazanda ayn gn iinde hanm ile birden fazla cima ettii zaman bir keffaret mi gerekir yoksa birden fazla keffaret mi gerekir? CEVAP: Bir adam ayn gn iinde hanmyla iki defa cima ettii zaman ona sadece bir keffaret gerekir. ki ayr gnde cima ettii ve birinci gnn keffaretini demedii zaman yine tek bir keffaret yeterlidir. Fakat mesela gnn banda bir cima etmi, onun keffaretini vermi, daha sonra bir daha cima etmise ikinci bir keffaret daha demesi gerekir.627
BR KADIN RAMAZAN GN CMAYA RAZI OLDUU ZAMAN KOCASI GB ONA DA KEFFARET GEREKR
SORU 604- Bir adam Ramazan gn hanmyla cima ettii zaman her ikisi iin tek bir keffaret mi gerekir yoksa erkek iin bir keffaret, kadn iin bir keffaret mi gerekir?
625 626 627
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 198 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/136 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 70
CEVAP: Baz alimlere gre tek bir keffaret her ikisine de yeter. Fakat sahih olan gre gre kadn bu ie gnll katld zaman kocas gibi ona da keffaret gerekir. Fakat gnlsz/zorla katld zaman bu gnn kazasndan baka kendisine hibir ey gerekmez. nk zorlanan kii u ayetten dolay mazurdur: "Ancak kalbi iman ile dolu olduu halde zorlanan kii hari." (Nahl, 106) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle demitir: "mmetimden yanlmann, unutmann ve zorlandklar eylerin sorumluluu kaldrlmtr."628 SORU 605- Bir adam Ramazan gn eiyle cima etti ve arka arkaya iki ay keffaret orucu tuttu. Eine de bir ey gerekir mi, gerekmez mi? CEVAP: Bismillah, elhamdulillah... Bu i kadnn kendi iradesiyle ve zorlanmadan olduu zaman ona da ayn ey gerekir. Kadn oru tutmaktan aciz ise altm fakiri doyurur. Bunun miktar herbir fakir iin yarm lektir. Fakat bu ii zorla ve iddetli dayakla yapmsa ona hibir ey yoktur. Btn gnah kocasnndr. Kocasna kolaylk gsterdiyse ayn ekilde kadna da keffaret gerekir.629
KEFFARET KOCAYA NN ARTSIZ VACP KILDILAR DA UNUTMAKLA VE ZORLANMAKLA KADINDAN DRDLER

SORU 606- (Mtehid imamlar) keffareti kocaya niin kaytsz artsz vacip kldlar da unutan ve zorlanan kadndan onu drdler. CEVAP: Bu meselede pek ok ihtilaf vardr. Ahmed bn Hanbel'in mezhebinde mehur olan gre gre unutarak cima eden erkee kasten cima edene olduu gibi hem kaza hem keffaret gerekir. mam Malik de bu grtedir. mam Ahmed'den gelen dier bir rivayete gre unutarak cima eden erkee keffaret gerekmez. bn Batta bu gr tercih etmitir. Ahmed'den gelen bir rivayete gre unutarak cima eden erkee kaza da gerekmez. el-Acurri ve eyh Takyyuddin bunu tercih etmitir. Ebu Hanife ve afi'i'nin gr de budur. Ahmed bn Hanbel'in mezhebinde mehur olan gre gre zorlanan kimse, isteyerek yapan kimse gibidir. O bu konuda Ebu Hanife ve afi'ye uymutur. Ahmed bn Hanbel'den gelen baka bir rivayete gre ise zorlanan kimseye kaza
628 629
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 67 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/200
da gerekmez, keffaret de gerekmez. Cimaya gnll katlan kadnn orucu bozulur. Ahmed'den gelen iki rivayetten birine gre cimaya gnll katlan kadna keffaret gerekir. Ebu Hanife ve Malik de ayn grtedir. Ahmed'den gelen dier rivayete gre ona keffaret gerekmez. afi de bu grtedir. Zor ve tehdit altnda cima edenin orucunun bozulmas konusunda Ahmed bn Hanbel'den iki rivayet vardr. Bu rivayetlerden birisine gre orucu bozulur. Ebu Hanife ve Malik de bu grtedir. Dier rivayete gre orucu bozulmaz. afi'nin iki grnden birisi de budur. Ahmed zor ve tehdit altnda cima eden kadnn orucu bozulur derken ona keffaret gerekmediine hkmetmitir. Mtehitlerin ounluunun gr budur. Unutarak cima eden kadna keffaret gerekip gerekmedii konusunda iki gr vardr. Bu grlerden birine gre unutarak cima eden kadn tpk unutarak cima eden erkek gibidir. el-Kadi'nin zikrettii budur ve Hanbeli mezhebinde bu gr mehurdur. Bu, cumhurun da gr olup, unutarak cima eden kadna keffaret yoktur. Bu konuda erkekle kadn arasndaki farkn bir izah olarak zikrettiiniz elKafi'nin ibaresinde yle gemektedir: "nk o cinsel iliki ile ilgili mali bir haktr sz" u anlama gelir: Keffaret cinsel iliki sebebiyle malda vacip olan bir haktr. "Cinsinin iinden" sznn anlam ise udur: Keffaret sadece cinsel ilikiden dolay gerekli olur, yoksa zevk almann trlerinden olup cinsel iliki kapsamna giren pmek ve dokunmak gibi eylerden dolay keffaret gerekmez veya cinsiyle kastedilen ey yemek ve imek gibi orucu bozucu eylerin cinsidir.630
O GNN RAMAZAN OLDUUNU BLMEDEN CMA ETT

SORU 607- Bir kimse o gn Ramazan olduunu bilmeden Ramazann ilk gn cima ederse hkm ne olur? CEVAP: Elhamdulillah... Hanbeli mezhebine gre ona hem kaza, hem keffaret gerekir. Bu konudaki dier gre gre mazur olduu iin ona keffaret gerekmez. eyh Takyyuddin ve bakalar bu gr tercih etmitir. naallah doru olan gr budur. nallah dorusu da budur.
630
ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/357-358
Allah'n selam zerinize olsun.631 SORU 608- Yllardan birinde bilmeden Ramazan gn eimle cima ettim. nsanlarn ou da o gn Ramazan olduunu ancak ikindi namazndan sonra rendi. Bana keffaret gerekir mi? CEVAP: Sana sadece kaza gerekir, keffaret gerekmez. nk sen o gnn Ramazan olduunu bilmiyorsun, dolaysyla kasten Ramazan gnne saygszlk etmi deilsin.632
RAMAZAN AYININ GRDN BLMEDNZ N SZE KEFFARET DEL, KAZA GEREKR

SORU 609- Ramazan aynn ilk gn o gnn Ramazan olduunu bilmeden sabah namazndan biraz nce eimle cima ettim. Ancak gne doduktan sonra o gnn Ramazan olduunu rendik. O gnn Ramazan olduunu renince de orucu tamamladk. Bana syler misiniz cimann iki aylk orutan baka keffareti var mdr? u da bilinsin ki ben alan bir adamm. u anda oru tutacak gcm yoktur. Bana bir cevap verin. Allah sizi iyilikle mkafatlandrsn. CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman Ramazan aynn girdiini bilmediiniz iin size keffaret lazm gelmez. Fakat geceden oruca niyet etmediiniz iin her ikinize de o gnn kazas gerekir. Baar Allah'tandr.633
???
631 632 633
Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/195 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 69 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6906
MSAK VAKTNDEN PHE EDEREK EYLE CMA ETT

SORU 610- Bir adam sahura kalkan kimsenin konumasn iiterek eiyle cima etti. Fakat sesini duyduu kii sahur yemei mi yiyor, yoksa ezan m okuyor bilemedi ve eiyle cima etti. Biraz sonra da tan yeri aard. Bu adama gereken ey nedir? Bize bir fetva veriniz. CEVAP: Bu meselede alimlerin gr vardr: Birincisi: Ona kaza ve keffaret gerekir. Ahmed'den gelen iki rivayetten birisi budur. Malik dedi ki: Ona kaza gerekir, baka bir ey gerekmez. afi, Ebu Hanife ve dierleri bu grtedir. ncs: Ona kaza da gerekmez, keffaret de gerekmez. Bu, Peygamberin
Sallallahu aleyhi vesellem szdr. nk Allah Teala hata ve unutma sonucu yap-
lan eyleri affeder. Allah Teala sabahn aydnl gecenin karanlndan ayrlncaya kadar yemeyi, imeyi, ve cinsel ilikiyi mubah klmtr. afan doduundan phe eden kiinin yemesi, imesi ve cinsel ilikide bulunmas ittifakla caizdir. phe devam ettii zaman ona kaza gerekmez.634
GECENN DEVAM ETTNE NANARAK EYLE CMA ETT SONRA AFAIN DODUUNU ANLADI
SORU 611- Gecenin devam ettiini zannederek afak doduu esnada hanm ile cima eden, sonra afan doduunu anlayan adama ne gerekir? CEVAP: Elhamdulillah. Bu meselede ilim adamlarnn gr vardr: Birincisi: Bu adama hem kaza, hem keffaret gerekir. Bu, Ahmed bn Hanbel'in mehur olan grdr. kincisi: Bu adama kaza gerekir. Bu, Ahmed'in mezhebindeki ikinci grtr. Ebu Hanife, afi ve Malik'in gr de budur. ncs: Bu adama kaza da gerekmez, keffaret de gerekmez. Said bn Cbeyr, Mcahid, el-Hasen, shak, Davud ve onun arkadalar gibi seleften bir
634
bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/259-260
grup ile sonrakilerin gr budur. Bunlar diyorlar ki: afan domadn zannederek yiyen bir kimse daha sonra afan doduunu anlarsa kendisine kaza gerekmez. Bu gr en salam grtr ve eriatn esaslarna, kitap ve snnetin delaletine uygundur. Bu, Ahmed ve dierlerinin usulnn kyasdr. nk Allah Teala unutan ve hata edenin sorumluluunu kaldrmtr. Bu kii de hata etmitir. Allah Teala sabahn aydnl, gecenin karanlndan ayrlncaya kadar yemeyi mubah klmtr. Sahuru geciktirmek de mstehaptr. Kim tevik edilen ve mubah olan bir eyi yaparsa kusur ilememitir. Bu kii mazeretli olmaya unutandan daha layktr. Allah en iyi bilendir.635
AFAIN DOMADIINI ZANNEDEREK ALESYLE CMA EDEN

SORU 612- Bir adam Ramazan gecesi afan domadn zannederek eiyle cima etti. Fakat amacna ulatktan sonra odasndan dar kt ve sahurdan sonra cima ettiini anlad. Piman oldu ve orucunu tamamlad. Fakat bir gnah hissediyor ve bu fiilinin neyi gerektirdiini soruyor? CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman ve cimay imsak vaktinden sonra yaptn kesin olarak anlad zaman o gn kaza etmesi ve keffaret demesi gerekir. Bunun keffareti mmin bir kleyi azat etmektir. Buna imkan bulamazsa arka arkaya iki ay oru tutmaktr. Buna gc yetmezse altm yoksulu doyurmaktr. nk afan doduunu renmek iin gerekli dikkati gstermemitir. Ei bu ie gnll olarak itirak etmise ona da ayn eyler gerekir. Baar Allah'tandr.636
CMA ETT VE BUNUN HARAMLIINI BLMEDKLERN DDA ETT

SORU 613- Ramazan gn eiyle cima eden bir adam lde yaayan cahil kimseler olduklarn ve Ramazan gn cima etmenin haram olduunu bilmediklerini iddia ediyor. (Bunlara ne gerekir?)
635 636
bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/263-264 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10676
CEVAP: Eer syledikleri doru ise (bir ey gerekmez). Ancak siz onlara hanm da bu ie raz olursa her ikisine de kaza ve keffaretin gerekeceini bildirin ve konu ile ilgili gerekli bilgileri tamamlayn.637
BLMED HALDE EYLE CMA ETT, KEFFARET GEREKR M?

SORU 614- Bir adam hkm bilmeden eiyle cima ettii zaman keffaret gerekir mi? CEVAP: Hkm bilmedii halde eiyle cima ettii zaman ona bir ey gerekmez. nk bu durumda o, cehaletle mazurdur. Fakat Ramazan gn cima etmenin haram olduunu bildii zaman kendisine kaza ve keffaret gerekir.638
KEFFARET DEMEDEN LD ZAMAN KEFFARET ONDAN DMEZ

SORU 615- Bir adam Ramazan gn eiyle cima ettii ve keffaretini demeden nce ld zaman keffaret ondan der mi? CEVAP: Bir adam Ramazan gn cima ettii zaman biz onun keffaretle ykml olduunu syleriz. Keffareti demeden vefat ederse keffaret kendisinden dmez, bu keffaret onun malndan karlr.639
EYLE CMADAN UZAK DURMAK SADECE ZIHAR KEFFARETNDE GEREKLDR

SORU 616- Bir adam Ramazan gn eiyle cima etti. Kle azat etmeye gc yetmedi. Dolaysyla bu keffareti ardarda iki ay oru tutarak demek istedi. Bu adam "eine dokunmadan nce..." (Mcadele, 4) ayetinde de ifade edildii gibi geceleyin hanmndan einden uzak duracak m? CEVAP: Bu adamn hanmndan uzak durmas gerekmez. Bilakis geceleri cima edebilir. Einden uzak durmak zhar yapan erkek hakknda szkonusudur.
637 638 639
Mecmuu Fetv ve Resaili Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/195-196 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s.68 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 70
nk Allah Teala eine zhar yapan erkee (bunun keffaretini deyinceye kadar) eine yaklamasn haram klmtr. Ramazan gn cima etmeye gelince zamana saygszlk ettii iin bundan dolay kendisine keffaret gerekir. Onun geceleyin eine yaklamas haram deildir.640
HANIMINA RAMAZAN GN ARKASINDAN YAKLAAN KMSEYE KEFFARET GEREKR M?

SORU 617- Bu hkm -Allah korusun- hanmna arkadan yaklaan kimse hakknda da geerli midir? CEVAP: ster nden ister arkadan olsun cima eden kimseye keffaret gerekir.
641
FDYE DEMEYE GC YETMEYENDEN KEFFARET DER M?

SORU 618- Bir adam Ramazan gn hanmyla cima ettii ve fidye vermeye imkan bulamad zaman kendisinden keffaret der mi? CEVAP: lim adamlar bu meselede ihtilaf ettiler. (Ahmed b. Hanbel'in) mezhebine gre bu durumda keffaret der. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazanda cima eden adama: "Bunu ailene yedir de imkan bulduun zaman de" demedi. Bilakis sadece "bunu ailene yedir" dedi. kinci gre gre keffaret dmez, zimmetinde bor olarak kalr. mkan bulduu zaman keffaretini (fidyesini) verir. Daha sonra kle azat etmeye gc yeterse kle azat eder. leriki bir zamanda oru tutmaya gc yeterse orula keffaretini der. Bu grn sahipleri keffaretin zimmete bal oluunu delil getirirler. Zimmete bal olan eyler (yani borlar) bir glkten dolay dmezler. Bunlar tpk adaklarn ve yeminlerin keffareti gibidirler. Onlar da dmezler. Gc yetinceye ve keffareti deyinceye kadar zimmette bor olarak kalrlar.642
640 641 642
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 71 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 70 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 68
BU ADAMDAN CMANIN KEFFARET DER M?

SORU 619- Ramazan gn cima ettii iin keffaret demesi gereken bir adam var. Fakat bu adam fakir; kle azat etmesi mmkn deil; iki ay arka arkaya oru da tutamaz. Altm tane yoksulu doyurmas da imkansz. Ne yapacak? CEVAP: Kle azat etmeye imkan bulamad, iki ay ardarda oru tutamad, altm fakiri doyuramad zaman aratrc alimler dediler ki fidye vermeye gc yetmiyorsa keffaret ondan der, bedel demez. Fakat orucunu bozduu o gn kaza etmesi ve bir daha o fiili ilememek zere Allah'a tevbe etmesi gerekir.643
RAMAZANIN DIINDA TUTTUU ORUCU CMA LE BOZAN KMSENN HKM

SORU 620- Bir adam h. 1410 ylnn evval aynda Ramazandan kalma borcunu tutuyordu. Orulu olmayan hanm kendisine cilve yapt, o da nefsine hakim olamad ve cima etti. Bize bu konuda fetva veriniz. CEVAP: Ramazann dnda cima ederek orucunu bozan kimsenin cima ile bozduu bu gn kaza etmesi gerekir, ona keffaret gerekmez. nk onun yapt cima Ramazanda meydana gelmemitir. Senin bundan dolay Allah'a tevbe etmen gerekir. Einin de bundan dolay tevbe etmesi gerekir. nk o, senin orucu bozmana sebep olmutur. Baar Allah'tandr.644 SORU 621- Deerli eyh Salih b. Fevzn'n (Nurun ale'd-Derb) isimli programn dinledikten sonra aknlk ve endie iinde kaldm. Konumann ieriinde farz orucun kazasn tutarken bu orucun bozularak kesilmesinin caiz olmadn syledi. Fakat bu konuda fazla bilgi vermedi. Ben sizden bu konuda daha fazla bilgi vermenizi ve grnz almak istiyorum. nk ben sanki uyku ile uyanklk arasnda kalan kimse gibiyim. in zeti u: Benim eim hicri 1407 ylnn Ramazan gnlerinden kalan bir orucun kazasn tutuyordu. Bunu
643 644
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 67-68 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 13475
ben de biliyordum. O gn kuluk vakti (geen aban aynda oldu) tuttum onunla cima ettim. imde bir ey var fakat kesin bir dereceye ulamad. nk ben biliyorum ki nafile bir oru tutan kimse hrdr, isterse bu orucu tamamlar, isterse bozar ve ona kaza gerekmez. Ben bu gnn kazas iin geni bir imkann olduunu zannediyordum. nk kazann farz olmakla birlikte bozularak kesilmesine dinde msamaha gsterileceine inanyordum. Deerli eyh, biraz nce sz edilen program dinlediimden beri ben bu gn endieliyim, eim de endieli. Korkumuzun kayna bize veya birimize ben oru olmadm halde ar bir keffaretin gerekecek olmasdr. imdi nce Allah'tan, sonra sizden bu meselede bizi ilgilendiren konuda sratle cevap vereceinizi mit ediyoruz. CEVAP: Bir kimsenin Ramazan orucunu kaza etmesi farzdr. Orucuna bir phe kart zaman onu tamamlamas ve meru bir mazeret olmadka onu bozmamas gerekir. Bir kadn kaza orucu tutarken kocasnn ona bu orucunu bozmasn emretmesi helal deildir. Onunla cima etmesi ve kadnn da bu konuda ona itaat etmesi caiz deildir. Fakat o kaza orucu tutarken einle cima ettiin iin sana ve eine gereken ey bu olaydan dolay Allah'a tevbe etmektir ve einin kendisiyle cima ettii o gn kaza etmesidir. Bunun iin keffaret gerekmez. nk keffaret zamana saygdan dolay Ramazanda cima edene vacip olur. Kaza orucunda ise alimlerin grlerinden en sahih olanna gre onun bozulmas keffareti gerektirmez. Baar Allah'tandr.645
RAMAZAN ORUCUNU KASTEN BOZDU, SONRA CMA ETT. BUNA KAZA VE KEFFARET GEREKR M?
SORU 622- Ramazan gn bile bile orucunu bozduktan sonra cima eden bir adama kaza ve keffaret gerekir mi? Yoksa keffaret deilde sadece kaza m gerekir?
645
CEVAP: Bu adama kaza gerekir. Keffarete gelince Malik, Ahmed ve Ebu Hanife'nin mezhebine gre keffaret de gerekir. afi'ye gre gerekmez.646
YEMEKLE ORUCUNU BOZDUKTAN SONRA EYLE DE CMA ETT, BUNA KEFFARET GEREKR M?
SORU 623- Bir adam Ramazan gn eiyle cima etmek istedi ve cimadan nce bir eyler yiyerek orucunu bozdu. Sonra da cima etti. Buna keffaret gerekir mi, gerekmez mi? Orucunu mazeretsiz bozan kimseye gereken ey nedir? CEVAP: Elhamdulillah. Bu meselede alimlerin mehur iki gr vardr. Birinci gre gre keffaret gerekir. Bu gr Malik, Ahmed ve Ebu Hanife gibi cumhurun (ounluun) grdr. kinci gre gre keffaret gerekmez. Bu da afi'nin grdr. Bu iki grn dayana udur: Keffaretin sebebi orucu veya sahih bir orucu cima ile veya cima ve dier eylerle bozmaktr. Hangi eylerin orucu bozduu konusunda mezhepler arasnda farkllklar vardr. Ebu Hanife oru bozucu cinsten olan eylerin en kymetli ve en stn olanlarn dikkate alrken Malik herhangi bir kayt koymakszn mutlak olarak orucu bozan eyleri dikkate alr. Aralarndaki ihtilaf bir akl veya ekirdek veya benzeri bir eyi yutmakla oru bozulduu zaman szkonusudur. (Yani bunlarn dndaki oru bozucu eylerin kasten yenilmesinde keffaretin gerekliliinde aralarnda ihtilaf yoktur. -eviren-) Ahmed'den gelen bir rivayete gre hacamatla orucu bozduu zaman keffaret gerekir, bu da cima ile birlikte orucu bozan dier eyler gibidir. (Hanbeli mezhebine gre) yemek, imek ve benzeri eylerde keffaret yoktur (keffaret sadece cimadan dolay gerekir. -eviren-) Sonra keffaretin gerekli olmas iin bozulan orucun sahih bir oru olmas art mdr, deil midir konusunda ihtilaf ettiler. afilere ve dierlerine gre byle bir art vardr. Dolaysyla bir kimse nce yese, sonra cima etse veya niyetsiz olarak sabahlasa, sonra cima etse veya cima etse, keffaretini dese sonra tek-
646
bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/236
rar cima etse bu kiiye keffaret gerekmez. nk sahih bir orucun iinde cima etmi deildir. Mezhebindeki zahir olan grnde Ahmed bn Hanbel ve dierleri yle derler: Hayr, bu ve benzeri eylerde de keffaret gerekir. nk Ramazan aynda orucu bozucu eylerden kendisini uzak tutmas gerekir. Dolaysyla bu bir fasit orutur. Fasit bir ihrama benzer. Nitekim hac iin ihrama giren kimse ihramn bozduu zaman, ihram yasaklarndan kendisini uzak tutmak suretiyle ihramllk halini srdrmesi gerekir. Bu yasaklardan herhangi birini iledii zaman sahih bir ihramdan dolay kendisine ne gerekiyorsa ayn ey gerekir. Ramazan orucu kendisine vacip olan kimse de yemek veya cima veya niyetsizlik sebebiyle orucu fasit (geersiz) olduu halde o gnn kalannda orulu kalmas vacip olunca oru yasaklarndan kendisini uzak tutmas gerekir. (Herhangi bir sebeple orucu fasit hale gelen bir kimse) oru yasaklarndan herhangi bir eyi yapt zaman sahih bir oruta kendisine ne gerekiyorsa fasit oruta da ayn ey gerekir. Her iki durumda da ona keffaret gerekir. nk her iki durumda da Ramazan ayna bir saygszlk var. Hatta bu durumda saygszlk daha fazla var. nk ilk olarak orucunu bozmu olmakla gnahkar olmutur, sonunda iki defa gnahkar kimse olmutur. Dolaysyla onun iin keffaretin vacip olmas daha evladr. Bu gibi eylere keffaret vacip olmasayd bu herkesin keffaretten kamasnn/kurtulmasnn gerekesi olurdu ve hi kimse keffaret demezdi. nk o zaman hi kimse Ramazanda cima etmek istemez, ancak nce yemek yeme imkann bulur, sonra cima eder. Hatta bu, onun maksadna ulamasnda kendisine daha fazla yardmc olur. Yani sabah kahvalt yapmadan nce (cima ederse) keffaret gerekir, kahvalt yapt zaman (cima ederlerse) keffaret gerekmez. Bu, eriatte benzeri grlmemi irkin bir hkm olur. Gnah bydke cezann da byyecei akllarn ve dinlerin kabul ettii bir gerektir. Benzerlik arttka ceza da artar. Keffaret, ibadetle ukubetin (cezann) karmdr ve gnahlar engellemek ve silmek iin konulmutur. Her ne olursa olsun sebebin kuvveti, msebbebin de kuvvetini gerektirir. Sonra bir eyi yemek suretiyle orucu bozmak Ebu Hanife ve Malik'in dedii gibi keffareti gerektiren mstakil bir sebep deildir. En azndan mstakil sebe-
bin yardmcsdr. Halbuki bu, onun hkmn engellemektedir. Bu, eriatn esaslarna aykrdr. Sonra cima eden kimse ou defa fiili birlemeden nce orucunu bozuyor ve bu gre gre bununla da kendisinden keffaret dyor. Bunun batl olduu aktr. Allah en iyi bilendir.647
ORUSUZ OLARAK YOLDAN GELD KARISINI HAYIZDAN KURTULUP GUSLETTN GRD, ONUNLA CMA ETMES CAZ OLUR MU?
SORU 624- Bir adam yolculuktan evine orusuz olarak geldii zaman, oruca baladktan sonra einin adetten temizlenip guslettiini grnce onunla hemen cima etmesi caiz olur mu veya herkesle birlikte o gn oru tutmas m gerekir? CEVAP: Bir yolcu Ramazanda kendi beldesine dnd zaman orucu bozan eylerden kendisini uzak tutmas gerekir. Oru zamanna sayg gzeterek geldii gn hanm ile cima etmesi caiz deildir. Baar Allah'tandr.648 ***
Altnc Konu ORU BORLUSU OLARAK LEN KMSENN KAZASININ HKMLER

ZERNDE FARZ ORUTAN BORCU OLDUU HALDE LEN KMSENN HKM
SORU 625- zerindeki farz olan oru borcunu tutmadan nce len kimsenin hkm nedir?
647 648
bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/260-263 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 13432
CEVAP: Bir kimse Ramazandan veya baka bir orutan zerindeki farz olan oru borcunu tutmadan nce ld zaman ya hastalk, yolculuk ve acizlik gibi hibir mazereti olmakszn borcunu eda edebilme imkanna kavutuktan sonra lmtr veya byle bir imkan bulamadan lmtr. Eer oru tutma imkanna sahip olmu ve edasna mani bir mazeretle karlamadan vefat etmise bu oru ya onun adak yoluyla kendi kendisine vacip kld orutur veya Ramazann kazas ve keffareti gibi eriatn aslnda vacip (farz) olan bir orutur. ayet zerinde bor olarak kalan oru, adak orucu ise velisi (yaknlar) mstehap olarak bunu tutabilirler. Arkasnda bir mal brakmsa onun namna oru tutulmas vacip olur. Adamak suretiyle vacip olan eylerin hepsi lnn adna terekesinden yerine getirilir. nk adamakla vacip olan eyler aslen vacip olan eylerden mertebece daha aa ve daha hafif olduklar iin onlarda niyabet (ve vekalet) caizdir. (Fakat aslen vacip olan eylerde niyabet ve vekalet caiz deildir. -eviren-) Aslen vacip olan bir ey ise -mesela bir kimse oru borlusu iken salna kavusa ve borcunu tutmadan lrse- onun namna borlu olduu gn saysnca fakirin doyurulmas vacip olur. eyh Takyyuddin'e gre onun namna oru tutulsa da yeterli olur veya bunun kayna daha kuvvetlidir. kincisi Ramazan iinde hastalanmas, bu hastalk sebebiyle orucunu bozmas ve bu esnada lmesi veya uzun bir sre sonra da olsa lnceye kadar hastalnn devam etmesidir. Bu durumda kendisinin bir ihmali olmad iin lnce de onun iin oru fidyesi denmesi gerekmez. nk orucu ancak mazeretli olduu iin terketmitir. Borlu olduu oru keffaret orucu ise hkm yine ayndr. (Yani zr sebebiyle lmeden nce tutamad keffaret zimmetten der. -eviren-) Vakti belirlenmi adak orucu ise ve vaktinden nce lmse mesela zilhicce aynn on gnnde oru tutmay adasa da Zilkade aynda lm olsa- ona hibir ey gerekmez, vacipliin kesinleecei zamana ulaamad iin kaza edilmez (bu adak onun lmnden sonra yerine getirilmez.) ayet adan vaktini belirlememise veya vakit olarak belirlemi fakat ihmali yznden vaktinde tutmamsa onun adna bu orucun kaza edilmesi gerekir. Bir ihmalde bulunmam fakat oru tutaca vakit hastalna veya benzeri bir mazeretine tesadf etmise mezhebin grne gre yine kaza edilir. nk vcup vaktine yetimitir.
Sahih olan udur: Adakla vacip olan eyin hkm eriatn aslyla vacip olan eyin hkm gibidir. Mezhepteki ilk grten birisi budur ve mezhebin koyduu kurala uygundur. Kural udur: Adakla vacip olan (oru) eriatn aslyla vacip olan (Ramazan orucuy)la ayn hizada yer alr. Sonunda tamamen ona dahil olur. Ondan daha kuvvetli olmas ise gerekten imkanszdr. Allah en iyi bilendir.649
ZERNDE RAMAZAN AYINDAN KAZA BORCU VARKEN LEN KMSE

SORU 626- zerinde Ramazandan kaza borcu olduu halde len kimsenin hkm nedir? CEVAP: Bir kimse zerinde Ramazandan kaza orucu borcu olduu halde ld zaman onun yerine velisi tutar. Onun yakn veya varisi olan kimse velisidir. Bunun delili Aie'nin Peygamberden rivayet ettii u hadistir: "Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse onun namna o orucu velisi tutar." Velisi bu orucu tutmazsa her bir gn iin bir yoksulu doyurur.650 SORU 627- Kaza borcu olduu halde len kimse adna oru tutulur mu? CEVAP: Bir hastann Ramazan gnlerinden kalma kaza borcu olduu ve lnceye kadar kaza edemedii zaman ayet nemsemeyerek ve ihmal ederek terketmise onun namna oru tutulur fakat ihmali olmamsa bu oru onun adna kaza edilmez.651
HAYATTA KEN TUTMADII ZAMAN LNN ADINA KAZA ORUCU TUTMAK

SORU 628- Hayatta iken Ramazan orucunu tutmad zaman lmeden nce keffaretini (fidyesini) kard halde len kii adna oru tutulmas caiz olur mu?
649 650 651
Abdurrahman b. Nsr es-Sadi, el-rad ila Marifeti'l-Ahkam, s. 85-86 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 202-203 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 124
CEVAP: len kii namazn klan bir mslman ise akrabalarnn onun adna oru tutmalar merudur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse velisi onun orucunu tutar." Buhari ve Mslim bu hadisin sahihliinde ittifak etmilerdir. Fakat orucu tutmaktan aciz olduu veya yall ya da ifa umudu bulunmayan bir hastalk sebebiyle terketmise onun iin oru tutulmasna gerek yoktur. Tutamad btn gnler iin fidye kard zaman hayatta iken kard fidye yeterlidir. Fakat adam namaz klmayan bir kii ise zerindeki oru onun namna kaza edilmez. nk namaz kasten terkeden kimse, alimlerin bu konudaki iki grnden sahih olanna gre en byk kfrle kafir olur. Namaz kasten terkeden kimsenin kafir olduunun delilleri u hadislerdir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bizimle onlar (kafirler ve mnafklar) arasndaki belirleyici fark namazdr. Kim namaz terk ederse kafir olur." Bunu Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve bn Mace sahih bir isnadla Bureyde bn el-Hasib'ten tahri etmilerdir. Dier bir hadiste Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "in ba slamdr, slamn direi namazdr, zirvesi Allah yolunda cihat etmektir." Bunu mam Ahmed ve Tirmizi sahih bir isnadla Muaz bn Cebel'den Radyallahu anh rivayet etmitir. Dier bir hadiste ise yle buyurur: "Kii ile kfr ve irk arasnda namazn terki vardr." Bunu mam Mslim Sahihinde Cabir bn Abdillah'tan Radyallahu anh rivayet etmitir. Bu konuda daha pek ok hadis vardr. Allah'tan btn mslmanlar iin rzasna uygun eylerde baar ve farz kld namazn raz olduu ekilde edasnda yardm dileriz. phesiz o, hereyi iitendir ok yakndr.652 SORU 629- Hayatta iken Ramazan orucunu tutmad zaman lmeden nce fidyesini dedii halde len kii adna oru tutulmas caiz olur mu? CEVAP: Kim bir hastalk veya yolculuk sebebiyle orucunu bozar da sonra bu mazereti ortadan kalkarsa kaza etmeye imkan bulduu zaman onu kaza etmesi vaciptir.
652
bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/167-168
Mazereti olmakszn dier Ramazana kadar kaza etmeden lrse tutmad herbir gn iin bir yoksul doyumu -yarm lek yiyecek- fidyenin onun terekesinden karlp denmesi gerekir. Fakat lnceye kadar mazereti devam eden de kaza etmeye imkan bulamazsa hibir ey gerekmez. Hakknda soru sorulan l, orucun edasna ve kazasna gc yetemeyecek mzmin bir hastala yakaland ve oru tutmad herbir gn iin bir fidye dedii zaman borcunu eda etmi demektir. Artk onun namna oru tutulmasna ihtiya yoktur.653
KEFFARET BORCU OLDUU HALDE LD

SORU 630- Benim kardeim yanllkla (kaza ile) bir adamn lmne sebebiyet verdii iin ardarda iki ay keffaret orucu tutmas gerekiyordu. Bunu tutamadan vefat etti. Bu iki aylk orucun onun namna tutulmas caiz olur mu? len z kardeimizi bortan kurtarmak iin bunu hayattaki kardeimle srayla paylamamz caiz olur mu? CEVAP: Bismillah, elhamdulillah... Birinizin onun namna iki ay ardarda oru tutmas merudur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse onun namna o orucu velisi tutar." Bu hadisin shhatinde ittifak edilmitir. Veli, yakn olan kimsedir. Bu orucun bir toplulua taksim edilmesi caiz deildir. Bunu Allah'n meru kld ekilde arka arkaya ancak bir kii tutar. nk Allah Teala adam ldren kimse hakknda yle buyurur: "Buna imkan bulamayan kimse iki ay ardarda oru tutar." (Nisa, 92) Kle azat etmeye gc yeten kimsenin kle azat etmesi gerekir. Oru tutmas yeterli deildir. Allah herkesi baar klsn.654
???
653 654
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/148 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/226
BR KMSE ZERNDE RAMAZAN ORUCU BORCU OLDUU HALDE VEFAT ETT ZAMAN
SORU 631- Bir kimse zerinde Ramazan veya adak orucu borcu olduu halde vefat ettii zaman ailesi onun namna oru mu tutar yoksa herbir gnn yerine fidye mi verir? CEVAP: ifaya kavuup oruca gc yeter hale geldikten sonra orucu tutmadan vefat ederse velisinin onun adna oru tutmas meru olur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse, onun namna o orucu velisi tutar." Bu hadisin sahihliinde ittifak edilmitir. Veli baba, oul, karde ve amca olu gibi yaknlara denir. Adamn hastal lnceye kadar devam etmise ona ne fidye gerekir, ne kaza gerekir, ne de yakn tarafndan onun namna oru tutmak gerekir. Baar Allah'tandr.655
BABANIN ORU TUTMADIINI ZANNETTN GNLERN TUTMAN MERUDUR

SORU 632- Babam 1400 h. yl Ramazanndan saysn bilmediin kadar gn oru borcu olduu halde vefat etti. Kendisi hasta deildi. Zannediyorum yolcu ve yorgun idi. Kaza etmedii halde ikinci Ramazan girdi. Ben bunlar kaza eder mi diye kendisine hatrladmda kn tutacan syledi. Fakat bir trafik kazas sonucu aniden vefat etti. Ben onun bu orular kaza etmediinden eminim. Sizden ne yapmam gerektiini renmek istiyorum; Onun namna oru mu tutacam yoksa sadaka m vereceim? nk geride bir ok mal brakt. Bu byk bir sorun oldu. CEVAP: Babanzn oru tutmadn zannettiiniz gnlerini onun namna tutmanz merudur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse velisi onun namna oru tutar." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir.
655
BE GNLK ORU BORCU BE OLU OLDUU HALDE LEN KMSENN HKM

SORU 633- Bir lnn Ramazandan kaza etmedii be gnlk oru borcu var ve be tane de olu var. Bunlar onun bu borcunu tutmak istediler. Her birinin birer gn oru tutmalar caiz olur mu yoksa bunun hepsini onun adna birisi mi kaza etmesi gerekir? CEVAP: Sahih bir hadiste yle geer: "Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse, onun namna o orucu velisi tutar." Veli kavramnn iine btn varisler girer. len kiinin soruda belirtildii gibi be gn borcu olduu zaman be tane olunun bu orucu aralarnda taksim etmeleri ve herbirinin mesela bir gn oru tutmas caizdir. Bunlarn ayn gn bu orucu tutmalar da caizdir. Keffaret orucu bundan istisnadr. nk onun ardarda tutulmas arttr ve varislerden birisi bunu yklenir.657
NCE KEND ORUCUNU TUT, SONRA YAKINININ ORUCUNU

SORU 634- Dedem oru borlusu olduu halde vefat etti. Hastal sebebiyle Ramazanda oru tutamamt. Ben onun namna tutmak istiyorum. Fakat benim de gemi yllardan hayz sebebiyle tutamadm borlarm var. u anda onlar kaza etmeye alyorum. Kendim oru borlusu iken onun namna oru tutmam caiz olur, yoksa nce kendi borcumu kaza edip sonra onun namna m oru tutmalym? CEVAP: Kimin zerinde Ramazan gnlerinden tutmad oru borcu varsa nce hemen onlar tutmas, sonra yakn namna tutulmas meru olan orucu tutmas gerekir. Dedenin lm ile hastal peipeine gelmise onun herhangi bir oru borcu yok demektir. Hastalndan ifa bulduktan sonra orucunu kaza etmeden ldyse onun namna oru tut. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle
656 657
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4860 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 125
buyurdu: "Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse onun namna velisi oru tutar." Veli yakn olan kiidir. Baar Allah'tandr.658
ONUN NAMINA ANNESNN ORU TUTMASI DAHA UYGUNDUR

SORU 635- Benim zayf bnyeli bir kzm vard. Bize (bu haldeyken) Ramazan ay ulat ve annesi iki sene Ramazan aylarnda onun oru tutmasn engelledi. Sonra kzm iki aylk oru borcu olduu halde vefat etti. imdi ben soruyorum: Bu konuda annesinin bir gnah var mdr? nk onun oru tutmamasna annesi sebep olmutu. Kznn namna bunlar kaza etmek annesine mi gerekir? CEVAP: Bu kz, bnyesinin zayfl sebebiyle oru tutmaya gc yetmedii zaman hasta hkmndedir ve annesi Ramazanda onun oru tutmasn engellemekle gnahkar olmamtr. Zayfl devam ettii ve lnceye kadar oru tutma gcne kavumad zaman onun namna bu orucun kaza edilmesine gerek yoktur. Fakat kz zayf olmakla birlikte bir meakkat ve zorluk olmakszn oru tutabilecek gte olduu zaman annesi onun Ramazanda oru tutmasn engellemekle gnahkar olmutur ve onun namna oru tutmas merudur. Oru tutmamasna annesi sebep olduu iin de kazay onun stlenmesi daha uygundur. Baar Allah'tandr.659
KADININ NAMINA KOCASININ VEYA OCUKLARININ KAZA ETMES DAHA UYGUNDUR

SORU 636- Bir adam zerinde Ramazan orucu borcu olduu halde vefat etti. Onun orucunun kazasnn hkm nedir? Bu orucu kimin kaza etmesi daha doru olur: Kocas m, ocuklar m? Bu orucun btn aile fertlerine taksim edilmesi yani kaza edilecek gnlerin aileye datlmas caiz olur mu?
658 659
CEVAP: Vefat eden bu kadn Ramazanda oru tutmamaya balad gnden itibaren lnceye kadar oru tutamayacak durumda olduu zaman hibir ey gerekmez. Fakat hastalktan salna kavumu da orucu kaza etmemise, varislerinin ve yaknlarnn onun namna borlarn kaza etmeleri merudur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde lrse, onun namna o orucu velisi tutar. Bu hadisin shhatinde ittifak edilmitir. Bu gnleri aralarnda paylatrmalarnda bir saknca yoktur. Baar Allah'tandr.
VEFATINDAN NCE ORUCU KAZA EDEBLECEK BR ZAMAN GET HALDE KAZA ETMEYENN ORUCUNU YAKINLARININ TUTMASI MSTEHABTIR
SORU 637- Benim annem 1397 h. yl Ramazan aynda hasta idi. O Ramazandan sekiz gn oru tutamad. Ramazan ayndan ay sonra da vefat etti. Bu sekiz gn onun adna ben mi tutacam ve h. 1398 yl Ramazannn sonuna kadar erteleyebilir miyim veya onun namna sadaka m vereyim? CEVAP: Senin annen sekiz gn oru tutamad Ramazan ayndan sonra salna kavutuu ve vefatndan nce orucunu kaza edebilecei kadar bir vakit getii halde kaza etmeden vefat ettii zaman senin veya yaknlarndan birinin bu sekiz gn onun namna tutmalar mstehap olur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Kim zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse onun namna o orucu velisi tutar" buyurmutur. Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Bu orucu ertelemek caizdir. Fakat tutacak kimsenin gc varsa hemen tutmas daha uygundur. Fakat hastal devam etmi ve kaza etme gcne kavumadan vefat etmise onun namna bu orucun kaza edilmesi gerekmez. u ayetin genel hkm buna delalet eder: "Allah bir kimseyi ancak gcnn yettii ile ykml klar." (Bakara, 286) "Gcnz yettiince Allah'tan korkun." (Teabun, 16)
Baar Allah'tandr.660 SORU 638- Benim yirmibir yana gelmi bir kz kardeim vefat etti. Bir mazeret sebebiyle Ramazanda oru tutamad, sonra tuttu (tutamad gnleri) fakat tutamad gnleri tamamlayamad. nk tamamlayamadan vefat etti. Ben onun namna gn oru tuttum. Bununla beraber ben oru tutmad gnlerin saysn ve ka gn oru tuttuunu bilmiyorum. Ben ayet onun namna eksik veya fazla oru tuttuysam sizin grnz nedir? Eksik tutmusam nasl yaparm? Onun namna tuttuum orular sahih midir? Bize bildirin. CEVAP: Kardein bir hastalk sebebiyle Ramazan gnleri oru tutmad ve lnceye kadar da bunlar kaza etme imkanna kavumad zaman, kendisine hibir ey gerekmez. Fakat kaza etme imkanna kavutuu halde dier Ramazana kadar ihmal ettii ve kaza etmeden ld zaman bu kaza onun zimmetinde bor olarak kalr. Onun namna bu orucu tuttuun zaman baz alimlere gre o bu bortan kurtulur. Dier baz alimlere gre ise her bir gn iin bir yoksulu doyurmak gerekir. Baz alimlere gre len kii namna ancak onun adak orucu tutulabilir. Baz alimlere gre ise eriatn aslyla vacip olan orular da (Ramazan, kaza ve keffaret orucu) onun adna tutulabilir. Her ne olursa olsun madem ki sen onun namna oru tuttun, inaallah o bundan yararlanr. Sayy bilmediin zaman tahminde bulunursun ve ihtiyata gre hareket edersin.661
KAZA EDEMED HALDE KAZA ETMEK NYET ZERE LD

SORU 639- Orucunu kaza edemedii halde kaza etmek niyeti zere len kimsenin hkm nedir? ocuklarnn onun namna kaza etmeleri caiz olur mu? CEVAP: Kim Ramazanda er' bir mazeret sebebiyle oru tutmaz da hibir kusuru olmakszn lnceye kadar kaza edemezse onun namna ne kaza gerekir, ne de fidye gerekir. Fakat lnceye kadar herhangi bir mazereti olmakszn geciktirirse onun namna akrabalarnn oru tutmas meru olur. nk Peygam660 661
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2261 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/27
berin Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu sabit olmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse onun namna o orucu velisi tutar." Bu hadisin shhatinde ittifak edilmitir. Baar Allah'tandr.662
ORUCU KAZA ETMEYE MKAN BULAMADAN VEFAT EDEN KMSE LE LGL MESELELER
SORU 640- Bundan be gn nce 18 yanda bir olum vefat etti. Melik Abdulaziz niversitesinde renci idi. Ramazandan tutmad bir gnlk oru borcu vard. Bu Ramazann ilk gn idi. Bir otomobil kazas geirdi ve sa baca ile sol eli bu kazada krld. Hastaneden eve getirildi fakat evimizde klima yoktu. Bilindii gibi al scaktr ve vcudunun yars pantolon eklinde alya alnmt. Eve klima balandktan sonra bu gnden sonraki gnlerin tamamnda oru tuttu. Bu konudaki hkm nedir? Bu gn kaza etmedii biliniyor. Doktor da kemiklerin kaynamas ve iyi bir beslenmeye ihtiyac olduu iin hi oru tutmamasn tavsiye etmiti. CEVAP: Gerekten anlatld gibi senin olun otomobil kazasnda yaraland, Ramazan gn bu sebeple oru tutmaktan aciz olduu iin oru tutmad ve kaza etme imkan bulamadan da vefat ettii zaman kendisine bir ey gerekmez. Velilerinin de onun namna kaza etmelerine ve fidye vermelerine gerek yoktur. nk Allah Teala yle buyurmaktadr: "Allah hi kimseye gcnn stnde bir ey yklemez." (Bakara, 286) Baar Allah'tandr.663 SORU 641- Babam Ramazan aynn banda iddetli bir ekilde hastaland. O hibir ey yemezken ve sadece su ve kahve ierken Ramazan ay geldi. Baz kardeleri ve ei gibi hayr sahipleri yanna girdiler ve ona dediler ki: Senin meru bir mazeretin olduu iin oru tutmaman gerekir. Bu mazeret iddetli hastalktr. Onlara dedi ki: ster leyim, ister yaayaym orucu terkedemem. Hanm ona dedi ki: Mesela lm bana gelirse ben senin namna bu orucu kaza etmeye hazrm. Einin iddetli srarndan sonra sa taraf, eli, aya ve sa taraftaki
662 663
btn organlar fel oldu. On gn sonra da babam vefat etti. Burada soru u: Annemin Ramazanda vaatte bulunduu ve lrse onun yerine tutacan kesin olarak syledii bu orucu babam ldne gre onun namna tutmas gerekir mi? Sizden yazl bir cevap bekliyorum. O Yemen'de, ben Riyad'da ikamet ediyorum. Vereceiniz fetva ile onu ikna etmeye alacam. Allah size mslmanlara hayrl hizmetlerinizde baarlar nasip etsin. CEVAP: Durum anlatld gibi olduu zaman iddetli hastal sebebiyle baban oru tutmamakta mazurdur ve hastal lmne kadar srd iin ona kaza ve fidye lazm gelmez. Her ne kadar bunu onun iin yklenmi olsa da oru ve fidye babandan dt iin annenin de babann hasta olduu gnlerde tutmad orular kaza etmesi ve fidye demesi gerekmez. Baar Allah'tandr.664 SORU 642- Eim hastaland ve buuk sene hasta kald ve bu yzden oru tutamad. Hicri 1395 ylndan 15/9/1398 h.'e kadar bu durum devam etti sonra vefat etti. Toplam buuk ay oru tutamad. Bunlar onun adna ben tutacak mym veya onun adna sadaka m vereceim veya hem oru, hem de sadaka m vereceim? Bu orular benden baka yaknlarndan birinin de tutmas caiz olur mu? Bana bildirin. CEVAP: Senin anlattn gibi ein buuk sene hasta kald ve bu sre iinde Ramazan orularn tutamad, sonra ld zaman, hastal lnceye kadar devam ettiyse oru tutmaya imkan bulamad iin ona kaza gerekmez. Allah Teala yle buyurmutur: "Allah hi kimseye gcnn zerinde bir ey yklemez." (Bakara, 286) Bir ayette de yle buyurmutur: "Gcnz yettiince Allah'tan korkun." (Teabun, 16) Onun yaknlarndan ve kocasndan da onun adna kaza orucu tutmalar istenmez. Fakat kaza edebilecek kadar bir sre bu hastalktan salna kavumu da bunu ihmal etmise kocasnn ve akrabalarnn o zaman onun zerine vacip olup da kaza edemedii orular onun namna tutmalar meru olur. Baar Allah'tandr.665
664 665
SORU 643- Babam yakaland bir hastalk sonucu ld. Bu hastalk Ramazanda onbe gn oru tutmasn engelledi. Bana bunlar tutmam vasiyet etti. Benim oru tutmam m gerekir, fidye karmam m? CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman onun adna oru tutman da gerekmez, fidye karman da gerekmez. Allah Tealann u ayetinin genel hkm buna delalet eder: "Allah hi kimseye gcnn stnde bir ey yklemez." (Bakara, 286) nk senin baban ne oru tutmaya imkan bulabilmi, ne de kaza etmeye. Bu sebeple ona hibir ey gerekmez. Baar Allah'tandr.666 SORU 644- Bir adam Ramazan Bayramnn birinci gn vefat etti. Ramazan ilk veya ikinci gn hastalanmt. Ramazann tamamn orusuz geirdi. Vefat ettikten sonra varislerinin onun adna oru tutmalar m gerekir yoksa fidye vermeleri mi? Veya lye ve varislerine bundan dolay hibir ey gerekmez mi? CEVAP: Bu hasta oruca gc yetmedii iin oru tutmad ve Ramazan'n Bayramnn ilk gn vefat etmesi sebebiyle bunu kaza edemedii iin hastal sebebiyle orucun edas ona vacip deildir. Bayramn birinci gn vefat sebebiyle kaza edemedii iin kaza da vacip deildir. Varislerinin de onun namna oru tutmalar ve fidye vermeleri gerekli deildir. Baar Allah'tandr.667 SORU 645- Bir kadn meru bir mazeret sebebiyle mbarek Ramazan aynda oru tutmad ve borcu olan orucu kaza etmeden nce de vefat etti. Bu kadnn gnah var mdr, gnahnn keffareti nedir? CEVAP: Bir insan bir hastalk sebebiyle orucu tutmad ve Ramazandan sonra da lnceye kadar hastal devam ettii zaman kaza etmeye imkan bulamad iin varislerinin onun namna bu orucu kaza etmelerine ve fidye vermelerine gerek yoktur. ayet ifa bulur da oru tutabilecei kadar gnler geer fakat ihmali yznden kaza etmezse varislerinin onun namna kaza etmeleri veya
666 667
fidye vermeleri gerekir. Fidyenin miktar herbir gn iin bir yoksulu doyurmaktr. Bu kadn da Ramazandan sonra kaza etme imkanna sahip olduu ve yapmad zaman hkm yine byledir. Bu imkan bulamazsa mazeretli olduu iin ne kaza gerekir, ne de keffaret. Baar Allah'tandr.668 SORU 646- Eim geen Ramazanda yirmi iki gn oru tuttuktan sonra hastaland ve zerinde sekiz gn bor kald. Hastal iddetlendi, orucu tamamlayamad ve Ramazandan ksa bir sre sonra da vefat etti. Bize syler misiniz eimin kalan gnlerini ne yapacaz? Size ok teekkr ediyoruz. CEVAP: Ramazan aynda hastalanan, hastal sebebiyle orucu terkeden ve lnceye kadar hastal devam eden bu kadna terkettii orulardan dolay hibir ey gerekmez. nk o bir ihmalde bulunmam ve ihmal sebebiyle kazay terketmemitir. Sadece hastalk onunla oru ve kaza arasna girdi. Dolaysyla ona hibir ey gerekmez. nk Allah Teala yle buyurdu: "Allah hi kimseye gcnn yetmedii eyi yklemez." (Bakara, 286) SORU 647- Hasta iken Ramazana giren ve oru tutmayan ve Ramazandan sonra da len kimsenin hkm nedir? Onun namna kaza orucu mu tutulur yoksa fidye mi verilir? CEVAP: Bir mslman Ramazandan sonra hastal iinde vefat ettii zaman ona kaza da gerekmez, fidye de. nk er'an mazurdur. Yolculukta iken veya yolculuktan hemen sonra ld zaman yolcunun hkm de byledir. Onun adna da kaza orucu tutulmasna ve fidye verilmesine gerek yoktur. nk o da er'an mazurdur. Fakat hastalktan ifaya kavutuu ve lnceye kadar kazay ihmal ettii veya yolculuktan gelip de lnceye kadar kazay ihmal ettii zaman yaknlarnn onun namna bu orular kaza etmeleri meru olur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse onun namna bu orucu velisi tutar." Bu hadisin shhatinde ittifak edilmitir.
668
Onun adna oru tutacak kimsenin buna gc yetmezse, terkettii herbir gn iin onun namna bir yoksul doyumu fidye verir. Bu fidyenin miktar tahminen bir buuk kilo yiyecektir. Bunun fidyesi oru tutmaktan aciz olan yalnn ve iyileme umudu bulunmayan hastann fidyesi gibidir. Hayz ve lousalk sebebiyle oru tutmayan kimse de lnceye kadar kazay ihmal ettii zaman hkm yine byledir. Onlar namna oru tutacak kimseler buna imkan bulamazlarsa onlar adna herbir gn iin bir yoksul doyumu fidye verilir. Kendisi adna fidye verilebilecek terekesi olmayan kimseye bir ey lazm gelmez. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Allah hi kimseye gcnn yetmedii hibir eyi yklemez." (Bakara, 286) "Gcnz yettiince Allah'tan korkun."
(Teabun, 16)
Baarnn sahibi Allah'tr.669
KAZA BORCUNDA HMAL OLMAYAN KMSEYE HBR EY GEREKMEZ

SORU 648- Bizim iki gn nce bir kzmz vefat etti. Ramazan ayndan tutmad gnlerden borcu var. Bize syler misiniz, bugnleri onun adna biz mi tutacaz yoksa sadaka m vereceiz veya hem tutacaz, hem de sadaka m vereceiz? Bize bunun cevabn bildirmenizi istiyorum. Allah sizi mkafatlandrsn, slamn ve mslmanlarn hayrna olan eylerde sizi baarl klsn. Selam. CEVAP: ve aleykm's-selam ve rahmetullahi ve berekatuh... Kznz bayramdan sonra hastal esnasnda vefat ettii zaman ne kaza, ne fidye, ona hibir ey gerekmez. Ama bayramdan sonra oru tutabilecek ekilde salna kavutu da daha sonra eceli geldiyse o zaman bayramdan sonra salkl olarak geirdii gnlere karlk onun namna sizin oru tutmanz meru olur.670
RAMAZANIN BR KISMINI TUTTU, SONRA VEFAT ETT; VELSNN ONUN ADINA BUNU TAMAMLAMASI GEREKR M?
669 670
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/239 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 2/228-229
SORU 649- Bir mslman Ramazann bir ksmn tuttuktan sonra vefat ettii zaman velisinin kalan gnleri onun adna tamamlamas gerekir mi? CEVAP: Hayr, velisinin bunu onun adna tamamlamas ve onun adna fidye vermesi gerekmez. nk bir kimse vefat ettii zaman ameli kesilir. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Bir kimse ld zaman ameli kesilir. Ancak u eyden dolay kesilmez: "Faydas o ldkten sonra da devam eden bir iyilik (sadakay cariye) veya yararlanlan bir ilim veya arkasndan dua eden salih bir evlat." Buna gre bir kimse ld zaman onun adna kaza orucu tutulmaz ve onun adna yoksul doyurulmaz. Hatta gn esnasnda vefat etse bile onun adna oru tutulmaz ve yoksul doyurulmaz.671
AKIL HASTALIINA YAKALANDI, BU YZDEN NAMAZ KILMADI, ORU TUTMADI SONRA LD. ONUN ADINA ORU TUTULUR MU?
SORU 650- Benim annem -Allah rahmet eylesin- vefat etmeden nce iddetli bir ekilde ba stne dmesi zerine ar bir hastala yakaland ve bir sene boyunca tam olarak akln kaybetti. Bu sebeple namaz ve oru farzlarn eda edemedi. Sizden unu renmek istiyorum. Benim onun namna kaza veya keffaret veya baka bir ey yapmam gerekir mi? Bana bir yol gsterin. Allah sizi korusun, hatalarnz balasn. CEVAP: Senin anlattn ekilde derek akln ve bilincini kaybettii zaman ona oru ve ykmllk yoktur. nk akl zail olmutur. badet sadece akl bali olana vaciptir. Bana gelen bu musibetle akln ve bilincini yitirmi bu hastaya oru vacip deildir. Fakat akl ve bilinci bulunduu fakat bana bu musibetin gelmesi sonucu ld zaman ondan oru (daha nce tutamad kazas gereken) dmez. Terekesi (geride brakt serveti) varsa, tutmad herbir gn iin terekesinden bir yoksul doyumu fidye karlr. Bunu akrabalarndan birisi balar da onun namna yoksullar doyurur veya onun namna oru tutarsa bunun len kiiye fayda verecei umulur.672
671 672
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 203 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/140-141
LNN ADINA KAZA ORUCU TUTMAK SADECE ADAK ORUCUNDA MI GEERLDR?

SORU 651- zerinde Ramazan gnlerinden kaza orucu olduu halde len kimse adna mutlak olarak kaza tutulur mu, yoksa sadece adanan gnler mi kaza edilir? CEVAP: mam Ahmed (l adna) kazann sadece adak orucunu kapsad, farz olan oruca gelince bunun l adna kaza edilemeyeceini fakat -varsa- terekesinden herbir gn iin yarm lek sadaka verilecei grndedir. mam Ahmed'in bu konudaki delili u hadistir: "Bir kimse bir kimse iin namaz klamaz; bir kimse bir kimse iin oru tutamaz." mamlarn ounluuna gre ise adakla farz arasnda bir fark yoktur. Her ikisi de l adna kaza edilebilir. Bunun delili Aie'den gelen u hadistir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse onun namna bu orucu velisi tutar." mam Ahmed'in delil olarak ileri srd hadis dirilere hamledilir. nk hayatta olan kiinin ibadetlerde baz hallerin dnda bakasna vekalet vermesi caiz deildir. Allah'n izniyle doru olan gr l adna oru tutmak farzda da, adakta da geneldir/caizdir.673
Yedinci Konu KAZA, KEFFARET VE FDYE LE LGL ETL MESELELER

KAZA VE KEFFARET GEREKTREN EYLER
SORU 652- Ramazanda kazay ve keffareti gerektiren eyleri renmek isti673
???
yorum. Ben bu konuyu daha nce aratrdm. Bu aratrmamn sonunda bu konuda iki grn olduunu rendim: Birinci gre gre kaza ve keffareti gerektiren ey bakas deil, sadece cimadr. Bunun sahih snnetteki delili malumdur. kinci gre gre cimaya ilave olarak kasten mideye ulaan herey kaza ve keffareti gerektirir. Fakat bunun kitap ve snnetten bir deliline rastlamadm. Bunun iin kitap ve snnetten delille desteklenen yeterli bir cevab bana bildireceinizi umuyorum. Allah bize ve btn mslmanlara her trl iyilii nasip etsin. CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir bedeviye Ramazan gn orulu iken bile bile eiyle cima ettii iin keffaretin vcubuna hkmetti. Bu, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem hkmn bal olduu eyi aklamas ve illetini anlatmasdr. Fkhlar hadiste sz edilen kiinin bedevi (arabi) diye nitelendirilmesinin bir neminin ve anlamnn olmadnda ve hkmde bir etkisinin bulunmadnda ittifak etmilerdir. Dolaysyla bir trk veya arap olan kimse de hanmyla cima etse keffaret gerekir. Fkhlar cima edilen kadnn e diye vasflandrlmasnn da neminin olmadnda ve bu vasfa itibar edilmeyeceinde ittifak etmilerdir. Dolaysyla cariyesiyle cima edene de zina yoluyla cima edene de keffaret gerekir. Yine fkhlar cima eden adamn pimanlk duygusu iinde gelmesinin de keffaretin vcubunu etkilemeyeceinde ittifak etmilerdir. Dolaysyla orulu iken cima edenin pimanlk duymasna hkmn menatnda itibar edilmez/keffareti drmez. Keffaretin vacip olmas iin sadece cima ile orucun bozulmasna m itibar edilir yoksa yemek veya imek suretiyle de olsa bile bile orucu bozarak Ramazann saygnlnn inenmesine mi itibar edilir, fkhlar ite bu konuda ihtilaf ettiler: afi ve Ahmed birinci grtedir. (Yani onlara gre sadece cima etmek keffareti gerektirir.) Ebu Hanife, Malik ve onlara uyanlar ikinci grtedirler (yani keffareti gerektiren ey, Ramazana gsterilen saygszlktr dolaysyla cima gibi kasten yemek ve imek de keffareti gerektirir.)
ki grup arasndaki ihtilafn meneinde hkmn menatnn (taalluk ettii, bal olduu eyin) tesbitindeki ihtilaflar vardr. Hkmn bal olduu ey, sadece kasten cima ile orucu bozarak Ramazana saygszlk mdr yoksa yemek veya imekle de olsa orucu kasten ve her ne ekilde olursa olsun bozarak Ramazana saygszlk mdr? te ihtilafn kayna budur. Naslarn zahirine gre doru olan birincisidir (yani kefaretin sadece cimadan dolay olmas). nk ak bir delil ile ispat edilinceye kadar keffaretin vacip olmamas esastr. Baar Allah'tandr.674
KAZA VEYA ADAK VEYA KEFFARET ORUCUNA BALAYAN KMSENN BUNU KESMES ANCAK BR MAZERET SEBEBYLE CAZ OLUR
SORU 653- Benim Ramazandan bir gnlk oru borcum var. Ben bugn kaza etmeye baladm zaman gne batmadan nce orucu bozmam caiz olur mu? CEVAP: Dorusu kaza veya adak veya keffaret orucu gibi vacip olan bir orucu tutan kimsenin, yolculuk veya adet grme gibi Ramazanda orucu bozmasn mubah klan bir mazereti olmadka bu orucu yarda kesmesi caiz deildir. Fakat mazeretsiz olarak kesmesinde de Ramazandaki gibi bir gnah yoktur.675 SORU 654- Kaza orucu tutan kimsenin ve ayn ekilde nafile oru tutan kimsenin o gn orucunu yarda kesmesi caiz olur mu? CEVAP: Bir kimse kaza orucunu tutmaya niyet ettii ve balad zaman onu yarda kesmesi caiz deildir. nk o bu oruca niyet ettii ve balad zaman onun tamam kendisine vacip olur. nk geni zamanda eda edilebilecek bir farza insan girdii zaman onu tamamlamak kendisine vacip olur ve yarda kesmesi caiz deildir. Genilik sadece farzn iine girmeden nce geerlidir. ine girdii/balad zaman onu kesmesi caiz deildir. Ama nafile oru tuttuu zaman onu yarda kesmesi caizdir. nk nafile
674 675
orucu tamamlamas gerekli deildir. Fakat onu tamamlamas daha faziletlidir. Bu orucu bozabilir, bu konuda kendisine bir gnah yoktur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem nafile bir orucu tutarken evine girdi ve kendilerine yiyecek hediye edildiini grnce ondan yedi ve orucunu kesti. Bu olay, nafile orucu tamamlamann gerekli olmadna delildir.676
YOKSULU YEDRMEK NASIL OLUR?

SORU 655- Benim meru bir mazeret sebebiyle tutamadm orular iin fidye vererek yoksul doyurmam gerekiyor. Aadaki eylerin ncelikli olanna gre bana bildirilmesini rica ediyorum. 1- Fidyeye mstehak olan kimselerin sralamas yani fakir, miskin, varlkl, yoksul vs. hangisine ncelik verilir. 2- Fidye olmaya elverili gdalarn sralamas yani pirin, arpa, peynir vs. hangisini vermek daha faziletlidir. 3- Fidye olmaya elverili paralarn sralamas yani riyal, dirhem, lira, dolar vs. hangisini vermek daha faziletlidir. Bu ii bilinli olarak yapmak iin lekleri l ve tart olarak tanmak, nakitlerin ka lira, ka riyal olduunu tanmak, fidye almaya mstehak kiiye ka kilo yiyecek ve ne kadar para denecek tanmak istiyorum. Bana bunlar bildiriniz. CEVAP: Kim meru bir mazeret sebebiyle Ramazanda orucunu tutmazsa bunu dier Ramazana kadar kaza etmesi gerekir. Bir mazereti olmakszn bunu dier Ramazandan sonraya ertelerse kaza ile birlikte her bir gn iin bir tane yoksulu doyurmas gerekir. htiyarlk veya mzmin bir hastalk sebebiyle kaza edemezse sadece yoksul doyurmas yeterlidir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Oruca gc yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir." (Bakara,
184)
Ayette geen "oruca gc yetmeyenler" ifadesinden kastedilen mana yal, ihtiyar ve mzmin hasta gibi orucun edasna da kazasna da gc yetmeyenler olarak tefsir edilmitir.
676
Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 74
Herbir gnden bedel olarak bir yoksula verilecek yiyecein miktar bir buuk lektir (yani yaklak bir buuk kilogram yiyecektir). Bu, buday veya pirin veya beldede yenilmekte olan baka bir yiyecek olabilir. Para verilmesi caiz deildir. Ayetteki hkm sebebiyle yiyecek verilmesi gerekir.677
YEMEK YEDRMEK YERNE PARA VERMEK CAZ DELDR

SORU 656- Baz rencilerin Ramazandan kaza borcu var. zerlerinden baka bir Ramazan daha geti. Nitekim biz biliyoruz ki bu durumda onlarn hem kaza orucu tutmalar, hem de herbir gn iin bir yoksulu doyurmalar gerekiyor. Fakat onlar bunu baka bir yerde k gnlerinde Riyad'da veya Ebha'da tutmak istiyorlar. Onlarn fidyelerini oru tutmadan nce bir defada demeleri caiz olur mu veya nce oru tutmalar, bundan sonra beldelerine ulatklarnda oru tuttuklar gn miktarnca yoksulu doyurmalar caiz olur mu? nk onlar baka ehirlerde hi kimseyi tanmyorlar. Bunu nakit olarak demeleri caiz olur mu? Nakit olarak demeleri caiz olduu zaman her bir gne karlk ka para denir? CEVAP: Kazay ertelemenin keffareti olarak denmesi gereken fidyenin kazadan nce veya kaza esnasnda ya da kazadan sonra bir defada veya birka defada denmesi caizdir. Yemek yedirmek yerine nakit denmesi caiz deildir. Baar Allah'tandr.678 YOKSULLARIN BR MEKANDA DOYURULMASI YETERL MDR? SORU 657- Yoksullarn bir mekanda toplanp karnlarnn doyurulmas yeterli olur mu, yoksa yiyecein onlara temliki mi (teslimi mi) gerekir? CEVAP: Fkhlar yle dediler: Temlik etmek gerekir. Temlik un ve tahl halinde olsa bile yiyecein yoksullara teslim edilmesidir. eyhu'l-slam bn Teymiyye ve dierleri ise yannda toplad fakirlerin doyuncaya kadar yemelerinin yeterli olaca grn tercih ettiler.679
GAYRMSLMLER DOYURMAK CAZ OLUR MU?

677 678 679
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 1/160-161 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10750 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 82
SORU 658- Gayri mslimleri doyurmak caiz olur mu ve oru ynnden ka eit hasta vardr? CEVAP: Bu soruya cevabmz yledir: Evvela iki eit hasta olduunu bilmemiz gerekir. Birincisi: yileme umudu bulunan gelip geici hastalklar. "Kim hasta veya yolcu olursa tutamad gn saysnca dier gnlerde oru tutar." (Bakara, 185) ayetinde kastettii hastalk bu tr hastalklardandr. Byle bir hastala yakalanan kimsenin iyileinceye kadar bekleyip sonra oru tutmaktan baka yapaca bir ey yoktur. Byle bir durumda hastaln devam etmesi ve ifaya kavumadan nce hastann lmesi takdir edilmise ona hibir ey gerekmez. nk Allah Teala ona dier gnlerde kaza etmesini vacip klmtr. Halbuki o, dier gnlere (yani salkl gnlere) ulaamadan vefat etmitir. O, Ramazan girmeden nce aban aynda vefat eden kimse gibidir. Onun adna bu oru kaza edilmez. kincisi: Bunun kiiden ayrlmayan bir hastalk olmasdr. Allah korusun kanser hastal ve eker hastal gibi. yileme umudu bulunmayan bu tr hastalklara yakalanan kimseler Ramazanda oru tutmazlar ve tpk oruca gleri yetmeyen yallar gibi tutamadklar herbir gn iin bir yoksulu doyurmakla ykmldrler. Bunun delili u ayettir: "Ey iman edenler! Allah'a kar gelmekten saknmanz iin oru sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd. Oru sayl gnlerdedir. Sizden kim hasta ya da yolculukta olursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde tutar. Oruca gc yetmeyenler ise bir yoksul doyumu fidye verir."
(Bakara, 183-184)
Bu, balangta oruca gc yetmeyenlere bir yoksul doyumu fidye ykmll getirmiti. Fakat oru tutmak daha hayrl idi. Nitekim "Oru tutmak sizin iin daha hayrldr" (Bakara, 184) buyurulmutu. Bu ayette orula fidye arasnda bir serbestlik var. Sonra ikinci ayette orucun ayni bir farz olduu ifade edildi: "Ramazan ay, insanlar iin bir hidayet rehberi doru yolun ve hak ile batl birbirinden ayrmann apak delili olarak Kur'an'n kendisinde indirildii aydr. yleyse kim bu aya ularsa onu orulu geirsin. Kim de hasta veya yolcu olursa tutamad gnler saysnca baka gnlerde tutsun."
(Bakara, 185)
ster gc yetmeyene olsun, isterse hastaya olsun. Allah Teala yoksulu doyurmay balangta orucun dengi kld. nsan Ramazanda veya sonra oru tutmaya imkan bulamad zaman Allah'n oruca muadil olarak gsterdii dengine yneliriz. Hastal devaml olan hastann ve erkek olsun, kadn olsun yal ihtiyarn her bir gne bedel olarak bir yoksulu doyurmalar ve bunu fakirlere ya yiyecek olarak vermek suretiyle teslim etmeleri veya Ramazan aynn gnleri adedince fakirleri arp onlara akam yemei yedirmeleri gerekir. Nitekim Enes bn Malik yaland zaman byle yapmt. Otuz tane yoksulu toplam ve onlara akam yemei yedirmiti. Bu, bir aylk orucun bedeli idi. Cevabn zeti udur: Hasta iki ksmdr. Bir ksm iyilemesi umulan hastadr, bunlar iyiletiklerinde orularn kaza ederler. Bir ksm da iyileme umudu bulunmayan hastadr. Bunlar da herbir gn iin bir yoksulu doyururlar. Bir kimse gayri mslim bir lkede olduu ve oru fidyesi demek mecburiyetinde kald zaman ise ayet bu lkede fidye verebilecei yoksul mslmanlar varsa onlara verir, yoksa bu fidyeye muhta olan mslman beldelerden herhangi birine bunu gnderir. Allah en iyi bilendir.680
680
Numaras verildii halde dipnot yazlmam.
KLE SATICILARINI BULMAK MKANSIZ OLDUU ZAMAN

SORU 659- Bir kimse drt tane kle azat edilmesini ve kurbanlklar vasiyet etti. Kle satacak kimseleri bulmak imkansz olduu zaman (bu vasiyet nasl yerine getirilir?) CEVAP: Elhamdulillah. Sizin yapmanz gereken ey dedenizin vasiyetini sz edilen mlkn en kalitelerinden karp uygulamaktr. u zamanda kle satacak kimseleri bulmanz imkansz olduu ve satlacak kleleri elde etme midiniz olmad iin; Bizim grmz udur ki kle satacak kimseleri bulmak imkansz olduu zaman alimlerin zikrettii eylerden ona benzer iyilikler ve hayrlar yaplmaldr. Allah Teala bir kulun niyetindeki samimiyetini, zerine farz olan eyi yapmadaki azim ve kararlln ve bunu yapmaktan aciz kaln bildii zaman onu niyetine gre mkafatlandrr ve ona vermedii eyleri, onun iin hazrlad baka eylerle telafi eder. Allah Teala yle buyurmaktadr: "Fakat o (insan) sarp yokuu amak iin ileri atlmad. O sarp yoku nedir bilir misin? Kle azat etmek veya alk gnnde yakn olan bir yetimi veya hibir eyi olmayan bir yoksulu doyurmaktr." (Beled,
11-16)
Allah Teala bu ayette akraba yetimi ve hibir eyi olmayan yoksulu doyurmay kle azat etmekle bir arada zikretti. Bu da yetimi ve yoksulu doyurmann nemine ve sevabnn byklne delalet eden eylerdendir. Buna gre siz bir kleyi satn alabilecek kadar paray toplarsnz, sonra bunu, vasiyet edenin yaknlarndan bulabildiiniz kimselerden en fakir olanlarna tasadduk edersiniz. Bunlarn iinde yetimler ve borlular varsa onlara vermek daha evladr. Layk olmayanlara vermek helal deildir. Selam.681
???
681
Mecmuu Fetv ve Resaili Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/197-198
KAZA ORUCUNU ARDI ARDINA TUTMAK ART MIDIR?

SORU 660- Ramazanda bir mazeretten dolay baz gnler oru tutmayan kimsenin bunlar ard ardna tutmas m gerekir, yoksa paralayarak/ara vererek tutmas caiz olur mu? CEVAP: Bu gnleri paralayarak/ara vererek kaza etmesi sahihtir. nk ayet kazann ard ardna tutulmasna hkmetmiyor. Allah Teala bu konuda mutlak bir ifade kullanmtr. Bu da para para kaza edilmesinin caiz olduunun delilidir. Fakat ara vermeden bu gnleri kaza etmek daha faziletlidir. nk kaza, edann bir hikayesidir. Oru tutmad Ramazan gnleri arka arkaya getii iin kazasn da arka arkaya yaparsa daha uygun olur.682 SORU 661- Ramazann kazasnn gnler arasnda ara vermeden yaplmas vacip midir? CEVAP: Ramazann kazasn peipeine tutmak vacip deildir.683
BAYRAMDA ORUCU BOZMAK KEFFARETN SREKLLN KESMEZ

SORU 662- Eime zhar yaptm ve kle azat etme imkan bulamadm. Bu sebeple Zilkade aynda oru tutmaya baladm. Zilhicce aynn onuncu gnne ulatmda bana denildi ki: Senin bayram gn oru tutman caiz deildir. Keffaret orucunu ara vermeden tutmak vacip olduu iin benim bu orucu tekrar tutmam m gerekir? CEVAP: Soru soran kiide olduu gibi bir kimsenin ard ardna iki ay oru tutmas gerekir de orucu bayram gnne denk gelirse biz deriz ki: Bayram gn orucunu boz ve onun yerine bir gn oru tut. nk sreklilik ancak bu gibi durumlarn dnda vaciptir.684
682 683 684
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 125 Ebu Butayn, ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/360 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 102
RAMAZAN ORUCUNUN KAZASINI PEREMBE VE CUMA GNLERNDE TUTMAK SAHH OLUR MU?
SORU 663- Perembe ve cuma gn Ramazann kazasn tutmak caiz olur mu, olmaz m? CEVAP: Perembe ve cuma gnleri Ramazandan kalma orucun kazasn veya Ramazandan baka nafile bir orucu tutmak caizdir. Yasak olan ey nafile oru tutmay zellikle cuma gnne tahsis etmektir/ sadece cuma gnleri oru tutmaktr. Baar Allah'tandr.685
BR KADIN KOCASININ ZN OLMAKSIZIN RAMAZANIN KAZASINI TUTABLR

SORU 664- Kocasnn izni olmakszn (yani onun bilgisi dnda) iki gn oru tutan kadnn hkm nedir? Bu oru, mbarek Ramazan ayna ait bir kaza orucudur. Oru tutarken kadn bunu kocasna haber vermeye atanm. Bu caiz deilse kadna bir keffaret gerekir mi? CEVAP: Kocasnn bilgisi olmasa da bir kadnn Ramazanda tutamad gnlerin kazasn tutmas vaciptir. Vacip bir orucu tutmak iin kadnn kocasndan izin almas art deildir. Kadnn sz edilen orucu sahihtir. Vacip olmayan bir oruca gelince kocas yannda iken bir kadnn onun izni olmadan nafile oru tutmas caiz deildir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazann dnda bir kadnn yanndaki kocasnn izni olmadan oru tutmasn yasaklamtr. Baar Allah'tandr.686
???
685 686
KASITSIZ ORU BOZAN KMSEYE KAZA GEREKMEZ

SORU 665- Akrabamdan bir kadn elinde kk bir plastik parasyla dilerinin arasn kartrrken boazna kat ve bu paray yuttu. Bununla orucu bozulur mu? CEVAP: Bununla oru bozulmaz. nk orucu bozan eylerden birisinin alnmasyla orucun bozulmas iin bunun bilerek, hatrlayarak ve kendi isteiyle olmas arttr. Bilginin zdd cehalettir. Oru tutan kii afan doduunu bilmeden yese veya ise sonra da afan doduunu rense orucu sahih olur. Ayn ekilde gnein battna dair kuvvetli bir zanna sahip olsa, bu zannna dayanarak orucunu asa, sonra da gnein batmadn anlasa orucu yine sahihtir. Unutan kii de byledir. Orulu unutarak yese ve ise orucu sahihtir. Bunun delili u ayettir: "Ey Rabbimiz, unutursak veya yanlrsak bizi sorumlu tutma." (Bakara, 286) Bu ayetin hkm geneldir. Bunu da kapsar. Esma bint Ebi Bekir'in rivayet ettii hadis ise zellikle bunun delilidir. Esma, babas Ebu Bekir'den yle rivayet etti: "Biz Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem zamannda bulutlu bir gnde iftarmz atk, sonra gne ald. Peygamberin onlara kazay emrettii nakledilmedi. Eer bu durumda kaza vacip olsayd Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunu onlara emrederdi ve bize de nakledilirdi. nk kaza etmek vacip olsayd, bu Allah'n eriatndan bir para olurdu. Allah'n eriat korunmutur. Bu eriattan hibir eyin silinip yok olmamas iin bu mmete nakledilmesi gerekir. Adiy bn Hatem'den gelen hadis de bunun delilidir. O, yastnn altna biri beyaz, dieri siyah iki tane iplik koyarak sahura kalkar. Beyaz iplii siyah iplikten ayrtedinceye kadar yer ve ier. Sonra bunu Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem anlatnca Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Senin yastn beyaz iplikle siyah iplii alacak kadar geni olmal." Peygamber daha sonra ayette geen bu ifadenin gndzn beyaz ile gecenin siyah olduunu ona aklad ve ona bu orucu iade etmesini emretmedi. nk o bunun ayeti kerimenin anlam olduunu zannedecek kadar bilgisizdi. nc arta gelince, oru bozan fiilin bir kast ve irade sonucu ilenmesidir. Dolaysyla bir kimse orulu olduu zaman yemek veya imek maksad olmakszn karnna bir ey inerse u ayetten dolay orucu sahihtir: "Hata ile yapt-
nz bir ite size hibir gnah yoktur. Fakat kasten yaptnz eylerde size gnah vardr." (Ahzab, 5) Buna gre boazna kendi kast olmakszn plastik paras giden bu kadnn orucu sahihtir, bir eksiklik yoktur. Burada geriye u mesele kald: Haram bir fiilin sonularn bilmemek haram ilemenin mazereti olabilir mi? Buna gre eer oru tutan bir ahs Ramazan gn kendi lkesinde olur, eiyle cima eder ve orulu iken cima etmenin haram olduunu bilir fakat bunun keffareti gerektirdiini bilmezse kendisine keffaret gerekir. Hatta, ben bunun byle ar bir keffareti gerektirdiini bilseydim yapmazdm, dese bile keffaret gerekir. nk bu bir mazeret deildir. nk bunun haram olduunu bilmektedir ve ibadetin saygnln inemitir. Dolaysyla bu fiili ilemenin keffareti gerektirdiini bilsin veya bilmesin haram olduunu bildii bir fiili ilemenin sonularna da katlanmas gerekir. Ebu Hureyre'nin Radyallahu anh rivayet ettii u hadis de bunun delilidir: Bir adam Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem gelerek Ramazanda orulu iken hanm ile cima ettii iin helak olduunu syledi. Bu adam bunda bir keffaret olduunu bilmedii halde Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onu keffaret demekle ykml kld. Baarnn sahibi Allah'tr.687
SANA KAZA GEREKR, MSVAK ORUCU BOZMAZ

SORU 666- Bir adam orulu iken misvak kulland. Bu amelinin orucu bozduunu zannetti ve sonra kasten yedi. Bu adama kaza ve keffaret mi gerekir, yoksa sadece kaza m gerekir? CEVAP: Misvak kullanmak orucu bozduunu zannederek Ramazan gn yemek veya imek suretiyle orucunu bozan kimsenin bu orucu kaza etmesi ve yapt eyden dolay tevbe ve istifar etmesi gerekir. Umulur ki Allah tevbesini kabul eder. Baar Allah'tandr.688
687 688
Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/183-184 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 12525
RAMAZAN ORUCUNUN KAZASINI PARA PARA TUTMAK CAZ OLUR MU?

SORU 667- Ramazandan kaza borcu olan kimsenin bunu ayr ayr gnlerde tutmas caiz olur mu? CEVAP: Evet zerindeki bu borcu farkl farkl gnlerde tutmas caizdir. nk Allah Teala: "Kim hasta veya yolculukta olursa tutamad gnler saysnca dier gnlerde tutar." (Bakara, 185) buyurmu ve kazada sreklilii art komamtr. Baar Allah'tandr.689
CUMA GN TEK BAINA RAMAZANIN KAZASINI TUTMAK CAZ M?

SORU 668- Bir kimsenin Ramazandan bir gn kaza borcu olduu zaman bunu cuma gn tutmas caiz olur mu? Bunu yapan kimseye ne gerekir, orucu iade eder mi? CEVAP: Bir mslmann cuma gn tek bana da olsa Ramazann kazasn tutmas caizdir. Baar Allah'tandr.690
RAMAZANDA ORU TUTMAKTAN ACZ OLAN KMSENN FDYE VERMES

SORU 669- Fetva komisyonuna aadaki sorular soruldu: - ok ihtiyar erkek ve ok ihtiyar kadn gibi Ramazanda oru tutmaktan aciz olan kimsenin fidyesi - yilemeyen hastann fidyesi - Hamilenin ve oru tuttuu zaman st ekilen kadnn fidyesi
689 690
CEVAP: 1) htiyar kadn veya ihtiyar erkek gibi ya ilerledii iin Ramazan orucunu tutmaktan aciz olan veya oru tutmakta iddetli meakkat eken kimseye orucu terketme ruhsat verilmitir. Byle kimselerin tutmadklar herbir gn iin, kendi ailelerine yedirdikleri buday veya hurma veya pirin gibi yiyeceklerden yarm lek yiyecekle bir yoksulu doyurmalar gerekir. Oru tutmaktan aciz olan veya oru tutmak kendisine ok zorluk verecek olan ve iyileme midi bulunmayan hasta da byledir. (Oru tutmaz, fidye verir.) nk Allah Teala yle buyurur: "Allah hi kimseye gcnn stnde bir ey yklemedi." (Bakara, 286), "Allah dinde size hibir glk yklemedi." (Hac, 78) "Oru tutmaya gc yetmeyen kimsenin bir yoksul doyumu fidye demesi gerekir." (Bakara, 184) bn Abbas Radyallahu anh yle dedi: "Bu ayet oru tutmaya gc yetmeyen yal erkek ve yal kadnn orucu tutmamas ve herbir gn iin bir yoksulu doyurmasna ruhsat olmak zere nazil oldu." Oru tutmaktan aciz olan veya oru kendisine ok meakkat veren ve iyileme umudu bulunmayan hastann hkm de oru tutamayan yalnn hkm gibidir. 2- Kendisine veya karnndaki ocuuna orutan dolay bir zarar geleceinden korkan hamile kadn ve kendisine ve ocuuna bir zarar geleceinden korkan emzikli kadna gelince onlara oru tutmadklar zaman, iyileme umudu bulunan hasta gibi oru tutmadklar gnleri sadece kaza etmeleri gerekir. Baar Allah'tandr.691
YALI HTYAR GB KENDSNE ORU TUTMAMA RUHSATI VERLEN KMDR, ONUN FDYE DEMES GEREKR M?
SORU 670- Yal, ihtiyar ve iyileme umudu bulunmayan hasta gibi kendilerine oru tutmama ruhsat verilen kimseler hakkndaki grnz nedir... Oru tutmalarndan dolay onlara fidye gerekir mi? CEVAP: Yallktan veya iyileme umudu bulunmayan hastalk sebebiyle oru tutmaktan aciz olan kimselerin imkanlar varken herbir gn iin bir yoksu-
691
lu doyurmalar gerekir. Nitekim sahabilerden bir topluluk byle fetva verdiler. bn Abbas Radyallahu anh da onlardandr.692
MRTED GNDZ TEVBE ETTNDE ONA KAZA GEREKR M?

SORU 671- Bir adam mslmand sonra dinden kt ve Ramazann 15'inde de tevbe etti. Geirdii gnleri kaza etmesi gerekir mi? CEVAP: Mrted gndz tevbe ettii zaman ona gnn kalann ve ayn kalan gnlerini orulu geirmesini emrederiz ve geen gnleri ondan drrz. Bu hkm asli kafire de uygundur. Bunun delili udur: Sakif kabilesi mslman olduklar zaman hicretin dokuzuncu yl Ramazan aynda idiler. Onlar Hicaz halkndan en son mslman olan kimselerdi. Mslman olduklar zaman Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onlara Ramazan aynn ilk gnlerini kaza etmelerini emretmedi, sadece Ramazann kalan gnlerinde oru tutmalarn emretti. Allah en iyi bilendir.693
???
692
693
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 171-172 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 123-124
Sekizinci Fasl RAMAZAN ORUCUNDAN BAKA ORULAR

Bu blm alt konuyu ihtiva eder: Birinci Konu kinci Konu nc Konu Beinci Konu Altnc Konu : Tatavvu (Nafile) Orucun Hkmleri : Arafa ve Aure Gn Orucu : evvalden Alt Gn Orucu : Adak Orucu : Muharrem Orucu ve Mekruh Olan Oru
Drdnc Konu : Eyyam- Bz ve Pazartesi, Perembe Orular
Birinci Konu TATAVVU ORUCUN HKMLER

ORUCUN KISIMLARI
SORU 672- Orucun ksmlar nelerdir? CEVAP: Oru iki ksma ayrlr. 1- Farz olan oru: Bu, Ramazan orucudur. Farz olan oru, keffaret orular ve adak orular gibi bazen bir sebebe baldr. Bazen da Ramazan orucu gibi bir sebebe bal olmayabilir. nk Ramazan orucu eriatn aslyla vaciptir. Yani onun farziyyetinin sebebi mkelleften kaynaklanmaz. 2- Farz olmayan oruca gelince bu ya belirlenmi/muayyen bir orutur veya mutlak bir orutur. Muayyen orucun rnei pazartesi ve perembe orulardr. Mutlak orucun rnei: Senenin herhangi bir gnnde tutulan orutur. Ancak cuma gnnn oruca tahsis edilmesi yasaklanmtr. Yani o gn cumadr diye oru tutulmaz fakat ondan nceki veya sonraki gn oru tutulmusa onunla birlikte cuma gn de tutulabilir. Ayrca Ramazan ve kurban bayram gnleri de oru tutulmas yasaktr. Terik gnleri de oru tutulmaz. Ancak ister kran haccna, isterse temettu haccna niyet etsin hedy kurban kesme imkann bulamayan kimselerin hacda terik gnlerinden gn oru tutmalar caizdir.694
694
TATAVVU ORUCU TUTMANIN HKM VE HKMETLER

SORU 673- Tatavvu orucu tutmann hkm ve hikmetleri nelerdir? CEVAP: Tatavvu orucu, farzlara ilave olarak tutulan nafile orutur. Her ibadetin cinsi, farz klnmtr. Nafileler ve tatavvular farz klnan eylerin cinsinden olur. Mesela namaz cinsinin iinde farz namazlar vardr, nafile namazlar vardr. Cihad cinsinin ierisinde farz olan cihad vardr, nafile olan cihad vardr. Oru, hac ve sadakalar da byledir. Farz- kifayelerin durumu da ayndr, onlarn iinde farz olanlar vardr, nafile olanlar vardr. Alimler nafile ibadetlerin en hayrls olarak nafile namaz zikrettiler. Nafile cihad sonra cihat iin nafile harcama yapmay nafile amellerin en kuvvetlileri olarak zikrettiler. Alimler tatavvular/nafileler konusunu anlatrken bunlarn hikmetleri ve yararlar zerinde de dururlar. Nafilelerin konulmasndaki hikmetlerden birisi, bu amellerin sevgisine delalet eden eyler olmalardr. Sadece farzlarla yetinen kimse sanki onun cinsinden holanmyormu, sanki onu yapmak kendisine ar geliyormu gibidir. Halbuki nafilelerle Allah'a yaklaan kimsenin bu amelleri o ibadeti sevdiinin ve bunun nefsine hafif geldiinin delilidir. Bir dier hikmeti, nafilelerin okluunun en byk sevabn elde edilmesine sebep olmasdr. En byk sevap Allah'n sevgisini kazanmaktr. Nitekim bir kudsi hadiste yle buyurulur: "Kulum bana devaml nafile ibadetlerle yaklar, yaklar, nihayet ben onu severim..." Nafile ibadetlerin hikmetlerinden birisi de onun farzlardaki eksiklikleri telafi etmesidir. Farzlarn edasnda birtakm eksiklikler ve hatalar olabilir. Sevabnn tam olmas iin bu eksiklikler ve yanllklar nafilelerle tamir edilir. Bundan dolay Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir hadiste yle buyurdu: "Kulun amellerinden hesap gn ilk gzden geirilecek olanlar farzlardr. Farzlar tam ise o mutludur. ayet eksik olursa Allah Teala yle buyurur: "Kulumun nafilelerine bakn. Farzlar bunlarla tamamlanr."" Hadiste buna benzer eyler ifade edilir. Oru ibadetinin iinde de farz ve nafile olanlar vardr.
Farz olan oru Ramazan orucudur. Ramazann dndaki orular nafile oruturlar. Ancak bir kimsenin bir ay oru tutmay veya baka bir gn oru tutmay adamas gibi adakta bulunarak kendisine vacip kld orular bunun dndadr. Kim bir itaat/ve ibadeti Allah'a adarsa bu adan yerine getirmek vacip olur. Keffaret orular da byledir. Bunlar da vaciptir. Bir mslman mesela zhar keffareti demek mecburiyetinde kald ve kle azat etmeye imkan bulamad zaman keffaretini oru tutarak der ve bu oru ona vacip olur. Kle azat etme imkan bulamad zaman adam ldrmenin keffareti de byledir. Yemin keffaretinde de durum ayndr. Yoksulu doyurmak veya giydirmek veya kle azat etmek suretiyle yemin keffaretini demeye imkan bulamad zaman bu keffaret oru tutma ekline intikal eder. Bu da gn oru tutmaktr. Ramazanda orulu iken cima etmenin keffareti de byledir. O da kle azat etme imkann bulamad zaman keffaretini orula der. Bu da peipeine iki ay oru tutmaktr. Bunlarn dndaki orular ise nafilelerdir. Mesela: Pazartesi, perembe orular, eyyam- bz denilen her kameri ayn 13., 14. ve 15. gnleri tutulan orular, evval ayndan alt gn oru, muharrem aynn 9. ve 10. gnleri orucu ve zilhiccenin dokuzuncu gn tutulan oru, arafe gn orucu ve yl boyunca birer gn arayla tutulan orular ve dier orular nafile orulardr.695
TATAVVU ORUCU N EN HAYIRLI GNLER

SORU 674- Hangi gnlerde nafile oru tutmak daha faziletlidir ve hangi ayda zekat vermek daha faziletlidir? CEVAP: Nafile oru tutmak iin en faziletli gnler pazartesi ve perembe gnleri, her ayn 13., 14. ve 15. gnleri, zilhiccenin on gn, zellikle arafe gn, muharrem aynn 9., 10. veya 10., 11. gnleri ve evval ayndan alt gndr. Zekata gelince nisaba ulat zaman hangi ayda olursa olsun aradan bir sene getikten sonra zekat denir.
695
EN FAZLETL ORU BR GN TUTMAK, BR GN YEMEKTR

SORU 675- Bir gn oru tutan, bir gn yiyen kimsenin yapt ey doru mudur? CEVAP: Bir gn oru tutmak ve bir gn orucu yemek orularn en faziletlisidir. nk mer'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Allah'n en sevdii oru Davud peygamberin tuttuu orutur. O, bir gn oru tutar, bir gn iftar ederdi." Bu hadisi Buhari rivayet etti. Fakat bu ancak bunu devaml yapanlar iin faziletlidir. nsan bunu yapmaktan aciz olduu zaman ise gcnn yettii oruca devam eder. Bir hadisi erifte yle buyurulur: "Amellerin Allah'a en sevimli olan az da olsa devaml olan ameldir."697
ENN NAFLE ORU TUTMASINI KOCASININ ENGELLEME HAKKI VAR MI?

SORU 676- evval ayndan alt gn oru tutmak gibi nafile oru tutmak istedii zaman eimi engelleme hakkm var mdr? Engellersem gnahkar olur muyum? CEVAP: Einden yararlanma ihtiyacndan dolay kocas varken bir kadnn onun iznini almakszn nafile oru tutmas yasaklanmtr. Kadn kocasnn izni olmakszn nafile oru tutarsa cimaya ihtiyac olduu zaman kocasnn onun orucunu bozdurmas caizdir. Kocann bylebir ihtiyac olmazsa, ister evvalden alt gn orucu olsun, isterse baka bir nafile olsun oru ona bir zarar vermedii, ocuunun terbiyesine ve stne engel olmad zaman hanmnn nafile orucunu engellemesi mekruhtur.698
696 697 698
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 12128 Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/205 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 96
NAFLE ORUCA NYET EDEN KMSE GNDZ ORUCUNU BOZSA KENDSNE KAZA GEREKR M?
SORU 677- Gnlerden bir gn Allah iin nafile oru tutmaya niyet ettim. Geceden fiilen oruca karar verdim. Gndz esnasnda da bunu bozdum. Benim bu gn kaza etmem gerekir mi? CEVAP: Alimler bu meselede ihtilaf ettiler. Denildi ki: Tutmaya karar verdii ve balayp da bir sebep veya mazeret sonucu yarda kestii orucu kaza eder. Bir gre gre de bu gn kaza etmez. nk bu bir nafiledir/ gnll ibadettir. Nafile ibadet yapan kimsenin kendisinin hakimi (Tutup tutmama konusunda i kendi grne kalmtr.) olduu ifade edilmitir. Birinci grn delili Aie'den gelen u hadistir: "Ben ve Hafsa orulu olarak sabahladk. Bize bir yemek hediye edildi, bu yemee canmz ekti ve ondan yedik. Bu esnada yanmza Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem girdi ve ona durumu anlattk. O yle buyurdu: "Bir beis yok. Onun yerine bir gn kaza edin." Tercih edilen gr, bu orucu kaza etmenin mstehap oluudur. nk orucun asl mstehaptr.699 SORU 678- Nafile oru tutup sonra oru esnasnda iftar eden kimsenin hkm nedir, ona kaza gerekir mi? CEVAP: Nafile oru tutan kimsenin oru esnasnda bu orucu bozmas caizdir. Bozduu nafile orucu kaza etmesi gerekmez. nk nafile oru tutan kimse balamadan nce bunda serbest idi, baladktan sonra da serbesttir. Baar Allah'tandr.700
BU GNLERDE ORU TUTMAK BD'AT MIDIR?

SORU 679- Ben 27 yanda bir Suudluyum. Hapse girdim ve kendimi Allah'a ibadete verdim. Ben imdi aadaki orular tutuyorum: Her hafta pazartesi ve perembe gnleri, her ayn 13., 14. ve 15. gnleri, her sene recep aynn
699 700
tamamn, zilhiccenin on gn yani Arafat'ta dokuz gn, muharremin 9. ve 10. veya 10., 11. gnleri, evvaldan alt gn ve abann yars. Benim sorum u: Deniliyor ki sadece Ramazan orucu vardr, dierleri bid'attir. Dierleri hakknda sahih bir hadis yoktur. Halbuki ben eyh Ebu'l-Leys es-Semerkandi'nin Tenbihu'l-Gafilin isimli kitabnda sahih hadis buldum. Cevap verilmesini istiyorum: Bu gnlerde oru tutmak sahih midir, bid'at midir? Hapishanedeki arkadalarm bid'attr, oru tutmak caiz deildir diyorlar. CEVAP: Her hafta pazartesi ve perembe gnleri oru tutmak, her ayn 13., 14. ve 15. gnleri oru tutmak, zilhiccenin ilk dokuz gn oru tutmak, aura gn bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla birlikte oru tutmak, evvalden alt gn oru tutmak, btn bunlar snnettir ve Rasulullahtan Sallallahu aleyhi vesellem gelen sahih hadislerle sabittir. aban aynn ilk onbe gn oru tutmak, tamamn veya ounu orulu geirmekte de byledir. Hepsi snnettir. Fakat abann onbeine denk gelen gn oruca tahsis etmek mekruhtur, bunun bir delili yoktur. Allah'tan senin baarn artrmasn dileriz. Recep aynn tamamn orulu geirmek ise mekruhtur. Bir ksmn oru tutup, bir ksmnda iftar ettii zaman mekruhluk ortadan kalkar. Baar Allah'tandr.701
ZLHCCE AYININ ON GN ORU TUTMAK MSTEHAPTIR

SORU 680- Zilhicce aynn on gn oru tutmak mstehap mdr? Bu gnlerin en faziletlisi hangisidir? CEVAP: Zilhicce aynda on gn oru tutmak mstehaptr. Bunun fazileti hakknda hadisi erifler rivayet edilmi olup bunlardan birisi de Peygamberin u szdr: "Baka gnlerde yaplan hibir salih amel bu gnlerde yaplanlar kadar Allah'a sevimli deildir." Bu gnlerdeki salih amellerden birisi de orutur. Bu ayda tutulan orucun en faziletlisi/ve en kuvvetlisi ise arafe gn tutulan orutur. Arafe gn orucunu
701
tevik edici hadislerden birisi Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Arafe gn orucuna gelince, Allah'tan midim odur ki: O, sonraki bir senelik ve nceki bir senelik (gnahlara) keffaret olur." Hac olmayan kimse iin o gn oru tutmak snnettir. Haclarn Arafe gn oru tutmamalar snnettir. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem arafe gn (Arafat'ta) oru tutmad sabittir. mm Seleme Radyallahu anh yle demitir: "nsanlar benim yanmda Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem orulu olup olmadn tarttlar. Bunun zerine ben Peygamber'e bir bardak st gnderdim. Peygamber devesine binmiken bu st ona ulatrdlar. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem st bardan ald ve iti." Baz alimler bu gnde oru tutulmamasn eitli gerekelere dayandrrlar. Bunlardan birisi udur: Haclar Rahmann misafirleridirler. Kerim olan Allah'n misafirlerini a brakmas uygun deildir. Bir dier sebebi udur: Oru, byle bir gnde hacy mstehap amelleri yapamayacak bir zayfla drecei iin hacnn oru tutmamas daha evladr.702 SORU 681- Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem zilhiccenin on gn oru tuttuu sabit oldu mu? CEVAP: Bildiimiz kadaryla Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem zilhiccenin on gnnde yani bayramdan nceki dokuz gnde oru tuttuu sabit olmamtr. Fakat o bu gnlerde yaplacak salih amelleri tevik etmitir. Onun yle dedii sabit olmutur: "Baka gnlerde yaplan hibir salih amel bu gnlerde yani zilhiccenin on gnnde yaplanlar kadar Allah'a sevimli deildir." Dediler ki: "Ey Allah'n Rasul! Allah yolundaki cihad da m? (daha sevimli deil) Allah Rasul yle buyurdu: "Evet, cihad da deildir. Ancak bir kimse malyla, canyla cihada kar da bunlarn hibirisiyle geri dnmezse o mstesna." Bunu Buhari rivayet etmitir. Baar Allah'tandr.703
MUHARREM, ABAN VE ZLHCCENN ON GN ORU

702 703
TUTMANIN HKM
SORU 682- Zilhiccenin son on gn ile Muharrem ve aban aylarnn tamamnda oru tutmann hkm nedir? Bize bildirin, Allah size bereketler ihsan etsin. CEVAP: Bismillah, elhamdulillah... Muharrem aynda oru tutmak merudur, aban aynda da merudur fakat zilhicce ayna gelince onun hakknda delil yoktur. Fakat onun bir zelliinin veya belli bir zelliinin olduuna inanmakszn oru tutarsa bunda bir saknca yoktur. Muharrem ayna gelince Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Ramazandan sonra en faziletli oru Allah'n ay Muharrem de tutulandr." Bir kimse muharremin tamamn orulu geirirse gzeldir veya 9., 10. ve 11. gnleri oru tutarsa yine gzeldir. aban da byledir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem aban ayn da orulu geirirdi.704 ***
kinci Konu ARAFE GN VE AURA GN ORUCU

RAMAZANDAN ORU BORCU OLDUU HALDE NAFLE NYETYLE ORU TUTAN KMSENN HKM
SORU 683- zerinde Ramazandan oru borcu olduu halde arafe gn tatavvu (nafile) maksadyla oru tutan kimsenin hkm nedir? CEVAP: zerinde Ramazandan oru borcu bulunduu halde arafe gn nafile niyetiyle oru tutan kimsenin orucu sahihtir. Onun iin meru olan kaza orucunu geciktirmemelidir. nk can Allah'n elindedir, ecelinin ne zaman geleceini bilmez. Arafe gn Ramazandan kalan borlarndan birini tutsa daha uygun olur. nk farz, nafileden nce gelir. Farz, ihtimama daha layktr.
704
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/269
RAMAZANDA TUTAMADIIN GN ARAFE GN TUTMAN CAZDR

SORU 684- iddetli hastalk sebebiyle Ramazanda bir gn oru tutmadm. Bunu hacta arafe gn kaza etmem caiz olur mu? Ben byle bir oru tuttum. CEVAP: Ramazanda tutmadn orucu arafe gn kaza ettiin zaman bu, tutmadn gnn kazas olarak senin iin yeterlidir. Fakat kiinin hacta olduu zaman zikir ve duaya ve benzeri hac ibadetlerine kendisini verebilmesi iin oru borcunu baka bir gnde tutmas ve hacta olmad zaman arafe gn nafile oru tutmas daha faziletlidir. Bylece arafe gn nafile oru tutmann fazileti ile baka bir gnde kaza farizasn birletirmi ve zilhiccenin ilk dokuz gn kaza orucu tutmann mekruhluu konusundaki ihtilaftan da kurtulmu olur. Baar Allah'tandr.706
ARAFEDEN BR GN NCE ORU TUTTUUN ZAMAN BR SAKINCA YOKTUR

SORU 685- Arafe gn orucunu tutmu olmak iin burada iki gn oru tutabilir miyim? nk biz burada yarn arafe olduunu radyodan reniyoruz. Bu da bizde zilhiccenin sekizinci gnne denk geliyor. CEVAP: Arafe gn haclarn Arafat'ta vakfe yaptklar gndr. Hac ibadetiyle megul olmayanlarn o gn oru tutmalar merudur. Oru tutmak istediin zaman sen de bugn oru tutarsn. Bir gn nce tutarsan bunda da bir saknca yoktur. Zilhiccenin bandan itibaren dokuz gn oru tutarsan bu daha da gzeldir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Baka gnlerde yaplan hibir salih amel bu on gnde yaplanlardan daha hayrl ve Allah'a daha sevimli deildir." Dediler ki: Ey Allah'n Rasul! Allah yolundaki cihad da m? Allah Rasul yle buyurdu: "Evet, cihad da deildir. Ancak bir kimse malyla, canyla cihada kar da bunlarn hibirisi ile geri dnmezse o
705 706
mstesna" (sadece onun ameli daha hayrldr) Bunu Buhari rivayet etmitir. Baar Allah'tandr.707
HACI OLDUU ZAMAN ARAFE GN ORU TUTMASIN

SORU 686- Arafe gn orucunun hkm nedir? CEVAP: Bir kimse hac olduu ve Arafat'ta bulunduu zaman arafe gn oru tutmaz. nk Ebu Hureyre'den rivayet edildiine gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem arafe Arafat'ta oru tutulmasn yasaklamtr. Bu hadisi Ebu Davud rivayet etmitir. Hac olmad zaman veya hac olup da Arafat'ta akamdan sonra gibi ge geldii zaman yasak kapsamna girmez. Ebu Katade Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem yle dediini rivayet etmitir: "Arafe gn orucuna gelince, Allah'tan midim odur ki o, sonraki bir senelik ve nceki bir senelik gnahlara keffarettir. Aure gn orucunun da kendisinden nceki senenin gnahlarna keffaret olacan Allah'tan mid ediyorum." Bunu Tirmizi, bn Mace ve bn Hibban rivayet etmitir. Birinci hadis hstr (zeldir) ikinci hadis mdr (geneldir). Hs, mdan kartlr. Allah'n selam zerinize olsun.708
???
707 708
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4052 Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/204
ARAFE GN ORUCU CUMARTESYE VEYA BAKA GNE DENK GELSE DE CAZDR

SORU 687- Bu sene arafe gn cumartesiye denk geldii iin insanlar burada arafe gn orucunda ihtilaf ettiler. Bir ksm: Biz bu gn oru tutarz nk arafe gn orucunu cumartesi gn tutmak yasaklanmamtr dediler. Bir ksm da yahudilere muhalefet etmek iin cumartesiye sayg gstermek yasaklanmtr diye oru tutmadlar. Bu konuda kafam kark olduu halde ben bugn oru tutmadm. Bu gnle ilgili er' hkm bilmiyorum. er' ve dini kitaplardan aratrdm, bugn hakknda ak ve kesin bir hkm bulmadm. Hogrnze snarak bana konu ile ilgili er' hkm gstermenizi ve bana yazl olarak bildirmenizi istiyorum. Bundan ve mslmanlara sunduunuz faydal ilimden dolay Allah sizi dnyada ve ahirette mkafatlandrsn. CEVAP: ster cumartesiye, isterse haftann dier bir gnne denk gelsin mstakil olarak arafe gn oru tutmak caizdir. nk aralarnda fark yoktur. nk arafe gn oru tutmak mstakil bir snnettir. Cumartesi gn oru tutmay yasaklayan hadis zayftr. nk bu hadis sahih hadislere aykrdr, muzdarip bir hadistir. Baar Allah'tandr.709
CUMA GNNE DENK GELD ZAMAN ARAFE GN ORU TUTMANIN HKM

SORU 688- Genel olarak cuma gn oru tutmak konusunda deil de arafe gnne denk gelirse cuma gn oru tutma konusunda ilim rencileri arasnda tartma kt. Arafe gn orucunu cuma gnne denk geldii zaman tek bana tutmak caiz olur mu yoksa bir gn ncesinden veya sonrasndan m tutmak gerekir? Malum arafe gn cuma gnne denk gelirse, cuma gn oru tutmay yasaklayan hadislerle elikili bir durum ortaya kyor. Sizden bu karkln giderilmesini ve er' sahih hkmn aklanmasn rica ediyoruz. CEVAP: Cuma gnne tesadf ettii zaman bir gn ncesinde oru tutul709
masa da arafe gn orucunu tutmak merudur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem arafe gn orucunu tevik etmi, onun faziletini ve sevabnn bykln beyan etmitir. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Arafe gn oru tutmak gemi senenin ve gelecek senenin gnahlarna keffarettir. Aura gn oru tutmak ise gemi bir senenin keffaretidir." Bunu Ahmed, Mslim ve Ebu Davud rivayet etti. Bu hadis Buhari ve Mslim'in rivayet ettii u hadisi tahsis eder: "Sizden biriniz cuma gn oru tutmasn, ancak bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla birlikte oru tutsun." Cuma gn oru tutmay yasaklayan bu hadis bir mslmann o gn srf cuma olduu iin oru tutmasn yasaklamtr. Fakat dinin tevik ettii baka bir eyden dolay o gn oru tutan kimseye gelince, o yasaklanmamtr, bir gn bile oru tutsa merudur. Fakat her iki hadisle amel ederek ve daha fazla sevap kazanmak iin ihtiyaten bir gn ncesiyle birlikte oru tutarsa daha uygun olur. Baar Allah'tandr.710
AURE GN MSLMANIN NE YAPMASI GEREKR?

SORU 689- Bir mslmann aure gn ne yapmas gerekir, o gn ftr sadakas vermesi gerekir mi? CEVAP: Aure gn bir mslmann oru tutmas meru klnmtr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem aure gn oru tutulmasn emretmiti. Ramazan orucu farz klnnca aure gn artk dileyen oru tuttu, dileyen tutmad. Ramazandan sonra bayram gnnde olduu gibi aure gnne ait bir ftr sadakas yoktur. Baar Allah'tandr.711
???
710 711
MUHARREM AYININ DOKUZUNCU VE ONUNCU GN ORU TUTMAK MSTEHAP MI?

SORU 690- Muharremin dokuzuncu ve onuncu gn oru tutmak mstehap mdr? CEVAP: Aure gn oru tutmak mstehaptr. Bu orucun fazileti hakknda hadisler rivayet edilmi olup bunlardan birisi de Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Aure gn orucunun kendisinden nceki bir senelik gnahlara keffaret olacan Allah'tan umuyorum."712 Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem Medine'ye geldii zaman bugn oru tuttuklarn grd. Sebebini onlara sorunca yle dediler: Bugn Allah Teala Musa'y kurtard ve Firavun'u suda bodu. Bunun zerine Peygamber dedi ki: "Biz Musa'ya sizden daha layz." Neticede Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bugn oru tuttu ve oru tutulmasn emretti. Dokuzuncu gne gelince bu gnde Peygamberin oru tuttuu sabit olmad fakat bn Abbas'tan ve bakalarndan aure gnn Muharremin dokuzuncu gn olarak tefsir ettikleri rivayet edildi. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edildi: "Gelecek seneye hayatta kalrsam dokuzuncu gn oru tutacam." Bir rivayette de: "Onuncu gnle birlikte" ifadesi geer. O yle buyurdu: "Yahudilere muhalefet edin; bir gn nce veya bir gn sonra oru tutun." Bu, onuncu gn oru tutmak gibi dokuzuncu gn de oru tutmann meruluuna delildir. Hatta bir mslmann bu ayda oka oru tutmas mstehaptr. Sahih bir hadiste Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Ramazandan sonra en faziletli oru Allah'n muharrem diye isimlendirdiiniz ayda tutulan orutur." Not: slamn ilk dneminde muharremin onuncu gn ok nemli bir olay meydana geldi. Bu, Hseyin'in Radyallahu anh ldrlmesi olaydr. Hseyin onuncu gn ldrld. Hseyin bu gnde ldrlnce Ali ve onun Hasan ve Hseyin gibi ocuklar hakknda ar giden Rafiziler bugn mnasebetiyle bir712
Dipnot nosu verilmi fakat dipnot yazlmam.
takm bid'atler uydurdular ve halen de bu bid'atlerini ilemeye devam ediyorlar. Her sene gn boyu bugn yas ve matemle, feryat ve figanla ve yanaklarna ve gs ksmlarna vurmak, sa ba yolmak ve barp armak gibi cahiliye adetleriyle geirmek onlarn uydurduklar bid'atlerdendir. Ayrca onlar, aura gn ve onun uursuzluu hakknda ok sayda hadis yaydlar. Bu hadisler, Peygamberin sylemedii, uydurulmu szlerdir. Bunlar duyan kimse duyar duymaz kesin olarak yalanlamaldr. Sonra ilerin karsna Nasbler denilen baka bir ar grup km ve onlar da Rafzilerin bid'atlerine zd baka bid'atler uydurmulardr. Onlar Rafzilere olan fkelerini ifade etmek iin en gzel elbiselerle ve tamamen ssl bir grnmle dar karlar. Rafzilerin uydurduklar hadislere karlk onlar da aure gnnn fazileti hakknda hadisler uydurdular. Rafzilerin uydurduu hadiste; "Kim aure gn srmelenir ve sslenirse gzne hastalk isabet eder" denilirken, Nasbilerin uydurduu hadiste: "Kim aure gn srmelenir ve sslenirse gzne ebediyen hastalk isabet etmez" denildi. Bylece onlar da bid'at kardlar ve Peygambere yalan uydurdular, bunlar da ayn eyi yaptlar. Bir mslman onlara da, bunlara da aldanmamaldr. Maalesef bu hadisler Abdulkadir Geylani'nin el-Gunye isimli kitab gibi ehl-i snnetin yazd kitaplara kadar yaylmtr. Bu kitabnda -Allah rahmet eylesinAbdulkadir Geylani aure gn hakknda szler sylemi ve onun faziletiyle ilgili birtakm hadisler getirmitir. Mesela: "Kim aure gn ailesine bol bol harcama yaparsa Allah da ona bol bol verir" ve "Kim aure gn gzel koku srnrse Allah onun topran bol eylesin" gibi szler bu kitapta hadis diye nakledilmitir. Nitekim bu tr yalan hadisler mehur vaiz bnu'l-Cevzi tarafndan da yaylmtr. Allah rahmet eylesin kendisi bir hadisi olmasna ramen baz kitaplarnda bu tr uydurma hadislerden baz eyler zikretmi ve bunlar hakknda sessiz kalmtr. Bir mslmann bunlara aldanmamas gerekir. Rafzilerin kitaplarna gelince ben onlar okumadm fakat onlarda da ok daha tuhaf eyler vardr.713
713
AURE GN SADECE BR GN ORU TUTMAK CAZ OLUR MU?

SORU 691- Aure gn sadece bir gn oru tutmak caiz olur mu? CEVAP: Aure gn sadece bir gn oru tutmak caizdir. Fakat bir gn nce veya bir gn sonra da oru tutmak daha faziletlidir. Bu, Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem sabit olan bir snnettir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "ayet gelecek seneye kadar hayatta kalrsam dokuzuncu gn de oru tutacam." bnu Abbas Radyallahu anh dedi ki: (Yani dokuzuncu gnle birlikte tutacam demektir). Baar Allah'tandr.714 SORU 692- Bir gn ncesinden veya bir gn sonrasndan tutmakszn sadece aure gn oru tutmak caiz olur mu? nk ben bir dergideki fetvadan bunun caiz olduunu, u anda yahudiler bu orucu tutmadklar iin mekruhluun kalktn okudum. CEVAP: Sadece aure gnnn mekruhluu ilim adamlar arasnda zerinde ittifak edilen bir konu deildir. Onlardan bazlar tek bana aure gn oru tutmann mekruh olduu grndedirler. Fakat bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla birlikte tutmak daha faziletlidir. Dokuzuncu gn oru tutmak onbirinci gn oru tutmaktan daha faziletlidir. Yani bir gn ncesinden tutmak daha faziletlidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Gelecek seneye kadar hayatta kalrsam dokuzuncu gnle beraber tutacam." Baz ilim adamlar aure gn oru tutmann hali olduunu zikrettiler. Birinci hal: Bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla birlikte tutmak (iki gn). kinci hal: Sadece aure gn tutmak. nc hal: Bir gn ncesi ve bir gn sonrasyla birlikte tutmak ( gn). Onlar bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla tutmann daha faziletli olacan ve sonra tek bana aure gn tutmann faziletli olacan sylediler.
714
yle anlalyor ki sadece aure gn oru tutmak mekruh deildir. Fakat bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla birlikte tutmak daha faziletlidir.715
ZERNDE RAMAZANDAN BORLU OLDUU GNLER OLDUU HALDE AURE GN ORU TUTMAK STYOR
SORU 693- zerinde Ramazan ayndan oru borcu bulunan sonra nafile olarak veya aure gnnde yani muharremin 10., 11. gnlerinde aure gn orucu niyetiyle deil de kaza niyetiyle iki gn oru tutmak isteyen kimsenin hkm nedir? zerinde Ramazandan oru borcu bulunan kimsenin aure gn oru tutmas caiz olur mu? zerinde Ramazandan oru borcu bulunan bir kimsenin aure gn bir gn ncesiyle veya bir gn sonrasyla birlikte kaza orucuna niyet ederek oru tutmas caiz olur mu? CEVAP: zerinde kaza borcu veya Ramazandan oru borcu bulunduu halde nafile oru tutulmaz. Bilakis nce zerinde Ramazandan kalan oru borlarnn kazasn tutar, sonra nafile oru tutar. kincisi: Muharrem aynn 10. ve 11. gnleri Ramazanda oru tutmad gnlerin kazasna niyet ederek oru tuttuu zaman bu caizdir ve zerine bor olan orucun iki gnlk kazasn tutmu olur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Ameller niyetlere gredir. Herkese niyet ettii ey vardr" buyurur. Baar Allah'tandr.716 ***
nc Konu EVVALDEN ALTI GN ORUCU

SORU 694- evval aynda alt gn oru tutmann hkm nedir? CEVAP: evval aynda alt gn oru tutmak mstehaptr. Bu konuda Ubey b. Kab, Ebu Eyyub ve dier sahabilerden pek ok hadis rivayet edilmitir.
715 716
Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/188-189 Dipnot nosu verilmi, dipnot yazlmam.
Ebu Eyyub Radyallahu anh, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduunu syledi: "Kim Ramazan orucunu tutar, sonra onun peinden evval aynda alt gn oru tutarsa sanki bir yl oru tutmu gibi olur." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan orucuyla birlikte tutulan evval orucunu bir yllk oru yerine geeceini syledi. O yle buyurdu: "Ramazan orucu on aylk oruca, evvalden alt gnlk oru da iki aylk oruca denktir. Bu da bir yllk orutur." Bu alt gnlk orucun mstehapl gr cumhurun grdr. mam Malik'e gelince, o biraz nceki Ebu Eyyub hadisine ramen bunun mstehap bir oru olduu grnde deildir. nk Medinelilerin bu orucu tuttuklarn grmediini sylemitir. Fakat biz deriz ki: Medinelilerin bu orucu tutmamalar bunun meru olmamasn gerektirmez. nk onlar bu orucu ya bu hadis kendileri yannda mehur olmad iin veya bunu tutacak vakit bulamadklar iin veya bu hadis onun vacip olmadna delalet ettii iin ya da benzeri bir mazeretten dolay tutmuyorlardr.717
EVVAL AYINDA ALTI GN ORU TUTMAK SNNETTR, MSTEHAPTIR

SORU 695- evvalde alt gn oru tutmak gerekli midir? Ramazan orucunun sevab peinden bu alt gn tutmadan tam olmaz m? CEVAP: evval ayndan bu alt gnde oru tutmak snnettir. Bunun hakknda pek ok sahih hadis hakknda nakledilmitir. Mesela bunlardan birisi Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Kim Ramazan orucunu tutar, sonra onun peinden evval aynda alt gn oru tutarsa sanki bir yl oru tutmu gibi olur." Bu sebeple cumhur bu orucun mstehap olduunu syledi. Hi kimse farz olduunu sylemedi. Bilakis bu bir snnettir dileyen tutar, dileyen terkeder. Bir sene tutmas, dier sene terk etmesi de caizdir. Terk etmekle Ramazan orucunda bir eksiklik olmaz.
717
Bu oru evvalin banda, ortasnda veya sonunda tutulabilir.718 SORU 696- Ramazandan sonra evval aynda alt gn oru tutmak hakkndaki grnz nedir? mam Malik'in Muvatta'nda Ramazan bayramndan sonra alt gn oru tutmak hakknda mam Malik'in yle dedii grlyor: lim ve fkh ehlinden hi kimsenin bu orucu tuttuu grlmedi. Seleften hi kimseden bu orucu tuttuklar bana ulamad. Ehli ilim bunu mekruh grrler, bid'at olmasndan ve Ramazandan olmad halde Ramazana ihlak edilmesinden korkarlar. Bu szler Muvatta'n 1. cildinde 228 numarada gemektedir. CEVAP: Ebu Eyyub'tan rivayet edildiine gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Kim Ramazan orucunu tutar, sonra onun peinden evval aynda alt gn oru tutarsa bu bir senelik oru yerine geer." Bu hadisi Ahmed, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi rivayet etti. evvalden alt gn oru tutmann snnet olduuna delalet eden bu hadis sahihtir. afi, Ahmed ve alimlerden bir grup bununla amel etmilerdir. Baz alimlerin cahillerin Ramazann bir paras olduuna inanacaklarndan veya vacip zannedeceklerinden korktuklar iin bu orucu mekruh grdkleri veya ehli ilimden hi kimseden daha nce bu orucu tuttuklarna dair bir haber gelmedii gerekesiyle bu hadisi erife kar kmak doru deildir. Bunlar birtakm zanlardr. Sahih snnet karsnda ve delili bilen kimseler karsnda bunlarn hibir deeri yoktur. Baar Allah'tandr.719
EVVAL ORUCUNDA FAZLETL OLAN ORU TUTMA EKL

SORU 697- evval ayndaki alt gn orucunu ard ardna tutmak m gerekir yoksa ayn banda, ortasnda ve sonunda para para tutmak caiz olur mu? CEVAP: Bu alt gn orucu vacip deil, snnettir. Faziletli olan Ramazan bayramndan sonra bu orucu ard ardna tutmaktr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim Ramazan orucunu tutar, sonra onun peinden evvalden alt gn oru tutarsa sanki bir yl oru tutmu gibi olur.
718 719
Fakat bu orucun ayn banda, ortasnda ve sonunda tutulmas caiz olduu gibi peipeine ve para para tutulmas da caizdir. nk istenilen oru bunlarn hepsiyle tutulmu olur. Hastalk veya yolculuk veya lousalk gibi bir mazeret sebebiyle oru tutamadan evval ay karsa daha sonra tutmakta bir mani yoktur. Allah en iyi bilendir.720
EVVALDEN ALTI GN ORUCUNU PARA PARA TUTMAK CAZDR

SORU 698- Alt gn orucunu Ramazandan sonra bayram biter bitmez hemen tutmak gerekir mi veya bayramdan sonraki gnlerde pei peine veya para para tutmak caiz olur mu? CEVAP: Bu orucu Ramazan bayram biter bitmez hemen tutmak gerekmez. Bayramdan birka gn getikten sonra balamak, evval ay iinde pei peine veya imkan ve artlara gre para para tutmak caizdir. Bu konuda geni bir imkan vardr. Bu oru farz deil snnettir. Baar Allah'tandr.721
EVVAL AYINDAK ALTI GN ORUCUNU TAMAMLAYAMADIM. NE YAPMAM GEREKR?

SORU 699- evval aynn alt gn orucunu tutmaya baladm fakat baz durumlar ve almalar sebebiyle alt gne tamamlayamadm. ki gnm kald. Muhterem hocam ben imdi ne yapacam, bunlar kaza m edeceim, bana bundan dolay bir gnah var m? CEVAP: evval aynda alt gn oru tutmak mstehap bir ibadettir, vacip deildir. Tuttuun orularn sevab vardr ve meru bir mazeretten dolay tamamlayamadn iin sevabn tam olarak alacan umulur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bir kul hastaland veya yolculua kt zaman salkl ve mukim olduunda yapt eyin sevabn Allah ona
720 721
yazar." Bunu Buhari rivayet etti. Tutmadn iki gn kaza etmen gerekmez. Baary verecek olan Allah'tr.722
ALTI GN ORUCUNU EVVALDEN SONRA KAZA ETMEK

SORU 700- Bir kadn her sene evval aynda alt gn oru tutuyordu. Senelerden birinde Ramazan aynn banda doum yapt iin lousalk dnemine girdi. Ancak Ramazan ay ktktan sonra temizlendi. Temizlendikten sonra da Ramazann kazasna balad. Ramazan kaza ettikten sonra evval ay km bile olsa alt gn orucunu da kaza etmesi gerekir mi yoksa Ramazann kazasndan baka bir kaza gerekmez mi? Bu alt gn orucuna devam etmesi gerekir mi, gerekmez mi? CEVAP: evval aynda alt gn oru tutmak snnettir, farz deildir. Delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Kim Ramazan orucunu tutar, sonra onun peinden evval aynda alt gn oru tutarsa sanki bir yl oru tutmu gibi olur." Bunu Mslim rivayet etmitir. Sz edilen hadis lafznn mutlak oluu sebebiyle bu orucun pei peine veya para para tutulmasnda bir saknca olmadna delalet eder. Beklemeden hemen tutmak u ayet sebebiyle daha faziletlidir: "Rabbim! Sen honut olasn diye acele ederek sana geldim." (Taha, 84) Kur'an ayetleri ve nebevi hadisler hayrl ilerde yarmaya ve acele etmeye delalet eder. Bu orucu devaml tutmak vacip deildir. Fakat u hadis sebebiyle devam etmek daha faziletlidir: "Allah'n en sevdii amel, sahibinin az da olsa devaml yapt ameldir." evval ay ktktan sonra bu orucu kaza etmek gerekmez. nk o bir snnettir. ster mazeretli, ister mazeretsiz olsun artk zaman gemitir. Baarnn sahibi Allah'tr.723 SORU 701- evval aynn alt gn orucunu zilkade aynda tuttuu zaman bu oruca ait sevab elde edebilir mi?
722 723
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/270 bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/172
CEVAP: Hastalk veya adet grme veya lousalk ya da bunlara benzer bir mazeret sebebiyle kaza orucunu veya alt gn orucunu ertelerse bu oruca ait sevab alacanda hibir phe yoktur. Alimlerin verdii hkm budur. Fakat hibir mazereti olmayp da bu orucu zilkade veya dier bir aya erteledii zaman nassn zahirine gre bu oruca ait sevaba ulaamaz. Bu oru vakte bal bir snnettir. Mazereti olmad halde vaktinde tutmazsa vakti gemi olur. Nitekim zilhiccenin on gnlk orucunu veya baka bir orucu vakti kncaya kadar tutma frsatn kard zaman da bu zel anlamn kaybetmi olur ve geriye sradan bir nafile oru vasf kalr.724
EVVALN ALTI GNN TERKEDEN KMSE GNAHKAR OLMAZ

SORU 702- evval aynn alt gn orucunu tutan bir ahs var. Senelerden birinde bu adam hastalktan veya bir maniden ya da tembellikten dolay bu orucu tutmad. Bu kii gnahkar m oldu? nk biz duyduk ki bu orucu bir sene tutan kimsenin onu bir daha terketmemesi gerekiyormu. CEVAP: Bayramdan sonra evval aynda alt gn oru tutmak snnettir. Bir veya bir ok defa bu orucu tutan kimsenin bunu her sene tutmas gerekmez. Terkeden de gnahkar olmaz. Baar Allah'tandr.725
EVVAL AYININ ALTI GN ORUCU EYYAM-I BIZ ORUCUNDAN FARKLIDIR

SORU 703- Bir kii her ayn 13., 14. ve 15. gnleri oru tutuyor. evval aynda bu gnlerde oru tutsa da sonra bu ayn dier gnlerinde gn daha oru tutsa evvalin alt gn orucu yerine geer mi? CEVAP: evval aynn alt gnlk orucu her ayn ortasnda tutulan gnlk orutan bamsz bir orutur. Bunlar birbirlerine girmezler. Bir mslmann daha byk sevap alabilmesi iin evval aynn alt gnlk orucunu ayr bir niyetle, eyyam- bz denilen 13., 14. ve 15. gnlerin orucunu ayr bir niyetle tutmas mstehaptr. Fakat evval aynn alt gnlk orucunu tutarken her ikisine
724 725
Abdurrahman es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'di, s. 230 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 230
birden niyet ederse benim grme gre bu oru sadece alt gn orucu olur ve onun sevabn elde eder. naallah. Ayn 13., 14. ve 15. gnlerindeki orucu da mstakil bir niyetle tutmas mstehaptr. Allah en iyi bilendir.726
KAZA VE NAFLE NYETYLE TUTULAN ORU EVVALN ALTI GN ORUCU YERNE DE GEER M?
SORU 704- Ramazan gnlerini kaza etmek iin evval aynda alt gn oru tuttuum zaman bu, evvalin alt gn orucu yerine de geer mi? CEVAP: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu nakledilmitir: "Kim Ramazan orucunu tutar sonra onun peinden evval aynda alt gn oru tutarsa sanki bir yl oru tutmu gibi olur." Bu hadis, bir yllk oru gibi olmas iin farz olan Ramazan orucunun tamamlanmas, sonra da buna evvalden alt gn ilave edilmesi gerektiinin delilidir. Baka bir hadiste yle buyurulur: "Ramazan orucu on ay, evvalden alt gn de iki ay yerine geer. Yani iyilikler on kat ile mkafatlandrlr. Buna gre Ramazann bir ksmn tutup bir ksmn hastalk, yolculuk, hayz veya lousalk sebebiyle tutamayan kimsenin evvalde veya baka bir ayda her trl nafileden nce tutamad orularn kazasn tamamlamas gerekir. Tutamad orularn kazasn tamamlad zaman sz edilen sevab kazanmak iin evvalden de alt gn oru tutmas meru olur. Grld gibi evvalde tutulan kaza orucu bu ayda tutulacak nafile yerine gemez.727
NCE RAMAZAN ORUCUNU TAMAMLA SONRA EVVALN ALTI GN ORUCUNU

SORU 705- Ramazan aynda er'i bir mazereti sebebiyle on gn oru tutamad iin evval aynn alt gnlk orucunu Ramazan orucunu tamamladktan sonra tutan kimse de sevap kazanabilir mi? O da bir sene oru tutmu gibi olur
726 727
bn Fevzan, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 1/151-152 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 104-105
mu? Bizi faydalandrn. Allah size hayrl bir karlk versin. CEVAP: Kulun iledii amellerin sevabnn takdiri sadece Allah'a aittir. Kul Allah'n sevabn arad ve ona itaat etmek iin var gcyle alt zaman, Allah onun ecrini zayi etmez. Nitekim Yce Allah yle buyurur: "phesiz biz iyi i yapanlarn ecrini zayi etmeyiz." (Kehf, 30) Ramazandan borcu olan kimsenin nce onu tutmas sonra evvalden alt gn oru tutmas gerekir. nk Ramazan orucu ile evval aynn alt gnlk orucunun peipeine tutulmas keyfiyeti ancak Ramazann tamamlanmasyla gerekleir. Baar Allah'tandr.728 ***
Drdnc Konu EYYAM-I BIYZ ORUCU VE PAZARTES-PEREMBE ORUCU

EYYAM-I BIYZ ORUCU SNNETTR
SORU 706- Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem her aydan gn oru tutmay tevik ettii gibi byz gnlerinde oru tutmay tevik ettii de bilinmektedir. Bu iki hadise istinaden alt gn oru tutmak snnet midir, yoksa bu iki hadisin aras nasl uzlatrlr? CEVAP: Evet, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem her aydan gn oru tutulmasn da tevik etmitir, eyyam- byz orucunu da, yani her ayn 13., 14. ve 15. gnleri oru tutulmasn da tevik etmitir. Eyyam- byz, ayn 13., 14. ve 15. gnleridir. Geceleri ay yla beyaz olduu (ayn dolunay olduu ve geceyi aydnlatt) iin eyyam- byz (beyaz gnler) diye isimlendirilmitir. Bu gnlerde oru tutmann fazileti hakknda gelen iki hadisin arasn bul728
makta alimler ihtilaf etmilerdir. Bir gre gre bu iki hadisle, her aydan tutulacak gnlk orucun byz gnlerine yani 13., 14. ve 15. gnlere denk getirilmesinin daha faziletli olduu kastedilmitir. Ayn dier gnlerinde tutarsa bunda da bir saknca yoktur. Bir gre gre de her aydan hem bu gn oru tutulmas, hem de byz gnlerinde oru tutulmas kastedilmitir. Bylece her aydan toplam alt gn eder. Birinci gr -dorusunu en iyi Allah bilir- daha kuvvetlidir. nk byz gnlerinde oru tutan kimse her aydan gn oru tutmu olur.729 SORU 707- Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem snnetinde her aydan gn oru tutmann mstehap olduu gemektedir. Baz hocalardan iittiime gre bu gnler byz gnleriymi. Bu doru mudur? Byz gnleri nedir? Niin byle isimlendirilmilerdir? CEVAP: Bir mslmann her aydan gn oru tutmas snnettir. Bu orucun tutulmas snnette tevik edilmitir ve bu orucu tutmak bir yl oru tutmaya denktir. Bu orucu tevik edici hadislerden birisini Ebu Hureyre Radyallahu anh rivayet etmitir. O yle dedi: "Dostum Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bana eyi tavsiye etti, hayatta olduum srece ben bunlar terketmeyeceim: Her aydan gn oru tutmak, iki rekat kuluk namaz klmak ve uyumadan nce vitir namaz klmak." Sahabilerden pek ou bu orucu ayn banda tutarlard ve onlara bunu byz gnlerine erteleyin denilince de byz gnlerine ulaacamz nereden bilelim derlerdi. Fakat bir mslman bu orucu byz gnlerine yani 13., 14. ve 15. gnlere erteledii zaman daha faziletli olur. Ubey bn Kab'dan Radyallahu anh rivayet edildiine gre Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Ayn orucunu tuttuun zaman 13., 14. ve
15. gnlerinde tut." Geceleri ay ile gndzleri gnele beyazlat iin bu gnlere beyaz gnler
729
bn Fevzan, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/158
anlamnda eyyam- byz denilmitir.730
BIYZ GNLERNN BR KISMINDA ORU TUTMANIN HKM

SORU 708- Byz gnlerinde iki gn oru tuttum, baz sebeplerden nc gn oru tutmadm. Bana bu iki gnn sevab var mdr? CEVAP: Riya ve gsteri olmakszn o iki gn Allah iin tuttuun zaman senin hesabna bunun sevabnn yazlacanda hibir phe yoktur. nk Allah Teala yle buyurdu: "Kim bir iyilik yaparsa ona on kat vardr." (En'am, 160) Bu manada daha pek ok ayet ve hadis vardr. Baary verecek olan Allah'tr.731
HER AYDAN GN ORU TUTMAK STYOR FAKAT HAYIZ DURUMLARINDAN DOLAYI BUNU EYYAM-I BIYZ DA YAPAMIYOR
SORU 709- Ben her ay gn oru tutmak isteyen bir kadnm. Fakat 13., 14. ve 15. gnlerde oru tutamyorum. nk ben bir kadnm, adet ve lousalk halleri beni engelliyor. Bu gnleri 13., 14. ve 15. gnlerle snrlamakszn ayn dier gnlerinde bu orucu tutmam caiz olur mu? Ayn herhangi bir gnnde bu orucu tuttuum zaman bir yl oru tutmu olarak kabul edilir mi, edilmez mi? CEVAP: Her ay gn oru tutmak isteyen kimse iin faziletli olan, bu orular eyyam- byz denilen 13., 14. ve 15. gnlerde tutmaktr. Dier gnlerde tutarsa bunda da bir beis yoktur. Bununla da bir yllk oru kabul edileceini umarz. nk bir iyilik on kat ile mkafatlandrlr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ebu Hureyre ve Ebu'd-Derda'ya her aydan gn oru tutmalarn tavsiye etti ve bunu byz gnleri ile snrlamad. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Abdullah bn Amr bn el-As'a Radyallahu anh yle dedi: "Ayda gn oru tut. Bu bir yl oru demektir." Baar Allah'tandr.732
PEYGAMBER Sallallahu aleyhi vesellem BIYZ GNLERNDE ORUCU SEFER730 731 732
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 92-93 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/269 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 1389
DE VE HAZARDA TERK ETMED M?

SORU 710- Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem eyyam- byz orucunu yolculukta da mukim iken de terk etmedii doru mu, yoksa bu mstehap bir emir mi? CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem tatavvu (nafile) oru tutard ve ok oru tutard. Hatta orusuz gn gemezdi denilirdi. Bazan da oru tutmuyor denilecek kadar orucu terkettii olurdu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yolculukta da yolcu deilken de oka nafile oru tutard. Byz gnlerini kesintisiz/devaml tutup tutmadna gelince bunu bilmiyorum imdiye kadar bana bu konuda bir bilgi ulamad.733
HER AYDAN GN ORUCUNUN KAZASI

SORU 711- Ben her ay gn oru tutuyorum fakat ayn birinde hastalandm ve tutamadm. Bana kaza veya keffaret gerekir mi? CEVAP: steyerek bile terkedilse nafile orucun kazas gerekmez. Ancak bir mslmana yakan yapmakta olduu salih amele devam etmesidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Allah'n en sevdii amel, sahibinin az da olsa devaml yapt ameldir." Bu konuda sana kaza ve keffaret gerekmez. Malum, bir insan yapmakta olduu salih bir ameli hastalk veya acizlik veya yolculuk gibi sebeplerle terkederse onun ecri kendisine yine yazlr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bir kul hastaland veya yolculuk yapt zaman kendisine mukim ve salkl iken yapmakta olduu amelin sevabnn ayns yazlr." Bu hadisi Buhari rivayet etti. Baar Allah'tandr.734
TERK ETTN NAFLE ORUTAN DOLAYI SANA BR GNAH YOKTUR

SORU 712- Ben her ay gn oru tutuyorum. Bazan yoruluyor ve oru
733 734
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/151 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2014
tutamyorum. Bu orucu terkettiim zaman bana gnah olur mu? nceki tuttuum orucun sevab bana yazlr m yoksa terkettiimden dolay bu sevap eksilir mi? Her ay gn oru tutan kimsenin bu devaml tutmas bir zorunluluk mu, deil mi? CEVAP: Tuttuun orularn sevab senin hesabna yazlr. Nafile bir orucu terkettiin zaman sana bir gnah yoktur. Baar Allah'tandr.735
BIYZ GNLER TERK GNLERNE DENK GELD ZAMAN ORU TUTMAK CAZ OLUR MU?
SORU 713- Byz gnleri terik gnlerine denk geldii zaman oru tutmak caiz olur mu? CEVAP: Byz gnlerinden sadece zilhiccenin 13. gn terik gnlerine denk gelir. nk eyyam- byz ayn 13. gn balar, 15. gn ile sona erer. Zilhiccenin 13. gn oru tutmak caiz deildir. nk bugn terik gnlerindendir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem terik gnlerinde oru tutmay yasaklam, sadece temettu ve kran hacc yapanlardan kurban kesme imkan bulamayanlara bu gnlerde oru ruhsat vermitir. Her aydan gn oru tutmak mstehaptr. Bunun byz gnlerinde tutulmas art deildir. Fakat bunun gibi yasaklanan bir gne tesadf etmedii zaman eyyam- byzda yani her ayn 13., 14. ve 15. gnlerde tutulmas daha faziletlidir.736
HER AYDAN GN ORU TUTMAK MSTEHAPTIR

SORU 714- Byz gnleri denilen ayn 13., 14. ve 15. gnleriyle birlikte abann ortasnda tutulan orucun hkm nedir? CEVAP: aban ayndan olsun baka bir aydan olsun her aydan gn oru tutmak mstehaptr. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem Abdullah bn Amr bn el-As'a bunu emrettii Ebu'd-Derda ve Ebu Hureyre'ye de bunu tavsiye
735 736
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 11346 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/151
ettii bilinmektedir. Bir kimse bu gn baz aylarda tutsa, baz aylarda tutmasa veya bazan tutsa, bazan terketse bir sakncas olmaz. nk bu oru farz deil, bir nafiledir. mkan bulduu zaman bunu devaml tutmas daha faziletlidir.737
PAZARTES VE PEREMBE ORUCUNUN HKM

SORU 715- Pazartesi ve perembe orucunun hkm nedir? CEVAP: Bir mslmann bu iki gnde oru tutmas mstehaptr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu gnlerde oru tutmutur. Bu oru kendisine sorulunca yle cevap vermitir: "Ameller bu gnlerde Allah'a arz edilir. Ben orulu iken amelimin arz edilmesini isterim." Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem pazartesi orucu hakknda sorulunca yle cevap vermitir: "Bugn benim doduum gndr." Bir baka rivayette de: "Bana vahiy bu gn indirildi."738
HER HAFTA PAZARTES, PEREMBE VE CUMA GNLER ORU TUTMAK

SORU 716- Her hafta pazartesi, perembe ve cuma gnleri oru tutmak benim adetimdir. Bunda yanl bir ey var m? CEVAP: Durum senin anlattn gibi olduu zaman sadece cuma gn oru tutmadn iin yaptn ey gzeldir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bir gn ncesi veya bir gn sonras oru tutmadka sizden biriniz sadece cuma gn oru tutmasn." Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etti. Baar Allah'tandr.739
PAZARTES VE PEREMBE GNLER VE HER AYIN GN ORU TUTMAK SNNETTR
737 738 739
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/272 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 93 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6966
SORU 717- Benim bir annem var. Bir iyilik yapmak arzusuyla her ay gn ve pazartesi ve perembe orularn tutuyor. Bu gnlerde oru tutmann caiz olmadn duymu. Sizden bu konuda bize bir fetva vermenizi istiyoruz. Allah size merhamet etsin, sizi hayrla mkafatlandrsn. CEVAP: Pazartesi ve perembe gnleri oru tutmak merudur. Ebu Davud, same bn Zeyd'den Radyallahu anh yle rivayet etti: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem pazartesi ve perembe gnleri oru tutard. Kendisine bu oru hakknda sorulunca yle buyurdu: "nsanlarn amelleri pazartesi ve perembe gnleri Allah'a- arzedilir." Bir baka rivayette u lafzlar da vardr: "Ben orulu iken amelimin arz edilmesini isterim." Bu hadis pazartesi ve perembe gnleri oru tutmann caiz ve snnet olduuna delalet eder. Her aydan gn oru tutmak da snnettir ve Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem onunla ilgili de hadisler vardr. Baar Allah'tandr.740
RECEP VE ABAN'DA PAZARTES VE PEREMBE GNLER ORU TUTMAK ABAN'IN ONBENDEN SONRA CAZ OLUR MU?
SORU 718- Recep ve aban aynda oru tutmak, abann onbeinden sonra oru tutmak caiz olur mu? CEVAP: Pazartesi ve perembe gnleri oru tutmak sadece recep ve aban aylarna mahsus deildir. Bilakis senenin btn aylarnda menduptur. Bu orucu senenin dier aylarnda tutmay alkanlk haline getiren kimsenin ek gnne tesadf etse bile bunu abann sonunda tutmasnda hibir saknca yoktur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Ramazan bir veya iki gn nce orula karlamayn. Ancak bir kimse eer adeti olduu iin bu gnlerde oru tutuyorsa tutsun." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir. Baar Allah'tandr.741
EYYAM-I BIYZ ORUCU PAZARTES, PEREMBE ORUCU YERNE DE GEER M?

740 741
SORU 719- Eyyam- byz orucu pazartesi ve perembe orucu yerine de geer mi? CEVAP: Eyyam- byz orucu her ayn 13., 14. ve 15. gnleri tutulan orutur. Pazartesi ve perembe orucu ise haftalk orutur. Herbiri mstakil bir ibadettir ve merudur. Bunlarn bir ksmn tuttuun zaman senin iin onun ecri vardr. Baar Allah'tandr.742 ***
Beinci Konu ADAK ORUCU

HER SENE RECEP AYINDA ORU TUTMAYI ADADI, SONRA YALANDII ZAMAN BUNU TUTAMADI
SORU 720- Bir kadn her sene recep aynda oru tutmay adadn sonra yalannca oru tutmaktan aciz kaldn sylyor ve imdi ne yapacan soruyor. CEVAP: Birinci olarak btn mslman kardelerime adak adamaktan saknmalarn tavsiye ederim. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Adak iyilik getirmez. Ancak adamak sebebiyle cimriden mal karlr." Allah Teala Kur'an'da adaktan saknmaya iaret etti ve yle buyurdu: "Mnafklar sen kendilerine emrettiin takdirde mutlaka savaa kacaklarna dair en ar bir ekilde Allah'a yemin ettiler. De ki yemin etmeyin. Sizden istenen gzelce itaat etmektir." (Nur, 53) Hal byle olunca sen de bir adakta bulunma. ayet bir adakta bulunur da, adadn ey itaat/ibadet cinsinden bir ey olursa onu yerine getirmek senin zerine vacip olur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Kim Allah'a itaat etmeyi adarsa, artk ona itaat etsin." Bu adak ister bir nimetin elde edilmesi, isterse bir felaketin savuturulmas
742
artna bal olsun, isterse kaytsz/artsz mutlak bir adak olsun farketmez. Bir itaati/ibadeti adamak bazan bir nimetin elde edilmesi artna, bazan bir felaketin savuturulmas artna bal olur, bazan da artsz, mutlak bir adak olur. Bu trl adak yle olur: 1- Bir kimse: Ben yarn Allah iin oru tutmay adyorum dedii zaman bu bir itaati mutlak olarak adamaktr. Bu ada yerine getirmesi iin herhangi bir sebebin ortaya kmas gerekmez. 2- Bir kimse: Snavda baarl olursam gn oru tutacam dedii zaman bu bir maslahatn elde edilmesiyle kaytl adaktr. 3- Bir kimse Allah benim hastalma ifa verirse bir ay oru tutacam dedii zaman bu da bir musibetin savuturulmasyla kaytl bir adaktr. Bu duruma gre bir ibadet adand zaman yerine getirilmesi vacip olur. Fakat recep aynda oru tutmay adayan kiiye biz unu sorarz: Niin zellikle recep ayn adadn? ayet o: Ben bu ayn oruca tahsis edilmesinin bir ibadet olduuna inanyorum derse biz ona deriz ki: Byle bir adak mekruhtur ve yerine getirilmesi gerekmez. nk recep aynn oruca tahsis edilmesi mekruhtur. Yani bir kimsenin senenin dier aylar arasnda sadece recep ayn oruca/ibadete tahsis etmesi mekruhtur. Ancak recep aynn kendisi deil de art kotuu eyin gereklemesinden hemen sonra recep ay geldii iin adamsa bu orucu tutmas gerekir. Tutmaktan aciz olursa vacip adak artk eriatn aslndaki vacip adak konumuna gelir. Burada bir soru var: Bir kimse: Benim u elbiseyi giymem Allah'a kar zerime bor olsun dese bu ada yerine getirmesi gerekir mi, gerekmez mi? Cevap: Bu ada yerine getirmek vacip deildir. nk mubah adan hkm yeminin hkm gibidir. Bu duruma gre bu elbiseyi dilerse giyer ve kendisine hibir ey gerekmez. Dilerse giymez ve adan yerine getirmedii/giymedii iin bir yemin keffareti demesi gerekir. deyecei keffaret de ya on fakiri doyurmaktr veya on fakiri giydirmektir veya bir kleyi azat etmektir. Bunlara imkan bulamazsa arka arkaya gn oru tutmaktr.743
743
BAYRAM GN ORU TUTMAYI ADADI BU ADAI YERNE GETRECEK M?

SORU 721- Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Kim Allah'a itaat etmeyi adarsa itaat etsin" buyuruyor. Ben bayram gn oru tutmay adadm zaman bunu yerine getirmem caiz olur mu? CEVAP: Bu ada yerine getirmek caiz olmaz. nk bayram gn oru tutmak haramdr. Ayn ekilde her pazartesi oru tutmay adayan kimsenin de pazartesi gn bayrama denk gelirse bu ada yerine getirmesi caiz olmaz. Bir adam bn mer'e Radyallahu anh gelip yle dedi: Ben filan gn oru tutmay adadm fakat o gn de bayrama denk geldi. bn mer dedi ki: Allah adan yerine getirilmesini emretti. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de bayram gn oru tutulmasn yasaklad. Adam sorusunu tekrarlad, bn mer de szn tekrarlad. bn Abbas Radyallahu anhuma ve dierleri ise bayram gn oru tutmak haram olduu iin o gnn yerine (baka) bir gn oru tutulmasna fetva verdiler.744 K AY ARDI ARDINA ORU TUTMAYI ADADI SONRA BU SREKLL KEST SORU 722- ki ay pei peine oru tutmay adadm ve krkbe gn oru tuttuktan sonra meru bir mazeretten dolay oruca ara verdim. Mazeretim sona erdikten sonra iki aydan kalan ksm tamamlamak istediim zaman insanlar arasnda tartma kt. Bazlar: Bu orucu yeniden tutman gerekir dediler. Bazlar da orucunu tamamla dediler. imdi aradan uzun bir sre getii halde benim ne yapmam gerekiyor? CEVAP: Hayz ve lousalk gibi meru bir mazeretten dolay orucu bozduu zaman orucun sreklilii kesilmi olmaz. Fakat anlattna gre mazeretli kesintiden sonra uzun bir zaman gemi ve sen bu arada oru tutmamsn. Dolaysyla sreklilik vasf kaybolmu. Artk senin yeniden ard ardna iki aylk oruca balaman gerekir. nk anlattn gibi adakta sreklilik art koulmu744
tur. Bu artn yerine getirilmesi gerekir. Allah en iyi bilendir.745
PAZARTES VE PEREMBE GNLER ORU TUTMAYI ADADI SONRA GN AIRI ORU TUTMAYA KARAR VERD
SORU 723- Bir adam pazartesi ve perembe gnleri oru tutmay adad. Sonra bir gn oru tutup, bir gn iftar etmeye karar verdi. Bu durumda haftalk oru tertibi bozuldu. Bazan drt gn oru tutmu, gn iftar etmi, bazan da drt gn iftar gn oru tutmu oldu. Hangisi daha faziletlidir? (Pazartesiperembe tutmak m yoksa gn ar tutmak m?) Bize bir fetva veriniz. CEVAP: Elhamdulillah. Bir kimse pazartesi ve perembe orularndan gn ar oru tutmaya getii zaman phesiz daha faziletli olana gemitir. Fakat bu bir adak olduu zaman daha faziletli olana geilip geilmeyeceinde ihtilaf vardr. Kuvvetli olan gre gre bu caizdir. Nitekim bir kimse faziletli bir mescitte namaz klmay adam olsa da sonra ondan daha faziletlisinde namaz klsa, mesela Mescid-i Aksa'da namaz klmay adayan bir kimse Mescid-i Haram'da veya Mescid-i Nebevi'de namaz klsa caiz olur (ada yerine gelir). Allah en iyi bilendir.746 KOCASI HASTALIINDAN FA BULDUU ZAMAN BR SENE ORU TUTMAYI ADADI SORU 724- Kocam hastalandktan sonra bu hastalktan ifa bulduu zaman Allah iin bir sene oru tutmay adadm. Allah'a hamdolsun, Allah'n kudretiyle bu emelim gerekleti ve eim hastalndan ifaya kavutu. imdi de ben hastaym. Doktor benim oru tutmam engelledi. Doktorun szne ramen defalarca oru tutmaya altm. imdi oru tutamyorum. Bana unu sylemenizi istiyorum: Benim bu orucun yerine bir miktar para ve keffaret demem gerekir mi? Ben bu paray muhta akrabalarmdan birine verebilir miyim veya gcm yettike bunu her hafta ikier gn tutabilir miyim? Bana bir cevap verin. Allah size muvaffakiyet versin. CEVAP: Peygamber yle buyurdu: "Allah'a itaat etmeyi adayan kii ona itaat etsin."
745 746
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/152-153 bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/279-290
Sen, eine Allah ifa verdii zaman bir sene oru tutmay adamsn ve doktor da sana oru tutmay yasaklam. Bu, zaman belirlenmemi bir senedir. Dolaysyla sen oru tutabilecek duruma gelinceye kadar zerinde bor olarak kalr. Oru tutabilecek duruma geldiin ve mani senden kalkt zaman adadn orucu eda edersin. nk bu senin zimmetinde bir bortur. O halde sen engel ortadan kalkncaya kadar bekle. naallah o zaman tutarsn. nk sen hangi sene oru tutacan belirlememisin. Bu mutlak bir senedir. Hangi sene olursa olsun bu orucu tutarsn. Mutlak haliyle caiz olur. Bunu her hafta iki gn eklinde tutman yeterli olmaz. nk sen bir seneyi adadn. Bir sene ard ardna oniki aydr. Belli bir seneyi adasaydn da onu tutamasaydn, gcn yettii zaman onu kaza ederdin. Bilinmelidir ki Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem de dedii gibi; "Adak bir iyilik getirmez. Sadece onunla cimriden mal karlr." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem adakta bulunmay yasaklamtr. Adaa girmek mekruhtur. nk adan edasnda zorunlu bir glk vardr. nsan adakta bulunmakla yapamayaca veya yapmakta zorlanaca bir eyi kendisine yklemi olmaktadr. Bir kimsenin her eyden nce adakta bulunmamas gerekir. Fakat adak yaptktan sonra da ayet bu, itaat/ibadet cinsinden bir adak ise onu da yerine getirmek zorundadr. Allah Teala adaklarn yerine getiren kimseleri yle vmektedir: "Onlar adaklarn yerine getirirler. Ktl her yan kuatm bir gnden korkarlar."
(nsan, 7)
Yce Allah yle buyurdu: "Allah yolunda her ne harcar veya her ne adarsanz, phesiz Allah onu bilir." (Bakara, 270) Baka bir ayette yle buyurdu: "Adaklarn yerine getirsinler." (Hac, 29) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurdu: "Allah'a itaat etmeyi adayan kimse ona itaat etsin."747 ***
Altnc Konu HARAM VE MEKRUH ORU

747
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 1/34-35
ORU TUTULMASI YASAK OLAN GNLER

SORU 725- Oru tutulmas mekruh olan gnler hangileridir? CEVAP: Oru tutulmas yasaklanan gnler unlardr: -Cuma gn tek bir gn olarak nafile oru tutulmas caiz deildir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bunu yasaklamtr. -Cumartesi gn de tek bir gn olarak nafile tutulmas caiz deildir. Fakat cuma cumartesiyle birlikte cumay veya cuma ile birlikte perembeyi tuttuu zaman bunda bir saknca yoktur. Nitekim Rasulullahtan Sallallahu aleyhi vesellem bununla ilgili hadisler gelmitir. -Ramazan bayram gn oru tutmak da yasaklanmtr. Bu haramdr. -Kurban bayram gn ve terik gnlerinin tamamnda oru tutulmaz. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunu yasaklamtr. Ancak zellikle hedy kurbanna gc yetmeyen kimselere temettu ve kran haccnn kurban yerine terik gnlerinde oru tutmalar iin ruhsat verilmitir. Bunun delili Buhari'de geen ve Aie ile bn mer tarafndan rivayet edilen u hadistir: " Peygamber terik gnlerinde oru tutulmasna izin vermedi. Ancak hedy kurbanna gc yetmeyenlere bu izni verdi." Fakat terik gnlerinde nafile olarak veya baka bir sebeple oru tutmak, bayram gn oru tutmak gibi caiz deildir. -Hilalin grld kesinlemedii zaman aban aynn otuzuncu gn oru tutmak da yasaklanmtr. Bu, ek gndr. Hava ister ak olsun, ister kapal olsun alimlerin iki grnden en sahih olanna gre bu gnde oru tutmak caiz deildir. nk byle bir gnde oru tutulmasnn yasak olduuna delalet eden hadisler vardr. Baarnn sahibi Allah'tr.748
EK GN ORU TUTMANIN HKM

SORU 726- Hava kapal olduu gn oru tutmak vacip mi, deil mi? Bu gn oru tutulmas yasaklanan ek gn mdr, deil midir?
748
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/273-274
CEVAP: Hilalin grlmesini bir bulut veya toz tabakas engelledii zaman oru tutulmas meselesine gelince bu konuda alimlerin pek ok grleri vardr. Bunlar Ahmed'in ve dierlerinin mezheplerinde yer alan grlerdir. Bu grler unlardr: Birinci Gr: Byle bir gnde oru tutmak yasaklanmtr. Sonra byle bir gnde oru tutmak tenzihen mekruh mudur, tahrimen mekruh mudur? Bu konuda iki gr vardr. Hilalin grlmedii kapal gnde oru tutmann yasak olduu gr Malik'in ve afi'nin mezhebinde mehurdur. Ahmed'den gelen rivayetlerden birisi de budur. Ahmed'in taraftarlarndan Ebu'l-Hattab bn Akl ve Ebu'l-Kasm bn Mende el-Esfehani gibi bir topluluk da bu grtedir. kinci Gr: Byle bir gnde oru tutmak vaciptir. Ahmed'in taraftarlarndan el-Kadi ve el-Hark gibi kimselerin tercihi bu grtr. Ahmed'den rivayet edilenlerin en mehurunun bu olduu da sylenir. Fakat Ahmed'in verdii hkmleri ve onun lafzlarn bilen bir kimse iin Ahmed'in Abdullah bn mer ve dier sahabilere uyarak hilalin grlmedii bulutlu gnde oru tutmay mstehap grd kesindir. Abdullah bn mer byle bir gnde oru tutmay insanlara vacip klmad. O sadece ihtiyaten oru tutard. Sahabilerden de bazlar bu orucu tutarlard, pek ou da tutmazd. mer, Ali, Muaviye, Ebu Hureyre, Aie, Esma ve dier baz sahabilerin bu orucu ihtiyaten tuttuklar rivayet edilmitir. Ammar bn Yasir gibi baz sahabiler ise bu orucun tutulmasn nehyetmilerdir. Ahmed bn Hanbel byle bir gnde orucu ihtiyaten tutuyordu. Byle bir gnde oru tutmann vacip olmasna gelince bunun asl yoktur. Ne Ahmed'in szlerinde, ne de onun taraftarlarndan hibirinin szlerinde byle bir ey yoktur. Fakat Ahmed'in taraftarlarndan pek ou onun bu orucun vacip olduu grnde olduuna inandlar ve bu gre destek verdiler. nc Gr: Byle bir gnde oru tutmak da caizdir. Oru tutmamak da caizdir, oru tutmamak da caizdir. Ebu Hanife'nin gr budur. Ahmed'in kendisi tarafndan aka ifade edilen gr de budur. Sahabilerden ve tabiilerden pek ou veya ounluu da bu grtedir. Bu una benzer: afan grlmesini engelleyen bir durum olduu zaman imsak etmek de (yemeyi imeyi terk etmek) caizdir, afan doduu kesin olarak belli oluncaya kadar yemeye devam etmek de caizdir. Abdestinin bozulup bozulmadndan phe edenin durumu da byledir.
Dilerse abdest alr, dilerse abdest almaz. Mal nisaba ulatktan sonra zerinden bir sene geip gemediinde pheye dt zaman da byledir. zerine vacip olan zekat yz m, yz yirmi mi diye phe ettii zaman fazlasn der. eriatn esaslarnn tamam bizi, ihtiyatl davranmann vacip olmadve haram olmad (caiz olduu) sonucuna gtrr. Sonra bir kimse mutlak bir niyetle veya Ramazan ay girmise Ramazan orucu olsun, girmemise olmasn diye muallak bir niyetle oru tuttuu zaman bu Ebu Hanife'ye gre ve Ahmed'den gelen iki rivayetten en sahih olanna gre -Ramazan ay ise- onun yerine geer. el-Mervezi ve dierlerinin naklettii gr de budur. "el-Muhtasar" iin yazd erhte el-Hark'nin tercihi Ebu'l-Berekat ve dierlerinin tercihi budur. kinci gre gre bu ancak Ramazan orucu olduuna niyet etmekle onun yerine geer. Ahmed'den gelen iki rivayetten biri budur. el-Kad ve onun arkadalarndan bir grup bu gr tercih etmitir. Bu meselenin temelinde niyetin Ramazan orucuna diye belirlenmesi vacip midir, deil midir tartmas vardr. Bu konuda Ahmed bn Hanbel'in mezhebinde gr vardr: Birincisi: Ramazana niyet etmedike Ramazan yerine gemez grdr. Bu gre gre mutlak bir niyetle veya muallakta braklan bir niyetle veya nafile ya da adak niyetiyle oru tuttuu zaman bu yeterli deildir. afi'nin mehur gr ve Ahmed'den gelen rivayetlerden birisi budur. Bu meselenin asl udur: Niyet, bilgiyi takip eder. Yarnn Ramazan olduunu bilirse bu durumda onu belirlemesi gerekir. Nafile veya mutlak bir oru olarak niyet ederse bu caiz deildir. nk Allah Teala ona zerine vacip olan eye ynelmesini emretmitir. O ey de vacip olduunu bildii Ramazan aydr. Vacibi yapmazsa, zimmetinden dmez. Yarnn Ramazan olduunu bilmezse burada niyette bir belirleme yapmas gerekmez. Bilgi olmakszn belirleme ykmlln getiren kimse birbirine zt iki eyi birletirme ykmlln getirmi olur. (Ztlarn birarada bulunmas imkanszdr.) Onun orucu caizdir, bu durumda mutlak veya muallak bir niyetle oru tu-
tar denildii zaman bu oru Ramazan orucu yerine geer. Bu oruca nafile oru olarak niyet etse de sonra o gnn Ramazan olduu anlalsa bu da Ramazan orucu yerine geer gibi grnyor. Bu tpk una benziyor. Bir kimsenin yannda bir adama ait bir emanet olsa ve bunun o adama ait olduunu bilmeden ona balasa sonra da bunun ona ait olduunu anlasa onu tekrar vermesine gerek kalmaz. Bilakis ona sana verilen eyi senin bendeki hakknd der. Allah her eyin hakikatini bilir. mam Ahmed'den rivayet edildiine gre insanlar bu konuda yneticilerinin niyetine baldrlar nk oru ve bayram insanlarn bildikleri eye gre icra edilir. Nitekim Snen'de Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu rivayet edilir: "Orucunuz, (insanlarla birlikte) oru tuttuunuz gnk orutur. Ramazan bayramnz insanlarla birlikte bayram ettiiniz gndr. Kurban bayramnz da insanlarla birlikte kurban kestiiniz gndr." nsanlar hilal konusunda da tartmlardr: Hilal, insanlar onu grmese de gkyznde doan eyin ismi midir, yoksa insanlar onu grnceye ve bilinceye kadar hilal diye isimlendirilmez mi? Gkyz bulutla kapal olduu veya mutlak olarak kapal olduu zaman o gn ek gn mdr, deil midir tartmas da buna dayanr. Ahmed'in ve dierlerinin mezhebinde bu konuda gr vardr: Birincisi: Bu ek gn deildir. Aksine hilalin grnme imkan olup da grnmedii gn ek gndr. afilerin ounun ve dierlerinin gr budur. kincisi: Hilalin doma imkan olduu iin bu bir ek gndr. ncs: O gn hkmen Ramazandan bir gndr. ek gn olmaz. Hanbelilerden ve dierlerinden bir grubun tercihi budur. Oru hilalini ve bayram hilalini grmede tek kalan kiinin durumunda fkhlar ihtilaf etmilerdir. Tek bana oru tutup bayram edebilecek mi yoksa ancak insanlarla beraber mi oru tutup bayram edebilecek veya tek bana oru tutup insanlarla beraber mi bayram edecek? Ahmed'in ve dierlerinin mezhebinde bu konuda da grn olduu bilinmektedir.749 SORU 727- Hava kapal veya tozlu olduu zaman abann otuzunda oru tutmann vacip olduu gr size gre sahih bir gr mdr?
749
CEVAP: Bu konuda Hanbeli mezhebinde ve dierlerinde ihtilaf vardr. Sahih delillerin delalet ettii grlerden en sahihine gre hava kapal olduunda abann otuzuncu gn oru tutulmaz. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hava size kapal olursa aban otuz gne tamamlayn." Bu hadis aktr. "Hava size kapal olursa onu takdir edin" eklindeki dier hadis buna bal olarak anlalr. Bununla beraber byle bir gnde oru tutmak haram deildir, caizdir. Fakat tutmamak tercih edilir ve er' delillere daha yakndr. mam (Ahmed'den) byle rivayet edilmitir. eyhulislam (bn Teymiyye) bunu tercih etmitir.750 SORU 728- Ramazandan olduu korkusuyla ek gn oru tutmann hkm nedir? CEVAP: ek gn oru tutmak hakkndaki grlerin doruya en yakn olan bu orucun haram olduudur. nk Ammar bn Yasir yle demitir: "ek gn kim oru tutarsa Kasm'n babasna Sallallahu aleyhi vesellem isyan etmi olur." nk ek gn oru tutan kimse Allah'n snrlarn am olur. nk Allah'n snr Ramazan ancak hilali grnce tutmaktr veya aban otuza tamamlaynca tutmaktr. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Ramazan bir yahut iki gn nceden oru tutarak karlamayn. Ancak kiinin tutmakta olduu oruca uygun dmse (adet haline getirdii bir oru varsa) o takdirde oru tutsun." Sonra mslmanlarn ynetimi altnda olan bir insan onlarn ynetimine uysun. Yneticiler nazarnda ayn girdii kesinletii zaman mslmanlara tabi olmak iin oru tutsun, kesinlemedii zaman tutmasn. Hilali tek bana gren insann oru tutup tutmayaca konusu daha nce geti.751 SORU 729- Bu sene Ramazan orucu cuma gn balad. Baz insanlar perembe gn de oru tuttular. Allah raz olsun siz Ramazandan eksik kalan gn
750 751
el-Fetv es-Sa'diyye, s. 226 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 187-188
kaza edilsin diye fetva verdiniz. Ayn banda perembe gn oru tutan kimse de Ramazandan eksik kalan gn kaza edecek mi yoksa ayn banda perembe gn tuttuu oru bu eksii karlar m? CEVAP: Onun da kaza etmesi gerekir. nk o gnn Ramazan gn olduu (sonradan) kesinleti. Halbuki perembe gn oru tutan kii onun ek gn olduunu dnerek tutmutu. ek gn oru tutmak caiz deildir. Ramazandan olduu akla kavutuu zaman dahi o gn tutulan oru Ramazan orucu yerine gemez. Baar Allah'tandr.752 SORU 730- ek gn nedir? O gn oru tutulmas caiz midir? CEVAP: ek gn (pheli gn) abann otuzuncu gndr. Bu gn oru tutmak caiz deildir. Bu konuda Selman'dan Radyallahu anh bir hadis gelmitir. O yle demektedir: "Kim ek gn oru tutursa Kasm'n babasna Sallallahu aleyhi vesellem isyan etmi olur."753
RAMAZAN VE KURBAN BAYRAMINDA ORU TUTMAK HARAMDIR

SORU 731- Ramazan veya kurban bayramnda oru tutmak caiz olur mu? CEVAP: ki bayramda Ramazan ve kurban bayramlarnda oru tutmak haramdr. Bunun haramlnn delili bn mer'den gelen Radyallahu anh hadistir. O yle demektedir: Bu iki gn Ramazan ve kurban bayramdr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu gnlerde oru tutmay yasaklad. Ramazan bayram oru tutmayacanz gndr. Kurban bayram ise kurbanlarnzn etlerini yiyeceiniz gndr. Baz alimler bu gnlerde oru tutulmamasnn eitli sebeplerini dile getirmilerdir. Bunlardan bazlar unlardr: Bu gnler amelleri tamamlamann sevincinin ve mutluluunun yaand gnlerdir. Ramazan bayram orucu tamamlamann sevincinin yaand gndr. Kurban bayram ise zilhicce aynda
752 753
yaplan amellerin sevincinin yaand gndr.754 SORU 732- Bayram gn olduunu bilmesine ramen o gn oru tutan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Bayram gn oru tutmak caiz deildir. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem bu gnlerde oru tutulmasn yasaklad sahih hadislerle sabittir. Alimler de bunun haram olduunda gr birlii iindedirler. Bunu yapan kimsenin Allah'a tevbe etmesi ve bir daha bunu yapmamas gerekir. Baar Allah'tandr.755
???
754 755
RAMAZAN BAYRAMI GECES ORUCA NYET ETMEK CAZ DELDR

SORU 733- Baz arkadalarmla aramzda tartma kt. Sebebi u: Ben dedim ki biz Suriye'de Ramazan orucunu tutarz, bayram gecesi de yani Ramazan bayramndan nceki gecede sahura kalkar, sahur yemei yer ve ancak bayram namazn eda ettikten sonra iftar ederiz. Bu caiz midir? Bununla say yani otuz gn tamamlanm olarak kabul edilir mi? Bugn oru tutulmu saylr m, saylmaz m? Allah ve Rasulnn szlerinden yeterli delillerle bilgilendirilmemi istiyorum. CEVAP: Ramazan ve kurban bayram gnlerinde oru tutmak haramdr, sayy otuza tamamlamak iin bayram gecesi oru niyetiyle sahur yapmak caiz deildir. nk Buhari ve Mslim'in sahihlerinde bn mer'den u szler nakledilmitir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bu iki gnde oru tutmay yasaklad. Ramazan bayram oru tutmayacanz gndr. Kurban bayram ise kurban etlerinden yiyeceiniz gndr." Ramazan bayramnda namaza gitmeden nce birka tane hurma yemek snnettir. Tirmizi, Bureyde'nin u szlerini rivayet etmitir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan bayram gn iftar etmedike namaza kmazd. Kurban bayram gn de bayram namazn klncaya kadar hibir ey yemezdi." Baar Allah'tandr.756
BAYRAM GN ORU SAHH DELDR, KAZA YERNE GEMEZ

SORU 734- Ben slam lkelerinden birine yolculuk yaptm. Biz Ramazanda bulunuyorduk ve bayram gn orulu idik. Ramazandan tutmadmz oru vard. Bayramda tuttuumuz oru, borcumuzun kazas olarak sahih olur mu, olmaz m? Bize bildirin. Allah size iyilik versin. Beraberimizde bir hasta ve bbrek nakli yaplm birisi vard. Oru tutamyordu. Hkm nedir? CEVAP: Bayram gn oru tutmak sahih deildir. Bayram gn tuttuunuz oru borcunuz olan orucun kazas yerine gemez.
756
Beraberinizde oru tutamayan hastaya gelince o, orucunu bozar ve kaza orucu tutabilecek duruma geldii zaman onu kaza eder.757
TERK GNLER ORU TUTMAK CAZ DELDR

SORU 735- Terik gnleri oru tutmak caiz olur mu? CEVAP: Terik gnleri kurban bayramndan sonraki gndr. Terik, bir eyi para para kesip gnete kurutmak demektir. nsanlar bu gnlerde, sakladklar zaman kokmasnlar diye kurban etlerini gnete kurutmak iin para para kesip yaydklar iin bu gnlere terik gnleri denilmitir. Bu gnler hakknda Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Terik gnleri yeme, ime ve Allah' zikretme gnleridir." Byle olunca yani bu gnler eriat tarafndan yeme, ime ve Allah' zikretmek iin konulunca oru tutma vakti olamazlar. Bu sebeple bn mer ve Aie Radyallahu anha yle dediler: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem terik gnleri oru tutulmasna izin vermedi. Sadece hacta hedy kurban kesme imkann bulamayanlara bu ruhsat verdi." Yani temettu ve kran haccna niyet edip de kurban kesmeye imkan bulamayanlara bu ruhsat verdi. nk onlar gn hacta, yedi gn de ailelerine dndklerinde olmak zere on gn oru tutarlar. Bunlar kurban kesme imkan bulamadklar zaman orutan nce hac mevsimi gemi olmasn diye bu gn terik gnlerinde tutmalar caizdir. (Keffaret orucu gibi) bir insann ard ardna iki ay boyunca tutmas gereken bir orucu bile olsa bu maksadn dnda terik gnlerinde oru tutmak caiz deildir. Keffaret orucu tutan da bayram ve ondan sonraki gn oru tutmaya ara verir, sonra orucuna devam eder.758 SORU 736- Terik gnleri oru tutmann hkm nedir? CEVAP: Terik gnlerinde oru tutmak caiz deildir. nk bu gnler yeme ve ime gnleridir. Nitekim Sahih-i Mslim'de Nebie el-Huzel'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem terik gnleri
757 758
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 12324 Fetv libni Useymn Kitabu'd-Da've, 3/189-190
tellal kartr ve onlar insanlara Mina gnlerinin (yani terik gnlerinin) yeme, ime ve Allah' zikretme gnleri olduunu duyururlard. Bu gnlerde oru tutmann yasak olduu Peygamberin baz hadislerinde u lafzlarla ifade edilir: "Bu gnlerde oru tutmayn nk bunlar yeme ve ime gnleridir." Yine bu gnlerde kurbandan etler kalabilir. Oru tutmak, Allah'n mubah kld bu etlerin yenilmesini engeller. Yce Allah yle buyurur: "Onlardan siz de yiyin, yoksula ve fakire de yedirin." (Hac, 28) "Onlardan siz de yiyin, istemeyen fakire de, istemek zorunda kalan fakire de yedirin." (Hac, 36) Fakat temettu ve kran hacc yapp da hedy kurban kesmeye imkan bulamayanlara bu gnlerde oru tutma ruhsat verilmitir. Onlar bu durumda oru tutarlar.759
TEMETTU VE KIRAN HACCI YAPIP DA KURBAN KESEMEYENLERE TERK GNLERNDE ORU RUHSATI VERLMESNN HKMET
SORU 737- Kurbanl olmad halde temettu ve kran hacc yapanlarn terik gnlerinde oru tutmalarnn mubah oluunun hikmeti nedir? CEVAP: Daha nemli ve daha byk olduu halde Ramazan orucunun kazasna terik gnlerinde izin verilmeyip de kurban kesmeye imkan bulamayan temettu ve kran hacsna oru tutma izni verilmesinin iki hikmeti olabilir: Birincisi: Daha nemli ve yksek mertebeli bir vacibin vakti geni olur, ondan daha alt mertebedeki bir vacibin vakti belli ve ksa olursa vakti dar olan alt mertebedeki vacip daha nce eda edilir. kincisi: Vacip ile haram birbiriyle karlat zaman vacibe ncelik vermek bir zorunluluk olur. Bu durumda vacibi eda eden hakknda haramlk hkm kalkar. Nitekim temettu haccna niyet eden kimse zilhicce ay girdikten sonra umresini tamamlad zaman tra olmas gerekir. Halbuki kurban kesecek kimsenin zilhicce ay girdikten sonra sandan bir ey almas haramdr. Fakat umresini bitiren kimse bu harama dahil deildir.
759
Allah en iyi bilendir.760
ABAN AYININ ORTASINDA ORU TUTMASININ HKM

SORU 738- Kitaplardan birinde aban aynn onbeinci gecesini ihya etmenin bid'at olduunu okudum. Baka bir kaynakta da aban aynn onbeinci gecesinin sabahnda orulu olmann mstehap olduunu okudum. Bu konudaki kesin hkm nedir? CEVAP: aban aynn onbeinci gecesinin fazileti hakknda fezail blmlerinde bile benzeriyle amel edilecek sahih ve merfu bir haber bulunmamaktadr. Sadece baz tabiilerden maktu haberler ve pek ou uydurma veya ok zayf hadisler vardr. Bu rivayetler cehaletin kaplad beldelerde hret bulmutur. Cehaletin yaygn olduu bu beldelerde bu gece ecellerin yazld ve mrlerin deitirildii gibi (eylere inanlr). Bu duruma gre bu geceyi ihya etmek, gndznde oru tutmak ve bu geceyi belli bir ibadete tahsis etmek gibi eyler meru deildir. Cehaletten dolay bu gibi eyleri yapanlara itibar edilmez. Allah en iyi bilendir.761 SORU 739- abann 15. gecesini ibadetle, gndzn orula geirmek meru mudur? CEVAP: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem zellikle abann 15. gecesini ibadetle geirdii ve zellikle o gn orula geirdii bilinmemektedir. Bu konuda ondan itimat edilecek hibir ey rivayet edilmemitir. Bir kimsenin geceleri ibadete kalkmak gibi bir adeti varsa abann onbeinci gecesi de onun iin dier geceler gibidir. O geceye bir ayrcalk tanmadan dier geceler ne yapyorsa o gece de onu yapar. nk bir ibadet iin zel bir vakit ayrmak mutlaka sahih bir delili gerektirir. Bu konuda bir delil olmad zaman bu bir bid'at olur. Her bid'at sapklktr. abann onbeinci gn oru tutma konusunda veya abann ortasnn zelliine dair Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem bu gn oru tutmann meruluunu gerektirici herhangi bir delil de gelmemitir.
760 761
el-Fetv es-Sa'diyye, s. 231 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 96
Bu konuda gelen hadislere gelince, ilim ehlinin verdikleri bilgilere gre bunlarn hepsi zayftr. Fakat bir kimse her ayn 13., 14. ve 15. gnleri oru tutmay adet edinmise, sadece o gne mahsus olmak zere deil de dier aylarda tuttuu gibi aban aynda da o gn oru tutar. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu ayda oka oru tutard. Bu sebeple bu gnde oru tutmu olurdu.762 SORU 740- abann ortasnda 13., 14. ve 15. gnlerde oru tutmann hkm nedir? CEVAP: abandan veya dier aylardan her ayn gnnde oru tutmak mstehaptr. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem Abdullah bn Amr bn el-As'a bunu emrettii, Ebu'd-Derda'ya ve Ebu Hureyre'ye bunu tavsiye ettii bilinmektedir. Bu gn baz aylarda tutsa, baz aylarda tutmasa bunda da bir saknca yoktur. nk bu bir nafiledir, farz deildir. mkan bulduu zaman her ay buna devam etmesi daha faziletlidir.763
ABAN AYININ ORTASINI ZEL ZKRLERE, KUR'AN OKUMAYA VE NAMAZA TAHSS ETMENN HKM
SORU 741- Baz kimselerin abann onbeinci gnn zel zikirlere, Kur'an okumaya ve namaza tahsis ettiklerini gryoruz. Bu doru mudur? Allah sizden raz olsun. CEVAP: Dorusu abann ortasnda oru tutmann veya onu Kur'an okumaya veya zikre tahsis etmenin hibir asl yoktur. aban aynn ortasnn dier aylarn ortasndan bir fark yoktur. Malum bir kimsenin her ayn 13., 14. ve 15. gnlerinde yani byz gnlerinde oru tutmas merudur. Fakat fazla oru tutma konusunda aban aynn ayr bir zellii vardr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem aban aynda dier aylardan daha fazla oru tutard. Hatta tamamn veya birka gn hari hemen hemen hepsini orulu geirirdi. Bir kimsenin kendisine zor gelmedii zaman Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem izinden gi-
762 763
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/151-152 bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/122
derek aban aynda oka oru tutmas gerekir.764
ABANIN YARISINDAN SONRA ORUCA BALAMANIN YASAKLANMASI

SORU 742- Sahihu'l-Cami'de el-Elbani'nin (397) numara ile tahkik ettii ve es-Suyuti'nin (398) numara ile tahri ettii ve Ebu Hureyre'den sahih olarak rivayet edilen yle bir hadis okudum: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "abann yars olduu zaman artk Ramazana kadar oru tutmayn." Suyuti'den 8757 numara ile sahih olarak gelen bir hadis mevcuttur. elElbani bunu Sahihu'l-Cami'de (4638) numarada Aie'den Radyallahu anh nakletti. O yle dedi: " Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem oru tutmay en ok sevdii ay aban ay idi. Sonra onu Ramazanla birletirirdi." Bu iki hadisin arasn nasl uzlatracaz? CEVAP: Bismillah, elhamdulillah. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem abann tamamn orulu geirirdi, bazan da byk bir ksmn orula geirirdi. Nitekim Aie ve mm Seleme hadisinden bu anlalr. abann ortasna geldikten sonra oru tutulmasn yasaklayan hadise gelince kardeim byk alim eyh Nasruddin el-Elbani'nin de dedii gibi bu da sahih bir hadistir. Buradaki kastedilen ey abann ortasndan sonra oruca balamann yasakldr. Ayn ounu veya tamamn orulu geiren kimseye gelince, yukarda da getii gibi o snnete uygun davranmtr. Baarnn sahibi Allah'tr.765
VSAL ORUCU
SORU 743- Visal orucu nedir, bu snnet midir? CEVAP: Visal orucu bir kimsenin iki gn iftar etmemesidir ve iki gn arka arkaya oruca devam etmesidir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu orucu yasaklam ve yle buyurmutur: "Kim visal yapmak istiyorsa sahura kadar visal yapsn." Sahura kadar iftar bekletmek meru deil caizdir. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem iftarda acele
764 765
Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/190 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/270-271
edilmesini tevik etmitir. O yle buyurmutur: "nsanlar iftarda acele ettikleri mddete daima hayr zerinde bulunurlar." Fakat o sadece sahura kadar oruca devam etmelerine izin vermitir. Ya Rasulullah sen visal yapyorsun dediklerinde; "Ben sizin gibi deilim" buyurmutur.766
SENENN TAMAMINI ORULU GEREN KMSENN HKM

SORU 744- Senenin tamamnda oru tutan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Bu konuda yasak gelmitir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Btn yl boyu oru tutan oru tutmu deildir." Bir baka rivayette: "Btn bir yl orula geiren ne oru tutmutur ne de iftar etmitir." buyurur. Yani o, snnete ball salayan bir oru tutmamtr ve iftar etmemitir. Seleften bazlarnn devaml oru tuttuklar ve sadece orucun yasak olduu gnlerde iftar ettiklerine dair haberlere gelince bunlar itihadi davranlardr. Doru olan udur ki, yl orucu tutmak yasaklanmtr. nk bunda nefsi zorlama ve skntya sokma vardr.767
RECEP AYINI ORUCA TAHSS ETMENN HKM

SORU 745- Recep ayn oruca tahsis etmenin hkm nedir? CEVAP: Recep ayn oruca tahsis etmek mekruhtur. Bunun fazileti hakknda ok sayda hadis vardr fakat bunlar ya mevzudur veya zayftr. Alimlerden pek ou bu hadisleri biraraya getiren mstakil kitaplar yazdlar. Bunlardan birisi bn Hacer'dir. Matbu hak getirilen kitabnn ismi "Tebyinu'l-Aceb bi ma Verade fi Fadli Receb"dir. Fakat burada bu ayn faziletiyle ilgili baka bir hadis vardr. Sahih olan bu hadiste Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem aban aynda orucu arttrmaktan sorulunca yle buyurdu: "aban ay iki kymetli ayn arasndadr. Fakat insanlar
766 767
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/558-559 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 103
bunun farknda deildirler." Dikkat: Recep ayn oruca tahsis etmek veya umreye tahsis etmek ve onu recep umresi diye isimlendirmek veya zellikle bu ayda kurban kesip onu atire kurban diye isimlendirmek, btn bunlarn hepsi bid'attr ve Allah'n dininde asl yoktur.768
RECEP AYININ LK GN ORU TUTMAK BD'ATTR

SORU 746- Ramazanda birka gn oru tutmadm. Bunlar kaza etmek istediim zaman iki gn oru tuttum. Sonra nc gn recep aynn ilk gnne denk geldi. Ben de recep aynn ilk gn orucunu tutmaya niyet etmitim. Bu gn, recep aynn ilk gn orucuna niyetimden dolay hem nafile oru olarak, hem de ayn zamanda Ramazann kazas olarak sayabilir miyim? CEVAP: Birincisi: Recep aynn ilk gn oru tutmak bid'attr, dinde byle bir oru yoktur. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem recep ayna ait zel bir oru tuttuu rivayet edilmemitir. Dolaysyla recep aynn ilk gn oru tutmak ve bunun snnet olduuna inanmak bir hatadr ve bid'attr. Soru sahibinin snnet zannettii recep ay orucu ile Ramazann kazas arasnda tereddtl oru tutmasna gelince bu oru onun iin yeterli deildir, Ramazandan tutmad gn kaza etmesi gerekir. nk recep aynn ilk gn tuttuu bu oruta snnet mi olsun, kaza m olsun diye tereddt gstermitir. Onu Ramazandan tutmad orucun kazas niyetiyle tutmas gerekir.769
ABAN AYINDA GN ORU TUTMAYI TAHSS ETMENN HKM

SORU 747- Burada bir adam var. Her sene aban ayndan gn, byz gnlerinde oru tutmay ve abann 15. gecesi sadaka kurban kesmeyi adet haline getirmi. Ona tam olarak nasihat vermek veya onu bu konuda desteklemek iin bunun hkmnn ne olduunun ifade edilmesini istiyorum. CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem her ayn 13., 14. ve 15. gnlerin768 769
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 99 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 1/33
de (byz gnlerinde) nafile olarak oru tutmay tevik etti. Fakat bilindii gibi Ramazann dnda herhangi bir aya tahsis etmedi. Senin bu orucu sadece abana tahsis etmen tahsisin olmadna delalet eden snnetin geneline aykrdr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem herhangi bir gne veya aya tahsis etmeksizin mmetini nafile kurbanlarla sadece Allah'a yaklamaya da tevik etti. Allah Teala yle buyurdu: "Deki: phesiz benim namazm, kurbanm, hayatm ve lmm hepsi alemlerin Rabbi Allah iindir. Onun orta yoktur. Bana sadece bu emrolundu ve ben Mslmanlarn ilkiyim." (En'am, 162-163) Senin abann onbeinci gecesi kurban kesmeyi adet haline getirmen bir bid'attir ve delilsiz bir tahsistir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim bizim dinimizde olmayan bir i yaparsa o reddedilir." Bir baka hadiste yle buyurmutur: "Kim bizim u dinimizde bulunmayan bir ey ihdas ederse o reddedilir." Baar Allah'tandr.770
SADECE CUMA GN ORU TUTMANIN YASAKLANMASI

SORU 748- Sadece Cuma gn oru tutmann hkm nedir? CEVAP:Sadece cuma gn oru tutmak yasaklanmtr. Peygamberin snneti buna delalet eder. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla birlikte olmadka cuma gn oru tutmayn." Bir defasnda Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Cuveyriye'nin yanna girer. Cuma gndr ve Cuveyriye oruludur. Ona sorar: "Dn oru tuttun mu?" Cuveyriye: Hayr, der. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: "Yarn oru tutacak msn?" diye sorar. Cuveyriye: Hayr, der. Bunun zerine Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem: "O halde orucunu boz" buyurur. Bu, tek bana cuma gn oru tutmann yasak olduunun pekitirilmesidir. Baz alimler tek bana cuma gn oru tutmann yasak oluunun sebebini
770
akladlar ve yle dediler: Cuma gn haftann bayramdr. Nitekim bayramda oru tutmak haramdr. Ayn ekilde sadece cuma gn oru tutmak da o gnn meru olmayan bir eyle tazimine yol amamas iin mekruhtur.771
ABAN AYINDA ORUCU ARTTIRMANIN HKM ABANIN SON YARISINI ORULU GERMENN HKM
SORU 749- aban aynda oru tutmay arttrmak mstehap mdr? Baka bir oru tutmak caiz olur mu? nk ben bir hadiste abann son yarsnda oru tutmann yasak olduunu okudum. CEVAP: aban aynda oru tutmay arttrmak mstehaptr. Aie'den Radyallahu anh yle dedii rivayet edilmitir: Rasulullah Sallallahu
aleyhi vesellem aban aynda ok oru tutard. Aie Radyallahu anha yle derdi:
"Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem abanda birka gnn dnda hep oru tutard." Bu hadis aban aynda oru tutmann faziletinin delilidir. Sonunda oru tutmaya gelince el-Al b. Abdirrahman'n babasndan, onunda ebi Hureyre'den rivayet ettii hadiste bu oru yasaklanmtr. O yle dedi: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "aban aynn yars getikten sonra artk Ramazan ayna kadar oru tutmayn." Baz alimler senedi sahih de olsa bu hadisi kabul etmediler. Onlar bu hadisi reddetmelerine gereke olarak Peygamberin bir adama syledii szleri ileri srdler. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir adama: "Sen bu ayn sururundan bir oru tuttun mu?" diye sordu. Adam: Hayr deyince o yle buyurdu: Oru tuttuun zaman iki gn oru tutma (Ayn sururu: erisinde kamerin (ayn) gizlendii (grntsnn zayflad) ayn son ksmlar.) Bu rivayet abann banda da, sonunda da oru tutmay destekliyor. Alimler abanda orucu arttrmann hikmetini mslmann Ramazana hazrlanmas olarak zikrettiler. Yasaklamaya gelince, bu yasak aban Ramazanla birletirme yasadr.
771
nk bir mslman Ramazan dier aylardan ayrmakla emrolunmutur. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazandan nce bir veya iki gn oruca ara verilmesini emretmitir. O yle buyurmutur: "Ramazan bir veya iki gn nceden karlamayn. Ancak birinizin daha nce tutmakta olduu orucu varsa onu tutsun... naallah sahih olan ey Ramazandan nceki iki gn hari aban aynn sonunda oru tutmann caiz oluudur.772
???
772
Dokuzuncu Fasl ORU KONUSUNDA ETL MESELELER
RAMAZANIN GEL MNASEBETYLE TEBRKLEME

SORU 750- Ramazan ay girdii zaman pek ok kimsenin birbirlerini u szlerle tebrik ettiklerini duyarz: "Ramazannz mbarek olsun." Bunun dinde bir asl var mdr? Bize bir fetva veriniz. CEVAP: Ramazann girii mnasebetiyle tebriklemekte bir saknca yoktur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de ashabna Ramazann girdiini mjdeler ve onlar salih ameller ilemeleri iin almaya tevik ederdi. Allah Teala yle buyurdu: "Deki: Ancak Allah'n lutuf ve rahmetiyle, yalnz bunlarla sevinsinler. Bu, onlarn toplayp durduklarndan daha hayrldr." (Yunus, 58) Bu ay mnasebetiyle tebriklemek ve geliine sevinmek iyilik ve hayr yapma arzusuna delalet eder. Nebi Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem'i taklit ederek Ramazan aynn geliini birbirlerine mjdelerdi. Nitekim Selman et-Tavil hadisinde Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Ey insanlar! Byk ve mbarek bir ay sizi glgelendirmitir..."773
RAMAZANDA YAPILMASI STENLEN HAYIRLI AMELLER

SORU 751- Mbarek Ramazan aynda yaplmas istenilen hayrl ameller nelerdir? CEVAP: Ramazanda yaplmas tevik edilen pek ok hayrl amel vardr. Bunlardan en nemlileri unlardr: Allah'n Ramazanda ve dier aylarda yaplmasn farz kld namaz ve oru gibi ibadetleri eksiksiz eda etmek. Sonra Kur'an okumak, teravih namaz klmak,
773
teheccd, sadaka, itikaf gibi nafileleri oaltmak, zikri, tesbih ve tehlili, tekbiri mescitlerde ibadet iin oturmay oaltmak ve orucu bozan, ihlal eden haram ve mekruh sz ve fiillerden saknmak.774
RAMAZANDA SADAKA VERMENN DERECES

SORU 752- Ramazanda sadaka vermenin derecesi nedir? CEVAP: Ramazanda sadaka vermek dier aylarda sadaka vermekten daha faziletlidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu ay iyilik ay olarak adlandrd. Onun en cmert olduu ay Ramazan ay idi. Ramazanda Cebrail ile karlat zaman esen rzgardan daha cmerte hayr yapard. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Kim bir oruluya iftar verirse bu onun gnahlarna keffaret ve cehennem ateinden kurtuluuna vesile olur. Orulunun sevabndan hibir eksilme olmakszn onun sevab kadar da sevap alr." Bu, Ramazan aynda, zellikle de bu ay oru ay olduu ve sahip olduklar eylerin azl sebebiyle muhtalarn alk ve susuzluk ektii bir durumda sadaka vermenin faziletine delalet eder. yilik yapanlar bu ayda cmert olduklar zaman bu onlarn Allah'a itaat ve ibadetleri iin de bir yardm ve destek olur. stelik faziletli zamanlarda ve faziletli mekanlarda genel olarak itaatler kat kat artar. Saygnl olan bir mekanda yaplan ibadet ve amellerin sevab kat kat fazla olduu gibi saygnl olan bir zamanda yaplan amellerin sevab da kat kat artar. Mekke'de, Kabe'de, Medine'de Peygamber mescidinde olduu gibi. Mekke'de Mescid-i Haram'da klnan bir namaz baka yerlerdeki yzbin namaza e deerdir. Medine'de Mescid-i Nebi'deki bir namaz baka yerlerdeki bin namaza bedeldir. Bunun sebebi mekann saygnldr. Ayn ekilde zamann saygnl da iyilikleri kat kat arttrr. Bu zamanlarn en by/en erefli olan da Allah'n iyilik ve itaat ve dereceleri ykseltme mevsimi kld Ramazan aydr.775
???
774 775
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/156 eyh Salih b. Fevzn Nurun ale'd-Derb, s. 75-76
RAMAZANDA PEREMBE GNLER VE CUMA GECES VERLEN SADAKANIN HKM

SORU 753- Ramazanda perembe gnleri ve cuma geceleri sadaka vermenin hkm nedir? CEVAP: Ramazanda perembe gnleri ve cuma geceleri sadaka vermek gzel ve arzu edilen eylerdendir. Bizim kendilerine yetitiimiz hocalarmz Uneyze ve Burayde beldelerinin hocalar ve onlarn izleyicileri de byledirbunda daima gr birlii iinde olmulardr. Ebu Butayn ve dier pek ok byk alim bu grtedirler. nk Ramazanda sadaka vermek ittifakla en faziletli amellerdendir. nsanlar vasiyetlerinde perembe gn ve cuma gecesi gibi faziletli gnlerde yemek piirilmesini ve bu yemeklerin yardm olarak datlmasn zikretmeyi adet haline getirdiler. Bunlar hazr olan ziyaretilere yedirilir veya kendilerince bilinen kimselere gnderilir. Bunun faziletinde kimsenin phesi yoktur. Ancak iki senedir baz talebelerin hatrna bir eyler geldi. Bu ak bir yanlgdr.776
RAMAZANDA LM
SORU 754- Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Ramazan geldii zaman cennet kaplar alr, cehennem kaplar kapanr." Bu hadis Ramazanda len kimsenin hesaba ekilmeden cennete girecei anlamna m gelir? CEVAP: Hayr, bu anlama gelmez. Bu hadis kolayca cennete girmeleri iin amel edenleri evke getirmek zere cennetin kaplarnn alaca ve iman sahiplerinin gnahlardan vazgemeleri iin kolayca girmesinler diye cehennem kaplarnn kapatlaca anlamna gelir. Bu hadis Ramazanda len kimsenin hesaba ekilmeden cennete girecei anlamna gelmez. Cennete hesaba ekilmeden girecek kimseler sadece Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem vasfettii u kiilerdir: "Onlar kendilerine rukye yaplmasn istemeyenler, vcutlarn dalamayanlar, uursuzlua inanmayanlar ve sadece Rablerine tevekkl edenlerdir."777 ORUCUN MERTEBELER VAR MIDIR?
776 777
Abdurrahman b. Nsr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 214 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/561
SORU 755- Orucun mertebelerinin olduunu duydum. Bu doru mudur? Bu mertebelerin herbirinin kendisine zel sevab var mdr? CEVAP: Mertebelerle farz ve nafile kastedildii zaman bu dorudur, farz nafileden daha faziletlidir. Oru tutan kimseler itibariyle fazilet ve sevabn mertebelerine gelince bunu Allah bilir. Burada insann oru esnasnda slam ahlak ve adabna balanp balanmamasna ve kalbinde ihlasa yer verip vermemesine gre oru tutanlarn mertebelerinde byk farkllklar vardr.778
HAREM BLGESNDE TUTULAN ORUCUN SEVABI FAZLA MI OLUR?

SORU 756- Namazda olduu gibi Harem blgesinde tutulan orucun sevab da artar m? CEVAP: phesiz Mekke'de klnan namaz dierlerinden daha faziletlidir. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Hudeybiye gazvesinde Harem blgesinin dnda yani Hll'de bulunduu halde namaz klaca zaman Harem snrlar iine girer ve namazn orada klard. Bu, Harem snrlarnn iinde klnan namazn Hill'de yani Harem blgesinin dnda klnan namazdan daha faziletli olduunun delilidir. Bunun sebebi mekann faziletli oluudur. Alimler bundan bir kural karmlar ve demilerdir ki: yilikler, iyilik yapann durumuna gre kat kat artt gibi btn faziletli zaman ve mekanlarda yaplan iyilikler de kat kat artar. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yle dedii rivayet olunmutur: "Sahabilerime svmeyiniz. Canm elinde olan Allah'a yemin olsun ki sizden biriniz Uhud da kadar altn infak etseydi onlarn bir lek veya yarm lek sadakasna ulaamazd." O halde ibadetler o ibadeti yapann durumuna ve zamann, mekann durumuna gre (sevab) kat kat artt gibi miktarna ve ekline gre de artar. Bu bilinen bir durumdur. erh ve izaha ihtiya yoktur fakat biz deriz ki Mekke'de klnan namaz, baka yerlerde klnan namazdan daha faziletlidir ve biz deriz ki Mescid-i Haram'n iinde klnan namazn baka mescitlerde klnan namazdan
778
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/562
yzbin kat daha fazla sevab vardr. lim ehli Mekke'de tutulan orucun sevabnn kat kat fazla olaca sonucunu bundan karmlardr. Orada tutulan oru baka yerlerde tutulan orutan daha faziletli olur. Oru bir imsak (yani yemek ve imek gibi oru bozucu eylerden uzak durmak) olmasna, bir mekana ve onun iin belirlenen afan domas ve gnein batmas arasndaki zamandan baka bir zamana ihtiya olmamasna ramen bunun sebebi mekann saygnldr. bn Mace'de zayf bir isnadla da olsa yle bir hadis geer: "Kim Ramazan orucunu Mekke'de tutar ve gc yettii kadar ibadet ederse ona yzbin Ramazan sevab yazlr." Bu hadisin isnad zayftr fakat dikkate alnabilir ve Mekke'de tutulan orucun baka yerlerde tutulan orutan daha faziletli olduuna delalet eder.779
KAFR RAMAZANDA AIKTAN YYP EMEZ

SORU 757- Bir irket sahibinin yannda gayri mslim iiler alyor. Onlarn ayn irkette alan mslman iilerin nnde Ramazan gn yemelerine ve imelerine mani olmas caiz olur mu? CEVAP: lk nce biz deriz ki bir kimsenin mslman ii istihdam etme imkan varken gayri mslimleri ii olarak istihdam etmesi gerekmez. nk mslmanlar gayrimslimlerden hayrldr. Allah Teala yle buyurmaktadr: "Allah'a ortak koan hr erkek hounuza gitse de, iman eden bir kle Allah'a ortak koan bir erkekten daha hayrldr." (Bakara, 221) Fakat gayrimslim iilerin istihdamna ihtiya duyulduu zaman sadece ihtiya kadarnn istihdamnda bir saknca yoktur. Onlarn Ramazanda oru tutan mslmanlarn nnde yemelerine ve imelerine gelince bunda bir saknca yoktur. nk oru tutan mslman dnya ve ahirette saadetine vesile olan slamla kendisine hidayeti nasip ettii iin Allah'a hamdeder, kendisine shhat ve afiyet verdii iin Allah'a hamdeder. Mslman bu dnyada Ramazan gnlerinde yemekten ve imekten er'an mahrum braklm olsa bile kyamet gnnde kendisine yle denildii zaman bunun mkafatna nail olacaktr: "Gemi gnlerde yaptklarnza karlk bugn afiyetle yiyin, iin." (Hakka, 24) Fakat gayri mslimlerin halka ak yerlerde yeme-
779
leri ve imeleri lkedeki slami grntye aykr olduu iin engellenir.780
ORUTA TEDRCLK
SORU 758- kinin haram klnmasnda olduu gibi Ramazan orucunda da tedrici/aamal bir uygulama olmu mudur? CEVAP: Evet oruta da kademeli bir gei sreci yaanmtr. Oru ayeti indii zaman dileyen oru tutar, dileyen yerdi. Sonra oru u ayetle farz hale geldi: "inizden kim Ramazan ayna ularsa onu orula geirsin." (Bakara, 185) Orucun eklinde bir baka tedricilikte yle oldu: Onlar iftardan sonra uyuduklar veya yats namazn kldklar zaman ertesi gn gne batncaya kadar bir ey yemeleri, imeleri ve cima etmeleri helal deildi. Sonra bu durum hafifletildi. Allah Teala yle buyurdu: "Oru gecesinde kadnlarnza yaklamak size helal klnd. Onlar size rtdrler, siz de onlara rtsnz. Allah sizin kendinize ktlk ettiinizi bildi ve tevbenizi kabul edip sizi balad. Artk (Ramazan gecelerinde) elerinize yaklan ve Allah'n yazp takdir etmi olduu eyi arayn. afan aydnl gecenin karanlndan ayrdedilinceye kadar yiyin iin, sonra akama kadar orucu tam tutun." (Bakara, 187) Uyuduu veya yats namazn kld zaman oruluya yasak olan eyler daha sonra neshedildi ve afak douncaya kadar bunlar caiz hale geldi.781
ORUCU TERKEDEN KAFR OLUR MU?

SORU 759- Namaz kld mddete herhangi bir hastal ve mazereti olmad halde orucu terkeden kimse kafir olur mu? CEVAP: Orucun farziyyetini bile bile inkar eden kimse icma ile kafirdir. Tembellik veya nemsemeyerek terkeden kimse kafir olmaz. Fakat farziyyetine icma edilen slamn bir rknn terkettii iin byk bir tehlike iindedir. O ve benzerlerini caydrmak iin mslman ynetici tarafndan cezaland780 781
Fetv libni Useymn Kitabu'd-Da've, 1/175-176 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/556-557
rlmay hakeder. Hatta baz ilim adamlar tekfir edilmeleri gerektii grndedirler. Bu kiinin Allah'a tevbe ederek terkettii orucu kaza etmesi gerekir. Baar Allah'tandr.782
BAZI GNLER GECELERYLE BRLKTE ORU AY RAMAZAN ORUCU YERNE GEER M?

SORU 760- Bir kimsenin Ramazanda gn gecesiyle gndzyle oru tutmas ve bunun otuz gn yerine gemesi mmkn mdr? CEVAP: Bu caiz deildir, ilim ehlinden hi kimse byle bir ey sylememitir. nk geceler oru tutma zaman deildir. Kim bunu yaparsa temiz eriate muhalefet etmi, Allah'n meru klmad bir eyi yapm ve mazeretsiz olarak Ramazan orucunu terketmi olur. nk Allah Teala mslman mkelleflere Ramazann tamamnda oru tutmalarn farz klmtr. Bir ksmn tutmak yeterli deildir. Baar Allah'tandr.783
RAMAZANDA ORU TUTMAYAN KMSENN HKM

SORU 761- Ramazanda oru tutmayan kimsenin hkm nedir? CEVAP: Ramazanda oru tutmamann haram olduunu bildii halde bunu helal kabul ederek oru tutmad zaman bu kimsenin ldrlmesi vacip olur. Fask ise Ramazanda oru tutmad iin imamn (yneticinin) uygun grd ekilde cezalandrlr. Ona zinaya uygulanan ceza uygulanr. Cahil ise bu retilir ve zinaya uygulanan ceza uygulanr. Bu konu imamn yani meru otoritenin itihadna braklmtr. Allah en iyi bilendir.784
???
782 783 784
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6060 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 3089 bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/265
NAMAZI TERKETT HALDE ORUCU TUTAN KMSENN HKM

SORU 762- Namaz terkettii halde oru tutan kimsenin hkm nedir? Bu kiinin orucu sahih midir? CEVAP: Dorusu namaz kasten terkeden kimse en byk kfrle kafir olur. Bundan dolay Allah'a tevbe edinceye kadar orucu da, dier ibadetleri de sahih deildir. Bunun delili Allah'n u ayetidir: "ayet irk koarlarsa yaptklar amelleri boa gider." (En'am, 88) Bu anlama gelen pek ok ayet ve hadis vardr. lim adamlarndan ousu bundan dolay kii kafir olmaz yolunu takip ettiler. Vacibi/farz kabul ettii fakat nemsemediinden ve tembelliinden dolay namaz terkettii zaman orucu ve ibadetleri batl olmaz. Sahih olan birinci grtr. Farziyyetini kabul etse bile kasten namaz terketmekle kafir olur. Bunun pek ok delili vardr. Bunlardan bazlar unlardr: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kiiyle kfr ve irk arasnda namaz terketmek vardr." Bunu Mslim Sahih'inde Cabir bn Abdillah'tan Radyallahu anh rivayet etmitir. Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bizimle onlar arasndaki ahid namazdr. Kim namaz terkederse kafir olur." Bunu mam Ahmed ve drt snen sahibi Bureyde bn el-Husayn el-Eslemi'den sahih bir isnadla rivayet etmilerdir. Byk alim bn el-Kayyim bunu namaz ve onu terkeden kimsenin hkmleri hakknda yazd mstakil bir kitapta geni anlatmtr. Bu kitap faydal bir kitaptr, mracaat edilse ve yararlanlrsa iyi olur.785 SORU 763- Namaz terkeden kimsenin orucunun hkmn renmek istiyoruz. CEVAP: Namaz terkeden kimsenin orucu sahih deildir. Bu oru ondan kabul edilmez. nk namaz terkeden kafirdir, mrteddir. Bunun delili u ayettir: "Onlar tevbe ederler, namaz klarlar ve zekat verirlerse dinde sizin kar785
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 177-178
delerinizdirler." (Tevbe, 11) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bizimle onlar arasndaki ahid namazdr. Kim namaz terkederse kafir olur." Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kii ile irk ve kfr arasnda namaz terk etmek vardr." Her ne kadar bu konuda aralarnda icma olmasa da bu gr sahabilerin genelinin grdr. Mehur tabiilerden Abdullah bn akik -Allah rahmet eylesin- yle dedi: " Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ashab namazdan baka hibir amelin terkini kfr olarak grmezlerdi." Buna gre bir kimse namaz klmad halde oru tutarsa orucu reddedilir, kabul edilmez ve kyamet gn Allah katnda ona bir faydas da olmaz. Biz ona deriz ki: Namaz kl, sonra oru tut. Oru tutar da namaz klmazsan, senin orucun kabul edilmez. nk kafirin ibadeti kabul edilmez.786
RAMAZAN DIINDA NAMAZI NEMSEMEYENLER

SORU 764- Baz mslmanlar gryoruz dier aylarda namazn edasna nem vermiyorlar, Ramazan geldii zaman namaza, oruca ve Kur'an okumaya giriiyorlar. Bunlarn orularnn durumu nedir? Bunlara neyi tavsiye edersiniz? CEVAP: Bunlarn orular sahihtir. nk bu oru ehli tarafndan tutulan bir orutur. Orucu bozan bir eyle birlememitir. Dolaysyla sahihtir. Fakat biz bunlara kendileri hakknda Allah'tan korkmalarn ve Allah'n kendilerine farz kld ibadetleri her zaman ve her yerde yapmalarn tavsiye ederiz. nsan lmle ne zaman karlaacan bilmez. Belki Ramazan beklerken ona kavuamayabilir. Allah Teala kendisine ibadet iin lmden baka bir biti snr koymamtr. Nitekim o yle buyurmutur: "Sana yakin (lm) gelinceye kadar Rabbine kulluk et." (Hicr, 99)787
786 787
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 128-129 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/187
MSLMAN KADIN RAMAZANDA VAKTN NASIL GERR?

SORU 765- Mslman kadn gnmzde Ramazan televizyon veya video veya du karsnda uykusuz veya arlarla uyku arasnda geiriyor. Bu mslman kadna neyi tavsiye edersiniz? CEVAP: Erkek olsun, kadn olsun bir mslmann Ramazana sayg gstermesi, itaat ve ibadetlerle megul olmas ve her zaman masiyet ve ktlklerden uzak durmas gerekir. Zamann saygnl sebebiyle Ramazanda bunlara daha fazla dikkat etmelidir. Televizyonlarda veya videoda gsterilen filmleri ve dizileri seyretmek iin uykusuz kalmak veya mzik ve elence ile vakit geirmek btn bunlar Ramazanda ve baka vakitlerde haramdr ve masiyettir fakat Ramazanda bunlarn gnah daha iddetlidir. Bu haram klnm uykusuzlua vaciplerin terkedilmesi ve gndz uyuyarak namazlarn geirilmesi gibi eyler ilave edildii zaman bunlar da baka bir masiyet olur. Bylece masiyetler birbirini srkler, birbirini arr. Allah'tan iyilik ve afiyet dileriz. Kadnlarn arlara-pazarlara kmalar ihtiya olmadka haramdr. Onlar ancak ihtiyalar kadar dar kabilirler ve dar ktklar zaman tesettrl ve edepli olmalar, erkeklerle karmaktan ve onlarla konumaktan saknmalar ancak ihtiya kadar ve fitneye sebep olmayacak ekilde konumalar ve geceleri darda fazla vakit geirmemeleri arttr. nk darda fazla kaldklar zaman bu namaz ihmal etmelerine veya eine ya da ocuklarna kar grevlerini aksatmalarna sebep olur.788
MSLMAN BR KADININ RAMAZANDA UYMASI GEREKL KURALLAR VARDIR

SORU 766- Mslman kadnlarn bu mbarek ayda uymalar gereken kurallar nelerdir? CEVAP: Mslman kadnlarn bu mbarek ayda uymalar gereken kurallar unlardr:
788
1- slamn rknlerinden birisi olmas itibariyle bu aydaki orucu en gzel ekilde tutmalar. Hayz, lousalk veya oru tutmalarn zorlatran hastalk veya yolculuk veya emzikli olma hali gibi oruca mani hallerden birisiyle karlat zaman dier gnlerde kaza etme azim ve kararllyla orucunu tutmayabilir. 2- Kur'an tilaveti, tesbih, tehlil, tahmid, tekbir, farz namazlar zamannda eda etmek ve yasaklanan vakitler hari nafile namazlar arttrmak gibi ibadetlere sarlmak 3- Gybet, dedikodu, yalan sz, svmek ve kfretmek gibi haram szlerden dili korumak, ahlaksz filmlere ve hayasz resimlere bakmaktan ve erkeklere ehvetle bakmaktan gzleri saknmak 4- Evlerde oturmak ve ihtiya olmadka dar kmamak. Darya tesettrl olarak edep ve haya iinde kmak, erkeklerle senli benli olmamak, onlarla dorudan veya telefonla phe uyandrc konumalar yapmamak. Allah Teala yle buyurdu: "Eer Allah'tan korkuyorsanz (erkeklerle konuurken) sz yumuak bir eda ile sylemeyin ki kalbinde hastalk olan kimseler mide kaplmasn. Gzel ve doru sz syleyin." (Ahzab, 32) Baz kadnlar pekok kadn Ramazanda ve dier aylarda er'i adaba aykr hareket etmektedirler. nk onlar tamamen sslenerek, gzel kokular srnerek ve gerektii gibi rtnmeden ar ve pazarlara kmaktadrlar. yeri sahipleriyle/alanlarla akalamaktadrlar, yzlerini amakta veya zerlerine kendilerini tamamen rtmeyen rtler almakta ve kollarn amaktadrlar. Bunlar haramdr, fitneye sebep olur ve saygn bir ay olduu iin Ramazanda daha byk bir gnahtr.789
RAMAZANDA KADININ BADETNE YARDIMCI OLAN VASITALAR

SORU 767- Ramazanda kadnn ibadet ve taatna yardmc olacak vesilelerin en nemlileri nelerdir? CEVAP: Kadn olsun, erkek olsun bir mslmann Ramazanda ibadet ve taatine yardm edecek vesileler unlardr:
789
1- Allah'tan korkmak ve onun kulun btn fiillerinden, szlerinden ve niyetlerinden haberdar olduuna ve bunlardan hesaba ekeceine inanmak. Bir mslman bu bilinte olduu zaman ibadet ve taatle megul olur, ktlkleri terkeder ve gnahlarndan hemen tevbe eder. 2- Allah' oka zikretmek ve Kur'an okumak. nk bu kalbi inceltir. Allah Teala yle buyurur: "Bunlar, iman edenler ve gnlleri Allah'n zikriyle suknete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah'n zikriyle huzur bulur." (Rad, 28) "Mminler ancak o kimselerdir ki Allah anld zaman kalpleri rperir." (Enfal,
2)
3- Kalbi katlatran ve onu Allah'tan uzaklatran eylerden saknmak. Bunlar, masiyetler, kt kimselerle birarada bulunmak, haram yemek, Allah' anmaktan gafil olmak ve bozuk filmler seyretmektir. 4- Kadnn evinde kalmas, ihtiya olmadka evden kmamas, ihtiyacn bitirdii zaman sratle dnmesidir. 5- Geceleri uyumaktr. nk bu, erken kalkmasna yardm eder ve namazlar vaktinde klmas ve vaktini ibadet ve taatle deerlendirmesi iin gndz az uyumasn salar. 6- Dilini gybetten, dedikodudan, yalan ve haram szden korumak ve zikirle megul olmaktr.790
FTAR SOFRASINDA SRAF

SORU 768- ftar yemeklerinin hazrlanmasnda ar gitmek orucun sevabn azaltr m? CEVAP: Orucun sevabn azaltmaz. Orucun bitiminden sonraki haram fiil onun sevabn eksiltmez fakat bu Allah'n u ayetinin hkmne girer: "Yiyiniz, iiniz, israf etmeyiniz. phesiz Allah israf edenleri sevmez." (Araf, 31) srafn kendisi yasaklanmtr. Tutumluluk geimin yarsdr. Ellerinde fazla bir ey olduu zaman onu tasadduk etsinler. nk sadaka vermek iftar yemeinde israf etmekten daha faziletlidir.791
790 791
bn Fevzan, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/178-179
RAMAZANDA OK MKTARDA YYECEK VE ECEK TEDARK ETMEK

SORU 769- nsanlarn pek ounun Ramazandaki tek dncesi yiyecek tedarik etmek ve uyumak olmutur. Bu sebeple Ramazan bir tembellik ve uyuukluk ay haline gelmitir. Baz kimseler de geceleri eleniyor, gndzleri uyuyor. Sizin bunlara syleyeceiniz ey nedir? CEVAP: Ben bunun gerekte bir vakit ve servet kayb olduunu dnyorum. nsanlarn eit eit yemei, gndz uyumay ve geceleri kendilerine hibir yarar olmayan eylerden dolay uykusuz kalmay dnmekten baka bir eyleri olmad zaman phesiz bu ok deerli bir frsat karmalar demektir. Belki de bu frsat insana hayatnda bir daha dnmeyecektir. Akll bir kii Ramazanda gerektii gibi gecenin balangcnda uyur, teravih namazn klar ve imkan bulduu zaman gecenin sonunda ibadete kalkar, yiyeceklerinde ve ieceklerinde de israf etmez. Gc olanlarn ya mescitlerde veya baka yerde orululara iftar vermeleri gerekir nk oruluya iftar veren kimse onun sevabnn aynsn alr. Bir kimse orulu kardelerine iftar verdii zaman onlarn sevab kadar sevaba nail olur. Byk bir ecre nail olmak iin zenginlerin bu frsat deerlendirmeleri gerekir.792
RAMAZANDA MBAH OLAN EYLER TERKEDEREK NEFSE SIKINTI VERMENN HKM

SORU 770- Bazlar diyorlar ki: Bir mslmann Ramazanda zahitlemesi gerekir. Dolaysyla yemek, imek, cima ve dier zevklerden Ramazan kncaya kadar uzak durmal. Bu davran meru mudur? CEVAP: Allah Teala yle buyurur: "Oru gecesinde kadnlarnza yaklamak size helal klnd. Onlar size rtdrler, siz de onlara rtsnz. Allah sizin kendinize ktlk ettiinizi bildi ve tevbenizi kabul edip, sizi balad. Artk (Ramazan gecelerinde) elerinize yaklan ve Allah'n yazp takdir etmi olduu eyi arayn. afan aydnl gecenin karanlndan ayrtedilinceye kadar orucu tam tutun." (Bakara, 187)
792
bn Useymn, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/178-179
Bu ayet-i kerimede Allah Teala oruluya gndzleri yasak olan yemek, imek ve dier mubahlar ve Allah'a itaat iin bunlarla birlikte yardm istemeyi mubah kldn syledi. ster Ramazanda olsun, isterse baka zaman olsun ibadet maksadyla mubahlar terketmek ve nefsi skntya sokmak bir arlk saylr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Ben oru da tutarm, orusuz da olurum. Namaz da klarm, uyku da uyurum ve kadnlarla da evlenirim. Kim benim snnetimden yz evirirse benden deildir." Ramazanda ve baka zamanlarda Peygamberin snneti budur. Zahitlik, Allah'n mubah kld eyleri terketmek deildir.793
RAMAZANDA ARILARIN AIK KALMASININ HKM

SORU 771- Ramazan aynda arlarn ve ticarethanelerin gece ge saatlere kadar ak kaldn ve baz mslman erkeklerin ve kadnlarn buralara gittiklerini, bunun da btn Ramazan gndzleri onlar uyku ile geirmeye zorladn mahede ediyoruz... Bunun hkm nedir? CEVAP: Ticarethane sahiplerinin her zaman Allah'a itaat etmeleri, Ramazanda ve dier iyilik mevsimlerinde mslmanlara ortak olmalar ve vaktin tamamn al-verile ve dkkanlarn ak brakarak geirmemeleri gerekir. Allah Teala yle buyurur: "Ey iman edenler! Mallarnz ve evlatlarnz sizi, Allah' zikretmekten alkoymasn. Her kim bunu yaparsa, ite onlar ziyana urayanlarn ta kendileridir." (Munafikun, 9) Baka bir ayette yle buyurur: "Hibir ticaret ve hibir al-veri onlar Allah' anmaktan, namaz klmaktan ve zekat vermekten alkoymaz. Onlar kalplerin ve gzlerin dikilip kalaca bir gnden korkarlar." (Nur, 37) Sonra onlarn dkkanlarn zamann ounda ak brakmalar bakalarnn uykusuzluuna, gezip tozmalarna ve erkeklerle kadnlar arasnda fitneye sebep olur. Sonunda bunun gnah da onlarn zerinde kalr. nk sebep onlardr. Yneticilerin dkkanlarn ak kalmalar iin ibadetlerin edasn engellemeyecek insanlarn fitneye dmelerine ve kymetli vakitleri zayi etmelerine sebep olmayacak ekilde uygun bir vakit snrlamas yapmalar gerekir.794
793 794
bn Fevzan, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/161-162 bn Fevzan, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 1/168
RAMAZAN GN ASKER MUSK ALET ALMANIN HKM

SORU 772- Biz askeri mzka takmnda grevli askerleriz. Ramazanda gece gndz mzik aleti alyoruz. Bu amelin hkm nedir, bizim orucumuz makbul mdr? CEVAP: Mzik aleti almak Ramazanda da, baka gnlerde de caiz deildir. Fakat Ramazanda daha byk bir gnahtr. Bunun sebebi bu ayn saygn bir ay oluudur. Oruca gelince inaallah sahihtir. Mzik aleti almann haram oluunun delili Buhari'nin Sahih'inde ahir zamanda yaayan insanlar anlatan bir hadistir. Onlar altn, ipei, ikiyi ve mzik aletlerini helal sayacaklar. Allah onlar yere batracak. Bu konuda pek ok delil vardr. Bunlar grmek isteyen kimse bn el-Kayyim'in asetu'l-Lehfn isimli kitabna ve eyhulislam bn Teymiyye'nin Mecmuu Fetv'snn onbirinci czne mracaat etsin. Allah en iyi bilendir.795
GEN ERKEKLERLE, GEN KIZLARIN ORULU KEN TELEFONLA KONUMALARININ HKM

SORU 773- Gen erkeklerle, gen kzlarn orulu iken telefonla konumalarnn hkm nedir. zellikle bazlar nianl olduu zaman durum nedir? CEVAP: Gen kz ve gen erkeklerin telefonla birbirleriyle konumalar fitneye sebep olaca iin caiz deildir. Ancak gen kz konutuu kiinin nianls olduu ve sadece anlamak ve nianlln maslahat iin konuulduu zaman caizdir. Bununla beraber ihtiyata uygun olan velisinin konumasdr. Nianllk durumunun dnda byk bir fitneye sebep olaca ve sakncal durumlara dlecei korkusuyla gen kzlarla gen erkekler arasndaki karlkl konumalar caiz deildir. Bu konuma orulu halde olduu zaman onu olumsuz ynde etkiler (orucun sevab eksilir). nk oruludan istenen ey orucunu ihlal eden ve onu eksilten eylerden saknmasdr. Gen kzlarla, gen erkeklerin birbirleriyle tele795
fonda konumalar nice ahlaki musibetlere ve sosyal sulara sebep olmaktadr. Gen kzlarn velilerinin onlarn bu tehlikeye dmelerini nlemeleri ve onlar gzetlemeleri gerekir.796
DER AYLARDA DEL DE, SADECE RAMAZANDA ALIAN KMSELERE NASHAT

SORU 774- Baz kimseleri maalesef sadece Ramazanda be vakit namaza, teravihe, teheccde ve Kur'an okumaya devam ettiklerini, Ramazan biter bitmez bunlar veya ounu terkettiklerini gryorsunuz. Bunlar hakkndaki hkm nedir? Ramazandaki bu salih amelleri kabul edilir mi? Bu gibilere nasihatnz nedir? CEVAP: Ramazanda salih ameller ilemeye almak gzel bir eydir. Ramazann zel bir durumu vardr. O, byk bir mevsimdir. Fakat mslmandan istenen ey, btn mrnde, btn hayatnda ve her ay hayrl ameller iin almasdr. nk mr ok deerli bir frsattr. O, amelin lazm olduu bir yurda doru ilerlemektedir. nk ahiret yurdunda ceza ve mkafat amellere gre verilecektir. Mslmandan istenen ey, dnyadaki hayatn salih amellerle deerlendirmesi ve Ramazan ay gibi hayrl mevsimleri ve faziletli gnleri salih amellere tahsis etmesi ve zellikle o gnlerde daha fazla almasdr. Ancak farzlar ve namazlar ihmal edip yerine getirmeyen bu kiiler Ramazan geldii zaman alyorlar ve namazlara devam ediyorlar, Ramazan kt zaman ise farzlar terkediyorlar ve ihmal ediyorlar. Bunlarn Ramazandaki almalar makbul deildir. Seleften birisine yle soruldu: Bir ksm insanlar Ramazanda alyorlar, Ramazan knca ameli terkediyorlar? O yle cevap verdi: "Onlar ne kt kimselerdir, Allah' sadece Ramazanda tanyorlar?!" Farzlar terkettikleri, be vakit namaz terkettikleri zaman bunlarn amelleri makbul deildir. Nafilelerden ve snnetlerden bir eyi terkettikleri zaman bun-
796
lara bir gnah yoktur. Gemi Ramazanlarda yaptklar amellerinin kabul edilecei umulur. Allah en iyi bilendir.797
RAMAZAN ORUCUNU TUTMAYA ALITII, RAMAZANDAN SONRA NAMAZI TERKETT ZAMAN ORUCU KABUL OLUR MU?
SORU 775- Bir kimse Ramazan orucunu tutmaya ve sadece Ramazanda namaz klmaya alt fakat Ramazan biter bitmez namaz brakt zaman onun orucu makbul olur mu? CEVAP: Namaz slamn rknlerinden bir rkndr ve ehadet kelimelerinden sonra rknlerin en nemlisidir. Namaz ayn bir farzdr. Kim, farziyyetini inkar ederek namaz terkederse veya tembellik yaparak ve nemsemeyerek terkederse kafir olur. Ramazanda oru tutup sadece Ramazanda namaz klanlara gelince, bu Allah' aldatmaya almaktr. Allah' sadece Ramazanda tanyanlar ne kt bir topluluktur. Ramazan dnda namaz terk etmekle birlikte orular sahih olmaz. Bilakis onlar, alimlerin sahih olan grne gre namazn farziyyetini inkar etmeseler bile bununla en byk kfrle kafir olurlar. Bunun delili Peygamberin u hadisidir: "Onlarla (kafirler ve mnafklarla) bizim aramzdaki ahid (szlemesi) namazdr. Kim namaz terkederse kafir olur." Bunu Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve bn Mace, Burayde el-Eslemi'den sahih bir isnadla rivayet etmilerdir. Dier bir delil u hadistir: "in ba slamdr. slamn direi namazdr. En yksek zirvesi Allah yolunda cihat etmektir." Bunu Tirmizi sahih bir isnadla Muaz bn Cebel'den rivayet etmitir. Bir baka delil de u hadistir: "Kii ile kfr ve irk arasndaki snr namaz terketmektir." Bunu Mslim Sahih'inde Cabir bn Abdillah el-Ensari'den Radyallahu anh rivayet etmitir. Bu manada daha pek ok hadis vardr. Baar Allah'tandr.798
797 798
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/158-159 Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 102
HANGS DAHA FAZLETLDR, ZLHCCENN ON GN M YOKSA RAMAZANANIN SON ON GN M?

SORU 776- Zilhicce aynn (ilk) on gn m daha faziletlidir, yoksa Ramazan aynn son on gn m daha faziletlidir? CEVAP: Zilhiccenin on gn Ramazann on gnnden daha faziletlidir. Ramazann son on gecesi de zilhiccenin on gecesinden daha faziletlidir. Ramazann son on gecesi ihya edilecek gecelerdir. Rasulullah Sallallahu aleyhi
vesellem bu gecelerin hepsini ihya etmitir. Bunlarn iinden bin aydan daha ha-
yrl bir gece -kadir gecesi- vardr. Buna baka trl bir aklamayla cevap vermek isteyen kimsenin sahih bir delil getirmesi mmkn deildir.799
HANGS DAHA FAZLETLDR, KADR GECES M YOKSA MRA GECES M?

SORU 777- Allah rahmet eylesin. eyhulislam bn Teymiyye kadir gecesinden ve Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem miraca kt geceden hangisi faziletlidir diye soruldu. CEVAP: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem iin mira gecesi daha faziletlidir, mmet iin kadir gecesi daha faziletlidir. Rasulullah'a Sallallahu aleyhi vesellem mira gecesinde bahedilen nimetler kadir gecesinden nasibine verilen nimetlerden daha fazladr. Her ne kadar mira gecesinden mmetin de nasibi olsa bile kadir gecesinden elde edecei nasibi o gecedekinden daha fazladr. Fakat mira gecesindeki fazilet, eref ve en yksek rtbe sadece o gece miraca kan Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem nasip olmutur.800
???
799 800
bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/287 bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/286
ORUCUN SEVABINI LYE BAILAMAK CAZ OLUR MU?

SORU 778- Orucun sevabn lye balamak caiz olur mu? CEVAP: Mutlak sahih olan nakli delile gre orucun sevabn lye balamak caizdir ve o sevap inaallah lye ular.801
LEN BABAM N NAMAZ KILABLR MYM VE ORU TUTABLR MYM?

SORU 779- len babam iin Harem'de nafile namaz klyorum. Bu namaz, sadaka ve oru caiz olur mu? CEVAP: Evet, bir insann babas veya annesi veya akrabalar veya dier mslmanlar iin sadaka vermesi caizdir. Bu konuda sadaka, namaz, oru ve dier ibadetler arasnda bir fark yoktur. Fakat sormamz gereken soru udur: Bu meru olan (er'an tavsiye edilen) eylerden midir yoksa meru olmayp (er'an tavsiye edilmeyip) caiz olan eylerden midir? Biz deriz ki: Bu meru deil, caiz olan eylerdendir. ocuk iin meru olan (er'an tavsiye edilen) ey ebeveynine dua etmesidir. Ancak niyabetin yani bir bakas yerine yapmann caiz olduu farzlarda onun eda edemedii eyleri babas adna eda etmesi meru klnmtr. Mesela zerinde oru borcu olduu halde vefat ederse onun yerine bu orucu olu (veya kz) tutar. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim oru borlusu olarak vefat ederse onun orucunu velisi tutar." Bu konuda orucun Ramazan orucu gibi eriatn aslyla farz olan bir oru olmasyla, adak orucu gibi bir kimsenin kendisine farz hale getirdii oru arasnda hibir fark yoktur. Allah en iyi bilendir.802
???
801 802
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 124 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/554
"MESCTLERDE TKAFTA KEN ELERNZE YAKLAMAYIN" AYETNN MANASI NEDR?

SORU 780- "Mescitlerde itikafta iken elerinize yaklamayn." (Bakara, 187) ayetinin anlam nedir? CEVAP: Allah Teala oru gnnn gecesinde kadnlarla cinsel ilikiyi mubah kldktan sonra mescitte itikaf halinde iken bu ilikiyi yasaklad. Mescitlerde itikafa girenleri bu mubahlktan istisna etti. Dolaysyla onlarn gndz ve gece orulu olmasalar bile itikaf halinde iken kadnlarla cinsel ilikide bulunmalar ve yaklamalar caiz deildir. nk itikafn anlam pek ok eyi terk etmektir ve kendisini Allah'a ibadete vermektir. tikafta iken terkedilecek eylerden birisi de kadnlarla yaklamaktr. tikafa giren kimse eiyle cima ettii zaman itikaf batl olur. Cima itikaf iptal eden bir eydir. Ayn ekilde bir kimse ihtiya olmakszn itikaftan arya kt veya ihtiyac olmakszn herhangi bir yere kt zaman bu k onun itikafna zarar verir veya iptal eder/geersiz hale getirir. nk itikafn anlam dar kmayacak ekilde mescide bal kalmak ve orada ikamet etmektir. Ancak zaruri bir ihtiya sebebiyle ve zaruret miktarnca dar kabilir. Bu ayete gre itikaf ancak mescitte olur. nsan kendi evinde veya kendisinden baka hi kimsenin bulunmad bir mescitte veya cemaati oradan g etmi olan bir mescitte veya civarnda kimsenin namaz klmad bir mescitte itikafa giremez. Asl mescit bile olsa bu gibi yerlerde itikafa girilmez. nk itikaf esnasnda namazn cemaatle birlikte klnabilmesi iin itikafn cemaatle namaz klnan bir mescitte yaplmas arttr. Terkedildii ve cemaati g ettii iin cemaatle namaz klnmayan bir mescitte itikafa girildii zaman oradaki itikaf sahih olmaz. Byle bir mescitte itikafa giren kimse iki durumdan birisi ile kar karyadr. Ya itikafna devam edecek ve cemaatle namaz terkedecek ki cemaatle namaz klmak vaciptir ya da cemaatle namaz klmak iin dar kacak. Bu da sk sk tekrar edecei iin itikafa aykrdr. Demek ki itikafn cemaatle namaz klnan bir mescitte yaplmas gerekir. Allah Teala ayette bunun iin "mescitlerde" demitir. Allah Teala itikaf oru ayetlerinin sonunda zikretmitir. nk genellikle itikafa giren kimse iin uy-
gun olan ey orula itikaf birletirmesi ve orulu olmasdr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem sadece Ramazanda itikafa girmitir.803
PEYGAMBERN Sallallahu aleyhi vesellem "BEN RABBMN YANINDA GECELERM, BEN O YEDRR VE RR" DEMESNN ANLAMI NEDR?
SORU 781- Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Ben sizin gibi deilim. Ben Rabbimin katnda geceliyorum. O beni yediriyor ve iiriyor." Bu, hakiki bir yedirme ve iirme midir yoksa manevi bir yedirme ve iirme midir? CEVAP: lim ehli bu konuda ihtilaf etmitir. Bir gre gre bu hakiki bir yedirme ve iirmedir. Onun yiyecei ve iecei cennetten getirilir. Bir gre gre de bu manevi bir yedirme ve iirmedir. Allah'n peygamberine Sallallahu aleyhi vesellem yemek ve imek yerine geecek marifetlerin ve virdlerin bilgisini amasdr. Bu ilahi balar ve rabbani virdler Allah dostlarnn kalplerine indirilir, onlara g verir ve onlarn nefislerini yemek ve imek gibi arzulardan alkoyar. Nitekim bazlar yle der: Ona seni hatrlatacak yle szler var ki mekten de alkoyar onu, yemekten de Soruda geen hadisin baz rivayetlerinde bu gr destekleyen eyler vardr. Bu rivayetlerden birisi yledir: "Ben Rabbimin yannda kalyorum. O beni yediriyor ve iiriyor." Bu hadiste geen "zalle" kelimesinin anlam gndz kalmak demektir. Malumdur ki ne cennet yemeinden, ne de baka bir yemekten orulu olduu gnn gndznde yemek caiz deildir.804
PEYGAMBERN Sallallahu aleyhi vesellem "RAMAZAN GELD ZAMAN CENNET KAPILARI AILIR" DEMESNN ANLAMI
SORU 782- Bir hadis-i erifte Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Ramazan geldii zaman cennet kaplar alr, cehennem kaplar kapanr." Bu hadisin anlam Ramazanda len kimse hesaba ekilmeden cennete girer de803 804
eyh Salih b. Fevzn, Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 78-79 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 123
mek midir? Allah sizi hayrla mkafatlandrsn. CEVAP: Hayr bu anlama gelmez. Bu hadis kolayca cennete girmeleri iin amel edenleri evke getirmek zere cennetin kaplarnn alaca ve iman sahiplerinin gnahlardan vazgemeleri iin bu kaplardan girmesinler diye cehennemin kaplarnn kapatlaca anlamna gelir. Bu hadis Ramazanda len kimsenin hesaba ekilmeden cennete girecei anlamna gelmez. Cennete hesaba ekilmeden girecekler sadece Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem tanmlad u kiilerdir: "Onlar kendilerine rukye yaplmasn istemeyenler, vcutlarn dalamayanlar, uursuzlua inanmayanlar ve sadece Rablerine tevekkl edenlerdir." zerlerine vacip olan salih amelleri yerine getirmekle birlikte bu vasflar da tayanlar hesaba ekilmeden cennete gireceklerdir.805
PEYGAMBERN Sallallahu aleyhi vesellem "ORU TUTAN KMSE N BR SEVAP, TUTMAYAN KMSE N K SEVAP VARDIR" SZNN ANLAMI
SORU 783- Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem u sznn anlam nedir? "Oru tutan iin bir sevap, tutmayan iin iki sevap vardr." CEVAP: Bu konudaki hadisi Mslim Sahih'inde Enes'ten Radyallahu anh rivayet etmitir. Enes yle anlatmaktadr: "Bir yolculukta Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem ile beraberdik; kimimiz orulu, kimimiz orusuz idik. Scak bir gnde bir yerde konakladk. Glgelenenlerin ou elbise sahibi olanlard. Kimimiz de eliyle gneten korunuyordu. Oru tutanlar takatsiz dt, tutmayanlar kalkp adrlar kurdular ve hayvanlar suladlar. Bunun zerine Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Oru tutmayanlar bugn sevaplar alp gtrdler." Mslim'in baka bir rivayetinde Enes yle dedi: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yolculukta idi. Bazlar oru tuttular, bazlar tutmadlar. Oru tutmayanlar ilere drt elle sarldlar ve altlar. Oru tutanlar ise zayf ve bitkin dp i grmediler. Bu konuda o yle dedi: "Oru tutmayanlar bugn sevab alp gtrdler."
805
Bu iki hadisin manas aktr: Yolculuk esnasnda iddetli scak ve zorluk olduu zaman oru tutmama ruhsatn almann azimetle amel etmekten yani oru tutmaktan daha hayrl olduunu beyan etmektir. Senin zikrettiin hadise gelince bunun asln bilmiyoruz. Baar Allah'tandr.806
PEYGAMBERN Sallallahu aleyhi vesellem "ORUCUNUZ BRLKTE TUTTUUNUZ GNN ORUCUDUR, BAYRAMINIZ BRLKTE BAYRAM ETTNZ GNN BAYRAMDIR" SZNN ANLAMI NEDR?
SORU 784- "Orucunuz oru tuttuunuz gn balamtr. Ramazan bayramnz da (birlikte) bayram ettiiniz gn balamtr" hadisinin anlam nedir? CEVAP: Tek bana evval hilalini gren kimsenin ancak insanlarla birlikte bayram edeceini syleyen kimseler bu hadisle amel ettiler. Bu, ounluun grdr. Bir gre gre de byle bir kii gizlice bayram eder (yani orucunu gizlice aar). Birtakm alimler de bu grtedirler. Fakat bir kimse Ramazan hilalini grr de ahitlii reddedilirse drt mezhebe gre de onun oru tutmas gerekir. Ahmed'den gelen bir rivayete gre onun oru tutmas gerekmez. eyh Takyuddin sz konusu hadisten dolay bu rivayeti tercih etmitir.807
RAMAZANIN LK GECES YATSI NAMAZINDA ORU AYETLERN OKUMANIN HKM

SORU 785- Ramazann ilk gecesinde yats namaznda oru ayetlerini okumann hkm nedir? CEVAP: Bunun asln bilmiyorum. Yalnz Ahmed'den gelen bir rivayette o, Ramazann ilk gecesi yats namaznda Kalem suresinin okunmasn mstehap grd. eyh Takyuddin de bu gr tercih etti. Maide suresinin sonunu oku-
806 807
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 10568 Ebu Butayn, ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/316-317
maya gelince bunun mstehap olduunu syleyen hi kimseyi bilmiyorum.808
CRETLE KUR'AN OKUMAK N RAMAZAN GECELERN UYKUSUZ GERMENN HKM

SORU 786- Ramazan gecelerini ihya etmek iin baz insanlarn yannda Ramazan gecelerinde cretle Kur'an okuyarak uykusuz kalmak caiz midir, helal midir yoksa haram mdr veya kitap ve snnetten bir delille bu yasaklanm mdr? Ben her sene baz insanlarn yannda uykusuz kalyorum. Bu sene bunun delilini reneyim diye kabul etmek istemedim. Bana bir fetva veriniz. CEVAP: Allah Teala kendisine ibadet edilmesini emretmi ve kitabnn okunmasn, renilmesini tevik etmitir. Bu, Ramazanda daha da nemlidir. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmitir: "Kim inanarak ve karln da ancak Allah'tan bekleyerek Ramazan gecelerini ihya ederse gemi gnahlar balanr." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazann son on gn girdii zaman gecelerini ihya ederdi, ailesine ve mmetine de bunu tevik ederdi. Kim Allah'n rzasn isteyerek ve sevabn umarak bunu yaparsa onun iin byk bir ecir vardr. Baz mslmanlarn cretle Kur'an okumak iin bakalarnn evinde Ramazan gecelerini uykusuz geirmeyi alkanlk haline getirmelerine gelince, ister bununla bu evlere ve halkna bereket hasl olmasn kast etsinler, isterse onlarn l veya diri yaknlarna okuduklarnn sevabn balamay kast etsinler, bu bir bid'attir. nk Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem byle bir ey yapmad kesinlikle bilinmektedir. Dolaysyla bu sonradan uydurulmu bir bid'attr. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmitir: "Kim bizim u din iimizde onda bulunmayan bir eyi ihdas ederse, o reddedilir." Bir baka rivayette yle buyurur: "Kim bizim yapmadmz bir eyi yaparsa o reddedilir." Buna gre ne byle bir eyi yapan kimse iin, ne de ona yardm eden kimse iin hibir sevap yoktur. Bilakis dinde olmayan bir eyi ihdas ettii ve bid'at iledii iin gnahkar olur. Baar Allah'tandr.809
808
Ebu Butayn, ed-Dureru's-Seniyye fi'l-Ecvibeti'n-Necdiyye, 5/310
RAMAZANDA AVLANMAK HARAM MIDIR?

SORU 787- Bir Ramazan gn sabahleyin daa gittim. Dada baz av hayvanlar vard. Tfeimi aldm ve iftardan sonra yememiz iin baz hayvanlar avladm. Bundan dolay benim bir gnahm var mdr veya ilediim bu fiilden dolay keffaret gerekir mi? Ramazan aynda avlanmak haram mdr? Bana bir ey gerektii zaman ne yapacam? CEVAP: Orulu iken avlanan kimsenin orucuna bunun bir etkisi olmaz. Senin orucun sahihtir. Sana kaza gerekmez. Ramazanda avlanmann hibir sakncas yoktur. Baar Allah'tandr.810
TOPLU FTARLAR BD'AT MIDIR?

SORU 788- Burada Cezayir niversitelerinde davet alannda faaliyet gsteren bir cemaat var. Bunlar her pazar gn ertesi gn toplu iftar yemei vereceklerini ilan ediyorlar. Pazartesi gn de oru tutuyorlar ve bir salonda toplanarak topluca iftar yapyorlar. Bu faaliyetlerinin sebebini sorduumuzda bize yle dediler: Bu, davet iin uygun bir yntemdir. Biz, mslmanlarn saflarn birletirmek istiyoruz. Bu konudaki er' hkm nedir? Bu bid'at mdr, deil midir? CEVAP: Durum soruda anlatld gibi olduu zaman sz edilen toplantnn ve bunu ilan etmenin hibir sakncas yoktur. Baar Allah'tandr.811
809 810 811
kinci Blm RAMAZAN GECELERN HYA ETMEK

Bu blm iki fasldan meydana gelir: Birinci Fasl : Gece badeti ve Teravihin Hkmleri kinci Fasl : Gece badeti ve Teravihle lgili eitli Fetvalar
Birinci Fasl GECE BADET VE TERAVHN HKMLER

Birinci Konu kinci Konu nc Konu : Teravih Namaznn Hkm ve Anlam : Teravih Namaznn Tarifi ve Rekatlarnn Says : Teravihte Kur'an Kraatinin Hkmleri
Drdnc Konu : Teravihte Vitir ve Kunutun Hkmleri
Birinci Konu TERAVH NAMAZININ HKM VE ANLAMI

TERAVH VE TEHECCDLE KASTEDLEN EY NEDR?
SORU 789- Ramazan aynda Allah'a yaplan ibadetlerden ve yaknlama yollarndan birisi de teravihtir. Teravih ve teheccdle kastedilen ey nedir? CEVAP: Teravih, Ramazanda yaplan gece ibadetidir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunun hakknda yle buyurmutur: "Kim iman ederek ve sevabn Allah'tan umarak Ramazan gecelerini ihya ederse gemi gnahlar affedilir." Bu ibadetin teravih diye adlandrlmasnn sebebi udur: Yukarda da getii gibi insanlar bu namaz uzun uzun klyorlard ve her drt rekatn kldka yani iki defa selam verince- biraz istirahat ediyorlar, sonra yeniden balyorlard. Aie'nin u hadisi de bu anlama gelmektedir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi
vesellem drt rekat namaz klard, ancak sen onun gzelliini ve uzunluunu hi
sorma. Sonra bir drt rekat daha klard ki sen onun gzelliini ve uzunluunu da sorma. Sonra rekat daha klard. phesiz Aie, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem bu drt rekat ikier ikier kldn fakat her bir drt rekatla dierlerinin arasn ayrdn kastediyordu. Bu teravih Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem bir snnetidir. Fakat o bunu ashabna gece kldrd, sonra namaz kldrmaya gelmedi ve dedi ki: Ben bunun sizin zerinize farz klnmasndan korktum. Bir kimsenin Ramazan gecelerini ihya etmenin sevabna nail olmak iin bunu ihmal etmemesi gerekir. Ramazan gecelerini ihya etmenin sevab gemi gnahlarndan balanmaktr. Bu namaza imamla birlikte devam etmelidir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Kim namaz bitirinceye kadar imamla birlikte klarsa
ona geceyi ihya etmenin sevab yazlr. phesiz gnmzde klnan teravih namazlarnda birok yanllklar yaplmaktadr. Bu yanllklarn kimisini imamlar, kimisini dierleri yapmaktadr. mamlarn hatalar unlardr: Pek ok imam bu namaz o kadar ok hzl kldrmaktadrlar ki onlarn arkasnda namazn huzurunu yakalamak mmkn deildir. Yal, zayf ve hasta gibi kimselerin bu srate dayanmalar ok zordur. Bu, kendilerine yklenen emanete aykrdr. nk imam kendisine uyulan/gvenilen kiidir. Onun kendisine uyanlar iin en uygun/en faziletli olan eyi yapmas gerekir. O, eer tek bana klm olsayd serbest hareket edebilirdi; dilerse namazn huzurunu bozmayacak ekilde sratli klabilirdi, dilerse yava klard. Fakat imam olduu zaman kendisine uyanlar iin en hayrl olan yolu izlemesi gerekir. Alimler imamn, cemaatin veya cemaatin bir ksmnn baz snnetleri yapmalarn engelleyecek bir sratte namaz kldrmalarnn mekruh olduuna hkmetmilerdir. Hal byle olunca bir imam nasl olur da kendisine uyan kimselerin vacipleri bile yerine getirmelerini engelleyici sratte namaz kldrabilir?!! Baz imamlar da teravihi Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem zaman zaman kld vitir eklinde klyorlar. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bazan vitri be rekat olarak klar ve son rekata kadar oturmazd, bazan yedi rekat olarak klar ve sadece sonunda otururdu veya dokuz rekat olarak klar, sekizinci rekatta oturur, sonra teehhd okur, sonra kalkar ve dokuzuncu rekat klard. Baz imamlar da byle yapyorlar. Ben, Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem insanlara namaz kldrrken byle bir ey yaptn bilmiyorum. Bunu sadece evinde klarken yapyordu. Bunun yani bir kimsenin sadece sonunda oturarak vitri be veya yedi rekat olarak klmas veya sekizinci rekatta oturup teehhdden sonra selam vermeden ayaa kalkarak dokuzuncu rekat klmasnn snnette asl olsa bile imamn Ramazanda bunu yapmas insanlarn kafasn kartrr. nsan iki rekata niyet etmi olarak namaza girer. Sonra baz insanlar imam iki rekat kld veya drt rekat kld ve imam selam verdii zaman dar kma ihtiyac duyabilir ve kar. Baz insanlar da zerine bevl veya baka bir ey sktrm olabilir ve imamla beraber be veya yedi veya dokuz rekat klmak ona zor gelebilir. mam byle bir ey yapaca zaman snneti aklamaktadr. Biz ona deriz ki: Snneti beyan et ve yle de: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem vitri be ve yedi rekat olarak da klard ve sadece son rekatta otururdu. Dokuz rekatta klard, sekizin-
cinin sonunda oturur, teehhd okur, selam vermeden ayaa kalkar, dokuzuncu rekat klar, teehhde oturur ve selam verirdi. Sen bunu cemaatle klarken yapma, bunu anlamazlar veya baz insanlar namaza sonradan gelmi olabilirler, onlara bunu tamamlamak problemli veya zor olur. Sonra ben imdiye kadar Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ashabyla birlikte byle bir vitir kldn bilmiyorum. Bunu sadece evinde yapard. Teravih klanlardan imamn dndaki kimselerin yaptklar hatalara gelince baz insanlarn teravih namazn blp paraladklarn grrsn. Bunlar teravihin iki veya drt rekatn bir mescidde ve ayn ekilde kalann baka bir mescitte klarlar. Bu arada vakit kaybeder ve Rasulullahn szn ettii byk sevab karr. Rasulullahn o sz udur: "Kim imam bitirinceye kadar namaz onunla birlikte klarsa ona geceyi ihya etme sevab yazlr." Onlarn bu ekilde namaz klmalar bu byk sevabtan mahrumiyete sebep olur. Baz insanlarn da imam izlemekte hata ettiklerini ve onu getiklerini grrsn. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "mamdan nce ban kaldran kimse Allah'n onun ban merkep ba, suretini merkep sureti gibi yapmasndan korkmaz m?"812
TERAVH NAMAZI LE GECENN HYASI ARASINDAK FARK

SORU 790- Teravih namaz klmakla geceyi ihya etmek arasnda ne fark vardr? Geceyi ihya etmeyi Ramazann son on gecesine tahsis etmenin delili nedir? Geceyi ihya etmenin sadece kraati, rkuu ve secdeleri uzatmak anlamna geldiinin bir delili var mdr? CEVAP: Teravih namaz yukarda da getii gibi Ramazan gecelerini ihya etmektir. Fakat Ramazann son on gecesindeki gece ibadetini uzatmaya da gecenin ihyas ad verilir. Buhari ve Mslim'in Sahihlerinde Aie'nin yle dedii rivayet edilmitir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem Ramazann son on gn girdiinde zarn balar, gecelerini ihya eder, ailesini de uyandrrd." bn Receb el-Letaif'te yle dedi: "Muhtemeldir ki gecenin tamamn ihya ederdi. Zayf da olsa bir hadiste u lafzla rivayet edilir: "Gecenin tamamn ihya
812
ederdi." Msned'de yine Aie'den yle rivayet edildi: "Ramazann ilk yirmi gnnde Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem namazla uykuyu kartrrd. Son on gne girdii zaman paalar svar, izarn balard." Ebu Nuaym, Enes'ten zayf bir isnadla unu nakletti: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan girdii zaman geceleri hem ibadet eder, hem de uyurdu. Ramazann yirmidrd olduu zaman artk gece uykusunu tatmazd. bn Receb "izarn balard" sznn anlam hakknda unlar syledi: Dorusu hanmlardan ayr kald kastedilmitir. Aie ve Enes hadisinden aka anlalan budur. Ramazan kncaya kadar yatana girmedii eklinde de yorumlanmtr. Enes hadisinde yle geer: "Yatan drerdi ve kadnlardan ayr kalrd." Yine Mslim, Huzeyfe'den yle rivayet etti: Bir gece ben Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte namaz kldm. Bakara suresini okumaya balad. (Bu sureyi bitirince) rku eder dedim yapmad. Okumaya devam etti. Sonra Nisa suresine balad. Onu da okudu. Hem de ar ar (tertil zere) okudu. yle ki, iinde tesbih bulunan bir ayete rastlad zaman tesbih etti. Bir dilek ayetine rastlad zaman dilekte bulundu. Snma ayetine rastlad zaman da (azabtan) Allah'a snd. Sonra rkua varp: "Subhane Rabbiye'l-Azim=Byk olan Rabbimi tesbih ederim" dedi. Rkuu da kyam kadar uzundu. Sonra: "Semiallahu limen hamideh=Allah kendisine hamd edeni duydu" dedi. Ardndan hemen: "Rabbena leke'l-hamd=Ey Rabbimiz hamd sana mahsustur" dedi. Sonra rku yapt kadar uzunca ayakta durdu. Sonra secdeye vard. Secdede: "Subhane Rabbiye'l-a'la=Yce olan Rabbimi tesbih ederim" dedi. Secdesinin uzunluu kyamna yakn idi. Buhari ve Mslim, bn Mesud'un yle dediini rivayet ettiler: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile beraber namaz kldm. O kadar ok uzatt ki, hatta bir ara kt bir ey yapmay dndm. Oturup onu yalnz brakmay dndm." Bu hadislerden u sonu kartlr: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem kyam uzatmas, namazn rknlerini uzatmas ve zellikle Ramazann son on gnnnde daha fazla almas onun devaml yapt bir snnetidir. Allah en iyi bilendir.813 RAMAZANIN GECES KILINAN NAMAZIN CEMAATLE EDASININ MERULUU
813
SORU 791- Ramazan gecesi klnan namazn cemaatle edasnn meruiyyeti nedir? Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem teravih namaznda cemaate devam etmesinin sebebi nedir? CEVAP: Ebu Muhammed bn Kudame "el-Muni"de yle dedi: Ebu Abdillah'a gre bu namaz cemaatle klmak tercih edilir. Yusuf bn Musa'nn rivayetinde o yle dedi: Teravihi cemaatle klmak daha faziletlidir. Kendisine uyulan bir kimse olur da bu namaz evinde klarsa insanlarn ona uymalar namaz kolaylatrr. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu rivayet edilmitir: "Benden sonraki iki kiiye uyun." mer'in Radyallahu anh bu namaz cemaatle kld bildirildi. el-Muzeni, bn el-Hakem ve Ebu Hanife'nin bir takm arkadalar da bu grtedir. Ahmed yle dedi: Cabir, Ali ve Abdullah bu namaz cemaatle klarlard. Bu konuda Peygamberden gelen merfu hadis ise Sahihu Mslim'de, Aie'den rivayet edilmitir. O yle dedi: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir gece mescitte namaz kld, insanlar da onunla birlikte namaz kldlar. Sonra ertesi gn yine namaz kld, insanlar oaldlar. Sonra insanlar nc veya drdnc gn de toplandlar fakat Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem onlarn yanna kmad. Sabah olunca yle buyurdu: "Yaptnz grdm. Sadece bu namazn zerinize farz klnacandan korktuum iin yannza kmadm." Bu olay Ramazanda oldu. Ebu Hureyre'nin yle dedii rivayet edildi: "Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem (Ramazanda bir gece mescide) kt. Mescidin bir kenarnda bir grubu namaz klarlarken grnce: Kim bunlar diye sordu. Denildi ki: Bunlar ezbere Kur'an bilmiyorlar. Ubey bn Kab onlara namaz kldryor. Bunun zerine Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Ne gzel yapyorlar. Davranlar isabetli ve dorudur." Bunu Ebu Davud rivayet etti. Mslim, Aie'den yle rivayet etti: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem gece yars dar kt. Mescitte namaz kld. nsanlar da onunla birlikte kldlar. Sabahleyin insanlar bunu konuuyorlard. Bu sebeple daha ok insan topland. Peygamber ikinci gece yine kt, insanlarla birlikte namaz kld. Sabahleyin bu olay konutuklar iin nc gece mescitteki cemaat daha da oald. Peygamber yine kt ve onlarla birlikte namaz kld. Drdnc gece olunca mescit
cemaat almad. Fakat bu defasnda Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem evinden dar kmad. Birtakm adamlar: Namaz, namaz diye konumaya baladlar. Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem sabah namaz vaktine kadar evinden dar kmad. Sabah namazn kldrdktan sonra insanlara dnd ve yle dedi: Gece hangi durumda olduunuzu biliyorum. Fakat ben gece namaznn size farz olacandan ve onu klmaktan aciz kalacanzdan korktum. Bu hadislerden anlaldna gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem baz sahabileriyle birlikte bu namaz cemaatle klm fakat bunu devaml yapmamtr. Farz olaca korkusuyla cemaati terk ettiini sylemitir. Daha sonra artk bunun farz olmayacandan emin olduklar zaman mer onlar bu namaz cemaatle klmalar iin toplamtr. Buhari, Abdurrahman bn Abd'den yle rivayet etti: Bir Ramazan gecesi mer ile birlikte mescide kmtk. Mescitte halk grup grup ve ayr ayr namaz klyorlard. Kimisi kendi bana yalnzca namaz klyordu. Kimisinin kld namaza da bir ksm halk itirak ediyordu. mer dedi ki: "yle zannediyorum ki, bunlar bir imamn arkasnda toplarsam daha ho olacak." Sonra karar verdi ve ertesi gn Ubey bn Kab' Radyallahu anh teravih imam tayin edip cemaat onun arkasnda toplad.814
RAMAZAN GECES KILINAN NAMAZA TERAVH DENLMESNN HKMET

SORU 792- Ramazan geceleri klnan namazn teravih diye adlandrlmasnn hikmeti nedir? Teravih namaznda selam aralarnda bir ka kelime konuulmasn veya vaaz ve nasihat edilmesini faziletli bir i olarak grr msnz? CEVAP: "el-Menahilu'l-Husan"da el-A'rec'ten yle bir sz nakledildi: nsanlarn Ramazanda kafirlere hep beddua ettiklerini grdk. mam sekiz rekatta Bakara suresini okurdu. mam, Bakara suresini oniki rekatta tamamlad zaman insanlar bunu hafif bir namaz olarak grrlerdi. Abdullah bn Ebi Bekr'in yle dedii rivayet edilmitir: Babamn yle dediini duydum: "Biz Ramazanda teravih namazn bitirince sahur vaktinin geecei korkusuyla hizmetileri yemek hazrlasnlar diye acele ettirirdik.
814
es-Saib bn Yezid'in yle dedii rivayet edildi: mer bn el-Hattab, Ubey bn Kab'a ve Temim ed-Dari'ye Ramazanda insanlara onbir rekat namaz kldrmalarn emretti. mam namazda ikiyz ayet okurdu. Hatta o kadar ki biz kyamn uzunluunda asaya dayanrdk. Biz ancak sabah namazn klmak iin ayrlrdk. bn Mahmud "Kitabu's-Syam"da yle dedi: "nsanlar kyamn uzunluundan dolay asaya dayandklar ve sabaha kadar namazdan ayrlmadklar iin drt rekatta bir istirahat molas veriyorlard. Bundan dolay bu namaz teravih namaz diye isimlendirilmitir." Halbuki insanlar imdi bu namaz ok abuk klyorlar, bir saatta hatta daha az bir srede bitiriyorlar. Bir yorgunluk ve meakkat hissetmedikleri iin bu istirahate ihtiya duymuyorlar. Fakat baz imamlar cemaatin kendini toparlamas ve dinlenmesi iin teravihin rekatlar arasnda az bir miktar ara verirse veya durursa bunu nasihatla veya tle veya faydal bir kitab okumakla veya imamn namazda okuduu ayetlerin tefsiriyle veya insanlar kmasnlar ya da yorulmasnlar diye birtakm hkmlerin hatrlatlmasyla deerlendirmesi daha uygundur. Bu geceleri oyun ve elenceyle geirerek uykusuz kalanlara gelince onlarn elde edecekleri hibir ey yoktur, almalar boa gitmitir. nsanlar genellikle Ramazan geceleri boyunca uykusuz kalmay alkanlk haline getirdiler, geceleri uyumak yerine sabahlar veya gndzn balangcnda ya da byk bir ksmnda uyudular. Bu geceleri zaman ldrc eylerle geirdiler, kulaklarn mzik ve elenceye atlar, kkrtc resimlere ve ahlaksz filmlere bakarak vakit ldrdler. Bunun sonucunda gnahlara meylettiler, alkol aldlar, nefisleri haram klnm eylere yneldi, eytan ve nefsi emmareleri kendileriyle salih ameller arasna girdi ve onlar mescitlerden ve bu mbarek ibadeti cemaatle birlikte klmaktan alkoydu. Onlarn en hayrls farz klp kapya koan kimselerdir. Pek oklar en byk farz olan namaz da terkediyorlar ve bu haramlar iledikleri, Allah'n zikrinden ve kitabn okumaktan yz evirdikleri halde ailelerini taklit ederek orula Allah'a yaklamak istiyorlar. Bu apak bir hsrandr. Yardm istenilecek olan sadece Allah'tr.815
815
GECE BADET SADECE RAMAZANA MAHSUS DELDR

SORU 793- Sadece Ramazan aynda m gece ibadeti yapmak snnettir yoksa btn gnlerde mi snnettir? Bu ibadetin vakti ne zaman balar, ne zaman sona erer? Gece ibadeti sadece namazdan ibaret midir, yoksa hem namaz hem de Kur'an okumak mdr? CEVAP: Gece namaza kalkmak ve teheccd klmak snnettir, faziletli bir ibadettir ve Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ile ashab bu ibadete devam etmilerdir. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: "phesiz Rabbin senin gecenin te ikisine yakn ksmn, yarsn ve te birini ibadetle geirdiini biliyor. Beraberinde bulunanlardan bir topluluk da byle yapyor." (Mzzemmil, 20) Gece ibadeti sadece Ramazana mahsus deildir. Vakti yats ile sabah arasdr. Fakat gecenin sonunda klnan namaz daha faziletlidir. Ortasnda klmann da sevab vardr. Evla olan, onu uykudan sonra veya gecenin son yarsnda klmaktr. Allah en iyi bilendir.816
TERAVH NAMAZI MEKKED SNNETTR

SORU 794- Teravih namaz sadece snnet midir, yoksa snneti mekkede midir? Bu namaz nasl eda ederiz? CEVAP: Bu namaz, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem tevik ettii mekked bir snnettir. O yle buyurmutur: "Kim iman ederek ve sevabn Allah'tan umarak Ramazan gecelerini ihya ederse gemi gnahlar affedilir." Peygamberin bu namaz birka gece ashabna kldrd, sonra bunun onlara farz olmasndan korktuu iin kendi kendilerine klmalarn tevik ettii bilinmektedir. Bazan bir kii kendi bana klyordu. Bazan iki kii birlikte klyordu. Bazan da kii cemaat halinde klyordu. Sonra mer Radyallahu anh namaz ve Kur'an' dinlemeyi birlikte yapsnlar diye onlar bir imamn arkasnda toplad. Mslmanlar bu gne kadar bunu devam ettirdiler. O zaman bu namaz yirmi rekat olarak klnrd. Onlar oniki rekatta Bakara suresini okuyacak ekilde kraati uzatrlard. Bazan bunu sekiz rekatta okurlard. nk Peygam-
816
ber Sallallahu aleyhi vesellem bu namaz muayyen rekat saysyla snrlandrmad. Bu i genitir. Dileyen rekat saysn azaltr, rknlerini uzatr, dileyen rekat saylarn arttrr ve rknleri hafifletir.817
TERAVH NAMAZININ HKM

SORU 795- Teravih namaznn hkm nedir? Dnya ticaretine daldklar, bazan oyun ve elence ile vakit kaybettikleri iin bu byk fazileti terk edenlerin durumu hakknda ne dersin? CEVAP: Teravih namaz, Ramazan gecelerinde yats namazndan sonra klnan bir namazdr. Snneti mekkededir. Nitekim Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u sz buna delalet etmektedir: "Kim iman ederek ve sevabn Allah'tan umarak Ramazan gecelerini ihya ederse, gemi gnahlar affedilir." Ramazan ihya etmek, gecenin evvelinde ve sonunda klnan namaz kapsar. Teravih namaz klmak da Ramazan gecesini ihya etmek trnden bir ibadettir. Allah Teala mmin kullarn anlatrken onlarn geceleyin kalkp namaz kldklarn sylemitir. Nitekim o yle buyurmaktadr: "Onlar Rablerine secde ederek ve kyamda durarak geceleyenlerdir." (Furkan, 64) Baka bir ayette yle buyurur: "Onlar geceleri pek az uyurlard." (Zariyat, 17) Bu namaz sonuna kadar imamla birlikte klmak mstehaptr. Ahmed ve snen sahipleri, sahih bir senedle Ebu Zerr'den Radyallahu anh unu rivayet ettiler: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Kim teravih namazn sonuna kadar imamla birlikte klarsa ona geceyi ibadetle geirmi olmann sevab yazlr." mam Ahmed Radyallahu anh bu hadisle amel ederek ancak imamla birlikte namaz bitirirdi. phesiz bu byk mevsimde bu ibadeti yerine getirmek, slam dininin sembollerinden, itaat ve ibadetin en faziletlilerinden ve Peygamberin snnetlerinden biri olarak kabul edilir. Nitekim Abdurrahman bn Avf, Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem u sz nakletti: "phesiz Allah Teala size Ramazann orucunu farz kld. Ben de size onun gece klnan namazn snnet kldm."
817
Bu snnetin ihyas ve ortaya konmasnda byk bir ecir vardr ve amellerin sevabn kat kat arttrr. Baz haberlerde yle geer: "Gkte saysn Allah'tan baka kimsenin bilmedii melekler vardr. Ramazan girdii zaman teravih namaznda Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem mmetiyle beraber bulunmak iin Rablerinden izin isterler. Kim onlara deerse veya onlar kime dokunursa bir daha ebediyyen bedbaht olmayacak bir mutlulua eriir." Bir mslman bu byk sevab nasl karr? iyle veya ticaretle megul olmak veya onun tamam Allah katnda sinein kanad kadar deeri olmayan dnya maln biriktirmek iin bu ibadeti nasl terk eder? Bu namazdan uzak duran ve kendi mallar ve sanatlaryla megul olan bu kiiler, elde edecekleri az miktardaki dnyevi kar ve kazan ile karacaklar uhrevi iyiliklerin ve sevaplarn arasndaki fark ve bu mbarek aydaki amellerin kat kat arttrlacan bilmezler. Pek ok kii Ramazan gecelerinde dnyevi amellerle megul olurlar ve bunu her zamanki gibi dnyevi amellere ynelme mevsimi olarak grrler. Artk dnyalk mal ve kazancn artmas iin birbirleriyle yar eder hale gelirler ve seleften bazlarnn u szn unuturlar: "Dnya iin seninle yaran birini grdn zaman sen onunla ahiret iin yar." ***
kinci Konu TERAVH NAMAZININ TARF VE REKATLARININ SAYISI

RAMAZANDA GECE NAMAZININ MERU EKLYLE KILINMASI GEREKR
SORU 796- Ramazanda gece namaznn belli bir says var mdr, yok mudur? CEVAP: Ramazandaki gece namaznn vacip olarak belli bir says yoktur. Bir kimse btn geceyi ibadetle geirse hibir sakncas yoktur. Yirmi rekat klsa veya elli rekat klsa bunun da bir sakncas yoktur. Fakat faziletli olan rekat says Peygamberin yaptdr. O da onbir rekat veya on rekattr. nk mmin-
lerin annesi Aie'ye, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem Ramazanda nasl namaz kld sorulunca yle cevap verdi: O, Ramazanda veya baka bir zamanda onbir rekattan fazla namaz klmazd. Fakat bu rekatlarn usulne uygun bir ekilde klnmas kraatin rku ve secdelerin, rkudan sonraki kyamn ve secdelerin arasndaki oturularn uzun olmas gerekir. nsanlarn bugn yaptklar ey bundan tamamen farkldr. Bugn imamlar ok sratli namaz kldryorlar ve cemaatin zerlerine den eyi yapmalarn engelliyorlar. mamlk bir velayettir. Velayet grevini stlenenlerin (yani idarecilerin) en faydal olan eyi yapmalar gerekir. mamn sadece erken kmay nemsemesi bir hatadr. Bilakis onun yapmas gereken ey Peygamberin yapt gibi kyam, rkuu ve secdeleri namaz bitinceye kadar uzun uzun yapmas, yapmak istedii dualarn, kraatin, tesbihin ve dier eylerin miktarn azaltmamas gerekir.818
TERAVH NAMAZINDA SNNET OLAN MKTAR NEDR?

SORU 797- Teravih namaznn hkm nedir? Rekatlarnn saysnda snnet olan miktar nedir? CEVAP: Teravih namaz Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem bir snnetidir ve onu mmeti iin de bir snnet klmtr. Bu namaz gece ashabna kldrm fakat onlara farz olur korkusuyla bunu terketmitir. Sonra mslmanlar Ebu Bekir dneminde ve mer'in halifeliinin balangcnda bu ekilde -yani cemaatsiz klmaya- devam etmiler, sonra mminlerin emiri mer Radyallahu anh onlar Temim ed-Dari'nin ve Ubey bn Kab'n imaml altnda toplam ve Allah'a hamd olsun ki mslmanlar o gnden bugne kadar bu namaz cemaatle klagelmilerdir. Bu namaz Ramazan aynn bir snnetidir. Rekatlarnn saysna gelince onbir veya on rekattir. Snnet olan budur. Fakat bir kimse bunu arttrrsa bunda da bir saknca yoktur. nk bu konuda seleften arttrma ve eksiltme konusunda eitli rivayetler gelmitir. Bunlar birbirlerini reddetmemilerdir. Kim bundan fazla klarsa ona kar klmaz. Kim snnetle geen miktaryla yetinirse o daha faziletlidir. Bu miktarn zerine ilave etmenin bir sakncas olmadna delalet eden ri818
Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/193
vayetler vardr. Buhari ve dierlerinin bn mer'den Radyallahu anh rivayet ettiklerine gre bir adam Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem gelerek gece namazn sordu. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "kier ikierdir. Biriniz sabah namaznn vaktinin girdiinden korktuu zaman bir tek rekat klar ki bu tek rekat evvelce klm olduklarn tekletirir." Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem gece namazn belli bir say ile snrlandrmamtr. Fakat teravih namaznda nemli olan rku ve secdelerde ve bunlardan kafay kaldrnca huu, huzur ve skunet iinde bulunmak ve bazlarnn yapt gibi namaz klanlarn snnetleri yerine getirmelerini engelleyici bir acelecilie kaplmamaktr. Hatta bu acelecilik bazan vaciplerin yerine getirilmesine bile mani olmaktadr. Bunun sebebi daha ok insan arkasnda toplamak iin mescitlerden kanlarn ilki olma arzusudur. Bu, meru olan lye aykrdr. mamn zerine vacip olan ey arkasndaki insanlarla ilgili olarak Allah'tan korkmak, snnetten dar kp onlara meakkat verecek ekilde uzatmamak ve arkasndakilerin namazn snnetlerini veya vaciplerini eda etmelerini engelleyecek ekilde hzl kldrmamaktr. Bu sebepledir ki alimler bir imamn arkasndaki cemaatin snnetleri yerine getirmelerini engelleyecek sratte namaz kldrmasn mekruh grmlerdir. Hal byle olunca cemaatin vacipleri yerine getirmesini engelleyici bir sratte namaz kldran kimsenin hali nice olur? Bir imamn bu sratte namaz kldrmas haramdr. Allah'tan kendimiz iin ve kardelerimiz iin istikamet ve selamet dileriz.819
???
819
TERAVH REKATLARININ SAYISINDA SNNET OLAN MKTAR

SORU 798- Teravihin rekatlarnn saysnda snnet olan miktar nedir? Onbir rekat m, yoksa on rekat m? Ramazan ay boyunca bunlardan sadece biriyle mi ittifak etmek gerekir yoksa eitlendirmek mi daha faziletlidir? Bunu yirmi rekata kadar veya daha fazla arttran kimse hakknda sizin grnz nedir? CEVAP: "Mecalisu ehri Ramazan" adl kitabnda mellif dedi ki: "Selefi salih teravih namazndaki ve beraberindeki vitrin rekatlarnn saysnda ihtilaf ettiler. Bir gre gre ondrt rekattr, bir gre gre otuzdokuz rekattr, bir gre gre yirmi rekattr, bir gre gre ondokuz rekattr, bir gre gre on rekattr, bir gre gre onbir rekattr, bir gre gre de daha baka bir eydir. Ebu Muhammed bn Kudame, el-Muni isimli kitabnda yle dedi: "Fasl: Ebu Abdullah'n (Ahmed'in) tercih ettii gre gre teravih namaznda yirmi rekat vardr. Sevri, Ebu Hanife ve afii de bu grtedir. Malik, bu namazn otuzalt rekat olduunu syledi. Malik bunun eskiden beri byle olduunu iddia etti ve Medinelilerin uygulamasna sarld. et-Tevmee'nin klesi Salih yle dedi: Ben insanlarn krkbir rekat namaz kldklarna ve bunun be rekatn vitir olarak kldklarna ahit oldum. Bizim delilimiz de udur: mer Radyallahu anh Ubey bn Kab'n imamlnda insanlar toplad zaman onlar bu namaz yirmi rekat olarak klyorlard. el-Hasen'in rivayetine gre mer, insanlar Ubey bn Kab'n imamlnda toplad. Ubey onlara yirmi rekat namaz kldrrd ve gecenin ikinci yars olmadka vitri kldrmazd. Son on rekata geldii zaman Ubey bn Kab geri ekilir ve kalan evinde klard. Malik, Yezid bn Ravman'dan yle dediini rivayet etti: nsanlar mer zamannda Ramazanda yirmi rekat namaz klarlard. Ali'den rivayet edildiine gre o, bir adama Ramazanda yirmi rekat namaz kldrmasn emretmiti. Bu, adeta bir icma olmutur. Baz ilim sahipleri de yle demilerdir: Medineliler byle yaptlar. nk onlar Mekkelilerle eit olmak istediler. Mekkeliler teravihin her iki rekatnda selam verdike bir tavaf yapyorlard. (Kabeyi yedi defa dnyorlard.) Medineliler de herbir tavafn yerine drt rekat namaz klyorlar-
d... Bylece yirmi rekat oluyordu: 2+2+2+2+=8 Ayrca selam arasndaki birer tavafn yerine 4+4+4=12 rekat. (Tamam=8+12=20 rekat) Allah rahmet eylesin eyhulislam bn Teymiyye yle dedi: Ahmed ve afii'nin mezhebinde de kabul edildii zere bu namaz yirmi rekat klmas gerekir. Bunu onbir rekat ve on rekat olarak da klabilir. Bunlarn hepsi gzeldir. Dolaysyla kyamn uzunluuna ve ksalna gre rekatlarn saysn oaltmak veya azaltmak mmkndr. Dedi ki: Namaz klanlarn durumlarnn farkllna gre rekatlarn saysnn da farkl olmas daha faziletlidir. Ramazanda ve Ramazan dnda Peygamberin kendi kendine kld gibi onlarn da nce on rekat, sonra rekat klmalar muhtemel ise bu daha faziletlidir. Onlarn byle yapmalar ihtimali yoksa yirmi rekat klmak daha faziletlidir. Mslmanlarn ekseriyetinin yapt budur. On ile krk rekatn ortas da budur. Onu krk rekat olarak veya daha farkl bir sayda klarsa bunda mekruh mekruh olacak bir ey yoktur. Bir kimse Ramazanda klnan teravih namaznn arttrlmayan ve eksiltilmeyen belli bir saysnn olmadn zanneden kimse yanlg iindedir... eyhulislam bn Teymiyye'nin yukardaki szlerinden ve dier rivayetlerden anlalan ey udur: Gece namaz rekatlarn saysyla deil, zaman ile snrlandrlr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onbir rekatlk bir namaz be saat gibi bir zamanda klard. Bazan bu btn geceyi alr, hatta sahuru karacaklarndan bile korkarlard. Bu, bir rekatn krk dakika srecek ekilde kyamn uzamasn gerektirir. Sahabiler de byle yaparlard. yle ki kyamda uzun sre kaldklar iin bir asaya dayanarak ayakta dururlard. Kyam ve rknlerin uzunluu kendilerine zahmet verdii zaman (rukunlarn ve kyamlarn) uzunluundan hafifletirler fakat btn geceyi veya gecenin byk bir ksmn kapsayacak ekilde rekatlarn saysn oaltrlard. Rknleri hafifleterek rekatlar arttrmada veya rknleri uzatarak rekatlar azaltmada sahabenin tuttuu yol budur. Onlar bu konuda birbirlerini yadrgamadlar. Hepsi haktr ve hepsi de kabul edilmesi ve kat kat sevaba nail olmas umulan bir ibadeti eda etmilerdir. Allah en iyi bilendir.820
820
TERAVH NAMAZININ TAMAMINI VTRLE BRLKTE BR SELAMDA BRLETRMENN HKM

SORU 799- Teravih namaznn tamamn veya bir ksmn vitirle birlikte bir selamda birletirmenin hkm nedir? CEVAP: Bu namaz bozan bir ameldir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Gece namaz ikier ikier klnr." Bunlar tek selamda birletirdii zaman ikier ikier klm olmaz. O zaman Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem emrettii eye aykr bir i yapm olur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Kim bizim dinimizde olmayan bir ey yaparsa o reddedilir." mam Ahmed -Allah rahmet eylesin- gece namaznda selam vermeden nc rekata kalkan kimsenin sanki sabah namaznda nc rekata kalkan kimse gibi olduuna hkmetti. Yani hatrladktan sonra devam ederse sabah namaznda olduu gibi namaz batl olur. Bu sebeple bir kimse teravih namaznda unutarak nc rekata kalkt zaman dnmesi, teehhde oturmas ve selam verdikten sonra sehiv secdesi yapmas gerekir. Bunu yapmazsa namaz batl olur. Burada bir mesele var: Baz insanlar Aie'den nakledilen hadisten Peygamberin drt rekatta bir selam verdii anlamn kardlar. Bu hadis yledir: Aie'ye Peygamberimizin Sallallahu aleyhi vesellem Ramazanda nasl namaz kld sorulunca yle cevap verdi: "O ne Ramazanda, ne de baka zaman onbir rekattan fazla namaz klmazd. Drt rekat klard, ancak onun mkemmelliini, uzunluk ve gzelliini hi sorma. Sonra bir drt daha klard, ancak yine onun gzellik ve uzunluunu sorma. Ondan sonra bir daha klard." Bazlar bu hadisten hareketle Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ilk drt rekat bir selamla, ikinci drt rekat bir selamla ve kalan rekat da bir selamla kldn zannettiler. Fakat bu hadisin zikredilen eye ihtimali olduu gibi, drt rekat klmas, sonra dinlenmek ve tekrar zindelik kazanmak iin bir mddet oturmas da muradedilmi olabilir. Bu ihtimal daha kuvvetlidir. Yani ikier ikier klard. Fakat ilk drt rekat kldktan sonra istirahat etmek ve tekrar zindelik kazanmak iin otururdu. kinci drt rekat da ikier ikier klar, sonra otururdu. Peygam-
berin Sallallahu aleyhi vesellem: "Gece namaz ikier ikier klnr" sz de bunu dorulamaktadr. Bu mana Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem hem szn, hem de fiilini birletirmektedir. Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem drt rekat bir selamla klm olmas ihtimali vardr. Fakat onun "gece namaz ikier ikier klnr" sznden dolay bu ihtimal kuvvetli deildir. Vitir namazna gelince rekat klnd zaman bunun da iki ekli vardr: Birinci ekli iki rekat klp selam vermesi sonra nc rekat klmasdr. kinci ekli ise bir teehhd ve bir selamla n birlikte klmasdr.821 SORU 800- Bir imamn teravih namaznn btn rekatlarn tek selamla kldrmas caiz olur mu? Bu konudaki sahih olan snnet nedir? Vitir namazn akam namaz gibi ikili birli klanlar hakknda ne dersiniz? Byle bir ey nakledildi mi? CEVAP: Teravih namaznda olsun, teheccd namaznda olsun bunlar ikier ikier klmak snnettir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Gece namaz ikier ikier klnr. Gecenin banda olsun, sonunda olsun hkm ayndr. Hadisin zahiri bunu ifade eder. Peygamberin namazn anlatrken Aie'nin syledii sz ise yledir: "Drt rekat klard, ancak onun gzelliini ve uzunluunu hi sorma. Sonra bir drt daha klard, ancak onun gzelliini ve uzunluunu sorma. Ondan sonra bir rekat daha klard." Burada drt veya rekatn bir selamla klnd kastedilmemitir. Sadece ilk drt rekatn ok uzun olduu ve ikinci drt rekatn uzunlukta onun altnda kald ifade edilmitir. Bununla beraber her iki rekatta bir selam vermitir. Nitekim bn Abbas Peygamberle Sallallahu aleyhi vesellem birlikte kld bir namaz anlatm ve onun yannda geceledii zaman ikier ikier kldn sylemitir. Fakat Aie'den yle bir rivayet daha gelmitir: Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem be rekat vitir klar, sadece son rekatta otururdu. Aralksz yedi rekat
klard. Dokuz rekat klard, sekizinciden sonra oturur, teehhd okur, selam vermez, sonra dokuzuncu rekat klard." Belki bu onun hayatnn sonunda yapt ve devaml yapmad bir eydi.
821
Alimler vitri bir selamla be rekat olarak ve bir selamla yedi rekat olarak klmay caiz grdler. Bazlar rekat klmay caiz grdler. Alimlerin ekserisi vitrin akam namaz gibi iki teehhdle klnmasn mekruh grdler. Fakat bu mekruh olmakla birlikte caizdir. SORU 801- Bir imamn mesela len namaz gibi ilk teehhd iin otursun veya oturmasn teravih namaznda bir selamla drt rekat klmas caiz olur mu? CEVAP: Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem "gece namaz ikier ikier klnr" dedii sahih olarak sabit olmutur. Yine Sahihu Mslim'de Aie'nin Radyallahu anh yle dedii sabittir: " Peygamber her iki rekatta bir tahiyyat okurdu." Bu, onun her iki rekatta bir selam verdiini ifade eder. Sahabilerden ve mctehid imamlardan da teravih namaz bu ekilde nakledilmitir. Fakat onlar kyam ve rknleri uzatrlar ve herbir drt rekattan sonra istirahat ederlerdi. Bundan dolay bu namaz teravih diye isimlendirdiler. Vitir namazna gelince, bunu tek bir selamla veya be veya yedi rekat olarak klmak caizdir. Selam en sonunda verir. Nitekim Aie'den sahih olarak sabit olduuna gre Peygamber byle yapmtr. Her ne olursa olsun teheccd namazn da drt rekat bir selamla klmak mekruhtur. Aie'nin "drt rekat klard" sz dier hadiste zikrettii gibi iki selamla drt rekat klard anlamna gelir.822
TERAVH NAMAZINDA K DEFA SELAM VERDKTEN SONRA AY VE KAHVE MENN HKM

SORU 802- Teravih namaznda iki defa selam verdikten sonra ay ve kahve imenin hkm nedir? CEVAP: Kyamn mddeti uzun srd, yallar ve ay-kahve alkanl olanlar zorlanabilecei iin bu caizdir. Fakat bir ihtiya yoksa bunu terketmek daha uygundur. Allah en iyi bilendir.823
MAMA UYMAK
822 823
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 137-138 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 177
SORU 803- Bir kimse imamn arkasnda kld zaman imam bu namaz onbir rekattan fazla klyor. Bu kii imama uyacak m, yoksa kyam esnasnda namazdan ayrlabilir mi? CEVAP: mama uymak snnettir. nk imam namaz tamamlamadan ayrld zaman gece namaznn sevabn elde edemez. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim imam namazdan kncaya kadar onunla birlikte namaz klarsa ona gece namaznn sevab yazlr." Bundan dolay Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem imam namaz bitirinceye kadar onunla beraber hareket etmeye bizi tevik etmitir. Sahabiler, mstakil bir namaza ilave yaptnda o imama uyduklarna gre birbirinden bamsz namazlardaki meru bir ilaveye sen ne diyebilirsin? Sahabiler mstakil bir namazda meru olana yaplan ilavede imamlarna uymulardr. Bunun bir rneini mminlerin emiri Osman bn Affan'da grmekteyiz. O, hac esnasnda Mina'daki namaz tam yani drt rekat olarak klmtr. Halbuki Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ebu Bekir, mer ve hilafetinin balangcnda hatta sekiz sene geinceye kadar Osman burada namaz iki rekat olarak klyorlard. Osman sonra bunu drt rekat olarak kld ve sahabiler onu yadrgadlar. Buna ramen ona tabi oluyorlar ve bu namaz onunla birlikte drt rekat olarak klyorlard. Sahabenin izledii yol budur. Yani onlar imama uymaya zen gstermilerdir. Hal byle olunca Peygamberin onbir rekat kld bir namaza imam ilavede bulununca insanlarn onu brakp gittiklerini grdmz zaman bu duruma ne diyeceiz? Nitekim baz insanlarn meru olan teravih onbir rekattr diyerek Mescid-i Haram'da imamdan nce namaz brakp gittiklerini grmekteyiz. Bu konuda biz deriz ki, imama uymak dinde en kuvvetli vaciptir. Bu teravihi klmak suretiyle Ramazan gecelerini devaml ihya etmemiz gerekir. Nitekim bir kimse orulu olduu zaman yalandan, gybetten, dedikodudan, haram szlerden ve haram fiillerden saknmas da gerekir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Yalan sz onunla amel etmeyi ve cehaleti terketmeyen kimsenin yemesini ve imesini terk etmesine Allah'n ihtiyac yoktur. Oru tutan kiinin bu haramlardan daima uzak durmas ve Ramazanda Kur'an okumas gerekir. nk Kur'an Ramazanda nazil olduu iin Ramazanda Kur'an okumann ayr bir zellii vardr. nk Cebrail Ramazanda Pey-
gambere gelir ona Kur'an okurdu. Cebrail ona Kur'an okuduu zaman Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem esen rzgardan daha cmert olurdu ve bol bol iyilik yapard. Yani Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Kur'an' okuduu zaman ondan etkilenirdi ve bunun varl (etkisi) belli olurdu. Bu ayda oka sadaka vermemiz de gerekir. Sadaka iki ksmdr: Vacip olan sadaka yani zekat, nafile sadaka yani gnll yaplan iyilikler. Bu ayda fakirlere, yoksullara, borlulara ve dier ihtiya sahiplerine bol bol sadaka ver. nk bu ayda verilen sadakalarn dier aylarda verilenlerden ayr bir zellii vardr. Zekata gelince bu zaten farzdr ve nafile sadakadan daha stndr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Rabbinden rivayet ettii bir hadisi kudside yle buyurmutur: "Kulum bana, kendisine farz kldm eylerden daha sevimli baka hibir eyle yaklamad." Baz insanlar nafilenin farzdan daha faziletli olduunu zanneder. Halbuki byle deildir. Bilakis farz nafileden daha faziletlidir. Delili bu hadistir. Farzlar nafilelerden daha faziletli ve Allah'a daha sevimli olmasayd, Allah onlar kullarna farz klmazd.824
TERAVHN KALAN REKATLARINI MAMLA BRLKTE TAMAMLAMAYAN KMSENN HKM

SORU 804- Baz kimseler iinde yirmi rekat teravih namaz klnan mescitlere geldikleri zaman daha fazlasnn caiz olmadn zannederek bunun sadece onbir rekatn klyorlar. Buna mukabil onu imamla birlikte tamamlamyorlar ve Kur'an okumaya ve muayyen bir kitab okumaya koyuluyorlar veya bazan birbirleriyle sohbete dalyorlar. Bu yaptklar ey doru mudur, yoksa Peygamberin hadisine uyarak imama tabi olmalar m istenir. nk Peygamber: "Kim namaz bitirinceye kadar imamla birlikte olursa Allah ona btn geceyi ibadetle geirmi olmann sevabn yazar" buyurmutur. CEVAP: Ramazan ihya etmek, ister onbir rekatla olsun, ister yirmi rekatla olsun btn gecenin yars veya te biri gibi bir parasn namaz klarak geirmekle mmkn olur. Ramazan ihya etmek bir saatten az bile olsa mahalle imamnn arkasnda namaz klmakla mmkn olur. Bunun delili, Snen sahiplerinin Ebu Zerr'den sahih bir senetle rivayet et824
tikleri u hadistir: Ebu Zerr yle anlatt: Biz Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ile (bir Ramazan) oru tuttuk. Ramazan aynn bitmesine yedi gece kalncaya kadar bize hibir gece teravih namaz kldrmad. Yedinci gece bize gecenin te biri geinceye kadar namaz kldrd. Sonra altnc gece bize yine bir ey kldrmad. Sonra beinci gece bize gece yarsna kadar namaz kldrd. Ben dedim ki: Ya Rasulallah! Bu gecemizin kalan yarsn da ihya etmemizi buyurmanz temenni ediyoruz. Benim bu temennime karlk o yle buyurdu: "phesiz imam namaz bitirinceye kadar onunla birlikte namaz klan kimseye o gecenin tamamn ibadetle geirmenin sevab yazlr..." mam Ahmed bn Hanbel bu hadisle amel ederek imam namaz bitirinceye kadar onunla birlikte namaz klard. Kim bu sevab elde etmeyi arzu ederse imam ister az klsn, ister ok klsn, ister uzun klsn, ister ksa klsn vitri bitirinceye kadar onunla birlikte namaz klmas gerekir. Namaz, kulun Allah'a yaklat bedeni ibadetlerin en faziletlisidir. Onun belli bir ls yoktur. Kim onu uzatr ve rekatlarn saysn arttrrsa bunun karlnda sevabn alr. Allah Teala gzel eyler yapann mkafatn zayi etmez.825
TERAVH NAMAZINI UZATMANIN SINIRI

SORU 805- Mescidin imam insanlara teravih namaz kldryor ve her rekatta tam olarak bir sayfa yani yaklak onbe ayet okuyor. Fakat baz kimseler onun kraati uzattn bazlar da bunun aksini sylyor. Teravih namaznda snnet olan nedir? Bu konuda Peygamberden nakledilen bir l var mdr? CEVAP: Peygamberden sahih olarak gelen haberlere gre o, Ramazanda ve dier vakitlerde geceleri onbir rekat namaz klard. Fakat o kraati ve namazn rknlerini o kadar uzatrd ki bir defasnda bir rekatte tertil zere ve yava yava be czden fazla Kur'an okumutu. Peygamber gecenin yarsnda veya biraz nce veya biraz sonra kalkard ve afak vakti yaklancaya kadar devaml namaz klard. On rekatlk bir namaz be saat gibi zamanda klard. Byle bir namaz da kraatin ve rknlerin uzatlmasn gerektirir.
825
Rivayet edildiine gre mer Radyallahu anh sahabileri teravih namazna toplad zaman onlar bu namaz yirmi rekat olarak klyorlar ve herbir rekatta Bakara suresinin ayetlerinden otuz ayet kadar ayet yani yaklak drt be sayfa Kur'an okuyorlard. Bakara suresinin tamamn sekiz rekatta okuyorlard. Teravih namazn on iki rekat klarlarsa kraati ksaltmay uygun gryorlard. Teravih namaznda snnet olan usl budur. Kraati ksa tuttuu zaman baz mtehit imamlarn dedii gibi rekatlarn saysn krbire kadar arttrabilir. Onbir rekat veya on rekatla yetinmek isterse o zaman da kraati ve rknleri arttrr. Teravih namaz iin belli bir say yoktur. Ancak istenilen ey bu namazn bir saatten az olmayacak ekilde yava yava ve huzur iinde klnmasdr. Bunun uzun olduu grnde olan kimse nakledilen eylere/snnete muhalefet etmi olur. Ona itibar edilmez.826 ***
nc Konu TERAVH NAMAZINDA KUR'AN KIRAATNN HKM

TERAVH NAMAZINI GZEL SESL MAMIN ARKASINDA VE UZAK MESCTLERDE KILMAK
SORU 806- yilik yapmak ve Allah'a yakn olmak isteyen baz kimseler gzel okuduu gerekesiyle mbarek Ramazan gecelerinde belli bir imamn arkasnda namaz klmak iin uzak veya yakn yerlere gidiyorlar. Byle yapmak meru mudur? CEVAP: Kraati gzel olan ve teanni ile Kur'an okuyan iyi bir okuyucudan Kur'an' dinlerken kalbin huu duyduu ve huzur bulduu bilinen bir eydir. Gzel sesli bir okuyuun dinleyicinin Allah'tan korkmasna vesile olduu aktr. Bir kimse byle bir imamn arkasnda huu duyduu ve kalp huzuru bulduu zaman onun arkasnda namaz klabilir. Ondan istifade etmek, namaznda
826
huu duymak ve kulana ho gelen, kalbine huu ve huzur veren bu kraatten etkilenmek iin uzak veya yakn bir yerden onun yanna gelebilir. Neticede iman artm, Allah'n kelamyla ve sevgisiyle huzur bulmu olarak oradan ayrlr. Bu onun Kur'an kraatna sevmesine/ona almasna, ok okumasna, Allah'n kelamn dnmesine, istifade etmek iin okumasna, onu tatbike ve onunla amel etmeye zen gstermesine, onu hakkyla okumasna ve sesini Kur'an'la gzelletirmeye almasna yol aar. Buhari, Ebu Hureyre'den, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szn rivayet etti: "Kur'an' gzel bir name ile okumayan bizden deildir." Buhari ve Mslim'in Sahihlerinde Ebu Hureyre'den yle rivayet edildi: "Allah Peygambere Kur'an' gzel bir name ile sesli okumasna izin verdii kadar baka hibir eye izin vermedi." el-Bera'dan Radyallahu anh rivayet edildiine gre Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem yle buyurdu: "Kur'an' seslerinizle gzelletirin. nk gzel bir ses
Kur'an'n gzelliini arttrr." Btn bunlar Kur'an' gzel okuyan gzel sesli bir imam tercih etmenin mbahlnn delillerindendir. Uzak bile olsa onun arkasnda namaz klmak iin gitmek sevab arttrr. Baary verecek olan Allah'tr. Ramazann son on gecesinin ibadete tahsis edilmesinin sebebi bu hadislerle daha iyi anlalr. Bu hadislerin zahirine gre o btn geceyi namazla ve Kur'an okumakla geirirdi. phesiz bu kyamn, rkuun ve secdelerin uzun olmasn gerektirir. "el-Menahilu'l-Husan"da el-A'rec'in u sz nakledilir: "Ramazanda insanlarn kafirlere hep beddua ettiklerini grdk. mam sekiz rekatta Bakara suresini okurdu. mam Bakara suresini on iki rekatta tamamlad zaman insanlar bunu hafif/ve ksa bir namaz olarak grrlerdi. Abdullah bn Ebi Bekir babasnn yle dediini nakletti: "Biz Ramazanda teravih namazn bitirince sahur vaktinin geecei korkusuyla hizmetileri yemek hazrlasnlar diye acele ettirirdik." Yukarda es-Saib hadisinde yle geti: "mam namazda ikiyz ayet okurdu. Hatta o kadar ki biz kyamn uzunluundan dolay asaya dayanarak namaz k-
lardk. Biz ancak sabah namazn klmak iin namaz bitirirdik."827 SORU 807- Baz genler -Allah onlar muvaffak etsin- devaml tek bir mescidde namaz klmyorlar. Her gn yeni sesler aratrarak mescit mescit geziyorlar. Onlar mesela filan imamn kraatini etkileyici buluyorlar fakat onun arkasna da devaml gitmiyorlar. Kraatlerinden holanmadklar ve namazdaki huularn eksik grdkleri iin yakn mescitleri terk ediyorlar. Bu konudaki tavsiyeniz nedir, snnete gre faziletli olan nedir? CEVAP: Bundan dolay onlar ayplayamayz. nk gzel bir sesin ve iyi bir okuyuun insan zerinde brakt bir etki vardr, kalbe huzur, vcuda rperti verir. Allah kelamnn etkisi ve ondan alnan zevk, onun anlalmasna, manalarnn kavranmasna, onu dnmeye, esizliini, belaatini ve slubunun gcn tanmaya sebep olan eylerdendir. Btn bunlar onunla amel etmenin, irad ve ynlendirmelerini kabul etmenin bir sebebidir. Dolaysyla gzel sesli, Kur'an' iyi okuyan, onu ezbere bilen ve namazda okurken huu ve huzur veren bir okuyucuyu arayan kimse ayplanamaz. Uzak bir yerden de gelse insan bu gibi eylerle farkl bir namaz klmay kasteder ve onu kraati iyi olmayan veya oka yanlan veya sesi gzel olmayp Kur'an' teanni ile okuyamayan veya harfleri birbirine kartracak ekilde ok sratli okuyan, namaznda huzur okuyuunda huu vermeyen baka bir imama -bu imam yakn bir mescitte bile olsa- tercih eder. Fakat btn imamlarn gleri yettiince Kur'an' gzel sesle okumalar, kraatte huu ve namazda huzur vermeleri iin ynlendirmek gerekir. Ta ki namaz klanlar teravihlerde ve dier namazlarda onlardan kamasnlar. Fakat namaz klan kiinin de Kur'an'n tamamn dinleyebilmesi iin Ramazan aynn bandan sonuna kadar tek bir imamn arkasnda namaza devam etmesi, setii imamn arkasnda devaml bulunmas onun okuyuuna, gzel sesine ve ondaki stn niteliklere gvenmesi gerekir. Her gn ayr bir mescide gitmesi uygun deildir. nk o zaman kraatin uzunluu ve ksalnda imamlar arasnda farkllklar olaca iin Kur'an'n bir ksmn dinleme frsatn karabilir. Baar Allah'tandr.828
827
SORU 808- Burada baz insanlarn arasnda yaygn bir adet var. Bu insanlar teravih namaz klmak iin evlerinden uzak mescitlere gidiyorlar. Bunu gzel sesli imamlar bulmak iin yapyorlar. Bu konudaki grnz nedir? CEVAP: Bir imamn gzel sesiyle Kur'an' tilavet etmesi, riya ve gsteri iin deil, sevabn Allah'tan umarak kraati istenen ekilde gzelletirmeye, okuyuuyla faydal olmak ve dinleyenleri yararlandrmak iin huu ve kalp huzuru ile Kur'an okumaya zen gstermesi gerekir. Cemaate den grev de Allah'a itaat ederek ve orada namaz klarak mescitlerini mamur etmektir. Mescitler arasnda gidip gelerek imamlarn seslerinin tadna bakmak iin vakit geirmesi gerekmez. zellikle kadnlar iin bu uygun deildir. nk onlarn evlerinden uzak yerlere gidip gelmelerinde byk bir risk vardr. Kadnlardan istenen evlerinde namaz klmalardr. Mescide gitmek iin dar karsa riski azaltmak iin en yakn mescide gitmek iin kmaldr. nsanlarn baz mescitlerde toplanmas eklindeki bu adet arzu edilen iyi bir adet deildir. nk bu dier mescitleri kullansz hale getirir, riyaya sebep olur. Bunda gayrimeru zorlamalar ve arlklar vardr.829 SORU 809- Gzel sesli imamlarn izlenmesinin hkm nedir? CEVAP: Ben bunda bir saknca grmyorum. Fakat insanlarn kendi imamlarnn etrafnda ve kendi mescitlerinde toplanmalar iin, mescitlerin bo kalmamas iin ve imam gzel okuyan mescitte kalabaln oalmamas iin bir kimsenin kendi mescidinde namaz klmas daha faziletlidir. Kalabalktan dolay kargaa da olabilir. Bazan bu mekruh da olabilir. Bazan bir kimse gelir, iinde ok sayda kadn bulunan bu mescitten kalabalklarla birlikte kan bir kadna arpabilir. Bazan o kadn farknda olmad halde kalabalklar srkleyebilir de ok sonra bunu farkedebilir. Bu sebeple biz bir kimsenin kendi mescidinde kalmasn uygun grrz. nk bunda mescidin himayesi ve onda cemaatin toplanmas, cemaatin imamlar etrafnda birlemesi, kalabalk ve meakkatten uzak kalnmas imkan vardr.830
828 829 830
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 161-162 el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/161 Fetv libni Useymn Kitabu'd-Da've, 1/200
HER GECE VE HER REKATN KIRAAT N KUR'AN'DAN MUAYYEN BR MKTARIN BELRLENMES

SORU 810- Mescit imamlarnn pek ou mesela bir gecede bir cz, bir rekatta bir sayfa gibi her gece ve her rekatn kraati iin Kur'an'dan belli bir miktar belirliyorlar. Bu konudaki fikriniz nedir? CEVAP: Namaz klan kiinin her gece okuyaca kraatin miktarn belirlemesinde ve Harameyn'in imamlarnn yapt gibi bu miktar teravihin rekatlarna taksim etmesinde herhangi bir saknca yoktur. Bu kraatin namaz klanlarn tahamml edebilecekleri kadar olmas ve durum ve artlara uygun olmas gerekir. Gece namaznn uzatld son on gnn gecelerinde bu miktarn arttrlmasnda bir saknca yoktur. Baz mushaflarda belirtilen ruku yerlerine bal kalmaya gelince her ne kadar bunlara riayet etmek uygun olsa da art deildir. Sure sonlarnda veya ncesinden ayrlan yerlerde rkuya varmak daha evladr.831
TERAVH NAMAZINDA KIRAATN TERTB

SORU 811- mam iin teravih namaznda kraatin tertibi meselesindeki grnz nedir? Bir imam surelerin Kur'an'daki srasna gre mi okuyacak yoksa surelerin srasna dikkat etmeden istedii yerden okuyabilir mi? Ramazanda gece namaz klarken (teravihte) bir sureyi tam olarak okumas gerekir mi yoksa bir ksmn okumas yeterli olur mu? CEVAP: Nevevi, et-Tibyan'da yle dedi: "Tercih, mushafn tertibine gre okumaktr. Dolaysyla ister namazda olsun, ister namaz dnda olsun Fatiha'y okur, sonra Bakara suresini, sonra Ali mran', sonra srasyla dierlerini okur. Hatta baz arkadalarmz dedi ki: Birinci rekatte "kul euzu birabbinnas" okuyan kimse ikinci rekatta fatiha'dan sonra Bakara suresinden okur. Bunun delili, mushafn tertibinin byle dzenlenmi olmasdr, bunu korumak gerekir." Nevevi szlerine yle devam etti: "Birtakm kimseler mushafn tertibine muhalefet etmeyi mekruh grdler. bn Ebi Davud, el-Hasen'den rivayet ettiine gre o mushafn tertibine aykr olarak cemaate Kur'an okunmasn mekruh grmtr. Sahih bir isnadla bn Mesud'dan rivayet edildiine gre ona sorulmu; filan kii Kur'an' alt st ederek okuyor, ne dersin? O yle cevap verdi: Bu
831
kiinin kalbi alt st olmu." "el-Menahilu'l-hsan"da yle dedi: "Ramazann ilk gecesinin yats namaznda Fatiha'dan sonra Alak suresini okumas mstehaptr. nk bu sure Kur'an'n ilk nazil olan suresidir. nsanlarn Kur'an'n tamamn dinlemeleri iin teravihte eksiksiz bir hatim yaplmas da mstehaptr." bn Kudame "el-Muni"de el-Kadi Ebi Ya'la'dan yle rivayet etti: "nsanlarn btn Kur'an' dinlemelerine engel olmamak iin Ramazan aynda hatmi eksik yapmak iyi bir ey deildir. Arkadaki cemaate meakkat vermek mekruh olduu iin hatme ilave yapmak da doru deildir. nsanlarn durumuna gre kraati ayarlamak daha uygundur. Yani cemaat namazn uzatlmasna raz olurlar ve onu tercih ederlerse uzatmak daha faziletli olur."832
TERAVH NAMAZINDA KIRAAT TAKLT ETMEK

SORU 812- Baz mescit imamlar teravih namaznda bakalarnn kraatini taklit ediyorlar. Kur'an' gzel sesle okumak iin bunu yapyorlar. Bu amel caiz ve meru mudur? CEVAP: Kur'an okurken sesi gzelletirmek, Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem da emrettii gzel bir itir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir gece Ebu Musa el-E'ari'nin okuyuunu dinledi, houna gitti ve ona yle dedi: "Sana Davud ailesinin gzel sesi verilmi." Buna gre bir mescit imam, sesini gzelletirmek ve Allah'n kitabn gzel okumak iin gzel sesli bir ahs taklit ettii zaman bu kendisi iin de merudur, bakas iin de merudur. nk bu arkasndaki namaz klanlara canllk verir, kalplerinin huzur bulmasna ve kraati dikkatlice dinlemelerine sebep olur. Allah ltfunu ve ikramn dilediine verir. Allah byk ltuf ve ikram sahibidir.833
TERAVH NAMAZINDA MAMIN OKUYUUNU MUSHAFTAN TAKP ETMENN HKM

SORU 813- Cemaatten bazlar teravih namaznda imam izlemek iin elle832 833
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 154-155 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/201
rinde mushaf tayorlar. Bazan imam da mushaftan okuduu iin ona hatrlatacak ve dzeltecek kimseye de ihtiya olmuyor. Bunun hkm nedir? CEVAP: Bizim grmze gre buna bir ihtiya olmadka cemaat mushaf tamaz. Bu zaruret de mesela yle olabilir: mam, cemaatten birine yle diyebilir: Benim ezberim salam deil. Bu sebeple beni arkamdan mushafla izlemeni istiyorum. Yanldm zaman sen bana tekrarlarsn. Bunun dndaki durumlarda buna gerek yoktur. nk bu, zihni megul eder, gereksiz bir davran olur ve gs zerinde sa elin sol elin stne konmas snnetinin terkine sebep olur. aret ettiim ekilde bir ihtiya olmadka kiinin bunu yapmamas daha evladr.834
MAMIN MUSHAFTAN OKUMASININ HKM

SORU 814- Ezberi olmayan imamn mushaftan okumasnn hkm nedir? Cemaatinin onu mushafa bakarak izlemesinin hkm nedir? CEVAP: Bu maksatla veya yanld zaman imamn nn amak maksadyla imamn arkasnda namaz klarken mushaf elinde bulundurmann ve bu ekilde onun kraatini izlemenin herhangi bir sakncas yoktur. Mushaf elde tutarken ve sayfalar evirirken meydana gelecek hareketler ve sol elin sa elle kavranmas eklindeki bir snnetin bu maksatla terkedilmi olmas da affedilir. Ayn ekilde hafzl olmad iin Kur'an' mushaftan okumaya ihtiya duyan imamn bu maksatla yapt hareketler de affedilmitir. Nitekim baz imamlar Kur'an' ezbere bilirler ve namazda ezberden okurlar. Bu imamlar da yanlabilirler ve arkalarnda da Kur'an' ezbere bilen kimseler olmayabilir. Byle bir durumda takld zaman nn amas, yanld zaman uyarmas iin cemaatten birini kendisini mushaftan takip etmek zere seme ihtiyacn duyabilir. naallah bunun da bir sakncas yoktur.835
TERAVHTE MUSHAFTAN OKUMANIN HKM

SORU 815- Bir ahs yle diyor: Mbarek Ramazan aynda teravih namaz834 835
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 207 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 145-146
larn Amerika'da eda ettik. Kraatin mushaftan yaplmas konusunda ihtilaf kt. Bazlar bunun caiz olmadn sylediler, bazlar da burada Kur'an- Kerim'in tamamn ezbere bilen hi kimsenin bulunmamas sebebiyle caiz olduunu sylediler. (Bu konudaki hkm nedir?) CEVAP: Sizin bulunduunuz yerdeki durum anlatld gibi olunca imamnzn teravih namaznda mushaftan okumas caiz olur. Hatta bu sizinki gibi bir durumda er'an menduptur. nk teravih namaznda kraatin uzatlmas tevik edilmitir. Bu, sizin gibiler iin imamnzn ancak mushaftan okumasyla gerekleebilir. Ebu Davud "Kitabu'l-Mesahif" de Eyyub tariknden, o Ebu Mulekye'den unu rivayet etti: Aie namaz klmak iin klesi Zekva'nn arkasna dururdu. O, mushaftan okurdu. bn Ebi eybe dedi ki: Bize Veki anlatt. O, Hiam b. Urve'den, o da bn Ebi Muleyke'den yle nakletti: Aie kendisi ldkten sonra zgr olacak ekilde klesini azad etti. Bu kle ona Ramazanda mushaftan okuyarak imamlk yapard.836
KUR'AN'I HATMETMEK ARZUSUYLA HIZLI OKUMAK VE HIZLI NAMAZ KILDIRMAK

SORU 816- Allah hidayet versin, baz imamlar namazlarnda ve kraatlerinde sakin hareket etmiyorlar. nsanda Kur'an' hatmetme heves ve arzusunu ldren bir sratle namaz klyorlar ve kraat ediyorlar. Maksatlar bir an evvel hatmi tamamlayp Ramazann kalan ksmnda Harem'de oturmak iin Mekke'ye gidebilmektedir. Hatmi bitirdikten sonra mescitlerini terk ediyorlar veya mihrab iyi okumayan bir imama brakp gidiyorlar. Halbuki gerek onlarn gerekse bakalarnn mslmanlar sktrmamak/ve kalabala sebep olmamak iin Ramazann banda veya ortasnda da Mekke'ye (Umreye) gitme imkanlar vardr. Bu imamlarn kendi mescitlerinde kalp insanlara faydal olmalar m daha faziletlidir yoksa pek ok insann yapt gibi Mekke'ye gitmeleri mi? nk bu mesele, bir ynyle iinde ibadetde bulunduu iin insanlarn yapmay istedikleri bir adet haline de gelmitir. Pek ok kimse -genler- arkadalaryla, meslektalaryla ve tandklaryla bulumak iin gidiyorlar. stenen fayda elde edilmeden de bazan bouna vakit geiyor.
836
CEVAP: phesiz imamlk grevi Allah rzas iin yapld ve hakk verildii zaman zellikle u zamanda en faziletli grevlerden biridir. Bu lkede imamlk artk resmi bir grev haline geldi. Bu grevi tayin edilen ve hazineden kendilerine maa verilen kimseler yapmaktadr. Bu durumda onlarn bu grevi gerei gibi ifade etmeleri gerekir. Bu grevi nemli bir mazeretleri bulunmadka ihlal etmeleri ve yapmamalar caiz deildir. Nitekim bir imamn ibadet iin dahi olsa, mescidi ihmal etmeyi ve cemaati kaybetmeyi gerektirecek bir yolculua kmas da caiz deildir. nk byle yaparsa farzlar ihmal etme pahasna nafile ibadetlerle megul olan kimse gibi olur. Bana bir ey geldii veya zorunlu bir yolculua kaca zaman yerine kendi grevini yani mescidin imamln yapabilecek birisini bulmas gerekir. Ancak bu durumda da vacibi eda edebilecek ehliyet ve yeterlilikte ve cemaatin kabul edebilecei bir kiiyi semesi arttr. Ramazanda umre yapmak istedii zaman ayn banda veya ortasnda umreye gidebilir. nk Ramazanda umre yapmak faziletlidir. Bu durumda da iki gnlne yerine geebilecek ehliyet ve yeterlilikte birisini genellikle bulacaktr. Ayn sonunda bunu bulamayabilir. Ay sonundaki umreden maksad da hret veya arkada ve meslektalaryla sohbet etmek olmamaldr ki onlarn arasnda kaybolup gitmesin. Belki bu, temel bir maksat olmaz da ikincil bir maksat olabilir. Onlarla grmek iin mescidi ve grevini terketmez. mam ilk on gnde hatmi tamamlayp sonra Mekke'ye veya baka bir yere gitmek iin acele edemez ve sratli okuyamaz. mamlk grevi olmayan kimse, ihlasl ve iyi niyetli olmak artyla istedii zaman, ayn banda da sonunda da umreye gidebilir. Allah en iyi bilendir.837
KIRAAT ESNASINDA RAHMET VE AZAP AYETLERN DEFALARCA TEKRARLAMANIN HKM
837
SORU 817- Baz mescit imamlar namaz klanlara huu vermek ve onlar alatmak maksadyla rahmet ve azap ayetlerini drt defa hatta daha fazla tekrarlyorlar. Bu davran hangi lde snnete uygundur? Seleften bu konuda bir bilgi gelmi midir? Bu deliller sadece cennet ve cehennem ayetlerinde alamakla m ilgilidir, yoksa bundan daha m geneldir? Dua esnasnda alayp da ayetleri dinlerken alamayan ahslara neyi tavsiye edersiniz? CEVAP: Dnmek iin ayetleri tekrarlamak caizdir. Nevevi "et-Tibyan"da Ebu Zerr'den naklen yle dedi: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir defasnda sabaha kadar u ayetle namaz kld: "Eer onlara azap edersen phesiz ki onlar senin kullarndr (dilediini yaparsn). Eer onlar balarsan phesiz sen izzet ve hikmet sahibisin." (Maide, 118) Temim ed-Dari'den rivayet edildiine gre o u ayeti sabaha kadar tekrarlad: "Yoksa ktlk ileyenler lmlerinde ve salklarnda kendilerini, inanp iyi iler yapan kimselerle bir mi tutacamz sandlar? Ne kt hkm veriyorlar!"
(Casiye, 21)
Esma'nn u ayeti defalarca tekrarlad zikredildi: "Allah bize lutfetti de bizi vcudun iine ileyen azaptan korudu." (Tur, 27) bn Mesud u ayeti tekrarlard: "Rabbim benim ilmimi artr." (Taha, 114) Said bn Cubeyr u ayeti tekrarlard: "Allah'a dndrleceiniz, sonra da herkese hak ettiinin eksiksiz verilecei ve kimsenin hakszla uratlmayaca gnden saknn." (Bakara, 281) O u ayeti de tekrarlard: "Onlar yaknda (gerei) anlayacaklar. Boyunlarnda demir halkalar ve zincirler olduu halde, scak suya srklenecekler, sonra da atete yaklacaklar." (Gafir, 70-71-72) u ayeti de tekrarlard: "Ey insan! Seni ihsan bol Rabbine kar aldatan nedir?" (nfitar, 6) Dahhak u ayete geldii zaman onu sabaha kadar tekrarlard: "Onlarn stlerinde ateten tabakalar, altlarnda da yle tabakalar vardr." (Zmer, 16) Bu haberlerden anlalyor ki bir okuyucu bakasn etkilemek iin deil kendisini etkilenmek iin bu t ayetlerini tekrar tekrar okuyabilir. Her iki maksatla okumakta da bir saknca yoktur. Kur'an dinlerken alama konusuna gelince bu, ariflerin bir sfatdr ve
salihlerin iardr. Nitekim Allah Teala yle buyurur: "Alayarak yz st yere kapanrlar. (Kur'an okumak) onlarn huuunu (saygsn) arttrr." (sra, 109) Bir hadiste yle buyurulur: "Kur'an' okuyun ve alayn, alamazsanz bile alar gibi yapn/alamaya kendinizi zorlayn." mer Radyallahu anh namazda Kur'an okuduu zaman gzlerinden yalar kprck kemiine kadar akard. Alamas saflarn arkasndan iitilirdi. Buhari ve Mslim'de bn Mesud'un Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem Nisa suresini okuduu ve "Herbir mmetten ahit getirdiimiz ve seni de onlara ahit olarak gsterdiimiz zaman halleri nice olacak!" (Nisa, 41) ayetine geldii zaman Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem "imdilik yeter" dedii rivayet edilir. Rivayetin sonunda bn Mesud yle der: Bir de baktm ki gzlerinden yalar boanyor! mer bn el-Hattab Radyallahu anh ok alayan bir kii idi. Alamaktan yanaklarnda iki izgi olumutu. Ebu Raca yle dedi: bn Abbas'n gzlerinin altnda gzyandan olumu eskimi halkaya benzer bir ey grdm. Bu konuda pek ok rivayet vardr. Bunlardan anlalyor ki selef Kur'an' dinlerken alard fakat onlar t verici eyleri dinlerken de alarlard. el-Irbaz hadisinde yle geer: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellemo kadar etkileyici bir vaaz ve nasihatte bulundu ki kalpler rperdi ve gzler yaard..." Korku ve azap ayetlerini dinlerken huu duymak/korkmak, alamak ve alar gibi yapmak gerekir. ster dualardan olsun, ister delillerden olsun iinde hatrlatma ve uyar bulunan t verici eyleri dinlerken de bunlar gerekir. Bilinmelidir ki alamak huunun ve kalp uyanklnn bir eseridir. ster cenneti ve cehennemi hatrlatsn, ister lm ve lm sonrasn hatrlatsn, isterse uhrevi ve dnyevi cezalarn hatrlatsn dinledii ayetleri dnmenin ve tefekkr etmenin bir eseridir. Keza kunut dualarnda ve dier dualarda arzular, korkular ve srarl talepleri dile getirirken de huu iinde alamak veya alamakl olmak gerekir. Dinleyen kimsenin kalbi uyank olduu ve manalar dnd zaman kalbi incelir ve gzleri yaarr. Bu sadece kunut dualarna mahsus deildir. inde korkutucu ve t verici unsurlar bulunan, iitilen ve grlen hereyi kapsar (yani insan iittii ve grd hereydeki ibretli ve korku verici eylerden dolay alar). Yardm, Allah'tan istenir.838
838
TERAVH NAMAZINDA YKSEK SESLE ALAMAK

SORU 818- Mescidlerde Ramazan aylarnda yksek sesle alama olgusu yayld. Bu olgu rahatsz edici boyutlara ulat ve baz insanlar ly kard. Bu durum bazlarnda bir alkanlk ve adet haline geldi. Onlar anlamadan ve dnmeden sadece imamn veya cemaatin alamasndan dolay alar gibi grnyorlar. Snnette kendini alamaya zorlamann teviki var mdr? Alar gibi grnenle sahte huu arasnda ne fark vardr? ok alayan imamlar iin bir tavsiyeniz var mdr? nk amellerine riya karabilir, eytan bunu kendilerine ssl gsterir de niyetlerine ters debilirler. CEVAP: Kur'an dinlerken, vaaz ve hutbe gibi eyleri dinlerken alamak snnettir. nk Allah Teala yle buyurur: "Onlar ok merhametli olan Allah'n ayetleri okunduu zaman alayarak secdeye kapanrlar." (Meryem, 58) Snen sahipleri Abdullah bn e-ehir'in yle dediini rivayet ettiler: "Rasulullahn alamaktan gs fokur fokur kaynarken namaz kldn grdm." Namazda Allah korkusundan alad zaman kiinin namaz bozulmaz. nsan kendini tutamad iin Kur'an okurken de byledir. Bunu engelleyemez. Fakat bununla nmek ve insanlar arasnda mehur olmak maksadyla alamaya zorlanmak caiz olmad gibi kasten sesini ykselterek alar gibi grnmek de caiz deildir. nk bu amelleri boa gideren riyaya benzer. Nitekim hadiste yle buyurulur: "Kim duyurmaya alrsa Allah ona duyurur, kim gstermeye alrsa Allah onu gsterir." Ayn ekilde imam veya cemaatten bazlarn taklit etmek iin alamak da ho bir ey deildir. Bu ancak huu ve Allah korkusunun bir eseri olduu zaman vlen bir eydir. Bir hadiste yle buyurulur: "Kur'an okuyun ve alayn, alayamazsanz alamaya aln." Alamaya almak, alamay gerekletirecek yeterli huu olmakszn kiinin kendisini alamaya zorlamasdr. Yalanc huu ise hibir kalp huzuru olmakszn manalar ve durumlar dnmeksizin ve anlamakszn hareketsiz ve sakin kalmaktr. mamlarn da, imama uyanlarn da ihlasl olmaya, niyetlerini temizlemeye ve amellerini gizlemeye almalar gerekir. nk bu amelleri boa gideren
riyadan uzak durmak iindir. menli bir sebep olmakszn ok alamak, sahte bir huuya kendini zorlamak, dinleyenlere ve cemaate beendirmek iin sesini gzelletirmek ve alamay tahrik etmek iin sesini inceltmek -ki ihlas ve samimiyet olmakszn byle bir maksat tayanlar pek oktur- btn bunlar amellerin boa gitmesine sebep olan eylerdendir. Dinleyenlerin bazs bunu bilir. Gayb bilen Allah'tr.839 SORU 819- Baz imamlar iddetli bir ekilde ve sesli sesli alyorlar. Buna kzanlar ve bunu bir zorlama olarak grenler var. Bu amelin hkm nedir? Bu davranndan dolay imam ayplayanlarn hkm nedir? CEVAP: Zorlama olmakszn hkra boulmadan yava yava alamakta bir saknca yoktur. Bu, sahibinin kalbinin yumuaklna, huuunun tamlna ve kalbinin uyanklna delalet eden eylerdendir. Kendisini zorlayarak alayan kimseye gelince bunun riyadan kaynaklanmasndan korkulur. Bu da cezalandrlmaya ve sevaptan mahrumiyete sebep olur. Nitekim baz imamlarn vitir kunutunda, Peygamberden gelmeyen ve namaz klanlara meakkat veren uzun uzun ve kafiyeli, seciyeli acayip dualar yaptklarn grrsn. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem az kelime ile ok mana ifade eden dualar yapard, bakasn terkederdi. mam kardelerime benim tavsiyem, kunutu cemaate meakkat verecek bu uzunlukta uzatmamalar ve kafiyeli seciyeli acayip dualar yapmamalardr. En hayrl kelam, az ve z olandr. Bir kimsenin bir eyi insanlar bktrmayacak ekilde ve meru ller iinde yapmas, onu insanlar bktracak ekilde yapmasndan hayrldr.840
HAREMEYNDEN BRSNDE HATMDE BULUNMAK N YOLCULUK YAPMANIN HKM

SORU 820- Harameynden birisinde (yani Kabe'de veya peygamber mescidinde) yaplan hatimde hazr bulunmak iin yolculuk yapmann hkm nedir? nk biz baz kimselerin teravih namaz ve gece namaz klmadklarn fakat
839 840
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 163-164 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 206
hatim zaman gelince byk kalabalklar halinde yola dkldklerini gryoruz. Baz kimselerin kafasna Kur'an'n hatminin tamamland gecenin ayr bir zelliinin olduu dncesinin iyice yerletii grlmektedir. Onlar bu geceye sayg gsterirler, kendilerini bu geceye verirler, bu gece oka ibadet ederler, hatta bazlar bir mescitte imamla birlikte Kur'an hatmini tamamladktan sonra baka bir imamn hatminde bulunmak iin dier bir mescide gitmeye alrlar. Bunun snnete uygun bir taraf var mdr? CEVAP: Kur'an- Kerim hatmedildiinde dua etmenin meru olduu bilindiine ve selefte bunun rnei grldne ve bu insanlarn Kur'an' hatmeden okuyucuyla beraber bulunup onun duasna amin diyecekleri bilindiine gre, dua eden kii faziletli, dindar, salih ve duas makbul olaca umulan bir kii olduu zaman hatim duasnda bulunmak snnettir ve faziletli bir davrantr. nk yaplan i faziletli ve erefli bir itir, kat kat sevab vardr. Yaplan duann kabul edilmesi ihtimali byktr. nk kadn, erkek, byk, kk namaz klanlardan byk bir kalabalk bu duaya amin demektedir. Fakat yolculuun asl gayesi Kabe'de veya Mescid-i Nebi'de namaz klmak, ibadet etmek veya itikafa girmek veya buralarda oka nafile namaz klmak ve cemaatle namaz klmak olmaldr ve hatim duasnda bulunmak da buna bal ikinci bir gaye olmaldr. Ramazanda teravih namazn klmayan, son on gecesini ikame etmeyen ve sadece hatim duasnda bulunan veya bu maksatla yolculuk yapan kimseye gelince elbette bunun mafiretten nasibi az olacaktr ve cehennemden kurtulmasnda bunun fazla bir yarar olmayacaktr. Kur'an hatmi iin muayyen bir gecenin tahsisine gelince buna ihtiya yoktur. Alageldii/mutat okuyuunu tamamlad zaman Kur'an' hatmeder. Fakat seleften bazlarnn hatmi yirmiyedinci gece tamamladklar bildirilmitir. bn Receb bunu "Letaifu'l-Mearif" isimli eserinde anlatt. Belki bu gecenin kadir gecesi olma midinden dolay byle yapmlardr. nk kadir gecesinin faziletine ve bu gece dualarn kabul edileceine dair seleften pek ok kimsenin syledii szler nakledilmitir. Nitekim bn Receb de bu gece Allah'a ibadet edip de duas kabul edilen bir takm abidlerden sz eder. Belki de bu duann kabulne sebep olan eyle birlemi de olabilir. Maksatlar bu gece hatmi tamamlamak olmad halde hatimleri bu geceye tesadf etmi olabilir.
Ne olursa olsun, Kur'an' hatmettikten sonra veya baka zaman, Ramazann yirmisinden sonraki tek geceler gibi duann kabulnn umulduu geceleri aramak gzel bir eydir. Hatim yaplan bu gecenin bir zelliinin veya erefinin olduuna inanan kimseye gelince byle bir ey yoktur. nk selef imamlar farkl gecelerde hatim yapmlardr. Bazlar ilk on gn hatim yapyorlard, bazlar ayn sonunda hatim yapyorlard. ok sayda imamn hatminde bulunma abasna gelince bu da snnettir. Nitekim Mcahid ve dierlerinden nakledildiine gre Kur'an hatmi esnasnda yaplan dua kabul edilir ve bu esnada Allah'n rahmeti iner fakat bir kimse vakit geirdii ve baz geceler teravih namaz klmad zaman bu meru deildir. nk Mekke'ye yolculuk yapan sonra beldesine dnen kimse bu esnada baz geceler teravih namazlarn karabilecektir. Maksad gzel bile olsa bu maksatla yolculuk yapmak bir zorunluluk deildir. Ameller niyetlere gredir. ster bu tr eyler olsun, ister baka eyler olsun avamn ve havasn holanmad, mmetin yapmad ve meruluuna dair bir delilin bulunmad bir fiili ilememelidir. Allah en iyi bilendir.841
???
841
HATM N MUAYYEN BR GECEY TAHSS ETMENN HKM

SORU 821- Her sene hatim konusunda meydana gelen mnakaalar sebebiyle bu meselenin dorusunu renmek istiyoruz. Hatim iin yirmi yedinci veya yirmidokuzuncu geceyi tahsis etmenin hkm nedir? CEVAP: Kur'an' hatmettikten sonra dua etmek selefin oka yapt mehur bir eydir. bn Kudame "el-Muni"de yle demektedir: "Kur'an'n hatmedilmesi hakkndaki fasl: el-Fadl bn Ziyad yle dedi: Ebu Abdullah'a -yani mam Ahmed'e- sordum ve dedim ki: Ben Kur'an' hatmediyorum. Bu hatmi vitirde mi yapaym, yoksa teravihte mi? O yle cevap verdi: Bunu teravihte yap ki biz de iki ey arasnda dua etmi olalm. Dedim ki: Bunu nasl yapacam? O yle dedi: Kur'an' bitirdiin zaman rkuya varmadan nce ellerini kaldr, biz namazda iken bizimle beraber dua et ve kyam uzat. Dedim ki: Ne ile dua edeyim? Dedi ki: Dilediin eyle. bn Ziyad dedi ki: Bana emrettii eyi yaptm, o da benim arkamda ayakta ellerini kaldrm dua ediyordu. Hanbeli yle dedi: Kur'an'n hatmi konusunda Ahmed'in yle dediini duydum: Kul euzu birabbinnas' bitirdiin zaman rkudan nce dua iin ellerini kaldr. Dedim ki: Bu konuda hangi grle amel ediyorsun? Dedi ki: Mekkelilerin byle yaptklarn grdm. Sfyan bn Uyeyne Mekke'de onlarla birlikte byle yapyordu. el-Abbas bn Abdilazim yle dedi: Basra'da ve Mekke'de insanlarn byle yaptklarn grdk. Medinelilerden ve Osman bn Affan'dan byle bir ey rivayet edildi. Nevevi "et-Tibyan fi Adabi Hameleti'l-Kur'an" isimli eserinde yle dedi: "Kur'an'n hatim meclisinde bulunmak kuvvetli bir mstehaptr. Darimi ve bn Ebi Davud'un bn Abbas'tan Radyallahu anh rivayet ettiklerine gre bn Abbas Kur'an okuyan birisini gzetlemek zere bir kiiyi grevlendirir, hatmetmek istedii zaman bn Abbas'a bildirir, o da bu hatimde bulunurdu. bn Ebi Davud, Kitabu'l-Mesahif'te sahih iki isnadla Katade'nin yle dediini rivayet etti: "Enes Radyallahu anh Kur'an' hatmettii zaman ailesini toplar ve dua ederdi." Sahih isnadlarla el-Hakem bn Uteybe'den yle dediini rivayet etti: "Mcahid ve Abde bn Lubabe bana haber gnderdiler ve dediler ki: "Biz Kur'an' hatmetmek istediimiz iin sana haber gnderdik. Kur'an hatmi esna-
snda yaplan dua kabul edilir." Baz rivayetlerde yle denilirdi: "Kur'an hatmedildii zaman rahmet iner." bn Ebi Davud, Mcahid'in yle dediini sahih bir isnadla rivayet etti: "Onlar (sahabileri kastetmi olabilir) Kur'an hatmi esnasnda toplanrlar ve rahmet iniyor derlerdi." (Nevevi) sonra yle dedi: Drdnc Mesele: Hatimden hemen sonra dua etmek kuvvetli bir mstehaptr. Darmi Humeyd el-A'rec'den kendi isnadyla u sz nakletti: "Kim Kur'an okur da sonra dua ederse drt bin melek onun duasna amin der." Duada srarl olunmal, nemli eyler iin dua etmeli, mslmanlarn iyilii ve mslmanlarn yneticilerinin iyilii iin oka dua etmelidir. el-Hakim'in rivayetine gre bn el-Mbarek hatim yapt zaman duasnn ounu mslmanlara ve mminlere ayrrd. Bakalar da benzer eyler sylediler. Dua eden kapsaml dualarla dua etmeyi tercih etmelidir. (Nevevi) -Allah rahmet eylesin- daha sonra pek ok duay zikretti, bunlarn hepsi belki me'sur (yani Peygamberden gelen) dualar deildi. Sonra yle dedi: Dua eden kii duasna "elhamdulillahi rabbi'l-alemin" diye balamal ve onunla da bitirmelidir. Nevevi "Kitabu'l-Ezkar"da da ayn eyleri syledi. eyhu'l-slam bn Teymiyye "el-Mecmu"da (24/322) bunlar seleften nakletti. Allah rahmet eylesin onun baslm ve mslmanlar arasnda elden ele dolaan bir dua mecmuas vardr. Allah en iyi bilendir.842
???
842
Drdnc Konu TERAVHTE VTR VE KUNUTUN HKMLER

VTR KILARKEN A'LA, KAFRUN VE HLAS SURELERN DEVAMLI OKUMANIN HKM
SORU 822- Vitir namaz klarken devaml olarak A'la, Kafirun ve hlas surelerini mi okumak gerekir, yoksa baka sureler de okunabilir mi? Bu konuda gelen snnet nedir? CEVAP: Ubey bn Kab Radyallahu anh yle dedi: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem "sebbihisme Rabbike'l-A'la", "kul ya eyyuhe'l-kafirun" ve "kulhuvallahu ehad" surelerini okurdu." Bunu Ahmed, Ebu Davud ve Nesai rivayet etti. Ebu Davud ve Tirmizi, Aie'den bunun bir benzerini rivayet etti. Bu rivayette u ifadeler var: "Bir rekatta her sureyi okurdu, son rekatta ise "ihlas" ve "muavvizateyn" surelerini okurdu." Fakat Ahmed ve bn Main muavvizateyn ilavesini kabul etmedi. Bu iki sureyi ok okuduu fakat bunu devaml yapmad aktr. Dolaysyla halkn bunlar okumann vacip olduuna inanmamas iin zaman zaman baka sureleri de okumak gerekir. Malik vitirde yani son rekatte ihlas ve muavvizateyn surelerini okunduu grndedir. lk iki rekat hakknda yle dedi: Bana bu konuda bilinen bir ey ulamad. bn Kudame bunu el-Muni'de nakletti. A'la ve Kafirun sureleri devaml okunmu olsayd bundan Malik'in de haberi olurdu. nk o Medine'nin imamdr. Bu da bu surelerin devaml deil, zaman zaman okunduunun delilidir. Allah en iyi bilendir.843
VTR TERAVHLE BRLKTE MAMIN ARKASINDA KILMAYIP ONU GECEYE TEHR EDEN KMSEYE GECEY HYA SEVABI YAZILIR MI, YAZILMAZ MI?
ORU 823- mama uyan kii teravih namazn imamla birlikte klp vitir namazn gece klmak isterse bununla geceyi ihya etmi olma sevab kendisi iin yazlr m, yazlmaz m?
843
CEVAP: Cemaatin imamla birlikte namaz bitirinceye kadar namaz klm olmas ve kendisine geceyi ihya etme sevabnn yazlmas iin teravih ve vitir bitinceye kadar imama uymas daha faziletli olur. Nitekim mam Ahmed ve dier alimler byle yaptlar. Buna gre vitir namazn imamla birlikte kld ve onunla birlikte namaz bitirdii zaman gecenin sonunda vitir klmaya ihtiya yoktur. Gecenin sonunda uyand zaman klabildii kadar ikier rekat namaz klar, tek rekat (vitri) tekrarlamaz. nk bir gecede iki vitir olmaz. sterse vitri bozabilir. Seleften bazlar vitir namaznn ilk iki rekatn imamla birlikte klyor ve teheccd namazlarnn sonunda da kalan tek rekat klyorlard. Fakat alimlerin ou bunu mekruh grdler. nk vitirden baka tek rekatl tatavvu (nafile) meru klnmad. Baz alimler imamla birlikte kldklar vitrin son rekatn ikiye tamamlamay tercih ederlerdi. mam selam verdikten sonra bir rekat daha klarlar, sonra selam verirlerdi. Teheccd namazlarndan sonra da tek rekat daha klarak vitri klm olurlard. Bunun delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Biriniz sabah namaznn vaktinin gireceinden korktuu zaman tek bir rekat klar. Bu rekat, onun evvelce klm olduu rekatleri tekletirir (vitir yapm olur)." u hadis de bunu ifade eder: "Gece kldnz namazn sonu tek olsun." Allah en iyi bilendir.844
TERAVHTE MAMIN VTR BAKA BR MAMA BIRAKMASININ HKM

SORU 824- Baz mescitlerde imamlar teravihi klyorlar, vitir ve dua kald zaman bunlar tamamlamak iin baka birisi ne geiyor. Bunun sebebi bu ikincisinin sesinin gzel olmas ve duada alamay becermesidir. Bu uygun mudur? CEVAP: Tamamnn bir defada bitirilmesi ve imamla namaz klanlarn hadisle amel etmi olmalar iin hem teravih namazn, hem de vitir namazn grevli imamn kldrmas daha uygundur. Bu hadis, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem u szdr: "Bitirinceye kadar imamla birlikte namaz klan kimseye geceyi ihya etmi olmann sevab yazlr."
844
Dipnot nosu verilmi fakat dipnot yazlmam.
Son kld namaz vitir namaz olsun diye vitri gecenin sonunda klmak isterse teravihten sonra vitirden nce imamn arkasndan ayrlmas caiz olur. Buna gre bakas ne geer ve onunla birlikte namaz klar. Ancak sesinin inceliinden veya kunutta okuyaca dualarn ezberinde okluundan dolay bakasnn ne geirilmesine gelince bu meru deildir. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem nakledilip ezberinde bulunan dualarla dua etmesi gerekir. ayet dinleyenlerde alamak ve huu hali gereklemiyorsa snnette geen veya mmetin selefinden gelen dualarla kunut yapmas yeterlidir. Duada sesini gzelletirmesi ve kendisini alamaya zorlamas gerekmez. Duada gerekli olan kalp huzuru, ihlas ve duann kabul edilecei umududur.845
KUNUTUN HKM, NTEL VE YER

SORU 825- Kunutun hkm nedir? Nitelii ve yeri nedir? Kunut duasn her gece yapmak m snnettir, yoksa baz geceler yapmak m snnettir? Mesur dualara bal kalmak gerekli midir? oul sigasyla m dua eder, yoksa mesur sigaya bal m kalr? Kur'an okurken olduu gibi dua ederken de teanni yapma meselesinde grnz nedir? CEVAP: mam Ahmed ve pek ok alim tarafndan ifade edilen ve tercih edilen gre gre btn sene boyunca vitir namaznn son rekatnda kunut yapmak snnettir. el-Muni'de (bn Kudame) yle dedi: el-Mervezi'nin rivayetinde mam Ahmed yle dedi: Ben Ramazan aynn yarsnda kunut yaplaca grnde idim. Sonra dedim ki: Bu bir duadr ve iyiliktir. Bunun sebebi Ubey'den rivayet edilen hadistir. Bu rivayete gre Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem vitir klard ve rkudan nce kunut yapard. Ali'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem vitrin sonunda yle derdi: Allah'm! Senin gazabndan senin rzana snrm... Bunu devaml yapard. Vitir olduu iin yapard. Vitirde kunut yapmak merudur. nk bu, vitirde meru klnan bir zikirdir. Dier zikirler gibi bu da senenin tamamnda merudur. Ahmed'den rivayet edildiine gre o ancak Ramazann son yarsnda kunut yapard. Baz arkadalar (Hanbeliler) bunu tercih etti. Malik ve afii'nin gr de budur.
845
Bundan anlalyor ki halkn bunun vacip olduuna inanmamas iin kunutu zaman zaman terk etmek mstehaptr. Kunutta okunan duaya gelince o, el-Hasen bn Ali Radyallahu anh'nn rivayet ettii dua ile dua ederdi; el-Hasen yle dedi: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bana vitirde syleyeceim u kelimeleri retti: "Allah'm! Hidayet verdiklerinin arasnda bana da hidayet ver. Afiyet verdiklerinin arasnda bana da afiyet ver. Dost edindiklerinin arasnda beni de dost edin. Verdiini benim iin bereketli kl. Takdir ettiin eylerin errinden beni koru. phesiz yalnz sen hkmedersin ve sana hkmedilmez. Kimi dost edinirsen zelil olmaz. Kimi de dman edinirsen asla aziz olmaz. Rabbimiz mbareksin, yceler ycesisin." Ali'nin rivayet ettii u dua ile de dua ederdi: "Allah'm fkenden rzana, cezalandrmandan balamana snrm..." ve u iki duay da okurdu: "Allah'm! Senden yardm ve mafiret isteriz, senin hidayetini isteriz..." "Allah'm! Ancak sana ibadet ederiz, senin iin namaz klar ve secde ederiz..." mer de bu iki dua ile kunut yapar ve buna unu da eklerdi: "Allah'm! Senin yolundan alkoyan ehli kitap kafirlere azap et." Bundan anlalyor ki kapsaml mesur dualar tercih etmekle birlikte duruma uygun ilaveler yapmak da caizdir. Fakat cemaati bktracak ve rahatsz edecek uzun ilavelerden saknmak gerekir. Cemaatin amin dedii bir dua yapld zaman oul lafzlar kullanlmaldr. nsan tek bana dua etse bile oul lafz kullanmak daha faziletlidir. Fakat duay huu ve Allah'a yneli duas olmaktan karacak ekilde tegannide bulunmak caiz deildir. nk duada matlup olan kalp krkl, tevazu ve huudur. Bu duann kabul iin daha uygundur. Allah en iyi bilendir.846
???
846
RAMAZANDA KUNUTTA SYLENMES MSTEHAP DUALAR

SORU 826- Ramazanda kunutta sylenen dualar nelerdir? Vitirde kunut yapmak gerekli midir? CEVAP: Kunut snnettir, vacip deildir.847 Halkn vaciptir diye inanmasndan korkulduu iin devaml klnmas mekruhtur. Ancak Ramazanda ve senenin dier aylarnda vitir namaznda kunut yaplmas snnettir. Baz alimler Ramazann son yarsnn dnda kunutun meru olmad grndedir. Bazlar da her gn sabah namaznda kunut yaplmasnn mstehap olduu grndedirler. Sahih olan gr, bunun bela ve musibetlerde yaplmasnn meru olmasdr. Bilinen birtakm kunut dualar vardr. Bunlardan birisi el-Hasen bn Ali'nin
Radyallahu anh rivayet ettii duadr. O yle dedi: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bana vitirde syleyeceim u kelimeleri retti: "Allah'm! Hidayet ver-
diklerinin arasnda bana da hidayet ver. Afiyet verdiklerinin arasnda bana da afiyet ver. Dost edindiklerinin arasnda beni de dost edin. Verdiini benim iin bereketli kl. Takdir ettiin eylerin errinden beni koru. phesiz yalnz sen hkmedersin ve sana hkmedilmez. Kimi dost edinirsen zelil olmaz, kimi de dman edinirsen asla aziz olmaz. Rabbimiz mbareksin, yceler ycesisin." Ali Radyallahu anh de Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem vitrin sonunda yle dua ettiini nakletti: "Allah'm! Gazabndan rzana, cezalandrmandan balamana snrm. Senden sana snrm. Sana olan vgleri sayamam. Sen kendini vdn gibisin." Bunlar Ktb- Sitte'nin bei rivayet etmitir. Bunlara dnya ve ahiret iyiliini kapsayan mesur dualar ilave etmekte saknca yoktur.848 SORU 827- Bir ahs, Ramazan aynda vitir namaznda mstehap olan baz dualar soruyor. Bunlar nelerdir? CEVAP: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem (torunu) Hasan'a vitir kunutunda syleyecei birtakm kelimeler retti. Ahmed, Ebu Davud, Nesai, Tirmizi ve bn Mace, el-Hasen bn Ali'den Radyallahu anh yle rivayet etti:
847 848
Bu cumhurun grdr. Hanefilere gre kunut vaciptir. (eviren) bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 135-136
Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bana vitir kunutunda syleyeceim u kelimeleri retti: "Allah'm! Hidayet verdiklerinin arasnda bana da hidayet ver. Afiyet verdiklerinin arasnda bana da afiyet ver. Dost edindiklerinin arasnda beni de dost edin. Verdiini benim iin bereketli kl. Takdir ettiin eylerin errinden beni koru. phesiz yalnz sen hkmedersin ve sana hkmedilmez. Kimi dost edinirsen zelil olmaz. Kimi de dman edinirsen asla aziz olmaz. Rabbimiz mbareksin, yceler ycesisin." Bir mslmann bunlara diledii dualar ilave etmesi caizdir. Baar Allah'tandr.849
KUNUTU UZATMANIN HKM

SORU 828- Sizden kunut duas konusundaki snneti aklamanz rica ediyoruz. Kunuta ait zel dualar var mdr? Vitir namaznda kunutu uzatmak ve bu esnada alamak meru mudur? CEVAP: Kunut duas Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem torunu Hasan'a rettii u duadr: "Allah'm! Hidayet verdiklerinin arasnda bana da hidayet ver. Afiyet verdiklerinin arasnda bana da afiyet ver..." Bu meru bir duadr. mam bu duay yaparken "bana" yerine "bize" diye oul sigas kullanr. nk hem kendisi, hem de bakas iin dua etmektedir. Dua ederken uygun bir eyler isterse bunda saknca yoktur. Fakat cemaate meakkat verecek ve onlar bktracak ekilde uzatmamaldr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Muaz'a kavmine kldrd namaz uzatt zaman "sen fitneci misin ey Muaz" demitir.850 SORU 829- Baz mescit imamlar Ramazanda duay uzatyorlar, bazlar da ksaltyorlar. Sahih olan hangisidir? CEVAP: Doru olan ar gitmemek ve ok da ksa yapmamaktr. nsanlara zorluk verecek ekilde uzatmak yasaklanmtr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Muaz bn Cebel'in kavmine kldrd namaz uzattn renince daha
849 850
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 2098 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/203-204
nce hi fkelenmedii ekilde fkelendi ve ona yle dedi: "Sen fitneci misin ey Muaz?!" Hadiste geen kelimelerle yetinmeli veya ilave etmelidir. phesiz uzatmak, insanlara meakkat verir ve zellikle zayflar skntya sokar. i gc olan insanlar vardr. mamdan nce namazdan ayrlmak istemezler. mamla beraber kalmak da onlara zor gelebilir. mam kardelerime tavsiyem orta bir yol tutmalardr. Halk bu duann vacip olduunu zannetmesin diye bazan da duay terketmek gerekir.851
KUNUT DUASINDA SES DETRMEK

SORU 830- Baz mescit imamlar teravih namaz esnasnda ve kunut duasnda seslerinin tonunu deitirerek insanlarn kalplerini inceltmeye ve onlar etkilemeye alrlar. Baz insanlarn bunu kabul etmediklerini duydum. Sizin bu konudaki grnz nedir? CEVAP: Benim grme gre bu i arla kamadan meru snrlar iinde olduu zaman hibir sakncas yoktur. Bu sebeple Ebu Musa el-E'ari Radyallahu anh Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem yle dedi: "ayet senin benim okuyuumu dinlediini bilseydim sana btn maharetimi gsterirdim." Yani okuyuumu gzelletirir ve sslerdim demek istiyor. Baz insanlar seslerini gzelletirdikleri ve kalpleri yumuatacak ekilde okuduklar zaman ben bunda bir saknca grmem. Fakat Kur'an'da ar gitmek fiili geili deildir, sadece soruda zikri geen fiil gibi bir fiildir. Bu sebeple ben bu konudaki arl, Kur'an'n yasaklad bir arlk olarak grrm. Bu arl da yapmamak gerekir. lim Allah'n katndadr.852
851 852
Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/198-199 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/199-200
kinci Fasl GECE BADET VE TERAVH LE LGL ETL MESELELER
TERAVHE BTN RAMAZAN DEVAM ETMEK GEREKR M?

SORU 831- Teravih klan kimse bunu kld zaman btn Ramazan devaml klmas gerekir mi? CEVAP: Hayr devaml klmas gerekmez. nk bu namaz bir snnettir. Klarsa sevap kazanr, klmazsa asla cezalandrlmaz. Fakat dediimiz gibi pek ok hayr karm olur.853
CDDE HALKININ TERAVH NAMAZI N MEKKE'YE GTMESNN HKM

SORU 832- Cidde halknn teravih namaz klmak iin Mekke'ye gitmesinin hkm nedir? CEVAP: Teravih namaz klmak iin bir kimsenin Mescid-i Haram'a gitmesinde herhangi bir saknca yoktur. nk Mescid-i Haram, yolculuk yaplmaya deer yerlerdendir. Fakat bir kimse grevli veya bir mescidde imam olduu zaman vazifesini terkedemez veya imamlk grevini brakp da Mescid-i Haram'da namaz klmaya gidemez. nk Mescid-i Haram'da namaz klmak snnettir. Fakat zorunlu bir grevin yerine getirilmesi gerekir. Snneti ilemek iin vacip terkedilemez. Bana ulaan bilgilere gre baz imamlar kendi mescitlerini terkedip itikafa girmek veya teravih namaz klmak iin Mescid-i Haram'a gidiyorlar. Bu bir hatadr nk grevi yerine getirmek vaciptir. Teravih namaz klmak iin veya itikafa girmek iin Mekke'ye gitmek vacip deildir.854
853 854
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 205-206 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/202-203
HANGS DAHA FAZLETLDR, TERAVH NAMAZINI TAMAMLAMAK MI, CENAZEYE KATILMAK MI?
SORU 833- Hangisi daha faziletlidir: Teravih namazn tamamlamak m, yoksa cenazeye katlmak m? CEVAP: Cenaze merasimine katlmann daha faziletli olduu kanaatindeyim. nk bu merasimi karabilir ve devaml deildir. Halbuki teravih namaznn kazas veya tek bana da olsa klma imkan vardr. phesiz lnn yaknlarnn cenazeyi teyi etmeleri ve defnetmeleri gerekir. Bu bir farz kifayedir.855
FARZI KILMADILAR, MAM TERAVH KILARKEN MESCDE GRDLER

SORU 834- Birtakm insanlar farz kardklar halde imam teravih klarken mescide girdikleri zaman farza niyet ederek imamla birlikte namaza girebilirler mi ve imam selam verdikten sonra eksik kalan namazlarn tamamlayabilirler mi, yoksa kendileri ayr bir cemaat mi olurlar? Bu durumda olan tek bir kii olduu zaman kendi bana namaz klmas m daha faziletlidir yoksa cemaat sevabn almak iin farza niyet ederek imamla birlikte namaza girmesi mi gerekir? Bu konudaki grnz nedir? CEVAP: Benim grme gre farz namaz klacak kimseler ister bir kii olsun, ister birden fazla olsun teravih namaz klanlarla birlikte ayn namaza giremezler. nk rekat saysnn farkl oluu ve niyetin farkl oluu, Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem u sznn genel hkmnden dolay buna manidir: "mam kendisine uyulmak iindir. Ona muhalefet etmeyiniz." phesiz burada bir farkllk vardr. Birisi farz dieri nafiledir. Birisi drt rekat, dieri iki rekattr. (Teravihte sonradan gelen kii) imamla birlikte ancak bir rekat klabilir sonra teehhde oturur. Cumhur bunu caiz grmedi. Bu konuda Ahmed'den iki rivayet vardr.
855
bn Kudame "el-Muni"de yle dedi: "kindi namazn klan bir kimsenin arkasnda leyi klarsa bu konuda da iki rivayet vardr. smail bn Sa'd bunun caiz olduunu nakletti, bakalar Ahmed'den bunun caiz olmadn nakletti. smail bn Sa'd yle dedi: Ahmed'e dedim ki: Bir kimse Ramazanda kendilerine teravih kldran imamn arkasnda namaza dursa ne dersin? Ahmed dedi ki: Bu, farz yerine caizdir. el-Mervezi'nin rivayetinde Ahmed'in u szlerine yer verilir: Teravih cemaatiyle namaz klmas ve onlarn arkasnda yats namaz iin durmas bizim houmuza gitmez. Bunun bir benzeri "e-erhu'l-Kebir"de geer. Caiz olmaynn nedenini bunlardan birisinin dierine ait niyetle eda edilemeyeceine balad. Mesela baka bir namaz klan kimsenin arkasnda cuma ve ksuf namaz klmak veya cuma ve ksuf namaz klan kimsenin arkasnda baka bir namaz klmak Ahmed'den gelen bir rivayete gre sahih olmaz. nk bu, fiillerde muhalefete gtrr ve Peygamberin: "mama muhalefet etmeyin" sznn genel hkmne dahil olur. Buna gre onlarn mescidin bir kesinde namazlarn birlikte klmalarnda bir engel yoktur. Farz byle kldktan sonra teravihin kalan ksmnda imama tabi olurlar. Yats namazn tek bana normal bir ekilde iki teehhtle drt rekat olarak klan kimse de byledir. Bylece kastl bir farkllk meydana gelmez, namazn meru ekli deitirilmi olmaz. Meayihten bazlar cemaat faziletini elde etmek iin onlarla birlikte namaza girmeye cevaz verdiler ve meydana gelecek muhalefeti baladlar. Nitekim onlar bu sebeple yatsy klann arkasnda akam namaz klmaya cevaz verdiler. Fakat ben bunu ashabtan nakleden kimseye rastlamadm. Allah en iyi bilendir.856
KADINLARIN TERAVHTE BULUNMALARININ MERULUU

SORU 835- Kadnlarn teravih namaznda bulunmalarnn meruluu nedir? -Allah sizin iyiliinizi versin- baz kadnlarn yanlarnda mahremleri olmad halde frle birlikte gelmeleri konusunda sizin grnz nedir? Bazan sslenerek veya gzel parfmler/kokular srnerek gelmektedirler. Bazlar da beraberlerinde kk ocuklarn getiriyorlar ve bunlar barp armak ve oynamak suretiyle namaz klanlar rahatsz edip kafalarn kartryorlar. Bu
856
konuda sizin tavsiyeniz nedir? CEVAP: "Mecalisu ehri Ramazan"da mellif yle dedi: Fitneden emin olunduunda kadnlarn mescitlerde teravihte bulunmalar caizdir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Allah'n kullar olan kadnlar Allah'n mescitlerinden engellemeyin." Bu hadisi Buhari ve Mslim birlikte rivayet etmilerdir. nk selefi salihin uygulamas da budur. Fakat kadnn tesettrl olmas, rtnmesi, alp salmas, sslenmemesi, koku srnmemesi, sesini ykseltmemesi ve ziynetlerini gstermemesi gerekir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Grnen ksmlar mstesna olmak zere ziynetlerini tehir etmesinler." (Nur, 31) Yani ziynetlerinden grnenleri hari. Bunlar gizlemek mmkn deildir. Bunlar elbise, pardes ve aba gibi (d elbise)lerdir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bayram gn kadnlara namaza kmalarn emredince mm Atyye yle dedi: Ya Rasulallah bizim birimizin cilbab (dar giyecek elbisesi) yok. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona yle buyurdu: "Arkadann cilbabn giysin." Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etmilerdir. Kadnlarn erkeklerden geride kalmalar, onlardan uzak durmalar ve erkeklerin aksine en arka saftan itibaren oturmaya balamalar snnettir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Erkeklerin saflarnn en hayrls ilk saftr. En kts son saftr. Kadnlarn saflarnn en hayrls en son saftr, en kts ilk saftr." Bu hadisi Mslim rivayet etti. Kadnlar, imam selam verir vermez mescitten ayrlrlar. Bir mazeretleri olmadka arkada kalmazlar. mm Seleme Radyallahu anh dedi ki: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem namaz bitirince selam verdii zaman kalkmadan nce yerinde biraz beklerdi. mm Seleme dedi ki: Allah bilir, yle zannediyoruz ki Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem erkekler onlara ulamadan kadnlar oradan ayrlsnlar diye byle yapt. Bunu Buhari rivayet etti. Kadnlarn beraberlerinde mmeyyiz olmayan ocuklarn getirmeleri caiz deildir. nk genelde bir ocuun oynamasna, sesini ykseltmesine, fazlaca hareket etmesine ve saflarn arasndan gemesine engel olunamaz. ocuk says arttka bundan namaz klanlar rahatsz olur, zarar grr ve namaz klann namaznn kabuln engelleyecek ekilde kafa karklna sebep olur. ittikleri
ve grdkleri eylerden dolay namazda huu kalmaz. Dolaysyla velilerin ve sorumlu kiilerin bu konuda dikkatli olmalar, akl ermeyenlerin ellerinden tutup oyun ve yaramazlklarn engellemeleri gerekir. Mescitlere ve cemaate sayg gstermeleri gerekir. Allah en iyi bilendir. Bir kadnn tek bana frle birlikte bir arabaya binmesine gelince bu caiz deildir. nk bu haram klnm bir halvettir. Hadiste yle buyurulur: "Bir erkek bir kadnla beraber onun (kadnn) mahremi olmadan onunla beraber yalnz kalmasn." Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bir erkek bir kadnla yalnz kalmasn yoksa ncs eytandr." Mslman bir kadnn Allah'tan korkmas, fitneden korkarak ister mescide olsun ister baka yere olsun frle veya taksiciyle birlikte tek bana arabaya binmemesi gerekir. Beraberinde bir baka mahremi veya kadnlardan bir topluluk bulunmas durumunda, gidilecek yer yakn olsa bile ancak onlarla birlikte halvet ortadan kalkar. Allah en iyi bilendir.857
RAMAZANIN OTUZUNCU GECES

SORU 836- Bayram gecesi teravih namaznn hkm nedir, klnr m klnmaz m? CEVAP: Ramazann otuzuncu gecesi hilalin grld kesinletii zaman teravih namaz ve gece namaz klnmaz. nk teravih namaz klmak ve geceyi ihya etmek sadece Ramazana mahsustur. Ramazan aynn kt kesinletii zaman teravih namaz klnmaz, insanlar (yatsy kldktan sonra) mescitlerden evlerine dalrlar.858
???
857 858
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 148-148 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/201-202
nc Blm TKAF
ki fasldan ibarettir: Birinci Fasl : Ramazann Son On Gn ve Kadir Gecesi kinci Fasl : tikafn Hkmleri
Birinci Fasl RAMAZANIN SON ON GNNN FAZLET VE KADR GECES
RAMAZANIN SON ON GNNN FAZLET

SORU 837- Ramazann son on gnnn faziletini anlatmanz rica ediyorum? CEVAP: Ramazann son on gnnn fazileti byktr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu gnlerde Ramazann banda gsterdii gayretten daha fazla gayret gsterirdi. O, bu gecelerde Ramazann bandakinden daha fazla teheccd klmaya alrd. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazann son on gnnde itikafa girerdi. Yani Allah' zikretmek ve ibadet etmek iin mescitte ikamet eder ve bu on gn boyunca beeri bir ihtiyac olmadka dar kmazd. Bu da bu on gnn meziyeti ve faziletinin delilidir. Kadir gecesinin de bu son on gne tesadf edebilecei daha fazla mit edilir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kadir gecesinin zellikle bu son on gnde olabileceinin umulduunu haber vermitir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kadir gecesini bulmak arzusuyla bu on gece ok alrd.859
KADR GECESNN FAZLET

SORU 838- Kadir gecesinin faziletinin ve bu konudaki ayetlerin aklanmas rica olunur? CEVAP: Allah Teala kadir gecesinin ann yceltti ve onu kadir gecesi diye isimlendirdi. Ecellerin, rzklarn ve sene iinde meydana gelecek ilahi tedbirler bu gece takdir edildii iin bu ismi ald ifade edilmitir.
859
Salih b. Fevzn, Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 75
Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: "Her hikmetli ie o gecede hkmedilir." (Duhan, 4) Allah Teala bundan dolay bu geceyi kadir gecesi diye isimlendirdi. Allah katndaki kadru kymeti ve mertebesi yksek olduu iin kadir gecesi diye isimlendirildii de sylenmektedir. Allah Teala bu geceyi mbarek gece olarak da isimlendirdi: "Biz onu (Kur'an') mbarek bir gecede indirdik. Kukusuz biz uyarcyzdr." (Duhan, 3) Allah Teala bu gecenin ann u szleriyle yceltti: "Kadir gecesinin ne olduunu sen bilir misin? Kadir gecesi bin aydan hayrldr." (Kadir, 2-3) Bu mbarek gecede yaplan ibadet, iinde kadir gecesi bulunmayan bin aylk ibadete denktir. Bin ay, seksen yldan fazla bir sreye denktir. Bu, kadir gecesinin faziletine delalet eden eylerdendir. Bu sebeple Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu geceyi aram/aratrm ve yle demitir: "Kim iman etmi olarak ve sevabn Allah'tan umarak kadir gecesini ihya ederse onun gemi ve gelecek gnahlar affedilir." Allah Teala, bu gece meleklerin ve Ruh'un (Cebrail'in) indiini haber vermitir. Bu da onun annn yceliine ve nemine delalet eder. nk melekler ancak nemli ve byk iler iin inerler. Sonra onu yle vasflandrd: "O gece afak sknceye kadar selamdr (esenliktir)." (Kadir, 5) Onu "selam" diye nitelendirdi. Bu nitelendirme de onun erefine, iyiliine ve bereketine delalet eder. Bu gecenin hayrndan ve bereketinden mahrum kalan kimse byk bir hayrdan mahrum kalm olur. Bunlar, bu mbarek gecenin faziletleridir. Fakat Allah Teala, mslmanlar bu geceyi btn Ramazan gecelerinde arasnlar da bol bol ibadet etsinler diye hikmeti gerei bu geceyi Ramazan ay ierisine gizlemitir. (Mslmanlar bu gecenin faziletini karmamak iin) hem dier gecelerde bol bol ibadet ederler, hem de bu gecenin faziletine, cmertliine ve sevabna tesadf ederler. Bylece iki iyilii birden yapm olurlar. Bu da Allah'n kullarna bir lutfudur. zet olarak bu gece byk ve mbarek bir gecedir. Allah'n Ramazan aynda mslmana bahettii bir nimettir. Mslman bu geceyi deerlendirmede
baarl olduu zaman byk sevaplar ve muhta olduu pek ok iyilii elde eder.860
KADR GECESNN FAZLET NEDR? NYE BYLE SMLENDRLMTR? BU GECEY HYAYA MUVAFFAK OLAN KMSE NE SYLER?
SORU 839- Kadir gecesinin fazileti nedir? Niin byle isimlendirilmitir? Geceyi ihyaya muvaffak olan kimse ne syler? CEVAP: Allah Teala kadir gecesini kitabnn iki yerinde zikretmitir: Birincisi: Kadir suresindedir: "Biz onu (Kur'an') kadir gecesinde indirdik." (Kadir, 1) kincisi: Duhan suresinde: "Biz onu (Kur'an') mbarek bir gecede indirdik. Kukusuz biz uyarcyzdr." (Duhan, 3) Bu gecede yaplan ibadetin bin ayda yaplan ibadete denk oluunu da gecenin fazileti olarak zikretti: "Kadir gecesi bin aydan hayrldr." (Kadir, 3) Bin ay seksen iki sene drt aydr. Niin kadir gecesi diye isimlendirildi sorusunu soran kimsenin sorusuna gelince buna cevap olarak denilir ki nk kymetli ve erefli bir gecedir. Bu gecenin Ramazann son on gnnde olmas umulur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: Bu geceyi son on gnde araynz. Son on gnnde tek sayl gecelerinde olaca umulur. Kadir gecesine erien kimse bu gece Aie'den Radyallahu anha rivayet edilen dua ile dua eder. O, Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem yle sordu: Ya Rasulallah! Kadir gecesine eritiim zaman ne dememi nerirsin? Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona yle cevap verdi: yle de: "Allah'm sen affedicisin, aff seversin, bizi de affet."861
KADR GECESNN FAZLET VE BU GECEY BELRLEMEDE EN UYGUN YNTEM

SORU 840- Kadir gecesinin fazileti nedir? Niin bu isimle isimlendirildi? Bu gecenin nasl belirlendiine dair grler nelerdir? Bu konuda alimlerin tercihi nedir? Son on gnn iinde midir, yoksa ortadaki on gnde midir, yoksa
860 861
Salih b. Fevzn, Fetv Nurun ale'd-Derb, s. 76-77 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 119-120
ayn banda mdr? Geceden geceye intikal eder mi? Kadir gecesinin gizlenmesinin hikmeti nedir? CEVAP: Bu gece Kur'an'n indirildii gecedir. Onun fazileti hakknda sylenen eyler unlardr: Kur'an bu gece indirilmitir. Bu gece bin aydan hayrldr yani bu gece yaplan ibadet bin aylk ibadetten daha hayrldr. Bu da onun faziletinin delilidir. Meleklerin ve Cebrail'in bereket getirmek, kullarn salih amellerdeki yarlarn seyretmek, rahmetin iniine ve byk gnahlarn affediine vesile olmak iin inmeleri de bu gecenin faziletlerindendir. Bu gecenin selam olmas yani afetlerden ve hastalklardan uzak bir gece olmas da onun faziletlerindendir. Bu gecenin faziletlerinden birisi de geceyi ihya edenlerin affedilmeleridir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "man ederek ve sevabn Allah'tan umarak kadir gecesini ihya eden kimsenin daha nce iledii gnahlar affedilir." Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etmilerdir. Bu gece kadru kymetinin byklnden dolay veya kullarn o sene yapacaklar ilerin takdir edilmesinden dolay kadir gecesi diye isimlendirilmitir. nk Yce Allah yle buyurmutur: "Her hikmetli ie o gece hkmedilir." (Duhan, 4) Buna "senelik takdir" ad verilir. Bu gecenin belirlenmesi konusunda insanlar ihtilaf etmilerdir. Hadisi bn Hacer, Fethu'l-Bari'nin oru blmnn sonunda bu gecenin belirlenmesi konusunda krk alt farkl grten sz etti ve yle dedi: "Bu grlerin en ok tercih edileni son on gecenin tek gecelerinden birisinde olmasdr ve intikal etmesidir/her sene ayn gece olmamasdr. Son on gnn tek gecelerinin olmas umulur. afii'ye gre yirmibirinci veya yirminc gece olmas umulur. Cumhura gre yirmi yedinci gece olmas umulur. Alimler dediler ki: Kadir gecesinin gizlenmesinin hikmeti insanlar bu geceyi bulmak iin ok alsnlar diyedir. Bu gece belirlenmi olsayd insanlar sadece o gece alrlard." Delillerin ou, bu gecenin son yedi gecenin iinde ve yirmiyedinci gecede olduunu tercih ediyor. Birtakm alametler ve duann kabul, sabahnda gnein ksz domas ve o gece mahede edilen nur ve aydnlk bu gecenin alametlerindendir. Allah en iyi bilendir.862
KADR GECESNN ALAMETLER
862
SORU 841- Kadir gecesinin alametleri nedir? CEVAP: Bu gecenin sakin bir gece oluu, mminin kalbinde bir ferahln bulunuu, hayr yapma performansnn yksek oluu ve o gecenin sabahnda gnein ksz ve saf olarak domas kadir gecesinin alametlerindendir.863
RAMAZANIN YRMYEDNC GECESNN KADR GECES OLARAK NTELENDRLMES

SORU 842- Baz mslmanlar Ramazann yirmiyedinci gecesini kadir gecesi olarak nitelendirmeyi adet haline getirmiler. Bu snrlamann asl var mdr? Bunun bir delili var mdr? CEVAP: Evet, bu snrlamann bir temeli vardr. Mslim'in Sahih'inde Ubey bn Kab'den rivayet edilen hadiste de getii gibi kadir gecesinin yirmiyedinci gece olmas umulur. Fakat ilim adamlarnn bu konudaki krka kadar ulaan grleri iinde en ok tercih edilen gr kadir gecesinin son on gnnde ve zellikle de son yedi gn iinde olaca grdr. Bu, yirmiyedinci gece olabilir, yirmibeinci gece olabilir, yirmialtnc gece olabilir, yirmidrdnc gece olabilir. Bu sebeple bir kimsenin bu gecenin faziletinden ve sevabndan mahrum kalmamak iin her gece almas gerekir. Allah Teala yle buyurmutur: "Biz onu (Kur'an') mbarek bir gecede indirdik. phesiz biz uyarcyzdr." (Duhan, 3) Allah Teala yle buyurdu: "phesiz biz onu (Kur'an') kadir gecesinde indirdik. Kadir gecesinin ne olduunu sen bilir misin? Kadir gecesi bin aydan daha hayrldr. Melekler ve Ruh (Cebrail) o gecede Rablerinin izniyle her trl ini iin iner de inerler. O gece, tan yerinin aarmasna kadar bir esenliktir."
(Kadir, 1-5)864
???
863 864
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/563 Fetv libni Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/204-205
KADR GECESNN ARATIRILMASI

SORU 843- eyhulislam bn Teymiye'ye h. 706 ylnda kalede, Cebel kalesinde tutuklu iken kadir gecesi hakknda soru soruldu? (O bu soruya yle cevap verdi:) CEVAP: Elhamdulillah. Kadir gecesi Ramazan aynn son on gn ierisindedir. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem sahih olarak u hadis rivayet edilmitir: "O, Ramazann son on gecesi iindedir. Bu gecelerden tek sayl bir gece kadir gecesi olacaktr." Fakat bu tek gece geen geceler dikkate alnarak belirlenir. Dolaysyla Ramazann yirmibirinci gecesinde, yirminc gecesinde, yirmibeinci gecesinde, yirmiyedinci gecesinde ve yirmidokuzuncu gecesinde kadir gecesi aranr. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem gelen bir hadise gre bu tek gece kalan geceler dikkate alarak da belirlenir. Bu hadiste Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurur: "Kalan dokuzuncu gecede, kalan yedinci gecede, kalan beinci gecede ve kalan nc gecede (kadir gecesi aranr)." Buna gre ay otuz ektii zaman kadir gecesi ift sayl gecelere tesadf eder ve Ramazann yirmiikinci gecesi kalan dokuzuncu gecedir, yirmidrdnc gece kalan yedinci gecedir. Sahih hadiste Ebu Said el-Hudri bunu byle tefsir etti. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu geceyi bylece Ramazan ay iinde ihya etti. Ramazan ay yirmidokuz ekerse kalan gnler dikkate alnarak belirlenen tek gece geen gnler dikkate alnarak belirlenen gece gibi olur. Durum byle olunca da bir mminin bu geceyi son on gnn hepsinde aramas gerekir. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Bu geceyi son on gnn iinde arayn." Son yedi gn iinde olmas daha ok muhtemeldir. Yirmiyedinci gece olmas ise ok daha muhtemeldir. Nitekim Ubey bn Kab kadir gecesinin yirmiyedinci gece olduuna yemin etti. Ona denildi ki: Bunu nasl bildin? O yle cevap verdi: Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem bize haber verdii delille bildim. Rasulullah bize o gecenin sabahnda gnein tas gibi ksz doacan haber verdi. Bu, Ubey bn Kab'n, Peygamberden rivayet ettii alametlerin en mehur olanlarndan biridir. Bu alametlerin iinde u da rivayet edilmitir: "Bu gece ak
ve aydnlk bir gecedir." Sakindir, ne fazla scaktr, ne fazla souktur. Allah Teala bu geceyi baz insanlara uyku veya uyanklkta aklam olabilir. Bu gecenin nurlarn grebilirler veya bu gece kadir gecesidir diyen bir kimseyi grebilir. Allah Teala onun kalbine durumu akla kavuturacak bir mahedenin kapsn aabilir. Allah en iyi bilendir.865
BAKA GECELER HYA ETMEYP SADECE KADR GECESN NAMAZ VE BADETLE HYA EDEN KMSENN HKM
SORU 844- Baz insanlar kadir gecesini niyet ederek o geceyi namaz ve ibadetle ihya ediyorlar ve Ramazann dier gecelerini ihya etmiyorlar. Bu doru mudur? CEVAP: Hayr, bu doru deildir. nk bu gece deiebilir. Bu konudaki pek ok hadisin de delalet ettii gibi yirmiyedinci gece de olabilir, baka bir gece de olabilir. Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem yle bir hadis rivayet edilmitir: "Bir sene bana kadir gecesi gsterildi. Bu gece yirmibirinci gece idi." Sonra bir kimsenin sadece kadir gecesi olduu mit edilen geceye tahsis etmesi veya sadece kadir gecesi olacan mit ettii geceyi ihya etmesi uygun deildir. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem snnetine uygun olan ey son on geceyi ihya etmeye almaktr. O Sallallahu aleyhi vesellem, Ramazann son on gnne girdii zaman gayrete gelir, ailesini uyandrr ve geceyi ihya ederdi. Akll bir mminin yapmas gereken ey ecir ve sevab karmamak iin bu on gnn gecelerinin tamamn ihya etmeye almaktr.866
KADR GECES BADETLE NASIL HYA EDLR?

SORU 845- Kadir gecesi nasl ihya edilir? Namazla m, Kur'an okuyarak m, Peygamberin hayatn okuyarak m, vaaz ve iratla m, bu geceyi mescitte kutlayarak m ihya edilir? CEVAP: I- Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem baka gecelerde kld namazdan, okuduu Kur'an'dan ve yapt duadan daha fazlasn Ramazann son on
865 866
eyhulislam bn Teymiyye, Mecmuu Fetv, 25/284-286 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 207
gecesinde klmaya, okumaya ve yapmaya alrd. Buhari ve Mslim'in, Aie'den Radyallahu anha rivayet ettiklerine gre: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem son on gne girdii zaman geceyi ihya eder, ailesini uyandrr ve daha fazla gayrete gelirdi." Ahmed ve Mslim'in rivayetine gre: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem son on gnde dier gnlerde altndan daha fazla alrd." II- Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem insanlar inanarak ve sevabn Allah'tan umarak kadir gecesini ihya etmeye tevik ederdi. Ebu Hureyre Radyallahu anh Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduunu rivayet etti: "Kim iman ederek ve sevabn Allah'tan dileyerek kadir gecesini ihya ederse Allah onun gemi gnahlarn balar." Bu hadisi bn Mace'nin dnda dier hadisiler rivayet etmitir. Bu hadis kadir gecesini ibadetle ihya etmenin meruluuna delildir. III- Kadir gecesi yaplan dualarn en faziletlisi Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem, Aie'ye Radyallahu anha rettii duadr. Tirmizi'nin, Aie'den sahih olarak rivayet ettii bu hadiste o yle anlatt. Dedim ki: Ey Allah'n Rasul! Herhangi bir gecenin kadir gecesi olduunu bilirsem o gece ne sylememi tavsiye edersin? Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "yle de: Allah'm sen affedicisin, affetmeyi seversin, beni de affet." IV- Ramazann bir gecesini kadir gecesidir diye belirlemeye gelince, baka gece deil bu gecedir diyebilmek iin bir delile ihtiya vardr. Fakat son on gnn tek geceleri kadir gecesi olmaya dierlerinden daha yakndr. Yirmiyedinci gecesi ise kadir gecesi olmaya gecelerin en uygunudur. nk anlattmz gibi buna delalet eden hadisler gelmitir. V- Bid'atlere gelince bunlar Ramazanda da caiz deildir, dier gnlerde de caiz deildir. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim bizim u din iimizde bid'at ihdas ederse reddedilir." Bir rivayette de yle buyurur: "Herkim hakknda emrimiz olmayan bir amel ile amel ederse reddolunur." Baz Ramazan geceleri yaplan kutlamalarn bir aslnn olduunu bilmiyoruz. En hayrl hidayet Muhammed'in Sallallahu aleyhi vesellem hidayetidir. lerin en kts sonradan uydurulanlardr. Baar Allah'tandr.867
867
kinci Fasl TKAFIN HKMLER

konuyu ihtiva eder: Birinci Konu : tikafn Hkm, Nitelii ve artlar kinci Konu : tikafa Giren in Caiz, Mstehap ve Mekruh Olan eyler tikafla lgili eitli Meseleler
nc Konu :
Birinci Konu TKAFIN HKM, NTEL VE ARTLARI

SORU 846- tikafta kastedilen eyi renmek istiyoruz. tikafn hkm nedir? CEVAP: tikaf, bir kimsenin insanlardan uzak bir ekilde tek bana Allah'a ibadet etmek, Allah'a itaat etmekle megul olmak ve kendini sadece bu ie vermek iin mescide balanp kalmasdr. ster cuma klnan bir mescit olsun, isterse cuma klnmayan bir mescit olsun, her mescitte itikafa girilebilir. Fakat cuma namaz iin dar kmak mecburiyetinde kalmamak maksadyla cuma klnan bir mescitte itikafa girmek daha faziletlidir.868
TKAFIN KISIMLARI VAR MIDIR?

SORU 847- tikafn ksmlar var mdr yoksa itikaf sadece bir tane midir? CEVAP: tikaf tek bir ksmdr. Yukarda da ifade ettiimiz gibi itikaf Allah'a itaat iin mescide balanmaktr. Fakat bazan orula birlikte itikaf yaplr, bazan orusuz itikaf yaplr. lim adamlar, orusuz itikaf sahih olur mu, yoksa itikaf ancak orula m sahih olur, bu konuda ihtilaf etmilerdir. Fakat meru olan itikaf ancak Ramazann son on gn yaplan itikaftr. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem kadir gecesini yakalamak midiyle bu on gnde itikafa girerdi.869
TKAFIN ARTLARI
SORU 848- tikafn artlar nelerdir? Oru bu artlardan biri midir? tikafta olan kimsenin bir hastay ziyaret etmesi veya bir davete icabet etmesi veya aile868 869
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 208 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 208
sinin ihtiyalarn gidermesi veya cenazeye itirak etmesi veya almaya gitmesi caiz olur mu? CEVAP: tikafn cemaatle namaz klnan bir mescitte yaplmas merudur. tikafa giren kii ayet cuma klmakla mkellef birisi olup da cuma namaz itikafn blecekse cuma klnan bir mescitte itikafa girmesi daha faziletlidir. Orulu olmas zorunlu deildir. Snnet olan, itikafa giren kiinin itikaf esnasnda hasta ziyaretine gitmemesi, davete icabet etmemesi, ailesinin ihtiyalarn gidermemesi, cenazeye katlmamas ve mescit dnda almaya gitmemesidir. nk Aie Radyallahu anha yle demitir: "tikafta bulunan kiiye snnet olan ey, hasta ziyaretine gitmemesi, cenazeye katlmamas, kadna dokunmamas, onunla ilikiye girmemesi ve zorunlu olmadka bir ihtiya iin dar kmamasdr. Baar Allah'tandr.870 SORU 849- Ramazan aynda itikafa girmek mekked bir snnet midir? Ramazan dnda itikafa girmenin artlar nelerdir? CEVAP: Ramazanda itikafa girmek Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem hayatnda iledii bir snnettir. Hanmlar onun vefatndan sonra da itikafa girmilerdir. lim adamlar bunun bir snnet olduunda icma etmilerdir. Fakat itikafn meru klnan gaye iin yaplmas gerekir. tikafn gayesi insann dnya ilerinden uzaklaarak kendisini tamamen Allah'a ibadete verecek ekilde namaz, zikir ve dier ibadetlerle megul olmak iin mescide balanmasdr. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem kadir gecesini gzetlemek iin itikafa girerdi. tikafta olan kimse dnya ilerinden uzaklar, al-veri yapmaz, mescitten dar kmaz, cenazeye katlmaz ve hasta ziyaretine gitmez. Baz insanlar itikafa giriyorlar, sonra onlarn yanna geceleyin veya gndz vakitlerinde birtakm ziyaretiler geliyorlar ve konuulan haram szler bu itikaf zedeleyebiliyor. Bunlar itikafn gayesine aykrdr. Fakat ailesinden birisi gelir de onun yannda konuursa bunda bir saknca yoktur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem itikafta iken ei Safiyye onu ziyarete gelmi ve kendisiyle konumutu. nemli olan bir kimsenin Allah'a yaklamak iin itikafa girmesidir.871 SORU 850- tikafn belirli artlar var mdr veya belirli rknleri de var
870 871
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6718 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/547-548
mdr? CEVAP: Yukarda da belirttiim gibi itikafn rkn Allah'a yaklamak ve kendisini sadece Allah'a ibadete vermek iin dnya ilerinden uzaklaarak mescide balanmaktr. artlarna gelince, dier ibadetlerin artlar itikafn da artlardr. Bu artlardan birisi mslman olmak, bir dieri akll olmaktr. Bali (erikin) olmayann itikaf sahihtir. Erkein de, kadnn da itikaf sahihtir. Orusuz itikaf sahihtir. Her mescitte itikaf sahihtir.872
TKAFIN BELL BR ZAMANI VAR MI, YOKSA SADECE RAMAZANDA MI YAPILIR?

SORU 851- tikafn belli bir zaman var mdr veya sadece Ramazana m mahsustur yoksa Ramazan dnda da caiz olur mu? CEVAP: tikafa girmek sadece Ramazanda merudur. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan dnda itikafa girmemitir. Sadece bir sene Ramazanda itikaf terkettii zaman onun yerine evval aynda girmitir. Fakat bir kimse Ramazan dnda itikafa girerse bu da caiz olur. nk mer Radyallahu anh, Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem sordu ve dedi ki: Ben Mescid-i Haram'da bir gece veya bir gn itikafa girmeyi adadm. Rasulullah ona yle dedi: "Adan yerine getir."873
TKAFINDA KENDS N GEREKL BR EY ART KOTUU ZAMAN SZLE SYLEMED HALDE NYET YETERL OLUR MU?
SORU 852- tikafnda kendisi iin gerekli bir eyi art kotuu zaman niyet etmesi yeterli midir, yoksa bunu szle sylemesi mi gerekir? CEVAP: Konumadan niyet etmesi yeterlidir. Nitekim btn ibadetlerde de byledir. Ancak hacda bu arttr. Hacta dil ile de niyetin ifade edilmesi gerekir.
872 873
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 209 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 208
Allah en iyi bilendir.874
TKAFIN NTEL VE ARTLARI NEDR?

SORU 853- nsanlarn pek ounun nem vermedii bir snnet var. Bu, itikaf snnetidir. Bu konudaki tavsiyeniz nedir? tikafn artar nedir? Caiz olan ve caiz olmayan eyler nelerdir? Kadnn itikafa girmesi caiz midir? Bu itikaf nerede olur? CEVAP: tikaf, Allah'a itaat iin mescide balanmaktr/mescitte kalmaktr. Bu, her zaman mekked bir snnettir. Ramazann son on gnnde olmas daha fazla kuvvetli bir snnettir. Nitekim Aie Radyallahu anha yle demitir: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem vefat edinceye kadar Ramazann son on gnlerinde itikafa girerdi. Ondan sonra da eleri itikafa girdi." Buhari, Ebu Hureyre'nin yle dediini rivayet etti: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem her Ramazan on gn itikafa girerdi. Vefat ettii sene yirmi gn itikafa girdi." bn Receb "el-Letaif"te yle dedi: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu on gn iinde btn meguliyetlerini brakr, zihnini boaltr, kendisini Rabbine mnacata, onun zikrine ve duaya verirdi, insanlar terkederek bir hcreye kapanrd." Bu sebeple mam Ahmed, itikafa giren kimsenin insanlarla karmamasnn, hatta ilim renmek ve Kur'an okutmak iin bile olsa onlarla birlikte olmamasnn mstehap olduu grndedir. Aksine tek bana kalmas onun iin daha faziletlidir. Bu mmet iin meru olan halvet (uzlet, yalnzlk) budur. Cumay ve cemaat terketmemek iin itikaf sadece mescitlerde yaplr. tikafa giren kii kendisini Allah'a itaat etmek ve onu zikretmek iin hapseder. Kendisini megul eden btn ilerini brakr. Kalbi ile ve kalb ile kendisini Rabbine ve ona yaklatracak eylere verir. Allah'tan ve onun rzasndan baka hibir dncesi kalmaz. tikafn anlam ve hakikati Yaratcnn hizmetine balanmak iin yaratklardan alakay kesmektir. Bilgisi Rabbine olan sevgisi ve nsiyeti gl olduka o kii kendisini her durumda tamamen Rabbine verecektir." bn Receb'in szleri
874
eyh Abdurrahman b. Nsr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 232
burada bitti. tikaf ancak u artlarla sahih olur: 1- Niyet. Bunun delili "ameller niyetlere gredir" hadisidir. 2- Mescitte olmas. Bunun delili u ayettir: "Mescitlerde itikafa girdiiniz zamanlarda kadnlara yaklamayn." (Bakara, 187) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem mescidinde itikafa girerdi. 3- Bu mescidin cemaatle namaz klnan bir mescit olmas. nk kiinin her vakit cemaatle namaz iin tekrar tekrar mescitten kmamas gerekir. Bu, itikafa aykrdr. tikafa giren kii bir zorunluluk olmadka dar kmaz, hasta ziyaret etmez, cenazeye katlmaz. Eiyle cinsel ilikide bulunmas haramdr. Kendisini Allah'a yaklatracak ibadetlerle megul olmas ve gereksiz eylerden saknmas mstehaptr. Kendisini ziyarete gelen kii ile konuabilir, temizlenip koku srnebilir. Temizlik ve tuvalet iin dar kabilir. Yemek getireni yoksa yemek ve imek iin dar kabilir. Kadna gelince, onun hakknda hayrl ve faziletli olan ey evinde kalmasdr, einin ve ocuklarnn hizmetinde bulunmasdr. Bu da onu Rabbine ibadetten alkoymamaldr. nk onun dar kmas fitne ihmalini dourur. Tek bana kalmas onu fasklarla ve karakteri bozuk kiilerle kar karya getirebilir. Fakat bundan emin olursa, ya da ileri olursa, mescit de ailesine ve akrabalarna yakn olursa orada itikafa girmesi caiz olur. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem elerinin kendisinden sonraki itikaflar da bu manaya yorumlanr. nk onlar mescide yakn yerlerde bulunuyorlard. zet olarak, evi kadnn namaz kld yer olduu halde evinin mescidinde875 itikafa girmesi sahih deildir. Devaml cemaatle namaz klnmasa bile (kadnn) her mescitte (itikafa girmesi) sahih olur. Dar kmas ve tek bana hareket etmesi mekruhtur nk kendisini korumas gerekir. Allah en iyi bilendir.876
TKAF VE HKMLER
875 876
Evinin mescidiyle kastettii ey kadnn evinde namazn kld blmdr. -evirenbn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 111-113
SORU 854- tikaf nedir? Hkm nedir? Evimde itikafa girmem caiz midir? CEVAP: tikaf byk bir ibadettir. Allah Tealann kitabnda ve kitabnn ayetlerinde konu ile ilgili hkm budur. Bu ayetlerden birisi Yce Allah'n dostu brahim'e ve brahim'in olu smail'e u szdr: Tavaf edenler, ibadete kapananlar (yani itikafa girenler), rku ve secde edenler iin evimi temiz tutun." (Bakara, 125) Bir dier ayet udur: "Mescitlerde itikafta iken elerinize yaklamayn." (Bakara, 187)
Bu, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem kesin bir snnetidir. O, kadir gecesini bulmak midiyle Ramazann ortasndaki on gn itikafa girerdi. Kadir gecesinin son on gnde olabilecei umudu belirince, hayatnn sonunda Ramazann son on gnnde itikafa girmeye balad. Kadnlar da onunla birlikte itikafa girerlerdi. tikaf byk bir ibadettir. tikaf, namaz klarak, Kur'an okuyarak ve Allah' zikrederek sadece O'na ibadet etmek, dnya ilerini brakp kendini tamamen buna vermek ve Allah'a ibadetle vakit geirmek iin Allah'n mescitlerinden birinde ikamet etmektir. Bu, itikaftr. Her vakit merudur. Fakat sadece cemaatle namaz klnan mescitlerde merudur. nk Allah Teala yle buyurur: "Mescitlerde itikafta bulunduunuz zamanlarda..." (Bakara,
187)
Halk baka yere g ettii iin terkedilmi ve iinde namaz klnmayan mescidde bir kimsenin itikafa girmesine gelince, bu bir mslman iin caiz deildir. nk o zaman namaz cemaatle klamam olur. tikaf ancak cemaatle namaz klnan bir mescitte meru olur. Baar Allah'tandr.877
877
MESCTLERN DIINDA BAKA YERLERDE TKAF CAZ MDR?

SORU 855- tikafn hkm nedir? Mescitlerin dnda baka yerlerde de itikaf caiz olur mu? CEVAP: tikaf snnettir ancak mescitlerdeki itikaf sahihtir. Bunun birinci sebebi Allah'n u ayetidir: "Mescitlerde itikafa girdiiniz zamanlar hanmlarnza yaklamayn." (Bakara, 187) Allah Teala yle buyurdu: "Tavaf edenler ve kendini ibadete verenler (itikafa girenler) iin evimi temiz tutun." (Bakara, 125) Buradaki ev, Mescid-i Haram'dr. kincisi, mescid dnda bir yerde itikafa girdii zaman bu onun cemaatle namaz terketmesine yol aar. Cemaati terketmek byk bir gnahtr veya her vakit namaz klmak iin dar kmasna sebep olur. Darya oka kmak ve devaml gidip gelmek itikafa aykrdr. nk itikaf kiinin mescide bal kalmasdr.878
TKAFIN BAZI HKMLER

SORU 856- Mescitlerde itikafa girmenin hkm nedir? er' manas nedir? Mescitlerde yemek yemekle birlikte uykuyu ve uykunun mubahln da kapsar m? CEVAP: phesiz mescitte itikaf Allah'a yaklatrc bir ibadettir. Ramazanda itikafa girmek, baka zamanlarda itikafa girmekten daha faziletlidir. Bunun delili u ayettir: "(Ramazanda mescitlerde itikafa girdiiniz zamanlar kadnlara yaklamayn." (Bakara, 187) Dier bir delili Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem Ramazann son on gnnde itikafa girmi olmasdr. Bunu bir defa terketmi ve o sene evval aynda itikafa girmitir. tikafn gayesi: Kendisini ibadete vermek ve bunun iin Allah'tan baka hi kimseyle beraber olmamaktr. Bazlar itikaf yle tanmladlar: "tikaf yaratcya hizmet iin yaratlanlarla ilikiyi kesmektir."
878
Bundan kastedilen udur: Allah'a itaat ve ibadetten alkoyan ilikileri kesmektir. Yukarda da belirtildii gibi bu Ramazanda da baka zamanda da merudur. Orulu itikaf daha faziletlidir. Orusuz itikafa girerse -alimlerin iki grnden sahih olanna gre- bunda da bir saknca yoktur. Buhari ve Mslim'in Sahihlerinde mer'den Radyallahu anh rivayet edildiine gre o, Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem yle dedi: Ey Allah'n Rasul! Ben Mescid-i Haram'da bir gece itikafa girmeyi adamtm. Bunu mslman olmadan nce yapmt. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona yle dedi: "Adadn eyi yerine getir." Malumdur ki gece itikafn zaman deildir. tikafn zaman gndzdr. tikafa giren kimsenin veya bir bakasnn mescitte yemesi ve uyumasnda bir saknca yoktur. nk bu konuda birtakm hadisler ve haberler vardr. Suffe ehlinin durumu bilinmektedir. Onlar mescidin temizliine ok dkn olmalarna ve yemek artklarndan dolay pislenmesinden saknmalarna ramen orada kalyorlard. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle dedii rivayet edilmitir: "Bir adamn mescitten karp att pislie varncaya kadar mmetimin kazanaca ecir ve sevaplar bana gsterildi." Bunu Ebu Davud ve Tirmizi rivayet etti. bn Huzeyme sahih olduunu syledi. Aie'nin Radyallahu anha yle dedii rivayet edildi: Rasulullah Sallallahu
aleyhi vesellem ehrin muhtelif semtlerinde evlerin arasnda mescidler ina etme-
mizi ve bunlarn temiz tutulup kokulanmasn emretti. Allah'tan bizi ve sizi faydal ilim ve onunla amelde baarl klmasn, kalplerimizi ve btn amellerimizi dzeltmesini dileriz. phesiz o ok iyi iitir ve ok yakndr. Allah'n selam ve rahmeti zerinize olsun.879
???
879
TKAF YAPACAK KMSE RAMAZANIN SON ON GNNDE HANG VAKT MESCDE GRMEYE BALAR VE NE ZAMAN SONA ERER?
SORU 857- Bir kimse Ramazann son on gnnn tamamn mescitte itikafla geirmek istediinde mescide ne zaman girmeye balar ve itikaf ne zaman sona erer? CEVAP: Buhari, Aie'nin Radyallahu anha yle dediini rivayet etti: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem itikafa girmek istedii zaman sabah namazn klar sonra itikafa balard. Ramazann son on gnndeki itikafn mddeti, Ramazann son gn gnein batmasyla birlikte sona erer.880
TKAF NE ZAMAN BALAR, NE ZAMAN SONA ERER?

SORU 858- Bir gn veya bir gece itikafa girmeyi adadm zaman bunun balama ve bitim vakti ne zamandr? CEVAP: Bir gn itikafa girmeyi adadn zaman gne domadan nce girmen ve gne battktan sonra kman gerekir. tikafa gece girmeyi adadn zaman gne battktan sonra girmen ve ancak gne doduktan sonra kman gerekir. Allah en iyi bilendir.881
TKAFA GREN KMSE TKAFINDAN NE ZAMAN IKAR?

SORU 859- tikafa giren kimse itikafndan ne zaman kar? Bayram gecesi gne battktan sonra m yoksa bayram gn afaktan sonra m? CEVAP: tikafa giren kimse Ramazan bittii zaman itikafndan kar. Ramazan bayram gecesi gnein batmasyla birlikte sona erer. Nitekim itikafa Ramazann yirminci gecesi gnein batmasyla birlikte girer. nk son on gn, Ramazann yirminci gecesi gnein batmasyla birlikte balar ve bayram gecesi gnein batmasyla birlikte sona erer.882
880 881 882
Fetv el-Lecnetu'd-Daimetu li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 6718 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 115 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/551
MESCDN NDEK ODALARDA TKAFA GRMENN HKM

SORU 860- Mescidin iindeki beki odas ve zekat komisyonu odas itikaf iin uygun bir yer olur mu? Malum bu odalarn kapas mescidin iine almaktadr. CEVAP: Mescidin iindeki ve kaplar mescide alan odalar mescit hkmndedir. Mescidin dndaki odalara gelince bunlarn kaplar mescidin iinde bile olsa mescidden deildir. Baar Allah'tandr.883
RAMAZANIN SON ON GN DIINDA BAKA HERHANG BR VAKTTE DE TKAFA GRMEK CAZDR

SORU 861- Ramazann son on gn dnda herhangi bir vakitte de itikafa girmek caiz olur mu? CEVAP: Evet, herhangi bir vakitte itikafa girmek caizdir. Fakat Rasulullaha Sallallahu aleyhi vesellem uyarak Ramazann son on gnnde itikafa girmek daha faziletlidir. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem senelerden birinde evval aynda itikafa girmitir. Baar Allah'tandr.884 ***
kinci Konu TKAFA GREN N CAZ, MSTEHAP VE MEKRUH OLAN EYLER

MESCDN DIINDA TKAFA GRMEK CAZ OLUR MU?
SORU 875- mescidin dndaki mescitlerde itikafa girmek caiz olur mu? Delili nedir?
883 884
CEVAP: Evet, mescidin yani Mescid-i Haram, Mescid-i Nebi ve Mescidi Aksa'nn dndaki mescitlerde de itikafa girmek caizdir. Bunun delili Allah Teala'nn u ayetinin genel hkmdr: "Mescitlerde itikafa kapandnz zamanlarda hanmlarnza yaklamayn." (Bakara, 187) Bu ayet btn mslmanlara hitab etmektedir. ayet sadece mescit kastedilmitir dersek mslmanlarn ekserisi bu ayete muhatap olmaz. nk mslmanlarn ounluu Mekke, Medine ve Kuds'n dndadr. Buna gre biz deriz ki: tikafa girmek btn mescitlerde caizdir. " mescidin dnda itikafa girmek yoktur" hadisi sahih olduu zaman bundan kastedilen ey en iyi ve en faziletli itikaftr. phesiz bu mescitteki itikaf dier mescitlerdeki itikaftan daha faziletlidir. Nitekim bu mescitte klnan namaz da dier mescitlerde klnan namazdan daha faziletlidir. Mescid-i Haram'da klnan namaz yzbin namaza bedeldir. Mescid-i Nebi'de klnan dier mescitlerdeki bin namazdan daha hayrldr. Mescid-i Aksa'daki namaz ise beyz namaza bedeldir. Bu -yani ecir- cemaatle klnan farz namazlar, ksuf namaz ve tahiyyetu'lmescid namaz gibi bir kimsenin mescitlerde yapaca ibadetlerde geerlidir. Bir kimsenin mescide bal olmakszn yapt snnet ve nafile namazlara gelince bunlar senin evinde klman daha faziletlidir. Bu sebeple Mekke hakknda biz deriz ki: Snnetleri evinde klman onlar Mescid-i Haram'da klmandan daha hayrldr. Medine'ye nisbetle de durum byledir. nk kendisi Medine'de olduu halde Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle demitir: "Farz namazlar hari kiinin evinde kld namazlar daha faziletlidir." Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem nafileleri evinde klard. Teravihe gelince o, mescitlerde klnmas meru olan bir namazdr. nk teravih cemaatle klnmas merudur.885
???
885
TKAFA GREN KMSENN BRSNE DERS VERMES VEYA DERS OKUMASI CAZ OLUR MU?
SORU 863- tikafta olan kimsenin birisine ders okutmas veya ders okumas sahih olur mu? CEVAP: tikafta olan kimsenin namaz, zikir, Kur'an okumak gibi zel ibadetlerle megul olmas daha faziletlidir. Fakat bir kimseye ders okutmasna veya ilim renmeye ihtiya olursa bunda da bir saknca yoktur. nk bunlar da Allah' zikir saylr.886
HAREMDE TKAFA GREN KMSE BAKA BR MESCTTE NSANLARA MAMLIK YAPMAK N TKAFI TERKEDEBLR M?
SORU 864- Herhangi bir mescitte gnll imamlk yapan bir kimsenin insanlara namaz kldrmak iin Harem'deki itikafndan kmas caiz olur mu? CEVAP: Herhangi bir mescitte gnll olarak teravih namaz kldran kimse Harem'deki itikafndan kamaz. nk o mescitte namaz kldrmak mecburiyetinde deildir. Mescidin cemaati kendileri iin bir imam bulabilirler. Fakat o mescitte resmi grevli bir imam ise onun itikafa girmesi ve hkmete taahht ettii mescidi terketmesi caiz deildir.887
TKAFTA BULUNAN KNN TELEFONLA KONUMASI CAZ MDR?

SORU 865- tikafta bulunan kiinin mslmanlarn ihtiyalarn gidermek iin telefonla konumas caiz olur mu? CEVAP: Evet, itikafta bulunan kimsenin mslmanlarn baz ihtiyalarn gidermek iin telefonla konumas -telefon mescidin iinde ise- caizdir. nk mescidin dna kmamtr.
886 887
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/549 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/550
Telefon mescidin dnda olduu zaman ise bu maksatla dar kamaz. Mslmanlarn ihtiyalarn gidermek bu adamn resmi grevi ise itikafa giremez. nk mslmanlarn ihtiyalarn gidermek itikaftan daha nemlidir ve faydas daha kapsamldr. Kapsaml fayda snrl faydaya tercih edilir. Ancak snrl fayda slamn nem verdii eylerden ve vaciplerinden bir ey ise bu hkmn dndadr.888
BABASININ TKAFA ZN VERMEMES

SORU 866- kna edici sebepler olmakszn babas tarafndan itikafa izin verilmeyen kimsenin hkm nedir? CEVAP: tikaf snnettir. Ana-babaya iyilik yapmak vaciptir. Snnet vacibi drmez. Vacibe asla kar durulmaz. nk vacib snnetten nce gelir. Allah Teala kudsi bir hadiste yle buyurur: "Kulum bana farzlarla yaklat eyden daha sevimli baka bir eyle yaklamad." Baban sana itikaf terketmeni emrettii ve sana muhta olduu iin itikafa girmemeni gerektirici eyleri syledii zaman bunun takdiri ve deerlendirmesi sana deil ona aittir. nk senin ln doru ve adil olmayabilir. nk sen itikafa girmeyi arzu edersin ve onun gerekelerini bir gereke olarak grmezsin. Halbuki bunlar babana gre senin itikafa girmemeni gerektirecek gerekelerdir. Benim sana tavsiyem itikafa girmemendir. Evet ayet baban sana itikafa girme der de bunun iin herhangi bir gereke gstermezse bu durumda ona itaat etmen gerekmez. nk kendisine kar ktnda ona zarar vermeyecek bir eyde ona itaat etmek mecburiyetinde olmazsn. Bunda senin menfaatinin boa gitmesi szkonusudur.889
HAREMDE TKAFA GREN KNN YEMEK VE MEK N DIARI IKMASI CAZ OLUR MU?
SORU 867- Harem'de itikafa giren kimse yemek veya imek iin dar kabilir mi? Ders dinlemek iin mescidin tarasna kmas caiz olur mu? CEVAP: Mescid-i Haram'da veya baka bir yerde itikafa giren kimsenin
888 889
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/550-551 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/551-552
mescide yemek getirtmek imkan yoksa yemek ve imek iin dar kmas caizdir. nk bu zorunlu bir eydir. Nitekim ihtiyacn gidermek iin dar kacaktr. Cnup olduu zaman gusletmek iin dar kacaktr. Mescidin tarasna kmaya gelince bunun da bir zarar yoktur. nk mescidin kapsndan girdikten sonra tarasna kadar kmak fazla bir adm saylmaz. Maksad tekrar dnmektir. Bunda bir saknca yoktur.890
TKAFTA OLAN KYE MUBAH OLAN EYLER

SORU 868- tikafa giren kiiye mubah olan eyleri renmek istiyoruz. CEVAP: Yukarda da belirttiimiz gibi itikafa giren kii Allah'a itaate ve ibadete kendini verebilmek iin mescide balanr. Gayretinin byk bir ksmn zikir ve Kur'an okumak gibi Allah'a yaklatrc meguliyetlere vermesi gerekir. Fakat itikafa giren kiinin fiilleri u ksmlara ayrlr: Mubah, meru, mustehap ve yasak olan ksmlar. tikafa giren kimse iin meru olan fiiller: Bu kii iin meru olan eyler Allah'a itaat etmesi, ona ibadet etmesi ve yaklamasdr. nk bu itikafn zdr ve gayesidir. Bu sebeple mescidlerle snrlandrlmtr. Dier bir ksm fiiller yasaklanan fiillerdir. Bunlar itikafa aykrdr. Mesela mazeretsiz dar kmas, alveri yapmas veya eiyle ilikiye girmesi veya itikafn gayesine aykr olduu iin itikaf iptal eden benzeri fiiller byledir. nc ksm fiiller caiz ve mbah olan fiillerdir. Mesela insanlarla konumak ve onlarn halini hatrn sormak gibi Allah'n itikaftaki kiiye mubah kld fiiller byledir. Kendisinin yemek ve imek iin dar kmas veya byk ve kk abdestini bozmak iin dar kmas da bu ksma girer. Meru ve vacip olan bir ey iin kmas da byledir. Hatta bunlar iin dar kmak vacip bile olur. Bu tr bir fiili yapmay art komusa bir saknca yoktur. art komamsa dar kmaz. Bu bir hastay ziyaret etmek ve cenazeye itirak etmek gibi eylerdir. art komusa dar kabilir. art komamsa dar kamaz. Fakat bir yakn veya arkada ld zaman cenazesine katlmak iin kmazsa bir krgnln ve bozukluun domasndan korkarsa itikaf iptal olsa bile dar k-
890
Fetv libn Useymn, Kitabu'd-Da've, 1/205-206
maldr. nk itikaf mstehap bir ibadettir. Sonuna kadar srdrmek zorunlu deildir.891
TKAFA GREN KNN MESCDN HER TARAFINA GDP GELEBLECE

SORU 869- tikafta olan kiinin mescitte belli bir yerde kalmas gerekir mi yoksa mescidin her tarafna gidip gelebilir mi? CEVAP: tikafta olan kiinin mescidin her tarafna gidip gelmesi caizdir. nk u ayetin genel hkm bunu ifade eder: "Mescitlerde itikafa girdiiniz zamanlar..." (Bakara, 187)892
TKAF N MSTEHAP VE MEKRUH OLAN EYLER

SORU 870- tikaf iin mstehap ve mekruh olan eyler nelerdir? renmek istiyoruz. CEVAP: tikafta mstehap olan ey bir kimsenin Kur'an okumak, zikir ve namaz gibi Allah'a itaatle megul olmasdr ve itikafa giren pek ok kimsenin yapt gibi faydasz eylerle vakit geirmemesidir. Bu kimselerin mescitte kaldklarn ve her vakit yanlarna gelen insanlarla konutuklarn ve faydasz eylerle itikaf kesintiye urattklarn grrsn. Bazan insanlarla veya baz aile fertleriyle konumalarna gelince bunda bir saknca yoktur. nk Buhari ve Mslim'de rivayet edildiine gre Safiyye validemiz Peygamberin yanna gelirdi ve onunla bir mddet konutuktan sonra evine dnerdi.893
???
891 892 893
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 210-211 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 211 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 209-210
nc Konu TKAFLA LGL ETL FETVALAR

MESCDN DIINDA BAKA BR YERDE TKAFA GRMEY ADADI. ADAINI YERNE GETRMES MEKRUH OLUR MU?
SORU 871- mescidin dnda itikafa girmeyi adad zaman bunu yerine getirmesi mekruh olur mu? CEVAP: ayet bunun iin bir yolculuk yapmasna ihtiya olursa caiz deildir. Nitekim sahih bir hadiste yle buyurulur: " mescidin dnda baka hibir mescid iin yolculuk yaplmaz." Hangi yer olursa olsun, ister mescid olsun ister baka bir yer olsun bir kimse byle bir yeri itikaf ibadeti veya baka bir ibadet iin adanda belirler de bu ada yerine getirmek iin yolculuk yapmaya ihtiya olursa -her ne kadar elMuvaffak gibi baz arkadalar bunu caiz grseler de- byle bir adakta bulunmak caiz deildir. Aratrc alimlerin grne gre hadis bunun caiz olmadna delalet ediyor. ayet (bu adan yerine getirmek iin) bir yolculua ihtiya yoksa, bu durumda (adanda) belirledii mescit cuma klnan bir mescit olursa, itikafnn arasna cuma namaz giriyorken artk cuma klnmayan bir mescitte itikafa giremez. nk zerine vacip olan eyin asgarisini yerine getirmesi gerekir. ster cuma klnan mescitte itikafa girmeyi adasn, isterse cuma klnmayan mescitte itikafa girmeyi adasn ayet iki mescitten birinde itikaf adarsa o kii muhayyerdir. Dilerse adan yerine getirir, dilerse bu arkadalarn dedii gibi dier mescitte (cuma klnmayan mescitte) adan yerine getirir.894
TKAFA GRMEY ADAYAN KMSENN BU ADAI YERNE GETRMES GEREKR M?

SORU 872- tikafn Allah'a itaat ve ibadet olduu anlatld. Ben bir ibadeti
894
eyh Abdurrahman b. Nsr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 231-232
adadm zaman onu yerine getirmem gerekir. Fakat baz alimlerin yle dediini duydum: tikafa girmeyi adayan kimsenin bu adan yerine getirmesi gerekmez. Bu doru mudur? CEVAP: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem u sznden dolay itikaf yerine getirilmesi gereken bir itaattir; "Kim Allah'a itaati adarsa, bu adan yerine getirsin." Fakat Hanefiler dediler ki: Byle bir adan yerine getirilmesi gerekmez. nk onlarn adak konusundaki ortaya koyduklar kural udur: Asl vacip cinsinden bir ey olmadka adan yerine getirilmesi gerekmez. Temelde adak vacip cinsinden bir ibadet deildir. Sahih olan; "Kim Allah'a itaati adarsa, adan yerine getirsin" hadisinin genel olmasndan dolay cumhurun grdr. (itata cinsinden her adan yerine getirilmesi gerekir.) tifka da Allah'a itaattendir.895
MUAYYEN BR MESCTTE TKAFA GRMEY ADADI. BAKA BR YERDE TKAFA GRMES CAZ OLUR MU?
SORU 873- Muayyen bir mescitte itikafa girmeyi adayan kimsenin baka bir mescitte itikafa girmesi caiz olur mu? CEVAP: Malum mescidin dnda herhangi bir mescitte itikafa girmeyi adayan kimsenin adan baka bir mescidde yerine getirmesi caizdir. nk her yer ayndr. Ayn ekilde mesela filan beldedeki bir mescitte itikafa girmeyi adayan kimsenin itikafn herhangi bir yerde yerine getirmesi caizdir. Bu konuda bir kural vardr. O da udur: Daha faziletli bir eyi belirledii (adad) zaman artk onu yerine getirmekle ykmldr. Onun aasnda/ondan daha az faziletli bir eyi yapmas caiz deildir. Dolaysyla kim Mescid-i Haram'da itikafa girmeyi adarsa orada itikafa girmesi gerekir. Ondan daha aa mertebedeki bir mescitte itikafa girmesi caiz deildir. nk btn mescitler fazilete onun altndadrlar. Fazilete aa derecede bir mescitte itikafa girmeyi adayan kimsenin bu adan ondan daha faziletli bir yerde yerine getirmesi caizdir.
895
Bunun delili udur: Bir adam Peygambere Sallallahu aleyhi vesellem yle dedi: Allah sana Mekke'nin fethini nasip ederse Beytu'l-Makdis mescidinde namaz klmay adadm. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ona dedi ki: "Bu namazn burada kl." Adam dedi ki: Ama ben o mescitte klmay adamtm. Peygamber yle buyurdu: "Burada kl." Adamn srarc olduunu grnce yle dedi: "O zaman dilediini yap." Bunu Ebu Davud ve Hakim rivayet etti ve sahih olduunu syledi.896
AYLAR ORUCU VE BU AYLARDA TKAFA GRMEK

SORU 874- Allah rahmet eylesin eyhulislam bn Teymiyye'ye aylar orucunun sevab hakknda ve bu aylardaki itikaf ve sessizlik hakknda ne dersin, bu bir salih amel midir, deil midir diye soruldu. CEVAP: Recep ve aban'n tamamnn orulu geirilmesi veya itikafla geirilmesi hakknda ne Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem, ne ashabndan, ne de mslmanlarn nderlerinden herhangi bir ey gelmedi. Fakat Sahih'te u hadis geti: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem abana kadar oru tutard fakat bir sonraki ay Ramazan ay olduu iin senenin hibir aynda abanda tuttuu oru miktarndan daha fazlasn tutmazd." Receb'te oru tutmaya zel bir nem verdiine dair gelen hadisler ise bunlarn tamam zayftr, hatta mevzudur. lim ehli bunlardan hibirisine gvenmemitir. Bunlar amellerin faziletleri hakknda rivayet edilen zayf hadisler cinsinden deil, geneli yalan ve mevzu haberlerdir. Bu konuda en ok rivayet edilen hadis ise Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem Receb ay girdii zaman syledii u szdr: "Allah'm! Bize Receb'i ve aban' mbarek kl ve bizi Ramazana ulatr." bn Mace Snen'inde bn Abbas'tan rivayet etti: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem recep ay orucunu yasaklad." Bu rivayetin isnad tartmaldr. Fakat sahih olarak rivayet edildiine gre mer bn el-Hattab Receb aynda insanlarn ellerini yemee uzatmalar iin onlarn ellerine vururdu ve yle derdi: Bu ay Ramazana benzetmeyin. Ebu Bekir bir gn ailesinin yanna girdi ve onlarn oru iin su testileri sa896
tn aldklarn ve oruca hazrlandklarn grd. "Bu nedir?!" dedi. Dediler ki: Receb. yle dedi: Onu da Ramazana m benzetmek istiyorsunuz." Bu testileri krd. Bu aylarda bazan oru tutmad zaman bazan tutmasnda bir mekruhluk yoktur. Msned'de ve dier kitaplarda yle bir hadis geer: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem haram aylarda oru tutulmasn emretti. Bu aylar recep, zilkade, zilhicce ve muharremdir. Bu emir drt ayn tamamyla ilgilidir, sadece recep aynda oru tutan iin deildir. Bu aylarn itikafa tahsisine gelince bu konuda bir ey bilmiyorum. Fakat meru bir oru tutan herkes orucundan dolay itikafa da girmek isterse phesiz bu da caizdir. Orusuz olarak itikafa girerse bu konuda mehur iki gr ve Ahmet'ten gelen iki rivayet vardr: Birincisi: Orusuz itikafn olmayaca grdr. Ebu Hanife ve Malik bu grtedir. kincisi: Orusuz itikafn caiz olduu grdr. Mesela afii bu grtedir. Oruta veya itikafta veya baka bir durumda mutlak olarak konumamaya gelince bu ilim adamlarnn ittifakyla mekruh bir bid'attir. Fakat bu haram mdr, yoksa mekruh mudur? Bu konuda da Ahmed'in mezhebinde ve dierlerinde iki gr vardr. Buhari'nin Sahih'inde yle rivayet edilir: Ebu Bekir es-Sddk Ahnesli bir kadnn yanna girdi, onun hi konumayp sustuunu grd. Ona dedi ki: "Bu helal deildir, bu cahiliyye adetidir." Yine Buhari'nin Sahih'inde bn Abbas'tan yle rivayet edildi: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem gnete ayakta bekleyen bir adam grd. Bu kimdir? diye sordu. Dediler ki: Bu Ebu srail'dir. Gnete oru tutmay, glgelenmemeyi ve konumamay adam. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle dedi: Buna syleyin otursun, glgelensin, konusun ve orucunu tamamlasn. Adam susmay adad halde Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ona konumasn emretti; ayakta durmay adad halde oturmasn emretti, glgelenme-
meyi adad halde glgelenmesini emretti. Sadece oru adan yerine getirmesini emretti. Bu hadis, bu amellerin adakta bulunan kimselere emredilen amellerden olmadn aka ifade etmektedir. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem sahih bir hadiste yle buyurdu: "Kim Allah'a itaat etmeyi adamsa ona itaat etsin. Kim Allah'a isyan etmeyi adamsa ona isyan etmesin." Adakta bulunan kimseye de bunlar yapmas emredilmez. Kim byle eyleri ibadet ve yaknlk kastyla yaparsa din ve Allah'a yaklamann bir yolu olarak grrse o bir sapklktr, cahilliktir, Allah ve Rasulnn emrine muhalefet etmektir. tikaf veya benzeri bir eyi yapan kimsenin bunu sadece dindar olmak maksadyla yapt malumdur. phesiz dindarlk maksadyla byle eyleri yapmak haramdr. nk ibadet olmayan bir eyin ibadet olduuna inanmaktadr ve Allah'n istemedii eylerle Allah'a yaklamak istemektedir. Bu haramdr. Fakat bunu kendisine konu ile ilgili bilgi ulamadan nce yaparsa delil getirilmedii zaman cehaletinden dolay mazur olur. Kendisine bilgi ulat zaman tevbe etmesi gerekir. Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem u sz ok eyi ifade eder: "Kim Allah'a ve ahiret gnne inanyorsa ya hayr sylesin veya sussun." Hayrl sz vaciptir veya mshetaptr, bunlarda konumak susmaktan daha hayrldr. Vacip ve mstehap olmayan eylerde ise susmak konumaktan daha hayrldr. Bu sebeple seleften bir zat, arkadana yle demi: "erri konumamak onu konumaktan daha hayrldr." Dieri de ona yle demi: "Hayr konumak, hayrda skut etmekten daha hayrldr." Allah Teala yle buyurdu: "Ey iman edenler! Siz babaa gizlice konutuunuz zaman, gnah, dmanlk ve peygambere isyan konumayn. yilik ve takvay konuun." (Mcadele, 9) Allah Teala yle buyurdu: "Bir sadaka vermeyi yahut iyilik yapmay yahut da insanlarn arasn dzeltmeyi emredenleri hari onlarn aralarndaki gizli konumalarn ounda hibir hayr yoktur. Kim bunlar srf Allah'n rzasn kazanmak iin yaparsa biz ona byk bir mkafat vereceiz." (Nisa, 114)
Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurduu snen kitaplarnda rivayet edilir: "Ademolunun her konutuu ey aleyhinedir, lehine deildir. Ancak bir iyilii emretmesi veya bir ktl engellemesi veya Allah' zikretmesi bunun dndadr/lehinedir. Susmann faziletine dair pek ok hadis vardr. Hayr konumak da byledir. yilii emretmek, ktl engellemek gibi konuulmas gereken yerde susmak haramdr. Bunu ister dinin bir gerei olarak grsn veya grmesin farketmez. Allah ve Rasulnn sevdiini senin de sevmen, Allah ve Rasulnn buzettiine senin de buzetmen, Allah ve Rasulnn mubah kldn senin de mubah grmen ve Allah ve Rasulnn haram kldn senin de haram klman gerekir.897
ERKEK VE KADININ TKAFININ HKM

SORU 875- Erkek ve kadnn itikafnn hkm nedir? tikafa girmek iin orulu olmak art mdr, itikafa giren kimse ne ile megul olur, itikaf yerine ne zaman girer, oradan ne zaman kar? CEVAP: tikafa girmek erkekler ve kadnlar iin snnettir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazanda itikafa girerdi. Sonunda onun itikaf Ramazann son on gnnde istikrar buldu. Onunla birlikte baz kadnlar da itikafa girerdi. Sonra onlar Peygamberin vefatndan sonra da itikafa girdiler. tikafa girilecek yerler, cemaatle namaz klnan mescitlerdir. Onun itikaf Cuma dan hali olduu zaman imkan bulursa bir cuma mescidinde itikafa girmesi daha faziletlidir. lim adamlarnn en sahih grne gre itikafn belli bir vakti yoktur. tikafa girmek iin oru art deildir. Fakat orulu itikaf daha faziletlidir. tikafa girecek kii iin snnet olan itikafa girmeye niyet ettii zaman itikaf yerine girmesi, niyetlendii mddet getikten sonra da oradan kmasdr. htiya durumu ortaya kt zaman itikafn kesebilir. nk itikaf snnettir. Adanm bir itikaf olmad zaman ona balamak vacip deildir. Peygamberi Sallallahu aleyhi vesellem rnek olarak Ramazann son on gnnde itikafa girmek
897
mstehaptr. Ramazann son on gnnde itikafa girecek olan kiinin Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem izinden giderek Ramazann yirmibirinde sabah namazndan sonra itikaf mahalline girmesi ve on gn sona erince de oradan kmas mstehaptr. Yukarda da ifade edildii gibi adanm bir itikaf olmadka itikafn yarm brakrsa bir sakncas yoktur. mkan bulduu zaman mescitte istirahat edecei bir mekan edinmesi merudur. tikafta olan kiinin bolca zikir etmesi, Kur'an okumas, istifar ve dua etmesi, yasaklanm vakitler hari bolca namaz klmas merudur. Baz arkadalarnn onu ziyaret etmesi ve onunla konumalarnda bir saknca yoktur. Nitekim Peygamberi Sallallahu aleyhi vesellem de baz hanmlar ziyaret etmiler ve onunla konumulardr. Bir defasnda Ramazanda itikafta iken onu ei Safiyye ziyaret etmiti. Safiyye ayaa kalknca o da kalkm ve mescidin kapsna kadar onu uurlamt. Bu hadis, bunda bir saknca olmadnn delilidir. Onun bu davran Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem tevazuunun ve elerine kar nezaketinin bir delilidir. Rabbinden ona bol bol salt ve selam olsun. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine, arkadalarna ve gzel bir ekilde onun izinden gidenlere olsun.898
KADININ KEND EVNDE TKAFA GRMES SAHH OLUR MU?

SORU 876- Bir kadnn kendi evinde itikafa girmesi sahih olur mu? Kadnn mescitte itikafa girmesi caiz olur mu? CEVAP: Bir kadnn evinde itikafa girmesi caiz deildir. Mescidde itikafa girmesine gelince, mescitte kadnlar iin hazrlanm bir mekan olduu ve kendilerini gvende hissettikleri zaman bu caizdir. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem eleri onun vefatndan sonra da itikafa girmilerdir. Bir defasnda Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem itikafa girince Aie Radyallahu anha da itikafa girmek iin ondan izin istedi. Peygamber Sallallahu
898
aleyhi vesellem ona bu izni verdi ve o kendisi iin bir adr kurdu. Bunu Safiyye
duydu, o da bir baka adr kurdu. Zeynep duyunca bir adr da o kurdu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem sabaha knca ve adrlar grnce bunlarn ne olduunu sordu. Denildi ki: Bunlar filann, filann ve filann adrlardr. Orada bir adrlar havzas olumutu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem o sene itikaf terketti. Bir rivayette yle buyurduu ifade edilir: "Onlar buna iten nedir?" Bir baka rivayette yle geer: "yi bir ey mi yapyorlar? yi bir ey mi yapyorlar?" Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem o sene itikaf terketti. nk onlar sadece rekabet iin itikafa girmilerdi. Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem Aie'ye verdii ilk ruhsat bir kadnn mescitte itikafa girmesinin cevazna delildir.899 SORU 877- Bir kadnn kendi evinde namaz kld yerde itikafa girmesi caiz olur mu? CEVAP: Hayr, kadn itikafa girmek istedii zaman er' bir saknca yoksa ancak mescitte itikafa girebilir. Mescide girmesinde er' bir saknca olursa itikafa girmez.900
TKAFA GRD, GREV TERKETT

SORU 878- Grevli olduu halde itikafa giren bir adam Ramazann yirmibeinde itikafna son verdi. Bunun hkm nedir? CEVAP: Kukusuz itikafa girip de grevini bu sebeple terkeden kimsenin itihat ettiinde phe yoktur. Fakat bir itihat er' kurallara dayanarak yaplmad zaman yanl bir itihat olur. Bir kimse itihat ettii ve itihadnda gerei bulmay arzu ettii iin sevap kazanabilir. Fakat itihadmzn kitap ve snnete dayanmas gerekir. Mecburi grevini terkedip de itikafa giren kimse Msr' ykp kasr (kk) ina eden kimse gibidir. nk yapt ey mstehaptr. Mslmanlardan hi kimse onun vacip olduunu sylemedi. Alimler itikafn vacip deil, snnet ol899 900
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 114-115 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 209
duunda icma ettiler. Mecburi (resmi) grevi yerine getirmek ise u ayetin kapsamna girer: "Ey iman edenler! Akitlerinizi yerine getirin." (Maide: 1) "Verdiiniz sz yerine getirin. nk sz veren sznden sorumludur." (sra, 34) Bu adam mstehap bir fiil sebebiyle vacibi terketmitir. Bu sebeple onun gnahtan kurtulmak istiyorsa itikaf kesmesi ve grevine dnmesi gerekir. tikafta kalrsa baka bir eyin hakk olan bir zamanda itikafta kalm olur. Fkhlarn kurallarna gre bu durumda onun itikaf sahih deildir. nk bu itikaf fkelenilen (istenmeyen) ve gasp edilen bir zamanda yaplmtr. Bu sebeple ben iyi bir eyler yapmak isteyen kardelerin renmeleri iin onlara u uyary yapmak istiyorum. tihadn hak zerine bina etmesi ve bilinli bir ekilde Allah'a kulluk etmesi iin er' kurallar ve Allah'n kitabndaki ve Rasulnn snnetindeki delilleri dikkate almas gerekir.901
ORUSUZ TKAF CAZ OLUR MU?

SORU 879- Orusuz itikaf caiz olur mu? CEVAP: Sahih olan, orusuz itikafn caiz olmasdr. Bunun delili mer'in Radyallahu anh Rasulullaha Sallallahu aleyhi vesellem: "Ben cahiliye dneminde Mescid-i Haram'da bir gece itikafa gireceimi adamtm" demesi Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem de ona: "O halde adan yerine getir" demesidir. Gece oru tutma zaman deildir. Dolaysyla bu orusuz itikafn caiz olduuna delildir. Fakat ihtilaftan kurtulmak iin gndz ihtilafa giren kimsenin oru tutmas bu cevaz kuvvetli hale getirir. nk baz alimler orusuz itikaf olmaz dediler. Orusuz itikaf caizdir diyenler de orulu itikafn daha faziletli olduunu sylediler.902 KENDS N TKAFI ADET HALNE GETRECE BELL BR GN TAHSS ETMES CAZ DELDR SORU 880- tikafa girmek isteyen kimsenin kendisi iin adet haline getirecei bir gn tahsis etmesi caiz olur mu?
901 902
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/552-553 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 113
CEVAP: Bir kimsenin itikafa girmek iin kendine adet edinecei belli bir gn tahsis etmesi caiz deildir. Fakat Peygambere uymak iin Ramazann son on gnnde itikafa girmeye almaldr. Baar Allah'tandr.903
TKAFTAN IKMAKLA DORU YAPTIN

SORU 881- Ben Kuveyt'te ikamet ediyorum. Ramazann son on gn itikafa girmitim. Suudi Arabistan'da ve dier lkelerde hilalin grldn rendiimde itikafm bozdum, evime gittim ve ailemle birletim. Bayram ettim nk ben o gnn bayram olduunu ve oru tutmann caiz olmadn zannettim. Bu meselede benim ve ailemin hkm nedir? Delilleriyle birlikte bize bir fetva verin. CEVAP: Cuma gn bayram etmekle ve itikafndan kmakla doru bir i yapmsn. nk cuma gecesi evval hilalinin grlmesi sebebiyle o gn bayramdr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Hilali grnce oru tutun, hilali grnce bayram edin." Ramazanda oru tuttuun gnlerin says yirmisekiz olunca bunu yirmidokuza tamamlamak iin bir gn kaza orucu tut. Baar Allah'tandr.904
TKAFIN FAZLET HAKKINDAK BU HADS SAHH DELDR

SORU 882- "Kim Allah'n rzasn isteyerek itikafa girerse Allah onunla cehennem ateinin arasn hendek mesafesinde uzaklatrr, herbir hendein arasndaki mesafe de dou ile bat arasndaki mesafe gibidir" hadisini kim rivayet etti. Bu hadisin derecesi nedir? Bir kimse bir gn itikafa girmek istedii zaman itikafa ne zaman balar, itikaf ne zaman sona erer? Ayn ekilde iki gn itikafta kalmak istedii zaman bunun balangc ve bitimi ne zamandr? CEVAP: Bu hadis zayftr. tikafn balama vakti sabah namazndan sonra, biti vakti gnein batdr. ki gn olursa da byledir.
903 904
???
905
Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, Fetva no: 7886
Drdnc Blm FITIR SADAKASI VE BAYRAMIN HKMLER
Bu blm iki fasldan ibarettir: Birinci Fasl : Ftr Sadakasnn906 Hkmleri kinci Fasl : Ramazan Bayramnn Hkmleri
906
Kitabn Arapa aslnda ftr sadakas "zekatu'l-ftr" olarak geiyor. Fakat Trke'de ftr zekat tabiri kullanlmad iin "ftr sadakas" olarak evirmeyi uygun grdk. -eviren-
Birinci Fasl FITIR SADAKASININ HKMLER

Bu fasl sekiz konuyu ihtiva eder: Birinci Konu kinci Konu nc Konu Beinci Konu Altnc Konu Yedinci Konu : Ftr Sadakasnn Hkm : Ftr Sadakas Kimlere Vaciptir? : Ftr Sadakasnn Hikmeti : Ftr Sadakasnn Miktar : Ftr Sadakasnn Vakti : Ftr Sadakasnn Sarf Yerleri
Drdnc Konu : Ftr Sadakasnn Cinsi
Sekizinci Konu : Ftr Sadakasnn Yeri
Birinci Konu FITIR SADAKASININ HKM

SORU 883- Ftr sadakasyla kastedilen ey nedir? Ftr sadakasnn sebebi nedir? CEVAP: Ftr sadakasyla kastedilen ey bir kimsenin Ramazann bitiminde tasadduk ettii bir lek yiyecektir. Ftr sadakasnn sebebi, Ramazan orucunu ama ve Ramazan tamamlama konusunda Allah'n kuluna olan nimetinin krn ifa etmektir. Bu sebeple ona "ftr sadakas" veya "ftr zekat" ismi verilmitir. nk ona yani ftra (orucu amaya) nisbet edilmitir. er' sebebi budur. Vad' sebebine gelince o da bayram gecesi gne batnca bunun vacip olmasdr. Bir kimsenin gne battktan sonra bir ocuu dnyaya gelse ona ftr sadakas gerekmez. Sadece mstehap olur. Bir kimse bayram gecesi gne batmadan nce vefat ederse ona da ftr sadakas gerekmez. nk vcup sebebinin vcudundan nce vefat etmitir. Bir kimse Ramazann son gn gne batmadan nce bir kadnla nikah akdi yapsa ilim ehlinin ounun grne gre onun iin ftr sadakas demesi gerekir. nk sebebin mevcudiyeti esnasnda bu kadn onun eidir. Bayram gecesi gne battktan sonra evlilik akdini yapm olsa onun iin ftr sadakas demesi gerekmez. Kocann hem einin, hem de ocuklarnn ftr sadakalarn deme ykmlln savunan gre gre bu byledir. Her insan kendi ftr sadakasn kendisi demekle ykmldr dediimiz zaman bu meselede temsil sahih olmaz.907
FITIR SADAKASININ HKM

SORU 884- Ftr sadakasnn hkm nedir? CEVAP: Ftr sadakas Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem farz kld bir farizadr. Nitekim Abdullah bn mer Radyallahu anh yle demitir: "Rasulullah
907
Sallallahu aleyhi vesellem Ramazann ftr sadakasn hurmadan bir lek veya arpa-
dan bir lek olarak farz klmtr." Bunun dndaki eylerden bu sadakay vermeye gelince bu sahih deildir. Yani para olarak veya elbise olarak veya hal-kilim olarak ya da kap-kacak olarak verse bunlar yiyecekten daha pahal olsa bile ftr sadakas olmaya uygun deildir.908 909
FITIR SADAKASI VACP MDR, YOKSA SNNET MDR?

SORU 885- Ftr sadakas vacip midir, yoksa snnet midir? Kimlere vaciptir? CEVAP: Ftr sadakas mslmanlara vaciptir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bunu kadna, erkee, ke, bye farz klmtr ve bunu yiyecekten veya hurmadan veya arpadan veya kuru zmden ya da peynirden bir lek olarak takdir etmitir. Peygamber bunun insanlar bayram namazna kmadan nce verilmesini emretmitir. Bu nebevi bir farizadr. Ramazann sonunda, orulunun bo ve irkin szlerinin gnahndan temizlenmesi ve yoksullarn bayram gn dilenmeye ve el amaya muhta olmayacak ekilde doyurulmalar iin meru klnmtr. Baary verecek olan Allah'tr.910
FITIR SADAKASININ MERULUUNUN DELL NEDR?

SORU 886- Ftr sadakasnn meruluunun delili nedir? CEVAP: Ftr sadakasnn meruluunun delili Peygamberden Sallallahu aleyhi vesellem gelen hadislerdir. Bunlardan birisi Abdullah bn mer'in rivayet ettii u hadistir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem erkee ve kadna, hr ve kleye ftr sadakasn -veya Ramazan sadakas dedi- hurmadan... bir lek olarak farz kld." Baz alimler de bunun meruluuna u ayetle delil getirdiler: "Tezekki eden kimse muhakkak kurtulmutur." (A'la, 14)
908 909 910
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 212 Bu, cumhurun grdr. Hanefilere gre bunlarn kymetini vermek caizdir. -evirenbn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 188
Mfessirler tezekki kelimesini ftr sadakas olarak tefsir ettiler.911
FITIR SADAKASINI VERMEMENN HKM NEDR? VERMEYENLERE NASIL MUAMELE EDERZ?

SORU 887- Bunu engellemek/vermemek haramdr. nk bu, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem farz kld eyin dna kmaktr. Nitekim biraz nce bu hadis Abdullah bn mer'den u lafzlarla rivayet edilmiti: "Rasulullah ftr sadakasn farz klmtr." Malumdur ki farz terketmek haramdr. Bunda gnah ve masiyet vardr."912
FITIR SADAKASININ HKM NEDR? BUNDA NSAP GEREKL MDR?

SORU 888- Ftr sadakasnn hkm nedir? Bunda nisap gerekli midir? CEVAP: bn mer'den Radyallahu anh sabit olan hadise gre ftr sadakas byk kk, erkek kadn, hr kle her mslmana farzdr. bn mer Radyallahu anh yle demitir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem Ramazanda ftr sadakasn hurmadan bir lek veya arpadan bir lek olmak zere mslman olan hr, kle, erkek ve kadnlara farz klm ve insanlar bayram namazna kmadan nce denmesini emretmitir." Bu hadisin sahihliinde ittifak edilmitir.913 Ftr sadakasnda nisap yoktur.
???
911 912 913
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 185 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 213 eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 154
kinci Konu FITIR SADAKASI KMLERE VACPTR

FITIR SADAKASI KMLERE VACP, KMLERE MSTEHAPTIR?
SORU 889- Ftr sadakas kimlere vacip, kimlere mstehaptr? CEVAP: Erkek veya kadn, byk veya kk, orulu veya orusuz btn mslmanlara ftr sadakas vaciptir. Nitekim bir kimse yolcu olsa da oru tutmasa onun da ftr sadakas vermesi gerekir. Mstehap olanlara gelince, Allah rahmet eylesin fkhlarmz ona karnndaki cenin iin ftr sadakas verilmesinin vacip deil, mstehap olduunu sylemilerdir.914
FITIR SADAKASI KMLER ADINA VERLR?

SORU 890- Ftr sadakas kimler adna kartlr? Gayri mslim hizmeti adna da verilmesi gerekir mi? CEVAP: Ftr sadakasn byk-kk, kadn-erkek, hr veya kle doyurmakla ykml olduun kimseler iin vermen gerekir. Bunun delili bn mer'den Radyallahu anh rivayet edilen u hadistir: "Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakasn erkek ve kadna, hr ve kleye farz kld." mam Malik'in rivayetinde "mslmanlardan" kayd vardr. Bu kayt kafir iin ftr sadakas verilmeyeceinin delilidir. Dolaysyla senin de bu kafir hizmeti adna ftr sadakas demen gerekmez nk bu sadaka oru tutan iin bir temizlenme vesilesidir.915
???
914 915
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 213 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 188
KIZKARDE ADINA FITIR SADAKASI DEMEK

SORU 891- Ben bir Tayland vatandaym. Sudan niversitelerinden birinde renciyim. Benim memlekette kk bir kzkardeim var. u ana kadar bulu ana girmedi. Birka ay nce bana ac bir haber geldi. Babam kk kz kardeimi brakarak vefat etmi. Benim sorum u: Kzkardeimin benden baka nafakasn salayacak kardei yok. Onun adna da ftr sadakas vermem gerekir mi? CEVAP: Senin baban Ramazan ay kmadan nce lmse ve akrabalarndan da hi kimse kzkardein adna ftr sadakas vermemise, gcn yettii zaman onun adna bunu senin demen gerekir. Senin gcn nisbetinde onun ihtiyacn karlayacak nafakay da ona gndermen gerekir. nk Allah Teala yle buyurmutur: "Eli geni olan elinin geniliine gre nafaka versin. Rzk dar olan da, Allah'n ona verdiinden (o lde) harcasn." (Talak, 7) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem birisi kendisine: "Kime iyilik edeyim ey Allah'n Rasul" diye sorunca; "Annene" buyurdu. "Sonra kime?" dedi. "Annene" buyurdu. "Sonra kime?" dedi. "Annene" buyurdu. "Sonra kime?" dedi. "Babana sonra srayla en yaknlarna" buyurdu. nk onlara infak etmek yerine getirilmesi gerekli bir slay rahimdir. Ona senden baka nafaka salayacak kimse yoksa ve baban da onun ihtiyacn karlayacak bir ey brakmamsa bu grev senindir. Allah size muvaffakiyet versin.916
BR ERKEN ALESNN DE FITIR SADAKASINI VERMES GEREKR M?

SORU 892- Bir erkein iinde ei ve hizmetisinin de bulunduu ailesinin de nafakasn vermesi gerekir mi?
916
bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/170-171
CEVAP: Bir mslmann hem kendisinin, hem de ailesinin bir gnlk ve bir gecelik yiyeceinden fazlas olduu zaman kendisinin, ocuklarnn, einin ve klelerinin ftr sadakasn vermesi gerekir. cretli hizmetiye gelince onun fitresi kendisine aittir, ancak patronu teberru olarak derse ve onun demesi art koulursa bu da caizdir. Kle hizmetiye gelince onun fitresi hadiste de getii gibi efendisine aittir.
917
KAYIP OCUUN FTRESN VERMEK GEREKR M?

SORU 893- Kayp ocuun fitresini vermek gerekir mi? CEVAP: Kayp ocuun fitresini de vermek gerekir. Ancak bu ocuun fakir olmas, babasnn da zengin olmas arttr. Kayp olmas fitrenin vacipliini drmez.918 ***
nc Konu FITIR SADAKASININ HKMET

FITIR SADAKASININ HKMET
SORU 894- Ftr sadakasnn hikmeti nedir, nisab nedir, kimlere vaciptir? CEVAP: Ftr sadakas erkek veya kadn, byk veya kk, hr veya kle her mslmana vaciptir. Kendisinin ve ailesinin bayram gn ve gecesi yiyeceinden bir lek ve daha fazlasna sahip olunca fitre vermesi gerekir. Hem kendisi iin, hem de geimini salamakla ykml olduu her ahs iin bir lek hurma veya arpa veya kuru zm veya buday ya da peynir fitre olarak vermesi gerekir.
917
918
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 154-155 eyh Abdurrahman b. Nsr es-Sa'di, el-Fetv es-Sa'diyye, s. 709
Bunun pek ok hikmeti vardr. Bunlardan bazlar unlardr: Fitre bedenin bir zekatdr. nk Allah Teala bu bedene bir sene boyunca yaama imkan vermi ve onu hayatta kalma niyetiyle nimetlendirmitir. Bu sebeple kendisine oru farz olmayan kk ocuk, mecnun ve kaza borcu olan kimse iin de fitre denmesi gerekir. Bu sebeple ticari kle iin iki defa zekat gerekir: Birisi kymetinden dolay ticaret mal zekat, dieri onun nefsi/can sebebiyle bedenin zekat. Bu sebeple fitrenin miktarnda -ki bir lektir- bykle kk, erkekle dii, zenginle fakir, azalar tam ile azalar noksan arasnda bir fark yoktur, hepsi iin bir lek fitre denmesi gerekir. Fitrenin hikmetlerinden birisi de mslmanlarn zengini ile fakirinin bu gn bu konuda eit olmalardr. Hepsi de kendilerini Allah'a ibadete verirler ve onun nimetleriyle sevinirler. Bu sebepledir ki Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Onlar bugn dilenmeye muhta etmeyin." Bu sebeple onun vakti bayram gnyle veya ondan bir veya iki gn ncesiyle snrldr. Erken denmesi veya ertelenmesi caiz deildir. En byk hikmetlerinden birisi onun oruluya Allah'n bahettii oru tutma nimetine kar bir kr olmasdr. Nitekim hacta kesilen kurban da Allah'n beytini haccetme nimetine kar bir krdr. Ftr sadakas da byledir. Bir takm eyler sebeplerine izafe edildii iin bu da kendi sebebine yani orucu amak anlamna gelen "ftr"a izafe edildi. Fitrenin faydalarndan birisi de bayram gn mslmanlarn sevinlerinin bununla tamamlanmas ve orucun eksiklerinin giderilmesidir. Allah'n dininde yle hkmler ve srlar vardr ki bunlarn mahiyetini hibir akl kavrayamaz.919
FITIR SADAKASININ MERULUUNUN HKMETLER

SORU 895- Ftr sadakasnn meruluunun hikmeti nedir? CEVAP: Baz hadislerde ftr sadakasnn iki hikmet sebebiyle meru olduu ifade edilmitir. Birincisi: Bu sadaka fakirleri doyurmak iindir. Peygamber Sallallahu aleyhi
919
vesellem yle buyurmutur: "Onlar bugn dilenmekten kurtarnz." nk bay-
ram gn tamamladklar iin sevinecekleri bir gndr. Onlar bugn sevinlerini, krlerini ve minnet duygularn Rabbe itiraflarn ifade ettikleri bir gndr. mmetin iinde fakirler ve ihtiya sahipleri olunca Allah Teala da onlar byle bir gnde boynu bkk ve kk drlm bir duruma dmesinler diye ftr sadakasn meru klmtr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Onlar bugn dilenmekten kurtarn" buyurmutur. Baz rivayetlerde yle geer: "Zengin olannz Allah (bununla) temizler. Fakirinize ise verdiinden daha fazlasn geri verir." kincisi: Ftr sadakas oru tutan kii iin bir temizliktir. nk orucunda bir takm eksiklikler bulunabilir, bu esnada baz ho olmayan fiilleri ilemi olabilir ve orucunu temizleyecek/artacak bir eye ihtiyac olabilir. te bu sadaka orulunun konutuu bo ve irkin szlerin ve benzeri eylerin gnahndan temizlenmesi iin bir vesile klnmtr.920 ***
Drdnc Konu FITIR SADAKASININ CNS

FITIR SADAKASI OLARAK VERLECEK EYLER BELL VE SINIRLI MIDIR?
SORU 896- Ftr sadakas olarak verilecek eyler belli ve snrl mdr? ayet yle ise bunlar nelerdir? CEVAP: ster hurma olsun, ister arpa veya buday olsun isterse msr veya baka bir ey olsun vacip olan, fitreyi o beldenin yiyeceinden vermektir. Alimlerin bu konudaki grlerinden en sahihi budur. nk Rasulullah Sallallahu
920
aleyhi vesellem bu konuda belli bir cinsi art komamtr. nk bu bir paylam
ve yardmlamadr. Bir mslmann kendi yedii eyi paylamas gerekir.921
FTRE OLARAK VERLMES CAZ OLAN EYLER

SORU 897- Fitre olarak verilmesi caiz olan eyler nelerdir? CEVAP: Hadiste fitrenin aadaki be eyden verilecei gemektedir: 1- Buday, 2- Arpa, 3- Hurma, 4- Kuru zm, 5- Peynir. Fakat baz tahkiki alimler hadiste sadece bu be maddenin zikredilmesinin sebebini o zamanlar bu yiyecekler kullanlmaktadr diye aklarlar ve mesela pirin ve msr gibi yiyeceklerin tketildii yerlerde bunlardan da fitre verilmesini caiz grrler. Allah en iyi bilendir. Salt ve selam Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.922
HADSTE SM GEEN YYECEKLERDEN BAKASIYLA DA FTRE VERMEK CAZ OLUR MU?

SORU 898- Ebu Said el-Hudri Radyallahu anh yle dedi: Biz Peygamber zamannda ftr sadakasn bir lek yiyecek veya bir lek hurma veya bir lek arpa veya bir lek ke peyniri veya bir lek kuru zm olarak verirdik. Fitreyi hadiste geen bu yiyeceklerden bakasyla vermek caiz olur mu? CEVAP: Sahih olan gre gre fitreyi hadiste ismi geen yiyeceklerin dnda baka yiyeceklerle vermek de caizdir. Mesela bir lkede genellikle msr tketiliyorsa orada msrdan fitre verilir. nk bu durumda fakirler iin en faydal olan budur.923
???
921
922 923
eyh Abdulaziz b. Baz, Tuhfetu'l-hvan bi Ecvibetin Muhimmetin Tetealleku bi Erkani'l-slam, s. 155 bn Cibrin , Fetv es-Syam, s. 179 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 186
FTREY PRNTEN VERMEK

SORU 899- Pirinten fitre vermek caiz olur mu? CEVAP: Ftr sadakasn pirinten ve lkenin dier yiyeceklerinden vermek caizdir. nk zekat ve sadaka bir paylamdr. Ftr sadakasn pirinten vermek en gzel paylamdr. nk bugn insanlar iin en hayrl yiyecek pirintir.924 SORU 900- Ftr sadakasn pirinten vermek caiz olur mu? CEVAP: Rasulullahdan Sallallahu aleyhi vesellem rivayet edildiine gre o, ftr sadakasn mslmanlarn hurmadan bir lek ve arpadan bir lek olarak vermelerini farz kld ve insanlar bayram namazndan kmadan nce bunun denmesini emretti. Buhari ve Mslim'in Sahihlerinde Ebu Said el-Hudri'den Radyallahu anh yle nakledildi: "Biz Peygamberin zamannda fitreyi yiyecekten bir lek veya hurmadan bir lek veya arpadan bir lek veya peynirden bir lek veya kuru zmden bir lek olarak verirdik. Birtakm ilim adamlar bu hadisteki yiyecek kelimesini buday olarak tefsir ettiler. Dier ilim adamlar ise ister buday olsun, ister msr olsun, isterse dar olsun yiyecekle kastedilen eyi belde halknn yedii eyler olarak tefsir ettiler. Dorusu da budur. nk zekat ve sadaka zenginlerin fakirlere bir yardmdr. Bir mslmann beldesinde yiyecek olarak kullanlmayan bir eyi vermesi gerekmez. phesiz pirin bu lkenin bir yiyeceidir, temiz ve kymetli de bir yiyecektir. Cevazna hkmedilen arpadan daha deerlidir. Bu sebeple ftr sadakasnda pirin verilmesinde bir saknca yoktur. Btn cinslerden bir lek verilmesi vaciptir. Bir lek Kamus'ta ifade edildiine gre normal olarak iki elle birlikte drt avutur. Arlk ls olarak kilograma yakndr. Bir mslman lkenin pirin veya dier yiyeceklerinden kilogram kadar yiyecei fitre olarak verdii zaman alimlerin grlerinden en sahih olanna gre hadiste zikredilen snflardan olmasa bile bu da fitre yerine
924
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/94
geer. Bunu lekle deil de yaklak kilogram olarak vermesinde de bir saknca yoktur. Ftr sadakasn byk kk, erkek kadn, hr ve kle btn mslmanlar adna vermek gerekir. Anne karnndaki cenin adna fitre verilmesine gelince bunun vacip olmadnda icma vardr. Fakat Osman'n fiilinden dolay mstehaptr. Bayram namazndan nce verilmesi de vaciptir. Bayram namazndan sonraya ertelenmesi caiz deildir. Bayramdan bir iki gn nce verilmesinde bir mani yoktur. Bununla bilinmektedir ki alimlerin grlerinden en sahih olanna gre fitre vermenin en erken vakti Ramazann yirmisekizinci gecesidir. nk ay yirmidokuz veya otuz gn eker. Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem sahabileri fitreyi bayramdan bir iki gn nce verirlerdi. Fitrenin sarf edilecei yer fakirler ve yoksullardr. bn Abbas'tan rivayet edildiine gre o yle dedi: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem oruluyu bo ve irkin szlerin vebalinden kurtarmak ve yoksullar doyurmak iin ftr sadakasn farz klmtr." Fitre bir sadakadr. lim adamlarnn cumhuruna gre yiyecek yerine onun kymetini vermek caiz deildir. Delilce sahih olan da budur. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ashabnn ve mmetinin ounluunun yapt gibi yiyecekten vermek gerekir. Allah'tan dinini anlamada ve ona skca balanmada bizi ve btn mslmanlar baarl klmasn, kalplerimizi ve amellerimizi dzeltmesini dileriz. phesiz o ok cmert ve ok kerimdir. Allah'n salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.925
FTREY ET OLARAK VERMEK CAZ OLUR MU?

SORU 901- Baz kyllerin yannda fitre olarak verebilecekleri bir yiyecek bulunmuyor. Onlarn koyun keserek etini fakirlere datmalar caiz olur mu? CEVAP: Bu doru olmaz. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem fitreyi yiyecekten bir lek olarak farz klmtr. Et lekle llemez tartlr. bn mer
925
Radyallahu anh yle demitir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakasn
hurmadan bir lek, arpadan bir lek olarak farz kld." Ebu Said Radyallahu anh yle dedi: "Biz Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem zamannda fitreyi yiyecekten bir lek olarak verirdik. Bizim yiyeceimiz hurma, arpa, kuru zm ve peynirdi." Bu sebeple ilim ehlinin grlerinden tercih edilen gre gre nakit paralar, elbiseler ve mefruatlar fitre yerine gemezler. lim adamlarndan para vermek fitre yerine geer diyenlerin grne itibar edilmez. nk elimizde Peygamberden gelen bu bilgi olduu mddete ondan sonra artk eriat deitirecek baka bir szn ve mantk yrtmenin anlam yoktur. Allah Teala kyamet gnnde filann veya falann szn sormayacak, sadece Rasulnn Sallallahu aleyhi vesellem szn soracak. nk Allah yle buyurmaktadr: "Allah'n onlara seslenerek, peygamberlere ne cevap verdiniz diyecei gn hatrla." (Kasas, 65) Kendini kyamet gn Allah'n huzurunda durmakta olan birisi olarak dn. Allah sana peygamberin lisanyla fitreyi yiyecekten demeni farz klm. Sana kyamet gn: Bu sadakay farz kldnda Allah'n Rasulne ne cevap verdin diye sorulunca kendini savunabilecek misin ve vallahi bu filann mezhebidir, bu falann grdr diyebilecek misin? Cevap: Hayr, ayet bunu demi olsan bile sana bir faydas olmayacak. Bir taraf, fitreyi yiyecekten ver, para olarak ver diyor. Dier taraf para olarak da verme, yiyecek olarak da verme, sadece buday, arpa, hurma, kuru zm ve peynirden oluan be eit yiyecekten ver diyor. Bu ikisi birbirinin zdd iki grtr. Orta gr ise yle diyor: Fitreyi insanlarn yedikleri her eyden ver, yemedikleri eylerden verme. Buday, hurmay ve benzeri eyleri yedikleri bir yerde bulunduun zaman msr fitre olarak ver. Hatta farz edelim ki insanlarn sadece et yedikleri bir yerde yayor isek eti de fitre olarak veririz. Buna dayanarak aka diyebiliriz ki soru sahibinin anlatt ekilde kyllerin fitre yerine et vermeleri fitre yerine gemez.926
???
926
FTREY KIYMET OLARAK DEMENN HKM

SORU 902- Fitreyi para olarak demek caiz olur mu? Delilleriyle birlikte aklaynz. CEVAP: Ftr sadakas ancak yiyecekle verilirse caiz olur. Kymetini vermek caiz deildir. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem onun arpadan veya hurmadan bir lek olarak verilmesini farz klmtr. Ebu Said yle demitir: "Biz Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem zamannda fitreyi bir lek yiyecek eklinde verirdik." Bir kimsenin ftr sadakasn para, elbise veya mefruat olarak demesi helal deildir. Bilakis Allah'n Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem diliyle farz kld eylerden vermesi gerekir. nsanlarn houna giden uygulamalara itibar edilmez. nk din (eriat) grlere tabi olmaz. O, hikmet sahibi ve her eyden haberi olan Allah'n katndan gelmi hkmlerdir. Muhammed'in lisanyla fitre bir lek yiyecek olarak farz klnd zaman baka bir uygulama aklmzn ne kadar houna gitse de bunun dna kmamz caiz deildir. nsann grevi; eriatine aykr bir ey houna gittii zaman akln ve grn itham etmektir (sumaktr).927 SORU 903- Ftr sadakasn nakit olarak demek caiz olur mu? CEVAP: Fitrenin nakit olarak denmesi ihtilafl bir konudur. Benim grme gre bn mer Radyallahu anh hadisinden dolay yiyecekten bakas fitre yerine gemez. bn mer Radyallahu anh yle der: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakasn hurmadan bir lek veya arpadan bir lek olarak farz kld." Ebu Said el-Hudri Radyallahu anh de yle dedi: "Biz Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem zamannda fitreyi yiyecekten verirdi. Bizim yiyeceimiz hurma,
arpa, kuru zm ve peynir idi." Bu iki hadisten aka anlalan ey udur: Ancak yiyecek vermek fitre yerine geer. Fitreyi yiyecek olarak vermek onu btn aile halkna aklar ve bildi927
rir. Bunda bu sembol niteliindeki ibadetin ilan vardr. Fitreyi nakit olarak vermek ise bunu gizli hale getirir. Nakit olarak verildii zaman veren kii kendi menfaatini dnebilir ve daha az para verebilir. eriata tabi olmak hayr ve berekettir. Bir kimse yiyecek vermenin fakirin yararna olmadn syleyebilir. Fakir gerekten fakir olduu zaman yiyecek mutlaka onun yararnadr.928 SORU 904- Baka bir lkedeki fakirlere verilecek yiyecein ve kesilecek hayvann satn alnmas iin ftr sadakasnn, kurbann ve akika kurbannn kymetini vermenin hkm nedir? CEVAP: Hamd sadece Allah'a mahsustur. Salt ve selam peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarnadr. mdi: Allah Teala buyurmutur ki: "Peygamber size neyi verdiyse onu aln, neyi de size yasakladysa ondan da vazgein." (Har, 7) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de: "Kim bizim dinimizde olmayan bir ey yaparsa o reddedilir" buyurmutur. Bu hadisi Buhari tahri etmitir. Baz kimseler zamanmzda ibadetlerin er' konumunu deitirmeye alyorlar. Bunun rnekleri pek oktur. Mesela ftr sadakasnn Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ramazan aynn sonunda iinde mslman bulunan bir beldede bu beldenin fakirlerine yiyecek olarak verilmesini emretmitir. imdi yiyecek bedeli olarak bunun kymetinin verilmesine fetva veren kimseler bulunmaktadr. Orulunun bulunduu beldenin uzandaki baka bir beldede yiyecek satn alnp orada datlmas iin para da verilebilir diye fetva veren kimse bu fetvasyla ibadetin er' konumunu deitirmi olmaktadr. nk ftr sadakasnn verilecei belli bir vakit vardr. Alimlere gre bu vakit bayram gecesi veya bayramdan sadece bir iki gn ncesidir. Ftr sadakasnn verilecei bir de yer vardr. Bu yer, Ramazan aynn tamamland ve iinde mslman bulunan beldedir. Ftr sadakasnn verilecei kimseler vardr. Bunlar da o beldenin yoksullardr. Ftr sadakasnn ne(ler) den verilecei de bellidir, o da yiyecektir. Bu er'i lelere bal kalmak gerekir. Aksi takdirde ibadet sahih olmaz ve bor zimmetten dmez. Drt mezhebin imam da sadakaya muhta/ve mstehak insanlar bulunduu mddete ftr sadakasnn oru tutan kiinin (fitreyi verenin) bulunduu
928
beldede verilmesinde ittifak etmilerdir. Bu ittifakn banda Suud lkesinin Byk Alimler Heyetinin karar da vardr. Bu ittifaka bal kalmak ve aykr seslere iltifat etmemek lazmdr. nk mslman zimmetindeki bortan kurtulmaya ve dini iin ihtiyatl olmaya nem verir. Btn ibadetlerin de nevi, vakit ve sarfiyerleri ynnden neyi gerektiriyorsa ona gre eda edilmeleri gerekir. Dolaysyla Allah'n meru kld bir ibadetin nevi baka bir nev'ine/ekline dntrlemez. Mesela oru tutmaya gc yetmeyen yal ve mzmin hastalarn tutamadklar her bir gne karlk bir yoksul doyumu fidye demelerini Allah Teala onlara vacip klmtr ve yle buyurmutur: "Oru tutmaya gleri yetmeyenlerin bir yoksulu doyuracak kadar fidye vermeleri gerekir." (Bakara, 184) Keffaretlerin fidyesinde de byledir: Zhar keffaretinde, Ramazan gn yaplan cinsel ilikinin keffaretinde ve yemin keffaretinde fidye olarak yoksul doyurmak gerekir. Ftr sadakasnda da yiyecek verilir. Bu ibadetlerin hepsinde yiyecek vermek gerekir. Nakit olarak yiyecein kymetini demek fitre/fidye yerine gemez. nk bu, ibadetin vacip olduu nevini deitirmek demektir. nk Allah Teala yemek yedirilmesini emretmitir. Buna bal kalmak gerekir. Buna bal kalmayan kimse ibadetin Allah Teala tarafndan vacip klnd nevini/eklini deitirmi olur. Hacta kesilen hedy kurban, kurban bayramnda kesilen udhiye kurban ve doan ocuktan dolay kesilen akika kurban da byledir. Bu ibadetlerde de kurban iin geerli olan hayvan nevilerinin kesilmesi gerekir. nk kurban kesmek bir ibadettir. Allah Teala yle buyurmutur: "O halde Rabbin iin namaz kl ve kurban kes." (Kevser, 3) Bir dier ayette de yle buyurmutur: "Deki: phesiz benim namazm, kurbanm, hayatm ve lmm hepsi alemlerin Rabbi Allah iindir." (En'am, 162) Kurban kesmek yerine kymetini vermek veya para tasadduk etmek caiz deildir ve kurban kesme yerine gemez. nk bu bir ibadetin Allah tarafndan meru klnd eklini deitirmektir. Bu kurbanlarn Allah tarafndan nerede kesilecekleri meru klnmsa o yerde kesilmeleri de gerekir. Hac kurban Harem'de (Mekke'de) kesilir. Allah Teala yle buyurmutur: "Sonra bunlarn varacaklar yer Beyt-i Atik'tir (Kabe'dir.)" (Hac, 33) Allah Teala hacta beraberlerinde kurbanlk gtren ihramllar hakknda yle buyurdu: "Kurban mahalline varncaya kadar balarnz tra etmeyin."
(Bakara, 196)
Kurban bayram kurbann ve akika kurbann da bir mslman kendi beldesinde ve evinde keser, bunlarn bir ksmn yer, bir ksmn tasadduk eder. Kurbanlk hayvan satn alsn da kesip baka bir yerde datsn diye bunlarn kymetini bakasna gnderemez. Nitekim baz lkelerde muhta fakirler var gerekesiyle kimi renciler ve halktan baz kimseler bunun propagandasn yapyorlar. Biz deriz ki: Nerede olursa olsun ihtiya sahibi mslmanlara yardm etmek arzu edilen bir eydir. Fakat Allah'n belli bir mekanda yaplmasn meru kld bir ibadeti oradan baka bir mekana nakletmek caiz deildir. nk bu, Allah'n o ibadeti meru kld ekil zerinde yaplan bir tasarruftur ve deitirmedir. Bu adamlar insanlarn kafasn kartrmlardr. O kadar ki pek ok kimse bu meseleyi sormaktadrlar. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Medine'de ikamet ettii halde hacta kesecei hedy kurbann Mekke'ye gtrmtr. Udhiye ve akika kurbann da Medine'deki evinde kesmitir, onlar Mekke'ye gtrmemitir. Halbuki Mekke Medine'den daha faziletlidir, belki de orada Medine'deki fakir ve muhtalardan daha fazla fakir ve muhta vardr. Buna ramen Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem o ibadetin nerede eda edilmesini meru klmsa o mekana bal kalmtr. Hedy (hac) kurbann Medine'de kesmemi, udhiye ve akika kurbanlarn da Mekke'ye gndermemitir. Bilakis herbir nevi kurban kesilmesi meru klnd mekanda kesmitir. "En hayrl hidayet usul Muhammed'in Sallallahu aleyhi vesellem hidayet usuldr. lerin en kts de sonradan icad edilenlerdir ve her bid'at bir sapklktr." Evet, hacta kesilen temettu kurbannn ve zellikle mecbur olmakszn kesilen nafile kurbann ve udhiye kurbanlarnn etlerinden fazlasn muhta lkelere gndermekte bir saknca yoktur. Fakat kesimin mutlaka er'an belirlenmi mekanda yaplmas gerekir. Dier lkelerdeki mslman kardelerinden muhta olanlarna faydal olmak isteyen kimse onlara para, elbise ve yiyecek yardm yapsn, onlara faydal olacak her eyle yardm etsin. badetlere gelince baka bir yerdeki muhtalara yardm etme iddiasyla bunlarn vakti ve yeri deitirilmez. Dine muhalefet ederek ve ibadetleri deitirerek efkat ve merhamet olmaz.
Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesi ve arkadalarna olsun.929 SORU 905- Son zamanlarda dier baz lkelerin alimleri arasnda ftr sadakasnda neyin meru olduu ve kymetini demenin mmkn olup olmad konusunda pek ok tartma yapld. Sizin grnz nedir? CEVAP: Ftr sadakasnda meru olan husus onun Peygamberin Sallallahu
aleyhi vesellem meru kld ekilde eda edilmesidir. Bu da bir mslmann ftr
sadakasn lkenin yiyeceinden bir lek olarak demesi ve vaktinde fakire verilmesidir. Kymetinin verilmesine gelince bu, fitre yerine gemez. nk bu, Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem emrine ve deerli sahabilerin uygulamalarna aykrdr. Onlar fitreyi yiyecekten veriyorlard, caiz olan ve caiz olmayan ok iyi bildikleri halde kymetini demiyorlard. Bunun kymetinden verilebileceini syleyen alimler bunu itihada dayanarak sylemilerdir. Nassa muhalif olduu zaman itihada itibar edilmez. Allah rahmet eylesin, mam Ahmed bn Hanbel'e yle denildi: "Birtakm kimseler diyorlar ki: mer bn Abdilaziz ftr sadakasn kymetinden alyordu. mam Ahmed yle dedi: Onlar Rasulullahn Sallallahu aleyhi vesellem szn brakyorlar ve filan yle dedi diyorlar. Halbuki bn mer yle dedi: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakasn hurmadan bir lek veya arpadan bir lek veya... bir lek olarak farz kld."930 SORU 906- Ftr sadakasn kymet olarak demek caiz olur mu? nk bu yoksullarn daha yararnadr. CEVAP: Hanefilerden fitrenin kymet olarak denmesinin caiz olduu rivayet edildi. Sahih olan bunun caiz olmaddr. Bilakis yiyecek olarak verilmesi gerektiidir. nk kymet, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem zamannda da mevcuttu. Peygamberin onlara kymet demelerini emrettii nakledilmemitir.931
929 930 931
el-Munteka min Fetv e-eyh Salih b. Fevzn, 3/113-116 bn Fevzan, el-Fetv Kitabu'd-Da've, 2/12 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 186-187
SORU 907- Ftr sadakasnn riyal olarak verilmesi caiz midir? Bir baka beldeye gnderilmesi caiz midir? CEVAP: lim adamlarnn ounluuna (cumhura) gre fitrenin nakit olarak verilmesi caiz deildir. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem ve ashabnn yapt gibi yiyecek olarak verilmesi gerekir. Bu da o beldenin yedii hurma veya pirin gibi eylerden bir lek yiyecektir. Mslmanlardan kadn erkek, byk kk, hr ve kle adna bu fitre verilir. Bunun fitreyi veren kiinin bulunduu beldenin fakirlerine datlmas ve baka bir beldeye nakledilmemesi snnettir. nk o beldenin fakirlerini kurtarmak ve ihtiyalarn gidermek gerekir. Fitrenin bayramdan bir veya iki gn nce verilmesi caizdir. Nitekim Peygamber ve ashab byle yapmlardr. Buna gre onun vakti en erken Ramazann yirmisekizinci gecesidir. Baarnn sahibi Allah'tr.932 SORU 908- Ftr sadakasn nakit olarak demenin hkm nedir? nk burada bunun caiz olduunu syleyenler var. CEVAP: Herhangi bir mslman slam dininin en nemli rknnn Allah'tan baka ilah olmadna ve Muhammed'in onun elisi olduuna ehadet etmek olduunu kesin olarak bilir. Allah'tan baka ilah olmadna ahitlik etmenin gerei sadece Allah'a ibadet etmektir. Muhammed'in Allah'n elisi olduuna ehadet etmenin gerei ise Allah'a onun elisinin meru kld/belirledii/ rettii ekilde ibadet etmektir. Ftr sadakas mslmanlarn icma ettii bir ibadettir. badetlerde asl olan Allah'n ve Rasulnn belirledii esaslara ballktr. Bir kimsenin ancak Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den ald bilgilerle Allah'a ibadet etmesi caizdir. O Peygamber ki Rab Teala onun hakknda yle demektedir: "O, arzusuna gre konumaz. Onun bildirdikleri vahyedilenden bakas deildir." (Necm, 3-4) Kendisi de bu konuda yle demektedir: "Kim bizim u dinimizde onda olmayan bir eyi icad ederse o reddedilir."
932
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kendisinden rivayet edilen sahih hadislerde ftr sadakasn yiyecekten bir lek veya kuru zmden bir lek veya peynirden bir lek olarak meru klmtr. Buhari ve Mslim, Abdullah bn mer'den u hadisi rivayet etmilerdir: "Allah Rasul Sallallahu aleyhi vesellem fitre sadakasn mslmanlardan herbir kle, hr erkek ve kadn, kk ve byk zerine hurma veya arpadan bir lek olarak farz klmtr." Bu fitrenin insanlar bayram namazndan kmadan nce verilmesini emretmitir. Ebu Said el-Hudri'den de u hadisi rivayet etmilerdir: "Biz Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem zamannda fitreyi yiyecekten bir lek veya hurmadan bir lek veya arpadan bir lek veya kuru zmden bir lek olarak verirdik." Bir rivayette: "Veya peynirden bir lek" ilavesi vardr. Fitre konusunda Muhammed'in Sallallahu aleyhi vesellem snneti budur. Malumdur ki bu dzenlemenin yapld zamanda mslmanlar arasnda ve zellikle de Medine toplumunda o dnemin geerli para birimi olan dirhem ve dinarlar mevcuttu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakas konusunda bunlarn hibirisini zikretmemitir. Fitrede bunlardan birisi geerli olsayd Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem mutlaka bunu aklard. nk ihtiya annda aklamann ertelenmesi caiz deildir. Byle bir ey olmu olsayd sahabileri bunu yaparlard. Saime hayvanlarn zekatnda varit olan ey verilmesi gereken eyin mevcut olmamas artna baldr. Yukarda da getii gibi ibadetlerde asl olan ey, Allah ve Rasulnn belirledii esaslara ballktr. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem snnetini en iyi onlar bilmesine ve snnetle amel etmeye insanlarn en dkn olmalarna ramen hibir sahabinin fitreyi nakit olarak dediini bilmiyoruz. Onlardan byle bir ey vaki olmu olsayd mutlaka nakledilirdi. Nitekim din ve eriatle ilgili olan onlarn dier szleri ve fiilleri nakledilmitir. Allah Teala yle buyurmutur: "And olsun ki Rasulullah sizin iin Allah'a ve ahiret gnne kavumay umanlar ve Allah' ok zikredenler iin gzel bir rnektir." (Ahzab, 21) Yce Allah yle buyurmutur: "slam dinine girmede ne geen ilk muhacirler ve ensar ile onlara gzellikle tabi olanlar var ya ite Allah onlardan raz olmutur, onlar da Allah'tan raz olmulardr. Allah onlara iinde ebedi kalacaklar, zemininden rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te bu byk kurtulutur."
(Tevbe, 100)
Bir hakikat araycsnn bu anlattmz eylerden aka anlayaca ey udur: Fitreyi nakit olarak vermek caiz deildir. Nakit veren kimsenin fitresi geerli deildir. nk bu zikredilen er' delillere aykrdr. Allah'tan bizi ve dier mslmanlar dinini anlamada, ona smsk sarlmada ve dinine aykr her eyden saknmada baarl klmasn diliyorum. phesiz o ok cmerttir ve kerem sahibidir. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.933 SORU 909- Kalitesi dk kuru hurmadan ve benzeri yiyeceklerden ftr sadakasnn fransz riyali ve kilo olarak miktar nedir? Ticaret eyasnn zekatn bu eyann kendisinden vermek caiz midir, yoksa nakit olarak m vermek gerekir? CEVAP: Ftr sadakasnda vacip olan miktar Peygamberin kulland lek ile bir lek yiyecektir. Kadn olsun, erkek olsun, byk olsun, kk olsun herbir mslman adna bulunduklar beldenin yiyeceinden bir lek yiyecek fitre olarak verilir. Bunun da miktar kuru hurma ve buday gibi yiyeceklerden iki elle birlikte drt avu dolusu kuru yiyecektir. Bunun arlk lsyle miktarna gelince drtyz seksen miskaldir. Fransz riyaliyle seksen riyaldir. nk bir riyalin arl alt miskaldir. Suud riyaliyle bunun miktar yzdoksaniki riyaldir. Kilogram olarak miktarna gelince yaklak kilogramdr. Bir mslman fitreyi kuru hurma, kaliteli buday, pirin, kuru zm ve peynir gibi kuru yiyeceklerden kilo ile tartarak verdii zaman bu lekle vermekten ihtiyata daha uygundur. O beldenin yiyecei msr ve dar gibi yiyecek maddesi olan hububattan olduu zaman lek ile vermesi yeterlidir. En iyi bilen Allah'tr. Ticaret eyasnn zekatna gelince onun zerinden bir sene geince bu eyann o andaki fiattan deerlendirilmesi gerekir. Nisaba ulat zaman yani yzkrk miskal gmn veya yirmi miskal altnn deerine ulat zaman onun zekat nakit olarak verilir. Alimlerin ihtilafna taklmamak iin ihtiyatl ve en gzel olan budur. Ticaret eyasnn zekatn o esnadaki kymetine gre verirse alimlerin en sahih grne gre bu caiz olur.
933
Ticaret mal ister arazi/arsa olsun, ister araba olsun, ister kuma olsun, isterse dier mallardan olsun satmak iin hazr bekletilen mallardr. Semura bn Cndb'ten rivayet edilen bir hadiste o yle demitir: Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem bize satmak iin hazrladmz eylerden zekat vermemizi emretti. Allah Teala herkese dini anlamada ve bortan kurtulmada baarlar ihsan etsin. stenilenlerin en hayrls odur.934
FTREY NAKT OLARAK VERMEYE ZORLANAN KMSENN HKM

SORU 910- Ftr sadakasn nakit olarak vermeye zorlanan kimsenin hkm nedir? Bu geerli olur mu? CEVAP: Bana gre bir kimse ftr sadakasn nakit olarak vermeye zorland zaman bunu onlara versin ve yneticilere kar kmaya almasn. Fakat Allah ile kendi arasnda kald zaman fitresini Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem emrettii ekilde bir lek yiyecek olarak versin. nk onlarn seni fitreyi dirhemle vermeye zorlanmalar meru olmayan bir zorlamadr. O zaman senin vacip olduuna inandn eyi kaza etmen gerekir.935 ***
Beinci Konu FITIR SADAKASININ MKTARI

FITIR SADAKASININ KIYMET
SORU 911- Ramazan zekatnn kymeti ne kadardr? CEVAP: Sanki soruyu soran Ramazandaki ftr sadakasn kastediyor gibidir. Ftr sadakas olarak pirin veya buday veya hurma gibi beldenin yiyeceklerinden byk-kk, erkek-kadn, hr-kle her bir mslman adna bir lek yiyecek vermek vaciptir. Rasulullahtan Sallallahu aleyhi vesellem bununla ilgili sahih hadisler rivayet edilmitir.
934 935
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/99-101 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/465
Bunu insanlar bayram namazna kmadan nce vermek gerekir. Bayramdan bir veya iki gn nce verilirse bunda da bir saknca yoktur. Kilogram olarak miktar yaklak kilogramdr.936
FTRENN MKTARI NEDR?

SORU 912- Ftr sadakasnn miktar nedir? CEVAP: Fitrenin miktar bir lektir. nk Abdullah bn mer Radyallahu anh yle demitir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakasn mslmanlardan herbir kle, hr erkek ve kadn, kk ve byk zerine hurma veya arpadan bir lek olarak farz klmtr." Bir lek (sa') drt mddr. Bir md ise ortalama iki avu dolusu olarak takdir edilir.937 ***
Altnc Konu FITIR SADAKASININ VAKT

FTRE NE ZAMAN VERLR?
SORU 913- Ftr sadakas ne zaman verilir? CEVAP: Bayram namazna kmadan nce verilmesi daha faziletlidir. Bundan bir veya iki gn nce verilmesi de caizdir. Bundan daha nce verilmesi caiz deildir. nk fitreyi fakire bayramdan gnlerce nce verirse onu harcayabilir ve yannda hibir ey kalmadan bayram gelebilir. Neticede dilenmek ihtiyacn duyabilir. Bu sebeple bir mslmann fitreyi bayram namazna kmadan nce veya bir iki gn nce vermesi emredilmitir.938
936 937 938
bn Baz, el-Fetv-Kitabu'd-Da've, 1/122-123 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 187 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 187
FTREY BAYRAM NAMAZINDAN SONRA HUTBE ESNASINDA VERMENN HKM

SORU 914- Unuttuu iin fitreyi ancak bayram namazndan sonra ve hutbe esnasnda veren kimsenin hkm nedir? CEVAP: Fitreyi bayram namazndan nce vermek vaciptir. Kim bunu unutursa onu bundan sonra demekten baka yapabilecei bir ey yoktur. nk bu bir farizadr. Hatrlad zaman vermesi gerekir. Alimlerin en sahih grne gre hi kimsenin bunu kasten bayram namazndan sonraya tehir etmesi caiz deildir. nk Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem mslmanlara bunu bayram namazndan nce eda etmelerini emretmitir.939
BAYRAMDAN NCE FTREY VERMEYEN KMSEDEN BU VACP DER M?

SORU 915- Bayramdan nce ftr sadakasn vermeyen kimseden bu der mi? CEVAP: Bayramdan nce fitreyi vermeyen kimse gnahkar olur, bu vecibe ondan dmez. Bilakis kaza edip demesi gerekir.940
BAYRAMDAN NCE FTRE VERMEY UNUTTU

SORU 916- Tandm bir fakire vermek zere fitreyi hazrlamtm. Fakat unuttum. Ancak bayram namazndan sonra hatrladm ve verdim. Hkm nedir? CEVAP: phesiz fitreyi Peygamberin emrettii gibi bayram namazndan nce vermek snnettir. Fakat senin yaptnda da bir saknca yoktur. Namazdan sonra vermekle de fitre yerine geer. Elhamdulillah. Hadiste her ne kadar onun bir sadaka olduu gemise de bu onun geerliliine engel deildir. Mahallinde verilmitir. Makbul ve tam bir ftr sadakas olacan umarz. nk sen onu kasten geciktirmedin, unuttuun iin gecik-
939 940
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/101 bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 187
tirdin. Allah Teala yce kitabnda yle buyurdu: "Ey Rabbimiz! Unutur veya yanlrsak bizi sorumlu tutma!" (Bakara, 286) Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle dedi: "Allah Teala: yle yaptm buyurur." Allah mmin kullarnn duasn, unuttuklarnda sorumlu tutmayacan ifade ederek kabul etti.941
FTREY GECKTRMENN HKM

SORU 917- Bir kimsenin henz verebilecei bir fakire ulamad iin zekat veya fitreyi bekletip muhafaza etmesi caiz olur mu? CEVAP: Uzun olmayan ok az bir mddet beklettii zaman onu akrabalarndan baz fakirlere veya daha ok fakir ve ihtiya sahibi olan birisine vermek iin bekletmesinde bir saknca yoktur. Fakat uzun mddet bekletemez. Zekat iin durum byledir. Fitreye gelince onu geciktiremez. Bilakis Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem emrettii gibi bayram namazndan nce vermesi gerekir. Bayram namazndan bir veya iki gn nce de verebilir. Bunda da bir saknca yoktur. Namazdan sonraya erteleyemez.942
FTRENN BR FAKR GELNCEYE KADAR KOMUYA BIRAKILMASININ VE BAYRAM GNNDEN SONRAYA KALMASININ HKM
SORU 918- Fakir tarafndan bir vekalet verilme olmakszn fitrenin fakir gelip alncaya kadar komuya braklmasnn hkmn renmek istiyoruz. CEVAP: Evet, bir kimsenin fitresini komusuna brakmas ve bu filanndr, sadece ona ver demesi caizdir. Fakat fitrenin fakire bayram namazndan nce ulamas gerekir. nk o (komu) fitrenin sahibinin vekilidir. Fakat komu fakirin vekili ise ve ona yle demise: "Komunun bana verecei fitreyi al" bu takdirde insanlar bayram na941 942
Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/103 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/103-104
mazndan km olsalar da fitrenin vekilin elinde kalmasnn bir sakncas yoktur.943 SORU 919- Mesela bayram gnnden sonraya kald zaman ne yapacak, sahibine mi iade edecek veya ne yapacak? CEVAP: Bayram namazndan sonraya kald ve demedii zaman kabul edilmez. nk bu, belli bir vakte bal bir ibadettir. Mazeretsiz olarak geciktirdii zaman bu ondan kabul edilmez. Unutulmak veya o esnada baz fakirlerin bulunmamas gibi bir mazeret sebebiyle geciktirdii zaman ise bunda bir saknca yoktur.944 SORU 920- Mesela fitreyi bir komusunun yanna braksa da bayramdan nce onu hak eden bir fakir gelmese ve vakti gese hkm ne olur? CEVAP: Bunu daha nce anlatmtk. Bu komu ya fakirin vekilidir ve eline fitre ulat zaman fakire ulam demektir ve aralarnda bir fark yoktur ya da mvekkilinin bir etkisi bulunmad zaman fitreyi komunun kendisi vermesi ve ehline bunu ulatrmas gerekir.945
FTREY RAMAZANIN LK GNLERNDE VERMEK CAZ OLUR MU?

SORU 921- Fitreyi Ramazann ilk gnlerinden birinde vermek caiz olur mu? CEVAP: Fitreyi Ramazann ilk gnlerinde demek konusunda ihtilaf vardr. Caiz olmamas daha kuvvetli bir ihtimaldir. nk ftr sadakas diye isimlendirilmitir. Ftr (orucu brakma) ancak Ramazan aynn sonunda olur. Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem da bunun insanlarn bayram namazna kmalarndan nce verilmesini emretmitir.946
943 944 945 946
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 214-215 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 215 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 215 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/463
***
Yedinci Konu FTRENN SARF YERLER

FTRENN VERLECE YERLER
SORU 922- Fitrenin sarf yerleri nelerdir? CEVAP: Fitrenin sadece bir tane sarf yeri vardr, o da fakirlerdir. Nitekim bn Abbas Radyallahu anh yle dedi: " Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakasn orulu iin bo ve irkin szlerden bir temizlenme, fakirler iin de bir doyumluk olarak farz kld."947
FTRENN ANCAK MSLMAN FAKRLERE VERLMES CAZDR

SORU 923- Fitrenin gayrimslim iilere verilmesi caiz olur mu? CEVAP: Hayr, fitrenin ancak mslman fakirlere verilmesi caizdir.948
FTRENN MCAHTLERE GNDERLMESNN HKM

SORU 924- Fitrenin Bosna-Hersek'teki ve dier yerlerdeki mcahitlere gnderilmesinin hkm nedir? Caiz ise hangisi daha faziletlidir? CEVAP: Meru olan ey fitrenin o fitreyi veren kimsenin bulunduu yerdeki mslman fakirlere verilmesidir. nk genellikle buna onlar daha ok muhtatrlar. nk bayramda dilenmek mecburiyetinde kalmasnlar diye onlara yaplan bir destek ve yardmdr. Baka fakirlere gnderilirse alimlerin bu konudaki grlerinden sahih olanna gre bu da fitre yerine geer. nk mahalline ulam demektir. Fakat o beldenin fakirlerine vermek daha evla, daha faziletli ve daha ihtiyata uygundur.
947 948
bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 213-214 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 214
Zekatta olduu gibi gvenilir bir vekil olduu zaman lkedeki ve lke dndaki fakirlere fitreyi ulatrmak iin vekil grevlendirmek caizdir. Vekili fitre yerine geecek yiyecekleri alp fakirlere datmada grevlendirmek de caizdir. Baarnn sahibi Allah'tr.949
DEVLET PARASIZ YATILI YURTLARINDA KALAN RENCLER ADINA FTRE VERMENN HKM
SORU 925- alma ve Sosyal ler Bakanlna bal devlet parasz yatl yurtlarnda kalan renciler adna fitre vermenin hkm nedir? Bu bakanlk rencilerin gerekli her trl yiyecek giyecek, barnma, tedavi ve okul masraflarn karlad gibi ayrca her bir renci iin aylk ortalama on riyal de harlk vermektedir. Bakanlk onlarn mbarek Ramazan ayn da dahil yl boyunca btn ihtiyalarn karlamakta ve bu yurtlarn kurulduu hicri 1386 ylndan itibaren bu tarihe kadar herbir rencinin fitresini de demektedir. CEVAP: Durum sizin anlattnz gibi olduu zaman szn ettiiniz rencilerin fitrelerinin bakanlk tarafndan denmesi u iki sebepten dolay gerekli deildir. Birincisi: Hkmetin bu yapt i onlara iyilik kabilinden bir eydir. Allah Teala yle buyurmutur: "yilik yapanlarn knanmas iin bir sebep yoktur." (Tevbe, 91) Bu iyilik, iyilik yapann omuzuna baka bir ykmlln yklenmesine sebep olmamaldr. kincisi: Buhari ve Mslim'in sahihlerinde ve dier hadis kitaplarnda Abdullah bn mer'in Radyallahu anh yle dedii rivayet edilmitir: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem ftr sadakasn mslmanlardan herbir kle, hr erkek ve kadn, kk ve byk zerine, hurma veya arpadan bir lek olarak farz klm ve bunun insanlar bayram namazna kmadan nce verilmesini emretmitir." Bu lafzlar Buhari'ye aittir. Bunun manas udur: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem fitreyi, hr veya k949
le, erkek veya kadn, kk veya byk her mslmana farz klmtr. Farz, yerine getirilmesi gereken bir zorunluluktur. Sizin szn ettiiniz bu renciler iki ksma ayrlr: Bir ksm mkelleftir, bir ksm mkellef deildir. Mkellef olanlar kendi fitrelerini fakir ve yoksullara kendileri derler. Madem ki hkmet bunlardan her birine senelik yzyirmi riyal harlk veriyor ve her trl ihtiyalarn hkmet karlad iin baka bir masraflar da olmuyor, o halde onlar bu durumda zengin saylrlar. Buradaki zenginlikten kastedilen ey zekat mkellefinin zenginlii deildir. Burada onun vermesi gereken ey, bayram gn ve gecesi kendisinin ve ailesinin yiyeceinden, kendisinin ve nafaka ykmls olduu kimselerin temel ihtiyalarndan artan bir lek yiyecektir. Bunlardan artan olursa fitresini verecektir. Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem: "Ben size bir eyi emrettiim zaman gcnz yettii mddete onu yerine getirin" sznn genel hkm bunu gerektirir. Peygamberin bu szn Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Bu durumda olan bir kimsenin budaydan ve arpadan veya hurmadan veya kuru zmden veya peynirden fitresini vermesi gerekir. Bunun delili Ebu Said el-Hudri'nin u hadisidir: "Biz Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem hayatta iken fitreyi yiyecekten bir lek veya arpadan bir lek veya kuru zmden bir lek veya peynirden bir lek olarak verirdik." Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Verecek hibir ey bulamad halde evval gecesi gne batarsa bu ykmllk onlardan der. Mkellef olmayanlara gelince bu, onlarn mallarndan karlr.950
???
950
Mecmuu Fetv ve Resailu Semahati'-eyh Muhammed b. brahim Alu'-eyh, 4/108-109
FAKRN KEND ADINA FTREY ALMASI N BRSN VEKL TAYN ETMES

SORU 926- Bir fakirin kendisine fitre vermek isteyen kiiden deme vaktinde fitreyi teslim almas iin baka bir ahs vekil olarak grevlendirmesi caiz olur mu? CEVAP: Bu caizdir. Yani verilecek fitresi olan kiinin fakire yle demesi caizdir: Bu fitreyi vereceim zaman bunu senin adna alacak birini grevlendir. deme zamanndan bir iki gn nce fakirin grevlendirdii bu vekile fitre teslim edilir.951 ***
Sekizinci Konu FITIR SADAKASININ YER

FITIR SADAKASI BELDENN FAKRLERNE DAITILIR
SORU 927- Ftr sadakalar kendi beldemizin fakirlerine mi datlr yoksa baka yerlerdeki fakirlere de datlabilir mi? Bayramdan gn nce yolculua ktmz zaman fitreyle ilgili ne yapacaz? CEVAP: Fitrenin bayram sabah namazdan nce beldenin fakirlerine datlmas snnettir. Ramazann yirmisekizinci gnnden balayarak bayramdan bir veya iki gn nce datlmas da caizdir. Fitre vermekle ykml olan kii bayramdan iki veya daha fazla gn ncesinden yolculua kt zaman bir slam lkesine yolculuk yapyorsa orada fitresini verebilir. Gayrimslim bir beldeye yolculuk yaparsa oradaki fakir mslmanlar arar ve onlara verir. Fitrenin denmesinin caiz olduu vakit girdikten sonra yolculua kacaksa meru olan, fitreyi kendi beldesinin fakirlerine datmasdr. nk fitreden maksat onlarla dayanmak, onlara iyilik etmek ve bayram gn onlar insanlara el amaktan kurtarmaktr.952
951 952
Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/469 bn Baz, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/171
FTREY KEND LKEME M GNDERMELYM YOKSA ALITIIM VE KAMET ETTM YERDE M VERMELYM?
SORU 928- Ben bu lkede almak iin bulunuyorum. Benim fitreyi burada vermem caiz olur mu, yoksa geldiim kendi lkeme mi gndermeliyim? CEVAP: Ftr sadakasnn Ramazan aynn geirdii/bitirildii ve senin bulunduun beldede verilmesi merudur. nk ftr sadakas bedene tabidir. Bir mslman nerede bulunuyorsa ve Ramazann sonuna da nerede erimise kendi fitresini o beldenin fakirlerine vermesi gerekir. Kendi beldesinde bunu kendisi adna verecek birisini vekil tayin ederse bu da geerlidir. Fakat bu, evla olana aykrdr. Allah en iyi bilendir. Mslmanlarn bulunmad veya bulunup da fitre alabilecek fakir mslmanlarn olmad bir beldede bulunduun zaman fakir mslmanlarn bulunduu en yakn lkeye bu fitreyi gnderebilirsin.953
FTREY BULUNDUUN YERDE VERMEN DAHA FAZLETLDR

SORU 929- Kendime ait fitreyi lkemdeki fakirlere versinler diye aileme gnderdim. Bu yaptm doru mudur? CEVAP: Bir sakncas yoktur. naallah fitreniz geerlidir. Bulunduun yerde vermen daha hayrldr. Fitreyi ikamet ettiin yerdeki baz fakirlere verebilirsin. Bu daha uygun olur. lkendeki fakirlere vermeleri iin bunu ailene gnderdiin zaman da sakncas yoktur.954
FTRENN BR BELDEDEN BAKA BR BELDEYE NAKL CAZ OLUR MU?

SORU 930- Fitreyi ikamet ettii beldeden baka bir beldeye nakletmek caiz olur mu? CEVAP: Alimlerin ou bulunduu yerde fakirler olduu zaman fitrenin o
953 954
bn Fevzan, el-Fetv, Kitabu'd-Da've, 2/13-14 Mecmuu Fetv Semahatu'-eyh Abdulaziz b. Baz, 3/97
beldeden dar karlmayaca grndedirler. Bu, sahih olan grtr. lkede fakirler olduu, sen onlara ulaabildiin ve onlarn fakir olduklarn bildiin zaman zekatn/fitreni baka bir lkeye nakletmen caiz deildir. Fakat bulunduun beldede fakir olmad zaman, uzak bir beldeye de olsa onu nakletmek caiz olur. Fakat bunun fitre olduunu bildirmesi ve vakti kmadan nce fakirlere ulaacak ekilde nceden gndermesi gerekir.955
FTREY NAKLETMENN HKM

SORU 931- kp geldii beldelerde ailesinden pek ok fakirin bulunduu gerekesiyle fitreyi uzak beldelere nakletmenin hkm nedir? CEVAP: Bulunduu yerde hibir fakir olmad iin ihtiyatan dolay fitreyi baka bir yere gndermekte herhangi bir saknca yoktur. Bulunduu yerde fitreyi kabul edecek kimse olup da baka yere gndermeye ihtiya yoksa o zaman caiz deildir.956 SORU 932- Bir grup insan ilerinden birini buday satn alp Afganistan'da fitre olarak datmas iin grevlendirdiler. Bu yaptklar eyin hkm nedir? CEVAP: Bu meselede Hanbelilerin mehur gr bunun caiz olmaddr. nk zekat/fitreyi vacip olduu mahalden baka bir mahalle nakletmek caiz deildir. Ancak o mahalde fitre ve zekat almaya ehil kimse bulunmad zaman caizdir. Byle bir durumda da oraya en yakn olan beldede bunlar datlr. Buna gre iinde fakirlerin olduu bir beldede bulunduu zaman ondan baka bir beldede fitreyi datamaz. nk bulunduu beldenin halk bu fitreye dierlerinden daha mstehaktr. Fakat bulunduu yerde fakirler yoksa o zaman baka yerlere nakletmesinde herhangi bir saknca yoktur. Daha ok ihtiyac olan yere nakletmek gibi naklinde bir yarar mevcut olduu zaman da tercih edilen gre gre hkm byledir. Fakat ftr sadakas zekat gibi deildir nk zekatn vakti daha genitir. Fakat ftr sadakas sadece bayramdan bir iki gn nceden bayram namazna kadar verilebilir.957
955 956 957
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 187 Ubn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 214 Fetv e-eyh Muhammed es-Salih el-Useymn, 1/467-468
BR KMSE NEREDE OLURSA OLSUN FTRE DE ONA TABDR

SORU 933- Bir kimse fitre vakti geldiinde Mekke'de olduu halde fitresini kendi beldesinde verebilir mi? CEVAP: Ftr sadakas kiiye tabidir. Sen bir beldede iken ftr sadakasnn vakti geldiinde onu bulunduun beldede ver. Mesela sen Medinelisin fakat sen Mekke'de iken bayram geldi. Bu durumda fitreyi Mekke'de ver veya sen Mekkelisin fakat Medine'de bulunduun esnada bayram geldi, fitreni Medine'de ver. Mesela sen Msrl veya aml veya Irakl olsan da Mekke'de iken bayrama erisen hkm yine byledir, fitreni Mekke'de ver. Mekkeli olduun zaman bayrama Msr'da veya am'da veya Irak'ta kavumusan fitreyi bu lkelerde ver.958
???
958
bn Cibrin, Fetv es-Syam, 1/468
kinci Fasl RAMAZAN BAYRAMININ HKMLER
RAMAZAN BAYRAMI GN MSTEHAP OLAN EYLER

SORU 934- Ramazan bayram gn bizim yapmamz mstehap olan eyler nelerdir? CEVAP: Bayram gn mslmanlarn orularn, teravihlerini ve dier ibadetlerini tamamlamann sevincini ifade ettikleri gndr. Bu, Allah'n kullarn muvaffak kld en byk nimetlerden biridir. Dolaysyla onlar ilk olarak bayram namazndan nce bayram gecesini ve gndzn tekbirlerle karlarlar. Sonra gnn balangcnda bayram namazn belirlenen ekliyle klmak iin kadn erkek beldenin dna karlar. Hatta yeni yetimi bakire gen kzlar ve perde arkasnda yaayan kadnlar da bayram namazna karlar ve hadiste de anlatld gibi bu hayrl faaliyete mslmanlarn dualarna itirak ederlerdi. Sonra bu nimetle sevinerek ve mutlu bir ekilde evlerine dnerler, karlkl dirlik temennilerinde bulunurlar, tebrikleirler, birbirlerini ziyaret ederler ve ibadetlerini bitirmenin alameti olarak bu gn orularn aarlard.959
BR MSLMAN EVVAL HLALN GRNCE VE BAYRAM NAMAZINDAN NCE NE SYLER?

SORU 935- evval hilalini grnce ve bayram namazndan nce bir mslmann neyi sylemesi gerektiini renmek istiyorum? CEVAP: Bir mslmann oka tekbir, tehlil ve tahmid szlerini (yani Allahuekber, la ilahe illallah ve elhamdulillah szlerini) sylemesi gerekir. nk Allah Teala yle buyurdu: "Bu, sizin sayy tamamlamanz ve hidayete ulatrmasna karlk Allah' yceltmeniz (tekbir getirmeniz) iindir." (Bakara, 185)960
959 960
bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 181 bn Useymn, Fkhu'l-badat, s. 215
BAYRAMDA SYLENEN TEKBR VE TAHMDN SZLER NELERDR?

SORU 936- Tekbir ve tahmid kelimeleri nelerdir? CEVAP: yle syler: "Allahuekber, Allahuekber la ilahe ilallahu vallahuekber ve lillahi'l-hamd" Manas: "Allah byktr, Allah byktr, Allah'tan baka ilah yoktur." Allah byktr, hamd Allah'a mahsustur veya yle der: "Allahu ekber, Allahu ekber la ilahe illallahu vallahu ekber, Allahu ekber ve lillahi'lhamd"961
KADINLARIN BAYRAM NAMAZINA IKMALARI

SORU 937- Kadnlarn bayram namazna kmalar caiz olur mu? CEVAP: Evet bayram namazlarna kmak merudur. Kadnlar iin bu daha kuvvetli bir meruiyettir. Buhari ve Mslim'de, mm Atyye'den yle rivayet edilmitir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bize Ramazan ve kurban bayramlarnda kmamz emrederdi. Yeni yetimi gen kzlar ve perde arkasnda yaayan kadnlar olarak hep birlikte kardk. Aybal olanlarmz namaza itirak etmezdi. Btn kadnlar erkeklerle birlikte tekbir getirirler, dua ederler ve bu gnn bereketini ve temizliinden yararlanmay mit ederlerdi. Bir baka rivayette u ifadeler geer: "Rasulullah Sallallahu aleyhi vesellem yeni yetimi bakire kzlar, perde arkasnda yaayan kadnlar ve adetlileri bayramlarda dar karrd. Adetli kadnlar namaza itirak etmezler, bu hayrl faaliyete ve mslmanlarn dualarna katlrlard. bn Atyye dedi ki: Ya Rasulallah! Birimizin cilbab (d elbisesi) olmayabilir? yle buyurdu: "Kz kardei ona kendi cilbabn giydirsin." Fakat kadnlar -bayram namazna karlarken- tahrik edici koku ve makyajdan saknrlar, koku srnmeden ve erkeklerle karmadan bayram yerine bayram yerine karlar.962
961 962
bn Useymn, Fkhu'l-badat bn Cibrin, Fetv es-Syam, s. 181
BAYRAM GNLERNDE MESCTLERN IIKLARLA SSLENMES

SORU 938- Bayram gnleri ve dier dini gnler mnasebetiyle mescitlerin eitli ve rengarenk klarla sslenmesi adet haline gelmi bulunmaktadr. slam bu ilere cevaz vermekte midir? Cevaz veriyorsa bunun delili nedir? Veya cevaz vermiyorsa delili nedir? CEVAP: Mescitler Allah'n evleridir. Yeryznn en hayrl yerleridir. Allah bu yerlerin kelimeyi tevhidle, zikirle ve namazla yceltilmesine saygnlk kazandrlmasna izin vermitir. nsanlar orada dinleriyle ilgili eyleri renirler, dnya ve ahiretteki saadet ve selametleri iin gerekli rehberlii orada bulurlar. Mescitler kirden, pisliklerden, irk, bid'at, hurafe ve necasetlerden temizlenerek ve oyun, elence, grlt ve patrtdan, kayp ilan gibi eyler iin dahi olsa yksek seslerle barmaktan korunmakla yceltilirler. Bu tr eyler irke gtren vastalardr, oralarda Allah'a ibadet edenlerin kafasn megul eder ve onlarn yapl maksatlarna aykrdr. Siretinden ve davranlarndan da anlald gibi Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem bunlar gzetmi ve mescitlere nasl sayg gsterilecei ve onlarn nasl
mamur hale getirilecei konusunda gsterdii yoldan gitmeleri ve onu rnek almalar iin bunu mmetine aklamtr. mmet slamn sembollerini oralarda yerine getirerek ve bu konuda Peygamberin Sallallahu aleyhi vesellem yolundan giderek mescitleri yceltebilir. Peygamberin bayramlar ve dier mnasebetlerle mescitleri klandrarak ve ieklerle ssleyerek bir sayg ekli rnei verdii grlmemitir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem tarafndan kendisinden sonraki nesillerin en hayrls olarak nitelendirilen ilk neslin iinden kan rait halifelerin ve hidayet yolunun rehberi imamlarn zamannda da byle eyler bilinmemektedir. Halbuki onlar ilk asrda insanlarn ncs idiler, byk servetlere sahiptiler, medeniyetten ve her trl rengarenk ziynetlerden bolca nasiplerini almlard. Btn iyilikler Peygamberin hidayetine, onun rait halifelerinin ve onlardan sonra gelip de onlarn yolundan giden din nderlerinin hidayetine uymakta mevcuttur. Sonra bayramlar ve dier dini gn ve geceler mnasebetiyle onlar sslemek ve sayg gstermek maksadyla mescitleri, mescitlerin civarn ve minareleri klandrmak, bayraklarla, filamalarla ve ieklerle donatmak, kafirlerin kiliselerinde ve sinagoglarnda yaptklar eylerin benzerini yapmak demektir.
Halbuki Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bayramlarnda ve ibadetlerinde kafirlere benzemeyi yasaklam bulunmaktadr. Baar Allah'tandr. Allah'n salt ve selam Peygamberimiz Muhammed'e, onun ailesine ve arkadalarna olsun.963
???
963
NDEKLER
SUNU .................................................................................................................... 7 HAZIRLAYANIN NSZ.................................................................................. 9 FETVALARIN KAYNAKLARI VE KME AT OLDUKLARININ BELGELENMES .................................................................................................. 12 FETVA SAHB ALMLERN KISA BYOGRAFLER..................................... 14 1- EYHULSLAM AHMED BN TEYMYYE .......................................................... 14 2- ABDULLAH B. ABDURRAHMAN EBA BUTAYN............................................. 15 3- MUHAMMED B. BRAHM ALU'-EYH ........................................................... 16 4- ABDURRAHMAN B. NSIR ES-SA'D................................................................... 17 5- ABDULAZZ B. BAZ ................................................................................................. 18 6- MUHAMMED es-SALH el-USEYMN ................................................................. 19 7- SALH B. FEVZAN .................................................................................................... 20 8- ABDULLAH B. CBRN ............................................................................................ 21 BRNC BLM ORUCUN HKMLER BRNC FASIL RAMAZAN ORUCUNUN FAZLET, HKM VE KMLERE VACP OLDUU .............................................................................................................. 25 BRNC KONU ORUCUN MANASI VE HKM ............................................................................... 27 Orucun Lugat ve Szlk Anlam....................................................................... 27 Ramazan Aynda Oru Tutmak Farzdr........................................................... 28 Ramazan Orucunun Hkm ............................................................................. 29 Oru Btn nsanlarn zerine Farz mdr? ................................................... 29 Orucun Rknleri ............................................................................................... 30 KNC KONU RAMAZAN ORUCUNUN FAZLET VE FAYDALARI ......................................... 30 Ramazan Aynn Girmesi Mnasebetiyle Bir t ........................................ 30 Orucun Hkm ve Hikmeti .............................................................................. 32 Orucun Dindeki Yeri .......................................................................................... 34
KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 714
Orucun Sosyal Faydalar..................................................................................... 34 Oruluya ftar Vermenin Fazileti...................................................................... 35 Oru Bir Nefis Terbiyesidir................................................................................ 35 Orucun Fazileti Hakknda Zayf Bir Hadis...................................................... 36 NC KONU RAMAZAN ORUCU KMLERE FARZDIR? .............................................................. 38 Kadnn Ykmllk Ya.................................................................................. 44 Dier Farzlar Eda Ettii Halde Oru Farzn Terkeden Kimsenin Hkm .................................................................................................................. 45 Orucu Terkeden Knanr.................................................................................... 45 KNC FASIL RAMAZAN AYININ GR VE HLALN GRLMES (RU'YET- HLAL) 47 BRNC KONU RU'YET- HLAL MESELELER VE ASTRONOMK HESAP ................................ 49 Ramazan Aynn Girii ve k Ne le Sabit Olur?....................................... 49 Ayn Balangcn spatlamann Yolu ............................................................... 50 Ramazan Ay Ne le Sabit Olur?........................................................................ 50 Herhangi Bir Ayn Hilalinin Girdii Nasl Bilinebilir? .................................. 51 Ramazan ve evval Hilalinin Girii Ne le Sabit Olur.................................... 52 Hilali Gzetlemek Sahabenin Snnetidir......................................................... 52 Hilali Grenin Oru Tutmas Gerekir.............................................................. 52 Oruca Balamada Astronomik Hesaba Gvenilir mi Yoksa Mutlaka Hilali Grmek mi Gerekir? ................................................................................ 53 Bilinen (Mutad) Grme ekline timat Etmek................................................ 54 Ramazan Hilalini Grmede Hesaba Gvenmek ............................................. 55 Ru'yetten Baka Yol Yoktur ............................................................................... 56 Tek Bana Hilali Gren Kimse Oru Tutar m? ............................................ 57 Tek Bana Hilali Gren ve Grdnde phesi Olmayan Bir Kimsenin Tek Bana Oru Tutmas veya Bayram Etmesi Caiz Midir Yoksa nsanlarla Birlikte mi ftar Edip Bayram Edecektir? .......................... 57 Hilali Grp De ehrin Hakimine Bunu Kabul Ettiremeyen Kiiler Oru Tutabilirler mi? .......................................................................................... 61 Kendisi Hilali Grmedike Oru Tutmuyor ................................................... 66 Hilalin Alet ve Cihazlarla Grlmesini Kabul Etmiyorlar ............................ 67 Hilali Grmede Aletlerden Yararlanmak......................................................... 68 Bir Habercinin Belde Halk Hilali Grd Diye Haber Vermesinin Hkm .................................................................................................................. 69
Hilallerin Bykl ve Kklnde htilaf Edilmesinin Hkm.......... 69 ki Kiinin ahitliiyle nsanlarn Orucu Braktklar Sabit Olduunda Hilallerin Bykl ve Kklne, Konaklarn Zayflna tibar Edilmez ................................................................................................................. 70 ki Kii ahitlik Ettikleri Zaman evval Hilalinin Durumu .......................... 71 Hilalin Grlmesinde Bedevinin ahitliinin Hkm .................................. 72 KNC KONU ORU ve BAYRAMIN TESBTNDE TELGRAF, RADYO ve TAKVM KULLANMANIN HKM .......................................................................................... 73 Orucun ve Bayramn Belirlenmesinde Telgraf ve Top Sesleriyle Amel Edilir mi? .............................................................................................................. 73 Radyo, Telefon ve Telgraf Ru'yeti Kesinletirme Vastalar Olarak Kabul Edilebilir mi? ............................................................................................ 79 Radyo Haberi Tahakkuk Ettii Zaman Ayn Girdiini Hakimin lan Etmesi Gerekir ..................................................................................................... 80 Ramazann Giriinde Radyo Haberiyle Amel Etmek..................................... 81 Oru ve Bayramn Kesinlemesinde Radyo Yaynna Gvenmek................ 84 "Ru'yet Haberi Kesinlemedike Radyodan Yaynlanmaz" Gelenei Hakim Olduu Zaman Radyo Haberini itip de Onunla Amel Etmeyenin Hkm Nedir?................................................................................. 85 Radyo Haberi le ftar Yapmak ......................................................................... 86 Takvimlere Gvenerek Oru Tutmak .............................................................. 86 Oruta Takvimlerle Yetinmek ........................................................................... 87 Hilalin Grld Hkmnn Mektupla Bildirilmesi.................................. 88 NC KONU BLGELER ARASI RU'YET BRL MESELELER................................................ 90 Hilalin Tek Bir Yerde Grlmesiyle Oru Tutmak ........................................ 90 Bir Memlekette Hilal Grld Zaman Dier Beldelerin Ahalisinin de Oru Tutmas Gerekir mi?......................................................... 92 Bir Beldede Hilalin Grlmesi Dier Beldelerde de Oru Tutulmasn Gerektirir mi? ................................................................................ 94 Bakentin Hilali Grmesi Ky ve Kasaba Halkn Balar.............................. 95 Hilalin Grlmesi................................................................................................ 95 Hilal Farkl Yerlerde Farkl Zamanlarda Doduu Zaman nsanlar Nasl Oru Tutacaklar? ....................................................................................... 96 kamet Ettii lkeyle Birlikte Oru Tutmak ................................................... 97 Her Mslman Kendi lkesindeki Mslmanlarla Birlikte Oru Tutar ve Bayram Yapar....................................................................................... 98
Afrikallarn Mekkelilerin Ru'yeti le Oru Tutmalar Mmkn Mdr? .. 98 Bir Kimse Suud'da Oturduu Zaman Suudlulara Gereken ey Ona da Gerekir ................................................................................................................ 100 Mslmanlarn Bayramlarn Birletirmelerinin zm Yolu Nedir?...... 100 Orucun ve Bayramlarn Balangcn Belirlemede htilafa Dmek .......... 102 DRDNC KONU RU'YET- HLAL, SLAM AZINLIKLAR ve DIARIDAK MSLMANLAR ......................................................................................................... 103 Yabanc lkelerdeki Mslmanlar ve Hilalin Tesbiti.................................. 103 Darda kamet Eden renciler Ru'yet-i Hilal Konusunda Hangi lkeye Tabi Olacaklar?..................................................................................... 103 Hilaller Farkl Yerlerde ve Zamanlarda Grld Zaman Hangi Yere Uyulmas Daha Uygun Olur? ................................................................. 104 Gndz Gecesinden Daha Uzun Olan lkeler ve Oru............................ 107 Gndzleri ok Uzun ve ok Ksa Sren Yerlerdeki Kimselerin Oru Tutmas ..................................................................................................... 108 K Gnlerinde Gnein Douunu Hi Grmeyen Kimselerin Orularnn Hkm .......................................................................................... 113 Hilallerin Farkl Yerlerde, Farkl Zamanlarda Grlmesi ve Dardaki Mslmanlar................................................................................... 113 Ru'yetin Kesinlemesine Gre Amel Etmek .................................................. 115 ki Belde Arasnda Orucun Balamas ve Bitiinde Fark Olduu Halde Oru Esnasnda Bir Yerden Baka Bir Yere Giden Kimsenin Hkm Nedir? ................................................................................................... 116 spanya'da kamet Eden ve Suudlularla Birlikte Bayram Eden Kimse ...... 117 Ayn Sonunda Senin Hkmn Yolculuk Yaptn lkenin Hkm Gibidir ................................................................................................................. 118 Ramazan Orucuna Balarken O Gn Bulunduu Yerde Hilalin Grlmesine tibar Etmek/Ona Gre Hareket Etmek ................................. 118 Oruca Balarken kamet Ettii Yerin Ru'yetini Bitirirken Geldii Yerin Ru'yetini Dikkate Almak ....................................................................... 119 Bu Adamn Orucu Tam mdr? ....................................................................... 120 Bir Yerde kamet Eden Herkesin O lkenin Halkyla Birlikte Oru Tutmas Gerekir................................................................................................. 120 Oruta Senin Hkmn Hangi lkede Olursa Olsun Seninle Beraber Oturanlarn Hkm Gibidir ............................................................................ 121 Oru ve Bayram kamet lkesine Baldr .................................................... 122
Amerika'da veya Baka Bir Yerde Bulunan Kimseler Ramazan Aynn Girii ve knda pheye Derlerse Ne Yapmalar Gerekir?................ 122 BENC KONU HLALN GRLMES VE AYIN GR KONUSUNDA ETL MESELELER VE HKMLER................................................................................... 123 Hicri 1404 Ylnda Suudi Arabistan'da Ramazan Hilali Konusunda Ortaya kan Problem ...................................................................................... 123 Oru Tutarken Mneccimlere Tabi Olmak................................................... 125 Ramazan Orucunu Devaml Otuz Gn Olarak Tutan Kimsenin Hkm ................................................................................................................ 125 Hilali Gren Kimseye Hibir ey Verilmez................................................... 127 Otuzuncu Gece Hilal Grlmedii Zaman (Ne Yaplr?)............................ 127 Ramazann Girdii Ne Zaman Kantlanrsa Oru O Zaman Vacip Olur . 130 evval Hilalini Kesin Olarak Gren Fakat ahitlii Kabul Edilmeyen Kimse Bayram m Yapacak Yoksa nsanlarla Beraber Oru mu Tutacak?.............................................................................................................. 130 Adam Ramazan Hilalini Grd Fakat Kad Yanllk Korkusuyla ahitliini Kabul Etmedi. Oru Tutacak m?................................................. 131 Hilalin Grlmesi Kesinlemedii Zaman Bir Mslmann abann Otuzuncu Gn Oru Tutmas Caiz Deildir............................................... 132 Muharrem Hilali Konusunda phe .............................................................. 132 NC FASIL ORUTA NYETN HKMLER................................................................... 133 Oruca Niyet ........................................................................................................ 135 Ramazan Orucu Tutan Kimsenin Her Gn Niyet Etmesine htiya Var mdr?........................................................................................................... 135 Bir Kimse Ramazan Orucuna Nasl Niyet Eder? .......................................... 136 Ramazanda Her Gn Oruca Niyet Etmek art mdr?................................. 136 Orucun Niyeti .................................................................................................... 136 Oruca Geceden Niyet Etmek ........................................................................... 137 Bir ey Yemeksizin veya meksizin Orucu Bozmaya Kesin Olarak Niyet Etmek Orucu Bozar m?......................................................................... 138 Keffaret Orucu Tutmaya Niyet Ettim, Sonra Onu K Mevsimine Erteledim ............................................................................................................ 138 Pazartesi ve Perembe Orucunu Tutmaya Niyetlendi Fakat Bunu Adamad, mr Boyu Bu Orular Tutmas Gerekir mi? ........................... 139 Oru veya Bayrama Niyette Teredddn Hkm ....................................... 139
Kaza Orucuna Niyet Eden ve Balayan Kimsenin Onu Bozmas Caiz Deildir ............................................................................................................... 140 Niyet Etmedii Halde Oru Tutan Kimsenin Hkm................................. 141 Oruca Niyet Edip Daha Sonra Orulu ken Yolculua kan Kimsenin O Gn Orucunu Bozmas Caiz Olur mu?.................................... 141 "Oruca Geceden Niyet Etmeyenin Orucu Yoktur" Hadisinin Manas Nedir? .................................................................................................................. 142 Nafile Orucun Niyetini arta Balamak......................................................... 143 Ramazan Orucuna Niyet Ederken Onun Farz Olduunu da Belirtmesi Gerekir mi?...................................................................................... 143 Nafile Oruca leden Sonra Niyet Etmek..................................................... 143 Nafile Oru Tutan Kimse Niyetinden nceki Geen Sre in de Sevap Alr m? .................................................................................................... 144 Oru Tutarken Niyeti Telaffuz Etmenin (Szle Sylemenin) Hkm ...... 145 afak Skmeden nce Yiyebilir ...................................................................... 145 Orucu Bozmaya Niyet Eden Kimse Orucunu Bozmu Olur mu?.............. 146 Ramazan Orucuna Geceden mi Niyet Etmek Gerekir, Gndzden mi?... 147 afak Skmeden nce Oruca Niyet Ettim, Sonra afak Skmeden nce Uyandm, Su tim, Sonra kinci Defa Niyet Ettim ........................... 148 zerinde Ramazandan Oru Borcu Bulunan Bir Kimsenin evval Aynda Alt Gn Oru Tutmas....................................................................... 148 Her Ayn Gn Oru Tutmakla Beyaz Gnlerde Oru Tutmaya Niyeti Birletirmek ........................................................................................... 149 Bir Niyetle Kaza ve Nafile Orucu Tutmak..................................................... 149 ki Niyetle Tatavvu Orucu Tutmak Caiz Olur mu? Kaza Niyeti ve Snnet Niyeti...................................................................................................... 150 Bir Amelde Niyete Ortak Komak Caiz Olur mu? ....................................... 150 Nafile Orula Kaza Orucunu Birletirmek .................................................... 151 Aure Gn Orucunun Niyetiyle Kaza Orucu Niyetini Birletirmek ....... 151 DRDNC FASIL SAHUR, MSAK ve FTAR ................................................................................ 153 BRNC KONU SAHUR ve ADABI ........................................................................................................ 155 Az da Olsa Sahur Yapmak Snnettir .............................................................. 155 Sahur, Orucun Shhatinde art Deildir ........................................................ 155 Sahur Vacip midir?............................................................................................ 155 Orulu Orucunu Hangi Yiyeceklerle Aarsa Daha Faziletli Olur?............. 156
Bu Tercihi Yapmann Bir Sevab Var mdr?................................................. 157 Su le Oru Amak ............................................................................................ 157 Sahur Bereketinin Anlam................................................................................ 157 ftarda Acele Etmek........................................................................................... 157 ftar Ederken Yaplmas Meru Dua............................................................... 158 Sahurla Sabah Namaz Vakti Arasnda Ne Kadar Sre Vardr? ................. 159 Sahurda Acele Edip Sabah Namazn hmal Etmek ..................................... 159 Fecirden Sonra Sahur........................................................................................ 160 KNC KONU SAHUR, MSAK VE FTAR VAKTLER................................................................. 160 Oruta msak ve ftarn Vakti.......................................................................... 160 msak Vakti ve afak Sktkten Sonra Yemek Yemek................................ 162 Ramazanda Ezan Vaktinden nce Okuyanlarn Hkm .......................... 162 Ezandan Sonra Yemek ve mek..................................................................... 163 Sabah Ezannn Balamasyla Birlikte Sahur Yemeini Kesmek................. 165 Sahuru Cnplk Guslnden nce Yapmann Fazileti .............................. 165 Ezan Okunurken Sahur Yemei Yiyen Kimsenin Hkm.......................... 166 Ramazanda Sabah Ezann itirken Yemek ve mek ................................. 166 Oru Tutacak Kiinin Ezan ittii Andan tibaren msak Yapmas Gerekir mi?......................................................................................... 168 Ezan Bitinceye Kadar Yemeye, meye Devam Ediyorlar ........................... 169 Fecrin Douuna tibar Etmek ........................................................................ 170 Tanyerinin Aarp Aarmadnda pheye Den Kimsenin Yemesi ve mesinin Hkm........................................................................... 171 Orulu Gnein Battn ve Gecenin Baladn Kesin Olarak Anlad Zaman ftarn Amas Helal Olur.................................................. 172 Sadece Gnein Batmasyla Orulunun Orucunu Amas Caiz Olur mu? .................................................................................................... 173 ftarn Vakti........................................................................................................ 173 Orulunun ftar Ederken Mezzinin Ezanna cabet Etmesi...................... 174 Gnein ok Ge Batt Beldelerin Halk Nasl ftar Edecekler?.............. 175 Gnein Batmasyla ftar Etmek...................................................................... 176 Uak Yolcusu ftarn Ne Zaman Aar? ......................................................... 176 Ramazanda Uu Esnasnda Orucu Amann Vakti.................................... 177 Uakta Yolculuk Yapan ftarn Ne Zaman Aar?........................................ 177 Ona msak Gerekmez ....................................................................................... 178
Uakta ken Gnein Batmadn Grd Halde Kendi Beldesinde Akam Ezan Okunan Kimse Nasl ftar Eder? ............................................. 179 NC KONU MSAK VE FTARLA LGL MESELELER.............................................................. 179 Hangisine Uyacam Mahallenin Mezzinine mi, Yoksa Radyonun lanna m? ......................................................................................................... 179 Top Sesini itmekle Oru Tutmak ve ftar Etmek....................................... 180 msak ve ftar Haber Vermek in Borazan Kullanlmaz........................... 180 Gn Ortasnda Ramazan Aynn Girdiini renen Kimsenin O Andan tibaren Oru Tutmas Gerekir .......................................................... 181 Ramazan Aynda Gn Ortasnda Mslman Olan Bir Kimsenin zerine Oru Tutmak Vacip Olur.................................................................. 182 Mazereti Sebebiyle Oru Tutmad ve Mazereti Ortadan Kalkt Zaman Orusuzlua Devam m Edecek Yoksa Gnn Kalan Ksmnda Oru mu Tutacak?............................................................................................. 182 Oru Gn Unutarak Yiyen ve en Kimsenin Hkm.............................. 183 Unutarak Yiyen veya en Kimse Orucunu Tamamlasn............................ 184 Unutarak Orucunu Bozan Kimse Orucunu Tamamlayacak m? ............... 184 Bir Orulunun Unutarak Su tiini Gren Kimsenin Onu Uyarmas Gerekir ................................................................................................................ 185 Ramazanda Unutarak Yedii Grlen Kimseye Nasl Davranlr? ............ 185 Ramazan Gn Unutarak Yiyen Birini Gren Kimse Ona Hatrlatacak m?................................................................................................. 186 Orulu Birini Yerken Grd Zaman Ona Hatrlatacak m? ................... 186 Ramazan Gn Unutarak Yiyen veya en Bir Orulu Grld Zaman Hatrlatlr m, Hatrlatlmaz m?....................................................... 187 Bu, Ktl Deitirmek Cinsinden Bir eydir.......................................... 188 BENC FASIL ORU KONUSUNDA NSANLARIN KISIMLARI ......................................... 191 BRNC KONU KK OCUK, AKIL HASTASI, YALI VE HTYAR..................................... 193 ocuun Ne Zaman Oru Tutmas Gerekir, ocua Oru Ne Zaman Vacip Olur? ........................................................................................................ 193 Mmeyyiz ocua Orucu Emredebilir Miyiz? ............................................. 194 ocuun Orucu ................................................................................................. 194 Kk ocuun Orucunun Sahih Olmasnn artlar, Onun Orucu Ebeveyni in Midir?......................................................................................... 195 Kk ocua da Oru Farz mdr? ............................................................... 195
Bulua Ermemi ocuun Orucunun Hkm ............................................. 196 Ramazanda ocuklarn Oru Tutmalar........................................................ 196 Gen Bir Kza Oru Ne Zaman Farz Olur?.................................................... 197 Bir Kadn Bulua Erdii Zaman Oru Kendisine Farz Olur....................... 197 Bazan Akl Banda, Bazan Mecnun Olan Kiinin Orucunun Hkm ..... 198 Hafzasn Kaybedene, Bunaa (Matuh'a) ocua ve Mecnuna Oru Tutmak Farz Olur mu? ..................................................................................... 199 Oru Tuttuu Zaman Baygnlk Geiren Kimsenin Oru Tutmamas m Gerekir?.................................................................................... 200 Oru Tutmak Kendisine Zor Gelen Yal Kadnn Orucu .......................... 200 Ramazan Orucu htiyardan Ne Zaman Der?............................................. 201 O Mkellef Deildir Ona Oru da Yoktur, Namaz da Yoktur ................... 201 Onun Oru Tutmas da Gerekmez, Fidye Vermesi de................................. 202 Yal Kadnn Orucu ......................................................................................... 203 Hastalk ve Yallk Sebebiyle Oru Tutmak Kendisine Zor Gelen Kimsenin Hkm.............................................................................................. 204 Oruca Gc Yetmeyen Yal Kadn................................................................ 204 htiyarn Orucu.................................................................................................. 205 Gc Yetmeyen htiyarn Namaz ve Orucu................................................. 205 Yal ve Kalp Damar Hastas Olan Kii Oru Tutacak m? ......................... 206 Yal Kadnn Orucu ......................................................................................... 207 Yal ve lser Hastasnn Orucu .................................................................... 208 Yalnn, Astm ve Tansiyon Hastasnn Orucu............................................ 208 KNC KONU HASTA............................................................................................................................ 209 Srekli Hastal Olan Bir Hastann Hkm Nedir? Byle Birisi Oru Tutar m? .................................................................................................. 210 yileme Umudu Bulunmayan Hastann Orucu ........................................... 210 Hastanede Tedavi Gryorum ve Bende iddetli Bir Ala Sebep Olan lalar Alyorum. Orucumu Bozacak Mym Yoksa Sabredecek Miyim? ................................................................................................................ 211 Ramazan Orucunu Tutamayan Hasta Bir Kadn Ne Yapacak? .................. 212 Oru Tutmak Kendisine Zor Gelen Hasta Kadn......................................... 212 Karacier Hastas ve Oru................................................................................ 214 Kalbi ve Kemikleri Hasta Bir Kadn, Namaz Klamad, Oru Tutmad .... 214 Kalp Hastas ve Oru ........................................................................................ 216 eker Hastas ve Oru ...................................................................................... 217
Kalp ve eker Hastasnn Orucu .................................................................... 219 Orutan Etkilenen eker Hastas..................................................................... 220 Kadn eker Hastas ve Bozduu Orucu Tutamyor .................................... 220 eker Hastas ve Verem Hastas Bir Kadn ve Oru Tutamyor................. 221 eker Hastas ve Oru ....................................................................................... 222 Sana Oru Gerekmez ........................................................................................ 223 lser Hastasna Doktorlar Orucu Brakmasn Tavsiye Ettiler .................. 223 lser Hastas ve Doktor Onu Be Sene Oru Tutmaktan Men Etti........... 224 Mide ve Barsak Hastasym Hastalm iddetlendi ve Oru Tutamyorum ..................................................................................................... 225 Mide (Kaln Barsak) Hastalna Yakalanm ve ki Saatten Fazla Yemeden ve meden Duramyor ................................................................... 226 Bbrek Hastasnn Orucu................................................................................. 226 Bbrek Hastas ve Oru .................................................................................... 227 Bbrek Hastasna Doktorun Orucu Yasaklamas ......................................... 227 Doktor Orucun Ona Zararl Olduunu Syledii Mddete Oru Tutmaz ve Onun Yerine Fidye Verir.............................................................. 228 Bazlar Oru Tutabilecek Durumda Olduklar Halde Doktorlar Verem (Akcier Tberkulozu) Hastalarn Orutan Men Ettiler............... 229 ki Mslman Doktorun Kararyla Verem Hastasnn Orucu Terketmesi Caizdir ............................................................................................ 230 Verem Hastas ve Oru..................................................................................... 231 Astm-Bronit Hastas ve Oru........................................................................ 231 Astm ve Allerji Hastas ve Oru..................................................................... 232 Akcier ltihab Hastas ve Oru ..................................................................... 233 Amansz/aresiz Basur Hastasnn Oru Tutmamas Gerekir ................... 234 Ameliyatla Dala Alnd ve Doktorlar Oru Tutmamasn Tavsiye Etti .. 235 Ramazan Orucunda Gayrimslim Doktora Gvenmek .............................. 236 Orucu Tutmamay Emreden Doktorda Bulunmas Gereken artlar......... 236 Doktorlarn Kararna Ancak lme ve Tecrbeye Dayand Zaman tibar Edilir ......................................................................................................... 236 Mslman ve Adil Bir Doktorun Tecrbesinin Kabul Edilmesi Gayri Mslim Doktor ve Adil Olmayan Mslman Doktorun Durumu ............ 237 Hastal iddetlendii ve Bazan uurunu Kaybettii Zaman .................... 238 Sizin Oru Tutmamanz Caizdir ..................................................................... 239 NC KONU YOLCU ........................................................................................................................... 240
Yolcu in Hangisi Daha Faziletli: Oru Tutmak m, Tutmamak m? ..... 240 Ramazanda Alk ve Susuzluk ekmeyen Yolcuya Hangisi Daha Faziletlidir? ......................................................................................................... 244 Farz Namazlarn Ksaltlaca Yolculuk, taat ve Masiyet Yolculuu ve Ramazanda Yola kan Ayplanr m? ...................................................... 244 Oru Tutmamay Mbah Klan Yolculuk...................................................... 247 Yolcu Orucunu Ne Zaman Bozmaya Balar? ................................................ 248 Konforlu Vastalarla Yolculukta Oru............................................................ 248 Kendisine Zorluk Verecei Zaman Yolcunun Oru Tutmasnn Mekruh Oluu.................................................................................................... 249 Meakkatle Birlikte Oru Tutmamak ............................................................. 250 Oruca Niyet Etti Sonra Gndz Yola kt. Orucunu Bozabilir mi?......... 251 Yolculuunda Senin Orucunu Bozman Caizdir ........................................... 251 Yolculukta Namaz Ksaltmak Caiz Olduu Gibi Oru Tutmamak da Caizdir................................................................................................................. 252 kamet Ettiin Gn Boyunca Drt Rekatl Namazlar ki Rekat Klman ve Oru Tutmaman Senin in Merudur ....................................... 252 Yolculuk Sebebiyle Oru Tutmayan Kiinin Yemesi mesi ve Cinsel likide Bulunmas Mbahtr ........................................................................... 253 Yolcu ken Ramazan Aynda Gndz Eiyle Cima Edenin Hkm Nedir? .................................................................................................................. 253 Yolculukta Namaz ve Orucun Hkm .......................................................... 254 Bir Beldede Drt Gnden Fazla kamet Eden Oru Tutar.......................... 255 Yolculukta Oru Tutmann Gnleri Belli Midir? ......................................... 255 Ramazan Gn Baa Giderken ve Gelirken Yolculuum Esnasnda Orucu Tutmamam Caiz Olur mu?.................................................................. 256 400 Km. Lik Mesafede Yolculuk Yapt Zaman Oru Tutmama Hakk Var mdr?........................................................................................................... 257 Bu Yolculukta Oru Tutmamak Benim in Caiz Olur mu?....................... 257 Namazn Ksaltlabilecei Mesafeye Yolculuk Yapan Kiinin Oru Tutmamasna zin Verilmitir ......................................................................... 258 Oru Tutmamay cap Ettiren Mesafe............................................................ 258 Riyad'dan Kahire'ye Yolculuk Eden Kii Orucunu Bozabilir mi? .............. 259 kindiden Hemen nce Orusuz Olarak Ailesinin Yanna Dnen Bir Yolcu O Gnn Kalannda Oru Tutacak m?.............................................. 259 Bir Yolcu Beldesine Orusuz Olarak Dnd Zaman Orusuzlua Devam m Edecek Yoksa Oru mu Tutacak? ................................................ 260 Yolcu kamet Mahalline Vard Zaman Oru mu Tutar?.......................... 260
Namazn Ksaltlabilecei Bir Mesafeye Yolculuk Eden Kimse ster Yryerek sterse Vastaya Binerek Gitsin Orucunu Bozabilir .................. 261 Umre in Yolculuk Yapan Orulunun Orucunu Bozmas m Daha Faziletlidir Tutmas m?.................................................................................... 262 Ramazanda Yola kan Umrecinin Mekke'de Kal Esnasnda Oru Tutmasnn Hkm .......................................................................................... 263 Darya Grevli Gnderilen, Grevi Yllarca Srse Bile Misafir Midir, Oru Tutmayabilir mi? ..................................................................................... 265 Otobs ve Kamyon ofrlerinin Orucu ......................................................... 269 Bir Mazeret Olmadka Ramazanda Oru Tutmamak Caiz Deildir ........ 270 Oru Tutmamak Maksadyla Hile Yoluna Bavurarak Ramazanda Yolculuk Yapmann Hkm............................................................................ 271 DRDNC KONU ADETL VE LOUSA KADIN ................................................................................... 272 Adet Halinde Olan ve Lousa Kadnn Orucunun Hkm ........................ 272 Gne Batmadan nce Adeti Geldii Zaman Orucu ptal Olur................ 274 Oru Esnasnda Adet Kan Gelmesi Orucu Bozar........................................ 274 Adet Gnlerinde Oru Tutan Kadn Cahildir............................................... 275 Onbir Yanda ken Adet Grd, Oru Tutmas Gerekir mi? .................... 276 afak Skmeden nce Temizlenen Kadnn Hkm .................................. 276 Gne Battktan Ksa Bir Mddet Sonra Adet Grd, Orucu Sahih Midir? ....................................................................................................... 278 Hayzl Kadn Ramazanda Gndz Saatlerinde Temizlendii Zaman ...... 279 Oruca Niyet Ettikten Sonra Adet Kan Geldi................................................ 280 Bir Kadn Kendisinden Hayz Kan kncaya Kadar Orucu da Terk Etmez, Namaz da Terk Etmez ........................................................................ 280 Hayz Grmek Oruca ve Namaza Manidir.................................................... 280 Hayz Gnlerinde Kadn Namazdan ve Orutan Uzak Durur ................... 281 Hayzl Kadnn Orucun Kazasn Terkten Sakndrlmas.......................... 282 Hayzl Kadn zerindeki Oru Borlarn Kaza Etmesi Gerekir............... 282 Bu ki Gn Tuttuu Oru Sahihtir ................................................................. 283 Senin Drt Gn Oru Tutman Gerekir.......................................................... 283 Oru Tutmak in Adeti Engelleyici Haplar Kullanmann Hkm .......... 284 Lousa ve Oru .................................................................................................. 286 Dk Yaptktan Sonra kan Kan Orucu Bozar m? ................................. 286 Krtaj Yaptrann Orucunun Hkm ............................................................ 287 Aylk Cenini Dren Kadnn Orucunun Hkm ............................... 288
Orulu ken Tekrar Gelen Kan........................................................................ 288 Krk Gn Tamamlanmadan nce Temizlenen Kadnn Orucunun ve Cimann Hkm .............................................................................................. 289 Kan Kesilip Sonra Tekrar Geldii Zaman Lousann Orucunun Hkm ................................................................................................................ 290 Lousa Ne Zaman Temizlenirse O Zaman Orucunu Tutar, Namazn Klar ..................................................................................................................... 290 BENC KONU HAMLE VE EMZKL ................................................................................................ 291 Hamile ve Emziklinin Orucu........................................................................... 291 Adet Kanna Benzer Bir ey Grd Zaman Hamile Kadnn Orucunun Hkm ............................................................................................ 291 Hamile ve Emzikli Kadnlar ocuklarna Zarar Geleceinden Korktuklar Zaman Orularnn Hkm....................................................... 292 Hamile ve Emzikli Kadnn Ramazanda Oru Tutmamas Ne Zaman Mbahtr ............................................................................................... 293 Kendisine veya ocuuna Zarar Geleceinden Korktuu Zaman Hamile Kadnn Hkm................................................................................... 293 Ramazanda Hamilenin Oru Tutmamasna Ruhsat Var m? ..................... 296 Hamile ken Senden Gelen Kann Orucuna Bir Zarar Yoktur.................. 296 Oruca Gc Yetmeyen Hamilenin Hkm................................................... 297 Hamile Kadn Ramazanda Kan Grd ve Oru Tuttuu Zaman Hkm Nedir? ................................................................................................... 298 Emzikli Kadna Oru Tutmak Zor Geldii Zaman Orucu Brakabilir mi?.................................................................................................... 298 Onun Orucu Sahihtir, Ona Kaza Gerekmez.................................................. 298 Doum ve Hamilelik Sebebiyle Ramazan Oru Tutmad ..................... 299 Hamilelik ve Emzirme Dneminde Meakkat Sebebiyle Kazann Tehiri ................................................................................................................... 299 ALTINCI KONU NSANLARIN DER DURUMLARI ....................................................................... 300 Ramazanda Mekke'de Oru Tutmayan Kimselerin Hkm....................... 300 iddetli Susuzluktan Dolay Orucunu Bozdu................................................ 300 Mkellef Olan Kiinin Oru Tutmamas Haramdr..................................... 301 Koyun oban Oru Tutmayabilir mi? ......................................................... 302 Ramazanda Ekin Bimek Oru Tutmama Hakkn Verir mi?.................... 303 Ramazanda Oru Tutmamak Sana Caiz Deildir......................................... 304 Frnlarda alanlar Oru Tutmayabilirler mi? ........................................... 304
Ypratc ve Yorucu Bir te alan i Oru Tutmayabilir mi?............... 307 Demir-elik Alannda alan ilerin Orucu............................................. 307 Oru Tutmakta Zorluk eken Bnyesi Zayf Erikin Kz ........................... 308 Mal veya Baka Bir eyi Alnp da Orucunu Bozmadan Onu Elde Edemeyen ........................................................................................................... 309 Bakasn Tehlikeden Kurtarmak in Orucunu Bozar................................ 309 Snav Yznden Orucu Yemek Caiz Olur mu? ............................................ 309 ALTINCI FASIL ORUCU BOZAN VE BOZMAYAN EYLER .................................................... 313 BRNC KONU ORUCU BOZAN EYLER ........................................................................................... 313 Orucu Bozan eyler Nelerdir? ......................................................................... 315 KNC KONU CMAIN HKMLER, HTLAM ve MASTURBASYON .................................. 321 Hatrlayarak veya Unutarak Ramazanda Cima Etmenin Hkm ............. 321 Yolcu ken Cima Ettii Zaman Orulunun Hkm .................................... 327 Ramazan Gn Yolculuk Esnasnda Cima Etmenin Hkm..................... 327 Ramazan Gn htilam Olmak ....................................................................... 328 Ramazan Gn Kendi Kendine Eliyle Boalmak Orucu Bozar.................. 330 Ramazan Gn Meni kmas ........................................................................ 335 NC KONU PMEK, OYNAMAK, MEZ VE VED IKMASININ HKMLER............. 336 Ramazan Gn Eini pmenin Hkm........................................................ 336 Ramazan Gn Kadnn Kocasn pmesinin Hkm ............................... 337 Ramazanda pmek ve Oynamak .................................................................. 337 Orulunun Cima ve Meni nii Olmakszn Oynamasnn Hkm......... 338 Karsyla Cinsel likiye Girmedii Halde Onunla Oynat Sonra Meni Geldi.......................................................................................................... 338 Orulu ken pen veya Dokunan Bylece Menisi veya Mezisi Gelen Kimsenin Hkm.............................................................................................. 339 Eini pp de Mezisi Gelen Kimsenin Hkm Nedir, Orucu Bozulur mu? ....................................................................................................... 339 Oruludan Vedi kmasnn Hkm............................................................. 339 Mezi Orucu Bozar m?...................................................................................... 340 DRDNC KONU KAN IKMASI, KUSMAK, NE VE ENJEKSYONUN HKMLER ........... 341 Oruludan Kan kmas Orucu Bozar m?.................................................... 341
Burundan Kan kmas Orucu Bozmaz......................................................... 341 Orulu ken Burnu Kanayan Kimsenin Hkm .......................................... 342 On Gn Boyunca Boaznda Kanamas Devam Eden Kimsenin Hkm 342 Azdan ve Burundan Kan Gelmesi Orucu Bozar m? ................................ 342 Kendisinden Alnan Bu Kan Onun Orucunu Bozar m?............................. 344 Orulu ken Kendisinden Kan Alnan Kimsenin Hkm .......................... 344 Kan Ba, Orucu Bozar m?........................................................................... 345 Orulunun Kan Tahlili Yaptrmas ve Kan Ba Yapmas........................ 346 Orulu ken Test Yapmak in Kan Almak Yasaktr ................................... 347 Orulunun Hacamat Yaptrmas ve Kan Aldrmasnn Hkm ................ 348 Ramazan Gn Kan Aldrmak Orucu Bozar m?......................................... 349 Kan kmas Orucu Bozar m?........................................................................ 352 Orucu Bozan Kan Hangisidir?......................................................................... 352 Bbrek Hastasnn Orulu ken Kannn Deitirilmesinin Hkm......... 353 Di ektirmek ve Tkr Yutmak Orucu Bozar m?.............................. 354 rk Dileri Temizleyip Doldurmak veya ektirmek Orucu Bozar m? ............................................................................................................ 355 Dilerin Arasndan kan Kan Orucu Bozar m? ......................................... 356 Orulu ken Kusan Kimse ............................................................................... 356 Kusmak Orucu Bozar m? ................................................................................ 357 Orulunun Makattan rnga le la Almasnn Hkm............................ 359 Damardan veya Adaleden ne Yaptrmak Orucu Bozar m? .................... 359 Ramazan Gn ne le Tedavinin Hkm .................................................. 360 Ramazanda Adaleden Penisilin nesi Yaptrmann Hkm ..................... 360 Ay Geceleyin Yaptrmak htiyata Daha Uygundur .................................. 361 Adaleye A Yapmak, Adaleden ve Damardan ne Yaptrmak................. 361 BENC KONU MSVAK, GZEL KOKU VE TTSNN HKMLER .................................. 362 Orulu ken Misvak Kulland, Tadn Hissetti ve Onu Yuttu Orucuna Zarar Verir mi? .................................................................................................. 362 Orulunun leden Sonra Misvak Kullanmasnn Hkm ....................... 363 Ramazanda Misvak Kullanmak....................................................................... 364 Orulunun Misvak ve Gzel Koku Kullanmas ............................................ 365 Di Macunu Kullanmak Oruluya Mekruh Mudur?.................................... 365 Orulunun Koku ve Tts Kullanmasnn Hkm ..................................... 369 Orulunun Ramazan Gn Parfm Kullanmasnn Hkm...................... 370
Sv Koku Kullanmak Orucu Bozar m?......................................................... 370 Orulunun Az Kokusunu Gideren eylerin Kullanlmas........................ 371 Eyann Kokusu Orucu Bozar m? .................................................................. 371 Gzel Koku ve Haere lalar Orucu Bozar m? .......................................... 372 Oru Esnasnda Parfm ve Ter Kokusunu Giderici eyler Kullanmak..... 372 ALTINCI KONU SRME, DAMLA VE MAKYAJ MALZEMELERNN HKM......................... 373 Orulunun Srme, Parfm ve Makyajnn Hkm ..................................... 373 Srme Orucu Bozar m? ................................................................................... 374 Ramazan Gn Srme ve Kadn Kremi......................................................... 375 Orulunun Burun in Kremler Kullanmas ................................................. 376 Orulunun Gzne Damla Damlatmas ve Merhem Srmesinin Hkm ................................................................................................................ 376 Ramazan Gn Gz Damlas Kullanmak ...................................................... 377 Ramazan Gn Buruna, Kulaa ve Gze Damla Damlatmak .................... 378 Gz Damlasn Boaznda Hissetmek Orucu Bozar m? ............................. 379 YEDNC KONU ORUCUN SEVABINI AZALTAN EYLER .............................................................. 380 Ak Sak Kadnlar Seyretmek Orucu Bozar m? ....................................... 380 Ramazanda Yabanc Bir Kz pt Orucu Bozulur mu?............................. 381 Orulunun Svmesi Kfretmesi Orucunu Bozar m? .................................. 381 Gybet ve Dedikodu Orulunun Sevabn Eksiltir Orucunu Bozmaz........ 383 Kt Sz, Orulunun Sevabn Azaltr ........................................................... 385 SEKZNC KONU ORUCUNU BOZAN VE BOZMAYAN EYLERLE LGL ETL MESELELER................................................................................................................... 386 Bitkin Yorgun Orulunun Uzanp Yatmas ve Uyumas............................ 386 Ramazanda ok Uyuyan Orulunun Hkm............................................... 386 Orulunun Orucunu Hafifletecek eyleri Aramasnda Saknca Yoktur ... 387 Orulunun Yzmesinde Bir Saknca Yoktur................................................. 388 Vcutta Anestezi Uygulamak Orucu Bozar m? .......................................... 389 Dolu Orucu Bozar m?...................................................................................... 389 Orulunun Tkrn Yutmasnn Hkm .............................................. 389 Ryasnda Fena eyler Yaptn Grmek Oruca Zarar Verir mi? ............ 390 Sigara mek Haramdr ve Orucu Bozan eylerdendir................................ 390 Orulunun Ykanmas ...................................................................................... 391
Orulunun Buhar Burnuna ekmesinin Hkm........................................ 391 O Kadna Gusul de Gerekmez, Orucu da Bozulmaz.................................... 391 Kna Orucu Bozmaz.......................................................................................... 392 Nefes Darl in Kullanlan Sprey Orucu Bozar m? ................................. 392 Astm Spreyi Orucu Bozmaz............................................................................ 393 Tbbi Olarak Hazrlann, Ellere ve Yze Srlen Yalar Orucu Bozar m? ............................................................................................................ 393 Ramazan Gn Fitil Kullanmak...................................................................... 394 tlrken Uuan Hububat Orucu Bozmaz ............................................ 394 Oru Giren eylerden Dolay m Yoksa kan eylerden Dolay m Bozulur? .............................................................................................................. 395 Az alkaladktan Sonra Su Yutmak Orucu Bozar m? ............................. 396 Orulu Olduu Halde Ykanrken Aza Su Girmesi................................... 396 Aznda Suyu alkalarken ve Burnuna Su ekerken Mbalaa Yapan Orulunun Hkm ............................................................................... 397 Scan iddetinden Azn Suyla alkalayann Orucu Bozulmaz............. 398 Ramazan Gn Gargara lac Orucu Bozar m? ........................................... 399 Balgam Yutmak Orucu Bozar m? .................................................................. 399 Orulunun Tkr Yutmas Orucu Bozar m? ........................................ 400 Sm Yutmak Orucu Bozar m?................................................................. 401 Yemek ve mek cma le Orucu Bozar ......................................................... 401 Toz Orucu Bozar m?........................................................................................ 401 Oru Esnasnda Yemein Tadna Bakmak Orucu Bozar m? ..................... 402 Ramazan Gn Salar Ykamak Orucu Bozar m?...................................... 402 Sa Tra Etmek ve Trnaklar Kesmek Ramazan Gn Orucu Bozar m? ............................................................................................................ 402 Orulunun Neterle veya Benzeri Bir Aletle Hastann Damarndan Kan Almas Orucu Bozar m?.......................................................................... 403 Hacamat Konusundaki Bu Hadis Sahih Midir?............................................ 403 Orucu Bozulan Kimsenin Gnn Kalan Ksmn Orulu Geirmesi Gerekir mi?......................................................................................................... 404 Orulunun Cenabetten Dolay Yapaca Gusl Tanyeri Aardktan Sonra Yapmasnn Hkm .............................................................................. 405 YEDNC FASIL KAZA, KEFFARET VE FDYENN HKMLER .......................................... 407 BRNC KONU KAZAYI KASTEN TEHR ETMENN HKMLER............................................ 409
Kazay Geciktirmenin Hkm ........................................................................ 409 Ramazanda Geen Orucun Kazasnn Hkm ............................................. 410 Ramazan Orucunu Eda Etmekle Kaza Etmek Arasndaki Fark ................. 410 Kaza Orucunu Mazeretsiz Geciktirmek Caiz Deildir................................. 411 Ramazann Kazasn K Mevsimine Ertelemek Caiz Olur mu?................. 411 Bir Sonraki Ramazan Girinceye Kadar Kazaya Terkedenin Hkm......... 412 Senelerce Ramazan Orucu Tutmayan Kimsenin Kazas.............................. 413 Orucun Farz Olduunu Bilmedii in Mazeretsiz Olarak Ramazan Tutmayan Kimsenin Kazas ............................................................................. 418 Farziyyetini nkar Etmeksizin Sadece nemsemeyerek Ramazanda Oru Tutmayan Kimsenin Hkm................................................................. 419 KNC KONU VAKTNDEN NCE ORUCUNU AAN KMSENN ORUCU KAZA ETMESNN HKM ................................................................................................. 422 Tanyeri Aardktan Sonra Bir ey Yedii Zaman O Orucu Kaza Etmenin Gereklilii ........................................................................................... 422 afan Doduunu Bilmeden Bir eyi en Kimseye Gnah Yoktur, Ona Kaza da Gerekmez .................................................................................... 423 Gne Batmadan nce Orucu Amak Kazay Gerektirir............................ 424 Baka lkelerin Radyosunu Kendi lkesinin Radyosu Zannederek Onun Verdii Habere Gre ftarn At ....................................................... 429 NC KONU ADETL, LOUSA, HAMLE VE EMZKL KADININ KAZASININ HKMLER ................................................................................................................ 430 Lousalk veya Hamilelik veya Emzirme Sebebiyle Oru Tutmayan Kadnn Hkm................................................................................................. 430 Kadnlar Adetliyken Tutmadklar Orular Senelerce Kaza Etmiyorlar .. 432 24 Sene Kadar nce Emzikli Olduu in Oru Tutmad ve imdiye Kadar da Kaza Etmedi ...................................................................................... 434 ocuklarn Emzirdii in Tutamad Be Aylk Oru Borcu Var.......... 435 Kadn Arka Arkaya Doum Yapt ve Kazaya mkan Bulamad ................. 436 Be Gn ve Ramazan Ayn Kaza Eder, Ona Keffaret Gerekmez............. 437 Onun Orucu Sahihtir, Ona Kaza Gerekmez.................................................. 437 Evet, Kazas Sahihtir.......................................................................................... 437 DRDNC KONU HASTA VE ACZN KAZASIYLA LGL MESELELER ....................................... 438 Hastalktan ifa Bulduktan Sonra Orucu Kaza Etmek................................. 438
Yedi Sene Bile Olsa Srayla Orucu Kaza Etmek ............................................ 441 yileme midi Bulunmayan Kiiye Oru mu Gerekir Yoksa Fidye mi?.. 442 Kesinlikle Oru Tutamaz.................................................................................. 442 Oru Tutmaya altm Fakat Hastalm Yznden Tutamadm............ 443 Hasta Bir Kadn, Kaza Etmeye Gc Yetmiyor ............................................ 443 Orucu Tutamayan Fidye Verir ........................................................................ 444 Fidye Vererek Bortan Kurtulan Kiinin Daha Sonra ................................ 444 Ramazanda Oru Tutmayan Sara Hastas Bunu Kaza m Etmesi Gerekir, Fidye mi Vermesi Gerekir?............................................................... 445 Psikolojik Bir Hastalk Sebebiyle Orucu terk ettim...................................... 446 Onun Fidye Vermesi Gerekir .......................................................................... 446 Oru Tutmaktan Aciz Kalan Kii.................................................................... 447 Bilincini Kaybeden Kimsenin Orucu Kaza Etme Ykmll Yoktur .. 447 BENC KONU RAMAZAN GN CMA EDEN KMSENN KAZA VE KEFFARETNN HKMLER ................................................................................................................ 448 Yolculukta Cima Etmek Sadece Kazay Gerektirir, Keffareti Deil ........... 449 Bir Gn inde veya Bir Ayn inde Birden Fazla Cima Olduunda Keffaret de Katlanr m? ................................................................................... 449 Bir Kadn Ramazan Gn Cimaya Raz Olduu Zaman Kocas Gibi Ona da Keffaret Gerekir ................................................................................... 450 Keffareti Kocaya Niin artsz Vacip Kldlar da Unutmakla ve Zorlanmakla Kadndan Drdler ............................................................... 451 O Gnn Ramazan Olduunu Bilmeden Cima Etti..................................... 452 Ramazan Aynn Girdiini Bilmediiniz in Size Keffaret Deil, Kaza Gerekir....................................................................................................... 453 msak Vaktinden phe Ederek Eiyle Cima Etti......................................... 454 Gecenin Devam Ettiine nanarak Eiyle Cima Etti Sonra afan Doduunu Anlad............................................................................................ 454 afan Domadn Zannederek Ailesiyle Cima Eden.............................. 455 Cima Etti ve Bunun Haramln Bilmediklerini ddia Etti ........................ 455 Bilmedii Halde Eiyle Cima Etti, Keffaret Gerekir mi?.............................. 456 Keffareti demeden ld Zaman Keffaret Ondan Dmez .................. 456 Eiyle Cimadan Uzak Durmak Sadece Zhar Keffaretinde Gereklidir ...... 456 Hanmna Ramazan Gn Arkasndan Yaklaan Kim ................................ 457 Fidye demeye Gc Yetmeyenden Keffaret Der mi?............................ 457 Bu Adamdan Cimann Keffareti Der mi? .................................................. 458
Ramazann Dnda Tuttuu Orucu Cima le Bozan Kimsenin Hkm .. 458 Ramazan Orucunu Kasten Bozdu, Sonra Cima Etti. Buna Kaza ve Keffaret Gerekir mi?.......................................................................................... 459 Yemekle Orucunu Bozduktan Sonra Eiyle de Cima Etti, Buna Keffaret Gerekir mi?.......................................................................................... 460 Orusuz Olarak Yoldan Geldi Karsn Hayzdan Kurtulup Guslettiini Grd, Onunla Cima Etmesi Caiz Olur mu? .......................... 462 ALTINCI KONU ORU BORLUSU OLARAK LEN KMSENN KAZASININ HKMLER ................................................................................................................ 462 zerinde Farz Orutan Borcu Olduu Halde len Kimsenin Hkm..... 462 zerinde Ramazan Ayndan Kaza Borcu Varken len Kimse................... 464 Hayatta ken Tutmad Zaman lnn Adna Kaza Orucu Tutmak...... 464 Keffaret Borcu Olduu Halde ld................................................................ 466 Bir Kimse zerinde Ramazan Orucu Borcu Olduu Halde Vefat Ettii Zaman....................................................................................................... 467 Babann Oru Tutmadn Zannettiin Gnlerini Tutman Merudur .... 467 Be Gnlk Oru Borcu Be Olu Olduu Halde len Kimsenin Hkm ................................................................................................................ 468 nce Kendi Orucunu Tut, Sonra Yaknnn Orucunu ................................ 468 Onun Namna Annesinin Oru Tutmas Daha Uygundur ......................... 469 Vefatndan nce Orucu Kaza Edebilecek Bir Zaman Getii Halde Kaza Etmeyenin Orucunu Yaknlarnn Tutmas Mstehabtr .................. 469 Vefatndan nce Orucu Kaza Edebilecek Bir Zaman Getii Halde Kaza Etmeyenin Orucunu Yaknlarnn Tutmas Mstehaptr .................. 470 Kaza Edemedii Halde Kaza Etmek Niyeti zere ld .............................. 471 Orucu Kaza Etmeye mkan Bulamadan Vefat Eden Kimse le lgili Meseleler ............................................................................................................. 472 Kaza Borcunda hmali Olmayan Kimseye Hibir ey Gerekmez .............. 476 Ramazann Bir Ksmn Tuttu, Sonra Vefat Etti; Velisinin Onun Adna Bunu Tamamlamas Gerekir mi? ........................................................ 477 Akl Hastalna Yakaland, Bu Yzden Namaz Klmad, Oru Tutmad Sonra ld. Onun Adna Oru Tutulur mu? ............................... 477 lnn Adna Kaza Orucu Tutmak Sadece Adak Orucunda m Geerlidir?..................................................................................................... 478 YEDNC KONU KAZA, KEFFARET VE FDYE LE LGL ETL MESELELER...................... 479 Kaza ve Keffareti Gerektiren eyler ................................................................ 479
Kaza veya Adak veya Keffaret Orucuna Balayan Kimsenin Bunu Kesmesi Ancak Bir Mazeret Sebebiyle Caiz Olur .............................. 480 Yoksulu Yedirmek Nasl Olur?........................................................................ 481 Yemek Yedirmek Yerine Para Vermek Caiz Deildir.................................. 482 Yoksullarn Bir Mekanda Doyurulmas Yeterli Midir?................................ 483 Gayrimslimleri Doyurmak Caiz Olur mu?.................................................. 483 Kle Satclarn Bulmak mkansz Olduu Zaman...................................... 485 Kaza Orucunu Ard Ardna Tutmak art mdr?.......................................... 486 Bayramda Orucu Bozmak Keffaretin Srekliliini Kesmez ........................ 486 Ramazan Orucunun Kazasn Perembe ve Cuma Gnlerinde Tutmak Sahih Olur mu?................................................................................... 487 Bir Kadn Kocasnn zni Olmakszn Ramazann Kazasn Tutabilir ....... 487 Kastsz Oru Bozan Kimseye Kaza Gerekmez ............................................. 488 Sana Kaza Gerekir, Misvak Orucu Bozmaz ................................................... 489 Ramazan Orucunun Kazasn Para Para Tutmak Caiz Olur mu? .......... 490 Cuma Gn Tek Bana Ramazann Kazasn Tutmak Caiz mi? ............... 490 Ramazanda Oru Tutmaktan Aciz Olan Kimsenin Fidye Vermesi ........... 490 Yal htiyar Gibi Kendisine Oru Tutmama Ruhsat Verilen Kimdir, Onun Fidye demesi Gerekir mi? .................................................................. 491 Mrted Gndz Tevbe Ettiinde Ona Kaza Gerekir mi?............................ 492 SEKZNC FASIL RAMAZAN ORUCUNDAN BAKA ORULAR ............................................. 493 BRNC KONU TATAVVU ORUCUN HKMLER ....................................................................... 495 Orucun Ksmlar............................................................................................... 495 Tatavvu Orucu Tutmann Hkm ve Hikmetleri ........................................ 496 Tatavvu Orucu in En Hayrl Gnler .......................................................... 497 En Faziletli Oru Bir Gn Tutmak, Bir Gn Yemektir................................ 498 Einin Nafile Oru Tutmasn Kocasnn Engelleme Hakk Var m? ........ 498 Nafile Oruca Niyet Eden Kimse Gndz Orucunu Bozsa Kendisine Kaza Gerekir mi? ............................................................................................... 499 Bu Gnlerde Oru Tutmak Bid'at mdr? ...................................................... 500 Zilhicce Aynn On Gn Oru Tutmak Mstehaptr................................. 500 Muharrem, aban ve Zilhiccenin On Gn Oru Tutmann Hkm ...... 502 KNC KONU ARAFE GN VE AURA GN ORUCU........................................................... 502
Ramazandan Oru Borcu Olduu Halde Nafile Niyetiyle Oru Tutan Kimsenin Hkm .................................................................................. 502 Ramazanda Tutamadn Gn Arafe Gn Tutman Caizdir................... 503 Arafeden Bir Gn nce Oru Tuttuun Zaman Bir Saknca Yoktur........ 503 Hac Olduu Zaman Arafe Gn Oru Tutmasn ....................................... 504 Arafe Gn Orucu Cumartesiye veya Baka Gne Denk Gelse de Caizdir................................................................................................................. 505 Cuma Gnne Denk Geldii Zaman Arafe Gn Oru Tutmann Hkm ................................................................................................................ 505 Aure Gn Mslmann Ne Yapmas Gerekir?.......................................... 506 Muharrem Aynn Dokuzuncu ve Onuncu Gn Oru Tutmak Mstehap m?..................................................................................................... 507 Aure Gnnde Sadece Bir Gn Oru Tutmak Caiz Olur mu? ................. 509 zerinde Ramazandan Borlu Olduu Gnler Olduu Halde Aure Gn Oru Tutmak stiyor.............................................................................. 510 NC KONU EVVALDEN ALTI GN ORUCU ........................................................................... 510 evval Aynda Alt Gn Oru Tutmak Snnettir, Mstehaptr.................. 511 evval Orucunda Faziletli Olan Oru Tutma ekli....................................... 512 evvalden Alt Gn Orucunu Para Para Tutmak Caizdir........................ 513 evval Ayndaki Alt Gn Orucunu Tamamlayamadm. Ne Yapmam Gerekir?............................................................................................................... 513 Alt Gn Orucunu evvalden Sonra Kaza Etmek......................................... 514 evvalin Alt Gnn Terkeden Kimse Gnahkar Olmaz.......................... 515 evval Aynn Alt Gn Orucu Eyyam- Bz Orucundan Farkldr ............ 515 Kaza ve Nafile Niyetiyle Tutulan Oru evvalin Alt Gn Orucu Yerine de Geer mi? .......................................................................................... 516 nce Ramazan Orucunu Tamamla Sonra evvalin Alt Gn Orucunu ... 517
DRDNC KONU EYYAM-I BIYZ ORUCU VE PAZARTES-PEREMBE ORUCU........................ 517 Eyyam- Byz Orucu Snnettir ........................................................................ 517 Byz Gnlerinin Bir Ksmnda Oru Tutmann Hkm ............................. 519 Her Aydan Gn Oru Tutmak stiyor Fakat Hayz Durumlarndan Dolay Bunu Eyyam- Byz da Yapamyor ........................ 519 Peygamber Sallallahu Aleyhi Vesellem Byz Gnlerinde Orucu Seferde ve Hazarda Terk Etmedi mi? ........................................................................... 520 Her Aydan Gn Orucunun Kazas ........................................................... 520 Terk Ettiin Nafile Orutan Dolay Sana Bir Gnah Yoktur...................... 521 Byz Gnleri Terik Gnlerine Denk Geldii Zaman Oru Tutmak Caiz Olur mu? .................................................................................................... 521 Her Aydan Gn Oru Tutmak Mstehaptr ........................................... 522 Pazartesi ve Perembe Orucunun Hkm..................................................... 522 Her Hafta Pazartesi, Perembe ve Cuma Gnleri Oru Tutmak................ 522 Pazartesi ve Perembe Gnleri ve Her Ayn Gn Oru Tutmak Snnettir .............................................................................................. 523 Recep ve aban'da Pazartesi ve Perembe Gnleri Oru Tutmak aban'n Onbeinden Sonra Caiz Olur mu? .................................................. 523 Eyyam- Byz Orucu Pazartesi, Perembe Orucu Yerine de Geer mi?..... 524 BENC KONU ADAK ORUCU ............................................................................................................. 524 Her Sene Recep Aynda Oru Tutmay Adad, Sonra Yaland Zaman Bunu Tutamad.................................................................................................. 524 Bayram Gn Oru Tutmay Adad Bu Ada Yerine Getirecek mi? ....... 526 ki Ay Ard Ardna Oru Tutmay Adad Sonra Bu Sreklilii Kesti........ 527 Pazartesi ve Perembe Gnleri Oru Tutmay Adad Sonra Gn Ar Oru Tutmaya Karar Verdi.............................................................................. 527 Kocas Hastalndan ifa Bulduu Zaman Bir Sene Oru Tutmay Adad ................................................................................................................... 528 ALTINCI KONU HARAM VE MEKRUH ORU................................................................................... 529 Oru Tutulmas Yasak Olan Gnler ............................................................... 529 ek Gn Oru Tutmann Hkm................................................................. 530 Ramazan ve Kurban Bayramnda Oru Tutmak Haramdr........................ 535 Ramazan Bayram Gecesi Oruca Niyet Etmek Caiz Deildir ..................... 536 Bayram Gn Oru Sahih Deildir, Kaza Yerine Gemez.......................... 536
Terik Gnleri Oru Tutmak Caiz Deildir .................................................. 537 Temettu ve Kran Hacc Yapp da Kurban Kesemeyenlere Terik Gnlerinde Oru Ruhsat Verilmesinin Hikmeti ......................................... 538 aban Aynn Ortasnda Oru Tutmasnn Hkm..................................... 539 aban Aynn Ortasn zel Zikirlere, Kur'an Okumaya ve Namaza Tahsis Etmenin Hkm ................................................................................... 540 abann Yarsndan Sonra Oruca Balamann Yasaklanmas ..................... 541 Visal Orucu ........................................................................................................ 541 Senenin Tamamn Orulu Geiren Kimsenin Hkm............................... 542 Recep Ayn Oruca Tahsis Etmenin Hkm................................................. 542 Recep Aynn lk Gn Oru Tutmak Bid'attir ............................................ 543 aban Aynda Gn Oru Tutmay Tahsis Etmenin Hkm................. 543 Sadece Cuma Gn Oru Tutmann Yasaklanmas..................................... 544 aban Aynda Orucu Arttrmann Hkm abann Son Yarsn Orulu Geirmenin Hkm ............................................................................ 545 DOKUZUNCU FASIL ORU KONUSUNDA ETL MESELELER.................................................. 547 Ramazann Gelii Mnasebetiyle Tebrikleme ............................................. 549 Ramazanda Yaplmas stenilen Hayrl Ameller.......................................... 549 Ramazanda Sadaka Vermenin Derecesi......................................................... 550 Ramazanda Perembe Gnleri ve Cuma Gecesi Verilen Sadakann Hkm ................................................................................................................ 551 Ramazanda lm .............................................................................................. 551 Orucun Mertebeleri Var mdr? ...................................................................... 552 Harem Blgesinde Tutulan Orucun Sevab Fazla m Olur?........................ 552 Kafir Ramazanda Aktan Yiyip emez ........................................................ 553 Oruta Tedricilik ............................................................................................... 554 Orucu Terkeden Kafir Olur mu?..................................................................... 554 Baz Gnler Geceleriyle Birlikte Oru Ay Ramazan Orucu Yerine Geer mi? ............................................................................................................ 555 Ramazanda Oru Tutmayan Kimsenin Hkm ........................................... 555 Namaz Terkettii Halde Orucu Tutan Kimsenin Hkm ......................... 556 Ramazan Dnda Namaz nemsemeyenler ................................................ 557 Mslman Kadn Ramazanda Vaktini Nasl Geirir?.................................. 558 Mslman Bir Kadnn Ramazanda Uymas Gerekli Kurallar Vardr ...... 558 Ramazanda Kadnn badetine Yardmc Olan Vastalar ............................ 559 ftar Sofrasnda sraf.......................................................................................... 560
Ramazanda ok Miktarda Yiyecek ve ecek Tedarik Etmek .................... 561 Ramazanda Mbah Olan eyleri Terkederek Nefse Sknt Vermenin Hkm ............................................................................................. 561 Ramazanda arlarn Ak Kalmasnn Hkm ......................................... 562 Ramazan Gn Askeri Musiki Aleti almann Hkm.............................. 563 Gen Erkeklerle, Gen Kzlarn Orulu ken Telefonla Konumalarnn Hkm ................................................................................................................ 563 Dier Aylarda Deil de, Sadece Ramazanda alan Kimselere Nasihat .. 564 Ramazan Orucunu Tutmaya alt, Ramazandan Sonra Namaz Terkettii Zaman Orucu Kabul Olur mu? ..................................................... 565 Hangisi Daha Faziletlidir, Zilhiccenin On Gn m Yoksa Ramazanann Son On Gn m?............................................................................................. 566 Hangisi Daha Faziletlidir, Kadir Gecesi mi Yoksa Mira Gecesi mi? ........ 566 Orucun Sevabn lye Balamak Caiz Olur mu?..................................... 567 len Babam in Namaz Klabilir Miyim ve Oru Tutabilir Miyim?........ 567 "Mescitlerde tikafta ken Elerinize Yaklamayn" Ayetinin Manas Nedir? .................................................................................................................. 568 Peygamberin Sallallahu Aleyhi Vesellem "Ben Rabbimin Yannda Gecelerim, Beni O Yedirir ve irir" Demesinin Anlam Nedir?................ 569 Peygamberin Sallallahu Aleyhi Vesellem "Ramazan Geldii Zaman Cennet Kaplar Alr" Demesinin Anlam................................................... 569 Peygamberin Sallallahu Aleyhi Vesellem "Oru Tutan Kimse in Bir Sevap, Tutmayan Kimse in ki Sevap Vardr" Sznn Anlam............. 570 Peygamberin Sallallahu Aleyhi Vesellem "Orucunuz Birlikte Tuttuunuz Gnn Orucudur, Bayramnz Birlikte Bayram Ettiiniz Gnn Bayramdr" Sznn Anlam Nedir? ................................................ 571 Ramazann lk Gecesi Yats Namaznda Oru Ayetlerini Okumann Hkm ................................................................................................................ 571 cretle Kur'an Okumak in Ramazan Gecelerini Uykusuz Geirmenin Hkm .......................................................................................... 572 Ramazanda Avlanmak Haram mdr? ............................................................ 573 Toplu ftarlar Bid'at mdr? .............................................................................. 573
KNC BLM RAMAZAN GECELERN HYA ETMEK BRNC FASIL GECE BADET VE TERAVHN HKMLER ............................................ 577 BRNC KONU TERAVH NAMAZININ HKM VE ANLAMI .................................................. 579 Teravih ve Teheccdle Kastedilen ey Nedir? .............................................. 579 Teravih Namaz le Gecenin hyas Arasndaki Fark ................................... 581 Ramazann Gecesi Klnan Namazn Cemaatle Edasnn Meruluu ........ 583 Ramazan Gecesi Klnan Namaza Teravih Denilmesinin Hikmeti ............ 584 Gece badeti Sadece Ramazana Mahsus Deildir ......................................... 586 Teravih Namaz Mekked Snnettir .............................................................. 586 Teravih Namaznn Hkm............................................................................. 587 KNC KONU TERAVH NAMAZININ TARF VE REKATLARININ SAYISI ......................... 588 Ramazanda Gece Namaznn Meru ekliyle Klnmas Gerekir ............... 588 Teravih Namaznda Snnet Olan Miktar Nedir?.......................................... 589 Teravih Rekatlarnn Saysnda Snnet Olan Miktar ................................... 591 Teravih Namaznn Tamamn Vitirle Birlikte Bir Selamda Birletirmenin Hkm...................................................................................... 593 Teravih Namaznda ki Defa Selam Verdikten Sonra ay ve Kahve menin Hkm .................................................................................... 595 mama Uymak ................................................................................................... 596 Teravihin Kalan Rekatlarn mamla Birlikte Tamamlamayan Kimsenin Hkm.............................................................................................. 597 Teravih Namazn Uzatmann Snr .............................................................. 598 NC KONU TERAVH NAMAZINDA KUR'AN KIRAATNN HKM .............................. 599 Teravih Namazn Gzel Sesli mamn Arkasnda ve Uzak Mescitlerde Klmak ........................................................................................... 599 Her Gece ve Her Rekatin Kraati in Kur'an'dan Muayyen Bir Miktarn Belirlenmesi ....................................................................................... 603 Teravih Namaznda Kraatin Tertibi .............................................................. 603 Teravih Namaznda Kraati Taklit Etmek...................................................... 604 Teravih Namaznda mamn Okuyuunu Mushaftan Takip Etmenin Hkm................................................................................................ 605
mamn Mushaftan Okumasnn Hkm...................................................... 605 Teravihte Mushaftan Okumann Hkm...................................................... 606 Kur'an' Hatmetmek Arzusuyla Hzl Okumak ve Hzl Namaz Kldrmak............................................................................................................ 606 Kraat Esnasnda Rahmet ve Azap Ayetlerini Defalarca Tekrarlamann Hkm..................................................................................... 608 Teravih Namaznda Yksek Sesle Alamak .................................................. 610 Haremeynden Birisinde Hatimde Bulunmak in Yolculuk Yapmann Hkm............................................................................................. 612 Hatim in Muayyen Bir Geceyi Tahsis Etmenin Hkm .......................... 614 DRDNC KONU TERAVHTE VTR VE KUNUTUN HKMLER ............................................. 616 Vitir Klarken A'la, Kafirun ve hlas Surelerini Devaml Okumann Hkm ................................................................................................................ 616 Vitri Teravihle Birlikte mamn Arkasnda Klmayp Onu Geceye Tehir Eden Kimseye Geceyi hya Sevab Yazlr m, Yazlmaz m?............ 616 Teravihte mamn Vitri Baka Bir mama Brakmasnn Hkm ............. 617 Kunutun Hkm, Nitelii ve Yeri .................................................................. 618 Ramazanda Kunutta Sylenmesi Mstehap Dualar ..................................... 620 Kunutu Uzatmann Hkm ............................................................................ 621 Kunut Duasnda Sesi Deitirmek .................................................................. 622 KNC FASIL GECE BADET VE TERAVH LE LGL ETL MESELELER................ 623 Teravihe Btn Ramazan Devam Etmek Gerekir mi?................................. 625 Cidde Halknn Teravih Namaz in Mekke'ye Gitmesinin Hkm........ 625 Hangisi Daha Faziletlidir, Teravih Namazn Tamamlamak m, Cenazeye Katlmak m? .................................................................................... 626 Farz Klmadlar, mam Teravihi Klarken Mescide Girdiler...................... 626 Kadnlarn Teravihte Bulunmalarnn Meruluu........................................ 626 Ramazann Otuzuncu Gecesi........................................................................... 629 NC BLM TKAF BRNC FASIL RAMAZANIN SON ON GNNN FAZLET VE KADR GECES............ 633 Ramazann Son On Gnnn Fazileti ........................................................... 635 Kadir Gecesinin Fazileti.................................................................................... 635
Kadir Gecesinin Fazileti Nedir? Niye Byle simlendirilmitir? Bu Geceyi hyaya Muvaffak Olan Kimse Ne Syler? ......................................... 637 Kadir Gecesinin Fazileti ve Bu Geceyi Belirlemede En Uygun Yntem ... 637 Kadir Gecesinin Alametleri.............................................................................. 639 Ramazann Yirmiyedinci Gecesinin Kadir Gecesi Olarak Nitelendirilmesi ................................................................................................. 639 Kadir Gecesinin Aratrlmas ......................................................................... 640 Baka Geceleri hya Etmeyip Sadece Kadir Gecesini Namaz ve badetle hya Eden Kimsenin Hkm............................................................ 641 Kadir Gecesi badetle Nasl hya Edilir?......................................................... 641 KNC FASIL TKAFIN HKMLER................................................................................... 643 BRNC KONU TKAFIN HKM, NTEL VE ARTLARI ..................................................... 645 tikafn artlar ................................................................................................... 645 tikafn Belli Bir Zaman Var m, Yoksa Sadece Ramazanda m Yaplr? .......................................................................................................... 647 tikafnda Kendisi in Gerekli Bir eyi art Kotuu Zaman Szle Sylemedii Halde Niyet Yeterli Olur mu? ................................................... 647 tikafn Nitelii ve artlar Nedir?................................................................... 648 tikaf ve Hkmleri........................................................................................... 650 Mescitlerin Dnda Baka Yerlerde tikaf Caiz Midir?................................ 651 tikafn Baz Hkmleri.................................................................................... 651 tikaf Yapacak Kimse Ramazann Son On Gnnde Hangi Vakit Mescide Girmeye Balar ve Ne Zaman Sona Erer? ...................................... 653 tikaf Ne Zaman Balar, Ne Zaman Sona Erer? ............................................ 653 tikafa Giren Kimse tikafndan Ne Zaman kar? ...................................... 653 Mescidin indeki Odalarda tikafa Girmenin Hkm ............................... 654 Ramazann Son On Gn Dnda Baka Herhangi Bir Vakitte de tikafa Girmek Caizdir...................................................................................... 654 KNC KONU TKAFA GREN N CAZ, MSTEHAP VE MEKRUH OLAN EYLER ..... 654 Mescidin Dnda tikafa Girmek Caiz Olur mu?................................... 654 tikafa Giren Kimsenin Birisine Ders Vermesi Veya Ders Okumas Caiz Olur mu? .................................................................................................... 656 Haremde tikafa Giren Kimse Baka Bir Mescitte nsanlara mamlk Yapmak in tikaf Terkedebilir mi? ............................................. 656
tikafta Bulunan Kiinin Telefonla Konumas Caiz Midir? ....................... 656 Babasnn tikafa zin Vermemesi................................................................... 657 Haremde tikafa Giren Kiinin Yemek ve mek in Dar kmas Caiz Olur mu? .................................................................................................... 657 tikafta Olan Kiiye Mubah Olan eyler ........................................................ 658 tikafa Giren Kiinin Mescidin Her Tarafna Gidip Gelebilecei............... 659 tikaf in Mstehap ve Mekruh Olan eyler ................................................ 659 NC KONU TKAFLA LGL ETL FETVALAR .................................................................. 660 Mescidin Dnda Baka Bir Yerde tikafa Girmeyi Adad. Adan Yerine Getirmesi Mekruh Olur mu? ............................................... 660 tikafa Girmeyi Adayan Kimsenin Bu Ada Yerine Getirmesi Gerekir mi?......................................................................................................... 660 Muayyen Bir Mescitte tikafa Girmeyi Adad. Baka Bir Yerde tikafa Girmesi Caiz Olur mu?..................................................................................... 661 Aylar Orucu ve Bu Aylarda tikafa Girmek............................................. 662 Erkek ve Kadnn tikafnn Hkm............................................................... 665 Kadnn Kendi Evinde tikafa Girmesi Sahih Olur mu?.............................. 666 tikafa Girdi, Grevi Terketti........................................................................... 667 Orusuz tikaf Caiz Olur mu?.......................................................................... 668 Kendisi in tikaf Adet Haline Getirecei Belli Bir Gn Tahsis Etmesi Caiz Deildir ...................................................................................................... 669 tikaftan kmakla Doru Yaptn ................................................................... 669 tikafn Fazileti Hakkndaki Bu Hadis Sahih Deildir ................................. 669 DRDNC BLM FITIR SADAKASI VE BAYRAMIN HKMLER BRNC FASIL FITIR SADAKASININ HKMLER .............................................................. 673 BRNC KONU FITIR SADAKASININ HKM................................................................................ 675 Ftr Sadakasnn Hkm ................................................................................. 675 Ftr Sadakas Vacip Midir, Yoksa Snnet Midir? ........................................ 676 Ftr Sadakasnn Meruluunun Delili Nedir? ............................................. 676 Ftr Sadakasn Vermemenin Hkm Nedir? Vermeyenlere Nasl Muamele Ederiz? ............................................................................................... 677
Ftr Sadakasnn Hkm Nedir? Bunda Nisap Gerekli Midir?.................. 677 KNC KONU FITIR SADAKASI KMLERE VACPTR ................................................................. 678 Ftr Sadakas Kimlere Vacip, Kimlere Mstehaptr?................................... 678 Ftr Sadakas Kimler Adna Verilir? .............................................................. 678 Kzkarde Adna Ftr Sadakas demek........................................................ 679 Bir Erkein Ailesinin de Ftr Sadakasn Vermesi Gerekir mi? ................. 679 Kayp ocuun Fitresini Vermek Gerekir mi? ............................................. 680 NC KONU FITIR SADAKASININ HKMET .............................................................................. 680 Ftr Sadakasnn Hikmeti ................................................................................ 680 Ftr Sadakasnn Meruluunun Hikmetleri ................................................ 681 DRDNC KONU FITIR SADAKASININ CNS ..................................................................................... 682 Ftr Sadakas Olarak Verilecek eyler Belli ve Snrl mdr? ..................... 682 Fitre Olarak Verilmesi Caiz Olan eyler ........................................................ 683 Hadiste smi Geen Yiyeceklerden Bakasyla da Fitre Vermek Caiz Olur mu? .................................................................................................... 683 Fitreyi Pirinten Vermek.................................................................................. 684 Fitreyi Et Olarak Vermek Caiz Olur mu? ...................................................... 685 Fitreyi Kymet Olarak demenin Hkm..................................................... 687 Fitreyi Nakit Olarak Vermeye Zorlanan Kimsenin Hkm ....................... 695 BENC KONU FITIR SADAKASININ MKTARI .............................................................................. 695 Ftr Sadakasnn Kymeti................................................................................. 695 Fitrenin Miktar Nedir? .................................................................................... 696 ALTINCI KONU FITIR SADAKASININ VAKT ................................................................................... 696 Fitre Ne Zaman Verilir? ................................................................................... 696 Fitreyi Bayram Namazndan Sonra Hutbe Esnasnda Vermenin Hkm ................................................................................................................ 697 Bayramdan nce Fitreyi Vermeyen Kimseden Bu Vacip Der mi?........ 697 Bayramdan nce Fitre Vermeyi Unuttu ...................................................... 697 Fitreyi Geciktirmenin Hkm......................................................................... 698 Fitrenin Bir Fakir Gelinceye Kadar Komuya Braklmasnn ve Bayram Gnnden Sonraya Kalmasnn Hkm.................................... 698 Fitreyi Ramazann lk Gnlerinde Vermek Caiz Olur mu? ........................ 699
YEDNC KONU FTRENN SARF YERLER ......................................................................................... 700 Fitrenin Verilecei Yerler................................................................................. 700 Fitrenin Ancak Mslman Fakirlere Verilmesi Caizdir .............................. 700 Fitrenin Mcahitlere Gnderilmesinin Hkm ........................................... 700 Devlet Parasz Yatl Yurtlarnda Kalan renciler Adna Fitre Vermenin Hkm ............................................................................................. 701 Fakirin Kendi Adna Fitreyi Almas in Birisini Vekil Tayin Etmesi....... 703 SEKZNC KONU FITIR SADAKASININ YER ....................................................................................... 703 Ftr Sadakas Beldenin Fakirlerine Datlr ................................................. 703 Fitreyi Kendi lkeme mi Gndermeliyim Yoksa altm ve kamet Ettiim Yerde mi Vermeliyim? .......................................................... 704 Fitreyi Bulunduun Yerde Vermen Daha Faziletlidir.................................. 704 Fitrenin Bir Beldeden Baka Bir Beldeye Nakli Caiz Olur mu?.................. 704 Fitreyi Nakletmenin Hkm ........................................................................... 705 Bir Kimse Nerede Olursa Olsun Fitre de Ona Tabidir ................................ 706 KNC FASIL RAMAZAN BAYRAMININ HKMLER ...................................................... 707 Ramazan Bayram Gn Mstehap Olan eyler .......................................... 709 Bir Mslman evval Hilalini Grnce ve Bayram Namazndan nce Ne Syler? ........................................................................................................... 709 Bayramda Sylenen Tekbir ve Tahmidin Szleri Nelerdir? ........................ 710 Kadnlarn Bayram Namazna kmalar....................................................... 710 Bayram Gnlerinde Mescitlerin Iklarla Sslenmesi .................................. 711

Kur'an Ve Sünnetten Delilleri Ile Sorulu Cevaplı Oruç İlmihali

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kur'an Ve Sünnetten Delilleri Ile Sorulu Cevaplı Oruç İlmihali

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yaynda Mihenk Ta

Her Hakk Sakldr.

Kur'an ve Snnetten Delilleri le

Derleyen Ebu Muhammed Eref b. Abdulmaksud eviren Dr. Ahmet yibildiren

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 8

Buhari, 1894; Mslim, 1151

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 10

Lisan'l-Arab, sa-ve-me maddesi, 126350 Letaifu'l-Mearif, s. 288 -zetlenerek alnmtr-

11 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

FETVALARIN KAYNAKLARI VE KME AT OLDUKLARININ BELGELENMES

13 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

FETVA SAHB ALMLERN KISA BYOGRAFLER

1- EYHULSLAM AHMED BN TEYMYYE

Tezkirat'l-Huffaz, no: 1175, s. 1496, Tahkik: el-Muallim, Haydarabad

15 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

2- ABDULLAH B. ABDURRAHMAN EBA BUTAYN

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 16

3- MUHAMMED B. BRAHM ALU'-EYH

17 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

4- ABDURRAHMAN B. NSIR ES-SA'D

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 18

Sratu'-eyh Abdurrahman en-Nasr es-Sa'd"den zetlenerek; Matbaatu's-Snneti'l-Muhammediyye.

19 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

leler eklinde baslmtr.8

6- MUHAMMED es-SALH el-USEYMN

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 20

21 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

Ceridetu'l-Muslimin, say: 518'den zetlenerek.

Birinci Blm ORUCUN HKMLER

Drdnc Fasl : msak, ftar ve Sahur

Dokuzuncu Fasl : Orula lgili Muhtelif Meseleler

Birinci Fasl RAMAZAN ORUCUNUN FAZLET, HKM VE KMLERE VACP OLDUU

nc Konu : Ramazan Orucu Kimlere Vaciptir/Farzdr

Birinci Konu ORUCUN MANASI VE HKM

bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s: 169

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 28

RAMAZAN AYINDA ORU TUTMAK FARZDIR

bnu Cibrin, Fetv es-Syam, s: 13

29 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

RAMAZAN ORUCUNUN HKM

ORU BTN NSANLARIN ZERNE FARZ MIDIR?

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 30

kinci Konu RAMAZAN ORUCUNUN FAZLET VE FAYDALARI

bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s: 172, 173

31 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 32

ORUCUN HKM VE HKMET

Abdlaziz bn Abdillah bn Baz, Mecmuu Fetv, 3/147, 148

33 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 34

ORUCUN DNDEK YER

ORUCUN SOSYAL FAYDALARI

es-Sa'd, el-rad el-Ma'rifeti'l-Ahkam, s: 82, 83 bnu Useymn, Fkhu'l-badat, s: 171

35 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

ORULUYA FTAR VERMENN FAZLET

ORU BR NEFS TERBYESDR

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 36

ORUCUN FAZLET HAKKINDA ZAYIF BR HADS

"Fetv el-Lecnet'd-Daimet li'l-Buhsi'l-lmiyyeti ve'l-fta" Fetva no: 9395

37 | KUR'AN VE SNNET IIINDA SORULU CEVAPLI ORU LMHAL

Fetv el-Lecnet'd-Daimet li'l-Buhusi'l-lmiyyeti ve'l-fta, Fetva no: 4145

KUR'AN VE SNNETTEN DELLLER LE SORULU CEVAPLI ORU LMHAL | 38

nc Konu RAMAZAN ORUCU KMLERE FARZDIR?