11 Drami Od Vilijam Shekspir

11 Drami od Vilijam [ekspir
- . 2.5 : , , : . ( ). . . . , . . -. http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.5/mk . .
Prevodite se raboteni spored angliskoto ARDEN izdanie na delata na Vilijam [ekspir
Sodrìna
1. Veselite èni od Vindzor 13
2. Komedija na zabuni
95
3. Kroteweto na opakata
149
4.So sila ubavina ne biduva
221
5. Od vlakno ortoma
305
6. Sekoe zlo za arno
383
7. Tante za kukurigu
469
8. Romeo i Julija
549
9. Ri~ard Treti
633
10. Koriolan
727
11. Timon od Atina
827
Preveduvaweto na golemite avtori od svetskata knièvnost me|u koi, sekako, Vilijam [ekspir e eden od najgolemite, s# u{te, za àl, e edna od klu~nite zada~i na sovremeniot makedonski knièven preveduva~. Velime za àl, za{to golem propust e na na{ata nacionalna kultura {to dosega ne gi priop{tila negovite trieset i sedum drami, site 154 soneti i nekolkute t.n. nedramski dela i pokraj postoeweto na tolkav broj {koluvani anglisti, talentirani poeti, pisateli, preveduva~i. Ne deka [ekspir ne bil vo fokusot na interesiraweto na na{ite intelektualci, ne deka ne se pravele obidi za negovo preveduvawe, tuku zatoa {to delumnoto i mo{ne neorganizirano negovo prenesuvawe na na{e tlo, glavno od akutnite potrebi na nekoj na{ teatar da igra nekoja negova piesa, napravi neobi~en haos vo dolovuvaweto na vistinskata slika pred makedonskiot ~itatel za ona {to navistina go napi{al ovoj majstor na dramata i na pi{anata re~, voop{to. Ovoj kus voved nema za zada~a da govori za istorijata na preveduvaweto na [ekspir kaj nas (toa e ve}e napraveno - vidi: Ivanka Koviloska-Poposka, [ekspir vo Makedonija) tuku samo na kuso da potseti {to e prevedeno od nego, {to treba u{te da se prevede, da go opravda pojavuvaweto na ovoj tom vo vakva, navidum, vnatre{no nesredena forma, da kaè ne{to za osnovnite karakteristiki na {ekspiroviot stih i da objasni kako e prenesen na~inot na namera ili na~inot na koj {ekspiroviot stih zna~i na makedonski jazik kako {to bi rekol Valter Benjamin vo negoviot poznat (i deneska neodminliv za sekoj teoreti~ar na preveduvaweto) esej za preveduvaweto od 1924 godina Zada~ata na preveduva~ot. Od trieset i sedumte drami za koi se smeta deka se napi{ani od rakata na [ekspir (spored nadvore{nite i spored vnatre{nite podatoci) zaedno so ovie edinaeset, dosega na makedonski, spored na{ata evidencija, se objaveni vo pe~atena forma dvaeset i {est drami od koi dve, Hamlet i Romeo i Julija vo dva razli~ni prevodi. Hamlet prv go prevede Aco [opov, Blaè Koneski e avtor na prevodot na Otelo, Georgi Stalev na Venecijanskiot trgovec i Romeo i Xulieta, Ivanka Koviloska-Poposka na Henri [esti (prv i vtor del), Bogomil \uzel na Hamlet, Kral Lir, Makbet, Troil i Kresida, Julie Cezar, Antonio i Kleopatra, Tit Andronik, Son na letnata no}, Bura i No} sproti Vodici, a ovoj tom gi vklu~uva prevodite {to gi napravi Dragi Mihajlovski: Ri~ard Treti, Romeo i Julija, Koriolan, Timon od Atina, Komedija na zabuni, Kroteweto na opakata, So sila ubavina ne biduva, Veselite èni od Vindzor, Od vlakno ortoma, Tante za kukurigu i Sekoe zlo za arno. Od [ekspir objaveni se vo posebna kniga u{te 60 soneti vo prepev na Aco [opov (spored prozniot prevod na Taska Dubrovska) i 20 soneti vo periodikata, prepevi na Dragi Mihajlovski. Zna~i, za da go imame kompletniot [ekspir na makedonski, potrebno e da se prevedat u{te dvanaeset drami (Kako {to miluvate, Zimska bajka, Perikle, Simbelin, Dvajcata velmoì od Verona, Kralot Jovan, Henri Petti, Henri [esti(prv, vtor i tret del),
Henri Osmi i Ri~ard Vtori), 74 soneti i nekolkute nedramski dela (Venera i Adonis, Grabnuvaweto na Lukrecija, Taguvaweto na zaqubenata, Zaqubeniot axija i Feniksot i grlicata). Zo{to ovoj tom se pojavuva vo vakva forma? Odgovorot e ednostaven. Avtorot na prevodite, ne sakaj}i da gi povtoruva ve}e prevedenite (za negova àl, najpoznatite i najdobri drami na [ekspir) se nafati, po~nuvaj}i od 1985 godina, da go preveduva ostatokot, ona ponepoznatoto (no ne i zadolìtelno polo{o) od ovoj avtor, smetaj}i deka dobro e edna{ da se ima celiot [ekspir a potoa novite, sekako potrebni, normalno neophodni prevodi moàt sekoga{ da bidat dobredojdeni vo procesot na deavtomatizirawe na avtomatiziranoto, obnovuvawe na zastarenoto, o~uduvawe na banalnoto, dokolku sakame, a toa sekako e edna od klu~nite zada~i na sekoj dobar preveduva~, da go obezbeduvame i vo idninata {to doa|a opstanokot na ovoj nepovtorliv genij na svetskata knièvnost. Edinstvena otstapka vo ovoj pogled e noviot prevod na Romeo i Julija koj{to namenski be{e praven za Kumanovskiot teatar a opravduvaweto e {to prviot prevod na Romeo i Julija(isto kako i prevodite na Venecijanskiot trgovec, Otelo i prviot prevod na Hamlet) bea praveni, od razbirlivi pri~ini, posredno, naj~esto preku ruskite prevodi na Pasternak. Ova sekako, avtomatski, ne zna~i deka prevodite praveni od originalot se nu`no podobri i poubavi (ne e voop{to lesno da se drznete da preveduvate otkako toa pred vas go pravele golemi majstori na stihot kakvi {to se [opov, Koneski ili Stalev,) tuku samo deka doa|aat kako neophodni obidi {to podobro, poprecizno i poto~no da se fati na~inot na namera (Art des Meinens) na originalniot tekst kako {to veli Benjamin, za potoa, so qubov i do detaq, da se vgradi vo jazikot-cel. [ekspir e golem avtor zatoa {to, kako {to veli Borhes, nikoj pred nego i po nego (osven Bog, se razbira) ne uspeal da bide tolkumina ili, kako {to toa naj~esto se veli, ne sozdal tolkav broj likovi so koi navlegol vo, re~isi, sekoja sfera na ~ovekovoto ìveewe, go opfatil, re~isi, sekoj sloj na op{testvenoto ureduvawe, osvetlil tolku mnogu osobini na ~ove~kiot karakter, dal tolku mnogu situacii ili, ednostavno re~eno, go napi{al urne~kiot rakopis na na{ata ìvea~ka vo ovoj, sekako, ubav, neobi~en i, ne do kraj poznat za nas, svet. No preveduva~ot, osobeno dobriot preveduva~, e sekoga{ svesen deka likovite, so seta svoja ìvost, plasti~nost, so site svoi radosti, tagi, me~ti i soni{ta, nikoga{ ne se nadvor od jazikot. Tie se ra|aat, pominuvaat del od svojot ìvot ili umiraat samo i edinstveno vo jazikot. Nadvor od sinorite na jazikot e svetot na stvarnosta so koj preveduva~ot nema nikakov dopir. Toj edinstveno se zanimava so metastvarnosta ili so lingvisti~kite ujdurmi i zavrzlami {to ve}e nekoj gi kodiral pred nego. Ottuka i velime deka preveduva~ot ne se zanimava so hermenevtika (vo sekoj slu~aj ne prvenstveno) tuku so stilistika ili so toa kako ne{tata, rabotite zna~at vo samiot jazik, ili, kako {to ve}e prethodno kaàvme so na~inot na namera ili Art des Meinens kako {to veli Benjamin. Iznao|aweto na na~inot na namera vo originalot e prvata, najva`na, najkrupna, najsu{testvena zada~a na preveduva~ot ili, kaàno poinaku, praveweto na matricata na prevodlivosta ili praveweto karta, lista na o~uduvawa, otstapki, kodovi, hermenevtiki na sintakti~ko, leksi~ko, fonolo{ko i semanti~ko ramni{te odnosno iznao|awe na s# ona vo jazikot na originalot {to ja ~inat, uslovno kaàno literarnosta na edno delo, ili, kako {to velat ruskite formalisti, ona zaradi koe edno delo go smetame za umetni~ko, isklu~itelno po odnos na drugite, banalizirani, leksikalizirani, avtomatizirani pisma. Praveweto na matricata na prevodlivosta e najva`nata zada~a na preveduva~ot pred da sedne tehni~ki, spored svoite steknati kompetencii, se razbira, da go napi{e noviot tekst vrz ve}e postaveniot kostur
vo novata jazi~na sredina, odnosno najdobro {to moè snimeniot na~in na namera na originalot. Dobro napravenata matrica na prevodlivost e edinstvenata garancija deka prevodot }e ja ispolni svojata osnovna zada~a obezbeduvawe na opstanokot na originalot. Samo spored ovoj kriterium, moè da se ceni uspe{nosta ili neuspe{nosta na eden prevod a ne spored zastarenite i ve}e sme{ni metodi koi se zanimavaat so toa dali preveduva~ot rabotel spored originalot, dali uspeal da go razbere originalot, dali moèbi se ogledal na drugi prevodi pred sebe, na svojot ili na nekoj sroden jazik itn.. Da kaème samo deka deneska, vo vreme koga angliskite i amerikanskite nau~nici od oblasta na knièvnosta, pred s#, preku bezbroj fusnoti i bele{ki, osobeno vo dobrite izdanija na [ekspir od tipot na Arden, na primer, detalno go razrabotile i osvetlile re~isi sekoe t.n. temno mesto vo izrazot na golemiot majstor, sekoe nedorazbirawe {to moè da se dolì na zastaruvaweto na zborovite, frazite, idiomatskite izrazi, nivnoto obesmisluvawe so tekot na vremeto i pridobivaweto novi zna~ewa i smisli, re~isi e sme{no, za dobro izverziraniot i iskusen anglist-preveduva~ da zgre{i vo t.n. razbirawe na tekstot pa da mora da posegnuva ({to kreativno e mnogu frustrira~ki) vo tu|i prevodi i re{enija. Raboteweto od originalot e zadolìtelno ne samo zaradi zakonot na preveduvaweto spored koj dobrite originali vo sebe, me|u redovi, najpodatno gi sodràt sopstvenite prevodi, tuku zatoa {to, na toj na~in, op{tata namera na jazikot ili kako {to veli Benjamin Das Gemeinte najdobro i najcelosno, ko ogromna pra{ina od smisla }e se nafati vrz Art des Meinens, na~inot na namera {to dobriot preveduva~, niz kompetentna, municiozna egzegeza prethodno go vgradil vo jazikot-cel. Ovde, se razbira, nemame nitu vreme nitu prostor da go opi{eme iznao|aweto na na~inot na namera ili praveweto matrica na prevodlivost vo dramite na [ekspir po {to sledi rabotata vrz formiraweto na prevodniot tekst za{to toa bi n# odvelo vo dolgi, tu~ni analizi, zbor po zbor, fraza po fraza, re~enica po re~enica. Ne deka toa ne e praveno, tuku deka tuka, vo eden, prvenstveno, prigoden tekst, ednostavno, ne mu e mesto. ]e se zadrìme samo na, spored nas, najproblemati~noto pa spored toa i najva`noto: t.n. jampski deseterec na [ekspir i argumentite zo{to toj ne treba bukvalno da se sfa}a i vgraduva vo na~inot na namera ili kosturot na makedonskiot prevod. Vedna{ da ras~istime: niti dramite na [ekspir postojano se pi{uvani vo jampski deseterec (vrzan stih od pet dvoslo`ni stapki naj~esto bez rima) niti pak samiot jampski deseterec e dosleden, pa naj~esto, napadnat od genijalnosta na avtorot, e tolku ispokr{en, o~uden, oneobi~en vo samata svoja sintakti~ka postavenost, osobeno so mnogubrojnite op~ekoruvawa, {to ponekoga{ nalikuva na fina, nesekojdnevna vo oblikot, no dlaboko produhovena proza. Toa e edno. Drugo, insistiraweto dosledno da se gradi jamb vo makedonskiot jazik za koj jambot e neprirodna, natrapni~ka, tu|a stapka, e vistinsko nasilstvo vrz jazikot. Ne deka toj ne moè da se izgradi po primerot na mnozina makedonski avtori koi prethodno se obiduvale i uspevale da go napravat (Blaè Koneski, Gane Todorovski, Georgi Stalev, na primer), tuku za{to takvoto nasilni~ko turkawe na jambot a so toa i na silabi~kata versifikacija gi pravi, re~isi, nevozmo`ni naporite da go kaète ona {to [ekspir tolku slikovito i precizno go kaùva na svojot jazik. Ednostavno imate ~uvstvo deka vo stihot koj{to, najverojatno, zaradi potrebite na jambot, }e mora da go zapo~nuvate i da go zavr{uvate so ednosloèn zbor a ~estopati, osobeno pri zavr{uvaweto na nekoj govor, monolog, ili, naj~esto, razgovor me|u dva ènski lika, istiot toj posleden ednosloèn zbor i da go rimuvate so drug ednosloèn zbor, ste se na{le vo tesno nebare piknati i skukuleni vo nekoja zadu{liva zatvorska }elija vo koja va{iot duh ne moè, slobodno i mo}no, do samite sinori na svoite mo`nosti, da ja ispolnuva
svojata sveta preveduva~ka zada~a. Ottuka, a i zaradi svesta deka prevodot {to go rabotevme treba da stigne i da iskomunicira so krajniot ~initel vo sekoj kreativen proces, publikata, re{ivme t.n. jampski deseterec da go transformirame na na~in {to najdobro }e ovozmoì pa|awe na pra{inata od smisla vrz osnovnata konstrukcija na noviot tekst, odnosno preku transformacija na silabi~kata versifikacija so tonska. Toa prakti~no zna~i zadrùvawe na pette naglaseni sloga vo stihot no zatoa brojot na nenaglasenite se ostava slobodno da varira spored naodite, potrebite i muzi~kiot oset na preveduva~ot. Vrz vakvata osnovna postanovka na noviot dramski tekst vo makedonskata jazi~na sredina, se razbira, dosledno, detalno i so qubov gi dodadovme i site drugi, prethodno izdvoeni, t.n. otstapki, o~uduvawa {to smetavme deka ja ~inat literarnosta ili stilskite osobenosti ili vol{ebnata vrednost na tekstovite na [ekspir: mnogubrojnite op~ekoruvawa, inverzii, elipti~ni mesta vo sintaksata, neologizmite, arhaizmite, sloènkite, kovankite, zaemkite vo leksikata, aliteraciite, asonancite, simplohite, verbalnite repeticii, rimite, konsonancite, pararimite vo fonologijata, silnite i slabite figuralni re{enija vo semantikata. Vrz takvata gri`livo izrabotena matrica na prevodlivost potoa be{e samo zadovolstvo, niz rabotata da se pu{ta smislata, op{tata namera vo jazikot na originalot, cvrsto i mo} no da se prilepuva vrz nea i da go formira vtoriot, osveèn, obnoven, podgotven za opstanok vo novata jazi~na sredina, tekst. Ova se osnovnite raboti {to smetavme deka, vo eden vakov prigoden voved, treba da se spomenat pri izleguvaweto na ovie edinaeset drami na makedonski jazik od, kako {to veli Viktor Igo, vtoriot najgolem sozdava~ na svetot po Boga, Vilijam [ekspir. Za toa dali uspe{no sme ja ispolnile svojata zada~a, odnosno vo kolkava mera sme go obezbedile opstanokot na originalot, ne e na{e da sudime. Va`no e deka obidot e napraven. Za drugoto neka sudi publikata i vremeto.
Naslov na originalot: The Merry Wives of Windsor
LICA:
Ser Xon Falstaf Fenton [upelko, okruèn sudija Su{ko, rodnina na [upelko Gospodin Plitkavoda, blagorodnik od Vindzor Gospodin Rabu{, blagorodnik od Vinzor Vilijam Rabu{, mom~e, sin na gospodin Rabu{ Ser Hju Evans, vel{ki pop Doktor Kajus, francuski lekar Gostilni~ar Nam}or, pridru`nik na Falstaf Pi{tol, pridru`nik na Falstaf Nemtur, pridru`nik na Falstaf Robin, pa` na Falstaf Naivko, sluga na Su{ko Ragbi, sluga na doktor Kajus Gospo|a Plitkavoda Gospo|a Rabu{ Gospo|ica Ana Rabu{, nejzina }erka zaqubena vo Fenton Gospo|a Brzofatka, sluginka na doktor Kajus Slugi na Rabu{, Plitkavoda itn..
Komedijata1 vo princip, se pi{uva i se igra za da gi nasmee lu|eto. Dokolku ne uspee vo toa, toga{ vinovnikot treba da se bara vo avtorot ako toj pi{uva na va{iot jazik ili vo preveduva~ot koj{to e zadolèn da go obezbedi opstanokot na originalot. Vpe~atok e deka mnogu retko dosega, publikata se smeela i uìvala vo prevedena komedija na [ekspir vo Makedonija. Toa zna~i deka ili [ekspir e lo{ komediograf pa sledstveno treba da se isfrli od repertoarite na na{ite teatri ili problemot leì vo na~inot na koj preveduva~ite go tolkuvaat i aktueliziraat. Preveduvaweto i postavuvaweto na Veselite èni od Vindzor ovde, na scenata na Bitolskiot teatar, pokraj drugoto, ima za cel da go dokaè tokmu vtoroto. [ekspir, i samiot krpa~ i kreativen preveduva~ na postari tekstovi i poznati prikazni za {to bil i luto napa|an od svoite sovremenici kako ~ovek {to se kiti so tu|o perje a za kogo, od dene{en aspekt gledano, moè da se kaè deka e avtor koj{to primenuval tipi~no postmodernisti~ka postapka, ja napi{al . vrz kosturot na edna postara piesa Komedija na qubomorata za prigodata od 23 april 1597 godina verojatno, kako {to e potvrdeno duri vo 1702 godina, po nara~ka na kralicata Elizabeta Prva koja po dramata Henri êtvrti (prv i vtor del) sakala da go vidi svojot omilen Falstaf vo drama vo koja toj e zaquben. Komedijata prvpat e pe~atena vo 1602 godina, a prepe~atena so popraven tekst vo prvoto i najva`no folio izdanie od 1623 godina. Ova e edna od retkite drami na [ekspir (od trieset i sedumte kolku {to ni e poznato deka napi{al) ~ie dejstvo celosno se slu~uva vo Anglija i niz koe se dava verna slika na veselata Anglija od krajot na [esnaesettiot vek preku portretiraweto na niza likovi od gra|anskoto op{testvo i dolovuvaweto na nivnata prostodu{nost, nivnata srde~nost, polnokrvnost i podgotvenost za {ega vo sekoe vreme. Zdraviot humor, dobronamernosta i veselosta brzgaat od sekoj stih, sekoja re~enica, sekoja replika i s# e kaàno na ednostaven, razgovoren no mo{ne duhovit jazik. Glavniot zaplet Falstafovoto la`no dodvoruvawe na ènite od gospodata Rabu{ i Plitkavoda za da se izvle~e od te{kata finansiska sostojba i negovoto nasamaruvawe napi{an e vo so~na, bleskava proza (2.703 redovi), dodeka sporedniot romanti~nata prikazna za mladata moma Ana Rabu{, nejzinite dodvoruva~i i maà~kata so Fenton vo stih (296 stihovi). Ova e prviot makedonski prevod na Veselite èni od Vindzor. Ova prevod e staveno pod navodnici bidej}i napraven e napor originalniot tekst maksimalno da se aktualizira za da moè gleda~ot, na nekoj na~in, da se poistoveti i da gi po~uvstvuva likovite bliski do sebe, da gi vidi kako lu|e {to sekojdnevno se {etaat po bitolskite ili po koi bilo drugi ulici niz Makedonija, lu|e normalni {to vodat sekojdneven ìvot, se qubat, qubomorat, sozdavaat, se {eguvaat, ra|aat, umiraat, lu|e naivni, lu|e pametni, lu|e optovareni i neoptovareni koi se podgotveni vo sekoe vreme za {ega i qubov, da zaboravat i prostat bez, ni vo eden mig, da zastranat vo vilaetite na omrazata i krvaviot rasplet. Se
razbira, reìserot Qubi{a Georgievski kako potvrden kreativec od evropski rang, odi mnogu ponatamu vo preveduvaweto i aktualiziraweto na tekstot. Vodej}i gi mnogu ve{to prekalenite profesionalci od Bitolskiot teatar go dopira duploto dno na dramata i nudi svoe novo, mo{ne inteligentno i zavodlivo viduvawe na tekstot. No toa neka ostane tajna {to }e ja otkriete po gledaweto na pretstavata.
Tekstot e prvpat objaven po povod izveduvaweto na premiernata pretstava na Veselite èni od Vindzor na 31 oktomvri 1997 godina, na scenata od Bitolskiot naroden teatar vo reìja na Qubi{a Georgievski. Ovde go prenesuvame vo celina, bez nikakvi izmeni.
în PRVI
Scena 1
(Vleguvaat sudijata [upelko, Su{ko i popot Hju Evans)
[upelko Nemojte taka, o~e Hju. Vi velam od ova }e ispadne golemata. Stopati neka se vika Xon Falstaf ne moè so mene, pre~esniot sudija Robert [upelko, da si igra majtap. Su{ko Koj{to koli i besi vo grofovijata Gloster. [upelko Ba{ taka Su{ko, brate, ama i se~i i pe~i. Su{ko More i glavi gme~i; a blagorodnik e po krv, a pop~e? I se potpi{uva so xelat pod sekoja smetka, potvrda, priznanica i obvrznica: so xelat. [upelko
Evans Bleber vo{ki polaàt po grbot {tane{ partal. Otli~no. Pa{ent! Vo{ka e bli{ka do ma{ot i `na~i qubov. [upelko Edno e {tuka na grbot, drugo vo{ka po grbot. Su{ko Moàm i jas da si skrpam grb. [upelko Moè{, preku brak. Evans Mrak }e bide {tvarno ako i toj {krpi. [upelko
Tokmu taka, rodnino, ba{ taka pravam, kako {to sum pravel poslednive trista godini. Su{ko Site negovi potomci pred nego taka se potpi{uvaa a taka }e se potpi{uvaat i site negovi pretci po nego. Jata beli {tuki moàt da pokaàt na grbot. [upelko Grbot e epten star.
[imi {ivko. Evans Nema {ivko, {imi bogorojca. Ako ima ~etvrt krpa od tvojot partal, po moja pro{ta {metka, ima {amo tri {ukwi tebe da ti o{tanat: Ama i{to ti {e fa}a. Ako {er Xon Fal{taf {o ne{to te poni{il, ja{ {um {ve{teno lice i {e {tavam na ra{polagawe da ve {miram à da nema kavga me|u va{.
Veselite èni od Vindzor
19
Evans
Su{ko More do Parlamentot }e ja teram rabotata; ova e bezzakonie. Evans Ne mu li~i na Parlamentot da {lu{a be`àkonie. Nema {trav od Poga vo be`àkonieto. Parlamentot, {lu{nete me, }e {aka da {lu{ne ne{to à {travot Po{ji, a ne à be`àkonieto. Berete um, go{podine. [upelko Ah! Da sum pak mlad, ìmi s#, glavi za ova }e letaa. Evans [mirete {e, go{podine. Prijatel{tvoto e lek à me~ot. Ama i ne{to drugo mi {e vrti v glava, koe na arno mo{e da i`leè. Mi{lam na ~e{nata moma Ana Rabu{, }erka na ga`da Toma Rabu{. Su{ko Gospojca Ana Rabu{? So kostenliva kosa i so usta stokmena ko èna? Evans Ba{ taa; poarna prilika od nea, `dravje. A i dedo & , pred da umre - go{pod du{ata da mu ja pro{ti - {edum{totini funti & o{tavi i `gora u{te {rebro i `lato kilnici à da {tanat nejìni ko }e napolni {edumnae{et. @atoa velam da gi o{tavime {ite na{i {itni àka~ki maka~ki i da pravime rabota da {e èmat mladiot Avram i gospojcata Ana Rabu{. Su{ko Navistina dedoto & ostavil sedumstotini funti? (Odvnatre) Koj e?
Da, da, a i od tatka {i dobra para }e lapne. [upelko Ja poznavam mladata gospojca. Ima dobri darovi. Evans [edum{totini funti plu{ drugo {e dobri darovi. [upelko Arno, da pojdeme dokaj gazda Toma Rabu{. Tamu e Falstaf? Evans Vi li~am na la{go? Mraàm la{kovci kako {to gi mraàm tie {to la{at ili kako {to gi mraàm tie {to ne ja ka{uvaat vi{tinata. Viteòt Xon e tamu i {ega {o Go{pod napred }e tropnam na vratata od ga`da Rabu{. (Tropa na vratata.) @a arno à dobro, kaj e Go{pod nikoj ne e! Rabu{
Evans Go{pod {ladok i tvojot prijatel, i {udijata [upelko i u{te mladiot ga`da [u{ko {to }e vi ka{e u{te ne{to ako ka{anoto vi godi na u{ite. (Vleguva gazda Rabu{.) Rabu{ Milo mi e {to ve gledam na arno. Vi blagodaram za srne~koto, gazda Su{ko.
20
[upelko
Vilijam [EKSPIR
Rabu{ Vnatre e, gospodine; i mnogu sakam da posreduvam pome|u vas dvajca. Evans Najpo{le nekoj ka{a ne{to ri{jan{ko.
Gazda Rabu{, i mene mi e milo. Na zdravje neka vi e! Kamo srnata da be{e poarna; nekako kilavo be{e zastrelana. - Kako vi e gazdaricata? - I jas sekoga{ od srce vi zablagodaruvam, da, od srce. Rabu{
[upelko Vi blagodaram, gospodine. Toj mnogu me navredi, gazda Rabu{. [upelko Rabu{ Jas vam vi blagodaram, gospodine. Spolaj mu. Gospodine, toj toa donekade i go priznava. Rabu{ [upelko Milo mi e {to ve gledam, dobar gospodine Su{ko. Su{ko Kako e va{ata rtka, zagarot, gospodine? Slu{am lo{o pominal na trkata kaj Kotsvold. Rabu{ Rabu{ Pa ne moè ba{ taka da se kaè, gospodine. Doa|a vitezot Xon. Su{ko Vitezot Xon Falstaf Priznajte, priznajte. [upelko E nema! Va{a gre{ka, va{a gre{ka. (Na Rabu{). Ama pesot e aren. Rabu{ Ko kompir varen, gospodine. [upelko Gospodine, pesot e dobar, pesot e i ubav. [to u{te moè da se kaè? Dobar e i ubav. Dali e tuka gospodinot Xon Falstaf? Zna~i, gazda [upelko, navistina }e me tuìte pred kralot? [upelko Vitezu, mi gi tepavte lu|eto, ubivte moj elen, mi provalivte vo love~kata ku}a. Falstaf Ama ne ja {tipnav }erkata na va{iot ~uvar. [upelko Ih, golema rabota. Ama za ova }e mi odgovEdno e da priznae{ a drugo da se opravda{. Zarem ne e taka, gazda Rabu{? Toj me navredi; navistina me navredi, vi velam; veruvajte mi oti me navredi.. Jas, blagorodniot Robert [upelko velam: navreden sum od nego! (Vleguvaat vitezot Xon Falstaf, Nam}or, Nemtur i Pi{tol)
21
Nemtur
arate. Falstaf Vedna{ }e vi odgovoram: Priznavam, kriv sum. Na zdravje odgovorot. [upelko Ne znam dali }e vi bide na zdravje koga }e ~ujat vo Sovetot. Falstaf Za vas e poarno da ne ~ujat. Rezil }e ve storat. Evans Pauca verba, viteù Xon, `borovi asol. Falstaf Zborovi asol? Tikvi so rasol! - Su{ko, jas vi ja dupnav timbata: imate ne{to protiv mene? Su{ko Imam vitezu. Polna mi e glavata so raboti protiv vas i ovie va{i apa{i vo zaja~ka koà, Nam}or, Nemtur i Pi{tol. Pi{tol! Nam}or
Boc, boc, velam pauca, pauca. Vo krvta mi e da bockam. Su{ko (Na [upelko) Kaj e Naivko, slugata moj kaj mi e? Znaete, rodnino? Evans [mirete {e, {ivi Go{pod. Da {e ra`bereme. Po moemu ima tri {udii vo {lu~ajov: odno{no ga`da Rabu{, toe{t ga`da Rabu{; po{lem ja{, toe{t ja{; i kone~no i najpo{le {topanot na mojata go{tilnica Kaj [prinkite. Rabu{ Nie trojcata da gi ~ueme i da go re{ime sporot me|u niv. Evans Taka e. Na ku{o }e àpi{am vo bele{nikov, a po{le na mira i na dolgo }e pri{tapime kon negovo ra`re{uvawe. Falstaf
Pi{tol Ti, gadu nizaeden! Pretvoren sum vo uvo. Su{ko Evans Da, ama ne velam. . . Pi{tol Zevzek eden zerzevulski! Su{ko Da, ama ne velam. . . \avol da te ème, ami taka {e veli, Pre{toren {um vo u{o! î{ta gluma! Falstaf Pi{tol, ti mu go drpna }eseto na gazda Su{ko?
22
Su{ko
Vilijam [EKSPIR
Nam}or [to se odnesuva do mene, gospodaru, velam deka gospodinov se na~ukal do stotka. Evans Ko {toka, {aka da ka{e. Bog da n# vardi od neuko{t! Nam}or I natreskan, gospodaru, bil, kako {to se veli, olesnet, pa kako takov prebrzal vo zaklu~ocite. Su{ko Da, i toga{ govorevte latinski, ama {to e tuka e. Posle ovaa mestenka duri sum ìv pove}e nikoga{ nema da se napijam osven vo ~estito, prijatno, nabo`no dru{tvo. Ako treba da se napijam, }e se napijam so lu|e {to imaat strav od Boga, a ne so pijani bagabonti. Evans [imi go{pod, pametna odluka. Falstaf
Da, ìmi rakavicive ili da dade Bog pove}e nikoga{ da ne stapnam vo mojata ogromna spalna, toj mi drpna sedum gro{a vo novoiskovani pari~ki od {est peni i dva {ilinga so likot na kral Edvard kupeni od Ed Miler po cena od dva {ilinga i dva peni po par~e. @imi rakavicive, vi velam. Falstaf Pravo veli, Pi{tol? Evans Krivo, {e ra`bira, ako e drpni-ke{e. Pi{tol [to? Ti mene jabanxio gorska! Gospodaru, na megdan go vikam nadrkaniov vo{lo. Povle~i go zborot lajprdski {to go izblu, povle~i go: crvu, gadu, laè{! Su{ko (Pokaùva na Nemtura) @imi rakavicive, toga{, onoj be{e. Nemtur Poslu{ajte me, gospodine, i {egite na strana. Gledam ubavo }e si nalepite ako ne vi dojde umot so vreme. So mene trte-mrte nema! Su{ko @imi palarijava, toga{ sigurno bil ovoj so crvenovo lice. Za{to iako ne pametam dobro {to pravev koga gospodinov me opi, sepak tolkavo magare ne sum. Falstaf (Na Nam}or) [to velat na ova Vil i maliot Xon?
ûvme, gopodo, i vidovme, deka obvinenijata ne dràt. Vleguva Ana Rabu{, so vino. Rabu{ Nemoj }erko, vrati go vinoto; }e pieme vnatre. (Ana izleguva). Su{ko Ej, eve ja gospojcata Ana Rabu{! (Od drugata strana vleguvaat gospo|a Plitkavoda i gospo|a Rabu{)
23
[upelko
Rabu{ Kako ste, gospo|o Plitkavoda? Falstaf Gospo|o Plitkavoda, iskreno se raduvam na ovaa sredba. So va{a dozvola, ubava gospo|o. (Ja baknuva.) Rabu{ @eno, posakaj im dobredojde na gospodava. -Povelete, imame topol srne~ki kotlet za ve~era. Povelete, gospoda, da gi natopime site nedorazbirawa so dobro vince. (Izleguvaat site osven Su{ko.) Su{ko Ah da ja imam ovde knigata so pesni i soneti, od ~etirieset {ilinzi bi se otkaàl.(Vleguva Naivko.) O-paa Naivko, kade ste do sega? Da ne treba sam na sebe da si sluguvam, a? Sigurno ja nemate so sebe knigata gatanki, a? Naivko
Dobro, ama me razbirate. Su{ko Ve razbiram, gospodine. Evans Po{lu{ajte {to ima da vi ka{e. Ga`da [u{ko, ja{ obja{nam {# ako mo{ete mene {lu{a{. Su{ko A ne, }e storam kako {to }e kaè mojot rodnina [upelko. Prostete, ve molam. Toj e sudija na celava okolija, ako jas vaka vi izgledam. Evans Ama ne {e raboti à toa. [e raboti à va{ata {ena~ka. [upelko Da, tokmu za toa stanuva zbor, gospodine.
Knigata gatanki? Pa zarem ne & ja pozajmivte na Alisa Kek lani za Petrovden dve nedeli pred sveti Arangel? (Vleguvaat [upelko i Evans) [upelko
Evans @a toa, à toa, ami {to drugo - {o go{pojcata Ana Rabu{. Su{ko
(Na Su{ko) [to ~ekate, rode, ajde idete, rode; site na vas ~ekame. (Na strana samo nemu). Samo ne{to da vi kaàm, rode. (Go trga Su{ka na strana.) Za ova se raboti, rode: se gotvi, tukure~i, ne{to kako stroj {to odokolu go navesti pop~evo ovde. Me razbirate? Su{ko Ve razbiram, gospodine, }e vidite deka sum ~ovek na mesto. Ako taka stoi rabotata, }e storam s# vo granicite na razumot.
Aha, ako taka stojat rabotite, }e se oènam so nea ama pod razumni uslovi. Evans A dali mo{ete da go {akate momi~evo? [akame od va{a u{ta da ~ueme, ili od va{i u{ni - oti ra`ni filo{ofi mi{lat deka u{nite {e del od u{tata. @atoa, da bideme na ~i{to, mo{ete da go à{akate devoj~eto?
24
[upelko
Vilijam [EKSPIR
mu e dobra. [upelko I jas mislam deka mojot rodnina dobro misle{e. Su{ko Dobro, ami kako, inaku na, obesete me! (Vleguva Ana Rabu{.) [upelko Eve ja ubavata gospojca Rabu{. Samo zaradi vas, gospojce, sakam pak da sum mlad. Ana Ve~erata e postavena. Tatko mi ve moli da povelite. [upelko ]e povelime, ubava gospojce.
Avrame Su{ko, rode, moète da ja qubite? Su{ko Se nadevam, gospodine. S# }e pravam kako {to mu dolikuva na eden razumen ~ovek. Evans Ama ne toa, go{pode i {ite {veti ma~enici, ka{ete ja{no i gla{no dali mo{ete {tra{ta va{a vo nea da ja pi~nete? [upelko Toa mora. Dali moète da ja zemite za èna sose ~eizot? Su{ko Moàm i mnogu pove}e da storam ako vie barate, rodnino, i ako e razumno. [upelko
Evans Ama sfatete me, sfatete me, rode moj najmil. Ova go pravam za va{e dobro, rode. Moète da ja qubite devojkata? Su{ko Ana ]e se oènam so nea, gospodine, na va{e barawe. Ako nema golema qubov na po~etokot, bog }e dade da se smali koga podobro }e se zapoznaeme, koga }e bideme vo brak i }e imame mo`nost da se zbliìme. Veruvam deka so zbliùvaweto }e porasne i prezirot. No ako vie velite oèni se so nea, }e se oènam. Ova sam go re{iv i so strav pred Boga. Evans Taka {e odgovara, ami kako, o{ven {to gre{i vo i`raòt. Po na{e mi{lewe, i`raòt {o {traf pred Boga treba da gla{i po{rav pred Boga. Inaku, mi{lata (Na Su{ko) ]e poveli va{eto gospodstvo da vleze, gospodine? Su{ko Ne, blagodaram, spolaj vi; eptem sum dobar. Ana Ve ~ekaat, gospodine, za ve~era. Su{ko Ne, ne sum gladen, spolaj vi, navistina. (Na Naivko) Odi mom~e; iako si moj sluga, odi Go{podi, pro{ti ako ja propu{tam molitvata. (Izleguvaat [upelko i Evans.)
25
da mu se najde{ na mojot rodnina [upelko. (Izleguva Naivko). I sudijata moè nekoga{ da ti dolì zaradi pozajmen sluga. Sega za sega, s# u{te dràm tri slugi i edno slugin~e, barem duri e ìva majka mi. A {to fajde? Pak ìveam kako roden siromav od blagoroden soj. Ana Ne smeam da se pojavam vnatre bez va{eto gospodstvo. Ne sednuvaat bez vas. Su{ko Veruvajte mi, ni{to ne mi se klava v usta. Vi blagodaram, isto kako da sum jadel. Ana Ve molam gospodine, vlezete vnatre. (Odvnatre se slu{a ku~e{ki lae`) Su{ko Ne, ne, spolaj vi, }e {etam nadvor. Minatiot pat se udriv po piska koga so me~ i kama se tepav so eden majstor za me~uvawe tri udari v meta za ~am~e vareni slivi - i ottoga{, veruvajte mi begam od mirisot na pe~eno meso kako poparen. Zo{to tolku vi lajat ku~iwata? Da ne ima me~ki vo gradov? Ana Mislam deka ima, gospodine, taka velat. Su{ko Sakam koga }e dojdat me~ki v grad - ama gi pcujat pove}e od koj bilo Angli~anec. Vi fufka od odvrzana me~ka, ne? Ana
A mene ba{ toa me rani. Stopati sum go videl me~okot Mi{ko odvrzan i sum go drèl za sinxir. Ama vi tvrdam, ènite tolku vreskaa i piskaa {to golemata stana. Vsu{nost, ènite ne sakaat me~ki. Me~kite se mnogu nam}ori, mnogu grubi ti}iwa. (Vleguva Rabu{.) Rabu{ Vlezete, gazda Su{ko, vlezete. Samo na vas se ~eka. Su{ko Ni{to ne mi se jade, vi blagodaram, gospodine. Rabu{ Vi se jade ne vi se jade, mora da vlezete, gospodine. Ajde, povelete. Su{ko Ne, ve molam, samo posle vas. Rabu{ Vleguvajte, gospodine. Su{ko Povelete prvin vie, gospojce Ana. Ana A ne, jas nikako; ve molam samo napred. Su{ko Navistina nema prv da vlezam, nema pa nema, ne sakam do tolku da ve navredam. Ana
Da, gospodine, epten. Su{ko Ama jas ve molam, gospodine. Su{ko
26
Vilijam [EKSPIR Scena 2

(Vleguvaat Evans i Naivko (od ve~era)) Evans Odi {o {re}a i ra{pra{aj {e à ku}ata na doktor Kaju{. Vo nea {e vrtka nekoja {i go{po|a Bròfatka, koja e ne{to kako negova manuka, doilka, kuvarka, pera~ka, mija~ka, {ti{ka~ka. Naivko Dobro, gospodine. Evans Dobro, ama ima i podobro. Daj & go pi{movo, oti ovaa {ena dobro {e znae {o go{pojcata Ana Rabu{. Vo pi{moto od nea {e moli i {e bara da gi prene{e na go{pojca Ana Rabu{ {elbite na tvojot go{podar. Trgni vedna{. (Izleguva Naivko). Ja{ da {i go dovr{am jadeweto; doprva }e {tavat jabol~iwa i {iren~e (Izleguva)
Poarno nedodelkan otkolku dosaden. Ama posle da ne re~ete vaka-taka: - toj n# navredi! (Izleguvaat) (Prv Su{ko, drugite po nego.)
27
Scena 3
(Vleguvaat Falstaf, Nam}or, Nemtur, Pi{tol i Robin.) Falstaf Meanxio na [prinkite! (Vleguva Meanxijata od Kaj {prinkite) Meanxijata Na zapoved, delio moj fidanbojlio! Zboruvaj u~eno i umno! Falstaf Velam, meanxio, da ja skusam malku druìnava. Meanxijata ^kartiraj, Herkul-delio, otpu{taj. Neka kva~at malku na drugo mesto. I{, i{. Falstaf Stignav do ar~ od deset funti nedelno. Meanxijata Ti si car: Cezar, kajzer i vezir. ]e go vpregnam Nam}or. Toj malku neka crpi, neka to~i. Arno velam, Hektor-delio? Falstaf Stori taka dobar moj meanxio. Meanxijata Rekov; neka trgne po mene. (Na Nam}or) Da vidam kako }e mi go peni{ pivoto i od vinoto kako }e mi pravi{ krstena voda. Edna{ velam: po mene. (Izleguva). Falstaf Nam}or, po nego. Pivni~ar e dobar zanaet.
Od edno staro dve novi pravi. Od drtav izme}ar, silen pivni~ar. Odi; zbogum. Nam}or Cel ìvot ova go sakav. ]e prokopsam. (Izleguva) Pi{tol O podol Ungarine, zar so ~epot sega }e povela{? Nemtur Za~nat e vo vino; krvta voda ne stanuva. Falstaf Najposle se kurtuliv od ovoj kibritlija. Krade{e bez namuz. Drpa{e ko nekoja neve{ta kelnerka. Epten nema{e usul. Nemtur Ve{tina e da ukrade{ koga i |avolot spie. Pi{tol Umnite velat da privatizira{. Da ukrade{? Moè{ zborot da si go pikne{ znae{ kade. Falstaf Zna~i, gospoda, re~isi sum gol i bos. Pi{tol Vnimavajte da ne posinite od stud. Falstaf Drugo ~are nema: }e moram malku leva rakadesen xeb, malku miì da ti bajam. Pi{tol I carot negde mora pe{ki.
28
Falstaf
Vilijam [EKSPIR
A vie buluk itri |avol~iwa, zatoa Navali, mom~e! velam. Nemtur Ujdurmava se kova; dobro e. Ujdurmete me angeli! Falstaf
Koj od vas go poznava ovde{niov Plitkavoda? Pi{tol Jas go znam ~ovekot. Dobro nafatiran gazda. Falstaf Slu{ajte sega vamu, da vi kaàm na {to sum nastrven. Pi{tol Na ne{to debelo i mrsno.
(Pokaùva pisma.) Eve & napi{av pismo - a ovde imam u{te edno za ènata na Rabu{, koja isto taka zavodlivo me pogledna, me soble~e od glava do petici; sonceto od o~i de nozeve vite{ki mi gi pozlatuva{e, de mojov - seksi mev. Pi{tol
Falstaf Toga{ sonceto na buni{te bolskalo. E, pak ja prekarda{i, Pi{tol. Navistina ne sum nekoj maneken, ama sega za drugo mi e nadrven; gledam nekoe fajde da imam. Na kratko, nastrven sum da ja osvojam ènata na Plitkavoda. ûvstvuvam deka kaj nea imam {ansi. Ne e nemtur, znae da te {trekne, prosto si go bara so borin~e. Epten ja sfa}am zo{to vaka & mrda opa{kata. Ili, ova nejzino odnesuvawe, tikvari, prevedeno na prost angliski zna~i Vitezot Xon Falstaf e mojot princ od soni{tata. Pi{tol Ja prou~il arno i ja prevel ma{ki i merodavno! Nemtur Da ne e zalakov pregolem? Mislite }e projde ujdurmava? Falstaf Potoa, velat, taa epten vladee so }eseto na maòt & ; toj ima buluk zlatni an|el~iwa. Pi{tol Nemtur (Go vra}a pismoto) Zarem Pandar Trojanski da stanam, jas {to za ma` ~etvoren vaàm? Poarno |avolot crn da me zeme! Nemtur Dobra kontrastivna analiza. Falstaf O, so tolku gladna strast taa me soblekuva{e {to mi se stori deka pohotata vo nejzinite o~i }e me sprì kako slanin~e za doru~ek! Eve go pismoto za nea. I taa e gazda na }eseto. Taa e El Dorado, zemja na zlato i izobilstva. Dvete }e mi bidat rizni~arki, a jas niven naredbodavec. Ednata Isto~na, drugata Zapadna Indija }e mi bide, a jas me|u niv, so dvete }e trguvam. (Mu dava pismo na Pi{tol.) Nosi go pismovo kaj gospo|a Rabu{, (mu dava pismo na Nemtur), a ti ova kaj gospo|a Plitkavoda. ]e procvetame momci, }e procvetame. Pi{tol
29
Pi{tol
(Go vra}a pismoto) Ne si go pikam nosot vo |avolski raboti. Eve, zemete si go |avolskovo pismo. Sakam da si go so~uvam obrazot. Falstaf
A jas na Rabu{, da mi prosti{, deka Falstaf gadot saka grlicata da mu ja losti, zlatoto gosti a du{ekot pre~ist valka. Nemtur
(Na Robin) Ajde ti, mom~e. Stegni gi pismava cvrsto, i ko gulab letni kon zlatnive pesci. (Mu gi dava pismata na Robin.) Li{ki, mar{, da ve nema! Isparete ko magla! Fevga! Skitajte, rmbajte, mavnete mi se, sose partali kaj drug tupnete se! Falstaf otsega }e pee druga: francuska, slepci -samo jas i samo eden sluga! (Izleguvaat Falstaf i Robin.) Pi{tol Orli mevot da ti go jadat! - Ama skala e svetot: denes si gore, no ve}e utre moè{ da si dolu. Pari }e imam v }ese koga ti, gadu, }e nema{ Nemtur V glava ve}e smisluvam te{ka odmazda. Pi{tol ]e mu vrati{? Nemtur @imi nebovo sose yvezdi. Pi{tol So um ili me~? Nemtur I so edno i so drugo. Na Plitkavoda }e mu kaàm za vakvata qubov.
Ni mojot gnev nema da stivne. ]e go na{ilkam Plitkavoda da mu turi otrov; }e go stegnam vo men|eme od qubomora; oti a zbesnam mi se mati umot i toga{ sum epten lo{. Pi{tol Ti si Mars na ligu{ite. So tebe sum. Vodi me! (Izleguvaat.)
30 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
Naivko Ne, ni slu~ajno; toj ima sitno licence so bradi~e òlto ko na Evrein. Brzofatka
(Vleguvaat gospo|a Brzofatka i Naivko) Brzofatka O-paa, Xon Ragbi! (Vleguva Xon Ragbi.) Te molam, odi na penxere i vidi da vidi{ dali doa|a mojot gospodar, gospodarot doktor Kajus. Oti ako dojde i najde nekogo doma, uneri }e stanat i poroj navredi }e se vturat vrz bo`joto trpenie i kralskiot angliski. Ragbi Odam. Brzofatka Odi; a posle koga }e se sno}i i koga ognot dobro }e se zgori, }e pieme vareno vince so karanfil~e. (Izleguva Ragbi). êsen, poslu{en, dobar momok; samo takov, xanam, i moè da bide sluga {to ti e v ku}i; i, vi velam, ne e nekoj {to {iri muabeti, ne e ni tutule-bale. Najlo{a mana mu e {to visi mnogu po crkvite; zatoa ponekoga{ e ko udren so voden ~orap - ama kaète mi ìv ~ovek bez mana. No, drug mi e zborot. Petre Naivko rekovte se vikata, ne? Naivko Da, ne go birav jas nunkoto. Brzofatka
Zna~i mlak ~ovek, taka? Naivko To~no taka; ama jak na race. Od ovde do nego nikoj ne mu ja moì. Edna{ se turka{e i so ~uvar na lovi{te. Brzofatka Navistina? - Toga{, mora da go znam: ne e toj onoj {to odi so ispravena glava ko da goltnal sukalo i {to mnogu se pr~i vo odot? Naivko Da, tokmu taka pravi. Brzofatka Rabu{ da kurtuli od polo{a sre}a! Kaète mu na gospodinot paroh Evans deka }e storam s# {to moàm za va{iot gospodar. Ana e dobra devojka i bi sakala (Vleguva Ragbi) Ragbi Begajte vedna{! Doa|a gospodarot! (Izleguva) Brzofatka
I gazda Su{ko vi e gospodar? Naivko To~no taka. Brzofatka Da ne e onoj {to ima bradi{te ko vntre da mu kva~i Parlamentot so site pratenici? Site }e go jademe brutot. Begajte vamu, mom~e; ìvi gospod, vlezete vo sop~evo. Toj nema da ostane dolgo. (Naivko vleguva vo sop~eto) Ej, Xon! Xon Ragbi! Ej, me slu{a{? (Vleguva Ragbi) (Na glas) Odi, Xon, odi raspra{aj se za gospodarot. Da ne ne{to mu se slu~ilo {to go nema da si dojdi doma. (Izleguva Ragbi)
31
Ragbi
(pee) Lele majko {to me rodi tolku siromav (itn.) (Vleguva doktor Kajus) Kajus
Spremen e, gospodine. êka vo hodnikot! (Odi i go nosi me~ot) Kajus
Sto tuka peese? Nekam tuka nerapota. Molam otete vo moja sopa i doneses un boitier vert - kutija, etno selena kutija. Sfakas sto namera kasuvam? Edno selena kutija. Brzofatka Se razbira, sekako, vedna{ }e vi ja donesam. (Za sebe) Dobro e {to sam ne otide. Da go najde{e mom~eto, }e skoka{e ko kosten na ogan. (Odi da ja donese kutijata) Kajus Fe, fe, fe,fe! Ma foi, il fait fort chaud! Je men vais a la cour. La grande affaire. Brzofatka
Gospote, sapaen sum baagi. Ete, quai-j oublie! Imam trofki v sopa sto ne smeam ta gi saboravam sa nisto zivo na sfetot. Brzofatka (za sebe) Te{ko mene, }e go najde mom~eto i }e zbesni. Kajus (Go otkriva Naivko) O diable, diable! Sto ofa fo mojata sopa? Gatu, aramijo! Ragpi, me~ot! (Go zema me~ot) Brzofatka Dobar gospodaru, smirete se!
Ovaa ja baravte, gospodine? Kajus Kajus Qui. Mets-le a ma pochette. Depeche, brso!Kate onaj gat Ragpi? Brzofatka Ej, Xon, Xon Ragbi! (Vleguva Xon Ragbi) Ragbi Povelete, gospodine. Kajus Ti si Xon Ragpi, i ti si \on Ragpi. Ajte, semaj mecot i sleti moi stapki to tforot. A sosto da se smiram? Brzofatka Mom~evo e ~esen ~ovek. Kajus A sto bara cesen covek vo moja sopa? Cesen ~ovek ne flegufa fo moja sopa. Brzofatka Ko gospod ve molam, ne bidete tolku flegmati~ni. ]e vi objasnam. Dojde kaj mene so nekakva poraka od parohot Evans. Kajus Pa?
32
Naivko
Vilijam [EKSPIR
Naivko (Na samo na gospo|a Brzofatka) Golema teìna za edna du{a. Brzofatka
Taka be{e, navistina, da ja zamolam Brzofatka Ne otvorajte usta, ve molam. Kajus A fie satvorete ja. (Na Naivko) Prodolzete, da cujam. Naivko Da ja zamolam ovaa ~esna gospo|a, va{ata slu{ka, da frli nekoj dobar zbor kaj gospojcata Ana Rabu{ za mojot gospodar zaradi sklopuvawe brak. Brzofatka Ete, s# e objasneto; ama mene u{te ~avkite ne mi go ispile umot. Koj e budala da si stava trn vo zdrava noga. Kajus Popot Hju te pratil? - Ragpi, baile mua malku hartija. (Ragbi nosi hartija) (Na Naivko) Ti ne mrtaj, cekaj tuka. (Kajus pi{uva) Brzofatka (Na strana na Naivko).@iv bil Gospod, se smiri. Da se izvade{e od pamet, }e videvte kako od yver stanuva buba~ka. Ama seedno, prijatele, }e gledam da storam s# {to moàm za va{iot gospodar. A vamu francuskiov doktor, mojot gospodar - gospodar moj navistina, oti, vidi, jas mu ja vodam ku}ata, peram, cedam, varam, pe~am, ribam, gotvam, spremam za piewe, gi mestam postelite, i toa s# sama -
(na samo na Naivko) Golema, golema, ami kako? Ne e malku rano da stanuva{, a docna da legnuva{. Ama seedno, da vi {epnam ne{to na uvo -ova me|u nas neka ostane - i mojot gospodar e zaquben vo gospojcata Ana Rabu{. Ama seedno, jas ja poznavam du{ata na Ana: a taa vi e, od kaj }e duvne vetrot. Kajus (Mu dava pismo na Naivko) Ti, tepilu, taj mu go pismovo na popot Hju. Putala, saka tfoboj so mene. ]e mu go presecam grklanot ko na pile i }e go naucam toj sugaf ajfan pop ta ne tura piper fo tu|a manza. A ti oti. Ne e topro ta si ofte. Putala, jajcata }e mu gi isecam. Putala, putala, }e nema sto ta vapca sa Velikten. (Izleguva Naivko). Brzofatka Gospode, toj samo saka da mu pomogne na prijatelot. Kajus Bas mi e gajle. Sarem ti ne rece mene teka Ana Rapus }e pite moja? Putala, }e go upijam toa gatno popiste. I go samoliv mojot meanar od Kaj sprinkite ta ni gi meri mecevite. -Putala, Ana Rapus }e bite samo moja! Brzofatka Gospodine, devojkata ve saka i s# }e bide kako {to treba. A rajata si e raja. Tuku blaboti. Druga rabota nema.
33
Brzofatka
Kajus Ragpi, otime fo dforot. (Na gospo|a Brzofatka) Putala, ako ne ja topijam Ana Rapus, glavecki }e te xitnam ot toma. A ti po mene, Ragpi! Brzofatka ]e ja dobiete Ana(Izleguvaat Kajus i Ragbi) -koga }e se bri~at komarcite! Znam jas dobro {to misli Ana. Nema èna vo cel Vindzor {to gi znae poarno od mene mislite na Ana. A i, spolaj mu na gospoda, samo mojot zbor vrvi kaj nea. Fenton (Od nadvor) Koj e tamu, ej? Brzofatka A koj misli{ deka e? Ela, sam vidi. (Vleguva gazda Fenton) Fenton
[to e pravo, gospodine, s# e vo racete na Gorniot. No s#edno, gospodaru Fenton, raka se~am deka ve saka. Zarem vie nemate bemka nad oko? Fenton Imam, navistina imam. A zo{to? Brzofatka Leì tuka nekoj zajak. So pravo velat: Mirna voda breg roni! -Ama za nea jas tvrdam, ~esna e, od ~esna po~esna. -Cel ~as zboruvavme za taa bemka. Samo vo nejzino dru{tvo tolku mnogu se smeam. Navistina malku si potpivnuva i se zanesuva. -Ama kako za vas-ptu, ptu - da ne~ue zloto! Fenton Zna~i, }e ja vidam deneska. Eve, ova se pari za tebe. Kaì & nekoj ubav zbor za mene. Ako ja vidi{, pozdravi ja. Brzofatka
A ti si, dobra èno! Kako mi si denes? Brzofatka Mnogu dobro koga vie me pra{uvate. Fenton Fenton Sega ostani so zdravje, brzam. [to ima novo? Kako e ubavata gospojca Ana? Brzofatka Brzofatka Navistina, gospodine, taa e ubava, ~esna i mila, a patem da vi spomnam, i srceto ja trga kon vas, spolaj mu na gospoda. Fenton [to misli{, dali }e uspeam? Da ne mi dade korpa? So zdravje, gospodine. (Izleguva Fenton) Navistina, ~estit gospodin; ama Ana ne go saka. Samo jas znam kaj ja trga srceto - Lele, majko! [to sum zaboravena! (Izleguva) ]e ja pozdravam kako ne. A za bemkata i za drugite {to & go frlile merakot - drugpat, koga }e se vidam so Ana na samo.
în VTORI
Scena 1
(Vleguva gospo|a Rabu{ so pismo v race.)
Gospo|a Rabu{ [to? Ne primav qubovni pisma koga treba{e tuku sega. Da vidam. (îta) Ne pra{uvajte me zo{to ve sakam, za{to iako qubovta razumot ja uto~nuva, taa od nego ne prima soveti. Vie ne ste mladi; a ne sum ni jas. Eve, zna~i edna srodnost. Vie ste veseli; vesel sum i jas. Ha, ha, zna~i eve i vtora srodnost. Vie sakate vince, vince sakam i jas. Ima li pogolema srodnost od ovaa? No neka ve zadovoli, gospo|o Rabu{, - a qubovta na eden vojnik sigurno moè da zadovoli, - samo toa {to ve sakam. Nema da re~am Soàli se nad mene - ova ne mu li~i na eden vojnik - tuku velam sakaj me. Svoera~no, tvojot vitez veren denono}no vperen so pogledot vo tebe i postojano spremen so me~ da izleze za tebe na teren. Xon Falstaf Irodi{te edno evrejsko! Rasipan, lo{ svet! Zarem smee edno staro drtalo so edna noga v grob da glumi mlad zavodnik? Da mu se snevidi, {to imam storeno, {to imam re~eno, za ova Flamansko pijani~i{te vaka da mi se obra}a? Od kade? Ni dvapati se nemame videno. [to mu imam re~eno? Gospode prosti mi ako toga{ go predizvikav so ne{to. ]e podnesam barawe do Parlamentot da n# za{titi od vakvite. Boè kaì mi {to da mu napravam? Mora da mu vratam, a }e mu vratam makar vo volov rog da se skrie. (Vleguva gospo|a Plitkavoda)
Gospo|a Plitkavoda Gospo|o Rabu{, ba{ na kaj vas sum trgnata. Gospo|a Rabu{ I jas do kaj vas idev. Mnogu nasekirana mi se gledate. Gospo|a Plitkavoda Ba{ sum dobra. Ne{to ste vo gre{ka. Gospo|a Rabu{ Ne sum. Izgledate lo{o, barem mene taka mi se ~ini. Gospo|a Plitkavoda Toga{, neka e po va{e. Ama moàm da vi potvrdam deka e obratno. O gospo|o Rabu{, dajte mi um {to da pravam! Gospo|a Rabu{ Kaùvaj, èno, {to te najde! Gospo|a Plitkavoda O èno, da ne mi e na pat edna sitna pre~ka {to se vika obzir, moàm da stignam do golema ~est! Gospo|a Rabu{ Batali go obzirot, èno, grabni ja ~esta. Vo {to e rabotata? Sitnite pre~ki na strana.
35
Za {to se raboti? Gospo|a Plitkavoda Koga bi se odelo v pekol samo za vikend, bi stanala èna na vitez. Gospo|a Rabu{ [to? Ne e vozmo`no! Alisa Plitkavoda, blagorodni~ka! Ama obi~no ovie vitezi se kqofnati, zatoa poarno e da si ostane{ vo svojot stale`. Gospo|a Plitkavoda Da ne ar~ime vreme. Eve: ~itajte, ~itajte. (& dava pismo na gospo|a Rabu{) (Eve gledajte kako moàm da stanam blagorodni~ka). (Gospo|a Rabu{ ~ita) S# duri imam o~i da gi dvojam maìte po likot, debelite }e gi smetam za najdolni. A sepak ovoj ne pcue, ja fali smernosta kaj ènite, i tolku ubavo i smisleno ja kudi sekoja nepristojnost {to ~ovek moè da se zakolne deka ~uvstvata sovr{eno mu se poklopuvaat so iskrenosta na zborovite. No tie se poklopuvaat i odat zaedno kolku {to se poklopuvaat i odat zaedno zborovite na psalmite i notite na Tri neveste tikve brale. [to luwa }e da be{e ta go isfrli na bregot vindzorski ovoj kit so toni loj vo mevot? Kako da mu vratam? Najdobro e da mu ja kotkam nade`ta, s# duri poro~niot ogan na pohotata ne go stopi vo sopstvenoto salo. Dali nekoga{ ste ~ule za vakvo ne{to? Gospo|a Rabu{ Pismava se isti od zbor do zbor, samo {to ednoto glasi do Rabu{, drugoto do Plitkavoda. (& go dava na gospo|a Plitkavoda svoeto pismo) Za vedna{ da se smiri{ vo boèmniov rezil {to n# snajde, ti go predavam bratot bliznak na tvoeto pismo. No prvin tvojot neka se omrsi, za{to mojov, ti velam,
nema bel den da vidi. Tvrdam deka gadov ima iljadnici vakvi pisma so prazni mesta za imiwata -more i pove}e, a ovie mu se od vtoroto, dopolneto izdanie.Gi pe~ati, sigurna sum - ama ba{ mu e gajle {to stava vo pe~at, pa saka i nam dvete da ni go zape~ati. Poprvo }e stanam èna-xin i } e legnam pod planinata Pelion. Sakam da kaàm, gospo|o, polesno e da najde{ dvaeset pohotni grlici odo{to eden ~esen ma`! Gospo|a Plitkavoda Gledaj, kako jajce na jajce: istiot rakopis, istite zborovi. [to n# misli toj nas? Gospo|a Rabu{ Navistina ne znam. Mi idi duri da si poigram so svojata ~esnost. ]e se prepravam deka samata sebesi ne se poznavam; oti, sigurna sum, da ne videl ne{to vo mene za koe samata ne sum svesna, nikoga{ nema{e da mi se ka~i na brodot. Gospo|a Plitkavoda Da ti se ka~i, veli{? Jas ne bi mu dala ni na paluba da mi stapne. Gospo|a Rabu{ Ni jas. Ako mi go pikne nosot pod paluba, pove}e nikoga{ nema da isplovam. Ajde da mu vratime. Da mu zakaème sostanok, neka pomisli deka go hrabrime vo dodvoruvaweto, pa so svilen konec }e go vle~eme za nos s# duri ne gi zaloì kowite kaj meanxijata od Kaj {prinkite. Gospo|a Plitkavoda Vaì, prifa}am sekakva ujdurma protiv nego koja nema da ni gi izvalka dostoinstvoto i ~esta. O kamo ma` mi da go vidi pismovo. ]e crkne od qubomora! (Vleguvaat gazda Plitkavoda so Pi{tol i gazda Rabu{ so Nemtur)
36
Gospo|a Rabu{
Vilijam [EKSPIR
O, grdi se, nadenati se grdi. Plitkavoda Za {to zboruvate, gospodine? Pi{tol
Ej, eve go doa|a, a so nego i ma` mi. Toj e, kutri~kiot, daleku od qubomorata kolku {to sum jas od pomislata da mu dadam povod za nea; a toa e, veruvam, dale~ina i pol. Gospo|a Plitkavoda Tuka me {iete. Gospo|a Rabu{ Poarno da pomuabetime u{te malku i ubavo da mu go skroime na ovoj mrsen vitez. Ela vamu. (Se povlekuvaat) Plitkavoda Sepak se nadevam, deka nema da bide taka.
Za rogovi, govoram. A sega zbogum. Vardi; otvori o~i; aramii {etaat no}e. Vardi pred leto da dojde, pred gugutka da gugne, Odime, gospodine kaplare Nemtur! - Veruvajte Rabu{, toj umno govori. Plitkavoda (Za sebe) Trpenie, trpenie! Rabotava mora da se ispita. Nam}or
Pi{tol Vo nekoi raboti nade`ta e dvanaesetto prase. Vitezot Xon ja qubi va{ata èna. Plitkavoda Ama, gospodine, èna mi ne e mlada. Pi{tol Toj saka i blagorodni i prosti, i ima{ni i skudni, i mladi i stari, {to }e padne, lorde. Toj jade tur{ija so {e}er. Vardi se, Plitkavoda. Plitkavoda Plitkavoda Ja qubi èna mi? (Za sebe) ]e go pobaram Falstaf. Pi{tol Rabu{ So siot àr na xigerot svoj. Spre~i, spre~i go ili ko Akteon i ti odi zad ~ii petici Hilaktor mu lae. (Za sebe) Smrde`! Ama tegni, su~i vo zborot! (Na Rabu{) Ova e vistinata. Ne sum od onie {to laàt bez vrska. Toj me ~epna so vrska. Treba{e da mu bidam vrska i da & go odnesam pismoto; ama jas sum ma`, i znam ma{ki da zastanam koga treba. Toj ja qubi va{ata èna. Ova e celata prikazna. I to~ka. Se vikam kaplar Nemtur. Velam, ustava mi fa}a pena. Se vikam Nemtur, a Falstaf ja qubi va{ata èna. Zbogum, zbogum! Ne sakam samo leb i voda. Drugo sega e vo moda! (Izleguva) Rabu{ (Za sebe) Drugo bilo vo moda, re~e? Koga nekoj vaka pod pat nad pat mi zboruva, znam deka se mrdnal.
37
Plitkavoda (Za sebe) Ako ne{to otkrijam - toga{... Rabu{
Gospo|a Rabu{ (Na Brzofatka) Dojdovte da ja vidite }erka mi Ana? Brzofatka
(Za sebe) Ne mu veruvam na ovoj vo{kar, pa makar gospod da slezi od nebo. Plitkavoda (Za sebe) Dobar, pameten ~ovek. Ne znam. (Doa|aat gospo|a Rabu{ i gospo|a Plitkavoda). Rabu{
Ba{ taka; i kako mi e ubavata gospojca Ana? Gospo|a Rabu{ Vlezete so nas i }e vidite. Malku }e si napravime muabet. (Izleguvaat gospo|a Rabu{, gospo|a Plitkavoda i gospo|a Brzofatka) Rabu{
Ej, Meg. [to sega, gazda Plitkavoda? Gospo|a Rabu{ Plitkavoda Kaj si trgnal, Xorx? êkaj da ti kaàm. (Zboruvaat na strana). Gospo|a Plitkavoda [to ti e Frenk? Ne{to mi si skisnat? Plitkavoda Jas skisnat? Ne sum skisnat. Odi doma, odi. Gospo|a Plitkavoda Pak ti vlegle mu{i~kite! ]e odime, gospo|o Rabu{? Gospo|a Rabu{ Idam. - ]e si dojde{ za ve~era, ne, Xorx? (Vleguva gospo|a Brzofatka) (Na gospo|a Plitkavoda) Gledajte koj idi. Taa }e ni gi nosi porakite kaj nedokvakanion. Gospo|a Plitkavoda (Na gospo|a Rabu{) I jas mislev na nea. Ni dojde ko pora~ana. Ami kako. ûvte, ne, {to mi re~e gadov? Rabu{ A vie {to mi re~e drugiot. Plitkavoda Mislite deka ne n# laàt? Rabu{ More laàt su{at, degenive. Ne mu li~i na vitez vakva podlost. Mislam deka obvinenijata protiv nego za lo{ite nameri kon na{ite èni se zavera na tikvari otpu{teni od rabota {to sega gorat od èlba da mu vratat. Plitkavoda Rabotea za nego? Rabu{
38
Plitkavoda
Vilijam [EKSPIR
Hju, sve{tenik od Vels i Kajus, doktor od Francija. Plitkavoda Meanxijo, samo malku. Meanxijata Kaì, delijo, fidanbojlio. (Zboruvaat na strana) [upelko
Ova ne mi mirisa na arno. Toj no}eva Kaj {prinkite, ne? Rabu{ Ami kade. Ako mu teknalo da zaplovi kon èna mi, }e go pu{tam da & go vidi bregot; ama ako osven lo{i zborovi dobie i ne{to drugo, ova drugoto neka se isturi na moja glava. Plitkavoda veruvam na èna mi, ama nikako ne mi fa}a okoto da gi vidam zaedno. A i nikoga{ ne se znae. Znam samo deka ne sakam ni{to da mi porasne na glava. Plukni mu se na takvoto zadovolstvo. (Vleguva meanxijata od Kaj {prinkite) Rabu{ Eve go, ide naduen meanxijata od Kaj {prinkite. Koga e vaka vesel, ja bo~vite mu se preturaat so vino ja }eseto so pari. Kako si, meanxijo? Meanxijata Blagosloven da si, delijo, blagosloven! Ti si gospodin so tapija. (Vleguva [upelko) Gospodin sudija, ej! [upelko Eve me, meanxijo, idam. - Dobra ve~er sekoja ve~er, gazda Rabu{. Gazda Rabu{, sakate so nas? Golem seir }e gledame. Meanxijata Kaì mu, gospodin sudija, kaì mu, delijo. [upelko Gospodine, }e ima dvoboj pome|u pre~esniot
&
(Na Rabu{) ]e dojdete so nas na seirov? Meanxijata ve}e im gi izmeri me~evite i im dogovori razli~ni mesta. Oti slu{am deka pop~eto ne znae za majtap. Slu{nete sega {to spremame za seirov. (Zboruvaat na strana) Meanxijata (Na Plitkavoda) Da ne ima{ ne{to protiv mojot vitez, mojot najovarda mu{terija? Plitkavoda Taman rabota. Ve ~estam {i{e {ampawsko samo i samo da dojdam do nego; vie treba da mu kaète deka se vikam Rezil - se raboti za {ega. Meanxijata Eve raka, delijo. Vleguvaj, izleguvaj kolku ti du{a saka - ~esno? -I }e se vika{ Rezil? Car e vitezot. (Na [upelko i Rabu{) Da odime, sultani{ta! [upelko Odime! Rabu{ Slu{am Francuzov e mnogu ve{t so me~ot.
39
[upelko Drapate kol~i{ta, gospodine. Ne mi otvorajte usta. Denes e poinaku - se ~uva otstojanie, se govori za pasadi, stokadi cela teorija: na srceto se zaborava, gazda Rabu{; a ba{ srce treba, ne teorii. Porano samo {to }e zamavnev so me~ot, po ~etiri maì{ta mi igraa piperevka! Meanxijata Ajde, be, mrdnete malku! Rabu{ Mrdame, mrdame! Poarno mi e na du{a koga se karaat a ne koga se tepaat. (Izleguvaat Meanxijata, [upelko i Rabu{) Plitkavoda
i so me~ moram da go otvoram! Falstaf Ni petpare. Dosta gospodine, si igravte sajkal, so moeto dobro ime. A {to s# ne storiv za vas. Im se ka~iv na glava na moite dobri prijateli da vi prostat tri dolga vam i na va{iot sopajtonxija Nemtur, inaku deneska }e se yverevte ko dva majmunabliznaci preku re{etki. V pekol }e goram {to se kolnev pred moite blagorodni prijateli deka ste dobri vojnici i re{itelni fraeri. A koga gospo|a Brigita ja zagubi dr{kata od pavkaloto, se zakolnav vo ~esta deka ne e kaj tebe. Pi{tol A zarem ne delevme? Zarem ne dobi petnaeset pari~iwa? Falstaf
Ovoj Rabu{ e od glup poglup {tom vaka cvrsto veruva vo slabosta na èna si. Ama jas ne sum lekoveren. Bila vo negovo dru{tvo doma kaj Rabu{a, a {to pravele tamu, |avol znae. Zna~i, }e ja ispitam dobro rabotava; prepraven }e vidam {to mati ovoj Falstaf. Ako ispadne ~esna, xabe sum se ma~el, ako ne ispadne, makata ne mi bila xabe. (Izleguva) (Vleguvaat Falstaf i Pi{tol) Falstaf More ni petpare ne ti davam. Pi{tol ]e vi vratam s# toptan.
Razmrdaj ja malku, timbata, ajvan. Misli{ tolku evtino go davam gazot pod kirija? So eden zbor, trgni mi se od vratot. Najdi si druga besilka. Da te nema, o~ite v race i me|u rajata na ulica Temnica broj ne se gleda, mr{! Ne}i{ edno pismo da odnese{, a? Pod ~est ti e, ne? E, ama da znae{, smrdeù bes~esen, deka duri i jas odvaj se pridrùvam do propisite na ~esta. Da, da, duri i jas ponekoga{ koga }e se najdam vo zort, go ostavam stravot od Boga na strana i `rtvuvaj}i ja ~esta, maftam, matam, mamam, potkradnuvam; a vamu ti, nikoj i ni{to, saka{ da gi skrie{ partalite, ma~kiniot pogled, seqa~kiot re~nik i pis ustata pod branikot na ~esta? E, na, nema! Pi{tol
Falstaf Ni petpare. Pi{tol Toga{ svetot za mene e {kolka (Go stava me~ot v kanija) Jas popu{tam. Moè li ~ovek pove}e da stori? (Vleguva Robin)
40
Robin
Vilijam [EKSPIR
Jas samata ìveam kaj gospodinot doktor Kajus Falstaf
Gospodine, edna èna saka da zboruva so vas. Falstaf Dobro, dobro. Gospo|a Plitkavoda, velite. Neka dojde vamu. (Vleguva gospo|a Brzofatka) Brzofatka Dobro utro, gospodine. Falstaf Falstaf Dobro utro, dobra èno. Brzofatka Toa ne, da mi prosti va{eto gospodstvo. Falstaf Falstaf Dobra devojko, toga{. Zna~i, gospo|a Plitkavoda: {to e so nea? Brzofatka Brzofatka Se kolnam: ko majka mi {to bila prviot ~as koga me rodila. Falstaf Im veruvam na tie {to se kolnat. [to saka{? Brzofatka Dali }e me slu{nete da vi kaàm zbor-dva? Brzofatka Falstaf Moè i dve iljadi, ubava èno, a jas }e bidam poslu{niot. Brzofatka Ima edna gospo|a Plitkavoda, gospodine Ve molam dojdete malku poblisku do mene. (Go trga Falstafa na strana) Ova e nakuso celata prikazna. Ne ste svesni na kolkava maka ja kladovte. Koga kralskata svita dojde vo Vindzor, najarniot od site maì ne ja frli vo takvo isku{enie. A doa|aa vitezi, lordovi, gospoda na pajtoni; ìmi o~ive, s# pajton do pajton, pismo do pismo, podarok na podarok, i mirisaa, zalevaa, ~ista miskojna; i celi krckaa, ìmi s#, vo svila i brokat, i govorea kralski, Ni{to, gospodine, taa e krasno su{testvo. Boè, boè, ama ste vie nevnimatelen! No Gospod neka vi prosti i vam i na site nas, molam Falstaf Gospo|a Plitkavoda, èno, gospo|a Plitkavoda. Ti tvrdam deka nikoj ne slu{a. Ova se moi lu|e, moi lu|e. Brzofatka Navistina se va{i? Bog da gi blagoslovi i svoi slugi da gi napravi! Brzofatka To~no kako {to rekovte. Ve molam dojdete malku poblisku.
41
vinoto i {e}erot od najdobri sorti, sekoja èna tuka bi padnala; a taa, ìmi majka, ni da trepne. I samata utrovo dobiv dvaeset zlatni angel~iwa - ama da vi se pluknam na takvite angel~iwa, {to velat, koga ne se ~esno zaraboteni. I, vi velam, ne uspeaa da ja ubedat da trgne barem edno golt~e od ~a{ata na najdoblesniot me|u niv. A ima{e tuka i grofovi i {to e pova`no, na~alnici na policija. Ama, ìmi vas, nikogo ne klade na maslat. Falstaf
ako voop{to takva ima - sekoj den se moli i nautro i nave~er - i ba{ taa mi naredi da vi kaàm deka ma` & retko koga ne e doma, no se nadeva deka koga toga{ }e se re{i da izleze. Prvpat gledam èna tolku spulaena po ma`. Ama ste ja {a{ardisale! Se {ekna po vas! Falstaf E, takov sum! Li~nosta moja {a{ardisuva! Drugi arnini nemam! Brzofatka
Ama {to mi pora~uva mene? Skrati, skrati, aberxike moja dobra. Brzofatka Zna~i, go primi va{eto pismo, za koe iljadapati vi blagodari, i vi pora~uva deka ma` & nema da bide doma me|u deset i edinaeset. Falstaf Deset i edinaeset! Brzofatka To~no vo tolku. Toga{ moète da dojdete, re~e, i da ja vidite onaa slika, znaete koja. Gazda Plitkavoda, ma` &, nema da bide doma. Tuf, tuf, kutri~kata! Ima s# samo nema ìvot so nego. Qubomoren e od umot nadvor. Nema den a da ne se potkaraat. Te{ko nejze! Falstaf Me|u deset i edinaeset. @eno, pozdravi ja. Nema da ja razo~aram. Brzofatka
Od arno da ne kurtulite! Falstaf A sega kaì mi iskreno: dali ènata na Plitkavoda i ènata na Rabu{ si kaàle edna na druga deka me sakaat? Brzofatka Taman rabota, gospodine; ne se tie od v~era! Nikoga{ tolku nisko ne bi padnale, mislam. Ne im trebaat ujdurmi! No gospo|a Rabu{ bi sakala, vo znak na qubov, da & go ispratite na rabu{, va{iot najmal sluga. Ma` & e ~udno zagudan vo maliot; a gazda Rabu{ navistina e ~esen ~ovek. Niedna èna vo Vindzor ne ìvee poubavo od nejze. Pravi {to saka, zboruva {to saka, zema s#, pla}a s#, legnuva koga }e & se prisaka, stanuva koga }e & tekne, sekoga{ e po nejzino. A, raka na srce, ova i go zasluùva, oti ako voop{to ima ~esna èna vo Vindzor, toga{ taa e edinstvenata. Mora da & go pratite slugata, trte-mrte so nejze nema. Falstaf Nema ni da ima. ]e go pratam!
Ubavo zboruvavte. No imam u{te edna poraka za vas. I gospo|a Rabu{ najsrde~no ve pozdravuva. I dozvolete mi na uvo da vi {epnam: taa e dobra, ~esna i skromna èna, ba{ kako i sekoja druga vo Vindzor
Brzofatka Toga{ vedna{ pratete go; po nego moète da razmenuvate poraki. Za sekoj slu~aj imajte
42
Vilijam [EKSPIR
si nekakva javka za da si znaete {to misli sekoj od vas, a deteto da ne seti za {to se raboti - oti ne e dobro da gi rasipuvame decata od mali. Vozrasnite, znaete, imaat obyiri, kako {to se veli, i znaat {to pravat. Falstaf Toga{ zbogum. Pozdravi gi dvete od mene. Eve ti go }eseto; u{te ti dolàm. -Dete, pojdi so ènava. (Izleguvaat Brzofatka i Robin) (Za sebe) Me raspameti vesta. Pi{tol (Za sebe) Glasni~ka na Kupidon e kurve{tijava. Krevaj edra! Vo potera! Ni{ani vo celta! Pali! Taa mi e plen ili na dno }e potonam! (Izleguva) Falstaf Veli{ taka, a? Taka stojat rabotite? Toga{ napred! ]e izvle~am pogolema polza od starovo telo! Gleda{, ènive u{te se ludi po nego! Izgleda najposle, po tolkav ar~, i jas }e imam nekakvo fajde. A s# blagodarenie na dobrovo telo. Telo moe, spolaj ti! Neka si brm~at deka si lo{o skroeno, va`no da mi si ubavo spoeno! (Vleguva Nam}or so me{ina) Nam}or Vitezu Xon, tuka e nekoj gospodin Rezil koj{to saka da pozboruva so vas i da se zapoznae so vas i vi ja pra}a me{inava so vince malku da gucnete sabajle~ki. Falstaf Veli{ Rezil se vika? Nam}or Da, gospodine.
Falstaf Neka dojde vamu. (Trgnuva od vinoto) Od Rezil e, ama ne e za rezil. (Izleguva Nam}or) Aha! Gospo|i moi, ve v~opiv, a? (Pie) Sega mi dojde du{ata na mesto! (Se vra}a Nam}or so prepraveniot Plitkavoda) Plitkavoda Za arno za dobro, gospodine. Falstaf Amin, gospodine. Sakavte da zboruvate so mene? Plitkavoda Si zedov sloboda vaka apansas da dojdam. Falstaf Povelete. [to sakate? (Na Nam}or) Brkaj si rabota, kr~mar~e. (Izleguva Nam}or) Plitkavoda Gospodine, jas sum gospodin ~ovek {to propiskal mnogu pari. Se vikam Rezil. Falstaf Rezile, gospodine! Sakam podobro da se zapoznaeme. Plitkavoda Xone, vitezu, toa i go sakam - ne za da vi bidam tovar, za{to, kako zajmodavec, smetam deka s# u{te sum vo podobra pozicija od vas; toa i me ohrabri vaka, vo nevreme, da vi se natrapam; oti velat: parata i èlezna porta otvora.
43
Falstaf
Falstaf Para na raka, gospodine, Mara za raka! Plitkavoda Taka e, a jas imam ovde celo }ese pari {to mnogu mi teì. Ponosete mi go malku, vitezu, pa zemete polovina, ili celo, kako nagrada za trudot. Falstaf Ne znam, gospodine, so {to zasluìv da vi bidam amal. Plitkavoda ]e vi kaàm, gospodine, ako me soslu{ate. Falstaf Zboruvajte, dobar gospodine Rezil. So radost }e vi sluàm. Plitkavoda Pa, gospodine?
Plitkavoda Odamna ja sakam i veruvajte mi celo bogatstvo poarxiv na nea; ja sledev kako ma|epsan, ja koristev sekoja prilika da & prijdam, pla}av duri i za najmala mo`nost da ja skivnam; ne samo {to & kupuvav podaroci, tuku i so ra{ireni race davav za da doznaam {to saka da bide daruvana. Na kratko, tr~av po nea kako {to tr~a{e qubovta vo mene i za s# mi dava{e krila. No, bez ogled {to zasluìv, po ona {to go imav na um ili ona {to go potro{iv, znam deka nikakvo fajde nema{e, osven ako iskustvoto ne e bescenet kamen. Ama i nego go kupiv po basnoslovna cena, a toa me nau~i da go re~am ova: Qubovta ko senka bega {tom qubov prava bara{, go bara{ ona {to bega, a toa bega od onoj {to go bara. Falstaf Zarem so ni{to i nigde ne vi dala nade`?
Gospodine, slu{am deka ste u~en ~ovek zatoa }e bidam kratok - a i odamna ste mi poznat, iako dosega, za àl, ne najdov na~in i li~no da imam ~est. ]e vi otkrijam edna tajna i pritoa, sakal ili ne, i edna moja slabost; no, gospodine viteze, slu{ajte gi so ednoto uvo, ve molam, moite ludosti, a drugoto na~ulete go kon va{ite, za da bide va{iot prekor pomal, za{to samite najdobro znaete kolku lesno se stanuva takov prestapnik. Falstaf Vo red, gospodine. Prodolète.
Plitkavoda So ni{to i nigde. Falstaf A dali ja brkavte vo onaa smisla? Plitkavoda Nikoga{. Falstaf Za kakva qubov toga{ govorite?
Plitkavoda Plitkavoda Ima edna gospo|a vo gradov; ma` & se vika Plitkavoda. Kako za preubava ku}a soyidana na tu|o zemji{te, koja ja zagubiv za{to go zgre{iv mestoto na gradba.
44
Falstaf
Vilijam [EKSPIR
A zo{to ova mene mi go kaùvate? Plitkavoda Koga ve}e tolku vi kaàv, kako da sum vi kaàl s#. Iako gospo|ata izgleda ~esno, se govori deka na drugi mesta mrda so opa{kata pa lu|eto toa poinaku go sfa}aat. Zna~i, vitezu, eve za {to se raboti. Vie ste gospodin ubavo vospitan, imate odnos so lu|eto i ste duhovit, od visokoto op{testvo ste, ugleden i po~ituvan, site ve falat zaradi vojni~kite, dvorskite i akademskite ve{tini. Falstaf Nemojte, vi se molam, gospodine! Plitkavoda Ne bidete skromen. Eve vi pari. (Mu dava pari) Tro{ete, tro{ete; kolku {to du{a vi saka a i pove}e; potro{ete s# {to imam; za vozvrat, od vas da odvoite malku vreme za da kreneme qubovna opsada okolu ~esnosta na ènava na Plitkavoda. Upotrebete ja seta va{a dodvoruva~ka ve{tina, osvoete ja, neka vi se dade. Ako nekoj voop{to moè, vie ste najdobriot. Falstaf Dali ova dobro }e se sloùva so èstinata na va{ata strast, jas da go dobijam ona vo koe vie bi uìvale? Mi se ~ini deka lekot ne vi e pogoden! Plitkavoda
race, èlbive bi imale primer i dokaz vrz koj{to bi moèle da se zasnovaat. Toga{ bi moèl da ja isteram od tvrdinata na nejzinata ~istota, ugledot, bra~nata zakletva i iljadnicite drugi odbranbeni izgovori {to sega ko ~eli~ni branici mi se istoporeni na pat. [to velite na ova, vitezu Xon? Falstaf Gospodine Rezil, kako prvo }e bidam sloboden da vi gi zemam parite. (Gi zema parite) Kako vtoro, eve vi raka. (Se rakuvaat) I kako posledno, gospod da me razvitezi, ako vie, dokolku sakate, ne se iznauìvate vo ènata na Plitkavoda. Plitkavoda O, dobar gospodine! Falstaf Vi velam, }e se iznauìvate! Plitkavoda Ne berete gajle za pari, vitezu, }e gi imate preku glava. Falstaf Ne berete gajle za gospo|a Plitkavoda, gospodine Rezil, }e vi dojde preku glava. ]e bidam so nea, vi velam, na sostanokot {to samata mi go zakaà. Taman vie idevte, od kaj mene zamina ènata {to taa ja prati. Vi velam }e bidam so nea me|u deset i edinaeset oti vo toa vreme ne }e bide doma onoj qubomoren serko, nejziniot ma`. Ve~erva dojdete kaj mene; }e doznaete kako mi odi. Plitkavoda
O, sfatete me to~no. Taa cvrsto se potpira vrz bezgre{nosta na svojata ~estitost pa zatoa ludosta {to mi leì na srce ne smee da izleze na videlo. Tolku e sjajna {to ~ovek ne smee ni da ja pogledne. Zna~i koga bi moèl da & pristapam so nekakov adut v
Sre}en sum {to ve zapoznav. A dali go znaete Plitkavoda, gospodine?
45
Falstaf Besilka znam deka treba za toj siromav akmak, za toj roglest ajvan! Ne go znam. A i zo{to siromav. Velat, ovoj qubomoren ajvan leèl na pari, zatoa i èn~eto negovo mi e milo. ]e ja upotrebam kako klu~ za da go otvoram ~ekmexeto na roglestiov ugursuz, a posle kolaj rabota. Plitkavoda Sepak poarno e da go znaete, gospodine, za da go odbegnuvate koga }e go vidite. Falstaf Na besilka so toj zagulen zanaet~ija {to ìvee od ma{tenica! ]e go duvnam, }e go isu{am! ]e go udram }e go alosam!. Gazot rende }e mu go napravam. Tri metra v zemja }e go nabijam! Gospodine Rezil, }e vidite deka }e mu go spopikam na ìvarov, a vie }e legnete so èna mu. Dojdete {to pobrzo ve~erva. Plitkavoda e prostak, a }e vidite gospodine Rezil deka jas na prostakov }e mu nadenam i rogovi. Dojdi kolku {to moè{ pobrzo. (Izleguva) Plitkavoda Ajvani{te pohotno! Sr~ka }e me udri od maka! I nekoj }e mi kaè deka od ni{to qubomoram? Demek tuku-taka mi teknalo. @ena mi mu zakaàla, satot se znae, sostanokot e dogovoren. Koj ma` moè ova da go predvidi? Ete ti pekol od neverna èna! Postelata }e mi se izvalka, ~ekmexeto opqa~ka, ugledot izgloda, a mene nema da me snajde samo ova, tuku }e treba da gi trpam i site gnasni imiwa {to }e mi gi nadeni ajvanov {to seto ova mi go mesti. Imiwa! Mimiwa! Velzevut zvu~i dobro, Lucifer zvu~i dobro, Moloh, Mamon zvu~at dobro; iako se |avoli, imiwa na vragovi! Ama rogle, nadenat! Rogle - ni |avolot nema takvo ime. Rabu{ e magare, magare bez um. Toj & veruva na èna si. Ne saka ~ovekot da bide qubomoren. Poprvo bi mu
go doveril mojot puter na nekoj Flamanec, moeto sirewe na popot Hju, Vel{aninot, moeto pagur~e so rakija na Irec, mojot kow na nekoj aramija da mi go {eta, od kolku èna mi da ja pu{tam taka. Pu{tena, taa duma, {esta, pusti {turi, kova; i ona {to }e go skova v srce, toa i }e go ostvari pa Jana majka da mu e. Spolaj mu na gospoda za qubomorava! Zna~i dogovoreni se vo edinaeset. ]e go spre~am ova, }e ja fatam ìva ovaa mojata, }e mu vratam na Falstafa i }e go ismejam Rabu{a. A sega na rabota. Poarno tri ~asa porano odo{to minuta predocna. Gospod neka mi e na pomo{: roglest, nadenat, rogle! (Izleguva) (Vleguvaat doktor Kajus i Xon Ragbi so me~evi) Kajus Yek Rakpi! Ragbi Gospodine? Kajus Kolku ~asot, Xek? Ragbi Pomina ~asot, gospodine, koga pre~esniot Hju treba{e da dojde. Kajus Bose moj, si ja spasil dusata sto ne dojden; topro molel svoja Piblija sto ne dojden. Bose moj, Rakpi, toj mrtov ve}e ako dojden. Ragbi Itar e gospodine, znael deka }e go ubiete ako dojde.
46
Kajus
Vilijam [EKSPIR
(Go vadi me~ot) Bose moj, mrtovec ne tolku mrtov kako sto jas ubijam. Semi mecot, Yek. Jas kasam tebe kako nego ubijam. Ragbi
ja vidime tvojata distanca, tvojot udar ozgora. Dali e mrtov, Etiopjanine? Dali e mrtov, Fran~esko? A, delijo? [to veli mojot Eskulapij, mojot Galen, moeto srce blagorodni~ko, a? Dali e mrtov, delijo gornomalska? Dali e mrtov? Kajus
Nemojte, gospodine, ne znam da se me~uvam! Kajus Nikakvec, semaj mecot! Ragbi Prestanete: nekoj ide. (Kajus go stava me~ot v kanija) (Vleguvaat Meanxijata, sudijata [upelko, gazda Rabu{ i gazda Su{ko) Meanxijata [upelko Zdrav da si mi, doktor delijo. [upelko So Gospod napred, gospodin doktore. Rabu{ Kako ste, doktore? Su{ko [upelko Dobro utro, gospodine. Kajus Sosto site vie eden, tva, tli, ~etiri dojdeni? Meanxijata Da te vidime kako se bori{, da te vidime kako napa|a{, da te vidime kako proboduva{, da te vidime ovde, da te vidime onde; da vidime kako go zadava{ tvojot punto, tvojata stokata, tvojot reverso, da Navistina gospodine Rabu{ sega sum star i na strana na mirot, ama i den denes a vidam isukana sabja vedna{ mi gap~i gazot za beqa. Iako sme sudii, doktori i sve{tenici, gospodine Rabu{, u{te vo nas gori plamenot na mladosta. I nie sme od majka rodeni, gospodine Rabu{. Rabu{ Pravo govorite, gospodine [upelko. Toj e popameten od vas gospodine doktore. Toj le~i du{i, a vie tela. Ako se tepavte }e gi skusevte i doktorite i popovite. Zarem ne sum vo pravo, gospodine Rabu{? Rabu{ Gospodine [upelko, vie porano bevte golem megdanxija, a sega stanavte miraxija. Simi boka, toj najgolemata popska kukavica na svetot. Ne saka suratot vitam. Meanxijata Pisoaru na kralot od Kastilja, Hektore gr~ki, dete moe! Kajus Ve molam ta mi posvedo~ite deka ko cekav sest- sedum, tva- tli casa, a toj ne tojten.
47
Kajus
[upelko A i krivo ne sudam, gospodine Rabu{. - Gospodine doktore Kajus, dojdov da ve odvedam doma. Jas sum zakolnat za mir. Se pokaàvte kako mudar lekar, a pre~esniot otec Hju se pokaà kako mudar i trpeliv sve{tenik. Morate so mene, gospodine doktore. Meanxijata Prostete, Sudijo. (Na Kajus) Samo zbor, msje Ebiveter. Kajus
Mnogu vi sum plagodaren. Meanxijata I u{te, delijo - (Na strana na drugite) Ama prvin gospodine sudijo i gospodine Rabu{ i vie gospodine Su{ko, pominete niz grad do Frogmor. Rabu{ Tamu e popot Hju, ne? Meanxijata
Ebiveter? Sto e toa? Meanxijata Na na{iot angliski jazik, ebiveter zna~i hrabar, delijo. Kajus Bose, bose, snaci jas sum ebiveter kako Anglicanite. Popiste edno krastavo! Zimi boka, usite }e mu gi isecam! Meanxijata Kajus Toj ima da te izede za doru~ek, delijo. Kajus Isete sa dorucek? Sto e toa? Meanxijata Meanxijata Mislev }e ti plati obe{tetuvawe. Kajus Zimi boka, i jas mislam toj mene isede sa dorucek; jas, zimi boka, si go baram! Meanxijata A i }e si go najde{! Ako ne, aj so zdravje! Neka umre. V kanija so tvoeto netrpenie; oladi malku. Da odime preku trupa do Frogmor niz pole. ]e te odnesam kaj gospojcata Ana Rabu{: se gosti vo edna selska ku}a; a ti }e & se dodvoruva{. Vaì? Kajus (Go stava me~ot v kanija) Zimi boka, jas vam za ova blagodaren. Zimi boka, jas ve sakam, i jas donesam kaj vas dopri gosti: (Go vadi me~ot) Zimi boka, ubijam jas popiste oti polni usi na Ana Rabus sa onaj tikvar. Razbravme. Rabu{, [upelko i Su{ko Zbogum gospodine doktore. (Izleguvaat Rabu{, [upelko i Su{ko) Tamu e ami kade. Videte vo kakvo raspoloènie e toj, a jas }e go dovedam doktorot preku trupa niz pole.Razbravte? [upelko
48
Vilijam [EKSPIR
grof, vites, lortovi, gospota, moi pacienti Meanxijata A zatoa jas }e vi bidam du{man kaj Ana Rabu{. Dobro rekov? Kajus Zimi boka topro. Otlicno receno. Meanxijata Toga{ da odime. Kajus Idi po mene, Rakpi. (Izleguvaat)
în TRETI
Scena 1
(Vleguvaat popot Hju Evans (so me~ i kniga) i Naivko ( ja nosi nametkata na Evans))
Evans Ve molam, {lugo dobar na ga`da [u{ko i prijatele moj po imeto Naivko, kade {e go baravte go{podinot Kaju{, onoj {to {e narekuva doktor po medicina? Naivko Sekade, gospodine. Kon crkvata, kon parkot, kon stariot del na Vindzor, samo kon gradot ne otidov. Evans Ve molam, ve molam, pobarajte i natamu.
Kraj vodite na Vaviloni iljadnici miri`livi mimoì. Kraj plitki. . . (Vleguva Naivko) Naivko Eve go doa|a. Od onde, o~e. Evans Neka poveli. (Pee) Kraj plitki reki kraj ~ii vali - Neka Bog go brani pravedniot! Sto oruzje ima? Naivko
Naivko Vedna{, gospodine. (Izleguva) Evans Evans (Ja otvora knigata) I{u{e blago{lovi me, poln {um be{ovi i {e tre{am ko prat! ]e mi bide milo ako me izlazal. Tazen {um, tazen! ]e mu gi tre{nam madlacite po ~rpkata koga }e go vidam! Boze, pro{ti! (Pee) Kraj plitki reki, kraj ~ii vali ra{peani ptici pejat madrigali. Tuka }e kurdi{ame po{tela od roì i iljadnici miri`livi mimoì. Kraj plitki Boze, milo{t, ama mi {e place! (Pee) Ra{peani ptici pejat madrigali. Te molam, daj mi ja nametkata - ili drzi ja v race. (îta) (Vleguvaat sudijata [upelko, gazda Su{ko i gazda Rabu{.) [upelko Kako ste, gospodine pope? Dobro utro. Pravo ~udo e da vidi{ kockar bez kocka, nau~nik bez kniga! Nikakvo, o~e. Doa|a mojot gospodar, gospodinot [upelko so u{te eden gospodin od Frogmor. Ve}e go pominuvaat prelezot i idat na vamu.
50
Su{ko (Za sebe) Ah, ubava Ano! Rabu{ Bog da ve vardi, o~e. Evans
Vilijam [EKSPIR
Evans [to e toj? Rabu{ Mislam deka go poznavate: gospodin doktor Kajus, poznat francuski doktor. Evans
Bog da ve vardi i ~uva, {ite va{. [upelko [to, me~ i slovo? Da ne gi prou~uvate i obete, o~e? Zo{to? Rabu{ Evans I ko mom~e: so elek i po yivri na vakov studen, revmati~en den! Evans Imam pri~ini i povodi. Rabu{ Dojdovme kaj vas, o~e, da vi napravime edno dobro. Evans Mnogu topro. @a {to {e raboti? Rabu{ Ima onde eden ugleden gospodin. Nekoj mu stapnal na ganglija, pa sega vrni, grmi, pcue, ne znae koj pat da fati. [upelko Rabu{ Sum ostarel duri od merata nadvor; ama prvpat gledam ~ovek od negov rang, ugled i so tolkava u~enost vaka da se zaboravi. A ne, o~e. me~ot v kanija! [upelko Isto i vie, doktore! Toj ni{to ne `nae à Hipokrat i Galen, a i golem ajvan e - kukavi~a i ajvan kakov {to go nema na vekot. Rabu{ (Na [upelko) Vi velam, so ovoj ~ovek treba{e da izlezat na dvoboj. Su{ko (Za sebe) Of, ubava Ano! [upelko Oru`jeto kaùva s#! (Vleguvaat Meanxijata, doktor Kajus i Xon Ragbi.) Drète gi na otstojanie - eve go ide doktor Kajus. (Evans i Kajus se mestat za borba) Zimi odot hri{tov po mukami! Poarno da mi `boruvate à tikvi {o ra{ol! Rabu{
51
Kajus
Meanxijata Da gi razoruàme pa neka ras~istat. Poarno neka strada na{iot sirot angliski odo{to koìte da im gi vidime na plot! ([upelko i Rabu{ im gi odzemaat me~evite na Kajus i Evans) Kajus (Na Evans) Fe molam, etno sbor fo fase ufo. Sosto ne tojte na sostanok? Evans (Na strana na Kajus) Ve molam à trpenie. (Glasno) [e vo {voe vreme! Kajus Zimi boka, fie kukafica, fie magare, fir majmun. Evans
Topro receno, otli~no. Meanxijata Mir, presuduvam. Slu{nete go Meanxijata od Kaj [prinkite. Dali sum iter? Dali sum bistar? Dali sum Makiavel? Zarem mojot doktor da go zagubam? Nikako, bez lekovite da mu gi goltam, }e si umram na polpat. Zarem mojot paroh da go zagubam, mojot pop, mojot otec Hju? Nikako, bez negovite pogovorki, }e staneme verni povorki. (Na Kajus) Daj mi ja tvojata raka zemska - taka. (Na Evans) Daj mi ja tvojata raka zemska - taka. êda moi u~eni, jas ve izmamiv obajcata, jas ve upativ na pogre{ni mesta. Srcata vi se mo}ni, koìte na mesto, varenoto vino neka bide ishod. (Na [upelko i Rabu{) Odnesete im gi me~evite na pazar. (Na Kajus i Evans) Po mene, ~eda na mirot, po mene, po mene, po mene. (Izleguva) [upelko
(Na strana na Kajus) Ve molam, da ne im {luzime à {eir na lu|evo. [akam da {me prijateli i vaka ili onaka }e vi dadam obe{tetuvawe. (Glasno) [imi I{u{, madlacite }e vi gi obe{am na kikiritka. Kajus Djafol! Rakpi, meanyio, kazete jas cekaf nego da upijam? Cekaf na sakasano mesto? Evans [imi du{ava ri{jan{ka, mocko, ofa e àkaànoto me{to. Neka pre{udi meanxijata od Kaj [prinkite. Meanxijata Mir presuduvam me|u Galija i Gelija, me|u Francuzinot i Vel{aninot, me|u du{ole~itelot i telole~itelot.
Ama se mrdnal Meanxijava! Po nego, gospodo, po nego. (Izleguvaat [upelko i Rabu{) Su{ko (Za sebe) Of, ubava Ana! (Izleguva) Kajus Ha, tali jas topro gletam? Ta ne naprafifte lutak ot mene? Evans @na~i taka: epten n# napravi majmuni. [akam da bideme prijateli, da pomo`game àedno i da mu vratime na ovoj ajvan, na ovoj rani-ku~e -da- te -lae, na ovoj lajno ga`da od Kaj [prinkite.
52
Kajus

(Vleguvaat Robin i gospo|a Rabu{) Gospo|a Rabu{ Samo napred, xentelemen~e. Si naviknalo da odi{ pozadi, ama sega treba da vodi{. Dali ti e poarno da mi gi vodi{ o~ive ili da se xari{ so o~ite vo peticite od tvojot gospodar? Robin Poarno mi e da odam pred vas odo{to nego da go sledam ko xuxe. Gospo|a Rabu{ Gledam deka znae{ da laska{! ]e stane{ dvorjanin i pol. (Vleguva gazda Plitkavoda) Plitkavoda Vo prav ~as, gospo|o Rabu{. Kade ste trgnale? Gospo|a Rabu{ Da se vidam so èna vi, gospodine. Doma e? Plitkavoda Doma. Ne znae {to da pravi so sebe. & fali dru{tvo. Da vi umrat maìte mislam deka i dvete vedna{ }e se premaìte. Gospo|a Rabu{ Normalno - za drugi dva maà. Plitkavoda Od kade vi e ubavovo petle? Gospo|a Rabu{ Ne znam to~no kako se vika gospodinot {to
Zimi boka, od s# srce. Toj mene feti kaj Ana Rabus odnesi. Zimi boka, ni Ana ni diable fidof. Evans ]e vidi toj. Xrckite }e mu gi i`vadam. [ledete me, ve molam. (Izleguvaat)
53
mu go dade na ma` mi. - Mom~e, kako ti se vika{e vitezot? Robin Vitez Xon Falstaf. Plitkavoda Vitez Xon Falstaf? Gospo|a Rabu{ Tokmu taka. Postojano mu go zaboravam imeto. Ma` mi e edno so nego! Doma e èna vi ili ne? Plitkavoda Doma e, vi rekov. Gospo|a Rabu{ Dozvolete mi, gospodine, }e umram ako ne ja vidam. (Izleguvaat Robin i gospo|a Rabu{) Plitkavoda Dali e Rabu{ tokmu so umot? Ima o~i? Misli malku? Izgleda zatapil i site setila mu spijat; xabe mu se. Budala! Mom~evo ne e ovde da sluì za drven advokat! Rabu{ ja kotka sklonosta na èna si; & dava zdiv i polet na nejzinata bludnost. A sega eve ja, odi kaj èna mi i toa so mom~eto na Falstafa. Gledam vetrevo }e donese luwa. I toa so mom~eto na Falstafa. Ujdurmi! Podli ujdurmi! A na{ite neverni èni vjasaat zaedno vo propast! Ama }e go v~opam Falstafa na delo; potoa nejze gr~manikot }e & go izvadam , }e go trgnam pozajmeniot dulak ~ednost od |omti-sveticata Rabu{, a Rabu{a li~no rezil }e go storam kako pluknat Akteon; site kom{ii do eden, }e bidat na moja strana. (Udira ~asovnikot) Vreme e. Ne me drì mesto.Ubeden sum sto posto. Kako {to e opak svetot, sigurno i
Falstaf e tamu. Odam. (Vleguvaat gazda Rabu{, sudijata [upelko, gazda Su{ko, Meanxijata, otec Hju Evans, doktor Kajus i Xon Ragbi) [upelko, Rabu{ i Drugite Vo prav ~as, gazda Plitkavoda. Plitkavoda (Za sebe) @imi krstov, dru{tvence i pol! (Na site) Kaj mene doma e gozba,pa ve molam da povelite. [upelko Ne }e moàm, gazda Plitkavoda. Su{ko Nitu jas, gospodine. Zakaàvme ve~era so gospojcata Ana, a so nea ne sakam da imam davawe zemawe pa makar i vekot da mi go dadat. [upelko Podolgo vreme se nadevame na sklu~uvawe brak pome|u Ana Rabu{ i mojot bratu~ed Su{ko, a tokmu deneska treba da go dobieme odgovorot. Su{ko Se nadevam deka go imam va{iot blagoslov, dedo, - ovaj, gospodine Rabu{. Rabu{ Go imate od mene, gazda Su{ko. (Na Kajus) Ama ne i od èna mi. Gospodine doktore, taa smeta deka vie ste podobra prilika. Kajus Ta, zimi boka, a i tevojkata mene saka. Taka parem feli Brsopatka, moja domakinka.
54
Meanxijata
Vilijam [EKSPIR
gajdi{teto. Ima da mi zaigra. (Na Rabu{, Kajus i Evans) Odime, narode! Rabu{, Kajus i Evans Odime! Ajde da ja vidime a`dajata! (Izleguvaat)
(Na Rabu{) A {to mislite za mladiot gospodin Fenton? Duhovit e, tancuva, mu igraat o~iwata; pi{uva stihovi, govori svetski, mirisa na prolet. Toj }e ja lapne, toj }e ja lapne; vo negovi race e i velam toj }e ja lapne. Rabu{ Bez moj blagoslov. Gospodinot e gol i bos. Se druè{e so ona zbesnato Krale i so Poins; toj puka na golemo. Saka da bide petel na tu|o buni{te. Ako ja zeme, neka ja zeme bez ni{to: bogatstvoto {to go imam ~eka na mojot blagoslov, a mojot blagoslov go davam na drug. Plitkavoda Dobro ama barem nekolkumina dojdete so mene doma. Pokraj dobroto jadewe, }e ima i posebna to~ka:nastap na a`daja. Gospodine doktore, vie sekako nema da me odbiete. Ni vie, gazda Rabu{, ni vie o~e Hju. [upelko E pa, ostanete so zdravje! (Na strana na Su{ko) Vaka mnogu potrezveno }e ja barame devojkata od gazda Rabu{. (Izleguvaat [upelko i Su{ko) Kajus Toma oti, Rakpi; jas fednas itam. (Izleguva Ragbi) Meanxijata So zdravje, du{i~ki. Jas odam kaj mojot vitez Falstaf, da drmneme malku kanarsko vince. (Izleguva Meanxijata) Plitkavoda (Za sebe) Prvin jas }e go drmnam po
55
Scena 3
(Vleguvaat gospo|a Plitkavoda i gospo|a Rabu{) Gospo|a Plitkavoda Xon! Robert! Gospo|a Rabu{ Brzo, brzo! Dali ko{nicata za ali{ta Gospo|a Plitkavoda Bez gajle. - Robert! Me slu{a{?
-Odete, i dojdete koga }e ve viknam. (Izleguvaat Xon i Robert. Vleguva Robin) Gospo|a Rabu{ Doa|a maliot Robin. Gospo|a Plitkavoda Zdravo, pilence moe ga}esto, {to ima novo? Robin Mojot gospodar, vitezot Xon Falstaf, vleze od drugata vrata i bara da go primite. Gospo|a Rabu{
Gospo|a Rabu{ Slu{aj vamu, klukajdrv~e, da ne mu kaà? Ajde! Ajde! Ajde! (Vleguvaat Xon i Robert, so ko{nica za ali{ta) Gospo|a Plitkavoda Ovde, spu{tete ja. Gospo|a Rabu{ Gospo|a Rabu{ Kaète im na lu|evo {to treba da pravat. Mora da brzneme! Gospo|a Plitkavoda Zna~i, kako {to vi rekov. Celo vreme ste na {trek tuka kraj pivarnicata; koga }e me slu{nete deka ve vikam, vedna{ idite i bez dvoumewe ja krevate ko{nicava na ramewa. Potoa, najbrzo {to moète ja nosite kaj pera~kite na livadata Da~et, i tamu ja praznite vo batakot kraj bregot na Temza. Gospo|a Rabu{ (Na Xon i Robert) Zapametivte? Gospo|a Plitkavoda Stopati im kaàv; ne moàt da zgre{at. Ne se sekiraj. Ako ne odglumam dobro, isvirkaj me. Gospo|a Plitkavoda Toga{ ajde. Ti si dobro mom~e. Znae{ da ~uva{ tajni, a toa ti e kroja~ {to }e ti skroi nov elek i yivri. - Odam da se skrijam. Gospo|a Plitkavoda Odi. (Na Robin) A ti odi i kaì mu na tvojot gospodar deka sum sama. (Izleguva Robin) Gospo|o Rabu{, ne go zaboravajte va{iot znak. Gospo|a Rabu{ Robin Ni zbor, se kolnam. Mojot gospodar ne znae deka i vie ste tuka. Mi se zakani deka }e me kazni so doìvotna sloboda, ako ne{to vi zucnam; se zakolna deka }e me otera vo maj~inata.
56
Vilijam [EKSPIR
(Izleguva gospo|a Rabu{) ]e mu pokaème na toa nezdravo me{i{te, na toa gnilo ~kembi{te. ]e mu go vterame umot v glava da znae {to e bri~eno a {to strièno. (Vleguva Falstaf) Falstaf Te dofativ li, dijamantu moj nebesen? Da, sega moàm da umram oti dovolno ìveev. Na vrvot sum od sre}ata. O, ~asu nepovtorliv! Gospo|a Plitkavoda
Falstaf @imi Gospod, surova tiranka si kon sebe koga taka zboruva{. Ti bi bila sovr{ena dvorjanka, a tvojot cvrst ~ekor bi mu daval odli~en zamav na tvojot d vo zdolni{te so poluobra~i. Gledam {to bi bila da ne ti e sre}ata du{manka kako {to ti e prirodata prijatelka. Ti velam, toa ne moè{ da go sokrie{. Gospo|a Plitkavoda Veruvaj mi, nema kaj mene {to da se skrie. Falstaf
O neèn moj vitezu Xon! Falstaf Gospo|o Plitkavoda, ne znam da mamam; ne znam da pqampam, gospo|o Plitkavoda. Sega }e zgre{am vo èlbata: Sakam ma` ti da e mrtov. I pred kralot ova bi go kaàl. Bi te napravil moja gospo|a. Gospo|a Plitkavoda Jas va{a gospo|a, vitezu? Toga{ duri }e bidam za àlewe. Falstaf Neka pokaè francuskiot dvor podobra. Gledam tvoeto oko e posjajno od dijamant. Tvoeto ~elo ima vajana ubavina na koja & prilega prevez od gondola, prevez od vojvotka, ili koj bilo prevez {ien po venecijanski terk. Gospo|a Plitkavoda Bri{ka, vitezu Xon - na moeto ~elo ve}e ne mu prilega ama ba{ ni{to, duri ni obi~na bri{ka. A vo {to toga{ se zaqubiv? Neka ova te ubedi deka ima ne{to nesekojdnevno vo tebe. Ete, ne umeam da te veli~am, da kaàm vakva si takva si, kako mnogute ligavi peder~iwa {to doa|aat ko èni vo ma{ki pantaloni i mirisaat kako lanski rasol na prolet. Ne umeam. Ama te sakam, samo tebe te sakam;a ti toa go zasluùva{. Gospo|a Plitkavoda Ne maftajte me, gospodine. Mislam deka ja sakate gospo|a Rabu{. Falstaf Poarno da re~evte deka sakam da se {etam pokraj portata od Zatvorot a od nea mi se gadi kako od smrdeata na prde` od rasipan stomak. Gospo|a Plitkavoda Neboto mi e svedok kako ve sakam; a eden den i sami }e doznaete. Falstaf Samo taka prodolì. S# }e zasluàm.
57
Gospo|a Plitkavoda Ne, moram da vi kaàm, ve}e zasluìvte; inaku zo{to vaka bi se odnesuvala. (Vleguva Robin) Robin Gospo|o Plitkavoda! Gospo|o Plitkavoda! Na porti e gospo|a Rabu{, se poti, fr~i, celata e izlezena od mente{iwa i bara vedna{ da zboruva so vas. Falstaf Taa ne smee da me vidi. ]e se skrijam zad tapiserijava. Gospo|a Plitkavoda Ve molam, gospodine; taa drdori ko naviena. (Falstaf se skriva zad tapiserijata). (Vleguva gospo|a Rabu{) [to e so vas? [to se slu~ilo? Gospo|a Rabu{ O gospo|o Plitkavoda, {to ste storile? Za ìv rezil ste, gotovi ste, propadnavte za na vek! Gospo|a Plitkavoda Oti? [to se slu~ilo, gospo|o Rabu{? Gospo|a Rabu{ O crna gospo|o Plitkavoda! Kolku ~esen ma` imate za soprug, a kolku ne~esen povod za somne` ste mu dale! Gospo|a Plitkavoda Kakov povod za somne`? Gospo|a Rabu{ Kakov povod za somne`? Sram da vi e! Ama se izlaàv vo vas!
Gospo|a Plitkavoda Lele majko! Kaète ve}e edna{ za {to se raboti. Gospo|a Rabu{ Ma` vi doa|a vamu, èno, so site faci od Vindzor, vo potraga po nekoj gospodin za kogo veli deka, po va{a volja, tokmu sega e kaj vas doma za da go iskoristi negovoto otsustvo vo valkani celi. Gotova ste! Gospo|a Plitkavoda Ne ba{, se nadevam. Gospo|a Rabu{ Daj boè ovde da go nemate baraniot gospodin! Ama dal gospod i ma` vi doa|a so polovina Vindzor po sebe, da go najde doti~niot. Dojdov malku porano da vi kaàm. Ako ste ~isti, vo red, milo }e mi bide, ama ako ne ste, ako imate nekoj prijatel ovde, vedna{ neka se ~isti, vedna{! Ne stojte ko zdrvena! Mislete. Branete si go ugledot ili zboguvajte se za navek so udobniot ìvot. Gospo|a Plitkavoda [to da pravam? Imam tuka eden gospodin, mnogu mil prijatel; za nego se pla{am, a ne za sramot {to }e pukne. Od iljada funti bi se otkaàla samo da ne e sega tuka! Gospo|a Rabu{ Bi se otkaàla, bi se otkaàla. Komu mu e sega va`no od {to bi se otkaàle? Ma` vi samo {to ne stignal. Smislete vedna{ kako da go snema prijatelot: doma ne moète da go skriete. Boè, ama se izlaàv vo vas! Eve, eve edna ko{nica. Ako ne e nekoj od merata nadvor, lesno }e go sobere vnatre; i nafrlete valkani ali{ta na nego kako da odi na perewe. Ili - bidej}i ba{ sega gi belat platnata - neka dvajca va{i
58
Vilijam [EKSPIR
slugi go odnesat na livadata Da~et. Gospo|a Plitkavoda Kaj go sobira, mori, tuka. Lele, {to da pravam, {to da ~inam! Falstaf
Plitkavoda (Na Rabu{, Kajus i Evans) Ve molam, dojdete povamu. Ako se somnevam bez pri~ina, toga{ zemete me na ududu; terajte si majtap so mene - nema da se lutam. (Na Xon i Robert) A vie? Kade ja nosite? Xon
(Se pojavuva) Da vidam, da vidam, da vidam! Me sobira. Me sobira. Poslu{ajte ja va{ata prijatelka; me sobira. Gospo|a Rabu{ [to, vie vitezu? (Na strana nemu) Dali se ova va{i pisma, vitezu? Falstaf (Na strana na gospo|a Rabu{) Te sakam. Pomogni da zbri{am. êkaj da se napikam ovde. (Vleguva vo ko{nicata) Pove}e nikoga{ Gospo|a Rabu{ i gospo|a Plitkavoda frlaat valkani ali{ta vrz nego Gospo|a Rabu{ (Na Robin) Pomagaj da ti go pokrieme gospodarot, mom~e - Povikajte gi slugite, gospo|o Plitkavoda. (Na strana na Falstaf) Ugursuz eden vite{ki! Gospo|a Plitkavoda Xon! Robert! (Vleguvaat Xon i Robert) Vedna{ nosete gi od ovde ali{tava. Kade e naramnikot? (Xon i Robert go pikaat naramnikot) [to stoite ko zdrveni? Nosete ja ko{nicava kaj pera~kite na livadata Da~et! Vedna{! (Tie ja krevaat ko{nicata i trgnuvaat.) (Vleguvaat gazda Plitkavoda, gazda Rabu{, doktor Kajus i popot Evans).
Kaj pera~kite, gospodine. Gospo|a Plitkavoda [to e sega? Gajle vi e i za ko{nicava? Od koga po~na da ve boli glava i za pereweto? Da ne vi rastat rogovi? Plitkavoda Perewe? Kamo da moàm glavata da si ja isperam pa da mi gi snema! Elen! Elen! Elen? Da, elen so rogovi, tvrdam, elen so rogovi. A i zrel e, azer e za parewe. (Izleguvaat Xon i Robert so ko{nicata) Gospoda, soniv son no}eska. ]e vi go kaàm poposle. Eve, eve, eve vi gi klu~evite. Odete gore niz odaite, barajte, pustete, {turete. Vi tvrdam }e go isterame lisecot na videlo!Prvin da mu zaklu~am ovde. (Ja zaklu~uva vratata) A sega, po nego! Rabu{ Poleka malku, gospodine Plitkavoda. Zarem do tuka dojdovte? Plitkavoda Dojdov, dojdov, gospodine Rabu{! Gore, gospoda! Tamu }e bide {to }e bide. Po mene, gospoda! (Izleguva) Evans [e pome{til go{podinov od qubomora!
59
Kajus Zimi boka, vaka ne fo Frans; qupomora ne fo Frans. Rabu{ Odime po nego, gospoda. Da go vidime cirkusov do kraj. (Izleguvaat Kajus, Evans i Rabu{) Gospo|a Rabu{ Ubava, slatka dvojna ubavino! Gospo|a Plitkavoda Ne znam koja pove}e me rani: dali {to se zafrkna ma` mi ili {to se zezna vitezot. Gospo|a Rabu{ Ama mu be{e fufka koga ma` vi pra{a {to ima vo ko{nicata! Gospo|a Plitkavoda Posle ova sigurno mu treba kapewe. ]e ni bide blagodaren {to }e go frlat vo voda. Gospo|a Plitkavoda Na besilka so majmunov ne~esen! Kamo site kako nego vakvo kapewe da do~ekaat! Gospo|a Plitkavoda
Gospo|a Plitkavoda A da ja pratime onaa guska Brzofatka kaj nego i da mu se izvinime za frlaweto vo voda? Taka }e dobie nova nade`, a toga{ e lesno da go namamime vo nova klopka. Gospo|a Rabu{ Odli~no. Da mu pora~ame da dojde utre vo osum sabajle za da mu se izvinime. (Vleguvaat Plitkavoda, Rabu{ i Evans) Plitkavoda Go nema nikade. Pezevenk! Rabotava mi li~i na onaa narodnata: koj se fali ne pali. Gospo|a Rabu{ (Na strana na gospo|a Plitkavoda) Slu{navte {to re~e? Gospo|a Plitkavoda Ama fino se odnesuvate so mene, gospodine Plitkavoda. Plitkavoda Fino, ami kako! Gospo|a Plitkavoda Da dade gospod Finska da fatite! Plitkavoda
Dosega ne sum go videla ma` mi vaka spoulaven. Ko da znae{e deka Falstaf e tuka. Gospo|a Rabu{ ]e postavam stapica za da otkrieme. A so Falstafa u{te ne sme zavr{ile. Negovata razvratna bolest te{ko se le~i so edna doza.
Amin! Gospo|a Rabu{ Sami rezil se pravite, gospodine Plitkavoda. Plitkavoda Taka e, sega treba da se izdrì.
60
Evans
Vilijam [EKSPIR
Plitkavoda Biva. Evans Togas ja{ {um vtoriot. Kajus A jas tretiot. Plitkavoda Ve molam povelete, gospodine Rabu{. (Izleguvaat site osven Evans i Kajus) Evans
Ako ima nekogo vo ku}ata, vo odaite, vo kov~eìte, dolapite, bog neka mi {udi na {udniot den! Kajus Zimi boka, i mene. Nema nikoj! Rabu{ Da mu se snevidi, gospodine Plitkavoda, ne vi e sram? \avolot da ne ve dup~i? Cacko da ne vi go mati umot? Za seto azno vindzorsko nema vaka da se nasamaram. Plitkavoda Moja gre{ka, gospodine Rabu{, moja maka te{ka. Evans
Ot {ega ve molam, da ne go àboravite utre onoj vosliv ajvan, na{iot go{tilni~ar. Kajus
Maka te{ka od {ove{t {e{ka, go{podine. Va{ata {opruga e naj~e{na vo ~ela Anglija. More ne! Vo ~el Vindòr. Kajus Zimi boka, gledam taa cesna zena. Plitkavoda Vi vetiv gozba. Ve molam povelete, pro{etajte se malku na vozduh. Prostete mi, ve molam. Podocna }e vi objasnam zo{to go storiv ova. - Ajde èno; povelete gospo|o Rabu{. Ve molam prostete. Od srce ve molam. Rabu{ (Na Kajus i Evans) Da pojdeme, gospodo. (Na strana Nemtur) , Ama vi tvrdam, pak }e imaa lakrdii. (Na Plitkavoda, Kajus i Evans) Ve kanam utre sabajle kaj mene na doru~ek. Potoa, }e lovime ptici. Imam stra{no sokle za letawe. Biva taka?
Nikako, zimi boka; samo na toa }e mislam! Evans Ajvan ajvano{an! Toj na{ taka }e n# dupi! (Izleguvaat)
61
[upelko
Scena 4
(Vleguvaat gazda Fenton i Ana Rabu{) Fenton Gledam na tatko ti drug mu e planot zatoa ne pra}aj me ve}e kaj nego, mila Ano. Ana
Neka prekinat so razgovorot, gospo|o Brzofatka. Mojot rodnina ima usta sam da zboruva. Su{ko ]e pu{tam strela pa kaj }e udri neka udri. [upelko
[to da se pravi? Ne sramete se. Fenton Su{ko ]e mora da re{i{ sama. Ne mu e pravo {to sum od previsok rod. Veli deka sostojbata svoja, mnogu bedna od rasipni{tvo, so negovi pari sakam da ja zakrpam. A mi prefrla i za drugo - za veselbite stari, dru`bite bludni; i mi veli deka vo tebe gledam samo na~in da dojdam povtorno do pari. Ana Ana Moèbi vistinata ja kaùva tatko! Fenton Toga{ Bog da ne mi dade bel den da vidam! Iako priznavam aznoto na tvojot tatko mi be{e povod da te pobaram, Ana, no, prosej}i te, vidov deka vredi{ pove}e od torbi polni zlato; i samo rasko{ot tvoj li~en sega go qubam. Ana [upelko Gospodine mil, sepak prvin treba tatko mi da go pridobiete; nego prvin gospodine. A ako poniznata molba ne pomogne, e, toga{ - }e storime vaka - (Zboruvaat na strana) (Vleguvaat sudijata [upelko,gazda Su{ko (doteran) i gospo|a Brzofatka) Eve ja ide. Napred, rode! Mom~e, ama tatko ~etvoren ima{e! Su{ko êtvoren tatko imav, gospojce Ana; vujko mi so denovi moè za nego da vi prikaùva. -Ve molam vuj~e, kaète & na gospojca Ana kako tatko mi ukral dve guski od koko{arnik i Eve vedna{. (Na Fenton) Ova e izborot na tatko. O, kolku edno more nakazanija grdi go razubavuvaat prihodot od trista funti! Brzofatka Kako ste gospodine Fenton? Ve molam, imam ne{to da vi kaàm. (Go trga Fentona na strana) Me~ka strav mene nestrav.. Tuka sum na ~isto. Samo po malku mi e fufka. Brzofatka (Na Ana) Slu{nete, gazda Su{ko saka so vas da zboruva.
62
pak ìv ostanal? [upelko
Vilijam [EKSPIR
Su{ko Amanetot? Ama ste bile vie majtapxika. Spolaj mu na boga, ne mi potrebalo da go sostavam. U{te ne sum grobu na vrata! Ana Mislev, gospodine Su{ko, {to sakate od mene? Su{ko [to se odnesuva do mene, navistina ne sakam re~isi ni{to od vas. Tatko vi i vujko mi ne{to tuka matea. Ako mi bila sre}a, arno. Ako ne, zdravje boè. Tie moàt podobro da vi kaàt {to matele. (Vleguvaat gazda Rabu{ i gopo|a Rabu{) Pra{ajte go tatko vi: eve go doa|a. Rabu{
Gospojce Ana, mojot rodnina ve saka. Su{ko Da, to~no, ba{ kako {to go sakam koe bilo ènsko vo Gloster. [upelko Pokraj nego }e ìveete na visoka noga. Su{ko Tokmu taka, jas sum debelo nafatiran velmoà. [upelko ]e prenese na vas sto i pedeset funti prihod. Ana Gospodine [upelko, ostavete go, ve molam, sam da me prosi. [upelko Toa i go pravam, gospojce. Vi blagodaram za pomo{ta. -Vas ve bara, rode. ]e ve ostavam. (Zastanuva na strana) Ana Zna~i, gospodine Su{ko. Su{ko Zna~i, gospojce Ana. Ana
Gospodine Su{ko. -Sakaj go, }erko Ana. [to e ova? [to pravi gazda Fenton ovde? Navreden sum, gospodine, {to u{te se matkate kaj nas. Vi rekov, }erka mi e dadena na drug. Fenton Poleka, gospodine Rabu{, smirete se. Gospo|a Rabu{ Gospodine Fenton, ponastrana od }erka mi. Rabu{ Taa ne e za vas! Fenton Slu{nete me, gospodine!
[to vi e amanetot? Rabu{ Nema {to da ve slu{am. Povelete sega
63
Fenton
gospodine [upelko; poveli sinko Su{ko vnatre. Jas kaàv {to kaàv, Fenton. Zborot nazad ne go vra}am! (Izleguvaat Rabu{, [upelko i Su{ko) Brzofatka (Na Fenton) Zboruvajte so gospo|a Rabu{. Fenton Dobra gospo|o Rabu{, zatoa {to }erka vi ja qubam na najispraven i najiskren moèn na~in, i pokraj tradicijata, prekorite i site brani moram da go razveam barjakot na mojata qubov i da ne se povle~am. Bidete na moja strana. Ana Maj~ice mila, ne davaj me za onoj {utrak. Gospo|a Rabu{ Ne te davam; poaren ma` za tebe baram. Brzofatka (Na strana na Ana) A toa e mojot gospodar, gospodinot doktor. Ana Poarno ìva da me zakopate v zemja i repi na glava da mi rastat! Gospo|a Rabu{ Poleka. Sredete se, gospodine Fenton. Jas ne vi sum ni prijatel ni du{man. ]e vidam prvin kolku }erka mi ve saka, kako }e kaè taa, taka verojatno i }e bide. Do toga{, zbogum, gospodine. Taa mora doma. Tatko & }e se luti.
Zbogum dobra gospo|o. Zbogum Ana. (Izleguvaat gospo|a Rabu{ i Ana) Brzofatka Gledate kako rabotam? Ne, & rekov, }e si go frli{ ~edoto vo ustata na onoj akmak, na onoj doktor? Poglednete go malku gospodinot Fenton. Ete, ba{ taka rabotam. Fenton Blagodaram, (& dava prsten) i te molam ve~erva u{te daj & go prstenov na Ana. (& dava pari) Eve za trudot. Brzofatka Dobra sre}a neka neboto vi prati! (Izleguva Fenton) Dobro srce ima. @enite skokaat v ogan i vo voda po takvo srce. Sepak sakam gospodarot moj da ja dobie Ana; ili gazda Su{ko; ili navistina gazda Fenton. ]e storam {to moàm za site trojca, oti taka vetiv, a vetenoto go ispolnuvam - osobeno koga }e mu vetam na gazda Fenton. A sega moram po druga rabota do vitezot Xon Falstaf so porakata od dvete gospo|i. Mrazam koga namerno zaboravam! (Izleguva)
64 Scena 5
Vilijam [EKSPIR
Nam}or Vlezi, èno! (Vleguva gospo|a Brzofatka) Brzofatka
(Vleguva Xon Falstaf) Falstaf Nam}or, rekov! (Vleguva Nam}or) Nam}or Povelete, gospodine. Falstaf Donesi mi bokal vino; so prèno lep~e vnatre. (Izleguva Nam}or) Do~ekav da me nosat vo ko{nica kako koski od kasapnica i da me frlat vo Temza!Ako pak nekoj vaka me nasedne, neka mi go izvadat mozokot, neka go zdrop~kaat i neka mu go frlat na nekoe ku~e za Boìk. Gadovite me xitnaa v reka bez nikakva grià na sovest nebare frlaa slepi ku~enca koga ku~kata petnaeset }e okoti! A lesno na mene se gleda deka sum tip {to brzo tone. Dnoto da e vo pekolot, sigurno }e go dopram. ]e se udavev da ne be{e bregot kamenest i plitok -smrt {to ja mrazam, oti vodata due, a na {to bi li~el jas koga u{te i bi se nadul? Na trup ko planina, skraja da e. (Vleguva Nam}or so dva bokala vino) Nam}or Dojde gospo|a Brzofatka, gospodine. Saka da zboruva so vas. Falstaf êkaj, prvin da doleam malku {pansko vince na temzinovo vodi{te, oti mevot mi e studen kako da sum goltnam grutki sneg mesto ap~iwa za bubrezi. (Pie vino) (Sega moè da vleze.)
(Na Falstaf) So va{a dozvola; boè pomoì. Vi posakuvam dobro utro! Falstaf (Pie a potoa na Nam}or) Trgaj mi go ova |ubre. Donesi mi vino za lu|e. Nam}or So jajca, gospodine? Falstaf Bez. Ne}am pile{ko seme vo pija~kata. (Izleguva Nam}or) Zna~i? Brzofatka Kaj vas, gospodine, me ispra}a gospo|a Plitkavoda. Falstaf Gospo|a Plitkavoda? Preku takvoto mi e od plitka voda: me frlija vo plitka voda, mevot mi e poduen od plitka voda. Brzofatka Denot da ne me osuni ako, sirotata, e kriva. Samo da znaete kako gi kastri sega slugite; gre{no ja razbrale, idiotite. Gi postroi i gi zdrvi. Falstaf Im go drvi? Isto kako i mene. Moron! Gradev vrz vetuvaweto na glupa èna.
65
Falstaf
Brzofatka Srceto }e ve zaboli, gospodine, da ja vidite kako umira sega od maka. Ma` & odi sabajlevo na lov. Taa vi pora~uva u{te edna{ da otidete kaj nea pome|u osum i devet. Moram brzo da & kaàm. ]e ve obe{teti, vi tvrdam. Falstaf Dobro, }e ja posetam. Kaì & taka i nateraj ja da podrazmisli {to e ~ovekot; neka vidi koi mu se slabostite, a duri potoa neka mi sudi za zaslugite. Brzofatka ]e & kaàm. Falstaf Stori taka. Pome|u devet i deset, veli{? Brzofatka Osum i devet, gospodine.
Zna~i dojdovte, gospodine Rezil, da doznaete {to se slu~i me|u mene i ènata na Plitkavoda? Plitkavoda Taka e, vitezu Falstaf, tokmu zatoa sum dojden. Falstaf Gospodine Rezil, }e bidam iskren so vas. Bev doma kaj nejze vo zakaàniot ~as. Plitkavoda I kako vi ode{e, gospodine? Falstaf Mnogu tersene, gospodine Rezil. Plitkavoda A zo{to? Da ne se predomislila? Falstaf
Falstaf Dobro, odi! ]e bidam tamu! Brzofatka Bidete pozdraveni, gospodine. (Izleguva) Falstaf Ne{to mi go nema gospodinot Rezil; re~e deka ovde }e dojde. Izgoren sum po negovite pari. (Vleguva gospodinot Plitkavoda prepraven kako Rezil) Opaa, eve go doa|a. Plitkavoda Celo, celo, ami kako! Zdravo ìvo, gospodine. Ne, gospodine Rezil, ama ona du{kalo so rogovi, nejziniot ma`, gospodine Rezil, {to ìvee vo hroni~na treska na qubomora, ete ti go naedna{ ko padnat od nebo to~no vo klu~niot mig na na{ata sredba - ve}e se imavme gu{nato, baknato, re~eno deka se sakame, so drugi zborovi taman ja zavr{ivme predigrata - a so nego cela surija negovi ~apkuni, dovle~kani za u{i od negovata ~uknatost da ja prevrtat ku}ata naopaku i da go najdat manukot na èna mu. Plitkavoda [to? Celo vreme bevte tamu? Falstaf
66
Plitkavoda A toj ve pobara i ne ve najde? Falstaf
Vilijam [EKSPIR
Strpete se, }e vi kaàm. Naedna{, za sre}a, se pojavuva nekoja si gospo|a Brzofatka, kaùva za nenadejnoto pojavuvawe na Plitkavoda i malku zaradi nejzinata snaodlivost, a pove}e zaradi smetenosta na ènata od Plitkavoda, me pikaat vo edna ko{nica za ali{ta Plitkavoda Vo ko{nica za ali{ta? Falstaf @imi gospod, vo ko{nica za ali{ta! Me nastegaa vnatre zaedno so valkanite ko{uli{ta, yivri{ta, smrdlivi ~orapi{ta, mrsni krpi{ta taka {to, gospodine Rezil, se stvori najgnasnata zbir{tina od odvraten bazde` kakov {to ne setile nozdrinkite na najsmrdliviot pita~ vo Anglija! Plitkavoda
jas so valkanite ali{ta. Ama slu{nete, gospodine Rezil, {to bidna ponatamu. Gi pretrgav makite od tri razli~ni smrti. Prvo, nepodnosliviot strav da ne me fati ìv odvratniot qubomoren pr~. Vtoro, {to kako dobar {panski me~ bev svitkan kako nekoj crv, bal~akot do vrv, gazot preku glava. I treto, {to me zatnaa, kako jaka prepe~enica so ~ep, srede smrdenite ali{ta {to se raspa|aa vo sopstvenata ne~istotija. Zamislete samo - ~ovek graden kako mene- zamislete samo - {to moàm da izgoram ko vlakno, ~ovek {to postojano se topi i se raspa|a. ûdo e kako ne se zagu{iv. I koga daveweto ve}e ja prekarda{i, koga bev pove}e od polovina svaren vo maslo kako nekoe holandsko jadewe, koga zovrev i po~nav da klokotam - plaaas! Me frlija vo Temza da se izladam onaka vàren kako kowska potkovica. Zamislete samo - ~vr~kav kako slanina - samo zamislete, gospodine Rezil! Plitkavoda Zamisluvam, zamisluvam, gospodine. @al mi e za s# {to pretrgavte zaradi mene. Zna~i qubovta mi ojde po petlite. Sega sigurno }e ja ostavite na rajat. Falstaf
I kolku vreme ostanavte vo nea? Falstaf Malku trpenie, gospodine Rezil i }e ~uete niz {to s# pominav da ja navedam, za va{e dobro, ènava na zlo. Taka, zna~i, piknat vo ko{nicata, dvajca nejzini ajvani, ugursuzi ugursozani, po nejzina zapoved, dojdoa da me odnesat ko |omiti ne~isti ali{ta na livadata Da~et. Me krenaa na ramewa, i me zanesoa pravo pred nosi{teto na qubomorniot crv, nivniot gospodar koj{to edna{ ili dvapati gi pra{a {to nosat vo ko{nicata. Se stresov od strav da ne poludeniot kalap ne{to buri~ne vnatre, ama sudbinata koja go odredi da si nosi rogovi, mu ja zadrà rakata. Taka, toj zamina so poterata, a Gospodine Rezil, vo Etna da me frlat kako {to me frlija vo Temza, nema da ja ostavam na rajat. Ma` & sabajlevo otide da lovi ptici. Taa povtorno mi zakaà. Sredbata e pome|u osum i devet, gospodine Rezil. Plitkovoda Sega e osum i pol, gospodine. Falstaf Koga dojde tolku? Vedna{ odam. Dojdete koga }e vi odgovara da vidite kako napreduvam; krajot go krasi deloto: }e ja imate. Zbogum. ]e ja imate, gospodine Rezil; gospodine Rezil, rogovi }e mu nabiete na Plit-
67
kavoda. (Izleguva) Plitkavoda Hm! Ha! Tokmu sum ili ne sum? Sonuvam ili ne? Dali spijam? Plitkavodo, gospodine, razbudi se! Razbudi se, gazda Plitkavodo! Nekoj ti go spopikal na nevideno, gazda Plitkavodo. Taka ti e koga si ènet. Taka ti e koga ima{ ali{ta za perewe i ko{nici za perewe! Ama sega mora da bidam ona {to sum. ]e go fatam ìv razvratnikov. Doma mi e. Ne moè nigde da bega; nema kako. Ne go beri ni v pipernik ni v solarnik. ]e go prebaram sekoe kat~e, sekoe nevozmo`no mesto. Pssst! Samo da ne ~ue |avolot, pomo{nikot negov. Ne moàm da izbegam od ona {to sum, ama od ona {to ne sakam da bidam, mir nema da imam. Ako mi nabijat rogovi za bodewe, toga{ }e bodam do ludilo. (Izleguva)
în ÊTVRTI
Scena 1
(Vleguvaat gospo|a Rabu{, gospo|a Brzofatka i Vilijam Rabu{)
Gospo|a Rabu{ Misli{ deka e ve}e kaj gospo|a Plitkavoda? Gospo|a Brzofatka Sigurno e, ili sekoj mig }e bide tamu. Ama navistina e epten lut zaradi ona frlawe vo voda. Gospo|a Plitkavoda ve moli vedna{ da odite kaj nea. Gospo|a Rabu{
Gospo|a Rabu{ Ajde sinko. Gore glavata. Odgovori mu na u~itelot; ne se srami. Evans Vilijam, kolku broevi ima kaj imenkite? Vilijam Dva. Brzofatka
Eve odam. Samo da go odnesam mladiov gospodin na u~ili{te. (Vleguva otec Hju Evans) Eve doa|a negoviot u~itel. Denes kako ne{to da se praznuva. - O~e Hju, ne rabotite denes? Evans Ne, ga`da [u{ko {redi decata da poigraat.
A jas mislev deka ima eden broj pove}e, oti velat: Bog pomaga do tripati. Evans Pre{tanete da tre{ete glupo{ti! - Kako {e veli prele{tna na latin{ki, Vilijam? Vilijam
Brzofatka Retki se takvite kako nego! Gospo|a Rabu{ O~e Hju, ma` mi veli deka u~eweto i~ ne mu odi od raka na sin mi. Ve molam raspra{ajte go malku latinski. Evans Dojdi vamu, Vilijam; gore glavata. Dojdi.
Pulcher. Brzofatka Pre-lesna? Bog da n# vardi od prelesni èni. Evans Ti {i mnogu pro{ta {ena. Te molam, {miri {e. - [to `na~i lapis, Vilijam?
69
Evans
Vilijam Kamen. Evans
Ne drapaj kol~i{ta, èno! - A vokativ, Vilijam? Vilijam
A {to `na~i kamen, Vilijam? Vilijam âkal.
O - vocativo, O Evans @apomni, Vilijam, vokativ e morkovum.
Evans Ne, `na~i lapis. Te molam àpameti dobro. Vilijam Lapis. Evans Gospo|a Rabu{ Odlicno, Vilijam. A koj, Vilijame, poàjmuva ~lenovi? Vilijam ^lenovite se pozajmuvaat od zamenki i vaka se menuvaat: Singulariter nominativo: hic, haec, hoc. Evans Nominativo: hig, hag, hog. Te molam, paì: genitivo: huius. A kako e vo akuàtiv? Vilijam Accusativo: hinc Evans Ama te molam àpameti dete. Accusativo: hing, hang, hog. Brzofatka Evans Ova king-kong, hong kong ili ping-pong na latinski zna~i kremenadla, vi tvrdam. [ram da ti e, zeno! Vilijam Dativus: curvum, curva, curvi. Brzofatka Kurva sekoga{ pa|a vo dativ. Gaden rod! Zaboravi & ja, dete, imenkata ako e kurva. Dativniot pade`? Evans Da. (Na Brzofatka) Mir! Evans A kako gla{i dativniot pade{ vo mnozina od curvus, Vilijame? Vilijam Evans @amol~i, èno. Brzofatka Morkov! Dobar e za o~ite!
70
Brzofatka
Vilijam [EKSPIR
zadràvme. (Izleguvaat)
Samo gubite vreme {to gi u~ite decata na takvi zborovi. Zaboravate deka tie samite mnogu pobrzo gi u~at. Ajde dobro, kurva. Ama zo{to i kurvi? Kako ne vi e sram! Evans Zeno, da ne {i {e mrdnala? @arem ni{to ne `nae{ à tvoite padeì, brojot i vidot? Do{ega ne {um {retnal volku kr{tena utka! Gospo|a Rabu{ (Na gospo|a Brzofatka) Dosta mori! Evans A {ega ka{i mi, Vilijame, kako {e menuvaat àmenkite? Vilijam Zaboraviv, gospodine. Evans Quik, quak, quok. Ako àborava{ da kvi~i{, kva~i{ i kvo~i{, toga{ gaòt }e ti àpameti. A {ega odi da {i poigra{; ajde. Gospo|a Rabu{ Ubav na majka! Ama znael! Evans @nae, `nae, deteto. Mnogu e {ilen vo pomneweto. @bogum gospo|o Rabu{. Gospo|a Rabu{ Zbogum, o~e Hju. (Izleguva Evans) Odime doma, sin~e. (Izleguva Vilijam) (Na Brzofatka) Odime, premnogu se
71
Scena 2
(Vleguvaat Falstaf i gospo|a Plitkavoda) Falstaf Gospo|o Plitkavoda, soàlbata va{a gi goltna site moi maki. Gledam deka ste mi verni vo qubovta, a jas se kolnam deka xentlemenski }e vi vozvratam: ne samo, gospo|o Plitkavoda, vo prostata slu`ba na qubovta tuku so site nejzini dodavki, naddavki i dol`nosti. No dali sme sega bezbedni od ma` vi? Gospo|a Plitkavoda Na lov e, vitezu sladok. Gospo|a Rabu{ Zo{to?
Gospo|a Rabu{ Navistina mi e milo {to nema{ nikogo doma. Gospo|a Plitkavoda
Gospo|a Rabu{ Kako zo{to, èno, na ma` ti pak mu vlegle mu{i~kite. Ene go onde so ma` mi, pcue, vrni, gi kolne site èneti i site }erki Evini bez ogled na bojata, se ~uka po ~elo i vika Niknete, niknete!. Mnogu ludila sum videla ama vo sporedba so rastrojstvoto negovo sega{no, site mi se ~inat krotki, smireni i trpelivi. Sre}a {to debeliot vitez ne e tuka. Gospo|a Plitkavoda
(Od nadvor) Ej, sestro, sestro Plitkavodo, ej! Gospo|a Plitkavoda Vo spalnata, vitezu. (Falstaf vleguva vo spalnata. Vleguva gospo|a Rabu{.) Gospo|a Rabu{ Zdravo ìvo, sestro, sama si? Gospo|a Plitkavoda Sama. Nema nikoj osven doma{nite. Gospoa|a Rabu{ Navistina? Gospo|a Plitkavoda
Zo{to, da ne go spomenuva nego? Gospo|a Rabu{ Samo nego i nikoj drug; i se kolne deka go iznele, posledniot pat koga go baral ovde, vo ko{nica; go ubeduva ma` mi deka i sega e ovde, gi dovle~kal nego i drugite od lov za u{te edna{ da go proveri svojot somne`. Ama milo mi e {to vitezot ne e ovde. Neka vidi deka sam od sebe se pravi budala. Gospo|a Plitkavoda A kolku e daleku odovde? Gospo|a Rabu{ Ene go na agolot od ulicata. Samo {to ne stignal. Gospo|a Plitkavoda
Navistina. (Na strana) Zboruvaj poglasno. Gotova sum: vitezot e ovde.
72
Gospo|a Rabu{
Vilijam [EKSPIR
Falstaf Toga{ }e odam nadvor. Gospo|a Rabu{ Ako otidete nadvor vakvi kakvi {to ste, ve ~eka smrt, vitezu - osven ako ne se prepravite. Gospo|a Plitkavoda A vo {to da go prepravime? Gospo|a Rabu{ Natemago, ne mi teknuva. Vo nieden ènski fustan ne go sobira; inaku bi moèl da si stavi kapela, {al, da se zabradi so {amija i taka da se spasi. Falstaf Du{i~ki dobri, smislete {to bilo. Samo ìva glava da izvle~am. Gospo|a Plitkavoda
Toga{ posramoteni ste za navek, a toj e mrtov ~ovek. Kakva èna ste vie! Trgajte go, trgajte go! Poarno sram odo{to ubistvo. Gospo|a Plitkavoda A kade? Kaj da go pikam? Pak da go nastegam v ko{nica? (Falstaf izleguva od spalnata) Falstaf A ne, pove}e ne se pikam v ko{nica. A nekako da kidnam pred da dojde? Gospo|a Rabu{ Nikako. Trojcata bra}a na gospodinot Plitkavoda vardat na vratata so pi{toli. Pile ne moè da preleta.Inaku bi moèle da mu ja zduvnete pred da dojde. A {to pravite, vsu{nost, vie tuka? Falstaf A {to da pravam? ]e se skrijam vo oxakot. Gospo|a Plitkavoda Tamu sekoga{ gi praznat pu{kite po lovot. Gospo|a Rabu{ A da se skriete vo furnata? Falstaf Kade e? Gospo|a Plitkavoda
Gore imam fustan od tetkata na mojata slu{ka, onaa debelata od Brentford. Gospo|a Rabu{ Taman }e mu bide; kolku nego e debela; tamu & e i kapelata so prevez i {alot. - Tr~ajte gore, vitezu. Gospo|a Plitkavoda Odete, odete, sladok vitezu. Vo me|uvreme, gospo|a Rabu{ i jas }e vi najdeme i {amija. Gospo|a Rabu{
I tamu }e yirne, vi tvrdam. Nema dolap, ~ekmexe, kov~eg, sanduk, bunar, vizba {to ne se od nego zapi{ani za da gi pomni. ]e gi prebara po spisok. Doma nema kade da se skriete.
Brzo, brzo! Vedna{ idime da ve preoble~eme. Dotoga{ natnete go fustanot. (Izleguva Falstaf)
73
Gospo|a Plitkavoda Ba{ bi sakala vakov da mu izleze na ma` mi pred o~i. Ne moè da ja smisli onaa starica od Brentford. Tvrdi deka e ve{tica, & zabrani da ni doa|a v ku}i, pa duri & se zakani deka }e ja tepa. Gospo|a Rabu{ Bog neka go dovle~ka pred stapot na ma` ti, a potoa |avolot neka go prevzeme stapot! Gospo|a Plitkavoda
Lo{o ne pravime, se {eguvame, si igrame sade no po narodnata: Na krajot sepak - sviwata pomijata ja jade. (Izleguva) (Vleguvaat gospo|a Plitkavoda so Xon i Robert) Gospo|a Plitkavoda Ajde momci, krenete ja pak ko{nicata na ramena. Gospodarot e re~isi na vrata. Ako vi kaè da ja spu{tite, poslu{ajte go. Brzo, odete! (Izleguva) Xon
Dali navistina ide ma` mi? Krevaj, krevaj, taka! Gospo|a Rabu{ Robert Ide ami kako i zboruva za ko{nicata, iako ne znam kako do{ikal. Gospo|a Plitkavoda ]e go ispitame i toa, oti }e im naredam na slugite pak da ja nosat ko{nicata za da gi sretne na vrata kako minatiot pat. Gospo|a Rabu{ Ama toj samo {to ne do{ol. Da go prepravime sepak Falstafa kako ve{ticata od Brentford. Gospo|a Plitkavoda Prvin }e im kaàm na slugite {to da napravat so ko{nicata. Ti ka~i se gore; vedna{ }e najdam i {amija za nego. Gospo|a Rabu{ Da dade gospod da go obesat, prase edno nedozgoeno! [to da mu napravime, malku }e mu bide! (Izleguva gospo|a Plitkavoda) Eve }e dokaème vo igrava {to se bistri ènite moè da se veseli a sepak ~esni i ~isti. Ne daj boè pak da e vnatre vitezot. Xon Ne daj boè; poarno da e polna olovo. (Ja krevaat ko{nicata.) (Vleguvaat gazda Plitkavoda, gazda Rabu{, doktor Kajus, otec Evans i sudijata [upelko.) Plitkavoda Da, no ako ispadne deka e vistina, gospodine Rabu{, dali povtorno }e me proglasite za ludak? (Na Xon i Robert) Spu{tete ja ko{nicata, ajvani (Xon i Robert ja spu{taat ko{nicata) Viknete ja èna mi. Manuk v ko{nica! O, ugursuzi edni rasipani! Ima tuka jato, razbojni~ka druìna, banda, zavereni~ko duvlo protiv mene. Sega }e pukne |avolot. - @eno, èno mori! Doa|aj mori vedna{! Da vidi{ kolku ~esni ali{ta pra}a{ na belewe! Rabu{ Ova gi nadminuva site granici, gospodine Plitkavoda. Ve}e ne odi vaka; mora da ve
74
vrzeme. Evans
Vilijam [EKSPIR
Evans Ova neraùmno: àrem }e ni gi pokaète ga}ite na èna vi? Pre{tanete. Plitkavoda [upelko
Ludilo! Ludilo! Pobe{nal kako be{en pe{!
Navistina, gospodine Plitkavoda, ova ne }e e na arno. Plitkavoda
(Na Xon i Robert) Ispraznete ja ko{nicata, velam! Rabu{ Zo{to, ~oveku, zo{to?
I jas istoto go velam, gospodine. (Vleguva gospo|a Plitkavoda) Dojdete vamu, gospo|o Plitkavoda! Gospo|a Plitkavoda, ~esnata èna, skromnata sopruga, doblesnoto su{testvo {to ima qubomorna budala za ma`! Se somnevam bez pri~ina, gospo|o, taka? Gospo|a Plitkavoda Bez pri~ina, ìmi gospod, ako se somnevate vo mojata ~esnost. Plitkavoda Samo taka, besramnice; prodolì si. (Toj ja otvora ko{nicata i po~nuva da gi vadi ali{tata) Izleguvaj, apa{u! Rabu{ Ova gi preminuva granicite. Gospo|a Plitkavoda
Plitkavoda Gospodine Rabu{, da propadnam vzemi ako v~era ne iznesoa ~ovek od mojata ku}a tokmu vo ovaa ko{nica. Zo{to i denes da ne e vnatre? Siguren sum deka e kaj mene doma. Izvestuvaweto mi e to~no, qubomorata zasnovana. (Na Xon i Robert) Istresete mi go siot ve{! (Buri~ka po ali{tata) Gospo|a Plitkavoda Ako najdete nekogo vnatre, sma~kajte go kako bolva! Rabu{ Nema nikoj. [upelko @imi zakonot, ova ne e na arno, gospodine Plitkavoda. Samo se rezilite. Evans
(Na Plitkavoda) Kako ne vi e sram? Ostavete gi ali{tata na rajat. Plitkavoda ]e mi izleze{, gadu!
Go{podine Plitkavodo, morate da {e molite a ne da gi {ledite budal{tinite na va{eto {r~e. Ova e qubomora. Plitkavoda Zna~i, ne e ovde toj {to go baram.
75
Rabu{ Ne e, nikade ne e osven vo va{iot mozok. Plitkavoda Ama lu|e, pomognete mi u{te samo ovojpat da ja prebarame ku}ata. Ako ne go najdam ona {to go baram, ne prostuvajte mi za grevot; zemete me na ududu za navek; velete qubomoren kako Plitkavoda {to go bara{e kalapot na èna si vo volov rog! Bidete so mene u{te sega; u{te edna{ so mene da ja prebarame ku}ata. (Izleguvaat Xon i Robert so ko{nicata) Gospo|a Plitkavoda
ostavajte da ja tepa staricata. Gospo|a Rabu{ (Na Falstaf) Ajde maj~e. Poleka, drì se za raka. Plitkavoda Sega jas }e ja maj~osam! (Go tepa Falstafa) Da te nema, ve{terko, grdosijo, orospijo, krasto krastava, smrdlo smrdlosana! Nadvor, nadvor! Eve ti za vra`binite, eve i za gataweto! (Izleguva Falstaf) Gospo|a Rabu{
Ej, gospo|o Rabu{! Slezete so staricata. Ma` mi doa|a vo spalnata. Plitkavoda
Zarem ne vi e sram? Mislam deka ja ubivte kutri~kata. Gospo|a Plitkavoda
So staricata? Kakva starica? I }e ja ubie. - Neka vi sluì na ~est! Gospo|a Plitkavoda Plitkavoda Tetkata na mojata sluginka. Tetkata od Brentford. Plitkavoda Ve{terka, kurve{tija, stara rasipana kurve{tija! & rekov deka ne smee doma da mi stapne. Zna~i taa prenesuva poraki, taka? Nie sme ednostavni lu|e; ne znaeme {to s# se vr{i pod maskata na |omti gata~kiot zanaet. Taa raboti so baja~ki, ku{a~ki, pretskaùvawa, priseni kako ovaa, raboti za nas nerazbirlivi. Nie ni{to ne znaeme. -Slezi, slezi ve{terko, gangsterko, sleguvaj, velam! (Vleguvaat gospo|a Rabu{ i Falstaf prepraven kako starica.) (Plitkavoda trgnuva kon niv.) Gospo|a Plitkavoda Nemoj, crni maù, nemoj! Lu|e, gospodo, ne Na besilka so nea! Ve{terka! Evans @imi I{u{, mi{lam oti ènava navi{tina e ve{terka. Ne {akam èni {o dolga brada. Gledam deka ima dolga brada pod {alot. Plitkavoda ]e dojdete so mene, gospodo? Ve molam, dojdete. Ishodot da go vidite na mojata qubomora. Ako sum xavkal a nemalo traga, pove}e nikoga{ ne doa|ajte ako zalajam. Rabu{ Da izdrìme u{te malku. Odime, gospoda. (Izleguvaat maìte)
76
Gospo|a Rabu{
Vilijam [EKSPIR
Gospo|a Rabu{ Toga{ v kova~nica so nea, a potoa kovawe. @elezoto se kova duri e è{ko. (Izleguvaat)
@imi s#, ma{ki mu ja zede merata. Gospo|a Plitkavoda Ma{ki i bezmilosno, bi rekla. Gospo|a Rabu{ ]e go dadam stapov na svetewe i }e go obesam nad oltar. Doblesno delo napravi. Gospo|a Plitkavoda [to mislite - moème li, so potvrdenata na{a ènska zrelost i svedo~eweto na ~istata sovest, da go gonime Falstafa do kraj so odmazdata? Gospo|a Rabu{ Duhot na bludnosta sigurno zduvnal od nego i toa posran od strav. Ako ne ja prodal du{ata na |avolot za navek, mislam deka pove}e nikoga{ nema da posegne po nas kako da sme selo bez ku~iwa. Gospo|a Plitkavoda Dali }e im kaème na maìte kako go usluìvme? Gospo|a Rabu{ Da, sekako, ako za ni{to drugo barem da mu gi isterame mu{i~kite od glava na ma` ti. Ako imaat srce i ponatamu da go ma~at kutriot, jaden, debel vitez, toga{ nie sme tuka da pomagame. Gospo|a Plitkavoda Ubedena sum deka }e go iskamfuzat pred site, oti mi se ~ini deka {egata nema da ja postigne celta s# duri toj ne bide javno izrezilen.
77 Scena 4
Scena 3
(Vleguvaat Meanxijata i Nam}or) Nam}or Gospodine, Germancite sakaat da najmat tri va{i kowi. Li~no Vojvodata }e pristigne utre na dvorot, a tie treba da mu izlezat na sre{ta. Meanxijata Kakov e toj Vojvoda {to doa|a tajno? Ni{to za nego ne se slu{a na dvorot. Da porazgovaram so gospodata. Zboruvaat angliski? Nam}or
(Vleguvaat gazda Rabu{, gazda Plitkavoda, gospo|a Rabu{, gospo|a Plitkavoda i otec Hju Evans) Evans Do{ega ne {um {retnal popametna èna. Rabu{ Zna~i na obete vi pratil pisma istovremeno? Gospo|a Rabu{ Mene samo ~etvrt sat podocna.
Da, gospodine. ]e gi viknam kaj vas. Plitkavoda Meanxijata ]e im gi dadam kowite, ama ima da platat; debelo. Cela nedela im ~uvam sobi; drugi gosti sum vra}al. Ima debelo da mi platat. Ajde! (Izleguvaat) Prosti mi, èno. Otsega pravi {to saka{. Pobrgu sonceto }e go ovbinam za studot odo{to tebe za blud. Sega ~esta tvoja }e stoi vo nego {to krivoklevetnik be{e cvrsta ko vera. Rabu{ Dobro, dobro; dosta. Krajni~av si vo pokornosta, ko vo navredata {to be{e. Neka padne v zamka. @enite na{i neka u{te edna{, zaradi zabava op{ta, mu zakaàt sredba na prijatelot nivni debel, a nie ìv }e go fatime i rezil }e go storime pred site. Plitkavoda Najdobar e na~inot {to tie dve go predloìja. Rabu{ Kako? Da mu pratat aber deka }e go sretnat vo parkot na polno}? Te{ko, nikoga{ nema da dojde.
78
Evans
Vilijam [EKSPIR
{to toga{? [to so nego? Mislevte na ova? Gospo|a Rabu{ Mislevme ami kako. Eve kako }e bide. Ana Rabu{, }erka mi, sin~eto moe i u{te tri-~etvorica od niven rast, kako babari i samovili }e gi oble~eme, vo zeleno i belo, so obra~i voso~ni sve}i na nivnite glavi, i ~egrtala v race. Odedna{,taman Falstaf taa i jas se sre}avame, tie ripaat od endek kako popareni peej}i nekoja bu~na pesna. A gi vidime, nie dve |omti prepla{eni fa}ame magla. Potoa tie zaigruvaat oro okolu nego i samovilski, go {tipat ne~istiot vitez pra{uvaj}i go zo{to, vo ~asot za tancot niven se osmelil da gazi po vrvicite im sveti vo oskvernet oblik. Gospo|a Plitkavoda I duri vistinata ne ja kaè |omti-samovilite go {tipat, go kornat i so fitlite go gorat. Gospo|a Rabu{ A koga s# }e kaè, site se pojavuvame, soblaznenieto }e svr{i, i so potsmev go ispra}ame doma vo Vindzor. Plitkavoda Site deca treba dobro da se izve`baat, inaku ni{to! Evans Ja{ }e gi i`ve`bam decata a i {amiot }e {tanam babar, à koga }e mi nababri da mu {e i`naèàm na viteòt {o mojov fitiq. Plitakavoda
Velite deka bil frlen v reka i pretepan do {mrt kako {tarica? Mi{lam deka {ega fatil takov {traf {to nema da dojde. Mi{lam deka teloto mu e ka`neto; ubiena e pohotata vo nego. Rabu{ Istoto go mislam i jas. Gospo|a Plitkavoda Mislete {to }e mu pravite koga }e dojde, ostavete nie dvete da go dovle~kame tamu. Gospo|a Rabu{ Starata bajka za lovecot Hern veli deka nekoga{niot ~uvar na Vindzorskata {uma zime, vo gluvo doba, okolu-naokolu eden dab vrvi so ogromni rogovi na glava, pa drvjeto se su{i, stokata ja fa}a bolest, od kravite molzat krv, a toj samo trese so sinxirot i strav nasekade {iri. Ste ~ule za seni{tevo i znaete dobro deka praznoverenite badijalxii, na{ite pretci, ja prifatele i ja prenele vo na{e vreme ovaa bajka za lovecot Hern kako vistinska. Rabu{ Znaeme, ima mnogumina {to u{te se pla{at no}e, vo gluvo doba, da projdat kraj dabot Hernov. No, dobro. I? Gospo|a Plitkavoda Klopkata ja smislivme vaka: Falstaf kraj toj dab obete da n# sretne, prepraven kako Hern, so ogromni rogovi na glava. Rabu{
Odli~no. Za vomjazite jas }e platam. Dobro, da re~eme toj sigurno }e dojde, taka prepraven. No koga }e go namamite tamu,
79 Scena 5
Gospo|a Rabu{ Mojata Ani~ka kralica }e bide na site samovili oble~ena vo preubav bel fustan. Rabu{ A svilata za nego jas }e ja platam. (Za sebe) A vo seta zbrka gazda Su{ko }e ja grabne mojata Ana i }e se oèni so nea vo Iton. (Na gospo|a Rabu{) Vedna{ pratete mu aber na Falstafa. Plitkavoda Ne, prvin jas }e odam kaj nego kako Rezil. ]e razberam {to }e pravi. Sigurno }e dojde. Gospo|a Rabu{ ]e dojde ami kako. (Na Rabu{, Plitkavoda i Evans). A sega napred po rekvizitite i ukrasite za samovilite na{i. Evans Na rabota na trud. N# ~eka {mea, igra, ~e{na ra{ipano{t {o predigra. (Izleguvaat Plitkavoda, Rabu{ i Evans) Gospo|a Rabu{ Gospo|o Plitkavodo, vie Brzofatka pratete ja kaj Falstaf da znaeme na {to sme. (Izleguva gospo|a Plitkavoda) Jas odam kaj doktorot. Samo toj go ima blagoslovot moj da se oèni so Ana Rabu{. Onoj Su{ko, iako bogat, prav e moron; a za zet ba{ nego maòt mi najmnogu go saka. Doktorot e poln pari, a i na dvorot mo}ni vrski ima. Nemu }e mu ja dadam, da vi kaàm, pa makar za milion poarni da moàm da ja maàm. (Izleguva)
(Vleguvaat Meanxijata i Naivko) Meanxijata Po koe dobro, be akmak? Po koe, lejko edna lejkosana? Zboruvaj, gukni, kaì. Kuso, kratko, brzo. Tap-tap. Naivko Gazda Su{ko me pra}a, gospodine, da go pra{am ne{to vitezot Falstaf. Meanxijata Onde mu e spalnata, ku}ata, zamokot, postelata, krevet~eto. ]e ja najde{ po sveò naslikanata prikazna za Bludniot Sin. Odi tropni i vikni. ]e ti zboruva kako Antropofag. Tropni, ti velam. Naivko Edna starica, edna debela èna, vleze vo negovata soba. ]e bidam sloboden, gospodine, da po~ekam ovde dodeka taa ne izleze. Vsu{nost, sakam da zboruvam so nea. Meanxijata Opaa, debela èna? ]e mi go ograbat vitezot. ]e viknam. - Vitezu, delijo. Vitezu Xon! Provikaj od grloto juna~ko! Tamu si? Jas sum tvojot meanxija, tvojot Efeànin, jas te vikam. Falstaf (Od vnatre) [to ima, Meanxijo? Meanxijata Eden ~e{ki Tatarin ~eka ovde da sleze tvojata debela èna. Neka se simne, delijo, neka se simne. Ova e ~esna ku}a. Gospode, site ne{to matat. Zo{to? (Vleguva Falstaf)
80
Falstaf
Vilijam [EKSPIR
Meanxijata Ajde, pej! Brzo! Naivko
Be{e edna debela starica kaj mene, Meanxijo; ama si zamina. Naivko
Ne smeam da gi krijam, gospodine. Prostete vitezu, zboruvate za gata~kata od Brentford? Falstaf Za nea, {upoglavecu, ami za kogo? [to ima{ ti so nea? Naivko Gospodarot moj, gospodine, gospodarot moj gospodinot Su{ko ja videl na ulica, i me prati kaj nea da mi kaè, gospodine, dali nekojsi Nemtur, gospodine, koj{to mu go maznal sinxir~eto, go ima kaj sebe sinxir~eto ili ne. Falstaf Jas ve}e zboruvav so staricata za toa. Naivko I {to veli staricata, ve molam, gospodine? Naivko Falstaf Smeam ova da mu go re~am, gospodine? Veli, mrsulko, deka sinxir~eto go maznal istiot ~ovek {to mu go maznal sinxir~eto na gazda Su{ko. Naivko Naivko Ba{ sakav da zboruvam li~no so ènata. Gospodarot mi pora~a da ja pra{am i za nekoi drugi raboti. Falstaf Na primer? Da ~ueme! Vi blagodaram, gospodine. ]e go izraduvam gospodarot so vesta. (Izleguva) Meanxijata Ve{t si na zborot, ve{t, vitezu. Navistina ima{e gata~ka kaj tebe? Falstaf Da, gospodine Nedore~enko; koj drug smee? Meanxijata Krij gi, ili ti se plaka majkata. Naivko Ama, gospodine, site se vo vrska so gospojca Ana Rabu{; dali mojot gospodar }e ja ima taa sre}a da ja dobie ili ne. Falstaf ]e ja ima, }e ja ima taa sre}a. Naivko Za {to, gospodine? Falstaf Da ja dobie ili ne. Odi i kaì mu deka vaka mi re~e ènata.
81
Falstaf Ima{e, ima{e moj Meanxijo, i toa kakva: taa mi go dotera pametot kako nikoj drug dosega. I toa xabe: ne samo {to ne plativ za poukata tuku u{te i plata dobiv. (Vleguva Nam}or (kalosan)) Nam}or
[lu{nete, ova vi go velam dobronamerno. Vie {te umni, {akate da {e àebavate {o drugi i da gi me{tite, pa ne bi bilo ubavo va{ da ve àebat. @bogum. (izleguva) (Vleguva doktor Kajus) Kajus Kate moj meanar od Sprinka?
Te{ko mene, gospodine, aramiluk, ~ist aramiluk! Meanxijata Kade mi se kowite? Ne majtapi se so niv, bagabonto. Nam}or So aramiite. Oti {tom go zaminavme Iton, me isfrlija od sedloto vo koe javav zaedno so eden od niv, vo nekoe bata~i{te; potoa gi zbodnaa kowite i neviden bist se storija kako tri germanski |avoli, kako tri doktorfaustovci. Meanxijata Mu otidoa na sre{ta na Vojvodata, apa{u. Ne veli deka pobegnale. Germancite se ~esni lu|e. (Vleguva otec Evans) Evans Kade e go{tilni~arot? Meanxijata Kaète, gospodine. Evans Otvorete dobro o~i, ga`da. Eden moj prijatel dojde v grad i kaùva deka tri Germobagabonti gi pqa~ko{ale {ite go{tilni~ari vo Reding, Mejdenhed i Kolbruk, {# im pqa~ko{ale: kowi, pari.
Meanxijata Eve sum, gospodine doktore, zbunet i vo nedoumica. Kajus Ne snam sto e, ama felat prafite golemi potgotofki za vojvotata ot @ermani, ama zimi skalpelot, na tforot ne snaat teka nekoj vojfota trepa ta tojte. Ofa kazuvam topronamerno. Orevuar. (Izleguva) Meanxijata (Na Nam}or) Po niv, gadu, po niv! (Na Falstaf) Pomogni mi, vitezu. Propadnav. (Na Nam}or) Mrdni, tr~aj po niv, gadu. Propadnav. (Izleguvaat Meanxijata i Nam}or) Falstaf More cel svet sega da go zaebat, so maloto prste nema da mrdnam, oti mene me zaebaa i u{te }otek mi udrija. Ako stigne do u{ite na onie vo dvorot deka sum se prepravil i deka taka prepraven me iskapile i ispotepale, masta }e mi ja izvadat, kapka po kapka, i so mene }e ma~kaat ribarski ~izmi. Vi tvrdam, }e me izedat ìv od majtaplaci i }e mi go skinat frfulot ko na petle.Bel den ne vidov od onaa partija beqot koga si namestiv tri aduti na son. Eh, barem glasot podolgo da me drè{e, ubavo }e se pokaev. (Vleguva Brzofatka) Opaa, od kade pak sega ti?
82
Brzofatka Od dvete stranki. Falstaf

(Vleguvaat gazda Fenton i Meanxijata) Meanxijata Gospodine Fenton, ne velete mi ni{to. Te{ko mi e. ]e krenam race od s#. Fenton Sepak, slu{ni me. Pomogni mi vo zortov, a jas, kako xentlemen, }e ti dadam sto funti vo zlato zgora na zagubata tvoja. Meanxijata ]e ve soslu{am, gospodine Fenton, i barem tajnata }e vi ja so~uvam. Fenton Sum ti kaùval pove}epati do sega za qubovta {to ja kotkam kon ubavata Ana Rabu{, koja, na moja radost, mi vozvra}a na ist na~in kolku {to ima pravo, se razbira, sama na sebe da si nao|a izbranik. Ovde imam i pismo od nea ~ija sodrìna za golemo ~udo }e bide; {egata vnatre epten se vklopuva so mojot naum; taka {to niedna ne moè na videlo sama, ako drugata ostane tajna. Debeliot Falstaf ima uloga mnogu va`na. [egata vaka glavno }e se odviva. Meanxijo, slu{aj. No}eska kaj dabot hernov, me|u dvanaeset i eden, mojata mila Ana samovilskata kralica }e ja igra (Go pokaùva pismoto) a eve ja pri~inata zo{to - vo takov vomjaz dodeka drugite {egi s# u{te traat, po tatkova zapoved, taa da pobegne treba so Su{ko i so nego vo Iton vedna{ da se ven~a. Taa soglasnost dade. Arno ama, gospodine, majka & koja sekoga{ se protivela na ova, sakaj}i da ja dade na doktor Kajus, sredi na ist na~in doktorov da ja grabne duri drugite se zajdeni vo zabavi i igri i vo hramot, kaj{to sve{tenik }e gi ~eka, vedna{ da ja ven~a. So ovaa maj~ina spletka,
\avol da ja zeme ednata stranka, a majkata na |avolot drugata. Taka i na obete ni{to nema da im fali. Za niv pretrgav pove}e odo{to moè da trga apa{kata nepostojanost na ~ovekovata priroda. Brzofatka A znaete li {to s# ne pretrgaa tie, gospodine? Ne znaete, osobeno ne za ednata od niv. Gospo|a Plitkavoda, taa dobra du{a, seta e sina prpor od }otekot i nema zdravo mesto kaj da ja pipne{. Falstaf Vidi ja, mene najde da mi kaùva za }oteci! Aj taa sina prpor stanala, ami mene {to me ispotepaa {areno, vo site boi na boìlakot, pa zali~iv na gaz od paun i za malku {to }e me uapsea kako ve{terkata od Brentford? Samo mojata genijalna dosetlivost i moeto fantasti~no snao|awe vo ulogata na starica me spasija, inaku onoj kopuk od pop }e me zapale{e na klada kako ve{terka. Brzofatka Gospodine, da porazgovarame vo va{ata soba. ]e slu{nete kako stojat rabotite i vi tvrdam deka }e bidete zadovolni. Eve i pismo koe ne{to kaùva. Gulap~iwa li~ni, kolkava maka trebalo za da gi spari{. Eden od vas lo{o mu sluì na Gospoda, pa zatoa vi trgna vaka tersene. Falstaf Dojdi gore kaj mene v soba. (Izleguvaat)
83
taa, navidum poslu{na, isto taka se sloì i mu se veti na doktorot. Zna~i sega vakva e rabotata. Tatko & misli seta da bide vo belo; i vo takvo ruvo, koga Su{ko }e ja vidi, da ja fati za raka i na znakot daden da zamine so nego. Majka & pak saka, doktorot polesno da ja prepoznae Ana- oti site mora da nosat vomjazi i maski- pa smeta da ja oble~e vo zelen fustan, lefteren i ubav, a okolu glava lenti da & se viorat; koga na doktorot mo`nost }e mu se ukaè, treba za raka da ja {tipne, a na toj znak taa se sloì so nego da pojde. Meanxijata Kogo misli da go izlaè, tatkoto ili majkata? Fenton Obajcata, Meanxijo, za da pojde za mene. A eve {to treba da stori{: zamoli go popot da ostane za mene v crkva me|u dvanaeset i eden i preku zakonskiot ven~alen obred sve~eno da gi spoi dvete na{i srca. Meanxijata Pa toga{ neka e so sre}a. Odam kaj popot. Moma vie donesete, a sve{tenik nema da vi fali. Fenton Doìvoten, Meanxijo, }e ti bidam dol`nik a nagradata, jasno, }e ja dobie{ vedna{. (Izleguvaat)
în PETTI
Scena 1
(Vleguvaat Falstaf i Brzofatka)
Falstaf Te molam, preku nos mi e od pqampawa; begaj; rekov i sekov. Ova e tretpat; moè sre}a nosat neparnite broevi. Odi si, da te nema! Velat tek broevie nosat vo sebe nekakvo pretskaùvawe: za ra|awe, sre}a ili smrt. Da te nema! Brzofatka ]e vi najdam sinxir i }e storam s# {to moàm da vi snabdam ~ift rogovi. Falstaf Begaj, rekov! Vremeto se ar~i. Nozete pod gaz i magla. (Izleguva Brzofatka) (Vleguva Plitkavoda prepraven kako Rezil) Zdravo ìvo, gospodine Rezil. Gospodine Rezil, ve~erva }e stane s# jasno. Ili }e ja bide ili ne. Bidete vo parkot okolu polno} kaj dabot na Hern. ûda nevideni }e se slu~uvaat. Plitkavoda Zarem ne bevte v~era kaj nea, gospodine, kako {to mi rekovte deka bilo dogovoreno? Falstaf Otidov kaj nea, gospodine Rezil, vakov kakov {to sum, sirot starec; a se vrativ od kaj nea, gospodine Rezil, kako sirota starica. Vo onoj ist podlec Plitkavoda, nejziniot ma`, se prisenil naj{vrknatiot
|avol na qubomorata, gospodine Rezil, kakov {to ne se prisenil vo nieden ludak. I da vi kaàm, mi udri stra{en }otek koga bev èna - za{to koga sum ma`, gospodine Rezil, ne mu se pla{am ni na Golijata so tkaja~koto krosno, oti znam deka ìvotot e i sovalka na razboj. Brzam. Pojdete so mene; s# }e vi kaàm, gospodine Rezil. Od vremeto koga tepav guski, begav od u~ili{te i frlav fanta, do v~era imav zaboraveno {to e }otek. Pojdete so mene. ]e vi kaùvam ~udni raboti za kopukov Plitkavoda, komu ve~erva }e mu vratam i }e ja predadam èna mu vo va{i race. Po mene. ûdni raboti se na povidok, gospodine Rezil. Po mene. (Izleguvaat)
85 Scena 3
Scena 2
(Vleguvaat gazda Rabu{, sudijata [upelko i gazda Su{ko) Rabu{ Taka, taka; }e se pritaime vo endekov zamo~ki duri ne ni svetnat samovilite. Sinko Su{ko, ne zaboravaj ja }erka mi. Su{ko Bez gajle. Ve}e zboruvav so nea i dogovorivme javka za raspoznavawe. & prio|am, taa e vo belo, & vikam kupa; taa mi vika ~upa; i gotovo; raspoznati sme. [upelko I taka e dobro. Ama zo{to vi se kupa i ~upa? Po beloto vedna{ }e ja poznae{. (Na Rabu{) Ot~uka deset. Rabu{ No}ta e temna; kako stvorena e za svetilki i duhovi. Neka ni odi od raka rabotava! Nikoj ìv ne misli zlo osven |avolot, a nego }e go poznaeme po rogovite. U{te malku. Po mene. (Izleguvaat)
(Vleguvaat gospo|a Rabu{, gospo|a Plitkavoda i doktor Kajus) Gospo|a Rabu{ Gospodine doktore, }erka mi e vo zeleno. Koga }e vi se ukaè prilika, fatete ja za raka, odvedete ja vo hramot i sekavi~no zavr{ete ja rabotata.Vlezete prvi vo parkot. Nie dvete morame zaedno. Kajus Snam sto treba prafam. Orevuar. Gospo|a Rabu{ Zbogum, gospodine. (Izleguva Kajus) Ma` mi nema tolku da se raduva na stradaweto falstafovo kolku {to }e go doboli srceto koga doktorot }e mu ja zeme }erkata. Ama ne e va`no. Poarno sega da me kara mene, odo{to cel ìvot srceto da & vene. Gospo|a Plitkavoda Kade e sega Ana, kade e trupata samovili, kade e onoj vel{ki |avol, popot Hju? Gospo|a Rabu{ Site se skrieni vo jamata vedna{ do dabot hernov, so zatemneti svetilki; vo migot koga Falstaf }e se sostane so nas, tie naedna{ }e blesnat vo no}ta Gospo|a Plitkavoda ]e se isposeri v ga}i od strav. Gospo|a Rabu{ Ako ne se isposeri od strav, }e umri od sram. Ako se isposeri od strav, pak }e umri od sram.
86
Gospo|a Plitkavoda Ubavo }e go izneverime. Gospo|a Rabu{

(Vleguvaat otec Hju Evans prepraven kako satir i Vilijam Rabu{ i drugite deca prepraveni kako samovili) Evans Op-cap {amovili! Ajde! I àpomnete {i gi ulogite. Hrabro, hrabro, ve molam. [o mene v jama a koga }e kaàm Ujaa pravete kako }e vi àpovedam. Ajde, ajde, op-cap na kalap, op-cap! (Izleguvaat)
Kon takvi rasipnici i nivnoto sladostrastvo izvr{enoto neverstvo ne e predavstvo. Gospo|a Rabu{ Se bliì ~asot. Kon dabot, kon dabot! (Izleguvaat)
87
Scena 5
(Vleguva Falstaf prepraven kako Hern so rogovi na glava i sinxir v race) Falstaf Kambanata vo Vindzor ~ukna dvanaeset; bliì ~asot. Sega neka mi pomognat toplokrvnite bogovi! Seti se Jupiter, ti be{e bik za qubov na tvojata Evropa; qubovta ti gi nabi rogovite. O mo}na qubov, ti {to vo edni priliki go pravi{ yverot ~ovek; a vo drugi ~ovekot yver! Ti be{e Jupiter, i lebed, za qubov na Leda. O semo}na qubov! Kolku blisku eden bog se pribliì do izgledot na gusan! \avol{tilak storen prvin vo oblik na yver - O Jupiter, yverski |avol{tilak! a potoa drug |avol{tilak vo oblik na ptica - pomisli na ova Jupiter, pti~ji |avol{tilak! Koga bogovite gorat vo sladostrastie, {to ostanuva za nas, kutrite lu|e? [to se odnesuva do mene, jas sum elen vo Vindzor i toa najdebeliot, mi se ~ini, vo {umava. Isprati mi sveìna vo vreme na pareweto, Jupiter, oti koj }e moè potoa da me iskara deka sum ja utnal? (Vleguva gospo|a Plitkavoda a po nea gospo|a Rabu{) Koj doa|a? Mojata srna! Gospo|a Plitkavoda Vitezu Xon! Dali si tamu, elenu moj, ma`jaku moj mil? Falstaf Srno moja so crno opav~e! Od nebo neka vturat kompiri, neka zgrmi na zvukot od Libe moe so rakav~iwa zeleni, neka udri grad od {e}er~iwa, neka zavrne sneg od ir~iwa; neka nadojde bura od strasti, jas ovde }e se zasolnam. (Ja pregrnuva)
Gospo|a Plitkavoda So mene e gospo|a Rabu{, srcule. Falstaf Podelete me kako ~ornat elen, za sekoja po but. Rebrata }e gi ~uvam za sebe, ple{kite za ~uvarot na ovoj del od {umata, a rogovite gi podaruvam na va{ite maì. Jas sum {umski ~ovek! Ha! Zboruvam kako lovecot Hern. Zna~i no}va Kupidon e sovesno mom~e; mi nadopolnuva dvojno. Jas sum vistinski duh, dobro mi dojdovte dvete! (Se slu{a xagor odnadvor) Gospo|a Rabu{ Lele, go slu{ate xagorot? Gospo|a Plitkavoda Boè prosti ni gi grevovite! Falstaf [to moè ova da bide? Gospo|a Rabu{ i gospo|a Plitkavoda Da begame! Da begame! (Izleguvaat gospo|a Rabu{ i gospo|a Plitkavoda tr~aj}i) Falstaf Mislam deka |avolot me ne}i od strav da ne mu go zapalam pekolot so masloto vo mene. Inaku nikoga{ vaka ne bi mi go spopikal. (Vleguvaat otec Evans, Vilijam Rabu{ i decata, maskirani kako i porano, so sve}i; Brzofatka, maskirana kako Samovilskata kralica; Ana Rabu{ kako samovila i eden glumec maskiran kako \avol~e.) Brzofatka Samovili crni, beli, zeleni i sivi na no}ta veselnici i senki ìvi,
88
Vilijam [EKSPIR
sira~iwa zemski {to zla kob ve snajde spremete se vedna{, na rabota ajde. \avol~e, samovilite prozivaj gi vedna{. \avol~eto Kepci, imiwata da gi ~ujam. Molknete, edna{! [tur~e, vo domovite vindzorski ti sega yirni i kaj{to ogan nezapretan najde{ i ogni{ta {tirni tamu slu{kite {tipi gi da posinat ko od svrdli Kralicata na{a sjajna gnasotilak mrazi i smrdli. Falstaf (Za sebe) Nagaziv na navi. A zborne{, mrtov }e bidi{. ]e zamiàm i }e se skrijam;nikoj ìv ne smee da gi vidi. (Legnuva i si go skriva liceto) Evans Kade e Grav~e? Odi i kaj{to }e najde{ moma tripati pred spiewe {to se prekrstila doma, daj & soni{ta najubavi da plete, da zaspie cvrsto ko nevino dete. No tie {to zaspale bez grevot da go skrotat, {tipi gi, po race, po noze, po ple}i, ko{mari da im se kotat. Brzofatka Ajde, ajde! Posetete go, kepci, dvorot Vindzorski, nadvor i vnatre, donesete sre}a, navi, vo site odai sveti blagosostojba za navek dvorecot da seti blagosostojba ve~na od radosti i smea, dostojna na vladarot, vladarot na nea. Stolovite na ~lenovite na dvorskiot sovet so balzam svetnete gi od presveà prolet. Seto znamewe, sekoj grb, sekoj tronec stamen so vernost neka bolskaat ko bescenet kamen; A no}e, livadarki, zapejte pesna
fateni na oro vo krug, na noga lesna. Do kaj{to }e stapnete, zelenilo da nikne poplodno i posveò od sekade da blikne; i Honi soit qui mal y pense po trevnikot zelen neka pi{uva cvetot sin, bel i rumen, ko safir, biser i zlaten podvez {to go resi kolenoto od li~niot vitez samovilite pi{uvaat so mirisot cveten. Odete, ajde! - no s# do eden ~asot oroto na{e starsko okolu-naokolu dabot na lovecot Hern, }e go igrame nie. Evans A sega, raka za raka, na oro fatete se vie; dvaeset svetulki feneri }e ni bidat vodilki okolu dabot na ovaa rida. Opaa! Stoj! ôve~ki miris nozdrite mi gi rie! Falstaf Od toj vel{ki ve{ter so bo`ja pomo{ }e se branam, moè da me uro~i i bieno sirewe da stanam! \avol~eto (Na Falstaf) Crvu dolen, od ra|awe ti si uro~en da bide{ vole! Brzofatka (Na samovilite) Ogan prinesete, prstite neka mu gi gori, ako e ~ist, plamenot nema zijan da mu stori, bolka }e nema; no ako po~ne da krcka toga{ gre{nik si ti beden, rasipnik, srcka! \avol~eto Na sud! Na sud! Evans Dali drvovo }e gori? (Go gorat Falstafa so sve}i.)
89
Falstaf Of, of, of! Brzofatka Rasipan, rasipan, i sladostrastie go mori. Okolu nego, navi; potsme{liva samovili pojte [tipete go, {tipete go, duri umot ne mu dojde! (Tie igraat okolu Falstafa, go {tipat i pejat:) Samovilite Gre{ni misli, sram da vi e, sramna blud i sladostrastvie! Bludot ti e samo àr vo krvta na porokot ve~na `rtva, go kotka{ v srce i ognot mu se {iri od me~tite raspalen ne moè da se smiri. [tipete go slo`no, samovili vo nego se vlezeni zli sili! [tipete go, gorete go, neka seti {to e kazna, s# duri sve}ite, zvezdite, mese~inata ne zgasnat. (Za vreme na pesnata, vleguva doktor Kajus od ednata strana i izleguva so ukradenata samovila vo zeleno; vleguva gazda Su{ko od drugata strana i izleguva so ukradenata samovila vo belo; vleguva Fenton i izleguva so ukradenata Ana Rabu{. Po pesnata od nadvor se slu{a lovxiski xagor. Izleguvaat tr~aj}i Brzofatka, Evans, \avol~eto i Samovilite. Falstaf stanuva i saka da bega.) (Vleguvaat gazda Rabu{, gazda Plitkavoda, gospo|a Rabu{ i gospo|a Plitkavoda) Rabu{ Ne, ne begajte. Mislam deka dokusuren ste sega. Koj drug bi ve spasil osven lovecot Hern?
Gospo|a Rabu{ Ve molam, dosta. [egava ve}e nema smisla. Vitezu Xon, kako vi se dopa|aat sega ènite od Vindzor? (Pokaùva na rogovite od Falstaf) Gi gleda{, maù? Zarem ovoj ubav jarem ne mu li~i pove}e na {umata odo{to na gradot? Plitkavoda (Na Falstaf) E, pa, gospodine, koj nosi sega rogovi? Gospodine Rezil, Falstaf e apa{, apa{ so rogovi. Eve mu gi rogovite, gospodine Rezil. I, gospodine Rezil, ni{to od Plitkavoda toj ne se omrsi osven negovata ko{nica za ali{ta, stapot i dvaesette funti {to }e mora da gi vrati na gospodinot Rezil; zatoa kowite mu se zemeni reim, gospodine Rezil. Gospo|a Plitkavoda Vitezu Xon, ne n# posluì sre}ata. Nikako da se stavime. Pove}e nikoga{ nema da ve smetam za moj veren, tuku samo za moj najdebel elen. Falstaf Gledam deka od mene napravivte magare. (Gi vadi rogovite) Plitkavoda Da, ama i vol. Dokazi ima kolku ti du{a saka. Falstaf Zna~i ovie ne bea samovili? Boè gospode, dva-tri pati pomisliv deka ne se samovili, ama sepak ne~istata sovest, nenadejniot prepad na moite mo}i, go napravija prividot stvarnost i , pokraj glasot na razumot, poveruvav deka se samovili. Ete kako moè so sajkal da ti pobegne kumot, koga kon lo{o nastroen ti e umot!
90
Evans
Vilijam [EKSPIR
Plitkavoda [to? Da ti se dopadne turlitavava? Vre}i{tevo gnoj? Gospo|a Rabu{
Viteù Xon Fal{taf, {luète mu na go{poda i àboravete gi gre{nite mi{li, pa {amovilite nema da ve {tipat. Plitkavoda
Ovoj ofkaxija? Ova dobro go rekovte, o~e Hju. Rabu{ Evans A va{ ve molam da ja àboravite qubomorata. Plitkavoda I podmolen kako Satana? Nema da se posomnevam vo èna mi s# dodeka ti ne stane{ kadaren da & se dodvoruva{ na dobar angliski. Falstaf Plitkavoda âvkite da ne mi go ispile umot {tom dozvoliv vakvo magare da napravite od mene? Zarem da me vjajvne eden vel{ki jarec? Da ne mi fali u{te magare{ka kruna? Vreme e da se udavam vo kapka mo~! Evans Mo{awe dobro à va{a `dravje; debel mev mnogu mo{. Falstaf Mo{awe i `dravje? Zarem doìveav da mi se potsmeva ~ovek {to a }e otvori usta na angliski me tera na zdravo mo~awe? Ova e znak deka mu odyvoni na uìvaweto i no}noto {laewe vo kralstvovo. Gospo|a Rabu{ Vitezu, vitezu, duri i da mislevte deka moème da ja isfrlime doblesta od na{ite srca i da se predademe bez zbor na pekolot, zarem ne vi be{e jasno deka |avolot ni toga{ ne bi n# nateral da ni se dopadnete? I zol kako èna mu? Evans I {o umot àjden po ra`vrat, meani, {pan{ko vino, obi~no vino, medovina, lokawe, p{uewe, {eir, àka~ki maka~ki? Falstaf Za podbiv me imate; ama ako. Vo prednost ste. Ne moàm duri ni da mu go spu{tam na ovaa vel{ka pa~avra. Ednostavno sum paraliziran od negovoto neznaewe. Pravete so mene {to sakate. Plitkavoda ]e ve odvedeme, gospodine, vo Vindzor kaj eden gospodin po ime Rezil, komu na prevara ste mu zele pari pretstavuvaj}i se sebesi kako nekoj makro. Iako dosta pretrgavte, sepak mislam deka najmnogu }e ve zdoboli vra}aweto na parite. Rabu{ I siromav kako Jov? Ovoj bes~uvstvitelen, drt starec so mevi{te kako nilski kow? Plitkavoda
91
Su{ko
Rabu{ Sepak razveseli se, vitezu. Ve~erva }e jade{ i }e pie{ kaj mene doma, kaj{to sakam da & se smee{ na èna mi kako {to taa sega ti se smee tebe. Kaì & deka gazda Su{ko se oèni so }erka & . Gospo|a Rabu{ (Za sebe) Ne velat taka doktorite! Ako Ana Rabu{ e moja }erka, taa, dosega e èna na doktor Kajus. (Vleguva Su{ko) Su{ko Eeej! ej,ej, dedo Rabu{! Rabu{ [to e sine, {to e? [to e, {to e, zetko? Zavr{ivte? Su{ko Zavr{ivme? More na najdobrite vo okolijava }e im kaàm; }e im kaàm, ako ne, neka me obesat, eve na! Rabu{ [to }e im kaè{, zete? Su{ko Otidov vo Iton da se ven~am so gospojca Ana Rabu{, a vamu ènskoto - ma{ko. Deti{te edno nedokvakano. Da ne be{e v crkva, }e mu pokaèv jas ubavo, ili obratno, }e mi pokaè{e toj mene. Od mesto da ne se pomrdnam ako ne poveruvav deka e Ana Rabu{; a toa da ti bilo deti{teto na po{tarot. Rabu{ Zna~i, zedovte pogre{en ~ovek.
Pogre{en ami kako? I jas taka pomisliv koga zedov mom~e mesto devojka. Da se ven~av so nego, iako be{e vo ènski ali{ta, nikoga{ ne bi spiel so nego. Rabu{ Sami ste vinovni. Jas vi kaàv deka }e ja prepoznaete }erka mi po bojata na fustanot. Su{ko I prijdov. Be{e vo belo. Viknav kupa a taa vikna ~upa isto kako {to se dogovorivme so Ana; a sepak ne be{e Ana tuku deteto na po{tarot. Gospo|a Rabu{ Xorx, Xorx, nemoj da se luti{. Razbrav za tvojata namera, ja oblekov }erka mi vo zeleno i sega sigurno e so doktorot vo hramot kaj{to ve}e se zele. (Vleguva Kajus) Kajus Kate madmazel Ana? Zimi boka, islazan sum! Se ozeniv so un garson, momce, un paysan, zimi boka. Momce! Ne Ana Rabus, zimi boka. Izlazan sum. Rabu{ Gospode, zarem ne ja zedovte onaa vo zeleno? Kajus Da, zimi boka, ama e momce. Zimi boka, cel Vindzor krenam na noze. Plitkavoda ûdno, koj ja ima toga{ vistinskata Ana Rabu{? (Vleguvaat Fenton i Ana)
92
Rabu{
Vilijam [EKSPIR
Falstaf Odvrzan pes ìvo pile ne pu{ta. Gospo|a Rabu{
Sr~ka }e me udri: ide gospodin Fenton. [to zna~i ova, gospodine Fenton? Ana Prosti mi, tatko. Majko moja, prosti. Rabu{ Zna~i gospo|ice, kako se slu~i da ne pojde{ za gazda Su{ko? Gospo|a Rabu{ Zo{to ne pojde za gospodinot doktor, dete? Fenton Ja zbunivte. Vistinata slu{nete ja sega. Sakavte da ja maìte, mo{ne sramno, tamu kaj{to nema{e vo qubovta skladnost. Vistinata e deka taa i jas, svr{eni damna, vrzani sme sega cvrsto i nikoj i ni{to ve}e nema da n# razdeli. Prestapot storen od nejzina strana e svet i za po~it. Prevarava nejzina ne krstete ja delo na neposlu{nost, itrina ili nepo~it, za{to preku ~inov taa samo se spasi od mnogute nesveti, kolnati sati nametnati vrz nejze od prisilniot brak. Plitkavoda (Na Rabu{ i gospo|a Rabu{) Ne stojte ko zdrveni. Lek tuka nema. qubovta vo brakot samo neboto ja ra|a, zemjata so pari, ènata popisano ti pa|a. Falstaf Milo mi e {to va{ata strela proma{i, iako fativte dobra pusija da me zastrelate. Rabu{ Od pi{anoto ne se bega. Fenton, neka ti e so sre}a!
Dosta so ~am~e muabeti. Gospodine Fenton za mnogu godini i so sre}a neka vi e brakot! Ajde maù, povelete site kaj nas doma, najadeni da ja zalieme {egata kraj ognot, i vie vitezu, povelete site. Plitkavoda Amin, vitezu, amin, sega ne mora{ ni od gospodin Rezil da se krie{, kaì mu, ve~erva toj so gospo|a Plitkavoda }e spie.
Naslov na originalot: Comedy of Errors
LICA:
Solin, vojvoda od Efes Egeon, trgovec od Sirakuza Antifol od Efes Antifol od Sirakuza, bliznaci, sinovi na Egeon i Emilija Dromio od Efes Dromio od Sirakuza, bliznaci, robovi na dvata Antifola Baltazar, trgovec Anxelo, zlatar Prv trgovec, prijatel na Antifol od Sirakuza Vtor trgovec, na kogo mu e dolèn Anxelo Pin~, u~itel Emilija, èna na Egeon, igumanija vo Efes Adrijana, èna na Antifol od Efes Lu~ijana, nejzina sestra Metresa Temni~ar,Xandar, Slu`benici i Svita Mesto na dejstvieto: Efes
Piesata Zabuni e vesela komedija so lesni dramski elementi, bez nekoja pogolema filosofska podloga iako, kako {to veli Kolrix, taa, na najdobar moèn na~in, gi potvrduva tokmu filosofijata i karakterot na farsata. Ovde, poradi neprepoznavaweto i zamenite na li~nostite, nastanuvaat brojni nedorazbirawa i komi~ni situacii vrz koi [ekspir go gradi zapletot na komedijata. Spored bele`nikot Gesta, piesata Zabuni, prvpat e igrana na 28 dekemvri 1594 godina. Deloto prvpat e pe~ateno vo Kvarto izdanieto od 1623 godina. Deka e me|u prvite, ako ne i prvo teatarsko delo na [ekspir, potvrduvaat stilot i metrikata na deloto: stihovite se ramnomerni, ~estopati rimuvani so mnogu igra na zborovi, a malku proza. Zabuni e najkusata komedija na [ekspir, zasnovana vrz tripati pokusiot latinski original na komedijata Menehmi od rimskiot komediograf Plaut. No, za razlika od Plaut, [ekspir go zgolemuva brojot na zabuni, gi udvojuva bliznacite i voveduva nekolku novi likovi (Egeon, Emilija, Lu~ijana) Zabuni ne e prosta adaptacija na Plautovata komedija, tuku originalno delo koe, nadrastuvaj}i go izvornikot, so sveìnata na karakterite i silata na poezijata, go najavuva sigurniot podem na idniot golem dramski pisatel. Komedijata Zabuni prvpat e igrana vo Makedonija na 11.03.1989 godina na scenata na MNT, vo reìja na Dimitrie Osmanli. Prevodov {to ovde go pe~atime e popravena verzija na tekstot vrz koj se igra{e ovaa pretstava, a {to prvpat be{e objaven na makedonski vo 1987 godina.
în PRVI
Scena 1
(Vleguvaat Solin, vojvoda od Efes, Egeon, trgovec od Sirakuza, Zatvorni~ar i drugi.)
Egeon Brzni Soline, skrati mi go vekot, za makite moi smrtta bil lekot. Vojvodata Ne moli ve}e, trgovecu od Sirakuza nemam niet zakonot da go kr{am. Kavgata i sporot {to izbija po ~inot krvav na vojvodata va{ nad ~esnite na{i trgovci koi nemaj}i dovolno zlato za otkup so krv propisot mu go zape~atija ja topi milosta vo pogledot tvrd; za{to po razdorot lo{ {to stana me|u buntovnite tvoi zemjaci i nas, vrhovnite soveti re{ija, i na{iot i va{iot od Sirakuza, da se prekine trgovijata me|u zajadenite gradovi na{i i sekoj roden vo Efes {to }e go vidat na pana|ur vo Sirakuza ili roden Sirakuànin vo zalivot Efes, da bide ubien a imotot daden na vojvodata, osven ako ne plati nekoj otkup od iljada dukati za nego. Imotot tvoj, preku mera vredi sto dukati; zatoa, Sirakuàne, po zakonot na{ osuden si na smrt. Egeon Ute{no ba{; po tvoite besedi ve~erva kraj na makite me sledi.
Vojvodata Zna~i, trgovecu, kaì na kratko {to te natera da trgne{ od doma i zo{to si ba{ deneska vo Efes. Egeon Najte{ko od s# mi pa|a za alot moj maten jasno da zboruvam; sepak za da re~e svetot deka krajot od pi{ano mi bil a ne od podlost }e raskaàm ovde s#, red po red. Roden sum vo Sirakuza, zedov èna {to sre}na be{e so mene a so nea i jas, do ~asot koga n# navasa zlo. Bogatstvoto ni raste{e vo radost po moite ~esti patuvawa do Epidamno, no eden den umre delovoditelot i griàta za stokata ostavena na razni mesta, od nea me trgna; ni {est meseci ne bevme razdvoeni a taa, iako iscrpena od bremeto slatko, re{i sama kaj mene da dojde. I dojde naskoro ìva i zdrava. I po kratko, sre}na majka stana na li~ni sina dva; i za ~udo isti tie na lika bea i po ime samo gi raspoznavavme. Vo isto vreme, nekako, vo istata kr~ma, siroma{ka edna se porodi sli~no i rodi dve blizni ma{ki; no, bedni bidej}i roditelite bea na doen~iwata - gi kupiv toga{ na decata moi da im sluàt. @ena mi, gorda na porodot {tedar, vezden me nagovara{e za vra}awe
Komedija na zabuni
101
doma; se sloìv bezvolno no prerano se ka~ivme na brod. Odvaj na milja bevme od Epidamno koga moreto, sekoga{ pokorno na vetrot bolno go navesti zloto na{e. I brzo potoa v beznade` bevme, matnata svetlost {to bolsna od nebo samo ni stana za du{ite plahi garant siguren za brzata smrt {to rado sigurno }e ja primev, no pla~ot postojan na èna mi {to pred kobot pretstoen raste{e i kemkaweto bolno na beb~iwata, koi ne znaeja od {to im e strav, me podbodnaa i probav izlez nekakov da najdam od bezizlezot. Mornarite pobaraa spas so ~amec a brodot {to tone{e ni ostana nam. @ena mi go vrza vtororoden~eto za rezervnata katarka {to mornarite ja ~uvaat za neol ~as a so nego i eden od drugite bliznaci; na ist na~in i jas se pogriìv za drugite dvajca; {tom taka gi zgriìvme decata èna mi i jas, so pogledite vo niv, se vrzavme za po eden kraj od katarkata i plovevme napred kon Korint, noseni od strujata, ili taka ni se stori. Najposle, sonce ogrea nad zemjata i v ~as gi rastera maglite gadni, i pod naplivot na snopot svetlina moreto se smiri i vidovme brodovi dva {to itaa kon nas, eden od Korint, od Epidamno drug, no pred da stignat - o, tolku e dosta Soline, du{ava polna e so ~emer do ram {to stana posle }e sfati{ i sam. Vojvodata Prodolì, star~e, ne zapiraj tuka, soàlba te ~eka no ne i milost. Egeon Bogovite takvi da bea so mene sega }e nemav zo{to da gi kolnam,
za{to pred da stignat brodovite na ostri steni nie naidovme i silno, pomnam, udrivme vo niv i brodot na{ na dve se rascepi i pri delbata nepravedna sudbinata pravedno ni podeli po isto, po malku radost i po malku taga; no delot nejzin, bidej}i pod pomal tovar plove{e, vetrot pobrzo go ponese napred; i vidov koga ribarite od Korint gi fatija site trojca. Najposle i drugiot stigna brod a posadata, bidej}i znae{e koi sme, prijatelski n# primi nas, brodolomcite. Tie sakaa i ribarite od plenot da gi li{at, no baven im be{e brodot, pa najposle kon tatkovinata go naso~ija. Tuka mene mi svr{i sre}ata a nesre}ata na svet me ostavi za lo{ata kob da raskaùvam. Vojvodata Za ater na tie po koi àli{ kaì mi s# {to vi se slu~i ottoga{. Egeon Postariot sin, postaroto gajle, koga napolni osumnaeset po~na za brat mu da se raspra{uva i me mole{e so slugata svoj, koj isto od brat mu be{e li{en, no isto ime nose{e ko nego, da trgnat vedna{ po onoj za kogo umirav da go vidam; mu odobriv ìvotot negov rizikuvaj}i go. Pet dolgi leta vo Grcija minav, niz sinorite Aziski lunyav sam i na vra}awe, ete, doploviv do Efes, bez nade` da go najdam no re{en da go pretresam sekoe mesto vo koe ìveat lu|e. No ovde skon~anieto mi bilo i sre}en sigurno }e bidat vo smrtta moja bezvremena ako site patuvawa moi potvrdat deka sepak se ìvi.
102
Vojvodata

(Vleguvaat Antifol od Sirakuza, eden trgovec i Dromio od Sirakuza.) Trgovecot Zatoa re~ete deka ste od Epidamno imot da ne vi go konfiskuvaat; ba{ deneska eden trgovec od Sirakuza uapsen e a dojde ovde. I bidej}i nema pari za otkup, po zakonot mora da umre pred zajdisonce. Ne, eve gi parite {to vi gi ~uvav. Antifol od Sirakuza Odnesi gi vo Kentaur na konak Dromio, i ~ekaj me tamu. Ru~ek }e bide u{te malku, a dotoga{ }e se provrtkam malku niz grad, da gi vidam trgovcite, zgradite, a potoa legnuvam v kr~ma oti skapan umoren sum od patot. Odi sega. Dromio od Sirakuza
Egeone jaden, tebe {to sudbinata so najstraèn jad te beleìla, veruvaj mi, da ne e ova protiv zakonot protiv krunata, dostoinstvoto moe, protiv ona {to duri ni knezovite i da sakaat, ne smeat da go zgaznat, sigurno sega }e te za{titev no, iako si na smrt osuden i presudata ne moè da se smeni osven na {teta na ~esta na{a, sepak }e ti pomognam kolku {to moàm; eve ti davam u{te eden den pomo{ da pobara{ prijatelska; probaj kaj site poznati vo Efes, moli, koli, sumata natokmi ja i ìvej; vo sprotivno }e mora da umre{. Zatvorni~aru, vodi go! Zatvorni~arot Dobro, gospodaru. Egeon Bez nade`, po pomo{ odam leden malku da go odloàm krajot svoj beden.
Mnogumina bi ve drèle za zbor i bi zbri{ale ba{ so parite v xeb. Antifol od Sirakuza Doverlivo mom~e, gospodine, i ~esto koga maki, zla me ma~at so dosetki znae da me raspoloì. Sakate zaedno da {etneme niz grad a potoa da jademe kaj mene v kr~ma? Trgovecot Viknat sum, gospodine, od edni trgovci od koi dobar pazar o~ekuvam. Prostete mi, ve molam. No, vo pet ako vi e po volja, da se sretneme na plo{tadot i moème da bideme zaedno do pred legnuvawe. A sega odam, me ~eka rabotata.
Komedija na zabuni
103
Antifol od Sirakuza
Antifol od Sirakuza
Doviduvawe. Toga{ odam sam vamu-tamu niz gradot da pominam. Trovecot
Ne maftaj me, mom~e, ne mi e do {ega kaì, bez matkawe, parite kaj se? Ovde sme stranci a ti si dozvoluva{ tolkavi pari da ostavi{ na drug? Dromio od Efes [egi gospodine teraj na trpeza a mene gospodarkata me prati po vas i ako vedna{ ne dojdete odma po timba }e me fukne. I mislam èludnikot va{ ko mojot, gospodine treba da bide ~asovnik i bez glasnik vedna{ da ve isprati doma. Antifol od Sirakuza Slu{aj Dromio, {ega si e {ega no za drugpat ~uvaj ja, ~oveku. Kaj e zlatoto {to ti go dadov? Dromio od Efes
Dobar pomin, gospodine. Antifol od Sirakuza
Koj mene dobar pomin mi posakuva mi poèluva ne{to tu|o za mene. Na svetot sum ko kapka voda {to druga kapka vo okeanot bara i koga dru{kata ne ja nao|a pa|a i se gubi. Taka i jas, jadnik majka mi baraj}i ja i brat mi pa|am i se gubam. (Vleguva Dromio od Efes.) Eve go, se vra}a. Kalendarot na mojot ìvot. [to e? [to se vrati tolku brzo? Dromio od Efes Se vrativ brzo? Pa jas epten docnam, pileto zagorelo, praseto e ladno ~asovnikot mi udri dvanaeset, a gospodarkata edna po lice, taa e è{ka, jadeweto ladno, a ladno e oti ne ste doma, a ne ste doma oti ne ste gladni ne ste gladni oti ne postite a nie molitva {to znaeme i post za grevot va{ si dobivme po nos. Antifol od Sirakuza Dosta, dosta gospodine, kaì parite kaj ti se {to ti gi dadov? Dromio od Efes [to? Zar onoj sitne` {to minatata sreda go dobiv da mu platam na sara~ot za kuskunot na gospodarkata? Na sara~ot mu gi ostaviv, se kolnam.
Zlato gospodine? Nikakvo zlato ne sum primil od vas. Antifol od Sirakuza Slu{aj ti, gospodine gadu, dosta so glupostite, kaì {to napravi so doverenoto? Dromio od Efes Dovereno edinstveno mi be{e od plo{tad na ru~ek doma da ve dovedam. Gospo|ata i sestra & ve ~ekaat. Antifol od Sirakuza Ko na ~ovek odgovori mi na koe sigurno mesto mi se parite ili sega }e ti ja zdrobam crpkata {to se majtapi koga }e & prdne. Kaj se iljadata dukati od mene {to gi primi?
104
Dromio od Efes
Vilijam [EKSPIR
Nekolku modri dukati od vas po timba sum primil i u{te nekolku po ple}i od gospodarkata, no, zaedno nikako ne se iljada. Koga bi vi gi vratil, se pla{am, nema trpelivo da gi primite. Antifol od Sirakuza Od gospodarkata? Koja ti e gospodarka, robe? Dromio od Efes @enata na va{eto gospodstvo i moja gospodarka vo Febiks, taa {to gladuva ~ekaj}i ve za ru~ek i ve moli doma da pobrzate. Antifol od Sirakuza [to zarem v lice mi se potsmeva{? E, nema! Eve ti gospodine robe! Dromio od Efes [to vi e gospodine? Na strana racete! Ne}ete? Toga{ bri{am! Antifol od Sirakuza @imi boga, vaka ili onaka, site pari mu gi zele na podlecov! Velat gradov prepoln e izmami, ma|ioni~ari {to te zaslepuvaat, mra~ni gleda~ki {to te zbudaluvaat, ve{terki {to ti ja kinat du{ata, teloto ti go bodat, la`govci prepraveni, zborlesti izmamnici, i mnogu drugi ro`bi na grevot. Ako e taka, brzo zaminuvam. Vo Kenataur odam gadov kaj{to pojde se pla{am zlatoto po petlite ojde!
în VTORI
Scena 1
(Vleguva Adrijana, èna na Antifol od Efes i Lu~ijana, sestra & .)
Adrijana Ni ma` mi go ima, ni robot {to itno go prativ po gospodarot a ve}e e dva, Lu~ijana. Lu~ijana Moè nekoj trgovec go viknal i od plo{tad oti{le pravo na ru~ek. Smiri se i da jademe. So svojata sloboda gospodari maòt, a so maìte vremeto; toa odreduva koga da dojdat, zatoa strpi se. Adrijana Zo{to maìte poglema sloboda imaat od nas? Lu~ijana
Lu~ijana Zol kam{ik demne nad suetnata sloboda. Ne postoi ne{to pod nebesnite stegi na zemja, vo vozduh, v more, {to nema megi. Yverovite, ribite, pticite vozdu{ni, na ma`jacite svoi im se poslu{ni. Lu|eto, iskonski mnogu nad niv, sami vladeat so svetot i so temnite okeani imaj}i um pove}e i darba za uka, od pticite, ribite, - gospodarat tuka so niv i so ènite svoi; taka i ti treba ve~no pokorna da im si. Adrijana I poradi ova ne saka{ da se maì{? Lu~ijana Ne, ne{to drugo kaj brakot me pla{i. Adrijana
Za{to rabotata ne im e doma. Bi go podnela li ova so mirna du{a? Adrijana Lu~ijana Taka da pravam sekoj bi me plukal. Pred da se vqubam }e nau~am da slu{am. Lu~ijana Adrijana Uzda e toj tvoja {to te zauzduva. A so druga maòt da ti pojde? Adrijana Lu~ijana Samo magarici za uzda se vodat. ]e ~ekam mirno doma da si dojde.
106
Adrijana
Vilijam [EKSPIR
Adrijana Kaì, te molam, doa|a li doma? Se ~ini premnogu se trudi ènata da si ja zadovoli. Dromio od Efes Gospo|o, gospodarot moj e ludo rogat! Adrijana Ludo rogat? \ubre edno!
Trpenieto e mirno mir {tom mu se dade, meki se tie janya {to ne gi jade. Du{i~ka nekoja v jad {to kuka sama ja te{ime gri`no da ne pla~e. Ama nekoj od nas bol sli~en da go snajde vo pla~ ist pogolem }e zajde. Taka i ti, nemaj}i ma` da te jade, trpenie saka{ za uteha da mi dade{. No ako do~eka{ ma` tvoj da ti mrda i ti od koà }e izleze{, ti tvrdam. Lu~ijana
Dromio od Efes ]e se maàm da vidam kako }e mi bide. Eve go slugata, moè i ma` ti ide. Adrijana Blizu li e gospodarot tvoj baven? Dromio od Efes Preblizu mi be{e, ìmi u{ive crveni. Adrijana Kaì, zboruva{e li so nego, {to ima na um? Dromio od Efes [to mu be{e na um sega mi e na u{i rakata da mu kapne, ne znam {to mu stana. Adrijana Zboruva{e li nejasno pa ne moè{e smislata da mu ja po~uvstvuva{? Dromio od Efes More udira{e tolku jasno {to predobro mu gi po~uvstvuvav udarite; tuku povodot mu be{e nejasen i zatoa ne moèv da go sfatam. Re~e koj? Dromio od Efes Gospodarot; Nemam, re~e toj. ni dom, ni èna, ni gospodarka. I taka negoviot odgovor na pokanata moja doma go nosam na ple}i, oti na krajot tamu i me ispotepa. Adrijana Odi pak, dovedi go doma. Dromio od Efes Da odam pak za pak da me tepa? @ivi gospod! Nekoj drug sega pratete. Ne rekov deka e rogonosec no sigurno e lud. Koga go vikav doma na ru~ek, pra{a za iljada dukati. Ru~ek e vreme, rekov; Zlatoto, re~e; Vi se ladi jadeweto, rekov; Zlatoto, re~e; ]e dojdete? rekov; Zlatoto, re~e; Kaj se iljadata dukati, gadu, {to ti gi dadov? Praseto, rekov Zlatoto, re~e. Gospodarkata, gospodine, rekov; \avol da ja zeme! Ne ti ja znam, gospodarkata, mi e gajle za nea Lu~ijana
Komedija na zabuni
107
Lu~ijana
Adrijana Nazad, robe, ili po timba }e te aknam. Dromio od Efes A toj udarot so nov udar }e go blagoslovi; me|u vas dvajca celata glava }e mi stane xumki. Adrijana Mnogu lomoti{, prostaku. Odi dovedi go gospodarot. Dromio od Efes A tolku li sum trkalezen za kako topka po cel den da me {utkate? Vie udirate tuka a toj tamu. I udirate za da vi se mnoàt barem duri sluàm druga stavete mi koà. Lu~ijana Uf, ama ti e liceto gnevno. Adrijana Kraj metresata ne mu e zdodevno, a jas doma goram po nasmevka blaga. Dali starosta ubavinata druga od obraz mi ja zede? Ne, toj v àl ja svi. Dali sum glupa? âvka da ne umot mi go ispi? Nequbeznosta od mermerot pove}e duhovitosta ja gnasi. Zarem ve}e i ali{ta poubavi nosat drugi? No, negovi se toa zaslugi, toj e stopan na sostojbata moja. Ako ~arite mi ostanale bez boja, edinstveniot vinovnik samo e toj, no sepak, so samo eden son~ev pogled svoj seta ubavina moè da mi ja vrati. No, toj, elen raspu{ten, bez àl da me trati, se hrani nadvor, preku plot skoka, a jas mu sluàm ko najdolna stoka
Otfrli ja qubomorata {tetna. Adrijana Ne sum ni budala ni maloletna. Znam sega & se dodvoruva na druga, inaku zo{to ne bi bil tuka. Znae{, sestro, |erdan toj mi veti, i zarem na nego da ne se seti, i da ne mu tekne za postelata bra~na i vrz kamenot bescenet senka mra~na pa|a, na zlatoto sjajot mu go zema r|ata zgorna; i ~ovek na svet nema {to dobriot glas ne }e go zagubi ako r|ata mesto zlatoto ja qubi. Na ubavinata toj mi na{ol mana zatoa }e pla~am nad ona {to ostana i pla~ej}i so smrtta }e se zdruàm. Lu~ijana Mnogu budali na ludata qubomora & sluàt.
108 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
Antifol od Sirakuza [to? V o~i me laè{, mi se potsmeva{? Misli{ se {eguvam? Eve ti, eve! Dromio od Sirakuza Stojte, gospodaru, ìvi gospod. Gledam |avolot {egata ja odnel. No, zo{to vaka so mene postapuvate? Antifol od Sirakuza Za{to prijatelski koga toga{ ko so {ut so tebe si muabetam ti si dozvoluva{ da se poigra{ so qubovta moja i ~asovite zreli mi gi uni{tuva{ koga }e ti tekne. Koga sveti sonceto i komarecot prazen neka se veseli, no v dupka neka se skrie {tom ova se smra~i. Ako saka{ so mene da se {eguva{ prvin pogledaj me i po izgledot moj prisposobi se ili so }otek timbata tvrda }e ti ja prisposobam. Dromio od Sirakuza Tvrda velite? Sakam da mi bide samo glava ako prestanete so udarite, no ako prodolìte }e moram da si najdam {lem ili da vi svrtam grb i da fatam magla; no ve molam, gospodine, zo{to sum tepan? Antifol od Sirakuza Ne znae{? Dromio od Sirakuza Ne, gospodaru, znam samo deka sum tepan. Antifol od Sirakuza Saka{ da ti kaàm zo{to?
(Vleguva Antifol od Sirakuza.) Antifol od Sirakuza Zlatoto {to mu go dadov na Dromio navistina e vo Kentaur, a verniot moj sluga trgnal nekade da me bara. Po moja presmetka i spored kr~marot ne sum moèl da zboruvam so Dromio vo me|uvreme, no eve go, doa|a. Kako e mom~e? Ti minaa lunkite? Ako saka{ }otek, pak igraj si so mene. Ne si ~ul za Kentaur? Ne si primil zlato? Gospodarkata te prati za ru~ek da me vika{? Domot mi e vo Feniks? Da ne be{e lud {to taka ludo mi odgovara{e? Dromio od Sirakuza Odgovarav ludo? Koga i kade, gospodine? Antifol od Sirakuza Ba{ pred malku, ovde, pol~as nema. Dromio od Sirakuza Ne sum ve videl otkako me prativte doma vo Kentaur so zlatoto. Antifol od Sirakuza \ubre, odrekna deka zlatoto go primi, mi zboruva{e za gospo|ata i ru~ekot, no se nadevam deka ~uvstvuva{ i sega kolku toa mi se bendisa. Dromio od Sirakuza Milo mi e {to ste raspoloèn, no {egava na strana, gospodine. [to zna~i taa?
Komedija na zabuni
109
Dromio od Sirakuza
Dromio od Sirakuza I zo{to i za{to, gospodaru; velat sekoe zo{to si ima i za{to. Antifol od Sirakuza Zo{to? Prvo za{to mi se potsmeva{ a vtoro {to se obiduva{ pak da mi se potsmeva{. Dromio od Sirakuza Izel li nekoj }otek tolku debel bez zo{to i bez za{to? Pa, gospodaru vi blagodaram. Antifol od Sirakuza Mi blagodari{ zo{to? Dromio od Sirakuza Za ne{tovo {to go dobiv za ni{to, gospodaru. Antifol od Sirakuza Sledniot pat, kako dopolnenie, }e ti dadam ni{to za ne{to. No, mom~e, ru~ek li e vreme? Dromio od Sirakuza Ne, gospodaru, mesoto u{te ne e kako mene.
Ako stane takvo, gospodaru, toga{, ve molam, da ne jadete. Antifol od Sirakuza
Dromio od Sirakuza Da ne zbesnete pa da si dobijam novo prepe~eno smeknuvawe. Antifol od Sirakuza Pa mom~e, nau~i da se {eguva{ vo vistinsko vreme; s# vo svoe vreme. Dromio od Sirakuza Bi vi odreknal da ne ste taka gnevni. Antifol od Sirakuza Vrz koja osnova, mom~e? Dromio od Sirakuza Pa, gospodaru, vrz osnova na faktot ~ist ko lejkata }elava na samiot tatko na vremeto. Antifol od Sirakuza
Antifol od Sirakuza Da ~ujam. Kako? Dromio od Sirakuza Dromio od Sirakuza Smeknato. Antifol od Sirakuza Antifol od Sirakuza Moè }e se prepe~e, mom~e. Ni po sudski pat? Onoj {to o}elavil po priroden pat nema vreme da si ja povrati kosata.
110
Dromio od Sirakuza
Vilijam [EKSPIR
Antifol od Sirakuza Nemoj dobri, te molam. Dromio od Sirakuza Toga{, sigurni. Antifol od Sirakuza Ne moè sigurni vo takva somnitelna rabota. Dromio od Sirakuza Vidlivi, toga{. Antifol od Sirakuza
Ni sudski. Edinstveno mu ostanuva da si kupi perika i da si ja povrati kosata, no od drug ~ovek. Antifol od Sirakuza Zo{to vremeto e tolkava cicija za kosa, koga taa tolku bujno raste? Dromio od Sirakuza Zatoa {to toj blagodet im go dava na ìvotnite a ona {to im go zelo na lu|eto vo kosata im go dalo vo pametot. Antifol od Sirakuza
Kaì gi. No, mnogu lu|e imaat pove}e kosa od pamet. Dromio od Sirakuza Nieden ne e bez tolku pamet za da si ja zagubi kosata. Antifol od Sirakuza No ti zaklu~i deka koj{to ima mnogu kosa im malku pamet. Dromio od Sirakuza Pomalku pamet pobrzo se gubi; no i za toa ima pri~ina. Antifol od Sirakuza Koja? Dromio od Sirakuza Ima dve i toa dobri. Toa i go storiv, gospodaru; dokaàv deka nema vreme da se povrati kosata izgubena po priroden pat. Antifol od Sirakuza No, ne ti e dobra pri~inata zo{to nema vreme taa da se povrati. Dromio od Sirakuza ]e ja podobram; i vremeto e }elavo pa do Dromio od Sirakuza Prvata e da za{tedi pari {to gi tro{i za doteruvawe; a vtorata, koga jade da ne mu pa|aat vlakna v ~orba. Antifol od Sirakuza Celo vreme saka{ da dokaè{ deka nema vreme s# da se stigne. Dromio od Sirakuza
Komedija na zabuni
111
propasta na svetot }e ima }elavi sledbenici. Antifol od Sirakuza Znaev deka i zaklu~okot }e bide }elav: no gledaj, nekoj ni mafta. Adrijana Da, da, Antifole, ne me poznava{, se murti{, nasmevkata za druga ja ~uva{; jas ne sum Adrijana, ne sum èna ti. Ponekoga{ i sam se kolne{e deka nema zborovi {to se muzika za uvoto tvoe, ni predmet prijaten za pogledot tvoj, ni dopir mil za tvojata raka, ni jadewe vkusno ako li~no ne ti zboruvam, ne te gledam, ne te dopiram ili ne te sluàm jas. I od kade sega, maù moj, od kade, sam od sebe si se ottu|il ti? Da, velam, sam od sebe, oti si ottu|en od mene {to sum neraskinlivo so tebe spoena i podobra ti sum polovina. Oh, ne deli se maù moj od mene; znaj, sakan moj, oti e polesno kapka voda v more da frli{ i ottamu nesme{ana da ja vrati{, ni zgolemena ni smalena, odo{to da se odzeme{ sebesi od mene bez i mene da me zeme{. Zar sr~ka ne }e te udri da ~ue{ deka sum kurva? I deka telovo, {to tebe ti pripa|a izvalkano e od razvrat besramen? Bi me plukal, gme~el i maòt izmajmuren postojano bi go spomnuval, koàta bi mi ja odral od teloto gre{no, prstenot bi mi go otsekol od rakata neverna, i bi go skr{il baraj}i razvod. Znam deka moè{, pa da vidam, ajde! Me opfa}a sega prequbni~ki sram, krvta mi se me{a so besramen razvrat, oti ako dvajcata sme edno a ti neveren, toga{ i jas od tebe otrovot go primam i so dopirot tvoj stanuvam bludnica.
Zatoa bidi veren na vernata postela tvoja, za ~ista da ostanam a ti ~estit. Antifol od Sirakuza Mene mi zboruvate, gospo|o li~na? Ne ve poznavam. Samo dva ~asa sum vo Efes i gradot va{ kako i govorot va{ mi se tu|i. Sekoj va{ zbor bez napor go fa}am, no zna~eweto, prostete, ne go sfa}am. Lu~ijana Boè, kolku si se izmenil, zete. Nikoga{ ne si bil so sestra mi vakov. Taa go prati Dromio da te vikne doma na ru~ek. Antifol od Sirakuza Dromio? Dromio od Sirakuza Mene? Adrijana Tebe, a ti odgovor mi donese deka te tepal i tepaj}i ti odreknuval deka domot moj e negov a negova èna jas. Antifol od Sirakuza Si zboruval li, mom~e, so gospo|ava? So kakva cel zagovor si skoval? Dromio od Sirakuza Jas gospodaru? Prvpat sega ja gledam. Antifol od Sirakuza Laè{, podlecu, ba{ ovie zborovi nejzini ti na plo{tadot mi gi kaà.
112
Dromio od Sirakuza Nikoga{ so nea ne sum zboruval. Antifol od Sirakuza
Vilijam [EKSPIR
Lu~ijana [to tuku drdori{, Dromio, |avol da te zeme, mesto da odgovori{, ko trut, polàv, ligavec mi dremi{. Dromio od Sirakuza Preobrazen sum, zarem ne, gospodaru? Antifol od Sirakuza Vo mislite da, isto ko i jas. Dromio od Sirakuza Ne, gospodaru, tuku i v misli i na lik. Antifol od Sirakuza Ist ima{ oblik. Dromio od Sirakuza Ne jas sum majmunolik. Lu~ijana More magare si stanal celo. Dromio od Sirakuza To~no, taa me java a jas gledam belo. Taka e magare sum, glupavo sum tael, inaku, ko taa mene i jas nea bi ja znael. Adrijana
Kako toga{ imiwata ni gi znae. osven, boè moj, ako ne e vidovita? Adrijana Ne ti dolikuva na dostoinstvoto da se vadi{ so slugata tolku nisko teraj}i go mene da me luti. Otkako zamina, du{ata mi teì, ne gazi me u{te i so svojot prezir; jas, eve, se fa}am za rakavot tvoj, ti si dab a jas loza maù moj, i slaba bidej}i, so silata ti se pletam i taka uspevam da se poistovetam; i ako ne{to od mene te trga, troskot e toa, mov, ili pirej prgav, {to na son }e te pie, gu{i, s# duri ti ne se isplevi{ v du{a. Antifol od Sirakuza Mene mi zboruva, me kori mene, zarem na son so nea sum se ènel? Ili moè spijam a mislam deka slu{am? Kakva gre{ka setilata ni gi ku{a duri ne go proveram somneòv siguren go primam prividov od drugi iznuden. Lu~ijana Dromio, neka go stavat ru~ekot, odi! Dromio od Sirakuza Brojnicite kaj mi se, gre{nik sum gospodi, ova e ma|epsana zemja; bog neka ni se smili, govorime so ve{tici, duhovi, vili treba pokoren pred niv da se sedi inaku propast, }otek na mrtvo ni sledi.
Dosta glumev budala, gi pikav prstite v o~i i pla~ev a gospodarot i negoviot sluga prezrivo mi se potsmevaa. Odime gospodine na ru~ek; Dromio zastani na vrata. Maù, }e ru~am so tebe gore, a ti site ujdurmi tamu }e mi gi raskaè{. Mom~e, ako nekoj pra{a za gospodarot, re~i mu ru~a v grad i nikoj ìv ne pu{taj;
Komedija na zabuni
113
ajde sestro! Dromio pravi ko {to rekov. Antifol od Sirakuza Na zemja li sum, na nebo ili v pekol? Son li e ova ili jave? Zdrav sum ili sum se mrdnal negde? Sam da ne se znam, a poznat sum segde? ]e zboruvam so niv s# kako {to im godi a samo bog niz maglava neka me vodi! Dromio od Sirakuza Gospodaru, da zastanam na vrata sega? Adrijana I ne pu{taj ni pile. Umot neka ne te stega. Lu~ijana Da ru~ame, Antifol, vremeto si bega.
în TRETI
Scena 1
(Vleguvaat Antifol od Efes, Dromio od Efes, zlatarot Anxelo i trgovecot Baltazar.)
Antifol od Efes Prosti za ova, gospodine Anxelo no èna mi e alergi~na na docnewe; kaì sum se zdràl kaj tebe v du}an okolu izrabotkata na |erdanot {to utre li~no }e & go donese{. Ha, ova e podlecot {to tvrde{e deka sum go sretnal na plo{tad, sum go tepal baraj}i mu iljada dukati i u{te sum rekol deka nemam ni èna ni dom, Kaì pijanico, {to misle{e so toa? Dromio od Efes Ti samo baboti, jas si znam toa {to go znam. Na plo{tadot me iskr{i i dokaz }e ti dadam. Koàva da e pergament, udarite mastilo rakopisot ti kaùva kako s# si bilo. Antifol od Efes Magare! Dromio od Efes More magare magarosano sum, {tom sedam da me tepa{ bez pri~ina; da imam pravo barem edna da ti vratam dru{tvoto magare{ko }e ti go skratam. Antifol od Efes
Baltazar Od dobredojdeto podobra nema gozba. Antifol od Efes No gospodine, trpezata so dobredojde ne vredi ni{to ako nema riba ili mevce fri{ko. Baltazar Dobrata trpeza prosto e delo. Antifol od Efes A poprosto dobredojdeto od zborovi celo. Baltazar Prost obrok i ubav do~ek, ete ti pomin. Antifol od Efes Da, za stegnat gazda i {tedliv gostin moè hranata, gospodine, mnogu da mi vredi no, dobredojde kralsko sigurno vi sledi. [to, zaklu~eno? Odi, neka otvorat vedna{! Dromio od Efes Mod, Brigita, Marijana, Xeni, Lucio vredna! Dromio od Sirakuza
Seriozen ste, Baltazar, no ovde }e ve nagostime kako da ste doma.
(Od vnatre.) Mamlazu, kowu, gojdo, kretenu stoko bedna, ~isti se ne vredi{ ni za edna
Komedija na zabuni
115
Dromio od Efes
iako po tolku èni se dere{ ko da si vo javna ku}a. Magla, rekov, {i{ko! Dromio od Efes
Pu{ti go gospodarot. Lucija Da ne si se mrdnal ~oveku? Zarem gospodarot na ulica da visi so saati? Dromio od Sirakuza Ako e budala moè i nastin da fati. Antifol od Efes Lucija Koj zboruva od vnatre? Ej, otvorete! Onaa na kukuvden e popolezna. Dromio od Sirakuza Dromio od Sirakuza Prvin kaète zo{to, gospodine? Ako si Lucija, bravo Lucija, dobro go zezna. Antifol od Efes Antifol od Efes Zo{to? Za da jadam! Gladen sum ko kutre! Slu{aj devojko, otvoraj ve}e edna{. Dromio od Sirakuza Lucija Ne moè denes, probaj, dojdi utre! ûvte {to treba. Antifol od Efes Dromio od Sirakuza Koj si ti {to ne me pu{ta{ doma? A vedna{ ne ~uvte. Dromio od Sirakuza Antifol od Efes Vratar gospodine, se vikam Dromio. Trtore{ke, pu{ti me! Dromio od Efes Lucija Gad, i rabotata i imeto mi gi ukral, a {to imam od niv? Samo beda kutra. Da be{e denes na moeto mesto sigurno imeto ne }e go kaùva{e ~esto. Lucija Lucija (Od vnatre.) [to e Dromio? Koj nadvor se dere? Ba{ }e se ispoti. Aha, ama oti? Dromio od Efes Gospodaru, udrete! Docna e. Nego ve}e ni{to ne go pere. Taka kaì mu. Dromio od Efes Pogovorkata veli: Tropni da ti otvorat pred vratata vlezna,
116
Antifol od Efes
Vilijam [EKSPIR
Dromio od Efes A oblekata ne{to slabo ve ~uva; vnatre kola~iwa topli, a vie na stud straden sekoj bi poludel vaka nasamaren i gladen. Antifol od Efes Donesi ne{to, vratata }e ja skr{am. Dromio od Sirakuza (Od vnatre.) Samo probaj, }e ve storam r{um. Dromio od Efes
]e mi plati{ mo~lo, samo pragov da se mine. Lucija Pred toa robija te{ka ne ti gine. Adrijana Koj pravi pred vrata tolkava vreva? Dromio od Sirakuza Batak~ii vi e gradov prs i pleva. Antifol od Efes Ti si èno? Kaj si da se javi{? Adrijana Tvoja èna? Gadu, najdi druga da ja davi{. (Izleguva so Lucija.) Dromio od Efes
R{um od zborovi pravi{ no, ete zborovite se samo magla i veter kaùvaj gi zatoa pravo vo na{ite lica a ne skrien ko nekoja kukavica. Dromio od Sirakuza Vidi go, ko da mu fali {tica. Nadvor! Dromio od Efes
Za ova gadu, gospodaru, mora da & vrati{. Nadvor pa nadvor, sakam edna{ vnatre. Anxelo Dromio od Sirakuza Ovde nema ni dobdredojde ni gozba vredna. Koga }e se bri~at komarcite. Baltazar Antifol od Efes Raspravavme {to e podobro, a ostanavme bez niedna. Dromio od Efes Sega gospodaru, ponudete im gozba izvonredna. Antifol od Efes Antifol od Efes ûden nekoj veter ovde mi duva. Mrdni ~oveku, donesi mi ~ivija! Donesi ~ivija. ]e vlezam na sila. Dromio od Efes îvija, ~ivija, odrana lija. Komarecu, na {utki {to ti li~ime so edna ~ivija na suvo }e te izbri~ime!
Komedija na zabuni
117
Anxelo
Baltazar Za trpenie gospodine ve molam za{to vaka na svojot ugled atakuvate i frlate somne` vrz ~esta neoskverneta na èna vi. Va{eto dolgogodi{no poznavawe na mudrosta nejzina, trezvenosta potoa po~itta kon godinite nejzini, smernosta, ukaùvaat deka gospoàta od pri~ina nepoznata za vas ova go napravila. Ubeden sum gospodine, deka opravduvawe ima {to deneska na zaklu~ena vrata naidovte. Zatoa, poslu{ajte me. Da odime mirno vo Tigar i tamu zaedno da ru~ame a prikve~er vratete se sam i doznajte ja pri~inata za postapkava ~udna. So sila ako vlezete sega, sred bel den {to se veli, samo za toa cel Efes }e zboruva a prostacite brgu }e vi izvadat glas, glas lo{ {to kotkan podmolno moè potoa do grob da ve bie. Klevetata kleveti bezbroj si ra|a valkanoto od niv ni{to ne go va|a. Antifol od Efes Me ubedivte. ]e zaminam mirno, i pokraj gnevot, }e bidam vesel. Znam edna vo s# odli~na èna li~na, umna, èstoka a ne`na; }e jademe kaj nea; èna mi za ova ~esto nepravedno me kore{e. ]e jademe ba{ tamu; (Na Anxelo) Odi, donesi go, |erdanot, {to veruvam e gotov; donesi go, te molam, vo Bodlikavo prase, taka ku}ata se vika za inaet ba{, |erdanot od èna mi na doma}inkata }e & go dadam. Brzni, te molam, gospodine. Bidej}i kaj mene klu~ na vrata ima }e ~uknam drugo mesto, belki tamu }e me primat.
Za eden ~as gospodine }e dojdam. Antifol od Efes Da. I taka so {egava skapo }e projdam.
118 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaat Lu~ijana i Antifol od Sirakuza.) Lu~ijana Mo`no li e sosem da si zaboravil na dol`nosta bra~na? Zarem ne e sram vo proletta qubovna cutot da e gnil na qubovta {to s# u{te zree? Ako pak sestra mi si ja zel za pari, toga{ za parite po~ituvaj ja glavno. A ~uvstvata kon drugata {to te gospodari barem pritaj gi, ne fali se javno. Ne davaj sestra mi da gleda kako sramot tvoj golem niz zabi ti se cedi, bidi fin, slatkore~iv, neveren iako, od porokot pravi doblest {to vredi. Na srce gnasen no ~ist na lik bidi, u~i go grevot vo svetec da se kali, gre{i tajno: zarem mora taa s# da vidi? Ima li kradec so plenot {to se fali? Dvojno e zlo - postelata da ja valka{ a nevinata èna da go znae grevot? Sramot se {iri so ve{tina mala od lo{oto, zborot lo{, dve zla pravi. A ènata lekoverna, si ja dal gospod, kon zborot va{ plitok, dlaboko e smerna, qubi druga no barem eden posto davaj & nea i pak }e ti e verna. Zatoa zete, kaj sestra mi pojdi ute{i ja, obodri ja, da ne se luti svesta e rabota so laski da se sluì{ koga pravat doma mirot da ti cuti. Antifol od Sirakuza Gospo|o slatka, ne znam kako se vika{ ni od kade ti imeto mi go znae{, no po znaeweto, ~arite, mi si slika na na{eto veli~estvo sveto. Nau~i me zatoa da zboruvam i mislam, na umot moj temen, tap i plitok otkrij mu go sega, mila damo od zborovite tvoi zna~eweto skrito. Vistinata ~ista zo{to li ja kori{ po nepoznat megdan vezden da lida? Boìca da ne si? Pak li }e me stvori{?
Prestori me, toga{ pokoren }e ti bidam no ako sega vo svojata sum koà ti tvrdam deka sestra ti ne mi e èna, na postelata nejzina ne & dolàm ni{to po tebe jas sega najmnogu venam. O, ne losti me sireno da se davam, vo moreto solzi na tvojata sestra, pej, i srcevo srceto }e ti go nosi po talazite raspu{ti gi srebrenite kosi na niv da legnam za da se smiram, i v zanes da sfatam deka dobivka e smrtta za onoj {to vaka umira. Lu~ijana Lud li si {to zboruva{ vaka? Antifol od Sirakuza Lud ne sum tuku zaluden a ne znam kako. Lu~ijana Okoto tvoe te zaslepi zna~i. Antifol od Sirakuza [tom gleda vo tebe o, sonce {to zra~i{. Lu~ijana Gledaj kaj{to treba pa }e gleda{ ~isto. Antifol od Sirakuza Mièweto, draga, i gledaweto se isto. Lu~ijana Ne vikaj me draga. Sestra mi ti e s#. Antifol Sestra na sestra ti. Lu~ijana Zna~i sestra mi.
Komedija na zabuni
119
Dromio od Sirakuza
Antifol od Sirakuza Ne toa si ti, edinstvena moja vilo na okovo oko bistro, na srcevo srce milo, sudbina i nade` vo mene {to gnezdat na zemjata raj, vo rajot yvezda. Lu~ijana
Navistina gospodine, ne sum pri sebe, i pripa|am na edna èna, onaa {to polaga pravo na mene, {to me progonuva, {to veli }e me ima. Antifol od Sirakuza
Sestra mi znam toa bi bila. Kakvo pravo polaga na tebe? Antifol od Sirakuza Dromio od Sirakuza Sestra ako saka{ nare~i se mila, no jas te qubam za vek }e te zemam, ti nema{ ma` a jas nemam èna. Daj mi raka. Lu~ijana Toa e gospodine, ve}e nade`. ]e ja viknam sestra mi soglasnost da dade. (Zaminuva. Vleguva Dromio od Sirakuza.) [to e taa? Antifol od Sirakuza Dromio od Sirakuza [to e sega Dromio? Kaj brza{ taka? Dromio od Sirakuza Me poznavte li gospodine? Dali sum jas va{eto mom~e? Dali sum jas- jas? Antifol od Sirakuza Ti si Dromio, ti si moeto mom~e, ti si ti. Dromio od Sirakuza Jas sum magare, jas sum mom~e na edna èna i ne sum pri sebe. Antifol od Sirakuza Mom~e na koja èna? I zo{to ne si pri sebe? Taka gospodine, taa e gotva~ka i seta e salo i ne znam za {to bi mi koristela osven da napravam lamba od nea i so pomo{ na nejzinata svetlina da zbri{am. Tvrdam deka nejzinite partali i lojot vo niv }e gorat cela zima. Ako go doìvee denot na Stra{niot sud, cela edna nedela }e gori podolgo od svetot. Mnogu po~ituvano ìvotno. Takvo za koe, pred da zboruva{, mora da se izvini{. Taa e slaba partija za mene ama èna~kata bi mi bila debela. Antifol od Sirakuza Kako misli{ èna~kata bi ti bila debela? Dromio od Sirakuza Takvo kakvo {to vie, gospodine, bi polagale na va{iot kow; a bi sakala da me ima ba{ kako ìvotno, a pravoto na mene go polaga ne zatoa {to sum ìvotno, tuku za{to taa e mnogu ìvotinsko su{testvo. Antifol od Sirakuza
120
Antifol od Sirakuza Kakva e na lik? Dromio od Sirakuza
Vilijam [EKSPIR
Antifol od Sirakuza A kade e [kotska? Dromio od Sirakuza Ja najdov po golotijata. To~no na dlankata od nejzinata raka. Antifol od Sirakuza
Crna ko |on a na lice kako zapr{ka. Zo{to? Za{to se poti, ~ovek moè da & se zacapa do kolena v lice. Antifol od Sirakuza
A Francija? Toa e mana {to ja ~isti vodata. Dromio od Sirakuza Dromio od Sirakuza Ne gospodine, manata e vnatre{na. Ni potopot na Noe ne bi ja is~istil. Antifol od Sirakuza Kako se vika? Dromio od Sirakuza Nela, gospodine. No ni imeto nejzino i tri ~etvrtini, odnosno ni ar{ini i tri~etvrtini ne }e ja izmerat od edniot kolk do drugiot. Antifol od Sirakuza Zna~i epten e {iroka. Dromio od Sirakuza Kolku {to e od glava do petici, tolku e od kolkot do kolkot; i u{te e trkalezna ko globus, na nea moàm da najdam razni zemji. Antifol od Sirakuza Na koj del od nejzinoto telo stoi Irska? Dromio od Sirakuza Pa da prostite, gospodine, na zadnikot. Toa go otkriv po mo~uri{tata. A Anglija? Dromio od Sirakuza Gi barav grebenite od varovnik, no ne najdov belina vo niv no mislam deka & stoi na brada sudej}i po solenata voda {to te~e{e me|u nea i Francija. Antifol od Sirakuza A [panija? Dromio od Sirakuza Da bidam iskren, ne ja vidov; no ja setiv nejzinata vrelina vo zdivot na gotva~kata. Antifol od Sirakuza A Amerika, Indija? Dromio od Sirakuza O, gospodine, na nejziniot nos ukrasen so rubini, safiri i smaragdi i svrten so Na nejzinoto ~elo, vooruèna i buntovna, vo vojna protiv sopstveniot vladetel. Antifol od Sirakuza
Komedija na zabuni
121
siot sjaj kon vreliot zdiv na [panija koja isprati cela armada trgovski brodovi da se natovarat so bogatstvoto od nejziniot nos. Antifol od Sirakuza Kade se Belgija, Holandija? Dromio od Sirakuza E, da prostite, gospodine, tolku nisko ne gledav. I da zavr{am. Ovaa prosta~ka ili ve{terka re~e deka sum nejzin, me nare~e Dromio, se zakolna deka sme dale zavet eden na drug; mi gi iznaredi ni{anite {to gi imam kako {to se belegot na ramoto, bemkata na vratot, golemata bradavica na levata raka, a jas, v~udoviden pobegnav od nea kako od avet. I ~inam da nemav gradi tvrdi, srce ~elik pes }e me store{e, da vrtam ra`ni celi. Antifol od Sirakuza Odi brzo do pristani{teto i ako vetrot duva od bregot kon bilo kade, pove}e vo gradot ni den ne ostanuvam; a ako vidi{ brod da isplovuva na plo{tad javi mi vedna{ tamu }e se vrtkam ~ekaj}i te; ako nikogo ne poznavame a nas n# znae sekoj znak e da begame vo drug pravec nekoj. Dromio od Sirakuza Ko ~ovek od me~ka vo strav {to bega begam pred taa {to za ma` me bara sega. (Izleguva.) Antifol od Sirakuza Edinstveno ve{terki ìveat ovde, zatoa moram da zaminam vedna{; taa {to ma` svoj me vika, od du{a za èna ja ne}am. No sestra & li~na {to tolku ne`na ubavina ja krasi
i odnos smeren, }e me natera{e za malku predavnik svoj da stanam; vo luwite bo`ji nad mene da ne se krenat }e se oglu{am na pesnata od taa sirena. (Vleguva Anxelo so |erdanot.) Anxelo Gospodine Antifol. Antifol od Sirakuza Da, taka se vikam. Anxelo Znam, znam, gospodine. Eve go |erdanot. Mislev da go donesam kaj Bodlikavo prase no ne be{e gotov pa se zadràv. Antifol od Sirakuza [to sakate da storam so nego? Anxelo Va{a volja. Za vas go pravev. Antifol od Sirakuza Za mene, gospodine? Ne sum go pora~al. Anxelo Ne edna{, ne dvapati, tuku stopati. Odete doma, izraduvajte ja èna vi, a negde po ve~era }e svratam parite da gi primam za |erdanot. Antifol od Sirakuza Poarno sega primete gi oti ni |erdan ni pari }e vidite. Anxelo Ba{ ste duhovit gospodine, zbogum. (Izleguva).
122
Antifol od Sirakuza
Vilijam [EKSPIR
Ne znam {to da mislam za s# ova no edno sigurno znam: bi bil golema gluperda da odbijam vaka ponuden |erdan, ovde za nikogo nema zima {tom darovi zlatni po ulici ima Po Dromio odam sega na plo{tadot ako na{ol brod, da begame od gradot.
în ÊTVRTI
Scena 1
(Doa|aat Trgovec, Anxelo i Xandar.)
Trgovecot U{te za Duhovi rokot iste~e, no jas mnogu ne navaluvav; i ne bi ni sega no ete, zaminuvam za Persija a parite mi trebaat za pat; zatoa vedna{ isplati mi ili xandarov }e te apsi. Anxelo Istata suma {to ti ja dolàm ja imam za primawe od Antifol; ba{ preeska pred da te sretnam mu go dadov |erdanot a vo pet satot toj treba da mi plati. Te molam, zatoa, da pojdeme do domot negov kaj{to, so blagodarnost, dolgot }e ti go vratam. (Doa|aat Antifol i Dromio od Efes) Xandarot Ne ma~ete se, eve go, gospodinot, doa|a. Antifol od Efes Jas odam doma kaj zlatarot, a ti kupi jaè; toa e podarok za èna mi i nejzinata banda {to mi zatvorija denes vratata pred nos. No, sre}a eve go zlatarot. Sepak trkni, kupi jaè i doma donesi mi go. Dromio od Efes Toa jaè stopati niv }e gi jaòsa. (Zaminuva.)
Antifol od Efes Samo ludak moè da se potpre na vas; vetiv deka vie so |erdanot }e dojdete no ni |erdan vidovme ni zlatar. înam pomislivte qubovta n& e so |erdan vrzana pa zatoa, gospodine, ne povelavte da dojdete. Anxelo [egata nastrana, eve vi potvrda za teìnata na |erdanot do gram, za finosta na zlatoto i cenata za raka {to zaedno ~inat tri dukati pove}e od dolgot moj kon gospodinot. Ve molam, vedna{ da mu isplatite; toj zaminuva na more i samo ova tuka go zadrùva. Antifol od Efes Ne nosam pari so sebe a i imam rabota v grad. Gospodine, bidete dobar, odvedete go tu|inecot kaj mene doma, odnesete go |erdanot, a ène mi, po priemot vedna{ }e vi plati; moèbi i jas }e stignam dotoga{. Anxelo Toga{ |erdanot dajte & go vie. Antifol od Efes Ne, odnesete go vie; moè }e zadocnam.
124
Anxelo Dobro, gospodine neka e taka. Go imate li |erdanot kaj vas? Antifol od Efes
Vilijam [EKSPIR
kamo |erdanot da go vidam. Trgovecot Vremeto mi e skapo. Kaète, gospodine, }e pla}ate ili ne? Ako ne pla}ate toga{ na xandarov go predavam. Antifol od Efes Da vi platam? [to da vi platam? Anxelo Parite {to mi gi dolìte za |erdanot. Antifol od Efes ]e vi platam ako |erdanot mi go dadete. Anxelo Vi go dadov pred polovina ~as. Antifol od Efes Ni{to ne mi dadovte; velej}i go ova mnogu me navreduvate. Anxelo A vie u{te pove}e, gospodine, odre~uvaj}i. Pomislete samo, kolku ova mi {teti na ugledot. Trgovecot Na moja tu`ba,xandare, apsi go. Xandarot Sekako, vo ime na vojvodata, sledete me. Anxelo
Jas go nemam, no veruvam deka vie go imate inaku bez pari }e se vratite od kaj mene. Anxelo Najseriozno ve molam, gospodine da mi go dadete |erdanot; i vremeto i veterot se povolni za gospodinov kaj{to ne moè da isplovi samo zaradi mene. Antifol od Efes Boè! Zarem sakate vaka da go opravdate va{eto nedoa|awe vo Bodlikavo prase? Mesto jas da ve koram za nedostojnosta vie ovde mi se prepravate kako èna. Trgovecot Vremeto vrvi. te molam, gospodine, svr{i so ova. Anxelo Gledate deka sum vo maka. \erdanot! Antifol od Efes Dajte & go na èna mi pa }e vi platam. Anxelo Znaete deka pred malku vi go dadov. Ispratete go ili ispratete me so potvrda nekakva. Antifol od Efes E, sega navistina preteravte;
E, tuka ve}e nema mrdawe; ili platete za mene ili
Komedija na zabuni
125
Dromio od Sirakuza
xandarov, na moja tu`ba, }e ve apsi. Antifol od Efes Da platam za ona {to ne go primiv? Apsi me, glupaku, ako smee{. Anxelo Eve ti pla}a, xandaru. Apsi go! Ni bratot roden ne bi po{tedil vaka bezobrazno da me uniì. Xandarot Ve apsam, gospodine. Tu`bata ja ~uvte.
Onoj za koj me prativte da go najdam i za plovidba na{a da uplatam. Antifol od Efes Robu pijan, po jaè te prativ i u{te ti kaàv zo{to mi treba. Dromio od Sirakuza Po jaè za besewe moèbi. Gospodine, me prativte po brod na pristani{te. Antifol od Efes
Antifol od Efes Do pla}aweto na otkupot, se pokoruvam, no za ova ne }e moè{, siwore, da plati{ ni so seto zlato od du}anot. Anxelo Ubeden sum gospodine deka ìv rezil }e stane{ vo Efes. Pravdata znam e na moja strana. (Doa|a Dromio od Sirakuza od kaj pristani{teto.) Dromio od Sirakuza Gospodaru, eden brod od Epidamno ~eka samo stopanot da se ka~i pa da otplovi. Na{ite pqa~ki ve}e gi tovariv a kupiv i maslo,balsam i dobra rakija. Brodot e spremen, dobar vetar od kopnoto duva; go ~ekaat u{te gospodarot, kapetanot i vas. Antifol od Sirakuza [to? Lejko luda, ovco glupa! Koj brod od Epidamno mene me ~eka? Ova drugpat }e go ras~istam so tebe i }e gi nau~am u{ite da slu{aat dobro; a sega, gadu, mar{ kaj Adrijana, daj & go klu~ot i kaì & deka vo kov~egot poslan so turski diftik ima }ese so dukati; neka mi go prati. Kaì & deka sum uapsen na ulica a so toa otkupot }e se plati. A sega trk, robu! Napred, xandaru, duri ne stigne }eseto, vodime v zatvor. (Zaminuvaat site osven Dromio od Sirakuza.) Dromio od Sirakuza Kaj Adrijna, - ba{ tamu ru~avme, a tamu onaa kaca tvrde{e deka sum & ma`! No mislam deka e predebela za pregratkata moja. Tamu moram iako me vle~e du{a, slugata mora gospodarot da go slu{a!
126 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
Lu~ijana So zborovi strasni, {to, boè me prosti, iskreni da bea }e gi cenev bezmerno. Glavno ubavinata mi ja fale{e, pa re~ta smerna. Adrijana [to? Taka fino pqampavte? Lu~ijana Smiri se, pa }e ti kaàm.
(Doa|a Adrijana i Lu~ijana.) Adrijana [to? Lu~ijana, i te zaveduval? Mu vide li jasno v o~i deka te posakuva? Kaì mi, re~i da ili ne, be{e li crven ili bled, go misle{e li toa ili seto be{e blef? Zboruvaj za odsjajot na lik {to mu {eta od meteorite v srce {to mu svetat. Lu~ijana
Adrijana Prvin odre~e deka na nego ima{ pravo. Adrijana A koe pravo ne mi odrekol vragot? Lu~ijana Potoa se zakolna deka stranec e vo gradot, Adrijana U{te i ~esno se zakolnal gadot. Adrijana Lu~ijana Potoa mu zboruvav za tebe. Adrijana I? Lu~ijana Qubovta {to ja barav za tebe toj od mene ja bara{e za sebe. Adrijana Dromio od Sirakuza I zboruvaj so {to proba da te losti? Tr~av ludo. Podobro mu mislam od ona {to go velam, pa taka lo{oto od nego se gubi, pticata podaleku od gnezdoto civka, jazikot go kolne, no srceto go qubi. Dromio od Sirakuza Trk, kov~egot, }eseto, brzo, ah ~udo! Lu~ijana Kaj si go zagubil zdivot? Niti sakam niti pak moàm. Od ovaa vo druga ne se moè koà, ulogav e toj, star, surov, gaden, zloben, alipen, bezobli~en, jaden; nam}or, {utrak, razvraten do gu{a, nikakov na telo, poinakov na du{a. Lu~ijana Zarem po gadov, toga{, qubomori{ vaka? Po zloto propadnato nikoj ne podal raka.
Komedija na zabuni
127
Adrijana
Adrijana Kaj ti e gospodarot? Dali e aren? Dromio od Siraluza V aps e, zna~i e aren ko kompir varen. \avol vo nametka podmolno go zgrabi, so kameno srce i ~eli~ni zabi, zmev, furija, nafaka lo{a, vrag, ne! Polo{o, ~ovek vo volovska koà, du{kalo, kodo{, temni~i{te edno {to lu|eto gi sledi po sokaci bedno, zagar {to te pika vo smrtonosna mamka pred sudot na vrat da ti navre jamka. Adrijana [to, |erdanot?
Dromio od Sirakuza Yvon~eto. Znak da odi slugata veren, be{e dva koga trgnav, sega e eden. Adrijana âsovite nanazad odat! Neverojatno! Dromio od Sirakuza Ne e, xandar da ve lovi od ~as vo ~as! Adrijana
[to e ~oveku? Vo {to e rabotata? Nebare vremeto e dol`nik; gluposti redi{ Dromio od Sirakuza Dromio od Sirakuza Vo toa {to ne znam, znam samo deka e v zatvor. Adrijana Zatvor veli{? A po ~ija tu`ba? Dromio od Sirakuza Po ~ija tu`ba, gospo|o. jas ne znam, no deka onoj so koàta go apsi, toa znam. ]e mu go platite li otkupot so parite od turskiot kov~eg? Adrijana Odi, donesi gi, sestro. (Izleguva Lu~ijana.) Ba{ slu~ka gadna, a jas ne znam ni koga v dolg padna. Dromio od Sirakuza Padna na dolgot i toj i toj sega go goni a dolgot e |erdan, slu{ate yvoni? Vremeto e bankrot. Dolì pove}e odo{to vredi. I kradec e; po narodot glas kruì mo}en vremeto se prikraduva i dewe i no}e. Dol`nik {tom e i kradec i vlasta u{te da e tuka, ete zo{to po ~as nanazad ~uka. Adrijana Eve gi parite! Dromio, odi gospodarot dovedi go kako {to e redno. Sestro, misla sega mi se rodi, misla {to me godi i te{i voedno.
128 Scena 3
Antifol od Sirakuza
Vilijam [EKSPIR
Nema nikoj da ne pozdravi ko da sum niven poznanik star i sekoj ba{ na ime me vika: pari mi davaat, me kanat doma, nekoi na qubeznosta mi blagodarat, nekoi stoka ko napazar mi nudat; ba{ sega eden terzija me vikna v du}an mi ja pokaà svilata za mene {to ja kupil i vedna{ mi zede merka. Se razbira, s# e ova privid na fantazijata, magioni~ari laponski ìveat ovde. (Vleguva Dromio od Sirakuza.) Dromio od Sirakuza Gospodaru, eve go zlatoto po koe me prativte. [to, zarem slikata na stariot Adam ja vidoizmenivte? Antifol od Sirakuza Kakvo zlato? Na koj Adam misli{? Dromio od Sirakuza Ne na onoj {to go ~uva{e rajot tuku na onoj {to go ~uva zatvorot; na onaj {to odi vo koà od tele zaklano vo ~est na zabludeniot sin; na onoj {to vi se prikrade od zad grb. Kako crn demon, i ve natera od sopstvenata sloboda da se li{ite. Antifol od Sirakuza Ne te razbiram. Dromio od Sirakuza
na odmor; na ~ovekot, gospodine, {to se soàluva nad partalkovcite i partalite im gi zamenuva so zatvoreni~ki ali{ta; na ~ovekot {to poèstoko udira so pendrekot od bilo koj mavarski xelat. Antifol od Sirakuza [to, zarem misli{ na xandar? Dromio od Sirakuza Da, gospodine, na zatvorskiot temni~ar; onoj {to n# vadi pred pravdata {tom gi prekr{ivme obvrskite; onoj gospodine, {to mir im posakuva na nemirnite {to gi vodi v aps. Antifol od Sirakuza Slu{aj, mom~e, ostavi gi lunkite. Kaì, dali nekoj brod trgnuva ve~erva za edna{ ve}e da zamineme. Dromio od Sirakuza U{te pred eden ~as, gospodine, vi kaàv deka brodot Nade` trgnuva ve~erva no toga{ xandarot ve zadrà i ve natera na brodot Bakne` da se ka~ite. Eve gi angelite po koi prativte da ve oslobodat. Antifol od Sirakuza ôvekot e mrdnat, a mrdnat sum i jas; vo vilaetite na prividot lunyame veruvaj}i deka }e n# spasi od prisenot nekoja blagoslovena sila. Metresata
Ne? A zo{to? Rabotata e mo{ne ednostavna; mislam na onoj {to e kako vas vo ko`nena kutija; na ~ovekot, gospodine, {to umornite gospoda po ramo gi tapka i gi pra}a
Milo mi e {to ve gledam, gospodine Antifol; zna~i ste go na{le zlatarot. Ovoj li |erdan, denes mi go vetivte?
Komedija na zabuni
129
Dromio od Sirakuza
Antifol od Sirakuza Begaj satano! Ne losti me ve}e! Dromio od Sirakuza Gospodaru, ova li e gospo|a Satana? Antifol od Sirakuza \avol e taa. Dromio od Sirakuza I polo{o, na |avolot |avolica, sega prepravena ko lesna èna, a koga èna veli Prokleta da sum boè se znae deka misliBoè, pretvorime vo lesna èna. Nekade e napi{ano deka tie mu se javuvaat na maòt ko angeli na svetlosta; svetlosta e od ognot, a ognot pali. Zna~i, lesnite èni palat, zatoa nastrana od nea. Metresata Gospodine, vie i va{iot ~ovek ste neobi~no veseli. Vi se kasnuva ne{to? Dromio od Sirakuza Ako kasnuvate, gospodaru, barem zemete so dolga laìca. Antifol od Sirakuza Begaj, satano! So jadewe li me losti{? Ve{terka si ti i site okolu tebe. Ti nareduvam da se trgne{! Metresata Dajte mi go prstenot moj {to za ru~ek mi go zedovte ili |erdanot {to go vetivte za dijamantot moj pa }e si odam.
Nekoi |avoli baraat samo strugotinki od nokot, vlakno, slamka, kapka krv, igli~ka, orev, koska od vi{na; no taa, podr~na, bara |erdan. Gospodaru, bidete mudri; ako & go dadete, |avolot }e go strese |erdanot od |avolicata i }e n# spa{ka. Metresata Ve molam, gospodine, prstenot dajte mi go ili |erdanot; se nadevam, nema da me izmamite. Antifol od Sirakuza Is~ezni ve{terke. Odime Dromio. Dromio od Sirakuza Odi si sueto, veli paunot; toa i sami go znaete, gospoà. Metresata Sega sum sigurna Antifol e lud inaku nikoga{ vaka ne bi postapil. Mi zede prsten od ~etirieset dukati a za nego mi veti |erdan; no sega seto toa go odre~uva. Pokraj ovaa ludost nevidena, luda mu be{e i prikaznata denes za ru~ek deka doma pred nos mu zatvorile; verojatno, èna mu, znaej}i mu go ujot, namerno vratata ja zaklu~ila. Sega, treba da pobrzam vo domot negov i da & kaàm na èna mu, deka toj, ko lud, doma mi vleze i na sila mi go zede prstenot, vaka e najdobro da storam ~etiriesette dukati da ne mi izgorat.
130 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
Temni~arot Bidete trpeliv, gospodine dobar. Dromio od Efes Trpeliv treba da sum jas. mene me }ofkaat. Temni~arot Zapri go jazikot, mom~e. Dromio od Efes Podobro nego nagovorete go da gi zapre racete. Antifol od Efes
(Doa|aat Antifol od Efes i temni~ar.) Antifol od Efes Ne pla{i, se ~oveku, nema da begam Pred da odam, site pari }e gi dobie{ za koi sum zatvoren. @ena mi, denes, ne e ba{ so site i nema lesno da poveruva deka uapsen sum vo Efes. No, eve go slugata. Mislam ba{ parite gi nosi. Zdravo mom~e. Go nosi{ li ona po koe te prativ? Dromio od Efes So ova na site }e im platime. Antifol od Efes
Kopile edno bes~uvstvitelno. Kade se parite? Dromio od Efes Dromio od Efes Gi dadov gospodaru, za jaèto. Antifol od Efes Petstotini dukati, gadu, za edno jaè? Dromio od Efes Dromio od Efes Za nikakvi petstotini dukati ne sum ~ul. Antifol od Efes Pa kaì, toga{, po {to te prativ doma? Dromio od Efes Po jaè, gospodine, so taa cel se vra}am. Antifol od Efes Za taa cel i ova dobredojde ti sledi. Navistina sum magare; toa ubavo se gleda po dolgite u{i. Mu sluàm od ~asot koga se rodiv, a za slu`ba do sega ne sum dobil ni{to osven }otek. Koga mi studi so }otek me stopluva, koga mi e è{ko so }otek me razladuva; ako spijam, so }otek me razbuduva; ako sedam so }otek me stanuva; a izleguvam so }otek me ispra}a a se vra}am so }otek me do~ekuva; }otekot na grb go nosam ko prosja~ka porodot svoj; i mislam koga }e me oskati, so nego }e prosam od porta na porta. (Doa|aat Adrijana, Lu~ijana, Metresata i Pin~.) Kamo da bev bes~uvstvitelen gospodine. Sega nema{e da gi ~uvstvuvam udarite va{i. Antifol od Efes ûvstvitelen si samo na udari, ba{ kako magare.
Komedija na zabuni
131
Antifol od Efes Odime, eve, èna mi doa|a.
na mrakot da pobrza{. Te zakolnuvam so site nebesni svetci. Antifol od Efes
Dromio od Efes Mol~i ve{teru, jas ne sum lud. Gospo|o rescipe finem, misli na krajot ili kako papagal da pretskaàm: Vardi se od kraj so jaè. Antifol od Efes Antifol od Efes U{te }e mele{? (Go tepa Dromio.) Metresata [to velite sega? Lud li e maòt vi? Adrijana Negovata surovost toa go potvrduva. Doktore Pin~, vie ste vra~ot; vratete go vo zdrava pamet pa }e vi dadam s# {to }e posakate. Lu~ijana Antifol od Efes Boè, kolku mra~no, divja~ki me gleda. Ru~av doma? [to veli{ na ova podlecu? Metresata Dromio od Efes Gledajte kako se trese, kutriot. Raka na srce gospodaru, ne ru~avte doma. Pin~ Antifol od Efes Dajte mi raka, da vi go vidam pulsot. Antifol od Efes Eve vi raka, neka vi go vidi uvoto. (Go udira.) Pin~ Ti nareduvam Satano, vlezena vo ovoj ~ovek, da go ostavi{ vo vlasta na molitvite sveti a ti vedna{ vo vilaetot tvoj Dali mi be{e zaklu~eno doma i i dali ostanav nadvor? Dromio od Efes [to e pravo gospodaru, vi be{e zaklu~eno a vie ostanavte nadvor. Antifol od Efes I neli taa me poniùva{e? Ova li e bandata? Ovoj li ~ovek so nam}orest surat piruvale vesel vo domot moj denes a jas ostanav zaklu~en nadvor pred vlezot moj roden, besramnice? Adrijana Gospod mi e svedok, maù, deka ti ru~a{e doma i deka ako ne izleze{e, ni kletvive ne }e gi doìvee{e ni javniot sram, Adrijana Kamo da ne e, zavalijata.
132
Dromio od Efes I taa ve poniùva{e gospodaru. Antifol od Efes
Vilijam [EKSPIR
Antifol od Efes Ne be{e li kaj nea po }eseto dukati? Adrijana Be{e, i jas }eseto mu go dadov. Lu~ijana
I neli nejzinata skuginka si igra{e majtap so mene, neli me prezre? Dromio od Efes
A jas sum svedok deka toa i go stori. I nejzinata sluginka si igra{e majtap so vas, i ve napravi majmun. Antifol od Efes I neli besen zaminav od tamu? Pin~ Dromio od Efes I besen zaminavte, ìmi krstot. Koskive moi najdobro znaat deka po niv besot go isturivte. Adrijana Antifol od Efes Treba li vaka da mu popu{ta pred navalata negova razmirena. Pin~ Sigurno. Mom~evo mu go znae ujot, i popu{taj}i mu, go smiruva. Antifol od Efes Ti go natera zlatarot da me apsi. Adrijana Se kolnam deka pari za otkupot po Dromio ti prativ. Dromio od Efes Gadu podol, vo dvete raboti laè{ ti. Pari po mene? Moèbi dobra volja pratila no pari gospodaru, sigurno n#. Antifol od Efes A ti vo site, bludnice bolna, Kaì mi, zo{to mi ja zaklu~i vratata denes? A zo{to ti uporno tvrdi{ deka }eseto so dukati ne si go primil? Adrijana Ne ti ja zaklu~iv vratata, maù moj dobar. Dromio od Efes Niti pak jas pari primiv, gospodaru moj dobar. No edno priznavam, vratata be{e sigurno zaklu~ena. Adrijana Gospo|o, i gospodarot i paòt se ~uknati. Po blediloto na liceto toa im go gledam. Da gi vrzeme predlagam i vo nekoja prostorija temna da gi zatvorime. Dromio od Efes Gospod i jaàrot mi se svedoci deka samo po jaè bev praten.
Komedija na zabuni
133
{to zdruèna sega so prokletava banda na op{t prezir me izloì; no so noktive }e gi iskopam o~ite la`ni {to sramot moj golem bezobzirno go gledaat. Adrijana Vrzete go, vrzete go, ne pu{tajte da mi se pribliì. Pin~
kaàt, s# }e ti bide natokmeno. Gospodine doktore, vodete go pravo doma. O, den baksuzen! Antifol od Efes O bludnica baksuzna! Dromio od Efes Gospodaru, zaradi vas me vrzaa i mene. Antifol od Efes
U{te, u{te lu|e! Jak e |avolot vo nego. Mol~i podlecu, u{te }e me luti{? Lu~ijana Dromio od Efes Kutriot, ba{ izgleda izguben i bled. Antifol od Efes [to, da ne sakata da me ubiete? Temni~aru, zatvorenik sum tvoj, zarem }e dopu{ti{ da me vodat? Temni~arot Adrijana Pu{tete go! Toj e moj zatvorenik i nema da vi dozvolam da go vodite. Pin~ Vrzete go i onoj i toj e lud. Temni~arot Adrijana [to ti e xandarska timbo? Zarem uìva{ gledaj}i go bolniov kako sam se uniùva? Temni~arot Toj e zatvorenik moj. Ako go pu{tam, dolgot negov }e treba da go platam jas. Dveste dukati. Adrijana Adrijana ]e ti platam jas. Vodi me kaj doveritelot! [tom sumata mi ja Za {to e dadena? Po tu`ba na nekoj zlatar Anxelo. Go znaete? Adrijana Go znam. Kolkava e sumata? Temni~arot Vodete gi! Sestro ti dojdi so mene. Kaì mi po ~ija tu`ba e uapsen? (Zaminuvaat Pin~ i pomo{nicite, vodej}i gi Antifol i Dromio od Efes.) A da ve vrzat za xabe? Nema toga{ da vikate |avol da ve zeme! Lu~ijana Bog da ~uva i da brani! Kutrite, kolku besmisleno zboruvaat.
134
Temni~arot
Vilijam [EKSPIR
Antifol od Sirakuza Trk do Kentaur! Donesi gi pqa~kite! Znam deka samo na brod }e bideme sigurni. Dromio od Sirakuza [teta {to mora da zamineme. Siguren sum deka lu|eto ovde nikakvo zlo nema da ni storat. Gledate kolku u~tivo ni se obra}aat, zlato ni davaat. Mislam deka se odli~en narod i da ne e onaa kaca meso {to me saka za ma`, bi moèl, pretvoren vo ve{ter da ostanam ovde za sekoga{. Antifol od Sirakuza Cel grad da mi go dadat ni den pove}e ne ostanuvam ovde ni edna edinstvena no}. Zatoa, brzni, pqa~kite da gi natovarime.
Za nekoj |erdan {to ma` vi od nego go zel. Adrijana To~no e deka |erdan mi veti no nikoga{ ne sum go primila. Metresata Otkako ma` vi deneska, siot besen, dojde kaj mene i prstenot mi go zede, onoj prsten {to sega mu go vidov na raka, vedna{ potoa go sretnav so |erdanot. Adrijana Moè da e taka. No jas ne go dobiv. Temni~aru, odvedi me sega kaj zlatarot sakam sama da ja ~ujam vistinata. (Doa|aat Antifol i Dromio od Sirakuza so izvadeni me~ovi.) Lu~ijana Boè pomoì, slobodni se pak! Adrijana So goli me~evi napa|aat! Da vikame za pomo{ povtorno da gi vrzat. Temni~arot Ne, da begame. ]e n# ubijat! (Begaat upla{eni.) Antifol od Sirakuza Ve{terkive gledam od me~ se pla{at. Dromio od Sirakuza Pred malku saka{e da vi bide èna a sega pobegna od vas.
în PETTI
Scena 1
(Doa|aat Anxelo i trgovecot.)
Anxelo @al mi e gospodine {to ve zadràv no, ~esen zbor, |erdanot toj go primi iako najbes~esno potoa odre~e. Trgovecot Kakov glas go bie vo gradov? Anxelo Mnogu visok mu e gospodine ugledot, doverbata vo zborot negov bezgrani~na, sakan od sekogo, site go smetaat za prv gra|anin, Vo mestovo, zborot negov vredi pove}e od celo bogatstvo moe. Trgovecot Potivko ~inam odonde doa|a. (Doa|aat Antifol i Dromio od Sirakuza.) Anxelo Ete, i |erdanot mu e okolu vrat a najbesramno se zakolna deka go nema. Gospodine, dojdete, }e zboruvam so nego. Siwor Antifol, se ~udam so kakva cel me donesovte i s# donesovte na vakvo derexe odre~uvaj}i |erdanot od mene iako sega otvoreno i javno go nosite? Osven tu`bata, sramot i zatvorot na koi {to nepotrebno se izloùvate mu nanesovte zlo i na ovoj moj ~estit prijatel, koj, samo zaradi
nedorazbiraweto na{e, ne krena edra i ne otplovi denes na more. Ovoj |erdan od mene go primivte. Go odre~uvate li toa? Antifol od Sirakuza Se razbira deka go primiv i toa nikoga{ ne sum go odrekol. Anxelo Go odrekovte, gospodine, i toa so kletva? Antifol od Sirakuza A koj ~ul deka sum odrekol so kletva? Trgovecot U{ive moi, znae{ oti te ~uja. Sram da ti e! [teta e {to ìvee{ i se dviì{ me|u ~esni lu|e. Antifol od Sirakuza Gad si ti {to vaka me kleveti{ vedna{ ovde, ~esta i ugledot moj }e go odbranam ako smee{ pred me~ov da mi izleze{. Trgovecot Smeam oti te smetam za nikakvec. (Gi vadat me~evite. Doa|aat Adrijana, Lu~ijana, Metresata i drugi)
136
Adrijana Stojte! Ne povreduvajte go, ìvi boga, toj e lud; poleka nekoj me~ot neka mu go zeme; i Dromio vrzete go! Nosete gi pravo kaj mene doma. Dromio od Sirakuza
Vilijam [EKSPIR
Igumenijata Da ne mu potonale site gemii na more? Blizok nekoj da ne mu umrel? Da ne okoto ne{to mu go nateralo srceto vo nezakonska vrska, grev poznat kaj pomladite {to o~ite svoi im dozvoluvaat pregolema sloboda? Koja od makive nego go ma~i? Adrijana Niedna, osven poslednata moèbi; edna metresa ~estopati od doma go vade{e. Igumenijata Za toa treba{e ~esto da go kori{. Adrijana Toa i go pravev. Igumenijata No, nedovolno strogo. Adrijana Kolku {to skromnosta mi dozvoluva{e. Igumenijata Zna~i tajno. Adrijana I pred dru{tvo, isto taka. Igumenijata Da, no nedovolno. Adrijana Toa be{e na{ postojan predmet na
Begaj, gospodaru, begaj, da vlezeme vo ku}ava, ìvi vera; se ~ini e nekoja opatija; brgu vnatre ili koàta na stap n& otide. (Antifol i Dromio od Sirakuza vleguvaat vo opatijata. Doa|a Emilija, igumenijata.) Igumenijata Smirete se , lu|e kaj odite? Adrijana Da go odvedeme mojot jaden, razmiren ma`; da vlezeme nenadno, nabrzina da go vrzeme i pravo doma. Anxelo Znaev deka ne{to mu fali. Trgovecot @al mi e {to izvadiv me~ na nego. Igumenijata Od koga e toj vo vakva sostojba? Adrijana Cela nedela e stemnet, taèn i lut, poinakov sosem, kako da e drug ~ovek, no, s# do poladnevo negovata voznemirenost go nema{e prejdeno stepenot na ludilo.
Komedija na zabuni
137
Igumenijata
razgovor; ne moè{e da zaspie oti za toa mu zboruvav; na jadewe samo mu prefrlav; nasamo, samo za toa pqampav, a ~esto i vo dru{tvo; nieden mig ne pominuva{e a da ne mu re~am na kolkav rezil n# izloùva. Igumenijata Zatoa na krajot ~ovekot poludel. Otrovniot prekor na qubomornata èna poopasno true od pobesneto ku~e. Prekorite tvoi go ostavija bez son i zatoa sega matna mu e glavata; Veli{, so kavgi mu ja za~inuva{ hranata no nemirni obroci go vlo{uvaat varaweto i ottkuka se koti ognot na treskata. A {to e treskata ako ne nastap na ludilo? U{te veli{, so raspraviite tvoi zabavata si mu ja rasipuvala ti; no znaj, bez razonoda, ~ovekot go ~eka poti{tenost samo ma~na, te{ka taga, rodnina bliska na o~ajot neute{liv {to verno go sledat bolestite lo{i, du{mani mo}ni na ìvotot. Bez odmor, zabava i mir vo jadeweto duri i yver nekoj bi poludel. Zna~i, tvoite qubomorni napadi go oteraa maòt ti vo ludilo. Lu~ijana Prekorot nejzin sekoga{ bil blag kon odnosot negov grub i surov. [to trpi{ ukori a ne odgovara{? Adrijana Me pottikna da se preispitam. Vlezete lu|e i odvedete go. Igumenijata Stojte, vi zabranuvam, ova e moj dom. Adrijana Toga{ slugite va{i neka go dovedat.
Ne. Svetili{tevo mu e pribeì{te i toa }e go ~uva od va{ite race s# duri povtorno ne go donesat vo svest ili pak naporot ne se pokaè zaluden: Adrijana Jas }e go neguvam maòt moj, }e bdeam nad nego dodeka e bolen, toa mi e dol`nost, a za dol`nosta takva dovolna sum samata jas; zatoa daj mi go da go nosam doma. Igumenijata Bidi trpeliva oti ne go zema{ ma` ti, s# dodeka ne gi upotrebam proverenite sredstva: napivki iscelitelni, lekovi, molitvi sveti i od nego ne napravam povtorno ~ovek prav. Toa e del od zakletvata moja, od dol`nosta milosrdna na mojot red; zatoa odi, ostavi mi go. Adrijana Ne. Ne doa|a vo predvid ovde da go ostavam, a i na va{ata svetlost n# i prili~i ma` od èna da razdeluvate. Igumenijata Smiri se i odi. Ve}e ti rekov deka ne go dobiva{. (Vleguva vo opatijata.) Lu~ijana ]e mora{ na vojvodata da mu se poàli{. Adrijana Odime, }e padnam na kolena pred nego i ne stanuvam duri solzite i molitvite moi ne ja podbodnat negovata milost da dojde li~no
138
i so sila da go odzeme maòt mi od igumenijata. Trgovecot
Vilijam [EKSPIR
ne veruvam deka ne{to vi zgre{ila. Adrijana
Sega e blizu pet. Naskoro li~no vojvodata }e pomine od ovde na patot svoj kon dolinata na àlta predelot {tur na smrtta i mrakot smesten zad grobjeto na opatijava. Anxelo A zo{to doa|a? Trgovecot Da prisustvuva na javnoto pogubuvawe na eden ugleden trgovec od Sirakuza koj{to, denes, za àl, pristignal vo zalivot kr{ej}i go na toj na~in redot i zakon na ovoj grad. Anxelo Eve doa|aat; }e prisustvuvame na negovata smrt. Lu~ijana Klekni pred vojvodata pred da ja mine opatijata. Vojvodata U{te edna{ objavete javno deka nema da umre ako nekoj ja plati sumata za nego. Ova e posledno {to moè da napravime. Adrijana Pravda, vojvodo, baram od igumenijata. Vojvodata Taa e doblesna i sveta èna
Ve molam, gospodaru, poslu{ajte me: Antifol, mojot ma`, kogo so va{ blagoslov gospodar go storiv na sebe i na s# {to imam jas, na ovoj lo{ den nalet na ludilo go razmiri i toj nasilni~ki izleze na ulica zaedno so slugata svoj, poluden ko nego, i mnogu pakosti po lu|eto storija v ku}i vleguvaj}i im; zemaa prsteni nakit i s# drugo {to na besot negov mu se bendisa. Edna{ uspeav da go vrzam i da go pratam doma, a jas otidov da gi platam {tetite od gnevot negov predizvikani. Vo me|uvreme, ne znam so koja sila toj se oslobodi od tie {to go ~uvaa i zaedno so negoviot ulav sluga n# sretnaa gnevni i so goli me~evi se frlija na nas da ne kolat. Pobegnavme za sre}a, a potoa, koga nova pomo{ prisobravme, se vrativme po niv da gi vrzeme. Toga{ tie vlegoa vo opatijava. Se obidovme po niv da vlezeme no igumenijata ne saka da n# pu{ti ni ja zatvori vratata i ne ostava da go izvle~eme ottamu niti pak & e po volja da n& go predade sama. Zatoa, vojvodo mo}en, naredi da n& go predadat za pomo{ta nu`na da im ja ukaème. Vojvodata Ma` ti mi sluèl mnogu vojni i toga{ kneèvski zbor dadov koga edna{ }e go zeme{ za gospodar na postelata tvoja }e gi uìva toj site dobra {to eden vojvoda moè da gi pruì. Nekoj neka, sega, tropne na vratata od opatijata i neka ja vikne igumenijata ovde. Ne mrdam nikade pred da go re{am ova.
Komedija na zabuni
139
(Doa|a eden sluga.) Slugata Gospo|o, gospo|o, spasuvajte se! Gospodarot moj i paòt negov se oslobodija; site sluginki po red gi ispotepaa, go vrzaa doktorot i bradata cela mu ja podgorija so glamni; {tom }e se zapale{e vedna{ ja gasea frlaj}i mu kofi valkana voda v lice. Sega gospodarot za trpenie mu zboruva a paòt negov so noìci go striè Pin~a ko da e prle; i ako vedna{ ne ispratite pomo{ mislam deka naskoro }e go ispratat na nebo. Adrijana
a sega e onde. Toa razumot ~ove~ki ne moè da go sfati. (Vleguvaat Antifol i Dromio od Efes.) Antifol od Efes Pravda, vojvodo velik, pravda dajte mi, za deloto {to go storiv za vas koga vo bojot ve op~ekoriv i gi primiv ranite mesto vas; za krvta barem {to ja zagubiv toga{, sega pravda dajte mi! Egeon Stravot od smrtta ako sosem ne me zaslepi toga{ go gledam sin mi Antifol, a onoj do nego e Dromio. Antifol od Efes
Tikvar! Gospodarot tvoj i paòt negov se ovde; seto {to go kaà najgnasna e laga. Slugata Gospo|o, se kolnam, vistinata ja zboruvam; odvaj edna{ ako sum se izdi{al od migot koga ova go vidov. Toj glasno ve priziva i sve~eno se kolne deka ako ve fati, liceto }e vi go sma~ka i }e ve izobli~i. (Glasovi od nadvor.) Begajte, gospo|o, go slu{am, begajte vi velam! Vojvodata Zastanete do mene i ne pla{ete se, Straà! [titete ja so helebardite. Adrijana Lele! Pa toa e ma` mi; ìvi ste svedoci deka nevidliv ottuka projde; samo pred malku vleze vo opatijata
Pravda, mil moj knezu, pravda protiv ènata! Onaa {to ti za sopruga mi ja dade a taa me izrezili stra{no, me poniì najpogano. Nesfatlivo, nepojmlivo zlo taa denes mi nanese. Vojvodata Kaì kakvo i pravda }e dobie{. Antifol od Efes Denes, vojvodo, mi ja zaklu~i vratata i taa so nekolku razbojnici blude{e doma. Vojvodata Teòk grev! Kaì, go stori li ova? Adrijana Ne, gospodaru. jas, toj i sestra mi denes zaedno ru~avme doma. Se kolnam so lagi te{ki toj sega me tovari.
140
Lu~ijana
Vilijam [EKSPIR
Ni videlo da imam ni son, gospodaru ako vistinata ne vi ja kaà. Anxelo La`gi! Dvete se kolnat la`no, barem za ova ludakov so pravo gi obvinuva. Antifol od Efes Gospodaru, sosem sum pri sebe i dobro znam {to zboruvam; pijan ne sum, ne sum ni mamuren, niti pak gneven bes podmolno me grize, iako od makive bi se mrdnal i poizdr`liv. Ovaa èna, denes za ru~ek vratata mi ja zatvori pred nos; zlatarov da ne e vo sojuz so nea moè ova da go potvrdi za{to ba{ toga{ be{e so mene a potoa se razdelivme, a toj otide po |erdanot {to treba{e da mi go donese vo Bodlikavo prase kaj{to otidov jas da ru~am zaedno so Baltazar. Ru~avme {to ru~avme no ni trag vidovme ni glas ~uvme od zlatarot. Zatoa otidov da go baram. Go sretnav na ulica vo dru{tvo so onoj gospodin. Tuka toj la`no se zakolna deka |erdanot od nego sum go primil a bog mi e svedok deka ne e taka. Zaradi toa, na negova tu`ba eden xandar me uapsi. Se pokoriv i go prati paòt doma po dukati potrebni za otkup no toj bez niv se vrati. Potoa go zamoliv temni~arot da dojde so mene doma. Po pat ja sretnav èna mi, sestra & celava surija podli zagovornici; so niv be{e eden krvopien gad po ime Pin~, xuxe edno nikakvo, nekakov si nadrilekar, magioni~ar, gata~, celiot ispien, partalav, pla{ilo edno suvo, ìv kostur. Ovoj podol rob se nafati da gi tera besovite od mene, mi se vnese v lice
i odedna{ vikna deka |avolot e vo mene. Potoa cela orda se xitna na mene, me vrzaa i me piknaa vo temniot agol od mojata vizba zaedno so paòt moj, vrzani eden za drug. Tamu n# ostavija da crkneme se dodeka ne uspeav da go pregrizam jaèto so zabi i da se oslobodam. Ottamu doa|am i ve molam da mi ovozmoìte pravo vamu kaj visosta va{a polno zadovoluvawe za sramot i navredite te{ki {to gi jadov. Anxelo Gospodaru, moàm da potvrdam za nego deka ne ru~a{e doma i deka vratata mu be{e zaklu~ena. Vojvodata A dali primi |erdan od tebe ili ne? Anxelo Primi, gospodaru. Koga vleze ovde mu go vidoa lu|eto obesen na vrat. Trgovecot I jas moàm da se zakolnam deka u{ive te ~uja koga prizna deka |erdanot si go primil od gospodinov otkako pred toa, na plo{tad, go tvrde{e obratnoto na {to jas ti izvadiv me~. Potoa pobegna vo ovaa opatija od kaj{to, priznavam, po nekoe ~udo nevideno izleze. Antifol od Efes Nikoga{ ne sum vlegol vo opatijava, nikoga{ me~ ne si izvadil na mene nikoga{ |erdanot ne sum go videl. Se kolnam, la`no me tovarite.
Komedija na zabuni
141
Egeon
Vojvodata Ova e nekoj ma|epsan krug, ~inam site ste piele od peharot na Kirk. Da go zatvorevte vo ovaa opatija toj s# u{te vo opatijata }e be{e. Da e lud, nema{e vaka prisebno da zboruva. Velite ru~al doma a zlatarot toa go odre~uva. Mom~e, {to veli{ ti na ova? Dromio od Efes
Zarem vie ne ste Antifol, gospodine, a ovoj va{ pa` neli e Dromio? Dromio od Efes Do preeska, gospodine, mu bev samo vrzan pa` no toj, spolaj mu, go pregriza jaèto i sega sum pak Dromio, odvrzan ~ovek. Egeon
Gospodaru, toj ru~a{e kaj nea vo Bodlikavo prase. Metresata To~no, i prstenot toga{ mi go zede. Antifol od Efes Taka e, gospodaru, prstenot e nejzin. Vojvodata Go vide li nego da vleguva vo opatijata? Metresata
Siguren sum deka obajcata me pomnite. Dromio od Efes Po vas gospodine, se pomnime samo samite sebe za{to do pred malku bevme vrzani ba{ kako vas. [to e, da ne ste i vie eden od mu{teriite na Pin~? Egeon Ne gledajte me taka ~udno. Vie dobro me poznavate. Antifol od Efes
Ko {to ve gledam sega vas, gospodaru. Nikoga{ ne ve imame videno vo ìvotot. Vojvodata Egeon Ba{, ~udno: viknete ja igumenijata. Site ste so lunki, sosem poludeni. (Eden od straàta odi po igumenijata.) Egeon Najsvetol vojvodo, molam za zbor. Mi se ~ini deka gledam prijatel {to }e ja plati sumata za mene i }e me spasi. Vojvodata Egeon Slobodno zboruvaj Sirakuànine, kaì {to saka{. A ti Dromio? O, tagata znam me izmenila od na{ata posledna sredba a ~asovite na griì so grubata raka na vremeto mi ispi{aa ~udni crti na lice. Barem kaì, mi go poznava{ glasot? Antifol od Efes Ne.
142
Dromio od Efes Ne, gospodine, navistina ne.
Vilijam [EKSPIR
}e svedo~at deka ne ste vo pravo, vo ìvotot ne sum bil vo Sirakuza. Vojvodata
Egeon Znam deka go poznava{. Dromio od Efes A jas znam deka ne e taka. Vie zatoa ste vrzani za da veruvate vo ona {to drugite vi go odre~uvaat. Egeon Ni glasot ne mi go poznava{? O, bezmilosno vreme! Vo ovie sedum kratki godini se ~ini, do tolku jazikot mi go osakati {to i mojot edinec sin ne mi ja poznava neskladnata boja na mojot ra{timan glas. Sepak, iako liceto izbrazdeno od griì ne se gleda sega od zimskiot sneg {to sokot ìvoten go cica, a kanalite na krvta smrznati se do negde, jas s# u{te imam vo predve~erov na ìvotot pomnewe dobro i u{i verni. Svedocive stari, nevozmo`no e da gre{am, mi velat ba{ sega deka ti si sinot moj Antifol. Antifol od Efes Nikoga{ go nemam videno svojot tatko. Egeon Antifol od Sirakuza No pred sedum godini vo Sirakuza se razdelivme, toa mora da go pomni{. Ili moèbi sega, gledaj}i mi ja sostojbata od tatka si se srami{. Antifol od Efes Vojvodata i site ovde {to me znaat O, gospodaru moj star, koj go vrzal nego vaka? Zarem ne si ti Egeon ili barem duhot negov? Dromio od Sirakuza Vojvodo mo}en, pogledaj go ~ovekot komu tolku zla mu se naneseni. (Site se sobiraat okolu niv.) Adrijana Dva maà gledam ili o~ive me laàt. Vojvodata Dvajca od lu|evo se duhovi na drugite dvajca. Koj e priroden ~ovek a koj duh? Znae li nekoj? Dromio od Sirakuza Jas sum gospodaru, Dromio. naredi mu da si odi. Drmio od Efes Jas sum gospodaru, Dromio. Ve molam, ne terajte me od ovde. Sirakuànine, Antifol e moj {titenik ve}e dvaeset godini i za toa vreme, ti tvrdam, toj voop{to ne stapnal vo Sirakuza. Gledam starosta i opasnosta pred smrtta sosem te izmestile. (Doa|aat Emilija, Antifol i Dromio od Sirakuza.) Igumenijata
Komedija na zabuni
143
Antifol od Efes
Igumenijata Koj i da go vrzal, jas }e go oslobodam i ma` }e dobijam osloboduvaj}i go. Zboruvaj Egeon star, ti li si ~ovekot {to edna{ ima{e èna po ime Emilija {to dva li~ni sina ti rodi? O, ako si toj ist Egeon zboruvaj & toga{ na istata stara Emilija. Egeon Ako ova ne e son ti si Emilija, ako si taa, kaì mi kade e onoj sin {to otplovi so tebe na kobniot splav? Igumenijata Lu|eto od Epidamno, nego, mene i bliznakot Dromio ne zedoa na brod no, surovite ribari od Korint na sila gi zedoa so niv sin mi i Dromio a mene me ostavija so onie od Epidamno. [to stana potoa so niv, ne znam a gleda{ i sam kako zavr{iv jas. Vojvodata
Jas sum dojden od Korint, gospodaru moj. Dromio od Efes A so nego i jas. Antifol od Efes Ne donese ovde onoj silen voin vojvodata Menafon, va{iot slaven ~i~ko. Adrijana Koj od vas dvajca denes ru~a{e so mene? Antifol od Sirakuza Jas, ~estita damo. Adrijana Zna~i ti ne mi si ma`? Antifol Ne, na toa jas velam ne.
Prikaznata od utrinava ubavo se raspletuva. Dvava Antifola ko jajce na jajce {to si li~at bra}a se a isto i dvata Dromia. Taa i brodolomot go pomni. Ova se roditelite na ovie deca {to slu~ajno ovde se sretnaa. Antifol, dali prvobitno dojden si od Korint. Antifol od Sirakuza Ne, gospodaru. Od Sirakuza. Vojvodata Zastanete na strana, ne znam koj e koj.
Antifol od Sirakuza I jas isto taka iako me nare~e ma`. A ovaa ubava blagorodni~ka, nejzinata sestra, me nare~e zet. (Na Lu~ijana.) Ona {to vi go rekov toga{ se nadevam deka }e go ostvaram ako s# ova {to go gledam i slu{am ne e son. Anxelo Toa e gospodine |erdanot {to go dobivte od mene.
144
Antifol od Sirakuza To~no, gospodine, ne velam ne. Antifol od Efes A ti gospodine, za ovoj |erdan me uapsi. Anxelo To~no gospodine, ne velam ne. Adrijana
Vilijam [EKSPIR
Igumenijata Vojvodo mo}en, poveli sega vo opatijata, da ja ~ue{ do kraj prikaznata na{a; i site ovde {to ste zbrani i {to stradavte na nekoj na~in od zabunive pravete mi dru{tvo. Nie prijatno }e vi se oddolìme. Trieset i tri godini stradav za vas, sinovi moi, i duri sega se oslobodiv od te{koto breme. Vojvodo, maù moj, sin~iwa moi, vie kalendari na ra|aweto nivno, povelete na kr{tevkata i raduvajte se so mene. Posle tolku dolga taga, takva radost! Vojvodata
Ti isprativ pari za otkupot po Dromio, no mislam ne ti gi donese toj. Dromio od Efes Ne, ne, po mene ne. Antifol od Sirakuza
Od s# srce doa|am na proslavata. Zaminuvaat site osven dvata Dromia i dvata Antifola. Dromio od Sirakuza
Ova }ese dukati od tebe go primiv a mi go donese Dromio, mojot pa`. Gledam deka postojano so drug pa` sme se sre}avale pa taka jas sum bil ti, a ti si bil jas; sega e razbirlivo {to se dojde do site ovie zabuni. Antifol od Efes Dukative gi davam za tatko mi. Vojvodata Nepotrebno. Toj e sloboden.
Gospodaru, da odam da vi gi zemam pqa~kite od brodot? Antifol od Efes Dromio, kakvi re~e moi pqa~ki si natovaril na brod? Dromio od Sirakuza Onie, gospodaru {to vi bea ostaveni kaj gazdata vo Kentaur. Antifol od Sirakuza
Metresata Gospodine, mora da mi go dadete onoj dijamant. Antifol od Efes Eve, zemete go. I mnogu vi blagodaram za gozbata. Toj mene mi se obra}a. Jas sum tvojot gospodar, Dromio. Ajde so nas! Za pqa~kite podocna }e se pogriìme; pregrni go brat ti; raduvaj se so nego. (Si odat dvata Antifola.)
Komedija na zabuni
145
Dromio od Sirakuza Ima edna polni~ka prijatelka vo domot na tvojot gospodar {to denes, mesto tebe ubavo me nagosti; taa zna~i, }e mi bide snaa a ne èna. Dromio od Efes Mi se ~ini deka si mi ogledalo a ne brat; po tebe gledam deka ne sum ba{ za frlawe. Vleguvaj! Da im ja vidime proslavata. Dromio od Sirakuza Posle tebe, ti si postar. Dromio od Efes E, toa ne se znae. Kako da re{ime? Dromio od Sirakuza ]e frlame ~kurta za toa koj e postar Dotoga{ ti ima{ prednost. Dromio od Efes A ne! Toga{ vaka. Na svet dojdovme ko brat i brat, zatoa ramo do ramo }e vlezeme sega ve}e nikoj napred nema da bega.
Naslov na originalot: The Taming of The Shrew
LICA: PREDIGRA
Kristofer Slaj, kalajxija Kr~marka Gospodar Lakej, Lovci, Slugi Glume~ka druìna KROTEWETO NA OPAKATA Batista Minola, bogat gra|anin od Padova Katerina, opakata, postara }erka na Batista Petru~io, gospodin od Verona, prosec na Katerina Grumio, li~en sluga na Petru~io Kertis, glaven sluga na Petru~io vo negovata ku}a na selo Kroja~ Trgovec Bjanka, pomalata }erka na Batista Gremio, bogat, star gra|anin na Padova, prosec na Bjanka Hortenzio, gospodin od Padova, prosec na Bjanka Lu~enco, gospodin od Piza, prosec na Bjanka Tranio, li~en sluga na Lu~enco Biondelo, sluga na Lu~enco Vin~enco, bogat gra|anin na Piza, tatko na Lu~enco U~itel od Mantova Vdovica Slugi na Batista
Kroteweto na opakata ne e najdobrata komedija na [ekspir no sigurno deka e edna od najuspe{nite ako ne i najuspe{na. Napi{ana e, najverojatno, pome|u 1592 i 1594 godina, a prvpat pe~atena vo izdanieto od 1623 godina. Postojat mnogu dilemi okolu izvornosta na tekstot. Nekoi kriti~ari smetaat deka Kroteweto na opakata e prerabotka na edna postara piesa od nepoznat avtor pod naslov Opakata, a drugi deka i postarata verzija e napi{ana od [ekspir no, po obi~ajot {to toga{ vladeel, divo pe~atena i vo mnogu ne{ta iskasapena.
Komedijata se sostoi od tri dela, razli~ni po sodrìna koi me|usebno se isprepletuvaat: prviot del e nedovr{enata i zaboravena prikazna za pijanicata Slaj koj{to, izmamen, smeta deka se razbudil kako velmoà pa gleda pretstava za kroteweto na edna opaka èna. Interesno e kako bi se razvivala ovaa prikazna ponatamu, osobeno {to, koristej}i se so postari dramatur{ki sredstva, avtorot imal mo`nost, od pristojna distanca, postojano da go komentira razvojot na nastanite vo sopstvenoto delo. Za àl, osven edno upa|awe na Slaj i toa mo{ne efektno, ponatamu s# se ostava na imaginacijata na reìserot. Vtorata, klu~na prikazna, e vrzana so kroteweto na opakata Katerina od strana na krotitelot Petru~io, edna ne mnogu izvorna tema, no mo{ne korisna po odnos na razmisluvawata za brakot i qubovta. Tretata prikazna, vsu{nost, podzapletot vo tekstot, e vrzana so Bjanka, sestrata na Katerina i nejzinite dodvoruva~i. Efektot od me{aweto na ovie tri prikazni vo edna e pove}e od o~igleden: divata, gruba, neizdelkana farsa pretvorena e vo bujna komedija vo ~ija sr` leàt razli~nite razmisluvawa za qubovta i brakot prikaàni preku ìvi, plasti~ni, polnokrvni likovi. Ova e vtoro izdanie na prviot prevod na Kroteweto na opakata na makedonski jazik. Nejzinoto prvo pretstavuvawe vo Makedonija be{e na Ohridsko leto 2000, preku scenata na Bitolskiot naroden teatar vo reìja na Dimitar Stankovski.
Predigra
Scena 1
(Vleguvaat Slaj i Kr~markata.)
Slaj Sus mori oti te sma~kav! Kr~markata More }otek e za tebe, gnaso edna! Slaj Gnasa si ti mori a ne jas Slaj. Yirni malku vo istorijata. Moite se dojdeni u{te so Ri{ar Osvojuva~ot. Zatoa muckos zatnios, i~ ne beri gajle mar{! Kr~markata Ne gi pla}a{ ~a{ite {to gi skr{i?
Gospodarot Lovxio, ti nareduvam, vardi gi zagarive dobro. Neka zdivne [arko, kutriot pes cel se peni, a Sivko vrzi go so kafeaviot laja~. Vide mom~e kako se snajde Bemko na krajot od plotot koga tragata ja snema? Takov zagar celo bogatstvo vredi. Prviot lovxija Ama i Belko, gospodaru, podolu ne pa|a Toj du{ka i koga sosem }e go snema tragot; Denes dvapati go izdu{ka i najmaliot miris. Veruvajte mi, za mene toj e podobar zagar. Gospodarot
Slaj Za koi ~a{i, mori, blada{? Aj kr{i glava tamu, legni si, ku}o edna bez }eramidi. Begaj da ne ti ja bapnam edna! Kr~markata Fala {to mi kaà, }e viknam policija. Slaj More vikni ja cela koalicija ako saka{, go znam jas zakonot. Ne mrdam ni peda, ma{ko. Samo neka dojdat, i~ ne mi e gajle. (Zaspiva.) (Zvuk od love~ki rogovi. Od lov doa|a Gospodarot so svojata svita.) Toga{ ne si so site. Da e tolku brz Am~o, bi go cenel kako cela duzina takvi. No dobro narani gi i griì se za site. Utre sakam pak da odam na lov. Prviot lovxija Sekako, gospodaru. Gospodarot [to e ova ovde? Mrtov e ili pijan? Vidi dali di{e! Vtoriot lovxija Di{e, gospodaru. Da ne e poln toplo pivo, kako e zaspan, pod nego }e mu bide ladno.
Kroteweto na opakata
155
Gospodarot @ivotno smrdlivo, dro~i ovde kako sviwa! Umira~ko grda, grozen, odvraten ti e likot! Momci, so pijani~i{tevo }e poteram {ega. [to mislite, v krevet da go odneseme sega, vo svilena ruba da go vovreme, so prstewe na prsti, kraj postela vkusno ovo{tie i vino i velelepna posluga koga }e stane, dali prosjakov }e zaboravi koj e? Prviot lovxija ]e zaboravi, gospodaru, vi tvrdam. Vtoriot lovxija ]e mu bide malku ~udno koga }e stane. Gospodarot Ko ubava me~ta, ko pusti sni{ta. Zemete go i {egata neka bide svetska. Ne`no odnesete go vo najubavata soba, nakitete ja so mnogu raskala{eni sliki. Izmijte mu ja valkanata glava so ~ista, topla voda zapalete temjan da zamirisa stanot. Pora~ajte svira~i za koga }e stane da eknat blagoprijatno boènstveni zvuci. Ako kaè ne{to, bidete na {trek i so dlaboka, ponizna po~it re~ete [to ni nareduva va{ata milost? Neka eden mu prinese srebren legen poln trendafil-voda i cve}a razni, drug bokal neka nosi, a tret riza pa re~ete Dali gospodaru }e razladete race? Nekoj neka spremi ali{ta skapi, pa neka go pra{a {to saka da nosi. Drug neka mu govori za zagarite i kowot deka gospo|ata mu e ta`na {to e tolku bolen. Ubedete go deka malku se mrdnal a koga }e kaè koj e, re~ete mu deka soni, za{to toj e vsu{nost velmoà mo}en. Ova storete go, napravete go so usul. ]e bide radost kakva {to ne bila na vekot
samo ako s# se izvede so dikat. Prviot lovxija Gospodaru, taka }e odigrame, vi tvrdam {to i samiot zamelu{en od na{ata igra }e misli deka e samo ona {to nie mu velime. Gospodarot Krenete go ne`no i nosete go v krevet a potoa podgotvete se za koga }e stane. (Go nosat Slaja. Zvuci na truba.) Mom~e, trkni vidi koj trubi. (Izleguva slugata.) Moèbi velmoà nekoj minuva tuka pa tokmu ovde saka da se odmori. (Vleguva slugata.) I koj e, kaì! Slugata Glumci, gospodaru {to sega pretstava vi nudat. Gospodarot Neka vlezat. (Vleguvaat glumcite.) Dobredojdovte, momci. Glumcite Vi blagodarime, gospodaru. Gospodarot Dali no}eska }e ostanete kaj mene? Prviot glumec So zadovolstvo ako uslugite gi primate na{i. Gospodarot Od s# srce. Ovega ovde go pomnam, sinot najstar na selanecot go ima igrano. Prosevte edna velmo{ka mnogu ve{to.
156
Vilijam [EKSPIR
Ne vi go pomnam imeto; ama taa rolja Dobro vi legna i prirodno ja odglumivte. Vtoriot glumec Va{eto lordstvo sigurno misli na Soto. 1 Gospodarot Taka e, odli~no izigrana rolja. A sega ba{ ko pora~ani mi dojdovte, najmnogu za{to podgotvuvam edna {ega za koja va{ata ume{nost }e mi treba. Kaj mene e eden lord {to ve~erva }e ve gleda; Ama ne znam dali ne }e prsnete vo smea koga }e go vidite odnosot negov za{to ~udakov nikoga{ ne ~ul za drama. Pa samo ako ne{to vi izleta od usta mnogu }e go navredite; zatoa vi velam, nemojte da se smeete; ne sakam da zbesne. Prviot glumec Ne berete gajle, gospodaru, umeeme nie duri i so najotka~enite na svetot. Gospodarot Odi, mom~e, odnesi gi pravo v kujna, neka gi najadat i napijat dobro. Sakam da im se dade s# {to imam vo domov. (Izleguva slugata so glumcite.) Mom~e, ti odi kaj mojot lakej Bartol, neka se oble~e vedna{ kako dama i {tom se stokmi, vodi go kaj pijaniov v soba. Obra}aj mu se so madam, oddavaj mu po~it. Kaì mu, ako qubovta moja mu e mila neka se odnesuva najotmeno {to moè tokmu kako blagorodni~kite fini koga se vo dru{tvo so svoite maì, ba{ vaka pijanicava neka go dvori, najponizen vo likot, najqubezen na usta, i neka go pra{a [to saka milosta va{a za va{ata dama, va{ata sopruga smerna dol`nosta si ja ispolni i vi pokaè qubov? Potoa neka go gu{ne, zavodlivo neka go
bakne, i neka ja spu{ti glavata na negovite gradi pa neka prolee solzi, nebare umira od radost {to gospodarot nejzin ozdravel sosem otkako sedum godini sebesi se smetal za podolen i od najodvratniot prosjak. A ako mom~eto ja nema taa ènska darba da lee poroj od krokodilski solzi, za taa cel dobro }e mu dojde malku kromid koj{to vo {amiv~e potajno skrien bez prestan }e mu tera solzi na o~i. Gledaj ova da se svr{i najbrzo {to moè{ a koga }e se vrati{ }e mi treba{ i za drugo. (Izleguva slugata.) Znam deka lakejot }e gi odglumi dobro privle~nosta, glasot, odot na edna dama. Sakam da go ~ujam koga maù }e go vika pijani~i{tevo i da vidam dali }e se smejat momcive koga }e koleni~at pred prostak. Odam da im dadam sovet. Moè }e znaat za dosta ako sum tamu i gi zamolam za istrajnost inaku smeava }e im otide vo krajnost. (Izleguvaat.)
Kroteweto na opakata Scena 22

(Vleguva Slaj ka~en pogore so slugi; nekoi so ali{ta, nekoi so bokal, nekoi so legen i drug pribor; vleguva i Gospodarot.) Slaj Ebavi tikvarite, dajte edna bira. Tretiot sluga Prviot sluga O, zaradi ova taguva gospo|ata va{a. Da ne saka va{ata milost ~a{a {ampawsko? Vtoriot sluga Vtoriot sluga O, zaradi ova slugite vi se ta`ni. ]e proba malku va{eto lordstvo od suvovo grozje? Tretiot sluga [to }e saka va{ata milost da nosi denes? Slaj Jas sum Kristofer Slaj, Ne sum ni milost ni lordstvo. Ne sum ispil ni kapka {ampawsko vo ìvotot. A ako ve}e mi nudite ne{to su{eno, toga{ dajte mi ne{to posoleno i pu{eno. I ne pra{uvajte {to }e oble~am oti xaketa imam kolku i tela, ~orapi kolku i noze, ~evli kolku i stapala more ne, ponekoga{ pove}e stapala od ~evli ili ~evli niz koi mi yirkaat palcite. Gospodarot Bog da ve ~uva i spasi od prisenov teòk! O, tolku mo}en ~ovek so poteklo takvo So bogatstva tolku i tolku visok ugled A nagazen od olku besovi lo{i? Slaj Eeej! Da ne mislite deka sum ~uknat? Deka ne sum Kristofer Slaj, sin na stariot Slaj od Pusta Reka, po ra|awe ala{verxija, po obrazovanie vla~ar, po napredilok me~kar a sega po zanaet kalajxija? Pra{ajte Gospodarot
157
ja Marija Haket, debelata kr~marka od Vinkot, dali ne me znae. Ako ne vi re~i deka mi ima udreno recka na rabu{ot za edna obi~na pomo~ana bira, site da mi mo~ate na glava kako na najla`liviot smrde` vo celoto kralstvo. (Eden sluga mu prinesuva krigla pivo.) [to! Ne sum zabegan! Ova e (Go pie pivoto)
Zatoa i rodninite ja odbegnuvaat va{ata ku}a, oti gi tera ludosta va{a ~udna, O lorde blagoroden, seti se na rodot, od progonstvo vikni gi starite misli i progoni gi niskive, gadni sni{ta. Vidi kako slugite besprekorno te sluàt vo sekoj mig spremni na usluga da ti bidat. Da ne si za muzika? Slu{aj, Apolon sviri i od kafez dvaeset slavej~iwa pejat. Ili ti se spie? ]e te odneseme v krevet pomek i pomirizen od postelata bludna namerno pospremena za Semiramida 3 ako ti se {eta, tloto }e go postelime so cve}a. Da ne ti se java? Kowite vedna{ }e ti svetnat po grivite monisti od biseri i zlato. Saka{ sokliwa? Sokliwata }e ti se vivnat nad utrinskata ~u~urliga. Ili si za lov? Zagarite tvoi do nebesa }e lajat a {uplata zemja potresena }e e~i. Prviot sluga Saka{ vo potera, ku~iwata ti se brzi ko najsilnite eleni, da, pobrzi od srna.
158
Vtoriot sluga
Vilijam [EKSPIR
Saka{ sliki? ]e go doneseme vedna{ Adonis naslikan kraj ùborliv potok, i Kitereja cela skriena v rasje, koe kako da se ni{a i igra so zdivot nejzin nebare povieno pred naletot na vetrot. Gospodarot ]e ti ja pokaème Jona, devojka koga bila i kako taa iznenadena i zavedena bila ìvo naslikana ko navistina {to bilo. Tretiot sluga Ili Dafna kako skita niz trnlivata {uma nozete si gi grebe nebare krvari seta. I ta`niot Apolon na gletkata kako pla~e tolku majstorski krvta i solzite se fateni. Gospodarot Ti si lord i ni{to drugo osven lord. Ti ima{ gospo|a poubava mnogu od sekoja èna vo ova skudno vreme. Prviot sluga
O, kolku sme radosni {to umot vi se vrati! O, {to pak znaete koj ste to~no! Ovie petnaeset godini vo son bevte, a i koga se budevte ko da ne bevte budni. Slaj Petnaeset godini! Boè ama dremka svetska. I zarem ni{to ne rekov za seto ova vreme? Prviot sluga Rekovte, lorde, ama re~enoto be{e mo{ne ludo, za{to iako leèvte vo ovaa prekrasna soba, velevte deka ve isfrlile nadvor, i postojano pcuevte po nekoja kr~marka, se zakanuvavte deka na sud }e ja odnesete oti vi to~ela pivo vo zemjeni krigli. Ponekoga{ vikavte po nekoja si Sisilija Haket. Slaj Da, pomo{ni~kata na kelnerkata vo taa kr~ma. Tretiot sluga
I duri solzite {to za tebe gi prolea taa ubavoto lice ne & go preplavija so zavist najubavoto su{testvo be{e na svetot a i vaka niedna ne & e ramna. Slaj Navistina sum lord i imam gospo|a takva? Ili sonuvam? Ili sonuvav do sega? Ne spijam. Gledam, govoram, slu{am. Mirisam vkusovi slatki i se}avam stvari meki. @imi o~ive, navistina jas sum lord, a ne kalajxija ili Kristofero Slaj. Toga{, donesete ja na{ata gospo|a da ja vidam, i u{te edna krigla od onaa bira. Vtoriot sluga ]e sakate racete da si gi izmiete sega?
Ama ne znaete ni takva kr~ma ni takva ènska, gospodaru, ni lu|eto {to gi spomenavte toga{, nekojsi Stiven Slaj, stariot Xon Neps, grkot, pa Piter Tarf ili Henri Pimpernel i dvaesetina drugi imiwa i lu|e koi nitu postoele nitu nekoj nekoga{ gi videl. Slaj Slava mu na gospoda {to me vrati. Site Amin! (Vleguvaat lakejot kako èna so pridru`ba. Eden od slugite mu podava na
159
Slaj
Slaja pivo.) Slaj Fala ti, od ova }e nema{ zijan.
Gospo|o èno, sum sonuval i spiel velat edno petnaeset godini i zgora. Lakejot
Lakejot Kako vi odi so te~nata hrana, gospodaru? Slaj Nema gre{ka, od s# se pretura ovde. Kade e èna mi? Lakejot Ovde, gospodaru, {to sakate od nea? Slaj Ti si mi èna a ne me vika{ maù? Slugite treba da me vikaat gospodaru a jas ti sum ma`. Lakejot Maù moj i gospodaru, gospodaru moj i maù jas sum tvojata èna {to od srce te qubi. Slaj Toa odli~no go znam. Kako treba da ja vikam? Gospodarot Gospo|o. Slaj Gospo|o Alis ili gospo|o Xoan? Gospodarot Samo gospo|o i ni{to drugo. Taka se vika. Lakejot Gospodaru blagoroden, najsrde~no te molam izvini me u{te barem za dve-tri no}i; ili ako ne saka{, barem do zajdisonce. Za{to lekarite tvoi naredija strogo pred opasnosta bolesta da ti se vrati da otsustvuvam u{te malku od tvojot krevet. Vaka stojat rabotite, zatoa prosti. Slaj A mene mi stoi poinaku i zatoa te{ko }e izdràm. Ama mrazam povtorno da potonam vo porane{nite soni{ta. Zatoa }e ~ekam iako siot vrijam. (Vleguva glasnik.) Glasnikot Glumcite, na vesta deka ste ozdravele, pobrzaa da odglumat prijatna komedija; lekarite smetaat deka dobro }e vi dojde za{to pregolema taga krvta vi ja pie a tagata e dadilka na sekoja ludost. Zatoa mislea deka e dobro da ~uete drama i umot da go pothranite so veselost i smea koi ìvotot go prodolùvaat i go ni{tat zloto. Slaj Dobro, }e slu{am. Neka igraat. Ne e komendija To~no, a mene nad trieset mi se vide seto vreme proterana od tvojot krevet. Slaj [to e mnogu mnogu e. Ostavete n# sami. (Izleguvaat slugite.) Gospo|o, sle~i se i legnuvaj v krevet.
160
Vilijam [EKSPIR
boìkna gozba ili ne{to kako cirkus? Lakejot Ne gospodaru, mnogu poprijaten xumbuz. Slaj Kakov, doma{en xumbuz? Lakejot Eden vid skazna. Slaj Pa da vidime. Dojdi gospo|o èno, ne se vadi s# neka te~e a nie da sme ve~no mladi.
în PRVI
Scena 1
(Trubi. Vleguvaat Lu~enco i negoviot pridru`nik Tranio.)
Lu~enco Tranio, od golemata èlba {to ja imav da ja vidam ubavata Padova, lulka na zborot4 dojdov vo plodnata Lombardija, toj li~en raj na velikata Italija; naoruàn so qubovta i blagoslovot na tatko negovata dozvola, pridruùvan od tebe mojot veren i mo{ne iskusen lakej ovde }e se predadam so siot svoj elan na postojano u~ewe i otkrivawe na svetot. Piza, poznata po svoite gra|ani umni ìvot mi dade a pred s# mojot tatko trgovec so vrski nadaleku niz svetot, Vin~enco, od lozata na Bentivoli. Sinot na Vin~enco, vospitan vo Firenca mora da go ispolni o~ekuvanoto od nego i da se zakiti so doblesni dela. Zatoa, Tranio, sega }e ja u~am doblesta i onoj del od filosofijata posebno {to veli deka sre}ata edinstveno se postignuva niz doblest. Kaì {to misli{ ti za{to zaminav od Piza i dojdov vo Padova kako ~ovek {to bega od plitki vodi za vo dlabokoto da se nurne i do sitost da ja zgasne svojata èd. Tranio Mi perdonato, moj gospodaru velik. Apsolutno se soglasuvam so vas. Se raduvam {to ete ste re{ile cvrsto da gi cicate slastite na slatkata filosofija. Samo, dobar gospodaru, duri iskaùvame voshit
na ovaa doblesna i moralna disciplina, da ne bideme stoici i kladi, molam, pa da se drìme striktno do Aristotel a Ovidij da go otfrlime ko gre{nik. Logika pokaète so prijatelite va{i, krasnore~ivosta ve`bajte ja niz prostiot govor od muzikata i poezijata crpete ìvot a matematikata i metafizikata primajte gi samo onolku kolku {to vi godi. Nema korist kaj{to zadovolstvo nema. So eden zbor, gopodaru, u~ete samo so volja. Lu~enco Fala ti, Tranio, mi dava{ dobar sovet. Da be{e u{te Biondelo so nas ovde moèvme vedna{ da po~neme so planot i da najdevme stan~e zgodno za priem na prijatelite {to }e ni gi donese Padova. Ama ~ekaj malku, koe e ova dru{tvo? Tranio Kojznae gospodaru, moè povorka za do~ek. (Lu~encio i Tranio se povlekuvaat na strana.) (Vleguvaat Baptista so dvete }erki Katerina i Bjanka, Gremio arlekinot, Horetenzio, prosec na Bjanka.) Batista Gospoda, pove}e ne zdodevajte, ve molam, za{to to~no znaete deka sum re{il cvrsto da ne ja maàm pomalata }erka pred da najdam ma` za postarata. Ako eden od vas dvajca Katerina ja qubi
162
Vilijam [EKSPIR
a bidej}i dobro ve znam i obajcata ve sakam }e mu dozvolam da ja pobara vedna{. Gremio Pa da stane popara. Pregruba e za mene. Ajde, ajde, Hortenzio, ti treba èna? Katerina
vidot! Batista Gospodo, da go ispolnam ona {to go rekov - Bjanka, vlezi vnatre. I ne bidi ta`na zaradi ova, mila Bjanka, za{to ova ne zna~i deka pomalku te sakam. Katerina
Ve molam tatko, dali po va{a èlba }e me pravite rezil pred ovie prosci? Hortenzio Prosci, devojko? [to blada{? Nema prosci za vas duri ne stanete blaga, ne`na. Katerina Ne pla{ete se gospodine moj krotok takva pomisla skraja mi e od srce. No ako se maàm, prva grià }e mi bide da ve ~e{lam po glava so trono`no stol~e i ukrasen so nokti da ve gledam ko bivol~e. Hortenzio
Pekmez ubav na tato! Odvaj ~eka da se rascimoli samo da ima zo{to. Bjanka Sestro, zadovolna bidi od moeto nezadovolstvo. Tatko, ponizno ja prifa}am va{ata volja. Knigite i muzikata }e mi pravat dru{tvo, }e ~itam i ve`bam sosem sama. Lu~enco Slu{aj Tranio, Minerva govori niz nea. Hortenzio
Boè spasi n# od |avolici vakvi! Gremio I mene, boè gospode dobar! Gremio Tranio Opaa, gospodaru, nasetuvam zabava fina devojkava e ili luda ili drska ko malkumina. Lu~enco No vo mol~eweto na drugata se skrila devoj~inska blagost i trezvenost mila. Mol~i Tranio. Tranio Ba{ taka, gospodaru! Mir! I sitete go Pomirete se so ova, gospoda. Taka re{iv. (Vleguvaj Bjanka.) (Izleguva Bjanka.) I bidej}i znam deka najmnogu saka muzika, instrumenti i poezija, doma{ni u~iteli }e najmam doma dobro da & ja ostru~at mladosta. Ako vie Hortenzio ili vie Gremio znaete za takov ]e ja piknete v kafez siwor Batista, nedol`na da pla}a kazna za ovoj adski |avol so jazi~i{te lo{o? Batista Siwor Batista, zo{to pravite taka? @al mi e {to na{ata qubov taga na Bjanka }e & donese.
163
Gremio
prepora~ajte mi go; so u~enite lu|e }e bidam dare`liv i mnogu u~tiv zaradi dobroto vospituvawe na moite deca. A sega zbogum. Ti Katerina, ostani ako saka{ za{to u{te treba da zboruvam so Bjanka. (Izleguva.) Katerina [to, i jas }e si odam, smeam, ne? [to, mene vremeto da mi se odreduva nebare ne znam {to sakam a {to ne? Gluposti! (Izleguva.) Gremio Pustinata fati. Tolku si dobra {to nikoj ne saka da te zadrì ovde. @enskata qubov e tolku mala, Hortenzio, {to n# ostavija zaedno da klin~ime i da se ispostime do kraj. Obajcata ne go ispekovme lebot. Zbogum. Sepak, zaradi qubovta {to ja kotkam za slatkata Bjanka, ako slu~ajno najdam soodveten ~ovek da ja u~i na ona {to najmnogu go saka, }e go ispratam kaj tatko &.. Hortenzio
Ma`? Poarno re~i |avol. Hortenzio Jas velam ma`. Gremio Jas velam |avol. Misli{, Hortenzio, deka }e se najde nekoj {utrak {to }e se oèni so pekolot samo zatoa {to tatko & e bogat? Hortenzio Nemoj taka Gremio. Ako nie nemame trpenie da ja podneseme nejzinata bu~na vreva, }e se najde nekoja dobra du{a bratko, i ako na vreme ja nabasame, }e ja zeme so site nejzini mani i so edno ~udo pari. Gremio Ne znam. I jas bi go zel vedna{ mirazot no uslovot e da me kam{ikuvaat na raskrsnica sekoe sabajle. Hortenzio
Isto i jas, siwor Gremio. Ama po~ekaj malku ne{to da ti kaàm. Iako prirodata na na{eto soperni{tvo nikoga{ ne dozvoluvala dogovor me|u nas sepak, moj sovet e, bidej}i ni e vo zaedni~ki interes povtorno da dobieme pristap do na{ata ubava sakana i da bideme sre}ni sopernici za qubovta na Bjanka, da se potrudime i da zavr{ime edna rabota. Gremio
Da, vo pravo si. Nema golem izbor koga site jabolka se rasipani. No, {tom ovaa semejna pre~ka n# sprijateli, najprijatelski }e sorabotuvame dodeka ne & najdeme ma` na najstarata }erka na Batista za da ja oslobodime pomalata za maà~ka i pak da staneme sopernici. Slatka Bjanka! Blaze si mu na onoj {to }e te dobie. Koj poprv nemu nevestata. [to veli{, a, Gremio? Gremio
Koja rabota, ti se molam? Hortenzio Ednostavno, gospodine, da najdeme ma` za nejzinata sestra. Se soglasuvam, i ba{ bi sakal ve}e da mu go dadev najdobriot kow vo Padova za proseweto na onoj {to }e ja isprosi, }e se oèni so nea, }e ja legne v krevet i }e ja oslobodi ku}ava od nea. Odime. (Izleguvaat Gremio i Hortenzio.)
164
Tranio
Vilijam [EKSPIR
Tranio I samo tolku? Ne zabeleàvte kako sestra & svreska i krena takva xeva od koja u{noto tapan~e puka? Lu~enco Tranio, vidov kako crvenite usni & se dviàt kako so zdivot go namirisuva siot vozduh sveto i slatko be{e s# {to vidov na nea. Tranio Opaa, zna~i vreme e da go slezam na zemja. Ve molam razbudete se, gospodaru. Ako taa moma ja qubite, skoncentrirajte se da ja dobiete. Vaka stojat rabotite: nejzinata postara sestra e tolku zla i kleta {to duri tatko & ne se ottarasi od nea vie samo }e moète da & pluknete pod penxere za{to tatkoto ja zaklu~il doma i ne dava da & zdodevaat nafr~enite prosci. Lu~enco Ama surov tatko, neli Tranio? No zarem ne ~u deka namera ima u~iteli da & najde za da ja u~at? Tranio
Ve molam, gospodaru, kaète mi, dali e mo`no tolku naedna{ qubovta da ve zgrabi? Lu~enco O Tranio, duri na svoja koà ne setiv nikoga{ ne bi pomislil deka e mo`no. No ete, dodeka se {laev i gledav od strana, ~arot na qubovta vo bezdelni{tvoto me strefi, i sega najotvoreno ti priznavam tebe, koj{to mi si mene mil i veren ko Ana na kralicata od Kartagina {to & be{e, deka goram, kopneam, Tranio i }e umram ako ne ja dobijam ovaa mlada, skromna moma. Sovetuvaj me, Tranio, oti znam deka moè{, Pomagaj Tranio, za{to znam deka saka{. Tranio Gospodaru, ova ne e vreme za prekor; za{to so prekor srceto ne se ~isti. Ako srceto vi e zarobeno toga{ treba Redime te captum quam queas minimo. (Od ropstvoto otkupi se najeftino {to moè{) Lu~enco Odli~no drugar. Prodolì, ova me te{i. Drugoto }e me ute{i za{to sovetot ti e dobar. Tranio
ûv, ~uv gospodaru - i ve}e s# smisliv. Lu~enco Isto i jas, Tranio.
Gospodaru, taka zjapavte vo onaa moma {to mislam ne sfativte kade leì zajakot. Lu~enco O da. Na lice & vidov ubavina slatka, ramna na onaa od }erkata na Agenor koja so raka velikiot Jupiter go skroti za so kolena pred nea bregot kritski da go qubi.
Tranio Gospodaru, se kladam deka obata plana moàt da napravat eden. Lu~enco Da go ~ujam prvin tvojot.
165
Lu~enco
Tranio Vie }e bidete u~itel, i }e go prezemete obrazuvaweto na momata vrz sebe. Toa e va{iot plan. Lu~enco
Zna~i bidi ova, Tranio oti Lu~enco qubi; i sega rob }e stane za taa moma da ja ima koja odedna{ go pleni ranetoto mu oko. (Vleguva Biondelo.) Eve go apa{ov. Mom~e, kaj be{e do sega? Biondelo
Da. Dali e ostvarliv? Tranio Ne e. Za{to koj }e go zeme va{eto mesto ovde vo Padova da bide sin na Vin~enco, da go drì domot, da u~i, prijatelite da gi prima, zemjacite da gi posetuva ili da gi gosti? Lu~enco Basta, smiri se, sega go imam vo celost. S# u{te ne n# videle vo niedna ku}a, nitu nekoj moè da n# razlikuva po likot koj e gospodar a koj sluga. Zatoa slu{aj: Ti }e bide{ gospodarot, Tranio, mesto mene, }e go drì{ domot, mojata pozicija, mnogu slugi a jas }e bidam nekoj drug, nekoj Fiorentinec Napolitanec ili obi~en gra|anin od Piza. Gotovo, smisleno e. Tranio, vedna{ presle~i se, zemi ja mojata zakitena {apka i pla{tot. [tom dojde Biondelo, tebe }e te sluì, no prvin }e go nateram da mol~i za ova. Tranio Potrebno e. Na kratko, gospodaru, takva e va{ata volja. A mojata dol`nost e da ve slu{am Za{to u{te tatko vi na odewe mi re~e Najdi mu se na sin mi iako mislam ova go re~e vo sosema druga smisla Zadovolstvo mi e Lu~enco da bidam za{to epten mnogu Lu~enco go sakam. Kaj bev jas? Poarno kaète kaj bevte vie? Gospodaru, dali Tranio ali{tata vi gi ukral ili vie negovite? [to se slu~uva, ve molam? Lu~enco Ela mom~e vamu. Ova ne e vreme za {ega zatoa prisposobi se sosem na nego. Tvojot drugar Tranio, za da me spasi, me igra mene i moite ali{ta gi zede a jas negovite, zaradi moeto begstvo. Za{to vo kavga koga dojdov na bregot ubiv ~ovek i se pla{am deka ve}e me znaat. Sluì go ti nego, ti nareduvam, kako {to treba, dodeka najdam na~in ìvotot da si go spasam. Me razbira{ sega? Biondelo Jas, gospodaru? Ni malku. Lu~enco I da ne si go brbnal zborot Tranio. Tranio sega Lu~enco e stanat. Biondelo. Blaze si mu. Kamo i jas da stanev. Tranio I jas bi sakal navistina da sum toj, osobeno ako uspeam Lu~enco navistina da ja dobie pomalata }erka na Batista. No mom~e, ne zaradi mene tuku zaradi gospodarot te sovetuvam da ne se otka~uva{ vo koe i da e dru{tvo.
166

(Vleguvaat Petru~io i negoviot sluga Grumio.) Petru~io
Na samo, vikaj me Tranio, ama na drugi mesta za tebe sum tvojot gospodar Lu~enco. Lu~enco Tranio, da odime. Ti ostanuva u{te ne{to da zavr{i{, da stane{ eden od proscite. Ne pra{uvaj oti za{to odgovorot go znae{ za trista poti! (Izleguvaat.) (Od gore govorat prisutnite na pretstavata.) Prviot sluga Gospodaru, samo kimate a ba{ vi e gajle za pretstavata. Slaj Kimam, kimam ìmi sveta Ana. 5Dobro e, dobro e. ]e trae u{te mnogu? Lakejot Gospodaru, {totuku po~na. Slaj Genijalna rabota ti velam. Ba{ bi sakal da e svr{ena. Sedat i gledaat. 6
Verono, za kratko zaminav od tebe, da gi vidam prijatelite vo Padova, a pred site mojot najmil i najdokaàn prijatel Hortenzio; ova e sigurno negovata ku}a. Ovde Grumio, mom~e, udri velam. Grumio Da udram, gospodine? Kogo da udram? Dali nekoj ja navredi va{ata milost? Petru~io Gadu, udri mi edna ovde ma{ki, velam. Grumio Da vi udram edna, gospodine? Zo{to, gospodine, {to sum jas, gospodine, za da vi udram edna, gospodine? Petru~io Gadu, velam, udri mi ja ovaa porta, i bapni mi ja silno ili }e te tresnam po apa{kiot surat. Grumio Gospodarot mi stana kavgaxija. Ako ve udram prv na krajot }e platam so skr{en nos i krv. Petru~io Zna~i ne}e{? E koga ne}e{, }e ti ja svirnam edna ko na vol pa da vidam kako }e ja pee{ do re mi fa sol. (Go tegne za u{i.)
167
Grumio Pomagajte lu|e, pomo{! Gospodarot mi se {ekna. Petru~io A sega tropaj koga ti velam, kopile edno apa{ko. (Vleguva Hortenzio.) Hortenzio [to e, {to se slu~uva? Mojot star prijatel Grumio, i mojot odli~en prijatel Petru~io? Kako si vrvite vo Verona? Petru~io Siwor Hortenzio, n# najdovte sred kavga. Con tutto il cuore ben trovato, od srce se raduvam na ovaa sredba, velam. Hortenzio Alla nostra casa ben venuto, molto honorato signor mio Petruchio, Dobro dojdovte vo mojot dom, moj mnogupo~ituvan siwor Petru~io. Stani, Grumio, stani. ]e ve smiram vedna{. Grumio Ne, gospodine, ne pridavajte va`nost na ona {to go treska na latinski. Osven ako ova ne e zakonski na~in da si gi soberam partalite i da me nema od negovata slu`ba. Gledajte, gospodine. Me natera da go udram i da mu javlepam edna ma{ki, gospodine. A dali treba eden sluga taka da postapi kon gospodarot koga ovoj e za eden preku trieset i eden, izgoren, vo aut? 7 Kamo sre}a, boè, da go tepav u{te kako mal, sega toj za Grumio, tvrdam, du{a bi dal. Petru~io Kopile {vrknato. Hortenzio dobar, mu narediv na gadov da tropne na va{ata
porta ama ne moèv ni so sila da go nateram. Grumio Da tropnam na porta? Gospode boè! Zarem doslovno vaka ne rekovte, Mom~e, udri mi ovde, bapni me ovde, udri mi ja ma{ki, i bapni mi ja silno? A sega mi velite tropni na porta ste mi rekle! Petru~io Mom~e, bri{i, ili zatni se, ti davam sovet. Hortenzio Smirete se, Petru~io, jas zad Grumio stojam, ova e nedorazbirawe me|u vas i nego, va{iot star, veren, dobar sluga Grumio. A sega kaète mi, mil prijatele, koj sre}en veter ve donese od starata Verona ovde vo Padova? Petru~io Vetrot {to gi raznesuva mladite po svetot da si ja baraat sre}ata podaleku od doma, kaj{to ni{to ne im se slu~uva. Na kratko, siwor Hortenzio, vaka rabotite stojat: Antonio, tatko mi, neodamna umre, a jas zaakav navamu onaka bez vrska moèbi da se ènam i da storam ne{to od sebe. Pari imam vo }esevo a imawe doma pa ete sakam i svetot malku da go vidam. Hortenzio Petru~io, smeam li, toga{, bez zaobikoluvawe, da te prepora~am kaj edna zla i opaka èna? No za sovetov, veruvaj mi samo }e me pcue{, iako, veruvaj mi bogata e mnogu, od merata nadvor. No za prijatel te smetam i ne bi sakal so nea da se pletka{.
168
Petru~io
Vilijam [EKSPIR
Siwor Hortenzio, me|u prijateli kakvi {to sme nie, malku zborovi treba; i zatoa, ako znae{ moma dovolno bogata na Petru~io da mu bide èna - a celta na èna~kata mi e dobar miraz neka e i grda ko sakanata na Florent, stara ko Sibila, opaka i lo{a ko Ksantipa na Sokrat, pa i polo{a u{te, toa ne }e me spre~i nitu pak tapa }e mi ja stori o{tricata na moite ~uvstva pa makar pobesna da e od penliviot Jadran Dojdov bogato da se oènam vo Padova a ako e bogato, se podrazbira deka e i sre}no. Grumio Ete, gledate gospodine, v lice vi kaà {to misli. Vi velam, samo dajte mu dovolno zlato i toj }e se oèni so {utka, so najgolemiot akrep na svetot, so bezzaba baba ako treba pa makar taa da gi ima sobrano site bolesti od pedeset i dve kobili. Vi velam, ne propu{ta toj ni{to kaj{to ima mandro. Hortenzio Petru~io, bidej}i ve}e zagazivme dosta, }e prodolàm so ona {to samo na {ega go spomnav. Moàm, Petru~io, da ti pomognam da dojde{ do èna, bogata mo{ne, ubava i mlada, odgledana navistina ko velmo{ka prava. Edinstvena mana, a manata golema e mnogu, e taa {to momava e nepodnoslivo ostra, drska i lo{a i toa od merata nadvor pa sostojbava da mi e polo{a od {to mi e ti velam ne bi ja oènil ni za zlaten rudnik. Petru~io Mol~i Hortenzio. Ti ne ja znae{ od zlatoto mo}ta.
Kaì kako se vika tatko & i toa mi e dosta. Oti }e ja stutkam pa makar pcuela glasno ko grom {to udira od esenski oblak. Hortenzio Tatko & se vika Batista Minola blagorodnik eden, dru{tven i u~tiv a nejzinoto ime e Katerina Minola poznata vo Padova po svojot zmiski jazik. Petru~io Sum ~ul za tatko & iako nejze ne ja poznavam, toj dobro go poznava{e pokojniot mi tatko. Oko ne sklopuvam Hortenzio, duri ne ja vidam, zatoa dozvoli mi da bidam so tebe drzok i da te ostavam u{te na prvata sredba osven ako ne saka{ do tamu da me prati{. Grumio Ve molam, gospodine, pu{tete go da odi duri e na svoite. Vi tvrdam, koga bi go poznavala kako mene, bi znaela deka opakosta kaj nego ne pali. Moèbi pet-{est pati }e mu re~e gadu ama, vi velam, za nego toa ne e ni{to. Ama koga edna{ toj }e po~ne, mami~eto ima da & go raspla~e. Vi velam, gospodine, ako samo malku mu se opira, }e ja napika od kaj{to izlegla i taka }e ja rasturi {to bela ma~ka ne }e moè da gleda. Ne go znaete vie nego, gospodine. Hortenzio êkaj Petru~io, mora da dojdam so tebe, za{to Batista e ~uvar na moeto blago. Toj go ima biljurot na mojot ìvot, najmalata }erka, ubavata Bjanka i ne mi ja dava ni mene ni na site drugi prosci nejzini i sopernici moi. Smetaj}i deka ne doa|a vo predvid zaradi manite {to preeska ti gi spomnav Katerina nekoga{ na vekov da se maì zatoa Batista stroga zapoved dade nikoj da nema pristap do Bjanka s# duri opakata Katerina ne dobie ma`.
169
Lu~enco
Grumio Opakata Katerina, polo{ glas na devojka ne moè da & izleze. Hortenzio Sega Petru~io usluga od tebe baram, }e me ponudi{ prepraven vo skromna ruba na stariot Batista kako u~itel ve{t po muzika {to }e ja podu~uva Bjanka Vaka, so ova lukavstvo }e imam barem dozvola i vreme so nea da bidam i nepre~eno da & se dodvoruvam na samo. Grumio
[to i da & ~itam, vas }e ve veli~am kako moj dobrotvor, tolku verno ko vie samite da ste na lice mesto, a moèbi i so zborovi poubavi mnogu od va{ite, osven ako i samiot ne ste u~en. Gremio O u~enost, u~enost, tolku si mo}na! Grumio O, glupost, glupost, tolku si namagar~ena! Petru~io
Ova ti se vika bezobrazie. Se zdruìle mladite da im podvalat na starite. (Vleguvaat prepraveni Gremio i Lu~enco.) Gospodaru, gospodaru, svrtete se. Nekoj doa|a, ej? Hortenzio Mol~i, Grumio. Toa mi e sopernikot. Petru~io, da se trgneme malku na strana. Grumio Ubav fraer, pr~ nad pr~ovite. 8 Gremio Mnogu dobro. Ja pregledav listata knigi. Slu{aj, gospodine; ubavo da gi podvrze{, gledaj, samo qubovni knigi za sekoj slu~aj i ni{to drugo da ne ~ita, dobro? Me sfa}a{. Pokraj, ti velam, {irokogradosta na siwor Batista i jas bogato }e te nagradam. Bele{kite isto zemi gi i namirisaj gi dobro za{to se nameneti za onaa {to mirisa poubavo od parfem. [to }e & ~ita{?
Mol~i, mom~e. Hortenzio Grumio, psst! Dobar den, siwor Gremio. Gremio Dobar den, siwor Hortenzio. Znae{ kaj odam? Kaj Batista Minola. Vetiv deka navistina }e mu najdam dobar u~itel za ubavata Bjanka. Ete mi se nasmea sre}ata pa go najdov ovoj mlad ~ovek, po u~enost i odnos dostoen na nea, na~itan vo poezija i drugi knigi, mnogu dobri, ti tvrdam. Hortenzio Dobro e. I jas gospodin najdov koj mi veti deka u~itel }e mi najde odli~en muzi~ar za na{ata moma. I taka ne }e ja propu{tam svojata dol`nost kon ubavata Bjanka koja tolku ja sakam. Gremio I jas ja sakam i toa }e go dokaàm na delo.
170
Grumio ]e go dokaè toa negovoto }ese. Hortenzio
Vilijam [EKSPIR
Grumio ]e ja dobie? ]e ja dobie ili }e ja obesam. Petru~io A zo{to sum ovde ako ne tokmu za toa? Misli{ od malku vreva }e mi puknat u{ite? Zarem na vremeto ne sum slu{al rik od lavovi? Zarem moreto ne sum go slu{al, razgneveno seto, kako besnee ko poten, pobudalen, zapenet vepar? Zarem topovi ne sum slu{al na bojnoto pole i nebesnata artilerija kako po nebo bufta? Zarem ne sum slu{al sred bitkite stra{ni uzbuni glasni, fr~ewe na kowi, trubeì na trubi? A vie mi bladate za nekakov ènski jazik ~ij pukot ne e ni polovina silen ko pukotot na kosten vo ogni{te selsko. Gluposti! Ne sum dete da me pla{ite so baba roga! Grumio
Gremio, sega ne e vreme da iskaùvame qubov. Slu{ni me, i toa prijatelski ~uj me, i }e ti kaàm vesti za objacata dobri. Ovde e eden gospodin kogo slu~ajno go sretnav koj{to, ako uslovite na{i mu se arni, }e se nafati da ja prosi opakata Katerina i da ja zeme ako mirazot & e bogat. Gremio Re~eno, storeno, dobro e. Hortenzio, mu gi kaà site nejzini mani? Petru~io Znam deka e nezgodna, opaka pr~la. Ako ova e s#, gospodo, ne gledam tuka pre~ka. Gremio
Ne se pla{i od baba roga! Ne gleda{ pre~ka, gospodine? Od kade si? Gremio Petru~io Roden sum vo Verona, sin na stariot Antonio. Tatko mi e mrtov, bogatstvoto mi e ìvo, i o~ekuvam dolgo da ìveam i sre}no. Gremio Ama gospodine takov ìvot so vakva èna ne odi. No ako ti stiska, ti velam so boga napred! Za s# {to ti treba }e ti bidam pri raka. Navistina }e ja prosi{ ovaa diva ma~ka? Petru~io I }e ìveam. Kamo vaka da se kladam vo dobar ru~ek. (Vleguvaat Tranio sve~eno oble~en i Biondelo.) Hortenzio, slu{aj. Gospodinov ni dojde kako pora~an, mislam, za negovo i za na{e dobro. Hortenzio Mu vetiv deka }e gi pokrieme li~no tro{ocite za proseweto, site do eden. Gremio I }e gi pokrieme, pod uslov da uspee. Grumio
171
Gremio
Tranio Gospoda, dobar den. Smeam da ve pra{am koj e najkratkiot pat {to vodi do ku}ata na siwor Batista Minola? Biondelo Mislite na onoj {to ima dve ubavi }erki?
Ne, ako bez zbor vedna{ fatete xade. Tranio Zo{to? Da ne ste vie drumski razbojnici pa patot e samo va{? Gremio
Tranio Samo na{ e patot do nea. Na nego, Biondelo. Tranio Gremio A od kade, vi se molam? Da ne mislite i na nea, gospodine, a? Grmeio Tranio I na nego i na nea, gospodine. Zo{to vi e gajle? Petru~io Taa e izbrani~kata na siwor Hortenzio. Ama sigurno ne na onaa {to pcue, vrni. Tranio Tranio Ne gi sakam pcuja~ite, gospodine. Biondelo, ajde. Lu~enco Dobar po~etok, Tranio. Hortenzio Gospodine, samo malku. Dali dojdovte da ja barate momata {to ja spomnavte, da ili ne? Tranio A i da sum do{ol, gospodine, pravam nekoj zijan? Poleka, gospoda. Ako ste velmoì imajte trpenie ne{to da vi kaàm. Batista e velmoà komu tatko mi ne mu e sosema nepoznat, pa negovata }erka da e duri i poubava od {to e, bi moèla da ima pove}e prosci a me|u niv i mene. Ubavata }erka na Leda iljadnici prosci ima{e pa i ubavata Bjanka moè u{te eden pove}e da ima i eve sega Lu~enco ide pa makar i Paris vo trkata za nea da bide. Gremio [to, zarem gospodinov }e n# nadzboruva site? Lu~enco Samo pu{ta rogovi, gospodine. Brgu }e papsa. Od kaj {to mi dade. Vi velam taa e izbrani~kata na siwor Gremio. Hortenzio
172
Petru~io
Vilijam [EKSPIR
Hortenzio, zo{to tolku zborovi se tro{at? Hortenzio
arno. Bidej}i se izjasnivte i samiot za prosec morate, kako i site nas, da go nagradite gospodinov komu site sme mu dol`ni. Tranio
Gospodine, dozvolete ne{to da ve pra{am. Dali ste ja videle }erkata na Batista? Tranio Ne gospodine, no dve slu{am deka ima; ednata pro~uena po ostriot jazik ko {to e drugata po ubavata skromnost. Petru~io Gospodine, gospodine, prvata e za mene, ne gibajte ja nea. Gremio Da, ostavete go toj potfat na silniot Herkul. Poteòk e toj od site negovi juna~ki dela. Petru~io Gospodine, slu{nete go ova, ve molam. Pomalata }erka za koja kopneete vie tatko & ja ~uva podaleku od site prosci, i veli nema nikomu da ja dade dodeka postarata sestra ne ja maì. Duri toga{ pomalata }e bide slobodna. Tranio Ako e s# taka, gospodine, ako ste vie ~ovekot {to na site }e im pomogne pa i mene, Ako go skr{ite mrazot i napravite podvig, ja osvoite postarata i ja oslobodite pomalata za site nas, toga{ onoj {to }e ja dobie sigurno }e vi bide blagodaren za navek. Hortenzio Gospodine, dobro govorite i razbirate
Gospodine, za toa bez gajle. Deka sum od zbor ve kanam da se najdeme nekade ve~erva i da pieme za zdravjeto na na{ata moma ba{ kako protivni~kite advokati {to pravat èstoko se borat no ko prijateli jadat i pijat. Grumio i Biondleo Odli~en predlog! Da odime, prijateli. Hortenzio Predlogot e bez gre{ka, predlogot e petka. Petru~io, velam jadi i pij na moja smetka. 9
în VTORI
Scena 1
(Vleguvaat Katerina i Bjanka.)
Bjanka Dobra sestro, ne rezili me mene ni sebe, pravej}i od mene robinka i plenik. Toa me vadi od pamet. No za dranguliite drugi racete odvrzi mi gi i }e gi frlam sama. Da, i seta ruba, zdolni{teto duri, naredi {to saka{, toa }e go storam bidej}i dol`nosta kon postarite ja znam. Katerina Od site tvoi prosci, ti nareduvam da mi kaè{ kogo najmnogu go saka{. I toa bez gluma. Bjanka Veruvaj mi, sestro, od site ìvi maì u{te ne sum go zdogledala ona lice {to }e mi se bendisa pove}e od site drugi. Katerina Laè{ su{i{. Zarem ne e toa Hortenzio? Bjanka Ako ti se dopa|a, sestro, eve da umram ako ne storam s# na svetot da go ima{. Katerina Ti si al~na, saka{ da ìvee{ vo rasko{. Zatoa, velam, Gremio e toj {to go saka{.
Bjanka Zarem za nego mi qubomori{ vaka? Toga{ si igra{ majtap i sega mi e jasno deka celo vreme samo si se majtapela. Odvrzi mi gi racete, sestro, te molam. Katerina Ako ova e majtap, zna~i s# drugo bilo majtap. (Ja udira.) (Vleguva Batista.) Batista [to e pak sega? Od kade taa drskost? Bjanka, trgni se. Kutro devoj~e, pla~e. Odi zemaj ja iglata; nejze ostavi ja na mira, sramota, ti skotu od |avolska sorta {to ja ma~i{ kako taa da ti e kriva? Koga ti rekla barem eden lo{ zbor? Katerina Me nervira {to mol~i, }e ja stol~am. (Tr~a po Bjanka.) Batista [to, zarem pred moi o~i? Bjanka, begaj. (Izleguva Bjanka.) Katerina [to, zarem mi branite? Aha, sega gledam, taa vi e bogatstvoto, taa mora da se maì, a jas treba bosa da & igram na svadba i zaradi vas dvajca da ostanam stara moma.
174
Vilijam [EKSPIR
Ne zboruvajte mi, odam da sedam i pla~am dodeka za odmazda ne najdam na~in. (Izleguva.) Batista Dali nekoj tatko nekoga{ bil vo moja koà? No koj ide? (Vleguvaat Gremio, Lu~enco prepraven kako Kambio vo obi~ni ali{ta; Petru~io so Hortenzio prepraven kako Licio i Tranio prepraven kako Lu~enco so svojot sluga Biondelo koj nosi lauta i knigi.) Gremio Dobro utro, kom{ija Batista. Batista Dobro utro, kom{ija Gremio. Dobar den, gospodo. Petru~io I vam, dobar gospodine. Ve molam, zarem nemate }erka {to se vika Katerina, doblesna i li~na? Batista Imam }erka, gospodine, Katerina {to se vika. Gremio Pozavieno, gospodine. Mnogu ste smeli. Petru~io Ne sum, siwor Gremio, pu{tete me samo. Jas sum velmoà, gospodine, od Verona, ~uv za nejzinata ubavina i pamet za nejzinata privle~nost i smerna krotkost, prekrasnite osobini i blagiot odnos, pa se drznav da dojdam ko nekanet gostin vo va{iot dom za da se uveram li~no vo glasot za nea nadaleku {to se slu{a. A kako nadopolna za toa {to vi sum gostin
vi nosam eve eden moj blizok ~ovek (pokaùva na Hortenzio) mnogu ve{t vo muzika i matematika, za da ja ostru~i dokraj vo ovie uki za koi ve}e, siguren sum, dosta znae. Prifatete go ili navreden }e bidam. Se vika Licio, vo Mantova e roden. Batista Dobredojden ste mi, gospodine, a i toj zaradi vas. No treba edno da znaete za }erka mi Katerina za moja àl, taa ednostavno ne e za vas. Petru~io Zna~i ne sakate da se razdelite od nea ili moèbi ne vi se dopa|am jas. Batista Ne sfa}ajte me gre{no. [to mislev rekov. Od kade ste, gospodine? Kako da ve vikam? Petru~io Petru~io se vikam, sin na Antonio ~ovek poznat {irum cela Italija. Batista Dobro go poznavam. Dobrodojdeni ste zaradi nego. Gremio So seta po~it, Petru~io, ve molam dozvolete ni i nam, poniznite moliteli da kaème ne{to. Vi velam, mnogu ste naglit! Petru~io Prostete, siwor Gremio, ama kaj mene nema trte-mrte. Vedna{ rabotam.
175
Tranio
Gremio Se gleda, nema {to, ama se pla{am da ne vi se trtne rabotata . Kom{ija, prifatliv dar, nema {to, siguren sum. Ama za da vi iskaàm sli~na qubeznost, posebno {to ste blago nakloneti kon mene a ne kon nekoj drug, od s# srce vi go davam ovoj mlad u~en ~ovek (pokaùva na Lu~enco) koj{to dolgo vreme studira{e na Rems; ve{t za gr~ki i latinski kako {to e drugiot za muzika i matematika. Se vika Kambio. Ve molam, prifatete gi negovite uslugi. Batista Iljadapati fala, siwor Gremio. Dobro mi dojdovte, dobar Kambio. (Na Tranio.) Ama dobar gospodine, mi izgledate za stranec. Dali e neopravdano da znam zo{to ste dojdeni? Tranio Prostete, gospodine, jas treba da se pravdam. {to kako stranec vo gradov ovde se osmeluvam da bidam prosec na va{ata }erka ubavata i doblesna Bjanka. I za va{ata cvrsta odluka sum slu{nal vo prilog {to e na postarata sestra. S# {to baram e, otkako mojot koren }e go doznaete, da imam ist pristap i sloboda kako i site drugi prosci. A za obrazovanieto na va{ite }erki ja priloùvam ovaa lauta prosta i ovoj izbor od gr~ki i latinski knigi. Ako gi prifatite, toga{ mnogu }e vredat. Batista Se vikavte Lu~enco? Od kade ste, molam?
Od Piza, gospodine, sin sum na Vin~enco. Batista Mnogu mo}en vo Piza. Mnogu imam slu{ano za nego. Dobro mi dojdovte na gosti, gospodine. (Na Hortenzio.) Lautata zemete ja, (Na Lu~enco) a vie knigite. Vedna{ odete kaj u~enicite va{i. Ej, mom~e! (Vleguva sluga.) Mom~e, gospodava vodi gi kaj moite }erki i kaì im deka se nivnite u~iteli. I u{te da gi slu{aat dobro. (Izleguvaat slugata, Hortenzio, Lu~enco, Biondelo.) A sega niz gradina da pro{etame malku pa potoa na ru~ek. Site ste mi mili gosti, i ve molam ~uvstvuvajte se kako doma. Petru~io Siwor Batista, mojata rabota ~ekawe ne trpi, i ne moàm sekoj den da prosam devojka. Dobro go znaevte tatko mi, a niz nego i mene, edinstveniot naslednik na negoviot imot, koj{to uspeav da go zgolemam a ne da go smalam. Zatoa kaète mi, ako ja osvojam qubovta na va{ata }erka kakov miraz }e dobijam pokraj nea? Batista Po mojata smrt, polovina od seta zemja, a na raka vedna{ dvaeset iljadi kruni. Petru~io Za takov miraz }e ja osiguram nejze vo vdovi~lukot, vo slu~aj da me nadìvee ]e & go ostavam siot svoj imot i prihod. Seto ova podrobno vo dogovorot }e stoi za obete strani do nego da se dràt.
176
Batista
Vilijam [EKSPIR
Batista Ne ja nau~i da udira vo lauta? Hortenzio Kaj }e ja nau~am koga mi ja udri lautata od glava. Samo & rekov deka ne ja drì lautata dobro i ja svitkav rakata da vidi kako prstite se dràt a taa netrpeliva ko |avolska ro`ba mi svika: Ne ja dràm dobro, a? Sega ti }e vidi{! I vedna{ po timbata me tresna i glavata niz lauta mi izleze nadvor i stoev taka zamelu{en i mrdnat i nebare so alka okolu vratot zjapav a taa mi se dere{e, petpare~ki svira~ me nare~e, zadrogaz i {to u{te ne, boèm odnapred se spremala vaka dolno da me grdi. Petru~io Vesela ènska, nema {to, takva mi treba, sega ja sakam mnogu pove}e od napred. Umiram da vrzam nekoj zbor so nea. Batista Dojdete so mene i vedro vi se molam, podu~uvajte ja barem pomalata }erka. Saka da u~i i blagodarna e na toa. Siwor Petru~io, }e dojdete so nas ili vedna{ }erka mi Katerina da vi ja pratam? Petru~io
Da, samo ako najgolemata podrobnost se sredi a toa e nejzinata qubov: bez toa nema ni{to. Petru~io Toa e sitnica. Za{to vi velam, dedo, re{itelen sum kolku taa {to e lo{a; i kaj{to dva razbesneti ogna se sretnat se tro{i ona {to go hrani nivniot gnev. Vetreto go rasplamtuva maloto ogne vo poàr no uraganot go gasne ognot i s# drugo. Takov so nea }e bidam a taa }e potklekne vedna{ Za{to jas sum surov i ne prosam ko malo dete. Batista Trudi se kolku {to moè{ i neka ti e so sre}a. No sepak o~ekuvaj po nekoj teòk zbor. Petru~io Da, da. }e bidam ko planinite za vetrot {to ne se tresat iako ovoj postojano duva. (Vleguva Hortenzio so skr{ena glava.) Batista [to e prijatelu, {to si tolku bled? Hortenzio Ako sum bled, toga{ veruvajte, sum od strav Batista ]e stane }erka mi dobar muzi~ar? Hortenzio Pobrgu }e stane dobar vojnik. Za èlezo e stvorena a ne za lauta.
Pratete mi ja, ve molam. (Izleguvaat site osven Petru~io.) ]e ja ~ekam ovde, i revnosno }e ja prosam koga }e dojde. Ako po~ne da pcue, toga{ ednostvano }e & re~am deka pee kako slavej. Ako po~ne da se murti, }e re~am deka e mila na lik ko utrinski rozi izmieni so rosa. Ako e nema i ne saka ni zbor da kaè zborlivosta }e & ja pofalam toga{
177
i }e re~am deka zborovite me paraat v srce. Ako mi re~e da fa}am magla, }e se zablagodaram nebare me pokanila cela nedela da & bidam gostin. Ako odbie da se ven~a, }e ja molam denot da go oglasime na strojot i brakot. No eve ja ide. Zboruvaj Petru~io sega. (Vleguvaat Batista, Gremio i Tranio.) Batista [to napravi, siwor Petru~io, so }erka mi? Petru~io Uspeav, {to drugo? Moè{e da ne uspeam? Batista Pa toga{ }erko Katerino? [to se murti{? Katerina Me vikate }erka? A pokaàvte vamu tatkovska grià sakaj}i da me dadete na eden poluludak, na eden ~uknat silexija koj{to a }e otvori usta pcue vrni i misli deka so psovki }e mi go najde krajot. Petru~io Dedo, vaka stojat rabotite: vie i siot narod govorevte za nea i govorevte gre{no. Ako e opaka, opaka e oti e mudra, i ne e drska tuku skromna kako gulab i ne e izbuvliva tuku krotka ko utro. Po trpenieto e vtora Grizelda a rimska Lukrecija po svojata ~ednost. I na krajot da vi kaàm deka se dogovorivme slo`no u{te ovaa nedela svadbata da ni bide. Katerina Poprvo }e te vidam na besilka!
besilka. Tranio Vaka uspea? Zna~i i nam denot }e ni se stemne. Petru~io Trpenie, gospodo, jas nejze ja izbrav. Ako nie sme zadovolni, {to vas ve boli? Se dogovorivme me|u nas, na samo, da bide s# u{te zajadliva vo dru{tvo. Vi velam, prosto nema da veruvate kolku mnogu me saka. O, najmila Kate! Mi se obesi na vrat, me qube{e ne`no bakne` po bakne` i mi se kolne{e cvrsto {to vedna{ potkleknav pred nejzinata qubov. O, vie ste amateri! Fantasti~no e da se vidi kako eden krotok ~ovek najlo{ata sprija ja skrotuva koga ma` i èna se sami. Daj mi raka, Kate, za Venecija odam, da kupam ruba za denot na svadbata na{a. Spremaj gozba, dedo, pokani gosti, znam Katerina }e bide nevesta za merak. Batista Ne znam {to da re~am, samo dajte raka. Gospod da te blagoslovi, Petru~io, vereni ste. Gremio i Tranio Amin, velime. Svedoci sme nie. Petru~io Dedo, èno, gospodo, zbogum, zaminav za Venecija; nabliùva nedela. ]e dademe prsteni, pri}e, ubava promena bakni me, Kate, vo nedela sme ma` i èna. (Izleguvaat Petru~io i Katerina.) Gremio
Gremio Dali nekoj nekoga{ tolku brgu se veril? Slu{a{, Petru~io, poprvo }e te vidi na
178
Batista
Vilijam [EKSPIR
Batista Smirete se, gospodo. Sporot jas }e go re{am. Po delata treba da se sudi; koj od vas dvajca pogolemo bogatstvo za }erka mi }e dade toj }e ja ima nejzinata qubov. Gremio, kaì ti {to & nudi{? Gremio
Navistina, gospodo, sega trgovec igram {to ludo se vpu{ta vo o~ajni~ki potfat. Tranio Ama taa stoka samo gnie{e kaj vas, ja }e }arite, ja po moriwa }e skapi. Batista Mir da ima vo brakot, takva dobivka sakam. Gremio Mirno nekako plenot mu padna v raka. No sega, Batista, za pomalata }erka; ova e denot {to tolku dolgo go ~ekavme site, jas sum vi sosed i prviot nejzin prosec. Tranio A jas pove}e ja sakam Bjanka odo{to zborot moè da kaè ili mislata da smisli. Gremio Ti si golobrad i ne moè{ pove}e da ja qubi{. Tranio Ti si belobrad, qubovta tvoja smrznuva. Gremio A tvojata prì. Skakulec eden, trgni se, vozrasta e taa {to hrani. Tranio
Prvo, kako {to znaete, mojata ku}a vo gradot seta bolskoti vo srebro i zlato, so le|eni i bokali za nejzinite ne`ni race, draperiite site se original Tirski. Kov~ezite od slonova koska polni se pari, a vo onie od kiparis pokriva~ite stojat, skapocenite ali{ta, baldahinite i ruvo od najdobro platno, turski perni~iwa so biser opto~eni, zavesi od Venecija so vez od zlato, od tu~ i kalaj posatkite mi se site i s# {to eden gazda treba da ima. Na selo v pondila imam sto mlekodajni kravi a v jasli sto dvaeset debeli vola i s# drugo potrebno za vakvata brojka. Malku sum podostaren, priznavam, ete, i ako umram utre ova & pripa|a nejze ako dodeka sum ìv, bide samo moja. Tranio Ova samo dobro zvu~i. Gospodine, a sega mene slu{nete me. Jas sum sin edinec i edinstven naslednik na mojot tatko. Ako ja dobijam }erka vi za èna }e & ostavam tri ili ~etiri ku}i vo bogatata Piza dobri kako koja bilo ku}a na stariot siwor Gremio vo Padova, plus dve iljadi dukati godi{en prihod od plodna zemja; seto e nejzino ako umram. [to, da ne ve zdoboli, siwor Gremio? Gremio
No mladosta ènskoto oko go pleni. Dve iljadi dukati godi{no od zemja? (Na strana) Seta moja zemja ne vredi tolku. Toa taa }e go ima, plus gemija edna
179
Gremio
sega zakotvena vo pristani{teto Marsej. [to, da ne ve potonav so brodot? Tranio Gremio, poznato e deka tatko mi ima tri golemi gemii, dva broda i dvanaeset novi galii. Ova & go davam, i sekoga{ dvojno od ona {to }e go ponudi{ sledno. Gremio Sledno? Ve}e ponudiv s#, drugo nemam. Ne moè da dobie pove}e od ona {to go imam. Ako ti se dopa|am, }e me ima mene i s# moe. Tranio Toga{ e jasno deka devojkata e moja spored vetuvaweto va{e. Gremio gubi. Batista Priznavam deka najdobra e ponudata va{a. Neka tatko vi garancija & dade, pa taa e va{a; inaku, prostete za ova, ako umrete pred tatko vi, kako taa nejzinoto }e go dobie? Tranio Zabele{kata ne vi e na mesto. Toj e star, a jas mlad. Gremio Zarem mladite ne umiraat kako site stari? Batista Zna~i, gospodo, re{iv vaka: znaete deka vo nedela mojata }erka Katerina }e se maì. Drugata nedela po ova Bjanka }e vi bide nevesta, ako garancijata ja donesete; ako ne, toga{ Gremio }e ja ima. A sega odam, vi blagodaram na dvajcata.
Zbogum, sosedu dobar. (Izleguva Batista.) Sega ne ti se pla{am. Mom~e nedodelkano, tatko ti bi bil {utrak s# tebe da ti dade i na stari godini da te moli za tro{ka leb. Gluposti! Starite italijanski lisci ne se tolku prosti! (Izleguva.) Tranio Da ti se pluknam vo drtata, itra koà! Sepak igrav ko site aduti da mi se v race. Naumiv za gospodarot da storam dobro. Izlez nema osven la`niot Lu~enco da dobie tatko, {to }e bide laèn Vin~enco. A toa e ~udno. Obi~no tatkovcite dobivaat deca; no vo ovaa prosidba luda ako ne potfrlam, mo`ni se i takvi ~uda. (Izleguva.)
în TRETI
Scena 1
(Vleguvaat Lu~enco, Hortenzio i Bjanka.)
Lu~enco Dosta so toa }emaneto. Ama si drzok. Tolku brzo zaboravi kakov do~ek ti priredi sestra & Katerina? 10 Hortenzio Ama, pimpirlio u~ena, taa e patron na nebesnata harmonija. Zatoa bidi u~tiv i daj mi prvenstvo prvin ~asot po muzika da go odrìme a potoa ti drì go svojot ~as. Lu~enco Magare edno tvrdoglavo, koga si ~ital da znae{ zo{to muzikata ni sluì? Ne si ~ul deka taa go osveùva umot po napornata rabota i u~eweto te{ko? Zatoa dozvoli filosofija da & ~itam a potoa so tvoeto drndawe po~ni. Hortenzio
âsot negov }e svr{i pred da go na{timate. Hortenzio ]e si odite od ~as ako go na{timam? Lu~enco Ti samo odi i {timaj, {timalo edno! Bjanka Kade zastanavme? Lu~enco Ovde, gospo|ice: Hic ibat Simois, hic est Sigeia tellus, Hic steterat Priami regia celsa senis. Bjanka Prevedete. Lu~enco
Vidi go ti nego, uvredite nema da gi trpam. Bjanka Gospodo, od obajcata navredena sum sega za{to se glodate okolu ona {to e moj izbor. Ne sum prva~e od nekoe zapu{teno selo, ne sakam da me vrzuvaat ~asovi, odredeno vreme. ]e u~am samo kako {to mene mi se saka. Za da nema pove}e kavga, da sedneme. A vie zemete go instrumentot i svirete malku;
Hic ibat, kako {to ve}e vi rekov - Simois, jas sum Lu~enco - hic est, sin na Vin~enco od Piza - Sigeia tellus, vaka prepraven za da ja osvojam va{ata qubov - Hic steterat, a onoj Lu~enco {to doa|a da ve prosi - Priami, e mojot sluga Tranio - regia, koj{to mene me pretstavuva celsa senis, za da go izmamime stariot degen. Hortenzio Gospo|ice, si go na{timav.
181
Bjanka Da ~ueme. Uf! Gornite ìci. Lu~enco Fal{ ti e ~ove~e, pak na{timaj go! Bjanka ûjte go sega mojot prevod: Hic ibat Simois, ne ve poznavam - hic est Sigeia tellus, ne vi veruvam - Hic steterat Priami, vnimavajte da ne n# slu{ne - regia, ne nadevajte se premnogu celsa senis, ne o~ajuvajte. Hortenzio
Ama dobro. Sega Licio, tvoj e redot. U~itelu dobar, ne lutete se, ve molam, {to vaka se po{eguvav so vas dvajca. Hortenzio (Na Lu~enco) A sega {etaj i ostavi n# malku. Muzikava {to }e ja sviram ne e za tri glasa. Lu~enco Ne bidete picajzla, gospodine! Moram da ~ekam (na strana) i da vardam oti ako ne sum vo krivo na{iot u~en muzi~ar e zaquben do u{i. Hortenzio
Gospo|ice, sega mi e na{timan. Lu~enco Fal{ira dolu. Hortenzio Dolu ne fal{ira tuku dolniov gad ne mi {tima. (Na strana) O kolku e ognen i drzok na{iov daskal. @imi s#, apa{ov ja {meka mojata qubov. Otsega, daskali{te, dobro }e te vardam. Bjanka Bjanka So vreme moè }e veruvam, no se somnevam sega. Lu~enco Nemojte, vi se molam, za{to navistina Ajant bil Ekid, po pradedo nare~en taka. Bjanka Moram na u~itelot da mu veruvam, inaku, velam, za toj somne` bi se raspravala u{te. Skala sum jas, temel na sekoja skladnost, do re na Hortenzio podaj raka mi fa Bjanka, maì se za nego so radost fa sol za{to od srce toj te saka. Sol la eden klu~, a dve noti dumam si do smiluvaj mi se ili }e umram. Ova e skala? Ne mi se dopa|a ni malku! Stariot na~in mi e pomil. Ne sum luda da gi napu{tam dobrite pravila zaradi nekoi izumi novi. (Vleguva eden sluga.) Gospo|ice, pred da go fatite instrumentov i da nau~ite kako prstite se mestat moram osnovnite pravila da vi gi kaàm za da ja sovladate skalata pobrzo, polesno i podobro odo{to so drug nekoj u~itel. Zatoa vi napi{av s# ubavo ovde. Bjanka Ama jas ja nau~iv skalata u{te lani. Hortenzio Ako, sega nau~ete ja skalata na Hortenzio.
182
Slugata

(Vleguvaat Batista, Gremio, Tranio, Katerina, Bjanka, Lu~enco i drugi so slugite.) Batista Bjanka
Gospo|ice, tatko vi ve moli knigite sega da gi ostavite i da pomognete da se sredi sobata na va{ata sestra. Svadbata e utre.
Zbogum, u~iteli mili. Moram da odam. (Izleguvaat Bjanka i slugata.) Lu~enco Toga{ ni jas nema zo{to da bidam ovde. (Izleguva.) Hortenzio A jas imam zo{to daskalov da go vardam. Mi se ~ini i toj e zaquben do u{i. No Bjanka, ako mislite ti se tolku niski pa frla{ oko na sekoj dolen prostak toga{ drug neka te zeme. Te vidov li na ruga Hortenzio, gospo|ice, }e si zeme druga. (Izleguva.)
Siwor Lu~enco, ova e denot koga Katerina i Petru~io treba da se zemat a sepak nema ni traga ni glas od zetot. [to }e re~at lu|eto? Kakov rezil }e pukne da ne dojde zetot koga sve{tenikot treba da go izvr{i ~inot na ven~avkata? [to veli Lu~enco na ovoj na{ sram? Katerina Sramot e moj. Moram na sila, da ja dadam rakata, protiv mojata volja, na eden lud silexija, nastran bandit, prebrz na prosidba, baven na ènidba. Vi rekov toj e samo naluni~av {utrak {to so grubosta gi pokriva kiselite {egi. I za da go mislat deka e vesel fraer toj bi isprosil iljada, bi go zakaàl denot svadben, gozba bi spremil, prijatelite bi gi viknal, svatovite a sepak ne bi do{ol da se èni. Sega svetot za Katerina }e {u{ka i }e veli Opaa, ene ja ludata èna na Petru~io ako mu e }ef da dojde i so nea da se èni. Tranio Trpenie Katerino, trpenie Batista. Se kladam deka Petru~io naumil ne{to dobro, bez ogled {to go spre~uva da ostane na zborot. Iako e grub, znam deka mudrost vo sebe ima; iako e {egaxija, sepak ~esnost od srce mu blika. Katerina Sepak poarno nikoga{ da ne go videv. (Izleguva pla~ej}i sledena od Bjanka i slugite.)
183
Tranio
Batista Odi devojko, ne te obvinuvam za pla~ot, takov sram i svetica bi ègnal a ne lo{otija zla kakva {to tebe te dal gospod. (Vleguva Biondelo,) Biondelo Gospodaru, gospodaru, novosti! I toa tolku stari novosti {to takvi do sega ne ste ~ule. Batista I novi i stari? Kako e toa mo`no? Biondelo Zarem ne e novost da ~ueto za ideweto na Petru~io? Batista Dojde? Biondelo
A {to e so tvoite stari novosti? Biondelo Petru~io doa|a so nova palarija i star xaket; vo izliteni bri~-pantaloni tripati zasukani; so ralo iskinati ~izmi, ednata so toka, drugata so vrvca; nosi star, zar|an me~ zemen od gradskiot voen otpad, so skr{en bal~ak i so kanija ~ij vrv go nema a remenite se iskinati; kobili{teto is~a{eno - so staro muvlosano sedlo i dve razli~ni uzengii - u{te boluva od {ap i ligavka, niz nozdrite & te~e slina, nepcata podueni i krvavi, nafrlena so mozolki, babuwosana, ispri{tena, modra xiger od òltica, `lezdite pote~eni, pripa|a od vrtoglavica, raskapana i crvjosana, grbot klapnat, skukulena, nozete rahiti~ni, oglavnikot razlabaven i od ov~a koà, uzdite skinati od ~estoto zategawe da ne padne vrzani vo jazli; remenot na{ien od {est par~iwa, a ènskiot kai{ od somot, so dve bukvi za nejzinoto ime so{ien na nekolku mesta so debel konec. Batista
Ne, gospodine. Koj doa|a so nego? Batista Biondelo Pa kako toga{? Biondelo Doa|a. Batista Koga }e dojde ovde? Biondelo Tranio Koga }e zastane kaj{to stojam jas i ottuka }e ve gleda. Nekoja ~udna lunka go podbodnala vaka da se oble~e. Obi~no e skromno doteran. Negoviot lakej, gospodine, opremen re~isi kako i negovata kobila; na ednata noga platnen a na drugata dolg volnen ~orap, a go podvrzal edniot so crvena, drugiot so sina krpa; na starata palarija mesto per~e, zadenal pesnarka od ~etirieset qubovni pesni; akrep, prav akrep e vo toa ruvo i ne li~i ni na risjanski pa` ni na lakej od gospodin.
184
Batista
Vilijam [EKSPIR
Batista Va`no ne krivite. Tranio
Se raduvam {to doa|a. Ne e va`no kako e oble~en. Biondelo
I ne ste ba{ oble~eni kako {to bi sakal. Ama gospodine, toj ne doa|a. Petru~io Batista Neli re~e deka doa|a? Biondelo Koj? Petru~io deka doa|a? Batista Da, deka Petru~io doa|a. Biondelo Ne gospodine, velam kobilata mu doa|a so nego na grb. Batista Pa toa e edno isto. Biondelo Ne, ìmi sveta Mara se kladam po para kowot i ~ovekot pove}e se od eden iako ne se broj za mnozinstvo vreden. (Vleguvaat Petru~io i Grumio.) Petru~io Eeej, kade se tie gospoda? Koj e doma? Batista Tranio Dobrodojdovte, gospodine. Petru~io Ne sum dobredojden. Nemojte vakov nevestata da ve vidi, odete kaj mene i oble~ete ali{ta moi. Zarem ne e podobro {to poitav vaka? Kade e Kate? Nevestata moja li~na? Kako e mojot dedo? Ne{to ste mi namurteni. I {to se xarite gospodo moja nebare zjapate vo pametnik ~uden nekakva kometa ili ~udo nevideno? Batista Pa, gospodine, znaete deka ova vi e denot svadben, prvin bevme ta`ni, mislevme }e ve nema, a sega sme pota`ni {to dojdovte vakvi. Soble~ete go sramot od va{eto telo {to e trn v oko za na{eto slavje. Tranio Kaète ni, kakva pri~ina va`na tolku dolgo ve trgna od nevestata va{a i ve prati ovde bez da li~ite na sebe? Petru~io Dolgo treba da kaùvam i zdodevno e da se slu{a. Dosta e deka dojdov da go odràm zborot iako morav malku i da docnam, no vo pogodno vreme }e vi bide jasno i zadovolni sosem }e bidete site. No kade e Kate? Predolgo ja ~ekam. Utroto vrvi, vreme e za v crkva.
185
Lu~enco
Petru~io Ni slu~ajno. Odam vakov da ja vidam. Batista Ama vakov, ne veruvam deka }e ve zeme. Petru~io
Da ne e onoj moj kolega daskal {to budno go sledi sekoj Bjankin ~ekor dobro bi bilo begalka da ja zemam, a koga }e ja imam, cel svet ne neka veli }e go ~uvam svoeto pa makar |avolot da se buni. Tranio
More }e me zeme i oro }e igra. No dosta! Za mene }e se maì a ne za ali{tata moi. Koga bi moèl da go obnovam toa {to }e mi go iznosi ko {to bi moèl da go smenam ova bedno ruvo dobro bi bilo za Kate, a podobro za mene. Ama ba{ sum {utrak {to muabetam so vas mesto dobroutro na nevestata da & kaàm i da go zape~atam svoeto pravo so bakne`. (Izleguvaat Petru~io i Grumio.) Tranio Ima toj pri~ina za otka~enoto ruvo. ]e go ubedime nekako, ako e mo`no, da se promeni pred da odi v crkva. Batista Odam po nego, da vidam {to }e se slu~i. (Izleguvaat Batista, Gremio, Biondelo, slugite.) Tranio
Do sitnica treba da go razgledame planot postojano mislej}i vo na{a polza. ]e go nadmudrime belobradiot Gremio, itro vnimatelniot tatko Minola prefriganiot muzi~ar, zaqubeniot Licio s# zaradi gospodarot moj Lu~enco. (Vleguva Gremio.) Siwor Gremio, izbegavte od crkva? Gremio Ko nekoga{ {to begav od u~ili{te. Tranio Dali idat doma i nevestata i zetot? Gremio Zetot velite? Zevzek e toj, zevzek neviden a devojkata doprva }e sfati. Tranio Poopak od nea? Ne mi se veruva.
No pokraj nejzinata qubov vi treba i soglasnosta na tatkoto, a za da uspee ova kako {to ve}e porano vi rekov moram da najdam nekoj ~ovek - seedno koj {to }e ni posluì za celta na{atoj }e izjavi deka e Vin~enco od Piza i }e zagarantira pogolemi sumi ovde vo Padova od onie {to jas gi vetiv. Taka mirno }e uìvate vo va{ata nade` i }e ja zemete slatkata Bjanka so soglasnost od nejziniot tatko.
Gremio Toj e |avol, zerzevuli{te, sotona lo{a. Tranio A taa |avolica, vragolica, lo{otija gorda. Gremio Ne! Taa e jagne, gulab, nevin~e prema nego. Vi velam, gospodine Lu~enco, koga popot
186
Vilijam [EKSPIR
ja pra{a Katerina dali }e mu bide èna Da, |avol da ja nosi, re~e toj i opcu tolku glasno {to popot, vxa{en, knigata ja pu{ti a koga se navedna da ja krene mladoènecot pobudalen i zbesnat mu ja tresna edna i popot se najde kraj knigata, dolu na podot. Sega krevajte gi, re~e toj, ako vi stiska! Tranio [to re~e nevestata koga ovoj stana? Gremio Seta se trese{e sirotata. Oti udira{e so noga i pcue{e nebare sve{tenikot sakal da go zezne. A koga ceremonijata najposle se svr{i, svika po vino. Na zdrvaje! se dere{e, boèm e na paluba i so mornarite loka po pominatata bura; potoa vinoto go dopi a talogot mu go isturi na |akonot v lice onaka od naval za{to mu se storilo deka bradata na |akonot, ko{trava i retka livkala duri piel, za goltka vino. Potoa grubo ja fati nevestata za vratot i ja {lapna v usta tolku glasno {to seta crkva e~e{e od bakneòt. Koga go vidov toa, pobegnav od sram, a po mene, sega celata povorka ide. Takva luda ven~avka do sega ne bila Slu{ajte! Slu{ajte! Svira~ite gi slu{am. (Se slu{a muzika.) (Vleguvaat Petru~io, Katerina, Bjanka, Batista, Hortenzio so Grumio i drugite slugi.) Petru~io
Batista Mo`no e u{te ve~erva da si odite? Petru~io Moram da si odam u{te pred da se sno}i. Ne ~udete se. Da znaete {to imam na umot vie i sami }e me podbodnete da odam. Svatovi ~estiti, vi blagodaram na site {to bevte prisutni koga se dadov na ovaa mnogu trpeliva, slatka, doblesna èna. Ru~ajte so dedo mi, nazdravete i za mene, za{to moram da odam. Zbogum na site! Tranio Ve molam barem ostanete so nas za ru~ek. Petru~io Ne e mo`no. Gremio I jas ve molam. Petru~io Ne e mo`no. Katerina I jas te molam. Petru~io Epten mi e milo. Katerina
Gospodo, prijateli, vi blagodaram na trudot. Znam deka sakate da ru~ate so mene i deka spremivte bogata svadbena trpeza no, za àl, itna rabota me ~eka i zatoa sega moram da se prostam od vas.
Dali ti e milo da ostane{? Petru~io Milo mi e {to me moli{ da ostanam; no ne ostanuvam, makar do utre da me moli{.
187
Katerina Ostani, ako me saka{. Petru~io Grumio, kowot! Grumio Spremen e, gospodaru; ve}e se prejade od zobot! Katerina Toga{ pravi {to saka{, deneska ne mi se odi a ne odam ni utre, ni nikoga{ ako ne}am. Vratata e otvorena, gospodine, fa}aj xade i akaj duri ti se ~izmite zdravi. Jas ostanuvam duri ne mi projde }efot. Te{ko so tebe }e se ìvee, ve}e gledam, po utroto se poznava denot. Petru~io O Kate, smiri se, ne luti se te molam. Katerina
nazdravete & na mominstvoto so polni ~a{i. Luduvajte, veselete se, obesete se! No mojata li~na Kate mora so mene. Ne, ne blabotete, ne udirajte so noze, ne kokorete se, ne murtete se; jas sum gazdata na ona {to e moe. Taa e mojot imot, moeto doma}instvo, mojata dvi`nina, mojata ku}a, moeto doma}instvo, mojata niva, mojot ambar, mojot kow, mojot vol, moeto magare, moeto s#, ba{ taa ovde. Neka ja dopre samo koj smee! ]e go branam i od najdrskiot svoeto pravo ako mi zastane na pat ovde vo Padova. Grumio, vadi go me~ot, opkoleni sme od kratci, spasuvaj ja gospodarkata, ako si ~ovek. Ne pla{i se, nevesto slatka, nema da te gibnat oti }e te branam, Kato, pa da se i milioni. (Izleguvaat Petru~io, Katerina i Grumio.) Batista Neka zaminat, neka zamine ovaa mirna dvojka. Gremio
]e se lutam; {to ima vrska toa so tebe? Tatko, vie mol~ete; }e ostane oti jas taka sakam. Gremio
Da ne zaminea brzo, }e umrev od smea. Tranio Od site ludi brakovi ovoj e najlud.
Ete, gospoda, gledate, ve}e ~adi. Lu~enco Katerina Gospoda, napred na svadbeniot ru~ek, gledam kako od ènata budala pravat ako nema duh da se sprotivstavi. Petru~io Odete, {to ~ekate koga vi veli Kate. Po~ituvajte ja nevestata, svatovi mili. Gostete se, lumpuvajte, pijte, Gospo|ice, {to mislite vie za va{ata sestra? Biandelo Deka e luda, a ludite ludo i se maàt. Gremio Glava se~am ako Petru~io ne se pokati.
188
Batista
Vilijam [EKSPIR
Kom{ii, prijateli, iako nevestata i zetot ne se tuka za da sedat na po~esnite mesta znaete deka trpezata do ram e polna. Lu~enco, ti }e sedi{ na mestoto od zetot A Bjanka }e go zazeme nevestinskoto mesto. Tranio Za nevesta }e ve`ba slatkata Bjanka? Batista Za nevesta, Lu~enco. Povelete gospodo, ajde. (Izleguvaat.)
în ÊTVRTI
Scena 1
(Vleguva Grumio.)
Grumio Da ti se pluknam vo site papsani kqusiwa, vo site ~uknati gospodari, vo site lo{i pati{ta! Dali nekoj bil vaka modrosan? Dali nekoj bil vaka batakosan? Dali nekoj bil vaka papsan? Me pratija napred da go naloàm ognot, a tie idat po mene da se ogreat. Da ne sum tenxerxe {to brzo se gree, usnite }e mi se zalepat za zabi, jazikot za nepca, srceto za rebra, pred da stignam kraj ogan {to }e me odmrzne. ]e se ogream duvaj}i vo ognot. Kakvo e vremeto i mnogu pogolemo ~ove~i{te od mene }e nastine. Ej, oj, Kertis! (Vleguva Kertis.) Kertis
Kertis Dali e navistina tolku opaka kako {to se govori? Grumio Be{e, Kertise, pred ovoj stud. Ama ti znae{ deka zimata gi skrotuva maòt, ènata, yverot; ve}e go skroti mojot star gospodar, mojata nova gospodarka, mene pa i tebe, batko Kertis. Kertis Begaj da te nema, budalo edna od peda! Jas ne sum yver. Grumio
Koj vika tolku zasipnat? Grumio Dedo mraz. Ako ne mi veruva{, moè{ da mi se lizne{ od ramoto do peticite a da misli{ deka si mi se spu{til od glavata do vratot. Ogan, ogan, Kertise. Kertis Doa|a gospodarot so èna mu, Grumio? Grumio Grumio Doa|a, Kertis, doa|a - zatoa loì, loì go ognot i ne sipaj voda na nego. Studeno e vo svetot, Kertis, vo sekoja rabota osven vo tvojata; zatoa pali koga ti velam. Vr{i si ja rabotata za da raboti{ Opaa, jas sum samo peda, ne? Rogovite ti se dve pedi, a jas barem tolku sum visok. A sega }e go naloì{ ognot ili da te kaàm na gospodarkata ~ija raka, a sega koga e pri raka, vedna{ }e ja oseti{ vrz svojata studena sre}a zatoa {to si baven vo svojata è{ka slu`ba? Kertis Te molam, dobar Grumio, kaì mi kako e vo svetot?
190
Vilijam [EKSPIR
oti gospodarot i gospodarkata }e ni smrznat od stud. Kertis
Kertis Kaì mi ja dobar Grumio. Grumio
Ognot e ve}e zapalen; zatoa, dobar Grumio, kaì mi {to e novo? Grumio Novo, novo, novo, novosti kolku ti du{a saka! Kertis
Daj go uvoto. Kertis Na ti go. Grumio Eve mi ti! (Go udira.)
Ajde kaùvaj. Ne tuku me matkaj! Kertis Grumio Vaka prikaznata se ~uvstvuva a ne se slu{a. Prvin dobro naloì go ognot oti smrznav od stud. Kade e gotva~ot? Dali e ve~erata gotova, ku}ata pospremena, rogozinata sprostrena, pajaìnite is~isteni, dali se slugite vo novo odelo i beli ~orapi, a slu`benicite vo svadbeno ruvo? Dali gi svetnavte ~a{ite odvnatre, peharite odnadvor, dali gi poslavte masite, dali e s# kako {to treba? Kertis Obajcata na ist kow? S# e kako {to treba; te molam, novostite. Grumio Grumio [to ti e toa tebe gajle? Prvin znaj deka kowot mi e crknat od umor a gospodarot i gospodarkata padnaa. Kertis Kako padnaa? Grumio Od sedlata vo kalta a ova e ve}e cela prikazna. Kertis Gajle mi e za kowot. Grumio Toga{ ti raskaùvaj. Da ne me prekine{e, }e ~ue{e kako kowot & padna, a taa se najde pod kowot; }e ~ue{e vo kakov batak padna i kako seta se izvalka, kako toj ja ostavi so kowot na nea, kako me iznatepa {to kowot & se sopnal, kako capa{e niz kalta za da go trgne od mene, kako toj pcue{e, kako taa go Grumio Zatoa i se vika ~uvstvitelna prikazna; a ovaa kvrga ti e samo ~ukawe na uvo za podobro da slu{a. Sega po~nuvam. Imprimis, prvo, odevme po edna opasna udolnica, gospodarot java{e zad gospodarkata Kertis
191
Grumio
mole{e a nikoga{ porano ne molela, kako jas kukav, kako kowite pobegnaa, kako & be{e uzdata ispokinata, kako si go zagubiv kuskunot, so site raboti vredni za pametewe {to sega }e padnat vo zaborav a ti }e zamine{ v grob kako tikvar. Kertis Vaka ispa|a deka toj e poopak od nea. Grumio Da, a toa i ti i site drugi lo{otilaci ovde }e si go setite na koà koga }e si dojde doma. No zo{to ti zboruvam za ova? Vikaj gi vedna{ Nataniel, Josif, Nikola, Filip, Valter, [e}era{ot i drugite. Neka se is~e{laat kako lu|e, neka gi is~etkaat sinite palta, vlakno da nema na niv. Neka se poklonat so podadena leva noga napred i neka ne se drznat da doprat ni edno vlakno od opa{kata na mojot gospodar pred da si gi baknat racete. Dali se site spremni? Kertis
Ama ti izgleda ne znae{ za{to bara{ slugite da & dadat poklon. Kertis Baram samo da & se poklonat. Grumio A ne sebesi da se poklonat. [to }e & se? (Vleguvaat ~etiri-pet slugi.) Nataniel Dobre dojde doma, Grumio. Filip Zdravo, Grumio. Josif O, Grumio. Nikola
Da. Drugar Grumio. Grumio Nataniel Vikaj gi. Kako mi si, stara kajlo. Kertis Grumio Slu{ate, eej? Mora da go do~ekate gospodarot i da & napravite poklon na gospodarkata. Grumio [to ima da & poklonuvaat? Ne e taa siroma{na. Kertis Toa i vrap~iwata go znaat. Dobro ve najdov, zdravo, drugar~e, kajlo. Ete se pozdravivme. A sega, drugar~iwa moi nakonteni, dali e s# spremno, dali ne{to fali? Nataniel Ni{to ne fali. S# e kako pod konec. Dali e blisku gospodarot? Grumio Samo {to ne stignal. Moèbi ve}e e vo
192
Vilijam [EKSPIR
dvorot. Zatoa nemojte - da mu se snevidi, ti{ina! Go slu{am gospodarot. (Vleguvaat Petru~io i Katerina.) Petru~io Kaj se kopiliwava? [to, nikoj na vrata uzengijata da mi ja drì, da mi go prifati kowot? Kade se Natanail, Gregor, Filip? Site slugi. Ovde sme gospodaru, ovde. Petru~io Ovde gospodaru, onde gospodaru, ovde gospodaru! Prosta~i{ta edni neizdelkani i glupi! Ne znaete za po~it, vnimanie, {to vi e dol`nost? Kade e tikvarot {to go prativ napred? Grumio Ovde, gospodarot, si bev i si ostanav tikvar. Petru~io Seqa~i{te edno! Pi~leme edno rospisko! Ne ti rekov da me do~eka{ vo parkot toptan so site ovie apa{i dolni? Grumio Xaketot na Nataniel, gospodaru, ne be{e gotov, a ~evlite na Gavril nemaa polovina |on; nema{e fakel da se ocrni {apkata na Petar, me~ot na Valter v kanija se zaglavi sosem. Nikoj ne be{e spremen osven Adam, Ralf i Gregor, drugite bea ispokinati, drti, so prosja~ki faci; No kakvi se, takvi se, eve se za do~ek. Petru~io Mar{, gadovi, ve~erata ja sakam na masa.
(Izleguvaat slugite.) (Pee) Ah {to ìvot si ìveev libe Kade se tieSedi Kate, dobro mi dojde. Hrana, hrana, hrana, hrana! (Vleguvaat slugi so ve~erata.) Mrzi edni! O, slatka Kate, vesela bidi. Izvadete mi gi ~izmite, degeni! Sus! Vadi! (Pee) Edno malo mome bez tatko ostana... Ouu! Kreten! Nogata mi ja svitka! Eve ti, na drugata da pazi{! (Go udira.) Bidi vesela, Kate. Voda donesete! Brzo! (Vleguva sluga so voda.) Kaj mi e zagarot Troil? Mom~e, odi brgu i re~i mu na bratu~ed mi Ferdinand da dojde. Mora{ da go bakne{ Kato, da se zapoznae{ dobro. Kaj mi se vle~kite? ]e donese nekoj voda? Ajde Kate, izmij se, dobro mi dojde, velam. Skot eden skotosan, zo{to go ispu{ti? (Go udira slugata.) Katerina Poleka, te molam, ne saka{e gleda{. Petru~io Tikvar eden skoftaen, idiot, kreten! Ela Kate, sedi, znam deka si gladna. ]e se pomoli{ Kate ili saka{ jas? [to e ova? Jagne{ko? Prviot sluga Da. Petru~io Koj go donese? Petar Jas.
193
Petru~io Prepe~eno e kako i jadeweto celo. ]e vi kaàm jas vam, pezevenci edni! Kaj e gotva~ot? Kako smeete, apa{i{ta edni, da mi nosite ne{to {to ne go sakam? Mar{! Nosete s# nazad, ~a{i, pajnci! Na vi! (Ja prevrtuva masata sose ~iniite i jadeweto.) Bezxumni gojda, nevospitano robje! [to? Mi mr~ite? Mami~eto }e vi go pla~am. (Izleguvaat slugite.) Katerina Te molam, maù, smiri se, ìti gospod. Mesoto be{e dobro, ama ti be{e nam}or. Petru~io Ti velam Kato, be{e izgoreno i suvo, a mene mi e zabraneto takvo da go jadam, oti me pravi nam}or i me fa}a safra. Poarno e obajcata da postime malku, za{to sami od sebe nam}ori sme dvata pa ne ~ini na safrata da & davame meso. Strpi se, ve}e utre podobro }e bide a no}eska zaedno }e gladuvame site. Dojdi, }e te odnesam vo bra~nata spalna. (Izleguvaat. Se vra}aat slugite.) Nataniel Petar, si videl do sega vakvo ne{to? Petar
i vika, pcue, grmi a taa, sirotata, ne znae koj pat da go fati, kaj da gleda. {to da veli pa samo sedi i se xari ko nekoj so voden ~orap da ja udril. Brznete, brznete, eve go ide. (Izleguvaat. Vleguva Petru~io.) Petru~io Mudro go zapo~nav vladeeweto svoe, i se nadevam deka na krajot }e imam uspeh. Jastrebicata mi e ostra i mo{ne gladna, i duri ne se pokori nema da ja hranam za{to najadena, i~ nema da me ferma. Imam i drug na~in divja~kava da ja skrotam da ja nau~am da ide koga ~uvarot ja vika t.e. da ja dràm budna ko divite petli {to gi drìme so krilata da bijat oti se neposlu{ni. Ne jade{e denes, nitu }e jade, sno{ti ne spie{e, nitu no}eska }e spie. Kako so jadeweto, i za postelata mana boèm }e najdam, ]e go frlam perni~evo vamu, pernicata tamu, pokriva~ot na edna, ~ar{afite na druga strana. Da. I sred cel toj darmar }e glumam nebare s# pravam od grià za nea. A taa, na krajot, }e si ostane bez spawe, ako zadremi }e vikam, }e grmam, i so vikawe budna }e ja dràm. Vaka so qubeznost ènata se kroti, i vaka ujot lo{ i nam}or se zauzduva. Koj znae podobro opakosta da ja kroti da ~ujam: prijatni }e bidat toa noti. (Izleguva.)
So opakost opakosta ja ni{ti. (Vleguva Kertis.) Grumio Kade e toj? Kertis Vo nejzinata odaja, propoved za izdr`livosta & drì
194 Scena 2

Vilijam [EKSPIR
Hortenzio Ne gre{ete pove}e, jas ne sum Licio, nitu pak sum muzi~ar kako {to vi velam tuku ~ovek {to mrazi da ìvee vo ovaa maska zaradi onaa koja od velmoà eden bega za da saka eden obi~en goltar. Znajte gospodine deka Hortenzio se vikam. Tranio Siwor Hortenzio, ~estopati sum slu{al za va{ata golema qubov kon Bjanka, No bidej}i so svoi o~i vidov kolku e plitka jas zaedno so vas, ako se sloìte vie, zasekoga{ }e se otkaàm od nejzinata qubov. Hortenzio Gledajte kako se qubat! Siwor Lu~enco eve vi raka, i ovde sve~eno se kolnam deka pove}e nema da ja prosam i deka od nejze se otkaùvam kako nedostojna sosem za porane{nata qubov i dodvoruvaweto ludo. Tranio
(Vleguvaat Tranio i Hortenzio.) Tranio Dali e mo`no, Licio, gospo|ica Bjanka da saka nekoj drug osven Lu~enco? Imam ~uvstvo deka qubezno me mami. Hortenzio Gospodine, za da poveruvate vo ona {to rekov zastanete na strana i videte kako ja u~i. (Vleguvaat Bjanka i Lu~enco.) Lu~enco Dali imate korist od ona na {to ve u~am? Bjanka Na {to me u~ite? Objasnete go prvin ova. Lu~enco Ve u~am na najva`noto, kako da se saka. Bjanka A dali vie samiot znaete kako se saka. Lu~enco Zasakajte me od srce pa od vas }e u~am.
Eve i jas isto najiskreno se kolnam nikoga{ so nea da ne se oènam pa makar i da me moli. Sram da & e! Kolku yverski mu se pika pod koà. Hortenzio
Hortenzio Brzo, navistina brzo! [to velite sega, vie {to se kolnete deka gospo|ica Bjanka ne saka nikogo na svetot kako Lu~enco? Tranio O qubov neverna, o, la`liv rode ènski! Ti velam Licio, ova e mnogu ~udno. Kamo cel svet da ja prezre osven nego! A jas, za sigurno na zakletvata da si stojam, za tri dena so bogatata vdovica }e se ènam {to me saka{e celo vreme duri jas bev zacapan vo ova gordo ti}e. A sega zbogum, siwor Lu~enco, Qubeznosta ènska a ne ubavinata nivna qubovta }e mi ja osvoi; ba{ vaka si odam cvrsto re{en na zakletvata da stojam. (Izleguva.)
195
Tranio Gospo|ice Bjanka, neka va{ata qubov blagoslov blaèn ja prati i sre}a! Eve, ve fativ na delo, qubov ne`na, pa se odrekov zaedno so Hortenzio. Bjanka Tranio, dali obajcata se odrekovte niz kletva? Tranio
koj{to sekoj den predava krotewe na opaka i vrzuvawe na pis jazik za zabi. (Vleguva Biondelo.) Biondelo O, gospodaru, gospodaru, nabquduvav dolgo ko pes sum crknat, no najposle vidov u~en starec kako niz ridot se spu{ta ]e ni posluì, mislam. Tranio [to e toj, Biandelo?
Da, gospo|ice. Biondelo Lu~enco Zna~i se ottarasivme od Licio. Tranio Lu~enco Sega trgna nekoja bludna vdovica da zeme {to vo ist den }e ja isprosi i }e ja ven~a. Bjanka Bog neka mu dade radost. Tranio Da, i toj }e ja skroti. Bjanka Toj taka veli, Tranio. Tranio Veli i pravi za{to vo {kola za krotewe odi. Bjanka [kola za krotewe? Postoi takvo mesto? Tranio Da, gospo|ice a profesor e Petru~io A zo{to ni e, Tranio? Tranio Ako e lekoveren i prikaznata mi ja primi, }e uspeam toj da go odglumi Vin~enco i da mu dade garancii na Batista Minola nebare e vistinskiot Vin~enco. Odete so Bjanka i ostavete me sam. (Izleguvaat Lu~enco i Bjanka.) (Vleguva U~itelot.) U~itelot Dobar den, gospodine. Tranio Dobar den. Dobro dojdovte. Odite natamu ili ve}e stignavte na celta? U~itelot Ovde }e ostanam, gospodine, nedela-dve, a potoa odam natamu, vo Rim prvin pa vo Tripoli ako gospod mi dade zdravje. Profa, trgovec ili u~itel dobar, ne znam to~no; no oble~en e svetski, vo odot i izgledot kako prav tatko.
196
Tranio Od kade ste, ve molam? U~itelot
Vilijam [EKSPIR
U~itelot Ne go poznavam, no sum ~ul za nego, trgovec so ogromno azno. Tranio
Od Mantova. Tranio Od Mantova, gospodine? Bog neka ve vardi! Dojdovte od Padova za da umrete ovde? U~itelot Da umram, gospodine? Zo{to, ve molam? Tranio Tranio Smrt go ~eka sekogo od Mantova {to }e dojde vo Padova. Zar ne ste ~ule? Gemiite va{i se sopreni vo Venecija, a vojvodata, zaradi li~na kavga so va{iot vojvoda go objavi toa i go obnarodi. ûdo e no vie ste mnogu presno dojden inaku sigurno }e go ~uevte proglasot. U~itelot U~itelot Ama za mene, gospodine, polo{o e vaka. Za{to imam menici od Firenca {to moram ovde da gi predadam. Tranio Toga{, gospodine, za da vi se najdam }e go storam ova i }e vi dadam sovet: Prvin kaète mi, ste bile vo Piza? U~itelot Da, gospodine, ~estopati sum bil vo Piza, Piza e poznata po gra|ani so ugled. Tranio Dali me|u niv go poznavate Vin~enco? O gospodine, prifa}am i ve~no }e velam deka ìvotot i slobodata vam vi gi dolàm. Tranio Toga{ ajde so mene da izvedeme s# kako {to treba; i u{te ova, patem, sakam da vi go kaàm; na tatko mi ovde sekojdnevno se ~eka da dade garancii za brakot ovde me|u mene i edna od }erkite na Batista. Za sekoja okolnost upatstva }e vi dadam. A sega dojdete da ve oble~am kako {to vi li~i. (Izleguvaat.) Za da vi go spasam ìvotot vo zortov zaradi nego, vakva usluga }e vi storam, za da ne mislite deka najlo{oto ve sna{lo samo za{to ste pluknat siwor Vin~enco: ]e gi prisvoite negovoto ime i ugled a }e ve primam vedna{ kaj mene doma. A vie ulogata glumete ja najdobro {to moè. Me razbirate? I }e ostanete taka s# duri rabotata vo gradov ne ja svr{ite. Ako ova vi e pomo{, prifatete ja. Toj mi e tatko, gospodine, i pravo da vi kaàm vo likot mnogu na vas li~i. Biondelo (Na strana) Ama li~at, ko pirustija so rasol.

(Vleguvaat Katerina i Grumio.) Grumio Katerina Ne, ne, nikako, ne smeam ni za ìva glava. Toa jadewe najmnogu go sakam. Katerina Grumio Kolku pove}e se ma~am, tolku pove}e me kudi [to, zarem me zede za da me umri od glad? Prosjak ako tropne na portata od tatko {tom zamoli milostina dobiva vedna{; ako ne, na drugo mesto par~e leb }e najde. A jas, koja ne molela vo svojot ìvot, nitu pak sum morala ne{to da molam, umiram od glad, a od nespawe mi se vrti v glava. So pcosti me drì budna, so vikawe me hrani, a najmnogu me boli {to celo vreme veli deka s# ova go pravi od naj~ista qubov boèm saka da kaè ako jadam i spijam bolest te{ka }e me najde ili smrt na mesto. Odi te molam donesi mi malku hrana ne mi e gajle kakva, samo da e zdrava. Grumio Katerina [to velite za tele{ka noga? Katerina Odli~na e, te molam donesi ja samo. Grumio Se pla{am deka go pothranuva gnevot. A {to velite za debelo but~e pe~eno na àr? Katerina Hortenzio Ve}e ligi mi te~at. Grumio, donesi go, te molam. Kako ste, gospo|o? Da, ama senfot najmnogu luti. Katerina
197
Grumio
Ne znam dali i toj }e ve drazni. A {to velite za prèna {nicla so senf?
Toga{ donesi ja {niclata, ostavi go senfot. Grumio A, ne. Ili }e go jadete i senfot ili nema {nicla od Grumio. Katerina Toga{ obete, ili edno, kako saka{. Grumio Zna~i senf bez {nicla.
Mar{, da te nema, kopile edno gadno, {to me hrani{ samo so imiwa od meso. ûma da te sotre i tebe i seta banda tvoja {to likuvate sega vrz nesre}ata tu|a! Begaj, limje fati, velam. (Vleguvaat Petru~io i Hortenzio. Petru~io nosi ~inija so jadewe.) Petru~io Kako mi si Kato? [to, iznemo{tena, mila?
198
Katarina Polo{o ne moè da bide. Petru~io
Vilijam [EKSPIR
Ra{iri go fustanot. (Vleguva Trgovecot so pomodarska roba.) [to nosite, gospodine, vie? Trgovecot Eve ja kapelata {to ja nara~avte. Petru~io [to? Da ne ja kalapevte na pajnca? Tenxere od krpi! Uf,uf! Prosta~ki i grdo. Mi li~i na lubenica, na platnena diwa, na oreova lu{pa, na igra~ka za mali deca. Trgaj mi ja od pred o~i! Donesi pogolema. Katerina
Razvedri si go duhot, veselo gledaj, eve, du{o, vidi kolku sum vreden, sam ti zgotviv hrana i sam ti ja nosam. Za ova, slatka Kato, blagodarna treba da bide{. [to, mol~i{? Zna~i, ne ti e po volja, i xabe sum se ma~el. Ej, nosi go ova. Katerina Te molam, nemoj. Petru~io I na najmalata usluga velime fala, pa taka treba i na mojata pred da kasne{. Katerina Ti blagodaram, gospodine.
Ne sakam pogolema. Ovaa ba{ e vo moda, site otmeni èni vakvi denes nosat. Petru~io Koga }e stane{ otmena i ti }e nosi{, pred toa - ne. Hortenzio
Hortenzio (Na strana.) Toa nema brgu da se slu~i. Siwor Petru~io, dosta! Vie ste krivi. Ajde gospo|a Kate, }e vi pravam dru{tvo. Petru~io (Na strana) Izedi s#, Hortenzio, ako me saka{ Dobro neka ti dojde na tvoeto ne`no srce. Kate, jadi brzo. Za{to sega, du{o slatka, }e se vratime vo ku}ata na tvojot tatko i }e se gostime onaka kako {to treba, vo svileno ruvo i kapi, prsteni zlatni, so narakvici, maklici, zdolni{ta mnogukatni, so {al~iwa, pavkal~iwa, topli papucaki, so kilibar brazletni, biseri i site caki. [to, sita si? Toga{ kroja~ot te ~eka, mila. teloto da ti go pokrie so {u{kava svila. (Vleguva Kroja~ot.) Vlezi kroja~u, da vidime {to ni nosi{. Katerina Mislam, gospodine, deka slobodna sum da kaàm i }e kaàm. Ne sum ni bebule ni dete. I podobri od tebe trpele da ~ujat {to imam da re~am. Ako ne moè{ zatni si gi u{ite. Jazikov }e go kaè gnevot na srceto ili srcevo }e mi pukne, a za da ne pukne, sloboda }e si zemam da govoram najslobodno, po moja volja. Petru~io Velam, ima{ pravo. Toa e mizerna kapa, korka od kola~, glupost, torta od srma. Te qubam mnogu {to ne ja saka{.
199
Kroja~ot
Katerina Qubi me, ne qubi me, kapata ja sakam, ili nea, ili nikoja druga. Petru~io [to, fustanot? Ah, da. Kroja~u, davaj! (Izleguva Trgovecot.) O milost gospode! Maskaradava ja vika{ fustan? [to e ova? Rakav? Mene mi li~i na topovska cevka. Siot e istutkan, izbrazden ko burek so spana}. Recka ovde, recka onde, dup~e vamu, dup~e tamu. Mi li~i na sito za seewe pesok. Kako go vika{, terzijo, ~udovo, a? Hortenzio (Na strana.) Gledam deka }e ostane i bez kapela i bez fustan. Kroja~ot
Veli vie mislite da napravite kukla od nea. Petru~io [to, mene mi prodava{ basma na kilo? Laè{, laè{ kon~e edno bedno, naprsto~e, ar{in~e,tri fartaq~e, pal~e, polojn~e, ~ere~e, bolvo, gnido, vo{ko zimska! Zarem vo mojata ku}a mi inati{, vre}o krpi? Da te nema, partal eden, par~e, bri{ko ili }e te zbri{am so ar{inot pa za navek da ne ti tekne ovde da mi blaboti{. Velam go uni{ti nejziniot fustan. Kroja~ot Se laète; fustanot e {ien spored pora~kata {to majstorot ja dobi a nalogot Grumio go dade. Grumio Mu dadov materijal, a ne nalog.
Mi rekovte da go so{ijam po najnova moda. Kroja~ot Petru~io No {to rekovte? Kako da se {ie? Ti rekov, navistina. Ama ako pomni{ ne ti rekov da go uni{ti{ po najnova moda. Zatoa trgaj mi se od pred o~i i drug, gospodine pobaraj si kupec. Mene ne mi treba. Nosi si go na èna ti doma! Katerina Nikoga{ ne sum videla poubav fustan, pove{to, poprikladno, pootmeno skroen. Da ne saka{ kukla da napravi{ od mene. Petru~io Vo pravo si, saka od tebe da napravi kukla. Grumio So igla, gospodine, i so konec. Kroja~ot A {to rekovte, mislam, kako da se skroi? Grumio Ti si {iel i prikrpuval, ti najdobro znae{. Kroja~ot Sum {iel. Ne velam ne.
200
Grumio
Vilijam [EKSPIR
Grumio Priznavam dva rakavi. Kroja~ot Rakavite ubavo izreckani Petru~io
Nemoj mene da mi pri{iva{. So mnozina si inaetel, ama nemoj so mene. Nitu sakam da mi pri{iva{ gluposti, nitu da mi se inati{. Ti velam, mu rekov na majstorot da go skroi fustanot, ama ne i da go isecka. Ti velam, laè{! Kroja~ot
Da, tuka leì izmamata. êkaj, ovde e bele{kata za krojot. Grumio Petru~io îtaj! Grumio Bele{kata laè su{i ako sum rekol taka. Kroja~ot Kroja~ot (îta) Imprimis, {irok fustan. Grumio Gospodaru, ako nekoga{ sum rekol {irok fustan, so{iete me vo fustanot i pretepajte me do smrt so makara od crn konec. Rekov fustan. Petru~io Prodolì! Kroja~ot So mala trkalezna kapela. Grumio Grumio Priznavam samo kapela. Kroja~ot So {irok rakav. Vo pravo ste gospodaru, toj e za gospodarkata. Petru~io Daj mu go na majstorot. Poleka, Grumio, toga{ nekoj }e ostane bez partali. Petru~io Pa gospodine, na kratko, fustanot ne e za mene. Vistinata ja govoram. Da si na drugo mesto, }e ti pokaèv jas ubavo. Grumio Eve me vedna{ na megdan. Zemi ja bele{kata, daj mi go ar{inot i nemoj da me {tedi{. Hortenzio Gre{ka vo bele{kata, gospodaru, gre{ka vo bele{kata! Narediv rakavite da se prese~at a potoa da se so{ijat; a toa i }e ti go dokaàm, iako si naoruàn so naprstok na maloto prste.
201
Grumio Gadu, da ne si se osmelil! Ni{to od gospodarkata moja ne e za tvojot majstor! Petru~io
nego. Izvadi gi kowite do {irokiot sokak tamu }e gi vjavneme, a dotamu odime pe{ki. Da vidam, tuka e nekade okolu sedum ~asot, sigurno }e stigneme to~no za ru~ek. Katerina
[to ti e tebe gajle? Grumio O gospodaru, gajleto e podlaboko od {to vi se ~ini. Fustanot od gospodarkata da mu se dade na majstorot? Nikako, nikako, nikako! Petru~io (Na strana) Hortenzio, re~i deka ti na kroja~ot }e mu plati{. - Ajde nosi go, da te nema, i ni zbor pove}e. Hortenzio (Na strana) Kroja~u, utre za fustanot }e ti platam. Nemoj da se luti{ na negovite pcosti. Odi, velam, i pozdravi go tvojot majstor. (Izleguva Kroja~ot.) Petru~io A sega ajde Kato, kaj tatko ti odime ba{ vo ova prosto, ~estito ruvo. ]esiwata }e ni bidat polni, iako ali{tata siroma{ki, za{to teloto bogato umot go pravi. I kako {to ova sonce niz najtemnite oblaci se probiva taka i ~esta niz prostoto ruvo yirka. Dali od ~u~uligata podragocena e edna sojka samo za{to ima poubavo perje? Ili zmijata od jagulata oti {arenata koà na okoto mu godi? O, ne dobra Kate; polo{a ni ti ne si zaradi prostovo, ednostavno ruvo. A ako ova sram go smeta{, na mene prefrli go. Zatoa, bidi vesela. Trgnuvame vedna{ na zabava i gozba vo tatkovata ti ku}a. (Na Grumio.) Vikni po lu|eto, i pravo kaj Ovoj junak i na sonceto moè da mu bide gazda. (Izleguvaat.) Te uveruvam, gospodine, deka e dva poru~ek i samo za ve~era moè da stigneme. Petru~io ]e bide sedum pred da se ka~am na kowot. A ti {to i da re~am, namislam ili storam, vedna{ se sprotivstavuva{. Odete, lu|e. Ne odam deneska, a pred da odam }e bide onolku ~asot kolku {to jas }e re~am. Hortenzio
202 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
Tranio Ti si fino mom~e. Eve, po~esti se ne{to. Doa|a Batista. Bidete sega kako treba. (Vleguvaat Batista i Lu~enco.) Siwor Batista, ba{ dojdovte vo zgodno vreme. - Gospodine, ova e gospodinot {to vi go spomnav Ve molam dobar tatko bidete mi sega i pogriète se Bjanka da mi stane èna. U~itelot Poleka, sine. Gospodine, dozvolete mi da vi kaàm deka dojdov vo Padova da soberam nekoi dolgovi, a sinot moj Lu~enco me izvesti za golemata qubov pome|u va{ata }erka i nego. I bidej}i s# najdobro za vas slu{am i za qubovta {to toj ja ~uvstvuva kon va{ata }erka a i taa kon nego, ne sakam na pat da mu stojam tuku kako odgovoren tatko, re{iv da se èni; pa ako ova e i va{a volja jas sum spremen da se spogodime i da & dadam garancii na }erka vi. Sitni~av nema da bidam siwor Batista, za{to za vas samo dobro slu{am. Batista Gospodine, prostete {to }e govoram sega. Ednostavnosta i kratkosta mi se dopadnaa mnogu. To~no e deka sin vi Lu~enco ja saka }erka mi a deka i taa go saka nego osven ako obajcata ne se prepravaat ve{to. Zatoa ako velite deka kako tatko }e postapite so nego i ona nu`no nasledstvo }e & go ostavite na }erka mi spogodbata e gotova; soglasnost }e dadam sin vi da ja dobie mojata Bjanka. Tranio Vi blagodaram, gospodine. Kade toga{ mislite e najdobro da se verime i spogodbata
(Vleguvaat Tranio i U~itelot prepraven kako Vin~enco.) Tranio Ova e ku}ata, gospodine. Da vikam? U~itelot Da, se razbira. Ako ne se laàm siwor Batista moè }e se seti na mene za{to pred dvaesetina godini vo \enova zaedno prestojuvavme vo Pegaz. Tranio Dobro; seriozno igrajte ja ulogata kako {to mu prilega na eden tatko. U~itelot Bez gajle. (Vleguva Biondelo.) No eve, slugata vi ide, dobro bi bilo i toj za s# da znae. Tranio Ne pla{ete se od nego. Mom~e Biandelo odnesuvaj se kako {to treba, ti velam. Zamisli deka ova e vistinskiot Vin~enco. Biondelo Terajte rabota. Tranio Dali ja zavr{i rabotata so Batista? Biondelo Mu kaàv deka tatko vi e vo Venecija i deka deneska go o~ekuvate vo Padova.
203
Biondelo
da se utvrdi povolno za obete strani? Batista Ne kaj mene doma, Lu~enco, oti znae{ yidovite imaat u{i, a imam mnogu slugi i stariot Gremio naslu{nuva ~esto pa verojatno ne }e n# ostavat na rajat. Tranio Toga{ kaj mene vo stanot, ne e lo{o. Tamu prestojuva tatko mi; i tamu no}va }e ja zavr{ime rabotata spokojno i dobro. Ispratete go slugata da ja vikne Bjanka. Mojot sluga notar }e dovede vedna{. Najlo{o e {to zaradi brzawevo celo }e mora da se zadovolite so tenok do~ek. Batista Ne e va`no. Kambio, odi ti doma i re~i & na Bjanka da se spremi. Kaì & {to se slu~i: deka tatkoto na Lu~enco pristigna vo Padova i deka taa }e stane èna na Lu~enco. (Izleguva Lu~enco.) Biondelo Molam boga navistina da stane. Tranio Kambio.
Lu~enco [to ima{ da mi kaè{, Biondelo? Biondelo Vidovte kako mojot gospodar vi namignuva i vi se nasmevnuva? Lu~enco Vidov, pa {to? Biondelo Pa ni{to. No me ostavi ovde da vi gi objasnam zna~eweto i naravou~enieto od negovite znaci i namigawa. Lu~enco Te molam objasni mi gi. Biondelo Zna~i vaka: Batista e sreden, otkako razgovara{e so la`niot tatko na la`niot sin. Lu~enco
Ne moli go boga tuku mrdni sam. (Izleguva Biondelo.) (Vleguva slugata Petar.) Siwor Batista, dali jas da odam napred? Dobrodejdeni ste. Gozbata od edno jadewe }e vi bide no s# ubavo }e nadopolnime vo Piza. Batista
I? Biondelo Vie treba }erka mu da ja odvedete na ve~era. Lu~enco I?
Odime. (Vleguvaat Lu~enco i Biondelo.)
Biondelo I stariot sve{tenik od crkvata sveti Luka ve ~eka vo sekoe vreme.
204
Lu~enco

(Vleguvaat Petru~io, Katerina, Hortenzio i Slugite.) Biondelo Petru~io
I?
I tolku. Tie }e se baftaat okolu dogovorot i nasledstvoto. Za toa vreme, dogovorete si ja vie za sebe, cum privilegio ad imprimendum solum, so isklu~itelno pravo na pe~atewe. Odete v crkva! Zemete go sve{tenikot, nekolku |akoni i nekolku ~esni svedoci. Ako zelnikov ne vi e po volja pa barate i {tave toga{ re~ete & zbogum na Bjanka za navek. Lu~enco
Pobrzo, ìti boga! Pak kaj tvojot tatko. Gospode boè, kolku jasno mese~inata sveti. Katerina Mese~inata? Misli{ sonceto, mese~ina nema. Petru~io Velam mese~inata tolku jasno gree.
Slu{aj, Biondelo. Katerina Biondelo Znam deka sonceto tolku jasno gree. Nemam vreme. Znam edna devojka {to se maìla za edno popladne koga oti{la v bav~a da nabere magdonos za da napravi zapr{ka. Taka moète i vie, gospodine. A sega zbogum, gospodine. Gospodarot mi naredi da odam vo crkvata sveti Luka i da mu kaàm na sve{tenikot da ve ~eka koga }e dojdete so va{eto slepo crevo. (Izleguva.) Lu~enco Sakam, sakam, ako i taa saka. }e & bide milo, {to ima toga{ da se somnevam? [to i da se slu~i patot sega kaj nea me vodi }e bide mnogu te{ko ako Kambio bez Bjanka si odi. (Izleguva.) Petru~io @imi sinot na majka mi - a toa sum jasova e mese~ina, yvezda ili {to }e re~am inaku ne odam kaj tatko ti. (Na slugite) Ajde, vra}ajte gi kowite nazad Samo mi protivre~i, protivre~i, ni{to drugo ne znae. Hortenzio Kaète kako {to veli ili ni{to od patot. Katerina Napred, te molam, koga sme ve}e do ovde, neka bide mese~ina, sonce, {to }e kaè{ Ako go nare~e{ sve}a, se kolnam otsega }e bide sve}a i za mene. Petru~io Velam deka e mese~ina.
205
Katerina Znam deka e mese~ina. Petru~io Laè{. Ova e blagoslovenoto sonce.
kade si trgnala? Od kade si? Blaze si im na roditelite so tolku li~no dete, Blaze si mu na ~ovekot komu yvezdite mu dale so nego vo bra~nata postela da leì{. Petru~io
Katerina Toga{, ìmi gospod, ova e blagoslovenoto sonce. No ne e sonce ako kaè{ deka ne e sonce. A mese~inata se menuva po tvoja volja. Kako }e go nare~e{ ti, taka }e se vika a taka i Katerina }e go vika. Hortenzio Petru~io, teraj si go patot, pobednik si sega. Petru~io Napred, napred! Taka kuglata treba da odi a ne da skr{nuva od prirodniot pravec. No gledajte, nekoj ni ide na sre{ta. (Vleguva Vin~enco.) (Na Vin~enco.) Dobro utro, gospo|o otmena, kade vaka? Kaì, slatka Kate, progovori pravo. Dali posveà gospo|a nekoga{ si videla? Kakov boj me|u beloto i crvenoto na obrazot nejzin! Koi yvezdi neboto go krasat so li~otija vakva ko ovie dve o~i {to go krasat boènstvenovo lice? Li~no, krasno mome, dobar den u{te edna{. Slatka Kate, pregrni ja {to e tolku divna. Hortenzio ]e go pobudali ~ovekov pravej}i go èna. Katerina Mlada, bujna devstvenice, ubava, sveà, slatka, Prostete & , gospodine ~estit i kaète ni na kade odite: ako ist ni e patot }e ni bide milo da vi pravime dru{tvo. Vin~enco Doblesen gospodine i vie gospo|o li~na {to so ~udniot pozdrav me stapisavte. Se vikam Vin~enco, doa|am od Piza i odam za Padova, vo poseta na sin mi koj odamna ne sum go videl. Petru~io Kako se vika? Vin~enco Lu~enco, gospodine. Petru~io Dobro {to se sretnavme. Najdobro za sinot. I sega po zakon, a i zaradi starosta ~esna, moàm da te vikam mil tatko. So sestrata na èna mi, ovaa gospo|a ovde, [to ti e Kate, da ne si luda? Ova e ma`, star, br~kosan, svenat, papsan, a ne devojka, kako {to ti veli{. Katerina Prostete, gospodine {to o~ite me laàt {to tolku mi se zaslepeni od sonceto pa s# nekako zeleno gledam. Sega gledam deka ste ~estit starec. Ve molam, prostete {to vaka luda~ki zgre{iv. Petru~io
206
Vilijam [EKSPIR
do sega sin ti verojatno se oènil. Ne ~udi se i ne àli, od odli~na ku}a e taa, mirazot & e bogat, rodot visok; i site kvaliteti, ~inam, gi ima za sopruga na eden gospodin ~estit. Da se pregrneme, Vin~enco, pa ajde da go vidi{ sinot svoj ~estit koj{to, ti tvrdam, }e ti se izraduva mnogu. Vin~enco Dali e ova vistina ili obi~aj imate taka ko patnici da se po{eguvate malku so sekoj na pat {to }e go sretnete? Hortenzio Te uveruvam, tatko, taka e kako {to veli. Petru~io Dojdi so nas i sam uveri se deka vistinata ja kaùvam. Prvata {ega veruvam, malku nedoverliv te stori. (Izleguvaat site osven Hortenzio.) Hortenzio Pa Petru~io, ova me ispolni so smelost. Kaj vdovicata odam! A ako se prepira ti me nau~i kako strogo da ja smiram. (Izleguva.)
în PETTI
Scena 1
(Vleguvaat Biondelo, Lu~enco i Bjanka. Gremio e ve}e tamu pred niv.)
Biondelo Tiho i brzo, gospodine, za{to sve{tenikot e spremen. Lu~enco Letam, Biondelo. No moè }e im treba{ doma, zatoa odi. (Izleguvaat so Bjanka.) Biondelo Ne, ni za ìva glava, prvin da ve vidam v crkva a posle }e se vratam kaj mojot gospodar najbrgu {to moàm. (Izleguva.) Gremio
Gremio Izgleda rabotat ne{to. Tropnete posilno. (Na prozorecot se pojavuva U~itelot.) U~itelot Koj tropa ko da saka da ja skr{i vratata? Vin~enco Dali e doma siwor Lu~enco, gospodine? U~itelot Doma e gospodine, ama so nego ne moè da se zboruva. Vin~enco
Se ~udam {to Kambio u{te go nema. (Vleguvaat Petru~io, Katerina, Vin~enco, Grumio, so Slugite.) Petru~io Ova e portata, gospodine od domot na Lu~enco. Ku}ata na dedo mi e poblisku do pazarot. Jas odam tamu, a vas ve ostavam ovde. Vin~enco Ne ve pu{tam pred da se napiete ne{to. Mislam deka ovde moè da ve primam. Izgleda i za kasnuvawe ne{to }e se najde. (ûka na vratata.)
A {to ako nekoj mu nosi sto-dveste funti da go razveseli? U~itelot ûvajte si gi parite za vas. Nemu ne mu se potrebni dodeka sum ìv jas. Petru~io Ete, vi rekov, sin vi e omilen vo Padova. Me slu{ata, gospodine? Da ne matkame xabe, ve molam kaète mu na siwor Lu~enco deka tatko mu e dojden od Piza i ~eka ovde na vrata da zboruva so nego.
208
U~itelot
Vilijam [EKSPIR
Biandelo Da ve zaboravam? Ne, gospodine. Ne sum moèl da ve zaboravam bidej}i nikoga{ porano ne sum ve ni videl. Vin~enco
Laè{. Tatko mu dojde od Mantova i eve go gleda niz penxere. Vin~enco Vie ste mu tatko? U~itelot Da, gospodine, barem taka veli majka mu ako moè da & se veruva. Petru~io (Na Vin~enco.) [to e ova sega, gospodine? êkajte, pa toa e ~ist majmunluk da se prisvoi imeto na drug ~ovek. U~itelot
[to, degenu eden degenosan, nikoga{ ne si go videl tatkoto na tvojot gospodar, Vin~enco? Biondelo [to, mojot star po~ituvan gospodar? Sum go videl kako ne, ene go na penxere, gospodine. Vin~enco Zna~i taka, a? (Go udira Biondelo.) Biondelo
Fatete go prevarantot. Sigurno saka da izmami nekogo vo gradov pod moe ime. (Vleguva Biondelo.) Biondelo Gi vidov zaedno v crkva; bog da gi blagoslovi! No koj e ovde? Mojot star gospodar Vin~enco! Sega go jadovme brutot, gotovi sme! Vin~enco (Na Biondelo) Doa|aj vamu, apa{i{te edno nizaedno. Biondelo
Pomo{! Pomo{! Ovoj ludak ovde }e me ubie. (Izleguva.) U~itelot Pomo{, sinko! Pomo{ siwor Batista! (Se trgnuva od prozorecot.) Petru~io Te molam Kate, da se trgneme na strana i da vidime kako }e zavr{i ovaa ujdurma. (Vleguvaat U~itelot so slugite, Batista, Tranio.) Tranio
]e odam kaj{to sakam, gospodine. Vin~enco Doa|aj vamu koga ti velam! [to? Da ne me zaboravi? Gospodine, koj si ti {to se osmeluva{ da mi go tepa{ slugata? Vin~enco Koj sum jas, gospodine? Ne, koj si ti, gospodine? O besmrtni bogovi! O nakonten gadu!
209
Svilen xaket, somotski pantaloni, crvena nametka i belosvetska {apka! O, gotov sum, gotov sum! Dodeka jas doma rmbam i sobiram ko mravka, sin mi i negoviot sluga rasipni~ki tro{at na univerzitetot! Tranio Kako, kako? [to ti e tebe? Batista
vojvodata. O, sinko, sinko! Kaì, banditu, kade e sin mi Lu~enco? Tranio Viknete xandar. (Vleguva Xandar.) Odnesete go ovoj pobudalen nikakvec v zatvor. Dedo Batista, pogriète se da izleze na sud. Vin~enco
[to mu e na ~ovekov, da ne e mrdnat? Mene da me odnesat v zatvor? Tranio Gremio Gospodine, po ali{tata li~i{ na star, trezven gospodin ama po zborovite si ludak. [to ti e gajle gospodine ako sum oble~en vo biseri i zlato? Blagodaren sum mu na svojot dobar tatko {to moàm da gi nosam. Vin~enco Na tvojot tatko? O yveru! Toj krpi yivri vo Bergamo. Batista Gre{ka ste, gospodine, gre{ka ste. Ve molam, {to mislite, kako se vika? Vin~enco Kako se vika? Pra{uvate kako da ne znam kako se vika! Pa jas go gledav od tri godi{no bebe! Se vika Tranio. U~itelot Da te nema, da te nema, magare edno ludo! Se vika Lu~enco i toj mi e sin edinec i naslednik na siot moj imot, imotot na siwor Vin~enco. Vin~enco Lu~enco? O, toj go ima ubieno svojot gospodar! Fatete go, vi nareduvam, vo imeto na êkaj malku. Toj nema da odi v zatvor. Batista Mol~ete, siwor Gremio. Jas velam deka }e odi v zatvor. Gremio Vnimavajte siwor Batista da ne izlezete namagar~en vo rabotava. Bi moèl da se zakolnam deka ova e vistinskiot Vin~enco. U~itelot Toga{ zakolnete se. Gremio Sepak ne moàm da se zakolnam. Tranio Toga{ najdobro vi e da re~ete deka ne sum Lu~enco. Gremio Dobro znam deka ti si siwor Lu~enco.
210
Batista
Vilijam [EKSPIR
Vin~enco Kade e onoj proklet, podol Tranio {to v lice me ismeva{e i me prave{e ludak? Batista
Mi se sma~i od ovoj debil. A onoj nosete go v zatvor! Vin~enco Zarem vaka se do~ekuvaat i uni{tuvaat stranci? O gadu rasipan! (Vleguvaat Biondelo, Lu~enco i Bjanka.) Biondelo
Kaète mi, zarem ova ne e mojot Kambio? Bjanka Kambio Lu~enco stana.
O, propadnavme, ene go onde. Odre~ete se od nego, zakolnete se deka ne go poznavate ili otidovme jabana Lu~enco (Kleknuva na kolena.) Prosti, tatko. Vin~enco Ti si ìv, sinko? (Brzo begaat Biondelo, Tranio i U~itelot.) Bjanka Prosti, tatko mil.
Lu~enco Qubovta ~udava gi stori. Qubovta kon Bjanka me natera so Tranio da se smenam, Toj mene me pretstavuva{e vo gradot a jas najposle sre}no stignav do sakaniot pristan na moeto blaènstvo. S# Tranio {to stori, moja zapoved be{e, zatoa tatko, zaradi mene, prosti mu. Vin~enco More nosot }e mu go skr{am na toj apa{ {to zatvor saka{e da me prati. Batista
Batista [to zgre{i? Kade e Lu~enco? Lu~enco Lu~enco e ovde vistinskiot sin na vistinskiot Vin~enco koj{to so ven~avka }erkata ti ja zede duri izmamata dolna te laè{e na o~i. Gremio Ova ti e laga, laga so opa{ka, izmameni sme site. I jas, da ja izmeram dlabo~inata na ovoj aramilak. (Izleguva.) Ne pla{ete se Batista, sosema }e ve zadovolime. A sega odam vnatre da se odmazdam za bezobrazlukot. (Izleguva.) Batista No slu{ajte vie, gospodine! Zarem se oènivte so }erka mi bez moj blagoslov? Vin~enco
211
Lu~enco Ne pripa|aj Bjanka. Tatko ti }e se smiri. (Izleguvaat Lu~enco i Bjanka.) Gremio Izvisiv sosem, no so drugite sepak }e bidam nade` pove}e nema, no barem air od gozbata }e vidam. (Izleguva.) Katerina Maù, da odime i nie, sakam da go vidime krajot. Petru~io Se razbira Kate, ama bakni me prvin. Katerina [to, na sred ulica?
(Vleguvaat Batista, Vin~enco, Gremio, U~itelot, Lu~enco, Bjanka, Petru~io, Katerina, Hortenzio, Vdovicata, Slugite, Tranio, Biandelo, Grumio postavuvaat gozba.) Lu~enco Najposle, fal{ notite ni stanaa skladni i vreme e koga lutata vojna svr{i pa se smeeme na minatite opasnosti i beqi. Ubava moja Bjanka, dobredojde na tatko mi kaì a jas, so istata qubeznost na tvojot tatko. Baxanaku Petru~io, svesko Katerino, i ti Hortenzio so vdovicata mila, gostete se i dobro mi dojdovte doma. Veselbata e za site da staneme vedri po go{tevaweto {to sledi. Sednete, ve molam, da sedime, da jademe i da muabetime. Petru~io
Petru~io Samo }e sedime, sedime, i }e jademe, jademe. [to, da ne se srami{ od mene? Batista Katerina Vo Padova samo moè da se jade i pie, zete. Ne, ne daj boè; sram mi e da se baknuvam. Petru~io Petru~io Vo Padova, vo Padova e rajot! Toga{ se vra}ame doma. Grumio, spremen? Hortenzio Katerina Zaradi nas bi sakal ova da e to~no. Ne, ne, }e te baknam. Ostani, ne bidi temen. Petru~io Petru~io Zarem ne e ova dobro? Odime Kate moja mila Poarno edna{ od niedna{, ova mi dava sila. (Izleguvaat.) @imi s#, nekoj od nekogo ovde se pla{i. Vdovicata Smetajte me za la`livka ako jas se pla{am.
212
Petru~io
Vilijam [EKSPIR
Katerina Mnogu lo{o sakavte da kaète. Vdovicata
Bistri ste, nema {to, ama ne me razbravte. Sakav da kaàm Hortenzio od vas se pla{i. Vdovicata
Na lo{otijata i mislev. Koj ima vrtoglavica misli deka svetot se vrti. Petru~io Vrtoglav odgovor. Petru~io Katerina Navali, Kato! Gospo|o, {to sakate da kaète? Hortenzio Vdovicata Navali èno! Toj vaka me zavede. Petru~io Petru~io Po {to saka{, mojata Kate }e ja kutne. Jas ja zavedov? Kako ti se dopa|a, Hortenzio, ova? Hortenzio Saka da kaè deka vie ja zavedovte vaka da kaè. Petru~io Dobar si ti matka~. Baknete go za ova, ve molam. Katerina Koj ima vrtoglavica misli deka svetot se vrti - [to sakavte, ve molam, da kaète so ova? Vdovicata Bjanka Ma` vi, podjarmen od edna zmija ja meri tagata na ma` mi niz svoja dulbija. Sega znaete {to sakav da kaàm. Odli~no se bodat? Sekoj pameten bi rekol koj se bodi na krajot rogovi mu rastat. Ne sum cajkan! Petru~io Ama zboruva{ ko cajkan! Aj na zdravje! Mu nazdravuva na Hortenzio. Batista Gremio, kako ti se dopa|aat ovie bistri de~ki? Grmeio Pa, gospodine, bi rekol deka odli~no se bodat. Hortenzio Katerina Vo sporedba so vas jas sum cve}e za mirisawe.
213
Lu~enco
Vin~enco Da, nevesto, dali ova i vas od zanes ve vrati? Bjanka Da, ama ne me upla{i. Pak vo zanes }e si spijam. Petru~io Te{ko. No {tom ve}e zapo~navte }e pu{time i na vas po nekoja strela. Bjanka Da ne vi sum ptica? Toga{ grmu{kata }e ja smenam a vie brkajte me so zategnat lak. Dobro mi dojdovte. (Izleguvaat Bjanka, Katerina i Vdovicata.) Petru~io Mi pobegna, siwor Tranio Pticata vo koja strelavte a ne ja pogodivte; Pijam za site ni{anxii {to proma{ija. Tranio Ama gospodine, Lu~enco me pu{ta{e ko zagar da tr~am a za svojot gospodar da lovam. Petru~io Dobra, bistra sporedba, no mirisa na ku~e. Tranio Imate sre}a, gospodine, {to lovevte za sebe. No velat, va{ata srna v dupka ve pikna. Batista O,O, Petru~io! Tranio te pogodi sega. Vaì.
Dobro mu go spu{ti, dobar Tranio. Hortenzio Priznaj, priznaj, te pogodi dobro! Petru~io Priznavam, samo malku me grebna, i bidej}i strelata od mene se odbi se kladam deka vas dvajca ve osakati. Batista Zete Petru~io, najseriozno mislam ti ja dobi najopakata od site. Petru~io Ne e taka. A za da vidime koj e vo pravo neka sekoj prati ènite da ni gi viknat a toj, ~ija èna e najposlu{na i prva dojde na povikot od svojot ma` go zema oblogot za koj }e se dogovorime. Hortenzio Dobro. Kolkav e oblogot? Lu~enco Dvaeset kruni. Petru~io Dvaeset kruni? Na tolku se kladam vo mojot zagar ili sokol a dvaeset pati pove}e vo svojata èna. Lu~enco Toga{ na sto. Hortenzio
214
Petru~io Dogovoreno! Hortenzio Koj }e po~ne? Lu~enco
Vilijam [EKSPIR
Hortenzio Biondelo, odi i zamoli ja mojata èna vedna{ ovde da dojde. (Izleguva Biondelo.) Petru~io Gluposti, odi zamoli ja! E duri toga{ nema da dojde. Hortenzio Siguren sum, gospodine, kaj va{ata nikoga{ ne pomaga molba. (Vleguva Biondelo.) I? Kade e èna mi? Biondelo Taa veli deka o~igledno biete {ega. Ne doa|a. Veli vie da odite tamu. Petru~io Od lo{o polo{o, ne doa|a! O kolku gnasno, nepodnoslivo, neizdr`livo! Grumio, odi kaj gospodarkata tvoja i kaì & deka & nareduvam da dojde. (Izleguva Grumio.) Hortenzio Znam {to }e odgovori.
Eve jas. Odi Biondelo, kaì & na gospodarkata da dojde. Biondelo Odam. Batista Zete, polovina od oblogot primam. Velam, Bjanka }e dojde. Lu~enco Ne sakam da delam. Cel }e go dobijam. (Vleguva Biondelo.) I? Biondelo Gospodaru, gospodarkata amanet vi pra}a deka e zafatena i ne moè da dojde. Petru~io
Petru~io [to? Zafatena e i ne moè da dojde? Ova e odgovor? Gremio Da. I toa qubezen. Go molam boga, gospodine, va{ata da ne vi prati polo{. Petru~io Se nadevam na podobar. Ne doa|a. Petru~io Toga{ te{ko mene, {to da kaàm drugo. (Vleguva Katerina.) [to? Hortenzio
215
Batista Sveta bogorodice, eve ja doa|a Katerina. Katerina [to povela{, gospodaru, zo{to me vika{? Petru~io Kade e sestra ti i ènata na Hortenzio?
so novi znaci za nejzinata poslu{nost za nejzinata novostvorena pokornost i doblest. (Vleguvaat Katerina, Bjanka i Vdovicata.) Eve ja ide i vi gi nosi tvrdoglavite èni ko robinki na svojata ubeditelnost ènska. Katerina, {apkata navistina grdo ti stoi. Frli ja i zgazi ja ovde pred site. (Katerina go poslu{uva.) Vdovicata
Katerina Sedat i razgovaraat kraj kaminot. Petru~io Bjanka Odi donesi gi vedna{. Ako odbijat, so kam{ik donesi gi kaj maìte nivni. Odi, velam, i dovedi gi vedna{. (Izleguva Katerina.) Lu~enco Ako postojat ~uda, toga{ ova e ~udo. Hortenzio ûdo ami kako! Samo ne znam {to pretskaùva. Petru~io Petru~io Spokoj pretskaùva, qubov i miren ìvot, po~it i znaewe koj e {to vo domot. Ili na kuso, s# slatko i sre}no. Batista Neka sre}a te prati, dobar Petru~io! Ti go dobi oblogot, a jas ti davam u{te dvaeset iljadi kruni kako drug miraz za druga }erka, oti taa se smeni, nikoga{ ne bila vakva. Petru~io Stori taka, ti velam, i po~ni so nea. U{te podobro }e go dobijam oblogot Katerina, sega kaì im na ovie tvrdoglavi èni kakva im e dol`nosta kon gospodarite nivni i maì. Vdovicata Sigurno se {eguvate. Ne sakame nekoj da ni popuva. Petru~io Bi sakal i tvojata poslu{nost da e vaka luda. Tvojata mudra poslu{nost, ubava Bjanka, ve~erva me ~ine{e sto kruni. Bjanka Samo ludak na mojata poslu{nost se kladi. Gluposti! Zarem poslu{ nost se vika ovaa ludost? Lu~enco Gospode, nov den da ne do~ekam ako nekoj nekoga{ me natera na vakva glupost!
216
Vdovicata E, nema. Petru~io E, ima. Po~ni, zna~i, so nea. Katerina
Vilijam [EKSPIR
Tu, tu! Razvedri go toa namurteno, gnevno ~elo, i ne pu{taj prezrivi streli od tie o~i, da go rani{ gospodarot svoj, vladetelot, kralot. Ubavinata taka si ja uni{tuva{ ko mrazot livadata {to ja grize, dobriot glas si go ni{ti{ ko tajfunot krasnite pupki a toa ne e ubavo, ne e na mesto. Gnevnata èna e kako zamaten izvor kalliv, gaden, ne~ist, od ubavinata li{en, i duri e takov ni najèdniot v pustina ne }e se navedne kapka od nego da goltne. Maòt e tvojot gospodar, tvojot ìvot, tvojot ~uvar, tvoja glava, tvoj vladetel; onoj {to za tebe se griì, te odrùva; teloto si go izlaga i na more i na kopno na napori ma~ni sred burite bdee no}e, a denski na studot duri ti vo toplina i spokoj leì{ doma; I s# {to od tebe bara za vozvrat e malku qubov, pogledi topli, poslu{nost; mala otplata za dolgot golem. Ista poslu{nost ko podanikot na kralot mu dolì ènata na svojot ma`. A koga e opaka, mrzovolna, kisela, tvrda i neposlu{na kon negovata ~esna volja, toga{ ne e ni{to drugo osven buntovna, podla odmetni~ka, surova predavni~ka na svojot gospodar dobar. Se sramam {to ènite se tolku prosti pa nudat vojna tamu kaj{to za mir treba da kle~at ili baraat vlast, pokornost i nadmo} toga{ i tamu kaj{to treba da sluàt slu{aat i qubat. Zo{to ni se telata meki, slabi i mazni, nepogodni za rmbawe i maki
ko ne zatoa na{ite ne`ni ujovi i srca da bidat vo sklad so nadvore{niot izgled? Slu{ajte! Samo slu{ajte vie opaki, nemo}ni zmii, duhot mi be{e golem kako va{iot, srceto isto taka, a razumot pogolem u{te za borba so zborovi, za vojna so inaet. No sega gledam deka kopjata ni bile samo slamki snagata krevka, slabosta nad sekoja merka koga stremime kon ona za {to sigurno ne sme. Zatoa gordosta na strana, od nea nema polza, ne mislete deka maìte postojano n# molzat, a vo znak deka ma` mi go po~ituvam i sakam sekoga{ koga treba }e mu bidam pri raka. 11 Petru~io Ete, ova e èna! Dojdi, bakni me Kate! Lu~enco I }e te bakne. Tebe sre}a te prati brate! Vin~enco Ubavo e da slu{a{ koga decata se poslu{ni vaka. Lu~enco No grdo e da slu{a{ koga ènata e opaka. Petru~io Ajde Kate, odime v krevet. Trojcata se ènivme, ama vam dvajca vi brojam do devet. (Na Lu~enco.) Go dobiv oblogot iako ti ja pogodi ubavata Bela 12 pa sega ko pobednik dobra no} vi velam. (Izleguvaat Petru~io i Katerina.) Hortenzio Mu vadam kapa, sepak najopakata ja skroti.
217
Lu~enco I toa kako: nikoga{ lo{otilok da ne koti.
(Bele{ki) Soto, najstariot sin na selanecot, se pojavuva vo dramata na Fle~er, Zadovolni èni (Women Pleased) ama ne se dodvoruva na edna velmo{ka. 2 Postavuvaweto na ovaa scena e problemati~no. Spored Arden izdanieto, Enter aloft Sly. . sugerira deka Slaj se nao|a nekade gore i deka dejstvoto se slu~uva na nekoja potkrenata bina ili galerija. No, na primer, na drugo mesto scenskata bele{ka veli ne{to drugo: Enter two with a table and a banquet on it, and two other, with Slie asleepe in a chaire. . . Vleguvaat dvajca slugi so masa i bokal na nea, pa drugi dvajca so Slaj zaspan na stol. . . 3 Legendarna Asirska kralica poznata po svojata razvratnost. [ekspir ja spomenuva ovde i u{te dvapati vo Tit Andronik. 4 Vo Padova e osnovan vo 1228 godina eden od najstarite univerziteti vo Italija 5 Sveta Ana, majkata na Deva Marija iako ne e spomnata vo Biblijata. Kolneweto vo sveta Ana e mnogu ~esto vo vremeto na [ekspir. 6 Ova ukaùva deka tie ostanuvaat do krajot na pretstavata iako pove}e ne govorat ni{to. 7 Ili e igra na vozrasta na Petru~io, eden preku trieset i eden, zna~i 32 godini ili, {to e poverojatno, se odnesuva na igrata so karti trieset i eden; koga e eden preku trieset i eden, zna~i oti{ol preku dozvolenoto, izgorel {to vo figurativna smisla bi zna~elo deka e napien. 8 Sarkasi~en komentar za Gremio. 9 Kaj [ekspir stoi ben venuto. Za da ne go optovarime tekstot,italijanskiot izraz soodvetno go zamenivme so makedonski. 10 Ovde Lu~enco e prepraven kako Kambio, a Hortenzio kako Licio. Hortenzio ja drì rakata na Bjanka za da ja nau~i kako se drì instrumentot a ova go provocira Lu~enco. Ottuka drskiot ton na po~etokot od scenata. 11 Ovoj poznat govor na Katerina e tolkuvan na razli~ni na~ini. Zatoa tonot na interpretacijata e klu~en za razbiraweto na dramata. 12 Bjanka zna~i belo. Aluzijata na Petru~io e deka Lu~enco e vtoriot dobitnik po nego.
1
Title page
Naslov na originalot: Loves Labours Lost
L I C A:
Kralot Ferdinand od Navara Biron Longavil, lordovi, pridru`nici na kralot Dimen Bojet Markad, lordovi, pridru`nici na frncuskata princeza Don Adrijano de Armado, {panski zabavuva~ Pre~esniot Nataniel, sve{tenik Holofern, u~itel Akmak, policiski slu`benik Torlak, klovn Molec, pa` na Armado [umar Princezata od Francija Marija Katarina Rozalina, dami-pridru`ni~ki na princezata @akeneta, selanka Slu`benici i drugi od svitite na kralot i princezata. Mesto na slu~uvawe: Navara
Ako treba da se otkaème od nekoja od komediite na [ekspir, toga{, se ~ini, So sila ubavina ne biduva e najpogodnata za toa, veli pribli`no Hazlit i negovoto mislewe e glavno prifateno od kriti~arite i vaì do deneska. Ova se dolì, prete`no na stavot deka ova e edno od najranite dela na majstorot od Stratford na koja toj ~irakuval i go u~el zanaetot. Kako potvrda na ova naj~esto se poso~uvaat preusilenite rimuvani kupleti, preteranite i nekoga{ na sila izvedeni igri so zborovi, nedovolno ìvite likovi i ~esto prekinuvanoto dejstvo za da moè da se izvedat nekakvi eftini {tosevi i bizarni ske~evi koi ne dozvoluvaat doiskaùvawe na zamislenite nameri na avtorot. Poup, na primer, smetal deka komi~nite sceni se tolku suvoparni i bledi {to re{il da gi isfrli od tekstot stavaj}i gi vo fusnoti za eventualnite istraùva~i na razvojot na [ekspir, da vidat so kakvi napori i maki toj stignal do svoite podocne`ni golemi ostvaruvawa. Vo najnovo vreme rabotite so ovaa drama stojat ne{to podobro. [ekspirolozite utvrdile deka ova sepak ne e edna od najranite drami, tuku deka e sozdadena vo periodot koga se napi{ani Ri~ard Vtori, Romeo i Julija, na primer, ili nedramskite dela vklu~uvaj}i gi i sonetite. Istovremeno, mnogubrojnite postavuvawa na scena, pokaàa deka So sila ubavina ne biduva e s# u{te privle~na kako zabavna piesa, misterija, pa i kako drama. Osobeno se naglasuva va`nosta na stilot {to ja pravi drama so svoj pe~at, so svoj poseben {arm, drama bliska do muzi~ko delo bidej}i, na primer, posledniot, mnogu dolg ~in, e kako nekakov bal pod maski postojano sleden od muzika i igri s# do samiot kraj. Najraniot tekst na dramata e od kvarto izdanieto od 1598 godina na ~ija naslovna strana stoi: Prijatno sro~ena komedija nare~ena So sila ubavina ne biduva. Kako {to be{e prikaàna pred nejzinoto veli~estvo ovoj Boìk. Popravena i zgolemena od Vilijam [ekspir itn. Ova pos-
lednoto, popravena i zgolemena, ukaùva i na mo`niot na~in na nastanuvawe na deloto: zna~i, ili postoelo prethodno izdanie na dramata koe, za ovaa prigoda [ekspir go popravil i pro{iril, ili pak, kako {to e naj~est slu~aj so drugite dela na [ekspir, postoela ista takva drama so istiot naslov od nekoj drug avtor {to [ekspir go doteral i pro{iril. Sepak, moè da se pretpostavi deka ova e avtenti~na prikazna na [ekspir, iskombinirana od slu~ki vrzani so istoriski li~nosti i slu~ki izmisleni od avtorot za potrebata na dejstvoto. Ova e prv prevod na komedijata So sila ubavina ne biduva na makedonski jazik.
Kralot Neka slavata po koja vo ìvotot tr~ame site ìvee vpi{ana vrz tu~nite ni plo~i za potoa da n# krasi vo grdosta na smrtta; koga i pokraj strvnoto dr~no Vreme trudot na sega{niov ìvot moè da ni ja kupi onaa ~est {to tapa }e ja stori ostrata mu kosa i naslednici }e staneme na seta ve~nost. Zatoa, osvojuva~i hrabri, za{to vie ste takvi, {to boj biete so sopstvenite ~uvstva i vojskata brojna na zemskite strasti neodamne{niot na{ propis strogo ostanuva vo sila: Navara }e stane ~udo na svetot dvorot na{ }e stane akademija mala vo koja ume{nosta na ìveeweto na mir }e se u~i. Vie trojca, Biron, Dimen i Longavil, se zakolnavte tri godini da ìveete so mene ko moi drugari {kolski, i da se drìte do sekoj propis napi{an na ovaa lista ovde: zakletva dadovte a sega u{te potpis fali so koj sekoj od vas }e si ja rizikuva ~esta ako go prekr{i zapi{anovo i vo najmal detaq. Ako ste kadri da pravite ko {to se zakolnavte so pamet potpi{ete se i odnesuvajte se spored va{iot zavet.
Longavil Jas re{iv; samo tri godini postot trae: umot }e praznuva, iako teloto }e trpi: kaj debeliot mev kus e umot a obilniot namet rebrata gi goi no sosem te li{uva od pamet. Dimen Gospodaru sakan, Dimen e uspokoen:
în PRVI
Scena 1
(Vleguvaat Ferdinand, kralot od Navara, Biron, Longavil i Dimen.)
pogrubiot vid na nasladive ovozemski gi prepu{ta toj na niskoto grubo robje; od qubov, bogatstvo, slava, sega sum li{en ko sekoj onoj za mudrost {to di{e. Biron [to moàm drugo osven so niv da se sloàm; barem za ova, kralu moj, vi dadov zavet, tri godini da u~am i ìveam ovde. No tuka ima i drugi propisi strogi; da ne se gleda{ so èna, na primer, celo vreme, {to se nadevam ne e propi{ano strogo: pa edna{ nedelno da ne se jade ni{to, a vo drugite denovi po samo eden obrok; {to se nadevam ne e propi[ano strogo; potoa da ne se spie pove]e od tri ~asa no]e a denski da ne te vidat ni edna{ da trepne{ iako sum sviknal no}e da spijam ko jagne i vo temna no} da pretvoram polovina od denot {to se nadevam ne e propi{ano strogo. Jalov zavet za mene, preteòk da se ~uva, da ne bide{ so èna, da ne spie{, da posti{, da buba{. Kralot Zavet, zna~i, dadovte deka ne ste obvrzani na ova. Biron Ne kralu moj, dozvolete, a eve i dodavka nova }e u~am so vas za toa go dadov zborot i tri godini }e ostanam ovde na dvorot.
Longavil Za ova i za s# drugo dadovme raka. Biron I da i ne za{to se zakolnav na {aka. Koja e celta na u~eweto, kaète, da znaeme? Kralot Da go znaeme ona {to inaku ne go znaeme. Biron Mislite skrienoto i branetoto od du{ata volna? Kralot Da, toa e za onoj {to u~i bo`ja nadopolna. Biron Toga{ e lesno; se kolnam deka }e u~am taka da go nau~am zabranetoto od prva raka; Na primer, - kako moàm da se nakrkam arno koga na post strog treba da bidam stvarno; ili kako da se dograbam do devojka fina koga bludot so devojkite e podloèn na vina; ili, zakolnat tolku teòk zavet da me vlada da nau~am da go prekr{am bez ~esta da mi strada. Ako dobivkata od u~eweto e vakva i kako i da e na krajot se doznava ona {to inaku ne se
So sila ubavina ne biduva
227
Longavil
znae se kolnam vedna{ na ova i zavetot ve~no }e mi trae. Kralot
Go plevi ìtoto a sepak plevel ìtoto mu go su{i! Biron
Vaka frlate vrz u~eweto bludni petna da ni gi zaveduva umovite vo naslada suetna. Biron
Ne e prolet koga }e vrevnat dve-tri glupi du{i! Dimen
Site nasladi se suetni no najsuetno kolka taa {to niz maka bolna donesuva bolka; ko na primer, bolno da se xari{ v kniga baraj}i go zrakot na vistinata; no duri e zad {titot predavni~i taa so slepilo te stiga zrakot {to bara zrak od videlo ti go li{i vidot: Taka, pred da sfati{ kade svetlinata leì vo mrakot o~ite gi gubi{, ti se zatemnuva zrakot. Izu~ete kako da se zadovoli okoto stvarno vtren~eno vo nekoe drugo oko mnogu pomilo koe zaslepeno taka, prvovo }e go vardi arno svetlina }e mu dava na ona od koe zaslepeno bilo. Naukata e kako nebesnoto sonce sjajno vo koe ne moè so drzok pogled dlaboko da se rie malku u~enite iskopuvaat za trajno osven po ne{to {to vo tu|ite knigi se krie. Ovie zemni nunkovci na nebesnite mo}i {to ime & davaat na sekoja yvezda {to sveti nemaat korist pogolema od svetlite im no}i od {eta~ot {to minuva bez niv da gi seti. Premnogu znaewe, znaewe ne e tuku xeva nunkoto krsti i bez da kreva vreva. Kralot Ama darba ima u~enosta so u~eno da ja ru{i! Dimen Dobro voveden, vovedenosta sosem da ja gu{i!
[to ima toa vrska? Biron Mesto i vreme ima. Dimen Ama nema smisla. Biron Barem ima rima. Kralot Biron e ko mraz zajadliv {to fr~i i gi jade prvorodenite proletni ~eda. Biron I da sum; no zo[to vozgordoto leto da se pr~i pred pticite so pri~ina pesna da vedat? Zo{to da se raduvam na nedonosen~e? Na Boìk trendafilot go sakam kolku snegot vo maj koga s# odnovo preta; go sakam samo ona {to vo svoe vreme cveta. Taka i vie, predocna e nekoj na {kolo da ve prati ko ~ovek ste ka~en na krov da otklu~uva vrati. Kralot Toga{ odete si Biron, slobodni ste ko {tuka!
228
Vilijam [EKSPIR
Protiv dobroto odnesuvawe opasna sablazna. (~ita) Zna~i: ako nekoj ma` bide viden da zboruva so èna vo period od tri godini, }e bide podloèn na javen rezil {to }e go smislat drugite od dvorot. Ovoj ~len, gospodaru, }e morate da go prekr{ite sami za{to znaete dobro deka vo poseta vi ide }erkata na francuskiot kral, moma sovr{ena, da bi razgovarala so vas ko so gospodar viden za predavaweto na Akvitanija na nejziniot snemo}en, bolen i nepodvièn tatko: ottuka zaludno propisov na pokornost n# kani i zaludno e ideweto na ubavata dama, bratko. Kralot [to velite, gospoda? Ova go zaboraviv sosem. Biron Longavil
Biron Ne, gospodaru dobar; se zakolnav da ostanam tuka: Iako za neukosta pove}e rekov odo{to moète da kaète za taa u~enost sveta jas stojam na zborot i ne se odrekov sekojdnevno da pla}am vo ovie tri leta. Dajte mi go listot, va`na e sekoja reda pod strogive propisi }e se potpi{am vedna{! Kralot Sega ja trgnavte od vas sramotijava bedna! Biron (îta) Zna~i: niedna èna da ne se pojavi na kilometar i pol od mojot dvor, - Dali e ova objaveno?
Pred ~etiri dena. Biron Da ja vidime kaznata - inaku }e & bide otse~en jazikot. Koj ja smisli vakvata kazna? Longavil Jas li~no.
Vi velam, u~eweto sekoga{ e so kratki noze. Duri go bara ona {to navistina mu godi kon la`na cel u~eniot go vodi; a koga najposle do baranoto }e dojde toa e ko spalen grad, dobien a }arot sjojden. Kralot Od nu`nost zaboravete deka ovaa propiska bila nejze mora tuka da ja smestime po vi{a sila. Biron
Biron A zo{to, gospodine? Longavil Da ne im tekne da se priberat pred stra{nava kazna. Biron Vi{ata sila }e n# natera da se zakolneme site tri iljadi pati vo ovie tri godini vreme za{to rodeni sme vo nagonski vitel {to ne se kroti so sila tuku so milozliv remen. Ako zakletvata ja skr{am i prestapnik stanam toga{ so potrebata vo nu`da }e se branam. Zatoa stavam potpis vrz site tezi
229
Biron
a onoj {to }e gi prekr{i i vo najmal stepen neka mu e sram, aram i za navek da e rezil; Isku{enijata vaàt za drugite ko i za mene; no veruvam iako posleden na potpis se re{iv posleden }e bidam {to na zavetot }e zgre{i. No zarem nema barem malku zabavno da ni bide? Kralot
Ovoj ovde, mom~e. [to saka{? Akmak Jas samiot ja pretpostavuvam negovata li~nost, za{to jas sum malocenitel na negovata visost: no bi sakal li~nosta da mu ja vidam vo krv i meso. Biron
Za toa bez gajle. Na dvorov, znaete, ~esto ide prefinet eden [panec, pojava nova, vo najnovata svetska moda mnogu viden, ~ij mozok ko na {aka frazi razni kova; Muzikata od sopstveniot prazen govor go voshituva nebare e toa melodija na zborot; ~ovek strosan kogo dobroto i zloto go izbrale za sudija glaven vo sporot. Ova ~edo na me~tite, Armado {to se vika, ko odmor od u~eweto prikazni mnogubrojni za vitezi }e ni kaùva dolovuvaj}i ni slika na son~evata [panija za koja zaginale vo vojni. Ne znam kako vi se dopa|a vam, blagorodni du{i, no mene me {eknuva koga laè, su{i za ko moj bard, zadovolstvo da mi pruì. Biron Za Armado govorlivosta e luk i voda od nego zborovite izviraat, vitez e na svojata moda. Longavil
Ova e toj. Akmak Gospodinot Arm-Arm - ve prepora~uva. Naokolu vrie od rasipni{tvo. Pismovo }e vi kaè pove}e. Torlak Gospodaru, rezilot me ~ini mene odnesuva. Kralot Pismo od veli~enstveniot Armado. Biron Bez ogled kolku nisko vo sodrìnata, na Boga mu se molam da e visoko vo stilot. Longavil Visoka molba do nisko nebo: Bog neka ni dade trpenie! Biron
So nego i so Torlak studiite }e ni bidat slatki a dnite od trive godini mnogu kratki. (Vleguvaat Akmak so pismo i Torlak.) Akmak Koj od vas e li~nosta na vojvodata?
Da slu{ame? Ili da ne se kikotime? Longavil Da slu{ame krotko, gospodine i da se smeeme umereno; ili da se otkaème i od ednoto i od drugoto.
230
Biron
Vilijam [EKSPIR
o~ite po meso. Kralot (îta). Veziru golem, opolnomo{teniku nebesen i du{egri`niku na Navara, bogu na mojata zemska du{a i hranitelu i za{titniku na moeto telo. Torlak S# u{te ni zbor za Torlak. Kralot Ba{ e taka, Torlak Moèbi i e ba{ taka, no ako toj veli deka e ba{ taka toga{, raka na srce, malku e onakov. Kralot Mir! Torlak Za mene i za sekoj {to ne mu stiska da se tepa. Kralot
Toga{ gospodine, neka stilot odredi kolku }e se iska~ime na skalite od veselosta. Torlak Slu~ajot e samo moj, gospodine, a se odnesuva na @akeneta. Postapkata negova e {to me fatija vo postapka. Biron Vo kakva postapka? Torlak Postapkata i na~inot eden po drug sledat, gospodine; zna~i vkupno ima tri raboti: Mi idea po stapkata i me vidoa kako sedam so nea vo na~inot; me fatija kako eden po drug ja sledam vo parkot {to zaedno pravat postapkata i na~inot eden po drug da sledat. [to se odnesuva do postapkata, - toa e postapka na ma` kon èna; a na~inot, - na~inot ti e na~elen. Biron A {to sledi, gospodine? Torlak
Ni zbor! Sledi mojot popraven; zatoa Bog neka ja vardi pravdata! Kralot ]e go soslu{ate vnimatelno pismovo? Biron Ko {to se slu{a proro{tvo. Torlak Prost e ma{kiot svet koga }e mu svetnat Torlak Za tu|ite tajni, ve molam. Kralot Ba{ e taka, opkolen od samurno temna taga, ja prepora~av svojata crno skislena poti{tenost na iscelitelnata mo} na tvojot zdravjenosen vozduh i, gospodin kakov {to sum, se predadov sebesi na pro{etka. Vo koe vreme? Tuka nekade okolu {est poru~ek koga ìvotnite najmnogu grizat, pticite
231
najdobro kolvaat a lu|eto sednuvaat da go primat onoj obed {to se vika ve~era; tolku okolu pra{aweto vo koe vreme. Sega malku za tloto po koe, po koe, mislam, odev: toa se vika tvojot park. Potoa malku za mestoto kaj{to, sakam da kaàm, naletav na onoj gnasen i neprikladen prizor, koj go vle~e od mojata sne`no bela perodr{ka abonosovovo mastilo koe ovde ti go zabeleùva{, gleda{, posmatra{, puli{. No da se vratam na mestoto kade: stoi na sever-severo-istok i toa isto~no od tvojot zapaden agol na tvojata ~udesno spletkana gradina; tamu go vidov ona rasipni~ko gojdo, ona apa{ko kopile so koe se razveseluva{,Torlak Koj, jas? Kralot
kaàm ona so,Torlak So edna ènska. Kralot So edna ro`ba na na{ata pramajka Eva, so edna ènska du{a ili, za podobro da me razbere{, so edna èna. Nego, jas, po svojata izve`bana dol`nost, ti go prativ, da ja seti pofalbata na kaznata, po slugata na tvojata slatka milost, Antonio Akmak, ~ovek po~ituvan, poznat, cenet i ugleden. Akmak Po mene, ako nemate ni{to protiv. Jas sum Antonio Akmak. Kralot
Onoj glau~, onoj zabegan degen,Torlak Koj jas? Kralot Onaa prazna tikva Torlak Biron Pak jas? Kralot [to, mi se ~ini, se vika Torlak,Torlak Zna~i jas. Torlak Kralot Ja priznavam ènskata, gospodaru. Zdruèn i bagabontiran, sprotivno na tvojot donesen i objaven proglas i zakon za vozdrùvawe, so, so - o, ama mi e ma~no da go Ne e ba{ ona {to go o~ekuvav ama e najdobroto {to dosega sum go ~ul. Kralot Da, najdobroto od najlo{oto. No, {to veli{ ti na ova, mom~e? [to se odnesuva do @akeneta - taka se imenuva onaa poslaba tikva {to ja v~opiv so gore spomenatiot degen, ja dràm kako tikva za gnevot na tvojot zakon; i na najmal tvoj sladok mig, }e ja odvedam na soslu{uvawe. So site izrazi na najdlaboka po~it i na vernost kon dol`nosta koja v srce mi gori kako rasplamten ogan, tvoj Don Adriano de Armado.
232
Kralot Dali slu{na za proglasot? Torlak
Vilijam [EKSPIR
Kralot Gospodine, sega slu{ni ja kaznata: ima da posti{ nedela dena i da bide{ samo na trici i voda. Torlak Poarno da bidam mesec dena na ènsko meso i oves. Kralot A Don Armado }e ti bide ~uvar. Vie Biron, pogriète se da go kaznat. Nie pak, gospoda, da go rabotime strogo ona na koe tolku cvrsto se zavetivme. (Izleguvaat Kralot, Longavil i Diman.) Biron Glavata ja davam ako zavetive te{ki i zakonov na krajot ne ispadnat majtap. Mrdni, mom~e. Torlak Trpam zaradi vistinata, gospodine; oti vistina e deka me fatija so @akeneta a @akeneta e vistinski ~esna moma; zatoa velam dobredojde na gorkiot pehar na napredilakot! Eden den moè pak }e mi se nasmee makata; a dotoga{, tago moja, sedi madro!
Priznavam deka mnogu slu{nav, gospodaru, ama malku zapametiv. Kralot Be{e objaveno deka sledi godina zatvor za onoj {to }e go fatat so ènska. Torlak Jas ne bev faten so takva, gospodaru: bev faten so devojka. Kralot Pa objaveno e i so devojka. Torlak Ama ovaa ne be{e ni devojka, gospodaru; be{e devica. Kralot I taka tamu e re~eno, za{to stoe{e i devica. Torlak Ako stoelo toga{ ja poreknuvam nejzinata devstvenost. Me fatija so sluginka. Kralot Nema da se posluì{ so ovaa sluginka, gospodine. Torlak ]e se posluàm odli~no, gospodaru.
So sila ubavina ne biduva Scena 2

(Vleguvaat Armado i Molec.) Armado Mom~e, {to misli{, {to moè da zna~i koga ~ovek so golem duh go navasa taga? Molec Toa e siguren znak, gospodine, deka }e bide poti{ten. Armado Gluposti. Tagata e edna i ne moè{ da ja deli{ tuku-taka, more apa{. Molec Gre{ite, gospodaru, gospodine, ne ste vo pravo. Armado Armado Kako moè{ da ja oddeli{ tagata od poti{tenosta, pile moe nedokvakano? Molec So prost prikaz na nivnoto dejstvo, pr~u moj ìlav. Armado Ne. Zasluèno te falam. Jas pr~ ìlav? Jas? Molec Molec Taka se falat magariwata. Tis. Ami jas pile nedokvakano? Armado Armado A na mesto oti ti teknuva. Molec Da ne mi udirate ~etki, gospodaru? Armado Taman i na mesto. Molec
233
Molec
A jas ve narekov pr~ ìlav oti eptem vi li~i na va{ite poodminati godini a kako za ~ovek vo poodminati godini, }e se sloìte, mo{ne ste ìlavi. Armado
[to sakate da kaète, gospodaru? Jas sum taman, a zborot ne mi e na mesto, ili zborot mi e taman, a jas ne sum na mesto? Armado Ti si taman oti si mal. Molec Malku taman, oti mal. A zo{to na mesto?
Saka{ da kaè{ deka magareto ima um? Te narekov pile nedokvakano oti eptem ti li~i na tvoite mladi godini, a mladite godini, }e se sloì{, se mo{ne nedokvakani. Molec Ne. Tuku deka ima teknuvalo.
234
Armado
Vilijam [EKSPIR
Molec Toga{ sigurno znaete kolkav e zbirot od dvojka i kec. Armado Zbirot e eden pove}e od dva. Molec Ili, kako {to velat prostacite, tri. Armado Ba{ taka. Molec Ete, gledate, gospodine. Be{e te{ko? Nau~ivte kolku e tri, a ne stignavte ni tripati da trepnete. A kolku e lesno na zborot tri da mu se zalepi zborot godini, pa tri godini u~ewe da imate vo dva zbora, toa i vrap~iwata go znaat. Armado Dobro go kaà ova.
Sakam da kaàm deka ti ima{ teknuvalo: me vadi{ od pamet. Molec Samo koga me vle~at za jazik, gospodaru. Armado Ne sakam nekoj da si igra majtap so mene. Molec (Za sebe) Saka da kaè majtapot ne saka da si igra so nego. Armado Vetiv da u~am tri godini so vojvodata. Molec Zo{to, gospodine, tri godini koga moè s# za eden ~as. Armado Nevozmo`no. Molec Kolku se tripati po eden? Armado Ne{to slabo mi odi smetaweto. A i ne sum kr~mar da mu se snevidi. Molec Ama ste blagorodnik i komarxija, gospodine. Armado Priznavam, sum. Ama bez takov {lif, ne si ~ovek.
Molec I dokaàv deka ste nula. Armado Samo sakav da ti kaàm deka sum vquben vo edna; no bidej}i e prostakluk eden vojnik da bide zaquben, za inaet se zacapav vo edna obi~na prosta~ka. Ako so me~ gi ubijam mu{i~kite na strasta i se oslobodam od gre{nata misla, rado, ko zatvoreni~ka, bi ja razmenil pohotata za nekoja nova qubovna majstorija so nekoj francuski mangup. Mrazam vozdi{ki; mi se ~ini, so niv go valkam Kupidona. Daj mi nade`, mom~e. Kaì, koi golemi lu|e na svetot bile zaqubeni?
235
Molec
Molec Herkul, gospodaru. Armado Slavniot Herkul? Redi u{te junaci, mom~e, redi, neka jazikot ti se pozlati, ama gledaj da se odbrani, da imaat teìna. Molec
Kolku {to znam da ~itam, gospodine, da: a i najdobra e od site. Samson nemal nekoja posebna pri~ina da se zaleta po èna so takva boja. Mora da bila umna. Molec Sigurno, gospodine; bila zelena vo umot. Armado
Eve, Samson, gospodaru; toj be{e ~ovek so teìna, nose{e teìna; edna{ duri, kako amal, na vrat gi istegli gradskite porti; a be{e zaquben. Armado O, Samsone stamenit! O, gramaden Samsone! Vo me~uvaweto mi si ramen kolku {to sum ti jas vo noseweto porti. I jas sum zaquben. A vo {to be{e zaquben Samson, a, Mol~e? Molec Vo edna èna, gospodaru. Armado So kakva boja na lice? Molec Od site ~etiri, ili od tri, ili od dve, ili edna od ~etirite. Armado Kaì ja to~no bojata. Molec Morsko-zelena, gospodine. Armado Dali e edna od ~etirite?
Mojata sakana e od bela pobela. Molec Pod belinata namerite se od crni pocrni. Armado Kaì zo{to, {tom mi se pravi{ tolku u~en. Molec Dojdete mi na pomo{ umu tatkov, jaziku maj~in. Armado Ama najde kogo da vika{: em {uto em bode. Molec Ako od bela pobela e taa ne }e znae{ koga e gre{na, koga gre{i, crvenee seta koga se pla{i e bledo sme{na; vaka, ne }e doznae{, jaden koga se pla{i koga se srami, za{to ve~no na lice }e ja ima prirodnata boja {to te mami. Opasna pesni~ka, gospodaru, ne odi ba{ vo prilog na ona va{e od bela pobela. Armado Slu{aj, mom~e, nema{ nekoja balada za car i pita~ka?
236
Molec
Vilijam [EKSPIR
Armado Crvenilovo me izdava. Slu{aj devojko! @akeneta Slu{am, ma{ko!
Svetot u{te od pred tri veka nosi na du{a edna takva balada: ama siguren sum, sega ne{to sli~no te{ko se nao|a; i da se najde ne vredi ni da se zapi{e a kamoli da se pee. Armado
Armado Ba{ bi sakal povtorno da se sklepa ne{to sli~no za da vidat lu|eto deka i pred mene imalo nekoj vakov. Mom~e, navistina se zacapav vo onaa selanka {to ja fativ v grmu{ka so ona ìvotno Torlak. Epten zasluùva. Molec (Za sebe) Barem sto kam{ici i da ja saka nekoj sepak poaren od gospodarov. Armado Ama ste bister. Pej, mom~e, te{ka sevda mi leì na du{a. Armado Molec ]e ti iznakaàm ~uda. Te{ka e sevdata koga se qubi lesna èna. @akeneta Armado So takov surat? Pej, ti rekov! Armado Molec Te sakam. Strpete se da pominat pijanicive. (Vleguvaat Akmak, Torlak i @akeneta.) Akmak Gospodine, èlba na vojvodata e da go drìte Torlakov na oko; ne smeete, veli vojvodata, da go ostavate da gnete i da azdisuva; tri dena vo nedelata mora da posti. A gospojcava ja vodam kaj vojskata. Treba da pomaga ne{to. Zbogum. Zdravje. Armado Odi so zdravje. @akeneta Zdravje da ima{. @akeneta Znam kade si. @akeneta ]e navratam kaj {to }e bide{! @akeneta Tuka sum blisku. Armado
237
Molec
Akmak Ajde @akeneta, mrdni. (Izleguvaat Akmak i @akeneta.) Armado Gadu, dobro }e se isposti{ pred da ti se prosti. Torlak Se nadevam, gospodaru, ne }e postam so prazen stomak. Armado ]e bide{ debelo kaznet. Torlak ]e vi bidam dolèn pove}e od va{ite lu|e koi se slabo plateni. Armado Trgaj mi go gadov od pred o~i; zatvori go. Molec Trgnuvaj, prestapniku, napred mar{! Torlak Ne me zatvorajte, gospodaru; moàm da postam a da nemam zatvor. Molec Ne, gospodine; samo koga mrsi{ nema{ zatvor. Zatoa odi{ v zatvor. 1 Torlak Dobro. Ama koga pak }e gi vidam veselite dni na o~ajot nekoi }e vidat.
[to }e vidat? Kaì! Torlak Ni{to, ni{to, gospodine. Samo ona {to im e pred nosot. Ne mu li~i na zatvorenik tolku da zboruva. Poarno da ne otvoram usta. Mu blagodaram na gospoda {to me nau~i da trpam, zatoa i trpam. (Izleguvaat Molec i Torlak.) Armado Go qubam i tloto gnasno po koe gazi so ~evliwata pognasni i noxiwata najgnasni. Ako qubam, }e ja prekr{am zakletvata, ako ja prekr{am zakletvata zna~i sum podlec. A dali qubovta e vistinska ako e za~nata vo podlost? Se znae {to e qubovta. Qubovta e |avol. Ne postojat angeli {to se lo{i dusi. Samo qubovta e lo{ duh. I Samson bil vaka isku{uvan, ama toj bil mnogu silen: i Solomon, ama toj bil epten umen. Ako moè{e Kupidon so strelata da go skr{i bozdoganot na Herkul toga{ kakvi mi se mene {ansite so ovoj obi~en {panski me~? Ne moè{ da go pogodi{ ni v grb ni v gradi a kamoli v srce. Kaj nego pravila nema: sramno e od nego {to se narekuva dete a slavata ja steknuva pobeduvaj}i maì. Zbogum oru`je! R|osuvaj me~u! Molknete barabani za{to toj {to ve slu{a{e sega e vquben, da toj qubi. Viknete mi na pomo{ nekoja nebesna muza oti mora da stanam poet. Misli umu, pero pi{uvaj, mi trebaat sobrani dela!
238
Bojet
Vilijam [EKSPIR
Sega, madam, pokaète ja seta umnost svoja setete se kogo kralot, va{iot tatko go pra}a i kaj kogo i koja e celta na negovata misija. Vas ve pra}a, visoko ceneta vo svetot da pregovarate so edinstveniot gazda na site sovr{enosti {to ~ovek moè da gi ima, nesporedliviot Navara; so barawe te{ko za Akvitanija, pri}e dostojno za kralica. Bidete sega {tedri vo svoite ~ari ko prirodata {to be{e vo sozdavaweto ~ari koga siot svet go ostavi skuden za {tedro site vam da vi gi dade. Princezata
ko moliteli so temni lica, voljata na kralot. Bojet Gord na zada~ata, so volja jas odam vakva. Princezata Sekoja gordost e volna gordost; i va{ata e takva. (Izleguva Bojet.) Koi se zavetnicite, velmoì moi mili {to so vojvodata ~estit dadoa ist zavet? Prviot velmoà Vitezot Longavil e eden.
Na mojata ubavina, Bojet, iako mala, ne & e potrebno kinxureweto od va{ite falbi ubavinata se kupuva so procenkata na okoto a ne so vikawe po tezgite na onoj {to ja nudi. Pomalku se gordeam {to ja falite mojata vrednost odo{to vam vi e va`no da ve smetaat za mudar dodeka umot go tro{ite vo falbi za mene. A sega da go isku{ame isku{itelot: dobar Bojet, sigurno ste ~ule za glasot {to se {iri i nadaleku yuni deka Navara dal zavet duri tri godini ne pominat vo u~ewe te{ko niedna èna ne smee da mu dojde vo dvorot skrovit: zatoa, mi se ~ini, nu`data vakva bara pred da mineme niz zabranetite porti da znaeme {to misli; i vo toa ime svesni za va{ata vrednost, ve izbravme vas kako na{ najve{t i najpogoden zastapnik. Kaète mu deka }erkata na kralot francuski dojdena e po seriozna rabota {to ne trpi bavnost pa saka li~no da razgovara so negovata visost. Neka pobrza, tolku kaète mu; a nie }e ja so~ekame ovde
Princezata Go znaete ~ovekov? Marija Go znam, madam: na svadbenata gozba koga lordot Perigor se ène{e so nasledni~kata li~na na @ak Folkonbrix, i slave{e {tedro vo Normandija, ovoj Longavil go vidov: toj e ~ovek obdaren i na visoka cena, znalec na umetnosta, velelepen voin; na {to }e se nafati, go izvr{uva do kraj, edinstvena damka vrz sjajot na negovata doblest ako sjajot na doblesta so damki moè da se valka e zdruènosta kaj nego na ostar duh i plaha volja; so umot oster se~i, so voljata nikogo ne {tedi {to vo krugot na negovata mo} }e se najde. Princezata Vesel gospodin {to za podbiv go biva, neli? Marija
în VTORI
Scena 1
(Vleguvaat Princezata od Francija, Marija, Katarina, Rozalina, Bojet, Velmoì i druga pridru`ba.)
Glasot od najbliskite ba{ taka za nego veli. Princezata
~ujat a pak mladite, velam, ma|epsani se sosem, tolku te~en i sladok mu e govorot. Princezata
Dosetkite brzi brzo zgor~uvaat ko pelin. Koi se drugite? Katarina Mladiot Dimen, re~isi sovr{en mlad ~ovek, zaradi doblesta sakan od site doblesta {to ja qubat: so mo} silna za golemo zlo, najmalku za zlo znae, za{to duh ima najgrdiot lik da go stori ubav a lik koj i bez duh, ubavina bi imal. Edna{ go vidov kaj vojvodata Alanson i ona {to go rekov za dobroto {to go vidov e samo tro{ka od negovata bezmerna vrednost. Rozalina U{te eden od ovie studenti vo toa vreme tamu so nego be{e, ako setilata ne me laàt po ime Biron; so povesel ~ovek koj{to vo veselosta i {egata znae za merka nikoga{ ne sum pomuabetila vo svojot ìvot. Okoto priliki mu bara za duhot bister, za{to s# ona {to }e go dofati ova bistrinata go pretvora vo dosetliva {ega, koja jazikot negov ubav (tolkuva~ na sekoja smisla) vo tolku prikladni i bistri zborovi ja redi {to i starcite rabotata ja batalat da go
Gospode boè, {to im e na damive? Zarem site se zaqubile pa sekoja go kiti svojot pulen so vakvi ukrasi na falbata? Prviot velmoà Se vra}a Bojet. (Vleguva Bojet.) Princezata I {to veli, }e n# primi? Bojet Navara ve}e znae za va{eto doa|awe svetlo; pa toj i drugarite negovi vo onoj zavet bea spremni za do~ekot, blagorodna damo, u{te pred da dojdam. Za àl samo malku slu{nav; toj misli da ve smesti vo poleto tuka, ko nekoj {to do{ol da mu go opsedne dvorot za{to ne saka da go prekr{i dadeniot zavet pu{taj}i ve vnatre vo nepodgotvenata ku}a. No eve ide kralot li~no. (Vleguvaat Kralot, Longavil, Dimen, Biron so pridru`ba.)
240
Kralot
Vilijam [EKSPIR
Princezata I so vas da e taka, neznaeweto bi vi bilo mudro, no sega mora neve{tost znaeweto da vi glumi. ûv deka od gostoprimstvoto ste se otkaàle so zavet smrten grev e zakletvata vakva da se drì a grev da se prekr{i. No prostete, prenaglito sum drska, ne mi li~i mene u~itelot da go u~am. Bidete dobri i pro~itajte zo{to sum ovde i vedna{ re{ete okolu baraweto moe. Kralot Sekako gospo|o, ako navistina moàm. Princezata
Princezo li~na, Navarskiot dvor so dobredojde ve prima. Princezata Ova li~na moète da si go zemete nazad; a od dobredojdeto u{te nemam ni{to: pokrivot na va{iot dvorec e previsok za da bide va{ a dobredojdeto vo {irokoto pole prenisko za da bide moe. Kralot ]e bidete dobredojdena, madam, na mojot dvor. Princezata Toga{ - da, }e bidam dobredojdena. Vodete me tamu. Kralot
Moète oti za moeto zaminuvawe srceto vi ~uka i }e ja prekr{ete zakletvata ako me zadrìte tuka. Biron
Slu{nete me, gospo|o mila; vrzan sum so zavet. Princezata Deva Marija neka vi e na pomo{! ]e se odvrzete. Kralot
Zarem so vas ne tancuvav edna{ vo Brabant? Rozalina Zarem so vas ne tancuvav edna{ vo Brabant? Biron To~no, tancuvavte.
Ni za ìva glava, gospo|o li~na, po moja volja. Princezata Voljata samo volja ja zgaznuva i ni{to drugo. Kralot
Rozalina Zo{to toga{ se ma~evte da me pra{ate? Biron Zarem morate vedna{ vo galop? Rozalina
Va{eto gospodstvo ne znae {to e toa. Vie ste toj {to me mamuzi so pra{awa
241
takvi. Biron Itri ste no jurite naglo, brgu }e setite zamor. Rozalina Ne duri java~ot ne go frlam vo kalta. Biron A koga toa }e se slu~i? Rozalina Samo {utrak so vakvo pra{awe kaska. Biron Ubavo vi stoi vakvata maska. Rozalina Poubavo e pod nea liceto na deva. Biron I qubovnici da vi namami prs i pleva. Rozalina Amin, daj gospode vas da ne ve vodam.. Biron Sigurno, za{to pred toa }e si odam. Kralot
sto iljadi u{te; poradi {to ko zalog sme zadràle del eden od Akvitanija iako toj del vrednost tolkava nema. Pa ako kralot, va{iot tatko, ni ja plati taa polovina svota {to ni ja dolì spremni sme da se otkaème od Akvitanija i da odrùvame dobri odnosi so nego. No toj, se ~ini, takva namera nema, bidej}i eve ovde bara nadopolna ~ista od celi sto iljadi kruni; a ne bara so pla}aweto na sto iljadi kruni da ja povrati za sebe vlasta vo Akvitanija od koja nie rado bi se otkaàle sosem za parite {to na zaem vi gi dal mojot tatko otkolku da drìme tolku posna i neplodna zemja. Princezo mila, da ne bea negovite barawa tolku nerazumno tvrdi, va{ata ubava stava nerazumno }e go smekne{e tvrdoto mi srce i zadovolni }e se vratevte nazad vo Francija. Princezata Go navreduvate premnogu kralot, mojot tatko a go navreduvate i prestiòt na sopstvenoto ime so toa {to neuverlivo go odrekuvate priemot na ona {to naj~esno plateno bilo. Kralot Vi se kolnam deka za ne sum ~ul za takvo ne{to a ako dokaète celiot iznos }e go vratam ili Akvitanija }e vi ja otstapam. Princezata
Gospo|o, va{iot tatko spomnuva tuka isplata od sto iljadi kruni; [to e samo polovina suma od celiot iznos {to tatko mi go dade za negovite vojni. No da re~eme deka toj ili jas, {to ne e to~no, sme ja primile taa suma, neplateni ostanuvaat sepak
Ve dràm za zbor: Bojet, pokaète gi priznanicite na toj iznos izdadeni od slu`benite lica na [arl, negoviot tatko.
242
Kralot Sakam da gi vidam. Bojet
Vilijam [EKSPIR
Biron Bi sakal da go ~uete kako grofta. Rozalina Da ne e ludoto bolno? Biron
Prostete, veli~estvo, vrzopot ne e u{te stignat vo koj se priznanicite so drugi dokumenti: utre site }e gi imate na uvid. Kralot
Bolno od vnatre me pe~e. Zadovolen sum: na taa sredba utre kon pravdata }e se priklonam i doblesta na umot. Vo me|uvreme, primi dobredojde od mojata raka kakvo {to ~esta bez oskvernetost na ~esta na va{ata doblest moè da & ja pruì. ne }e moìte, princezo li~na, niz portite moi no ovde pod vedro nebo }e ve primat isto ko da ste se smestile vo moeto srce iako so toa ste li{eni od prestojot v ku}i. So misli dobronamerni prostete mi i zbogum: utre povtorno }e ve posetime nie. Princezata Rozalina Dobro zdravje i ubavi èlbi neka ve pratat. Tapo e zatoa imam noè. Kralot Biron Kaj da bidete, istite èlbi neka ve sjatat. (Izleguva kralot so pridru`bata.) Biron Gospo|o, od vas }e go pozdravam srceto moe. Rozalina Pozdravete go, ve molam; ba{ bi sakala da go vidam. Bog neka ve vardi ko alem! Rozalina A vas da ne stanete Metuzalem! Biron [teta, mi vrvi vremeto ko na kalem. (Biron se povlekuva.) Dimen Rozalina Pu{tete malku krv da te~e. Biron Mislite taka bolot se le~e? Rozalina Toj {to znae taka veli boèm. Biron A da go bocnete so oko, moè?
243
Longavil
Ve molam gospodine, eden zbor; koja e onaa dama? Bojet Katerina, gospodine, na knezot Alenson nasledni~ka sama. Dimen Prekrasna dama, gospodine, zbogum. (Izleguva Dimen.) Longavil
Lutinata vedna{ mi projde. Taa e navistina momi~e zlatno. Bojet Moèbi i e, gospodine; najverojatno. (Izleguva Longavil.) Biron So {apkata koja e gospo|icata fina? Bojet
Samo malku, ve molam; {to e onaa vo belo? A taa? Toa e Rozalina. Bojet Biron @ena ponekoga{ {to denski bolska pod velot. Longavil Denski lesna moèbi. Imeto & go baram milo. Bojet O dobredojde, gospodine. Zbogum sega. Samo edno ima; da & go bara{ sramno bi bilo. Longavil Ve molam, gospodine, ~ija e }erka? Marija Bojet Na majka si kolku i da ja kradat! Longavil Bojet Bog da ja vardi va{ata brada! A {egata mu prili~i na zborot! Bojet Princezata Ne lutete se, gospodine taka mi dojde, Nasledni~ka e taa na Falkonbrix. Dobro e {to ubavo mu vlegovte vo zborot. Ovoj posledniov e Biron, naj{armantniot na dvorot: Sekoj zbor mu e {ega. Bojet Dobredojde za vas, gospodine. Jas }e begam. (Izleguva Biron.) Da ne e maèna ili ne{to taka? Bojet So svojot narav, goaspodine, na svoja raka. Biron
244
Bojet Jas nemu srpot toj mene sorot. Katerina Dve divi ovci, velam! Bojet
Vilijam [EKSPIR
na srceto vidov deka ~udni ~uvstva mu rastat. Princezata Kakvi? Bojet Nie qubovxiite bi rekle zarobenik e na strasta. Princezata
A zo{to ne moreplovci? Ne ovci, rudo jagne tuku na usni paseni lovci. Katerina
Objasnete! Bidete ovca, a jas pasi{te, dali e ova dosta? Bojet Bojet Zna~i pasi{teto mi go nudite mene. Katerina Vie ve}e go obravte svojot bostan, usnite ne gi razdavam, pa makar svetot fatil xenem. Bojet Zna~i gi ~uvate, no za kogo? Katerina Za sre}ata na srcevo i za mene. Princezata Na duhovitosta & nema kraj; no, lu|e, drugo e vreme: pomislete, kolkav bi bil }arot olku duhoviti volci da se nafrlea na kralot i negovite kni{ki molci? Bojet Odime v paviljon; Bojet vo soni{ta dro~i. Ako setilata ne me laàt, a mnogu retko se slu~uva ova vo o~ite na kralot i zanesenosta nova Bojet Seta mo} na izrazot mu se sobrala tamu vo dvorot na okoto i niz pohota yirka{e vamu; srceto, ko ahat, so likot va{ snimen i vreàn gordo na ova, gordeliva niz oko pu{ta{e mreà; jazikot negov, nestrpliv da govori a ne da gleda besen potfa}a{e vo brzinata s# v zenici da vnese; site setila kon ova setilo jurnaa vo trk iten samo za da & se nagleda na najubavata od site; setilata, ~inam, zarobeni mu bea vo o~ite krupni ko alemi vo biljur za nekoj princ da go kupi. koi, nudej}i ja svojata vrednost od ramot staklen namamuvaat da gi kupi{ minuvaj}i patem. Na lice voshit mu ree{e po va{ite ~ari i site vidoa kako ma|epsan vo vas se xari. Akvitanija vi ja davam i s# po {to toj e vreden ako zaradi mene bakne` mu dadete eden. Princezata
245
Da go kaàm so zborovi ona {to mu go vidov v o~i samo okoto mu go pretvoriv vo usta dodavaj}i mu i jazik {to znam ne si igra so ~uvstva. Marija Podvodaxija e golem a i ve{tina ima pusta. Katerina Dedo mu e na Kupidon i od nego novosti molzel. Rozalina Toga{ Venera e ko majka & za{to tatko & e grozen. Bojet Imate u{i, more devojki ludi? Marija Ne. Bojet A o~i more momi? Marija Za patot svoj da. Bojet Te{ko nekoj lesno da ve zdomi. (Izleguvaat.)
246
Armado
Vilijam [EKSPIR
Kako go kupi ova iskustvo? Molec Evtino. So gledawe.
Gugaj, dete: so strast nato~i mi go setiloto za sluh. Molec
Armado (Pee). Konkolinel. Ama o, ama o, Armado Molec Sjajno, sjajno! Odi, fidanko moja mlada, zemi go klu~ov, izvadi go od zandana onoj kico{, dovedi go ovde kako znae{ i umee{, }e mi treba za pismoto do mojata sakana. Molec Gospodaru, zarem so francuska piperevka }e ja osvojuvate sakanata? Armado [to saka{ da kaè{? Da pravime xumbus po francuski? Molec Armado Ne, gospodaru moj svetski, tuku da vi se lizga pesnata niz vrvot od jazikot, da potskoknuvate pritoa na stapalata, da & davate ìvost so kokorewe na o~ite, edna nota niz vozdi{ka druga preku glasot da se ~ue, ponekoga{ niz grlo nebare qubovta ja goltate peej}i za nea, ponekoga{ na nos, nebare ja du{kate qubovta mirisaj}i qubov; so {apkata nakrivena ko strea preku kepenecot na va{ite o~i; so racete prekrsteni na ramniot dublet ko zajak na raèn; ili piknati v xeb ko lu|eto na starite portreti; i da ne dolìte mnogu so edna arija tuku da ~epnete malku i da prodolìte ponatamu. Toa se majstorii, toa se ve{tini, toa pali kaj finite devojki koi se palat i bez ova; a poznati se (prepoznavate, ne?) onie koi najmnogu do ova se pridrùvaat. Armado Molec Pa, re~isi. Molec Nemaren u~eniku! Nau~ete ja na pamet. Armado Na pamet i od pamet, mom~e. Molec I von pamet, gospodaru: site tri }e gi dokaàm. Armado [to }e dokaè{? Drvenoto kow~e e zaboravenooo. Armado Qubovta mi ja narekuva{ drveno kow~e? Molec Ne, gospodaru, drvenoto kow~e e samo `drebe a va{ata qubov moèbi javna kobila (na strana). No zarem zaboravivte na va{ata qubov?
în TRETI
Scena 1
(Vleguvaat Armado i Molec.)
Deka sum ~ovek, ako poìveam; a ovie na pamet, od pamet i von pamet, vedna{. Na pamet ja sakate, za{to pametta vi e daleku od nea; od pamet ja sakate za{to od pametta qubovta kon nea vi izvira i von pamet ja sakate za{to ne moète da se nasladuvate so nea. Armado Site ovie tri raboti sum jas. Molec
Nema{ mnogu za odewe; trgnuvaj! Molec ]e brzam kako olovo, gospodaru. Armado [to saka{ da kaè{, genijal~e edno nedokvakano? Zarem olovoto ne e metal teòk, tap i trom? Molec
I u{te tri drugi a sepak ste ni{to. Armado Odi i dovedi go onoj kico{. Treba da mi odnese edno pismo. Molec Molec Soodvetno, nema {to. Da se nazna~i kow za pratenik na magare. Armado [to?[to? [to veli[? Molec Velam gospodaru, da go pratite magareto na kowot za{to e mnogu trom. No odam. Armado Prebrzi ste, gospodaru, ne velete taka; tromo li e olovoto ispaleno od top? Armado O sladok ~adu na govorni{tvoto! Me smeta za top a sebe si za |ule. Ima da te ispalam do kico{ot. Molec Pali toga{ i da me nema. (Izleguva.) Minime, ili vo prevod gospodaru, ni slu~ajno. Armado Velam olovoto e tromo.
248
Vilijam [EKSPIR
Armado Mangup eden iter; brzoumen, od doblest li{en Dopu{ti mi, nebo slatko, v lice da ti di{am, Hrabrosta me napu{ta, tagata surova mi e ni{an! Glasnikot moj se vra}a! (Se vra}a Molec so Torlak.) Molec ûdo, gospodaru! Torlakov epten ja utna. Armado [to blaboti{ vo zagatki? Ne vidov klu~ot da go tutna. Torlak Ni zatki, ni patki, ni klu~; gospodaru, rajska smokva, obi~na rajska smokva dajte mi! ni klu~, ni patka, ni zatka mi treba! Samo rajska smokva! Armado @imi doblesta, ti tera{ na smea; a tvojata glupa misla me {treka pod laì~ka; i taka gradite mi di{at sme{na smea: Prostete mi yvezdi! Zarem {utrakov smeta deka klu~ot e melem a zborot melem klu~? Molec A zarem umniov misli poinaku? Zarem ne e klu~ot melem? Armado Ne e, paù. Tuku dodatok {to dopolnuva i prethodnite praznini gi popolnuva. Kako na primer:
lisicata, majmunot i smernata p~ela Moàt li da se sparat a se trojka cela? Ova e zada~ata; kaì go ti klu~ot. Molec ]e go dodadam klu~ot. Povtorete u{te edna{. Armado Lisicata, majmunot i smernata p~ela moàt li da se sparat a se trojka cela? Molec Dotr~a guskata, od vratata kima pa sega se parni, ~etvorica gi ima. A sega jas }e ja postavam zada~ata a vie klu~ot moj dodajte go. Lisicata, majmunot i smernata p~ela moàt li da se sparat a se trojka cela? Armado Dotr~a guskata, od vratata kima pa sega se parni, ~etvorica gi ima. Molec Dobar klu~, zavr{uva so guska: {to sakate pove}e? Torlak Mangupot vo pazarot mu utrapi guska i toa rasna gospodine, dobar pazar a guskata masna. Za dobar pazar ve{tina treba i itrina krasna pa da vidam; klu~ot e masen pa da i guskata e masna. Armado Dobro, dobro, dosta. Kako raspravava mi ja butna?
249
Armado
Molec Vi rekov deka Torlak epten ja utna. A vie navalivte so klu~ot. Torlak Taka e, a jas so rajskata smokva: pa vie so pri~inite po~navte pa dojde debeliot klu~ na mangupov, odnosno guskata {to ste ja kupile pa zavr{il pazarot. Armado Ama kaète mi: kako se slu~i Torlakov da ja utne? Molec ]e vi kaàm so ~uvstvo.
@imi du{ava mila, sakam da kaàm deka }e te oslobodam, li~nosta tvoja }e ja spasam od prangi, ti be{e frlen v zandana, ograni~en, zaroben, zatvoren. Torlak Taka e, taka e a sega vie }e me pro~istite i }e me oslobodite. Armado Ti davam sloboda, ti ja skusuvam kaznata; a za vozvrat ne baram ni{to od tebe osven da & go odnese{ pismovo na selankata @akeneta. Eve ti remuneracija; za{to najdobra za{tita za mojata ~est e nagraduvawe na pot~inetite. Molec, po mene. (Izleguva.) Molec
Torlak Slu{aj Molec, ti nema{ ~uvstvo: jas }e go kaàm klu~ot. Jas, Torlak, na izleguvawe, a ubavo bev vnatre butnat se sopnav od pragot i rabotata ja utnav. Armado Od ova, navistina, ve}e mi e preku glava. Torlak Duri ova ne se pretvori vo druga utka. Armado Mom~e moe Torlak, sloboda }e ti dadam. Biron Torlak O! ]e me oènite so nekoja Slobodanka mi smrdi tuka na nekoj klu~, na nekoja guska. Ba{ vo pravo vreme, Torlak! Ko nara~an mi dojde. Ba{ kako prodolètok. Zbogum, gospodine Torlak. Torlak Mila moja funto ~ove~ko meso, mila, mila, mili~ka! (Izleguva Molec.) Da mu ja vidam malku remuneracijata. Remuneracija! Pa toa e latinski zbor za mangarka od pet pari; pet pari, remuneracija. Kolku ~ini vrvcava? I~ pari; Ne, }e vi dadam cela remuneracija, pove}e, zdravje. Remuneracija! Zborov mi e poubav od francuskata kruna. Od sega natamu celiot ala{veri{ }e go vikam vaka. (Vleguva Biron.)
250
Torlak
Vilijam [EKSPIR
Biron Vidi go mufquz, prvin treba da ja znae{. Torlak
Ve molam, gospodine, kolku gajtan so boja na meso moè da se kupi za edna remuneracija? Biron
]e dojdam kaj vas utre sabajle. [to e remuneracija? Biron Torlak Mangarka od pet pari, gospodine. Biron E pa toga{, svilen gajtan za pet pari. Torlak Vi blagodaram. Bog da ve vardi i ~uva! Biron êkaj malku! Treba ne{to za mene da stori{. Ako saka{ blagodaren da ti bidam edna rabota zavr{i mi za koja te molam. Torlak Biron A za koga vi treba, gospodine? Biron Za popladnevo. Torlak Smetajte deka e zavr{ena, gospodine. Zbogum. Biron Ama ne ni znae{ {to e. Torlak ]e znam, gospodine koga }e ja zavr{am. O! A jas zacapan do u{i! Jas {to za qubovta bev kam{ik! Tera~ bezmilosen na vozdi{kite ludi! Laja~, ne, popravo deùren xandar vadidu{a sitni~arska kon onoj kopiq {to me|u smrtnite e najkrenat, najgord. Kon ovoj kopiq so vrzani o~i, kon ovoj pla~ko, slep~o, tvrdoglavko, staromalo, kon ovoj xin-xuxe, kon donot Kupidon. Toj vladar na stihovite qubovni, gospodar na prekrsteni race, miropomazan suveren na vozdi{kite i pla~ot, vlastodrèc na site le{peri i bunxii, knez stra{en na sukwite, kral na u~kurite, samodrèc i vrhoven general na prequbolovcite. O srcence moe malo! Mora da se zavr{i popladnevo. Slu{aj, mom~e, se raboti za ova: princezata doa|a na lov ovde vo parkov, a vo svitata najzina ima edna fina dama; kaj{to se govori slatko, nejzinoto ime se spomenuva a ja vikaat Rozalina: pra{aj za nea i gledaj vo nejzinite beli race da ja stavi{ zape~atenava poraka. Eve ti bak{i{: odi. Torlak Bak{i{, o sladok bak{i{! Podobar od remuneracija; za {est pari~ki podobar. Najsladok bak{i{! Odam gospodine, letam. Bak{i{! Remuneracija! (Izleguva.)
251
Zarem jas da bidam bajraktar vo bojot negov i znameto da mu go nosam ko sme{en cirkuzant? No jas Jas qubam, molam, posakuvam èna! @ena {to na germanski ~asovnik li~i, koj{to popravan stalno, postojano ne{to mu fali, i nikoga{ ne raboti kako {to treba, ~uka ama treba da se pot~uknuva za da raboti pravo! A i zakletvata ja kr{am, {to e najstra{no od s#; i me|u trite, najlo{ata jas ja qubam; bledolikata poèlnica so kadifest obraz i so dve dup~iwa na lice mesto o~i; pa i zemjata da se prevrti, taa ~inot }e go svr{i pa makar Argus da & e evnuh i budna straà; i u{te da vozdivnuvam po nea! Da ja vardam! Za nea da se molam! Vidi sega; toa e ~uma so koja Kupidon }e me sotre {to bev nam}or kon negovata mo}na i stra{na sila. No }e sakam, }e pi{uvam, }e vozdivnuvam, }e molam, }e pla~am. Qubovta doa|a i nikoga{ od nea ne e dosta Nekoj dobiva gospodarka, nekoj èna prosta. (Izleguva.)
252
Princezata
Vilijam [EKSPIR
~esnosta tvoja ubava nagrada za grd zbor e nadle`nost moja. [umarot Samo ubavina li~nosta va{a ja krasi.
Be{e li ona kralot {to silno go bodiwa{e kowot po ugornicata strmna na ridot? [umarot
Princezata Ne znam; ama mislam deka ne be{e toj. Princezata Koj i da be{e pokaà streme` na duhot. Pa, gospoda, rabotata }e ja svr{ime denes; vo sabota se vra}ame vo Francija. Zna~i, {umaru, prijatele, kade e xbunot {to ni e pusija od koja ubijci }e glumime? [umarot Onde, na rabot od onoj ~estak; pusija koja najubava mo`nost nudi. Princezata Blagodarenie na ubavinata moja, ubav lovec i }e me lovi. Zatoa veli{ najubava mo`nost nudi. [umarot Prostete, gospo|o, ama ne mislev taka. Princezata [to?[to? Prvin me fali{ pa odrekuva{ onaka? O kusove~na gordost! S# za vas e {aka! [umarot Ne e, ubava ste. Princezata Nemoj, ne ma~kaj mi v srce àlba ako e neubavo, liceto ne se razubavuva so falba. Eve ti, ogledalce moe dobro, zemi za Ete, ete! [irokogradosta ubavinata }e mi ja spasi. O kolku li~i toj eres vo ubavinata za ova vreme! [irokata raka, iako gre{na, od faleno e pleme. No dajte mi strela: milosta }e ubiva sega, pogodi li dobro, za zlo }e se smeta, taka mojot ugled ko strelec }e go ceni sekoj, Proma{am li, }e re~at srce ima meko, pogodam li, samo }e pokaàm kolku sum ve{ta {to od sueta ubila a ne od lo{a me~ta. A ponekoga{, tuka ne se vo pra{awe gre{ki, porivot sueten e vinoven za zlostori te{ki, koga, poradi slava, zaslugi, nadvore{ni mo}i, go pravime ona za koe du{ata ni deni, no}i, ko jas {to sega za ~ista falba sum po{la elenot da go ubijam bez da mu mislam lo{o. Bojet Dali itrite èni za samovlast se borat ~isto za pofalba, koga vo poriv gorat nad maòt da vladeat? Princezata îsto za pofalba; i treba silno da se slavi sekoja èna {to maòt pod papu~a }e go stavi. (Vleguva Torlak.) Bojet Eve eden od ~lenovite na taa kvazi-dràva. Torlak
în ÊTVRTI
Scena 1
(Vleguvaat Princezata, Marija, Katarina, Rozalina, Bojet, Velmoì, Pridru`nici i eden [umar.)
Dobrove~er na site! Ve molam, koja e ovde glava Damite? Princezata
O! dajte go, dajte go; toj mi e dobar prijatel. Zastani ovde, donositelu dobar. Bojet, ti kini; stru~wak si za vratovi. Bojet
]e ja prepoznae{, brate, po drugite koi se bez glava. Torlak Koja e najgolema gospo|a, najvisoka?
Dolèn sum da sluàm. No pismovo e gre{ka; nikomu ovde ne e nameneto. Na plikot stoi do @akeneta. Princezata
Princezata Najdebelata i najizdolènata. Torlak Najdebelata i najizdolènata! Zna~i taka; gledaj pa sudi. Polovinata, gospo|o, da vi e tenka ko {to mi e umov, eden od pojasite na devojkive }e vi stoi ko za vas da e skroen. Zarem vie ne ste glavnata? Vie mi ste najdebela. Princezata [to sakate, gospodine? [to sakate? Torlak Nosam pismo od gospodinot Biron za nekoja si gospo|a Rozalina. Princezata More ima da se ~ita vo u{i neka se pretvori seta svita. Bojet. (îta) @imi neboto, deka si ubava, pove} e e od to~no; vistina e deka si prekrasna; samo ~ista vistina e deka si li~na. Podivna i od samovila, poubava od najubavata, poiskrena od iskrenosta, imaj milost za tvojot juna~ki podanik! [irokogradiot i bezmerno slaven kral Kofetua frli oko na zlobnikavata i stopostotna pita~ka Zenelofona, i toj so pravo moè{e da kaè veni, vidi, vici; koe prevedeno na prost jazik (O beden i zatutulen prost jazik) bi bilo videlicet ili toj dojde, vide i pobedi: zna~i prvo dojde, potoa vide i na krajot pobedi. Koj dojde? Kralot: zo{to dojde? Da vidi: zo{to vide? Za da pobedi. Kaj kogo dojde? Kaj pita~kata: {to vide? Pita~kata: kogo go pobedi? Pita~kata. Zaklu~okot e pobeda: koj pobedi? Kralot. Zarobenikot
254
Vilijam [EKSPIR
se zbogati: Koj se zbogati? Pita~kata. Na krajot ima svadba: Vo ~ija korist? Na kralot; ne, na obajcata vo eden ili eden vo obajcata. Jas sum kralot, oti takva e sporedbata; ti si pita~kata, za{to taka veli tvojata niska polo`ba. Dali da ti naloàm da me saka{? Moàm. Dali da te prisilam da me saka{? Bi moèl. Dali da te molam da me saka{? Toa sakam. [to }e dobie{ mesto partalite? Fustani. Mesto rabu{ot? Ime. Mesto tebe? Mene. Taka, vo o~ekuvawe na tvojot odgovor, gi skvernavam usnive na tvoeto stapalo, o~ive na tvojata slika, srcevo na s# drugo tvoe. Tvojot do kraj zagrean sluga, Don Adriano de Armado. Go slu{ne{ li od Nemejskiot lav revot kako te goni, o ti jagne, {to ko plen negov stoi{ vedna{ legni pod kralskite {epi od yverot pa nema da te lapne tuku igri so tebe }e broi. No ako se buni{ {to }e stane{ kutre moe beglo? Hrana za gnevot negov, obed za negovoto leglo. Princezata Koj go sklepa ova, koj znamenosec i pulen? Koj vetrokaz, dali nekoga{ podobro ste ~ule? Bojet Malku sum zaveden no se se}avam na stilot. Princezata Pametite slabo iako pred o~i s# vi bilo. Bojet Ova e Armado, {panec, {to go dràt ovde na dvorot; zanesenik eden, Monarko, {egaxija so zborot {to go zabavuva kralot.
Princezata Vo vrska so sporot, mom~e, koj ti go dade pismoto? Torlak Vi kaàv: gospodarot. Princezata I komu treba da go dade{? Torlak Od gospodarot e za nekoja dama. Princezata Od koj gospodar za koja dama? Torlak Od mojot gospodar Biron, perjanica moja sina, za nekoja dama od Francija {to ja vika Rozalina. Princezata Si go sme{al pismoto. Odime, mene mi se vjasa, a ti, mila, priberi go, drugpat }e ti pi{e vistinskiot dasa. (Izleguvaat princezata i svitata.) Bojet Koj e strelecot? Koj e strelecot? Rozalina Go saka{ od mene znakot? Bojet Pa da, ubavice.
255
be{e u{te dej~e. Rozalina Onaa {to go drì lakot. Se izvlekov fino! Bojet Gospo|ata moja rogovi lovi; no koga ne }e bide{ deva neka me obesat ako toga{ rogovi nema prs i pleva. Ba{ te srediv fino. Rozalina Sega ga|am jas. Bojet A koj ti e elen? Rozalina Bojet Ako birame po rogovi, ti ne mi si ~elen. Ba{ te srediv fino. Marija Postojano so nea se jadete, Bojet, a taa ga|a pravo v ~elo. Bojet Nejze nikoga{ ne ja godat pravo, ja pogodiv li na delo? Rozalina Dali da ti se nafrlam so edna stara pogovorka {to se odnesuva na pogodokot, koja be{e vozrasen ~ovek koga kralot francuski Pipin be{e u{te dete? Bojet Torlak Taka moàm i jas so edna isto tolku stara {to se odnesuva na pogodokot, koja be{e èna koga kralicata britanska Gvinever Toga{ ~ivija neka si stavi pa da ne talka. Meta! O! Metni ja ovaa meta; meta, veli gospoàta. No vo taa meta za poarno da se ga|a i {ilec se stava. Marija Rakata slabo ve sluì. Pogodokot ne vi e vreden Torlak Treba od poblisku da godi za da pogodi srede. Bojet Ako rakata slabo me sluì, va{ata mnogu mi alka. Boè, boè, ama se zabavni: objacata ja pogodija celta! Marija ûdesna meta pogodena sjajno:obajcata ja pogodija celta! Rozalina Ti ne moè{ da pogodi{, da pogodi{, da pogodi{ ti ne moè{ da pogodi{, ~ove~e, o boè. (Izleguva.) Bojet Ako jas ne moàm, ne moàm, ne moàm ako jas ne moàm, toga{ drug moè. Torlak
256

(Vleguvaat Holofern, ser Nataniel i Akmak.) Nataniel Mnogu dostojna zabava, navistina; i izvedena so dobra sovest. Holofern
Marija Ama valkan jazik imate; sram da vi e. Torlak Ne moète so nea, gospodine; predizvikajte ja na kuglawe, Bojet Trieweto me pla{i. Dobra no}, buv~e. Prijatno dudlawe. (Izleguvaat Bojet, Marija i Katarina.) Torlak [valerxija, nema {to! Zadrogaz prva liga! Ama go ispeglavme, devojkite i jas, u{te ne mu stiga! Smeewe do puknuvawe be{e! Zafrkancija do poser, {to e pravo; i si te~e ko od rakav, mrsno, bratko, ama zdravo. Armado od edna strana, o, kolku fin i tenok boj, pred damata odi, pavkaloto & go nosi toj. I da vidi{ samo kako sam sebesi rakata si ja qubi! I kako najslatko se kolne, pametot mu se gubi! A paòt negov od drugata strana zadi{an lida, boè, srceto da ti se raspara od takva gnida! (Od nadvor vreva.) (Torlak izleguva.)
Elenot be{e, kako {to znaete, sanguis, vo krvta; zrel ko so~no jabolko, {to vise{e kako skapocen kamen vo uvoto na coelo, neboto, svodot nebesen, siniot {ir; i ottamu padna ko divjak vrz liceto na na{ata terra, zemja, tlo, po~va. Nataniel Navistina, gospodine Holofern, krasno naniàni epiteti, ko, vo najmala raka, da ste poet; no, gospodine, ve uveruvam, stanuva zbor za vozrasen elen. Holofern Haud credo, ne veruvam, gospodine Nataniel. Akmak Ne be{e haud credo, tuku elen samak. Holofern Mnogu prosta~ka intimacija! Eden vid insinuacija kako vo via, nebare nekakva eksplikacija; facere, boèm replikacija, ili, poto~no ostentare, da se pokaè negovata inklinacija, - na negoviot nedoteran, neizdelkan, neuk, nesro~en, neopiten, ili u{te pove}e neobrazovan ili najve}e, nepotvrden na~in - za da se pod-

metne moeto haud credo kako nekakov si elen. Akmak Ne rekov deka elenot e haud credo tuku elen samak. Holofern Ti go krsti{ toj ti prdi, bis coctus! O, monstrume na neznaeweto, zarem samo dotamu umot ti stiga! Nataniel Gospodine, nikoga{ ne kasnal od |akoniite {to se pe~at v kniga. ne jal hartija, se gleda; ne piel mastilo; ni{to ne dotural vo umot; toj e samo obi~no ìvotno, ~uvstvitelen samo vo delovite na gluposta; a takvata nedugava bilka pred nas e stavena, za nie {to imame vkus i ~uvstva, blagodarni da sme za delovite vo nas {to plod nam ni nosat a ne nemu; Za{to kako {to ne mi li~i mene da bidam sueten, ~uknat tupak taka e nedoli~no eden glupak da u~i, da go sednete v klupa; no, omne bene, velam jas; drevnata mudrost sega mi se javi, na slepoto pile gospod sedelo mu pravi. Akmak Vie obajcata ste u~eni lu|e: moète na pamet da mi kaète kolku be{e stara mese~inata vo vreme na ra|aweto na Kain koga mese~inata ni pet nedeli nema? Holofern Diktinata, dobar moj Akmak, Diktinata, [to e Diktina? Nataniel
257
Akmak. Akmak
Drugo ime za Feba, Luna, za mese~inata. Holofern Mese~inata ima{e mesec ko na Adam vozrasta seta a ni pet nedeli koga Adam napolni sto leta. Aluzijava odgovara na tvojata. Akmak Taka e; polucijava ti e ko mojava. Holofern Bog neka ti e na pomo{: velam, aluzijava odgovara na tvojata. Akmak Taka de, polucijava odgovara na tvojata, za{to mese~inata nikoga{ ne e postara od eden mesec; a osven ova velam deka princezata ubi elen samak. Holofern Gospodine Nataniel, sakate da ~uete eden ekstemporalen epitaf za smrtta na elenot? I, za da go razveselam tikvarov, }e go nare~am elenot {to go ubi princezata, elen samak. Nataniel Perge, samo napred, gospodine Holofern, perge, ako vi e po volja da ja sotrete vulgarnosta. Holofern Malku }e se rasfrlam so zvu~ni efekti; no
258
Vilijam [EKSPIR
taka }e ja izbegnam banalnosta, prekrasnata princeza potegna i preubav elen samjak prcna se raznebi neboto nesvesno za nervoznata gu{a; zagnaa zagarite, ko{utata ili elenot krcna; tr~aa trkum trapavite dunsterski do divata du{a; moè eden elen edinstven ko Elin ezde{e ejdi; ili stotina leeja lejki pred lovot na li~nata lejdi! Nataniel
{to pika ne treba mnogu da zboruva. N# pozdravuva edna ènska du{a. (Vleguvaat @akeneta i Torlak) @akeneta Bog neka bi posaka dobroutro, gospodine sve{ten! Holofern Gospodine sve{ten! Onoj {to vi sveti. Ako treba na nekoi da im sveti, koi se tie pa da im sveti? Torlak
Retka darba! Gospodine daskale, onie {to bodat. Akmak Holofern Darbata zatoa se dava; da ima {to da te ~e{a! Holofern [to se moè tuka, darba si e darba. Imam luda~ki otka~en duh, poln sum formi, stilski figuri, sliki, temi, idei, procenki, bravuri, obrti: site se za~nati vo èludnikot na moeto pomnewe, kotkani vo utrobata na pia mater, a mi pukaat koga }e se rodi mo`nost. No darbata vredi samo kaj onie kaj koi drasti~no e izostrena, a jas sum krajno blagodaren za toa. Nataniel Gospodine, slava mu na gospoda {to ve donese kaj nas, a vaka treba da velat i site moi vernici; za{to odli~no im gi u~ite sinovite, a }erkite mnogu dobivaat pod vas; vie ste dobar ~len na zaednicata. Holofern Mehercle, ìmi Herkul! Ako sinovite im imaat dar, za upatstvoto tuka sum jas; a ako }erkite im se raspoloèni, moe e da im go piknam. No vir sapit qui pauca loquitur, onoj Zna~i da im sveti na tie {to bodat! Vidi majkata, stokmeno nema {to; ko samiot da ne znae da bodi pa treba nekomu da sveti: da gori ama samo da sveti; fino, ba{ fino! @akeneta Gospodine sve{ten, bidete dobri i pro~itajte mi go pismovo; mi go dade Torlak a prateno mi e od Don Armado: ve molam, pro~itajte mi go. Holofern Facile precor gelida quando pecus omne sub umbra Ruminat, polnonade`no ti se molam duri na~i~kanoto stado pase vo ladot pod drvjata itn. Ah, dobar star Mantov~anecu. Za tebe moàm da go kaàm ona {to patnikot go veli za Venecija: Venetia, Venetia, Chi non ti vede, non ti pretia. Venecijo, Venecijo koj ne te gleda, ne te ni ceni. Stariot Mantov~anec! Stariot Mantov~anec! Koj{to ne te razbira, ne te ni saka. Ut, re, sol, la, mi, fa. Prostete, gospodine, {to pi{uva vo pismoto? Ili,
259
podobro, kako {to Vergilij veli vo svojata [to, stihovi? Nataniel Da, gospodine, i toa mnogu ve{ti. Holofern
Nazon ako ne zatoa {to ima{e nos da gi namirisa mirizlivite cve}iwa na voobrazbata i {armot na inventivnosta? Imitacijata, podraùvaweto ne se ni{to; i zagarot go imitira gospodarot, majmunot ~uvarot, umorniot kow java~ot. No, devojko nevina, dali pesnava vi e posvetena vam? @akeneta
Da ~ujam nekoja strofa, nekoj stih, nekoj red: lege, domine. îtaj, gospodine. Nataniel
Da, gospodine; od nekoj gospodin Biron, eden od ~udnite pridru`nici na kralicata. Holofern
Ako zakletvata qubovna se kr{i kako da se zakolnam na qubov? Samo na ubavinata dadeni, zakletvite se dràt; kon sebe neveren, za tebe }e ostanam veren, ubav, dabje za mene se tie, za tebe vrbi àlosni {to se kr{at. Gi zatvoram site knigi, samo knigata ti ja sakam v o~i vo koja radostite zreat {to umetnosta gi la~i znaeweto ima smisla samo za tebe ako se to~i u~en e samo onoj jazik od koj ti boèstveno zra~i{. Prazna e du{ata {to vo tebe ne gleda ~udo, pa zatoa se gordeam koga tebe {tedro te falam; v o~i molwa Jupiterova, od grloto gromoglasje ludo koe, li{eno od gnevot, v du{a pali simfonija mala. Nebesna ko {to si, o, qubov, prosti {to ti gre{am pa boèstvenata slava so jazik zemen ti ja me{am. Holofern
]e yirnam u{te edna{ komu e nameneto. Li~no na sne`nobelata raka na najubavata gospo|ica Rozalina. Pak }e vidam koj e avtor na pismoto, za{to sakam da utvrdam koj mu pi{uval na li~nosta na koja & e pi{ano: Vo slu`ba na va{ata milost za {to sakate, Biron. Gospodine Nataniel, ovoj Biron e eden od onie {to se zakolnaa so kralot; a ovde sostavil pismo do edna od pridru`bata na tu|inskata kralica, koe, slu~ajno, ili po logi~niot razvoj na nastanite, stignalo na pogre{na adresa. Trkni i pojdi, devoj~e slatko; predaj go pismoto vo vladarskite race na kralot; moè da bide od golema va`nost. Ne zadrùvaj se mnogu na formalnostite; od taa dol`nost te osloboduvam; zbogum. @akeneta Torlak, pojdi so mene. Gospodine, Bog neka ve blagoslovi! Torlak Tvoj sum, devojko. (Izleguvaat Torlak i @akeneta.) Nataniel
Nema apostrof, fali akcent; dozvolete da ja yirnam pesni~kata. Metrikata izgleda samo e vo red; no elegancijata, dikcijata i zlatnata kadenca na poezijata, caret, gi nema. Tuka be{e car Ovidij Nazon. A zo{to
Gospodine, ova ste go storile pred strav od boga, mnogu nabo`no i kako {to veli eden od svetite oci -
260
Holofern

(Vleguva Biron so pismo v raka.) Biron Kralot lovi elen; a jas se lovam samiot sebe: tie frlaat mreì; a jas samiot v mreà pa|am, - pad {to obes~estuva: obes~estuvawe! Grd zbor. No smadri se tago! Taka velat rekol akmakot a taka velam i jas, zna~i jas sum akmak; dobro se pokaà, umu, nema {to! @imi boga, ovaa qubov e luda ko Ajant: ubiva ovci, me ubiva mene, zna~i jas sum ovca: pak dobro se pokaàv, nema {to! Nema da sakam; ako sakam, obesete me; navistina, nema. O! Ama o~ite nejzini, - da gi nema tie o~i, o~i da nemam ako ja sakam.; samo da ne se tie o~i. Ni{to ne pravam na svetov, samo laàm, laàm su{am. @imi boga, navistina sakam, a toa ~uvstvo me nau~i da pi{uvam pesni i da bidam taèn. Kaj nejze e ve}e eden od moj sonet: go napi{a majtapxija, akmak go prati i sega gospo|icata go ima; majtapxio sladok, akmaku posladok, gospo|ice najslatka! I~ ne bi mi bilo gajle ako i drugite trojca se vo ista ka{a. Eve eden od niv so hartija v race; bog neka mu dade sila da vozdivnuva i da ofka! (Zastanuva na strana.) (Vleguva Kralot, so hartija v race.) Kralot Te{ko mene! Biron Pogoden, spolaj ti gospode! Gori, pe~i, Kupidone sladok; si go udril so luta strela pravo v srce. Tajni, a? Tajni! Kralot (îta) So tolku sladok bakne` zlatniot fener ne kresnal vrz sveìte utrinski kapki na trendafilot
Ve molam, gospodine, dosta so tie sveti oci; edinstveno se pla{am od la`ni metanii. No da se vratime na pesnata; dali vi se dopadna, gospodine Nataniel? Nataniel Izvonredna za takvo pero. Holofern Deneska }e ru~am kaj tatkoto na edna moja u~eni~ka; kade {to, ako ne vi pre~i da ja blagoslovite trpezata so molitva, li~no }e se pogriàm, vrz osnova na privilegijata {to ja imam kaj roditelite na pogore spomenatoto dete ili u~eni~ka, da bidete ben venuto, dobredojdeni; tamu }e vi dokaàm deka stihovive ne se izlezeni od sofisticirana du{a, deka se li{eni od poetski vkus, bistrina i inventivnost. Ve molam da mi pravite dru{tvo. Nataniel Vi blagodaram za{to dru{tvoto, veli Svetoto pismo, e radosta na ìvotot. Holofern A sigurno, Svetoto pismo tuka ne gre{i. (Na Akmak) Gospodine, i vie ste pokaneti; sigurno nema da me odbiete; pauca verba, {to pomalku zborovi. Odime! Velmoìte si ja teraat svojata igra, a nie samo sakame da se potkrepime. (Izleguvaat.)
261
Longavil
ko tvoite o~i koga so sveìna }e blesnat so no} od rosa po obrazite moi, tilot. Nit svetnala mese~inata so svetlina bistra niz dlabinite proyirni {to srebrenost sipa ko ti {to sveti{ niz solzava {to blista dur sekoja solza likot tvoj go lipa. I sekoja kapka ko ko~ija tebe te nosi pa java{ pobedonosno niz mojata bolka, i samo gleda{ kako du{ava mi rosi i sjajot svoj kako niz jadov me kolka. No ne vozgorduvaj se; oti vaka {tom se ma~am ne teraj me u{te pove}e po tebe da pla~am. O kralice kralska! Tolku doblesti te krasat {to ni umot ni jazikot smrten moàt da gi kaàt. Kako makite }e mi gi znae? Hartijo, smadri se ovde: listovi slatki, ludosta zasenete ja. Nekoj ide! (Se trga na strana.) [to, Longavil! îta! slu{aj uvo! (Vleguva Longavil so nekolku listovi.) Biron Opa, ist ludak ide, vo isto luda~ko ruvo! Longavil Te{ko mene! Zavetot go zgaznav. Biron [to, zborot go prekr{i, a hartija nosi! Kralot Zaquben e, mislam: slatko e prijatelstvoto vo sramot. Biron Pijaniot na pijanicata mu go saka {armot.
Dali sum prviot {to ispadnal kukajca? Biron Eve ti uteha; pred tebe znam barem dvajca. So tebe sme trojca, golo sveto trojstvo ko besilkata na Tajbern kaj{to se umira za qubogojstvo. Longavil Se pla{am stihovive ne moàt da te trognat o Marija, carice, na qubov da te podbodnat! ]e gi iskinam i }e ti pi{am vo proza. Biron O, stihovite gi vardat be~vite na bludniot Kupidon: ne rasipuvaj mu gi. Longavil Neka ostanat sepak. (Go ~ita sonetot.) Zarem ne bea nebesnite slova na o~ite tvoi protiv koi svetot samo la~i zavera prazna pri~ina {to srcevo gre{no krivokletstvo go doi? Zakletvata za tebe prekr{ena ne zasluùva kazna. Od èni se otkaàv; no }e dokaàm grubo deka od tebe ne se otkaàv, boìca si, re~i zavetot mi be{e zemski; ti nebesna qubov, milosta vo tebe, nemilosta v du{a mi ja le~i. Zavetite se zdiv a vozduh e zdivot: zatoa sonce li~no na zemja {to gree{ ispari go vozduhov-zavet; zemi go so naplivot i ako toga{ go prekr{at, nemoj mene da mi se smee{. Pa ako sum go prekr{il, ima li {utrak kus vo sjajot {to zavetot bi go drèl a bi go zagubil rajot?
262
Biron
Vilijam [EKSPIR
Dimen Prava e ko kedar! Biron Olabavi malku, velam. Ramoto & e trudno. Dimen
Suetniot xiger, mesoto ko boèstvo go slavi, zelenata guska ko boìca; ~ista perverzija. Gospod neka ni e na pomo{! Izlegovme od |onija. Longavil Po kogo da go pratam? Stoj! Nekoj ide. (Zastanuva na strana.) Biron Site se krijat, site; miìtatara e vo moda. Ko polgubog sedam ovde na nebo, i tajnite na budalite gi krijam vo xebot. U{te vre}i vo mlinot! Boè! U{te ima {to se krijat: (Vleguva Dimen so pismo.) Dimen prepraven: ~etiri misira v ~inija! Dimen
Ko den sjaen bela. Biron Ko nekoj den: oti sonceto ne }e mora da gree. Dimen O kamo èlbata da mi se ispolni. Longavil I mojata podolu da ne e! Kralot
O preubava Kate! I mojata, gospode boè! Biron Biron O nezrela tikvo! Amin, vo svoe ime velam. Taka moè. Dimen Dimen @imi boga, za smrtnite o~i ~udo! Biron Ti se molam, pa taa e samo telo! Laè{, ludo! Dimen Kilibarot v kosi ko na pile & stoi. Biron A {to & fali na stra~kata vo kilibar boi? Sakam da ja zaboravam, no taa e treska piknata vo krvta i postojano me pleska. Biron Treska vo krvta! Pa bocni edna vena neka iste~e v pajnca. Ama slatka prisena! Dimen U{te edna{ }e ja pro~itam odata {to ja sklepav.
263
Kralot
Biron Ete kako od mudrec stanuva{ skepar Dimen (Go ~ita sonetot) Edno mom~e eden den qubovta cuti po veligden vide mnogu li~en cvet zaigran so vetrot klet. Niz lisjeto somotsko, kedro, nevidliv se provira vetrot a qubovnikot smrtno spalen posaka zdiv nebesen da stane. Zdivot, re~e, beskrajno te saka kamo i jas da te qubam taka! No si dadov crna kletva od tebe da ne vidam ètva no kaj se ~ulo mom~e mlado da ne kine cvet~e rado. I ne veli gre{en imav poriv {to za tebe krivokletnik se storiv pa i Zevs za tebe v pekol od Junona bi se odrekol i napu{taj}i go tronot dovek za tebe bi se storil ~ovek. Ova & go pra}am, i u{te ne{to {to }e ja kolka vistinskata qubov niz neiska`liva bolka. O! kamo kralot, Longavil i Biron da li`nale barem malku od qubovnovo miro. Toga{ ~isto od sramot }e bide ova ~elo kaj{to mnozina gre{at, gre{no ne postoi delo. Longavil (Izleguva napred) Diman, qubovniot poriv ti e mo{ne pogan {tom vo bolot quboven i tu| posakuva{ ogan; bledni, no jas bi pocrvenel, bi umrel od maka da me ~ujat kako bludno se zanesuvam vaka.
(Izleguva napred) Pocrvenete, gospodine, ist ste ko nego olo{, samo {to korej}i go, stanuvate dvapati polo{: vie ne ja sakate Marija! Vam vi {teti {to nikoga{ za nea ne ste pi{uvale soneti, i nikoga{ ne ste gi svile racete mladi vrz srceto zaqubeno pod zovrienite gradi. Skrien bev tuka blisku vo xbunot obajcata ve vidov, za obajcata mi pocrvene klunot. Pesnite bludni vi gi ~uv, vidov si ja vadite masta vozdi{kite vi gi setiv, vi ja namirisav strasta: te{ko mene! veli eden: Zevse! drugiot pla~e zlatokosa e, veli eden, ko biljur, vika drugiot smra~en: (Na Longavil) ti zavetot bi go skr{il po cena na rajskoto mesto (Na Dimen) a i Zevs, za nea bi se simnal od prestol. [to }e re~e Biron koga }e ~ue deka nekoj vrz zavetot sve~en bludno blue? Kolkav li prezir, kolku pogrdna rea od zaka~ki }e istura duri }e umira o smea? Za siot rasko{ viden od mene koga i da e ne bi sakal toj takvo ne{to za mene da znae. Biron (Izleguva napred) Istapuvam napred na licemerieto da mu udram kam{ik. Ah! kralu moj dobar, prosti, te molam za mig, kaì, koj ti dade pravo vaka da gi ru{i{ zaqubenive gluvci koga i samiot si zacapan do u{i? O~ite ko~ii ne ti se; vo tvoite solzi nema princeza {to rasko{no polzi zavetot ne bi go prekr{il, ne daj boè, ti i soneti? Samo poet~e nekoe toa go moè. Zarem ne vi e sram? Zarem ne ste za rezil {to site trojca stanavte dostojni za
264
Vilijam [EKSPIR
prezir? Ti trn mu najde v oko; kralot kaj tebe najde, a jas greda kaj site, nema tuka fajde. O! [to gluposti se iznaslu{av, suetni lagi, vozdi{ki, ofkawa, treskawe zeleni, tagi; O! Kolku strpliv bev, dopu{tiv nekoj da me davi, pred o~ive moi kralot komarec da mi se pravi, golemiot Herkul bilii da frla, premudriot Solomon vo ni{alka da se krla, umniot Nestor zaspivalki da pee Zlovolniot Timon ko bebe da se smee! Kaj te ma~i bolka? O, kaì mi dobar moj Dimen, i tebe, Longavil, kaj ti tlee jadot zimen? I tvojot, kralu moj? S# ne{to v gradi ve stega: da mavneme po edna, na zdravje! Kralot Gor~liva pravi{ {ega. Bdeeweto tvoe, zna~i, n# izdade pred tebe? Biron
Biron Spas baram od qubovta; qubovniku, trgni mi se od patot. (Vleguvaat @akeneta i Torlak.) @akeneta Da ìvee kralot! Kralot [to gre{no za mene ima{ ? Torlak Predavstvo gre{no. Kralot Zarem za predavstvo gleda{ klima? Torlak Ni slu~ajno, gospodaru. Kralot
Ne toa, tuku vie me izdadovte mene. Mene {to sum ~esen; mene {to za grev go smetam kr{eweto na ona {to sve~eno }e go vetam; Jas sum izdaden, za mene praviloto vaì go zgre{iv dru{tvoto, nepostojani ste vie maì. Ste me videle li nekoga{ da klepam pesni? Vremeto da go tro{am, da tr~am po èni lesni? Dali ste me ~ule da vospevam race, noze, o~i, lice, stava, ~elo, gradi, odeweto kroce? Kralot Poleka! {to si navalil tolku tvrdo? êsen li si ili krade{ {to ita{ tolku grdo?
Toga{ sose nego, fa}ajte xade, @akeneta Ve molam, gospodaru, neka se pro~ita ova pismo. Popot na{ se somneva; veli predavstvo tuka leì. Kralot Biron, pro~itaj go. (Biron go ~ita pismoto.) Od kade ti e? @akeneta Od Torlak.
265
Dimen
Kralot Od kade ti e? Torlak Od Dun Adramadio, Dun Adramadio. Kralot
Sega sme tokmu na broj. Biron Taka e, tuka e i ~etvrtiot gu{ter. ]e mrdnat èlkive? Kralot
[to e? [to ti stana? Zo{to go kine{? Biron Gluposti, kralu, gluposti; zakana za vas ovde nema. Longavil Ako e taka, toga{ zo{to tolkava trema? îtaj! Diman (Gi sobira del~iwata) Rakopisot e na Biron, a ovde i imeto mu stoi. Biron (Na Torlak) Kopile edno gadno, roden si rezil da mi skroi{. Vinoven sum, gospodaru, vinoven! Priznavam, zgre{iv! Kralot Biron [to? Biron Deka na vas trojca {utraci vi falev u{te jas, u{te eden {utrak za na masa da ve te{i; toj, toj i vie, i ti, kralu moj pa ijas, kesexii sme vo qubovta i smrt ni sledi nas. O, raspu{tete gi site pa }e vi kaàm u{te. Da ne sakav? Koj u{te koga edna{ }e ja vidi boèstvenata Rozalina, ko grub indiski divjak pri yastrata prva {to ma|esno ja budi no}ta siva ne bi padnal na zemja, zaslepen od sjajot, navednat so glavata ko da go videl rajot? Koi o~i orloliki moàt vo neboto sjajno na ~elo da & yirnat bez da oslepat trajno? Nadvor, gospoda, ne terajte me da pukam! Torlak Za verniot ulicata, predavnikot ostanuva tuka! (Izleguvaat Torlak i @akeneta.) Biron Gospoda mili, qubovnici, o, da se pregrneme sega. Postojani sme ko voda me|u dva brega; moreto nadoa|a i si odi, neboto sjae ko |akon no mladata krv vrie, ne se sviva pred stariot zakon. Se ra|ame i tuka popravki ne moè da se vr{at dadenite zakletvi prirodno e da se kr{at. Kralot [to! Da ne saka{e niz stihuvanava mina nekakva qubov da iskaè{?
266
Kralot
Vilijam [EKSPIR
Biron \avolot, ko no}en duh svetot go losti. O, ako so mra~ni taa taguva misli odu{evuvaweto od beliloto i crnite kosi kaj neve{tite qubovnici nejze ja boli. Tokmu so nea crnoto ubavo stana. ârta nejzina modata dene{na ja smena, pa duri i krvta, neprirodna boja ima; zatoa crvenoto, da izbegne da go korat, vo crno se oboi, imitiraj}i ja nea. Dimen I oxa~arite, da li~at na nea, se borat. Longavil A jaglenarite ne se pove}e za smea. Kralot A crncite se gordi na licata {to im svetat. Dimen Mrakot stanal svetlina, sve}i ne treba da gorat. Biron
Kakva strast, kakva furija ti nadoa|a ko metla? Qubovta moja, gospodarkata nejzina, e luna prekrasna, taa samo pratilka yvezda, odvaj svetla. Biron Toga{ slep sum i nemam o~i, a jas ne sum Biron; o, da ne e taa, denot no} }e bide. Od site boi boèstvena skladnost ko na pana|ur, na krasnoto lice & ide; kaj{to nekolkute doblesti dostoinstvo ~inat i kaj{to kopneìte bez kopne` minat. Pozajmi mi ja pesnata na site ne`ni du{i no {to }e & e? Re~itost e taa {to gu{i. Stokata za prodavawe prodava~ot neka ja fali, taa e nad falbata; a falbite kusi, falbi se mali. Pustinik istro{en, sto godini vo gnidi, pedeset bi smalil, pogled da & vidi. Ubavinata starosta ja mladi nebare bebe novoroden~e pokrieno so li~no }ebe. O, sonce e taa i od nejze site ne{ta svetat. Kralot Boè gospode, ko abonos e crno tvoeto libe. Biron Ko abonos, veli{? O boèstveno drvo, od nego da ima{ èna, blaènstvo prvo! O, koj ne bi se zaklel? Dajte kniga da se zakolnam deka ubavinata ni{to ne zna~i ako ne nau~i od o~ite da & zra~i; liceto ubavo ne e ako ne e crno sosem. Kralot Gluposti! Crnoto e beleg na adot, boja na duvlata, u~ili{te na no}ta; a krunata na ubavinata od neboto mu li~i.
Va{ite sakani ne bi smeele da izlezat pred vo`dot, od strav belilata da ne im gi izma~ka do`dot. Kralot Tvojata smee, nikogo taa nema da pleni za{to mnogu se poubavi i neizmieni. Biron ]e dokaàm deka e ubava pa makar govorel do denot suden! Kralot Toga{ pove}e od nea }e se upla{i{

otkolku od \avolot ve~nobuden! Dimen Ne sum videl ~ovek da go pravi grdoto tolku li~no! Longavil Eve, vidi go |onov! \on-lice taa ima! Mu gi pokaùva ~evlite. Biron O, plo~nikot poplo~en da e so o~ite tvoi, prefina nogata bi & bila da go gazi. Dimen O, rezil! koga }e vrvi, ona {to gore stoi ozdola ulicata }e go gleda pa }e ja mrazi{. Kralot I {to? Zarem ne sme zaqubeni site? Biron Sme i tovarot na krivokletstvoto go delime ko ~in svr{en. Kralot Toga{ kavgata na strana; Birone dobar, dokaz najdi deka qubime zakonski, a zavetot ne e skr{en. Dimen Taka, taka! da go razubavime malku zloto. Longavil Potporka najdi, da znaeme ponatamu kako, ujdurma stori, itro{tina, samo da kidneme od dnoto.
267
Dimen
Lek najdi za grevot! Biron O, potrebno e i toa mnogu. Podgotvete se zna~i, vojni na qubovta, i setete se na prviot va{ zavet: da postite, da u~ite i da ne se gledate so èni; ~isto predavstvo na kralskoto mlade{ko doba. Kaète, dali ste kadri da postite? Stomacite vi se bunat, a vozdrùvaweto bolesti nosi. A tamu kaj{to se zakolnavte da u~ite, tuka predavstvo izvr{i sekoj od vas. Moète li v misli da bludite, a sepak da se xarite i da se yverite v kniga? Oti kako vie kralu, ili ti, ili ti, }e ja soznaete na u~eweto vistinskata vrednost li{eni od ubavinata na ènskoto lice? Ovoj nauk go izvlekov od ènskite o~i: Tie se temelot, knigite, {kolite, od kaj{to vistinski {ika prometejskiot ogan. Univerzalniot napor bezmerno ja true duhovnata mo} vo ~ove~kite veni, ko {to dolgotrajnata rabota i oddot muskulnata snaga na patnikot ja cedat. Taka se otkaàvte od upotrebata na o~ite svoi a so toa i od u~eweto zaradi koe dadovte zavet; oti postoi li na svetot avtor {to na takva ubavina u~i ko {to u~i ènskoto oko? U~eweto ne e ni{to drugo tuku samo dopolna na{a, i tamu kaj{to sme, tamu e i toa; pa koga }e si se vidime vo o~ite na èna ne go gledame li tamu i znaeweto na{e? O, se zakolnavme da u~ime gospodo, a so toj zavet se odrekovme od knigite na{i; oti kade bi na{le moj kralu, ili ti, ili ti, niz olovnite dosetki na va{ata pamet tolku ogneni stihovi ko {to brzite o~i
268
Vilijam [EKSPIR
na vestalkite na ubavinata vi dadoa na pretek? Ve{tinite drugi bavni sosem go zauzduvaat umot pa zatoa nao|aj}i zanaet~ii jalovi, ne davaat ètva od te{kata svoja maka; no qubovta, prvin nau~ena vo o~ite na èna, ne ìvee sama, soyidana vo umot, tuku so dvièweto na site elementi, brzo protekuva ko misla niz site na{i mo}i, i sekoja mo} ja zgolemuva dvojno bez ogled na namenata, obvrskata. Izvonredna ostrina mu dava taa na vidot; qubovnikot so ostriot pogled zaslepuva orel; a so uvoto najtivkiot zvuk }e go ~ue i tamu kaj{to za nego e gluv od kradecot sluhot: Po~uvstvitelno kaj qubovnikot e setiloto za dopir, od ne`nite rok~iwa na sogoleniot polàv; za vkusot na qubovnikot grub e jazikot na Bahus. Po odnos na smelosta zarem ne e qubovta kako Herkul, {to s# u{te gi ka~uva drvjata na Hesperidite? suptilna ko sfinga; polnozvu~na i slatka ko ma|i~nata lira na Apolon {to mava po zategnetite struni od svoite kosi; a koga qubovta }e progovori, so glasot toga{ site bogovi go zaspivaat neboto so skladnost. Nokoga{ poet ne zel da pi{uva pero pred mastiloto da go natopi vo vozdi{ki od qubov; o, toga{ stihot smiruva i divja~ki u{i i vsaduva vo tiranite ~ove~nost blaga. Od ènskite o~i go vle~am ovaj nauk: so vistinski prometejski ogan tie iskrat; tie se knigite, ve{tinite, {kolite {to upat davaat, {to sodràt i go hranat svetot; i ni{to, da ne se tie, ne bi bilo sjajno. Zatoa od èni koga se otkaàvte bevte glupi
i glupi }e ostanete ako do zavetot se drìte. vo ime na mudrosta, zbor {to site maì go qubat ili vo ime na qubovta, zbor {to maìte na srce go nosat, ili vo ime na maìte, sozdava~i na sojot ènski, ili vo ime na ènite po koi nie maìte sme maì, dajte na zakletvive da zaboravime za edna{ sebesi da se najdeme, ili vo sprotivno }e se zagubime sebesi drèj}i nekakov zavet. Da si vaka neveren nabo`nost ~ista zna~i oti i milosta do vakviot zakon se drì; a moè li nekoj od milosta da la~i qubov? Kralot Toga{ vo imeto na svetiot Kupidon vojnici na megdan! Biron Bajracite razvijte gi udrete po niv! Legnete gi, stutkajte gi! No imajte na um prvin za vreme na bojot kon sonceto da gi svrtite. Longavil Na rabota toga{; no bez kitewa, toga{ prosto; re{ivme zna~i da gi barame francuskive momi. Kralot I da gi osvoime: zatoa najdobro e velam nekakva zabava da smislime vo {atorite nivni. Biron Kako prvo, od gradinata da gi odvedeme pravo tamu; potoa sekoj za raka ne`no da ja zeme gospo|icata svoja li~na i da ja odvede doma. Popladne so prekrasna zabava }e gi zabavu-
269
vame ve{to, onakva kakva {to kratkosta na vremeto }e ni ovozmoì; oti so veselba, igri, maski, ludosti na satot qubovta se najavuva, postilaj}i & go so cve} e patot. Kralot Odime, odime! Sekoj mig skapoceno ni nosi ime. Zatoa vremeto zgodno gospoda, ne smeeme da go propu{time. Biron Allons, allons! Koj korov see, ne `nee ìto, a melnicata na pravdata mnogu e bavna; lesnata èna moè da e ~uma za maòt plitok no ako, toga{ razmenava }e bide merodavna.
270
Holofern
Vilijam [EKSPIR
Satis quid sufficit, dosta e kolku {to e dovolno. Nataniel Go slavam gospoda zaradi vas, gospodine; va{ata rasprava za vreme na ru~ekot be{e ostroumna i lapidarna; prijatna a bez prostakluk, duhovita a bez izve{ta~enost, hrabra a so skrupuli, u~ena a nenametliva i {to e naj~udno bez ereti~ki naplivi; Denovive razgovarav so eden od dru{tvoto na kralot koj{to nosi titula, nare~en e, se vika Don Adriano de Armado. Holofern Novi hominem tanquam te, go poznavam ~ovekot ba{ kako tebe; mnogu e nadmen, govorot mu e strog, jazikot melem, okoto slavoqubivo, odot kralski, a op{toto odnesuvawe suetno, sme{no, golemo kur~alo e. Premnogu e, bi rekol, ispeglan, izve{ta~en, ekscentri~en, pateti~en, epten mirisa na stranec, so eden zbor. Nataniel Dobro i precizno go opi{avte. (Go vadi bele`nikot.) Holofern
dobro razbiram. Holofern Bone? Bon, fort bon; Priskijan e malku izgreban: ama moè da projde. (Vleguvaat Armado, Molec i Torlak.) Nataniel Videsne Quis venit? Gledate koj doa|a? Holofern Video, et gaudeo, gledam i uìvam. Armado Momce! Holofern Zo{to momce a ne mom~e?
Armado Lu|e miroqupci, zdravo! Holofern Najvojnoqubiv, gospodine, pozdrav!
Toj strunata na svojata re~itost ja predi potenko odo{to mu dozvoluva zajreto argumenti. Mornici mi idat od takvite fanati~ni otka~enkovci, od takvite samosvojni tapoglavci {to s# merat na konec; od surovite uni{tuva~i na jazikot, koi mesto se somnevam velat {e {omnevam; dug mesto na{eto dolg, - komsija mesto kom{ija, sisa mesto {i{a. Navistina uzasno kako {to bi rekol toj mesto uàsno - mi udira na udrenost; ne intelligis domine? Me razbira{, gospodine? ûknatost, zabeganost. Nataniel Laus Deo, bone intelligo,Fala mu na gospoda,
Molec Izgleda bile na nekoja rasko{na jazi~na gozba, pa gi dobile tro{kite. Torlak More predolgo ìveele od kov~egot na milosta poln zborovi. Se ~udam kako ne te izel do sega gospodarot mesto zbor; oti da se sprostre{ kolku si dolg i {irok }e ispadne{ pokus od honorificabilitudinitatibus; najdolgiot zbor; ~ovek moè polesno da te goltne od kocka {e}er.
în PETTI
Scena 1
(Vleguvaat Holofern, ser Nataniel i Akmak,)
Molec Ti{ina! Kanonadata zapo~nuva. Armado (Na Holofern) Gospodine, da ne ste slucajno ucen? Molec U~en, e u~en. Gi u~i decata na roglesta alfa vita. Ako stavime rog na bukvata o i pred nea i ja tutneme bukvata r, pa na toa stavime rog, {to }e izleze? Holofern Rogovi. Pa }e izleze bog plus rog. Holofern Molec Rasuduva{ ko dete. Odi {etaj. Ne. Po Verneroviot zakon b preo|a vo v, g vo l i ispa|a vol. Glup vol rogonosec. Ete kako u~i. Holofern Od kade g vo l? Molec Od sekade. Ne me terajte da dokaùvam. Armado Molec Pozajmi mi eden rog pa }e ti {etam niz detstvoto do sabajle. Torlak Da imam samo edno pare na svetot }e ti go dadam da si kupi{ gurabija. Eve ti, zemi ja onaa ista remuneracija {to ja dobiv od gazdata, ti denar-}ese od pamet, jajce - pamet od ~avka. @imi solenite blanovi na meditelanot, ova ti e udal bas vo ~elta: Moòk od usi culi! Umot moj se laduva; Moòk i pol! Molec Mozok na dete vo lice so br~ki; Br~kosan mozok. Holofern Koja e metaforata? Metaforata! Metaforata! Molec
272
Vilijam [EKSPIR
Holofern
O,o kamo neboto da be{e milozlivo pa da mi be{e kopile ba{ }e me naprave{e sre}en tatko. Dobro de, ne beri gajle, umot ti e vo maloto prste, da ~uknam {to se veli. Holofern Mi smrdi, mi smrdi tuka na rasipan latinski; nekoj celo vreme blada. Armado Ucen coveku, praeambula, nepotreben voved; tleba da se izdvoime od valvalite. Vie gi poducuvate mladite, gole na vlvot od planinata? Holofern Ili mons, {to se veli, rid. Armado Neka vi bide po va{a volja, znaci rid mesto planina. Holofern Planinaram kako ne, i podu~uvam. Armado Gospodine, plet s# i nad s# {latka volja i }ef e na klalot na plincezata vo nejziniot paviqon da & gi izlie svoite cuvstva vo casovite sto pa|aat vo posledniot del na denesniov den, vleme koe plostata masa glubo go vika popladne.
âsovite koi pa|aat vo posledniot del na denot, toa vi e ime, plemenit gospodine, koe to~no se poklopuva so popladne, prikladno e, i ednostavno skroeno po merka: Zborot e dobro izvagan, izbran; vkusen i soodveten, gospodine ve uveruvam, navistina ve uveruvam. Armado Gospodine, klalot e gospodin od visok lod i nie dvajcata, ve uveluvam, sme kako gas i ga}i, mislam plijateli sme mnogu bliski. [to se odnesuva do ona sto e v dusa me|u nas, pleku toa da pomineme: Te plekolnuvam, seti se na plistojnosta; te plekolnuvam, klaj si ja palalijata na glava i sled dlugite taze i seliozni zamisli, mnogu vazni, se lazbila no i ova da go ostavime na stlana: Oti molam da ti kazam nekogas na negovata milost mu pa|a na um, da oslepam ako lazam, da se potple na moeto kukavicko lamo, pa so svojot klalski plst, eve vaka da mi gi pogali ovie moi izlastoci, mustakite de: No dusko moj, da ne se pletkame so toa. Videlceto da mi se zemi ako ti kazuvam bajki; negovata milost ponekogas znae da dade isklucitelni pocesti na Almado, vojnikot, patnikot koj go videl svetot: Ama i ova da go tlgneme nastlana. Ona pak sto e vsusnost sve i vsja od s# ova, ama ziti gospod dusko neka ova ostane stlogo me|u nas, toa e sto klalot saka pled

Armado plincezata toa pilence slatko, da izmajmulam nekakvo zanesno plikazanie ili pletstava, ili teatal, ili ziva slika, ili lakldija, ili ognomet. Pa doznavaj}i deka gospodinot paloh i vasata slatka licnost ste doblo potkovani i peceni za takvi glomoglasni izlivi i za takvi neocekuvani plolivi na ladost, taka da kazam jas ve zapoznav so toa, za najzivo da ve zamolam plitoa da mi se najdete pli laka. Holofern Gospodine, treba pred nejze da gi predstavite Devette Veli~enstveni. Gospodine Nataniel, koga e vo pra{awe dobar pomin, nekakov teatar vo posledniot del od denot, a koj so na{a pomo{ i po zapoved kralska i voljata na ovoj mnogu galanten, blagoroden i mnogu u~en gospodin, treba da se odigra pred princezata, jas velam deka ni{to poprikladno nema od Devette Veli~enstveni. Nataniel A kade, ìvi gospod, da najdeme tolku veli~enstveni lu|e za ova prikazanie. Holofern Zajte sto? Xo{ua }e bidete vie; jas ili ovaj galanten gospodin, Juda Makavejski; ovoj torlak bidej}i e graden ko kow, }e go igra Pompej Veliki; paòt - HerkulHolofern Ne znaeme.
273
Plostete gospodine gleska toj e siten ko sitni pali. Nema matelijal ni za palecot na toj velikan, nema ni za jabolkoto na negoviot bozdogan. Holofern Smeam da kaàm ne{to? ]e go pretstavuva koga bil mal; cela negova rolja }e bide davewe na zmija a jas, za taa cel }e spremam dobra odbrana. Molec Ama vi teknuva! Alal da vi e! Ako nekoj od gleda~ite zasvirka i ssne, moète da viknete: Odli~no Herkul! Sega sma~kaj & ja glavata! A toa e odli~en na~in navredata da se pretvori vo voodu{evuvawe samo {to malkumina so odu{evenost toa moàt da go storat. Armado A sto e so dlugite velicenstveni? Holofern Jas samiot }e igram trojca. Molec Trojno - veli~enstven veli~enstveniku! Armado
274
Armado

(Vleguvaat Princezata, Marija, Katarina i Rozalina.) Princezata Du{i~ki slatki, ne si odime siroma{ki od ovde, ako porojot darovi prodolì da tura; gospo|ica opto~ena so dijamanti! Gledajte {to s# dobiv od zaqubeniot kral. Rozalina Zarem so ova ne stigna i ne{to drugo? Princezata
Ako vdime ova ne odi }e plikazeme lakldija. Ve molam, po mene. Holofern Via, ura, Akmak! Celo vreme }uti{. Akmak Nitu pak ne{to razbrav gospodine. Holofern Allons! ]e ti najdeme ne{to da matka{. Aklmak Dajte mi da matkam ne{to okolu oroto; ili da udiram na baraban za veli~enstvenite a tie da matkaat, da razmatkuvaat. Holofern Epten akma~ki, bravo Akmak; da brzneme, zabavata n# ~eka! (Odat.)
Ne, samo ova! Ah da. I more rimuvana qubov na~i~kana i navezena na par~e hartija, od obete strani, na marginite i segde, pa odvaj na{ol mesto za pe~atot Kupidonov. Rozalina Taka se najde na~in bogovskata glava so vosok da ja zape~ati i da po~ne da raste za{to pet iljadi godini be{e palavo derle. Katerina Da, i prefrigan majmun zrel za besilka. Rozalina So nego nema prijatelstvo; sestra vi toj ja ubi. Katarina Toj ja napravi poti{tena, zamislena, ta`na, i taa si umre; da be{e lesna, kako tebe so vesel, podvièn, lesnoigriv duh, moè{e i baba da stane pred da umre; a moè{ i ti, za{to lesnoto srce ìvee dolgo.
275
Rozalina
Rozalina Koe e temnoto zna~ewe, du{o, na svetliov zbor? Katarina Svetli uslovi vo ubavina temna. Rozalina Treba borin~e za zna~eweto da go vidime.
Nema tuka {to da se krie; liceto ko va{eto da mi e li~no, i darot moj bi bil tolku golem; eve dokaz. A i stihovi dobiv, blagodarenie na Biron, metrikata e to~na; no koga bi bilo i ona {to e vnatre to~no, }e nema od mene poubava boìca na svetot; So dvaeset iljadi ubavici sum sporedena, o, me naslikal verno vo svoeto pismo. Princezata
Katarina Po {to e veren? Borin~eto }e se ugasni od va{eto fr~ewe; zatoa ona {to go mislam }e go ~uvam vo temno. Rozalina Princezata Gledajte, s# {to pravite vo teòk mrak da go pravite. Katarina Samo lesnite na svetlo s# pravat. Rozalina Ne teàm kolku tebe pa polesno mi e na du{a. Katarina Ne teì{ kolku mene? Zna~i ne se ni griì{ za mene. Rozalina Se razbira; kaj{to lek nema, ni grià nema. Princezata Dobri ste, dobri; obete ste dosetlivi i itri. No Rozalina, podarok dobivte i vie; od kogo e? I {to e? Odli~no! Ko mastilo, zna~i, li~na. Katarina Ubava ko tekst {to se pi{uva so crno. Rozalina Smrt za perodr{kite! Ne sakam da vi dolàm. Rumeno moe mome, rumeno i belo; kamo da ne vi napi{ea na liceto tolku to~ki. Princezata [egata e luda! Tolku mnogu mo~ki-lo~ki no Katarina, {to vi podari ubaviot Dimen? Katarina Rakavicava, gospo|o. Princezata A drugata za periodot zimen? Rozalina Po bukvite verojatno, po falbite ne.
276
Katarina
Vilijam [EKSPIR
I taa, gospo|o, i u{te zgora iljada stihovi {to od qubov gorat; golem prevod na dvoobraznosta ve{to sro~en, dlabok vo ednostavnosta. Marija Ova i nizava biseri Longavil mi gi prati pismoto e predolgo, ne mu teknalo da go skrati. Princezata Se soglasuvam. Samo srcevo ni dava viza pismoto da e pokratko a podolga taa niza. Marija Taka e, takvo e ènskoto srce.
ludosta {to od mudrosta se ra|a, od mudrosta garancii ima i toga{ e dobra ruda pa ukras stanuva mudar na u~eniot ludak. Rozalina Mlade{kata krv ne plamti so tolku jarost ko zreliot svet {to gori padnat vo razvratnost. Marija Ludosta kaj ludiot ne e tolku silna ko onaa kaj mudriot koj{to, od qubovta {ilnat od petni ìli zapnuva da dokaè deka e vredno duri i ona {to e prosta~ko i bedno. (Vleguva Bojet.) Princezata
Princezata Eve go Bojet, liceto mu plamti od smea. Mudri sme devojki {tom vaka qubovnicite gi ismevame. Rozalina Glupi se tie {to potsmevot na{ taka go kupuvaat. Toj Biron, pred da si odam, ima bezmilosno so maki da go bodam. O, kamo nekoj edna nedela so nego da mi dade, ima da go nateram da mi polze, od raka da mi jade, da se vrtka okolu mene, da bara pogodno vreme, pametot stihoklepstvoto da mu go zeme, ima da mi igra piperevka, vo s# da me slu{a, da bide gord {to gordost mi ra|a v du{a! Tolku bi go zela pod svoe ko klovn bez glas {to sluga toj }e mi stane a sudbina negova jas. Princezata Princezata [tom razumot pobudali, najlesno v stapica se pa|a; Sveti Denis protiv Sveti Kupidon! Koi se toa maì Bojet Da, da, srceto duri me stega. Kade e princezata? Princezata [to ima novo? Bojet Podgotvete se gospo|o, vojnata ne e {uta! Oru`jeto v race, devojki! Surija edna luta mirot saka da vi go sru{i: Amor majstori platil pa obleèn ~udno, navamu trgnal na prepad da ve fati; umot v glavi, spremajte odbranbena {ema, kukavi~ki skrijte se ili begajte, da ve nema.
277
Bojet
{to so vozdi{ki ni se zakanuvaat? Kaì, kodo{u, kaì! Bojet Pod ladnata senka na edna smokva bev naumil bar pol~as da dremnam krotko koga, op! za da me spre~at vo naumot ubav kon ladovinata naedna{ mi buvna kralot so druìnata: jas na vesta vedna{ se zatskriv vo bliskiot ~estak i go ~uv ona {to sega }e go ~uete i vie deka, preoble~eni, navamu trgnale tie, Glasnik niven eden pa` }e bide siten {to na pamet go nau~i aberot im iten, i kogo go u~ea kako da govori, kako da se drì: Vaka }e govori{, onaka teloto }e go drì{. No s# se somnevaa deka }e ima mnogu trema deka kralskiot pogled }e go izvadi od {ema. Oti, re~e kralot, angel pred sebe }e vidi{, no ne pla{i se, mora hrabar da bide{. Mom~eto re~e, Angelot e ko sveti Savo, }e se pla{ev navistina da be{e taa |avol. Na toa se nasmeaja site, go tapkaa po ramo a odobruvawata nikakvecot go bodrea samo. Eden lakotot si go po~e{a i niz smea kletva dade deka takov govor nikoga{ ne bil onaden; drug, so palecot i prstot be{e viden kako pukna i vikna Via! ]e bide {to }e bide!; Tret skokna vo vis, vrevna, Ko podma~kano odi! êtvrt na stapalo se svrte i na zemja se sploti. Potoa site na zemja se spruìja ko stoka i se kikotea vo nepodnosliva toka taka {to òl~kata }e im pukne{e od smea da ne po~nea solzi luda~ki da im se leat. Princezata Zna~i, veli{, vo poseta sega ni idat?
Vi idat, vi idat; i oble~eni se za da bidat ko Moskovjani ili Rusi, ili ne{to sli~no. Namerata im e niz igri, dodvori, besedewe li~no, quboven da ostvarat podvig kaj svoite dami {to po darovite }e gi prepoznaat sami. Princezata A zna~i taka? Toga{ }e se najdat na maka, za{to, dami, }e se prepravime site taka, {to nieden od niv ne }e ima mo`nost liceto da ni go vidi, da ja ispolni svojata dol`nost. Eve Rozalina, ovoj dar stavi go na sebe pa kralot mesto mene }e ti se dodvoruva tebe; ti zemi go ovoj a mene daj mi go tvojot, mila, pa Biron mene }e me smeta za Rozalina. Darovite smenete gi; pa sekoj dodvoruva~ }e bide sveden na druga da se dodvoruva, od zamenata zaveden. Rozalina Toga{ ajde; neka darot ubavo se gleda. Katarina So zamenata, kakvi nameri sledat? Princezata Namerata e nivnata namera da se spre~i: sekoj {to se podbiva na vreme treba da se le~i; podbivot so podbiv treba da se vrati. Sekoj od niv ona {to na srce mu leì na druga }e go otkrie ona {to mu teì pa so nego {ega }e se tera koga }e dojdat bez maski ubavo so nas da si projdat. Rozalina A dali da igrame so niv ako n# pokanat?
278
Princezata
Vilijam [EKSPIR
Biron O~ite, gadu, o~ite. Molec [to nekoga{ gi svrtele o~ite na zemnite dela! Nadvor Bojet Taka e, nadvor, navistina. Molec Nadvor od stravot, boènstveni dusi, smeknete i ne n# poglednuvajte Biron Poglednete n#, glupaku. Molec Poglednete n# so svoite sinozra~ni o~i, Bojet Te{ko }e go primat ovoj kompliment, podobro da kaèvte }erkozra~ni o~i. Molec Ne mi obrnuvaat vnimanie i toa me vadi od takt. Biron Ova e s# {to moè{? Da te nema, apa{ nizaeden! (Izleguva Molec.) Rozalina
Ne; ni slu~ajno pa makar majmuni da stanat. A i na govorite nababreni da pisneme nema pa tie neka babotat nie }e sme publika nema. Bojet Takviot prezir srcata epten }e im gi kine i nieden so govorot nema da mine. Princezata Toa ba{ i go sakam; somnenie nemam deka govorot }e sopre edna{ prekinat, zeman. Nema podobra {ega od {egata so {ega naditrena; go zema{ tu|oto, a i tvoeto ne ti bega. Zna~i ostanuvame, so podbiv nikoj nema da n# mezi tie }e doìveat podbiv, }e gi napravime rezil. (Zvuci na trubi.) Bojet Maskirajte se, maskiranite idat. (Vleguvaat Crnci so muzika; Molec so govor; Kralot i drugite lordovi maskirani kako ruski velmoì.) Molec Pozdraveni bidete, ubavini najrasko{ni na svetot! Bojet Ubavini ne porasko{ni od rasko{nite dulaci. Molec Svet soboru od najubavi dami, (Damite mu go vrtat grbot) {to nekoga{ gi svrtele - grbovite- na zemnite dela!
[to sakaat tu|incive? Vidi, Bojet. Ako govorat po na{ki, neka nekoj me|u niv edostvano ni kaè {to sakaat;
279
doznaj {to baraat. Bojet
tolku mnogu milji, princezata ve pra{uva kolku palci vo edna milja ima. Biron
[to barate od princezata? Kaète & deka merevme so teòk ~ekor. Biron Bojet Ni{to, samo mir i poseta blagorodna. I samata slu{a. Rozalina Rozalina [to velat deka baraat? Bojet Ni{to, velat, samo mir i poseta blagorodna. Rozalina Pa toa i go imaat; kaì im da si odat. Bojet Veli, deka toa i go imate pa saka da si odite. Kralot Kaète & deka mnogu izmerivme milji za po nekoj ~ekor vo takt da izmerime na trevava. Bojet Velat, mnogu izmerile milji za po nekoj ~ekor vo takt da izmerat na trevava. Rozalina Ne e to~no. Neka kaàt kolku palci ima miljata; ako izmerile mnogu toga{ lesno moè da se izmeri edna. Bojet Ako do ovde ste izmerile tolku milji, Toga{ igrata neka go smeni ona {to e trudno O molitelu sueten! Pobaraj drugo ~are, vaka samo sjajot mese~inski vo voda ti e }aren; Kralot Kolku zna~i ~ekori te{ki vo mnogute te{ki milji {to gi minavte izmerivte deka gi ima vo edna milja? Biron Ni{to ne broime {to e potro{eno za vas; dol`nosta ni e tolku bogata, beskrajna tolku, {to ja izvr{uvame bez nikakva merka. Otkrijte ni go sjajot na va{eto lice za nie, ko divjaci da go oboùvame. Rozalina Likot mi e mese~ina, pod oblak sega {to pliva. Kralot Blaze si mu na oblakot takov lik {to skriva. Trgni go oblakot, mese~ino, pa so yvezdite blesni i otkriena vo vodnive o~i plesni. Rozalina
280
Vilijam [EKSPIR
Rozalina
bara{ da baram a baraweto ne mi e ~udno. A, pove}e ne moè po starata cena. Rozlaina Kralot Toga{ neka svirat! Brzo, brzo neka denat. No, ne! Ne igram. I jas se vrtam ko mese~inska mena. Kralot Ne igrate? [to ve tera taka da se bega? Rozalina Na polne` dojdovte, izedina e sega. Kralot No pak si e mese~ina, a jas ona {to si bev. Muzikata sviri; i dvièwa treba da sledat. Rozalina Ako ne vi se igra, da zboruvame barem. So u{i ja sledam. Rozalina Kralot Bi trebalo so noze. Rozalina Bidej}i ste stranci i ovde ste slu~ajno eve vi raka, no nema da igram. Toa e krjano. Kralot Zo{to toga{ raka? Rozalina Princezata Za razdelba prijatelska. U~tivost pred s# i zavr{uva sekoja merka. Kralot Pro{irete ja merkata, ustata mi fati pena. Eve vi vedna{ tri: {e}er, med i mleko. Biron Dve tabaki toga{, a ako ste tolku fina kockata neka igra: {erbet, {ira i medovina ve}e {est slatki ne{ta. Samo pod uslov eden. Vo ~etori o~i. Kralot Uslovot e izvonreden. (Razgovaraat na strana.) Biron Beloraka gospo|ice, zbor sladok bi vi rekol. Ne doa|a predvid. Rozalina No ne moète ni da n# kupite; pa, zbogum sega; dva bakneì za maskata, eden za onoj zad nea! Kralot Kaète ja novata: kolku dru{tvoto ~ini? Rozalina Kolku otsustvoto va{e. Kralot
281
(Razgovaraat na strana.) Princezata Katarina Sedmo slatko ne{to, zbogum. Mene kockar raskala{en ne moè da me plene. Biron Samo zbor na strana. Biron Ne sladok belkim. Biron Longavil Vo òl~kata me bocka{. Princezata Vo òl~kata? Ba{ pelin. Biron Zatoa dojdete. (Razgovaraat na strana.) Dimen Katarina Dali bi sakale da porazgovarame malku? Ne e, ubav gospodine tele. Marija Longavil Porazgovarajte. Da go podelime zborot. Dimen Katarina Ubava damo. Marija Velite? Ubav gospodine, dali }e sme ramo do ramo ako vaka vi vozvratam? Dimen Moè li zbor-dva na samo? Vedna{ potoa odam. Ne sakam polovina da vi bidam. Zadrète go celo, moè dogodina vol }e ve vidam. Longavil Ama grdo vi stojat dosetkive. Ko rogovi da nabivate! Dama ne gazi ni na mrava. Va{ata maska dvojazi~no nosi ruvo, a mojata, nema, ni polovina od toa ne mele. Katarina Fele? veli Germanecov. Ne e fele tele? Longavil Tele e, ubava damo. [to? Zarem maskata vi e bez jazik? Longavil Ja znam pri~inata, damo, zo{to velite vaka. Katarina Ja znaete? Toga{ kaète ja! Pretvorena sum vo uvo.
282
Katarina
Vilijam [EKSPIR
voshit? Toga{ umrete ko tele bez rogovi na glava. Bojet Longavil Ne pred da razmenam zbor-dva so vas. Katarina Toga{ mukajte tiho; kasapot poznava po glasot. (Razgovaraat na strana.) Bojet Jazikot zajadliv na devojkive tolku oster mu idi ko {to e ostro se~iloto nevidlivo na bri~ot, {to se~e positno vlakno od {to moè da se vidi; smislata nad smislite im ja fa}a umot; tolku sila vo nego se krie; dosetkite im nosat itri krila poitri od streli, kur{umi, vetri{ta i misli. Rozalina Biron se otkaà od site molbi. Da pukne{! Zamol~ete, devojki, ni zbor pove}e, ni cuvka! Biron Pomo{ gospoda, zar ne gledate n# napravija pufka? Kralot Zbogum, devojki {vrknati; prosti ste vo umot! Princezata Verojatno mreà. Zbogum Moskovjani; gledam vi se smrzna kumot. (Izleguvaat Velmoìte i muzikata.) Ova li se umovite na koi gledavme so Marija Dimen vo robovski prangi saka{e da zajde: nema fajde, mu rekov, a toj ni zbor da gukne. Katarina Lordot Longavil mi re~e deka na srce mu teàm i znaete kako me nare~e? Princezata O siroma{tijo vo umot, {ego kralska bednorasna. Zarem nema, {to mislite, da se obesat u{te no}va? Ili ve~no licata pod maski da im bdeat? Ama od |onija izleze Biron siot. Rozalina More za àlewe site do eden bea. Kralot te{ko zbor prikladen moè{e da najde. Princezata Sve}i se tie {to duhot va{ sladok gi zgasna. Rozalina Ko kralot se vo umot: goropadni, mrsni no}vi. Princezata

Katarina Navistina, ba{ taka. Princezata Ne daj boè na srce da mu leàm! Rozalina Obi~en kalfa znae mnogu poitro da vra}a. No znaete {to? Na qubov mi se zakolna kralot. Princezata A umniot Biron na vernost do groba. Katarina A Longavil deka }e mi robuva do veka. Marija Dimen e moj ko stadoto {to e na nekoj ~oban. Bojet Gospo|o, gospo|ici li~ni, ko srcevo {to ~uka siguren sum deka naskoro pak }e dojdat tuka i toa ovojpat bez maski; za{to mnogu e bolno da se progolta lesno uniùvaweto dolno. Princezata Mislite }e se vratat? Bojet Da, da, za{to Bog saka; i }e skokaat od radost iako alipni od maka; zatoa darovite smenete gi; i koga }e dojdat, ete, cvetajte ko trendafili ne`ni nabujateni lete. Princezata
283
Da cvetame? Kako? Zboruvajte bez dupki. Bojet Ubavite dami, pod maski, se samo mili pupki no bez niv, {tom licata im zasvetat rujni angeli se od oblaci {to milat ili trendafili bujni. Princezata Nemojte, vi se molam! Kaète kako da se kudat ako se vratat i bez maski qubov ni ponudat? Rozalina Gospo|o dobra, {to se odnesuva do mene, jas sum da prodolìme so {egata, iako likot im e smenet, da im kaème, na primer, deka {utraci edni oble~eni ko Moskovjani, vo ali{ta bedni, dojdoa ovde pa sme se pra{uvale vo ~udo koi se, {to se i {to naumile ludo so plitkite umotvorbi nabubani glupo so nivnoto odnesuvawe, prosta~ko, tupo raskqavteni nekontrolirano ko nekoj da im se pla{i ovde, na ledinava, pred {atorite na{i. Bojet Gospo|ici, povle~ete se; idat sakanite sega. Princezata Brzo vo {atorite. Ko srna po pole {to bega! (Izleguvaat Princezata, Rozalina, Katarinaa i Marija.) (Vleguvaat Kralot, Biron, Longavil, i Dimen, bez maski.) Kralot Bog neka ve brani, gospodine! Kade e princezata?
284
Bojet
Vilijam [EKSPIR
pridru`ba.) Biron Do kade se stigna! Stavo, {to be{e edna{ duri zevzekov ne te zezna? A sega si bedna! Kralot Zdravje ko grad, princezo slatka i den diven! Princezata Grad i ubav den, sme{no, velam. Kralot Skrojte mi go govorov krotok a zdiven! Princezata Posakajte mi podobro; dozvola, eve, vi delam. Kralot Dojdovme da ve posetime a imavme niet vo dvorot da ve povedeme; re~ete samo, vaì. Princezata Ledinava e dobra za mene i za va{iot zavet ni gospod ni jas ne sakame krivokletni maì. Kralot Ne korete me mene, za vinata vie bevte prorok: doblesta na va{ite o~i ja skr{ija mojata verba;
V {ator. Dali va{eto veli~estvo nekakva poraka da & prenesam tamu? Kralot Deka sakam zbor-dva nejze da & kaàm jas. Bojet Vedna{, gospodaru, a znam i taa }e re~e da. (Izleguva.) Biron Ovoj ~ovek dosetki kluka, ko gulab proso, pa od klun gi spu{ta ko s# da mu e pred nosot. Car e na dosetkite pa {irokogrado gi dari na sedenki, sobiri, pana|uri, pazari; a nie {to pazarima angro, samo bog znae zo{to sme skudni so niv, da se pokaème kaj i da e. Duri i devojkive od rakav mu pasat treva da be{e Adam }e ja izloste{e i Eva. A znae i da kasapi, da zbori; a i mu ide sam rakata da si ja bakne, samo qubezen da bide. Majmun na pravilata, msje Finec, pa duri i koga gubi na tabla, prekoruva, sine, so zborovi fini; a i glasot sreden znae sredno da go pee oti i za toa e vreden! I nikoj ne mu zabeleùva; za damite e dragi, skalite mu gi qubat negovite tragi. Ovoj e cvet {to sekomu nasmevka loska, bel vo zabite ko bela kitova koska; i sekoj {to ne saka da umre ko dol`nik na svet }e go vikaat medenore~iviot Bojet. Kralot Jazikot meden da mu se ispri{ti, taka }e mi plati smetka {to paòt na Armado se zbuni vo ulogata i se spletka! (Vleguvaat Princezata, vo pridru`ba na Bojet; Rozalina, Marija, Katarina i
Princezata
285
Gre{ite za doblesta; ste ja sme{ale so porok, koj e doblesen ne ja kr{i svojata opredelba. Sega, so ~esta devstvena, tolku ~ista ko neizvalkan zambak, se kolnam, cel svet da izdràm od maki trista no kaj vas v dom ne vleguvam ko gostinka dolna. Tolku mrazam za krivokletstvo da slu{am za skr{en zavet daden cvrsto od du{a. Kralot O, vo pusto{ov prebivavte vie, nevidena, neposetena, rezil prav na vekot. Princezata Se laète, gospodine; ne be{e taka, se kolneme nie; prekrasno si minavme, so zabaven ~ekor. Edna ~etvorka ruska ba{ si zamina sega. Kralot Kakva, kakva, gospo|o? Princezata Ruska, gospodaru, ruska, vi velam. Maì{ta pravi, blagorodni, so nega. Rozalina
Dosetkava e nepitka za mene. Ubavice mila, mudro mudrosta ja pravite gnila; koga gree ognenoto nebesno oko, od sjajot go gubime vidot; pa toga{ qoko izgleda mudriot, bogatiot ~ista beda za{to riznici mnogu doblestite vi vredat. Rozalina Zna~i bogati ste i mudri no ko {to gledamBiron Budala sum, budalesto poln so beda. Rozalina Koga ne bi ste go kradele ona {to mi pripa|a mene bi bila mana zborot od usta da mi se zema. Biron O, jas sum va{ i va{e e s# {to imam. Rozalina [to, cela budala? Biron Drugo nemam {to da se prima. Rozalina
Gospo|o, kaète ja vistinata. Ne e taka, vi velam gospodaru. Gospo|ata moja, nenaviknata na àlbi od qubeznost deli nezasluèni falbi. Navistina ~etvorica kaj nas ~etirite bea oble~eni ko Rusi; i trpevme cel ~as rea od nedovetni {egi; i za seto vreme, boè gluposti tresea no {to se moè; ne velam deka {utovi bea, no koga bi bile èdni, tvrdam, ko {utraci bi se napile.
Koja od maskite ja nosevte vie? Biron Kade? Koga? Koja maska? [to e sega? Rozalina Tamu, toga{, onaa maska; ona prekumerno ne{to {to dobroto go pokaà kriej}i go lo{oto ve{to. Kralot
Biron
286
Vilijam [EKSPIR
N# fatija; sega }e n# storat pufka. Dimen Da priznaeme pa {ega od s# neka ~uvka. Princezata Zbuneti ste, gospodaru? Zo{to ste tolku skisnat? Rozalina Pomo{! [amiv~e vla`no stavete mu na ~elo. Morska bolest dobi idej}i od Moskva. [izna! Biron
Samo, ve molam, bez ovie bez. Biron U{te sum ko molec so star manir; trpenie malku, imam bolest; {to poleka }e mi mine. @ivi bogorojca, napi{ete Gospod neka ni se smili na onie trojca tie se zarazeni, na srcata im leì taa crna ~uma {to vo o~ite va{i teì; fateni se gospodava; a i vie ne ste ~isti za{to bo`jiot beleg od ~elata vi vri{ti. Princezata Barem se izvlekoa tie {to beleg ni storija nam. Biron
Vaka pa|aat ~umi za bogohulno delo. Ima li otporno lice pa makar od bronza? Eve me, gospo|o, strelaj vrz mene pravo; so prezir ègni me, zbuni me ko |avol; probodi me so umot bistar vo neznaeweto moe na par~iwa ise~i me so potsmevot ve~en; za igra ne }e te molam, ne sum za toa skroen, nitu pak po moskovski }e bidam oble~en. O, nikoga{ ve}e nema da mrmoram sceni da pelte~am ko u~eni~e li~na tvorba lesna ni maska od prijatelot glupo da me pleni ni vo stih qubov da nudam, ko vo od slep harfist pesna rimi da redam, svileni izrazi krevki, hiperboli vo tri kupa, strasta da ja cepam, figuri stilski da cedam; ovie muvi letni ko larvi od crvja za mene se lepat. No sega od s# ova se otkaùvam i se kolnam vo rakavicava bela (bela e rakava, bog znae) deka od sega srceto }e mi nudi ili bara qubov samo so grubo da ili so resko ne; za koj i da e. Zatoa devojko, grubo ti velam, bez sme{ka, qubovta za tebe mi e cvrsta, bez puknatina ili gre{ka. Rozalina
Propadnavme; ni gospod ne moè da n# izvle~e sam. Rozalina Ne e taka. Oti kako moè da e verno, vie da izgubite a vloìvte neimoverno? Biron Ve molam! So vas ve}e zagubiv prekumerno! Rozalina I jas so vas, kolku {to se znam, ako e po moe. Biron Sekoj za sebe: duhot mi e iscrpen i so lunki doen. Kralot Nau~ete n#, gospo|o mila, na ubavo izvinenie za grubiot prestap. Princezata
287
Rozalina
Poubavo od priznanie nema. Ne bevte li pred malku maskirani ovde? Kralot Bev, gospo|o.
Gospo|o, se kolne{e deka mnogu sum mu mila ko videlceto skapoceno, i deka sum vredna pove}e od svetov; i u{te se zakolna taka deka }e se oèni so mene ili }e umre ko moj sakan. Princezata
Princezata A dali so umisla bevte? Kralot Kralot Bev, gospo|o li~na. Princezata A koga ovde ja najdovte sama {to & {epotevte na uvoto na va{ata dama? Kralot Deka pove}e od cel svet taa mi zna~i. Princezata A koga ova }e go prifati, ni{to nema da vi zna~i. Kralot Princezata Ne, ìmi ~esta. Princezata Poleka! Poleka! U{te e presno; edna{ prekr{en, po vtorpat zavetot se kr{i lesno Kralot Prezrete me ako ovoj zavet go skinam. Princezata Sekako; ~uvajte go zatoa. Rozalina, {to vi {epote{e na uvo onoj Rusin - sila? Prostete, gospodine, no biljurov na nejziniot be{e rakav, a lordot Biron, da mi prosti, be{e mojot sakan. Biljurot si go sakate ili me sakate mene? Biron Ni edno ni drugo; niedno nema da me plene. Sega sosem mi e jasno; dogovor padnal koga ja otkrivte odnapred {egata jadna da ja pretvorite vo lakrdija dolna. Nekoj glasopletka~, nekoj ligu{, nekoj kodo{, [to sakate da kaète, gospo|o? Neka stanam avet ako na gospo|ava sum & dal takov zavet. Rozalina No mi dadovte, se kolnam; i za potvrda vedna{ ova mi go dadovte; no eve, vi go vra}am. Kralot Darot i zavetot na princezata & gi dadov: ja poznav po biljurot na rakavot zaka~en rado. Toga{ radost so nego neka ve prati! Gospodinov od dvorot se zaveti ~esno deka }e se drì do zborot.
288
Vilijam [EKSPIR
nekoj pqampa~, nekoj kvazi vitez, nekoe kopile lo{o, komu ustata mu e rastegnata ve~no a znae kako {ega za gospo|ata da sklepa koga & e drago, odnapred namerite ni gi otkril; na znak na vragot gospo|ite darovite gi smenile, a potoa nie sledej}i go znakot, mesto sakanata na{a, tie, darovite sme gi prosele. I makata da ni e pote{ka pak zavetot go skr{ivme po svoja volja iako po gre{ka. Vaka be{e, tvrdam: - (Na Bojet) Zarem vie, gospodine smerni ne n# otkrivte pa pak n# storivte neverni? Zarem ne ste maher za sekoja dama? So nasmev da & prijdete koga e sama? Da zastanete me|u ogni{teto i nea i tabakata da & ja prinesete so smea? Vie paòt ni go presekovte: o, s# vi e dozvoleno vam, umrete koga vi e volja, so sukwa na glava, sam. Popreku me gledate, ne? Toa okoto va{e ranuva ko oloven me~. Bojet Veselo ova na{e zbidnuvawe be{e, smelo, velam, iako gre{no. Biron Eve go, pak se kostre{i! No rekov! Za govor pove}e nema mesto! (Vleguva Torlak.) Bardu na ostroumieto, zdravo! Ti razdeli dva petla! Torlak O, gospodaru, gospodine, pra{uvaat tie, dali trite znamenitosti da dojdat ovde ili ne.
Biron [to, samo tri se? Torlak Ne, gospodine, oti ako po pravo smetame, sekoja edna pretstavuva po tri. Biron A tripati po tri se devet. Torlak Ne ba{, gospodine; }e mi prostite, gospodine, ama mislam deka ne se. Oti koga }e presmetame, gospodine, ve uveruvam, gospodine, deka znaeme {to znaeme, mislam, gospodine, tripati trojno, gospodine,Biron Ne e devet. Torlak ]e mi prostite, gospodine, nie znaeme koga treba da se stigne do taa cifra. Biron Vidi, ìti gospod, sekoga{ sum smetal deka tripati po tri se devet. Torlak O gospodaru, gospodine! Sramota e ìvea~kata da si ja zarabotuvate so smetawe, gospodine.
Biron
289
Kolku se, zna~i? Torlak O gospodaru, gospodine! Pa samite ulogi, odnosno glumcite, gospodine, }e pokaàt kolku }e ispadne; {to se odnesuva do mene, gospodine, jas treba, kako {to velat, da sredam samo eden tip, da si zamislam samo edno bedno su{testvo, Pumpej Golemiot, gospodine. Biron Ti si eden od veli~enstvenite? Torlak
Ve}e sme dovolno posramoteni, gospodaru; vaka barem imame garancija deka nekoj }e izvede polo{a pretstava od kralot i negovata dru`ba. Kralot Velam da ne idat. Princezata Ne, gospodaru, dozvolete sega da bide po moe, najdobrata {ega ishodi{teto ne go znae svoe, koga nekoj so àr po odli~nost silno zapne toj àr redovno odli~nosta }e ja lapne; zbrkata najdobro se voobli~uva vo {ega ne koga e gotova tuku koga se ma~i, stega. Biron
Taka sakaa, gospodine, da me smetaat za dovolno golem da go igram Pumpej Golemiot; {to se odnesuva do mene, ne znam kolkava e veli~inata na ovoj velikan, no jas treba da go pretstavuvam nego. Biron Odi, neka se podgotvat.
To~no ko na{ata {ega, gospodaru. (Vleguva Armado.) Armado Miropomazan, te molam da dades vo ra{hod onolku kralski zdiv kolku sto e potreben da se kazat nekolku sbora. (Govori so kralot i mu predava pismo.) Princezata
Torlak Dali ~ovekov mu sluì na boga? Fino, gospodine, }e izigrame; }e se potrudime, mislam. (Izleguva.) Kralot Biron, }e n# posramotat; ne pu{tajte gi vamu. Biron Zo{to pra{uvate? Princezata Zboruva kako da ne e od boga stvoren.
Biron
Armado
290
Vilijam [EKSPIR
Toa e edno te isto, ubav moj, sladok, meden vladaru; zimi s#, toa daskalce e svrknato od merata nadvor; i suetno, suetno; mnogu, mnogu suetno: ama s# ostavame, kako sto se veli, na fortuna de la guerra, na voenata sre}a. Posakuvam spokojstvo na tvoeto, nad s# nadkralsko veli~estvo. (Izleguva.) Kralot
Pompej sum jas, Biron Laè{, ti ne si toj v kajak. Torlak Pompej sum jas, Bojet Moèbi, ama nekoj Pompej - zajak.
Izgleda dobro }e bidat pretstaveni veli~enstvenite. Toj go igra Hektor od Troja; mom~eto, Pompej Veliki; parohiskiot sve{tenik Aleksandar; paòt na Armado Herkul; u~itelot Juda Makavejski. I ako ~etvoricava uspeat vo prvata pojava, ~etvoricava }e se preoble~at i }e gi igraat drugite petmina. Biron
Biron Dobro sro~eno, majtapxijo: moè i prijatel da ti stanam. Torlak Jas Pompej sum, Pompej nare~en Golemiot, Dimen Veliki.
Petmina se i vo prvata pojava. Torlak Kralot Ne, se laè{. Biron Daskalot, falbaxijata, nadri-popot, {utot i mom~eto:Se kladam deka po cel svet da gi bara{ vakvi petmina ne }e najde{, tolku razli~ni se i svoeglavi. Kralot Razveani se site edra, i eve go pred nas stiga. (Vleguva Torlak kako Pompej.) Torlak Veliki de, gospodine. Pompej nare~en Veliki; {to ~esto na megdan, so {tit na du{manot pot mu vadev, setiki; i patuvaj}i po bregot, slu~ajno sum ovde ko lija pa oru`jeto go polagam pred nozete na momevo slatko od Francija. Ako gospodstvoto va{e, fala ti Pompej kaè jas bi bil gotov. Princezata Fala ti mnogu, Pompeju golem.
Torlak
291
Ne e, priznavam, od kojznae kakva vrednost, no se nadevam, deka bev sovr{en. Samo zgre{iv malku vo ona veliki. Biron
Samo slu`beno inaku Torlak. Biron Odvedi go osvojuva~ot, Alisander. Torlak
]e si pluknam v kapa ako Pompej ne se pokaè kako najdobriot veli~enstven. (Vleguva pre~esniot Nataniel kako Aleksandar.) Nataniel Koga bev na svet, svetski bev komander, na istok, zapad, sever, jug, ja {irev svojata vlast; grbot moj jasno vi kaùva deka sum Alisander,Bojet Nosot vi kaùva deka ne ste: prav e po rast. Biron Va{iot nos du{ka ne, vitezu so isten~en plast. Princezata
(Na Nataniel) O! gospodine, vie go sotrevte i go simnavte od prestol golemiot Aleksandar. Za ova yrckite }e vi gi izvadat zad zavesa. Va{eto lav~e, {to drì bozdogan sednato vo stol~e, }e mu go dadat na Ajant; toj }e bide devettiot veli~enstven. Osvojuva~ a se pla{i da govori! Sram da ti e Alisander, da te nema! (Nataniel se povlekuva,) Ete, gledate, da prostite: {vrknata meka du{a; ~esen ~ovek, nema {to, no {tom izleze na scena, nozete mu se se~at! Inaku kako kom{ija e prva liga, a i za kuglawe e car; no kako Alisander, e tuka zapna, malku ulogata mu izleze od {ema. No idat drugite veli~enstveni i tie }e bidat kako {to treba. Princezata Zastani na strana, dobar Pompej. (Vleguvaat Holofern kako Juda i Molec kako Herkul.) Holofern
Osvojuva~ot ne{to se trese. Prodolì Alisander. Nataniel Koga bev na svet, svetski bev komander, Bojet Taka e, navistina, ti be{e, Alisander. Biron
Ova mom~e golemiot Herkul go igra, ~ija lastagarka go ubi Kerber, troglaviot canus, a koga be{e mal, doen~e u{te, dete, zmii vaka dave{e so negovata manus. Quoniam sega ko nedonosen~e e ovde ergo prostete za s# {to be{e do ovde. Malku napravi se vaèn, pa da te nema. (Izleguva Molec.) Juda sum jas, Dimen
Pompej Veliki, Juda! Torlak
292
Holofern
Vilijam [EKSPIR
Bojet Vrat bez glava. Dimen Dimen Glava na {nola.
Ne Iskariotski, gospodine. Juda sum jas, od milost zamilen ko Makaveec.
Zamileniot Juda Makavejski e praviot Juda. Biron Biron Mrtve~ka glava na prsten. Predavnik {to baknuva. Kako }e stignete do Juda? Holofern Juda sum jas, Dimen Toga{ za pogolem ste rezil, Judo. Holofern [to sakate da kaète, gospodine? Bojet [to go nateravte Juda da se obesi. Holofern Setete se, gospodine. Vam vi e poprvo. Biron Odli~no. Juda i se obesi na drvo. Holofern Holofern Kako koga epten ostanav bez glava? Glavata nema tuku taka da mi padne. Biron Biron Zarem malku so niv te zaglavivme? Misli{ deka ima{ glava? Holofern Holofern A {to e ova? Prvin me zaglavivte a potoa me obezglavivte. Longavil Glava na stara rimska para odvaj vidliva. Bojet Ra~ka od me~ot na Cezar. Dimen Izgravirano |on-lice na pagur~e. Biron Profil na Sveti \or|i na nekoj bro{. Dimen Da i toa na oloven bro{. Biron I toa nosen na vrvot od zabarski kle{ti. A sega, teraj; ete stigna do samata glava.

Biron Da si lav, istoto }e te snajde{e. Bojet A bidej}i e magare, neka go nema. Zna~i gubi se, Judo slatka! [to stoi{ ko zdrven? Dimen Na vtoriot del od svoeto ime. Biron Magare do Juda? Zna~i pove}e ne Juda Makaveec tuku Juda Magareec. Holofern Ova ne e fer, ne e ubavo, ne e smerno. Bojet Svetlo za gospodinot Juda! Se stemnuva, moè da se sopne. (Izleguva Holofern.) Princezata Kutriot Makaveec, ama go sredija ko nikoj. (Vleguva Armado kako Hektor.) Biron Orev~e kalaisano. Ahil, skrij ja glavata; doa|a vooruèn Hektor. Dimen Iako {egata moè da mi se vrati, sega vesel }e bidam. I zgora so cinet. Kralot Dimen Hektor, vo sporedba so ova, be{e samo obi~en Trojanec. Ne, tuku so ciment. Limon. Longavil Biron Mars, semo}niot, kopjonosec silen na Hektora mu dade dar, Dimen Ko da e tele{ka. Bojet Piskite mu se mali. Biron Ova ne moè da e Hektor. Dimen Ovoj e ili bog ili slikar; oti licata gi menuva ko ~orapi. Armado Bojet Ama dali ova e Hektor? Kralot
293
Mislam Hektor ne bil olku dobro izdelkan. Longavil Pregolema mu e nogata za eden Hektor. Dimen
294
Armado
Vilijam [EKSPIR
Armado Ja obozuvam vleckata na tvoeto slatko gospodstvo. Bojet Ja saka na stapala. Dimen Dimen Za{to ne moè na ar{ini.
Tisina! Mars semo}niot, kopjonosec silen na Hektora mu dade dar, na naslednikot Ilionski covek tolku mo}en za neprestajno da se bori od utro do mrak von nastresnikot dvorski. Toj cvet sum jas, -
Toa nane. Armado Longavil Taa smrdlivka. Armado Lorde Longavil, jazikot zauzdi si go. Longavil Uzdite moram da mu gi pu{tam, za{to odi protiv Hektor. Dimen Da, a Hektor e zagar. Armado Megdanyijata sladok e mrtov i gnil; piliwa slatki, ne kolvajte gi koskite na pogrebaniot; duri mu cuka{e srceto, toj bese covek. No jas }e turkam do kaj sto mi stiga umot; (Na princezata) Velicestvo slatko, podarete mi go vaseto setilo za sluh. (Biron istapuva napred.) Princezata Govori, hrabar Hektore; nie sme mnogu odu{eveni. Ovoj Hektor vo s# go nadminuvase Hanibal, drustvoto e na pat Torlak Batka Hektor, taa e na pat; dva meseca ve}e. Armado Sto sakas da kazes? Torlak S# duri ne ja zemete na sebe ulogata na ~esen Trojanec, crno & se pi{uva na kutrata devojka; trudna e; bep~eto ve}e kloca vo nejziniot mev; va{e e. Armado Sakas da me incriminiras pred velmozive? ]e umres. Torlak Toga{ Hektora }e go kam{ikuvaat poradi toa {to @akeneta e trudna od nego, a }e go obesat poradi toa {to Pompej e ubien od nego. Dimen
295
Pompej, ti nema ramen! Bojet Pompej, ti si slaven! Biron Pogolem od golemiot, golem, golem, golem Pompeju! Pompeju gramaden! Dimen Hektor se trese. Biron Pompej se raspalil. Maslo vo ognot! Maslo vo ognot! [ilkajte gi! [ilkajte gi! Dimen Hektor }e go predizvika. Biron Da, pa makar i da nema ma{ka krv v stomak dovolna da nadoi edna bolva.
Bestra{en Pompeju! Molec Gospodaru, dozvolete da ve smiram i vrazumam. Ne gledate deka Pompej se soblekuva za bitka? [to vi pa|a na um? ]e vi otide ugledot po petlite. Armado Gospoda i vojnici, se isvinuvam; nema da se bijam po kosula. Dimen Toa ne moète da go odbiete; Pompej vi frli rakavica. Armado I mozam i sakam, srciwa moi slatki. Biron A od koja pri~ina?
Armado Armado @imi severniot pol, }e te predizvikam. Torlak Nema da se boram so pol. Ne sum Nordiec: ima da te sma~kam i toa so me~. Ve molam pozajmete mi go ona moe oru`je u{te edna{. Dimen Mesto za zapalenite veli~enstveni. Torlak ]e se bijam po ko{ula. Markad Dimen Golata vistina e deka nemam kosula. Odam vo volneno, po kazna. Bojet Taka e; a taa mu e izre~ena vo Rim koga snema platno; i od toga{, moàm da se zakolnam, ne nosi ni{to osven edna pa~avra od @akeneta i toa pokraj srce ja nosi kako amajlija. (Vleguva gospodin Markad, glasnik.)
296
Bog neka ve {titi, gospo|o! Princezata Dobro ni dojdovte, Markad, no zabavata ni ja prekina. Markad
Vilijam [EKSPIR
@al mi e, gospo|o; za{to vest jas nosam {to na jazik mi teì. Kralot, va{iot tatko Princezata Umrel, bog da go prosti! Markad Tokmu taka; toa imav da kaàm. Biron Odete veli~enstveni! Scenata se obla~i. Armado [to se odnesuva do mene, sega disam slobodno. Go vidov denot na nepravdata niz dupceto na razumot, pa }e si dobijam zadovoluvawe kako vojnik. (Izleguvaat veli~enstvenite.) Kralot
Podgotvete, velam. Vi blagodaram na site za siot va{ napor; a od mojata du{a, {totuku oàlostena, srde~no ve molam so mudrosta obilna da ni prostite ili sosem da ja skriete slobodata {to si ja dadovme na duhot, {to bevme presmeli vo odnesuvaweto na{e pri razgovorot a za {to vinovna be{e pitomosta va{a. Zbogum, blagoroden lordu! [tom tovar imate na srce, jazikot ne e u~tiv. Prostete {to blagodarnosta mi e tolku {tura za {tedroto ispolnuvawe na baraweto krupno. Kralot Isklu~itelnite migovi isklu~itelen na~in naloùvaat tamu kaj{to ita od ne{tata tekot, i ~esto, tokmu pri krajot, razre{ka nosat na ona za koe, inaku, mnogu vreme treba; pa iako na obrazot lipa roditelska taga i go zabranuva qubezniot quboven nasmev, koj{to vaka nikako ne bi moèl da ubedi, sepak qubovnata ponuda {to te~e{e ovde neka ne ja prekine i skr{ne oblakot od taga od namerata prvobitna; za{to, nema korist od taga po zagubenite prijateli kolku {to ima mesto za radost po prijatelite steknati sega. Princezata
Kako se ~uvstvuvate, veli~estvo? Ne ve sfativ. Premnogu sum ta`na. Princezata Biron Podgotvete s#, Bojet; patuvam ve~erva. Kralot Ne odete, gospo|o; ostanete, ve molam. Iskreniot, ednostaven zbor najdobro stiga do naàlenoto uvo; vaka podobro }e go sfatite kralot. Poradi vas, vremeto ni be{e devetta grià, i gre{no si poigravme so dadeniot zavet. Dami, ubavinata va{a, n# izobli~i i vozbudata ni ja
Princezata
297
svrte duri i kon nesakaniot kraj na namerite na{i; a i sme{no na nas izgleda{e toa, ko qubovta {to e seta polna neprikladni struni; raskala{ena ko dete, palava pa duri luda; seta voobli~ena od okoto pa ko nekoe oko prepolna sliki neobi~ni, oblici, nastroenija ~udni, sekoga{ privle~ena od ne{to drugo ko okoto {to skoka so pogledot od predmet na predmet; pa dokolku zemaj}i ja palavosta qubovna ko pla{t od pajak na sebe, gi izvalkavme vo va{ite o~i dostoinstvoto na{e i ~esta, na toa, znajte, n# navedoa nebesnite va{i o~i zagledani vo gre{kite na{i. Zatoa, dami, bidej}i qubovta na{a e va{a i gre{kite {to qubovta gi pravi se isto va{i; zgre{ivme kon sebe i gre{ej}i edna{ sakame da sme ve~no verni kon onie {to n# navedoa na toa, - kon vas, ubavi dami; pa duri i ova neverstvo, grev samo po sebe, vaka se ~isti i se pretvora vo doblest. Princezata Gi primivme va{ite pisma polni qubov, va{ite darovi, glasnicite na qubovta; i na na{iot mominski sobir, gi ocenivme vedna{ ko dodvoruvawe, qubeznost, prijatna {ega, bomasta krasnore~ivost za vremeto da se skrati. Pogolema va`nost od ovaa {to vi ja kaàv ne im pridadovme; zatoa izlivite qubovni va{i gi sfativme spored izgledot nivni. Kako {ega. Dimen
Pismata na{i, gospo|o, iskaùvaa pove}e od {ega. Longavil A isto i pogledite na{i. Rozalina Nie ne gi cenevme taka. Kralot Barem sega, vo poslednata minuta na ~asot, vetete ni ja va{ata qubov. Princezata Mi se ~ini, prekuso vreme za spogodba da se sklu~i {to za sekoga{ }e vaì. Ne, gospodine, ne, premnogu grev na du{a vi leì, premnogu vina gorka; zatoa velam vaka: ako za qubovta moja, a pri~ina, vsu{nost, nema, sakate ne{to da storite, storete go toga{ ova: bidej}i na zavetot ne vi veruvam, zaminete vedna{ vo nekoj zafrlen, pustinski predel, daleku od site zadovolstva na svetot; ostanete tamu, duri dvanaesette znaci nebesni na Zodijakot ne pominat site. Ako ovoj osameni~ki, pustinski ìvot ne ja promeni ponudata dadena so krv vrela, ako ni mrazot ni postot, tvrdata postela, oblekata skudna, ne go svenat cutot na va{ata qubov, tuku taa i niz isku{enijata ostane qubov, toga{ vie na istekot od godinata dojdete i pobarajte me, pobarajte me zasluèno sosem i, vo dlankava mominska {to dlankata va{a sega ja qubi, vi se kolnam deka }e bidam va{a. A dotoga{, }e go zatvoram ova uàleno telo vo domot na tagata kaj{to solzi
298
Vilijam [EKSPIR
àlosnici }e ronam za pokojniot mi tatko. Ako ova go odbie{, da se razdelime sega ko lu|e za posle na srcata da n# ni ostani u|e. Kralot
dadam. Dimen Dotoga{ }e vi sluàm iskreno i verno. Katerina
Ako ova, ili pove}e odbijam od nego, za vo laskawe i spokoj gi minam godinite mladi, nenadejno smrtta da me zgrabi sega! Otsega srcevo vo tvoite po~iva gradi. Biron A {to e, mila so mene, {to e so mene? Rozalina I vie niz ~istili{te da minete treba; polni ste prestapi i prevari mnogu; zatoa, ako naklonosta moja vi treba edna godina mora da ja minete bez prekin vo poseti ma~ni na bolnite lu|e. Dimen A {to mi se pi{uva mene, {to mene? @ena? Katerina Brada, dobro zdravje i ~esnost; so trojna qubov vi gi posakuvam trive ne{ta. Dimen O, dali da kaàm, ti blagodaram èno moja?
Sepak zavet ne davajte, da ne go skr{ite lekoverno. Longavil [to veli Marija? Marija [tom dojde krajot na godinata smeren crninata }e ja smenam so prijatel veren. Longavil Trpelivo }e ~ekam; no vremeto e dolgo. Marija Tolku e posli~no na vas; malkumina visoki se tolku mladi. Biron [to umuva gospo|ata moja? Pogledni me mila, Vo okoto moe, prozorecot na srceto moe yirni i vidi kolku krotka molba odgovorot tvoj go ~eka; zapovedaj ne{to za qubovta tvoja da storam. Rozalina
Katerina Ne, gospodine. Edna godina i den u{te zgora ne sakam ni zbor da ~ujam od dodvoruva~i bez brada; dojdete koga i kralot kaj gospo|ata moja mora; toga{, ako sum qubov polna i vam malku }e vi êsto za vas sum slu{ala, lordu moj Biron, u{te pred da ve vidam i pred dolgiot jazik na svetot da razglasi deka ste ~ovek ve{t za {egi; poln zajadlivost i ostroumni sporedbi koi ne po{teduvaat nikogo {to }e se najde pod milosta na va{iot mnoguzna~en udar; za da se iskoreni pelinot od umot va{
299
ploden i mene da me dobiete, ako vi e po volja, bez {to da me dobie ne moè nikoj, vie vo ovie godina dena kataden po vezden }e gi posetuvate mol~elivite bolni razgovaraj}i so tie {to ofkaat; a zada~a }e vi bide so seta mo} i napor na va{iot bistar duh da gi naterate bolnite nemo}nici da se smeat. Biron @iva smea da podbodnam vo grloto na smrtta? Nevozmo`no; toa ne moè da bide; veselosta ne moè da prodre do du{ata vo bolka. Rozalina Toa e na~in podsmeva~ot malku da se svesti, ~ie vlijanie svoj zarodi{ ima vo ona dopa|awe neodgovorno koe na budalite mu go delat slu{a~ite plitki. Uspehot na dosetkata vo uvoto leì na onoj {to ja slu{a, nikoga{ vo jazikot na onoj {to ja pravi; pa ako bolnoto uvo zaglu{eno od lelekawata na sopstvenata bolka saka da gi slu{a rugawata va{i, prodolète toga{ pa }e ve zemam zaedno so ovoj va{ porok; no ako ne saka, otfrlete go toj manir pa }e ve najdam o~isten od toj porok i }e bidam radosna {to ste se izmenile. Biron Godina! Dobro, }e preìveam odewe po {tici! Edna godina pravewe {egi po bolnici!
(Na kralot) E, pa, mil moj kralu, ostanete zbogum! Kralot Ne, gospo|o; ne ve pu{tame po pat sama. Biron Ne zavr{uvame ovde ko vo nekoja stara drama; Xek ne se èni so Xuli; qubeznive dami moèa {egata so komedija da ja svr{at sami. Kralot Dobro de, samo godina edna i u{te den zgora pa toga{ }e zavr{i, }e mora. Biron Da, no treba i ne{to i drugo predvid da se zeme; za edna drama toa }e bide premnogu vreme. (Se vra}a Armado.) Armado Slatko velicestvo, udostojte me Princezata Ne be{e ona Hektor? Dimen Blagorodniot vitez od Troja. Armado ]e ti gi baknam prstite kralski i }e zaminam. Dadov na sebe savet. I se sakolnav na Zakeneta deka tri godini }e oram so ralo sa qubov na nejsinata slatka qubov. No isvonredno ceneta vosvisenost svetla, }e sakate li da go cuete sto onie dvajca uceni lu|e go skrpija ko
Princezata
300
Vilijam [EKSPIR
pofalba sa buvot i kukavicata? Toa trebase da bide na krajot od naseto prikasanie. Kralot Viknete gi brgu; }e gi soslu{ame. Armado Ej!Ej! Vamu! (Se vra}aat Holofern, Nataniel, Molec, Torlak i drugite.) Od ovaa strana e Hiems, zima, od onaa Ver, prolet: Prvoto go prikazuva buvot, vtoroto kukavicata. Ver, pocni. PESNA Prolet Koga margaritki {areni i sinoli~ki sini i zumbuli krevki, srebreno beli i laliwa ne`ni, òlti i fini so radost bojat livadi celi kukavicata toga{, od sekoe drvo go ismeva ènetiot i vaka pee prvo: Kuku! Kuku, kuku: o zbor {to neprijatno gi pla{i ènetite maì! Koga ov~arot v {upelka sviri po du{a i veselite ~u~uligi ora~ot go budat koga skok na potpolo{ki, vrani, ~avki se slu{a i devojkite platnoto letno go belat kukavicata toga{, od sekoe drvo go ismeva ènetiot i vaka pee prvo: Kuku! Kuku, kuku: o zbor {to neprijatno gi pla{iènetite maì!
Koga mrazulci na sekoj yid visat i kravarot Diki ~eka da dojde Badnik i Tomevci drva nosat, odvaj di{at i mlekoto v dom smrznato stiga v ra~nik koga krvta smrznuva i bespa}e e {uto toga{ no}e pee okokoren utot, uuut-ut; uuut, ut, veselinka ve{a, duri Xoan debelata tenxereto go me{a. 0 Koga glasno veterot duva i razigrano reì popovata pila i pticite dro~at vo sne`nata ruva i nosot na Mari crven e od sila, koga rak~iwata prèni cvr~kaat v pajnca luto toga{ no}e pee okokoren utot, uut, ut; uut, ut, veselinka ve{a duri Xoan debelata tenxereto go me{a. Armado Zborovite na Merkur zvu~at grubo po pesnite na Apolon. (Izleguvaat.)
Zima

(Bele{ki) 1 Igrata ovde e na zborot zatvor {to zna~i i zatvor kako temnica, zandana i zatvor kako zapek, konstipacija.
301
Naslov na originalot: Much Ado About Nothing
LICA:
Don Ped ro, princ od Ara gon Don Hu an, ne gov po lub rat Kla u dio, mlad grof od Firenca, milenik na Don Pedro Benedik, mlad velmoà od Padova, isto milenik na Don Pedro Leonato, upravnik na Mesina Antonio, negov brat Baltazar, sluga na Don Pedro Bora~io, ~ovek na Don Huan Konrad, ~ovek na Don Huan Dren, priglup ~inovnik Talpa, isto Pisar Sve{tenik Mom~e Hera, }erka na Leonato Beatri~e, vnuka na Leonato Margaret, pridru`ni~ka na Hera Ursula, isto Glasnici, straàri, pridru`nici.
Ko me di ja ta Od vlak no or to ma prv pat se po ja vu va vo 1598 go di na. Vo kvar to iz da ni e to od 1600 go di na, se uka ù va de ka de lo to e pret hod no ig ra no od gru pa ta na lor dot êm ber len. Vo pr vo to fo lio iz da nie od 1623 go di na glav no e pre pe ~a ten is ti ot tekst od kvar to iz da ni e to od 1600 go di na. Glav ni ot zap let se te me li pre te` no vrz ed na pri kaz na od Ma teo Ban de lo vrz ko ja se na dog ra de ni de lo vi od Bes ni ot Or lan do na Ari os to. Ovaa ro man ti~ na ko me di ja, kri ti ~a ri te ja sme ta at za sjaj no no ne iz ba lan si ra no de lo. Glav na ta pri kaz na za He ra i Kla u dio bled nee pok raj os tro um ni te dvo boi po me |u bis tra ta, zbor les ta Be at ri ~e i za ko ra ve ni ot er gen Be ne dik, li ko vi vne se ni vo iz vor na ta pri kaz na od sa mi ot [ek spir. Dren, Tal pa i dru gi te spo red ni li ko vi is to ta ka iz mis le ni od [ek spir u{ te po ve }e go od vle ku va at vni ma ni e to od glav ni te li ko vi. Ka ko {to uka ù va i sa mi ot nas lov, niv na ta ma ka i ona ka ne tre ba da se sfa }a se ri oz no. Pos toi ed na nep re ved li va ig ra na zbo ro vi vo nas lo vot na Not hing-No ting, ho mo ni mi na vre me to, ko ja ja su ge ri ra pri mar na ta te ma na [ek spir: spo sob nos ta da se za be le ì niz nab qu du va we raz li ka ta po me |u po jav nos ta i su{ ti na ta zad taa po jav nost. Dra ma ta izo bi lu va so ne za be le ù va wa na su{ ti na ta (no tings) koi vo dat do la` ni zak lu ~o ci. Ia ko lo {o to za be le ù va we ili de lum no to sle pi lo na Le o na to, Don Ped ro, Kla u dio i Be ne dik vo Od vlak no or to ma re ~i si do ve du va at do tra gi ~en kraj, se pak [ek spir naj mno gu po ka ù va in te res za ko mi~ ni te im pli ka cii {to pro iz le gu va at od lo {o to za be le ù va we a ne od ~is to to gle da we. Se pak, ako na ~i not mu e ko mi ~en, na me ra ta mu e se ri oz na. Os ven ova, nes po sob nos ta na li ko vi te da ja vi dat o~ig led na ta pod lost na Don Hu an, niv no to po vr{ no raz bi ra we na qu bov ta, niv na ta ne mo} da ja sfa tat su{ ti na ta na sa ka we to i bra kot, ja ot kri va at i niv na ta ne iz be` na mo ral na glu post. Ili, ako odi me po na ta mu, gle da me de ka ce lo to op {te stvo za koe go vo ri [ek spir e pol no so eden vid ci vi li zi ra na plit kost, svet na i ven i nes po so ben da se bra ni pred jas no vid li vi te kan xi na zlo to. Pro za ta, se ~i ni na mer no vmet na ta za plas ti~ no i ve le lep no da gi pre ne se in te li gen tni te du e li po me |u Be at ri ~e i Be ne dik, do mi ni ra vo de lo to. Upot re ba ta na pro za za gra de we na os tro u men di ja log po me |u aris tok rat ski te li ko vi e va èn nov ele ment vo {ek spi ro va ta dra ma, ele ment {to mno gu kri ti ~a ri go sme ta at za mo{ ne vli ja te len vo po doc ne` ni ot raz voj na vi so ka ta dra ma. Ova e prv pre vod na Od vlak no or to ma na ma ke don ski ja zik.
în PRVI
Sce na 1
Me si na. Pred ku }a ta na Le on a to. (Vle gu va at Le o na to, He ra, Be at ri ~e i dru gi so glas nik.) Le o na to Pis mo vo ve li de ka Don Ped ro od Ara gon do a |a ve ~er va vo Me si na. Glas ni kot Mno gu e blis ku; go os ta viv na de se ti na ki lo met ri od ov de ko ga trg nav. Le o na to Da ne se ras pla ka? Kol ku mi na bla go rod ni ci za gu biv te vo bo jov? Glas ni kot Mal ku mi na od ug led a ni e den poz nat. Le o na to Po be da ta vre di dvoj no ko ga voj sko vo de cot ja vra }a voj ska ta do ma ì va i zdra va. Gle dam ov de de ka Don Ped ro so mno gu po ~es ti go op si pal mla di ot fi o ren ti nec Kla u dio. Glas ni kot Zas lu gi te mu se go le mi pa tak vi se i po ~es ti te od Don Ped ro. Ni koj ne o~e ku va {e tol ku od ne go va ta mla dost; la vov ski de la vo ko à od jag ne! Na vis ti na gi nad mi na o~e ku va wa ta i ne o~e ku vaj te od me ne so zbor da vi gi pre ne sam! Le o na to Za ko go pra {u va te, vnu ko? Toj ima vuj ko ov de vo Me si na i mno gu }e se Ka ko ma lo de te. Le o na to Is kren iz liv na is kre nost. Ne ma po is kre ni li ca od onie {to va ka se mi jat. Kol ku e po dob ro da pla ~e{ od ra dost ot kol ku da se ra du va{ na pla~! Be at ri ~e Ve mo lam, da li gos po di not Boc ka~ se vra ti od bo jot ili ne? Glas ni kot Ne poz na vam ni ko go so tak vo ime, gos po |o; ta kov ne ma {e vo na {a ta voj ska. Le o na to Glas ni kot iz ra du va. Glas ni kot Ne mu ve }e mu pre da dov ne kol ku pis ma i ne mo è {e da ja skrie ra dos ta; du ri za da ne is pad ne ra dos ta nes krom na toj & ud ri pe ~at na ta ga. Le on a to
Od vlakno ortoma
311
Glas ni kot
He ra Bra tu ~et ka mi mis li na gos po di not Be ne dik od Pa do va. Glas ni kot Toj se vra ti dob ro ras po lo èn ka ko i se ko ga{. Be at ri ~e Toj iz le pi og la si niz ce la Me si na i go pre diz vi ka Ku pi do na na dvo boj so stre li: a {u tot na vuj ko mi, ko ga pro ~i ta, se pot pi {a ka ko Ku pi don i go pre diz vi ka na dvo boj so boc ki od trn. - Ve mo lam, kol ku mi na ubi i ize de vo voj na va? Dob ro, kol ku mi na ubi? Za{ to jas ve tiv de ka }e gi ize dam tie {to toj }e gi ubie. Le o na to Vnu ko, prem no gu go ima te ze me no na zab gos po di not Be ne dik; ama kol ku {to go znam, ni toj ne ma da vi os ta ne dol èn. Glas ni kot Dob ro se po ka à vo voj na va, gos po |o.
Pred da ma ta gos po din, pred ma òt ma`; pol net e so dob les ti. Be at ri ~e De ka e pol net, ne se som ne vam; ko ja e raz li ka ta me |u pol ne ta pi per ka i pol net ma`? Za pi per ka ta se znae, a so {to e pol net toj? No {to se mo è tu ka, si te sme smrt ni. Le o na to Ne sfa }aj te ja pog re{ no vnu ka mi, gos po di ne; po me |u nea i gos po di not Be ne dik pos to ja no se vo di ne kak va {e ga xi ska voj na: A se sret nat ved na{ se ze ma at na udu du. Be at ri ~e Se ze ma me ama toj se ko ga{ os ta nu va po kus. Od naj pres ni ot meg dan {to go spo de liv me, ~e ti ri od ne go vi te pet uma mu kid naa ko po pa re ni, pa se ga na kut ri~ ki ot mu os ta na sa mo u{ te eden kol ku da se raz li ku va od ne go vi ot kow i da si se za ne su va de ka s# u{ te e su{ te stvo {to mis li. Koj mu e se ga dru gar? Se koj me sec ima nov pob ra tim. Glas ni kot
Be at ri ~e Na vis ti na? Da ne vi muv lo sa del od hra na ta pa ne ma {e koj da ja smav ne? Me vot, znam, mu e ka ko |up ska tor ba. Za ja de we znam de ka mu ne ma ra men Glas ni kot Ama i ka ko voj nik e do bar, gos po |o. Be at ri ~e Do bar e voj nik ko ga pred ne go stoi da ma; no ka kov e ko ga }e zas ta ne pred ma`? Be at ri ~e Na vis ti na ami ka ko; ver nos ta mu trae kol ku i ob li kot na pa la ri ja ta; ja me nu va so se koj nov ka lap. Glas ni kot Gle dam, gos po |o, de ka gos po di nov vi e pos le den na lis ta ta. Be at ri ~e Da mi be {e prv, }e ja za pa lev. No ve mo lam, koj mu e se ga dru gar? Za rem ne ma ne koj mlad
312
Vilijam [EKSPIR
kav ga xi ja {to trg nal so ne go na pat za pe ko lot? Glas ni kot
bi tre ba lo da vi oles ne na du {a; no ko ga vie si za mi nu va te, ta ga me ob ze ma, a ra dos ta me na pu{ ta. Don Ped ro
Naj ~es to e vo dru{ tvo so bla go rod ni ot Kla u dio. Be at ri ~e
Mno gu {i ro kog ra do go sfa }a te sops tve ni ot to var. - Ova mo ra da e }er ka vi. Le o na to
Gos po de bo è! ]e mu vle ze pod ko à ka ko bo lest: po za ra zen e i od ~u ma, a za ra ze ni ot ved na{ fa }a lu di lo. Gos pod ne ka mu e na po mo{ na bla go rod ni ot Kla u dio! Ako fa til Be ne dik tis, }e pot ro {i ce lo az no pred da se iz le ~i! Glas ni kot Sa kam da os ta ne me pri ja te li, gos po |o. Be at ri ~e
Tok mu ta ka mi ve le {e maj ka & . Be ne dik Da ne se som ne vav te {tom ste ja pra {u va le? Le o na to Ne mav zo{ to, gos po di ne Be ne dik. Vie to ga{ u{ te bev te de te. Don Ped ro
Os ta ne te, gos po di ne. Le o na to Vas, vnu ko, ni ko ga{ ne ma da ve fa ti lu di lo. Be at ri ~e Ta ka e! Du ri ni na ku kuv den! Glas ni kot Do a |a Don Ped ro. (Vle gu va at Don Ped ro so Bal ta zar i dru gi, Don Hu an, Kla u dio i Be ne dik.) Don Ped ro Gos po di ne Le on a to, doj dov te da si ja pre ~e ka te bel ja ta; lu |e to obi~ no be ga at od tro {ok a vie si go nav le ku va te na vrat. Le o na to Ni ko ga{ ne sum go sme tal za bel ja va {e to do a |a we; za{ to ko ga od bel ja }e se spa si te, Sa mo vie dro be te si, gos po di ne Be ne dik. Ni koj ne ve fer ma. Be ne dik Opaa, da li dob ro ~uv? Mi la ta gos po |i ca Maj tap xi ka? Ne zna ev de ka u{ te ste ì vi! Opaa, sam si go ba rav te i si go do biv te, Be ne dik; po ova mo è da se vi di ka kov ste se ga ko ga po ras nav te. Vsu{ nost, gos po |i ca ta sa ma ka ù va koj & e tat ko. - Bi de te sre} ni, gos po |i ce! Za{ to li ~i te na tat ko dos to en za po ~it. Be ne dik Da re ~e me gos po di not Le o na to & e tat ko i da re ~e me taa li ~i na ne go, se pak tvr dam de ka ni za se ta Me si na, taa ne bi sa ka la da mu ja no si gla va ta na ra me na. Be at ri ~e
Od vlakno ortoma
313
Be at ri ~e Kaj se ~u lo maj ta pot da um re ko ga pred se be ima tol ku le sen za lak ka ko {to e gos po di not Be ne dik? Du ri i u~ ti vos ta se pret vo ra vo maj tap ko ga vie }e se po ja vi te. Be ne dik
i da ne po ka è {e za mor. No vie te raj te si, gos pod ne ka vi e na po mo{. Jas za vr {iv! Be at ri ~e Se ko ga{ za vr {u va te ko klap nat kow; ne ve poz na vam od v~e ra. Don Ped ro
To ga{ u~ ti vos ta e pre vrt li va i ne ma ka rak ter. - No si gur no e de ka si te da mi umi ra at po me ne, so is klu ~ok na vas; a jas bi sa kal sr ce vo da ne mi e tol ku tvr do za{ to, ve ru vaj te mi, ni ed na ne sa kam. Be at ri ~e Sre }a ne vi de na za è ni te; ina ku, si ro ti te, }e bea na go lem zort od eden opa sen ba di jal xi ja. Spo laj mu na gos po da i na mo ja ta stu de na krv, {to vo ova sme is ti; po ve }e bi slu {a la ka ko ku ~e to mi lae po ne ko ja ~av ka odo{ to ne koj ma` da mi se kol ne de ka me qu bi. Be ne dik
Zna ~i va ka sto jat ra bo ti te: Gos po di ne Kla u dio, gos po di ne Be ne dik! Le o na to, mo jot drag pri ja tel Le o na to n# ka ni si te kaj ne go. Mu ve lam }e os ta ne me naj mal ku me sec de na a toj od sr ce mo li da se slu ~i ne{ to za da os ta ne me po ve }e: mo àm da se za kol nam de ka ne e li ce mer i de ka mol ba ta mu do a |a od sr ce. Le o na to Ako se za kol ne te, gos po da ru, ne ma la` no da se za kol ne te. - Vi po sa ku vam dob re doj de, gos po da ru; i bi dej }i se smi riv te so prin cot, va {i ot brat, vi dol àm ce los na po ~it. Don Hu an
Sa mo vie os ta ne te si tak va! Ta ka ba rem eden od go po da ta }e ja iz beg ne sud bi na ta da mu go iz gre bat li ce to! Be at ri ~e I iz gre ba no ne bi mu bi lo po gr do od va {e to. Be ne dik Va kov maj stor za pa pa ga li u{ te ne sum sret nal. Be at ri ~e Pi le {to go vo ri so mo jot ja zik e po dob ro od yver ~e to {to go vo ri so va {i ot. Be ne dik Ka mo ko wot da mi be {e brz ko va {i ot ja zik
Vi bla go da ram: ne sum mno gu ve{t na zbo rot, no sa kam da vi se zab la go da ram. Le o na to Da li }e sa ka te, gos po da ru, da odi te nap red? Don Ped ro Daj te mi ra ka, Le o na to; odi me za ed no. (Iz le gu va at si te os ven Be ne dik i Kla u dio.) Kla u dio Be ne dik, da li ja za be le à }er ka ta na gos po di not Le o na to? Be ne dik Ne ja za be le àv, ama ja pog led nav.
314
Kla u dio
Vilijam [EKSPIR
Kla u dio Vo nej ze ja gle dam naj u ba va ta gos po |i ca na sve tot. Be ne dik
Za rem ne e skrom na mla da gos po |i ca? Be ne dik Da li me pra {u va te ka ko {to bi tre ba lo da pra {a ~e sen ~o vek, za mo e to pros to i is kre no mis le we ili sa ka te da vi od go vo ram spo red mo jot obi ~aj ka ko za kol nat du{ man na niv ni ot pol? Kla u dio Ne, te mo lam, go vo ri se ri oz no i raz um ski. Be ne dik Ne znam, mi se ~i ni de ka e pre ni ska za vi so ki fal bi, pre cr na za svet li fal bi, i pre sit na za krup ni fal bi; vo nej zin pri log mo àm da ka àm sa mo ed no: da ne e onak va kak va {to e, bi bi la ne u ba va; a bi dej }i e tak va kak va {to si e, ne mi se do pa |a. Kla u dio Ti mis li{ de ka se {e gu vam; te mo lam, ka ì mi is kre no ka ko ti se do pa |a. Be ne dik Da ne ja ku pu va te {tom va ka po li ci ski se ras pra {u va te? Kla u dio Za rem ne e sve tot pre si ro ma {en da ku pi ta kov bil jur? Be ne dik Mo re bo gat e toj da ku pi du ri i ku tiv ~e vo koe }e se ~u va. Tu ku, se ri oz no li mi zbo ru va te? Ili pak si ig ra te maj tap za da mi ka è te de ka Ku pi don e do bar du{ ka~ na za ja ci a Vul kan iz von re den dr vo de lec? Ka è te mi, ve mo lam, na koj dur da ve fa tam?
Jas s# u{ te gle dam bez o~i la i tak vo ne{ to ne mo àm da vi dam. Bra tu ~et ka &, na pri mer, da ne e pol na be so vi, ja {ie vo uba vi na ko {to pr vi maj go {ie tri e set i pr vi de kem vri. Se na de vam ne ma te ni et da sta ne te sop rug, ne? Kla u dio Da sa ka He ra da mi sta ne è na, ne bi si re kol se be si de ka sum se zak lel vo spro tiv no to. Be ne dik Za rem do ta mu e doj de na ra bo ta ta? Za rem ne os ta na ni e den ma` na sve tov {to ne }e ja no si {ap ka ta na ro go vi? Za rem po ve }e ne ma da sret nam ni e den {e e set go di {en er gen? To ga{, po ve li, sle po pik ni si ja gla va ta vo tvr di ot ja rem, no si mu go be le got i of kaj vo ne de li te ko ne tok mu. Gle daj, Don Ped ro se vra }a po vas. (Pov tor no vle gu va Don Ped ro.) Don Ped ro Kak va taj na ve za dr à ov de pa ne doj dov te po nas kaj Le o na to? Be ne dik Bi sa kal va {a ta svet lost da me pri si li da ka àm. Don Ped ro Ti na re du vam ka ko na ~o vek {to mi se za kol nal na ver nost.
Od vlakno ortoma
315
Kla u dio
Be ne dik Slu {a te, gro fe Kla u dio? Jas mo àm da ~u vam taj na ka ko nem ~o vek, - na ova ve ru vaj te mi, no ka ko ~o vek {to se za kol nal na ver nost, - imaj te na um, - ka ko ~o vek {to se za kol nal na ver nost: - Toj e za qu ben. Vo ko go? - Ova e ulo ga ta na va {a ta svet lost. Vni ma vaj te kol ku mu e kus od go vo rot: - Vo He ra, ku sa ta }er ka na Le o na to. Kla u dio Va ka da bi lo (pra {a no), va ka i }e be {e (od go vo re no). Be ne dik Ko vo pri kaz na ta, gos po da ru: ne bi lo va ka, ni tu bi lo ta ka, ama, ne daj bo è, da bi de va ka! Kla u dio Ako stras na va qu bov na br gu ne se pro me ni, ne daj bo è da bi de po i na ku! Don Ped ro Amin, ako ja qu bi te, za{ to gos po |i ca va e dos toj na za toa. Kla u dio Va ka mi go vo ri te, gos po da ru, za da se ulo vam? Don Ped ro ê sen zbor, go go vo ram toa {to go mis lam.
ûvs tvu vam de ka ja sa kam. Don Ped ro De ka zas lu ù va, znam. Be ne dik De ka ni tu ~uvs tvu vam ka ko taa tre ba da se qu bi, ni ti pak znam so {to taa tak vo ne{ to zas lu ù va, toa e ube du va we koe ni so ogan ne mo àt da go is te ra at od me ne: spre men sum so ne go da um ram na kla da. Don Ped ro Se ko ga{ si bil ne po ko leb liv ere tik vo pre zi ra we to na po u ba vi ot pol. Kla u dio I ni ko ga{ ne si mo èl da ja ig ra{ ulo ga ta do kraj bez tvr do kor nos ta na svo ja ta vol ja. Be ne dik De ka vo è na sum za~ nat, priz na vam so bla go dar nost; de ka è na me od gle da la i toa naj po niz no go priz na vam so go le ma bla go dar nost; no lov ci i za ga ri da mi se so bi ra at na ~e lo i da ne znam kaj mi e gla va ta - e, za toa mal ku }e po ~e ka at. Bi dej }i ne sa kam da sto ram grev is ka ù vaj }i ne do ver ba kon ed na od niv, }e si ze mam za pra vo na ni ed na da ne & ve ru vam; po {to sle di de ka ne sa mo {to po u ba vo }e se no sam tu ku i }e si os ta nam er gen za na vek. Don Ped ro
Kla u dio Is to i jas, gos po da ru. Be ne dik Is to i jas, gos po da ru, ì mi si te ve ri i zak let vi. Mo re }e te vi dam jas te be, u{ te pred da um ram, ka ko mi pri pa |a{ od qu bov. Be ne dik Mo è od gnev, od bo lest, od glad, ama ni ko ga{ od qu bov: ako mi do ka è te de ka
316
Vilijam [EKSPIR
ne ko ga{ }e pri pad nam od qu bov, bez da mo àm toa br gu da go na do pol nam so dob ra pi ja~ ka, ved na{ iz va de te mi gi o~i te so per o to na ne koj po et i obe se te me na por ta ta od ne ko ja jav na ku }a ka ko tab la so sle pi ot Ku pi don. Don Ped ro
Don Ped ro Dob ro, so vre me i vie }e se pri pi to mi te. Vo me |uv re me, do bar gos po di ne Be ne dik, ode te do ma kaj Le o na to, pre po ra ~aj te me i ka è te mu de ka do a |am na ve ~e ra za{ to znam de ka na go le mo ja spre ma. Be ne dik
Ako ne ko ga{ skr{ ne{ od ovaa ver ba, re zil na ve kot }e sta ne{! Be ne dik
Mis lam de ka sum spo so ben za ed na tak va mi si ja. Za toa os ta ne te Kla u dio
Ako skr{ nam, obe se te me ka ko ma ~or i stre laj te vo me ne, a toj {to }e me po go di, po tap kaj te go po ra mo i na re ~e te go Ro bin Hud. Don Ped ro Dob ro, vre me to }e po ka è. Ko ga to ga{ i di vi ot bik nav le ku va ja rem. (Tho mas Kyd: Spa nish Tra gedy) Be ne dik Di vi ot bik mo è bi; no ako ne ko ga{ it ri ot Be ne dik go nav le ~e, is kor ne te gi ro go vi te od bi kot i na sa de te mi gi na ~e lo: pa ne ka me za le pat na tab la i so krup ni buk vi ka ko {to pi {u va at Ov de se iz naj mu va do bar kow ne ka mi na pi {at oz do la Ov de mo è da go vi di te oè ne ti ot Be ne dik. Kla u dio Ako ova ne ko ga{ se slu ~i, }e sta ne{ ì vo tin ~e, em rog les to, em lu do. Don Ped ro Ne, ako Ku pi don ne se is tre sil si ot vo Ve ne ci ja, nas ko ro, za ra di ova {to go re ~e, ima da se tre se{ pred ne go ka ko prat. Be ne dik
So gos pod na po mo{: Od do ma, - ko ga bi ja imalDon Ped ro [es ti ju li. Is kre no va{, Be ne dik. Be ne dik Da, sa mo maj ta pe te se. Pred me tot na va {i ot raz go vor na mes ta e na ki ten so krp ~i wa, no i tie uk ra si se mno gu la ba vo pri {i e ni. Pred da pro dol ì te so ver gla we na dob ro poz na ti te iz li te ni fra zi, is pi taj te si ja so ves ta! Zna ~i, ve os ta vam. (Iz le gu va Be ne dik.) Kla u dio Gos po da ru, se ga po mo{ od vas mi tre ba. Don Ped ro Qu bov ta mo ja od tvo ja ta }e u~i; ka ì & ka ko i }e vi di{ kol ku sprem na e da ja sfa ti i naj te{ ka ta za da ~a {to dob ro }e ti sto ri. Kla u dio Da li Le o na to ima sin, gos po da ru? Don Ped ro
To ga{ po br gu i zem ja ta }e se zat re se. Ne, ja ima sa mo He ra, taa edins tve no
Od vlakno ortoma
317
}e go nas le di; da li ja sa ka{, Kla u dio? Kla u dio Gos po da ru, u{ te ko ga poj dov te na za vr {e ni ov po hod, ja pog led nav nej ze so voj ni~ ko oko, mi se do pad na, no imav pog ru ba za da ~a to ga{, pa do pa |a we to ne stig na da soz ree vo qu bov: No se ga {tom se vra tiv i {tom voj ni~ ki te mis li se pov le koa mol kum, na niv no mes to vo su ri ja na vi ra at ne` ni, mil ni stras ti {to mi ve lat kol ku uba va e mla da ta He ra i kol ku sum ja sa kal pred da za mi nam vo bo jov. Don Ped ro Ve }e se od ne su va{ ko za qu ben ~o vek, i slu {a ~ot go za mo ru va{ so mo re zbo roj: Ako ja sa ka{ uba va ta He ra, sa kaj ja! ]e zbo ru vam so nea i so nej zi ni ot tat ko i ti }e ja ima{. Pa ne li ba{ po ra di ova tol ku kras na pri kaz na mi raz vr za? Kla u dio Kol ku ne` no qu bov ta ja is ce lu va te, poz na vaj }i & ja ra na ta po sa mi ot iz gled! No za da ne se ~i ni de ka pre br zo ja do biv, so me lem od zbo ro vi pro bav da ja le ~am. Don Ped ro Zo{ to mos tot da e po {i rok od te kot? Naj do bar dar e ona {to e treb no. Sa mo so od vet no to slu ì; jas no e, za qu ben si; a jas so od vet ni ot lek }e ti go snab dam. Znam de ka ve ~er va }e ima goz ba; pod ma ska }e ja pre ze mam ulo ga ta tvo ja, i }e & re ~am na He ra de ka jas sum Kla u dio; }e go ras pet lam vo nea mo e to sr ce, i slu hot }e & go za ro bam so na pad ès tok na qu bov na ta sto ri ja mo ja: Po toa, na tat ko & s# }e mu ka àm; a zak lu ~o kot e de ka taa }e bi de tvo ja:
Od zbo ro vi ved na{ da prej de me na de lo. (Iz le gu va at.)
318 Sce na 2
Vilijam [EKSPIR
So ba vo ku }a ta na Le o na to. (Vle gu va at Le o na to i An to nio.) Le o na to [to e bra te? Ka de e vnuk mi, va {i ot sin? Da li se pog ri ì za mu zi ka ta? An to nio Za fa ten e so toa do gu {a. Ama bra te, dru go sa kam da vi ka àm, no vos ti mno gu ~ud ni za koi ne ste ni so nu va le de ka se mo` ni. Le o na to Da li se dob ri? An to nio Za vi si od pe ~a tot {to }e im go sta vi is ho dot. Ob viv ka ta im e dob ra; uba vo iz gle da od nad vor. Od raz go vo rot po me |u prin cot i gro fot Kla u dio koi {e ta le niz naj gus ti ot del od mo jot ovo{ tar nik, eden moj ~o vek vol ku ~ul: prin cot mu ot kril na Kla u dio de ka bil za qu ben vo vnu ka mi, va {a ta }er ka i de ka imal na me ra toa ve ~er va, na ig ran ka ta, da & go ka è; pa ako ovaa pri fa te la, mis lel ved na{ da ja is ko ris ti mo` nos ta i da do go vo ri so vas. Le on a to Da ne ne bil so si te ovoj va{ ~o vek ko ga ova vi go ka àl? An to nio Ni slu ~aj no. Bis ter e i raz u men. ]e vi go pra tam pa sa mi ras pra {aj te go. Le o na to Ne, ne, se ga za se ga }e sme ta me de ka ra bo ta va e son, du ri ne se po ka è ka ko ja ve - no,
vo se koj slu ~aj, }e ja iz ves tam }er ka mi za da ne ja fa ti na spi e we ako is pad ne de ka ova e na vis ti na to~ no. Ode te vie i ka è te & s#. (Po mi nu va at ne kol ku mi na pre ku sce na ta.) Rod ni ni moi, zna e te {to tre ba da se sto ri vo va kov ~as. - O, pri ja te lu, ve mo lam; doj de te so me ne, }e mi tre ba va {a ta ve{ ti na. Vnu~ ko moj do bar, bi de te na vi si na; da si gi is pol ni me ob vrs ki te vo uz bu na va. (Iz le gu va at.)
Od vlakno ortoma Sce na 3

Dru ga so ba vo ku }a ta na Le on a to. (Vle gu va at Don Hu an i Kon rad.) Don Hu an Kon rad Gos po da ru! Zo{ to ste ne ras po lo è ni od me ra ta nad vor? Don Hu an Za toa {to ne ma me ra okol nos ta od ko ja ova se is pi li; ot tu ka i ne ras po lo è ni e to mi e bez me ra. Kon rad Pos lu {aj te go raz u mot. Don Hu an A ako go pos lu {am, {to bla go det }e mi doj de? Kon rad Mo è bi ne ma da ve iz le ku va ved na{, ama ba rem }e ve na u ~i na tr pe li vo pod ne su va we. Don Hu an Se ~u dam {to ti, ro den, ka ko {to ve li{, vo zna kot na Sa turn, sa ka{ so mo ra len lek da ja le ~i{ bez na de` na ta bol ka. Ne mo àm da kri jam {to sum: Mo ram da bi dam ne ras po lo èn ko ga za toa imam pri ~i na, a ne da se sme jam na se ~ii {e gi; da ja dam ko ga sum gla den, a ne da ~e kam do de ka ne ko mu mu tek ne; da spi jam ko ga sum pos pan, a ne da se gri àm za ne ~i ja ra bo ta; da se sme jam ko ga sum ve sel, a ne da ~e kam ko ga ne ko mu }e mu bi de }ef. Kon rad Ta ka e, no ne pra ve te go toa ot vo re no tu ku so raz um na voz dr à nost. Du ri ne o dam na se smi riv te so brat vi i se ga ste pov tor no vo
319
ne go va ta mi lost; ne voz mo` no e da fa ti te vis tin ski ko ren ako sa mi te ne soz da de te po vol na kli ma; sa mo vo pra vo to go di{ no vre me }e ima te dob ra èt va.
Po ar no da sum {ip vo tr we odo{ to tren da fil vo ne go va ta mi lost; na krv ta mo ja po ve }e & li ~i da bi dam nam ra zen od si te ot kol ku da go tok mam od ne su va we to za da mo àm da is ~em nam tro{ ka qu bov od ne ko go; vo ova, ia ko ne mo è da se ka è de ka sum ne ka kov las kav na muz li ja, se pak ni koj ne mo è da po rek ne de ka sum ot vo ren pod lec. Me ne mi ve ru va at sa mo ko ga imam uz da na us ta ili ja rem na gu {a: za toa re {iv da ne pe jam vo sops tve ni ot ka fez. Ako me pu{ tat od sin xir, }e ka sam. Da imam do vol no slo bo da, }e si go te ram }e fot bez mi los no; vo me |uv re me pu{ ti me da si bi dam ona {to sum i ne obi du vaj se da me sme ni{. Kon rad Za rem ne mo è te da ima te ne kak va pol za od va {e to ne za do vol stvo? Don Hu an Se ta pol za vo ì vo tot ja imam sa mo od ne go, za{ to sa mo ne go i go upot re bu vam. No koj do a |a? [to ima no vo, Bo ra ~io? (Vle gu va Bo ra ~io.) Bo ra ~io Do a |am od ed na go le ma goz ba; prin cot, va {i ot brat, kral ski go gos tat kaj Le on a to; a mo àm da vi go vo ram i za eden sko re {en brak. Don Hu an Mo è li da pos lu ì za ur nek vrz koj }e se iz gra di ne kak va nes re }a? Ko ja e taa bu da la {to sa ka da se vr ze so ne mi rot?
320
Bo ra ~io Des na ta ra ka na brat vi. Don Hu an Koj? Dob les ni ot Kla u dio?
Vilijam [EKSPIR
Don Hu an To ga{ da odi me ved na{ na goz ba ta; niv no to ras po lo è nie se zgo le mu va so mo ja ta ta ga. Ka mo got va ~ot da mis li ka ko me ne! - ]e odi me li da vi di me {to mo è da se sto ri? Bo ra ~io
Bo ra ~io Vi sto i me na ras po la ga we, gos po da ru. Tok mu toj. (Iz le gu va at.) Don Hu an Prek ra sen gos po din! A na ko ja, ì ti s#, fr lil oko? Bo ra ~io Na He ra, }er ka ta i edins tve na ta nas led ni~ ka na Le o na to. Don Hu an Vi di go ti, }e ra ta! Ka ko go doz na ova? Bo ra ~io Do de ka naj men ka ko ka di tel, ka dev ed na mno gu za gu{ li va oda ja, na i doa, ra ka pod ra ka, prin cot i Kla u dio vne se ni vo eden mno gu se ri o zen mu a bet. Se mu{ nav zad ed na dra pe ri ja i ~uv ko ga se do go vo ri ja prin cot da ja iz mo li He ra za se be i ot ka ko }e ja do bie, da mu ja da de na gro fot Kla u dio. Don Hu an Odi me ved na{ ta mu! Ov de mo è da ima hra na za mo e to ne za do vol stvo; toj mlad pi li {ta rec ja sob ra se ta sla va od mo jot po raz. Ako, na ne koj na ~in, mu na{ te tam, to ga{ se ka ko }e si ~es ti tam. Vie ste mi ver ni i }e mi po mog ne te, ne? Kon rad Do de ka sme ì vi, gos po da ru.
în VTO RI
Sce na 1
Sa lon vo ku }a ta na Le o na to. (Vle gu va at Le o na to, An to nio, He ra, Be at ri ~e i dru gi.) Le o na to Za rem ne be {e ov de na ve ~e ra gro fot Hu an? An to nio An to nio Ne go vi dov. Na vis ti na e pre za jad li va. Be at ri ~e Be at ri ~e Toj gos po din na vis ti na iz gle da ki se lo! Se ko ga{ ko ga }e go vi dam, cel ~as po toa mi idi ufu net. He ra Mno gu ta` na du {a. Be at ri ~e So vr {en ~o vek bi bil onoj {to bi sto el nas re de me |u ne go i Be ne dik: pr vi ov e ka ko trup i ne zbo ru va ni{ to, a vto ri ov e ka ko raz ga le no sin ~e i sa mo me le bez pre kin. Le o na to Zna ~i po lo vi na od ja zi kot na gos po di not Be ne dik vo us ta ta na gro fot Hu an i po lo vi na od ta ga ta na gro fot Hu an na li ce to od gos po di not Be ne dik. Be at ri ~e Be at ri ~e So dob ri no ze i so sil ni sta pa la, stri ko, i so do vol no pa ri v }e se, tak vi ot ma` bi ja os vo il se ko ja è na na sve tot, - ako us pee da ja pri do bie, se raz bi ra. [to }e pra vam so ta kov? Da mu gi nat nam mo i te ali{ ta i da go sto ram {ef na so bar ki te? Ma òt so bra da e po ve }e od mom ~e, a Pre za jad li va e po ve }e od sa mo za jad li va. Ta ka }e go ut nam bo` ji ot dar: za{ to se ve li, Kra va ta {to bo de {u ti ro go vi ima; no kra va ta {to prem no gu bo de, ne ma ni kak vi. Le on a to Zna ~i ako prem no gu bo de{, }e ne ma{ ni kak vi ro go vi? Be at ri ~e ]e ne mam ako ne mam ma`; za va kov bla gos lov na ko le na go mo lam Ne go se koe ut ro i se ko ja ve ~er! Bo è! Ne bi mo è la da pod ne sam ma` so bra da na li ce: po ar no da si leg nam na bod li ka vo pra se! Le o na to Mo è }e leg ne{ so ma` {to ne ma bra da! Le o na to Tvr dam, vnu ko, de ka so tol ku pis ja zik te{ ko }e si naj de{ ma`.
322
Vilijam [EKSPIR
ma òt bez bra da e po mal ku od ma`: onoj {to e po ve }e od mom ~e ne e za me ne; a onoj {to e po mal ku od ma`, jas ne sum za ne go; za toa, } e ze mam gro{ od me~ ka ri te ka ko ka par i }e im gi vo dam maj mu ni te v pe kol! Le o na to Zna ~i re {iv te da odi te v pe kol? Be at ri ~e Ne; sa mo do ne go vi te por ti; to ga{ }e mi iz le ze |a vo lot na sre{ ta, ko ne koj star ro go no sec, so ro go vi na gla va i }e mi re ~e; Odi v raj, Be at ri ~e; odi v raj, ova ne e mes to za de voj ki; jas }e mu gi pre da dam maj mu ni te i trk, pra vo kaj sve ti Pe tar vo ra jot; toj }e mi po ka è ka de se dat ne è ne ti te i ne ma è ni te i po toa dol go i sre} no }e si ì ve e me od ut ro do mrak. An to nio A vie, vnu ko, (na He ra) se na de vam, vo s# }e go slu {a te tat ko vi. Be at ri ~e
stri ko, ne sa kam ni e den. Si no vi te na Ada ma se moi bra }a; i na vis ti na, za me ne e grev, da se ma àm za naj blis ki ot rod ni na. Le o na to ]er ko, za pam te te {to vi re kov; ako prin cot za ona vi go vo ri, zna e te ka ko da mu od go vo ri te. Be at ri ~e Ako ne ve po ba ra vo vis tin ski ot ~as, vi na ta }e pad ne na mu zi ka ta; ako prin cot prem no gu na va li, ka è te mu de ka za s# tre ba takt, pa ta ka is tan cu vaj te mu go od go vo rot. Za{ to, slu{ ne te me, He ra, dod vo ru va we to, ven ~a va we to i ka e we to se ka ko za bav na, se ri oz na i {und mu zi ka: pr vo to dod vo ru va we e og ne no i nag lo ko stra stven pop-rok, pol no e za nes i hi ro vi; ven ~a va we to smi re no i smer no ka ko avs tri ski me nu et, pol no sta rov rem ski spo koj i pa ti na; po toa do a |a ka e we to i so svo i te stak le ni no ze za pa |a vo te òk {und, s# po br zo i po br zo du ri ne po to ne v grob. Le on a to Vnu ko, pre os tro gle da te na ra bo ti te.
Ba{ ta ka; dol `nost na bra tu ~et ka mi e sa mo da se pok lo ni i da re ~e, Ka ko {to }e za po ve da te, tat ko. - No i pok raj se to ova, bra tu ~et ko, gle daj te se pak mom ~e to da e uba vo ina ku pok lo ne te se u{ te ed na{ i re ~e te, Tat ko, ka ko {to mi za po ve da sr ce to. Le o na to Se na de vam, vnu ko, eden den }e ve vi dam snab de na so ma`. Be at ri ~e Si gur no ne do de not do de ka Bog ne po~ ne da pra vi ma ì od ne ko ja dru ga gra |a a ne od zem ja. Za rem ne bi bi lo ta` no za è na ta so nea da gos po da ri ed no obi~ no kup ~e pra {i na? Da pod ne su va smet ka za svo jot ì vot pred ed na grut ka ne pos to ja na kal? Ne,
Be at ri ~e Imam oko so ko lo vo, stri ko; gle dam crk va na ki lo met ri. Le o na to Vle gu va at goz ba xi i te, bra te; da nap ra vi me mes to. (Vle gu va at Don Ped ro, Kla u dio, Be ne dik, Bal ta zar; Don Hu an, Bo ra ~io, Mar ga ret, Ur su la i dru gi pod ma ski.) Don Ped ro Gos po |i ce, }e sa ka te mal ku da se za ba vu va te so eden va{ obo à va tel?
Od vlakno ortoma
323
Mar ga ret
He ra Ako odi te po po le ka i ako gle da te qu bez no i ako ne ka è te ni{ to, so ra dost }e poj dam a so po ra dost }e si sjoj dam. Don Ped ro So me ne vo va {e dru{ tvo?
Na pri mer glas no se mo lam. Bal ta zar To ga{ u{ te po ve }e ve sa kam; tie {to }e ve ~u jat }e mo àt da re ~at amin. Mar ga ret
He ra Gos po de, spoj me so do bar ig ra~! Pa i so vas ako mi e po vol ja. Bal ta zar Don Ped ro Amin! A ko ga }e vi bi de po vol ja? Mar ga ret He ra Ko ga }e mi se ben di sa va {e to li ce; ne daj bo è la u ta ta da bi de ko nej zi na ta fut ro la! Don Ped ro Od go va ram so molk; po pot si go do bi. Mas ka ta mi e ko pok ri vot na Fi le mon; vo ku }a ta e Ju pi ter. He ra Zo{ to to ga{ mas ka ta ne vi e od sla ma? An to nio Don Ped ro So eden zbor, ne sum. Go vo re te po tiv ko, ako zbo ru va te za qu bov. (Odat na stra na.) Bal ta zar Bi sa kal da vi se do pad nam. Mar ga ret A jas ne, za va {e dob ro; oti imam mno gu lo {i oso bi ni. Bal ta zar Na pri mer? Ur su la Sa mo vie va ka ja ni {a te gla va ta. An to nio Pra vo da vi ka àm, sa mo go imi ti ram. Ur su la Ni ko ga{ ne bi go imi ti ra le tol ku od vrat no to~ no da ne ste sa mi ot toj. Eve ja ne go va ta su va ra ka, sa mo ne go va i ni ~i ja dru ga; vie ste toj, vie ste toj. Ur su la Dob ro ve poz na vam; vie ste gos po din An to nio. I trg ni mi go od pred o~i ko ga ig ra ta }e za vr {i! - Od go vo ri, po pe! Bal ta zar
324
An to nio So eden zbor, ne sum. Ur su la
Vilijam [EKSPIR
Be at ri ~e Ni ko ga{ ne ve nas me al? Be ne dik Ve mo lam, koj e toj? Be at ri ~e Zad ro gaz na prin cot. Mno gu zdo de ven {ut; edins tve no e ta len ti ran da iz mis lu va ne voz mo` ni kle ve ti: sa mo ras i pi ku }i te mu se vos hi tu va at; no vos hi tot ne pro iz le gu va od ne go va ta du ho vi tost tu ku od ne go va ta pa kost; za{ to toj i gi za ba vu va i gi lu ti lu |e to, pa tie pr vin se sme at pa go te pa at. Si gur na sum de ka e tu ka ne ka de. Ba{ bi sa ka la da me ~ep ne. Be ne dik
Ne moj te, vi se mo lam! Mis li te de ka ne ve pre poz na vam po va {a ta bles ka va du ho vi tost? Mo è li da se skrie dob les ta? Pres ta ne te, vi se mo lam; vie ste toj; ma ni ri te si se ma ni ri i ne se me nu va at! Dos ta, vi se mo lam! Be at ri ~e Ne ma da mi ka è te koj vi go re ~e toa? Be ne dik Pros te te mi, no ne ma. Be at ri ~e I ne ma da mi ka è te koj ste vie? Be ne dik Ne se ga. Be at ri ~e De ka sum opa ka! - I de ka se ta du ho vi tost sum ja cr pe la od ed na edins tve na kni{ ka? - Ova mo ra da go re kol gos po di not Be ne dik. Be ne dik
Ako slu ~aj no go za poz nam }e mu ka àm {to re kov te za ne go. Be at ri ~e Sa mo nap red, po ve le te. Znam de ka ved na{ }e me ~ep ne so ne kak va zlob na spo red ba; ko ja, ako os ta ne ne za be le à na, ili ako ni koj ne se nas mee, ved na{ }e go fr li vo ta ga i po ti{ te nost; {to }e zna ~i za{ te da od ba rem eden ko pan za{ to {ut ra kot ne ma ni{ to da kas ne taa ve ~er. (Se slu {a mu zi ka od vnet re.) Tre ba da gi sle di me pr ven ci te. Be ne dik
Koj e toj? Vo s# {to e dob ro. Be at ri ~e Be at ri ~e Si gur na sum de ka dob ro go poz na va te. Be ne dik Ne go poz na vam, ve ru vaj te mi. Ta ka e, za{ to ako n# po ve dat vo lo {o, gi na pu{ tam na pr vi ot svi ok. (Ig ra. Iz le gu va at si te os ven Don Hu an, Bo ra ~io i Kla u dio.)
Od vlakno ortoma
325
Don Hu an Na vis ti na, brat mi e za qu ben vo He ra i go vik na tat ko & na stra na ova da mu go ka è. Gos poj ci te odat po nea a os ta na sa mo ed no mas ki ra no li ce. Bo ra ~io A toa e Kla u dio. Go poz na vam po na ~i not na koj stoi. Don Hu an Ne ste vie gos po di not Be ne dik? Kla u dio Dob ro me poz na va te; toj sum. Don Hu an Gos po di ne, brat mi mno gu ve ima pri sr ce; toj e vqu ben vo He ra; ve mo lam ube de te go da se trg ne od nea; taa ne mu do li ku va spo red po tek lo to; vie tu ka mo è da odig ra te ulo ga na ~e sen ~o vek. Kla u dio Od ka de zna e te de ka ja sa ka? Don Hu an ûv ka ko se kol ne de ka ja sa ka. Bo ra ~io
no zlo ves ti ve gi ~uv so u{i te na Kla u dio. Si gur no e ta ka;- prin cot pro si za se be. Pri ja tels tvo to e ver no vo s# dru go os ven vo ~uvs tvo to {to se vi ka qu bov; za toa, se koe sr ce, za qu bov ta, sa mo zbo ri i se koe oko sa mo za se be pre go va ra, bez pos red nik; za{ to ve{ ter ka e uba vi na ta i so ~in ki ver nos ta vo krv ja to pi. Ovaa vis ti na se koj dnev no se pot vr du va a sa mo jas ne ve ru vav: za toa zbo gum, He ro! (Se vra }a Be ne dik.) Be ne dik Gro fe Kla u dio? Kla u dio Da, toj sum. Be ne dik Aj de, }e poj de te so me ne? Kla u dio Ka de? Be ne dik Pa, do pr va ta vr ba; za va {a ra bo ta sta nu va zbor, gro fe. Ka ko }e go no si te ve ne cot? Oko lu vra tot, ko lih var ski sin xir? Ili pod mi{ ka ko po ru~ ni~ ki ~in? Ne ka ko }e mo ra da go no si te za{ to prin cot ve }e ja ima va {a ta He ra. Kla u dio
Is to i jas; i u{ te se za kol na de ka }e ja oè ni ve ~er va. Don Hu an A se ga da odi me i mal ku da kas ne me. (Iz le gu va at Don Hu an i Bo ra ~io.) Kla u dio Va ka od go va rav vo ime to na Be ne dik
Mu po sa ku vam ra dost so nea. Be ne dik Se ga zbo ru va te ko xam baz na pa zar. Ta ka se pro da va at go ve da. No da li po mis liv te de ka prin cot vi pra vi us lu ga?
326
Kla u dio Ve mo lam, os ta ve te me. Be ne dik
Vilijam [EKSPIR
Be ne dik Naj na i ven pres tap na ed no u~e ni ~e koe, pres re} no {to na{ lo pti~ jo gnez do, otr ~a lo da mu go po ka è na svo e to dru gar ~e a ova mu go uk ra lo. Don Ped ro Za rem do ver ba ta za te be e pres tap? Pres ta pot e kaj onoj {to uk ral. Be ne dik Pa se pak, kam {i kot ne bi bil na od met, a i ve ne cot; za{ to ve ne cot bi mo èl da go no si i sam a kam {i kot bi mo èl da vi go da de vam za{ to, ka ko {to mi se gle da, vie mu go uk ra dov te gnez do to. Don Ped ro Sa kav sa mo pi le to da go na u ~am da pee a po toa da mu go vra tam na sops tve ni kot. Be ne dik Ako i pi le to pee ka ko {to vie zbo ru va te, to ga{, ì mi krs tot, ~es no zbo ru va te. Don Ped ro Gos po |i ca ta Be at ri ~e se à li na vas; gos po di not {to ig ral so nea & ka àl de ka mno gu ja na pa |a te. Be ne dik O, taa me ne tol ku me ocr ni {to toa du ri ni kla da ne bi go iz dr à la; du ri i dab so eden edin stven ze len list bi & vra til; du ri i mas ka ta {to ja no sev mi oì vea i na va li da se ka ra so nea; taa mi re ~e, - bez da po mis li de ka spro ti nej ze sum jas, - de ka sum bil {ut na kne zot; de ka sum bil pog lup i od vol; i ta ka mi fr la {e v li ce ku pi{ ta ga dos ti i pod mol nos ti so tak va ume{ nost {to jas sa mo sto ev ko ~o vek kraj me ti te vo ko go na ni {a ni la i pu ka ce la ed na voj ska. Zbo ro
Opaa! Se ga ud riv te ba{ ko onoj sle pi ot; de te to vi go uk ra de me so to, a vie pra vo vo stol bot! Kla u dio Ako ne }e te, to ga{ jas ve os ta vam vas. (Iz le gu va.) Be ne dik Kut ro to pi le po pa re no! Se ga }e se mu{ ne v gr mu{ ka. - No gos po |i ca ta Be at ri ~e da me znae a da ne me poz nae! [ut na kne zot! - Do ka de do tur kav! Mo è ta ka me vi ka at za{ to sum ve sel! Da, no va ka sam se be si si ~i nam nep rav da; ne me bie va kov glas: tu ku sa mo lo {i ot, opak uj na Be at ri ~e se za me nu va se be si so sve tot, pa mi {i ri mu a be ti. Ama }e se od maz dam va ka ili ona ka. (Pov tor no vle gu va Don Ped ro.) Don Ped ro Gos po di ne, ka de e gro fot? Da li go vi dov te? Be ne dik @i mi krs tot, gos po da ru, ja odig rav ulo ga ta na gos po |a ta Rek la-ka à la. Go naj dov ov de skis nat ko da mu po to na le si te ge mii; mu re kov, i mis lam vis ti na ta mu ja ka àv, de ka va {a ta mi lost gi pri do bi sim pa ti i te na mla da ta da ma; i mu se po nu div da odi me do pr va ta vr ba za da mu nap ra vam ve nec za toa {to e na pu{ ten ili da go vr zam za kol bi dej }i zas lu ù va da go kam {i ku va at. Don Ped ro Da go kam {i ku va at? [to nap ra vil?
Od vlakno ortoma
327
vi te & se tr we i {tom ot vo ri us ta - boc ka. Zdi vot da & e stra {en ko {to & se iz ra zi te, s# ì vo i di vo oko lu nej ze }e crk ne i sve tot }e opus ti s# do yvez da ta Se ver ni ca! Ne bi se oè nil so nea pa ma kar vo ~e i zot da go no si si ot mi raz {to Adam go do bi pred da zgre {i. Taa du ri i Her ku la bi go na te ra la da vr ti ra èn, da, da, du ri i kr lu kot da si go skr {i i da go fr li v ogan. Vi se mo lam, ne zbo ru vaj te mi za nea; }e vi di te de ka e pe kol na ta Ata vo uba vi ali{ ta. Na Gos po da se mo lam da se naj de ne koj ve{ ter pa da & za bai i da ja vra ti. Za{ to, vi tvr dam, do de ka e ov de, ~o vek mo è da si ì vee v pe kol spo koj no i mir no ko vo sve ti li{ te. I lu |e to na mer no }e gre {at sa mo za da odat ta mu; na vis ti na si te kav gi, uà si i zbr ki idat po nea. Don Ped ro Eve ja, do a |a. (Se vra }a at Kla u dio i Be at ri ~e, Le o na to i He ra.) Be ne dik Ne mo è te da me pra ti te na iz vr {u va we na ne kak va za da ~a na kra jot na sve tot? Pod got ven sum da trg nam po ko ja bi lo ra bo ta {to }e vi tek ne: mo àm da vi do ne sam ~ep kal ka od naj da le~ ni ot }o{ na Azi ja; da vi gi do ne sam di men zi i te na sta pa lo to na sve ti Jo van; da vi do ne sam vlak no od bra da ta na Go le mi ot Kan; da od ne sam po ra ka do Pig mej ci te, - s# bi pra vel sa mo da ne pro go vo ram ni tri zbo ra so ovaa har pi ja. Ne ma te ama ba{ ni{ to za me ne? Don Ped ro
(Iz le gu va.) Don Ped ro Ete, gos po |i ce, ete; go za gu biv te sr ce to na gos po di not Be ne dik. Be at ri ~e Vsu{ nost, gos po da ru, mi go ima {e po zaj me no za mal ku; a jas na toa mu pla }av lih va, - dve sr ca za ne go vo to ed no; a ed na{ na vis ti na od me ne go do bi so la` ni koc ki, pa za toa, gos po da ru, mo è te da ka è te de ka sum go za gu bi la. Don Ped ro Mo re go leg nav te, gos po |i ce, go kut nav te na ple }i. Be at ri ~e Po ar no va ka, gos po da ru, odo{ to toj da me leg ne {e pa da sta nev maj ka na tik va ri! Go do ve dov gro fot Kla u dio po ko go me pra tiv te. Don Ped ro [to e so vas, gro fe, {to ste mi ta èn? Kla u dio Ne sum ta èn, gos po da ru. Don Ped ro Da ne ste to ga{ bo len? Kla u dio
Ne mam ba{ ni{ to os ven èl ba ta da os ta ne te so me ne. Be ne dik O Bo è, gos po da ru, ova e ja de we od koe mi se ga di; ne mo àm da ja pod ne sam gos po |i ca ta Ala pa ~a!
Ne sum ni toa, gos po da ru. Be at ri ~e Gro fot ne e ni tu ta èn, ni tu bo len, ni tu ve sel, ni tu aren; tu ku sa mo u~ tiv: u~ tiv grof ko ki se la pi per ka i qu bo mor na zol va!
328
Don Ped ro
Vilijam [EKSPIR
Be at ri ~e Gos po de bo è, si te se zdru ù va at! Cel svet ta ka pra vi os ven jas za va li ja ta! Ko da sum kras ta va, tre ba da si se dam v }o{ i da vi kam Naj de te mi ma`! Naj de te mi ma`! Don Ped ro Gos po |i ce Be at ri ~e, jas }e vi naj dam ma`.
Mis lam, gos po |i ce, de ka ste blis ku do vis ti na ta ia ko, vi tvr dam de ka, ako e ta ka, to ga{ pret pos tav ka ta mu e gre{ na. Za{ to Kla u dio, ja ba rav vo tvoe ime i uba va ta He ra e do bi e na. Mu go ka àv ova na tat ko & i toj ne ma ni{ to pro tiv. Ka ì go de not na ven ~av ka ta i Bog ne ka ti da de sre }a! Le on a to
Be at ri ~e Gro fe, pri me te ja od me ne }er ka mi a so nej ze i mo jot imot. Ne go va ta mi lost bra kov go sre di, a bo` ja ta ne ka go bla gos lo vi! Be at ri ~e Zbo ru vaj te, gro fe; na vas e re dot. Kla u dio Mol kot e naj so vr {e ni ot glas nik na ra dos ta; bi mi bi la ma la sre }a ta ko ga bi mo èl da ka àm kol ka va mi e. - Gos po |i ce, ko {to ste vie moi, ta ka jas sum va{: ce li ot vi se da vam i nes trp li vo ~e kam za raz me na. Be at ri ~e Zbo ru vaj, bra tu ~et ke, ili ako ne mo è{, zat ni mu ja us ta ta so bak ne` pa ne ka za mol ~i i toj. Don Ped ro Na vis ti na, gos po |i ce, ima te ve se lo sr ce. Be at ri ~e Ta ka e, gos po da ru; spo laj mu; kut ri~ ko to bu da li{ te, se ko ga{ e ta mu kaj {to du va vet rot na gri ì te. - Bra tu ~et ka mi na uvo mu ka ù va de ka & e v sr ce. Kla u dio Ba{ ta ka i pra vi, rod ni no. Ba{ bi sa kal eden stvo ren od tat ko vi. Ne ma te, gos po da ru, brat {to e ka ko vas? Tat ko vi soz dal od li~ ni mla do èn ci, sa mo e te{ ko za de voj ka da stig ne do niv. Don Ped ro Me sa ka te me ne, gos po |i ce? Be at ri ~e Ne, gos po da ru; os ven ako ne mi se doz vo li da imam u{ te eden za del ni ci te; vie ste ko praz nik, a praz ni ci te se mno gu ret ki! No, vi se mo lam, pros te te mi; jas sum ro de na da go vo ram sa mo ve se lo a ne ne{ to se ri oz no. Don Ped ro Va {i ot molk me nav re du va, a ve se los ta naj mno gu vi li ~i; za{ to, si gur no e, ro de ni ste vo ve sel ~as. Be at ri ~e Ne, gos po da ru, maj ka mi pi{ te {e od bol ka; no to ga{ ed na yvez da za ig ra i pod taa yvez da se ro div. Rod ni ni, Bog ne ka vi da de ra dost! Le o na to Vnu ko, }e se pog ri ì te za ona {to ve za mo liv?
Od vlakno ortoma
329
Be at ri ~e Ve mo lam pros te te mi, stri ko. - So va {a doz vo la, gos po da ru. (Iz le gu va Be at ri ~e.) Don Ped ro Mno gu pri jat na i du ho vi ta gos po |i ca. Le o na to Mno gu mal ku ta ga ima vo nea, gos po da ru; ni ko ga{ ne e ta` na os ven ko ga spie; no du ri i to ga{, mi ka ù va la }er ka mi, ia ko znae da so nu va ne{ to nep ri jat no, se bu di i umi ra od smea. Don Ped ro Ne pod ne su va da & se go vo ri za ma`.
se dum de na; du ri i ova e pre mal ku vre me da go sto ram s# ona {to sum na u mil. Don Ped ro Dob ro, dob ro, se gle da de ka ne vi e po }ef tol ka vo to od lo ù va we; no vi tvr dam, Kla u dio, ne ma da se {la e me tu ku-ta ka. Imam na me ra, vo me |uv re me, da os tva ram Her ku lov ski pod vig, od nos no da gi na ma mam gos po di not Be ne dik i gos po |i ca ta Be at ri ~e da se za qu bat eden vo drug so strast sil na ka ko pla ni na. Ba{ bi sa kal da gi spo jam; a bez som ne nie mo àm ako vie troj ca mi po mog ne te i go pra vi te ona {to }e vi re ~am. Le o na to Gos po da ru, vi sto jam na us lu ga, ma kar po ce na de set no }i da ne sklo pam oko. Kla u dio
Le o na to I jas, gos po da ru. Ni slu ~aj no; si te dod vo ru va ~i gi ze ma na udu du. Don Ped ro Bi bi la od li~ na è na za Be ne dik. Le o na to Ne daj bo è, gos po da ru! Ed na ne de la da se vo brak, }e si go spu{ ta at do lu di lo! Don Ped ro Gro fe Kla u dio, ko ga mis li te da zas ta ne te pred ol tar? Kla u dio Ut re, gos po da ru. Vre me to odi na pa te ri ci do de ka qu bov ta ~e ka da mi ne niz obi ~a i te. Le o na to Ne pred po ne del nik, ze te, {to zna ~i u{ te A Be ne dik ne e naj bez na de` ni ot ma` {to go znam; ima za {to da go po fa lam: od bla go rod no ko le no e, so do ka à na hrab rost i pot vr de na ~es nost. ]e ve na u ~am ka ko da ja na te ra te va {a ta bra tu ~et ka da se za qu bi vo Be ne dik. - a jas, so po mo{ na vas dvaj ca, ta ka }e go sre dam Be ne dik {to i pok raj se ta svo ja os tro um nost i se ta svo ja pre bir li vost, }e se za ca pa vo Be at ri ~e. Ako go sto ri me ova, Ku pi don }e tre ba da ni no si vo da; ne go va ta sla va }e sta ne na {a a nie } e sta ne me edins tve ni te bo go vi na qu bov ta. Don Ped ro A i vie, ne li, uba va He ro? He ra Se sog la su vam da pra vam s# {to e pris toj no, gos po da ru, za da & po mog nam na bra tu ~et ka mi da doj de do do bar sop rug. Don Ped ro
330
Vilijam [EKSPIR
Da vle ze me vnat re, pa }e vi ka àm {to sum za mis lil. (Iz le gu va at.)
Sce na 2
Dru ga so ba vo ku }a ta na Le o na to. (Vle gu va at Don Hu an i Bo ra ~io.) Don Hu an Ta ka e na vis ti na; gro fot Kla u dio }e se è ni so }er ka ta na Le o na to. Bo ra ~io To~ no, gos po da ru, no jas mo àm da im ja ras i pam ra bo ta ta. Don Hu an Se ko ja pre~ ka, prep re ka, se ko ja sop ka za me ne }e bi de le ko vi ta; bo len sum od zer na ne go; i s# {to vo toj pra vec de lu va, me ne mi slu ì. Ka ko mo è{ bra kov da go spre ~i{? Bo ra ~io Sa mo ne ~es no, gos po da ru; no tol ku ele gan tno {to ni{ to ne ~es no ne ma da se vi di na me ne. Don Hu an Ka ì mi na krat ko. Bo ra ~io Mis lam de ka u{ te pred go di na vi ka àv, gos po da ru, kol ku sum & mil na Mar ga ret, slu gin ka ta na He ra. Don Hu an Se se }a vam. Bo ra ~io Mo àm da ja na go vo ram vo koe bi lo nez god no vre me na no} ta da gle da nad vor od oda ja ta na svo ja ta gos po dar ka.
Od vlakno ortoma
331
Don Hu an
Don Hu an I ka de tu ka gle da{ ì vot {to mo è da mu do ne se smrt na ovoj brak? Bo ra ~io
]e go spro ve dam ova vo de lo, bez og led kol ka vo zlo }e pro iz le ze. Bi di ve{t i pref ri gan vo ra bo ta ta i }e do bi e{ il ja da du ka ti. Bo ra ~io
Ot ro vot vo se to ova }e tre ba da go pu{ ti te vie. Poj de te kaj prin cot, brat vi; ne sno be te se da mu ka è te de ka uàs no zgre {il {to go è ni slav ni ot Kla u dio - ~ii dob les ti od me ra ta nad vor }e gi is tak nu va te - so ed na ras i pa na oros pi ja kak va {to e He ra. Don Hu an A ka ko se to toa }e go do ka àm? Bo ra ~io So do ka zi {to }e go iz la àt prin cot, Kla u dio }e go sta vat na ma ka, He ra }e ja pos ra mo tat a Le on a to ubi jat. [to dru go sa ka te? Don Hu an ]e sto ram s# sa mo da im na pa kos tam. Bo ra ~io To ga{ ode te; naj de te zgo den ~as da gi od vo i te na sa mo Don Ped ro i Kla u dio; ka è te im de ka zna e te oti He ra me sa ka me ne; po ka è te de ka od ~ist ob yir, a pred s# za toa {to ja sa ka te ~es ta na brat vi koj {to ovoj brak go uj di sa i od po ~it kon ne go vi ot pri ja tel koj {to na ovoj na ~in }e bi de iz ma men od la` no ne vi na de voj ka, im go ka ù va te ova. Te{ ko }e vi po ve ru va at bez da se uve rat; za toa daj te im mo` nost da me vi dat me ne pod nej zi ni ot pro zo rec ka ko ja vi kam Mar ga ret He ra a Mar ga ret me ne Bo ra ~io; do ve de te gi da go vi dat ova to~ no vo no} ta pred ven ~av ka ta: za{ to, vo me |uv re me, jas }e sre dam He ra da bi de ot sut na; pa pri vid na ta vis ti na za ne vers tvo to na He ra }e iz le ze ta ka na vi de lo {to som ne òt les no }e sta ne iz ves nost i si te pod go tov ki za ven ~av ka ta }e se ot ka àt.
Bi de te pos to jan vo op tu` bi te, a mo ja ta pref ri ga nost ne ma da me zas ra mi. Don Hu an Odam ved na{ da doz na am ko ga im e ven ~av ka ta. (Iz le gu va at.)
332 Sce na 3
Vilijam [EKSPIR
Vo gra di na ta na Le o na to. (Vle gu va at Be ne dik i ne go vi ot slu ga.) Be ne dik Mom ~e, Slu ga ta Gos po di ne. Be ne dik Na pro zo re cot od mo ja ta so ba ima ed na kni ga; do ne si mi ja vo gra di na va. Slu ga ta Ama ve }e sum ov de, gos po di ne. Be ne dik Znam, ama sa kam da si ta mu pa pak tu ka. (Iz le gu va slu ga ta.) Mno gu se ~u dam ko ga eden ~o vek ot ka ko }e vi di kol ka va bu da la sta nal drug ~o vek za toa {to do u{i se za ca pal vo ne ko ja è na i ot ka ko }e se iz nas mee na vak vi te plit ki lu dos ti kaj dru gi te, sta nu va pred met na sops tve ni ot pre zir so toa {to i sa mi ot }e se vqu bi. A ta kov ~o vek e Kla u dio. Pa me tam ko ga ne sa ka {e da slu {a ni kak va dru ga mu zi ka os ven zvu ci te na ba ra ba not i tru ba ta; a se ga, pla~ ko to, se raz ne ìl pa sa ka sa mo gi ta ri i {u pel ~i wa. Pom nam ko ga zna e {e da izo di i pet na e set ki lo met ri pe{ za da vi di do bar ok lop; a se ga le ì pet na e set no }i bu den i vo gla va ta go kroi no vi ot grad nik. Ne ko ga{ zbo ru va {e pros to i raz um no, ko ~e sen ma` i voj nik; a se ga se pret vo ril vo ras e an lin gvist; go vo ri ko v gla va da mu se odr ù va sim po zi um za lin gvis ti ka, sog la ski i sa mog la ski mu fr ~at na si te stra ni. Mo è li do tol ku da se izo pa ~am, a s# u{ te da gle dam so ovie o~i? Ne znam; no mis lam de ka ne ma {an si; ne ve lam de ka qu bov ta ne
mo è da me pret vo ri vo pif ti ja, ama ve lam, s# do de ka ne nap ra vi ~o ve~ ka pif ti ja od me ne, ne ma da doz vo lam da me pra vi tol ka va bu da la. Ed na è na e uba va, me ne mi e ar no. Dru ga e pa met na, me ne pak mi e ar no. Tre ta e dob les na, me ne pak mi e ar no. No s# do de ka ne sret nam è na so si te ovie dob les ti vo se be, ed na è na ni ko ga{ ne }e me ma |ep sa. Bo ga ta mo ra da bi de, toa e si gur no; pa met na, se raz bi ra, ina ku ne do a |a pred vid; dob les na, se ka ko ina ku {to }e mi e; uba va, nor mal no ina ku ne ma ni da ja pog led nam; bla ga, naj pri rod no ina ku ne ma ni da mi se prib li ì; bla go rod na, vo se koj slu ~aj ina ku ne bi ja zel pa du ri da e i an gel; in te res na vo mu a be tot, od li~ na vo mu zi ka ta a bo ja ta na ko sa ta ne ka bi de ka ko {to Bog sa ka. Ha! Idat prin cot i mus je Za ca pan kov je ! ]e se skri jam vo ras je vo! (Se zats kri va.) (Vle gu va at Don Ped ro, Le o na to i Kla u dio.) Don Ped ro Aj de, }e ja ~u e me pes na ta? Kla u dio Se ka ko, gos po da ru. - Kol ku ve ~er ta e tiv ka, ko na mer no za mol ~a na za po ~est na mu zi ka ta da & da de! Don Ped ro Vi dov te ka de Be ne dik se skri? Kla u dio Mno gu dob ro, gos po da ru; {tom pes na ta svr {i }e si do bie li se cot ved na{ po muc ka. (Vle gu va Bal ta zar so la u ta.) Don Ped ro Aj de Bal ta zar, pes na ta pov to ri ja.
Od vlakno ortoma
333
Bal ta zar O, gos po da ru do bar, ne ba raj te glas tol ku lo{, dva pa ti mu zi ka ta da ja gr di. Don Ped ro Naj do bar do kaz za od li~ nos ta e ko ga so vr {ens tvo to sops tve no se ku di; Te mo lam, pej, ne os ta vaj dol go da te mo lam. Bal ta zar [tom za mol ba go vo ri te, }e pe jam: oti mno gu dod vo ru va ~i tr~ ka at po mo ma {to ne ja ce nat; no se pak ja mo lat, se kol nat de ka ja qu bat. Don Ped ro
ma ì te ne ver ni od se ko ga{ bi le; bi lo na kop no ili neg de na mo re ver ni ne bi le ni na ed no pi le; za toa ne pla ~e te mi li du ri ko ga i si odat tie de bi li ne pla ~e te lu to, kle to ne ot kri vaj te de ka sr ce to vi cvi li tu ku pej te, ne ka v ra dost ig ra sve tot! 2 Dos ta so ta àl ki, dos ta so pla~ ki ne bi de te ta` ni i lu ti, la` gov ci se ma ì te, ne ver ni ra~ ki od ko ga pos toi pro let i taa cu ti. Ne pla ~e te za toa... Don Ped ro Dob ra pes na, ì mi s#.
Po~ nu vaj, aj de! Ili ako u{ te sa ka{ da go vo ri{, go vo ri na no ti. Bal ta zar
Bal ta zar Ama lo{ e pe ja ~ot, gos po da ru. Kla u dio
No ti raj te go ova pred no ti te moi, ni ed na mo ja no ta za no ti ra we ne e vred na. Don Ped ro Toj na vis ti na go vo ri po no ti; no ti raj no ti, no ti ra we! (Mu zi ka.) Be ne dik Ete, bo ès tve na pes na! Se ga du {a ta mu e von se be od vos hit! Ne e mal ku ~ud no {to ed ni ov ~i cre va ima at mo} od te lo to ~o ve~ ko du {a ta da ja va dat? Se pak za moi pa ri sa kam da si slu {am sa mo rog! (Bal ta zar pee:) 1 Bal ta zar Ne pla ~e te da mi, kre ne te gla vi go re,
Ne, ne! Dob ro pe e{ ko za vo ih ti za. Be ne dik (Od stra na.) Da be {e pes i va ka da za vi va {e si gur no }e go obe sea: sa mo go mo lam gos po da, ne go vi ot grd glas da ne is ko bi ne kak va nes re }a! Po ar no da ~u ev ka ko mi gra ka ne koj no }en gav ran, pa ako sa ka {e i ~u ma ne ka do ne se {e! Don Ped ro Da, se ka ko (Na Kla u dio.) Slu {a{ Bal ta zar? Te mo lam naj di ni dob ri svi ra ~i za{ to ut re ve ~er tre ba da svi rat pod pro zo re cot na gos po |i ca ta He ra. Bal ta zar Naj dob ri te, gos po da ru.
334
Don Ped ro
Vilijam [EKSPIR
Kla u dio (Na stra na) Za ka ~e te dob ra mam ka na ja di ca ta; ovaa ri ba }e zag ri ze. Le o na to Kak vi zna ci, gos po da ru! Pa taa }e vi se di, ja ~uv te }er ka mi ve }e ka ko. Kla u dio Vi ka à, na vis ti na vi ka à. Don Ped ro
Sto ri ta ka; zbo gum. (Iz le gu va Bal ta zar so la u ta ta.) Doj de te, Le o na to. [to be {e ona {to mi go pod re kov te de ne ska de ka vnu ka vi Be at ri ~e se za qu bi la vo gos po di not Be ne dik? Kla u dio Ta ka, ta ka, - ide te, ide te; pti~ ka ta za sed na (na stra na na Don Ped ro.) Ni ko ga{ ne bi po mis lil de ka taa gos po |i ca bi za sa ka la ne koj ma`. Le on a to Ni tu pak jas; ama naj ~ud no e {to va ka lu du va po gos po di not Be ne dik ko go, ba rem po s# ona {to do se ga go po ka ù va {e, se ~i ni go ima zam ra ze no za na vek. Be ne dik Mo` no li e? Za rem ot ta mu du va vet rot? Le o na to Pra vo da vi ka àm, gos po da ru, ne znam {to da mis lam; ama de ka go sa ka od dno to na du {a ta, tu ka ne ma ni naj mal som ne`. Don Ped ro
Ka ko, ka ko, ve mo lam? Me za ~u du va te; bev ube den de ka du hot nej zin e ot po ren na si te na pa di na stras ta. Le o na to I jas bev go tov da se za kol nam de ka e ta ka, gos po da ru; oso be no ko ga Be ne dik e vo pra {a we. Be ne dik (Na stra na.) ]e po mis lev de ka e mes ten ka, da ne go slu{ nev ova od ovoj be lob rad gos po din; pod ovoj dos to in stven lik si gur no ne se krie pod lec. Kla u dio
Mo è bi sa mo glu mi. Zag ri za, zag ri za; daj te mu u{ te. Kla u dio Don Ped ro I toa e mo` no. Le o na to Da glu mi? Gos po de, ni ko ga{ la` na ta strast, ako e la` na, ne bi la tol ku sli~ na na vis tin ska ta. Don Ped ro A kak vi zna ci na strast po ka ù va? Da li ve }e mu ka à la na Be ne dik {to ~uvs tvu va za ne go? Le o na to Ne; i se kol ne de ka ne ma ni ko ga{ ni da mu ka è; na go le ma ma ka e.
Od vlakno ortoma
335
Kla u dio Ta ka e, na vis ti na; ta ka }er ka vi ve li: Za rem jas, rek la taa, {to tol ku ~es to go sre }a vav so pre zir, da mu pi {am se ga de ka go sa kam? Le o na to Ova go ve li ko ga po~ nu va da mu pi {u va; za{ to sta nu va po dva e set pa ti no }e i se di ta ka vo no{ ni ca ta do de ka ne is pi {e cel list har ti ja; }er ka mi s# mi ka ù va. Kla u dio
ko ga{ }er ka mi stra vu va de ka vo o~aj, mo è du ri da kre ne ra ka na se be. Va ka sto jat ra bo ti te. Don Ped ro Dob ro bi bi lo Be ne dik da doz nae pre ku drug ako ve }e taa ne sa ka da mu ka è. Kla u dio So kak va cel? Toj sa mo }e si ig ra maj tap so nea i }e & gi ud voi ma ki te. Don Ped ro
Ko ga ve }e go spo me nav te lis tot har ti ja, se pri se tiv na ed na {e ga {to ni ja ka à }er ka vi. Le o na to O! - Ko ga go is pi {a la, pa sed na la da go pro ~i ta, pa gi na{ la Be ne dik i Be at ri ~e eden vrz drug ko dve stra ni ci vnat re vo lis tot?Kla u dio Ba{ na taa. Le o na to O! Go nap ra vi la pis mo to pa ram par ~e; pa se pre ko ru va la se be si {to mu pi {a la na tip za ko go zna e la de ka }e ja is mee. Su dam za ne go, rek la taa, spo red se be; za{ to i jas bi go is me ja la toj da mi pi {e; da, bi go is me a la ia ko go sa kam. Kla u dio Po toa pad na la na ko le na, pla ~e la, li pa la, of ka la, ko si ku be la, mo le la, kol ne la; - O mil moj Be ne dik! Sa mo ne ka Bog mi da de tr pe nie! Le o na to
Toa da go sto ri, }e mu nap ra vi us lu ga onoj {to }e go obe si. Taa e prek ras na, mi la gos po |i ca a dob les ta & e nad vor od se koj som ne`. Kla u dio A i pa met na e od me ra ta nad vor. Don Ped ro Vo s# os ven vo qu bov ta kon Be ne dik. Le o na to O gos po da ru, ko ga raz u mot i krv ta vo ju va at vo tol ku ne` no te lo, vo de vet slu ~ai od de set, krv ta po be du va. Ja à lam, a i pri ~i na pra ved na imam za toa za{ to sum & i stri ko i sta ra tel. Don Ped ro Ka mo qu bov ta da ja na so ~e {e kon me ne: s# dru go }e os ta vev na stra na i }e ja sto rev mo ja vto ra po lo vi na. Ve mo lam, ka è te mu na Be ne dik i vi de te {to }e re ~e toj. Le o na to Mis li te de ka ta ka }e bi de dob ro?
Ta ka pos to ja no pra vi; ve li }er ka mi; a za ne sot do tol ku ja ima sov la da no {to po ne
336
Kla u dio
Vilijam [EKSPIR
Don Ped ro A toa i go pra vi, za{ to toj ~o vek ima strav od Bo ga ia ko toa ne mo è da se ka è spo red ne koi ot ka ~e ni {e gi {to gi pra vi. Na vis ti na mi e àl za vnu ka vi. Da li sa ka te da odi me kaj Be ne dik i da mu ka è me za nej zi na ta qu bov? Kla u dio
He ra e si gur na de ka taa }e um re; za{ to ve li de ka }e um re ako toj ne ja sa ka; i de ka }e um re pred da mu ot krie de ka go sa ka: i de ka }e um re ako toj ja po ba ra za è na a taa tre ba da se ot ka è od vo o bi ~a e na ta ne qu bez nost. Don Ped ro Dob ro pra vi; za{ to ako mu ka è de ka go sa ka, mno gu e ve ro jat no de ka toj }e ja prez re; za{ to ~o ve kot, ka ko {to zna e me si te, e prez riv po pri ro da. Kla u dio Toj e mo{ ne za be le ì te len ~o vek. Don Ped ro
Ni slu ~aj no, gos po da ru; da ja os ta vi me niz raz mis la se to toa vo nej ze da os la bi i is pa ri. Lo e na to Ne; ne e voz mo` no; po pr vo sr ce to }e & os la be i puk ne. Don Ped ro
Nad vo re{ no, se ka ko, toj iz gle da do pad li vo. Kla u dio A {to e pra vo i pa me ten e. Don Ped ro Le o na to Na vis ti na, od vre me na vre me, znae da bi de is kri ~av. Le o na to Kla u dio Jas sme tam de ka e i hra bar. Don Ped ro Ka ko Hek tor, ve uve ru vam: a vo sre du va we to na kav gi te mo è da se ka è de ka e du ri i mu dar; za{ to ili mo{ ne ve{ to gi iz beg nu va ili se vpu{ ta vo niv so go lem ris jan ski strav. Le o na to Ako ima strav od Bo ga, mo ra da go ~u va mi rot; ako go uri va mi rot, mo ra da vle ze vo ras pra vi i te so strav i tre pet. Ako po ova ne po~ ne da lu du va po nea, po ve }e ni ko ga{ ne ma da mu ve ru vam na svo i te pret ~uv stva. Don Ped ro Ne ka is ta vak va mre à se fr li i za nea: ova mo ra da go sto rat }er ka vi i nej zi na ta slu gin ka. ]e bi de za bav no ko ga se koj od niv }e po ve ru va vo lu da ta za qu be nost na dru gi ot bez, vsu{ nost, da ima ne{ to. Ovaa glet ka ba{ bi sa kal da ja vi dam! ]e bi de pr vok las na pan to mi ma! Da ja is pra ti me da go vik ne za ru ~ek. Gos po da ru, sa ka te da vle ze me? Ru ~e kot e go tov. Pa, to ga{ da ~u e me po ve }e od }er ka vi, a do to ga{ i ra bo ta va mal ku }e se ola di. Be ne dik mi e pri sr ce i bi sa kal mal ku da se pre is pi ta za da sfa ti kol ku e ne dos to en za vak va ed na dob ra gos po |i ca.
Od vlakno ortoma
337
Be at ri ~e
(Iz le gu va at Don Ped ro, Kla u dio i Le o na to. Be ne dik iz le gu va od zad ras je to.) Be ne dik Ova ne mo è da bi de uj dur ma. Raz go va raa se ri oz no.- Ja doz na le vis ti na ta od He ra. Iz gle da ja à lat gos po |i ca ta; se ~i ni stras ta nej zi na ze la go lem za mav. Me sa ka me ne! A toa mo ra da se voz vra ti. ûv so svoi u{i ka ko me osu du va at; ve lat }e sum se voz gor del ako sum za be le èl de ka me sa ka; i u{ te ve lat de ka taa po pr vo bi um re la odo{ to da mi ja ot krie svo ja ta taj na. - Ne mis lev ni ko ga{ da se è nam. No ne mo àm da doz vo lam da me sme ta at za gor de liv. Sre} ni se onie {to }e si gi ~u jat ma ni te pa mo àt da se pop ra vat! Ve lat gos po |i ca ta e uba va; vis ti na e, sa mi ot mo àm da pot vr dam: i dob les na - ta ka e, ni ova ne mo àm da go od re ~am; i um na, os ven {to se za ca pa la vo me ne. - Ra ka na sr ce, ova ba{ i ne pot vr du va de ka e um na ama ne ni do ka ù va de ka e glu pa, za{ to i jas lu do }e se zat res kam vo nea. - Mo è }e me {ib nat po ple }i so ne koi ba ja ti {e gi i za ka~ ki za{ to tol ku vre me bla dav pro tiv è na~ ka ta; ama za rem ape ti tot ne se me nu va? Vo mla dos ta ja de te me so {to vo sta ros ta ne mo è te ni da go po mi ri sa te. Za rem maj tap la ci, pre ko ri i har ti e ni kur {u mi od mo zo kot mo àt da go up la {at ma òt i da go skr{ nat od ne go vi ot na um? Ne; zem ja ta mo ra da se na se lu va. Ko ga re kov de ka }e um ram er gen ne mis lev de ka }e ì ve am do è na~ ka ta. - No eve ja ide Be at ri ~e. @i mi vi del ce vo den sko, taa e uba va: za be le ù vam kaj nea zna ci na za qu be nost. (Vle gu va Be at ri ~e.) Be at ri ~e Me pra ti ja pro tiv mo ja ta vol ja da ve vik nam za ru ~ek. Be ne dik Uba va Be at ri ~e, vi bla go da ram za na po rot.
Po na por no vi be {e vam da mi se zab la go da ri te odo{ to me ne da ja zas lu àm va {a ta bla go dar nost; da mi be {e na por no ne ma {e da doj dam. Be ne dik Zna ~i po ra ka ta vi do ne se za do vol stvo? Be at ri ~e Da; i toa tol ka vo {to od vaj mo è da go so be re na vr vot od no òt i so ne go da se za da vi ne kak vo si vrap ~e. - Jas no mi e de ka ne vi e do ja de we, gos po di ne; za toa zbo gum. (Iz le gu va.) Be ne dik Ha! Me pra ti ja pro tiv mo ja ta vol ja da ve vik nam za ru ~ek - ova e ep ten dvos mis le no. Po na por no vi be {e vam da mi se zab la go da ri te odo{ to me ne da ja zas lu àm va {a ta bla go dar nost - ova e is to ka ko da re ~e {e, se koj na por {to go pra vam za vas mi e le sen ka ko {to e les no da se zab la go da ri{. - Ako ne se smi lu vam nad nea, to ga{ sum gad; ako ne ja za sa kam, to ga{ sum be ter od Ev re in. Odam da na ba vam nej zi na sli ka. (Iz le gu va.)
în TRE TI
Sce na 1
- Vo gra di na ta na Le on a to. (Vle gu va at He ra, Mar ga ret i Ur su la.) He ra Odi Mar ga ret, do oda ja ta trk ni; ta mu bra tu ~et ka mi Be at ri ~e }e ja naj de{ ka ko raz go va ra so Kla u dio i prin cot; {ep ni & na uvo de ka jas i Ur su la sme vo gra di na ta i de ka ce lo vre me sa mo za nea zbo ru va me; ka ì & de ka si n# ~u la; i re ~i & kri {um da doj de vo se ni ca va gus ta, kaj {to xbu not or lo vi nok ti, zrel od son ce to, son ce to go bra ni; - ko mi le nik ne koj car ski koj po car ska vol ja, stig nat do ~es ta pro tiv is ta ta se voz gor du va; - ta mu ne ka se skrie, za da ~ue {to ima me na um. Za da ~a vak va ima{, iz vr {i ja so di kat i os ta vi n# sa mi. Mar ga ret Bez gaj le, }e ja na ma mam ved na{ da doj de. (Iz le gu va.) He ra Slu {aj, Ur su la, ko ga Be at ri ~e }e doj de do de ka niz dr vo re dov se {e ta me tre ba da zbo ru va me sa mo za Be ne dik; A go spom nam, tvo ja ulo ga }e bi de da go fa li{ do ne be sa ko ni e den ma` {to ne zas lu ìl: jas }e ti go vo ram kol ku Be ne dik e za ca pan vo Be at ri ~e. Ba{ od ova, ve{ ta ta stre li~ ka na Ku pi don e nap ra ve na, i ra nu va sa mo po ~u e no. Po~ ni se ga; (Od na zad vle gu va Be at ri ~e.) Oti gle daj, Be at ri ~e, sku ku le na, ko pi le ka lu |er ~e, it ro ni se prik ra du va raz go vo rot da ni go slu{ ne. Ur su la Pri jat no e da lo vi{ ko ga ri ba ta ja gle da{ so zlat ni ka ko ves la sreb re na ta ja se ~e stru ja za dr~ no da ja gol tne pre dav ni~ ka ta mam ka: ta ka i nie ja lo vi me Be at ri ~e; se ta se ga skri e na zad ras je to gus to; ne pla {e te se za mo jot del od ulo ga ta. He ra To ga{ da & se dob li ì me, za s# da ~ue od slat ki ot ma mec za nea na me net.(Pri o |a at do se ni ca ta.) Ne, na vis ti na, Ur su la, taa e pol na pre zir; znam de ka ta bi e tot & e div i opak ko jas treb zas ta nat na kar pa. Ur su la No da li ste si gur ni de ka Be ne dik ja qu bi Be at ri ~e od sr ce? He ra Ta ka ve lat prin cot i mo jot ve re nik. Ur su la Da li ve te ra at da & go ka è te ova?
Od vlakno ortoma
339
Ur su la
He ra Me mo lea da ja iz ves tam no gi ube div de ka ako ba rem mal ku go sa ka at Be ne dik, naj dob ro e da go pot tik nat ~uvs tva ta da gi skro ti i ni ko ga{ za ova da ne & ka àt na Be at ri ~e. Ur su la Zo{ to ta ka sto riv te? Za rem toj gos po din ne zas lu ù va pos te la pol na i sre} na kak va {to Be at ri ~e mo è da ja da de? He ra O bo è qu bo ven! Znam de ka zas lu ù va toj s# {to mo è na eden ma` da mu se da de. Ama pri ro da ta ne soz da la èn sko sr ce po gor de li vo od ona vo Be at ri ~e {to ~u ka: od o~i te & mol ska at opa kost i pre zir, pot ce nu vaj }i s# {to }e vi dat; a du hot nej zin tol ku vi so ko sam se ce ni, {to za nej ze s# dru go e bed no: ne mo è da sa ka, ni ti pak mo è da za mis li {to e qu bov tol ku e sa mo za qu be na. Ur su la Na vis ti na ste vo pra vo; za toa, si gur na sum, ne bi bi lo dob ro da doz nae za{ to na udu du }e go ze me. He ra Vo pra vo ste; u{ te ne sum vi de la ma` bez og led kol ku da e umen, bla go ro den, mlad i ubav ko go na o pa ku ne bi go ~i ta la; ako e li ~en na li ce, ve li po ar no da & e ses tra; ako e ka le{, pri ro da ta cr taj }i klovn tem na fle ka nap ra vi la; ako e vi sok, su ka lo gol tnal; ako e ni zok, ahat e del nat mno gu gr do; ako e zbor liv, per ka vr te na od se koj ve ter; mol ~e liv, kla da ne pod vi` na, Tal pa. Ta ka na se koj ma` mu na o |a ma na; i ne & da va ~es nost na dob les ta {to na ed nos tav nos ta i zas lu ga ta im pri pa |a.
Da, da, tol kav pre zir ne vo di kon ni{ to. He ra Ne vo di ami ka ko; ka ko mo è lo tol kav pre zir nad vor od se ko ja mer a da vo di kon ne{ to? No koj mo è ova da & go ka è? Da & ka àm }e me is mee; o, }e me iz lo ì na te òk pod biv }e me ras pa me ti, do smrt }e mi bie {e gi. Za toa Be ne dik, ko zap re tan ogan, vo voz di{ ki ne ka so go ru va, ne ka gas ne; Toa e po dob ra smrt odo{ to od pod biv da um re{; ne ba re ne koj do smrt te sko kot kal. Ur su la Se pak ka è te & ; vi de te {to }e re ~e. He ra Ne; po br gu kaj Be ne dik bi oti{ la i bi mu rek la pro tiv stras ta da se bo ri; i u{ te bi smis li la kle ve ta ~es na pro tiv bra tu ~et ka mi. Lu |e to ne zna at kol ku mo è da ja zat ru jat qu bov ta zli te ja zi ci. Ur su la O, ne pra ve te & nep rav da tak va. Ne ve ru vam de ka do tol ku za gu bi la raz um.So tol ku sjaj ni bis tri na i pa met ko {to ja fa lat de ka gi ima, - ni ko ga{ taa ne bi od bi la gos po din ko {to e Be ne dik. He ra Vo Ita li ja, ve lat, ni koj ne mu e ra men os ven, se raz bi ra, mo jot sa kan Kla u dio. Ur su la Ve mo lam, ne lu te te mi se, ma dam, {to ot vo re no go vo ram: gos po di not Be ne dik,
340
Vilijam [EKSPIR
po iz gled, od nos, bis tri na i hrab rost nes po red liv e ve lat vo ce la Ita li ja. He ra Da, na vis ti na, na se ka de e mno gu poz nat. Ur su la Sla va ta si ja zas lu ì so dob les ni de la. Ko ga, gos po |i ce, }e bi de te ven ~a ni? He ra Se koj den od ut re. Da vle ze me aj de, sa kam da ti po ka àm ne koi uk ra si, pa da mi ka è{ koj od niv ut re da go no sam. Ur su la (Na stra na.) Go to va e, vi tvr dam; }e se fa ti, ma dam! He ra Ako e ta ka, to ga{ slu ~a jot qu bov ta ja vo di, eden pa |a v zam ka, drug Ku pi don go bo di! (Iz le gu va at He ra i Ur su la.) Be at ri ~e (Iz le gu va nap red.) [to mi go rat u{i te? Vis ti na li e ova? Me ko rat za gor de li vost, me ko rat za pre zir? Pre zi ru, zbo gum! I ti gor dost mo min ska, zbo gum! So tak va dob lest ne se gor dee ve }e ni koj. Be ne dik, qu bi! So qu bov te be }e ti vra tam; i skro te no sr ce {to di vo kon te be bi lo: Ako me sa ka{, sa ka we dvoj no od me ne }e ima{, {to vo sve ta vr ska }e n# vr ze mi lo; Oti dru gi te ve lat ti za ova si vre den a jas toa go ~uvs tvu vam ko od niv ni e den. (Iz le gu va.)
Sce na 2
So ba vo ku }a ta na Le o na to. (Vle gu va at Don Ped ro, Kla u dio, Be ne dik i Le o na to.) Don Ped ro Os ta nu vam do va {e to ven ~a va we, a po toa odam za Ara gon. Kla u dio ]e ve is pra tam do ta mu, gos po da ru, ako mi doz vo li te. Don Ped ro Ni slu ~aj no; toa bi bi la go le ma fle ka vrz no vi ot sjaj na va {i ot brak, ko da sum mu po ka àl na de te no vo pal to a ne sum mu dal da go no si. ]e go po ba ram dru{ tvo to na Be ne dik; za{ to od gla va do pe ti ci si ot e ve se lost; dva-tri pa ti go ima pre se ~e no la kot na Ku pi don i ma li ot ubi ec ne smee po ve }e da stre la vo ne go. Sr ce to mu e yvon li vo ko kam ba na, a ja zi kot mu e man da lo. Oti ona {to mu e na sr ce, na ja zik go ka ù va. Be ne dik Gos po da, ne sum ve }e is ti ot. Le on a to I jas go ve lam is to to; ne ka ko mi e po se ri o zen. Kla u dio Se na de vam de ka se za qu bil. Don Ped ro Ta kov pe ze venk te{ ko se za qu bu va; ne ma ni ed na kap ka vis tin ska krv vo ne go {to mo è da se za ra zi so qu bov; ako e se ri o zen
Od vlakno ortoma
341
Kla u dio
sa ka pa ri. Be ne dik Me bo li zab. Don Ped ro
Ako ne e za qu ben vo è na to ga{ tre ba po ve }e da ne ve ru va me vo pro ve re ni te zna ci; go ~et ka, na pri mer, {e {i rot, se koe sa baj le. Ne vi e ova som ni tel no? Don Ped ro
Iz va di go! Go vi del ne koj na bar ber? Be ne dik Kla u dio Na be sil ka so ne go! Kla u dio Pr vin na be sil ka pa pos le va de we. Le o na to Don Ped ro Na vis ti na, iz gle da pom lad za ed na bra da. [to e, voz div nu va te od ed na za bo bol ka? Don Ped ro Le o na to Od ne kak va si te~ nost i crv ~e? Be ne dik Tu |a ta bol ka br zo po mi nu va. Te{ ko toj {to ja ima. Kla u dio Na jo ~ig le den znak e ne go va ta ne ve se lost. Jas se pak ve lam de ka e za qu ben. Kla u dio Don Ped ro A ko ga po ra no si go mi el li ce to? Ne znam ka ko gle da te za nes kaj ne go, os ven ako ne e za nes po pre ob le ku va we vo stra nec; na pri mer, de ne ska vo Ho lan |a nec, ut re vo Fran cu zin, a po ne ko ga{ vo dvaj ca oded na{; na pri mer Ger ma nec od po lo vi na na do lu, ce li ot vo dip li, a [pa nec od po jas na go re, bez grad nik. Ako ne se za ne su va so ovaa lu dost, a, na vis ti na, se za ne su va, to ga{ ne e lud vo za ne sot, ka ko {to vi se ~i ni. Don Ped ro Ili se ma~ kal so pud ra? A sum ~ul i {to ve lat za ova. Kla u dio A {to da se ka è za ne go vi ot ve sel duh; {to se ga se vov le kol vo tam bu ra ta i ~kri pi ka ko ski na ta ì ca? A i se ma~ ka so ne ka kov si mi ris. Ne mo è da se na mi ri sa ne{ to od ova? Kla u dio S# mi ri sa de ka de~ ko vo e za ca pan do u{i. Don Ped ro Ne, ama ber be rot e vi den kaj ne go; i ne kol ku te ni ski top ~i wa ve }e se na pol ne ti so vlak na ta od ne go va ta po ra ne{ na bra da.
342
Don Ped ro
Vilijam [EKSPIR
Don Ped ro Dob ra ve ~er, bra te. Don Hu an
Na vis ti na ova ka ù va mno gu za ne go: od ko ja stra na da svr ti{ - toj e za qu ben. Kla u dio A jas du ri i znam ko ja go sa ka. Don Ped ro I jas toa bi sa kal da go znam; se ob lo ù vam, ne ko ja {to ne go ni znae. Kla u dio Mo re ne sa mo {to go znae, tu ku i ma ni te mu gi znae a se pak umi ra za ne go. Don Ped ro Tre ba da ja za ko pa at so li ce to svr te no na o pa ku. Be ne dik
Ako ste slo bod ni, bi sa kal da po raz go va ra me. Don Ped ro Vo ~e ti ri o~i? Don Hu an Ako ta ka sa ka te; - no mo è i gro fot Kla u dio da slu {a; oti ona {to }e go ka àm se od ne su va i na ne go. Don Ped ro Za {to sta nu va zbor? Don Hu an (Na Kla u dio) Da li ut re }e se è ni te?
So vak vi ba ja~ ki ne mi se le ~i za bo bol ka ta. Gos po di ne, doj de te so me ne, ve mo lam; smis liv osum ili de vet pa met ni zbo ro vi i sa kam da vi gi ka àm, a koi zad ro ga zi ve ne sme at da gi ~u jat. (Iz le gu va at Be ne dik i Le o na to.) Don Ped ro Tvr dam po {to sa ka te, de ka }e mu go vo ri za Be at ri ~e. Kla u dio Se sog la su vam. Vo me |uv re me, He ra i Mar ga ret ja za vr {i ja ra bo ta ta so Be at ri ~e; pa se ga ko ga dve te me~ ki }e se sret nat, po ve }e ne ma da se gri zat. (Vle gu va Don Hu an.) Don Hu an Gos po da ru i bra te, Bog ne ka ve ~u va.
Don Ped ro Zna e te de ka }e se è ni. Don Hu an Ne sum ba{ si gu ren ko ga }e ~ue {to imam da ka àm. Kla u dio Ako ima ne kak va pre~ ka, ve mo lam ka è te ja. Don Hu an Mo è bi mis li te de ka ne ve sa kam; ne ka ova se po ka è po doc na, a vie su de te za me ne po ona {to }e go ~u e te se ga. [to se od ne su va do brat mi, mis lam de ka mno gu ste mu pri sr ce i za toa naj is kre no vi po mog na bra kov da go sklu ~i te; no vi ve lam, xa be se ma ~el i
Od vlakno ortoma
343
Don Hu an
za lud no vlo ìl trud. Don Ped ro Zo{ to, vo {to e ra bo ta ta? Don Hu an Toa doj dov da vi ka àm; i da ne dol àm, za{ to pre dol go za toa se go vo ri, - gos po |i ca ta e ne ver na. Kla u dio Koj? He ra?
Ako ne sme e te da ve ru va te vo ona {to go gle da te, ne priz na vaj te {to zna e te. Ako doj de te so me ne, do vol no }e vi po ka àm; a ko ga }e vi di te po ve }e i }e ~u et e po ve }e, pos ta pe te ka ko {to sa ka te. Kla u dio Ako vi dam ne{ to ve ~er va za ra di koe ne ma da ja ze mam ut re za è na, }e ja pos ra mo tam pred si te sva to vi na mes to to na koe tre ba {e da ja ze mam. Don Ped ro
Don Hu an Da, da, ba{ He ra; He ra na Le o na to; va {a ta He ra, se ~i ja ta He ra. Kla u dio Ne ver na? Don Hu an Toj zbor e pre do bar za da ja za ma~ ka nej zi na ta ras i pa nost; bi mo èl da ka àm de ka e po ve }e od toa; smis le te ne{ to po ra si pa no od ras i pa na i jas ta ka }e ja na re ~am. Ne ~u de te se do de ka ne do bi e te no vi do ka zi: sa mo doj de te ve ~er va so me ne i }e vi di te ka ko ne koj vle gu va niz pro zo re cot na nej zi na ta so ba du ri i vo no} ta spro ti ven ~av ka ta; ako i to ga{ s# u{ te ja sa ka te, to ga{ è ne te se ut re; no po dob ro bi vi li ~e lo na ug le dot da se pre mis li te. Kla u dio Mo` no li e ova? Don Ped ro Ne mi se ve ru va. A ka ko {to ja ba rav za te be da ti sta ne è na, ta ka }e ti se prid ru àm za ed no da ja pos ra mo ti me. Don Hu an Ne ma po na ta mu da ja ocr nu vam du ri sa mi ne se uve ri te; str pe te se sa mo do pol no}, pa ne ka se vi di za {to se ra bo ti. Don Ped ro O de nu {to na o pa ku trg na! Kla u dio O ja du {to tol ku ~ud no prs na! Don Hu an O ~u mo nav re me spre ~e na! Va ka }e ka è te ko ga s# }e se svr {i. (Iz le gu va at.)
344 Sce na 3
Na uli ca.
Vilijam [EKSPIR
(Do a |a at Dren i Tal pa so stra à.) Dren Da li ste dob ri i ver ni lu |e? Tal pa
go ka è{, ne? Zna ~i, za dob ri ot iz gled, gos po di ne, zab la go da re te mu se na Bo ga i ne moj te da se fa li te so ne go; za pi {u va we to i ~i ta we to, gle daj te da gi ko ris ti te ko ga za tak vi te su et nos ti }e ne ma pot re ba. Ov de sme ta at de ka ste naj be zum ni ot i naj prik lad ni ot ~o vek za za po ved nik na stra à ta; za toa no se te go fe ne rot. Za da ~a ta vi e vak va; tre ba da gi sfa }a te si te skit ni ci; i tre ba se ko go da za pi ra te vo ime to na prin cot. Vto ri ot stra àr
Da, ina ku bi bi lo {te ta da ne stig nat do spa se nie na du {a ta i te lo to. Dren Ne, ne, toa bi bi la preb la ga kaz na za niv, ako ima at ba rem ron ka lo jal nost vo se be, oti se od re de ni da go ~u va at prin cot. Tal pa
A {to ako ne koj ne sa ka da zap re? Dren To ga{ pra ve te se na ud ren i pu{ te te go da si odi; ved na{ po toa svi kaj te gi dru gi te i zab la go da re te mu se na Bo ga {to ste se ot ta ra si le od ga dot. Tal pa
Dob ro, ka è te im ja za da ~a ta, kom {i ja Dren. Dren Ka ko pr vo, koj mis li te de ka e naj tik var od si te za da vi bi de za po ved nik? Pr vi ot stra àr Hju Ere bi ca ta, gos po di ne ili \or |i \e ri zot; tie zna at da ~i ta at i da pi {u va at. Dren Doj di va mu, kom {i ja \e riz; Bog ti dal ime za me rak: da iz gle da{ dob ro - toa e dar ba na sre }a ta no da ~i ta{ i pi {u va{ - toa do a |a od pri ro da ta. Vto ri ot stra àr A dve te ra bo ti, gos po di ne na red nik... Dren [to gi ima te vie, zna ev, ova sa ka {e da Ta ka be brat; mi zbo ru va te ka ko dob ro iz ves ten i mno gu smi ren stra àr; oti ne gle dam ka ko mo è spi e we to da pra vi ne red; sa mo, vni ma vaj te da ne vi gi uk ra dat bal ti i te. - Po na ta mu, tre ba da nav ra ti te vo se ko ja kr~ ma i si te pi ja ni da gi na te ra te da Ako ne zas ta ne ko ga }e mu se ka è stoj, zna ~i ne e po da nik na prin cot. Dren Ta ka e. A vie tre ba da si ima te ra bo ta sa mo so po da ni ci na prin cot. - Po toa ne kre vaj te vre va niz uli ci te; oti xa go rot i mu a be te we to na stra à ta tre ba najs tro go da se to le ri ra i ne ma da se tr pi. Vto ri ot stra àr Po pr vo }e spi e me odo{ to da mu a be ti me; zna e me nie {to mu do li ku va na eden stra àr. Dren
Od vlakno ortoma
345
odat na spi e we. Vto ri ot stra àr A {to ako ne }at? Dren
~es nost. Tal pa Ako ~u e te be be da pla ~e vo no} ta mo ra da ja vik ne te da dil ka ta da go smi ri. Vto ri ot stra àr
Ako ne }at, ne }at; os ta ve te gi to ga{ ne ka se ot rez nat; ako i to ga{ ne vi da dat po pa me ten od go vor, ka è te im de ka ne se tak vi za kak vi ste gi mis le le. Vto ri ot stra àr Dob ro, gos po di ne. Dren Ako na i de te na kra dec, po slu` be na dol `nost mo è te da go ob vi ni te de ka ne e ~e sen ~o vek; a so tak vi te lu |e {to po mal ku si ima te ra bo ta i {to po mal ku se me {a te, tol ku po dob ro za va {i ot do bar glas. Vto ri ot stra àr Ako zna e me de ka e kra dec, za rem ne tre ba da go fa ti me? Dren Po slu` be na dol `nost, mo è te; no jas mis lam de ka tie {to ba ra at bel ja }e si ja naj dat: naj mi ro qu bi vi ot na ~in za vas e ako vi se slu ~i da fa ti te kra dec, da mu doz vo li te sa mi ot da vi po ka è koj e i da vi se is kra de od va {e to dru{ tvo. Tal pa Vie se ko ga{ ste va è le za ~o vek so du {a, or tak. Dren
A {to ako da dil ka ta spie i ne mo è da n# slu{ ne? Dren Go le ma ra bo ta. Vo toj slu ~aj za mi ne te si spo koj no pa ne ka de te to ja raz bu di so pla~ do ne bo; oti ov ca ta {to ne mo è da si go ~ue jag ne te {to blee, ni ko ga{ ne ma da go slu{ ne te le to {to mu ka. Tal pa Ta ka e na vis ti na. Dren Ova se va {i te za da ~i. Vie, za po ved ni ku go pret sta vu va te prin cot li~ no. Ako go sret ne te prin cot no }e mo è da go zas ta ne te. Tal pa E ne, ì mi bo go roj ca, toa ne mo è. Dren Po ki lo krv, vi ve lam, se koj {to ba rem mal ku gi znae pro pi si te, }e vi re ~e de ka mo è; ra ka na sr ce, ne bez vol ja na prin cot; oti, vsu{ nost, stra à rot ne smee ni ko go da nav re di, a da zas ta ne te ~o vek pro tiv ne go va ta vol ja e nav red li vo. Tal pa E, ova e ve }e dru go dvaj se. Ta ka mo è.
So pra vo za{ to po svo ja vol ja ne bi obe sil ni pes; no gre o ta bi bi lo da ne obe sam ~o vek koj {to po ka ù va i naj ma li zna ci na
346
Dren
Vilijam [EKSPIR
Bo ra ~io Zas ta ni pob lis ku pod stre a va oti do` de cov si ka pi; a jas, ko vis tin ska pi ja ni ca, s# pod rob no }e ti tu ram. Stra à rot
Ete, gle da te! Zna ~i, gos po da, dob ra no}; ako ne{ to go le mo se slu ~i, vik ne te me; ~u vaj te ja slu` be na ta taj na si te za ed no i se koj za se be i dob ra no}. - Aj de kom {i ja. Vto ri ot stra àr Ete gos po da, ~uv me {to ni e za da ~a; pred la gam da pod re mi me ov de na cr kov na ta klu pa do dva po pol no} a pos le si te na spi e we. Dren U{ te ne{ to, ~es ni kom {ii; ve mo lam, vni ma vaj te na ku }a ta od gos po di not Le o na to; ut re ta mu }e na va lat sva to vi, pa ve ~er va }e vrie ko vo ko{ ni ca. Zbo gum, dre me te na {trek, ve mo lam. (Iz le gu va at Dren i Tal pa.) (Vle gu va at Bo ra ~io i Kon rad.) Bo ra ~io Ej, Kon rad! Stra à rot (Ti ho) Sus, ne mr daj te! Bo ra ~io Kon rad, Kon ra di{ te ve lam! Kon rad Ne se de ri ~o ve ku, tu ka ti sum do lak tot. Bo ra ~io Da be, za toa lak tot me ~e {a! Ved na{ na mi ri sav de ka tu ka ima ne{ to {u ga vo! Kon rad
(Ti ho) Ne kak vo pre dav stvo, lu |e! Se pak os ta ne te skri e ni. Bo ra ~io Eve ti ka ù vam, od Don Hu an za ra bo tiv il ja da du ka ti. Kon rad Mo` no li e ne koe raz boj ni{ tvo da ~i ni tol ku ska po? Bo ra ~io Tre ba {e da pra {a{ mo` no li e ne koe raz boj ni{ tvo da ~i ni tol ku bo ga to; za{ to ko ga bo ga ti te raz boj ni ci ima at pot re ba od si ro ma{ ni te, si ro ma{ ni te raz boj ni ci mo àt da po ba ra at kak va sa ka at ce na. Kon rad Ba{ ~ud no. Bo ra ~io ûd no ti e oti si ep ten ze len. Sa mi ot zna e{ de ka mo da ta na eden grad nik, ili {e {ir ili pal to ne zna ~i ni{ to za ~o ve kot. Kon rad Da, se ra bo ti za ali{ ta. Bo ra ~io Mis lam na mo da ta.
]e ti vra tam za ova; a se ga ka ù vaj {to ima{!
Od vlakno ortoma
347
Kon rad Mo da ta si e mo da. Bo ra ~io Glu pos ti! Is to mo àm da ka àm bu da la ta si e bu da la. Za rem ne gle da{ kol ku gna sen kra dec e vak va ta mo da? Stra à rot
|i ca He ra, ka ko da e He ra; taa po diz le ze na pro zo re cot na nej zi na ta gos po dar ka i il ja da pa ti mi po sa ka dob ra no}, - ama ~e kaj, ti ka ù vam zgo ra-pre ku; - pr vin tre ba da ti ka àm ka ko prin cot, Kla u dio i mo jot gos po dar, pos ta ve ni, smes te ni i iz ves te ni od mo jot gos po dar Don Hu an, od da le ku vo gra di na ta ja gle daa ovaa qu bov na sred ba. Kon rad I si po mis li ja de ka Mar ga ret e He ra?
Onoj Gna sen go znam; kra de, se dum go di ni ima; a mi se {et ka ko gos po din; du ri ime to mu go pom nam. Bo ra ~io Ne slu{ na ne{ to? Kon rad Ne; si gur no e vet ro ka zot na ku }a ta. Bo ra ~io Za rem ne gle da{, ve lam, kol ku gna sen kra dec e mo da va? Kol ku lu da~ ki ja zov ri va vre la ta krv na si te od ~e ti ri na e set do tri e set i pet? Ka ko po ne ko ga{ gi do te ru va ko onie fa ra o no vi voj ni ci od po òl te ni te sli ki; po ne ko ga{ ko sve{ te ni ci na bo got Bel na sta ri te cr kov ni pro zor ci; a po ne ko ga{ ka ko iz bri ~e ni ot Her kul na iz mas te ni te, od crv ja pod ja de ni ta pe ti kaj {to ne go va ta amaj li ja iz gle da og rom na ko ne go vi ot stap? Kon rad Gle dam ka ko ne gle dam; gle dam du ri de ka mo da ta iz no su va po ve }e ali{ ta od lu |e to. Ama ne ti zov re i te be gla va ta so mo da ta pa mi ja sme ni te ma ta so pri kaz ni za mo da ta? Bo ra ~io Ne, ni mal ku. Znaj de ka no} va & se dod vo ru vav na Mar ga ret, slu gin ka ta na gos po
Bo ra ~io Dvaj ca od niv si gur no, prin cot i Kla u dio; no |a vo lot, gos po da rot moj, zna e {e de ka e Mar ga ret; pa de lum no za ra di ne go vi te zak let vi, na koi naj pr vo gi v~o pi, de lum no za ra di tem na ta no}, ko ja mo{ ne gi iz ma mi, no naj mno gu za ra di mo ja ta pod la uj dur ma ko ja gi pot vr di si te kle ve ti iz ne se ni od Don Hu an, Kla u dio za mi na gne ven; se kol ne {e de ka }e ja sret ne ka ko {to e do go vo re no ut re vo hra mot i ta mu pred se ta svad be na po vor ka, }e ja iz re zi li so ona {to no} va go vi de i }e ja is pra ti do ma bez ma`. Pr vi ot stra àr Vi na re du va me vo ime to na prin cot: Stoj! Vto ri ot stra àr Vik ne te go pr vi ot gos po din na red nik; ov de vle gov me vo tra got na naj o pas ni ot raz vrat {to se slu ~il vo zem ja va. Pr vi ot stra àr A i Gnas ni ot e vklu ~en; go znam, fr fu lot mu vi si. Kon rad Aman bre lu |e, po le ka!
348
Vto ri ot stra àr
Vilijam [EKSPIR
Sce na 4
So ba vo ku }a ta na Le o na to. (Vle gu va at He ra, Mar ga ret i Ur su la.)
Mo re }e ni go do ne se te Gnas ni ot, ne ma tu ka tr te-mr te. Kon rad
He ra Lu |ee! Pr vi ot stra àr Ti {i na! Vi na re du va me: po kor no pred nas nap red! Ved na{, gos po |o. Bo ra ~io He ra Uba vo }e si po mi ne me {tom lu |e vo n# spro ve du va at so se ki ri! Kon rad Som ni te len po min, ti tvr dam. Odi me. Vi sto i me na ras po la ga we. (Iz le gu va at.) Dob ro. (Iz le gu va Ur su la.) Mar ga ret Na vis ti na, mis lam de ka onoj dru gi ot oko luv rat nik vi stoi po dob ro. He ra Ne, te mo lam, dra ga Meg, }e go no sam ovoj. Mar ga ret Ne e tol ku do bar, na vis ti na; a vi tvr dam de ka ta ka }e re ~e i bra tu ~et ka vi. He ra Taa e bu da la, a bu da la si i ti; ovoj }e go no sam i to~ ka. Mar ga ret Mno gu mi se do pa |a od vnat re no vi ot uk ras za gla va, sa mo ko sa ta da be {e mal ku po zat vo re na; a fus ta not vi e po naj no va mo da. Sum go vi de la fus ta not na Voj vot ka ta od I ka ì & da doj de ov de. Ur su la Dra ga Ur su la, raz bu di ja bra tu ~et ka mi Be at ri ~e i za mo li ja da sta ne. Ur su la
Od vlakno ortoma
349
He ra
Mi la no {to tol ku go fa lat. He ra Ve lat ne ma ta kov na sve tot. Mar ga ret Vi ve lam, vo spo red ba so va {i ot toj li ~i na obi~ na no{ ni ca. Ma te ri ja lot svet li kav, so ra bo vi i tan te li op to ~e ni so sr ma; na xi xan so bi se ri, ra ka vi od nad vor, ra ka vi od vnat re i dip li nab ra ni i pos ta ve ni so sin bro kat; no {to se od ne su va do fi nos ta, ori gi nal nos ta, ele gan tnos ta i iz von red nos ta na kroj ka ta, va {i ot e de set pa ti pov re den. He ra
Dob ro ut ro, bra tu ~et ke. Be at ri ~e Dob ro ut ro, mi la He ra. He ra Opaa, {to e se ga? Ne vi e gla sot mal ku za rip nat? Be at ri ~e Os ven za rip na tos ta dru go ni{ to ne mi os ta na. Mar ga ret
Bog ne ka da de so ra dost da go no sam za{ to na sr ce mno gu mi e te{ ko. Mar ga ret
To ga{ ud re te ja Les na qu bov; taa mo è i so za fa ten glas; vie pej te ja a jas }e ig ram. Be at ri ~e
Nas ko ro po te{ ko }e sta ne ko ga }e go pri tis ne te ì na ta na eden ma`. He ra Ogan da te iz go ri! Ne ti e sram? Mar ga ret Od {to, gos po |o? Od toa {to go vo ram ~es no? Za rem ne e bra kot ~e sen i kaj pros ja kot? Za rem ne e va {i ot gos po din ~e sen i bez brak? Vie bi sa ka le, da re ~am, so op ros te nie, te ì na ta na va {i ot ma`; ako lo {i te mis li ne go ras i pu va at ot vo re ni ot zbor, ni ko go ne ma da nav re dam. Da li e nav red li vo da se ka è te ì na ta na eden ma`? Ni slu ~aj no, mis lam, ako se ra bo ti za vis tin ski ma` i vis tin ska è na; ina ku }e se ka è les no ti ja ta a ne te ì na ta. Pra {aj te ja Be at ri ~e ako ne mi ve ru va te - eve ja do a |a. (Vle gu va Be ta ri ~e.)
Da, da, les na qu bov i no ze te vo vis! - I u{ te ako ma` vi ima do vol no pon di la, nas ko ro }e mu se raz mno ì ima we to. Mar ga ret Ama na o pa~ ki zak lu ~ok! Toa go fr lam pod no ze. Be at ri ~e Re ~i si e pet, bra tu ~et ke; vre me e da ste pod got ve ni. Le le, ama sum bol na. Of, of! Mar ga ret Of ka te za me ~ok, mu le ili ma`? Be at ri ~e Za buk va ta so ko ja si te tri po~ nu va at: M.
350
Mar ga ret
Vilijam [EKSPIR
He ra E, se ga ja boc nav te kaj {to ja bo li. Be at ri ~e
Ama ako ne ste se po tur ~i le, to ga{ ne ma po ve }e plo ve we spo red yvez di te. Be at ri ~e [to sa ka mrd na ta va da ka è, pra {u vam? Mar ga ret Jas ni{ to; ama bog se ko mu ne ka da de ona {to mu sa ka sr ce to. He ra Ra ka vi ci ve mi gi pra ti gro fot; na mi ri sa ni se! Be at ri ~e Ce la ta sum zat na ta, bra tu ~et ke, ni{ to ne ~uvs tvu vam. Mar ga ret Em de voj ka em zat na ta; kaj bi va lo va ka da se nas ti ne. Be at ri ~e O, ne ka mi e bog na po mo{! O ne ka mi e bog na po mo{! Od ko ga sta nav te tol ku bis tri? Mar ga ret Od ko ga vie se za ma tiv te; - za rem ne mi li ~i? Be at ri ~e Ne vi se gle da do vol no; tre ba da ja no si te na ka pa. - Vi ve lam, bol na sum, bol na. Mar ga ret Ze me te si ra fi ni ra ni ob lo gi Her bum Be ne dik tus i sta ve te si gi na sr ce; sa mo ta ka }e vi po mi ne bol ka ta.
Be ne dik tus? Zo{ to Be ne dik tus? Ima ne kak va po u ka vo toj va{ Be ne dik tus! Mar ga ret Po u ka? Ne, vi ve lam, ne ma tu ka ni kak va po u ka; mis lev na obi ~en bod li kav trn. Mo è bi mis li te de ka jas mis lam de ka mo è bi ste za qu be ni. Ne, ì mi bo go roj ca, ne sum tol ku mrd na ta da mis lam {to }e mi pad ne na pa met; ni ti mi pa |a na pa met da mis lam {to s# mo àm da po mis lam, ni ti pak mo àm da po mis lam pa du ri i da crk nam od mis le we, de ka ste za qu be ni, ili de ka }e se za qu bi te ili de ka mo è te da se za qu bi te; no se pak, i Be ne dik be {e ta kov pa se ga sta nal ~o vek: se ima {e za kol na to de ka ne ma da se è ni, no se ga, se pak, i pok raj tvr dos ta na svo e to sr ce, si go ja de me so to bez pri go vor: a ka ko vie }e se pre ob ra ti te ne znam no, mi se ~i ni, ve }e gleda te ka ko {to gle da at dru gi te è ni. Be at ri ~e Vo koj pra vec se ga ti tal ka ja zi kot? Mar ga ret Si gur no ne vo pog re {en. (Se vra }a Ur su la.) Ur su la Gos po |o, pov le ~e te se; prin cot, gro fot, gos po di not Be ne dik, Don Hu an i si te vid ni lu |e od gra dov doj doa da ve od ve dat v crk va. He ra Po mog ne te mi da se ob le ~am, mi la bra tu ~et ke, dra ga Meg, dob ra Ur su lo. (Iz le gu va at.)

- Dru ga so ba vo ku }a ta na Le o na to. (Vle gu va at Le o na to, so Dren i Tal pa.) Le o na to [to sa ka te od me ne, ~e sen kom {i ja? Dren Pa, gos po di ne, imam ne{ to do ver li vo vo koe i vie ste sme {a ni. Le o na to
351
{i ja Tal pa! Le o na to Kom {ii, vie me de ran ì ra te. Dren Va {e to gos pod stvo ta ka ve li, no nie sme sa mo na obi ~en princ slu` be ni ci; no, vi ve lam, {to se od ne su va do me ne, da bev de ran ì ran ko kral, od s# sr ce si ot de ran `man }e vi go pre fr lev vam! Le o na to Si ot tvoj de ran `man da sta ne moj! Ha!
Sa mo na ku so, ve mo lam; i sami gle da te kol ku sum za fa ten. Dren Znam, gos po di ne, eve za {to se ra bo ti. Tal pa Ta ka e, gos po di ne, ne{ to se ra bo ti. Le o na to I {to e toa, pri ja te li? Dren Ovoj ~e sen Tal pa, gos po di ne, zbo ru va mal ku pod pat nad pat: star e, gos po di ne, i umot ne mu e tol ku za ta pen, ka ko {to jas, so bo` ja po mo{, bi sa kal da mu bi de no, se pak, e ~e sen ko ko à ta {to mu e me |u o~i. Tal pa Is to i jas.
Dren Da, pa du ri i da e il ja da pa ti po go lem od mo jot; oti znam de ka va {e to gos pod stvo uì va naj do bar ka ko` man vo gra dov; i ia ko sum sa mo si ro mav ~o vek, mi lo mi e {to toa go slu {am. Tal pa
Le o na to Bi sa kal da znam {to ima te da mi ka è te. Tal pa Vsu{ nost gos po di ne, na {a ta stra à no }e ska, fa ti dvaj ca pref ri ga ni hu li ga ni kak vi, so is klu ~ok na va {e to pri sut no gos pod stvo, po ve }e ne ma vo ce la Me si na. Dren
Da, spo laj mu na gor ni ot {to sum ~e sen ko se koj ìv ~o vek na mo ja voz rast {to ne e po ~e sen od me ne. Dren Spo red bi te baz dat; skra ti go la fot, kom
Do bar star ~o vek, gos po di ne; sa ka da si mu a be ti; {to ve lat: A sta ros ta doj de, umot } e si poj de!; Bo è gos po de, {to s# ne ma na sve tov! - Dob ro re kov te, na vis ti na, kom {i ja Tal pa; - vi de te, Bog e do bar ~o vek; ko ga dvajca ja va at na ist kow, ed ni ot mo ra
352
Vilijam [EKSPIR
da se di na zad. - ês na du {a, na vis ti na, gos po di ne; po ~es na zdrav je! Ko ko ja bi lo {to vku si la le bec! No Bog tre ba da se sla vi. Na si te lu |e ne im de li le is to, - ta ka si e toa, kom {i ja. Le o na to Na vis ti na, pri ja te le, toj mno gu za os ta nu va zad vas. Dren Bo` ja ra bo ta, gos po di ne. Le o na to Se ga mo ram da ve os ta vam. Dren U{ te ne{ to, gos po di ne! Na {a ta stra à, gos po di ne, na vis ti na sfa ti la dve prob le ma ti~ ni per so ni, i na {a ta èl ba e u{ te ut ro vo da bi dat sos lu {a ni pred va {e to gos pod stvo. Le o na to Sa mi is pra {aj te gi i dos ta ve te mi za pis nik; se ga sum vo go le ma br za ni ca ka ko {to sa mi mo è te da vi di te. Dren ]e bi de za br za no pre fek ti ra no. Le on a to Na pij te se vin ce pred da odi te; zbo gum. (Vle gu va Glas nik.) Glas ni kot Gos po da ru, ve ~e ka at da ja pre da de te }er ka vi na nej zi ni ot sop rug.
Le o na to Eve idam; go tov sum. (Iz le gu va at Lo en a to i Glas ni kot.) Dren Ode te se ga, or tak, ode te po Franc ]u mu rot; ka è te mu da do ne se mas ti lo i per od r{ ka vo zat vo rot. Mo ra me da gi is pra {a me lu |e to. Tal pa I toa um no. Dren Umot ne ma da go {te di me, ti tvr dam; ov de ima (Se ~u ka po gla va) um od koj ne ko mu }e mu se ze me umot; sa mo vie naj de te ne koj u~en pi sar da ja za pi {e na {a ta ek sko mu ni ka ci ja i doj de te v zat vor. (Iz le gu va at.)
în ÊT VR TI
Sce na 1
- Vnat re vo crk va ta. (Vle gu va at Don Ped ro, Don Hu an, Lo e na to, Sve{ te nik, Kla u dio, Be ne dik, He ra, Be at ri ~e i dru gi.) Le o na to Aj de o~e Fran sis, bi de te krat ki; sa mo ed nos tav na ta for ma na ven ~av ka ta, a pod rob nos ti te i raz ni te dol `nos ti mo è te i pos le. Sve{ te ni kot Sve{ te ni kot Vie, gos po da ru, ste sprem ni da ja ven ~a te ovaa da ma? Kla u dio Ne. Le o na to Da ja ven ~a, o~e? Vie ste tu ka da ja ven ~a te. Sve{ te ni kot Vie, gos po |i ce, da li ste sprem ni da se ven ~a te so gos po di not grof? He ra Da. Kla u dio Sve{ te ni kot Ako koj bi lo od vas znae ne ko ja skri e na pre~ ka za ra di ko ja ne tre ba da bi de te so e di ne ti, ve po vi ku vam, za ra di spa sot na va {i te du {i, da ja ka è te se ga. Trg ne te se o~e; - Tat ko, doz vo le te mi, da li slo bod no i so ~is ta du {a mi ja da va te mo ma va, va {a ta }er ka? Le o na to Slo bod no, sin ko, ko Bog {to mi ja da de me ne. A vie, gro fe? Le o na to Si doz vo lu vam da od go vo ram mes to ne go: Ne. Kla u dio O, {to s# si doz vo lu va at lu |e to! O, {to s# lu |e to mo àt da sto rat! [to s# se koj dnev no pra vat! Bez da zna at {to pra vat! Be ne dik Opa, {to e se ga ova? Iz li vi so iz vi~ ni ci? Pa da, gi ima i za sme e we; na pri mer: Ha,ha! He,he! Hi, hi! Kla u dio Zna e te li vie ne ko ja, He ra? He ra Ne, gos po da ru.
354
Kla u dio
Vilijam [EKSPIR
A {to dar da vi da dam jas, ~i ja vred nost mo è po bo gat stvo i bes ce ne tost so va {i ot da se ram ni? Don Ped ro Ni{ to os ven ako ne mi ja vra ti te na zad. Kla u dio Na bla go dar nost me u~i te, prin cu.Eve, Le o na to, ze me te si ja ved na{ na zad; ne da vaj te mu gni la ovo{ ka na pri ja tel; taa sa mo znak e i pri vid na ~es ta svo ja.Gle daj te ka ko ko devs tve ni ca cr ve nee ov de! O, vo kol kav pri vid na vis ti na ta i po kaz mo è gre vot pref ri gan da se skrie! Ne na doj de li krv ta ko sme ren do kaz, sve dok na dob les ta pros ta? Zar ne }e se za kol ne te si te, si te {to ja gle da te, de ka devs tve ni ca e sve ta po ona {to se gle da? Ama ne e, vi ve lam, ja se ti la taa stras ta na pos te la ta blud na, cr ve ni lo to ne zna ~i smer nost tu ku vi na. Le o na to
ni ko ga{, so ni e den zbor ne sum ja los tel, tu ku, ko brat na ses tra, & ot kri vav sra me` li va nak lo nost i qu bov ~is ta. He ra A da li po i nak va vi sum se pri ~i ni la? Kla u dio Dos ta! Mi se pri ~i ni la! Re zil }e puk ne za toa pri ~i nu va we: mi se pri ~i nu vav te ko Di ja na na ne bo {to vr ti; ~es ti ta ko pup ka pred da ras cu ti div no; no vie ste bi le po ne u me re na vo krv ta od Ve ne ra, ili od onie yve ro vi si ti {to vo po ho ta div ja~ ka bes ne at. He ra Da ne ne{ to ne ste vo red {tom va ka bla da te? Kla u dio Prin cu, zo{ to mol ~i te? Don Ped ro
[to sa ka te, gro fe? Kla u dio Da ne se ven ~am, da ne ja vr zam du {a va so blud ni ca pus ta. Le o na to Ama, gos po di ne, ako vie, los tej }i ja nej ze, go skr {iv te ot po rot na nej zi na ta mla dost, i devs tve nos ta & ja sov la dav te, Kla u dio Znam {to sa ka te da ka è te; ako taa, bi rek le, mi se po da la ko na ma` iden pa ta ka gre vot go ub la ì la od pret hod na ta nag lost: Ne, Le o na to, [to da re ~am? Obes ~es ten sum, {to sa kav da go vr zam pri ja te lot moj so naj o bi~ na blud ni ca. Le o na to Da li dob ro ~uv? Ili mo è so nu vam sa mo? Don Hu an Gos po di ne, dob ro ~uv te, a ~u e no to e vis ti na. Be ne dik Ova ne li ~i na ven ~av ka. He ra Vis ti na? - O bo è!
Od vlakno ortoma
355
Kla u i do Le o na to, sto jam li ov de? Prin cot li e ova? Brat mu li e ovoj? Ova li e li ce to na He ra? Da li o~i te se ova na {i? Le o na to S# si e ova ta ka; no {to so toa, gro fe? Kla u dio Daj te sa mo ed no pra {a we na }er ka vi da & pos ta vam; i so se ta tat kov ska vlast {to nad nea ja ima te, na te raj te ja da mi od go vo ri pra vo. Le o na to Ti na re du vam, od go vo ri mu ako si mi }er ka. He ra
gro fe. Don Pedro To ga{ devs tve na ne ste. - Le o na to, àl mi e {to ova mo ra da go slu {a te; ì mi ~es ta, jas, brat mi i ovoj stra dal ni~ ki grof, ja vi dov me, ja ~uv me vo toa vre me sno{ ti ka ko zbo ru va so eden gad na pro zo re cot nej zin koj {to, na vis ti na, ko raz vrat ni~ ki ban dit gi priz na blud ni te sred bi {to gi ima le tie mno gu pa ti vo taj nost. Don Hu an Po dob ro prin cu da ne gi ime nu va te, da ne go vo ri te za niv; ne ma do vol no devs tve nost vo ovoj na{ ja zik bez nav re da, da se ka àt. Za toa, uba va da mo, àl mi e za va {e to ne ~es no od ne su va we. Kla u dio
O bo è, var di me! Le le {to me snaj de! Zo{ to va ka me is pra {u va te? Kla u dio Za niz od go vor da vi go doz na e me pra vo to ime. He ra Za rem ne se vi kam He ra? Koj mo è ime to da mi go val ka so pra vi ~en ne koj pre kor? Kla u dio Se znae koj mo è: Mo è sa mo He ra. Sa mo He ra mo è da ja val ka He ri na ta dob lest. Koj be {e toj {to raz go va ra {e so vas sno{ ti na pro zo re cot va{ po me |u dva na e set i eden? Ako ste devs tve na od go vo re te na ova. He ra Ne raz go va rav so ni ko go vo toa vre me,
O He ra! Kak va li He ra ti bi bi la ako po lo vi na od tvo i te nad vo re{ ni ~a ri na slu` ba bi bi le na po ri vot od sr ce to tvoe! Zbo gum naj gre{ na, naj u ba va! Zbo gum, gre{ ni ce ~is ta, ~is to to gre{ na! Za ra di te be }e ja zak lu ~am qu bov na ta por ta, i na klep ki ve ~en som ne` }e mi vi si da ja pret vo ra uba vi na ta vo mis li lo {i za ni ko ga{ po ve }e da ne ma lix ba. Le o na to Za rem ne ma ne koj ov de da mi za rie no`? (He ra se ones ves tu va.) Be at ri ~e [to ti sta na ses tro? Zo{ to pad na? Don Hu an Da odi me; ra bo ti te iz ne se ni na vi de lo, du hot & go za tem ni ja.
356
Vilijam [EKSPIR
(Iz le gu va at Don Ped ro, Don Hu an i Kla u dio.) Be ne dik Ka ko e da ma ta? Be at ri ~e Mrt va, mis lam; - po ma gaj te stri ko; He ra! He ra! - Stri ko! - Gos po di ne Be ne dik! O~e! Le o na to Sud bi no, ne tr gaj ja tvo ja ta te{ ka ra ka! Smrt ta naj dob ro }e go pok rie sra mot nej zin sa mo taa tre ba da se po sa ku va. Be at ri ~e Ka ko si, He ra?
Zo{ to, so mi loz li va ra ka, ne pos vo iv {ted ro pros ja~ ko ~e do od pred mo i te por ti za koe, ko ga bi se vov lek lo vo kal i re zil bi mo èl da ka àm, So ne go ne mam vr ska, sra mov po tek nu va od ko le no tu |o? No mo e to, mo e to {to go sa kav, {to go fa lev, mo e to so koe se gor de ev; moe tol ku mno gu {to po ve }e od sa mi ot se be be {e moe vo spo red ba so me ne, zo{ to ba{ taa - O,ba{ taa da pad ne vo ja ma od bla to, pa ni {i ro ko to mo re ne ma tol ku vo da pak da ja is ~is ti se ga, ili tol ku sol me so to da & go na so li i da & go so ~u va od gni e we to {to sle di! Be ne dik Gos po di ne, gos po di ne, tr pe nie, ve mo lam: du ri i sa mi ot, ve ru vaj te, za ~u den sum mno gu i ne znam {to da re ~am. Be at ri ~e
Sve{ te ni kot O, si gur na sum, ne koj na du {a ja zel! Smi re te se, gos po |o. Be ne dik Le on a to Gos po |i ce, da li so nea spi ev te sno{ ti? Za rem ti u{ te gle da{? Be at ri ~e Sve{ te ni kot Gle da; zo{ to ne bi gle da la? Le o na to Zo{ to? Za rem ne is tu ra se ko ja zem na tvor ba sram vrz nej ze? Mo è {e li blu dot da go po rek ne vo krv ta nej zi na vgnez den? Ne ì vej, He ro, ne ot vo raj o~i; da ne ve ru vam de ka mno gu br gu }e um re{, de ka du hot tvoj pos lab }e bi de od sra mot, sa mi ot, pro kol nu vaj }i se se be si za na vek, ì vo tot bi ti go od zel. @a lev li {to si mi ed na? Ja pre ko ru vav li za ova pri ro da ta-ti tiz? O, prem no gu za ed na! Zo{ to os ta nav so ed na? Zo{ to niz o~i ve bo ì ca vo te be gle dav? Ne, ne spi ev; no tvr dam de ka do sno{ ti ce la go di na is ta de li me so ba. Le o na to Eve pot vr da, eve pot vr da! O, sa mo se za si li ona {to pred mal ku vri e {e zad è lez ni {ip ki! Za rem prin co vi te da la àt? La è li Kla u dio koj ja qu be {e tol ku {to, ob vi nu vaj }i ja, se gu {e {e vo sol zi? Tr gaj te se od nea! Ne ka um re! Sve{ te ni kot Slu{ ne te me mal ku;
Od vlakno ortoma
357
Be ne dik
za{ to pre dol go sa mo sto ev i mol ~ev, i pu{ tav ra bo ti te da si te ~at po svoe, ja gle dav gos po |i ca va i se ka ko vi dov il jad ni ci ave ti cr ve ni lo ka ko & idat na li ce; il jad ni ci sra mo vi ~ed ni vo an gel sko be lo {to niv gi te raa; a po niv v o~i pla men & se ja vi nav re di te da gi iz go rat {to si te troj ca gi bea fr li le pro tiv nej zi na ta ~ed nost. Na re ~e te me {ut rak; ne ve ru vaj te na mo jot ug led, na is kus tvo to, na zna e we to moe {to so pe ~at ja pot vr du va so dr ì na ta na u~e nos ta mo ja; ne ve ru vaj te mi na voz ras ta, na dos to ins tvo to, zva we to, sve tos ta mo ja, ako da ma va ne le ì ne vi na ov de kut na ta od zab lu da kob na. Le o na to O~e, ne mo è da bi de; Sa mi gle da te de ka se ta dob lest {to & os ta na e vo toa {to ne ma da do da de na prok let vo to i grev na kle ve ta; taa ne po rek nu va; zo{ to sa ka te to ga{ da go pok ri e te ona ~i ja go lo ti ja se gle da i so go lo oko? Sve{ te ni kot Gos po |i ce, koj e toj za ko go ve ob vi nu va at? He ra Sa mo ob vi ni te li te zna at; jas ne znam ni koj; ako znam po ve }e za ne koj ìv ~o vek od ona {to devs tve nos ta mo ja do pu{ ta, ne ka ni e den grev ne mi se pros ti! - O, tat ko, ako se do ka è de ka so ma` sum raz go va ra la vo nep ris toj no vre me, ili de ka sno{ ti sum mu a be ti la so koe bi lo ì vo ti }e, ot fr le te me, mra ze te me, ma ~e te me do smrt! Sve{ te ni kot Ne{ to ~ud no gi iz la à lo prin co vi te.
Dvaj ca od niv ne som ne no se ~es ni; i ako ne{ to umo vi te im gi sma ti lo toa do{ lo od ona ko pi le Hu an, ~ij duh pos to ja no so nu va pod lost. Le on a to Ne znam za toa. Ako vis ti na ta za nea ja ka àa so ovie ra ce }e ja ras trg nam; no & zgre {i ja li i naj gor di ot od niv kaz na ta }e go stig ne. Vre me to u{ te ne ja is ci ca lo krv ta od me ne, ni tu pak voz ras ta do tol ku ne mi go za ta pi umot, ni tu kob ta imo tot mi go sku si ni blud ni ot ì vot od pri ja te li me li {i, za da ne vi dat, raz gne ven na ovoj na ~in, kol ku sum si len na sna ga i bis tar na um, kol ku sum bo gat so pri ja te li i imot i ka ko za kle ve ti se vra }a. Sve{ te ni kot Str pe te se mal ku, i za ovaa ra bo ta pos lu {aj te go mo jot so vet. ]er ka vi ov de ja os ta vi ja ko mrt va; Ne ka nej ze za ne koe vre me ja sok ri jat neg de a vie ob ja ve te de ka na vis ti na e mrt va; pred sve tot po ka è te de ka ste vo à lost, a na va {a ta sta ra se mej na grob ni ca za ka ~e te uà le ni epi ta fi i si te re do vi nap ra ve te gi {to odat so se koj pog reb. Le o na to A {to e cel ta? Sve{ te ni kot Se iz ve de li s# ova dob ro, kle ve ti te br gu }e se pret vo rat vo à lost; toa e ve }e ne{ to; no ne za ova ja smis lu vam pos tap ka va ~ud na, tu ku po ma ki ve ba ram po rod mno gu go lem. De ka um re la, mo ra na ova da os ta ne me, vo mi got ko ga ok le ve te na bi la, a ova }e go à li, so ~uvs tvu va i prav da
358
Vilijam [EKSPIR
se koj {to }e ~ue; bi dej }i is pa |a va ka de ka ona {to go ima me ne go ce ni me mno gu do de ka e na {e; no ko ga }e go za gu bi me i }e go ne ma, to ga{ vred nos ta mu ja kre va me; ja ot kri va me to ga{ dob les ta {to du ri sme ja ima le v ra ce ne se gle da la. Ta ka i so Kla u dio }e bi de; ko ga }e ~ue de ka od zbo ro vi te ne go vi taa um re, sli ka ta na ì vo tot nej zin }e se mu{ ne mil no vo ra bo til ni ca ta na vo ob raz ba ta ne go va; i se koj ubav del od nej zi na ta sna ga }e se po ja vi pro me net vo po ras ko{ na ru ba pop riv le ~en i pod rag, po poln so ì vot vo oko to i vi dot na ne go va ta du {a odo{ to ko ga bi la ì va; - to ga{ }e ja à li, ako vo op {to ne ko ga{ qu bov mo} na se til, i }e po sa ku va ni ko ga{ da ne ja ob vi nil ta ka; da, kol ku i da ve ru val de ka ja nak le ve til ver no. Ako bi de va ka, ve ru vam id ni na ta }e skroi is hod po do bar mno gu ot kol ku {to jas mo àm da go smis lam se ga. No du ri i s# dru go da ne is pad ne na ar no, sa ma ta vest za smr ta na gos po |i ca va }e go zbri {e sra mot za nej zi na ta blud nost: a ako i toa pro pad ne, sok rij te ja, {to naj dob ro }e & li ~i na ra ne ti ot glas, vo ne koj sa mo ten, skrit, po bo èn ì vot da le ku od lo {i o~i, zli ja zi ci, nav re di i mis li. Be ne dik Gos po di ne Le o na to, pos lu {aj te go ovoj so vet; i ia ko gi zna e te mo i te pos ve te nost i qu bov kon Kla u dio i kon prin cot, se pak, vo ~es ta vi se kol nam, }e pos ta pu vam vo ova najs kri{ no i naj pra vi~ no ko du {a ta va {a kon te lo to {to vi pos ta pu va. Le o na to Da vej }i se vo ma ki, i za naj ma la ta slam ka }e se fa tam.
Sve{ te ni kot Odi me; dob ro e {to pri fa tiv te za{ to sa mo ~u den lek, ~ud ni te ra ni gi le ~i. Aj de, gos po |i ce, um re te za da ì ve e te; svad ba va mo è e sa mo od lo è na; tre ba sa mo da se iz dr ì. (Iz le gu va at Sve{ te ni kot, He ra i Le o na to.) Be ne dik Gos po |i ce Be at ri ~e, ce lo vre me pla ~ev te? Be at ri ~e Da; i u{ te dol go }e pla ~am. Be ne dik Ne po sa ku vam da e ta ka. Be at ri ~e Ne ma zo{ to da po sa ku va te; pla ~am po svo ja vol ja. Be ne dik Se ka ko; ve ru vam de ka na va {a ta uba va bra tu ~et ka & e na ne se na nep rav da. Be at ri ~e Bo è kol ku bi me za dol ìl ~o ve kot {to bi & do nel prav da. Be ne dik Pos toi li na ~in da se po ka è tak vo pri ja tel stvo? Be at ri ~e Ima mno gu prost na ~in no ne ma ta kov pri ja tel.
Od vlakno ortoma
359
Be ne dik
Be ne dik Mo è li ~o vek da go iz vr {i? Be at ri ~e Toa e ra bo ta za ~o vek no ne i za vas. Be ne dik
[to da ti pros ti, mi la Be at ri ~e? Be at ri ~e [to me pre se kov te vo ubav ~as. Ta man sa kav da vi iz ja vam de ka ve sa kam. Be ne dik
Naj mno gu od s# na sve tot ve sa kam vas. Ne e ova ~ud no? Be at ri ~e ûd no e ko {to mi e ~ud no ne poz na to to. Is to bi mo è la i jas da re ~am de ka naj mno gu od s# ve sa kam vas; no ne ve ru vaj te mi; a se pak ne la àm; ni{ to ne priz na vam, ni{ to ne po rek nu vam - sa mo mi e àl za bra tu ~et ka mi. Be ne dik @i mi me ~ov, Be at ri ~e, ti me sa ka{. Be at ri ~e Ne moj te da se kol ne te vo ne go, mo è da go gol tne te. Be ne dik
Da mi iz ja vi{ so se to tvoe sr ce? Be at ri ~e Ve sa kam so se to sr ce i ne mam so {to dru go da vi iz ja vam. Be ne dik Aj de, na re di mi ne{ to da sto ram za te be. Be at ri ~e Ubij te go Kla u dio. Be ne dik [to? Ne mi pa |a na pa met. Be at ri ~e Od bi vaj }i me ubi va te me ne. Zbo gum!
Se kol nam vo ne go de ka me sa ka{; a }e go na te ram da go gol tne onoj {to ve li de ka jas ne te sa kam. Be at ri ~e
Be ne dik ê kaj mal ku, mi la Be at ri ~e. Be at ri ~e
I ne ma da si go gol tne te zbo rot? Be ne dik Du ri ni so naj vkus ni ot za ~in {to odi so ne go: ti iz ja vu vam de ka te sa kam. Be at ri ~e E, to ga{, bog ne ka mi pros ti. Be at ri ~e, Sme taj te de ka sum za mi na la ia ko sum tu ka; vo vas ne ma qu bov; - ne, ve mo lam, pu{ te te me da odam. Be ne dik
360
Be at ri ~e Na vis ti na sa kam da si odam. Be ne dik Pr vin da sta ne me pri ja te li. Be at ri ~e
Vilijam [EKSPIR
Be ne dik Be atr... Be at ri ~e Prin co vi i gro fo vi! Da, da, sve do ~e we na princ, grof ~e to - kon te, kon te i pol; gu ra bi ja od grof ~e, ne ma {to! O ka mo da sum ma` za ra di ne go! Ili ba rem da imam pri ja tel {to }e bi de ma` za ra di me ne! No ma{ kos ta se is to pi la vo kla wa we, hrab ros ta vo u~ ti vost i ma ì te sta na le obi~ ni ala pa ~i, i toa qu bez ni; koj de ne ska sa mo iz la è a po toa se za kol ne vo toa, ved na{ e hra bar ka ko Her kul. - Ne mo àm da sta nam ma` po svo ja èl ba, za toa sa kam da um ram ko è na se ta vo jad i ~e mer. Be ne dik
Po les no se drz nav te da mi bi de te pri ja tel odo{ to da se bo ri te pro tiv mo jot nep ri ja tel. Be ne dik Da li Kla u dio ti e nep ri ja tel? Be at ri ~e Za rem toj ne se po ka à ka ko naj go lem pod lec {to ja nak le ve ti, nav re di i pos ra mo ti mo ja ta rod ni na? - O, ka mo da sum ma`! Ti pot ja no se {e na ra ce do ta mu kaj {to tre ba {e ra ce te da im se spo jat vo svet brak, a ta mu - so jav ni kle ve ti, la` ni ob vi ne ni ja, so ne vi de na svi re post, - O bo è, ka mo da sum ma`! Sr ce to }e mu go is kor nam i }e mu go ize dam nas red plo{ tad! Be ne dik Slu {aj, Be at ri ~e;Be at ri ~e Zbo ru va la so ma` od pro zo rec! - Ama naj de iz go vor! Be ne dik Ama, Be at ri ~e; Be at ri ~e Mi la ta He ra! - zlo & e na ne se no, nak le ve te na e, uni{ te na.
ê kaj, mi la Be at ri ~e. @i mi ra ka va, te sa kam. Be at ri ~e Upot re be te ja za mo ja qu bov na drug na ~in a ne vo nea da se kol ne te. Be ne dik Da li v du {a ste uve re ni de ka gro fot Kla u dio & na ne se nep rav da na He ra? Be at ri ~e Da, uve re na sum ko {to znam de ka imam um i du {a. Be ne dik Toa mi e do vol no; se ob vr zu vam de ka }e go pre diz vi kam na dvo boj; vi ja bak nu vam ra ka ta i ve os ta vam. @i mi ra ka va, Kla u dio ska po }e mi pla ti. Su de te za me ne po ona {to za me ne }e ~u e te. Ode te, ute {e te ja bra tu ~et ka vi. Jas mo ram da ve lam de ka e mr tva; zna ~i, zbo gum. (Iz le gu va at.)

Zat vor. (Vle gu va at Dren, Tal pa, i Pi sar vo sve ~e ni ali{ ta; Stra à ri, Kon rad i Bo ra ~io.) Dren Da li si te pri sut ni ne se ot sut ni? Tal pa O, stol ~e i per ni ~e za per o dr{ ka rot! Pi sa rot Koi se pres tap ni ci te? Dren Jas i ko le ga ta. Tal pa Kon rad Ta ka e; na {e e da go is pi ta me pres ta pot. Pi sa rot Ama vi ve lam koi se vi nov ni ci te {to tre ba da se is pi ta at. Ne ka zas ta nat pred gos po di not na red nik. Dren Ta ka e, ne ka zas ta nat pred me ne. - Ka ko se vi ka te, pri ja te le? Bo ra ~io Vi ve lam, gos po di ne, de ka ne sme. Bo ra ~io. Dren Dren Ve mo lam za pi {e te - Bo ra ~io. - A va {e to, mom ~e?
361
Kon rad
Gos po di ne, gos po di ne i se vi kam Kon rad. Dren Za pi {e te - gos po din gos po din Kon rad. - Gos po da, da li mu slu ì te na gos po da? Bo ra ~io/Kon rad Da, gos po di ne, se na de va me. Dren Za pi {e te - se na de va at de ka mu slu àt na bo ga; - i za pi {e te go pr vin bog; za{ to ne daj bo è bog da ne e pred vak vi ed ni raz boj ni ci! - Gos po da, ve }e e do ka à no de ka ste bez mal ku is to {to i lo {i ga do vi; i nas ko ro }e se po ve de is tra` na pos tap ka de ka ste tak vi. [to ima te da ka è te vo svo ja od bra na?
[to e pra vo, pra vo e gos po di ne: nie ve li me de ka ne sme. Dren Ne ve ro jat no pref ri gan fra er, ve lam; ama mno gu br gu }e mu go sme nam umot. - Doj di va mu, mom ~e; da vi {ep nam ne{ to na uvo; vi ve lam, pos toi som ne va we de ka ste pod li ga do vi. Bo ra ~io
Dob ro, zas ta ne te na stra na. - @i mi bo ga, gle dam se do go vo ri le. Da li za pi {av te de ka ne se?
362
Pi sa rot
Vilijam [EKSPIR
Pi sa rot I {to dru go, ~o ve ku? Pr vi ot stra àr I de ka gro fot Kla u dio re {il, na tak vo to ne go vo ob vi ne nie, da ja uni ì He ra pred si te svad ba ri i da ne ja ze me za è na. Dren Pod lec ne vi den! Za ova }e te osu dat na ve~ no spa se nie! Pi sa rot I {to dru go?
Gos po di ne na red ni ~e, ne gi is pra {u va te ka ko {to tre ba; tre ba da gi po vi ka te stra à ri te {to gi ob vi nu va at. Dren Na vis ti na, toa bi bil pra vi ot na ~in. - Ne ka vle zat stra à ri te. - Gos po da stra à ri, vo ime to na prin cot vi na re du vam: Ob vi ne te gi. Pr vi ot stra àr Ovoj ~o vek ov de, gos po di ne, re ~e de ka Don Hu an, bra tot na prin cot, e pod lec. Dren
Vto ri ot stra àr Za pi {e te - prin cot Hu an e pod lec. - Opa, pa toa e ot vo re no kri vok let stvo da se na re ~e bra tot na prin cot pod lec. Bo ra ~io Gos po di ne na red ni ~e, Dren Sus, ga du ko ga ti ve lam; ne mi se do pa |a{, za pa me ti. Pi sa rot Da li re ~e u{ te ne{ to? Dren Vto ri ot stra àr Aj de, oko vaj te gi vo pran gi! Re ~e de ka pri mil il ja da du ka ti od Don Hu an za la` no da ja ob vi ni gos po |i ca ta He ra. Dren O~ig led no raz boj ni{ tvo bez pre se dan! Tal pa Da, da ì mi sve ti Ili ja, mo ra da e toa. Sta ve te im li si ci! Kon rad Tr gaj gi ra ce te, glup ~o! Tal pa A i ova e po ve }e gos po do od ona {to bi mo è le da go po rek ne te. Prin cot Hu an ut ro vo kid nal bez tra ga. He ra bi la na ovoj na ~in nak le ve te na, ba{ na va kov na ~in ot fr le na i od go le ma àl i ma ka ne na dej no um re la. - Gos po di ne na red nik, vr ze te gi lu |e vo i od ve de te gi kaj Le o na to; Jas odam pred vas da im go po ka àm za pis ni kot od sos lu {u va we to. (Iz le gu va.) Ni{ to dru go. Toa e s#. Pi sa rot
Od vlakno ortoma
363
Dren Me ne mi ve li{? Ka de e pi sa rot? Ne ka za pi {e de ka ~i nov ni kot na prin cot e glup ~o. Aj de, vr ze te gi. - Hoh {tap ler eden ni ka kov! Kon rad Tr gaj te se od me ne! Vie ste ma ga re, vie ste ma ga re. Dren Za rem ne mi go ko pi tu va{ zva we to? Za rem ne mi ja ko pi tu va{ voz ras ta? - O, {to ne e tu ka pi sa rot pa da za pi {e de ka sum ma ga re! Ama vie lu |e, za pom ne te de ka sum ma ga re. Ia ko ne ma da bi de za pi {a no se pak za pom ne te de ka sum ma ga re. - ]e vi di{ ti, ga du, poln si pi e te ti a toa i }e go do ka àm so sve do ci, ne sum jas glup; tu ku sum ~i nov nik i u{ te do ma }in i u{ te uba vo par ~e me so ka ko koj bi lo drug vo Me si na; i u{ te ~o vek sum {to go znae za ko not, ami {to? I ~o vek sum mo{ ne bo gat, ami {to si mis li{? I ~o vek {to imal gu bi to ci; i ~o vek sum so dva kos tu ma i s# na me ne e pe dan tno i ~is to. Vo de te go! O, ka mo da be {e za pi {a no de ka sum ma ga re! (Iz le gu va.)
în PET TI
Sce na 1
Pred ku }a ta na Le o na to. (Vle gu va at Le on a to i An to nio.) An to nio Ako pro dol ì te va ka, }e ve sne ma; ne e pa met no da ja pot hra nu va te ta ga ta pro tiv se be. Le o na to Ve mo lam, dos ta so so ve ti, koi niz u{i mi vr vat bes po lez no ko vo da niz re {e to; ne ma da slu {am; i ne }am te {i tel u{i te da mi gi pol ni os ven ako bo lot ne mu e ra men na mo jot. Naj di tat ko {to tol ku de te to si go sa kal, a ~i ja qu bov tat kov ska zgaz na ta e tol ku i re ~i mu da bi de strp liv; bo lot iz me ri mu go po dol ì na i {i ri na so mo jov, na se ko ja bol ka da od go va ra so bol ka; na se ko ja ma ka so dru ga ma ka i toa to~ no vo se ko ja crt ka, del ~e, ob lik ili for ma; ako tak vi ot se smee i bra da ta si ja maz ni, i ta ga ta ja te ra od se be so mrm ka we i {e pot to ga{ ko ga tre ba do ne bo da of ka, i so po go vor ki ja dot go kr pi, ~e me rot so sve }i go opi va, - tak vi ot do ne si mi go i od ne go si gur no na strp li vost }e se na u ~am. Ama ta kov ne ma; oti lu |e to, bra te, so vet ni ci i te {i te li se dob ri sa mo pri bol ka {to sa mi ne ja ~uvs tvu va at; no, ako ja vku sat, mud ros ta niv na vo strast se pret vo ra, {to pred toa tol ku le~ be no i stru~ no go skro tu va la gne vot lu di lo to go so {i va la so svi len ko nec, bo lot so zdiv go te ra la, so zbo ro vi ja dot; ne, ne; les no e za tr pe nie da im se bla da na tie {to of ka at pod to va rot na bo lot; no ne pos toi ~o ve~ ka dob lest {to tol ku rev nos na }e bi de ko ga ne koj sa mi ot na ma ka }e se naj de; za toa, ne te {e te me so mud rost: Ta ga ta po sil no mi vri{ ti od se koj so vet. An to nio Vo toa lu |e to ne se raz li ku va at od de ca. Le o na to Ve mo lam, dos ta. I jas sum od krv i me so. Za{ to s# u{ te ne se ro dil fi lo sof na sve tot {to mo è za bo bol ka ta mir no da ja tr pi, bez og led kol ku pi {u va le na bo` ji na ~in i se ina e te le na slu ~a jot i te{ ki te ma ki. An to nio Se pak ne moj te se ta bol ka na sr ce da vi te ì; i tie {to ve nav re di ja ne ka stra da at mal ku. Le o na to Se ga go vo ri{ um no; toa se ka ko }e go sto ram. Du {a va mi ve li de ka He ra e nak le ve te na. A ova ne ka go znae Kla u dio; ne ka go znae i prin cot i si te dru gi {to ~es ta & ja obes ~es tu va at. An to nio Eve gi idat Kla u dio i prin cot.
Od vlakno ortoma
365
Le on a to
(Vle gu va at Don Ped ro i Kla u dio.) Don Ped ro Do bar den, do bar den. Kla u dio Do bar den na ob ja ca ta. Le o na to ûj te me, gos po da, Don Ped ro Br za me, Le o na to. Le o na to Br za te, gos po da ru? - to ga{, zbo gum, gos po da ru;Zo{ to na ed na{ br za te? - To ga{, dob ro. Don Ped ro Pod los ta mo ja? Ne ka raj te se so nas, ~o ve ku do bar.
Za mol ~i, ~o ve ku; bez kle{ te we i {e gi; ne ti go vo ram ko iz vet re an sta rec ili {ut rak; za, pod zak ri la na sta ros ta, da se fa lam {to sum sto ril ka ko mlad ili {to }e sto ram da ne sum star. Znaj, Kla u dio, v li ce ti ve lam, ti tol ku n# nav re di me ne i mo e to ne vi no de te {to sum pri si len od dos to ins tvo to da se ot ka àm svoe i si ot sed, drt od mod ri ci te na go di ni te da te pre diz vi kam na dvo boj ka ko ~o vek. Ve lam, ti mi go nak le ve ti ne vi no to de te; kle ve ta ta tvo ja go ras pa ra nej zi no to sr ce i se ga le ì za ko pa na so svo i te pret ci, O! Vo grob ni ca ta kaj {to ni ko ga{ ne spi el sra mot os ven ovoj nej zin, od pod los ta tvo ja smis len. Kla u dio
Le o na to An to nio Tvo ja ta, Kla u dio; tvo ja ta, ve lam. Da mo è pra vi na ta da ja do bie so kav ga ne koj od nas }e si go do bie. Kla u dio A koj mu ~i ni kriv da? Le o na to Ti, pod le cu, koj drug ako ne ti? Ne moj, ne pu{ taj ja ra ka ta po me ~ot ne ti se pla {am. Kla u dio Ne ka mi se isu {i ovaa ra ka ako ne ko ga{ ja zag ro zi va {a ta sta rost; ra ka ta ni{ to ne mi sa ka {e od me ~ot. Don Ped ro Gre {i te mno gu, sta re cu. Lo en a to Gos po da ru, gos po da ru, }e do ka àm na ne go ako smee da se drz ne i pok raj ve{ ti na ta ne go va i ak tiv ni te ve` bi, cu tot na mla dos ta i blud na ta si la. Kla u dio Trg ne te se, so vas ne ma da bi jam meg dan.
366
Le o na to
Vilijam [EKSPIR
Le o na to Ama, bra te An to nio, An to nio Ne ma ama, s# e toa glu post; ne me {aj te se, jas so ova }e se spra vam. Don Pe dro Ne ma me na me ra, gos po do, tr pe ni e to va {e da go sta va me na pro ba. Od sr ce à lam za smrt ta na }er ka vi; no, vi se kol nam so ni{ to ne be {e ob vi ne ta os ven so ~is ta vis ti na pot vr de na i do ka à na so fak ti. Le on a to
Za rem va ka sa ka{ od me ne da se spa si{? De te to mi go ubi; ako me ubi e{ me ne, }e ubi e{ ba rem ma`. An to nio ]e ubie dvaj ca i toa vis tin ski ma ì; no da po ~e ka me; pr vin ne ka ubie eden; pr vin me ne; - ne ka me ne mi iz le ze na dvo boj.Aj de, po me ne, mom ~e; po me ne, mom ~e, aj de; gos po di ne mom ~e, so kam {ik }e vi go is te ram toj dr zok me~ od ra ce, se kol nam! Le o na to Bra te, -
Gos po da ru, gos po da ru, An to nio Don Ped ro Smi re te se. Bog znae kol ku vnu ka mi ja sa kav. A taa e mrt va, od pod le ci nak le ve te na smrt no, {to sme at na ma` da mu iz le zat na meg dan kol ku {to jas sme am zmi ja da fa tam za ja zik; pod le ci, maj mu ni, fal ba xii, pi li{ tar ci, gni di! Le on a to Bra te An to nio, An to nio Don Ped ro Mol ~e te. Ma ì{ ta! Gi znam jas tak vi te dob ro, v du {a gi znam, znam kol ku te àt, kol ku im ~i ni alot, Vo ob ra ze ni, dr ski, bez ob raz ni pr~ lov ci, {to la àt, ma mat, pot ce nu va at, kle ve tat i pcu jat; }e se na kin xu rat pa sa mo nad vo re{ no vle va at up lav, pov to ru vaj }i ed ni te is ti lu ti zbo ro vi {to }e mu sto rat na du{ ma not ako se drz ne i tol ku. Gle daj, do a |a ~o ve kot ko go trg nav me da go ba ra me. (Vle gu va Be ne dik.) Kla u dio No, gos po di ne, {to e no vo? Be ne dik Do bar den, gos po da ru. I }e ve ~u jat ili ne koj }e mo ra ska po da pla ti. (Iz le gu va at Le o na to i An to nio.) Od bi vam da ve slu {am. Le on a to Od bi va te? Aj de bra te, da odi me. - Sa kam da me ~u jat. An to nio
Od vlakno ortoma
367
Kla u dio
Don Ped ro Dob ro ni doj dov te, gos po di ne; za mal ku }e stig nev te da raz dvo i te dve lu ti stra ni pod got ve ni za bor ba. Kla u dio Za mal ku no se vi te }e ni gi od gri zea dvaj ca {tr bi star ci. Don Ped ro
Ej, daj si ku ra`, ~o ve ku! Ako se ki ra ci ja ta ja ubi ma~ ka ta, te be do vol no ti sti ska da ja ubi e{ se ki ra ci ja ta! Be ne dik Gos po di ne, }e se sud ram so va {i te du ho vi ti na le ti ako gi na so ~i te kon me ne. Ve mo lam, dru ga e te ma ta. Kla u dio
Le o na to i brat mu. [to mis li{? Da se obi dev me ne }e bev me do vol no mla di za niv, ne? Be ne dik
To ga{ da mu da de me drug me~; ovoj mu se skr {i na dve. Don Ped ro
Vo ne ram na bor ba ni hrab ros ta ne e ram na. Doj dov da ve po ba ram i obaj ca ta. Kla u dio
Toj pob le du va s# po ve }e; mis lam de ka na vis ti na e lut. Kla u dio
I nie na se ka de te ba rav me; za{ to cr ni ni se du {i te od ta ga i sa ka me ne koj da ni gi raz ved ri. ]e go iz vle ~e{ mal ku du hot? Be ne dik
Ako e, to ga{ to~ no znae ka ko da se od lu ti. Be ne dik Mo è ne{ to da vi {ep nam na uvo?
V ka ni ja mi e; da go va dam? Kla u dio Don Ped ro Ne daj bo è da me vik ne na dvo boj! Ne zna ev de ka du hot ti e za ka ~en za po jas. Be ne dik Kla u dio Ba rem mu e za ka ~en a ne ot ka ~en ka ko kaj ne koi dru gi. - Ba ram da pov le ~e{ ko gus la rot {to go vle ~e gu da lo to za da ne raz ve se li. Don Ped ro Kla u dio Bled e ko kr pa. - [to ti e? Da ne si bo len ili lut? Dob ro, }e doj dam za da ne is pu{ tam vak va goz ba. Vie ste pod lec. - Ne se {e gu vam; - ]e vi do ka àm ka ko sa ka te, so {to sa ka te i ko ga sa ka te. - Za do vo le te me ili }e raz gla sam de ka ste ku ka vi ca. Vie ubiv te ed na prek ras na da ma a nej zi na ta smrt pa |a na va {a du {a. Iz ves te te me {to ste re {i le.
368
Don Ped ro [to? Goz ba? Pir? Kla u dio
Vilijam [EKSPIR
Kla u dio S# ni ka à, s#; a zgo ra na s# Bog go vi de ko ga se sok ri vo gra di na ta. Don Ped ro
O, da, bla go da ren sum mu; me po ka ni na te le{ ka gla va i pet le bez ku re; i ako ne gi ise ~am ka ko {to tre ba, ka è te de ka no òt mi e za ni ka de. A ne ma da ima i ed na vet ru{ ka? Be ne dik Gos po di ne, du hot dob ro vi ka ska, le sen vi e.
No ko ga }e gi sta vi me ro go vi te od di vi ot bik vrz se te na ta gla va na Be ne dik? Kla u dio Da, i toa so tekst pod niv: ov de le ì Be ne dik, oè net ~o vek? Be ne dik
Don Ped ro ]e ti ka àm ka ko onoj den Be ta ri ~e ti go fa le {e du hot; re kov de ka ima{ fin duh; ta ka e, re ~e taa, ama mal. Ne, re kov jas, du hot mu e go lem; to~ no, re ~e taa, go lem ama ne so len. Ne, re kov, do bar duh. Sa mo, re ~e taa, {to ni ko go ne pov re du va; ne, re kov jas, gos po di not e umen. Se ka ko, re ~e taa, umen i ru men gos po din. Ne, re kov jas, toj vla dee so ja zi ci. Ve ru vam, re ~e taa, mi se za kol na na ne{ to po ne del ni kot na ve ~er a vtor ni kot sa baj le ved na{ go po rek na. Vla dee toj so dvo en ja zik, so dva ja zi ka. Ta ka taa cel eden ~as ja iz vr tu va {e se ko ja tvo ja dob lest; se pak, na kra jot, zak lu ~i so voz di{ ka, de ka pop riv le ~en ma` od te be ne ma vo ce la Ita li ja. Kla u dio Kla u dio Na {to po~ na da pla ~e i re ~e de ka is to & se fa }a. Don Ped ro Don Ped ro Da, ba{ ta ka sto ri; no se pak, i pok raj s# ko ga tol ku stra{ no ne bi go mra ze la, stras no bi go sa ka la; s# ova ni go ka à }er ka ta na sta re cot. I te pre diz vi ka? Kla u dio Mno gu jas no. Po se ri oz no zdrav je; a i vi tvr dam de ka e od qu bov kon Be at ri ~e. Zbo gum, mom ~e; vie zna e te {to mis lam. Ve os ta vam se ga vo va {i ot oz bo ru va~ ki za nes; vie pra vi te {e gi ko fal ba xi i te {to gi kr {at svo i te me ~e vi, koi, spo laj mu na gor ni ot, ni ko go ne pov re du va at. - Gos po da ru, vi bla go da ram za mno gu te dob ri ni {to mi gi ima te nap ra ve no; od se ga na ta mu ne }e mo àm da bi dam so vas; va {i ot brat, ko pi le to, po beg na od Me si na, a vie, za ed no so ne go ubiv te ed na bla go rod na i ne vi na da ma. [to se od ne su va do gos po di not Pi li{ ta rec ov de, so ne go do pr va }e se sret ne me; a do to ga{ mir ne ka ima vo ne go. (Iz le gu va Be ne dik.) Don Ped ro Se ri oz no mis li.
Od vlakno ortoma
369
Don Ped ro
Don Ped ro Na vis ti na e uba vo ko ga ~o vek iz le gu va po ma i ca i po yiv ri a umot go os ta va do ma! Kla u dio To ga{ e xin vo spo red ba so maj mu not; no po toa maj mu not e dok tor na na u ki vo spo red ba so ne go. Don Ped ro Ama, zas ta ne te, ~e kaj te mal ku; pri be ri se sr ce i bi di se ri oz no! Ne li re ~e brat mi po beg nal? (Vle gu va at Dren, Tal pa, Stra à ta so Bo ra ~io i Kon rad.) Dren Aj de, vie, gos po di ne; ako prav da ta ne mo è da ve skro ti, ni ed no op rav du va we ne }e mo è po ve }e da iz me ri na svo ja ta te re zi ja; da, da, a ed na{ se po ka è te ka ko ga den dvo li~ nik, tre ba ve~ no da se vni ma va na vas. Don Ped ro [to e ova? Dvaj ca od lu |e to na brat mi vr za ni! Ed ni ot Bo ra ~io! Kla u dio Ras pra {aj te se {to zgre {i le, gos po da ru. Don Ped ro Gos po da ~i nov ni ci, {to zgre {i le ovie dvaj ca? Dren Vi de te gos po di ne, ra {i ri ja la` na vest; zgo ra na toa, go vo rea ne vis ti ni; ka ko vto ro, kle vet ni ci se; ka ko {es to i pos led no, op tu ì ja la` no ed na da ma; ka ko tre to, ove ri ja ne to~ ni sos toj bi: i da zak lu ~am, tie se la` gov ci i pod le ci.
Ka ko pr vo, te pra {u vam {to nap ra vi le; ka ko tre to, te pra {u vam {to zgre {i le; ka ko {es to i pos led no za {to se ob vi ne ti; i ka ko pos led no za {to se prit vo re ni? Kla u dio Eve vi pra vil no re zo ni ra we i po ne gov terk; i, ì mi bo ga, ed na mis la dob ro pro me ne ta. Don Ped ro Ko mu zgre {iv te, gos po da, pa tre ba vr za ni da od go va ra te? Ovoj u~en na red nik e pre in te li gen ten da go raz be ram. [to zgre {iv te? Bo ra ~io Mil prin cu, doz vo le te pred vas da za vr {i s#; sos lu {aj te me a ovoj grof ov de ne ka me ubie. Ve iz la àv du ri i vas li~ no; ona {to vie so se ta va {a mud rost ne go vi dov te, go ot kri ja ovie plit ki tik va ri ov de; koi, no }e, me slu{ naa ka ko mu priz na vam na ovoj ~o vek ka ko Don Hu an, va {i ot brat, me nav le ~e da ja nak le ve tam gos po |i ca ta He ra; ka ko vie bev te na ve de ni da doj de te vo gra di na ta za da me vi di te me ne ka ko & se dod vo ru vam na Mar ga ret ob le ~e na vo ali{ ta ta na He ra; ka ko ja os ra mo tiv te na de not na ven ~av ka ta; se to moe raz boj ni{ tvo tie go pik naa vo za pis nik koj {to po pr vo bi go za pe ~a til so mo ja ta smrt odo{ to da go pov to ram na moj re zil. Da ma ta e mrt va za ra di la` no to ob vi nu va we moe i na mo jot gos po dar; ili na krat ko, ne ba ram ni{ to po ve }e ot kol ku nag ra da ta {to mu sle di na eden pod lec. Don Ped ro Ne vi te ~e li ovoj go vor ko è le zo niz va {a ta krv? Kla u dio Ot rov pi ev du ri go vo re {e.
370
Don Ped ro Da li brat mi te nav le ~e na ova? Bo ra ~io
Vilijam [EKSPIR
Bo ra ~io Da , jas sum, sa mo jas. Le o na to Ne, pod le cu, sam se be si se la è{, ov de sto jat i dvaj ca mno gu ~es ni ma ì tre ti ot ja zbri {a - koi se vme {a ni vo toa. Vi bla go da ram, gos po da, za smrt ta na }er ka mi, za pi {e te ja ko ed no od va {i te slav ni de la; na vis ti na maj stor ski go iz vr {iv te. Kla u dio
Da; i de be lo me pla ti za iz ved ba ta. Don Ped ro Toj e soz da den i iz del kan od pre dav stvo; i po beg na tok mu zara di ovaa pod lost. Kla u dio Mi la He ro! Li kot tvoj pred se be go gle dam vo uba vi na ta za ra di ko ja vo te be se vqu biv. Dren Aj de, vo de te gi tu ì te li ve. Do se ga na {i ot pi sar go ima re for mi ra no gos po di not Lo e na to za ra bo ta va; i lu |e, ne za bo ra vaj te da spe ci fi ci ra te vo svoe vre me i na svoe mes to, de ka sum ma ga re. Tal pa Eve go ide gos po da rot Le o na to, a i pi sa rot. (Se vra }a at Le on a to i An to nio so Pi sa rot.) Le o na to Koj e pod le cot? O~i te da mu gi vi dam za ko ga }e za be le àm sli ~en na ne go da go iz beg nam; koj od ovie e toj? Bo ra ~io Ako sa ka te da zna e te koj vi zgre {il gle daj te vo me ne. Le o na to Ti si ro bot {to so svo jot zdiv go ubi ne vi no to moe de te?
Ne znam ka ko da ve iz mo lam za bla gost, no mo ra da zbo ru vam. Od maz da ta iz be re te ja sa mi; osu de te me na kaz na {to fan ta zi ja ta va {a }e ja smis li za gre vot moj; se pak gre vot vo zab lu da go sto riv. Don Ped ro Vo bo ga vi se kol nam, is to i jas; no se pak, za da se za do vo li dob ri ov sta rec, }e se pod ved nam pod ko ja bi lo te{ ka ma ka ko ja toj }e mi ja na met ne. Le o na to Ne mo àm da vi na re dam }er ka ta da mi ja oì vi te toa e ne voz mo` no; no i dvaj ca ta ve mo lam ob ja ve te im na lu |e to vo Me si na ov de de ka ne vi na um re; i ako qu bov ta va {a tvo re~ ki e ras po lo è na vo vre mi wa ta` ni sta ve te na pis na gro bot nej zin, i na pe pel ta pej te & ; pej te & no} va a ut re na ut ro doj de te kaj me ne do ma; i bi dej }i ne mo è te da mi sta ne te zet, bi de te mi vnuk; brat mi ima }er ka re ~i si is ta ko mo e to mrt vo ~e do. I sa mo taa e nas led ni~ ka na obaj ca ta nas; nej ze daj te & go dol got {to na bra tu ~et ka & & go dol gu vav te pa od maz da ta }e ja sne ma.
Od vlakno ortoma
371
Le o na to
Kla u dio O gos po di ne bla go ro den, qu bez nos ta pre go le ma sol zi od me ne vle ~e! Po nu da ta ja pri mam; pa od de nes so kut ri ot Kla u dio up ra vu vaj te. Le on a to Eve ti za tru dot.
Dren Bog ne ka go ~u va So ci jal no to! Le o na to
Ut re, zna ~i, ve o~e ku vam kaj me ne; za dene ska, zbo gum. - Ovoj pod lec ov de tre ba so Mar ga ret da se so o ~i ko ja, ve ru vam, vme {a na bi la vo ova od brat vi pot ku pe na. Bo ra ~io Ne, se kol nam, ne zna e {e taa {to go vo ri ko ga zbo ru va {e so me ne; se ko ga{ bi la dob les na i ~es na vo ona {to od nea ne sa kaj }i go doz nav. Dren I zgo ra na s#, gos po di ne, ia ko, ve lam, ne e ba{ ta ka cr no-be lo, ovoj tu ì tel ov de, op tu è ni ot, na vis ti na me na re ~e ma ga re; ve mo lam, ne ka se ze me i ova vo pred vid pri od me ru va we to na kaz na ta. A is to ta ka, stra à ta gi ~u ka ko go vo rat za ne koj Gna sen; ve lat no sel klu ~e v uvo a na ne go vi sel ka ta nec; toj po zaj mu va pa ri vo ime na bo ga i ni ko ga{ ne gi vra }a, ma ri fet luk {to tol ku dol go go pri me nu va {to lu |e to ve }e ot vrd naa na sr ce pa ni koj ne po zaj mu va ni{ to vo ime na bo ga; ve mo lam ras pra {aj te go i za ova. Le o na to Ti bla go da ram za ~es ni ot trud i gri à. Dren
Odi; te os lo bo du vam od zat vor en i kot i ti se zab la go da ru vam. Dren Vi go os ta vam pref ri ga ni ov raz boj nik i ve mo lam da se pop ra vi te ka ko pri mer za dru gi te. Ne ka bog go po ì vee va {e to bla go rod stvo! Mu po sa ku vam na va {e to bla go rod stvo sa mo ar no! Ne ka Bog br gu vi go vra ti zdrav je to! Po kor no vi da vam doz vo la da za mi ne te; i ako pov tor no mo è da se po sa ka no vo vi du va we, go mo lam bo ga da go zab ra ni. - Aj de, kom {i ja. (Iz le gu va at Dren i Tal pa so stra à ri te.) Le o na to Do ut re na ut ro, gos po do, zbo gum. An to nio Zbo gum, gos po do. Ve o~e ku va me ut re. Don Ped ro ]e bi de me ta mu. Kla u dio No }e ska }e ta gu vam za He ra. (Iz le gu va at Don Ped ro i Kla u dio.) Le o na to
Va {e to bla go rod stvo go vo ri ka ko mno gu bla go da ren i sme ren mlad ~o vek; za toa na Bo ga mu bla go da ram.
Vo de te gi apa {i ve; }e ja is pi tam Mar ga ret ka ko se zbli ì la so ovoj blu den tok mak. (Iz le gu va at.)
372 Sce na 2
Vilijam [EKSPIR
Be ne dik Ako gi upot re bi te, Mar ga ret, mo ra da vgla vi te zap ci na vr te we; a tie se opas no oru` je za de voj ki. Mar ga ret Dob ro, }e vi ja vik nam Be at ri ~e ko ja mis lam de ka ima no ze. (Iz le gu va Mar ga ret.) Be ne dik Spo red toa }e doj de Pee. Bo got na qu bov ta od vi si ni {to pov ta i me znae, i me znae kol ku ma~ no zas lu ù vam, Mis lam za pe e we; no {to se od ne su va do qu bov ta - dob ri ot pli va~ Le an der, Tro il, pr vi ot vra bo tu va~ na splet ka ri i ce la ed na kni ga od iz vi ka ni ka va li e ri od spal ni te so bi, ~ii imi wa i se ga maz no se liz ga at po ram ni te dru mo vi na be li ot stih, ni e den od niv, ve lam, ne bi le va ka vr te ni i pre vr tu va ni vo qu bov ta ka ko {to sum kut ri ot jas. Da ti se pluk nam, kaj mo àm jas se to ova da go pik nam vo ri ma? Pro bav, ne ve lam ne; ama edins tve na ri ma {to mi tek nu va za te be, na pri mer, e be be - mno gu ne vi na ri ma; za bog, rog - mno gu os tra ri ma; za ma la, bu da la mno gu xa gor li va ri ma; s# ne koi ~ud ni za vr {e to ci. Ne, ne sum ro den pod po et sko ne bo ni tu pak znam da se dod vo ru vam na sve ~en na ~in. (Vle gu va Be ta ri ~e.) Mi la Be at ri ~e, za rem se oy vi va{ na mo jot po vik? Be at ri ~e Da, gos po di ne, i }e si odam to ga{ ko ga }e mi re ~e te. Be ne dik
Vo gra di na ta na Le o na to. (Vle gu va at Be ne dik i Mar ga ret.) Be ne dik Te mo lam, mi la gos po |i ce Mar ga ret, }e me za dol ì{ ako mi po mog ne{ da zbo ru vam so Be at ri ~e. Mar ga ret A da li po toa }e mi na pi {e te so net so po fal bi za mo ja ta uba vi na? Be ne dik Na tol ku vi sok stil }e te voz vi {am, Mar ga ret {to ni koj ìv ma` ne }e mo è da bi de nad te be, za{ to, {to e pra vo, ti toa i go zas lu ù va{. Mar ga ret Cel ì vot da ne vi dam ma` nad me ne? Pa ve~ no da os ta nam pod ska li? Be ne dik Du hot ti e iter ko muc ka na za gar; fa }a vo let. Mar ga ret A va {i ot e tap ko me ~ot za ve` ba we na me ~u va le cot; po go du va ama ne pov re du va. Be ne dik Ti pi~ no ma{ ki duh, Mar ga ret; ne pov re du va è na; za toa te mo lam, vik ni ja Be at ri ~e; ti go pre da vam {ti tot. Mar ga ret Mo re daj te ni gi nam me ~e vi te; {ti to vi i sa mi te si ima me.
To ga{ os ta ni do to ga{!
Od vlakno ortoma
373
Be ne dik
Be at ri ~e Ve }e re kov te to ga{; si odam se ga; - no se pak, pred da odam, sa kam da za mi nam so ona po koe doj dov, a toa e, da znam {to si ka àv te vie i Kla u dio. Be ne dik Sa mo lo {i zbo ro vi; za toa, daj mi da te bak nam. Be at ri ~e Lo {i te zbo ro vi se sa mo lo{ ve ter, lo {i ot ve ter e sa mo lo{ zdiv, a lo {i ot zdiv lo {o baz di; za toa si odam ne bak na ta. Be ne dik
Pre pa met ni sme za da si se dod vo ru va me mir no. Be at ri ~e Toa ne se gle da od ova priz na nie; od dva e set um ni lu |e ne ma ni e den {to sam }e se fa li. Be ne dik Sta ro, sta ro pra vi lo, Be at ri ~e, u{ te od vre me to ko ga ima {e koj da n# fa li; a vo de ne{ no vre me, ako ~o vek sam ne si po dig ne spo me nik pred da um re, }e go pa me tat sa mo du ri bi jat kam ba ni te i du ri pla ~e vdo vi ca ta. Be at ri ~e
Ti ovoj zbor go prep la {i i is te ra od vis tin ska ta smis la, tol ku ti e ès tok du hot. No ti ka ù vam pros to; go pre diz vi kav Kla u dio na dvo boj; pa, ili br gu }e mi od go vo ri ili }e go prog la sam za ku ka vi ca. A se ga te mo lam, ka ì mi, za ra di koi moi lo {i oso bi ni prv pat se za qu bi vo me ne? Be at ri ~e Za ra di si te niv za ed no; koi nap ra vi ja tol ku cvrst so juz na lo {o ti lo ci {to ne doz vo lu va at ni ed na dob ra oso bi na da se mu{ ne me |u niv. No za ra di koi moi dob ri oso bi ni naj nap red vi se slu ~i qu bov kon me ne? Be ne dik
A kol ku e toa, {to mis li te? Be ne dik U{ te pra {u va{: - eden ~as bi e we i ~et vrt ~as {mr ka we i sol zi: za toa za umen ~o vek - ako gos po di not Crv, ne go va ta so vest ne se spro tiv sta vi - naj pa met no e sam da si gi fa li dob ri te oso bi ni, ko jas {to si gi fa lam svo i te. Tol ku za toa zo{ to sam si se fa lam za{ to, eve sa mi ot sve do ~am, ima i {to da fa lam; no ka è te mi, ve mo lam, ka ko e bra tu ~et ka vi? Be at ri ~e Mno gu bol na.
Mi se slu ~i qu bov? - Dob ro ka à no! Na vis ti na mi se slu ~u va qu bov za{ to te sa kam pro tiv svo ja vol ja. A vie? Be at ri ~e
Be ne dik
Be at ri ~e A za sr ce to i da ne zbo ru va me, ne? Kut ro sr ce! Ako mu se ina e ti te za ra di me ne, jas }e mu ina e tam za ra di vas, za{ to ni ko ga{ ne ma da go sa kam ona {to mo jot pri ja tel go mra zi. I jas sum mno gu bol na.
374
Be ne dik
Vilijam [EKSPIR
Sce na 3
Vo cr kov ni ot dvor. (Vle gu va at Don Ped ro, Kla u dio, prid ru` ba.) Kla u dio Da li e ova grob ni ca ta na Le o na to? Prid ru` ni kot Taa e, gos po da ru. Kla u dio
Po ~i tu vaj te go bo ga, sa kaj te me me ne i zak rep ne te. Tu ka ve os ta vam za{ to ne koj do a |a {to mno gu br za. (Vle gu va Ur su la.) Ur su la Ma dam, mo ra te ved na{ kaj stri ko vi. Vo ku }a ta e ha os: s# do ka à de ka gos po |i ca ta He ra bi la la` no ob vi ne ta, prin cot i gro fot Kla u dio pod lo iz ma me ni a klu ~ot za s# e Don Hu an koj {to po beg na i go ne ma. ]e doj de te ved na{? Be at ri ~e Sa ka te da doj de te i vie, gos po di ne, da gi ~u e te no vos ti te? Be ne dik Sa kam da vi ì ve am v sr ce, da vi um ram v skut, da me za ko pa at vo va {i te o~i; i u{ te sa kam, da doj dam so vas kaj stri ko vi. (Iz le gu va at.)
(î ta od svi to kot.) Do smrt ok le ve te na od ja zi ci lo {i be {e He ra {to ov de le ì; smrt ta se ga ov de & no si sla va {to na ma ki te & pro tiv te ì. Ta ka ì vo tot {to vo sra mo ta zaj de vo smrt ta ì vee, sla va naj de. Ne ka ova na gro bot se ga se sta vi za ko ga }e me ne ma, nej ze da ja sla vi. Se ga zas vi re te i ta` no za pej te. PES NA Pros ti im, bo ì ce na no} ta na tie {to devs tve ni ca ta ja ubi ja tvo ja; za ko ja ta` na ta im li pa mu za pa oko lu gro bot nej zin kru àt. Pol no}, po mog ni vo pla ~ot, po mog ni vo voz di vot, vo la ~ot, ta` no e, ta` no; gro bo vi zi ne te, mrt vi lo go ri du ri za smrt ta se go vo ri, ta` no e, ta` no. Kla u dio Se ga le ka no}; ova do a |a we sve to }e se pov to ru va se koe le to.

So ba vo ku }a ta na Le o na to.
375
Don Ped ro Dob ro ut ro, lu |e; gas ne te gi fa ke li te, vol ci te se si ti; i gle daj te so de not, gri vi od ko ~i i te na Fe bo koi niz pre de li te go {a rat pos pa ni ot is tok so dam ki si vi. Bla go da ram na si te. A se ga so zdrav je! Kla u dio Dob ro vi ut ro. Se koj pa tot ne ka si go gle da. Don Ped ro Odi me, aj de, dru ga da ob le ~e me ru ba a po toa odi me kaj Le o na to na vre me. Kla u dio Ne ka Hi men ne ni da de po ve }e tol ku gru ba ta ga ko ovaa {to ja op la kav me, so tol ku te{ ko bre me! (Iz le gu va at.)
(Vle gu va at Le o na to, An to nio, Be ne dik, Be ta ri ~e, Mar ga ret, Ur su la, Sve{ te ni kot i He ra.) Sve{ te ni kot Ne li vi re kov de ka e ne vi na? Le on a to Is to ka ko i prin cot i Kla u dio; koi ja na be di ja vo zab lu da ta za ko ja se ga ov de ~uv te; no Mar ga ret ima ma la vi na vo ova, ia ko ne po svo ja vol ja, ka ko {to se gle da ot ka ko ra bo ti te si doj doa na svoe mes to. An to nio Mi lo mi e {to na kra jot s# dob ro se svr {i. Be ne dik I jas, bi dej }i ve }e ne sum vr zan od mla di ot Kla u dio da ba ram smet ka. Le o na to Pa, }er ko i vie bla go rod ni~ ki si te, pov le ~e te se se ga vo oda ja ta sami; a ko ga }e ve vik nam, doj de te pod ma ski; prin cot i Kla u dio ve ti ja vo ova vre me da me po se tat. - Zna e te i vie {to tre ba, bra te; mo ra da ste tat ko na bra to va ta }er ka; i pre daj te mu ja na Kla u dio. (Iz le gu va at da mi te.) An to nio ]e go iz ve dam jas toa bez i naj mal prob lem. Be ne dik O~e, }e mo ra mal ku da ve iz ma ~am, mis lam.
376
Sve{ te ni kot A {to tre ba da sto ram? Be ne dik
Vilijam [EKSPIR
Le o na to Dob ro ut ro, prin cu, Kla u dio, dob ro ut ro. Po ve le te. Da li s# u{ te ste re {e ni de ne ska da se oè ni te so }er ka ta na brat mi? Kla u dio Od Af ri ka da e na zbo rot }e si sto jam. Le o na to
Da me ven ~a te ili da me za ko pa te, od dve te ed no. Gos po di ne Le o na to, vis ti na e, gos po di ne do bar de ka vnu ka vi so mil no oko na me ne gle da. Le o na to Toa oko od }er ka mi go po zaj mi. Tok mu ta ka. Be ne dik A i jas so vqu be no oko & voz vra }am. Le o na to Pog led, ~i nam, {to od me ne go do biv te, od Kla u dio i od prin cot. No {to vi e po vol ja? Be ne dik Ne ja sen, gos po di ne, vi e od go vo rot: a {to se od ne su va do vol ja ta, mo ja vol ja e va {a ta dob ra vol ja so na {i te da se slo ì pa u{ te de ne ska da se spo i me vo ~e sen brak; a za {to, do bar o~e, od vas po mo{ ba ram. Le o na to Sr ce vo moe e so vas. Sve{ te ni kot I mo ja ta po mo{.Eve gi idat Kla u dio i Prin cot. (Vle gu va at Don Ped ro i Kla u dio so prid ru` ba.) Don Ped ro Dob ro ut ro na ovoj so bir ubav.
Vik ni ja, bra te, sve{ te ni kot e spre men. (Iz le gu va An to nio.) Don Ped ro Dob ro ut ro, Be ne dik. [to e? [to ve ma ~i pa li ce to vi e tol ku fev ru ar sko pre pol no ob la ci, si wak i lu wi? Kla u dio Mi se ~i ni, na di vi ot bik mis li, ama, ne pla {i se, ~o ve ku; so zla to ro go vi te }e ti gi poz la ti me i ce la Ev ro pa na te be }e se ra du va, ko ed na{ Ev ro pa so blud ni ot Ju pi ter ko ga se pret vo ri vo za qu ben bik. Be ne dik Bi kot Ju pi ter, gos po di ne, mu kal mil no; i ne koj ta kov ~u den bik so tat ko va ta vi kra va za~ nal te le a vie mno gu li ~i te na ne go i vo mu ka we to a bi re kol i vo li kot. (Se vra }a An to nio so mas ki ra ni te da mi.) Kla u dio Za ova }e vi vra tam; no se ga dru ga smet ka imam. Ko ja e da ma ta za ko ja tre ba da se ven ~am?
Od vlakno ortoma
377
An to nio Ovaa ov de a jas vam vi ja da vam.
No do to ga{ ~u do to mis le te go stvar no pa da trg ne me kon ka pe la ta ved na{. Be ne dik
Kla u dio Po le ka, o~e. - Ko ja od vas e Be at ri ~e? To ga{ e mo ja. Du {o, doz vo li li ce to da ti go vi dam. Le o na to Ne, ne sme e te, ne pred da se za kol ne te pred po pot de ka }e vi sta ne è na. Kla u dio Daj te mi ra ka pred sve ti ov otec, }e vi bi dam ma` ako vi e po vol ja. He ra Be ne dik Du ri bev ì va vi bev è na; (Ja va di mas ka ta.) Du ri sa kav te mi bev te ma`. Kla u dio [to? U{ te ed na He ra? He ra Ba{ ta ka; ed na He ra um re vo re zil; no jas sum ì va i ì mi ì vo tot, ne vi na sum i ~ed na. Don Ped ro Po ra ne{ na ta He ra! Mrt va ta He ra! Le o na to Taa um re, gos po da ru du ri kle ve ta ta be {e ì va. Sve{ te ni kot Se to ~u de we }e vi go ob jas nam ko ga, po za vr {u va we to na sve ti ot ob red; za smrt ta }e vi ras ka àm na uba va ta He ra; E, to ga{ stri ko vi, Kla u dio i prin cot se vo zab lu da za{ to se kol nea de ka ste do u{i za ca pa ni vo me ne. Be at ri ~e A za rem vie ne me sa ka te? Be ne dik Ne po ve }e od {to e raz um no. Be at ri ~e To ga{ bra tu ~et ka mi, Mar ga ret i Ur su la se vo zab lu da za{ to se kol nea de ka ste do u{i za ca pa ni vo me ne. Be ne dik Se kol nea de ka ste pad na le bol ni za me ne. Be at ri ~e Se kol nea de ka umi ra te bav no za me ne. Be at ri ~e Me ne ta ka me vi ka at; (Ja va di mas ka ta.) [to sa ka te? Be ne dik Za rem ne me sa ka te? Be at ri ~e Ne po ve }e od {to e raz um no.
378
Be ne dik
Vilijam [EKSPIR
Be ne dik ]e ti ka àm ne{ to, prin cu. Cel fa kul tet dip lo mi ra ni fi lo so fi ne mo àt da me is fr lat od takt. Mis li{ de ka mi e gaj le za ne kak va sa ti ra ili epig ram? Ne; ~o vek {to sa mo se maj ta pi ni ko ga{ ni{ to uba vo ne ma da si pri vie do se be. Na ku so, bi dej }i }e se è nam ne sa kam ni zbor da guk nam za ona {to sve tot mo è da go ka è pro tiv. Za toa ne mi se pot sme vaj za s# {to sum re kol pro tiv bra kot; bi dej }i ~o ve kot e ne pos to ja no su{ te stvo i ova ob jas nu va s#. [to se od ne su va do te be Kla u dio, imav na me ra da te pre te pam; no bi dej }i }e bi de me rod ni ni, ì vej bez mod rin ki i sa kaj ja mo ja ta rod ni na. Kla u dio A jas se na de vav de ka }e ja od bi e{ Be at ri ~e, pa da do bi jam mo` nost so stap da te is te ram od tvo jot er gen ski se fa lok i da nap ra vam od te be ne kak vo dvoj no su{ te stvo; no toa si gur no }e sta ne{ ako mo ja ta rod ni na stro go ne vni ma va na te be. Be ne dik
Ne e ba{ ta ka. Zna ~i ne me sa ka te? Be at ri ~e Ne, na vis ti na, sa mo pri ja tels tvo to go vra }am. Le o na to Vnu ko, ne moj te. Znam de ka go sa ka te. Kla u dio A i jas bi se za kol nal de ka i toj ja sa ka; za{ to eve {to na pi {al so svo ja ra ka mno gu lo{ so net, ~ist pro iz vod na ne go va ta gla va, na me net za Be at ri ~e. He ra A eve u{ te eden na pi {an so nej zi na ra ka, uk ra den od xe bot pre poln qu bov za Be ne dik. Be ne dik û do ne vi de no! So sops tve ni ra ce pro tiv sops tve ni te sr ca! - Aj de, }e te ze mam; ama, ì mi vi del ce vo, te ze mam od {to mi e àl. Be at ri ~e
Glu pos ti; aj de, nie sme pri ja te li; - da za ig ra me pred da se oè ni me; da gi oles ni me na {i te sr ca i pe ti ci te na na {i te è ni. Le o na to ]e ig ra me po doc na.
Ne ma da ve od bi jam; - ama, ì mi de nov ubav, po pu{ tam pred go le mi ot pri ti sok; a de lum no i za da vi go spa sam ì vo tot oti slu {am ste za bo le le od of ti ka! Be ne dik Za mol ~i! Us ta ta }e ti ja zat nam! (Ja bak nu va.) Don Ped ro Pa ka ko ti e Be ne dik, oè net ~o ve ku?
Be ne dik Po ra no, ve lam; za toa ud re te svir ki. Prin cu, ta èn si; naj di si è na, è na ti tre ba; ne pos toi stap dos to en za po go le ma po ~it od onoj so rog ~e na ra~ ka ta. (Vle gu va Glas nik.) Glas ni kot Gos po da ru, brat vi Hu an e fa ten vo beg stvo do ve den e pod stra à na zad vo Me si na.
Od vlakno ortoma
379
Be ne dik Ne mis li na ne go do ut re: jas }e ti smis lam dos toj ni kaz ni za ne go. - Svi re te ko ga vi ve lam! (Ig ra. Mu zi ka.)
Naslov na originalot: Alls Well That Ends Well
LI CA:
Gro fi ca ta od Ru si on, maj ka na Ber tram Ber tram, gro fot od Ru si on, nej zin sin Helena, si ra~ ka, {ti te ni~ ka na gro fi ca ta La va{, ar le kin, slu ga na gro fi ca ta Rej nal do, up rav nik na imo tot na gro fi ca ta Pa rol, prid ru` nik na Ber tram Fran cus ki ot kral La fe, pos tar vel mo à Pr vi ot vel mo à Di men Vto ri ot vel mo à Di men, brat na pret hod ni ot Tol ku va~, fran cu ski voj nik La kej Voj vo da ta od Fi ren ca Vdo vi ca od Fi ren ca Di ja na, nej zi na }er ka Ma ri ja na, pri ja tel ka na vdo vi ca ta Vel mo ì, prid ru` ni ci, voj ni ci, gra |a ni
Se koe zlo za ar no e ko me di ja na pi {a na vo per i od ot po me |u 1601-1604 go di na, ko ga [ek spir gi na pi {al go le mi te tra ge dii Ham let, Ote lo, Mak bet i Kral Lir. Ot tu ka, po ra di mra~ ni ot ton i te gob na ta at mos fe ra a, pred s#, po ra di raz vo jot na nas ta ni te koi, po si te svoi ka rak te ris ti ki, ne iz be` no na ves tu va at tra gi~ na raz vr ska, no se pak, ia ko mo{ ne na sil no, sre} no za vr {u va at, de lo to spa |a vo ta ka na re ~e ni te cr ni ili gor ~li vi ko me dii. Zna e me de ka ovaa ko me di ja prv pat e pe ~a te na vo 1623 go di na a glav no to dej stvo, pri kaz na ta za Ber tram i Helena, se te me li vrz de vet ta ta no ve la od tre ti ot den vo Bo ka ~o vi ot De ka me ron. Pod zap le tot, pri kaz na ta za Pa rol, e iz mis len od [ek spir. Spo red sa ti ri~ ni ot ton, sce ni te {to se za ni ma va at so seks i upot re ba ta na t.n. trik so kre ve tot (dram sko sred stvo koe, ia ko ne bi lo pri jat no za po doc ne` na ta pub li ka, bi lo so vr {e no pri fat li vo za lu |e to od eli za be tan ski ot per i od), ko me di ja ta vo mno gu na li ku va na ed na dru ga ko me di ja od [ek spir Tan te za ku ku ri gu(Me a su re for Me a su re). Sli~ no na nea, Se koe zlo za ar no e prob lem sko i ob ra zov no de lo za{ to na kra jot Ber tram sfa }a de ka ne bil vo pra vo a Pa rol e raz ob li ~en i iz le ku van. No se pak, ko me di ja va ne bi la dob ro so ~i ne ta i ni ko ga{ ne bi la po pu lar na kaj te a tar xi i te i kri ti ~a ri te. Ber tram, na pri mer, iz le gu va ka ko so sem nep ri ja ten lik. Helena vo po doc ne` ni ot del od dra ma ta, po ve }e na li ku va na ma ni pu la tor so ~o ve~ ki sud bi ni, odo{ to na onaa pri jat na, {ar man tna mla da da ma od pr vi ot del. Ia ko in teg ral no vr zan, pod zap le tot so Pa rol, se ~i ni, ne do vol no ubed li vo e pri ka ~en za glav no to dej stvo. Du ri i sti ho vi te se mo{ ne ne ram no mer ni ia ko zre los ta na sti lot vo op {to ne e spor na. Ko me di ja va mo è da pres ta vu va eden ne us pe {en obid na [ek spir da se vklu ~i vo no va ta mo da na pi {u va we dram ski tek sto vi {to se raz vi la po pri vat ni te te at ri od ne go vo to vre me a ~ij os no ven be leg bil vmet nu va we vo dram ski ot zap let mno gu seks i sa ti ra. Ova e prv pre vod na Se koe zlo za ar no na ma ke don ski jazik.
în PRVI
Scena 1
(Vle gu va at mla di ot Ber tram, gro fot od Ru si on, ne go va ta maj ka, gro fi ca ta, Helena i La fe ob le ~e ni vo cr ni na.)
Gro fi ca ta Pu{ taj }i go sin mi od me ne, go za ko pu vam i vto ri ot ma`. Ber tram A jas, gos po |o, za mi nu vaj }i, pov tor no ja op la ku vam smrt ta na tat ko mi; no mo ra da ja po ~i tu vam za po ved ta na ne go vo to ve li ~e stvo koe se ga e moj sta ra tel i ve ~en gos po dar. La fe Vo kra lot }e naj de te sop rug, gos po |o a vie, gos po di ne, tat ko. Toj {to tol ku sev kup no i za si te vre mi wa e do bar, mo ra da se dr ì do svo ja ta dob lest kon vas za{ to va {a ta vred nost si gur no }e ja pot tik nu va ne go va ta dob ri na kaj {to tre ba ia ko taa sa ma po se be ne ma da e skud na {tom ve }e ja ima vo izo bil stvo. Gro fi ca ta Kak vi se na de ì te da zak rep ne Kra lot?
kol ku ta gi vo zbo rov ima {e! - ~i ja ve{ ti na be {e go le ma re ~i si ko ne go va ta ~es ti tost; da ja dos tig ne {e, }e ja nap ra ve {e pri ro da ta bes mrt na a smrt ta }e os ta ne {e bez ra bo ta. Za ra di kra lot, ve lam, da be {e se ga ìv, toa }e zna ~e {e smrt za ne go va ta bo lest. La fe Ka ko re kov te se vi ka ~o ve kot za ko go go vo ri te, gos po |o? Gro fi ca ta Be {e mno gu poz nat, gos po di ne, vo svo ja ta fe la, i toa, bo ga mi, so sem zas lu è no: @e rar de Nar bon. La fe Na vis ti na be {e ge ni ja len, gos po |o. Kra lot ne o dam na go vo re {e za ne go so vos hit i so à le we. Be {e do tol ku iz ve{ ten {to si gur no }e be {e u{ te ìv do kol ku na u ka ta & mo è {e ne{ to na smrt ta. Ber tram
La fe Od {to stra da kra lot, gos po di ne? Toj kre na ra ce od le ka ri te, gos po |o, pod ~ij nad zor go ubi va {e vre me to so na de` i sme ta de ka ne ma dru go ~a re os ven pos te pe no gu be we na na de` ta. Gro fi ca ta Ovaa mla da vel mo{ ka ima {e tat ko - O, La fe Od ì va ra na, gos po di ne. Ber tram Ne sum ~ul po ra no za tak vo ne{ to.
Sekoe zlo za arno
389
La fe Ka mo ni ko ga{ i da ne se ~u e {e. - Da li gos po |i ca va ov de e }er ka na @e rar de Nar bon? Gro fi ca ta
ra nos ta vo nea br gu }e gi kut ne. Ber tram (Kle ~ej }i). Gos po |o, bla gos lov od vas ba ram. La fe
Ne go vo to de te edin ~e, gos po di ne koe ras te i se raz vi va pod moj nad zor. Se na de vam de ka }e ima sre }a kol ku {to ve tu va nej zi no to ob ra zo va nie. Ima nas le de no ta bi et {to uba vi te da ro vi u{ te po ve }e gi raz u ba vu va - za{ to kaj {to ne ~is ta ta du {a no si dob les ni oso bi ni, ta mu po fal bi te odat so so àl ba; tie se i dob les ti i pre dav ni ci. Kaj nej ze se u{ te po dob ri bi dej }i gi kra si ed nos tav nost. Taa sa ma ta e iz vor na sops tve na ta ~es nost ko ja se uso vr {u va so vro de na ta dob ri na. La fe Va {i te po fal bi, gos po |o, iz ma mi ja od nej ze sol zi. Gro fi ca ta Tie se naj dob ra ta sol so ko ja de voj ka ta mo è da gi so ~u va fal bi te. Po me not na tat ko & ne mo è da & stig ne do sr ce bez ti ra ni ja ta na nej zi ni te ta gi da & ja od ze me ì vos ta od ob ra zi te. - No dos ta za ova, Helena. Dos ta, vi se mo lam, os ven ako ne sa ka te ~o vek da po mis li de ka po ve }e is ka ù va te ta ga odo{ to ja ~uvs tvu va te Helena Na vis ti na ja is ka ù vam ta ga ta no i sil no ja ~uvs tvu vam. La fe Ume re ni ot pla~ e pra vo na mrt vi te, pre te ra na ta àl du{ man na ì vi te. Gro fi ca ta Ako ì vi te ne se du{ ma ni na àl ta, pre te
Ka ko da go sfa ti me ova? Gro fi ca ta Bi di bla gos lo ven, Ber tram, i na tat ka si sli ~en vo od ne su va we to ko {to si mu vo li kot. Dob les ta i krv ta za vlast vo te be ne ka se bo rat, a dob ri na ta tvo ja ram na da ti e na po tek lo to. Sa kaj se ko go, ve ru vaj na mal ci na, ni ko mu ne ~i ni zlo. Na du{ ma not ra men bi di mu po mo} a ne po zli de la, a pri ja te lot dr ì go pod klu ~ot na tvo jot ì vot. Ne ka te ko rat {to mol ~i{ no ni ko ga{ {to si zbor liv. Ona {to Bog smis lil zgo ra da ti da de i {to mo lit vi te moi }e go be rat na gla va ne ka ti pad ne. Zbo gum. (Na La fe) Gos po di ne do bar, toj ne e ba{ dvor ja nin pe ~en. Gos po di ne moj do bar, po so ve tu vaj te go. La fe Naj do bar so vet }e mu da dam {to qu bov ta ne go va }e ja kot ka. Gro fi ca ta Bog ne ka go bla gos lo vi! - Zbo gum Ber tram. Ber tram (Sta nu va) Naj dob ri te èl bi {to is ko va ni mo è da bi dat
390
Vilijam [EKSPIR
vo mis li te va {i ne ka vi bi dat slu gi. (Iz le gu va gro fi ca ta.) (Na Helena) Bi de te & ute ha na maj ka mi, gos po dar ka ta va {a, i var de te ja ko ze ni ca v oko. La fe
{to os ta nu va at sil ni i ko ga ~e li~ ni te ko ski na dob les ta bled ne at pred stu de ni ot ve ter. No, ~es to pref ri gan um mu ja slu ì ne vi de na ta lu dost. Pa rol
Zbo gum, uba va da mo. Bi de te dos toj ni na gla sot na tat ko vi. (Iz le gu va at Ber tram i La fe.) Helena
Zdra va da mi ste, uba va kra li ce! Helena Zdrav je da ima{, kra lu.
O ka mo da e sa mo toa! Na tat ko mi ne mis lam, a sol zi ve krup ni po me not po ve }e mu go kra sat od onie {to po ra no gi le ev. Ka ko iz gle da {e tat ko? Go za bo ra viv. Vo ob raz ba ta mo ja za se ko go pri o dot go zat na os ven za Ber tram. Go to va sum. Ne ma ì vot za me ne, ne ma, ako go ne ma Ber tram. No toa ti e is to ko da si se za qu bi la vo ne ko ja svet la yvez da so ko ja sa ka{ da se ma ì{, tol ku e toj nad me ne. Vo svet li ot & bol skot i svet li na ta zra~ na mo ram da se te {am no ne so nea da se vr tam. Ta ka am bi ci ja ta qu bov na sa ma mi se ni{ ti. Sr na ta {to pov ti so lav da se ze me od qu bov mo ra da um re. Be {e uba vo, ia ko ma~ no, se koj mig da go gle da{, da se di{ i da gi cr ta{ la kot ne gov na ve |i te, oko to mu so ko lo vo, ne go vi te kad ri na tab la ta od sr ce to - sr ce to me ko mno gu za se ko ja ne go va cr ta, dvig, gr~ na mi lo to li ce. No se ga go ne ma, a mo jot raz bu ja ten za nes mo ra mo{ ti te da mu gi os ve ti. No koj ide? (Vle gu va Pa rol.) Onoj {to so ne go pa tu va. Za ra di toa i go sa kam ia ko znam de ka e ne vi den la òv, ~uk nat od me ra ta ned vor, pa i ku ka vi ca bi rek la. Se pak ma ni ve traj ni tol ku mno gu mu li ~at
Pa rol Ne. Helena I ne. Pa rol Da li raz mis lu va te za devs tve nos ta? Helena Da. Vo vas ima ma la fle ka od voj nik, pa da ve pra {am ne{ to. Ma{ ko to e du{ man na devs tve nos ta: ka ko da ja za ba ri ka di ra me od ne go? Pa rol Ne pu{ taj te go da vle ze. Helena Ama toj na va lu va, a na {a ta devs tve nost, ia ko sme la vo od bra na ta, se pak po pu{ ta. Pre pop ra ~aj te ni ne kak va voj ni~ ka od bra na. Pa rol Ne pos toi tak va. Ma{ ko to, ko ga }e klek ne pred vas, ve mi ni ra i ve kre va vo voz duh.
Sekoe zlo za arno
391
Helena Bog ne ka ja var di na {a ta si ro ta devs tve nost od mi ne ri i kre va ~i vo voz duh. Ne ma ne ko ja voj ni~ ka tak ti ka so ko ja de vi ci te }e gi kre nat vo voz duh ma{ ki te? Pa rol
den pri rast a sa ma ta glav ni na ne ma koj znae kol ku da se os kver ne. Ot ta ra se te se. Helena A ka ko, gos po di ne, tre ba ~o vek da pos ta pi, pa da ja za gu bi po svoe? Pa rol
[tom }e eks plo di ra devs tve nos ta, ma{ ki te br zo-br zo sa mi se kre va at. Pa ako pov tor no gi eks plo di ra te, so dup ka ta {to sa mi ste si ja nap ra vi le, go gu bi te gra dot. Ni ed na nor mal na po li ti ka ne se stre mi da ja za ~u va devs tve nos ta. Gu be we to na devs tve nos ta zna ~i nam no ù va we na um ni te a do se ga ni koj ne do bil de vi ca a da ne nas tra da devs tve nos ta. So sa mo to toa {to ste soz da de ni, do bi e na e ru da za pra ve we de vi ci. Devs tve nos ta ed na{ za gu be na, mo è de set pa ti pov tor no da se naj de; ako ve~ no se ~u va, za gu be na e za se ko ga{. Stu den dru gar e taa, ot ta ra se te se. Helena U{ te mal ku }e ja po tr pam, pa ma kar i da um ram ka ko de vi ca. Pa rol
Da vi di me: zna ~i, da mu se do pad ne ona {to ni ko ga{ ne mo è da mu se do pad ne. Toa vi e sto ka {to so le è we to go gu bi sja jot: {to po dol go ja ~u va te, tol ku po ve }e & pa |a ce na ta. Daj te ja do de ka vre di na pa zar. Is po ra ~aj te ja do de ka se ba ra. Devs tve nos ta ko ne koj star dvor ja nin no si {ap ka {to iz leg la od mo da, bo ga to e na ki te na ama e ne so od vet na, ba{ ka ko bro {ot i ~ep kal ka ta za za bi {to po ve }e ni koj ne gi no si ka ko znak za ot me nost. Vre men ski gle da no, po go le ma pre po ra ka ima va {e to ja de we i pi e we odo{ to va {i ot ob raz, a va {a ta devs tve nost, va {a ta dr ta devs tve nost, vi e ka ko ska pa na fran cu ska kru{ ka: gr da e na vi |a, nep ri jat na v us ta, na vis ti na, ko se ko ja sog ni e na kru {a - po ra no be {e pov kus na, na vis ti na, a se ga sa mo obi~ na ska pa na kru {a. [to mo è te da sto ri te so nea? Helena
Mno gu mal ku mo è da se ka è vo pri log na toa. Pro tiv pri rod no e. Da se bi de na stra na ta na devs tve nos ta zna ~i da se ob vi nat maj ki te, {to e bez gre{ na ne pos lu{ nost.Toj {to sam }e se obe si e ist ka ko de vi ca; devs tve nos ta sa ma se ubi va i tre ba da se za ko pa po dru mi{ ta ta i xa di wa ta nad vor od si te sve ti ob re di ko o~aj ni ca {to mu zgre {i la na pri ro da ta. Devs tve nos ta kot ka crv ja, is to ka ko si re we to; sa ma ta cr vo su va do kor ka i umi ra na si tu vaj }i go sa mo sops tve ni ot mev. Od dru ga stra na, devs tve nos ta e nam }o ra, gor de li va, mrz li va, se ta nap ra ve na od sa mo qu bie - ova e eden od naj zab ra ne ti te gre vo vi spo red Sve to to pis mo. Ne ~u vaj te ja, ne ma te iz bor os ven da ja za ~u va te na va {a {te ta. Spa se te se od nea! Za sa mo ed na go di na dvoj no }e se um no ì, {to e so li
No ne i mo ja ta devs tve nost, se pak... ]e ima gos po da rot va{ mno gu qu bo vi ta mu, i maj ka i qu bov ni ca i pri ja tel naj mil, i fe niks i ka pe tan i du{ ma nin su rov, i vo da~ i bo ì ca i svoj vla dar, i so vet nik i pre dav ni~ ka i uba vo li be smer no sla vo qu bie, gor da po niz nost, ja zes ta sklad nost i nes klad nost ne` na, i svo ja ta ve ra, slat ka ta pro past, so ed no ~u do uba vi, pre u ba vi pre ka ri i na zi vi bla gi {to sle pi ot Ku pi don gi {ep ti. Mo re toj }e Ne znam {to }e sto ri toj. Bog ne ka go var di. Dvo rot e mes to kaj {to se u~i, a toj e ta kov -
392
Pa rol Ka kov e, ì vi gos pod? Helena
Vilijam [EKSPIR
Pa rol Zo{ to ba{ pod Mars? Helena Voj ni te tol ku ve zga zi le {to ne e voz mo` no da ne ste se ro di le pod Mars. Pa rol
ô vek na ko go mu po sa ku vam sre }a. [te ta. Pa rol [to e {te ta?
Ama ko ga bil vo poln na let. Helena Helena [to po sa ku va we to sre }a ne ma vo se be te lo {to mo è da se po ~uvs tvu va, pa nie, si ro ma{ ki ro de ni te ~ii po ni ski yvez di ne zat vo ra at sa mo vo èl bi, da trg ne me, so niv na po mo{, po sa ka ni te na {i za da im go po ka è me ona {to go mis li me za niv a koe ni ko ga{ so bla go dar nost ne ni se vra }a. (Vle gu va pa òt.) Pa òt Gos po di ne Pa rol, gos po da rot moj ve vi ka. Pa rol Helena ~e, zbo gum. Ako mi us pee da se se tam na te be, }e mis lam na te be vo dvo rot. Helena Pa rol Gos po di ne Pa rol, ste se ro di le pod mi loz li va yvez da. Pa rol Pod Mars sum ro den. Helena Ba{ pod Mars i jas ve lam. Od ra bo ta ne znam kaj mi e gla va ta ina ku uba vo bi ti ka àl. ]e se vra tam ka ko so vr {en dvor ja nin i to ga{ mo i te na pats tvi ja } e pos lu àt da te vra tam kon pri ro da ta pa ta ka }e sta ne{ spo sob na da pri ma{ so ve ti od dvor ja nin i }e sfa ti{ ka ko tre ba niv vo se be da gi vsa di{; ina ku }e um re{ vo svo ja ta neb la go dar nost, a nez na e we to }e te zbri {e od li ce to na zem ja ta. Zbo gum. Ko ga }e ima{ vre me mo li se; ko ga }e ne ma{ se ti se na Nap ro tiv, ko ga bil vo pov le ku va we. Pa rol Zo{ to mis li te ta ka? Helena Ep ten mi odi te na na zad ka ko za vo in. Pa rol Ta ka se do bi va pred nost. Helena Tak vo e i be ga we to ko ga stra vot pred la ga da se iz vle ~e ì va gla va. No me {a vi na ta od hrab rost i strav kaj vas pra vi dob lest so dob ri kri la, a tak va ta va {a ode` da li~ no mno gu mi se do pa |a.
Sekoe zlo za arno Scena 2
393
pri ja te li te. Naj di si do bar ma` i pos lu ì se so ne go ko {to toj }e se pos lu ì so te be. U{ te ed na{, zbo gum. (Iz le gu va.) Helena
(Zvuk na tru bi. Vle gu va at kra lot na Fran ci ja so pis mo, dvaj ca ta vel mo ì Di men i mno gu prid ru` ni ci.) Kra lot
Le kot na{ ~es to vo nas sa mi te le ì a nie na ne bo to mu go pri pi {u va me. Gos pod te ì no slo bod ni ni os ta va ra ce i ne ma da ni gi ku pi na u mi te bav ni ko ga sa mi te sme glu pi. Ko ja si la tol ku vi so ko qu bov ta mi ja kre va pa gle dam a oko to mi se hra ni so ku kol i ple va? Pri rod ni te si li ~ud na sud bi na kro jat ne ed nak vi te da gi zdru ì, vo bak ne` da se spo jat. Ne voz mo` ni se ~u da ta, onie ve lat {to bo lot so se ti la go me rat i me lat toa {to ne bi lo ne mo è ni da bi de. Za rem la è vo qu bov ta toj {to dob les ti te sa ka da gi ka è? Bo les ta na kra lot - plan {to mo è od ra ce mi be ga, no na me ri te mi se cvrs ti i ne se ot ka ù vam se ga. (Iz le gu va.)
Fi ren ca i Si e na boj ne vi den bi jat, bit ka ta u{ te ne e re {e na i pro dol ù va su ro va i tu~ na. Pr vi ot Di men Ta ka gla si iz ve{ ta jot, gos po da ru. Kra lot Naj ve ro jat no e i ta ka: za ova ni pi {u va ov de i rod ni na ta na{, kra lot na Avs tri ja, so pre dup re da de ka Fi ren ca }e nas to ju va it na po mo{ od nas da iz dejs tvu va - pri {to pri ja te lot na{ sa ka ra bo ta va da ja spre ~i i nie da gi od bi e me. Pr vi ot Di men Ne go va ta qu bov i mud rost tol ku pa ti kon vas pot vr de ni, ve lat de ka ne mu tre ba da mu ve ru va te. Kra lot Toj od go vo rot ni go na o ru à i Fi ren ~a ni te se od bi e ni u{ te pred da doj dat. Se pak, vel mo ì te na {i, do kol ku se so ni et na Tos kan ci te da im slu àt, slo bod no mo àt na ko ja sa ka at stra na da se prid ru àt. Vto ri ot Di men Dob ro }e im doj de ova na plems tvo to na {e, od zas ta e nost bol no da se raz mr da mal ku i da si go pro ~is ti zdi vot.
394
Kra lot
Vilijam [EKSPIR
Koj e ta mu? (Vle gu va at Ber tram, La fe i Pa rol.) Pr vi ot Di men Gro fot od Ru si on, ve li ~e stvo, mla di ot Ber tram. Kra lot (Na Ber tram) Mom ~e, go ima{ li kot na svo jot tat ko. Dob ra ta pri ro da, ne na br zi na tu ku so di kat te soz da la. I dob les ti te na tvo jot tat ko daj bo è da gi nas le di{. Dob re doj de vo Pa riz. Ber tram Mo ja ta bla go dar nost i pos lu{ nost se va {i.
tin ski ko ga ne sog la su va we to ba ra da ze me zbor i to ga{ ja zi kot ska zal ka ta ja slu {a {e. Tie pod ne go {to bea gi tre ti ra {e ko su{ te stva od dru go mes to, pa ja svi va {e svo ja ta voz vi {e na gla va do ni zi ni te na niv ni ot ni zok red, pa tie mno gu se gor de e ja {to ta ka smer no fal bi te niv ni gi pri ma. Ta kov ~o vek na vre me vo na {e no vo mo è da mu e ur nek, koj, ako go sle dat, na no vi ve }e im po ka è de ka na na zad odat. Ber tram Gos po da ru, spo me not za ne go po bo ga to po ~i va vo va {i te mis li odo{ to na gro bot ne gov. Na pi sot na mo gil ka ta ne e tol ku poln vos hit ko vo va {i ot kral ski go vor. Kra lot
Kra lot Ka mo i se ga da go imam ona zdra vo te lo ko to ga{ ko ga so tat ko ti ko dru ga ri ver ni prv pat se u~ev me za voj na. Da le ku vid be {e vo pro cen ka ta na us lu gi te na vre me to, a sa mo hrab ri u~i te li go u~ea. Us pea da iz dr ì dol go, no obaj ca ta vre me to-ve{ ter po le ka n# gol tna i od ra bo ta ta n# od da le ~i. Du {a ta mi se vra }a ko ga go vo ram za va {i ot do bar tat ko. Na mla dost du hot mu be {e ist ko onoj {to se ga go gle dam kaj mla do to plem stvo, no tie te ra at {e gi du ri sops tve ni ot pre zir ti hum vrz niv ne se ur ne pred da stig nat le ko um nos ta vo ~est da ja skri jat. Ko prav dvor ja nin, ni gor ~i na ni pre zir ne ma {e vo ne go va ta gor dost ili duh; a ako gi ima {e od ra men na ne go bea pre diz vi ka ni, a ~es ta sop stven bu dil nik - go zna e {e mi got vis Ka mo da sum so ne go! Ve le {e vez den Ko i se ga mi se ~i ni go slu {am; zbo ro vi te fi ni ne gi si pa {e v u{i, tu ku gi za ko pu va {e ta ka za da nik nat i vr zat plod. Ka mo da me sne ma va ka ta ga ta ne go va za po~ nu va {e ~es to ko ga }e zgas ne {e i svr {e {e za ba va ta na {a, na kra jot - Ka mo da me sne ma, ve le {e toj, Ko ga na fi ti lot moj ga zi ja ta }e mu sek ne i sta ne mi riz ba za du ho vi ve mla di, ~ii ~u la pla hi s# sta ro pre zi ra at, ~ii su do vi se sa mo tat ko na no vi be~ vi, ~i ja ve~ nost ne trae ni kol ku niv na ta mo da. Vak va ima {e èl ba. I jas pos le ne go is ta ta èl ba ja imam, za{ to ni vo sok ni med ne no sam po ve }e do ma pa sa kam od uli{ te to {to po br gu da me sne ma za da da dam na ne koi ra bot ni~ ki mes to. Vto ri ot Di men Vas ve sa ka at, gos po da ru, Tie {to pos led ni mes to vo bi vi go da le nim pr vi naj mno gu }e im ne dos ta su va te.
395
Kra lot Dr àm mes to, znam. Kol ku vre me ima, gro fe, od ko ga le ka rot na tat ko ti e um ren? Be {e mno gu sla ven. Ber tram Oko lu {est me se ci, gos po da ru. Kra lot Da be {e ìv }e go is pro bav u{ te ne go. Po daj te mi ra ka. - Le è we to me umo ri a i mno gu te le kar stva. Pri ro da ta i bo les ta ne ka sa mi te se ga re {at. Dob re doj de, gro fe. Ni sin mi ne mi e pod rag. Ber tram
(Vle gu va at Gro fi ca ta, up rav ni kot Rej nal do i nej zi ni ot ar le kin La va{.) Gro fi ca ta Da slu{ nam se ga. [to ve li te za gos po |i ca va? Rej nal do Gos po |o, gri à ta {to ja vo dev za da go za do vo lam va {e to bla go vo lie, bi sa kal da se na re di vo spi so kot na mo i te po ra ne{ ni usil bi, bi dej }i ~o vek ja pov re du va svo ja ta skrom nost i ja ma ti bis tri na ta na svo it e zas lu gi ko ga sa mi ot za se be gi obe lo de nu va. Gro fi ca ta
Bla go da ram ve li ~e stvo. (Tru bi. Iz le gu va at.)
[to pra vi ov de apa {ov? (Na La va{) Da te ne ma, mom ~e. Ne sa kam da ve ru vam vo si te pop la ki {to gi ~uv za te be. Ne sa kam za{ to mi e ma ka, za{ to znam de ka si do vol no lud da gi sto ri{ i do vol no spo so ben si te ovie apa{ la ci da gi iz ve de{. La va{ Mis lam de ka vi e poz na to, gos po |o, de ka jas sum vi eden si rot |a vol. Gro fi ca ta Vo red gos po di ne? La va{ Ne, gos po |o, ne e vo red {to sum si rot, ia ko mno zi na bo ga ti se pro kol na ti. No ako va {e to gos pod stvo mi doz vo li da za mi nam vo sve tot, onaa èn ska Izabela i jas dob ro }e se snaj de me. Gro fi ca ta Za rem mo ra da sta ne{ pros jak?
396
La va{
Vilijam [EKSPIR
Gro fi ca ta Po pr vo za ra di tvo ja ta è nid ba a ne za ra di ras i pa nos ta. La va{ Os ta nav bez pri ja te li, gos po |o, pa se na de vam so è nid ba ta da stek nam no vi.
Vo slu ~a jov sa mo ja pro sam va {a ta dob ra vol ja. Gro fi ca ta Vo koj slu ~aj? La va{
Gro fi ca ta Vo slu ~a jot na Iza be la i li~ no mo jot. Slu gu va we to ne e nas led no, a jas mis lam de ka ni ko ga{ ne ma da go do bi jam bo` ji ot bla gos lov s# du ri ne do bi jam fi dan ki od te lo to, za{ to ve lat de ca ta se bla gos lov. Gro fi ca ta Ka ì mi gi pri ~i ni te za ra di koi }e se è ni{. La va{ Mo e to si ro to te lo, gos po |o, toa go ba ra. Me so to me te ra, a onoj na ko go |a vo lot mu e vle zen, mo ra da odi. Gro fi ca ta Ova ti se pri ~i ni te? La va{ Da vi ka àm pra vo, gos po |o, ima i dru gi sve ti pri ~i ni, tak vi kak vi {to si se. Gro fi ca ta Mo è sve tot da gi znae? La va{ Bev, gos po |o, ras i pan, ka ko i vie, ka ko i se koj od krv i me so pa sa kam da se è nam za da se po ka jam. Za rem ve~ no }e os ta ne{ gad so pis us ta i zev zek? La va{ Ne, gos po |o, tu ku pro rok, a vis ti na ta va ka ja ob ja vu vam: Pee Vis ti na e ova ~is ta {to vi ja ka ù vam od ri dot po bo` ja vol ja do a |a bra kot Tak vi te pri ja te li ti se du{ ma ni, ga du. La va{ Plit ka ste, gos po |o - vo oce nu va we to na go le mi te pri ja te li, za{ to pod le ci te }e idat da go svr {u va at mes to me ne ona od koe ve }e mi e pre ku gla va. Toj {to mi ja ora ni va ta, mi go {te di yev ga rot i u{ te èt va ta e mo ja. Ako jas za ne go sum ro go no sec, toj za me ne e ar gat. Toj {to ja ute {u va è na mi, toj i gi maz ni mo i te krv i me so; toj {to mi gi maz ni krv ta i me so to mi gi sa ka krv ta i me so to; toj {to mi gi sa ka krv ta i me so to mi e pri ja tel, {to zna ~i, toj {to ja bak nu va è na mi mi e pri ja tel. Ko ga lu |e to bi bi le za do vol ni so ona {to se, ni koj ne bi se pla {el od bra kot. Bi dej }i mla di ot pu ri ta nec Kar bon i sta ri ot pa pist Poj zem, bez og led kol ku im se sr ca ta ver ski po de le ni, so gla vi te se so e di nu va at. Mo àt da na va lu va at so ro go vi te eden na drug ba{ ka ko i se koj elen vo sta do to. Gro fi ca ta
Sekoe zlo za arno
397
a ro go vi te spo red vi dot. Gro fi ca ta Bri {e te, gos po di ne. Po doc na }e raz go va ra me po ve }e. Rej nal do Da li }e vi pre ~i gos po |o, ako ja vik ne Helena kaj vas? Tre ba so nea da raz go va ram. Gro fi ca ta (Na La va{) Apa{, ka è te & na gos po |i ca ta de ka sa kam da zbo ru vam so nea. Mis lam na Helena. La va{ (Pee) Ovoj li ubav lik pri ~i na be {e, re ~e No ja {to Gr ci te ja ur naa Tro ja? Lu do de lo, de lo lu do. Ra dos na za Pri jam bo ja. Voz div nu va {e taa i sto e {e ta ka. Voz div nu va {e taa i sto e {e ta ka. Pa ovoj zak lu ~ok go od bra. Od de vet lo {i sa mo ed na e ar na, od de vet lo {i sa mo ed na e ar na, se pak ed na od de set e dob ra. Gro fi ca ta [to? Ed na od de set e dob ra? Ja uni{ ti pes na ta, apa{. La va{ Ed na dob ra è na od de set, gos po |o; toa e pro ~is tu va we na pes na ta. Ka mo bog va ka da mu slu ì na sve tot ce la go di na! Ne bi se lu te le na vak va ed na èn ska de se tin ka, da sum pa roh. Ed na od de set- bi se vi ka lo, ne? Pa bi ima le ra |a we na ed na dob ra è na so se ko ja po ja va na svet la ko me ta, ili so se koj zem jot res, ta ka bi se po dob ri le i {an si te na lo ta ri ja. Na ma{ ki te po les no }e im bi de da si go is kor nat sr ce to odo{ to da do bi jat
bin go. Gro fi ca ta Da ve ne ma, gos po di ne ga du i sto re te ka ko {to vi za po ve dav. La va{ Na ma òt è na da mu za po ve da a se pak si te da os ta nat ì vi i zdra vi!Ia ko ~es nos ta ne e pu ri ta nec, se pak ne na ne su va {te ta; taa ja nat nu va be la ta man ti ja na po ni ù va we to vrz cr na ta ode` da na ve li ko to sr ce. Trg nu vam, ì mi maj ka. De mek tre ba lo Helena da ja vik nam va mu. (Iz le gu va.) Gro fi ca ta I? Rej nal do Znam, gos po |o, de ka bes kraj no ja sa ka te va {a ta gos po |i ca. Gro fi ca ta Vo pra vo ste, ja sa kam. Tat ko & me ne mi ja za ve ti a taa sa ma ta, bez ka ma ta, mo è da po la ga pol no pra vo na onol ku qu bov kol ku {to ja do bi va. Nej ze ne & se pla }a onol ku kol ku {to & se dol ì a }e & se pla ti po ve }e odo{ to ba ra. Rej nal do Gos po |o, ne o dam na & prij dov pob lis ku odo{ to taa sa ka {e. Be {e sa ma i sa ma ta so se be si raz go va ra {e, nej zi ni te zbo ro vi bea upa te ni do nej zi ni te u{i; si mis le {e, za ova se kol nam vo nej zi no ime, de ka ni koj drug ne mo è da ja ~ue. A go vo re {e de ka go qu bi va {i ot sin. Sud bi na ta, ve le {e taa, ne e bo gin ka {tom ot vo ri la tol kav jaz od raz li ka vo bo gats tvo to po me |u niv dvaj ca. Ku pi don ne e bog {tom svo ja ta mo} ja pros ti ra sa mo kaj {to pos toi ed nak vost vo
398
Vilijam [EKSPIR
po tek lo to; Di ja na ne e kra li ca na de vi ci te {tom doz vo lu va ne ko ja si ro ta nej zi na po da ni~ ka da bi de fa te na vo tes no bez {an si za spas pri pr vi ot na pad ili za os lo bo du va we po toa. Ova go ka à niz naj ~e mer ni ot iz liv ta ga {to sum go ~ul od de voj ka; na {to, sme taj }i de ka mi e dol `nost, po br zav da ve iz ves tam za s#, bi dej }i, do ne ka de, e od va` nost za vas da zna e te vo slu ~aj ne{ to nep red vi de no da se slu ~i. Gro fi ca ta ês no si ja oles niv te du {a ta. No ne ka ù vaj te na drug. U{ te od po o dam na go na se tu vav ova no te re zi ja ta mi ode {e de na va mu de na ta mu pa ne zna ev da li da ve ru vam ili ne. Ve mo lam, os ta ve te me. û vaj te go ova v du {a, a jas vi sum mno gu bla go dar na za gri à ta. Po doc na }e zbo ru va me za ova po ve }e. (Iz le gu va up rav ni kot.) (Vle gu va Helena.) Gro fi ca ta
Gro fi ca Ne, tu ku maj ka. Zo{ to ne maj ka? Ko ga re kov maj ka mi se sto ri ko da vi dov te zmi ja. Za rem zbo rot maj ka tol ku ve prep la {u va? Ve lam, jas vi sum maj ka i vo re dot ve sta vam na si te tie {to pod sr ce sum gi no se la. ês to pa ti e slu ~aj pos vo ju va we to so pri ro da ta da se bo rat pa iz bo rot da iz naj de pri ro den pat koj {to pri sr ce ni ja sta va tu |a ta sem ka. Ni ko ga{ ne ste mi voz vra ti le so voz div na }er ka ia ko sum vi is ka ù va la maj ~in ska gri à. Bo è, gos po de, de te! Za rem ti se zgrut ~u va krv ta ako se ka è de ka sum ti maj ka? [to ima tu ka {to toj oma cu ren pred ves nik na do` dot, raz no boj na ta da ga, oko lu o~i vi se vie? Zo{ to? De ka ste mi }er ka? Helena
(Na stra na) I so me ne be {e is to ko ga bev su{ te stvo mla do ako sme od bo ga, eve {to e na {e: tr nov na ru à ta od mla dos ta pri pa |a so pra vo krv ta na {a nam, a ova e na krv ta zr no; vo po ka zot i ì got od vis ti na ta da den qu bov ni ot àr od mla dos ta e vgra den. No se ga ko ga }e se se tam na dni te dam ni i jas is ti te gre vo vi gi ~i nev - no mis lev so nu la se ram ni. I taa bol na e se ga od toa. Ja gle dam se ta. Helena [to za po ve da te, gos po |o? Gro fi ca ta Zna e te Helena jas vi sum maj ka. Helena Po ~i tu va na mo ja gos po |a.
Toa ne vi sum. Gro fi ca ta Ve lam jas vi sum maj ka. Helena Pros te te, ma dam, gro fot Ru si li on ne mo è brat da mi bi de, ime to mi e bez na ~aj no, ne go vo to ce ne to mno gu, ro di te li te mi se ni koj i ni{ to, ne go vi te kla sa. U~i tel moj, gos po dar mi e toj, a jas slu ga ne gov i pos lu{ nik du ri sum ì va. Toj ne smee da mi e brat. Gro fi ca ta Ni ti jas va {a maj ka?
Sekoe zlo za arno
399
Gro fi ca ta
Helena Vie ste mi maj ka, ma dam. I ka mo da mi ste pa gos po da rot moj, va {i ot sin da ne mi e brat na vis ti na maj ka! Ili da ni ste dve maj ki ni{ to dru go ne bi mo le la od bo ga oti to ga{ ses tra ne bi mu bi la. Mo è ne{ to dru go da mu bi dam, a ne ses tra, ko ga bi vi bi la }er ka? Gro fi ca ta Da, Helena, bi mo è la da mi bi de{ mi la snaa. Ne daj bo è da ne ste mis le le na ova! ]er ka i maj ka tol ku vi se gr di. [to, pak ste ble di? Stra vot moj go raz bra za ne sot va{. Se ga ja sfa }am ta ins tve nos ta na osa ma ta va {a i iz vo rot na so le ni te vi sol zi. Se ga so sem mi e jas no de ka vo sin mi ste vqu be ni. Cr ve ni lo to vo la ga bi te vte ra la ako pro tiv stras ta {to vi se gle da re ~e te de ka ne e ta ka. Za toa ka è te mi pra vo, re ~e te de ka toa ve ma ~i - za{ to pog led ne te, ob ra zi te va {i eden na drug si priz na va at, a tvo it e o~i go gle da at toa tol ku is ka à no vo va {i ot od nos {to ne mo àt da go skri jat. Sa mo gre vot i pe kol na ta tvr dog la vost ja zi kot vi go vr zu va at pa som ne` ima vo vis ti na ta. Go vo ri, da li e ta ka? Ako e ta ka to ga{ priz naj i sto ri si dob ro; ako ne e, po rek ni. No, se pak ba ram, a bog v sr ce }e mi se vgnez di za tvoe dob ro vis ti na ta da mi ja ka è{. Helena Gos po |o dob ra, pros te te mi.
Da li go sa ka te sin mi? Helena Pro{ ka, bla go rod na ma dam. Gro fi ca ta Go sa ka te sin mi? Helena A za rem vie ne go sa ka te, ma dam? Gro fi ca ta Ne iz vr tu vaj te. Mo ja ta qu bov e dol `nost poz na ta na si ot svet. Aj de, aj de da slu{ nam ka ko sto jat ra bo ti te so va {e to sr ce, za{ to voz ne mi re nos ta i prem no gu ve ni{ ti. Helena Priz na vam to ga{, na ko le na, pred vas i pred vi{ no to ne bo, de ka po ve }e od vas, a ved na{ po bo ga go qu bam sin vi. Pri ja te li te mi bea si ro ma{ ki no ~es ni; a tak va mi e i qu bov ta. Ne nav re du vaj te se, za{ to ova ne go pov re du va toj {to go sa kam. Ne tr gam po ne go oti vi dov znak de ka mo è bi }e me ze me, ni ti pak bi go ze la pred da go zas lu àm, ia ko ne ni znam ka ko da go zas lu àm. Znam de ka za lud no qu bam, pro tiv na de` ta se bo ram; Se pak vo ova la` no i ne ra zum no si to u{ te gi tu ram vo di te na mo ja ta qu bov pa taa is te ku va no ne sek nu va. Ta ka, ko In dus, ver nik vo zab lu da ta, na son ce to mu se kla wam koe gle da do lu vo svo jot obo ù va~ no ni{ to dru go za ne go ne znae. Gos po |o mno gu mi la, ne udi raj te vrz qu bov ta so om ra za ta svo ja
400
Vilijam [EKSPIR
za{ to i taa is to to go sa ka; no ako i sa mi, a ~es nos ta va {a dol ga za ne po ro~ na go vo ri mla dost, so va kov àr na do pa |a we to svoe ve ren ste kop ne e le i ste sa ka le od sr ce ta ka {to Di ja na ste bi le kol ku i Ve ne ra, o, to ga{ imaj te mi lost za onaa ko ja iz bor ne ma vo pra vo to da qu bi tu ku mo ra da zaj mi i da da va kaj {to si gur no gu bi ko ja ba ra da go naj de ne ona po koe pot ra ga ta pe ka tu ku za ga do~ no ì vee vo stras ti kaj {to smrt ta ja ~e ka. Gro fi ca ta Ka è te mi is kre no, ne mav te li na me ra nas ko ro da odi te vo Pa riz? Helena Imav, gos po |o. Gro fi ca ta
Gro fi ca ta Ova ve na te ra za Pa riz Ne li? Go vo re te. Helena Mo jot gos po dar, sin vi, me na te ra da mis lam na ova ina ku ni Pa riz ni le kot ni kra lot ne bi mi pad na le ni slu ~aj no na pa met. Gro fi ca ta Da li mis li te, Helena, de ka ako mu ja po nu di te pret pos ta ve na ta po mo{ toj }e ja pri fa ti? Toj i ne go vi te le ka ri mis lat va ka: toj de ka od niv ne ma po mo{; tie de ka za ne go ne ma at lek. Ka ko da ima at ver ba vo ed na ne u ka si ro ma{ na mo ma ko ga si te {ko li is cr pu vaj }i ja dok tri na ta do kraj, go pre pu{ ti ja bol ni ot sam na se be? Helena
Zo{ to? Ka è te mi pra vo. Helena ]e ka àm pra vo, ì mi mi los ta bo` ja. Tat ko mi, zna e te, mi os ta vi re cep ti ret ki So pro ve re no dej stvo koi na ~i ta nos ta ne go va i dol go to is ku stvo gi sob raa kup ~e za po seb na upot re ba i mi po ra ~a stro go vo ama ne tot pos le den da gi ~u vam ko be le{ ki koi mno gu po ve }e se vred ni odo{ to sve tot znae. Me |u dru gi te, pos toi lek, pro ve ren, so mo} no dej stvo pro tiv o~aj na ta bol ka {to go leg na la kra lot na smrt na pos te la. Ne{ to mi ve li, ne{ to nad ve{ ti na ta tat ko va ko ja naj go le ma be {e vo ra bo ta ta ne go va, de ka ovoj do bar re cept bi dej }i me ne mi e za ve ten, bla gos lo ven }e bi de od naj sre} ni te yvez di na ne bo; a ako mi los ta va {a doz vo la mi da de sre }a ta da si ja pro bam, }e go sta vam za gu be ni ov moj ì vot vo slu` ba kra lot na{ ve lik da go is ce lam. Gro fi ca ta Ve ru va{ de ka mo è{?
Sekoe zlo za arno
401
Helena Da, gos po |o, znam {to pra vam. Gro fi ca ta Pa Helena, doz vo la ti da vam i qu bov sred stva, svi ta i poz dra vi mno gu top li do mo i te na dvo rot. ]e os ta nam do ma i }e mo lam gos pod na po mo{ da ti bi de. Za mi ni ut re, a eve ti i zbor od vel mo à: }e ti po ma gam {ted ro so s# {to mo àm! (Iz le gu va at.)
în VTORI
Scena 1
(Tru bi. Vle gu va kra lot vo ko li~ ka so dvaj ca ta Di me ni, mno zi na mla di vel mo ì {to do{ le kaj kra lot pred da poj dat vo Fi ren tis ka ta voj na, Ber tram i Pa rol.) Kra lot Zbo gum, gos po do mla da. Do ovie vo e ni na ~e la pri dr ù vaj te se. I vam gos po do, zbo gum. So ve tov spo de le te go; ako dve te stra ni go pri mat da rot }e se zgo le mi do ve li ~i na ta ko ga bil pri men i do vo len }e bi de za si te. Pr vi ot Di men Gos po da ru, kot ka me na de` po po lo è ni ot voj ni~ ki is pit, da se vra ti me i da ve naj de me vo dob ro zdrav je. Kra lot Ne, tak va mo` nost ne ma a se pak mo e vo sr ce ne ma da priz nae de ka vo ne go ima bo lest {to ì vo tot mi go zag ro zu va. Zbo gum, gos po do mla da. @i ve el jas ili ne, bi de te si no vi na vred ni te Fran cu zi; ne ka Ita li ja gor na zem ja sma le na {to go nas le di sa mo pa dot na pos led no to car stvo vi di de ka ne ste do{ le da pro si te ~est tu ku da ja ven ~a te. Ko ga naj sme li te ba ra te li zbri {at, ba ra no to naj de te go, za sla va ta da vik ne i da ve pros la vi. A se ga zbo gum. Pr vi ot Di men Zdrav je to po va {a za po ved ne ka ve slu ì. Kra lot Var de te se od ita li jan ski te mo mi. Ve lat fran cus ki ot ne ma zbo ro vi za niv ni te ba ra wa da gi od bi e te. û vaj te se da ne ve za ro bat pred da stap ne te vo slu` ba. Dvaj ca ta Di me ni Od sr ce gi pri fa }a me pre dup re du va wa ta va {i. Kra lot Zbo gum. Pri dr è te me! (Za mi nu va vo prid ru` ba od ne kol ku vel mo ì.) Pr vi ot Di men (Na Ber tram) [te ta, gos po di ne mil, {to ne do a |a te so nas. Pa rol Ne e ne go va vi na, pi li{ tar ~e! Vto ri ot Di men O ima da bi de voj na, voj na i pol! Pa rol Ama voj na! Si te sum gi vi del!
Sekoe zlo za arno
403
Ber tram Na re de no mi e da doj dam ov de a pu sul ~e to ve li prem lad, sled na ta go di na, ra no mu e. Pa rol
kov. Vo pol kot vo Spi ni ja }e naj de te ne koj ka pe tan po ime Spu rio, so luz na, spo men od voj na ta, na le vi ot ob raz. Tok mu ovoj me~ ov de mu ja iz braz di. Ka è te mu de ka u{ te sum ìv i obr ne te vni ma nie na ona {to }e vi go re ~e za me ne. Pr vi ot Di men
Ako te vle ~e, mom ~e, kid ni mu ja sme lo. Se ka ko }e mu re ~e me, bla go ro den ka pe ta ne. Ber tram Pa rol ]e os ta nam ov de ko naj o bi~ na bri{ ka, da ~kri pam so ~iz mi te po po dot ma zen, du ri ~es ta dru gi ne ja raz gra bat; du ri i me ~ot ne }e go no sam os ven za ig ra. ]e mu ja kid nam, ve lam. Pr vi ot Di men Mol ~i! Kra lot! Toa e ~es na kra` ba. Pa rol Pa rol Iz vr {e te ja, gro fe. Vto ri ot Di men So vas sum. A se ga zbo gum. Ber tram Pri vr za ni sme mno gu, pa raz del ba ta te{ ko mi pa |a. Pr vi ot Di men Ta ka }e sto ram. Zbo gum, ka pe ta ne. Pa rol Vto ri ot Di men Mil moj gos po di ne Pa rol. Pa rol Bla go rod ni ju na ci, me ~ov moj so va {i ot e bli èn. Ko ro de ni bra }a. Od niv prs ka at is kri i bol sko tat, so eden zbor, od do bar se Od li~ ni se a iz gle da }e se po ka àt i ka ko ì la vi meg dan xii. (Iz le gu va at Ber tram i Pa rol.) (Vle gu va at La fe so kra lot.) La fe (Klek nat pred kra lot) Pro{ ka ba ram gos Bi de te mal ku po{ ted ri vo u~ ti vos ta kon ovie ple me ni ti vel mo ì. Se og ra ni ~iv te na pres tu de ni te pro pi si pri ze ma we to zbo gum. Bi de te mal ku po op u{ te ni kon niv za{ to tie se pris po so be ni na kroj ka ta od vre me to; go ve` ba at pro pis ni ot ~e kor, ja dat, go vo rat i se dvi àt pod vli ja ni e to na naj o mi le ni te yvez di pa du ri i |a vo lot da go dik ti ra tem po to, tie }e go sle dat. Sle de te gi, ve lam i zbo gu vaj te se mal ku po raz ra bo te no. Ber tram Mars ne ka se za ca pa vo vas, ne go vi te no vo naj me ni vo i ni. (Iz le gu va at pr vi ot i vto ri ot Di men.) (Na Ber tram) [to }e sto ri te? Ber tram
404
Vilijam [EKSPIR
po da ru za se be i za ves ti te {to gi no sam. Kra lot Te za dol ù vam da sta ne{. La fe (Sta nu vaj }i) Zna ~i pred vas stoi ~o vek {to pro{ ka ta si ja ot ku pil. Ka mo vie da kle ~ev te, gos po da ru, i da ba rav te mi lost pa na mo ja za po ved da sta nev te ko jas {to sta nav. Kra lot Ka mo ta ka da be {e pa gla va ta da ti ja skr {ev pa da te za mi o lev da mi pros ti{. La fe Ama ter se ne is pad na! No eve za {to se ra bo ti, gos po da ru: da li vi e po }ef od bo les ta da se iz le ~i te? Kra lot Ne. La fe O, a da li bi zob na le mal ku groz jen ce, li si co kral ska? Bi, ka ko ne bi, kral ski ot li ec od bla go rod no to groz je ko ga sa mo bi go do fa til. Sum vi del lek {to mo è ì vot na ka me not da mu vdah ne, kar pa ta da ja mrd ne, i ko ma gi o ni ~ar da ve zbod ne da za ig ra te so ogan i pla men; lek ~ij do pir mo è kra lot Pi pin da go vos kres ne, ili na ve li kot Kar lo Ve li ki mo liv v ra ka da mu tut ne za ne koe qu bov no ret ~e da & ~krt ne.
Kra lot Za ko ja & go vo ri{? La fe Za dok tor Taa. Pris tig na, gos po da ru, ed na, ako bi sa ka le da ja vi di te. A se ga ì mi ve ra ta i ~es ta, ako se ri oz no mo àm da gi pik nam mo i te mis li vo sme{ ni ov moj iz ve{ taj, zbo ru vav ve lam so ed na ~ij pol, go di ni, za ni ma we, mud rost i pos to ja nost me za ~u di ja po ve }e od {to mo àm sla bos ta da si ja ko ram. ]e ja vi di te oti taa ta ka ba ra da ~u e te {to sa ka? Doz naj te, ve mo lam, a pos le smej te mi se do bes vest. Kra lot Pa do bar La fe, daj te go va mu toa ~u do za da mo è me so te be i nie da se iz na ~u di me ili na tvo e to da sta vi me kraj ~u dej }i se {to ta ka si go pri mil. La fe Ne, }e ve us lu àm ka ko {to tre ba oti se koj den ne e ve lig den. (Odi kaj vra ta ta.) Kra lot Va ka se ko ga{ go naj a vu va svo e to ve~ no ni{ to. La fe (Na Helena) Aj de, vle ze te. (Vle gu va Helena.) Kra lot Br zi na ta na vis ti na ima kri la.
Sekoe zlo za arno
405
La fe (Na Helena) Aj de, vle ze te. Ova e kra lot. Ka è te mu {to ima te. Li ~i te na vis ti na na pre dav nik, no od pre dav ni ci tak vi kra lot ret ko se pla {i. Jas sum stri ko to na Kre si da {to se drz nu va sa mi da ve os ta vi. Zbo gum. (Iz le gu va at si te os ven kra lot i Helena.) Kra lot
de ka ~o ve~ ka ta ve{ ti na ne e kad ra pri ro da ta da ja spa si ko ga ovaa e vo bes po mo{ na sos toj ba. Ve li me ne tre ba ta ka da se val ka na {i ot sud ili na de` ta da se cr ni i bol ka ta ne iz le ~i va na nad ri le kar stvo da ja po ve ri me ili pak da se po ni ì me tol ku pa na {e to dos to in stvo i ug led da gi pre ce ni me so bes mis le na po mo{, ko ga po mo{ ta e ~is ta glu post. Helena
Pa, uba vi ce, da li za ra di nas ste do{ le? Helena Da, gos po da ru do bar. @e rar deNar bon mi be {e tat ko. Vo svo ja ta ra bo ta toj be {e mno gu ve{t. Kra lot Go poz na vav. Helena To ga{ ne ma zo{ to pred vas da go fa lam; go poz na vav te i toa e do vol no. Pred da um re mi da de mno gu re cep ti, oso be no eden koj {to, ka ko vrv na ne go vo to is ku stvo, i ka ko naj drag plod od dol go go di{ na ta prak sa, mi na lo ì da go ~u vam ka ko svoe tre to oko po mi lo du ri i od mo i te dve. Sto riv ta ka, pa ko ga ~uv de ka va {e to ve li ~e stvo tok mu od taa opa ka bo lest obo le ~ie le ~e we na mo jot mil tat ko mu do ne se priz na nie, i sa mo ne go vi ot re cept pro tiv nea e mo }en, doj dov da ja iz le ~am so se ta svo ja po ~it i dol `na smer nost. Kra lot Vi bla go da ri me, mo me, no de ka }e n# iz le ~i ne ve ru va me mno gu, ko ga na {i te naj dob ri le ka ri od me ne kre naa ra ce i ko ga stru~ ni ot kon zi li um zak lu ~i to~ no Tru dot to ga{ }e mi se pla ti so dol `nos ta {to si ja vr {am. Po ve }e ne ma svo ja ta po mo{ da vi ja nu dam, Sa mo po kor no mo lam vo mis li te da os ta nam kral ski i da mi da de te doz vo la na zad da se vra tam. Kra lot Ne mo àm po mal ku da ti da dam a bla go dar nost da se vi ka. Ti sa ka {e da mi po mog ne{ a tak va bla go dar nost bli ka od ~o vek bli zu smrt ta do tie {to sa ka at ìv da e. No ona {to ce los no go znam ti sa mo mal ku go zna e{ jas se ta bol ka si ja znam, ti lek za nea ne ma{. Helena Ne ma da vi na{ te ti ako pro bam, a }e mi bi de mi lo za{ to i ta ka se li {iv te od le ku va we kak vo bi lo. Onoj pak {to i naj go le mi de la vr {i ~es to so po mo{ na naj ne mo} ni ot }e gi svr {i. Vo sve to to pis mo raz um gle da me kaj de ca ko de ca ko ga se su di i te; go le mi vo di te ~at od iz vo ri {tu ri, go le mi mo ri wa se su {at. Ko ga ~u da ta ve li ka ni te svet ski gi ru {at ~es to na de` ta se gu bi i toa naj ~es to ta mu kaj {to naj go le ma se ~i ni, a blik nu va ~es to
406
Vilijam [EKSPIR
kaj {to na de` ta pro pad na la i o~a jot fa til mes to. Kra lot Ne sa kam da te slu {am. Zbo gum, de voj ko mi la. Za tru dot svoj nev lo èn ko pla te na da si bi la. Nep ri fa te na ta po nu da se ka de so bla go dar nost se pla }a. Helena Zas lu ga ta gor na ~o ve~ ki ot zbor neb la go dar no ja vra }a. No onoj {to s# na sve tot znae ne pra vi ta ka ne soz na va po vr{ no, ne ~ep ka so ne si gur na ra ka; kaj nas soz na ni e to pret pos ta ve no e ce lo ko ga po mo{ ta od ne bo to ja sme ta me ~o ve~ ko de lo. Gos po da ru mil, za na po ri te moi sog las nost daj te mo} ta gos po do va tu ka }e se is pro ba znaj te. Ne sum iz mam ni~ ka ko ja ne do vet no vi nu di is ce le nie {to sa mo la` ni na de ì bu di, tu ku znam, ve ru vaj te, ko {to znam {to ve kol ka de ka ume{ na sum vo ova i de ka iz le ~i va e va {a ta bol ka. Kra lot Za rem tol ku si si gur na? Vo koj rok sme ta{ da me iz le ~i{? Helena Ako e vol ja na onoj {to s# gle da, pred dva pa ti ko wi te na son ce to svo ja ta lu ta ko ~i ja og ne na niz dnev na ta ja po mi nat ru ta, pred dva pa ti vo tem na ta, za pad na vla ga vla` ni ot Hes per so fe ne rot pos pan go vi di te da pa |a, ili dva e set i ~e ti ri pa ti ~a sov ni kot ze men go oz na ~i mi nu va we to na krad li vo to vre me, zdra vo to vo vas }e se kur tu li od bol no to |ub re
zdrav je to slo bod no }e ì vee, bo les ta slo bod no }e um re. Kra lot Za ube de nos ta tvo ja i za si gur nos ta sta va{ li ne{ to na koc ka? Helena Ne ka za drs kos ta, za bes ram nos ta pod la, sram naj do len me naj de; ime to ne ka mi se sot re, od ni{ to da ne mam faj de ne ka xe lat {to ne e i naj lo {o se ta me skr {i vo naj te{ ki ma ki pa ì vo tot da mi svr {i! Kra lot Ko du hot bo` ji, ~i nam, niz nea da zbo ri, mo} ni ot go vor ne gov vo te lo krev ko go ri; i ona {to bi se od bi lo po zdrav raz um ko ne voz mo` nost, sta nu va mo` no ama na zad ga zum. @i vo tot ti e skap za{ to s# {to ì vo tot go krie ko dob lest za da e ì vot, vo te be klo ko ti i vrie: mla dost, uba vi na, mud rost, sme lost, me |a {to mla dos ta i sre }a ta ja vi ka at sre }a. Za ova da go ri zi ku va{, mo ra si gur no da ima{ ve{ ti na ne og ra ni ~e na ili o~aj ni~ ka si la. Dok tor ke mi la, vo len sum da ti go pro bam le kot um ram li i te be ti se sku su va ve kot. Helena Ako go pre ~e ko ram ro kot ili pre va ra mi tek ne za ona {to go ve tiv, ì vo tot ne ka ved na{ mi sek ne, po zas lu ga svo ja. Ne po mog nam li, smrt ta pla ta ne ka mi bi de. No ako po mog nam, kak va nag ra da, ve li ~e stvo, mi ide?
Sekoe zlo za arno
407
Kra lot [to ba ra{? Helena Da li ba ra no to }e se da de? Kra lot Da, ì mi èz lo vo i na de` ta {to v ne bo ja kla de. Helena To ga{ ba ram da mi se da de od kral ska ta tvo ja ra ka ma òt {to sr ce vo moe iz bra lo da go sa ka. Ja od bi vam od se be bez o~ na ta mis la, ne sum gu ska da iz be ram ma` vo srod stvo so kru na ta fran cu ska pa ta ka so ne koj {to e ve lik, na ram ni{ te tvoe da go vr zam nis ko to i skrom no ime svoe; ovoj {to go ba ram po da nik e tvoj i pol na na de` slo bod no mo àm da go ba ram a ti da mi go da de{. Kra lot Eve ti ra ka. [tom ve te no to na vre me go sre di{ is pol nu va we na ba ra no to od me ne ved na{ ti sle di. Zna ~i, sa ma iz be ri go vre me to, oti jas ja den u{ te sa mo vo te be ja gle dam pos led na ta na de`. Mo è tre ba u{ te da te pra {u vam, da znam u{ te ne{ to ia ko zna e we to po go le mo ne zna ~i ve ru va we sle po: od ka de doj de, so ko go, na pri mer no ne e va` no, vi di, i ne dop ra {a na dob ro mi doj de, bla gos lo ve na bi di. Po mog ne te mi vie ta mu! Go is pol ni{ li ve tu va we to ce lo
ko so zbor {to go ka à, ne po do lu }e bi de i kral sko to de lo.
408 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
Gro fi ca ta Da li tvo jot od go vor od go va ra na se koe pra {a we? La va{ Ko de set gro {a na ra ka ta od ad vo ka tot, ko fran cu ska kru na na ne ko ja gni la oros pi ja, ko prs ten ~e to od sla ma na Tib na po ka za le zot od Tom, ko pa la ~in ka na ve li pe tok, sel sko oro na Pr vi maj, ko brut na svo ja ta dup ka, ro go no sec na ro go vi te, ko dr dor li va uli ~ar ka na opak ebi ve ter, ko us na od ka lu |er ka na us ta od ka lu |er, ne, ko ko la ~e na svo ja ta kor ka. Gro fi ca ta
(Vle gu va at gro fi ca ta i La va{.) Gro fi ca ta Sa mo nap red, gos po di ne. Se ga }e vi di me do koj ste pen vi e vos pi ta ni e to. La va{ ]e vi di te de ka sum do naj vi sok ste pen go en, a do naj ni zok u~en. Znam de ka sum ka ko stvo ren sa mo za ra bo ta na dvo rot. Gro fi ca ta Sa mo za ra bo ta na dvo rot? Zo{ to mis li te de ka ste tol ku po se ben za tak vo ed no mes to ko ga ova go ot fr la te so pre zir? Sa mo za ra bo ta na dvo rot! La va{ Vi ve lam, gos po |o, ako bog po da ril ne ko mu kak vo tak vo uba vo od ne su va we, od ne go mo è mno gu les no da se ot ta ra si sa mo na dvo rot. Onoj {to ne mo è da kle ~i na ko le na, da ja va di {ap ka ta, ra ka ta da si ja ba cu va i ni{ to da ne go vo ri, toj ne ma ni no ze, ni ra ce, ni {ap ka i na vis ti na tak vi ot brat, da ka àm pop re ciz no, i ne e za dvo rot. [to se od ne su va do me ne, imam od go vor na koj ni koj ne bi mi fa til ku sur. Gro fi ca ta Na vis ti na {te dar od go vor {to od go va ra na se koe pra {a we. La va{ Ka ko ber ber ski stol {to od go va ra za se koe ga ze: {i les to, tr ka lez no, sla bi~ ko, de bel ko, se kak vo.
Ima te li, ve pra {u vam, od go vor so od ve ten za se koe pra {a we? La va{ Za se koe pra {a we ve lam, od voj vo da ta na do lu do pod xan da rot. Gro fi ca ta Si gur no e od go vor so xi nov ski raz me ri {tom gi za do vo lu va si te pra {a wa. La va{ Ama i xu xe, pra vo da vi ka àm, ako u~e ni te go vo rat po pra vo za ne go. Eve vi go so s# {to odi so ne go. Pra {aj te me da li sum dvor ja nin. Ne ma zi jan od pra {a we a i ne{ to }e na u ~i te. Gro fi ca ta Za pov tor no da bi de me mla di, ako e mo` no! ]e se nap ra vam na ud re na i }e pra {am so na de` de ka }e sta nam po um na po tvo jot od go vor. Ve mo lam, gos po di ne, da li ste dvor ja nin?
Sekoe zlo za arno
409
Gro fi ca ta
La va{ Gos po de bo è, gos po |o! Ama vie mi go vo ri te odo ko lu. U{ te, u{ te, u{ te sto pa ti po tol ku! Gro fi ca ta Gos po di ne, jas sum va{ si rot pri ja tel {to ve sa ka. La va{ Gos po de bo è, gos po |o! Na va le te, na va le te, ne {te de te me! Gro fi ca ta Mis lam, gos po di ne, de ka vie ne gi ja de te ovie do ma{ ni ja de wa. La va{ Gos po de bo è, gos po |o! Ne, sa mo vie daj te mi mo` nost pa }e vi di te. Gro fi ca ta
Ba{ do ma }in ski go ko ris tam vre me to bu da lej }i se so ed na bu da la. La va{ Gos po de bo è, gos po |o! Ete, pak dob ro mi trg na. Gro fi ca ta Za vr {iv me, gos po di ne! Se ga na ra bo ta: daj te mu go ova na Helena, (Mu da va pis mo.) i ka è te & ved na{ od go vor da pra ti. Poz dra ve te mi gi rod ni ni te i si not. Ova ne e mno gu. La va{ Zna ~i mal ku da gi poz dra vam? Gro fi ca ta Ne, tu ku mal ku ima ra bo ta za te be. Raz bra? La va{
Ne o dam na bev te kam {i ku va ni, mi se ~i ni, gos po di ne. La va{
Ve raz brav be ri }et no. Sti gam ta mu pred no ze ve. Gro fi ca ta
Gos po de bo è, gos po |o! Ne {te de te me! Gro fi ca ta Da li i ko ga ve kam {i ku vaa vi kav te Gos po de bo è, gos po |o! i ne {te de te me? Vsu{ nost, va {e to Gos po de bo è, gos po |o! od li~ no vi od go va ra so kam {i kot: bi od go va ra le mo{ ne so od vet no na kam {i ku va we to ko ga bi bi le pri si le ni na toa. La va{ Ni ko ga{ ne me bi el po lo{ bak suz so mo e to Gos po de bo è, gos po |o! Gle dam ra bo ti te mo àt dol go da slu àt ama ne i ve~ no! Po br zaj te na zad. (Iz le gu va at na raz li~ ni stra ni.)
410 Scena 3
Vilijam [EKSPIR
La fe I re koa de ka spas mu ne ma. Pa rol Ba{ ta ka, {to se sve du va na toa de ka na ~o ve kot mu tu ri ja v gla va de ka mu sle di La fe Ne iz ve sen ì vot i iz ves na smrt. Pa rol
(Vle gu va at Ber tram, La fe i Pa rol.) La fe Ve lat ~u da po ve }e ne ma, a nie ima me svoi fi lo so fi koi gi pra vat nat pri rod ni te ra bo ti li {e ni od pos le di~ nost, obi~ ni i se koj dnev ni. Ot tu ka is pa |a de ka stra vo ti i te ni se gle da at ka ko ne va` ni, pa ta ka se pre dav me na ne kak vo bo èm sko zna e we ko ga tre ba da mis li me na stra vot od ne poz na to to. Pa rol
Ta ka, pra vo ve li te. I jas ta ka bi re kol. Vak vo ~u do ne pa me tam ko ga ni se slu ~i lo. La fe Ber tram Ama se slu ~i. La fe Ve }e imaa kre na to ra ce od ne go stru~ wa ci te. Pa rol La fe Is to to go ve lam, du ri i Ga len i Pa ra cel zus. La fe Si te u~e ni i kom pe ten tni lu |e. Pa rol Tok mu ta ka, is to to go ve lam. La fe Koi go prog la si ja za ne iz le ~iv slu ~aj. Pa rol Pa rol Ta ka e, is to to i jas go ve lam. ûd no, mno gu ~ud no, sa mo ova mo è da se ka è i na krat ko i so da ve`, a sa mo ne koj te òk ebi ve ter ne bi priz nal de ka tu ka se vme {a la Pri ka zot na bo` jo to de lu va we vo zem ski ot iz ve du va~. Pa rol Ta ka de. I jas is to to }e go ka èv. La fe Du ri ni del fi not ne e tol ku ìv. Ova, ì mi krs tov, go ve lam so pol na po ~it. Na vis ti na mo è da go vo ri me za ne{ to ne vi de no i ne ~u e no. Pa rol I e. Ako sa ka te jas no da vi se pre do ~i, tre ba da pro ~i ta te za toa vo onaa, ka ko se vi ka {e de?
Sekoe zlo za arno
411
La fe Bo` ja ta ra ka. Pa rol Ta ka e. I jas is to to go ve lam. La fe Vo mno gu krev ko Pa rol I ne ja ko pos lu{ ni ~e go le ma mo}, go le mo nad mi nu va we, {to da va na de` i za dru gi, po go le mi dos tig nu va wa a ne sa mo da os ta ne na oz dra vu va we to na kra lot {to si ba ra La fe I so od vet na bla go dar nost. (Vle gu va at kra lot, Helena i prid ru` ni ci.) Pa rol Tok mu na toa mis lev pred da ka è te. No eve go kra lot. La fe Sa mo ve se lo {to bi rek le Ho lan |a ni te. Sa kaj gi de voj ki te du ri ima{ ba rem eden zab v us ta. (Kra lot i Helena tan cu va at.) Gle daj, ì ti s#, pa toj du ri i ja vo di. Pa rol Mort du vi na ig re, ne e ona Helena? La fe Taa e, ì mi gos pod! Kra lot Ode te i so be re te gi si te vel mo ì na dvo
rot. (Iz le gu va eden od prid ru` ni ci te.) Sed ni, spa si tel ko, pok raj spa se ni ot od te be, (Kra lot i Helena sed nu va at.) i od ovaa zdra va ra ka ~ij fa ten oset ti go pov ra ti, po vtor pat pri mi ja pot vr da ta za po da ro kot {to ti go ve tiv koj {to sa mo na ime to ~e ka. (Vle gu va at ~et vo ri ca vel mo ì.) Uba va mo mo, uba vo gle daj. Od ovaa mla da kit ka bla go rod ni er ge ni, sa ka ni ot ti go da vam za{ to pra vo nad niv imam po vlast a i ko tat ko ni ven. Nap ra vi iz bor po svoe. Ti ima{ mo} da iz bi ra{, a ne mo àt da te od bi jat tie. Helena Na se koj od vas po ed na sa ka na, li~ na i ~es na, vi pad ne ko ga qu bov ta }e po sa ka. Se ko mu os ven na eden. La fe (Na stra na) Ala tot si go da vam i op re ma ta se ta da imav za bi v us ta ko ovie mom ci i bra da tol ku ret ka. Kra lot (Na Helena) Pog le daj gi dob ro. Ni e den od niv ne ma a da ne e od bla go rod ni~ ka sor ta. Helena Gos po da, Bog niz me ne mu go vra ti zdrav je to na kra lot. Si te Vi dov me i za vas na bo ga mu bla go da ri me.
412
Helena
Vilijam [EKSPIR
Vto ri ot vel mo à Po in ak va ne sa kam, ako vi e po vol ja. Helena Pri me te ja mo ja ta èl ba, a go le mi ot Amor ne ka vi ja is pol ni. Tol ku. La fe (Na stra na) Za rem si te ja od bi va at? Da mi bea si no vi }e gi da dev da gi is kam {i ku va at ili }e gi is pra tev kaj Tur ci te da nap ra vat ev nu si od niv. Helena (Na drug vel mo à) Ne pla {e te se de ka va {a ta ra ka }e ja ze mam; ni ko ga{ lo {o ne bi vi sto ri la za ra di vas sa mo. Bog za ve ti te ne ka vi gi bla gos lo vi a v kre vet da vi da de po u ba va sre }a ako vo op {to se oè ni te. La fe (Na stra na) Mom ~i wa va se stu de ni ko mraz, ni koj ja ne }e. Sto pos to se ko pi li wa an gli ski iz ro de ni od Fran cu zi. Helena (Na drug vel mo à) Prem lad ste, pres re }en i pre do bar mo{ ne za sin da si soz da de te od krv ta mo ja. êt vr ti ot vel mo à
Jas sum ed nos tav na mo ma a so toa i po bo ga ta {to mo àm da ka àm de ka sum ed nos tav na. Ako na va {e to ve li ~e stvo mu e mi lo, ve }e za vr {iv. Ru me ni lo to se ga na uvo mi {ep ti: Cr ve ne am {to mo ra da iz bi ra{; no od bi e na ako bi de{, ble da smrt v ob ra zi ne ka ti se vse li a me ne po ve }e ne ma da me vi di{. Kra lot Iz be ri pa vi di. Koj te be }e te od bie, me od bi va i me ne. Helena (Sta nu va) Se ga, Di ja na, od ol ta rot tvoj jas be gam, a bo got na qu bov ta, bo got naj vi sok na sve tot ne ka voz di{ ki te mi gi pri mi. (Se ob ra }a na eden od vel mo ì te.) Gos po di ne, }e ja ~u e te mo ja ta mol ba? Pr vi ot vel mo à Da i }e ja is pol nam. Helena Bla go da ram, gos po di ne. Dru go ni{ to ne mam. La fe (Na stra na) Po ve }e bi sa kal da sum vo iz bo rov ot kol ku da iz vle ~am kec na ban ka. Helena (Na drug vel mo à) ês ta, gos po di ne, {to go ri vo va {i te uba vi o~i pred ne{ to da ka àm, so za ka na od go vor mi da va. Pa ne ka qu bov ta dva e set pa ti po go le ma sre }a vi da de od onaa {to vi ja po sa ku vam so skrom na ta svo ja qu bov.
Uba vi ce, jas ne mis lam ta ka. La fe (Na stra na) Eve u{ te eden grozd. Si gu ren sum de ka tat ko ti lo kal vi no, ama ako ne si ma ga re to ga{ jas sum eden od ~e ti ri na e set mi na ta mla di. Ve }e te ~i tam.
Sekoe zlo za arno
413
Kra lot
Helena (Na Ber tram) Ne si doz vo lu vam da ka àm de ka ve ze mam; no se sta vam se be si vo va {a slu` ba i vlast do de ka sum ì va. Ova e mo jot iz bor. Kra lot To ga{, Ber tram, ze mi ja, taa ti e tvo ja è na. Ber tram Mo ja è na, gos po da ru? Ve mo lam gos po da ru, kra lu, za tak va ra bo ta da mi doz vo li te mo i te o~i da re {a va at. Kra lot Za rem ne ti e jas no, Ber tram, {to sto ri taa za me ne? Ber tram Jas no mi e, gos po da ru do bar, no ni ka ko ne mi e jas no zo{ to tre ba da ja ze mam. Kra lot No jas no ti e de ka re ~i si od mrt vi te taa me kre na. Ber tram Za rem od ova sle di, gos po da ru, de ka jas tre ba da leg nam za toa {to vie sta nav te? Pa jas ja poz na vam dob ro: taa po ras na na le bot i mi los ta od mo jot tat ko. Za rem }er ka na si ro mav le kar, mo ja è na? Po ar no prez re te me za na vek.
Sa mo po lo` ba ta op {tes tve na ja pre zi ra{ kaj nea ko ja jas mo àm da ja pop ra vam. ûd no {to krv ta na {a raz li~ na po bo ja, te ì na i top li na, ko ga }e se sme {a raz li ka ta so se ma j a gu bi, ia ko pred toa, tol ka va va` nost na raz li ka ta se pri da va la. Ako taa dob lest se kak va ima os ven onaa {to kaj te be bu di pre zir, ]er ka na si ro mav le kar, ti dob les ta to ga{ ja pre zi ra{ za ra di ne kak va for ma. No ne pra vi ta ka. Od naj nis ko to mes to ko ga dob les ni ne{ ta nik nat mes to to dos to in stvo do bi va od nap ra ve no to de lo. Kaj {to pak sa mo go le mi te zva wa se fa lat, bez dob lest, tak va ta ~est e gni la. Dob ro to sa mo po se be e dob ro i bez go le mo zva we, a is to to i za zlo to va ì. Svojs tvo to po dob ro to vo se be tre ba da se ce ni a ne po na zi vot. Taa e mla da, um na, li~ na, dob les ti {to nas led ni~ ka na pri ro da ta ja pra vat, i ~es ta od niv {i ka. A ~es ta si ja val ka onoj {to so ~es no to ra |a we se fa }a a ne e dos to en na ve li ka ni te ~es ni; ~es ta ni cve ta ko ga ja `ne e me, ve lam, od de la ta na {i a ne od po tek lo to. Zbo rot e sa mo val kan ple nik {to la` gi sos ta vu va na se koj grob, na se ko ja plo ~a zas lu gi la` ni a nem os ta nu va mno gu ~es to kaj {to pra vot i za bo ra vot grob ni ca se tem na na vis tin ski ~es ni te ko ski. [to dru go da se ka è? Sa mo za sa kaj ja da ma va ka ko mo ma a dru go to os ta vi mi go me ne. Dob les ti te i ovaa mla da od nea se pri }e; ~es ta i bo gats tvo to jas }e gi da dam.
414
Ber tram
Vilijam [EKSPIR
ved na{. Ber tram (Kle ~ej }i) Pros te te, gos po da ru bla go ro den, za{ to ved na{ na vlas ta }e vi se po vi nam. [tom po mis lam kol ku krup ni os tva ru va wa, iz vo ri na ~es ta na va {a za po ved te ~at, jas no mi e de ka taa, ko ja do sko ro vo mis li te bla go rod ni be {e mno gu ni sko, se ga kral ski po fa le na, kre na ta e mno gu go re ne ba re ta mu i bi la ro de na. Kra lot Ze mi ja za ra ka i re ~i & de ka e tvo ja; a jas ve tu vam ov de dar da & da dam, ako ne kol ku tvo jot imot si gur no i po ve }e. Ber tram (Sta nu va) Ja ze mam za è na. Kra lot Dob ra sre }a i mi lost go le ma od kra lot so nas mev ne ka go uk ra sat do go vo rov bra ~en koj {to ved na{ }e bi de sos ta ven po na{ na log a ve ~er va sve ~e no sklu ~en. Sve ~e no to slav je me |u toa, u{ te mal ku }e po ~e ka du ri stig nat ot sut ni te pri ja te li. So qu bov ne` na, me ka sa kaj ja i }e te ce nam; vo spro tiv no zlo te ~e ka. (Tru bi. Iz le gu va at si te os ven Pa rol i La fe ko i{ to sto jat na zad i ja ko men ti ra at bra~ na ta spo god ba.) La fe Slu{ nav te, gos po di ne? Sa mo zbor - dva. Pa rol Sa mo po ve le te, gos po di ne.
Ne mo àm da ja sa kam, ni tu za toa da se tru dam. Kra lot Gre {i{. Sam se uni{ tu va{ ako ne ja sa ka{. Helena Va` no vie oz dra vev te, kra lu i ra dos na sum mno gu. Dru go to ne e va` no. Kra lot Vo pra {a we mi e ~es ta, a za da ja bra nam mo ra da po ka àm si la. Va mu, ze maj & ja ra ka ta ti na du e no, pol no pre zir pi li{ tar ~e, ne dos toj no za va kov dar {te dar, {to vo po bes ne tost glu pa qu bov ta mo ja ja pot ce nu va{ i zas lu gi te nej zi ni; a du ri ni na son ne ti pa |a na um de ka nie, ko ga }e se sta vi me se be si na ta sot nej zin le sen ved na{ }e te ot fr li me; ti ne si sve sen de ka na {e e da ti ja za sa di me ~es ta kaj {to ni e vol ja da ras te. Ot fr li go toj pre zir i na vol ja ta na {a po ko ri se ko ja za tvoe dob ro ra bo ti; ot fr li ja na du e nos ta pa ved na{ pos lu{ nos tta dol `na po ka ì ja kon sre }a ta svo ja {to i dol `nos ta tvo ja no i vol ja ta na {a od te be ja ba ra at; ina ku }e te pro te ram za na vek od sta ra tels tvo to na {e i bes pri zor no }e te fr lam vo ne si gur ni ot ne mir i ras ip ni~ ka ta pro past na mla dos ta i nez na e we to pa na od maz da ta i gne vot na{ }e se naj de{ pre pu{ ten spo red se ta prav da bez ni kak va mi lost. Go vo ri. Is ka ì se ov de
Sekoe zlo za arno
415
La fe
La fe Dob ro sto ri va {i ot gos po dar i gaz da {to ot sta pi. Pa rol Ot sta pi? Mo jot gos po dar? Mo jot gaz da? La fe Da. Da ne re kov ne{ to {to ne tre ba?
Po dve ja de wa te ce nev ka ko mo{ ne bis tro mom ~e. Ne go od gla go li pa tu va we to mno gu lo {o; mo è {e da po mi ne. Se pak epo le ti te i kr pi te na te be mno gus tra no me po ko le baa vo ve ru va we to de ka si ne kak va ge mi ja so koj znae kol kav to var. A se ga te ~it nav; ko ga pov tor no }e se spa sam od te be, ne ma da mi e àl. Oti ti si bil do bar sa mo za dem be le we a i toa mi e, pra vo da ti ka àm, som ni tel no. Pa rol
Pa rol Da ja ne ma{ pred nos ta na sta ri te ko ski Re kov te ne{ to mno gu su ro vo {to ne mo è da po mi ne bez krv. Mo jot gaz da? La fe Ne ste vie ~o vek na gro fot Ru si on? Pa rol ô vek na se koj grof, na si te gro fo vi, na se koj grof {to e ~o vek. La fe Na se koj {to e ~o vek na grof; gaz da na grof e ve }e ne{ to dru go. Pa rol Pres tar ste, gos po di ne. Bi de te za do vol ni {to ste pres tar. La fe La fe A jas mo ra da ti re ~am, mom ~e, de ka za se be ve lam de ka sum ~o vek. Do tak vo ime ni ko ga{ ne ma da te do te ra at go di ni te. Pa rol Na {to mo àm ved na{ da se drz nam ama, ba{ za toa, ne ma da se drz nam. Mo re si go zas lu ìl i toa se koj gram; i ne ma i~ fi ra da ti od bi jam. Pa rol Uba vo, zna ~i }e sta nam po pa me ten. La fe Ne vle tu vaj tol ku br gu vo gnev, da ne si ja za br za{ pre su da ta, ko ja Bog ne ka ti se smi lu va ka ko na ko ko{ ka! Pa, dob ro moe pen xe re od re {et ki, se di mi so zdrav je. Ne mi ti gi ot vo ram pan yu ri te oti i va ka mi si pro yi ren. Daj mi ra ka. Pa rol Gos po di ne vie mi pri le pu va te ne ~u e na ne dos to ins tve nost. La fe Da; i toa od s# sr ce, a ti na toa i si dos to en. Pa rol Ama ne sum go zas lu ìl, gos po di ne.
416
La fe
Vilijam [EKSPIR
mu slu àm e onoj nad nas. La fe Koj? Gos pod? Pa rol Da, gos po di ne. La fe Mo re |a vo lot e tvoj gos po dar i ne mu mu slu ì{. [to si gi is to po ril ta ka ra ce te? Da ne pra vi{ ga }i od ra ka vi te? Da li i dru gi te slu gi pra vat ta ka? Naj dob ro bi ti bi lo ga zot da ti e na mes to to od no sot. @i mi ~es ta, da sum sa mo dva ~a sa pom lad, bi te is po te pal. Mis lam de ka ti si ele men tar na ne po go da za sve tot i se koj tre ba da te te pa. Mis lam de ka te do nes le na svet za lu |e to da ve` ba at na te be. Pa rol Za tol ku su ro va i ne od me re na kaz na, gos po di ne, do se ga ne sum ~ul. La fe Ne moj te vi se mo lam, gos po di ne. Vo Ita li ja bi vi ud ri le }o tek za ed no zr no iz va de no od ka lin ka, vie ne ste ni ka kov pat nik tu ku obi ~en ba ga bont, vie ste po za jad li vi so vel mo ì te i ~es ni te gos po da ot kol ku {to po tek lo to i dob les ti te vi da va at pra vo na toa. Ne vre di te ni zbor po ve }e da pot ro {am na vas ina ku bi ve na re kol apa{. Za toa si odam. (Iz le gu va.) Pa rol Uba vo, mno gu uba vo, ve lam. Mno gu, mno gu uba vo Ama }e go gol tne me ova za ne koe vre me. (Vle gu va Ber tram.)
I toa gle daj {to po br gu, oti tre ba da go is kor ne{ od se be vku sot za spro tiv no to. Ako ne ko ga{ te vr zat so taa tvo ja {a mi ja i te iz na te pa at, du ri to ga{ }e na u ~i{ {to zna ~i da se gor de e{ so kr pi. Imam èl ba da go za ~u vam poz nans tvo to so te be, ili, po ar no ka à no, da te znam po dob ro za, vo slu ~aj na nu` da, da mo àm da ka àm, Go znam toj ~o vek. Pa rol Gos po di ne, vie me nap ra viv te od s# po do lu. La fe Bi sa kal da te sni àm do ve~ na ta ma ka, a bed ni ov trud ve~ no da mi trae; oti mi po mi na tru de we to ko {to se ga pok raj te be }e po mi nam, br zo kol ku {to go di ni te }e mi doz vo lat. (Iz le gu va.) Pa rol Uba vo, ama ima{ sin {to }e ja is pe re la ga va od me ne. Skor bo san, drt, ne ~ist, skor bo san vel mo ò. Uba vo, mo ra da bi dam tr pe liv. Vlas ta ne mo è da se fr li vo pran gi. ]e go zdro bam, ì mi fi ti lov {to mi sve ti, ako ne ka de na tes no go na ~e kam pa ako sa ka sto pa ti ne ka bi de vel mo à. Ne ma da mu se smi lu vam na go di ni te, }e go sma~ kam sa mo ako u{ te ed na{ mi iz le ze pred o~i. (Se vra }a La fe.) La fe Mom ~e, tvo jot gos po dar i gaz da se oè ni. Eve no vost za te be: se ga ima{ no va gos po dar ka. Pa rol Jas naj se ri oz no go mo lam va {e to lordst vo da gi pov le ~e va {i te nav re di. Toj e moj do bar gaz da; gos po da rot na ko go vis tin ski
Sekoe zlo za arno
417
Ber tram
Ber tram Za gu ben i osu den na ve~ ni ma ki. Pa rol [to te ma ~i, sr ce? Ber tram Ia ko sve ~e no pred po pot da dov za vet ne leg nu vam so nea. Pa rol
Ta ka i }e bi de. Nej ze }e ja is pra tam do ma, maj ka mi }e ja iz ves tam za om ra za ta kon nea, i zo{ to be gam, a na kra lot }e mu pi {am za ona {to ne sme am da go ka àm. Da rot ne gov }e mi pos lu ì da stig nam do ita li jan ski te me |i kaj {to bla go rod ni te se bi jat mom ci. Na po rot vo en }e go sne ma po da le ku od do mot mra ~en i om ra ze na ta è na. Pa rol
[to, {to, sr ce? Ber tram O Pa ro le moj, me pik naa v tav ~e. Be gam voj ska za da ne leg nam so nea. Pa rol Fran ci ja e dup ka za ku ~i wa i ne zas lu ù va so ni{ to ~o vek da ga zi po nea. Vo voj na, vo voj na! Ber tram Eve pis mo od maj ka mi. No {to ima u{ te va` no {to tre ba da go znam? Pa rol ]e zna e me {to e. Vo voj na, mom ~e, vo voj na! ês ta svo ja vo ku ti ja skri e na ja ~u va onoj {to ov de, do ma, kuk li~ ka ta si ja gu{ ka i vo preg rat ki te nej zi ni ma{ kos ta si ja tro {i mes to da mu se naj de ta mu kaj {to vo be sen skok pre ku ja mi bo di wa at og ne ni te ko wi na Mars. Vo dru gi zem ji! Fran ci ja e {ta la, a kqu si wa vo nea nie. Za toa nap red, vo voj na! Da li ovie mu {i~ ki }e te dr àt? Si gu ren li si? Ber tram Doj di so me ne vo mo ja ta so ba i daj mi so vet. Nej ze ved na{ ja pra }am do ma. Ut re, bez la ga, odam vo voj na a taa vo svo ja ta sa mot ni~ ka ta ga. Pa rol Pol no to |u le, br gu }e se ~ue. Te òk e pa tot: za mlad ~o vek è na ta e ka men oko lu vra tot. Za toa da be ga me, os ta vi ja hrab ro. U{ te po sa baj le. Kra lot te nav re di no ko mu za toa mu e gaj le? (Iz le gu va at.)
418 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
Pa rol Vi gi sta viv mo i te mo lit vi na ras po la ga we da gi vo di te i upa tu va te, a za da gi za dr ì te, dr è te gi pos to ja no. Opaa, apa{ ~e ed no moe, ka ko mi e sta ra ta gos po |a? La va{ Ta ka vi e: da gi ima te nej zi ni te br~ ki a jas nej zi ni te pa ri, s# }e bi de ka ko {to ve li te. Pa rol Ama jas ne ve lam ni{ to. La va{
(Vle gu va at Helena ko ja ~i ta pis mo i La va{.) Helena Maj ka mi sr de~ no me poz dra vu va. Da li e dob ro? La va{ Ne e dob ro, ama zdrav je to ja slu ì. Mno gu e ve se la, ama se pak ne e ar na. Ama fa la mu na gos po da mno gu e ar na i s# si ima na sve tot. No se pak ne e ar na. Helena Ako e mno gu ar na {to ja ma ~i pa ne e mno gu ar na? La va{ Na vis ti na e mno gu ar na, vi ve lam, os ven vo dve ra bo ti. Helena Koi dve ra bo ti? La va{ Pr va ta, {to ne e na ne bo kaj {to bog tre ba {to po br gu da ja pra ti. Vto ra ta, {to e na zem ja, od ka de gos pod {to po br gu tre ba da ja is po ra ~a. (Vle gu va Pa rol.) Pa rol Bog da ve bla gos lo vi, sre} na gos po |o.
[to zna ~i ne ste mno gu glup, za{ to mno gu glu pa ci, pla zej }i si gi ja zi ci te va mu-ta mu, gi ote ra le gos po da ri te vo pro past. Da ne se ve li ni{ to, da ne se pra vi ni{ to, da ne se znae ni{ to i da se ne ma ni{ to, zna ~i vo go lem del da se pok ri va va {e to zva we koe re ~i si ce lo iz vi ra od naj sit no to del ~e na ni{ to to. Pa rol Da te ne ma, ti si gad. La va{ Tre ba {e da ka è te, gos po di ne, Pred eden gad, ti si gad, od nos no Pred me ne ti si gad. Ova bi bi lo naj to~ no, gos po di ne. Pa rol Bri {i, ti ve lam, ti si ed na it ra bu da la. Te ~it nav. La va{
Helena Se na de vam gos po di ne, de ka ne ma te ni{ to pro tiv da bi dam sre} na. Da li me ~it nav te vo se be, gos po di ne ili ve na u ~i ja da me ~it ne te?
Sekoe zlo za arno
419
Pa rol
Pa rol Vo se be, ga du. La va{
[tom ova do vas stig ne, ved na{ da po ~e ka te na sled ni te ne go vi za po ve di. Helena
Pot ra ga ta, gos po di ne, vro di la so plod i mno gu bu da li ste ~it na le vo se be na za do vol stvo na sve tot i vo in te res na po ras tot na sme a ta. Pa rol (Na Helena) Do bar apa{, na vis ti na i plus dob ro go en. Gos po |o, gos po da rot moj no }e ska za mi nu va. Mno gu se ri oz na ra bo ta ne i zos tav no go vi ka. Go le ma ta pred nost na qu bov ta i slat ka ta slu` ba na koi vie ima te pra vo, gi priz na va so sem, no pri si len e da gi od lo ì na ne od re de no vre me: A li {u va we to od niv i doc ne we to }e ro di no vi slas ti, {to se ga vri jat vo ka za not na za uz de no to vre me za po doc na da {ik nat so najs tras tve na ra dost i pe ha rot na za do vols tvo to da go prep la vat. Helena Da li po ve la u{ te ne{ to? Pa rol Ba ra u{ te ved na{ da se zbo gu va te so kra lot i ova br za we da go pret sta vi te ko pot re ba va {a {to }e ja pot kre pi te so pri ~i ni koi toj ~e kor naj dob ro }e go op rav da at. Helena [to dru go za po ve da?
Vo s# }e gi sle dam ne go vi te èl bi. Pa rol Ta ka }e pre ne sam. Helena Ve mo lam. Aj de mom ~e. (Iz le gu va at so Pa rol na raz li~ ni stra ni.)
420 Scena 5

Vilijam [EKSPIR
La fe (Na Ber tram) Ve mo lam gos po da ru, koj mu e kro ja~? Pa rol
(Vle gu va at La fe i Ber tram.) La fe
Se na de vam de ka ne mis li te za ne go de ka e voj nik. Ber tram Ba{ mis lam de ka e i toa do ka àn vo svo ja ta sme lost. La fe
Gos po da ru! La fe Dob ro go poz na vam. Da, gos po da rot, toj; Gos po da rot e do bar ra bot nik, mno gu do bar kro ja~. Ber tram
Si gur no toj sa mi ot ve ube dil. Ber tram I dru gi, se raz bi ra, {to go vi de le na de lo. La fe To ga{ mo jot son ~ev ~a sov nik ne ra bo ti dob ro; mis lev de ka ~u ~ur li ga va e stra~ ka. Ber tram Pa rol Ve uve ru vam, gos po di ne, de ka toj e mno gu u~en a i hrab ros ta ne mu ne dos ti ga. La fe To ga{ is pad nav gre{ nik vo vr ska so ne go vo to is ku stvo a pres tap nik vo vr ska so ne go va ta hrab rost; pa ta ka po lo` ba ta mo ja e opas na za{ to ni ka ko da naj dam po ka ju va we vo mo e to sr ce. Eve go do a |a. Ve mo lam spri ja te le te n#. ]e se tru dam da bi de me pri ja te li. (Vle gu va Pa rol.) Pa rol (Na Ber tram) Ona }e bi de nap ra ve no, gos po da ru. Ba{ ka ko {to & za po ve dav te. Ber tram Gi na pi {av pis ma ta, bo gats tvo to go sok riv, na re div ko wi te da ni gi spre mat, i no }e ska ko ga tre ba so ne ves ta ta v kre vet da spi jam }e svr {am pred da po~ nam. La fe (Na stra na) Dob ri ot pat nik svr {u va so le zet pri kra jot na obe dot, no ko ga vo ne ko go tri tre ti ni se la ga i ko ris ti op {to poz na ta vis ti na za pok raj nea da prov ne ed no ~u do ni{ tos ti, tak vi ot tre ba ed na{ da se ~ue a tri pa ti da se te pa. (Na Pa rol) Gos pod ne ka vi e na po mo{, ka pe ta ne. Da, gos po da ru. Ber tram I }e si za mi ne ve ~er va? (Na stra na na Pa rol) Oti de li taa kaj kra lot? Pa rol
Sekoe zlo za arno
421
Pa rol
Ber tram (Na Pa rol) Da ne ima ne kak va ne tr pe li vost po me |u vel mo à va ov de i vas, gos po di ne? Pa rol Ne znam ka ko sum pad nal vo ne mi lost kaj ne go vo to lords vo. La fe
Za rem ne go poz na va te? Ber tram Mno gu dob ro; a i op {to to mis le we ve li de ka e mno gu ce net ~o vek. No eve pran gi te mi idat. (Vle gu va Helena.) Helena
Sa mi iz ma ri fe ti sav te da pad ne te vo nea, so se ~iz mi, so se ma mu zi i so se s# ka ko onoj {to skok na vo pa la ~in ka, i po ve }e bi sa ka le da se iz vle ~e te ot ta mu za pak da skok ne te odo{ to ne koj da ve pra {a zo{ to vo op {to ste sko ka le. Ber tram Mo è bi, gos po di ne, mis li te za ne go de ka e ne koj drug. La fe Ta ka i se ko ga{ }e mis lam, pa ma kar da go naj dam ka ko se mo li na bo ga. Zbo gum, gos po di ne i za pom ne te {to }e vi re ~am: ne ma leb vo ovaa tol ku les na ko rup ka. Du {a ta na ovoj ~o vek mu e sa mo vo ali{ ta ta. Ne moj te da mu ve ru va te ta mu kaj {to sta nu va zbor za po te{ ki pos le di ci. Vak vi ko ne go na ki la sum gi skro tu val i dob ro im ja znam pri ro da ta. Zbo gum, mus je, jas go vo rev mno gu po dob ro za vas odo{ to vie ste me za dol ì le ili }e me za dol ì te. Ama bi tre ba lo na lo {o to so dob ro da vra }a me. (Iz le gu va.) Pa rol Iz gle da ne ma {to dru go da pra vi gos po di not, sa mo me li. Ber tram Ne e ta ka.
Zbo ru vav, gos po da ru, ka ko {to mi na re div te vie, so kra lot i od ne go doz vo la do biv ved na{ da za mi nam; edins tve no toj sa ka na sa mo so vas da po raz go va ra. Ber tram ]e ja po ~i tu vam ne go va ta vol ja. Ne tre ba da se ~u di te, Helena, na pos tap ka ta mo ja, ko ja sog las na ne e so okol nos ti te, i odi pro tiv is pol nu va we to i iz vr {u va we to na mo ja ta dol `nost za kon ska. No ne bev pod got ven ni mal ku za tak va ra bo ta, za toa vo neb ra no sum fa ten i mo{ ne nep rib ran. Toa me te ra da po ba ram od vas da za mi ne te do ma u{ te ved na{ bez da me pra {a te, tu ku da po go di te sa mi zo{ to ova go ba ram; bi dej }i po dob ri se mno gu pri ~i ni te odo{ to na vi dum tie se ~i nat, a pos tap ki te moi so dr àt vo se be nu` da po go le ma ot kol ku vi iz gle da na prv pog led vam {to ne ja zna e te. Ova e za maj ka mi. (Toj & da va pis mo.) ]e se vi di me po dva de na, pa na umot va{ ve pre pu{ tam. Helena Gos po da ru, ne mam {to da ka àm os ven de ka sum va{ naj po ko ren slu ga.
422
Ber tram Dob ro, dob ro, dos ta za toa. Helena
Vilijam [EKSPIR
Helena ]e ja is pol nam za po ved ta va {a, gos po da ru naj mil. Ka de mi se lu |e to? Gos po di ne, zbo gum. (Iz le gu va Helena so prid ru` ba ta na ed na stra na.) Ber tram Odi si do ma kaj {to ni ko ga{ ne ma da doj dam do de ka ra ce ve mi dr àt me~ a ba ra ba not vo en vi ka. Nap red, vo beg stvo! Pa rol
I de ka vez den od s# sr ce }e se tru dam da go zas lu àm ona koe mo ja ta prip ros ta sud bi na mi go us kra ti i da sta nam dos toj na na svo ja ta go le ma sre }a. Ber tram Dos ta za toa. Mno gu mi se br za. Zbo gum. Po br zaj te do ma. Helena Ve mo lam, gos po da ru, pros te te mi. Ber tram Za {to da vi pros tam? Helena Ne sum dos toj na na bo gats tvo to {to go imam, i ne sme am da ka àm de ka e moe, ia ko e moe; pa se ga ko up la {en kra dec bi sa ka la da go kra dam ona {to za kon ski e moe. Ber tram [to sa ka te u{ te? Helena Ne{ to, koe i ne e mno gu; vsu{ nost ni{ to. Ne bi vi ka à la {to e, gos po da ru. No se pak: sa mo tu |in ci i nep ri ja te li se raz de lu va at bez bak ne`. Ber tram Ve mo lam, ne za dr ù vaj te me, ka ~e te se na ko wot.
Sa mo hrab ro! Nap red! (Iz le gu va at na dru ga stra na.)
în TRETI
Scena 1
(Tru bi. Vle gu va at voj vo da ta od Fi ren ca i dvaj ca ta vel mo ì Di men so gru pa voj ni ci.)
Voj vo da ta Ta ka pod rob no se ga, ed na po ed na, gi ~uv te naj va` ni te pri ~i ni za ovaa voj na, za ~ie go le mo re {a va we, mno gu krv se pro li i u{ te }e se pro lie za{ to e èd na. Pr vi ot Di men
Pr vi ot Di men No si gu ren sum de ka mla di te od na {i ot na rod koi mi rot odam na gi gu {i, se koj dnev no }e idat vo pot ra ga po lek. Voj vo da ta
Sve ta iz gle da ovaa bor ba od stra na na va {a ta mi lost; cr na i stra{ na od stra na na nep ri ja te lot. Voj vo da ta Za toa ni e ~ud no {to rod ni na ta na{, kra lot na Fran ci ja, vo tol ku pra vi~ na ka u za, ne ma raz bi ra we za mol bi te na {i za po mo{. Vto ri ot Di men Gos po da ru do bar, pri ~i ni te na dr à va ta na {a ne mo àm da gi ce nam os ven ka ko obi ~en ~o vek, nad vor od vlas ta koj {to ja za mis lu va go le ma ta sli ka na so ve tot so {tu ri te svoi mo }i; za toa ne ma da se drz nam da ka àm {to mis lam za toa, za{ to ne jas ni te moi pret pos tav ki se ko ga{ mi iz le gu va le gre{ ni bez og led kol ku da mi se ~i ne le to~ ni. Voj vo da ta Ne go vo e da pra vi ka ko sa ka.
I dob re doj de ni }e bi dat i si te po ~es ti {to od nas mo àt da let nat vrz niv ni te gra di }e pad nat. Vie si gi zna e te dob ro va {i te mes ta; ko ga pret pos ta ve ni ot pa |a, toj pa |a za vam mes to da vi ot sta pi. Ut re odi me vo bit ka! (Tru bi. Iz le gu va at.)
424 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
Gro fi ca ta (Go ~i ta pis mo to glas no) Vi is pra tiv snaa. Taa go spa si kra lot no me za ko pa me ne. Se oè niv so nea no ne spi ev me za ed no. Se za kol nav nes pi e we to da bi de za na vek. ]e slu{ ne te de ka sum po beg nal. Po dob ro od me ne da doz na e te odo{ to od dru gi. S# do de ka sve tot e do vol no {i rok me ne }e me ne ma. So se ta dol `na po ~it, Va {i ot nes re }en sin Ber tram. Ova ne e dob ro, sin ko moj nez rel i nag lit, da po beg ne{ od mi los ta na eden tol ku do bar kral, i ne go va ta lu ti na da ja nav le ~e{ na svo ja ta gla va ot fr laj }i ed na de voj ka dob les na tol ku {to ni e den kral ne bi ja prez rel. (Vle gu va La va{.) La va{ O gos po |o, nad vor vi stig na le ma~ ni ves ti od dvaj ca voj ni ci i mla da ta gos po dar ka me |u niv. Gro fi ca ta
(Vle gu va at gro fi ca ta so pis mo i La va{.) Gro fi ca ta S# is pad na ona ka ka ko {to po sa ku vav, os ven {to toj ne do a |a so nea. La va{ @i mi s#, mis lam de ka mo jot mlad gos po dar e mo{ ne me lan ho li ~en ~o vek. Gro fi ca ta A vrz os no va na {to, vi se mo lam? La va{ Pa toj gle da vo svo i te ~iz mi i pee, si ja do te ru va ja ka ta i pee, pos ta vu va pra {a wa i pee, za bi te si gi ~ep ka i pee. Poz na vam eden tip so ta kov me lan ho li ~en na vik koj {to si go pro da de imo tot za pes na. Gro fi ca ta Da vi dam {to pi {u va i ko ga mis li da doj de. (Go ot vo ra pis mo to i ~i ta.) La va{ (Na stra na) Po ve }e ne mi e Izabela po }ef ot ka ko se vra tiv od dvo rot. Na {i te sta ri ri bi i na {i te sel ski Iza be li ne mo àt da se spo re dat so ri bi te i Iza be li te od dvo rot. Na mo jot Ku pi don mu se sma ti umot i se ga zap nav da sa kam ko {to zap nu va da gi sa ka pa ri te ne koj iz vet re an sta rec ko go sto ma kot odam na go iz dal. Gro fi ca ta [to ima me ov de? La va{ Ona {to go ima ta mu.
Za {to se ra bo ti? La va{ Dob ro, ima i ne{ to ute{ no vo ves ti te, ne{ to smi ru va~ ko. Sin vi ne ma da go ubi jat tol ku br gu ka ko {to si mis lev. Gro fi ca ta A zo{ to bi go ubi le? La va{ Ova go ve lam, gos po |o, vo slu ~aj da mu ja zbri {al, a slu {am ba{ ta ka sto ril. Opas nos ta do a |a od iz le gu va we to na meg dan; tu ka ma ì te gi tre bat ia ko se do bi va at i de ca. No eve gi idat pa doz naj te po ve }e od niv. [to se od ne su va do me ne, jas sa mo ~uv de ka
Sekoe zlo za arno
425
Gro fi ca ta
sin vi mu ja zduv nal. (Vle gu va at Helena so pis mo i dvaj ca ta vel mo ì Di men.) Vto ri ot Di men (Na gro fi ca ta) Bog da ve var di i ~u va, gos po |o. Helena Gos po |o, gos po da rot moj za mi na, za mi na za na vek. Pr vi ot Di men Ne ve le te ta ka. Gro fi ca ta (Na Helena) Pri be re te se. Ve mo lam, gos po da, vo ì vo tot ose tiv tol ku nap li vi na ta ga i ra dost {to ni e den od niv ko ga ta ka apan sas me ud ri ne mo è da me na te ra da re a gi ram ko è na. Ka de e sin mi, ve mo lam? Pr vi ot Di men Za mi na gos po |o vo slu` ba na voj vo da ta od Fi ren ca. Idej }i od ta mu go sret nav me po pat a ot ka ko }e ja za vr {i me ra bo ta ta na dvo rot pov tor no se vra }a me ta mu. Helena Pis mo to ~uj te mu go, gos po |o, mo jot pa so{. (Go ~i ta na glas.) Ko ga }e us pe e{ da doj de{ do prs te nov na prs tot, koj {to ni ko ga{ ne ma da go iz va dam, i ako mi po ka è{ de te za~ na to vo te be na koe jas mu sum tat ko, to ga{ mo è{ da me na re ~e{ sop rug; no za tak vo to ko ga jas do da vam ni ko ga{. Ova e pre su da ta stra{ na.
Vie, gos po da, go do ne sov te pis mo to? Pr vi ot Di men Da, gos po |o, no ko ga ~uv me {to ve li, à li me za tru dot. Gro fi ca ta Te mo lam, ~e do, obod ri se mal ku. Ako si ot strad go pri ma{ pri sr ce mo ja ta po lo vi na }e ja sot re{. Sin mi be {e, no ime to }e mu go iz mi jam od krv ta mo ja i ti }e mi bi de{ edins tve na ta ro` ba. kon Fi ren ca, re kov te, trg nal? Pr vi ot Di men Da, gos po |o. Gro fi ca ta Za da sta ne voj nik? Pr vi ot Di men Tak va mu e na me ra ta bla go rod na, a ve ru vaj te, Voj vo da ta }e mu gi po da ri po ~es ti te dol `ni {to re dot si gi no si. Gro fi ca ta Se vra }a te ta mu? Vto ri ot Di men Da, gos po |o, naj br gu {to mo è me. Helena Do de ka ne sum bez è na, ne mam ni{ to vo Fran ci ja. Ova e ìv pe lin. Gro fi ca ta Ba{ ta ka pi {u va ta mu?
426
Helena Ba{ ta ka. Vto ri ot Di men
Vilijam [EKSPIR
Ve mo lam ko ga sin mi }e go vi di te pov tor ka è te mu de ka so me ~ot ne }e mo è da ja vra ti za gu be na ta ~est. A os ta na to to ve mo lam na pis me no da mu go pre da de te. Pr vi ot Di men Nie na us lu ga vi sto im e gos po |o, za ova i za {to bi lo dru go va` no. Gro fi ca ta Bla go da ram, no us lu ga so us lu ga se vra }a. Prij de te, ve mo lam. (Iz le gu va at si te os ven Helena.) Helena Do de ka ne sum bez è na ne mam ni{ to vo Fran ci ja. Ni{ to vo Fran ci ja do de ka ne sum bez è na. ]e ne ma{ ni ed na, Ru si on, ni ed na vo Fran ci ja; a po toa pak s# }e ima{. Gos po da ru moj si rot, za rem jas te pro te rav od zem ja va i sto riv krev ko to te lo tvoe da se iz lo ì na vet rot od bez mi los na ta voj na? Za rem jas bev taa {to te pro te ra od ve se li ot dvor kaj {to be {e ga |an od uba vi o~i, da sta ne{ me ta na za ~a de ni te pu{ ki? O vie olov ni zrn ca {to ja va te bes no na br za ta se ka vi ca od og not po kriv pat trg ne te, ras pa raj te go mo} ni ot voz duh {to pla ~e i pak ì vee, no ne udi raj te vo ne go. Ako ne koj pu ka vo ne go, ne go jas sum go pra til. Ako ne koj jur ne kon ot vo re ni te mu gra di jas sum pre dav ni kot {to na toa sum go na vel, pa ia ko ne sum go ubi la, jas sum pri ~i na ta {to tak va smrt go sna{ la. Po ar no bi mi bi lo kr vo è den lav da sret nam ka ko bol no ri ka od lu ta glad ma ~en; po ar no bi mi bi lo si te be di {to pri ro da ta is kon ski gi kot ka na ed na{ da me stre fat. Ne, doj di do ma, Ru si on,
Toa e sa mo bez o~ nos ta na ne go va ta ra ka, so ko ja sr ce to si gur no ne mu bi lo sog las no. Gro fi ca ta Ne mal ni{ to vo Fran ci ja do de ka ne os ta nel bez è na? Ov de ne ma ni{ to po dob ro za ne go od ovaa ne go va è na ko ja zas lu ù va gos po din ne koj ko go dva e set vak vi pros ti mom ci go slu àt a nej ze ja vi ka at gos po |o se koj ~as. Koj be {e so ne go? Vto ri ot Di men Slu ga ta sa mo i eden gos po din ko go pov re me no sum go sret nal. Gro fi ca ta Mo è bi Pa rol, ne? Vto ri ot Di men Tok mu ta ka, gos po |o, toj. Gro fi ca ta Mno gu ras i pan ~o vek, poln zlo ba. Sin mi si ja ras i pu va pri rod no dob ra ta na rav za ve den od ne go. Vto ri ot Di men Ta ka e, gos po |o dob ra, toj man gup i prem no gu ima od toa za ra di koe mis li de ka ima mno gu. Gro fi ca ta Gos po da, dob ro mi doj dov te.
427
od kaj {to ~es ta od opas nos ta is kam ~u va sa mo luz ni, i kaj {to naj ~es to se gu bi s#. Odov de si odam; toa {to sum ov de te za dr ù va te be ta mu. Za rem da os ta nam ov de? Ne, ne, ia ko ov de voz du hot raj ski ku }a ta ja pav ka i an ge li vo nea slu àt. Za mi nu vam od ov de za {e po tot na so àl ba ta za begs tvo to moe da ja vi ute ha za tvo e to uvo. Svet li no zgas ni, tem ni co sle zi strad na za ko kra dec si rot, so mra kot da be gam jad na.
(Tru bi. Vle u va at voj vo da ta od Fi ren ca, Ber tram, Pa rol, voj ni ci. Ba ra ba ni i tru bi.) Voj vo da ta (Na Ber tram) Za po ved nik na na {a ta ko wa ni ca si ti, a nie, pol ni na de`, ja po lo ù va me se ta qu bov i ver ba vo tvo jot us peh. Ber tram Gos po da ru, to var pre te òk e toa za mo it e ple }i, no se pak }e se tru di me da go do te ra me za ra di ka u za ta va {a pra vi~ na do sa mi ot liz gav rab na am bi sot. Voj vo da ta To ga{ trg ni, i sre }a ta ne ka za ig ra na {le mot tvoj sve tol ko bod ra za{ tit ni~ ka. Ber tram Ba{ de ne ska, go lem Mar se, sta pu vam cvrs to vo re do vi te tvoi, so ni{ ta ta da gi os tva ram ko go lem pa za~, qu bi tel na ba ra ba not, a na qu bov ta mra za~. (Iz le gu va at.)
428 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
Rej nal do Pros te te mi, gos po |o, da vi go da dev pis mo to u{ te sno{ ti mo è bi }e ja dov ta sav te ia ko ov de ve li de ka go ne we to ne bi po mog na lo. Gro fi ca ta I koj an gel se ga }e bdee nad ovoj ne dos to en sop rug? Za ne go ne ma us peh os ven ako mo lit vi te nej zi ni koi ne bo to qu bi da gi slu {a i sa ka da gi is pol ni, ne go spa sat od gne vot na prav da ta bo` ja. Pi {u vaj, pi {u vaj, Rej nal do, do ovoj ne dos to en ma` na ne go va ta è na. Ne ka se koj zbor te ì kol ku nej zi na ta vred nost, ko ja ne mu pre les na mu se ~i ni; mo ja ta lu ta bol ka, ia ko toj mal ku ja ~uvs tvu va, sro ~e te ja mo} no i sil no. Naj po god ni ot glas nik is pra te te go ta mu. ko ga gla sot do ne go }e stig ne de ka za mi na la mo è }e se vra ti, a se na de vam is to i taa ko ga }e doz nae za ova, br gu na zad }e se vra ti vo de na ov de od ~is ta qu bov. Koj od niv dvaj ca mi e po mil sr ce vo moe ne mo è da ka è. Zgri è te go glas ni kot. God ni te mi ste` na le, sr ce vo me bo li bez me ra, da pla ~am ja dot, da go vo ram ta ga ta me te ra. (Iz le gu va at.)
(Vle gu va at gro fi ca ta i Rej nal do, nej zi ni ot up rav nik so pis mo.) Gro fi ca ta Bo è! Zo{ to go pri miv te pis mo to od nea? Za rem ne na se tiv te de ka }e go sto ri toa {to go sto ri is pra }aj }i mi pis mo? Pro ~i taj te go u{ te ed na{. Rej nal do (Go ~i ta pis mo to) Axi ja sta nav vo Sen @ak poj dov, jas na qu bov ta & zgre {iv pa za po ko re nie po go la ta zem ja se ga bo so no ga ga zam so za vet svet za gre vot da bi dam na is ku {e nie. Pi {e te, pi {e te, za od te kot na kr va va ta voj na mo jot naj mil gos po dar, si not va{ drag, da se vra ti. Bla gos lo ve te go do ma vo mir, a od da le ku jas ime to }e mu go pos ve tam so mo lit vi slat ki. Ma ki te pod ne se ni ne ka mi gi pros ti me ne, ne go va ta prez re na Ju no na, {to go is pra tiv da yem ne da le ku od dvo rot na meg dan so du{ ma ni lu ti kaj {to smrt ta nad vred ni te pos to ja no dem ne. Pre do bar e, pre u bav za smrt ta i za me ne za slo bo da da mu da dam, po ar no me ne ne ka me ze me. Gro fi ca ta Ah kol ku os tri osi la vo zbo ro vi te naj bla gi nej ni! Rej nal do, go le ma gre{ ka sto riv te, ve lam, {to doz vo liv te da za mi ne ta ka. Da zbo ru vav so nej ze }e ja od vra tev od na me ra ta nej zi na vak va {to va ka taa ja spre ~i.

(Nad vor od Fi ren ca. Vle gu va at ed na sta ra vdo vi ca, }er ka & Di ja na, Ma ri ja na i dru gi gra |a ni na Fi ren ca.) Vdo vi ca ta Va mu, va mu, oti ako se dob li àt do gra dot ni{ to ne ma da vi di me. Di ja na Ve lat fran cus ki ot grof si te po ~es ti gi zas lu ìl. Vdo vi ca ta Ve lat de ka go za ro bil niv ni ot gla ven ko man dant i de ka so svo ja ra ka go so se kol bra tot na voj vo da ta. Ama po pus to se tru dev me; oti doa na dru gi ot kraj. Slu {aj te! Po tru bi te }e zna e me. Ma ri ja na Da odi me na zad, pa da se za do vo li me so ona {to }e ni go pre ka àt. Pa, Di ja na, pri ~u vaj se mal ku od onoj fran cu ski grof. Ime to na de voj ka ta e nej zi na ta ~est i ni ed no nas led stvo ne e tol ku bo ga to ka ko ~es ta. Vdo vi ca ta (Na Di ja na) Na kom {iv ka ta & ka àv ka ko ne te os ta va na mir eden gos po din od ne go va ta svi ta. Da li ova e pa tot? Ma ri ja na Vdo vi ca ta Go znam toj apa{, be sil ka zas lu ù va! Ne koj si Pa rol. Ra sip nik koj {to gi iz vr {u va pod ve du va wa ta za ovoj mlad vel mo à. û vaj se od niv, Di ja na; niv ni te ve tu va wa, za ve du va wa, zak let vi, da ro vi i si te sli~ ni ma ri fet lu ci na po ho ta ta so se ma se po i nak vi odo{ to na prv pog led iz gle da at. Mno gu de voj ki nas tra da le od niv; a najs tra{ no to e {to pri me rot {to gi po ka ù va
429
stra vo ti i te na uni{ te na ta ne vi nost ne mo è da gi zas tra {i i spre ~i dru gi te, tu ku i tie, ko mu vi bez gla va, se fa }a at na is to to le pi lo. Mis lam de ka ne tre ba u{ te da ti so lam pa met, tu ku de ka sa ma ta va {a ~es nost }e ve za dr ì da os ta ne te na ona na {to ste, pa ma kar pri toa da ne ma dru ga opas nost os ven gu be we na sops tve na ta pris toj nost. Di ja na Ne moj te, vi se mo lam, da se gri ì te za me ne. (Vle gu va Helena ob le ~e na ka ko po kaj ni~ ka.) Vdo vi ca ta Se na de vam de ka e ta ka. No gle daj te, do a |a ne kak va po kaj ni ca. Znam de ka }e pres to ju va kaj me ne. Si te tie se is pra }a at kaj me ne do ma. ]e ja pra {am. Bo è, po mo ì po kaj ni ce. Ka de ako ne e taj na? Helena Vo Sen @ak le Gran. No ka è te mi, ve mo lam, ka de axi i te na ko nak gi pri ma at? Vdo vi ca ta Vo Sve ti Fran ci sko ved na{ tu ka do grad ski te por ti. Helena
Da, toj e. (Od da le ku se slu {a at zvu ci od mar {i ra we.) ûj te gi, na va mu idat. Ako pri ~e ka te mal ku, sve ta axi ke, do de ka tru pi te ov de mi nat, sa ma ta }e ve od ve dam do va {i ot ko nak u{ te po ve }e {to ja znam do ma }in ka ta va {a ko sa ma ta se be.
430
Helena Vie ste taa? Vdo vi ca ta
Vilijam [EKSPIR
Di ja na Ima eden gos po din {to slu ì kaj gro fot sa mo lo {o go vo ri za nea. Helena
Ako vi e mi lo, axi ke, toa sum jas. Ka ko se vi ka? Helena Di ja na Vi bla go da ram; }e po ~e kam kol ku {to tre ba. Gos po din Pa rol. Vdo vi ca ta Helena Do a |a te, mi se ~i ni, od Fran ci ja? Helena Tok mu ta ka. Vdo vi ca ta Ov de }e vi di te eden va{ zem jak koj {to se po ka à go lem ju nak. Helena Ka ko se vi ka, ve mo lam? Di ja na Vdo vi ca ta Gro fot od Ru si on. Ste ~u le za ne go? Helena Sa mo sum ~u la, s# naj u ba vo za ne go ve lat no ka ko iz gle da, ne znam. Di ja na Ov de se is tak na mno gu, bez og led koj e. Od Fran ci ja po beg nal, ka ko {to ve lat, za{ to kra lot go oè nil pro tiv ne go va ta vol ja. Mis li te de ka e ba{ ta ka? Helena O, da, ba{ e ta ka. Ja znam ne go va ta è na. Si gur no, dob ra du {o, ka de i da e taa se ga sr ce to & se ste ga. Ovaa mo ma mla da mo è uba vi ra bo ti da & iz nap ri ka è, ako sa ka. Helena [to sa ka te da ka è te? da ne & fr lil oko za qu be ni ot grof na ne za kon ski na ~in? Vdo vi ca ta Tok mu ta ka i vo toa ne se sno bi da ko ris ti se ka kov na ~in {to mo è da ja na~ ne ne` na ta ~est na ed na mo ma. Kut ra ta taa, mo ra da e te{ ko rop stvo da bi de{ è na na grof {to te pre zi ra. Pa mis lam de ka e vo pra vo. Vo spo red ba so gla sot i vred nos ta na go le mi ot grof taa e tol ku bez na ~aj na {to ni ime to ne tre ba da & se spo me nu va. Sa mo ~es ta i skrom nos ta & vre dat a niv ba rem ne sum ~u la ne koj da gi cr ni. Di ja na
Sekoe zlo za arno
431
Helena
No taa znae da se bra ni mno gu ~es no, po ~es no ne mo è da bi de. Ma ri ja na
Mo è bi e ra net vo voj ni ve. Par tol Bog da ~u va i da bra ni od dru go. (Vle gu va at so ba ra ba ni i zna mi wa Ber tram i Pa rol za ed no so gru pa voj ni ci.) Vdo vi ca ta Eve gi, idat. Onoj e An to nio, naj sta ri ot sin na voj vo da ta; onoj Es ka lo. Helena (Na Pa rol) Be sil ka e za te be! Koj e fran cu zi not? Ma ri ja na Di ja na Onoj on de so per ce to. Mno gu {ar man ten ju nak. Ka mo da ja sa ka svo ja ta è na. Da be {e po ~e sen }e be {e i po do bar. Za rem ne e ubav gos po din? Helena Mno gu mi se do pa |a. Di ja na [te ta {to ne e ~e sen. Ene go i toj pod lec {to go vle~ ka po raz ni mes ta. Da sum ne go va gos po |a, bi go ot ru la toj po dol gad. Helena Koj e toj? Vdo vi ca ta i Ma ri ja na Di ja na Onaa maj mun ska muc ka so epo le ti. [to se oma cu ril ta ka? Qu bez no po nu da ta ja pri fa }a me. (Iz le gu va at.) (Na Pa rol) I za tvo ja ta stroj ni~ ka ve{ ti na! (Iz le gu va at Ber tram, Pa rol i voj ni ci te.) Vdo vi ca ta Voj ska ta po mi na. Aj de axi ke, odi me pra vo na ko nak. Od mi ro sa ni te is pos ni ci imam ~et vo ri ca ili pet mi na do ma {to odat za Sen @ak. Helena Po kor no vi bla go da ram. Ako na gos po |a va i na ova li~ no mo me im e po vol ja da ve ~e ra at so nas, tro {o ci te i se ta bla go dar nost }e bi dat moi. A da se od dol àm so sem na ovaa ~ed ni ca ne koi so ve ti }e & da dam vred ni za po men. (Na stra na) Ba ra ba not da go za gu bam? Sjaj no! Ma ri ja na Ne{ to e mno gu zbu net i sme ten. Gle daj te, n# na mi ri sa. Vdo vi ca ta
432 Scena 6
Vilijam [EKSPIR
Pr vi ot Di men Ve }e ja ima te: ne ka go pro naj de i ne ka go do ne se svo jot ba ra ban za koj {to ~uv te kol ku sa mo u ve re no se fa li de ka sa mi ot }e go vra ti. Vto ri ot Di men Jas, so ed na gru pa na {i voj ni ci, ne na dej no }e go na pad nam. ]e iz be ram tak vi koi, si gu ren sum, ne ma da gi ras poz na va od nep ri ja tel ski te. ]e go zbu ni me i }e mu gi vr ze me o~i te ta ka {to ce lo vre me }e mis li de ka se na o| a vo lo go rot na nep ri ja te lot ia ko }e go do ne se me vo na {i ot. Vie pri sus tvu vaj te na sos lu {u va we to: ako toj, fa ten vo neb ra no i ob ze men od ku ka vi~ ki strav, ko ga }e mu se ve ti ì vo tot, ne se po nu di da ve pre da de i da im go ka è s# ona {to pro tiv vas go znae i toa sta vaj }i ja so zak let va vo za log svo ja ta bes mrt na du {a, to ga{ po ve }e ni ko ga{ ne ve ru vaj te vo mo ja ta mo} za re zo ni ra we. Pr vi ot Di men
(Vle gu va at Ber tram i dvaj ca ta vel mo ì Di men.) Vto ri ot Di men (Na Ber tram) Pa, gos po di ne moj do bar, ne ka sam gi va di kos te ni te od og not. Ka ko znae i umee. Pr vi ot Di men (Na Ber tram) Ako ne ot kri e te de ka e obi ~en pros tak, za gu be te ja se ta po ~it kon me ne. Vto ri ot Di men Me ur od sa pu ni ca, gos po di ne. Ber tram Mis li te do tol ku me vle ~e za nos? Vto ri ot Di men Ve ru vaj te mi, gos po di ne. Od moe li~ no is ku stvo vi ve lam, bez zlo ba, ka ko da mi e rod ni na, toj e ku ka vi ca nad ku ka vi ci te, la` go ko mu ni Min ha u zen ne mu e ra men, ~o vek {to se koj ~as go pre kr {u va ve tu va we to, kre ten {to ne ma ni ed na oso bi na {to bi mo è la da go zas lu ì va {e to vni ma nie. Pr vi ot Di men Bi bi lo uba vo da mu go vi di te pra vo to li ce, ina ku toj, ako prem no gu se pot pre te na ne go va ta ~es nost ko ja, za àl, ja ne ma, mo è vo da den mo ment, va èn i do ver liv, ko ga ste vo naj go le ma opas nost, da ve os ta vi na ce di lo i da vi go svr ti gr bot. Ber tram Ka mo da mi se uka è po god na pri li ka pa da go sta vam na pro ba.
O, pu{ te te go, za smea ba rem, da go vra ti svo jot ba ra ban. Toj ve li de ka smis lil ka ko. Pa ako vie, i ko ga }e mu go spoz na e te vis tin sko to li ce i ko ga }e vi di te vo kak va bez vred na sme sa se sto pil ovoj la èn gru men zla to, ako vie i to ga{ ne go sme ta te za apa{ so ko go tre ba apa{ ki i da se pos ta pu va, to ga{ }e re ~am, va {a ta nak lo nost kon ne go e ne po ko leb li va. Eve go ide. (Vle gu va Pa rol.) Vto ri ot Di men (Na stra na) O, ba rem za smea (Na glas) ne spre ~u vaj te go da si ja zas lu ì ~es ta {to po de lo to mu sle di; doz vo le te mu vo se koj slu ~aj da go vra ti ba ra ba not. Ber tram (Na Pa rol) Mus je! Toj ba ra ban pos to ja no vi ve vr ti v gla va i ne vi da va mir.
Sekoe zlo za arno
433
Pr vi ot Di men \a vol da go ze me, kre ne te ra ce od ne go. Se ra bo ti sa mo za eden ba ra ban i ni{ to dru go. Pa rol
ka ko {to mu do li ku va na ne go va ta ve li ~i na i toa dos led no do vi si na ta na va {a ta zas lu ga. Pa rol @i mi voj ni~ ka va des ni ca, }e go sto ram toa.
Za eden ba ra ban? Ba ra ban i ni{ to dru go? Ta ka da se za gu bi ba ra ba not! Ama ko man da pad na: na {a ta ko wa ni ca da ud ri po na {i te kri la i da gi par ~o sa sops tve ni te voj ni ci! Pr vi ot Di men Ne ma tu ka {to da se pre fr li na ko man da ta. Lo {a vo e na sre }a be {e {to ni sa mi ot Ce zar ne bi ja spre ~il da be {e ta mu i da ko man du va {e. Ber tram
Ber tram Ama ne moj te da odol gov le ~u va te. Pa rol U{ te ve ~er va po~ nu vam; ved na{ }e za pi {am u{ te ne koi sit ni ci za koi ne sum si gu ren, }e si ja obod ram sa mo do ver ba ta i }e po~ nam tres ka vi~ no da ra bo tam. Oko lu pol no} o~e ku vaj te da ~u e te u{ te od me ne. Ber tram
Pa ne ma ba{ pri ~i na da se à li me na vo e na ta sre }a. Mal ku se iz re zi liv me so gu be we to na toj ba ra ban ama {to e tu ka e. Pa rol [to e tu ka tu ka e? Ber tram
Mo è da go iz ves tam voj vo da ta de ka ste se na fa ti le na ova? Pa rol Ne znam da li }e us pe am, gos po da ru, ama se kol nam de ka }e se obi dam. Ber tram
Mo è {e da e po i na ku, ama ne e. Pa rol Ne e ama mo è da bi de. Ko ga zas lu ga ta vo slu` ba ta ne bi se da va la ret ko na onoj {to ja za ra bo til, bi go vra til toj ba ra ban ili drug, ili po ar no da me ne ma. Ber tram Ako vi sti ska gos po di ne, ne gle dam koj bi ve spre ~il. Ako mis li te de ka so va {i ot plan mo è te da go vra ti te ovoj sim bol na ~es ta ta mu kaj {to pri pa |a, so be re te hrab rost i pre ze me te go pot fa tot. Vak vi ot pod vig dos toj no }e go nag ra dam. Ako us pe e te vo ova, voj vo da ta }e ve ce ni mno gu i }e ve nag ra di Znam de ka si hra bar. Na pis me no }e ga ran ti ram za tvo i te voj ni~ ki ve{ ti ni. Zbo gum. Pa rol Ne sum za zbo ro vi tu ku za de la. (Iz le gu va.) Vto ri ot Di men Kol ku {to ri ba ta sa ka da e na su vo. (Na Ber tram) Za rem ne e ~u den, gos po di ne, {to so tol ka va sa mo u ve re nost se na fa }a da ja za vr {i ra bo ta ta za ko ja sa mi ot znae de ka ne e ka da ren da ja za vr {i? Sa mi ot se osu du va na ve~ na ma ka v pe kol.
434
Pr vi ot Di men
Vilijam [EKSPIR
vi di te dej ~e to za koe vi go vo rev. Vto ri ot Di men No re kov te de ka bi la ~ed na. Ber tram Toa i e ma ka ta. Sa mo ed na{ zbo ru vav so nea a taa be {e stu de na ko mraz, no & pra }av po ovoj ist {ut rak ko mu mu vle gov me vo tra ga da ro vi i pis ma koi mi gi vra }a {e na zad; toa be {e s# od mo ja stra na. Prek ras na e, vi ve lam. ]e sa ka te da ja vi di te? Vto ri ot Di men So go le mo za do vol stvo, gos po di ne. (Iz le gu va at.)
(Na Ber tram) Ne go poz na va te gos po di ne, ka ko {to go poz na va me nie. To~ no e de ka znae da se pik ne ne ko mu pod ko à i za ed na ne de la da iz beg ne mno gu ra bo ti {to se doz na va at za ne go, no ko ga ed na{ go v~o pi te, ne ma ka de da vi be ga. Ber tram Mis li te de ka ne ma ni{ to da nap ra vi od se to ova {to ov de tol ku se ri oz no go ve ti? Vto ri ot Di men Ni{ to vi tvr dam. Sa mo }e se vra ti so ne kak va iz mis li ca i }e se obi de da ve vr ze so dve tri la gi. Ama ve }e mu pos ta viv me sta pi ca. Ve ~er va }e mu se vi di vis tin ski ot lik; toj na vis ti na ne ja zas lu ù va va {a ta po ~it. Pr vi ot Di men Pr vin mal ku }e ve za ba vu va me so toj li sec a po toa }e go ode re me. Prv go na du {i sta ri ot gos po din La fe. Ko ga }e mu se iz va di mas ka ta, }e mi ka è te kak vo gom ce se krie vo ne go, a toa u{ te ve ~er va }e go vi di te. Vto ri ot Di men Tre ba da go pro ve ram le pi lo to. Si gur no }e se fa ti! Ber tram Va {i ot brat do a |a so me ne. Pr vi ot Di men Ka ko sa ka va {e to gos pod stvo. Odam. (Iz le gu va.) Ber tram A se ga }e ve od ve dam vo onaa ku }a, da go

(Vle gu va at Helena i vdo vi ca ta.) Helena Ako se som ne va te de ka ne sum ba{ taa ne znam to ga{ ka ko bi mo è la da ve ube du vam u{ te za{ to go gu bam tlo to vrz koe gra dam. Vdo vi ca ta Na vis ti na imot na ta sos toj ba mi e vlo {e na, no ro dum sum od bo ga ta ku }a i ne se raz bi ram vo ra bo ti vak vi pa ne bi sa ka la ni se ga ~es ta da si ja val kam so ne ~es ni de la. Helena Vdo vi ca ta Ni ti pak jas go sa kam toa. Pred s# po ve ru vaj te mi de ka ma` mi e gro fot i de ka ona {to vi go ka àv ot ka ko se ob vr zav te de ka ne ma da go pre ka è te, e vis ti na ~is ta, a pos le sfa te te de ka ne ma da zgre {i te vo ni koj slu ~aj {to }e mi po mog ne te so po mo{ ta {to od vas }e ja po zaj mam. Vdo vi ca ta ]e vi po ve ru vam, za{ to mi po ka àv te na de lo de ka ste gos po |a so mno gu dob ra imot na sos toj ba. Helena Ze me te go ova }e se zla to, ne ka so ne go ja za ku pam po mo{ ta pri ja tel ska va {a, ko ja i }e ja prep la tam, i pov tor no }e ja pla tam ko ga }e ja do bi jam. Gro fot po }er ka vi zap Se ga ja sfa }am su{ ti na ta na pla not. Helena
435
nal, uba vi na ta & ja op ko lil so op sa da blud na i re {il da ja os voi. Ne ka naj pos le se sog la si taa a ka ko }e go iz ve de toa jas naj dob ro }e & ka àm. To ga{ ne go va ta zab lu de na krv ne ma da od bie ni{ to {to taa }e go po ba ra. Prs ten gro fot na prst ima {to vo se mejs tvo to ne go vo se pre ne su va gor do od sin na sin po ve }e od ~e ti ri ili pet ve ka u{ te od ko ga pr vi ot tat ko go no sel. Toj prs ten gro fot bez mer no go ce ni; se pak vo strast zdi ven, ne ma pres kap da mu se vi di pa }e go da de, ma kar pos le da se kae.
To ga{ gle da te de ka s# e po za kon. Ne ma ni{ to dru go os ven }er ka vi pred na vi dum da mu pod leg ne na stras ta prs te not da mu go po ba ra; po toa sos ta nok da za ka è so ne go i naj pos le, jas da ja pre ze mam ulo ga ta a taa ne gib na ta da si odi. Po toa, ve lam, za svad ba ta nej zi na }e do da dam u{ te tri il ja di kru ni na ona {to ve }e go da dov. Vdo vi ca ta Se sog la su vam. Vie pak na }er ka mi daj te & na pats tvie ka ko da se dr ì za vre me to i mes to to so ovaa za kon ska iz ma ma se sov pad nat so sem. Se ko ja no} toj ide so mu zi ki i svir ki raz ni i stok me ni pes ni za ma len kos ta nej zi na. Ni{ to n# po ma ga
436
Vilijam [EKSPIR
{to so pre kor od prag go te ra me, za{ to toj zap nal ko ì vo tot od toa da mu za vi si. Helena To ga{ u{ te no} va da go spro ve de me plan ~e to: us pee li ce lo, zol na um }e bi de za za kon sko de lo, za kon ski na um za zlo de lo re {en bez grev, no pat iz ve den gre {en. No, da prej de me na ra bo ta. (Iz le gu va at.)
în ÊTVRTI
Scena 1
(Vle gu va at vto ri ot Di men so pet ili {est voj ni ci vo za se da.)
Vto ri ot Di men Ne mo è da doj de po drug pat os ven po ovoj svi ok. Ko ga }e se na fr li te na ne go, go vo re te na ne koj gro zen ja zik; ne pre ~i ako i sa mi ne go raz bi ra te za{ to bi tre ba lo da se pra vi me de ka ni koj ne go raz bi ra os ven eden me |u nas koj {to }e go naz na ~i me za tol ku va~. Tol ku va ~ot Ve mo lam jas da bi dam tol ku va~, gos po di ne ka pe ta ne. Vto ri ot Di men Ne si se za poz nal so ne go? Da li gla sot ti go znae? Tol ku va ~ot Ne, gos po di ne, ni slu ~aj no. Vto ri ot Di men A kak va to ga{ cir ku zi ja da }e ko ris ti{ ko ga }e raz go va ra{ so nas? Tol ku va ~ot Is ta na ko ja vie }e go vo ri te so me ne. Vto ri ot Di men Mo ra da mis li za nas de ka sme ne kak va stran ska edi ni ca vo slu` ba na nep ri ja te lot. Prob lem e {to toj znae {at-pat od
si te okol ni ja zi ci, za toa se koj od nas tre ba da tre ska {to }e mu pad ne na pa met. Da ne zna e me {to si go vo ri me eden na drug a da se pra vi me de ka zna e me zna ~i da ja zna e me cel ta: da gra ka me na ~av kin ski ja zik, {to po ve }e tol ku po dob ro. [to se od ne su va do vas, tol ku va ~u, vie tre ba da bi di te vis tin ski po li ti ~ar. No, le ì! Eve go ide, da ot spie dva ~a sa za po toa da se vra ti i da se kol ne vo la gi te {to sam gi is ko val. (Se kri jat. Vle gu va Pa rol. Udi ra ~a sov ni kot) Pa rol De set ~a sot. Po ed no tri ~a sa ta man }e bi de vre me da se vra tam do ma. [to }e re ~am de ka sum sto ril? Mo ra da bi de toa ne{ to ubed li vo, ne{ to kul. Ve }e po~ naa da mi du{ ka at po tra gi te, a vo pos led no vre me, ne vo li te mno gu ~es to mi ~u ka at na vra ta. Na ja zik sum hra bar od me ra ta nad vor, ama sr ce vo od nap red mi fa }a strav od Mars i ne go vi te vo i ni pa ne smee da se drz ne na ona {to ja zi kov mi go pla po ti. Vto ri ot Di men (Na stra na) Ova e pr va vis ti na za ko ja tvo jot ja zik e vi no ven. Pa rol Koj |a vol me dup na da se na fa tam da go vra tam prok le ti ot ba ra ban ko ga od po ~e tok bev sve sen i zna ev de ka ne mam na me ra ni{ to da sto ram? Mo ra da se ra nam na ne kol ku mes ta i da ka àm de ka ra ni te sum gi do bil
438
Vilijam [EKSPIR
vo bor ba. Sa mo so ma li ne mo àm da po mi nam. ]e re ~at: Va ka les no se iz vle ~e? A za go le mi ne mam sr ce. Zna ~i {to da im pla si ram? ]e mo ram, ja zi ku, da te sta vam vo us ta ta na ne ko ja mle kar ka a za se be da si ku pam drug od mas ka ta na Ba ja zit ako ti so svo i te me le wa me pi ka{ vo tak vi opas nos ti. Vto ri ot Di men
Od ko ja vi si na? Pa rol Pe de set met ri. Vto ri ot Di men Ni koj ìv ne ma da po ve ru va. Pa rol
Mo` no li e da znae koj e i ka kov e, a pak da bi de ta kov? Pa rol Eh, ko ga bi bi lo do vol no da si gi ise ~am ali{ ta ta ili da si go skr {am {pan ski ov me~. Vto ri ot Di men Ta ka ne mo è ni slu ~aj no. Pa rol Ili pak da si ja ise ~am bra da ta i da re ~am de ka toa bi lo del od stra te gi ja ta. Vto ri ot Di men Ne ma da proj de. Pa rol Ili da gi po to pam ali {a ta ta i da re ~am de ka me na pad na le i me so go li le do ko à. Vto ri ot Di men
Da imav ba rem eden nep ri ja tel ski ba ra ban. Bi se za kol nal de ka so te{ ka bor ba sum go zel. Vto ri ot Di men Se ga eden }e ~u e{. Pa rol Ko ga se ga eden nep ri ja tel ski ba ra ban (Uz bu na. Voj ni ci te iz le gu va at od za se da ta.) Vto ri ot Di men Tro ka, no vu o zos, kar go, kar go, kar go. Voj ni ci te Kar go, kar go, kar go, vi li an da par kor bo, kar go. (Go fa }a at i mu gi vr zu va at o~i te.) Pa rol O, mi lost, mi lost! Ne vr zu vaj te mi gi o~i te. Tol ku va ~ot
Ne ma {an si. Pa rol Ili da se za kol nam de ka sum skok nal od pro zo re cot na tvr di na ta. Vto ri ot Di men
Bos kos tro mul do bos kos. Pa rol Znam dob ro de ka ste vie od pol kot ru ski i gla va ta }e mi let ne oti ja zi kot va{ ne go go vo ram. No ako me |u vas ima ne koj Ger ma nec, Da nec, Ho lan |a nec, Fran cuz
Sekoe zlo za arno
439
ili Ita li ja nec ne ka go vo ri so me ne a jas }e im ka àm opas nos ta od ka de ide za Fi ren tin ci te. Tol ku va ~ot Bos kos va u va do. jas te raz bi ram i go go vo ram tvo jot ja zik. Ke re li bon to. Gos po di ne, po mo li se na bo got tvoj za{ to se dum na e set sab ji nad gla va ti vi sat. Pa rol O! Tol ku va ~ot Mo li, mo li, mo li! Man ka re va nia dulce? Vto ri ot Di men Os kor bi dul cos vo li vor ko. Tol ku va ~ot Ge ne ra lot se sog la su va da te os ta vi vo ì vot i so vr za ni o~i da te od ve de me vo na {i ot lo gor i da te ras pra {a me. Mo è bi }e ni ka è{ ne{ to {to ì vo tot }e ti go spa si. Pa rol O, os ta ve te me vo ì vot i }e vi gi ot kri jam si te taj ni na na {i ot lo gor broj na ta sos toj ba, ce li te; ra bo ti }e vi ka àm od koi }e se {ek ne te. Tol ku va ~ot Bez ni kak va la ga? Bez.
Pa rol
Tol ku va ~ot Akor do lin ta. Odi me. Se ga za se ga si u{ te ìv. (Iz le gu va at si te os ven vto ri ot Di men i eden voj nik.) Vto ri ot Di men Odi i ka ì im na gro fot Ru si on i na brat mi de ka go fa tiv me di vo to pet le i de ka }e go ~u va me za bu le no do de ka ne doj de za po ved od niv. Voj ni kot Raz bi ram, ka pe ta ne. Vto ri ot Di men Si te }e n# pre da de na sa mi te nas. Ta ka ka ì im. Voj ni kot ]e im pre ne sam, gos po di ne. Vto ri ot Di men Do to ga{ }e bi de ~u van od tem ni ca i klu~. (Iz le gu va at.)
440 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
Di ja na O vie nam ni slu ì te do de ka nie vi slu ì me. No {tom ro zi te na {i od nas gi ski ne te, sa mo tr we to nam ni os ta nu va za da se boc ka me du ri vie ja sta ve te na pot smev na {a ta go lo ti ja. Ber tram
(Vle gu va at Ber tram i Di ja na) Ber tram Mi re koa de ka se vi ka te Fon ti bel. Di ja na Ne, gos po di ne, tu ku Di ja na. Ber tram
Za rem xa be se kol nev? Ime na bo ì ca, i toa zas lu è no. No de voj ko li~ na, za rem ne e qu bov ta sos toj ka na pre u ba va ta sta va? Ako ì vi ot ogan na mla dos ta od du {a ne vi zra ~i ne ste de voj ka tu ku spo me nik stu den. Ko ga }e um re te tre ba da ste vak va, ko {to ste se ga, stu de na, mo{ ne stro ga mes to da bi de te ko maj ka vi {to bi la ko ga vas pre u ba va ve za~ nu va la. Di ja na To ga{ bi la ~es na. Ber tram Tak vi tre ba da ste i vie. Di ja na Ber tram Ne. Sa mo dol `nos ta maj ka mi si ja vr {e la; tak va kak va {to vie kon è na vi ja ima te. Ber tram Dos ta za toa. Te mo lam, ne pro ti vi se ve }e na zak let vi te moi. Na si la so nea me vr zaa, no te be te sa kam pri nu den slat ko od sa ma ta qu bov i ve~ no }e ti slu àm so s# {to dol àm. Pre mis li se, pre mis li se. Ne bi di tol ku as ket ski su ro va. Qu bov ta e sve ta a is prav nos ta mo ja ni ko ga{ za iz ma mi tak vi ne zna e la so koi ma ì te gi ob vi nu va te. Po pu{ ti ed na{, i pre daj se slat ko na stras ta mo ja bol na, ko ja ta ka }e oz dra vi. Re ~i de ka si mo ja, pa qu bov ta mo ja }e os ta ne za se ko ga{ is ta. Di ja na Mno gu te zak let vi znam, vis ti na ta ne ja ~i nat, tu ku ed nos tav ni ot prost za vet is kre no da den. So ona {to ne ni e sve to, ne se kol ne me nie tu ku Gor ni ot go pri zi va me za sve dok; oti, ka è te mi, ve mo lam, ko ga bi se za kol na la so si te bo` ji mo }i de ka mno gu ve sa kam, da li bi mi ve ru va le na mo jot za vet ako ne is kre no ve sa kam? Ova ne fa }a mes to, da se kol nam vo ne go za ko go ve lam de ka go sa kam de ka }e ra bo tam pro tiv ne go. Za toa zak let6vi te va {i se zbo ro vi sa mo, ob vr ski bed ni bez pe ~at jas ba rem ta ka mis lam.
Sekoe zlo za arno
441
Di ja na Gle dam de ka ma{ ki te ja è to oko lu vrat do tol ku ni go za teg nu va at {to mo ra da se pre da de me. Daj te mi go prs te not. Ber tram Mo àm na za em da ti go da dam, mi la, no mo} ne mam od se be da go ot tu |am. Di ja na Zna ~i me od bi va te? Ber tram
mo ja, os ta ne te ta mu sa mo eden ~as, ne go vo re te ni{ to pri ~i ni mno gu se ri oz ni imam a }e gi doz na e te vie ko ga pov tor no prs te nov }e go do bi e te na zada na va {i ot prst vo no} ta }e vi sta vam drug prs ten, ra bo ta {to so vre me vrz na {i te ~e la bi pad na la ko spo men na po ra ne{ ni te de la. Do to ga{ zbo gum; doj de te. Vi da ru vam od se be qu ba ia ko sves no na de` ta sops tve na ja gu bam. Ber tram Mi go da ru va{ ra jot zem ski, da ru vaj }i se sa ma. Di ja na
êst e toj {to pri pa |a na ku }a ta na {a pre da va na ver no od pre dok na pre dok i naj go lem re zil bi bil na sve tot DA go za gu bam. Di ja na I mo ja ta ~est e ta kov eden prs ten. Ne vi nos ta mo ja e bil jur na ku }a ta na {a pre da va na ver no od pre dok na pre dok i naj go lem re zil bi bil na sve tot da ja za gu bam. Ta ka va {a ta li~ na mud rost go pri do bi va bo re cot êst na mo ja stra na pro tiv za lud ni te va {i na le ti. Ber tram Eve, ze mi go prs te nov. Do mot svoj, ~es ta svo ja, pa du ri i ì vo tot svoj ti gi da vam, na re du vaj da ti slu àm. Di ja na Na pol no}, zat ro paj te na pro zo re cot od mo ja ta so ba. ]e sre dam maj ka mi ni{ to da ne slu{ ne. A se ga ve vr zu vam so ob vr ska ed na ~es na, ko ga }e se dog ra bi te do pos te la ta mo min ska
Po ì vej pa bla go da ri im na Bo ga i me ne. A mo è bi ta ka i }e bi de. (Iz le gu va Ber tram.) Maj ka mi mi ka à to~ no ka ko }e me dvo ri ne ba re v sr ce sa ma ta mu be {e. Re ~e si te ma ì vo is ti ra bo ti se kol nat. Se za kol na }e me ven ~a ko ga è na mu }e um re; zna ~i so ne go }e leg man ko ga }e me za ko pa at. Ako Fran cu zi te va ka pro sat dru gi ne ka se ma àt; ne vi nos ta jas v grob }e si ja no sam. A grev ne e mis lam, va ka da se na sa ma ri toj {to sa ka so iz ma ma da }a ri. (Iz le gu va.)
442 Scena 3
Vilijam [EKSPIR
Vto ri ot Di men Sa mo pre dav ni ci sa mi na se be. I ka ko {to se slu ~u va so se koe pre dav stvo, pre dav ni ci te se ot kri va at sa mi te se be si u{ te pred da gi os tva rat svo i te gr di ce li; ta ka i toj {to e pre dav nik na sops tve no to bla go rod ni{ tvo, }e bi de is fr len na bre got od sops tve na ta ma ti ca. Pr vi ot Di men
(Vle gu va at dvaj ca ta ka pe ta ni Di men i dvatroj ca voj ni ci.) Pr vi ot Di men Ne mu go da dov te pis mo to od maj ka mu? Vto ri ot Di men Mu go da dov pred eden ~as. Ima ne{ to vnat re {to dob ro go èg na za{ to ~i taj }i go, se sme na vo drug ~o vek. Pr vi ot Di men
Za rem ne e prok let stvo skri e no vo nas {to sa mi si tru bi me za sops tve ni te ne za kon ski na me ri? Zna ~i no }e ska ne ma da bi de so nas? Vto ri ot Di men
Nav le ~e na se be mno gu zas lu è ni pre ko ri {to gi ot fr li od se be svo ja ta mno gu dob ra è na i prek ras na ta maj ka. Vto ri ot Di men Po seb no ja nav le ~e na se be ve~ na ta ne nak lo nost na kra lot, koj {to ja ima {e re ~i si na vi e no svo ja ta {ted rost da ra |a niz pes na sre }a za ove ga. ]e vi ka àm u{ te ne{ to ama }e tre ba da go za ko pa te dla bo ko vo se be. Pr vi ot Di men U{ te ko ga re kov te toa e ve }e mrt vo a jas sum pret vo ren vo grob. Vto ri ot Di men
Ne do pos le pol no} za{ to to~ no mu e od re den ~a sot na sos ta no kot. Pr vi ot Di men Toa }e proj de do de ka trep ne{. Od vaj ~e kam da vi di ka ko mu go ras pnu va at dru ga rot, za da mo è da si ja iz me ri to~ nos ta na svo jot sud so koj tol ku ras ko{ no go vra mil ovoj fal si fi kat. Vto ri ot Di men Ne ma ni{ to da za po~ ne me pred toj da doj de, bi dej }i ne go vo to pri su stvo tre ba da bi de kam {ik za dru gi ot. Pr vi ot Di men
Toj za ve de ov de vo Fi ren ca ed na de voj ka od mno gu ~es ti to se mej stvo a no }e ska ja gas ni èd ta na svo ja ta po ho ta uni{ tu vaj }i ja nej zi na ta ne vi nost. Ve }e & go da de svo jot bes ce net prs ten i se za mis lu va lud od sre }a za ra di ovaa val ka na vr ska. Pr vi ot Di men Ne daj bo è ~o vek da za li da vo ot pad ni{ tvo! [to sme nie os ta ve ni sa mi na se be?
Ka è te mi do to ga{ do ka de e ra bo ta ta so voj na va? Vto ri ot Di men Slu {am ve }e pre go va ra at za sklu ~u va we mir. Pr vi ot Di men Ne, tu ku mi rot ve }e e sklu ~en.
Sekoe zlo za arno
443
Vto ri ot Di men
Vto ri ot Di men [to }e pra vi to ga{ gro fot Ru si on? Da li }e za mi ne na dru go mes to ili }e se vra ti vo Fran ci ja? Pr vi ot Di men Gle dam po pra {a we vo de ka ne ste vo ne go vi ot so vet. Vto ri ot Di men Skra ja da e, gos po di ne; pos le }e se mis li de ka jas sum mu so lel va kov um. Pr vi ot Di men Gos po di ne, ima ve }e dva me se ca ot ka ko è na mu po beg na ta od do ma. Rek la de ka odi na axi lak vo Sen @ak le Gran i go iz vr {i la ovoj svet pot fat so naj go le ma po bo` nost; no do de ka pres to ju va la ta mu, krev kos ta na nej zi na ta pri ro da sta na la plen na ta ga ta; na kra jot, ja da la du {a ta na bo ga i se ga pee na ne bo. Vto ri ot Di men Ka ko e ova ut vr de no? Pr vi ot Di men Naj go le mi ot del spo red nej zi ni te pis ma koi ja pot vr du va at to~ nos ta na nej zi na ta pri kaz na do pred smrt ta, do de ka sa ma ta smrt ko ja, nor mal no, ne mo è la sa ma da ja so op {ti, spo red ver na ta pot vr da na pa ro hot od taa ob last. Vto ri ot Di men
Od sr ce à lam {to toj }e se ra du va na ova. Pr vi ot Di men Kol ku mo} no po ne ko ga{ se te {i me so na {i te za gu bi. Vto ri ot Di men I kol ku mo} no po ne ko ga{ gi gu {i me do biv ki te vo sol zi. Go le mi ot ug led {to ne go va ta hrab rost go stek na ov de, do ma }e bi de do ~e kan so u{ te po go lem re zil. Pr vi ot Di men Plat no to na na {i te ì vo ti e is pre de no od me {a na pre |a; i od lo {o i od dob ro. Dob les ti te bi ni bi le gor di ko ga na {i te gre{ ki ne bi gi kam {i ku va le a zlo de la ta bi pad na le vo o~aj ko ga ne bi bi le raz bla è ni od na {i te dob les ti. (Vle gu va eden slu ga.) [to ima? Ka de vi e gos po da rot? Slu ga ta Go sret na voj vo da ta na uli ca, go po di ne, i sve ~e no se zbo gu va so ne go. Ne go vo to gos pod stvo ima na me ra ut re da za mi ne za Fran ci ja. Voj vo da ta mu po nu di pre po ra ki do kra lot. Vto ri ot Di men Ta mu }e mu tre ba at od me ra ta nad vor pa ma kar i da go pre po ra ~u va at po ve }e od {to mo àt. (Vle gu va Ber tram.) Pr vi ot Di men
Da li gro fot znae za ova? Pr vi ot Di men Da; i do bi po seb ni pot vr di to~ ka po to~ ka, za pot vr du va we na vis ti ni tos ta vo ce lost. Ne mo àt da bi dat pres lat ki za gor ~i na ta na kra lot. No eve go ne go vo to lords vo. Ka ko e gos po di ne? Da ne po mi na pol no}?
444
Ber tram
Vilijam [EKSPIR
tro fa i pa |a we to vo pran gi. I {to mis li te de ka ka à? Ber tram Ni{ to za me ne, ne? Vto ri ot Di men Is po ved ta mu e za pi {a na i }e se pro ~i ta pred ne go. Ako va {e to lords vo e vo nea, ka ko {to mis lam de ka e, }e mo ra da ima te tr pe nie da ja is lu {a te do kraj. (Vle gu va Pa rol so vr za ni o~i i tol ku va ~ot.) Ber tram û ma da go sot re! Za ku ku len i so za vr za ni o~i! Ne ma toj {to da ka è za me ne! Pr vi ot Di men (Na stra na na Ber tram) Tiv ko, tiv ko. Vto ri ot Di men (Na stra na na Ber tram) Do a |a za ku ku le ni ot. (Glas no) Por to tar ta ro sa. Tol ku va ~ot (Na Pa rol) Na re du va ma ~e we. [to }e ka è te bez toa? Pa rol ]e ka àm s# {to znam bez pri sil ba. Ako me sples ka te ko pi tu li ca ne }e mo àm ni{ to da guk nam. Tol ku va ~ot Bo sko hi mur ho. Vto ri ot Di men Bob li bin do hi kur mur ko.
No }e ska za vr {iv {es na e set ra bo ti ko ja se ko ja za se be ba ra me sec de na ra bo ta. Ili na krat ko: se zbo gu vav so voj vo da ta, se poz dra viv so si te oko lu ne go, ja za ko pav è na mi, ja op la kav, & pi {av na mo ja ta gos po |a maj ka de ka se vra }am, se pog ri ìv za svo ja ta svi ta, a po me |u ovie glav ni ra bo ti, stig nav da za do vo lam i ne kol ku po sit ni pot re bi; pos led na ta be {e naj go le ma, no taa u{ te ne sum ja za vr {il. Vto ri ot Di men Ako ra bo ta ta ne e les na, a ut re sa baj le za mi nu va te, }e tre ba da po br za te. Ber tram Sa kam da ka àm de ka ra bo ta ta ne e za vr {e na za toa {to se pla {am de ka }e tre ba u{ te ne{ to da ~u jam za ne go. No za rem ne ma da go slu{ na me raz go vo rot po me |u onaa bu da la i voj ni kot? Aj de, do ve de te go onoj fal si fi kat od su{ te stvo koe me ma me {e ka ko ne koj dvos mis len pro rok. Vto ri ot Di men Do ve de te go! (Iz le gu va at ne kol ku mi na.) Ce la no} ja po mi na vo pran gi, gad eden ni za e den. Ber tram Ne e va` no. Ne go vi te pe ti ci ba{ toa si go ba raa za toa {to tol ku vre me bes prav no no sea ma mu zi. Ka ko se dr ì? Vto ri ot Di men Ve }e vi ka àv; pran gi te go dr àt. No da vi od go va ram ka ko {to o~e ku va te: pla ~e ko de voj ~e {to go is tu ri lo mle ko to. Mu se is po ve da na Mor gan za ko go mis li de ka e sve{ te nik, od vre me to ko ga mu za po~ nu va pom ne we to do ovaa naj no va ne go va ka tas
Sekoe zlo za arno
445
Vto ri ot Di men
Tol ku va ~ot Vie ste mi loz liv ge ne ral. Na {i ot ge ne ral ba ra da od go vo ri te na pra {a wa ta {to }e vi gi pos ta vam od pra {al ni kot. Pa rol
Ni ko ga{ po ve }e ne ma da imam do ver ba vo ne ko go sa mo za toa {to go svet nal me ~ot ili de ka ja sob ral mud ros ta na sve tot sa mo za toa {to ali{ ta ta mu se ~is ti i ured ni. Tol ku va ~ot
Vis ti na ta }e vi ja ka àm ì mi na de` ta vo spas. Tol ku va ~ot
(Na Pa rol) Ete, ova go vne sov vo za pis ni kot. Pa rol
(î ta) Pr vo pra {aj te go kol ka va e ko wi ca ta na voj vo da ta. [to ve li te na ova? Pa rol Pet ili {est il ja di ama mno gu sla ba i ne u po trb li va. Tru pi te se ra{ tr ka ni a ko man da ti te se ku ka vi ci i ba ga bon ti ì mi stek na ti ot ug led i do ver ba i ì mi na de` ta de ka }e ì ve am. Tol ku va ~ot Da li va ka da za pi {am? Pa rol Ba{ ta ka za pi {e te. ]e se za kol nam ako tre ba i pred bo ga ko ga i ka ko sa ka te. Pr vi ot Di men
Pet ili {est il ja di ko wi re kov sa kam vis ti na ta da ja ka àm ili tu ka ne ka de, za pi {e te sa kam vis ti na ta da ja ka àm. Pr vi ot Di men (Na stra na) Tu ka na vis ti na e bli zu do vis ti na ta. Ber tram (Na stra na) Sa mo {to ne sum mu bla go da ren na pri ro da ta na ne go vi ot is kaz. Pa rol Ku ka vi ci i ba ga bon ti, re ~e te ve mo lam. Tol ku va ~ot Toa e ve }e vne se no.
(Na stra na) Ne mu mu e se ed no. Ber tram Gad eden bez bo èn! Pr vi ot Di men Se la è te, gos po di ne. Ova e mus je Pa rol, hrab ri ot voj nik toa se ne go vi zbo ro vi koj {to ja ima {e ce la te o ri ja na vo ju va we to vo ma lo to prs te, a prak sa ta vo bal ~a kot na svo jot me~.
Pa rol Po niz no vi bla go da ram, gos po di ne. Vis ti na si e vis ti na. Ku ka vi ci i ba ga bon ti ne dok va ka ni, ~u do ed no! Tol ku va ~ot (î ta) Pra {aj te go kol ka va im e pe {a di ja ta. [to ve li te na ova?
446
Pa rol
Vilijam [EKSPIR
Ber tram (Na stra na na Pr vi ot Di men) Ne moj te ve mo lam, doz vo le te, voz dr è te se! I ta ka pr va ta tu la {to }e pad ne od pok ri vi ot }e mu go sma~ ka ~e re pot. Tol ku va ~ot Da li ka pe ta nov e vo lo go rot na voj vo da ta od Fi ren ca? Pa rol E, kol ku {to znam, vo{ kar eden vo{ ko san. Pr vi ot Di men (Na stra na) Ne gle daj te me ta ka, vi se mo lam. I va {e to gos pod stvo }e doj de na red. Tol ku va ~ot Vo kak vi od no si e so voj vo da ta? Pa rol Voj vo da ta go znae sa mo ka ko moe sit no ofi cer ~e, sit no du {i ~e. Ba{ pred ne koj den mi pi {a da go pro te ram od ~e ta ta. Mis lam de ka pis mo to mi e tu ka v xeb. Tol ku va ~ot Fi no, }e pre ba ra me. Pa rol Da bi dam is kren, ne sum si gu ren. Ili mi e v xeb ili pak vo fas cik la ta v {a tor za ed no so dru gi te pis ma na voj vo da ta. Tol ku va ~ot
@i mi gos pod, gos po di ne, ako tre ba }e um ram ama vis ti na ta }e ja ka àm. Da vi di me, Spu rio sto i pe de set; Se bas ti jan is to tol ku; Ko ram bo is to tol ku; @ak is to tol ku; Gil ti jan, Koz mo i Gra til po dves te pe de set se koj; mo ja ta ~e ta, Ki to fer, Vo mon, Ben cio po dves te pe de set. Ta ka {to spi so kot na reg ru ti, bol ni i zdra vi, ne dos ti ga, ì mi o~i ve, ni pet na e set il ja di du {i, od koi po lo vi na ta ne smee ni sne got od {i ne li te da si go is tre se za da ne se ras pad nat. Ber tram (Na stra na) [to da se pra vi so ne go? Pr vi ot Di men (Na stra na) Ni{ to os ven da mu se zab la go da ri me. (Na tol ku va ~ot) Tol ku va ~ot I ova e za pi {a no. (î ta) Pra {aj te go da li vo lo go rot niv ni e ne koj si ka pe tan Di men, Fran cu zin; ka ko se ko ti ra kaj voj vo da ta; kol ku e hra bar, ~e sen i kol ku se raz bi ra vo vo e na ta ve{ ti na; i {to mis li da li e mo` no so dob ra su ma zla to is ti ov da se pot ku pi i da se na te ra na bunt. [to }e ka è te na ova? [to zna e te za ova? Pa rol Ve mo lam da od go vo ram po e di ne~ no na se koe od pos ta ve ni te pra {a wa. Ed no po ed no. Tol ku va ~ot Da li go poz na va te ovoj ka pe tan Di men? Pa rol Go poz na vam. Be {e ~i rak kaj eden fu {ar od ka de so kam {ik go is te raa za toa {to na pum pal ed na ma lo um ni ca ne kak va glu vo ne ma de vi ca ko ja ne mo è la da mu ka è ne.
Ov de e; eve ne kak va har ti ja. Da vi ja pro ~i tam?
Sekoe zlo za arno
447
Pa rol Ne znam da li e ba{ toa. Ber tram (Na stra na) Dob ro si ja vr {i ra bo ta ta na {i ot tol ku va~. Pr vi ot Di men Od li~ no. Tol ku va ~ot (Go ~i ta pis mo to) Di ja na, gro fot e {ut rak poln zla to. Pa rol Toa ne e pis mo to od voj vo da ta, gos po di ne. Ova e pre dup re du va we do ed na fi na de voj ka od Fi ren ca, ed na Di ja na, da se var di od na va lu va wa ta na eden grof Ru si on, ed no prig lu po pi li{ tar ~e koe ne znae {to da pra vi so se be, ama se pak go ri od po ho ta. Ve mo lam gos po di ne, vra te te go kaj {to go naj dov te. Tol ku va ~ot
pa ri ze mi oti ako svr {i za svr {e no to toj ne pla }a dob ro pa za ri, od nap red mis li, ne dre mi, za{ to dol got ot pos le toj ne go vra }a. I slu{ ni go voj ni kot, Di ja na, koj va ka ve li: so ma ì a ne so de ca pos te la ta se de li i da grof nam va ka, gro fot e {ut rak {to sa mo ze ma nap la ti mu za toa ved na{, za ne go ve re si ja ne ma. Tvo jot na tvo e to uvo za kol nat Pa rol. Ber tram (Na stra na) Ima da bi de kam {i ku van niz ce la voj ska i toa so sti ho vi ve na ~e lo. Vto ri ot Di men (Na stra na) Ova e va {i ot ve ren pri ja tel, gos po di ne, poz na va ~ot na mno gu ja zi ci i uni ver za len voj nik. Ber tram Edins tve no {to ep ten ne sum mo èl da go pod ne sam vo ì vo tot bi la ma~ ka ta, a se ga toj e za me ne ma~ ka. Tol ku va ~ot
Ne, pr vin }e go pro ~i tam, ako mi doz vo li te. Pa rol Tu ka zna e te, imav mno gu ~es na na me ra vo pol za na de voj ka ta, za{ to zna ev de ka mla di ot grof e opas no i blud no ti }e, vis tin ski kit za devs tve nos ta koj {to gol ta s# {to }e mu doj de do us ta. Ber tram (Na stra na) Ra si pa no ed no ko pi le, pre vrt li vo i pod lo. Tol ku va ~ot (î ta) [tom pred te be klek ne, zla to ba raj, ]e vi di me {to mo è da se sto ri, ako na vis ti na s# ~es no priz na e te. Za toa pov tor no da Gle dam, gos po di ne, po iz gle dot na ge ne ra lot, de ka so uì va we }e ve obe si me. Pa rol Sa mo ì vo tot, gos po di ne, ba rem os ta ve te mi go! Ne de ka se pla {am da um ram, tu ku de ka gre vo vi te mi se tol ku mno gub roj ni {to bi sa kal da gi ot ku pu vam vo pre os ta na ti ot del od ì vo tot. Os ta ve te me vo ì vot, gos po di ne, pa ma kar bil vo zan da na, vo pran gi, ka de bi lo sa mo da sum ìv. Tol ku va ~ot
448
Vilijam [EKSPIR
se vra ti me na onoj ka pe tan Di men. Ka àv te ka ko stoi kaj voj vo da ta i kol ku e hra bar. A kol ku e ~e sen? Pa rol
Pr vi ot Di men (Na stra na) Tol ku go na da pa {i apa{ lu kot {to is klu ~i tel nos ta go ot ku pu va. Ber tram
]e vi uk ra de, gos po di ne, jaj ce od ma nas tir. Za ara mi lok i bes ~es ti ja ken ta u rot Nes ne mu e ra men. Na bo ga mu e za kol nat de ka ne ma da dr ì zak let vi; tu ka e po do bar du ri i od sa mi ot Her kul. Ko ga la è, gos po di ne, la è tol ku ot ra ka no i les no {to vis ti na ta }e vi iz gle da ka ko naj go le ma glu post; naj go le ma dob lest mu e pi jans tvo to oti }e vi se na pie ka ko svi wa no {tom zas pie ne ~i ni ni ko mu koj znae ka kov zi jan os ven na pos te la ta pod se be; no tie {to se oko lu ne go zna at kol ku e ~a sot pa go fr la at da dro ~i v se no. Dru go i ne mam {to da do da dam na ne go va ta ~es nost. Toj ima s# {to eden ~e sen ~o vek ne tre ba da go ima; a s# {to ~es ni ot tre ba da go ima, toj vo op {to go ne ma. Pr vi ot Di men (Na stra na) Po~ nu vam da go sa kam za ra di ova. Ber tram (Na stra na) Za opi sot na va {a ta ~es nost? û ma da go ud ri! Za me ne s# po ve }e li ~i na ma~ ka! Tol ku va ~ot [to ve li te za ne go vi te vo e ni spo sob nos ti? Pa rol Vis ti na e, gos po di ne, de ka ima udi ra no na ba ra ban pred an glis ki te ko me di jan ti. Po na ta mu ne ma da go fa lam za{ to dru go ni{ to ne znam za ne go va ta voj ni~ ka ka ri e ra os ven de ka imal ~est da bi de ne kak vo sit no ofi cer ~e na eden plo{ tad kaj {to gi u~el gu{ te ri te na stro ev mar{. Bi sa kal na ~o ve kot da mu od da dam ~est i priz na nie ama, za àl, za toa ne mam ni kak vi do ka zi.
(Na stra na) Mo re ~u ma da go sot re! Ma~ ka si e ma~ ka! Tol ku va ~ot Bi dej }i kva li te ti te mu se tol ku skud ni, ne e ni pot reb no da ve pra {u vam da li mo è da se pot ku pi so zla to. Pa rol Daj te mu, gos po di ne, pet pa ri~ ki i toj }e vi go pro da de pra vo to za spas na ne go va ta du {a, pa du ri i pra va ta na svo i te nas led ni ci na ne go, }e go po ni{ ti du ri i na u~es ni ci te vo toa pra vo, se koe pra vo na po ba ru va we i toa za si te vre mi wa i za si te nas led ni ci. Tol ku va ~ot A {to }e ka è te za ne go vi ot brat, dru gi ot ka pe tan Di men? Vto ri ot Di men (Na stra na) Zo{ to go pra {u va za me ne? Tol ku va ~ot Ka kov e toj? Pa rol Stra~ ka od is to to gnez do. Mo è bi ne tol ku go lem vo dob ro to ka ko pr vi ot, no se ka ko po go lem mno gu vo zlo to. Po go lem ku ka vi ca e od brat mu, a brat mu go bie glas na naj go lem ìv ku ka vi ca na sve tot. Ko ga se be ga, ni koj ne mo è da go stig ne; ko ga se na pa |a, pos to ja no go ma ~at gr ~e vi.
Sekoe zlo za arno
449
Ber tram
Tol ku va ~ot Ako vi go po{ te di me ì vo tot da li }e ja pre da de te Fi ren ca? Pa rol
Dob ro ut ro, bla go ro den ka pe ta ne. Vto ri ot Di men Bog ne ka ve bla gos lo vi, ka pe ta ne Pa rol.
Se ka ko, a i ko man da tot na ko wi ca ta, gro fot Ru si on. Tol ku va ~ot ]e po raz go va ram tiv ko so ge ne ra lot pa }e vi di me {to }e re ~e. Pa rol Po ve }e ne mi tre ba ba ra ban. û ma da gi sot re si te ba ra ba ni na sve tot. Sa mo za, na vi dum, da si pri do bi jam zas lu gi i da gi za la àm pret pos tav ki te na ona blud no pi li{ tar ~e, gro fot, vle tav vo vak va opas nost. Koj mo è {e da pret pos ta vi de ka }e me v~o pat vo za se da? Tol ku va ~ot
Pr vi ot Di men Bog ne ka ve spa si, bla go ro den ka pe ta ne. Vto ri ot Di men Ka pe ta ne, {to mu po ra ~u va te na bla go rod ni ot La fe? Trg nu vam za Fran ci ja. Pr vi ot Di men Do bar ka pe ta ne, }e mi da de te li ko pi ja od so ne tot {to go na pi {av te za Di ja na vo pol za na gro fot Ru si on? Da ne sum vis tin ska ku ka vi ca, bi vi ja zel na si la. Zbo gum! (Iz le gu va at si te os ven Pa rol i tol ku va ~ot.) Tol ku va ~ot
Vi ne ma spas, gos po di ne, mo ra da um re te. Ge ne ra lot ve li de ka tol ku pre dav ni~ ki gi ot kriv te taj ni te na va {a ta voj ska i tol ku ni sko gi nak le ve tiv te lu |e to {to na se ka de gi bie do bar glas, {to ni koj ìv ne mo è da ima ~es na ko rist od ona {to go ka àv te. Za toa mo ra da um re te. Prij de te xe la tu. Ot se ~e te mu ja gla va ta! Pa rol O, gos po de bo è, gos po di ne! Os ta ve te me vo ì vot ili doz vo le te mi smrt ta da si ja vi dam! Tol ku va ~ot Toa mo è te i u{ te da se zbo gu va te od si te svoi pri ja te li. (Mu gi od vr zu va o~i te na Pa rol.) Pog le daj te na o ko lu. Poz na va te ne ko go ov de?
Go to vi ste, ka pe ta ne, vi os ta na u{ te ma ra ma ta. Pa rol Koj ne bi bil go tov pred va kov eden za go vor? Tol ku va ~ot Ko ga bi mo è le da pro naj de te ne ko ja zem ja vo ko ja ì ve at u{ te sa mo è ni tol ku bes ram ni ka ko vas, bi mo è le da sta ne te pra tat ko na ne ko ja no va na ci ja na bes ram ni ci. Zbo gum, gos po di ne. I jas odam za Fran ci ja. Ta mu }e vi di me {to }e sta ne so vas. (Si odi.) Pa rol Se pak sum bla go da ren. Da imav go le mo sr ce se ga bi mi puk na lo. Ka pe tan po ve }e ne ma da
450

(Vle gu va at Helena, vdo vi ca ta i Di ja na.) Helena Za da vi di te jas no de ka ne ve iz la àv eden od naj go le mi te vo sve tot ris jan ski }e mi bi de ga rant; pred ~ij pres tol pot reb no e pred na me ri te da gi is pol nam, da klek nam. Vo svoe vre me, us lu ga ed na mu nap ra viv ne mu, go le ma re ~i si ko ne go vi ot ì vot, a za nea bla go dar nos ta bi mo ra la i niz ka men yid od gra di ta tar ski da se pro bie. Si gur no raz brav de ka vo Mar sej e ne go va ta mi lost, a za ta mu ima me so od vet na svi ta. Za sve tot znaj te de ka sum mrt va. Voj ska ta se ras pu{ ti pa se ga ma` mi br gu ita do ma kaj {to, so bo` ja po mo{ i so doz vo la na mo jot do bar gos po dar, kra lot }e stig ne me ne o ~e ku va no nie. Vdo vi ca ta Gos po |o dob ra, ne ste ima le slu gin ka so po go le ma ver ba vo ra bo ta ta va {a. Helena Ni ti gos po |o vie pri ja tel ka ~ii mis li po is kre no se tru dat qu bov ta da vi ja voz vra tat. Ve ru vaj te de ka sa mo bog mo è {e da sre di na }er ka vi mi raz da & stvo ram, a nej ze da ja iz be ri za moj po mo{ nik vo na po ri te ma òt da si go pri do bi jam. No ~u den e sve tot ma{ ki! [tom mo è pol za slat ka da iz vle ~e od toa {to go mra zi, ko ga drs ka ta ver ba vo zab lu de ni te mis li no} ta cr na ja val ka; ta ka stras ta se nas la du va so ona {to go mra zi, mes to so ona {to ne e
bi dam, no }e ja dam, }e pi jam i }e spi jam ko se koj ka pe tan. Ed nos tav no }e ì ve am od ona {to na vis ti na sum. Na toj {to za se be znae de ka e fal ba xi ja, ne mu strav ne ka mu ide za{ to na kra jot, fal ba xi ja ta ma ga re }e bi de. R|o su vaj sab jo! Bled nej cr ve ni lo! Ku }ar ka ma la vo sra mot Pa rol }e naj de! Me na sa ma ri ja! Bev bu da la od bu da la{ ti lok }e ì ve am se ga. Os ta nal li ne koj na zem ja va bez pok riv nad gla va? Odam po niv. (Iz le gu va.)
451
tu ka. No za ova po ve }e ko ga }e doj de vre me. Vie Di ja na po mo i te upat stva skud ni }e mo ra te u{ te da is tr pi te za ra di me ne. Di ja na Ne ka smrt ta i ~es ta so va {i te na lo zi odat, se pak so vas }e bi dam da pre tr pam s# {to }e na re di te. Helena Se pak, sa mo mo lam. So zbo rot va{ vre me to da do ne se i le to ko ga so tr we to, ru ì te }e ima at i lis je pa ne ma sa mo da du pat tu ku i }e mi ri sa at. Na pat se ga, ko la ta n# ~e ka, a vre me to pre br zo ni be ga. Se koe zlo za ar no; se pak kra jot de lo to go kra si, so ar no toj go pok ri va ona {to pret hod no go gna si. (Iz le gu va at.)
(Vle gu va at La va{, gro fi ca ta i La fe.) La fe Ne, ne, ne, va {i ot sin be {e tur nat na stran pa ti ca od eden svi len ne ra ni maj ko ~ij pod mo len {af ran mo è {e da go oboi vo ne go va bo ja si te ne dos ta sa ni i ne do is pe ~e ni mla di lu |e od zem ja va. Snaa vi i se ga bi bi la ì va, a sin vi ov de, do ma, unap re den od kra lot a ne od onoj cr ve no gaz bum bar za koj vi go vo rev. Gro fi ca ta Ka mo da ne go ni vi dev. Toa ja ote ra vo smrt naj dob les na ta de voj ka ko ja pri ro da ta za svo ja fal ba ja soz da la. Du ri da iz le ze {e od moe me so i da me ~i ne {e naj dla bo ki maj ~in ski of ka wa, ne bi ja sa kal so po sil na qu bov. La fe Be {e gos po |i ca na mes to; be {e gos po |i ca na mes to. Mo re sa la ti }e tre ba da is ple vi me, pred da naj de me na u{ te eden ta kov emi{. La va{ Na vis ti na, gos po di ne, be {e naj mi la ta ma rul ka me |u sa la ti te ili, u{ te po dob ro, krin za mi ri sa we. La fe Kri no vi te ne se emi{, mo re tik var, tie se cve }i wa. La va{ Jas ne sum, gos po di ne, ve li ki ot Na vu ho do no sor pa da bi dam cve }e za mi ri sa we. La fe A {to si, ì ti maj ka, pod lec ili bu da la?
452
La va{
Vilijam [EKSPIR
La va{ Da vi ka àm pra vo, gos po di ne, ima po ve }e an gli sko ime ama fi zi o no mi ja ta mu e ne ka ko po za à re na vo Fran ci ja ot kol ku ta mu. La fe Za koj knez go vo ri{? La va{ Za kne zot na tem ni ca ta, gos po di ne, Cr ni ot Knez, ali jas |a vo lot. Lafe
Ko ga slu àm na è ni, gos po di ne, bu da la a ko ga slu àm na ma ì, pod lec. La fe A ko ja e raz li ka ta? La va{ Na ma òt }e mu gi za ma~ kam o~i te vo pog led na ne go va ta è na, a po toa }e ja vr {am ne go va ta ra bo ta. La fe To ga{ na vis ti na bi bi le pod lec vo ne go va slu` ba. La va{ A na è na mu, gos po di ne, bi & ja dal mo ja ta pal ka za da & slu ì. La fe Pot pi {u vam za te be de ka si i pod lec i bu da la. La va{ Toa sa mo vo va {a slu` ba. La fe Ne, ne, ne. La va{ Pa, gos po di ne ako ne mo àm vam da vi slu àm bi mo èl da mu slu àm na knez is to ta ka go lem ka ko vas. La fe Koj e toj? Ne koj Fran cu zin?
Na, eve ti go }e se to. Ne ti go da vam za da se trg ne{ od svo jot gos po dar; pro dol ì da go slu ì{. La va{ Jas sum gos po di ne, ~e do na {u ma ta, koe ot se ko ga{ sa ka lo go lem ogan a gos po da rot za ko go vi go vo ram se ko ga{ odr ù va go lem ogan. No bi dej }i toj e knez na sve tot, ne ka ne go vi te vel mo ì ì ve at na ne go vi ot dvor; jas sum za ku }a re so tes no por te, koe mis lam de ka e pre tes no za niz ne go da se prov ne ras ko {ot. Ne koj {to }e se po ni ì mo è, no naj mno gub roj ni se onie smrz na ti te i mli ta vi te, a tie se za cvet na ta pa te ka {to vo di niz {i ro ki te por ti vo go le mi ot ogan. La fe A se ga da te ne ma. Mal ku si mi doj den do nos a ova od nap red ti go ve lam oti ne sa kam pos le da se ka ra me. Da te ne ma. Gle daj ko wi te dob ro da mi gi ~u va at, sa mo bez man gup lu ci i pod met nu va wa. La va{ Ako ne{ to im pod met nam, gos po di ne, to ga{ toa }e bi dat ko bi li, a tie spo red pri rod ni ot za kon, bes po go vor no im pri pa |a at.
Sekoe zlo za arno
453
La fe
(Iz le gu va.) La fe Pod lec eden pref ri gan i ne pop rav liv.
Gos po |o, ba{ raz mis lu vav ka ko pris toj no da go iz dejs tvu vam toa. Gro fi ca ta
Gro fi ca ta Ba{ ta ka. Po koj ni ot moj ma` mno gu go sa ka {e; za ra di ne go va ~est os ta na ov de, pa mis li de ka se ga mo è da pra vi {to sa ka; na vis ti na ne znae za mer ka i ~es to pa ti e ko ne za uz den kow; pa se kaj }e mu tek ne. La fe Me ne mi se do pa |a, ne e na gos pod bel ja ta. A ba{ sa kav da vi ka àm ot ka ko slu{ nav za smrt ta na dob ra ta mla da gos po dar ka i za vra }a we to na sin vi do ma, de ka go pot tik nav kra lot, mo jot gos po dar, da ka è ne koj zbor vo pri log na }er ka mi; a toj pred log, u{ te ko ga dvaj ca ta bea ma lo let ni, sa mo to ve li ~e stvo, bez ni koj ni{ to da mu ka è, go da de. Ne go vo to ve li ~ev stvo mi ve ti de ka }e po mog ne; a ne ma po do bar na ~in da se spre ~i zla ta vol ja {to toj ja ima pro tiv sin vi. Ka ko vi se do pa |a se to ova? Gro fi ca ta Mno gu sum za do vol na, gos po di ne i bi sa ka la sre} no da se za vr {i. La fe Ne go vo to ve li ~e stvo do a |a pra vo od Mar sej so krep ko te lo ko pov tor no da ima tri e set. Ov de pris ti ga ut re ako dob ro mi ka à iz ves tu va ~ot koj {to za vak vi ra bo ti re ~i si ni ko ga{ ne gre {i. Gro fi ca ta Mno gu se ra du vam {to u{ te ed na{ }e go vi dam pred da um ram. Iz ves te na sum de ka sin mi pris ti ga ve ~er va. Go mo lam va {e to gos pod stvo da os ta ne so me ne do de ka tie ne se sret nat ov de. Do vol no e da se ko ris ti te so pri vi le gi ja ta na va {e to ime. La fe Gos po |o, do se ga tol ku pa ti sum ja is ko ris til {to ne bev si gu ren de ka s# u{ te va ì. (Vle gu va La va{.) La va{ O gos po |o, pris tig na mo jot gos po dar, va {i ot sin, so so mo ten za voj na li ce to. Da li pod ne go ima ra na od sab ja ili ne{ to dru go, toa sa mo so mo tot go znae; no so mot ni ot za voj e dos ta go le mi ~ok. Le vi ot ob raz mu e za ce li tri ~et vr ti na bab ren, a des ni ot mu e ~ist. La fe Luz na bla go rod no do bi e na, ili bla go rod na luz na, e uba va ru ba za ~es ta. Taa, vo se koj slu ~aj, e tak va. La va{ Ama toa vi e }u mu ro sa no li ce. La fe (Na gro fi ca ta) Ve mo lam, da go pre ~e ka me sin vi. Od vaj ~e kam da po raz go va ram so toj mlad, bla go ro den voj nik. La va{ Vsu{ nost, gi ima dva na e se ti na, so fi ni, me ki {ap ki i mno gu qu bez ni per duv ~i wa koi se kla wa at i ki ma at so gla vi te na se ko go po red. (Iz le gu va at.)
în PETTI
Scena 1
(Vle gu va at Helena, vdo vi ca ta i Di ja na so dvaj ca prid ru` ni ci.)
Helena Ovoj te òk, is cr pu va~ ki pat i de we i no }e si gur no ve iz mo ri do kraj. Ra bo ti te se tak vi; no {tom ve }e gi spo iv te de not i no} ta i ne` ni te no ze gi iz mo riv te vo mo ja pol za, znaj te dol got moj kaj vas pu{ ti ta kov ko ren {to ni{ to ve }e ne }e go is ko re ni. (Vle gu va eden vel mo à, so ko lar.) Vo pra vo vre me! ô ve kov, ako sa ka, mo è po mo{ da mi pru ì za kra lot da me ~ue. Bog da ni e na po mo{ gos po di ne. Vel mo à ta Ne ka, ni e, gos po |o. Helena Gos po di ne, sum ve vi del vo dvo rot na Fran ci ja. Vel mo à ta Sum bil ne kol ku pa ti ta mu.
Vel mo à ta [to sa ka te da sto ram? Helena Da bi de te qu bez ni i da mu ja dos ta vi te smer na va mol ba na kra lot i da mi po mog ne te so vli ja ni e to go le mo va {e da iz le zam pred ne go. Vel mo à ta Kra lot ne e ov de. Helena Ne e ov de, gos po di ne? Vel mo à ta Ne e, na vis ti na. trg na u{ te sno{ ti i toa so it nost nes vojs tve na za ne go. Vdo vi ca ta
Helena Bo è, ama se iz ma ~iv me xa be! Pret pos ta vu vam, gos po di ne, de ka s# u{ te ve bie dob ri ot glas {to se ko ga{ ve kra sel, pa za toa, vo de na od te{ ka ta ma ka ko ja pris toj nos ta ja pre neb reg nu va, sa kam ve{ ti na ta da ja upot re bi te va {a, a za toa ve~ no }e vi bi dam bla go dar na. Helena Se pak kra jot de lo to go kra si, bez og led kol ku vre me to ni e ne nak lo ne to a sreds tva ta nep rik lad ni. A ka de trg nal, ve mo lam?
455
Vel mo à ta Kol ku {to sfa tiv, za Ru si on kaj {to odam i sam. Helena Ve mo lam, gos po di ne, bi dej }i, se ~i ni, pred me ne }e go vi di te kra lot, pre daj te go pis mo vo vo ne go vi te bla go rod ni ra ce a znam toa ne ma da vi do ne se ni ka kov pre kor, tu ku nag ra da zas lu è na za va {a ta ma ka. Jas }e doj dam po vas naj br gu {to mo àm vo za vis nost od do pus tot na na {i te sred stva. Vel mo à ta (Ze maj }i go pis mo to) Ova za vas }e go sto ram. Helena A za toa, }e vi di te, nag ra da so od vet na vi sle di, bez og led {to }e se slu ~i. A nie mo ra me na ko wi pov tor no. Sed la ta, mo lam, odi me! (Iz le gu va at.)
(Vle gu va at La va{ i Pa rol so pis mo.) Pa rol Mus je La va{, daj te mu go pis mo vo na gos po di not La fe. Vie gos po di ne, po dob ro me poz na vav te po ra no, ko ga bev vo pob li ski od no si so po no vi ali{ ta; ama se ga, gos po di ne, za ca pan sum vo kal ta na nej zi no to ve li ~e stvo, For tu na, i mal ku po sil no baz dam na nej zi na ta ne mi lost. La va{ To ga{ ne mi los ta na For tu na na vis ti na smr di, kor ni ako re a ta & e tol ku nep ri jat na ka ko {to ve li{. Od se ga na ta mu ne ma da kas nam ni ed no rip ~e od tav ~e to na For tu na. Te mo lam, fa }aj mag la. Pa rol ê kaj te, ne mo ra da go zat nu va te no sot, gos po di ne, vi go vo rev me ta fo ri~ ki. La va{ Na vis ti na, gos po di ne, ako me ta fo ra ta vi smr di }e si go zat nam no sot, a bi si go zat nal i pred se ko ja dru ga ~o ve~ ka me ta fo ra. Te mo lam, vr vi. Pa rol Ve mo lam, gos po di ne, pre daj te go pis mo vo. La va{ Tr gaj mi se, gos po di ne. Za rem pis mo od kal ta na For tu na da mu go da dam na eden gos po din? No, eve go toj sa mi ot ide. (Vle gu va La fe.) Ov de ni pre de, gos po di ne, For tu na, ili po to~ no ma~ ka ta na For tu na, sa mo {to ne mi ri sa na mo {us tu ku na ma~ ka {to pad na la vo gnas no to mres ti li{ te na nej zi na ta ne mi lost i ka ko {to ve li, ce la ta se ka lo sa na
456
Vilijam [EKSPIR
od gla va do pe ti ci. Ve mo lam, gos po di ne, pra ve te {to sa ka te so ovoj {a ran, za{ to iz gle da ka ko be den, pro pad nat, ot ka ~en, ~uk nat, ras i pan ni kak vec. Ja so à lu vam ne go va ta be da vo ute{ ni te moi kom pa ra ci i go pre pu{ tam na va {e to lords vo. (Iz le gu va.) Pa rol Gos po da ru, jas sum vi ~o vek ko go For tu na su ro vo go xar na. La fe I {to sa ka te se ga jas da sto ram? Pre doc na e da & gi pot se ~am nok ti te. Kak va pod lost nap ra viv te kon For tu na pa ve xar na la ko ga zna e me de ka taa e dob ra gos po |a i ne sa ka dol go pod le ci te da zbi ra at med pod nej zi na zak ri la? Eve vi pet gro {a. Ne ka su di i te ve smi rat so For tu na. Jas imam dru ga ra bo ta. Pa rol Ja mo lam va {a ta mi lost da mi ~ue sa mo eden zbor. La fe. Zna ~i mo li te za u{ te eden gro{. Eve vi go. Zbo rot za dr è te si go. Pa rol Ime to moe, do bar gos po da ru, e Pa rol. La fe To ga{ mo li te, zna ~i, za po ve }e od eden zbor. Vi di, vi di! Daj te ra ka. [to e so va {i ot ba ra ban? Pa rol O, do bar gos po da ru, vie bev te pr vi ot {to me na mi ri sav te i me naj dov te.
La fe Na vis ti na? Ama jas bev i pr vi ot {to me ot ru va {i ot mi ris pa ve za gu biv. Pa rol Red no e gos po da ru, vie da me vra ti te vo ne kak va mi lost za{ to vie i me iz br kav te. La fe Mav ni mi se, ga du! Za rem vo is to vre me sa ka{ da mu slu àm i na bo ga i na |a volot? Pr vi ot te pik na vo mi lost, vto ri ot te is te ra. (Se slu {a at tru bi.) Do a |a kra lot; poz na vam po tru bi te. Mom ~e, ras pra {aj te se u{ te za me ne. Sno{ ti go vo rev za vas. Ia ko ste bu da la i ni kak vec, se pak tre ba da ja de te. Doj de te po me ne. Pa rol Gos pod da ve bla gos lo vi. (Iz le gu va at.)

(Tru bi. Vle gu va at kra lot, gro fi ca ta, La fe i pridru` ni ci.) Kra lot So nej ze za gu biv me bes ce net ka men, pa i na {a ta vred nost se ga e mno gu po ma la; ama va {i ot sin za lu den vo glu pos ta, ne ma {e ~uv stvo vis tin ski da ja vred nu va. Gro fi ca ta Toa e mi na to, gos po da ru, pa go mo lam va {e to ve li ~e stvo da go sme ta toa za pri ro den bunt sto ren vo mla de{ ka lu dost ko ga àr ta i og not, pre sil ni za nez rel raz um, go sov la du va at i go go rat. Kra lot La fe Gos po |o ~es na, s# sum za bo ra vil i sum pros til, ia ko od maz da ta mo ja be {e nad vis na la gnev no vrz ne go ~e kaj }i da go sot re. La fe Mo ram da ka àm No pr vin pros te te mi de ka mla di ot gos po dar mno gu gi nav re di kra lot, maj ka si i gos po |a ta svo ja ia ko naj go le ma ta nav re da od si te si ja na ne se sa mi ot se be si. Za gu bi è na ~i ja uba vi na gi ple ne {e o~i te i na mno gu po is kus ni znal ci, ~ij zbor za se ko go ma gi ja be {e, è na ko ja so so vr {ens tvo to te ra {e gos po |a da ja vi ka du ri i onoj ko mu mu e ni sko ne ko mu da slu ì. Se po ko ru va so sem na va {a ta vol ja. Kra lot
457
Kra lot
Ko ga za gu be ni ot se fa li spo me not na ne go sta nu va u{ te po mil. Ne ka doj de. Smi re ni sme i pr va ta sred ba ne ka go zbri {e mi na to to. Ne ka ne ja ba ra na {a ta pro{ ka. Ne go va ta krup na nav re da e mrt va i pod la bo ko od za bo ra vot gi za ko pu va me mo{ ti te {to na nav re da mi ri sa at. Ne ka prij de ka ko stra nec, a ne ko pres tap nik. I ka è te mu de ka va ka tre ba da pos ta pi. Vel mo à ta Ved na{, ve li ~e stvo. Kra lot (Na La fe) [to ka à za }er ka vi? Zbo ru vav te so ne go?
To ga{ }e ima svad ba. Do biv pis ma vo koi vi so ko go fa lat. (Vle gu va Ber tram i klek nu va pred kra lot.) La fe Dob ro mu li ~i. Kra lot (Na Ber tram) Jas ne sum den na se zo na ed na, za{ to od me ne i grad bie i son ce gree vo is to vre me. No pred naj svet li te zra ci ob la ci te tmur ni se ga se pov le ku va at. Za toa prij di. Vre me to pov tor no e uba vo. Ber tram Ne ka gre vo vi te moi,
458
Vilijam [EKSPIR
za koi bez mer no se ka jam, kra lot mi gi pros ti. Kra lot S# e dob ro. Po ve }e ni zbor ne ka ne ma za mi na to to vre me. Tu ka se ga da go zgrap ~i me mi got za per ~in, za{ to sme sta ri, a do na {i te naj br zi od lu ki ne ~uj ni te i bes {um ni stap ki na vre me to it ro }e se prik ra dat i }e gi spre ~at. Ja pom ni te dob ro }er ka ta na vel mo à va? Ber tram
na koe ce na ta mu ja doz na va me du ri po smrt ta. ês to pa ti ko ga pri ja te lot go gol tne gne vot vo nas, la vot, po kaj ni~ ki po toa le le ka me po ne go, go à li me pra vot. Qu bov ta ni se bu di i za pla ~e we ba ra ra mo du ri om ra za ta spie vo lul ka ta na sra mot. Ova ne ka se kam ba ni za mi la ta Helena i bog ne ka ja pros ti. a se ga da ro vi svr {e ni~ ki na Mod lin ne ka ne koj & no si. Si te me ro dav ni sog las nost da doa. [to dru go da sto ram os ven da ja po ~e kam i vi dam va {a ta è na vto ra. Gro fi ca ta
Da, gos po da ru, so vos hit. Pr vin na nej ze iz bo rot moj pad na pred so sr ce to da se drz nam za pre dr zok glas nik da go naz na ~am svo jot ja zik; vo koe, so taa sli ka vtis na ta vo pog le dot, so dvog le dot na pre zi rot, po zaj men od gor de li vos ta mo ja, is kri ve no gle dav na se ko ja uba vi na dru ga, uba va ta bo ja ja ku dev, za uk ra de na ja sme tav, se ta si met ri~ nost ja stes nu vav, ja teg nev du ri ne sta ne {e opd vrat na i gr da. Ot tu ka i doj de taa {to si te ja fa lea a ko ja i sa mi ot se ga ot ka ko ja za gu biv, ja za sa kav, vo mo i te o~i da bi de prav {to vi dot go nav re du va. Kra lot
I po ve }e sre }a so nea da ima, ili ze mi me na ne bo, te mo lam, bo è mi li! La fe (Na Ber tram) Aj de sin ko, ti koj {to ime to na do mot moj tre ba vo se be da go spo i{, dar po da ri eden {to vo du hot na }er ka mi sil no }e bol sne za taa po br gu da doj de. (Ber tram mu da va prs ten na La fe.) @i mi bra da va be la i se koe vlak no vo nea, Helena ko ja e mrt va be {e su{ te stvo mi lo. Prs ten ka ko ovoj, na prs tot nej zin vi dov ko ga na dvo rot od nea za pos le den pat se pros tiv. Ber tram
Dob ro op rav du va we. [to ja sa ka{, do ne ka de ti go sma lu va dol got kon nea. No qu bov ta {to do a |a doc na, ko po kaj ni~ ko po mi lu va we do ne se no po smrt ta, vo gor ~li va nav re da za is pra }a ~ot se pret vo ra ko ja do ne bo vi ka: Dob ra ed na du {a ja sne ma. Gre{ ki te na {i ce na ta ja spu{ ta at na ona na {e
Ne be {e nej zin. Kra lot Ve mo lam da go vi dam; za{ to mo jot pog led do de ka raz go va rav me, ~es to vo ne go be {e vpe ren. (La fe mu go da va prs te not.) Prs te nov be {e moj, a ko ga na Helena & go da dov, ja za mo liv, ako ne ko ga{ na ma ka se naj de
Sekoe zlo za arno
459
i po mo{ & tre ba, de ka tok mu na zna kov }e & po mog nam. Ja imav te li taa mo} ona da & go ze me te koe tol ku mno gu & zna ~e {e? Ber tram Gos po da ru ve li ko du {en, ia ko vie sme ta te de ka e ta ka, ovoj prs ten ni ko ga{ ne bil nej zin. Gro fi ca ta Si ne, se kol nam, sum ja vi del ka ko go no si, a za nej ze vre den be {e kol ku i ì vo tot. La fe Si gu ren sum de ka sum ja vi del da go no si. Ber tram Se la è te, gos po di ne, taa ni ko ga{ ne go vi de. Vo Fi ren ca od pro zo rec mi be {e fr len za vit kan vo har ti ja na ko ja ime to be {e na taa {to go fr li. Bla go rod na be {e taa i mis le {e de ka ne sum svr {en. No ko ga & ka àv kak va mi e si tu a ci ja ta, i & ob jas niv s# do de taq de ka ne mo àm da & vra tam na toj ~e sen na ~in ka kov od svo ja stra na na ves ti, taa so te{ ko sr ce ra bo ta ta ja pre se ~e ia ko prs te not vo ni koj slu ~aj ne sa ka {e na zad da go pri mi. Kra lot Ni na sa mi ot Plu ton koj {to gi znae taj ni te na ru di te i me {a we to niv no ne mu e po poz nat prs te nov odo{ to mi e me ne. be {e moj, be {e na Helena bez og led koj vi go da de. Pa, ako s# u{ te mis li te de ka vla de e te so
se be, priz naj te de ka bil nej zin, i na koj na si len na ~in od nej ze ste go ze le. Se za kol na taa vo si te svet ci de ka ni ko ga{ ne ma da go iz va di od prs tot os ven ako vam ne vi go da de vo pos te la ta bra~ na vo ko ja vie ni ko ga{ ne ste bi le, ili me ne da mi go pra ti vo ih ti za go le ma. Ber tram Taa ni ko ga{ ne go vi de. Kra lot Ko ~es ta {to si ja sa kam, ve lam, ti la è{, i som ni ~a vi stra vu va wa vo me ne bu di{ koi sa kam ra do da gi spre ~am. Ako iz le ze de ka do tol ku si ne ~o vek ama ne ma da e ta ka. Se pak ne znam. Ti nej ze ja mra ze {e smrt no, a taa e mrt va, vo koe ni{ to os ven sa mi ot o~i te da & gi sklo pev ne bi me na te ra lo da po ve ru vam po ve }e od prs te nov {to go gle dam. Vo de te go ved na{. Mo i te pret hod ni pro ver ki, bez og led ka ko s# }e se svr {i, stra vu va wa ta }e mi gi pre ko rat {to pre mal ku bi le praz ni za{ to i pre mal ku sum stra vu val za xa be. Vo de te go ved na{. ]e pro dol ì me so is pi tu va we to. Ber tram Ako do ka è te de ka prs te nov bil nej zin, to ga{ mno gu les no }e do ka è te de ka so nea vo Fi ren ca spi ev kaj {to taa ni ko ga{ ne bi la. (Iz le gu va pod stra à.) (Vle gu va Vel mo à ta, so ko lar so pis mo.) Kra lot Ob ze men sum od cr ni mis li.
460
Vel mo à ta
Vilijam [EKSPIR
Gro fi ca ta To ga{ prav da iz vr {i te li te ne ka gi stig ne! Kra lot (Na Ber tram) Bi dej }i è ni te se mons tru mi za vas, pa {tom im se za kol ne te na brak, be ga te od niv, me ~u di, gos po di ne, {to s# u{ te sa ka te da se ven ~a te. (Vle gu va at Vdo vi ca ta i Di ja na.) Ko ja e ovaa è na? Di ja na Jas sum, gos po da ru, si ro ta ed na Fi ren ti ~an ka ko ja po tek nu va od drev no to ko le no na Ka pi let. Mol ba ta mo ja, ka ko {to gle dam, ve }e ja zna e te pa za toa jas no vi e kol ku ne koj tre ba da me à li. Vdo vi ca ta (Na kra lot) Jas & sum maj ka, gos po da ru, ~ii ~est i voz rast mno gu se po go de ni od pod ne se na ta tu` ba, pa obe te }e svr {at ako lek ne naj de te vie. Kra lot Prij de te, gro fe. Gi zna e te ovie è ni? Ber tram Gos po da ru, ne mo àm i ne sa kam da re ~am de ka ne gi poz na vam. So {to me to va rat me ne? Di ja na [to gle da te tol ku ~ud no vrz va {a ta è na?
Gos po da ru ve lik, ne znam da li pre kor zas lu ù vam ili ne. Do ne sov mol ba od ed na Fi ren ti ~an ka ko ja ed no ~e ti ri ili pet ko na ka e na zad pa ne mo è {e sa ma da ja do ne se. Se na fa tiv na ova os vo en od uba vi na ta div na i zbo rot na kut ra ta mo li tel ka, ko ja, ko {to mi ka à, ov de ja o~e ku va at. Po li ce to & vi dov de ka ra bo ta va e mno gu va` na, a u{ te mi ka à so mi li, krat ki zbo ro vi, de ka i na vas taa se od ne su va kol ku i na nea. Kra lot (Go ~i ta pis mo to) Po mno gub roj ni te sve ~e ni ve tu va wa de ka }e se oè ni so me ne po smrt ta na ne go va ta è na, se cr ve ne am da ka àm, toj spi e {e so me ne. Se ga gro fot Ru si on e vdo vec i doj de vre me da gi is pol ni svo i te zak let vi {to me ne mi gi da de, a pla te no mu e so mo ja ta ~est. Toj po beg na od Fi ren ca, bez da se zbo gu va, a jas trg nav po ne go vo ne go va ta zem ja ba raj }i prav da. Daj te mi ja, o kra lu! Taa e vo va {i te ra ce! Ina ku na za ve du va ~ot }e mu cve ta at ru ì, a ed na si ro ta de voj ka }e bi de uni{ te na. Di ja na Ka pi let La fe ]e si ku pam zet na pa na |ur a ovoj so kam ba ni }e go prog la sam za mr tov. Ne mi tre ba ovoj. Kra lot Gos pod bog dob ro to ti go mis lel, La fe, za ova na vi de lo da iz le ze. Naj de te gi mo li te li ve. Po br zaj te i vra te te go gro fot na zad. (Iz le gu va at po ve }e mi na.) Se pla {am de ka ì vo tot, gos po |o, na Helena na ga den na ~in bil grab nat. (Vle gu va Ber tram pod stra à.)
Sekoe zlo za arno
461
Ber tram
Ber tram (Na kra lot) Ne mi e è na, gos po da ru. Di ja na
Bes ram ni ca e, gos po da ru, be {e obi~ na za ba vu va~ ka vo na {i ot lo gor. Di ja na
Ako se oè ni te ovaa ra ka ja da va te, a ra ka ta e mo ja; zak let vi te sve ti gi da va te, a tie se moi; me da va te me ne, a jas sum is to ta ka svo ja, za{ to so zak let va del od te lo to va {e sta nav pa taa {to so vas }e se ma ì, me ma ì i me ne ili so dvaj ca ta ili so ni e den. La fe (Na Ber tram) Gla sot va{ e pre kus za }er ka mi; vie ne ste ma` za nea. Ber tram (Na kra lot) Gos po da ru, za ca pa na o~aj ni ca e taa, so ko ja po ne ko ga{ se za ba vu vav. Ne ka vi sos ta va {a, pob la go rod ni kot ka mis li za ~es ta mo ja za{ to jas ni ko ga{ ne bi ja tur nal tol ku ni sko. Kra lot Gos po di ne, mis li te moi, ne sme taj te gi do vas bli ski za{ to niv tre ba so de la da gi os vo i te. ês ta va {a ne ka iz le ze po dob ra od mis li te moi za nea. Di ja na
(Na kra lot) Me nav re du va, gos po da ru. Da bev tak va mo è {e da me ku pi po vo o bi ~a e na ce na. Ne ve ru vaj te mu. O vi de te go ovoj prs ten, na ~ij vi sok ug led i ras ko{ na vred nost ret ko koj drug mu e ra men; mo` no li e toj se pak na ed na obi~ na za ba vu va~ ka na si ot lo gor da & go dal? Gro fi ca ta Toj cr ve nee {to zna ~i ne mu e les no. [est ge ne ra cii od na {i te pret ci toj na kit vo nas led stvo go os ta va le so tes ta ment na svo jot po to mok za da go no si ko ne gov sto pan. Ovaa mu e è na. Prs te nov e naj do bar do kaz. Kra lot (Na Di ja na) Re kov te, mi se ~i ni, de ka vi dov te ne ko go ov de {to mo è da bi de sve dok. Di ja na Vi dov, gos po da ru, no mra zam so oru` je tol ku r|o sa no da se pos lu àm. Se vi ka Pa rol. La fe
Gos po da ru do bar, ne ka se za kol ne de ka ne vi nos ta mo ja toj ne mi ja od ze de. Kra lot [to ve li{ na ova?
Go vi dov de ne ska ~o ve kot, ako toj vo op {to e ~o vek. Kra lot Naj de te go i do ve de te go ov de. (Ne koj iz le gu va.)
462
Ber tram
Vilijam [EKSPIR
Ber tram Go ne mam. Kra lot (Na Di ja na) Ka kov prs ten be {e va {i ot, ve mo lam? Di ja na Gos po da ru, mno gu sli ~en na onoj {to go no si te vie. Kra lot
[to }e vi e toj? Si te zna at de ka pop ref ri gan ras ip nik od ne go iz val kan i pre ma~ kan so se ta kal na sve tot, ne ma. Pa toj pa |a bo len ko ga tre ba vis ti na ta da ja ka è. Za rem da bi dam ova ili ona {to toj gad }e go re ~e a }e re ~e s# {to sa ka te? Kra lot Taa va {i ot prs ten go ima. Ber tram Mis lam de ka go ima. Mi se do pad na, ve lam, i vo mla de{ ki za nes, od ras ka la {e nost, po nea zbes nav. Na ras to ja nie me dr è {e i me lo ve {e do ve du vaj }i ja da lu di lo mo ja ta strast so voz dr à nos ta svo ja ko {to se ko ja pre~ ka vo te kot na stras ta na taa strast pot tik & da va; i na kra jot it ri na ta nej zi na bes kraj na i uba vi na ta bol na me za ve doa ce na ta da ja pla tam. Go do bi toj prs ten a jas ona {to i ne koj po ni zok od me ne po ce na pa zar na mo è {e da go do bie. Di ja na
Go zne te prs te nov? Do pred mal ku be {e ne gov. Di ja na Tok mu toj v pos te la mu go da dov. Kra lot Zna ~i la` no ni ka à de ka mu bil fr len niz pro zo rec? Di ja na Vis ti na ta ja ka àv. (Vle gu va Pa rol.) Ber tram (Na kra lot) Gos po da ru, priz na vam de ka prs te not be {e nej zin. Kra lot
Tr pe li va mo ra da bi dam; vie {to ja ot fr liv te svo ja ta pr va, tol ku bla go rod na è na so pra vo od me ne se sra mi te. Se pak ve mo lam bi dej }i od dob lest ste li {e ni od ma` i jas }e se li {am is pra te te ne ko go po prs te not va{, jas do ma }e go vra tam, a na zad mo jot vra te te mi go.
Se sep nu va te it ro; se koe per o ve eì. Ova li e ~o ve kot za ko go go vo rev te? Di ja na Da, gos po da ru.
Sekoe zlo za arno
463
Pa rol
Kra lot Ka è te, brat ko, ama vi na re du vam, ka è te mi pra vo, bez strav de ka }e go nav le ~e te od gos po da rot gne vot, za{ to, ako vo iz la ga we to bi de te to~ ni, jas }e go sot ram {to zna e te za ne go i za ovaa mo ma? Pa rol Doz vo le te mi ve li ~e stvo, gos po da rot moj be {e mno gu ~e sen vel mo à. Si ima {e svoi mu {i~ ki kak vi {to obi~ no si ima at vel mo ì te. Kra lot Dob ro, dob ro, dr è te se do te ma ta. Ja sa ka {e li nea? Pa rol Ja sa ka {e, gos po da ru, ama ka ko?
Jas sum si ro mav ~o vek, gos po da ru i na za po ved na va {e to ve li ~e stvo. La fe (Na kra lot) Toj e do bar ba ra ban xi ja, gos po da ru ama lo{ go vor nik. Di ja na (Na Pa rol) Da li zna e te de ka mi ve tu va {e brak? Pa rol Znam gos po |i ce du ri i po ve }e od {to }e ka àm. Kra lot Za rem ne ma da go ka è{ s# ona {to go zna e{? Pa rol
Kra lot Pa ka ko, vi se mo lam? Pa rol Ja sa ka {e gos po da ru, ka ko xen tle men {to sa ka è na. Kra lot A ka ko e toa? Pa rol Ja sa ka {e gos po da ru i ne ja sa ka {e. Kra lot Ka ko {to ti i si i ne si raz boj nik. Ama si ti ne kak vo mat ka lo! S# }e ka àm, ako toa vi e po vol ja. Jas im bev pos red nik, ka ko {to re kov; a {to e po va` no toj nej ze ja sa ka {e, oti na vis ti na po lu de po nea i zbo ru va {e za Sa ta na, za ra jot na bu da li te, za fu ri i te i za {to u{ te ne. No vo toa vre me jas ja uì vav niv na ta ce los na do ver ba, pa znam de ka spi e ja eden so drug, a i u{ te mno gu dru go, ka ko na pri mer de ka & ve ti brak i dru gi ra bo ti za koi, ako zbo ru vam }e si nav le ~am gnev i zlo; za toa ne ma da ka ù vam {to znam. Kra lot Ve }e is tre se s#, os ven {to ne re ~e de ka se ven ~a ni. Sa mo ti si mno gu pref ri gan vo sve do ~e we to, za toa trg ni se. Prs te nov re kov te de ka e va{. Di ja na Da, gos po da ru moj do bar.
464
Kra lot
Vilijam [EKSPIR
Kra lot Od ve de te ja, po ve }e ne mi se do pa |a taa. V zat vor so nea. A trg ne te go i ne go. Ako ne mi ka è{ od ka de ti e prs te not ima ved na{ da um re{. Di ja na
Ka de go ku piv te? Ili koj vi go da de? Di ja na Ni ne koj mi go da de, ni ti go ku piv. Kra lot
Ne ma ni ko ga{ da vi ka àm. Koj vi go po zaj mi? Kra lot Di ja na Vo de te ja. Ne mi be {e ni po zaj men. Di ja na Kra lot Ne koj }e ga ran ti ra za me ne, kra lu. Ka de to ga{ go naj dov te? Kra lot Di ja na Ne go ni naj dov. Kra lot Di ja na Ako ne sta nal va{ na eden od ovie na ~i ni ka ko ste mo è le da mu go da de te ne mu? Di ja na Ni ko ga{ ne sum mu go da la. La fe (Na kra lot) De voj ka va e, gos po da ru, ne kak va us lu` na ra ka vi ca; de se nav le ku va, de se va di, ka ko }e & se pri sa ka. Kra lot (Na Di ja na) Prs te nov be {e moj. Jas na pr va ta ne go va è na & go da dov. Di ja na Mo è bi e va{, mo è bi nej zin, ne znam jas ni{ to. Kol ku so vas {to sum bi la tol ku so dru gi ma ì sum bi la, Ju pi ter mi e sve dok! Kra lot Zo{ to to ga{ celo vre me ne go go ob vi nu va{? Di ja na Bi dej }i e vi no ven a i vi no ven ne e. Znae de ka de voj ka ne sum, i go tov e da se za kol ne vo toa; no se kol nam de ka sum de voj ka a toj toa ne go znae. Kra lu go lem, blud ni ca ne sum; us ta va mi fa ti pe na, ako ne sum de voj ka na sta re cov to ga{ mu sum è na. Se ga na vis ti na mis lam de ka si obi~ na pa ~av ra {to se frc ka so se ko go.
Sekoe zlo za arno
465
Kra lot Taa slu hot ni go nav re du va. V zat vor so nea. Di ja na
Ko ga od prs tov }e go sim ne te ovoj prs ten i od me ne za~ ne te de te, i ta ka na ta mu. Toa go sto riv. ]e bi de te li moj se ga ko ga dva pa ti ve do biv? Ber tram
Maj ko dob ra, do ve de te go ga ran tot. (Iz le gu va vdo vi ca ta.) Po ~e kaj te, ve li ~e stvo. Zla ta rot, sto pa not na prs te not, br gu }e doj de, i za me ne }e ga ran ti ra. Ovoj pak, gos po din, ov de, koj {to me obes ~es ti i toa dob ro go znae, ia ko li~ no ne mi na{ te ti, go os lo bo du vam od gre vot. Pos te la ta mo ja ja iz val ka, sa mi ot znae, no ba{ to ga{ è na ta svo ja ja da ru va so de te. Ia ko mrt va, de te taa ~uvs tvu va vo nea ka ko pli va. Ova e ga tan ka ta; mrt va ta ete, se ga e ì va. A se ga re {e ni e to pog le daj te go. (Vle gu va at Helena i Vdo vi ca ta.) Kra lot Za rem ma gi o ni ~ar ne koj vi dot mi go ze de pa ne gle dam pra vo? Da li e vis ti na toa {to go gle dam? Helena Ne, gos po da ru moj do bar, ova {to go gle da te e sa mo sen ka od ed na è na, sa mo ime a ne i pred met. Ber tram I dve te, i dve te, o, pros ti! Helena O, do bar gos po da ru moj, ko ga ko ovaa bev mo ma ve mis lev ~u des no ne` ni. Eve vi go va {i ot prs ten. A, pog le daj te, eve go i va {e to pis mo. Va ka ve li:
(Na kra lot) Ako, gos po da ru, za gat ka va mi ja ob jas ni ce la do vek }e ja sa kam mo ja ta ne ves ta be la. Helena Ako is pad nat pro tiv re~ ni is ka zi te moi ras kin do ì vo ten me |u nas ne ka stoi. O, maj ko mi la, da li ste u{ te ì va? La fe O~i te mi gi sko kot ka, mi ris na kro mid, sa mo {to ne zap la kav. (Na Pa rol) Po zaj mi mi {a miv ~e, ba ra ban xio. Ta ka, ti bla go da ram. Doj di mi do ma kaj me ne. Sa kam da is te ram ne ko ja {e ga so te be. Sa mo ne moj da mi pra vi{ me ta nii. Tie ved na{ pra vat od te be pod li zur ko. Kra lot (Na Helena) Aj de vo de ta li pri kaz na ta da ja ~u e me nie, vis ti na ta ce la niz za do vol stvo da se raz vie; (Na Di ja na) Ako ti si s# u{ te cvet od ni ko go ne zbi ran od be ri si ma` a jas }e ti da dam mi raz. Za{ to gle dam, so po mo{ ta ~es na ti n# ple na, se za ~u va mo ma se be si, a nej ze è na. Vo slo bod no vre me, za s# da se u~i, }e ~u em e s# po red ka ko se slu ~i. Se ga s# iz gle da dob ro; i kra jot e ta kov stvar no gor ~li vo to zlo, }e is pad ne pos lat ko ar no. (Tru bi.) Epi log Kra lot pak e pros jak {tom doj de na ig ra va kra jot
466
Vilijam [EKSPIR
i mo li od vas, na pro{ te va we, daj te ni go ra jot is ka ù vaj }i za do vol stvo, a }e pla ti me nie so trud te òk za po u ba vo da se ~uvs tvu va te vie. Ne ka na {e bi de tr pe ni e to va {e, a ulo gi te na {i va {i, daj te ni gi bla go rod ni te ra ce, ko {to vi gi da va me sr ca ta na {i.
Naslov na originalot: Measure for Measure
LICA:
Vin~encio, vojvodata od Viena Anxelo, negov opolnomo{ten zamenik Eskalo, star velmoà i pomo{nik na Anxelo Klaudio, mlad velmoà Xuliet, svr{enica na Klaudio Izabela, sestra na Klaudio, Lu~io, vetrogon Dvajca sli~ni na nego Sapunot, priglup gospodin Gospo|a Azdisana, podveduva~ka Pompej, sluga na gospo|a Azdisana Temni~ar Lakt, priprost xandar Sudija Mraza~, xelat Bernardin, robija{ Marijana, svr{enica na Anxelo Dete, pridru`nik na Marijana Petar, sve{tenik Fran~eska, kalu|erka Varij, velmoà, prijatel na vojvodata Velmoì, slu`benici, gra|ani, slugi.
Ko me di ja ta Tan te za ku ku ri gu prv pat e ig ra na na dvo rot na 26 de kem vri 1604 go di na, a prv pat pe ~a te na vo fo lio iz da ni et o od 1623 go di na. Ka ko iz vor pos lu ì le po ve }e kni èv ni i is to ri ski de la. Os nov no me |u niv se ka ko de ka e ed na pri kaz na od Xi ral di în tio (1565), po doc na dra ma ti zi ra na od în tio pod nas lo vot Epi tia (1583) a pre ra bo te na vo dra ma so dva ~i na od Xorx Vet sto un ka ko Slav na ta is to ri ja na Pro mos i Ka san dra (1578). Po no vi te kri ti ~a ri na o |a at pa ra le li, na mer ni, se raz bi ra, po me |u [ek spi ro vi ot por tret na voj vo da ta Vin ~en cio i ì vo tot na kra lot Xejms Pr vi.
Dra ma ta se sos re do to ~u va na sek sot dvi èj }i se od ras ka la {e nos ta na bor de li te do eks trem na ta ~es nost na ka lu |ers tvo to. Sek sot ne se ko ris ti ni za voz bu du va we na pub li ka ta ni, vo os no va, za ko mi~ ni efek ti. Mes to toa, slu ì za is pi tu va we na ba za ta za vos pos ta vu va we na zdra vo op {te stvo po ka à no niz od no sot po me |u za ko not i mo ral nos ta i za is ku {u va we na ~o ve~ ko to po ve de nie vo us lo vi na emo ci on a len stres. Pos ta ve ni te prob le mi se se ri oz ni, to not, ka ko i vo dru gi te ko me dii od per i od ot 1601-04, mra ~en. Vo toj pog led ovaa e naj mra~ na ta od si te mra~ ni ko me dii na [ek spir. Se pak, de lo to e ko me di ja vo kla si~ na smis la na zbo rot. Na kra jot, se koj od klu~ ni te li ko vi ja do bi va svo ja ta po u ka i na u ~u va de ka ume re nos ta, ed no od zna ~e wa ta na mer ka vo se dum na e set ti ot vek, e naj dob ri ot kurs za zdrav je to na op {tes tvo to. Struk tur no, Tan te za ku ku ri gu e me {a vi na od ele men ti: Tra ge di ja vo pr vi ot del so An xe lo sta ven na is ku {e nie koj {to se po ja vu va ka ko po ten ci jal no tra gi ~en ju nak i ko me di ja na in tri gi vo vto ri ot. Os tra ta po del ba vo struk tu ra ta, ma hi na ci it e na s#pri sut ni ot voj vo da i ko ris te we to na tri kot so kre ve tot na raz li~ ni ste pe ni, so ve ko vi gi od vra }a {e pub li ka ta i kri ti ~a ri te od ova de lo. Sov re me ni te kri ti ~a ri, koi ja pod lo ì ja dra ma ta na pob li sko pre is pi tu va we, pro iz ve doa dras ti~ no po i nak vi tol ku va wa. Ne koi ja gle da at ka ko re li gi oz na ale go ri ja, ne koi ka ko prob lem ska dra ma a ne koi du ri ka ko sa ti ra. Ova e prv pre vod na Tan te za ku ku ri gu na ma ke don ski ja zik.
în PRVI
Scena 1
(Vleguvaat vojvodata, Eskalo, i drugi velmoì.)
Vojvodata Eskalo! Eskalo Gospodaru! Voj vo da ta Na up ra vu va we to da gi ob raz lo ù vam svojs tva ta bi bi lo ka ko da se ras fr lam so tekst i go vor bi dej }i dob ro znam de ka zna e we to va {e vo toj pog led gi nad mi nu va si te mo` ni so ve ti {to mo àm da vi gi da dam. Zna ~i ne os ta nu va dru go os ven da gi zdru ì te od li~ nos ta va {a so spo sob nos ta i da gi sta vi te vo po gon. Na {i te lu |e, in sti tu ci i te na gra dot i pro pi si te prav ni za op {to dob ro, vi se bli ski i ne ma drug ni koj ko go ume{ nos ta i is kus tvo to va ka {ted ro go zbo ga ti le. (Mu pre da va na log.) Ova e na {i ot na log, od koj ne sa ka me da ot sta pi te ni pe da. (Na eden vel mo à.) Vik ne te go ov de, ve lam vik ne te go An xe lo da doj de. (Iz le gu va eden vel mo à.) (Na Es ka lo) Ka ko, po va {e mis le we, toj nas }e n# ig ra? Za{ to nie, sa kam da zna et e, so po seb na gri à go iz brav me da n# za me nu va ov de za vre me
na na {e to ot su stvo; na {i te strav i tre pet ne mu mu gi po zaj miv me, vo qu bov ta go ob le kov me na {a, i na mes nik go nap ra viv me na si te or ga ni od na {a ta sops tve na vlast. [to mis li te za ova? Es ka lo Ako ne koj vo Vi e na ja ima taa vred nost da bi de sta ven na tol ka va ~est so tol ka va mi lost to ga{ toa e gos po da rot An xe lo. (Vle gu va An xe lo.) Voj vo da ta No eve go ide. An xe lo Se ko ga{ po ko ren na vol ja ta na va {a ta mi lost doj dov da ~u jam {to za po ve da te. Voj vo da ta An xe lo, ima ne{ to po seb no vo tvo jot ì vot {to na nab qu du va ~ot ce la tvo ja po vest jas no mu ja ot kri va. Ni ti ni da ro vi te tvoi ne se do tol ku tvoi za sa mi ot se be si da se tro {i{ vo dob les ti te, a tie da se tro {at vo te be. Ne bo to go ba ra od nas ona {to od fa ke li te go ba ra me nie, da ne go ri me sa mo za nas; za{ to ako dob les
Tante za kukurigu
475
An xe lo
ti te na {i ne sve tat i za dru gi, to ga{ toa e is to ko da gi ne ma me. Bla go rod nos ta do pi ra do du hot sa mo za bla go rod ni ne{ ta; pri ro da ta ni ko ga{ ne zaj mi ni tro{ ka od svo e to so vr {en stvo div no a pri toa, ko bo ì ca steg na ta, da ne ja os ta vi za se be sla va ta na za e mo da ve cot {to ba bo ti od pol za no i od bla go dar nost. No se ga mu go vo ram na onoj {to mo è da me po u ~i vo ra bo ta ta {to mu ja os ta vam. Tru di se da bi de ta ka, An xe lo. Za vre me na ot sus tvo to na {e, bi di vo s# oli cet vo re nie na ona {to sme nie. Smrt ta i mi los ta vo Vi e na ne ka ti cu tat i na ja zik i v sr ce. Sta ri ot Es ka lo, ia ko prv do a |a {e pred vid, po mo{ nik }e ti bi de. Ova ti e pol no mo{ tvo to. An xe lo
Se pak, doz vo le te gos po da ru ba rem do neg de da ve is pra ti me. Voj vo da ta Br za we to moe toa ne mi go doz vo lu va; a ne e ne op hod no, vo mo ja ~est, da se od ne su va te so tol kav ob yir. Va {a ta cel so mo ja ta e is ta, spro ve du vaj te go za ko not si lum ili mi lum ona ka ka ko {to sr ce to ve u~i. Daj te mi ra ka. ]e se is kra dam sam. Gi sa kam lu |e to no ne sa kam da im de fi li ram pred o~i. Ia ko toa go di, ne se ~uvs tvu vam ba{ naj dob ro ko ga sil no mi ra kop les ka at i me poz dra vu va at jav no; ni tu pak mis lam de ka na ~o vek {to umot mu e v gla va toa na du {a mu go di. U{ te ed na{, zbo gum. An xe lo Ne ka ne bo to vo cel ta va {a ve sle di!
A se ga gos po da ru moj do bar, ne ka dob ro se pre is pi ta ko vi na ta mo ja pred tol ku bla go ro den i ug le den lik vrz nea da se vtis ne. Voj vo da ta
Es ka lo So sre }a ne ka ve is pra ti, so sre }a ne ka ve vra ti! Voj vo da ta
Pov le ku va we ne ma. So go le ma vni ma tel nost i gri` liv pre bir do vas doj dov me; za toa pri fa te te ja ~es ta! (An xe lo go ze ma opol no mo{ tu va we to.) Br zi na ta so ko ja tre ba da za mi ne me od ov de tol ku mno gu iz bi va vo prv plan, {to os ta va mno gu krup ni i va` ni pra {a wa ne raz gle da ni. ]e vi pi {am ko ga vre me to i okol nos ti te }e ni da dat mo` nost ka ko ni e i {to pra vi me; vie pak tru de te se da ni ja vu va te {to se slu ~u va ov de. Zbo gum. Se na de vam dob ro }e ja vr {i te va {a ta dol `nost.
Vi bla go da ram. Zbo gum. (Iz le gu va.) Es ka lo Ve mo lam, gos po da ru, doz vo la da mi da de te ot vo re no so vas da poz bo ru vam; za{ to sa kam svo ja ta po zi ci ja da ja sog le dam do dno to. Vlast imam, ama kol ka va i kak va toa ni koj ne mi go ka àl. An xe lo Is to i me ne. Za toa za ed no da se pov le ~e me,
476

(Vle gu va at Lu ~io i dvaj ca dru gi vel mo ì.) Lu ~io Ako voj vo da ta so dru gi te voj vo di ne naj dat za ed ni~ ki ja zik so kra lot na Un ga ri ja, to ga{ si te voj vo di }e go na pad nat kra lot. Pr vi ot vel mo à Ne bo to ne ka ni po da ri mir, sa mo ne mi rot na un gar ski ot kral! Vto ri ot vel mo à Amin! Lu ~io Ti zak lu ~u va{ ka ko onoj po bo èn gu sar {to oti {ol na mo re so de set te bo` ji za po ve di, ama ed na is tru ìl od tab li ca ta. Vto ri ot vel mo à Ne kra di? Lu ~io Da, ba{ taa ja iz bri {al. Pr vi ot vel mo à Pa taa za po ved bi im za po ve da la na ka pe ta not i ne go va ta po sa da da ne ja za vr {at ra bo ta ta po ko ja po{ le: da kra dat. Ne ma ni e den voj nik me |u nas koj {to koj znae kol ku uì va ko ga, vo mo lit vi te pred ja de we, tre ba da se mo li za mir. Vto ri ot vel mo à Ne sum ~ul ni ko ga{ de ka ne koj voj nik imal mno gu pro tiv tak va ed na mo lit va.
pa mo è me mno gu br gu, na vza em no za do vol stvo, taa ra bo ta da ja re {i me. Es ka lo Vi sto jam na us lu ga. (Iz le gu va at.)
Tante za kukurigu
477
Lu ~io Ti ve ru vam, za{ to mis lam de ka ni ko ga{ ne si bil ta mu kaj {to tak va se ~i ta la. Vto ri ot vel mo à Ne sum bil? Naj mal ku du zi na pa ti. Pr vi ot vel mo à
Ti zbo ru vam li se ga so ~uv stva? Lu ~io Mi se ~i ni de ka mi zbo ru va{ i toa ~uvs tvi tel no do bol ka. Vrz os no va na tvo ja ta li~ na is po ved }e na u ~am da dr àm zdra vi ci vo tvoe zdrav je, ama }e pi jam, do de ka sum ìv, sa mo pos le te be. Pr vi ot vel mo à
Na kak va? Vo stih? Iz gle da sam si go spo pi kav, ne? Lu ~io Vto ri ot vel mo à Vo si te dol ì ni, de be li ni i {i ri ni i toa na si te ja zi ci. Pr vi ot vel mo à Ili, bi re kol, vo si te re li gii. Lu ~io Pa da, zo{ to da ne? Bo` ja ta mi lost si e bo` ja mi lost bez og led za ko ja re li gi ja se ra bo ti; ka ko na pri mer, ti sa mi ot si eden ras i pan ni kak vec ia ko pos to ja no mu se mo li{ na bo ga ko ne tok mu. Pr vi ot vel mo à Glu pos ti! Ko da ne zna e{ de ka n# raz dvo i le sa mo ~if tot no ì ci {to po mi na le me |u nas! Lu ~io Da, da, si gur no! Ko {to mi na le me |u fi ra ta i ka di fe to! Ti si fi ra ta! Pr vi ot vel mo à Lu ~io A ti ka di fe to. Dob ro to ka di fe, ona {to se do bi va ko ga tri pa ti }e se pots tri è. Ti ga ran ti ram! Na vis ti na po ve }e bi sa kal da bi dam fi ra od ne koj an gli ski {tof ot kol ku da me pots tri àt ko te be {to te pos tri ì le za da sta ne{ fran cu sko ka di fe. Ku su rot e ed na fran cu ska kru na. Pr vi ot vel mo à Se ko ga{ mi gi bro i{ bo les ti te ama mno gu Po go di. Vto ri ot vel mo à Na tri il ja di ma le ri go di{ no? Pr vi ot vel mo à Tri il ja di i ku sur. Si go spo pi ka i toa bez og led da li pri toa si na le pi ne{ to ili sa mo se na sa ma ri. (Vle gu va gos po |a Az di sa na) Lu ~io Gle daj te, gle daj te, do a |a gos po |a Oles ne nie! Zna e te de ka bro jot na bo les ti te {to sum gi ku pil pod nej zi ni ot pok riv se is ka ~i na Vto ri ot vel mo à Na kol ku, ì ti maj ka? Lu ~io
478
gre {i{ - pu kam od zdrav je! Lu ~io
Vilijam [EKSPIR
Lu ~io To ga{ ve ru vam de ka e ta ka. Mi ve ti da se naj de me pred dva ~a sa a toj se ko ga{ si sto e {e na zbo rot. Vto ri ot vel mo à Os ven toa, ka ko {to zna e te, taa ra bo ta ne e ta ka da le ku od ona za koe po toj po vod sme go vo re le. Pr vi ot vel mo à
Pu ka{ ama ne od zdra vost tu ku od {up lost kos ki te ti se {up li vi, bo go hu li e to se gos ti vo te be! Pr vi ot vel mo à (Na gos po |a Az di sa na) Zna ~i, koj kolk naj mno gu ve klu ka? Gos po |a Az di sa na Ne se ga, ve mo lam. Ene on de go li {i le od slo bo da i go vo dat v zat vor ~o ve kot {to vre di kol ku pet il ja di ka ko vas. Vto ri ot vel mo à Koj e toj, te mo lam?
No naj mno gu od s#, e vo sog las nost so prok la ma ci ja ta. Lu ~io Da odi me i da ja doz na e me vis ti na ta. (Iz le gu va at Lu ~io i dvaj ca ta vel mo ì.) Gos po |a Az di sa na
Gos po |a Az di sa na Kla u dio, gos po di ne, gos po din Kla u dio. Pr vi ot vel mo à Kla u dio v zat vor? Ne mo è da bi de. Pom pej Gos po |a Az di sa na Ne ste ~u le za prok la ma ci ja ta? Mo re bi du va, ka ko ne. Vi dov ko ga go li {i ja od slo bo da, vi dov ka ko go vo dat a {to e najs tra{ no vo rok od tri de na }e mu ja se ~at gla va ta. Lu ~io Ama zna e{, po tol ku za fr kan ci ja, ne mo àm da sfa tam de ka ba{ ne go go ap sat. Da li si si gur na de ka e ta ka? Gos po |a Az di sa na A {to }e sta ne so tie vo gra dot? Si gur na, po si gur na ne mo è da bi de, a pri ~i na ta e {to & nap ra vil de te na gos po |i ca Xu li e ta. Gos po |a Az di sa na Ko ja prok la ma ci ja, ì ti s#? Pom pej Si te ku }i za za ba va vo pred gra di ja ta na Vi e na mo ra da se sram nat so zem ja ta. Gos po |a Az di sa na Ete {to me snaj de, ne{ to od voj ni te, ne{ to od ~u ma ta, ne{ to od be sil ka ta, ne{ to od si ro ma{ ti ja ta, mi se sku si ja mu{ te ri it e. (Vle gu va Pom pej.) [to ti e, {to ima no vo?
Tante za kukurigu
479
Pom pej Tie os ta nu va at za prip lod. I tie }e oti dea po pet li te ama se na {ol ne koj se ten gra |a nin da gi spa si. Gos po |a Az di sa na Ama za rem ba{ si te na {i ku }i za za ba va vo pred gra di e to da se sram nat so zem ja ta? Pom pej Ba{ si te. I toa do te mel. Gos po |a Az di sa na
No si me v zat vor kaj {to mi e od re de no. Tem ni ~a rot Ne go pra vam ova od zlo ba, tu ku gos po da rot An xe lo strik tno va ka za po ve da. Kla u dio Ta ka mo è po lu bo got, vlas ta, za de lo to sto re no da n# kaz ni, spo red gre vot, Po za ko not bo` ji: ako te kaz nam, ar no, ako ne te kaz nam, pak ar no. Se pak si go ba rav. Lu ~io
E, toa e na vis ti na ne{ to no vo vo dr à va va. A {to }e sta ne so me ne? Pom pej Ne pla {e te se. Koj dob ro do {ep nu va, ne os ta nu va bez kli en ti. I da go pro me ni te mes to to, ne zna ~i de ka tre ba da go pro me ni te za na e tot. Jas os ta nu vam kaj vas ka ko pris lu` nik. Sa mo hrab ro, }e se so à lat nad vas. Vie {to o~i te vi is te koa od ra bo ta, vas }e ve ima at vo pred vid. (Se slu {a bu ~a va od vnat re.) Gos po |a Az di sa na Tom ~e, ako ne ma me dru ga ra bo ta, da fa }a me xa de! (Vle gu va at Tem ni ~a rot, Kla u dio, Xu li e ta i sud ski te slu` be ni ci; Lu ~io i dvaj ca ta vel mo ì.) Pom pej Eve go gos po din Kla u dio; tem ni ~a rot go no si v zat vor. A eve ja i gos po |i ca Xu li e ta. (Iz le gu va at gos po |a Az di sa na i Pom pej.) Kla u dio (Na tem ni ~a rot) Zo{ to, brat, me po ka ù va{ va ka na sve tot?
[to e Kla u dio? Ka ko stig na do zat vor? Kla u dio Od mno gu slo bo da, Lu ~io, od slo bo da. ko {to po pre na si te nos ta dolg post sle di ta ka i po se ko ja slo bo da, ko ga se ko ris ti bez usul, sle di zat vor. Pri ro da ta po nas tr ~a so èd po ro~ na, ko sta or ec {to dr~ no go la pa svo jot ot rov. Koj ja gas ne, umi ra. Lu ~io Ko ga bi mo èl tol ku mud ro da zbo ru vam li {en od slo bo da, bi pra til po ne koj od mo it e za e mo dav ci. A se pak, ra ka na sr ce, po ve }e sa kam da mla tam praz na sla ma na slo bo da odo{ to da dr àm lek cii v zat vor. Za ka kov pres tap sta nu va zbor, Kla u dio? Lu ~io Ako ka àm bi pres ta pil po vtor pat. Lu ~io Da ne e ubi stvo?
480
Kla u dio Ne. Lu ~io Blud? Kla u dio Ta ka ne ka ko. Tem ni ~a rot Odi me gos po di ne; mo ra da odi me! Kla u dio Eden zbor sa mo, pri ja te le do bar! (Tem ni ~a rot odob ru va.) Zbor so te be, Lu ~io. Lu ~io
Vilijam [EKSPIR
Kla u dio Za àl, so de te. A pak se ga, no vi ot na mes nik na voj vo da ta da li po ra di sja jot i ne is kus tvo to na sa ma ta no vost, ili po ra di toa {to mis li de ka jav no to te lo e kow na koj gu ver ne rot mo è da ja va pa, nov vo sed lo to, ne znae ve{ to da go vo di pa so ma mu zi te pos to ja no go du pi, ili da li po ra di toa {to mis li de ka so vlas ta i na sil ni{ tvo to odi, ili da li od li~ nos ta so ko ja toj ja is pol nu va po lo` ba ta svo ja vi nov na e za ova jas so si gur nost ne znam. Ama ovoj up ra vu va~ nov gi vos kres nu va se ga si te za ko pa ni kaz ni koi, ka ko zar|a no oru` je, vi sea na yid ce li ~e ti ri na e set go di ni bez ni ed na do se ga da se pri me ni; pa se ga, za sla va i ime da si stvo ri, go pri me nu va na me ne toj za pos ta ven i mr tov za kon jo vo na no vo. Si gur no za da stek ne ime. Lu ~io
Mo è i sto, ako se za tvoe dob ro. (Kla u dio i Lu ~io zbo ru va at na stra na.) Za rem blu dot sta na tol ku va èn? Kla u dio Vak vi se ra bo ti te so me ne. Se svr {iv so Xu li e ta i vrz os no va na toa stig nav do nej zi ni ot kre vet. Ja zna e{ da ma ta i zna e{ de ka mi e è na, os ven {to na toa ne mu da dov me ob lik na jav na ob ja va. Ne go sto riv me ova sa mo za da po ras ne nej zi ni ot mi raz {to os ta na pod klu ~ot na nej zi ni te rod ni ni pred koi qu bov ta na {a ja za ~u vav me taj na do de not ko ga }e gi pri do bi e me. No se slu ~i kra` ba ta na na {i te vza em ni stras ti ne ~o ve~ no da ja obe le ì Xu li e ta. Lu ~io So de te ili {to?
Mo ra da e za ra di toa; pa gla va ta se ga tol ku ti se kla ti na ra me wa {to ne ko ja mle kar ka, ako e za qu be na, mo è so voz di{ ki da ti ja duv ne. Is pra ti ne ko go kaj voj vo da ta i ba raj kaj ne go za{ ti ta. Kla u dio Sto riv ta ka, ama ne go ne mo àt da go naj dat. Te mo lam, Lu ~io, us lu ga nap ra vi mi ma la. De ne ska, mis lam, ses tra mi v ma nas tir }e sta pi za ta mu da bi de ra ko po lo è na. Za poz naj ja so opas nos ta {to nad gla va mi vi si. Vo moe ime mo li ja pri ja te li te da gi pra ti kaj na mes ni kot strog. Ako tre ba ne ka odi i sa ma. Imam na de` sa mo vo nea, nej zi na ta mla dost i bez zbo ro vi kras no re ~i va e mno gu
Tante za kukurigu Scena 3
481
pa lu |e to gi ple nu va; os ven toa, mno gu e ve{ ta na zbor, raz um na i znae da ube di. Lu ~io Daj bo è da znae kol ku za oh rab ru va we na onie {to se vo sli~ na si tu ac i ja i koi bi se na{ le vo tak va ed na groz na zam ka, tol ku i za te be li~ no za da mu se iz na u ì va{ na ì vo tot za koj bi mi bi lo àl ta ka glu pa vo da go za gu bi{ vo sa mo ed na ig ra do cuf-muf. Odam kaj nea. Kla u dio Vi bla go da ram, pri ja te lu moj do bar, Lu ~io. Lu ~io Vo rok od dva ~a sa. Kla u dio Tem ni ~a ru aj de. Vo de te me! (Iz le gu va at na ed na stra na Lu ~io i dvaj ca ta vel mo ì;na dru ga ta Kla u dio, Xu li e ta, Tem ni ~a rot i slu` be ni ci te.)
(Vle gu va at voj vo da ta i sve{ te ni kot.) Voj vo da ta Ne, o~e svet. Ot fr le te ja taa mis la. Ne ve ru vaj te de ka li ga va ta qu bov na stre la mo è da pro bo di is kus ni gra di. [to ba ram od te be da mi da de{ taj no skro vi{ te, cel ima mno gu po se ri oz na i po te mel na od cel ta na buj na ta mla dost. Sve{ te ni kot Mo è, va {a ta mi lost, da ja ka è? Voj vo da ta Gos po di ne svet, ni koj po dob ro od vas ne znae kol ku pov le ~e ni ot ì vot sum go sa kal i pet pa ri ne sum da val da bi dam vo dru{ tva kaj {to mla de òt bez duh i ras ko {ot oro to go vo dat. Mu gi pre da dov na gos po da rot An xe lo, ~o vek na stro gos ta i voz dr à nos ta vrv na, ap so lut na ta vlast i mes to to moe vo Vi e na; pa toj se ga mis li de ka sum ot pa tu val za Pol ska za{ to ta kov pu{ tiv glas me |u si ot na rod, pa ta ka toj i se pri fa ti. Se ga, gos po di ne bo` ji, }e me pra {a te zo{ to ova go sto riv? Sve{ te no kot Da, gos po da ru. Voj vo da ta Ima me za ko ni stro gi i pro pi si mno gu cvrs ti ne op hod no |ub re za tvr do kor ni ot ple vel, koi ~e ti ri na e set go di ni gi os ta viv me da ~ma at ko pres ta ren lav v pe{ te ra {to pres ta nal ve }e da odi vo lov. Pa se ga, ko ro di te li te so
482
Vilijam [EKSPIR
me ko sr ce, {to bre zo vi te pra~ ki gi vr za le za de ca ta sa mo da gi pla {at, a ne za da gi upot re bat, pa so vre me de ca ta na pra~ ki te im se pot sme va at mes to da im se pla {at, ta ka i za ko ni te na {i, bi dej }i nep ri me nu va ni dol go, i sa mi te um re le i ve }e se mrt vi, pa blu dot i ras po ja se nos ta prav da ta za nos ja vle ~at. be be to do il ka ta ja te pa a pris toj nos ta so sem na o pa ku e pre vr te na. Sve{ te ni kot Vo ra ce te na va {a ta mi lost be {e da ja od vr ze te vr za na ta Prav da ko ga }e tre ba; i mno gu po go lem strav }e im vle ev te sa mi ova da go spro ve dev te a ne gos po da rot An xe lo. Voj vo da ta Strav nad stra vo vi te, se pla {am. Bi dej }i na ro dot zbes na po mo ja vi na }e be {e toa ti ra ni ja da ud ram i da gi se ~am za ona na {to sa mi ot gi na ve dov; a ova se slu ~i ko ga zli te de la po mi nu vaa ko od {e ga bez ni kak va kaz na. Za toa, svet moj o~e, na An xe lo mu ja pre fr liv vlas ta, za da mo è, od za se da ta na mo e to ime da ud ri do ma, a jas, ne za me {an, od gla so vi lo {i da se spa sam. A za ra bo ta ta pod nad zor da mu ja imam, sa kam ko brat od va {i ot red na ro dot i kne zot da gi po se tam. Za toa, te mo lam, so man ti ja da me snab di{, i da me po du ~i{ br zo ka ko vo sve tot naj dob ro da se od ne su vam ko vis tin ski mo nah. ]e vi ka àm i dru gi pri ~i ni, no ne se ga, za ra di koi ova go pra vam. U{ te sa mo ova: Gos po da rot An xe lo e tvrd ko ka le, od zlo ba ta ve{ to se ~u va, od vaj mo è da se
vi di de ka krv niz ne go te ~e ili de ka po al ~en e od ka men. No se ga }e se vi di, ko ga vlas ta dru gi no si du mi, ka kov e na vis ti na onoj {to vo mi gov nas n# glu mi. (Iz le gu va at.)

(Vle gu va at Iza be la i ka lu |er ka ta Fran ~e ska.) Iza be la Za rem vie, ka lu |er ki te, dru gi pri vi le gii ne ma te? Fran ~e ska Za rem se ga{ ni ve ne se do vol no go le mi? Iza be la Lu ~io Tok mu ta ka. Ne go vo ram za{ to po go le mi sa kam, tu ku za toa {to u{ te pos trog red ba ram za ses tri te pos ve te ni na sve ta Kla ra. Lu ~io Bo è gos po de! A zo{ to? (Od nad vor) Ej! Mir na mes to vo! Lu ~io Iza be la (Na Fran ~e ska) Koj vi ka? Fran ~e ska Iza be la Toa e ma{ ki glas. Mi la Iza be la, odi ot vo ri mu i vi di {to sa ka. Ti sme e{, jas ne sme am; ti ne si za kol na ta u{ te, {tom zak let va da de{, ne sme e{ da zbo ru va{ so ma{ ki, os ven vo pri su stvo na igu ma ni ja, a i to ga{, li ce to pok ri e no tre ba da ti bi de ili, ako ti e ot kri e no, mo ra da mol ~i{. (Lu ~io vi ka od nad vor.) Pov tor no vi ka. Od go vo ri mu, te mo lam. (Se tr ga na stra na.) Iza be la Mir i se koe dob ro. Koj vi ka? (Ja ot vo ra vra ta ta. Vle gu va Lu ~io.) Gos po di ne, {e ga ta na stra na. Lu ~io
483
Lu ~io
Devs tve ni ce, ako vie ste toa, a ob ra zi ve ru me ni tok mu toa mi go ve lat. mo è te li, ve mo lam, da me od ve de te pred o~i te na iza be la, no vo doj de na vo mes to vo i uba va ses tra na nes re} ni ot & brat kla u dio? Iza be la Zo{ to nes re} ni ot & brat? Go pra {u vam ova, za{ to na zna e we sa kam da vi sta vam de ka jas sum iza be la, ne go va ta ses tra.
Uba vi ce mi la, brat vi ve poz dra vu va mno gu. No da ne dol àm mno gu, toj e v zat vor. Iza be la
Za ona za koe, ako jas tre ba da mu su dam, kaz na ta vo bla go dar nost tre ba da ja pri mi. So sa ka na ta svo ja za~ na de te.
Vis ti na e. Ia ko vo krv ta mi e gre vot so de voj ki te da te ram {e gi i ja zi kot da mi lae nes klad no so sr ce to, se pak so vas ep ten sum is kren. Ve sme tam za su{ te stvo ne bes no i sve to, voz ne se no vo ve~ nos ta so voz dr ù va we stro go, so koe naj is kre no da go vo ram tre ba ko so sve tec.
484
Iza be la
Vilijam [EKSPIR
Go hu li te dob ro to, pot sme vaj }i mi se me ne. Lu ~io Ne e ta ka. Krat ko i jas no, ra bo ta ta e vak va. Brat vi i sa ka na ta ne go va ì ve e ja za ed no. No ba{ ko {to hra ne ti ot se de be li, ko {to vre me to na cu te we po se id ba ta go la ta le di na ja plo di so bo gat rod, ta ka ut ro ba ta nej zi na plod na ne go vi ot trud i za log gi po ka à. Iza be la De te so ne go? Da ne e bra tu ~et ka mi Xu li e ta? Lu ~io Taa vi e bra tu ~et ka? Iza be la
ne go va odat, vla dee gos po da rot An xe lo, ~o vek niz ~ii ve ni la pa vi ca te ~e mes to krv; ~o vek koj ne ma ~uv stvo za osi lo blud no ili za ~u len ne mir, koj {to pri rod na ta os tri ca svo ja ubis tve no ja ta pi so ko ris nos ti od umot, stu di ra we to i pos tot. Toj se ga, za da im vlee strav na ras ka la {e nos ta i blu dot, koi dol go mu be gaa na stra{ ni ot za kon ko glu {ec na lav, is ~ep ka ne ka kov pro pis pod ~i ja os tri ca, gla va ta na va {i ot brat tre ba da pad ne. Go uap si za ra di gre vot, i nas to ju va rig roz no spo red ak tot da se kaz ni ko pri mer za dru gi te. Na de` ve }e ne ma, os ven ako vie, so mi los ta bo` ja i so krot ka mol ba sr ce to na An xe lo ne go smek ne te. Toa e ona {to tre ba {e da go za vr {am me |u vas i si ro ti ot vi brat. Iza be la
Po po ses trim stvo, so pro me na na ime to ko u~e ni~ ki te {to pra vat od ~is ta su e ta. Lu ~io Da, taa e. Iza be la
Zna ~i, ì vo tot ne gov go ba ra? Lu ~io Ve }e go osu di i slu {am, tem ni ~a rot ve }e ima na log da go po gu bi. Iza be la
Pa ne ka ja ze me! Bo è, a ka ko mo àm jas tu ka da mu se naj dam? Lu ~io Lu ~io Tu ka le ì za ja kot. Voj vo da ta mno gu ~ud no si za mi na od ov de; toj mno gu vel mo ì, vklu ~u vaj }i me i me ne, vo ak ci ja n# tur na; no doz na va me se ga, od onie koi dob ro gi zna at dr àv ni te ni{ ki, de ka naj a vu va no to bes kraj no da le ku bi lo od ne go vi te vis tin ski na mis li. Na ne go vo mes to, so si te pri nad le` nos ti {to so vlas ta Is pro baj te ja mo} ta {to ja ima te. Iza be la Kak va mo}? Se som ne vam de ka vo op {to ja imam.
Tante za kukurigu
485
Lu ~io Som ne òt pre dav nik e na{, i n# te ra dob ro to da go za gu bi me {to mo è lo da bi de na {e ako ne sme se pla {e le da se obi de me. Ode te kaj An xe lo, i daj te mu da vi di de ka ko ga de voj ki te mo lat ma ì te ko bo go vi da va at, a ko ga tie pla ~at i kle ~at, si te niv ni mol bi se is pol nu va at ved na{ ko od se ko ga{ ba ra no to i da bi lo niv no. Iza be la ]e vi dam {to mo àm da sto ram. Lu ~io Ama po br zaj te. Iza be la ]e po~ nam so ova ved na{. sa mo mi tre ba igu ma ni ja ta da ja iz ves tam za ra bo ta va it na. Vi bla go da ram od sr ce. Poz dra ve te go brat mi. U{ te ve ~er va }e znae da li sum us pe a la. Lu ~io Za mi nu vam ved na{. Iza be la Zbo gum, gos po di ne do bar. (Iz le gu va at na ed na stra na Iza be la i Fran ~e ska, na dru ga Lu ~io.)
în VTORI
Scena 1
(Vle gu va at An xe lo, Es ka lo, slu` be ni ci i eden su di ja.)
An xe lo Ne sme e me od za ko not stra {i lo da pra vi me, ure du vaj }i go pti ci te grab liv ki da gi pla {i, a da go dr ì me ist du ri na vi kot ne nap ra vi od ne go svra }a li{ te mes to da im vle va strav. Es ka lo Da, no se pak, da bi de me pos me li pa da go pot kas tri me mal ku mes to da pad ne i da se sma~ ka na mrt vo. gos po di not ovoj {to sa kam da go spa sam ima {e bla go ro den tat ko. I ne ka va {a ta mi lost ka è, a vam vi ve ru vam de ka vo dob les ta ste mno gu stro gi, da li i vie, pod dej stvo na sops tve ni te stras ti, ko ga vre me to bi se po go di lo so mes to to, mes to to so èl ba ta, ili ko ga krv ta va {a bi zov re la ko v ko tel, stig na ta naj pos le do po sa ku va na ta cel, da li i vie sa mi te, vo vak va si tu a ci ja è{ ka ne bi zgre {i le vo is to to ona za koe se ga go osu du va te nav le ku vaj }i si go za ko not na gla va? An xe lo
i po ne koj kra dec po vi no ven od onoj ko mu mu se su di. Za ko not ne znae de ka krad ci mu su dat na krad ci. Ona {to pred su dot se ot kri va, toa prav da ta go se ~e. Ne e les no ve lam: bi se rot {to go na o |a me, za pi ra me i go ze ma me, za toa {to sme go vi de le, no ona {to ne go gle da me go ga zi me bez oset i ni ko ga{ ne mis li me na ne go. ne mo è te da ja sma li te ne go va ta vi na za toa {to i jas is to sum gre {el; po dob ro re ~e te, ako jas koj mu su dam vo is ta pad nam gre{ ka pre su da ta i za me ne ne ka bi de smrt bez mi lost, pa ta ka sme fi ta fit. Gos po di ne, mo ra da um re. Es ka lo Ne ka bi de ka ko {to sa ka va {a ta mud rost. An xe lo Ka de e tem ni ~a rot? (Vle gu va tem ni ~a rot.) Tem ni ~a rot Tu ka sum, gos po da ru.
Ed na ra bo ta e is ku {e ni e to, Es ka lo, a so se ma dru ga zgre {e ni e to. Ne po rek nu vam de ka vo po ro ta ta {to na ob vi ne ti ot mu su di me |u dva na e set te pod zak let va mo è da se di
An xe lo Gle daj te Kla u dio
Tante za kukurigu
487
Es ka lo
Do ut re vo de vet ~a sot po gu ben da bi de. Ne ka se is po ve da i pod got ven ne ka bi de. Ova mu e pos led ni ot axi lak. (Iz le gu va tem ni ~a rot.) Es ka lo Ne bo to ne ka mu pros ti, ne ka ni pros ti na si te! Ed ni gre vot gi kre va, na dru gi dob les ta im gi kra ti dni te. Ed ni vo zla se da vat, be ga at i ni ko mu ni{ to, dru gi za grev sa mo eden, gi ~e ka kr vav pi{ tol. (Vle gu va at Lakt, Sa pu not, Pom pej i slu` be ni ci.) Lakt
(Na An xe lo) Dob ro ka à no; eve ni naj pos le eden umen xan dar. An xe lo Pro dol ì, koi se ovie i {to se? Lakt re ~e se vi ka{? Zo{ to ne zbo ru va{ Lak te? Pom pej Ne mo è, gos po da ru. Se iz lak ta! An xe lo [to ste vie, gos po di ne? Lakt
Aj de, do ne se te gi ov de. Ako ova se lu |e na mes to, a dru ga ra bo ta ne ma at os ven da te ra at be so vi po jav ni te ku }i, to ga{ ne znam {to e za kon. Do ne se te gi! An xe lo [to e gos po di ne? Ka ko se vi ka te? Vo {to e prob le mot? Lakt
Toj, gos po da ru? Toj e kel ner, mak ro {to ra bo ti na par ~e. Ra bo ti kaj ed na iz vi ka na è na ~i ja ku }a, gos po da ru, be {e, ka ko {to ve lat, sram ne ta so zem ja vo pred gra di e to; a se ga dr ì ne ka kov amam za koj mis lam de ka pov tor no e ne kak vo mes to za ga do tii i re zil. Es ka lo Od ka de zna e te?
Ako & e po vol ja na va {a ta mi lost, jas sum si rot xan dar na voj vo da ta, a se vi kam Lakt. Se pot pi ram na prav da ta, gos po da ru; i pri ve du vam ov de pred va {a ta dob ra mi lost, dvaj ca zlog las ni zlo u bi te li. An xe lo Zlo u bi te li? Koe zlo go ubi va at? Da ne se dob ro u bi te li? Lakt Ako e po vol ja na va {a ta mi lost, ne znam to~ no {to se, ama si gur no se pluk na ti ni kak ve ci, vi tvr dam, bez tro{ ka ere ti~ nost {to se koj do bar ris ja nin na ovoj svet tre ba da ja ima.
Lakt @e na mi, gos po da ru, ko ja ja re zi lam pred bo ga i pred va {a ta mi lost Es ka lo [to? Va {a ta è na? Lakt Da, gos po da ru, ko ja, spo laj mu na gos po da, e ~es na è na Es ka lo Za rem za ra di toa ja re zi li{?
488
Lakt
Vilijam [EKSPIR
Ve lam, gos po di ne, }e ja re zi lam i }e se re zi lam, ako ovaa ku }a ne e ìv ebar nik, a i zi jan za nej ze, za{ to ku }a ta e po ro ~i li{ te ed no dol no. Es ka lo Od ka de zna e{, xan da ru? Lakt Pa, gos po di ne, od è na mi, ko ja, bog da ja da de {e ne po hot na, mo è {e da ja ob vi nat za kur va we, pre qu ba i si te dru gi ne ~is ti laj na rii. Es ka lo So pos red stvo na onaa è na? Lakt Da, gos po di ne, so pos red stvo na gos po |a Az di sa na. No taa mu pluk na v li ce i mu da de dvoj ka. Pom pej
znae ko ga{ no vre me, sto e ja vo ed na paj nca, obi~ na paj nca od pet pa ri, {to se ve li. Va {a ta mi lost ima si gur no vi de ni tak vi, ne se por ce lan ski tu ku obi~ ni, ~in ge ni, ama se pak vr {at ra bo ta. Es ka lo Dob ro de, ne zap nu vaj te za paj nca ta, pro dol è te, pro dol è te! Pom pej Ne gos po di ne, ni mal ku; tu ka so sem ste vo pra vo. Zna ~i, ne odo ko lu tu ku pra vo v reb ra. Pa ka ko {to re kov, ovaa gos po |a Lakt, mno gu trud na bi dej }i, so sto ma kot do us ta, ka ko {to re kov, um re na za su vi sli vi, a imav me, ka ko {to re kov, sa mo dve vo paj nca ta oti maj sto rov ov de, Sa pu not, gi po ta ma ni dru gi te, ka ko {to re kov, i, ka ko {to ve lam, ~es no pla }aj }i za niv, za{ to, ka ko {to zna e te, maj sto re Sa pun, ne mo èv da vi go vra tam ku su rot. Sa pu not Ta ka e, ne mo èv te. Pom pej
(Na Es ka lo) Gos po di ne, ako mu e po vol ja na va {a ta mi lost, ra bo ti te ne sto jat ta ka. Lakt Do ka ì go ti ova pred ovie mu va xii ov de, ~e sen ~o ve ku, do ka ì go! Es ka lo
Ete gle da te; a bi dej }i vie to ga{, ako dob ro se se }a va te, gi kr {ev te kos ki te od nap red re ~e ni te sli vi Sa pu not Gi kr {ev, ne ma zbor. Pom pej
(Na An xe lo) Slu {a te li ka ko ob rat no go vo ri? Pom pej Gos po di ne, taa vle ze kaj nas so sto ma kot do gu {a i po ba ra va {a ta mi lost ne ka mi pros ti su vi sli vi. Nie, gos po di ne, imav me sa mo dve vo ce la ta ku }a, koi vo toa koj
Pa da, ete, gle da te; pa to ga{ vi re kov, ako dob ro se se }a va te, de ka na onaa i na onaa im ne ma lek vo vr ska so ona, vie ve }e zna e te {to, ako dras ti~ no ne gi sma li ob ro ci te, ka ko {to ve }e vi re kov
Tante za kukurigu
489
Pom pej
Sa pu not Ta ka e, ba{ ta ka be {e. Pom pej Zna ~i, ete gle da te Es ka lo Ama ste zdo dev na bu da la. Ka è te go glav no to. [to & sto riv te na è na ta od Lakt pa toj se ga se à li? Ved na{ sa kam od go vor i da svr {am so ova. Pom pej Gos po di ne, va {a ta mi lost ne mo è tu kuta ka da svr {i. Es ka lo Ne, gos po di ne, ne ni mis lev. Pom pej
Ete, gle da te, ov de sa mo vis ti na se zbo ru va. An xe lo ]e trae ova kol ku ed na no} vo Ru si ja ko ga no }i te se naj dol gi. (Na Es ka lo) Za mi nu vam se ga, a ra bo ta va ce la do kraj raz gle daj te ja vie i naj de te na ~in da si go do bi jat si te. Es ka lo Se na de vam de ka ta ka }e bi de. Mno gu us peh ut re. (Iz le gu va An xe lo.) Se ga pro dol è te, gos po di ne, u{ te ed na{ ve pra {u vam {to sta na so è na ta na Lakt? Pom pej Ed na{, gos po di ne? Ni{ to nej ze ne & se nap ra vi ed na{. Lakt
Ama, gos po di ne, }e svr {i te, so va {a doz vo la. A jas ve mo lam, pog led ne te go ovoj maj stor Sa pun, ov de, gos po di ne; ~o vek koj vle ~e osum de set fun ti go di{ no a tat ko mu um re na Du ov den- na Du ov den um re, ne, maj sto re Sa pun? Sa pu not
Ve mo lam, gos po di ne, pra {aj te go ~o ve kov {to & nap ra vi na è na mi. Pom pej Ja mo lam va {a ta vi sost, da me pra {a. Es ka lo
Ve ~er ta spro ti Du ov den. Pom pej E pa da, po ar no zdrav je. Ov de, gle dam se go vo ri sa mo vis ti na. Toj, gos po di ne, se de {e na ed no ni sko stol ~e, gos po di ne, vo Kaj groz dot kaj {to vie uì vav te da se di te, ne? Sa pu not Uì vav na vis ti na za toa {to ta mu e ot vo re no za se ko go i po god no za zi ma. Dob ro, gos po di ne, {to & nap ra vi gos po di nov? Pom pej Ve mo lam, gos po di ne, pog le daj te mu ja fa ca ta na ~o ve kov. Do bar gos po di ne Sa pun, gle daj te vo ne go va ta mi lost. So pri ~i na ova go ve lam. Da li va {a ta mi lost dob ro go pog led na?
490
Es ka lo Da, gos po di ne, mno gu dob ro. Pom pej
Vilijam [EKSPIR
Lakt Ga du, la è{! La è{ apa {u eden ras ip an! U{ te ne do{ lo vre me ko ga nej ze }e ja res pek ti ra at i ma ì i è ni i de ca. Pom pej Gos po da ru taa se res pek ti ra {e so ne go u{ te pred da se ze mat. Es ka lo
Ne, ve mo lam, pog le daj te go u{ te ed na{. Es ka lo Dob ro, go gle dam. Pom pej Da li va {a ta mi lost gle da ne kak vo zlo na ne go vi ot su rat? Es ka lo Ne ba{. Pom pej Na evan ge li e to bi se za kol nal de ka tok mu li ce to e naj lo {o to ne{ to kaj ne go. Zna ~i, ako li ce to e naj lo {o to ne{ to kaj ne go, ka ko mo èl to ga{ maj stor Sa pun da na ne se ne kak vo zlo na è na ta od ovoj xan dar? Toa bi sa kal va {a ta mi lost da mi go ka è. Es ka lo Vo pra vo e xan da ru, {to ve li te vie na ova? Lakt Ka ko pr vo, ako vi e po vol ja, ku }a ta e mno gu res pek ti ra na ku }a; ka ko vto ro, ovoj ~o vek ov de e mno gu res pek ti ran i ka ko tre to, ne go va ta gaz da ri ca mno gu res pek ti ra na è na. Pom pej Ra ka va da mi se isu {i, gos po da ru, ako ne go va ta è na ne e naj res pek ti ra na per so na od si te nas ov de.
Koj e po pa me ten ov de, prav da ta ili ugur suz lu kot? (Na Lakt) Da li e ova vis ti na? Lakt (Na Pom pej) O, ras ip ni ku, o apa {u, o ga den Ha ni ba le! Sum se res pek ti ral so nej ze pred da se ze me me? (Na Es ka lo) Ako ne ko ga{ sum se res pek ti ral so nej ze ili taa so me ne, ne ka va {a ta mi lost ne me sme ta za ku tar xan dar na voj vo da ta. (Na Pom pej) Do ka ì go toa, ras i pan ka ni ba le, ili }e te no sam na sud za te pa~ ka. Es ka lo A da ve svir ne {e po uv ce to, mo èv te is to ta ka da go tu ì te za kle ve ta. Lakt Ta ka e. Vi bla go da ram mno gu za ova, gos po da ru. [to sa ka va {a ta mi lost da nap ra vam so ovoj po dol raz boj nik? Es ka lo Pa, gos po di ne xan dar, bi dej }i ima vo se be raz ni lo {o ti la ci {to bi mo è le da gi ot kri e te ko ga bi mo è le, pu{ te te go ne ka si go te ra svo e to do de ka ne soz na e te vo {to se sos to jat tie ne go vi lo {o ti la ci. Lakt E, ba{ vi bla go da ram za ova, gos po da ru.
Tante za kukurigu
491
Es ka lo
Se ga gle da{, apa {u eden ras i pan, {to te ~e ka: ima da si go te ra{ svo e to; da si go te ra{, apa {u, svo e to. Es ka lo (Na Sa pun) Ka de ste ro de ni, gos po di ne? Sa pu not Ov de vo Vi e na, gos po di ne. Es ka lo Na vis ti na vle ~e te osum de set fun ti go di{ no? Sa pu not Da, gos po di ne, ako vi e po vol ja. Es ka lo Zna ~i ta ka. (Na Pom pej) [to ste po za na et, gos po di ne? Pom pej
De vet? Doj de te ov de, maj stor Sa pu ne. Maj stor Sa pu ne, bi sa kal da ne se plet ka te so kel ne ri. ]e ve kel ne ro sa at, maj sto re Sa pun, a vie }e gi na sa pu ni te. Da ve ne ma od ov de i po ve }e da ne slu{ nam za vas. Sa pu not Vi bla go da ram, gos po da ru. [to se od ne su va do me ne, ni ko ga{ ne bi stap nal v kr~ ma, ama {to da pra vam ko ga dru gi me vle~ ka at ta mu. Es ka lo Go to vo e, maj stor Sa pu ne. Zbo gum. (Iz le gu va Sa pu not.) A se ga vie, maj sto re kel ner. Ka ko se vi ka te maj sto re kel ner? Pom pej Pom pej. Es ka lo Sa mo tol ku?
Kel ner, gos po di ne, kel ner kaj ed na si ro ta vdo vi ca. Es ka lo Ka ko vi se vi ka gaz da ri ca ta? Pom pej Gos po |a Az di sa na. Es ka lo Kol ku ma ì ima la do se ga? Pom pej De vet, gos po di ne Pos led ni ot be {e Az di san.
Pom pej Gaz lo, gos po di ne. Pom pej Gaz lo. Es ka lo Od li~ no, gos po di ne, za{ to ga zot i e naj go le mo to kaj vas. Ta ka, vo ì vo tin ska smis la, vie ste Pom pej Ve li ki. Pom pej, ho no rar no vie ste i mak ro Pom pej, bez og led kol ku toa da go ma~ ka te so ne kak vo kel ner stvo, ne? Aj de, priz naj te, po lo vi na mo è }e vi se pros ti. Pom pej Is kre no, gos po di ne, jas sum si ro ma {en ~o vek {to mo ra da ì vee od ne{ to.
492
Es ka lo
Vilijam [EKSPIR
Es ka lo Vi bla go da ram, Pom pej, a za voz vrat na va {e to pro ro{ tvo, slu{ ne te me. Mo le te se da ne ve do ne se |a vo lot pov tor no pred me ne za kak va go de op tu` ba pa du ri ni za onaa ku }a vo ko ja se ga se mat ka te, oti, ako ve do ne se, ima da ve te pam i go nam s# do va {i ot {a tor pa }e si go vi di te pra vi ot Ce zar vo me ne. Ili pros to re ~e no, Pom pej, }e na re dam da ve kam {i ku va at. Ta ka, a za ovoj pat, Pom pej, zbo gum. Pom pej Se zab la go da ru vam na va {a ta mi lost za dob ri ot so vet, (Na stra na) ama }e go sle dam spo red ujot na me so to i mo ja ta sre }a. Da me kam {i ku va at? Ne, ko ~i xi ja ta ne ka udi ra so kam {ik po ko wot {to ne slu {a; no za na e tot na hrab ri te, so kam {ik ne se va di od du {a! (Iz le gu va.) Es ka lo A se ga vie, maj sto re Lakt; prij de te, maj sto re xan dar. Kol ku vre me ste xan dar? Lakt Se dum i pol go di ni, gos po di ne.
Mo ra da ì ve e te od ne{ to, ne? Da bi de te mak ro? [to mis li te za toj za na et, Pom pej? Da li e za kon ski? Pom pej Ako za ko not go doz vo lu va, gos po di ne, da. Es ka lo Ama za ko not ne go doz vo lu va, Pom pej; ni ti ne ko ga{ }e go doz vo li vo Vi e na. Pom pej Da li va {a ta mi lost mis li se ta mla di na vo Vi e na da ja sko pi i is ~is ti? Es ka lo Ne, Pom pej. Pom pej Is kre no, gos po di ne, spo red mo e to {tu ro mis le we, }e pro dol ì toa da go te ra. Ako va {a ta mi lost gi sre di oros pi i te i ~ap ku ni te, to ga{ ne ma zo{ to da se pla {i od mak ro a ta. Es ka lo
Es ka lo Se sre du va ve }e i toa na go le mo. Sa mo {to gla vi se se ~at i se be si. Pom pej Lakt Ako gi be si te i ko li te si te onie {to va ka gre {at ed no de set go di ni po red, to ga{ }e go fa li te bo ga ako mo è te da iz da de te u{ te ne koj na log. Ako za ko nov se pri me nu va de set go di ni vo Vi e na, }e ja iz da vam jas naj u ba va ta ku }a vo Vi e na za ne poln gro{ po no}. Ako do ì ve e te da go vi di te ova is pol ne to, re ~e te sa mo de ka toa Pom pej vi go ka àl. Se dum i pol, gos po di ne. Es ka lo Te òk na por za vas, na vis ti na. Vi pra vat nep rav da {to pos to ja no ve to va rat so toa. Za rem vo va {i ot kvart ne ma do vol no lu |e po god ni za ovaa slu` ba? Mis lev, spo red ve{ ti na ta vo slu` ba ta, de ka ste po dol go. Ve li te vkup no se dum go di ni.
Tante za kukurigu
493
Lakt Da vi ka àm pra vo, gos po di ne, mno gu mal ku ima tak vi {to trez ve no }e ja vr {at vak va ta slu` ba. Ko ga }e gi iz be rat, sre} ni se da me iz be rat me ne da gi za me nam. Jas ova go pra vam za sit ni pa ri a iz le gu vam na kraj so s# i se{ to. Es ka lo Gle daj te da mi gi do ne se te imi wa ta na {es te mi na naj spo sob ni ma ì od va {a ta pa ro hi ja. Lakt Do ma kaj vas, gos po di ne? Es ka lo Da, do ma kaj me ne. Zbo gum. (Iz le gu va at Lakt so slu` be ni ci te.) Kol ku e ~a sot, {to mis li te? Su di ja ta Edi na e set, gos po di ne. Es ka lo Ve mo lam doj de te kaj me ne na ru ~ek. Su di ja ta Po niz no vi se zab la go da ru vam. Es ka lo @al mi e {to }e um re Kla u dio ama lek ne ma. Su di ja ta Gos po da rot An xe lo e mno gu strog. Es ka lo Pot reb na ni e stro gost.
Ne e se ko ga{ mi lost ona {to ni iz gle da ta ka. Pro{ te va we to se ko ga{ kot ka dru go zlo. No se pak, kut ri ot Kla u dio! Ne ma lek. Da odi me, gos po di ne. (Iz le gu va at.)
494 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
Tem ni ~a rot Ne ka mi pros ti va {a ta mi lost, {to da pra vi me so trud na ta Xu li e ta? Sa mo of ka. â sot & se bli ì. An xe lo Od ne se te ja ved na{ na ne koe po so od vet no mes to i toa br zo. (Vle gu va slu ga ta.) Slu ga ta Ov de e set ra ta na osu de ni kot i ba ra da ja pri mi te. An xe lo Ima ses tra? Tem ni ~a rot Da, gos po da ru do bar; mno gu dob les na mo ma, ko ja tre ba ka lu |er ka nas ko ro da sta ne ako ve }e ne sta na la. An xe lo Dob ro, pu{ te te ja vnat re. (Iz le gu va slu ga ta.) Blud ni ca ta gle daj te da ja pre mes ti te. Daj te & {to e pot reb no, ama so mer ka. ]e da dam na red ba. (Vle gu va at Lu ~io i Iza be la.) Tem ni ~a rot
(Vle gu va at tem ni ~a rot i eden slu ga.) Slu ga ta Go vr {i is le du va we to; ved na{ }e doj de. ]e mu ka àm za vas. Tem ni ~a rot Ve mo lam. (Iz le gu va slu ga ta.) ]e vi dam {to re {il; mo è bi omek nal. Bo è, ko na son vi na ta da ja sto ril. Ne ma ìv ma` od ovoj po rok {to ne li` nal; a sa mo toj tre ba da um re. (Vle gu va An xe lo.) An xe lo [to e ra bo ta ta, tem ni ~a ru? Tem ni ~a rot Da li na vis ti na Kla u dio }e um re ut re? An xe lo Za rem ne ti re kov da? Za rem na red ba ne ma{? Zo{ to pra {u va{ pak? Tem ni ~a rot Za da ne se za tr ~am. Ako gre {am is pra ve te me, ama sum vi del po eg ze ku ci ja ta ka ko su dot à li za do ne se na ta od lu ka. An xe lo Aj de; toa os ta ve te mi go me ne. Vr {e te si ja ra bo ta ta ili daj te ot kaz pa ta ka }e bi de te na mir so se be.
Bog ne ka ve var di i ~u va. An xe lo Os ta ne te u{ te mal ku. (Na Iza be la) Dob ro doj dov te. [to sa ka te? Iza be la Bol na mol ba do va {e to gos pod stvo imam.
Tante za kukurigu
495
Ja mo lam va {a ta mi lost da me sos lu {a. An xe lo Dob ro, {to mo li te? Iza be la Pos toi eden po rok koj {to od sr ce go mra zam, i po sa ku vam pod uda rot na prav da ta da se naj de pa ne bi mo le la za ne go da ne mo ram i ne bi mo le la na vis ti na, da ne se vo di voj na vo me ne me |u sa kam i ne }am. An xe lo Uba vo, {to e ra bo ta ta? Iza be la Brat mi e osu den da um re. Ve mo lam, gre vot osu de te go ne gov no ne i brat mi. Tem ni ~a rot
tol ku les no. Na va le te, mo le te, klek ne te pred ne go; za po li obe se te mu se. Prem no gu ste lad ni. Ne mo li te za ig la. So tol ku pi tom ja zik ne ma da iz mo li te ni{ to. Na va le te, ve lam! Iza be la (Na An xe lo) Mo ra li da um re? An xe lo De voj ko, ne ma po mo{. Iza be la Ima, a mis lam de ka va {a ta mi lost mo è da mu pros ti i ni ne bo to, ni lu |e to ne ma da pla ~at za ra di toa. An xe lo Toa ne sa kam da go sto ram. Iza be la
(Na stra na) Bog ne ka ti da de si la da go ple ni{! An xe lo Da go osu dam ~i not a ne iz vr {i te lot? No se koj grev e osu den u{ te pred da se sto ri. Na {to, za mis le te, mo ja ta ra bo ta bi se sve la ako gi kaz nu vam gre vo vi te {to sto re ni se ve }e a iz vr {i te li te gi os lo bo du vam od vi na? Iza be la O, pra ve den ama su rov za kon! Brat mi to ga{ po ve }e go ne ma. Gos pod ne ka vi e na po mo{! Lu ~io
No bi mo è le ako sa ka te? An xe lo [to ne sa kam, toa i ne mo àm. Iza be la No mo è te bez da mu na pa kos ti te na sve tot. Ka mo à los ta da vi ja pa ra va {a ta du {a ko mo ja ta {to se ki ne za ne go. An xe lo Toj e osu den; pre doc na e. Lu ~io (Na stra na na Iza be la) Prem no gu ste lad ni.
(Na stra na na Iza be la) Ne ot ka ù vaj te se
496
Iza be la
Vilijam [EKSPIR
Pre doc na? Ne e ta ka; du ri i zbo rot ovoj mo è da se pov le ~e. O, ve ru vaj te vo ova, ni pom pa ta ko ja so go lem ci te odi, ni kru na ta na kra lot, ni od na mes ni kot me ~ot, ni èz lo to na voj vo da ta, ni to ga ta na su di ja ta, ni po lo vi na ne gi ve li ~at ni ti kra sat ko {to gi kra si mi los ta. Da be {e toj na va {e mes to, a na ne go vo vie, i vie }e pot klek nev te ka ko ne go, no toj, na va {e mes to ne }e be {e tol ku strog. An xe lo Ve mo lam, ode te si! Iza be la Ka mo bog da mi ja po da ri mo} ta va {a a vie da ste Iza be la! Da li s# va ka bi bi lo? Ne; bi vi ot kri la to ga{ {to zna ~i su di ja da se bi de, a {to zat vo re nik. Lu ~io (Na stra na na Iza be la) Ta ka, trog ne te go; toa e pra vi ot na ~in. An xe lo Brat vi e ot pi {an od sa mi ot za kon i ba di ja la zbo ro vi te si gi tro {i te. Iza be la Le le bo è! Pa si te ne ko ga{ ni du {i ot pi {a ni ed na{ bi le no Toj {to nad mo} ta zna el da ja ko ris ti um no na {ol lek. [to bi bi lo so vas, pri mer, ko ga Toj {to su di ja e nad si te su dii na sve tot re {i da vi su di za toa {to ste vak vi? O, na ova
po mis le te i mi lost to ga{ niz us ta }e vi {ik ne i }e bi de te ko pre po ro den. An xe lo Smi re te se, de voj ko li~ na. Za ko not, a ne jas, brat vi go osu di. Du ri da mi e rod ni na, ro den brat ili sin, za ne go ne ma mi lost. Mo ra da um re u{ te ut re. Iza be la U{ te ut re? Za rem tol ku br gu? Po{ te de te go! Mi lost! Toj ne e pod got ven da um re. Du ri i za v kuj na ima we to go ko li me ko ga mu e vre me. Za rem so po ma la gri à da mu slu ì me na ne bo to odo{ to na val ka ni te ni te la? O, po mis le te, do bar, do bar gos po da ru, koj e toj {to za va kov grev um rel? Kol ku mi na sa mo go sto ri le. Lu ~io (Na stra na) Da, ka à no na mes to. An xe lo Za ko not ne e mr tov ia ko dol go le ì zas pan. Ovie mno gu mi na ne bi se drz na le tol ku da gre {at do kol ku pr vi ot {to val ka no vo go sto ril de lo od go va ral za ~i not. No se ga toj e bu den, gle da {to se slu ~i lo i ka ko pro rok vo og le da lo gle da kak vi s# zlo de la no vi bi lo se ga za~ na ti ili so pros tu va we ob no ve ni vo id ni na }e se ko tat i }e se ra |a at bez broj. V ko ren tre ba tie da se so se ~at za da gi sne ma pred da za ì ve at. Iza be la Se pak po ka è te mal ku so àl ba.
Tante za kukurigu
497
Lu ~io
An xe lo Naj go le ma is ka ù vam ko ga prav da ta ja vr {am, za{ to mi lost iz li vam to ga{ vrz mno zi na ne poz na ti koi, pres ta pot prog le dan niz prs ti, po toa bi gi ma ~el, a prav da de lam ko ga onoj, vi no ven za ne koj zlos tor, od ì vot go li {u vam za po ve }e zlo da ne pra vi. Bi de te za do vol ni. Brat vi }e um re ut re. Iza be la Zna ~i vie }e ste pr vi ot {to iz re kol vak va kaz na a toj pr vi ot {to }e ja pla ti. O, mno gu e dob ro da ima te sna ga na xin, no na sil stvo e ve lam ko xin da ja ko ris ti te. Lu ~io (Na stra na) Mno gu dob ro re ~e no. Iza be la
(Na stra na na Iza be la) Ne mu da vaj da di {e, mo me! Go tov e! Sa mo nap red! Po pu{ ta, gle dam. Tem ni ~a rot (Na stra na) Na bo ga mu se mo lam da go po be di! Iza be la Ne mo è me nie so bra tot svoj da se me ri me. Go lem ci te so svet ci te te ra at {e gi; du ho vi tost e toa, no bo go hu lie, ko ga ma li te toa go pra vat. Lu ~io (Na stra na na Iza be la) Ima{ pra vo, de voj ko. Sa mo nap red. Iza be la Ona {to za ko man dan tot e sa mo gne ven zbor, za voj ni kot e ~is to sve to gr die. Lu ~io
Ko ga mo} ni ci te bi gr me le ko {to gr mi sa mi ot Ju pi ter, Ju pi ter bi po lu del vo ne mir, za{ to se koj mal, si ten ~i nov nik bi go ko ris tel ne bo to sa mo za gr me we, za gr me we sa mo. O soz da te lu mi loz liv, po ra do ti so os tra ta sul fur na stre la go ras ce pu va{ da bot ~a ta lest i glu` dest odo{ to mir ta ne ko ja pi to ma. No lu |e to, gor di te lu |e, na bap ka ni so ku so ve~ na, sit na vlast, nez naj kov ci stra{ ni ba{ ta mu kaj {to sez naj kov ci se mis lat, tie, so du hot svoj stak lest, ko maj mu ni bes ni tol ku glu pos ti iz ve du va at pred o~i te na bo ga {to na an ge li te od toa sol zi im idat, i od smea bi is pu ka le da se zlob ni ka ko nas.
(Na stra na na Iza be la) Go zne te i toa? Pro dol è te. An xe lo Zo{ to se to ova mi go ve li te? Iza be la Za toa {to vlas ta, ia ko gre {i ka ko i si te, se pak ne ka kov lek vo se be ima {to na po ro kot do vrv no va ko à mu nav le ku va. Pra {aj te si go sr ce to; ~uk ne te ta mu i vi de te da li znae ne{ to na lik na gre vot od brat mi. Priz nae li grev od bo ga da den, ko ne go vi ot {to e pres tap,
498
Vilijam [EKSPIR
to ga{ ni kak va mis la vrz ja zik ne ka ne vi pad ne {to brat mi od ì vo tot }e go li {i. An xe lo (Na stra na) Go vo ri tol ku um no {to i umot moj vo za se da pa |a. (Na Iza be la) Zbo gum. Iza be la
na ve~ nos ta. An xe lo Uba vo, doj de te ut re kaj me ne. Lu ~io (Na stra na na Iza be la) Dob ro e: da odi me se ga. Iza be la
Gos po da ru do bar, vra te te se. Bog ne ka ve bra ni i ~u va. An xe lo An xe lo ]e raz mis lam. Doj de te ut re. Iza be la ûj te ka ko }e ve pot ku pam; vra te te se, gos po da ru. An xe lo [to? Da me pot ku pi te? Iza be la Da, so tak vi da ro vi {to bi bi le i bo` ji i va {i. Lu ~io Bog ne ka ja ~u va va {a ta mi lost. (Na stra na na Iza be la) Ina ku s# bi bi lo ras i pa no. Iza be la Ne so su et ni pa ri od is ko va no zla to ili so ka me wa bes ce ne ti ~i ja vred nost de pa |a de se kre va vo za vis nost od ujot na pro ce ni te lot; tu ku so mo lit vi is kre ni {to do ne bo }e se kre nat pred zaj di son ce, mo lit vi od ne vi ni te du {i, od de vi ci te {to pos tat ~ii mis li pos ve te ni se sa mo An xe lo (Na stra na) Od te be; pa du ri i od tvo ja ta dob lest. (Iz le gu va at Iza be la, Lu ~io i Tem ni ~a rot.) [to e ova? [to e ova? Nej zi na gre{ ka ili mo ja? Is ku {u va ~ot ili is ku {i te lot, koj gre {i po ve }e, a? Ne taa; taa ne ni is ku {u va; tu ku toa sum jas, koj {to, leg nat kraj tem ja nu{ ka ta na son ce, ko ~o ve~ ki le{ a ne ko cve }e, se ras pa |am od prek ras no to vre me. Mo` no li e ne vi Vo kol ku ~a sot ut re da doj dam kaj va {e to gos pod stvo? An xe lo Ko ga sa ka te pred plad ne. Iza be la (Na stra na) Amin; za{ to va ka trg nu vam po pa tot na is ku {e ni e to {to so mo lit vi te se su di ra. Iza be la
499
nos ta skrom na po za vod li va da bi de od les na è na? Da li pol ni pus to{, ni do a |a èl ba sve ti li{ te to da go ur ne me, za ta mu na {e to zlo da go vne se me? O, lu dost, lu dost, {to pra vi{, {to si ti, An xe lo? Da li ja po sa ku va{ na do len na ~in za ra di ona {to dob les na ja pra vi? O, os ta vi go brat & v ì vot! I krad ci te se ov las te ni kra` bi da vr {at {tom su di i te i sa mi te kra dat. [to, za rem ja qu bam {tom po sa ku vam pov tor no me ne da mi zbo ri i na o~i te da & se nas la du vam? Da ne bla dam? O du{ ma ni ne lu kav, koj {to, za da fa ti{ sve tec, svet ci na ja di ca sta va{! Na jo pas no is ku {e nie e ona {to pos to ja no n# {il ka da gre {i me qu bej }i ja dob les ta. Ni ko ga{ blud ni ca ne mog la so se ta dvoj na mo} ume{ nos ta i su{ tes tvo to svoe Va ka da me voz bu di; tu ku ovaa dob les na mo ma me po ko ri so sem. S# do de ne ska pre zir se ev kon ma ì te za qu be ni, ne gi sfa }av i im se sme ev. (Iz le gu va.)
(Vle gu va at, od ed na stra na Voj vo da ta prep ra ven vo mo nah a od dru ga ta stra na Tem ni ~a rot.) Voj vo da ta Gos pod na po mo{, Tem ni ~a ru! Vie ste toj, ne? Tem ni ~a rot Jas sum. [to sa ka te, mo na hu do bar? Voj vo da ta Po vi kan od so mi los ta i du hot na re dot moj svet doj dov da gi po se tam gre{ ni te du {i ov de vo zat vo rov. Daj te mi go vo o bi ~a e ni ot do pust niv da gi vi dam za da gi uz na am dob ro de la ta niv ni gre{ ni pa spo red re dot so od vet no da pos ta pam. Tem ni ~a rot ]e sto ram i po ve }e od toa ako tre ba. (Vle gu va Xu li e ta.) Eve, do a |a ba{ se ga, gre{ ni ca ed na mo ja, ko ja, pad na ta vo kan xi te na sops tve na ta mla dost ob ra zot si go is pri{ ti. De te taa no si, a toj {to go za~ na, osu den e na smrt ia ko e ~o vek mno gu mlad i po po go den za u{ te eden ta kov pres tap odo{ to za is ti ot da um re. Voj vo da ta Ko ga tre ba da um re? Tem ni ~a rot Mis lam ut re. (Na Xu li e ta) S# pod got viv za vas. Os ta ne te mal ku,
500
pa dru gi upat stva }e do bi e te. Voj vo da ta
Vilijam [EKSPIR
Da li se ka e te, uba vi ce, za gre vot sto ren? Xu li e ta Se ka am i sra mot naj tr pe li vo go no sam. Voj vo da ta
va {e pro iz le gu va od gre vot {to sram vi na nel, a tu ka nie se be si se à li me, ne ova ne bo i po ka ù va me de ka od strav sa mo ob zir kon ne bo to ima me a ne od vis tin ska qu bov. Xu li e ta Se ka am za ~i not ka ko za zlo no, sra mot so ra dost go no sam. Voj vo da ta
]e ve po du ~am ka ko so ves ta da si ja is pi ta te, i da doz na e te da li se ka e te zdra vo ili sa mo bo èm ski. Xu li e ta So ra dost }e u~am. Voj vo da ta Da li go sa ka te ~o ve kot {to vi zgre {i? Xu li e ta
Os ta ne te na toa. Va {i ot dru gar, ka ko {to slu {am, mo ra ut re da um re, pa se ga odam kaj ne go so vet da mu da dam. Bo` ja ta mi lost ne ka e so vas. Be ne di ci te! Xu li e ta Mo ra da um re ut re? O za kon bez du {en {to ì vo tot mi go pro dol ù va so ute ha bed na od smr ten uàs! Tem ni ~a rot
Da, ko {to ja sa kam è na ta {to mu zgre {i. Voj vo da ta Iz gle da de ka gre{ ni ot ~in e de lo za ed ni~ ki iz vr {e no? Xu li e ta Za ed ni~ ki. Voj vo da ta To ga{ gre vot va{ e po te òk od ne go vi ot. Xu li e ta Go priz na vam o~e i za ne go se ka am. Voj vo da ta Ta ka i tre ba, }er ko. No sa mo ako ka e we to @al no za ne go. (Iz le gu va at.)

(Vle gu va An xe lo.) An xe lo Ko ga sa kam da se mo lam i da mis lam, mis lam i se mo lam na ne kol ku stra ni: ne bo to mi gi pri ma zbo ro vi te praz ni, do de ka umot i du hot, ne slu {aj }i {to go vo ram, kaj Iza be la se za kot vu va at; na us ni ve mi e gos pod, no ne ba re ta mu sa mo ime to mu go xva kam, za{ to v sr ce ne za dr` li vo i mo} no bui mo jot na um. Dr à va ta {to ja pro u ~u vav dol go se ga mi se ~i ni ko ne{ to ~i ta no ~es to {to vle va strav i sta nu va zdo dev no. Gos pods tvo to moe, koe, da ne ~ue ni koj, gor dost be {e mo ja, bi mo èl so }ar da go tram pam za obi ~en per duv {to od bes ve te rot go bie. O mes to vi so ko, tro nu, kol ku pa ti ti so ram ka ta tvo ja, ode` da ta svo ja, strav kor ne{ od bu da li te, a mud ri te gi vr zu va{ du {i za tvo jot ~ist pri vid! Krv ta, krv si e. Da is pi {e me do bar an gel vrz ro got od |a vo lot, da li }e sta ne |a vol ska kru na? (Vle gu va Iza be la.) [to e? Koj e ta mu? Slu ga ta Ne ko ja Iza be la, ka lu |er ka, sa ka da ve vi di. An xe lo Do ve de te ja. (Iz le gu va slu ga ta.) O bo è, {to mi se sob ra ta ka krv ta v sr ce, pa se zat na se ta, a mus ku li te moi dru gi os ta naa bez ne op hod na ta ì vost? Da. Iza be la
501
Va ka ig ra glu pa va ta or da so ne koj pad nat vo nes vest: mu pri tr ~u va at na po mo{ i voz du hot mu go pri gu {u va at koj mu e pot re ben da se os ves ti a is to pra vat i po da ni ci te ver ni na ne koj mno gu po ~i tu van mo narh koi, ra bo ta ta si ja os ta va at, za so po niz na qu bov pred ne go da klek nat, pret vo raj }i ja ta ka nep ro mis le na qu bov vo nav re da. (Vle gu va Iza be la.) [to ima, uba vi ce? Iza be la Doj dov da ja slu{ nam va {a ta vol ja. An xe lo (Na stra na) Da ja zna et e mno gu po ve }e bi mi bi lo po vol ja odo{ to za nea da pra {u va te. (Na Iza be la) Brat vi ne mo è da os ta ne vo ì vot. Iza be la Ta ka ne ka bi de. Bog ne ka ve bra ni i ~u va. An xe lo No ne koe vre me mo è da po ì vee, pa du ri kol ku i nas. No se pak, na kra jot, mo ra da um re. Iza be la Vie na toa go osu du va te? An xe lo
A ko ga, vi se mo lam? Za vo ova po mes tu va we na ro kot,
502
Vilijam [EKSPIR
po dol go ili po ku so, da se pod got vi dob ro i so mir na du {a na ne bo da oti de. An xe lo O, lu dost, ovie po ro ci val ka ni! Da li pra vi~ no bi bi lo da mu se pros ti na onoj koj {to od pri ro da ta ve }e soz da de ni ot ob raz go uk ral ko {to tre ba da mu se pros tat blud ni te stras ti na onoj {to li kot bo` ji go vtis nu va vo zab ra ne ti pa ri? Da se is tre bi na sra men na ~in pris toj no soz da de ni ot ì vot is to e tol ku les no ko, na ne doz vo len na ~in, la èn ì vot da se soz da va. Iza be la Ta ka e na ne bo, no ne i na zem ja.
An xe lo Ne, ne ga ran ti ram, za{ to i re ~e no to, les no mo àm da go po bi jam. Od go vo re te na ova. Jas, vo ime na za ko not {to se ga e vo si la, mu iz re ku vam na va {i ot brat smrt na kaz na. Za rem ne bi go vo re le za grev od mi lost ako se sto ri bra tot da se spa si? Iza be la Ve mo lam sto re te go toa, jas }e go sfa tam ko grev sto ren na mo ja du {a, za{ to toa vo op {to grev ne e, tu ku mi lost. An xe lo Ve mo lam sto re te go toa, pri me te go na du {a, {tom is to kaj vas te àt mi los ta i gre vot. Iza be la
An xe lo Ve li te ta ka? Eve, }e vi di me ved na{. {to bi iz bra le vie: za ko not, pra vi ~en mno gu ì vo tot na brat vi da go skra ti, ili, za spas ne gov, te lo to svoe da go pre da de te na slas ta val ka na so ko ja i taa, po da vaj }i & se, se iz val ka la? Iza be la Ve uve ru vam, gos po di ne, de ka po ra do bi go da la te lo to od du {a ta. An xe lo Ne zbo ru vam za va {a ta du {a. Iz nu de ni te gre vo vi po ve }e na kup se bro jat, odo{ to na du {a se no sat. Iza be la [to re kov te? Toa {to za ì vo tot ne gov mo lam, ako e grev na du {a ne ka go no sam. A toa {to vie taa mol ba mi ja is pol nu va te, ako e grev, se koe ut ro }e se mo lam za da mi se do pi {e na si te gre vo vi moi, vas so sem os lo bo du vaj }i ve. An xe lo Ne, slu{ ne te me. Iz gle da ne me raz bi ra te. Ili ste na iv ni ili na iv nos ta ve{ to ja glu mi te. Toa ne e dob ro. Iza be la Ne ka sum i na iv na, i ne ka sum dob ra za ni{ to os ven vo ona, bo è, za koe znam de ka ne sum po dob ra. An xe lo Va ka mud ros ta sa ka vo naj svet li da se pri ka è boi
Tante za kukurigu
503
ko ga sa ma se ocr nu va; ko {to niz cr ni te ma ski skri e na ta uba vi na de set pa ti po dob ro bol ska odo{ to ko ga e nes kri e na. No slu{ ne te me. Za jas no da me sfa ti te, }e zbo ru vam mo{ ne gru bo. Brat vi }e um re. Iza be la Ta ka. An xe lo A ne go vi ot pres tap, spo red na {i ot za kon, tok mu va ka se kaz nu va. Iza be la Ta ka e. An xe lo
tra gi te od kam {i kot lut bi gi no se la ko na kit bi se sob lek la i v smrt bi trg na la ko vo me ka pos te la dol go pri sa ku va na; ama te lo to svoe ni ko ga{ na sram ne bi go iz lo ì la. An xe lo To ga{ brat vi }e mo ra da um re. Iza be la Ba rem po ma la ta ce na }e se pla ti. Po dob ro bra tot sa mo ed na{ da um re odo{ to ses tra ta, spa su vaj }i go ne go, cel ì vot da umi ra. An xe lo Za rem ne bi bi le vo toj slu ~aj su ro vi is to ko pre su da ta na ko ja & se pot sme va te? Iza be la
Da re ~e me, zna ~i, de ka ne ma drug na ~in da go spa si te Za ova ne ga ran ti ram, ni za ne{ to dru go, ve lam sa mo ka ko pret pos tav ka os ven vie, ne go va ta ses tra, gle daj }i de ka ve po sa ku va tak va ed na li~ nost ko ja dob ro stoi so su di i te, ili vi so ko mes to dr ì, pa brat vi mo è od te{ ki te da go iz vle ~e pran gi na mno guz naj ni ot za kon, a de ka drug na ~in zem ski ne ma za ne go vi ot spas os ven bo gats tvo to na toa te lo va {e pred ne go da go ras pos te le te za bra tot da ne stra da [to to ga{ bi nap ra vi le? Iza be la Bi sto ri la s# za brat mi ja den ko za me ne {to bi sto ri la. Od nos no, ako smrt ta nad gla va mi vi si,
Bes ram ni ot ot kup i pro{ te va we to po svo ja vol ja ne se od is ta sor ta; za kon ska ta mi lost ne ma ni{ to za ed ni~ ko so val ka ni ot ot kup. An xe lo Do pred mal ku za ko not go sme tav te za ti ran a pa |a we to na brat vi po ve }e za {e ga odo{ to za po rok. Iza be la O, pros te te mi, gos po da ru. ês to pa ti se slu ~u va za da go do bi e me sa ka no to, ona {to ne go mis li me da go go vo ri me. Po ne ko ga{ i na om ra ze no to niz prs ti mu gle dam vo pol za na ne koj ko go go sa kam. An xe lo Si te sme sla bi.
504
Iza be la
Vilijam [EKSPIR
Iza be la Brat mi ja qu be {e Xu li e ta a vie mi ve li te de ka za toa tre ba da um re. An xe lo
@i vo tot ze me te go na brat mi ako ne ma dru gar i ako toj sa mo e slab ka ko te be i pa tot tvoj go sle di. An xe lo Ne; i è ni te se is to ta ka sla bi. Iza be la Da, ko og le da la ta vo koi si go gle da at li kot, koi les no se kr {at ko les no sli ki {to soz da va at. @e ni? Gos po de bo è! Ma ì te su{ tes tva ta niv ni gi ras ip u va at }a rej }i od niv. Ne, de set pa ti na re ~e te n# sla bi za{ to nie sme ne` ni ko li ca ta {to se na {i, i vpe ~a to kot les no n# za ve du va. An xe lo Jas is to mis lam, a bi dej }i za po lot sop stven sve do ~e we vak vo da dov te, a pret pos ta vu vam stvo re ni sme nad mo} da ne ma me nad gre vo vi te koi mo àt da n# stre sat, doz vo le te mi da bi dam dr zok. Za zbor ve fa }am. Bi de te ona {to ste, a toa zna ~i, bi de te è na. Ako ste ne{ to po ve }e, ne ste è na. Ako ste è na, a po s# na vas se gle da de ka ste, po ka è te mi se ga sta vaj }i go na se be ru vo to da de no od bo ga. Iza be la Ne znam da vr tam vo zbo rot. Gos po da ru moj do bar, ve mo lam go vo re te ko po ra no {to go vo rev te. An xe lo Slu{ ne te ot vo re no, ve sa kam.
Ne ma, Iza be la, ako qu bov ta mi ja voz vra ti te. Iza be la Znam de ka dob les ta va {a pov las te na e vo toa, ko ja po val ka na iz gle da odo{ to e ko ga dru gi is ku {u va te. An xe lo Ve ru vaj mi, ì mi ~es ta, zbo ro vi te go ka ù va at ona {to go mis lam. Iza be la Ha, sit na ~est {to go le ma ver ba ba ra, a na so ka ta & e |a vol ska! Pri vid! Pri vid! ]e te ras klin kam An xe lo; }e vi di{. Ili pot pi {i po mi lu va we za brat mi ved na{ ili na cel glas vi kaj }i }e raz gla sam na sve tot ka kov ~o vek si ti. An xe lo Koj }e ti ve ru va, Iza be la? Ime to moe ~is to, stro gos ta na mo jot ì vot, sve do ~e we to moe pro tiv vas i vi so ko to moe mes to do tol ku }e pre te` nat nad ob vi ne ni e to va {e {to sops tve na ta pri ja va }e ve za gu {i i na kle ve ta }e za mi ri sa. Ve }e po~ nav pa uz di te se ga na stras ta zov ri e na gi pre pu{ tam. Po ko ri se ve lam na glad ta mo ja po hot na. Os ta vi ja fi nos ta, ne ru me ni od ne pot re ben sram, so koj se te ra ba{ ona
Tante za kukurigu
505
{to so ne go se ba ra. Spa si go brat ti pre pu{ taj }i mi go me ne tvo e to te lo, ina ku ne sa mo {to si gur no }e um re, tu ku ne qu bez nos ta tvo ja }e mu ja pro dol ì smrt ta so te{ ki, ne vi de ni ma ki. Od go vo ri mi ut re, ili, ì mi stras ta {to se ga me dr ì i me vo di, }e pos ta pam ko ti ran so ne go. Ti mo è{ svo ja da si pe e{ pes na: no so la ga }e ja po be dam vis ti na ta tvo ja. Iza be la Ko mu da se à lam? Ako ne ka de go ka àm ova, koj }e mi po ve ru va? O, opas no nos ni us ti, {to vo se be go ima te toj eden, ist ja zik, bi lo za osu da bi lo za priz na nie, koj prav da ta ja te ra pred }e fot va{ da se kla wa, i po va {a vol ja prav da ta i kriv da ta da gi lo vi, so ja di ca ta svo ja! Kaj brat mi odam. Ia ko pad na od les no zov ri va we na krv ta, se pak vo se be ima tak vo ~uv stvo za ~es nost {to dva e set gla vi za se ~e we da ima na dva e set groz ni kla di, si te bi gi dal do ed na pred da doz vo li ses tra mu te lo to svoe so blu den pri{t da go zgna si. Pa Iza be lo, ì vej ~es no, a brat ti na ne bo ne ka se ka ~i; po ve }e od bra tot ~es ta me ne mi zna ~i. ]e mu ka àm kol ku ba ra we to na An xe lo vre di, za smrt }e go pod got vam, mir na du {a da si obez be di. (Iz le gu va.)
în TRETI
Scena 1
(Vle gu va at Voj vo da ta prep ra ven ka ko mo nah, Kla u dio i Tem ni ~a rot.)
Voj vo da ta Vie zna ~i se na de va te na po mi lu va we od gos po da rot An xe lo? Kla u dio Za nes re} ni te edins tve ni ot lek e na de` ta. So na de` da ì ve am, pod got ven sum da um ram. Voj vo da ta Bi di ube den de ka }e um re{. I ì vo tot i smrt ta to ga{ po mi li }e ti bi dat. Na ì vo tot, re ~i mu: Ako te za gu bam, gu bam ne{ to {to sa mo bu da li te go ~u va at. Ti si sa mo zdiv, po ko ren na si te ne bes ni lun ki, kaj {to pre bi va{, jad vrz jad se e{. Za smrt ta ti si sa mo obi~ na {ut ka {to & rmba be gaj }i da se skrie a pos to ja no v preg rat & tr ~a. Bla go ro den ne si, za{ to si te pri nad le` nos ti {to gi da va{ za do e ni se so nis kost. Ni slu ~aj no ne si hra bar, za{ to se pla {i{ od me ki ot, ne èn ja zik na ed na bed na zmi ja. Naj dob ri ot od mor ti e so not, i ti naj ~es to go ba ra{; a se pak naj mno gu od smrt ta se pla {i{, ko ja po ve }e ne e ni{ to. Ti ne si ti, za{ to pos to i{ vrz il jad ni ci te zrn ca
za~ na ti od prav. Ti ne si sre }en, oti toa {to go ne ma{, òl ~no go ba ra{, a toa {to go ima{, go za bo ra va{. Ne si sta men, za{ to ujot go me nu va{ na ~u den na ~in so me nu va we to na me se ~i na ta. Ako si bo gat, si ro ma {en si, za{ to ko ne koe ma ga re pod te òk to var pod ved na to, gi no si{ az na ta do kra jot na pa tot a smrt ta sa mo te ras to va ru va. Pri ja tel ni e den ne ma{, oti i ut ro ba ta tvo ja, ko ja gos po da ru te vi ka, ~ist od li vok na sla bi ni te tvoi, gi kol ne nas tin ka ta, kos to bo lot i ~i rot {to po br gu da te ze mat. Ti ne ma{ ni mla dost ni sta rost, tu ku ko vo ne koj pop lad ne ven son obe te gi so nu va{; oti se ta tvo ja bla gos lo ve na mla dost ti mi nu va vo sta re~ ka tre ska, pa mo li mi los ti na od dr ta ta sta rost; a ko ga si star i bo gat ne ma{ ni strast, ni àr, ni krep kost, ni uba vi na vo bo gat sta va da uì va{. [to se krie vo ona {to go no si ime to ì vot? Tok mu vo toj ì vot le àt skri e ni il jad ni ci smrt ti; a se pla {i me od smrt ta ko ja raz li ki ve gi iz ram nu va. Kla u dio Po niz no vi bla go da ram. Sa kaj }i da ì ve am, smrt ta ja ba ram, mis lam,
Tante za kukurigu
507
Iza be la
a ba raj }i ja smrt ta, ì vot na o |am. Pa ne ka doj de. Iza be la (Od nad vor) Ej, mi lost od bo ga, mir i dob ro dru{ tvo! Tem ni ~a rot Koj e ta mu? Vle zi! @el ba ta zas lu ù va do bar do ~ek. Za rem ne ma lek? Voj vo da ta
Ute ha ko ute ha; se ko ga{ e dob ra, mno gu dob ra. Gos po da rot An xe lo, bi dej }i ima da va we ze ma we so ne bo to, ve is pra }a ved na{ ta mu za da mu bi de te am ba sa dor ve ~en. Za toa pod it no pod got ve te se oti trg nu va te ut re. Kla u dio
Iza be la (Na Kla u dio) Gos po di ne, za ku so pak }e ve po se tam. Kla u dio Kla u dio Pres vet gos po di ne, vi bla go da ram. (Vle gu va Iza be la.) Iza be la Sa mo sa kam da raz me nam zbor-dva so Kla u dio. Tem ni ~a rot Ka ko po ra ~a no. Ses tra vi e, gos po di ne, tu ka. Voj vo da ta Tem ni ~a ru, sa mo zbor so vas. Tem ni ~a rot Vi sto jam na ras po la ga we. (Voj vo da ta i tem ni ~a rot se pov le ku va at na stra na.) Voj vo da ta Sa kam da gi ~u jam ama da ne me vi dat. (Obaj ca ta se prik ri va at.) Kla u dio Pa, ses tro, kak va ute ha mi no si{? Tem ni ca ve~ na? Iza be la Ba{ ta ka, tem ni ca ve~ na; rop stvo, pa ma kar si ot svet ski pros tor da vi e pre bi va li{ te. Kla u dio Od ka kov vid? Iza be la Od ta kov {to ako go pri fa ti te ~es ta }e ja so go li te od steb lo to va {e i ugul go li }e os ta ne te. Zna ~i se pak ima? Iza be la Da bra te, ne mo ra te da um re te. Ima vo toj su di ja so ton ska mi lost ako po le le ka te, }e os ta ne te v ì vot no sin xi ri }e no si te do smrt ta. Kla u dio Ne ma ni ka kov os ven za gla va ta da se spa si sr ce to da se ras pa ra.
508
Kla u dio Ka ì za {to sta nu va zbor.
Vilijam [EKSPIR
jas ne mu ne vi nos ta mo ja da mu ja da dam a toj da te os lo bo di! Kla u dio
Iza be la O bo è, za rem e mo` no? O, se pla {am za te be, Kla u dio i se tre sam da ne ovoj tres ka vi ~en ì vot go zgra bi{ i po ve }e za {est-se dum zi mi da ima{ po ~it odo{ to za ve~ na ta ~est. Sme e{ li da um re{? Vo pret sta va ta naj mno gu se ~uvs tvu va smrt ta, pa i kut ra ta bu ba~ ka, ko ga }e ja zga zi me, od te les ni se gr ~i ma ki od kak vi i xi not se vit ka ko ga umi ra. Kla u dio Ne pra vi go toa. Zo{ to me iz lo ù va te na sra mov? Mis li te de ka na ne{ to bi se re {il ota de raz u mot i ~es ta? Ako mo ra da um ram, na tem ni ca ta ko ne ves ta v pres ret }e & poj dam i so ra ce }e ja pre gr nam. Iza be la Ta ka brat mi go vo ri; od gro bot na tat ko gla sov doj de. Da, ti mo ra da um re{. No preb la go ro den si ì vo tot da go te ra{ so ni ski sred stva. Ovoj bo èm ski sve tec od na mes nik, koj {to so zbor iz bran i iz gled sta lo èn, go klu ka mla de òt v te me i gre{ ki te gi de re ko jas tre bot pil ci, ovoj na mes nik e so to na. I ko ga se ta gna sa du {ev na bi mu se vi de la, bi li ~el, ve lam, na gnil bu nar pod la bok od adot. Kla u dio Vel mo à ta An xe lo? Iza be la O, toa e ode` da lu ka va na adot smis le na da go skrie naj so ton sko to te lo za da iz gle da ko dos to ins tve nik. Za mis li Kla u dio: Ka ko naj mal? Kla u dio Da be {e smrt no stra {en, toj, ona ka mu dar, zo{ to bi se sog la sil da no si ve~ na kaz na Iza be la O, da be {e vo pra {a we sa mo mo jot ì vot, ko ig la bi go fr li la mir no za da ve os lo bo dam. Kla u dio Ti bla go da ram, mi la Iza be la. Iza be la Pod got ven bi di, Kla u dio, za smrt ta ut re. Kla u dio Dob ro. No da li stras ta vo ne go go {il na {la ka ni ca na za ko not da mu vle pi i bez usul da go pre kr {i? Toa ne e grev, ili ako e, od se dum te smrt ni e naj mal. Iza be la Iza be la Mo` no e; po toa, po ~i nov gna sen, bi te pu{ til gre vot ist i na ta mu da go pra vi{. No} va tre ba da go sto ram toa {to mra zam da go ka àm ina ku ut re ti si mr tov. Kla u dio
Tante za kukurigu
509
za krat kot raj no za do vol stvo? O, Iza be la! Iza be la [to sa ka brat mi? Kla u dio Smrt ta e stra{ na ra bo ta. Iza be la A sram ni ot ì vot od vra ten. Kla u dio
O, ku ka vi co bez ver na, o bed ni ku do len! Za rem ~o vek da sta ne{ pre ku mo jot po rok? Za rem ne e ro dos kve rie da ze ma{ ì vot od ses tri ni ot re zil? [to tre ba da mis lam? Daj bo è maj ka mi na tat ko mi da mu bi la ver na za{ to va kov trn, di vo na ka le men, ni ko ga{ od krv ta ne go va ne nik nal. Od te be se ot ka ù vam! Um ri, crk ni! Ko ga do vol no bi bi lo da klek nam i od ko bot da te spa sam, pa ne ka si te ~e. Il ja da mo lit vi }e ka àm za da um re{, a ni zbor za da te spa sam. Kla u dio
Da, no da um re{ i da za mi ne{ koj znae ka de; da le ì{ na le de ni ma ki i da gni e{; ~uvs tvi tel ni ov to pol iz vor da ti sta ne pif ti es ta grut ka, a du hot zdi ven da ti se ba wa vo og ne ni vo di, ili da ree vo ras tre pe re ni te pre de li na ve~ ni ot mraz; da bi de{ ple nik na vet ri{ ta ta ne vid li vi i du van so ès to ka si la oko lu sve tot tr ka le zen; ili po lo{ od naj lo {i te da bi de{ koi, so le lek, niz gla vi te vr tat tem ni mis li pol ni som ne` - toa e i prem no gu stra{ no! Naj te{ ki ot i naj ma~ ni ot sve to ven ì vot {to sta ros ta, rops tvo to, si ro ma{ ti ja ta i bo lot mo àt vrz ~o ve kot da go sva lat e raj vo spo red ba so ona so koe n# pla {i smrt ta. Iza be la Bo è! Bo è! Kla u dio Ses tro mi la, os ta ve te me vo ì vot. Gre vot {to }e go sto ri te za da go spa si te bra tot, pri ro da ta do tol ku }e vi go pros ti {to toj dob lest }e sta ne. Iza be la O, yve ru!
Ne, slu{ ne te me, Iza be la. Iza be la Ne, ne, ne! Gre vot ti e za na et a ne slu ~aj nost ~is ta. Sa mo u{ te ne ko ja pod ve du va~ ka mo è mi lost da ima za te be. Naj dob ro e ved na{ da um re{! (Se tr ga od Kla u dio.) Kla u dio O slu{ ne te me Iza be la. Voj vo da ta (Koj {to iz le gu va pred Iza be la) Za eden zbor, mla da ses tro, za eden zbor sa mo ve mo lam. Iza be la [to sa ka te? Voj vo da ta Ko ga bi mo è le da mi sta vi te na ras po la ga we del od va {e to slo bod no vre me, bi imal po doc na ne{ to so vas da po raz go va ram. Za do vo lu va we to na mo ja ta mol ba po s# iz gle da bi ode lo vo va {a pol za.
510
Iza be la
Vilijam [EKSPIR
Tem ni ~a rot Tok mu na vre me. (Iz le gu va za ed no so Kla u dio.) Voj vo da ta Ra ka ta ko ja vi po da ri la uba vi na, vi po da ri la i dob ri na. Krat kot raj na e dob ri na ta na uba vi na ta, ako vo ovaa ne e do vol no uba va dob ri na ta; a ~is to ta ta na sr ce to, bi dej }i e du {a na ~o ve kot, se ko ga{ }e ja ~u va uba vi na ta na te lo to. Na va la ta na An xe lo na vas slu ~aj no stig na do mo i te u{i; pa, ia ko po ro kov ima pri me ri na koi mo è {e da se u~i pri pa dot jas se pak mu se ~u dam na An xe lo. Ka ko }e pos ta pi te za da go za do vo li te ovoj za me nik i da go spa si te bra tot? Iza be la Bev trg na ta da mu ja so op {tam od lu ka ta. Po ve }e sa kam brat mi od za ko not da um re odo{ to si not da mi se ro di ne za kon ski. No, o, kol ku dob ri ot voj vo da se pre la à vo An xe lo! Ako ne ko ga{ se vra ti i ako mi se da de mo` nost da go vo ram so ne go, jas ili }e zbo ru vam vo ve ter ili }e go raz ot kri jam ne go vo to vla de e we. Voj vo da ta Toa ne ma da bi de ne u pat no. Se pak, ka ko {to se ga sto jat ra bo ti te, toj }e mu se iz mol kne na va {e to ob vi ne nie: toj sa mo vas ve is ku {u val. Za toa uba vo slu{ ne te me {to }e vi re ~am. Na mo ja ta is kre na èl ba da po mog nam, sam le kot mu se da va. Ube den sum de ka so mir na so vest, mo è te da ja za dol ì te so zas lu è na ta dob ro de tel ed na si ro ta de voj ka na ko ja & e na ne se na nep rav da, da go spa si te brat vi od po bes ne ti ot za kon, da ne si na ne se te ni kak va fle ka vrz svo ja ta bla go rod na li~ nost i mno gu da go za do vo li te ot sut ni ot voj vo da ako ne ko ga{ se vra ti i slu{ ne za slu ~a jov.
Jas ne mam mno gu slo bod no vre me; vre me to po mi na to ov de mo ram da go uk ra dam od svo i te dru gi za da ~i; no za ku so vi sto jam na ras po la ga we. Voj vo da ta (Na stra na na Kla u dio) Sin ko, ~uv {to se slu ~i me |u vas i ses tra vi. An xe lo ni ko ga{ ne mal na me ra da ja zlo u pot re bi; toj sa mo ja sta vi na is ku {e nie nej zi na ta dob lest za da gi is pi tu va pri rod ni te ~o ve~ ki od ne su va wa. Taa, bi dej }i ~es na, go od bi so krot kost ko ja mu be {e mno gu po vol ja. Jas sum is po ved ni kot na An xe lo i znam de ka ova {to go ve lam e vis ti na. Za toa pod got ve te se za smrt. Ne za la ù vaj te ja va {a ta re {e nost so la` ni na de ì. Ut re mo ra da um re te. Klek ne te i pod got ve te se. Kla u dio Doz vo le te mi da ja za mo lam ses tra mi za pro{ ka. Tol ku mi po mi na qu bov ta za ì vo tot {to du ri }e mo lam da me spa sat od ne go. Voj vo da ta Na toa i os ta ne te. Zbo gum. (Kla u dio odi kaj Iza be la.) Tem ni ~a ru, eden zbor so vas. Tem ni ~a rot (Is ta pu va nap red) [to mo àm za vas da sto ram, o~e? Voj vo da ta Ova: ka ko {to doj dov te ta ka da si odi te. Os ta ve te me mal ku na sa mo so de voj ka va. I jas ka ko ~o vek, a i mo ja ta ode` da, se do bar za log de ka vo moe dru{ tvo ne ma da ja snaj de ni kak vo zlo.
Tante za kukurigu
511
Iza be la
Iza be la Doz vo le te mi da slu{ nam {to }e re ~e te po na ta mu. Imam si li da sto ram s# {to ne se ko si so vis ti na ta {to ja no sam v du {a. Voj vo da ta Dob les ta e sme la, a dob ri na ta ni ko ga{ ne se pla {i. Da li ~uv te ne{ to da se go vo ri za Ma ri ja na, ses tra ta na Fre de rik, ve li ki ot vo in {to nas tra da na mo re? Iza be la Sum slu {a la za ovaa gos po |a a ime to & se spo me nu va {e so naj go le ma po ~it. Voj vo da ta
Kol ku mi la bi bi la smrt ta ko ga ovaa si ro ta de voj ka bi ja ze la od sve tov! Kol ku ras i pan e ì vo tot {tom os ta va va kov eden ~o vek da ì vee! No ka ko mo è taa od ova da iz vle ~e ko rist? Voj vo da ta Toj ras kin vie les no mo è te da go is ce li te a za le ~u vaj }i go, ne sa mo {to }e si go spa si te bra tot, tu ku ne ma vo op {to ~es ta da si ja iz val ka te. Iza be la Po ka è te mi ka ko, do bar o~e. Voj vo da ta
So nej ze tre ba {e da se oè ni ovoj An xe lo; se svr {i ja i raz me ni ja prs te ni a i svad ba ta se za ka à. Vo me |uv re me, zna ~i me |u svr {u va~ ka ta i de not na ven ~av ka ta, brat & Fre de rik do ì vea bro do lom na mo re, a vo taa ge mi ja mu be {e i mi ra zot za ne go va ta ses tra. I vi de te kol ku te{ ko ja po go di ova nes re} na ta gos po |a. Pr vin go za gu bi bla go rod ni ot i sla ven brat koj {to ne iz mer no i is kre no ja sa ka {e; po toa ob ro kot i te me lot na svo jot imot, svad be ni ot mi raz; a so niv, na kra jot, i svo jot svr {e nik, ovoj na vi dum do bar An xe lo. Iza be la Za rem e mo` no? Za rem An xe lo ta ka nej ze ja os ta vi? Voj vo da ta Ja os ta vi vo sol zi, ne iz bri {u vaj }i & ni ed na so svo ja ta ute ha; pluk na na si te svoi zak let vi, pod iz go vor de ka do {ol do ot kri tie za nej zi na ta ne ~es nost; na krat ko, ja os ta vi da le le ka i à li po ne go s# do se ga; a toj, ia ko is ka pen vo nej zi ni te sol zi kon koi e stu den ka ko mer mer, ni tro{ ka so vest ne po ka ù va.
Spo me na ta va de voj ka s# u{ te ja dr ì pr vo bit na ta strast.Ne go va ta nep ra vi~ na su ro vost ko ja vrz os no va na si te pri ~i ni tre ba {e da ja za gu {i nej zi na ta qu bov, nap ra vi, sli~ no na ne kak va bra na ko ja se is pre ~u va pred bu i ca ta, ovaa da sta ne u{ te po sil na i po nes krot li va. Ode te vie kaj An xe lo; od go vo re te na ne go vo to ba ra we po vi nu vaj }i mu se na vi dum is kre no, sog la se te se na ona {to vo toj pog led, toj go ba ra; sa mo tru de te se da gi os ta vi te za se be ovie pred nos ti: pr vo, de ka kaj ne go ne ma da os ta ne te dol go; de ka za vre me na sos ta no kot mo ra da bi de mra~ no i de ka ne smee da se zbo ru va a mes to to, se raz bi ra mo ra da bi de so od vet no. Ako ova se obez be di i ga ran ti ra, dru go to e les no. ]e & po ra ~a me na onep rav da na ta de voj ka da oti de na sos ta no kot mes to vas. Ako po toa go priz nae sos ta no kot, toa mo è da go na te ra da & se od dol ì; pri toa brat vi }e bi de spa sen, va {a ta ~est ne iz val ka na, kut ra ta Ma ri ja na vo }ar a ras i pa ni ot za me nik raz ob li ~en. De voj ka ta jas }e ja pod got vam za ne go va ta na va la. Ako mis li te de ka ste kad ri ova da go ze me te na se be, a vie se ka ko ste, dvoj na ta ko rist }e ja bra ni iz ma ma va od se ka kov pre kor. [to ve li te na ova?
512
Iza be la
Vilijam [EKSPIR
Lakt Sa mo vie gle daj te si go pa tot pred vas, gos po di ne. - Bla gos lo ven da ste, do bar o~e. Voj vo da ta
Sa mo za mis la ta ka ko se to }e iz gle da, me pol ni so za do vol stvo a ve ru vam de ka so vr {e no dob ro s# }e se iz ve de. Voj vo da ta Mno gu za vi si od va {e to od ne su va we. Br zo poj de te kaj An xe lo. Ako po ba ra u{ te ve ~er va da mu leg ne te v pos te la, ve te te mu de ka }e sto ri te po ne go va ta vol ja. A jas ved na{ odam do Sve ti Lu ka; ta mu, na eden imot op ko len so dla bo ki en de ci, ì vee ovaa ot fr le na Ma ri ja na. Ta mu po ba raj te me; a so An xe lo gle daj te s# br zo da se za vr {i. Iza be la Vi bla go da ram za ute ha ta. Zbo gum, o~e do bar. (Iz le gu va.) (Vle gu va at Lakt, Pom pej i slu` be ni ci te.) Lakt Ama ako tu ka ne ma lek a vie si ja te ra te ra bo ta ta pro dav j}i è ni i ma ì ka ko da se sto ka, to ga{ sve tot }e sta ne lul ka na apa {i i pi ja ni ci. Voj vo da ta Bo è, {to e se ga ova? Pom pej
I vie, do bar bra te o~e. [to vi zgre {il ~o ve kov, gos po di ne? Lakt Me ne ni{ to, gos po di ne, tu ku na za ko not; a i sme ta me, gos po di ne de ka e i kra dec, gos po di ne, za{ to naj dov me kaj ne go, gos po di ne, ne kak va ~ud na nap ra va za raz bi va we bra vi ko ja ja is pra tiv me kaj za me ni kot na voj vo da ta. Voj vo da ta (Na Pom pej) Sram da ti e, mom ~e, pod ve du va~, pod ve du va~ do len! Od zlo to koe so tvo ja po mo{ se pra vi le bot go va di{. Po mis li sa mo {to zna ~i da si go pol ni{ ~kem be to i da si go ob le ku va{ gr bot od tol ku val kan po rok. Re ~i si ba rem ed na{, od niv ni ot od vra ten, ì vo tin ski do pir pi jam, ja dam, se ob le ku vam, ì ve am car ski. Mo è{ li da po ve ru va{ de ka ì ve e{ ì vot ko ga za vi si{ od tol ku smr dea i blud? Pop ra vi se! Pop ra vi se, ve lam! Pom pej
Da li mo è {e sve tot vo op {to da bi de ve sel, ot ka ko na ed ni ot, po ve se li ot lih var, mu sta vi ja ka ta nec na vra ta, a na dru gi ot, po lo {i ot, mu doz vo li ja po na red ba na za ko not, da no si pos ta ve na bun da za da go gree; i toa pos ta ve na so li si~ ja i so jag ne{ ka ko à za da se po ka è de ka lu kavs tvo to {to pod met nu va, bi dej }i po bo ga to od ~ed nos ta, mo è da se ki ti.
De ka ra bo ta va, na ne koj na ~in, mi smr di, mi smr di, gos po di ne. Ama se pak, mo àm da do ka àm Voj vo da ta Ne, ako |a vo lot do ka zi ti dal za gre vot, to ga{ }e do ka è{ de ka si ne gov. - No se te go v zat vor, xan da ru. Pot reb na e tu ka i po u ka i kaz na za i yve rov grub da ima faj de.
Tante za kukurigu
513
Pom pej
Lakt Mo ra pred za me ni kot, gos po di ne; ovoj go pre dup re di. Za me ni kot ne mo è da mu go pra vi }e fot na ne ka kov si ek spert za kur vi. Ako e ne ka kov is po ra ~u va~ na kur vi i mu iz le ze pred o~i, po ar no bi mu bi lo da mu e glas nik i toa od ja van ed no dva ki lo met ri od ne go. Voj vo da ta Ka mo si te da sme ona vo {to sme na vi dum is ti, ~is ti od grev, ili gre{ ni a na vi dum ~is ti. Lakt Vra tot }e mu sle ze do va {i ot re men; do ja è to, gos po di ne. (Vle gu va Lu ~io.) Pom pej Na du {iv ute ha, vi kam spa si tel. Eve eden gos po din i moj pri ja tel. Lu ~io Ka ko e bla go ro den Pom pe ju? [to, zad dvo kol ka ta na Ce zar? Te vo dat vo tri umf? [to, za rem ne ma ve }e ne koj kip na Pig ma li on da se pret vo ri vo ta ze èn sko pa da ti pik ne ra ka v xeb i da ti iz vle ~e stis na ta {a ka? [to voz vra }a{, a? [to ve li{ za ovoj na pev, ovoj pred met, ovaa pos tap ka? Za rem ne gi pro gol ta pos led ni ot po roj, a? [to ve li{ ti, gan ya lo? Da li sve tot e ona {to be {e, ~o ve ku? Ka de trg nal? Da li e zdo de ven i dtkav? Ka kov e? Na koj dur udi ra? Voj vo da ta Na ist pa ist, pa s# po fal{! Lu ~io [to pra vi mo e to mi lo zal ~e, tvo ja ta gaz da ri ca? U{ te pod ve du va, ne?
Da vi ka àm pra vo, gos po di ne, go ob ra bos ta not i se ga se pa ri i se po ti v ka da. Lu ~io E pa toa e dob ro, ta ka tre ba i ni ka ko po i na ku. Se ko ga{ ta ze kur va i az di sa na pod ve du va~ ka; pos le di ci te se jas ni, mo ra ta ka da bi de. Odi{ v zat vor, Pom pej? Pom pej Ta ka e, gos po di ne. Lu ~io Ne ma tu ka ni{ to stra{ no, Pom pej. Zbo gum. Odi; ka ì jas ta mu sum te pra til. Dol go vi Pom pej ili {to? Lakt Za toa {to e mak ro, za toa {to e mak ro. Lu ~io To ga{, zat vo re te go. Ako zat vo rot mu li ~i na eden mak ro, to ga{, toa si e ne go vo pra vo. De ka e mak ro tu ka ne ma som ne`, i toa mak ro so pe dig re - ro den mak ro. Zbo gum, do bar Pom pe ju. Pre po ra ~aj me na zat vo rot, Pom pej. Se ga }e sta ne te do bar do ma }in, Pom pej; }e ja ~u va te ku }a ta. Pom pej Se na de vam, gos po di ne, de ka va {a ta mi lost }e me os lo bo di so ka u ci ja. Lu ~io Ne, na vis ti na ne ma, Pom pej; ne e po ve }e vo mo da. ]e se mo lam Pom pej, da ti se pro dol ì ap sot. Ako ne po ka è{ tr pe nie, to ga{, pran gi te }e ti ste` nat a so toa i sla va ta }e ti po ras ne. Zbo gum, ve ren Pom pej. Bla gos lo ven da ste, o~e.
514
Voj vo da ta I vie. Lu ~io
Vilijam [EKSPIR
Lu ~io Be {e lud, ne ve ro ja ten po teg od ne go va stra na da zbri {e od zem ja va i da ja pre ze me ulo ga ta na pros jak za ko ja ni ko ga{ ne bil ro den. Gos po da rot An xe lo dob ro si voj vo du va vo ne go vo ot su stvo; gi sta vi pres ta pi te na zort. Voj vo da ta
Da li Bri xit u{ te se aka, a Pom pej? Lakt (Na Pom pej) Gle daj te si go pa tot, gos po di ne.
Dob ro pra vi. Pom pej Lu ~io (Na Lu ~io) Zna ~i ne ma da mi pla ti te ka u ci ja, gos po di ne? Lu ~io Ni po toa Pom pe ju ni se ga. - [to ima no vo po sve tot, o~e, {to se go vo ri? Lakt (Na Pom pej) Gle daj te si go pa tot, gos po di ne. Lu ~io Odi pod sen ka, Pom pej, odi. (Iz le gu va at Lakt, Pom pej i slu` be ni ci te.) Se slu {a ne{ to za voj vo da ta, o~e? Voj vo da ta Voj vo da ta Ne sum ~ul ni{ to. A vie? A ka ko e soz da den, to ga{? Lu ~io Lu ~io Ne koi ve lat de ka bil kaj rus ki ot car; dru gi de ka e vo Rim. No ka de e na vis ti na, {to mis li te? Voj vo da ta Ne znam ka de e; no ka de i da e mu po sa ku vam s# naj dob ro. Ne koi ve lat de ka mor ska sa mo vi la go do ne la na svet, ne koi pak de ka e ro` ba na dva so ma. No ed no e si gur no: ko ga mo ~a mo~ ta mu se pra vi mraz; za ova sum si gu ren. I de ka e kuk la {to se plo di. Toa e is to ta ka si gur no ka ko {to sum si gu ren de ka eden i eden se dva. Ne ma da mu se sro ni bi se rot ako mal ku na blud ni ~e we to mu prog le da niz prs ti. Va ka ne ka ko s# mi e ne{ to mno gu nam }o res to, o~e. Voj vo da ta Toj po rok mno gu se ra {i ri i mo ra stro go da se le ~i. Lu ~io Na vis ti na, po ro kov ima mno gu rod ni ni, mno gu so juz ni ci i po ma ga ~i. Ama ne voz mo` no e da se sot re so sem, o~e, s# do de ka ne se skra ti ja de we to i pi e we to. Ve lat ovoj An xe lo ne go soz da le ma` i è na, spo red vo o bi ~a e ni ot na ~in. To~ no li e ova, {to mis li te?
Tante za kukurigu
515
Voj vo da ta Mi li ~i te na zad ro gaz, gos po di ne, i go lem go vor xi ja. Lu ~io
{mug na. Voj vo da ta A zo{ to, ti se mo lam, mu ja {mug nal? Lu ~io
Ama vi se mo lam, za mis le te za kol ka va bez du{ nost sta nu va zbor ko ga toj e vo sos toj ba za ra di bun tot na dol ni ot da gi pra }a lu |e to kaj gor ni ot! Da li ot sut ni ot voj vo da bi sto ril tak vo ne{ to? Ne bi obe sil toj ~o vek za toa {to nap ra vil sto ko pi li wa, tu ku po br gu bi pla til il ja da da ras tat i da se vos pi tu va at. Toj ima {e ~uv stvo za ovaa ra bo ta, zna e {e kak va pol za ima od nea, za toa na u ~i da bi de du {e ven. Voj vo da ta Ni ko ga{ ne sum ~ul de ka ot sut ni ot voj vo da bil mno gu po è ni te; mis lam de ka ne be {e ta kov. Lu ~io O, kol ku se la è te, gos po di ne. Voj vo da ta Ne e voz mo` no. Lu ~io Koj, voj vo da ta ne bil? @i mi tak vo o to ne bil! Pros jak na pe de set? Obi~ no pu{ ta {e po du kat ~e vo nej zi no to san du ~e! Mo re si mr da {e toj po mal ku. A i pi ja ni ca si be {e, da vi ka àm ako ne ste zna e le. Voj vo da ta Go le ma nep rav da mu pra vi te, si gu ren sum. Lu ~io Gos po di ne, me ne mi ka ù va te? Jas bev gaz i ga }i so ne go! Voj vo da ta si be {e dos ta sra me` liv a jas mis lam de ka znam i zo{ to mu ja
Aa, toa e taj na i mo ra da se ~u va zak lu ~e na me |u za bi te i us ni te. Ama ova sa mo mo àm da vi go ka àm. Po ve }e to od ne go vi te go sme taa za umen ~o vek. Voj vo da ta Umen? Si gur no de ka be {e umen ~o vek. Lu ~io A toj e pli tok, ni{ to ne znae i pra zen e ko lej ka. Voj vo da ta Vie ili ste zlo ben, ili lud ili ste vo go le ma zab lu da. Ce li ot tek na ne go vi ot ì vot, i s# {to na kor mi lo to na dr à va ta sto ri, ne mo àt, a nu` no i bez po go vor, da ne go pri ka àt vo po dob ro svet lo. Da se su di sa mo po ona {to go nap ra vi, toj du ri i za za vid liv ci te bi bil do bar zna lec, dr àv nik i voj nik. Vie ili zbo ru va te ku tu ri ca ili, ako ste po dob ro iz ves te ni, iz ves te nos ta vi e pom ra ~e na so zlo ba. Lu ~io Gos po di ne, go poz na vam i go sa kam. Voj vo da ta Qu bov ta go vo ri so po ve }e poz na va we, a poz na va we to so po sr de~ na qu bov. Lu ~io Ama vi se mo lam gos po di ne, jas znam {to znam.
516
Voj vo da ta
Vilijam [EKSPIR
Te{ ko da vi po ve ru vam bi dej }i ne zna e te {to zbo ru va te. Ama ako ne ko ga{ se vra ti voj vo da ta, ka ko {to se mo li me da bi de, doz vo le te da is ka àm èl ba pred ne go da po lo ì te smet ka. Ako go vo rev te po du {a, }e ima te sme lost toa i da go pot vr di te. Ob vr zan sum ova da go po ba ram od vas; a ka ko se vi ka te, vi se mo lam? Lu ~io Gos po di ne, se vi kam Lu ~io, dob ro poz nat na voj vo da ta. Voj vo da ta ]e ve za poz nae toj u{ te po dob ro, gos po di ne, ako po ì ve am da go iz ves tam za vas. Lu ~io Ne se pla {am od vas. Voj vo da ta O, vie se na de va te de ka voj vo da ta ne ma ni ko ga{ da se vra ti, ili sme ta te de ka sum bez o pa sen pro tiv nik. Ama jas na vis ti na mo àm mal ku i da vi na{ te tam; ova pov tor no }e go po rek ne te. Lu ~io Po pr vo }e se obe sam. Se la è te za me ne, o~e. Ama dos ta za ova. Mo è{ da mi ka è{ da li Kla u dio }e um re ut re? Voj vo da ta Zo{ to bi um rel, gos po di ne? Lu ~io Zo{ to? Za toa {to bez um si go omr sil. Bi sa kal voj vo da ta za ko go go vo ri me da se vra ti; ovoj up ra vi tel koj {to ne e ni ma{ ko ni èn sko, }e go li {i ovoj kraj od ì te li
so svo ja ta voz dr à nost. Ni vrap ~i wa ta ne sme at da pra vat se de la pod ne go vo to pen xe re oti se raz vrat ni. Voj vo da ta pak, mra~ ni te de la, mra~ no bi gi sre dil; ni slu ~aj no ne bi gi iz ne su val na vi de lo. Ka mo da se vra ti. Na vis ti na, ovoj Kla u dio e osu den na smrt za toa {to se raz ga{ til. Zbo gum, do bar o~e. Te mo lam mo li se za me ne. Voj vo da ta, pak ti ve lam, ne e tip {to ne bi go omr sil mus ta kot vo pe tok. U{ te ne se ot ka àl od toa, i, ti ve lam, bi se cmo kal i so pros ja~ ka pa ma kar od us ta da & baz dat rei od crn leb i kro mid. Re ~i de ka jas ova sum ti go ka àl. Zbo gum. (Iz le gu va.) Voj vo da ta Ni mo} ta ni go le mi na ta kaj smrt ni te ne ja iz beg nu va at po ku da ta; kle ve ti te pod mol ni naj dob ra ta ja na pa |a at dob lest. Ima li kral tol ku si len, {to les no }e go skas tri blu dot pod lo is pi len? (Vle gu va at Es ka lo, Tem ni ~a rot i gos po |a Az di sa na.) No koj ide? Es ka lo (Na tem ni ~a rot) Aj de, no se te ja v zat vor. Az di sa na Do bar gos po da ru, do bar bi de te so me ne. Vie ba rem va ì te za mi loz liv ~o vek. Es ka lo Dva-tri pa ti uko re na i pov tor no is ti ot pres tap? Ova i mi loz li vos ta }e ja na te ra da pcue i da se od ne su va ka ko ti ra nin. Tem ni ~a rot Pod ve du va~ ka ce li edi na e set go di ni, va {e gos pod stvo.
Tante za kukurigu
517
Es ka lo
Az di sa na Gos po da ru, ova e po pri ja va na ne koj si Lu ~io. Gos po |a ta Ma ca Pre vr tu va~ ka ta os ta na trud na od ne go u{ te vo vre me to na voj vo da ta; & ve ti de ka }e ja ze me. De te to na po ~e to kot na maj }e mu ima go di na i tri me se ci. Jas sa ma ta mu go gle dav a vi de te ka ko so nav re di mi vra }a. Es ka lo Go le ma slo bo da si ze ma toj ~o vek. Iz ne se te go pred me ne. Nej ze no se te ja v zat vor. Ved na{, po ve }e ni zbor. Tem ni ~a ru, mo jot sob rat vo vlas ta, An xe lo, ne sa ka da se pre mis li. Kla u dio mo ra ut re da um re. Pog ri è te se da go po se tat sve{ te ni ci za bo go u god no da se pod got vi. So àl ba ta da de lu va {e na mo jot sob rat ka ko na me ne, s# }e be {e po i na ku. Tem ni ~a rot Ako doz vo li te, ovoj mo nah be {e so ne go i go upa ti ka ko da se pod got vi za smrt. (Iz le gu va at Tem ni ~a rot i gos po |a Az di sa na.) Es ka lo Dob ra ve ~er, do bar o~e. Voj vo da ta Bog ne ka ve bla gos lo vi i se koe dob ro. Es ka lo Od ka de ste?
[to ima no vo po sve tot? Voj vo da ta Ni{ to, os ven {to tol ku go le ma tre ska ja tre se ~es nos ta {to }e mo ra da se ras pad ne za da se iz le ~i; se ba ra ne{ to no vo. Opas no e da se bi de star vo koj i da e pra vec ka ko {to e dob lest da se bi de ne pos to jan vo koj bi lo pot fat. Od vaj da ima si gur ni ga ran ti za da bi dat op {tes tva ta bez bed ni, a i ga ran ci ja ta e tol ka va {to du ri i tie od nea {to za vi sat, ja kol nat. Oko lu ovaa za gat ka mud ru va sve tot. Ovaa vest e do vol no sta ra no ba rem se koj den e vest. Ve mo lam, gos po di ne, ka kov ~o vek be {e voj vo da ta? Es ka lo Be {e ~o vek koj {to, nad si te bor bi, naj mno gu ja vo de {e bor ba ta za se bes poz na va we. Voj vo da ta Kak vi za do vol stva sa ka {e? Es ka lo Po ve }e se ra du va {e da gi vi di dru gi te ra dos ni odo{ to da se ra du va na ne{ to {to ne go bi go raz ve se li lo. So vr {en gos po din na voz dr à nos ta i ume re nos ta. No da go os ta vi me ne go na ne go vi te ra bo ti, mo lej }i go bo ga da mu poj dat od ra ka, a me ne doz vo le te mi da ve pra {am da li i kol ku Kla u dio e pod got ven. Me iz ves ti ja de ka ste go po se ti le. Voj vo da ta
Voj vo da ta Ne od ovaa zem ja; ama sre }a ta da de ov de ve kot da go mi nu vam. Jas sum eden od mi lo srd ni te bra }a, ne o dam na doj dov od dvo rot na bis ku pot so po seb na za da ~a za ne go va ta sve tost. Toj sme ta de ka ~i not na svo jot su di ja ne go sme ta za zol i so se ma dob ro vol no se po vi nu va na re {e ni e to na za ko not. No vo svo ja ta fan ta zi ja, za ve den od sla bos ta na svo ja ta pri ro da, se pre pu{ ta {e na ne koi la` ni na de ì za ì vot, koi jas, imaj }i do vol no slo bod no vre me, mu gi raz biv i toj se ga e
518
re {en da um re. Es ka lo
Vilijam [EKSPIR
kaz ni, so iz ma ma iz ma ma ta da se pla ti a vo sna ga sta ra ta ob vr ska da se vra ti. (Iz le gu va.)
Mu go pla tiv te na ne bo to ona na {to ste mu dol `ni, a na zat vo re ni kot svo jot dolg spre ma svo ja ta pro fe si ja. Se bo rev za toj si rot mlad gos po din do gra ni ci te na svo i te skrom ni mo }i, no na i dov vo svo jot sob rat vo vlas ta na tol ku stro ga pra vi~ nost {to mo rav da mu priz na am de ka toj sa mi ot e oli cet vo re nie na prav da ta. Voj vo da ta Ako ne go vi ot sop stven ì vot od go va ra na os tri na ta na ne go vi te pos tap ki, }e ima so {to da se gor dee; no ako i toj pad ne vo grev, to ga{ sa mi ot na se be si iz re kol pre su da. Es ka lo Odam da go po se tam zat vo re ni kot. Zbo gum. Voj vo da ta Mir so vas. (Iz le gu va Es ka lo.) Toj {to so me ~ot bo` ji sa ka da se slu ì, na stro gos ta, sve tost tre ba da & prid ru ì, ur nek vo du {a ta sops tve na da plo di, du {ev nos ta da ja bod ri, dob les ta da ja vo di, to~ no ta ka dru gi te da gi kaz nu va ko gre vo vi te svoi {to gi od me ru va. Aram da mu e na toj {to su ro vo se ~e gla vi za gre vo vi te {to sa mi ot nep re ~e no gi pra vi. An xe lo tre ba sto pa ti da se sra mi {to mo jot po rok go tre bi, a svo jot go hra ni! O, {to s# mo è ~o vek vo se be da krie, od nad vor an gel, a vnat re crn |a vol vie! O, ka ko mo è stras ta sklo na kon zlos tor ko ga ras pa le na }e ti za ig ra vo dvor da gi splet ka vo pa ja ko va ta mre à ra bo ti te ve li ki, naj mno gu {to te àt! So it ri na mo ra po ro kot da se steg ne. So An xe lo no }e ska v pos te la }e leg ne svr {e ni ca ta ne go va po os no vi raz ni. Ta ka prep re de ni ot so prep re de nost }e se
în ÊTVRTI
Scena 1
(Vle gu va Ma ri ja na so ed no de te.)
De te to (Pee) Trg ni gi, o trg ni, tie us ni {to tol ku slat ki, se kol nea la` no, i tie o~i, osu ni vkus ni, vo di ~i sle pi za ut ro to vla` no. No bak ne ì te vra ti mi gi, na zad vra ti, za log da den no za lu den, pra ti gi, pra ti. (Vle gu va Voj vo da ta prep ra ven ka ko mo nah.) Ma ri ja na Pre ki ni ja pes na ta, pa {to po br gu be gaj. Eve ide te {i te lot moj, ~ij so vet ~es to pa ti go smi ru val bol ni ot moj ~e mer. (Iz le gu va de te to.) Ve mo lam za pro{ ka, gos po di ne, za{ to sa kam da ne me naj dev te ov de vo tol ka va ra dost. Pros te te mi i ve ru vaj te ov de vo la dot ra dos ta mi e tem na no dob re doj de na e za ja dot. Voj vo da ta Dob ro e; ia ko mu zi ka ta ~es to ta kov ~ar ima lo {o to dob ro da go pra vi, a dob ro to lo {o da pri ma. Ve mo lam, ka è te mi da li ne koj de ne ska ov de pra {u val za me ne? Ve tiv de ka prib li` no vo ova vre me }e me naj de ov de. Ma ri ja na Ne ve po ba ra ni koj; cel den sum ov de. (Vle gu va Iza be la.)
Voj vo da ta So se ma vi ve ru vam. Tok mu se ga e doj de no vre me to. ]e ve mo lam za krat ko da se pov le ~e te. Mo è bi nas ko ro pak }e ve vik nam za ra di ne{ to {to i vam }e vi ko ris ti. Ma ri ja na Os ta nu vam so ver ba vo vas. (Iz le gu va.) Voj vo da ta Vo do bar ~as i dob ro mi doj dov te. [to ves ti no si te od za me ni kot do bar? Iza be la Og ra de na so yid, toj gra di na ima, a od za pad na ta stra na i ed no loz je do koe se mi nu va niz dr ve na vra ta ko ja so ovoj, po go le mi ot klu~, se ot vo ra. Ovoj dru gi ot e od po ma lo to vra te niz koe od loz je to v gra di na se odi. Tok mu ta mu ne mu mu ve tiv to~ no sre de glu va ta pol no} da mu da dam znak. Voj vo da ta No da li }e zna e te da go naj de te pa tot? Iza be la Dob ro i vni ma tel no za pa me tiv {to mi ka à. Niz {e pot, so rev nost na go lem kri vec,
520
ne ed na{ tu ku dva pa ti toj pa tot mi go po ka à. Voj vo da ta Da li do go vo riv te i dru gi zna ci na koi taa tre ba da vni ma va? Iza be la
Vilijam [EKSPIR
Voj vo da ta O vlast! O go le mi no! Mi li on i zlob ni o~i vo te be se vpe re ni; tef te ri ce li kru àt so la` ni i naj pro tiv re~ ni ves ti za tvo i te pos tap ki; mo re mud ru va wa glu pi te pra vat tat ko na so ni{ ta ta niv ni pus ti i so la gi te ~e re ~at. (Se vra }a at Ma ri ja na i Iza be la.) Dob ro se vra tiv te! Da li se do go vo riv te? Iza be la ]e se na fa ti taa na za da ~a ta, o~e, ako vie ta ka ja po so ve tu va te. Voj vo da ta
Ne, ni e den, tu ku sa mo pov le ku va we vo mra kot, i de ka si ot moj ta mo {en pres toj mo ra da bi de mno gu kra tok, za{ to mu re kov slu gin ka ed na }e me sle di i }e me ~e ka ube de na de ka za ra di brat mi do a |am. Voj vo da ta
Ne e toa so vet, tu ku ba ra we moe. Dob ro s# ste smis li le. Na Ma ri ja na u{ te ni{ to ne sum & re kol. - Aj de! Doj de te! (Vle gu va Ma ri ja na.) Ve mo lam za poz naj te se so ovaa da ma. Tu ka e za va {e dob ro. Iza be la Ma ri ja na I jas is to to go sa kam. Bez gaj le. Voj vo da ta Voj vo da ta (Na Ma ri ja na) Vie si gur no zna e te de ka ve po ~i tu vam? Ma ri ja na Znam, o~e do bar, tol ku pa ti ve }e vi dov. Voj vo da ta To ga{ ze me te ja dru{ ka va va {a pod ra ka, ko ja ima ne{ to mno gu va` no da vi ka è. ]e pri ~e kam da za vr {i te; sa mo br zo za{ to no} ta vla` na nab li ù va. Ma ri ja na (Na Iza be la) Da odi me, ako vi e po vol ja? (Iz le gu va at Ma ri ja na i Iza be la.) Ne pla {e te se, mi la }er ko, od ni{ to. Toj e va{ ma` po do go vo rot pr ven. Ne e grev na ovoj na ~in da se spo it e za{ to prav da ta ko ja e na va {a stra na iz ma ma ta }e ja bla gos lo vi. Da odi me! â sot se kr {i! ]e ima èt va, no pr vin se id ba ta tre ba da se svr {i. (Iz le gu va at.) Iza be la (Na Ma ri ja na) Tre ba sa mo da ka è te na za mi nu va we od ne go, tiv ko i so {e pot: Se ga na brat mi se te te se.

(Vle gu va at Tem ni ~a rot i Pom pej.) Tem ni ~a rot Mra za~ Doj de te va mu, brat. Mo è te ne ko mu da ot se ~e te gla va? Pom pej Tem ni ~a rot Ako e er gen, gos po di ne, mo àm; ama ako e è net, to ga{ e gla va na è na ta, a ni ko ga{ ne bi mo èl da ot se ~am gla va na è na. Tem ni ~a rot Aj de, gos po di ne, ne mi pro da vaj te bas ma na ki lo tu ku od go vo re te mi di rek tno. Ut re na ut ro tre ba da um rat Kla u dio i Ber nar din. Ov de vo zat vo rov ima me xe lat na ko go mu tre ba po mo{ nik. Ako se na fa ti te da mu po ma ga te, }e se spa si te od pran gi; ako ne, }e si od le ì te kol ku {to vi sle di a pri ot pu{ ta we to }e bi de te bez mi los no is kam {i ku va ni; za toa {to ste bi le zlog la sen mak ro. Pom pej Pom pej Gos po di ne, jas si bev ne za kon ski mak ro od koj znae ko ga, ama se pak }e se za do vo lam so toa da bi dam za kon ski be sa~. Bi sa kal mo jot or tak mal ku da me po du ~i. Tem ni ~a rot Ej, Mra za~! Ka de e toj Mra za~? (Vle gu va Mra za~.) Mra za~ E, gos po di ne, e umet nost. Me ba rav te, gos po di ne? Pom pej Tem ni ~a rot Do ka è te. Brat ~e, ~o ve kov ov de ut re }e ti po ma ga pri iz vr {u va we to na kaz na ta. Ako vi e pri fat li vo, do go vo re te se za ed na go di na pa Mra za~
521
ne ka pres to ju va ov de so vas; ako ne, ne ka vi se naj de se ga, a po toa ot pu{ te te go. Toj ne mo è da ba ra da go ce nat ka ko vas; be {e mak ro.
Mak ro, gos po di ne? Ne ma tu ka leb za ne go! ]e ni ja zas ra mi umet nos ta.
Aj de, aj de, gos po di ne, ne gle dam koj e po te òk; do vo len e eden per duv za da pre vag ne va ga ta. (Iz le gu va.) Pom pej Ve mo lam gos po di ne, ì vi li ce to bla go rod no, za{ to toa e bla go rod no, bez som ne nie, sa mo {to pog le dot vi e krv ni~ ki, da li na vis ti na pro fe si ja ta si ja sme ta te za umet nost? Mra za~ Da, gos po di ne, umet nost ami {to.
Sli kar sko to ma~ ka we, gos po di ne, sum ~ul go vi ka at umet nost; a kur vi te, gos po di ne, bi dej }i se za ni ma va at so is ti ot za na et ka ko i jas, is to se ma~ ka at {to do ka ù va de ka i mo jot za na et e umet nost. No kak va umet nost mo è da bi de be se we to ne mo àm da za mis lam pa du ri i da me obe si te. Mra za~
522
Vilijam [EKSPIR
Pa ne ma ali{ ta na koj bi lo ~e sen ~o vek {to ne mu uj di su va at na ta mu ne koj kra dec. Pom pej Ako ali{ ta ta se pre tes ni za ta mu ne koj kra dec, ~es ni ot ~o vek mis li de ka se do vol no {i ro ki. Ako se pre {i ro ki za ta mu ne koj kra dec, toj ta mu ne koj kra dec mis li de ka se do vol no tes ni; pa ta ka ne ma ali{ ta na koj bi lo ~e sen ~o vek koi ne bi mu uj di su va le na koj bi lo ta mu ne koj kra dec. (Vle gu va Tem ni ~a rot.) Tem ni ~a rot Se raz brav te?
Vik ne te mi gi ov de Ber nar din i Kla u dio. (Iz le gu va at Mra za~ i Pom pej.) Za ed ni ot mi e àl; a oko ne ma da mi trep ne za dru gi ot ko ga smrt ta po tik va }e go rep ne, za{ to e ubi ec. (Vle gu va Kla u dio.) Eve go na lo got, Kla u dio, za smrt ta tvo ja. Se ga e pol no} glu va a ut re vo osum ve }e }e si bes mr ten. Ka de e Ber nar din? Kla u dio Po to nat dla bo ko vo cvrst son ko na por ne vin ste` nat vrz kos ki te na umo ren pat nik. Ne sa ka da se raz bu di. Tem ni ~a rot
Pom pej Gos po di ne, }e mu slu àm, bi dej }i gle dam de ka va {i ot xe lat, ra bo tej }i go svo jot za na et, tre ba po ~es to da se kae od mak ro to koj {to go ra bo ti svo jot; pr vi ot po ~es to mo li za pro{ ka. Tem ni ~a rot (Na Mra za~) Vie, brat ~e, pod got ve te si gi pe wu{ ka ta i se ki ra ta za ut re sa baj le vo ~e ti ri. Mra za~ (Na Pom pej) Aj de, gos po di ne mak ro. ]e te po du ~am vo za na e tot. Po me ne. Pom pej Tem ni ~a rot Sa kam da u~am, gos po di ne; se na de vam, ako ed na{ vi se uka è pri li ka da me upot re bi te ko ga vam }e vi doj de re dot, }e bi dam pod got ven ko pi{ tol na go tovs. Za{ to na vis ti na, gos po di ne, tol ku me za dol ìv te so va {a ta qu bez nost {to red no e da vi se od dol àm ka ko {to tre ba. Tem ni ~a rot Ni taa. Ni koj od ko ga bi e ja kam ba ni te za ve ~er na. Voj vod ta Ni Iza be la? Tem ni ~a rot Naj dob ri te i naj bla got vor ni du ho vi no} ni nad gla va vi bde at, tem ni ~a ru do bar! Da li ne koj ne o dam na za me ne pra {u va {e? Koj mo è da mu go naj de kra jot? Dob ro, ode te, pod got ve te se. (Se slu {a tro a pa we od nad vor.) Ne koj tro pa! Koj mo è da bi de? Bog ne ka vi da de ute ha! (Iz le gu va Kla u dio.) (Pov tor no se slu {a tro pa we.) Po le ka! Se na de vam de ka po mi lu va we e ili od la ga we za bla go rod ni ot Kla u dio. (Vle gu va Voj vo da ta ob le ~en ka ko mo nah.) Dob ro doj dov te, o~e. Voj vo da ta
Tante za kukurigu
523
Voj vo da ta Zna ~i na br gu }e se po ja vi. Tem ni ~a rot Ima ne{ to ute{ no za Kla u dio? Voj vo da ta
Tem ni ~a rot Ne, gos po di ne, ne ma ni{ to. Voj vo da ta Ia ko mug ri te bli àt, tem ni ~a ru, se pak }e slu{ ne te po ve }e pred da raz de ni de not. Tem ni ~a rot
Ne e bez na de`. Tem ni ~a rot Mno gu su rov za me nik. Voj vo da ta Ne e, ne e; se slo ù va ne go vi ot ì vot so vlas ta ne go va i pra ve cot na ne go va ta prav da. Toj so sve ta voz dr à nost go kro ti ona vo se be {to, bo di waj }i ja vlas ta, kaj dru gi te sa ka da go za uz di. Da e od is to tes to ka ko ona {to go le ~i, ti ra nin bi bil to ga{; no va ka e pra vi ~en. (Tro pa we od nad vor.) Idat. (Tem ni ~a rot odi kaj vra ta ta.) Tem ni ~a rov e ~o vek. Go le ma e ret kost klu ~ar eden za ta pen, lu |e to da gi sa ka. (Tro pa we na vra ta.) (Na Tem ni ~a rot) Ama vre va! Ne ko mu mno gu mu se br za {tom kut ra va vra ta ja ra nu va so tre sok. Tem ni ~a rot Ne ka ~e ka do de ka slu` be ni kot ne doj de da go od ve de. Pra tiv po ne go. Voj vo da ta Za rem ne pris tig na ot po vik za Kla u dio ili mo ra da um re ut re? (Na stra na) Ova e ne go va ta pro{ ka, ku pe na so gre vot {to na is ti ot toj pro{ te va~ mu pre bi va vo me vot. Zna ~i pres ta pot e brz i bez mer ka ]e mu se po vi nam. (Iz le gu va glas ni kot.) Voj vo da ta Mo è bi ne{ to po ve }e zna e te, se pak mis lam de ka ot po vi ku va we ne ma da stig ne. Ta kov slu ~aj do se ga sme ne ma le; os ven toa od sa mi ot pres tol na prav da ta, gos po da rot An xe lo & go ve ti na jav nos ta tok mu spro tiv no to. (Vle gu va glas nik.) Ova e ~o vek na ne go vo to gos pod stvo. Voj vo da ta No si pro{ ka za Kla u dio. Glas ni kot (Mu da va ne{ to na pi {a no na Tem ni ~a rot) Gos po da rov vi go pra }a ova na pis me no a po me ne i na lo got da ne ot sta pi te ni naj mal ku od ne ko ja ne go va od red ba, ni {to se od ne su va do ro kot, ni {to se od ne su va do pred me tot, ni {to se od ne su va do dru gi okol nos ti. Ne ka dob ro ve osu ni oti ka ko {to gle dam, se raz de nu va. Tem ni ~a rot
524
Vilijam [EKSPIR
ko ga go pra vi mno gu krup na yver ka. Ko ga po ro kot pros tu va, pros tu va we to do ta mu odi {to gre vot i gre{ ni kot vo pri ja tel stvo gi vo di. [to ima, gos po di ne? Tem ni ~a rot
Tem ni ~a rot Ne go vi te pri ja te li pos to ja no us pe vaa da mu iz dejs tvu va at od la ga we; a i vis tin ski do kaz s# do do a |a we to na vlast na gos po da rot An xe lo, ne se ni naj de. Voj vo da ta
Vi ka àv; gos po da rot An xe lo, sme taj }i ve ro jat no de ka }e bi dam le è ren vo slu` ba ta, mi ja os tri bud nos ta so ovoj ne vo o bi ~a en pot tik; mi se ~i ni ~ud no za{ to po ra no ne ma {e ta kov obi ~aj. Voj vo da ta
Da li se ga go ima? Tem ni ~a rot Da. Toj du ri i sa mi ot priz na. Voj vo da ta
Ve mo lam, da ~u e me. Tem ni ~a rot Bez og led da li ne{ to spro tiv no ste ~u le, na re de te Kla u dio da se po gu bi vo ~e ti ri a pop lad ne Ber nar din. Za po dob ro da se uve ram, do pet sa kam da ja imam gla va ta na Kla u dio kaj me ne. Pog ri è te se ova da se iz vr {i ka ko {to tre ba imaj }i na um de ka od ova za vi sat mno gu ra bo ti {to ne mo àm da vi gi do ve ram. Zna ~i iz vr {e te si ja dol `nos ta, ina ku }e vi let ne gla va ta. [to ve li te na ova, gos po di ne? Voj vo da ta [to e toj Ber nar din {to tre ba da go po gu bi te pop lad ne vo? Tem ni ~a rot Ro den e êh, no ov de e iz ras nat i od gle dan; ve }e de vet go di ni le ì v zat vor. Voj vo da ta Ka ko se slu ~i lo ot sut ni ot voj vo da da ne go os lo bo di ili da go po gu bi? Sum ~ul de ka ta ka se ko ga{ pra vel. Da li po ka ù va {e ka e we vo zat vo rot? Da li ra bo ta ta ja pri mi pri sr ce? Tem ni ~a rot Toa e ~o vek {to smrt ta ne ja sfa }a pos tra{ no od pi jan son; i~ ne mu e gaj le, ba{ go bo li za s#, ne se pla {i od ni{ to, ni od mi na to to, ni od se ga{ nos ta ni od id ni na ta; ne ma ~uv stvo za smrt ta, a za bes mrt nos ta mu e gaj le kol ku za lan ski ot sneg. Voj vo da ta Mu tre ba po u ka. Tem ni ~a rot Ne sa ka ni da ~ue. Vo zat vo rot ima {e ce los na slo bo da. Ot vo re te mu ja vra ta ta, no toj ne ma da iz be ga. Pi jan e po vez den i toa po ne kol ku de na. ês to pa ti sme go bu de le ne ba re }e go no si me na po gu bu va we, }e mu po ka èv me la èn na log za toa, ama toa za ne go be {e ko da trop na lo te ne }e. Voj vo da ta Po doc na }e go vo ri me po ve }e za ne go. Na li ce to, tem ni ~a ru, vi se ~i ta ~es ti tost i pos to ja nost. Ako lo {o ~i tam, to ga{ mo ja ta
Tante za kukurigu
525
sta ra ume{ nost me ma mi. No, }e se pot pram dr sko na svo ja ta ume{ nost pa {to }e bi de ne ka bi de. Kla u dio, za ~ie po gu bu va we do biv te na log, ne e ni mal ku po ve }e vi no ven pred za ko not odo{ to An xe lo koj {to kaz na ta mu ja iz re ~e. Za da vi da dam mo` nost ova da go sfa ti te ka ko {to tre ba, ve mo lam da mi os ta vi te sa mo ~e ti ri de na rok, a do to ga{ ved na{ tre ba da mi nap ra vi te ed na opas na us lu ga. Tem ni ~a rot A ka ko, gos po di ne, vi se mo lam?
se be i ne{ to dru go, ì mi sve te cot ko mu mu slu àm, }e se za lo àm pro tiv toa so mo jot ì vot. Tem ni ~a rot Pros te te, do bar o~e, ama ova e pro tiv mo ja ta zak let va. Voj vo da ta Da li mu se za kol nav te na voj vo da ta ili na za me ni kot? Tem ni ~a rot
Voj vo da ta Ne mu i na ne go vi te za me ni ci. Od lo è te go po gu bu va we to. Voj vo da ta Tem ni ~a rot Ka ko mo àm da go sto ram toa ko ga vre me to is te ku va, ro kot mi e ut vr den, a imam ja sen na log pod za ka na so smrt gla va ta da ja is po ra ~am pred o~i te na An xe lo? Ako ot sta pam ma kar i mal ku }e me snaj de sud bi na ta na Kla u dio. Voj vo da ta @i mi zak let va ta {to sum ja dal na mo jot red, ve mo lam pos ta pe te ka ko {to vi ve lam. Ne ka ut ro vo Ber nar din bi de po gu ben a ne go va ta gla va is pra te na pred An xe lo. Tem ni ~a rot An xe lo gi ima vi de no i obaj ca ta, pa }e ja ot krie iz ma ma ta. Voj vo da ta Tem ni ~a rot O, mr to ve cot mno gu go me nu va li kot, a vie mo è te i da pri po mog ne te. Is tri è te mu ja gla va ta i pod vr ze te mu ja bra da ta, pa ka è te de ka pos led na èl ba na osu de ni kot bi la pred smrt da go is tri àt; vie zna e te de ka ova obi~ no se pra vi. Ako so ova, os ven bla go dar nost i nag ra da, nav le ~e te na Gi pre poz na vam i toa i toa. Voj vo da ta Ov de se naj a vu va vra }a we to na voj vo da ta: pro ~i taj te go toa po doc na ko ga }e ima te Da li bi sme ta le de ka ne ste nap ra vi le pres tap ako voj vo da ta ja odob ri va {a ta pos tap ka ka ko pra vi~ na? Tem ni ~a rot Sa mo kol ku e toa ve ro jat no? Voj vo da ta Ne de ka e ve ro jat no tu ku e si gur no. No bi dej }i gle dam de ka se pla {i te, pa ni mo ja ta ob le ka, ni mo ja ta bes pre kor nost, ni mo e to uve ru va we ne mo àt les no da ve omek nat, }e oti dam po da le ku od {to pla ni rav, za da go ots tra nam se koj va{ som ne`. (Po ka ù va pis mo) Pog le daj te gos po di ne, ov de se ra ko pi sot i pe ~a tot na voj vo da ta. Vie, ne se som ne vam vo toa, gi zna e te i ne go va ta ra ka i ne go vi ot pe ~at.
526

(Vle gu va Pom pej.) Pom pej Ta ka se odo ma }i niv ov de {to se ~uvs tvu vam ko da sum vo onaa na {a es naf ska ku }a. ô vek bi re kol de ka e vo ku }a ta na sa ma ta gos po |a Az di sa na, bi dej }i ov de se na o |a at mno gu od nej zi ni te sta ri mu{ te rii. Pr vin, tu ka e mla di ot maj stor Br zo {i lo; zat vo ren e po ra di na ku su ru va we na mu{ te ri i te so tem no òl ta har ti ja i star |um bir, s# na s# 197 fun ti, od {to iz vle kol }ar pet mar ki. Ra ka na sr ce, to ga{ |um bi rot ne se ba ral mno gu za{ to si te sta ri ba bi izum re le. Po toa tu ka e eden maj stor Fi a sko, na tu` ba od maj stor Tri no ì ci, tr go vec so tka e ni na, za ra di ne koi ~e ti ri to po vi svi la vo bo ja na pra ska koi se ga go ras pras kaa do pi ta~ ki stap. Po toa tu ka ni e i mla di ot Kec-na-ban ka , pa mla di ot maj stor Bog-da~u va, pa maj stor Za-vlak no-zla to i maj stor Um rev-od-glad, si le xi ja na me~ i ka ma; pa tu ka vi e i mla di ot Le zet-me {e {to go ubi po hot ni ot Tre se no-bla go, pa maj stor Se ~i-be gaj, meg dan xi ja ta, pa hrab ri ot maj stor Vrv ka-od-~ev li, ve~ ni ot pat nik, pa di vi ot Po lu-bu re {to go pro bo de Ka zan i mis lam u{ te ~e ti ri e set ti na dru gi, si te go le mi ala{ ver xii vo na {i ot za na et, a se ga sta na ti Po daj te za bo ga. (Vle gu va Mra za~.) Mra za~ Brat ko, do ve di go ov de Ber nar din. Pom pej Maj sto re Ber nar din! Raz bu de te se da ve obe sat! Maj sto re Ber nar din! Mra za~ Ej! Ber nar din!
slo bod no vre me i }e vi di te de ka toj vo rok od dva de na }e bi de ov de. Ova An xe lo ne go znae bi dej }i tok mu de ne ska do bi va pis ma so ~ud na so dr ì na. Vo niv de se ve li de ka voj vo da ta um rel, de de ka neg de se za mo na {il, no za sre }a, od toa ne ma ni{ to. Pog le daj te, se po ja vi yvez da i mu da de znak na ov ~a rot. Ne ~u de te se mno gu ka ko ova e mo` no. Si te te{ ko tii les no se re {a va at ko ga se zna at. Po vi kaj te go xe la tot i ne ka mu se se ~e gla va ta na Ber nar din. ]e go is po ve dam i }e go raz re {am od gre vo vi te ved na{, pa upa te te go na po dob ro mes to. S# u{ te ste v~u do vi de ni; no ova }e vi vne se ap so lut na re {e nost. Odi me, ve }e se raz de ni. (Iz le gu va at.)
Tante za kukurigu
527
Mra za~
Ber nar din (Od nad vor) Gr la ta da vi se kras to sa at, da da de bog! Koj se de re ta ka! Koj ste vie? Pom pej
Na vis ti na gos po di ne, bi sa kal {to po br gu da se nur ne te vo mo lit va za{ to, gle daj te, na lo got stig na. Ber nar din
Va {i pri ja te li, gos po di ne; xe la ti. Tre ba da bi de te dob ri gos po di ne, da sta ne te i da odi te na ne bo! Ber nar din Mar{ da ve ne ma, ga do vi, sik ter! Mi se spie. Mra za~ Re ~e te mu de ka mo ra da se ras o ni i toa ved na{. Pom pej Ve mo lam, maj sto re Ber nar din, bi de te bu den do de ka ve obe si me a po toa spij te kol ku {to sa ka te. Mra za~ Odi kaj ne go i iz vle ~i go!
Ga du, pi ev ce la no}; ne sum pod got ven za toa. Pom pej U{ te po dob ro, gos po di ne; za{ to toj {to pi el ce la no}, pa go obe sat ra no na sa baj le, pos le mo è da spie ko zak lan cel den. (Vle gu va voj vo da ta prep ra ven na mo nah.) Mra za~ Eve, gos po di ne, vi do a |a du hov ni ot tat ko. U{ te mis li{ de ka ni e do {e ga? Voj vo da ta Gos po di ne, pod bod nat od mi lo sr die, a na ves ta kol ku br zo tre ba da go na pu{ ti te sve tov, doj dov da ve po so ve tu vam, da ve ute {am i da se po mo lam so vas. Ber nar din
Pom pej Do a |a, gos po di ne, do a |a. Slu {am ka ko {u{ ti sla ma ta pod ne go. Mra za~ Da li se ki ra ta e na pe wu{ ka, brat? Pom pej Na os tre na e gos po di ne, sa mo tre ba da se za mav ne. (Vle gu va Ber nar din.) Ber nar din Pa Mra za~, {to sa ka te od me ne? E ta ka pop ~e, ama ne ma. Pi ev ce la no} ko ne tok mu i mi tre ba po ve }e vre me da se pod got vam. Ako ne, }e tre ba mo zo kot da mi go is tu rat so ce pe ni ca. De ne ska ne mi se umi ra, pa crk ne te ako sa ka te. Voj vo da ta O, gos po di ne, mo ra te; za toa, ve mo lam, na so ~e te go pog le dot kon pa tot {to vi pret stoi. Ber nar din Se kol nam de ka ne ma da um ram de ne ska, pa ako sa ka te ube du vaj te me do ut re sa baj le.
528
Voj vo da ta Ama vi se mo lam Ber nar din
Vilijam [EKSPIR
na lo èn od An xe lo. Gle daj te ova da se sto ri i da se is pra ti spo red za po ved ta, a jas }e pro bam da go na go vo ram jad ni kov dob ro vol no da um re. Tem ni ~a rot Ova, do bar o~e, }e se iz vr {i ved na{. No Ber nar din mo ra pop lad ne vo da um re; no {to da pra vi me so Kla u dio za da se spa sam od opas nos ta {to mo è da me snaj de ako se doz nae de ka e ìv? Voj vo da ta Nap ra ve te va ka: skrij te gi taj no i Ber nar din i Kla u dio. Pred dva pa ti son ce to da ug ree jas no nad sve tot do lu, }e se naj de te vo bez bed nost. Tem ni ~a rot
Ne ma {to da mi se mo li te. Ako ima te ne{ to da mi ka è te, doj de te vo mo ja ta }e li ja, za{ to de ne ska ot ta mu ne mr dam. (Si za mi nu va.) Voj vo da ta Ne pod got ven ni za ì vot ni za smrt. O, du {o so ka me no sr ce! Po ne go; do ne se te go da um re. (Iz le gu va at Mra za~ i Pom pej.) (Vle gu va Tem ni ~a rot.) Tem ni ~a rot Pa ka ko vi iz gle da zat vo re ni kot? Voj vo da ta
Vi se po ko ru vam po svo ja vol ja. Su{ te stvo ne pod got ve no, nep rik lad no za smrt; da se is pra ti na onoj svet so vak va du {a bi bi lo grev. Tem ni ~a rot Ov de vo zat vo rov, o~e, ut ro vo um re od smr to nos na tre ska eden Dub rov ~a nec, mno gu zlog la sen pi rat, ~o vek na is ta voz rast so Kla u dio, so bra da i gla va sli~ ni na ne go vi te. Ka ko bi bi lo da go os ta vi me nes re} ni kov do de ka ne se re {i sa mi ot a za me ni ko va ta vol ja da ja za do vo li me so li kot na Dub rov ~a ne cot na Kla u dio sli ~en? Voj vo da ta Eve ja gla va ta; sa mi ot }e ja od ne sam. O, ne bo to tu ka vme {a lo prs ti. Na log daj te ved na{; is te ku va ro kot Voj vo da ta Br gu, daj te na log i gla va ta is pra te te ja kaj An xe lo. (Iz le gu va Tem ni ~a rot.) Se ga }e na pi {am do An xe lo pis ma tem ni ~a rot }e mu gi od ne se - od niv }e doz nae de ka nab li ù vam kon do ma, i de ka mo ram so na lo zi mno gu krup ni jav no da vle zam v grad. Od ne go }e ba ram da me do ~e ka kaj pos ve te na ta ~e{ ma ki lo me tar i pol pod gra dot, a od ta mu lad no krv no i na dob ro od me ren na ~in so An xe lo }e pos ta pi me. (Vle gu va tem ni ~a rot so gla va ta na Dub rov ~a ne cot.) Tem ni ~a rot
Tante za kukurigu
529
Voj vo da ta
Voj vo da ta Ta ka e dob ro. Vra te te se ved na{, bi dej }i imam da vi so op {tam ne{ ta koi, os ven vas, ni koj ne smee da gi slu{ ne. Tem ni ~a rot
Mo` no e i ba{ e ta ka. Bi de te mud ra, }er ko, vo tr pe ni e to. Iza be la O, odam kaj ne go o~i te da mu gi is ko pam!
Le tam. Voj vo da ta Iza be la Ne ma da ve pri mi. (Od nad vor) Ej! Ja ve te se! Iza be la Voj vo da ta Gla sot na Iza be la. Doj de na e da ~ue da li po mi lu va we to za brat & stig na; no ne ma da & ka àm za ra di nej zi no dob ro, za ko ga naj mal ku o~e ku va, po te{ ki ot o~aj ko ute ha bo` ja da & doj de. Iza be la (Od nad vor) O, so va{ do pust! (Vle gu va Iza be la.) Voj vo da ta Dob ro ut ro, uba va i bla go rod na }er ko. Iza be la Po u bav e bla gos lo vot {to od svet ~o vek ka ko vas do a |a. Da li za me ni kot go pra ti po mi lu va we to za brat mi? Voj vo da ta Toj go os lo bo di, Iza be la, od sve tot. Gla va ta mu e ot se ~e na i is pra te na kaj An xe lo. Iza be la O, za rem e mo` no? (Pla ~e) Ja den Kla u dio! Prok le ta Iza be la! Sve tu nep ra ve den! Prok let da si za na vek An xe lo! Voj vo da ta Ova ne go bo li, ni tu vie ima te ko rist. Za toa, ne moj te ta ka; vo bo` ji ra ce va {a ta ra bo ta pre daj te ja. Vni ma vaj te {to }e vi re ~am, a vo se koe zbor ~e ~is ta vis ti na }e ima. Voj vo da ta ut re si do a |a do ma - ne moj te, iz bri {e te gi sol zi te - eden sob rat moj i is po ved nik ne gov ova mi go ka à. Ve }e im ja vi za is to to na Es ka lo i An xe lo koi se pod got vu va at na por ti da go sret nat, za ta mu da mu ja pre da dat vlas ta. Ako mo è te mud ros ta da ja na so ~i te va {a vo pra ve cot po koj sa kam ra bo ti te da te ~at, }e ima te mo` nost da go raz ob li ~i te ga dot, da go is pol ni te voj vo da ta so vos hit, sr ce to so od maz da da go za do vo li te i so op {ta po ~it da se zdo bi e te. Iza be la ]e pra vam ka ko {to ve li te vie. Voj vo da ta Pis mo vo, to ga{, daj te mu go na mo na hot Pe tar, onoj {to me iz ves ti za do a |a we to na voj vo da ta.
530
Vilijam [EKSPIR
Ka è te mu de ka ve ~er va sa kam da doj de vo ku }a ta na Ma ri ja na. ]e go za poz na am dob ro so va {a ta i nej zi na ta ra bo ta a toj pred voj vo da ta }e ve iz ve de, a vie An xe lo to ga{ bes po{ ted no op tu è te go. [to se od ne su va do me ne, ed na zak let va me vr zu va sve ta pa }e bi dam ot su ten. (& go da va pis mo to) So ova pis mo poj de te. Sop re te gi ovie {tip li vi vo di so mir no sr ce. Vo re dot moj ne ve ru vaj te ako od pa tot va{ skr{ nam. (Vle gu va Lu ~io.) Koj e ov de? Lu ~io Dob ra ve ~er. O~e, ka de e tem ni ~a rot? Voj vo da ta Ne e tu ka, gos po di ne. Lu ~io O uba va Iza be la, sr ce to mi bled nee ko ga gle dam de ka o~i te ti se cr ve ni. Mo ra da si tr pe li va. Pri nu den sum da ru ~am i ve ~e ram vo da i tri ci; ni za ì va gla va ne sme am me vot da go pol nam; ed no hran li vo ja de we pa i jas }e do te ram do ta mu. No ve lat voj vo da ta se vra }a ut re. @i mi ve ra, Iza be la, go sa kav brat ti. Da be {e sta ri ot, nas tran lil jak, voj vo da ta, do ma, a ne vo ne koi mra~ ni so ka ci, toj }e be {e ìv. (Iz le gu va Iza be la.) Voj vo da ta Gos po di ne, voj vo da ta ni pet pa ri ne da va za ona {to go go vo ri te; no dob ro to e {to toj vo op {to ne ì vee ta mu. Lu ~io O~e, ti ne go zne{ voj vo da ta tol ku dob ro ka ko jas. Toj e po go lem èn kar od {to
mis li{. Voj vo da ta Za ova eden den }e od go va ra te. Zbo gum. Lu ~io ê kaj, ~e kaj! ]e doj dam so te be. ]e ti ka ù vam uba vi baj ki za voj vo da ta. Voj vo da ta Ve }e za ne go mi iz nap ri ka àv te ed no ~u do ra bo ti, gos po di ne, ako se ta ka ka ko {to ve li te; ako ne se, to ga{ mi li on u{ te da mi ka è te ne ma da bi dat dos ta. Lu ~io Ed na{ iz le gov pred ne go za toa {to na ed na de voj ka & nap ra viv de te. Voj vo da ta Tak vo ne{ to ste sto ri le? Lu ~io Da, na vis ti na sto riv; ama mo rav da od re ~am. Ina ku }e me oè nea so taa ska pa ni ca. Voj vo da ta Gos po di ne, va {e to dru{ tvo po ve }e go zas me ju va ~o ve ka odo{ to mu pri ~i nu va ~est. Os ta ne te so zdrav je. Lu ~io @i mi ve ra, odam so te be do kra jot na uli ca ta. Ako mu a be tot za blu dot ne ti od go va ra, }e nas to ju vam da zbo ru va me {to po mal ku za toa. Ne, o~e, jas sum ti ne{ to ka ko kr le`: a se za ka ~am, ne se ot ka ~u vam. (Iz le gu va at.)

(Vle gu va at Es ka lo i An xe lo.) Es ka lo Se koe pis mo {to go na pi {a go po bi va {e pret hod no to. An xe lo I toa na so vr {e no ne so od ve ten i sme ten na ~in. Ne go vi te pos tap ki mno gu li ~at na nas tap na lu di lo. Da se mo li me na bo ga raz u mot da ne mu e po ma ten. I zo{ to na por ti da go ~e ka me i ta mu da mu ja pri mop re da de me vlas ta? Es ka lo Ne znam. An xe lo I zo{ to toa da go ob ja vi me na eden ~as pred ne go vo to pris tig nu va we pa da mo è se koj, ako ba ra da se is pra vi ne kak va nep rav da, da pod ne se mol ba na uli ca? Es ka lo Toj iz ne su va svoi pri ~i ni za toa - da mo è si te àl bi da gi raz gle da pa da n# os lo bo di od po doc ne` ni te op tu` bi koi pos le toa, }e ne ma at za kon ska si la pro tiv nas. An xe lo Pa uba vo, to ga{ daj te, ve mo lam, prog las. Ut re izut ri na }e doj dam kaj vas da ve vik nam. Iz ves te te gi si te lu |e po red i ~in {to tre ba da go do ~e ka at. Es ka lo Dob ro, gos po di ne. A se ga zbo gum.
531
An xe lo
Dob ra no}. (Iz le gu va Es ka lo.) î nov me iz re zi li do kraj, me nap ra vi ja lov i tap za se koj pot fat. Od ne vi nos ta li {e na mo ma i toa od vi sok go le mec {to spro ve du va za kon tok mu pro tiv toa! Sra mot nej zin ne èn da ne ja spre ~u va za gu bi to kot dev stven da tru bi, bi mo è la ep ten da me is kam fu zi! Ra zu mot ja dr ì, se pak, bi dej }i stek nav tak va do ver ba i tol kav ug led {to ni ed na po e di ne~ na hu la ne mi mo è ni{ to ami sa mo hu la ~ot go val ka. Tre ba {e da go os ta vam vo ì vot, sa mo da ne mis lev de ka di va ta ne go va mla dost, opas no nas tr ve na, mo è ed na{ po od maz da da doj de {to so tol ku sra mot na ce na, sra mo ten ì vot taa ot ku pi. Pa se pak, ka mo ìv da be {e. Bo è, {tom ed na{ du {a ta si ja og re {il ve }e, ko la ta na do lu ti trg nu va, sa kal ti ili ne }el. Iz le gu va.
532 Scena 5

(Vle gu va at Iza be la i Ma ri ja na.) Iza be la Voj vo da ta
(Vle gu va at voj vo da ta, vo svo ja ta ob le ka i mo na hot Pe tar.)
Vra ~e te gi pis ma ta ko ga }e doj de vre me. Tem ni ~a rot na me ra ta na {a i pla not gi znae ko ga }e trg ne ra bo ta ta, dr è te se do upats tva ta {to vi gi da dov, imaj }i go vo vid na {i ot na um, ia ko po ne ko ga{ }e mo ra ov de on de da skr{ ni te vo za vis nost od te kot na ne{ ta ta. Ode te do do mot na Fla vij, i ka è te mu ka de sum. Pre ne se te is to i do Va len tin, Ro land i Kras. Ne ka tru bi te do por ti te gi do ne sat no pr vin Fla vij ne ka doj de va mu. Mo na hot S# }e se sre di naj br zo {to mo è. (Iz le gu va.) (Vle gu va Va rij.) Voj vo da ta
Mra zam od oko lu da zbo ru vam vis ti na ta ~is ta bi ja ka à la, no, vsu{ nost, vie bi tre ba lo da go ob vi ni te, no so vet pri miv va ka da pos ta pam za, ka ko {to ve li, vis tin ska ta na me ra da se skrie. Ma ri ja na Pra ve te {to toj }e vi ka è. Iza be la Os ven toa, ve li ne tre ba lo da se ~u dam ako me na pad ne na smet ka na dru ga ta stra na, lek bil toj gor ~liv za is ho dot sla dok. (Vle gu va mo na hot Pe tar.) Ma ri ja na Ka mo mo na hot Pe tar Iza be la
Ti bla go da ram, Va rij; mno gu br zo doj de. Doj di da pro {e ta me. U{ te pri ja te li na {i }e n# poz dra vat po doc na. Bla go ro den moj Va rij! (Iz le gu va at.)
ê kaj te, ve mo lam; mo na hot eve ide. Mo na hot Pe tar Aj de; vi naj dov naj po god no mes to na koe tol ku }e mu pa |a te na voj vo da ta v o~i {to ne }e mo è da ne ve za be le ì. Dva pa ti ve }e tru bi te se og la si ja. Si te bla go rod ni gra |a ni od ug led ve }e sto jat na por ti a sa mo {to ne pris tig nal i voj vo da ta; za toa, aj de da odi me, aj de.
în PETTI
Scena 1
(Vle gu va at od ed na stra na Voj vo da ta, Va rij so prid ru` ba, a na dru ga An xe lo, Es ka lo, Lu ~io, gra |a ni i slu` be ni ci.)
Voj vo da ta (Na An xe lo) Do bar moj rod ni no, dob ro ve naj dov me. (Na Es ka lo) Star moj i ve ren pri ja te lu, mi lo ni e {to ve gle da me. An xe lo i Es ka lo Sre} no ni do{ le, va {e ve li ~e stvo. Voj vo da ta Na obaj ca ta ed no go le mo i sr de~ no fa la. Za vas se ras pra {u vav me i slu {av me tol ku dob ro za va {a ta pra vi~ nost {to sr ce to na {e ne mo è da se voz dr ì pa bla go dar nost jav no vi od da va, ka par za nag ra da ta {to sle di. An xe lo
mo ra te kraj nas da odi te od dru ga ta stra na, dva stol ba ste mi vie. (Odat nap red.) (Vle gu va at mo na hot Pe tar i Iza be la.) Mo na hot Pe tar Se ga vi e vre me. Klek ne te i go vo re te glas no. Iza be la (Klek nu va) Prav da, o voj vo do kral ski! Pog le dot vtren ~e te go vo ed na obes pra ve na - se pak bi rek la, de voj ka. Bla go ro den kne zu, ne obes ~es tvu vaj te si go vi dot gle daj }i vo ne{ to dru go, du ri àl ba ta mo ja pra vi~ na ne ja slu{ ne te i do de ka me ne ne mi da de te prav da, prav da, prav da, prav da! Voj vo da ta
Vie s# po sil no me ob vr zu va te. Voj vo da ta O, zas lu ga ta va {a na se ka de e~i i grev bi sto ril da ja zak lu ~am vo taj ni te ag li na mo e to sr ce, ko ga zas lu ù va iz li va we vo buk vi od bron za, ut vr den kas tel pro tiv za bot na vre me to i mra kot na za bo ra vot. Daj te mi ra ka, za po da ni ci te da vi dat i za na vek da zna at de ka nad vo re{ ni te zna ci na qu bez nost se ta vnat re{ na nak lo nost ja ob ja vu va at. Prij de te, Es ka lo, Vo {to e nep rav da ta? Koj vi zgre {il? So {to? Bi de te krat ki. Gos po da rot An xe lo }e vi da de prav da. Ne mu slu ~a jot iz ne se te mu go. Iza be la O kne zu mo }en, me te ra te od so to na ta prav da da ba ram. Slu{ ne te me li~ no oti ona {to }e go ka àm ili na gla va }e mi pad ne ako ver ba ne mu se da de ili }e ve pri nu di se ta kriv da nap ra ve na vrz me ne, da ja le ~i te. Slu{ ne te
534
me, o, slu{ ne te me, slu{ ne te me! An xe lo
Vilijam [EKSPIR
Gos po da ru, se pla {am de ka taa ne e so si te. Me mo le {e me ne za ì vo tot na brat & po gu ben po su dot na prav da ta. Iza be la (Sta nu va) Po su dot na prav da ta! An xe lo I }e go vo ri se ga ~ud no i pol na pe lin. Iza be la Mno gu ~ud no }e go vo ram, no i vis ti no to mno gu. No ne e li ~ud no {to ovoj An xe lo go ga zi zbo rot? Ne e li ~ud no {to ubi ec e toj? Ne e li ~ud no, mno gu ~ud no {to ovoj An xe lo e pre qub ni~ ki kra dec, dvo li~ nik i si le xi ja na mo min ska ta ~ed nost? Voj vo da ta ûd no e, il ja da pa ti ~ud no! Iza be la I ko {to e vis ti no to de ka An xe lo e toj s# {to go vo ram e vis ti ni to no i ~ud no. Ne, il ja da pa ti e vis ti ni to, vis ti na ta oti }e si os ta ne vis ti na s# do de not su den. Voj vo da ta Trg ne te ja od ov de. Kut ra ta taa, go go vo ri ova za{ to se mrd na la od umot. Iza be la
de ka od umot sum se mrd na la. Ne go sme taj za ne voz mo` no ona {to ne ve ro jat no sa mo iz gle da. Ne e ne voz mo` no, pod lec ne koj naj lo{ na sve tot, da iz gle da krot ko, se ri oz no, pra vi~ no i bes pre kor no ka ko An xe lo; ta ka i An xe lo mo è, pok raj si te ode` di, ti tu li, ma ni ri i na kit, da bi de ar hi-apa{. Ve ru vaj vo ova, kne zu kral ski, po mal ku, toj toa i ne e; no po ve }e e ko ga bi ima la po ve }e imi wa za lo {o to i zlo to. Voj vo da ta Vo ~es ta se kol nam, ako e lu da, a lu da e ve lam, de ka lu di lo to nej zi no e sre de no ~ud no, pa tak va smis la vr za na pra vi kak va {to do se ga kaj lu dak ni ko ga{ ne sum ~ul. Iza be la O voj vo do bla go ro den, ne udi raj te na toa, ne br kaj te go raz u mot za qu bov na nep rav da ta; tu ku raz u mot ne ka vi slu ì vis ti na ta da se po ja vi kaj {to skri e na se ~i ni, a ne vis ti na ta da se sok rie kaj {to iz gle da to~ na. Voj vo da ta Na mno zi na {to ne se lu di, po ve }e raz um im ne dos ti ga. Ka è te {to ima te! Ve slu {am! Iza be la Jas sum ses tra na eden Kla u dio, osu den za ra di blud na smrt pod se ki ra. An xe lo kaz na ta mu ja iz re ~e. Jas, ba{ ko ga bev na is ku {e ni~ ki is pit za pri em me |u ka lu |er ki te, bev iz ves te na od brat mi pre ku eden Lu ~io. Lu ~io
O kne zu, te pro kol nu vam, ako ver ba ima{ de ka i dru ga ima sre }a os ven na {a va zem ska, ne me ot fr laj tu ku - ta ka so iz go vor le sen
Toa sum jas, ako doz vo lu va te, kne zu. Od Kla u dio oti dov kaj nea i ja mo lev
Tante za kukurigu
535
Iza be la
sre }a ta da si ja pro ba kaj gos po da rot An xe lo bel kim ta ka za jad ni kot }e iz mo li pro{ ka. Iza be la Toa e toj, na vis ti na. Voj vo da ta (Na Lu ~io) Ni koj vas ne ve pra {a. Lu ~io To~ no, gos po da ru, no ne me ni po vi ka da mol ~am. Voj vo da ta To ga{, se ga ve po vi ku vam. Za pom ne te go ova, mo lam; a ako ne ko ga{ ima te ra bo ta ne ko ja svo ja to ga{ mo le te se na bo ga da bi de te bez gre{ ka. Lu ~io Vi ga ran ti ram, gos po da ru. Voj vod ta Ga ran ti raj te si sam na se be; vni ma vaj te, ve lam. Iza be la Gos po di nov ka à del ~e od pri kaz na ta mo ja Lu ~io To~ no. Voj vo da ta Mo è bi e to~ no, no si gur no gre {i te {to zbo ru va te pre ku red. (Na Iza be la) I, ve mo lam?
Oti dov kaj ovoj gad blu den, za me ni kot Voj vo da ta Ova mal ku lu da~ ki zvu ~i. Iza be la Pros te te, ama prik lad no e na ra bo ta ta. Voj vo da ta Da, na ra bo ta ta! Pro dol è te! Iza be la Na krat ko, a ne va` no to go os ta vam na stra na, ka ko go pre kol nu vav, ka ko go mo lev, mu kle ~ev, ka ko me od bi i ka ko mu od go vo riv to ga{ za{ to mno gu dol go tra e {e - za se ga so bol ka i sram, sram ni ot kraj da go ka àm. Ne sa ka {e brat mi da go po mi lu va, os ven pod us lov te lo vo ne gib na to da mu go da dam na ne go va ta ne u me re na po ho ta blud na; po bor ba dol got raj na, ses trin sko to vo me ne ~es ta mi ja skr {i, pa mu se da dov. No ut ro to u{ te, stras ta za do vo le na, toj is pra ti na log gla va ta na brat mi da mu ja se ~at. Voj vo da ta U{ te da e ta ka! Iza be la Ne sa mo {to e ta ka, tu ku ep ten e ta ka! Voj vo da ta Ti ne zna e{ {to zbo ru va{, jad ni~ ke lu da, ili si pod bod na ta so smis len om raz pro tiv ~es ta ne go va. Ka ko pr vo, toj vo is prav nos ta e bez gre{ ka. Ka ko vto ro, bes mis le no e toj so tol ka va ès ti na
536
Vilijam [EKSPIR
da gi go ni gre vo vi te {to sa mi ot gi ima. Da zgre {il ta ka, toj brat ti so se be si bi go spo re dil i od be sil ka bi go spa sil. Ne koj ve na mes til. Vis ti na ta priz naj ja i ka ì po ~ij na go vor si do{ la da se à li{. Iza be la Ova e s#? To ga{, o, vie bla gos lo ve ni slu gi ne bes ni, tr pe nie po da re te mi, za so vre me zlo to da se ot krie {to za vit ka no e ov de vo drei na ~es ta! Bog da ja ~u va va {a ta mi lost od zlo, a jas si odam obes ~es te na, bez ver ba vo ni koj! Voj vo da ta Znam, bi oti{ le se ga tu ku-ta ka. Stra à! Od ne se te ja v zat vor. (Eden stra àr zas ta nu va zad Iza be la.) Za rem da doz vo li me tol ku bes ra men vi or od nav re di da se ur ne vrz onoj {to ni e tol ku bli zok? Splet ki. Koj zna e {e za va {i ot na um i za ide we to ov de? Iza be la Ne koj koj bi sa ka la da e ov de: otec Lu do vik. (Iz le gu va pod stra à.) Voj vo da ta Otec - duh, ve ro jat no. Go znae li ne koj toj Lu do vik? Lu ~io Gos po da ru, jas go znam. Mo nah {to seg de si go pi ka no sot. Ne mi se do pa |a. Da ne be {e du hov nik, kne zu, za ne koi zbo ro vi {to pro tiv vas gi ka à, do de ka ne bev te ov de, }e go yviz nev da svi ri. Voj vo da ta Zbo ru val pro tiv me ne? Ama do bar mo nah! Pa u{ te si ro ta va de voj ka zlob no ja {il kal
pro tiv za me ni kot na{! Naj de te go ved na{! (Iz le gu va at eden ili ne kol ku mi na.) Lu ~io Tok mu no }e ska, gos po da ru, nea i toj mo nah vo zat vo rot gi vi dov. Be zo ~en mo nah, ni zok mo nah. Mo na hot Pe tar Bla gos lo ve ni da ste kne zu! Sto ev tu ka blis ku, gos po da ru, i slu {av ka ko u{i te vi gi pol nat so ne vis ti ni. Ka ko pr vo, è na va, bez tro{ ka sram za me ni kot vi go na pa |a koj {to ja dop rel ili dam ka ne kak va & sto ril kol ku ne koj ne ro den {to ja dop rel ili fle ko sal. Voj vo da ta I nie is to tol ku ve ru va me. Go zna e te li toj Lu do vik za ko go taa go vo ri? Mo na hot Pe tar Go znam ka ko svet, po bo èn ~o vek, ne e ni zok, ni tu pak no sot se ka de go pi ka ka ko {to za ne go re ~e gos po di nov ov de; i, ì mi ve ra va, toj ~o vek ni ko ga{ ne re kol ka ko {to se tvr di lo{ zbor za va {a ta mi lost. Lu ~io Re kol gos po da ru, i toa naj pod lo. Ve ru vaj te mi! Mo na hot Pe tar Uba vo, ed na{ }e doj de i }e se op rav da; no vo mi gov toj e bo len, gos po da ru, od ~ud na tre ska. Sa mo po ne gov na log bi dej }i slu{ na de ka se pod got vu va tu` ba pro tiv gos po da rot An xe lo, doj dov jas ov de da ka àm, ne ba re toj zbo ru va, {to vo se to e la ga a {to vis ti na, za {to mo è
Tante za kukurigu
537
Voj vo da ta
da se za kol ne, za {to na is pit da se sta vi ko ga i da go vik nat. Pr vo, za ovaa è na: za da se op rav da ovoj bla go rod nik vre den, tol ku pros ta~ ki i jav no ob vi net, taa }e bi de pred vas po bi e na i toa ot vo re no v li ce ta ka {to, na kra jot, sa ma }e priz nae. Voj vo da ta
Vdo vi ca? Ma ri ja na Ni toa, gos po da ru. Voj vo da ta
O~e do bar, da slu{ ne me. (Iz le gu va mo na hot Pe tar.) Za rem ne se sme e te na ova, gos po da ru An xe lo? O bo è, kol ka va e su e ta ta na {ut ra ci te jad ni! Sto lo vi daj te ni. (No sat sto lo vi.) Doj de te, rod ni no An xe lo, vo ova }e bi dam nep ris tra sen; bi de te sa mi su di ja vo ra bo ta ta va {a. (Voj vo da ta i An xe lo sed nu va at.) (Vle gu va at mo na hot Pe tar i Ma ri ja na pok ri e na so pre vez.) Ova li e sve do kot, o~e? Pr vin li ce to ne ka go po ka è, a po toa ne ka zbo ru va. Ma ri ja na Pros te te, gos po da ru, li ce to ne go po ka ù vam du ri ma òt mi ne mi ka è. Voj vo da ta [to, vie ste ma è na? Ma ri ja na Ne, gos po da ru.
To ga{ ne ste ni{ to; ni de voj ka, ni vdo vi ca ni è na! Lu ~io Gos po da ru, mo è e uli ~ar ka, za{ to mno gu od niv ne se ni de voj ki, ni vdo vi ci ni è ni. Voj vo da ta Za mol ~e te go onoj brat! Ka mo sre }a da ima pri ~i na da bla bo ti za se be. Lu ~io Dob ro, gos po da ru. Ma ri ja na Gos po da ru, priz na vam de ka ma è na ne sum bi la, a priz na vam, is tov re me no, de ka ne sum mo ma. Go poz nav ma` mi, a ma` mi se pak ne znae de ka ne ko ga{ i toj me poz nal. Lu ~io Si gur no bil pi jan, gos po da ru, ne znam {to dru go. Voj vo da ta
Voj vo da ta Da li ste de voj ka? Ma ri ja na Ne, gos po da ru. Dob ro, gos po da ru. Bi sa kal, za ra di bla gos ta na mi rot, i ti da si pi jan. Lu ~io
538
Voj vo da ta
Vilijam [EKSPIR
Voj vo da ta (Na An xe lo) Ja poz na va te ovaa è na? Lu ~io Te les no, ve li taa. Voj vo da ta Za mol ~i, brat! Po ve }e da ne si pis nal! Lu ~io Gos po da ru, mo ra da priz na am de ka è na va ja znam; pet go di ni ima od de not ko ga za bra ~en so juz se go vo re {e me |u me ne i nea, koj {to pro pad na, de lum no po ra di nej zni ot ve ten mi raz {to na ed na{ se skra ti, no glav no po ra di gla sot {to & iz le ze de ka bi la za ni ka de; vo pet te go di ni tie ni tu sum zbo ru val so nea, ni sum ja vi del, ni ti sum ~ul za nea; vo ~es ta se kol nam. Ma ri ja na (Klek nu va pred voj vo da ta) Bla go ro den kne zu, ko svet li na ta od ne bo {to sle gu va, od us ta ta zbo rot, i ko {to vis ti na ta pol na e so smis la, a se ko ja dob lest so vis ti na, jas sum so svr {u va~ ka è na na ovoj ~o vek tol ku cvrs to ko zbo ro vi te {to zak let va pra vat; a vtor ni kot no} ta, kne zu, vo let na ta svo ja ku }a toj me poz na i ko è na. Ako go vo ram pra vo, to ga{ od ko le na mir no da se kre nam, ako ne, to ga{, ko mer me ren spo me nik, ne ka os ta nam ov de, smra mo re na za na vek. An xe lo Do se ga se pot sme vav sa mo.
Ova sve do ~e we so An xe lo ne ma vr ska. Ma ri ja na Se ga }e doj dam do toa, gos po da ru. Taa {to ne go za pre qu ba go op tu ù va so sa mo to toa i mo jot ma` go tu ì, i na to var tok mu ona vre me mu go sta va vo koe, pod zak let va tvr dam, v preg rat go dr èv so si te pos le di ci od qu bov ta {to se ra |a at. An xe lo Da li i drug, os ven me ne, taa tu ì? Ma ri ja na Ne, kol ku {to znam. Voj vo da ta Ne? Re kov te ma` vi. Ma ri ja na Pa da, gos po da ru, a toa e An xe lo, koj mis li de ka znae de ka ni ko ga{ ova te lo ne go poz nal, no znae, mis li, de ka go poz nal te lo to na Iza be la. An xe lo ûd no ob vi ne nie. Po ka ì go tvo e to li ce. Ma ri ja na (Go ot kri va li ce to) Ma` mi mi na re du va; mas ka ta ja va dam. Ova e toa li ce, An xe lo su rov, za koe ne ko ga{, se kol ne {e, de ka vre di da se gle da. Ova e ra ka ta ko ja cvrs to vo svo ja ta ja steg na, so zak let va ko ga go pot vr du va {e do go vo rot bra ~en. Ova e te lo to koe Iza be la od obr vrs ka ta ja spa si pa te be ti se da de vo ku }a ta let na a si mis le {e de ka e nej zi no.
Tante za kukurigu
539
Es ka lo
Se ga, gos po da ru, daj te ce la prav da da ja vi dam, tr pe ni e to mi e pred kraj. Na vis ti na gle dam de ka ovie sla bi, ku so um ni è ni se sa mo oru die na ne ko ja mno gu po mo} na ra ka ko ja na ova gi pod bod na la. Mo` nost daj te mi kne zu, da go naj dam {il ka ~ot. Voj vo da ta (Sta nu va) Da, od sr ce i po va {a vol ja da gi kaz ni te. - Ti o~e bu da lest i ti ras i pa na è no zdru è na so taa {to si za mi na, mis li{ li de ka zak let vi te tvoi, pa ma kar vo se koj sve tec po red da si se kol ne la, se do vo len do kaz pro tiv vred nos ta ne go va i ug le dot ne gov koi ve }e bi le is ku {u va ni? Vie, ~e sen Es ka lo, sed ne te so rod ni na ta moj; po mog ne te mu ve{ to na vi de lo da ja is te ra za ve ra va i iz vo rot nej zin. I ne koj drug mo nah gi pod bod nu val. Ved na{ naj de te go. (Es ka lo sed nu va.) Mo na hot Pe tar Ka mo da e ov de, gos po da ru, za{ to toj na vis ti na gi pod bod na è ni ve da se à lat. Tem ni ~a rot va{ znae ka de pre bi va to~ no, toj mo è da go do ve de. Voj vo da ta (Na ne kol ku mi na) Ode te, sto re te go toa ved na{. (Iz le gu va at ne kol ku mi na.) (na An xe lo) A vie, bla go ro den moj rod ni no, i ima te lu na do ver ba ta na {a, bi dej }i vi e va` no ra bo ta va da ja is te ra te do kraj, so na ne se ni te nav re di vrz vas, po naj do bar na um pos ta pe te. Me ne, za krat ko, }e me ne ma, a vie ne mr daj te od ov de do de ka so kle vet ni ci te ne se pres me ta te.
Gos po da ru, do kraj ra bo ta ta }e ja is te ra me. (Iz le gu va voj vo da ta.) Gos po di ne Lu ~io, ne li re kov te de ka ovoj otec Lu do vik bil ne ~e sen ~o vek? Lu ~io Ka mi lav ka ta ne go pra vi mo na hot mo nah; ~e sen sa mo po dre i te; ~o vek koj {to mno gu lo {o go vo re {e za voj vo da ta. Es ka lo ]e ve za mo li me da os ta ne te ov de do de ka toj ne doj de, za po toa so ova da go na te ra te vo tes no. ]e iz le ze de ka ovoj mo nah ti e ne koj fin brat! Lu ~io Ni po mal ku ni po ve }e od koj bi lo vo Vi e na, vi tvr dam. Es ka lo Vik ne te ja taa Iza be la pov tor no ov de; sa kam da zbo ru vam so nea. (Iz le gu va at ne kol ku mi na.) (Na An xe lo) Ve mo lam, gos po da ru, doz vo le te mi jas da pos ta vu vam pra {a wa. ]e vi di te ka ko }e ja sre dam. Lu ~io Ne po ar no od ne go, ba rem ka ko {to sa ma ta ve li. Es ka lo Mis li te? Lu ~io Na vis ti na, gos po di ne, mis lam ako pri vat no ja sre di te, ved na{ }e vi priz nae; ve ro jat no jav no }e & bi de sram.
540
Es ka lo
Vilijam [EKSPIR
Voj vo da ta êst na va {e to vi so ko mes to, a ~est ~es to i na so to na ta mu se od da va pred tro not ne gov og nen. Ka de e voj vo da ta? Toj tre ba da me ~ue. Es ka lo Voj vo da ta sme nie i nie }e ve ~u e me. Go vo re te po pra vo. Voj vo da ta
Od oko lu }e ja na pi pu vam, da ne znae {to imam na um. Lu ~io Ta ka se pra vi toa; za{ to è ni te se naj les ni na pol no}. (Vle gu va Iza be la pod stra à.) Es ka lo Prij de te, ve mo lam; ov de ima ed na da ma ko ja go po bi va s# ona {to go re kov te. (Vle gu va at voj vo da ta, prep ra ven na mo nah, so ka mi lav ka na gla va i tem ni ~a rot.) Lu ~io Gos po da ru, eve go ni kak ve cot za ko go vi go vo rev, eve go so tem ni ~a rot. Es ka lo Tok mu na vre me. Ne zbo ru vaj te so ne go do de ka ne ve po vi ka me. Lu ~io ]e mol ~am ka ko mr to vec. Es ka lo (Na voj vo da ta) Doj de te, gos po di ne, da li vie gi na te rav te è ni ve da go nak le ve tat gos po da rot An xe lo? Tie priz naa de ka ste bi le vie. Voj vo da ta Ne e to~ no.
Ili bez strav, ba rem. (Na Iza be la i Ma ri ja na) No, o, kut ri du {i, za rem od li si ca doj dov te da ba ra te jag ne? Po ar no re ~e te dob ra no} za va {a ta prav da. Voj vo da ta go ne ma? I va {a ta prav da ja ne ma. Nep ra vi ~en e voj vo da ta {to od bil da su di po jav na ta va {a tu` ba, a su de we to pu{ til da go vo di pod le cot pro tiv ko go se à li te. Lu ~io Ova e pod le cot, apa {ot za ko go vi go vo rev. Es ka lo O mo na hu nep re ~e sen, mo na hu nes vet! Mal ku li ti be {e {to è ni ve gi na te ra dob les ni ov ma` da go re zi lat, pa se ga u{ te so po ga na us ta i toa pra vo ne mu v li ce pod lec go na re ku va{ i u{ te pre ku ne go i voj vo da ta go ~ep ka{, ob vi nu vaj }i go za nep ra vi~ nost? Vo de te go ved na{; na tr ka lo so ne go. Del ~e po del ~e od vas }e ki ne me ama }e ot kri e me {to ste po ni e ti le. Ka ko re kov te, nep ra vi ~en? Voj vo da ta
Es ka lo Ka ko? Zna e te ka de ste? Ola de te mal ku. Voj vo da ta ne smee ni prst da mi ot ki ne ka ko {to ne smee svoj da si ot kor ne. Ne sum po da nik ne gov, ni ti sum od ov de. Ra bo ta ta mo ja e da gle dam {to se slu ~u va ov de vo Vi en a, vo ko ja vi dov
Tante za kukurigu
541
Lu ~io
ka ko ras i pa nos ta klo ko ti i vrie i od umot nad vor pre te ku va; za ko ni za se koj pres tap ima, no pod dr à ni se kol ku i pro pi si te stro gi {to ko opo me ni te po ber ber ni ci te vi sat, po ve }e za pot smev odo{ to za po ~it. Es ka lo Kle ve ta kon dr à va ta! Vo de te go v zat vor!
O, ti prok le tio ni ska! Za rem ne te vle ~ev za nos za ra di ona {to go ve le {e? Voj vo da ta Se kol nam de ka go sa kam voj vo da ta ka ko se be si. An xe lo
An xe lo [to ima te vie pro tiv ne go da iz ne se te, gos po di ne Lu ~io? Ne li ova e ~o ve kot za ko go go vo rev te? Lu ~io Toj e, gos po da ru. - Ela te va mu, gos po di ne ]e la. Me poz na va te? Voj vo da ta Ve pa me tam, gos po di ne, po zvu kot na va {i ot glas.Se sret nav me vo zat vo rot za vre me na ot sus tvo to na voj vo da ta. Lu ~io ê kaj te, gos po di ne, ~e kaj te mal ku. Aha, ta ka zna ~i? A da li pa me ti te {to go vo rev te za voj vo da ta? Voj vo da ta Ka ko ne bi pa me tel, gos po di ne. Lu ~io Zna ~i pa me ti te, gos po di ne, ta ka? Pa da li voj vo da ta e èn kar, {ut rak i ku ka vi ca, ka ko {to to ga{ ve lev te za ne go? Voj vo da ta Vie bi mo ra le, gos po di ne, da me za me ni te so se be pred zbo ro vi ve da mi gi pik ne te v us ta. Vie na vis ti na ta ka re kov te za ne go a i u{ te po ve }e i u{ te po lo {o. An xe lo [to, da va ot por? Po mog ne te mu, Lu ~io. Lu ~io (Na voj vo da ta) Aj de, gos po di ne; aj de, gos po di ne; gos po di ne! Po le ka mal ku, gos po di ne! [to, }e lav eden, la` liv apa{, mo ra te da no si te ka mi lav ka, a? Po ka è te go toa va {e pod le~ ko li ce, ~u ma da ve sot re! Po ka è te go toa va {e ov co-la pa~ ko li ce, pa to ga{ ne ka mal ku ve obe sat! [to, ne sa ka da se iz va di? (Toj ja is trg nu va ka mi lav ka ta na mo na hot pa se ot kri va li ce to na voj vo da ta. An xe lo i Es ka lo sta nu va at.) So tak vi ne tre ba ni da se raz go va ra. Vo de te go v zat vor. Ka de e tem ni ~a rot? No se te go v zat vor. Oko vaj te go vo pran gi. I ne ka mol ~i. Vo de te gi i ovie è ni{ ta a i si te dru gi {to {u ru va le so ova dru{ tvo. (Ma ri ja na ja sta nu va at i ja vo dat pod stra à.) (Tem ni ~a rot go fa }a voj vo da ta za ra mo.) Voj vo da ta Se ga pod le cov po le ka se pot pik nu va, da ja za ta{ ka ra bo ta ta, ot ka ko pre dav ni~ ki se iz na la ja. Es ka lo
542
Voj vo da ta
Vilijam [EKSPIR
ovaa è na? An xe lo Bev, gos po da ru. Voj vo da ta Ze mi ja i ven ~aj ja ved na{. Mo na hu, vie ce re mo ni ja ta nap ra ve te ja; a po toa ov de vra te te se. Vie, tem ni ~a ru, poj de te so ne go. (Iz le gu va at An xe lo, Ma ri ja na, mo na hot Pe tar i Tem ni ~a rot.) Es ka lo
Ti si pr vi ot apa{ na sve tot {to pro iz ve de voj vo da. Tem ni ~a ru, ka ko pr vo, za ovie bla go rod ni troj ca ga ran ci ja da vam. (Na Lu ~io) Ne be gaj te, gos po di ne, mo na hot ima u{ te ne{ to so vas da raz go va ra. Dr è te go! Lu ~io Ova }e is pad ne mal ku po lo {o od be se we. Voj vo da ta (Na Es ka lo) Ona {to go re kov te, vi go pros tu vam. Sed ne te. Mes to to }e mu go ze me me ne mu. (Es ka lo sed nu va.) (Na An xe lo) Gos po di ne, so va {a doz vo la. (Go ze ma sto lot na An xe lo.) Ima li vo te be zbo ro vi, duh, drs kost da ti se naj dat pri ra ka? Ako ima{, na toa pot pri se du ri mo jot is kaz se slu {a ama ne moj po dol go od toa. An xe lo
Gos po da ru, po ve }e me ~u di {to toj ~es ta si ja ur na od {to sum vos hi ten od ~u da va. Voj vo da ta Doj de te ov de, Iza be la. Va {i ot mo nah se ga e knez. Ko {to bev to ga{ ve ren i pos ve ten na ra bo ta ta va {a, ta ka i se ga, za{ to ob le ka ta sr ce to ne go me nu va, s# u{ te na us lu ga vi sto jam. Iza be la
O gos po da ru moj stra {en, tre ba da bi dam zlos tor nik po go lem od mo jot zlos tor ko ga bi sme tal de ka e mo` no da bi dam ne ot kri en, bi dej }i gle dam, de ka ko bo` ja si la, va {a ta mi lost nad gle du va la s# {to pra vam. Za toa, do bar kne zu, ne ka dol go ne mu se su di na mo jot sram, tu ku priz na ni e to moe ne ka bi de se ta is tra ga mo ja. Edins tve na ta mi lost za ko ja ve mo lam e pre su da br za i ko pos le di ca od nea - smrt. Voj vo da ta Doj de te ov de, Ma ri ja na. (Na An xe lo) Ka ì, da li be {e svr {en so
O pros te te mi, {to jas, po da nik va{, ne poz na vaj }i go va {e to ve li ~e stvo, vi za da dov tol ku ma ki. Voj vo da ta Pros te no vi e, Iza be la. A se ga, de voj ko mi la, i vie mi lost nam daj te ni. Smrt ta na brat vi, znam, uk ma na sr ce vi pra vi i mo è se ~u di te zo{ to tol ku ta in stven bev nas to ju vaj }i ì vo tot da mu go spa sam a ne ja po ka àv ved na{ svo ja ta prik ri e na vlast tu ku go pu{ tiv da stra da. O de voj ko naj mi la, mo jot na um ne go va ta br za smrt go spre ~i za ko ja mis lev de ka po bav no }e odi.
Tante za kukurigu
543
Ama v mir ne ka po ~i va! Po a ren e ì vo tot ko ga stra vot od smrt ta }e se pre gr mi, od ì vo tot poln strav i tre pet. Ute {e te se {to na brat vi vak va sre }a mu e da de na. Iza be la Dob ro, gos po da ru. (Vle gu va at An xe lo, Ma ri ja na, mo na hot Pe tar i Tem ni ~a rot.) Voj vo da ta
toj brak go sme tav za so od ve ten; ina ku ob vi nu va we to za onoj bli zok od nos, mo è ì vo tot va{ da go os kver ni i les no da ja gol tne id ni na ta {to vi do a |a. Za{ to imo tot ne gov, ia ko po zap le nu va we to sta nu va na{ sa mo, vam, na ime na vdo vi~ ka iz dr{ ka, vi go ot sta pu va me za po do bar da si ku pi te ma`. Ma ri ja na O gos po da ru mil, ni ti drug, ni ti po do bar ma` sa kam. Voj vo da ta
Na ovoj no vo è net ~o vek {to pri o |a ov de, ~ii me~ ti val ka ni ~es ta va {a, hrab ro bra ne ta, ja nav re di ja, mo ra da mu pros ti te za ra di Ma ri ja na; no bi dej }i brat vi go osu di - vr {ej }i na toj na ~in dvo en zlos tor vrz sve ta ta ne vi nost i vrz ve tu va we to svoe po vr za no so ova, ì vo tot na va {i ot brat za kon ska ta prav da na cel glas vi ka se ka de da se ~ue, a vi ka du ri i sa mi ot toj: An xe lo za Kla u dio, smrt za smrt. Iz br za nos ta so iz br za nost se vra }a, sa mo vo li e to sa mo vo lie si ba ra; za ova ten xer ~e, vak vo ka pa ~e, za tan te - ku ku ri gu. Oti, vi na ta tvo ja, An xe lo, tol ku na vi de lo doj de, {to od re ku vaj ja kol ku sa ka{, taa se ko ja oles ni tel nost, ti ja od re ku va. Te osu du va me na smrt pod se ki ra ta is ta pod ko ja Kla u dio poj de i so is ta tak va it nost. Vo de te go. Ma ri ja na O, gos po da ru moj mi loz liv, za rem ma` mi da dov te sa mo za pot smev? Voj vo da ta Va {i ot ma`, ma` za pot smev vi da de. Sog la su vaj }i se ~es ta va {a da se spa si,
Ovoj po pus to go ba ra te; tu ka sme na ~is to. Ma ri ja na Gos po da ru bla go ro den Voj vo da ta Ne ma ~e te se xa be. Pod se ki ra no se te go. (Na Lu ~io) A se ga vie, gos po di ne. Ma ri ja na (Klek nu va na ko le na) O gos po da ru do bar! Iza be lo slat ka, prid ru è te mi se; ko le na ta po zaj me te mi gi va {i pa vo id ni na ta {to ide, cel pre os ta nat ì vot sa mo vam }e vi slu àm. Voj vo da ta Ja na go va ra te pro tiv se kak va smis la. Ako klek ne i po ba ra mi lost, du hot na brat & od mer mer ni ot grob }e sta ne i so uàs }e ja od vle~ ka. Ma ri ja na Iza be la, slat ka Iza be la, klek ne te sa mo so me ne.
544
Vilijam [EKSPIR
Ra ce te kre ne te gi; ne ve le te ni{ to. S# jas } e ka àm. Ve lat naj dob ri te lu |e od grev se soz da de ni a naj dob ri ot mo ra i mal ku zlo vo se be da ima. Mo è bi i ma` mi e ta kov. O, Iza be la, za rem ne ma so me ne da klek ne te? Voj vo da ta
Tem ni ~a rot Ne, gos po da ru, sa mo po ra ka po glas nik. Voj vo da ta Od dol `nos ta za toa ve raz re {u vam. Pre daj te gi klu ~e vi te. Tem ni ~a rot
So smrt }e ja pla ti smrt ta na Kla u dio. Iza be la (Klek nu va) O, gos po da ru {te dar, gle daj te, ako vi e po vol ja, na osu de ni ov ~o vek ko brat mi da e ìv. De lum no mis lam so dol `na is kre nost toj ja vr {e {e vlas ta du ri me ne ne me zdog le da. Bi dej }i e ta ka, os ta ve te go vo ì vot. Brat mi so pra vo be {e kaz net za de lo to {to go sto ri. î not na An xe lo pak, ne ja pos tig na opa ka ta na me ra svo ja, i tre ba da se za ko pa ko na me ra sa mo {to na pol pat nas tra da la. Mis la ta ne e de lo, a na me ra ta e sa mo mis la. Ma ri ja na Sa mo mis la, gos po da ru. Es ka lo Voj vo da ta Mol bi te va {i ne vre dat. Sta ne te, ve lam. (Ma ri ja na i Iza be la sta nu va at.) Se ga se se tiv na u{ te eden pres tap. Tem ni ~a ru, ka ko se slu ~i Kla u dio da um re vo ne vo o bi ~a en ~as? Tem ni ~a rot Za po ved tak va pri miv. Voj vo da ta Imav te li po se ben na log za ~i not? @a lam {to ~o vek tol ku u~en i umen ka ko vie, An xe lo, {to ni iz gle dav te vez den, tol ku ni sko pad na, pr vo od krv ta vre la za ve den a po toa li {en od zdrav raz um. An xe lo @a lam {to tol ka va pre diz vi kav ta ga. Tol ku dla bo ko toa mi gi ki ne po kaj ni~ ki ve gra di {to po ve }e mo lam za smrt odo{ to za mi lost; ja zas lu ìv kaz na ta i se ga sa mo za nea mo lam. (Vle gu va at Ber nar din, Tem ni ~a rot, Kla u dio, vo ma ska i Xu li et.) Pros te te, gos po da ru go lem, i jas mis lev de ka e gre{ ka, no ne zna ev, a ko ga pod raz mis liv, po~ nav da se ka am; do kaz za toa e {to v zat vor eden ~o vek go os ta viv v ì vot koj {to, ina ku, po na log nez va ni ~en tre ba {e da um re. Voj vo da ta Koj e toj? Tem ni ~a rot Se vi ka Ber nar din. Voj vo da ta Ka mo i so Kla u dio da pos ta pev te ta ka. Ode te i do ve de te go. Sa kam da go vi dam. (Iz le gu va tme ni ~a rot.)
Tante za kukurigu
545
Voj vo da ta Koj od niv e Ber nar din? Tem ni ~a rot
{ut rak, ko ras ka la {en ~o vek, ma ga re i lu dak ka è te mi, ve mo lam, so {to zas lu ìv tol ku vi so ko da me vos kre va te? Lu ~io
Ovoj, gos po da ru. Voj vo da ta Eden mo nah mi go vo re {e za ne go. (Na Ber nar din) Za te be ve lat, brat ko, de ka ima{ tvr da du {a, {to ni{ to ne priz na va os ven ovoj svet ze men po koj ì vo tot si go tok mi{. Osu den si na smrt; no, gre vo vi te zem ski, ti gi pros tu vam si te i te mo lam da ja ko ris ti{ ovaa mi lost za po dob ra ta tvo ja id ni na. - O~e, po u ~e te go. Vo va {i ra ce go pre da vam. (Na Tem ni ~a rot) Koj vi e ovoj za bu len va ka? Tem ni ~a rot U{ te eden zat vo re nik {to go spa siv, koj tre ba {e da um re za ed no so Kla ud io, a po lik e re ~i si ist ka ko ne go. (Go od bu lu va Kla u dio.) Voj vo da ta (Na Iza be la) Ako e na lik na bra tot va{, za ne go va qu bov mu pros tu vam; a za ra di qu bov ta va {a {ted ra, ra ka daj te mi i re ~e te de ka }e ste mo ja. Ta ka i toj brat }e mi sta ne. No za toa pos le. So ova i gos po da rot An xe lo gle da de ka e spa sen. Mis lam de ka vi dov ka ko pog le dot mu ìv na. Pa, An xe lo, zlo to od vas po le ka si odi. Sa kaj te ja è na vi, kol ku vas i taa vre di. Du {a va se ga mi e sprem na na si te da im pros ti ama ov de ima eden {to ne }e do bie pro{ ka. (Na Lu ~io) Vie, brat, {to me zna e te ko ku ka vi ca, @i vi gos pod, gos po da ru, ne ven ~a vaj te me so kur va. Pred mal ku va {a ta vi sost re ~e de ka jas ve pro iz ve dov vo voj vo da; do bar moj gos po da ru, ne vra }aj te mi go dol got so toa {to }e me pro iz ve de te vo ro go no sec. Voj vo da ta Vo ~es ta se kol nam, }e ja ven ~a{. Kle ve ti te ti gi pros tu vam, a i s# dru go {to ima{ za pla }a we. - Vo de te go v zat vor, i gle daj te buk val no da is pol ni te s# {to re kov! Lu ~io Bra kot so oros pi ja, gos po da ru, vi e is to ka ko i sta va we na smrt ni ma ki, kam {i ku va we i be se we. Voj vo da ta Toa go zas lu ù va toj {to go kle ve ti kne zot. (Iz le gu va Lu ~io pod stra à.) @i mi o~i ve, gos po da ru, toa go go vo rev oti ta kov go vor se ga e vo mo da. Ako za ra di toa sa ka te da me obe si te, obe se te me, ama se pak po ve }e bi sa kal da mi ud ri te sto kam {i ci. Voj vo da ta Pr vin sto kam {i ci, gos po di ne, a po toa be se we. Ob ja ve te, tem ni ~a ru, na se ka de niz gra dot, ako ima è na na ko ja blud ni kov & zgre {il, a go ~uv sa mi ot ka ko se kol ne de ka ima ed na {to ja zbo ga til so de te, ne ka doj de ov de za so ne go da ja ven ~a me. [tom za vr {i ~i not ud re te mu go kam {i kot pa obe se te go. Lu ~io
546
Vilijam [EKSPIR
Vie Kla u dio, ug le dot vra te te & go na taa {to ja iz re zi liv te. Ra du vaj te se, Ma ri ja na. Sa kaj ja An xe lo. Bev nej zin is po ved nik i dob les ta & ja znam. Ti bla go da ram, do bar Es ka lo, za dob ri na ta tvo ja. Ima {e i mno gu dru gi ne{ ta za bla go dar nost vred ni. Za tru dot i mol ~e we to, ti bla go da ram tem ni ~a ru; te be }e te unap re di me na po vi so ko i po u ba vo mes to. Pros te te mu, An xe lo, {to vi ja do ne se do ma gla va ta na Dub rov ~a ne cot mes to taa na Kla u dio. Gre vot tu ka sam si se op rav du va. Iza be la mi la, imam pred log {to se od ne su va na va {a ta sre }a; ako u{ te go prik lo ni te kon ne go sr ce to svoe s# moe }e sta ne va {e, s# va {e }e sta ne moe. (Na si te) A se ga odi me na dvo rot; ta mu }e vi ka è me na si te ka ko po red s# se slu ~i i ka ko ni vr vea dni te. (Iz le gu va at.)
Naslov na originalot: Romeo and Juliet
L I C A:
Hor Romeo Montagi, negoviot tatko Montagi, negovata sopruga Benvolio, vnuk na Montagi Avram, sluga na Montagi Baltazar, ~ovek na Romeo Julija Kapuleti, nejzin tatko Kapuleti, negova sopruga Tibalt, nejzin vnuk Pa` na Tibalt Petru~io Bratu~etka na Kapuleti Neguvatelka na Julija Petar Samson Gregori, slugi na Kapuleti Slugi, drugi Muzi~ari Eskalo, knez na Verona Merkucio Pariz, grof, blagorodnici Pa`, na Pariz Otec Lorenco Otec Jovan Apotekar Komandir na straà Drugi straàri Gosti, blagorodni~ki, sledbenici na Montagi i na Kapuleti.
Tragedijata Romeo i Julija e od prviot period na tvore{tvoto na Vilijam [ekspir. Osven {to postojat nadvore{ni podatoci deka verojatno e napi{ana okolu 1592 godina, prvpat postavena na scena okolu 1595 godina a prvpat pe~atena vo prvoto kvarto izdanie od 1597 godina, samiot na~in na koj e pi{uvana dramata (vnatre{nite podatoci), ja potvrduva i nejzinata klasifikacija. Deloto e pi{uvano vo fin jampski deseterec, bez mnogu op~ekoruvawe i so ~esti rimi, dokaz deka e sozdadeno vo periodot koga vo angliskata poezija dominira zaludenosta po preciznata, ~isto qubovna, sonetna forma. Re~isi s# e podgotveno preku likovite koi di{at vo bezopasna, spokojna, ponekoga{ idili~na atmosfera, preku ve{to protkaenata visoka romantika i estetski verbalizam, preku polnonade`nite govori, za eden sre}en kraj i za edna vesela, romanti~na i sre}na komedija vo koja svetot e vo sostojba na postojano, radosno samoobnovuvawe. Ottuka, tragi~niot kraj kako da ne se sovpa|a so dolgo gradenata atmosfera na optimizam, verba vo ìvotot i opstanokot na ubavoto vo svetot. No takva bila èlbata na avtorot ili taka go vodela prikaznata, se razbira, pozajmena od drugi avtori. Vakvata dvojbenost vo piesava: od edna strana mlade{kata, optimisti~ka, besmrtna strast na samiot pisatel obzemen od ludiloto da ja izgrize temata nare~ena qubov a od druga morni~avosta, {okantnosta i tragi~nosta na izvornata prikazna, ja sozdavaat, mi se ~ini, onaa iznasilenost na tragi~noto, negovata vidliva, iskonstruirana priroda koja, ponekoga{, zapnuva ili zapnuvala vo o~ite na dobrite ~ita~i, da go spomeneme grofot Tolstoj, na primer, me|u drugite. Inaku, ne bilo te{ko legendata za tragi~nite qubovnici od Verona, da stigne do isklu~itelno nadareniot iako ne mnogu obrazovaniot [ekspir. S# {to se vika italijanska renesansa, so site nejzini specifiki i osobenosti, moè da se najde i vo renesansna Anglija, samo vo eden poprizemjen prevod, vo edna postudena varijanta. Taka, vo ovoj slu~aj, legendata za dvajcata nesre}nici najneposredno mu ja dobliìl na [ekspir i toa na angliski jazik (toj, osven malku latinski i u{te pomalku gr~ki ne govorel drugi jazici) Artur Bruk (Arthur Brooke) so poemata Tragi~nata istorija na Romeo i Julija (The Tragical History of Romeus and Juliet) objavena vo 1592 godina. No deneska nikoj ne go spomenuva [ekspir zaradi Bruk, tuku prikaznata sekoga{ e obratna; Bruk opstanuva, se spomenuva tokmu zatoa {to imal sre}a eden genijalen avtor da mu ja ukrade poemata i da izgradi, vdahnuvaj}i du{a vo {turata, banalna prikazna, velelepen, poetski pametnik na qubovta a preku nego da go obezbedi ve~niot opstanok na ~istata qubov onakva kakva {to verojatno devstveno bila doìveana vo dvorot i sobata na Julija Kapuleti od Verona. Tragedijata Romeo i Julija kaj nas e odamna prevedena od poetot Georgi Stalev. Ne osporuvaj}i gi visokite poetski vrednosti na ovoj prevod, ovde za prvpat donesuvame prevod na makedonski jazik praven neposredno od angliskiot original.
PROLOG
(Vleguva Horot.)
Horot Dve semejstva, po dostoinstvo sosem isti vo ubavata Verona, kaj{to dejstvoto se vodi od pamtivek raskarani pak se karaat, nemaat tri ~isti za gu{a se fa}aat, sekoj sekogo bodi. Kobnata pazuva na ovie dva du{mani luti dve yvezdi zaqubeni na neboto densko xitka ~ij pad nesre}en i tragi~ni ruti so smrt ja pogrebuvaat roditelskata bitka. Delot stra{en za so smrt beleànata qubov i prodolùvaweto na kavgata od nivnite stari {to samo decata nivni gi ubiva, a ni{to ne menuva drugo dva ~asa sega pred vas, na scenava }e cari. Ve molime za trpenie, nikoj nema da ve davi, ona {to nedostiga, trudot na{ }e go popravi. (Izleguva.)
în PRVI
Scena 1
(Vleguvaat Samson i Gregorie od domot na Kapuleti so me~evi i {titovi)
Samson Gregorie, brate, pak ja vadime kolata od kalta. Gregorie
Samson Nekoj pes od toj dom }e me natera da ne mrdnam. Sekoja devojka i sekoe mom~e od domot na Montagi }e naide na yid. Gregorie
Nikako, ne sme yevgar volovi, da mu se snevidi. Samson
Toa pokaùva deka si meku{ za{to samo meku{ite se lepat za yid. Samson
Velam, vadime da ne ni ja izvadat du{ata niz nos. Gregorie Velam, duri si ìv ne }e ja izvadi{ glavata od oglav. Samson Koga }e mi se stemni, znam brzo da udram.
Taka e. Zatoa ènite kako pomeki i poslabi, sekoga{ se pritisnati za yid; zatoa ma{kite na Montagi }e gi izbrkam od yidot, a ènskite }e gi pritisnam. Gregorie Kavgata e me|u na{ite gospodari i nas, nivnite slugi. Samson
Gregorie Samo {to ne se stemnuva{ brzo za da udri{. Samson Gregorie Dosta mi e eden pes od domot na Montagi pa da se stemnam. Gregorie Da se stemne{ zna~i da zabega{, a da bide{ hrabar zna~i da ostane{ na mesto, zatoa ako se stemni{, re~i zbogum na umot. Glavite }e im gi se~e{ na devojkite? Samson Da, glavite na devojkite ili ona {to kaj niv e glavno, sfati me kako saka{. Seedno. ]e bidam tiran: koga }e im izlezam na kar{ilak na ma{kite, }e se nafr~am na ènskite - }e im gi se~am glavite.
556
Gregorie
Vilijam [EKSPIR
Tie }e te sfatat onaka kako {to }e po~uvstvuvaat. Samson ]e me ~uvstvuvaat mene duri stojam na noze a dobro se znae deka ne sum od ma~e ka{li~e. Gregorie Dobro e {to ne si som. Da be{e nikoj nema{e da te ferma. (Vleguvaat Avram i drugi slugi od domot na Montagi.) Vadi go alatot. Eve gi apa{ive od domot na Montagi. Samson Go izvadiv i sakam da mavnam na golo. Ti po~ni ja kavgata, a jas }e ti go {titam grbot. Gregorie Pa da mi go svrti{ grbot i da zbri{e{. Samson Brkaj rabota koga ti velam. Gregorie Abe }e brkam ama so tebe }e n# izbrkaat. Samson Gledaj zakonot da bide na na{a strana. Neka po~nat tie. Gregorie
od trite podolgiot; ako premol~at golem sram }e bide toa za niv. (Go pokaùva od trite podolgiot.) Avram Nam ni go pokaùvate od trite podolgiot, gospodine? Samson Samo go pokaùvam od trite podolgiot, gospodine. Avram Dali nam ni go pokaùvate od trite podolgiot, gospodine? Samson (Na Gregorie) Dali zakonot e na na{a strana ako kaàm Da? Gregorie Ne. Samson Ne, gospodine, ne vi go pokaùvam od trite podolgiot vam gospodine, tuku samo go pokaùvam od trite podolgiot, gospodine. Gregorie (Na Avram) Da ne barate kavga, gospodine? Avram Kavga gospodine? Ne, gospodine. Samson
]e im se iskle{tam na razminuvawe pa neka me sfatat kako sakaat. Samson Ne, tuku kako smeat. Jas pak }e im go pokaàm
Ama ako barate, gospodine, vi stojam na raspolagawe. I jas mu sluàm na isto tolku dobar gospodar kako i vie.
Romeo i Julija
557
Avram Ne podobar. Samson Dobro, gospodine. (Vleguva Benvolio.) Gregorie Re~i podobar. Eve doa|a eden rodnina na gospodarot. Samson (Na Avram) Da, podobar, gospodine.. Avram
mrazam zborot ko adot {to go mrazam, site Montagi i tebe. Bori se, kukavico. (Se borat. Vleguvaat trojca ili ~etvorica gra|ani, straàri so stapovi i lastagarki.) Gra|anite Stapovi, osteni, kopja dajte! Udrete! Neka crknat! Dolu Kapuleti. Dolu Montagi. (Vleguvaat Kapuleti i èna mu.) Kapuleti [to e ovaa vikotnica? Me~ot dolg daj mi go, brzni! G-|a Kapuleti
Laè{. Samson Vadete gi me~evite, ako ste maì. Gregorie, ne go zaboravaj udarot od nekni. (Gi vadat me~evite i se borat.) Benvoliot (Go vadi me~ot) Razdvojte se, budali. Vratete gi me~evite. Ne znaete {to pravite. (Vleguva Tibalt.) Tibalt G-|a Montagi (Go vadi me~ot) [to, vadi{ me~ na ovie bezdu{ni rtki? Zavrti se, Benvolio. Pogledni & v lice na sopstvenata smrt. Benvolio Samo gi smiruvam. Vrati go me~ot ili pomogni lu|evo da gi razdvoime. Tibalt [to, so me~ v raka govori{ za mir? Go Ni peda nema da mrdne{ za da se tepa{. (Straàrite se obiduvaat da gi razdvojat dvete strni.) (Vleguva Vojvodata Eskalo so pridru`bata.) Vojvodata Rajo buntovna, du{mani na mirot, hula~i na ~elikov sosedski vkrven Zarem ne sakaat da me slu{nat? Ej, yverovi, lu|e, Paterica, paterica - [to }e ti e me~? (Vleguvaat Montagi so izvaden me~ i èna mu.) Kapuleti Me~ot, rekov. Stariot Montagi e ovde, i so me~ izvaden me pravi majmun. Montagi Podlec eden Kapuleti! (@ena mu go drì.) Pu{ti me, ne drì me, gleda{ se ~epam!
558
Vilijam [EKSPIR
{to go gasnete ognot od otrovniot bes so vrutokot zovrien od venite {to vi {ika; pod zakana so kazna, od krvavite race vedna{ da ste go frlile toa oru`je grdo za da ~uete {to ima da vi kaè raspameteniot va{ Vojvoda. (Montagi, Kapuleti i nivnite sledbenici go frlaat oru`jeto.) Tri gra|anski tepa~ki po~nati na veter od tebe Kapuleti i od tebe Montagi, tripati go voznemirija spokojot na ulicite na{i i napravija drevnite ìteli na Verona nametkite od ple}i da gi frlat pa gi zaigraat so racete starite jatagani ~irosani od vremeto za da ve razdvojat vo ~irosanata omraza va{a. Ako samo u{te edna{ spokojot go urnete na ulicite na{i, so ìvotot }e go platite ru{eweto na mirot. A sega site drugi neka si odat. Ti, Kapuleti, so mene vedna{ doa|aj; a tebe Montagi popladnevo ~ekam da te vidam za da ja doznae{ voljata na{a za ova vo starata Vilafranka kaj{to zasedava javniot sud. U{te edna{, pod zakana so smrt, odete si! (Izleguvaat site osven Montagi, èna mu i Benvolio.) Montagi Koj povtorno ja na~na ovaa stara kavga? Govori, vnu~ko; be{e tuka koga po~na? Benvolio Slugite na va{iot du{man i va{ite ve}e se borea koga stignav. Go izvadiv me~ot da gi razdvojam. Toga{ dojde besniot Tibalt so isukana sabja pa zaglu{uvaj}i mi go so yveckawa sluhot, po~na da mi mavta so me~ot nad glava i da go se~e vozduhot koj{to, nepovreden, so prezir mu se ruga{e.
Dodeka si razmenuvavme udari i xvr~ki se priklu~uvaa lu|e od obete strani duri ne dojde Vojvodata, koj{to n# razdvoi. G-|a Montagi A kade e Romeo- dali deneska go vide? Se raduvam {to vo bojot voop{to ne prijde. Benvolio Gospo|o, eden ~as pred oboùvanoto sonce da yirne niz pozlateniot prozorec na istok, ne{to voznemiren izlegov malku v pole, kaj{to, pod eden ~estak sikamori {to raste zapadno od na{iot grad, rano izlezen, go vidov va{iot sin. Mu prijdov, no toj od mene se sokri, i {mugna vo ~estakot koga me vide. Jas, merej}i gi ~uvstvata negovi po moite {to me teraa kaj{to nikoj nema da me najde, a samiot na sebe si bev tovar i breme, pojdov po svoite a ne po negovite ~uvstva, i rado go izbegnav onoj {to rado od mene se sokri. Montagi Mnogu utra toj tamu e viden, so solzi kako ja zgolemuva utrinskata rosa, dodavaj}i na oblacite novi oblaci od vozdi{ki te{ki. No vedna{ {tom s#veseloto sonce od najdale~niot istok po~ne da gi vle~e temnite zavesi od zoriniot krevet, od svetlinata bega doma mojot sin taèn, pa vo svojata samotna se povlekuva soba, panyurite gi spu{ta, svetlinata ja tera bo`ja i ve{ta~ka no} za sebe pravi. Mra~no i kobno raspoloènievo moè da e kaj ~ovek ako pri~inata ne se otstrani so dobar sovet. Benvolio Striko dobar, ja znaete pri~inata?
Romeo i Julija
559
Romeo
Montagi Nitu ja znam nitu saka da mi ja kaè. Benvolio
Te{ko mene, dolgi se ~asovite na taga. Tatko mi be{e onoj {to zamina tolku brzo? Benvolio
A dali mu go ispipavte pulsot? Da. [to taga gi dolì ~asovite na Romeo? Montagi Romeo I jas samiot a i mnozina drugi, no toj, sam sovetnik si e za ~uvstvata svoi, dodu{a ne znam so kolkava iskrenost, i tolku e taen i tolku zatvoren vo sebe i tolku nepristapen na isku{enijata mnogu ko nekoja pupka grizena od zavidliv crv pred da moè da rascuti so lisjata slatki i ubavinata da mu ja predade na svetoto sonce. Da moè da doznaeme od kade tagata mu ide, toga{ i lekot lesno }e go bide. (Vleguva Romeo) Benvolio Eve go ide. Ve molam skrijte se molkum, jas najdobro }e doznaam {to taguva tolku. Montagi Benvolio Kamo da ima{ sre}a pa ostanuvaj}i tuka vistinata ja doznae{. Odime. Srcevo mi ~uka. (Izleguvaat Montagi i èna mu.) Benvolio Dobro utro, rodnino. Romeo Zarem tolku mlad e denot? Benvolio Odvaj e devet. Te{ko na taa qubov {to navidum mila Bez o~i go nao|a patot svoj bez sila. Kade }e ru~ame?(Gleda krv) Boè, kakov megdan se vodel ovde? Sepak ne kaùvaj mi za{to za s# ova slu{nav. Omraza rabotela ovde no pove}e pusta qubov. Zo{to o, qubov borbena, o, omrazo qubena o ne{to od ni{to iskonski za~nato! O svetlino hmurna, sueto trezna, Haose bezobli~en od navidum oblici skladni, Te{ko so takva qubov, na lik ne`na A bezmilosna i gruba koga }e se vkusi. Romeo Da go nema{ ona {to koga go ima{, gi krati. Benvolio Zaquben? Romeo Li{en. Benvolio Od qubov? Romeo Li{en od taa vo koja sum zaquben.
560
Vilijam [EKSPIR
Perduve oloven, ~adu sjaen, ognu studen, zdravje bolno, sonu v jave, {to si i ne si! Vakva ~uvstvuvam qubov {to qubovno ~uvstvo ne e. Ti se smee{, ne? Benvolio
Benvolio Kaì mi bez {ega, koja e taa {to ja qubi{? Romeo [to, saka{ da ofkam i da ti kaàm? Benvolio
Ne, rodnino, tuku pla~am. Da ofka{? Ne; samo stvarno kaì koja e. Romeo Romeo Dobro srce, za {to? Benvolio Za toa {to dobro edno srce strada. Benvolio Romeo Zlostorot quboven e takov, ti si na klada. No jadovite moi i sami na srce mi teàt a pote{ki stanuvaat ako i kaj tebe leàt pa me pritiskaat dvojno. Qubovta {to kaj tebe ja vidov pogolem vo mene go pravi od ~emerot ridot. Qubovta e ~ad od bazdeòt na vozdi{ki bez po~in, {tom brzgne, ogan plamnuva vo zaqubenite o~i, {tom se stu{i, more se polni od qubovni~ki solzi. I {to u{te? Ludilo umno {to meli, xvaka~ka bolka i sladok pelin. Zbogum, rodnino. Benvolio êkaj, ne brzaj da me ko{ne{, Ako zamine{ bez mene, me navreduva{ mo{ne. Romeo Jas? Pa jas sum zaguben. Jas ne sum ovde. Ova ne e Romeo; ne sum tuka, ne sum ni onde. Deka si zaquben zna~i, pogodiv u{te vedna{. Romeo Dobar si strelec; a i ubava e taa {to ja sakam. Benvolio Ubava meta, rodnino, pobrgu se godi. Romeo Proma{i tuka. Ne ja godat nejze od Amor strelite; Dijanin um ima taa i zbor i za{titena silno so devstvenost skapa Od lakot tenok na deteto si nema maka. Opsada taa ne dozvoluva od zborovi {to lostat ni prifa}a sredbi so pogledi bludni, ni skutot go {iri pred sveto-zavodlivoto zlato. O, taa vrie od ubavina; edinstveno siroma{na }e stane koga so smrtta i seta ubavina }e & umre. Na bolen re~i mu stvarno amanet da sro~i takviot zbor u{te pove}e }e go stol~i. No stvarno, rodnino, sakam edna èna.
Romeo i Julija
561
Benvolio
Benvolio Zna~i se zakolnala devstvenosta ve~no da ja krasi? Romeo Da, no taka gubi za{to titizlukot mnogu ja gnasi; ubavinata izgladneta od cicilukot vo koj di{e potomstvoto sigurno od ubavina }e go li{e. Preubava e, prepametna, pametno preubava za pokaj Blagoslov da zasluì {to me frla v o~aj. Od qubovta se otkaà i vo taa zavetna sprega ìveam umiraj}i i ìv sum za toa da go kaùvam sega. Benvolio Slu{aj me mene; prestani na nea da misli{. Romeo O, nau~i me kako da prestanam da mislam! Benvolio Daj im sloboda na sopstvenite o~i. Po~ni da gleda{ i vo ubavini drugi. Romeo Toa e na~in u{te pove}e nejzinite v spomen da mi se vratat. Presre}nite maski licata {to gi qubat na ubavite dami onaka grdi n# potsetuvaat na ubavinata {to ja krijat. Oslepeniot ni na sone da zaboravi nema kolku e besceneto bogatstvoto na vidot. Pokaì mi èna poli~na od site drugi za mene ubavinata nejzina }e mi sluì ko potsetnik samo na onaa {to od ovaa najubavata poubava e u{te. Zbogum, te{ko na zaborav da me nau~i{ moè{.
]e te nau~am da zaborava{ ili }e si umram dolèn.
562 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaaat Kapuleti, Paris i slugata Petar) Kapuleti Pa i Montagi obvrzan e ko mene pod zakana so ista kazna, da go ~uvame mirot {to ne e te{ko za starci kako nas, mislam. Paris Obajcata ste ~esni, ugledni lu|e, i {teta e {to tolkava kavga me|u vas izbi. No, gospodine, {to velite za baraweto moe? Kapuleti Go velam istoto {to go rekov i pred toa. Detoto moe s# u{te e tu|inka na svetov; u{te ni ~etirinaeset ne napolnila leta. U{te dvapati barem krajot na letoto neka e viden pred da mislime deka e zrela nevesta da bide. Paris
Vo domot moj skromen, yvezdenata svita seta ve~erva }e ja vidite od koja temnite neba svetat. I ~ari {to gi ~uvstvuvaat mom~iwata prazni koga ubavo promenetiot april na peticata }e zgazne od babuwosanata zima - zadovolstvo zna~i takvo me|u sveìte ènski pupki na gosteweto vakvo vo domot moj }e setite; ~ujte gi site, videte gi site, najvrednata izberete ja so vas da gi minuva dnite; vo taa brojka i }erka mi }e bide sred site edna {to ne zna~i deka na krajot }e ispadne i najvredna. Da odime sega. (Mu dava pismo na Petar) Tr~aj mom~e, neka ne ti e u|e; niz ubavata Verona najdi gi ovie lu|e zapi{ani ovde i kaì im koga zabrzan }e te vidat deka sakam ve~erva gosti moi da mi bidat. (Izleguvaat Kapuleti i Paris.) Petar
I pobrgu od nea stanale majki sre}ni. Kapuleti No pobrgu i precvetuvale, maèni tolku rano. No probajte, blagoroden Paris, srceto osvojte & go milo; voljata moja od soglasnosta nejzina e samo krilo, i {tom taa se soglasi, vo izborot nejzin leì blagoslovot moj ko pe~at na siot toj ~in. Ve~erva vo domot moj pir starinski se pravi, na koj sum pokanil gosti mnogu, velmo{ki glavi mene mnogu mili, pa eve i vas ovde ve kanam pirot da mi go udostoite, poradosen da stanam. Da gi najdam ovie ~ii imiwa se ovde zapi{ani? Zapi{ano e deka ~evlarot treba da se matka so svojata utija, terzijata so svojot kalap, ribarot so svojata ~etka, slikarot so svoeto sertme; no ispraten sum da gi najdam onie ~ii imiwa se ovde zapi{ani a nikoga{ ne moàm da najdam {to imiwa napi{al pisarot. Moram da najdam nekoj u~en. (Vleguvaat Benvolio i Romeo) Eve mi dvajca ko pora~ani. Benvolio Ajde begaj! Od eden ogan drug se potpaluva, edna bolka so drug ~emer se le~i, viorot vrati go, pa svesta se zavrtuva prviot jad o~aen vtoriot na arno go vle~i. Nova zaraza na o~i neka ti se fati pa stariot lut otrov brgu }e se trati.
Romeo i Julija
563
Romeo Tvojot le~ben list odli~en e za toa. Benvolio Za {to, ti se molam? Romeo Za tvojata skr{ena piska. Benvolio
erki; grofot Anselme i negovite ubavi sestri, gospo|ata vdovica od Vitruvio, gospodinot Pla~encio i prekrasnite negovi vnuki, Merkucio i negoviot brat Valentin, striko mi Kapuleti, èna mu i }erkite, ubavata vnuka Rozalina i Livija, gospodin Valencio i negoviot rodnina Tibalt, Lucio i nemirnata Helena. Ubavo dru{tvo. A kade treba da dojdat? Petar
[to ti e Romeo, da ne si lud? Gore. Romeo Romeo Ne sum lud, tuku vrzan polo{o od ludak; zatvoren v zatvor, dràn bez mojata hrana, kam{ikuvan i ma~en i (Na Petar) Dobro ve~er, mom~e. Petar Dobro ve~er. Ve molam, znaete da ~itate? Romeo Da, sopstvenata kob vo sopstvenata beda. Petar Verojatno ste samouk. No ve molam. dali go ~itate s# ona {to go gledate? Romeo Petar Da, ako gi znam bukvite i jazikot. Petar êsno re~eno. Ostanete so zdravje. Romeo Benvolio êkaj, mom~e, znam da ~itam. (Go ~ita pismoto.) Gospodin Martino i negovata èna i } Na ovaa ista ve~erna gozba kaj Kapuleti }e ve~era ubavata Rozalina, koja tolku ja A sega }e vi odgovoram bez da pra{ate. Moj gospodar e velikiot, bogat Kapuleti a ako ne ste od rodot na Montagi, povelete, ve molam, na pehar vino kaj nas. Ostanete so zdravje! (Izleguva.) îja doma? Petar Domata na mojot gospodar. Romeo Vsu{nost prvin ova treba{e da te pra{am. Kade gore? Petar Na ve~era kaj nas doma. Romeo
564
Vilijam [EKSPIR
saka{, so site boèstveni ubavici od Verona. Da odime tamu, pa so nepristrasno oko sporedi ja nejze so sekoja ubavica druga tivka pa }e vidi{ deka gulabicata tvoja obi~na e mivka. Romeo
Scena 3
(Vleguvaat gospo|a Kapuleti i doilkata) Gospo|a Kapuleti Doilko, kade e }erka mi? Vikni mi ja vedna{. Doilkata
Koga pravoverieto na o~ite moi takva kaè eres, solzite ogan neka se storat pa tie, neudaveni do sega i od celo more ko eretici i la`govci neka gorat. Poubava imalo od sakanata moja! Sonceto {to s# gleda od iskona ne videlo ni kopija nejzina bleda. Benvolio Gluposti! Ubavinata nejzina samo so nea si ja merel, }e bilo poinaku vo drugi da si yverel; na kristalnata vaga izmeri ja ti sama ubavicata svoja so nekoja druga dama {to jas }e ti ja pokaàm na gozbata kako sveti pa kolku tvojata e najubava vedna{ }e seti{. Romeo ]e dojdam, no ne za pred takvi ubavici da stojam tuku za da uìvam vo sjajot na ubavicata moja. (Izleguvat.)
@imi nevinosta {to na dvanaeset ja imav ve}e ja viknav. Ej, jagnence, ej, pilence, Bog da ~uva, kaj e devoj~eto? Ej, Julija! (Vleguva Julija.) Julija [to e, koj me vika? Doilkata Majka vi. Julija Eve me, gospo|o. [to zapovedate? Gospo|a Kapuleti Eve {to. Doilko, izlezi za kratko. Mora na samo da zboruvame. Doilko, sepak ne odi. Nema {to tuka od tebe da se krie. Jasno ti e deka }erka mi e ve}e stasana vo godinite Doilkata Taka e, do minuta znam kolku e stara. Gospo|a Kapuleti Ne napolnila ~etirinaeset. Dadilakata Vo ~etirinaeset zabi se kladam a s# na s# nemam ni ~etiri, deka nema ~etirinaeset. U{te kolku ima do
Romeo i Julija
565
Ivanden? Gospo|a Kapuleti Dve nedeli i zgora. Doilkata Zgora, zdola od site denovi vo godinata ve~erta sproti Ivanden }e napolni ~etirinaeset. Taa i Suzana Bog du{ite risjanski da gi vardi, vrsni~ki bea. So bog sega e Suzana; predobra za mene be{e. No, ko {to rekov, tokmu no}ta sproti Ivanden ~etirinaeset polni, ba{ taka, velam, dobro pomneweto me sluì. To~no pominaa edinaeset od zemjotresot a jas ja odbiv od cicawe toa ne se zaborava lesno Od site denovi vo godinata tokmu na toj den za{to ba{ toga{ cickata si ja nama~kav so pelin sednata na sonce pod golubarnikot. Gospodarot i vie toga{ vo Mantova bevte. Da, da, ba{ imam akal! No, ko {to rekov, koga go vkusi pelinot na bradavicata od cickata i seti deka gor~i, ludoto beble go trgna glav~eto i celo se smurti! Tras! tresna golubarnikot! A jas ko poparena, normalno, skoknav. A edinaeset od toga{ pominaa leta, za{to toga{ na noxiwa stoe{e. Ne, {to bladam, more tr~ka{e i se klate{e niz soba za{to den pred toa ~elceto si go udri a ma` mi, bog da go prosti, veselo maì{te edno, detenceto go krena. Opaa! re~e, sega na nos pa|a{, a koga pozrela }e stane{, na ple}i }e pa|a{, ne, Xuli? A, ìmi krstot, ubavoto crv~e prestana da pla~e i re~e Da! A {egata sega, gledaj, vistina stana! Vi velam sto godini da ìveam ova ne }e go zaboravam. Neli, Xuli? ja pra{a a ubavoto budal~e prestana da pla~e i re~e
Da! G-|a Kapuleti Dosta so toa. Zamol~i te molam. Doilkata ]e zamol~am, gospo|o. Ama mi se puka od smea koga }e mi tekne deka prestana da pla~e i re~e Da. A, tvrdam, & be{e niknala na ~elo edna xumka, naa, ko jajce od gajgur. Se bapna bogami i pla~e{e gorko. Da re~e ma` mi, sega na nos pa|a{? Koga }e porasne{ ima na ple}i da pa|a{, ne, Xuli? Crv~eto prestana da pla~e i re~e Da. Julija Prestani i ti, dado, zamol~i, te molam. Doilkata Dobro de, eve mol~am. Gospod neka te vardi, ti mi be{e najubavoto bebe {to sum go doela. U{te da do~ekam maèna da te vidam drugo ni{to ne}am. G-|a Kapuleti Tuka te ~ekav, tokmu za toa sakav da porazgovarame. Kaì mi, Julijo, }erko, {to misli{ ti za maà~kata? Julija Toa e ~est za koja u{te ne sum sonuvala. Doilkata êst ami kako! Da ne ti bev edinstvena doilka, }e re~ev deka od cicka ja iscica i seta mudrost!
566
G-|a Kapuleti
Vilijam [EKSPIR
Doilkata Pomala? Nikako, samo pogolema. @enite so maìte rastat. G-|a Kapuleti (Na Julija).Na kuso: dali kon Paris qubov moè da ti se rodi? Julija
E, pa, eve, razmisli za maà~ka sega. Pomladi od tebe ovde vo Verona, ugledni gospo|i, ve}e se stanati majki. Spored presmetkata moja tebe te rodiv tuka negde na tvoi godini. Zna~i na kuso: doblesniot Paris te saka za èna. Doilkata Ma`, gospo|ice, gospo|o, ma` i pol mu nema ramen na svetot, da go zeme{ i da bega{. G-|a Kapuleti Letoto na Verona nema takov cvet.
]e gledam, ako gledaweto kon takvo ra|awe vodi. No sigurno sloboda pregolema nema da si dadam, pa va{ata dozvola da ja zloupotrebam, madam. (Vleguva Petar.) Petar
Doilkata Taka e, toj e cvet; vistinski cvet, i jas velam. G-|a Kapuelti (Na Julija.) [to veli{? Moè{ velmoàva da go saka{? Ve~erva }e go vidi{ na gozbata na{a. Pro~itaj ja knigata na likot od mladiot Paris i najdi gi slastite {to peroto na ubavinata tamu gi napi{a. Ispitaj ja sekoja crta,pruga i vidi kako se soglasuvaat edna so druga. Za s# nejasno {to vo knigava preubava leì vo o~ite pobaraj go, tamu toa skrieno teì. Na skapocenava qubovna kniga, na nepovrzanive ~ari, za razubavuvawe u{te samo korica im fali. Ribata moreto si go ima i dostoinstvo se zbiva koga ubavinata ubavina vo sebe skriva. Nema oko {to pred knigata ne se divi takva {to so zlatno kop~e vrzuva prikazna zlatna s# negovo so maòv }e go spodeli{ viden a imaj}i go, ni{to pomala nema da bide{. Gospo|o, gostite dojdoa, ve~erata e servirana, vas ve vikaat, mladata gospo|ica ja baraat, doilkata ja pcujat v kujna, s# e naopaku i vo haos. Jas mora da odam da posluùvam. Ve molam idete vedna{. G-|a Kapuleti Eve idime. (Izleguva Petar) Julija, grofot te ~eka so svoite mo}i. Doilkata Brzni mome; po dnite sre}ni, posre}ni ~ekaj no}i.
Romeo i Julija Scena 4

(Vleguvaat Romeo, Merkucio, Benvolio pod maski so u{te nekolkumina maskirani.) Romeo Pa dali ko opravduvawe da odrìme govor ili da buvneme bez izvinuvawe? Benvolio Re~itosta od toj tip ne e pove}e vo moda. Ne ni treba ni Kupidon so vrzani o~i {to nosi laèn tatarski lak {aren i damite ko stra{ilo na bostan gi pla{i ni na pamet nabuban prolog od suflerot nejasno dtkan za vlez ovde. Neka za nas sudat kako im e drago, na{e e da izigrame, pa fa}ame xade. Romeo Daj mi fakel. Ne sum ba{ za ripawe. Bidej}i mra~en, svetlina barem da nosam. Merkucio A ne, Romeo, mora so nas da igra{. Romeo Ne doa|a predvid. Obuvkite va{i se lesni, pogodni za igrawe; a mene du{ava mi e tu~na kon zemjata me vle~e i ne mi dava da mrdnam. Merkucio Ti si zaquben; pozajmi gi Kupidonovite krila pa vivni se so niv nad visinive niski. Romeo Strelata negova predlaboko mi e vnatre za da se vivnam na lekite mu krila, pa vrzan ne moàm da se krenam nad jadot moj taèn; pod te{koto breme na qubovta sega pa|am.
567
Merkucio
Padni nad nea pa qubovta }e stane trudnaPregolem pritisok za rabota tolku ne`na. Romeo [to? Qubovta ne`na? Taa e pregruba, presurova, prenaduena i bocka kako trn. Merkucio Ako so tebe e gruba, grub bidi ti so nea, ako bocka, bockaj ja i ti, taka }e ja skroti{. Daj mi maska licevo vo nea da go stavam, nad maskata maska. Ba{ mi e gajle ako qubopitno nekoe oko grdosta mi ja vidi! Neka vomjazov toga{ mesto mene pocrveni! (Stavaat vomjazi (maski).) Benvolio Ajde, da tropneme pa vnatre i {tom sme tamu nozete vedna{ neka po~nat da rabotat. Romeo Dajte mi fakel. Neka vetrogonite lesni podot bes~uvstvitelen so peticite go struàt, a jas do od iskona kaànoto }e se dràm. ]e bidam drà~ za sve}i i s# }e gledam. [tom igrata ìvne, }e pobudalam i }e begam. (Zema fakel.) Merkucio Gledam umot te stega, pa s# ti e preku nosot. Ako nosot ti se piknal vo kalta a kalta e qubov vo koja do u{i si zacapal, od nea brgu }e te izvadime. A sega napred! Da ne ja tro{ime svetlinata denski! Romeo Ne e taka.
568
Merkucio
Vilijam [EKSPIR
Mislev gospodine, dvoumej}i se vaka boèmski, xabe svetlinata ja tro{ime, ko sve}a da gori denski. poslu{aj me, za{to mislata dobra vo zborot bila pet pati porano odo{to vo site setila. Romeo Be{e dobra misla na maskaradava da se pojde ama sepak e glupo da se odi. Merkucio A zo{to ako smeam da pra{am? Romeo No}eska son soniv. Merkucio Pa isto i jas. Romeo [to sonuva{e? Merkucio Deka sonuva~ite ~esto laàt. Romeo Na sone, ~estopati, javeto ni izgleda stvarno Merkucio Gledam no}eska kralicata Mab te posetila arno. Benvolio Babica e taa na samovilite i vo oblik se javuva ne pogolem od ahat-kamen
na pokazalezot od nekoj odbornik gradski vle~ena od yevgar atom~iwa sitni preku nosevite na lu|eto legnati da spijat. A spicite na ~ezata se od dolgi pajakovi noze; pokriv~eto, od skakul~evi krilca uzdite od vodni mese~inski zraci; amovite, od najsitni pajakovi ni{ki; kam{i~eto, od kov~e na {tur~e, ìl~iwata od prav, kolesnikot nejzin, muv~e edno sitno oble~eno vo sivo, dvapati positno od zmiulesto crv~e, is~epkano od prsteto na mrzlivo mome. Kabin~eto & e prazno korup~e od le{nik napraveno od ververi~ka-stolar ili od striko crv~e od iskona praja~i na samovilskite ~ezi. I ba{ vaka katano} taa samo juri niz umot na zaqubenite, pa tie za qubov sonuvaat; ili po kolenata na dvorjanite, pa sonuvaat za klawawe samo; ili po usnite damini, pa samo celuvki sonuvaat, pa ~esto lutata Mab so plikovi gi {ari za{to zdivot si go rasipuvaat so mnogu slatki. Ponekoga{ taa lunya po usnite na nekoj advokat a toj sonuva zarabotuva~ka od merata nadvor; a ponekoga{ so opa{kata od nekoe vakavsko prase nosot }e mu go ~e{ne na nekoe zaspano pop~e; pa toga{ toj sonuva nekoja nova prebenda. Ponekoga{ minuva preku vratot na nekoj vojnik pa toj sonuva kako tu|inski se~e grla, pusii fa}a, dimiskii pleni, forsira reki, pehari polni pie; a potoa, gledaj ~udo, Barabani v u{i mu bijat, pa skoka i se budi, i, ispala{en od sonot, opcuva dve-tri molitvi I pak legnuva da spie. Ova vi e taa ista Mab {to grivite na kowite gi zapletkuva no}e na kepcite pletenkite vo samovilski im gi plete
569
kok, koj{to edna{ odvrzan, golema nesre} a nosi. ova e taa ve{terka koja koga momite na ple}i leàt, gi pritiska i prva gi u~i ma{kiot tovar da go krepat koga }e stanat èni. Ova e taa Romeo Dosta, dosta, Merkucio, molkni! Tuku bambori{ bez vrska. Merkucio Taka e. Za sonovi govoram, za ro`bite na bezrabotniot mozok, za~nati od ni{to, no od me~ti pusti, nevistinski i prazni ko jalov vozduh, ponepostojani od samiot veter, koj{to de smrznatite gi qubi gradi na sever, de, naluten, odedna{ se premisluva pa likot go vrti kon jugot rosen. Benvolio
(Vleguvaat petar i drugite slugi so krpi.) Petar Kade e toj Tenxer~ija, da mu se snevidi, koj }e servira, a? Tuku samo ne{to menuva, tuku samo ne{to potskusuva! Prviot sluga Ne ~ini rabotata koga dobroto odnesuvawe pa|a vo racete na eden ili dvajca, a racete ne se ~isti. Petar Nadvor so tie stol~iwa na preklop, trgnete mi go i ova kreden~e, pazete so ~iniite. Gledaj mori da mi skrie{ edno par~e marcipan, a ti, du{i~ke, kaì mu na vratarot da gi pu{ti Suzi Alapa~ata i Nela. Ej, Anton, Tenxer~ijo! Vtoriot sluga
I nas }e n# zbri{e vetrot za koj govori{. Ve~erata zavr{i a nie ne stignavme na vreme. Romeo Se pla{am pred vreme, za{to umov koben ishod mi navestuva {to s# u{te vo yvezdite visi no {to gorko }e zazbifta po tekot stra{en so urnebesov no}e{en i rokot }e mu go skrati na ìvotov prezren, vo gradive piknat, na na~in nekoj lukav so predvremena smrt. No toj {to go drì kormiloto od mojot ìvot i brodot neka mi go vodi! Napred, pobratimi moi bodri! Benvolio Rzni so barabanot, taka! (Izleguvaat.)
Eve sme, de, poleka. Petar Ve baraat, ve vikaat, im trebate, im ste neohodni vo golemata odaja. Prviot sluga Ne moème odedna{ da bideme na site strani. Da ìvneme malku, de~ki!Na rabota, pa koj }e preìvee neka }ari! Izleguvaat i vleguvaat mestej}i masi i stolovi.Vleguva muzikata a potoa od ednata strana Kapuleti, èna mu, Julija, Doilkata, Tibalt, Petru~io i site gosti a od drugata maskiranite Romeo, Benvolio i Merkucio. Kapuleti (Na maskiranite) Dobro mi dojdovte, gospoda! So vas }e
570
Vilijam [EKSPIR
igraat dami bez pluskavici na noze. Ha, gospo|i moi, koja od vas site }e se drzne da ne igra? Prebirlivite, velam, pluskavici }e dobijat. Ve upla{aiv, a? Taka? Dobrodojdovte, gospoda. I jas nekoga{ ko vas sum nosel maska i moèv na uvo da im {eptam na ubavicite predivni skazni {to mnogu im godea. Taka be{e, taka be{e, ama samo be{e. Dobro mi dojdovte gospoda. Zasvirete muzi~ari. Muzikata sviri a maskiranite, gostite i damite igraat. Romeo stoi na strana. Mesto, mesto! Napravete mesto i zaigrajte momi! (Na slugite) U{te svetlo, lega~i i sklopete gi masite! Ugasnete go ognot! Stanuva pretoplo ovde. (Na rodninata) Mom~e, ovaa nenadejna zabava dobro ispadna, ne? Samo sedi, sedi koga ti velam, rodnino Kapuleti, Odamna ni pomina vremeto za igrawe. Kapuleti i negoviot rodnina sednuvaat. Kaì mi, kolku vreme ima od koga ti i jas Sme bile vo maski? Rodninata Kapuelti @imi bogorojca, edno trieset godini. Kapuleti Zarem tolku? êkaj, ne, nema tolku. Kolku i da e blisku Duovden, od svadbata na Lu~enco nema ni dvaeset i pet godini a toga{ bevme pod maski. Rodninata Kapuleti
Kapuleti [to zboruva{? Pred dve godini be{e pili{tarec. Romeo (Na slugata) Koja e onaa dama {to rakata ja krasi na onoj vitez? Slugata Ne znam, gospodine. Romeo O, taa gi u~i faklite da gorat sjajno! Na obrazot od no}ta ~inam visi tajno ko bescenet alem na uvoto od E|upka ubavina {to ne se tro{i, srceto na svetot po nea tupka. Ko gulabica e sne`na me|u jato vrani, damava {to igra me|u druga~kite zbrani. [tom zaprat, }e & prijdam kaj{to sedi taka, }e ja dopram da mi se blagoslovi grubava raka. Dali srcevo qubelo do sega? Odreknete o~i, ete, vakva ne sum videl ubavina do ovaa ve~er. Tibalt Po glasot mislam, ovoj }e da e Montagi. Me~ot mom~e donesi mi go. (Izleguva slugata) [to, zarem robov se drznal ovde da dojde, skrien pod grda maska da ja prezira i pluka sve~enosta na{a? @imi ~esta semejna, da go ubijam ko ku~e bez grev na du{a }e sednam utre na ru~ek. Kapuleti [to e, rodnino, {to si se vozbudil gnevno?
Pove}e, pove}e. Sin mu gospodine, Ima trieset.
Tibalt Striko, Montagi e ovoj, du{mani{te na{e
Romeo i Julija
571
Kapuleti
revno, podlec {to do{ol ovde inaet da ni tera da n# rezili, da n# srami tokmu na ve~era. Kapuleti Mladiot Romeo, ne? Tibalt Tokmu toj, podlecot Romeo. Kapuleti Vozdrì se, rodnino stroen, ostavi go na mira. Se odnesuva toj kako gospodin vistinski, i, {to e pravo, cela Verona go fali kako doblesen i u~tiv mlad ~ovek. Ne bi sakal za seto bogatstvo na gradov nekoj so ne{to vo mojata da go navredi ku}a. Zatoa strpi se, pravi se ko da ne e tuka. Ova go baram i ako po~it kon mene ima{, bidi qubezen i prestani da se murti{, ne ti li~i odnesuvaweto za vakva gozba. Tibalt Li~i {tom podlec takov na gosti ni do{ol. Nema da go podnesuvam. Kapuleti ]e go podnesuva{ koga ti velam. Vidi go ti nego, ima da slu{a{. Da ne si gluv? Koj e ovde gazda, jas ili ti? ]e me slu{a{Nema da go podnesuval! Bog neka ni e na pomo{. Saka gostite da mi gi rastrevoì, silexija pred site da izigruva! I toa ovde, vo mojata ku}a! Tibalt
[to? Ti }e mi kaè{? Ama si bil drzok! Vidi, vidi, koj bi rekol? ]e mi plati{ za ova, ti velam. Mene najde inaet da mi tera{. I toa tokmu ovde i sega (Igrata zavr{uva. Julija se vra}a na svoeto mesto kaj{to ja ~eka Romeo.) (Na gostite) Taka, deca, od srce! (Na Tibalt) Crvja ima{ ti vo gazot. Smiri se ili - (Na slugite) u{te sve}i, u{te sve}i! (Na Tibalt) Sram da ti e, }e te nau~am jas na red. (Na gostite) Veselo, veselo, deca! (Muzika povtorno sviri, gostite igraat.) Tibalt [tom spokoj nametnat so gnev svesen vnatre mi vrijat, siot se tresam, bitki stra{ni vo mene se bijat. ]e si odam, no nametnatovo {to se veli koga toga{ }e brzgne vo jad i pelin. Romeo (Na Julija dopiraj}i ja po raka) Ako go skvernavam so bezvrednava raka svetovo mesto, poblagoroden grev nudam: usnive, dvajca axii vcrveni, stojat ovde taka da go zbri{at svetogrdieto so celuvka luda. Julija Axio dobar, ne huli po racete {tedro, {to pobo`nost {irat so ~inot niven. Svetcite so axiite se rakuvaat vedro toa e bakne` svete~ki, axiski zdiven. Romeo A zarem svetcite se bez usni, axiite sveti? Julija
Ama striko, sramota e. Ne se axio, ama tie im se za molitva da storat.
572
Romeo
Vilijam [EKSPIR
treba da leì na pari. Romeo (Za sebe) Kapuleti zna~i! Stra{na smetka! Se zaloìv du{manot da me ma~i! Benvolio Ajde, odime, vidovme {to ima{e da se vidi.
O svetice, toga{ usnive ko racete neka ~inat slu{ni gi, za spas od o~ajov te molat. Julija Sveticata ne mrda, iako za molitvi ne e nema. Romeo
Romeo Toga{ ne mrdaj, plodot molitven da go zemam. (Ja baknuva.) Vaka od usnive, tvoite mi go zedoa grevot. Julija Zna~i na usnive mi e grevot od tebe zemen. Romeo Grev od usnive moi zemen? O, ama e sladok devo! Vrati mi go vedna{. (Ja baknuva.) Julija Ama baknuva{! Da padne ~ovek na teme! Doilkata Gospo|ice, majka vi saka so vas da zboruva. (Julija odi kaj majka & .) Romeo A onoj {to sega izleguva niz vrata? Koja e majka & ? Doilkata Doilkata Toj e, mislam, mladiot Petru~io. Ama ste zelen mom~e, majka & e gospodarka na ovaa ku}a, odli~na gospo|a, doblesna i umna. ]erkata so koja govorevte sega jas ja doev. Vi velam, toj {to nejze }e ja zeme Julija A onoj zad nego {to ne saka{e da igra? Da ama doprva nemir na srce }e mi idi. Kapuleti êkajte, gospoda, ne odete si taka brzo. Ima u{te ne{to za potkasnuvawe. (Mu {epotat na uvo.) A, taka zna~i? Toga{, vi blagodaram na site. Vi blagodaram, ~esni lu|e. Dobra no}. Dajte u{te fakli vamu! Na spiewe sega. (Na bratu~edot) Uf, brat~e, docna e, docna. Si legnuvam. (Izleguva Kapuleti a po nego i gostite.) Julija Dojdi vamu, dadilko. Koj e onoj gospodin? Doilkata Sinot, naslednik na stariot Tiberij. Julija
Romeo i Julija
573
Doilkata Ne znam. Julija Odi i pra{aj kako se vika. (Doilkata odi.) Ako èna ima, toga{ grobot }e mi bide postela bra~na. Doilkata (Se vra}a) Se vika Romeo i e Montagi, sin edinec na va{iot golem du{man. Julija (Na strana) Qubov edinstvena od edinstvenata omraza mi nikna! Prerano te spoznav, predocna pri sebe me vikna! ûdovi{na qubov kobno sega mi se ra|a {tom du{manot prezren da go qubam mi se pa|a. Doilkata [to kaùva{? [to kaùva{? Julija Stih eden {to od eden igra~ pred malku go nau~iv. (Nekoj od vnatre vika Julija.) Doilkata Eve n#, sega. Da odime. Posledniot gostin ve}e bega. (Izleguvaat.)
Vleguva Horot Starata strast na umirawe sega leì, a mladata brza nasledni~ka da & bide; ve}e ne cveta ~arta na taa {to kon smrt teì, ne`nata Julija poubava,eve, ide. Sega Romeo go qubat i toj qubi, od o~i ma|epsan, zanesen amka; toj boèm du{mankata ne saka da ja gubi a taa se losti po qubovnata mamka. Dràn za du{man, pristap takov toj nema zakletvata qubovni~ka kaj nea da ja vmetne a i taa, iako vqubena, ne moè vo {ema pa novo sakaniot zgodno da go sretne. No za sredba, vremeto sredstva, strasta mo} im dava, stravot sotiraj}i go so strastvena lava.
în VTORI
Scena 1
(Vleguva Romeo.)
Romeo Kade da begam koga srcevo mi e ovde? Vrti se zemjo glupa, oskata najdi ja svoja. Se vrti i se povlekuva. (Vleguvaat Benvolio i Merkucio.) Benvolio (Vika) Romeo, rodnino Romeo, Romeo! Merkucio Mudar e, ìmi krstov, se iskral doma v krevet. Benvolio Navamu istr~a i onde skokna preku yidot. Vikaj Merkucio. Merkucio Ne, so magija }e go mamam. Romeo! Ej netokmu! Mrdnat! Zaquben! Copnat! Pojavi se vo prisen na vozdi{ka barem. Eden stih samo kaì i }e bidam sre}en. Vikni Lele! Rimuvaj gi barem krila so mila. Na mojata Venera kaì & nekoj zbor ubav prekar smisli za slepiot naslednik, sin nejzin mladiot Adam Kupidon, koj{to ve{to go pogodi so strela kralot Kofetua koga ovoj vo bedno se zacapa mome. Niti slu{a, niti se javuva, niti pak preta.
Majmunot e mrtov i mora magija da mu storam. Te prizivam vo ime na sjajnite o~i na Rozalina, na visokoto & ~elo i rumenite usni, na noxiwata tenki, kolkovite cvrsti i vo ime na siot kom{iluk blizok cel pred nas vedna{ da se stvori{. Benvolio Ako te slu{ne, }e pobudali od bes. Merkucio Ova nema da go zbesne. Bi zbesnal da domamam nekoj duh vo krugot na negovata mila duh na nekoj ~udak, pa tamu da mu stoi duri taa ne go legne i sosem da go sotre. Toa zlobno bi bilo. Prizivawevo moe ~esno e i fino. Vo ime na negovata sakana go prizivam samo da voskresne. Benvolio Da odime, se skri toj me|u drvjata samo za da se druì so no}ta vla`na. Qubovta mu e slepa pa najprijatno mu e vo temno. Merkucio Da mu e slepa nema celta taka da ja godi. Pod nekoja mu{mula legnat si e taka pa me~tae sakanata da mu e plodot nejzin {to momite otvoreno-gaze go vikaat koga na samo

(Romeo istapuva napred) Romeo
575
se kikotat. O Romeo, neka e, o neka e taa otvoreno-gaze, a ti kru{ka {ilesta. Dobra no}, Romeo! Vo svojot asli-krevet odam. Ovoj pole-krevet prestuden e za mene. Odime? Benvolio Odime! Popusto e da go barame onoj {to ne saka da bide najden. (Izleguvaat Benvolio i Merkucio.)
Koj ranet ne bil, na luznite im se smee. No tivko, {to svetlina niz onoj prozorec bleska? Tamu e istok a sonceto e Julija. Ogrej, jasno sonce, umri ja zavidlivata luna, {to ve}e e bolna, bleda i polna taga a ti, sledbeni~ka nejzina, stopati od nea poubava. Ne sluguvaj & nejze, zavidlivka e taa. Vestalka ~ie ruvo bole`livo i bledo samo glupa~ki go nosat; otfrli go. (Vleguva Julija gore) Eve mi ja gospodarkata, eve ja qubovta moja. O kamo da znae deka mi e ova! Govori, a ne veli ni{to. [to e va`no? Pogledot nejzin zboruva; }e govoram so nego. Drzok sum premnogu. Ne mi se obra}a mene. Dve najli~ni yvezdi na svodot nebesen poradi ne{to, o~ite & gi molat vo sferite da svetat do vra}aweto nivno. [to ako o~ite & se na nebo, a yvezdite na lice? Sjajot na liceto nejzino yvezdite }e gi zasrami ko videloto densko sve}ata; nejzinite o~i na nebo niz vilaetite vozdu{ni tolku }e svetat {to pticite }e propeat mislej}i deka e dewe. O, vidi kako obrazot na raka go spu{ta. O, kamo da bev rakavica na taa raka, pa obrazot da & go dopram! Julija Te{ko mene. Romeo (Na strana) Taa zboruva. O, zboruvaj samo, angelu svetol; za{to ti bolska{ vo ovaa no} nad mene
576
Vilijam [EKSPIR
ko krilest glasnik nebesen {to sveti nad okokorenite, voshiteni o~i na smrtnicite {to, svrteni nazad, vo nego se xarat koga vo mrzlivite oblaci se vgnezduva i edri na gradite od vozdu{nite dalgi. Julija
Romeo So kakvo ime ne znam ni sam da ti se pretstavam. Imeto moe, svetice mila, samiot go mrazam za{to neprijatel za tebe e toa. Da e napi{ano, parampar~e }e go storam. Julija
(Ne znae deka ja slu{a Romeo) O Romeo, Romeo, {to si ti Romeo? Otkaì se od tatko ti, otfrli go imeto, a ako ne}e{, zakolni se deka me saka{ i jas pove}e nema da sum Kapuleti. Romeo (Za sebe) Da slu{am u{te ili da & vratam? Julija Samo imeto tvoe mi e du{man. Ti si toa {to si i da ne si Montagi. [to e toa Montagi? Ne e ni raka, ni noga, ni dlanka ni lice nitu koj bilo drug del od eden ~ovek. O, zo{to drugo nema{ ime! I {to ima vo edno ime? Trendafilot i pod drugo ime isto taka ubavo }e mirisa. Taka i Romeo, da ne se vika Romeo, }e go zadrì ona milo sovr{enstvo {to go ima i bez imeto svoe. Romeo, otfrli go imeto a mesto imeto - koe ne e del od tebe zemi me mene. Romeo
V u{i od ustata tvoja ni sto zborovi ne sum primila, sepak zvukot im go znam. Zarem ne si ti Romeo i Montagi? Romeo Ne sum ni edno ni drugo, mome li~no, ako obete ne ti se po }ef. Julija Kako dojde ovde, kaì mi i zo{to? Yidot od gradinava e visok, za ka~uvawe teòk, a mestovo smrt za tebe, so ogled koj si, ako nekoj rodnina moj ovde te vidi. Romeo Na lekite krila od qubovta preku yid skoknav, za{to kamenava brana za qubovta ne e pre~ka, a qubovta go moè ona na {to }e se drzne. Zatoa rodninite tvoi ne moàt da me soprat. Julija
(Na Julija) Te fa}am za zbor. Vikaj me sakan pa drugo ime }e zemam i pove}e nema da se vikam Romeo. Julija Koj si ti {to vaka nametnat so no}ta mi buvna vo mislite moi?
Ako te vidat, }e te ubijat vedna{. Romeo Nema; pogolema opasnost demne od o~ite tvoi odo{to od dvaeset nivni me~a. Gledaj me milo, i omrazata nivna ne mi moè ni{to.
Romeo i Julija
577
Julija Ne bi sakala ni slu~ajno da te vidat ovde. Romeo Od pogledite nivni, no}ta }e me {titi, no ako ne me saka{, neka tuka me najdat. Poarno da umram od omrazata nivna otkolku, nequben od tebe, da ja odlagam smrtta. Julija Koj ti go pokaà patot do ovde?
od onie {to ve{to vozdrànost glumat. Povozdràna, priznavam, sigurno treba{e da bidam no ti ja slu{na pred da stanam svesna, iskrenata strast moja. Zatoa prosti, ne go sfa}aj, te molam, ko povik na lesna qubov ona {to no}ta crna tebe ti go otkri. Romeo Gospo|ice, vo blagoslovenata mese~ina ti se kolnam {to ovo{nite vrvovi gi poleva so srebroJulija
Romeo Qubovta {to prva mi dade pottik. Taa sovet mi dade, a jas nejze o~i. Jas ne sum krmar, pa sepak daleku da be{e ko bregot {irok mien od najdale~no more }e zaplovev kon tebe po takvo besceneto blago. Julija Znae{ deka likot mi go krie vomjazot no}en inaku }e vide{e kako krvta v obrazi mi ita za ona {to go ~u vo mrakot {to go rekov. Pristojna bi sakala da bidam, pristojna, ona {to go rekov da go odre~am; ama obziri zbogum. Dali me saka{? Znam }e re~e{ Da, a jas }e poveruvam. Ako se zakolne{ sepak moè da izneveri{. Na qubovni~ka iznevera, velat, Jupiter se smee. O Romeo neèn, ako me saka{, kaì navistina deka e taka; Ili ako misli{ deka prebrzo me osvoi }e po~nam da se murtam, }e bidam opaka, }e re~am ne ako me pobara{; inaku za ni{to drugo na svetot. Vsu{nost, li~en Montagi, zacapana sum do u{i, pa moè{ da pomisli{ deka sum mnogu lesna. No veruvaj mi, gospodine, poverna }e bidam O ne kolni se vo mese~inata, nevernata luna {to mese~no se menuva na patekata kru`na, da ne ispadne neverna i qubovta tvoja. Romeo Vo {to da ti se zakolnam? Julija Ne kolni se vo ni{to, ili ako ve}e se kolne{, zakolni se vo sebe, idolot {to beskrajno go oboùvam, pa }e ti veruvam. Romeo Ako qubovta na srce {to mi leìJulija Nemoj, ne kolni se. Iako radost bezmerna mi nosi{ dogovorov no}e{en ne me raduva mnogu. Prebrz e, nerazmislen, nenadeen epten, nalik na molwa {to is~eznuva brgu u{te pred da kaè{ svetka. Mil moj, dobra no}. Ovaa pupka qubovna zree~kiot zdiv leten vo ubav cvet moè da ja rascuti na slednata sredba. Dobra no}, dobra no}. Mir neka ti se vsadi
578
Vilijam [EKSPIR
na srce ko spokojot {to go imam v gradi. Romeo O, zarem }e me ostavi{ bez uteha vaka? Julija Kakva uteha ve~erva od mene bara{? Romeo Zavet deka qubovta so qubov mi ja vra}a{. Julija Nepobaran u{te pobrzav da ti go dadam a sega bi sakala pak vo mene da e. Romeo
~esni, a celta brak, javi mi utre po liceto {to }e go ispratam da te sretne, kade i vo koe vreme ceremonijata da se svr{i pa seta sudbina svoja vo tvoi }e ja stavam race, i }e te sledam ko ma` moj do krajot na svetot. Doilkata (Od nadvor) Gospo|ice! Julija Idam vedna{. (Na Romeo) No ako ne si iskren te molamDoilkata
Saka{ da si go vrati{? Zo{to, mila? (Od nadvor) Gospo|ice! Julija Julija Za od srce povtorno da ti go dadam. A sepak go sakam ona {to ve}e go imam. Dare`livosta moja bez dno e kako more, i qubovta isto. [to pove}e davam pove}e ja imam; za{to neiscrpni se i dvete. (Doilkata vika odnadvor.) Slu{am {um od ku}ata. Sakan moj, zbogum.Idam, dado dobra! - Montagi mil, veren bidi. Po~ekaj malku; }e se vratam. (Izleguva.) Romeo O no}, no} blagoslovena! Se pla{am vo no}ta skrien, da ne e ova samo son, son preubav, preblaèn za da bide jave. (Se vra}a Julija.) Julija Tri zbora u{te, mil Romeo, pa dobra no} stvarno. Ako namerite qubovni navistina ti se Idam, idam. Po mene ne idi i na bolkata ostavi me svoja. Utre liceto go pra}am. Romeo @imi du{avaJulija Iljadapati dobra no}. (Izleguva.) Romeo Iljadapati pocrna bez tebe }e mi bide. Ko u~eni~e kon sakanata odi{ na krila ka~en a od nejze se vra}a{ poti{ten i smra~en. (Trgnuva da si odi.) (Se vra}a povtorno Julija.)
Romeo i Julija
579
Julija
Julija Psst, Romeo! Psst! O glas na sokolar da imam pa sokolot moj li~en da go domamam nazad. No ropstvoto e zaripnato a glasot ne e grlen, inaku pe{terata bi ja dupnala Ehoto kaj{to spie za glasot negov vozdu{est pozaripnat od mojov po Romeo bez prestan da vika. Romeo! Romeo Du{ata moja imeto glasno mi go vika. Kolku srebreno-slatko yvoni govorot na zaqubenite no}e ko najne`na muzika za izostren sluh! Julija Romeo! Romeo Mila? Julija Vo kolku ~asot utre ~ovekot da go pratam? Romeo Vo devet. Julija ]e bidam to~na. Dvaeset godini ima do toga{. Zaboraviv zo{to nazad te viknav. Romeo A da ostanam dodeka ne se seti{?
Nema da se setam samo za da sedi{ tuka za da ne zaboravam kolku sakam da sum so tebe. Romeo A za da ne se seti{ }e stojam ovde i }e zaboravam deka drug dom nekade ima. Julija Razdenuva. Sakam da be{e ve}e otiden ama sepak ne podaleku od pti~ka na palavo dete {to ja pu{ta da prvne malku od negovata dlanka ko plenik kutar a potoa so svilen konec nazad ja vra}a slobodata kratej}i & ja za{to ja saka. Romeo Bi sakal da ti sum tvoja pti~ka. Julija I jas isto. Sepak bi te ubila od galewa mnogu. Dobra no}, dobra no}. Razdelbata e tolku slatka taga {to do utre bi ti velela dobra no} bez dostaga. Romeo Neka son na klepki ti padne, spokoj na gradi. (Izleguva Julija.) Kamo da sum ti son i spokoj na gradite mladi. Kaj duhovnikot svoj odam da me pou~i. Sovet da mi dade za ubavinata {to mi se slu~i.
580 Scena 3
Vilijam [EKSPIR
Romeo Zdravo ìvo, o~e. Otec Lavrentij @iv da si mi ~edo. Koj jazik ran me pozdravuva tolku milo? Sinko, samo glavata vo koja nemiri se rojat tolku rano se prostuva od postelata svoja: griàta bdee vo o~ite na starcite ~esto, a kaj{to griàta grize, sonot ne fa}a mesto: no kaj{to mladosta ~ista, so misla lesna teloto go spruì, tamu son~ec zlaten caruva so pesna. Ottuka ranosta tvoja so sigurnost mi veli te krenale od postela nemiri te{ki, vreli: a ako ne e taka, toga{ nema zo{to da se lomam, jasno mi e deka Romeo voop{to ne se pribral doma. Romeo Vtorovo e to~no, po~inkata takva mi e mila. Otec Lavrentij Bog neka ti prosti, da ne si bil so Rozalina? Romeo So Rozalina nikako o~e, neka mi prosti adot, go zaboraviv toa ime i od toa ime jadot. Otec Lavrentij Takov te sakam sinko, no vo kakva si, toga{, ka{a? Romeo ]e ti kaàm o~e pred povtorno da me pra{a{: kaj du{manot moj bev na pija~ka i hrana, a tamu odnenade` nekoj dlaboka mi otvori
(Vleguva otec Lavrentij, so ko{nica) Otec Lavrentij Sivookoto utro na no}ta murtava & se sme{ka, osvetluvaj}i go istokot po obla~estata ple{ka, ko pijanica teteravi temnicata sura po patot kaj{to vrvi Titanovata tura. Sega, pred sonceto da grejne so sjajnata kosa denot da go pozdravi, da ja isu{i no}nata rosa, moram do ram da ja napolnam ko{nicava ve}e so zambaci, crkalo, blagorodno cve}e. Zemjata, majka na prirodata, grobnica e nivna, no grobov ovoj i utroba e divna, a od grobnicata od sekakvi sorti mladi se dojat, cicaat od prirodnite gradi, mnogu doblesti sekoj za sebe si tepa odli~ni duri, a razli~ni se sosem sepak. O blagoslovena e divnata lixba {to leì vo rasjeto, bilkite, kamewata, koga verno teì, za{to ni{to pod nebo ne raste tolku podlo {to na zemjata moè da mu dade tolku dobro; i ni{to tolku dobro {to zloupotrebeno se izopa~uva stra{no, stanuva zlo~leno. Doblesta stanuva porok, trgne li po lo{i dela a porokot nekoga{ so delo, do doblest se kreva. (Vleguva Romeo.) Pod ne`nata kora na cvetov no}en i otrov se krie no i lek mo}en, go mirisne{ li, te opiva, v ìvot te vra}a, no {tom go vkusi{, vo smrt sigurna te pra}a; dva zakrveni krala ko v bilka i vo ~ovekot se krijat dobriot i lo{iot èstoka bitka bijat; kaj{to lo{iot nad dobriot pobeda vadi, tamu vedna{ crvot na smrtta bilkata ja jadi.
Romeo i Julija
581
rana ko {to mu otvoriv i jas: spasuva~kata i nejzina i moja sega od pomo{ta zavisi i od bilkata sveta tvoja. Vo sebe omraza nemam, o~e: srcevo mi e lesno za{to i za du{manot, bez zadr{ka te molam ~esno. Otec Lavrentij Bidi jasen sinko, jasnost od du{a neka ti rosi, ne~istata ispoved, ne~ist oprost nosi. Romeo
od solzata stara {to u{te isu{ena ne e. Ako ti be{e ti, a makive tvoi od sevte toga{ i ti i makite za Rozalinda bevte. Ako navistina si smenet, toga{ mislava vaì: i ènite smeat da gre{at {tom slabaci se site maì. Romeo Ti ~esto me kore{e zaradi Rozalina. Otec Lavrentij [to se gubi{ a ne {to qubi{, budaletinko fina. Romeo
Toga{ najjasno znaj qubovta naj~ista mi se veti na ubavata }erka od bogatiot Kapuleti: ko jas {to ja qubam, taka i taa me qubi se e sploteno, osven ona {to ti treba da go sploti{ so brak svet; koga, kako i kade se sretnavme, pobaravme i zbor se dade }e ti kaàm popat, a sega molbive ~uj gi moi sakam u{te deneska vo svet brak da n# spoi{. Otec Lavrentij Gospode boè, zarem tolku brgu umot si go smeni? Zarem Rozalina kolku do v~era srceto {to ti go pleni sega odedna{ ja nema? Zna~i qubovta kaj site mladi ne od srceto, tuku od o~ite im ~adi. Isuse, Mario sveta, kolkava reka solena ti mina niz obrazot bled samo za taa pusta Rozalina! Kolku voda solena potro{ena za xabe za na krajot qubovta blantava da stane. Sonceto u{te od neboto vozdi{kite ti gi ~isti pla~ot tvoj star u{te vo u{ive mi se bistri: gledaj, na obrazot u{te damka ti se lee
Saka{e v grob taa qubov da mi svene. Otec Lavrentij No ne edna da umre za druga da se krene. Romeo Te molam, ne kori me, nejze sega ja qubam, po milost i qubov vo soodvetna e ruba i, za razlika od drugata, ne sakam da ja gubam. Otec Lavrentij Prvata znae{e, more duri i beter, deka qubovta ti e prikazna sro~ena vo veter: ama ajde, stoumniku mlad, eve so tebe idam, na nekoj na~in tvoj pomo{nik, da ti bidam, za{to na krajot, moè brakov da prerasne vo ubost omrazata me|u domovite vo naj~ista qubov! Romeo Da odime, mnogu i se brza na mojata la|a.
582
Otec Lavrentij
Vilijam [EKSPIR
Scena 4
(Vleguvaat Benvolio i Merkucio) Merkucio Kade e ovoj Romeo, da mu se snevidi? Ne si dojde doma no}eska? Benvolio Doma kaj tatko mu - ne. Razgovarav so negoviot sluga. Merkucio Onaa ista bleda-krpa, tvrda na srce devojka, onaa Rozalina, go ma~i, ne mu dava da zdivne. Sigurno }e se {ekne. Benvolio Tibalt, rodnina na stariot Kapuleti, isprati pismo do domot na negoviot tatko. Merkucio Go vika na dvoboj, {to drugo. Benvolio Romeo sigurno }e mu odgovori. Merkucio Sekoj ~ovek {to znae da pi{uva moè da mu odgovori. Benvolio Da, ama toj, na predizvikot od pi{uva~ot na pismoto, so predizvik }e mu odgovori. Merkucio More te{ko na Romeo, pa toj ve}e e mrtov, proboden od crnoto oko na belata devojka, zastrelan so qubovna pesna vo uvoto, pogoden srede v srce so strelata na onoj
Poleka. Brzata ku~ka slepi ku~iwa ra|a. (Izleguvaat.)
Romeo i Julija
583
slep pili{tarec. Zarem takov ma` moè da mu izleze na Tiblat na kar{ilak? Benvolio Zo{to pak da ne, {to e toj Tibalt?
tra |upka, Elena i Hera prosta~ki i bludnici, a Tizba sivooka ili taka ne{to, ama ni{to posebno. Gospodine Romeo, bon ùr, da te pozdravam francuski za tvoite francuski krpi: dobro ni go spopika sno{ti. Romeo
Merkucio Pa ne e ba{ od ma~e ka{li~e. Smel ma` e, vistinski vitez. Se me~uva kako {to ti pee{ po noti. Vnimava na taktot, intervalite, ritamot. Pauzite kaj nego se mnogu kusi, eden, dva a na tri me~ot ti go nurnuva v gradi. Vistinski kasap e so svileni petlici, megdanxija nad megdanxiite, blagorodnik prva liga, znalec na besmrtnoto pasado, pa na punto riverso, pa na hai! Benvolio Na {to? Merkucio Merkucio More neka se nosat site tie ~uknati, voobrazeni pr~lovci, site tie majstori na naglasokot! >>@imi Isus, izvonreden me~, izvonredno visok ~ovek, izvonredno dobra kurva!<< Zarem ne e za àlewe, kosko moja stara, {to tolku ni letkaat pred nos ovie tu|inski mu{i~ki, ovie peder~iwa, ovie svileni majmun~iwa koi tolku se dràt do modata {to ne moàt madro da sednat na starite klupi. O koskite nivni, koskite. (Vleguva Romeo.) Benvolio Eve go Romeo, eve go Romeo. Merkucio Bez svojata ikra, kako isu{ena haringa. O meso, meso, mnogu si mi oribeno! Sega e za pesnite {to Petrarka gi vade{e od rakav: Laura vo sporedba so negovata sakana e obi~na sadopera~ka, iako ima{e podobar qubovnik da ja opee; Didona gnasa, KleopaToa e isto kako da se kaè, deka koga nekoj e zafaten kako tebe, mora da se vitka. Romeo Misli{ zaradi poklonot? Merkucio Mnogu qubezno pogodi. Romeo Mnogu u~tivo objasnuvawe. Merkucio Jas sum cvetot na u~tivosta. Romeo Koj cvet? Dobro utro na dvajcata, kako vi go spopikav? Merkuico Ne se pravi na udren, gospodine. Pobegna od nas, ete kako ni go spopika. Romeo Prosti mi, dobar Merkucio, imav mnogu rabota, a koga si zafaten, lesno se zaborava na u~tivosta.
584
Merkucio Rozata. Romeo
Vilijam [EKSPIR
Romeo Ne, ne kasaj, gusane dobar! Merkucio Dosetlivosta ti e gor~liva kako kiselo jabolko, sok {to podzapira v grlo. Romeo Zarem sokot od jabolka ne odi so sladok gusan kakov {to si ti? Merkucio Dosetlivosta ti e rastegliva ko jare{ka koà, od eden palec se rastegnuva po cel lakt. Romeo Bi sakal da ja rastegnam do zborot koj{to zaka~en na gusanot }e dokaè deka ti si nepristoen gusan. Merkucio
Toga{ sandalata mi e zakitena so dobar cvet. Merkucio Bistar si, nema {to, ako prodolì{ da si vaka bister, }e si ja iznosi{ sandalata, |onot }e ti se izliè, i }e si ostane{, prosto re~eno, bos. Romeo Prosta {ega, nema {to, poprosta zdravje! Merkucio Zastani me|u nas, dobar Benvolio, }e mi crkne duhovitosta! Romeo [ibaj ja i podbodnuvaj ja, {ibaj ja i podbodnuvaj ja ili }e objavam deka si gotov! Merkucio Ako treba dvata na{i uma da se trkaat ko vo potera po divi guski, toga{ sum gotov: oti vo tvojot um ima pet pati pove}e divi guski otkolku vo mojot. Dali nekoga{ sum bil so tebe po guski? Romeo A za {to drugo si bil so mene ako ne za guski? Merkucio Za ova bi te griznal za uvo.
Pa zarem ne e ova poubavo otkolku da mi leleka{ od qubov? Sega si dru{tven, sega si Romeo; sega si ona {to si i po odnesuvawe i po priroda, bidej}i onaa pla~liva qubov e kako nekoj nagonski divjak {to tr~a gore dolu so patlakot za da ja zatne prvata dupka na koja }e naide. Benvolio Tolku e dosta, dosta e! Merkucio Saka{ da prestanam so prikaznata protiv svoja volja? Benvolio Inaku }e ja izdolì{ do Rim i nazad.
Romeo i Julija
585
Merkucio Se laè{, imav namera da ja skusam za{to stignav do samoto dno na prikaznata i navistina ne mislev u{te da ja dlabam. (Vleguva Doilkata so svojot pomo{nik Petar.) Romeo Vidi, dobra brodska oprema. Edro, edro.
to~no na pladnevniot zarezok. Doilkata Kako ne vi e sram, {to ~ovek ste vie? Romeo ôvek, blagorodna gospo|o, {to bog go sozdal sam da se rasipuva. Doilkata
Merkucio Dve, dve: ko{ula i nametka. Doilkata Petar! Petar Na usluga! Doilkata Lepezata, Petar. Merkucio Daj i Petre, da si go skrie liceto za{to liceto na lepezata e poubavo. Doilkata Bog da vi dade dobro utro, gospoda. Merkucio Bog da ti dade dobar den, ubava gospo|o. Benvolio Doilkata ]e go vikne na ve~era. Ve}e e den? Merkucio Merkucio U{te malku }e se stemni, vi velam, za{to bludnata kazalka na son~eviot mera~ sega e Podvodnica, podvodnica, podvodnica! Drète ja! Dobro re~eno. Merkucio Najlo{oto dobro, dobro sfateno, nema {to! Mudro! Mudro! Doilkata Ako vie ste toj, gospodine, sakam na samo da razgovaram so vas. Dobro re~eno, ìmi krstov. Sam da se rasipuva, rekovte, ne? Gospoda. Moè nekoj da mi kaè kade moàm da go najdam mladiot Romeo? Romeo Bi moèl da vi kaàm, ama mladiot Romeo }e bide postar koga }e go najdete odo{to bil koga ste po~nale da go barate. Jas sum najmladiot pod toa ime, vo nedostig na polo{. Doilkata
586
Romeo Na {to nabasa? Merkucio
Vilijam [EKSPIR
me dupi kako saka. Petar Ne vidov nikoj da ve dupi kako saka. A da videv, vedna{ }e go izvle~ev me~ot. Tvrdam deka smeam da go izvle~am me~ot brzo kako sekoj drug ma` koga nekoja dobra kavga }e mi dade mo`nost a zakonot e na moja strana. Doilkata @imi gospod, tolku sum gnevna {to seta se tresam od lutina. Gad eden krastosan! Ve molam za eden zbor, gospodine. Kako {to vi rekov, mojata mlada gospodarka mi naredi da ve najdam. Ona {to mi go naredi da vi go kaàm }e go zadràm za sebe. No prvin, dozvolete da vi kaàm, ako mislite, {to se veli, da ja vle~ete za nos toa, velat, }e bide golem rezil za{to gospo|icata e mlada; pa zatoa ako bidete dvoli~en so nea, toa bi bilo mnogu nepristojno odnesuvawe kon koja i da e mlada gospo|ica, sram neviden, {to se veli. Romeo
Ne na zajak, gospodine, tuku na zaja~ica, gospodine, vo posna pita, koja e bajata i muvlosana u{te pred da se jade. [eta pokraj niv i pee. Zaja~icata stara, zaja~icata stara dobra e vo post {tom ti se dade. Ama zaja~icata stara, ne vredi ni para ako e rasipana pred da se jade. Romeo, doa|a{ vo ku}ata na tatko ti? Odime tamu na ru~ek. Romeo Eve me vedna{ po vas. Merkucio Zbogum gospo|o stara, zbogum gospo|o, gospo|o, gospo|o. (Izleguvaat Merkucio i Benvolio.) Doilkata Ve molam, gospodine, koj be{e ovoj so~en bezobraznik poln so ujdurmi? Romeo Gospodin, dadilko, koj{to saka da se slu{a samiot sebesi i pove}e }e vi iznaprikaè za edna minuta otkolku {to }e ~ue od drug za mesec dena. Doilkata Samo neka gugne ne{to protiv mene, }e mu go doteram umot, pa makar da e stopati pojak od mene; dvaeset takvi apa{i gi nosam so malo prste; ako ne moàm jas, }e najdam nekoj koj moè. Bednik nizaeden, ne mu sum jas edna od negovite kurvi, edna od negovite glupi guski (Se vrti kon Petar) a ti stoi{ tuka ko misir i ostava{ sekoj bagabont da
Dadilko, prepora~aj me kaj tvojata gospo|ica i gospodarka. Kaì i deka izjavuvam... Doilkata Srcence edno! Navistina }e i kaàm. Gospode, ama }e se izraduva. Romeo [to }e i kaè{, dadilko? Pa ti ne me ni slu{a{! Doilkata ]e i kaàm, gospodine, deka izjavuvate, a toa, kolku {to mi fa}a umot, e blagorodna ponuda.
Romeo i Julija
587
Romeo Kaète i da najde na~in na ispoved popladnevo da dojde a tamu vo }elijata na otec Lavrentij toj }e ja ispoveda i }e n# ven~a. Eve ti za trudot. Doilkata Ni para gospodine vi ne}am. Romeo Zemi de, zemi koga ti velam. Doilkata
vera ko ~elik. Doilkata Dobro, gospodine. Gospodarkata moja e najslatka gospo|ica, gospode, koga }e mi tekne kolku be{e zborliva kako mala. O, ima vo gradot eden blagorodnik, nekojsi Paris, koj{to s# bi storil da ja dobie: ama nejze, du{i~ka edna mila, gajle i e za nego kolku za nekoj kreka~, za vistinki kreka~. Ponekoga{ ja lutam, i velam Paris pove}e i li~i, ama vi velam, koga }e i re~am taka, celata pobleduva, ko najbela krpa stanuva. Zarem rozmarinot i Romeo ne po~nuvaat na ista bukva? Romeo
Deneska popladne, gospodine, }e dojde tamu. Po~nuvaat pa {to? Na r po~nuvaat. Romeo Doilkata A ti ~ekaj zad yidot od opatijata, dobra dado, u{te vo tekot na ovoj ~as mojot sluga }e dojde i }e ti donese skali napraveni od jaè, koi do vrvot na sre}ata }e me donesat vo no}ta tajna. Zbogum, bidi verna, a za toa jas }e ti go nagradam trudot. Zbogum. Pozdravi ja gospodarkata tvoja. Doilkata Doilkata Gospod na nebo neka ve blagoslovi, slu{nete gospodine. Romeo [to saka{ da mi kaè{, dadilko mila? Doilkata Dali ~ovekot va{ e siguren? Za{to velat dvajca ~uvaat tajna ako go trgnat tretiot. Romeo Ti garantiram deka mojot ~ovek e tvrd na Odime, brzo! (Izleguvaat.) Povelete. Doilkata Sekako, iljada pati.: Petar! Petar E, de~ko, ku~e{kite imiwa po~nuvaat na r - ama znam, va{eto ime po~nuva so druga bukva, ne? A taa napi{a prekrasni stihovi za toa, za vas i za rozmarinot, milina da vi e da gi slu{nete. Romeo Pozdravete mi ja va{ata gospo|ica.
588 Scena 5
(Vleguva Julija.) Julija
Vilijam [EKSPIR
Julija Kamo koskive moi da gi ima{, a jas tvoite vesti: ajde, zboruvaj, te molam, dadi~ke moja, zboruvaj! Doilkata Gospode, ama i se brza, ne moè{ malku da se strpi{? Zarem ne gleda{ deka odvaj di{am? Julija Kako odvaj di{e{ koga di{ej}i mi veli{ deka odvaj di{e{? Izvinuvaweto tvoe za docneweto podolgo e od prikaznata so koja se izvinuva{. Dobri se vestite ili lo{i? Odgovori mi na ova kaì da ili ne a za detalite }e po~ekam. Samo kaì, dobri se ili lo{i? Doilkata E pa, napravi naiven izbor, ne znae{ da izbira{ ma`. Romeo! Ne ne, ne iako liceto mu e poubavo od drugite maì, iako nogata gi nadminuva nozete na drugite maì, a racete, stapalata i stasot, iako za niv ne treba da se zboruva, mu se nesporedlivi. Ne e cvet na u~tivosta, no ti garantiram deka e krotok kako jagne. Odi po svojot pat, devojko, sluì mu na boga. [to, zarem ve}e ru~avte? Julija Ne, ne. Ama seto ova i prethodno go znaev. [to veli toj za ven~avkata na{a, za toa {to veli? Doilkata
Ot~uka devet koga doilkata ja prativ, veti za polovina ~as }e se vrati, moè ne go na{la; ne, ni slu~ajno; o, pa taa kuca, glasnicite na qubovta se misli {to desetpati se pobrzi od son~evite zraci, koga senkite gi teraat preku temnite gori. Zatoa lekokrili gulabi qubovta ja vozat, i zatoa brzokrilen e Kupidon ko veter; sega sonceto e na vrvot najvisok od dene{niot svoj pat, a od devet do dvanaeset tri dolgi ~asa ima, a nejze ja nema. Da ima ~uvstva i mlade{ka krv topla ko topka taa bi letala sega, zborovite moi na sakaniot bi mu gi frlala a negoviite mene; no starite lu|e nebare su{testva mrtvi, ko olovo se nesmasni, te{ki, na bavnosta `rtvi. (Vleguvaat Doilkata so Petar.) Eve ja, gospode, o dadilke slatka, {to ima da mi kaè{? Go sretna li? Trgni mi go ovoj od pred o~i. Doilkata Petre, zastani kaj portata. Julija Sega dadilko dobra, slatka. O boè, {to mi si tolku ta`na? Ako se vestite ta`ni, veselo kaì mi gi. A ako se ta`ni, ja srami{ muzikata od slatki vesti svirej}i ja so tolku kiselo lice. Doilkata Premorena sum, daj mi malku da zdivnam, sekoe kov~e me boli. Tr~av ko luda!
Gospode, ama me boli glavata, da ne treba da ja smenam? Kluka nebare na dvaeset par~iwa }e prsne. A i grbov od ovaa strana, lele grbov, lele,
Romeo i Julija
589
Grev }e nosi{ na du{a {to me prati smrtta tr~aj}i vamu-tamu da si ja najdam. Julija Od du{a mi e àl {to ne ti e arno. Mila, mila, mila dadi~ko, {to veli mojot sakan? Doilkata Tvojot sakan veli kako ~esen gospodin, i kako qubezen, i kako pristoen i kako zgoden a ti tvrdam i kako doblesen. Kade e majka ti? Julija Kade e majka mi? Taa e doma. Kade drugo mesto bi bila? Kolku ~udno mi odgovara{: tvojot sakan veli kako ~esen gospodin, Kade e majka ti? Doilkata O majko mori mila bo`ja, vidi ja ti nea, {to si tolku lo{a? Ova li e melemot za moite bolni koski? Od sega pile sama da si gi nosi{ porakite! Julija Dosta mati{, kaì {to veli Romeo! Doilkata Smee{ deneska da odi{ na ispoved? Julija Smeam. Doilkata Toga{ pobrzaj do }elijata na otec Lavrentij, tamu te ~eka maòt {to }e te napravi èna. Sega krvta gre{na v lice ti jurna,
no na vesta vtora pocrveno }e ti bide. Odi v crkva; jas po drug pat moram, da ja zemam skalata po koja tvojot sakan }e se ka~i so primrakot vo pti~joto gnezdo. Crn~am, r,mbam za sre}noto tvoe pladne ama ve~erva tovarot i na tvojot grb }e padne. Odam na ru~ek a ti }elijata ja odbra. Julija Visoka sre}a odbrav. Zbogum dadilko dobra. (Izleguvaat.)
590 Scena 6
Vilijam [EKSPIR
Julija I nemu dobro ve~er, inaku zo{to da mi blagodari? Romeo
(Vleguvaat otecot i Romeo.) Otec Lavrentij Nasmevni se nebo na ovoj svet ~in, za dnite idni da ne ne koraat so taga. Romeo Amin, amin, no kakva i da dojde taga, taa nema da ja nadomesti razmenata na radost od samo mig eden kus pominat so nea: ti samo spoj ni gi racete so zborovi sveti pa smrtta {to qubovta ja jade neka svoeto go pravi. Mene mi e dovolno da si ja nare~am svoja. Otec Lavrentij Sre}ite navrapiti, navrapito se gasat vo triumfot svoj umiraat ko barutot i ognot vo bakne` {to ginat. I najblagiot med ni stanuva gaden zaradi slasta svoja i so vkusot ja ni{ti gladta na{a. Zatoa qubi umereno, taka qubovta trae dolgo, prebrziot ko bavniot stignuvaat docna. (Vleguva Julija zabrzana i go pregrnuva Romeo.) Eve ja gospo|icata. O tolku lesna noga ne }e go izodi nikoga{ ìvotnoto trwe; zaqubeniot moè da vjava na svila {to leèrno ree na letniot vozduh bez da padne, tolku e lesna suetnosta. Julija Dobro ve~er, o~e moj duhoven. Otec Lavrentij Romeo, }erko, za obajcata }e ti se zablagodari.
Ah, Julija, ako merkata na sre}ata tvoja e preminata kako mojata, i ako so zbor podobro znae{ da ja zakiti{, toga{ razblaì go so zdivot vozduhot ovde a bogatata muzika na tvojot glas blaènstvoto neka go otkrie {to obajcata go primame so ovaa mila sredba. Julija Srceto, pobogato so sodrìna, a ne so zborovi, ne so ukrasot tuku so su{tinata se fali. samo pita~ite bogatstvoto da si go izbrojat moàt a qubovta moja tolku e rasko{na {to ne moàm ni polovina da soberam od aznoto svoe. Otec Lavrentij Dojdete so mene, }e pobrzam so ~inot. Ne smeete sami da ostanete zaedno duri crkvata sveta ne ve spoi vo edno. (Izleguvaat.)
în TRETI
Scena 1
(Vleguvaat Merkucio so paòt, Benvolio so negovi lu|e.)
Benvolio Te molam, dobar Merkucio, da si odime, denot e èòk, Kapuletite nadvor, gi sretneme li, ne ni gi gine kavga za{to vo è{ki dni, poludenata krv vrie. Merkucio Ti si mi ko onie ~uknatite {to a }e go pre~ekorat pragot od nekoja kr~ma, vedna{ udiraat so me~ot po masa i velat Ne daj boè nekoga{ da mi treba{, no {tom vtorata ~a{a im udri v glava vedna{ go vadat na prviot pred sebe bez nikakva potreba. Benvolio Ti li~am jas na takov? Merkucio E ne, ne li~i{. I tebe ti vrie krvta ko na sekoj tvoj vrsnik vo Italija; ne ti treba mnogu da ja zagubi{ glavata pa da ne znae{ {to pravi{ i obratno, malku ti treba da ne znae{ {to pravi{ pa da ja zagubi{ glavata. Benvolio I toga{? Merkucio I toga{ dovolno e da se najdete dvajca takvi pa dvajcata nabrgu da ve snema za{to me|usebno }e se ispoubiete. Eve ti, na primer, ti bi fatil kavga so ~ovek samo
zatoa {to toj ima vlakno pove}e ili vlakno pomalku vo bradata. Ti bi se karal so nekogo zatoa {to kr{i le{nici a izgovor }e ti bide toa {to o~ite ti imale le{nikova boja. Koi o~i, osven takvite, bi videle vo toa povod za kavga? Glavata ti e polna so kavgi ko jajceto so òl~ki iako zaradi ujot kavgaxiski, tolku ti e {a{ardisana {to od jajce stanala smatok. Si se karal so filjan ~ovek samo zatoa {to kutriot se iska{lal na ulica i pritoa ti go razbudil pesot {to spiel optegnat na sonce. Ne se ima{ ispokarano so eden terzija samo zatoa {to noviot elek go nosel pred Veligden? A so drug samo zatoa {to gi nosel novite ~evli so stari vrvci? Ti najde da mi popuva{ deka jas sum bil kavgaxija! Benvolio Da bev kavgaxija kako tebe, glavata ne }e mi vrede{e ni pet pari. Merkucio Misli{ sega pove}e ti vredi? Gluposti! Vleguvaat Tibalt, Petru~io, i drugi. Benvolio Gluposti ili ne, eve gi Kapuletite. Merkucio Kapuleti, Mapuleti, ba{ mi e gajle.
592
Tibalt
Vilijam [EKSPIR
Za ni~ij }ef ne otstapuvam ni peda. (Vleguva Romeo.) Tibalt Opa! Od vas ne baram ni{to, gospodine. Eve go moeto mom~e.. Merkucio
(Na Petru~io i drugite) Stojte do mene, za{to }e im se obratam. (Na Montagi) Gospoda, dobro ve~er. Samo zbor so eden od vas. Merkucio Samo zbor so eden od nas? Udvojte go vi se molam so u{te ne{to pa neka bide zbor i eden udar. Tibalt I na toa sum podgotven, gospodine, ako mi dadete mo`nost. Merkucio A da si najdete mo`nost bez da vi bide dadena? Tibalt Merkucio, ti i Romeo duvate vo ista gajda. Merkucio Duvame vo ista gajda? [to, da ne misli{ od nas da napravi{ ~ift gajdaxii? Duduk eden gajdaxiski! Ako saka{ toa od nas da napravi{, toga{ od dudukot }e slu{a{ samo zavivawe. (Se fa}a za me~ot) Ova mi e dudukot; od zvukot negov, boga mi, ima da zaigra{. Skokaj sega, dudu~i{te edno! Benvolio Razgovarame ovde kaj{to vrie od lu|e. Ili da se povle~eme vo nekoe pomirno mesto, ili sporot re{avajte go smireno i ladno ili da si odime. Site o~i kon nas se svrteni. Merkucio O~ite se za gledawe, pa neka se xarat.
Neka me obesat gospodine ako toj potr~ko e va{. Ama na kar{ilak izlezete mu, pa }e vidite {to e toa megdanxija.. Vo taa smisla samo, va{ata milost moè da go vika mom~e. Tibalt Romeo, qubovta {to kon tebe ja imam ne se iskaùva poinaku osven so zborot: podlec! Romeo Tibalt, pri~inata poradi koja moram da te sakam go pravda donekade zauzduvaweto na gnevot pri vakov pozdrav. Jas ne sum podlec. Zatoa zbogum. Gledam deka ne me pooznava{. Tibalt Mom~e, ova nema navredite da mi gi trgne {to ti mi gi nanese. Zatoa zapri i vadi go me~ot! Romeo Nikoga{ ne sum te navredil se kolnam, tuku te sakam pove}e odo{to si misli{ iako pri~inata ne ja znae{ za mojata qubov. Zatoa dobar Kapuleti, ime {to ko svoeto go sakam, zadovoli se so ova {to go rekov. Merkucio (Go vadi me~ot) O ligavost, ne~esna, nemturska, podla!
Romeo i Julija
593
Merkucio
Samo ala stakato nejze ja pere. Tibalt, staorsko stra{ilo, ajde, }e igra{? Tibalt [to bara{ pak ti od mene? Merkucio Ni{to caru na ma~kite, samo eden od tvoite devet ìvoti. So nego mislam brgu da zavr{am a ako bide potrebno posle toa od ostanatite osum da napravam suva pastrma. Vadi go od kanija me~ot za u{i! Brzni velam, da ne ti se najde pobrzo mojot me|u u{i! Tibalt Da ne si ranet?
Proboden sum. ûma da gi sotre dvete va{i ku}i! Gotov sum. A toj zamina bez vlakno da mu fali? Benvolio
Merkucio Samo grebnatina, grebnatina samo; ama, dovolna sosem. Kade mi e paòt? Trk po doktor, gnaso! (Izleguva Paòt.) Romeo
(Go vadi me~ot) Poveli! Drì se, ~oveku. Ranata ne e tolku stra{na. Romeo Merkucio Merkucio dobar, vrati go me~ot. Merkucio (Na Tibalt) Da go vidam gospodine tvojot pasado. (Se borat.) Romeo (Go vadi me~ot) Vadi go me~ot, Benvolio. Da gi razdvoime. Sramete se, gospoda. Rezil ste na svetot. Tibalt, Merkucio, Vojvodata zabrani strogo sekakvi kavgi po ulicite na Verona. Stojte, dosta, Tibalt, Merkucio! Romeo uspeva da im gi svrti me~ovite nadolu i vletuva me|u niv. Tibalt go proboduva Merkucio pod rakata na Romeo. Petru~io Da begame, Tibalt! (Izleguvaat Tibalt, Petru~io i nivnite drugari.) Ne e dlaboka kako bunar, nitu {iroka ko crkovni porti, no sepak e dovolna. ]e posluì. Pra{aj za mene utre i }e me najde{ na grobi{ta. Mi go zbiberija na ovoj svet. ûma da gi sotre dvete va{i ku}i. Plukam na svetot koga pes eden, ma~ka, staorec, glu{ec vaka smrtno moè da izgrebat ~ovek! Razvratnik, apa{, podlec, {to se tepa so smetka! Zo{to, ìti s#, se vme{a me|u nas? Me probode pod tvojata raka. Romeo Najdobroto go sakav. Merkucio Vnesi me vo nekoja ku}a, Benvolio, ili }e padnam. ûma vrz va{ite dve ku}i. Od mene napravija za crvjata hrana. Si go dobiv i toa zdravo. Va{ite ku}i! (Izleguvaat site osven Romeo.)
594
Romeo
Vilijam [EKSPIR
Romeo Toa ova }e go re{i. Se borat. Tibalt e proboden. Pa|a i umira. Benvolio Romeo, begaj, da te nema. Gradot e na noze, Tibalt mrtov. Ne stoi ko zdrven. Vojvodata na smrt }e te osudi ako te fatat. Odi, begaj, da te nema. Romeo
Ovoj gospodin, na vojvodata sojuznik blizok, moj prijatel veren, so smrtna se zdobi rana zaradi mene, navredite na Tibalt mojot go izvalkaa ugled. Tibalt, {to ~as nepoln mi e rodnina! O Julio slatka, tvojata ubavina od mene napravi èna i ~elikot na hrabrosta mi go r|osa sosem. (Vleguva Benvolio.) Benvolio O Romeo, Romeo, hrabriot Merkucio e mrtov! Toj {irokograd duh kon oblacite letna, preziraj}i ja zemjata mnogu pred vreme. Romeo Crnata kob na denov bez drugi zla nema da projde, po ova znam drugo zlo }e dojde. (Vleguva Tibalt.) Benvolio Eve go se vra}a razbesnetiot Tibalt. Romeo @iv i pobednik a Merkucio mrtov! Begaj na nebo u~tiva blagost neka sega gnev ognen mene me vodi. A sega Tibalt, nazad zemi si go ona tvoe podlec {to preeska v lice mi go frli, za{to du{ata na Merkucio u{te nad glavite ni ree ~ekaj}i ja tvojata da & pravi dru{tvo. Ili ti ili jas ili obajcata }e trgneme so nego. Tibalt
O, jas sum {utot na sudbinata! Benvolio [to stoi{ u{te? (Romeo zaminuva.) (Vleguvaat gra|ani.) Prviot gra|anin Na kade pobegna ubiecot na Merkucio? Kade pobegnaTibalt, ubiecot gnasen? Benvolio Ovoj ovde e Tibalt. Prviot gra|anin (Na Tibalt) Stanuvaj, gospodine, trgnuvaj po mene. Vo imeto na vojvodata ti velam, napred. (Vleguvaat Vojvodata, stariot Montagi, Kapuleti,nivnite èni i drugi.) Vojvodata Kade se bezo~nicite megdanov {to go po~naa? Benvolio
Ti tikvaru zelen drugar ovde mu be{e pa drugar bidi mu i tamu.
O vojvodo blagoroden, cel }e ti go kaàm nesre}en tek na fatalnava kavga.
Romeo i Julija
595
ôvekov legnat ovde ubien e od Romeo koj{to pak rodninata tvoj go ubi, hrabriot Merkucio. G-|a Kapuleti Tibalt, vnu~ko moj, o ~edo na bratot moj! O vojvodo, O gospodaru, maù! O, proleana e krvta na mojot mil vnuk! Vojvodo, ìti gospod, za krvta na{a Montagi krvnina neka dade! O vnu~ko, vnu~ko! Vojvodata Benvolio, koj ja zapo~na kavgata? Benvolio Tibalt, ubieniov ovde, kogo rakata na Romeo go ubi. Romeo, so ubavi zborovi go smiruva{e, go ubeduva{e vo besmislata na sporot, na mo}niot gnev tvoj mu ukaùva{e. Seto ova izrazeno so krotka re~, smiren pogled, vozdrànost smerna ne moè{e da ja skroti neskrotlivata òl~nost na Tibalt, gluviot za mir, tuku toj navali so ostriot ~elik vrz gradite na hrabriot Merkucio koj{to, zbesnat i samiot, ne mu ostana dolèn, tuku so vojni~ki prezir so ednata raka smrtta ladna ja odbiva{e, a so drugata na Tibalt mu ja vra}a{e ~ija ve{tina na toa vozvra}a{e. Romeo toga{ svika: Stojte, prijateli, prijateli razdvojte se! I pobrzo od jazikot svoj so me~ot me~ovite kobni im gi svrti dolu, i me|u niv vleta, no pod negovata raka so nepravilen udar Tibalt ìvotot go skrati na stameniot Merkucio, pa pobegna Tibalt i po edno vreme pak se vrati kaj Romeo koj{to obzemen be{e od stra{na strast za
odmazda nadojdena vo nego kako molwa; pred me~ot da go izvadam i da gi razdelam stameniot Tibalt be{e mrtov a Romeo se zavrte i zbri{a. Ako ne be{e vaka, neka prestanam da di{am. G-|a Kapuleti Toj e rodnina na Montagi. Normalno e da laè; vistinata ne e takva. Sigurno dvaesetmina se tepale vo bitkata mrtva, dvaesetmina se nafrlile na edna sirota `rtva. Pravda baram vojvodo, za Pravda pred tebe se boram Romeo Tibalta go ubi, Romeo da umre mora. Vojvodata Romeo go ubi nego, toj Merkucio go skrati. Koj treba sega za smrtta negova da plati? Montagi Ne Romeo, vojvodo. Toj prijatel na Merkucuo be{e. Toj samo dolgot zakonski go zede, ìvotot na Tibalt. Vojvodata A bidej}i za toa se pla}a vedna{ nego vo progonstvo go pra}am. Va{ata omraza {to dolgo ubiva i koli najposle surovo i moja krv proli. No tolku stroga kazna }e ve kolka {to site }e se kaete za mojata bolka. ]e bidam gluv za site pravdawa i molbi pa makar pla~ele i vodele razni borbi. Od toa }e nema ni{to. Neka Romeo zamine vedna{ inaku potoa e mrtov, {tom go najdat edna{. Nosete go trupov i ~ujte me bez pcosti: milosta ubiva ako na ubiecot mu se prosti. (Izleguvaat so teloto na Tibalt.)
596 Scena 2
(Vleguva Julija, sama.) Julija
Vilijam [EKSPIR
{to Romeo te prati da gi zeme{? Doilkata Da, da. Skalite od jaè. Julija Te{ko mene, {to e novo? Zo{to racete gi kr{i{? Doilkata Ama den crn, toj e mrtov, mrtov, mrtov. Gotovi sme, gospo|ice, propadnavme. O nesre}en den, nego go nema, ubien e, mrtov. Julija Moè li neboto da e tolku lo{o? Doilkata Romeo moè, ako neboto ne moè. O Romeo, Romeo koj bi pomislil deka ova e mo`no Romeo? Julija Koj |avol si {to vaka te{ko me ma~i{? Vakvo ma~ewe ni vo pekolot ognen nema. Dali Romeo se ubil? Kaì da samo i toa {turo da pootrovno }e mi bide od pogledot otrovonosen na stra{niot zmej. Jas ne sum jas ako takvo da postoi, ili ako sklopeni se o~ite {to te teraat da da re~e{. Ako e ubien re~i da ako ne e, ne Kusoto da ili ne za propasta re{avaat moja ili za spasot. Doilkata Ranata ja vidov, so svoi o~i ja vidov, (Boè sokri ja) ovde, na gradite ma{ki, o, sirot trup, krvav trup sirot, bled, bled ko krpa, vo krv oblean siot, vo krv zasirena. Toga{ se onesvestiv.
Galopirajte brzo, o ognono`ni vranci, kon konakot Feba. Kolesni~ar takov ko Faeton bi ve {ibal se do zapad, i no} temna bi se spu{tila vedna{. Ra{iri go perdeto gusto, o no}, na qubovta jatak, za da se sklopat denskite o~i, a Romeo v pregrad, neviden i ne~uen, mi padne. Qubovnicite obredot quboven go vr{at na svetlinata od ubavinata svoja, a ako qubovta e slepa toga{ no}ta najmnogu i prilega. Dojdi no} li~na, ti temno-obrazna gospo|o seta vo crno i nau~i me kako da go zagubam dobieniot me~ {to se igra za ~ift ~isti devstvenosti. Obgrli ja krvta nemaèna vo obrazot {to mi blika so pla{tot svoj crn, duri plahata qubov ne se drzne vo ~inot na vistinska qubov smernost da vidi; dojdi no}, dojdi Romeo, ti denu vo no}ta! Za{to }e leè{ vrz krilata na no}ta pobel od nov sneg na grbot od gavran: dojdi no} ne`na, crnove|a, zaqubena, no}, dojdi, daj mi go mojot Romeo, a koga }e umre, zemi go i iseckaj go vo yvezdi~ki mali, pa neka go razubavi likot nebesen za siot svet vo no}ta da se vqubi i da prestane da go slavi presvetloto sonce. O si kupiv qubovna palata, ama u{te ne sum vselena; i iako sum prodadena, u{te ne sum prevzemena. Dolg mi e denov ko {to e no}ta pred nekoj praznik za nestrplivo dete {to ali{ta ima novi ama ne smee da gi nosi. No eve, ide doilkata; (Vleguva Doilkata so skala od jaè.) i nosi vesti. Sekoj jazik {to samo imeto Romeo go govori, nebesna re~itost go krasi. Kaì dado, {to e novo? [to ima{ tamu, skalite
Romeo i Julija
597
Julija O, skr{i se srce! Skr{i se, siraku, vedna{! V temnica o~i, slobodata nikoga{ pove}e da ne ja vidite. Zla zemjo vzemi vrati se, po mene neka dojdat, na ista nosilka so Romeo v grob da pojdam. Doilkata O Tibalt, Tibalt, najdobriot prijatel {to go imav, o qubezen Tibalt, gospodine ~estit, {to me snajde, mrtov da te vidam. Julija [to luwa duva od sprotivnata strana? Dali Romeo e ubien? A Tibalt mrtov? Mojot najmil rodnina, mojot u{te pomil ma`? Toga{ stra{na trubo zatrubi go denot suden, za{to koj ostana ìv ako obajcata se mrtvi? Doilkata Tibalt e mrtov a Romeo proteran, Romeo nego go ubi, zatoa Romeo e proteran. Julija O boè, dali rakata na Romeo krvta Tibaltova ja proli? Doilkata Ja proli, ja proli, o den nesre}en, ja proli. Julija O zmisko srce skrieno vo cvetno lice! @iveel li nekoga{ yver vo pe{tera tolku li~na? Monstrume ubav! \avole angelski! Gavranu so gulabovi perja, jagne so vol~ja usta! Gnasna jatko vo boènstvena lu{pa! Sprotivnost grda na sopstveniot izgled-
Svet bogohulniku, apa{u ~estit. O prirodo, {to prave{e ti vo adot koga na duhot demonski dom mu dade vo smrtniot raj na tolku milo telo? Postoi li kniga so tolku podla sodrìna a so tolku krasen povez? O zarem izmama da prebiva vo tolku diven dvorec? Doilkata Verba, sigurnost, ~esnost vo maìte nema; site se izmamnici, krivokletnici, licemeri, nuli. Ah, kade e ~ovekot moj? Voda ìvotna da mi dade. Me ostarija mnogu àlta, zloto, ovaa taga. Neka ti e sram Romeo! Julija Jazikot da ti se isu{i za vakvata èlba! Za sram toj ne e roden. Sramot se srami na ~elo da mu visi za{to toa e tron kaj{to ~esta moè da se krunisa edinstveniot monarh na celata zemja. O, {to yver bev {to go grdev taka! Doilkata Zarem dobro }e govori{ za toj bratu~edot {to ti go ubi? Julija A zarem lo{o da govoram za toj {to mi e ma`? Ah, kutar moj maù, koj imeto }e ti go fali koga jas, tvojata tri~asovna èna, ti go valkam? No zo{to podlecu bratu~edot mi go ubi? Toj podol bratu~ed }e mi go ubie{e maòt. Nazad, glupavi solzi, nazad vo izvorot prven! Na jadot ko danok mu pripa|aat va{ite kapki {to vie, po gre{ka, gi `rtvuvate za radost. Ma` mi e ìv {to Tibalt }e go ubie{e za malku;
598
Vilijam [EKSPIR
a Tibalt mrtov {to }e mi go ubie{e maòt. Ova e uteha. Zo{to toga{ pla~am? Toj zbor se ras~u, pocrn od smrtta na Tibalt, {to me ubi. Sakav da go zaboravam lesno no o, vo pameteweto toj mi se vgnezdi ko te{ka vina vo du{ata na gre{nik! Tibalt e mrtov, a Romeo proteran. Zborot proteran, toj edinstven zbor proteran deset iljadi Tibalti ubi. Smrtta na Tibalt ko da ne be{e dosta da se zatre zloto. No ako zlo pogolemo op{testvoto bara koe }e se naredi vo redot zla te{ki zo{to toga{ po ona Tibalt e mrtov ne re~e taa Tatko ti umre ili majka ti, ili obajcata po {to blago àlewe bi do{lo? Tuku po vesta za smrtta na Tibalt, vaka vmetnato ona Romeo proteran- toa gi ubi i tatkoto i majkata i Tibalt i Romeo i Julija site, site se mrtvi. Romeo proteranNema kraj, granica, me|a, merki razni vo smrtta na toj zbor. Zborovite za takvo zlo se prazni. Kade se majka mi i tatko mi, Dado? Doilkata Pla~at i taàt nad teloto od Tibalt. ]e odi{ kaj niv? Sega }e te vodam. Julija Neka ranite so solzi mu gi mijat; moite }e gi leam koga nivnite }e seknat za progonstvoto na Romeo. Zemi gi ortomive. Jaìwa kutri, izmameni ste vie, i vie i jas, za{to Romeo po tu|ini se krie. Toj od vas napravi pat do postelata moja naxixena no jas, devstvenica, }e umram devstvenovdovi~ena. Ajde, jaìwa; ajde Dadilko; vo bra~nata postela mi se dreme, kaj{to smrtta, a ne Romeo, nevinosta }e mi ja zeme!
Doilkata (Gi sobira jaìwata) Pobrzaj v soba. Jas Romeo }e go najdam za da te ute{i. Znam dobro kade se nao|a. Slu{ni me, ej, tvojot Romeo ve~erva }e ti dojde. Kaj nego odam. Vo }elijata na Lorens e skrien. Julija (I dava prsten) O, najdi go! Daj mu go prstenov na verniot moj vitez, i kaì mu da dojde, poslednoto zbogum da go zeme.

(Vleguvaat otec Lavrentij i Romeo.) Otec Lavrentij Ela vamu, Romeo, ela pla{livecu eden, siot si stanal samo tu~na taga, a so nesre}ata nepovratno si mi ven~an. Romeo O~e, {to e novo? [to presudi vojvodata? Kakva taga poznanstvo so mene bara a jas s# u{te ne ja znam? Otecot Taga poznata, sinko, no gorko dru{tvo pravi. Vesti ti nosam za sudot na vojvodata. Romeo Dali od stra{niot sud negoviot e poblag? Otecot Poblag sud od usnite mu letna; ne smrt za teloto tuku progon. Romeo Progon? Imaj milost, re~i smrt, Za{to progonot pouàsen e na lik, mnogu pouàsen od smrtta. Ne veli progon. Otecot Od Verona si proteran. Trpeliv bidi, za{to golem e svetot i {irok. Romeo Ne postoi svet bez yidinite na Verona tuku ~istili{te, ve~na maka, pekol. Proteran ottamu proteran sum od svetot a progonot od svetot zna~i smrt. ,Progon e pogre{en zbor za smrt. Vikaj}i ja smrtta
599
progon mi ja se~e{ glavata so sekira zlatna i mi se smee{ na udarot {to me ubiva. Otecot O grev smrten, o neblagodarnost gruba! Zlostorot tvoj po zakon zasluùva smrt, no Vojvodata, na tvoja strana zastanuvaj}i, zakonot go zaobikoli i mra~niot zbor smrt so progon go zameni. Ova se vika milost ama ti ne ja gleda{. Romeo Toa e ma~ewe a ne milost. Neboto e ovde kaj{to Julija ìvee i sekoe ma~e, ku~e gluv~e sitno, sekoe neva`no stvor~e ìvee ovde i moè nejze da ja gleda samo Romeo ne smee. Pove}e vrednost, pove}e dostoinstvo, pove}e ~est ima vo muvite leta~ki odo{to vo Romeo. Tie moàt da prvnat na beloto ~udo od rakata na Julija i da kradat besmrten blosov od nejzinite usni koi, duri i vo ~edna, vestalska smernost pocrvenuvaat, nebare dopiraj}i se, storile grev. No Romeo ne smee, proteran e toj. Muvite smeat, a jas od ova mora da begam. Tie se slobodni lu|e, a jas sum proteran. I s# u{te tvrdi{ deka progonstvoto ne e smrt? Zarem nema{ gotov otrov, naostrena kama, sredstvo nekakvo za brza smrt, pa makar grdo, tuku mora{ da me ubiva{ so ona tvoe proteranProteran? O o~e, kolnatite go koristat toj zbor vo adot. Urlaat so nego. Kako ima{ srce ti, du{o sveta, duhovniku bo`ji, razre{uva~u na{ na grevovite i prijatel moj potvrden da me ubiva{ so toj gnasen zbor proteran?
600
Otecot
Vilijam [EKSPIR
Otecot Stani, nekoj ~uka. Romeo dobar, skrij se. Romeo Ne}am, osven ako zdivot na ofkawata od bolnovo srce ko magla ne me sokrie od pogledite na svetot. (Povtorno ~ukawe.) Otecot Slu{aj, tropaat! Koj e? Romeo, stani. ]e te zemat. - êkajte malku.- Stani. (ûkaweto ne prestanuva.) Brgu v soba.- Ajde, odi! Boè, ama neodgovornost, {to e ova? (ûkaweto prodolùva.) Idam, idam, koj zapnal tolku? Od kade doa|a{? [to saka{? Doilkata (Odnadvor) Pu{tete me vnatre, pa }e vi kaàm. Idam od gospo|ica Julija. Otecot (Ja otvora vratata) Toga{ si dobrodojdena. (Vleguva doilkata.) Doilkata O o~e svet, o kaì mi svet o~e kade e gospodarot na mojata gospo|a? Kade e Romeo? Otecot Onde na podot, udaven od sopstvenite solzi. Doilkata O, so gospo|icata moja ist slu~aj,
Ludaku mrdnat, barem malku slu{ni me! Romeo O, pak }e mi govori{ za progonstvo. Otecot Oklop }e ti dadam da te za{titi od zborov mleko slatko za makite, filosofijata, za da te te{i pa makar da si proteran. Romeo Pak proteran? Mi e trebna filosofijata! Ako filosofijata ne e kadra Julija da mi ja stvori gradov da go premesti, odlukata na vojvodata da ja smeni, ne vredi ni{to, ne pomaga ni{to. Ne zboruvaj mi pove}e. Otecot Ludacite gledam nemaat u{i. Romeo Ne e ni ~udno koga mudrecite nemaat o~i. Otecot Dozvoli da progovorime za polo`bata tvoja. Romeo Ne moè{ da govori{ koga ne si mi v koà. Da be{e mlad ko mene, Julija sakana tvoja, oènet odvaj eden ~as, Tibalt mrtov, zacapan do u{i ko mene i ko mene proteran toga{ bi moèl da govori{, kosata da si ja kubi{ i na zemja da se frla{, ko jas {to pravam sega (Se frla na zemja) merka da zemam za neiskopaniot svoj grob. (Od nadvor se slu{a tropawe.)
Romeo i Julija
601
Ist sosem! O sovpa|awe bolno, sostojba ta`na! Isto vaka leì i taa pla~e i lipa, leleka i pla~e. (Na Romeo) Stani, stani, stani i ma` bidi za ater na Julija, za nejzin ater stani. Zo{to vo tolkava si zapadnal taga? Romeo (Stanuva) Dadilko! Doilkata Ah gospodaru, So smrtta s# zavr{uva. Romeo Za Julija mi zboruva{? Kako e taa? Dali misli deka sum ubiec prevean sega koga go isprskav detstvoto na na{ata radost so krv tolku bliska do nejzinata? Kade e taa, kako e i {to veli tajnata moja dama za otkaànata ni qubov? Doilkata O, ne veli ni{to, gospodaru, samo lipa, lipa, }e se frli v postela pa }e stane po Tibalt vika, pa Romeo go bara pa pak v postela se frla. Romeo Ko toa ime ispaleno od smrtonosnata cevka na nekoj top da ja ubi za{to prokletata raka na toa ime rodninata & go ubi. O kaì mi o~e, kaì mi, vo koj podol agol od telovo moe imeto mi prebiva? Kaì mi za da go sotram toa odvratno duvlo. (Saka da se probodi no Doilkata mu go zema noòt.) Otecot Zapri ja o~ajnata raka.
Dali si ma`? Izgledot tvoj vri{ti deka si. No pla~e{ ko èna, a divite postapki tvoi velat deka vo tebe se razgnevila nerazumna yverka. Neprili~na èna so izgled na ma` ili izobli~en yver istovremeno i ma` i èna! Me ~udi{ mnogu. @imi svetiov poziv mislev deka si od poinakov kov. Go ubi li Tibalt? Pa sega i sebesi }e se ubie{ pa sakanata {to vo tvojot ìvee ìvot omrazata sproveduvaj}i ja vrz samiot sebe? [to gi kolne{ potekloto, zemjata, ova nebo koga site tri vo tebe se soedinuvaat vo edno a ti saka{ site tri da gi zagubi{ naedna{? Pih! Likot si go srami{, qubovta, umot {to ko lihvar vo izobilstvo gi ima{ no ne znae{ da gi upotrebi{ pravo za celta {to gi krasi likot, qubovta i umot. Blagorodniot tvoj lik e samo voso~en pe~at ako e li{en od ~ove~kata hrabrost; qubovta na koja se zakolna krivokletstvo {uplo {to qubovta ja ubiva {to treba da ja kotka{; umot, toj ukras na qubovta i likot, nesposoben e obata niv da gi vodi ko prav od rogot na nekoj neve{t vojnik {to od sopstvenoto neznaewe plamnuva pa te raznesuva mesto od du{manot da te ~uva. Stanuvaj, bidi ma`! Tvojata Julija e ìva, za ~ij ater do preeska umira{e prostum: tuka ima{ sre}a. Moè{e da bide{ ubien od Tibalt no ti Tibalta go ubi: I tuka ima{ sre}a. Zakonot {to ti se zakanuva{e so smrt kon tebe se svrte i smrtta so progonstvo ja smeni; i tuka ima{ sre}a. More blagoslovi ti se preleva na grbot sre}ata ti se nasmevnuva vo promena sjajna a ti, ko devojka si se raspekmezil zdurlen pa pluka{ na sre}ata i svojata qubov. Vnimavaj ti velam, za{to takvite umiraat vo beda. Odi, brzni kaj sakanata, ko {to e dogovoreno.
602
Vilijam [EKSPIR
Izjazi se vo nejzinata soba; odi da ja te{i{. No ne ~ekaj straìte da se postavat, oti nema da projde{ na patot za Mantova, kaj{to treba da ìvee{ duri vo pogodno vreme brakot ne go objavime , prijatelite ne gi pomirime, pro{ka od vojvodata ne izmolime i nazad ne gi vikneme so iljadapati pogolema radost od tagata so koja zaminuva{ sega. Odi napred Dadilko, gospo|ata pozdravi ja svoja, i kaì & cela ku}a v postela da ja prati vo koja i samite jadot sega gi tera. Romeo vedna{ trga po tebe. Doilkata O gospode, bi moèla cela no} da ostanam ovde poukite da vi gi slu{am! O, {to zna~i u~en ~ovek! Gospodaru, ]e & kaàm na gospo|icata deka doa|ate. Romeo Stori taka a sakanata neka se spremi da me kori. Doilkata (Mu dava prsten) Eve, gospodine, prstenov re~e da vi go dadam. I pobrzajte, ne stojte mnogu, za{to ve}e e docna. Romeo Povtorno so ova mi se obodri duhot. (Izleguva doilkata.) Otecot Odi vedna{, dobra no}, s# zavisi od ova. Ili odi pred straìte da se postavat ili koga }e osuni izmolkni se prepraven. Smesti se vo Mantova. Jas }e ti najdam sluga
i po nego }e ti javuvam od vreme na vreme s# povolno za tebe {to }e se slu~uva ovde. Daj mi raka. Docna e. Zbogum. Dobra no}. Romeo Da ne me ~eka sega radosta nad sekoja radost bolno }e se razdele{e od tebe mojata mladost. Zbogum.

(Vleguvaat stariot Kapuleti, negovata èna i Paris.) Kapuleti Rabotite tolku trgnaa, gospodine, na lo{o {to nemavme vreme da ja spremime na{ata }erka: taa mnogu go saka{e svojot rodnina Tibalt, a go sakav i jas. Dobro, site edna{ }e umreme. Docna e, no}eska taa nema da sleze. Vi velam, da ne sum vo va{e dru{tvo i jas bi bil v krevet u{te pred eden ~as. Paris
603
Kapuleti
Ponedelnik, a? Mm, sreda mi e nekako prebrgu, neka bide ~etvrtok, vo ~etvrtok kaì i }e ja maìme za ovoj blagoroden grof. ]e stignete? Dali brzawevo e vo red? Nema da pravime golem xumbus, }e vikneme dva-trojca prijateli, za{to Tibalt neodamna zagina pa lu|eto moè }e re~at deka ne go àlime a rodnina ni be{e, zatoa bez mnogu vreva }e vikneme edno pet-{est prijateli i tolku, ni{to pove}e. [to velite za ~etvrtok, grofe? Paris Bi sakal, gospodine, ~etvrtok da e utre.
Ovie vremiwa na bolka ne se vremiwa za svadbi. Dobra no} gospo|o. Pozdravete ja }erka vi od mene. Gospo|a Kapuleti ]e ja pozdravam. Utre }e znam {to misli. No}va so tagata svoja e zatvorena. Paris trgnuva da si odi no Kapuleti go zadrùva. Kapuleti Grofe Paris, si zemam za pravo da vi em~am za qubovta od }erka mi: mislam deka vo sekoj slu~aj mene }e me poslu{a: Za ovaa ne se somnevam ni malku. @eno, odi kaj nea pred da si legne{, zapoznaj ja so qubovta od zet mi Paris, i re~i i, ama ova pikni go v glava, deka idnata sreda ama ~ekaj, koj den e deneska? Paris Ponedelnik, gospodine.
Kapuleti Dobro, toga{ odete. Zna~i ~etvrtok. Odi kaj Julija pred da si legne{, podgotvi ja, èno, za ovoj svadben den. Zbogum, grofe. Ej, sve}a vo odajata moja. Pred mene! Tolku e docna {to naskoro }e kaème i rano. Dobra no}!
604 Scena 5
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaat Romeo i Julija) Julija Zarem ve}e odi{? Denot ne zazoril u{te. Ne be{e ~u~urliga, tuku no}niot slavej {to {uplinata ti ja raspara od pla{livoto uvo. Cela no} toj na onaa kalinka pee. Veruvaj mi, du{o, slavej toa be{e. Romeo û~urliga be{e, na mugrite glasnik, a ne slavej. Gledaj, mila, zlokobni strii gi opto~ile rascepenite oblaci na istok. Sve}ite na no}ta gasnat i denot vesel gazi na prsti po maglivite vrvovi gorski. Odam za da ìveam, ostanam li }e umram. Julija Onaa svetlina, koga ti velam, ne e denska, meteor e toa nekoj od sonceto spalen za no}va tebe fakel da ti bide i patot za Mantova da ti go osvetluva. Zatoa ostani u{te. Ne mora da brza{. Romeo Pa neka me fatat, neka smrtta ja do~ekam ovde. Zadovolen sum koga ti saka{ taka. I eve velam, sivilovo ne e utrinskoto oko tuku samo odblesok bled od ~eloto na Sintija; i ne e ona ~u~urliga ~ij glas vaka bie nad glavite na{i po nebesniot svod. Sega za ostanokot }e se griàm a ne koga }e se odi. Dojdi smrt, dojdi; na Julija koga taka & godi. Pa du{o? Da si zboruvame. Velam, ne e den. Julija Den e, den e. Pobrzaj, mrdni, begaj. Samo ~u~urligata tolku neskladno go pee
napevot svoj teòk so zaripnato grlo. Velat ~u~urligata razdelbite gi pravi slatki no ne bilo taka za{to sega nas n# deli. Velat ~u~urligata so grdiot kreka~ razmenile o~i. O kamo i glasovite da si gi razmenile oti glasot toga{ nejzin }e go ispla{e{e denot. O, odi, odi! Denot zazoruva, s# deni, se deni! Romeo Se deni, se deni no jadot na{ crn se pove}e se no}i! (Vleguva Doilkata.) Doilkata Gospo|ice! Julija Dadilko! Doilkata Va{ata gospo|a majka doa|a ovde v soba. Denot obdena; vnimavajte, bidete na {trek! (Izleguva.) Julija Niz prozorec denot neka vleze, ìvotot neka izleze! Romeo Zbogum! Zbogum! Eden bakne` i se spu{tam. Ja spu{ta skalata od ortomi i se simnuva. Julija Zarem otide, sakan moj, gospodaru, prijatelu, maù? Mora sekoj ~as vo denot da znam {to e so tebe, za{to denot ne nosi minutata {to nosi. O, vaka ako smetam }e bidam stara koga mojot Romeo povtorno }e go vidam.
Romeo i Julija
605
Kapuleti
Romeo Zbogum. Ne }e ispu{tam mo`nost niedna da ti dokaàm, sakana, kolku mi si vredna. Julija O, misli{ deka povtorno }e se vidime? Romeo Sigurno, a toga{ sive jadovi grozni ko slatko meze }e ni bidat. Julija O boè, du{a zlokobna }e da imam! Mi se ~ini vo tebe gledam, vaka simnat dolu mrtovec studen na dnoto od grobot. Ili vidot mi popu{til ili mnogu bled mi se gleda{. Romeo Veruvaj sakana i ti takva mi li~i{ mnogu. Suva taga krvta ni ja ispi. Zbogum, zbogum! Julija (Ja sobira skalata i pla~e) O sudbo, sudbo, neverna si, maìte velat. Ako si neverna, {to }e pravi{ so nego {to poznat e po vernost? Neverna bidi sudbo, i nemoj dolgo da go drì{ tuku nazad vrati mi go. (Vleguva gospo|ata Kapuleti.) Kapuleti [to, zarem ve}e stana, }erko? Julija Koj me vika? Gospo|ata majka, zarem? Dali ne zaspa voop{to za da stane rano? So kakva cel neobi~na ovde mi dojde? (Julija sleguva.)
[to e, {to ima Julija? Julija Ne sum arna, majko. Kapuleti Zarem u{te pla~e{ po rodninata na{ mrtov? [to, da ne misli{ v grob da go izmie{ so sopstvenite solzi? Pa duri i da moè{, od mrtvite toj ne se vra}a, zatoa dosta. Umerenata taga qubov pokaùva, a neumerenata umeren nedostig od pamet. Julija Sepak dozvolete mi za gubitokot golem da pla~am. Kapuleti Moè za tebe e golem no ne i za prijatelot po kogo vaka pla~e{. Julija [to za mene e golem. Nemam drug izbor tuku po prijatelot da pla~am. Kapuleti Pa devojko, ne pla~e{ ti za negovata smrt tuku {to e ìv podlecot {to go ubi. Julija Koj podlec, majko? Kapuleti Podlecot Romeo.
606
Julija
Vilijam [EKSPIR
Julija Veselosta e dobredojdena vo olku vremiwa skudni. [to ima, majko, kaète mi ve molam. Kapuleti
(Za sebe) Toj i podlec se dva razli~ni sveta. (Na majka & ) Bog neka mu prosti, od srce mu sakam, iako nieden ma` taka ne me ranil v srce. Kapuleti Zatoa {to predavnikot podol ìvee u{te. Julija Da majko, oti ne mi e na dofat od raceve. Inaku nikoj ko mene na nego ne bi ja naplatil smrtta na Tibalt. Kapuleti
Ima{ }erko, za sre}a, vnimatelen tatko; koj{to za tebe, od jadot svoj da se trgne{, podgotvi neo~ekuvan vesel praznik na koj{to ne se nadeva{e, a ne se nadevav ni jas. Julija Vo vistinski ~as. A kakov e toj praznik, majko? Kapuleti
]e ja odmazdime, ti velam, ne beri gajle. Prestani zatoa da pla~e{. Vo Mantova kaj{to ovoj proteran rasipiku}a ìvee imam ~ovek {to takov pijalok }e mu smati {to ovoj naskoro dru{tvo na Tibalt }e mu pravi; toga{ se nadevam zadovolna }e bide{. Julija Navistina, nikoga{ zadovolna nema da bidam so Romeo dodeka sama ne go vidam mrtov, tolku srcevo po mrtviot rodnina mi lipa. Majko, ako moète da najdete takov ~ovek otrovot da go nosi, bi go sme{ala sama za Romeo, koga }e go zeme da zaspie spokojno i cvrsto. O kolku srcevo mi mrazi imeto da mu go ~ue a da ne moàm kaj nego pa qubovta {to ja kotkav za rodninata sakan vrz teloto na toj {to go ubi da ja isturam. Kapuleti Najdi ti sredstvo a jas ~ovek takov }e najdam. A sega, devojko. slu{ni ne{to poveselo.
Zamisli }erko, vo ~etvrtok rano nautro doblesniot, mlad, blagoroden velmoà Grofot Paris vo crkvata sveti Petar sve~eno za nevesta sre}na }e te ven~a. Julija @imi crkvata sveti Petar, ìmi sveti Petar nema toj tamu da me ven~a ko nevesta sre}na. Se ~udam na brzinava, da moram da se ven~am pred maòt moj iden da me pobara za èna. Ve molam, kaète mu na mojot gospodar i tatko deka ne sakam da se maàm; a koga }e se maàm se kolnam deka pobrgu za Romeo, kogo znaete go mrazam, }e pojdam odo{to za Paris. Ama vesti! (Vleguvaat Kapuleti i doilkata.) Gospo|a Kapuleti Eve go ide tatko ti. Poarno kaì mu sama pa }e ~ue{ {to }e re~e toj na toa.
Romeo i Julija
607
Kapuleti Koga zao|a sonceto, zemjata cedi rosa, no na zajdisonceto od sinot na brat mi istura do`d. [to e sega, a, devojko? U{te pla~e{? Ve~en poroj? Vo edno telce malo krivotvori{ i ~amec i more i veter, oti postojano tvoite o~i, more {to gi vikam, so dalgi od solzi branuvaat. Teloto tvoe e ~amec {to plovi niz solenive vodi; vozdi{kite ti se veter koj{to, solzite tvoi drobej}i gi, a tie nego, ako nenadejno ne se smiri, }e go zdrobi teloto tvoe od burata bieno. No èno, & kaà li ve}e {to zboruvavme? G-|a Kapuleti Da, gospodaru, no taa ne saka, se zablagodari ve}e. Kako budalava da e ven~ana so grobot. Kapuleti Stoj, {to re~e, {to re~e, èno? Veli{ ne saka? Ne ni e blagodarna? Zarem nema gordost? Zarem ne smeta deka ima sre}a {to, ni{to`na kakva {to e, tolku vreden velmoà & najdovme da mu bide èna? Julija Ne gorda no blagodarna na toa. Nikoga{ gorda ne sum na ona {to go mrazam. No blagodarna i na omraza sum ako rodena e od qubov. Kapuleti [to, {to, {to, {to vidi ja pipica.[to re~e? Gorda sum i fala vi i ne fala vi, a sepak ne sum gorda? Slu{aj vamu, dete, ne tuku mi blagodari, magodari, ne tuku mi pufkaj, tufkaj
tuku noìwata svileni da si gi spremila za ~etvrtok pa da si odi{ so Paris vo crkvata sveti Petar za da ne te odnesam jas na nosilka. Da te nema, muvo edna zelena! Mar{, |ubre edno, sve}o nedogorena! G-|a Kapuleti Poleka, da ne se mrdna od umot? Julija (Na kolena) Tatko dobar, na kolena ve molam, strplivo ~ujte me samo ne{to da kaàm. Kapuleti Treba da visi{, deti{te edno nedokvakano, bolvo ~uknata! Ti velam, ima v ~etvrtok da odi{ v crkva ili pove}e da ne mi se pojavuva{ pred o~i. Mol~i, poslu{aj me, ne veli ni{to. (Julija stanuva.) Me jade rakava. @eno, mislevme deka n# kaznil Bog {to samo ova edno dete ni go dade, no sega gledam deka i ova edno premnogu bilo i deka e prokletstvo {to go imame. Da te nema, bri{ko! Doilkata Bog na nebo neka ja blagoslovi! Ne e ubavo gospodaru, {to ja karate taka. Kapuleti Zo{to, gospo|o Najmudra? Jazikot potkasaj si go trtore{ke! Odi drdori so èni{tata, ne ovde!
608
Doilkata Ne velam ni{to lo{o. Kapuleti Odi koga ti velam! Doilkata Zarem ne smee ni da se gugne? Kapuleti
Vilijam [EKSPIR
na ulica umri, oti, ìmi du{ava, }e te otkaàm od }erka i ni{to moe ni na son ne }e dobie{. Vaka }e storam. Misli. Rekov i ne odrekuvam! Julija Zarem nema milost v oblaci vgnezdena {to dnoto na àlta moja moè da go vidi? O mila majko moja, ne me otfrlaj! Odloì go brakov barem mesec, nedela edna, a ako ne moè{, napravi mi ja postelata bra~na vo temnata dupka kaj{to leì Tibalt. G-|a Kapuleti Ne mi govori mene, za{to zbor nema da ~ue{. Pravi kako {to saka{, od tebe krevam race. Julija O boè, - O, dadilko, kako ova da se spre~i? Ma` mi e na zemja, verbata moja na nebo. Kako taa verba na zemja da se vrati osven ma` mi od nebo da mi ja prati napu{taj}i ja zemjata? Ute{i me, daj mi sovet, lele, lele, koga neboto so takvi zamki se sluì protiv su{testvo tolku slabo kakvo {to sum jas! [to veli{? Zarem nema{ nieden zbor vesel? Uteha nekakva, Dado. Doilkata Imam, eve {to e: Romeo e proteran, se obloùvam vo s# na svetot deka vo nikoj slu~aj ne }e smee kaj vas da dojdi, a ako dojdi, }e mora da go pravi toa skri{no. Zna~i, {tom rabotite stojat kako {to stojat, mislam deka e najdobro da se omaìte za
Dosta, ~krapjo edna {trba, umuvaj so prosta~kite tvoi na sofra, a nas ostavi n# na mir. G-|a Kapuleti E sega ja pretera. Kapuleti ]e poludam, ìmi lep~eto bo`jo. Dewe, no}e duma{, {esta{, sam, vo dru{tvo, se griì{ ma` da & pogodi{, a sega koga si go na{ol velmoà vistinski po rod i po steblo, ubav preubav, bogat, mlad deljan, blagoroden, {to velat, so site ni{ani, poln ~esnost, dostoinstven ko {to ~ovek samo da posaka moè, toga{ ti idi {upelka edna zelenoglava ligaj~arka edna naduena, i na seto toa ti veli Ne se maàm, ne moàm da sakam; premlada sum, prostete mi ve molam! ]e vidi{ ti {to e pro{ka! Ako ne se maì{ pasi kaj{to znae{, ama vo mojata ku}a te ne}am. Vnimavaj, ~ukni ja glavata. So mene {ega nema. êtvrtok se bliì. Srceto ispitaj si go, misli. Ako mi si }erka, za mojot prijatel }e te dadam. Ako ne mi si, besi se, prosi, crkni od glad,
Romeo i Julija
609
grofot. O, toj e gospodin prekrasen! Romeo moè voda da mu nosi. Ni sokolot, gospo|ice, nema tolku zeleno, ostro, bistro oko ko {to ima Paris. ûma da me sotre, ako ne mislam deka mnogu posre}na }e bidete vo vtoriov brak odo{to vo prviot; ako ne e taka, toga{ vo sekoj slu~aj prviot vi e mrtov, ili kako mrtov oti i ìv da e nemate od nego nikakvo fajde. Julija Od srce zboruva{? Doilkata I od du{a, neka mi se prokleti ako laàm. Julija Amin! Doilkata [to? Julija Me ute{i velam, alal da ti e. Odi i kaì & na majka mi deka otidov vo }elijata na otec Lorenco da se ispovedam za da mi prosti tatko mi {to go navrediv. Doilkata Odam, vedna{, mudro postapuvate, velam. Julija (Ja gleda kako zaminuva) Ve{terke stara! Pa~avro lo{a, lo{a! Dali pogolem e grev {to me tera zborot da go zgaznam ili maòt {to vaka mi go crni so ist onoj
jazik so koj pred toa iljadapati go kova{e vo yvezdi? O, odi, odi advokatu drven! Od sega natamu ti i srcevo ne ste ve}e edno. Odam kaj otecot, moè lek nekoj }e ispili. Ako s# propadne, barem za umira~ka imam sili. (Izleguva.)
în ÊTVRTI
Scena 1
(Vleguvaat otecot Lavrentij i grofot Paris.)
Otec Lavrentij êtvrtok, gospodine? Mnogu kus e rokot. Paris
Julija Toa moè da bide, gospodine, koga }e bidam èna. Paris
Dedo mi Kapuleti taka saka, a jas ne mislam brzanicata da mu ja zabavam. Otec Lavrentij Velite ne znaete {to misli nevestata? Neramen vi e patot. Ne mi e po merak. Paris
Toa moè i mora da bide, mila, vo ~etvrtok. Julija Toa {to mora sigurno }e bide. Otec Lavrentij Tuka nema dilemi.
Neumereno taa ja àli smrtta na Tibalt, pa zatoa malku i govorev za qubov, za{to Venera ne se smee vo domot oàlosten. Tatko i pak, od svoja strana, opasno go smeta pa|aweto nejzino vo tolku tu~na taga, pa mudro brza so na{ata svadba, za da ja sopre poplavata od nejzini solzi koja premnogu ja gu{i koga e sama a moè da se sotre vo soodvetno dru{tvo. Sega ja znae{ i pri~inata za brzanicata. Otec Lavrentij Kamo da ne znam zo{to treba da se zabavi. Gledajte, gospodine, gospo|icata kon }elijava ide. (Vleguva Julija.) Paris Vo pravo vreme, gospo|o i èno moja.
Paris Doa|a{ sega na ispoved kaj popov? Julija Ako ti odgovoram, }e se ispovedam pred tebe. Paris Ne mu odrekuvaj deka me saka{. Julija ]e ti se ispovedam deka go sakam. Paris I nemu, znam, }e mu re~e{ deka mene me saka{.
Romeo i Julija
611
Julija
Julija Ako storam taka, }e ima pogolema vrednost za{to kaàno vi e zad grb, a ne v lice. Paris Sirota du{o, solzite liceto ti go grdat. Julija Mala pobeda dobivaat so toa, za{to i pred niv grdo si be{e. Paris Vaka zboruvaj}i u{te pove}e go grdi{. Julija Vistinata, gospodine, nikoga{ kleveta ne e, a toa {to go kaàv, v lice sebesi si go kaàv. Paris Tvoeto lice e moe, a ti go nakleveti. Julija Moèbi e taka, za{to toa ne mi pripa|a mene. Sloboden ste sega svet o~e ili da dojdam kaj vas za ve~ernata? Otec Lavrentij Tokmu sega sum sloboden, ta`na }erko. Grofe, }e ve zamolam da ne ostavite sami. Paris Ne daj boè na bo`jiot ~in da mu pre~am. Julija, zna~i rano vo ~etvrtok }e te razbudam a dotoga{ zbogum i ~uvaj go svetiov bakne`. (Izleguva.)
Zatvori ja vratata, a otkako }e go stori{ toa zapla~i so mene: nema nade`, nema lek, nema pomo{. Otec Lavrentij O Julija, ve}e ja znam tvojata maka i samo dumam, {estam, izlez da najdam. Slu{am deka mora{, bez odlagawe, vo ~etvrtok da se omaì{ za ovoj grof. Julija Ne veli mi o~e, deka si ~ul za ovaa, ako ne znae{ da mi kaè{ kako da go spre~am. Ako vaka mudar ne znae{ pomo{ da mi dade{, toga{ barem samo odlukata moja nare~i ja mudra pa so noòv vedna{ da si dadam pomo{. Bog srcevo so srceto na Romeo gi spoi, ti racete, i pred rakava koja so onaa na Romeo ti ja vrza posluì za sklopuvawe na nekoj drug brak, ili pred vernovo srce so predavni~ka buna da se svrti kon drugo, noòv }e gi ubie site. Zatoa, od dolgoto iskustvo na tvojot ìvot daj mi nekoj sovet vedna{, ili gledaj kako krvni~kiov no` zabien v gradi }e ni presudi i na stradawevo i mene re{avaj}i go ona koe ni mudrosta tvoja ni ve{tinata ne moàt ~esno da go re{at. Ne dolì, govori, za{to ne najde{ li bilka kon smrt srcevo nezadr`livo me {ilka. Otec Lavrentij êkaj }erko, sepak nayiram nekakva nade`, Od o~aj e, no o~ajno e i ona {to saka{ da go spre~i{. Ako mesto da se omaì{ za grofot Paris ima{ sila i volja da se ubie{ sama, toga{, veruvam, }e saka{ da prevzeme{ ne{to sli~no na smrtta za da go sotre{
612
Vilijam [EKSPIR
sramot, fa}aj}i se vo kostec so samata smrt za sopstveniot spas. Prevzemi go ova i ete ti go mojot lek. Julija O podobro re~i mi mesto da se maàm za Paris, poprvo da skoknam od bedemite na koja i da e kula, Da akam po drumovite razbojnici kaj{to demnat, Re~i mi da vlezam vo ìv zmijarnik: vrzi me so me~ki razbesneti, ili no}e sokri me vo mrtove~nica, prepolna kosturi {to vezden klopotar~at, I bazdlivi koski i ~erepi, obezdu{eni i òlti ili re~i mi da vlezam vo presno iskopan grob pa da legnam so mrtovecot vo negovata pla{tenica, ne{ta koi samo od ~ueno, me teraa da se stresam, pa }e storam taka bez strav ili dvojba, za da ostanam neizvalkanaa èna na mojot sakan. Otec Lavrentij
Sekoj del telesen od mo}ta za dvièwe li{en }e se vko~ani i stvrdni, vo s# }e izgleda{ kako mrtva. I vo ovaa pozajmena slika na svenata smrt }e ostane{ ramno ~etirieset i dva ~asa a potoa }e se razbudi{ ko od najsladok son. Koga zetot utredenta }e dojde da te budi, ti v postela }e leè{ ko mrtva: toga{ sproti obi~aite na na{ava zemja, vo najubava ruba, na nosila, so otkrieno lice, }e te odnesat vo po~ivali{teto na tvoite pretci, vo onaa zasvodena grobnica stara vo koja leì siot rod na Kapuleti. Vo me|uvreme, dodeka ti ne se razbudi{, Romeo od moeto pismo }e ja doznae ujdurmata i }e dojde ovde za obajcata, toj i jas, da gledame kako se budi{, pa u{te istata no} da te zeme i da te odnese ottuka vo Mantova. Ova }e te spasi od rezilot {to bi sledel dokolku nepostojanosta ili stravot ènski ne ti ja zemat smelosta pri izveduvaweto na ~inot. Julija O davaj, davaj, o ne govori mi za strav. Otec Lavrentij
Toga{ dobro. Odi doma, bidi vesela, soglasi se Paris da go zeme{: Utre e sreda, utreve~er gledaj da si legne{ sama, ne dozvoluvaj ni doilkata da ti legne v soba. Zemi go ova {i{ence, a koga }e si legne{ ispij go siot ovoj ~ist napitok. Vedna{ }e ti pote~e niz site tvoi veni studena i prispivliva te~nost; pulsot }e si postoi i natamu no nema da se slu{a. Ni toplinata, ni zdivot ne }e kaùvaat deka si ìva. Ruìte od usnite tvoi, od obrazite }e svenat pepel }e stanat; }e se sklopat kapacite o~ni ko smrtta koga go zatvora denot na ìvotot.
Drì. A sega odi i bidi mi silna i cvrsta vo re{enosta. Itno }e ispratam eden monah vo Mantova, so pismo za ma` ti straden. Julija O qubov, snaga daj mi, snagata pomo{ }e mi dade. Zbogum, dobar o~e. (Izleguvaat.)

(Vleguvaat Kapuleti, gospo|a Kapuleti, Doilkata i dva-trojca slugi.) Kapuleti Povikaj gi samo ovde zapi{anite gosti. Mom~e, odi i najmi dvaeset dobri gotva~i. Slugata Nema da dobiete nieden lo{, gospodaru, za{to }e ispitam dali moàt da si gi liàt prstite. Kapuleti A zo{to taka da gi ispituva{? Julija Slugata Zatoa {to, gospodaru, lo{ e onoj gotva~ {to ne moè da si gi liè sopstvenite prsti: ottuka onoj {to ne moè da si gi liè prstite, nema da go najmam. Kapuleti Dobro, odi! (Izleguva.) Nema da se podgotvime za tolku kuso vreme. Dali }erka mi otide kaj otec Lavrentij? Doilkata Julija Da. Kapuleti Dobro, moè toj dobro da vlijae vrz nea. Lekoumna e taa e samovolna koketka. (Vleguva Julija.) Doilkata Kapuleti Gledajte ni doa|a od ispoved so vesel pogled.
613
Kapuleti
Kaj be{e tvrdoglavke edna, kaj skitna? Julija Tamu kaj{to nau~iv da se pokajam za grevot {to neposlu{no ti se protivev tebe i na naredbite tvoi, i kaj{to mi re~e svetiot Lavrentij da padnam na kolena pred tebe i da te zamolam za pro{ka, za vakva pro{ka: prosti mi, otsega vo s# }e te slu{am. Kapuleti Pobarajte go grofot, kaète mu za ova. Sakam u{te utre da se zavrze ovoj jazol.
Go sretnav mladiot grof vo }elijata na Lavrentij i mu ja ukaàv sekoja dol`na qubov bez da gi preminam granicite na nu`nata smernost. Kapuleti Milo mi e, taka treba, stani! Ba{ vaka treba! [to sakav ona so grofot? Da, da, znam {to be{e: odi i dovedi go vamu. Raka na srce, na ovoj ~estit svet otec siot grad mnogu, mnogu mu dolì.
Dadilko, }e dojde{ sega so mene v soba, da mi pomogne{ da si izberam nakit najprikladno {to }e mi stoi utre? Gospo|a Kapuleti Ne, nemojte pred ~etvrtok. Ima vreme.
Odi dadilko, odi so nea, utre odime v crkva. (Izleguvaat Julijaaa i Doilkata.)
614
Gospo|a Kapuleti Nema dovolno da se snabdime. Ve}e se sno}uva. Kapuleti
Vilijam [EKSPIR
Scena 3
(Vleguvaat Julija i Doilkata.) Julija
Bez gajle, jas }e se rastr~am, i s# }e bide kako {to treba, ti tvrdam, èno, Ti odi kaj Julija, pomogni & da se spremi. No}eska za mene nema spiewe, ostavete me sam. Edna{ i jas moàm da bidam doma}inka, taka? Site otidoa! Toga{ samiot }e odam po grofot Paris, da go podgotvam nego za utre{niot den. Kamen ko da mi padna pod srce. Koj misle{e deka na neposlu{nicava }e & dojde umot? (Izleguva.)
Da, ovoj fustan e najdobar, no mila dado, te molam da me ostavi{ no}eska sama za{to molitvi mi se potrebni mnogu da go nateram neboto nasmev da mi frli, za{to znae{, ne~ista sum i gre{na. (Vleguva gospo|ata Kapuleti.) Gospo|a Kapuleti So {to ste zafateni? Dali vi trebam? Julija Ne, majko. Izbravme s# {to ni treba i {to e prikladno za mojot izgled utre. No te molam sakam no}eska da ostanam sama a doilkata da ja mine no}ta zaedno so tebe za{to sigurna sum }e imate rabota mnogu zaradi brzanicava. Gospo|a Kapuleti Dobra no}. Legni si i odmaraj. Odmorot mnogu }e ti treba. (Izleguvaat gospo|a Kapuleti i Doilkata.) Julija Zbogum! Gospod znae koga pak }e se vidime. Niz venite mi strui strav morni~av, studen {to toplinata ìvotna re~isi mi ja mrzne. ]e gi viknam nazad da me smirat, dado! Ama {to bi pravela taa tuka? Ulogava mra~na }e si ja odigram sama. Dojdi {i{ence! A ako napitokov nema dejstvo? Dali toga{ utre nautro }e se ven~am? Ne, ne! Ova toa }e go spre~i! Legnuvaj tuka. A {to ako ova e otrov {to samiot otec podlo go podgotvi za da me otera vo smrt i taka da se spasi od rezilot i sramot
615
{to prethodno so mojot Romeo me ven~a? Moè e taka, no sepak ne veruvam vo toa za{to toj sekoga{ bil prav svet ~ovek. A {to ako, koga vo grobnicata me legnat se razbudam u{te pred Romeo da dojde da me oslobodi? E, toa bi bilo stra{no! Zarem nema toga{ vo grobnicata da se zagu{am vo ~ija grda mucka zdrav ne vleguva vozduh i da umram u{te pred mojot Romeo da dojde? Ili ako sum ìva, zarem ne e mnogu mo`no pri uàsnata gletka od smrtta i no}ta zaradi stravi~nosta na samata dupka vo taa zasvodena, drevna katakomba, vo koja stotici godini koskite na site moi zakopani pretci na kup se redat, kaj{to krvaviot Tibalt u{te sve` v zemja leì i gnie vo pla{tenicata svoja, kaj{to, velat, vo nekoi saati od no}ta, doa|aat du{i; lele, lele, zarem ne e mo`no taka pred vreme razbudena, zaradi gnasniot bazde` i krikovite ko od mandragora koga ja kornat od koi smrtnicite poluduvaat vedna{; zarem ne e mo`no sosem da se mrdnam i opkolena od site strani so ovie stravotii grozni luda~ki da se zaigram so koskite na moite pretci razobli~eniot Tibalt od pla{tenica da go trgnam i, spobudalena, so koski{teto od rodnina moj nekoj ko so lastegarka, mozokot o~aen si go isturam? Gledaj, nebare go gledam duhot na pokojniot Tibalt vo potraga po Romeo koj{to teloto mu go dupna so vrvot od me~ot: Zapri, zapri Tibalt! Romeo, Romeo, Romeo, napitokov za tebe go pijam! (Pa|a na postelata zad zavesata.)
(Vleguvaat gospo|ata Kapuleti i Doilkata so bilki.) Gospo|a Kapuleti Na, zemi gi klu~evite i donesi u{te za~in. Doilkata Vi baraat urmi i duwi za blagoto. (Vleguva Kapuleti.) Kapuleti Ajde, brznete, brznete, vtorite petli propeaja, Kambanata bie za utrena, tri e ~asot. Gledaj dobro da izlezat pe~enite, Angelika, ne stiskaj, pu{ti srce. Doilkata More begaj ènski Pejo, odi legni si, oti utre }e ni bide{ bolen {to no}eska ne si spiel. Kapuleti Gluposti, za pomali raboti sum bil po cela no} buden pa ne sum se razbolil. Gospo|a Kapuleti Da na vremeto postavuva{e stapici za èni ama sega ne ti davam da ne spie{ zaradi toa. (Izleguvaat gospo|a Kapuleti i Doilkata.) Kapuleti Qubomorna e, qubomorna. Vleguvaat tri-~etvorica slugi so raèni, cepenici i ko{nici. [to se ova, mom~e?
616
Prviot sluga
Vilijam [EKSPIR
Scena 5
(Vleguva doilkata) Doilkata Gospo|ice, ej, gospo|ice, Julija! Ama zaspala! Ej jagnence, du{i~ke, vidi ja ti spanka! Ej, sakana, slu{a{? Gospo|o, du{o, nevesto! [to? Ni zbor? Ja koristi{ sega mo`nosta da se naspie{ za cela nedela za{to, idnata no}, znam, grofot Paris mirot svoj }e go `rtvuva za mir tebe da ne ti dade. Boè prosti mi! Amin gospodi! Ama spie cvrsto! Sepak moram da ja razbudam: gospo|ice, gospo|ice, gospo|ice, ako grofot te najde vo postela perduvi ima da letaat od tebe, slu{a{? [to, oble~ena? Si se oblekla pa pak si legnala? Mora da te razbudam, gospo|ice, gospo|ice, gospo|ice. Lele, lele, pomo{, pomo{, gospo|icata mi e mrtva. Proklet da e denot {to na svet me donese, rakija malku daj te, ej, gospodaru, gospo|o! (Vleguva gospo|a Kapuleti.) Gospo|a Kapuleti [to e, {to vika{?
Raboti za gotva~ot, gospodaru, ama {to s# ne znam. Kapuleti Brzni, brzni, mom~e, donesi posuvi cepenici. Vikni go Petar, toj }e ti pokaè kade ima. Vtoriot sluga Ne sum trup, gospodaru, znam kade ima. [to ima da go vikam Petar za ova? (Izleguva.) Kapuleti Vidi go ti nego, mu fa}a tikvata, bravo. Se izdelkal gadov; vidi, se razdenilo. (Se slu{a muzika.) Grofot sega }e stigne so muzikata, taka mi re~e, a ve}e, eve, go slu{am. Dadilko, èno, ej! Dadilko velam, kaj si? (Vleguva Doilkata.) Odi razbudi ja Julija, doteraj ja fino. Jas odam so Paris da pomuabetam, brzni, brzni, koga ti velam, zetot ve}e ni dojde. Ne stoj, mrdni! (Izleguvaat.)
Doilkata O den nesre}en! Gospo|a Kapuleti [to e? Doilkata Gledaj, gledaj! O den teòk!
Romeo i Julija
617
Kapuleti
Gospo|a Kapuleti Te{ko mene, te{ko mene, ah dete moe, ìvotu moj. Oìvi, pogledaj me, ili so tebe }e umram. Pomo{, pomo{, vikaj pomo{! (Vleguva Kapuleti.) Kapuleti Sram da vi e, zo{to ne ja dovedete Julija? Ma` & ve}e e tuka. Doilkata Mrtva e; umrena, mrtva. O crn den! Gospo|a Kapuleti Crn, crn, mrtva e, mrtva, mrtva. Kapuleti Da vidam. Ah, gotovo! Studena e! Krvta & se smrznala, teloto smramorilo; ìvotot i usnive se razdelile odamna! Smrtta na nea legnala ko predvremena slana vrz najslatkiot cvet od seto pole. Doilkata O denu koben! Gospo|a Kapuleti O migu bolen! Kapuleti Smrtta {to mi ja zede po nea da taguvam, jazikot mi go vrza i ne mi dava ni zbor da kaàm. (Vleguvaat otec Lavrentij i Grofot.) Otec Lavrentij Ajde, podgotvena e momata da pojde v crkva?
Podgotvena e da odi no ne i da se vrati. O sinko, no}ta sproti ven~avkata tvoja smrtta legnala so èna ti; eve ja kaj leì! Cvet preubav, precvetan od smrtta! Smrtta mi stana zet, smrtta mi e naslednik, smrtta }erka mi ja ven~a. ]e umram, i nejze }e & ostavam s#. S# moe e na smrtta. Paris Zarem tolku dolgo utrovo go ~ekav za vakva gletka najposle da mi pruì? Gospo|a Kapuleti Proklet, taèn, jaden, odvraten denu, najbeden ~asu {to vremeto go videla edna{ na ve~niot axilak ispolnet so maki. Edinice sirota, siroto dete moe, edinstvena radost moja, uteha moja a surovata smrt od pred o~i mi ja zede. Doilkata O tago, o taèn, taèn, taèn denu, najtaèn denu , najjaden denu {to nekoga{ si mi do{ol. O denu, o denu, o denu, o namrazen denu, nikoga{ nemalo tolku crn den ko ovoj, o taèn denu, o taèn denu. Paris Izlaàn, razveden, unièn, prezren, ubien! Najodvratna smrt, od tebe izlaàn, od tebe surova, svirepa, dotol~en sosem. O qubov, o ìvot- neìvot, vo smrtta qubov. Kapuleti Prezren, stol~en, omrazen, ma~en, ubien! O vreme nemirno, {to ni dojde sega da ubiva{, da ja ubie{ sve~enosta na{a? O dete, o dete, du{o moja a ne dete moe! Ti si mrtvo, lele, deteto mi e mrtvo, A so nego se zakopuva i radosta moja.
618
Otec Lavrentij
Vilijam [EKSPIR
Svira~ot Moème navistina da si gi spastrime instrumentite i da fatime xade. Doilkata êstiti, dobri lu|e, ah, odete, odete za{to sami gledate, slu~ajov e taèn. (Izleguva.) Gudaxijata Navistina, slu~ajot sosema se smeni. (Vleguva Petar.) Petar Svira~i, ej, svira~i, Veselo srce, Veselo srce, O, ako sakate da vi poìveam, svirete mi go Veselo srce. Svira~ot Zo{to Veselo srce? Petar O svira~i, za{to srcevo mi sviri, srcevo mi e polno: svirete mi, velam, ne{to veselo da me ute{ite. Svira~ot Ne sme za veselewe, ne e vreme za svirka. Petar Zna~i ne}ete? Svira~ot Ne. Petar Toga{ od mene }e si dobiete ne{to gadno.
Smirete se, kako ne vi e sram, za tagata lekot ne e vo tie pla~ki: neboto i vie imavte svoj del vo ubavata moma; sega neboto ima s# a toa e mnogu podobro za samata moma. Va{iot del vo nea, ne moèvte da go spasite od smrtta no neboto svojot del vo ve~nosta go ~uva. Najmnogu {to sakavte be{e napredokot nejzin, vozdignuvaweto nejzino va{e vi{no nebo; zo{to toga{ pla~ete sega, koga gledate napred trgnala nad oblacite, ugore do samoto nebo. O vo qubovta, lo{o go qubite deteto svoe za{to poluduvate iako nejze & e dobro. Lo{o e maèna taa {to dolgo ìvee vo brak a dobro maèna taa {to mlada umira v brak. Solzite izbri{ete gi, ruzmarin isturete vrz trupot ubav, i ko {to obi~ajot bara vo najdobrata ruba odnesete ja v crkva. Za{to iako prirodata n# turka sega v àlost sepak solzite prirodni za razumot se radost. Kapuleti Site raboti {to gi podgotvuvavme za slavje sega }e ni posluàt za crniot pogreb; site instrumenti kambani ta`ni }e ni stanat sve~enite pesni taàlenki za zakop. Svadbenite venci kov~egot }e go krasat i site stvari sprotivni na sebe }e stanat. Otec Lavrentij Ajde gospodine, ajde gospo|o i vie, i vie gospodine Paris. Sekoj neka se spremi ubaviov trup da go ispratite do grobot. Neboto zaradi ne{to mnogu na vas se srdi, ne lutete go, za neposlu{nost da ne ve grdi. Site osven doilkata izleguvaat,frlaat ruzmarin vrz nea i ja zatvoraat zavesata.
Romeo i Julija
619
Petar
Svira~ot [to }e dobieme? Petar Pari ne, ìmi krstov, tuku eden podbiv. Ti si, na primer, za mene, obi~no guslar~e. Svira~ot A ti si pak za mene u{te poobi~no izme}ar~e. Petar E toga{ }e te pot{ibam so izme}arsko stapi{te po timbata. Ne trpam nikoj da me dupi. ]e te re-pnam, }e te mi-fkosam, }e te fa-knam, sol-nam, sfa}a{? Svira~ot Ne tuku re-pnuvaj, mi-fkosuvaj, fa-knuvaj, tuku sfati me ti mene. Vtoriot svira~
Dobro. A ti, ]emanxio? Vtoriot svira~ Jas velam srebren zvuk, za{to svira~ite zvu~at za srebro. Petar I ova e dobro. A {to veli{ ti, Tamburo Tvrda? Tretiot svira~ Navistina ne znam {to da kaàm. Petar O, prosti mi, te molam. Ti si peja~ot, da be! ]e odgovoram jas mesto tebe. Se veli muzika po srebren zvuk gap~i, za{to na svira~ite ne im se pla}a so zlato za svireweto. Srebreniot zvuk na muzikata toga{ so brza uteha ni pomaga. Svira~ot
A da go spastri{ stapi{teto, i da ja izvadi{ duhovitosta? Toga{ }e te pot{ibam so duhovitosta. Petar More }e te istepam i bez stap, so gol um ako treba. Odgovorete mi ko lu|e. Koga te{ka bolka srceto go zgrap~i toga{ muzikata po srebren zvuk gap~i, zo{to srebren zvuk, zo{to da gap~i po srebren zvuk? [to }e kaè{ ti na ova, a, @ico Skinata? Svira~ot Za{to srebroto, gospodine, ima prijaten zvuk.
Koj e ovoj iter drkaxija? Vtoriot svira~ Ostavi go, koj go {i{a! Da vlezeme vo salata, oàlostenite da gi pri~ekame, a potoa na ve~era. (Izleguvaat.)
Romeo i Julija
în PETTI
Scena 1
(Vleguva Romeo.)
Romeo Ako moè da mu veruvam na laskaviot duh na sonot mojot son mi pretskaùva nekakva bliska radost, Gospodarkata na gradite vesela na tronot mi sedi i po cel den nekakvo vdahnovenie ~udno me vozdignuva gore so veseli misli. Sonuvaav deka èna mi dojde i me najde mrtov, (ûden son vo koj mrtovecot misli) i so bakne` takva ìvost niz usta mi vdahna {to vedna{ oìvev i stanav car. Ah, kolku li e slatka samata qubov koga senkite nejzini se tolku polni radost. (Vleguva Valtazar.) Vesti od Verona. [to ima novo Valtazar? Mi nosi{ pismo, moèbi, od mojot monah? Kako mi e gospodarkata? Dali tatko mi e dobar? A mojata Julija? Povtorno go pra{uvam ova za{to ni{to ne e lo{o, ako taa e arna. Valtazar Toga{ arna e i ni{to ne moè da e lo{o, teloto & spie vo grobnicata na Kapuleti a besmrtniot del nejzin so angelite se druì. Ja vidov koga ja smestija vo grobnicata na nejzinite pretci i vedna{ trgnav za ova da vi javam. Prostete {to vakva crna vest vi nosam, ama vie toa mi go zapi{avte kako dol`nost.
Romeo Zna~i taka? Toga{, puknete yvezdi! Znae{ kade prestojuvam, donesi mi hartija i mastilo i najmi brzi kowi! Ve~erva odam! Valtazar Ve prekolnuvam, gospodaru. Bidete trpeliv! Blediot i div pogled, se pla{am, navestuva zlo. Romeo Gluposti! Se laè{, ostavi me, i stori go toa {to ti go narediv. Zarem nema pismo od mojot monah za mene? Valtazar Nema, gospodaru dobar. (Izleguva.) Romeo Ne e va`no. Bitno e ti da odi{ i kowite da gi najmi{. Jas doa|am vedna{. Julija, u{te ve~erva so tebe }e legnam. Samo da vidam kako. O nesre}o, kolku brzo, navleguva{ vo mislite na sekoj o~ajnik. Pomnam, ìvee tuka eden aptekar, vo blizina prebiva, a neodamna go vidov iskinat sobira{e bilki, so sobrani ve|i, suv i svitkan, na ìv kostur li~e{e, beda nevidena samo koà i koski. Vo du}anot skuden mu vise{e èlka, prepariran krokodil, i drugi koì od nekoi izobli~eni ribi, a na raftovite
Romeo i Julija
621
prosja~ki kup od kutii prazni zeleni zemjeni tenxeriwa, meuri i podjadeni semki, ostatoci od konop, presovani lisja od ruà nekako skladno rasfrlani, po nekakov ~uden red. Koga ja vidov bedava, vedna{ si rekov, ako, ne daj boè, mi zatreba vo ìvotot otrov ~ija proda`ba so smrt vo Mantova se kaznuva, toga{ kaj bednikov sigurno }e go najdam. Taa pomisla nesre}ava brgu mi ja donese pa ovoj siromav bednik mora da mi go prodade. Kolku {to pametam ova e negovata ku}a. Praznik e, pa du}anot prosjakov ne raboti. Ej, aptekaru, ej! (Vleguva aptekarot.) Aptekarot Koj vika tolku glasno? Romeo Dojdi vamu, ~oveku, siromav si, gledam, eve ti ~etirieset dukati, za gram eden od onoj otrov tvoj so brzo dejstvo {to za mig se {iri niz site veni a toj komu ìvotot mu do{ol do nos pa|a vedna{ mrtov, go ispu{ta zdivot brzo i nasilno ko |ule ispukano naglo {to ita od kobnata utroba na topot. Aptekarot Takov smrtonosen otrov imam, no zakonot vo Mantova propi{uva smrt za sekoj {to nego go prodava. Romeo Zarem ti, gol i napu{ten od vekov, se pla{i{ od smrt? Na obraz ti e ispi{ana gladta, nu`da i nevolja od o~ite ti polzat, prezir i beda na ple}i ti visat, ni svetot ti e prijatel ni zakonot negov,
po zakonot na svetot bogat nema da bide{. Zatoa ne bidi siromav, prekr{i go i zemi go ova. Aptekarot Zema siroma{tijata, a ne voljata moja. Romeo Na siroma{tijata tvoja i & pla}am, a ne na voljata tvoja. Aptekarot Isturi go ova vo koja i da e te~nost a koga }e go ispie{, snagata da ja ima{ i od dvaeset maì, sepak }e umre{ vedna{. Romeo Eve ti zlato, polo{ otrov za ~ove~kata du{a {to vr{i pove}e ubistva vo svetov gnasen od smesava bedna {to ne smee{ da ja prodava{. Jas tebe ti prodavam otrov, ne ti mene, zbogum, kupi hrana i za{utri se malku. Dojdi leku a ne otrovu, da pojdeme prema grobot na Julija kaj{to mora da te zemam.
622 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
Otec Lavrentij Sega moram sam v grobnica da odam. Za tri ~asa ubavata Julija }e bide budna i mnogu }e me kolne koga }e razbere deka Romeo ne znae ni{to za ova. Ama jas povtorno do Mantova }e pi{am, pa dur Romeo ne dojde, vo }elijata moja neka trpi, sirot ìv trup vo grobnica so kup mrtvi! (Izleguva.)
(Vleguvaat monasite Jovan i Lavrentij.) Monah Jovan Svet moj o~e, brate moj, ej! Otec Lavrentij Ova sigurno e glasot na otec Jovan. Dobredojde od Mantova, {to veli Romeo? Ili ako mi pi{al, pismoto negovo daj mi go. Monahot Jovan Trgnav da pobaram eden bosonog brat ovde, nekoj od redot na{ {to dru`ba }e mi pravi a koj{to vo gradov bolnite gi posetuva. No koga go najdov, straàrite gradski, somnevaj}i se deka obajcata sme bile vo ku}a vo koja vladee zarazna ~uma gi zape~atija portite i ne ne pu{tija nadvor pa taka go spre~ija patot moj do Mantova. Otec Lavrentij Koj go odnese toga{ pismoto moe na Romeo? Monahot Jovan Ne moèv da go pratam, eve go tuka, a ne najdov ni glasnik tebe da ti go vratam, tolku upla{eni od zarazata bea tie. Otec Lavrentij Ama nesre}a! @imi svetiot na{ red, pismoto ne be{e ubavo ama ima{e sodrìna mnogu va`na i nepristignuvaweto na celta moè golema opasnost da predizvika; odi, brate Jovane, najdi mi èlezen kopa~ i vo }elijata donesi mi go vedna{. Monah Jovan Odam i }e ti go donesam, brate. (Izleguva.)

(Vleguvaat grofot Paris so paòt, nosat cve}iwa i slatka voda.) Paris Daj mi go fakelot, mom~e, trgni se od ovde. Sepak izgasni go, ne sakam da me vidat. Pod onaa tisa onde spruì se na tloto a uvoto zalepi go do {uplivata zemja rovka, rastresena od kopaweto grobje taka {to niedna noga do grobi{ta ne }e dojde bez ti da ja seti{; toga{ svirni mi, ako ~ue{ deka nekoj navamu ide. Daj mi gi cve}iwata. Stori kako {to ti rekov. Odi. Paòt Mnogu mi e strav sam na grobi{ta da stojam ama sepak }e priberam hrabrost. Paris stava cve}e na mogilkata. Paris Krinu, so cve}a go kitam nevestinskiot odar, o jadu, pokrivot ti e pra{ina i stewe, {to so slatka voda }e go pojam no}e a nejze {tom ja snema, so solzi od pla~ov za po~est kon nea postojano }e itam za da ja opla~am i grobot da & go kitam. Paòt sviri i vika. Gospodaru! Mom~eto mi dava znak deka nekoj navamu ide. Koja prokleta noga vamu no}eska lunya ~inot taèn da mi go oskvernuva i obredot quben? [to? So fakel? Sokrij me no} za kratko, (Vleguvaat Romeo i Valtazar so fakel,sekir~e i èlezen kopa~.) Romeo Daj mi gi sekir~eto i èlezniot kopa~. Eve, zemi go pismovo. Utre rano potrudi se da mu go predade{ na gospodarot,
623
mojot tatko. Daj mi go fakelot. Vo ìvotot te kolnam {to i da vidi{ ili da ~ue{, stoi na strana i ne prekinuvaj me vo ona {to go pravam. Vo ovaa postela na smrtta jas se spu{tam i za da go vidam liceto na sakanata moja no glavno za da go izvadam od mrtviot nejzin prst skapoceniot prsten: prsten {to mnogu mi treba za celta {to mi e na um. Zatoa trgni se! No ako od qubopitnost se vrati{ za nietot da me prekoruva{ {to sakam da go storam, ìmi gospod }e te rastrgnam par~e po par~e i site del~iwa na gladnite grobja }e gi frlam. Migov i namerite luda~ki mi se i mnogu divi, ponepopustlivi i pobesni mo{ne od gladnite tigri i spobudalenoto more. Valtazar Odam gospodaru i nema da vi pre~am. Romeo So toa go dokaùva{ prijatelstvoto tvoe. Zemi go ova. @ivej i bidi sre}en. Zbogum, dobro mom~e. Valtazar Sepak tuka nekade }e se skrijam! Bog da ~uva, pogledot negov me pla{i, namerata zagriùva! (Romeo ja otvora grobnicata.) Romeo @eludniku gaden, utrobo na smrtta, {to najli~niot zalak zemski go goltna vaka nasilno }e ti ja otvoram rilkata gnila pa za inaet u{te hrana }e ti vteram.
624
Paris
Vilijam [EKSPIR
Paris O proboden sum! Ako milost ima{, otvori go grobot i legni me do Julija! (Umira.) Romeo Taka }e storam. Da go vidam ova lice. Rodninata na Merkucij, blagorodniot grof Paris! [to mi vele{e mom~eto moe, a du{ata vozbudena moja ne go slu{a{e duri javavme? Mislam mi re~e deka Paris trebalo Julija da ja zeme. Zarem ne re~e taka? Ili sonuvav deka re~e? Ili sum lud, pa go ~uv kako za Julija ne{to re~e ama ne sum siguren deka re~e? O, daj mi raka ti {to so mene vo knigata na nesre}nici si vpi{an! ]e te zakopam vo triumfalniot grob! Grob? O ne, vo kulata sjajna, zaklano mom~e, za{to ovde po~iva Julija a ubavinata nejzina od grobnicava pravi balska sala polna svetlost. Po~ivaj tuka mrtov od mrtovec zakopan sega. êstopati kaj lu|eto, pred da umrat se javuva veselost! Temni~arite ja vikaat nea veselost pred smrt! O, kako ova da go vikam veselost? O qubov moja, èno moja, smrtta {to medot go iscicala od tvojot zdiv u{te ne ja pobedila ubavinata tvoja. Ne si porazena, bajrakot lixben u{te na tvoite se rumeni usni i na obrazite tvoi i ne se razvealo tamu bledoto zname na smrtta. Leì{ tuka Tibalt vo pla{tenicata krvava tvoja? O kakva pogolema usluga da ti storam od ovaa sega koga so rakata mladosta {to ti ja kutna mladosta }e ja prese~am na du{manot tvoj? Prosti rodnino. O mila Julija zo{to si u{te tolku li~na? Dali da veruvam
Ova e ona proterano, lo{o ti}e Montagi {to rodninata na sakanata go ubi, pa od taga velat, li~noto su{testvo mi umre. A sega e ovde nekakov podol da im stori rezil na mrtvite tela. ]e go apsam vedna{. Zapri so bogohulnoto delo, podol Montagi! Zar u{te mu se odmazduva{ i po smrtta? Podlecu osuden, te apsam sega, pokori se i pojdi so mene, za{to mora da umre{. Romeo Navistina moram, zatoa ovde sum i dojden. Dobro moe, blagorodno mom~e, o~ajnikot ne go losti. Begaj ottuka i ostavi me, pomisli na sive ovde mrtvi, tie neka te pla{at. Te prekolnuvam, mom~e, ne mi stavaj na glava u{te eden grev, frlaj}i me vo gnev. O odi, ìmi gospod pove}e te sakam odo{to samiot sebe, za{to ovde dojdov naoruàn samo protiv sebe. Ne stoj, zaminuvaj, ìvej, i re~i potoa, ne sega deka milosta na ludakot te natera da bega{. Paris Gi preziram site ve{terstva tvoi i ko zlostornik sega te apsam! Romeo Ama si navalil! Pa dobro, neka ti bide, mom~e! (Se borat.) Paòt O gospode, se borat! Odam da viknam straà! (Izleguva.)
Romeo i Julija
625
Valtazar
deka smrtta bestelesna se zaqubila i deka ~udovi{tteo suvo, gadno, te drì ovde vo temnicata za qubovnica da mu bide{? Od ovoj strav ve~no }e ostanam pokraj tebe i nikoga{ pove}e od dvorecov na no}ta crna ne }e zaminam. Ovde, }e ostanam ovde, so crvjata {to se tvoi dvorjanki. O ovde }e go najdam ve~niot svoj spokoj i }e go otfrlam jaremot na nenaklonetite yvezdi od telovo umorno od svetot. O~i, u{te edna{ pogledajte ja, race, pregrnete ja za posleden pat, a vie usni, porti na zdivot, stavete sega so praveden bakne` traen pe~at vrz spogodbata ve~na so nenasitnata smrt! Ajde pelin-vodi~u, vo`du moj besvkusen, krmaru o~aen, naso~i go vedna{ kon ostrite spili, ~unot razbolen od morska bolest! Pijam za sakanata. O ~estit aptekaru, otrovot ti e brz. Vaka so bakne` umiram. (Pa|a.) (Vleguva Lavrentij so fener, kopa~ i lopata.) Otec Lavrentij Sveti boè, pomagaj! Kolkupati no}va starive noze od grobovite mi se sopnaa? Koj e tamu? Valtazar Prijatel {to vas dobro ve poznava. Otec Lavrentij Blagosloven da si. Kaì mi, prijatelu dobar, {to fakel e onoj onde {to zaludno svetlinata ja tro{i za crvja i ~erepi bez o~i? Kolku {to gledam gori vo grobnicata na Kapuleti.
Taka e, sveti o~e, a i mojot gospodar e tamu onoj {to vie go sakate. Otec Lavrentij Koj e toj? Valtazar Romeo. Otec Lavrentij Kolku vreme e tamu? Valtazar Ima barem polovina ~as. Otec Lavrentij Dojdi so mene vo grobnicata. Valtazar Ne smeam, o~e. Gospodarot moj ne znae deka u{te sum tuka, so smrt toj mi se zakani deka }e me kazni ako ostanam namerata da mu ja vidam. Otec Lavrentij Ostani toga{. Sam }e odam, iako strav me fa}a. Se pla{am da ne ne{to stra{no se ima slu~eno. Otecot pristapuva i zdogleduva krv i oru`je. Valtazar Kako {to sum zaspal pod tisava ovde sonuvav deka gospodarot moj so nekogo se borel i deka gospodarot moj go ubil.
626
Otec Lavrentij
Vilijam [EKSPIR
Doa|a Paòt na Paris so straà. Prviot straàr Kaì mom~e, na kade. Julija Lu|e? Toga{ mora da brzam. O noù sre}en. Eve ti ja kanijata. Ovde r|osaj, pu{ti me da umram. (Se proboduva so noòt i umira.) Paòt Ova e mestoto, onde kaj{to fakelot gori. Prviot straàr Tloto e krvavo. Prebarajte gi grobi{tava, odete! Apsete go sekoj {to }e go najdete. Ta`na gletka, ovde ubien leì grofot, Julija vo krv, u{te topla, {totuku umrena, a leè{e tuka zakopana celi dva dena. Javete mu na knezot, trk kaj Kapuleti, vikaj gi Montagi; drugite izvr{ete pretres. Gledame od kade site ovie zla do{le ama vistinskata osnova za sive ta`ni slu~ki ne moème da ja znaeme bez potrebnite detali. (Vleguva Valtazar.) Vtoriot straàr Eve go paòt na Romeo. Go najdovme na grobi{ta. Prviot straàr Drète go pod straà dodeka ne stigne knezot. Vleguvaat otec Lavrentij so drug straàr. Tretiot straàr Eve go monahot. Se trese, vozdivnuva, lipa, gi odzedovme kopa~ov i lopatata od nego za{to si zaminuva{e od grobi{tava.
Romeo! Lele, lele, ~ija e ovaa krv {to vlezov kamen na grobnicava go izvalkala? [to zna~at me~evive, krvavi, bez gospodar, ostaveni bezbojni kraj mestovo za pokoj? Romeo, o bled e! I u{te nekoj? Koj? Paris? Siot vo krv? Ah, koj li ~as surov vinoven e za ovaa zgoda kobna? (Gospo|ata se budi.) (Stanuva Julija.) Julija O o~e, ute{itelu moj, kade mi e maòt? Dobro pomnam kade treba da bidam, a tuka i sum. Kade e mojot Romeo? Otec Lavrentij Slu{am glasovi, gospo|o. Izleguvaj, te molam, od gnezdovo na smrtta, zarazata i neprirodniot son. Pogolema sila, mnogu posilna od nas namerite ni gi spre~i. Odi, izleguvaj nadvor. Ma` ti mrtov na gradi ti leì. A i Paris. Odi, }e te smestam vedna{ vo redot na sestrite, monahiwi sveti. Ne pra{uvaj mnogu za{to doa|a straà. Ajde, odime, dobra Julio, ne smeat ovde da me najdat. (Izleguva Lavrentij.) Julija Odi, odi odovde, za{to jas ostanuvam. [to e ova? Pehar stegnat vo rakata na mojot sakan? Otrovot gledam mu donese bezvremen preod. O cicijo, si ispil s#? Ne si ostavil prijatelska kapka da mi pomogne po tebe da trgnam. Usnite }e ti gi baknam, moèbi na niv ima u{te malku otrov za da umram od napitokov iscelitelen. Usnite ti se topli.
Romeo i Julija
627
Prviot straàr Toa e mnogu somnitelno. Zadrète go i nego! (Vleguva knezot.) Knezot Kakvo zlo tolku rano ne stana od na{iot utrinski son? (Vleguvaat Kapuleti i negovata èna.) Kapuleti [to go tera svetot od site strani da vika? Gospo|a Kapuleti
Noòv pogre{il, za{to prazen mu e domot na ple}ite od Romeo a nov na{ol vo gradite od na{ata }erka. Gospo|a Kapuleti Te{ko mene, gletkava na smrtta, kambana e pretsmrtna za starosta moja. (Vleguva Montagi.) Knezot Dojdi Montagi, si stanal rano sinot da go vidi{ i naslednikot u{te porano padnat. Montagi
Lu|eto po ulici vikaat Romeo, nekoi Julija, nekoi Paris i ko spobudaleni tr~aat site kon grobnicata na{a. Knezot
Te{ko mene, gospodaru, èna mi no}va umre, tagata za sinot proteran zdivot & go zede. Koe drugo zlo vrz starosta }e mi padne? Knezot
Kakov strav vo u{ite sega ni pi{ti? Pogledaj pa }e vidi{! Prviot straàr Montagi Gospodaru, ovde ubien leì grofot Paris, i Romeo e mrtov, a Julija, iako od porano mrtva topla e i {totuku ubiena. Knezot Barajte, istraùvajte i doznajte kako se slu~ilo gnasnovo ubistvo. Prviot straàr Ovde se eden monah i paòt na ubieniot Romeo so alatki pogodni za otvorawe na grobnicava na po~inatite. Kapuleti O nebo! O èno, gledaj kako }erka ni krvavi! Jas sum glavniot iako najmalku kadar za takov ~in. Sepak sum najsomnitelen za{to Zape~atete ja ustata na bolot barem za malku dodeka ovie nejasnotii gi re{ime i ne gi doznaeme izvorot niven, jadroto, potekloto nivno, potoa general }e stanam na va{ite bolki, i do smrtta }e ve vodam: no vozdrète se sega, i neka àlosta rob na trpenieto vi stane. Dovedete gi osomni~enite pred mene. Otec Lavrentij O ti neuk! Zarem mu li~i na sinot pred tatkoto da pobrza v grob? Knezot
628
Vilijam [EKSPIR
vremeto i mestoto na toj zlostor grozen se protiv mene. Eve me stojam ovde, samiot da se obvinam, is~istam, osudam, opravdam. Knezot Toga{ vedna{ kaì ni s# {to za ova znae{. Otec Lavrentij ]e bidam kratok, za{to rokot kratok na zdivov ne e tolku dolg kolku {to e prikaznava dolga. Romeo, ovde mrtov, be{e ma` na Julija, a taa, onde mrtva, na Romeo verna èna. Jas gi ven~av, a denot na ven~avkata tajna be{e den suden za Tibalt ~ija bezvremena smrt go protera novoènetiot od ovoj grad. Za nego, a ne za Tibalt, Julija po~na da vene. A ti, za da ja trgne{ opsadata od taga od nea ja svr{i i saka{e na sila da ja maì{ za grofot Paris. Toga{ taa dojde kaj mene, i izlezena od pamet, pobara da smislam na~in da se oslobodi od maà~kata vtora, ili vo }elijata moja, re~e, }e se ubie. Toga{ & dadov (po sopstven izum) napitok {to zaspiva, ~ie dejstvo be{e kako {to o~ekuvav, pa taka na site im se stori deka umrela. Vo me|uvreme na Romeo mu pi{av vedna{ ovde da dojde, vo ovaa no} kobna, za zaedno, od pozajmeniot grob, da ja izvadime za{to toga{ dejstvoto na napivkata prestanuva. No nositelot na pismoto, monahot Jovan, slu~ajno be{e zadràn, pa v~erave~er pismoto mi go vrati. Sam toga{ vo predvideniot ~as na budeweto nejzino dojdov da ja izvadam od grobnicata rodninska, sakaj}i vo svojata }elija da ja krijam dodeka vo pogoden mig ne stigne Romeo. No koga dojdov, na nekolku minuti pred budeweto nejzino, ovde predvremeno mrtvi
leèa blagorodniot Paris i verniot Romeo. Taa se razbudi a jas ja molev da pojde so mene i trpelivo da go podnese nebesnovo delo. No toga{ nekakov vikot od grobnicata me ispla{i a taa, o~ajna mnogu, ne saka{e so mene da pojde tuku, izgleda, sama nasilstvo izvr{i vrz sebe. Ova e s# {to znam, a za brakot nejzin znae i doilkata. Ako po moja vina zloto se slu~i, neka mojot star ìvot pred vreme se `rtvuva pod propisot na najstrogiot zakon. Knezot Otsekoga{ sme te poznavale kako svet ~ovek. Kade e paòt na Romeo? [to }e re~e toj za ova? Valtazar Jas na gospodarot mu ja donesov vesta za smrtta na Julija a toga{ toj itno dojde ovde od Mantova, kaj grobnicava pravo. Mi re~e u{te rano pismovo da mu go dadam na tatko mu i mi se zakani so smrt, na patot za grobnicata, ako ne zaminam i ne go ostavam sam. Knezot Daj mi go pismoto, jas }e go pro~itam. Kade e paòt na grofot {to straàta ja vikna? Mom~e, {to prave{e gospodarot tvoj ovde? Paòt Dojde so cve}e da go zakiti od sakanata grobot i mi naredi potamu da stojam a jas taka i storiv. Potoa dojde nekoj so fakel da go otvori grobot
Romeo i Julija
629
no po malku gospodarot moj go izvle~e me~ot a jas istr~av straàta da ja viknam. Knezot Pismoto gi potvrduva zborovite na na{iot monah, tekot na nivnata qubov, glasot za nejzinata smrt. U{te pi{uva deka otrovot go kupil od nekoj siroma{en aptekar pa so nego do{ol vo grobnicava da umre i legne kraj Julija. Kade se du{manite? Kapuleti, Montagi, gledate {to kam{ik udri po omrazata va{a? Neboto pat najde radosta da vi ja ubie so qubov. A jas, koj{to niz prsti na razdorot va{ gledav Zagubiv dvajca rodnini. Kazneti se site. Kapuleti O brate Montagi, daj mi raka. Neka rakuvaweto miraz bide za }erka mi, za{to drugo ne moàm da baram. Montagi Ama jas moàm pove}e da dadam za{to statua }e & krenam od ~isto zlato pa s# dodeka srca niz Verona bijat site }e ja pomnat vernata Julija. Kapuleti Ista takva i na Romeo kraj nea }e se vi{i mala otkupnina za omrazata ni grda. Knezot Tmuren mir utrovo so sebe ni nosi sonceto od taga ne saka da se javi odete, muabetete u{te za stvarive lo{i nekoi }e bidat kazneti, nekoi }e zaminat pravi. Oti polive svetski pota`na prikazna ne krijat
od ovaa za Romeo i negovata Julija. (Izleguvaat.)
Naslov na originalot: The Tragedy of Richard the Third
LICA:
Kralot Edvard êtvrti Edvard, princ od Vels, podocna kral Edvard Petti Ri~ard, vojvoda od Jork sinovi na kralot Xorx, vojvoda od Klarens Ri~ard, vojvoda od Gloster, podocna kral Ri~ard Treti bra}a na kral Edvard Edvard Plantagenet, sin na Klarens Henri, grof od Ri~mond, podocna kral Henri Sedmi Kardinal Arhiepiskopot od Jork Episkopot od Eli (Xon Morton) Vojvodata od Bakingam Vojvodata od Norfolk Grofot od Sari, sin mu Entoni Vudevil, grofot Rivers, brat na Elizabeta Markizot od Dorset i Lord Grej, sinovi na Elizabeta Grofot od Oksford LordHastingz LordStanli, lord od Derbi Lord Lavel Ser Tomas Von Ser Ri~ard Ratklif Ser Vilijam Kejtzbi Ser Xejmz Tirel Ser Xejmz Blant Ser Volter Herbert Ser Robert Brekenberi, nadleèn na Kulata Ser Vilijam Brendon Kristofer Ursvik, sve{tenik Drug sve{tenik Tresel i Berkli, pridru`nici na lejdi Ana Gradona~alnikot na London [erif Elizabeta, kralica na Edvard êtvrti Margarita, vdovica na kralot Henri [esti Vojvotkata od Jork, majka na kralot Edvard êtvrti Lejdi Ana, vdovica na Edvard, princot od Vels, sin na Henri [esti; podocna se maì za Ri~ard. Margarita Plantagenet, }erka na Klarens Duhovite na site ubieni od Ri~ard; lordovi i pridru`ba; pisar, gra|ani, ubijci, glasnici, pomo{nik glasnik, vojnici i dr.
I spored vnatre{nite i spored nadvore{nite podatoci, Ri~ard Treti e drama {to pripa|a na prviot period od tvore{tvoto na Vilijam [ekspir. Od edna strana, za toa zboruva izedna~enosta na stilot, versifikacijata i psiholo{kata obrabotka na likovite, a od druga, podatokot deka e pi{uvana pome|u 1592 i 1593 godina koga, poradi besneeweto na ~umata, bile zatvoreni site teatri vo London. Sledata nastani ne e originalna. Izvorite za nea se nekoi stari hroniki, nekolku prethodni tragedii pe~ateni vo knigata Ogledalo za sudiite od koi se izvle~eni scenite so Klarens, potoa Istorijata na Anglija od Polidor i nedovr{enata Istorija na kralot Ri~ard Treti od Tomas Mor koja vaì za najneposreden izvor vrz koj se zasnovaat nastanite zaklu~no so ~etvrtiot ~in. No, se razbira, ovie pozajmuvawa ne ja zasenuvaat originalnosta na zavr{nata [ekspirova verzija, od prosta pri~ina, {to taa, za razlika od {turosta i ladnokrvnosta na izvornata faktografija, nudi visoko estetsko i umetni~ko doìvuvawe. I, kako {to veli eden kriti~ar, dokolku, po nekoj slu~aj, Mor doìvee{e da ja vidi Ri~ard Treti na scenata vo proletta 1594 godina i samiot odu{eveno }e mu rakopleska{e na genijalnosta na mladiot dramati~ar. I spored nastanite i spored samite likovi, Ri~ard Treti e drama dlaboko vpiena vo istorijata na angliskiot narod. Zaedno so Henri [esti (osobeno tretiot del), taa go opfa}a verojatno najta`niot period od angliskata istorija: gra|anskata vojna od vtorata polovina na 15-ot vek, t.n. Vojna na rozite vodena pome|u kneèvskite domovi na Lankester i Jork koja, so svojata svirepost, re~isi sosema }e go uni{ti toga{noto anglisko plemstvo. No i pokraj istoriskata podloga, Ri~ard Treti ne moè da se smeta samo za istoriska drama. Nekolkute prikaàni tragi~ni sudbini zapo~nati i zavr{eni vo edno surovo vreme, ja izdignuvaat nea do nivo na individualna i kolektivna tragedija. Od individualnite sudbini, najprisutna i najdetalno e sledena onaa na kralot Ri~ard. Nejzinata tragi~nost e navestena u{te vo tretiot del na Henri [esti koga Ri~ard go najavuva svojot pohod kon angliskiot prestol. Pritoa, hrana mu se nerealnite ambicii, obleka podlosta, sredstva spletkite i koleòt a negovo pokritie lukavstvoto. Inteligenten i beskrupulozen, toj e apsoluten gospodar vo svetot niz koj defiliraat slabi, bescelni i pred s#, naivni likovi. Ri~ard sam ja zapo~nuva i sam ja zavr{uva svojata tragedija. Iako e ubien od Ri~mond, idniot kral Henri Sedmi, vistinskite pri~ini za negovata smrt ne leàt vo ja~inata na protivnikot (odnosot na silite na samoto boi{te e eden sprema tri vo korist na Ri~ard), tuku li~no vo nego, vo negovata priroda. Onaka ~udovi{no skroen, turnat na stranpaticata na sopstvenite ambicii, ne nao|aj}i vistinski protivnik na zemjata, a teran slepo napred od monstrumot vo sebe, toj postojano vodi samo dve vistinski bitki: protiv natprirodnite sili otelotvoreni vo seni{niot lik na starata kralica Margarita i protiv sopstvenoto prokletstvo. I vo dvete e porazen. So toa zavr{uva negovata li~na tragedija, zavr{uvaat drugite individualni tragedii a, kako krajna posledica od toa, zavr{uva kolektivnata tragedija na edno razjadeno i razedineto op{testvo. Dramata Ri~ard Treti e prvpat prevedena na makedonski od Dragi Mihajlovski vo 1985 godina, a prvpat postavena na scenata na MNT od reìserot Rahim Burhan vo 1989 godina. (Premierata, so Vladimir Svetiev vo glavnata uloga, be{e igrana na Imaret vo Ohrid.) Ovde ja pe~atime prerabotenata verzija na prviot prevod.
în PRVI
Scena 1
London. Ulica (Vleguva Ri~ard, Vojvodata od Gloster) Gloster Zimata sega na na{iot ~emer leto e sjajno od sonceto na Jork i oblak murtav nad dom {to ni ezdel zatonal v temni pazuvi morski. Venci pobedni ~ela nam ni krasat za spomen me~ot izaben visi; uzbuni grozni veseli se sredbi mar{evi naporni radosni igri. Voinot smurten razvedril lika i sega, mesto v boj da bodina kowa i strav da vleva v du{manski srca, vo odai damski buvnuva ve{to na zvukot mamliv od rasko{na flejta. No jas, {to skroen ne sum za zabavi niti sozdaden zavodnik da bidam, roden alip, bez darba qubovna pred gizdava, bludna nimfa da se pr~am, jas, od stava ubava {to sum li{en, od tvorecot dvoli~en izmamen, grd, pred vreme na svet ispraten, polugotov odvaj, tolku gaden i neomilen {to pcite na pat po mene lajat, jas, vo vremevo mirnodopsko, blago, nemam na~in drug denot da mi mine, osven senkata na sonce da si ja sledam i podbiv da bijam so izgledot svoj. Toga{ {tom za qubovnik ne me biva, dni slatkozborni fino da si vrvam, se re{iv ni{to`nik da stanam razvratov dene{en, bezdelni~av da go mrazam. Zavera skovav, glasini pu{tiv, so ludi proro{tva, kleveti, sni{ta, brat mi Klarens i kralot da gi nabedam vo omraza smrtna eden protiv drug: a kral Edvard ako praveden e i iskren ko jas {to sum ve{t, podmolen i zlo~est ve}e denes Klarens }e go zatvorat za proro{tvoto po koe X nekoj decata na Edvard }e gi ubie. No, tlejte misli, ene Klarens ide. (Vleguva Klarens pod straà i Brekenberi) Dobar den, brate. Zo{to takva straà milosta tvoja ja sledi? Klarens Kralot za sigurnosta moja grièj}i se pod vakov nadzor me pra}a v Kula. Gloster A pri~ina e? Klarens Oti Xorx se vikam. Gloster No, lorde moj, {to ima{ ti so toa; neka kralot nunkoto tvoj go obvini. Da ne misli negovoto Veli~estvo novo ime v Kula da ti dade? No, {to e vsu{nost Klarens? Moè da znam? Klarens Moè Ri~ard. No se kolnam ne znam ni sam. Se slu{a toj slepo vo sonovi i proro{tva veruva; pa taka od azbuka bukvata X ja is~ip~il i veli vidovit ~ovek mu rekol
Ri~ard III
od prestolot, X nekoj, porodot }e mu go li{i: sledstveno, za nego jas sum toj oti imeto moe Xorx na X po~nuva*. Vakvi i sli~ni igrarii, slu{am, go podbodnale kralot da me apsi. Gloster Ete, {tom maòt èna go vladee. Ne te pra}a kralot v Kula tuku ledi Grej, Klarens, èna mu. Taa na vakva krajnost go naterala. Zarem taa i onoj gospodin dobar, Entoni Vudevil, brat &, ne go piknaa lord Hastingz v Kula od kade duri deneska e pu{ten? Nesigurni sme Klarens, nesigurni. Klarens @imi gospod, nikoj ne e siguren osven rodninite na kralicata i no}nite glasnici od kralot do madam [or {to tr~kaat. Zarem ne ~u kolku nisko padna lord Hastingz za da go pu{tat?* Gloster Ponizno pred nejze vo molbi zajde i lordot kancelar sloboda najde. I ~uj me, ako sakame kralot v milost da ne drì, slugi ponizni mora da sme nejzini. Vdovicata prekapena i onaa dama, od drdorki blagorodni~ki mo}ni, brat ni vo kralstvoto gi napravi. Brekenberi Za pro{ka va{ite blagorodstva gi molam no, negovoto veli~estvo naredi strogo nikoj vo kralstvoto, bez ogled na rangot, da ne smee na samo so bratot svoj da zboruva. Gloster Zna~i taka. No ako po volja e na visosta tvoja, Brekenberi, poveli pa slu{aj. Ne zboruvavme za predavstvo, ~ove~e: velime kralot ni e ve{t i mudar a dobro kralicata se drì, li~na e, ne qubomori; velime deka ènata na [or dobri noze ima, slatki usni, bodri o~i, menliv jazik; rodot krali~in stanal gospodski, ti gospodine, {to veli{ na ova? Brekenberi So toa milorde, jas nemam ni{to. Gloster
639
So madam [or nema{ ni{to? Toj {to so nejze i malku ima, osven eden, najdobro tajno s# da ~ini, skrito. Brekenberi Koj eden, milorde? Gloster Maòt &, podlecu. Me proveruva{? Brekenberi Za pro{ka va{ata milost ja molam so vojvodata da ne razgovara. Klarens Znaeme {to ti e naredeno, Brekenberi i }e slu{ame. Gloster Robovi sme na kralicata i mora da slu{ame. Zbogum brate, kaj kralot odam pa i da moram vdovicata na kral Edvard sestra da ja nare~am taka
640
}e ja vikam za da te oslobodam. A zasega ova razbratuvawe me boli pove}e odo{to misli{. Klarens Na nieden od nas ne ni e milo. Gloster
Vilijam [EKSPIR
Gloster Sekako, sekako. Isto ko Klarens; du{manite va{i se i negovi, isto na obajcata vi napravija. Hastingz Orlite se v kafez a grablivcite bedni slobodno plenot go grabat. Gloster [to ima vo svetot?
No nema dolgo da si v zatvor. ]e te oslobodam ili sam }e te smenam: vo me|uvreme, strpi se. Klarens
Hastingz Moram. Zbogum. (Izleguvaat Klarens, Brekenberi i straàrot) Gloster Gloster Odi! Gazi go patot od koj nema nikoga{ da se vrati{. O, Klarense {utko, tolku te sakam {to naskoro du{ata na nebo }e ti ja pratam ako neboto darot moj go primi. No, koj ide? Segapu{teniot Hastingz! (Vleguva lord Hastingz) Hastingz Leì. Dobar den, blagoroden lordu! Gloster Gloster Isto i vam lordu moj kancelar! Na ~ist vozduh dobro ni dojdovte. Kako go podnese zatvorot lordstvoto va{e? Hastingz Trpelivo lorde, ko zatvorenik. No ìv }e bidam da im blagodaram na tie vaka {to me namestija. Odete. Jas brzo }e dojdam. (Izleguva Hastingz) Ne }e tera za dolgo, se nadevam no ne smee da umre pred Xorx itno na nebo da se isprati. ]e vlezam, kon Klarensa omraza da mu vsadam, so lagi ve{ti i dokazi cvrsti; i namerata ako mi uspee u{te utre Klarensa }e go snema. Bog, potoa, neka kral Edvard go zeme svetot ostavaj}i mi go. A toga{, najmalata }erka na Vorik }e ja oènam. Oti maòt i svekorot & gi ubiv, najdobro }e & se Lo{i vesti, ìmi sveti Jovan. Toj predolgo vodi raskala{en ìvot teloto kralsko bezmerno go tro{i: da ti se sma~i i od pomislata. No, {to pravi, leì li barem v krevet? Hastingz Svetot e aren, lo{o ni e doma Kralot ni e bolen, poti{ten i slab lekarite mnogu gi zagriùva.
Ri~ard III
oddolàm ako ma` i svekor sam & stanam. I }e & stanam no ne od qubov, tuku za namerata tajna {to }e ja ostvaram so nea ènej}i se. No tav~e spremam a v more e plenot. @iv e Klarens, Edvard na prestol sedi, {tom umrat, dobivka mene mi sledi.
641 Scena 2
London. Druga ulica
(Go vnesuvaat teloto na kralot Henri VI. Blagorodnicite nosat helebardi kako za{tita. Ledi Ana taì.) Ana
Dolu spu{tete go tovarot ~estit, ~est ako moè v nosila da stoi, vrz doblesta ponizno da popla~am na bez vreme padnatiot Lankester. O, stavo studena na kralot bo`ji! Pepli{ta sivi na domot Lankesterov! Ti beskrvna damko od krvta kralska! Zakonski jas duhot ti go prizivam taà~kata da ja ~ue na kutrata Ana èna na Edvard, na sin ti ubien od rakata ista {to ranive gi stori! Vo jamive ìvot {to ispu{tija melem jalov od o~ite sipam. Natemago rakata {to te ubi! Natemago krvta {to krv ti pu{ti! Natemago srceto {to ima{e srce ova da go stori! Pogadna kob bednikot da go stigne {to ubivaj}i te n# bedosa, od volci pajaci, kreka~i, od otrovnici {to pozemi lazat. A dete ako ima, izrod da mu bide, ~udovi{te boè, nedonosen~e, od likot grd i odvraten majka mu v strav da bega. Takvo ~edo gnasata da mu ja nasledi! A èna ako ima, vo ìvotot negov pote{ko da pati odo{to jas so smrtta tvoja i na maòt mi! Sega napred kon âtsi so svetiot tovar i tamu zakopajte go. [tom tovarot ve zamori, odmarajte a jas toga{ nad Henri }e taàm. (Go krevaat teloto na Henri. Vleguva Gloster) Gloster Zaprete telono{ci, spu{tete go!
642
Ana Koj crn ve{ter vragov go tera svetiot obred da go prekinuva? Gloster
Vilijam [EKSPIR
Bednici! Trupot spu{tete go, ili ìmi sveti Pavle, trupovi od vas }e napravam. Prviot velmoà Milorde, trgnete se, kov~egot da mine. Gloster Pesu drzok! Zapri koga velam i helebardot od mene trgni go ili ìmi sveti Pavle }e te ni~kosam, }e te zgazam, bedo, za drskosta. (Go spu{taat kov~egot.) Ana
Deloto tvoe, ne~ove~no, ~udno, potop naj~uden predizvikuva.O, boè, krv mu dade, smrt odmazdi mu! Zemjo, krv mu pie{, smrt odmazdi mu! O nebo, ubiecot rovjosaj go, otvori se zemjo, goltni go brzo, ko krv {to loka{ od kralot dobar zaklan {to e od adskata mu raka! Gloster Ledi, za milost ti ne znae{ {to zloto dobro, kletvata blagoslov ja ~ini. Ana Gade, za boga ne znae{ niti za ~ove~nost. I yverot barem malku soàlba ima. Gloster Nemam, velam. Pa zatoa yver ne sum. Ana
Se tresite? Zar site strav ve zgrabil? No, smrtni ste znam, boè, vi prostuvam smrtnite o~i pred |avolot vednat. Mavni se, o slugo adska uàsna! Nad teloto smrtno mo} ti ima{ nad du{ata nema{. Mavni se, velam. Gloster Svetice slatka, od milost smekni.
O, vidi, pa |avolot e iskren! Gloster Vidi, vidi, pa angelot se luti. Dozvoli, rajski sovr{ena èna so dokazi to~ni od zlodelata boèmski da se oslobodam. Ana
Ana Vragu gnasen, od pobo`nost, trgni se! Ti sre}nata zemja ad ja napravi v kletvi ja zavi i leleci bolni. No delata grozni {tom saka{ da gi gleda{ eve ti urnek za koleìte tvoi. Velmoì, gledajte! Mrtviot Henri pred nego se otvara i krvari. Srami se, crvenej, monstrume dolen, prisustvoto tvoe krvta ja vle~e od ìlite studeni i beskrvni. Dozvoli, ~umo zarazna ma{ka, so dokazi to~ni za zlodelata znani da te obvinam. Gloster Poli~na od zborot {to bi kaàl podari mi sloboda da se izvinam.
Ri~ard III
Ana Pogrd od srceto {to bi mislelo, prosteno ti e ako se obesi{. Gloster Gloster So toa vinata bi si ja priznal. Go ubiv. Tvrdam. Ana Ana So toa prosteno }e ti bide {to odmazda dostojna sam si izvr{il za koleòt nedostoen vrz drugi. Gloster Gloster Da re~eme ne sum gi zaklal. Sre}a za rajot nego {to go ima. Ana Ana Toga{ re~i ìvi se, no mrtvi se od tebe tie o, robe adski. Gloster Ne ti go ubiv maòt. Ana Ana Zna~i ìv e. Za nikade ne si osven za v pekol. Gloster Gloster Mrtov e. Ubien od Edvard. I Ana Ana Laè{, gadu! Kralicata Margarita me~ot presno krvav ti go vide. Ti saka{e i nejze da ja probodi{ bra}ata tvoi da ne te spre~ea. Gloster Klevetni~ki me navede, vinata nivna vrz mene nevin {to ja frlija. V zatvor. Gloster Spalnata tvoja. Ana Mir neka nema vo sobata ti kaj{to leì{. Tamu ti nikoga{ nema da stapne{. Gloster Za rajot mene neka mi blagodari najprikladen toj za tamu be{e. Tvrdi{, eù? Toga{ i jas ti tvrdam gospod }e ti plati za zlo~inot. O, kolku dobar, blag, doblesen be{e. Ana Te navede tebe umot tvoj zloben za koleì samo {to sonuva. Zarem i kralov ne go ubi?
643
644
Gloster
Vilijam [EKSPIR
Ana Kamo da sum pa da ti se odmazdam. Gloster Nepravi~no e i neprirodno vrz toj {to te qubi da se odmazduva{.
Da, gospo|o, so tebe duri ne legnam. Ana Se nadevam. Gloster
Ana I jas. No ledi Ana, so dosetkite da prekineme i posmireno malku da razmislime: Zar ne e pri~initelot isto kriv ko xelatot za smrtta prerana na Plantagenetite Henri i Edvard? Ana I pri~initel i xelat be{e ti. Gloster Ubavinata pri~initel be{e, lixbata tvoja {to v son me gone{e svetot da go usmrtam za mig eden pominat na slatkite ti gradi. Ana Kaì go. Da e taka maòmoru, ti velam, so nokti nea od liceto }e ja strgnam. Gloster O~ive ne bi podnele propast takva na ubavinata; ko sonceto svetot taa mene me razvedruva, denot mi go krasi, ìvotot. Ana Po ime-da, no podabar e ovoj. No} crna denot da ti go zaseni a smrt ìvotot! Gloster Ne kolni se sama, ubavice. I den i ìvot si mi ti. Kade e? Ana Plantagenet. Ana Toa be{e toj. Gloster Gloster Pravi~no e i prirodno vrz toj maòt {to mi go ubi da se odmazdam. Gloster Toj {to od maòt te li{i, gospo|o, ti pomaga podobar da najde{. Ana Podobar na zemjava ne postoi. Gloster @iv e toj {to pove}e te qubi. Ana
Ri~ard III
Gloster Ovde. (Ana go pluka Glostera.) Zo{to me pluka{? Ana Plunkata otrov za tebe neka bide! Gloster Otrov ne izlegol od poslatko mesto. Ana Otrov ne visel na pogaden kreka~. Mavni se! Ti o~i mi zarazuva{. Gloster Tvoite moite gi zarazija. Ana Gloster O, zmejovi da se pa da te sotrat! Toga{ re~i pa sam }e se ubijam. Gloster Ana Kamo da se, pa vedna{ da si umram oti sega so smrt ìva me morat, od o~ite solzi soleni mamat i so kapki detski gi sramotat o~ive {to ne pla~ele ni koga tatko mi Jork i Edvard lipaa slu{aj}i go lelekot na Rutland proboden so me~ od Kliford crniot, ni koga tatko ti hrabar, ko dete za smrtta na tatko mi kaùva{e oblean vo solzi a slu{a~ite pla~ea ko drvja pokisnati od poroj. Vo tie vremiwa ta`ni o~ive maèstveni preziraa solzi. No tagite {to ne storija ubavinata tvoja go pravi i so pla~ gi zaslepuva. Ni prijatel ni du{man nikoga{ ne sum molel. Za zborovi slatki, milni, neve{t sum; no sega, gordoto srce za tebe moli i na zbor jazikot go tera. Ve}e rekov. Gloster Vo gnev be{e toa. Pak re~i i rakava na zborot za qubovta tvoja, qubov {to ti ubi, tebe za qubov, poverna qubov }e ubie no i vo dvete ubistva sou~esnik }e si ti. Ana Bi sakala srceto da ti go znam. Gloster Niz jazikot se gleda.
645
(Taa go gleda so prezir) Ne u~i gi usnite na prezir, za qubewe tie se sozdadeni. No, ako srceto ne moè da prosti me~ov naostren eve ti go davam vo gradive verni da go zarie{ i du{ata {to te oboùva da ja izvadi{. Eve, razgolen za udar smrtonosen ponizno molam. (Gi razgoluva gradite. taa go vperuva me~ot.) Udri, ne misli! Henri jas go ubiv od tvojata ubavina naveden. Udri, udri! I Edvard jas go ubiv no likot tvoj angelski me natera. (Taa go ispu{ta me~ot.) Me~ot kreni go, molam, ili mene. Ana Stanuvaj licemeru! Smrt ti sakam no xelad ne sakam da ti bidam.
646
Ana I jazik i srce ima{ la`livi. Gloster Toga{ iskren ~ovek ne postoi. Ana Dobro. Me~ot vrati si go. Gloster Se smirivme zna~i? Ana
Vilijam [EKSPIR
Gloster Te molam crninata ostavi ja za toj {to ima pri~ina da àli i vedna{ pojdi vo dvorecot Krozbi. A jas, {tom sve~eno go zakopam kralov blagoroden vo âtsi i grobot mu go natopam so pokajni~ki solzi, najponizno kaj tebe }e dojdam. Pri~ini za ova ima mnogu pa te molam poslu{aj me. Ana Od s# srce. Me raduva {to se kae{. Tresel i Berkli, so mene dojdete. Gloster
]e doznae{. Posakaj mi sre}a. Gloster Ana Da ìveam vo nade`? Ana Sekoj, ~inam, vo nade` ìvee. Gloster Primi go, te molam, prstenov. Ana Da se primi ne zna~i da se dade. (Go stava prstenot) Gloster Ko prstenov prst {to ti opfatil i srceto taka v gradi ti se skrilo. Nosi gi, tvoi se sega. U{te ako moè ponizniot tvoj sluga za ne{to da te izmoli, sre}en beskrajno }e go napravi{. Ana Da ~ujam. Ne, kon Vajtfrajaz. Tamu ~ekajte me. (Izleguvaat site osven Gloster.) Pobaral li nekoj vaka èna? Osvoil li nekoj vaka èna? ]e ja zemam no, dolgo ne }e ja dràm. Jas maòt i svekorot & gi ubiv vo ~asot prepoln omraza ja sretnav so kletvi na usta, so solzi v o~i pred `rtvata krvava na omrazot moj i s# protiv mene be{e, gospod, sovesta, prijatel nemav da me Ne zasluùva{ no bidej}i me u~i{ da ti laskam zamisli deka sum ti posakala. (Izleguva sledena od Tresel i Berkli) Gloster Gospodo, teloto krenete go. Velmoàta Kon âtsi, blagoroden lordu? Gloster
Ri~ard III
potkrepi osven |avolot li~no i licemerieto moe a sepak ja osvoiv! S# za ni{to. Ha! Zarem princot hrabar ve}e go zaboravi, ma` & Edvard, kogo pred tri meseci vo lutina kaj Tjuksberi go ubiv? Poubav i posmel vitez {to bog vo mig na {tedrost go sozdade, mlad, mudar, doblesen, od krv kralska, vo svetot {iren ne }e se rodi. A taa sepak na mene pogledot go frli, {to zlatniot cvet na princot go svenav i vdovica v postela ja napraviv. Na mene {to ni ~etvrt od Edvard ne vredam, na mene grd i alipen. Vojvodstvoto za pari~ka go davam {to vaka lo{o sum se potcenuval. Pa taa, ìmi gospod, ma` vo mene gleda, ma` privle~en i ubav. Ogledalo }e kupam, }e pora~am trista majstori, ali{ta najubavi da mi so{ijat i bidej}i sam sum za izdr{ka, so mal tro{ok }e se odrùvam. No prvin prijatelon v grob }e go smestam, a potoa kaj Ana so pla~ se vra}am. Sveti mi sonce li~en da se gledam senka v ogledalo jas da si sledam. (Izleguva.)
647 Scena 3
(Vleguvaat kralicata Elizabeta, lord Rivers i lord Grej.) Rivers Trpenie, gospo|o, negovoto veli~estvo brgu }e zakrepne. Grej Poti{teni samo lo{o mu ~inite zatoa razvedrete se, so o~i nade`ni milosta bodrete mu ja. Elizabeta Ako umre {to }e stane so mene? Grej Samo takov ~ovek }e zagubite. Elizabeta Bez nego mnogu zagubi }e dojdat. Grej Neboto so sin ve blagoslovilo za da ve te{i {tom nego go nema. Elizabeta Ah, da. No toj e mlad. Do polnoletnost Ri~ard Gloster staratel bi bil, ~ovek {to n# mrazi i mene i vas. Rivers Re{eno li e taka da bide? Elizabeta Re{eno e ama neozakoneto. No taka }e bide ako kralot umre. (Vleguvaat Bakingam i Stenli.)
648
Grej
Vilijam [EKSPIR
so nego zboruvavte? Bakingam Da, gospo|o. Saka da gi smiri vojvodata od Gloster i bra}a vi a site niv so lordot kancelar pa sega kaj sebe gi vika. Elizabeta Daj boè da e taka! No, nevozmo`no e toa. Se pla{am na vrvot sme od sre}ata. (Vleguvaat Gloster, Hastingz i Dorset.) Gloster Nepravda mi ~inat, nema da trpam. Koi se tie na kralot {to se àlat deka nam}or sum bil i ne sum gi sakal? @imi Pavle, kralot go ne}at tie {to u{ite mu gi polnat so kleveti podli. A bidej}i ne znam da laskam, da glumam, da licemeram, da klevetam i laàm i ko u~tiv majmun po francuski da se klawam, zatoa za niv sum bil podmolen du{man. Zarem ne moè obi~niot smrtnik bez zli nameri da ìvee i bez ednostavnosta da mu ja kodo{at svileni, itri, prefrigani zmii? Grej Komu ovde va{eto blagorodstvo mu se obra}a? Gloster Tebe {to ni ~esen si ni blagoroden. Sum ti storil li zlo? Sum ti zgre{il ne{to? Ili tebe? Ili tebe? Ili na drug od taborot va{? ûma da ve sotre! Kralot milozliv kogo gospod ba{ od takvi ko vas go ~uva odvaj na sebe moè da dojde od vas {to klevetite besprizorno.
Eve gi lord Bakingam i lord Stenli. Bakingam Dobar den kralice vi posakuvam! Stenli Neka bog vedrosta napre`na vi ja vrati! Elizabeta Groficata Ri~mond, lorde moj Stenli odvaj na ova bi rekla amin. No, iako Stenli, taa vi e èna i me ne}e, ve uveruvam oti ne ve mrazam za vozgordot nejzin. Stenli Ve molam ili da ne veruvate na zlobnite {to la`no ja klevetat ili, ako klevetite se to~ni sfatete gi ko mana vo naravot nejzin a ne ko namerna zloba. Elizabeta Bevte li kaj kralot lorde moj Stenli? Stenli Jas i vojvodata od Bakingam ba{ od kaj nego doa|ame. Elizabeta Ima li podobruvawe, gospodo? Bakingam Ima gospo|o. Toj zboruva bodro. Elizabeta Gospod zdravje neka mu dade! Dali
Ri~ard III
Elizabeta Gre{no ste sfatile, devere Gloster. Kralot po svojata kralska volja a ne po èlba na drugi, sekako poradi zlobata vo vas {to na videlo ja iskaùvate protiv mene, moite deca i moite bra}a, n# sobra ovde, da ja doznae pri~inata za nea i vedna{ da ja otstrani. Gloster Boè, svetot tolku se izopa~il {to vrap~eto prvnalo orel da bide. A {tom prostakot gospodin stanal gospodinot ~esto za prostak go mislat. Elizabeta Jasna vi e celta, devere Gloster, na napredokot na{ ni zaviduvate Ne daj boè da n& potrebate! Gloster Gospod dade mene da mi trebate. Po va{ nagovor brat mi e zatvoren, jas potisnat, plemstvoto prezreno a unapreduvawa sekojdnevno se delat na takvi {to do v~era ni gro{ ne vredea. Elizabeta @imi toj {to vo griì me izdigna od blagosostojbata {to ja uìvav, kaj kralot ne sum go nabedila vojvodata od Klarens tuku najiskreno se zalagav za nego. Sramno me navreduvate {to zli somnenija la`no mi lepite. Gloster Ja poreknuvate li vinata za zatvoraweto na lord Hastingz? Rivers Ja poreknuva milorde. Gloster Da, lorde. No koj ne znae za toa? Taa i od ova pove}e moè. Moè fino da ve unapredi pa da porekne oti pomognala pripi{uvaj}i gi po~estite na zaslugite va{i visoki. A {to ne moè? Pa moè{e da se maì Rivers Da se maì? Gloster Pa da, da, da se maì so kralot - ergen, ubav no zelen. Baba vi, se ~inam, polo{o se maì. Elizabeta
649
Lordu moj Gloster, predolgo gi trpev navredite vi grubi, podbivite zajadlivi. Na kralot }e mu kaàm veruvajte, za site torturi {to mi gi pravite. Podobro alajka da bev selska odo{to kralica {to ja ma~at, preziraat i kudat. (Vleguva Kralicara Margarita, vo zadninata na scenata) Malku radost imam {to sum kralica na Anglija. Margarita (Za sebe) I toa malku da dade gospod da se smali! êsta, ugledot, prestolot, s# e moe. Gloster [to! So kralot mi se zakanuvate? Napred, kaète mu! S# {to rekov vo
650
Vilijam [EKSPIR
negovo prisustvo }e povtoram pa makar i v Kula da me prati. ]e zboruvam. Trudot moj e zaboraven. Margarita
Margarita (Za sebe ) Gospode, odmazdi! Gloster
(Za sebe) Nadvor Zerzevule! Odli~no te pomnam! Ti maòt mi Henri v Kula go ubi i Edvard, sin mi, kaj Tjukberi. Gloster Pred kralica da stanete a maòt vi kral jas bev toj {to za nego rmbav, du{manite gordi mu gi trebev prijatelite mu gi nagraduvav za da kraluva, krvta si ja leev. Margarita (Za sebe) A i mnogu podobra od va{ata. Rivers A vie i maòt vi Grej za toa vreme na strana na Lankester bevte a i ti Rivers. Zar maòt vi kaj Sent Albans ne zagina za Margarita borej}i se? Dopu{tete mi da ve potsetam, ako zaboravate, {to bevte vie a {to ste sega i {to bev jas a {to sum sega. Margarita (Za sebe ) Ubiec be{e, ubiec si i sega. Gloster Klarens kutriot, testot Vorik go napu{ti i se prelaga. Isuse, prosti mu!
Za Edvard kral da stane se bore{e a za nagrada, kutriot, v zatvor sega gnie. Ah, da imam tvrdo srce ko Edvard a toj ko moevo, milozlivo i meko. Prenaiven sum za svetov. Margarita Vo ve~na sognij, napu{ti go svetov Zerzevule! Kralstvoto ti e tamu. Rivers Vo toa zlovreme, lordu moj Gloster za koe ovde luto n# klevetite, za kralot na{ dene{en se borevme ko za vas {to bi se borele da ste kral. Gloster Da sum kral? Poarno da sum prematar. Skraja da e od mene pomislata takva. Elizabeta Ko {to radost mala, pretpolagate, e lordu, kral na Anglija da se bide, tolku mala e i radosta moja {to sega sum kralica. Margarita Radosna si malku za{to kralica sum jas i bezradosna iako ve}e nema da se vozdrùvam. (Istapuva napred i zboruva glasno) ûjte me, razbojnici {to nad plenot od mene grabnat se raspravate! Koj od vas ne treperi pred mene? [tom ko podanici ne se klawate toga{ ko buntovnici tresete se
Ri~ard III
od prestol {to me simnavte. Stoj tuka podlecu u~tiv, kade? Gloster Dorset [to saka{ pak ti, ve{terko podla? Sekoj ìv tamu odmazda pretskaà. Margarita Bakingam Da povtoram kogo s# ti uni{ti. Toa sakam a potoa }e ti dadam dozvola, da odi{. Gloster Zarem ne si progoneta pred zakana so smrt? Margarita Sum, no pote{ko progonstvoto mi pa|a od smrtta ovde. Ma` i sin mi dolì{ ti, a ti kralstvo. Poslu{nost site. Tagava {to me pritiska e va{a a moja e radosta {to mi ja zedovte. Gloster Kletvata {to tatko mi na tebe ja frli, koga juna~koto ~elo so hartija mu go krunisa i so prezir mu potera v o~i reki solzi a potoa, za da gi isu{i, mu dade {amija natopena vo krvta na li~niot Rutland - taa kletva so te{ka gor~ina frlena od tebe sega te stigna. I gospod, ne nie, za zlostorot krvav te kazni. Elizabeta Gospod gi odmazduva nevinite. Hastingz Najgnasno be{e negovoto klawe najsvirep zlostor {to nekoga{ bil! I samiot Nortamberlant zaplaka. Margarita Rivers I tiranite pla~ea na vesta.
651
[to? Zar ne rèvte pred da dojdam spremni za gu{a da se fatite a sega zdruèni ko eden mi se nafrlivte? Zar kletvata na Jork tolku na nebo prevlada {to smrtta na Henri i na sin mi Edvard, progonstvoto ma~no moe, gubeweto na kralstvoto nadopolna ne se za derleto nam}oro? Mine li kletvata niz oblaci? O, oblaci, kletvive, toga{ propu{tete gi! Od presitost, ne od vojna, kralot da vi umre ko na{iot {to go ubija za toj da stane kral! Edvard, sin ti, {to princ od Vels e sega, za Edvard sin mi, {to princ od Vels be{e mlad neka umre od nasilna smrt! A ti kralice, za mene {to kralica bev, nadìvej go ova ko kutrata jas! @ivej dolgo, smrtta na decata da ja ispla~e{ i vidi druga ko jas {to te gledam na mestoto tvoe ko ti {to si na moeto! Dnite sre}ni pred smrtta da ti seknat i po dolgi no}i taga umri koga ni majka, ni èna, ni kralica na Anglija ne }e bide{! Riverse, Dorsete, vie gledavte i ti lorde Hastingz, koga sin mi so me~evi krvavi go bodea: zatoa smrt prirodna da nemate tuku nenadno da ve zakolat! Gloster Prestani da bae{, ve{terko gnila!
652
Margarita
Vilijam [EKSPIR
Gloster Ja dovr{iv jas i za tebe vaì. Elizabeta Sami sebe si se prokolnavte. Margarita Kralice sirota, senko na sre}ata moja! Ne {e}eri go pajakot podol vo mreàta smrtna {to te navlekuva. [utko! [utko! No` za sebe si ostri{. ]e me bara{ edna{ kreka~ov grbav, otroven, zaedno da go kolneme. Hastingz Zlonavestna èno, ne kolni ve}e trpenieto pred kraj ni e sega. Margarita Podleci! Kade e moeto toga{?
Pa da te skoknam? êkaj pesu, ~uj me. Ako pocrna ~uma neboto ima od taa {to tebe }e ti ja posakam neka ja ~uva, grevot da ti sozree, i toga{ gnevno vrz tebe neka se sru{i, svetot sirot {to go trevoì{! Sovesta vezden du{a da ti grize! Prijatelot tvoj, predavnik misli go, predavnikot najcrn, prijatel najmil! Son nemaj za o~ite maòmorni osven ko{mar grozomoren {to }e te ma~i so ve~na i |avoli grdi! Ti |avolosan, nedonosen, ti sviwo {to grovta{! Ti {to neroden u{te za rob na svetot si ìgosan i sin adski! Sramoto za trudnata utroba majkina! Ro`bo gadna na semeto tatkovo! Ti partalu bes~esen! Ti gnaso Gloster Margarita. Margarita Ri~ard! Gloster Da? Margarita Ne ti velam tebe.
Rivers Dobriot sluga na dol`nost ve u~i. Margarita Dobriot sluga dol`nosta si ja znae. U~ete me kralica da vi bidam a vie podanici moi. Dobro sluète me, dol`nosta nau~ete si ja! Dorset
Gloster [to se raspravame? Pa taa e luda! Milozliva si zna~i, oti mislev imiwata mene mi gi nadena. Margarita Sekako, no odgovor ne barav. O, dajte mi kletvata da ja dovr{am. Margarita Mol~i markize! Vie ste bezobrazen. êsta novope~ena malku vi vredi. O, da znae blagorodstvoto va{e {to zna~i da zagubi{ pa da strada{! Toj {to e visoko luwi go demnat padna li, parampar~e se pravi.
Ri~ard III
Gloster Ba{ dobar nauk. Primi go, markize. Dorset Margarita I za vas, isto, milorde, vaì. Gloster Da, i pove}e. No jas gore sum roden gnezdoto na{e nad kedarot vi{i so vetrot si igra i sonceto go prezira. Margarita I sonceto go zatemnuva, lele! Svedok e sin mi svien vo mrakot na smrtta ~ii zraci bolskotni gnevot tvoj murtav vo temnica ve~na gi zavi. Vo na{eto, va{eto gnezdo go svivte; boè, ti {to gleda{, pomogni; so krv go dobija, so krv neka go zagubat! Bakingam Dosta, ve molam! Od sram ako ne od milost. Margarita Vo mene nema ni milost ni sram: bezmilosno so mene postapivte i sramno nade`ta mi ja sotrevte; milosta mi e surovost, ìvotot sram, vo sramot gnev od tagata mi tlee! Bakingam Hastingz Dosta, dosta! Bakingam I nikogo ovde, za{to kletvata na usnite od toj {to kolne ostanuva.
653
Mislam do nebo taa stignuva i mirot sladok na gospoda go ru{i. Bakingame, bidi na {trek od pesov! [tom mrdne so opa{ot, grize, a grizot otroven smrt donesuva. Ni{to so nego nemaj, vardi se toj pe~at nosi od grevot, od adot, smrtta i slugite nivni nemu mu sluàt. Gloster [to bamburi ènava, lorde? Bakingam Ni{to vredno, gospodine. Margarita [to? Zarem za sovetot dobar me prezira{ i na |avolot mu laska{ od kogo ti velam da se vardi{? O! Na ova eden den }e se seti{ koga toj so taga srceto ~esno }e ti go raspara i }e re~e{ kutrata Margarita bila prorok. @ivejte sekoj za omrazot negov, za va{iot toj, za bo`jiot site. (Izleguva.)
Od kletvite stra{ni se nakostre{iv. Margarita Rivers O Bakingame kralski, ti celivam raka vo znak na sojuz i prijatelstvo: gospod neka te vardi tebe i domot tvoj blagoroden! Ti ne si isprskan so krvta na{a i kletvata moja ne te opfa}a. I jas. Ne znam zo{to e na sloboda. Gloster Ne & prefrlam. Mnogu zlo, ìmi majka, & e napraveno. Se kajam
654
Vilijam [EKSPIR
za delot od zloto {to jas & go storiv. Elizabeta Kolku {to znam, jas sum ~ista kon nejze. Gloster Sepak od zloto {to & e storeno, dobivte. Prezagrean bev za dobroto na eden {to sega e prestuden na toa da misli. Na Klarensa dobro mu platija, za bolkite negovi v aps da se debeli: Gospod neka gi prosti vinovnicite! Rivers
vozdivnuvam, toga{, i im velam deka gospod spored Svetoto Pismo n# tera za lo{oto so dobro da vra}ame. Taka, podlosta gola si ja pokrivam so stari krpi od Svetata kniga i najstra{en sum |avol ba{ koga na svetec li~am. (Vleguvaat dvajca ubijci.) Tiho, idat xelatite. Kako mi ste mom~iwa moi verni, }e go svr{ite ona? Prviot Sekako, milorde, po ovlastuvaweto sme dojdeni za kaj nego da n# pu{tat. Gloster
Blagorodno e i risjanski za toj {to zlodela ti pravi da se moli{! Gloster (Za sebe) Toa i jas go pravam po nauk dobar, oti da kolnev, sam sega }e se prokolnev. (Vleguva Kejtzbi.) Kejtzbi Gospo|o, negovoto veli~estvo ve vika, vas milorde i vas lordovi. Elizabeta
So sebe go nosam. (Im go dava ovlastuvaweto) [tom zavr{ite, nazad vo Krozbi. No, gospoda, ubijte go vedna{, bez milost. Ne davajte da moli. Ve{t e Klarens na zborot i moè da ve razàli ako dozvolite. Prviot Milorde, nie ne sme drdorkovci. Koj zboruva ne meli bra{no. Velam, racete }e rabotat, jazikot ne. Gloster
Idam Kejtzbi. Povelete, gospodo. Rivers Ve sledime, gospo|o. (Izleguvaat site osven Gloster.) A napravam zlo, prv se bunam. Zlodelata tajni {to gi za~nuvam gi pripi{uvam na tu|a vina, Klarens, kogo li~no v aps go frliv pred prostite {utki Bakingam, Stanli, Hastingz go oplakuvam i im velam kralicata i taborot nejzin go {ilkaat kralot protiv brata si. Mi veruvaat i me bodrat vrz Rivers, Von i Grej da se odmazdam; O~ite od {utite solzi leat a va{ite toga{ melnici vrtat. Ba{ ve sakam! No, na rabota sega, odete, napred, svr{ete go toa. Prviot Smetajte na nas, blagoroden lordu. (Odat.)
Ri~ard III Scena 4

London. Vo Kulata. (Vleguvaat Klarens i Brekenberi.) Brekenberi Brekenberi [to se slu~uva so milosta va{a? Klarens O, uàsna minav no} i gadost vidov, soni{ta stra{ni i ko prav risjanin, takva no} ne bi minal pak pa makar svet od dni sre}ni so nea da se kupuva, tolku ma~no na du{a mi be{e! Brekenberi [to? Sonuvate? Kaète mi lorde, ve molam. Klarens Mi se stori ko od Kula da pobegnav i na brod se ka~iv za Burgundija a so mene brat mi Gloster be{e koj od kabina na pro{etka me vikna po palubata. Toga{ kon Anglija se zagledavme i na bezbroj te{ki migovi se setivme od vojnite me|u Lankester i Jork. êkorej}i po podot lizgav na palubata, ~inam, Gloster se sopna, i pa|aj}i, mene, {to sakav da go zadràm, preku brodskata strana me turna vo penlivite morski dalgi. Gospode, {to bol bilo da se davi{! Vodi{ta besni naviraat v u{i! Gletki vo o~ite od smrtta grda! înam, iljada brodlomi vidov, iljadnici lu|e grizeni od lamji grumewa zlato, kupi{ta biser, kamewa besceneti, ogromni blaga site rasfrlani po dnoto morsko. A vo ~erepite na mrtvite i vo dupkite vo koi edna{ imalo o~i Zar vo ~asot smrten imavte vreme vo morskite tajni da se xarite? Klarens Taka mi se stori, no, se borev du{a da ispu{tam ama na nea mi ste`na vodi{teto zavidlivo i ne ja pu{ti na lekiot vozduh tuku vo teloto mi ja zadu{i {to napiwa{e v more da ja frli. Brekenberi Zar vo toj ko{mar ne se razbudivte? Klarens za prezir na o~ite, boèm, kamewa bolskotni dopolzile {to dnoto tiwesto go ma|epsuvaa i na koskite im se podbivaa.
655
Ne, sonot i po ìvotot prodolì i burata toga{ v du{a mi se krena. Gi minav, ~inam, vodite prete{ki so lotkarot murtav v pesni opean i vo carstvoto stignav na no}ta ve~na. Prv tamu du{ata mi ja pozdravi testot moj velik, slavniot Vorik. Toj vikna glasno: So kam{ik za predavstvo temnico mo}na, Klarens nevernikot kazni go! I is~ezna. Potoa senka teterava dojde ko od angel, so kosa svetla natopena v krv i krikna grozno: Klarens dojde, la`niot, neveren, krivoklet Klarens, kaj Tjuksberi {to me probode. Napred, zgrap~ete go, furii, na ve~ni maki stavete go! Toga{, nebare legija |avoli me obikoli i v u{i uàsno mi vreskaa i na vikot se razbudiv tresej}i se i u{te mislev oti sum vo ve~na tolku stra{no sonot me rastrevoì.
656
Brekenberi
Vilijam [EKSPIR
Brekenberi [to? Zar tolku }e si kratok? Vtoriot
Ne e ~udo, milorde, {to ve strese, strav me fati, ~inam, samo {to slu{av. Klarens Ah, ~uvaru, ~uvaru, nedelata {to du{ava sega mi ja tormozat za Edvard gi storiv, a gledaj kako toj mi vozvra}a! O, gospode, ako molitvive nedostojni gi smeta{ i re{i{ za grevot moj da me kazni{, isturi go gnevot samo na mene. O, èna mi nevina i decata siroti po{tedi gi! Te molam ~uvaru ostani u{te malku, te{ko mi e na du{a a sepak bi pospal. Brekenberi
Podobro kratok otkolku zdodeven, gospodine. Ovlastuvaweto pokaì mu go i na rabota. (Brekenberi go ~ita ovlastuvaweto.) Brekenberi Ovde mi se nareduva ~esniot vojvoda Klarens da vi go predadam. Ne sakam da znam {to zna~i ova, {to pomalku znam podobro za mene. Onde e vojvodata, klu~evite tamu kaj kralot odam da mu kaàm oti vam dol`nosta vi ja prepu{tiv. Prviot
Se razbira, milorde. Gospod dobar son neka vi dade. (Klarens zaspiva.) Taga go ru{i vremeto za odmor denot no}, pladneto polno} go pravi. Sjajot kneèvski v tituli leì odnadvor ~est a vnatre ~emer. Mesto sre}a bezmerna, more gi ma~i od griì nemirni. Titulite kneèvski i imiwata niski samo nadvore{no, zna~i, ne se isti. (Vleguvaat dvajcata ubijci.) Prviot
Mudro postapuvate, gospodine, zbogum. (Izleguva Brekenberi.) Vtoriot Da go probodam na spawe? Prviot Ne, }e n# nare~e kukavici koga }e se razbudi. Vtoriot
Ej, koj e tamu? Brekenberi [to bara{ ~oveku, i kako dojde ovde? Prviot Da zboruvam so Klarens a dojdov na noze. Vtoriot Samiot zbor suden den mi ja grize Gluposti. Toj nema da se razbudi do sudniot den. Prviot Seedno. I toga{ }e re~e deka na spawe sme go ubile.
Ri~ard III
sovesta pomalku. Prviot Se pla{i{? Vtoriot Ne od toa {to }e go ubijam. Za toa imam ovlastuvawe; tuku od prokletstvoto {to }e go ubijam od koe nikakvo ovlastuvawe ne moè da me spasi. Prviot Mislev deka si re{itelen. Vtoriot Vtoriot I sum. ]e go ostavam da ìvee. Prviot Odam kaj vojvodata od Gloster ova da mu go kaàm. Vtoriot Nemoj, te molam, ~ekaj malku. Ovaa moja slabost na duhot brgu }e ja nadminam. Obi~no me drì dodeka izbroi{ do pet. Prviot A sega kako se ~uvstvuva{? Vtoriot Samo u{te malku me ma~i sovesta. Prviot Pomisli na nagradata {to n# ~eka. A ako ti se vrati? Vtoriot Vtoriot Lele! Zaboraviv na nea. Neka umre. Prviot Kaj ti e sega sovesta? Vtoriot Vo }eseto na vojvodata od Gloster. Prviot
657
Ama koga }e otvori da ni plati, sovesta }e ti izleta.
More neka leta, ba{ mi e gajle. Komu mu e trebna? Prviot
]e ja izmar{iram. Taa maòt go pravi kukavica. ôvek ne moè da krade oti taa }e go obvini. ôvek ne smee da pcue oti taa }e go opomeni. ôvek ne smee da legne so kom{ivkata oti taa mu sveti. Taa ti e eden nevin, sramolik duh {to se buntuva vo gradite ~ovekovi. I ti e kako vnatre{na sopira~ka. Edna{ duri me natera da go vratam }eseto so zlato {to slu~ajno go bev na{ol. Onoj {to ja ~uva do prosja~ki stap stignuva. Taa e proterana od site gradovi i mesta kako opasnost od prv red. I sekoj {to saka da ìvee dobro se trudi da veruva vo sebe i da ìvee bez nea.
658
Prviot
Vilijam [EKSPIR
Vtoriot Naskoro }e imate vino, milorde, kolku {to vi du{a saka. Klarens
Ba{ sega me kluka vo laktot i me ubeduva da ne go ubijam vojvodata. Vtoriot
Koj si ti? Primi go |avolot v glava, no, ne veruvaj mu. ]e te navle~e pa }e ofka{. ôvek kako vas. Prviot Klarens Cvrst sum ko kamen. Ne moè da me nadvladee. Vtoriot Taka zboruva ~ovek {to si go ceni dobriot glas. No, }e svr{ime li edna{ so ova? Prviot Tresni go so bal~akot po timbata, a potoa frli go vo bo~vata so vino vo drugata soba. Vtoriot Odli~no! Od nego }e napravam prvoklasno vino. Prviot Vtoriot Tiho, se budi. Da, da, da Vtoriot Klarens Udri! Da me ubiete? Prviot Dvajcata Ne. Malku }e porazgovarame. Da, da. Klarens Kade si Brekenberi? Vino daj mi! Ama ko mene ne si. Jas sum kralski ~ovek. Prviot No ti ne si veren na kralot ko nas. Klarens Glasen si ama ponizno gleda{. Prviot Glasot mi e kralski a taka gledam. Klarens Kolku mra~no i zlokobno govori{. Vo o~ite zakana, {to ste bledi? Koj ve pratil ovde? Koj i zo{to? Prviot
Ri~ard III
Klarens Nemavte hrabrost da mi kaète kako }e najdete hrabrost da me ubiete? Vsu{nost, momci, {to sum vi zgre{il? Prviot Nam ni{to tuku na kralot. Klarens So nego jas povtorno }e se smiram. Vtoriot Nikoga{, lorde. Za smrt spremete se. Vtoriot Klarens Zarem od cel svet vas ve odbraa nevin da me ubiete? [to sum zgre{il? Kaj se dokazite {to me tovarat? Koja porota zakonska presuda pred namurteniot sudija dostavila? Koj izrekol smrtna kazna za kutriot Klarens? Pred zakonot da mi sudi nezakonska e zakanata so smrt. Vi velam, ako otkup sakate so krvta na Ristos za gre{nici proleana begajte! Na strana racete od mene! Prokleto delo ste naumile. Prviot [to pravime po naredba pravime. Vtoriot A toj {to ni naredi e kralot. Klarens Slugi ste zavedeni! Kralot velik nad kralevite, vo zakonot svoj naredi: Ne ubivaj! Povelbata zarem negova }e ja prekr{ite za ~ove~ka da izvr{ite? Pazete! Komu se be{e zakolnal da go saka{ i brani{. Prviot [to tuku ni mafta{ so zakonot bo`ji {to ti prv taka grubo go prekr{i? Klarens Boè, a za kogo zlodeloto go storiv? Za Edvard, brat mi, za nego go storiv. Toj ne ve pra}a da me ubiete oti vo grevot zacapan e isto ko i jas. A gospod ako odmazda vr{i za zlodeloto moe, znajte, javno toj }e go izvr{i. O, ne odzemajte mu go slu~ajov od racete mo}ni. Toj javno, zakonski neposlu{nite gi sose~uva. Prviot Koj te stori toga{ sluga krvav za hrabriot bujat princ Plantagenet da go usmrti{? V raka odmazda toj drì i vrz glavite na neposlu{nite ja spu{ta. Vtoriot Odmazda takva na tebe toj spu{ta krivokletnik {to si i ubiec. Ti sveto se zakolna da se bori{ na stranata na domot Lankesterov. Prviot I ko predavnik na imeto bo`jo zakletvata ja prekr{i i so me~ predavni~ki go raspara sinot na svojot vladar.
659
660
Klarens
Vilijam [EKSPIR
Prviot Ko slana vo prolet. Ne laète se toj nas n# pra}a da ve ubieme. Klarens
Qubovta kon brat mi, |avolot, gnevot. Prviot Qubovta od brat ti, dol`nosta, grevot tvoj, n# teraat da te ubieme. Klarens Za qubov na brat mi ne mrazete me. Brat mu sum i iskreno go sakam. Za pari ako ste najmeni kaj brat mi Gloster }e ve pratam koj za ìvotot moj podobro }e vi plati odo{to Edvard za smrtta {tom ~ue. Vtoriot Se laète, brat vi Gloster ve mrazi. Klarens O, ne! Toj qubov i po~it kon mene ima. Ottuka kaj nego odete. Prviot Toa sekako }e go storime. Klarens
Nevozmo`no! Toj leleka{e ko dete koga me zatvoraa, me stiska{e na gradi, i niz pla~ se kolne{e deka sloboda }e mi izdejstvuva. Prviot Toa i go pravi. Te osloboduva od zemskite maki i vo rajot te pra}a. Vtoriot Pomolete se, milorde. Sega mora da umrete. Klarens Sveto ~uvstvo imate v du{a {tom me terate na boga da se molam a sepak, kon du{ite svoi ste slepi i ubivaj}i me so gospod vojna zapo~nuvate. O, gospodo pomislete deka toj {to na delo vakvo ve natera, za deloto }e ve mrazi. Vtoriot
Kaète mu koga tatko ni na{ kneèvskiot Jork, so pobedna raka trite sina n# blagoslovi i od du{a n# podu~i da se sakame na neslogava malku misle{e toj. Potsetete go Gloster na ova i }e vidite kako }e zapla~e. Prviot Da, mnogu. Ko nas {to n# u~e{e. Klarens
[to da pravime? Klarens Pokajte se i du{ata spasete si ja! Koj od vas, da ste sinovi kneèvski,. i li{eni od sloboda kako mene pred dvajca takvi ubijci ko vas za ìvotot svoj ne bi molel? A jas sepak molam, ko {to i vie bi molele da ste na moe mesto. Prviot
Ne potsmevajte se, toj e dobar. Kaeweto e za kukavici i èni.
Ri~ard III
Klarens Nekaeweto e za divjaci i yverki. Prijatelu, (na vtoriot ubiec) soàlba v o~i ti gledam. O, ako o~ite ne ti se la`ni, na moja strana prejdi i za mene moli se. Zarem prosjak da nema àl za princot {to moli? Vtoriot Vnimavajte odnazad, milorde. Prviot (Go proboduva od zad grb) Na ti, na ti! I ako s# ova ne ti e dosta v bo~va }e te frlam! (Izleguva so teloto.) Vtoriot Krvav zlostor izvr{en podlo! O, ko Pilat raceve rado bi gi izmil od ubistvovo yversko. (Se vra}a prviot ubiec.) Prviot [to e? Misli{ ti ne u~estvuva{e? ]e vidi{, }e ~ue vojvodata kolku se dvoume{e. Vtoriot Kamo da ~ue{e deka brat mu go spasiv! Nagradata zemi ja ti i kaì mu deka za ubistvoto na vojvodata se kajam. (Izleguva.) Prviot Jas ne. Begaj, begaj kukavico! Vo nekoja dupka sega, teloto }e go skrijam duri vojvodata ne naredi da se zakopa. A posle, {tom nagradata ja zemam najdobro }e e vedna{ da me snema.
661
în VTORI
Scena 1
London. Kralskiot dvorec. Muzika.
(Vleguvaat kral Edvard,bolen, vo stol, kralicata Elizabeta, Dorset, Rivers, Hastingz, Bakingam i drugi.) Edvard Ete, dobro delo denes napraviv. O, velmoì, sojuzot ~uvajte go. Jas povik sekoj den o~ekuvam od spasitelot moj {to }e me odvede. So mirna du{a na nebo }e dojdam v mir {tom na zemja vas ve ostavam. Riverse, Hastingze, rakuvajte se omraz ne taete, zakolnete se na qubov. Rivers Se kolnam omraza gor~liva v du{a nemam i iskrena qubov v srce ~ustvuvam. Hastingz Tolku da mi e arno kolku {to iskreno na istoto se kolnam Edvard Vnimavajte! Pred kralot va{ ako laèvte, kralot mo}en nad kralojte krivokletstvo }e vi namnisa i kraj me|useben }e vi predodredi. Hastingz Edvard Sre}ata }e vi bide kolku qubovta ~ista vokoja se kolnam. Rivers I mene. Hastingz od srce go sakam. Bakingame kralski, sega ti sojuzov potvrdi go pregrnuvaj}i gi sojuznicite na èna mi taka usre}i me. Edvard I za tebe gospo|o, ova vaì i za tebe Dorsete, Bakingame. I vie me|usebno se jadevte. @eno, lord Hastingz sakaj go i daj mu raka da ti bakne,{to }e pravite s# iskreno neka bide. Elizabeta Hastingze, omrazata stara ja zaboravam ìmi sre}ata moja i na moite! Edvard Dorsete, pregrni go, Hastingze lordot markiz sakaj go. Dorset Se kolnam. Mirot ovde sklopen za mene e svet. Hasringz Se kolnam i jas. (Se pregrnuvaat)
Ri~ard III
Bakingam (Na kralicata) Ako nekoga{ Bakingam omraza kon visosta va{a pokaè mesto qubov dol`na kon vas i va{ite bog so omraza da me kazni od tie od koi {to qubov o~ekuvam! I {tom najmnogu prijatel mi treba i ~inam najdobriot sum go na{ol, neka podol, prevtliv predavnik toj mi bide! Za ova bog go molam ako kon vas i va{ite sum zdràn. (Se pregrnuvaat) Edvard Srceto bolno, Bakingame kralski zakletvata tvoja milno go topli. U{te bratmi Gloster sega fali mirot ovoj da go blagoslovi. Bakungam Vo prav ~as eve, vojvodata ide. (Vleguva Gloster.) Gloster Dobro utro kralu moj i kralice, sre}en vi den, velmoì mo}ni. Edvard Sre}en e navistina, Glostere po ona {to napravivme. Od razdorot mir, od omrazata qubov verna me|u velmoìve gre{no zajadeni se rodi. Gloster Bo`je delo, gospodaru moj, Ako nekoj od taborov prisuten od nesva}awe ili naset gre{en za du{man me smeta {to nesvesno delo navredlivo sum mu nanesol, za pro~ka sega prijatelski go molam. Razdorot smrt e za mene, go mrazam, Qubovta No, gospo|o, zarem qubov ponudiv za pred kralot da mi se potsmevate? Zarem ima u{te nekoj za smrtta na vojvodata velik {to ne ~ul? (Site se sepnuvaat) Bes~esno mrtvo go prezirate. Rivers U{te nekoj {to ne ~ul? A koj ~ul? Elizabeta Nebo segledno, {to svet e ova? Bakingam Od denes, svet treba denov da stane Gosode, s# neka dobro se svr{i. Gospodaru, va{eto veli~estvo go molam Klarens da go pomiluva. Gloster
663
na site dobra ja posakuvam. Gospo|o, mir prvo od vas molam {to so slu`ba pokorna }e go otkupam; pa od tebe rodnino Bakingame ako za ne{to sme se spre~kale; pa od vas lorde Rivers, lorde Grej, {to bez pri~ina mi se murtevte; pa od tebe lorde Vudvil, lorde Skeilz od vas velmoì, gospodo, od site. Kaète mi za ìv angli~anec kogo so ne{to na du{a go nosam. îst sum ko novoroden~e i za ova na gospod mu blagodaram. Elizabeta
Lordu Dorset, kako drugiote da ne sum bled? Dorset Site sme bledi, dobar moj lordu. Elizabeta Klarens mrtov? Naredba druga jas
664
izdadov. Gloster
Vilijam [EKSPIR
No, po prvata kutriot umre {to Merkur krilest ja odnese a otpovikot trom polza~ go vle~kal {to baven na zakopot mu stigna. Da dade bog, nekoi poniski, poneverni, po misli mra~ni pobliski, a ne po krv, polo{o da ne gi najde od siroma{kiot Klarens a sepak von somne` da ostanat! (Vleguva lord Stenli) Stenli Za slu`bata, kralu, nagradi me! Edvard Ne sega, taga v du{a imam. Stenli ]e kle~am duri ne me ~uete. Edvard Pa toga{ brzo kaì {to saka{. Stenli Milost, gospodaru, za paòt moj, {to denes zol gospodin ubi od svitata na vojvodata Norfolk. Rdvard Jas bratot roden so smrt go kazniv a ti moli{ rob da oslobodam? Brat mi ne ubi - toj zgre{i v misli, a sepak e kaznet so crna smrt. Koj za nego pomoli? Koj v gnev klekna, na razumnost me podu~i? Za bratstvo, za qubov koj prozbori? Zarem toj ne go napu{ti mo}niot Virvik i na moja strana prejde? Ili kaj Tjuksberi koga Oksford
me kutna zarem toj ne me spasi i re~e: @ivej bratu, bidi kral ? A koga nazemi v mrak leèvme izyemneti do smrt zarem so svoja ruba ne me pokri, a samiot re~isi gol, no}ta ja probdeja? Od umot moj se ova opak gnev go izbri{a i nikoj od vas za s# dobronamerno ne mi spomena. No ko~ixija ili sluga va{ pijani {tom ubijat i likot go izobli~at na Spasitelot na{ o, toga{ vedna{ pro{ka molite a jas nepravi~no vi ja davam. (Stanli stanuva.) No za brat mi ne prozbori nikoj ni jas gre{en ne si priorekov sam. Za ìvotot site ve zadolì a za nego nikoj ne pomoli. O boè! Za ova znam pravdata site }e ne stigne, site bez red! Ajde Hasingz! Ah, siromav Klarens! ( Izleguvaat Kralot, Hastingz, Kralicata, Rivers, Dorset i Grej ) Gloster Brza ku~ka slepi ku~iwa ra|a. Vidovte li kao prebledeja rodninite krivi na kralicata za smrtta na Klarens {tom slu{naa? A kolku od kralot ja baraa! No bog }e mi plati. A sega da odime, Edvard da go te{ime. Bakingam Ve skedime va{a visost. ( Izleguvaat. )
Ri~ard III Scena 2

Scena vo kralskiot dvor (Vleguvaat Vojvotkata od Jork so sinot i }erkata na Klarens) Mom~eto Babi~ke, mrtov li e tatko n& Vojvodkata Devoj~eto Ne, sinko. Devoj~eto Postojano lipa{, race kr{i{ kuka{: Klarense, sinko nesre}en? Mom~eto Misli{, striko mi glume{e, babo? Ne, gleda{, so glavata ni{aj}i, siraci, otpadnici n# vika{ a veli{, sepak, tatko n& e ìv? Da, sinko. Vojvotkata Mom~eto Ah, de~iwa, gre{no me sfa{ate. Za bolesta na kralot jas pla~am, i molam da mi e ìv a ne za tatkovinata vi smrt; za mrtviot pla~ot zaludno e pla~. Mom~eto Zna~i babo, mrtvo e toj. Kralot, striko mi, vinovnik e za toa. Bog }e mu plati i iskreno jas }e go molam toa da go stori. Devoj~eto I jas. Vojvotkata Molknete deca. Kralot ve saka. Nevin~iwa ste i ne sfa}ate Ne veruvam. No, {to se slu~uva? (Vleguva Kralicata Elizabeta so raspu{teni kosi. Ja pridrùva Rivers i Dorset. ) Elizabeta O, pu{tete me v àl da lipam jas, sudba da kolnam, sebe da ma~am. So o~ajot crn v bol }e se zadu{am sama na sebe du{man }e stanam. Vojvotkata [to zna~i pozava na div nemir? Elizabeta Vojvotkata Ne`na forma dvoli~jeto zema porokot dlabok ve{to go skrila! Sin mi e, zna~i, moj sram, dvoli~je, sepak, od gradive ne iscica. Mom~eto za smrtta na tatko vi koj e kriv. Mom~eto Sfa}ame. Striko mi dobar Gloster, mi kaà oti kralot nabeden od kralicata v zatvor go stavi. Koga mi kaà, striko zaplaka, me soàli i milno me bakna; re~e ko tatko jas da go imam, deka }e me saka ko roden sin.
665
Kraj na ~inot tragi~en. Edvard, gospodarot moj, sinot tvoj, kralot na{
666
Vilijam [EKSPIR
e mrtov! Zo{to grankite rastat {tom korenot e gnil? [to ne svenat lisjeto {tom sokot im go nema? @ivej v taga ili umiraj brzo za du{ite brzokrili kralskata da ja stignat i ko podanici verni nie da go sledime do novoto kralstvo na ve~nata no}. Vojvotkata
Decata Lele tatko na{, ah, lordu Klarens! Vojvotkata Lele za Edvard, lele za Klarens! Elizabeta Samo Edvard potpora mi be{e.
O, jas maòt ti diven go àlam kolku {to pravo na nego imav! I smrtta na ma` mi ja oplakav lik negov vo decata gledaj}i. No, sega dve ogledala od likot mu kneèvski, kr{ go stori zlobna smrt sal edno podlo uteha mi e sramot svoj vo nego da go gledam. Vdovica si no i majka i za uteha deca si ima{. No, mene, smrtta od race maòt mi go go strgna i dva stolba od srceto krevko, Klarens i Edvard. O, veruvaj mi, polovina od mojot, bolot e tvoj i pravo sosema imam àl da ti nadàlam pla~ da ti natpla~am! Mom~eto Strino! Ti tatko mi ne go izàli pa ne o~ekuvaj pomo{ vo àlta! Devoj~eto Neoplakan bolot ni ostana i tagata vdovi~ka neka e takva! Elizabeta Za taèwe pomo{ ne mi treba nerotka ne sum, taà~ka }e rodam: dote~ete vodi vo o~ive pod nadgled na bogot voden, so solzi bujni da go udavam svetot! Lele maù moj, ah, Edvarde mil!
Decata Samo Klarens potpora ni be{e. Vojvotkata Samo tie potpora mi bea. Elizabeta Zagubila li vdovica tolku? Decata Zagubile li siraci tolku? Vojvotkata Zagubila li majka tolku? Boè, jas majka sum na site tagi! Site zasebno taàt za site jas. Za Edvard taa lipa isto i jas; za Klarens jas lipam, a taa ne: decava za Klarens àlat, àlam i jas; za Edvard jas àlam no tie ne: lele, trojno vrz trojno àlnata, solzi prolejte! Sestra na àlot va{, so taèwe }e go pothranuvam. Dorset Ute{i se, kralice: bog ne saka so neblagodarnost delata da mu gi prima{: vo svetov obi~en neblagodarno e bezvolno dolgot da se vra}a {to {tedro i milostivo edna{ se dal; a u{te polo{o e vo slu~aite
Ri~ard III
koga dolgot kralski nazad se bara. Rivers Ko majka sega gospo|o misli, na sin ti, princot mlad: i vikni go da se vokrali; uteha ti e toj. Tagi zakopaj so mrtviot Edvard kraj tronot na ìviot posej radost. (Vleguvaat Gloster, Bakingam, Stanli, Hastingz, Ratklif) Gloster Smiri se snao; site pri~ina imame da go àlime zatemnuvaweto na svetlata ni yvezda; no àlosta bolot ne go le~i. Gospo|o majko, prosti mi te molam, {to vedna{ ne te vidov (kleknuva) na kolena za blagoslov ponizno te molam. Vojvotkata Blagosloven bidi, so du{a meka polna qubov, milost, pokornost, vernost! Gloster Amin! (za sebe) i vo starost dlaboka umri! Blagoslovot majkin vaka zavr{uva: ba{ ~udno {to krajot go ispu{ti. Bakingam Princovi murtavi, velmoì ta`ni, {to tovarov àl dru`no go nosite, so qubov zaemna obodrete se: ètvata od kralov {tura ni be{e no od sin mu naj{tedra }e bide. Gnevot razmiren od srcata luti potisnat e skoro i zale~enoto mora da go do~uvame vo sloga: najdobro e, ~inam, so mala svita princot da se dovede od Ladlou i da se krunisa ovde vo London. Rivers Zo{to mala svita lordu Bakingam? Bakingam Za{to od pogolema, milorde, ranata od zloba pak }e ni prsne; }e se podotvori, posebno sega koga sme krevki i bez nov vladar; tamu kaj{to sekoj kow so labavi e uzdi i moè da trgne kaj{to saka, ne samo zloto, tuku i stravot od zlo, mislam, treba da se spre~i. Gloster Mislam deka kralot site n# smiri, ostanuvam veren na dogovorot. Rivers
667
Isto i jas; a veruvam i site. no, {tom vlasta ni e krevka, ne treba na isku{enie da ja stavame {to bi proizleglo od pogolema svita; zatoa so Bakingam se sloùvam malkumina princot da go dopratat. Hastingz I jas. Gloster Dobro. Samo u{te da re{ime koi lu|e vo Ladlou }e odat: gospo|o majko i vie snao, }e ni pomognete li vo ova? Vojvotkata Od s# srce. (Izleguvaat site osven Gloster i Bakingam.) Bakingam Lordu, koj bilo po princot da odi,
668

Ulica vo London. Dvajca gra|ani. Prviot Dobro utro kom{ija, kaj brza{? Vtoriot Ne oti znam. Ja ~u vesta? Prviot Ja ~uv. Znam deka kralot e mrtov. Vtoriot Lo{i vetsi. Retko dobri da ~ue{. Se pla{am, se pla{am, lo{i vetri{ta da ne zaduvaat. (Vleguva tret gra|anin.) Tretiot Zdravo ìvo, kom{ii. Prviot Zdravje da ima{. Tretiot To~no e deka dobriot kral Edvard umrel? Vtoriot Poto~na ne moè da bide. Tretiot Zna~i gospodo da ~ekame bura. Prviot ]e se izna~ekame. Sin mu }e vladee.
ne smeeme doma da ~ekame. Oti po pat }e na~ekam mo`nost ko voved vo ona {to zboruvavme, rodninite vozgordi na kralicata od princot da gi trgnam. Gloster O, vtoro moe jas, sovetniku na duhot, proroku moj taen, bratu~edu mil! Ko dete sega tebe }e te sledam. Kon Ladlou! I nie sme vo igra. (Izleguvaat.)
Ri~ard III
Tretiot Te{ko na zemjata vo koja vladee dete. Vtoriot Nadeèn toj e vladar, duri sozree sovetot pod nego }e vladee, a potoa i sam, ~inam, toga{ i dotoga{ dobro }e vladee. Prviot Taka be{e i koga Henri {esti so nepolni devet meseci stana kral vo Pariz. Tretiot Taka be{e? Ne, ne prijateli, ìvi boga; toga{ zemjata slavno od ve{t sovet be{e rakovodena a kralot dobri strikovci ima{e veli~estvoto da mu go za{titat. Prviot Tretiot Pa i ovoj ima, i po tatko i po majka. Tretiot Podobro site da mu bea po tatko ili po tatko da nema{e ni eden; oti trkata koj e najblizok site preblizu }e n# pogodi sega, ako Bog ne ja spre~i. Preopasen e vojvodata Gloster! A rodninite na kralicata òl~ni i vozgordi: ako so niv vladeat a ne vladeat sami, zemjava bolna ko porano }e turka. Prviot Samo na najlo{oto mislime; }e bide sepak dobro. Isto i jas. Doa|am so vas. (Izleguvaat.) Tretiot
669
[tom se naobla~i, mudriot se nametnuva, {tom pa|aat lisjata na zima mirisa, koj ne o~ekuva po zajdisonce da se sno}i? Po predvremeni luwi doa|a beda. Moè da e dobro, ako bog dade no takov dar za nas ne o~ekuvam. Vtoriot Srcata ~ove~ki strav se polni i nema ~ovek ìv na svetot {to ne treperi od strav. Tretiot Pred sekoja promena e taka: so bo`ji uset, umot zloto idno go se}ava; ko nadojdenite vodi {to navestuvaat silna bura. No bog sam }e re{i. Kade trgnavte? Vtoriot Odime na sud.
670 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
i ako praviloto mu e to~no, najdoblesten ma` sega bi bil. Arhiepiskopot
London. Kralskiot dvorec. (Vleguvaat arhiepiskopot od Jork, mladiot vojvoda od Jork, krali cata Elizabeta i vojvotkata od Jork.) Arhiepiskopot Sno{ti slu{am vo Nortampton bile, no}eska vo Stoni-Stratford }e bidat a utre, ili zadutre se ovde. Vojvotkata Goram od èlba princot da go vidam: sega kojznae kolku porasnal. Elizabeta [to re~e princu? Povtori da ~ujam. Ne e ba{ taka, velat sin mi Jork vo rastot ve}e go nadvi{il. Jork Da, majko. No, ne mi e ba{ milo. Vojvotkata Zo{to sinko, ubavo e da raste{. Jork Babo, edna no}, koga ve~eravme, vujko mi Rivers re~e deka sum go nadvi{il brat mi: Da, re~e striko mi Gloster, no maloto rasje ~ar ima, a korovot znae samo da raste: ottoga{, ~inam, ne sakam da rastam, oti bavno raste miloto cve}e a brzo samo korovot zlo~est. Vojvotkata Ako ne e taa toga{ ne znam koj. Dobro kaàno, no toa ne vaè{e za onoj {to toa ti go kaà. Najspe~en stvor be{e kako dete, pa raste{e dolgo, raste{e bavno, Elizabeta Mnogu zboruva{; molkni, zloben si. Jork Velam striko mi rastel tolku brzo {to koga imal samo dva ~asa moèl da grize lu{pa: a jas do dve godini nemav nieden zab. Ama ova bi bilo dobro, ne babo? Vojvotkata Koj ti go kaà ova? Jork Negovata neguvatelka babo. Vojvotkata No taa umre pred ti da se rodi{. Jork Se nadevam, no sepak ostavete majkite da se somnevaat. Jork @imi s#, da se setev toga{, }e go bocnev striko mi za stasot pove}e odo{to toj za mojot. Vojvotkata Nesomneno takov i e, gospo|o. Vojvotkata
Ri~ard III
Arhiepiskopot Ne karajte go deteto, gospo|o. Elizabeta I yidovite imaat u{i. (Vleguva glasnik.) Arhiepiskopot Doa|a glasnik. Kakvi se vestite? Glasnikot Takvi, milorde, {to àl mi e da gi soop{tam. Elizabeta Kako e princot? Glasnikot Dobar gospo|o i vo dobro zdravje. Vojvotkata Pa {to e vesta? Glasnikot Lord Rivers, lord Grej a so niv i ser Tomas Von, zato~eni se vo Pomfret. Vojvotkata Po ~ija zapoved? Glasnikot Na mo}nite vojvodi Gloster i Bakingam. Arhiepiskopot Za koe delo? Glasnikot S# {to znaev kaàv; zo{to i za kakvo delo velmoìte gi tovarat mene ne mi e poznato, milorde. Elizabeta Lele boè, domot mi se ru{i, tigarot ja zgrap~il ne`nata srna; tiranija sura po~nuva da lida kon tronot nevin i bespomo{en. Uni{tuvawe, kole`, smrt sledat! Ko na karta krajot jasno go gledam. Vojvotkata
671
O kleti nemirni denovi crni, kolku li od vas o~i mi videle! Ma` mi, za krunata v grob pojde; so menliva sre}a decata bea, a jas smerno se raduvav ili pla~ev: i najsetne, koga na tron sednaa, zavojuvaa edni protiv drugi pobednicite: brat protiv brat, krv protiv krv, sekoj protiv sekogo: o nasilstvo ludo, nezauzdeno, gnevot proklet edna{ zauzdi si go; ili neka umram, smrt pove}e da ne gledam! Elizabeta Dojdi sinko, dojdi, odime vo svetili{teto. Zbogum, gospo|o. Vojvotkata êkajte, doa|am so vas. Elizabeta Nemate pri~ina za toa. Arhiepiskopot Odete gospo|o milozliva i tamu bogatstvoto nosete go eve, vam pe~atot {to go ~uvav vi go davam: i neka me snajde
672
Vilijam [EKSPIR
ona {to vam i na va{ite vi go posakuvam! Odete, do svetili{te }e ve dopratam. (Izleguvaat.)
în TRETI
Scena 1
London. Ulica. (Se slu{a zvuk od truba. Vleguvaat mladiot princ, Gloster, Bakingam, Kejtzbi, Kardinalot i drugi.) Bakingam Dobredojde, princu, doma vo London. Gloster Dobredojde, vladaru na mislite moi patot teòk dosta te rastaìl. Princot Ne, striko, krstovite na{i po pat teòk i zamoren go napravija: pove}e strikovci sakav na do~ekot. Gloster Bakingam Doblesta nevina tvoja s# u{te ne patela od svetot poro~en: samo po izgled lu|eto gi ceni{ a bog znae oti du{ata mnogu retko so izgledot e istovetna. Vujkovcite {to gi bara{, opasni se; milosta tvoja slatkore~ivosta im ja znae, no ne i otrovot v du{a: Gospod da te ~uva od niv i od prijateli la`ni. Princot Gospod da me ~uva od prijateli la`ni. No tie ne bea takvi. Gloster Gospodaru, na~alnikot na London doa|a da ve pozdravi. Eve lordot ispoten doa}a. Princot Dobredojde, }e dojde li majka n& ? Hastingz Bog znae po koj povod no ne i jas. kralicata, majka bi, i bratv i Jork v svetili{te zaminaa. Princot neèn mnogu saka{e milosta da vi ja vidi no, majka mu silum go spre~i. Bakingam Gestot nejzin brz e i nepromislen! Kardinalu, ubedete ja, ve molam, kralicata, vojvodata Jork vedna{ kaj brat mu kralski da go prati. Ako (Vleguva na~alnikot so svojata svita) Na~alnikot Bog da ve plagoslovi so zdravje i sre}a. Princot Ti blagodaram, lordu moj dobar, vi blagodaram na site. Mislev brat mi Jork i majka mi u{te na pat }e ne pre~ekaat: Kaj e toj mrzliv Hastingz da n& kaè dali }e dojdat ili ne! (Veguva Hastingz)
674
odbiva, odete i vie Hastingz i silum od nejze ottrgnete go. Kardinalot
Vilijam [EKSPIR
na kralskata visost tvoja. Moj sovet e dva tri dena v Kula da ostane{: potoa, po volja, kaj{to najdobro za zdravjeto i duhot }e ti godi. Princot Najmalku od s# Kulata ja sakam. Julij Cezar li ja izgradil, lordu? Bakingam Toj ja zapo~nal, blagoroden lordu; a dograduvana e podocna. Princot
Lordu Bakingam, ako neve{tiot mi zbor, vojvodata od majka mu go dobie, toga{ v ~as ~ekajte go; no, ako e inatna na molbite blagi,gospod nebesen zabranuva pravoto sveto na svetili{teto da go prekr{ime! Za seta zemja vo taka dlabok grev ne bi zagazil. Bakingam Tvrdokorni ste premnogu, milorde, tesnogledi kon pravilata: po dene{nite sfa}awa, tvrdam zemaweto negovo ne e bogohulie. Oti korisnik na pravoto sveto e onoj {to so dela go zasluìl ili {to go baral samostojno: princov, ni go baral ni go zasluìl; sledstveno, spored mene, ne go ni ima: zna~i, kr{ej}ipravo {to go nema, ni redot tamo{en ni ne{to drugo prekr{uvate. Za maì svetci sum ~ul no za deca svetci nikoga{. Kardinalot
Zapi{ano li e ili preneseno usno deka tokmu toj ja gradel? Bakingam Zapi{ano e blagoroden lordu. Princot No i da ne e, lordu, vistinata ~inam, niz vekovite }e ìvee, kaùvana na pokolenijata s# do posledniot Suden den. Gloster
Brgu me razubedivte, milorde. ]e dodjete li so mene, Hastingz? Hastingz
(Za sebe) Mudrite mladi, velat, ne ìveat dolgo. Princot
Doa|am, milorde. [to veli{, striko? Princot Gloster So brzina najgolema pojdete. (Izleguvaat kardinalot i Hastingz) Striko Gloster, ako brat mi dojde kade }e bideme do krunisuvaweto? Gloster Kade {to najmnogu }e mu se dopadne Velam slavata i nezapi{ana ìvee dolgo. (Za sebe) Taka ko porok vo lik na krivda na zborot dve zna~ewa mu davam.
Ri~ard III
Princot Toj Julij Cezar slaven bil ~ovek; so ona so koe hrabrosta, umot mu go zbogatil, so toa umot zapi{a, hrabrosta mu ja ovekove~i: neosvoen od smrtta vakviot e osvojuva~, go nema v ìvot no ìvee v slava. ûj me Bakingame Bakingam Da, blagoroden moj lordu? Princot Ako doìveam ma` da stanam, Francija nazad }e ja vratam, ili ìvean ko kral, ko vojnik }e umram. Gloster (Za sebe) Pred kusoto leto proletta e rana. (Se vra}aat Hastingz i Kardinalot so mladiot Jork.) Bakingam Jork Vo dobro vreme mladiot Jork ide. Te molam striko daj mi ja kamata. Princot Gloster Ri~ard od Jork! Kako si mil na{ brate? Jork Dobro, gospodaru moj golem, takva titula sega mora da koristam. Princot Da brate, za àl na{a i tvoja: na toj {to dostojno mu prilega{e umre skoro i taa dosta zagubi. Gloster I pogolem dar striko }e ti dade. Kako e vnukot na{, kneèvskiot Jork? Kamava? Od s# srce vnu~ko moj mal. Princot Prosi{ brate? Jork Jork
675
Blagodaram, striko, dobar. O, lordu, ti re~e korovot najbrgu raste. Princot, brat mi, me nadvi{il mnogu. Gloster Da lordu. Jork Zna~i toj e besploden? Gloster Takvo ne{to ne smeam da kaàm. Jork Toga{ pove}e ti dolì od mene. Gloster Ko vladar toj moè da mi naredi a tebe ko rodnina da te slu{am.
Od striko mi mil {to znam }e mi ja dade; ne e grev igra~ka da se dade. Gloster
676
Jork
Vilijam [EKSPIR
Bakingam (Za sebe) Kolku ostroumno razmisluva toj! Za prezirot kon Gloster da go ublaì toj prikladno na sebe se ruga: ~udo edno, em mlad em tolku itar. Gloster
Pogolem? Zna~i na me~ot misli{. Gloster Da, vnu~ko no polesen da be{e. Jork Aha, lesnite darovi gi dava{ za pote{kite odgovorot e ne. Gloster
Moè da pojdeme gospodaru? Jas i rodninata moj Bakingam kaj majka vi odime so molba v Kula dobredojde da vi posaka. Jork
Preteòk e za tebe da go nosi{. [to? Zar v Kula odite gospodaru? Jork Princot I poteòk da e bi bil lesen. Lordot moj za{titnik taka bara. Gloster Jork [to? Oru`jevo go saka{, lordu mal? Lo{i soni{ta v Kula }e me ma~at. Jork Gloster Za dostojno da ti se oddolàm. Zo{to? Od {to bi se pla{el? Gloster Jork Kako? Jork Malku. Princot S# u{te na jazik e oster no ti striko, znae{ kako da go podnese{ Jork Princot Misli{ da me nosi ne da me podnese? Striko, brat mi nam ni se potsmeva; oti sum male~ok ko nekoj majmun misli deka na ramena treba da me nosi{. Iako se ìvi, se nadevam, ne treba da se pla{am. No, ajde! So te{ko srce v Kula odam. na niv mislej}i. (Truba. Izleguvaat site osven Gloster, Od duhot gneven na striko mi Klarens: mi kaà baba, ubien bil tamu. Princot Od mrtvi strikovci ne se pla{am. Gloster Ni od ìvi, se nadevam.
Ri~ard III
Bakingam i Kejtzbi.) Bakingam înam, bezobraznovo Jork~e od majka mu podla podu~eno be{e taka zlobno da vi se ismee. Gloster Se razbira: mom~eto e opasno, smelo, brzo, umno, sposobno, itro: na majka si se isteralo epten. Bakingam Bakingam To~no, no dosta za niv. Dojdi, Kejtzbi, se zakolna ti da gi sproveduva{ namerite na{i i vo tajnost da go drì{ ona {to }e go kaème: pri~inite na{i dobro gi znae{. [to misli{? Te{ko li e lordot Hastingz da se pridobie za planot na{, vojvodata Gloster da se postavi na tronot kralski od ostrovov slaven? Kejtzbi Poradi tatko mu, toj tolku princot go saka {to pridobivaweto za bilo {to protiv nego e nevozmo`no. Bakingam A {to misli{ za Stanli? Bakingam Kejtzbi Vo s# }e go sledi Hastingza. Bakingam Toga{ vaka: odi dobar moj Kejtzbi i odokolu nadu{kaj {to misli lordot Hastingz za namerite na{i; i vikni go utre da dojde v Kula, za krunisuvaweto da porazgovarame. Ako vidi{ deka ni e naklonet, Da, lordu moj. Gloster Vo Krozbi objacata }e n# najde{. (Izleguva Kejtzbi.) Odi sega i s# dobro izvr{i. Kejtzbi ]e storam s# {to moàm, lordovi. Gloster Pozdravi go lord Viljem i kaì mu deka utre du{manite negovi vo dvorecot Pomfret }e prokrvarat i neka radosen od vesta, bakne` pove}e na madam [or & podari. ohrabri go, planot na{ kaì mu go: ako e tvrd, mrtov laden, bezvolen, i ti bidi takov; prekini vedna{ i za stavov negov izvesti n#: utre dva sobira drì me a ti me|u najzafatenite }e bide{. Gloster
677
]e mi se javi{, Kejtzbi, pred spiewe? Kejtzbi
[to }e bide lordu, ako lordot Hastingz predlogot ne n& go prifati? Gloster Glavata }e mu letne - }e vidime. [tom stanam kral, grofovijata Hirford baraj ja od mene i podvi`niot imot {to go drè{e kralot, brat mi.
678
Bakingam Vetuvaweto ova od rakata na milosta va{a }e go baram. Gloster I najqubezno }e ti se dade. No, da ve~erame sega za potoa pak za planot da porazgovarame. (Izleguvaat.)

(Pred ku}ata na lord Hastingz; no}e) (Glasnik pred vratata.) Glasnikot (ûka) Gospodaru! Gospodaru! Hastingz (Odvnatre) Koj ~uka? Glasnikot Glasnik od lord Stanli. Hastingz (Odvnatre) Kolku e ~asot? Glasnikot Ot~uka ~etiri. (Hastingz ja otvora vratata.) Hastingz Zarem lordot Stanli bo no}ive dolgi ne spie? Glasnikot Izgleda, po ona {to }e vi kaàm. Prvo, toj mnogu ve pozdravuva. Hastingz A vtoro? Glasnikot Vtoro vi javuva oti no}va vepar na son {lemot mu go simnal: pa deka dva sobira }e se dràt, i za re{enijata na edniot na drugiot moè da zaàlite. Zatoa pra{uva dali sakate vedna{, so nego, na kowi kon sever
Ri~ard III
da odjavate i opasnosta {to ja nasetuva da ja izbegnete. Da, lordu. Hastingz Hastingz O, nazad pojdi kaj gospodarot svoj , strav da nema od zasebni sobiri toj i jas na edniot }e sme, a na drugiot, prijatelot moj, Kejtzbi. Ni{to {to za nas }e se odnesuva bez moe znaewe ne }e mine. Stravot mu e plitok i bez osnova. A za sonot, me ~udi, {to slepo vo prisenot na moriwata veruva da se bega od krmakot pred v trag da ti vlegol, znak e za nego v trag da ti vleze i da lovi koga ne mislel na lov. Odi, gospodarot kaj mene neka dojde pa zaedno da pojdeme v Kula, i }e vidi veparot qubezen }e bide so nas. Glasnikot Odam, lordu, i s# }e mu prenesuvam. (Si odi) (Vleguva Kejrzbi) Kejtzbi Bog neka ve ~uva vo plemenitosta. Dobro utro, blagoroden lordu! Hastingz Hastingz Dobro utro, Kejtzbi, ranobudecu, {to e novo vo dràvava tro{na? Kejtzbi Svetot navistina se ni{a, lordu i nema da se smiri se duri Ri~ard venecot kralski ne go ponese. Hastingz Hastingz [to, venecot? Zarem na krupnata misli{? Grozno, grozno! A toa }e se slu~i so Rivers, Von i Grej: a }e se slu~i i so drugi {to se mislat bezbedni Podobro krunava od ramena da mi letne odo{to da ja vidam tolku gre{no smestena. Se kolne{ li deka toa mu e cel? Kejtzbi Vo ìvotot, i u{te se nadeva na pod{ka va{a vo ova: pa zatoa dobri vesti vi pra}a, deka tokmu denes, du{manite va{i, rodninite na kralicata, mora da umrat vo dvorecot Pomfret. Hastingz Iskreno, za vestive ne }e àlam, sekoga{ tie du{mani mi bile, naslednicite vistinski, toa ni po cena na {ivotot ne }e se slu~i. Kejtzbi Kejtzbi
679
No, po godina ve}e }e se smeam na tie kaj gospodarit {to me nabedija, krajot gledaj}i im go. Pa, Kejtzbi, pred dve nedeli da minat, nekoi nepodgotveni gi ispra}am. Kejtzbi Grozno e da se umre, dobar lordu, nepodgotven i neo~ekuvano.
680
Vilijam [EKSPIR
ko {to sme ti i jas so Ri~ard i Bakingam. Kejtzbi I dvajcata visoko ve cenat (za sebe) - oti za niv ve}e e mrtov. Hastingz Znam, a toa dobro sum go zasluìl. (Vleguva Lord Stanli.) Dojdi, dojdi, kade ti e kopjeto? Zarem ve}e od veparot ne se pla{i{? Stanli Dobro utro, lordu, dobro utro Kejtzbi smej se no, ìmi krstot, sobirame razli~ni mnogu mi se somnitelni. Hastingz
Trgnete napred. So mom~evo malku }e pozboruvam. (Stanli i Kejtzbi izleguvaat.) Kako si mom~e? Kako ti odi? Pom.na glas Podobro {tom lordstvoto va{e me pra{uva. Hastingz Ti velam podobro mi e sega od posledniot pat koga me vide; toga{ v Kula me vodea nabeden od sojuznicite na kralicata; no sega, ova vo doverba ti go velam, smrtta neizbe`no gi ~eka a jas sum podobar od bilo koga. Pom.glasnik
Zarem samo ti ìvotot si go saka{? Te uveruvam deka tokmu denes ko nikoga{ ìvotot si go sakam. Zarem da ne misli{ deka sme bezbedni misli{ vaka budalski bi sme smeel? Stanli I lordovite od London za Pomfret koga javaa veseli bea i sigurni, ne somnevaj{i se ni mig; no, sepak v mig denot im se stemna. Ba{ od brz udar na vragot sa pla{am: kamo sre{a da ne sum vo pravo! No, }e pojdeme li v Kula? Denot vrvi. Hastingz Odime, a lordovite za kou zboruva{e denes }e gi obezglavat. Stanli Podobro, velam glavi da si nosat odo{to obvinitelite {apki. No, da pojdeme, lordu. (Vleguva pomo{nikot na glasnikot.)
Bog po zadovolstvo neka vi ~ini. Hastingz Bravo mom~e, ispij edna za mene. (Mu frla }ese) Pom.glasnik Mu blagodaram na lordstvoto va{e. (Izleguva) (Vleguva Bakingam.) Bakingam [to, so pop zboruvate kancelaru? Toj na prijatelite va{i vo Pomfret im treba, no nikako vam. Hastingz Navistina, koga svetijava go sretnav, na lu|eto {to gi spomnavte se setiv. ]e odime li v Kula?
Ri~ard III
Bakingam Da, lordu, no dolgo ne ostanuvam. ]e se vratam pred lordstvoto va{e. Hastingz Mo`no e. Za ru~ek }e bidam tamu Rivers Bakingam (Za sebe) I za veèra, iako ne znae{. (Glasno) ]e odime li? Hastingz Na vas, lordu, ~ekam. (Izleguvaat zaedno.)
681 Scena 3
Pomfret
(Vleguvaat ser Ri~ard Ratklif so straà koja gi sproveduva Rivers, Grej i Von na gubili{te.)
Ser Ri~ard Ratklif, da ti kaàm. Denes }e vidi{ podanici {to }e umrat bidej}i verni i poslu{ni bile. Grej Bog princot neka go ~uva od sojot va{! Banda ste vie krvopijci kleti. Von Za ova zlo }e ve navjasa edna{. Ratklif Dosta, ìvotot va{ zavr{uva ovde. Rivers O, Pomfret, Pomfret, ti zatvoru krvav, za velmoì mnogu fatalno koben! Me|u vinovnite yidi{ta tvoi Ri~ard Vtori so smrt be{e nakaàn; i za u{te pozloglasen da stene{ i krvta nevina na{a, ispi ja! Grej Kletvata na Margarita ne stigna, frlena vrz nas i vrz Hasingz, deka gledavme koga Ri~ard sin & go zakla. Rivars I Ri~ard go prokolna i Bakingam, go prokolna i Hastingz. Pomni, boè, i niv da gi stigne ko sega nas! A za sestra mi i decata nejzini, zadovoli se, na pravina, }e {ikne.
682
Ratkliv

Kulata vo London Rivers (Bakingam, Stanli, Hastingz, Elskiot episkop, Ratklif, Lavel i drugi sedat na masa) Hastingz Velomoì silni, se sobravme ovde za krunisuvaweto da re{ime. Kaète, koj den }e bide toa? Bakingam S# e spremno za ~inot kralski? Stanli Da, u{te vreme da opredelime. Episkopot Sudam oti utre den bi bil sre}en. Bakingam [to misli lordot za{titnik za ova? Koj e najblizok so vojvodata? Episkopot Vie, ~inam, najdobro mislite mu gi znaete. Bakingam Po likot se znaeme: za srcata, toj znae za moeto kolku jas za va{eto a jas za negovoto kolku vie za moeto. Lordot Hastingz, vie po qubov, ~inam, ste najbliski. Hastingz Mu blagodaram. Znam oti me saka; no {to smeri so krunisuvaweto niti sum go pra{al, niti toj mi go kaàl
Pobrzajte, ~asot smrten e blizu.
Grej, Von, da se pregneme i zbogum do sredbata povtorna vo rajot. (Izleguvaat.)
Ri~ard III
misleweto svoe milozlivo. No, vie, ~esni lordovi, vremeto odredete go, a za vojvodata }e se soglasi. (Vleguva Gloster) Episkopot Vo sre}en ~as vojvodata ide. Gloster Lordovi ~esni, rodnini mili, dobro utro. Se uspav no veruvam i bez mene bi re{ile raboti {to so mene bi se blagoslovile. Bakingam Hastingz Da ne dojdevte na ~asov, lordu moj, Viljam lord Hastingz za vas glasal mislam, za vokraluvaweto na tronot! Gloster Posmel ~ovek od lord Hastingz nema. Toj mene dobro me znae i saka. Lordu moj Elski, vo Holborn koga bev, dobri jagodi v gradina vi vidov: Ve molam, pratete nekogo po niv. Episkopot Se razbira, so zadovolstvo, lordu. (Izleguva.) Gloster Rodnino Bakingam, samo za ~as. (Go povlekuva na strana) Kejtzbi Hastingz go produ{kal za ona. Gospodinov tolku se zakrvil {to samo mrtov soglasnost bi dal sinot na gospodarot negov, kako {to ponizno go vika, da go zagubi pravoto na angliskiot prestol. Toj mek i bodar mi izgleda utrovo ne{to ubavo mora da mu po{lo {tom vaka veselo n# pozdravi. Vo svetot risjanski nema drug ~ovek {to od nego pomalku ~uvstvata bi gi skril, na likot vedna{ srceto mu se ~ita. Stanli [to mu pro~ita denes, od srceto po znaci na lik {to gi pokaà? Hastingz Denot sve~en u{te ne utvrden. Utre, mislam, prerano e sepak, a i sam ne sum dovolno podgotven kako {to bi bil ako se odloì. (Se vra}a Episkopot.) Episkopot Kade e lordot, vojvodata Gloster? Po jagodine ve}e prativ. Bakingam Povle~ete se malku, idam po vas. (Izleguva.) Stanli
683
Od nikogo ovde ne e povreden, da be{e, od pogledot }e mu videv. (Se vra}aat Gloster i Bakingam; Gloster e kisel so namurteni ve|i, si gi podgriznuva ustite.) Gloster Kaète, ve molam, {to zasluìle tie {to smrt mi tokmat so |avolski igri i ve{terstvo kleto, i {to telovo so baewe adski mi go zavladale?
684
Hastingz
Vilijam [EKSPIR
Ratklif Dosta, dosta, vojvodata bi ru~al: bidi kratok; glavata ti ja bara. Hastingz O, milost momentna na smrtnicite, pomila {to si od milosta bo`ja! Koj nade` bara vo pogledot ti laèn, kako pijan mornar ìvee na jarbol {to teterav moè v ~as da se urne vo zagrabot koben na dlabo~inite. Lavel Ajde brzni! Bezvredno e da kuka{!
Qubovta ne`na {to kon vas ja imam mi dava pravo prv pred velmoìbe takvite da gi sudam; bez ogled koi se, velam, smrt zasluùvaat. Gloster Toga{ o~ite va{i za zloto neka svedo~at. Gledajte {to sum kolnat, videte, rakava mi e drvce mlado od kletva sognieno; ènata na Edvard, taa ve{terka ~udovi{na i onaa kurva rasturena, [or, so magii vaka me beleìja. Hasingz
Hastingz Ako toa go storile, lorduGloster Ako! Ti za{titniku na kurvite, zarem ti mene za ako mi zboruva{? Predavnik si ti! Se~ete mu ja glavata! @imi sveti Pavle, nema da ru~am pred ovde da ja vidam strkalana. Lavel, Ratklif! Svr{ete go toa: koj me saka neka stane, neka me sledi. (Zaminuvaat site osven Hastingz, Lavel iRatklif.) Hastingz Zlo, zlo nad Anglija! Ne nad mene; da mislev moèv da se spasam. Stanli veparot go soni {to du{kal po nas. A jas prezrev. Odbiv da begam: tripati denes kowot mi se prepna, trzna divo Kulata {tom ja vide ne}ej}i v klanica da me nosi. O, sega popot pree{en mi treba. Se kajam {to na glasnikot mu rekov, vo nalet zlo~est, oti denes Pomfret, du{manite moi }e gi sose~at. O, Margarito, Margarito! ]e molsne sega kletvata ti te{ka vrz glavata bedna na kutriot Hastingz! O, Ri~arde krvav, Anglijo jadna! Najstra{no doba ti pretskaùvam {to nikoga{ ne bilo na vekov proklet. Vodete me sega kaj site `rtvi smejte se vie {to skoro }e ste mrtvi. (Izleguvaat.)
Ri~ard III Scena 5

Vo yidovite na Kulata. (Vleguvaat Gloster i Bakingam vo zar|ani oklopi i ~udno doterani) Gloster Bakingam Ajde rodnino, moè{ da se trese{, boi da menuva{, srede zborot zdivot da go ubiva{; i pak isto od po~etok, i pak, pak, nebare si mrdnat i ulav od strav? Bakingam Moàm najcrn tragi~ar da glumam, da govoram nazad obyrnuvaj}i se, na sekoja strana da se xaram, da cimolam trognat slamka {tom zatreperi, dlabok somne` glumej}i: pogledni seni{ni moàm i nasmevki la`ni vo sekoe vreme da upotrebam ko ukras na lukavstvoto moe. No, ve pra{uvam, zamina li Kejtzbi? Gloster Da, i gledaj na~alnikot go nosi. (Vleguvaat Kajtzbi i na~alnikot.) Bakingam Lordu na~alni~e, - ( se sepnuva ) Gloster Vnimavajte na podvi`niot most! Bakingam Baraban se slu{a! Gloster Kejtzbi, yidinite. Gospod i nevinosta na{a neka n# vardat i branat! Gloster Na~alniku! Ve viknavme, lordu Gloster Vnimavaj zad grb, brani se du{mani! Bakingam
685
Smiri se, na{i se, Ratklif i Lavel se toa. (Vleguvaat Ratklif i Lavel nosej}i ja glavata na hastingz.) Lavel Eve ja glavata na predavnikot. opasniot i prepreden Hastingz. Gloster Tolku mil ~ovek mi be{e {to sega moram da zapla~am. Go smetav za najnevino risjansko ~edo {to na svet di{e. Kniga mi be{e kade du{ava, istorijata na mislite svoi ja zapi{uva{e. Tolku ve{to so doblest porokot go prikriva{e {to osven vinata javna, mislam vrskata podla so ènata na [or von sekakov somne` ìvee{e toj. Bakingam Najpotaen podol predavnik be{e. ]e se setevte li, ve molam, slu~ajno ìvi da ne ostanevte, deka predavnikot oidol, smislil denes, vo salata za soveti da ne ubie mene i lordot moj Gloster?
686
Na~alnikot Zarem toa go storil. Gloster [to? zarem na Turci nekrsteni vi li~ime? [to vaka nezakonski smrtta na podlecov bi ja zabrzale ako opasnosta golema na slu~ajov, mirot na Anglija i bezbednosta na{a na ova ne n# prisilija? Na~alnikot V red e! Toj smrtta si ja zasluì; ~inot va{ pouka e i za drugi {to sli~ni dela pomisluvaat. Bakingam
Vilijam [EKSPIR
Bakingam No, zadocnet oti za namerava svedo~ite po ~uenoto za nea: a sega, zbogum dobar moj lordu. (Na~alnikot si odi.) Gloster Po nego, po nego, Bakingame. Na~alnikot Gildhol ita. Tamu, vo ~as najpogoden, rastrubi za kopilstvoto na decata na Edvard. Iza gra|aninot {to Edvard na smrt go osudi deka rekol sin mu tronot }e go nasledi, se razbira, na domot svoj mislek}i {to samo beleg takov nosel. Potsili gi i za razvratot mu gaden, strasta yverska za promena na bludot, {to na slu{kite nivni, }erkite, ènite se pro{iri. Sekade kaj{to nenasitno, i so srce divja~ko, povte{e da grabi. Ako treba i mene vme{aj me: kaì im na koga majka mu zatrudna, so nenasitniot Edvard, toga{ Jork kralskiot moj tatko, vo Francija vojuva{e; i so to~na presmetka na vremeto toj verno utvrdi deka ro`bata negova ne bila: {to i po izgledot se gleda{e vo ni{to toj ne li~e{e na tatko sepak za ova pazi. Zaobikoluvaj. Znae{, majka mi s# u{te e ìva. Bakingam ]e odglumam, lordu, kako imotot zlaten za koj se boram da e za mene. A sega zbogum, dobar lordu. Gloster Ako ti pojde dovedi gi niv vo zamokot Bejnard kaj{to }e bidam so popovi i episkopi u~eni.
Podobro od nego i ne o~ekuvav, otkako so onaa [or se spletka. Sepak, ne bevme re{ile da umre pred vie krajot da mu go vidite no, prijatelive qubezni na{i, protiv èlbata na{a pobrzaa. Deka, lordu, sakav li~no od nego da ~uete kako v pla~ gi priznava na~inot i smerot na predavstvoto; za istoto na gra|anite da im go kaète kako bi n# sfatile i smrtta ne bi mu ja oplakuvale. Na~alnikot [tom vas ve ~uv, lordu, kako li~no nego da sum go videl i ~ul da zboruva: ve uveruvam, princovi pravi~ni deka gra|anite }e doznaat za pravi~nata postapka vo slu~ajov. Gloster Zatoa ve viknavme, lo{ prekor da nema niz narodov zlonameren.
Ri~ard III
Bakingam Odam. Kon tri ili ~etiri ~asot vesti od Gildhol o~ekuvajte. (Izleguva) Gloster Brzo, Lavel, odi kaj doktor [or; (Na Kejtzbi) a ti kaj otec Penker; neka vedna{ dojdat vo zamokot Baejnard. (Izleguvaat.) A sega, nalog taen }e dadam decata na Klarens negde da gi mavnat a pristapot kaj princovite za sekoj ìv ~ovek }e go zabranam. (Izleguva.) London. Ulica.
687 Scena 6
(Vleguva Pisar so dokument v race.) Pisarot Eve ja optu`bata na lord Hastingz, krasno, zvani~no rakonapi{ana. Za denes, vo Sent Pol da se pro~ita. Smislena i skrasena e slo`no. Edinaeset ~asovi ja prepi{uvav oti Kejtzbi sno{ti mi ja prati; prethodnata isto tolkava be{e: a Hastingz do pred Pet ~asa ìv be{e, ~ist, nesoslu{an, na sloboda. Ama svet! Sekoj znae za mestenkava! No, na nokoj ne mu stiska glasno da ja znae. Lo{ e svetot i lo{o s# }e svr{i {tom zlostorov mora v tajnost da se drì.
688 Scena 7
Vilijam [EKSPIR
Pred zamokot Bejnard. (Vleguvaat Gloster i Bakingam na razli~ni vrati.) Gloster [to velat, {to velat gra|anite? Bakingam Mol~at, ìmi gospod. Nemi se, ni zbor da gugnat. Gloster Go spomna kopilstvoto na decata od Edvard? Bakingam Da. I veridbata so lejdi Lusi, veridbata so strojnik vo Francija; al~nosta negova nezasitna i siluvaweto na gradskite èni; tiranijata, li~noto kopilstvo, ra|aweto vo otsustvo na tako vi, negovata nesli~nost so vojvodata: va{ite crti gi istaknav, rekov pluknat ste tatko vi, po lik, po du{a, pobedite vo [kotska gi nabrojav va{i, voenata discipliniranost, mirnodopskata mudrost, {tedrosta, va{a, doblesnosta, ~ove{tinata, s# nabrojav za celta {to }e sluì; i na krajot gi povikav site {to dobroto na zemjata go povtat da viknat Da ìvee Ri~ard, kralot na Anglija! Gloster Vikaa i tie taka? Bakingam Ne, ìmi gospod, ni zbor da gugnat;
ko kipovi nemi, trupci {to di{at, s# taka se xarea smrtno bledi. Gi prekoriv, na~alnikot go pra{av {to zna~i ti{inata mrtva. Re~e, naviknati bile samo pisarot da im govori. I toj im prekaà: Vaka re~e vojvodata, onaka s# povtori no ni{to svoe ne re~e. Koga zapre, nekoi moi lu|e od nazad, gi frlija {apkite i desetina glasovi se ~uja: Da ìvee kral Ri~ard! Blagodaram gra|ani, prijateli dobri - rekov iskoristuvaj}i ja mo`nosta, op{tiov aplauz i ovaciive bodri mudrosta vi ja pokaùvaat i qubovta za Ri~ard - i tuka prekinav i poitav vamu. Gloster Nemturi{ta. Ba{ ni{to ne rekoa? Bakingam Ni{to, ìmi boga, milorde. Gloster Doa|a na~alnikot so drugite? Bakingam Samo {to ne do{le: glumete malku, zboruvajte samo ako mora: imajte molitvenik v race; me|u dvajca crkovnici zastanete; vrz toa, sveto }e ve veli~am: ne popu{tajte lesno pred molbite; i ko moma, velej}i ne, prifatete. Gloster Odam. Ako dobar ov~ar im bide{ ko {to jas tebe ne }e ti velam sigurno ova }e go zavr{ime.
Ri~ard III
Bakingam Odete! Brzo! Na~alnikot tropa. (Vleguvaat Na~alnikot i Gra|anite.) Dobrodojdovte. Jas odamna ~ekam no mislam deka nikogo ne prima. (Doa|a Kejtzbi.) Kejtzbi, {to veli gospodarot tvoj? Kejtzbi Vi ja moli milosta, gospodaru dobar, po den dva da go posetite: sega e so dvajca ~esni duhovnici vo nabo`nost zadlabo~en; i ni{to ovosvetsko od svetiot ~in nema da go odvoi. Bakingam Vrati se Kejtzbi, kaj gospodarot vlezi; kaì mu deka jas, na~alnikot i odbornicite, vo vaèn mig sme do{le za krupni raboti i op{to dobro so nego da porazgovarame. Kejtzbi Vedna{ }e mu go prenesam ova. (Vleguva.) Bakingam Ete, lordu, ovoj princ ne e Edvard! Toj ne se valka v postela bludna tuku na kolena pobo`no se moli; toj ne dengubi so kup kurtizani tuku so sve{tenici razmisluva; toj ne spie, teloto da go zdebeli tuku se moli, go zbogatuva duhot; sre}na Anglija bi bila ako princov se nafati kral da & bide. No znam, te{ko, te{ko }e go nagovorime. Na~alnikot Ne daj boè princot da n# odbie. Bakingam Ne velete dvapati no, doa|a Kejtzbi. (Se vra}a Kejtzbi.) I {to veli negovata milost? Kejtzbi Se ~udi, lordu, so kakva cel tolkav narod ste sobrale bez milosta prethodno da mu ja izvestite. Od lo{i nameri se pla{i, lordu. Bakingam
689
@al mi e {to rodninata moj misli deka mu podgotvuvam ne{to lo{o. Se kolnam, dojdovme so naj~ista qubov. Ova na vojvodata kaì mu go. (Kejtzbi povtorno vleguva.) Koga svetci i nabo`ni se molat svetiot ~in mnogu te{ko go ostavaat, tolku im e strasna nabo`nosta. (Se pojavuva Gloster gore me|u dvajca episkopi: se vra}a i Kejtzbi.) Na~alnikot Toj me|u dvajca duhovnici stoi! Bakingam Dva doblesni stolba risjanskiot princ go vardat od crvot na suetnosta; a i molitvenik v race drì simbol veren na pobo`niot ~ovek. Slaven Plantagenetu, princu krasen, barawata poslu{ajte gi na{i; i prostete ni {to ~inot svet i hrisjanski vaka vi go prekinuvame. Gloster Lordu, nema tuka {to da se prosti, tuku ve molam vie da mi prostite {to veren na slu`bata bo`ja, ve ostaviv da ~ekate. No, na {to se dolì posetata va{a?
690
Bakingam Na ona {to i na Boga mu e milo i na site od ostrovov bezvalsten. Gloster
Vilijam [EKSPIR
Gloster Ako zaminam mol~ej}i ili ako ve prekoram luto, ne znam dali ubavo i mene i vam }e ni li~i: ako mol~am, moè }e pomislite vlastoqubiv sum i bez zbor sakam jaremot da go ponesam zlaten {to sami mi go nametnuvate. Ako ve ukoram za molbata tolku za~ineta so qubov verna toga{ znam, navreda e toa za vas. Zna~i - za da go izbegnam prvoto a vtoroto da ne go navle~am vaka cvrsto jas vi odgovaram: blagodarnost zasluìvte, no mala mi e zaslugata za takva po~est. Prvo, ako, da re~eme, pre~ka nema, i patot mi e ~ist do krunata, po zrelosta i po pravoto nasledno sepak presiromav sum jas vo duhot i manite mi se mnogumo}ni {to i od velikosta svoja bi se skril ko korab nemo{ten na mo}no more mesto vo velikosta da se skrijam od prisenot na slavata zdu{en. No, za sre}a, od mene nu`da nema, a i premalku moàm da pomognam. Kralskoto drvo, kralski plod dade, {to krade{kum, }e sozree so vreme i dostoen vladar }e ni stane usre}uvaj}i n# na toj na~in. Na nego go stavam toa {to vie na mene bi go stavile; pravoto i sre}ata na sre}nite mu yvezdi {to, ne daj boè, jas da mu go zemam! Bakingam Sovesna e mnogu milosta va{a, sepak navodite vi se bezvredni a rabotite gi znaeme mnogu dobro. Velite Edvard e sin na brat vi, isto i nie, no ne od ènata na Edvard; oti prvin so lejdi Lusi be{e svr{en za ~inov ìv svedok e majka vi, a potoa preku strojnik se veri so Bona, sveska na kralot frnacuski. Dvete gi istisna, prosja~ka dolna,
Se pla{am nekakva gre{ka da ne sum storil bolno {to {tr~i vo gradskite o~i pa sega ste do{le da me ukorite. Bakingam To~no, lordu. I ve molime vedna{ gre{kata da si ja priznaete. Gloster Zatoa di{am vo risjanska zemja. Bakingam Gre{ka vi e {to im gi prepu{tate na nemilost na sojot ozloglasen tronot vrhoven, prestolot kralski, èzloto vladarsko na va{ite pretci, sre}ata va{a, pravoto nasledno ~esta zasluèna na domot va{ kralski; vo blagosta na podzaspanite vi misli {to za op{to dobro gi budime, krasniov ostrov svojot spas go gleda. Likot mu e ogrden so strupje sramno kralskoto steblo so kalemi divi, i turnoto skoro vo protokot al~en od crna mora i zaborav dlabok. Za da ozdravi, ve molime {tedro, na sebe vie da ja prezemete vlasta kralska nad ovaa zemja ne ko regent, staratel, zamenik, ili nizok argat za dobivka tu|a, tuku ko naslednik zakonski, po krv, na zemjata va{a, ova carstvo. Za ova so gra|anive, {to ve sakaat i cenat po nagovor èstok niven i samiot dojdov za celta pravedna da ve pridobija.
Ri~ard III
griòmornata majka mnogudetna sneubavenata vdovica jadna {to vo zenitot na dnite najdobri o~ite bludni v ~as mu gi zaludi go znai{a vrvot negov kralski i nisko, vo javno dvoènstvo go frli. Od nea bludno toj Edvard go dobi kogo od u~tivost princ go vikame. I pobolno bi moèl da govoram no od po~it od nekoi, s# u{te ìvi, vozdràn na jazik }e bidam. I zatoa, neka kralskata mu visost ~esta ponudena ja prifati ako ne za nas i za sre}ata na zemjava kutra, toga{ barem za spasot na lozata va{a blagorodna od bludniot zagrab na vremiwata. Na~alnikot Prifatete, gra|anite ve molat. Bakingam Qubovta {tedra ne odbivajte ja! Kejtzbi Molbata zakonska usli{ete ja! Gloster O, zarem so tolku griì bi me nagrbile? Nepodoben sum za vlast i dràva; ve molam, i za zlo ne mi zemjate no ne moàm i nema da popu{tam. Bakingam Ako odbiete od qubov verna i od obyir kon deteto na brat vi a srceto ne`no vi go znaeme i griàta maj~inska za rodot va{ a podednakvo i za site drugi sepak znajte, bez ogled na ishodov, sinot na brat vi, kral ne }e ni bide tuku drug na prestolot }e vsadime, za rezil i propast na va{ata loza; i so ova ve ostavame. Ajde, gra|ani! @imi boga, dosta molev! Gloster
691
O, ne kolni se lordu Bakingam. Bakingam izleguva. Gra|anite poleka trgnuvaat po nego.) Kejtzbi Vratete gi nazad princu krasen. Molbata prifatete im ja. Ako odbiete, narodov cek }e àli. Gloster O, vo svet od griì me turkate. Vikni gi, i jas od kamen ne sum, tuku pred molbite va{i popu{tam protiv sovesta i du{ata svoja. (Se vra}aat Bakingam i drugite.) Rodnino Bakingam, o lu|e mudri, {tom so takva sudbina me vrzuvate sakal-ne}el tovarot da & go nosam toga{ moram do kraj da ja iznosam. No crna kleveta ili gnasen prekor ako na nametnuvaweto va{e padnat prisilbata va{a }e me {titi od site fleki i ne~isti lagi za{to bog znae a vidovte i sami kolku bev daleku od vakvata èlba. Na~alnikot Blagosloveni da ste! Vidovme i toa }e go prikaùvame. Gloster Prikaùvaj}i samo vistinata }e ja kaùvate. Bakingam A sega }e ve pozdravam kralski: Da ìvee Ri~ard, kralot dostoen na Anglija!
692
Site Da ìvee! Bakingam Dali vi e po volja utre da se vokralite? Gloster
Vilijam [EKSPIR
Koga sakate. @elbata be{e va{a. Bakingam Toga{ }e ve pridruùvame utre. Sega radosni mnogu ve napu{tame. Gloster Da se vratime na misata sveta. Zbogum rodnino, prijateli zbogum. (Odat.)
în ÊTVRTI
Scena 1
Pred Kulata. (Vleguvaat kralicata Elizabeta, Vovotkata od Jork i markizot Dorset od edna strana a od drugata Ana, vojvotkata od Gloster i lejdi Margaret Plantagenet. pomladata }erka na Klarens.) Vojvotkata O, vidi, vnuka mi Plantagent od strina & qubezna, Gloster, vodena. Ubedena sum , kon Kulata lida princovite ne`ni da gi pozravi. Zdravo ìvo, snao. Ana Elizabeta Zdravje i dvete da imate, sre}en da vi e denot. Elizabeta I vam dobra sestro. Kade trgnavte? Ana Ne podaleku od Kulata i ~inam, so ista namera ko vas, princovite ne`ni da gi pozdravam. Elizabeta Blagodaram, zaedno }e vlezeme. (Brekenberi izleguva od Kulata) Vo dobro vreme nadle`niot ide. Kaète mi gospodine, kako e princot i mladiot sin moj od Jork? Brekenberi Dobri se, gospo|o mila. Prostete, no kaj niv ne smeam da ve pu{ta. Kralot toa najstrogo go zabrani. Bog da go brani od takva titula! Zarem me|u qubovta na{a se vme{al? Majka sum im! Koj od niv me deli? Vojvotkata A jas majka na tatko im. ]e vlezam! Ana Po zakon strina, po qubov sum majka odvedi me kaj niv; odgovaram jas za prekr{okot {to ti }e go stori{. Brekenberi @alam, gospo|o, àlam, no ne moè. So zakletva sum vrzan. Prostete mi. (Vleguva vnatre. Doa|a lord Stanli.) Stanli Ako po eden ~as ve sretnam, }e ja pozdravam milosta va{a od Jork ko svekrva na dve kralici li~ni. (Na Ana.) Vie vedna{ vo Vestminster morate kralica na Ri~ard da stanete. Elizabeta Kralot? A koj e toa? Brekenberi Mislev lordot za{titnik.
694
Elizabeta Ah, olabavete me ovde, za srcevo poslobodno da mi ~uka ili pa|am na vesta crnila polna. Ana
Vilijam [EKSPIR
Ana A jas najbezvolno }e ve sledam. Da dade gospod, obra~ot zlaten {to glavata }e ja opfati moja da vè{ti, mozokot da mi go sprì! Od otrov da me snema pred da viknat Da ìvee kralicata! Elizabeta
Aberu zlokoben! O novost mra~na! Dorset Smirete se, kako ste majko? Elizabeta Begaj Dorsete, ne govori mi mene! Smrt i propast tebe mi te gonat, imeto majkino kobno e za vas. Ako se spasi{, moreto mini go i ìvej so Ri~mond, od adot skraja: odi, begaj, begaj od klanicava, brojot mrtovci ne go zgolemuvaj, za da umram od kletvata na Margarita ni ko majka ni ko èna ni ko polnopravna kralica na Anglija. Stanli Mudar vi e sovetot, gospo|o (Na Dorset) Brzata prednost na ~asot zgrabi ja: poraka za sin mi }e ti dadam na pat da te pre~eka. Od docne` plitok sopren, lesno }e te fatat. Vojvotkata O luwo crna, zloto {to go {iri{! O utrobo kleta, lulko na smrtta! Zmev najpogan ti na svet izyveri {to so pogledot urokliv ubiva. Stanli Gospo|o, moram vedna{ da se vratam. Odi du{o kutra, zavist jas nemam. Poradi sebe ne ti sakam zlo. Ana O koga onoj {to ma` mi e sega na zakopot na Henri me sretna so race valkani od krvta {to {ikna od prviot ma` i onoj svetec mil {to lipaj}i go ispra}av O, koga toga{ go poglednav Ri~ard vaka go kolnev: Proklet, rekov, bidi {to mlada-stara vdovica me stori! Ako se èni{, taga imaj v krevet; èna ti, ako ja ima{, ponesre}na od ìvotot so tebe neka bide odo{to jas so smrtta na maòt mi! I pred kletvata da ja povtoram vo kratko vreme, srcevo ènsko so zborovi medni mi go zalude i sama padnav pod svojata kletva i spokoj za o~ive ve}e nemav; nieden ~as vo krevetot negov zlatniot dar na sonot ne go setiv tuku bev budna od soni{tata grozni. A i za tatko mi, Vorik, me mrazi pa i od mene znam, }e se ottarasi. Elizabeta Zbogum sirota èno! Jadot tvoj go àlam. Ana Isto kako {to jas tvojot go àlam.
Ri~ard III
Elizabeta Zbogum slavodobitni~ke! Ana Zbogum jadna slavogubni~ke! Vojvotkata (Na Dorset.) Odi kaj Ri~mond. Sre}a neka te prati! (Na Ana) Odi kaj Ri~ard, svetci neka te vardat! (Na Elizabeta) Ti v svetili{te i misli neka te hranat! A jas v grob, mir i spokoj kaj{to ima! Osumdeset tagovni leta vidov za sekoj ~as radost, nedeli taga. Elizabeta Pogledni v Kula u{te edna{: milost, kamewa drevni, za decata ne`ni {to zavista me|u vas gi frli! Lulko gruba za ro`bite li~ni, gruba sestro, dru{ko stara, temna, za princovite! Bidi so niv dobra! Zbogum ti {to taga na du{a mi sobra! (Zaminuvaat.)
695 Scena 2
London. Dvorecot.
(Truba. Vleguva Ri~ard so sve~ena nosija, krunisan. Bakingam, Kejtzbi, Pa` i drugi.) Kral Ri~ard Na strana site. Rodnino Bakingam! Bakingam Vladaru moj milozliv. Kral Ri~ard Daj mi raka. Trubite svirat dodeka se ka~uva na prestolot.) Po tvoj sovet i so tvoja pomo{ kralot Ri~ard tolku visoko sedi: no dali eden den ili ve~no }e trae slavata za da & se raduvame? Bakingam Taa ìvee i ve~no neka trae! Kral Ri~ard Ah Bakingam, }e te proveram sega dali si navistina ~isto zlato. Mladiot Edvard e ìv. Znae{ li {to }e re~am? Bakingam Re~ete, gospodaru. Kral Ri~ard Velam Bakingam, sakam da stanam kral. Bakingam Toa i ste, tri` sakan gospodaru.
696
Kral Ri~ard
Vilijam [EKSPIR
Kral Ri~ard Znae{ li nekogo {to za zlato, takno i bezobzirno bi ubil? Paòt
Kral sum? Znam no sepak ìv e Edvard. Bakingam To~no gospodaru. Kral Ri~ard O, ishod gor~liv {tom Edvard e ìv: To~no, gospodaru! Rodnino, pa ti ne be{e tolku glup. Da kaàm jasno? Kopiliwata sakam vedna{ da umrat. [to veli{ na ova? Zboruvaj, bidi kratok. Bakingam
Znam eden nezadovolen gospodin koj{to malku ima sredstva za duhot zol: ko trista govornici e zlatoto i na s# bi go nateralo. Kral Ri~ard Kako se vika? Paòt Tirel, gospodaru.
Moète da pravite s# {to vi e po volja. Kral Ri~ard Kral Ri~ard Tu, ama se smra~i! Ko mraz si laden. Kaì, se soglasuva{ li da umrat? Bakingam Dajte mi zdiv da zemam, gospodaru pred potvrdno da vi odgovoram. Brgu odgovorot }e vi stigne. (Zaminuva.) Kejtzbi (Za sebe) Kralot e lut; usnite si gi grize. Kral Ri~ard Kral Ri~ard ]e zboruvam so glupaci tvrdi, mom~iwa dolni: ne se za mene (sleguva od prestolot) takvi {to somni~avo me merkaat. Al~niot Bakingam se otreznuva. Mom~e! Paòt Gospodaru? Dojdi ovde, Kejtzbi. Razglasi vedna{ deka Ana. èna mi, e te{ko bolna. ]e sredam vo javnosta da ja nema. Siromav najdi mi gospodin so }erkata da go oènam na Klarens. Sinot mu e glup, od nego strav nemam. [to dreme{? Rekov razglasi vedna{ Ana, kralicata e bolna pred smrt. Trgaj! Nade`ta moram da ja se~am Malku i go znam. Vedna{ povikaj go. (Zaminuva paòt. ) Itriot dlabokoumen Bakingam ne mi e ve}e drugar vo mislite. Tolku dolgo neumoren be{e a sega zdiv bara. Pa, neka e taka. (Vleguva Stanli.) [to ima lordu Stanli? Stanli Veli~estvo, markizot Dorset, slu{am, prebegnal vo zemjata kaj{to prebiva Ri~mond. (Zastanuva na strana.)
Ri~ard III
pred rastot nejzin da me uni{ti. (Kejtzbi brzo izleguva.) Moram so vnuka mi da se oènam za kralstvoto da mi fati koren Smrt na bra}a & , a potoa svadba! Nesigurno, nesigurno, no tolku sum vo krv {to grevot grev nov si bara: Soàlba pla~na vo o~ive nema. (Vleguva Paòt so Tirel.) Ti si Tirel? Tirel Xejmz Tirel, najpokoren va{ sluga. Kral Ri~ard Bakingam Navistina? ûva gospodaru. Tirel Kral Ri~ard Ispitaj me, gospodaru. Stanli, pazi, toj e sin na èna ti! Kral Ri~ard Bakingam Bi ubil li ti moj prijatel dobar? Tirel Bi, no pobrgu dva du{mana bi vi ubil. Kral Ri~ard Toa i baram. Dva crni du{mana, crvja {to mirot, sonot mi go grizat se tie {to sakam da gi sredi{: Tirel, na kopiliwata v Kula mislam. Tirel Ovozmoète mi do niv da dojdam i stravot od niv ve}e }e go nema. Kral Ri~ard Slatko mi pee{. Dojdi vamu, Tirel: ([epoti) Ova e znakot: stani naostri se: Toa e s#, re~i zavr{eno e i }e te sakam i unapreduvam. Gospodaru, darot go baram {to so ~esta i verata mi go vetivte grofovijata Hirford i imotot {to rekovte }e mi gi dadete. Kral Ri~ard Stanli, pazi na èna ti: ako pisma od Ri~mond pra}a, ti si kriv. Bakingam [to velite na baraweto moe? Kral Ri~ard Se se}avam, Henri [esti pretskaà deka Ri~mond kral }e bide u{te koga Ri~mond palavo dete be{e. Kral! Moèbi Tirel Vedna{ toa }e go zavr{am. (Odi.) (Se vra}a Bakingam.) Bakingam Gospodaru, razmisliv i re{iv za baraweto {to go postavivte. Kral Ri~ard Toa sega ne e va`no. Dorset kaj Ri~mond prebegnal.
697
698
Bakingam Gospodaru! Kral Ri~ard Kako prorokot ne mi re~e toga{ deka jas nego }e go ubijam? Bakingam
Vilijam [EKSPIR
Kral Ri~ard Bidej}i si zapnal molej}i pa mislite mi gi prekinuva{ a toj ne moè da ~ukne. Ni{to denes ne mi se dava. Bakingam ]e mi ja ispolnite molbata? Kral Ri~ard
Za grofovijata, gospodaruKral Ri~ard Ri~mond! Koga bev vo Egziter, mi be{e pokaàn zamokot {to na~alnikot go nare~e Ri~mond. Toga{ se sepnav, na poetot irski se setiv {to mi be{e rekol deka ne }e ìveam dolgo {tom Ri~mond go vidam. Bakingam GospodaruKral Ri~ard Da? Kolku e ~asot? Bakingam Ve potsetuvam na vetuvaweto. Kral Ri~ard No, kolku e ~asot? Bakingam ]e ot~uka deset. Kral Ri~ard Neka ot~uka. Bakingam Zo{to da ot~uka? Me trevoì{, ne sum raspoloèn. (Si odi.) Bakingam Zna~i taka za slu`bata mi vra}a. So prezir. Za ova li kral go storiv. No, na Hastingz da se setam i da me nema vo Breknok, pred glavata da mi ja snema. (Si odi.)
Ri~ard III Scena 3

Pred dvorecot. Malku podocna. (Vleguva Tirel.) Tirel Svirepiot i krvav ~in e gotov, najgnasniot ~in grozen kole` {to zemjava nekoga{ go storila. Dajton i Forset {to gi najmiv koleòv ne~ove~en da go storat, iako podleci gadni, pci dr~ni, so ne`nost i soàlba blaga kako deca lipaa i vaka smrtta mi ja opi{uvaa: Vaka, re~e Dajton leèa tie, vaka, vaka re~e Forset gu{kaj}i se eden so drug vo pregratka nevina: ~etiri ruì usnite im bea vo letna lixba {to se qubea. Molitvenik na zglavjeto nivno {to skoro re~e Forset n# pokoleba; no prokletstvoto - tuka gadot sopre a Dajton re~e:Najubaviot dar na prirodata go zadavivme {to od iskona navamu bil sozdaden. I zaminaa, so te{ka sovest, bez zbor. Gi ostaviv za vesta na kralot krvav da mu ja donesam. No, eve go. Vleguva kral Ri~ard.) Zdrav da ste gospodaru. Kral Ri~ard Tirel, }e bidam sre}en od vestite? Tirel Ako izvr{uvaweto na ona {to go naredivte sre}a vi nosi, toga{ bidete sre}en, s# e izvr{eno. Kral Ri~ard Gi vide mrtvi? Gospodaru! Kral Ri~ard Za arno ili za lo{o vaka buvnuva{? Ratlif Da, gospodaru. Kral Ri~ard I zakopani, Tirelu dobar? Tirel Kapelnikot od Kulata gi zakopa no kade, da bidam iskren, ne znam. Kral Ri~ard Dojdi kaj mene, Tirel, po ve~era da mi prikaùva{ kako umrea i smisli kakvo dobro da ti storam. Dotoga{ zbogum! Tirel Ponizno ve napu{tam. (Zaminuva,) Kral Ri~ard Sinot na Klarens go zatvoriv dobro, za dolen ~ovek }erka mu ja maìv sinovite na Edvard na nebo gi prativ a Ana, èna mi, na svetot dobra no} mu re~e. Sega, bidej}i Bretonecot Ri~mond so vnuka mi, mladata Elizabeta saka da se èni i taka krunata da ja zgrabi, odam kaj nea da ja pobaram za èna. Vleguva Ratklif.) Ratklif Tirel
699
Za lo{o, gopodaru. Morton kaj Ri~mond
700

Pred dvorecot. Kral Ri~ard (Vleguva starata kralica Margarita.)
prebegnal; Bakingam so Vel{anite se krenal; i drugi mu prijduvaat.
Eli i Ri~mond pove}e me pla{at. So Bakingam lesno }e se spravam. Napred! Pla{livoto dogovarawe na tapiot docne` najstar e sluga a sekoj docne` vo prosja{tvo vodi: plamenite pohodi neka mi se krila a Merkur glasnik na kralskata sila; trubi, trubi! [titov moj e sovet; napred! Izdajnik se per~i na bojnoto pole! (Zaminuvaat.)
Margarita Sre}ata sega po~nuva da zree i gnila pa|a vo ~elusta na smrtta. Od skri{ni predeli do sega demnev propasta na du{manite ja gledav. Svedo~ev jas na stra{niot voved a sega vo Francija odam. I krajot crn, gor~liv i tragi~en }e bide. No, skrij se crna Margarito. Nekoj ide. Vleguvaat krlaicata Elizabeta i vojvotkata od Jork.) Elizabeta Ah, princovi moi, de~iwa ne`ni! Cve}a nerascuteni, pupki nedopupeni! Ako du{ite ne`ni s# u{te vi plovat i skraja se od ve~nosta, so krila leki nad mene lebdete i taà~kata majkina ~ujte ja! Margarita Lebdete, lebdete! Vratka pravi~na utroto detsko so no} vi go stemna. Vojvotkata Zlo mnoguglavo glasot mi go zede i jazikot umoren nem e i tivok. Edvard Plantagenet, zo{to si mrtov? Margarita Plantagenet za Plantagenet, Edvard za Edvard dolgot smrten go pla}a. Elizabeta O. boè, zarem takvi baj~iwa frli vo `dreloto na volkot? Zarem i drugpat so spiel koga sli~no se pravelo?
Ri~ard III
Margarita Hari koga umre i sin mi sladok. Vojvotkata @ivotu mrtov, videlce slepo, smrten duhu ìv, sliko kleta, sramu svetski, zalogu smrten od ìvotot zgraben, pomenu {tur, na dnite mra~ni, skroti go neskrotot, ti nad Anglija od krv nevina {to e pijana! (Sednuva.) Elizabeta Ah, koga brgu grob bi mi otvorila ko sedi{te ta`no {to ti mi dava{, mesto nad zemja, pod nea bi odmarala! Ah, ima li drug pri~ina da àli? (Sednuva kraj nejze.) Margarita (Istapuva.) Ako starata taga e najsveta, prednost vo bolkata dajte mi mene od taà~kava site da se stresat. (Sednuva do niv.) Ako dru{tvo priznava tagata, preku mojata za va{ite redete: Edvard go imav, Ri~ard go ubi, Hari go imav, Ri~ard go ubi, Ti Edvard go ima{e, Ri~ard go ubi, Ri~ard go ima{e, Ri~ard go ubi. Vojvotkata I jas Ri~ard imav, ti go ubi i Rutland go imav, ti pomgna da go ubijat. Margarita Ti Klarens go ima{e, Ri~ard go ubi, pes adski od utroba ti ispolzi {to site do grobot }e n# goni. Toa ku~e {to zabi pred o~ite dobi, jagniwa da kine, krv da im loka, toj izrod grd od bo`jite dela, toj golemotiran na zemjata
701
{to nad reki solzi i taga tirani - od utroba ti sleze da n# sotre. O, gospode, pravi~en i mo}en, kako da ti blagodaram {to pesov strven i sojot go krvavi majkin, i dru{ka vo bolot na{ ja pravi. Vojvotkata O, Margarito, ne siti se ti vo bolot jas tvojot ~esno go oplakav. Margarita Sfati me, za odmazda sum gladna no gledaj}i ja sega mi se gadi. Edvard ti e mrtov {to mojot Edvard go ubi. I drugiot isto pa sme ramni. Mladiot Jprk e ni{to oti obata dostojni ne se za gubitokot moj. Klarens e mrtov {to Edvard go ubi i gleda~ite na ~inot grozen: podmolniot Hastings, Rivers, Von, Grej; {to bez vreme gi snema vo grobot temen. Samo Ri~ard e ìv, toj crn sluga na adot, {to e ~uvan da kupuva du{i i tamu da gi pra}a. No, gledam, gledam àlno krajot àlen mu bliì: zemjata se otvora, adot plamti, |avoli vri{tat, svetcite se molat, nenadejno od svetov da go snema: skusi mu go ìvotot, boè, ti {to zema{, za u{te na ìvot da re~am Go snema pesot. Elizabeta Ti pretskaà deka }e dojde vreme koga }e te baram da go kolneme toj pajak babrav, toj zol, grbav àbjak. Margarita Te narekov toga{ privid na sre}ata senka sirota, kralica la`na eho gluvo na ona {to sum bila, laskav voved vo uàsna farsa, du{a krenata pa urnata nisko, majka izmamena za dve li~ni ~eda, son na ona {to si bila, bajraktar
702
Vilijam [EKSPIR
izloèn na smrtonosen pukot; trag od dostoinstvo, zdiv, meur, kralica za majtap, za vpe~atok samo. Kaj ti e maòt? Bra}ata kaj ti se? Sinovite dva? Na {to se raduva{? Koj veli u{te Da ìvee kralicata? Velmoìte kaj se {to ti laskaa? I svitata brojna {to te prate{e? Otfrli s# i vidi {to si sega: od èna sre}na, vdovica crna, od majka bodra, taàlka na vekot, od kralica, bri{ka ven~ana so griì, mesto da te molat, ti sega moli{, mesto da me prezira{, te preziram jas, mesto da ti se pla{at, ti se pla{i{, nareduvaj kolku saka{, ne te slu{a nikoj. Taka tekot na pravdata se svrte i `rtva na vremeto te stori, so misla samo na ona {to si bila so ona {to si pove}e da se ma~i{. Mestoto moe ti mi go zede a so toa i del od tagata moja. Vratot tvoj vo jaremot e vpregnat od koj sega umorna se trgam tovarot cel prepu{taj}i ti go tebe. Zbogum kralice, taga {to te svea, na zlata angliski vo Francija }e se smeam. Elizabeta
Margarita Bolkata tvoja sama }e go zdivi! (Zaminuva.) Vojvotkata Zo{to nesre}ata zborovi e polna? Elizabeta Prazni zastapnici na zemnive maki, naslednici na beznaslednata radost, besednici bedni na nesre}ite! Dojdete! Iako ne ste vistinska pomo{ barem bolkata ja olesnuvate! Vojvotkata Toga{ govori, so mene dojdi, so zdiv od zborovi òl~ni sin mi proklet da go zagu{ime decata {to ti gi ubi. Trubite trubat: vikaj da vikame. (Vleguva kral Ri~ard so vojskata {to mar{ira. Trubi i barabani.) Kral Ri~ard Koj mi pre~i vo pohodov?
Ti {to na kolnewe si ve{ta, u~ime kako du{manite da gi kolnam. Margarita No}e bdej, dewe posti: mrtvata sre}a so ìvo zlo sporeduvaj ja; decata misli si gi poslatki od {to bile; ubiecot pogaden odo{to e; bolot zgolemen zlo~inecot polo{: pravej}i vaka }e nau~i{ da kolne{. Elizabeta
Vojvotkata Taa {to moè{e da te spre~i, davej}i te u{te vo utrobata svoja, od koleìte, pesu, {to gi stori! Elizabeta êloto li go krie{ so krunata zlatna, {to ìg zasluùva za smrtta na princot i krajot grozen na bra}a mi, na sinot? Kaì, robu, kaj mi se decata? Vojvotkata
Zborot mi e pitom, zdivi go so tvojot! Kreka~u, yveru, kaj e brat ti Klarens? I maliot Ned Plantagenet, sin mu?
Ri~ard III
Elizabeta Kaj se dobrite Rivers, Von i Grej? Vojvotkata Kaj e qubezniot Hastingz? Kral Ri~ard Kral Ri~ard Trubete trubi!Barabani slo`no! Neboto pqampa~kive da ne gi ~ue bogomirosaniot kaj go klevetat, Udrete, rekov! (Trubi, barabani) Ili mirno, bez vik, govorete, ili so silni, borbeni zvuci vikot silen }e vi go zagu{am. Vojvotkata Dali si mi sin? Kral Ri~ard Da. Od boga,tatko mi i tebe. Kral Ri~ard Vojvotkata Strplivo toga{, nestrpliva ~uj me. Kral Ri~ard Velam, ima ne{to tvoe vo mene. {to glas na prekor ne podnesuva. Vojvotkata Pu{ti me da govoram. Kral Ri~ard Dobro no,nema da slu{am. Vojvotkata Blaga i ne`na na zbor }e bidam. Nieden, sem ~asot koga me rodi i taka od mene se oslobodi. No, ako nemil sum ti pred o~i, }e odam, da ne te navreduvam. Udrete barabani! Vojvotkata Te molam, soslu{aj me. Kral Ri~ard Sluhot òl~no mi go para{. Vojvotkata Toga{ samo zbor oti posleden pat ti zboruvam. Zar na kraj ne ti dojdov ko uteha? Vojvotkata Kral Ri~ard I kratka, dobra majko, oti brzam. Vojvotkata Brza{? A bog znae kolku sum te ~ekala vo patila i maki.
703
Ne, ìmi krstov, ti dobro znae{, na svet dojde, od svetot ad mi stvori, teòk teret ra|aweto mi be{e, svoeglavo,ma~no detstvoto tvoe. dnite {kolski, o~ajni, stra{ni, besni; mom~e{tvoto drsko, opasno, smelo, dnite zreli vozgordi, krvavi, sramni, ili podobro: vo omraza qubezni. Moè{ li ~as da kaè{ bar eden vo koj prijatno so tebe mi bilo?
704
Kral Ri~ard Dobro. Vojvotkata
Vilijam [EKSPIR
samata }e se obvinam, rezil }e ja storam: za da ostane nezaklana kako yverka }e re~am deka ne be{e }erka na Edvard. Kral Ri~ard Ne gre{i, taa e od kralska loza. Elizabeta Za da ja spasam }e re~am deka ne e. Kral Ri~ard Najbezbedna e vo lozata kralska. Elizabeta Vo takva bezbednost bra}a & umrea. Kral Ri~ard
Ili po bo`ja pravda }e zagine{ porazen vo vojnava {to pretstoi ili od jad i drtost jas }e umram likot pove}e da ne ti go vidam. Zatoa kletvava te{ka ponesi ja. {to vo bojot pove}e }e ti teì od seto oru`je {to go nosi{! Molitvive za drugi }e se borat. Du{i~kite od decata na Edvard duhot na du{manite }e go bodrat i uspeh i pobeda }e im vetat. Krvav si, krvav kraj ti ide, ko ìvotot i smrtta sramna }e ti bide. (Zaminuva) Elizabeta
Nim Yvezdite ne im bea nakloneti. Pri~ini posilni no duh poslab za kolnewe imam. Amin, samo }e re~am. Kral Ri~ard êkaj, ne{to moram da ti kaàm. (Ja trga na strana.) Elizabeta Elizabeta Pove}e nemam sinovi kralski za da gi ubie{: a }erkite, Ri~ard, kalu|erki {to se molat, a ne kralici {to taàt, }e mi bidat. Ne posegnuvaj po ìvotot nivni. Kral Ri~ard Zarem misli{ jas vnucite si gi ubiv? Ti ima{ }erka Elizabeta, doblesna, kralska, milozliva, li~na. Elizabeta Zarem zatoa da umre? Ostavi ja vo ìvotot sama }e ja sniàm, ubavinata }e i ja oskvernam, za neverstvo kon Edvard Elizabeta Vnucite {to striko im gi li{i od bogatstvo, kralstvo, rod, sloboda, ìvot. Toj {to srcata ne`ni im gi sopre nemu skri{no, ti neskri{en smer mu dade: noòt ubistven tap {to be{e Da, koga sudbinata |avolot ja kova. Podobra smrt }e imaa decata ako podobar ti se rode{e. Kral Ri~ard Elizabeta Prijatelite lo{i, jas bi rekla. Kral Ri~ard Nikoj od sudbinata ne pobegnal.
Ri~ard III
ostrina dobi od kamenoto ti srce so jagniwata moi da se gosti. No, bolot div taga ve~na go kroti pa decata ovde gi spomenuvam za so nokti o~ite da ne ti gi kopam, pa sama, vo zalivot o~aen na smrtta ko korab bez katarka i edra od gradite tvoi kameni da se razbijam. Ri~ard Natema go pohodov da mi bide i bojot krvav, ako tebe i na tvoite pove}e dobro ne vi mislev odo{to zloto {to vi go storiv! Elizabeta Elizabeta Ima li neboto u{te dobro {to otkrieno, za mene bi bilo? Ri~ard Vozdigot na decata va{i, lejdi. Elizabeta Do izgini{te, glavi da im letnat? Ri~ard Do dostoinstvo i vrvna sre}a, kralskiot vid na ovozemska slava. Elizabeta Zboruvaj, na tagata laskaj mi; kaì, kakvo mesto, {to dostoinstvo, kakva ~est na moe dete bi mu dal? Ri~ard S# {to imam: da, i sebe si, i s# bi dal na edno dete tvoe, ako vo Leta od du{ata ti gnevna ta`niot spomen go udavi{ na delata {to misli{ sum ti gi storil. Toj {to kralica }e ja napravi. A, koj drug? Elizabeta Zarem ti? Ri~ard Da. [to misli{ za ova? Elizabeta Kako }e ja isprosi{? Oti mnogu }erka mi ja qubi{: gi qube{e i bra}a & mnogu i mnogu za toa ti blagodaram. Ri~ard Ne brzaj zborot da go izopa~i{: velam, }erka ti mnogu ja qubam i kralica angliska }e ja napravam. Elizabeta A koj }e & bide kral? Ri~ard Elizabeta Bidi kratok! Qubeznosta vistinska od taa na zbor ti e pokratka. Ri~ard Toga{ znaj, }erka ti mnogu ja qubam. Elizabeta Majka & na }erka mi veruva mnogu. Ri~ard [to misli{?
705
706
Ri~ard
Vilijam [EKSPIR
Ri~ard Storenoto edna{ ne se poprava sega: ~ovek ponekoga{ znae da zgre{i a potoa vedna{ kaewe go ~eka. Ako od sin ti kralstvoto go zedov za pokaj, na }erka ti }e go dadam. Ako decata tvoi gi ubiv za da ti se mnoì rodot, od krvta tvoja ro`ba moja so }erka ti }e za~nam; babata sakana e re~isi isto ko majkata {to e od decata svoi; vnucite se deca poniski za stepen sli~ni se na tebe, ba{ od krvta tvoja; isto bolat, ko bolot pri ra|awe {to i ti za nejze edna{ go seti. Decata nesonica na mladost ti bea vnucite, na starost, uteha }e ti bidat, gubi{ samo toa {to sin ti ne e kral, no zatoa }erka kralica }e ima{. Ne moàm da ti go dadam ona {to ne moàm zatoa prifati go ona {to moàm. Dorset, sin ti {to so tegobna du{a po tu|ini lunya, so brakot vakov bi se vratil brzo, dostoinstvo golemo i razni po~esti da primi. Kralot {to }erka ti èna }e ja vika i Dorset, soodvetno brat }e go vika. I pak kralica, majka }e bide{ i site bedi od vremeto stra{no so dvojna sre}a }e gi nadopolni{. Za nas u{te dobri denovi ima. Solzite drobni {to gi prolea bolno ko biseri od Istok }e ti se vratat, vra}aj}i ti go so interes dolgot od tri` tolku radosti i sre}a. Odi majko, kaj }erka ti odi, so iskustvo ohrabri ja nejzinata mladost; podgotvi ja da go ~ue toj {to }e ja saka; vo srceto ne`no plamen vdahni & od vlasta zlatna; zapoznaj ja nejze so sladosta no}na na bra~niot spokoj; i vedna{ {tom rakava moja go kazni buntovnikot dolen, {utot Bakingam, so venci pobedonosni jas }e dojdam kaj pobednikot da ja odvedam tvojata }erka a taa, za pobedata slu{aj}i }e mi bide pobedni~ka: Cezarev Cezar.
Ti }e me nau~i{. Ti najdobro ja znae{. Elizabeta Od mene bi u~el? Ri~ard Od srce. Elizabeta Prati & po ~ovekot bra}a & {to gi ubi dve krvavi srca: na niv vreì Edvard i Jork; }e zapla~e, tvrda,: Toga{ podari & ko Margarita edna{ na tatko ti, so krvta na Rutland, {amiv~e; {to, re~i go vpil sokot temnocrven od teloto na bratot nejzin za so nego da si izbri{e o~i. Ako ova ne ja ispolni so qubov pi{i & za slavnite tvoi dela: re~i, striko & Klarens ti go sotre i vujko & Rivers; a zaradi nejze, i strina & Ana brzo ja zbri{a. Ri~ard Se podbiva{, gospo|o, ne e ova na~in }erka ti da ja dobijam. Elizabeta Drug na~in nema; osven ako vo druga vleze{ koà pa da ne si Ri~ard koj{to delava ovie gi stori. Ri~ard Kaì & za qubovta nejzina gi storiv. Elizabeta Toga{ }e te mrazi {to so gadni koleì qubovta si & ja kupil.
Ri~ard III
Elizabeta Kako da re~am? Bratot na tatko & ma` }e & bide? Ili striko & ? Ili toj {to bra}ata, vujkovcite & gi ubi? Pod koe ime za tebe da ja baram za prifatliv da bide{ pred Boga, pred ~esta moja, ~ubovta nejzina, pred svetot? Ri~ard Re~i & mirot na Anglija od ova zavisi. Elizabeta Elizabeta [to so ve~na vojna }e go kupi. No taa, tvoj sluga, vlast takva mrazi. Ri~ard Ri~ard Re~i & kralot {to nareduva moli. Ne {tedi zborovi da me fali{. Elizabeta Elizabeta Za ona {to kralot nad kralevite brani. Ri~ard Re~i & mo}na kralica }e bide. Elizabeta Za potoa da àli ko majka & . Elizabeta Ri~ard Ednostavno a ne~esno, lo{o zvu~i. Re~i & ve~no }e ja qubam. Ri~ard Elizabeta Plitki, prebrzi ti se pri~inite. A kolku toa ve~no }e trae? Elizabeta Ri~ard Do krajot na ìvotot nejzin ubav. Dlaboki, mrtvi mi se pri~inite. V grob mrtvi decata mi se kutri. êsnata prikazna e najdobra ako ednostavno se kaè. Ri~ard Toga{, ednostavno kaì za qubovta moja. Elizabeta A kolku takviot ìvot }e & trae? Ri~ard Bog i prirodata kolku {to }e dadat. Elizabeta Ri~ard i adot kolku {to }e dadat. Ri~ard Re~i & gospodarot sluga e nejzin.
707
708
Ri~ard Ne struni tamu, minato e toa. Elizabeta
Vilijam [EKSPIR
Elizabeta So ìvotot svoj ti ja obes~esti. Ri~ard Toga{ vo gospod. Elizabeta
]e strunam, duri da istrunat site struni v srce. Ri~ard Se kolnam vo sveti \or|i, èzloto, krunata Elizabeta Obesveten, obes~esteno, grabnata. Ri~ard Se kolnam Elizabeta
Nemu najmnogu mu zgre{i. Da ima{e strav od nego, nema{e zakletvata-mirot {to kralot, ma` mi go sklu~i - da ja zgazi{. I bra}a mi }e bea ìvi. Strav da ima{e od nego, krunata kralska {to ja nosi{, sega sin mi }e go krase{e i dvata princa }e di{ea ovde no, sega sploteni vo pravot, verata tvoja la`na, plen za crvjata gi napravi. Vo {to sega }e se kolne{? Ri~ard
Vo ni{to. Ova ne e zakletva. \or|i ti e obesveten, ~est nema; èzloto isto, bez vite{ka e doblest, krunata, kralskata slava ja nema ako se kolne{, a da ti poveruvam kolni se vo ne{to vo koe ne si se ogre{il. Ri~ard Toga{ vo sebe. Elizabeta Siot si gre{en. Ri~ard
Vo idninata. Elizabeta So minatoto ti ja ocrna; za{to jas u{te solzi }e leam za minatoto {to ti go zavi vo crno. îvi se decata, tatkovcite {to im gi zakla, ~eda krevki {to do veka }e àlat; ìvi se roditelite, decata {to im gi zakla rasje golo {to i vo ve~nosta }e peka. Ne kolni se vo idninata; oti vo nea crnini bez vreme, od minatoto crno so vremeto gi slea. Ri~ard
Vo svetot. Elizabeta So tvoi nedela e poln. Ri~ard Smrtta na tatko mi Napredilok da nemam, pokajanie da nemam, niti uspeh vo bitkite te{ki so du{manot! Sam da se pobedam! Neboto, sre}ata, grb da mi svrtat! Dewe videlo da nemam, no}e spokoj! Dobrovedna sre}a vo ìvotot da nemam! Ako so srcevo seto, boèstveno i sveto }erka ti ubava, kralska ne ja zasakav!
Ri~ard III
Sre}ite na{i vo nea leàt; bez nea mene, tebe, zemjava, nea, i mnogu drugi risjanski du{i - smrt pusto{, pale` i propast n# ~eka. Samo vaka moè da se izbegne samo vaka }e se izbegne. Zatoa majko, vaka mora da te vikam, qubovta moja vo nea vnesi ja, kaì {to }e bidam, a ne {to sum bil, ne {to zasluìv tuku {to }e zasluàm, kaì & za nu`data na ova vreme vo potfatov golem nemaj detsko breme. Elizabeta Ratklif Zarem |avolot mene da me vodi? Ri~ard Da, {tom |avolot kon dobro te vodi. Elizabeta Zarem sama sebesi da se zaboravam? Ri~ard Ri~ard Da, {tom pomenot tvoj tebe ti pre~i. Elizabeta Kejtzbi Sepak ti decata mi gi ubi. Ovde gospodaru. Ri~ard Ri~ard No vo }erka ti jas gi zakopav za vo gnezdoto slatko pak da se rodat novi i ìvi i tebe da te te{at. Elizabeta Da, gospodaru, najbrgu {to moàm. Zarem }erka mi za tebe da ja baram? Ri~ard Ri~ard I sre}na majka so toa stani. Kejtzbi, kaj vojvodata letaj. Kejtzbi Nekoj brzonog glasnik kaj vojvodata Norfolk neka pojde. Ti Ratklif ili Kejtzbi. Kade e toj? Elizabeta Odam, javi mi se skoro. [to misli taa od mene }e doznae{. Ri~ard
709
Nosi & bakne` od mene. (Ja baknuva.) I zbogum. (Taa zaminuva.) [utko lesna! Plitka, prevrtliva èno! Vleguvaat Ratlif i Kejtzbi.) [to ima novo?
Mo}en moj kralu, brodovi mo}ni kraj zapadniot breg plovat, a na bregot se sobiraat mno{tvo {uplivci bez oru`je, nevolni za borba; se govori Ri~mond im e voda~; tamu se vle~at, o~ekuvaat pomo{ od Bakingam.
Ratkilf, ti vo Solzberi odi; koga }e stigne{ - (Na Kejtzbi) gadu glupav, {to stoi{ ko trup? Mar{ kaj vojvodata!
710
Kejtzbi Prvin, gospodaru, kaète mi {to da mu prenesam na vojvodata. Ri~ard
Vilijam [EKSPIR
Ri~ard More da go goltne, na dno da potoni! Skitnik nieden, {to bara tamu? Stanli Ne znam, gospodaru, no imam ~uvstvo. Ri~ard Kakvo ~uvstvo? Stanli
O, navistina, dobar Kejtzbi, kaì mu vedna{ najsilna {to moè vojska da sobere i vo Solzberi da dojde. Kejtzbi Letam! Ratklif A jas gospodaru? Vo Solzberi?
Pottiknat od Dorset, Bakingam i Morton kon Anglija trgnal na prestolot da sedne. Ri~ard
Ri~ard [to bara{ ti tamu pred jas da dojdam? Ratklif Va{eto veli~estvo taka mi naredi. Stanli Ri~ard Ako ne e toa, toga{ pojma nemam. Se predomisliv. (Vleguva Stanli.) Kakva vest nosi{ Stanli? Stanli Ni dobra koga }e vi ja kaàm ni lo{a za da ja premol~am. Ri~ard Opaa, gatanka! Ni dobra ni lo{a! [to tuku kruì{ ko prde` v ga}i a moè{ vedna{ preku rupa da stigne{? [to e vesta? Stanli Ri~mond e na more. Ri~ard Ako ne doa|a kral da ti stane toga{ pojma nema{ {to bara Vel{aninot. More ti nemu prv }e mu prijde{. Stanli Ne, gospodaru, takvo ne{to ne mi pa|a na pamet. Ri~ard Toga{ kaj ti e vojskata da go sotre? Selanite, sledbenicite, kaì, kaj ti se? Zarem ne se sega na zapadniot breg pomagaj}i im na buntovnicite? Zarem tronot e prazen? Me~ot ni~kum? Kralot Mrtov? Kralstvoto bez gazda? Koj naslednik na Jork e ìv osven mene? Zarem kral mo}en ne e naslednik na Jork? Zna~i, kaì mi {to bara na more?
Ri~ard III
Stanli Ne, gospodaru, site se na sever. Ri~ard Ama vojska! [to bara na sever koga na kralot mu treba na zapad? Stanli êkaat naredba, kralu mo}en: ako mi dozvolite }e gi soberam vedna{ prijatelite i }e pojdam tamu kaj{to }e mi zapovedate. Ri~ard Glasnikot 3 Da,da. Pa na Ri~mond da mu prijde{. Ne ti veruvam. Stanli Gospodaru mo}en, pri~ina za somne` nema; niti sum bil niti }e bidam neveren. Ri~ard Odi toga{. Lu|eto soberi gi; no ostavi go sin ti Xorx Stanli. Ako zgre{i{ glavata }e mu letne. Stanli Postapete so nego kolku {to veren kon vas }e se pokaàm. (Zaminuva.) (Vleguva glasnik.) Glasnikot Gospodaru, vo Devon{ir, od dobro izvesteni prijateli ~uv deka ser Edvard Kortni i prelatot vozgord, episkopot Eksiter, brat mu postar so drugi, na oru`je stanale. (Vleguva drug glasnik.) Da, gospodaru. (Vleguva ~etvrt glasnik.) Glasnikot 4 Na va{eto veli~estvo vest mu nosam deka od poplavi i nadojdeni vodi se rasturi vojskata na Bakingam a toj samiot is~ezna bez traga. Ri~ard Toga{ prosti. Eve ti go ]eseto udarot primen da ti go isceli. Objavena li e nagrada za onoj {to predavnikot }e go privede? Glasnikot 3 Glasnikot 2 Vo Kent gospodaru, Gildfordovi se pod oru`je i so sekoj ~as silata buntovni~ka im raste. (Vleguva tret glasnik.) Glasnikot 3 Gospodaru, vojskata na Bakingam Ri~ard Mar{ sojki, samo za smrt mi peete! (Mu udira {lakanica.) Ova ti e nagrada za vesta.
711
Ser Tomas Lavel i markizot Dorset vo Jork{ir se pod oru`je. No, za uteha, gospodaru, vest nosam deka bura ja rasturi flotata Bretonska. Ri~mond, vo Dorset{ir ~amec pratil da gi pra{a tie na bregot na ~ija strana }e bidat. Mu rekle deka od Bakingam idat da mu se pridruàt no toj ne veruval pa krenal edra nazad za Bretawa.
712
Ri~ard

Vo ku}ata na lord Stanli. (Lord Stanli i ser Kristofer Ursvik, sve{tenik.) Stanli Ser Kristofer, vaka kaì mu na Ri~mond: vo torot na najkrvoèdniot vepar sin mi Xorx Stanli, zalo`nik ostana. Ako se pobunam glavata mu leta. Zatoa, sega, pomo{ od mene }e nema. Odi, nego od mene pozdravi go. Kaì, Kralicata rado se sloì, so }erka & Elizabeta, toj da se èni. No kade e sega Ri~mond? Kristofer Vo Pembruk, Hartfordvest ili Vels. Stanli Koi velmoì se so nego? Kristofer Ser Volter Herbert, poznat voin, ser Gibert Tolbot, ser Viljam Stanli, Oksford, mo}niot Pembruk, ser Xejmz i Rajs Tomas, so druìna hrabra, i mnogu drugio so ugled i va`nost. Kon London trgnaa so vojskite, ako po pat do bojot ne dojde. Stanli Dobro, sega brgu kaj gospodarot; jas raka mu celivam. Od pismoto }e razbere {to mislam. Zbogum. (Zaminuvaat.)
Napred, napred! Koga sme pod oru`je ve}e a du{manot tu|inski go nema buntovnicite doma da gi sma~kame. (Se vra}a Kejtzbi.) Kejtzbi Gospodaru, Bakingam e faten; vesta e dobra no sekako e lo{a taa deka grofot Ri~mond so mo}ni sili kaj Milford stignal. No morav da ja kaàm. Ri~ard Napred kon Solzberi. Duri umuvame moè da se zagubi bitkata kralska. Bakingam vo Solzberi neka go dovedat. Sledete me sega! (Trubi. Zaminuvaat.)
în PETTI
Scena 1
Solzberi. Na otvoreno. (Doa|a [erifot i Straàta, vodej}i go Bakingam na gubili{te.) Bakingam bog go vrati vo nivnite gradi: sega i kletvite na Margarite me stigna: Koga toj re~e taa, so taga na srce }e ti raspara, seti se na prorokot Margarite. Ajde, vodete me na kladata sramna, zloto zlo, vinata so vina e ramna. (Zaminuvaat.)
Zarem kralot Ri~ard ne saka so mene da zboruva? [erifot Ne, lordu. Zatoa strpete se. Bakingam Hastingz. deca Edvardovi, Graj, Rivers, kralu svet Henri, sin ti li~en, Edvard, Von. i site vie {to ve sotre podlata, zla, dvoli~na nepravda, ako du{ite va{i crno~emerni niz oblaci sega me gledaat za odmazda, na smrtta smejte mi se! Drugar, zadu{nica e denes, neli? [erifot Da, lordu. Bakingam Zadu{nica e za mene suden den. Deka taka se zavetiv u{te za Edvard ako zgre{am kon decata i sojuznicite na èna mu; na ovoj den posakav da padnam prelagan od onoj komu slepo mu veruvav; da, denes e denot koga du{ava grevovite mora da gi plati: s#glednikot vi{en, podlo {to mu prijdov, molitvata la`na vrz mene ja urna i mi dade toa {to na {aka go molev. Vrvot od me~ot na lo{ite lu|e
714 Scena 2

Logor blizu Tomvort. Bosforskoto pole. (Vleguva kral Ri~ard, pod oru`je, so Norfolk, Grofot od Sari i Drugi.) Ri~ard Ri~mond
(Vleguvaat Ri~mond, Oksford, Blant, Herbert i drugi so znamiwa i barabani)
Drugari bojni, prijateli moi, {to pod jaremot tiranski stenkate, dlaboko vo zemjata navlegovme deka vo mar{ot pre~ka nemavme; Eve i o~uvot Stanli mi pi{a redovi nade`ni, ohrabruva`ki. Kletiot, krvav, nasilen vepar {to nivi vi grabi i lozi plodni, ko pomija krvta {to vi ja loka i v gradi vi brazdi - toj krmak podol vo centarot e sega na ostrovov, blizu Lester, na den mar{ od Tomvort. So gospod, bodro napred prijateli, ètva da o`nieme na ve~en mir so edinstven krvav, svirep boj. Oksford
Ovde {atorot postavete go, ba{ ovde na Bosforskoto pole. Lordu sari, {to si tolku taèn? Sari Likot mi ja krie radosta v srce. Ri~ard Lordu Norfolk. Norfolk Da, gospodaru mo}en? Ri~ard Norfolk, }e se bieme neli?
Iljada srca vo eden voin ima {tom so sovest protiv krvnikot odat. Herbert I negovite znam, nam }e n& prijdat. Blant Prijateli toj nema, samo stravot gi spreùva kaj nas da prebegnat. Ri~mond
Norfolk ]e bieme, ]e n# bijat, gospodaru. Ri~ard Brznete so {atorot. Veèrva ovde }e leàm. A utre? Ne e va`no. Kolkav e brojot na predavnicite? Norfolk Najmnogu {est ili sedum iljadi.
Povolno za nas. Znaì so gospod napred! Krila lastovi`ki gonosat a lot bog kralevi pravi, prostaci kralot. (Zaminuvaat mar{iraj}i.)
Ri~ard Nie sme tripati pove}e od niv: i kralskoto ime Kula e mo}na, {to na protivnikot mu nedostiga. Brznete so {atorot! Dojdete velmoì, boi{teto da go vidam.
Ri~ard III
I nekoi vojskovodci viknete: disciplina pred se, vra}awe nema: utre, gospodo, bojot zamav zema. (Zaminuvaat da go razgledaat boi{teto. Vojnicite go postavuvaat {atorot.) (Od drugata strana na poleto, Ri~mond, ser Vilijam Brendon, Oksford i Drugi, Bojnici go postavuvaat {atorot na Ri~mond.) Ri~mond Sonceto umorno zlatesto zajde, a tragot ognen od ko~ijata dobar den za utre navestuva. Se Vilijam Brendon, znamenosec si ti, mastilo i hartija mi treba plan da napravam za bojot utre, zada~ite na vojskovodecite da gi odredam, i vojskata mala pravilno da ja rasporedam. Lordu Oksford, ser Vilijam Brndon i ti, ser Volter Herbert, ostanete so mene. Grofot Pembruk polkot svoj go vodi: kapetane Blant, od mene dobra no} posakaj mu i vo dva po polno} kaj mene grofot v {ator neka bide: i u{te ne{to, dobar kapetane, znae{ li kaj e logorot na Stanli? Blant Ako boite dobro mu gi poznav a veruvam deka mu gi poznav, polkot negov polovina e milja ju`no od mo}nata vojskata na kralot. Ri~mond Ri~ard Ako e mo`no, Blante mil, bea rizik, najdi na~in so nego da zboruva{, i porakava va`na prenesi mu ja. Blant Po cena na ìvotot }e odam. A sega, mir dobar imajte no}va! Sekako, gospodaru. (Zaminuva.) Rano stani, blagoroden Norfolk. Norfolk Ri~mond
715
Dobra no}, dobar kapetane Blant. A sega za bojot da se sogovorime. Vlezete v {ator! Vlagata e ostra. (Vleguvaat v {ator.) (Vo svojot {ator vleguva kralot Ri~ard, Norfolk, Ratklif, Ketzbi i Drugi.) Ri~ard Kolku e ~asot? Kejtzbi Vreme e za ve~era, gospodaru. Devet. Ri~ard Ne mi se veruva. Donesi mi mastilo i hartija. [to!? Zarem {lemot ne mi teì ko porano? V {ator li mi mi e oru`jeto? Kejtzbi Da, gospodaru. S# e podgotveno. Ri~ard Dobar moj Norfolk, pobrzaj na dol`nost; postavi straà, sigurni momci najdi. Norfolk Odam, gospodaru.
716
Ri~ard Kajtzbi! Kajtzbi Gospodaru?
Vilijam [EKSPIR
Ratklif, okolu polno} dojdi da me naoruà{. Ostavi me velam (Ratklif zaminuva; Ri~ard se povlekuva vo {atorot.) (Vleguva Stanli vo {atorot na Ri~mond. Velmoì i drugi,) Stanli
Ri~ard Sre}a, pobeda na {lem da ti padnat! Glasnik naoruèn isprati kaj Stanli, neka ja dovede vojskata pred izgrejsonce deka sin mu Xorx no}ta ve~na }e go goltne. Daj mi (Kejtzbi si odi) bokal vino. Donesete sve}a. Bel~o za utre osedlajte mi go. Ne stegajte gi mnogu uzengiite. Ratklif! Ratklif Gospodaru! Ri~ard Go vide li ta`niot lord Nortamberland? Ratklif Tomas, grofot od Sari i toj pred da se stemni od polk do polk odea vojnicite bodrej}i gi. Ri~ard Zadovolen sum. Dajte mi bokal vino! Mi nedostiga porane{nata bodrost na duhot, vedrost na mislata. Sravi go tuka. Donese hartija i mastilo? Ratklif Da, gospodaru. Ri~ard Neka vardi straàta. Ostavi me Ri~mond Neka no}ta seta udobnost ti ja dade, blagoroden o~uve! Kaì, kako e na{ata sakana majka? Stanli Od majka ti blagoslov ti nosam, {to za dobroto tvoe stalno moli. Tolku za ova. âsovite tihi se iskraduvaat, a svetlost mlaka probiva na istok. Na kretko, oti taka ~asov od nas bara, podgotvi se za bojot v zori, a ishodot krvavata borba neka go re{i. Jas kolku moàm - kolku sakam ne moàm vremeto }e go mamam i {tom moàm }e ti pomognam vo bojot neizvesen. Otvoreno sepak kaj tebe ne smeam, deka brat ti, ne`niot Xorx, pred o~ite na tatko mu }e go ubijat. Zbogum, nu`data i stra{noto vreme n& pre~at qubov da si iskaème voobi~aena za prijateli {to dolgo bile razdvoeni. No, bog za ova vreme neka n& dade! Zbogum u{te edna{! Bidi Hrabar, jak! Ri~mond Lordovi, do polkot otpratete go: vozbuden, sepak }e probam da mignam, za utre dremka da ne me fati, koga }e letnam na krilja pobedeni: leka no}, lordovi, velmoì dobri. (Si odat: Ri~mond kleknuva.) O, ti ~ij vojskovodec se smetam,
Ri~ard III
milozliv bidi kon vojskata moja: te{ki topuzi gnev v race stavi im, so silni udari da gi zgme~at {lemovite nasilni~ki na du{manite! Tvoi slugi na ~esta napravi n#, za vo pobedata da te slavime! Du{ava budna tebe te gleda, pred o~ive moi da gi zatvoram. Na sone, na jave, o, vardi me ti! (zaspiva) (Me|u {atorite se javuva duhot na princot Edvard sin na Henri [esti.) Duhot (Na Ri~ard) Utre te{ko na du{a }e me nosi{ misli kako mlad me probode kaj Tjuksberi: o~ajuvaj i umri! (Na Ri~mond) Obodri se Ri~mond; poniènite du{i na princovite zaklani te bodrat: sinot na kral Henri e na tvoja strana. (Is~eznuva.) (Se pojavuva duhot na Henri [esti) Duhot (Na Ri~ard) Smrten koga bev, kralskoto telo ti smrtonosno go izbode: na Kulata seti se: o~ajuvaj, umri! Hari ti veli: o~ajuvaj, umri! (Na Ri~mond) Svetio sjajna! Ti pobednik bidi! Hari {to pretskaà kral }e bide{, na son te bodri: ìvej, napreduvaj! (Is~eznuva.) (Se pojavuva duhot na Klarens) Duhot (Na Ri~ard) Utre te{ko na du{a }e me nosi{! Jas {to bev udaven vo bo~va vino. Klarens, na prevara {to me sotre. Utre vo bojot seti se na mene, me~ot ispu{ti go, o~ajuvaj , umri!
717
(Na Ri~mond) Ti ro`bo na domot Lankesterov, naslednicite ponièni na Jork te bodrat: napred; ìvej, napreduvaj! ( Is~eznuva) (Se pojavuvaat duhovite na Rivers, Grej i Von.) Duhot na Rivers (Na Ri~ard) Utre te{ko na du{a }e me nosi{, mene Rivers {to umre vo Pomfret! O~ajuvaj, umri! Duhot na Grej (Na Ri~ard) Na Grej seti se i o~ajuvaj! Duhot na Von (Na Ri~ard) Na Von seti se, vo strav gre{en me~ot ispu{ti go, o~ajuvaj, umri! Site (Na Ri~mond) Razbudi se, grevot kon nas Ri~ard }e go pobedi. Stani, pobedata e tvoja! (Is~eznuvaat.) (Se pojavuva duhot na Hastingz.) Duhot (Na Ri~ard) Krvniku gre{en, vo krv razbudi se i vo boj krvav dnite zavr{i gi! Na Hastingz seti se: o~ajuvaj, umri! (Na Ri~mond) Du{o spokojna, razbudi se, stani! Bori se pobedi, ti Anglija ja brani{! (Is~eznuva.) (Se pojavuvaat duhovite na dvata mladi princa.)
718
Duhovite
Vilijam [EKSPIR
Ri~ard Drug kow dajte mi, rani le~ete mi! Milost Isuse! Tivko, sonuvam. O sovest kukavi~na, kolku me ma~i{! Svetloto e sino. Polno} e crna. Ladni trpki po telo mi lazat. Od {to se pla{am? Od sebe? Drug nema. Ri~ard go saka Ri~ard. Da. Jas sum jas. Ima ubiec ovde? Ne - da. Ima. Jas. Begaj! Od kogo, od sebe? Znam zo{to ne se odmazduvam, zarem samiot na sebe? Ne, se sakam. Za koe bilo dobro {to samiot na sebe sum go napravil? Ne! Se mrazam. Za delata grozni {to gi storiv? Podlecu: sepak laàm. Ne sum. Ne bidi glup. Dobro zboruvaj za sebe. Glupak! Nemoj da si laska{. Sovesta iljada jazici ima. I sekoj jazik prikazna kaùva i sekoja prikazna veli deka sum podlec. Krivokletstvo, krivokletstvo najlo{o; ubistvo, ubistvo najstra{no; site grevovi storeni so red, vo surija na sud se derat:Vinoven e, vinoven! O~aen sum. Nikoj ìv ne me saka; ako umram nikoj ìv ne }e me àli: a zo{to? [tom i samiot, vo sebe, milost za sebe ne nao|am? înam du{ite na site {to gi ubiv mi dojdoa v {ator so zakana deka odmazdata utre vrz glavata na Ri~ard }e padne. (Ratklif doa|a do [atorot.) Ratklif Gospodaru! Ri~ard Koj e tamu? Ratklif Jas gospodaru. Prvite petli dvapati utroto go pozdravija; site se na noga! Oklopi mestat!
(Na Ri~ard) Soni gi vnucite v Kula zadaveni: olovo ti sme na du{a, Ri~ard, i te vle~eme vo propast, sram i smrt! Vnucite ti velat: o~ajuvaj, umri! (Na Ri~mond) Spij, Ri~mond, spij mirno, so radost stani; angeli od veparot neka te {titat. @ivej, sre}ni kralevi izrodi! Sinovite nesre}ni na Edvard ti velam: napreduvaj! (Is~eznuvaat.) (Se pojavuva duhot na Ana, ènata na Ri~ard.) Duhot (Na Ri~ard) Ri~ard, èna ti, Ana, èna ti, {to ~as miren so tebe ne prospa, sega sonot so nemir ti go polne: utre vo bojot na mene seti se me~ot ispu{ti go: o~ajuvaj, umri! (Na Ri~mond) Du{o mirna, miren son imaj, za pobeda sre}na, za uspeh soni, ènata na Ri~ard za tebe moli. (Is~eznuva.) (Se pojavuva duhot na Bakingam.) Duhot (Na Ri~ard.) Jas prv ti pomognav kral da stane{ posleden tiranstvoto ti go setiv: vo bojot na Bakingam seti se, i vo maki najte{ki umri! Sega krvavite dela sonot ti go ru{at pla{i se i vo o~aj ispu{ti du{a! Na Ri~mond.) Umrev za{to prerano na pomo{ ti idev: no obodri se, soberi hrabrost, angelite dobri so tebe se sega Ri~ard }e padne, vozgordosta mu bega. (Is~eznuva.) (Kralot Ri~ard se budi od son.)
Ri~ard III
Ri~ard Ratklif, stra{en son soniv! [to misli{, }e ostanat verni prijatelite? Ratklif Bez somnenie, gospodaru. Ri~ard Se pla{am, se pla{am, Ratklif. Ratklif Ne pla{ete se od senki, gospodaru. Ri~ard Senkite no}eska pove}e v du{a mi vteraa strav odo{to desette iljadi vojnici vodeni od plikoumniot Ri~mond. U{te ne razdenilo. Dojdi so mene; me|u {atorite da naslu{nam sakam dali nekoj misli da me napu{ti. (Odat.) (Doa|aat lordovite kaj Ri~mond koj{to sedi vo svojot {ator.) Lordovite Dobro utro, Ri~mond! Ri~mond Prostete velmoì, lordovi budni, {to mrzliv spanko najdovte ovde. Lordovite Kako spievte lordu? Ri~mond Najslatko zaspav i son prekrasen vo glavata pospana mi dojde {tom vie zaminavte. înam, du{ite ~ii tela Ri~ard gi ubi v {ator mi dojdoa i pobeda mi pretskaàa: du{ava mi se veseli na sonov {tom se setam. Kolku odminal denot? Lordovite ]e ot~uka ~etiri. Ri~mond
719
Vreme e da se naoruàme i naredbi da se izdadat. (Na vojnicite {to se sobiraat okolu negoviot {ator) Zemjaci mili! Pove}e od ova {to go rekov, ~asov sega{en ne dozvoluva. Sepak zapomnete, Bog i pravdata se na na{a strana: molitvite na svetcite i du{ite unièni, ko visokokrenati {titovi pred nas stojat pa duri i tie protiv koi se borime, osven Ri~ard, pobeda ni prisakuvaat. Oti koj e Ri~ard? Ve uveruvam, ~ovekoubiec i krvav tiran, vo krv za~nat i vo krv zagazen koj{to dojde do ona {to e so spletki pomaga~ite svoi ubivaj}i gi: kamen gnasen {to skapocen stana preku tronot angliski, na koj sega bespravno sedi. ôvek {to sekoga{ bogohulnik bil. Ako protiv nego se borite, Bog ko voini svoi }e ve vardi. Ako se trudite tiranot da padne mirno }e spiete {tom nego go snema: ako protiv du{manot se borite na va{ata zemja, zemjata va{a za trudot {tedro }e vi plati; ako za ènite vojuvate va{i kako pobednici }e ve do~ekaat tie. Ako decata si gi spasite od me~ot vnucite va{i na starost }e vi vratat. Vo bo`jo ime i po site prava krenete znamiwa, me~ovi ostri. Za obidov drzok neka mi e kazna ladnoto telo na zemjata mrazna. No ako uspeam, od dobivkata {to se prima sekoj od vas svoj del }e si ima. Trubi! Udrete barabani bodra sleda,
720
Vilijam [EKSPIR
Bog i sveti \or|i, Ri~mond i pobeda! (Zaminuvaat mar{iraj}i.) (Se vra}a kral Ri~ard so Ratklif.) Ri~ard
i nemu i mene mi se murti. (Vleguva Norfolk vozbuden.) Na oru`je, gospodaru; du{manot e ve}e tamu. Ri~ard
[to re~e Nortamberland za Ri~mond? Ratklif Deka na oru`je e neopiten. Ri~ard Vistinata ja kaàl. A Sari? Ratklif Se nasmea i re~e: podobro za nas. Ri~ard Ima{e pravo a taka i e. (âsovnikot ot~ukuva.) Vidi kolku e. Kalendar daj mi. Koj go vide sonceto denes? Ratklif Jas ne, gospodaru. Ri~ard Gnas mu e da sveti; po kalendar pred ~as treba{e na Istok da svetne: crn }e bide ova den za nekogo. Ratklif! Ratklif Gospodaru! Ri~ard Denes sonce }e nema; neboto n& se murti, zakanuva. Bi sakal rosava da ja nema. ]e go nema! No {to mi zna~i toa pove}e od Ri~mond? Istoto nebo Pobrzo, pobrzo kowot podgotvete mi go. Lord Stanli, vojskata neka ja dovede vedna{; svojata na ramninka ja vodam, a vakov }e e rasporedot boen: prethodnicata od kowanici i pe{aci vdol` celiot front }e se rasporedi; strelcite vo sredina: Vojvodata Norfolk i grofot Sari, Kowanicite i pe{acite }e gi predvodat. Zad niv ideme nie so glavninata a krilata dve }e gi {titi glavnata na{a kowanica. Taka, i so pomo{ na sveti \or|i! [to misli{ ti. Norfolk? Norfolk Odli~en raspored, veli~estvo. Ova utrovo na {ator go najdov. (Mu pokaùva par~e hartija.) Ri~ard (îta) ,, Ne bidi Norfolk premnogu smel gazdata tvoj, Ri~ard, prodaden e cel Du{manska podvala. Napred, gospoda, sekoj mestoto zazemete si go. (za sebe) Neka soni{ta drdorlivi du{i ne n& stra{at: sovesta e zbor za kukavici, najprvo izmislena vo strav silnite da gi drì: sovest oru`jeto n& e silno, zakon me~ot. Napred, hrabro da udrime po gadot ako ne e v raj, toga{ zaedno vo adot! (na vojnicite) [to da re~am pove}e od re~enoto? Setete se samo so kogo se boritebanda skitnici, podleci, begalci, otpadot bretowski, selan~i{ta dolni
Ri~ard III
{to rodinata sita go izbluvala za potfati bedni, sigurna propast. Na spawe mirno, nemir vi nosat; zemja imate i ubavi èni, nea }e vi ja grabat, niv siluvaat, a gi vodi ni{to`nikot {to dolgo vo Bretawa na smetka na majka n& lega~e{e. Ligu{ko, {to u{te lebot papo go vika. So kam{ik da gi isterame tie |upci preku more, tie drski partalkovci francuski, prosjaci gladni, od ìvotot umorni, {to bez sonov lud {to im teknal od glad, ko staorci, sami bi se obesile. Ako nekoj treba da ne pobedi toga{ maì neka ne pobedat a ne kopiliwava bretawski, {to tatkovcite na{i na nivna zemja gi bieja,tol~eja, stroma~kuvaa, i za spomen naslednici sramni im ostavija. Zar vakvi zemjata da ni ja zemat? So ènite da n& leàt? ]erki da ni siluvaat? (Oddaleku se slu{a baraban) ûjte! Brabanot im go slu{am. Vo boj gospodo angliska! Vo boj voini! Zapnete gi, strelci, vo niv strelite, zapnete gi! Kowite gordi ostro zbodnete gi i zemjata od kopjata skr{eni neka molsne! (Vleguva Glasnik) [to veli Stanli? ]e dojde li so vojskata? Glasnikot Gospodaru, toj odbiva. Ri~ard Sin mu Xorx vedna{ ubijte go! Norfolk Neprijatelot mo~uri{teto go mina. Neka Xorx umre po bojot, kralu moj! Ri~ard
721
Iljada srca v gradi mi bijat! Znamiwa razvejte! Na du{manot napred! Neka n# obodri povikot star Sveti \or|i i gnev n& vnese na a`dai luti! Napred! Pobeda n# vika. (Zaminuvaat.) (Uzbuna: Sudiri. Vleguva Norfolk so vojskata.) (Se pojavuva Kejtzbi.) Kejtzbi Pomo{, lordu Norfolk, pomo{, pomo{! Kralot ~uda nad~ove~ki ~ini, na sekoja opasnost prkosej}i! Kowot mu e mrtov, kako pe{ak se bori, Ri~mond go bara vo `dreloto na smrtta. Pomo{, lordu, ili bojot e gotov! (Uzbuna. Vleguva Ri~ard.) Ri~ard Kow! Kow! Kralstvoto za kow! Kejtzbi Povle~ete se gospodaru, }e vi najdam kow. Ri~ard Robe, ìvotot na kocka go staviv pa i rizikot na smrtta go zemam. înam, {est Ri~mondi vo bojov ima; pet deneska ubiv mesto nego. Kow, kow, kralstvoot za kow! (Odminuvaat.)
722 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
(Uzbuna. Vleguvaat Ri~ard i Ri~mond. Se borat; Ri~ard e ubien.) (Se trubi za povlekuvawe. Potoa na povtoren zvuk od trubite vleguva Ri~mond. Stanli ja nosi krunata.) (Lordovi.) Ri~mond Spolaj mu na boga i oru`jeto pobedata e na{a: a pesot krvav mrtov. Stanli Ri~monde hrabar, junaku na denot! Ovaa dolgo otkradnata kruna od mrtvata glava na bednikot ja izvadiv, za ~eloto tvoe da go krasi. Nosi ja, dostojno i hrabro! Ri~mond Boè semo}en, amin re~i na ova! No, kaì, ìv li e sin ti Stanli? Stanli Da, gospodaru. I bezbeden vo Lester. Tamu, ako vi e po volja, moème sega da se povle~eme. Ri~mond Koj lu|e od ugled od dvete strani se ubieni? Stanli Xon vojvodata od Norfolk, Volter lord Fererz ser Robert Brekenberi i ser Viljam Brandon. Ri~mond Zakopajte gi kako {to na rodot im dolikuva: proglasete pomiluvawe
za vojnicite odbegnati ako vo pokornost n& se vratat. A sega spored zavetot svet {to go dadovme belata i crvenata roza }e gi obedinime. Nasmej se nebo na spojot ubav kako {to na razdorot im se murte{e! Koj e toj predavnik {to na iva ne bi rekol Amin! Anglija dolgo zaludna be{e bratot slepo bratot si go kole{e a tatkoto sinot, sinot tatkoto: vo s# Jork i Lankester gi delea, samite podeleni od razdor lut. O, neka sega Ri~mond i Elizabeta, naslednici pravi na dvata doma, so bo`ja volja site gi obedinat! A sledbenicite nivni, o, boè, neka so mir idninata ja darat; so sre}a polni i bogatstva {tedri! Predavnicite o, boè, sotri gi, {to dnite crni povtat da gi vrata i Anglija da lipa vo potoci krv! Neka umrat bez ~ar od procvetot da vidat tie {to izdajnici na mirot }e bidat! Mirot sega povtorno ranite gi le~i da trae dolgo, amin, gospode re~i! (Zaminuvaat.) (Is~eznuvaat)
Bele{ki
Vo prevodot, za àl, ne moè{e da se dolovi dvosmislenosta na ova proro{tvo. Pokraj Xorx na X po~nuva i imeto na vojvodata od Gloster, no, vo transkripcijata toj ne moè{e da stane Xloster tuku ostana onaka kako {to se izgovara vo originalot: Gloster.
Naslov na originalot: Coriolanus
LICA:
Kaj Marcij Koriolan, rimski velmoà Tit Larcij, zapovednik protiv Vol{~anite Kominij, zapovednik protiv Vol{~anite Menenij Agripa, prijatel na Koriolan Sicinij Velut, naroden tribun Junij Brut, naroden tribun Mladiot Marcij, sin na Koriolan Rimski glasnik Tul Aufidij, voen zapovednik na Vol{~anite Oficer na Aufidij Zagovornici so Aufidij Gra|anin na Antium Dvajca vol{~ki straàri Volumnija, majka na Koriolan Virgilija, èna na Koriolan Valerija, prijatelka na Virgilija Blagorodni~ki od pridru`bata na Virgilija Rimski i vol{~anski senatori, patricii, adili, vojnici, gra|ani, kuriri, slugi na Aufidij i drugi pridru`nici
Koriolan e, verojatno, edna od poslednite tragedii na [ekspir, napi{ana nekade okolu 1608 godina, a prvpat pe~atena duri vo Prvoto folio izdanie od 1623 godina. Kako i drugite rimski drami, glavno se zasnova vrz Sporedbenite ìvoti na slavnite Grci i Rimjani od Plutarh (1 vek n.e.) ceneto i priznato delo, prvin prevedeno na francuski od @ak Amie vo 1559 godina, a potoa na angliski od Tomas Nort vo 1579 godina. Deka deloto na Plutarh imalo ogromno vlijanie vrz razvojot na francuskata i angliskata originalna literatura, sledstveno i vrz [ekspir koj{to ~estopati go koristi obrazecot na Plutarhovata odnosno Nortovata proza vo svoite drami, najdobro potvrduvaat zborovite na eden od najdoslednite Plutarhovi sledbenici Montew: Nie, laicite, odamna }e propadnevme da ne n# izvle~e{e ba{ ovaa kniga od kalta; blagodarej}i & nejze, vo ovoj ~as se osmeluvame da zboruvame i pi{uvame. Verojatno istoto moèl da go kaè i [ekspir koj{to mo{ne verno se drì do svojot izvor, odnosno ìvotot na Koriolan daden od Plutarh, no, pritoa, vr{i fantasti~na selekcija i zgusnuvwe na istoriskite nastani vo zavisnost od toa kolkava korist moè da izvle~e za karakterot na likot {to go obrabotuva. Tokmu tuka, na planot na kra`bata i razrabotkata na ukradenoto se gledaat golemite tvore~ki mo`nosti na avtorot, a negovata intertekstualnost samo ja potvrduva negovata dolgove~nost i sovremenost. Koriolan e politi~ka drama vo koja sepak ne dominira politikata, raspraviite za demokratijata, vojnata i mirot, partiskiot sistem, tuku individualnoto doìvuvawe na eden duh staven na te{ko isku{enie i prikle{ten vo men|emeto me|u slu`bata kon tatkovinata, sopstvenata èd za slava, potrebite na hrabrosta, ilitizmot i prezirot kon tolpata i, se razbira, prangite na mo}niot maj~in jarem. Ovoj jarem na Volumnija, hrabrata, dostoinstvena, no se ~ini, i premnogu konvencionalna i posesivna majka, {to re~isi edipovski vladee so sudbinata na hrabriot, dostoinstven no sepak mo{ne svoeglav, sueten i nedovolno razborit sin, e glavnata pri~ina za tragi~niot kraj na Koriolan vo kombinacija so tragi~nosta, {to, se ~ini, toj ja nosel vo sebe u{te od ranoto detstvo, a toa e gubeweto na eden od roditelite i potpa|aweto pod nekontroliranoto vlijanie na drugiot, odnosno majkata, vo slu~ajov. Se razbira Koriolan e drama {to zasluùva poopstojna sociolo{ka i psiholo{ka analiza i rezultatite od nea sigurno bi gi rasvetlile tragi~nite aspekti na kompleksniot podem i pad na ovoj legendaren rimski junak. Koriolan e drama prete`no pi{uvana vo stih koj{to uslovno moème da go krstime jampski deseterec. êsta e upotrebata na rimuvani zavr{nici a poseben beleg dava bleskavata, iskri~ava i mnogu vitalna proza. Ova e prv prevod na Koriolan na makedonski jazik.
în PRVI
Scena 11
(Vleguva tolpa pobuneti gra|ani so tojagi, }uskii i drugo oru`je.)
Prviot gra|anin Pred da prodolìme ponatamu, sakam ne{to da vi kaàm. Site Kaì, kaì. Prviot gra|anin Dali re{ivte deka smrtta e poarna od gladta? Site Re{ivme, re{ivme. Prviot gra|anin Dali znaete deka Kaj Marcij e naroden neprijatel broj eden? Site Znaeme, znaeme. Prviot gra|anin Da go ubieme, pa }e imame ìto po na{a cena. Odgovara? Site Dosta muabeti; sakame delo. Sega mu e majkata, sega!
Vtoriot gra|anin Samo zbor, dobri gra|ani. Prviot gra|anin Nas n# smetaat za lo{i gra|ani, patriciite za dobri. Ona {to na vlastodr{cite im se pretura, nam bi n# spasilo od makite. Da ni go dadat barem vi{okot duri ne oti{ol po petlite, }e smetame deka postapile so nas ko so lu|e, ama mislat deka nie sme vi{ok.2Mr{avosta {to n# navreduva, obrazot na na{ata beda, samo go vadi na pokaz nivnoto obilie; na{eto stradawe za niv e dobivka. Da im vratime za ova vo krv i meso pred da staneme koà i koski. Oti bogovite znaat, ova go velam od glad za leb, ne od èd za odmazda. Vtoriot gra|anin Dali se krenavte naro~no protiv Kaj Marcij? Site Najmogu protiv nego. Toj e vistinski yver za narodot. Vtoriot gra|anin Znaete kakvi zaslugi ima toj za zemjata? Site Znaeme mnogu dobro i rado bi go veli~ele da ne po~ne{e sam da se otpla}a so
Koriolan
733
lo{otilok. Vtoriot gra|anin Sega zlobata zboruva od tebe. Prviot gra|anin More ti velam deka site slavni dela gi stori so edna cel: slobodoumnite neka babotat deka toa bilo za dobroto na zemjata ama jas tvrdam deka samo sakal da ja zadovoli majka si a i da ima na {to potoa da se vozgordi za{to kaj nego, vozgordosta e ramna na hrabrosta. Vtoriot gra|anin
nego! Menenij Na {to zort ste zemjaci? Kaj ste trgnale so motikive i }uskiive? Za {to stanuva zbor? Kaète, ve molam.3 Prviot gra|anin Senatot dobro znae za {to stanuva zbor; u{te pred dve nedeli im najavivme {to }e se slu~i, a sega im pokaùvame i na delo. Velat siroma{nite moliteli imale smrdlivi usti; sega }e vidat deka i nivnite }e zasmrdat. Menenij
Ne moè{ da mu zeme{ za zlo {to e takov od ra|awe. U{te re~i deka e al~en. Prviot gra|anin Toa moè nema da re~am ama ova ne zna~i deka nema za {to drugo da go nabedam. Mani ima, brat, mani kolku saka{, da umre{ duri da mu gi izbroi{. (Se slu{aat izvici od nadvor.) Kakvi se ova vikotnici? Ve}e se krenal drugiot del od gradot: {to sme se raspqampale ovde ko stari babi? Na Kapitol! Site Odime, odime. Prviot gra|anin êkajte, nekoj doa|a. (Vleguva Menenij Agripa.) Vtoriot gra|anin êsniot Menenij Agripa, ~ovek {to sekoga{ bil so narodot. Prviot gra|anin êsen e nema {to, kamo drugite da se kako
Ama lu|e, prijateli moi dobri, namuzni moi kom{ii, zarem sakate sami da se uni{tite? Prviot gra|anin Nema {to da uni{tuvame, gospodine, ve}e sme uni{teni. Menenij Vi velam, prijateli, so najblagodu{en poriv se griàt patricite za vas. Kolku za gladta i stradot vo nema{tija, moète do utre so motiki da udirate po nebo, ko {to drsko gi krenavte na dràvata rimska, ~ij tek }e odi ko {to si odi, kr{ej}i verigi bezbroj od mnogu pocvrsti uzdi odo{to vie, niz otporov gi nudite. Kolku za gladta, nea bogovite, a ne patriciite ja tvorat, i tuka kolenata, a ne racete se od pomo{. Gledam, sega{nava nevolja ve tera vo drugi pogolemi; pa hulite sega po voda~ite dràvni, koi ko tatkovci za vas se griàt, i ko du{mani najluti bez sram gi pcuete.
734
Prviot gra|anin
Vilijam [EKSPIR
Menenij ]e vi kaàm, gospodine. So nasmevka ~udna, ni malku do gu{a, tuku kako vakva4oti gospodine moàm da go nateram mevot da se smee i da govori-toj im odgovori so prekor na nezadovolnite delovi, na buntovnicite drski {to za hranata mu fatija kusur ba{ kako {to vie gi pizmite senatorite {to, ete, ne bile isti kako vas. Prviot gra|anin Ama odgovor na mevot-i posle? koga glavata, kralskata ni kruna, budnoto oko, srceto-sovetnik, rakata, na{iot asker, nogata-na{iot at, jazikot, na{iot truba~, so drugite braniteli i pomo{nici sitni vo voenava ma{ina, koga tieMenenij
Se griàt za vas? Umrea od griì! Nikoga{ ne se grièle za nas. Ne dràt gladni i stradni, a vamu ambarite im krckaat so ìto; nosat zakoni za lihvarstvo vo korist na lihvarite; sekojdnevno go ukinuvaat sekoe blago zakon~e doneseno protiv bogatite a nema den da ne donesat postrogi za u{te pove}e da n# podjarmat nas siromasite i da n# dotol~at. Ako od vojnite izvle~eme ìva glava, tie ni ja se~at; samo vakva qubov kotkaat za nas. Menenij Ili }e mora da si priznaete deka ste ~udno zlobni, ili }e ve obvinat za ludost. ]e vi kaàm ubava prikazna; moèbi ste ~ule, no bidej}i & sluì na celta, }e se drznam pak da ja povtoram. Prviot gra|anin Pa da ja slu{neme, gospodine; sepak ne smeete da pomislite deka }e ni ja zamavtate makata so prikazna; no, ako sakate, kaète ja. Menenij Edna{ od teloto delovite site se pobunile i go obvinile mevot deka samo toj kako jama stoi sred telo, bezdelni~av i mrzliv, ve~no gnetej}i hrana, bez da rmba kako drugite koi za toa vreme mislat, gledaat, slu{aat, u~at, ~uvstvuvaat, odat i u~estvuvaat zaedni~ki, mu sluàt na potrebite i èlbite op{ti na celoto telo. Odgovori mevotPrviot gra|anin I, gospodine, {to im odgovori mevot?
[to toga{? ama e ve{t na zborot! [to toga{? [to toga{? Prviot gra|anin Site ovie na bunt da se krenat, {to bi rekol toga{ mevot? Menenij ]e vi ka~am, ako imate malku (od ona {to vi fali mnogu) trpenie da go ~uete odgovorot na mevot. Prviot gra|anin Mnogu mi vrtite. Menenij Zapomni, prijatele dobar, mevov seriozen, promislen se pokaàl
Koriolan
735
Menenij
mnogu, ne prenaglil ko tuìtelite, pa odgovoril vaka: Vistina e, moi sotelovnici, toj rekol, deka jas najprv ja primam zaedni~kata hrana od koja ìveete; a taka e i pravo, oti jas sum stovari{teto i skladot na celoto telo. No, ako pomnite u{te, ja pra}am niz rekite na krvta va{a, duri na dvorot, srceto, na mozokot tronot; i niz meandrite, otvorite ~ove~ki, najsilnite muskuli i najkno~kite veni od mene gi primaat sredstvata za ìvot neophodni za opstanok. I odedna{ iako prijateli moi dobri,-veli mozokot, velamPrviot gra|anin Dobro, dobro, gospodine.
Za{to iako najpodol, najrasipan i najkus vo mudrava buna, ti najsilno xavka{: zagari{te edno, najdolno vo sojot, glutnicava ja predvodi{ za ne{to da }ari{. No sega stegnete gi }uskiite, motikite cvrsti; Rim }e se tepa so staorcite svoi; nekoj }e mora da go krka. (Vleguva Kaj Marcij.) Zdravo, blagoroden Marcij. Marcij Zdravo. {to e, rasipnici edni crni, gledam pak si go ~e{ate siromaviot jade` na mnenieto i se pretvorate vo krasti. Prviot gra|anin
Menenij Sekoga{ ste imale dobar zbor za nas. I odedna{ iako ne moète da vidite {to vi ispora~uvam na site, moàm da vi pokaàm smetka, deka sekoj od mene nazad go prima bra{noto na mo}ta ostavaj}i mi gi samo tricite. [to veli{ na ova? Prviot gra|anin Odgovor i pol. No koja e vrskata? Menenij Senatorite rimski se ovoj dobar stomak, a vie pobunetite delovi; oti na opit ako gi stavite sovetite i griàta nivna, ako somelete ispravno {to e za seop{to dobro, }e vidite deka site javni dobra od niv poteknuvaat i kon vas idat, a nikako obratno. [to }e gugne{ sega, ti golem podlecu noèn na ovoj sobir? Prviot gra|anin Jas golem noèn palec? Zo{to? Marcij Toj {to za tebe }e kaè dobar zbor, pa|a pod najdolniot laska~. [to rìte, rtki, {to ne sakate ni vojna ni mir? Od vojna vi e fufka, vo mir stanuvate yverki. Koj vo vas ima verba, mesto lavovsko, zaja~ko srce }e najde, mesto lisica, guska; ne ste posigurni od àr jaglenov na lednik, ili od grad na sonce. Samo znaete aramiite te{ki so ~est da gi kotkate pcuej}i po pravdata {to v aps gi piknala. A nekoj vredi vedna{ go mrazite; i èlbite va{i se ko kapris na bolen, koj{to najmnogu go bara ona {to bolesta }e mu ja zgolemi. Toj {to zavisi od uslugite va{i, pliva so olovni perki, i dabot so trski go uriva. Lajna! Zarem vam da vi se veruva? Vrtikapi ste {to utre, denes omrazeniot, vo slava }e go frlite, a junakot dene{en, v pepel. [to se slu~i ta na nekolkuve mesta vo gradot laete protiv blagorodniot Senat, koj{to
736
Vilijam [EKSPIR
so pomo{ na bogovite ve drì vo strav, inaku me|u sebe }e se izedete? [to sakaat ovojpat? Menenij @ito po nivna cena, i u{te velat vo gradot go ima na pretek. Marcij Besilka e za niv! Tie velat! Si sedat doma i si zamisluvaat deka znaat {to se pravi na Kapitol: koj e vo podem, koj odi napred, koj pa|a; fa}aat strani, godat koj so kogo }e se èni; veli~aat partii edni, a drugi, {to ne im se po merak, gi gazat so prikrpeni opinci. Velat imalo ìto? Da ne gi soàluva plemstvoto tolku, pa da moàm da go upotrebam me~ot, }e napravam kup~e od iskasapenive robovi, visoko tolku {to so kopje da ne se prefrla. Menenij Nemoj, ovie re~isi se premislija sosem; za{to iako prekumerno im fali mente, se pla{at od merata nadvor. No, te molam, {to e so drugite? Marcij
Menenij I {to im se dade? Marcij Pet tribuni {to }e im ja branat prosta~kata mudrost, izbrani od niv samite. Edniot e Junij Brut, pa Sicinij Velut, i u{te trojca takvi. Glupost, pobrzo ku}ite vo gradov bi ostanale bez pokriv odo{to kaj mene bi uspeale; so vreme }e se osilat i barawata so zakana za buna brzo }e rastat. Menenij Mnogu ~udno. Marcij A sega doma, partal-pa{i! (Vleguva zadi{an glasnik.) Glasnikot Kade e Kaj Marcij? Marcij Ovde, {to ima? Glasnikot
Se razotidoa. Lajna! Rekoa deka se gladni, izbluvaa pogovorki pet-{estgladta ru{ela bedemi, i pesot moral da jade; mesoto za usti bilo; deka bogovite ne sakale siromasite da se gladni. So ovie cuvki si davaa oddi{ka, a koga im se izleze vo presret i baraweto im se ispolni, ~udnata molba {to srceto na plemstvoto }e go skr{i, a vlasta }e ja natera da se srami, v nebo kapi frlaa nebare na rogot lunen sakaa da gi besat, i vrevea vo triumf.
Ima, ima gospodine, so Vol{~anite sme vo vojna. Marcij Ba{ mi e milo; eve mo`nost da se oslobodime od muvlosaniot vi{ok5. Idat prvencite na{i. (Vleguvaat Sicinij Velut, Junij Brut; Komnij, Tit Larcij i drugi senatori.)
Koriolan
737
Marcij
Prviot senator Vistina e Marcij ona {to neodamna ni go kaà. Vol{~anite se na noze. Marcij Voda~ot niven, Tul Aufidij, beskompromisen e voin. Kon juna{tinata negova gre{na zavist kotkam i da ne sum onoj {to sum, bi sakal da sum Tul. Kominij Ve}e ste delele megdan! Bravo, Larcij!
Prviot senator Da odime na Kapitol, najdobrite kaj{to prijateli n# ~ekaat. Larcij (Na Kominij) Ti odi{ napred. (Na Marcij) Odi po Kominij, a nie vedna{ po tebe, zasluùva{ prednost. Kominij
Marcij Blagoroden Marcij. Dvete strani na svetot vo kostec da se fatat, a toj da e tuka, jas }e se odmetnam za samo nemu na kar{ilak da mu izlezam. Toj e arslan {to so gordost bi go lovel. Prviot senator Toga{ Marcij pridruìmu se na Kominij vo ovie vojni. Kominij Od porano si vetil. Marcij Sicinij Taka e, gospodine, vetiv od vetenoto ne otstapuvam. Tit Larcij, pak }e me gleda{ kako udiram po Tula. [to e {to si zdrven? Nema da se bori{? Larcij Ne, Kaj Marcij, ako treba i na {teki }e capkam, no od bojov ne se otkaùvam. Dali nekoj bil volku gord kako ovoj Marcij? Brut Mu nema ramen. Sicinij Koga n# izbraa za tribuni na ovoj narodAko, neka idat. Vol{~anite imaat, mnogu ìto: staorcive moàt ambarite da im gi izglodaat. Po~ituvani ajduci, hrabrosta }e vi e na arno; idete, ve molam. (Gra|anite se iskraduvaat. Ostanuvaat Sicinij i Brut.) Prviot senator (Na gra|anite) Doma, da ve nema! Marcij
738
Brut
Vilijam [EKSPIR
Brut Taka, polovina od po~estite na Kominij, Marcij }e gi dobie bez da gi zasluì; i site gre{ki negovi, za Marcij }e zna~at uspeh, iako vsu{nost so ni{to ne go zasluìl. Sicinij
Mu vide ne{to na usnite, vo o~ite? Sicinij Samo gol prezir. Brut A zbesne, duri i na bogovite znae da huli. Sicinij Na skromnata luna & se potsmeva6. Brut Neka prestojnava vojna go goltne! Hrabrost so tolkava naduenost se belja. Sicinij Takov ~ovek, koga na uspeh }e nagazi, senkata napladne po koja gazi, ja prezira. No samo se ~udam kako mu dava lo{otilakot da bide vo rangot pod Kominij. Brut Slavata, celta kon koja se stremi, i koja ve}e obilno go krasi, se ~uva najdobro i najsigurno raste, na mesto vedna{ zad prvoto: neuspehot za{to }e bide vina na glavniot, pa makar najdobroto od sebe go dal; i lekomislenite toga{ za Marcij }e re~at: E, kamo Marcij vojnata da ja vode{e! Sicinij A, ako s# trgne na dobro, javnoto mislewe, sklono kon Marcij, }e go li{i Kominij od zaslugite.
Ajde da ~ueme kako te~at podgotovkite; i na koj na~in, nadvor od voobi~aeniot pothod, }e vleze toj vo prestojniov potfat. Brut Dobro, ajde. (Izleguvaat)
Koriolan Scena 2
(Vleguva Tul Aufidij so koriolanskite senatori) Prviot senator Zna~i, Aufidij, ti misli{ deka onie vo Rim za planovite na{i ~ule, i znaat {to sme naumile. Aufidij Pa ne samo jas. [to se smislilo vo dràvava na{a i sprovelo na delo bez za toa Rim prv da doznae? Ni ~etiri dena nema, a ova ottamu go ~uv; ova se zborovite-mislam. Tuka mi e pismoto-da, eve, ~ujte: Brzo-brzo ja sobraa vojskata, no ne se znae dali za istok ili zapad. Glad vladee gole, narodot se buntuva; i se slu{a Kominij, Marcij tvojot star du{man (koj{to Rim pove}e i od tebe go mrazi) i Tit Larcij, Rimjanin mnogu hrabar, zaedno rakovodat so podgotovkite protiv nekogo naso~eni: najverojatno protiv tebe. Vardi se i misli. Prviot senator Vtoriot senator Vojskata e ve}e na noze. Voop{to ne se somnevame deka Rim e spremen da ni odgovori na napadot. Aufidij Nitu mislevme deka e ludost da gi ~uvate planovite vo tajnost, duri sami od sebe ne se otkrijat, pa u{te vo povoj se ~ini, Rim gi dozna. Otkrivaweto ni ja odzema zamislenata prednost, mnogu gradovi da osvoime pred Rim da do{ika deka sme vo pohod. Zbogum! Site Zbogum! (Izleguvaat)
739
Vtoriot senator
Blagoroden Aufidij, primi go ovlastuvaweto, so ~etite trgni; ostavi nie da go branime Koriol. Ako opsada ni postavat, na pomo{ so vojskite dojdi; no sepak smetam deka nema ovde da udrat. Aufidij Jas ni{to ne smetam, samo sigurno znam deka }e udrat. Pa duri nekoi odredi nivni trgnale ve}e i idat pravo kon nas. Ve ostavam sega. Dokolku povtorno naidam na Kaj Marcij se zakolnavme deka }e se borime ma{ki duri eden od nas ne padne. Site Bogovite neka te {titat! Aufidij I va{ite blagorodstva! Prviot senator Zbogum.
740 Scena 37
Vilijam [EKSPIR
Virgilija Dozvolete mi da se povle~am, ve molam. Volumnija Ne ti dozvoluvam. înam od daleku go slu{am barabanot na ma` ti; go gledam kaj go vle~e Aufidija za kosi, ko deca pred me~ka, Vol{~anite od pred o~i mu se trgaat. A gledam toj gazi, vaka vika: Napred kukavici, vo strav ste za~nati iako deca na Rim. Krvavoto ~elo potoa so rakata èlezna bri{ej}i go, napred toj grabi ko argat-ètvar najmen da kosi do kraj, ili dnevnicata ja gubi. Virgilija Krvavoto ~elo? O Jupiter, samo krv nemoj! Volumnija Ne bidi luda! Taa pove}e mu li~i na maòt odo{to pozlatata na {lemot. Gradite na Hekuba koga go doela Hektor, poubavi ne bea od ~eloto na Hektor koga krv proleva{e preziraj}i gi me~evite gr~ki. Kaì & na Valerija deka so dobredojde ja ~ekame. (Izleguva Dvorjankata) Virgilija
(Vleguvaat Volumnija i Virgilija, majkata i ènata na Marcij. Sedat na dva niski stola i vezat) Volumnija Te molam, snao, pej, ili zboruvaj mi poveselo. Sin mi da mi e ma`, pove}e bi se raduvala na otsustvoto vo koe toj steknuva slava, odo{to na pregratkite v postela kaj{to najgolemata qubov ja pokaùva. U{te koga be{e nejako dete i edinstvena ro`ba na utrobava, koga so svojata mladost i lixbina gi zasenuva{e site, koga cel den kral na kolena da ja moli, majkata ni ~as ne bi go ispu{tila od pred o~i, jas, smetaj}i kolku po~esta bi mu prili~ela na takviot mlad ~ovek-koj{to bi bil kako slika obesena na yid ne pottiknat od slavata-so zadovolstvo go pu{tav da bara opasnosti tamu kaj{to go ~eka{e slava. Vo surova vojna go isprativ, od koja se vrati oven~an so dabov venec8. Ti velam, snao, potskoknav pove}e od radost koga prvpat go vidov oven~an vo slava otkolku koga prvpat ~uv deka mi se rodi ma{ko dete. Virgilija A da zagine{e pritoa, gospo|o, {to toga{? Volumnija Toga{ sin }e mi stane{e negoviot dobar glas, vo nego }e gledav svoja ro`ba. Eve ti velam iskreno: dvanaeset sinovi da imam i site podednakvo da gi sakam, a nieden pomalku od tvojot i mojot dobar Marcij, pove}e bi sakala edinaeset da mi zaginat slavno za tatkovinata, odo{to eden da mi piruva rasipni~ki vo bezdelni{tvo. (Vleguva edna dvorjanka.) Dvorjankata Gospo|o, gospo|a Valerija dojde da ve vidi.
Nebo, vardi go od Aufidij mojot Marcij! Volumnija ]e go kutne toj Aufidija lesno i na vrat }e mu zgazne. (Vleguva Valerija so sluga. Se vra}a i dvorjankata) Valerija Dobar den, gospo|i moi.
Koriolan
741
Volumnija Mila gospo|o.
dojdete so mene i bidete edna{ nerabotni doma}inki. Virgilija
Virgilija Ne, dobra gospo|o, ne izleguvam od doma. Se raduvam {to ve gledam. Valerija Valerija Ne izleguvate od doma? Kako ste? Ama ste se podoma}in~ile. [to vezete? Ubava pletka, nema {to. Kako vi e sin~eto? Virgilija Virgilija Dobro, dobra gospo|o, vi blagodaram. Volumnija Pove}e saka da gleda vojnici i da slu{a barabani odo{to da go gleda u~itelot. Valerija Navistina pluknat tatko mu! Prekrasno mome, ìmi o~ive! Polovina ~as go gledav vo sredata: tolku re{itelen pogled ima. Go gledav kako tr~a po edna zlatna peperuga. Ja fati pa ja pu{ti, pa pak potr~a po nea, pa se sopna, pa pak stana i pak ja fati; dali od {to padna ili od ne{to drugo, za~kripi so zabite i ja rastrgna. Parampar~e ja napravi! Volumnija Virgilija Takov be{e i tatko mu. Ne zatoa {to me mrzi ili {to ne ja sakam. Valerija Valerija Ama, vi velam, navistina blagorodno mom~e. Virgilija @ivec, gospo|o. Valerija Ajde, ostavete gi ~ingela}eta. Deneska Sakate da ste vtora Penelopa; sepak velat deka seto platno {to go istkala vo otsustvo na Odisej samo ja napolnila Itaka so molci. Ajde, bi sakala da vi e ~uvstvitelno kako prstot, pa da prestanete da go bodete od soàlba. Ajde, dojdete so nas. So va{a dozvola, navistina ne izleguvam; ne go pre~ekoruvam pragot dodeka gospodarot moj ne se vrati od vojna. Valerija Gluposti! Se zatvorate doma bez pri~ina. Ajde, treba i taka da ja posetite leunkata. Virgilija & posakuvam brzo zakrepnuvawe, a }e ja posetam so molitvi; ne moàm da odam. Volumnija Zo{to, ti se molam? Volumnija ]e izleze, }e izleze.
742
Virgilija
Vilijam [EKSPIR
Ne, dobra gospo|o, prostete mi; navistina ne doa|am. Valerija @ivi s# najmilo dojdete so mene, pa }e vi kaàm odli~ni vesti za ma` vi. Virgilija Of, dobra gospo|o, ne e u{te rano? Valerija Ne e, so tie raboti, ne si igram majtap. Sno{ti stignaa vesti za nego. Virgilija Navistina, gospo|o? Valerija Veruvajte mi, vi se kolnam; ~uv koga eden senator zboruva{e za toa. Re~e: Vol{~anite se zadale so edna armija, protiv koja trgnal vojskovodecot Kominij so del od na{ite rimski legii. Va{iot gospodar so Tit Larcij zalogorile pred gradot niven Koriol; ubedeni se deka }e pobedat i deka vojnata brgu }e zavr{i. Ova e gola vistina, ìmi ~esta, zatoa ve molam da dojdete so nas. Virgilija Prostete mi, dobra gospo|o, drugpat }e vi nadopolnam. Volumnija Da ja ostavime, gospo|o; kakva {to e sega samo moè da ni go rasipe raspoloènieto. Valerija Navistina i jas taka mislam. Toga{ zbogum.
Ajde, mila gospo|o. Ve molam, Virgilija, isturkajte go mrakot niz vrata, izlezete so nas. Virgilija So eden zbor, ne, gospo|o; navistina ne moàm. Ubavo pominete si. Valerija Pa, toga{, zbogum. (Izleguvaat)
Koriolan Scena 4
(Vleguvaat Marcij, Tit Larcij, so barabani i znamiwa, so kapetani i vojnici. Pred yidinite na Koriol. Kaj niv doa|a Glasnik.) Marcij Ni idat vesti. Bojot po~nal, se kladam. Larcij Vo kowot, deka ne po~nal. Marcij Prviot senator Neka ti bide. Larcij Vaì. Marcij Kaì, dali vojskovodecot na{ ve}e se bie? Glasnikot Na vidik im e, ama ne se udrile u{te. Larcij Marcij Zna~i dobriot tvoj kow e moj. Bojot po~na. Marcij Larcij ]e si go kupam. Larcij Ni za proda`ba e ni za dar: ama na zaem ti go davam za edno polovina vek. Vikni go gradot. Marcij Kolku daleku se vojskite?
743
Glasnikot
Dve iljadi metra. Marcij Zna~i barabanite }e im gi ~ueme, na{ite tie. Te molam sega Marse da n# pobrza{ mnogu, so me~evite ~adlivi da odmar{irame tamu vo pomo{ na borcite v pole. Ajde, trubi! (Trubite svirat za dogovor. Dvajca senatori i nekoi drugi izleguvaat na yidinite na Koriol.) Tul Aufidij, dali e toj vo gradot?
Ne e, ni nekoj ma` {to pomalku ti se pla{i; a toa e pomalku od malku. (Od daleku se slu{aat barabani.) Slu{aj, barabanite na{i mladite gi sobiraat. Pobrzo bedemite sami }e gi urneme odo{to kafez na{ da stanat; portite na{i, navidum zatvoreni, so trski se zamandaleni i sami }e se otvorat. Slu{ate tamu? (Od daleku se slu{a voen mete`.) Tamu e Aufidij. Slu{nete {to r{um pravi so vojskata Va{a razbiena.
Meteòt voen neka n# svesti. Skalite vamu! (Doa|a vojskata na Vol{~anite.) Marcij Ne nise pla{at, izleguvaat od gradot. [titovite pred srce! Da se borime so srcaponeprobojni od {titot. Napred, Tite! N# preziraat pove}e od {to si mislev pa siot se potem od gnev. Drugari, napred!
744
Vilijam [EKSPIR
Koj }e se povle~e, za Vol{~anin }e go smetam i ostricava moja }e ja seti. (Mete`. Rimjanite se povlekuvaat vo rovovite. Vleguva Marcij i pcue.) Marcij Site zarazi na jugot da ve fatat, vie rezili na Rim! Vie stoko-site krasti i ~umi da ve strefat pa va{iot korne` da bazdi protiv vetrot na milja pred da ve vidat, tolku da ogadite! Vie guskini du{i, skrieni vo maskite na maì, se dadovte vo begstvo pred robovi {to majmuni da gi potepaat moàt! Zajci! Od nazad raneti, ple}ite crveni, licata bledi od begawe i treskavi~en strav! Svestete se pa napred, ili, ìmi ognot nebesen, du{manite gi pu{tam i se vrtam protiv vas. Svrtete se. Juri{; drète se cvrsto, kaj ènite da gi oterame ko tie nas vo rovovive. Sledete me! (Povtorna uzbuna. Marcij odi po niv do portite.) Portite se otvoreni. Bidete pomo{nici dobri! Za ginitelite Sre}ata gi otvora {irum, ne za bega~ite. Gledajte me i pravete isto! (Vleguva niz portite.) Prviot vojnik Se mrdnal! Jas ne odam. Vtoriot vojnik Ni jas! (Portite se zatvoraat zad Marcij.) Prviot vojnik Gledaj, portite se zatvorija zad nego. (Meteòt prodolùva.)
Site Gotov e, mu nema spas. Larcij [to e so Marcij? Site Ubien e, gospodine, mrtov. Prviot vojnik Sledej}i gi bega~ite zad petici vedna{, po niv toj vleze; a tie, vnedoapica, po nego gi zatvorija; sam ostana ugul protiv celiot grad. Larcij O, blagoroden brate! Koj{to ~uvstven ja nadsmeli bes~uvstvenata sabja! Taa se vitka, a ti stoi{. Sam si, Marcij; sovr{en rubin, golem kolku tebe, ne ti e ramen vo bescenetosta. Ti be{e vojnik po merka na Katon, ni surov ni stra{en osven vo udarite, za{to so pogledot murtav i gromoglasot od vikot tvoj voen vo trepet go frla{e du{manot, nebare svetot treska go zafatil pa se trese ko prat. (Vleguva Marcij, krvav, napadnat od neprijatelot.) Prviot vojnik Gospodine, tamu! Larcij Da go spasime, ili negovata sudba da n# snajde! (Se borat i site vleguvaat vo gradot.)
Koriolan Scena 5
(Vleguvaat nekolkumina Rimjani so plen.) Prviot Rimjanin Larcij Ova go nosam vo Rim. Vtoriot Rimjanin A jas ova. Tretiot Rimjanin Matnata da go nosi! Mislev deka e srebro. (Izleguvaat. Vo dale~inata s# u{te se slu{aat voeni izvici. Vleguvaat Marcij i Tit Larcij i eden Truba~.) Marcij Gledaj gi fufka~ive {to vremeto go cenat po skr{enive drahmi. Pernici, ~ingeni lajci, eftini me~evi, gradnici {to sekoj xelat so pogubenite bi gi zakopal, robovive dolni, u{te pred bojot da svr{i, plenat. Kam{ik e za niv! Slu{aj! Vojskovodecot na{ se bori! Kaj nego! Tamu e maòt {to od du{a go mrazam, Aufidij, smrt see me|u Rimjanite. Zatoa, blagoroden Tite, zadrì vojska dovolna da go ~uva gradot, a jas, so onie najhrabrite, }e pobrzam vedna{ na Komnij da mu pomognam. Larcij No krvavi{, voinu velik, Premnogu ti ima{e nad~ove~ki napor za vo vtora borba da vleze{. Marcij Ne fali me, Tite,
745
u{te ne sum se ni zagreal. Pozdraven bidi. Krvta {to mi te~e pove}e e le~bena i bezopasna za mene. Pred Aufidij vakov }e zastanam i }e se boram.
Toga{, boìcata divna, Fortuna, vo tebe neka se zaqubi i lixbata nejna protivni~kite sabji neka gi zavede! Gospodine hrabar, sre}ata neka pa` ti bide! Marcij A, prijatelka tebe ne pomalku od onie {to najmnogu gi sledi! Zbogum! (Izleguva Marcij.) Larcij Pojdi, zatrubi glasno sred gradskiot plo{tad; soberi gi tamu site glave{ini na gradot, za da ~ujat {to povelame. Odi! (Izleguva.)
746 Scena 69
Vilijam [EKSPIR
(Vleguva Kominij, kako da e vo povlekuvawe, so vojnici.) Kominij Zdivnete, prijateli; dobro se borevme; tokmu ko pravi Rimjani, vo odbranata mudro, vo povlekuvaweto hrabro. Veruvajte mi, bra}a, tie pak }e n# napadnat. Vo bojot, od vreme na vreme ni gi nose{e vetrot izvicite na voinite na{i. Bogovi rimski, kon uspeh vodete gi, a i nas isto, za obete sili, nasmeani koga }e se sretnat, vi prinesat `rtva na blagodarnost. (Vleguva glasnik.) [to ima? Glasnik Gra|anite na Koriol izlegoa nadvor i boj zapo~naa so Larcij i Marcij. Vidov koga na{ite do rovovite bea odbieni a potoa navamu trgnav. Kominij Iako zboruva{ pravo, s# mi se ~ini ne zboruva{ dobro. Koga be{e toa? Glasnikot Pred pove}e od ~as, vojvodo. Kominij Nema ni milja; pred malku barabanite im gi ~uvme. Zarem cel ~as za milja ti treba ta vaka docna ja nosi{ vesta? Glasnikot Kodo{ite vol{~anski, po pat me gonea, pa morav da kruàm
tri-~etiri milji naokolu; inaku, u{te pred pol ~as vestite }e vi gi kaèv. (Vleguva Marcij.) Kominij Koj e onoj tamu, {to izgleda ko da e odran? Bogovi moi, toj go ima likot na Marcij, a i napred sum go videl takov. Marcij Predocna li dojdov? Kominij Da, ako ne doa|a{ vo krvta na drugi, tuku oblean vo sopstvenata. Marcij O, daj da te gu{nam so race cvrsti ko koga prosev; so srce blago ko koga ven~alniot den se svr{i, i sve}ite gorea do postela. Kominij Cvetu na voinite, kako ni e Tit Larcij? Marcij Ko ~ovek zafaten so izdavawe naredbi: nekogo na smrt osuduva, nekogo na progon, edni pu{ta, na vtori im prostuva, na treti im se zakanuva; vo ime na Rim Koriol go drì, koj{to, ko penliv zagar vrzan za sinxir, po volja mu potskoknuva. Kominij Kade e robot {to mi re~e deka v rovovi ve piknale? Kade e? Viknete mi go vedna{.
Koriolan
747
Marcij Ne treba, toj vistinata ti ja kaà; plemstvoto da ne be{e, rajata prosta-~uma da ja sotre! Tribunite se za niv! Gluv~eto nikoga{ ne begalo od ma~eto ko tie {to magla fa}aa pred apa{i polo{i od niv. Kominij Kako pobedivte? Marcij
da me postavi{ protiv Aufidij i Ancijancite; i ne odlagaj so kolebawe, tuku ispolni go vozduhot so me~evi isukani i streli pa vedna{ da se obideme. Kominij Iako sakam, da bide{ odveden vo topla bawa, ranite da ti gi zale~at, sepak ne smeam baraweto da ti go odbijam. Napravi junaci odbor {to najdobro }e ti se najdat. Marcij
Zarem sega da ti kaùvam? Ne e vreme. Kade e du{manot? Gospodari li ste na bojot? Ako ne ste, zo{to stoite duri ne stanete? Kominij Mnogu teòk boj zadenavme, Marcij, pa se povlekovme da vidime kako natamu }e bide. Marcij Kako se rasporedeni? Znaete li na koja strana gi imaat istureno najhrabrite lu|e? Kominij Mislam, Marcij, udarnata sila Ancijancite im ja pravat, tie se najdoverlivi; voda~ im e Aufidij srceto nivno na nade`ta. Marcij Najiskreno te molam, vo imeto na site bitki {to zaedno sme gi biele, vo krvta {to zaedno sme ja leele, vo zakletvata {to sme si ja dale za prijatelstvo, vedna{
Najdobri se najspremnite po volja. Ako nekoj tukaa somneòt e grev-ja saka ovaa boja {to jas ja nosam; ako pomal mu e stravot za ìvotot od èdta za slava; ako misli deka juna~kata smrt e podobra od bedniot ìvot, deka rodninata mu e pomila od samiot nego; toga{ toj sam, i drugite {to taka mislat, neka zamavnat vaka, soglasnost dadat, i neka Marcij go sledat. (Site izvikuvaat i mavtaat so me~evite.) Site Mene zemi me! Me~ napravi od mene! (Go krevaat na race i gi frlaat kapite vo vozduh.) Marcij Ako ova ne e povr{na ~inka, koj od vas ne vredi barem ~etvorica Vol{~ani? Sekoj od vas moè da nosi {tit po mo} ramen na golemiot Aufidij. Broj odbran samo (iako fala vi na site) da izberam moram: drugite svoeto }e go vr{at vo bitka druga, koga }e bide potrebno. Istapete, ve molam, vedna{ }e ja izdadam zapovedta moja,
748
koi se najre{itelni. Kominij

(Tit Larcij, otkako postavil straì pred Koriol, trgnat so barabani i trubi da im se pridruì na Kominij i Kaj Marcij vleguva so eden poru~nik, vojnici i izvidnik.) Larcij Zna~i, ~uvajte gi portite; vr{ete ja dol`nosta kako {to vi kaàv. Ako pobaram, na pomo{ pratete gi centuriite onde; site drugi dovolni se za kratkotrajna posada; ako bojot go zagubime, otide i gradot. Poru~nikot Na zapoved, gospodine. Larcij Trgnuvame. Zatvorete gi portite po nas; vodi n#, vodi~u. Pravo vo rimskiot logor. (Izleguvaat.)
Pojdete, junaci moji, pokaète se vo bojot, a potoa ramno s# }e podelime. (Izleguvaat.)
Koriolan Scena 811

(Se slu{aat voeni izvici. Vleguvaat od sprotivni strani Marcij i Aufidij.) Marcij Kominij Samo so tebe }e se boram, oti te mrazam pove}e od vrtizbor. Aufidij Vo omrazata sme ramni: ni Afrika12nema zmija {to ja mrazam pove}e od omrazenata slava tvoja. Drì se! Marcij Koj }e otstapi ko rob na drugiot neka umre i bogovite potoa neka go osudat! Aufidij Ako pobegnam, Marcij, goni me ko zajak. Marcij Celi tri ~asa, Tule, sam se borev vo yidinite na tvojot Koriol, i pravev {to sakam; krvta {to na mene ja gleda{ ne e moja. Za krvnina sega, seta mo} napregni ja. Aufidij Da si Hektor, {to kam{ik be{e na falenoto pleme13 nema da mi pobegne{. (Se borat. Nekolku Vol{~ani mu doa|aat na pomo{ na Aufidij. Marcij se bori so niv i gi oteruva.) Nametlivi, a ne hrabri, sram mi nanesovte, so va{ata prokleta pomo{. (Izleguvaat.)
749 Scena 914
(Vreva. Uzbuna. Se sviri povlekuvawe. Od edna strana vleguva Kominij so Rimjanite; od druga Marcij so prevrzana raka.)
Ako ti zboruvam za delata dene{ni tvoi sam nema da veruva{; no }e gi kaàm kaj {to senatorite nasmevki i solzi me{aat, kaj{to patriciite golemi ramenata }e gi krenat, polni voshit; kaj{to gospo|ite }e se pla{at, i vo radost treskavi~na }e baraat da ~ujat u{te; kaj{to tapite tribuni so mrsnite plebejci slavata {to ti ja mrazat protiv volja }e re~at, Fala na bogovite {to Rim ima takov vojnik. A ti, sepak, tro{ki od gozbata }e zeme{ za{to od porano si ve}e sit. (Vleguva Tit Larcij so svojata vojska vra}aj}i se od potera.) Larcij O, vojskovodecu, toj e vranecot, a opremata nie: treba{e da go vidi{Marcij Dosta, te molam. Majka mi, koja ima pravo da go veli~a svojot porod, koga me fali, me rastaùva. Jas storiv ko vie {to storivte, kolku moèv; re{en, ko vie {to bevte, za tatkovinata da umram. Site {to re{enosta ja sprovedoa svoja storija pove}e od mene. Kominij Nema da stane{ grob na zaslugite svoi; Rim mora da gi znae vrednostite tvoi. Zloupotreba bi bila, polo{a od kra`ba, na predavstvo ramna, delata tvoi da se skrijat, i da se mol~i za ona {to najmnogu i najglasno treba da se fali,
750
Vilijam [EKSPIR
bez ogled kolku si skromen. Zatoa, te molam, vo znak na ona {to si, a ne kako nagrada za ona {to go stori, ~uj me pred vojskive na{i. Marcij Imam na sebe nekolku rani i tie me pe~at koga na niv me potse}a{. Kominij Ako ne te potsetam, od neblagodarnost moè da skapat, i smrtta toga{ bi bil lekot. Od site kowi, a dobri plenivme, ergela cela-i od siot plen na bojnoto pole i vo gradot, desetina e tvoja; poveli, zemi ja vedna{ pred op{tata podelba, po svoj izbor. Marcij Ti blagodaram, vojskovodecu, no ne moàm da go nateram ova srce da primi potkup za deloto na me~ot: odbivam i }e zemam od zaedni~koto kolku i site {to ~inot go vidoa. (Dolg pozdrav so trubite. Site vikaat, Marcij! Marcij!, gi frlaat vo vozduh kapite i kopjata. Kominij i Larcij stojat gologlavi.) Neka istive instrumenti {to gi oskvernuvate nikoga{ pove}e ne zasvirat! Koga site barabani i trubi na bojnoto pole vo laska~i se pretvorat, toga{ i gradovite i dvorovite vo laski pritvorni }e zajdat! Koga ~elikot ko svila na dvorjanin }e smekne, toga{ nego za bojot neka go slavat. Dosta, rekov! Oti ne sum stignal da go izmijam nosov krvav, ili {to sum kutnal nekoj tikvar, ko i vie
{to ste kutnale bez nekoj da vidi, ovde vie mi izvikuvate preterani falbi, nebare malenkosta moja odvaj gi ~eka falbite va{i za~ineti so laga. Kominij Preskromen si, posurov kon sopstvenite dela odo{to blagodaren kon nas {to vistinski te prikaùvame. Dozvoli mi, ako ve}e na sebe si se nafr~il, vo prangi da te okovame ko ~ovek {to raka na sebe krenal, pa razumno da razgovarame. Zatoa neka se znae, ovde, vo celiot svet, deka Kaj Marcij venconosec e vo bojov; vo znak na toa mojot at rasen, poznat na site, mu go davam so celata oprema; i od denes za ona {to go stori kaj Koriol, vikajte go site so seta po~est i odu{evenost, so seta slava Marcij Kaj Koriolan! Prekarov gordo nosi go navek! (Izvici, trubi, barabani.) Site Marcij Kaj Koriolan! Koriolan Da se izmijam odam, i na ~istoto lice }e vidite site dali sum pocrvenel: no, fala vi mnogu. Kowot tvoj }e go javam, a za navek ~esno }e go nosam ubaviot prekar. Kominij Sega, vo mojot {ator; kaj{to, pred da se odmorime, za bojot dobien }e mu pi{eme na Rim. Ti, Tit Larcij, mora{ nazad vo Koriol: prati ni gi vo Rim prvencite, so koi mir }e sklu~ime za nivno i na{e dobro.
Koriolan
751
Larcij Odam, gospodaru. Koriolan Bogovite mi se potsmevaat: Jas {to pred malku kralski darovi odbiv, sega mora da isprosam ne{to od vojskovodecot na{. Kominij Dadeno e {to i da e. Koriolan Ponekoga{ prestojuvam vo Koriol ovde vo ku}ata na eden siromav: qubezen bil so mene. Mi se javi i vidov deka e plenik. No toga{ Aufidij pred mene se javi, i gnevot soàlbata ja nadvi. Od tebe baram siroma{niot moj doma}in da go oslobodi{. Kominij Blagorodna molba! Duri i sin mi da go zaklal, sloboden e ko vetar. Oslobodi go, Tite. Larcij Marcij, kako se vika? Koriolan @imi Jupiter, zaboraviv! Iscrpen sum, da, pomneweto mi se gubi; imame ovde vino? Kominij Odime vo mojot {ator. Krvta na lice ti se su{i, vreme e da se pogriìme za toa. Ajde! (Izleguvaat.) @iv |avol e.
Scena 1015
(Trubi, Rogovi. Vleguva Tul Aufidij, krvav, so dva-trojca vojnici.) Aufidij Gradot padna! Prviot vojnik Pak }e go vratime pod uslovi dobri. Aufidij Uslovi! Kamo da sum Rimjanin, za{to ne moàm, kako Vol{~anin, da sum ona {to sum. Uslovi? [to dobro od mirot da se obezbedi moè za stranata vo tu|a milost? Pet pati, Marcij, so tebe sum se borel; petpati doìveav poraz; a pak isto }e bide, mislam, pa makar tripati dnevno da se bieme. @imi elementive, u{te edna{ da se sretneme lice v lice, ili toj ili jas }e bide. Zavista moja ja nema pove}e ~esta {to ja ima{e: edna{ mislev da go zdrobam vo borba ramna so me~ protiv me~, no sega ne mi e va`no; sakam da go trgnam pa makar so lukavstvo i bes. Prviot vojnik
Aufidij Posmel, iako ne tolku lukav. Hrabrosta mi ja zatru so damka stradalni~ka: poradi nego sama od sebe }e izleta. Ni svetili{teto, ni sonot, golotijata, bolesta; ni Kapitol, ni hramot,
752
Vilijam [EKSPIR
molitvite sve{teni, ni prinesuvawata `rtvibranici na gnevot-nema da gi krenat bajatoto pravo i adetite protiv omrazata moja kon Marcij. A go najdam, pa makar doma, vo ku}ata na brat mi, duri i tamu, protiv zakonot za gostoprimstvo, ima krvta da mu ja proleam. Odi sega do gradot; doznaj kako se drì, i koi se tie {to }e odat zalo`nici vo Rim. Prviot vojnik Zarem ne odite vie? Aufidij Me ~ekaat vo ~empresoviot zabel. Te molamJu`no od melnicite-tamu dojdi kaì mi kako stojat rabotite, pa spored niv i jas da se odnesuvam. Prviot vojnik Dobro, gospodaru. (Izleguvaat.)
în VTORI
Scena 116
(Vleguva Menenij so dvata narodni tribuni, Sicinij i Brut.)
Menenij Pticogata~ot17 mi veli deka ve~erva }e ima vesti. Brut Dobri ili lo{i? Menenij Ne spored molitvite na narodot, za{to toj ne go saka Marcij. Sicinij Prirodata gi u~i yverovite da si gi poznavaat prijatelite. Menenij
Obajcata Dobro, gospodine. Menenij Koja mana go osiroma{uva Marcij {to vie dvajca ja nemate na pretek? Brut Ne e siromav vo mani, naprotiv, snabden e so site. Sicinij Posebno so lo{otilok. Brut Najmnogu so falbaxistvo.
Ti se molam, kogo saka volkot? Menenij Sicinij Jagneto. Menenij Obajcata Da, za da go goltne, kako gladnite plebejci blagorodniot Marcij. Brut Toj navistina e me~ka {to ìvee ko jagne. Vie dvajcata ste stari lu|e: odgovorete mi iskreno na edno {to }e ve pra{am. [to mislat? Menenij Koga ve}e govorite za lo{otilak-nema da se nalutite? Mnogu ~udno. A dali vie dvajca znaete {to mislat za vas vo gradot, mislam nie od povisokata fela? A?
754
Obajcata Nema, nema, gospodine. Menenij
Vilijam [EKSPIR
A i ne e tolku va`no, za{to mnogu mal nikakvec kadaren e da vi ukrade mnogu golemo trpenie; gi ispu{tate uzdite na va{iot uj i se lutite na sopstveno zadovolstvo; barem ako smetate deka vi pravi zadovolstvo va{ata razuzdenost. Vie go obvinuvate Marcij deka e lo{. Brut Ne go pravime toa sami, gospodine. Menenij Znam deka malku moète da napravite sami, za{to da ne vi pomagaat mnozina delata bi vi bile nezabele`livo mali; sposobnostite vi se epten detisnki za da moète da napravite ne{to sami. Vie najdovte da zboruvate za lo{otilak. O kamo da imate o~i na tilot pa sami da go nayrete dobroto vo sebe! Kamo da imate! Obajcata [to toga{ gospodine? Menenij Toga{ }e otkriete dvajca nezaslu`ni, lo{i, nasilni~ki, tvrdoglavi izbranici ili budali kakvi {to gi nema vo Rim. Sicinij Menenij, i ti ne si cve}e za mirisawe. Menenij
naglit i zapalliv i pri najmal povod; ~ovek {to pravi muabet so gazot na no}ta odo{to so ~eloto na utroto. Ona {to go mislam, go velam i zlobata ja tro{am vo zdivot. Koga }e sretnam dvajca vakvi aminxii kako vas-nemoàm da ve nare~am Likurzi-ako pijalokot {to mi go davate mi go skiseluva vkusot, pravam kiselo lice. Nemoàm da kaàm deka va{ite blagorodstva pravilno iznele nekoe pra{awe, koga magariwa nao|am vo re~isi sekoj va{ slog. I iako moram trpelivo da gi trpam onie koi velat deka ste ceneti i seriozni maì, sepak smrtno laàt onie koi velat deka imate dobri surati. Ako ova go gledate na obrazot od mojot mikrokosmos, sledi deka i jas sum dobro poznat! Kakov zijan moè da nayre va{eto slepo videlce vo ovoj karakter ako i jas sum dobro poznat? Brut Te znaeme, gospodine, te znaeme mnogu dobro. Menenij Nitu mene me znaete, nitu sebe, nitu ne{to drugo. Vie samo sakate bednici da kle~at pred vas i kapi da vi vadat; tro{ite celo pretpladne vo re{avawe na sporot pome|u edna piljarka i eden prodava~ na slavini, a potoa ja odlagate bezvrednata parnica za drugo ro~i{te. Koga ja soslu{uvate parnicata pome|u dve stranki, ako ve fatat gr~evi vo stomakot, gi kle{tite licata ko bedni pantomimi~ari, krevate barjak protiv sekoe trpenie, i, vreskaj}i da vi donesat legen, ja prekinuvate nere{enata parnica, u{te pove}e zapletkana od va{iot pretres. Na krajot, mirot go sklu~uvate so toa {to dvete stranki gi narekuvate nikakveci. Mnogu ~udna dvojka ste vie. Brut
Jas sum poznat kako }udliv patricij, ~ovek {to saka ~a{ka vino nekrstena vo Tibar; za kogo se veli deka ima mana da se zalaga pred dobro da ja prou~i àlbata; deka sum
Se znae, se znae gospodine, deka pove}e vredite kako odli~en zadrogaz na trpeza odo{to kako dobar senator na Kapitol.
Koriolan
755
Volumnija
Menenij I na{ite najdobri sve{tenici mora da stanat zafrknati, za da razgovaraat so dvajca sme{ni degeni kako vas. Duri i najpametnoto {to go velite, ne vredi kolku va{eto mrdawe so bradite; a va{ite bradi ne se dostojni za zakop vo krpeno perni~e ili vo sedlo na magare za da imaat ~esen grob. Sepak ko da mi velite deka Marcij e lo{: koj{to, najevtino procenet, vredi kolku site va{i pretci zaedno po~nuvaj}i od Deukalion, od koi najdobrite, izgleda bile nasledno xelati. Zbogum, gospoda. U{te malku muabet so vas i }e si go pobolam umot, oti vie ste govedari na plebejskata stoka. ]e si dopu{tam sega da ve ostavam. (Brut i Sicinij se povlekuvaat.) (Vleguvaat Volumnija, Virgilija i Valerija.) Kako ste moi ubavi i blagorodni dami-od mese~inata, da e zemska, poblagorodni-kon kade vaka zabrzani ste trgnale? Volumnija Pre~esen Menenij, sin mi Marcij doa|a. @iti qubovta na Junona, ne zadrùvaj n#. Menenij [to? Marcij se vra}a doma? Volumnija Da, pre~esen Menenij, i toa so najgolem uspeh i ~est. Menenij Eve ti ja kapava, Jupiter ti blagodaram. Ej! Marcij se vra}a doma? Virgilija i Valerija Se vra}a. Navistina se vra}a.
Eve pismo od nego; stigna i do senatorite, do èna mu a mislam deka doma ima{ i ti. Menenij Domot moj ve~erva }e se opie. Ima i za mene? Virgilija Ima, ima pismo i za tebe; go vidov. Menenij Pismo za mene! Sega dobiv zdravje za sedum godini; seto vreme }e mu se kle{tam na doktorot. I najdobriot Galenov recept e samo babina-devettina i vo sporedba so eliksirov, ne vredi ni kolku leb za kowi. Da ne e ranet? Obi~no doa|al doma ranet. Virgilija Ne e, ne e. Volumnija Ranet e, ranet; na bogovite im blagodaram za ova. Menenij I jas, ako ranite ne se te{ki. Nosi pobeda v xeb? Ranite mu prili~at. Volumnija Na ~elo ja nosi. Menenij, po tretpat doa|a doma oven~an so dabov venec. Menenij Mu go vtera umot v glava na Aufidij? Volumnija Tit Larcij pi{uva deka se obidele, ama
756
Aufidij pobegnal. Menenij
Vilijam [EKSPIR
Menenij I edna na vratot i dve kaj bedroto. Ima devet, kolku {to znam. Volumnija Pred posledniov pohod, ima{e dvaeset i pet rani na sebe. Menenij
Dobro storil, siguren sum: da ostanel kar{i nego ne bi bil na negovo mesto ni za site kov~ezi na Koriol do ram polni so zlato. Izvesten e Senatot za ova? Volumnija Da odime, dobri gospo|i. Da, da, da. Senatot dobi pisma od vojskovodecot, vo koi toj ja pripi{uva pobedata na sin mi. Vo ovaa vojna toj dvapati gi nadmina porane{nite svoi dela. Volumnija Navistina, velat deka pravel ~uda. Menenij ûda, ami kako i toa vistinski. Virgilija Bogovite neka posvedo~at.
Sega ima dvaeset i sedum: Sekoja rana e po eden grob neprijatelski. (Se slu{aat izvici i trubi.) Slu{ajte, trubi! Volumnija Ova se glasnicite na Marcij: pred sebe toj vikotnici nosi, zad sebe ostava solzi; smrtta, duhot temen, vo silnata raka mu ree, koga }e se spu{ti, udira, maì toga{ mreat. (Zvuci na trubi. Vleguvaat vojskovodecot Kominij i Tit Larcij. Pome|u niv e Koriolan oven~an so dabov venec. Kapetani, vojnici i eden glasnik.) Glasnikot
Volumnija Da posvedo~at? Zarem ne e vistina? Menenij Ne e vistina? Se kolnam deka e vistina. Kade e ranet? (Na tribunite.) Gospod da gi vardi va{ite blagorodstva. Marcij se vra}a doma: eve zo{to u{te pove}e }e se izlo{i. (Na Volumnija.) Kade e ranet? Volumnija Vo ramoto i vo levata raka: }e ima golemi luzni da im gi pokaè na narodot koga }e go pobara konzulskoto mesto. Pri odbivaweto na napadot od Tarkvin dobi sedum rani na teloto. Znaj, Rime, deka sosem sam se bore{e Marcij vo yidinite Koriolski: kaj{to se zdobi slavno, so ime do svoeto Kaj Marcij, si po~esnoto nadime Koriolan. Dobredojde vo Rim, junaku Koriolan! (Zvuci na trubi.) Site Dobredojde vo Rim, junaku Koriolan! Koriolan Dosta so ova; srcevo mi se navreduva. Dosta, ve molam. Kominij Eve ja, gospodine, majka vi.
Koriolan
757
Koriolan O! Znam deka site bogovi si gi molela milno za mojot uspeh. (Kleknuva.) Volumnija Ne kle~i vojniku moj, stani; vreden moj Marcij, ubav moj Kaj po slavnite dela novonare~en segaKako be{e?- Koriolan, taka da te vikam? No, o, èna tiKoriolan
Rim treba da ve oboùva: sepak, ìmi ~ove~kata vera, imame doma i nekolku jabolknici divi {to te{ko moàt da se nakalemat po va{ vkus. Sepak dobro ni dojdovte, voini! Koprivata kopriva ja vikame, a gre{kite na budalite, ludost. Kominij Sekoga{ si vo pravo. Koriolan Sekoga{ Menenij, sekoga{.
Ti{ino moja veli~enstvena, zdravo! Dali }e se smee{e vo kov~eg da si dojdev doma {tom pla~e{ koga vo triumf idam? Ah, mila, vdovicite vo Koriol imaat takvi o~i i majkite ostanati bez ~eda. Menenij Bogovite te krunisuvaat sega! Koriolan U{te si ìv? (Na Valerija) O gospo|o, mila, prostete mi. Volumnija Neznam kade da se svrtam: dobredojdovte doma! Dobrodojdovte vojskovodecu; i site vie. Menenij Sto iljadi dobredojdiwa. I mi se pla~e, i mi se smee, vesel sum i taèn. Dobro ni dojde! Kletva da go udri pravo v srce onoj {to na vra}aweto ne vi se raduva! Vas trojca
Glasnikot Od patot trgnete se, napred! Koriolan (Na Volumnija i Virgilija.) Daj mi raka, i ti! Pred glavava da ja skrijam vo ku}ata na{a, moram da gi posetam patriciite dobri, od koi ne primiv samo dobredojde toplo tuku i po~esti mnogu. Volumnija Doìevav da gi vidam ostvareni site moi èlbi, i gradbi na mojata voobrazba: samo edno mi nedostasuva, koe, sigurna sum, Rim nedvosmisleno }e ti go dade. Koriolan Znaj, dobra majko, poarno da bidam sluga na moj na~in, odo{to vladar na niven. Kominij Napred, kon Kapitol. (Trubi. Rogovi. Izleguvaat vo povorka kako
758
Vilijam [EKSPIR
{to do{le. Brut i Sicinij izleguvaat napred.) Brut Site zboruvaat za nego, a kusogledite stavaat o~ila da go vidat. Doilkata zborlesta so radost go ostava bep~eto da pla~e i za nego govori. Kuvarkata ja vrzuva najrasko{nata prestilka na vratot mrsen, i po yidovi se ka~uva da go vidi; po tezgite, izlozite kepencite, pokrivite, simsovite vrie, visi na niv najrazli~en narod, site èlni ubavo da go vidat. Sve{tenici videni retko se turkaat sred prosta~kite masi, vo obid da fatat {to podobro mesto. Dami pod prevez ostavaat vojna belo-crvena da se vodi na napudrenite im obrazi pred bludniot napad od vrelite bakneì na Feb. Mete` golem, nebare bogot negov {to nedvojbeno go vodi najpritvorno mu se mu{nal pod ~ove~kite mo}i i go pridviìl divno. Sicinij Se kladam vedna{ }e stane konzul. Brut
Sicinij Veruvaj plebejcite, {to stojat zad nas, na mal povod poradi stariot omraz, po~estite novi }e mu gi zaboravat; a, siguren sum, brgu }e im go dade kakov {to e vozgord i neprisposobliv. Brut Go ~uv kako se kolne, ako go kandidiraat za konzul, nikoga{ nema na plo{tad da se pojavi, nosej}i ja na sebe bednata toga na poniznost; pokaùvaj}i gi (kako {to e obi~aj) ranite svoi na narodot, molej}i za glasot nivni smrden. Sicinij To~no. Brut Taka re~e. O, porado bi se otkaàl toj odo{to da ja nosi osven plemstvoto ako ne go zamoli i patriciite. Sicinij Bogovite gi molam da ne se predomisluva i tokmu vaka da napravi. Brut
Toga{ slu`bava na{a, duri toj e na vlast, }e spie. Sicinij Toj ne moè podednakvo da ja nosi ~esta od po~etok do kraj, tuku, tvrdam. i taa {to ja ima }e ja zagubi. Brut Ute{no.
Najverojatno taka }e bide. Sicinij Za nego toa, kako {to sakame i sami, }e bide sigurno propast. Brut Zna~i mora ova da go snajde ili od vlasta nema ni{to. zatoa na plebejcite da im govorime treba kolku toj gi mrazi i deka, koga }e moè,
Koriolan
759
Sicinij
vo mazgi }e gi pretvori, i bez tribuni od slobodata }e gi li{i; smetaj}i deka za ~ove~ki su{testva i site dobra imaat du{a i nadle`nosti na svetot pomalku od kamilite bojni, koi se arni samo za nosewe tovar, i udari bolni koga pod nego }e klapnat. Sicinij ]e go ra{irime ova vo pogodno vreme koga lo{otilakot nadut narodot }e go navredi-a na ova e lesno da go podbodneme kako {to e lesno pcite na ovcite da gi nafr~ime-a oganot ovoj }e im ja zapali potpalata suva; pa plamenot nivni }e go glamnosa za navek. (Vleguva glasnik.) Brut [to se slu~uva? Glasnikot Ve vikaat na Kapitol. Se veli deka Marcij }e stane konzul. Vidov kako gluvite se turkaat da go vidat, a slepite da go slu{nat. Velmo{kite rakavici frlaa po nego, gospo|ite i momite {alovi i {amiv~iwa koga vrve{e; velmoìte mu se klawaa nebare e kipot na Jupiter, a plebejcite grme` pravea i poroj od izvici i kapi. Vakvo ne{to nikoga{ ne sum videl. Brut Da odime na Kapitol, so u{ite i o~ite kon ovoj nastan, no so srcata kon celta na{a.
Odime, ajde. (Izleguvaat.)
760 Scena 218
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaat dvajca senatski slu`benici da namestat sedi{ta na Kapitol.) Prviot slu`benik Brzni, brzni, samo {to ne stignale. Kolkumina se kandidirani za konzul? Vtoriot slu`benik Velat trojca; ama site mislat deka Koriolan }e bide izbran. Prviot slu`benik Hrabar ~ovek; ama lo{ e od merata nadvor i ne go saka prostiot narod. Vtoriot slu`benik Navistina imalo mnogumina golemi lu|e {to im laskale na narodot koj{to nikoga{ ne gi sakal, a imalo i mnogumina {to gi sakal bez da znae zo{to: zna~i ako saka bez da znae zo{to, moè bez pogolema pri~ina i da mrazi. Spored toa, ako Koriolan ne beri gajle dali go sakaat ili mrazat samo pokaùva deka dobro im go znae ujot i od ~isto blagorodna nemarnost im dozvoluva ova jasno i da go vidat. Prviot slu`benik
izdignuvaweto negovo ne be{e taka lesno kako na onie koe so laski i u~tivi zborovi mu se potpiknuvaa na narodot bez da napravat ne{to drugo so koe }e gi zasluàt negovoto vnimanie i po~it. Ama toj do tolku ja vkoreni sopstvenata slava vo nivnite o~i, a delata vo nivnite srca {to bi bila sramna neblagodarnost dokolku ne gi zatnat muckite i ne mu priznaat. Ako zboruvaat poinaku, toa bi bila ~ista zloba, koja, koga }e premine vo laga, }e ja dobie osudata i prekorot od sekoj {to }e ja ~ue. (Trubi. Vleguvaat patriciite i tribunite so liktori pred sebe; Koriolan, Menenij, konzulot Kominij. Sicinij i Brut sednuvaat do niv; Koriolan stoi.) Menenij Bidej}i ve}e re{ivme za Vol{~anite i aber im prativme po Tit Larcij, sega glavna to~ka na sednicava vtora, e da ja nagradime blagorodnata slu`ba na onoj {to za zemjata se bore{e slavno. Zatoa ve molam, blagorodni dostojnici, da go pokanite sega{niot konzul, vojskovodecot na{ vo skore{niov uspeh, da ni kaè ne{to za golemoto delo {to go stori Marcij Kaj Koriolan, za kogo sme ovde sobrani da mu oddademe po~est i blagodarnost {to mu gi dolìme. (Koriolan sednuva.) Prviot senator
Ako ne mu e gajle dali go sakaat ili mrazat, toga{ bi bil sosem ramnodu{en dali im pravi dobro ili zlo; no toj ja bara nivnata omraza porevnosno odo{to tie moàt da mu ja dadat i pravi s# za da im pokaè deka tokmu toj im e protivnik. Da si gi bara{ so borin~e omrazata i nesakaweto na narodot e isto taka lo{o kako so laskawe da ja pridobiva{ nivnata qubov, rabota {to toj od du{a ja mrazi. Vtoriot slu`benik Golemi zaslugi ima toj za tatkovinata; i
Govori, Kominij dobar. Ne krati ni{to poradi dolìnata, ubedi n# deka dràvava ni e ponemo}na od {to sme volni nego da go nagradime. (Na tribunite) Voda~i narodni, baram vnimatelno da slu{ate, za potem najvlijatelno da go prenesete kaj siot narod ona {to ovde }e se re{i. Sicinij Nie sme tuka
Koriolan
761
Koriolan
za razumen dogovor, so srca skloni da go prifatime i preneseme ~esno ovde re{enoto. Brut I posre}ni duri ova da go storime, ako toj sepak nau~i pove}e da ja ceni vrednosta na narodot odo{to do sega. Menenij Ova ne ti e na mesto, ne ti e! Poarno da ne otvorevte usta. ]e moè Kominij da go ~ueme? Brut Mo{ne rado; no moeto predupreduvawe be{e po na mesto od prekorot za nego daden. Menenij Toj go saka va{iot narod, ama ne terajte go da spie so nego. Cenet Kominij, govori. (Koriolan stanuva i saka da si odi.) Da ne si mrdnal! Prviot senator Sedi, Koriolan: ne srami se da slu{a{ za delata slavni {to gi stori. Koriolan Blagorodstva, prostete: poarno mi e povtorno ranite da gi le~am odo{to da slu{am kako sum gi sdobil. Brut Se nadevam, gospodine, deka ne begate od zborovite moi.
Ne, gospodine, iako ~esto, pred udari sum ostanuval a od zborovi sum begal; ne mi laskavte, zna~i ne me povredivte: a narodot va{ go sakam kolku {to vrediMenenij Te molam, sedi. Koriolan Poarno nekoj da mi ja~e{a glavata na sonce koga }e zatrubat za boj, odo{to vaka da {laam slu{aj}i kako od mravka me pravat slon. (Izleguva Koriolan.) Menenij Voda~i narodni, kako moè toj na {areniot va{ plebs da mu laska, vo koj eden na iljada e dobar koga e jasno deka celo telo bi go `rtvuval za ~esta a ni edno uvo za nea da slu{a? Prodolì, Kominij. Kominij Ne }e me dodrì glasot. Delata na Koriolan ne treba tivko da se kaàt. Se smeta deka hrabrosta e najglavnata doblest i najdostoinstven imatelot go pravi: Ako e taka, na ~ovekot za kogo govoram, na svetot mu nema ramen. Na {esnaesetgodi{na vozrast, koga Tarkvin trgna na Rim, pred site toj se bore{e; na{iot toga{en vladar, kogo so seta po~it go spomenuvam, go vide kako golobrad19 voini so bradi pred sebe goni; eden Rimjanin kutnat toj go op~ekori i pred o~ite na samiot konzul trojca protivnici ubi; so Tarkvina se
762
Vilijam [EKSPIR
sretna i na kolena go padna. Vo borbite toga{, koga u{te moè{e da glumi ènsko na scena, se pokaà kako najdobar voin, i so venec dabov za hrabrosta be{e oven~an. Detstvoto so maèstvo zapo~nuvaj}i go, ko okean raste{e, i vo celi sedumnaeset bitki ottoga{, drugite od venecot gi li{i. A za sega, pred i vo Koriol, dozvolete mi da kaàm, zborovi mi nedostigaat. Begstvoto go sopre, i niz redok primer go pretvori stravot vo obi~na {ega; ko algi {to se vednat pred edrilica, taka poslu{ni lu|eto bea i mu se svivaa pred klunot: me~ot negov, mur na smrtta, mava{e, se~e{e; od glava do petici siot be{e vo krv, i sekoj pridvig so smrtni krici be{e prosleden: sam toj vleze niz kobnite gradski porti i kose{e krvav ko sudbina neizbe`na, pa izleze bez pomo{, i so nenadejno zasiluvawe na Koriol udri ko nebesna ~uma. I s# mu padna v race; no koga meteòt voen povtorno mu stigna do sluhot voinstven, so udvoen duh toj vedna{ snagata ja okrepi i umornoto telo, i vo nova bitka trgna, kaj{to na pomin, isparuvaj}i so krv, gaze{e ìvi lu|e, nebare roden za ve~en kole`; i duri gradot i bojot ne gi dobivme, ni edna{ ne podzastana da zdivne. Menenij Hrabar ~ovek. Prviot senator I dostoen za ~esta {to mu ja davame. Kominij Go otfrli toj plenot, a na skapocenostite gleda{e nebare gazi vrz buni{teto na svetot. Toj pomalku bara od malkuto siroma{tijata {to go dava,
delata svoi pravej}i gi, gi nagraduva, a zadovolen e {to vreme potro{il da gi stori. Menenij Vistinski blagorodnik. Neka go viknat. Prviot senator Viknete go Koriolan. Slu`benikot Ve}e ide. (Vleguva Koriolan.) Menenij Na Senatot, Koriolan, golema mu e ~est da te stori konzul. Koriolan Nemu mu pripa|aat ìvotov moj i mojata slu`ba. Menenij Ostanuva u{te so narodot da zboruva{. Koriolan Od srce ve molam, adetov da go preskokneme; za{to ne moàm, togata da ja nosam, gol pod nea, i da gi molam za ater na ranite, da mi dadat podr{ka. Molam ovoj ~in da go odbegnam.20 Sicinij Gospodine, narodot mora da ~ue; ni peda, vi velam, od ova nema da otstapat.
Koriolan
763
Menenij Ne buntuvajte go narodot. Te molam ne otstapuvaj od adetot, prifati ja ~esta, isto ko prethodnicite tvoi, vo vakva forma. Koriolan Toa e rolja {to so sram }e ja odigram, a bi bilo dobro narodot da ne ja praktikuva. Brut (Na Sicinij) ûvte dobro, ne? Koriolan Pred niv da se falam, vaka-onaka sum storil, da im gi pokaùvam zale~enite luzni mesto da gi krijam, nebare sum gi zdobil za glasot niven da go kupam! Menenij Prisposobi se, sepak. A vie, tribuni, prepora~ajte go kaj plebsot, predlogot na{; a na blagorodniot ni konzul da mu posakame sre}a i ~est. Senatorite Sekoja sre}a i ~est na Koriolan! (Trubi. Izleguvaat site osven Sicinij i Brut.) Brut Gleda{ {to nameri ima so sirotiot narod? Sicinij Samo neka namerata mu ja proyrat! Glasot }e im go bara, }e gi moli, veruvam samiot }e se mrazi {to molenoto samo tie moàt da mu go
dadat. Brut Ajde da im kaème {to e ovde re{eno; na plo{tadot sega kaj{to, znam, n# o~ekuvaat.
764 Scena 321
Vilijam [EKSPIR
Tretiot gra|anin A ne, tvojot nema taka lesno da letne kako na nekoj drug; toj e re~isi srasnat so tvojata tvrda timba: no ako se oslobodi, sigurno }e poleta na jug. Vtoriot gra|anin Zo{to ba{ na jug? Tretiot gra|anin Da se zagubi vo maglata, vo koja, biduvaj}i tri ~etvrtini stopen vo ne~isti rosi, so ~etvrtata }e se vrati poradi sovesta, da ti pomogne da najde{ èna. Vtoriot gra|anin Samo znae{ da se majtapi{, ako, ako. Tretiot gra|anin Dali site ste re{eni da mu gi dadete glasovite? Toga{ ne e ni va`no, mnozinstvoto pobeduva. Velam, da e toj so narodot, }e nema podobar ~ovek od nego. (Vleguva Koriolan vo toga na poniznosta zaedno so Menenij.) Eve go, ide oble~en vo togata na poniznosta: vnimavajte kako se odnesuva. Ne treba da ni prio|a grupno, tuku posebno da mu prio|ame, po eden, dvajca, maksimum trojca. Sekoj od nas treba da bide zamolen, za{to sekoj taka }e dobie ~est da mu go dade svojot glas poedine~no od sopstvenata usta. Zatoa, idete po mene, pa }e vi kaùvam kako da mu prio|ate. Site Dobro, dobro. (Izleguvaat gra|anite.) Menenij O, gospodine, ne si vo pravo. Zarem ne znae{ deka najodli~nite istoto go pravele?
(Vleguvaat sedum-osum gra|ani.) Prviot gra|anin Zna~i, ako gi pobara na{ite glasovi, ne treba da go odbieme. Vtoriot gra|anin Moème, gospodine, ako sakame. Tretiot gra|anin Vo nas imame mo} toa da go storime, no toa e mo} za koja nemame mo} da ja upotrebime. Bidej}i, ako ni gi pokaè ranite i ni gi raskaè delata, }e treba jazicite v rani da mu gi pikneme i za niv da govorime. Zna~i ako ni gi kaè blagorodnite dela, nie isto morame blagorodno da gi prifatime. Neblagodarnosta e ~udovi{te, a dokolku narodot e neblagodaren, toga{ ~udovi{te e i narodot; a bidej}i nie mu pripa|ame na toj narod, bi ispadnale ~udovi{ni pripadnici. Prviot gra|anin A ne treba mnogu taka za nas i da se misli: oti koga se krenavme za ìtoto, toj voop{to ne se snobe{e da n# nare~e mnoguglava tolpa. Tretiot gra|anin I drugi taka n# narekuvale; ne deka na nekoi od nas glavite im se kostenlivi, crni, rusi,22 }elavi, tuku zatoa {to umovite ni se mnogu razli~ni; i navistina mislam, da izlezat site na{i umovi od eden ~erep, }e se razletaat na istok, na zapad, na sever i na jug, i samo vo edno bi se sloìle: da poletaat istovremeno na site strani na svetot. Vtoriot gra|anin Taka misli{? Toga{ kaì mi, na koja strana }e mi letne umot?
Koriolan
765
Vtoriot gra|anin
Koriolan I {to treba da velam? Ve molam, gospodine,-Molwa da ve udri! Ne mi moè jazikot vaka da ~ekori. Gledajte, gospodine, ova mi se ranite! Gi dobiv sluèj}i na tatkovinata, koga mnozina od vas vo pani~na begaa treska pred zvukot od barabanite na{i. Menenij Bogovi moi, pomo{! Ne smee{ taka da im zboruva{; po govorot treba dobro da te pomnat. Koriolan Da me pomnat? Neka se gonat! Sakam da me zaboravat, kako i doblestite na koi sve{tenicite cel vek gi u~at. Menenij S# }e opleska{! Te ostavam sega. Te molam, zboruvaj im umno, pametno, te molam. (Vleguvaat trojca gra|ani.) Koriolan Kaète im licata da si gi izmijat, i zabite da gi dràt ~isti. Eve idat dvajca. Znaete, gospoda, zo{to stojam ovde? Tretiot gra|anin Znaeme, gospodine. No sepak kaète mi {to ve donese tuka. Koriolan Moite zaslugi.
Va{ite zaslugi? Koriolan Da, ama ne i mojata èlba. Tretiot gra|anin Kako mislite, ne i va{ata èlba? Koriolan Taka, gospodine. Nikoga{ ne mi bila èlba da prosam od siromasite. Tretiot gra|anin Sfatete, ako ne{to vi dademe, }e barame za toa i da ni se oddolìte. Koriolan Dobro, toga{, koja e va{ata cena za konzulstvoto? Prviot gra|anin Cenata e u~tivo da zamolite. Koriolan U~tivo, ve molam, gospodine da mi go dadete. Imam i rani da vi pokaàm, ama }e gi vidite samo na samo. Molam za va{iot glas, gospodine. [to velite? Vtoriot gra|anin Go imate, blagoroden gospodine. Koriolan Dogovoreno, gospodine. Ve}e isprosiv dva dobri glasa. Vi blagodaram za milosta: zbogum!
766
Tretiot gra|anin Ama e ova nekako ~udno. Vtoriot gra|aniin
Vilijam [EKSPIR
Pettiot gra|anin Se nadevame deka }e ni stanete prijatel, zatoa vi gi davame glasovite od srce. êtvrtiot gra|anin Dobivte mnogu rani za tatkovinata. Koriolan Nema da go potvrduvam va{eto znaewe so dokazi. Mnogu }e gi cenam va{ite glasovi i pove}e nema da vi zdodevam. Obajcata Od srce vi posakuvame, gospodine, bogovite da vi dadat sre}a. (Izleguvaat dvajcata gra|ani.) Koriolan O, glasovi najslatki! Poarno da gladuva{, poarno e da umre{, odo{to za ve}e zasluènata nagrada da moli{. Zo{to da stojam ovde, vo vol~java toga i od ojlevci-dojlevci ponizno da gi baram glasovite nepotrebni? Adetot na ova me tera. No ako s# pravevme adetot kako {to saka pravot na drevnite vremiwa neizbri{an }e leì a gre{kata ko planina na kup }e se zbere vistinata zatskrivaj}i ja. Mesto {utrak ovde da izigruvam, poarno ~inot i ~esta na drugo {utra~i{te da gi otstapam. No ve}e polovina rabota svr{iv, {tom izdràv tolku }e izdràm do kraj. (Vleguvaat u{te trojca gra|ani.) Eve u{te glasovi. Glasovite na{i! Za glasovite va{i se borev, bdeev za glasovite va{i; za glasovite va{i, trpev ranuvawa preku dvaeset; tripati po {est
]e vidi vtorpat da davame-ama sega ne e va`no. (Izleguvaat trojcata gra|ani. Vleguvaat drugi dvajca.) Koriolan Ve molam, ako ne vi pre~i premnogu, da stanam konzul. Eve, ja nosam voobi~aenata nametka. êtvrtiot gra|anin Blagorodni zaslugi imate za tatkovinata, a i nemate. Koriolan [to sakate da kaète? êtvrtiot gra|anin Bevte kam{ik za nejzinite prijateli, no bevte i osten za nejzinite prijateli; nikoga{ ne ste go sakale prostiot narod. Koriolan Toga{ smetajte me za u{te poblagoroden {to ne sum bil prost vo qubovta. Jas, gospodine, }e mu laskam na pobratimot moj, narodot, za pove}e da me ceni; taa postapka narodot ja smeta za blagorodna; a bidej}i mudrosta na nivniot izbor mi ja saka palarijata a ne srceto, }e se ve`bam vo podlizursko klawawe i }e im prio|am najpritvorno; odnosno, gospodine, }e gi podraàvam ~inkite na mnozina demagozi i {irokogrado }e gi davam na èlitelite. Zatoa, ve molam da stanam konzul.
Koriolan
767
Sicinij
bitki sum videl i ~ul; za glasovite va{i mnogu ne{ta sum storil, golemi i mali: glasovite va{i dajte mi gi! Sakam da sum konzul. [estiot gra|anin Blagorodni dela storil, i ne treba da zamine bez glasot na sekoj ~esen gra|anin. Sedmiot gra|anin
Tamu, Koriolan. Koriolan Smeam da se presle~am? Sicinij Se razbira, gospodine. Koriolan
Zatoa neka bide konzul. Bogovite neka mu dadat sre}a i neka go storat dobar prijatel na narodot! Site Amin, amin. Gospod da te vardi, blagoroden konzule! (Izleguvaat trojcata gra|ani.) Koriolan Vredni glasovi! (Vleguvaat Menenij, Brut i Sicinij.) Menenij Go izdrà odredenoto vreme, pa tribunite ti go davaat glasot na narodot; u{te ostanuva, so sve~enite oznaki, tamu da dojde{ vo Senatot. Koriolan Gotovo e so ova? Sicinij Adetot na molewe ti ve}e go svr{i. Narodot te prifa}a, pa povikan si sega izborot da ti se potvrdi. Koriolan Kade? Vo Senatot?
Toa vedna{ }e go storam; i {tom sebesi pak se poznaam, vedna{ idam v Senat. Menenij I jas doa|am so tebe. Sakate i vie? Brut Nie ovde }e go do~ekame narodot. Sicinij Zbogum. (Izleguvaat Koriolan i Menenij.) Najposle go ima; a po izgledot, mi se ~ini toplo mu e na srce. Brut Gi nose{e toj so gordelivo srce znacive na poniznosta. ]e go raspu{ti{ narodov? (Vleguvaat plebejcite.) Sicinij [to e prijateli, go izbravte li? Prviot gra|anin Gi dobi na{ite glasovi, gospodine.
768
Brut
Vilijam [EKSPIR
Sicinij Pa ili na o~i bevte slepi i nevidovte, ili, viduvaj}i go ova, so detinska arnost ste mu gi dale. Brut
Da dadat bogovite i va{ata qubov da ja stekne. Vtoriot gra|anin Amin, gospodine. Kolku {to moèv da vidam, ni se potsmeva{e koga mole{e za glasovite na{i. Tretiot gra|anin Jasno e deka otvoreno ne ismeva{e. Prviot gra|anin Ne, toa e samo negov na~in na govor. Ne n# ismeva{e. Vtoriot gra|anin Nieden me|u nas, osven tebe, ne veli deka ne ni se potsmeval: treba{e da ni gi pokaè luznite, ranite za tatkovinata {to gi dobil. Sicinij Sigurno toa go storil. Site Ne, ne, nikoj ne gi vide. Tretiot gra|anin Re~e deka imal rani {to }e gi pokaè na samo; i mavtaj}i so palarijata vo prezir Sakam da sum konzul, vele{e toj; no drevniot adet ne dopu{ta bez glasovite va{i: zatoa glasovite dajte mi gi. Koga mu gi dadovme, re~e, Vi blagodaram za glasovite, fala; va{ite najslatki glasovi: Toa od vas go barav sega mavnete mi se. Zar ova ne be{e podbiv.
Zo{to nikoj ne mu go re~e ona od nas kaànoto? Bez mo} koga be{e, najobi~no slu`beni~e vo dràvava na{a, neprijatel vi be{e, postojano nafr~en protiv slobodite va{i i prava dadeni od vlasta; a sega koga dojde na vlast, na dràvnoto ~elo, ako s# u{te ostane zlobno du{man broj eden na plebejcite, glasovite toga{ va{i moè za vas da se kobni. Treba{e da mu se kaè ova: kako {to slavnite dela mu davaat pravo da go bara sakanoto mesto, taka blagorodnata du{a treba da misli na vas ako glasovi saka, i zlobata kon vas da ja pretvori vo qubov, stanuvaj}i vi dobar gospodar. Sicinij Da mu re~evte vaka, kako {to ve podu~ivme, }e mu go doprevte duhot i }e mu ja obidevte sklonosta: }e izvle~evte od nego ili vetuvawe qubezno, so koe, vo slu~aj na potreba }e go drèvte v race ili sert-ujot }e mu go ogor~evte koj{to lesno ne podnesuva uslovuvawa i prangi {to go obvrzuvaat; vaka navle~en da zbesne, }e ja iskoristevte prednosta nad gnevot i izborot }e mu propadne{e. Brut Zarem gledavte strasno da ve moli niz otvoren prezir koga qubovta mu treba{e va{a; ne mislej}i
Koriolan
769
deka prezirot negov bezmislosno }e ve tol~i koga }e bide mo}en da udri? Zarem nema nieden ma` me|u vas? Da ne bevte fateni vo zborot pa glasavte protiv suverenosta na umot? Sicinij Zarem do sega ne ste odbivale moliteli, a sega, onoj {to ne ve mole{e tuku ve prezira{e brzo-brzo go izbravte? Tretiot gra|anin Izborot ne mu e potvrden. Moème da go odbieme. Vtoriot gra|anin I }e go odbieme! Jas ima petstotini glasovi za ova. Prviot gra|anin Jas dvapati po petstotini, plus prijatelite nivni. Brut Odete vedna{ od ovde i kaète im na prijatelite deka izbrale konzul {to od niv }e gi zeme slobodite a samite niv bolno }e gi svede na pci {to ~esto gi tepaat oti lajat iako se ~uvani za da lajat. Sicinij
zabludana po zaslugite negovi, ve spre~i da razmislite za sega{niot mu stav dobro, koj{to, najpodbivno, za rezil va{, go skroi spored omrazata stara {to kon vas ja kotka. Brut Seta vina vrz nas, tribunite, frlete ja: deka sme rabotele i pokraj prigovorite, tokmu nego da go izberete. Sicinij Re~ete deka ste go izbrale po na{a zapoved a ne vodeni spored sopstvenite ~uvstva; i deka umovite va{i obzemeni so ona {to mora da se stori a ne ona {to treba, ve navele, protiv volja, da go izberete za konzul. Vinata vrz nas frlete ja. Brut Da, ne {tedete n#. Re~ete kako sme ve u~ele kolku mlad toj za zemjata se borel, kolku dolgo, od kakva poteknuva lozablagorodniot dom na Marcievci; od koi{to poteknuva Anko Marcij, sin na }erkata od Numa, koj pogolemiot Hostilij ni bil kral ovde; od istiot dom Publij i Kvintij bea, koi so cevki ni donesoa najdobra voda; a i Cenzorin, so pravo nare~en taka za{to dvapati bil izbran za cenzor be{e negov predok. Sicinij
Neka se soberat site; i, po seriozno rasuduvawe, neka go otpovikaat pogre{niot izbor. Negovata gordost i starata omraza kon vas istaknete gi. So kolkav prezir, kaète, ja nose{e poniznata toga, kako molej}i, ve ismeva{e; no qubovta va{a,
ôvekot so poteklo vakvo, {to za tatkovinata i li~ni zaslugi ima, dostigawa za visoko mesto, vi go prepora~avme nie da ne go zaboravite; no vie ste na{le, merej}i go sega{niov so minatiot odnos, deka e va{ zakolnat neprijatel, pa zatoa prenagleniot izbor go povlekuvate.
770
Brut
Vilijam [EKSPIR
Re~ete nikoga{ ne bi storile vakai ova postojano istaknuvajte go- da ne sme ve terale nie; i vedna{, {tom soberete lu|e, trgnete kon Kapitol. Site Sigurno. Re~isi site se kaat za izborot. (Izleguvaat plebejcite.) Brut Neka odat; poarno so buntov rabotava da ja stavime na kocka odo{to da ~ekame, mnogu poopasna da stane. Ako toj, kakov {to go dal gospod, zbesne poradi odbivaweto nivno, }e gledame samo i gnevot }e mu go iskoristime. Sicinij Na Kapitol, ajde: }e stigneme tamu pred rekite narod; taka }e izgleda, ko delumno i {to e, deka buntov od nas podbodnat, e niven. (Izleguvaat.)
în TRETI
Scena 123
(Rogovi. Vleguvaat Koriolan, Menenij, site patricii, Kominij, Tit Larcij i drugi senatori.)
Koriolan Tul Aufidj, zna~i, nova vojska sobral? Larcij Da, gospodine; od taa pri~ina tolku brgu dogovor sklu~ivme. Koriolan Zna~i Vol{~anite povtorno stojat ko napred, spremni {tom }e im se ukaè prilika zgodna da n# napadnat. Kominij Da, gospodine.
Larcij
Koriolan [to spomna? [to re~e? Larcij Kolkupati te sretnal, me~ so me~ na megdan, deka od site na zemjata najmnogu tebe te mrazi; deka seto bogatstvo bi go dal i toa nepovratno, samo za da stane pobednik nad tebe. Koriolan Vo Ancium, re~e e sega?
Iscrpeni se, konzule, zna~i te{ko pak }e gi vidime duri sme ìvi so razvioreni barjaci. Vo Ancium. Koriolan
Larcij
Koriolan Go vide Aufidij? Larcij Dojde otkako bezbednost mu zaem~iv, i seto vreme gi pcue{e Vol{~anite {to sramno go predale gradot. Vo Ancium e sega. Koriolan Me spomna mene? Kamo da imav pri~ina da go pobaram tamu na omrazata da mu se sprotivstavam. Dobre dojde doma. (Vleguvaat Sicinij i Brut.) Gledajte, tribunite narodni se ova, jazicite plebejski. Navistina od niv mi se gadi: oti do tolku se pr~at vo vlasta svoja {to sekoj velmoà se srdi.
772
Sicinij Tuka sopri. Koriolan
Vilijam [EKSPIR
a vedna{ potoa protiv? Zo{to ste vie? Usti im ste, {to ne vladeete so jazicite nivni? Da ne gi nasskavte sami? Menenij
[to e? [to sega? Smiri se, smiri se. Brut Koriolan Opasno e da prodolì{. Tuka sopri. Koriolan Od kade promenava? Menenij [to e? Kominij Pa zarem ne e izbran od site? Brut Ne e, Kominij. Koriolan Kominij Pa toa im be{e poznato i toga{. Da ne me glasaa deca? Brut Prviot senator Ne na site. Tribuni, trgnete se: na plo{tad odi. Koriolan Brut A dali ti gi izvesti? Lu|eto se nafr~eni na nego. Brut Sicinij [to? Jas da gi izvestam? Stoj, ili op{ta buna }e se krene. Koriolan Da ne se stoka? Zarem glasaat lu|e koi sega se za Kominij Toa e tvoja rabota. Ujdurmi, ujdurmi, zagovor vrzan za da se zauzdi voljata na plemstvoto: ako projdat, }e ìveeme so lu|e {to ne znaat ni da vladeat ni na vlasta da se povinat. Brut Ne vikaj go ova zagovor. Narodot vika deka si mu se potsmeval; a i skoro, koga xabe im se dele{e ìto, ti se pobuni, gi klevete{e narodnite moliteli, gi nare~e prevrtlivci, laska~i, du{mani na plemstvoto.
Koriolan
773
Koriolan
Brut I da e poarna e od tvojata. Koriolan Zo{to toga{ jas da bidam konzul? Toga{, ìmi onie oblaci, treba da sum bez zaslugi kako tebe pa da ti stanam vo tribunstvoto drugar. Sicinij Ti pokaùva{ mnogu od ona {to narodot go navreduva. Ako pojde{ kaj {to si trgnal, mora na patot da se vrati{ od koj {to si skr{nal, so duh posmeren, ili nikoga{ ne }e se krene{ do konzul ni so nego }e se zdruì{ ko tribun. Menenij Da se smirime. Kominij Narodot e zloupotreben, podbucnat. Ovaa podlost ne dolikuva na Rim; nitu pak Koriolan ja zasluìl pre~kava sramna, postavena podlo na ~istiot pat na negovite zaslugi. Koriolan Mi govori za ìtoto! Toa {to go rekov, pak }e go kaàm. Menenij Ne sega, ne sega.
Sega, ìmi ìvotov. Blagorodnite prijateli gi molam za pro{ka. Neblagorodnite smrdlivci sakam bez laski da me gledaat kako i sebesi. Povtorno velam, so toa {to im izleguvame vo presret, protiv Senatot kotkame kukol buntoven, neposlu{en, prgav, {to sami go posadivme, o`nivme i rasadivme me{aj}i gi niv so nas, blagorodnoto plemstvo koe ima doblest, da, ima mo} no ve}e go nema ona {to na prosjacite im go dade. Menenij Dobro, dosta. Prviot senator Dosta zborovi, te molam. Koriolan Dosta? Zo{to dosta? Ko {to za zemjava ja proleav krvta svoja bestra{en pred du{manot nadvore{en, i gradive taka zborovi }e kovaat duri ne zgnijat pred ~umosanive od lepra, od ~ija zaraza se eèvme, a sega odli~en pat & otvorivme. Brut Govori{ ti za ovoj narod nebare si bog {to kaznuva, a ne ~ovek so site slabosti kako niv. Sicinij
Prviot senator Ne vaka gneven, ne sega. Dobro bi bilo narodot da znae za ova.
774
Menenij
Vilijam [EKSPIR
[to? Zar ne gleda{ kolku e gneven? Koriolan Gneven! Da sum smiren ko polno}na dremka, ìmi Jupiter, istoto bi go rekol! Sicinij Poln si otrov {to samo vo tvojot zbor mora da ostane i ne smee natamu da se {iri. Koriolan Mora da ostane! Go slu{ate ovoj duduk tribuntoven? Go ~uvte negovoto zapovedni~ko mora? Kominij
sobir kakov {to nikoga{ Grcija nemala. @imi Jupiter, vaka se omalovaùvaat konzulite; du{ava me boli oti znam deka pri postoewe na dve vlasti niedna vrhovna, mnogu brzo haos navleguva vo procepot me|u niv i dvete gi potopuva. Kominij Odime na plo{tad! Koriolan Toj {to dal takov sovet, da se dava ìto od ambarite xabe, ko {to bilo nekoga{ vo GrcijaMenenij Dobro, dobro, dosta za toa. Koriolan
U{te nemate pravo. Koriolan Mora! O, dobri ama nemudri patricii; zo{to, o, seriozni no nebre`ni senatori, taka & dozvolivte na Hidrata da pletka vo vlasta, so svoeto tiransko mora, iako samo rog i krik na toj yver, bezdu{no i drsko da kaè deka rekata vo jaz }e ja svrti i koritoto }e vi go zeme? Ako takva mo} ima, toga{ dovolno povinete se; ako ja nema, razbudete se od opasnava spija. Ako ste mudri, budali ne bidete; ako ne ste, toga{ kraj vas neka sedat. Plebejci }e ste vie a tie senatori i toa ne pomali koga glasovite }e vi se izme{aat, i vkusot niven }e prevlada. ]e izberat tie svoj ~ovek nekoj kako ovoj ovde, koj{to }e re~e mora ona plebejsko mora protiv seriozniov Iako tamu vo narodni race bila vlastavelam tie hranat neposlu{nost, go hranat raspadot na zemjava. Brut Zo{to plebsot da mu dade glas na onoj {to vaka zboruva? Koriolan Pri~ini ima mnogu i toa povredni od glasovite nivni. Znaat deka ìtoto ne se dava za ne{to {to ne go zasluìle; povikani vo vojna, koga sr`ta na dràvava zagrozena be{e, ne sakaa do kapii da dojdat: za vakva slu`ba ne se dobiva ìto xabe. Koga se otvori vojna, krevaa buni i vostanija, a najhrabrite odbivaa i da go spomnat. Optu`bite {to ~esto gi krevaa protiv Senatot, bez nikakva osnova, nikako ne moàt da
Koriolan
775
bidat povod za ovaa velikodu{nost. Pa, {to toga{? Kako ovoj mnguglav yver }e ja sfati {irokogradosta na Senatot? Neka delata kaàt deka ne bi rekle, Nie, nie baravme oti mnozinstvo sme brojno, a tie vo uplav ni gi ispolnija barawata. Ja poniùvame taka su{nosta na na{ite sedi{ta, davaj}i na ovie ordi griàta na{a strav da ja narekuvaat; {to so vreme }e gi otvori bravite na Senatot za vnatre vrani i orli da vijat. Menenij
va{a go sakati vistinskiot sud i dràvata ja li{i od edinstvenoto {to bespogovorno & e nu`no i ostana bez mo} dobroto da go stori spre~ena od zloto {to ja tol~i. Brut Dovolno be{e. Sicinij Zboruva{e kako predavnik i kako takov }e odgovara{. Koriolan
Dosta, dosta. Brut Ne dosta, premnogu. Koriolan Ne, eve vi u{te! Se kolnam vo s# ìvo i divo deka e to~no ova so koe }e zavr{am! Taa vlast dvojna, vo koja ednite so pri~ina preziraat, a drugite navreduvaat od ~ist mir, vo koja mudrosta i rangot za ni{to ne re{avaat tuku soglasnosta samo na glupata tolpa, taa vlast ona {to e glavno sigurno }e go propu{ti i postojano }e kva~i matni sitnici. Vaka spre~ena celta, sledi deka ni{to celesoobrazno nema da se pravi. Zatoa ve molam vas upla{eni pomalku odo{to mudri, {to pove}e gi sakate temelite na dràvata odo{to treperite pred nivnata smena; {to pove}e sakate blagoroden od dolg ìvot, i {to za teloto sakate opasen ila~ mesto sigurna smrt bez nego-iskornete go edna{ jazikot na tolpata: da ne go liì ve}e blagoto {to za nea e otrov. Bes~esnosta Bedniku, prepoln zloba! [to }e im se narodot }elavi tribuni? Poddràni od niv, ne priznavaat tie ni cara ni gospodara. Vo vostanie, koga zakon ne e pravoto tuku ona {to se mora tie bea izbrani. Vo mir, kako sega, kaète {to e pravo mora da e pravo, pa vo prav mo}ta frlete im ja. Brut Predavstvo jasno! Sicinij Zarem toj da bide konzul? Nikoga{! Brut Edili24, ej! (Vleguva eden edil.) V zatvor so nego. Sicinij Odi vikni go narodot; (Izleguva edilot.) vo ~ie ime jas li~no te apsam kako predavni~ki ajduk, neprijatel na javniot red. Nareduvam da se
776
povini{ i za deloto da odgovara{. Koriolan Mr{, jarecu drtav! Site patricii Nie em~ime za nego.
Vilijam [EKSPIR
Sicinij! Brut! Koriolan! Gra|ani! Mir, mir, mir! Stojte! Stop! Mir! Menenij [to se slu~uva? Nemam zdiv; zbrka, haos, ne moàm da govoram. Tribuni, kaj narodot! Koriolan, smiri se! Zboruvaj, dobar Sicinij! Sicinij
Kominij Slu{ni me, narode, mir! Trgnete se, star gospodine. Site plebejci Koriolan Begaj gadu valkan! Ili koskite od ali{ta }e ti gi istresam! Sicinij Na pomo{, gra|ani! (Vleguva tolpa plebejci so edili.) Menenij Pove}e po~it na obete strani. Sicinij Prviot senator Ovoj ovde saka da vi ja zeme seta vlast. Brut Fatete go, edili! Site plebejci Dolu so nego! Dolu so nego! Vtoriot senator Oru`je, oru`je, oru`je! (Site se turkaat okolu Koriolan.) Site Tribuni! Patricii! Gra|ani! Ej! Vaka gradot se ru{i i ni prav ne ostanuva ni pepel. Sicinij [to e gradot ako ne narod? Site plebejci Taka e, gradot e narodot. Brut So op{ta soglasnost na site postaveni bevme za pretstavnici na narodot. Na rabot bevte da gi zagubite slobodite; Marcij saka{e da vi gi odzeme, Marcij kogo neodamna go imenuvavte za konzul. Menenij Boè! Boè! Boè! Vaka se raspaluva, a ne se gasi ognot. Da go ~ueme na{iot tribun. Mir! Zboruvaj! Zboruvaj! Sicinij
Koriolan
777
Site plebejci
Site plebejci Taka e, gradot e narodot. Brut So op{ta soglasnost na site postaveni bevme za pretstavnici na narodot. Site plebejci Toa i }e ostanete. Menenij Izgleda taka i }e bide. Kominij
Predaj se, Marcij, predaj se! Menenij Eden zbor samo, ve molam, tribuni, eden zbor samo. Edilite Mir, mir! Menenij Bidete ona {to se ~ini, deka ste, verni prijateli na zemjata i krotko razgledajte go ona {to silum sakate da go prepravite. Brut
Ova e na~in gradot da se sramne, pokrivot na temeli da padne, da se zakopa s# {to s# u{te jasno stoi pod kupi{tata urnatini. Sicinij Toj zasluùva smrt. Brut Ili dajte ni da ja izvr{uvame vlasta ili od nea li{ete n#; mu izrekuvame sega vi ime na narodot so ~ija sila sme izbrani, smrtna kazna na Marcij. Sicinij Zatoa fatete go vedna{ odvle~kajte go do Tarpejskata stena25 i od tamu vo provalijata turnete go. Brut Edili, fatete go!
Gospodine, tie pati{ta ladni, {to mudro pomagaat, otrovni se mnogu kaj{to bolesta e mo}na. Fatete go vedna{ i pravo kaj stenata. (Koriolan go vadi me~ot.) Koriolan Ne, ovde }e umram. Nekoi ovde me videle kako se boram: ajde, probajte go na sebe videnoto! Menenij Spu{ti go me~ot! Tribuni, nazad. Brut Fatete go! Menenij Pomognete mu na Marcij! Pomognete mu! Blagorodnici, pomognete mu, i stari i mladi!
778
Site plebejci
Vilijam [EKSPIR
Menenij Odi! Nemoj opravdaniot gnev da te vtera vo prestap. Tvoeto vreme }e dojde. Koriolan Na megdan ~etirieset od niv bi pobedil. Menenij Jas bi udril na najdobrite dvajca: da, onie dvajca tribuni. Kominij No sega nadmo}ta nivna e nepresmetliva; a hrabrosta e ludost koga }e brani japija {to se ru{i. Odi si, te molam pred ordite da se vratat. Nivniot gnev, ko prepre~ena voda, go ru{i i nosi ona {to po navik go trpat. Menenij Odi si, temolam. Jas }e probam dali stariov um mi se bara kaj onie {to voop{to go nemaat: ova mora da se zakrpi so zakrpa od koja bilo boja. Kominij Taka e. Odime. (Izleguvaat Koriolan, Kominij i nekoi drugi.) Eden patricij
Dolu so nego, dolu so nego! (Vo zbrkata {to nastanuva, tribunite, edilite i narodot se pobedeni. Tie izleguvaat.) Menenij Odi, odi si doma: odi si, odi! Inaku s# e izgubeno. Vtoriot senator Odi vedna{! Koriolan Stojte cvrsto. Kolku du{mani i prijateli imame tolku. Menenij Zarem do tamu da dojde? Prviot senator Bogovite da ne dadat. Te molam, prijatele blagoroden, odi si doma: ostavi n# nas da go sotreme zloto. Menenij Ova e rana {to ne moè{ ti da ja isceli{: odi si, te molam. Kominij Ajde, gospodine, odime zaedno. Koriolan
Ovoj ~ovek sre}ata si ja prokocka. Kamo da se varvari-kako {to se, iako vo Rim okoteni; a ne Rimjani-kako {to ne se, iako otseleni vo predvorjeto na Kapitol. Menenij Po priroda e preblagoroden za svetov. Ni na Neptuna za trozabecot ne bi mu laskal,
Koriolan
779
Menenij
ni na Jupitera za gromot. Srceto mu e na usta: {to gradite }e skovaat, jazikot go kaùva glasno; a koga }e se naluti, zaborava vedna{ deka go ~ul imeto na smrtta. (Se slu{a mete` od nadvor.) Sega skuvanoto }e go krkame! Eden Patricij Kamo da se sega v krevet! Menenij More kamo da se v Tibar! Kakva naglost, ne moè{e li ubavo da im govori? (Povtorno vleguvaat Brut i Sicinij so tolpata.) Sicinij Kade e onaa zmija {to saka da go obezqudi gradot i sitemina da bide toj? Menenij
Gospodine, gospodine! Sicinij Mir! Menenij Ne vikajte udri, mavaj, kaj{to lovot vi e ograni~en mo{ne. Sicinij Gospodine, zo{to i vie mu pomognavte da pobegne? Menenij Slu{ajte vamu! Kako {to gi znam vrednostite na na{iot konzul taka mu gi znam i manite. Sicinij Konzul? Kakov konzul?
Tribuni dobriMenenij Sicinij Konzulot Koriolan. Toj treba da bide frlen od Tarpejskata stena so kruti race: na zakonot mu se sprotivstavi i zatoa zakonot mu skratuva sudewe drugo tuku go prepu{ta na narodnata volja koja tolku mnogu ja prezira. Prviot gra|anin Treba dobro da znae deka tribunite se narodni usti a nie nivnite race. Site plebejci ]e nau~i, }e nau~i. Brut Toj konzul? Site plebejci Ne, ne, ne, ne, ne! Menenij Dokolku, tribuni, mi dozvolite a i vie dobri lu|e, slu{nete me da vi kaàm dva-tri zbora, od onie }e nemate pogolema {teta od vremeto {to }e go zagubite slu{aj}i.
780
Sicinij
Vilijam [EKSPIR
koga edna{ }e zagine, pove}e ne se ceni za ona {to bila. Brut Od ova ni e dosta; pobarajte go doma i izvle~kajte go nadvor, za gnoeòt {to potoa prefa}a lesno, da ne se {iri. Menenij Eden zbor, eden zbor u{te. Ovoj gnev tigronog, koga }e ja uvidi dobro {tetata od nepromislenata itnost, mnogu docna, te{ko olovo }e si privrze. Postapete zakonski, da ne bi , oti toj e sakan, se pojavile stranki pa samite Rimjani da go opusto{at Rim. Brut
Toga{, govori kratko: oti re{eni sme cvrsto so predavnikot zmiski da ras~istime. Da go proterame negde postojana zakana bi ni bil, a da ostane ovde na{a sigurna smrt. Zatoa odluka padna ve~erva da umre. Menenij Da ne dadat bogovite dobri, na{iot slaven Rim, ~ija blagodarnost kon zaslu`nite ~eda vo knigata na Jupiter se zapi{uva, sega, ko neprirodna majka, sopstvenata ro`ba da ja lapne! Sicinij Toj e krasta {to mora da se skastri. Menenij
Koga taka bi bilo! Ne, toj e samo lastar {to zafatil edna bolest: otse~i go i mree; da se isceli, e lesno. [to mu storil toj na Rim za da umre? Du{manite ubivaj}i ni gi, krvta {to ja leel (a velam, proleal pove}e odo{to sega vo nego ima) ja leel za zemjata svoja; a ostatokot da go zagubi od svojata zemja }e bide za nas {to go pravime ili dopu{tame sega sramen mur do krajot na svetot. Sicinij Ova e izvreteno do beskraj. Brut Izvitopereno epten. Koga ja saka{e zemjata taa po~esti mu dade. Sicinij Slu`bata na nogata, Sicinij [to zboruva{? Zarem poslu{nosta ne mu ja setivme bolno? Edilite ni gi tepa{e, nas ni se sprotistavi. Ajde! Menenij Sfatete go ova: toj vo vojnite e rasten u{te koga prvpat go izvle~e me~ot i e neuk za probran govor; babi i àbi vo ista bre}a gi tura. Dozvolete mi, ve molam da odam kaj nego i da go donesam na svoj rizik kaj{to }e odgovara po vaè~kiot zakonmirno- pa {to }e bide neka bide. Prviot senator Tribuni dobri, ova e ~ove~ki. Drugiot na~in bi bil mnogu krvav i ishodot negov
Koriolan Scena 226

Sicinij Menenij dobar, bidete toga{ glasnik naroden vie. Gra|ani, ostevete go oru`jeto. Brut Ne odete doma. Sicinij Soberete se na plo{tad: }e ve ~ekame tamu, kaj{to, dokolku Marcij ne go donesete, vedna{ ko prviot na~in }e postapime. Menenij ]e vi go donesam. (Na senatorite) Ve molam, dojdete i vie. Mora da dojde ili najlo{o sledi. Prviot senator Da odime, vi se molam (Izleguvaat.)
781
tu| za po~etok.
(Vleguvaat Koriolan so patriciite.) Koriolan Neka urnat s# okolu mene, neka me ma~at do smrt na kolce, neka me rastrgnat so kowi, neka natrupaat deset brda na Tarpejskata stena, za provalijata udolu da stane za okoto nevidliva: sepak jas s# u{te takov }e bidam so niv. (Vleguva Volumnija.) Patriciite Poblagorodni sme sega. Koriolan ûdno mi e {to majka mi pove}e ne mi odobruva, a gi vika{e taa volneni robovi, ti}iwa {to samo znaat da se cenkaat za sitni pari, gologlavi da yemnat po hramovite, da zevaat, da mol~at i da zinat koga nekoj od mojot red }e stane da govori za vojna ili mir. Zboruvam za tebe. Zo{to saka{ da sum poblag? Zarem prirodata da si ja izmenam? Poarno re~i da bidam ona {to sum. Volumnija O, sinko, sinko, sinko. Bi sakala prvin vlasta da ja drì{ v race pred sosem da ja izliti{. Koriolan Nemoj za toa. Volumnija Dovolno moè{e da bide{ ona {to si so mnogu pomal trud: pomali }e bea
782
Vilijam [EKSPIR
pre~kite za tvojot streme`, ako ne im pokaè{e kon {to se stremi{ pred da ja zagubat mo}ta da te spre~at27. Koriolan Neka visat. Volumnija Da, i na klada neka izgorat. (Vleguvaat Menenij so senatorite.) Menenij Ete, ete, be{e pregrub, epten pregrub. Treba da se vrati{ i s# da popravi{. Prviot senator Drug lek nema; ako ne stori{ vaka, gradot na{ dobar }e prsne posrede i }e go snema. Volumnija
Koriolan A {to posle? [to posle? Menenij Porekni go ona {to go re~e. Koriolan Zaradi niv? Ni pred bogovite ne bi moèl a kamoli pred niv. Volumnija Preterano si krut. No od krutosta tvoja nikoga{ ne e dosta osven koga krajnata nu`da bara. Te ~uv kako veli{ deka ~esta i prefriganosta, ko nerazdelni bli`ni v boj odat zaedno: ova priznaj go i kaì {to vo mir edno zaradi drugoto gubi pa ne moàt i vo nego da se zdruàt. Koriolan
Poslu{aj, te molam; i moevo srce, ko tvoeto, popu{ta te{ko, no mozokov znae da go upotrebi gnevot za podobri celi. Menenij Dobro kaàno, blagorodna èno. Pred da se uni{ti toj pred ordava, da ne be{e lutiot nastap na vremeto {to ova ko melem za celata dràva od nego go bara, sam oklop }e stavev iako odvaj moàm da go nosam. Koriolan [to mora da storam?
Dosta, dosta! Menenij Dobar sovet. Volumnija Ako e ~est vo tvoite vojni da li~i{ na ona {to ne si, za koe, vo najdobri celi prefriganosta ja prisposobuva{, kako bi bilo i vo mirnodobie da drugaruva taa so ~esta, ko vo vojna, bidej}i i dvete me|usebno da si se potrebni. Koriolan
Menenij Zo{to e ova tolku va`no? Vrati se kaj tribunite.
Koriolan
783
Volumnija Za{to toa te tera da govori{ sega so narodot, ne po nao|awe svoe, niti po ona {to srceto tvoe saka da go kaè, tuku so zborovi takvi {to imaat smisla samo na jazik, iako nakalemeni i tu|i i bez dozvola na vistinata vsadena v gradi. Zna~i, ova ne te sramoti tolku mnogu kako koga }e osvoi{ grad so zborovi blagi namesto na sopstvenata sre}a da se potpre{ i mnogu krv da prolee{. Jas bi glumela nekoj drug koga sre}ata i prijatelite bi mi bile na maka a ~esta toa od mene go bara. Vo ova sum i sama, a i èna ti, sin ti, senatorive, velmoìve ovde; a ti pove}e bi & pokaàl na prostava raja deka znae{ da se murti{, mesto so laskav nasmev qubovta da im ja osvoi{ i da go za{titi{ ona {to murteweto moè da go urne. Menenij Blagorodna damo! Ajde, dojdi so nas; govori ubavo; }e go spasi{ ne samo ona {to e zagrozeno sega, tuku i ona {to ve}e e zagubeno. Volumnija
deka treba da ja ima{, za da im ja dade{ koga naklonost od niv bara{; no deka }e se delka{ sebesi, i, za da stane{ niven, }e gi vloì{ seta svoja sila i avtoritet. Menenij Vaka re~i, kako {to taa ti veli, i }e gi osvoi{ site: za{to zamoleni, tie se pro{ka polni, ko {to se izda{ni so zborovi prazni. Volumnija Te molam sega. Odi vladej so sebe; iako znam deka pobrgu bi po{ol po du{manot vo `dreloto na smrtta odo{to da mu laska{ v senica. (Vleguva Kominij.) Eve go Kominij. Kominij Idam od plo{tad; ti, gospodine, ili dobar odbor okolu sebe imaj, ili }e treba so smirenost da se brani{ ili begstvo. Tamu vrie. Menenij Samo so govor probran. Kominij
Te molam sega, sinko, odi kaj niv, so kapata v race, i koga tamu }e stigne{- paravi s# po nivnoso kolenoto tloto bakni go- za{to vo takov slu~aj dejstvoto e re~itost, a vidot na neukiot poumen od sluhot-so glava kimaj im ~esto, vaka, i sovladuvaj go stamenoto srce, da bide smerno ko dudinka najzrela {to odvaj na dr{ka se drì; ili kaì im, deka ti si noviot vojnik, i odgledan vo bitki, ja nema{ blagosta koja, priznava{ ete
]e uspee, ~inam, ako duhot si go zauzdi. Volumnija ]e mora i }e saka: te molam, re~i deka saka{, pa odi. Koriolan Zarem pred niv gologlav da odam? Zarem so prevrtliv jazik gordovo srce da go uniàm? Dobro, taka }e storam:
784
Vilijam [EKSPIR
no treba samo ova edno par~e da go snema, ovaa grutka Marcij, vo prav bi ja somlele tie vetrot da go raznese. Na plo{tad. Mi dodelivte uloga {to nikoga{, velam, prirodna ne }e ja odigram. Kominij Ne beri gajle. Sufleri }e ti sme nie. Volumnija Te molam sega, sinko mil, ti edna{ re~e deka pofalbite moi od tebe stvorile voin, pa, za pak da gi ima{, odigraj ja dobro ulogata {to ne si ja igral. Koriolan ]e moram. Odi si prirodo moja, za vo mene da vlezi duh bagabontski! Moeto grlo borbeno {to e~e{e vo sklad so barabanot, kaval piskav neka stane kako glas na evnuh, ili glas na dadilka {to bebiwa krla! Nasmevi aramiski, na obraz zalogorete mi, solzi u~eni~ki, pogledot zamaglete mi go! Jaziku pita~ki, vrti mi niz usta, koleno èlezno svivano samo v stremen, svij se ko na onoj {to primil milostina! Nema ova da go pravam, za da ne prestanam da ja po~ituvam vistinata svoja, i so dejstvoto telesno si go naviknam umot na neraskopa~liva niskost. Volumnija Toga{ s# ostavam na tebe: pogolem rezil e jas tebe da te molam odo{to ti niv. Neka propadne s#; poarno da propadne i majka ti zaradi tvojata gordost mesto da se pla{i od opasnata ti hrabrost, za{to i jas ja preziram smrtta so isto tolku golemo srce ko tvoeto. Pravi kako {to saka{. Hrabrosta tvoja
ti od mene ja iscica, no gordelivosta si e samo tvoja. Koriolan Zadovolna bidi. Majko, eve vedna{ na plo{tad odam: ne kori me ve}e. Qubovta }e im ja smuvam, srcata }e im gi drpnam, i }e se vratam sakan od site esnafi vo Rim. Eve, eve, odam. Pozdravi ja èna mi. ]e se vratam konzul ili nikoga{ pove}e ne veruvaj vo ona {to jazikov moè da go izlaska. Volumnija Pravi kako {to saka{. Kominij Odime, tribunite te ~ekaat: oruàj se blago da odgovara{; oti tie se spremni kako {to slu{am, so obvinenija pote{ki u{te od sega{nive. Koriolan Lozinkata e blago. Da odime, ve molam. Neka izmisluvaat kolku {to im e volja: spored ~esta svoja }e im odgovoram. Menenij Dobro, ama blago. Koriolan Dobro, blago neka bide. Blago! (Izleguvaat.)
Koriolan Scena 328

(Vleguvaat Sicinij i Brut.) Brut Pritoa vedna{ optuì go deka se stremi kon tiranska vlast. Ako se izmolkne tuka, pritesni go so zlobata {to kon narodot ja kotka i deka plenot dobien od Antijatite nikoga{ ne bil podelen. (Vleguva eden edil.) [to e, }e dojde? Edilot Doa|a. Brut Koj e so nego? Edilot Stariot Menenij i onie senatori {to sekoga{ go sakale. Sicinij Dali ima{ spisok so site glasovi {to gi sobravme poimeni~no? Edilot Imam: gotov e. Sicinij Dali gi sobira{e po plemiwa? Edilot Da. Sicinij Vedna{ soberi go narodot ovde; Razbiram. Sicinij Neka bidat cvrsti i spremni za ~asot koga znakot }e im go dademe. Brut
785
koga }e me ~ujat da re~am, ]e bide taka po pravoto i mo}ta na narodot, bilo da e smrt, globa ili progonstvo, tie, ako re~am globa, da vikaat globa, smrt ako re~am smrt, povikuvaj}i se na povlasticata stara i mo}ta na narodnata pravda. Edilot ]e im kaàm. Brut I koga }e po~nat da vikaat vo odredenoto vreme, neka ne prestanuvaat, tuku so zbrkana vreva neka baraat da se izvr{i vedna{ donesenata presuda. Edilot
Zavr{i go ova. (Izleguva edilot.) Vedna{ zbesni go; naviknat e ve~no da osvojuva i za ni{to da ne protivre~i. A {tom zbesne, ve}e ne moè da se vozdrì; toga{ od srce govori a vo nego e ona {to zaedno so nas demne vratot da mu go skr{i. Sicinij Eve go doa|a. (Vleguvaat Koriolan, Menenij i Kominij, so drugarite.) Menenij Smireno, te molam.
786
Koriolan
Vilijam [EKSPIR
Koriolan Se soglasuvam. Menenij Gra|ani, toj veli deka se soglasuva. Zemete ja predvid negovata voena slu`ba; mislete na ranite {to teloto negovo gi nosi, nebare grobovi po svetoto grobje. Koriolan
Da, kako sluga, {to za najsitno pare trpi stopati da mu re~at podlec. Bogovi vi{ni, vardete go Rim, na sedi{tata na pravdata namestete vredni lu|e, qubov me|u nas zasadete, hramovite na{i prepolnete gi so spokoj vojnata od ulica oterajte ja. Prviot senator Amin, amin. Menenij Blagorodna èlba. (Vleguva edilot so plebejcite.) Sicinij Poblisku narode. Edilot Slu{nete gi tribunite. Mir, narode, velam! Koriolan Slu{nete me prvin mene! Obata tribuna Dobro, zboruvaj. Mir, ej! Koriolan
Grebnatini od trwe, luzni samo {to teraat na smea. Menenij Imajte predvid deka ako toj ko gra|anin ne govori toa e zatoa {to e vojnik. Zemete predvid deka grubite naglaski ne se zlobni zvuci tuku, kako {to rekov, prili~at na vojnik koj{to ne saka da pokaè kon vas zloba. Kominij Dobro, dobro, dosta. Koriolan Zo{to, koga ve}e edna{ me izbrzavte za konzul, tolku me obes~estivte {to istiot ~as se predomislivte? Sicinij
Dali i natamu }e me optuùvate osven ovde? Mora s# ovde da zavr{i? Sicinij Te pra{uvam sega, dali se povinuva{ na narodnata volja, dali mu ja priznava{ vlasta, i dali soglasnost dava{ da podnese{ zakonska kazna za onaa vina {to protiv tebe }e se dokaè?
Ti odgovara{ ovde. Koriolan Toga{ pra{uvajte, ako taka treba. Sicinij Te obvinuvame, deka si ponietil da ja zeme{ od Rim vostanovenata vlast, prigrabivaj}i
Koriolan
787
Brut
si za sebe vlast so tiranski mo}i; zatoa ti si predavnik na narodot. Koriolan
Zboruvam za ona {to go znam. Koriolan [to? Predavnik? Ti? Menenij Menenij Poleka, blago, veti! Koriolan Ognovi od dnoto adsko narodot da go sotrat! Jas negov predavnik! Klevetniku tribunski! Dvaeset iljadi smrti vo o~ite da ima{, i mnogu milioni stegnato v race, a dvata broja da ti se vo jazikot la`liv, }e ti re~am laè{, so glas sloboden mnogu ko za molitva na bogovite. Sicinij Go ~uvte ova, lu|e? Site plebejci Na stenata, na stenata so nego. Sicinij Mir! Nema potreba nova da mu dodavame vina. Go vidovte {to pravi, go ~uvte {to veli, vi gi tepa pretstavnicite, ve pcue, so sila na zakonite se opira, a ovde prkosi na onie koi so golema mo} mu sudatsamo ova e zlostor i toa so dimenzii takvi {to najte{ka smrt zasluùva. Brut No bidej}i ima zaslugi za RimKoriolan [to pqampa{ za zaslugi? Ova li e vetuvaweto na majka ti {to & go dade? Kominij Znaj, te molamKoriolan Pove}e ne sakam ni{to da znam. Neka me osudat na strma smrt od stenata Tarpej, na skitni~ki progon, na derewe, na zatvor so edno zrno dnevno, jas sepak nema da ja kupam milosta nivna ni po cena od eden ubav zbor, ni hrabrosta }e si ja zauzdam za ona {to moàt da mi go dadat, a {to moàm da go dobijam lesno so edno Dobar den. Sicinij Zatoa {to toj, onolku kolku {to moè{e, od vreme na vreme, zloba pokaùva{e kon narodot, i bara{e na~in da mu ja otkradne vlasta, a sega, na krajot, pribegna kon sila protiv samata pravda i izvr{itelite nejzini-vo imeto na narodot a so pravoto na{e tribunsko, nie, od ovoj ist moment, go proteruvame od gradot, so zakana da bide frlen od Tarpejskata stena, ako nekoga{ vleze niz portite rimski. Vo imeto na narodot
788
velam da bide taka. Site plebejci
Vilijam [EKSPIR
Da bide taka! Da bide taka! Neka odi! Toj e progonet i taka }e bide! Kominij ûjte me tribuni, narodi ~uj me! Sicinij Toj e osuden: soslu{uvaweto zavr{i. Kominij Dozvolete da zboruvam! Jas sum bil konzul, i za Rim moàm vrz mene da gi pokaàm znacite na du{manite negovi. Go sakam dobroto na mojata zemja so pone`na po~it posveta, podlaboka, od onaa kon mojot ìvot, kon ugledot na èna mi, kon plodot na utrobata nejzina, bogatstvoto na krvta moja: koga bi rekol, toga{Sicinij
ja cenam ko crknat trup od nezakopan ~ovek {to vozduhot mi go grdi: Jas vas ve progonuvam! Ostanete ovde so nesigurnosta va{a! neka i na najmal {um srcata vi se tresat! Na pojavata samo na neprijatelite va{i, o~aj neka ve zafati! Ja koristite mo}ta branitelite da si gi proterate, najposle duri va{ata glupost-koja ne sfa}a duri ne oseti, i koja samo u{te vas ve zadrùva ovde {to du{mani ste sami na sebe-ne ve predade ko robovi dolni na drug nekoj narod {to }e ve pobedi bez borba! Preziraj}i go poradi vas, ovoj grad, vi go vrtam grbot. Svetot ne e samo ovde! (Izleguvaat Koriolan, Kominij, Menenij so drugite senatori i patricii.) Edilot Neprijatelot na narodot si zamina, go nema! Site plebejci Na{iot du{man e proteran! Go nema! Ura! Ura! (Site vikaat i gi frlaat kapite vo vozduh.) Sicinij
Znaeme nie dobro {to bi rekol. Brut Nema pove}e {to da se re~i osven deka e progonet ko neprijatel na narodot i zemjata na{a. Taka }e bide! Site plebejci Taka }e bide! Taka }e bide! Koriolan Vie ordo ku~e{ka! îj zdiv go mrazam ko bazde` od smrdlivo mo~uri{te, ~ija qubov Odete po nego do portite, sledete go ko toj {to ve slede{e vas, so dolèn prezir. Oddadete mu ja zasluènata nepo~it. Neka straà n# prati niz gradot. Site plebejci Ajde, ajde, da go vidime koga }e izleze niz gradskite porti. Ajde! Bogovite neka gi vardat na{ite blagorodni tribuni! Ajde! (Izleguvaat.)
în ÊTVRTI
Scena 129
(Vleguvaat Koriolan, Volumnija, Virgilija, Menenij, Kominij so mladite velmoì na Rim.)
Koriolan Prestanete so kukawe. Kratko zbogum! Yverot mnoguglav me goni. Nemoj majko, kade e tvojata drevna hrabrost? Ti edna{ vele{e nevoljite duhot go lostat; obi~nata kob so les ja trpat obi~nite lu|e, deka koga moreto e mirno site krmari majstorski znaat da plovat; a koga sudbata mava, udira stra{no, miren da ostane{ a ranet, ume{nost na velmoà bara. Ti znae{e da mi dade{ soveti stra{ni {to nepobedlivo sekoe srce go pravat ako znae da gi primi. Virgilija O nebesa! O nebesa! Koriolan Nemoj, te molam èno. Volumnija Crvena ~uma da gi udri esnafite vo Rim i site zanaeti da propadnat! Koriolan
ne papsuvaj: zbogum. Zbogum, èno, majko: sepak }e mi bide arno. Ti star Menenij veren, posoleni ti se solzite od na mom~e, i {tetni na vidot. Vojskovodecu moj najmil {to sum te gledal bestra{en pred gletki od koi srceto smrznuva; kaì im na ta`nive èni, deka e glupo da se oplakuva neizbe`niot udar ko {to ne e sme{no. Majko moja, dobro znae{ deka opasnostite otsekoga{ uteha ti bile; i veruvaj cvrsto-iako sega sam odam ko samoten zmev komu od |olot pove}e mu se pla{at i govorat odo{to da go vidatsin ti ili }e str~i nad plebsot ili toj }e go fati prefrigano i podlo na mamka. Volumnija Sinko prvoroden, kade si trgnal? Kominij neka do negde te isprati; podobar pravec fati mesto divo da se izlaga{ na sekoja napast {to na pat }e ti se ispre~i. Virgilija O bogovi!
[to, {to, {to! ]e me sakaat koga }e me nema. Nemoj, majko, vrati si go onoj duh ko koga edna{ re~e da si bila èna na Herkul, {est raboti od negovite bi napravila za da ne lee ma` ti tolku mnogu pot. Kominij,
Kominij ]e bidam so tebe eden mesec, }e mislam so tebe kade da prebiva{, za nas da slu{a{
790

(Vleguvaat dvajcata tribuni, Sicinij i Brut, so edilot.) Sicinij Neka si odat doma; toj zamina i tuka zapirame. Plemstvoto e gnevno, a vidovme deka e negova strana. Brut Ja pokaàvme na{ata sila, po storenoto posmernida izgledame treba otkolku koga go pravevme ~inot. Sicinij Doma neka si odat. Kaì neprijatelot niven go nema, a tie ostanuvaat so ne~epnata vlast i sila. Brut Kaì im, pravo doma. (Izleguva edilot.) Eve ja majka mu. (Vleguvaat Volumnija, Virgilija i Menenij.) Sicinij Da & se trgneme od patot. Brut Zo{to? Sicinij Velat deka se mrdnala. Brut N# vidoa: samo teraj napred.
a nie za tebe. Pa ako vremeto dade mo`nost za skore{na pro{ka, da ne te barame po svetot {irok, potragata napu{taj}i ja koja brgu splasnuva {tom baraniot go nema. Koriolan Zbogum. Ti ne si ve}e mlad, i vojnite dovolno ti zele od sveèsta za da trgne{ so onoj {to s# u{te e nepobeden: do porti samo dojdi. Ajde, mila èno, najdraga majko, i vie prijateli moi od blagoroden soj: koga }e odam so nasmev re~ete mi zbogum. Da pojdeme, ve molam: s# duri po zemja za mene postojano }e slu{ate, no nikoga{ ne{to {to na rangov ne mi prili~i. Menenij Podostojno ne{to uvoto ne ~ulo. Ajde, prekinete so pla~ot. Da moàm da istresam bar godini sedum od starive noze i koski, ìmi Jupiter, vo ~ekor bi te sledel. Koriolan Daj mi raka. Odime. (Izleguvaat.)
Koriolan
791
Sicinij
Volumnija Kako pora~ani: site ~umi od nebo qubovta da vi ja vratat! Menenij [to toga{! Mir, mir, cel svet slu{a. I {to toga{?
Virgilija
Volumnija Volumnija Kamo da dojde na pla~ewe, no mora da ~ue{Nemoj. I ti treba da slu{ne{. (Na Brut) [to se trga{? (Na Sicinij) I ti ima da ostane{. Virgilija Kamo mo} da imav ova da mu go re~ev na ma` mi. Sicinij Dali ste od ~ove~ka rasa? Brut Volumnija Kamo da be{e taka. Da, tivko; da ne e sramotno? Gledajte go ovoj {utrak. Zarem tatko mi ne be{ e ~ovek? Dali lukavstvoto tvoe go protera onoj {to pove}e udari zadade za Rim odo{to ti zborovi {to si kaàl? Sicinij Brut O, blaèno nebo! Da odime, te molam. Volumnija Volumnija Udari poblagorodni odo{to ti zborovi mudri; za dobroto na Rim. ]e ti re~am ne{to-sepak odi! Ne, nemoj. I ti ostani: sin mi kamo da e vo Arabija, pred nego plemeto tvoe, a toj so sabjata v race. A sega, ve molam gospoda, odete si. Napravivte hrabro delo. Pred toa, slu{nete go ova: kolku {to Kapitol ja nadvi{uva najbednata ku}a vo Rim, tolku i sin mimaòt na gospo|ava ovde, ja gledate, ovdekogo go progonivte, ve nadvi{uva vas. Volumnija Kamo da be{e! Vie go {ilkavte plebsot, ma~ori edni, {to moète da sudite za nego kolku jas {to moàm za tajnite {to ova nebo ne dava zemjata da gi znae. ]e go sotri potomstvoto tvoe. Kopiliwata i s# drugo. Ah, bogovi, ranite {to toj gi nosi za Rim! Menenij Smiri se, smiri se, mol~i! Sicinij Kamo da prodolè{e za svojata zemja ko {to po~na, a ne sam da go otre{uva blagorodniot jazol {to sam go vrza.
792
Brut Dobro, dobro, ve ostavame. Sicinij

(Vleguvaat eden Rimjanin i eden Vol{~anin.) Rimjaninot
[to stoime da n# xavka taa {to zabegala so umot? (Izleguvaat tribunite.) Volumnija Ponesete gi molitvive so vas. Bi sakala bogovite da ne pravat ni{to drugo tuku samo kletvive da mi gi ispolnuvaat! Edna{ na den da gi sre}avam, polesno na srce bi mi bilo od bremevo {to go nosam. Menenij
Te poznavam dobro, gospodine; a i ti me poznava{: mislam deka se vika{ Adrian. Vol{~aninot Taka e gospodine; ama navistina sum te zaboravil. Rimjaninot Jas sum Rimjanin; ama, kako i tebe, sluàm protiv Rimjanite. Se seti sega? Vol{~aninot Nikanor? Ne?
Im kaàvte to~no, a, ìmi vera, i so pravo. ]e ve~erate kaj mene? Volumnija
Rimajninot Tokmu taka, gospodine. Vol{~aninot
Gnevot mi e hrana: sama }e se ve~eram i jadej}i se }e gladuvam. Ajde, da odime. dosta cimoli{ i taì sli~no na mene, gnevno, ko Junona. Odime, odime, ajde! (Izleguvaat Volumnija i Virgilija.) Menenij Za rezil, za rezil, za rezil!
Ima{e pove}e brada koga te vidov posledniot pat, ama te poznav po zborot. [to ima novo vo Rim? Imam instrukcii od Vol{~anskata dràva da sledam {to se slu~uva kaj vas; me spasi da ne odam u{te cel eden den. Rimjaninot ûdna buna ima{e vo Rim; narodot protiv senatorite, patriciite i plemstvoto. Vol{~aninot Ima{e? Dali zavr{i? Na{ite vlasti ne mislat taka; sobravme mo}na vojska i se nadevame da gi napadneme koga }e se na vrvot na razdorot.
Koriolan
793
Vol{~aninot
Rimjaninot Glavniot ogan e izgasnat, no samo mala rabota i moè povtorno da se rasplamti. Za{to velmoìte mnogu pri srce si go zedoa proteruvaweto na blagorodniot Koriolan, i sega se epten zreli da mu ja odzemat mo}ta na narodot i da mu gi skinat tribunite za navek. Ova tlee, ti velam, ama re~isi e azer naglo da se rasplamti. Vol{~aninot Go proterale Koriolan? Rimjaninot Da, gospodine. Vol{~aninot ]e ni bide{ dobredojden so ovaa vest, Nikanor. Rimajninot Sega se otvora mo`nost za Vol{~anite. Sum ~ul deka najarno e da }ari{ tu|a èna koga taa e vo kavga so sopstveniot ma`. Va{iot blagoroden Tul Aufidij }e se istakne vo ovie vojni sega koga negoviot golem protivnik, Koriolan, ne e potreben na negovata zemja. Vol{~aninot Sekako deka }e se istakne. Mnogu sum sre}en {to vaka slu~ajno naletav na tebe. Ti ja svr{i mojata rabota i sega veselo }e te pridruùvam do doma. Rimjaninot Po pat }e ti kaàm mnogu ~udni raboti za Rim {to odat na raka na negovite neprijateli. Veli{ imate spremna vojska, a?
Odli~na vojska. Centurionite i nivnite centurii ve}e primaat naemnina i sleduvawe, site se sobrani i na {trek da trgnat samo za eden ~as otkako }e im se naredi. Rimjaninot Se raduvam {to slu{am deka se spremni, a jas sum ~ovekot, mislam, {to sega{nava rabota }e im ja dade. Zna~i, gospodine, od srce se raduvam {to se sretnavme i milo mi e {to }e odime zaedno. Vol{~aninot Mi gi zede zborovite, gospodine: jas imam najgolema pri~ina da se raduvam na na{ata sredba. Rimjaninot Toga{ da odime zaedno.
794 Scena 432
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaat Koriolan preoble~en vo ednostavna obleka, maskiran i tih.) Koriolan Ubav grad e ovoj Ancium. Grade, tokmu jas te vdovi~iv: naslednici mnogu na ovie japii li~ni vo vojnite svoi ~uv kako grgorat pred smrtta. Zatoa ne prepoznavaje me; da ne bi ènite tvoi so sukala, a decata so kamewa vo siten boj me ubile. (Vleguva eden gra|anin.) Gra|aninot Zdravo. Koriolan Kaì mi, ako ne ti e te{ko kade ìvee golemiot Aufidij. Dali e vo Ancium? Gra|aninot Doma e i ve~erva glave{inite dràvni vo domot svoj gi gosti. Koriolan A koja e negovata ku}a ti se molam? Gra|aninot Stoi{ pred nea. Koriolan Ti blagodaram, gospodine. Zbogum. (Izleguva gra|aninot.) O svete, nagli se tvoite presvrti! Prijatelite denes, zakolnati na vernost, vo koi edno srce bie, ~ii ~asovi, krevet, obedi i napor vo s# se zaedni~ki nebare so qubov
nerazdelna se spoeni, za nula vreme poradi najmala sitnica, luti neprijateli stanuvaat; a du{manite najlo{i, koi strasno, kovale duri na sone zaveri eden protiv drug, poradi nekoj slu~aj, sitnica nevredna ni jajce, prijateli bliski stanuvaat i potomcite preku brak si gi spojuvaat. Taka e i so mene: rodniot grad si go mrazam a go sakam gradov neprijatelski. ]e vlezam: ako me ubie, ima pravo; ako me primi toga{ na zemjata negova }e sluàm. (Izleguva.)
Koriolan Scena 533

(Se slu{a muzika. Vleguva eden sluga.) Prviot sluga Vino, vino, vino! Da vi se pluknam na poslugata! Mislam deka spijat kako zaklani! (Izleguva.) (Vleguva drug sluga.) Vtoriot sluga Koj e ovoj? Kade e Kotus? Gospodarot nego go bara. Kotus! (Izleguva.) (Vleguva Koriolan.) Koriolan Krasen dom: gozbata mirisa odli~no, ama jas ne li~am na gostin. (Vleguva prviot sluga.) Prviot sluga [to saka{, bratko? Od kade ti tuka? Ova ne e mesto za tebe: te molam, nadvor! (Izleguva.) Koriolan Tretiot sluga Podobro gostewe ne sum ni zasluìl bidej}i sum Koriolan. (Vleguva vtoriot sluga.) Vtoriot sluga Velmoà. Od kade ti tuka, ~oveku? Da ne ne mu se na vratarot o~ite v glava, pa pu{ta vnatre takvi kako tebe? Te molam, da te nema. Koriolan Koriolan Trgni se! Taka e, vo pravo si. Vtoriot sluga Da se trgnam? Ti trgni se. Tretiot sluga Ama epten siromav. [to si ti? Koriolan Prviot sluga
795
Koriolan
Mi odi{ na nervi. Vtoriot sluga Pa ti si u{te drzok! Poinaku treba so tebe. (Vleguva tret sluga. Se sretnuvaat so prviot.) Tretiot sluga
ûdak kakov {to nemam videno. Ne moàm da go isteram od ku}ava. Te molam vikni mu go gospodarot. (Se povlekuva.) Tretiot sluga [to rabota ima{ ti tuka, a? Te molam, napu{ti ja ku}ava. Koriolan Pu{ti me da stojam; nema da go povredam ogni{teto.
796
Tretiot sluga
Vilijam [EKSPIR
ti magare edno! Toga{, zna~i, ìvee{ i so stra~kite? Koriolan Ne, jas ne mu sluàm na tvojot gospodar.
Te molam, velmoò siromav, najdi si nekoe drugo obituvali{te. Ova ne e mesto za tebe; te molam nadvor. Ajde. Koriolan
Tretiot sluga Brkaj si rabota; odi debeli se so ostatocite od oladenata hrana. (Go otturnuva od sebe.) Tretiot sluga [to, ne saka{? Te molam, kaì mu na gospodarot kolku ~uden gostin mu do{ol. Vtoriot sluga I }e mu kaàm. (Izleguva vtoriot sluga.) Tretiot sluga Kade e ~ovekot? Kade ìvee{? Vtoriot sluga Koriolan Pod vedro nebo. Tretiot sluga Aufidij Pod vedro nebo? Koriolan Da. Koriolan Tretiot sluga Kade toa? Koriolan Vo gradot na jastrebite i vranite. Tretiot sluga Vo gradot na jastrebite i vranite? Vidi go Kako ti e imeto? (Go otkriva liceto.) Ako ti Tule, ne me prepoznava{ koga me gleda{ i ne misli{ deka sum ~ovekot {to jas sum, nu`nosta toga{ nalaga imeto da ti go kaàm. Aufidij Od kade doa|a{? [to saka{? Ima{ ime? Zo{to mol~i{? Zboruvaj, ~oveku! Kako se vika{? Ovde, gospodaru. ]e go pretepav kako pes, ama ne sakav da gi voznemiruvam gospodata vnatre. (Se povlekuva.) A-ha, zna~i saka{ so gospodarot da se druì{? Koriolan Da; po~esno e so nego da se druàm otkolku so èna ti. Ama pqampalo si, samo meli{. Trgni mi se sose posluàvnik, mr{! (Go brka so }otek. Izleguva tretiot sluga.) (Vleguva Aufidij so vtoriot sluga.) Aufidij
Koriolan
797
(Slugite se povlekuvaat.) Koriolan Mnogu neprijatno za Vol{~anskite u{i, i rapavo za tebe. Aufidij Kaì kako se vika{! Izgledot ti e strog, a liceto tvoe zapoved nosi na sebe. Iako so skinati edra ti si brod veli~enstven. Kako se vika{? Koriolan Za murtewe spremi se: me poznava{ sega? Aufidij Ne te poznavam! Imeto kaì go! Koriolan Imeto mi e Kaj Marcij, koj{to tebe osobeno a i na site Vol{~ani, golem pakost i zlo vi ima naneseno: za toa e svedok nadimeto moe, Koriolan. Bolnata slu`ba, opasnostite stra{ni i kapkite krv {to za neblagodarnata rodina gi leev, samo so nadimevo mi se vozvrateni: dobar spomen i svedok za omrazata i zloto {to za mene gi ~uvstvuva{. Ostana samo toa ime. Surovosta i zavista na cel eden narod, so dopust na veloìte na{i slabi, koi do eden me napu{tija, restoto go goltna. I me nateraa, so glasovite na seto robje, da zaminam od Rim. Tokmu ovaa maka me dovede do ogni{teto tvoe, ne so nade`, ne me sfa}aj pogre{no, ìvotot da si go spasam: oti na smrtta ako & se pla{ev, od site lu|e na svetot kaj tebe najmalku }e dojdev; tuku so èlba smetkite da gi izramnam so progonitelite moi pred tebe jas ovde da stojam. Zna~i ako ima{ srce
odmazdni~ko vo sebe, {to da gi odmazdi saka zlata tebe naneseni, sakatewata sramni {to nasekade vo zemjava se gledaat, brzni i stori bedava moja da ti donese sre}a: taka upotrebija {to mojata odmazdni~ka slu`ba korist ti donese, za{to }e se boram protiv mojata rasipana zemja so òl~nost na site |avoli adski. No ako ne moè{ ili ne smee{ ili za probawe na sre}ata ve}e si umoren, toga{, so eden zbor, i mene }e mi se sma~i da ìveam i grklanov }e ti go dadam tebe i na omrazata stara; koj{to, ako ne go prese~e{ }e ispadne{ {utrak, za{to od sekoga{ so omraza sum te sledel, i toni krv sum leel os gradite na zemjata tvoja, pa ne moàm da ìveam osven za tvoj rezil ili vo tvoja slu`ba. Aufidij O, Marcij, Marcij! Sekoj zbor {to go re~e mi izvadi od srce po koren~e od drevnata zloba. Jupiter ako od oblakon progovori raboti divni i re~e Vistina e, ne bi mu veruval nemu pove}e od tebe, s#plemenit Marcij. Dozvoli raceve da gi obvijam okolu ova telo, od koe jasenovoto moe kopje sto pati se skr{ilo, luznej}i ja lunata so otpad. Ja gu{kam, eve, nakovalnata na mojot me~, i se natprevaruvam toplo i blagorodno so qubovta tvoja ko {to nekoga{, vo slavoqubie, se merev so hrabrosta tvoja. Znaj, kako prvo, ja sakav devojkata {to ja zedov; nikoga{ ~ovek poverno ne vozdivnuval od mene; no koga ovde te gledam, junaku plemenit, srcevo polno voshit podigruva posilno od denot nevestata koga pragot mi go premina. Marsu moj! Ti velam vojska imame spremna; naumeno imav da probam u{te edna{ rakata da ti ja se~am ili sopstvenata da ja zagubam. Ti me pobedi vo dvanaeset bitki pa ottoga{ dewe no}e sonuvam za nov megdan me|u nas dvajca-
798
Vilijam [EKSPIR
nasone obajcata sme padnale dolu, {lemovite sme si gi otpetluvale, fateni za gu{apo {to sum se razbudil, polumrtov od ni{to. Marcij plemenit, i da nemame druga kavga so Rim, dosta e ti {to si proteran, pa da staneme site od dvanaeset do sedumdeset, i turaj}i vojna vo utrobata na neblagodarniot Rim, kako buica smela da gi poplavime. O dojdi, vlezi, rakuvaj se so senatorite prijatelski na{i, koi se tuka za da se pozdravat so mene bidej}i sum spremen na va{ite oblasti da udram iako ne i na smaiot Rim. Koriolan Bogovi, blagoslov za mene e ova. Aufidij Zatoa, blagoroden gospodine, ako saka{ so svojata odmazda da upravuva{, zemi polovina od seta vojska i sam trgni za{to dovolno iskustvo ima{, i gi znae{ silata i slabostite na tvojata zemja: dali pravo da udri{ na rimskite porti, ili surovo da gi poseti{ oblastite dalni za da se tresat od strav pred da gi uni{ti{. No vlezi. Prvin da te prepora~am na tie {to da }e re~at na tvoite èlbi. Iljadapati dobredojde! Pogolem mi si prijatel sega odo{to nekoga{ du{man-iako, Marcij, stra{ni neprijateli bevme! Rakata vamu: Dobro mi dojde! (Izleguvaat Koriolan i Aufidij.) (Dvajcata slugi ispituvaat napred.) Prviot sluga Ama ~uden presvrt! Vtoriot sluga @imi rakava, sakav da go udram so stap; ama ne{to mi vele{e deka ali{tata la`no go
pretstavuvaat. Prviot sluga Kakvo ra~i{te ima! Me zavrte so prstot i palecot kako da sum vrtele{ka. Vtoriot sluga Po liceto znaev deka e ne{to posebno. Ima{e lice, bratko, lice kako-ne moàm da najdam zborovi. Prviot sluga Da, da, ima{e; izgleda{e kako da-neka me obesat ako ne pomisliv deka vo nego ima pove}e odo{to moèv da zamislam. Vtoriot sluga Isto i jas, se kolnam. Ednostavno takov ~ovek nema na svetot. Prviot sluga I jas taka mislam. I pogolem e voin od onoj {to ti go znae{. Vtoriot sluga Od kogo? Od mojot gospodar? Prviot sluga Pa ne sakav ba{ toa da go kaàm. Vtoriot sluga Vredi kolku {estmina kako nego. Prviot sluga E, ne e ba{ taka; no go smetam za pogolem voin.
Koriolan
799
Prviot sluga
Vtoriot sluga \avol da go nosi, ~ovek ne znae kako da kaè: za odbrana na gradot na{iot vojskovodec e odli~en. Prviot sluga Da, ama i za napad. (Vleguva tretiot sluga.) Tretiot sluga Ej apa{i, imam novosti za vas, novosti, bagabonti. Prviot i vtoriot sluga Kakvi, kakvi, kakvi? Gugaj! Tretiot sluga Od site narodnosti najmalku sakam da sum Rimjanin; poarno da sum robija{. Prviot i vtoriot sluga Zo{to? Zo{to? Tretiot sluga Zatoa. Ovde e onoj {to du{ata mu ja vade{e na na{iot vojskovodec, Kaj Marcij. Prviot sluga Oti veli{ du{ata mu ja vade{e na na{iot vojskovodec? Tretiot sluga Ne velam du{ata mu ja vade{e; velam sekoga{ be{e dovolno dobar za nego. Vtoriot sluga Ajde, ajde, drugari sme i prijateli; sekoga{ bil tvrd orev za nego; sum go ~ul i sam da veli taka.
Navistina bil tvrd orev za nego. [to e pravo pravo e; pred Koriol go secka{e i tol~e{e kako {nicla. Vtoriot sluga A slu~ajno da jade{e lu|e, moè{e da go ispe~e i da go izede. Prviot sluga Kaì, kaì u{te. Tretiot sluga [to da vi kaàm. Ovde vnatre tolkava ~est mu pravat ko da e sin i naslednik na Mars; go stavija na ~elo na trpezata; nieden senator ne postavuva pra{awe pred da stane i da ja izvadi kapata. Na{iot vojskovodec go tretira ko nalo`nica, dopirot od rakata mu go smeta za svet i s# se kokori za da ja sledi. No ova e glavnata vest: na{iot vojskovodec e prese~en na dve i e samo polovina od ona {to be{e do v~era; za{to drugata polovina mu e dadena na drugiot so dopust i blagoslov na celata trpeza. Toj }e odi, veli, da im gi istegne u{ite na ~uvarite na rimskite porti. ]e pokosi s# pred sebe i }e go ostavi patot zad sebe ras~isten. Vtoriot sluga Ako nekoj moè toa da go stori toga{ toa e samo toj. Tretiot sluga Ako moè? Jasno e deka moè: za{to, bratkovci, toj ima prijateli kolku {to ima neprijateli; koi prijateli, bratkovci, taka da re~am, ne smeat, bratkovci, da pokaàt, taka da se izrazam, deka mu se prijateli, dodeka toj e vo moralna prednost.
800
Prviot sluga Moralna prednost? [to toa? Tretiot sluga
Vilijam [EKSPIR
Tretiot sluga A znae{ zo{to? Zatoa {to toga{ ne si se potrebni eden na drug. Parite gi davam za vojna. Se nadevam i Rimjanite }e bidat tolku evtini kako Vol{~anite. Ete, stanuvaat, stanuvaat. Prviot i vtoriot sluga Vnatre, vnatre, vnatre, vnatre! (Izleguvaat)
No koga }e vidat, bratkovci, deka perjanicata pak mu e gore, koga }e mu go ~ujat borbeniot izvik, }e izlezat od dupkite, kako zajaci po do`d i }e piruvaat so nego. Prviot sluga I koga }e bide ova? Tretiot sluga Utre, denes, vedna{; barabanot }e zatropa u{te popladnevo. Ova ti e kako del od nivnata gozba, a }e zavr{i pred ustite da si gi izbri{at. Vtoriot sluga Zna~i svetot pak }e se razmrda. Mirov e samoza èlezoto da r|osuva, da se kotat kroja~ite i guslarite so nivnite baladi. Prviot sluga Sakam vojna, bratkovci. Taa go nadminuva mirot kako denot no}ta: vojnata e ìva, ~ujna, polna nastani. Mirot e faten, letargi~en; toj e preneèn, gluv, pospan, ne budi ~uvstva; za~nuva~ e toj na pove}e kopiliwa odo{to vojnata e uni{tuva~ na maì. Vtoriot sluga Taka e. Kako {to vojnata, na nekoj na~in, moè da se nare~e zavodnik, taka ne moè da se porekne deka mirot e neumoren sozdava~ na maì so rogovi. Prviot sluga Da, i lu|eto se mrazat me|u sebe.
Koriolan Scena 634

(Vleguvaat tribunite Sicinij i Brut.) Sicinij Ne slu{ame za nego, a ne treba ni od nego da se pla{ime; lekot protiv nego e skroten vo sega{niov mir i spokoj na gra|anite, koi prethodno bea vo div nemir. Prijatelite mu crveneat pred nas {to na site im e arno; i tie porado, iako sami bi stradale od toa, bi gi videle ulicite prepolni so besni ordi, odo{to esnafite da pejat po du}anite nivni brkaj}i si ja dobro rabotata. Brut Prviot gra|anin Vo pravo vreme mu zastanavme na pat. (Vleguva Menenij.) Dali e ona Menenij? Sicinij Toj e, toj e. Vo posledno vreme mnogu qubezen stana. Zdravo, gospodine! Menenij Zdravo! Sicinij Tvojot Koriolan ne fali mnogu osven kaj prijatelite: dràvata stoi, i }e stoi, duri i polut da e na nea. Menenij S# e dobro i u{te podobro moè{e da bide samo da se prisposobe{e. Sicinij Kade e toj, si slu{nal? Brut Kaj Marcij be{e Ostanete zbogum! Obajcata tribuni Zbogum, zbogum. Sicinij Ova e posre}no i poubavo vreme odo{to koga lu|evo tr~aa po ulici zauteni po buni. Nie, na{ite èni i deca treba na kolena za vas da se molime. Sicinij Zdravje i beri}et! Brut
801
Menenij
Ni{to ne sum ~ul. Ni majka mu ni èna mu ne ~ule ni{to od nego. (Vleguvaat tri-~etvorica gra|ani.) Site Bogovite neka obajcata ve {titat! Sicinij Dobar den, sosedi. Brut Dobar den na site, dobar den na site.
Zbogum, sosedi qubezni. Kako Koriolan da ve saka{e kako nas. Site
802
Vilijam [EKSPIR
dobar voda~ vo vojna, no grub epten, vozgordost prepoln, ambiciozen od umot nadvor, samo-zaquben. Sicinij I saka{e da vladee ko tiran, sam na tronot. Menenij Ne se soglasuvam so vas. Sicinij Do sega, za àl, ako toj konzul ostane{e, }e se uverevme vo toa. Brut Bogovite go spre~ija toa na vreme, a Rim si stoi cel i bez negova pomo{. (Vleguva eden edil.) Edilot Tribuni moi, ima eden rob {to go piknavme v zatvor, koj{to veli deka Vol{~anite so dve vojski navlegle dlaboko vo rimskite teritorii i vo seta voena surovost i zloba uni{tuvaat s# pred sebe. Menenij Toa e Aufidij, koj{to, doznavaj}i deka Marcij e vo progon povtorno rogovite vo svetot gi pu{til koi v korupka mu bea koga Rim od Marcij be{e branet i ne smee{e ni da gi pomoli. Sicinij [to pak sega go me{a{ Marcij?
Brut Kam{ikuvajte go robot. Ne e mo`no Vol{~anite mirot da go prekr{ile. Menenij Ne e mo`no? Dobro pomnime deka e sosema mo`no, za{to tripati do sega toa se slu~ilo barem vo moe vreme. No porazgovarajte so robov pred da go kaznite, kade ova go slu{nal, da ne se slu~i da udirate po izvestuva~ot, so kam{ik da go pretepate glasnikot koj{to na budnost n# predupreduva. Sicinij Ne me u~i mene. Znam deka ova ne moè da bide. Brut Ne e mo`no. (Vleguva glasnik.) Glasnikot Site patricii, mnogu seriozni, odat kon Senatot. Pristignale nekoi vesti {to site gi omacuri. Sicinij Toa e od robotodi iskam{ikuvaj go pred site-toj krena xeva, ova e negovo delo. Glasnikot No gospodine dobar, izve{tajot na robot e to~en; ama ima i u{te ne{to postra{no.
Koriolan
803
Menenij
Sicinij [to moè da e postra{no od ova? Glasnikot Otvoreno se zboruva od mnogu usti kolku e to~no ne znam, deka Marcij zdruèn so Aufidij, protiv Rim vodi vojska i se kolne na odmazda protiv site od najmal do najstar. Sicinij
[to ima novo? [to ima novo? Kominij Sami napravivte }erkite da vi gi siluvaat, na til pokrivite olovni da vi se topat, ènite da vi gi obes~estuvaat pred va{i o~iMenenij [to ima novo? [to ima novo?
Gluposti na kila! Kominij Brut Izmisleni samo za da poslabata strana go vrati doma dobriot Marcij. Sicinij Ujdurma vrvna! Menenij Verojatnosta e nula: zemjata naopaku da se svrti toj i Aufidij nema da se sloàt. (Vleguva vtor glasnik.) Vtoriot glasnik Ve baraat da dojdete vo Senatot veda{. Stra{na vojska predvodena od Kaj Marcij zdruèna so Aufidij, besnee ludo niz oblastite na{i, site pre~ki gi uriva, gori i koli, i zema s# pred nea {to leì. (Vleguva Kominij.) Kominij [to rabota svr{ivte. Neka vi e alal! Hramovite do temel da vi gi sramnat a pravata va{i, do koi se drèvte tolku, vo dupka da vi gi vteraat od svrdel. Menenij Te molam, {to ima novo? se pla{am, svr{ivte rabota dobra. Te molam, {to ima novo? Ako Marcij so Vol{~anite se zdruìlKominij Toj im e bog. Gi predvodi toj niv ko ti}e neprirodno, od boèstvo sozdadeno drugo {to lu|eto poarno gi oblikuva; a tie po nego se zadale protiv nas samouvereni do beskraj ko deca zatr~ni po peperutka letna ili ko kasap {to tepa muvi. Menenij Dobra rabota svr{ivte, vie i futaxiite va{i; vie {to tolku veruvavte vo glasot na rmba~ite i zdivot na luko-jada~ite! Kominij ]e vi go strese toj Rim okolu u{i.
804
Menenij
Vilijam [EKSPIR
Kominij Donesovte milum treska vrz Rim, kakva {to do sega nikoj ne videl. Obata tribuni Ne velete ja donesovme nie. Menenij Ne, a? Da ne bevme nie? Go sakavme, no ko stoka, ko velmoì slabi, se trgnavme pred ordite va{i, koi, revej}i, go isteraa od gradot. Kominij Ama se pla{am sega pak so rev }e go do~ekaat. Tul Aufidij, vtoro ime me|u vojskite, go slu{a ko dete i vo s# mu se povinuva. O~ajot e sega seta politika, odbrana i sila {to Rim moè da go ispravi pred nego. (Vleguvaat grupa gra|ani.) Menenij Eve ordite idat. Dali Aufidij e so nego? Vie ste tie {to vozduhot go zarazivte, vo vis koga gi frlavte smrdenite va{i mrsni kapi radosni {to Koriolan si odi. Sega se vra}a i sekoe vlakno od kosata na sekoj vojnik kam{ik }e bide za vas. Kolku budalski glavi frlaa kapi vo vis tolku toj }e otse~e i za glasovite }e vi plati. Ama ako, neka site n# izgori ista puza, sme zasluìle. Gra|anite Navistina e stra{no toa {to se slu{a.
Ko Herkul {to go strese ste`natoto ovo{je. Dobra, dobra rabota svr{ivte! Brut Vistina li e, gospodine? Kominij Epten, i ti bled }e stane{ pred poinaku da slu{ne{. Oblastite redum na buntot se pridruùvaat, a toj {to otpor dava mu se potsmevaat zaradi glupata hrabrost i gine ko posleden {utrak. A koj moè da go krivi? Du{manite va{i i negovi mnogu go cenat. Menenij Gotovi sme do eden ako toj blagorodnik ne pokaè milost. Kominij A koj da ja pobara? Tribunite ne smeat od sram; narodot moè milost od nego da bara kolku volkot od ov~arite. Prijatelite najdobri, koga bi rekle, Bidi blag so Rim, bi go navredile ko onie omrazata negova {to ja zasluùvaat i na neprijateli bi li~ele. Menenij Vistina e taka! Da stava vo mojata ku}a potpal {to treba da ja izgori, }e nemam lice da mu re~am, Te molam, nemoj. Dobro, dobro ja opleskavte vie i majstorite va{i! Ja izmajstorivte epten!
Koriolan
805
Prviot gra|anin [to se odnesuva do mene, koga vikav da go progonime, velev deka e {teta. Vtoriot gra|anin Isto i jas. Tretiot gra|anin Isto i jas; i, {to e pravo, mnozina od nas. [to napravivme, napravivme za op{to dobro, i, iako dobrovolno se soglasivme da se progoni, sepak toa be{e protiv na{ata volja. Kominij Ama glasa~i! Gospod da n# ~uva! Menenij Dobra rabota svr{ivte vie i va{iot vikot. Saka{ na Kapitol? Kominij O, da, a {to bi pravel drugo? (Izleguvaat Kominij i Menenij.) Sicinij Gra|ani, odete doma; ne pla{ete se; tie se strana {to sakaat rado da se ostvari ona od koe boèm se pla{at. Doma odete si i ne pla{ete se. Prviot gra|anin Bogovite neka n# vardat! Gra|ani, odime doma. Otsekoga{ sum vele deka zgre{ivme {to go progonivme. Vtoriot gra|anin I site nie. Ama, ajde, odime doma.
(Izleguvaat gra|anite.) Brut Kamo da e seto ova laga. Sicinij Kamo da e, kamo da e. Brut Ajde na Kapitol. Polovina blago go davam seto ova da e laga! Sicinij Da odime, te molam! (Izleguvaat.)
806 Scena 735
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaat Aufidij i negoviot oficer.) Aufidij Prebegnuvaat li kaj Rimjaninot u{te? Oficerot Ne znam koj |avol e vo nego, ama za vojnicite va{i toj e kako molitva pred obred, kako govor na trpeza, blagodarnica za seta hrana, a vie ste zasenet, gospodaru, vo ovoj pohod duri od sopstvenite lu|e. Aufidij [to e tuka e, ne sakam, so drugi sredstva, v koren da go sotram naumot na{. Kon mene toj e polo{ odo{to si mislev deka bi moèl da bide denta koga prvpat go gu{nav. No prirodata negova e nemenliva i moram da go prostam ona {to ne se poprava. Oficerot Sepak, gospodaru, bi sakal zaradi vas li~no, da ne se zdruèvte so nego vo vodstvoto; {to zna~i, ili sam da ja vodevte ovaa vojna, ili sosem nemu da mu ja prepu{tevte. Aufidij Te razbiram dobro, zatoa siguren bidi koga }e dojde vreme da podnese smetka, ne znae {to moàm da izvadam protiv nego. Iako, se ~ini, a i toj taka si misli, a vidlivo e sosem i so golo oko, deka s# dobro pravi i se griì ~esno za dràvata Vol{~ka, ko zmej se bori, i postignuva uspeh {to me~ot go izvadi, sepak nenapraveno mu
e ona {to vratot }e mu go skr{i ili mojov, koga kone~no }e se presmetame. Oficerot Gospodaru, mislite deka }e go osvoi Rim? Aufidij U{te pred opsada mu se predavaat site mesta, a plemstvoto Rimsko e na negova strana. I senatorite i patriciite go sakaa isto; tribunite voini ne se, a narodot nivni }e bide brz da go vrati ko prebrz {to be{e da go protera. Za Rim, mislam, toj }e bide ko orelot morski {to e za ribite, {to gi lovi so suverenosta na svojata priroda. Prvin im be{e blagoroden sluga, no ne moè{e ~esta da ja nosi vramnoteèno. Dali od gordost, {to izleguvaj}i od sam,ata sre}a ja rasipuva ve~no sre}ata na sre}nikot; dali od lo{ prosud da ne se iskoristat pruènite {ansi {to mu bea na dofat, dali od ujod, da se bide eden ist, i pod {lemot ko vo razgovorot, da se komanduva vo mirot so ista strogost i na ist na~in ko vo vojna; dali samo edno od toa,a toj ima po ne{to od s#, iako ne s#, za ova ne smeam da gre{am du{a-go storija stra{en, namrazen od site, pa i proteran: ama ima zaslugi {to seto toa go pokrivaat. Zna~i doblestite na{i zavisat od toa kako vremeto gi tolkuva, a mo}ta, sama po sebe za pofalba vredna, poo~igleden grob nema od govornicata na koja nejzinite dela se falat. Ognot so ogan se tera; klinec so klinec se vadi; pravoto pravo go ni{ti, silata sila ja kradi. Da odime, ajde. Kaj, koga Rim }e bide tvoj najbeden }e bide{ ti; za{to potoa si moj.
în PETTI
Scena 136
(Vleguvaat Menenij, Kominij, Sicinij, Brut i drugi.)
Menenij Ne, ne odam: ~uvte {to mu re~e na onoj vojskovodec {to mu be{e, i kogo mnogu go saka{e. Me vika{e tatko no {to od toa? Odete vie {to go proteravte; na milja pred {atorot negov padnete i klekum pat pronajdete do negovata milost. Ne, ako odbil so Kominij da razgovara, jas od ovde ne mrdam. Kominij Kako da ne me poznava{e. Menenij ûvte? Kominij
Kominij Go potsetiv kolku e kralski da se prosti koga najmalku se o~ekuva. Toj mi re~e deka toa bilo samo molba od dràva edna do onoj {to bil proteran od narodot nejzin. Menenij Mnogu dobro. A {to trebalo drugo da kaè? Kominij Probav da mu ja razbudam starata po~it kon li~nite prijateli. Toj mi re~e deka nema vreme da gi izbira od kupot bu~en bazdliv plevel. Re~e bi bilo ludost za edno do dve bedni zrna |ubreto da ne se spali pa pak nasekade da bazdi. Menenij
Sepak edna{ navistina na ime me vikna. Go potsetiv na prijatelstvoto staro i krvta {to zaedno sme ja proleale. Na Koriolan ne mi se odyva; mi zabrani kako bilo da go vika: re~e deka e nikoj i ni{to, ~ovek bez ime s# dodeka ne se iskova ime vrz ognot na spaleniot Rim. Menenij Ete, ete: svr{ivte rabota dobra! Dvajca tribuni {to rmbale vo Rim jaglenot da poevtini, za spomen se vredni.
Za edno do dve bedni zrna? Ednoto sum jas; majka mu, èna mu, sinot i ovoj hrabar ~ovek, zrnata sme nie, a vie bazdliviot plevel, a i kornite, bratko, do nad mese~inata. Poradi vas }e n# spalat. Sicinij Te molam, bidi trpeliv. Ako ne ni pomogne{ sega koga sme vo najgolema nu`da, toga{ barem nemoj za nevoljava da n# krivi{. No ako saka{
808
Vilijam [EKSPIR
za tatkovinata da go moli{, tvojot ve{t jazik pove}e od vojskata {to, eve, nabrzina se zbira, moè da go sopre zemjakot na{. Menenij Ne, ne sakam da se me{am. Sicinij
venite koga se prazni, krvta ni e ladna, i toga{ na utroto se murtime, ne ni e od raka da davame, da prostuvame; no koga sme gi nagnetile cevkive i prenosnicive na krvta so vino i hrana, popopustlivi sme na du{a odo{to vo postot pustini~ki. Zatoa prvin }e vardam dobro da se najade a potoa so molbata }e navalam. Brut
Te molam odi kaj nego. Menenij [to treba da pravam? Menenij Brut Samo probaj {to moè qubovta tvoja da stori za Rim kaj Marcij. Menenij Nema da saka da go ~ue. Dobro, a da re~eme Marcij }e me odbie, kako Kominij {to go odbi, bez da go slu{ne; {to toga{? Ako se vratam kako poti{ten prijatel, stol~en od nequbeznosta negova? [to ako taka se slu~i? Sicinij Toga{ dobrata ti volja blagodarnost od Rim }e dobie za namerata dobro da stori{. Menenij ]e probam. Mislam deka }e me islu{a. Iako {to usnata ja grizel i mr~el na dobriot Kominij, me obeshrabruva mnogu. Moè vo lo{ ~as go na{ol pred da sedne da jade: Sicinij Nema? Kominij Vi velam, toj sedi vo zlato, crven vo o~ite ko da go gori Rim; navredata mu e temni~ar na milosta. Kle~ev pred nego: a toj odvaj ~ujno re~e Stani, i so nema raka vaka, me istera. [to }e stori na pi{ano, po mene, prati i {to ne }e stori, so zakletva vrzan uslovite da gi ispolni. Nade`ta e zaludna, vi velam, osven ako blagorodnata mu majka i èna ne otidat da izmolat sega milost za tatkovinata. Zatoa ajde so ubavi molbi da gi zabrzame. (Izleguvaat.) @imi vera, }e probam, }e vidime {to }e bide. Naskoro }e se znae {to sum storil. Kominij Ti dobro go znae{ od qubeznosta negova patot i ne moè{ da go zgre{i{.
Koriolan Scena 237

(Menenij im prio|a na straàrite.) Menenij Prviot straàr Stoj! Kade odi{? Vtoriot straàr Zapri i vrati se! Menenij Vardite ko maì! Taka treba. No, so va{ dopust, jas sum dràven slu`benik i dojden sum so Koriolan da zboruvam. Prviot straàr Od kade? Menenij Od Rim. Prviot straàr Ne moè; mora da se vrati{; vojskovodecot na{ ne}e ve}e ni{to od tamu da slu{a. Vtoriot straàr Pobrgu Rim }e go vidi{ v plamen odo{to so Koriolan da zboruva{. Menenij Menenij Prijateli dobri, ako ste go ~ule vojskovodecot da zboruva za Rim i za prijatelite tamu, sigurno e toga{ deka imeto moe vi e poznato: Menenij. Prviot straàr Neka si i toj, vrati se: doblesta na tvoeto
809
ime ovde ne proa|a.
Ti velam, bratko, tvojot vojskovodec mi e prijatel. Jas bev kniga na negovite dobri dela vo koja se ~ita za slavata negova nenadminliva, zgolemena mo{ne; zo{to otsekoga{ prijatelite sum gi krepel, me|u koi toj e glaven, i veli~el do rangot do koj vistinata trpi. Ponekoga{, velam, ko topka po gnilo tlo sum se trkalal podaleku od celta i na preteranata falba sum staval pe~at na vistinata. Zatoa, bratko, mora da me pu{ti{. Prviot straàr E, gospodine, da kaèvte tolku lagi vo negova korist kolku {to kaàvte zborovi vo svoja, pak nema{e da projdete; ne, pa makar laèweto da e doblesno ko ìveeweto ~esno. Zatoa vrati se! Menenij Te molam, prijatele, imaj na um deka se vikam Menenij i deka sekoga{ sum bil privrzanik na tvojot vojskovodec. Vtoriot straàr I da si laèl za nego, kako {to veli{, jas sum toj, {to kaùvaj}i ja vostinata, ti veli deka ne moè{ da projde{. Zatoa vrati se!
Kaì mi dali jadel? Oti pred jadewe ne bi zboruval so nego. Prviot straàr Ti si Rimjanin, neli?
810
Menenij Isto kako i tvojot vojskovodec. Prviot straàr
Vilijam [EKSPIR
Koriolan [to se slu~uva? Menenij Sega bratko, }e ti kaàm. Sega }e vidi{ deka i jas ne{to zna~am; }e ti stane jasno deka obi~en straàr ne moè da me odvoi od mojot sin Koriolan. Oceni me po priemot kaj nego, dali }e te obesat ili }e te osudat na nekoja druga smrt, podolga za gledawe i polo{a za trpewe. Sega gledaj i padni vo nesvest poradi ona {to ti pretstoi. (na Koriolan) Neka bogovite veli~enstveni sekoj ~as besedat vo sinodot za tvojata li~na sre}a neka te sakaat kolku {to te saka tvojot star tatko Menenij! O sinko, sinko moj, se podgotvuva{ da n# spali{: vidi, eve voda za gasewe. Odvaj me nagovorija da dojdam kaj tebe, no ubedeni deka nikoj osven mene ne moè da te predomosli, so vozdi{ki od portite tvoi me izduvaa; te prokolnuvam prosti mu na Rim i na tvoite zemjaci {to te molat. Neka dobrite bogovi go ublaàt tvojot gnev, i talogot negov neka go frlat vrz slugava ovde-ovoj ovde, koj{to, kako penu{ka se ispre~i na patot moj do tebe. Koriolan Odi si! Menenij [to? Da si odam? Koriolan Za èna, majka, dete, ne znam. Rabotata moja e vo slu`ba na drugi. Iako samo moja e odmazdata, prostuvaweto leì vo gradite na Vol{~anite. Deka sme bliski, toa neblagodarniot zaborav }e go zbri{i pred soàlbata da sfati kolku. Zatoa, odi. U{ive mi se potvrdi za molbite tvoi odo{to portite va{i pred vojskive. No, oti te sakav zemi go ova; go napi{av samo za
Toga{ treba da go mrazi{ kako nego. Zarem vie {to go isturkavte niz porti najdobriot nivni branitel i vo nasilno, prosta~ko neznaewe,svojot {tit na neprijatelite mu go predadovte, mislite na odmazdata da mu se sprotistavite so nedokvakani kukawa na starici, so devstveni molewa na va{ite }erki, ili so posreduvawe na eden istro{en, izmatufen starec, kakov {to, mi se ~ini, si ti38? Dali mislite da go izgasnete plamenot {to naskoro }e go goltne va{iot grad, so tolku slaba{en zdiv? Ne, se laète; zatoa vrati se vo Rim, i podgotvete se za va{iot kraj. Osudeni ste na propast; na{iot vojskovodec se zakolna deka nema da vi prosti. Menenij Mom~e, tvojot pretpostaven da znae deka sum ovde, kon mene bi se odnesuval so dostojna po~it. Prviot straàr Mojot pretpostaven ne te ni poznava. Menenij Mislev na vojskovodecot. Prviot straàr Ba{ mu e gajle na vojskovodecot moj za tebe. Vrati se koga ti velam, begaj: osven ako ne saka{ malkuto krv da ti ja proleam. Begaj, zadovoli se i so ova. Begaj! Menenij Ama bratko, bratko moj(Vleguvaat Koriolan i Aufidij.)
Koriolan
811
Vtoriot straàr
tebe, i mislev da ti go pratam. (Mu dava pismo.) U{te ne{to, Menenij: ne sakam da te slu{am. Ovoj ~ovek, Aufidij, mil mi be{e vo Rim: no, sega, samiot gleda{. Aufidij Nepokolebliv si, gledam. (Izleguvaat Koriolan i Aufidij. Ostanuvaat straàrot i Menenij.) Prviot straàr Sega gospodine, dali imeto ti e Menenij? Vtoriot straàr Magija e, kako {to gleda{, so golema mo}. ]e znae{ da se vrati{ doma. Prviot straàr Slu{na kako n# ispajpuzija {to ja zaprevme tvojata veli~ina? Vtoriot straàr [to misli{, ima pri~ina da padnam vo nesvest? Menenij Ne mi e gajle ni za svetot ni za va{iot vojskovodec; a za ti}iwa kako vas odvaj mislam deka postoite, tolku ste bezvredni. Onoj koj{to e volen da umri od svoja raka, ne se pla{i od smrtta od drug: neka va{iot vojskovodec go napravi najlo{oto. A {to se odnesuva do vas, ostanete dolgo toa {to ste; i bedata so vremeto neka vi raste. Vi go velam ona {to mi e re~eno: da ve nema! Prviot straàr Blagoroden ~ovek, navistina.
Blagoroden e na{iot vojskovodec: toj e karpa, ~inar na kogo ni{to ne mu moàt vetri{tata. (Izleguvaat.)
812 Scena 339
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaat Koriolan i Aufidij i drugite.) Koriolan Utre so vojskite pred yidinite rimski }e zalogorime. Partneru vo ova delo, mora da gi izvesti{ velmoìte Vol{~anski kolku ~esno potfatov go vodam. Aufidij Samo za celite nivni so po~it rabote{e, u{ite gi zatna pred seop{tite molbi od Rim: ne dozvoli ni edna{ doverliv {epot, ne, nitu so prijatelite tvoi {to mislea deka se sigurni vo tebe. Koriolan Na ovoj starec {to so skr{eno srce go isprativ vo Rim, mu bev pomil odo{to sin e na tatko ne, me oboàva{e duri toj. Posledna mo`nost im be{e toj; zaradi negovata stara qubov, iako bev mo{ne surov kon nego, im gi ponudiv u{te edna{ prvite uslovi, {to edna{ ve}e gi odbija i ne moàt da gi prifatat, a na mnogu pove}e se nadevaa od nego. Samo malku popu{tiv. Za novi posrednici ili molbi bilo dràvni ili li~ni od sega ne sakam da ~ujam. (Se slu{a vreva od nadvor.) Ha! Koj vika? Zarem }e me isku{at za kletvata da ja zgaznam vo ~asot ist koga dojdov? Ne doa|a predvid! (Vleguvaat Virgilija, Volumnija, Valerija, mladiot Marcij so pridru`nici.) @ena mi doa|a prva; po nea pre~esniot kalap vo koj telovo mi dobi oblik a za raka go drì
vnukot od krvta nejzina. Begaj, qubov! Vrsko sekoja, pravo prirodno pukni! Neka samo tvrdokornosta e doblest! [to vredi poklonov? Ovie o~i na gulab {to bogovite gi teraat od krivokletstvo? Se topam, ne sum potvrda zemja od drugite. Majka mi se klawa nebare Olimo pred krti~nik vo molba se sviva; a sin~eto moe ima molben pogled prirodata boèm velika revi, ne odbivaj. Vol{~anite neka Rim go razorat i Italija ja zgazat; nema, nema ko gusan na nagonot da mu robuvam, tuku }e stojam ko ~ovek {to sam sebesi se stvoril i nikakva roda nema. Virgilija Gospodaru moj, maù! Koriolan O~ive ne se ko onie vo Rim {to gi imav. Virgilija Tagata {to vaka izmeneti n# ~ini te tera taka da misli{. Koriolan Ko glup glumec sega, roljata sum ja zaboravil, ne znam do kade sum i rezil golem mi pretstoi. Najdobar delu od mene, prosti {to sum svirep; no ne veli zatoa Prosti im na Rimjanite. O, bakne` dolg ko progonstvoto moe, ko odmazda sladok! @imi qubomornata kralica nebesna, ovoj bakne` od tebe go ponesov, mila; i vernata mi usta ottoga{ devstveno go ~uvam. Bogovi! Pqampam, a najblagorodnata majka na svetot, ne sum ja pozdravil. Potoni, koleno, v zemi: (Kleknuva.)
Koriolan
813
ostavi pogolema taga na po~it od onaa na sinovite obi~ni. Volumnija
da ostane{ od sramot, vo bojot da stoi{ ko svetilnik mo}en otporen na sekoj vihor spasuvaj}i gi tie {to vo tebe gledaat! Volumnija
O, stani blagosloveno ~edo! Dodeka jas, na zglavje ne pomeko od kremen pred tebe kle~am, neprikladno po~it oddavaj}i ti nebare pogre{en bil do sega odnosot me|u roditel i dete. (Kleknuva.) Koriolan [to e ova? Ti kle~i{ pred mene? Pred tvojot kaznet sin? Toga{ ~akalot nas skrkestiot zaliv neka udri po yvezdite. Neka buntovnite vetri{ta mavnat so gordite kedri po ognenoto sonce, ubivaj}i ja nevozmo`nosta i da go storat nestorlivoto rabota lesna! Volumnija Ti si mojot voin: pomognav da se stvori{. Ja poznava{ ovaa dama? Koriolan
Na kolena, mom~e. Koriolan Toa e mojt smel sin! Volumnija Toj, èna ti, damava ovde i li~no jas dojdovme ovde i te molime. Koriolan Te molam, mol~i! Ili, ako moli{, pomisli prvin na ova: ona {to se zakolnav deka nema da go dadam ne go sfa}aj ko odbivawe na molbite tvoi. Ne barajte vojskata da ja raspu{tam i pak pazar da udram so zanaet~iite rimski. Ne velete mi vo {to sum nepriroden. Ne posakuvajte da gi ladam odmazdata i gnevot vo studenite va{i pri~ini. Volumnija
Blagorodnata sestraa na Publikula, lunata rimska, kibarna ko lednik od naj~ist sneg {to go pravi mrazot i visi na hramot Dijanin! Mila Valerija! Volumnija Ova e skratenata verzija tvoja, koja, koga edna{ }e stasa, }e bide lika i prilika tvoja. Koriolan Bogot na voinite, so soglasnost na vrhovniot Jupiter, neka mislite so blagorodnost ti gi vdahne, i skraja
O, dosta, dosta! Ve}e re~e deka nema ni{to da ni dade{: za{to ne barame ni{to drugo osvenona {to ve}e go odbi. ]e barame sepak, a ako ne odbie{, seta vina na tvrdosta tvoja neka padne; slu{ni n#. Koriolan Aufidij, i vie Vol{~ani, slu{ajte; za{to ne sakam ni{to tajno da ~ujam od Rim. [to molite? Volumnija I da mol~ime i da ne govorime, ali{tata
814
Vilijam [EKSPIR
na{i i izgladnetite tela otkrivaat vedna{ {to ìvot ìveeme po progonot tvoj. Sfati kolku sme nie ponesre}ni od site èni {tom ovde dojdovme. Oti tvojot izgled koj{to bi trebalo o~ite so radosnici solzi da ni gi polni, srcata na tanc da ni gi {ilka, gi tera na pla~ i gi trese so strav i taga, teraj}i ja majkata, ènata i sinot, sinot, maòt i tatkoto da go gledaat kako ja vadi utrobata na svojata zemja. A za nas bednite neprijatelstvoto tvoe e najkobno. Ti n# li{i{ od molitvite do bogovite, {to uteha e za site osven za nas; za{to kako bi moèle nie, kako bi moèle da se molime za zemjata na{a, a na toa sme dol`ni, i za pobedata tvoja na {to isto sme dol`ni? Boè, ili bez zemja }e ostaneme, doilkata na{a mila, ili bez tebe, utehata na{a vo zemjata. Sigurno n# ~eka jad neodminliv, bez ogled kako èlbata na pobeda ni se ispolni; za{to ili tebe mora ko tu| progonenik, okovan vo prangi, da te vodat niz ulicite na{i, ili vo triumf da gazi{ po urnatinite na tvojata zemja nosej}i go venecot za{to si ja proleal hrabro krvta na èna ti i sinot. [to se odnesuva do mene, sinko, nemam namera ishodot da go ~ekam na ovaa vojna. Ako ne uspeam da te ubedam da pokaè{ blagorodna milost kon dvete strani mesto da uni{ti{ edna, ne }e moè{ vo napad da trgne{ na svojata zemja bez da ja zgazi{ -bez da ja zgazi{, veruvaj mi-utrobata na tvojata majka {to na svet te donese. Virgilija Da, i mojata,
{to ova dete ti go rodi za tvoeto ime da se so~uva. Mom~eto Mojata nema da ja zgazne. ]e pobegnam za da porasnam, pa, toga{, }e se boram. Koriolan Da ne se zarazam so ènska mekost, ne treba da go gledam likot od ènata i sinot. Predolgo sedev. (Stanuva.) Volumnija Ne, ne odi od nas taka. Da baravme od tebe da gi spasi{ Rimajanite, a da gi uni{ti{ Vol{~anite na koi im sluì{, moè{e da n# obvini{ vedna{ ko ostrov za ~esta tvoja. No, na{ata molba e niv da gi smiri{: Vol{~anite da re~at nie im dadovme milost, a Rimjanite nie ja primivme; i sekoj obete strani da te veli~a i vika, Blagosloven bidi {to mirov go sklu~i! Ti znae{, velik sine, ishodot na vojnata e neizvesen, no sigurno e ako go osvoi{ Rim, deka ètvata {to toga{ }e ja o`nie{ }e bide ime {to kletvi sekoga{ }e go sledat, a hronikite vaka }e pi{uvaat: Blagoroden toj be{e, no so poslednoto delo blagorodnosta ja zbri{a zemjata si ja uni{ti i imeto mu ostana da go mrazat site idni pokolenija. Re~i ne{to, sine: se streme{e kon najvisokiot dostrel na ~esta, ja podraàva{e umno bogovskata milost, go pare{e so grom nebesniot {irok obraz razmenuvaj}i go sulfurot ovoj so molwa {to sepak dabot samo go rascepuva. Zo{to mol~i{? Misli{ deka e ~est za eden blagoroden ~ovek
Koriolan
815
zloto naneseno ve~no da go pamti? Govori, snao: nemu ne mu e gajle za tvojot pla~. Govori, vnu~ko: moè tvojot detski zdiv pove}e }e go trogne od na{ite pri~ini. Ne postoi ma` na svetot {to pove}e dolì na majka, a dozvoluva zalud da pqampam ko da ne me gleda. Nikoga{ vo tvojot ìvot ne si poka`l qubeznost kon milata majka, koga taa, kva~ka kutra, ne sakaj}i vtora ro`ba, te pra}a{e vo vojna i te do~ekuva{e doma, oven~an so po~esti. Re~i nepravi~na imam molba i so prezir vrati me nazad; no ako ne e taka, ti ne si ~esen, i bogovite so ~uma }e te sotrat {to ti mi ja odzema{ dol`nosta {to edna majka ja ima. Toj se vrti. Kleknete dami: da go zasramime koga na kolena }e n# vidi. Na negovoto nadime Koriolan pove}e mu li~i lo{otilakot odo{to milosta za na{ite molbi. Dolu! Pa kraj: ova e posledno. Zna~i odime nazad vo Rim so sosedite da umreme. Gledaj, ova mom~e {to u{te ne znae {to saka, kle~i, i so racete vo vis krenati ja brani molbata na{a so pogolema sila i èlba od èlbata tvoja da ne sfati{. Odime, ajde: na ovoj ~ovek Vol{~anka mu e majka; èna mu e vo Koriol, a ova dete sosem slu~ajno li~i na nego. Pu{ti n# sega: }e mol~am duri gradot ne ni se najde vo plamen i duri toga{ ne{to }e re~am. Koriolan (Ja drì molkum za raka.) O majko, majko! [to stori? Gledaj, se otvora ona nebo, bogovite dolu gledaat i na neprirodnava gletka
se smeat. O, majko moja, majko! O! za Rim izvojuva pobeda sre}na; no za sin ti, veruvaj, o, veruvaj, mnogu opasno e toa {to go nadsili sega, ako ne smrtonosno. No neka bide taka. Aufidij, iako ne moàm da vodam prava vojna, sepak dobar mir }e sklu~am. Sega Aufidij dobar, da be{e na moe mesto, dali pomalku svojata majka }e ja slu{a{e? Pomalku dade{e, Aufidij? Aufidij Sosem bev trognat. Koriolan Se kolnam deka be{e. I, gospodine, ne e mala rabota od mene, od o~ive da mi kape soàlba. No, gospodine dobar, kaì kakov mir saka{ da se sklopi? Jas sepak ne se vra}am vo Rim, so tebe idam; i te molam poddrìme vo ova. O majko! @eno! Aufidij (Na strana) Milo mi e {to ~esta kaj tebe se vo razdor. Od toa, mi se ~ini, porane{nata sre}a }e si ja vratam. Koriolan (Na Volumnija, Virgilija i drugite.) Da, vedna{. No prvin }e pieme zaedno; pa svedo{tvo od zborot poarno nazad }e ponesete, koe nie dvajca pod kaànite uslovi }e go zaverime so pe~at. Ajde, vlezete so nas. Vie, gospo|i moi, zasluùvate hram da vi krenat. Site sabji vo Italija i site zdruèni vojski ne }e moèa da go izvojuvaat mirov. (Izleguvaat.)
816 Scena 440
Vilijam [EKSPIR
(Vleguvaat Menenij i Sicinij.) Menenij
Aleksandar. [to }e zapoveda da se napravi, so zapovedta e zavr{eno. Ni{to ne mu nedostiga da bide bog osven ve~nost i nebo da se vostol~i. Sicinij
Go gleda{ ona }o{e od Kapitol, onoj kamentemelnik? Sicinij Go gledam, zo{to? Menenij Ako moè{ da go pomrdne{ so maloto prste, toga{ ima nade` deka gospo|ite od Rim, osobeno negovata majka, da uspeat. No jas velam deka nade` nema; grklanite ni se osudeni i samo ~ekaat da bidat prese~eni. Sicinij Dali e vozmo`no tolku kratko vreme da go promeni karakterot kaj ~oveka? Menenij Postoi razlika pome|u gasenicata i peperutkata; sepak tvojata peperutka ispadna gasenica. Ovoj Marcij izrasna od ~ovek vo zmev. Ima krila. Toj e ne{to pove}e od obi~en vleka~. Sicinij Toj mnogu ja saka{e svojata majka. Menenij
Milost, mislam, ako verno go opi{uva{. Menenij Mu go slikam karakterot. ]e vidi{ kakva milost }e donese majka mu od kaj nego. Vo nego ima milost kolku {to ima mleko vo tigar-ma`jak; ubavo toa }e go vidi na{iot sirot grad, a s# e ova poradi tebe. Sicinij Bogovite neka ni se smiluvaat. Menenij Ne, vo vakov slu~aj, bogovite nema da se na na{a strana. Koga go proteravme, niv ne gi po~ituvavme; a koga }e se vrati vratovite da ni gi skr{i, nema da n# po~ituvaat tie nas. (Doa|a glasnik.) Glasnikot Gospodine, ako vi e mil ìvotot, begajte doma. Plebejcite ve}e go fatija drugiot tribun, go vle~at gore dolu i site se kolnat deka ako rimskite dami ne donesat dobri vesti, }e go ubijat i toa ma~eni~ki, bavno. (Vleguva drug glasnik.) Sicinij
I mene me saka{e; no sega se se}ava na majka si kolku osumgodi{en kow na svojata. Kiselosta na negovoto lice moè i zrelo grozje da skiseli. Koga odi, odi kako yidokr{a~ i zemjata se sobira pod negoviot od; vo sostojba e pancirot da go probie so o~i, zboruva kako kambana, a negovotohm e kako pluton na cela baterija. Sedi vo tronot svoj kako da e sozdaden da bide
[to e novo? Vtoriot glasnik Dobri vesti! Gospo|ite uspeaja. Vol{~anite si zaminuvaat zaedno so Marcij. (Izleguvaat drugite prisutni.)
Koriolan
817
Sicinij
Povesel den ne osunal vo Rim u{te od proteruvaweto na Tarkvinij. Sicinij
Bliàt do gradot? Vtoriot glasnik Prijatele, siguren si deka e taka? Dali e sosem sigurno? Vtoriot glasnik Sigurno kako {to znam deka sonceto e ogan. Kade se krievte koga kotkate somne`? Nikoga{ niz svodot ne nado{la takva plima ko tolpata ute{eni niz portite. Eve, ~ujte! (Se slu{aat trubi, oboi, barabani istovremeno.) Trubi, psalterioni, kavali i gajdi, tarabuki, kimvali i tolpa Rimjani so vikot go teraat sonceto da igra. Slu{nete! (Odnadvor se slu{aat vikotnici.) Menenij Dobri vesti. Odam damite da gi pre~ekam. Ovaa Volumnija vredi poln grad konzuli, senatori, patricii i polno more i kopno so tribuni kako vas. Dobro deneska se mole{e. utrinava ni gro{ ne davav za iljadnicite va{i grla. Kako se raduvaat, slu{aj! (Se slu{a muzika i izvici.) Sicinij Prvin, bogovite da te blagoslovat za vesta; a sega primi ja mojata blagodarnost. Vtoriot glasnik Imame pri~ina site gospodaru, za golema blagodarnost. Da im pojdeme na sre{ta i veselbata da ja zgolemime. (Izleguvaat.) Samo {to ne vlegle. Sicinij
818 Scena 541

(Vleguvaat Tul Aufidij so pridru`nicite.) Aufidij Prviot senator
(Vleguvaat dvajca senatori, so gospo|ite Volumnija, Virgilija i Valerija i pominuvaat preku scenata so drugite velmoì.
Eve gi za{titni~kite na{i, ìvotot na Rim! Svikajte gi plemiwata, slavete gi bogovite, zapalete ognovi pobedni, cve}iwa pred niv postelete; nadvikajte ja bu~avata {to go protera Marcij, so dobredojde vratete go kaj negovata majka: vikajte, Dobredojdovte gospo|i, dobredojdovte! Site Dobredojdovte gospo|i, Dobredojdovte! (Muzika, barabani, trubi. Izleguvaat.)
Odete i kaète i na gradskite vlasti deka sum tuka. Dajte im go pismovo. Koga }e go pro~itaat neka dojdat na plo{tad, jas kaj {to pred nivnite i pred u{ite od siot narod }e potvrdam deka ova e vistina. Onoj {to go obvinuvam sega }e vleze niz gradskite porti, so namera da govori pred narodot, so nade` niz zborovi da ostane ~ist. Odte brzo. (Izleguvaat pridru`nicite.) (Vleguvaat dvajca ili trojca zagovornici od grupata na Aufidij.) Dobro dojdovte. Prviot zagovornik Kako e na{iot voda~? Aufidij Kako ~ovek otruen od sopstvenata milost i ubien od milosrdieto svoe. Vtoriot zagovornik Blagoroden vo`du, ako s# u{te ostanuva{ na namerata ista i poddr{ka bara{ na{a, nie sme tuka od opasnosta da te spasime. Aufidij Ne znam, gospodine. Treba da pravime narodot kako {to saka. Tretiot zagovornik Narodot nere{itelen }e bide duri soperni{tvo me|u vas ima; no padot na eden go pravi drugiot naslednik na s#.
Koriolan
819
Aufidij
Aufidij Znam, i udarot moj vrz nego, mislam moè dobro da se opravda. Jas go krenav, i so ~esta em~ev za negovata vernost; a toj, izdignat vaka gi zaleva{e bilkite novi so rosa od laski, prijatelite moi zaveduvaj}i gi; za celta vakva prirodata si ja smekna, poznata napred kako slobodna, nesmenliva, gruba. Tretiot zagovornik Gospodine, tvrdokornosta negova za mestoto kozul koga se kandidira{e, koe poradi nea go zagubiAufidij I za toa da govoram sakam. Proteran, toj dojde na ogni{teto moe, grklanot svoj pod no` mi go stavi; go primiv, sodrugar vo slu`bata go storiv, za site èlbi negovi pat mu otvoriv; ne, duri go pu{tiv od moite ~eti da gi izbere, za planot negov najdobrite i najsveì moi lu|e, pa duri i sam vo negova slu`ba se staviv; mu pomognav slava da po`nee koja, na krajot, cela za sebe ja zede pa duri se vozgordi {to ova mi go stori: pa na krajot ispadnav ko jas da sum mu sluga a ne drugar, i po~na so nasmevki da me pla}a nebare sum mu platenik. Prviot zagovornik
Da, tokmu toa: tuka }e zapnam i najmnogu }e bidam protiv nego; poradi nekolku ènski solzi, i toa evtini ko lagi, gi prodade krvta i trudot na na{iot golem potfat. Zatoa }e umreme, a jas niz padot negov }e se obnovam. No, ~ujte! (Barabani i trubi, so izvici na narodot.) Prviot zagovornik Vo svojot roden grad ti vleze ko glasnik i nikoj ne ti re~e dobredojde; a toj se vra}a paraj}i go vozduhot so vreva. Vtoriot zagovornik Ovie trpelivi {utki ~ii deca toj gi zakla, podmolnite grla gi derat oddavaj}i mu po~est. Tretiot zagovornik Zatoa, dejstvuvaj brzo, pred toj da progovori i siot go odu{evi narod, neka go po~uvstvuva tvojot me~ koj{to nie }e go pomogneme. Koga mrtov }e padne prikaznata negova kaàna od tebe, so teloto i odgovorot negov }e go zakopa. Aufidij Dosta za ova. Idat golemcite. (Vleguvaat stare{inite na gradot.) Site stare{ini Golemo dobredojde za tebe.
Taka prave{e, gospodaru moj. Vojskata se ~ude{e, a na krajot koga go ima{e Rim v race, a plenot nie {to se vika slava-
Aufidij Ne sum go zasluìl. No, velmoì blagorodni, so vnimanie dali
820
Vilijam [EKSPIR
go pro~itavte toa {to vi go napi{av? Site stare{ini Da. Prviot stare{ina I toa so àlewe. Gre{kite storeni pred poslednata, mislam lesna kazna zasluùvaat; no da se zavr{i tamu kaj{to treba da se po~ne, i od na{ata vojska uspesite taka da se batalat, da ni se platat samo tro{ocite na{i i mir da se sklu~i pred predavawe, toa ne moè da se prosti. Aufidij Eve go ide: }e go ~uete i sami. (Doa|a Koriolan mar{iraj}i na zvukot od barabani i muzika. So nego e i narodot.) Koriolan Zdravo velmoì, se vra}am ko va{ vojnik nezarazen od qubovta za svojot kraj ko koga od ovde trgnav, s# u{te vrzan verno za va{ata vrhovna vlast. Sakam da vi kaàm deka uspe{no go vodev ovoj pohod, i so krvav prelez vojnata ja doterav duri do portite na Rim. Plenot {to go donesovme doma za pove}e od tretina go nadminuva ar~ot za pohodov {to go imavme. Sklopivme mir so ne pomala ~est za Ancium odo{to rezil za Rim; i vi go predavam, eve, so potpisi od konzulite i patriciite i so pe~at od Senatot ona {to go dogovorivme. Aufidij Ne ~itajte, velmoì moi, tuku kaète mu na toj predavnik golem deka ovlastuvaweto va{e go zloupotrebil.
Koriolan Predavnik? Od kade? Aufidij Da, predavnik, Marcij. Koriolan Marcij? Aufidij Da, Marcij, Kaj Marcij! Da ne misli{ }e te udostojam so grabnatoto, ukradeno ime Koriolan, kaj Koriol? Velmoì i glave{ini na dràvava, itro ja predade celta va{a, i go dade za nekolku soleni kapki, va{iot grad Rim, velam va{iot Rim, na èna mu i negovata majka, prekr{uvaj}i gi lesno zakletvata i zborot ko kon~e od gnila svila bez za toa da go pra{a voeniot sovet; na solzite od doilkata svoja toj ja otcimoli i ja otkuka pobedata va{a, na {to paòvite se crveneeja, a hrabrite lu|e vo ~udo se gledaa eden so drug. Koriolan Slu{a{ li, Marse? Aufidij Ne ~epkaj go bogot, pla~ko eden! Koriolan Ha! Aufidij Mol~i.
Koriolan
821
Vtoriot velmoà
Koriolan La`go podmolen, srcevo sega mi se due i od maka saka da pukne. Jas pla~ko! Robe! Prostete, gospoda, ova e prvpat ovde {to sum prisilen da karam. Va{iot sud, velmoì seriozni, }e kaè kolku laè pesov; a sovesta na onoj koj{to u{te od mene nosi luzni i }e gi ponese so sebe v grob, }e dade pomo{ vakvata laga da ja goltne samo toj. Prviot velmoà Mir, obajcata, i slu{nete {to }e re~am. Koriolan Ise~ete me na par~iwa, Vol{~ani, maì deca, ostricite vo mene zarijte gi. Jas pla~ko. Ku~e edno la`livo! Ako to~no ste ja napi{ale istorijata va{a, tamu stoi deka ko orel vo golubarnik, jas sum gi tol~el Vol{~anite kaj Koriol i toa sam. Mene toj pla~ko! Aufidij Gadu drzok!
Mir, ve molam! Bez nasilstvo! Mir! Toj e blagoroden, i slavata negova se vrti po topkata zemjina. Gre{kite {to gi stori na sud }e treba da gi brani. Stoj, Aufidij! Ne ru{i go mirot! Koriolan O kako na nego sega, na {estmina Aufidievci, na pove}e, na celoto negovo pleme, bi go izvadil jas sega pravedniot svoj me~! Aufidij
Site zagovornici Ubi go, ubijte go, ubi go, ubi go, ubi! (Zagovornicite gi vadat me~evite i go ubivaat Marcij koj{to pa|a. Aufidij stapnuva vrz nego.) Velmoìte Stojte! Stojte! Stojte! Stojte! Aufidij
Velmoì, velmoì blagorodni! Zar }e trpite da vi blada za svojata sre}a slepa {to sram va{ be{e, ovoj falbaxija drzok i toa na va{e tlo? Site zagovornici Neka umre, neka umre. Narodot Par~osajte go! Vedna{! Vedna{! Toj sin mi go ubi! ]erka mi! Rodninata Markus toj mi go ubi! Tatko mi toj go ubi!
Velmoì blagorodni, ~ujte {to imam da kaàm. Prviot velmoà O, Tule! Vtoriot velmoà Stori ~in nad koj hrabrosta }e pla~e. Tretiot velmoà Ne gazete go. Gra|ani, bidete mirni! Me~evite vratete gi.
822
Aufidij
Vilijam [EKSPIR
Gospodari, koga }e go doznaete ona {to sega vo gnevot od nego predizvikan, ne moète da go vidite, }e sfatite kolkava opasnost za vas be{e negoviot ìvot i radost }e ve oblee {to zavr{i vaka. Ve molam viknete me v Senat kaj{to ili dokaz }e dobiete za slu`bata moja verna ili kazna najte{ka odredete mi. Prviot velmoà Iznesete go odovde negovoto telo, i pla~ete za nego. Neka bide slaven kako najblagorodniot pokojnik {to trgnal vo pridru`ba kon mogilata svoja. Vtoriot velmoà Netrpelivosta negova vo golema merka ja smaluva Aufidievata vina. A sega najdobroto da go storime. Aufidij Gnevot mi projde, i taga te{ka me obzema. Krenete go. Neka pomognat trojca najsilni. Jas }e bidam eden. Udrete v barabani, ta`no neka vrevat; svrtete gi kopjata naopaku. Iako vo gradov toj zavdovi~i i obes~edi mnogu lu|e, i ranite u{te pe~at, sepak sili smognete vo svetol spomen da ostane kaj nas. Pomognete! (Izleguvaat nosej}i go teloto na Marcij. Posmrten mar{.)
Bele{ki Spored Poup scenata se slu~uva na edna rimska ulica. Gra|anite verojatno pominuvaat po binata na patot za Kapitol. 2 Tie mislat deka cenata za na{ata izdr{ka e pogolema od na{ata vrednost (S.Xonson). 3 So vleguvaweto na Menenij Agripa tekstot po~nuva da se stihuva vo jampski deseterec. Dosega, bidej}i govorea samo obi~nite lu|e, tekstot be{e vo proza. Opredelbata na [ekspir blagorodnicite da govorat vo stih, a prostiot narod vo proza e sosema voobi~aena vo site negovi drami. 4 Menenij ja dolovuva nasmevkata na mevot ili so usnite ili, poverojatno, so mevot na na~in {to treba da gi zameni zborovite mevot im se iznasmea na gluposta. 5 Od pobunetite gra|ani. Muvlosanosta asocira na ~uma: kaj{to ima muvla se za~nuva ~uma, a ~umata e opasna za Rim, ili, u{te poprecizno, Kaj Marcij se raduva na vojnata so Vol{~anite bidej}i taa nudi mo`nost Rim da se oslobodi od vi{okot gra|ani koi kotat ~uma i se balast za dràvata. Jasno e deka [ekspir dobro ja znael taktikata so nadvore{ni vojni da se spre~at vnatre{nite nemiri. 6 Odnosno ~dnata mese~ina vrzana so boìcata Dijana: moèbi so sugestija deka Marcij & se potsmeva na mese~inata poradi nejzinata vozdrànost. 7 Scenata otprvin e locirana samo vo Rim no, podocna, urednicite preciziraat deka stanuva zbor za domot na Kaj Marcij. Marcij zel èna po èlba na majka si i imal dve deca. 8 Se odnesuva na u~estvoto na Marcij vo vojnata protiv Latinite pod Tarkvij vo koja toj be{e oven~an so venec od dabovi granki za spasuvawe na eden rimski vojnik. Pove}e za ~inot na oven~uvawe vidi kaj Plutarh. 9 Spored Poup scenata e postavena vo rimskiot logor. 10 Spored Poup scenata e locirana vo Koriol, a spored Kepel kaj portite na Koriol. Se ~ini prvite scenski napatstvija upatuvaat na portite na Koriol. 11 Spored Popup, rimskiot logor, spored Kepal, bojnoto pole pome|u Rimjanite i Vol{~anite. 12 Zborot Afrika kaj [ekspir se javuva samo edna{. êtiri pati, kako ovde, e daden kako Afric. 13 Rimjanite (isto kako i Britancite) istaknuvaa deka se po poteklo od Trojancite. 14 Vleguvaweto na Rimjanite od obete strani na scenata se odraz na nivnata totalna prevaga vo bojot. Mo`no e da e upotrebena {atorska konstrukcija. 15 Spored Poup locirana vo logorot na Vol{~anite. 16 Scenata e locirana na eden od rimskite plo{tadi. 17 Avgur ili pticogata~ bil rimski sve{tenik koj{to gi tolkuval znacite proizlezeni od letot, pesnata i na~inot na hr anewe na pticite i spored niv daval soveti kako da se vodat javnite raboti. 18 Redaktorite ja lociraat na Kapitol. [ekspir smetal deka Kapitol e tvrdina i sedi{te na Senatot. Vsu{nost toa bil hram na Jupiter na ju`niot vrv na planinata Kapitol, dodeka tvrdinata bila na severniot vrv. Istoriski, Senatot naj~esto zasedaval vo Cura Hostilia blizu do Forumot. 19 Vo originlot stoi Amazonian chin, kako Amazonka 20 Plutarh, glavniot izvor za delovo na [ekspir go spomenuva obi~ajot niz koj moral da mine sekoj kandidat za konzul, odnosno, vo siroma{na toga, kako nekoj bednik, da odi niz narodot, da gi pokaùva ranite i da gi moli da se setat na nego na denot na izborite. Jasno e deka tokmu tuka, poradi karakterot {to go ima Koriolan, zapo~nuva negoviot pad. 21 Spored Poup vo Forumot, a spored Najt na plo{tad.
1
Kontekstot bara rusi, iako originalnoto zna~ewe na zborot abram e òltnikav, a modernoto zlatno-kafen. 23 Locirana spored edni vo Rim, spored drugi na ulica. 24 Aediles Plebeii vovedeni vo isto vreme so tribunite, verojatno kako nivni pomo{nici ili izvr{ni slu`benici. 25 Stena na Kapitol {to redovno se koristela za egzekucija na kriminalcite i predavnicite. 26 Najmnogu od komentatorite ja lociraat vo domot na Koriolan. 27 Pred da stane{ konzul. 28 Obi~no locirana od site komentatori na Forum ili na plo{tad. 29 Rou ja locira scenata nadvor od Rim, Poup kaj rimskite porti a Tiobalt pred portite. 30 Komentatorite, sledej}i go Kepel, ja lociraat scenata na ulicata {to vodi do gradskite porti. 31 Spored Rou locirana vo Ancium, spored Kepel na Vol{~anska teritorija-pat. Najmnogu se sloùvaat so Meloun- patot pome|u Rim i Ancium. 32 Scenata e smestena spored Kepel vo Ancium, pred ku}ata na Tul Aufidij. 33 Spored Rou, salon vo ku}ata na Aufidij. 34 Spored Rou i Tiobalt scenata se slu~uva vo Rim, na plo{tad. 35 Komentatorite go sledat Tiobalt i ja smestuvaat scenata vo logor blizu Rim. 36 Komentatorite go sledat Tiobalt i ja smestuvaat scenata na plo{tad vo Rim. 37 Komentatorite, vo najgolema merka go sledat Tiobalt koj{to ja locira vo vol{~anskiot logor so dodavka pred Rim. 38 Se ~ini, celata fatenost i nemo} na Rim pred naletot na Koriolan e opi{ana niz ovaa metafori~na replika na straàrot. 39 Kepel ja locira vo {atorot na Koriolan. 40 Locirana spored Tiobalt kaj Forumot a spored Kepel na plo{tad. Izgleda deka [ekspir mislel na Kapitol bidej}i se gleda od plo{tadot. 41 Nekoi komentatori ja prodolùvaat prethodnata scena; drugi go sledat Kepel ulica blizu do portite. 42 Plutarh ja smestuva vo Ancium, a [ekspir izgleda nego go sledi aludiraj}i na rodniot grad na Aufidij.
22
Naslov na originalot: Timon of Athens
LICA:
Timon, atinski blagorodnik Lucij, blagorodnik, laska~ na Timon Lukul, blagorodnik, laska~ na Timon Sempronij, blagorodnik, laska~ na Timon Ventidij, eden od la`nite prijateli na Timon Alkibijad, atinski voen zapovednik Apemant, prost filosof Flavij, upravnik na imotot od Timon Flaminij, sluga na Timon Lucilij, sluga na Timon Servilij, sluga na Timon Kafis, sluga na doveritel na Timon Filota, sluga na doveritel na Timon Tit, sluga na doveritel na Timon Lucij, sluga na doveritel na Timon Hortensij, sluga na doveritel na Timon Slugi na Varo. Slugite na Isidor Dvajca doveriteli na Timon Kupidon i maskirani tancuva~ki Trojca stranci Poet Slikar Zlatar Trgovec Eden star Atin~anec Pa` Budala Frinija, qubovnica na Alkibijad Timandra, qubovnica na Alkibijad Drugi velmoì, senatori, vojnici, aramii, pridru`nici.
Timon od Atina e edna od t.n. ne mnogu poznati drami na Vilijam [ekspir koja, po kojznae koj pat, n# uveruva deka ne postojat, barem koga stanuva zbor za [ekspir, golemi i mali, va`ni i neva`ni drami, tuku deka, sekoe negovo dramsko delo, vo migot koga stanuva ìtel na na{ata svest, istovremeno vo nea gi vnesuva i golemata vozbuda i prijatnoto iznenaduvawe deka avtorot e povtorno nov, golem i deka u{te edna{ uspeal da go potvrdi Borhesovoto Nikoj pred nego ne uspeal tolku uspe{no da bide tolkumina. Ednostavno ~ovek da se upla{i kolku tu~na energija leì zad idejata da se stavi, preku likot na gospodarot Timon, mizantropstvoto na raspetie, da se manifestira o~ajot {to mu e pothrana i vdahnovenie, pritoa da se stigne do samiot rab, da se nayre vo ambisot na ~ovekovata mentalna i psiho-fizi~ka konstitucija no da ne se padne vo nego tuku preku eden drug lik, Alkibijad, da se obnovi normalnata sostojba na duhot i rabotite da se vratat vo granicite na prifatenite normi na odnesuvawe i da se potkrepi idejata deka sekoga{ imalo i }e ima nekakov si Fortinbras ili Ser Gavejn ili Isus {to }e ja obnovat prirodata, ìvotot, }e turat pepel na aktuelniot privid i }e otvorat pole za nov, poprivle~en i poubav privid. So drugi zborovi, dramata za ovoj ludak ~ie ludilo e pove}e poetski motivirano odo{to dramski izvedeno kaùva mnogu pove}e za sostojbata na duhot na samiot [ekspir odo{to za sostojbata na ~ovekot koj{to na eden od atinskite plo{tadi gi povikuva site ìvi Atin~ani da pobrzaat i da se obesat na smokvata {to raste vo negoviot dvor za{to ponietil da ja se~e! Dramata izgleda voop{to ne bila igrana ili pe~atena, tuku za prvpat se pojavuva vo Prvoto folio izdanie od 1623 godina so mnogu gre{ki vo samiot tekst i po s# izgleda ostanala, do den dene{en, nedovr{ena. Jasno e deka [ekspir sigurno gi rabotel po~etokot i krajot, dodeka slabostite {to mnozina kriti~ari gi nao|aat vo sredi{nite ~inovi, gi pripi{uvaat na dvojnoto avtorstvo odnosno na postoeweto drug avtor koj{to ili rabotel vrz dramata na [ekspir ili obratno [ekspir ja prepraval i usovr{uval negovata drama za Timon. Sepak, stilskite karakteristiki, posebno upotrebata na poetskite sliki, vodat kon zaklu~ok deka [ekspir ja napi{al celata drama i deka ne stanuva zbor za nikakvo dvojno avtorstvo. Inaku tragedijata Timon od Atina kako i nekolkute drugi rimski drami na [ekspir e zasnovana vrz @ivotite od Plutarh vo prevod na Nort od francuskoto (mo{ne vlijatelno) izdanie na Amie od 1559 godina. Posebno se koristeni ìvotot na Alkibijad koj{to e sporeden so ìvotot na Koriolan i ìvotot na Mark Antonij. Vtoriot, direkten izvor, verojatno bil dijalogot na Lucijan Timon ~ovekomrzecot. Dramata e najsli~na so Kral Lir iako hronolo{ki verojatno doa|a po Koriolan a pred Tit Andronik. Ova e vtoro izdanie na prviot prevod od Timon od Atina na makedonski jazik.
în PRVI
Scena 11
(Vleguvaat poetot, slikarot, zlatarot, trgovecot od razli~ni strani.)
Poetot Dobar den, gospodine. Slikarot Milo mi e {to ste dobri. Poetot Odamna ne sum ve videl; kako e svetot? Slikarot
Trgovecot Eden takov majka ra|a, naviknat, da re~am, na neumorno i postojano pravewe dobro. Nenadminliv e. Zlatarot Ovde imam bescenet kamen Trgovecot Daj da vidam, te molam. Za gospodarot Timon, ne? Zlatarot
Se tro{i, gospodine, i staree.

Poetot
Ako plati dobro. No po odnos na toa Da, odamna taka rekle. Ama ima li nekakva retkost, nekakva ~udnost za koja u{te ne se ~ulo? Gledaj, ovardo na magi~noto, duhovive mo}ta tvoja gi prizva da & sluàt. Go znam trgovecon. Slikarot Gi znam obajcata: onoj onde e zlatar. Trgovecot Trgovecot O, toj e plemenit gospodin. Zlatarot Taka e. Tuka nema zbor. (Zagledan vo bescenetiot kamen.) Ubav oblik. Zlatarot I mnogu skap. Gledaj kolku e proyiren i kolku bolska. Poetot (Na strana na slikarot) Koga za nagrada nie lo{ite gi veli~ime, toga{ se valka sjajot na stihot sre}en {to dostojno dobrite gi opeva.2
Timon od Atina
833
Slikarot Zadlabo~eni ste, gospodine, vo nekoe delo, nekoja posveta na golemiot gospodar. Poetot Mi pobegna edna misla. Na{ata poezija e kako guma {to se cedi od sopstveniot izvor; nema ogan od kremen-kamenot bez udar: plemenitiot na{ plamen sam od sebe se pali i kako glava od voda nezadr`livo nosi s# pred sebe. [to ima{ tamu? Slikarot Slika, gospodine. Koga izleguva va{ata kniga?
Gledaj go potegov: dobar e? Poetot Bi rekol deka prirodata ja u~i; umetni~kiot napor e prisuten vo potezive, od ìvotot poìv. (Vleguvaat nekolkumina senatori kaj Timon.) Slikarot Kaj ovoj golem ~ovek sekoga{ vrie! Poetot Senatorite atinski, sre}ni lu|e. Slikarot Cela vrvulica!
Poetot Poetot Vedna{ {tom }e ja predadam, gospodine. Da vidam {to ste napravile. Slikarot Ne e lo{a. Poetot Lo{a? Odli~na e, majstorski srabotena. Slikarot Pa, taka. Poetot Za voshit e. Ubavinata na likot govori sama za sebe. Kakva mentalna sila izvira od o~ive. Kolku mo}no voobrazbata bliknala na usnite! Nemotijata na gestot mnogu kaùva. Slikarot Mala imitacija na ìvotot. Vrvuli~i{te, vrie gosti od site strani. Vo ovaa sirova pesna imam skicirano ~ovek kogo ovoj pot~inet svet go gu{ka i saka so otvorena qubeznost. Mojata slobodna misla ne se zadrùva na poedinosti, tuku se lizga po otvorenoto more: nikakva vperena zloba ne zarazuva ni del~e od idejata {to ja sledam, tuku orlovski se kreva, smelo, pravo gore ne ostavaj}i traga zad sebe. Slikarot Kako da go razberam ova? Poetot ]e vi objasnam. Gledate kako mnogu lu|e, so umi{ta razni, zborlivi, ligavi, seriozni i strogi, mu nudat uslugi nna gospodarot Timon: ogromnoto negovo azno, so koe raspolaga negovata velikodu{na
834
Vilijam [EKSPIR
umnost, mu gi pot~inuva i prisvojuva za negovite qubov i dru`ba site srca; da, od ogledalolikiot laska~3 do Apemant, koj{to malku raboti pove}e saka od porivot sam da se mrazi duri i toj pa|a na kolena pred nego i spokojno se vra}a bogato nagraden ako samo Timon mu kimne. Slikarot Gi vidov kako zboruvaat zaedno. Poetot Gospodine, kaj mene na visok i preubav rid boìcata na sre}ata na tron sedi. Dolu pod ridot najrazli~ni po vrednost lu|e, prirodi razni koi se trudat na gradite od ovaa sfera bogatstvoto da si go namnoàt. Me|u niv site, {to o~ite gi vtren~ile vo vrhovnava dama, stoi i ~ovek {to go prikaùva likot na Timon kogo boìcata so bela raka kaj sebe go vika, a toj, odma plemenit, vedna{ vo robovi i slugi gi pretvora sopernicite. Slikarot Mnogu dobra ideja. Ovoj tron, ovaa boìca, ridov, mi se ~ini, so samo eden ~ovek viknat od site dolu a toj, svitkan, so glavata dolu po strmoto brdo kon sre}ata svoja se naka~uva, moè mnogu dobro i so slikarski sredstva da se prikaè. Poetot No, gospodine, ima u{te: Site tie {to do neodamna drugari mu bile, nekoi i od nego podobri, po negovite stapki vedna{ trgnuvaat, salite negovi gi polnat,
isturaat oboàvatelski {epoti vo negovoto uvo, uzengijata sveta mu ja smetaat i velat deka mu se dol`ni duri za slobodniot vozduh {to go di{at. Slikarot Da, dobro, a posle? Poetot No koga boìcata vo svoite ~udni meni go otfrli posledniot qubimec, svitata cela {to du{ka po nego do planinskoto sedlo polzej}i na site ~etiri, }e go ostavi da se lizne ne ba{marej}i go negoviot pad. Slikarot Sekoga{ e taka. Moàm da vi pokaàm iljadnici pou~ni sliki {to govorat poplasti~no za ujot na sre}ata od samite zborovi. Sepak pravite dobro {to }e mu pokaète na gospodarot Timon deka vekot e skala. (Trubi. Vleguvaat gospodarot Timon koj{to qubezno gi soslu{uva molbite, glasnik od Ventidij koj{to razgovara so nego, Lucilij i drugi slugi.) Timon V zatvor e, veli{? Glasnikot Da, gospodaru dobar. Pet talanti dolì; sredstvata mu se mali a poveritelite strogi. Pismo garantno toj od vas bara, do onie {to go zatvorija, oti bez nego bez mo`nost e da se spasi.
Timon od Atina
835
Timon
Timon Blagorodniot Ventidij. Dobro, ne sum od onoj kov lu|e {to na cedilo go ostavaat prijatelot vo nu`da. Go znam dobro, toj e gospodin {to zasluùva pomo{, i }e ja dobie. ]e go oslobodam, dolgot }e go platam. Glasnikot Na va{eto gospodstvo ve~en dol`nik }e vi bide. Timon Pozdravi go od mene; otkupninata }e ja pratam. Koga }e go oslobodat neka dojde kaj mene. Ne e dovolno da se najde{ nekomu vo maka, va`no e posle i da go potkrepe{. Zbogum. Glasnikot Air i beri}et da imate, gospodaru! (Vleguva eden star Atin~anec.) Stariot Atin~anec Gospodaru Timon, slu{ni {to }e ti re~am. Timon
Prisuten e ovde ili ne? Lucilij! Lucilij Ovde, vi stojam na usluga, gospodaru. Stariot Atin~anec Ovoj akmak ovde, gospodaru Timon, ovoj apa{ no}e doa}a vo mojata ku}a. Jas sum ~ovek {to otsekoga{ sum sakal da {tedam i mojot imot zasluùva naslednik podrug od ovoj {to taftava ja drì. Timon I? [to treba da stori? Stariot Atin~anec ]erka edinica imam, druga roda nemam, i samo nejze moàm da & go ostavam ona {to go imam. Momata e li~na, za nevesta tokmu, za vospituvaweto nejzino vloìv mnogu da bide doblesna i umna. Ovoj tvoj sluga saka da ja osvoi. Te molam, gospodaru dobar, pomogni mi da mu zabranime da ja gleda; za{to sam ne moàm ni{to da storam. Timon
Kaì, tatko moj dobar. ôvekot e ~esen. Stariot Atin~anec Stariot Atin~anec Ima{ sluga, se vika Lucilij. Timon Imam takov. [to e so nego? Timon Stariot Atin~anec Dali taa go saka? Najblagoroden Timone, vikni go pred tebe. Takov neka i ostane, Timon. êsnosta, sama po sebe, nagrada e za nego. Samo od }erka mi neka se trgne.
836
Stariot Atin~anec Mlada e i ne znae {to saka. Iskustvata porane{ni n# u~at deka mladosta e ludost. Timon
Vilijam [EKSPIR
Lucilij Ponizno fala, gospodaru. Nikoga{ dobro da ne vidam i dobro da ne me najde a da ne bide va{e. (Izleguvaat.) Poetot
(Na Lucilij) Dali momata ja qubi{? Lucilij Da, gospodaru dobar, a i taa me qubi. Stariot Atin~anec
Eve go trudot moj i da ìveete ve~no! Timon Vi blagodaram. Pak }e razgovarame. Ne odete! [to imate, prijatelu, vie? Slikarot
Ako bez moja soglasnost se maì, bogovite neka mi bidat svedoci deka od pita~ite belosvetski naslednik }e izberam i nejze od nasledstvoto }e ja li{am. Timon [to pri}e }e dobie taa ako se maì za ma` na sebe ramen? Stariot Atin~anec Tri talanti vedna{; vo idnina, s#. Timon Ovoj mlad ~ovek me sluè{e dolgo. Za da bide sre}en, jas }e mu dadam ne{to, za{to ~ove~ki e taka. Daj mu ja }erka ti! Kolku ti dade{, tolku i jas nemu }e mu dadam, za da se izramni so nea. Stariot Atin~anec Gospodaru velikodu{en, so ~esta tvoja zaem~i mi i negova e taa. Timon
Slika edna, a va{eto gospodstvo go molam da ja primi. Timon Slikata e dobredojdena. Slikata e re~isi priroden ~ovek. Bidej}i ne~esnosta so prirodata ~ove~ka e vo dosluh toj e ko pod maska; figurive od va{ata ~etka se isti kako {to izgledaat. Delata va{i mi se dopa|aat, a }e vidite deka e taka. Na priem ~ekajte za{to sigurno }e ve viknam. Slikarot Bogovite neka ve~en ìvot vi dadat! Timon Dobra sre}a, gospoda. Dajte mi raka; mora da ru~ame zaedno. Gospodine, za bescenetiot va{ kamen ne se zboruva dobro. Zlatarot Kako gospodaru, go crnat?
Eve ti raka; veteno e so ~esta moja.
Timon od Atina
837
Timon
Timon Ne, tuku go belat nad cenata. Ako vi platam spored falbite verno }e ostanam na pita~ki stap. Zlatarot Gospodaru, cenata e taa kaj prodava~ite; no i sami znaete dobro, deka raboti so ista vrednost, kaj razli~ni gazdi, se cenat spored ugledot na stopanot. Eve, velam, vrednosta }e mu porasne ako go nosite vie. Timon Ubavo me matka{. Trgovecot Ne, gospodaru; toj zboruva prosto, oti site drugi lu|e taka mu velat. Timon
Ne gi poznava{ a podleci gi vika{? Apemant Ne se Atin~ani? Timon Se. Apemant Toga{ nema zo{to da se kaam. Zlatarot Me poznava{, Apemante? Apemant Ti znae{ deka te znam, te viknav na ime. Timon Mnogu si gord, Apemante.
Gledajte koj doa|a; ste za malku prekor? Apemant Zlatarot ]e podneseme, ako va{eto gospodstvo moè. Trgovecot Nikogo toj nema da {tedi. Timon Dobro ti utro, Apemante moj dobar. Apemant Timon ]e po~eka{ so dobroto utro, duri jas stanam dobar, ti pesot na Timon, a podlecive ~esni. Za takvo delo se pla}a so ìvot. Apemant To~no, dokolku po zakon, nenapravenoto Kade si trgnal? Apemant Da mu go isturam mozokot na eden ~esen Atin~anec. Na ni{to kako na toa {to ne sum kako Timon. Timon
838
delo se kaznuva so smrt. Timon
Vilijam [EKSPIR
Timon Ova e nepristojna zabele{ka. Apemant Ti taka veli{, ne jas; neka ti e na zdravje. Timon Kako ti se dopa|a bescenetiov kamen, Apemante? Apemant Ni kolku ~esna zdelka koja nokogo ni para ne go ~ini. Timon [to misli{, kolku ~ini?
Kako ti se dopa|a slikava, Apemant? Apemant Dobro e {to ne pravi nikakvo zlo. Timon Zarem slikarot ne napravil dobro umetni~ko delo? Apemant Poarno napravil toj {to slikarot go napravil, a sepak toj e samo edno valkano delo. Slikarot
Apemant Ama si pes! Apemant Majka ti e od mojot vid. [to e taa, ako jas sum pes? Timon Apemant ]e ru~a{ so mene, Apemant? Ti laè{. Apemant Poetot Ne, ne jadam gospoda. Ne si filosof? Timon Apemant Koga bi gi jadel, bi gi nalutil gospo|ite. Sum. Apemant Poetot O, tie jadat gospoda; zatoa imaat golemi mevovi. Toga{ ne laàm. Ne ~ini da si go ar~am umot za toa. Kako si, poetu? Poetot Kako si ti, filosofe?
Timon od Atina
839
Apemant Ne si poet? Poetot Sum. Apemant Toga{ laè{. Vidi si go poslednoto delo vo koe go pretstavuva{ kako ~ovek dostoen za falbi. Poetot Ne go pretstavuvam la`no tuku toj e takov. Apemant Da, dostoen e za tebe i vredi da go fali{ za{to ti pla}a za trudot. Koj saka da mu laskaat, dostoen e na laska~ot. Kamo da bev golemec! Timon
mec. Ne si ti trgovec? Trgovecot Da, Apemante. Apemant Trgovijata da ti dojde do ak, ako ne bogovite! Trgovecot Koga toa go pravi trgovijata, zna~i go pravat bogovite. Apemant Trgovijata e tvojot bog, pa bogot tvoj neka ti dojde do ak! (Trubi. Vleguva eden sluga.) Timon Zo{to se trubi? Slugata
[to }e store{e, Apemante? Apemant Ona {to Apemant go pravi i sega; od srce }e go mrazev golemecot. Timon Zna~i, samiot sebe? Apemant Da. Apemant Timon Zo{to? Apemant Za{to vo gnev sum posakal da bidam goleAjde, ajde, samo taka! Kostobol da gi fati i da gi isu{i va{ite svivlivi sponi! Malku ima qubov me|u apa{ive svileni a qubeznosta e maska! Se izrodil rodot ~ove~ki Alkibijad ide so dvaeset kowanici svoi, s# drugari odbor. Timon Do~ekajte gi dobro, neka dojdat ovde. (Izleguvaat nekolku slugi.) Mora da ru~ate so mene. Ne moète doma bez da vi zablagodaram. Po ru~ekot vedna{ }e ja vidam slikata. Milo mi e {to ste ovde. (Vleguvaat Alkibijad so pridru`nicite.) Dobredojdovte, gospodine!
840
vo majmuni i li{ki. Alkibijad
Vilijam [EKSPIR
Vtoriot golemec Zo{to, Apemante? Apemant Treba{e edno da si za~uva{ za sebe za{to ne mislam da ti re~am zbogum. Prviot golemec Odi obesi se! Apemant Ne, nema da napravam ni{to {to ti }e mi zapoveda{. Baraj si go toa od prijatelot. Vtoriot golemec
Gospodine, gladta da ve vidam e zadovolena, za{to se hranam sega dr~no od va{eto liko. Timon Dobro mi dojdovte, gospodine. Pred da zaminete, }e projde dosta vreme vo uìvawa razni. Da vlezeme, te molam. (Zaminuvaat site osven Apemant. Vleguvaat dvajca golemci.) Prviot golemec Koe vreme e od denot, Apemante? Apemant Vreme da se bide ~esen. Prviot golemec Za toa sekoga{ e vreme. Apemant Proklet da si {to za tebe nikoga{ ne e vreme. Vtoriot golemec Odi{ na gozbata na gospodarot Timon? Apemant
Mavni se, pesu lajav da ne ti gi udram klocite! Apemant Begam kako pes pred kopitata na edno magare. (Izleguva.) Prviot golemec Toj e protiv celo ~ove{tvo. No da vlezeme ajde i da vkusime od izda{nosta na gospodarot Timon. Toj go nadminuva samoto srce na qubeznosta. Vtoriot golemec
Da, da vidam kako mesoto rani apa{i a vinoto zagreva budali. Vtoriot golemec Zbogum, zbogum. Apemant Budala si {to dvapati mi veli{ zbogum.
Ednostavno ja sipa. Pluton, bogot na seto zlato na usluga mu stoi. Nema zasluga {to toj ne ja pla}a sedumpati pove}e od nejzinata vrednost: ni dar za nego za koj darodavecot ne dobiva za vozvrat nad sekoja merka.
Timon od Atina Scena 2
841
Prviot golemec Najblagoroden duh vo nego e vlezen, a takov edna{ se ra|a. Vtoriot golemec Dolgo so aznoto neka ni ìvee. ]e vleze{? Eve, }e ti pravam dru{tvo. (Izleguvaat.)
(Oboite svirat glasna muzika. Podgotovki za golema gozba. Vleguvaat Timon, atinskite golemci i senatori Ventidij kogo Timon go osloboduva od zatvor, Lucij i Alkibijad. Slugi. Potoa, na krajot, vleguva Apemant, nezadovolen kako i sekoga{.) Ventidij Mnogupo~ituvan Timone, bogovite sakaa na starosta od tatko mi da se setat, pa go viknaa vo ve~en mir. Si zamina sre}en, a jas ostanav bogat. Zna~i, po blagodarnata doblest jas sum vrzan za va{ata {irokogradost i talantive vi gi vra}am udvoeni so blagodarnost i uslu`nost, so ~ija pomo{ slobodata ja dobiv. Timon Ne doa|a predvid, ~esen Ventidij. Pogre{no qubovta mi ja sfa}a{; jas od srce ti gi podariv za navek i nikoj ne moè da kaè deka dava, ako nazad prima. Ako podobrite od nas taka pravat, ne smeeme nie da gi podraàvame; edno sme nie, bogatite drugo. Ventidij Kolku blagoroden duh! Timon Ne, gospoda, formalnostite se vovedeni prvin blesok da im dadat na temnite dela, ladniot do~ek, qubeznosta odbivna, premislena u{te pred da se javi; no kaj{to ima prijatelstvo vistinsko,
842
Vilijam [EKSPIR
potreba od niv nema. Te molam, sedni; podobredojden si ti za bogatstvoto moe odo{to bogatstvoto moe za mene. Prviot golemec Gospodaru, nie sekoga{ sme go priznavale toa. Apemant Ste priznale, a? Toga{ neka ve obesat, taka? Timon O, Apemante, dobro si mi do{ol. Apemant Nema da ti re~am dobro te najdov, oti sum dojden da me isfrli{ niz vrata. Timon Uf, ama si surov, tolku naopak uj ima{ {to na ~oveka ne prili~i; za osuda si. Obi~no se veli, gospoda, Ira furor brevis est4 ama ovoj ~ovek naluten e ve~no. Ajde, najdete mu zasebna masa, za{to so nikogo ne saka da sedi, a ako sedi, nikoj ne se ~uvstvuva dobro. Apemant Me zadrùva{ na sopstven rizik, Timon za{to dojdov, te predupreduvam, samo da gledam. Timon Pravi {to saka{; ti si Atin~anec, pa spored toa, dobredojden si. Bidej}i samiot nemam mo}i da te zamol~am, neka jadeweto moe go stori toa. Apemant Ja preziram tvojata hrana; }e me zadavi
sosem, za{to nikoga{ nema da ti laskam. O bogovi! Kolku lu|e go jadat Timona, a toj ne moè da vidi! Zarem tolkumina da makaat od krvta na eden ~ovek? A ludosta e vo toa {to toj samiot na toa gi pottiknuva! Me ~udi {to lu}e veruvaat na lu|e. Treba bez noèvi da se kanat na gosti: dobro e toa za jadeweto i sigurno za nivniot ìvot. Mnogu primeri ima vakvi; onoj {to do tebe sedi lebot so tebe go deli, od ist pehar pie, epten e azer da te ubie. Dokazi za ova ima bezbroj. Da sum golem ~ovek bi se pla{el na jadewe da pijam, za{to grklanot toga{ najizloèn e na udar. Golemite lu|e treba da pijat so grklanot vo oklop. Timon Od srce, na zdravje, gospodine; peharot neka kruì! Vtoriot golemec Neka odi od ovde, gospodine dobar. Apemant Da odi od ovde? Pameten gad. Ne ispu{ta ni{to. Edna{ zdravicive, Timone, i tebe i na bogatstvoto tvoe }e im dojdat do ak. Ova e ona slabo {to ne te pretvora vo gre{nik, ovaa voda ~esna {to ~oveka ne go frla v batak. Taa i hranava mu sluàt na moeto zdravje za blagodarnost na bogovite, pregordo e ova slavje. (Prizivaweto na Apemant) Bogovi besmrtni ne vi baram azno moleweto za sebe samo mi e va`no.
Timon od Atina
843
Ne davajte da stanam ulava avet vo lu|eto da veruvam zaradi zavet na bludnicata za{to solzi lie na ku~eto {to se preprava deka spie na temni~arot slobodata {to ja {tedi na prijatelot koga nadojdat bedi. Amin. A sega da navalam ajde bogatiot gnete, siromaviot korewa jade. (Jade i pie voda.) I ubavo neka ti e na srce, Apemant. Timon Vojskovodecu Alkibijad, srceto vi e na bojnoto pole. Alkibijad Srcevo sekoga{ mi e na va{a usluga, gospodaru. Timon Porado bi go napadnale neprijatelot na doru~ek, odo{to za ru~ek da sedite so prijatelite. Alkibijad
bogovite sami se pogriìle edna{ da mi pritrebate; inaku kako bi bile moi prijateli? Zo{to ba{ vas od iljadnici drugi bi ve narekuval so ova milo ime, da ne mi ste tolku bliski do srce? Pove}e sum govorel za vas so sebe odo{to vie, onaka skromni, bi moèle za sebe da kaète; i uveren sum vo va{ata qubov. O bogovi, si velev, zo{to ni treba da imame prijateli, ako nekoga{ ne ni pritrebaat vo nu`da? Tie bi bile najnepotrebni ìvi su{testva ako ne se tuka da ni se najdat, ne{to kako najubavi instrumenti piknati vo futrolite {to prekrasniot zvuk go ~uvaat samo za sebe. Duri ~estopati sum posakuval da bidam posiroma{en samo za da vi bidam poblizok. Rodeni sme da pravime dobri dela; a {to podobro i posoodvetno moème da go nare~eme na{e, ako ne bogatstvoto na na{ite prijateli? O, kolku dragocena uteha e soznanieto deka ima{ tolku prijateli {to kako bra}a raspolagaat so svoite imoti. O, radost {to na solzi tera{ u{te pred da se rodi{! înam, o~ive solzite radosnici ne moàt da gi zadràt. Za da ja prikrijam slabosta, vo va{e zdravje sega nazdravuvam. Apemant
Nema podobro jadewe, gospodaru, od ona koga du{manot krvari; na najdobriot prijatel takva gozba bi mu posakal. Apemant Toga{ bi sakal site ovie laskavci da ti se neprijateli, pa site da gi ubie{, a mene da me vikne{ na gozba. Prviot golemec
Ti pla~e{, Timone, samo za da gi natera{ da pijat. Vtoriot golemec Radosta se za~na na ist na~in i vo na{ite o~i, i vo istiot mig ko doen~e rasplakano brzgna. Apemant
Kamo da ja imame taa sre}a gospodaru, edna{ da gi stavite na proba na{ite srca, pa da se vidi kolkava e na{ata privrzanost kon vas, toga{ }e bideme epten sre}ni. Timon
Ho, ho! Se smeam koga }e mi tekne deka beblakot e kopile. Tretiot golemec Veruvajte, gospodaru, me trognavte mnogu.
Ne somnevajte se, prijateli dobri, deka
844
Apemant Da, da, }e umre od trognatost! (Se slu{aat trubi.) Timon [to zna~at trubive? Koj doa|a? (Vleguva eden sluga.) Slugata Ve molam, gospodaru, nekoi dami navaluvaat da gi primite. Timon Dami? [to sakaat, ti se molam? Slugata
Vilijam [EKSPIR
Lucilij Gledate, gospodaru, kolku mnogu ste sakan. (Muzika. Povtorno vleguva Kupidon, so maskirani dami kako Amazonki koi so flejti svirat i igraat.) Apemant Opaa! Kakva parada na suetata navamu ide. Pa tie igraat? Ova se ludi èni. Ludost e ista slavata na ovoj ìvot ko gozbava {to e sprema korewevo moe i malkuto maslo. Od sebe budali pravime, zaradi zabava, gi pieme so laski nekoi lu|e, a potoa vrz starosta ispienoto im go blueme u{te za~ineto so prezir i zloba. Koj ìv ne e kleveten i ne kleveti? Koj umira a v grob da ne ponese edna barem bocka od prijatelot kako dar? Se pla{am ovie {to pred mene igraat sega eden den da ne me zgaznat. Nema tuka nepoznata: na zajdisonceto lu|eto mu zatvoraat vrata. (Golemcite stanuvaat od trpeza, ukaùvaj}i mu po~est na Timona, a za da ja pokaàt nivnata qubov, sekoj izbira po edna Amazonka, pa site igraat, ma{ko so ènsko, veseli i sre}ni dodeka ne prestane muzikata.) Timon Mnogu ubavina dodadovte, ubavi dami, mnogu otmenost na veselbava na{a, {to bez vas, ni oddaleku ne bi bila vakva; pridodadovte vrednost, blesok sjaen i n# zabavuvavte onaka kako {to smisliv. Za ova }e vi se zablagodaram. Prvata dama Gospodaru, vie n# prifa}ate od najubavata strana. Apemant Da, oti najgrdata vi e gnasna i nikoj ne ja
So niv doa}a i eden prethodnik, gospodaru, so zada~a da vi kaè {to sakaat. Timon Te molam neka povelat vedna{. (Vleguva Kupidon.) Kupidon Pozdrav do tebe, ~estit Timone, i do site {to od blagodetite negovi jadat! Pette najdobri setila te priznavaat za niven patron i slobodno go pozdravuvaat golemoto srce tvoe. Ete, vkusot, dopirot, site na trpezava se va`ni, A ovie vi idat ko za o~ite va{i praznik. Timon Dobredojdeni se site; primete gi fino. Muzikata neka gi pozdravi. (Izleguva Kupidon.)
Timon od Atina
845
Timon
prifa}a. Timon Dami, ve ~eka skromna gozba. Ve molam, zapovedajte. Site dami
Prijateli, samo ne{to da vi kaàm. Eve, gospodine moj dobar, moram da ve zamolam da mi ukaète ~est i da go nosite skapoceniov kamen; va{ e, zemete go, gospodine qubezen. Prviot golemec
Blagodarime od srce, gospodaru. (Izleguvaat Kupidon i damite.) Timon Flavij! Flavij
Tolku mnogu podaroci ve}e ste mi dale Site A i na site nam. (Vleguva slugata.) Slugata
Gospodaru? Timon Donesi go kov~eèto, vedna{! Timon Flavij Odma, gospodaru. (Za sebe.) Azno, azno u{te! Vo raspoloènieto dobro ne sakam da go lutam inaku nekoj treba da mu kaè, navistina treba, za{to koga s# }e pojde, toga{ toj }e se luti {to ne sum mu kaàl. [teta {to izda{nosta bez o~i e na tilot pa na lu|eto otposle zaradi nea im e krivo. (Izleguva.) Prviot golemec Kade se na{ite lu|e? Slugata Ovde, gospodaru, spremni se. Vtoriot sluga Vtoriot golemec Kowite! (Flavij se vra}a so kov~eèto.) Gospodaru milozliv, gospodarot Lucij od qubov kon vas, vi podaruva so po~it ~etiri belci so oprema opto~ena so srebro. Neka povelat. (Slugata izleguva.) Flavij Ve molam, gospodaru, soslu{ajte me za mig; se odnesuva na vas li~no. Timon Na mene li~no? Toga{ drugpat }e mi kaè{. Sega e va`no gostive ubavo da gi pre~ekame i nagostime. Flavij (Za sebe.) Samo ne znam so {to. (Vleguva drugiot sluga.) Gospodaru, nekolku senatori {totuku dojavaa; vi dojdoa vo poseta.
846
Timon
Vilijam [EKSPIR
nost. Primete go, gospodine, podarokov skromen. Vtoriot golemec So golema blagodarnost podarokov go primam. Tretiot golemec Toj e samata du{a na izda{nosta. Timon Sega se setiv, gospodine, na zborovite va{i dobri za vranecot {to toga{ go javav. Va{ e bidej}i vi se dopa|a. Tretiot golemec O, gospodaru, prostete mi za ova, ve molam. Timon Veruvajte mi, gospodine, deka go mislam ona {to go velam. Znam deka nieden ~ovek ne moè so pravo da fali ne{to osven ako ne go saka; a {to sakaat moite prijateli mi e va`no kolku i ona {to jas go sakam. ]e naminam kaj vas. Site golemci Do~ekan }e bidete kako nikoj drug! Timon Posetite va{i tolku mi se pri srce {to ne znam u{te {to da dadam; ~inam, na prijatelite celi kralstva bi moèl da im delam bez umor da setam. Alkibijad, ti si vojnik, zatoa retko bogat; milosrdie e tebe da ti se dava; za{to cel tvoj ìvot e me|u mrtvi i site zemji {to gi ima{ na bojnoto pole leàt.
Gi prifa}am so radost. Podarenite kowi neka se smestat dobro. (Izleguva slugata. Vleguva tretiot sluga.) [to ima? Kakva vest nosi{? Tretiot sluga Ve molam, gospodaru, ovoj ~estit gospodin, gospodarot Lukul, ve kani utre so nego na lov i vi ispra}a dve dvojki sivi zagari. Timon ]e odam so nego; a zagarite primete gi vedna{ so soodvetna nagrada, se razbira. Flavij (Za sebe.) Kon {to vodi ova? Ni nareduva da gostime i darovi samo da davame a ne znae deka kov~egot mu e prazen. Ne saka da ~ue {to ima, niti mi dava da mu kaàm deka du{ata mu e pita~ {to ne moè èlbite da mu gi ispolni. Vetuvawata mu se nad imotnata sostojba tolku {to vetenoto e samo nov dolg; sekoj zbor mu e dolg: tolku e qubezen {to sega kamata na toa pla}a; zemjata mu e ve}e pod zakup. Bi sakal fino otkaz da si dadam pred grubo da me {utnat! Posre}en e onoj {to prijatel za hranewe nema od onoj {to go ima a du{ata du{manski mu ja zema. Srcevo za gospodarot me boli. (Izleguva.) Timon Vie sami si nanesuvate nepravda smaluvaj}i si ja samite sopstvenata vred-
Timon od Atina
847
Apemant
Alkibijad Da, da, gospodaru, samo neplodna zemja. Prviot golemec Moralno sme vi dol`ni Timon Isto kako {to sum vi i jas. Vtorito golemec Tolku mnogu dol`ni Timon
Ne, ne sakam ni{to; oti ako me potkupi{ i mene, }e nema ve}e koj da te kara i ti, toga{, u{te pove}e }e gre{i{. Ti tolku mnogu dava{, Timone, {to ve}e se pla{am deka na krajot i samiot sebe }e se razdade{. Zo{to sive ovie gozbi, pijanki i prazni sueti? Timon [tom po~ne{ so karawe na dru{tvoto, se zakolnav da ne ti obra}am vnimanie. Zbogum i drugpat dojdi vo podobro raspoloènie. (Izleguva.) Apemant
Kako i jas vam. Svetilki, svetilki u{te! Prviot golemec Najgolema sre}a, ~est i azno vie da imate, gospodaru Timon! Timon Za da se najdat za prijatelite. (Izleguvaat. Ostanuvaat Timon i Apemant.) Apemant Ama metanii ~udni, svivawe grbovi i grdo gazo-pr~ewe! Klawawevo ne vredi za seto kr~mewe! Prijatelstvoto mnogu gnasotii pravi, la`livcite ne treba da imaat noze zdravi. êsnite budali glupo bogatstvoto si go lupat, za samo malku u~tivost da kupat. Timon Apemant, da ne si tolkav nam}or mnogu podobar so tebe bi bil. Zna~i taka! Ne saka{ da me ~ue{; pa dobro, nemoj! Propadni toga{, ba{ mi e gajle. O, u{i ~ove~ki! Samo za laski suvi ste otvoreni, a za soveti dobri gluvi! (Izleguva.)
în VTORI
Scena 1
(Vleguva eden senator.)
Senatorot I neodamna, pet iljadi; na Varo i na Isidor im dolì devet iljadi, so mojata prethodna suma toa e vkupno dvaeset i pet iljadi. I nikako umot ne mu doa|a! Taka ne moè, prosto ne moè. Ako sakam zlato, treba da ukradam pita~ko ku~e i na Timona da mu go dadam-pa ku~eto zlato }e mi skova; mi trebaat li dvaeset dobri kowi, treba samo mojot na Timona da mu go podaram, ne treba ni{to da baram, samo da mu go podaram i ete mi vedna{ dvaeset dobri kowa. Nema vratari kaj nego, samo ~ovek {to se sme{ka i sekogo vnatre vika. Vaka ne moè ve~no; sekoj {to misli sfa}a deka toj e pred propast. Ej, Kafis! Kafis, kaj si? (Vleguva Kafis.) Kafis Ovde, gospodaru, {to sakate? Senatorot
negde za svoi celi da gi vloàm; rokot iste~e damna a odlagaweto negovo samo maki za mojot kredit sozdavaat. Go po~ituvam i go sakam no ne moàm grbot svoj da si go skr{am za prstot negova da go izlekuvam. Nu`data moja e itna i ne treba pomo{ta vo zborovi prazni da mi ja vra}a tuku si go sakam dolgot nazad. Odi, brzni! Stavi na sebe najre{itelna maska i baraj da dobie{: za{to se pla{am, koga sekoj svoeto }e go iskubi pero gospodarot Timon }e stane ogulen paun iako sega bolska ko feniks. Odi, odi! Kafis Odam, gospodaru. Senatorot Odi, odi! Zemi gi priznanicite negovi so tebe i napi{i gi zgora datumite. Ajde. Kafis
Nametkata stavaj ja i trk kaj gospodarot Timon; parite moi baraj mu gi; nemoj da te vrati so lesen izgovor, nitu da te zamol~i blago so Pozdravi go tvojot gospodar, pa da ja vrti{ kapata v race, vaka-tuku kaì mu vedna{ deka parite itno mi trebaat; deka treba
Dobro, gospodaru! Senatorot Odi! (Izleguvaat.)

(Vleguva Flavij so mnogu smetki v race.) Flavij Ni mi e gajle, ni zapira; tolku nema oset za tro{ok {to ne se griì ni kako da prodolì so ar~ot ni kako da go zapre. Nitu vodi smetka kako ne{tata odat od nego, ni pokaùva grià za ona {to doprva go ~eka. Nikoga{ umot tolku neumen ne bil, a sepak qubezen tolku. [to da se pravi? Duri ne oseti, ne}e da ~ue. Moram v lice da mu kaàm, sega {tom se vrati Od lov. Tuf! Tuf! Tuf! Tuf! (Vleguvaat Kafis i slugite na Isidor i Varo.) Kafis Dobra ve~er, Varo; i ti da ne si za pari? Slugata na Varo A zarem ne e toa i rabota tvoja? Kafis E; a i tvoja, neli Isidor? Slugata na Isidor Ba{ taka. Kafis Kamo na site da ni platat! Slugata na Varo Te{ko. Kafis Nemojte, gospodaru dobar-
849
Kafis
Eve ide gospodarot. (Vleguvaat Timon so golemcite i Alkibijad.) Timon Prvin }e ru~ame, a potoa pak odime na lov, Alkibijade. (Na Kafis.) Kaj mene? [to moàm da storam? Kafis Gospodaru, ovde imam spisok so pristignati dolgovi. Timon Dolgovi? Od kade si? Kafis Od ovde, od Atina, gospodaru. Timon Odi kaj mojot doma}in. Kafis Prostete, gospodaru, no toj isplatata ja dolì od den na den ve}e cel eden mesec. Gospodarot moj e vo mnogu golema nu`da i parite mu se potrebni, zatoa ponizno ve molam vo sklad so ~estitosta {irokograda {to ve krasi, negovoto da mu go dadete. Timon Prijatelu ~estit, te molam dojdi utre.
850
Timon Strpi se, prijatelu dobar. Slugata na Varo
Vilijam [EKSPIR
zo{to ne ste isplateni. Timon Storete taka, prijateli. Gledaj dobro da se nagostat. (Izleguva.) (Vleguvaat Apemant i [utot.) Kafis
Sluga na Varo sum, dobar gospodaruSlugata na Isidor A jas na Isidor; toj ponizno ve moli dolgot da mu go vratite. Kafis
Stojte, stojte; eve go {utot i Apemant: malku da se nasmeeme so niv. Slugata na Varo
Koga bi znaele, gospodaru, vo kakov tesnec mi e gospodarotSlugata na Varo Pomina rokot, gospodaru, {est nedeli zgora. Slugata na Isidor
More mavni go! Magariwa }e n# napravi! Slugata na Isidor ûma da go frkne, pes! Slugata na Varo Kako si, {ut?
Va{iot doma}in, gospodaru, postojano odlaga pa ispraten sum ba{ kaj vas. Timon
Apemant Ti razgovara{ so svojata senka? Slugata na Varo
Dajte mi da zdivnam. Ve molam, dobri gospoda, odete napred; jas vedna{ idam po vas. (Izleguvaat Alkibijad i Golemcite.) (Na doma}inot) Dojdi vamu. Te molam, kako dojde do ova vaka da me gonat za neisplateni obvrznici i dolgovi te{ki neisplateni na vreme a na {teta na ~esta moja? Flavij (Na Kafis i drugite slugi.) Gospoda, ve molam, vremeto ne e pogodno za raboti vakvi. Prestanete so pritisocite do barem posle ru~ek za da go nateram gospodarot moj da sfati
Ne ti se obra}am tebe. Apemant Taka e, tuku sebesi. (Na {utot.) Da si odime. Slugata na Isidor (Na slugata na Varo.) Na grb ve}e ti visi {utot. Apemant Ne, tuku stoi{ sam; i u{te ne mu visi{ na grb.
Timon od Atina
851
Paòt
Kafis Kade e sega {utot? Apemant
(Na {utot.) Kako si, vojvodo? [to pravi{ vo ova umno dru{tvo? Kako si, Apemante? Apemant
Kaj toj posleden {to pra{uva. Apa{i edni siroti, slugi lihvarski, svodnici me|u zlatoto i nema{tijata! Site slugi [to sme nie, Apemant? Apemant Magariwa. Site slugi Zo{to? Apemant Za{to me pra{uvate mene {to ste, a sami ne si znaete. Kaì im ne{to, {utu. [utot Kako ste, gospoda? Site slugi Blagodarime mnogu, dobar {utu. Kako ti e gospodarkata? [utot Topli voda da gi popari piliwata kako vas.5 Kamo site da zavr{ite vo bordel.6 Apemant
Da imav stap v usta, ubavo }e ti odgovorev. Paòt Te molam, Apemante, pro~itaj mi {to pi{uva na pismava: ne znam koe e koe. Apemant Ne znae{ da ~ita{? Paòt Ne. Apemant Toga{ i toa malku znaewe }e umre denta koga }e go obesat. Ova e za gospodarot Timon; a ova za Alkibijad. Begaj, kopile si roden, kako svodnik }e umre{. Paòt Ti si okoten ko ku~e i }e umre{ od glad kako ku~e. Ne veli ni{to; si odam. (Zaminuva.) Apemant Samo ti begaj od pristojnosta. [utu, idam so tebe kaj gospodarot Timon. [utot Tamu }e me ostavi{?
Taka! Blagodaram. (Vleguva paòt.) [utot Opaa! Paòt na mojata gospodarka.
Apemant Ako ima so kogo da se druì{. Vie trojca im sluìte na trojca lihvari?
852
Site slugi Da; kamo tie nam da ni sluèa. Apemant
Vilijam [EKSPIR
op{to zemeno, ovoj duh se pojavuva vo site formi vo koi ~ovekot od osumdesettata do trinaesettata godina se {eta vamu-tamu niz svetot. Slugata na Varo
I jas toa bi sakal da go vidam-xelat mu sluì na kradec! [utot Dali ste vie trojca lihvarski slugi? Site slugi
Pa ti i ne mi li~i{ na {ut. [utot Nitu pak ti za pameten ~ovek. Kolku {to sum {ut jas tolku tebe pamet ti fali. Apemant
Da, {utu. Kako Apemant da go dal odgovorov. [utot Site slugi Znam deka lihvarite imaat {utraci za slugi; i mojata gospodarka e lihvarka, a jas sum nejziniot {ut. Koga lu|eto doa|aat da baraat zaem od gazdite, doa|aat ta`ni a si odat veseli; no kaj mojata gospodarka vleguvaat veseli a izleguvaat ta`ni. Znaete zo{to? Slugata Varo [utot Bi moèl da kaàm. Apemant Toga{ kaì, za da te smetame za makro i apa{; {to ne zna~i deka pomalku }e te cenime. Slugata na Varo [to e makro, {utu? [utot [ut vo dobar kostum malku nalik na tebe. Toa e duh; ponekoga{ se javuva kako bogata{, ponekoga{ kako advokat, ponekoga{ kako filozof, kaj{to tvrdi deka ima ne eden tuku dva kamewa na mudrosta. êstopati nalikuva na vitez i Ne odam sekoga{ po qubovnik, postar brat ili èna; ponekoga{ odam i so filozof. Flavij Ve molam, {etajte tuka; nabrgu so vas }e zboruvam. (Izleguvaat Apemant, [utot i Slugite.) Timon Me ~udi {to do sega ne najde mo`nost sostojbata vo koja sum da mi ja kaè{ za da moèv da se prisposobam na vreme na sredstvata {to gi imam. Flavij Ne sakavte da me ~uete. Trgenete se, trgnete se; ide gospodarot Timon. (Povtorno vleguvaat Timon i Flavij.) Apemant Ajde so mene, {utu, ajde.
Timon od Atina
853
Mnogupati do sega probavTimon Si probal. Moèbi i toa si go pravel od vreme na vreme pa {tom ne si nai{ol kaj mene na dobra volja si go iskoristil toa kako izgovor dobar za sebesi od grevot da se is~isti{. Flavij O gospodaru dobar, mnogupati pred vas vi nosev smetki, v o~i vi gi piknav a vie gi otfrlavte lesno velej}i mi deka veruvavte vo mojata ~esnost. Koga za nekakov siten dar me teravte za vozvrat celo bogatstvo da dadam, vrtev so glavata i pla~ev: da, duri i pove}e od dozvolenoto, ve molev da ne bidete tolku {irokograd. Gi izdrùvav stalno ne taka retko, prekorite va{i, koga }e vi spomenev za odlivot na va{iot imot i za golemiot napliv dolgovi. Gospodaru sakan, iako me slu{a{ mnogu docna, sepak e vreme: najgolemite posedi tvoi ne moàt da gi platat ni polovina od sega{nite dolgovi. Timon Neka seta moja zemja se prodade. Flavij Cela e zaloèna; ne{to e prodadeno i go nema, a ostatokot odvaj stiga da se zgasne èdta na sega{nite dolgovi. Idninata brzo ide. Ne znam kako od nea }e se branime, i {to na krajot n# ~eka. Timon Do Lakedmon zemjata mi stiga{e.
Flavij O gospodaru dobar, svetot e samo zbor: cel da e tvoj i vo eden zdiv da go dade{ pak brgu }e go snema! Timon Vistina e taka. Flavij Ako se somnevate vo {tedlivosta i ~esta moja, izvedete me pred smetkovoditeli stra{ni, pa neka me proverat. Bogovite samo znaat, koga site na{i odai prepolni bea so gneta~i raskala{eni, koga vizbite ni pla~ea àlno po vinoto od pijanici istureno, koga sekoja soba ni bolska{e vo svetlo i e~e{e od pesni, jas tivko se povlekuvav i ronev solzi nad slavinite pu{teni bez oset. Timon Te molam dosta. Flavij Nebesa, }e re~ev, kol;kav ovarda e gospodarot! Kolku mnogu zaludni zalci selani i robje ve~erva progoltaa! Koj Timona ne go saka? Koe srce, glava, me~, sila, sredstva ne se na Timon, golemiot Timon, blagorodniot, plemenit, kralski Timon? Ah, {tom sredstvata gi snema {to falbive gi kupuvaat, go snemuva i zdivot falbite {to gi tvori. Gozbata osvojuva, postot osvoenoto go gubi. Samo edna{ zimski do`d da vturi i muvive vedna{ se pikaat v duvlo.
854
Vilijam [EKSPIR
Timon Dosta, dosta me pee{. Nikoga{ ne sum daval so zloba v du{a; davav neumno, ama ~esno. [to tuku kuka{? Zarem ti nedostiga razum da ti tekne deka prijateli imam? Smiri se. Ako ~epnam vo riznicite qubov na mene {to ~eka i gi stavam so zaem srcata prijatelski na proba mnozina sose imotite svoi na raspolagawe }e mi bidat ko ti sega mene {to mi zboruva{. Flavij Kamo da ste vo pravo. Timon Na nekoj na~in, nu`dava mi e draga i ja smetam za blagoslov; za{to vaka prijatelite }e gi isku{am. ]e vidi{ kolku gre{no bogatstvoto si mi go procenil; siromav e toj {to prijateli nema. Ej, Flamin! Servil! (Vleguvaat Flamin, Servil i u{te eden sluga.) Slugite Gospodaru, gospodaru. (Izleguvaat slugite.) Flavij (Na strana.) Gospodarite Lucij i Lukul? Te{ko! Timon (Na Flavij.) A ti gospodine, kaj senatorite pojdi, od koi, i vo najdobar interes na dràvata, zasluùvam da mi izlezat vo presret; kaì da mi pratat iljada talanti vedna{.
Flavij Bev drzok i ve}e im se obrativ kako i na drugi koristej}i go va{iot prsten i ime no tie samo zani{aa so glavite i se vrativ siromav kako {to pojdov. Timon Vistina veli{? Dali e mo`no? Flavij Odgovorija vo eden zdruèn glas deka rabotite lo{o im odat, deka se vo nema{tija, deka ne moàt da go storat ona {to se volni da go storat, deka im e àl; deka znaat deka ste ~esen deka ete vi posakuvaat-ne znaat ba{ {to deka ne{to ne ~ini-deka i plemenitiot moè da se is~uru~i-pak na dobro da vi trgne deka e {teta-i taka boèm zafateni so va`ni raboti, me gledaat popreku, nequbezni vo re~ta gi dopiraa kapite, komaa ladno, onemev na mesto. Timon Bogovi, o bogovi kaznete gi! Te molam, bratko, ìvni! Ovie starci nasledno neblagodarnosta vo sebe ja nosat; krvta im e ladna, retka niz ìli im te~e; prirodnoto studenilo nequbezni gi pravi; prirodata nivna kako kon zemja gi vle~e taka se oblikuva po pat, tapa i te{ka. Odi kaj Ventidij. Te molam, ne bidi taèn, ti si veren i ~esen; najiskreno ti velam nikakva vina nema{ ti. Ventidij neodamna tatka si go zakopa, i so smrtta negova golemo bogatstvo stekna. Koga siromav be{e, v zatvor, ostaven bez prijateli v beda, jas go oslobodiv so pet talanti. Od mene
Timon od Atina
855
pozdravi go i kaì mu deka te{ka nu`da prijatelot mu go snajde, pa sega treba da se seti na nego so tie talanti pet. [tom gi zeme{ na ovie lu|e daj im gi vedna{ za{to rokot ve}e istekol. I neka mozokot ne ti blada deka Timon pokraj prijateli tolku }e strada. Flavij Kamo i mene takvi da mi idat misli. Mislive na {irokogradosta se du{mani stvarni {irokogradiot misli deka site ko nego se arni. (Izleguvaat.)
în TRETI
Scena 1
(Flamin ~eka da zboruva so Lukul vo ime na gospodarot. Vleguva sluga.)
Slugata Mu kaàv na gospodarot za tebe; sega }e sleze. Flamin Ti blagodaram, gospodine. (Vleguva Lukul.) Slugata Eve go gospodarot. Lukul (Na strana.) Eden od lu|eto na Timon? Da pogodam-podarok pak. Ima tuka vrska: no}eska sonuvav srebren mijalnik i bokal. -Flamin, ~esen moj Flamin, milo mi e {to te gledam. Turi mi vino. (Izleguva slugata.) I kako e mojot ~estit, primeren, {irokograd blagorodnik od Atina, tvojot mnogu dare`liv i dobar gospodar i gazda? Flamin Dobar e so zdravjeto, gospodine. Lukul Mnogu mi e milo {to e dobar so zdravjeto, gospodine. A {to krie{ pod nametkata, dobar moj Flamin? Flamin Ba{ ni{to. Samo prazna kutija, gospo-
dine, {to, vo imeto na mojot gospodar, ve molam da ja napolnite. Kako leb nasu{en mu trebaat pedeset talanti, pa me isprati kaj va{ata milost da mu gi pozajmite, sosema uveren deka vedna{ }e mu izlezete vo presret. Lukul Op, op, op, opa: sosema uveren veli? O, dobar e toj gospodin i mnogu blagoroden ~ovek no {teta {to ne znae da rakovodi so imotot. Ponabrgu sum ru~al so nego i ova sekoga{ sum mu go kaùval, pa na ve~eri sum idel samo da mu kaàm deka ne treba tolku da tro{i; a toj nikako da me slu{ne, nikako da sfati zo{to sum mu do{ol, deka doa|av samo za da go predupredam. Sekoj ~ovek si ima mana, a {to preteruva so dare`livosta e negova. I ova sum mu go kaàl, ama nikako da se smeni. (Vleguva slugata so vino.) Slugata Povelete, gospodaru, va{eto vino. Lukul Flamin, sekoga{ sum te smetal za umen ~ovek. Vo tvoe zdravje. Flamin Vie sami taka velite.
857
Lukul Sum te zabeleàl deka si bistar, znae{ da izleze{ vo presret, znae{ {to e pametno a {to ne; i deka znae{ da ja iskoristi{ prilikata ako prilikata ti e pred nos. ima{ dobri osobini. (Na slugata.) Odi si, mom~e. (Izleguva slugata.) Dojdi poblisku, ~esen moj Flamin. Tvojot gospodar e dare`liv gospodin; ama ti si umen i dobro znae{, iako si dojden kaj mene, deka ova ne e vreme za pozajmuvawe pari, osobeno na golo prijatelstvo, bez nikakvi garancii. Eve ti tri srebrenici; dobro mom~e, zamiì i re~i deka ne si me na{ol doma. Zbogum. Flamin Zarem svetot do tolku se izopa~il a nie toa go do~ekavme? Begaj, ~umo dolna, kaj onoj {to te slavi! (Mu gi frla parite na Lukul.) Lukul Ha? Sega gledam deka si {utrak i ba{ si odgovara{ za gospodarot. (Izleguva.) Flamin Neka se mnoàt tie {to do ak }e ti dojdat! Natemago da ti bidat stopenite pari, ti ~umo od prijatel, ~uma da te sotre! Zarem prijatelstvoto ima tolku slabo, mle~no srce pa za dve no}i se skiseluva? O bogovi! Go ~uvstvuvam od gospodarot gnevot. Ovoj rob dolen vo sebe go nosi mesoto na mojot gospodar: i zo{to da mu godi, da se pretvora vo hrana koga toj samiot e prestoren vo otrov? O, samo bolesti neka se izrodat od nego i koga na umirawe }e legne, delot vo nego gospodarot moj {to go plati, da ne go le~i tuku dolgo, bavno, na smrtni ra`ni da go pe~i. (Izleguva.)
(Vleguvaat Lucij so Hostilij i dvajca drugi nepoznati.) Lucij Koj, gospodarot Timon? Toj mi e mnogu dobar prijatel i blagoroden gospodin. Prviot nepoznat Go znaeme i nie kako takov iako nikoga{ ne sme go zapoznale. Ama edno }e vi kaàm, gospodaru, za koe postojano se {u{ka: pominaa zlatnite vremiwa na gospodarot Timon, a negoviot imot se topi. Lucij Gluposti, ne veruvajte vo takvo ne{to; toj da snema pari. Hostilij Ama veruvajte mi, gospodaru, deka neodamna, eden od negovite lu|e oti{ol kaj gospodarot Lukul da pobara izvesna suma pari, mu kaàl deka se za mnogu itna nu`da, a sepak bil odbien. Lucij Kako? Hostilij Vi velam, bil odbien, gospodaru. Lucij Mnogu, mnogu ~udno! Eve, pred bogovite velam, jas sum zasramen. Go odbil toj blagoroden ~ovek? Tuka ~esta padnala na niski granki. [to se odnesuva do mene, navistina priznavam deka sum primil nekolku sitnici od nego, kako pari, srebreni ~inii, besceneti kamewa, i nekoi sli~ni drangulii-ni{to va`no vo
858
Vilijam [EKSPIR
sporedba so ona {to go dobi toj; sepak da go preskokne{e nego i da mi se obrate{e mene, }e mu dadev dvojno pove}e talanti. (Vleguva Servil.) Servil
Lukul Dali govori{ seriozno, Servil? Servil Mrtov seriozen sum, gospodaru.
Ama imam sre}a! Ene go gospodarot; se ispotiv duri go najdov. Gospodaru pre~esen! Lukul Servil? Milo mi e {to se sretnavme. Zbogum! Pozdravi mi go tvojot ~estit, blagoroden gospodar, mojot odli~en prijatel. Servil Dozvolete mi, gospodaru, mojot gospodar ispra}aLukul Da? [to ispra}a? Ve}e sum tolku zadolèn kaj tvojot gospodar; sekoga{ ne{to ispra}a. Kako da mu se zablagodaram, {to misli{? Kaì {to ispra}a sega. Servil Vi isprati samo poraka, gospodaru, i bara od vas da mu pozajmite izvesna suma talanti za{to itno mu se potrebni. Lukul
Lukul Ama sum skot nedokvakan {to ostanav bez pari ba{ sega koga mi se ukaà odli~na mo`nost da se pokaàm ~estit! V~era, za àl, napraviv edna zdelka i sega, zaradi ovaa glupost sum li{en od ovaa ~est! Servil, pred bogovite, eve, velam deka sum skot skotosan, ama ne sum vo sostojba da mu pomognam-veruvaj i sam sakav da pozajmam od gospodarot Timon, eve, gospodava }e posvedo~at; no sega seto azno na Atina bi go preàlil samo da ne go storev toa. Pozdravi go mnogu mojot blagoroden gospodar; i se nadevam deka nema da go smeni misleweto za mene {to vo migov nemam sila da bidam qubezen. I kaì mu go ova: deka za sebe ja smetam najgolema nesre}ata {to ne moàm da mu se najdam na eden tolku ~estit gospodin. Dobar Servil, }e mi ja napravi{ li taa usluga, seto ova da mu go kaè{ so moi zborovi? Servil Se razbira, gospodaru. ]e mu kaàm. (Izleguva.) Lukul
Znam deka samo se {eguva so mene, ne e vozmo`no da bara pedeset-petstotini talanti. Servil No nemu mu se potrebni mnogu pomalku, gospodaru. Da ne be{e potrebata tolku itna nema{e ni jas tolku nastoj~ivo da gi baram.
(Vika po nego.) I jas tebe }e ti se najdam, Servil. (Na drugite.) Vistina e, kako {to rekovte, Timon e gotov; koj edna{ do tuka stigne, te{ko pak da se digne. (Izleguva.) Prviot nepoznat Go gleda{ ova, Hostilij?
859
Hostilij Go gledam, go gledam i se ~udam. Prviot nepoznat
(Vleguvaat tretiot sluga na Timon i Sempronij, u{te eden prijatel na Timon.) Sempronij
[to te ~udi, vaka raboti svetot, i ba{ od vakva ista sorta e duhot na sekoj laska~. Koj moè prijatel da go vika onoj {to od ista ~inija so nego maka? Oti kolku {to znam, Timon na gospodinov ko tatko mu be{e, kreditot mu go krepe{e so svoe }ese; imotot mu go osiguruva{e; da, parite na Timon lu|eto mu gi pla}aa. Nikoga{ ne pie a srebroto Timonovo da ne mu e na usni; a sepak-gledaj go yverskoto vo ~oveka koga }e se pojavi vo oblik na neblagodarnost! Ne mu go dava ona {to sporedno so negovoto azno e kolku milosrden ~ovek {to na pita~ dava. Vtoriot nepoznat Verata nad ova delo pla~e. Prviot nepoznat [to se odnesuva do mene, nikoga{ ni zalak ne sum kasnal kaj Timon, ni nekakov dar od nego sum primil kako prijatel negov. Sepak velam, zaradi duhot negov blagoroden, doblesnosta, zaradi ~estitosta {to neizmerno go krasi, da mi se obrate{e mene vo vakva nu`da }e go smetav bogatstvoto moe dar od nego i podobrata polovina nemu }e mu ja vratev, tolku mnogu go sakam toa dobro srce. No, gledam ~ovek deneska u~i od soàlbata da se li{i, a prefriganosta nad sovesta da mu di{i. (Izleguvaat.)
Mora sega i mene vo ova da me pika, a? [to e so drugite? Moè{e da proba kaj gospodarot Lucij ili Lukul; a sega i Ventidij e isto taka bogat, nego od zatvor go spasi. Site nemu imotite svoi mu gi dolàt. Servil Gospodaru, kaj site proba i site ispadnaa srebroqupci dolni za{to do eden go odbija. Sempronij Kako? Go odbile site do eden? Dali i Vendidij go odbil, dali Lukul? I sega kaj mene te pra}a? site trojca? Hm! Toa pokaùva deka malku qubov ima, malku razum vo nego. Zar jas posledno pribeì{te da mu bidam? Prijatelite negovi, ete, ne sakaat da go le~at; zar jas lek da mu bidam? Mnogu me poniì; epten mu se lutam {to me potceni. Razumen da be{e prvin, vo nevoljata od mene }e pobara{e pomo{: logi~no, za{to jas prv od nego dar primiv. Dali ba{ taka pogre{no sudi i misli deka jas sum posleden {to }e mu se najdam? Ne; mo`no e da stanam predmet na potsmev kaj drugite, a gospodata }e me smetaat za {utrak. Bi sakal tripati pogolema suma prvin od mene da ja pobara{e, za naklonetosta barem {to kon nego ja imam; i voljata da mu se najdam.
860

(Vleguvaat dvajcata slugi na Varo, se sre}avaat so drugite slugi na Timonovite kreditori i go ~ekaat da se pojavi. Potoa vleguva slugata na Lucij; potoa Tit i Hortenzij.) Prviot sluga na Varo Opaa; Tit i Hortenzij. Dobro utro! Tit Dobro utro, dobar Varo. Hortenzij Lucij! [to e, da ne se dogovorivme? Slugata na Lucij Ne, ama mislam po ista rabota sme dojdeni; moja se parite. Tit Isto i nivna i na{a. (Vleguva Filot.) Slugata na Lucij A eve go i na{iot Filot. Filot Dobar den na site. Slugata na Lucij Dobredojde, dobar brate. Kolku ima saatot? Filot Bliì devet.
A sega vrti se i so odgovorite nivni i ovoj neka bidi: koj ~esta mi ja gazi, moi pari nema da vidi. (Izleguva.) Servil Sjajno; va{ata milost e u~tiv apa{. \avolot ne znael {to pravi koga ~ovekot go napravil prefrigan; sam sebesi si go spopikal so ova: za{to na krajot ~ovekot }e ispadne pomarifet~ija od nego. Kako samo ovoj gospodin se trude{e da bide odvraten! Toj so doblest go pravda{e svojot apa{luk, kako onie koi fanati~no zagreani palat celi kralstva: takva e prirodata na negovata itra qubov. Ova be{e poslednata nade` za gospodarot; sega ostanaa samo bogovite. Prijatelite mu se mrtvi, pa portite {to dosega ne znaeja za reze, godiwe so red, sega mora da se zamandalat cvrsto za da go ~uvaat gospodarot na domot. Kon vakov ishod sekoga{ rasturxilakot n# duva, koj ne znae aznoto da go vardi, domot }e si go ~uva. (Izleguva.)
Timon od Atina
861
Slugata na Lucij
Slugata na Lucij Koga dojde tolku? Filot U{te ne se pojavil gospodarot? Slugata na Lucij
Gledaj kolku e ~udno, vo ova Timon treba pove}e da plati od kolku {to dolì: nebare tvojot gospodar treba em nakitot da go nosi em pari za nego da bara. Hortenzij
U{te. Filot Ba{ ~udno; obi~no e stanat vo sedum. Slugata na Lucij Prviot sluga na Varo Da, ama denovite mu se pokratki sega; mora da znaete deka tekot rasturxiski e kako son~eviot, samo {to ne se vra}a. Se pla{am najte{ka zima e vo }eseto na gospodarot Timon, {to zna~i, moè{ da posegne{ do dnoto a da ne najde{ re~isi ni{to. Filot Go delam stravot so tebe. Tit Tit ]e ti ukaàm sega na edna rabota ~udna. Gospodarot tvoj te pra}a po pari? Hortenzij Vistina e, po pari. Tit Flamin A go nosi nakitot podarok od Timon; za koj jas naplata ~ekam. Hortenzij Srcevo mi e protiv. Ne, ne e. Tit Go ~ekame od sabajle; te molam, kaì mu. Eve eden od lu|eto na Timon. Slugata na Lucij Flamin? Gospodine, samo zbor. Dali gospodarot tvoj e spremen da se pojavi? Tri iljadi kruni baram jas. A ti? Slugata na Lucij Pet iljadi. Prviot sluga na Varo Toa e mnogu: a po sumata, se ~ini, tvojot gospodar pogolema verba imal od mojot, inaku, sumite bi bile isti. (Vleguva Flamin.) Sma~eno mi e od rabotava, bogovite se svedok; znam deka gospodarot moj aznoto na Timon go tro{e{e, a neblagodarnosta ispa|a od kra`ba polo{o.
862
Flamin
Vilijam [EKSPIR
Slugata na Lucij No vakov odgovor za ni{to ne sluì. Flavij Ne vi sluì vam, oti podol ko vas ne e {to na apa{i im sluìte. (Izleguva.) Prviot sluga na Varo
Ne treba da mu kaàm; znae deka ste epten vredni. (Izleguva.) (Vleguva Flavij vo nametka i so kamilavka.) Slugata na Lucij Ha, zarem ne e ona doma}inot negov maskiran kako da e vo oblak? Viknete go, viknete go. Tit Slu{a{, gospodine? Vtoriot sluga na Varo So va{a dozvola, gospodineFlavij [to saka{ od mene, prijatelu? Tit êkame nekakvi pari ovde, gospodine.
Kako? [to blada negovoto potro{eno blagorodstvo? Vtoriot sluga na Varo Ne e va`no; siroma{en e, a toa e dovolna odmazda. Koj moè da zboruva poslobodno od onoj {to nema pokriv nad glava? Takov moè da se nafrli i na golemi ku}i. (Vleguva Servil.) Tit O, eve go Servil. Sega }e dobieme nekakov odgovor. Servil
Flavij Da, da se parite sigurni ko ~ekaweto va{e dovolno }e imate. [to ne gi podnesuvavte smetkite va{i koga gazdite va{i neverni kaj gospodarot moj se gostea? Toga{ mu se nasmevnuvaa i mu se pikaa i pokraj dolgovite i dr~no kamatata ja lapaa. Gre{ite {to me voznemiruvate, ete, ostavete me na mir. Veruvajte, i mene i nemu krajot ni se so{i. Nemam ve}e {to da smetam, a toj {to da tro{i. Ako smeam da ve zamolam, gospoda, dojdete vo popogoden ~as; taka }e mi napravite golema usluga; za{to, ìmi du{ava, mojot gospodar e mo{ne, mo{ne neraspoloèn. Negovata blaga du{a go napu{ti, zdravjeto mu e naru{eno i ne izleguva od soba. Slugata na Lucij Mnozina {to sobite gi ~uvaat se zdravi; i ako do tolku od bolesta e na~nat mislam deka treba {to pobrgu dolgot da si go plati pa do bogovite ~ist }e mu e patot.
Timon od Atina
863
Slugata na Lucij
Servil O bogovi! Tit Ova ne go zemame za odgovor, gospodine. Flamin (Od vnatre) Servil, na pomo{! Gospodaru! Gospodaru! (Vleguva Timon gneven.) Timon [to, zarem ne moàm niz moite vrati da minam? Zar ne sum bil sekoga{ sloboden, pa mora domot da mi bide temni~ar du{manski, zandana moja? Zar i ova mesto, vo koe gozbi davav, dali i toa ko seto ~ove{tvo, mi pokaùva èlezno srce? Slugata na Lucij Sega daj mu ja, Tit. Tit Gospodaru, eve ja smetkata. Slugata na Lucij I mojata, gospodaru. Obajcata slugi na Varo I na{ata, gospodaru. Timon Kutnete me na zemja so niv, rascepete me do pojas.
Ama, gospodaru. Timon Ise~ete mi go srceto na sumi. Tit Moite pedeset talanti. Timon Izbrojte mi ja krvta. Slugata na Lucij Pet iljadi kruni, gospodaru. Timon Pet iljadi kapki krv ti davam. [to e tvoe? [to e tvoe? Prviot sluga na Varo GospodaruVtoriot sluga na Varo GospodaruTimon Rasparajte me, zemete me, bogovite da ve udrat! (Izleguva.) Hortenzij Mislam deka gazdite na{i moàt da im re~at dobra no} na svoite pari; dolgovite moàt da se smetaat za izgubeni oti ludak gi dolì. (Izleguvaat.) (Povtorno vleguvaat Timon i Flavij.)
864
Timon

(Vleguvaat senatorite na edna vrata, Alkibijad so pridru`bata na druga.) Prviot senator Go imate, gospoda i mojot glas; krvav e toa zlostor; bez pogovor treba da umre; milosta najmnogu go ohrabruva grevot. Vtoriot senator Vistina e taka; zakonot site }e gi skr{i. Alkibijad Timon êst, zdravje i milost za na{iot senat! Prviot senator [to e, vojvodo? Alkibijad Ponizno gi molam doblestite va{i; za{to soàlbata e dpblest na zakonot, i nikoj osven tiranite ne go sproveduva striktno. Vremeto i sre}ata go pritisnaa stra{no mojot prijatel, koj{to, vo sostojba gnevna zakonot go prekr{i, i tuka dno nema za tie {to, nevnimatelni, se vpu{taat vo nego. Toj e ~ovek, bez ogled na seta vina, so doblesti mnogu; pa ni ova delo so kukavi~luk ne go izvalka (~estitost vo nego {to vinata ja opravduva) tuku vo gnev plemenit i so blagorodna gordost gledaj}i deka ugledot mu e smrtno na~nat na neprijatelot mu se sprotivstavi; i tolku trezno, so kontrolirani strasti, vladee{e so gnevot pred od uzdi da mu sklizne nebare nekakva dokazna postapka vodi.
Zdivot duri mi go zedoa, robovi. Kreditori? \avoli! Flavij Gospodaru moj milTimon Za{to da ne napravam taka? Flavij Gospodaru moj-
Taka }e napravam. Doma}ine? Flavij Tuka sum, gospodaru. Timon Ba{ koga treba! Odi, i pak soberi gi site prijateli moi, Lucij, Lukul, Sempronij, site. U{te edna{ na gadovite }e im dadam gozba. Flavij Ama, gospodaru vie samo taka zboruvate od rastroenata du{a; nema niz ku}i da se sobere ni kolku za trpeza sosem skromna. Timon Ne griì se za toa. Odi, ti zapovedam, pokani gi site, neka vleze taa banda u{te edna{; drugoto e moe i od kuvarot meze. (Izleguvaat.)
Timon od Atina
865
Prviot senator Mnogu na sila paradoksot go brani{ za da go razubavi{ o~igledno grdoto delo. Zborovite ti se ma~at vo obid àlen na ubistvoto izgled pristoen da mu dadat i kavgata da ja pretstavat ko juna~ko delo; {to e izrod roden i na svet dojde so ra|aweto na sektite i partiite novi. Vistinski e hrabar samo onoj {to mudro go trpi i najlo{oto {to ide od ~ove~kata usta, {to navredite gi smeta za ne{to od nadvor, pa ko ali{ta, bez mnogu dikat, gi nosi i nikoga{ ne se trudi pri srce da gi zeme svesen za opasnostite {to go demnat. Navredata sa e zlo na ubistvo {to tera, ludost e da gineme zlata {tom se berat! Alkibijad GospodaruPrviot senator Ne moè{ zlostorot vo ~ednost da go krpi{, hrabrost e da ne se odmazdi{, tuku da trpi{. Alkibijad Gospodari, toga{, prostete mi mnogu, {to ko vojskovodec }e govoram. Zo{to lu|eto se izlagaat v bitki ludo mesto zakanite da gi trpat? Treba li mirno da spijat, i du{manot da go pu{tat grklanite da im gi se~e bez borba? Trpenieto ako najgolema e hrabrost zo{to toga{ vodime vojni? Vo toj slu~aj, ènite se najhrabri od site za{to doma sedat. Ako e pohrabro da se trpi, magareto, toga{, pohrabro e od lavot, od sudijata pomudar e robija{ot v sinxir {to stoi, ako mudro e da se trpi. Gospodari moi, velikosta va{a dobrina neka vo nas budi.
Koga ste ladnokrvni lesno na naglosta se sudi. Da ubie{, priznavam, za grev e i za pcosti no ako e vo odbrana, pravi~no e i treba da se prosti. Da se naluti{ prekr{ok e temen, no koj od nas ne bil gneven? Vaka grevot merete go. Vtoriot senator Xabe? Delata {to gi stori vo Lakedemon i Vizantija dovolen se otkup za negoviot ìvot. Prviot senator Molam? Alkibijad Velam, gospodari, toj dobri dela stori i mnogu du{mani va{i vo bojot ubi. Mnogu hrabrost pokaà li~na vo poslednata vojna i so mnogu rani se zdobi! Vtoriot senator Ama e i mnogu sklon da gi zadava na drugi; bunxija e roden; grev e negov i {to ~esto se opiva pa hrabrosta mu e plenik. I da nema drugi neprijateli, dovolno e ovoj {to go pravi nula. Vaka yverski gneven mnogu zli dela storil ~estopati zdruèn so kavgaxiite; dokaàno i jasno ni e ve}e deka ìvotot negov e lo{, a pijanstvoto opasno. Prviot senator Mora da umre. Alkabijad Sudbina te{ka! Moè{e i vo vojna da umre. Gospodari, ako ne poradi negoiako desnicata samo moè otkup da mu bide,
866
Vilijam [EKSPIR
bez da ostane dolèn-sepak, od milost barem, spojte gi zaslugite moi, so negovite dvojni, i bidej}i znam deka va{ata ~esna starost saka bezbednost, }e gi zaloàm pobedite moi, seta ~est moja deka toj povtorno }e vi bide od korist. Ako so zlostorov ìvotot na zakonot mu go dolì toga{, vojnata neka go zeme vo juna~ki kole` oti zakonot e strog, no i vojnata ne znae za mole`. Prviot senator Nie sme za zakonot; mora da umre; poarno mol~i, na rabot sme od trpenieto. Prijateli ili bra}a, za proleana krv so ìvot naj~esno se pla}a. Alkibijad Mora li taka da bide? Ne, ne smee da bide. Gospodari moi, priznajte me barem mene. Vtoriot senator Kako? Alkibijad Setete se na zaslugite moi. Tretiot senator [to!? Alkibijad Mislam deka ve}e me zaboravi starosta va{a; poinaku ne e; ~uvstvuvam dostoinstvoto mi go kolva nemaweto sluh kon mene za edna najobi~na molba.
Ranive me bolat. Prviot senator Se inati{ na lutinata na{a? Vo malku zborovi e taa, ama dalekuse`na po opseg: progonet si za navek. Alkibijad Jas progonet? Progonete ja senilnosta va{a, lihvarstvoto grdo {to Senatot go rezili{! Prviot senator Ako po dva dena u{te si vo Atina o~ekuvaj mnogu pote{ka kazna. A, za duhot pove}e da ne ni go losti{ onoj }e bide poguben vedna{. (Izleguvaat senatorite.) Alkibijad Bogovite neka vi dadat dolga starost, pa koà i koski da se storite {to nikoj ne }e saka da gi vidi! Poluden sum od gnev: od du{manite gi branev, duri tie parite si gi broeja i zemaa lihva bez tro{ka milost; a sam stanav bogat samo vo rani. Zarem seto toa za ova? Ova li e melemot {to rasipaniot Senat na ranite od vojskovodecot gi stava? Progon! Pa i ne e taka lo{o. Ne mrazam progonet da bidam. Sega barem gor~inata moja i besot pri~ina imaat na Atina da udram. Voinite sega omacureni }e gi obodram, v du{a }e im vlezam. Od vojnata so zemjite slavata ni se crpi; vojnikot ko bogovite navredi ne trpi. (Izleguva.)

(Vleguvaat raznite prijateli na Timon i senatorite od mnogu strani.) Prviot golemec Iljada zlatnici? Vi posakuvam dobar den, gospodine. Prviot golemec Vtoriot golemec A od vas? I jas vam. Onoj den, mislam, oboj ~estit gospodin samo n# stavi malku na isku{enie. Prviot golemec Ba{ na ova mislev koga se sretnavme. Se nadevam deka ne stoi tolku lo{o kako {to se ~ine{e denta koga gi stavi na isku{enie svoite prijateli. Vtoriot golemec Prviot gospodar Ne bi trebalo sudej}i po gozbava {to povtorno ja prireduva. Prviot golemec Vtoriot golemec I jas taka mislam. Mi isprati srde~na pokana koja treba{e da ja odbijam poradi mnogu drugi neodlo`ni raboti; no toj insistira{e kako nikoga{ do sega, pa zatoa, eve me, dojdov. Vtoriot golemec I jas imav neodlo`na rabota, ama toj ne saka{e ni da ~ue za nekakov izgovor. Ba{ mi e àl {to smetkata mi be{e iscrpena koga bara{e zaem od mene. Prviot golemec Prviot golemec A ne znaete kako mi e mene, sega koga gledam kako stojat rabotite. Vtoriot golemec I so drugite e isto. Kolku bara{e od vas? Vtoriot golemec Mi pobara, gospodine-Eve go doa|a. (Vleguva Timon so pridru`nicite.) Timon
867
Prviot golemec
Iljada zlatnici. Vtoriot golemec
Od srce obajcata ve pozdravuvam; kako mi ste?
Mnogu dobro koga slu{am deka na va{eto gospodstvo mnogu dobro mu odi.
Vie ni ste mil ko letoto {to mu e na lastovicata. Timon (Na strana) Da, a nemil ko zimata?7 Vakvi ptici preselnici se lu|eto.-Gospoda, na{iot ru~ek ne }e bide nadopolna za dolgovo ~ekawe. Gostete si gi u{ite malku so muzika, ako moàt tolku rapava hrana da primat kako {to zvucite na trubata; brgu }e jademe.
Se nadevam deka ne se lutite {to go vrativ va{iot glasnik so prazni race.
868
Timon
Vilijam [EKSPIR
Prviot golemec Kako ste? [to ima novo? Tretiot golemec
O, ni najmalku gospodine. Ve molam toa voop{to da ne ve voznemiruva. Vtoriot golemec
Alkibijad e progonet; ~uvte za ova? Blagoroden gospodaruPrviot i vtoriot golemec Timon Alkibijad e progonet? Ah, dobar moj prijatelu, {to dobro ima? (Slugite gi vnesuvaat ~iniite.) Vtoriot golemec Najblagoroden moj gospodaru, umiram od sram {to denta koga pobaravte pari od mene bev siromav ko prosjak. Timon Ne mislete na toa, ve molam. Vtoriot golemec Da mi pobaravte samo dva ~asa poranoTimon Ne izma~uvajte se gospodine, mislete na ne{to poubavo.Ajde, donesete s# naedna{. Vtoriot golemec Site ~inii se pokrieni. Prviot golemec Kralska gozba, ubeden sum. Tretiot golemec Nema somnenie, tuka e s# {to parite i godi{noto vreme moàt da go ponudat. Razbiram. Tretiot golemec Ba{ taka, veruvajte mi. Prviot golemec Kako? Kako? Vtoriot golemec Ve molam, vrz osnova na {to? Timon Da sedneme, prijateli. Tretiot golemec Posle }e vi kaàm. Sega n# ~eka gozba. Vtoriot golemec Ova e stariot Timon. Tretiot golemec ]e ostane li takov? ]e ostane li takov? Vtoriot golemec Pa, izgleda ostanuva; no vremeto }e-i takaTretiot golemec
Timon od Atina
869
Timon Sekoj na svojot stol, revnosno, nebare èden za usnite na svojata sakana. Jadewata na site mesta od trpezata }e bidat isti. Ne pravete od ova gradska gozba, pa da ni se oladi mesoto pred da se dogovorime za po~esnite mesta. Sedete, sedete. Da se zablagodarime na bogovite. Vie dobrotvori golemi, poprskajte go ova dru{tvo so blagodarnost. Oti darovite va{i pravat da ste faleni; ama so~uvajte ne{to za davawe za{to boèstvata va{i }e gi prezrat. Pozajmete sekomu dovolno, za nikoj nikomu da ne bara na zaem; za{to stignete li od lu|eto da zajmite, lu|eto toga{ }e ve napu{tat. Napravivte gozbata da se saka pove}e od onoj {to ja dava. Vo dru{tvo od dvaesetmina neka cela duzina bidat apa{i. Ako dvanaeset èni sedat na trpeza, barem polovina od niv da se ona {to se. A drugata stoka, o bogovi, senatorite atinski i prostata rajazaradi gadosta vo niv-podgotvete gi za uni{tuvawe. Ovde prisutnive prijateli, ne mi se ni{to, zatoa so ni{to ne blagoslovuvavjte gi kako {to i jas so ni{to gi do~ekuvam. (Gi otkrivaat ~iniite a tie se polni so topla voda.) Nekoi od gostite [to ima va{eto gospodstvo na um? Drugi Ne znam. Timon Nikoga{ podobra da ne do~ekate gozba, vie bando na-zborot-prijateli! Luk i voda e va{ata vernost. Ova e posledno od Timon koj{to kalosan i kiten so pulejki od laski, se mie sega od niv i v lice vi ja prska bazdlivata podlost. (Im ja frla vodata v lica.)
@ivejte omrazeni, ìvejte dolgo, vie mnogu nasmeani, slatkore~ivi, lega~i gnasni, vie qubezni ubijci, pitomi volci, ne`ni me~ki, {utraci na sre}ata, gneti-prijateli, muvisera~ki, vadi-kapi-i-kle~i-robovi, ebi-vetrovci i zemibegajkovci! Neka more bolesti, ~ove~ki i yverski ve krastosaat sosem! [to, ti bega{? Poleka, prvin lekot-i ti-i ti, zemi! êkaj, }e ti pozajmam pari, ne ti baram na zaem. (Gi tera nadvor.) [to? Begate site? Od sega neka nema gozbi kaj{to podlecite ne se dobredojdeni gosti. Gori, ku}o! Potoni, Atino! Od sega pa dovek Timon go mrazi ~ove{tvoto i sekoj ~ovek. (Se vra}aat Golemcite i senatorite.) Prviot golemec [to velite na ova, gospoda? Vtoriot golemec Zo{to e tolku gneven gospodarot Timon? Tretiot golemec Uf! Mi ja vidovte negde kapata? êtvrtiot golemec Mi ja nema nametkata! Pettiot golemec Epten se mrdnal od umot i sega samo ujot so nego vladee. Pred nekoj den mi dade bescenet kamen, a sega mi go turna od kapata. Da ne go vidovte mojot bescenet kamen? Tretiot golemec Da ne mi ja vidovte kapata?
870
Vtoriot golemec Eve ja. êtvrtiot golemec Eve mi ja i nametkata. Prviot golemec Da si odime od ovde. Vtoriot golemec Gospodarot Timon e lud. Tretiot golemec
Vilijam [EKSPIR
Znam, od toa ko da me fati {apot, v~era mi dava{e dijamanti, denes mi go udri stapot. (Izleguvaat.)
în ÊTVRTI
Scena 1
(Vleguva Timon.)
Timon Samo u{te edna{ zad sebe da te yirnam! O yidu, {to obra~ si za ovie volci, propadni v zemja i ne brani ja Atina! @eni, stanete kurvi! Deca, ne slu{ajte nikogo! Robovi i glupci, iskornete go serozniot, zbr~kan Senat od klupi i vladejte mesto nego! Vo bludnici prosti prestorete se o, devici, ne`ni, mladi! I bludete pred roditelite svoi! Dol`nici gore glavite! Mesto dolgot da go vratite, noèvite v race, i grklanite na doveritelite prese~ete im gi! Kradete, slugi! Dolgoraki aramii se serioznite gospodari va{i, i kradat po zakon. Slu{ko, vo gospodareviot krevet, gospodarkata ti e za v bordel! [esnaesetgodi{en sinko, istrgni ja {tekata od stariot, kuc tatko i so nea mozokot isturi mu go! Nabo`nosta i stravot, verata vo bogovite, pravdata, vistinata, mirot, po~itta doma, kom{ilukot, no}niot odmor, obrazovanieto, dobroto odnesuvawe, site zanaeti, struki, hierarhijata, slu`bite, adetite i sekoj zakon, neka potonat vo zbrka od sprotivnosti ostri i haosot neka ìvee! ûmi, uleri gadni, nafrlajte kupi{ta mo}ni, zarazni treski
vrz Atina, zrela za propast! I{ijasu studen, osakati gi senatorite na{i, ulogovi da lazat ko alipno {to im e odnesuvaweto! Lamteù, niz razvrat pikni se vo umi{tata i sr`ta na seta mlade`, za protiv tekot na doblesta sosem da se svrtat i da se udavat vo blud! Jadeì, mozolki, neka se kotat na atinskite gradi, a ètvata li{ai i lepra da im se stori! Zdivu, zasmrdi go zdivot pa dru{tvoto nivno, ko prijatelstvoto, neka stane ìv otrov! Ni{to ne ponesuvam od tebe osven golotijava, o, do du{a namrazen gradu! Eve, na ti go i ova8 za da ne ostane{ pokusa vo kletvi! Timon }e odi v {uma, kaj{to sigurno }e vidi kako najnequbezniot yver e poqubezen od sekoj ~ovek. Bogovi, udrete - ~ujte me, o, bogovi dobri po Atin~anite ko gluvci skrieni zad ovoj bedem i dajte, so godinite, omrazata da mi raste na skali vrz siot rod ~ovekov, site lu|e golemi i mali. (Izleguva.)
872 Scena 2
Vilijam [EKSPIR
(Vleguva Flavij so dva-trojca slugi.) Prviot sluga Kade e, doma}ine, kade e gospodarot na{? Dali propadnavme? Dali, sami, ostanavme bez ni{to? Flavij A {to moàm, bra}a, {to moàm jas da vi kaàm? Pravednite bogovi eve, neka me ~ujat i jas sum siromav kako vas. Prviot sluga Takov dom da go snema? Tolku blagoroden gospodar da padne, s# da pojde a nieden prijatel ksmetot pod raka da mu go zeme i so nego da trgne. Vtoriot sluga Ko {to vrtime ple}i na drugarot spu{ten vo iskopanata jama, taka i poznanicite negovi od zakopanata sre}a kri{um se iskraduvaat, ostavaj}i laèn zavet ko }emer prazen; a toj, zavalijata sirot, pita~ posveten na otvorenoto nebo, obolen od siroma{tija i otfrlen od site odi ko prezir, sosem sam. Eve i drugi. (Vleguvaat drugi slugi.) Flavij Skr{en mebel od urnata ku}a. Tretiot sluga Sepak vo srcata mu sluìme na Timon, po licata na{i se gleda; drugari sme u{te, vo slu`ba na tagata. Dupnat e na{iot korab,
a nie, mornari kutri, na palubata sme {to tone, zaslu{ani vo zakanata vodna; morame na site strani vo ova more od vozduh. Flavij Prijateli moi dobri, i poslednata para }e ja spodelam so vas. kade i da se sretneme, zaradi Timon, da ostaneme prijateli. Da si kimneme so glava velej}i, ko kambana za ksmetot na gospodarot na{, I poarno ni bilo. Eve, po ne{to, na site. (Im deli pari.) Pruète raka vamu. Tuka nema laga, se razdeluvame siroma{ni, bogati so taga. (Se pregrnuvaat i zaminuvaat na site strani.) O, bedotijo crna {to slavata te kotka! Koj ne saka od bogatsvoto da go li{at koga znae deka toa kon beda i prezir vodi? Koj saka ismean od sudbinata da bide, zaspan vo son laèn za prijatelstvo verno? Da ìvee vo sjaj, da bolska vo rasko{ no samo ko privid, ko prijatelite {to gi ima? Gospodaru ~esen, ponièn od sopstvenoto srce, od dobrinata svoja slomen; priroda ~udna, ina, ~ij grev najgolem e praveweto premnogu dobra! Koj bi se drznal po ova da bide dobar? [to im li~i na bogovite, lu|eto gi grdi. Najmil gospodaru, blagosloven najkolnat da bide{, Bogat za da osiroma{i{-sre}ata tvoja neola golema stana. Lele, gospodarot dobar, si zamina vo gnev od ova neblagodarno mesto i od ~udovi{nite prijateli; besen, bez hrana, bez pari da ja kupi; sepak }e go sledam, po nego }e odam. Ve~no na umot }e mu sluàm, so seta moja du{a duri imam pari, gospodarot samo }e go slu{am.

(Vleguva Timon vo {umata.) Timon
873
(Izleguva.)
O blagosloveno, svetotvorno sonce, iscicaj ja od zemja krastavata vla`nost; do pod sestrinskata sfera9 zarazi go vozduhot! Bliznacite od utroba ista, ~ie za~nuvawe, obituvawe i doa|awe na svet te{ko se delivi - isku{aj gi so razli~ni sre}i, za postariot pomaliot da go prezre. Prirodata na{a, vo koja site bolki demnat, ne podnesuva golema sre}a bez prezir kon su{testvata isti. Prosjakot vozvi{i go, golemecot urni, pa senatorite prezirot nasledno da go nosat, pita~ite ~esta. Koj ima kaj da pase e debel, koj nema te{ko nego: slab e ko kostur. Koj smee, koj smee vo ime na ~istotata ~ove~ka da stane prostum i da re~e ovoj ovde e laska~? Ako toj e laska~ toga{ se site, za{to sekoja skala na sre}ata na pogornata mu laska: u~enata glava se klawa na {utrakot zlaten; s# e krivo i ni{to ne e pravo vo ujot na{ proklet osven rasipanosta. Zatoa bidete gadni site gozbi, dru{tva i sobiri na lu|e! Timon go prezira svoeto vtoro jas. ûmi, udrete po lu|eto! Zemjo, korewa daj mi, (Kopa.) Koj bara poarno od tebe, v usta da mu te~e najlut otrov. [to e ova ovde? Zlato? @olto, bolskotno, skapoceno zlato? Ne, bogovi, ne sum dal jas tuku - taka zavet. Korewa, nebesa ~isti! A ova od crnoto belo }e stori, od grdoto, li~no, od gre{noto, pravo, od podloto, blagorodno, od staroto, mlado,
874
Vilijam [EKSPIR
od kukavi~koto, smelo. Ha, bogovi! Zo{to ova? ûmu, bogovi? Ova }e gi odvle~e sve{tenicite va{i i slugi od vas, zglavjeto }e go trgne od pod glavite na sna`nite lu|e. Robov ovoj òlt vo verata }e stvori haos, prokletiot }e go blagoslovi, }e stori belata lepra da se slavi, aramiite }e gi krene, tituli }e im dade, po~est i mesto vo Senatot da sedat. Ova ima mo}i papsanata vdovica da ja omaì u{te edna{; na koja, bolnite i ~irosanite u{te vedna{ bi povratile, no sega ova & ide ko melem, & dava sveìna vo aprilski den. Proklet pravu, zaedni~ka kurvo na ~ove{tvoto, {to kavgi pravi{ me|u ordite narod, vo vistinski celi te upotrebuvam. (Se slu{a mar{.) Ha? Baraban? Ama si itro, no sepak }e te zakopam. ]e tr~a{, kradecu snaèn, koga kostobolnite ~uvari tvoi ne }e moàt da stojat. Ne, ova za sebe }e go ~uvam (Zadrùva malku od zlatoto.) (Vleguvaat Alkibijad so barabanxija i truba~ vo borben stav; po nego odat Frinija i Timandra.) Alkibijad
Timon Jas sum ~ovekomrzec, ~ove{tvoto go mrazam. [to se odnesuva do tebe, kamo da be{e ku~e, toga{ barem malku }e te sakav. Alkibijad Te poznavam dobro, no nesre}ata tvoja nepoznata mi e i tu|a. Timon I jas te znam no pove}e od toa {to te znam ne sakam da znam.Po barabanot odi! So ~ove~ka krv oboj go tloto, crveno, purpur. Verata, zakonite, svirepi se i ostri. Toga{ kakva e vojnata? Ovaa rasipana kurva vo sebe ima pogolemo uni{tuvawe od me~ot tvoj iako angelski & e likot. Frinija Ustata da ti kapne! Timon Nema da te qubam, pa kapnatosta se vra}a na usnite tvoi. Alkibijad Kako stigna blagorodniot Timon do ovde?
Govori! [to si ti tamu? Timon Timon Yver kako tebe. Da te izede sr~ka {to povtorno gledam ~ove~ki o~i! Alkibijad Kako se vika{? Zarem tolku lu|eto gi mrazi{ iako samiot si ~ovek? Ko mese~inata {to pravi koga snemuva svetlost i ne moè da dava. No ne moèv da se obnovam posle, nema{e sonca od koi moèv da zajmam. Alkibijad Blagoroden Timone, {to dobro da ti storam?
Timon od Atina
875
Timon Nikakvo, samo misleweto potkrepi mi go! Alkibijad A toa e? Timon
ne te qubat. Daj im bolesti, kaj tebe koga }e ja gasnat pohotata. Zarazi gi! Iskoristi gi ~asovite trudni; spremi gi apa{ite za buriwa i bawi; rumeno-obraznite mom~iwa nateraj gi so potewe i post da se le~at. Timandra
Veti mi prijatelstvo ama vetenoto ne ispolnuvaj go. Ako ne mi veti{ bogovite so ~umi da te sotrat, za{to si ~ovek! Ako vetenoto go ispolni{, proklet da si, oti si ~ovek! Alkibijad Slu{nav od drugi za makite tvoi. Timon Moè{e da gi vidi{ i koga na vrvot bea od sre}ata. Alkibijad
Besilka e za tebe, yveru! Alkibijad Prosti mu, slatka Timandro, za{to umot mu e potonat i zaguben vo nevoli te{ki. Malku zlato imam, Timone hrabar, pa taka sekojdnevno trpam buni od strana na vojnicite. ûv i zaàliv mnogu {to Atin~anite prokleti, nesvesni za vrednosta tvoja, zaboravaj}i na delata tvoi, dràvite koga sosedni, da ne be{e bogatsvoto tvoe i me~ot, }e ja zgazea ko gnidaTimon
Gi gledam sega; toga{ ìvee{e slavno. Te molam udri vo barabanot i da te nema. Timon Alkibijad Kako ti sega so ovie dve kurvi. Jas sum ti prijatel Timone i te soàluvam. Timandra Timon Ova li e milenikot atinski kogo tolku go fale{e svetot? Timon Ti si Timandra? Timandra Da. Timon Timon Zadrì go, ne e za jadewe. Ostani si kurva. Tie {to se gostat so tebe, Kako moè{ da me soàluva{ koga mi pre~i{? Sakam da sum sam. Alkibijad E, pa toga{, zbogum: Eve ti malku zlato.
876
Alkibijad
Vilijam [EKSPIR
Koga gordata Atina na kolena }e mi padneTimon Vojuva{ protiv Atina? Alkibijad Da Timone, i toa so pravo. Timon Bogovite da ja sotrat so osvojuvaweto tvoe a posle i tebe, koga pobednik }e stane{. Alkibijad
o~i da te {titi od piskotot na majki, de~iwa i momi, da ne gleda{ kako sve{tenicite pred tebe niz svetite ode`di krvarat. Eve ti zlato! Plati gi vojnicite! Golem r{um napravi! A besot koga }e ti mine, crkni i sam! Ne zboruvaj, odi! Alkibijad U{te ima{ zlato? ]e go zemam zlatoto {to mi go dava{ no sovetot ne ti go primam! Timon Go prima{ ne go prima{ neboto da te sotre!
Zo{to i mene Timone? Frinija i Timandra Timon Daj ni malku zlato Timone. Ima{ u{te? Za{to podleci ubivaj}i tatkovinata mi ja osvojuva{ moja. ûvaj si go zlatoto. Eve. Eve ti zlato. Odi. Ko planetarna ~uma bidi koga Jupiter nad nekoj mnogu poro~en grad, otrovot }e go frli vo bolniot vozduh. Gledaj od me~ot da ne ti pobegne nikoj. Ne àli go ~estitiot starec so bela brada: Toj e lihvar. Ise~i ja pritvornata gospo|a za{to naizgled e samo ~esna, a vsu{nost, bludnica. Izgledot devstven neka me~ot oster ne ti go izabi: bradavicite oti {to niz tenkite ~ipki o~ite ma{ki gi mamat, ne se vpi{ani vo knigata na milosta i smetaj gi za predavnici. Doen~eto ne {tedi go: nasmevkata samo od {utraci izmamuva milost. Za{to e kopile, za koe proro{tvoto dvosmisleno veli deka edna{ grklanot }e ti go prese~e. Iseckaj go na par~iwa bez grià na sovest. Protiv site zakolni se. Stavi oklop na u{i i preku Timon Dovolno za kurvite da go napu{tat bludot, a svodnicite niv. Orospii, krenete gi futite. Vo va{ite zakletvi ne se veruva iako znam deka }e se zakolnete, do nebo ako treba, pa nebesnite bogovi }e se stresat, treska, stra{na }e dobijat. Ne kolnete se, }e se potpram na sklonostite va{i. Ostanete kurvi; a onoj {to so zdiv poboèn }e saka da ve preobrati, nau~ete go {to e blud, namamete go, neka gori; neka ognot va{ zdruèn go sovlada ~adot negov, pa ostanete toa {to ste. I va{ite bolki, po {est meseci nenormalni da vi bidat. I sogolenoto teme krijte go so kosi od mrtovci-od obeseni, ne e va`no; nosete gi, leète so niv. Bidete kurvi;
Timon od Atina
877
bludete ve~no! Ma~kajte se, kow duri ne vi zgazne vo batakot na lice za br~kite da vi se vidat! Frinija i Timandra Dobro, u{te zlato. [to toga{? Pravime s# {to se moè za zlato. Timon Su{ici sejte vo {uplivite koski na ~ovekot; udrete go po piski da ne moè so mamuzi da java. Zasipnete go glasot na pravnikot za da ne moè nepravdata da ja brani, so piskavite, verbalni ujdurmi. Pobelete go popot {to go kudi nagonot na ~ove~koto telo, a samiot sebesi ne si veruva. Dolu so nosot, sramnete go sosem, odzemete ja nosnata koska od onoj {to zaradi svoe li~no dobro, op{toto go du{ka. Kadravite apa{i o}elavete gi i neka nepovredenite vojni vo vojna od vas bolka dobijat. Zarazete gi site, i va{ata rabota neka go porazi i sotre sekoj izvor na vozdignuvawe. Eve vi u{te zlato, uni{tuvajte gi drugite, a tie vas neka ve sotrat pa site vo kalta da si go najdete grobot! Frinija i Timandra U{te soveti so u{te pari, Timone {irokograd! Timon Prvin u{te blud, u{te zlo; vi dadov kapar. Alkibijad Udrete barabani, odime za Atina! Zbogum, Timon; ako projdam dobro, pak }e dojdam da te
vidam! Timon Ako dobro se nadevam, pove}e nema da te vidam. Alkibijad Nikoga{ ne sum ti storil lo{o. Timon Mi stori, zboruva{e dobro za mene. Alkibijad Samo go navreduvame. Udri! (Udira barabanot. Izleguvaat Alkibijad, Frinija i Timandra.) Timon Za{to prirodata, od ~ove~kata nequbeznost bolna, sepak e gladna! Op{ta majko, ti ~ija utroba nemerliva i beskone~ni gradi (Kopa) s# ra|aat i hranat; od ~ija gra|a se i onoj vozgord sin, odvraten ~ovek, crniot kreka~ i zmijata sina, do`dalecot zlaten i otrovniot slep crv, so site gadni li{ki pod jasnoto nebo na koe Hiperon ìvototvoren ogan spotnal: daj mu na onoj {to site sinovi ~ove~ki gi mrazi od tvoite gradi izda{ni, samo eden mal koren! Isu{i ja utrobata, plodna i rodna, pove}e da ne ra|a neblagodarni lu|e. Zatrudni od tigri, zmejovi, volci i me~ki, novi monstrumi ra|aj, koi gornoto tvoe liko na mermerniot svod nad sebe nikoga{ ne gi pokaàl. O, koren; fala, mila! Isu{i gi sokovite, oranicite, svoite lozi, od koi neblagodarniot ~ovek, so napitoci bajni,
878
Vilijam [EKSPIR
i zalaci mrsni, ~istiot um si go masti i bezobrazen stanuva kon s#! (Vleguva Apemant.) Pak ~ovek? ûma! ûma! Apemant Ovde me upatija. Velat deka mene me imitira{ i ìvee{ po toj terk. Timon Toa e za{to ne ~uva{ ku~e za da go imitiram. Katar da te sotre! Apemant Ova kaj tebe e priroda zarazena so virus, bedna, nemaòvna taga {to brzgna od promenata na sre}ata. ûmu lopatava? ûmu ova mesto? Ovaa obleka ropska i zagrièniot pogled? Laska~ite tvoi u{te nosat svila, pijat vino, spijat na meko, nalo`nicite bedni si gi qubat, sosem zaboravija deka postoi nekoj Timon. Ne srami ja {umava so maska na cinik. Sega, i ti stani laska~ i napredok baraj so ona {to te stol~i. Na kolena pa|aj, i pu{ti zdivot od onega komu laska{ kapata da ti ja duvne; fali mu ja najlo{ata mana narekuvaj}i ja najdobra. Taka ti govorea i tebe. Ti uvoto go priklonuva{e, ko pivni~ar za dobre dojde, kon podleic i dojdenci. Najpravi~no e sega ti da stane{ podlec; povtorno da ima{ azno, podleci }e ti go tro{at. Ne bidi kako mene. Timon
Apemant Ve}e si se frli, i ist si kako sebe, dolgo ludak a sega i {utrak. [to? Da ne misli{ studeniot vozduh, tvojot bu~en sobar, vo ko{ula }e te oble~e topla? Deka movlivive drvja, {to od orelot se postari po tebe }e odat potskoknuvaj}i koga }e im re~e{? Deka potokot studen, nafaten so mraz, topla napivka }e ti dade mamurlukot no}e{en da si go rastera{? Vikni gi ti}iwata {to ìveat vo prirodna golost i pokraj odmazdni~koto nebo, bez pokriv nad glava, bez zaklon, izloèni na stihijniot sudir, a sepak opstanuvaat vo surovata priroda; zapovedaj im da ti laskaat i duri toga{ }e sfati{ Timon Deka si {utrak. Begaj! Apemant Sega te sakam pove}e od koga i da e. Timon A jas te mrazam pove}e od koga i da e. Apemant Zo{to? Timon Za{to & laska{ na bedata. Apemant Ne laskam, samo velam deka si bednik.
Da sum kako tebe, sebesi }e se frlam.
Timon od Atina
879
Timon Zo{to si me baral? Apemant Za da te jadosuvam. Timon Toa sekoga{ bila rabota na eden podlec, ili {utrak. Nao|a{ tuka zadovolstvo? Apemant Da. Timon Zna~i si i apa{? Apemant Da se oddade{e na ovoj gor~liv i studen ìvot za lo{otilakot da si go kazni{, }e sfatev; no ti toa go pravi{ od maka. Dvorjanin bi bil povtorno, da ne si prosjak. Dobrovolnata beda ìvee podolgo od nesigurniot rasko{ i pred nego se krunisuva. Ednata postojano s epolni, nikoga{ ne e polna, a drugata e do ram polna. Najdobrata sostojba, koga u{te bara, nespokojna e, nesre}na i polo{a mnogu od najlo{ata. Baraj da umre{ za{to si beden. Timon No ne po barawe na onoj {to e pobeden. Ti si rob, kogo od sre}ata ne`nata raka nikoga{ ne go doprela. Rasten si ko ku~e. Kako nas ako u{te od prviot povoj se ka~uva{e po skalata na radost {to kusiov ìvot za onie ja dava
{to slobodno zapovedaat so niskoto robje, ti vedna{ }e se vpu{te{e vo neviden razvrat, i mladosta }e ja poar~e{e vo razni kreveti pohotni, bez da gi nau~i{ edna{ poukite na doblesta tuku zalidan }e be{e samo po za{e}ereniot dive~ pred tebe. No za mene za kogo cel svet edna slatkarnica be{e, a vo slu`ba imav usti, jazici, o~i i srca pove}e odo{to i moèv rabota da im dadam: koi bezbrojni na mene visea ko lisja na dab za pred prviot zdiv zimski od granki da padnat i me ostavat gol, nejak pred luwite {to revat - za mene koj{to podobro edna{ ìveev, ova e tovar. Ti si za~nat vo beda, a so vreme samo cvrstina dobi vo nea. Zo{to lu|eto da gi mrazi{? Nikoga{ ne ti laskale. [to si im dal? Ako kolne{, toga{ tatko ti (toj partalpa{a) kolni go, koj{to od zloba turil maja za tebe vo nekoja prosja~ka i te stvoril apa{u dolen po ra|awe. Begaj! Fa}aj magla! I da ne si za~nat vo najlo{a roda pak bi bil apa{ i laska~. Apemant U{te si lo{? Timon Da, za{to ne sum ti. Apemant A jas {to ne bev rasipan. Timon Jas, {to sum takov i sega. Da be{e vo tebe zatvoreno seto moe blago, }e ti dozvolev da se obesi{. Begaj da te nema. Cel ìvot na Atina da e vo ova, jas vaka bi go izel.
880
(Jade koren.) Apemant Eve, gozbata da ti ja zbogatam. (Mu nudi hrana.) Timon
Vilijam [EKSPIR
Apemant Kaj{to }e stignam; ili, kaj{to }e jadam. Timon Koga otrovot bi bil poslu{en i bi znael {to imam na um! Apemant Kade bi go pratil? Timon Jadeweto da ti go za~ini. Timon Apemant
]e mi go zbogati{ dru{tvoto ako si odi{. Apemant Taka samo svoeto }e go zbogatam za{to }e te nema.
Ama }e bide zbogateno, od merata nadvor. Apemant [to & posakuva{ na Atina? Timon Ti tamu vo vior da se stvori{. Ako saka{, kaì im nim tamu deka imam zlato; gledaj! Apemant Ovde zlatoto nema vrednost. Timon Ima, najdobro e i najvistinsko; ovde spie i nikakvo najmeno zlo ne pravi. Apemant Apemant Kade leì{ no}e, Timone? Timon Pod ona {to e nad mene. A kade ti se hrani{ dewe, Apemante? Da gi zamraze{e mu{mulite porano, sega pove}e }e se saka{e sebesi. Koj rasturxija imal dovolno sredstva da ja so~uva qubovta na svoite laska~i? Timon A dali si poznaval nekogo {to bil bez ovie Sredinata me|u bogatstvoto i siroma{tijata nikoga{ ne ja spozna, tuku samo dvete krajnosti. Koga leè{e na zlato namirisan, ti se potsmevaa zaradi prebirliviot vkus; a sega, vo ovie partali, koga voop{to go nema{, te preziraat zaradi sprotivnoto. Eve ti mu{mula; izedi ja. Timon Ne se hranam so ona {to go mrazam. Apemant Ja mrazi{ mu{mulata? Timon Da, iako izgleda kako tebe.
Timon od Atina
881
sredstva, a bil sakan? Apemant Jas. Timon Te razbiram; ima{e sredstva kolku za edno ku~e. Apemant
te uni{tile i od tebe }e napravat `rtva na sopstveniot gnev; da si me~ka, kow }e te ubie; da si kow, }e te zgrap~i leopard; da si leopard bi bil vo blisko srodstvo so lavot, a {arite na srodstvoto bi te osudile na smrt. Seta tvoja bezbednost bi bila vo oddale~enosta, a seta tvoja odbrana vo otsutnosta. Koja yverka bi moèl da bide{ a da ne si pot~inet na drug yver? A kakvo ìvotno si ve}e sega, {to ne gleda{ deka gubi{ so preobrazbata! Apemant
Koj na svetot najmnogu ti li~i na tvoite laska~i? Timon @enite; ama maìte, maìte se ne{to posebno. [to bi storil so svetot, Apemante, da e vo tvoja mo}? Apemant
Koga bi me zadovolil so tvojot govor, moèbi bi uspeal; atinskata dràva stanala {uma so yverovi. Timon Kako magareto go probi bedemot pa ti si nadvor od gradot? Apemant
]e im go dadam na yverovite, da se ottarasam od lu|eto. Timon Dali bi sakal i tebe da te zafati op{tata propast na lu|eto pa da ostane{ yver me|u yverovite? Apemant Da, Timone.
Ene idat poetot i slikarot. ûmive ~ove~ki neka ti bidat dru{tvo! Za da ne se zarazam, fa}am magla. Koga ne }e znam {to drugo da pravam, pak }e dojdam da te vidam. Timon Koga samo ti ìv }e ostane{ na zemja, dobredojden si. Poarno da sum pes na prosjak odo{to Apemant. Apemant
Timon Ti si od site ìvi {utraci najgolemiot. Yverska ambicija; bogovite neka ti pomognat da ja ostvari{. Da si lav, lisicata } e te naditri; da si jagne, lisicata }e te izede; da si lisica, lavot bi se posomneval vo tebe ako slu~ajno magare te obvini; da si magare, taposta bi te ma~ela i bi ìveel za da stane{ pojadok na nekoj volk; da si volk, dr~nosta bi te ma~ela i ~esto zaradi ru~ekot glavata }e si ja stava{ v torba; da si ednorog, gordosta i gnevot bi Timon Da si barem tolku ~ist pa ~ovek da te plukne! Apemant ûma da te sotre, ne vredi{ ni za kletva.
882
Timon
Vilijam [EKSPIR
Vo sporedba so tebe, site apa{i se ~esni. Apemant A zine{, samo lepra izleguva. Timon Da, koga imeto ti go kaùvam. Bi te istepal, ama treba racete da si gi zarazam. Apemant Koga bi moèl so zbor da ti gi sognijam. Timon Begaj, kopile edno od {ugavo ku~e! Gnev me gu{i {to s# u{te si ìv; mi se vrti {to te gledam. Apemant
Sma~eno mi e od svtov laèn, i od nego samo u{te nasu{noto go baram. Zna~i, Timon, vedna{ spremi si go grobot; legni tamu kaj{to penlivite dalgi }e ti ja mijat mogilkata katadnevno; epitafot neka ti se spee, smrtta vo mene na site ìvi neka im se smee. (Go gleda zlatoto.) O sladok kralemorecu, razdelniku najmil na sinot od tatkoto, hulitelu sjaen na naj~istata postela na Himen, Marsu hrabar, ti ve~no mlad, sve`, sakan i ve{t prosec ~ie crvenilo svetiot sneg go topi vgnezden vo skutot na Dijana! Ti vidliv boè {to gi spojuva{ nevozmo`nostite razni za da se baknat; sekoj ti go govori{ jazik za sekakva cel! O, ti kamenu od srca, pomisli deka tvojot rob, ~ovekot, se buni, i so doblesta svoja turni go vo vojna do istrebuvawe pa toga{ yverovite svetot neka go zemat pod svoe! Apemant
Da pukne{, da crkne{! Timon Begaj, gadu smrden, àl mi e {to kamen }e zagubam zaradi tebe. (Frla po nego so kamen.) Apemant Yveru! Timon Robe! Apemant Kreka~i{te! Timon Gadu, gadu, gadu! Da. Timon Svrti se so grbot, te molam. Apemant @ivej i sakaj si ja svojata beda. Kamo da e taka! Ama ne pred da umram. ]e kaùvam deka ima{ zlato. ]e navalat na tebe od site strani. Timon ]e navalat na mene? Apemant
Timon od Atina
883
Site
Timon Dolgo taka da ìvee{ i taka da umre{! Tolku! Apemant Zdravo aramii. Eve u{te ti}iwa kako lu|e! Jadi Timone i mrazi gi. (Izleguva Apemant. Vleguvaat aramii.) Prviot aramija
Zdravo ìvo, Timone. Timon
Site Vojnici a ne aramii. Timon
Kade go drì zlatoto? Toa e ne{to sitno, samo nekolku preostanati zrna. Samata potreba od zlato i prijateli go frlija vo ovaa beda. Vtoriot aramija Velat deka imal golemo bogatstvo. Tretiot aramija ]e go ispitame. Ako ne se sekira za zlatoto, lesno }e ni go dade, no ako lakomo go ~uva, toga{ ne znam kako }e dojdeme do nego. Vtoriot aramija Vo pravo si; sigurno ne go nosi so sebe; zna~i skrieno e. Prviot aramija Ne e ova toj? Site
I toa i toa; i sinovi na èni. Site Nie ne sme aramii tuku lu|e vo nema{tija. Timon Vo nema{tija ste za{to nemate hrana. A zo{to ja nemate? Zemjata korewa dava, kade da pogledne{ naokolu, izvori vrie; dabovite èladi se vtureni, {ipovite {ipinki dro~ni; prirodata, doma}inkata dare`liva, na sekoe rasje bogat obed vi nudi. Nema{tija? Zo{to? Kako? Prviot aramija Ne moème da ìveeme od treva, trwa i voda, za{to ne sme ni lioti ni ptici ni ribi. Timon
Kade? Vtoriot aramija Odgovara na opisot. Tretiot aramija Toj e. Go poznavam. Ni od lioti ne moète, ptici ili ribi; vie mora da jadete lu|e. Sepak priznanie vi davam, {to ste aramii postruka, i {to sveti maski ne koristite; za{to beskrajni ima kra`bi vo zakonskite struki. Aramii dolni, eve vi zlato. Odete, cicajte go opojnoto grozje, duri visoka treska ne vi ja zasiti vo pena
884
Vilijam [EKSPIR
krvta, {to }e ve spasi od besilka. Ne veruvajte vo lekar; lekovite negovi se otrov i toj ubiva kolku {to vie ne stigate da opqa~kate. Odzemajte ìvoti i blaga. Kradete, drpajte, za{to priznavate barem deka toa vi e rabota. Eve primeri za nekolku kratci: sonceto e kradec za{to so privle~nosta svoja go pqa~ka golemoto more; lunata e ~ist kradec za{to blediot ogan od sonceto go drpa; moreto e kradec, dalgite negovi te~ni ja teraat lunata soleni solzi da lie; kradec e i zemjata, {to n# hrani i gleda so ukradeno |ubre od zaedni~kiot izmet; sekoe ne{to e kradec. Zakonite, va{ite uzdi i va{iot kam{ik, vo mo} sura nepre~eno kradat. Ne sakajte se; da ve nema, kradete se eden so drug. Eve vi zlato. Grla se~ete. Site na svetov se kradci. Napred vo Atina; pqa~kajte du}ani; kradenoto va{e aramii go gubat. Ne kradete pomalku zatoa {to ova vi go davam. Zlatoto do glava da vi dojde! Amin! (Se povlekuva.) Tretiot aramija Re~isi me odvrati od zanaetot, ubeduvaj}i me da go vr{am. Prviot aramija
Prviot aramija Prvin povtorno da zavladee mir vo Atina. Niedno vreme ne e tolku rasipano za da ne moè ~ovek da bide ~esen. (Izleguvaat.) (Vleguva Flavij.) Flavij O bogovi! Mojot gospodar li e onoj prezren i propadnat ~ove? Istro{en i sosem slab? O, spomeniku diven na dobri dela nagradeni so zlo! Kolku promenata na ~esta go menuva jadot! [to e posramno na zemjata od prijatelite grdi {to od najblagodarnite najdolni umovi pravat! Kolku ubavo se sloùva so na{eto vreme ~ovek da gi qubi du{manite svoi! Neka sekoga{ mi e pomil toj {to zlo mi misli od onoj {to zlo mi pravi! Mislam deka me vide! ]e mu ja iskaàm iskrenata moja taga za bedata vo koja strada; i, kako na moj gospodar, }e mu sluàm so svojot ìvot. Gospodaru najmil! (Timon se dobliùva.) Timon Begaj! [to si ti? Flavij Gospodaru, zarem me zaboravivte?
Vaka n# sovetuva za{to go mrazi celoto ~ove{tvo; ne oti saka da uspeeme vo rabotata. Vtoriot aramija ]e mu veruvam kako na neprijatel i }e go napu{tam zanaetov.
Timon Zo{to pra{uva{? Gi zaboraviv site lu|e. Zna~i, ako sebesi se smeta{ za ~ovek, toga{ sum te zaboravil.
Timon od Atina
885
Flavij Jas sum va{iot ~esen, siroma{en sluga. Timon Toga{ ne te poznavam. Nikoga{ nemalo ~esni lu|e okolu mene, samo apa{i imav {to kaj podleci bea vo slu`ba. Flavij Bogovite mi se svedoci, nikoga{ siroma{en doma}in ne nosel poiskrena taga za propadnatiot svoj gospodar odo{to o~ive moi za vas. Timon [to, ti pla~e{? Dojdi vamu; te sakam, zatoa {to si èna, i {to se odrekuva{ od kremenoto maèvstvo, ~ii o~i samo gorat vo pohota i smea. Soàlbata spie. ûdno vreme, {tom solzata od smea, a ne od bol se lie. Flavij Ve molam, poznajte me, gospodaru dobar, prifatete ja àlta moja i duri pari imam da ve dvoram ko ponizen va{ sluga. Timon Imav li doma}in tolku veren, pravi~en tolku, a sega ute{liv tolku? Ova re~isi mi ja vrti opasnata priroda vo blaga. êkaj likot da ti go vidam. Ovoj ~ovek, tvrdam, e roden od èna. Prostete mi {to gnevot moj gi opfati site, o ve~no-trezni bogovi! Sega velam: eve ~esen ~ovek. Ne sfa}ajte me gre{no, samo eden. Ne pove}e, ve molam-i toj e sluga.
Kolku rado bi go mrazel ~ove{tvoto celo, ama ti se otkupi. Na site, osven na tebe, neka padnat moite kletvi. Mislam deka si mnogu po~esen odo{to mudar; za{to, da mi {teti{ i da me mrazi{, mnogu pobrgu }e si najde{ nova slu`ba; za{to mnozina taka stigaat kaj drug gazda preku grbot na prviot. No, kaì mi pravo za{to ve~no se somnevam duri i bez pravo da ne e i qubeznosta tvoja podmolna, grda, dr~na, lihvarska, ko bogata{ {to darovi deli o~ekuvaj}i dvaeset na eden od nego daden? Flavij Ne, gospodaru dobar, vo ~ii gradi somneòt, nedoumicata se vselija mnogu docna! Od prevara treba{e da se pla{ite u{te koga gozbi davavte; somneòt doa|a koga aznoto go nema. Neboto znae, deka ~ista qubov vi nudam, revnosna slu`ba na nesporedlivata va{a pamet, i grià za hrana i ìvot; i veruvajte, najcenet gospodaru, sekoja korist {to se odnesuva do mene, bilo idna, bilo sega{na, bi ja smenil za samo edna edinstvena èlba: da imate mo} i azno da me nagradite so toa {to pak }e stanete bogat. Timon Gledaj, taka e. Ti edinstven ~oveku ~esen, eve, zemi: bogovite od mojata beda ti pratija azno. Odi, ìvej bogat i sre}en, no pod uslov: daleku od lu|eto sogradi si go domot; mrazi gi site, kolni gi site, milost kon nikogo nemaj, tuku pu{ti pregladnetoto meso da im svisne na koski pred pita~ive da gi spasi{; davaj na pcite {to ne dava{ na lu|eto; zandani neka gi
886
Vilijam [EKSPIR
goltnat, dolgovi da gi izedat; ~ove{tvoto neka stane gora isu{ena ta`na; bolesti neka mu ja lokaat krvta la`na! Odi, ìvej sre}no! Flavij O, pu{tete me da ostanam i da ve te{am, gospodaru. Timon Ako mrazi{ kletvi ne ostanuvaj; duri si blagosloven i sloboden, begaj od lu|eto begaj, a {to te gledam posledno da ti e sega. (Izleguva Flavij. Timon se povlekuva vo pe{terata.)
în PETTI
Scena 1
(Vleguvaat poetot i slikarot.)
Slikarot Kako {to mi opi{aa, negovoto prebivali{te ne treba da e daleku. Poetot [to da misli ~ovek za nego? Dali se to~ni glasinite deka poln e so zlato? Slikarot
Slikarot Vo ovoj mig ni{to osven sopstvenata poseta; samo }e mu vetam odli~na slika. Poetot I jas istoto }e go storam; }e mu kaàm za golemata ideja {to ja imam, a koja se odnesuva na nego. Slikarot
To~ni se. Taka veli Alkibijad; Frinija i Timandra dobija zlato od nego. So golemi pari gi obogati i siroma{nite, zaskitani voini. Velat deka golema suma mu dal i na svojot doma}in. Poetot Zna~i propasta negova be{e samo proba za negovite prijateli. Slikarot
Taka e najdobro. Vetuvaweto sega e vo moda; go otvora o~ite na o~ekuvaweto. Ispolnuvaweto sekoga{ e neinteresno, zaradi gotovosta na deloto i, osven kaj poprostata i poglupa raja, ispolnuvaweto na vetenoto voop{yo i go nema. Da veti{ e otmeno i moderno; ispolnuvaweto na vetenoto e eden vid zavet ili amanet {to go pokaùva stepenot na obolenost vo umot na izvr{itelot. (Doa|a Timon od pe{terata.) Timon
Ami kako. ]e go vidime povtorno kako cuti vo Atina i kako se ramni so najgolemite. Zatoa, ne pre~i ni{to ako, za sekoj slu~aj, mu ja ukaème na{ata qubov vo ovoj boèm lo{ ~as za nego: taka }e pokaème malku ~esnost, a mnogu verojatno e deka disa|ite na namerata }e gi napolnime, ako e to~en glasot za negovoto bogatstvo. Poetot [to ima{ ovojpat da mu dade{?
(Na starana.) Odli~en umetniku, ne si kadaren da naslika{ ~ovek tolku lo{ kako tebe. Poetot Razmisluvam {to da re~am deka spremam za nego. Toa mora da bide ne{to {to nego }e go pretstavuva; satira protiv mekosta na bogatstvoto, so razotkrivawe na beskrajnite laski {to odat so mladosta i rasko{ot.
888
Timon
Vilijam [EKSPIR
(Za sebe.) Zarem mora{ da bide{ urnek za podlec i vo sopstvenoto delo? Saka{ da gi kam{ikuva{ svoite mani kaj drugi? Stori taka, imam zlato za tebe. Poetot Da go pobarame. Moè samo sopstvenata sre}a da ja klocnam koga imam mo`nost, a doa|am docna. Slikarot Taka e. Duri e denski i u{te svetat beskrajnite neba na svetlinata baraj go ona {to ti treba. Ajde. Timon (Na strana.) Kaj sviokot }e ve sretnam. Kakov bog e ova zlato kogo go oboùvaat vo hram polo{ od ko~ina svinska? Ti korabot go opremuva{ i morskata pena ja ora{, velva{ trajna po~it vo robot, neka te slavat; svetcite neka ti gi rubat so ~umi, {to samo tebe edinstveno te qubat! To~no na sviokot. (Istapuva.) Poetot Zdarvo, Timone vreden! Slikarot Doskore{niot pokrovitel na{ velik! Timon Doìveav li da vidam dvajca ~esni lu|e? Poetot Gospodine,
bidej}i ~esto sme ja vkusile {irokogradosta va{a, sega koga ~uvme deka ste se povlekle, deka ni glas ni traga od prijatelite va{i nema, za ~ija neblagodarna priroda (O duhovi prezreni!) ne e dovolen ni nebesniot kam{ik{to, zarem kon vas, ~ija yvezdolika blagorodnost lu|e gi napravi! Vo zanes sum, i ne moàm da go pokrijam ~ùdovi{niov {al neblagodarnost so vistinski zborovi. Timon Neka bide gol, taka podobro }e se gleda. Ti {to si ~esen, ostani samo takov, i toga{ tie najdobro }e se vidat i znaat. Slikarot Nie dvajca minavme niz porojot golem od darovi va{i i slatko go osetivme. Timon Da, vie ste ~esni lu|e. Slikarot Dojdovme ovde uslugite da vi gi ponudime na{i. Timon êsni, ~esni lu|e! [to da vi dadam za vozvrat? Jadete koreni piete studena voda, neli? Obajcata S# }e storime za da bide po va{e. Timon Vie ste ~esni lu|e. Ste ~ule deka imam
Timon od Atina
889
Obajcata
zlato; sigurno ste ~ule; kaète, vie ste ~esni lu|e. Slikarot
Ne somnevajte se, gospodaru vreden. Timon Taka se govori, gospodaru; no za toa nie ne sme dojdeni. Timon Obajcata Ama ste ~esni lu|e! Ti najdobri pravi{ portreti vo cela Atina: najdobar si, stvarno; ti najìvo i ma~ka{. Slikarot Taka, taka, gospodaru. Timon Ba{ taka, gospodine, kako {to rekov. A, vo tvore{tvoto tvoe, stihot tolku ti e prepoln so zborovi svileni i mazni {to duri ima ~ovek vpe~atok deka s# e prirodno. No, i pokraj s#, iskreni prijateli moi, moram da vi kaàm deka mala imate gre{ka; ne e stra{na, navistina, niti bi sakal da vloìte trud i da ja popravite. Obajcata Ve molime ~esno da ni ja kaète. Timon ]e me sfatite gre{no.. Obajcata Obajcata So blagodarnost, gospodaru. Imenuvajte gi, gospodaru; da ~ueme koi se. Timon Timon Navistina? Ti tamu i ti vamu, sekoga{ zaedno po dvajca; iako sekoj sam, odvoen i bez nikoj, sepak vrhovniot podlec mu pravi dru{tvo. Gledajte ve sakam; }e vi dadam zlato, oslobodete se od dru{tvoto na podlecite takvi; obesete gi, probodete gi, udavete gi vo kapka mo~, uni{tete gi sosem pa pojdete kaj mene da vi dadam zlato. Navistina e taka, gospodaru? Timon Da, go slu{ate kako laè, se preprava ve{to, ujdurmite grdi mu gi znaete, go sakate, mu davate hrana, v gradi go ~uvate; iako sigurni ste sosem deka e ~istokrven podlec. Slikarot Ne znam takov, gospodaru. Poetot Niti jas. Timon Sekoga{ edniot od vas mu veruva na podlec, koj{to postojano go mami.
890
Vilijam [EKSPIR
(Na edniot) Ako, kaj{to si, dvajca podleci nema, ne dobliùvaj mi se. (Na drugiot.) Ako ne saka{ da obituva{ kaj{to eden podlec ima, toga{ nego napu{ti go. Begajte, magla! Eve vi zlato, po zlato ste i dojdeni, robovi edni dolni. (Na poetot) Rabote{e za mene, eve ti plata: magla! (Na slikarot) Ti si alhemi~ar, od ova napravi zlato! Da ve nema, mr{, ku~iwa edni rasipani! (Gi tera a potoa se vra}a vo pe{terata.) (Vleguva Flavij so dvajca senatori.) Flavij Popusto se trudite da govorite so Timon; za{to do tolku e povle~en vo sebe {to, ni{to osven sebesi, {to li~i na ~ovek, ne saka da go vidi. Prviot senator Dovedi n# do pe{terata. Na{a rabota e vetuvaweto na Atin~anite dadeno deka }e govorime so Timon. Vtoriot senator Vo sekoe vreme lu|eto ne se sekoga{ isti. Vremeto i àlta vaka go skroija: vremeto so posre}na raka porane{nite denovi moè da mu gi vrati i pak onoj stariot da go stori. Odvedi n# kaj nego, pa {to }e bide neka bide. Flavij Ova e pe{terata. Mir i spokojstvo vo nea! Gospodaru Timon! Timon! Izlezete i zboruvajte so prijateli! Imate pozdrav od Atin~anite preku dvajca senatori svoi. Zboruvajte so niv, blagoroden Timone. (Izleguva Timon od pe{terata.)
Timon O, sonce {to te{i{, pe~i! Govorete pa besilka da ve zgrabi; za sekoj iskren zbor, edna krasta; za sekoj laèn so usviteno èlezo do koren jazikot da vi go gorat duri zboruvate! Prviot senator Timone, dostoen. Timon Na nikogo osven na takvi kako vas, a vie na Timon. Prviot senator Senatorite atinski te pozdravuvaat, Timon. Timon Im blagodaram; a nazad ~uma bi im pratil da moàm da ja fatam. Prviot senator O, prosti go neprostlivoto zaradi koe i nam ni e krivo. Senatorite, ednoglasni vo qubovta do eden, te molat da se vrati{ vo Atina, so molba nekolkute dostoinstva ostanati prazni da gi navle~e{ i najdobro da gi upotrebi{. Vtoriot senator Priznavaat ete deka bezdu{en prenebreg pokaàle kon tebe; i sega senatot, koj{to mnogu retko odlukite gi menuva, ~uvstvuvaj}i deka Timon mu treba, i sogleduvaj}i ja seta gre{ka {to navremeno ne mu pomogna na Timon, n# ispra}a nas, da ti preneseme kolku àli,
Timon od Atina
891
so ponuda za nadopolna pogolema mnogu od navredata nanesena. Ti nudi more qubov i rasko{ za da ti gi izbri{e v srce zlata od nego napraveni i da otvori vo tebe nova stranica na qubov {to seta vernost kon tebe }e ja kotka i iskaùva. Timon Me ma|epsavte sosem, me fativte na spawe i me dovedovte do solzi. Pozajmete mi srce na {utrak i o~i na èna ute{nive ponudi da gi opla~am, o, senatori dobri. Prviot senator Zatoa te molime da pojde{ so nas nazad, i vo na{a Atina, tvoja i na{a, vlasta da ja prezeme{; do~ekan so blagodarnost }e bide{, apsolutna vlast }e ti se dade, a imeto tvoe dobro }e ìvee mnogu po~ituvano {tom gi razbieme sosem divja~kite napadi na Alkabijad koj{to ko vepar go podriva divo mirot na svojata zemja. Vtoriot senator I zamavnuva so me~ot zakanuva~ki kon bedemite na Atina. Prviot senator Zatoa TimonTimon
naveweto od gnasnata, yverska, naludni~ava vojna, toga{ neka znae (kaète mu Timon taka veli, od àl za na{ite starci i na{ite mladi), a {to drugo moàm da mu re~am, deka ba{ mi e gajle, pa neka sfati kako saka-i za noèvite nivni-bez gajle imate vratovi za se~ewe. A za mene li~no, ne postoi xepno noè vo buntovniot logor {to ne go cenam pove}e od vratot najugleden vo Atina. Zna~i, ve ostavam taka vo za{tita na bogovite mnogumilozlivi nebare kradci pred temni~arite nivni. Flavij Da si odime; zalud e siot napor. Timon Eve, ba{ go pi{uvav svojot epitaf; utre }e se vidi. Mojata dolga bolest od zdravje i ìvot po~nuva sega da se le~i, i ni{to ve}e ne me zadovoluva. Odete, u{te ìvejte! Alkibijad neka vi e ~uma, negova vie, i vaka neka ve~no trae. Prviot senator Zboruvame zalud. Timon Ama sepak zemjata si ja sakam i ne sum onoj {to na propasta nejzina se raduva, kako {to ~esto slu{ate za mene. Prviot senator
Pa dobro, gospodine; zatoa, sakam, gospodine, vaka: ako Alkibijad zemjacite mi gi ubie, neka Alkibijad ova go znae od Timona, na Timon ne mu e gajle. No, ako ja pqa~ka ubavata Atina i za brada gi fa}a starcite na{i vredni, predavaj}i gi devicite na skver-
Najposle ubavo ne{to. Timon Pozdravete gi sogra|anite mili od mene.
892
Prviot senator
Vilijam [EKSPIR
Ovie zborovi usnite vi gi krasat duri minuvaat niz niv. Vtoriot senator I vleguvaat vo na{ite u{i kako golemi pobednici niz triumfalnata arka. Timon Pozdravete gi od mene, i kaète im deka, od makite za da gi spasam, od stravot od udari ini, bole{tini, {teti, od stradi qubovni i ~emeri drugi {to krevkiot sud na prirodata gi trpi na nesigurna pateka ìvotna, edna qubeznost }e im storam: }e im kaàm kako da go izbegnat gnevot div na Alkbijad. Prviot senator Ova mi se dopa|a; sepak se vra}a. Timon Ima edno drvo {to vo moja blizina raste, a, za moi potrebi, naskoro }e treba da go se~am; kaète im na prijatelite moi, na site Atin~ani, s# kako {to idat redum, od najvisok do najnizok, koj{to saka bolkata da mu ja snema, neka brzne vedna{, ovde neka dojde, pred drvoto sekirata da ja seti, i da se obesi. Ve molam, prenesete go mojot pozdrav. Flavij Da ne go voznemiruvame pove}e; promeni }e nema. Timon Pove}e ne idete mi; kaète & na Atina deka Timon ve~niot dom svoj go krenal na peskovitoto krajbre`je od solenata voda, kaj{to po vezden plimata penliva }e go
plavi. Tuka dojdete, za mogilkata moja proro~i{te da vi stane. Usni, u{te ova pa jazicite ve}e neka ne pre~at: ona {to ne ~ini, ~umi i zarazi neka go le~at! Samo grobarstvoto sakam da vi cuti; plata primajte vo mr{i: sonce,trgni mi se, Timon svoeto go svr{i! (Izleguva.) Prviot senator êmerot mu e vkorenet sosem vo prirodata. Vtoriot senator Nade`ta vo nego e mrtva. Odime nazad, i da vidime kakvi drugi imame sredstva vo opasnost na{a stra{na. Prviot senator Ni trebaat za toa brzi noze. (Izleguvaat.)

(Vleguvaat dvajca drugi senatori so glasnik.) Tretiot senator Si otkril ne{to bolno nepovolno; dali tolkava mu e vojskata ko {to veli{? Glasnikot Duri i skrativ; osven ova, mnogu e jasno deka napadot sledi brgu. êtvrtiot senator Na te{ka maka }e se najdeme ako ne go dovedat Timon. Glasnikot Sretnav eden glasnik, prijatel moj od damna, so kogo, iako vo rabotava op{ta sme protiv sepak starata qubov n# zbliì i kako prijateli porazgovaravme. ôvekov javal od Alkibijad do pe{terata na Timon, so molbeno pismo Timon da se vklu~i vo borbata protiv gradot delumno zapo~nata i poradi nego. (Vleguvaat dvajca drugi senatori.) Tretiot senator Eve gi na{ite bra}a. Prviot senator Ne zboruvajte za Timon, nema ni{to od nego. Se slu{a barabanot du{manski, i stra{na vreva vozduhot so prav go davi. Vnatre, strav ve}e nema, za na{iot pad, ~inam, du{manot zamka sprema.
893 Scena 3
(Vleguva eden vojnik vo {umata vo potraga po Timon.) Vojnikot Po opisot {to go dobiv ova treba da e mestoto. Koj e ovde? Zboruvaj, ej! Ne odgovara? [to e ova? Timon e mrtov {to svojot go nadìeva vek! Yver kamo ova da mi go pro~ita; ovde nema ìv ~ovek.10 Mrtov, sigurno; ova mu e grobot. [to pi{uva na plo~ata ne znam. ]e gi vtisnam bukvite na vosok; na{iot voda~ pismen e vo sekoj pogled, po godini mom~e, po znaewe - starec. Gordata Atina pred nego se skukulila seta padot nejzin, na slavoèdnosta mu e meta. (Izleguva.)
894 Scena 4
Vilijam [EKSPIR
Prviot senator Ovie bedemi na{i ne se krenati od racete na tie {to bolka ti nanesoa; nitu pak e pravdina sega golemive kuli, trofei, u~ili{ta da padnat za{to nekoj zgre{il. Vtoriot senator Nitu pak se ìvi onie {to bea pri~ina za prviot tvoj progon; sramot, {to epten im nedostiga{e mudrost, srcata im gi skr{i. Vo mar{ vlezi, vo`du blagoroden, vo gradot na{ so razvioren bajrak; so desetkuvawe na sekoj desetti ìtel, dokolku odmazdata ti livka po takva hrana gnasna duri i za prirodata, desetokot zemi si go, a so ~kurta neka se re{i koi od niv }e ìveat a koi }e umrat. Prviot senator Ne se vinovni site. Ne e pravi~no zaradi nekolkumina mrtvi ìvi da pla}aat; zlostorite, kako i zemjata, ne se nasledni. Zatoa, zemjaku najmil, vlezi so vojskite, no gnevot ostavi go nadvor, po{tedi ja atinskata kolevka svoja i rodot blizok {to rasplamteniot gnev tvoj bi go sotrel zaedno so vinovnicite; kako pastir, dojdi do trloto i zarazenite izdvoj gi, bez da gi uni{ti{ site. Vtoriot senator
(Trubi. Vleguva Alkibijad so vojskite pred Atina.) Alkibijad Objavete mu go na gradov od kukavici i razvratni èni na{iot stravokoben nastap. (Trubi za pregovori.) (Senatorite izleguvaat na bedemite.) Do sega teravte slobodno, ispolnuvaj}i go seto vreme so razvrat i raspojasenost, a va{ata volja be{e edinstven zakon; do sega, jas i mnozina drugi {to tapkaa vo senkata na vlasta va{a odevme samo so prekrsteni race, vzalud vozdivnuvaj}i zaradi stradaweto na{e. Dojde vreme koga krotkata volja na stradalnikot }e se osili i sama od sebe }e vikne, Dosta!. Do sega gazenata pravda povtorno }e sedne i }e di{e vo udobnite stolovi va{i, a zazbiftanata nahalnost naedna{ }e splasne od strav i grozno begstvo. Prviot senator Blagoroden i mlad mnogu, koga griìte prvi zamisli samo ti bea, pred mo} da ima{, a pri~ina za strav nie, te viknavme melem da ti dademe za gnevot, neblagodarnosta da ja izbri{eme, so qubov pogolema od nea. Vtoriot senator Otidovme so molba da go vratime Timon vo srcata na gradot sakan smerno mu pora~avme, a vetivme mnogu. Ne bevme site nequbezni, niti zasluùvame site udarot voen da n# sotre.
Ona {to go saka{, so nasmevka samo da go dobie{ moè{ mesto so sabjata da se~e{. Prviot senator So nogata samo stapni pred zamandalenite porti i tie sami }e se otvorat ako blagorodnoto tvoe srce
Timon od Atina
895
objavi deka ko prijatel }e vleze{. Vtoriot senator Rakavici frli, ili drug znak na ~esta tvoja, deka vojnata }e ti posluì pravda za sebe da osigura{, a ne na{a propast, pa seta vojska na logoruvawe }e ti ja primime duri site èlbi ne ti se ispolnat. Alkibijad Dobro, eve vi ja rakavicata. Slezete i otvorete gi te{kite porti. Du{manite na Timon i moite {to sami vie }e gi odbeleìte, }e padnat i drug nikoj; i za da se sti{i sosem stravot velam u{te deka nieden vojnik ne }e izleze od svojot {ator niti pak }e go naru{i tekot na redovnata pravda vo atarot na gradot bez za toa najstrogo da bide kaznet po zakonite va{i. Obajcata Blagorodno mo{ne. Alkibijad Slezete i odrète go zborot. (Vleguva eden vojnik.) Vojnikot Vo`du blagoroden, Timon e mrtov, zakopan na samiot breg morski; a na plo~ata nadgrobna ovoj natpis {to na vosok go donesuvam, ~ij otpe~atok mek govori mesto neznaeweto moe. Alkabijad (îtaj}i go epitafot)
Ovde kolnatik leì, od du{ata kolnata li{en, ne pra{uvaj koj sum, ~uma, vas ìvite, da ve zbri{e. Ovde leàm jas, Timon, koj{to ìv, go mraze{e od ~oveka rodot, projdi i kolni; ama projdi ne zapiraj go tuka dot.11 Ova dobro kaùva {to ~uvstvuva{e pri krajot. Iako go mraze{e dolnoto vo nas i nisko, go prezira{e pla~ot i drobnite solzi od tvrdata priroda {to se leat, dlaboka misla sepak te navede da stori{ ogromniot Neptun ve~no da gi oplakuva na niskiot tvoj grob, pokaenite gre{ki. Mrtov e blagorodniot Timon, vo ~ij spomen podocna pove}e }e kaàm. Vnesete me vo gradot, a jas na me~ot maslinovo gran~e }e stavam, za vojnata mir da rodi, mirot vojnite da gi spre~i, eden edniot, drug drugiot, so spogodba da go le~i. Udrete barabani! (Izleguvaat.)
Bele{ki Scenata se slu~uva vo domot na Timon. Inaku vo prvoto folio izdanie na delata na [ekspir, dramata ne e podelena na ~inovi i sceni. Podelbata zastapen ovde glavno e dosledna na onaa na Kepel. 2 Mnogu redaktori pesni~kava {to ja kaùva poetot ja stavaat vo italika {to ne e slu~aj vo Folioto. 3 Ogledalolik laska~ bidej}i laska~ot kako vo ogledalo gi otslikuva site raspolo`bi na onoj komu laskite se nameneti. Vo slu~ajov, Timon. 4 Lutinata e kratkotrajno ludilo (Horatij, Poslanija) 5 Poteweto vo topla kada bil poznat na~in za le~ewe od veneri~ni zaboluvawa. 6 Vo originalot Korint. Drevniot Korint bil na lo{ glas zaradi razvrat i blud zatoa stanuva simbol na razvratot, ne{to kako bibliskite gradovi Sodom i Gomora. 7 Odgovorot na Timon e vrzan so pogovorkata Lastovicite, kako la`nite prijateli, begaat pred doa|aweto na zimata. 8 Verojatno go frla i poslednoto aliv~e od sebe ili, kako {to zabeleùva eden drug komentator, si ja kubi kosata i ja frla kon Atina! 9 Sferata na mese~inata. Spored Ptolomejskata kosmologija, samo oblastite pod mese~inata se podlo`ni na promeni, a s# drugo nad niv e nemenlivo. Timon go povikuva sonceto koe, normalno, e vrzano so sozdavaweto, da ja promeni sopstvenata priroda i so zarazi i ~umi da ja uni{ti celata podlunarna sfera. 10 Ovie dva stiha ne se epitafot na Timon, za{to vojnikot, kako {to }e se vidi podocna, ne e vo sostojba da go pro~ita originalot. Stanuva zbor za u{te ne{to, pokraj natpisot, napi{ano od Timona na jazik razbirliv za vojnikot. (Obi~no razbirliviot kaj [ekspir e angliskiot, a nerazbirliviot, latinskiot jazik.) 11 O~igledno dva epitafa od po dva stiha {to [ekspir gi izvadil od Plutarh so namera podocna da izbri{e eden, verojatno prviot, pri proverkata no, jasno e deka ne stignal pa ostanale dvata. Plutarh veli deka prviot bil napi{an od samiot Timon, a vtoriot od poetot Kalimah.
1
Vilijam [ekspir Veselite èni od Vindzor Komedija na zabuni Kroteweto na opakata So sila ubavina ne biduva Od vlakno ortoma Sekoe zlo za arno Tante za kukurigu Romeo i Julija Ri~ard Treti Koriolan Timon od Atina Prevod od angliski, predgovori i bele{ki Dragi Mihajlovski Izdava~: KAPRIKORNUS Xon Kenedi 1/23, 1000 Skopje, Makedonija
www.kaprikornus.com.mk
Za izdava~ot Brankica Mihajlovska
Komjuterska obrabotka, grafi~ki dizajn i korica Alen Lapon Korektura Gorjana Mihajlovska-Lapon Jana Mihajlovska Pe~atnica
Izdanieto e finansiski pomognato od Ministerstvoto za kultura na Republika Makedonija

11 Drami Od Vilijam Shekspir

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

11 Drami Od Vilijam Shekspir

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

11 Drami od Vilijam [ekspir

Prevodite se raboteni spored angliskoto ARDEN izdanie na delata na Vilijam [ekspir

4.So sila ubavina ne biduva

6. Sekoe zlo za arno

11. Timon od Atina

Naslov na originalot: The Merry Wives of Windsor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Da, gospodine, epten. Su{ko Ama jas ve molam, gospodine. Su{ko

Vilijam [EKSPIR Scena 2

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Spremen e, gospodine. ^eka vo hodnikot! (Odi i go nosi me~ot) Kajus

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

O, grdi se, nadenati se grdi. Plitkavoda Za {to zboruvate, gospodine? Pi{tol

Veselite `eni od Vindzor

Plitkavoda (Za sebe) Ako ne{to otkrijam - toga{... Rabu{

Gospo|a Rabu{ (Na Brzofatka) Dojdovte da ja vidite }erka mi Ana? Brzofatka

Veselite `eni od Vindzor

Jas samata `iveam kaj gospodinot doktor Kajus Falstaf

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Sre}en sum {to ve zapoznav. A dali go znaete Plitkavoda, gospodine?

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Vilijam [EKSPIR Scena 2

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

[to vi e amanetot? Rabu{ Nema {to da ve slu{am. Povelete sega

Veselite `eni od Vindzor

Nam}or Vlezi, `eno! (Vleguva gospo|a Brzofatka) Brzofatka

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Vilijam Kamen. Evans

Ne drapaj kol~i{ta, `eno! - A vokativ, Vilijam? Vilijam

A {to `na~i kamen, Vilijam? Vilijam ^akal.

O - vocativo, O Evans @apomni, Vilijam, vokativ e morkovum.

Veselite `eni od Vindzor

Navistina. (Na strana) Zboruvaj poglasno. Gotova sum: vitezot e ovde.

Veselite `eni od Vindzor

Ludilo! Ludilo! Pobe{nal kako be{en pe{!

Navistina, gospodine Plitkavoda, ova ne }e e na arno. Plitkavoda

Veselite `eni od Vindzor

Ej, gospo|o Rabu{! Slezete so staricata. Ma` mi doa|a vo spalnata. Plitkavoda

Zarem ne vi e sram? Mislam deka ja ubivte kutri~kata. Gospo|a Plitkavoda

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Meanxijata Ajde, pej! Brzo! Naivko

Veselite `eni od Vindzor

Vilijam [EKSPIR Scena 6

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor

Vilijam [EKSPIR Scena 4

Veselite `eni od Vindzor

Veselite `eni od Vindzor