Een rondje Noord-Nederland

27.8.2013 Wognum, Zaanse Schans

Vanuit Eindhoven reizen wij naar ons eerste bed & breakfast in de Wijngaard Saalhof te Wognum, waar wij tussen de wijnranken ook een voortreffelijk restaurant aantreffen. Er is nog voldoende tijd over om diezelfde dag nog wat te bezichtigen en wij kiezen voor de Zaanse schans. In Wognum is ook het kantoor van DSB Bank in Wognum gevestigd, die 2009 failliet is verklaard, maar dat horen wij pas later van vrienden1.

De Zaanse schans
De Zaanse schans is de locatie, waar de eerste industrile fase der gemechaniseerde industrie ontstond. Het is de kiemcel van de opbloei, die door de stoommachine werd gestopt. De molen op de voorgrond werd niets eens afgebouwd, omdat de fase der windenergie al had verloren tegen de stoomkracht. Diverse toepassingen zoals het zagen en het malen van verfsoorten en mosterd illustreren de ambachten, die de windkracht toepasten. Een kruidenierswinkel vormt een replica van de eerste winkel van Albert Heijn.

Fig. 1: De Zaanse schans

1 DSB Bank N.V. in Faillissement

28.8.2013 Enkhuizen, Zuiderzeemuseum

In Enkhuizen lees ik bij het stadhuis van Enkhuizen de geschiedenis van het sprekende kanon Het Roode Paert in een fraai omlijst gedicht van Joost van den Vondel2: HET ROODE PAERT SPREEKT: Ik holp op zee Duinkerken oorelogen; Maer Volkaert leerde ons Hollandtsch schutmuzijk Mijn meester quam ten Hemel opgevlogen, Toen koos ik 't schip des vijandts tot een wijk. Laet Grieken met Pegazen elk verguizen; Het Roode Paert, dat heldendichters teelt, Verwekt een bron in 't wijdt befaemde Enkhuisen; Daer bloeit Parnas: oudt Grieken sit misdeeldt. J. v. Vondel. In het Zuiderzeemuseum3 bestellen wij een museumkaart. Met een bootje worden wij naar de landingssteiger bij de kalkovens gebracht. De afsluitdijk sloot een belangrijke periode van welvaart af. Om die redenen kan men deze dam ook treffend afsluitdijk noemen. Vele beroepen, welvarende gemeenschappen en steden hebben zich daarna op andere inkomsten moeten concentreren. In een schooltje herken ik de inktpotten, waarin wij op de lagere school rond 1953 de kroontjespennen doopten om aap, noot, mies, wim, zus, jet, teun, vuur, gijs, lam kees, bok, weide, does, hok, duif, schapen4 netjes tussen de lijntjes leerden schrijven.

Fig.2: Hoogeveen leesplank in het Zuiderzeemuseum

2 Kanon het Roode Paert in Enkhuizen - Westfries Genootschap 3 Zuiderzeemuseum Enkhuizen 4 Hoogeveen leesplank

Ook vind ik er de oude stopcontacten en draaischakelaars uit het verre verleden. Vele gebruiksvoorwerpen zoals petroleumlampen en oude landkaarten zijn herkenbare jeugdherinneringen. In een wasserij worden de de oude wasmolens nog door een stoommachine aangedreven.

Fig. 3: oude stopcontacten en draaischakelaars uit het verre verleden

Pruimtabak
In de kerken bevinden zich zwarte plavuizen met merkwaardige hiroglyfen. Interessant is ook de tafel: Ieder wordt vriendelijk verzocht in de kerk niet te morsen met pruimtabak.

Fig. 4: Ieder wordt vriendelijk verzocht in de kerk niet te morsen met pruimtabak.

29.8.2013 Julianadorp aan Zee, Leeuwarden Julianadorp aan Zee

Al rond 1800 beschreef de Engelse Admiraal Knight twee kapen vlakbij de locatie waar nu Julianadorp ligt. De kaap was ooit bedacht als een stellage, een bouwwerk op het land met een herkenbare vorm, waardoor zeelieden wisten op welke kust men voer. Bij de vuurtoren Groote Kaap5 ligt een groot parkeerterrein, vanwaaruit wij een strandwandeling starten. In het naseizoen zijn er maar weinig vakantiegangers onderweg. De terugweg loopt langs een duinenpad langs vervaarlijk uitziende koeien met enorme, zeer spitse horens, die ons onverschillig, maar toch oplettend nastaren.

Leeuwarden
Veel standbeelden, zoals Us Heit (Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg) en de koe Us Mem sieren de stad6. In Leeuwarden worden de kunstenaars ook op straat in grote plavuizen vereeuwigd. Direct voor het borstbeeld van Piet Paaltjes lees ik diens fraaie gedicht, dat naar de buurman (van beroep een doodbidder) verwijst: Als ik een bidder zie loopen, Dan slaat mij 't hart zoo blij, Dan denk ik, hoe hij weldra Uit bidden zal gaan voor mij. Opmerkelijk zijn ook de woorden van Ed Hoornik, die schreef: Niet in mijn dorpen en mijn elf steden, niet in mijn meren en mijn heerlijkheden ben ik het meest mijzelf, maar in mijn taal, het instrument waarin ik ademhaal. Op de grote markt wordt een vlooienmarkt gehouden met allerlei prullaria. Er staat ook een friettent met porties, die 2,50 kosten. Zo'n portie kostte rond 1960 hooguit een kwartje, waaruit men de inflatie goed kan afleiden. De grote kerktoren op de markt staat nogal uit het lood, maar dat is fototechnisch onbewijsbaar. De waag is goed herkenbaar aan de enorme weegbalk, die uit het gebouw naar voren steekt. Vlakbij de waag ontdek ik het woonhuis, waar Troelstra heeft geleefd.

5 Oneindig Noord-Holland / Vuurtoren Groote Kaap Julianadorp 6 Lijst van beelden in Leeuwarden

30.8.2013 Pieterburen, Borger, Westerbork

Wij logeren in de Hotel de Stripe in Wijnjewoude. De naam Stripe duidt op een smalle strook land, resp. bos. Het laatste stuk weg vormt een zeer smalle laan tussen stevige bomen. De engte vereist een absolute stuurcontrole. Voor het hotel parkeren meer dan een dozijn prachtige oldtimers. Een Cadillac werkt zelfs met bestuurbare schijnwerpers, die gesynchroniseerd met de voorwielen - de rijrichting verlichten.

Fig. 5: Cadillac

Pieterburen
Ons eerste uitstapje voert ons naar Pieterburen, waar zich een Petruskerk, een Zeehondencrche, het begin van het Pieterpad en een theehuis met de opschrift Godsdienstonderwijs bevinden, met daarnaast de Domies Toen (de tuin van de dominee). In de Zeehondencrche is de hygine voorbeeldig, maar ook afvalintensief. Voor ieder onderzoek van de genfecteerde patinten moeten kleren, handschoenen, etc. uitgewisseld worden. Achteraf bevindt zich een enorme hoop vissersnetten, waaruit verstrikte zeehonden gered moesten worden. Het Pieterpad voert van Pieterburen in Noord Groningen naar de Sint-Pietersberg in Zuid Limburg. Pieterburen is het einde van de wereld, het Nederlandse Finis Terrae, de Compostela (van Santiago) zogezegd, waar men de gestorvenen te ruste legt. De weg is echter slecht aangegeven en ik vind het begin niet. Uiteindelijk is het echter ook een eindpunt.

Fig. 6: Pieterborden

Borger Interessant is het hunebedmuseum te Borger, waarin wij ontdekken, dat de hunebedden oorspronkelijk gesloten en overdekte kamers hebben bevat7. De gaten tussen de grote stenen waren destijds nog door kleinere keien opgevuld.

Fig. 7: Hunebedmuseum te Borger

7 gedetailleerde reconstructie van het hunebed D26

Westerbork De oudste draaibare 25 meter radiotelescoop van de wereld (1956) staat in Lhee bij Dwingeloo en is 1998 gesloten. Deze radiotelescoop is echter onderhevig aan roest. Onderhoud is nodig om de dragende constructie te redden en daarmee het totale instortingsgevaar te voorkomen8. Ook de Westerbork Synthese Radio Telescoop is aan het roesten. Dat is ook van een afstand al goed te zien. Via een voetpad langs het hart van Drenthe kan men de telescoop bezichtigen. De veertien antennes staan in oost-west richting opgesteld over een lengte van 2,7 kilometer. Door middel van de radio-synthese techniek kan op deze manier een telescoop met een diameter van 2,7 kilometer nagebootst worden (apertuursynthese). Het principe van de straalverbindingen en straalbundeling wordt in een akoestische keten gedemonstreerd. In 2010 is een LOFAR telescope met 300km diameter opgebouwd, dat 2020 door een Square Kilometre Array (SKA) in Australi en Afrika (als het grootste radiotelescoopsysteem op aarde) wordt afgelost9. Het terrein waar de antennes opgesteld staan ligt naast het voormalige Kamp Westerbork, het doorgangskamp van Nederland naar Auschwitz.

Fig. 8: Ook de Westerbork Synthese Radio Telescoop is aan het roesten

8 Een miljoen Euro? - camras 9 ED, 7 september 2013 Roestbak luistert weer. en de website: Astron

31.8.2013 Giethoorn, Veenhuizen, Kampen Giethoorn

Fig. 9: Giethoorn Na een bezichtiging van het romantische Giethoorn, het reservaat van de andersdenkenden (met name doopsgezinden) rijden wij naar Veenhuizen, waar wij tijdens een rondleiding toevallig de schrijfster Suzanna Jansen van het boek Het pauperparadijs ontmoeten.

Veenhuizen
In Veenhuizen probeerde men andersdenkenden eensgezind te maken, wat overigens in de regel mislukt. Ook Giethoorn was oorspronkelijk een reservaat der andersdenkenden. De maatschappij wenst gelovigen, die de dominee, de politicus, de arts en de bankier blind vertrouwen. Als het geloof verloren gaat, probeert men de schade met een eed te herstellen. De bankierseed gaat vanaf 2015 ook gelden voor medewerkers van banken die de contacten met de klanten onderhouden10. Men kan trouwens ook groenteboeren, slagers en bakkers een eed afnemen. Waar wij twee andersdenkenden op twintig eensgezinde gelovigen tellen, is de andersdenkende de exoot, die naar Veenhuizen wordt getransporteerd soms alleen maar wegens bedelen. Andersdenkenden accepteren slechts zelden de het eensgezind ingestelde, grote publiek geaccepteerde cargo-wetenschappen, zoals godsdienst, economie, geschiedenis, politiek, sociologie en andragogie. Democratie is per definitie de besluitvorming door eensgezindheid, waarin de andersdenkende naar Veenhuizen wordt verbannen. Ik schrijf dit alles in alle bondigheid, omdat uitvoeriger uitleg tijdsverspilling is. Een eensgezinde gelooft in fiatgeld, terwijl een andersdenkende goud voor zijn eieren kiest. Sommige andersdenkenden profiteren van hun kennis en benutten het inzicht om de argeloze gelovigen te ontroven. Andere andersdenkenden weigeren zich ook zonder eed het diepere inzicht te gelde te maken en gedragen zich ethisch verantwoord. Zolang het zo weinigen zijn, speelt het geen rol. Naarmate echter de twijfel over eensgezindheid toeneemt, moeten er hardere maatregelen worden toegepast, die in Veenhuizen (en Guantanamo,...) worden gepraktiseerd. Andersdenkenden kan men verbranden (zoals Giordano Bruno), verbannen (Galileo Galilei), roosteren of vierendelen. De exemplarische apparatuur voor het eensgezind maken is in Veenhuizen te bezichtigen. Sommigen worden al van het zien der martelwerktuigen eensgezind.

10 Eed voor bankiers gaat ook gelden voor bankmedewerkers - Z24

Kampen
In Kampen aan de monding van de Ijssel ontdek ik een anachronisme in de Theologische Universiteit. Universitair onderzoek aan een geloof is immers een contradictio in terminis. Een geloof is namelijk een cargo-wetenschap. De daarnaast gelegen grote Nikolaaskerk wordt kort geopend om enkele gelovigen naar buiten te laten. Onmiddellijk wordt de deur weer gesloten: closed.

Fig. 10: Theologische Universiteit (Kampen) Prachtig is echter de schepenzaal in het Oude Raadhuis. In deze zaal werd door de schepenen recht gesproken. Zij waren bevoegd tot het opleggen van zware straffen als openbare vernedering, brandmerking, verbanning en verminking, en van doodstraffen als radbraken, onthoofden en hangen.

Rood en Blauw
De lantaarns zijn versierd met een grote rode kroon en een blauwe rijksappel.

Fig. 11: De lantaarns te Kampen met een grote rode kroon en een blauwe rijksappel.

Nunspeet
Het hotel in Nunspeet is moeilijk te vinden. Het navigatiesysteem leidt ons naar een camping in een bosrijke omgeving. Enige malen vragen voert ons dan naar een reserve parkeerplaats, die gesloten is. Nogmaals navragen wijst ons dan de weg naar de goede oprit. Op de televisie verschijnt een programma, dat gewijd is aan Ramses Shaffy, geboren in 1933, ter ere waarvan de Avro Shaffy Symfonia11 met allerlei oude en althans voor ons nog onbekend liedgoed presenteert: Ramses Shaffy in Concert 1967 - De Een Wil De Ander, Sammy, Shaffy Cantate Liesbeth List, Ramses Shaffy: Het gras is groener Ramses Shaffy En Liesbeth List - Pastorale (Live At Nekka Nacht 1972) Ramses Shaffy- Laat me 1978 Alderliefste, Ramses Shaffy, Liesbeth List - Laat Me / Vivre

11 Avro eert Ramses Shaffy met concert

1.9.2013 Zwolle
De dag daarop bezoeken wij Zwolle met oude stadstoren en enkele oude stadswallen, die echter op het eerste gezicht minder indrukwekkend zijn dan Kampen.

Doepark Nooterhof12
In het hart van het park staat het ondergrondse Earthship, het toonbeeld van duurzaam bouwen. Er zijn druk bezochte waterspeeltuinen. Er is ook een Tuin van de Vergeten Groenten en een vlinderen bijentuin Er vindt vandaag ook een markt plaats, waarop allerlei soorten wijn en bier worden aangeboden.

Sterrenwacht
Op de website van de sterrenwacht vind ik een manuscript bij een aangekondigde lezing op 26 september: B1130_De Oerknal is Lariekoek, waarin de wet van Hubble wordt afgekraakt. Ook een andere lezing lijkt mij interessant: Lezing: OLFAR (orbiting Low Frequenty Antennas for Radioastronomy) op 10 oktober. Helaas ben ik dan weer 700km van Zwolle verwijderd.

Museum de Fundatie
In het museum Museum de Fundatie met de enorme nieuwe koepel bezichtigen wij een omvangrijke collectie met veel tekeningen, maar weinig hoogtepunten.

De boekhandel in de Broerenkerk te Zwolle

De Boekhandel Waanders in Broerenkerk Zwolle vat het concept samen in het motto Huis van het Woord huis voor het woord. (1466).

Fig. 12: motto Huis van het Woord huis voor het woord. (1466)

12 Welkom bij Doepark Nooterhof

2.9.2013 Het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem

Na een stemmig ontbijt in het Victoriaanse hotel Pegasus13 te Apeldoorn rijden wij naar Arnhem. Het bij wijze van uitzondering ook op maandag geopende Nederlands Openluchtmuseum leidt mij terug naar de dagen van mijn jeugd, die wellicht met de poeliepek of schuddrop begonnen is. En nu pas kan ik het recept aflezen van de fles: Vul de fles met water. Gedurende drie dagen iedere dag een keer flink doorschudden. Verwijder hierna het stukje zoethout.. Ongetwijfeld was de voorbereidende fase in de praktijk veel korter. Drie keer goed doorschudden was ruim voldoende, als de kleur maar bruinzwart geworden was. Ook de waarschuwing ( beperkt houdbaar, koel en donker bewaren) is modern. Ouder dan 1 dag werd de poeliepek nooit. Een originele tram (Waarschuwing: Het is gevaarlijk eenig lichaamsdeel of voorwerp buiten het rijtuig te houden) leidt ons door de jaren met de draadomroep 14, de Solex, de geiser, de R4, de buizenradio, de Miele wastobbe...

Fig. 13: Waarschuwing in een oude tram Interessant is de rosmolen voor de productie van oliehoudende veekoeken, die oorspronkelijk in Zieuwent (Nedersaksisch: 't Swent) was opgebouwd. Opvallend zijn de oude draaischakelaars op het marmeren schakelpaneel voor de elektrische stroomvoorziening. Stoommachines en zelfs rosmolens worden gedemonstreerd.

13 Hotel Pegasus - Victoriaans overnachten 14 Ja, ik herinner mij de Draadomroep uit mijn schooltijd 1960-1966 met de vier standaardzenders (Hilversum 1 & 2, en een selectie uit twee buitenlandse zenders).

Montfoort
Ons nieuwe verblijf (in Het Bakhuis het Oude Klooster, Montfoort) adviseert: If you want breakfast in bed, you have to sleep in the kitchen.

Fig. 14: Montfoort, Bed & Breakfast

3.9.2013 Runen in Utrecht Openbaar vervoer

Om niet met de auto naar Utrecht te hoeven rijden, parkeren wij de auto in Nieuwegein en willen de sneltram nemen. Bij het bestuderen van de borden op het station valt ons op, dat de trambestuurder geen kaartjes kan verkopen. Wij moeten maar zien, dat wij een opgeladen OV-kaart bezorgen of anders zwart rijden. Een navraag bij de informatiebalie van het nabijgelegen St. Antoniusziekenhuis levert op, dat men dit niet weet, maar wel iemand kent, die weet, waar men OV-kaarten kan kopen. De behulpzame receptioniste begeleidt ons naar een bloemenwinkel, die voor 7,50 een lege, anonieme OV-kaart verkoopt. Die moeten wij aan een in de hal beschikbare automaat uitsluitend vanuit een Nederlandse bankkaart opladen. Voor buitenlanders is dit alles onbekend en bij gebrek aan een bruikbare bankkaart sowieso onmogelijk: er blijft dan alleen de optie over, een taxi te nemen of zwart met de sneltram te rijden. Voor het opladen is het minimumbedrag 5, maar de ritten kosten maar 1,80,en de kaart is voldoende opgeladen voor een retourtje Utrecht. Met de volgeladen kaart op het perron zie ik toevallig, dat er aan de andere kant een dame een kaart tegen een paal houdt. Dan wordt ons door medereizigers verteld, hoe het in- en uitboeken werkt. In de sneltram zelf bevinden zich geen stempelmachines. Het uitboeken moet men vooral niet vergeten, omdat de kaart dan een maximaal bedrag afboekt. Voor de tram is dat 4 en voor de trein 20. Bij het instappen moet op de kaart minimaal 4 staan, anders geldt het saldo als onvoldoende. Met een voor 5 opgeladen kaart kan men dus geen retourtje naar Utrecht afboeken. Bij de terugreis meldt de kaart dan een onvoldoende saldo. Dit voor verbruikers hoogst onvriendelijke systeem wordt ook door alle medereizigers als een wangedrocht beschreven.

De vrede van Utrecht

In 1713 ondertekenden diplomaten uit heel Europa in Utrecht een verdrag, waarmee een einde kwam aan een reeks bloedige oorlogen, die Europa twee eeuwen lang had geteisterd: de Vrede van Utrecht. In het centrum van Utrecht vind ik naast de ingang van de universiteit ( Sol Iustiti Illustra Nos) met de een afgietsel van de runensteen, die koning Harald rond 980AD in Jelling (Jutland) heeft laten plaatsen. Uit de spleten tussen stalen afdekplaten op het centrale plein walmt waterdamp omhoog. Deze rechte lijn symboliseert kennelijk de grens van het Romeinse Rijk. Er staat warempel zelfs een grenssteen.

Fig. 15: Stoom uit de aarde

Fig. 16: Nimfen en reddingswachten

In de grachten drijven spaarzaam bedekte nimfen en stoere reddingswachten op spierwitte surfboards, waarvan een cameraploeg een film draait. Wordt dat een nieuwe speelfilm: het monster uit de Utrechter grachten? Het ziet er alleraardigst uit. Het herinnert mij aan de happenings der zestiger jaren. Ja, dat zijn de scenes, die tot de studentenstad behoren. Graaf Jan van Nassau ziet neer op zijn in het groen gekleed gepeupel. Het zijn de aspirant-studenten, die nu ontgroend gaan worden. De crew gaat in het blauw gekleed. Van de schilderijen in het Centraal Museum Utrecht bevallen mij de werken van Joop Moesman15, Jan van Scorel, Pyke Koch16, Abraham Bloemaert en het poppenhuis van Petronella de la Court (1670 - 1690) nog het beste.

15 Ontmoeting, Zelfportret (1935) 16 Nonnenglijbaan (1947) , Last summer (1972)

4.9.2013 De Hoge Veluwe en het Krller-Mller museum

De 4 september begint met een 10km lange en 50 minuten durende fietstocht door de hoge Veluwe naar het Krller-Mller museum. Met die witte fietsen moet je wel even uitkijken, want er zit op elke fiets een hoog kinderzitje en als je uit gewoonte met een ferme zwaai achterom af wil stappen, gaat je fiets onderuit en lig je plotsklaps met een gapende hoofdwond op je rug. In het museum bewonderen wij de enorme collectie van Gogh's, en daarnaast de werken van o.a. Toorop, Snijders, Picasso en andere grote namen.

Een addertje onder het Veluwse gras17

Halverwege de terugtocht rond 14:00 uur ontdek ik dan tussen de uitgestrekte heidevelden in de warme middagzon een adder, die aan de rand van het fietspad van de warmte van het zwarte asfalt geniet. Door de fietsen laat het dier zich niet storen en ik ben ik staat enkele foto's van nabij te maken. De adder beweegt de alleen de kop om zich te orinteren, maar voelt geen behoefte on te vluchten of aan te vallen.

Fig. 17: addertje onder het Veluwse gras Alhoewel de hoek van de pupil wat geneigd is lijken de details van de kop en uitvergroting van de pupil sterk op de afbeelding van de Vipera berus, respectievelijk Viperaberus (pupil).jpg in Wikipedia. De adder wordt ongeveer 50 tot 70 centimeter lang en is te herkennen aan de koperbruine tot rode ogen met verticale pupil, de wat uitstekende schub boven het oog en het zigzagpatroon op de rug18. De populatie op de Veluwe is sterk achteruit gegaan door verdroging, verbossing en versnippering van het leefgebied. Op een monitoringstraject op de Veluwe werden in 2008 voor het eerst drie vrouwelijke exemplaren aangetroffen in de buurt van een ecoduct.

17 Een Addertje Onder Het Veluwse Gras 18 Adder - Wikipedia

Inhoud
27.8.2013 Wognum, Zaanse Schans.............................................................................................1 De Zaanse schans........................................................................................................................1 28.8.2013 Enkhuizen, Zuiderzeemuseum.....................................................................................2 Pruimtabak..................................................................................................................................4 29.8.2013 Julianadorp aan Zee, Leeuwarden...............................................................................5 Julianadorp aan Zee.....................................................................................................................5 Leeuwarden.................................................................................................................................5 30.8.2013 Pieterburen, Borger, Westerbork..................................................................................6 Pieterburen..................................................................................................................................7 Borger..........................................................................................................................................8 Westerbork..................................................................................................................................9 31.8.2013 Giethoorn, Veenhuizen, Kampen...............................................................................10 Giethoorn..................................................................................................................................10 Veenhuizen................................................................................................................................11 Kampen.....................................................................................................................................12 Rood en Blauw..........................................................................................................................13 Nunspeet....................................................................................................................................13 1.9.2013 Zwolle .........................................................................................................................14 Doepark Nooterhof...................................................................................................................14 Sterrenwacht..............................................................................................................................14 Museum de Fundatie.................................................................................................................14 De boekhandel in de Broerenkerk te Zwolle ............................................................................14 2.9.2013 Het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem ..........................................................15 Montfoort..................................................................................................................................16 3.9.2013 Runen in Utrecht..........................................................................................................17 Openbaar vervoer......................................................................................................................17 De vrede van Utrecht................................................................................................................17 4.9.2013 De Hoge Veluwe en het Krller-Mller museum........................................................19 Een addertje onder het Veluwse gras........................................................................................19