XHAFER DURMISHI

VEPRA E JUSUF GRVALLS

SI ANTAR DHE IDEOLOG I LVIZJES NACIONALLIRMTARE T KOSOVS DHE VISEVE T TJERA SHQIPTARE NN JUGOSLLAVI (Dhjetor 1979 - Janar 1982)

AI Q KISHTE HUMBUR DHE FITUESJA E MEDALJES 1. Ai pr mua kishte humbur n Gjermani 2. Naku dhe Gjergji mund t'ju flasin ka vlen pr veprn e tij 3. Pena e Redaksis s Dukagjinit 4. Baskia e kulls s Dukagjinit 5. Kurrsesi kompromis me komunistt 6. Qllimet majtiste jan t kthjellta si loti 7. Dje n amfiteatrin e Biblioteks Kombtare 8. Teksti m analitik dhe m gjithprfshirs 9. Kam pretendime 10. Fituesja e Medaljes * * * 1. Disa faqe nga Ditari 2. Intervist 3. Letr e hapur satrapit J. B. Tito - Njeriu ka nj t met: ai di t mendoj! 4. Dasma e barbarit mbi kufomn e t strmunduarit 5. Letr lexuesve T dashur lexues t "BASHKIMIT" 6. Uji vrshonte UDBa burgoste patriote e patriot 7. Politik asimiluese ndaj shqiptarve n Jugosllavi 8. ZRI I POPULLIT - Z I T GJITH SHQIPTARVE 9. MIRUPAFSHIM N MARSHIN E ARDHSHM SHUMMILIONSH 10. IK O NAT PO KNDON AGIMI 11. Letr nj shoqi intelektual 12. PSE PR HEKUBN? 13. 'thon kronikat e vjetra dhe t rejat? 14. MANIPULIMET N SHTYPIN E HUAJ 15. PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR 16. ''BASHKIMI'' BN FUQIN 17. NNTORI SHQIPTAR N VISET E ROBRUARA 18. KORRESPONDENTI POPULLOR 19. LANGONJT N GJAH PR ZOTRIN 20. KREATORI I ROBRIS 21. NJOFTIM 22. "BASHKJETESA" E XHELATIT ME VIKTIMN 23. Perditio tua, Israel, ex te 24. Viktima q glorifikon xhelatin e vet 25. Konjugacionet e nj pushteti "popullor" 26. REKUIEM PR NJ MONARK 27. RENEGATI 28. KTHIMI I BIRIT PLANGPRISHS 29. DY FJAL PR NUMRIN E PAR T "LAJMTARIT T LIRIS" 30. Jo ngushllime po urime 31. ME SY E ZEMR NGA NNA SHQIPRI 32. Gzuar Nntori 33. KOHT NDRROJN FATLUMNISHT 34. Dokumenti i gatishmris 2

35. VDIQ VIGANI I DIJES SHQIPTARE 36. V. I. LENIN - Situata revolucionare 37. MASHTRIM I MADH I RAMZESIANVE T VEGJL 38. Afer hashashi n Istri 39. PASHIQI HOTI (paralele) 40. LUGATI N KNDIN E PAR T RRUGS 41. KOPILI I EPOSIT 42. Ka disa shqiptar 43. KESHTU NA "URON" UDB-ja VITIN E RI! 44. Danush Gegaj 45. M T FORT SE KURDOHER 46. Nj provokim i lig i vullnetit t popullit 47. KURTHET DHE HENDEQET 48. NJ VARIANT LEXIMI 49. ARMIKUT - GURIN E GJAKUT 50. SHTOJC E LAJMTARIT 51. THIRRJA PR DEMONSTRATN E SHTUTGARTIT, 25 prill 1981 52. REGJISTRIMI I POPULLSIS N KOSOV U B NN HIJEN E TANKEVE 53. KOSOV, SA HIJE T KA XHAMADANI I TRIMRIS! 54. TRADHTART E VJETR DHE TRADHTART E RINJ 55. SHQIPJA BN EDHE PA GJM, I MJAFTON LAVDIA 56. T MBLIDHEMI RRETH FLAMURIT FITIMTAR T POPULLIT TON T BASHKUAR 57. K O M U N I K A T E 58. Fjal m 28 Nntor 1981 n Shtutgart 59. Kosova gjmmadhe, trimresha Kosov 60. Tet krkesa t parevokueshme t popullit shqiptar n Jugosllavi 61. T DASHUR LEXUES, 62. DNIMET E RNDA NUK E MPOSHTIN POPULLIN AS RININ TON 63. S'e ka t gjat robria 64. Lufttar deri n vdekje 65. Turpi i mizorit dhe lavdia e heronjve 66. M shum se fashist 67. Letr e hapur popujve t Jugosllavis 68. MASA PR PARALIZIMIN E ARSIMIT N KOSOV 69. S'na friksojn inskenimet 70. Gjuha shqipe dhe flamuri shqiptar n shnjestr 71. T'I JAPIM SHTYTJE T RE LUFTS 72. Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare - Abusus not tollit usum 73. T DASHUR LEXUES 74. Vive le son du canon! 75. N DIJENI VLLEZRVE Q NDODHEN N SHRBIMIN USHTARAK 76. Yje t pashuar n qiellin e Kosovs NJRI NGA ATA 77. HARAI PR MILICIN SERBE 3

78. ARMIKUN TA GRISHIM N LOGUN Q DUAM VET 79. N VEND T URIMIT 80. BOTA PROGNOZON T VRTETN SE SHEH (THOT)! 81. Lvizja e organizuar dhe spontaniteti 82. MBROJTJA E KISHAVE DHE SHENJTORVE SERB NGA SHQIPTART N SHEKUJ 83. SHTJE T LUFTS NACIONALLIRIMTARE DHE T REVOLUCIONIT Letrat 1. Letr pr Ibrahim Kelmendin, nga pranvera 1980 2. Letr Enver Hoxhs, prill 1980 3. Letr Enver Hoxhs, 19 gusht 1980 4. Letr pr Ibrahim Kelmendin, nntor 1980 5. Letr pr Nuhi Sylejmanin, janar 1981 6. Letr pr Nuhi Sylejmanin, kah fundi i janarit 1981 7. Letr pr Nuhi Sylejmanin, 10 shkurt 1981 8. Letr pr Nuhi Sylejmanin, mesi i marsit 1981 9. Letr e Bardhoshit pr Nijazi Strajn, (28 mars 1981) 10. Letr pr Sabri Novoselln, 14 prill 1981 11. Letr pr Sabri Novoselln, 13 maj 1981 12. Letr pr Faridin Tafallarin, ver 1981 13. Letr pr Faridin Tafallarin, ver 1981 14. Letr pr Faridin Tafallarin, ver 1981 15. Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981 16. Letr pr Sabri Novoselln, 21 korrik 1981 17. Letr pr Sabri Novoselln, 31 korrik 1981 18. Raport pr degn Hasan Prishtina, 31 korrik 1981 19. Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981 20. Letr pr Sabri Novoselln, 5 nntor 1981 21. Letr pr Sabri Novoselln, 14 nntor 1981 22. Letr pr Sabri Novoselln, 16 nntor 1981 23. Letr pr Kadri Zekn, 7 dhjetor 1981 24. Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982 25. Letr Imer Baqajt n kampin Latina n Itali, 14 janar 1982 26. Letr pr Ibrahim Kelmendin, 15 janar 1982 27. Letr Kadri Zeks, 15 janar 1982 * * *

BETOHEM SE DO TA THEM T VRTETN, KREJT T VRTETN DHE ASGJ POS T VRTETS 1. U VRAN TRE EMIGRANT 2. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT 3. BETOHEM SE DO TA THEM T VRTETN, KREJT T VRTETN DHE ASGJ POS T VRTETS

Veprn e Jusuf Grvalls, si antar dhe ideolog t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi (Dhjetor 1979 - Janar 1982), t parashtruar m posht, nuk e konsideroj t kompletuar. Prmbledhja e mposhtme prbhet, n trsi, nga materiale t publikuara, n forma e mediume t ndryshme. Kam qen i bindur dhe kam pritur se vepra e Jusuf Grvalls, si antar dhe ideolog i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi do t botohet e prmbledhur qe shum vite, por nj pun e till nuk sht br deri m sot. Pse nuk sht botuar deri m sot pjesa m e rndsishme e veprs s Jusufit, pr t ciln e ka dhn jetn, sht shtje jo aq e thjesht pr disa, por edhe un n kt pik nuk do t ndalem pr t dhn nj prgjigje t zgjeruar. Ata q mendojn seriozisht se kan prparsi pr prkujdesjen dhe ruajtjen e veprs t Jusuf Grvalls nga shtrembrimet, 'vlersimet, humbjet dhe falsifikimet, kt pun timen mund t ta konsiderojn si ndihmes n prmbledhjen dhe ruajtjen e saj. T gjith ata t cilt ndrgjegjja dhe vetdija i ka detyrua me u marr me veprimtari ilegale, kundr sundimit t huaj n trojet shqiptare nn Jugosllavi, duke marr rreziqe e br sakrifica t shumta, dhe duke i kaluar vitet e tyre m t mira t jets npr burgjet e egra e t errta, vetm pse i kan shprnda dhe lexuar revistat dhe shkrimet e Jusuf Grvalls, kt prmbledhje mund ta konsiderojn si kontributin tim n shenj respekti pr luftn dhe historin e tyre, gjeneratn e tyre, epokn e tyre, luftn e tyre t ligjshme, luftn e tyre legjitime, luft e cila nga pushteti vrastar i Jugosllavis u klasifikua si e paligjshme.

AI Q KISHTE HUMBUR DHE FITUESJA E MEDALJES

1. Ai pr mua kishte humbur n Gjermani 2. Naku dhe Gjergji mund t'ju flasin ka vlen pr veprn e tij 3. Pena e Redaksis s Dukagjinit 4. Baskia e kulls s Dukagjinit 5. Kurrsesi kompromis me komunistt 6. Qllimet majtiste jan t kthjellta si loti 7. Dje n amfiteatrin e Biblioteks Kombtare 8. Teksti m analitik dhe m gjithprfshirs 9. Kam pretendime 10. Fituesja e Medaljes

1. Ai pr mua kishte humbur n Gjermani

Sabri Hamiti: "DONA (Donika Grvalla) I njejti ambient. Gjysmerrsir. DONA, e vetmuar. - Kush jan ata tu flas pr babain tim. Asnj fjal. Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur. Jasht nuk ka qen i njjti. Ajo mbyllje n dhomn e tij n mansard. Ai ball i rrudhur, ajo buzqeshje e tretur. Interesi i humbur pr gitarn e vet, pr flautn time. Ather skam ditur gj, tash e di si ia hngrn shpirtin paknapak prdit. Ai pr mua kishte humbur n Gjermani. Bishat ia hngrn zemrn. Tash duan t ngjallen si kufomat e gjalla rreth hijes s tij. Jo. Nuk lejoj, nuk dua. ka kan br pr t, asgj. E kan veshur vdekjen e tij me nj vel t mjegulls, me peshn e territ. Jo! Pushim. sht ky vrap i mjer i 5

njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 88-89)

2. Ata mund t'ju flasin ka vlen pr veprn e tij

Sabri Hamiti: "ZANA (Suzana Grvalla shn i Xh. D.), pa prfillje. Nuk kam ka sugjeroj n mnyr t veant. Sa pr miqt e Iss, ai i ka pasur dy miq t mir, Nakun e Gjergjin. Ata mund t'ju flasin ka e vlen, pr veprn e tij." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 83-84)

3. Pena e Redaksis s Dukagjinit

Zejnullah Rrahmani: "Ather arriti prgjegjja, sa e uditshme aq edhe e mrekullueshme, nga Faraoni, i mbyllur atje n Kshtjelln e tij t pathyeshme, rrethuar prej armiqve t socializmit, prej armiqve t proleteriatit ndrkombtar, pra rrethuar prej imperializmit dhe klyshve t tij, i vetm midis bots s kalbur, i ndriuar prjetsisht nga ideologjia marksiste-leniniste e Marksit, Engelsit, Leninit dhe Stalinit, i adhuruar nga populli i tij socialist, ai, Faraoni, pishtar i marksizm-leninizmit, shpresa e prjetshme e grupeve marksiste-leniniste t Evrops e t Bots, udhrrfyesi i pagabueshm, biri i madh i Partis, shkroi n gjuhn e unjisuar shqipe, ose gjuhn letrare shqipe, si i thoshin disa, ose thjesht ashtu si ishte lakuriq, n toskrishte: -Vriteni qenin dhe hudheni ne plehra! Dhe, oh mrekulli! n referimin e ors pes q bri ai. Prapashtimsi, ushtari i Putifarit, n shqipserbishten e tij, mori nj prgjigje tepr t palnshteg: nj revolver me mbyts t zrit dhe biletn n nj drejtim: Gjermani." (Jusufi, Dukagjini, Pej, 2000, faqe 31-32) Redaktor i librit Jusufi t Zejnullah Rrahmanit sht Eqrem Basha. Antar t Redaksis s Shtpis Botuese "DUKAGJINI" n Pej, (Biblioteks ROZAFA, q ka br botimin e librit Jusufi) emrat e t cilve jan dhn n fillim t librit Jusufi t Zejnullah Rrahmanit jan: Eqrem Basha, Rexhep Ismajli, Shklzen Maliqi dhe Sknder Blakaj. Shklzen Mailiqi: "N t vrtet, edhe babai im ishte nj ushtar i spikatur i revolucionit dhe shef i policis kosovare n vitet pesdhjet, kur edhe n Kosov zhvillohej lufta klasore kundr reaksionit borgjez dhe t tjerve, ka nnkuptonte burgosje dhe tortura pr kundrshtart e regjimit, dhe pastaj pr t dytn her, q nga viti 1981 gjer m 1984, kur u burgosn n mas dhe iu nnshtruan torturave me mijra kundrrevolucionar kosovar, "irredentist dhe nacionalis shqiptar." (http://shkelzenmaliqi.wordpress.com/2000/07/23/mbi-normalitetin)

4. Baskia e kulls s Dukagjinit

""BOTA SOT": Nj e prditshme e Prishtins, e quajtur "Zri", para sa ditsh botoi nj bised t gjat n shum e shum vazhdime me Jusuf Karakushin. A mund t quhet ky tentim pr rehabilitim t nj ish-kryepolici t Kosovs? Hysen GRVALLA: Le t thon Karakushat dhe kurrkushat e tyre sa t duan, le t brtasin sa t mundn se "forcat progresive" "kan br shum ", por mos t harrojn se opinioni i Kosovs e di mir se ato "fora progresive" kan krijuar hapsir sot pr t'i ladruar kuajt e vet, fatkeqsisht edhe t nj Shklzen Maliqi, i cili, po t ishte normal, 6

nuk do ta dhunonte q plot 13 vjet opinionin e gjor me paraqitjet e tij t rezervuara n RTK- n e mjer t Agim Zatriqit. Kta pinjoj t etrve gjakatar do t duhej t skuqeshin para popullit t vet. Pr ata q shohin me dy sy, Shteti i Pavarur i Kosovs, i inicuar para me se nj dekade nga dr. Ibrahim Rugova, sht i pashmangshm. Ne emr t Zotit, nga varret do t ngriten t vrart nga dora tradhtare dhe do t krkojn drejtsi. Vrassit dhe shtisit e tyre i pret Ligji i drejtsis se Shtetit t Kosovs, i pret edhe ligji i Kanunit, edhe prkundr vullnetit t Shkizen Maliqit, bir i nj satrapi t njohur. Sepse, ligji m i rnd se t gjitha kodet sht lnia e trashgimtarve ne bela t panevoj. "BOTA SOT": Populli thot: Pr pa gjak m vret kollaj, priti burrat masandej! Hysen GRVALLA: Ne Grvallajve nuk na ngutet. Vllezrit tan nuk u vran pr vad uji, as pr gur mexhe. Ata u vran si bij t shtjes kombtare. Ne presim ligjin e drejtsis se shtetit t Kosovs. Sepse shtjen ton nuk e vjetrojn as dekadat as shekujt. Shum her gjat shekujve jemi vrar tinzisht nga dora e thar, por askush nuk na ka mbetur borxh. Po e them, pr hatr t Shklzen Maliqit, se vrasja tradhtare q i prbiu djemt tan t paharrueshm, nuk vjetrohet kurr. Ajo mbetet amanet i varur n baski t kulls son n Dukagjin." (Intervist e Hysen Grvalls dhn Jusuf Ferizit pr 'Bota Sot' nga 10-16 mars 2003)

5. Kurrsesi kompromis me komunistt

Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." (Zri, 28 mars-4prill 1992) Sabri Novosella: "E arsyeja ime, e cila n fakt ishte edhe qndrimi i prer i organizats t cils i takoja, e n veanti i Metush Krasniqit, ishte se gjithsesi duhej krijuar nj organizat gjithkombtare n t ciln mund t militonin t gjith shqiptart atdhedashs e jo ndonj parti Komuniste marksiste-leniniste. (Intervist dhn Haqif Mulliqit e Emine Berishs pr gazetn Zri, e ribotuar n Drita, Trelleborg, Suedi m 1997.) Sabri Novosella: "Metush Krasniqi kishte nj shpirt prbashkues. Ai bnte mos pr t krijuar unitet, bile mundohej q ti afronte edhe komunistt q kishin rn n konflikt me politikn e Titos pr shkak t Stalinit. Posarisht ishte shum i kujdesshm me t rinjt q binin viktim t propagands komuniste, q vinte nga regjimi i Enver Hoxhs. Mirpo, kurrsesi nuk gjente fuqi pr t br fardo kompromisi me komunistt, t cilt ishin n shrbim t okupatorve serbo-komunist. N kt pikpamje, Metushi ishte tejet parimor dhe i palkundur. Nga komunistt stalinistoenverist, t keqen kryesore e shihte se ata do t ndikonin n orientimin e djalris kosovare, duke e keqprdorur autoritetin e shtetit am. Ndaj komunistve stalinistoenverist t brezit t ri ndjente dhembshuri t madhe. Kta i konsideronte thjesht viktima t regjimit komunist t Enver Hoxhs." (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f.68-69) Sabri Novosella (Pr diplomatt shqiptar): "Kta mua, personalisht, n mnyr kontinuitive, m sillnin libra t Enver Hoxhs, q un t gjeja mnyr pr ti drguar n Kosov. Ata, thjesht e loznin lojn e tyre, por m duhet ta pranoj se edhe un e lozja lojn time. Un t gjitha ato libra q mi dhan i futa n stuf dhe i dogja, q t mos u 7

binin n duar t rinjve kosovar, ngase prej tyre nuk fitohej asgj e mir, sepse atyre q u gjendeshin ato libra, dnoheshin me burg t rnd dhe t gjat, e madje edhe akuzoheshin si marksist-leninist, kshtu q, n vend q ti shrbehej shtjes s Atdheut dhe kombit, n fakt krijoheshin kundrefekte." (Intervist n Zri e ribotuar n Drita nr. 10/1997)

6. Qllimet majtiste jan t kthjellta si loti

"Bota sot: Ju e that edhe m lart se pas vrasjes s Jusufit, Bardhoshit e Kadriut ka patur interpretime pr personalitetin e Jusufit, sht folur se ka qen marksist, komunist... etj. Sa ju kan lnduar juve si familje kto etiketime? Hysen Grvalla: Sigurisht se na kan prekur. Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike." (Bota Sot, 1dhjetor 2006) Hysen Grvalla: "Dhe kur e pan se pak kush ishte i gatshm t kacafytet me prbindshat (Shqipri e Enverit e Jugosllavi e Rankoviqit) q natn bashkpunonin e ditn shaheshin, i prvoln mangt dhe u futen t gjall n zjarrin q prvlonte. Pasi doln n Perndim bn prpjekjet e para pr dialog kombtar e njerzor me "krert" e OMLK-s dhe t grupimeve tjera q u prngjanin tufave t deleve, duke u prpjekur t'i ofrojn mrgimtart, t'i largojn nga kursi ideologjik, n mnyr q t viheshin t gjith n binar kombtar. Fatkeqsisht, gjith kto prpjekje dshtuan, sepse tufat e deleve q i kishte organizuar Enver Hoxha npr kruzhoqet partiake, ishin me tru t shprlar. Megjithat, Jusufi e Bardhoshi nuk u ndalen. Dhe, deri n ditn kur u vran nuk pushuan s insistuari pr nj pajtim t arsyeshm e t qytetruar.... ...Gjat takimeve t LNKVSHJ-s (Lvizja Nacional lirimtare e Kosovs dhe Viseve Shqiptare n Jugosllavi, e udhhequr nga Jusuf Grvalla) me prfaqsues zyrtar t Tirans, doli hapur se diktatori Enver Hoxha nuk ishte i interesuar pr forcimin e Lvizjes Kombtare, por pr formimin dhe zgjerimin e organizatave komuniste n diaspor. Pr kt shkak dshtojn edhe bisedimet pr bashkim n mes t Lvizjes Kombtare t Jusufit dhe OMLK-s se Hydajet Hysenit, q u mbajtn n Stamboll n tetor t vitit 1981." (Intervist dhn Jusuf Ferizit, Bota Sot, 10 mars 2003) Hysen GRVALLA: "Qllimet majtiste tani jan t kthjellta si loti: ose do t ket shtet si mendon tradhtia, ose mos t formohet fare shteti i Kosovs." (Bota Sot, 12 mars 2003)

7. Dje n amfiteatrin e Biblioteks Kombtare

Bota Sot: "N amfiteatrin e Biblioteks Kombtare dhe Universitare t Kosovs, dje u b promovimi i veprs letrare dhe publicistike e Jusuf Grvalls n katr vllime. Ndrsa prve bashkshortes s poetit znj. Suzana Grvalls, t pranishm n poltron e ktij takimi ishin edhe Nazmi Rrahmani, i cili bri hapjen e promovimit, Sali Bashota, Rexhep Munishi dhe Kujtim Shala, t cilt ndan me auditorin momente dhe analiza nga veprimtaria krijuese dhe jeta e dshmorit Grvalla. (wwww.botasot.info, 19 janar 2011) * * *

(www.yllpress.com, 19 janar 2011) Studiues, miq e bashkpuntor t Jusuf Grvalls jan br bashk t martn n Bibliotekn Kombtare Universitare t Kosovs n prurimin e kompletit t veprave t patriotit e poetit t shquar, i vrar n janarin e 1982-s. Nj sr aktivitetesh pr nder t tij po organizohen n Kosov, ndrkaq kompleti sht botuar nga shtpia botuese Faik Konica e mbshtetur nga Ministria e Kulturs, Rinis dhe Sportit. N kt aktivitet promovues fjalt hyrse i paraqitn shkrimtari dhe botuesi Nazmi Rrahmani, studiuesi i letrsis Sali Bashota, etnomuzikologu Rexhep Munishi, studiuesi Kujtim Shala dhe krejt n fund, bashkshortja e Jusufit Grvalls, Suzana. N fjaln e tij, drejtuesi i shtpis botuese Faik Konica, Nazmi Rrahmani, e paraqiti biobibliografin e Jusuf Grvalls, me theks t veant rndsin e botimit t ktij kompleti katrvllimsh, ku jan prfshir veprat e tij n poezi, proz, dram dhe publicistik. ... Suzana Grvalla, bashkshortja e veprimtarit dhe intelektualit Jusuf Grvalla, e vlersoi kontributin e shtpis botuese Faik Konica n botimin e kompletit t veprave. Gjithashtu, n fjaln e saj prmbyllse theksoi se n t ardhmen pritet botimi i shkrimeve nga studiues dhe kritik letrar pr jetn dhe veprn e Jusuf Grvalls . (www.yllpress.com, 19 janar 2011)

8. Teksti m analitik dhe m gjithprfshirs

Shtpia Botuese FAIK KONICA: "Tekstin e Sabri Hamitit Vepra letrare e Jusuf Grvalls, botuar si parathnie e botimit Vepra letrare, Ora, Prishtin 1992, e zgjodhm ta vejm n ball t ktij botimi t Shtpis Botese Faik Konica Prishtin 2010, pr shkak se sht teksti m gjthprfshirs dhe m analitik i veprs letrare t Jusuf Grvalls. Ai i prgjigjet m s miri krkess s botuesit, pr t'i prir me nj tekst analizues dhe vlersues ktij botimi, i cili sht mbshtetur, n radh t par, n botimin e prmendur, duke e plotsuar edhe me shkrimet e botuara ose edhe t pabotuara t Jusuf Grvalls." (Jusuf Grvalla, VEPRA, vll. 1, Prishtin 2010, faqe 30)

9. Kam pretendime
Donika Grvalla: "Babai nuk ka heshtur. Kam at pretendim q n Kosov ka ardhur koha t mos heshtet. T gjith e dim realitetin, t gjith e dim q pr nj deklarat ose pr 500 euro q dikush nuk i paguan hara dikujt q vjen t'ia krkoj mund t vritesh vet, mund t vriten pjestart e familjes, mund t kidnapohen fmijt. Prandaj pr nj realitet q ne e njofim mjaft mir, k presim q t vij dhe t na e ndryshoj?" (Kohavision, 18 maj 2012) Donika Grvalla: "N ann tjetr ka mjaft persona q nga atentati i 17 janarit 1982 prpiqen t fitojn kapital politik." (17 janar 2010, http://gervallablog.com)

10. Fituesja e Medaljes

"Presidenti i Republiks, Bujar Nishani i akordoi zonjs Donika GrvallaSchwarz Medaljen e Mirnjohjes me motivacionin: Pr vetmohimin e treguar n pjesmarrjen n grevn heroike t uris n Qytetin Studenti n shkurt 1991, vendimtare n prmbysjen e sistemit diktatorial komunist." (Presidenti Nishani dekoron zonjn Donika Grvalla-Schwarz me Medaljen e Mirnjohjes, http://president.al, 20 shkurt 2013) 9

* * *

1. DISA FAQE NGA DITARI

E diel, 30 dhjetor, 1979 ora 00.45 Ludwigsburg Pardje dy jav, m 14 dhjetor, natn von e braktisa Prishtinn dhe Kosovn. Aty nga ora 16, erdhn n "Rilindje" Suzana me Kadri Rexhn dhe m prun lajme t hidhura. At dit heret n mngjes, e paskshin burgosur Hysenin; i kishin gjetur materiale t shtypura t Lvizjes. Dina, i cili e kishte sjell lajmin pr Hysenin, i gjen puntort e SPB-s duke ma bastisur banesn. Un, me Suzann e me Kadriun, hym n bufe t "Rilindjes" sa pr t pir nga nj kafe, q ta merrja pak veten nga pesha e hidhur e lajmeve, kur n bufe hyn dy nga puntort e SPB-s, q kishin br tek un bastisjen (me dy t tjer). Krkonin prej meje makinn tjetr t shkrimit, at t puns (makinn ilegale e kishin gjetur). At makin e kisha n banes t Muhamet Trnavs, e Muhameti ishte zyrtarisht n Gjermani. Pasi nuk e gjetm t vllain, q t na e elte dern e baness, inspektort e SPB-s shkuan dhe e morn nj mjeshtr, e eln dern me dhun, e morn antn, dhe ata i vun ders dry t ri, e elsat m'i dhan mua. Pastaj m uan deri n banes, ku i gjeta Bacn Muj, Idrizin, Ferizin e Ramizin. Kta ndenjn sa ndenjn, e u uan. Un e ndala dritn dhe ndenjm ashtu n terr me Suzann pr ndonja nj or, duke u shtir se po flem (pr ata q do t ken prgjuar eventualisht prjashta). M von u prshndeta me Suzann, duke i treguar se ndoshta shokt do t m kshillojn t arratisem. Ajo u pajtua, pa fjal, dhe un ika, duke i ln fmijt n gjum. Shoku i Lvizjes, Bashkim Prishtina, qe i mendimit se sht shum m mir t arratisem, se sa t bie n burg: edhe dnimi do t kish qen i rnd, edhe do t rrezikohej eventualisht organizata. Kah ora dy pas mesnate, tashm dit e shtun, i trokita n der Sknder Blakajt. Me veturn e tij shkuam n Pej, e morm Salih Kastratin, dhe u nism pr Jesenice, n kufirin jugosllavo-austriak. Rrugs kaluam mir. Ata m lan n oborr t Bacit Haxhi, kshtu ishim marr vesh dhe shkuan. Un isha pa pasaport me pak t holla t xhep. Qllimi ish q nga Jesenica t kontaktoja me Bardhin, q t vinte e t m merrte me vete. Por bllokun me numra telefonash e me adresa ia kisha ln Suzans, q ta bnte Bardhin me dije q t mos vinte n Jugosllavi, se ishte rrezik edhe pr te, e kur pata dal shtpie s'm kishte shkuar mendja q do t ikja pr n Gjermani (mendoja se do t ket mundsi pr Shqipri). N Jesenic m ra t qndroj prej t shtunes mbrma deri t enjten n mngjes. Bacit Haxhi ia tregova shtjen t marten dhe at t mart dola prej baness s tij dhe zura vend n nj bujtin, n Zhirovnic. Bardhi s'kishte sjell me vete ndonj dokument t vyer pr mua, mirpo, me ardhjen e tij, un u lirova shum. Para dreke bm ca plane, m n fund vendosm q br Austri t ikja m kmb, npr tunelin q shpie nga Hrushica (4-5 km larg Jesenice) deri n Rozenbah t Austris. N orn 17,30 u ndalm me vetur n rrugn automobilistike t Hrushics, 3040 km nga tuneli. U nisa. Bardhin e porosita q po s'iu ktheva pr 10 minuta, t nisej 10

edhe ai me vetur pr n Austri, npr kalesn kufitare n Podkoren t Kranjska Gors. Afr hyrjes n tunel, pasi prgjova mir e s'diktova njeri ndr oborret e ndr shtpit pran, m'u ndrsye nj qen. Ia lshova dritn e bateris s dors dhe hyra me vrap n tunel. Tunelin, 8100 m, e kalova, s paku 70% t gjatsis, me vrap. Ishte aksioni im i par n jet n t cilin kisha hyr me rrezik 100% q ose t shptoj, ose t bie n burg, ose, madje, edhe t vritem. Pas guximit nistar, me t cilin i hyra rrezikut, zemra m'u b zog dhe nj frik e paprjetuar kurr ma kaploi t tr qenien. Kurr s'e kam marr me mend q mund t jem aq i lig. Po ja q rrugn e kalova (sa isha un duke ikur, npr tunel kaluan tre trena - elektrik, pr fat) dhe ia dola qllimit. Bardhin, sipas marrveshjes, e prita te ura e par e hekurudhs q pritej me rrugn automobilistike, 20-30 km nga dalja e tunelit. Fshati i par q shihej nga ai vend n mal, ishte nja 500 m m posht. Prita afro nj, nj or e gjysm, kot. Ather iu drejtova me frengjishten time t mjer t zotit t veturs s par q kaloi atypari n nj si depo-uzin. Ai s'e dinte frengjishten, por pr fat fliste sllovenisht gati m mir se un. Ai me oi me vetur deri n Rosenbach (tet km) ku u takuam me Bardhin, q ishte nisur kah vendi tek e prisja un. Gzimi yn s'pati kufi. Bardhi ishte friksuar shum. Sa kish qen duke ndenjur te vetura, matan kufirit n Hrushic, pos t lehurave t qenit, kishte dgjuar edhe nj t shtn dhe kishte par t qarkullonte po n at ast me shpejtsi automobilin e policis jugosllave. Doganierve n kufirin austro-gjerman, Bardhi ua tregoi pasaportin e vet dhe nj pasaport t vjetr t nj turku, ndrsa un shtiresha se po fle n selin e mbrame t automobilit. N Ludwigsburg, n banes t Bardhit, arritm nga ora katr e mngjesit, ditn e premte, m 21 dhjetor, plot nj jav pas arratisjes sime. P.S. N 'gjendje t shthurur shpirtrore jam tr kohn, mund t shihet edhe nga prmbajtja dhe kaligrafia e ktij shkrimi. Po arsyetohem, duke thn se nuk sht udi. Jam shkputur nga toka q m lindi e m ushqeu m se 34 vjet. Kurr s'i kam pasur n hatr largimet nga vendlindja, as pr shtitje t shkurtra, madje, se si po m vjen sikur jam shkputur nga pjesa m e fuqishme e vetvetes. Pas shpine lash qindra e qindra t burgosur politik, q po bien sakrific pr shtjen e atdheut, n mes tyre Hysenin dhe Ekremin; lash gruan me tre fmij dhe gruan e Hysenit me shtat fmij. Nj shthurje e madhe e vendlindjes dhe e familjes njherazi. Edhe pr Bardhin morm vesh q n konsullatin jugosllav qenka n sy si armik i Jugosllavis, prandaj n kt ast po e z t arratisur edhe at. Por me gjith ndjenjn e zbraztsis s madhe si pasoj e ksaj shthurjeje t madhe, shpresa pr shptimin e atdheut po m mban gjall. Pas t gjitha gjasve, Kosova ime po hy n nj rrezik t madh, por pikrisht duke hyr n kt rrezik do ta gjej edhe shptimin. Jetn po e jetoj falas, deri sa t m jepet rasti (nderi) q ta jap pr Kosovn, pr Shqiprin, pr Shqiptarizmn. Po Shqipria nn, 'thot ajo vall sot? A e ka ndr mend dhe a ka kushte pr t'i hyr kryerjes s detyrs, e cila po e pret qmoti?

11

Armiku yn e humbi torruan, u nevrikos, e hoqi maskn! Kshtu, me nervozizm, do t'ia haj nj dit kokn vetes, n rrugn e degjenerimit t vet. S paku do t mbetet pa Kosovn dhe pa shqiptart! E diel, 13 janar, 1980 Ludwigsburg ora 21,00 Rrudhat n ballin tim, mnyra si prpiqen ato, sa kam qen n vendlindje kan pasur domethnie. Pr gruan time, ato kan qen shenja t njeriut t strmunduar po t paepur, i cili e meriton dashurin e saj. Pr fmijt, ato rrudha kan qen udhkryqe, tek ka ndenjur pezull gjith enigma e dashuris dhe ashprsis, q kan pasur pesh t caktuar n jetn e tyre, n edukatn e tyre. Rrudhat mbi ballin tim, pr mikun e vendlindjes, pr aq sa kam pasur indikacione 34 vjet t jets sime, kan shprehur qart pamundsin pr t fshehur ndjenjn e fuqishme t brengs pr fatin e atdheut t robruar; ato kan treguar se jan dyer kurdoher t hapura kah shpirti, pr t gjith ata q kan halle t ngjashme. Ktu n dhe t huaj, pushon s ekzistuari do domethnie e rrudhave t mia, e pulseve t mia t brendshme; n rrug, n gazet; n TV, ato "konsumohen" ktu si "konsumohet" nj lang automobili, nj mbishkrim, nj reklam e margarins, e sods s teshave. Megjithat, sado q n fytyrn time nuk reflektohen m ato impulset e fuqishme t dashuris e t urrejtjes, nganjher m ka rn t kap vettimthi nga nj drit gati-gati identike me at t dikurshmen, t njeriut n shtpin e vet; prapseprap, vazhdimisht ndjenjat e mia, gjith qenia ime sikur jan kyur fort; gjith damart sikur jan vn me shtresa t forta e t ftohta lndsh t panjohura, q po ua zn frymn gjith ndjesive t mia, duke i vn fre vitalitetit n mua. M bhet dendur se nga jeta njdimensionale e t kolonizuarit n vendlindje, kam kaluar rrmbimthi n nj jet m pak se nj dimensionale t t arratisurit, q nganjher nuk do t donte m shum se perspektivn e vdekjes n vendlindje s paku. E hn, 14 janar, ora 00,45 (Ludwigsburg) Sot do t paraqitem me krkes pr azil politik n policin e Ludwigsburgut. Qkur erdha ktu, n saje t gjeturis s Bardhit dhe t gjermanishtes s tij t shkatht, arritm t kryejm disa pun: 1) Pr burgosjet masive politike t shqiptarve nga ana e Jugosllavis, e bm me dije organizatn e Amnistis Internacionale, e cila premton se do t angazhohet, pas mundsive t veta, pr lirimin e atdhedashsve tan, eventualisht pr paksimin e torturave q ushtron prmbi ta policia fashiste jugosllave; 2) Sipas porosis s revists gjermane "Shpigl", prap n saje t Bardhit, shkrova nj material 13 faqesh, q ka piknisje burgosjet aktuale n Kosov, por shtrihet m thell n historin e shqiptarve. Materiali mban titullin: "Prpjekje pr t korrur edhe nj brez intelektualsh", apo prafrsisht kshtu. Presim q ky material, ose ndonj tjetr i hartuar n baz t lnds q ofron ai, t botohet n numrin e ri t "Shpiglit", i cili del sot. Gjat ksaj kohe Suzana m bri telefon 3-4 her nga Prishtina. Ajo thot se Hysenin, sipas fjalve t Hedijes, e cila e ka par n burg, nuk e paskan torturuar. Suzana paska vshtirsi n rregullimin e dokumenteve pr udhtim, me t cilat do t vinte ktu bashk me fmijt. Para disa ditsh e paskan ftuar n polici, n Prishtin, i paskan thn t mos shpresoj se e lshojn t vij tek un, dhe e paskan

12

kshilluar t m bind t kthehem edhe un atje, me "garanc" se gjoja s'paskan pr t m dnuar m shum se dy vjet. Natyrisht, kjo sht pun q s'bhet. Lajmet e fundit nga Kosova, prmes njerzve q po vijn s andejmi, thon q burgosjet po vazhdojn ende dhe se numri i t burgosurve ka arritur deri n 2000 vet. Kah fundi i ksaj jave pres t vij ktu nga Londra prfaqsuesja e Amnistis Internacionale, me krkesn e saj, br me telefon. Me mua dhe me disa shqiptar t tjer do q t bisedoj m pr s afrmi lidhur me burgosjet politike n Kosov. Duhet shqyrtuar mundsia q gruan me fmij t'i sjell ktu ilegalisht nga Prishtina.

2. INTERVIST REGJIMI TITIST EKSPERIMENTONTE DISKRIMINIMIN N KOSOV

M 1946 Jugosllavia e ndaloi prdorimin e flamurit shqiptar n emr t "internacionalizmit proletar". M 1968 n Kosov pati trazira studentore t cilat vrtet kan arritur ca suksese Gazeta alternativa politike e Berlinit "Tagishe Cajtung" m 20 janar 1982 n gjith faqen e saj t shtat botonte lajmin pr vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls e Kadri Zeks dhe nj intervist me Jusuf Grvalln q kjo gazet e kishte br dy vjet m par, por q nuk e kishte botuar deri m kt dat. N tekstin hyrs t intervists redaktori i gazets "Tagishe Cajtung" ndr t tjera shkruan: Regjimi me dor t gjat... "Jusuf Grvalla bashk me t vllan ishin antar t Lvizjes lirimtare t Kosovs. Ai erdhi n fillim t vitit 1980 n redaksin e gazets son n Shtutgart me qllim q t na informonte pr Lvizjen Shqiptare pr Pavarsi n Kosov. Jusuf Grvalla ishte arratisur nga mesi i dhjetorit 1979 nga Kosova. Vllai i tij, Bardhoshi, jetonte n Republikn Federale Gjermane qysh nga viti 1974. Ai punonte si puntor social n Arbeiter Wohlfart n Ludvigsburg. Pasi Jusufi nuk e dinte fare gjermanishten prktheu vllai i tij. Ne bm nj intervist prej katr orsh ku ata me durim na e shpjeguan gjendjen n Kosov. Ata e dinin se regjimi jugosllav ka dor t gjat, prandaj pyetn nse "Tagishe Cajtung" sht gazet e pavarur q nuk ia var asaj dore t zgjatur. Pastaj, Jusuf Grvalla na foli pr biografin e tij. Ai e paraqiti veten si letrar, i cili ka qen i punsuar n nj gazet shqipe n Jugosllavi. Ai ka botuar tri vllime me poezi dhe ka br prkthime t shumta nga gjuha serbokroate n gjuhn shqipe. Sipas t dhnave t tij ai ka qen i aktivizuar q prej pes vjetsh n Lvizjen lirimtare n Kosov. Ai qe arratisur gjat nj fushate t burgosjeve n kt rajon. Vllai i tij ishte arrestuar n Pej m 15 dhjetor 1979 pr shkak t "veprimtaris kundrpopullore". Banesa e Jusufit n Prishtin n t njejtn koh u bastis n munges t tij. Ai thoshte se shrbimi sekret jugosllav gjat viteve t kaluara e kishte marr disa her n pyetje duke provuar ta detyronte pr bashkpunim. Jusuf Grvalla arratiset n Gjermani dhe paraqet krkesn pr azil. Ndrkoh jan shpeshtuar arrestimet n Kosov. Jusufi fliste pr nj shifr prej 2000 t burgosurish q ne na dukej ather e pabesueshme pr ka ndrkoh sht vrtetuar. N kta dy vjet gjendja n Kosov sht ashprsuar shum. Jan br burgosje masive, sht vendosur gjendja e 13

jashtzakonshme. Gjat ksaj kohe Bardhosh Grvalla kishte shkuar n qendrn sociale n Shtutgart pr ta lutur at q t lajmrojn pr nj demonstrat solidarizuese pran Entit pr Rendin Publik. Bardhosh Grvalla e ndjente veten gjithnj t prndjekur nga Shrbimi sekret jugosllav. Gjat demonstrats, sidomos kah dritaret e konsullats jugosllave u bn me zell fotografi. Por edhe n rrug nga shum jan par shum fotograf duke fotografuar. Kur demonstruesit provuan t'ua nxirrnin filmat nga aparatet fotografve, ndodhn znka dhe arrestime nga ana e policis. Edhe Bardhosh Grvalla ishte njri nga t arrestuarit. Jusuf Grvalla dhe vllai i tij e vlersonin gjendjen e popullsis shqiptare n Jugosllavi si gjendjen e nj popullit t mjeruar i cili lufton pr liri si popujt e tjer t bots. Ai donte ta njoftonte opinionin n Republikn Federale Gjermane pr kt luft. Ai bashk me t vllan dhe t njohurin e tij jan vrar. do gj flet se kt vrasje do ta ket br Shrbimi Sekret Jugosllav, thuhej n kt hyrje t ktij artikulli, t emituar mbrm n radion "Doje Vele", ku n vazhdim t tij jepet edhe nj intervist e gjat e botuar m 20 janar 1982 n gazetn alternative politike "D. Cajtung". * Ju keni bashkpunuar me nj organizat ilegale t "minoritetit shqiptar" n Jugosllavi, n Lvizjen lirimtare. Si paraqitet puna e ksaj organizate prgjithsisht? Jusuf Grvalla: - Lufta ka disa faza. Fillimisht kemi t bjm me njohjen e historis son dhe me njohjen e s vrtets. Hapi tjetr sht q kto njohuri t'i prhapim n popull. Kjo sht faza e iluminizmit prmes trakteve, gazetave, parullave e n mnyra t tjera. N fazn e dyt. shumka mvaret nga relacionet n bot, n Evrop dhe n vend. Faza e dyt prmban luftn e armatosur. Si duket kalimi n te po prshpejtohet pr shkak t terrorit t sforcuar jugosllav mbi popullin shqiptar. Por n kt moment ende nuk jemi t prgatitur pr kt. * far mbshtetje ka kjo lvizje tek "pakica shqiptare"? Jusuf Grvalla: sht shum vshtir t jepen shifra konkrete. Por, mund t thuhet se shumica e popullit shqiptar qndron pas qllimeve t ksaj lvizjeje por askush nuk deklarohet hapur pasi ka frik nga pasojat. * Si sht e ndrtuar kjo lvizje n aspektin organizativ? Jusuf Grvalla: - Kjo lvizje ka bazat e veta kudo ku jetojn shqiptart brenda kufijve politik t Jugosllavis. Ajo prbhet nga nj Komitet Qendror prej pes vetsh. Pastaj jan komitetet e rretheve t cilat drgojn prfaqsuesit n Komitetin Qendror. Bazat jan celulat q prbhen nga tra antar dhe q punojn n mnyr konspirative. Kosova vend i pasur q e eksploaton Serbia * Si paraqitet politika e Beogradit, prkatsisht n hapsirn e rajonit autonom t Kosovs dhe far ndikimi ka ajo n politikn gjyqsore e kulturore? Jusuf Grvalla: Diskriminimi kombtar bhet n shum aspekte. M 1946 Jugosllavia e ndaloi prdorimin e flamurit shqiptar n emr t "internacionalizmit proletar". Nj vit m von, prkatsisht n vitin 1947 u mor vendimi pr dorzimin e teprics s drithrave n emr t njfar solidariteti. Kshtu q vet shqiptart e detyruan t jetojn edhe pa buk gjat atij viti. Disa vjet m von u b kolektivizimi bujqsor, eksperiment ky q sht br vetm n Kosov. Qllimi ishte q tokat e shqiptarve t przihen me ato t serbve. N vitin 1956 derisa Rankoviqi ishte akoma n pushtet, vetm n Kosov u b nj aksion pr mbledhjen e armve. Me kt rast 14

shum burra shqiptar u burgosn dhe u torturuan. Kjo ka ndodhur ather gjat dimrit. Thuajse gjith natn i kan detyruar t qndrojn n kanale me uj ose t lidhur lakuriq pas trungjeve t pemve. Pr sa i prket politiks ekonomike, Kosova sht nj vend shum i pasur, prsa i prket bujqsis edhe pasuris me xehe. N popull flitet pr nj Kaliforni t dyt. Kosova prmban 64 pr qind t t gjitha rezervave t nikelit e kromit, 65 pr qind t rezervave t zinkut dhe plumbit, 28 pr qind t rezervave t magnezit. T gjitha kto t dhna jan publikuar n gazetat jugosllave. Prkundr ksaj n Kosov nuk ekziston industria prpunuese. T gjitha produktet nga kto prsri i shiten Kosovs m prfitime t shumfishta. Dy emigracione t Kosovs * Kjo do t thot se Kosova sht m e prapambetura n krahasim me mesataren e Jugosllavis? Jusuf Grvalla: Po. Kjo mund t dshmohet edhe me t ardhurat mesatare bruto pr frym. T ardhurat e nj banori t Kosovs n vitin 1953 kan qen 43 pr qind m t vogla se sa t nj banori t Sllovenis, republiks m t zhvilluar n Jugosllavi. Njzet vjet m von, n vitin 1977, ato ran n 37 pr qind. Edhe pse Kosova sht furnizuese kryesore me energji elektrike, 250 fshatra nga 1300 sa ka gjithsej Kosova, jan ende t paelektrifikuara. Q, thn shkurtimisht, zhvillimi dhe funksionimi i Kosovs sht i orientuar pr furnizimin e Jugosllavis. Ky diskriminim i madh ekonomik ka pr pasoj papunsin e madhe. Sipas t dhnave t pranuara zyrtarisht, papunsia n Kosov sht mbi 20 pr qind. Kjo ka pr rrjedhoj emigrimin e brendshm dhe emigrimin e jashtm. Emigracioni i brendshm do t thot brenda Jugosllavis, kurse ai i jashtm n shtetet evropiane. Midis viteve 1968-1978, p.sh. gjysma e popullsis fshatare u detyrua t emigroj. * Po n planin gjuhsor dhe kulturor si duket politika e Beogradit? Jusuf Grvalla: Fillimisht ka pasur diskriminim prmes injorimit t historis kombtare. Shqiptart jan pasardhs t ilirve dhe jan populli m i vjetr i Ballkanit. Deri n vitin 1968 shqiptart kan qen t detyruar ta msojn historin sllave, gj q do t thot historin e dinastive t ndryshme serbe. Historin ton nuk guxonim ta msonim. Pas Lufts s Dyt Botrore, aty-ktu u formuan shkollat ku mund t msohej gjuha shqipe. Prmes presionit t intelektualve dhe politikanve shqiptar numri i atyre shkollave u shtua, kshtuq u b shkollimi masiv n gjuhn shqipe. Por, ata njerz m von u dnuan me shum vjet burg. Fillimisht u formuan vetm shkollat fillore, m von edhe shkollat e mesme. N vitin 1965 pran Universitetit t Beogradit u hap Fakulteti i Albanologjis. Ndrsa m 1968 n Kosov pati trazira studentore t cilat vrtet kan arritur ca suksese. Kshtu q ather gjuha shqipe u njoh si gjuh zyrtare n Prishtin dhe u themelua Universiteti n gjuhn shqipe. Prdorimi i gjuhs amtare nuk ka qen i lejuar dhe aty kan qen t punsuar kryesisht serbt. Tani rajoni zyrtarisht sht dy gjuhsh: serbisht dhe shqip. Madje sht prcaktuar me ligj q ndokush q nuk e di gjuhn shqipe nuk mund t punsohej fare, por n praktik thuajse askush nuk i prmbahet ktij ligji. MASAKRI ME QLLIM T ASIMILIMIT * Por cili sht qllimi i Lvizjes lirimtare? Jusuf Grvalla: Qllimi jo vetm i Lvizjes lirimtare por edhe i t gjitha forcave prparimtare sht shkputje nga Jugosllavia dhe bashkimi me Shqiprin am.

15

* A arsyetohet kjo vetm me prkatsi nacionale apo ka edhe aspekte shoqrore e politike. A do t krkonit ju bashkimin pavarsisht se n Shqipri mbretron sistemi radikal komunist, radikal demokratik ose nj sistem i s drejts? Jusuf Grvalla: Pamvarsisht nga fardo sistemi. * Nj bashkim i till i ktyre hapsirave Shqipris natyrisht se mund t vlersohet hegjemonizm shqiptar. T paktn n disa pjes t ksaj hapsire, shqiptart jan pakic dhe ta zm n Greqin Veriore nuk ka lvizje nacionaliste si n Jugosllavi? Jusuf Grvalla: N kt supozim fshihet nj thelb i vrtet. N Greqi p. sh. u arrit t asimilohet nj shumic e madhe e shqiptarve. N Maqedonin Perndimore popullsia e fshatrave sht krejtsisht shqiptare, kurse qytetet kan arritur t'i sllavizojn. Edhe n Serbin Jugore brenda 100 vjetve serbt kan arritur prmes terrorit dhe masakrave t dbojn shqiptart drejt Jugut. Ndonse pjesa m e madhe n ato hapsira jan shqiptar, brenda popullsis shqiptare nj numr i vogl i shqiptarve sht asimiluar. * Lvizja lirimtare po lufton pr bashkim me Shqiprin. A ka lidhje ajo me Shqiprin? Jusuf Grvalla: Nj prgjigje e ksaj pyetjeje do t ishte e dmshme pr interesat e Lvizjes. * E far dallimi ka bashkimi me Shqiprin me nj statut autonomie i cili ua mundson lirin e plot n aspektin ekonomik, kulturor e gjuhsor? Jusuf Grvalla: Nj statut autonomie pr ne sht n dobi vetm prderisa t forcohemi pr t imponuar bashkimin. Ndonj alternativ prve bashkimit nuk ekziston. * Si po reagon shteti jugosllav ndaj rezistencs prbrenda pakics shqiptare? Jusuf Grvalla: Nga viti 1945 jan ndaluar 47 organizata shqiptare. Pjestart e tyre kan prfunduar n burgje. Ktu nuk jan bashknumruar burgosjet e fundit masive. Kto burgosje t fundit tregojn nervozizmin e Jugosllavis ndaj nj sulmi t mundshm t Bashkimit Sovjetik. Burgosje kaq t mdha nuk ka pasur ndonjher. Kto jan duke u br vetm n hapsirat shqiptare dhe tregojn gjithashtu se Jugosllavia n kt situat kritike po vetdijsohet pr fundin e ers s Titos dhe se problemi shqiptar akoma nuk sht zgjidhur. * Ather kto burgosje masive me sa duket duhet t kuptohen si rrjedhoj e arsyeve t politiks s jashtme dhe jo pr shkak t forcimit t lvizjes pr rezistenc t "pakics shqiptare" kohve t fundit? T dy komponentt jan t przier. Ju prkujtoj 47 organizata t ndaluara. Nj lvizje e rezistencs doher ka qen e pranishme. Por, n situatn e tashme sht e menduar se aktivitetet e saj dhe ndjeshmria shtetrore ndaj tyre jan rritur. Por, aktivitetet gjithsesi nuk i kan ato prmasa sa Jugosllavia do t detyrohet t ndrmarr kto masa. * Qysh dhe ku jan duke u br burgosje masive dhe sa njerz jan t goditur nga kto? Jusuf Grvalla: Nga pranvera e vitit 1978 kur un u arratisa n mes t dhjetorit t vitit 1979 kisha nj t dhn t sakt pr 750 t burgosur n mes t t cilve ishin edhe 73 femra. Tani po kthehen puntort emigrant dhe po na sjellin informata t reja sipas t cilave numri i t burgosurve ka arritur n 2000 vet. * Cilat shtresa t popullsis jan m shum t goditura dhe far akuzash konkrete u bhen atyre?

16

Jusuf Grvalla: Kryesisht t rinjt. Ndr ta kryesisht studentt e intelektualt, por edhe puntor e fshatar. Fajsimi prmban veprimtari politike "kundr qeveris" dhe "veprimtari armiqsore kundr popullit". * A keni prshtypjen se burgosjet po bhen sipas parimit t rastsis apo n baz t t dhnave e informatave konkrete? Jusuf Grvalla: Pjesa m e madhe nuk kan t bjn aspak me kto fajsime. Po bhen prpjekje pr ta zbuluar Lvizjen e Rezistencs. Por, ksaj nuk ia kan arritur akoma. Prvoja nga shum organizata t ndaluara ia mundsoj Lvizjes lirimtare t veproj n mnyr konspirative dhe me sukses. Organet jugosllave t sigurimit po gjuajn n errsir dhe shpesh po kapin kuturu pjestar t shqiptarve, pat thn ather n kt intervist patrioti i paepur dhe intelektuali i shquar shqiptar, Jusuf Grvalla, e cila intervist u botua n gazetn e lartprmendur gjermane, t ciln mbrm e emetoi emisioni shqip i radios "Doje Vele". (Prgatiti: Shefki Ukaj; Rilindja, 17 janar 1997)

3. Letr e hapur satrapit J. B. Tito Njeriu ka nj t met: ai di t mendoj! (dordolect dhe udbasht)
N t kaluarn ton historike, para do vizite t sulltanve n Shqipri, thon se nga Kryeqendra e Perandoris onin dofar dordolecsh q e neverisnin dhe e shqetsonin popullin me t panjohurn q sillnin me vete. Pas tyre, bashk me sulltant, vinin edhe poet kopuk, q kishin pr detyr ta madhronin me kng lavdin e perandorve. N fund arrinte lartmadhria e tij, sulltani, fuqia e allahut n tok, i cili, duke pasur mall t madh pr shqiptart, se bnte as gjumin gjum. Nga ata q dilnin pr ta pritur disa pruleshin sa m posht, se atje, n uljen dhe poshtrimin sa m t madh, gjendej thesari q u duhej atyre n kt bot; t tjer, si t shplar trush, bnin sehir duke u hamendur n sht ati I sulltanit kal apo pel; t trett, duke pasur pun shum m t urta n rrethanat e jets skterr n robri, mezi prisnin t kryhej formaliteti i pritjes dhe pa e vrar fare mendjen pse ishte kshtu kjo e ashtu ajo pun, ktheheshin tek fmijt, tek grat e veta, tek plangjet e veta, te puna e vet e krahut. Ishte ndrmjet tyre nj pal njerz kokturrjel, t cilve, thon, hija e sulltanit mbi tokat e tyre ua shmtonte ditn, se ia dinin gjith marifetet atij, sulltanit, hijes s pejgamerit n tok dhe kopukve t tij q e prisnin me lepe-peqe, ia dinin t gjitha, edhe avazin kngs s poetve kopuk. Prandaj, sa her q vinte sulltani n trojet e tyre, ata se bluanin plane t turbullta, sikundr ishin msuar t mendonin edhe kur sulltani gjendej n selin e vet t shenjt, se ndryshe nuk dinin t mendonin kurr. Kish ila sulltani edhe pr kta: litarin, burgun ose arratin. Se ishin rebel dhe rebelt i kishte rnd toka e Perandoris. N t sotmen e pjess s robruar t Shqipris, n Kosov, vizitave t sulltanit Tito u prijn agjentt dhe xhandart e UDB-s, dukja e t cilve sht dika m konkrete se ajo e dordolecve, si n koh kolendrash apo n koh bajrami. Xhandart hyjn me rrmbim shtpi m shtpi t shqiptarit, tym pr tym marrin nga nj mashkull (mundsisht m t mirt) dhe i bjn tok krye pr krye n burgjet e Kosovs; e kur n kto burgje nuk mbetet vend, ather i mbyllin edhe npr bodrume t prshtatshme, duke ua ln rojen prmbi kok. Por, nqoftse as kjo nuk ka br pun pr shuarjen e rebelimit t shqiptarve, ather Titoja, si munxadhnsit e dikurshm t perandoris turke, nga Beogradi (selia e shenjt e perandoris jugosllave) kthehet me fytyr nga Kosova, i drejton andej duart dhe ua prcjell shqiptarve munxn: frik sa m shum 17

pr shqiptart, mallkim t tmerrshm pr ta, o Zot! (O Karter! O Brezhnjev!) Ather, sa el e mshel syt, burgjet jugosllave mbushen me vajza e djem t popullit, t cilt se kan fort pr lale ti shtrohen robris pa e qitur s paku at fuqi q kan. Ky rit mistik, ky maskenball i pashembullt u prsrit edhe n nntorin e vitit t kaluar n Kosov. Pa paralajmrimet e zakonshme pas t cilave Kosova prgatitet gjat e gjat, duke br mure drrasash q ta fshehin realitetin pr festn e pritjes s sulltanit Tito, ky bajloz i zi ksaj rradhe doli papritmas nga errsira dhe u sul mbi kt pjes t robruar t Shqipris q revizionizmi jugosllav e ka drmuar tej mase n planin ekonomik, social, kulturor... Kumbuan daullet, q bien n Beograd e t shurdhojn n Kosov. N faqet e "Rilindjes", Radio Prishtins dhe t Televizionit t Prishtins, ato sillnin breshr: "Rrofsh sa malet shoku Tito - e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja jon"! Dhe nuk na lshoi toka nga kjo hata. (E kaluara jon sikur filloka n vitet dyzet t ktij shekulli, e jo m se para tremij vjetsh!) sht br imune Kosova ndaj ksaj fatkeqsie, q po trbohet me dekada si nj rrebesh i flliqur, por s'po na shfaros dot. U turrn dordolect e UDB-s shtpi pr shtpi dhe morn me vete (s paku) nga nj mashkull, pr t'ua kthyer sigurin dhe rehatin rrugve nga duhej t parakalonte sulltani. Populli shqiptar i Kosovs: fmij t rritur (brrr, t ngjethet lkura), nxns, student, npuns, puntor, fshatar, me nj inercion e neveri t paprshkrueshme, lejuan ksaj radhe t'i organizojn me dhun pr pritjen q u desh t'i bhet satrapit Tito. E atje, n rrug, n "festn e pritjes", n "pritjen madhshtore", 't shohsh: Ndrmjet rreshtave t pafundm t njerzis s nxjerr me dhun n rrug, ku pr do njeri UDB-ja kishte siguruar nga nj polic, kolona e automobilave t zez korb kaloi me nj shpejtsi afro 80 km n or. Sulltani i turpshm i kishte lshuar perdet n veturn e tij t zez me gjasht dyer!

(njeriu i vdekur dhe jonjeriu)

E para "Rilindja", Radioja dhe Televizioni u ran me t madhe kambanave se ksaj radhe, ti, i dashuri i pejgamberit dhe fuqia e allahut n tok, sulltani Tito, kishte ardhur jo vetm "t malleshe me shqiptart e tu t dashur", po edhe t ndrmerrje dika konkretisht pr zbatimin rigoroz "t ndihmave" t Federats pr "zhvillimin e shpejtuar" t Kosovs. Megjith robrin, sikur kto qllime t kishin qen t vrteta, jan pun q nuk mund t quhen apriori t kqija, t dnueshme. Prandaj, 't friksoi te kosovart? Ata nuk ia duan t keqen vetes dhe din ta dallojn mikun nga anmiku. Prandaj, s'ka si t mendohet se ata nuk duan zhvillimin e vet dhe se nuk din kish sht ai q ua do t mirn dhe q i ndihmon! Pastaj, edhe nse qllimin e keq n ty e keni ditur vetm ti dhe klika jote dhe kshtu jeni friksuar nga ndrgjegja e juaj e ligur tej mase, ju pr kt s'kishit nevoj se njerzit e "kqij", "rebelt", "rrugat" ishin "t siguruar" npr burgje e npr bodrume! 'kishte q friksoheshe aq shum, "baba mbret"?! Pse t shqetsoj aq shum UDB-ja? Rrugn ta shtruan me dafine, me lule nntori; rrugn ta ngjeshn me valle, me zrat e brisht t fmijve t posadal nga mndelat (brrr, sa ftoht bnte at nntor!), dhe poett kopuk ia than n gazeta e revista, n Radio e n Televizion, me himnizimet e tyre emfatiko-euforike-muziko-kopuke, duke madhruar lavdin tnde. Renegatt q i 18

ke krijuar ti vet, e jo njerzit nga gjiri i popullit ton, t'i shtruan rreth sofre dhe ata t raportuan me prunjsin m t madhe (sado q nuk dinin t lexonin as si fmijt e brisht n rrug) edhe pr t "mbrrimet e mdha", edhe pr "lojalitetin e pashembullt" t kosovarve edhe pr disa "irredentist, nacionalist, njerz t krisur, bukprmbyss", t cilt po krkojn dika m shum, "pa ditur as vet 'sht ajo q krkojn, dhe po e sakatojn mirqenien n bashksin socialiste" t jets n nj "paqe e harmoni t bekuar"! As kshtu s'ta dshmuam dot "dashurin ton t madhe"?! Prve hijes sate, s't ndiqte kush, Tito, ty as renegatt shqiptar, q kan hyr n shrbim t prjetshm tek ti, as policin q kish mugulluar si bari i keq. Apo, mos ishte kjo, hija e ndrgjegjes, q nuk ju lente t qet, megjith t mirat q kishit prpara? 'ju dftehet, vall, n ndrr, ty dhe kliks sate? Mos sht fytyra jote, fytyra e dhuns, e kolonizimit t viseve shqiptare, fytyra e shfarossit t shqiptarve, q tani t del nga thellsit e paqensis dhe t vjen prball, duke t tmerruar edhe ty? Ishe ti, Tito, me klikn tnde, q tradhtove idealet e shqiptarve; ishe ti q ua shkele flamurin shqiptarve, pasi ua ripushtove me tradhti nj pjes t tokave, se kshtu t ndihmoi momenti i poshtr historik; ishte ti vet q m 1947 ua rrmbeve shqiptarve t Kosovs edhe kokrrn e fundit t drithit dhe i le ata t ushqehen me barishte pr m se nj vit; ishte ti q patriott shqiptar, t cilt e kuptuan tradhtin tnde, i hodhe n burgje, n kampet e tua t prqndrimit, kurse me iden e tyre t shenjt luajte kapu npr kmb, duke i quajtur ata "informbyroist", "tradhtar t socializmit", "rruga t thjesht"; ishe ti, e jo vetm Rankoviqi - si t plqen ty t mendoj bota - q poshtrove deri n shkalln m t ult dinjitetin e shqiptarit, duke e zbruhur dru n t ashtuquajturin aksion t armve, m 1956 dhe me nj t goditur vrave dy lepuj: edhe drmove shqiptarin edhe hoqe qafe rivalin e fronit tnd, Rankoviqin; ishe ti q qindra mijra shqiptarve ua dhe rrugn e mjer t arratis e t mrgimit n Turqi; ti, Tito studentt e Beogradit me demagogji, i prkdhele si "gjenerat vigjilente" pr ardhmrin e vendit tnd, kur ata qen ngritur n demonstrata, kurse ata t Prishtins t cilt krkonin t drejtat elementare njerzore e kombtare, i quajte "disa qindra qindra rruga, q egrsohen rrugve, pr mod, si n vendet e perndimit"! M n fund, ti me klikn tnde jeni ata q milni begatin e pashterrshme t Kosovs, kurse shqiptarit q jeton n vend t vet e nn robrin tnde, ia ke vn kmbn n fyt dhe i krcnohesh se do t'ia zesh frymn. "Dhe kush nga ne pati uri, ai n betej ra. Dhe kush na vdiq ndr duar, ai nga dor e tyre u vra. Ai q e morn me polic, urin (lexo: robrin) nuk e pat pranuar. Ai q ia thyen nofullat, ve buk pat krkuar. Atij q buk i premtuan, tani i hidhen mu n gryk. Ai q e rrasin brenda, t vrtetn e thosh pa frik. Dhe ai q u besoi se qenkan miq me ne, ai pasksh pritur kot q shiu nga toka t derdhej n re." 'pate lum "dashamiri", q u drodhe me kaq frik n Kosov ksaj radhe? 'hetove ashtu, n ajri, q mund ta rrezikoj shndetin tnd, shndetin e "vetadministrimit" tnd specifik, t cilin e ke mbrthyer aq fort me demagogji, me fuqin e mungess s argumentit; "unitetin" e mbretris sate t shtrenjt dyzetvjeare? 19

Q nga viti 1947 e ktej, si t ka treguar para tri vjetsh (n "Rilindje") bashkkombsi yt sllav, Milija Kovaeviqi, pr do dinar t investuar n Kosov, ke marr prej Kosove dy dinar e gjysm. Prandaj, s paku njher pr njher, s'ka frik se kosovart do t forcoheshin ekonomikisht deri n ndonj shkall q do ta rrezikonin ty vendin. Duke menduar se mund t paguash me kok nj hap t vetm naiv, ti Krahinn e "shkarkove" nga prgjegjsia e saj si qendr ushtarake, dhe at prgjegjsi ia "ngarkove" Nishit, ku rekrutohen tash shqiptart; dhe s't erdhi turp, as s't ngau kush t arsyetoje kt hap. Kurseve Kosovn nga brengat e teprta! Prandaj, s'ke frik se shqiptart e robruar mund t bjn ndonj dit edhe "komplot" ushtarak. Ti krerve kosovar, sikur tu kishe dhn t pin hashash, ua mbushe gushn, dhe po i trhek pr hunde e po i sjell pr krpeshi si gjn e gjall n mazgjah, pasi ua ke topitur mir ndjesit me forcn e metodave t hartuara e t studiuara n Institutin pr Shfarosjen e Shqiptarve, n Beograd, dhe tash ske si t friksohesh se t dalin dore vasalt. Ti e "kurseve" qiellin kosovar nga tymi i industris: pr nnshtetasit e tu shqiptar ti ke dashuri t posame - nuk do q ata t smuren nga tymi i fabrikave e as t lodhen duke punuar n ndonj fabrik; m mir e kan t shtisin rrugve t lir, me duar n xhepa, t thithin n lirin e pafundme ajrin prmbi kok, e n dain, kur t mos ken buk, le t "han" ajr! Edhe pr historianin shqiptar do t kish qen ngarkes e madhe sikur ai t zbriste m thell kah rrnjt e historis s vet. Edhe ktu ke br lehtsime: historiani apo nxnsi, apo studenti, prgjithsisht shqiptari, le ta msoj historin e Nemanjiqve, ose s paku at t LN t Jugosllavis, mjafton. Lidhur me LN-n le t zgjedhin tema disertacionesh dhe ty le t thurin ditirambe. do ngritje e vetdijes kombtare, q lindet nga prtrirja e kujtess kombtare me t msuar t historis s vrtet, do t shkaktonte kokarje - do t'i bnte shqiptart t krkonin t dalin m vete, t bashkohen me shqiptart tjer, q i kan vllezr gjaku. do bje ti pastaj pa shqiptart "e tu t dashur", alias, pa pasurin q ka atdheu i tyre dhe q ty po ta ndrton sot Serbin, Malin e Zi etj? "Gjeneral, njeriu sht shum i dobishm. Ai mund t fluturoj dhe t vras njerz. Por e ka nj t met: Ai di edhe t mendoj." Dhe, kur merr t mendoj shqiptari, kado q ti thuash ti, ai e di se po i thua kshtu: Ti je shqiptar, pasardhs i popullit m t vjetr n Ballkan, me nj civilizim t lasht. Kot ke luftuar kundr Romakut, bizantit dhe turkut, q deshn t ta japin emrin e vet dhe t ta shkelin tokn. Historia jote aq e gjall dhe qndresa jote e paepur ndaj prpjekjeve t vazhdueshme t t huajit q ta zhduk nga faqja e dheut emrin, gjuhn, kulturn dhe qensin tnde fizike kombtare shqiptare duhet t ndalen, t hyn n nj faz ngurosjeje, e cila sht e domosdoshme - jo pse sht i till asti yt historik e kombtar, po pse kshtu e do logjika ime pushtuese. Ti duhet t mburresh q po ta jap emrin tim - jugosllav (sllav i jugut), hymnin tim gjithsllav "Ej slaveni"; duhet t jesh i knaqur nse mson t marrsh frym si sllav, si pjestar i nj race m t lart, ta ndrrosh bioritmin tnd kombtar, duke shkelur vetveten, historin dhe atdheun tnd. Kt erdhe t'ia thuash edhe njher shqiptarit t Kosovs? A s'e dite se s'ia duron midja?! Gojt e kqija po flasin sikur t paska rn dika n vesh, atje, n selin tnde t shtrenjt, n Beograd. T than kushedi se ka lugetrit hegjemonist, t etshm pr t mbajtur ende nn thundr kolonin parajsore, Kosovn, dhe ti, n astet e fundme t jets prej matufi, n ankthin e halucinacioneve, q jan pasoj e poshtrsis sate 20

historike e cila tash t del para sysh me prmasa t shumfishuara e me lvizje t rrmbyeshme, si lugati, si lubi, ke br dallash hesap: Shkova t'ua ndreq edhe njher samarin "shqiptarve t mi" t pabindur! Pr t arsyetuar para bots gjestin tnd, ti gjete pretekstin: Kosova ka ngecur shum prapa, ajo ka nevoj pr zhvillim t shpejtuar, prandaj po shkoj... po u hedh atje posht, n koloni, pak hi syve, le t mendojn se nuk kam tjetr pun pos halleve t shqiptarve. thon pastaj gojkqinjt? Aha, po! Po flitet se ke ardhur tua shtrngosh edhe njher frerin vasalve t tu, Fadilit (Hoxhs), Xhavitit (Nimani) me kompani, pse disa shqiptar po marrin guxim t mendojn ndryshe e jo si jugosllav. t bjn edhe ata t shkrett, Fadili e Xhaviti! Ata e kan punn edhe m ngusht: ti krkon prej tyre t t binden vet dhe ti detyrojn edhe t tjert t t binden ty. Kurse shqiptarve spo u bhet von tu shtrohen as Firms Fadil & Co e as ty q t kan xhan, por ja q spo mbrrijn, nga telashet e veta. Spo duan q spo duan shqiptart t mendojn si ju; kan marr nj avaz t ri, po duan t dalin m vete, t bashkohen me vendin e tyre am, me Nnn Shqipri, si e quajn me afsh atdheun e tyre, e kjo bn ta flakin robrin jugosllave. Kjo gj t habit. Pos t tjerash, pos q me ekonomi n tokat shqiptare ke lejuar lojn Laje, lyeje, kape maco, shkrryeje!, ti ke marr masa edhe pr prarjen e tyre: le t vriten sa m shum vllau me vlla! Kt fjal e kt ide i ka prfillur besnikrisht gjith aparati yt i flliqur shtetror. Dhe shqiptart kan zn qmoti dhe po vazhdojn edhe sot t vriten, t gjakosen si armiqt m t mdhenj ndrmjet veti. Ky fenomen, me t cilin krenohesh pse ka mbir brenda kufijve t shtetit tnd, ngrtheu me vete dy momente t rndsishme. I pari: M mir ia lan shteti tatimin kriminelit q e lind vet, sesa populli q i lan tatimin shtetit. Duke u nisur nga shkalla e kriminalitetit t madh n Jugosllavi del se sistemi yt revizionist sht nga m t tmerrshmet xheheneme t ksaj bote. Dhe e dyta: kur t ket marr vllau t vritet me vlla n kolonit e bots, - po thot nj njeri i menur, - vllau e vret t vllan duke dashur ta vras n t gjith poshtrimin e prbashkt t t kolonizuarit. Dhe si ka dashur historia, si po dshmon kudo epoka e dekolonizimit n bot, nuk shkon gjat dhe n vend t vllait i kolonizuari do ta kthej pushkn kah armiku i vrtet, kolonizatori. Ky proces sht ngjizur moti te shqiptart, a st duket edhe ty? Fol drejt, a t ka shkuar ndonjher mendja se vjen edhe dita q shqiptari, I detyruar me dhun pr ta pritur si miku gjaksorin e vet m t madh, t dal n shesh sikur pran varreve t shkjeve, pa dashuri, pa ndjenj egrsimi, pa gaz n buz, po edhe pa pezmatim. A st duket se kjo sht nj ftohje e rrezikshme gjaku? Mendoje se dashuria pushon n themele t gnjeshtrs, t dhuns?! Apo saje kok si do t vente puna me shqiptart. Metodat e tua t shfarosjes, t ka shkuar mendja, do t arrinin shpejt e shpejt efektin q se arritn dot me shekuj metodat romake, bizante, turke: asimilimin apo shfarosjen e shqiptarve. (Kush kan qen romaku, bizanti, turku n krahasim me fuqin tnde!). Ti klithje q nga Beogradi: Barazi pr t gjith kombet dhe kombsit!, se kjo t lypsej pr demagogjin tnde. Kurse n mbrmje kokn e fusje, sa ishe m i ri e m i fort, nn cepin e jastkut me hingirizje, duke u gzuar q ja, me rrena po kalon edhe nj dit n lumturi! Dhe pati q t besuan dhe asish q mbetn duke br sehir, pa u przier kurr. Pr t part do t vij dita t`ua kndojm kngn: Turpin e madh si e durove Dhe me `ila zemrn e mpive, 21

Kur me kasapt u pajtove Dhe pr ata n llum u shtrive Mjer ata q duart i kan ndyr Me krime q as gurt nuk t`i falin T dytt e din se prej atyre q rrin e bjn sehir presim q, t paktn t`u vij turp A e do edhe nj nga lajtmotivet e tua m t preferuara, i cili po zvarritet q m se tridhjet vjet prmbi Kosovn, si zahalli q t shpon vesht? n vjetin e ardhshme, duhet t kemi parasysh q Krahinn tuaj (kuptohet Kosovn) t ndrtojm deri n maksimumin e mundsive tona! A e di kur i ke thn kto fjal? Me 18 mars 1951! Ku? N Rilindje. Po e vrteta, ku qndron ajo? Gjasht vjet m von, m 1957, t ardhurat pr krye t nj banori n Kosov arritn n 49 pr qind t mesatares n Jugosllavi. Ani mir. Nga ky vit e tutje, puna ka ecur m tej. Por s prapthi. Si gaforrja: me 1977, t ardhurat pr krye t nj banori n Kosov ran n shkalln 33 pr qind t mesatares jugosllave! Sa do q nuk duam t t shqetsojm (pasi edhe ather kur ti je n shtrat dhe asnj fuqi fizike nuk ke, don t jesh mbret!),dhe ta bjm me dije se s`ke pasur as do t kesh lojalitet te shqiptart q buks i thon buk, duhet t ta themi se kopallat e tua s`do t`ia hedhsh m askujt. Se, n shtpin tnde vetm gnjeshtra irret fortprreth t lavdrojn shtypsit, kurse t shtypurit t fajsojn. N mos m besofsh mua, pyete B. Brehtin. Ose cilin do njeri q ka nj lug tru n kok. Ja `thot me nj rast nj dijetar, ta zm, duke folur pr t kolonizuarit n bot (e `vlen pr kta, vlen edhe pr shqiptart, t pushtuar nga Jugosllavia, apo jo?). Lufttari i liris ka par tek ia heqin zvarr, tek ia vrasin t jatin n mnyr brutale,dhe ka mbajtur mend. Dalngadal sht rritur, sht martuar dhe sht br bab. Historia sht prsritur: at e kan marr nga shtrati I gruas, e kan rrahur ndr sy t saj e t fmijve, dhe pastaj e kan rrasur n burg. Familja ka mbetur e tmerruar, pa buk. Ai vet ka shkalluar. Kur t dal n liri, historia mund t prsritet prap edhe m, edhe mPrandaj as q i shkon mendja se urtia, dashuria, lumturia e ksaj bote mund t krkohet kndej guximit, kndej vdekjes, kndej robris: dhe ai i bije shkelm gjith t mirave t ksaj bote kndej dhe takimin me do gj t mir e cakton prtej kufirit t guximit, matan vdekjes. Rrug tjetr nuk ka. N qoft se merr guxim dhe s`ia ndan lufts kundr armikut t trbuar, nj dit do t vritet, do t bhet njeri i vdekur. N qoft se dorzohet, shtrngohet t prulet deri n balt, dhe nuk do t jet m njeri fare. Ti i di kto. Nuk je armik pr t`u prbuzur. Demagogjia jote me dekada po pi uj edhe n Jugosllavi edhe gjetk. Se mos nuk e ditka bota q gjith fillozofia jote s`sht tjetr vese nj demagogji, mbi t ciln pushon nj rend i kalbur shoqror? Merita jote: dite ta shfrytzosh situatn q ha kopalla si t tuat! Prandaj s`je i pa menur. Duke qen i till, ti e di domosdo nj gj. Kur njeriu pajtohet me nj fat, pra me luftn dhe me vdekjen, s`ka m vend pr shqetsim, pr nervozizm. Kt din shqiptart n Kosov dhe n tokat tjera t tyre t pushtuara nga Jugosllavia. Sikur t mos e dinin ata do dshproheshin dhe do t humbnin torruan pr shkak t burgosjeve masive politike, q bre ti n Kosov dhe prgjithsisht ndr shqiptart brenda shtetit jugosllav. Prkundrazi, pr revolucionart shqiptar, kto burgime t papara jan shenj e qart se nervoza e gjandarmris jugosllave do t thot se ky vend sht buz gremine dhe q po afron dita e lufts s hapur dhmb pr dhmb e shqiptarve t kolonizuar kundr armikut t tyre shekullor- Jugosllavis. Mjer ti dhe klika jote kur t shprthej ithati yn, i cili nuk e do t shtrydhet pak nga pak, se e ka kohn t shrohet prfundimisht.

22

Duke marr parasysh se fardo q t na thot, ne qeveris (sate) kurr s`do t`i besojm, kemi vendosur q, nn drejtimin ton e me besim t plot, nj jet m t mir pr vete t ndrtojm. Duke marr parasysh se ju me siguri prve gjuhs s topave tjetr nuk kuptoni, kemi vendosur q grykat e tyre tani nga ju t`i drejtojm q ti shijoni! (Bertolt Brehti) N past qen kjo frika jote gjat vizits s fundit ndr shqiptar, athere je njmend njeri i arsyeshm: friksohu edhe m shum! Janar, 1980 (Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, shkurt 1980, faqe 1)

4. Dasma e barbarit mbi kufomn e t strmunduarit

(Trmeti i 15 prillit 1979 dhe kurbeti i shqiptarve nga viset e tyre brenda kufirit politik t Malit t Zi) Trmeti i 15 prillit 1979 dhe vrshimet q psuan disa muaj m von, lan pasoja katastrofike n viset shqiptare brenda kufijve shtetror t Jugosllavis. Pjesa drmuese e banorve shqiptar t Krajs, Anamalit, Shestanit, Ulqinit, Tivarit etj., mbetn pa kulm mbi kok. Prkundr ndihmave t mdha q arritn pr popullsin e dmtuar nga t gjitha ant dhe prkundr zotimeve t qeveris jugosllave se do t veproj energjikisht pr evitimin e pasojave t rnda nga trmeti, n kto vise nuk sht br gati asgj. Ja se 'shkruan "Rilindja" nnt muaj t plot pas katastrofs, m 10 janar 1980, n kulmin e dimrit: "... n kt Komun (Ulqin) 41 familje jan t strehuara nn tenda... numri m i madh i tyre... n Bashksin Lokale t Vlladimirit (kupto Anamalit)... U vendos q t gjitha familjet brenda ksaj jave t vendosen n rimorkio, ndrsa personave t rrezikuar nga aspekti social nga mjetet e solidaritetit t'u ndrtohen baraka... n shtpi t tilla (shtpi t shnuara me ngjyr t kuqe, ku sht rrezik t banohet), n Komunn e Ulqinit, jetojn sot 25 familje... 200 familje jetojn n shtpit e sanuara, 743 te miqt dhe farefisi, 406 n hotele, 74 n pushimoret e puntorve etj... Me 1 prill t gjitha hotelet e kampet (pushimoret) duhet t lirohen pr sezonin turistik... Ku do t strehohen familjet q sot jetojn n hotele?" Ky trmet i pat goditur edhe disa vise bregdetare t Malit t Zi: Kotorin, Budvn, Hercegnovin etj. N kto vise gjendja sht sanuar gati qind pr qind, me ndihmat q revizionistt jugosllav morn nga bota. Kto ndihma patn arritur njlloj pr viset shqiptare q u dmtuan edhe m shum nga trmeti. Por, ktu nuk u b asgj. Ndonse nj gjendje e till pritej nga njerzit q jan t informuar pr kushtet ekonomike, sociale e politike t shqiptarve n territorin e prfshir brenda kufijve t Malit t Zi, megjithat, kish edhe ndonj mendim se qeveria revizioniste jugosllave e sidomos ajo e Malit t Zi, do ta mbulonte sadopak turpin e vet, nuk do t dilte aq haptazi me qndrime aq diskriminuese ndaj shqiptarve. Shifrat e lartprmendura, t cituara nga "Rilindja", si mund ta dim, jan provizore, t dhna paushall, dhe prapa esencs s tyre zyrtare me siguri fshehet esenca jozyrtare, vrtetsia, e cila sht shum m e hidhur pr banort e tokave shqiptare nn 23

Mal t Zi. Sido q t jet, ta kundrojm m pr s afrmi shprehjen "743 te miqt dhe farefisi". Ne edhe m hert kemi ditur pr "prirjen" e banorve t ktyre anve pr emigrim: ulqinakt, tivarasit, anamalasit etj., kan marr dendur udht e mrgimit qkur gjenden nn pushtimin barbar t Malit t Zi, i cili ka interese t'i popullsoj me malazez kto vise q i pat pushtuar me ndihmn e Evrops (shtrig), m 1881, dhe q i ripushtoi pas Lufts I Botrore, e s treti pas Lufts II Botrore. "Miqt dhe farefisi" i 743 familjeve vetm nga Komuna e Ulqinit (a do t jen vetm 743?!) gjenden n Belgjik, n Amerik, n Australi, me perspektiv kthimi n Vendlindje edhe m t pakt se perspektiva e atyre shqiptarve q me dekada ndodhen n mrgim! N nj emision dokumentar t TV Titogradit (Podgorics) lidhur me problemet pas trmetit t prillit, prmendej ndihma e madhe nga bota e jashtme dhe nj problem, jo fort i rndsishm n dukje, po shum esencial pr "administrimin" revizionist jugosllav: me t holla q arritn nga vendi dhe nga bota e jashtme, duhej filluar ndrtimi i shtpive n mnyr sa m urgjente, q t dmtuarit t mos i zinte dimri n tenda. Kishte nj cikrrim, pr t cilin Federata nuk mundi t bjer n ujdi me trustet kapitaliste jugosllave! Ndrmarrjet ndrtimore shfrytzonin rastin e fatkeqsis q t prfitojn pr vete. Ato nuk pranuar, as me intervenimet e Federats, t ndrtojn banesa pr t dmtuarit nga trmeti me mim m t ult se nj milion dinar pr nj metr katror banimi! Deri n astin e fatkeqsis, ky mim ende nuk kish arritur n kt shkall n tregun jugosllav t ndrtimtaris. Nj milion dinar pr metr katror, madje pr baraka!! Meq jeta duhej vazhduar, e pushteti nuk ndrmerrte kurrfar aksioni t organizuar, banort e ktyre anve u desh t orientoheshin kah ndrtuesit privat. Dhe, 'ngjau n kt rast. "Nj murator, shkruante "Rilindja", duke shfrytzuar trmetin dhe kohrat e ftohta q jan duke ardhur e q do t'i zn ulqinakt pa pullaz mbi kok, u pagua 2400 dinar n dit"! Ne dim se 2400 dinar bjn nj rrog mujore t puntorit t inkuadruar n Kosov! 't bj shqiptari n kto kushte? Ndihmat nuk bien n dorn e tij po t "prgjegjsve". Ekonomikisht edhe m par kan qen fare t drmuar, konkurrenca e tregut jugosllav i le pa kulm mbi kok dhe pa bukn e gojs pr fmij. Zor q mbetet tjetr rrug, pos asaj t mrgimit e ajo sht rruga e hidhur e shqiptarit, i cili duhet t'ia lshoj vendin malazezit, se kshtu i ka rregulluar dhe po prpiqet t'i rregulloj hesapet qeveria jugosllave, vazhduese e qeverive q nuk rreshtn s planifikuari se si t'i shfarosin shqiptart. Mkot Shoku Enver Hoxha (ditn kur u dha n prdorim lagjja "Bashallk" e Shkodrs, me shtpi t ndrtuara n afat jashtzakonisht t shkurtr, me mjetet e Shtetit Shqiptar dhe pa asnj ndihm nga miqt as nga armiqt, me shtpi q t dmtuarve iu dhan n pron personale falas, pa taksa dhe pa qira e pra trmeti te vllezrit tan n Shqipri po ai q na goditi ne ktej) i porositi ulqinakt t bjn mos e t mos e marrin rrugn e kurbetit. Me fatosat shqiptar, sikur t kishte lejen e Qeveris Jugosllave, ai do t ngritte n kmb pr nj muaj, jo vetm nj Ulqin. Po Qeveria Jugosllave nuk e la as Kosovn t'u dal n ndihm vllezrve ulqinak me t holla dhe me fuqi puntore q do t punonte vetm n viset shqiptare t dmtuara nga trmeti. Gjith kjo sht edhe nj dshmi e vrazhd se pushteti antipopullor jugosllav jo vetm q s'qan kok pr mirvajtjen e popujve t Jugosllavis, por ai vepron me plane t caktuara pr shfarosjen sa m par sidomos t njrs nga kombsit q jetojn brenda kufijve t saj politik: pr shfarosjen e shqiptarve, q jan vendsit e vrtet t ktyre trojeve. 24

Por, megjithat, populli shqiptar sht msuar me vshtirsi ndr shekuj, ndr shekuj u ka br ball prpjekjeve barbare pr shfarosjen e sojit t tij. Mbetet mundsia pr nj pyetje t vetme: Kush mund ta quaj t njerzishme dasmn e barbarit prmbi kufomn e njeriut t strmunduar dhe, kur nj shoqri, m mir nj sistem si ai jugosllav, e bazon zhvillimin e vet n dinakrin dhe n qyqarin m t poshtr pr t ciln mund t dgjoj njeriu, a duhet t brengosemi ne pr vete q po heqim kaq keq por duke pritur dit t lumtura, apo vet Jugosllavia e cila ia ka mihur vetvetes themelet me pushtetin e vet t egr dhe t ciln po e pret varri i sigurt? (Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, shkurt 1980, faqe 2)

5. Letr lexuesve
T dashur lexues t "BASHKIMIT" Duke lexuar gazetn tuaj, shpesh si na ka rn t dgjojm, keni pasur rast t'i dgjoni njerzit prreth jush duke thn: "me siguri duhet t jet pun e reaksionit serb e malazez apo maqedon, pun e UDB-s, pr t'i nxitur shqiptart e etshm pr luft lirimtare, pr t'i "organizuar" ata n mnyr q pastaj t'i zen t gatshm n kurth". Kshtu sht folur edhe pr afishet e pr traktet q shprndajn grupet dhe organizatat revolucionare t shqiptarve t robruar n Jugosllavi. Ishte vrtet nj koh kur t pangritur n pikpamje intelektuale dhe me ndrgjegje kombtare t zgjuar po t drmuar nga aksionet shfarosse t Jugosllavis titiste, ne "lejonim" q armiku t infiltrohet n mnyrat m t ndryshme provokative, pr t na shkatrruar m leht. Por, ajo koh perndoi shum shpejt, sepse UDB-ja e pa q nuk kishte llogari, se po "msheshim" prej tyre t kujtonim ato q na lypsen. Prandaj, nj praktik t till e harroi shpejt, e detyruar t vepronte kshtu nga presioni i grupeve dhe organizatave t shqiptarve, t cilt, ndonse n ilegalitet t thell, ia doln t popullarizojn n masat popullore programe t tra politike, q do ta shpien n udhn e lirimit social e nacional nga Jugosllavia pr formimin e shtetit unik t t gjith shqiptarve (pos atyre q kan shitur interesat e tyre kombtare te t huajt), q arrihet me bashkimin me Vendin Am, Shqiprin Socialiste. Kjo nuk do t thot aspak se provokimet dhe infiltrimet n radht tona nga ana e agjentve t UDB-s kan pushuar. Prkundrazi, n kto aste t veprimtaris s sforcuar ilegale revolucionare, ne po ballafaqohemi prdit e m shum me agjent, e kjo sht gj fare e natyrshme kur kemi parasysh se edhe radht tona po bhen prdit e m t dendura, m masive. I pakti prej nesh nuk sht bindur ende pr ekzistimin e Institutit pr Shfarosjen e Shqiptarve n Beograd, i cili ka themele t forta - gjith pushtetin e revizionizmit titist. Prandaj sht e natyrshme vshtirsia e madhe n t konsoliduar t t gjitha forcave revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi. Pr t par kt vshtirsi, duhet domosdo tia bjm nj analiz, qoft edhe t supozuar, Institutit n fjal. Ja n pika t shkurtra, nj analiz e till, duke u mbshtetur n imagjinatn kreative t nj shkrimtari, shkrimtar, i cili n veprat e veta ka grumbulluar artistikisht edhe vrtetsi t madhe dialektike e historike, t shkoqur nga prvoja e popullit ton. 1. Zhdukja fizike e rebelimit. - Sipas fjalve t shkrimtarit ton, ideja e rebelimit thyhet me an t lufts. E ne e dim: gjat lufts s fundit, ndonse populli shqiptar luftoi krah pr krah me popujt e Jugosllavis pr dbimin e armikut t prbashkt, fashizmit, dredhia sllave ua hngri kokn bijve m t mir shqiptar, si Emin Duraku, 25

Hajdar Dushi e sidomos Shaban Polluzha, q ia kishte ndier ern tradhtis s madhe ndaj shqiptarve. 2. Zhdukja e ides s rebelimit. - Masa e dyt, t ciln e ka gjithmon ndrmend do institut i pushtuesit q merret me planet e shfarosjes s popullit t pushtuar, sht masa pr zhdukjen e ides s rebelimit. E ne dim: gjith mund ti jepte shenj shqiptarit pr rebelim, duke u nisur nga grupet dhe organizatat m t vogla politike n Kosov, u shua, ose u bn prpjekje t shuhet, nga ana e Sigurimit Shtetror Jugosllav, q nga lufta e ktej. 3. Zhdukja ose gjymtimi i gjuhs, artit, zakoneve. - A e dim ne luftn ton t vshtir, n fillim pr ta ruajtur gjall gjuhn ton (s pari na thoshin se gegrishtja spaska lidhje me toskrishten), e pastaj pr ti siguruar asaj edhe jetn n shkolla, fakultete, dhe m n fund edhe n administratn e Krahins son, n t ciln popullsia shqiptare prbn tetdhjet pr qind (ndrsa t tjert erdhn si kolonist), kurse gjith t tjert s bashku njzet pr qind t popullsis. Po arti, kultura? A sduhet domosdo, ti nnshtrohen edhe kto, me dhun, nj fryme dhe nj vije rigoroze jugosllave, megjithq me artin dhe me kulturn e sllavve t jugut nuk kan asgj, ama asgj t prbashkt? 4. Zhdukja dhe dobsimi i kujtess kombtare. - Flamurin kombtar, Jugosllavia na e ndaloi -n emr t internacionalizmit proletar (!) m 1946. Vjershat dhe prgjithsisht veprat e shkrimtarve shqiptar na i ndaloi, e n to ishte e mbledhur e gjith e kaluara jon kombtare: pra duhej t harronim gjith ckishte t bnte me shqiptart, se ne ishim br "jugosllav" (sllav t jugut?). Na u ndalua kujtimi i fytyrave m t ndritshme t historis son kombtare. Por ngulm kmb dhe dika nga kto nxorm me dhun. Por, doli vjet nj tradhtar (e t till si ky ka edhe ca), me emrin Fadil Hoxha, dhe ky tradhtar e pa historikisht t nevojshme t mbante disa mitingje, nga Gjakova deri n Istog, duke predikuar pa pik turpi: Kush sht Mic Sokoli, q m jan kapur pr T, t rinjt kosovar; kush ishin Shota dhe Azem Galica? Ata ishin komita dhe asgj tjetr (mos qoft thn me gojn ton!). M heret ai ka pas thn: `Adem Dema sht nj hejn q nuk e njeh as mahalla e vet"! Pra vetm Fadili me kompani (Fadil&Co), q tradhtuan popullin e vet dhe po i shrbejn qe dyzet vjet gjakpirsit m t poshtr sllav, po na delkan "hero". Trimat legjendar shqiptar, q luftuan pr bashkimin e tokave shqiptare, madje duke ia vn gjoksin gryks s topit, ata nuk qenkan gj. Kshtu do t thot renegati Fadil. Dhe shton: Kush sht Eqrem abej, kush sht Ismail Kadare? Dhe ua v prball Idriz Ajetin dhe Azem Shkrelin, thua se rinia, pse dashka shum dy t part, q jan figura t shquara n gjith historin e kulturs shqiptare, nuk i dashka edhe Idrizin e Azemin. Ose thot Fadili: kan t rinjt q dalin n koncerte t veshur me tirq, me xhamadana, me plisa t bardh? T gjitha kto, sipas mendjes s Fadilit, t ciln ia kan injektuar n kok si hashashin atje n Institutin pr Shfarosjen e Shqiptarve n Beograd, u dashka t harrohen! 5. Praj e sundo. -Kjo sht formula m e dashur e pushtuesve t t gjitha kohve, q u kursen mund dhe u jep shum rezultat n vendet e pushtuara. A e dim se n far shkalle t tmerrshme ka arritur n viset shqiptare t robruara nga Jugosllavia gjaksimi i vllaut me vlla? E dim. Por, kemi n kt mes edhe nj manifestim t ri t ksaj formule: sa m shum pasiguri e mosbesim politik ndrmjet shqiptarve prparimtar, n mnyr q t mos arrijn t konsolidohen! Dhe pikrisht kjo pjes e ksaj formule sot sht shum aktuale pr forcat revolucionare t shqiptarve brenda kufijve politik jugosllav. Ekzistojn shum grupe e organizata, q t gjitha me nj qllim t vetm, madje me nj ide t vetme edhe pr 26

mnyrn e sendrtimit t ktij qllimi (jo zogist, ballist po vetm komunist, marksist-leninist q pranojn vetm pikpamjet e nj vendi t vrtet socialist, si sht Shqipria), por gjith kto grupe e organizata e patn vshtir ti shplohen shoqjashoqes dhe ti bashkojn armt, sepse armiku pat infiltruar n radht e tyre nj armat agjentsh. sht nj gj tjetr me rndsi: llojllojshmria e strukturave shoqrore n shkall t ndryshme arsimimi, q e kushtzon n mas t madhe gjith mnyrn e shkrimit ton n "Bashkimi". N saj t "kujdesit" t revizionizmit jugosllav, nj pjes e madhe e popullsis kan mbetur analfabet, nj pjes tjetr gjysm analfabeta, t tjert me shkollime t mesme e t larta. N mes ktyre shtresave dhe shtress kuaziintelektuale, q sht pjell e ideve t revizionizmit jugosllav, ekziston nj pus i madh, nj moskuptim q t brengos. Pr kt arsye, ne jemi detyruar t'u drejtohemi intelektualve t vrtet dhe pjess m t shndosh t popullsis t viseve tona t robruara, e cila pret me padurim jo vetm t msoj ndonj fakt, se shumicn i di mir, pr arsye se i ndien mbi lkur t vet, po edhe t'i jepet ndonj shenj pr rrjedhn e lufts s mundimshme revolucionare apo pr afrimin e betejs prfundimtare me armikun - Jugosllavin revizioniste dhe renegatt shqiptar n shrbim t saj. N kt drejtim, ndihmes e muar nga do lexuese e lexues i sinqert do t kish qen q: me sugjerime, t shprehura me shkrim apo me goj, t na e bni me dije n ndonj mnyr se cilat probleme duhet t trajtohen n gazetn ton ilegale dhe n 'mnyr t rrahen ato m s miri, n mnyr q gazeta ta bj efektin e vet. Natyrisht jemi t vetdijshm se sht vshtir, pr shkak t puns n ilegalitet t thell, sugjerimet tuaja t na arrijn drejtprdrejt. Por, si n do pun, me shokun e banks, me mikun, kusheririn, me nj fjal me njerzit m t besueshm t shtjes son jetike, diskutoni lidhur me fizionomin e "BASHKIMIT" dhe jepni mendimet tuaja t muara. Nuk sht udi q shoku juaj i puns, shoqja e shoku i banks, motra e vllau, miku e kusheriri t jet pikrisht ai q mund t na i prcjell mendimet dhe sugjerimet tuaja. Identifikimi i plot i antarve t redaksis s "BASHKIMIT", sikundr i t gjitha forcave revolucionare shqiptare nn regjimin revizionist jugosllav, do t bhet vetm pasi t shprthej Beteja prfundimtare me armikun e kombit ton. -Prpara! Ja vdekje ja Liri! Redaksia e "BASHKIMIT", Organ i Frontit t Kuq (Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, shkurt 1980, faqe 2)

6. Uji vrshonte UDBa burgoste patriote e patriot

Vrshime q nuk mbahen mend, than t gjith. Uji i trbuar s'la shtpi pa hyr n t, anemban Kosovs. Por, edhe m e trbuar u tregua UDB-ja vjeshtn q shkoi. Mu n valn m t madhe t stihis, gjandart doln n nj gjah t madh. Rezultati: mija e mija shtpi shqiptarsh t bastisura, mija e mija fmij t tmerruar, qindra e qindra (gjegjsisht mijra, pasi gjer n kt moment dgjojm pr m se 2500 t burgosur shqiptare e shqiptar) patriote e patriot t burgosur! Shkroi edhe "Rilindja" e 21 nntorit pr nj vlla tonin, i cili, n astin q doli gazeta (e mallkuar) ishte i burgosur dhe nuk arriti t lexoj gj pr aktin e madh njerzor q kish br vet, duke e ndihmuar me t madhe edhe Ndihmn e Shpejt pr t'u dal prball krkesave t popullsis, q po prjetonte aste nga m t vshtirat. Kt e bri ai, Shoku Bilall Osmani, puntor n "INA". Ai duke luftuar me arm t thjesht, 27

kof, ia arriti q ujin e trbuar mos ta len t futet n fuqin nn tok, ku do t przihej me benzin. Kshtu, ishte e vetmja pomp n rrethin e Prizrenit q funksiononte. Kur n mngjes shkuam t msojm di m shum pr sakrificat q i kishte br gjat tr nats, Shokun Bilall e kishin arrestuar kusart e UDB-s! Edhe nj pjes e madhe e shqiptarve t vetmohueshm, q s'ua tremb syrin stihia, e q mikrofoni dhe kamera e gazetarve ua lavdoi guximin e gatishmrin, s'pati rast t'i dgjoj t'i shikoj emisionet n radio e televizion, t cilat flisnin pr heroizmat e tyre. S'patn rast, se UDB-s, q kish dal n gjahun e madh mbi shqiptart pikrisht ato dit, duke prfituar ligsht nga nj fatkeqsi elementare, i duhej preja sa m e majmur. Prpara bots dhe prpara nesh, qoft edhe formalisht, Jugosllavia, pasi na mban mbrthyer brenda kufijve t vet politik, sht e detyruar t mbaj ndaj nesh qndrim t njjt me popujt e tjer t Jugosllavis. Kshtu e detyron Kushtetuta e saj "vetadministruese" revizioniste, kshtu e detyron propaganda e saj e flakt "socialiste e paqashtse", kshtu e detyron, m n fund, njerzia. Mirpo, pr sa po e shohim e po bindemi, edhe Kushtetuta, edhe propaganda, edhe njerzia jan vetm emra kuptimi. Zjarri shuhet me zjarr, helmi liget me helm, dhuna kthehet me dhun, poshtrsia... me ka mund t'ia kthejm poshtrsin shumvjeare ndaj shqiptarve Jugosllavis? Do t na duheshin shekuj, sikur t'i kushtoheshim ksaj pune. Dika, megjithat, mund t'i kthejm asaj me qndresn ton dhe me prforcimin e radhve t lufttarve t liris, t cilt po bhen gati pr astin kur n viset shqiptare t robruara do t jepet KUSHTRIMI. Forcat prparimtare t Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare n Serbi, n Maqedoni dhe n Mal t Zi, duke jetuar n gji t popullit t vet, tani e din edhe si rrah pulsi i ktij populli. Me popullin ton, dihet mir, nuk sht puna si me njerzit e hutuar, t cilt "merren" me hamendje t kota, pr t gjetur se kush ... ndolli... (t keqen) pr her t par prej shkrettirave... dhe askush nuk mendon se 'duhet br pr t ndaluar vrshimin e ... (s keqes)". Prkundrazi, t keqes ia dim dhe ia kemi ditur burimin. Dhe jemi prpjekur t'ia ndalim hovin. Q nga Lufta e Dyt Botrore e kndej, burgjet jugosllave nuk kan mbetur pa t burgosur politik shqiptar t organizuar n grupe e organizata t shumta, q kishin nj qllim t vetm: flakjen e robris jugosllave dhe bashkimin me Vendin Am SHQIPRIN, si e don t gjitha ligjet njerzore, pos atyre t pushtuesve. Kshtu i shohim edhe burgimet e tanishme masive, m masivet n luftn ton t ashpr me revizionizmin jugosllav. Vese, Jugosllavia po e humb prgjithmon davan! (Bashkimi, shkurt 1980, f.2)

7. Politik asimiluese ndaj shqiptarve n Jugosllavi

Kur viset e banuara, me shqiptar u ripushtuan, ather filloi politika asimiluese (zhdukse) ndaj shqiptarve. Kt m s miri e vrteton emrtimi i ministrave t Jugosllavis s paralufts e n "Jugosllavin e Titos". Pr shqiptart sht pr t'u prmendur shovinisti i trbuar, ministri Vasa Qubrilloviq. Vasa Qubrilloviqit para Lufts i qe besuar detyra e asimilimit t shqiptarve, pasi n kt fush sikur kishte eksperienc t madhe, prandaj edhe ishte ministr agrar. Po ky ministr shevenist serbomadh u zgjodh edhe pas Lufts n t njejtn detyr: duhej ta vazhdonte detyrn e vjetr t "shenjt" asimilimin sa m t shpejt dhe sa m t suksesshm. Ata donin ta pastronin "Stara Serbin", si serbomdhenjt e quajn Kosovn, nga "egrsirat", si na quante Vladan Gjorgjeviqi, kryeministr i dikurshm. Politika e shprnguljes me dhun t shqiptarve nga Atdheu i tyre u maskua m von, pr t pasur sukses sa m t madh, me t ashtuquajturin "Aksion i armve" 28

(1956). N kt koh titistt organizuan terror t paprshkrueshm. Si dihet "terziu" i ktij terrori ishte Aleksandr Rankoviqi, i cili vepronte n mnyr krejt legale. Mendimi q Tito nuk ka qen i njoftuar pr nj terror t till t egr, sht gnjeshtr; ata e planifikonin bashkarisht kt aksion. Por kur filloi lufta pr prestigj, Tito e fitoi, duke e larguar Rankoviqin. Kjo ishte arsyeja pse Rankoviqi u shkarkua, e jo pse ushtronte terror mbi shqiptart. Ky terror i egr kishte nj qllim q t'i friksoj shqiptart pr t mos pritur i pari t mbramin, por q sa m shpejt ta lshojn "Stara Serbin". Nj terror i till la pasoja prapa, prandaj edhe po sjellim ca shifra t mangta zyrtare pr ilustrim. Deri n Luftn e Dyt Botrore jan shprngulur m se 500 mij shqiptar. (Kjo do t thot sa t'i shprngulsh sot 5 Prishtina), kurse pas Lufts, n t ashtuquajturn "Jugosllavi t re", vetm n vitet 1953-1957, jan shprngulur m se 195 mij banor. Deri n "Plenumin e Brioneve" jan detyruar ta lshojn Atdheun 230 mij shqiptar. (T gjitha kto shifra jan nxjerr nga revista "Studime Albanologjike" t Universitetit t Prishtins). Sa u prket kolonizatorve, nuk kemi ndonj statistik t enteve t Kosovs (pasi Kosova as q guxon t bj statistika t tilla.). Kshtu jemi t detyruar t thirremi n statistikat e Drejtoratit pr Reforma n Shkup: Deri n vitin 1940 n Kosov u jan marr shqiptarve t varfr 381 245 ha. tok pune dhe u jan dhn etnikve, gjandarve dhe oficerve serbo-malazez, q kan qen n shrbim t Qeveris. N kt koh n Kosov erdhn si kolonist 17 679 familje serbo-malazeze, pr t cilat jan ngritur 15 943 shtpi t reja; kolonistt nuk pranonin t banonin n shtpit e vjetra t shqiptarve, sepse i monin shtpi ku kan banuar "egrsirat"! Sa u prket trojeve t ripushtuara nga Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia, gjegjsisht nga Jugosllavia, por q u coptuan n mes ktyre republikave, nuk disponojm fakte t shumta: jo pse nuk sht ushtruar politik asimiluese e diskriminuese, pasi n kto vise asimilimi dhe diskriminimi ka qen edhe m drastik, q vazhdon edhe sot e ksaj dite me t madhe, por pse nuk i bjn duke i muar ato si territor plotsisht t tyre. N MAL T ZI... Edhe sot e ksaj dite n Mal t Zi shqiptart n trojet e tyre, t pushtuara nga shovenistt malazez, nuk gzojn as t drejtat elementare, si shkollimin fillor n gjuhn amtare, etj. Prpos n Ulqin e Tuz, ku me sakrifica t mdha fituan shkoll t mesme, n asnj rreth tjetr nuk ka shkolla t tilla. Nj politik e till diskriminuese, t cils shqiptart trima t ktyre trevave, q derdhn aq shum gjak q t'i mbrojn trojet e trashguara nga baballart, nuk arriti aspiratn prfundimtare: spastrimin e plot. Nj politike t till diskriminuese q ushtrojn shevenistt e trbuar malazes, shqiptart nuk i nnshtrohen. Ata ishin trima n mbrojtjen e Vatanit. Por, pas shevenistve qndronte dikur Rusia Cariste, ndrsa para, gjat e pas Lufts Dyt Botrore Revizionizmi Titist, i mbshtetur nga imperialistt anglo-amerikan. Sigurisht, edhe tradhtia e ka rolin e vet. Megjithq populli shqiptar i ktyre trevave prjetoi e prjeton terror dhe diskriminim t papar, ai i qndroi, i qndron dhe do i qndroi kurdoher presionit dhe nuk i lshon tokat e veta. Shqiptart nesr do t jen edhe m trima dhe toks s vet do t'i kthehen t gjith t mrguarit, t cilt qen detyruar t lshojn Vendlindjen pr shkak t skamjes e terrorit politik nga shovenistt sllav. Sigurisht nj politik e till diskriminuese e asimiluese ka ln gjurmt e veta t vrazhda... Sidomos pikja e kombit "musliman" (!) nga revizionistt titist, t cilt, duke

29

pasur aspirata shoveniste, bjn at far se bjn as mbretrit arab. Dhe t till komunist na qenkan komunist se!! Rrjedhimet shihen n at se shumica e shqiptarve t rretheve t Plavs, Gucis (treva dikur t njohura, kur shqiptart t organizuar n Lidhjen Shqiptare t Prizrenit, i bnin sfid edhe Evrops pr t mbrojtur tokat e tyre nga coptimi), poashtu edhe rrethet e Podgorics u "deklaruan" "musliman" gjat regjistrimeve t vitit 1971. Dhe jo vetm kaq, por n familjet e tyre ka deprtuar edhe gjuha serbe me t madhe, pasi nuk mund t'i prballojn shkollimit n gjuhn joamtare. Edhe gjuha zyrtare ka ndikuar q popullsia t filloi t prdor gjuhn e pushtuesve. Shqiptart, kudo q silleshin, torturoheshin, nse nuk prdornin gjuhn serbe. P. sh. edhe pasardhsit e farefisi i patriotit Ali Pash Gucia e Jakup Ferrit, t cilt Presidiumi i Kuvendit Popullor t Shqipris i dekori me tituj t lart pr trimrin e treguar n mbrojtjen e Atdheut nga coptimi, pasi q t dy ishin prijs t kryengritjeve pr mbrojtjen, t cilat Kongresi i Berlinit (1878) ia kishte dhn dhurat Knjaz Nikolls, tani e ndiejn veten "musliman". Bile n shtpi flasin gjuhn serbe. Ja, edhe nj gjendje t till demagogt e shovinistt e quajn liri!! Emigrimi nga kto vise e ka br t veten. Shum nga t mrguarit kan shkuar n Amerik. Vetm nga rrethi i Ulqinit kan emigruar m se 4000 shqiptar. Edhe m shum kan emigruar nga rrethet e Tuzit, Plav e Gucis. Ky emigrim u b pasi n viset e banuara me shqiptar, n Jugosllavin e "Re" nuk u ndrtua asnj objekt industrial. Poashtu shqiptart nuk gzojn (dhe ndryshe as q bn) t drejt n pension luftarak, si i gzojn etnikt malazes. Kjo sht e kuptueshme pasi shqiptart kan humbur luftn dhe jan ripushtuar, ndrsa etnikt e kan fituar, por edhe n kt drejtim donim t'u tregonim shovenistve sllav e reaksionarve shqiptar se me far "lirie" kemi t bjm. N MAQEDONI... Sa i prket politiks diskriminuese te shqiptart n Maqedoni, jan kaprcyer t gjith kufijt. Atyre edhe sot e ksaj dite ndiqet nj politik e ashpr shoveniste, q bn t mendohemi thell. Shqiptart n Maqedoni detyrohen t'i nnshtrohen diskriminimit brutal si n fushn e kulturs, ashtu edhe n at ekonomiko-sociale. T drejtat elementare pr t rrojtur si shqiptar, jan t cnuara. Sa u prket statistikave t paslufts, kur kto troje u ripushtuan, nuk disponojm ndonj shnim. Por dihet se i njejti fat, bile edhe m i keq se n Kosov, i ndoqi edhe ata t Maqedonis. Rndsi t madhe shovenistt maqedon i kan dhn fes, e cila n kto vite ka ln gjurm t thella, pasi klerikt, si edhe kudo e do her, ishin e jan n shrbim q ta ndihmojn reaksionin, n rastin ton Klikn shoveniste t Shkupit. Kta hoxhallar, pra i shrbejn politiks shoveniste sllave, q ushtrohet ndaj shqiptarve, e jo popullit e fes. (T ndahen n mes populli e feja, pasi t dyjave nuk u shrbehet n t njejtn koh.). Qeveria maqedone (ne nuk do t diskutojm se a jan apo nuk jan maqedon t vrtet, kjo sht puna e tyre, si ta quajn ata "zyrtarisht" veten edhe ne do t'i quajm, edhe pse historikisht gjrat jan di m t ngatrruara) vazhdon me politikn e saj shoveniste diskriminuese dhe asimiluese. Diskriminimi bhet n fushn socialkulturore, duke cnuar t drejtat elementare t njeriut. Por shqiptart e ktyre trojeve i prballuan ksaj politike t egr, edhe pse patn humbje t mdha. Politika e inkuadrimit, si kudo q rrojn shqiptart, e edhe n Maqedoni i ka goditur thell bashkatdhetart tan. N ndonj fabrik q sht ndrtuar n kto treva, 30

jan sjell maqedon nga viset tjera dhe jan punsuar n to, ndrsa shqiptart e ktyre viseve jan dnuar me papunsi dhe emigracion n mnyr masive. Vetm nga komunat e Gostivarit, Tetovs, Strugs, Kumanovs kan emigruar m se 16000 shqiptar. Pr komunat e Krovs, Ohrit dhe Dibrs nuk disponojm statistika momentalisht, por dihet se edhe nga kto vise kan emigruar masivisht dhe jan t papunsuar mijra t tjer. Komuna e Tetovs dallohet pr nga numri i shqiptarve t papun. Numri zyrtar sht 4500 veta q jan regjistruar n Ent pr inkuadrim. Edhe n Gostivar, n vitin 1978 ishin mbi 2000 veta q krkonin pun. Dihet se kto jan statistika t mangta zyrtare, pasi q revizionistt tentojn q shifrat e tilla t'i minimalizojn. N ann tjetr mijra shqiptar pa folur tani pr femra, as q lajmrohen fare npr entet prkatse, kur din se ashtu-ashtu jan formalitete, ather pr far t'ua shohin syrin burokratve. Duke u bazuar n kt gjendje t mjeruar, mrgimtart q gjenden n botn e jashtme pr t fituar bukn pr familje, jan t detyruar q me kraht e tyre t mbajn shum antar t familjes. Ata sikur dakordohen q kur jetojn n mnyr parazitore nga t afrmit e tyre, prandaj sikur s'u prish pun, pse pr t fituar n gyrbet duhet t vuash si "gjarpri nn gur". Kjo rndon shum n jetn e "gastarbajterve", si ka filluar t'i quan edhe "Rilindja". Ka edhe shum t till q shkojn n mnyr ilegale, e q quhen "turist". T tillt shkojn sidomos sezonit veror dhe shfrytzohen n mnyr t egr. Numri i sakt e tyre nuk dihet, por dihet se jan shum. Pr kt vrtetohemi po t'i vizitojm tregjet ilegale t Perndimit t egr. (Bashkimi, shkurt 1980, faqe 4)

8. ZRI I POPULLIT - Z I T GJITH SHQIPTARVE

Krcnimi Sovjetik pr intervenimin ushtarak n Jugosllavi, kumboi n Shqiprin Socialiste si kushtrim pr t'u ardhur n ndihm proletariatit dhe popujve t Jugosllavis. Pr shqiptart q ndjekin me admirim politikn e vendit t tyre am, RPS t Shqipris, kjo sht rruga e vetme q shpie kah lufta e pritur pr lirimin social e nacional nga revizionizmi titist dhe kah bashkimi kombtar me vendim am. Fill pas pushtimit t Afganistanit n dhjetorin e kaluar, n bot piku fjala se Bashkimi Sovjetik (BS) s'e ka fort larg t'i shtrij kthetrat edhe prmbi Jugosllavin. Dhe bota, si nj mas amorfe, e rnduar nga prgjumja kapitaliste, kolonialiste dhe revizioniste, ka zn t merret me shkaqet dhe me arsyet e BS pr nj intervenim ushtarak n Jugosllavi, n vend q ta shtrydh mendjen se si t pengohet ky rrezik i prapt pr popujt e Jugosllavis. Vetm nj vend i vogl krenar, Shqipria Socialiste, n vend q t merret si t tjert me dokrra, e shpalli botrisht me ann e Organit "ZRI I POPULLIT" gatishmrin e Qeveris dhe t popullit shqiptar pr t'u ardhur n ndihm popujve t Jugosllavis n rast intervenimi ushtarak nga ana e BS. Mendja e urt mund t nxjerr menjher prfundimin se Shqipria Socialiste, q kultivon nj vigjilenc t pashembullt lidhur me ngjarjet n bot, i ka t qarta arsyet e krcnimit sovjetik dhe sht e vetdijshme se ciln an do ta marr pr vete. Koh m par, prijsi i madh i popullit shqiptar, Shoku ENVER HOXHA ftonte jo vetm popujt tjer, por edhe vet proletariatin sovjetik: "...ta shkatrroni regjimin diktatorial fashist, q fshihet me sllogane mashtruese. Ju duhet ta dini se ata q ju drejtojn jan fashist, shovenist dhe imperialist. Ata ju prgatisin si mish pr top, pr nj luft t ashpr imperialiste, pr t vrar popujt dhe pr t djegur e shkatrruar vende, q shpresonin shum tek atdheu i Leninit dhe Stalinit.... Armatimet dhe ushtria n BS s'jan m n duart e popujve sovjetik dhe nuk shrbejn pr lirimin e proletariatit 31

botror, por prkundrazi, ato jan destinuar pr t shtypur popujt sovjetik e popujt tjer." (E. Hoxha: Me Stalinin, Tiran 1979, f. 41-42) N ngushticn e madhe t nj intervenimi ushtarak sovjetik, pr popujt e Jugosllavis do t qeleshin disa fronte: mposhtja e dominimit t kapitalit perndimor (me 35 miliard dollart q i ka borxh Perndimit, Jugosllavia, n baz t numrit t banorve, sht vendi me m s shumti borxhe n bot); shembja e regjimit t kliks hegjemoniste e social-shoveniste t Beogradit, e cila popujt e Jugosllavis i ka futur n nj rrug t pakrye; dhe lufta e vshtir me arm kundr kuedrs evro-aziatike ruse. Dhe gjith kto fronte popujt e Jugosllavis jan t shtrnguar t'i prballojn vetm me forcat e veta, t cilat n kt ast jan t drmuara fare nga mjetet e egra t pushtetit anti-popullor revizionist n Jugosllavi qe tridhjet e pes vjet. Pr qeverin dhe popullin shqiptar, t mbledhur grusht rreth Partis s Puns t Shqipris (PPSH), ky rrezik i popujve fqinj u b kushtrim i hapur pr t'i ardhur n ndihm proletariatit t Jugosllavis dhe pr t treguar edhe nj her, si vazhdimisht brenda ktyre 35 vjet jete n socializm t mirfillt, konsekuencn e pashembullt ndaj idealeve t larta proletare, marksiste-leniniste. Historikisht, n rrethana t caktuara, "bashkimi i armve (shqiptare) me aleatt ballkanik ishte vetvrasje" (A. Puto: Pavarsia shqiptare dhe diplomacia e Fuqive t Mdha 1912-1914, Tiran). Dhe "ZRI I POPULLIT", q i dha z aktit fisnik t mbrojtjes s t drejtave t popujve n emr t internacionalizmit proletar, pa shikuar rrezikun me t cilin e ngarkon veten ka pasur parasysh kt fakt. Shqipria s`i harron masakrat q kan br mbi popullin shqiptar ushtrit dhe gjandarmria serbe, para njqind vjetsh, kur shqiptart u przun me mnyrat m barbare nga tokat e veta posht Nishit; masakrat e pa para t ushtrive serbe n Prizrenin e posaliruar nga forcat e Lidhjes Shqiptare, kur serbt gjetn shesh pr t br krdin mbi pleq, gra e fmij, mbi t plagosurit shqiptar t strehuar n konsulatn Austro-Hungareze n Prizren (Pierre Loti: Tourquie ago nisante,Paris, Calman-Revy); egrsimin sllav t serbeve e malazezve (t shtyr nga Rusia, e cila sot po kanoset t`i pushtoj vet po kta serbe e malazez) mbi popullsin shqiptare tamam n kohn q kta, e kishin liruar pllmb pr pllmb vendin e tyre nga Turqia, m 1912, dhe kur Pashiqi i Serbis dhe Nikolla i Malit t Zi, q e gjetn Shqiprin t drmuar nga lufta me turq, hyn dhe shkretuan t thuash gjith tokat shqiptare dhe, m n fund, me dredhit e veta e me ann e dredhis s madhe ruse, atdheut ton ia shkputn Kosovn, viset shqiptare n Maqedoni, n Mal t Zi e n Serbi; mizorit e pastajme t mbretris Jugosllave, e cila i kishte dhn vetes pr detyr t zhdukte nga faqja e dheut popullin shqiptar Akti i sotm i vendit ton am, n syt e t gjith shqiptarve dhe bots bhet edhe m madhshtor kur dihet fare mir se gjat ktyre 35 viteve t pushtetit popullor shqiptar, Partia e Puns ndoqi me interesim jetsor sidomos mizorit e mvonshme jugosllave, ato t PKJ, e cila ndaj popullsis s Kosovs ndoqi nj politik nacionalshoveniste, q ishte e njjt me politikn e Mihajlloviqit dhe Nediqit(Q n fund t vitit 1945,-thot Sh. Ballvora, Tiran 1968,-kur Jugosllavia kishte ende vise t pushtuara nga forcat e fashizmit gjerman, grupe udhheqs i PKJ drgoi brigada dhe divizione t tra pr t masakruar popullin e Kosovs dhe ushtroi nj terror q ia kalonte at q kishin prdorur ushtart e monarkiste serbe n periudhn e m parme) Republika Popullore Socialiste e Shqipris, e cila ka shnuar me interesim t gjall dhe me indinjat t thell do akt t diskriminimit nacional social e politik t shqiptarve n Jugosllave nga ana e revizionizmit jugosllav (dbimin e programuar shtetror t 32

shqiptarve nga tokat e tyre dhe popullzimin e atyre tokave me kolonist serb, malazez e maqedonas; prpjekjet kmbngulse t Jugosllavis pr t br nj diferencim artificial gjuhsor, historik e kulturor ndrmjet shqiptarve n RPS t Shqipris dhe atyre n viset shqiptarve n Jugosllavi, me qllim q ktyre viseve t`u ndrrohet fizionomia etnike, sidomos me ndihmn e presioneve t vazhdueshme nacional-shoveniste pr shprnguljen, zhdukjen fizike ose asimilimin e shqiptarve; vjeljen e begative t mdha e natyrore t Kosovs n dobi t Serbis e t tjerave republika t Jugosllavis, e n dm t zhvillimit t mbar ekonomik t popullit shqiptar n Kosov), pra, RPS e Shqipris i ka pasur parasysh t gjitha kto kur shfaqi gatishmri t`u vinte n ndihm popujve t Jugosllavis kundr trbimit rus. sht ideali i lart proletar, solidariteti i pashembullt klasor e fqinjsor, mungesa e ndjenjs s prapt t revanshizmit, dhe jo harresa e fakteve, q Shqiprin Socialiste e bn t dalloj mir pafajsin e popujve t Jugosllavis nga egrsimi sllavomadh dhe nga tradhtia e madhe e qeveris revizioniste e nacional-shoveniste t Jugosllavis. M n fund, vetvrasja e vrtet do kish qen bashkimi i armve me krert revizionist jugosllav, q po veprojn me trbim pr t`ua ngrn kokn shqiptarve liridashs t Kosovs: nga lufta e ktej, organet fashiste t sigurimit jugosllav kan hedhur n burgje m se pesdhjet grupe e organizata liridashse t patriotve shqiptar, q nj mnyr a n nj tjetr u prpoqn t heqin qafe skllavrin n Jugosllavin titiste. Sot, po kto organe, me nj trbim m t madh se kurr, i kan nj burgosjeje n mas t shqiptarve, q pati rezultat mbi 2000 t burgosur, femra e meshkuj, mbi t cilt po ushtrohet nj terror i egr me metoda policore q ua kalojn metodave m njerzore fashiste. Partia Puns e Shqipris, kurr nuk sht kursyer me kritikat e veta ndaj regjimit antipopullor dhe antishqiptar t kliks titiste-rankoviqiste. Pr klikn e Beogradit, thot vet shoku Enver Hoxha, Kosova sht nj pik shum e dobt, prandaj ajo ushtron n Kosov nj terror t madhElementi shqiptar goditet posarisht n Jugosllavin titiste, sepse udhheqsit e tanishm jugosllav i njohin mir tiparet revolucionare t popullsis shqiptare t atjeshme, e din mir se kt popullsi problemi nacional gjithmon ka qen dhe mbetet n plag e hapt q krkon shrim. Por aq sa ishin t rrepta kritikat ndaj regjimit revizionist jugosllav, aq ishte e madhe dashuria dhe keqardhja e shqiptarve pr popujt e Jugosllavis. sht pra e vet kuptueshme se, sa pr klikn titiste, nuk do anin kok Qeveria dhe populli shqiptar, pr fardo intervenimi q t jet fjala. Vaft n djall Titoja (nse nuk ka vdekur) me klysht e tij, t cilt qe 35 vjet po prdhosin iden e madhe komuniste e popujt e Jugosllavis po i privojn nga e drejta e tyre e pamohueshme pr nj zhvillim t mbar e t vrtet socialist, pr t cilin ata patn dhn gjakun e vet t shtrenjt gjat lufts s fundit! Duke qen t vetdijshm pr t gjitha kto, krert dinak jugosllav i dhan hov edhe m t madh veprimtaris s tyre t errt, tamam n astin q popujt e udhhequr prej tyre u ndodhn pr ball rrezikut rus, n vend q ti gzohen ndihms s pa rezerv t fqinjit t par. N fillim, ata e trumbetuan me t madhe n shtyp, radio e televizion artikullin e Zrit t popullit. Nuk harruan, porse t heqin si me thik ato pjes t artikullit, q lidheshin me interesimin vital t RPS t Shqipris pr fatin e hidhur t shqiptarve n Jugosllavi. Pos ksaj , si pas zakonit t dhelprs, ata edhe kt rast e shfrytzuan pr t mbjell mjegull te popullsia shqiptare e ktushme. Nprmjet agjentve t regjur n pun antishqiptare, krert jugosllav dhe renegatt kosovar (t cilt e shkeln dinjitetin e tyre si shqiptar, q do ishin dhe u bn sllav t jugut) i dhan krah parulls absurde sesi, me aktin e gatishmris pr t`i dhn ndihm t pakursyer 33

Jugosllavis prball rrezikut sovjetik. Qeveria shqiptare dhe Partia e Puns e Shqipris paskan ndrmend t rreshtohen krah pr krah me revizionizmin jugosllav! Kjo sht edhe nj shenj e qart se tradhtia revizioniste jugosllave ndaj interesave t popujve brenda kufijve politik t saj dhe jasht tyre, sht e paprmirsueshme. Kur u pa se shqiptart e Kosovs dhe t viseve tjera shqiptare n Jugosllavi nuk e hanin dot kt pem helmuese, sepse vetdija e ngritur kombtare dhe klasore ata i bn t zgjedhin t vetmen rrug t mbar, at t bashkimit me vendin am Shqiprin dhe t prkrahjes parezerv t rrugs s Partis s Puns me Enver Hoxhn n krye, revizionizmi jugosllav e hoqi maskn dhe i zbuloi kmbt e veta: A. Grlikovi, nj funksionar i lart i revizionizmit jugosllav dhe renegat maqedonas, deklaroi se Jugosllavia as e ka krkuar dhe as e ka pr gj ndihmn q po i ofron nj parti dhe nj vend, q deri m tash e ka kritikuar ashpr politikn jugosllave! Kjo nuk sht ndonj udi e madhe. Regjimet antipopullore jugosllave ia kan njohur turrin shqiptarit t armatosur, t cilit lufta e drejt pr trojet e veta ia dhjetfishon fuqin. Prandaj, ky regjim ende ushqehet me ndrrn e mome sesi, n rast t nj lufte t re, prsri shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptart n Jugosllavi do t`i mobilizojn e do t`i drgojn pr luftime n Srem e n Slloveni, n mnyr q etnikve serb e malazez t`u hap shesh pr t ardhur e pr t masakruar prfundimisht popullsin shqiptare n viset e saj. Duke ditur pr borxhet e mdha ndaj shqiptarve revizionizmi jugosllav do t pranonte gjithka tjetr m par sesa kosovart e mobilizuar dhe kalimin e Ushtris Shqiptare kndej kufirit, pa marr parasysh se u vjen pr ndihm popujve t qeverisur prej tij. Ndrkaq ne, lufttart e liris, duke njohur armikun dhe aspiratat e tij, duhet t prqndrojm vmendjen edhe n pikat e tij t dobta, n mnyr q lufta e ardhshme, e pashmangshme, t na shkoj mbar. Ky sht pr ne rasti m i volitshm t heqim dor nga do ndjenj revanshizmi, t bjm edhe ne dallimin e domosdoshm ndrmjet popujve jugosllav, t pa fajshm pr krimet e ushtruara mbi ne, dhe qeveris nacionalshoveniste t Beogradit; t armatosur vet dhe t bashkuar me forcat e armatosura t Nns Shqipri, ne do t mund t realizojm dy qllime t larta-t`i ndihmojm popujt e Jugosllavis pr t mposhtur regjimin e tyre tradhtar dhe pr ta prballur sa m mir egrsimin rus, e n ann tjetr, vet t`i realizojm aspiratat tona shekullore, lirimin e tokave shqiptare nga zgjedha jugosllave dhe bashkimin e tyre me vendin ton am, Republikn Popullore t Shqipris. T mos presim, pra, t hutuar-se hutesa mund t na kushtoj shfarosje- por, duke ditur qllimet e errta t kliks titiste, t mblidhemi edhe ne, shqiptart n Jugosllavi, dhe t ndjekim me besnikri hapin e Partis s Puns t Shqipris dhe t vllezrve shqiptar t ndjekim rrugn unike, e cila do t na shpjer pa dyshim fitore! Shkurt, 1980 (Bashkimi, prill 1980)

9. MIRUPAFSHIM N MARSHIN E ARDHSHM SHUMMILIONSH

Leonid Brezhnjevi s'mundi ta fsheh iritimin e tij kur kryetari i Ansambles Kombtare Franceze, Zhak Shaban Delmasi, theksoi se intervenimi sovjetik n Afganistan ishte i "papranueshm". "Pse bn bota tr kt buj pr kt pun t vogl? Drguam atje pak ushtar sa pr t mbrojtur disa rrug e ura." 34

Kshtu na njofton "Rilindja" e 10 shkurtit 1980, n artikullin "Habia e Brezhnjevit", t huazuar nga "Harald Tribune". Ndrkaq, n Afganistan, si e di e gjith bota, ushtria sovjetike q pushtoi kt vend vitin e shkuar, po bn masakra t papara mbi popullsin vendse. Vet Kabuli, kryeqyteti i Afganistanit, nj koh t gjat qe br burg kolektiv pr banort q s'e pranonin aq leht pushtimin. Malet e Afganistanit jan veshur ndrkoh me lufttar gueril vends, t cilt nuk kan ndrmend t ndalen pa e liruar vendin nga regjimi tradhtar i Kabulit dhe nga sovjetikt. Do t thoshte njeriu se Brezhnjevi nuk ditka gj pr kto "cikrrime". Sepse kur Shaban Delmasi, gjithnj sipas artikullit t cituar n fillim, i bri atij vrejtje sesi "pes divizione sovjetike (n Afganistan) nuk mund t jen aksion i vogl policor", Brezhnjevi iu kthye dora-dors njrit prej kshilltarve t vet ushtarak: "Vrtet kemi pes divizione atje?" T mos i ken treguar, vall asgj pr kt pun gjeneralt sovjetik carit t tyre?! Nga frika q kan prej "ndrgjegjes" s tij "komuniste", apo pr shkak se cari ka hyr n mosh t thell, vjen bukur si i matufosur, dhe prandaj duket gj e logjikshme t prjashtohet heshturazi nga disa pun t rndsishme shtetrore (kupto: pushtuese)?!? Po m shum se me mosdije, "habia" e Brezhnjevit ngjan me at shprehjen cinike "naive-hyjnore" t nj prifti, i cili tr natn sht mbuluar me t puthurat e bukuroshes anonime, kurse mngjesi dhe besimtart e gjejn t prkulur thell rrz bustit t Shn Mris Virgjr, si nj t vdekshm q kurr s'ka qen m afr kontaktit me shenjtrin. Edhe nj shprehje e ktill do t'i falet ktij cari. Ajo ngrthen m vete s pak prpjekjen pr t fshehur nj t vrtet t flliqur. Po nse sht fjala pr megallomanin e udhheqsit t nj fuqie botrore, i cili, duke u prpjekur kinse t fsheh nj t vrtet q e din t gjith, i bn sfid gjith bots dhe mburret para saj, dhe tregon m qart se kurr q gjith bota s'ka ka i bn??? Do t thoshim se fjala sht pr vetknaqsin idioteske t nj vendi q historin e vet e krijoi me aneksime dhe me uzurpimin e t drejtave t m se dyqind popujve jorus. Njmbdhjet vjet m par, m 1968, Bashkimi Sovjetik "u ftua" t drgoj n ekosllovaki "pak ushtar pr t mbrojtur disa rrug dhe ura" (Sic!). Edhe njmbdhjet vjet t tjera m hert, m 1957, BRSS qe "ftuar" n Hungari, po me "pak ushtar pr t mbrojtur disa rrug dhe ura"! Edhe m hert akoma, cart rus ia kishin shkputur Rumanis Molldavin, Hungaris Transilvanin, Shqipris Kosovn me gjith viset e tjera shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi (kto t fundit pr t'ua dhn vllezrve sllav, serbve e malazezve. Poashtu edhe Bullgaris, ather kur detyroi Turqin t nnshkruaj Marrveshjen e Shn Stefanit, n vitin 1878, ku prfshihej krijimi i "Bullgaris s Madhe" ballkanike.). Dalim kshtu, kur sht fjala pr periudhn vetm pas Lufts s fundit, te cikli i uditshm kohor 1957, 1968, 1979. Pr do njmbdhjet vjet, pra, Bashkimi Sovjetik ndien obligime "t'u vij n ndihm" popujve t ndryshm! Por, meq fuqia ushtarake e BRSS po rritet gjithnj m furishm n dm t mirqenies s popujve brenda kufijve politik rus dhe shum popujve jasht atyre kufijve, ka gjasa t qarta se cikli prej njmbdhjet vjetsh do t bhet i pamjaftueshm kur e do puna t tregohet nami i arms sovjetike. Sikur nuk mjaftoi trofeu i vjem i ksaj arme (Afganistani), kuedra e re evroaziatike se e vjetra qe Turqia tash po kanoset me nj intervenim ushtarak t ri, ksaj radhe n Jugosllavi.

35

Natyrisht, s'ka mnyr m t sigurt se kjo pr ta shkulur prgjithmon nga pasuesit e ides s madhe komuniste admirimin q kishin ata dikur pr atdheun e Leninit dhe t Stalinit. N e par duket se nga agresiviteti pansllav i Rusis e psojn keq vetm vendet joruse q pretendon t'i shkel Bashkimi Sovjetik. Ato q psojn jopak, si e patn psuar shum popuj nga zgjedha e rnd turke me qindra e qindra vjet. Mirpo, si e psoi vet Turqia n fillim t ktij shekulli, duke u katandisur n nj nga vendet m t prapambetura n bot, si e njohim sot, ashtu do ta psoj nj dit edhe Bashkimi Sovjetik, m keq se kushdo, kur t shprthej mullani i t drejtave t shkulura njerzore e kombtare t m se dyqind popujve t ndryshm brenda kufijve rus dhe jasht atyre kufijve. "Revizionistt hrushovian, ua prkujton shoku Enver Hoxha komunistve t vrtet dhe proletariatit t Bashkimit Sovjetik, t cilt mbyten nn thundrn e revizionizmit, luftojn q t ngjallin te ju ndjenjn e prepotencs dhe t zotrimit mbi t tjert. Forcn tuaj t madhe ata pretendojn se gjoja e prdorin pr t luftuar imperializmin amerikan dhe kapitalizmin botror, por ky pretendim sht i rrem. Sundimtart tuaj jan n kontradikta dhe n aleanc me imperializmin amerikan dhe kapitalizmin botror jo pr interesat e revolucionit, por pr shkak t ambicieve dhe lakmive imperialiste pr ndarjen e sferave t influencs dhe pr sundimin e popujve." Logjika e do pushtuesi e do q t pushtoj sa m shum toka dhe, me kt rast, t ruaj patjetr ndjenjn se vet sht i prshtatshm dhe i pacnueshm. Dhe aplikimi i ksaj logjike nuk sht gj e ndaluar. Por, as e paparashikuar jo. "...Le t na hedh lufta, ndoshta pr njfar kohe n plan t fundit; le t na rrmbejn disa nga pozitat e fituara. Por, n qoft se ju do t'u lshoni frerin forcave, t cilat pastaj nuk do t jeni n gjendje t bni zap, ather, sido q t jet puna, n fund t tragjedis ju do t jeni nj grmadh, dhe fitorja e proletariatit ose do t jet e arritur ose, sidoqoft, do t jet e pashmangshme." (F. Engels: Vepra, vll. 21, faqe 36). Kjo, mbase sht nj logjik m e fort e m reale. Sikurse edhe logjika sipas s cils, nj popull i madh, q n krye me Leninin e me Stalinin diti t'i hap nj rrug t re e nj perspektiv t ndritshme proletariatit botror, do t dij t'i mposht bastardt e vet t mdhenj, si Hrushovi e Brezhnjevi dhe t vazhdoj rrugn atje ku e patn ndrprer. .... Dhe ndonse Amerika tash po bn zhurm pr rrezikun e Jugosllavis nga pushtuesit rus, ndonse Amerika ka n Jugosllavin titiste po aq t drejta sa Rusia t drejta q revizionizmi jugosllav ua ka dhn pa rezerv t dy palve, duke br flirte her me njrn e her me tjetrn ajo e ka mendjen te disa interesa personale t kliks, q nuk prkojn dot as me interesat e vrteta t popujve t Jugosllavis dhe as me ato t Ballkanit. Nga ana tjetr Evropa, kjo "Kurv e motit", po angazhohet pr ruajtjen e Statukuos n Jugosllavi, prkatsisht pr ekzistimin e mtejshm t nj rendi revizionist, t cilit i prin hegjemonizmi dhe nacional-shovenizmi serb ndaj nacionaliteteve t tjera brenda kufijve politik t Jugosllavis, ku ka lulzuar materiali perndimor dhe shkelja flagrante e t drejtave sociale dhe nacionale t popujve t ndryshm. N mnyr t ngjashme Evropa ishte angazhuar rreth Ballkanit edhe para njqind vjetsh, n kohn q po trhiqej me bisht nn shal rrshqanori i hershm evro-aziatik, Turqia e mundur. Edhe ather Evrops i patn dal kokarje, pasojat e t cilave ndihen edhe sot e ksaj dite, sidomos kur sht fjala pr padrejtsit q iu bn popullit dhe trojeve shqiptare. Besojm se edhe n t ardhmen "zonjs s mome" do t'i dalin kokarje t reja deri sa ajo e sheh t arsyeshme pr t ndrhyr mbrapsht n fatin e popujve dhe deri sa fati i popujve t Ballkanit t mos zgjidhet drejt, sipas parimeve ndrkombtare, q prfillin momentin etnik t caktimit t kufijve shtetror.

36

Kurse, hutess apo "habis" s Brezhnjevit i doli boja shpejt. Vetm trembdhjet dit pas hutess s par, n "Rilindje" (dat 23 shkurt) ia lexuam nj deklarat t re: "Bashkimi Sovjetik do t jet i gatshm t'i trheq forcat e veta ushtarake nga Afganistani vetm ather kur t ndrpriten plotsisht t gjitha format e ndrhyrjes nga jasht!? A-ha! Pra, n Afganistan paska forca ushtarake dhe kt e ditka edhe Brezhnjevi! Dhe, ai e paska ndrmend t'i trheq vet ato forca, porsa t mos ndrhyjn t tjert, "nga jasht". Pse, kur ndrhyri ushtarakisht n Afganistan, nuk paska ndrhyr "nga jasht" Bashkimi Sovjetik?!? Ose ne nuk e kemi mendjen n vend, se Afganistani, ndonse nuk i prket Rusis, paska qen dhurat hyjnore e taksuar pr cart e ri t Kremlinit! Deri kur, ne, njerzit e munduar, do t na shtrojn pr dhe me "fuqin e tmerrshme t mungess s faktit"? E pra, faktet, argumentet dhe logjika m e fort dhe m e shndosh jan n ann ton. Brezhnjev jan disa, ne t munduarit jemi miliarda. Kur do t'i biem m fije ksaj meseleje kaq t shesht e kaq t thjesht! Ngrehuni, o ju t munduar... M n fund, vet rrethanat n botn e sotme kaq t shqetsuar, do t'ju bjn q ose t lejoni t'ju shfarosin kuledrat brezhnjev, ... shah, tito... ose t kndoni n marshin tuaj t ardhshm shummilionsh e ngadhnjimtar kusurin e vargjeve t hedhura ktu t Internacionales! (Bashkimi, prill 1980, faqe 2-3)

10. IK O NAT PO KNDON AGIMI

Me bukurin ton t virgjr, t virgjr vdekjen po ushqejm se kjo tok ka t ftoht (Fatos Arapi) Dora e zez e xhandarmris jugosllave derdh rrebeshe torturash barbare mbi kokat e m se 70 femrave shqiptare t mbyllura n burgun e Mitrovics. Ky lajm i prapt prek thell n sedrn ton kombtare. UDB-ja, e cila me dekada nuk u njoftua me dmtimin e meshkujve t zgjedhur shqiptar ndr kampet e veta t prqendrimit, sot u kujtua pr t vn dor edhe prmbi femrn shqiptare. Po n gjith kt ankth acari mbi Kosovn martire, ballin na e ndrit nj sihariq: Ohoo! Lindi bija, porosi e kohs pr kombin, msoi nga etnit liri e pushk. Shqiptarja kosovare, e cila deri m dje ishte n terrin e plot t padijes, kurse sot ka zn t ec fare natyrshm n tribunat m t larta shkencore e kulturore, e kuptoi prfundimisht se duhet t dal kudo krah me t vllan, me t shoqin e t birin, n t gjitha frontet dhe me qndrimin e patundshm. Nj komb unik shqiptar n nj shtet unik! Ky akt i burgosjes masive edhe t femrs shqiptare n Jugosllavi, tregon qart se kan rn prfundimisht n uj gjith kombinacionet e flliqura jugosllave ( q nga viti 1912 e ktej), t cilat shkollimin e femrs shqiptare e shihnin si nj nga mjetet e rndsishme pr kombtarizimin e shqiptarve. E si t mos dshtonin, pasi penat e mprehta, q pushteti i Jugosllavis s vjetr dhe ky i Titos i kishin angazhuar t bnin hulumtime e projekte shkencore pr asimilimin dhe pr shfarosjen e shqiptarve, nuk kishin parashikuar dot q do t vinte dita q femra shqiptare e Kosovs, e mbrujtur nga nj brum fisnik, n vend q ta prqafoj kuaziemancipimin jugosllav, shkollimin

37

e vet e pa si nj detyr t shenjt, t ciln duhet vn n shrbim t popullit dhe t lirimit social e nacional. Pushtetmbajtsit e sotm jugosllav do t kishin qen shum m t knaqur sikur projektet dhe masat e tyre shfarosse t kishin qen m pak drastike e t orientoheshin vetm n neutralizimin e intelektualit shqiptar n Kosov e kshtu edhe t femrs son. Ndoshta n at mnyr do t korrnin suksese shum m t mdha. Por, barbari nuk mund t jet kurdoher i vetdijshm se dhuna sjell dhun, gremina sjell gremin. Gjith prjetuan nga pushteti i Mbretris Serbe, Kroate dhe Sllovene, si dhe nga socialimperializmi titist, sishte pos dhun e gremin. Dshmia m e mir pr shndetin politik, social e nacional t shqiptares s Kosovs sot sht inkuadrimi i saj i drejtprdrejt n lvizjen e gjer pr lirimin social e nacional t shqiptarve nga Jugosllavia dhe bashkimi i tyre me vendin am, Shqiprin. Dhe ky akt i saj bhet m madhshtor kur dim se gjith prpjekjet nacional-shoviniste t pushtetit jugosllav ishin t prqendruara n degjenerimin, prkatsisht n apolitizmin e rinis kosovare. Veanrisht qndrimi ndaj femrs son ishte i atill q asaj i ofronte mundsi t shfrenuara pr shfrime instinktesh t ulta pa kurrfar prgjegjsie shoqrore, mundsi q krijonin nj baz t fort pr amoralitet total, pr degjenerimin, q do tu jepte dor projekteve shtetrore jugosllave pr asimilimin e shqiptarve. Kjo- si sht fare e natyrshme n kushtet e jetess brenda kufijve politik t Jugosllavis, ku degjenerimi ka zn t lulzoj me t madhe nuk do t thot se krimbi i lig nuk ka zn t brej edhe nj pjes t rinis son. Mirpo, nuk kemi pse t brengosemi, sepse shkalla e degjenerimit te i riu dhe te femra jon nuk prkon as pr s afrmi me shpresat e mdha q ushqen Jugosllavia n kt drejtim. Prkundrazi. Sado q terrenin e ka prgatitur me kujdes pr nj mekje t madhe dhe pr nj prgjumje kombtare e shoqrore, pushteti titist te femra shqiptare me dhunn e ushtruar ka arritur nj efekt krejt t kundrt me qllimet dhe synimet e veta. Polici, agjent i shkon femrs son n shtpi, i krcen nga muri, ia prmbys shtpin, ia v koburen n gjoks dhe i krkon burrin, djalin, vllan. Ajo mbase deri n at ast nuk dinte akoma pse lufton djali, burri, vllai. Ajo rrinte n shtpi, n punn e vet N shkoll, n zyr, n institut. Njher kishte qen e re, mendja i kishte thn se duhet ta ndrydh rinin e vet, sepse rrjedh tjetr t ngjarjeve nuk mund t ket, se shqiptari sht qytetar i dors s dyt, i dors s dhjet n Jugosllavi, se zyrat nuk e kuptojn dhe nuk e durojn shqip, se malli n shitore nuk ka si t krkohet shqip, shqipja duhet t flitet me z t ult, shqipes duhet ti vij marre nga serbishtja, e cila qenka gjuh qytetrimi. Pushteti jugosllav ishte kujdesur q shqiptari t mos mund ta shijoj cicrimin e bukur shqip t poetve t Rilindjes, t atyre t Realizmit. Po pastaj kish qlluar q femrs, i vllai, shoku i shkolls, i kishin futur fshehur n ant poezit e Migjenit, Naimit, Qajupit, romanet e Xoxs, Kadares. Dhe ajo kuptoi menjher q shiftari dhe albanci flitkan krejt njsoj, prandaj u dashka t jen nj. Dhe, bashk me t vllan, me shokun e banks, kishte br presion, kish dal n demonstrata: N shkoll dua t msoj pr Naimin, Kadaren, s paku aq sa pr Duiqin, Andriqin, Qosiqin. Fakti q ia fshehnin historin, traditn, prkatsin e prbashkt kombtare me gjith shqiptart n bot, e n radh t par me vllezrit n RPS t Shqipris, femrn shqiptare e bri ti hap syt mir e mir dhe t bindet se Jugosllavia paska siklet t madh, tuk se i kushton kujdes e mund aq t madh fshehjes se do gjje q mban vuln shqiptare. Ather femra jon zuri t msoj dalngadal pr historin e ndritshme t popullit t saj, mbi t cilin kishin rnduar shekujt e robris, por se kishin prkulur kurr, pr historin e popullit q ishte br theror pr Ballkanin dhe Evropn, duke ia 38

ndalur hovin kuedrs anadollake pesqind vjet me radh, kurse n fund, kur i kish ardhur dita, pas shum gjakderdhjesh, t formoj shtet m vete ( m 1878, m 1912 dhe m 1944) fqinjt shovinist serbi, malazezi, bullgari e greku kishin gjetur ditn pr ti rn n qaf pr tia rrmbyer si qent e trbuar nga nj cop t madhe toke. M von, duke par qart qllimin pse i burgosnin t vllan, t shoqin, shokun e shkolls, ajo tha: Sdurohet m, duhet mbaruar me kto siklete. Qau hallet me fqinjn e saj, mikeshn dhe mori vesh se kudo kish lot e zi, kudo urrejtje e mjerim- kish burrin t burgosur shtpin t grabitur. I mungonte edhe fqinjs, mikes buka e mir, mishi, gjalpi, vaji dhe kripa, i mungonte orapja dhe kpuca, rroba e shtresa Se Kosova ishte n zi. Dhe sqe shum zor pr gruan shqiptare t njihte se kush qe shkaktari, e njohu, e urrejti dhe u betuaDo ta ndiqte, n rast nevoje do ta vriste. Prandaj e ndjeu nevojn t radhitej n prapavijat e frontit t bijve t saj, t radhitej edhe n krahun e tyre Jo vetm pse kshtu bhej me djemt e vet, por pse ajo njohu Jugosllavin si armiken e betuar t popullit, mbi t gjitha, si armikun numr nj t saj, t femrs shqiptare. Oficeri serb u dha urdhr ushtarve t hyjn me t fort n Konsullat Familjet shqiptare q ishin brenda u vran pa mshir. Edhe t plagosurit i vran dhe i thern n shtrat. Grat e fmijt i vran Disa nga serbt edhe i ndyn kufomat! Kshtu kishin vepruar serbt tamam n kohn q kishin prfituar nga lufta e Prometheut kundr t gjith perndive, nga lufta pra e popullit shqiptar kundr turkut, n radh t par, e pastaj edhe kundr serbit, malazezit, bullgarit q i prkrahte me t madhe majka Rusija e q donin t shkelnin tokat shqiptare ( m 1912) dhe tamam ather q i thoshin bots se shqiptart nuk jan gj tjetr pos disa fise barbare, q sdin sht civilizimi dhe smeritojn t ken shtet t pavarur. Dhe ky ishte vetm prologu i tmerreve q do t shihte populli shqiptar i Kosovs, i cili hyri n robrin e gjat dhe t errt jugosllave pikrisht ditn q n Shqipri u shpall pavarsia, m 1912. Kusuri i ktyre tmerreve sht shnuar n kujtesn e gjyshrve dhe t etrve tan, si dhe n rezistencn heroike t popullit n krye me Shot dhe Azem Galicn etj. N nj an, Shota u shtrngua t dal krah me burrin n mal, pr t luftuar me dhjetra vjet kundr armikut barbar xhandarmris dhe ushtris jugosllave, pr ta vazhduar bashk me etat e liris kt luft t rnd heroike edhe pasi u vra i shoqi, heroi Azem Galica. N ann tjetr, nna shqiptare, e cila e di se gjaku i trimave shumb m kot, por toks i jep jet, ia kndoi t birit kngn e arratis, kngn e fshatrave dhe qyteteve t djegura bashk me pleq, gra e fmij nga xhandarmria dhe nga ushtrit koloniste serbe e malazeze, kngn e vargut t pakputur t barbarizmave sllave nga m t mdhat q ka prjetuar mbi kurrizin e vet rruzulli toksor. Po vet su dha q su dha: rrembat e toks strgjyshore ia ushqen nns, gruas e vajzs shqiptare dashurin e madhe pr tokn, pr gjuhn, pr doket dhe zakonet e t parve. Detyr e saj kryesore ishte br q, n nj koh rremetesh n skllavrin jugosllave, at dashuri tia prcillte djalit dhe vajzs bashk me gjirin q u jepte! Sdeshi t dij pr vuajtje e masakra, ato iu bn buk e prditshme. Dhe , tha: T zhbirosh me syt e zemrs, sht m mir se sa t fyesh nga kurrkushi dhe qndroi sypatrembur e koklart. Aq bukur e aq natyrshm i dilte asaj knga e nns q duhet pr nderin e t birit: Sdi n luft n ka rn, Sdi me nder n ka luftuar, Mos armiqve u sht dhn, Mos gjkundi sht harruar? 39

Sa pr nder t Shqipris N ra djali falur qoft Se nga zemra sthem t keqen Shqipria vese rroft! Sfundi shpresat e shqiptarit u tradhtuan pas Lufts II Botrore. Bashk me vllezrit nga Shqipria, shqiptart e Kosovs kishin luftuar pr tokat e veta t begata dhe kishin pritur ta gzonin jetn dhe shtetin e prbashkt shqiptar. Por, ndonse tokn ton e lam me gjakun ton t shtrenjt, duke ndihmuar edhe pr lirimin e popujve t Jugosllavis, sllavi e greku, me ndrmjetsimin e fuqive t mdha srish i shtrin kthetrat e tyre mbi tokat tona dhe na vun kufirin me Nnn Shqipri, stabiliteti dhe mbarsia shtetrore e s cils jo vetm q dshmojn se shqiptart din t qeverisen dosido, por ata n kt pun mund t mbajn edhe flamurin e nderit. Por, sikundr m hert, pushtuesi jugosllav ka br edhe ksaj radhe nj llogari t gabueshme. Kur i pushtoi, me ndihmn e t tjerve dhe duke u shrbyer me tradhti, tokat shqiptare t Kosovs, t cilat i la t ndara n banovina ndrmjet Serbis, Maqedonis dhe Malit t Zi, pr ti br sa m leht zap, ai harroi kishte br ndr shekuj shqiptari kundr pushtuesve shumfish m t zott romak, bizantin e turq dhe me logjikn e nj fodulli, pandehu dhe tha: Gjat nj brezi t gjitha punt do t ndreqen, Pr dy vjet, n katundet e pushtuara, asnj nuk do t guxonte t fliste shqipen. Dy vjet??? Jemi dshmitar se nga ai krcnim kan kaluar plot 68 vjet presioni njerzor pr shfarosjen dhe asimilimin e shqiptarve, kurse gjuha shqipe sot flitet m thekshm se kurdoher n trojet shqiptare t Kosovs! Dhe pr t gjith kt vitalitet, n mas t madhe i detyrohemi nns, motrs, gruas shqiptare. Ato q vdisnin sikur skishin jetuar kurr, kur gjaku, n cep t minderit, u ngrinte ndr dej t kputura nga barra e shumfisht e shekujve, i than tmerrit t shtyhej tutje dhe toks shqiptare i faln shum fatosa me t cilt do t mund t mburreshin shum kombe t mdha. Shpirti n gjirize, duan n tokat e shqiptarve? pat klithur gjyshja e Mic Sokolit pr sllavt, nna e Azem Galics, vet Azemi me t shoqen, heroinn Shot dhe patn rrokur armt kundr serbit e malazezit, armt me t cilat i lan nam Shqipris dhe i futn tmerrin armikut q po ia shkretonte tokat dhe njerzin. Shpirti n gjirize, duan n tokat e shqiptarve i ra hise t thot po pr kta sllav shovinist edhe gruas s sotme shqiptare, kosovares s re dhe t futet drejtprdrejt n frontin e sotm t lufts politike, me perspektiv fare t afrt pr tu shndrruar n nj konflikt t armatosur, n luft nacionallirimtare. Me indinjatn e thell pr torturat q i bhen sot kosovares n burgjet jugosllave, po me zemr t gufuar pr aktin e saj t ndritshm historik t inkuadrimit direkt n shtjen e madhe t liris, i falenderohemi, nns, motrs, gruas shqiptare q na e forconi krahun e lufts dhe jemi t bindur se qysh sot mund tia themi t gjith s bashku kngs: Ik, o nat, po kndon agimi (Bashkimi, prill 1980, faqe 3. Ky artikull sht ribotuar edhe n numrin dy t Lajmtarit t liris, tetor-nntor 1980, faqe 13-14)

40

11. Letr nj shoqi intelektual

Tashm dihet se n krye t frontit pr lirimin social e nacional t shqiptarve nga Jugosllavia borgjezo-revizioniste dhe pr bashkim me vendin am Shqiprin Socialiste, po deprtojn disa nga forcat m prparimtare t intelektualve shqiptar t Kosovs, Maqedonis, Malit t Zi dhe Serbis. Por, dihet gjithashtu se nj pjes e madhe e intelektualve tan prkunden n gjumin e "mbl" t oportunizmit, t konformizmit dhe "izmave" t tjera, q e ngadalsojn me t madhe realizimin e shtjes son t madhe. Seriozitetin historik kombtar kta intelektual e marrin si shtje s cils mund t'i kushtohemi nga asti dhe si shtje q gjithmon tjetrkujt i prket m shum se atyre. Ata vazhdimisht presin nj koh t prshtatshme dhe nj njeri t denj q ti thrras e ti bashkoj n luftn e pashmangshme pr lirimin e tokave tona t zaptuara e kshtu pr realizimin e aspiratave shekullore t shqiptarve, dhe vazhdimisht harrojn se pikrisht nga radht e tyre mund t dal njeriu, t cilit do ti shkoj prdoresh "ta mbledh e ta sistemoj rebelimin e shprndar t shqiptarve" . Jo dyzet vjet thot nj shkrimtar yni, - por as dyzet dit harres nuk ti falte Shqipria () Jo do lloj dashurie i hynte n sy Shqipris. Dashurin ajo e donte t veant, at lloj dashurie kur harrohet vetvetja, me dhembje, me ngut, me alarm." Para detyrave dhe t drejtave q krkon dhe ofron atdheu, t gjith jemi njsoj. Por, s'do mend q pr atdhe shum m tepr i takon t luftoj atij q ka m shum mundsi. E mundsi, ndr kryesoret, n kushtet bashkkohore, sht vetdija e lart kombtare e historike, e vn pa kursim n shrbim t shtjes s liris. N kt drejtim, shoku intelektual dhe shoqja intelektuale, neve na kan dhn mend njerzit e thjesht. Ata nuk iu ndan asnjher lufts s ngulmt me mundsit q kishin. Kurse ne, t shumtn e herave, s'e prishm q se prishm "qetsin" dhe "rehatin" ton. Kemi shembuj t disa shokve q pr shtje kombtare kan rn n burgje q n bankat e shkolls s mesme. Sot, pasi kan dal n "liri", me prvoja t shtuara jetsore e revolucionare, dhe pasi kan kryer edhe fakultete dhe kan nxjerr edhe vepra artistike e shkencore, ata rrmbehen nga ndjenja disfatiste ose nga preokupime (mondene) n krijimtarin shkencore e artistike, duke ln bazn e ktij fenomeni, ather dalim te nj konkludim absurd: pr shtjen e atdheut bn t luftohet n at shkall t zhvillimit t personalitetit intelektual, t ciln e karakterizon vrulli rinor; n standin tjetr, m t lart, t zhvillimit, kur rrmbimit e entuziazmit ia z vendin prvoja dhe vetdija e lart, u dashka t vij koha e pasivitetit revolucionar! N oft kshtu, ather edhe motivi i theksuar njerzor i liris na del motiv i nj sfere m t ult t shpirtit t njeriut! 'kan pra kta intelektual q t ajn kokn dhe t'i trazojn t prbrendshmet duke drdllisur dhe duke mbajtur "ligjrata" ethshme sesi nuk po ia dalin dot n realizimin e t drejtave dhe t liris krijuese n kuadr t sistemit fashist jugosllav? Nuk po din, vall, a nuk po duan t din se, kur s'ke si t'i gzosh t drejtat elementare kombtare, sht puna m e kot n bot t krkosh t realizosh t drejtat pr krijimtari shkencore, artistike e kulturore, q jan pararoj e liris s vrtet kombtare e shoqrore? Kjo sht nj mnyr e mir pr t bjerr energjin intelektuale vend e pa vend. Dhe kjo zhvendosje e punktit fundamental, ku do t duhej t shkarkohej energjia intelektuale e kosovarit, dhe vendosja e tij n terrene t parrezikshme, mund t quhet nj fitore e social-borgjezve jugosllav, n radh t par e UDB-s, mbi intelektualin shqiptar.

41

Nj pjes e ktyre intelektualve jan rrmbyer nga obsesioni i ndjekjes. Ata vazhdimisht i prgjon dhe ndjek dikush. Ata vazhdimisht, duke qen t prgjuar e t ndjekur, u shmangen atyre punve, pr t cilat konsiderojn se mund t'i dnoj prgjuesi dhe ndjeksi i tyre. Dhe n at log, ku do t duhej t dilnim ne - e nuk dalim, sepse na ka mbrthyer obsesioni se jemi t ndjekur e t prgjuar - atje del dhe e merr fjaln ai, armiku. Kemi kt rezultat: ndjeksi, prgjuesi fashist jugosllav sht i organizuar, i stimuluar nga pushteti, intelektuali shqiptar sht i organizuar dhe friksohet nga shokt, vllau, nga hija e vet; prparsia e agjentit dhe policit jugosllav vjen duke u shtuar gjithnj n dm t aktivitetit t intelektualit kosovar. Dhe kjo ndodh gjithnj me kontributin q i japim ne vullnetarisht armikut. Sepse, ne duhet t dim se "atje ku s'jemi ne, i lm shteg t hapur armikut". Nj lloj tjetr i intelektualit ton ka firuar n ujrat amullore t pacifizmit. Parimi jetsor i tyre sht vllazrim-bashkim me t gjith botn, pa dallim se a sht fjala pr qeverit apo pr popujt e ndryshm. N krah t ksaj ideologjie falso-naive, ata bhen zdhns t "vllazrim-bashkimit" t xhelatve me viktimat e tyre, arm e heshtur tinzare pr zgjatjen e jets s shfrytzimit t klasave dhe t popujve t shumvuajtur. UDB-ja jugosllave, q s'l gj pa br pr ta shfarosur popullin shqiptar t Kosovs, Maqedonis, Malit t Zi dhe t Serbis, dhe t do ndjenje revolucionare, te ky lloj intelektuali ka gjetur nj nga prkrahsit e heshtur por m besnik. Ky bir bastard i kompromisit pa kurrfar kushti t favorshm pr vete, q hiqet se gjith botn e ka vlla dhe q aprovon edhe mjetet m barbare t gjenocidit mbi popullin e vet, duke br veshin shurdh e syrin qorr para prdorimit t atyre mjeteve, s'e ka pr asgj t'ia nxjerr syt fqinjit t par, q e heton se merret me ndonj aktivitet t shndosh intelektual e revolucionar. Pr intelektualin ton prparimtar, sot shtrohet shtja: Mos ka ardhur koha t mendojm pak m ndryshe nga 'kemi menduar m hert! Ne sikur mjaftohemi me rezistencn spontane ndaj armikut ton t trbuar. Indinjohemi thell pr shprnguljet e dhunshme, t vjetra e t reja, sidomos pr kto t sotmet, q po bhen n mnyrn m perfide, duke i falur Evrops shfrytzuese krah t lir pune t djelmoshave kosovar dhe duke eliminuar pjesn m vitale t arms nga fronti i ardhshm i lufts s pashmangshme n Kosov; indinjohemi pr poshtrimet masive t shqiptarve me dajak, me pretekst t mbledhjes s armve apo t aktivitetit politik kundr Jugosllavis; ne qajm me lot pr torturat barbare t ushtruara mbi vllezrit tan t burgosur politikisht q nga lufta e ktej, sidomos pr kta q u burgosn kta muajt e fundit. Ne vazhdimisht indinjohemi thell dhe sinqerisht, por pr t lvizur nuk lvizim fare. Dhe kur do t bhemi forc rezerv dhe pr kur po e ruajm energjin ton t madhe? Mos ka ardhur koha t mbushemi njher mend se ne dhe vetm ne, si gjenerat jemi ata q na pret fronti. Nesr, kur t marrim t'i peshojm punt tona, patjetr do t konkludojm se mundsit e aktivitetit revolucionar patriotik kan qen shum m t mdha. Kurse veprimet tona fare t vogla; n mos minimale. Edhe ky relativizim, kjo zbutje e "minimales" n "t vogln", s'sht gj tjetr pos pun e edukats son t mangt, e cila nuk ka ofruar kritere reale pr vlersimin e veprave tona. Ne jemi vazhdimisht m t mir nga 'jemi n realitet. Por, kjo pasqyr e idealizuar e vetvetes son, ky ngushllim impotent se jemi duke br aq sa i kemi mundsit, kur t ken zn t perndojn forcat tona si gjenerat do t na bj t konkludojm si gjith t 42

dshiruarit. Sa pak kemi br e sa shum ka pasur mundsi t bjm! Dhe ndjenjn vrastare t disfats ta marrim me vete n varrin e mjer t gjenerats; sepse, far jemi ne, as ather nuk do t marrim guximin fisnik pr ta shpallur haptazi faqe bots seriozitetin ton t mangt (t reduktuar deri n minimum) n prpjekjet pr realizimin e aspiratave shekullore t shqiptarit t robruar. Gati poaq larg rrugs s vrtet revolucionare pr realizimin e aspiratave tona sht edhe nj lloj tjetr i intelektualit ton: ai q shtjen e fitores mbi social-borgjezt jugosllav dhe t lirimit social e nacional t shqiptarve e merr si nj pun q mund t kryhet. Te ky profil i intelektualit ton mund t gjejm mjaft virtyte. Ai e do drejtsin, barazin, e do popullin dhe vendin e vet. Po veprimet e tij i karakterizojn m shum dshira e flakt pr pun intensive revolucionare, por n kushte q atij do t'i garantonin doemos ngadhnjim t plot t shtjes. Ndryshe, thot ai, nuk bn t luhet me zjarr. N saje t paragjykimeve t tyre, shtja e liris bhet pun e koklavitur. Sepse, po t varej nga dshirat tona, ne lirin do ta kishim gzuar para sa e sa shekujsh. Sepse, si dihet, robrin s'e kemi dashur kurr m shum se lirin. Pos ksaj, ka pasur raste historike kur t part tan jan uar n kmb me t madh e me t vogl pr liri, po prap liria s'sht fituar. Po t jet puna vetm te dshira, edhe funksionart shqiptar n Jugosllavi, kta agjent t titizmit dhe vasal t mjer t Beogradit, nuk do t kishin pasur asgj kundr sikur ta ndanin pushtetin "e tyre" nga ai i Jugosllavis; qoft pr ndonj leverdi m t madhe ekonomike, por m t pavarur politike, qoft pr ndonj kolltuk m t madh e m t but. (Por, me kusht q viset shqiptare t mos bashkohen me Shqiprin Socialiste, se ather ka rrezik edhe pr kokn e tyre!) Po nuk sht puna sistematike dhe gatishmria pr flijim q e shoqron dshirn e tyre fiktive pr ndarje me Beogradin. Sepse, as puna e palodhshme revolucionare, as gatishmria pr flijim, nuk jan artikuj q shiten n treg t lir. Ndryshe, ata do ta blenin para nesh. Qoft edhe me kredit e huat e bots kapitaliste imperialiste, t cilave, sikurse revizionizmi jugosllav, ia kan hapur edhe ata dyert e shfrytzimit barbar. Gjith ky kaos paragjykimesh, mendimesh e orientimesh si n jetn dhe n punn e prditshme, ashtu edhe n punn shkencore, artistike dhe n veprimtarin revolucionare, nuk sht i rastit n Jugosllavi dhe as Kosov. "... Kapitalizmi botror jo rastsisht e mbshtet kaq shum politikisht dhe financiarisht 'vetadministrimin' jugosllav dhe i mban iso propagands titiste pr ta shitur kt sistem si 'form t re t sprovuar t ndrtimit t socializmit' pr t gjitha vendet." E ti, shoku intelektual, e di, m mir se t tjert, q pasojat m shkatrrimtare t ktij 'vetadministrimi' thyhen mbi kurrizin e Kosovs dhe se kaosi m i madh mbretron pikrisht n viset shqiptare n Jugosllavi. Luftn pr fitoren ton t ardhshme nuk mund ta shohim qart "nse nuk shohim se n situatat aktuale dhe n t ardhmen ekzistojn dhe do t ekzistojn nj sr hallkash t dobta t zingjirit kapitalist botror, n t cilat revolucionart dhe popujt duhet ta zhvillojn nj veprimtari t pandrprer, nj luft t organizuar, t paepur e t guximshme, q kto hallka t ahen njra pas tjetrs! Lufta jon nuk mund t ndahet me kurrfar muri kinez nga lufta e prgjithshme e proletariatit botror dhe e popujve t shtypur kundr shtypsve. Kurse, s'do mend q kontributi yn n kt luft t madhe do t jet pikrisht i plot, n qoft se at e lidhim drejtprdrejt me luftn kundr skllavris s shumfisht jugosllave: ekonomike, sociale, nacionale e kulturore. Edhe pa nnmuar aspak armikun, me nj prkushtim t madh revolucionar dhe me nj 43

gatishmri pr bashkimin e forcave dhe pr 'mbledhjen e pezmit t popullit' ton, ne do t mund t dalim faqebardh para ardhmris, duke thyer hallkat e dobta t Jugosllavis titiste. Sot, si dihet prgjithsisht, Jugosllavia ka "nj pavarsi dhe sovranitet t cunguar, pse, ve, t tjerave, nuk ka nj potencial ekonomik krejt t vetin. Pjesn kryesore e ka t prbashkt me firma dhe me shtete t ndryshme, prandaj ajo nuk mund vese ta provoj n kurrizin e saj efektet shkatrrimtare t krizs dhe shfrytzimit t huaj." Kt gj e kan hetuar popujt e Jugosllavis, q sikurse ne prjetojn skllavrin e egr t "vetadministrimit" jugosllav, pabarazin e pashembullt nacionale e sociale: kt gj e di bota dhe nuk ka hije t mburremi nse edhe ne s'kemi kuptuar ende. Por turp i vrtet do t jet pr ne ather kur shtjen ta kuptojm n t gjith vrtetsin e saj t thjesht, e megjithat, si deri m sot, nuk do t lvizim vendit si gjenerat q e ka mbi supet e veta gjith prgjegjsin aktuale, klasore, kombtare e historike, duke ln mnjan gjith ato "izma" t largta, q shformojn, organizojn dhe shprndajn energjin dhe vrullin e pjekuris ton revolucionare. (Bashkimi, prill 1980, faqe 2)

12. PSE PR HEKUBN?

"Do t hani n paqe bukn e skllavris, n qoft se dorzoni armt menjher. Urdhroni: t zhvishni n ast rrobat me ngjyr t shklqyeshme dhe t visheni vetm me shajak t zi, ose ngjyr hiri. T mos i lini m flokt tju rriten dhe kokn ta mbuloni me festen prej lkure bualli. T mos hipni mbi kuaj, mbi pela e mbi mushka. T mbyllni oxhaqet n mnyr q t mos keni marrdhnie t drejtprdrejta me qiellin e allahut nprmjet tymit, por ai t dal fjolla-fjolla nga dritaret dhe nga dyert tuaja, pasi tju ket kapnisur t gjithve, me plak e bagti e fmijt. T gjitha kto tersllqe do tju hiqen vetm pasi ti tregoni me vepra e jo me fjal sulltanit t madh, se e keni dbuar nga shpirti juaj iden e rebelimit." (I. Kadare, "Ura me tri harqe", f. 200, Tiran 78.) Kt mesazh prhapnin para qindra vjetsh telallt e perandoris turke. E merrnin dhe ia prcjellnin shoku-shokut, lumenjt, fushat dhe shtpit anprtej Shqipris. Po kt mesazh njerzor prhapin sot shtypi, radioja dhe televizioni jugosllav, duke porositur shqiptart t rrin si jan, t binden e t heqin dor nga lufta pr ta gzuar me vllezrit e vet, e jo me t huaj, pasurin e madhe nntoksore e mbitoksore t tokave t veta dhe jetn n liri e bashksi me vllezrit e vet prej gjakut! N nj an, Jugosllavia mban nn thundr gjysmn e tokave t mirfillta shqiptare dhe shfrytzon e shtyp n mnyrat m t egra afro dy milion shqiptar! N ann tjetr, zri i saj jehon kumbueshm: "Jetn e japim, Trieshtn s'e japim!" (para disa dekadash), ose, me nj timbr t ri "patriotizmi", ajo sot klith "me nj indinjat t thell" pr nj grusht slloven (n krahasim me numrin ton) e kroat n Korushk! Pr botn e qytetruar t mbash nn thundr dhe n mnyrat m barbare afro dy milion shqiptar, me prpjekje t ngulmta e t vazhdueshme pr shfarosjen dhe asimilimin e tyre, dhe nga ana tjetr t angazhohesh, megjithkt, si paternalist i dors s par pr gjendjen e disa dhjetra mija sllovensh e kroatsh n Korushk, sht nj paradoks, s paku nj hipokrizi, t ciln nuk e ha dot njeriu q ka nj lug tru n kok. Rezoni, me t cilin maskohet ky paradoks, u prgjigjet llogarive naivo-epileptike t Jugosllavis borgjezo-revizioniste. Ajo ende, si n kllapi, mendon se opinioni botror s'i ka rn n fije marifetit t saj. Sa u prket shqiptarve, me kt paradoks Jugosllavia mendon ta llogaris si pun t ndrequr konfliktin me shqiptart e robruar, madje lidhur 44

me kt pun dshiron t krijoj prshtypjen sikur konflikti ndrmjet shtetit jugosllav dhe shqiptarve t robruar sht pun e harruar qmoti. 'thoshin trthorazi serbi, malazezi, maqedonasi?!? Ti je vrtet shqiptar, thoshin ata, pasardhs i popullit m t vjetr n Ballkan, me nj civilizim shum t hershm. Por s'ka gj. Ke luftuar kundr romakut, bizantit, turkut, q kan dashur t ta japin emrin e vet, duke shkelur tokn tnde. Por, tash q ke t bsh me sllav, ani me sllav jugu, historia jote aq e gjall dhe qndresa jote aq e patundshme n nj lvizje t prhershme prpjekjesh t t huajit pr t t skllavruar dhe pr t t zhdukur nga faqja e dheut emrin, gjuhn, kulturn dhe fizikusin tnd kombtar, sot q ke rn n dor t sllavit, t gjitha kto duhet t hyn n nj faz ngurosjeje t domosdoshme! Jo pse sht i till momenti yt historik e kombtar (ne jemi t vetdijshm se populli shqiptar n RPS t Shqipris po tregon nj aftsi t pashembullt pr vetqeverisje dhe pr lulzimin e madh t shoqris thon ata), po pse kshtu e do logjika ime pushtuese. T bjm se kinse po mburresh q un po ta jap emrin tim, jugosllav (sllav i jugut), hymnin tim "Ej, Slaveni". Ti duhet t jesh i knaqur nse mson t marrsh frym si sllav, ta ndrrosh bioritmin tnd kombtar, ta shkelsh historin tnde dhe atdheun tnd! Po pr se? pyet shqiptari. Pr Hekubn, vall?! E 'e ka shqiptari Hekubn (lexo: sllavin, sllavin e jugut, t veriut, t veri-perndimit, jug-lindjes!)? As gjaku, as gjuha, as kultura, as doke e zakone, as historia e prbashkt (pozitive) se lidhin shqiptarin me asnj sllav! (Bashkimi, prill 1980, faqe 5)

13. 'thon kronikat e vjetra dhe t rejat?

Dy "fatosa" kishte, ndr shum t tjer, Jugosllavia, prkatsisht hegjemonizmi serb: Vasa ubrilloviqin, shkenctar, edhe sot antar shum i nderuar e i prkdhelur i Akademis Serbe t Shkencave; dhe Ivo Andriqin, diplomat i ish-mbretris jugosllave dhe shkrimtar, madje edhe nobelist. T dy kta "fatosa", njri m 1937 dhe tjetri dy vjet m von, patn hartuar nga nj elaborat pr nevojat e mbretris s Serbve, Kroatve dhe Sllovenve. Elaboratet e tyre pasqyronin mundsit m optimale dhe rrugt m efektive pr ndarjen e Shqipris n sfera t prbashkta interesi me Italin fashiste dhe pr shfarosjen e shqiptarve, q kishin mbetur nga viti 1912 nn robrin jugosllave, n Kosov dhe n tri banovinat e Serbis, Malit t Zi dhe Maqedonis. Puna e tyre "patriotike" n planifikimin shtetror t gjenocidit mbi shqiptart, paraqet nj pik t mesme me traditn e gjat t paralufts dhe t paslufts nga ana e Serbis dhe Malit t Zi. N nj kronik shum m t vjetr se ajo e ubrilloviqit, n at t vitit 1878, shqiptart i shohim n tymin e barotit dhe t zjarreve mbi shtpit e djegura me gjith katandi. Me djepa n shpin, me ndonj gj t gjall pr dore dhe me nj kothere buk pr t mbajtur shpirtin gjall, shqiptart lan pas shpine shtpit e djegura n tokat e veta posht Nishit, Prokuples, Vranjs. Trbimi i egr i Serbis qe derdhur ather si rrebesh mbi popullsin e pafajshme shqiptare, me t vetmin qllim q, me terror ushtarak e policor, ata t'i ln vatrat e tyre veriore dhe t rrudhen n drejtim t Kosovs e t Maqedonis. Dhe kur kishte ngjar kjo? N kohn q vllezrit e tyre n Kosov dhe n t gjitha viset tjera t Shqipris po bnin luft t lavdishme pa kompromis kundr perandoris evro-aziatike, Turqis! Pikrisht ather fqinjt serb, n vend q ta ndihmonin fqinjen e tyre, Shqiprin e shumvuajtur, e gjetn rastin t'i japin shqiptarit nj grusht t tmerrshm, t'i grabisin nj pjes t madhe t tokave, t cilat i mbajn edhe sot. 45

At koh, 1878-n, dhe disa koh t vona, m 1912-n, kur me ndihmn e Turqis, Rusis Cariste dhe t "koncertit evropian" Shqipris iu shkputn tokat m t begatshme: Kosova, Rrafshi i Dukagjinit, viset shqiptare n Serbin e sotme jugore, ato n Maqedonin perndimore, pastaj Plav e Guci, Ulqin, Tivat, Anamal, Hot e Grud etj., q iu ndan Serbis dhe Malit t Zi pikrisht at koh dhe t ngjashme Vasa ubrilloviqi e Ivo Andriqi e ndjellin t ohet lugat pr t drmuar prfundimisht popullin shqiptar. Cili shqiptar sot nuk sht i informuar mir pr mizorit q ushtroi mbi popullin ton Jugosllavia e Paralufts (simbolike e ksaj t Paslufts)? Pr reformn agrare qllimi i vetm i s cils ishte shpronsimi i shqiptarve dhe kolonizimi i tokave tona me serb e malazez. Pr ndrrimin e dhunshm t fes ndr kisha, q do t thot pr ndrrimin e kombsis dhe t gjuhs; pr internimin e dhunshm t njerzve tan n shkrettirat e Anadollit? Pr rrahjen, burgosjet, vrasjet, djegiet e fshatrave dhe qyteteve pa asnj arsye t vetme? T vetmet forca q liruan gjith tokat shqiptare gjat Lufts II Botrore, si dshmohet historikisht ishin forcat shqiptare, t ardhura nga Shqipria dhe t formuara edhe n viset e tjera shqiptare. Madje, kto forca dhan nj ndihm t madhe edhe pr lirimin e territoreve t shumta joshqiptare, deri n Srem e Slloveni. Jugosllavia, nga ana e saj, edhe pse propagonte me t madhe luftn e prbashkt shqiptaro-jugosllave, nj pjes t madhe t forcave t veta t athershme e ngarkoi me detyra speciale pr shkretimin e viseve shqiptare n Mal t Zi, Serbi e Maqedoni. Me at rast nga dora e "komunistve partizan" jugosllav u likuiduan m se dyzet mij shqiptar. Kjo do t thoshte se Jugosllavia jo vetm q nuk e kishte harruar politikn e egr antishqiptare t regjimeve t mparshme, por kishte ndrmend ta kultivonte vet dhe vet ta shpinte prpara at politik shoveniste. Nj koh t gjat, me ndikimin e tradhtarve Koi Xoxe etj., ajo u prpoq ta shtinte n dor edhe vet Shqiprin Socialiste, me propozimet e ngulmta q Shqipria t bhej republik e shtat e Jugosllavis. Pr fat t mir, ky plan ra n uj, pa kurrfar perspektive, n saje t vigjilencs s popullit shqiptar t bashkuar rreth Partis s Puns t Shqipris. Por, me grabitjen e Kosovs dhe viseve tjera shqiptare q mban sot brenda kufijve t vet, Jugosllavis i mbeti nj mundsi tjetr pr t shfryr instinktet e veta fashiste-shoveniste: i mbetn shqiptart e robruar t Kosovs, Maqedonis, Malit t Zi e jugut t Serbis. Kshtu, m 1946, "n emr t internacionalizmit proletar! (!) shqiptarve n Jugosllavi iu mohua e drejta pr t mbajtur flamurin e vet kombtar, me t cilin kishin luftuar dhe kishin derdhur gjakun e vet t shtrenjt pr lirimin e tokave t veta, madje edhe t nj pjese t mir t Jugosllavis; m 1947, tash n emr t "solidaritetit", nga drithnikt e shqiptarve u mblodh edhe kokrra e fundit e drithit dhe iu shprnda Jugosllavis, ndrsa shqiptart u detyruan, ad literam, t ushqehen me barishte pr m se nj vit. Paralelisht, mund t realizoheshin edhe planet e mdha t gjenocidit, t trashguara nga e largta dhe ajo e afrmja. Vetm gjat viteve 50, Jugosllavia shprnguli nga viset shqiptare afro 500 mij shqiptar, q i oi n Turqi, duke u br vend po aq kolonistve t prur n viset shqiptare nga Serbia dhe Mali i Zi. N kt koh, Shkupi (i cili deri n erekun e par t ktij shekulli pat qen vatr e patriotizmit dhe e lufts s shqiptarve kundr egrsimit aziatik t Turqis), ishte br qendr pr "eksportimin masiv t shqiptarve n Turqi. Do theksuar se pr shqiptart q merrnin rrugn e shprnguljes, organet jugosllave, si kishte sygjeruar ministri agrar i Qeveris, edhe t Jugosllavis s "re", n referatin e mbajtur m 1937, para ekspertve "patriot"

46

qeveritar serb, shovenisti i trbuar V. ubrilloviqi, i cili kishte krkuar dhe br lehtsime t mdha administrative e t tjera. Q fatkeqsia e shqiptarve t kishte doemos kontinuitet, Sigurimi Shtetror Jugosllav ishte kujdesur, prap me sygjerimin e ideologve t vjetr e t rinj, q burgjet jugosllave pr do sezon t ri t mbusheshin me t burgosur politik shqiptar, t cilt e kundrshtonin diskriminimin. Kshtu menjher pas lufte ran n dor t gjyqit jugosllav dhjetra grupe e organizata patriotike t shqiptarve, t cilat Jugosllavia jo vetm q i dnoi me burgime t rnda e me mundime njerzore, por edhe i kualifikoi si organizata prosovjetike (sipas stilit t kliks titiste), q ishte anomalia m e madhe q trilloi hegjemonizmi sllav. M 1956 UDB-ja, e cila po bhej gjithnj m nervoze ndaj stoicizmit t shqiptarve, q nuk largoheshin dot nga trojet e veta dhe ua prishnin planet borgjezve jugosllav, e ori maskn dhe doli me nj aksion barbar pr mbledhjen e armve nga radht e popullit shqiptar. Meq shqiptarve u ishin rrmbyer armt qysh gjat lufts dhe menjher pas saj, ishte vet UDB-ja q ua "lehtsonte" barrn: ndrmjet agjentve t vet, ajo u shitte arm atyre. Kshtu, ka ngjar q e njejta pushk t shitet deri n 200 her nga UDB-ja dhe 200 t'i dorzohet policis nga 200 persona t ndryshm, q kan fitua "dajak"! T gjith shqiptart q thirreshin pr dorzimin e armve, torturoheshin rnd fizikisht: duke ndenjur tr natn lakuriq, lidhur pr ndonj dru, n ujin e akullt t ndonj kanali etj. Nj pjes e madhe e tyre, q s'u bri ball mundimeve, mbetn invalid ose vdiqn a u zhdukn n mnyr misterioze nga ana e UDB-s. M 1968, nxnsit, studentt dhe intelegjenca prparimtare shqiptare u ua n demonstrata masive, q shtronin krkesa vitale pr popullin shqiptar: Kushtetutn e Kosovs, hapjen e Universitetit, dygjuhsin. Demonstrata u shua me gjak. Megjithat, disa vjet m von, Jugosllavia u detyrua, sado formalisht, t'i plotsoj kto krkesa: u dha Kushtetuta e Kosovs, u hap Universiteti i Prishtins, u prligj dygjuhsia. Ishte e natyrshme q krkesa m vitale e demonstrantve, e drejta pr vetvendosje deri n shkputje, e cila formalisht figuron n Kushtetutn e Jugosllavis, t mbulohej me plaf t rnd heshtjeje. "'bnte... q linte akoma prmbi dhe legjenda t tilla!" Lidhur me karakterin e sllavve t Jugut n raport me popujt tjer, kan folur edhe Marksi dhe Engelsi. Sipas mendimit t tyre, sllavt e jugut, kompleksin e nnshtrimit nga t mdhenjt, e kompensojn n mnyr t shumfisht e brutale ndaj popujve t vegjl, mbi t cilt kan ndonj pushtet. Pas disa t dhnave, q do t'i japim ktu m posht, shihet qart vrtetsia e ktij mendimi. Fraza m e dashur e Jugosllavis, e cila trumbetohet sa her t shfaqet rasti i prshtatshm n mjetet e informimit publik, sht nj fraz tipike e kolonizatorit: Jugosllavia do bj mos q ta nxjerr Kosovn nga prapambeturia ekonomike e sociale, Federata do t ndaj ndihma t jashtzakonshme pr zhvillimin e shpejtuar t Kosovs. Prshtypja e pjess s painformuar t opinionit sht se Jugosllavia sht drmuar duke ndihmuar Kosovn, por kjo, Kosova, si nj pus i pafund, kurrsesi t ngopet! Ndrkaq, Milija Kovaeviqi, n cilsin e kryetarit t Komisionit ekonomik q e prfaqson Kosovn n Federat, shkruante para disa vjetsh n gazetn e prditshme "Rilindja": "Q nga viti 1947 e deri m 1977, pr do dinar t investuar n Kosov, ka marr nga Kosova dy dinar e gjysm". Si merren nga Kosova dy dinar e gjysm etj.? Dihet se Kosova sht nj trev e begatshme me pasuri natyrore, me minerale t shumta, toka pjellore shum t prshtatshme pr bujqsi. Rezervat e saj t qymyrit, t 47

zbuluara deri m tash (shnimet q do t japim ktu telegrafisht, jan kryesisht nga statistikat kosovare e Jugosllave pr vitin 1978, sipas shtypit) arrijn n rreth 12 miliard tonelata, apo 64% t rezervave t prgjithshme n Jugosllavi, 24% t rezervave t nikelit dhe t hekurit, 67% t rezervave t plumbit dhe zinkut, 28% t rezervave t magnezit etj. Kombinati "Trepa" sht prodhuesi m i madh i plumbit n Jugosllavi e Evrop dhe z vendin e tret n bot; kombinati "Kosova", q prfshin minierat e qymyrit, termocentralet e Obiliqit, m 1978 prodhoi 8 milion tonelata qymyr, alias 3 miliard e 485 milion kilovator energji elektrike. Me nj trajtim normal t gjith ktij potenciali, Kosova do t kish qen nj nga viset m t zhvilluara n Jugosllavi. Mirpo, t gjitha minierat dhe objektet kye t ekonomis kosovare mbahen nn kontrollin rigoroz t Beogradit, n institucionet e t cilit prqndrohen t gjitha studimet dhe analizat lidhur me ngritjen dhe shfrytzimin e tyre. Kto institucione vazhdimisht "kujdesen" q minierat dhe potencialet tjera t shfrytzohen sa m intensivisht, si burim i pashterrshm pr lndt e para, t cilat do t prpunohen n viset e tjera t zhvilluara n Jugosllavi, ndrkoh q n Kosov nuk ngriten objekte industriale q do t absorbonin ndonj numr optimal t fuqis puntore, q do ta prpunonin vet, n vend, lndn e par. Prkundrazi, Kosova vazhdimisht mbetet furnizuese e rndsishme e Jugosllavis me lndt e para, t cilat pastaj, t prpunuara i blen me mime njzet fish m t shtrenjta. N t vrtet, gjith ekonomia e Kosovs ka marr at drejtim q n do hap t'i prgjigjet zhvillimit dhe nevojave t viseve t zhvilluara t Jugosllavis, kurse zhvillimin e saj, pr gjendjen e saj t mjeruar ekonomike, sociale as q an kush kok. Dy, nga shum objekte t tjera, jan shum simptomatike dhe flasin pr raportin e varshmris totale t ekonomis kosovare nga ajo jugosllave: Fabrika e autopjesve "Zastava" n Pej dhe fabrika e thashmeve n Skenderaj. N t parn prodhohen sedilje pr prodhimet e "Zastavs" s Kragujevcit. Dhe kshtu me dekada, ekonomia e Kosovs po ecn me sediljat "kosovare" t "Fiatit jugosllav" dhe po vritet me thashmet "kosovare" t dyfegut serb. Nj pylltar serb pat vrar para 20 vjetsh nj bari shqiptar. Shkaku: bariu nuk ia jepte pylltarit, ashtu kot s koti, dashin q po ngjitte n bjeshk. Pr kt arsye qe n burg tre muaj pylltari. Para dy vjetsh, kt pylltar, t maleve shqiptare, e vrau i vllai i bariut t ndjer dhe pr kt vrasje u pushkatue (me pretekst se cnonte vllazrimbashkimin). Kohn e fundit n Kosov pati raste t ngjashme, apo identike, t cilat prfunduan n mnyr identike. Ndrkaq, vitin e kaluar, n hurdhat e peshqve, n Istog, nj polic serb vrau nj djalosh shqiptar, i cili ishte gjunjzuar te hurdha dhe kishte zn nj peshk. Polici, natyrisht, si e kishte ditur opinioni i gjer kosovar, nuk u dnua. Por as pr opinionin shqiptar kosovar, t rysur me prvoj t madhe n kt drejtim, nuk krisi kiameti, ndonse indinjata qe e thell. Vetm nj gj u kuptua definitivisht: shqiptari, sht vetm i kolonizuar n gji t Jugosllavis, prkundr demagogjis dyzetvjeare. Dhe, n nj heshtje t rnd, populli yn ka zn t evokoj fuqishm kngn e t shptuarit, i cili duhet ta marr pashmangshm gjith shtjen e fatit t vet n duart e veta. Dhe Beogradi, i uditur pr paaftsin e Institutit t vet pr Shfarosjen e Shqiptarve, klithi: bnte (ky Institut) q linte prmbi dhe akoma legjenda t tilla?

48

"sht e mundshme q shqiptart t zmbrapsen vetm me an t kolonizimit gradual, ankohej Dr. ubrilloviqi, ky sht i vetmi popull q arriti jo vetm t mbahet gjat mijvjearit t fundit n brthamn e shtetit ton... por edhe t na sjell dme, duke shtyr kufijt tan etnik (kupto: Serbis) n drejtim t veriut dhe t lindjes... E vetmja mnyr dhe i vetmi mjet sht forca brutale e nj pushteti t organizuar shtetror, e pushtetin mbi ta e kemi pasur gjithmon. M 1912 e ktej nuk kemi pasur sukses me ta. Faji sht yni, meq kt pushtet nuk e kemi shfrytzuar si duhet. Pr ndonj nacionalizm t tyre n dobin ton as q mund t flitet. Prkundrazi, duke u mbshtetur te Shqipria, ndr shqiptart do t zgjohet ndjenja kombtare, e nse nuk i qrojm hesapet me ta, apo nse kt shtje ia lm kohs, pas 20-30 vjetve do t kemi nj irredent t tmerrshme, gjurmt e s cils kan zn t duken dhe e cila, n mnyr t padukshme, do t'i vr n pikpyetje t gjitha posedimet tona n jug." Dhe, kjo ndjenj kombtare e shqiptarve u zgjua vrtet shum m hert nga 'parashikonte ministri i Titos, ubrilloviqi, e cila ishte zgjuar me t madhe edhe n kohn e ktij "shkenctari". Qndrimet e tilla t Jugosllavis ndaj shqiptarve patn pr pasoj t logjikshme e t pashmangshme, n nj an stoicizmin e pashembullt, q sht karakteristik pr t kolonizuarit, e n ann tjetr nj rezistenc e vazhdueshme, spontane dhe t organizuar, nga ana e shqiptarve, si para Lufts II Botrore, ashtu edhe pas saj, deri n ditt e sotme. Ky qndrim sht n rrugn m t mir q Jugosllavis gjithka t'i kthehet me t njejtn mas: dredhia medoemos dredhi, perfiditeti me perfiditet: n kushtet e diskriminimit ekonomik dhe politik, e sidomos n kushtet e terrorit t sforcuar ndaj patriotve shqiptar, t cilt sot po bien masivisht n burgjet e tmerrshme jugosllave, ka rrezik q trevat shqiptare t robruara nga Jugosllavia, t detyrohen s shpejti ta aplikojn edhe terrorin, si prgjigje ndaj dhuns shoveniste sllave t Jugosllavis. Duke pasur leverdi t madhe ekonomike nga kjo koloni, Jugosllavia sot ka mbyllur syt dhe shurdhua vesht dhe nuk po don t'ia dij pr nj rrezik t ri. Natyrisht, shqiptart e robruar duan t'ia din edhe m pak: ata kan prpara vetm nj qllim lirimin, dhe nuk do t pyesin pr mimin e liris. Pr Jugosllavin, ka gjithmon nj mundsi rezerv: trheqja kufijve t vet t vrtet, kur zjarri t bhet i padurueshm; ndrkaq pr revolucionart dhe pr popullin shqiptar ka vetm nj alternativ: t presin t asimilohen, t'i shtrohen gjenocidit dhe ta bjerrin qenien e vet kombtare n mnyrn m mizore nga dora e sllavve t jugut, ose luftn e vet ta shpien deri n fund, deri n fitore, e cila arrihet vetm pas formimit t shtetit unik t t gjith shqiptarve. Pr sakrifica, t thuash, nuk ka fare vend t mendohet. Kjo do t jet prgjegjja e popullit shqiptar t robruar nga Jugosllavia pr egrsimin e pushtetit jugosllav dhe pr t gjitha prpjekjet e ktij shteti q t'a asimiloj nj komb dhe ta keqprdor n mnyrat m barbare. Nervozizmin e policis fashiste jugosllave, shqiptart nuk e presin me frik e nervozizm t vet, si kishte ngjar n disa koh m t hershme. Shqiptart, duke ndier nevojn e pashmangshme pr ta hedhur definitivisht zgjedhn jugosllave dhe duke u pajisur prdit m shum me prvoj revolucionare, sa m shum q po shtohet dhuna e terrori nga ana e Jugosllavis, gjithnj jan n pritje t shprthimit definitiv t ithatit t hidhur, i cili ka mbledhur me shekuj. E "Popujt nuk presin kurr kot, si pret njeriu ndrrimtar te pragu i ports. Kur nj popull pret dika, kjo do t thot se n thellsi t tij ai e mbrun at q e pret." (Bashkimi, prill 1980, faqe 5)

49

14. MANIPULIMET N SHTYPIN E HUAJ

Duke br fjal pr disa shkrime pr Kosovn q u paraqitn kto dit n disa gazeta tona dhe gazeta t huaja t Perndimit, Mahmut Bakalli, n kshillim tha si vijon: "Si e dini n disa vende n Kosov, pati ca aksione armiqsore t nacionalistve shqiptar nprmjet t shprndarjes s afisheve e parullave me prmbajtje armiqsore kundr vlerave themelore t revolucionit ton e vllazrim bashkimit ton. Organizatort e aksioneve t tilla armiqsore synonin t mashtronin nj numr t rinjsh pr qllimet e veta armiqsore. Pr shkak t cnimit t fryteve t revolucionit ton, vlerave t sistemit t vllazrim-bashkimit ton, ndaj t cilave natyrisht jemi t ndieshm, masat m t gjra t punonjsve dhe t rinis shqiptare dhe t t gjitha kombeve e kombsive n Kosov, dnuan rrept veprimtarin e till armiqsore. Rreth ksaj shtjeje n disa mjete t huaja t informimit n Perndim po bhen spekulime t ndryshme, n t cilat manipulohet me nj numr t pasakt e uditrisht t madh t gjoja personave t akuzua q do t gjenden para gjyqit. Me at rast ata shfrytzojn edhe shkrimet e paprgjegjsi nga kuluaret t disa gazetave tona t ktyre ditve. Jan kto gjra t pasakta e t trilluara, q do t ken jet t shkurtr. T gjitha kto po aktualizohen n kt rast t situats komplekse ndrkombtare me qllim q t krijojn prshtypjen pr ndonj situat t jashtzakonshme jostabile, q n Kosov nuk sht e till, pr ka mund t bindet do kalimtar qllim mir. Ne s'kemi nevoj ta bindim asknd se n 'mas kombet dhe kombsit e Kosovs: shqiptart, serbt, malazezt, turqit, myslimant e t tjer bashk me kombet e kombsit e tjera t Jugosllavis jan t vendosur t'i mbrojn frytet e revolucionit ton socialist vetqeveriss." ("Rilindja", 4 prill 1980) Qeveria fashiste e Beogradit, me paralelen e saj n Prishtin, ose sht matufosur fare, ose ka nj siklet t madh. Kohve t fundit, e xigluar nga dora e vet, ajo po bn prpjekje monstruoze pr t'i mbledhur muskujt e vet n nj buzqeshje sa m t natyrshme. Vese gazi, me gjas rrnjt i ka n ndrgjegjen e pastr dhe n shndetin e mbar dhe Jugosllavia po e ndjell m kot kt gaz si nj gj q i ka dal qmoti doresh. N vend t saj, nj ngrdheshje e llahtarshme po shprndahet me ngre mbi fytyrn kolektive t qeveris s socialshovinistve t Beogradit dhe t renegatve t Prishtins. Me kt ngrdheshje, ata prpiqen t'ia hedhin bots sesi shqiptart e robruar n Jugosllavi nuk kan kurrfar armiqsie dhe kurrfar perspektive pr ndonj konflikt t ardhshm, t madh a t vogl. Dhe ne u besojm, n njfar mase dhe n disa rrethana t caktuara: ata s'do t kishin qen armiq t shqiptarve, sikur ata, shqiptart, nga Jugosllavia t pranonin ofertn "bujare" pr nnshtrimin e plot ndaj shkeljes, shfrytzimit dhe asgjsimit t plot t shqiptarve me ann e gjenocidit! Ka harruar vall kjo Qeveri se ka mundur t na shtyp e t na plakit, por se nuk na e merr dot t drejtn pr t urryer e pr ta luftuar kur t na vi dita (e cila si po duket, sht n prag.). Kt t drejt, ajo e di fare mir, nuk na e patn marr dot romaku, bizanti as turku; duhet t jesh i marr e t mendosh se nj Serbi, nj Mal i Zi, nj Maqedoni mund ta bjn at q s'e bn me ne fuqit m t mdha t tri kohve. Popullit ton ata i shkaktuan humbje t mdha, q "nxirrnin aty-ktu gropa t thella mbi gjirin e tij t gjer, por humbjet e bnin disa her m t madh nj popull".

50

Me shoun e madh t propagands kundr si i quan ajo "nacionalistve" shqiptar, dhe me injorimin dhe shtypjen e shtjes s shqiptarve brenda kufijve politik t Jugosllavis, Qeveria e Beogradit sht rrmbyer nga nj vetknaqsi absurde. Bashk me renegatt e Prishtins, ajo ka iden se sht duke lozur pjesn e vet jetsore teatrale, kurse gjith bota prreth, n fytyrn e ktij dueti t flliqur, shikon lojn e arixhiut t mjer me arushn kaba, e cila krcen sipas daireve q bien n Beograd. Fjalt e msiprme t Mahmut-titist-pashs dhe gjith kampanja jugosllave kundr patriotve dhe revolucionarve shqiptar, numrin e t cilve shtypi e zvoglon s paku pr njzet her, s'kan si kuptohen ndryshe. N kt mnyr, Qeveria e Beogradit, me nj ndjenj t topitur ndrmjet vetknaqsis s marr dhe dshprimit t pandreqshm, po prplitet ta bind veten dhe t tjert se si shqiptart, q jetojn n tokat e veta nn robrin jugosllave, i kan qruar q moti hesapet: qysh m 1912, m 1919, m 1945 etj. Dhe kt t drejt, t drejtn pr t menduar ksisoji, s'ia merr dot kush ktij robruesi fashist. T drejtn pr t menduar si ia do qejfi e nevoja. Sa i afrohet objektivitetit gjith ky marifet, kjo sht nj pun tjetr. Kryesorja, ajo q na bn t lumtur, sht fakti se konfliktin e kemi te dera, t gjall: tokat e grabitura shqiptare dhe populli i shumvuajtur shqiptar po i bien vetes prapa. Ata mendojn se e fitojn kt luft. Ne poashtu. E dikush ktu mund t gabohet keq. T shohim se n ann e kujt jan drejtsia dhe vendosmria e guximi. (Bashkimi, prill 1980, faqe 6)

15. PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR

Si antar i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi (LNKVSHJ), t dhnat q prmenden n kt hyrje i kam msuar nga Jusuf Grvalla, shoku dhe ideologu i LNKVSHJ, n fund t korrikut 1981. Ato ngjarje t aktivitetit t tij, si antar i LNKVSHJ, q m'i ka treguar e shpjeguar me kujdes e vmendje, e quaj t drejt dhe t arsyeshme t'i tregoj. Ata q jan t interesuar pr historin e ksaj periudhe kan mundsi me i kontrollua faktet. Diku n vern e hershme t vitit 1979 del nga shtypi numri i par i gazets "Bashkimi". Ky numr del si Organ i Frontit t Kuq. Pas arratisjes s Jusufit n Gjermani, rrethanat sillen n at mnyr q Jusufi ia fillon ta ndihmoj gazetn Bashkimi. N saje t puns s Jusuf Grvalls bhet e mundshme dalja e numrit t dyt t Bashkimit, diku n shkurt 1980. Kah fundi i prillit 1980 del numri i tret i Bashkimit. Edhe kta dy numra ashtu sikurse i pari dalin si Organe t Frontit t Kuq (pa mbaresn Popullor). N maj 1980, Jusuf Grvalla autorizohet ta shkruaj kt Program dhe Statut t Frontit t Kuq Popullor. Ky dokument sht i pari n t cilin e ndeshim mbaresn "Popullor", dokument i prgatitur trsisht nga Jusufi. Kur Hysen Gega niset pr Kosov, nga banesa e Nami Ramadanit, ai merr me vete numra t shumt t Bashkimit dhe kt Program. Ky sht programi i Jusuf Grvalls e i Hysen Gegs, i pafalsifikuar. I armatosur me idet e me qartsin e Jusuf Grvalls, Hysen Gega bhet nj nga militantt m t fuqishm q ka pasur Kosova. sht koha q pas 30 vitesh ta sjellim n drit kt Program t pafalsifikuar t asaj kohe t lavdishme. N historin e lvizjes puntore ndrkombtare jan t njohura programe si p.sh. ai i Eisenach-ut, m 1869 (August Bebel), Gotha-s, 1875 (Ferdinand Lassalle), apo ai i Erfurt-it, 1891 (Karl Kautsky). 51

N historin e lufts pr lirim nacional e social t shqiptarve nn Jugosllavi, vend t veant zen ky Program q mund t quhet Programi i Esslingenit-SallagrazhdsLumthatit t Hysen Gegs. Merita pr kopjen e siguruar t ktij Programi i takon Faridin Tafallarit. Qllimi i botimit t ktij Programi ka t bj vetm me ndriimin e fakteve historike. Por sht edhe nj e vrtet tjetr, se fatin dhe efektin e vrtet t fjals s shkruar, fillimisht, askush nuk mund ta dij. Xhafer Durmishi, tetor 2010 Jusuf Grvalla: "M vjen nj dit, (vitin e kaluar), n der me disa shkresurina q vetm titullin e kishin t qart: Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, dhe m lutet tia korrigjoj n pikpamje drejtshkrimore. M pastaj m autorizon q t preki, po e pash un t arsyeshme, si njeri me prvoj, edhe n ann materiale t pikave t prfshira n program e statut. Mir, them, dhe meq prmbajtja e shkresurinave ishte pa kok pa bisht, i hy un puns me gjith seriozitetin dhe ato pak njohuri q kisha. Gjithmon kisha parasysh, pas puns sime, ai do tua kthente shokve pr diskutim Programin dhe Statutin e Organizats s tyre. Por, doli ndryshe. Doli se I. K. i ishte tekur t bnte nj nat pa gjum dhe t hartonte kmbadoras nj program dhe statut t nj organizate revolucionare, t cilin e botoi dhe e shprndau si literatur revolucionare menjher pas korrigjimeve q i bra un. E puna q kisha br un m at rast, sishte pun korrigjimi." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Ka ardhur koha q komunistt t shtrojn haptazi prpara gjith bots pikpamjet e veta, qllimet e veta, aspiratat e veta dhe prrallave pr fantazmn e komunizmit tu vn prball nj manifest t vet partis. Marksi dhe Engelsi Pika qendrore e edukimit internacionalist t puntorve n vendet shtypse duhet patjetr t jet propaganda dhe mbrojtja nga ana e tyre e liris s shkputjes s kombeve t shtypura. Pa kt nuk ka internacionalizm. Ne kemi t drejt dhe duhet ta trajtojm do socialdemokrat (kupto komunist) t nj kombi shtyps, i cili nuk e bn kt propagand si imperialist dhe maskara. Lenini Formimi i nj fronti revolucionar t prbashkt sht i pamundshm, nqoftse proletariati i kombeve shtypse nuk prkrah drejtprdrejt dhe n mnyr t vendosur lvizjen lirimtare t popujve t shtypur kundr imperializmit t atdheut t vet, sepse nuk mund t jet i lir nj popull q shtyp popuj t tjer. Engelsi (...) Bota ndodhet n nj faz ku shtja e revolucionit dhe lirimit kombtar t popujve nuk sht vetm nj aspirat e nj perspektiv, por edhe nj problem i shtruar pr zgjidhje. PPSH mbshtet dhe prkrah me t gjitha forcat luftrat e drejta t popujve liridashs... Enver Hoxha 52

PER NJE SHQIPRI SOCIALISTE TE TE GJITHE SHQIPTAREVE! ME PUSHKE DHE PENE PER LIRI E PAVARESI! MA MIRE NJE PUSHKE NE MAL SE NJE THES FJALE NE PARLAMENTIN E BELIGRADIT. AZEM GALICA PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR sht hartuar nga nj grup shoksh, t cilt qen t autorizuar. Pr shkak t pamundsive, q jan evidente gjat ilegalitetit t plot, nuk qe e mundur q PROGRAMI DHE STATUTI t aprovohen n nj konferenc t rregullt, ku do t merrshin pjes prfaqsuesit. Si i till, sht i plotfuqishm gjer sa ta krijojm mundsin pr ta thirrur tubimin prkats, i cili do analizoj edhe materialet e grumbulluara, q kan t bjn me analizat rreth PROGRAMIT DHE STATUTIT ton, analiza t bra kto nga do militant i Organizats! PROGRAMI Populli shqiptar, pr t ar me sukses frontin n luft kundr pushtuesve t egr fashist gjerman e italian, ishte bashkuar dendur rreth organizats s vet masive, FRONTI NACIONAL LIRIMTAR, Organizat q qe formuar dhe udhhiqej nga PARTIA KOMUNISTE SHQIPTARE, tani PARTIA E PUNES SE SHQIPERISE. FRONTI NACIONAL LIRIMTAR sht formuar n prag t Lufts s Dyt Botrore. I formuar nga PKSH (Partia Komuniste Shqiptare) FRONTI NACIONAL LIRIMTAR luftoi me heroizm armikun. FRONTI NACIONAL LIRIMTAR dhe PKSH, t frymzuara thell nga internacionalizmi proletar dhe nga Revolucioni i Tetorit, bashkuan armt me forcat e Partis Komuniste t Jugosllavis. N baz t lufts s prbashkt ishte marrveshja q, pas ngadhnjimit mbi fashizmin, gjithkush t bhej zot n shtpin e vet. Parimi i Lufts Nacional lirimtare dhe antifashiste, pas s cils do t fillonte nj etap e re e jets dhe ndrtimi i socializmit, n njrn an, si dhe mendimi se do t gjenin zgjedhje t drejt gabimet e pafalshme q ishin br ndaj shqiptarve gjer ather, n ann tjetr, i shtyn shqiptart t bjn sfid n luftn e pakompromis kundr fashizmit. N baz t parimeve t tilla, populli shqiptar, q deri m ather jetonte n tokat e veta n Kosov, n Mal t Zi, n Maqedoni dhe n Serbi, i jepej mundsia e ligjshme pr dalje nga robria e rnd jugosllave, e paralufts, dhe pr bashkim me vendin am, SHQIPRIN. Prandaj populli yn nuk e kurseu gjakun e vet t shtrenjt. N ndjekje t fashistve t egr ai vajti heroikisht deri n viset m t largta t Jugosllavis. Por, n astin e ngadhnjimit mbi fashizmin, kur populli yn po bhej gati ti gzohej realizimit t aspiratave shekullore, bashkimit t prgjithshm kombtar e shtetror t shqiptarve, piku nj nga tradhtit m t mdha. PKJ, me dredhi t papara, manovroi fuqishm nn rrogoz dhe ia doli me sukses t siguroj pr vete n mnyr arbitrare kufijt shtetror, brenda t cilve srish prfshihej m se gjysma e 53

tokave dhe e popullit shqiptar. Kshtu, robria e vjetr e kralve serb u zvendsua me robrin e re serbomadhe, n krye me klikn revizioniste t Titos. PKJ, n bashkpunim me etnikt, t cilt ishin siguruar se n Jugosllavi nuk do t vendosej rendi shoqror socialist, ripushtuan tradhtisht viset shqiptare dhe ia filluan kngs s vjetr shfarosjes dhe asimilimit t popullit shqiptar. Madje, PKJ nuk u mjaftua me kaq. Ajo duhej t onte n vend edhe aspiratat e vjetra t borgjezis serbomadhe pr dalje t lir n Adriatik. Prandaj me manovrime t reja, t ndihmuar nga disa tradhtar shqiptar, si Koi Xoxe e Pandi Kristo, ia hyri edhe aksionit pr pushtimin e Shqipris. Vllezrit tan, n saje t vigjilencs s PPSH, e shptuan Shqiprin nga ky rrezik i lig. Ata ishin tradhtuar njher nga PKJ dhe nuk tradhtoheshin m. Por n kushtet konkrete q u krijuan pas Lufts s Dyt Botrore, kur n nivel t politiks ndrkombtare, ne vend q t korrigjohej, u prforcua padrejtsia ndaj tokave dhe ndaj popullit shqiptar. RPS e Shqipris u gjend n aso situate q t mos mund t intervenoj pr vllezrit e vet t mbetur jasht kufijve t shtetit shqiptar, sado q dihej se Jugosllavia i ripushtoi tokat shqiptare q i kishin pushtuar prpara kralt dhe tani po ushtronte terror t egr. N kto kushte, do intervenim ushtarak i RPS t Shqipris n viset shqiptare n Jugosllavi konsiderohet przierje n punt e brendshme t Jugosllavis dhe trheq me vete pasoja t rrezikshme, po t nivelit ndrkombtar. Megjithat, mbetn mundsi tjera, me ann e t cilave RPS e Shqipris ndikoi shum n qndresn ton. Duke fituar pr vete (n saje t kultivimit t marksizmleninizmit t kulluar dhe t lufts s pakompromis kundr imperializmit, kapitalizmit, kolonializmit, neokolonializmit dhe revizionizmit modern) atributin e zrit m t fuqishm n Evrop, Partia e Puns e Shqipris ndoqi me interes jetsor dhe me indinjat t thell edhe politikn diskriminuese jugosllave t gjenocidit mbi popullin shqiptar; e luftoi me ngulm kt politik, duke e denoncuar para forcave prparimtare t gjith bots. N kt mnyr pr popullin shqiptar n Kosov, n Maqedoni, n Mal t Zi dhe n Serbi u b e qart se ai nuk sht i vetmuar n luftn pr lirimin social e nacional nga revizionizmi i egr titist. * * *

Bazuar n domosdoshmrin e Lufts Nacional lirimtare, si t vetmen pr sigurimin e pavarsis s plot kombtare, bazuar n domosdoshmrin e prgatitjes s masave pr revolucion dhe vet revolucionit, i cili pos pavarsis dhe bashkimit kombtar, n pushtet sjell popullin, bazuar n diskriminimin klika revizioniste q po ushtron klika revizioniste e Beogradit, t cilit diskriminim duhet ti ndajvehemi prkatsisht, bazuar n shfrytzimin e paskrupullt q u bhet viseve shqiptare n Jugosllavi nga ana e kliks n pushtet, bazuar n t drejtat elementare njerzore, se edhe populli shqiptar (i tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia) ka t drejt t gzoj dhe rroj i lir, i pavarur, i lumtur dhe, duke prkrahur pa rezerv luftn e drejt dhe politikn parimore, vigjilencn e PPSH dhe t Qeveris Shqiptare, n krye me shokun Enver Hoxha, puntort, fshatart, mrgimtart, t papunt, intelektualt revolucionar e patriot, e sidomos femra shqiptare, me nj fjal, t gjith shqiptart (e tokave t robruara dhe n mrgim) e vetdijshm, q jan pr lirimin dhe bashkimin e t gjitha trojeve shqiptare t pushtuara, t cilt nuk dyshojn n prkrahjen e motrave dhe vllezrve t Shqipris , morn kt

54

VENDIM Nga radht e t lartprmendurve, q dalin nga gjiri i popullit shqiptar, t robruar nga Jugosllavia, t formohet Organizata FRONTI I KUQ POPULLOR e cila do t bashkoj puntort, mrgimtart, komunistt, intelektualt dhe gjith popullin patriot e revolucionar shqiptar t robruar n luft pr LIRI dhe PAVARESI, n luft pr BASHKIMIN e popullit shqiptar n nj shtet t vetm, SHQIPRIN SOCIALISTE. Kundr kujt do t luftoj FRONTI I KUQ POPULLOR? Pr FRONTIN e KP (Kuq Popullor) sht i huaj do aksion jasht tokave arbrore. do akt i kundrt me kt do t konsiderohet akt agresiv dhe do t dnohet nga vet FRONTI I KP. Lufta kryesore dhe e vetme do t jet lufta kundr robruesit jugosllav, n krye me klikn titiste dhe shovinizmin sllavomadh (serb, malazez e maqedon) me qllim t lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe t bashkimit shoqror e kombtar me vendin am, Shqiprin Socialiste. Kjo sht e drejt legjitime e popullit shqiptar, i cili, megjithse derdhi pa kursim gjakun e vet t shtrenjt pr tokat e veta t shenjta, u b pre e apetiteve pushtuese jugosllave dhe e politiks diskriminuese t fuqive t mdha. Pr viset tona derdhn gjakun gjyshrit dhe baballart tan, nga gjaku i t cilve mbin pipat q sot arritn t formojn FRONTIN E KUQ POPULLOR. Nga FRONTI I KUQ POPULLOR do t jet i luftuar do individ, grup a organizat, q provon t bhet penges n realizimin e vullnetit t popullit shqiptar. Do t luftohet hegjemonizmi, shovinizmi, borgjezia e burokracia e do lloji, pa marr parasysh a gjenden n radht e tyre serbi apo shqiptari. Do t luftohen t gjith renegatt dhe tradhtart shqiptar, sahanlpirsit e mashtruar nga klika titiste, q ushqehet tradhtisht me gjakun dhe djersn e popullit t robruar shqiptar. Do t luftohet intelegjenca q shiti idealet e veta, duke lidhur fatin e vet me pushtuesit apo me borgjezin, dhe jo me popullin. Me nj fjal, lufta jon do t ket tiparet e nj revolucioni t prgjithshm socialist. FRONTI I KUQ POPULLOR, duke studiuar kushtet aktuale dhe duke shfrytzuar edhe mendimin e mueshm t PPSH lidhur me gjendjen e prgjithshme n Jugosllavi, ka nxjerr prfundimin e drejt se n Jugosllavi dominon nj atmosfer e volitshme (pasi gjendja e vshtir ekonomike dhe politika pa principe e shfrytzimi klasor kan br t paknaqur t gjith popujt e Jugosllavis) pr shprthimin e revolucionit. T mbrthyer ndrmjet shfrytzimit t egr t Perndimit e Lindjes dhe politiks antipopullore t udhheqjes titiste, e cila interesat e vendit i ka shitur fare lir te imperializmi e socialimperializmi, popujt e Jugosllavis ndodhen n prag t nj revolucioni popullor. Duke prfituar nga kjo situat, si dhe nga niveli i lart i vetdijes shoqrore e kombtare t shqiptarve q lngojn nn thundrn jugosllave, FRONTI I KUQ POPULLOR, duke u br pararoj e lufts pr LIRINE E PAVARESINE e shqiptarve dhe pr bashkimin e tyre me vendin am, do t luftoj pa kompromis pr t vjel frytet e revolucionit, t cilat jan n pjekjen prfundimtare. Klika e Beogradit po i grmon me t madhe varrin vetvetes. Por, po ajo nuk do t bjer do n t, n qoft se nuk e shtyn forcat revolucionare. Kt detyr i ka caktuar vetes FRONTI I KUQ POPULLOR.

55

Cilat jan metodat e lufts q bn FRONTI I KUQ POPULLOR? Nn thundrn e kliks revizioniste t Beogradit, pos shqiptarve, u merret fryma edhe popujve tjer, t prfshir brenda kufijve politik t Jugosllavis, t cilt i shtrohen politiks n favor t borgjezis titiste. Shfrytzimi, burokracia, korrupsioni dhe dominimi i kapitalit t huaj, i kan shtrir prdhe interesat e ktyre popujve dhe sidomos t klass puntore e fshatarsis. N kt kontekst, lufta do t ket shum pika t prbashkta me luftn e ardhshme t puntorve dhe fshatarve t t gjith popujve q rrojn n Jugosllavi. Solidariteti yn n kt drejtim nuk do t mungoj. Mirpo nqoftse popujt e Jugosllavis, kur t ket shprthyer revolucioni yn n tokat shqiptare, i prgjigjen prap ndrsimit t kliks titiste dhe borgjezis shoviniste t atyre popujve pr t na i ndaluar ne shqiptarve t drejtat legjitime pr lirimin social e nacional, ather ne do t shtrngohemi tua kthejm grykat e armve tona edhe ktyre popujve. Meq interesat tona klasore e kombtare prputhen me interesat klasore e kombtare t popujve t Jugosllavis, ne nuk dshirojm luft me kta popuj, pos me klikn revizioniste t Beogradit. Prandaj n koh paqeje, FRONTI I KUQ POPULLOR ka pr detyr q me propagand t shndosh patriotike dhe marksisteleniniste, ti jerr maskn prgjithsisht kliks s egr t Beogradit dhe t thrras n luft kundr saj edhe forcat prparimtare t popujve tjer t Jugosllavis. Mbi t gjitha, forca e propagands i drejtohet popullit shqiptar, n mnyr q ai t prgatitet n baza sa m t shndosha e m t forta pr revolucionin e ardhshm. Kjo sht etapa e par, e prgatitjes s revolucionit ton popullor. Nprmjet Organit t FRONTI I KUQ POPULLOR, gazets BASHKIMI, si dhe nprmjet literaturs marksiste-leniniste dhe literaturs tjetr revolucionare, q botohet me bollk n RPS t Shqipris e q ne do ta shprndajm n mnyr ilegale dhe ta popullarizojm n radht e popullit ton (dhe t tjerve, po q se ata shfaqin interesim), ne do ta shpiem prpara iden e lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe kshtu do ta shtrojm terrenin pr revolucion. Popullit ton do ti bhet me dije se lufta jon sht luft e drejt dhe se nj luft e till, kur t jen bashkuar t gjitha forcat, nuk ka si t mos ngadhnjej, pa marr parasysh se me far armiku kemi t bjm. Detyr e jon e par, pra, sht q n kushtet e tashme t lufts jo t drejtprdrejt, t msojm si t sheshojm dhe ti mbrojm interesat e revolucionit t ardhshm dhe ta mbledhim rreth vetes popullin ton t shumvuajtur, n mnyr sa m t shpejt dhe sa m t organizuar. Kjo pun nuk sht aspak e leht. Ne kemi t bjm me nj armik t majmur me gjakun dhe djersn e puntorve dhe t nxitur e t ndihmuar nga forcat e errta imperialiste, kapitaliste, kolonialiste, neokolonialiste e revizioniste. Prandaj, n luftn ton lypset mjeshtri e holl dhe guxim shqiptar. E FRONTI I KUQ POPULLOR konsideron se mjeshtria nuk do t mungoj, nse lufta jon bazohet n t drejtn e patjetrsueshme t shqiptarve pr t mbrojtur trsin e vet territoriale dhe kombtare dhe n ndjekjen e rrugs prparimtare t klass puntore dhe t fshatarsis, t vizatuar dhe zbatuar me konsekuenc t pashoqe nga PP e Shqipris. FRONTI I KUQ POPULLOR e di se npr kt rrug t pagabueshme mund t na udhheq vetm ideologjia e shndosh marksiste-leniniste, prandaj shembulli i Partis s Puns dhe i rezultateve t mdha t ndrtimit socialist n Shqipri, do t jen pr ne busulla e vetme. Ai q mohon nevojn e pjesmarrjes s femrs shqiptare n revolucion, e kshtu n radht e dendura t FRONTIT TE KUQ POPULLOR ai nuk sht me FRONTIN... Gatishmria e femrs shqiptare q, bashk me forcat e prgjithshme revolucionare, t 56

prforcoj radht e lufts pr liri, jo vetm q konsiderohet e drejt dhe detyr e saj, por edhe do t mohet lart nga revolucioni. Ksaj detyre dhe ktij obligimi, femra shqiptare ka ditur ti dal zot edhe n periudha t tjera shum m t errta historike, duke dhn kontributin e vet t pazvendsueshm. Ajo paraqet gjysmn aktive t popullit ton dhe revolucioni yn nuk mund t merret me mend pa pjesmarrjen e saj, pr cilndo etap q t jet fjala. Etapa e dyt, prfundimtare, e revolucionit ton do t jet lufta drejtprdrejt me arm; barrn kryesore t saj do ta ket prap FRONTI..., si Organizata m masive q grumbullon n radht e veta t gjitha strukturat shoqrore t popullit ton, t udhhequra nga forcat komuniste (Partia Komuniste, po t qe e formuar.). Pas bashkimit t tokave shqiptare dhe t popullit shqiptar me Shqiprin edhe Organizata jon do t shkrihet me FRONTIN DEMOKRATIK q sot vepron n RPS t Shqipris. FRONTI I KUQ POPULLOR thrret t gjith shqiptart e robruar n luft pr LIRI e PAVARESI, pr shpartallimin e armikut shekullor, borgjezis dhe pasardhsve e ithtarve t saj, revizionistve jugosllav, n krye me klikn titiste. STATUTI FRONTI I KUQ POPULLOR sht organizat masive revolucionare, q tubon t gjith lufttart e liris dhe t pavarsis s popullit shqiptar n luft kundr robruesit jugosllav dhe kundr do armiku tjetr q do t bhet prag pr realizimin e t drejtave t patjetrsueshme t shqiptarve pr t jetuar n LIRI e PAVARESI. FRONTI I KUQ POPULLOR tubon n radht e veta t gjitha strukturat e tashme shoqrore n viset shqiptare t robruara nga Jugosllavia titiste: puntort, fshatart, komunistt, intelektualt revolucionar, me nj fjal t gjith popullin liridashs, q sht i gatshm pr luft lirimtare kundr robris shekullore. N gji t ksaj Organizate ushtrojn veprimtarin e tyre revolucionare t gjitha forcat e ndrgjegjshme, q se kursejn as jetn kur kt e krkon liria kombtare dhe klasore. Detyrat dhe t drejtat e do antari t FRONTI I KUQ POPULLOR prcaktohen n prputhmni me aksionet q shkojn n interes t Liris Kombtare dhe Klasore t popullit shqiptar. Prandaj lidhur me ato detyra dhe t drejta, do antar i FRONTI I KUQ POPULLOR duhet t ndihet krenar dhe ti qoj ato n vend, edhe kur realizimi i tyre bhet n kushte t vshtira q krkojn t flijohet edhe jeta. Busull e vetme pr t gjith antart e FRONTI I KUQ POPULLOR do t jet lufta analoge e FRONTIT N, i krijuar nga PKSH n prag t Lufts s Dyt Botrore (prill 1942.) dhe historia e zhvillimit t PPSH, si pararoj. (FRONTI N i udhhequr nga PKSH, sot PPSH, luftuan pr lirimin e tokave shqiptare dhe pr ndrtimin e Socializmit t vrtet n at pjes t tokave q prfshin brenda kufijt e Shtetit Shqiptar t sotm, t cilit Fuqit e Mdha ia shkputn arbitrarisht m se gjysmn e tokave shqiptare.) Te revolucionari i FRONTI I KUQ POPULLOR nuk duhet t ket asnj pik dyshimi lidhur me ndihmn q do t na japin vllezrit tan n Shqiprin e lir, posa ne t kemi krijuar kushte t shndosha pr shprthimin e revolucionit. Ata kan detyr dhe nder ta bjn kt pun. Historia e popullit shqiptar nuk i ka par kurr t shkputura interesat e popullit n pikpamje regjionale. Kshtu do t bhet edhe n t ardhmen. Militantt e FRONTIT TE KUQ POPULLOR jan militant t ngritjes s vetdijes shoqrore e kombtare t popullit t robruar shqiptar; militant t aksionit 57

dhe t lufts s armatosur pr LIRI dhe PAVARESI, posa t piqen kushtet pr shprthimin e revolucionit t prgjithshm popullor. Strategjia e puns dhe e lufts s FRONTIT TE KUQ POPULLOR do t jet strategjia e PPSH, e cila e ka demaskuar dhe demaskon me ngulm revizionizmin dhe politikn e egr jugosllave t gjenocidit mbi shqiptart n Kosov, Maqedoni, Mal t Zi dhe Serbi. Lufta e shokut Enver Hoxha kundr revizionizmit, strategjia e holl dhe trimria e pashembullt e Tij n mbrojtjen e interesave jetike t popullit dhe t Shtetit Shqiptar, do t jen msimet baz pr t gjith antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR dhe do t studiohen me kujdes n mnyr kreative, duke iu prshtatur kushteve konkrete. Pr FRONTIN E KUQ POPULLOR, do t thot pr gjith popullin shqiptar t robruar nga Jugosllavia, armiku kryesor sht socialshovinizmi serb, malazez, maqedonas, i ndrsyer nga shovinizmi sllavomadh i Kremlinit. Poashtu edhe shovinizmi grek sht armiku yn, pasi ai ushtroj nj politik diskriminuese dhe t egr e barbare mbi vllezrit tan n Qamri. Meq ky shovinizm duhet t jet i huaj edhe pr popujt sllav, sidomos pr ata t Ballkanit, q jan gjithashtu t shtypur nga krert e Mosks dhe t Beogradit, ne i ftojm edhe kta popuj ti bashkohen lufts son kundr revizionizmit dhe shovinizmit t egr. Lufta jon sht e vshtir por e drejt. Kt e kan kuptua edhe armiqt tan, revizionistt e Beogradit. Ata e din se fitorja do t jet n ann ton, prandaj prdit e m shum po na shtrngojn me dhun e me tortura. Pr militantin e FRONTIT TE KUQ POPULLOR duhet t bhet shembull qndrimi i patundshm dhe vetmohues i revolucionarve shqiptar, me t cilt jan mbushur prplot burgjet anemban Jugosllavis. Ideali i ktyre revolucionarve: Liria shoqrore dhe kombtare, sht njherazi ideali i do antari t FRONTIT TE KUQ POPULLOR. Pjesmarrjen e vet aktive n FRONTIN E KUQ POPULLOR, militanti i ksaj Organizate duhet ta kuptoj si detyr, t drejt dhe nevoj pr ngritjen e revolucionit. Revolucioni do ti sjell popullit LIRI dhe PAVARESI, do ta zhduk shfrytzimin e njeriut nga njeriu, shfrytzimin e nj kombi nga nj komb tjetr. Pr kt arsye, do antar i FRONTIT TE KUQ POPULLOR brenda mundsive t veta, duhet ti begatoj njohurit e veta sa m shum pr revolucionet dhe pr luftrat lirimtare. Sjellja e do militanti do t jet pasqyr e FRONTIT TE KUQ POPULLOR, i cili sht vepr kolektive e t gjith militantve t tij. Suksesi i FRONTIT TE KUQ POPULLOR, varet nga vetdija, guximi dhe disiplina e militantit, dhe anasjelltas, suksesi i prgjithshm i Frontit t KP e bn m t vetdijshm, m t guximshm dhe m t disiplinuar militantin e FRONTIT TE KUQ POPULLOR! Meq FRONTI i KP sht organizat ilegale, q punon n kushte shum t vshtira dhe rrezikohet vazhdimisht nga zbulimi dhe kapja e antarve t tij nga ana e policis fashiste jugosllave, militantt e Organizats son masive, duhet t ken kujdes edhe si marrin frym. (Natyrisht, me koh duke u pjekur kushtet, FRONTI i KP do ta legalizoj dalngadal punn e propagandn e vet, n mnyr q i tr populli t mund t prgatitet sa m fuqishm pr luftn e ardhshme Nacional lirimtare t armatosur. Militanti duhet t ket cilsi t caktuara. - N cilin do mes shoqror q t gjendet, ai duhet t bhet shembull pr t tjert me sjelljen e vet; kshtu ai do t bj pr vete nj numr sa m t madh t njerzve. - N do aksion ai duhet t hyj me bindje t fort dhe me disiplin t hekurt.

58

- Urdhrat q merr nga baza, do ti prfill n trsin e tyre dhe pa vrejtje. Nuk do t bj asgj n kok t vet dhe aksionin do ta kryej me prpikmrin m t madhe. - Lidhur me paknaqsin e vet sa i prket ideologjis, politiks, aksionit apo urdhrit t caktuar, ai do ta sqaroj FRONTIN E KUQ POPULLOR pasi ta ket uar n vend urdhrin dhe pasi ta ket kryer aksionin. - Kshillat, sugjerimet, urdhrat, militanti i merr nga baza. Por, edhe baza sht e obliguar ti prfill kshillat, vrejtjet, sugjerimet dhe rekomandimet q vin nga antart e Organizats. - Militanti duhet t jet kritik dhe autokritik. Kritika dhe autokritika duhet t jen t shndosha, joformale, dhe t sqarohen n varshmri me gabimet, me natyrn dhe pasojat e gabimit t br. E drejta pr kritik ndjek rrugt lart posht (nga baza drejt lidhjeve m t largta t militantve.) dhe posht lart (nga antari i fundm drejt bazs.), natyrisht pas kryerjes s detyrs. Vendimet baz dalin nga komunistt, pasi t jen analizuar n mnyr kritike dhe pasi t jet konstatuar se sjellin kontribut t padyshimt pr revolucionin. Me formimin e Partis Komuniste Shqiptare (n viset e robruara) FRONTI I KUQ POPULLOR do ti organizoj masat rreth saj, pasi PK do t jet prezantuesja m e denj e klass puntore. Propaganda duhet t kryhet n do vend dhe n do rast e koh; ajo duhet t jet propagand e shndosh, q demanton dhe demaskon plotsisht realitetin revizionist jugosllav dhe sidomos politikn antishqiptare t Jugosllavis. do rivalizim ndrmjet antarve, duhet t jet i huaj pr FRONTIN E KUQ POPULLOR. Rivalizimi e shtyn militantin t punoj n kok t vet, gj q ka pr pasoj individualizmin dhe kshtu humbjen e besimit te njri tjetri. Pasoja m e rnd e ksaj do t kish qen krijimi i grupacioneve, q shpien n fraksion. Kto jan t dnuara nga FRONTI I KUQ POPULLOR. Militanti duhet t dij ti dalloj armiqt e ngjyrave t ndryshme dhe tu jap atyre prgjegjen e duhur, at prgjegje q do tu jepte vet populli, sikur t kishte nj goj dhe sikur ta lejonin t fliste. Militanti duhet t jet vigjilent; ta njoftoj organizatn pr dyshimin m t vogl q ka hetuar n infiltrimin e armikut; t msoj ti dalloj sa m leht armiqt dhe agjentt e UDB-s. do akt spiunazhi mohet si tradhti ndaj popullit. Tradhtia e shokut dhe e shtjes sht tradhti ndaj popullit dhe trheq me vete dnimin e merituar. Sabotimi i punve t FRONTIT TE KUQ POPULLOR trheq dnim t rnd. Renegatt shqiptar, q jan lidhur pas qerres s revizionizmit jugosllav, konsiderohen tradhtar dhe luftohen njsoj si vet titistt. Borgjezia shqiptare; kuaziintelektualt dhe t gjith ata q nuk prcaktohen pr rrugn e revolucionit, qoft edhe pa dashur i ojn uj n mulli armikut, konsiderohen armiq dhe do t marrin dnimin e merituar kur t bhet gjyqi i popullit. Puna propagandistike dhe materialet e ndryshme q hyjn n kt pun, implikojn shpenzime materiale, q duhet t prballohen nga t gjith antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR. Pr kt qllim, do antar duhet t jap kontribute t rregullta, sipas mundsive. Shpenzimet implikohen edhe pr ndihmn q duhet tu jepet familjeve t t dnuarve n aksionet e FRONTIT TE KUQ POPULLOR, t cilt hyjn drejtprdrejt nn kujdesin e Organizats son.

59

do keqprdorim i kontributeve materiale t mbledhura nga antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR dhe nga ndonj tjetr aksion m i gjer, dnohet rrept. - TE RROJE POPULLI SHQIPTAR, I LIRE DHE I BASHKUAR! - TE RROJE SHOKU ENVER HOXHA, QE PO NA NDRIQON RRUGEN E VEPRIMIT! (...) - RROFTE FRONTI I KUQ POPULLOR! Jo atyre q jan trima me ngreh gishtin e krimit por - atyre q jan trima me shtri dorn e pajtimit! Adem Demai (romani: Gjarpit e gjakut) Luft vllavrasjes Plags s shmtuar! Qndresa heroike dhe veprimtaria revolucionare e Shokut Adem Demai, duhet t jet shembull veprimi i qndrimi pr t gjith militantt shqiptar! FRONTI I KUQ POPULLOR * * * Nga fundi i dhjetorit 1922 n Junik u mbajt mbledhja e komandantve m t njohur t etave t Kosovs dhe t malsive, ku u vendos t prgatitej nj sulm tjetr kundr forcave qeveritare n prefekturn e Kosovs (Kuksit) dhe, m von, t ngriheshin edhe krahinat tjera t Shqipris. Prpara nisjes pr veprim, tek vendi i quajtur Verrat e Gjocs, Hasan Prishtina u mbajti nj fjalim t zjarrt 1200 kryengritsve, ku ndr t tjera tha: - Vllazn! Krkojn prej nesh q atdheun ta trajtojm si mall tregu. Jo kurr! Si dje, sot, nesr e prher atdheu ka qen dhe ashtu gjaja m e shejt pr ne. T gjith ta din se na nuk jena tue luftue kundr Shqipnis e shqiptarve, por pr nj Shqipni t lir e t bashkueme. Nuk kemi dal maleve me shptua vetm nj shtpi, katund apo fis, po t tan Kosovn, e cila mbshtjell n gjinin e vet krejt vllaznit, qytetet e katundet tona. Ideja dhe parulla jon ka qen dhe asht: lirimi e bashkimi i tan Kosovs me atdheun ton t prbashkt Shqipnin. Dhe pr ta realizue kt duhet veprim e jo fjal, bashkim e jo pramje, trimni e jo frik. Na kurr skemi kujtue se lirin ka me na e sjell dikush s jashtmi. Jo, nj mij her jo! At e kemi fitue dhe do ta fitojm me gjakun ton, sepse vetm kshtu ajo mund t jet liri e vrtet. Vetm pushka jon e jo dikush tjetr ka detyrua e do t detyroj armiqt t lshojn nga duart grshant, me t cilat duen t qethin copa t tjera nga trupi i atdheut ton. E dijm se anmiku sht m i shumt n numr, m i armatosur me arm dhe m i pasun me pare. Kshtu ka qen dje, kshtu asht edhe sot. Por kjo as nuk na tremb, as nuk na prkul, prkundrazi kjo krkon q na t jemi ma t fort. T peshojm mundsit tona me guxim e mendje t kthjellt. Ne nuk e zvoglojm rrezikun, n t kundrt ne u themi lufttarve se rreziku sht i madh, prandaj bashkoni radht, tregoni vendosmni e guxim, flakni tutje burracakt, q mbjellin pramje e frik, prbuzni ata q irren tue na kshillue t dorzohemi sepse gjoja do t shuhemi. 60

Vllazn! Asht e vrtet se nj gabim taktik gjat lufts mund t sjell q kjo apo ajo et t thyhet prkohsisht, por kjo ska aq rndsi pr fundin e lufts. Politika e dorzimit, e pritjes apo e kundrshtimit t aksionit kurr nuk t on n fitore. Kush ka frik ka me vete humbjen, kush qndron i patundun ka me vete fitoren. Liri pa gjak nuk ka.

16. ''BASHKIMI'' BN FUQIN

"Fronti Nacional lirimtar ishte Fronti unik i t gjith popullit kundr armikut t jashtm, q na kishte pushtuar vendin. Vija e Partis n Front ishte pr bashkim pa dallim klase, bindjeje politike, feje dhe krahine e t gjith shqiptarve t vrtet, e t gjitha forcave patriotike e demokratike t vendit, e t gjith atyre q ishin gati t luftonin kundr pushtuesve fashist e tradhtarve pr nj Shqipri t lir, t pavarur, demokratike e t popullit." Enver Hoxha Liria nuk fitohet me vota. Dhe kurr nuk ka ndodhur q pushtuesi t bhet aq zemrgjer sa t'ia kthej nj populli lirin t ciln ia ka rrmbyer njher. Vetm lufta e vendosur dhe pa kursim e popullit t robruar e heq qafe zgjedhn e huaj dhe botn e detyron t'ia njoh atij lirin. N luft kundr pushtuesit jugosllav dhe tradhtarve shqiptar, vasal t qeveris s Beogradit, ne nuk duhet t ushqejm iluzione dhe t'i lejojm vetes asi komoditeti q t ngelim jasht rryms s drejtprdrejt t stuhis, qoft n kuptimin e frazs reaksionare: '' Ha prshesh, se ka kush i kqyr punt e fisit'', qoft n kuptimin e shmangies ton pr nj koh m t gjat a m t shkurtr nga lufta, duke ndjekur vijn e rezistencs s ult. Dhe lufta jon prball nj armiku t rrezikshm, i cili gzon edhe prkrahjen e forcave t shumta me afinitet t ngjashm, do t jet gjithsesi nj luft e vshtir. Faktori teknik, n kuadr t jets nn nj shfrytzim t egr kolonial, sht i pakt e edhe ai q sht, sht momentalisht n duart e armikut. Punonjsit dhe mbar populli shqiptar n tokat tona t pushtuara jeton n skamje dhe mjerim dhe i ekspozohen jo vetm shtypjes e grabitjes, por edhe nj demagogjie e propagande t fuqishme revizioniste, e cila ka pr qllim ta prjetsoj pushtetin e huaj mbi popullin ton. Mirpo, ne, po vepruam me prkushtim dhe energji patriotike e revolucionare, do t kemi n dor nj faktor tjetr vendimtar: faktorin POPULL. Kur t ket hyr i vendosur e i bashkuar n shrbim t lufts s drejt lirimtare, populli prbn nj fuqi t jashtzakonshme, e cila thyen do potencial teknik dhe numerik t armikut pushtues. Kt e dshmojn luftrat lirimtare dhe revolucionare n historin e njerzimit. "Bashkimi" - gazet e popullit Organizata jon masive, FRONTI I KUQ POPULLOR, dhe organi i saj "Bashkimi" kan marr prsipr detyrn e vshtir po t ndershme e t domosdoshme: grumbullimin dhe prgatitjen e forcave tona patriotike e revolucionare pr luftn nacionallirimtare dhe bashkimin e tokave dhe t popullit shqiptar t viseve t robruara me Atdheun e prbashkt, Shqiprin socialiste. Nuk ka kurrfar leverdie dhe nuk sht revolucionare t fryhen n mnyr joobjektive rezultatet e arritura nga puna jon. Do pranuar se kto rezultate, n kushte t vshtira t ilegalitetit, kur pr nj fjal goje dergjesh n burg, jan rezultate modeste. Mirpo, nuk mund t mohohet as ndikimi i organizats dhe gazets son dhe deprtimi yn gjithnj m i madh n radht e punonjsve dhe t masave popullore. Dhe, 'sht 61

poashtu me rndsi, trbimi i armikut, si rrjedhim i puns son. Le t guxoj klika titiste ta lejoj shprndarjen e lir vetm t nj numri t "Bashkimit"! Le t dal ai vetm njher botrisht n fshatra e qytete, shkolla e fabrika - n trojet tona t robruara! Natyrisht, ndrra t tilla nuk shohim. Por, duke marr me mend eventualitetin e till (absurd), do t shohim njherazi efektin e fuqishm t puns son, frikn e armikut pr ekzistencn e vet dhe trbimin e tij kundr s vrtets, q ka pr detyr t sheshoj dhe q po e sheshon "Bashkimi". Kjo frik nuk do t ekzistonte, trbim nuk do t kishte, nuk do t burgoseshin njerzit vetm e vetm pse i sht gjetur "Bashkimi" sikur armiku t'i kishte sendrtuar ndrrat e veta t liga pr degjenerimin dhe asimilimin e popullit shqiptar n Kosov, Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi. Prandaj, n qoft se ndonjher do t ligemi, t dshprohemi apo t bhemi skeptik, sht nj metod e sigurt pr t'i njohur mundsit dhe efektet tona: duke shikuar pasqyrimin e puns son n sy t armikut. Natyrisht, kjo u rekomandohet atyre individve t vakt, q vullnetin nuk ua cilson elikosja dhe rezultatet nuk ua jep puna sistematike dhe me gjith qenien. Pr pjesn e vetdijshme t popullsis son sht e qart njher e prgjithmon se te ne kurr nuk do t pin uj gnjeshtrat dhe demagogjit q kan pr qllim t'ia zgjatin jetn robris son. Prandaj, n kso kushtesh, leja pr shprndarje t lir t nj numri t gazets son, do t kish qen vetvrasje pr qeverin revizioniste t Beogradit. "Bashkimi" po fiton prdit e m shum autoritetin e nj gazete t popullit pr popullin. Ne nuk do t gjunjzohemi para torturave dhe terrorit q po ushtron armiku barbar mbi forcat tona patriotiko-revolucionare. Le t na burgosin, le t na torturojn. Kjo sht puna e tyre. Puna e mizorit q i ka t numruara ditt. Puna jon sht t qndrojm balllart e t paepur, ashtu si do t'ia shtiem edhe m shum tmerrin pushtuesit. Dhe puns nuk do tia ndajm deri n fitoren e plot. Prandaj edhe ju mblidhni forcat, mos u bni "amin" burgosjeve, ndjekjeve, friksimeve e shantazheve. Kjo le t jet prgjigja e popullit pr terrorin e armikut. Ne, po na e dhat t drejtn dhe mundsin, jemi t gatshm t vdesim n ball t radhve tuaja. Prvetsimi i literaturs revolucionare "Po deshm q lufta jon, nga nj rezistenc spontane, t kaloj n luft t organizuar pr lirimin kombtar dhe klasor, ather para nesh shtrohet si domosdoshmri studimi dhe prvetsimi i historis kombtare dhe i literaturs revolucionare marksiste-leniniste. Zotrimi i ksaj literature nga avangarda jon dhe popullarizimi i saj n masa ka qen dhe mbetet detyr primare pr zgjimin e vetdijes kombtare e klasore t masave popullore dhe t punonjsve. Nn kujdesin e Partis s Puns t Shqipris, sot n Atdheun ton socialist lulzon nj literatur e begatshme revolucionare. Nga literatura e till, q duhet t prvetsohet n mnyr t domosdoshme dhe t ngutshme, sidomos nga pararoja jon revolucionare, don veuar kto pikmbshtetje kryesore: veprat e Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit e ato t marksist-leninistit dhe prijsit t madh shqiptar, shokut Enver Hoxha; historia kombtare shqiptare, ajo e PPSH-s dhe dokumentet e PPSH-s; shtypi shqiptar, sidomos publikimet shkencore nga lmi i historis dhe ai i ndrtimit teorik dhe praktik t socializmit n Atdheun ton. Vetm pasi t kemi prvetsuar kt literatur ne do t jemi t pajisur me nj vetdije t lart kombtare e klasore, e cila do ta bj m t sigurt hapin ton dhe deprtimin ton n gji t popullit; me kt vetdije, forca jon goditse mbi armikun ton shekullor, do t shumfishohet.

62

Pr nj Shqipri socialiste t t gjith shqiptarve Lvizja jon, lufta jon nacionallirimtare, revolucioni yn, na shpien pikrisht te qllimi yn kryesor: te nj Shqipri socialiste e t gjith shqiptarve. Kjo aspirat sht vn edhe n ball t organit ton "Bashkimi" n trajt parulle. Nse lufta jon nacionallirimtare synon lirimin kombtar t t gjitha trojeve tona t pushtuara nga Jugosllavia, ather jemi duke luftuar pr nj Shqipri. Nse pos lirimit kombtar synojm edhe lirimin klasor, ather jemi duke luftuar pr nj Shqipri socialiste, e cila pas bashkimit t tokave q iu shkputn padrejtsisht trungut shqiptar, do t jet Shqipria socialiste e t gjith shqiptarve. Ai q bn zhurm duke na e mohuar nj t drejt t till, n thelb sht reaksionar, sepse pikpamjet e tilla jan kryekput pikpamje imperialiste, kolonialiste e revizioniste. Ti mohosh popullit ton t drejtn e lufts nacionallirimtare, do t thot t pajtohesh me robrimin e popujve, dhe kjo sht antimarksiste e antileniniste. Bashkpunimi internacionalist i forcave tona lirimtare Sa i prket bashkpunimit internacionalist me forcat prparimtare n bot, Fronti i ka vn vetes detyr t prhershme afirmimin e lufts son t drejt dhe ndihmn reciproke ndrmjet elementeve revolucionare. M n fund, konsiderojm se ngadhnjimi i lufts dhe i revolucionit ton do t jet njherazi kontribut pr fitoren e revolucionit socialist n bot. N kt drejtim rezultatet tash pr tash jan modeste, por ato inkurajojn pr suksese t mira n t ardhmen. Po kur sht fjala pr bashkpunim me fqinjt e par, shtje q parimisht duhet t ket edhe vendin e par, n kt drejtim dalin pengesa t shumta. N gjith t kaluarn ton fqinjsore, si tregon prvoja shekullore, ''Bashkimi i armve(shqiptare) me fqinjt e Ballkanit ka qen( pr ne) vetvrasje''. Edhe m keq ka dal puna n luftn e fundit. N emr t internacionalizmit proletar dhe t frontit t prbashkt antifashist e nacionallirimtar shqiptari i pati bashkuar armt me serbin, malazezin dhe maqedonasin. Mirpo udhheqja e PKJ-s, pa mbaruar mir lufta, e hodhi maskn dhe e tregoi qllimin e vrtet; ajo kishte br me shqiptarin marrveshjen q mund t bj xhelati me viktimn me urdhrin e saj n Kosov erdhn brigada e divizione partizane, q likuiduan mbi 40 000 shqiptar t pafajshm n emr t lvizjes balliste. Pas lufte ishte e natyrshme q popull yn, pr gjakun e derdhur n Srem e Slloveni, t gzonte nj simpati sado t vogl s paku nga ana e popujve fqinj sllav, at q nuk e gzonin nga qeveria revizioniste. Po gjith argumentet q mund t mblidhen nga frkimet e popullsis son me serbt, malazezt e maqedonasit bien m shum er shovinizmi t paprmirsueshm nga ana e tyre, sado q ata kan hyr n borxh te ne e jo ne te ata. Kshtu shtja e bashkpunimit n baza t internacionalizmit proletar me serbt, malazezt dhe maqedonasit pr ne sht gj shum e vshtir, ndoshta edhe e pamundshme. Megjithate, kur te kto popuj t kemi hetuar disponim t mir pr bashkpunim mbi bazat e prmendura, ne nuk do ta refuzojm. Kolont serb, malazez e maqedonas, q jan sjell nga kralt e hershm dhe t sotm me qllim q t popullzojn tokat e pushtuara shqiptare dhe t'ua ndrrojn atyre fizionomin etnike, me pretendim q t fitojn t drejta "historike" mbi tokat tona, duhet t vendosin me koh pr qndrimin q do t mbajn karshi lufts son nacionallirimtare. Ata duhet t jen t vetdijshm se, duke qen t ngulitur ktu nga kralt, apo duke ardhur pas lufte n tokat shqiptare, ndrkoh q pjesa m vitale e shqiptarve sht e detyruar t emigroj - pr shkak t politiks diskriminuese t pushtetit beogradas 63

ndaj shqiptarve, jan duke u br vegl e verbr n dorn e aspiratave shoviniste beogradase. Ne, shqiptart, s'kemi si ta kuptojm politikn e maqedonasve me diasporn e tyre t Egjeut, t ciln po e vendosin me favore t shumta n viset shqiptare, dhe t ashtuquajturit "egejci" po i bjn pyk pr shtyrjen e shqiptarve nga vatrat e veta. Detyra t ngutshme Jugosllavia sht duke prjetuar krizn m t madhe n historin e saj. Si bish e plagosur pr vdekje, ajo po e kompenson agonin e vet me diktatur e terror mbi popujt q ka mbrthyer ne kthetrat e veta t prgjakshme. Si gjithmon, egrsia e saj po shprehet m s shumti mbi popullin e robruar shqiptar. Kohve t fundit po dalin gjithnj m haptazi edhe aksione etnike, t nxitura e t prgatitura nga pushteti. Kto, se dhe tejmbushja e kups s quajtur robri, na detyrojn t marrim qndrim prkats e t prer pr t'iu ndajvn sa m me sukses veprimeve t armikut dhe pr t'i shrbyer sa m mir shtjes son t shenjt: lirimit dhe bashkimit t trojeve dhe t popullit shqiptar n nj shtet kombtar me pushtet popullor. "Detyrat e njerzve revolucionar, prparimtar, patriot n vendet me zhvillim t ult ekonomiko-shoqror dhe t varura prej fuqive imperialiste e socialimperialiste, sht t'i bjn t ndrgjegjshm popujt pr kt shtypje e shfrytzim, t'i edukojn, t'i mobilizojn, t'i organizojn, t'i hedhin n luft lirimtare, duke mbajtur parasysh kurdoher se revolucionin e bjn masat e gjra, popujt." (Enver Hoxha, Imperializmi dhe revolucioni). Dhe paknaqsia ekzistuese e popullit si dhe situata e prgjithshme na bjn optimist kur e do puna t hym n radht e popullit pr t'i uar n vend detyrat tona. Klika n pushtet nuk sht m n gjendje t'i shtyp popujt si m par, me mashtrime e demagogji, dhe mbase as me diktatur. Prdit po bhet m e qart se mbarsia a prapsia e Jugosllavis nuk varet nga mbarsia a prapsia e ndonj individi (a grupi) n krye t saj. Puna sht te rendi i kalbzuar antipopullor, i cili s'ka shrim. Sa m shpejt q t filloj prfundimtare, aq m shpejt do t'u kthehet liria dhe lumturia e grabitur popujve t ksaj pjese t Ballkanit. Mirpo kjo paknaqsi, q vetvetiu prbn nj nga forcat kryesore t lufts s ardhme, implikon para s gjithash edhe nevojn e prdorimit t saj me koh e me vend. Sepse, si forc goditse, ajo ka nj cilsi t atill, q nuk i shfaqet kujtdo. Ajo do t'i shfaqet vetm atij q sht i denj pr luftn e vendosur dhe serioze, deri n fitore, pa marr parasysh vshtirsit dhe sakrificat. Prandaj, si bij revolucionar t popullit ton, ne, n radh t par, duhet ta kemi parasysh paknaqsin e madhe t popullit dhe t hyjm n esencn e saj e t'i prgatisim asaj terren t vrtet pr grushtin e saj t fuqishm. Sknderbeu sbri gj tjetr, vese e mblodhi at, rebelimin e shprndar dhe e sistemoi." (Ismail Kadare, Ura me tri harqe). Nj nga detyrat e ngutshme t patriotve dhe t revolucionarve shqiptar n kushtet aktuale, sht q tu bashkangjiten radhve tona t organizuara, Frontit t Kuq Popullor dhe organizatave e grupeve t tjera revolucionare. Ne nuk e nnmojm as legale e gjysmlegale t disa njerzve t ndershm. Por s'ka asnj dyshim se revolucionari, sado i prgatitur dhe i gatshm q t jet deri sa t mos u bashkohet radhve t organizuara, do t jet nj ishull i vetmuar dhe i brisht. Ndrkaq pr organizatat dhe grupet revolucionare, sot m shum se kurr shtrohet nevoja e njohjes reciproke dhe e bashkimit t shpejt. Si mund ta dim, n viset shqiptare nn Jugosllavi ekzistojn nj numr i konsiderueshm grupesh e organizatash patriotiko-revolucionare, me karakter regjional e mbiregjional. Kjo sht e natyrshme pr nj periudh t caktuar n prgatitjen e lufts lirimtare dhe revolucionit, sepse e 64

kushtzojn rrethanat e vshtira t puns n ilegalitet t thell - pr shkak t presioneve t mdha t armikut pr shuarjen e do shkndijze revolucionare. Por duke u nisur nga kushtet konkrete, nga kriza q po pson sidomos kohve t fundit armiku yn, nga zhvillimi i ktill i ngjarjeve q flet pr procesin e shembjes gjithnj m t shpejtuar t tij, si dhe nga qllimet, strategjia e taktika e njejt e grupeve dhe organizatave tona revolucionare, sot ekzistojn shum mundsi pr bashkimin e tyre n nj organizat t vetme e t fort. Dikur, kur ngjarjet t ken marr prmasa t tjera, do t mund t bhet von pr bashkim t suksesshm. Sepse si thoshte Lenini, n "astet e shprthimeve e plasjeve, sht von pr krijimin e organizats; ajo duhet t jet e gatshme q t mund t zhvilloj menjher veprimtarin e vet." shtje organizative - strategjia dhe taktika Vetdija pr procesin e shthurjes dhe t shembjes s shpejt t socialshovinizmit jugosllav n krye me hegjemonizmin serb, nuk na jep t drejt t nnmojm forcn armike. Prkundrazi, Jugosllavia, duke qen e mbshtetur fort n forcat e errta reaksionare dhe antipopullore nga brenda dhe jasht, prkundr plags s rnd q ka marr nga kriza ku sht katandisur me t katr kmbt, mund t zvarritet edhe pr nj koh t gjat, po s'ia dhan t shtyrn forcat prparimtare nga gjiri i popullit ton dhe i popujve t tjer q vuajn nn klikn e Beogradit. Prandaj, sht e qart se pr t'ia arritur qllimit, duhet nj organizim i fuqishm e serioz, q do t jet n gjendje ta godas at pr vdekje. Para nesh tani shtrohet nj shtje e rndsishme, ajo e raportit dhe programit revolucionar dhe veprimit revolucionar. "do gj q bn lvizja e vrtet, - shkruante Marksi, - ka m tepr rndsi se nj duzin programesh." Kurse Lenini shton se "pa teori revolucionare nuk ka revolucion." Prandaj, pasi ne nuk kemi pse t friksohemi pr "teorizime", do t thoshim se na duhet nj program i denj pr nj lvizje t denj. Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit. Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inverzion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim. N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksist-leninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste.

65

Pr sa i prket strategjis s ndjekur gjer m tash n luft kundr socialshovinizmit jugosllav, ne kemi vlersuar se pjesa m e madhe e grupeve dhe organizatave patriotiko-revolucionare shqiptare jan puqur n nj pik: n etapn e deritashme t lufts e t revolucionit ton, ato i kan dhn armikut nj grusht nga aspekti politik, duke br me veprimtarin e tyre t ngritet vetdija kombtare e masave tona popullore. Vitet e fundit bashk me vetdijen kombtare jan arritur rezultate t shnueshme edhe n ngritjen e vetdijes klasore, q sht nj hap i madh cilsor drejt revolucionit. Kt ua dim pr nder patriotve e revolucionarve tan, q ditn ta prqafojn e ta prhapin n masa literaturn revolucionare marksiste-leniniste, sidomos at q po botohet n Tiran dhe sht br fener ndriues edhe pr forcat revolucionare n t gjith botn. Mirpo, vlersojm ne gjithashtu, tani ka ardhur koha q t kalohet n nj etap tjetr t lufts: n aksione t sinkronizuara pr dmtimin e armikut edhe n pikpamje ekonomike e luftarake. Kshtu sikurse strategjia, edhe taktika e deritashme, n rast t till, duhet tia lshoj vendin taktiks s re. N kso kushtesh bhet edhe m i nevojshm bashkimi i shpejt i organizatave tona patriotiko-revolucionare, t cilat, deri m tash, megjith strategjin e njejt apo t ngjashme, kan aplikuar taktika t ndryshme." Qndrimi ndaj burgosjeve politike "Do t ket gjithmon koka q ngrihen, sepse, sdo t ishte as fjala kryengritje, q, n fund t fundit sdo t thot gj tjetr, vese "kokngritje". Pra do t ket gjithmon koka q do t ngrihen e pastaj, si rrjedhim, do t priten, dhe ata q do ti shikojn ato do t thon me vete: jo, un sdo ta bj kurr nj gj t till. Kshtu do t thon, mirpo sikur ti ket shtyr djalli, fill pas ksaj sdo mendojn vese t bjn pikrisht at q sduhet t bjn." Shtimi gjithnj m i madh, dhe jo zvoglimi i aktivitetit t organeve ndjekse jugosllave ndaj forcave patriotike, e dshmon n mnyr t gjall kt mendim t Kadares. Klika titiste, me bajraktar hegjemonizmin serbomadh dhe prcjells t par shovinizmin maqedonas dhe malazez, "me forcn brutale po prpiqen t skllavrojn racn ton e t prjetsojn qeverimin tiranik t tyre". Po bhen katr dekada (vetm nga Lufta e ktej) q ata nuk po zgjedhin mjete pr ushtrimin e gjenocidit mbi popullin shqiptar. Nj nga kto mjete, shum e preferuar ishte dhe mbeti burgosja e do filize shqiptare, posa ta ket dhn shenjn e par se nuk do ta pranoj verbrisht robrin. Populli yn sht n dijeni pr bijt e tij t zgjedhur, q dergjen n burgjet e Jugosllavis. Ai po i prcjell e dhembje edhe burgosjet e paradokohshme, q edhe sot po rrmbejn val-val shum patriot shqiptar. E di mir populli pse Klika titiste nuk po ka guxim t na denjsoj as me t drejtn ton elementare: q t informohemi publikisht se kush jan t burgosurit, sa u dnuan dhe pse. Prandaj, m shum se kurr po e jerr marimangn e harress, me t ciln ka qllim ta mbuloj e ta hedh n harres UDB-ja fashiste. Karshi ktyre akteve t egra, ne duhet t kemi qndrimin ton prkats. Edhe ky qndrim, vlerson Fronti i Kuq, duhet t ndrroj nga i deritashmi. Mendojm se duhet t'i kthehemi pak historis. Xhandart e Stojadinoviqit, ta zm, e vran komunistin Zef Lush Marku, n fillim t ktij shekulli; por ata s'patn si t'i prballojn krkess s opinionit q krkonte informim t hollsishm pr vrasjen e tij mizore. Ata nuk ia doln ta ndalin as shoqrin e ngusht dhe familjen e tij q kufomn e komunistit e nxorri nga varri dhe e varrosi atje ku prkiste. N Jugosllavin e sotme, UDB-ja e PKJ-ja e vrasin mizorisht Fazli Grajqevcin n burg (m 1964) dhe djaloshin Murat Mehmeti (n 66

demonstratat e vitit 1968); dhe as na informojn pse e si i vran dhe nuk na lejojn t'ua bjm gjmn si ka hija as t'i varrosim ku duhet e si duhet! Prandaj, n qoft se terrori i sotm ia kalon terrorit t kralve t vjetr jugosllav, t cilit Kamer Loshi, Shot e Azem Galica iu prgjigjn me zjarr, pse ather ne t mos i lejojm vetes t'ia kthejm njher e mir dhe me t njejtn mas armikut ton t trbuar. Lidhur me at q do t duhej t ndryshonte te ne n kt qndrim, ne propozojm sa vijon: 1. Ata po na burgosin pa t drejt. Dhe ne, me t drejt, t mos u dorzohemi. Kur ta rrethojn shtpin, nga e cila s'ke ku shkon m tej, nse je i prgatitur shtjer mbi ta dhe ua mbush barkun barot! "Udbashi" sht nj terrorist, q e on n vend terrorin e planifikuar shtetror jugosllav. Po s'pate kushte pr mbrojtje me arm, ruaje gjakftohtsin, mblidhe urrejtjen, n qndrimin tnd t palkundshm, jepi grusht armikut gjat hetimeve dhe n burg. Mos jeto n iluzione pr dobin nga qndrimi m i but. Ti je dnuar n Beograd, dnimin tnd e prtyp gjyqtari n Prishtin si shiriti i magnetofonit fjalt e inizuara kushedi se kur. 2. Ta kan arrestuar djalin, vajzn, vllaun, motrn, burrin, baban apo shokun. M s miri do t'ia nxjerrsh hakun nse menjher i krkon radht e organizuara dhe hidhesh n luft t organizuar revolucionare. 3. Ta kan arrestuar kushririn, fqinjin apo mikun e shtpis, bashkqytetarin a bashkfshatarin. Ata do t bjn mbi ty presione t ndryshme q t mos mbash kontakte me familjen e t burgosurit. A do ta dgjosh armikun dhe t'ia kthesh shpinn njeriut tnd n astet m t nevojshme?! "Miku i mir n dit t vshtir!" Sa her e ke prdorur vet kt fraz?! Zbatoje, pra, n jet! Kshtu, edhe s'ia on armikut amanetin n vend edhe solidarizohesh me tndin dhe i jep krah atij. Sepse, mos harro, qysh nesr mund t t burgosin edhe ty, apo t t burgosin djalin e dshirit, vajzn, vllaun. 'do t ngjaj ather me familjen tnde, nse rrethi e izolon fare?! 4. Burgosjet masive q po i bn armiku n viset shqiptare, kurrsesi, nuk duhet t na ligin. Mos u dshpro dhe, mbi t gjitha, mos u frikso. Ti je duke prcjell n burg nj pjes t djalris shqiptare, por nesr do ta shoqrosh, n luftn lirimtare, t ciln po e prgatisin bashklufttart. A s'ke dgjuar kurr se burgosjet, kur bhen kaq masive, jan shenj e dobsimit t armikut dhe prparimit t shpejt t lvizjes lirimtare. Kshtu burgoseshin para disa vjetsh edhe revolucionart e Nikaraguas, por, e fituan lirin. Dhe, liria ska mim. Ngritja e forcave organizative q do t zvendsojn organizatort e arrestuar Me burgosjet masive, q bri me val gjithnj m t mdha pr m se nj vit e gjysm, UDB-ja nuk e realizoi dot qllimin e vet. Ajo kishte ndier pranin e fuqishme t nj dore t organizuar patriotiko-revolucionare, q ushtronte ndikim thuaja n t gjitha viset shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia. Por, megjith rrjetin e fort t spiunve dhe provokatorve t regjur, ajo nuk ia doli t siguroj kurrfar t dhnash konkrete pr bazn e aktiviteteve revolucionare. Dhe, meqense aktiviteti po shtohej dita m dit, duke shtrir nj ndikim gjithnj m efektiv n masat popullore dhe n punonjsit shqiptar, UDB-ja u detyrua t ndrmerrte m n fund dika konkrete pr t penguar zhvillimin e hovshm t lufts dhe t revolucionit ton. E vetmja mundsi, q i kish mbetur asaj n kt drejtim, ishte asgj tjetr prve se nj gjah npr mjegull.

67

Kshtu, n kulmin e dshprimit, t mosprfilljes s ligjeve kushtetuese e ndrkombtare, dhe n kulmin e paprgjegjsis ndaj popullit dhe masave punonjse, UDB-ja burgosi n mnyr energjike disa qindra e mijra djelmosha e vajza shqiptare, pa siguruar as argumentet m elementare kundr tyre (pos nse merret si argument nj libr, vetm pse sht botuar n Tiran, nj shkrim me prmbajtje revolucionare, eventualisht nj gazet ilegale, si sht ta zm "Bashkimi"). Nga ky numr jashtzakonisht i madh t arrestuarish, UDB-ja shpresonte se do t'i bjer n fije lmshit: qoft duke gjetur n mesin e t arrestuarve pahiri ndonj revolucionar t organizuar, qoft duke nxjerr me terror prej tyre ndonj emr t rndsishm organizatorsh. U arrestuan, u torturuan njerzit tan npr burgje, disa edhe doln para gjyqit, t tjer u lshuan t shkonin n shtpi, por nn prcjelljen e kujdesshme t agjentve t flliqur. U ua nj pluhur i madh n shtyp, Mahmut Bakalli iu krcnua edhe nj her popullit t vet, e pr hir t armikut shekullor, dhe mbi t gjitha u kujdes t fshihte sa m me kujdes prmasat e aktivitetit policor t sforcuar deri n shkall fashiste n tokat shqiptare t robruara. Por grupet dhe organizatat tona revolucionare mbetn thuaja t paprekura. UDB-ja nuk ia doli t shtjer n dor asnj organ udhheqs t ktyre grupeve dhe organizatave. Dhe gjith ky proces i tmerrshm u prsrit disa her dhe po vazhdon edhe sot. M n fund, edhe nse pohimi yn sht i gabueshm, d.m.th. edhe nse UDB-ja e ka zn pikrisht zemrn e forcave tona t organizuara, kjo s'i bn asaj kurrfar dobie. Prkundrazi, pozita e saj bhet edhe m e pashpres. Sepse, sht fakt se q nga fillimi i arrestimeve t nntorit 1979, aktiviteti revolucionar n trojet shqiptare jo vetm q nuk u rrudh as u shua, por vazhdoi me ritm m t shpejt dhe me prmasa m t mdha. Pra, edhe nse gjendja faktike flet pr znien e forcave tona t organizuara, ajo flet njherazi edhe pr lindjen dhe aktivitetin e sforcuar t forcave t reja, q vazhduan aty ku e kan ln t tjert. Me kt kapitull pr UDB-n dhe revolucionart tan, ksaj radhe patm pr qllim t dalim te nj krkes e rndsishme q shtrohet para luftn dhe revolucionit ton: te ngritja e forcave organizative, t cilat do t zvendsojn n mnyr sa m t plot e m energjike radht e organizatorve t dmtuar nga armiku. N situatn konkrete, ne vlersojm se sht br nj pun e shndosh, pr aq sa sht fryt i puns s forcave t organizuara aktivizimi i forcave t reja pr dmtimin e radhve t armikut. Por, n qoft se e vrteta qndron ndryshe, ather, kjo gj duhet t bhet preokupim pr punn revolucionare n t ardhmen. Sepse, pa rezervat e revolucionit, vihet n dyshim edhe vet ngadhnjimi i revolucionit. Nj nga mnyrat e prshtatshme n prgatitjen e forcave t reja organizative, thot Lenini, sht ndarja e drejt e puns revolucionare, e cila nuk guxon t koncentrohet n duar individsh apo grupesh t kufizuara. Gjith puna revolucionare, sidomos ana e saj organizative, duhet t prvetsohet n shkall sa m t gjer dhe n t gjitha punktet ku ushtron ndikim grupi apo organizata e caktuar revolucionare. Po s'u veprua kshtu, do t krijohen patjetr marrdhnie personale e lokaliste brenda organizatave. Do t lihen pas dore antart "periferik" t tyre. Ata nuk do t mund t ushtrohen dhe prvetsojn aftsin e organizimit, sidomos n kushte t ndryshuara objektive; ata nuk do ta prvetsojn e lre m ta prsosin, as teknikn e konspiracionit, e do t mbesin t mangt edhe n zotrimin e literaturs revolucionare, duke e prhapur at, e jo edhe duke e studiuar pr vete. E keqja m e vogl q mund t dal nga nj qndrim i till, sht paaftsia e antarve "periferik" pr propagand e agjitacion t shndosh n mesin ku veprojn ata. Kur puns revolucionare t'ia marrsh edhe

68

momentin e propagands dhe t agjitacionit t vrtet, ather ia ke marr edhe dimensionin e saj primar dhe e ke shndrruar n pun antirevolucionare. M n fund, marrdhniet demokratike revolucionare, q jan synim i par dhe i prhershm i revolucionit ton, patjetr shprehen qysh n hapat e par t organizimit t forcave revolucionare. Rinia prparimtare - rezerv e pashtershme 22-vjeari i sotm ende nuk ka qen i lindur, kur UDB-ja e pat burgosur hern e par pr veprimtari patriotike shokun Adem Demai, n vitin 1958. Sot kt 22-vjear e kemi burr t rritur e t pajisur me vetdije t lart kombtare e klasore dhe me nj gatishmri e guxim t pashoq pr t'u futur si e krkon nevoja n zjarrin e lufts e t revolucionit. N qoft se ai sht aftsuar edhe n pikpamje organizative, ather, pr kauzn ton kan ardhur koh t mbara. Si ka mundur ai t aftsohet n pikpamje organizative, pasi me mosh sht shum i ri dhe sht rritur n kushte t atilla, n t cilat njeriu e ka vshtir t shtjer n dor literatur prkatse; pastaj kushtet e ilegalitetit dhe t rrezikut t madh nga agjentt e regjur, kan qen n fuqi edhe pr t, madje veanrisht pr t, si njeri i ri dhe pa prvoj. As historin e mirfillt kombtare, as teorin marksiste-leniniste t mirfillt, ai nuk ka pasur mundsi t'i msoj n shkoll dhe as n kushte t hapta publike. Cilat paskan qen, pra, burimet e frymzimit t tij dhe si u strvit ai n pun organizative? Natyrisht, momentet q ndikojn n edukimin e prgjithshm t njeriut dhe n formimin e plot t personalitetit t tij, pra edhe t personalitetit t tij revolucionar jan t shumta dhe t pallogaritshme. Kshtu ka ngjar edhe me 22-vjearin ton n shqyrtim. Por, ktu e do puna q, pa hyr n ndonj analiz tjetr, ta veojm ndikimin q ka mundur ta ushtroj ndonj grup apo organizat revolucionare e llojit t atill q kan vepruar ndr ne, duke u hapur edhe ndaj t rinjve, q do t thot, duke analizuar edhe kt premis t propagands s shndosh revolucionare. Po e ndoqm edhe m tutje kt fill, do t dalim te nj dimension i domosdoshm i revolucionit - te shtja e vazhdimsis s tij. Rinia sht rezerv e pashtershme e revolucionit. Konkretisht, rinia jon, si pr shkalln e arsimit, t vetdijes kombtare e klasore, ashtu edhe pr vitalitetin e saj, paraqet nj krcim t madh prpara, n pikpamje t sasis dhe t cilsis. Gjasat e armikut ton, revizionistve jugosllav dhe renegatve shqiptar, pr shtrirjen e ndikimit n rinin ton po bhen prdit m t vogla. Rinia jon i shmanget si lis s zez ktij armiku t egr. Kshtu, heshturazi dhe haptazi, ajo po tregohet e gatshme t pranoj nj ndikim tjetr - ndikimin e forcave tona prparimtare patriotike e revolucionare. Prandaj, n kto kushte, edhe ne e kemi detyr t'i kushtojm vmendjen e duhur puns organizative me rinin ton prparimtare, shkollore e studenteske, fshatare e puntore etj., duke e aftsuar at pr propagandimin e ides revolucionare n mesin e vet e n popull, por edhe pr t'u organizuar n shkalln m t lart. Kt detyr duhet ta kuptojm aq m seriozisht, sa m seriozisht t kemi kuptuar se revolucioni nuk sht problem q zgjidhet pr nj dit, por nj proces i gjat e i mundimshm, me sakrifica t mdha. Dy fjal pr konspiracionin Shtrohet shtja: si mund t zhvillohet aktiviteti i hapur organizativ n kushtet e sotme, kur armiku ka strvitur agjent t regjur, t ngarkuar pr zbulimin e radhve tona 69

dhe pr shkatrrimin definitiv t ides e t aksionit luftarak e revolucionar? Pastaj: 'qenka, pra, gjith ai theksim i domosdoshmris pr zotrimin e tekniks s konspiracionit m t thell?! Konspiracioni, ose teknika e ruajtjes rigoroze t fshehtsis, sht nj nga faktort kryesor t veprimtaris revolucionare t organizuar. Konspiracioni i jep revolucionarit mundsi pr pun sa m t fuqishme ilegale, kurse armikut t popullit dhe t klass aspak mundsi pr ta zbuluar at pun revolucionare t organizuar. Proporcionalisht, do dobsim i konspiracionit, aq sa merr nga mbarsia e puns revolucionare, aq i shton gjast pr prapsin e puns s armikut n zbulimin e veprimtaris revolucionare, e kshtu edhe n dmtimin e revolucionit prgjithsisht. N nj shkall t caktuar t organizimit revolucionar, ka ngjar edhe t keqkuptohet e t simulohet konspiracioni: si rrudhje e teprt, mendimi i till ekziston n radh t par tek ato forca, q n fakt jan pozitive dhe t pastra, por jo edhe t strvitura pr luft t gjat, te ato forca q jan t orientuara kah efektet e rrmbyeshme t lufts, pa durim pr t pritur aksionet me ndikim afatgjat. Konspiracioni, si v n dukje Lenini, udhheqsi i madh i revolucionit socialist, sht i domosdoshm pr punn revolucionare, pasi ajo zhvillohet n kushte t vshtira t ilegalitetit m t thell. Bile, pa prsosjen e konspiracionit, shton Lenini, nuk ka as aktivitet t mirfillt revolucionar. Ksaj radhe, sa pr udhzimet praktike se ka duhet ruajtur sekret e ka duhet shpallur me daulle, po ndalemi n pika t shkurta. Konspiracioni m i thell, q nuk guxon t cnohet n asnj mnyr, prbhet nga ruajtje e fshehtsis lidhur me dokumentet interne t organizats revolucionare. Ktu bjn pjes statuti i organizats, bazat e organeve udhheqse, shtypshkronja, depoja e armve. Po kshtu, kurr nuk duhet t prmendet asnj emr konkret i cilitdo person t inkuadruar n radht e organizats revolucionare. Kto gjra e kan peshn e sekreteve ushtarake dhe zbulimi i tyre, te organizatat me prvoj, konsiderohet tradhti e dors s par dhe dnohet rnd. Nuk duhet t ruhet n fshehtsi, po, prkundrazi, t shpallen, masivisht pikpamjet e organizats lidhur me situatn n bot e n vend sidomos pr strategjin dhe taktikn e armikut dhe mjetet me t cilat ka mundsi t dmtohen ajo strategji e ajo taktik. Me kt rast, gjithmon duket t kesh parasysh se nuk t lejohet n asnj mnyr t tregosh se di dika pr ekzistimin e ndonj organizate patriotikorevolucionare. Statuskuoja, ngrirje e t drejtave t popujve e t punonjsve Pr t mbrojtur pozitat e veta: sundimin mbi popujt e shtypur, mbi pasurit e veta e t huaja, mbi rezultatet e puns s punonjsve n bot, kapitalizmi, socialshovinizmi dhe revizionizmi kan siguruar edhe mekanizma prkatse n shkall shtetrore e ndrshtetrore. Kryeroj e "trashgimis" imperialiste e revizioniste jan ushtrit dhe policit e tyre antipopullore, q ruajn shtypjen dhe shfrytzimin e prligjur me dhunn ndrkombtare. Po nj nga armt m dinake t gjakpirsve t popujve e t punonjsve n bot, sht prpjekja q te masa t krijohet e t forcohet ideja dhe ndjenja e prjetsis s ksaj gjendjeje, dhe t avullohet do iniciativ pr ndryshimin e saj. Nj nga mjetet kryesore, q i shrbejn n shkall ndrkombtare ktij qllimi, sht edhe popullarizimi me do kusht i ides imperialisto-revizioniste pr mbajtjen e t ashtuquajturs statuskuo, qoft kur sht fjala pr "pandryshueshmrin" e kufijve t

70

tashm shtetror n bot, qoft pr raportin n mes klasave ekzistuese n vendet e ndryshme, e n kurriz t klass puntore dhe t fshatarsis. Viktim e dors s par t statuskuos kemi qen dhe kemi mbetur kurdoher, ne shqiptart. Pr t knaqur apetitet pansllave dhe apetite t tjera ekspansioniste, fuqit e mdha i kan shkputur trungut t prbashkt shqiptar m se gjysmn e tokave dhe gati gjysmn e popullsis, duke i ln ato n mshirn e shteteve t huaja me regjime t egra antipopullore, hegjemoniste e shoviniste. Kshtu ngjau para dhe pas Lufts I Botrore, kshtu edhe pas Lufts II. Me daljen n drit t prpjekjeve tona t mundimshme pr luft nacionallirimtare, pr vetvendosje dhe shkputje nga Jugosllavia, e bashkim me vendin am, RPS t Shqipris, sht e natyrshme q dalin forca t errta - te ne dhe n bot - t cilat prpiqen t na friksojn e t bjn presione t ndryshme, pikrisht duke pasur parasysh statukuon e prmendur. Dhe kjo gj ne sna habit aspak, sepse propaganda dhe agjitacioni imperialisto-revizionist nuk mund t kalojn pa br ndonj efekt. Mirpo na habit qndrimi i pacip i disa forcave, t cilat ndjekin rrugn revolucionare, si jan ta zm disa parti marksiste-leniniste. Pa informata t sakta mbi historin e popullit shqiptar dhe mbi gjendjen e mjeruar t shqiptarve me banim n Jugosllavi, ato sikur duan t na e mohojn gjithashtu t drejtn pr luft nacionallirimtare. Duke prdorur disa klishe prej arrivistsh t revolucionit, ata pshprisin: Ju duhet t veproni vetm pr ngadhnjimin e revolucionit proletar n Jugosllavi, jo ju duhet patjetr t zhvilloni nj bashkpunim internacionalist me serbt e malazezt, jo duhet t hiqni dor nga vetvendosja gjer n shkputje dhe bashkimi me vendin am, sepse vendi am nuk e potencon kshtu si ju shtjen tuaj, ju nuk keni t drejt, e t tjera, e t tjera. Nga ana tjetr, kudo q u shfaqet rasti, ata nuk ln pa propaganduar prkrahjen e tyre ndaj luftrave nacionallirimtare dhe revolucioneve. Dhe ne, duke pasur megjithat konsiderata pr punn e tyre prgjithsisht revolucionare, n vend q t'u hidhrohemi atyre, kemi paraplqyer q t'i njoftojm me shtjen ton ashtu si sht ajo n t vrtet. Sa pr zdhnsit e imperializmit e t revizionizmit, q n emr t statuskuos s tyre "shptimtare" na e mohojn t drejtn elementare t ekzistencs kombtare dhe t lufts klasore, ne, si ua kemi vn grushtin prpjekjeve t armikut jugosllav pr t na shfarosur ose pr t na mbajtur nn thundrn e egr, do t'ua vm edhe atyre. Sepse, sikur me statuskuon t pajtoheshim n cilndo shkall, ather as q do t flitnim pr luft e revolucion. N instancn e fundit, revolucion do t thot m s shumti mospajtim me gjendjen ekzistuese dhe luft pr ndrrimin e saj cilsor. (''BASHKIMI Nr.1, Janar 1981, faqe 1-2)

17. NNTORI SHQIPTAR N VISET E ROBRUARA

Deri sa vllezrit tan n Shqiprin Nn kremtojn t lir festat binjake t nntorit, ne, shqiptart n viset tona t robruara nga Jugosllavia, kremtojm gjithashtu, megjithse n skamje, mjerim e tortura mizore. 28 Nntori 1912 sht pr t gjith shqiptart dita kur populli yn, pas shekuj e shekuj robrie, realizoi disa nga aspiratat e vete shekullore: krijimin e shtetit t pavarur kombtar dhe bashkimin e nj pjese t madhe t tokave shqiptare brenda kufijve t ktij vendi. Pr kt e kishin dhn pa kursim gjakun t part tan dhe gjaku nuk u shkoi kot. N syt e Evrops mosprfillse dhe t shteteve shoviniste ballkanike, iu vun themelet nj shteti t ri q doli n shesh, sado i gjymtuar, vullneti i ndrydhur i nj populli martir, q e lau pllmb e gjak tokn e vet, i shtypur, i mohuar dhe i braktisur nga t gjith. 71

Dhe ky shtet, t cilit iu shkputn thuaja viset m vitale, q i banojm ne sot, sado q pas pavarsis u robtua nga qeverit tradhtare t vendosura n fron nga t huajt, u b edhe pr ne njfar mbshtetjeje dhe mbrojtje nga shfarosja e asimilimi i plot, q na hakrrohej si krcnim i madh mbi kok prej sllavomdhenjve. Nqoftse nuk na prkrahte Zogolli, q ishte ngjitur tradhtisht n pushtet me ndihmn e serbit gjakpirs, Pashiq, prkrahjen pr luft na e dha kurdoher populli vlla, sidomos ai n Malsi, edhe kundr dshirs e urdhrave t mbretit satrap. Me shpinn sado pak t siguruar nga kufiri i shtetit am, ne, deri n mbarimin e turpshm t Jugosllavis s vjetr, s'i lshuam dore armt pr mbrojtjen e popullsis s pafajshme nga terrori serbo-malazez dhe pr bashkimin e t gjitha tokave shqiptare brenda nj shteti unik kombtar. N gjendje t till na zuri lufta antifashiste nacionallirimtare. Baballart tan derdhn gjakun e tyre t shtrenjt pr nj t nesrme t ndritshme, me ndrrn e prjetshme se do ta gzonin jetn n shtetin e ligjshm kombtar t t gjitha tokave dhe t t gjith popullit shqiptar t bashkuar. Po dhuna edhe ksaj radhe e mundi drejtsin, dhe 29 Nntori i vitit 1944, ne, shqiptart prtej kufirit, na mbrtheu srish n robri. Megjithat, edhe 29 Nntorin e kremton populli yn kudo q t jet, si festn m t rndsishme t fitores mbi fashizmin, t lirimit t vrtet t Nns Shqipri dhe t ndrtimit t socializmit t mirfillt. Edhe sot, n trojet e pushtuara shqiptare, pas aq prpjekjesh t socialshovinistve jugosllav pr t na zhbir nga faqja e dheut, ne po qndrojm n kmb, m t fort se kurdoher. N nj an kemi Nnn Shqipri, t fuqishme e t kujdesshme, e cila na mbron nga rrebeshet dhe na ndjell pr bashkim; n ann tjetr vetdijen ton t ngritur klasore e kombtare, e cila po na shpie n drejtim t lufts s pashmangshme nacionallirimtare dhe t bashkimit me vendin am. Edhe sot, m shum se kurdo, nna shqiptare po e demoralizon armikun, duke lindur vajzn, duke lindur djalin, q po krkojn llogari nga ia q na e dha rrugn e shprnguljes s madhe pr n Turqi; llogari nga ai q na torturoi baban e po ia torturon sot motrn e vllain, apo djalin e vajzn; llogari nga kolonizatori, q na e dha rrugn e mrgimit npr republikat e Jugosllavis dhe n bot. Rinia shqiptare po ia kall datn armikut me luftn pr lirim nga pushtuesi, me admirimin e Shqipris Mm. Rinia jon vigjilente, q u ka rn n er planeve t kahmotshme t social-shovinistve jugosllav pr aneksimin edhe t Shqipris, si republik e shtat jugosllave, sht br mur i pakaprcyeshm edhe pr kto apetite t liga t armikut t egr t shqiptarve. Kshtu do ta ruajm edhe n t ardhmen njri-tjetrin: Shqipria e PPSH dhe e shokut Enver ne nga rreziku i kombtarizimit dhe i shfarosjes, dhe ne at nga apetitet pansllave t Jugosllavis; deri sa t vij edhe Nntori i tret ai i bashkimit t plot kombtar dhe i jets n liri e socializm. (Bashkimi, janar 1981, faqe 3)

18. KORRESPONDENTI POPULLOR

N kushtet e sotme, para do gjje, neve na duhet nj gazet. Pa at, si ka thn n kohn e vet Lenini, sht i pamundur zhvillimi sistematik i nj propagande dhe agjitacioni parimor dhe t gjithanshm. Gazeta jon, "Bashkimi", e cila do t zvendsoj agjitacionin e shkputur q bhet me trakte e organe grupesh lokale, tash e tutje do t dal rregullisht. Daljen e rregullt t "Bashkimit", do ta mundsoj Fronti i Kuq Popullor, i cili po prpiqet me t gjitha forcat pr konsolidimin e radhve t veta. Shum detyra dalin para nj organizate, e cila duhet ta udhheq popullin n luftn e tij pr lirim kombtar e klasor dhe pr 72

bashkim me shtetin am; dhe shum vshtirsi, q duhet t kaprcehen doemos. Nj nga kto detyra, pra, sht nxjerrja e gazets "Bashkimi". Q kjo gazet t mund t kryej detyrn e vet, politizimin e masave dhe mobilizimin e tyre pr luftn e vshtir lirimtare, sht e domosdoshme t shkruajn pr t korrespondent nga gjiri i popullit. Kta korrespondent popullor duhet t jen specialist t profesioneve t tyre dhe ta zotrojn mjeshtrin e zejes fisnike t shkrimit. Tash pr tash, kta njerz, pa kontributin e t cilve sht vshtir t shkoj mbar puna jon, jan t lidhur me rroga n vendet e puns t hapura nga pushteti dhe plotsojn nevojat e pushtetit, me vetdije dhe pa t. Pra, ata i gjejm n shum pore t aparatit shtetror, e kshtu edhe n disa burime t rndsishme informatash, t cilat mbahen fsheht nga opinioni. Burime t rndsishme informatash pr ne jan statistikat e ndryshme pr ecurit n politik dhe ekonomi, pr popullsin etj., e sidomos informatat pr veprimtarin e ushtris dhe t sigurimit shtetror. Ne do t duhej ta aktivizonim nj krah vital, i cili mund t siguroj n do koh shnime lidhur me arrestimet e bijve t popullit, me torturat q ushtrohen mbi ta, n mnyr q ta njoftojm popullin dhe t mund t ndrmarrim aksione, q parashikohen edhe me programin ton. Deri m tash, n organet fashiste t sigurimit jugosllav ia kemi dal t infiltrojm nj numr t mir patriotsh revolucionar, t cilt do ta tregojn veten n astin e duhur. Por, ne apelojm q edhe ato forca, q nuk kan qen t lidhura drejtprdrejt me ndonj grup a organizat revolucionare, t krkojn rrug pr ta dhn kontributin e tyre n shrbim t popullit. Nj nga rrugt e tilla sht edhe bashkpunimi me gazetn ton, duke drguar materiale e shkrime, q e shpien prpara shtjen e prgjithshme t lirimit. E mira sht se n t gjitha poret e aparatit shtetror revizionist, si e ka treguar praktika e deritashme, ka shum intelektual popullor dhe prgjithsisht forca t atilla pozitive, q jan t gatshm t vn gjith ka kan n shrbim t lufts son t drejt pr lirim kombtar e klasor. Mirpo, nga ana tjetr, sht mjaft i madh numri i intelektualve pasiv, q nuk mund t'i quash revolucionar, po as armiq t mirfillt t popullit, pasi pushtetit nuk i shrbejn me vullnet e me zell. Gjithmon, n periudhn kritike, pr llojin e till t intelektualve jan mbyllur rrugt e shumta dhe ata jan detyruar, n aste vendimtare, t zgjedhin nj nga dy rrugt kryesore: prparimtaren, ose armiqsoren. Ky ast ka ardhur sot edhe te ne pr kt tip t intelektualit: o me popullin pr ardhmrin, o me klikn titiste pr vdekjen! Rrug t mesme nuk ka. Nuk ka mbetur koh as pr disa taktizime, q u flen n hatr disa intelektualve t nj tipi tjetr evolucionistve. N qoft se pushteti fashist jugosllav po i prtrin haptazi metodat e kralve t mom, duke organizuar aksione me individ e banda etnike, ather armiku yn gjen tek evolucionisti shqiptar nj ndihms t pashoq. Sepse prball puns s ethshme praktike t armikut, evolucionisti yn s'ka arm tjetr pos iluzionit; pritjen e zhvillimit t vetvetishm t ngjarjeve n kahjen q e ndrron evolucionisti. Ky tip i intelektualit ton, po t'ia heqsh ndrrat e bukura e moshyrjen e drejtprdrejt qllimore n shrbim t armikut, sht vllai i pacifistit, nj tip shum i rrezikshm i intelektualit, i cili, duke "prvetsuar" disa teori t vijs s rezistencs s ult, q e mohojn kombtaren n emr t nj internacionalizmi t paqart edhe pr ata vet, i bjn armikut ton agresiv shovinist shrbim t dors s par. Intelektualt e till, bashk me ata q prfaqsojn indiferentizmin e rrezikshm, po mbetn m tutje n pozitat e tyre, do t luftohen si armiq.

73

N Kosov, si dhe n viset e tjera shqiptare t robruara nga revizionistt jugosllav, intelektuali sht ngritur me thonj t duarve dhe me djersn e ballit. Kt nuk e mohon askush. Bile, sakrificat kan qen pr t shum t mdha. (Ai gjithmon i sht ekspozuar diskriminimit social e nacional dhe gjithmon ka qen i strngarkuar me probleme, q ta nxijn jetn me themel.) Por, kjo nuk i jep atij t drejt ta bj syrin qorr e veshin shurdh, duke iu shmangur frontit t vshtir t qndress aktive ndaj armikut t egr. Prkundrazi, kjo at e obligon edhe m shum q prvojn e hidhur ta mbart tek t tjert dhe vet t bhet nj militant i pakompromis i shtjes s madhe klasore e kombtare. Ne tani kemi nevoj pr nj armat t tr intelektualsh t profileve nga m t ndryshmet. T gjith ata, me nj prkushtim m t madh dhe syeltsi q t mos bjn as sa t zit e thoit pr armikun, do t mund t jepnin kontribut t pamatur n luftn ton. M n fund, intelektuali prparimtar, kurdoher ka qen n shrbim t dijes pozitive, por patjetr edhe faktor aktiv n orientimin e mbar t zhvillimit historik t shoqris aktuale. Kur marrim t flasim pr ushtrin e gazetarve, shkrimtarve e historianve kosovar, ne nuk na duket aspak e leht pozita e tyre dhe mundsia pr veprimtari pozitive n degt ku jan prfshir ata. Duhet nj koncentrim dhe mundim i jashtzakonshm pr t gjetur rrug q ta duash t vrtetn objektive n rrethanat e robris dhe t jets publike n nj shtet t cilin e dmton rnd do xix e s vrtets. Sidomos gazetari dhe historiani, prve preokupimeve t tyre jetike, t cilat nganjher rrall kan sukses edhe t'i publikojn, jan t ngarkuar q, pr rrogn mizore q marrin nga shteti, t kryejn edhe punn q krkon prej tyre armiku. Dhe kjo pun implikon gnjeshtrn e demagogjin titiste dhe, jo rrall, edhe gjykimin e vllaut tnd, i cili ka luftuar pa kompromis. Me kto probleme ballafaqohet edhe shkrimtari yn, i cili nuk ka m se si t'i shpreh haptazi bindjet e veta, kur ato prekin n sfera kombtare e shoqrore, sepse kt gj nuk e lejon armiku. Prandaj, ai detyrohet t prdor nj gjuh simbolike, e cila, si na del nga praktika e deritashme, kuptohet t shpeshtn vetm n qarqe t ngushta krijuesish dhe nga ndonj shrbtor i rryer i pushtuesit, q raporton vazhdimisht pr ecurin n krijimtarin ton. Mirpo, n qoft se nj gazetar, deri sa sht duke marr rrog nga pushteti dhe deri sa t mos jet i gatshm pr t dal haptazi kundr padronit t vet, shpesh detyrohet t shkruaj edhe pr tema q nuk e interesojn apo q shkojn n dm t pikpamjeve t tij (ta zm, duke shkruar me urdhr pr numrin e vizitorve t varrit t xhelatit), shkrimtari, n kt pikpamje, sht n pozit m t mir. Ai shkruan vetm pr ato tema q i flen n hatr dhe pr to nuk e detyron askush me dhun. Prandaj s'ka si arsyetohet, po prkundrazi do t dnohet rnd gjesti i ndonj kuazishkrimtari, i cili guxon t tradhtoj kaq haptazi, si qelbanikja Zade Gashi, qoft edhe me nj vjersh t vetme: ------------------------------------Zulmin na e ngriti zrin na e rriti sinonim i emrit t Tij jemi ne. -------------------------(Mos qoft thn nga goja jon!) Po i prgjigjemi me nj strof t Brehtit: Turpin e madh si e durove Dhe me ila zemrn e mpive, 74

Kur me kasapt u pajtove Dhe pr ata n llum u shtrive Mjer ata q duart i kan ndyr Me krime q as gurt nuk ti falin! Nuk do t uditemi aspak n qoft se nesr po kjo metres e djallit, Zadja, ne del n shtyp edhe me ndonj varg kushtuar Mic Sokolit, t shkruar me lapsin me t cilin ka shkruar pr xhelatin Tito. Kjo s'do t jet e para her q nj poet apo shkrimtar kosovar vepron ksisoji. 'sht m e keqja, poett e till nxitojn t dalin para njerzve edhe me disa arsyetime e "teori" t gjoja taktiks s madhe intelektuale, n stilin: un mendjen e kam gjithmon te fatkeqsia dhe te robria, por, pr ta hedhur nj tem t mir n shtyp, m duhet t luaj lojn e lojalistit, n mnyr q t fitoj kredi pr ta thn edhe mendimin tim t kamufluar koh pas kohe! Po t bhej "tuxharet" me kso punsh, ndoshta ka vend edhe pr arsyetime. Por, far t vrtete ke shpallur ti para popullit tnd me temat e tua vrtet t mira, por t prvjedhura njher n vit n mesin e gnjeshtrave dhe demagogjive q kan dal n shtyp nga dora jote pr do dit! Si sht e mundur t duhen n t njjtn koh nga i njjti njeri Marksi dhe Hitleri, ta zm, ose Ivo Andriqi dhe Ismail Kadareja, Rankoviqi dhe Ismail Qemali, xhelati Tito dhe shoku Enver? Si bn t duhen njsoj Shqipria dhe konglomerati jugosllav, dhe n fund t ngulsh kmb se je, megjithat, patriot e digjesh pr bashkimin e tokave shqiptare si ideal shekullor pr popullin ton?! A e vlen m n fund barra qiran? T lshosh dhjetra gnjeshtra t kurdisura nga armiku, n mnyr q t fitosh kredi pr ta thn nj t vrtet gjysmake ky qenka taktizim? M n fund, kush do t'i besoj edhe t vrtets sate? Populli mund t thot se, pr ta ngrn nj pite, paske pranuar t hash dhjet bajga. Populli jo q nuk sht n gjendje t kuptoj kmbnguljen tnde pr "taktizim", ai nuk do ta fal kt gj. Ai don q bijt e tij t'i takojn gjithmon, t pacnuar vetm popullit. Asnjher armikut! Nna shqiptare, m shum t do t torturuar npr burgje, apo edhe t vdekur, sesa t shitur te armiku, ose t ligur para armikut. Ty t lig lavdata e armikut dhe prulja jote para tij. Populli ka shum sy. Ke gabuar nse mendon se ata sy nuk t shohin e nuk t prcjellin. Populli gjykon dhe gjykimi i tij sht i pagabueshm. A s'dgjon si ka zn t pshpris populli: "Kta npunsit sapo jan student, po jan tant, kur po ulen n kolltuk, po e harrojn baltn ton!" sht koha e fundit, asti vendimtar, shansa e mbrame t braktiset "taktika" dhe t bhet ajo q nuk sht br deri m tash: t kalohet nga radht e armikut, atje ku sht vendi i vrtet i intelektualit ton n radht e popullit. Intelektuali yn duhet t veproj kshtu sa m par, n mos pr gj tjetr, ather pr arsye shndetsore. Sot pr sot ai on nj jet t dyzuar; publikisht shtiret projugosllav, n brendsi patriot shqiptar. Ky regjim i dobt dhe jashtzakonisht i rrezikshm jetsor, duhet ndryshuar nga themeli, nse nuk duam t pajtohemi me katastrofn. Dhjet artikuj t mir q do t'i shkruash pr shtypin revolucionar, pa u rrezikuar s paku pr nj koh as veprimtaria jote publike, jan ilai m i mir pr bigzimin e rrezikshm t personalitetit tnd, lre pastaj shprblimet q vijn m von nga populli. T shkruash pr shtypin ilegal, nuk do t thot se je devalvuar. Situata aktuale i detyron intelektualt e "taktiks" dhe "evolucionistt" t trhiqen nga jeta n iluzione. Ata jan t preokupuar me nj jet abstrakte, n kohn q armikun zhvillon aktivitet t gjall, i cili n jetn e popullit ton sjell shkatrrime e shmti. Ndrsa ujku u ka rn ndrmjet shpatullave dhe copton mishin e tyre, ata urojn t jen n ndrr. Dhe, m e uditshmja sht se atyre, e kundrta e prgjumjes dhe e zhgrehjes n nj jet t smur, 75

u duket edhe njfar devalvimi. Veprimtaria patriotike e revolucionare, q ushtrohet n ilegalitet, atyre u duket se ua merr nj knaqsi t madhe, prmasn e afirmimit t shpejt, ditor, n kushtet e jets n robri. Dhe pastaj vet kthehen e t qahen se sa leht po afirmohet antivlera, kur kapet krah pr krah me politikn e dits! Megjithat, ata ushqejn iluzione se kan shkruar dika t vlefshme vetm nse kt pun e kan br n Pallatin e shtypit! far t mire mund t kesh nse ndrron prjetsin, e kndej nuk shkapesh se nuk shkapesh nga gjrat m banale t dits. T gjitha figurat e shquara t njerzimit, kan qen shembull njerzish t sakrificave. Kujto Sokratin, q u nxor n gjyq dhe u dnua nga injoranca, por nuk e shiti dot t drejtn pr ta mbrojtur deri n fund t vrtetn. Kujto Xhordano Brunon, q inkuizicioni e kalli n turr t druve, pr shkak t ideve t tij prparimtare, pr t cilat e dha edhe jetn pa hezitim. Haki Strmilli yn shptoi prpak nga varja e sigurt prej "inkuizicionit" zogollian, e shptuan protestat dhe prapjet energjike t Albert Ajnshtajnit, H. Barbys, S. Katajamas, Lesingut Kujto sidomos shokun Adem Demai, i cili e ka m t shtrenjt t vrtetn dhe t drejtn e popullit t vet sesa rinin dhe jetn n robri. Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans! Mund t filloni menjher. Ju e dini konkretisht se nga mund t'ia nisni. N radh t par shikoni si ven punt n vendin tuaj t puns dhe n rrethin tuaj. Bni edhe nj rishqyrtim t problemeve dhe shikojini ato n kuadr t robris dhe t diskriminimit t popullit ton nga ana armikut jugosllav. Pastaj, si intelektual q jeni, nse e zotroni sado pak shkrimin, do t dini t'i lidhni faktet ashtu si e implikon logjika e objektivitetit dhe jo demagogjia revizioniste. Nse nuk keni prirje vet pr shkrim, gjejeni shokun dhe "furnizojeni" me informata. Tema ka mjaft. Ato duhet t lidhen me krimet e padrejtsit, me diskriminimin social, nacional, ekonomik, shoqror e kulturor q po pson populli yn nga armiku mizor. Duke i prcjell dor pas dore, me njerz t besueshm, punimet tuaja do t arrijn te ne dhe, pasi t botohen, do t hyjn n shrbim t drejtprdrejt t masave popullore. Ju presim, pra, me kraht t hapur, korrespondent popullor, dhe ju urojm q tani pun t mbar revolucionare e patriotike n shrbim t shtjes s madhe t lirimit. (Bashkimi, janar 1981, faqe 3)

19. LANGONJT N GJAH PR ZOTRIN

Prej goje n goj, prej veshi n vesh kjo ishte rruga e sihariqit: "Luma nuk po e paguen vergjin, ka dal n mal kundr turkut". Rruga e haberit t zi: "Xhandart e rrethuan shtpin e Dem Ahmetit, kur nuk gjetn mashkull brenda, e ban rrafsh me tok; plakat e fmijt i nguln n syngji, nuset e vajzat e reja desh i njerzuen." Goj m goj e vesh m vesh qitej edhe fjala e kushtrimit: "O bini burra se na ra shkjau; kush a trim, le t dal n luft, e t'ia prcllojm thembrat ktij gjaksori t egr.!"

76

Televizori e radioja nuk ishin, as n mendjen e njerzis nuk ishin lindur akoma, lre m npr shtpit e tyre. Dikur von delte edhe ndonj gazet. Po lexuesit ishin t pakt. Errsir kishte kndi yn i brisht i ktij planeti. Kishte ndonj shkoll, po ato i kishte armiku pr vete, jo pr shqiptarin. Po edhe lajmet e gazetave sikur e ndienin veten keq n letr, braktisnin rrugn e shkronjave dhe prhapeshin rrugs s rrahur prej motesh: goj m goj e vesh m vesh. Kshtu u krijua rruga dredhake e informimit gojor. Po n stomin tjetr t ksaj rruge prgjonte armiku. Armiku e kishte shkolln. Dhe, megjithq shkolla sht pr ndriimin e mendjen s nj populli, natyrisht n kushte normale, dhe jo pr shfarosjen e popullit tjetr, armiku yn ka hequr m shum keq se si ta shfaros shqiptarin se sa pr ta prparuar popullin e vet. Edhe kralt e mom jugosllav, edhe kta t sotmit; revizionistt e Beogradit, kan hapur shum institucione "shkencore" si Ozna, UDB-ja etj., q kan pr qllim t mbledhin informata lidhur me shqiptart, pr t gjetur pikat m t dobta n qndresn e tyre ndaj asimilimit dhe gjenocidit. N kto institute kan shrbyer e shrbejn edhe njerz t shquar nga jeta politike dhe shoqrore e Jugosllavis, si shkrimtari nobelist Ivo Andriq, historiant Vasa Qubriloviq, Atanasije Urosheviq* etj. "Merita" e tyre konsiston n hartimin e elaborateve t ndryshme dhe t studimeve t errta lidhur me mjetet, metodat dhe mundsit pr ndarjen e Shqipris ndrmjet Serbis e Italis, ndrmjet Serbis e Greqis, ndrmjet dreqit e t birit, dhe pr shfarosjen e shqiptarve t Kosovs me viset e tjera shqiptare prkndej kufirit kombtar shqiptar. Duke msuar pak nga pak disa zakone t shqiptarve, UDB-ja ngriti disa sektor t posam pr rekrutimin e agjentve. Ata stimuluan te shqiptart prhapjen e informatave "goj m goj e vesh m vesh". Qllimi i fundit: n nj an prekja e pulsit t shqiptarve dhe ngritja e kurtheve pr patriott dhe revolucionart tan, n ann tjetr infiltrimi i informatave t rrejshme, t cilat, duke u prhapur nga goja e vet popullit, do t ushtronin efekt m t madh sesa shtypi, radioja e televizioni. (Nga vet logjika e aksioneve t tilla t UDB-s del q shqiptari nuk i konsideron t vetat kto institucione publike, ndryshe do t'u besonte m shum se fjals n vesh. Vrtet, pjesa m e madhe e popullit ton konsideron se gazeta e radiotelevizioni ose jan krejtsisht kopalla ose gjra q bluajn n vete sherre t mdha pr shqiptarin.) Nj nga pykat q rrehin me kmbngulje agjentt e UDB-s qe afro dyzet vjet, sht zbehja ose shuarja e dashuris s shqiptarit me banim n Jugosllavi ndaj Atdheut t tij, Shqipris. Agjent t till lehin n hn: "Na shiti Shqipria", "Shqipria nuk interesohet pr ne", "Shqipria nuk tha gj pr dbimin e shqiptarve nga tokat e tyre dhe pr mrgimin e tyre n Turqi", "Shqipria po i kthen Jugosllavis patriott q krkojn strehim n Shqipri", "Shqipria nuk po reagon pr terrorin e madh q ushtrohet mbi patriott dhe revolucionart tan q dergjen npr burgjet e Jugosllavis"**, e shpifje t tjera. Kshtu llomotisin kudo langojt e UDB-s: n kafene, n shitore fshatrash, n dasma, n varrime, n shkolla e gjetk. Kudo ku bjn kuvend t madh a t vogl shqiptart. Ata flasin me "diskrecion": "Ta them n bes, si vllaut, shih se po t na dgjoj kush, vaj halli!" Po a mashtrohet nj popull?! Shqiptart, kudo q t jen, e din mir n t kujt shrbim ishte tradhtari Koi Xoxe. E din se, pr parat dhe postin e premtuar nga revizionistt jugosllav, ky tradhtar tradhtarsh desh ta shiste Shqiprin, pr t'ia futur n grusht Jugosllavis, si republik t saj t shtat. Populli yn e di kish ishin vllezrit prej tradhtie t Koi Xoxes, t vn n shrbim t Rankoviqit e t Titos, ata q delnin n Shqipri gjoja si patriot t arratisur 77

nga UDB-ja, po me qllimin e vetm q atje t mblidhnin t dhna e t kryenin diverzione, pr ta shembur Shqiprin socialiste dhe pr ta minuar qndresn shqiptare t kosovarve ndaj asimilimit dhe gjenocidit. Po partia syshqiponj me prijsin e madh Enver Hoxha n krye, i zbuloi nj pr nj dredhit e komplotet dhe agjenturs jugosllave ia ktheu prapa klysht tradhtar, vllezrit e Fadilve, Xhavitve, Mahmutve, Sinan-hasanve, Shaban-kajtazve etj. (me numr afro 4500 t till vetm nga lufta e ktej). Ose i shprbleu n vend, me plumb koks, si do t shprblehen nga populli t gjith tradhtart dhe spiunt. Shpifjet dhe dredhit e rrezikshme t qeveris s Beogradit, t prpunuara n UDB-n famkeqe, po demaskohen dit pr dit, popullore, "goj m goj e vesh m vesh", po edhe nga shtypi yn revolucionar. Kshtu po ia kthejm armikut prapa grushtin e tij t drejtuat prej nesh, deri sa nj dit t mos na mbledh t gjith bashk kushtrimi i lufts nacionallirimtare dhe fitorja jon e plot mbi pushtuesin e egr. _____________ * Konkretisht pr kt shiko n elaboratin e Ivan Vukotiqit, t hartuar m 3 shkurt 1939, pr nevojat e qeveris s Stojadinoviqit; nj pjes t ktij elaborati po e botojm n kt numr. * Se sa na ka "harruar" Shqipria mm, mund t shihet qoft edhe vetm nga artikulli "Kush prgjigjet pr krimet e gjenocidit n Kosov", q po e botojm gjithashtu n kt numr. (Bashkimi, janar 1981, faqe 5)

20. KREATORI I ROBRIS

(Pjes nga elaborati i Ivan Vukotiqit pr ndarjen e Shqipris dhe shpartallimin e rezistencs s kosovarve) (Trojet shqiptare n t kaluarn qen br objekt preokupimi jo vetm pr Fuqit e Mdha. N radh t par fqinjt e Shqipris, n Ballkan po edhe prtej Adriatikut, bnin kombinime se kush do t merrte m shum nga tokat shqiptare. Pr kt atyre u jepte dor atmosfera militariste e kapitalizmit dhe e imperializmit, me fashizmin gjerman e italian, i cili po bhej gati pr ta shprthyer Luftn e Dyt Botrore. N koniukturat e kohs kurr nuk la pa u przier as Jugosllavia, kur ishte fjala pr grabitjen e tokave shqiptare dhe pr shfarosjen e popullit shqiptar, qoft n shtetin ton kombtar, qoft jasht kufijve t tij. Ktu po sjellim nj pjes t elaboratit t Ivan Vukotiqit lidhur me Shqiprin dhe shqiptart e pr nevojat e qeveris jugosllave t Stojadinoviqit, hartuar m 1939.) Sipas marrveshjes s arritur n mbledhjen e Venedikut ndrmjet Stojadinoviqit dhe ministrit italian t punve t jashtme, kontit Galezzo Ciano (18 qershor 1938), Cianoja erdhi srish n Jugosllavi n janar t vitit 1939 dhe, n Belje e n Beograd, bri biseda t gjata e konspirative me Stojadinoviqin.* Duke folur prgjithsisht pr pozitn e jashtme politike t Jugosllavis, Stojadinoviqi ia prsriti shefit t diplomacis italiane faktin se pr Jugosllavin sht m se e nevojshme t'i ruaj marrdhniet e fqinjsis s mir dhe t bashkpunimit me Gjermanin; nga ana tjetr Jugosllavia sht e gatshme t'i prmirsoj marrdhniet me Hungarin. Orientimet parimore t politiks s jashtme jugosllave n t ardhmen e afrme, ai i formuloi ksisoji: afrim gjithnj m i theksuar me Romn, dhe sipas ksaj, me Boshtin; dalje faktike nga Lidhja e Kombeve me trheqjen e delegacionit nga Gjeneva, n maj t vitit 1939; shqyrtimi n frym t prshtatshme, i hyrjes eventuale t Jugosllavis n paktin kundr Kominternit, vemas 78

po q se nga ana gjermane arrin pr Jugosllavin aviza sesi kjo gj do t pritej mir n Berlin. Por, n kto biseda, vmendjen m t madhe ata ia kushtuan Shqipris, dhe me at rast Stojadinoviqi ia trhoqi vrejtjen Cianos pr dy zgjidhje t mundshme: 1) q mbretin Zog ta zvendsojn me ndonj personalitet m t denj pr fronin shqiptar, por as ai (Stojadinoviqi shn. i J.G.) nuk e di kush mund t jet ai personalitet; 2) q Shqiprin ta ndajn mes vete Italia e Jugosllavia. Me at rast ai shtoi se, lidhur me kt shtje nuk mund t bisedoj hprh, sepse nuk e ka studiuar hollsisht. Mirpo, ndrsa Stojadinoviqi fliste pr ndarjen e Shqipris, Cianoja gjithmon fliste pr korrektura kufitare ndaj Jugosllavis! Pas largimit t Cianos, Stojadinoviqi krkoi nga ministria hartimin e elaborateve prkatse pr Shqiprin dhe pr shtjen e ndarjes s territorit shqiptar. Jan ruajtur dy elaborate interne lidhur me kt shtje: njri i npunsit t lart t ministris, Ivan Vukotiq, i hartuar m 3 shkurt 1939; tjetri i ndihmsit t tij t athershm, Ivo Andriq, m 10 janar 1939. Vukotiqi niset nga kjo: "Q n fillim do t them se bashkimi i Shqipris veriore dhe i disa pjesve t Shqipris s mesme me vendin ton, sht nj nga interesat jetsore t popullit ton. Ky do t kishte qen realizimi i aspiratave tona t natyrshme dhe sendrtim i dshirave tona shekullore." Vukotiqi prmend kto arsye: 1) Populli shqiptar, gjat historis s vet, ka qen vegl e politiks dhe e qllimeve t t huajve, vegl e Turqis, Austris, e kohn e fundit e Italis. Shqiptart kurr nuk kan qen solidar me popujt e tjer t Ballkanit. Nga ana tjetr as ne nuk kemi pasur kurr simpati ndaj tyre. "N kombinacionet tona politike e diplomatike dhe n politikn ton ballkanike, gjithmon kemi synuar t'i thyejm t gjitha krkesat shqiptare pr formimin e shtetit t pavarur, nga shkaku i thjesht se ai shtet ka mundur t formohet vetm kundr nesh dhe kundr aspiratave tona nacionale." Me at rast Vukotiqi e prmend edhe kt: "Derisa Konferenca e Ambasadorve n Paris prcaktonte kufijt e Shqipris, Pashiqi, n qershor t vitit 1921, zhvillonte bisedime me italiant dhe kishte pranuar q Shqipria t ndahej ndrmjet nesh dhe Italis, me kusht q ne t fitonim nj zgjidhje m t mir se sa ajo q parashikohej me marrveshjen e Londrs t vitit 1915. Me kt propozim nuk qe pajtuar qeveria jon e athershme, kshtu q propozimi nuk qe realizuar. Me rastin e negociatave tona me Italin, m 1924, nnsekretari shtetror italian i punve t jashtme, Kontarini, la t kuptohej mundsia e ndarjes s Shqipris, ose s paku ndarja e sferave t interesit mes vendit ton e Italis. Kontarini pat deklaruar ather sesi Shqipria sht pika m e ndjeshme n marrdhniet italojugosllave, prandaj, po t zgjidhej n mnyr t favorshme kjo shtje, do t mund t krijohej epoka e paqes dhe e miqsis ndrmjet Jugosllavis dhe Italis. M 1926 qen br t fundmet prpjekje serioze pr rregullimin e marrdhnieve tona me Italin sa i prket problemit shqiptar. Dhe ather shtja pat dshtuar pr arsye t shumta." "Bhet fjal pr shtjen vazhdon Vukotiqi pse qarqet tona zyrtare pritonin t'i hynin ndarjes s Shqipris me Italin. Nga arsyet sht prmendur edhe ajo se Italis, si fuqi e madhe e shtet joballkanik, nuk duhet t'i lejohet t vr kmb n Ballkan. sht cekur parimi i vjetr 'Ballkani popujve t Ballkanit'. Nuk sht parashikuar forcimi kaq i papritur i Italis dhe i rndsis s saj ndrkombtare. Besohej se Shqipria nuk do t konsolidohej pr shum vjet dhe se ne do t'ia dalim ta prforcojm pozitn ton n Shqipri, duke e shmangur plotsisht Italin. Asnj nga kto parashikime, n t cilat sht mbshtetur politika jon lidhur me pavarsin e Shqipris, nuk sht realizuar. Prkundrazi, gjithka ngjau ndryshe. Shqipria po konsolidohet dhe po bhet qendr e irredents (sic) pr arnautt tan.** Italia ka shkelur n Ballkan dhe e ka n dor jo vetm Sazanin, e prmes tij kanalin e Otrantit, por edhe kontrollin e gjith administrats shqiptare, ushtarake e civile. Ky sht nj fakt q s'kaprcehet dhe s'mohohet dot. Kur 79

sht puna kshtu, sht gj e thjesht dhe e qart se n interesin ton sht q Italia t mbaj vetm nj pjes t saj, jo tr Shqiprin. Sikur pr ndarjen e Shqipris t mos ekzistonin fare arsye t tjera, do t mjaftonte edhe vetm e vetm kjo arsye." 2) Me pozitn e saj gjeografike, Shqipria sipas Vukotiqit sht penges pr zhvillimin ekonomik t shtetit jugosllav, kurse, me ndarjen e Shqipris, kufiri yn n hinterland do t shkurtohej pr ndonja 300 kilometra. 3) Shteti dhe monarkia shqiptare jan qendr trheqse pr nj pjes t madhe t shqiptarve, q jetojn buz kufirit. Me pushtimin dhe aneksimin e Shqipris veriore do t mbytej irredenta shqiptare, e rrezikshme pr krahinat tona n jug. Elementi luftarak shqiptar n territorin ton do t prfshihej nga lindja e perndimi dhe do t dnohej me nj asimilim m t shpejt. 4) Kurdo q sht br fjal pr ndarjen e Shqipris, krkesat tona maksimale kan shkuar deri te lugina e Shkumbinit. Gjithashtu, linja Strug-Librazhd-Elbasan-Durrs do t'i knaqte plotsisht krkesat tona "Ndarja e Shqipris dhe bashkimi i krahinave t saj veriore dhe qendrore me Mbretrin ton, do t kish qen pr ne sukses i madh kombtar dhe sendrtim i aspiratave tona t natyrshme. Do t prmirsohej pozita jon strategjike n kt pjes t kufirit. Do t arriheshin leverdi t pamuara ekonomike e, me lidhje natyrore, do t bashkoheshin dy krahina t rndsishme, e Zets dhe e Vardarit. Do t likuidohej irredenta shqiptare (!), dhe shteti shqiptar, i menduar dhe i krijuar nga armiqt tan." Prandaj Vukotiqi prfundon se duhet t shfrytzohet situata e volitshme q, me ndarjen e Shqipris, t kryhet nj vepr e madhe popullore. ______________ * Interpretimin e elaboratit t Vukotiqit e ka br historiani kroat Bogdan Krizman, duke e botuar n revistn "Casopis za suvremenu povijest", tok me n elaborat t ngjashm t shkrimtarit Ivo Andriq. ** Pr Shqipri, Vukotiqi prdor termin Arbanija, shqiptart i quan her Arbanasi e her Arnauti. Ktu e ka fjaln konkretisht pr shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera nn Jugosllavi. (Bashkimi, janar 1981, faqe 5)

21. NJOFTIM
"Lexuesit e ndershm t "Bashkimit" i njoftojm se, duke filluar nga ky numr, gazeta jon do t dal rregullisht, pr ndryshim nga praktika jon e deritashme q "Bashkimin" ta nxjerrim vetm koh pas kohe. Kjo gj sht br n saje t konsolidimit t dukshm t forcave t Frontit t Kuq Popullor dhe t forcave krijuese t mbledhura rreth ksaj organizate. I ftojm gjith ata lexues, q mund t kontribuojn n krijimin e ksaj gazete t popullit, t paraqiten me artikujt e tyre, pasi ta ken gjetur mnyrn, sipas kshillave q dalin nga disa artikuj t botuar n kt numr. Po kshtu shpresojm se n t ardhmen do t jemi edhe m efektiv n shprndarjen dhe propagandimin n popull t gazets Bashkimi. (Bashkimi, janar 1981, f.8)

22. "BASHKJETESA" E XHELATIT ME VIKTIMN

Revista "NIN" e Beogradit, nprmjet intervistash me funksionar t lart shtetror, nga numri n numr po e shtron shtjen e bashkjetess s popujve t Jugosllavis n federatn jugosllave. Natyrisht, ndonse ky paraqet nj hap t uditshm t ksaj reviste, pas t cilit mund t supozohet se qndron kryekput qeveria dhe i cili sigurisht fsheh ndonj qllim tinzar, s'ka kurrfar "rreziku" se mund t pyeten popujt e Jugosllavis sa e duan dhe a e duan fare ata 80

"bashkjetesn". Sa pr popullin shqiptar, e sidomos pr pararojn e tij patriotike dhe revolucionare, nuk shtrohet fare shtja e bashkjetess me popujt e tjer n kuadr t kufijve administrativ t Jugosllavis. Kjo "bashkjetese" sht e dhunshme dhe e paligjshme, sepse viset shqiptare n Kosov, Dukagjin, Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi jan vise shqiptare, q trungut t prbashkt shqiptar iu shkputn n mnyr t paligjshme, n kushte t errta historike dhe kundr vullnetit t popullsis vendse shqiptare. Q nga fillimi i ktij akti barbar, t kryer n fillim t shekullit ton dhe t prsritur edhe njher pas Lufts II botrore nga fuqit e mdha e nga forcat m t errta jugosllave, mbi popullsin ton u ushtrua politika e asimilimit dhe e gjenocidit. Dhe q ather, politiks s till barbare, populli yn iu prgjegj me nj rezistenc t pandrprer. Aktualisht, rezistenca e fuqishme po spontane e popullit ton, prdit e m shum po merr prmasa t nj lvizjeje t organizuar, e cila nesr do t na oj n luftn e prgjithshme lirimtare - kombtare e klasore dhe n bashkimin me vendin am t shqiptarve, Republikn Popullore Socialiste t Shqipris. Por, pr t'iu treguar renegatve dhe tradhtarve t mdhenj e t vegjl shqiptar t t gjitha ngjyrave, q interesat jetike dhe aspiratat shekullore t popullit t vet i kan shitur pr nj kock t hedhur apo pr nj pozit t mjer n administratn revizioniste jugosllave, ktu posht po nxjerrim disa t dhna nga premisat e jets ekonomike, politike e shoqrore, q jan rrjedhim i ksaj "bashkjetese", e cila s'sht gj tjetr pos bashkjetes e xhelatit me viktimn. KALIFORNIA E VOGL BANGLADESH I MADH Po t nisemi nga rezervat natyrore t Kosovs, nga toka e saj cilsore dhe kushtet e favorshme klimatike e gjeografike, Kosova, me nj trajtim t barabart ekonomik, do t kish qen ndr viset m t zhvilluara n gjith territorin administrativopolitik t Jugosllavis. Kosova plotson 64 % t t gjitha rezervave jugosllave t thngjill-linjitit, 57 % t rezervave t plumbit dhe zinkut, 24% t rezervave t hekurnikelit, 30% t t gjith energjis elektrike etj. N Kosov gjenden gati t gjitha rezervat "jugosllave" t argjendit e t kromit dhe pjesa m e madhe e rezervave t arit. Pr konfiguracionin e saj, raportin shum t favorshm t siprfaqeve t punueshme t toks ndaj atyre t papunueshme, me nj bimsi t dendur etj., Kosova sht br q moti me nj emr t dyt t popullarizuar - Kalifornia e Ballkanit. Edhe popullsia e Krahins son sht jo thjesht nj popullsi pundashse, po njherit nj popullsi, q si i thon fjals, e ka pasur mall punn n plang e shtpi t vet. Sot vullnetit t madh t ksaj popullsie i sht shtuar edhe nj potencial i madh i krahut t puns, me nj struktur gjithnj m t volitshme arsimore, madje me ekspert gati pr t gjith lmenjt e jets. Po gjendja e tashme e saj, megjithat sht jashtzakonisht e mjerueshme. N saje t politiks diskriminuese e kolonialiste t Jugosllavis, Krahina jon ka mbetur regjioni m i pazhvilluar jo vetm n Jugosllavi, po edhe ndr m t pazhvilluarit n bot. Rezervat natyrore t saj grabiten nga federata jugosllave n trajt lndsh t para dhe, pasi t jen prpunuar n republikat industrialisht m t zhvilluara jugosllave, i shiten Kosovs me mime t shumfishuara. Prve ksaj nj rol minues pr ekonomin kosovare luan politika diskriminuese e mimeve. Lndt e para t Kosovs, n tregun e brendshm jugosllav shiten me mime shum m t ulta se ato n tregun botror. Vet Kosova, prodhimet finale, t prpunuara n republikat e zhvilluara, i blen me mime deri 124% m t larta se mimet e tregut botror.

81

N saje t ksaj politike diskriminuese bujqsia e Kosovs, me t ciln sht e zn pjesa m e madhe e popullsis son aktive, ka mbetur n nivelin e nj bujqsie ekstensive e me produktivitet jashtzakonisht t ult. Toka e punueshme, pr shkak t masave t hershme e t vona administrativo-politike q ka marr Jugosllavia pr t br presion mbi popullsin vendse, sht e coptuar n ngastra shum t vogla. N qoft se n nj t kaluar bujqsia siguronte pr popullsin kosovare pundashse nj ekzistenc solide, ajo sot nuk ka si ta siguroj as kafshatn e gojs pr pronart e saj t imt. Ndrkaq, puna n t ashtuquajturin sektor shoqror, paraqitet edhe m ligsht pr shqiptarin e Kosovs. Ky sektor ka nj aftsi fare t vogl absorbuese t fuqis puntore, gjithsej 6400 puntor t inkuadruar n vit (kto 3-4 vitet e fundit). Prball ritmit t shpejt n shtimin e krahut t ri t puns, shkalla e punsimit te ne kufizohet me papunsin totale. Gjith kjo ka pasur pr pasoj nj lvizje t atill t popullsis s aft pr pun, e cila nuk mbahet mend pr asnj periudh tjetr historike t Kosovs, madje emigrimet e popullsis son thuaja se nuk kan qen m masive as n periudhat e shprnguljeve t mdha e t dhunshme pr n Turqi. A IA BJM KINSE PO BASHKJETOJM Pr t par se sa sht e arsyeshme, e leverdishme dhe e domosdoshme bashkjetesa e shqiptarve me popujt tjer t mbrthyer brenda kufijve administrativopolitik t Jugosllavis revizioniste, po e bjm nj krahasim t ndarjes s t ardhurave personale t puntorve n Republikn e Sllovenis dhe n Kosov. Tabela q po e botojm ktu, sht br sipas t dhnave t Entit Federativ Statistikor dhe paraqet gjendjen n muajin mars 1979. N kohn n shqyrtim, Sllovenia kishte 1 milion e 826 mij banor, Kosova po aq, 1 milion e 600 mij. Por, n kt koh, numri i t inkuadruarve n Slloveni, 780 mij, ishte gati 5 her m i madh se ai n Kosov (167 mij - fjala sht pr sektorin shoqror). Puntort e Sllovenis realizonin s bashku 5 miliard e 38 milion e 878 mij dinar t rinj kurse ata t Kosovs vetm 909 milion e 649 mij dinar, ose m se 6 her m pak. Puntort sipas lartsis s t ardhurave personale (mars 1979) SLLOVENIA KOSOVA T ardhurat personale PUNTOR PUNTOR Deri n 3 000 dinar 2 340 ose 0,3% 25 217 ose 15,1% 3 001 - 4 500 111 540 ose 14,3% 72 144 ose 43,2% 4 501 - 6 000 244 140 ose 31,3% 39 579 ose 23,7% 6 001 - 8 000 241 020 ose 30,9% 18 704 ose 11,2% 8 001 - 10 000 104 520 ose 13,45 7 014 ose 4,2% Mbi 10 000 dinar 76 440 ose 9,8 % 4 342 ose 2,6% sht jashtzakonisht t shohim se n prqindjeje paraqiten prkatsisht puntort e Sllovenis dhe ata t Kosovs n ndarjen e t ardhurave t ulta dhe rrogave t larta. Si shihet edhe nga tabela, sa m e ult t jet shkalla e t ardhurave aq m e lart sht prqindja e puntorve kosovar q marrin pjes n ndarjen e tyre; dhe anasjelltas, sa m shum t ngjitet shkalla e t ardhurave, aq m i vogl bhet numri i puntorve q marrin pjes n ndarjen e tyre (n Kosov) dhe aq m i madh numri i puntorve t Sllovenis, q i gzojn ato t ardhura t larta. Konkretisht, paga me lartsi deri n 3000 dinar marrin vetm 2340 puntor slloven, ose 0,3% e t t gjith 82

t inkuadruarve t ksaj republike, dhe 25217 puntor kosovar, ose 15,1% e t t gjith t inkuadruarve t Krahins son. Nga 3000-4500 dinar marrin 14,3% puntor slloven dhe 43,2% puntor kosovar; nga 4500-6000 dinar marrin 31,3% puntor slloven dhe 23,7% kosovar; nga 6001-8000 dinar marrin 30,9% slloven dhe 11,2% kosovar; nga 8001-10000 dinar 13,4% slloven dhe 4,2% kosovar, dhe, mbi 10000 dinar 9,8% slloven dhe vetm 2,5% kosovar. Kur ksaj t'ia shtojm edhe faktin se papunsia n Kosov sht 20 her m e madhe se n Slloveni dhe absolutisht m e madhja n gjith Jugosllavin, ather bhet e qart se bashkjetesa 68-vjeare me popujt e Jugosllavis ka qen pr ne, shqiptart me banim n Jugosllavi, nj nga periudhat tona m t vshtira e m t rrezikshme pr shfarosje t plot. TELALLI THOT: BESOM EDHE N GNJEFSHA Revizionistt jugosllav, kta telall absurd t "socializmit specifik", "mosangazhimit", "vllazrim-bashkimit", "barazis" s kombeve e kombsive, i shtrembrojn n mnyr drastike disa fakte vitale karshi opinionit t vendit dhe atij botror. Ndr t tjera, atyre ua do puna t mos flasin kurrsesi me t dhna reale kur sht fjala pr papunsin n disa vise t caktuara, sidomos n Kosov. Sipas kritereve, me t cilat vlersohet problemi i papunsis n shkall jugosllave, del se numri m i madh i t papunve sht n Maqedoni, po edhe atje vetm 5,7 pr qind. Vendin e dyt e z Serbia me 4,7 pr qind t papun, ndrkoh q n Kosov, sipas ktyre kritereve, as qe ekziston problemi i papunsis! N Krahinn ton, gjithnj sipas ktyre kritereve, q as "Rilindja" revizioniste nuk durohet pa i quajtur "sa mashtruese, aq edhe joreale", t papun qenkan vetm 3,7 pr qind. Ku sht nxjerr vall ky 3,7 prqindsh famoz?! Ose, edhe prqindja e t papunve n regjione tjera! Pasi, si e pranon edhe vet Enti Federativ i Statistikave, Jugosllavia z nj nga vendet e para n bot prnga shkalla e papunsis. Kto "fakte" i kundrshton edhe vet "Rilindja", duke u mbshtetur, si thot, "n disa mjete tjera t informimit n Jugosllavi". "Po t vlersohet papunsia me kritere reale, shkruan ajo, sipas nj analize, del se papunsia n vend sht 12 pr qind, ndrsa n Kosov 27 pr qind; n Bosnj e Hercegovin 13,5 pr qind, n Maqedoni 21,3 pr qind, n Serbi 11,9 pr qind, e t tjera. Papunsia n Slloveni, 1,4 pr qind, sht njzet her m e vogl se ajo n Kosov". "Rilindjes" do t'ia dinim pr nder sikur pas botimit t ksaj informate t qndronte edhe m n t njejtn pozit, atleti i mir q nuk bien nn rekordin q e ka hedhur nj her. Mirpo, sado q t dshirojm ne, kshtu nuk ngjan. Madje, artikulli n fjal na duket m shum t'iu ket prvjedh redaktorve, sesa t jet botuar esll. Megjithat, autori i informats n fjal, e meriton nj prkrahje prej nesh, sado q edhe ai ha ngapak n peshoj. Ja, pra, disa nga t dhnat pr vitin 1978 q na ofron Enti Federativ i Statistikave dhe q na ndihmojn t'i dalim krah gazetarit t "Rilindjes" dhe t vrtetn q e ka sheshuar ai. M 1978, Kosova kishte prafrsisht 1 milion e 525 mij banor. 799 mij, ose 52,4 pr qind e popullsis s prgjithshme ishin banor t aft pr pun. 167 mij veta, ose 11 pr qind e popullsis s prgjithshme ishin t inkuadruar n sektorin e ashtuquajtur shoqror, kurse aktiv n t gjith sektort gjith krahina kishte vetm 387 mij vet, ose 25,4% t popullsis s prgjithshme. Po t'u besohet ktyre shifrave (m von do t shohim kundrthniet e shumta q dalin prej tyre) ather del se m 1978 83

412 mij banor t aft pr pun kan mbetur t paprfshir n asnj sektor t veprimtaris. Dhe numri 412000 paraqet 27 pr qind t popullsis son t prgjithshme (1 milion e 525 mij), e jo 3,7 pr qind! Prve ksaj, si v n dukje edhe vet "Rilindja", te ne afro "140 000 vet pr do vjet bhen krah i ri pune". Kurse ekonomia, me aftsin e mjer absorbuese t fuqis puntore, mund t el vende pune vetm pr 6400 vet n vit (q nga viti 1977 e ktej). Del q, prej katr vjetsh e ktej, ushtris s t papunve n Kosov i jan shtuar deri m tash edhe nja katr njsite t mdha me nga 133 600 banor, q, bashk me t papunt e vitit 1978, bjn jo m pak se 946 400 veta. Pra n vitin 1981, ne kosovart po hyjm me afro 1 milion t papun! N qoft shtuar m 1980 popullsia e Kosovs sipas parashikimeve t Entit Federativ (se me far saktsie i bn si parashikimet, mund t shihet edhe nga ky fakt. N t njejtin publikim, "Kalendari Statistikor i RSFJ 1980", numri real i popullsis s Sllovenis figuron 1 626 000 banor n vitin 1979, kurse i parashikuar i popullsis s ksaj republike pr vitin 1980, n vend q t jet m i madh, figuron pr 1000 banor m i vogl, do t thot - 1 625 000!), pra, n qoft pr t'u besuar ktyre "parashikimeve", ather fillimi i 81-shit e z Kosovn me afro 1 592 000 banor dhe vetm me 179 000 t zn n pun n t ashtuquajturin sektor shoqror, ose me 11,3% e popullsis. Nj kosovar i zn me pun n kt sektor, do t ket n kurriz mesatarisht 9 banor (slloveni vetm 1,7)! 3,7 prqindshi q paraqitka sipas revizionistve titist, shkalln e papunsis n Kosov, duke "zvendsuar" si me shkop magjik 30 prqindshin, sht nxjerr nga 61000 t papunt q krkojn pun nprmjet enteve t inkuadrimit. Dhe pr kt numr kapen, si i mbyturi pr kasht, revizionistt, kur duan t na e hedhin syve, neve dhe bots. Mkot do t ngul kmb edhe nj pjes e shtypit revizionist sesi "nj numr i madh i kosovarve t papun, pr shkaqe subjektive e dobsi t ndryshme (ne do t themi pr shkak t pritjes s gjat e t pa shpres - "Bashkimi"), nuk paraqiten fare n BVI-t gjegjse". Kjo pr ata nuk ka asnj domethnie. Ata duan q ky numr t prmendet, numrin e sakt e din m mir se ne vet dhe knaqen. Por, po vjen dita q kjo knaqsi t'u mbetet n fyt dhe t'ua zr frymn. SHPRBLIMI I T KOLONIZUARIT PR KOLONIZATORIN Kosovs i krcnohet rreziku nga nj lvizje e atill e popullsis, q pjesa e saj e aft pr pun - strukturalisht m e reja dhe biologjikisht m e shndosha - t braktis vendlindjen dhe t marr masivisht rrugn e hidhur t kurbetit pr n republikat e zhvilluara jugosllave, n Evrop e m larg. N pozit m t vshtir n kt pikpamje jan vetm edhe viset shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi dhe n Serbi, pr shkak t kompaktsis m t vogl etnike t shqiptarve n strukturn e prgjithshme t popullsive t ktyre republikave si dhe pr shkak t masave edhe m t vshtira administrativo-politike, t cilave u ekspozohen vlerat e prmendura shqiptare. Po t'u drejtohesh statistikave jugosllave lidhur me emigrimet e popullsis son n cilndo periudh brenda ktyre 68 vjetve robri ato i fshehin faktet si gjarpri kmbt. 'sht e vrteta, numri 12000 kosovar t inkuadruar n republikat e Jugosllavis e n botn e jashtme, nuk ka mundur t fshehet n asnj mnyr. Dhe ky numr, edhe po t jet vetm kaq, paraqet nj shkall shum t lart e t rrezikshme t emigrimit karshi numrit t prgjithshm t popullsis s Kosovs, afro 10 pr qind t popullsis s aft pr pun. Por kjo shifr as q i afrohet numrit t vrtet t kurbetinjve "modern" shqiptar. 84

"Bashksia krahinore pr inkuadrim prmes enteve t saj t inkuadrimit e mban njfar evidence pr kta puntor, por vetm pr ata q m par jan paraqitur n kto ente... Mirpo nj numr i madh i fuqis puntore punsohet n territoret e tjera t vendit prmes kanaleve t tjera, e sidomos me vetiniciativn e tyre. Prandaj, ky numr i puntorve t till gjithnj sht m i madh nga ai q evidentohet n entet prkatse." (Dr. Hivzi Islami, "Popullsia e Kosovs", Prishtin 1980, f. 123) Nj shembull simptomatik lidhur me "objektivitetin" e t dhnave statistikore t ktyre enteve, na e ka dhn po Dr. H. Islami n veprn e prmendur: "Derisa n vitin 1966 n tr Sllovenin, sipas evidencs s shrbimeve krahinore t punsimit, ishin 217 puntor nga Kosova, vetm n Lubjan n at vit ishin t inkuadruar 676 puntor nga kjo Krahin." Nj shtrembrim i till i fakteve, me skandalozitetin q prmban n vete, nuk flet pr lshime t rastit, q nganjher mund t ndodhin edhe n statistikat m pedante. Prkundrazi, ai na shpie te nj mjet sa perfid, aq edhe i preferuar i administrats jugosllave n drejtim t fshehjes s numrit t prgjithshm t shqiptarve me banim n Jugosllavi dhe t gjitha t dhnave q e tregojn n mnyr reale gjendjen e mjeruar t popullsis son t prfshir me dhun brenda kufijve administrativo-politik t ktij armiku t prbetuar t fars son. Kt shtrembrim faktesh, revizionistt e realizojn me mjeshtri edhe n saje t prvojs m t hershme jugosllave n kt drejtim. Edhe qllimi kryesor mbetet po ai q ishte para 68 vjetsh; me plane t ngritura n shkall shtetrore, viseve shqiptare nn pushtetin, viseve shqiptare nn pushtetin administrativo-politik t Jugosllavis t'u ndrrohet n rrnj struktura kombtare. Pr kt qllim u ndoqn mes dy luftrave botrore dhe pas Lufts II botrore m se 600 mij shqiptar dhe n vend t tyre u solln n kto vise shum e shum kolon t kombsive serbe e malazeze, e tani s fundi po sillen edhe maqedon nga Greqia. Dhe pikrisht pr kt qllim po u jepet edhe sot rruga e mrgimit "ekonomik" shqiptarve t robruar. Ata i mban shpresa se edhe me trojet tjera shqiptare do t ngjaj ashtu si ka ngjar me Prespn dhe Ulqinin, banort e t cilve, pr shkak t presionit ekonomik dhe politik, i kan braktisur gati prgjithmon vatrat e veta dhe kan marr n sy Amerikn e Australin. Natyrisht, sht e teprt dhe gati banale t'u thuhet revizionistve gjakpirs jugosllav se kto shpresa t tyre nuk jan gj tjetr pos qep me uj. Mbi t gjitha, ndrsa sht arritur q ata t pranojn cilsimin e shprnguljeve t mdha pr n Turqi si migrime politike, prkatsisht t terrorit dhe t dhuns, ata i propagandojn migrimet e sotme t shqiptarve thjesht si nj dukuri t rndomt ekonomike, t parrezikshme, madje edhe t dobishme, duke i lidhur kto migrime me gjoja inkuadrimin e Jugosllavis n "ndarjen ndrkombtare t puns". Po dokrrat e tilla nuk pin uj te populli yn i shumvuajtur. Pararoja patriotiko-revolucionare e Kosovs dhe e viseve t tjera shqiptare e di mir se ne, pr aq sa sht shtje politike - bile e nj politike diskriminuese q kufizohet me fashizmin e racizmin - niveli jashtzakonisht i ult i zhvillimit ekonomik t viseve shqiptare, aq sht politike edhe shtja e emigrimeve t sotme, q jan pasoj e drejtprdrejt dhe e domosdoshme e diskriminimit t till. Dhe, e gjith kjo s'sht gj tjetr prve aplikim i mjeteve t reja "bashkkohore" pr sendrtimin e qllimeve t vjetra kolonialiste e asimiluese. Dhe ne, ja ku u premtojm se do t'i shprblejm pikrisht ashtu si i ka hije t kolonizuarit ta shprblej kolonizatorin: me zjarrin e fuqishm t dekolonizimit dhe t lirimit kombtar. Dhe le ta shqyrtojn ata vetmevete jerm shtjen se 't mira mund t dalin nga "bashkjetesa" q na e ofrojn n kmbim t liris s rrmbyer. (Bashkimi, janar 1981, faqe 9) 85

23. Perditio tua, Israel, ex te

Kosova, pas daljes nga robria pesshekullore turke, e cila u zvendsua me nj robri edhe m t rnd at sllave, n kohn q Shqipria e sotme fitoi pavarsin, m 1912, u nda n katr t ashtuquajtura banovina. Kjo ndarje kishte qllime kryekput politike dhe shrbente pr ti mbajtur sa m leht n zotrim shqiptart e paprkulshm, kurse katr banovinat u prgjigjen katr regjioneve, brenda t cilave sht mbrthyer edhe sot populli shqiptar n viset e robruara nga Jugosllavia e Titos: Kosov, Maqedoni, Mal i Zi dhe Serbi. Dhuna, terrori, shprnguljet n mas, djegia e fshatrave dhe e qyteteve shqiptare kishin pr qllim realizimin e planit shtetror jugosllav pr shfarosjen apo asimilimin e plot t shqiptarve, t cilt atbot qen br prag i pakaprcyeshm pr daljen e Serbis n Detin Adriatik dhe prgjithsisht pr apetitet pansllave t monarkive t Serbis dhe t Malit t Zi, m von Mbretria e Serbve, Kroatve dhe Sllovenve. Megjithat, q nga viti 1912 e ktej, megjith zhdukjen e madhe fizike t shqiptarve, nprmjet masakrave, vrasjeve dhe shprnguljeve, n viset e robruara shqiptare kurr nuk ndrroi dukshm fizionomia e tyre etnike: numri i shqiptarve n kto vise mbeti gjithmon numr dominant i popullsis s prgjithshme n t gjitha regjistrimet e popullsis q jan br deri m tash n Jugosllavi. (N punimet historiografike dhe demografike, q po dalin kohve t fundit ndr ne, vrehet vazhdimisht mekanizmi jugosllav pr fshehjen e numrit t vrtet t shqiptarve q jetojn n trojet e veta, me qllim q fizionomia etnike e tokave tona t ndrroj rrnjsisht me kalimin e kohs.) Edhe sot, shqiptart paraqesin shumicn drrmuese t popullsis, deri n 80 e 98 pr qind, n pjesn m t madhe t tokave shqiptare n Jugosllavi. As Mbretria e SKS dhe as Jugosllavia e Titos nuk hoqn dor asnjher prej aspiratave shoviniste ndaj popullit shqiptar. Si njra si tjetra merrnin prsipr kultivimin e kombeve dhe t kombsive q jetojn brenda kufijve t tyre politik. Se kjo gj lypsej, s paku formalisht, me raportet e rregulluara n shkall ndrkombtare. N kt drejtim, Jugosllavia, qe 68 vjet, u shtrngua q, n trajt kompensimi pr shkeljen brutale t t drejtave legjitime t shqiptarve, t zhvilloj n mnyr permanente dhe me mundim t konsiderueshm nj mekanizm t gjall t propagands s konsumit t brendshm, jugosllav dhe t konsumit ndrkombtar. Si sht fare e natyrshme, Jugosllavia e sotme, duke ruajtur dhe dukje uar nj hap m tej aspiratat shoviniste ndaj shqiptarve t Kosovs dhe duke qen n ann tjetr e shtrnguar ti thelloj e ti arsyetoj m shum se e djeshmja kto aspirata, mjetet pr shfarosjen dhe pr asimilimin e shqiptarve i ka prsosur dukshm, n prputhmni me situatn n vend dhe n bot. Aktualisht, pr opinionin mesatar jugosllav dhe botror, q manipulon me informatat elementare dhe fare t cekta lidhur me Jugosllavin, n kt pjes t Ballkanit, prkatsisht n kt shtet, ose nuk ka fare shqiptar, ose ata prbjn nj pakic t parndsishme, q nuk meriton kushedi se far kujdesi. N rastet m fatlume, nj pjes e opinionit t till e di prafrsisht numrin e shqiptarve q jetojn brenda kufijve politik jugosllav, por nuk e di se kta shqiptar jetojn n tokat e veta t pushtuara nga Jugosllavia dhe mendon se Jugosllavia ka br shum pr realizimin e t drejtave t tyre nacionale, sociale dhe ekonomike. Deri n kt shkall, mund t thuhet, uji ka shkuar n mullirin e madh t demagogjis jugosllave, n krye me klikn titiste. Qllimi i saj ka qen dhe mbetet 86

maskimi i numri t shqiptarve, i begative t jashtzakonshme natyrore t tokave shqiptare, maskimi i kompaktsis etnike t shqiptarve n t gjitha viset e tyre, me qllim q, duke ndjell pos ksaj edhe lugetrit pansllav pr tu zgjuar e pr ta kujtuar Kosovn serbe , ta bjn sa m t largt e m t pakapshme t drejtn historike e kombtare t shqiptarve t Kosovs pr vetvendosje dhe pr jetes n kuadr t shtetit unik shqiptar. Po ka nj pjes t opinionit ( t brendshm e t jashtm), q e di me themel shtjen e shqiptarve dhe t tokave t tyre t prfshira brenda kufijve politik jugosllav. Kt opinion e prbjn n nj an qarqet politike shqiptare, jugosllave dhe ndrkombtare, n ann tjetr inteligjenca dhe forcat revolucionare te e dhe n bot. Kjo pjes e opinionit e di se N kundrshtim t hapt me parimin e kombsis dhe t vullnetit t popullsive vendse, nga trungu i Shqipris u shkputn ( m 1912 shn. Red.) krahina t tra si Rrafshi i Dukagjinit, Kosova dhe tokat shqiptare n Maqedoni. M tepr se gjysma e popullsis s vendit dnohej t ndrronte zgjedhn e vjetr turke me nj zgjedh t re, at t Serbis dhe t Malit t Zi.2 Nj problem t till, do pal e akcepton n mnyrn e vet. Opinioni i ngritur shqiptar krkon rrug dhe mnyr pr t dal nga kjo gjendje, q do t thot pr t dal nga zgjedha serbo-malazezo-maqedonase dhe pr tu bashkuar me vendin am Shqiprin socialiste, pr ti ndar me t t mirn dhe t lign q atyre ua ka caktuar rruga e prbashkt historike e nj kombi t njjt me fate t njjta; pala tjetr, opinioni i qeveris jugosllave, q viset shqiptare i shfrytzon n mnyrn klasike dhe me mjetet klasike me t cilat shfrytzohet nj koloni, e di edhe ai hesapin e vet: deri sa ti shkoj prdoresh, Jugosllavia e Titos nuk do t heq dor vullnetarisht nga tokat tona, prej t cilave nxjerr leverdi t mdha, po prkundrazi do t prpiqet ti ngul kthetrat e veta fashiste sa m thell n lkurn e popullit shqiptar dhe n thellsit e begatshme t tokave shqiptare. Ndrkaq, opinioni politik evropian si e di se ka vendosur pa t drejt n kohn e Luftrave Ballkanike dhe pas Lufts I dhe II Botrore n dm t shqiptarve e n t mir t ruajtjes s interesave t veta n Ballkan duke anuar vazhdimisht nga popujt sllav, e di po ashtu se shtja e shqiptarve t robruar nga Jugosllavia mund t mbulohet e t heshtet prkohsisht, por t shruar as ka pasur n t kaluarn dhe as do t ket n t ardhmen. Populli shqiptar jo nj her n historin e vet sht treguar i gatshm m par t shfaroset sesa t mbaj me plqimin e vet kmbn e t huajit n fyt. Aq m par sot q ekziston nj territor i pavarur shqiptar, me nj shtet dhe nj ushtri t vetn, q fundi i fundit sht e thirrur t mbroj territoret shqiptare, qoft ato brenda kufijve t vet shtetror, qoft ato q kan mbetur jasht atyre kufijve me dhun dhe pr bashkimin e t cilave sht derdhur gjaku deri n gju gjat historis. Duke i vn sendet secilin n vend t vet, inteligjenca jon dhe e huaj, revolucionart tan e t huaj, ndjekin me indinjat t thell gjendjen e vshtir t popullit shqiptar n Kosov, i cili ka rn viktim e orekseve t pashtershme pansllave dhe e qndrimit t disfavorshm t Evrops. Dhe, nj opinion i till, t cilit pa dyshim i takon e nesrmja e shndosh e njerzimit, sht me ne pa rezerv. Duke u nisur nga lufta jon e drejt, sepse ndryshe ska si cilsohet lufta pr mbrojtjen e tokave t tua dhe t interesave jetike t popullit tnd; si dhe nga pjesmarrja aktive e prhershme e shqiptarve t Kosovs n vlimet e prgjithshme t historis s Shqipris pr ruajtjen e tokave dhe t popullit nga coptimet e ndryshme barbare; pastaj, me vetdije t lart se qeveria titiste e Beogradit, mash e imperializmit dhe e revizionizmit botror meriton tek e fundit edhe urrejtjen e popujve jugosllav, q lngojn si mos m keq nn kmbn e shovinizmit serb, sht e natyrshme q ne, revolucionart kosovar t ndahemi diametralisht me mendime nga kjo qeveri dhe nga 87

ky shtet. ka quan Jugosllavia mik, pr ne do t jet ( dhe ka qen) armik. Dhe anasjelltas, kur ajo quan armiq djalrin m prparimtare shqiptare, q si ka ln vend harress kombtare dhe q se ka hequr mendjeje rrezikun nga zhdukja prej dors jugosllave as dashurin dhe respektin ndaj detyrave dhe nderit historik e kombtar, ather ne at djalri do ta quajm djalri e vrtet shqiptare. N t till kontekst e shohim edhe aktivitetin revolucionar t t pesdhjet organizatave tona patriotike e revolucionare, q UDB-ja jugosllave i ka terrorizuar dhe i ka masakruar q nga Lufta II Botrore e deri m sot. N t till kontekst do ta shohim patjetr edhe aktivitetin e patriotve shqiptar, q para disa muajsh i mbushn ding t gjitha burgjet dhe bodrumet e policis jugosllave n Kosov. Nse gjyqi, shtypi, radioja dhe televizioni jugosllav e shohin t arsyeshme ti dnojn Pr vepr penale t propagands dhe t bashkimit me qllim t veprimtaris armiqsore kundr popullit dhe shtetit patriott dhe revolucionart Shefqet Jashari, Ramadan Pllana, Avdi Kelmendi, Abdyl Lahu, Isa Demaj, Sylejman Qyqalla, Sknder Jashari, Hysen Grvalla, Ibrahim Shala, Asllan Loshi, Ruzhdi Saramati dhe gjith kusurin q tepron nga dy mij e m shum t burgosur politik shqiptar brenda disa muajsh ( q mund t supozojm pse nuk shpallen botrisht emrat e tyre), na mbetet neve tjetr pos ti nderojm kta revolucionar dhe t mburremi si mburret do popull me bijt e vet m t mir. Se anija jon ka er t mbar, e cila do ta nxjerr nga dallgt e stuhishme, dshmon fakti se t gjitha organizatat patriotike shqiptare, q i jan vn prball deri m tash qeveris fashiste t Beogradit, duke lshuar prher e m shum rrnj n popull dhe vetm n popull, kan pasur nj drejtim dhe nj platform t vetme: lirimin nga robria jugosllave dhe bashkimin me vendin am, Shqiprin, t till far sht ajo, me Partin e Puns n krye. Kshtu, lvizja jon, mbi t gjitha, na del edhe largpamse: ajo ka zgjedhur nj platform politike dhe nj ideologji, e cila do t jet ideologjia e s nesrmes s njerzimit. Ne jemi krenar q, n nj an, populli yn vlla n RPS t Shqipris, nn udhheqjen e ndritur t Partis s Puns n krye me shokun Enver, po arrin rezultate t shklqyeshme n kultivimin e socializmit t kulluar dhe n avancimin e ides s madhe marksisteleniniste, kurse n ann tjetr, Kosovs gjithnj m shum po i shtohen forcat pr ti thn nj her vendosmrisht armikut t trbuar shovinist: Jo! Jo, sepse, duke pasur vllaun tim, nuk bhem me xhelatin tim dhe me xhelatin e vllaut tim, se ky do t kish qen nj absurd. Jo, gjithsesi, sepse, edhe po t mos kish qen absurd, ather, t del e t tepron kusuri: q n fillim sht par se Jugosllavia qe 68 vjet sbn gj tjetr pos q prsrit: Per me si va nella cita dolente!3 Meq rruga e mjerimit, rruga e ferrit shpien vetm kah ferri, ather ne do ti prgjigjemi ngjashm shovinizmit serb, malazez dhe maqedonas: perditio tua, Israel, ex te! (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 1-2)

24. Viktima q glorifikon xhelatin e vet

Besoj se e lexon Rilindjen. E ke t vetmen gazet t prditshme n gjuhn tnde, n pjesn e robruar t Shqipris. sht e vrtet se Rilindja t ka br vazhdimisht t klithsh n kulm t hidhrimit. Si durojn kaq poshtrsi faqet e saj! Sa her, duke qen i ndershm dhe njeri q e do t vrtetn objektive, je ulur madje pr tu dhn prgjigje, po n faqet e Rilindjes, t pavrtetave, t cilat jo vetm q e dmtojn rnd mirqenien ton politike, shoqrore dhe ekonomike, por prekin thell edhe n sedrn ton kombtare? 88

Natyrisht, prpjekjet e tilla t kan shkuar huq. Edhe mua! Rilindja u bn vshtir vend gjrave q shkojn n t mirn e popullit ton t shumvuajtur! Pse? Ti e ke ditur q Rilindja sht organ i LSPP t Kosovs, LSPP e Kosovs deg e LSPP t Jugosllavis; LSPP e Jugosllavis shpikje e pakrip e kliks titiste, klika titiste mash e shovinizmit dhe e hegjemonizmit t lig serb. e kshtu me radh, deri te Kau i Zi, prkatsisht deri te pansllavizmi i mykur? Prandaj, duke ia br me koh vendin n mesin e t drejtave m formale q gzon populli yn nn skterrn jugosllave, ti i ke dhn vetes t drejt morale t mos e lexosh fare Rilindjen. A ohet jeta me rrena bajate dhe me poshtrsit, t cilave m s paku u besojn ata q pjellin vet?! Ja, pr shembull. Ty t pezmaton fakti se Rilindja jon, qe 35 vjet, ta ka nxjerr me prunjsin m t skllavruar e m poshtruese s paku 12 775 her n faqen e par fotografin e xhelatit m t madh t popullit shqiptar J.B.Tito, dhe gati po aq her at e ka quajtur ndrsy teje: Tito, e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja jon e vetme. (Mos qoft thn prej gojs s shqiptarit kjo hata!) Hajde q xhelati paska mundsi t jet e kaluara dhe e tashmja e viktims q bie nga dora e tij, ke thn me vete e me z. Por, si bn q ai t jet edhe e ardhmja e viktims?! E ardhmja e viktims sht vdekja, paqensia. Dhe ti, n vend q t pezmatohesh, duke dhn edhe parat e fituara me djersn e skllavit, q vuan n tokn e vet dhe me aprovimin e renegatve nga gjiu i popullit t vet, je betuar q sdo ta lexosh m Rilindjen, qoft ajo edhe e vetmja gazet q del n gjuhn tnde, n pjesn e robruar t atdheut tnd. Pr kt un t jap t drejt, n qoft se sht puna pr ti ruajtur nervat. Mirpo, nm ndjeksh edhe pak me durim n kta pak rreshta, do t shohsh se ka ke lejuar t t dal dore, nse je betuar t mos e lexosh kurr Rilindjen. Ta shfletojm gazetn e 27 prillit 1980, artikullin me titull Urdhroni parmenda! U shitn parmendat? e pyetm Zeqir Krasniqin nga Llodrovoqi. Posi! Ende kam myshterinj t mir n disa fshatra ende punohet me parmend, gazeta jon t ther mu n zemr. Por, n shekullin e satelitve dhe t kompjuterve, shqiptari i Kosovs lavron ende me parmend! Si bn pastaj ta lexoj Rilindjen, - do t m qortosh, - pr t lexuar knaqsin e parmends shqiptare n fund t shekullit t njzet?! Por, lejom t t prgjigjem. Gazetn nuk po ta rekomandoj pr knaqsi, pr romantik. Megjithq t dromcuar dhe n frymn e liberalizmit socialo-borgjez jugosllav, n faqet e saj do ta gjesh nj pjes t shkaprderdhur t realitetit t popullit tnd. Si bn, pra, t mos e lexosh Rilindjen, aq m par nse je vigjilent dhe di q ti lidhsh faktet?! Vazhdojm me lexim. 10 janar 1980. Nnt muaj pas trmetit katastrofik n Ulqin, Rilindja shkruan: n kt komun 41 familje jan t strehuara nn tenda U vendos q t gjitha familjet brenda ksaj jave t vendosen n rimorkio, ndrsa personave t rrezikuar nga aspekti social, nga mjetet e solidaritetit tu ndrtohen baraka () N shtpi t tilla ( shtpi t shnuara me ngjyr t kuqe, ku sht rrezik t banohet- vr. e red.) n Komunn e Ulqinit, jetojn sot 254 familje.. 200 familje jetojn n shtpit e sanuara, 743 te miqt dhe farefisi ( nnvizimi i red.), 406 n hotele, 74 n pushimoret e puntorve etj. M 1 prill t gjitha hotelet e kampet duhet t lirohen pr sezonin turistik Ku do t strehohen familjet q sot jetojn n hotele? 89

Autori brengoset, ku do t strehohen familjet q sot jetojn n hotele. Ka mundur t brengoset edhe pr 743 te miqt dhe farefisi, sepse, miqt dhe farefisi i ulqinakve jetojn n Zagreb, n Boston, n Sidnei! Atje, ulqinakt e sotm, ka mundsi t bhen miq dhe farefis pr ulqinakt q do t goditen nesr nga trmeti apo nga ndonj fatkeqsi tjetr. Kurse n Ulqin do t zbresin ngadal barinjt e kral Nikolls s Malit t Zi! Ta di un dhembjen, vllako, e di se gazeta jone t ther mu n zemr. Por, t ngulim kmb e ta lexojm, pa e humbur torruan! T shohim ku na shpie Rilindja e 10 shkurtit 1980? M duket se n Ulqin. N kolonin turistike Ada t Ulqinit po bhen prgatitje t mdha pr fillimin e sezonit t sivjetshm turistik. sht e sigurt se deri n qershor kapaciteti do t shtohet edhe pr 100 shtretr. Deri n fund t ktij viti parashikohet q kjo koloni nudistike t ndrtoj edhe 450 shtretr t rinj. Ndrtimi i ktyre vilave do t kushtoj rreth 85 milion, ndrsa pajimet rreth 40 milion dinar. Pr kolonin nudistike n deltn e lumit Buna do t zgjidhet me sukses edhe shtja e ujsjellsit dhe e kanalizimit dhe pr kto do t shpenzohen 3 milion dinar. N kt pushimore asnjher nuk ka pasur vshtirsi t shiten kapacitetet. Edhe pr sivjet ato jan shitur n shtatorin e kaluar. Kjo dshmon se nudizmi po rritet prej dite n dit, qoft n radht e turistve t jashtm, apo t atyre vendas. Ndrkaq, sivjet pritet t arrijn m shum mysafir vendas, edhe at nga Sllovenia, Zagrebi dhe Beogradi. M duket se poshtrsit e tilla sdon koment. Por, ta (b) analizojm pak shtjen, pr hir t qartsis. Sepse, nuk jemi duke biseduar n t vetm, ka mundsi t na dgjojn edhe t tjer. Ndrsa banort e ktij qyteti shqiptar prfyten me pasojat e rnda nga trmeti ( n nj koh q vendi yn am, Shqipria socialiste, t njjtin problem, po aq t rnd, e ka zgjidhur n shkall shtetrore dhe n nj afat jashtzakonisht t shkurtr), Jugosllavia titiste, n syt e t uriturve dhe t t ngrirve shqiptar, ndrton dhe meremeton plazhe nudistike, pr ta sjell ktu Evropn, Sllovenin, (sic!), Zagrebin dhe Beogradin e lakuriquar! (Po t dgjoj duke klithur: Ky sht nj sadizm i pashoq! Dhe pajtohem me ty. Por se kam ktu fjaln). T lakuriquar e sheh sot shqiptari prparimtar edhe shpirtin dhe luftn imperialisto-revizioniste t Evrops, t Sllovenis, Zagrebit dhe Beogradit n kurriz t puntoris dhe t fshatarsis s shfrytzuar. Nj pjes t ksaj vigjilence, trthorazi, ia detyrojm Rilindjes. Prandaj, m plqen kur t shoh me t n dor. Ti sje m fmij q tu shmangesh problemeve t tua jetsore, duke ua ln ato t tjerve apo duke i shtyr pr m von. sht puna e bindjes sate t drejt historike e kombtare q t indinjohesh kur Rilindja, megjith problemet e mdha n t prballuar t gjenocidit q ushtron klika titiste mbi shqiptart, ta mban te hunda xhelatin Tito si t vetmin njeri, mbi t cilin peshokan e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja jon! Njherazi, kjo sht pun e qndress son t prgjithshme prball armikut shekullor jugosllav. Prandaj, mos m thuaj q Rilindja nuk duhet t lexohet, t zbrthehet dhe informatat e trthorta q marrim prej saj lidhur me realitetin ton t hidhur t mos i prcillen edhe shokut, t afrmit, dashamirit! (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 2-3)

90

25. Konjugacionet e nj pushteti "popullor"

Mbrmjen e 4 majit, te konviktet e studentve, n Prishtin, u dgjua nj kng. Vet mbrmja ishte e bukur dhe e ngroht, kurse e shoqruar me kngn rinore, ajo u duk sikur solli mpirje t prgjithshme pas nj dimrimi t gjat e t sert jasht zakoni. Mirpo nuk vonoi, e konviktet u rrethuan nga policia. "S'e ditkeni q sht dit zie?!" " Ne jemi shqiptar, e shqiptart nuk mbajn dot zi!" Megjithat, knga e tyre u lidh me pranga. Kurse nata pranverore e 4 majit 1980 u shndrrua n nat ferri nn goditjet e rnda t grushteve e t krbave, n qelit e ftohta t burgut t Prishtins. * Qytetari N. nga Deani kishte nj ves t keq. Atij i plqente t mendoj me kok t vet dhe sidomos prpiqej t gjente ca lidhje t logjikshme edhe nprmjet atyre fakteve, q t tjert i ndanin me kmbngulje si shfaqje t ndryshme t dukurive t ndryshme. Nj koh t gjat, qytetari N. nuk e kish ngopur dot kureshtjen e vet lidhur me nj fytyr t strnjohur dhe t strurryer, q nuk po e shikonte m n ekranin e vogl mbrmjeve n shtpin e tij varfanjake. E pra, kish qen nj koh m hert q at fytyr e kish shikuar s paku tri her n dit, krah pr krah me t shoqin. 'u b me Jovankn, kishte thn ather, dhe e kish prpir sakaq fjaln e vet, sepse kish diktuar q njerzia e shikonin me frik. Papritmas, fytyrn e njohur t Jovanks e pa srish qytetari N. n ekran t vogl ditn e shpalljes s vdekjes s Titos. Qante me ngashrim. Qytetarit N., q s'kishte msuar ta shoh duke qar, sesi iu duk e uditshme. Nj fantazm e harruar, q po shfaqej n drit tjetr. Nga na doli tash Jovanka, s'iu durua atij. Pastaj e kafshoi buzn e vet, sepse iu kujtua q edhe ksaj radhe kishte br nj marrzi. Por, ksaj radhe ishte kujtuar von... N qoft se edhe ju keni vese t kqija si qytetari N. dhe n qoft se, megjithat, pr t mos gabuar, dshironi t kshilloheni me at q e ka psuar drejtprsdrejti nga veset e veta, ather shkoni e merruni vesh me qytetarin N. Ja ku e keni, n burgun e Pejs. * Pr Zogn bashkkohse t "kufijve t Geget" kish qen gj e rndomt dhe nj nga gzimet e vetme varfanjake q, pr do Shngjergj, t delte me t mn mbi Marash. Kt rrug kish marr dhe n kt vend kish arritur edhe ksi shngjergji, m 9 maj 1980. Aty, bashk me moshataret e veta t njoma, ia kishte thn kngs s stins. Zoga bashkkohse kish qen larg disa ngjarjeve t jets rreth saj, me pun dhe me mosh. S'kish ditur, vall, apo s'kish dashur t dinte mosha e saj pr nj vdekje, q kishte ndodhur disa dit m par? Kur erdhi policia dhe ia hoqi me rrmbim nga dora e njom dairet, me t cilat po e shoqronte ajo kngn e padjallzuar, ajo u habit pa mas dhe sikur ra n marre. S'ishte msuar t kndonte shpesh dhe aq m pak t'ia prenin me dhun kngn.

91

Po habia e saj sakaq u kthye n nj tmerr t paprshkrueshm. T mn po ia vnin me egrsi nn krba! * N sport mund t'ia mbash ann ekipit q e do. Kjo sht rregull. Por, nga ana tjetr, kjo nuk do t kish qen rregull po t mos i kishte edhe prjashtimet. Kt e di m s miri publiku i Prishtins, i cili n fillim t korrikut mori guxim t anonte pr ekipin e basketbollisteve nga Tirana, n pallatin e sporteve "25 Maj". Me at rast shkreptin aparatet fotografike t policis. Policia, e msuar me manifestime t ngjashme t publikut prishtinas, po aplikonte kshtu nj metod bashkkohore t veprimit n kushte t jashtzakonshme. Duke kapur n film personat q anojn pr ekipin shqiptar, do ta ruash sado pak rendin publik dhe do ta osh deri n fund me sukses punn policore: marrjen n pyetje dhe dnimin e shqiptarve q guxojn ta shprehin haptazi animin nga ekipi shqiptar, q do t thot apriori animin nga Shqipria. N kt pik, policia, edhe me mjetet dhe metodat e vjetra, q do t thot me qent e dresuar dhe me krbat e me armt e zjarrit, e ka prmbushur thuaja rregullisht qllimin e vet: dashamirt e till "t sportit" i ka vn nn dajak, q ta mbledhin mendjen pr tjetr her dhe t'u tregojn edhe shokve. Por, doli q edhe n punn e policis paska mundsi t ket prjashtime nga rregullat, prkatsisht t mos ket kurdoher sukses. Publiku, q anonte zshm, me kng, pr ekipin e dashur, t hetuarit policin q po fotografonte, kundrshtoi me ka mundi. Kur mori fund loja, publiku kishte nj rast ta onte edhe m tej kundrshtimin e rezistencs s vet, sepse policia kishte zn t'i veonte disa persona, q i fuste n kombin mavi t policis. Ather publiku, n vend q t shprndahej sekush n pun t vet, bllokoi automobilin dhe nuk i lejoi dot policis t merrte asnj person. Kjo qe nj shfaqje q premton se do t mund t prsritet, nga t dy palt. * Se n 'pik ka arritur "knaqsia e prbashkt" e popullit dhe e pushtetit "popullor" t ushtruar mbi popullin ton, dshmon edhe kjo ngjarje, me fillim t thjesht fare po me nj prfundim krejt t parndomt pr kushtet e deritashme. N terracat e dy konvikteve t Prishtins, dy grupe studentsh, fare spontanisht, kishin dal dhe kndonin kng shqiptare. Koha nuk ishte e paprshtatshme, koh dite, pika e vers. Dhe ata nuk duhej t'i pengonin askujt. Pastaj, "zia" e prgjithshme pr satrapin Tito, e mbajtur me dhun nj koh t gjat, kishte kaluar. Po lidhjet telefonike funksionojn mir n kryeqendrn ton, sidomos pr lajme t prapta. Dikush ishte "kujtuar" ta informonte policin pr kngn e rinis. Dhe policia, s'sht prtace, sidomos pr pun t prapta, e bllokoi menjher bulevardin "Ramiz Sadiku", prkatsisht pjesn e ktij bulevardi, ku prekin konviktet. Kjo s'ishte hera e par q pushteti i policis "popullore" po rrekej t manifestohej n tr "madhshtin" e vet mbi t rinjt e pafajshm, q s'duan t'ia din se qenka e ndaluar t kndohet shqip. Mirpo, durimi ka kufi. Dhe studentt, q kan edhe ata "njfar" force, me t ciln i brumos ndjenja se do t bhen barts t t mirave dhe t ligave t jets n nj t

92

ardhme t afrt, kishin ngulur kmb q ta manifestonin edhe ata hovin e tyre t pandalshm. Kshtu filloi nj "loj", e re pr trojet tona. Duke prdorur vinin e madh t punishtes s afrme ndrtimore, ata ngjitnin gur n terraca t t dy konvikteve, t femrave dhe meshkujve. Dhuns policore, ata iu vun prball me gur. Epilogun e ksaj ngjarjeje mund ta marrin me mend, po m s miri at e din aktort e saj, t cilt jan duke e ndier n lkurn e vet. Po ka gjasa se policia fashiste jugosllave, e cila po hakmerret egrsisht pr turpin q psoi, tash e tutje do t mendohet pak m shum kur t niset pr t'ia shuar rinis son kngn shqiptare n buz. (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 3-4)

26. REKUIEM PR NJ MONARK

Me rastin e vdekjes s monstrumit revizionist, J. B. Tito, ktij armiku t prbetuar t popullit shqiptar I teket burrit t bots pr t vdekur. Nj e drejt e amshueshme, e patjetrsueshme. As arsyet nuk mungojn. Jeta halle shum. Dergja e gjat e ka prpir edhe pikn e fundme t durimit. Pastaj mosha, more vlla. Sjan shaka 88 vjet! Patjetr duhet t vdes, thot ai. Menjher! Dhe, nj dit prej ditsh, ndrsa Konziliumi i mjekve po i injektonte n trup pikn e fundme t gjakut t strniprve t tij dhe thrmin e fundme t truve t zogjve t Ballkanit, ai, pa nj pa dy, ia dha n dorzim djallit shpirtin e vet prej prbindshi. Mbi mbeturinat e kurmit t tij t qelbur mbetn pezull raskapitja disamujore (disavjeare?) e Konziliumit t mjekve dhe hutesa e Familjes s Piklluar. Po era e that e dits s shnuar dimrore, 14 shkurt A.D. 1980 e humbi gjith athtimn e prparshme, dhe moti i zn pisk deri m at ast sikur u mpi e mori frym thell. Kish vdekur satrapi monstruoz, Josip Broz- Tito! Kush ma zuri diellin Nga mpirja e prgjithshme, q erdhi papritmas si dhunti hyjnore n kt pjes t Evrops, qielli sikur u kthye n elementin e vet: barkun do tia stolisnin srish zogjt e lir t gadishullit Ilirik. Sikur u shkrin gur e dru: nuk do ti prdhoste m hapi i rnd i prbindshit. U gzua shpirti i ri: nuk do ti merrnin m gjak pr t mbajtur gjall fosilet e monstrumit. Fmijt ia than kngs: Kush ma zuri diellin, Ia znt therra shpirtin! Po Familja e Piklluar ra n hall. I vdekuri kishte pasur hije t rnd dhe kishte ln prapa shum ngatrresa. Ve ksaj, gjat dergjs s prbindshit, n kufij ishte dukur nj prbindsh tjetr, m i madh e m i tmerrshm, me disa kambiale, q i tundte n er si somnambul. Dhe u mblodhn kok m kok antart e Familjes s Piklluar. Si guxoi t na linte kaq paturpshm, n dit kaq t lig! Vrtet, si kishte guxuar ai t vdiste pa pyetur njeri, dhe vdekje na qenka vdekja n pik t dimrit?! A ska thn mir poeti: Dua t vdes n pranver! Po udht e t madhrishmit jan shum. 93

I vdekuri, me shkopin dhe me strajcn e lyps n dor, kishte br pr t gjall t vet nj ark t madhe. Paraja ka pushtet. Mashn ta bn tangar. Pos paras, ai kish ln trashgim edhe nj mekanizm t prsosur pr shfrytzimin maksimal t t mirave q sjell gnjeshtra dhe demagogjia. Kshtu, po n frymn e ish zotit t shtpis, Familja e Piklluar, me parat e lypura dhe me arsenalin e pasur t gnjeshtrs, e ktheu n gjysm t rrugs tellallin q ishte nisur t shpallte ngordhjen e prbindshit. Dy datlindje dy datvdekje Dhe vdekja, q skishte si t mos quhej vdekje, sepse kish vdekur trupi, kish tretur edhe shpirti (a kishte fare shpirt?), me emrin e zotit dhe t Xhebrailit, q e ngrnkan shum ryshfetin, u bj jo vdekje. U shty pr tre muaj! M 4 maj A.D. 1980, tellalli doli dhe e pshtyu fjaln e prpir, t prtypur me mundim tre muaj rresht. U shtrua ngeshm sofra e zis dhe erdhn sa el e mbyll syt edhe t ftuarit, q, pr udi, kishin qen t gatshm: t lar e t lyer, t veshur e t mbathur. N rekuiemin e monstrumit ia behn pothuaj t gjitha specimenet e ksaj bote. Thua se ky rekuiem ishte nj Bark e dyt e nj Noe t dyt.. Me kuc e me mace. Zonja dhelpr e Brigjeve Britanike. Gjeldeti i larm dhe i but i Brigjeve t Azyrit; akalli i Jermanis; pumat, anakondat dhe kameleont e Andeve. Nuk munguan as specimenet ngjyr pjeshke t papjekur nga Dheu i Largt i Diellit n Lindje. Dhe, si sht fare e kuptueshme, Ariu Plak i Siberis. Kish disa muaj q ata e kishin ln takimin te kufoma e qelbur e prbindshit t ngordhur. Sa lotin e derdhi Krokodili i Nilit! T mshirohen gur e dru. Sa shlirshm u derdhn inxhinjt e sinqeritetit t Zonjs Dhelpr! T t shkrihet shpirti. Beslidhja ndrmjet maces dhe miut, q u bn pikrisht n kt sofr zie, premtonte se nuk do t thyhej prjet fjala e dhn nj her n kuvend Kurse Ariu i Siberis, i cili disa muaj m par e kishte vn shputn e madhe kaba n kufijt e Familjes s Piklluar, betohej se as q i ka shkuar dhe as i shkon mendja pr ndonj prapti arinjsh! Privilegjin pr t pasur dy vdekje, m saktsisht, dy data t vdekjes, dy datvdekje; nj t hershme, or e pa koh- prandaj edhe t vrtet. Dhe m von t dytn, datvdekjen artistike- me mot t porositur ( maj, pranver, romantik) nj privilegj t till nuk mund ta gzoj kushdo. Ta vdessh nj her faktikisht trupin m 14 shkurt 1980, sht dashur t kesh lindur faktikisht 88 vjet m par, m 7 maj. T t bjn me vdekje t dyt artistike, m 4 maj, sht dashur t ta ken kremtuar nj ditlindje t dyt, artistike, ather kur se ke pasur do t thot m 25 maj. (Maj, maj vetm maj. krkon ktu shkurti kryengrits, si nj bisht i kputur!) Pra, pr t gzuar dy datvdekje, duhet t kesh gzuar dy datlindje. Dy emra, shum fytyra Gjat ktij shekulli, nj nga kushtet pr t vdekur dyfish ka qen edhe ky: mos t t mjaftoj nj emr i vetm. Ta zm: Josip Broz. Nj emr i till, ndoshta, ka mjaftuar pr t hyr s prapthi n nj parti dhe n nj luft. Por ai nuk mjaftoi dot pr tu mbajtur n krye t nj partie dhe n nj luft. Por ai nuk mjaftoi dot pr tu mbajtur n krye t nj partie dhe t nj shteti revizionit si doli puna pastaj. Pr kt duhej nj emr i dyt, prkdhels, sugjestionues: Tito. Kusht i posam pr ta gzuar me popullaritet kt emr, ka qen q ti shrbesh afro dyzet vjet, me prunjsi t pashembullt, imperializmit dhe kapitalizmit botror, e n

94

ann tjetr ta mbash ndezur dritn e drejtimit t socializmit. Dhe t mos mjaftohesh me kaq. Pr mask, t krijosh edhe nj bllok, me emrin e uditshm: t painkuadruarit! Me nj fjal, pr ta gzuar me jet t gjat emrin e dyt artistik Tito, ishte e domosdoshme t kishe jo nj po shum fytyra, q t bje pa pengesa flirte t pashoqe, t apasionuara, per amica silentia lunae, me at q sht uar i pari! Pr t mos vdekur kur ke vdekur, rndsi t posame ka q, n kohn e sundimit tnd prej monarku fashist, t kesh uar jet sa m t shfrenuar. T kesh pasur n pronn e madhe mbretrore ullishte e vreshta, pyje si Igallo dhe, mundsisht ndonj ishull t tr, si Brioni. Disa dhjetra vila! Kto mund ti ket edhe nj drejtor i thjesht. Por, bn t kesh pasur pallate me qindra e qindra dhoma. Secila dhom nj krua dhe secili krua nj ep t art! Ndr t tjera, duhet t kesh qen lahper. T kesh futur nn kurorn mbretrore s paku pes gra, t tjerat n harem, mundsisht sa m t reja, pr salltanet, dhe rrall e rrall pr punt e nats! Por, as kto nuk do t bheshin kabull n fardo kohe dhe n rrethana fardo. Kusht i posam sht q vendin ta kesh futur deri n fyt n borxhe q arrijn shifra astronomike. P.sh. 14.000.000.000 dollar amerikan! Q, sipas kursit t sotm, bjn 36.400.000.000.000 dinar t vjetr. Pra 36 bilion e 400 miliard dinar! Trashgimi madhshtore pr nj rekuiem edhe m madhshtor, q ia bri monarkut Familja e Piklluar! (Pra, Kryesia e Federats, se m n fund po i heqim dorzat. Ska lezet t flasim edhe m tutje me mesele). Dy e dy bjn 10 muaj me ajr t pastr! Mendoj se ata q nuk bjn pjes n Familjen e Piklluar e t till jemi ne, shqiptart e Kosovs, si dhe popujt e pafajshm t Jugosllavis kan edhe koh pr t bjerr edhe deponime t sigurta pr t mos u mrzitur. A sjemi vall duke jetuar n nj regjim papunsie t shkalls m t lart n Evrop, ndr m t lartat n bot?!10 Sidomos ne, shqiptarve, koha na del e na tepron. Prandaj, mund t merremi edhe me dokrra. Pr fillim, pakz matematik. Ndiqmni me kujdes! S paku me kujdesin, me t cilin e ndiqni nj ndeshje futbolli. Nse Titua, me prkrahjen e zshme t aparatit shtetror revizionist t Jugosllavis, pr shtetin e vet 22-milionsh ka marr hua te imperializmi dhe te kapitalizmi botror 36 bilion e 400 miliard dinar, ather ai do banor t Jugosllavis, madje edhe Bali Katravelln tim krthi, e ka ngarkuar me nga 1 654 550 dinar borxh. Ju pyes: me se do ta laj kt borxh Bali Katravella im, t cilit e ma ia lan tri her n dit mendelat e flliqura? Madje pa deterxhent!( Deterxhenti, si e dim, me vdekjen e par faktike dhe me vdekjen ne dyt artistike t t prkdhelurit Tito, humbi si shurra e puls.) Vazhdojm! Nse gjendesh n ball t nj shteti me 22 milion banor, prej t cilve ke inkuadruar vetm 5 milion e 612 mij banor, ather, me banor, prej t cilve ke inkuadruar vetm 5 milion e 612 mij banor, ather, me far shume t hollash e ke ngarkuar do t inkuadruar n larjen e borxheve prej 36 bilion e 400 miliard dinarsh? Prgjigja e sakt sht: do i inkuadruar duhet t paguaj nga 6 milion e 486 mij e 100 dinar. Po nse ktij t inkuadruari nuk i ke dhn t ardhura mujore m t larta se 607 300 dinar ( mesatarja jugosllave), ather, pr sa koh mund ta laj ai pjesn e vet t borxhit? Matematika, pun e rnd prej s cils mund t t dhemb koka. Prgjigja e sakt pr pyetjen e msiprme sht se t gjith puntort jugosllav s bashku, pr ta lar borxhin, me t cilin i ka ngarkuar ata Titua me titistt e vet, duhet 95

ti japin gjith t ardhurat e tyre mujore n nj periudh kohore prej dhjet muajsh e gjysm! Pa ln asnj metelik anash. Supozojm se prej ksaj matematike i dhemb koka edhe Kryesis s Jugosllavis. S paku sot. Jo edhe kur merrte hua. Bile, ka indikacione se edhe ather edhe sot, q ajo po hy n borxhe t reja t imperializmit dhe t kapitalizmit botror, ka harruar q Ska mbet borxh pa u kthye, ja me pare ja me krye. Nuk sht qejf i vogl t kesh nj mecen t madh, i cili e hap kuletn posa ta kesh hapur ti gojn pr ti lypur gjsend pr mshir. Dhe klika titiste kotet dhe ndrron se Amerika sht aq zemrgjer sa mezi pret ta shpenzoj dollarin e vet pr tu bler sheqerka fmijve t llastuar. Ose cigare t trasha, t gjata tompus, pr monarkun Tito, me t cilat ky pat fituar n bot popullaritetin e nj kryepari t fisit, q e rreshk llulln e paqes pran zjarrit indian, n nj koh q amerikani ia merr pllmbpllmb gjith tokn, kurse at, indianin, e mbrthen n rezervate! Po nse nj dit mecena i madh krkon ti lahen me cen borxhet? Ather, sipas matematiks reale, dy e dy q bjn gjithmon katr, do t na dalin dika tjetr. Ose duhet tia lshosh shtpin, q e ke ngritur me t hollat e tij, ose tia thajsh paret n drras. E, pr tia thar paret n drras, t gjith t inkuadruarit n Jugosllavi, si u tha m sipr, duhet t punojn pr mecenn dhjet muaj e gjysm! Pa ngrn e pa pir, pa u veshur e pa u mbathur. Ose duke ngrn ka sblehet me pare dhe duke veshur ka sblehet me pare Banort e Jugosllavis, pra, pasi ta ken ngrn gjith gjn e gjall, gjith barishtet, lvoret e verrave dhe t krpnajave; pasi t ken veshur dhjet muaj e gjysm gjethe gshtenjash, pr t mbuluar pjest e turpshme t trupit, si Adami e Eva; pasi t ken kaluar me banim n shpellat e dashura t t parve t vet se banimi n kushtet moderne krkon shpenzime, pasi ti ken ngrn edhe milionat e produksioneve me portretin e prbindshit Tito n teknikn bardh-e zi-kolor, madje megjith korniza, do t mund t kthehen e t han kulumria! Dika, megjithat, u mbetet badihava titistve: Ajri! Dhe ajri nuk sht artikull jetsor pa rndsi.. Ai na e mban gjall frymn. Pos ksaj, n mos i gjetshin vetes tjetr are, titistt mund ta shfrytzojn ajrin edhe pr ndonj udhtim n kozmos. Deri n Mars, bie fjala. E, pr nj udhtim t till ata do t ken nevoj t madhe. Pse? Pjesn drmuese t firmave, Jugosllavia i ka ndrtuar me investime t prbashkta me imperializmin. Mecena mund t mos lejoj ti lahen borxhet duke shfrytzuar objektet e tij industriale etj. Por, ska gj. Si e dim, titistt jan shum t shkatht n shpikjen e termave t ndryshme politike e legjislative. Ka mundsi q, kur t ken arritur n Mars ( prap me fluturake amerikane), t shpikin edhe atje nj vend, nj Amerik t Marsit ta zm, ku do t mund t marrin n t ardhmen hua pr shpenzimet e mdha q i duhen borgjezis s ktushme! Rrug t mbar, pra, titist jugosllav! A mbahet shpirti me kulumria? Nuk them q rruga e titistve dhe e titizmit sht njherit edhe rruga e t gjith qytetarve t Jugosllavis fashiste. Sidomos klass puntore dhe fshatarsis s mashtruar, besoj, nuk do ti shkonte aspak pr lale nj udhtim i till n uri, n 96

paqensi. Udhtim kah gjumi dimror i arushs! Por, n rast t till, ata duhet t din se pr do smundje ka ila. Mund t thon shkurt: Hiqe piten e lig dhe sille t mirn! Por, kjo gj krkon ca mundime. Ta zm, ndonj kryengritje masive, eventualisht nj revolucion t ri. Apo mos edhe puntoris dhe fshatarsis jugosllave titistt ua kan prer rrnj, si me brisk, motivin e kryengritjes dhe t revolucionit?! Kjo sprputhet me asnj ligj t shoqris, prandaj nuk do ti besoj as Bali Katravella im. Po ne, vllezr shqiptar. Do t udhtojm edhe ne tok me jugosllavt? Fadili, Mahmuti, Xhaviti, Xhevdeti thon se rruga e Titos sht rruga jon. Dhe duhet tu besojm. Vrtet, nuk di a mund t ket rrug tjetr pr kta renegat me kompani, pos rrugs s titizmit? Rruga e kryengritjes dhe e revolucionit sht rruga e vdekjes s tyre. Prandaj, nuk e kam me ta po me ju: me puntorin, fshatarsin, me inteligjencn, me popullin e robruar shqiptar t Kosovs. Na pyeti vall Titua kur na e shkeli vendin? Kur hyri borxh te imperializmi? A na pyeti ai kur me pasurit tona ngriti strofullin e etnikve Beogradin, duke na e marr kafshatn nga goja? U dashka tani q ne t marrim pjes n larjen e borxheve t Jugosllavis titiste? Nuk di a na msojn kshtu historia dhe tradita luftarake e popullit ton, a na msojn kshtu rrugt revolucionare t popullit ton dhe t popujve t bots, q kan hequr qafe prbindsh shum m t mdhenj se titizmin, i cili i ka t cekta rrnjt. Nuk di, m n fund, a kemi hesap thjesht, t udhtojm bashk me Jugosllavin titiste, duke lar borxhe tr jetn! Ose, ndoshta, ende nuk na u mbush mendja se nuk mbahet shpirti me kulumria! (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 6-8)

27. RENEGATI Prolegomen pr historiatin, zhvillimin dhe perspektivn e dshtakut m t madh t fisit njerzor
Prejardhja dhe shtrirja fizike e renegatit. -Ndr fjalor, renegatin e gjejm te shkronja r me kt shpjegim prkats: renegati vjen nga lat. Renegate ( re+ negare me mohue) dhe shenjon njeriun q ka ndrruar mendje, bindjen e prparshme dhe ka dal n taborin kundrshtar, n taborin e armikut; ai sht edhe i arratisur, dezertor, prars, tradhtar, pjell e keqe, kopil. Ndr vende e popuj, renegatin e gjejm kryesisht n t gjitha paralelet dhe meridianet e planetit Tok. Sidomos n gji vendesh dhe popujsh t pushtuar e t kolonizuar. Ekologjia e renegatit.- Truall i prshtatshm pr lulzimin e renegatve quhet trualli ku ekziston konflikti i prhershm mes gjaksorit dhe viktims. Karakteristik kryesore e truallit t till jan ato rrethanat e njohura, q e mbajn gjall ligjin ekologjik, sipas t cilit, pr t gjalluar ujku, duhet t zhduket dhia, dhe pr t gjalluar dhia , duhet t zhduket lakra. Ktu renegati futet si nj pyk, q gjithmon shrben pr t ar trupin e pals s dobt, t viktims. Edhe klima, q kushtzon mugullim t dendur dhe rritje t suksesshme t renegatit, sht klim ters: qielli i ult, i rnd, i zymt, me nj minimum ditsh me diell gjat vitit ( apo gjat dekadave, shekujve) dhe me maksimumin e t reshurave kalbzuese. Kusht i domosdoshm jan errat e prhershme me kundrmim qelbanik, q 97

duhet t fryj gjithmon nga nj drejtim, nga qendra ( kupto: nga institutet e pushtuesit pr shtypjen dhe kombtarizimin e t pushtuarit) n drejtim t provincave t pushtuara e t kolonizuara. Kto erra duhet t sjellin pshtjellim, anarki, pacifizm, altruizm t inskenuar, terr injorance e analfabetizmi, tradhti, vllavrasje, prarje dhe sherre q mbillen, piqen e korren prngut, pa e pritur njri-tjetrin. Format e ekzistencs s renegatit.- N prputhje me kushtet e tilla ekologjike, te familja e madhe e prbindshave-renegat sht zhvilluar nj mori formash t ekzistencs, nga m t ultat e deri te ato m t lartat; q nga renegati-morr, i cili nuk shikon si e si t siguroj pr t vegjlit e vet nj lug kos, po q ta bj t ngordhur lopn e t vllait, pr tia ln atij pa kos carrokt, e deri te renegati-katalla, i cili ushqimin e vet e siguron duke ushqyer sa m majm armikun me gjakun e vllezrve t dikurshm. Prkufizimi i qenies s renegatit.- M posht do t shohim sa e vshtir na del puna e prkufizimit t qenies s renegatit. Ja se pse. Tham se ai sht ndrmjetsues n shtypjen sa m t suksesshme t t pushtuarit nga ana e pushtuesit. Pra, renegati na del jo krijes e mvetsishme po gjymtyr e kputur nga nj praorganizm (praatdhe, prapopull), q i ndajshtohet nj organizmi t ri (t armikut), i cili pr nga konstitucioni elementar dhe pr nga bindjet ska asgj t prbashkt me paraardhsin e renegatit. Nj dukuri e till nuk sht hetuar n asnj plan t ekzistencs s gjallesave t planetit ton. Madje as te sendet dhe fenomenet natyrore. N munges t mundsive pr ndonj prkufizim plotsisht t sakt t qenies s renegatit, do t mjaftohemi me evidentimin e ekzistencs s tij n disa plane fiziko-metafizike dhe n disa shkall t ndryshme t qenies. a)Plani metafiziko-mistik T gjitha doktrinat fetare e kan evidentuar ekzistencs e shpirtit t lig, i cili bn erdhe nn sjetullat e njerzve t vdekshm, pr ti larguar kta nga rruga e mbar dhe pr ti joshur n udhn e djallit. Prandaj, n msimet fetare renegati jo rastsisht krahasohet pikrisht me kt qenie mitike, emrtohet hafije dhe i caktohet vendi m i keq n rratht e ferrit. Po ndryshe nga fryma e lig mistike, renegati e ha bukn dhe, si t till, edhe renegatin e ha plumbi. ( Po t ket kush ia jep) b)Plani antropologjik Sikundr n gjith botn shtazore, forma m e lart ekzistenciale e s cils sht njeriu, edhe te njeriu dominon instinkti i dashuris ndaj m t afrmit t llojit dhe rezoni e kujdesi pr zhvillim sa m t mbar t llojit t cilit i prket ( kjo e dyta vetm te njeriu) Prjashtim bn pasardhsi i Kainit, vllavrassi.. Po edhe n kt pik, qenia e renegatit sikur ikn nga mundsia e prkufizimit t saj t sakt. Vrtet, Kaini e vrau Abelin, q e kishte vlla, por vrasja i b pr shkak t xhelozis, do t thot pr t jetuar vet n liri (patologjike) , e jo pr tia dhn armikut barbar lkurn e t vllait. c)Plani zoologjik T themi: renegati sht dos, q e ha pjelln e vet! Por, deri m sot nuk kemi njoftime pr ndonj dos q tia ket shpn pr mblsir ujkut derrkuct. Ose, mund t themi mace. Macja e ha pjelln e vet, kt e dim. Por, ajo vazhdimisht kujdeset q, duke eliminuar t vegjlit e vet, ta lr gjall m t shkathtin, pasardhsin m t aft pr t gjuajtur minj dhe pr tu prleshur me qen. Renegati jo! Ai, bijt e shkatht t

98

popullit t vet i rjep dhe lkurn e tyre ia jep falas armikut; ai i l gjall klysht q i prngjajn atij, m t dobtit. )Plani botanik A bn lulja pa lulen? Me nj lule nuk el pranvera! Por, edhe n kt mes na paraqiten patologji madrgona, bie fjala. Mbin ku se ke pritur, rritet duke ua marr ushqimin bimve q japin fryte. Edhe krpnaja, q u lidhet pr trupi pemve dhe ua ndan rriten. Por, ti pyessh, pr hir t kujt bjn kshtu, edhe madrgona edhe krpnaja t tregojn se e bjn vetm pr t jetuar vet, dhe jo pr hir t hithit agresiv, ta zm. Kurrsesi! d)Plani i sendeve dhe objekteve N e par duket se prfundimisht kemi dal n fushn e krkuar. Prfytyrimi i par q lidhet me shemblltyrn e renegatit, sht nj vegl e thjesht e praktiks m t thjesht: masha. Me mash nxirren gshtenjat nga zjarri, me mash e ruajm dorn nga prushi. Ose biza. Me t i hapim rrug gjilprs pr n lkur dhe kshtu ruajm gishtat. Por, edhe masha edhe biza jan aq indiferente, aq t marra e t ftohta, sa skan lidhje jan duke br. M n fund, edhe sikur t mos kishin qen indiferente e t marra, masha dhe biza mund ta ngren kokn me mburrje para renegatit, sepse as njra as tjetra nuk prdoren kurr pr asgjsimin e llojit t vet. Shumimi i renegatit. Shkencrisht sht vrtetuar se vetmia sht gjendje vrastare edhe pr krijesat m asociale, madje edhe pr monstrumet, q pothuaj se i kan mjaftuar gjithmon vetvetes. Ndoshta edhe dshtaku m i madh i fisit njerzor, renegati, do t mund t bnte pa shoqri dhe pa pasardhs. Por, meqense n lashtsin e errt hyjnore mistike, kur jan ndar shpirtrat dhe fatet jetsore, ai ka zgjedhur shpirtin, rrugn dhe fatin e Kainit, fatin e kpujs, bullungs, macallungs, bajllags; fatin e ushujzs q thith gjak jo pr vete po pr t tjer, pra t nj ushujze patologjike, ai ka pranuar njherazi fatin e veprimit sipas diktatit t t huajit. Kshtu , edhe pr shumimin e tij vendos tjetri. Ka aste q renegati, ngjashm me revolveristt me pag t Perndimit t egr, lodhet me punn e vet dhe dshiron fuqishm t kthehet n jetn e qet: po ai q i rri mbi kok dhe i dikton nuk e lejon kurrsesi nj gj t till. Ather renegati rrmbehet nga ndjenja e vetshkatrrimit dhe e iritimit ndaj shumimit. Por, edhe ather ai sht i detyruar t shumohet sipas urdhrit t armikut, t cilin e ka br vlla. Zakonisht, renegati shumohet duke mbjell mjegull, me t ciln lypset t mbulohet e drejta, e vrteta historike dhe trashgimia e mbar kombtare e vllezrve t tij t prparshm n atdheun e robruar. Rekuizitat praktike: gnjeshtra e imt, edhe ather kur t gjith e din se je duke gnjyer; gnjeshtra e madhe historike, demagogjia. Pra, si shohim, shumimi i renegatit bhet t shumtn n mnyr metafizike, pa kontakt fizik. (Ose me nj kontakt oral!) Por, edhe kjo mnyr e shumimit krkon shpenzime sasish t mdha energjie, e cila kompenzohet po me mjete patologjike: pas do komunikimi me qllim t fundm shumimin, renegati duhet t haj pak palc kurrizore t ish vllezrve t vet dhe t lpij ndonj asht t ish vllezrve. Zakonisht, ashtin ia hedh pushtuesi dhe kolonizatori, pasi ta ket konsumuar vet intenzivisht. Prfaqsuesi.- Qielli, toka dhe uji shqiptar, me nj nga klimat m optimale pr rritjen dhe shumimin e renegatit, e bjn me t madhe kt kopil, kt ushujz. Ksaj radhe do t marrim shembull vetm disa nga prfaqsuesit e renegatve, ekzistenca e t cilve manifestohet n planin dhe n shkalln m t lart: Fadil Hoxha, Xhevdet Hamza, Xhavit Nimani, Mahmut Bakalli 99

Perspektiva e renegatit pr ekzistenc.- Regenati, prfaqsuesi m i denj i llojit t vampirit, q sht i thirrur pr ta zhdukur lugatin, zhduket posa t bien mbi dhe shenjat e para t agimit, pra t lufts lirimtare-kolonizuese dhe t revolucionit. Duke iu referuar kapitullit me titull Ekologjia e renegatit, po prfundojm se perspektiva ekzistenciale e renegatit sht si ajo e disa insekteve t caktuara, q jetojn vetm tre erek ore: ata lindin aty nga ora pes dhe ngordhin aty nga ora gjasht e mbrmjes. Pr kto insekte nuk ekzistojn mngjesi, mesdita, mbrmja, pr to nuk ekziston koh tjetr ve muzgut, ku ato lindin dhe vdesin. (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 8-9)

28. KTHIMI I BIRIT PLANGPRISHS

(ndrr n tri pamje) Pamja 1 Un isha mbrthyer pran radioaparatit dhe ia rrotulloja butonin prej vale n val, prej intervali n interval. Kisha prshtypjen sikur mes intervalesh t caktuara dgjoja nj grahm t kohpaskohshme. M ngjante me nj kruarje t ngatht t shpatullave t Kontinentit t Vjetr. Evropa bnte gjumin e vet, tridhjet e pes vjear, n krahun e djatht. Megjithat, ca sinjale t mprehta hollake, si larva me bisht t zhdrvjellt q preftojn koh pas kohe para syve t vzhguesit bjerrakohs, sikur prmbanin mesazhe t mjegullta e t pakapshme pr gjendjen e vrtet t Kontinentit. Papritur e pakujtuar mu b sikur mes atyre sinjaleve kapa nj frkim t rnd e t mundimshm. E rrotullova disa her butonin e aparatit me dyshimin se mos m kishin br vesht pr ato q m dukej se kisha dgjuar fare qart. Kudo e njjta zhurm, e njjta grahm, e njjta prartje; nj si trmet, me epiqendr n nj skut t parndsishme t Kontinentit, n Ballkan bie fjala. Sinjalet thua se vinin nga nj bot tjetr. Mes fjalve jashtzakonisht t gjata t nj gjuhe t huaj, q po e kuptoja pa e pas ditur kurr, si n ndrr m, dhe q krkonin angazhim thuaja mbinjerzor pr shqiptim t mbar nga spikeri, m kishte zn veshi edhe nj emr t njohur, t urryer. E parndomta qndronte n tonin me t cilin u shqiptua ai emr dhe frazat q i prin dhe e pasuan: ishte nj timr senzacioni dhe aferash ndrkombtare Mos po e ndrronte krahun Evropa plak?! Skishte asnj dyshim, spikeri fliste qart dhe radioja punonte pr bukuri. Sot Fadil Hoxhn e pritn m kot t dilte n foltoren e seancs s pasdits t Konferencs s partive komuniste t Evrops, ku ai duhej t fliste n cilsin e prfaqsuesit t LKJ. N kt koh Fadil Hoxha ishte paraqitur n Ambasadn e Kombeve t Bashkuara n Berlin, me nj krkes t parevokueshme pr azil politik. Me vete, n vend t arsyetimit formal q praktikohet n procedurn e strehimit politik, ai kishte sjell nj arsenal t tr dokumentash dhe fotografish. Dokumentacioni n fjal pretendon t pasqyroj gjendjen e shqiptarve n Jugosllavi, prkatsisht diskriminimin ekonomik, social e nacional q ushtrokan mbi ta shovinistt serb, malazes e maqedonas dhe prgjithsisht qeveria e Beogradit. Krkesa e ish nnkryetarit t Kryesis s RSFJ, si na njoftojn n organizatn e Kombeve t Bashkuara, do t shqyrtohet pozitivisht, kurse dokumentacioni n fjal do t studiohet n mnyr urgjente dhe t shqyrtohet n njrn nga mbledhjet e para t KB. Pritet q pas ktij akti, n viset shqiptare t shprthejn turbullira, ndoshta dhe kryengritje masive.

100

A sht fjala vetm pr nj aventur, q i kaprcen caqet shqiptare dhe jugosllave, apo pr nj hap serioz n lvizjen revolucionare t popullit shqiptar drejt lirimit dhe bashkimit me vendin am, Shqiprin socialiste, e pr kt problem qarkullojn qmoti informata, do t tregoj koha. Sido q t jet, nuk sht hera e par q Evropa ballafaqohet me shtjen shqiptare. Ndrsa Fadil Hoxha, t cilin shqiptart nuk e dallonin deri m tash me asgj nga armiku i tyre shekullor shovinistt e Beogradit, tash ka mundsi t bhet lider i vrtet i revolucionit t tyre Pamja II Ja se cili pasksh qen Fadil Hoxha? thash me vete. Qe tridhjet e pes vjet e dinim se ai ishte sulur t hynte s prapthi n histori, si gaforrja n strofull. E kishim ditur pr renegat q e ka nxjerr n Pazar pr pes para tokn e shenjt t t parve dhe lirin e popullit t shumvuajtur shqiptar. Ta ket mbledhur n vete gjith kt koh vrerin e robris, q nj dit t shprthej si stuhi?! Apo ka dashur q, me nj gjest, ta kthej pr s mbari gjith punn e tij t deritashme, q smund t quhej me emr tjetr pos- tradhti? Sido q t jet, ka nj thnie pr prehrin e lnduar t nns. Prehri i nns e pranon herdokur birin plangprishs! Biri plangprishs, thash me vete, po i kthehet gjirit t ngroht t atdheut! Bukur deri n llahtar. N astin q atdheu po bhej gati pr ta flakur nn kmb robrin dhe, me valn e par t marshit milionsh t liris, ta shkelte edhe birin e vet plangprishs me gjith shok. Nse nuk paskemi ditur ta vlersojm n mnyr largpamse personalitetin militant t Fadil Hoxhs, - thash, pasi kisha nxjerr kokn n dritare dhe kisha par atje posht n qytet turmat e para t banorve t Prishtins, q kishin dal t shnonin me brohoritje lajmin e posadgjuar n radio- nse jemi mashtruar, ather ky paska qen nj nga mashtrimet e mbla q ndodhin nganjher n jet. Pastaj, i entuziazmuar nga turma, bra t dilja edhe vet prjashta. Pse jo? Ishte nj ngjarje gjithsesi e rrall, prej s cils mund t priteshin kthesa t tjera.. Shembullin e Fadilit mund ta ndjekin qysh sot Mahmuti, Xhevdeti, XhavitiPor, nuk dola. M ndali radioja. Po emitohej nj befasi edhe m e madhe, nj fjalim i Fadilit drejtuar shqiptarve t Kosovs. Vllezr shqiptar, - thoshte ai, - u deshn m se tridhjet e pes vjet q t dal n drit e drejta e patjetrsueshme q na u mohua me forcn e arms dhe t gnjeshtrs m t poshtr. Kto vjet, pr veten time, i kam kaluar si gjarpri nn gur. Por, s paku u rash n fije qllimit t armikut dhe armve t tij. Tash ska se na ndal n rrugn ton t shenjt. Tridhjet e pes vjet nn robrin e skterrshme t shovinistve t Beogradit, nuk jan pak. Ato e kan drrmuar dhe e kan prdhosur tokn ton t shenjt dhe popullin ton t shumvuajtur. Por, nse ne jepemi me gjith mend dhe me gjith fuqi pr ta uar n vend porosin e shenjt t t parve, obligimin dhe nderin ton m t madh, pr ta par t lir dhe t bashkuar kt tok dhe kt popull nn udhheqjen e ndritshme t Partis s Puns t Shqipris, ather gjith vuajtjet e krajatat do t tretin sa el e mbyll syt. Para nesh do t shpaloset perspektiva e sigurt e nj populli t mbar e t fuqishm, i cili e ka zgjedhur rrugn m t ndritshme t ardhmris, rrugn e socializmit t mirfillt, q sht rruga e pashmangshme e gjith njerzimit n mngjesin q po agon. Prpara, pra, drejt fitores! Bukur deri n llahtar! prsrita dhe u dhash i tri pas zrit q vinte nga ana e ans s bots.

101

N mos Evropn, me vete do ta kemi pjesn e saj m prparimtare, marksistleninistt e rinj, q i kan drejtuar syt nga atdheu yn i dashur, Shqipria, t ciln e konsiderojn atdhe t proletariatit. Do ta kemi me vete nnn Shqipri Shqipri Shqipri jan kto belbzime? Zri papritmas kishte zn e po humbiste timbrin e mbl dhe patosin e militantit t liris. Pr nj koh tmerrsisht t gjat u duk sikur dgjoja nj magnetofon t vjetr t prishur, me gjilprn q ndalet vazhdimisht n nj pik t diskut t dmtuar, me tingujt q dalin llahtarshm si nga ndonj zgrbonj avdalle e nats. Krkllima e thell, q prsritej me do fillim dhe mbarim t t njjts fraz t prsritur, dalngadal u shndrrua n nj kruarje planetare. Ishte srish ai frkimi i mom i njohur i shpatullave t Evrops plak, e cila nuk jepej. Nuk e ndrron aq leht ajo krahun, n t cilin flen ngathtsisht qe tridhjet e pes vjet Shqipria Pamja III Po tash po zgjohesha nga gjumi. Te kryet e shtratit vrtet drdlliste radioja. N kuadratin e ndriuar t aparatit, q do ta kem ln ndezur qyshse mbrm dhe ku kishin rn fijet e para t nj mngjesi t bardh, m dukej sikur u reflektua n trajt fluidi tiparet trashamane t personit t Fadil Hoxhs, i cili se belbzonte n nj shqipe t vjetr, t br blozhd nga t menduarit e gjat n serbokroatishte t atij q e fliste. Vet zri t prkujtonte nj tellall t dobt, q flet si n jermi rrugve t bots, duke shprndar mesazhin m absurd, q se pranon asnj port e njerzis. Shqypnia, shok Shqypnia po przihet n punt tona tmrenshme. Ju, shok, duhet me dit vet dhe mu kallxu edhe thmive ttu, net msojn qysh duhet n shkoll, qysh duhet me punu tokn; me i hek lopt e vogla, me bo lop t mdhaja, qi pr me pjell via t mdhaj.. Ju, shok, duhet me dit kush na i ka dhon kto lop e kta via, prvese Tita, Jugosllavia e Tits. Djemt le ta trusin bythn e ne trrin rahat, i ka qit sefaja m Eqrem Qabej, Eqrem Qabej! E kush koka Eqrem Qabej? E kemi na Idriz Ajetin, ma i mir sna duhet! Se hekin goje njifar Kada Kadarin Kadaren. Thon, koka shkrimtar i mir. Pse, Azem Shkreli jon koka shkrimtar i keq a? A pak shkrimtar kemi na pa ata t Shqypnis? Qe, pr shemull, Ivo Andriqi, Dobrica Qosiqi Vasa Qubriloviqi (Jo, ky skoka shkrimtar po shkenctar!) Pun e madhe! E fika me rrmbim. Deri kur do t na kuis kaq kobshm mbi portat e shtpive kjo sorr ndjellakeqe, kjo qyqe nate, kjo kukuvajk, kjo shpendkeqe?! Kt fjalim famoz t analfabetit-renegat Fadil Hoxha e kisha dgjuar me qindra her, n t njjtin edicion, t qruar ndjenjash dhe mendimesh. E dija prmendsh do t thoshte m tej. A sishte ai vet ai disku i dmtuar i gramafonit, n t cilin Beogradi ka incizuar mbeturinat e demagogjis dhe t propagands m t poshtr e m t tejdukshme, q Fadili ti shes me pozat e tij karakteristike prej kreteni q i mban t prveshura buzt dhe me gjuhn e tij t ntrashur prej t kombtarizuarit atje ku i shiten m s paku, n Istog, Irzniq, n zem-zadrugn e Bishtazhinit. Thua se ka t bj me koka lakrash, e jo me pasardhsit e popullit m t lasht t Gadishullit Ilirik, q ta marrin kokrrn n sy dhe su bhet von pr rrenat e pakripura, sepse kan pun m t urta n shtpi. Thua se ka t bj me lopt dhe viat e ktyre zem-zadrugave, t cilat si heq goje. Kt detyr i kan dhn urtakt e Beogradit ish nnkryetarit t Kryesis s RSFJ, Fadil Hoxhs: q ky t bj agjitacion pr zvndsimin e lopve t vogla

102

tradicionale me lop t mdha t Banatit, t Kragujevcit, t Danimarks, q bjn via t mdhenj. Pthu! pshtyva, duke menduar n ndrrn absurde t nats s kaluar. Dhe, n ast, vendosa: bashk me viat e mdhenj t lopve si ajo q polli Fadilin, do ta shpall t pavlefshme n gazet edhe ndrrn time t marr. Nuk do t blej m via t mdhenj, pr ti hyr n qejf Fadilit, dhe nuk do t shoh kurr m ndrra kaq pa lidhje. Pr ata q besojn me kmbngulje se ndrra ka patjetr nj dimension t realitetit t prjetuar, kam nj ide. T lidhemi me kusht: a mund t bj Fadili zgjandrr qoft edhe hijen e asaj q bri n ndrrn time absurde? Un them se jo. Kurr ! Po ju, vllezr, si thoni ju? (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 9-10)

29. DY FJAL PR NUMRIN E PAR T "LAJMTARIT T LIRIS"

Kemi nderin q, n kushte jashtzakonisht t vshtira t ilegalitetit, t dalim para lexuesit shqiptar me nj revist t dyprmuajshme revolucionare, q e kemi emrtuar "Lajmtari i liris". Shpresojm se nprmjet ktij organi do t'ia dalim me sukses t bhemi zdhns t aspiratave revolucionare t djalris shqiptare t Kosovs, e cila nuk e ndal dot luftn pr lirim nga robruesi i egr jugosllav dhe pr bashkim me vendin am Shqiprin. Kshtu shpresojm t plotsojm edhe nj detyr, nj dimension t lufts son t prgjithshme: t demaskojm botrisht armikun ton shekullor, qeverin shoviniste t Beogradit, dhe t'u bjm jehon ideve dhe veprimeve t lvizjes s prgjithshme nacionallirimtare n pjesn e robruar t atdheut ton, n tokat shqiptare t robruara nga Jugosllavia. Krahas prvojs se begatshme revolucionare t Partis s Puns t Shqipris dhe t ndrtimit socialist n vendin ton am, krahas pasqyrimit t gjendjes ekonomike, shoqrore e kombtare t shqiptarve, q lngojn nn zgjedhn e egr sllave, n revistn ton do t bjn vend dhe do t priten me mirseardhje t gjitha ato ide e veprime, q shpien kah realizimi i aspiratave tona shekullore. Me fjal t tjera, pr ne do t jen t mbara t gjitha idet dhe veprimet revolucionare q zhvillohen qoft n planin ilegal, gjysmilegal apo n planin legal e q prputhen me platformn ton revolucionare. Cila qenka platforma jon? Prgjithsisht, ne prvetsojm vijn ideopolitike t Partis s Puns t Shqipris, me adaptime minimale, q implikohen aty-ktu nga gjendja jon karakteristike. Prafrsisht kt vij ndoqn afro pesdhjet organizatat dhe grupet patriotike revolucionare t shqiptarve t Kosovs, q armiku, fatkeqsisht, arriti ti dmtoj bukur shum qe tridhjet e pes vjet. Kemi njoftime se armiku yn shekullor, qeveria e Beogradit, pr t dmtuar luftn ton t drejt, e cila mund t arrihet vetm duke prfillur iden e nj revolucioni t prgjithshm socialist, djem nga radha e shqiptarve ushtron dhe organizon n nj ushtri iluzioniste, n ushtrin e treqind partive shqiptare, q han bukn e imperializmit dhe njkohsisht ia zgjasin jetn qeveris shoviniste t Beogradit. Lufta e emigracionit shqiptar, me rrnj n imperializmin e kalbzuar e me iden e saj t prgjithshme 103

shkatrrimin e Shqipris s sotme dhe t rezultateve t saj t shklqyera n avancimin e socializmit, jo vetm q sht luft e huaj pr ne, por ajo do t luftohet pa kompromis, sikundr q luftohet do fraksion armiqsor, q do t quhet dezertim nga e vetmja luft e drejt revolucioni socialist. M n fund, me shpres se do t'ia dalim me sukses puns s nisur dhe se do ta gzojm edhe lexuesin ton t etshm pr vlimet revolucionare n tokat shqiptare, ne po ia lm me kaq "Lajmtarit t liris" ta na flas vet pr preokupimet, platformn dhe pr idet revolucionare q do t pasqyrohen n t. (Lajmtari i liris, nr.1, gusht 1980, faqe 16)

30. Jo ngushllime po urime

Studenti N. ra n burg bashk me dy mij e sa shqiptar t tjer, q i burgosi vjet UDB-ja n mnyr t palejueshme dhe n kundrshtim me ligjet ndrkombtare t cilat i ka nnshkruar dhe po i shkel vet Jugosllavia. Po ja q studenti N. pasksh br "vepr penale t bashkimit dhe t propagands kundr shtetit", prandaj "duhej" t dnohej dhe kshtu i hngri 8 vjet burg t rnd! Kush u dnua u dnua, dhe jetn s'ka q'e ndalon. Dhe erdhn kushrinj e miq dhe ia uruan babait t studentit N. burgosjen e djalit: Past faqen e bardh! Nuk ka rnd pr kado pun n burg Por, nuk kaluan as ca dit t tjera dhe plakut, d.m.th. babait t studentit N. erdhi e i trokiti n der si me ndruajtje e ngurrim nj nga miqt e kahmotshm t familjes. "Traktorin q patm br pazar", tha, "m duhet t ta kthej" "Pse lum miku", ia priti babai i studentit N. "Traktori sht i ri dhe n gjendje t rregullt!" Ather ai miku i tregoi se nuk i gjente t met traktorit, po ata t UDB-s ia paskshin vn kmbn: Ai sht armik i shtetit dhe i popullit, i paskshin thn, dhe ku ke par ti t blihet traktori nga armiku! Vitin e kaluar, prfaqsuesi numr nj i opozits jugosllave, M. Gjilasi, u kap vet i treti duke botuar e duke shprndar gazetn ilegale antijugosllave "Casovnik". Dnimi: 1000 000 dinar t vjetr (Gjilasi), nj muaj burg (bashkpuntori i tij i par). "Rilindja" q e pat botuar kt lajm senzacional, nuk e tha dot se 1000 000 t vjetr, q Gjilasi detyrohej t paguante gjob, ishte caz m i vogl se pensioni i rangut t par, q merr ky ish funksionar i lart. Pa llogaritur ktu t ardhurat e tjera t ktij ultrarevizionisti, t cilat ai i vjel nga honoraret pr intervista, shkresurina e libra, t gjitha thellsisht antijugosllave, q kan dal dhe vazhdojn t dalin nga pena dhe nga goja e tij n botn e jashtme. Kishte n at koh disa njerz "naiv", t cilt pritnin q "Rilindja" e "tyre" t angazhonte menjher pas ktij lajmi ndonj pen "t shquar" si Fahredin Gungn bie fjala, pr t dal n gazet, n radio e n televizion me ndonj koment, si ka qen zakon s paku kur bheshin burgosje politike t shqiptarve. Kurse ne uditemi sot pr ather, si ka lejuar fare Serbia t dal n gazet edhe nj lajm aq i vogl. Q gjyqi jugosllav t kujtohej pr ndonj dnim m adapt pr Gjilasin me kompani si ishte larg mendsh, ashtu doli. UDB-ja po e kafshon buzn me pendes q "u nxitua", dhe "gabimin" e prparshm po e prmirson duke i br koncesione Gjilasit n nj koh edhe m t prshtatshme: tash "po i jep leje" q ky t botoj jo m gazeta, por libra t tr!* N rrmujn e sotme jugosllave, kur pr do ast mund t ndodhin edhe gjra nga m t papriturat e m t pabesueshmet, edhe kalbsirat si Gjilasi duhet t ruhen me kujdes! Pse jo, ai po i vak n diell shpresat e tij t mome pr ta zn vendin e ish xhelatit Tito. Pos ksaj, burgu nuk sht pr "zotrinj subtil" si Gjilasi. Pr plebej bhen burgjet, me plebej mbahen ato 104

sht nj "plebej" shqiptar, i cili po dnohet qe tri her me burg t rnd. Nj her pes, pastaj dy her nga pesmbdhjet vjet! Tamam aq sa t mos e shoh kurr diellin me sy! Madje, pa nxjerr kurrfar gazete si "Casovniku" i Gjilasit. Anomali? Jo. Logjik qind pr qind! Dnimet e rnda nj shtet i ka pr njerzit q paraqesin rrezikun m t madh pr at shtet. Sipas ksaj logjike del, po ashtu qind pr qind se M. Gjilasi sht nj qen me zgjeb, q irret kot s koti. Nj qen dhmbrn, q e kalon motin nn kosh t drithit, duke lehur pa rrezik (lexo: n banesn e tij t madhe n mes t Beogradit, dhurat nga Titua, me pensionin po t rangut m t lart dhe pa pengesa pr intervista e libra antijugosllave). Ndrkaq, akti i pashembullt revolucionar i Adem Dems sht nj rrezik i prhershm q Serbia t mbetet pa tokat shqiptare (njher e prgjithmon), mbi t cilat i mban ende kthetrat e veta t prgjakshme. Pra, rreziku pikrisht nga plebenjt vjen. Por, t kthehemi edhe nj her te traktori. A ka vend t habitemi pse n raste t caktuara edhe shitblerja m e rndom e nj traktori edhe m t rndom paska mundsi t bhet "shtje politike"? Aspak! UDB-ja i ka llogarit e veta, shum t qarta: dnimet sa m t rnda pr patriott shqiptar, izolimin total t familjeve t ktyre patriotve, presionin politik edhe mbi rrethin e ngusht e t gjer t tyre. Q, kur t marr babai shqiptar guxim pr t nxjerr kt bot jallane nj fmij (mbase do lindje te ne sht shum m e rrezikshme se Casovniku i Gjilasit!), t kujtohet domosdo t'i thot menjher foshnjs s porsalindur: "Larg do pune politike e revolucionare, se do t m mbetet traktori pa shitur!" A ka fakte m t mira q t na e mbushin mendjen se, pr Serbin hegjemoniste, pika neuralgjike jemi pikrisht ne, shqiptart. Dhe, a duhet t na dshproj e t na tremb kjo gj, apo t na bj do dit m t lumtur e m t fort, se kshtu po i afrohemi realizimit t aspiratave tona shekullore. Pr baban e studentit N. t burgosur, pr etrit e t gjith t burgosurve politik shqiptar, q s'e kan kursyer veten pr shtjen e shtrenjt t atdheut, ne nuk kemi fjal ngushllimi, po vetm urime. Kt t drejt na e jep gatishmria q as ne t mos largohemi kurr nga rruga patriotike e revolucionare, jo vetm kur na krcnohet burgu i rnd sikurse ai ku lngojn shokt e vllezrit tan, po edhe ather kur do t na krcnohet edhe vdekja. Sepse nuk kemi iluzione pr liri t fituar pa sakrifica dhe pa gjak. -----------Gjyqi jugosllav e ka dnuar tri her me burg t rnd Adem Demn, lufttarin m t paepur kosovar pr idealin kombtar dhe njerzor n Kosovn e paslufts: m 1958, me 5 vjet burg, nga t cilat i ka mbajtur 3; m 1964 me 15 vjet, nga t cilat i ka mbajtur 10; dhe m 1975 po me 15 vjet burg t rnd, nga t cilat i kan mbetur edhe 10 vjet. Pra, deri m tash, shndetin dhe rinin e heroit ton t gjall, burgjet dhe UDB-ja fashiste kan pasur rast ta thithin si shushunja, pr tetmbdhjet vjet t gjat me radh. (Ademi vet sapo ka shkelur n moshn 45 vjee!) T tri hert sht dnuar pr "vepr armiqsore kundr popullit dhe shtetit". N gjykimin e fundit, n shtator 1975, patrioti yn pat deklaruar haptazi, pa hezitime dhe me domethnie t thell: "Megjithq plotsisht i pafajshm, un gjithmon kam qen dhe kurdoher kam pr t qen deri n vdekje pr idealin kombtar e njerzor; dnimi q po m bhet mua sht dnim pr bindje dhe mendime, e jo pr vepr, dhe kjo gj sht, me sa di un, kundr ligjit dhe n kundrshtim me t gjitha normat ndrkombtare e njerzore." 105

-----------M 10 qershor t ktij viti, "Rilindja" mori lej t nxirrte emrat e nj grupi prej 8 vetash: Shefqet Jashari, Ramadan Pllana, Avdi Kelmendi, Abdyl Lahu, Isa Demaj, Sylejman Qyqalla, Sknder Jashari dhe Hysen Grvalla q Gjykata e Qarkut t Prishtins u dha dnime 3-8 vjet burg t rnd pr "vepr penale t propagands dhe bashkimit me qllim t veprimtaris armiqsore". Nj muaj m von po kjo gazet solli edhe lajmin nga Gjyqi i Qarkut t Shkupit, i cili, pr t njjtn vepr, kishte dnuar 3-6 vjet burg t rnd Gani Sylajn, Muharrem Shalanin dhe Haxhi Maliqin. As te grupi i par as te i dyti (dhe as te afro 2000 t burgosurit e tjer politik shqiptar, q i burgosi vjet UDB-ja), nuk jan kapur materiale armiqsore t dnueshme me ligjet ndrkombtare, t cilat i ka nnshkruar edhe vet Jugosllavia n Helsinki, para disa vjetsh. T burgosurit n fjal jan privuar lirie vetm pr deklarata verbale ose shkresa unike apo t shumzuara me dor e makin shkrimi dhe kjo gj sht n kundrshtim me ligjet ndrkombtare. (Por, kush do ta detyroj Jugosllavin t prgjigjet pr kto krime, n mos e detyrofshim ne vet. (Lajmtari, tetor 1980, f. 2)

31. ME SY E ZEMR NGA NNA SHQIPRI

N qoft se epoka e lavdishme e Sknderbeut nxori n pah nj prmas t rndsishme t shpirtit t popullit ton; gatishmrin pr flijim n shkalln m t lart dhe frymzimin e paprsritshm pr mbrojtjen e atdheut, mund t thuhet se epoka e sotme shqiptare e Partis s Puns dhe e Enver Hoxhs jo vetm q konfirmoi t parn, por sheshoi edhe nj prmas tjetr, t ndryr deri n tash n ndrdije nga shekujt e robris dhe historia njerk, etjen e madhe t shqiptarit pr pun dhe pr ndriimin e plot t mendjes. Sot doli n shesh Njeriu i Ri, vrtet nga gjiri i nj populli t vogl, por i pari q t bhet shembull n bot. Skena e drams s sotme shqiptare sht po ajo e para 500 vjetve, kur Shqipria bnte luftn e prometheut kundr t gjith perndive. Ather ishte bota e krishter ajo q e pat nisur luftn kundr kuedrs anadollake. Dhe, posa u duk se ajo bot po e bekonte titanin Sknderbe i cili m n fund i onte n vend edhe interesat e Evrops, fuqit e kohs ia kthyen shpinn heroit ton n tradhti nga m mizoret dhe jepnin me t madhe edhe porosi e para pr eliminimin e tij. (Sikur kishte dika q nuk durohej te personaliteti i Gjergjit dhe i gjith popullit shqiptar; ndoshta serioziteti dhe kmbngulja mbinjerzore q shtjen e shtrenjt t liris e bnte t kuptohej n gjith njrndsin e saj. Ksisoji u sprapsn edhe forcat e djeshme komuniste, t cilat n vallen e madhe t komunizmit patn hyr prpara Shqipris s vogl. Kjo Shqipri e vogl, n njrndsin e saj t madhe n luft pr zhvillimin dhe pavarsin e plot t vendit si dhe pr avancimin dhe mbrojtjen e shtjes s madhe komuniste, revizionistve ua mori gjith merakun n kushte t lufts me nj intensitet q ato se kishin par e se kishin menduar. Marrveshjet paqsore dhe krushqit e dikurshme t Venedikut e t Serbis me vezir e sulltan, n nj koh q Shqipria martire po e lante n gjak do pllmb t toks s vet n luft kundr fuqis m t madhe t epoks, nuk ndryshojn aq shum nga tradhtia jugosllave, sovjetike, kineze q tradhtuan komunizmin, duke mos qen t gatshme ti bjn ball frymzimit t lart marksist-leninist dhe duke paraplqyer rrugn e rezistencs s ult ndaj armikut t epoks- imperializmit dhe kapitalizmit. Ne, shqiptart e shkputur me dhun nga trungu i Atdheut ton t shenjt, q dhuna na mbrtheu brenda kufijve politik t Jugosllavis, ndjekin krenar do hap t 106

Shqipris nn n formimin dhe prparimin e Atdheut dhe t shtjes s madhe komuniste. I gzohemi do prove t suksesshme t unitetit t pathyeshm t partis me popullin, e kjo na bn edhe ne m t fort. Mburrja e entuziasmi yn skan kufi kur kujtojm q Shqipria, nga nj vend i varfr dhe i prapambetur feudo-borgjez, tash sht kthyer n nj vend t prparuar e t zhvilluar, pa analfabetizm e papunsi, ku kultivohet socializmi i mirfillt, n nj vend, q jo vetm po ia del ta ruaj t paprekur kshtjelln e marksizm-leninizmit, po edhe t ndez shkndija revolucionare te pjesa m e madhe e popujve t bots. Pa frik se biem n ndonj eufori t palejueshme, ne jemi t bindur se nesr, kur kto shkndija t kthehen n zjarre t vrteta revolucionare, bota do tia njoh nj pjes t madhe t meritave pikrisht Atdheut ton, Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. Do t jet dashur nj pun e mundimshme tej mase pr t arritur n shkalln e sotme. Jemi n dijeni pr nj pjes t konsiderueshme problemesh me t cilat jan ballafaquar PPSH dhe populli shqiptar n rrugn e tyre t ndritshme. Ajo q na krenon dhe na jep shpres m s shumti, sht fakti se, n gjith kt pun prej titani, PPSH dhe populli shqiptar i lir, n udhkryqin e njrs nga sprovat m t mdha historike, ka zgjedhur rrugn e sinqeritetit dhe t guximit t pashoq, n t cilin sht msuar ndr shekuj populli yn i shumvuajtur, rrugn, e cila Atdheut ton i jep dor t bhet tribun e fuqishme e ides prparimtare dhe e liris pr t gjith popujt e bots, duke ndar si me thik t mirn nga e liga. Ne ndjekim me indinjat t thell bllokadn e lig ndaj Shqipris, t nisur nga imperializmi e kapitalizmi dhe t vazhduar egrsisht nga revizionizmi modern. Por, zemra na bhet mal kur shohim q Atdheu yn marshon sypatrembur, duke ar nj pas nj rrethinat e bllokadat mizore dhe duke ndjekur me frymzim e besnikri t pashembullt rrugn e socializmit, q sht e nesrmja e t gjith njerzimit. N saj t ekzistimit t ksaj Shqiprie t mbar, t fort e vigjilente dhe n saj t shpirtit t paepur luftarak t popullit ton n prgjithsi, edhe ne shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare brenda kufijve politik t Jugosllavis ndonse jemi dmtuar n nj far mase nga shtrngimi i darve t social-shovinizmit serbo-malazezo-maqedonas, kemi qndruar dhe ia kemi dal t ruhemi nga ujrat e zeza ideologjike t revizionizmit titist-rankoviist. Larg ndjenjs shoviniste a revanshiste, q ka mundur t bhet pasoj e t zezave q kemi hequr me dekada nga armiku barbar, te ne sht ndezur xixa e lufts s pashmangshme nacionallirimtare, konturet e s cils po duken qart n horizont. T nxirret pjesa e robruar e tokave dhe e popullit shqiptar nga kthetrat e prgjakshme t social-shovinistve titist dhe t ohet n vend vullneti i nprkmbur i popullit ton t shumvuajtur; bashkimi me vendin am, sht e drejt historike q iu mohua po pa iu rrnjosur kurr popullit ton t vn n shekuj prball padrejtsive t mdha historike. N dshmi t prpjekjeve dhe t lufts son flasin, pos t tjerash, vet kampet jugosllave t prqndrimit me barkun e tyre t errt e t akullt, q spo pushon s glltituri qe dyzet vjet me qindra e mijra patriot e revolucionar shqiptar. Flet vetdija e zgjuar kombtare dhe klasore e shqiptarve me banim n Jugosllavi. Na bn t fort fakti se PPSH me shokun Enver n krye, jo vetm q kan ndjekur n hap t gjitha konjugacionet e gjenocidit sllavofil t ushtruar mbi ne, por kan qen edhe t vetmit denoncues t ktij gjenocidi n sy t bots. Deri sa ne na kan zhdukur masivisht si ballist dhe deri sa kemi duruar urie, deri sa ne kemi shikuar me sedr t vrar kombtare si zbret dhe si na ndalohet flamuri shqiptar me t cilin i kishim liruar tokat tona, deri sa nga vatrat tona t dashura na kan dbuar me tortura e shantazhe, me nj fjal, gjith kohn q ne kemi shijuar mjetet m 107

t egra t gjenocidit nga ana e social-shovinistve titist, i vetmi satisfaksion pr ne ka qen forcimi dhe zhvillimi i mbar Shqipris nn dhe denoncimi nga ana e saj i t zezave t zbrazura me rrebesh mbi kokn ton. Dhe n vend t ndjenjs s braktisjes nga Shqipria nn ( kt ndjenj provoi nj koh t gjat ta injektonte n ne gnjeshtra e lig titiste), qenien ton e mbushi ndjenja e fuqishme se nuk jemi vetm dhe ka kush na del zot, ka kush e davarit mjegulln, me t ciln titistt menduan ta mbshtillnin historin ton t vrtet dhe planet e tyre shtetrore pr shfarosjen e shqiptarve. Si gjithmon, edhe sot, pararoja jon revolucionare dhe mbar populli yn, me sy e me zemr jemi t drejtuar nga nna Shqipri dhe presim astin q fatin ton do ta lidh srish me fatin e saj, si nj pjes e pandashme, pr trsin e s cils sht derdhur gjaku i bijve martir t Shqipris ndr shekuj. (Lajmtari, tetor 1980, f. 3)

32. Gzuar Nntori

Erdhi edhe nntori i 68-t i festave q shqiptart i kremtojn n dy gjendje t ndryshme. Ndrsa Atdheu yn i lir, Shqipria socialiste, ia thot pr kto festa me z t fuqishm kngs s rezultateve t shklqyeshme n ndrtimit e vendit dhe n kultivimin e mbrojtjen e pashoqe t socializmit, ne t tjert, shqiptart e shkputur nga trungu am, shnojm lavdin e t parve tan, q tokn mm e uln me gjakun e tyre t shtrenjt po t pakursyer, dhe mjerimin e sotm kush nn robrin e egr t pushtuesve sllav e grek dhe kush n udhn e madhe t kurbetit n dhera t huaja. Ne shqiptart e Kosovs dhe t viseve tona t tjera brenda Jugosllavis, kt nntor po e shnojm n nj skamje e mjerim t madh, ku jemi katandisur n saje t politiks kolonialiste t pushtuesve revizionist jugosllav, me lot ndr sy qajm vuajtjet e motrave dhe t vllezrve tan, q lngojn n burgjet e armikut gjaksor, por dhembja jon sht dhembje krenare, sepse ata nuk e kursyen rinin e tyre, por u hodhn n luft t guximshme pr realizimin e aspiratave tona shekullore pr bashkimin e tokave shqiptare dhe pr shembjen e rendit antipopullor t Jugosllavis revizioniste. Lvizja nacional-lirimtare n Kosov e n veset tona t tjera prktej kufirit, e cila pasqyrohet n nj luft me pushtuesin dhe tradhtart q po i shrbejn atij me besnikrin e qenit, si dhe n vetdijen ton t ngritur n pikpamje kombtare dhe klasore, ne jep shpres se nuk do t kaloj shum koh dhe festat e nntorit do t'i kremtojm s bashku me atdheun ton t lir. Gzuar festat e Nntorit! (Lajmtari, tetor 1980, f.3)

33. KOHT NDRROJN FATLUMNISHT

Mbi idet dhe lvizjet prparimtare asnj popull nuk mund t vr dor prgjithmon, ashtu si e v njeriu ksuln n kokn e vet t patjetrsueshme. Ku zn fill, nga shtegtojn dhe ku ngrehin erdhe lejlekt e ans s ndriuar t vetdijes s Planetit, sht pun q nuk mund t hetohet jasht ligjshmris dialektike; Dhe, kjo ligjshmri, pr t paditurin, shfaqet prplot pusi. Ideja e madhe komuniste mori krah n Gjermani, me Marksin n ball. U avancua dhe u materializua n Revolucionin e madh rus, t cilit i priu Lenini dhe t cilin e oi prpara Stalini. Po pasi braktisi stepet e paskajshme, e pezmatuar n tradhtin e akullt hrushoviane, ideja e madhe komuniste u strehua dhe nguliti n Shqiprin e vogl. Ktu gjeti prehje dhe truall t prshtatshm pr lulzim t plot. S kndejmi fshikullon sot pa mshir imperializmin dhe social-imperializmin, eurokomunizmin 108

fodull. Ktu u b fener pr proletariatin, t nnshtruarin, t kolonizuarin. Kudo n bot. Sepse, si thot poeti, Shqipria sht nj magje lirish, q formuln e liris nuk e mban sekret. N kto aste, kur pjesa e robruar e Atdheut ton lngon rnd nn kthetrat e social-shovinistve jugosllav, kujtess son kombtare t fanitet nj prbindsh m i hershm-gjysmhna e sulltanve turq. Pes shekuj rresht u prpoq ajo ta prpinte flamurin shqiptar dhe u krcnua t zhdukte nga faqja e dheut do shenj t shqiptarizmit. paska ndrruar kshtu te Shqipria q sot, rinis turke, n marshimet e saj revolucionare, ti valoj shkaba dykrenare shqiptare mbi fushn e gjakut dhe poeti turk tu oj t fala dhe nder duarve ( shqiptare L.L) q, me t njjtn mjeshtri q prdorin armn, prdorin penn, penelin, harkun e lahutn duarve q krijuan njeriun e ri?! N kto aste na kujtohet edhe gulimi i rinis hitleriane pr ta shtruar e pr ta drrmuar Shqiprin. Por, ktij kujtimi i del prball me gjallri nj pamje e kndshme: sot, komunistt marksist-leninist gjerman, Atdheun ton, Shqiprin socialiste , e konsiderojn pishtar t komunizmit dhe atdhe t t gjith proletarve n bot. ndrrim fatlum i kohve! Vetm i padituri dhe kopuku i dhn pas dokrrave dhe pas ashtit, q mund tia hedhin n kmbim t liris s rrmbyer social-shovinistt e Beogradit, nuk mund t kuptoj ende se ku kan vajtur punt. Dhe vetm ky i paditur dhe ky kopuk mund t mos mendoj ashtu si mendon bota. Ose kshtu si shprehen shkrimtari bashkkohs frng Robert Eskarpit dhe poeti turk Tahsin Sara, t cilve po ua japim fjaln. (Lajmtari, tetor 1980, faqe 6)

34. Dokumenti i gatishmris

Gjith ata shqiptar q - duke harruar demonstratat historike t vitit 1968 - ka harruar 'sht forca e mass s revoltuar, kto dit pati rast t prkujtohet edhe njher, me demonstratat e futbolldashsve t Prishtins, m 21 shtator. Vendi dhe preteksti i tyre mund t jet i pakuptim n dukje t par: reagim pr nj padrejtsi sportive n fushn e futbollit. Por, duhet t jesh fare jasht realitetit shoqror kosovar, nse shtjen e kufizon n kt mnyr. Edhe fizikisht, demonstratat kaluan jasht fushs s sportit, u prhapn n rrugt e Prishtins dhe zgjatn deri natn von. Vall, nj padrejtsi e thjesht sportive mund t'i shtynte qytetart tan q "trbimin" e tyre ta derdhnin mbi do automjet, t madh a t vogl, q nuk kishte targ t Krahins son?! A s'i prkujtojn autobust dhe veturat e prmbysura, demonstratat e 1968-s?! Ky dokument i gjall i paknaqsis s masave, pos q i dha grusht qeveris s Beogradit, duhet t'i bj t mendojn pak m thell edhe forcat tona revolucionare, sidomos pararojn e tyre: n qoft se nuk evidentohet paknaqsia e prgjithshme, n qoft se ajo nuk shfrytzohet n mnyr t organizuar pr qllime revolucionare, ather s'do mend se paknaqsia e till, si potencial q krkon shkarkim t domosdoshm, do t manifestohet patjetr n mnyr spontane. Dhe dihet se n raste t, vendi dhe preteksti s'kan si t jen t qlluar, domethn n mnyr vitale t nisin dhe t zhvillohen atje dhe ashtu si e do puna. Ky shprthim ndodhi n nj koh t prshtatshme, kur disa elemente t revolucionit ton, t trhequr nga ofensiva pr shkak t presionit t madh policor e politik t pushtetit, kishin zn t prqafonin aty-ktu edhe ide disfatiste e kapitulluese. Nj pjes e intelegjencs son donte t thoshte - natyrisht, jasht ligjeve t dialektiks sesi te populli yn qenkan vrejtur edhe shenja prgjumjeje dhe mosgatishmrie pr t'iu 109

prgjigjur pararojs revolucionare. Ata e harrojn traditn shekullore luftarake t popullit shqiptar dhe, nga hutesa e vet, bjn llogari t gabuara dhe veprime t rrezikshme: dyshojn dhe prhapin dyshime lidhur me situatn reale te ne dhe me shpirtin luftarak t popullit ton n kto aste t vshtira robrie e mjerimi. Tani, jo me fjal e me shtrydhje sterile t trurit q t shpie n udh t pakrye, po me nj vepr t shklqyer t manifestimit konkret t forcs s popullit, kto demonstrata na e trheqin veshin qortueshm dhe sikur na thon fare qart se kush ka t drejt t dshprohet: inteligjenca me popullin, apo populli me inteligjencn? Paknaqsia dhe revolti i shtresuar i mass n rrethana t caktuara historiko-shoqrore jan, pa dyshim, t barasvlershme me potencialin e pafrenuar t rryms s rrmbyeshme t lumit. A do t derdhet kot ai potencial, apo do t'i lviz turbinat e revolucionit, varet nga djalria pararoj, pjes e pandashme e s cils sht inteligjenca popullore. S'ka revolucion pa popullin dhe s'ka popull jorevolucionar. Gjithka varet nga kushtet objektive, n t cilat do t shprthej ose jo revolucioni. Kurse qielli yn - si e tregon realiteti objektiv dhe si e thon analizat e thella shkencore marksiste-leniniste t Partis s Puns t Shqipris dhe t udhheqsit t madh shqiptar Enver Hoxha - sht i strngarkuar me elektrizim t fuqishm revolucionar. Pr revolucionarin e vrtet sht e qart se shkarkimi i ktij elektrizimi do t bhej m me vend e m me efekt po t kishte udhheqs t denj revolucionar, q do t viheshin n ball t masave t revoltuara pr t'u prir atyre kah fronti i shenjt i lirimit t tokave strgjyshore dhe i bashkimit me Atdheun ton t lir, Shqiprin socialiste. (Lajmtari i liris, nr. 2, tetor-nntor 1980, faqe 6)

35. VDIQ VIGANI I DIJES SHQIPTARE

Historia e gjuhve sht historia e popujve q i flasin a i kan folur. N gusht t ktij viti, shkencat albanologjike dhe kultura kombtare shqiptare n prgjithsi, psuan nj humbje t madhe. Lajmi i hidhur pr vdekjen e profesor Eqrem abejt i tronditi thell jo vetm bashkpuntort dhe miqt e tij t shumt, po edhe punonjsit e tjer shkencor, pedagogt, studentt, nxnsit dhe mbar popullin shqiptar Vdekja e ktij biri t shtrenjt t kombit ton u prit me pikllim t madh edhe n Kosov, si n t gjitha trevat shqiptare, Shum punonjs t shkencs e t arsimit, student e t tjer, e kan pasur fatin e bardh tia lexojn e tia studiojn veprn, po edhe t njihen personalisht me profesorin e nderuar, i cili vinte n mesin ton q t prgatiste student pr pun shkencore n fushn e studimeve albanologjike. Po pikrisht n astet m t vshtira, kur u desh ta pranoj faktin e hidhur se pro. Qabej nuk jetonte m dhe kurr m nuk do t vinte mes nesh, mendja na ka shkuar te vepra e tij madhore, e cila prbn kulmin e mbrrimeve shkencore n fushn e albanologjis, i kaprcen kufijt e dijes kombtare dhe hyn n radhn e monumenteve t shklqyera t gjuhsis ballkanike dhe indoevropiane n prgjithsi. Dhe pikllimi ia ka lshuar n ato aste vendin mburrjes. Eqrem Qabej u lind n Gjirokastr, m gusht t vitit 1908. Msimet e para i mori n vendlindje, kurse shkollimin e mesm dhe studimet e larta i vazhdoi n Austri. N Grac e n Vjen ai i dgjoi ligjratat e Paul Kremerit dhe t Norbert Joklit, dy nga gjuhtart m t shquar t asaj kohe. S andejmi, i pajisur me dije t madhe, prof. Qabej u kthye n Atdhe. N Shqiprin feudalo-borgjeze, q prjetonte aste t vshtira mjerimi e prapambeturie nn kmbn e mbretit satrap zogollian, ai u strehua n vatrat e 110

athershme t arsimit shqiptar n Shkodr dhe Gjirokastr. Ktu ia filloi me zell t madh puns s tij shkencore, e cila do t vij duke u rritur pr nj gjysm shekulli rresht. N Shqiprin e posaliruar prof. Qabej e filloi punn n institutin pedagogjik dyvjear, ku prgatiti kuadro pr nevojat e arsimit kombtar. Nj koh t gjat punoi n Institutin e Shkencave, e n 1957 n Universitetin e Tirans. Disa vjet rresht dha kontribute t mueshme n Institutin e Gjuhsis dhe t Historis. Kur Partia e Puns vendosi t themelohej Akademia e Shkencave dhe kshtu t realizohej ideja e kahmotshme e Samiut, prof. Qabej u zgjodh antar i rregullt i saj. Ndrkaq, instituti m i lart shkencor i vendit e zgjodhi antar t Presidiumit. Pr rezultatet e jashtzakonshme n fushn e shkencave albanologjike dhe pr kontributin e mueshm n fushn e arsimit kombtar para e pas lirimit, presidiumi i Kuvendit Popullor i RPS t Shqipris i dha prof. Qabejt titullin e lart Msues i Popullit. Ky burr i shtrenjt i dijes shqiptare tr jetn ia kushtoi shkencs dhe kulturs kombtare dhe na la trashgim nj vepr monumentale me karakter enciklopedik. Prve shkrimeve me interes pr kritikn letrare, pr historin e letrsis, folklorin, etnografin, historin etj. Erem Qabej trajtoi e zgjidhi shtje nga m t rndsishmet n t gjitha fushat e gjuhsis; ortografi e fonetik, filologji e gramatik, dialektologji e fjalformim, leksikografi e leksikologji, onomastik e etimologji, sidomos n historin e gjuhs. Pr tu marr me probleme kaq t larmishme e kaq t ndrlikuara, i dha dor prgatitja e jashtzakonshme teorike n fushn e gjuhsis dhe njohja me themel e shqipes dhe e nj morie gjuhsh t tjera indoevropiane. Vetm prshkrimi, qoft edhe n vijat m t prgjithshme, i veprimtaris s tij shkencore, krkon faqe t tra dhe paraqet vshtirsi jo t vogla. Prve punimit me titull Studime italo-shqiptare, t cilin e shkroi gjermanisht e mbrojti pr disertacion doktorate n 1933 para Paul Kremerit dhe Norbert Joklit n fazn e par t krijimtaris ( periudhn gjysmshekullore t veprimtaris s E.Q, studiuesit e ndajn n dy faza: e para n vitet 1929-1945 dhe e dyta 1945-1980) dijetari yn botoi ndr t tjera edhe kto vepra e studime Doke e zakone e adete t shqiptarve (gjermanisht), Elemente t gjuhsis e t literaturs shqipe, Marrdhniet e rumanishtes dhe shqipes, Pr gjenezn e literaturs shqipe, Kulti dhe vijimi i hyjneshs Diana n Ballkan, Greqishtja e re dhe shqipja, Atlasi gjuhsor shqiptar si dhe nj varg artikujsh pr probleme t ndryshme t letrsis gojore dhe t shkruar ( Bibliografi e veprave t prof. E. Qabejt, Studime gjuhsore V. Prishtin). Kshtu ai ngriti dhe trajtoi probleme jo vetm gjuhsore por edhe asosh historiko-letrare e etnografike. Q m 1936, me veprn Elemente t gjuhsis , Qabej filloi ti dal zot tezs se shqipja e ka prejardhjen nga ilirishtja dhe kt tez, me pun t pareshtur gjat disa dhjetvjetshave, ai e prforcoi vazhdimisht, duke sjell n dobi t saj argumente shkencore t pakundrshtueshme. Pikrisht profesorit ton t nderuar duhet tia dim pr nder provn se populli yn prbn nj njsi etnike dhe kulturore historike n trevat e banuara sot prej tij, prov q, sikundr t gjitha rezultatet e tjera shkencore t Qabejt, nxirret prej burimesh t shumta shkencore dhe mbshtetet fort pas prgatitjes s jashtzakonshme shkencore t autorit. Origjins s shqipes dhe problemit t autoktonis s popullit ton n viset e banuara sot prej tij, dijetari yn u kushtoi kujdes t veant. Duke trajtuar kto dy shtje kapitale, t cilat si thoshte edhe vet prof. Qabej pr ne shqiptart, prve interesit shkencor, kan edhe rndsi t madhe nacionale, ai dshmoi se ishte atdhetar i rrall. Por, duke prfillur n mnyr t pashembullt ndershmrin e domosdoshme pr 111

nj shkenctar t vrtet, Erem Qabej kurr nuk i lejoi vetes t rrmbehet nga emocioni patriotik aq sa ta cnoj sado pak t vrtetn shkencore n dobi t historis son, si kan vepruar shum dijetar n dm t popullit ton. Duke punuar me dekada n kt fush prof. Qabej konstatoi se populli shqiptar sht autokton n viset ku jeton n ditt e sotme q nga koha e lasht greko-romake dhe se shqipja sht bija e ilirishtes. Profesor E. Qabej e prtrollisi tezn se shqiptart gjoja qenkan t ardhur n viset e tyre t sotme (madje n nj koh t von, pr mendimin e ndonj shkenctari si Vajgandi) dhe vrtetoi shkencrisht se territori i sotm shqiptar jo vetm q nuk paraqet zgjerim t trojeve shqiptare po, prkundrazi, tokat e shqiptarve vazhdimisht vetm jan ngushtuar deri n minimizim gjat shekujve. Kshtu, me nntekstin e fuqishm t veprs s vet, prof. Erem Qabej e qortoi me domethnie t thell Evropn imperialiste, e cila n shekullin e kaluar dhe n kt shekull ka prur vendime kriminale ndaj nj populli t lasht heroik, duke ia coptuar tokn pr hir t orekseve t qarqeve shoviniste t shteteve fqinj ballkanike. Duke e transformuar n lmin e shkencs albanologjike kt shtje t rndsishme t historis son kombtare, prof. E. Qabej krahas mprehtsis s jashtzakonshme shkencore, dshmoi edhe ndjenjn e tij t lart patriotike. Dijetari yn i madh e studioj n mnyr t thelluar e t gjithanshme edhe monumentin m t vjetr t shqipes s shkruar Mesharin e Gjon Buzukut. Duke u mbshtetur n gjuhn e ksaj vepre, ai arriti ti ndrioj me saktsi dhe invencion t rrall shkencor fazat m t vjetra t historis s shqipes. Nga ana tjetr, n baz t veorive t gjuhs s Mesharit, prof. Qabej arriti n prfundim se n kulturn kombtare shqiptare Buzuku duhet t ket pasur medoemos paraardhs, meq gjuha e tij sht prodhim edhe i nj zhvillimi t mparshm t shkrimit dhe i prpunimit nga ana e ktij shkrimtari Kshtu ai provoi se tradita e shkrimit t shqipes sht s paku pr dy shekuj m e vjetr sesa sht e dokumentuar n shkall t gjer n veprn e Buzukut. Dhe ky rezultat i puns s ndritur t E. Qabejt konsiderohet me t drejt nj nga t mbrrimet m t mdha te ne n fushn e gjuhsis. M n fund vet puna n kt vepr t Buzukut, t ciln edhe e transkriboi e transliteroi, duke e prgatitur kshtu botimin e saj kritik, profesor Qabejn e ngriti n sferat m t larta t dijes. N kt mnyr, ai i dha filologjis shqiptare nj kryevepr, me t ciln hapet epoka e re e studimeve n kt fush. Erem Qabej, duke e krahasuar gjuhn e teksteve t vjetra me t folmet e ngulimeve shqiptare jasht atdheut, konstatoi se ndarja dialektore e shqipes nuk ka mosh t madhe dhe se n kohn e Buzukut dallimet mes toskrishtes e gegrishtes kan qen m t vogla e m t pakta sesa sot. Ky prfundim ka rndsi shum t madhe dhe jo vetm pr dialektologjin historike t shqipes, por edhe pr vet historin ton kombtare. Njsimi i gjuhs letrare dhe drejtshkrimi i saj, shtje shum t rndsishme t kulturs son kombtare, ia kan trhequr vazhdimisht vmendjen Qabejt. Prve kumtesave e diskutimeve t shumta rreth ktyre shtjeve, kt e dshmon edhe fakti se ai qe zgjedhur vazhdimisht pas lirimit antar komisionesh pr hartimin e drejtshkrimit t shqipes, duke prfshir edhe Drejtshkrimin m t ri, i cili shnon nj faz t re n kristalizimin e gjuhs son letrare. Kontribut t madh dhe prof. Erem Qabej edhe n fushn e leksikografis son. Ai hartoi bashk me shok ose redaktoi nj varg fjalor tipash t ndryshm, q jan botuar prej vitit 1947 e ktej. Po vepr e tij monumentale mbetet Studime etimologjike n fush t shqipes, n t ciln ai punoi m se tridhjet vjet. M mir se kudo, te kjo vepr shihet njohuri t thella kishte Qabej nga fusha e gjuhsis indoevropiane. Duke e korrigjuar Majerin dhe nj varg studiuesish t tjer, 112

gjuhtari yn provoi se shqipja, ndryshe nga mendimi i disa studiuesve, ka nj fond shum m t gjer fjalsh indoevropiane, d.m.th autoktone. Ai vrtetoi se nj shumic fjalsh, q n shkencn e gjuhsis m hert konsideroheshin fjal t gurrs latine, i prkasin edhe ato fondit autokton t shqipes. Nuk sht vendi t radhiten ktu gjith problemet e shtruara dhe gjith rezultatet e arritura me Studime etimologjike n fush t shqipes. Thuaja se mjafton t vihet n dukje q nj vepr e llojit t till u mungon shum kombeve me tradita m t gjata kulturore. Dhe prandaj mund t thuhet pa ngurrim se Studime etimologjike n fush t shqipes sht nj kryevepr jo vetm n fushn e shkencave albanologjike por edhe nj monument i rrall n lmin e gjuhsis indoevropiane prgjithsisht. Rezultatet shkencore nga rrafshet e gjuhsis, profesor Qabej i kumtoi, prvese n Universitetin Shtetror n Tiran, n at t Prishtins a n ndonj universitet tjetr t Evrops edhe n shum kongrese t shkalls ndrkombtare. Punimet e tij jan botuar n nj varg publikimesh shkencore t vendit dhe t bots s jashtme dhe ato jan prkthyer e jan aprovuar nga gjuhtar eminent t mjediseve t ndryshme t Evrops. Vdekja e prof. Erem Qabejt na la pa njrn nga kokat m t ndritura dhe figurat m t mdha t shkencs son kombtare. Dhe ne mbesim t piklluar pr mungesn e tij. Por, prjet do t prulemi me nderime e dashuri para trashgimis kolosale kulturore q na la ky vigan i dijes dhe para kujtimit t personalitetit t tij t ndritur. (Lajmtari, tetor 1980, faqe 7-8)

36. V. I. LENIN Situata revolucionare

Pr marksistin s'ka dyshim se revolucioni sht i pamundshm pa situatn revolucionare, por jo do situat revolucionare mund t oj n revolucion. Cilat jan, n prgjithsi, shenjat e situats revolucionare? Ne me siguri nuk do t gabohemi po t tregojm kto tri shenja kryesore: 1) Pamundsia pr klasat sunduese q ta ruajn t pandryshuar sundimin e vet; nj kriz ose nj tjetr n "shtresat e larta", kriz e politiks s klass sunduese q krijon nj t ar, nga e cila deprton paknaqsia dhe zemrimi i klasave t shtypura. Pr shprthimin e revolucionit zakonisht nuk mjafton q "shtresat e ulta t mos duan", por duhet gjithashtu q "shtresat e larta t mos ken m mundsi" t rrojn si m par. 2) Acarimi prtej acarimit t zakonshm, i varfris dhe i mjerimeve t klasave t shtypura. 3) Shtimi i madh, pr shkak t arsyeve t msiprme, i aktivitetit t masave, t cilat n koh "paqeje" lejojn q t'i grabisin me qetsi, por t cilat n koh stuhie trhiqen si nga gjith atmosfera e krizs, ashtu edhe nga vet "shtresat e larta", n veprime historike t pavarura. Pa kto ndryshime objektive, q nuk mvaren jo vetm nga vullneti i grupeve dhe i partive t veanta, por as i klasave t veanta, revolucioni sipas rregullit t prgjithshm sht i pamundshm. T gjitha kto ndryshime objektive s bashku quhen pikrisht situat revolucionare. Nj situat e till ka ekzistuar m 1905 n Rusi dhe n t gjitha periudhat e revolucioneve n Perndim, por ajo ka ekzistuar gjithashtu edhe n vjetr 1860-1870 n Gjermani, n vjett 1850-1861, 1879-1880 n Rusi, megjithse n kto raste nuk ka pasur revolucione. Pse? Sepse revolucioni nuk lind nga do situat revolucionare, por lind vetm nga nj situat e till kur ndryshimeve 113

objektive, q prmendm m sipr, u shtohet edhe ndryshimi subjektiv, pikrisht: aftsia e klass revolucionare pr veprime revolucionare n mas, aq t forta, saq ta thyejn (ose ta lodhin) qeverin e vjetr, e cila kurr, as n koh krize, nuk do t "bjer", po t mos e "prmbysin". (DSHTIMI I INTERNACIONALES II) (Lajmtari, tetor 1980, faqe 8)

37. MASHTRIM I MADH I RAMZESIANVE T VEGJL

N vitin 1296 para e.r. kremtoi faraoni egjiptian Ramzesi II fitoren mbi hititt dhe urdhroi q beteja, e cila gjoja i pasksh sjell nam atij, t prjetsohej me epe dhe monumente madhshtore. Duke ar rrug me mburrje mes shekujsh e mijvjearsh, kjo fitore prjetoi nj mosh t thell 3000 vjeare. Po pastaj papandehur, n trajt providence t mallkuar, n fillim t shekullit ton u zbulua nj marrveshje modeste e privuar nga fardo nami Mbi paqen dhe miqsin e prjetshme t hititve me egjiptiant, marrveshje e br menjher pas betejs s prmendur, nga e cila del se ajo betej pasksh qen, n realitet, disfata m e turpshme e Ramzesit t Dyt! Kshtu shekulli yn XX i paskrupullt, n zhvillimin e vet blasfemoi shenjtrin e fjetur t lashtsis egjiptiane , duke i rrmbyer asaj nga prehri nj fitore t madhe. Po humbja, pr egjiptiant dhe pr njerzimin n prgjithsi, mbase nuk sht aq e madhe, meq ky zhvillim na pasuroi me nj kryevepr t falsifikimit t historis. Para s gjithash do t kish qen larg do rezoni sikur shekulli yn i dshirit nga zbulimi q bri t mos nxirrte pr vete ndonj leverdi. Dhe sot gjithka t bn t mendosh se, n prgjithsi, falsifikimi i historis sht jo vetm i mundshm po edhe jashtzakonisht i dobishm, edhe nse epoka jon sht e atill q fshehtsia t mos mund t ruhet as tri dit. sht fat i madh q te rasti yn konkret kryevepra miniaturale e falsifikimit t historis mban vetm disa dekada. Jugosllavia, kjo kreatur politike e denj pr asgj, mbi kurrizin e t cils kryqzohen t gjitha rrymat e mundshme politike dhe gjithfar sferash t interesit, sot u shfry prfundimisht si nj ballon i lir. Edhe jugosllavi m kokshkret, edhe koka m e fjetur politike e ka t qart se jugosllavizmi po mbahet gjall vetm n kt koncept artificial, kurse vet aparati shtetror duhet tia dij pr nder inercionit, i cili kt vend po e shpie dalngadal po fare sigurt te pika prfundimtare e ndalimit. Po mbajte vesh pak m me kujdes, n Beograd, Kralev, Titograd, Shkup do t dgjosh fragmente gjmsh pr Kosovn, e cila po i prballon heroikisht serbizmit dhe po krcnohet me shkputje dhe bashkim me vendin e vet am, Shqiprin. Do t dgjosh Desanka Maksimoviin, kt perndesh-marionet t konsumuar, tek qan me ngashrim pse nna serbe nuk po lind m 9 jugoviq q do ta serbizonin Kosovn. Klithja e saj e prridhur u ngjitet si bisht mendimeve shkencore t historianve Cvijiq e Qubriloviq dhe atyre letraro-historik t shkrimtarve J. Duiq, I. Andriq, I. Laliq, D. Qosiq q hoqn t zit e ullirit pr ta argumentuar serbizmin e Kosovs dhe pr t gjetur mjete efikase pr kombtarizimin e shqiptarve dhe pr gjenocidin e ushtruar me kmbngulje prmbi ta. Gjith kto klithje nga errsira, nga paqensia, lidhen s bashku me metodat e pashembullta t terrorizmit e t shfarosjes s shqiptarve nga ana e Rankoviqit me prbindsh t ngjashm n krye me xhelatin nga Kroacia- Titon, nga i cili as q ke mundur t pressh gj tjetr, kur dihet se ai, q n fillim t ngjitjes s tij politike n gji t partis e t shtetit jugosllav, ia ktheu shpinn popullit t vet kroat dhe nisi ta shpartalloj at si disa q e ha gjelln e vet.

114

Man tjetr Koshava e Beogradit , e cila kurr ska pasur lidhje me Prishtinn, tash po i kaprcen mundsit e veta hapsinore dhe po i fryn n Prishtin nj ninulle t mbl pr ta vn n gjum qeverin e ktushme shqiptare, e cila, sipas urdhrit t Beogradit, duhet ta qetsoj situatn sikur jemi n parajsn e ksaj bote jallane, kurse kriza nacionale, shoqrore dhe ekonomike, sidomos kriza politike, jan vetm fjal t thata. Me nj lvizje t vetme, d.m.th. me nj fjalim t Mahmut Bakallit, q pr pes para ia lshoi n dor serbizmit fatin e popullit t vet t shumvuajtur, numri prej m se 2000 t burgosurish politik zbriti n 50 sish, kurse lufttart e lvizjes lirimtare u bn informbyroist, ish t burgosur e mos tjetr? Q skena e till t bhet edhe m makbethiane, Bakalli nis edhe t krekoset sikur gjoja i krcnohet Politiks s Beogradit pse kjo boton fjal nga arshia, me t cilat do t shrbehet armiku i brendshm dhe i jashtm! Kjo loj n makro relacione Beograd-Prishtin Prishtin Beograd, bie n koh t duhur. N syt e fshatarsis dhe t puntoris shqiptare, lufta e pararojs shqiptare t rezistencs kundr hegjemonizmit dhe shovinizmit serbomadh duhej t paraqitej si pavor diuurmius i disa individve t papjekur, t cilve u ka mbetur n fyt buka e bardh titiste dhe prandaj krkojn pogae! Si do t nxirreshin ndryshe me dhun nga populli yn i robruar (q, si thot poeti, sht afr sofrs po i pangrn dhe afr dijes po i panxn) deklarata sesi gjoja vet populli e gjykon pikrisht brezin e vet q ndodhet n ball t lufts?! Kshtu loja kaprcen n mikro-ambient, n gji t popullit. Dhe kjo paraqet nj maskim mjeshtror t qllimit t vrtet: nga lartsit, papazjahnin e krijuar hudhe atje posht, n radht e ulta, atje le ti thyejn dhmbt me t. Pa ka q do gj ka filluar lart, q nga qept e grira im-im, prej t cilave duket sikur perndesha marionet Maksimoviq lahet n lot serbizmi, q nga llojet e shumta t mishit (t gjall) t konsumuar me bollk, prej t cilit gogsijn Rankoviqi e Titua me kompani, e deri te salca e kripur dhe e mlmuar mir me dokrrat e Politiks , Borbs, NIN-it, Rilindjes etc. Kemi mbetur pa i marr vesh vetm edhe disa voglsira: a i prkisnin ato 2000 (pardon vetm 50!) t burgosur shqiptar rinis shkollore sipas nj pale, rinis universitare n krye me profesort sipas pals tjetr, apo ishin fshatar kopuk, bjerrakohs sipas pals s tret ( t mjeteve socialiste t informimit n Jugosllavi)?! Mos kan qen prej t t gjith ktyre nga pak? Por kshtu do t kishim nj spektr t tr strukturash shoqrore! Me nj spektr t till mund t filloj dhe ka filluar, vet revolucioni. 2000 t burgosur politik nga gjiri i popullsis shqiptare dymilionshe ( n Jugosllavi), nuk sht numr modest. Po ti shtojm ksaj edhe llojllojshmrin e strukturave shoqrore, t cilave u prkasin t burgosurit, rreziku bhet fare i qart. Prandaj krasit! Kush thot se jan 2000 t burgosur?! Shum-shum 50, ju lutem? Bile, edhe ata nga radht e fshatarsis. Ose nga radht e shkollarve t mesm, sepse n fakultete nuk kan mundur t deprtojn!(Sic!) Ose, rini universitare Dhe kurrsesi prej t gjithve! sht tepr, vllako! Kt gj e din mir mjeshtrit jugosllav t papazjahnis. Prandaj do t donin ti ndajn n elemente t panjsueshme pjest e t pandashmes. Kshtu u dha urdhri i par: Burgos! I dyti: shkruaj! I treti: Shlyej dhe prap shkruaj! Mbi t gjitha krasit, n t majt e n t djatht! Si mundn zotrinjt udbash, Rankoviqt, Bakalliqt, Hoxhiqt&Co, t harrojn se me krasitje vetm sa shpejtohet rritja, madje rrita e mbar, e nse m n fund puna sht pr madrgon ( sipas ekuacioneve jugosllave, bar i keq, jemi ne, shqiptart), prej gjith ksaj nuk del kurrfar leverdie, sepse madrgona shkulet aq vshtir dhe gjithmon tepron dika prej saj.

115

Provuan ta shkulnin popullin ton, para serbve, malazezve e maqedonasve edhe pushtuesit e mdhenj romak, bizantin, turq. Provuan dhe mbaruan vet, kurse populli i vogl shqiptar mbeti madrgon, q po u bn ball stuhive e thatsis. Nuk sht aq e vshtir t merret me mend se ky popull do ti prballoj n mnyr t ngjashme edhe Koshavs s Beogradit. Por, ksisoji, rrfimi yn zuri t marr tone t pezmatuara. E qllimi yn nuk ishte i till. Se n fillim e kishim fjaln fjaln e mbl t vllazrim-bashkimit dhe t barazis, q duhej t zvendsonin vullnetin e ndrydhur t popullit shqiptar pr t jetuar n kuadr t shtetit t vet nacional, Shqipris, dhe t maskonin kolonizimin e toks shqiptare, e kishim fjaln e mbl, q duhej ti ngushllonte hungarezt, t cilt n kuadr t Jugosllavis e kan fatin e njjt me shqiptart, ti ngushllonte kroatt q gjakojn aq shum pr shtetit e pavarur kroat t popullit t bashkuar kroat! Vlen t ndjekim me kujdes edhe sa mund t qndroj kjo papazjahni, kjo turlitav e jugo-razmesianve t vegjl. Personalisht mendoj se t gjitha epet dhe t gjitha monumentet madhshtore t federats jugosllave do t shemben. Pr t gjall t brezit tim dhe pr knaqsin e madhe t... (Lajmtari, tetor 1980, f. 10)

38. Afer hashashi n Istri

KAN "HARRUAR" TE NA INFORMOJN PR QENDRAT E BIXHOZIT N BUDV, OPATI E GJETK Shtypi jugosllav na njoftonte koh m par se n Istri qenkan zbuluar plantacione hashashi, gjoja pron ilegale shtetasish t huaj. Edhe m hert kemi pasur rast t lexonim informata mbi sukseset e organeve t sigurimit n "luft" me kontrabandistt q merren me shitjen dhe me transportimin e narkotikve t rrezikshm n territorin jugosllav. Madje edhe "suksesin" e fundit me kt fatkeqsi bashkkohse, shtypi i ktushm e trumbetoi si fitore mbi nj sherr q as ka mbir as ka lshuar shtat n Jugosllavi. N Jugosllavi, si e dim pronsia e do ngastre t toks brenda kufirit shtetror, sht nn kontroll administrativ rigoroz. (Se n 'shkall ka arritur tatimi, e di mir do shqiptar q ka nj cop tok!) Prandaj sht absurd t thuhet e t mendohet se shtetasve t huaj u paska shkuar pr dorsh t mbjellin ilegalisht hashash n arat e Istris. Dihet qmoti se ky nuk sht rasti i par as i fundit q Jugosllavia t pranoj investime legale t perndimit n truallin e saj, edhe t degjenerimit, pra, q vjen bashk me to. Edhe sikur ta kuptonim (pr shtje leverdie materiale) ndrtimin e "Fiat"-it italian t pagzuar "Zastava" n Kragujevc, t "Citron"-it francez n Kopr, t "Peugeot"-it n Prishtin etj., nuk mund t kuptohet se si bn q shteti jugosllav t merret edhe me kultivimin e narkotikve fitimprurs edhe n mnyr ilegale, pa marr parasysh sa t dmshm jan ata pr shndetin e popullsis, vemas t rinis. N nj koh kur kriza ekonomike po e drmon shtetin e sotm jugosllav dhe kur ai po orvatet me t gjitha mnyrat, mjetet dhe mundsit pr t'i marr n dor frenat e qeverisjes (qoft edhe duke krkuar lmosh n lindje e n perndim), sepse po i kanoset rreziku nga prmbysja e madhe, duhet t jemi t vetdijshm se, sa m e vshtir t jet prgjithsisht gjendja, aq m i trullosur sht edhe aparati shtetror dhe se nj pushtet si ky nuk ngurron as nga metodat m njerzore, vetm e vetm pr ta mbajtur veten. Prandaj ai ka lejuar dhe ka nxitur q n siprfaqe t caktuara toke t mbillet hashash, qoft nga pronar t huaj (aq m keq), qoft nga t vendit.

116

Ndrkaq pr qendrat e bixhozit "harron" t na informoj shtypi jugosllav. Po t mos ishte kjo "harres" shptimtare, opinioni do t njoftohej edhe pr qendra bixhozgjinjsh n Opati, Budv etj. thuaja identike me ato n Las Vegas e n Monako, ku princr pa portofol bjn qarkullime me miliarda dollar dhe matrapazllqe me gjithfar narkotiksh. (Lajmtari, tetor 1980, f.10)

39. PASHIQI HOTI (paralele)

Pas burgosjeve t vjeme masive pat marr dimr i fort dhe kudo sundonte nj atmosfer e tendosur. Populli, i prekur thell n sedr pse po ia burgosnin bijat dhe bijt e tij t shtrenjt, me nj heshtje t rnd tu po i tregonte pushtetit jugosllav se sht fare i distancuar dhe se do t'ia shprblej nj pr nj kto tortura posa t'i vij dita. Edhe pushteti, nga ana e vet, tregoi qart se sht n gjendje t bj mos, n qoft nevoja edhe t kaloj prmbi kufom, pr ta ruajtur gjendjen ekzistuese. Npr ndrmarrje e shkolla, npr ente e kudo bnin roj dit e net agjentt e UDB-s dhe qytetart e detyruar me dhun. Ata ruanin objektet shoqrore dhe njherit mbanin nn kontroll shtpit e t burgosurve, pr ta br izolimin total t familjeve t tyre nga rrethi. Megjithat, prkundr masave t tilla, rinia jon prparimtare gjeti shteg pr t shprthyer disa aksione n shum pika t trojeve shqiptare, madje pikrisht atje ku masat e pushtetit ishin prqendruar aq shum. Bie fjala, n fshatrat n afrsi t Dubovikut dhe n Dubovik (katund n afrsi t Pejs, ku u burgos patrioti Hysen Grvalla), traktet dhe afishet shprndaheshin pa e pritur njri tjetrin mu para hundve t njerzve t pushtetit. Pak pr shkak t pazotsis e m shum pr shkak t prirjeve t veta, UDB-ja burgoste pa ndrprer shum t rinj t ktyre fshatrave dhe t qyteteve, edhe pasi kishte kaluar vala m e madhe e burgosjeve. I torturonte ata n mnyra t ndryshme dhe, pasi nuk e gjente dot "fajtorin" e vrtet, (se aksionistt tan nuk kryejn aksione vetm n lagjen apo n fshatin e vet), UDB-ja vuri n prdorim armn e vet t dyt t preferuar, rrenn me bisht: me gojn e bashksive lokale dhe t aktiveve t LK, e qiti fjaln se traktet dhe afishet i paskan shprndar gjoja fmijt! Ditn q u shpall vdekja (e dyt) e kryeudbashit Tito, n Raushiq u grisn fotografit e Titos e flamuri i urryer i okupatorit. Prap policia u vu t krkoj gjurmt e aksionistve dhe prap s'i gjeti dot. Ather vendosi ta prdor armn rezerv. Kryetarin e Komitetit Komunal t LK t Pejs, renegatin Beqir Hoti, e ngarkoi q, me ndihmn e antarve t LK, t shpallte n popull sesi aksionin n fjal e kishin kryer serbt. Dhe nga aktivi i LK t Pejs, kjo rren mori dhen. Tani, sa pr t br muhabet me disa njerz naiv nga radht tona, po prpiqemi ta zbrthejm ktu kt gnjeshtr bajate. S pari, te ne ende nuk dihet q fmijt t jen marr ndonjher me aksione t shprndarjes s trakteve dhe t ngjitjes s afisheve kundr okupatorit jugosllav. Por, n qoft se tash u morn ather UDB-ja, n vend q ta prhap kt gj, sht dashur ta kapte kokn n dor dhe t mbytej n Bistric. Sepse kur t vij koha q n valn e lufts lirimtare t kapen fmijt qoft t nxitur nga t rriturit, qoft krye n vete ather okupatorit i ka mbetur vetm hija. E dyta, aktivi politik i Pejs ka n gji t vet shum antar t kombsis serbe e malazeze. A do t lejonin ata t fajsohen pa faj serbt e malazezt, po t mos ishte fjala pr nj ndrmarrje dinake n fitim t tyre, pra, pr nj aksion q, n kuadr t nj plani

117

t prgjithshm afatgjat ka pr qllim t'ua zgjas qndrimin serbve dhe malazezve n vatrat tona. Populli yn i urt ka pasur koh dhe rast ta hetoj dhe ta vrtetoj nj fakt t pakundrshtueshm. Jugosllavia e vjetr kurdiste situata t ndrlikuara. Ndrsente bandat etnike t digjnin lagje qytetesh dhe fshatra shqiptare, e n ann tjetr shpallte se ato djegie i kan br shqiptart. Pastaj organet e pushtetit gjoja ndrhynin n gjith kt marifet, dhe intervenimi i tyre kishte nj rezultat: torturimin e shqiptarve n mnyrat m t egra. Ashtu sot qeveria titiste e Beogradit e sheh t domosdoshme (njher prnjher) jo t flas pr aksione t shqiptarve, se n at mnyr do t popullarizoheshin aksionet dhe lufta e rinis prparimtare dhe e keqja do t merrte prmasa m t mdha, po prkundrazi, ta fsheh do pun n drejtimin patriotik t shqiptarve. Por demagogjis s till populli iu prgjegj me nj aksion: pr t dytn her n Raushiq, i theu dhe i nxori n rrug, nn rrotat e kamionit, fotografit e xhelatit t vet dhe e bri cop e grim flamurin e urryer jugosllav. Tani le t lehin n vazhdime klysht e Titos, Beqir Hoti e Mahmut Bakalli, t cilt (pr t'u gjendur pran vatrave t zjarrit dhe pr t shtuar presionin) po bjn ve n Dubovik, gju m gju me tradhtart e imt Ram Shala (roj e arinjve n Grykn e Deanit dhe armmbajts i Mahmutit), Elez Shala e Ymer Shala, i pari korrier i gjyqit e i dyti delegat krahinor dhe kulak i madh n katundin e vet, Dubovik. (Lajmtari, tetor 1980, f. 11)

40. LUGATI N KNDIN E PAR T RRUGS

Sa vlen jeta e qytetarit n syt e policis fashiste Jugosllave Alija Toskiqi, djal 22 vje nga Priboji, as q do ta ket marr me mend sa leht sht t ti shmtojn ato pak stin behari dhe t ta shuajn fare jetn e njom. Tragjikn e beft t ksaj mundsie, q t krcnohet n do knd t rrugs ai e kuptoi von: kur po vdiste pr gazep n grushtat, shkelmat dhe krbat e tre policve. N pik t dits! Tragjika e Alija Toskiqit n krahasim me fatin e shum qytetarve t tjer q e kan psuar njsoj ose edhe m keq se ai, ka megjithat nj satisfaksion t vockl. Krimi i policve mbi kt jet t njom u shqyrtua n forume t larta dhe bri njfar buje edhe n shtypin revizionist jugosllav. Doln n shesh edhe disa krime t tjera t policis mbi qytetart e pafajshm. N Beograd, polict rrahn dhe maltretuan keq gazetarin Bozho Filipoviq dhe nj shofer, i cili kishte br nj delikt t vogl komunikacioni. Dritn e shtypit e pan edhe katr vrasje t qytetarve nga dora e policis. Polici Bozho Filipoviq e vret Milenko Shliviqin. Polici Vasa Ekimoviq, duke u prleshur me qytetarin Zhivko Strashiiq, e vret pahiri nj shokun e vet pastaj i egrsuar kthehet e ia jep tet plumba edhe Strashiiqit, duke e ln t vdekur n vend. N Istog, polici Milan Petroviq e vrau djaloshin Muhamet Halili, pse po gjuante pa leje peshk n lumin e Istogut! (Le t na kujtohet se kjo vrasje ndodhi pak koh pas pushkatimit t Selim Talit, i cili qe dnuar me vdekje pse vrau nj pylltar t kombsis tjetr dhe ia mori gjakun t vllait, po kjo vrasje u trajtua si ata mbi vllazrim-bashkimin Ne ngulim kmb se vrasja e M. Halilit nga polici ssht gj tjetr pos nj hakmarrje e egr, e organizuar nga UDB-ja e Pejs). 118

Ja pra cili sht mimi i vrtet i jets s qytetarit n syt e milicis popullore. Po a shteren me kaq burimet e informatave q t ojn n gjurm krimesh t shumta mizore mbi popullsin e pafajshme? Shtypi jugosllav shkruan: Informatat pr milict q e kan shkelur ligjin ishin t varfra e t shkurtra. Dhe i thrret lexuesit, domethn, qytetart e rrezikuar nga policia, q t mos e humbin besimin: Secili qytetar duhet ta ket ndjenjn se milicia ia mbron t drejtat, e jo se ia cnon ato?! Informatat, vrtet, qen t varfra e t shkurtra. Jo pr shkak t mungess s krimeve, po pr arsye t tjera, praktike. Gryka e hinks npr t ciln duhet t rrjedhin ato informata, sht ngushtuar, deri n nj minimum qesharak, sa t lshoj n opinion vetm disa ngjarje t pakta kriminalistike, q kan t bjn me nj periudh t shkurtr kohore. Npr kt hink nuk kan pasur si t rrjedhin krimet e kryera pak m hert. Policia e sotme, natyrisht, n shtyp trajtohet sikur nuk ka lidhje me policin e hershme, me tradit t madhe krimesh mbi qytetart e pafajshm. Kshtu ka porositur qeveria e Beogradit n mnyr q shtetasve tu hedhet edhe nj her pluhur syve. Por, duket se policia gjithmon mbron interesat e klass n sundim. Policia pasqyron mir frikn e pushtetit nga shtetasit dhe kujdesin q ka shteti ndaj shtetasve t vet. Q nga viti 1945, qyshkur sundon n Jugosllavi klika titiste, policia jugosllave ska br gj tjetr vese ka mbrojtur me nj lojalitet t jashtzakonshm interesat e ksaj klike. Me nj egrsi, q ia kalon asaj t xhandarmris ish-jugosllave, policia e Titos dhe asnj tjetr ka zbatuar me dorn e fort gjith ligsit q qeveria i ka caktuar me programe shtetrore. Klasiks s dhuns e t terrorit policor ish-jugosllav i sht shtuar dhuna dhe terrori i perfeksionuar i policis titiste, ndjekja e shqiptarve dhe muslimanve n Turqi, kurdisja e situatave praktike q policis i kan shrbyer pr ta vn nn dajak popullsin e pafajshme shqiptare, mirmbajtja e kampeve famkeqe t prqndrimit n Nish, Goli Otok, Pozharevc, Beograd, Lepogllav, Idrizov, etj., i ashtuquajturi aksion i armve n Kosov, q ishte pretekst pr vnien kolektive t shqiptarve nn tortura t papara Lre pastaj q do shqiptar i moshs madhore ka pr t treguar ndonj rast q policia tia ket mbrojtur t drejtat qytetare duke e krcnuar, duke e rrahur dhe duke e poshtruar deri n palc, duke ia shar madje edhe nnn e kombit. Po fmijt vall, a kan se do t rrfejn ata? N shum lojna t fmijve polici sht personazhi m i tmerrshm. Polici, n imagjinatn dhe n prditshmrin e tyre, i ka zvendsuar shtrigat e prrallave dhe lugetrit e errsirs. Por, me nj ndryshim n dobi t policis. Ndrsa shtrigat dhe lugetrit kurr nuk kan dal realisht nga paqensia e tyre, policin jugosllav e ke n do knd t rrugs; me krba n dor e revole n kllf dhe, mbi t gjitha, me gatishmrin e tij t tmerrshme q t ta marr shpirtin kur ti teket. (Lajmtari, tetor 1980, f. 11)

41. KOPILI I EPOSIT

Mbi ballin e ult i prvidhet nj shklqim tinzar. Nga buzqeshja e tij e thart po e pakursyer: me gojn hapekrah dhe me ata dy dhmbt e sermt, t kap tmerri. E ke takuar rrz gardheve t bots: me kpuc t rripta, me rrobat e bardha t ngushta, me nj pal flok t zeza t mlmuara me vaj ulliri dhe me sharki n dor. Disi uditshm t ka dal nga kuadri i peizazhit: kot je prpjekur t gjejsh dika t prbashkt mes tij e kasolleve prreth, mes tij e rrugs s prbaltur, barit t vesuar ermir dhe rehatis amullore, n gji t s cils sikur prplitet nj vorbull shqetsimesh t mdha. 119

sht Bali Katravella. "Rapsodi" dukagjinas! Sa her je takuar me t, ke pasur prshtypjen se i ke dal n prag n ndonj pun t nisur, pr t ciln ai nxitohet vazhdimisht. Q t tregoj se cila sht ajo pun e tij, kjo nuk ndodh, edhe n plassh. Ai t'i tregon dhmbt, por t'i fsheh kmbt. Vetm kpuca e tij e rript i di shtigjet e tij plot muzg. Kurr s'ta ka shkelur pragun e ders, por ai e di m mir se ti se sa grushta miell t kan mbetur n magje! Thon se vaktile ka qen msues. Sot, nga zemani i msuesis i ka mbetur nj shenj emblem e nj ndriimi t pernduar: lapsi n xhepin e majt t xhakets. Dhe kravata. Ndrkaq, thirrja e brendshme "artistike", si duan t thon "gojkqijt", i paska ardhur disi papritmas, nj nat dimri. Prjashta bor, prjashta cegm. Brenda bubullin stufa prej llamarine, e ngarkuar me dru arri. Nxehtsia, q lshon ajo, e przier me vlagn e ods, me kundrmimin e rnd nga djerst e valltarve t shfrenuar para defit t magjupes, ta z frymn. Prjashta ulrima ujqish. Dhe suferin. Ndonj klithm e mbytur e burrit, i cili n kmish e t linjta rri lidhur pr drurin e pems, n bor gjith natn e gjat. Ata pak burra q i kan shptuar pr ndonj nat dors s zez t UDB-s, tashm kan ikur nga oda dhe jan shprndar npr koniqe. Prapa tyre ka mbetur hija e urtis dhe e dufit t urrejtjes pr... kohn. N od ka mbetur Bali Katravella e ca katravell t tjer. Dhe defatorja me amparet dhe me zrin e saj t jerr. Dhe aty ku, disa or jan rrahur hallet e njerzve nga m t hequrit n kt bot, tash defatorja nxjerr goje gjith ndytsit e xhambazve dhe i mlmon ato me shikime yshtse e me t dredhura prej gjarprushe t krdhokullave. Balis i shkon lng pr goje. Do t donte t'i qasej defatores pran-pran. Ah, kofsht e saj! Po ajo ende i takon nj bote t largt e si t huaj pr mundsit e tij. Dhe tundimi i tij bhet gjithnj m i madh. Ai duhet t bj doemos dika, dika q do t'i jepte shkas t qndroj sa m shpesh pran asaj "bukurie". Pr fillim, ai e merr defin e saj dhe sillet npr od duke mbledhur parat e imta q hedhin n def valltart. Pastaj, prsri n nat shtrihet knga e shmtuar e defatores. Nga zri i shthurur dhe nga kofsht e saj t vala, aq m t ngrohta sa m t largta pr Balin, atij i ngjizet papritmas n mull nj thirrje e fuqishme s brendi: "Duhet t bhesh kngtar!" Ideal madhshtor mbi kraht e nj frymzimi edhe m madhshtor! Po "gojkqinjt" duan t'ia mohojn edhe kt frymzim t shkretit Bali. Flitet se iden pr t'u br kngtar ia pasksh prsritur n vesh komandiri i postkomands n Bishtazhin. "Kshtu do t mund t marrsh pjes i papenguar n mexhliset e tyre.", i pasksh thn ai, - "dhe t na tregosh, helbete, 'flasin ata". Sido q t ket qen, Bali Katravelln e ke at dit e sot kmbkryq n dasmat e bots: ulur mbi jastk t but, me sharki n prehr, me raki e mishra prpara, atje ku s'pin raki (se s'e kan as qumshtin) dhe ku s'din 'sht mezja; n dasmat e kursyera varfanjake t Dukagjinit. - A s'na e merr nj kng, o Bali Katravella se, helbete, dasm kemi! - Boll ju shurdhova! Ju mir e keni, ndiqeni llafin, ku e patt. Bota ka shum halle dhe ju ia keni ann llafit, dini ta qani burrrisht. Dhe, deshe s'deshe, burrat e vazhdojn kuvendin. Balia hesht. Burrat flasin shnon Balia (pa e nxjerr lapsin nga xhepi i xhakets!). Burrat flasin pr skamje. Pr njfar terrori, q s'po u hiqet qafe qkur sht vr kufiri ndrmjet vllaut me vlla. 120

(Kshtu disi duan t thon meselet e tyre t hedhura rrotull-rrotull.) Knga e Balis kndon pr begati, pr njfar rehatie parajsore. 'quan armik t prbetuar goja e burrave prreth, quan mik pr kok knga e Balis: "Marshall Tita n'kali t'bardh'..." ose "Lum e lum pr kt Kosmet, na ka ardh Tita n'poset..." prjarget ai. T nesrmen blloku i shnimeve i komandirit t postkomands n Bishtazhin me fjalt e Balis, q prpiqet t riprodhojn meselet e atyre dhe me strkalat e pshtyms s tij, q i prvidhen begatshm npr dhmbt e sermt. Komandiri ia rreh kraht dhe ia shkel syrin. Tash shko, i thot, se mua m duhet t kryej nj pun por ti mos u bj i prtueshm, eja e gzona edhe ndonjher... Balia bishtin nn shal e n shtpi t vet! A e di ka i ke ata, o Bali Katravella! Ata i ke vllezr t gjakut, mori far e ndyt! Kurse komandiri i policis t'ia ka ngrn kokn edhe vllait q ta ka br nna. A s'ke kujt t'i kndosh pos xhelatit t fars sate?! Kto fjal ndoshta i meriton si pr fund Balia. Por, a fajsohet koka e shkret pran koks s urt? Mbase jo. Dhe fjala e t diturit thot: "E keqja n bot nuk mbahet n krah t atyre q bjn keq, por n saje t atyre q e durojn t keqen." (Lajmtari i liris, numr 2, tetor-nntor 1980, faqe 16)

42. Ka disa shqiptar

Ka disa shqiptar n dhe t huaj, me nj jet t dhembshur po edhe t errt. Baltn e atdheut ata e kan ndrruar me shklqimin e huaj. Ata nuk e duan as shqipen e t gjith shqiptarve, po nj gjuh n vete t ish bejlerve e kriminelve. Kan edhe nga nj gjuh rezerv: anglishten, frengjishten. Shqipja, konsiderojn ata, nuk meriton t jetoj amshueshm ndr breza. Ata bhen sikur luftojn edhe pr lirimin e Kosovs, por gjithmon e kan ndr mend shembjen e Shqipris. Kujt duan vall, t'ia lshojn n dor peshqesh, kur t'ia marrin shqiptarit? Bosve t tyre t Perndimit? Si nuk e ndiejn mallkimin e nnave e t motrave shqiptare! Por, ata s'kan m as vesh pr mallkime as pr urime shqip. Pr fat, n rrugn e tyre plangprishse, ata jan vetm. S'i ndjek dot Kosova kreshnike as shqiptari me nj lug tru n kok. Se trojet shqiptare do t qelbeshin nga robria e re n "botn" q do ta "krijonin" ata! (Lajmtari, tetor 1980, faqe 16)

43. KESHTU NA "URON" UDB-ja VITIN E RI!

Si prvjet, edhe sivjet, shum kurbetar u kthyen n vendlindje pr t'u shlodhur nga hallet e mdha t kurbetit dhe pr t'u mallur me njerzit e tyre. Takimi i tyre me familjet ka pr donjrin domethnie shum t madhe, i riprtrin dhe u jep forca t reja

121

q pas disa jav pushimi, t kthehen srish atje tek i pret puna e vshtir dhe barraka e ftoht. Hysen Gegaj nga Sallagrazhda e Suhareks, ishte puntor i mir e shum i dashur pr shokt e vet, gjithnj i gatshm t'i ndihmoj pa kursim t tjert. Edhe ai, me nj gzim t madh u nis pr n vendlindje, ku arriti natn e Vitit t Ri. N shtpi e pritnin me mall babai i rrezbitur, nna plak, shoqja, vllezrit, fmijt e mitur. I harroi vuajtjet e prjetuara gjat qndrimit t tij n kurbet. Jeta po i dukej srish e bukur. Tjetr dhe ish ky, tjetr er binte ktu athtima e dimrit, rruga e prbaltur dhe gjerdhet e ulta. Si u prshndet me prindrit e me fmijt, sa u mall pakz, Hyseni doli n fshat tek shokt e mom dhe ndenji me ta deri pak para mesnate. N shtpi e pritnin me padurim. Druanin se do ta kalonin pa t edhe kt Vit t Ri. E dinin se ai harrohej fare kur ishte me shokt. I till kish qen qysh fmij, kur i ruante lopt e fshatit, pr t'ia shtuar nj kafshat buk familjes. I till kishte qen edhe n kohn e rinis s hershme, kur iu desh ta regjte shtatin e njom me peshat e rnda t betonit e t tullave, n punishtet ndrtimore t Beogradit. Pr shok jepte gjithka edhe tash. Vese tash vinte pak m thatim e gjithnj m hijernd. Dhe sikur kishte ca brenga t thella pr moshn e tij. Megjithat, pak para mesnate, ai u kthye n shtpi. Shtathedhur e hijernd. Mbase pak edhe n qejf. Nga pija. Por 'ishte ajo breng e re n rrudhat e hershme, q s'po ia kuptonin dot prindrit as e shoqja? Po burrrohet si shpejt, tha me vete, jo pa njfar mburrjeje t druajtur, i ati, Qazim Gegaj. Ndrsa vllau i dyt i Hysenit, Danushi, e shikonte me nj admirim t fsheht, sa her q puqnin gotat apo ia krisnin kngs s fests. Kulminacioni arriti n mngjesin e 1 janarit. Aty nga ora tre, shtpia e Qazim Gegajt, qe rrethuar nga nj tog policsh t armatosur deri n dhmb. Pasi policia kishte zn mir e mir pozitat, udhheqsi i saj trokiti fuqishm n dern e shtpis dhe u or egrsisht. Ai krkoi t'ua dorzonin Hysenin. Me gjas, policis nuk i plqekan njerzit e mir dhe t dashur. Njerzit e till i quajkan me nj emr absurd: "armiq t popullit"! Armiqt e popullit t jen vall ata q s'i bjn gj t keqe popullit, pos q mendojn dit e nat pr hallet e tij dhe t vetat?! Armiq kishin qen dikur gjermant, italiant, etnikt... Shqiptari, q drmohet e robtohet pr nj kafshat goje n rrugt e hidhura t kurbetit ky shqiptar t jet armik i popullit shqiptar?!? Armiku i popullit shqiptar ka qen gjithmon dikush tjetr. Armik i popullit shqiptar sht polici q irret, sikur i ka pikur nga qielli e drejta pr t burgosur njerzit e pafajshm, pr hir t gjakpirsve t Beogradit! - Jeni t rrethuar! Dorzojeni Hysenin, - i brtiti prsri babait, dhe shoqes s Hysenit, kryepolici, duke ua vn grykn e automatikut n gjoks. Hyseni, n krye t shkallve, brtiti si i shastisur, nga tmerri q e kapi kur i pa baban dhe gruan para gryks s arms. - Hiqe at hekuraqe, or fatzi, 'ke q u bie m qaf pleqve e grave?! - Hysen Gegaj! N emr t popullit, jeni i arrestuar! - Cilit popull?!? Un jam bir i ktij plaku, bir i ktij populli dhe i ksaj toke. Pr ty ka ankime e mallkime populli, jo pr mua. - Mbaje gojn, - irrej kryepolici, kur ia lidhn duart Hysenit. - Tash ec prpara, e kusurin do ta marrsh vesh n hetuesi... - S'qe nevoja t m lidhni. Vij vet. Pa u ndar mir nata me dit, Sallagrazhda u gjet m kmb. I zgjoi zri i fuqishm i loparit, argatit dhe gurbetarit Hysen Gegaj, q ndonse po ia shtonin goditjet me kundak, me grushte e shkelma, brtiste me gjith gjoksin e tij t bshm:

122

- Posht titizmi, armiku i prbetuar i popullit shqiptar! Lavdi marksizmleninizmit! Posht klika tradhtare kosovare. Rroft populli shqiptar, i lir e i bashkuar! Rroft Partia e Puns e Shqipris n krye me prijsin e madh Enver Hoxha! - Rroft e qoft, sa malet me dbor, - iu prgjegj q nga oborri i vllai, Danush Gegaj dhe nuk pushoi as ky, deri sa iu vun prangat dhe deri sa u nis kampanjolla e milicis. N pejzazhin e mjegullt dimror, mbi rrugn e prbaltur dhe gjerdhet e ulta t Sallagrazhds mbeti vetm zhurma e thekshme e kampanjolls s milicis, q u nis me turr, trishtimi dhe mpirja e plakut Qazim Gegaj, i cili s'e kishte kuptuar gjysmn e fjalve q thoshin t bijt... Mbeti zemra e mpir e nuses dhe vaji i fmijve... - Rroft populli shqiptar, i lir e i bashkuar! - po t prgjigjemi edhe ne q ktej, o Hysen Gegaj dhe ty Danush, dhe atyre mijra djemve t ktij populli, q UDB-ja po i dergj pa kursim n burgjet e flliqura e mizore. Dhe q ktej po jua prcjellim edhe sihariqin, se edhe populli po bhet gati pr t'jua marr ju hakun! Po bhet gati populli pr hakmarrjen e vet t madhe! (Lajmtari, janar 1981, f.1)

44. Danush Gegaj

Tani mund t thuhet se sht i rrall ai fshat, ajo lagje qyteti, apo ajo shtpi shqiptare ku UDB-a t mos ket burgosur s paku nga nj njeri, ose t mos ket bastisur egrsisht. Me nj tentim shtazarak, q i kalon edhe kufijt e terrorit t aksionit famkeq t armve t vitit 1956, revizionistt jugosllav po orvaten t zhbijn do filiz t rezistencs shqiptare ndaj shtypjes dhe shfrytzimit t egr kapitalist e kolonialist nga ana e shovinistve t Beogradit. Me indinjat t thell i bjm me dije forcat tona revolucionare dhe mbar popullin se, prve vllezrve Hysen dhe Danush Gegaj, kohve t fundit u arrestuan pr veprimtari "armiqsore kundr popullit e shtetit", do t thot pr veprimtari patriotike, edhe kta persona: Hasan Ukhaxhaj, magjistr i gjuhs shqipe, profesor n gjimnazin e Deanit, Musa Berisha nga Duboviku, student i letrsis shqipe, momentalisht n shrbimin ushtarak n Ptuj, si dhe nj milic, t cilit ende s'ia dim emrin etj. (Lajmtari i liris, nr.1, janar-shkurt 1981, faqe 1)

45. M T FORT SE KURDOHER

Pjes nga dollia e ngritur me rastin e kremtimit t festave kombtare shqiptare 28 e 29 Nntorit nga nj grup puntorsh kosovar n botn e jashtme Vllezr t dashur! Gjithka te ky dhe sht e huaj pr ne. Kjo sall, sendet prreth, njerzit, rrugt ktu, na shikojn ftoht. N qoft se ndonjher edhe ndodh t na hetojn pran, ather, pranin ton e ndiejm si pranin e nj lecke t hedhur n rrugn e madhe. Ky shekull, kjo bot, nuk deshn as t din se n nj knd t Ballkanit sht nj popull, q nuk e ka arritur, edhe sot e ksaj dite, as gjn elementare jetike, t ciln t tjert e gzojn me shekuj: lirin e trojeve t veta, e cila sht kusht i domosdoshm pr prparimin e pr ndriimin e mendjes dhe mbi t ciln mund t ngrihet godina e dashuris s shndosh pr vllan, fqiun e kshtu edhe pr gjith botn.

123

Historia na la me gishta n goj dhe n bisht popujsh t tjer, q erdhn shum von n trojet e strgjyshrve tan. E kush i ka shrbyer m mir se ky popull historis? Kush ia lau asaj m me rregull tatimin e gjakut e t sakrifics? Dhe kush krkoi m pak prej saj: vetm trsin e tokave tona deshm dhe jetn n shtetin e prbashkt kombtar, at q gjith t tjert n Evrop e kishin prej motesh. Por, n vend q t sendrtohej kjo aspirat e drejt, jeta na katandisi n robri, n skamje e mjerim. Jeta na shprndau rrugve t kurbetit. Nj gj nuk e arriti dot ky shekull: t na i prej rrembat e gjakut strgjyshor, t prtrir brez pas brezi nga fatosat q, pr vatan e troje t veta, e kan dekn si me le. Dhe kta rremba gjaku na mblodhn sot ktu q t festojm dy nga ditt m t shnueshme t historis son: 28 Nntorin 1912 dit kur n Vlorn heroike u ngrit flamuri me shkabn e zez dykrenare mbi fushn e gjakut dhe u shpall Pavarsia e Shqipris, dhe 29 Nntorin 1944, kur populli yn vlla n Shqipri u lirua nga prangat fashiste, mori plotsisht fatin n duart e veta dhe filloi me ndrtimin e socializmit t vrtet. Vllezr! Me djersn e krahut t shitur, pa streh mbi kok as pr kt nat t shnuar feste, ne u mblodhm ktu q t shkputemi pr nj ast nga hallet tona t mdha t prditshmris, e ti kthehemi historis son t lavdishme dhe bots ti prcjellim nj mesazh t hidhur t erekut t fundit t shekullit XX: Nuk ka paqe n bot, deri sa t ket popuj e njerz t shtypur prej popujsh e njerzish t tjer.! Kt mesazh kan n goj malet, fushat, lumenjt e trojeve tona t robruara n Kosov, n Rrafsh t Dukagjinit, n amri e Maqedoni, n Mal t Zi e n Serbi. Dhe at do ta thon pareshtur deri n ditn e lirimit t plot nga zgjedha e huaj dhe bashkimit t ligjshm me Atdheun e lir, Shqiprin socialiste. Vllezr! U mbushn 68 vjet nga dita kur plaku i thinjur, Ismail Qemali, i mbshtetur fort n kushtet e pjekura historike, n shpatullat e fuqishme t popullit t vn n luft t pakursyeshme prball armiqve t shumt, n prkrahjen e guximshme t bijve fatosa t ktij populli, shpalli n 28 Nntor 1912 Pavarsin e Shqipris. U mbushn 68 vjet nga dita e realizimit t nj pjese t aspiratave shekullore t popullit shqiptar- pr krijimin e shtetit shqiptar dhe daljen e kombit shqiptar komb m vete dhe i pavarur. Cilat qen ato kushte historike, q dhan dor t shpallej Pavarsia dhe t formohej shteti i pavarur shqiptar. Ndoshta pikrisht ktu sht vendi q t prpiqemi ta gjallrojm n kujtes at koh. Kuedra anadollake, pas nj sundimi pesshekullor n Ballkan, ngreu prpjet thundrat, duke dhn shenja t qarta se tash po gremisej pr t mos u mkmbur m kurr. Shenja m e qart qe hyrja e Italis n Libi, q deri m ather ishte nj nga zotrimet e shumta t perandoris otomane. Pos ksaj, disa dhjetra vjet m hert, Turqin e kishin dobsuar n mas edhe luftrat ruso-turke, kurse tash po fillonin me t madhe luftrat ballkanike. Sa m e afrt bhej ngordhja e kuedrs evro-aziatike, aq m shum drejtoheshin kah trashgimia e madhe territoriale e Turqis syt lakmues t fqinjve tan ballkanik dhe ata t fuqive evropiane t kohs. N kombinacionet e hapta e t fshehta q u bn me t madhe pr ndarjen e tokave q po linte prapa Turqia, populli shqiptar jo vetm q ngeli anash dhe i vetm, po pr m tepr pikrisht tokat e tij po bheshin kulai q t tjert mendonin ta ndanin mes vete si trofe lufte. N nj an ishte Greqia, q synonte krahinat shqiptare t Jugut dhe nuk pritonte t qante me lot karshi bots pr gjoja t drejtat q kishte ajo mbi kto krahina dhe

124

bnte edhe marrveshje ushtarake me shtete t tjera, si me Bullgarin etj., pr ndarjen e Shqipris. N ann tjetr ishte ndrra sllave, me nxitje e prkrahje t fort nga Rusia cariste, e cila mendonte se kishte ardhur dita tua zgjeronte oborret qesharake mbretrore vllezrve t vegjl sllav t jugut, kralve t Serbis e t Malit t Zi. N kto kombinime przihej dendur edhe Bullgaria me krkesat e saj pr ringjalljen e Paqes s Shn Stefanit, e cila e kishte shprblyer at me disa krahina t rndsishme thjesht shqiptare. E nuk ndjenjn anash sidomos fuqit e mdha t kohs si Italia e Austro-Hungaria. E para synonte t merrte nn drejtimin e plot a t pjesshm shtetror pjesn m t madhe t Shqipris, sidomos krahinat n Vlor e posht, e dyta prpiqej ta zgjeronte e ta forconte ndikimin e saj, prmes katolicizmit, n krahinat veriore t Shqipris. Kur ta kemi parasysh kt kuadr t tmerrshm shkrumbi e tymi, na duket fare e qlluar e pakundrshtueshme ajo thnia, sipas s cils shqiptart po bnin luftn e Prometheut kundr t gjith perndive. Dhe, si thot nj historian shqiptar, populli yn kurr skishte qen m afr realizimit t aspiratave shekullore, po kurr edhe m n rrezik q fati i tij t nxihej prfundimisht, ashtu si nuk e kishin nxir shekuj e shekuj robrie. Po lufttart e liris, n krye me Ismail Qemalin, Isa Boletinin etj. nuk pyetn pr rreziqe e viktima. Ata hetuan se ishte asti i fundit q shqiptari i vuajtur t atdhesohej. Dhe menduan se do ta bnin popullin me atdhe t plot, duke bashkuar n nj trsi t pandashme t gjitha tokat dhe mbar popullin shqiptar. Pr kt arsye, ndonse me shpalljen e Pavarsis mbeti pa u realizuar nj nga krkesat m vitale t aspiratave shekullore t shqiptarit, trsia e tokave dhe e popullit se trungu shqiptar u krasit me nj padrejtsi t pa shembullt historike, duke iu kputur deg-deg m se gjysma e tokave dhe gati gjysma e popullit shqiptar, ndonse shteti shqiptar i athershm qe i brisht, kurse qeverit q e morn nn drejtim ( pas qeveris s prkohshme t I. Qemalit) deri n Luftn e Dyt Botrore ishin qeveri t egra antipopullore, q vendin e gremisn n errsir, kriminalitet e luft t egr pr pushtet, n prapambeturi e skamje nga m t mdhat, megjithat, 28 Nntori 1912 mbetet nj nga datat m t shnueshme dhe m t lavdishme n historin e shqiptarve. Prpjekjet e armiqve t shumta kan dashur ta errsojn dhe ta mohojn fare lavdin e atyre moteve q solln shpalljen e Pavarsis Shqiptare. Po mbetet fakt i pakundrshtueshm se kt akt madhshtor e kushtzoi, n radh t par dhe mbi t gjitha, lufta e pamposhtur e popullit shqiptar, i cili ishte ngritur n kmb i tri, i vetdijshm nj pr nj se lirin sta sjell njeri dhe se mimin e liris nuk e paguajn as luftrat e ashpra dhe as gjaku i derdhur pa kursim. Lvizjet e vrteta popullore, na mson historia, nuk mund t krijohen nga hii. N qoft se vendet fqinje ballkanike krkuan tu ndaheshin tokat shqiptare si shprblim pr fitoren e tyre mbi Turqin dhe n qoft se krkesn e till ta prligjn fuqit e mdha t kohs, kjo nuk ngjau aspak pr shkak se populli shqiptar nuk kishte luftuar. Prkundrazi njerz prparimtar nga gjiri shovinistve t Ballkanit, si sht socialdemokrati serb D. Tucoviq, e thoshin me goj t vet se populli shqiptar kishte qen pararoja dhe shtylla e lufts shekullore kundr Turqis. Fqinjt mundn t krkonin shprblime t tilla pr shkak se ishte koha kur sundonte arsyeja e t madhit q nuk i hynte n sy i vogli dhe q se kishte pr gj ta shkelte e ta dmtonte fqinjin e largt apo t afrt.

125

Me shekuj, populli shqiptar kishte qndruar n luftra t pasosura kundr pushtuesit gjithfarsh. Katragjysht tan ilir kundr romakut, strgjysht tan kundr sundimit pesshekullor turk. Pr pes shekuj luftimesh me anadollakt, n gjith Evropn dhe n Ballkan, si sht pranuar gjersisht nga shkenca e historis, ndoshta vetm epopeja e lavdishme hungareze e kohs s Huniadit, mund t krahasohet me epopen shqiptare t Sknderbeut, q prej 25 vjet rresht, duke korrur fitore pas fitoreje, secila m e lavdishme se shoqja, sia ndau lufts s ashpr e kmbngulse kundr fuqis m t madhe n bot t asaj kohe. Dhe kur? N nj koh q Venediku, Raguza, Serbia e shtete t tjera, duke mos ia dal t mateshin me turkun, ia puthnin dorn pushtuesit, duke br me sulltant e vezirt turq krushqi pas krushqie, vetm pr t mbetur n rehat n mshirn e tyre. Pr Sknderbeun e madh, q ishte br mal pr deprtimin e forcave n Ballkan, fqinjt nuk patn ndihma e prkrahje, po vetm kurthe e dredhi nga m t mdhat. Kush tjetr, pos shqiptart, e kishin br zakon edhe m von mot pr mot ka nji pash me premun! Nga dokumentet turke rezulton se n shekujt XVI-XVIII shqiptart e krahinave t shumta kishin br mesatarisht dy kryengritje n vit. Edhe gjysma e par e shekullit t kaluar, kur i kemi fillet e Rilindjes Kombtare Shqiptare sht e mbushur me kryengritje t njpasnjshme t shqiptarve, q pak m von u kurorzua me epopen e lavdishme t Lidhjes s Prizrenit. Ndonse Lidhja Shqiptare e Prizrenit u shua me gjak- pr lavdin e shqiptarve sypatrembur e t lidhur ngusht si nj trup dhe pr turpin e fqinjve ballkanik dhe t shteteve evropiane, q kaluan n ann e pushtuesit shekullor turk dhe t interesave shoviniste t Rusis s largt ajo la trashgim nj program serioz revolucionar, vetdijen e zgjuar kombtare dhe shpirtin e paepur luftarak t popullit shqiptar. At program ngulnin kmb t zbatonin edhe n fillim t ktij shekulli lufttart tan t liris dhe at e realizuan pjesrisht me aktin e Shpalljes s Pavarsis, m 1912. Pr shqiptart e amris, t Kosovs e t viseve shqiptare n Maqedoni, Serbi e Mal t Zi, 28 Nntori sht dita e daljes nga robria e vjetr turke dhe e hyrjes n nj zgjedh edhe m t rnd, n zgjedhn sllave e greke. N kohn q Atdheu yn, Shqipria iu rrek konsolidimit t shtetit shqiptar, t rifituar me gjak pas afro pes shekujsh, n viset shqiptare q mbetn jasht shtetit filloi shfrytzimi m i egr i pasurive dhe popullsis nga pushtetet e huaja serbe, malazeze e greke. Dokumente t kohve t shkuara e t sotme provojn n mnyr t pakundrshtueshme nj shtypje barbare t shqiptarve, e cila pasqyrohet n shfrytzimin e pasurive tona natyrore, n shtypjen e tradits s popullit ton deri n zhdukjen e saj, me qllim t fundit, shfarosjen e plot t shqiptarve q mbetn n robri nn pushtetet prkatse. Kjo, natyrisht, pati rezistencn e vet n t gjitha viset shqiptare. Edhe sot e ksaj dite patriott dhe revolucionart shqiptar prulen me respekt para programeve patriotike lirimtare t Hasan Prishtins e t Bajram Currit me shok, si dhe para armve t lavdishme t Shots e Azemit dhe t t gjith atyre lufttarve t liris, q su pajtuan me robrin jugosllave po ia kalln datn armikut kudo q u ndeshn me t. Nga prfundimi i lufts kundr fashizmit, n t ciln populli shqiptar i liroi me forca t veta t gjitha trojet shqiptare, priteshin dit m t mira pr popullin ton. Me thirrjen e Partis Komuniste Shqiptare sot Partia e Puns e Shqipris, dhe n frym t bashkpunimit internacionalist proletar n frontin e prbashkt antifashist 126

me popuj t tjer ballkanas, kosovart dhe shqiptart e viseve t tjera me banim n Jugosllavi, derdhn pa kursim gjakun e tyre t shtrenjt. Por, edhe ksaj radhe, fati i popullit ton u mor npr kmb nga forcat e errta kapitaliste, q nxorn krye n fund t lufts dhe e futn nn sqetull edhe udhheqsin e PKJ. Kjo, ende pa qruar mir hesapet me fashizmin, e la frontin dhe u drodh e ushtroi masakra mizore mbi popullsin shqiptare t Kosovs e t viseve t tjera. Me prkrahjen e fuqive t mdha asaj i shkoi prdorsh ti shtrij srish kthetrat mbi ato pjes t tokave shqiptare q i kishin mbetur trashgim nga kralt, e u rropat t vente dor edhe mbi tr Shqiprin socialiste, me synim q ta bnte republik t shtat t Jugosllavis dhe kshtu tia delte sa m leht n krye t qllimit t lasht sllav pr zhdukjen e plot t popullit ton. Q ather, ndrsa n Shqipri filloi lufta heroike pr ndrtimin e socializmit, e cila sot e mban lart flamurin e revolucionit e t socializmit dhe Atdheun ton e bn flamurtar t marksizm-leninizmit e shembull pr t gjitha forcat prparimtare e revolucionare n bot, ne, shqiptart e Kosovs, u shtrnguam t ballafaqohemi me shfrytzimin m t egr t pasurive dhe t popullit ton nga ana e revizionistve titist, q po prpiqen ta ojn prpara me mjete gjithnj m perfide gjenocidin mbi shqiptart. Mbin forca nga gjiri i popullit q u doln prball edhe ktyre prpjekjeve t kralve t rinj jugosllav. Burgjet e Jugosllavis, q nga lufta e ktej, mbahen kryesisht me t burgosur politik shqiptar, q nuk stepen as para terrorit m t egr policor, q n disa pika ia kalon edhe atij fashist. Aktualisht, n burgjet jugosllave dergjen me mijra patriot e revolucionar shqiptar, e mes tyre nj numr i madh femra. Me idealin e lart t lirimit kombtar e klasor nga revizionizmi jugosllav dhe t bashkimit t shenjt me vendin am, Shqiprin socialiste, ata, duke pasur edhe yllin komunist n zemr, jan bashkuar n frontin e lufts lirimtare dhe t revolucionit, i cili do t ngadhnjej patjetr, sepse frymzimin dhe shtytjen e ka n vullnetin e vrtet t popullit dhe n klasat m prparimtare e m t shndosha t tij n klasn puntore dhe aleaten e saj m t ngusht, fshatarsin. Ne ndihemi jashtzakonisht t fort q Atdheu yn , RPS e Shqipris, n prvjetorin e 30-t t lirimit, po del para popullit vlla n Shqipri me t mbrrime gjithnj m t mdha dhe m i fort se kurdoher. Na bn t lumtur fakti se pushteti popullor shqiptar kurr nuk e la pas dore shtjen e fatit t shqiptarve n Kosov e n viset e tjera shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia. Prkundrazi, jo vetm ideologjia revizioniste jugosllave, po mbi t gjitha shtypja e saj e egr mbi popullsin shqiptare, te Shqipria gjetn denoncuesin e vetm e m t fort t barbarizmave dhe t gjenocidit. Te kjo Shqipri, pararoja patriotike e revolucionare e shqiptarve me banim n Jugosllavi, gjeti jo vetm Atdheun e vet t shenjt, po edhe pishtarin m t denj t ideve t lufts nacionallirimtare dhe t revolucionit. Prandaj, prkundr robris e skamjes, torturave e kurbetit, q na i dha peshqesh titizmi, ne sot, m t fort se asnjher n histori, po e ngrejm s bashku kt dolli, duke prgzuar 28 Nntorin 1912, ditn e Pavarsis s par, dhe 29 Nntorin 1944, ditn e Pavarsis s madhe t Atdheut ton. Lavdi marksizm-leninizmit, ides dhe realitetit t pamposhtur t pararojs s njerzimit! Rroft PPSH me shokun Enver Hoxha n krye! Rroft populli shqiptar i lir e i bashkuar! Vdekje titizmit, ktij armiku t prbetuar t popullit shqiptar! (Lajmtari, janar 1981, f. 2-3)

127

46. Nj provokim i lig i vullnetit t popullit

N vigjilje t Vitit t Ri, "Rilindja", n rubrikn e saj "N ditn e sotme", na shkruante: "N Bunjaj (m 1943) filloi puna triditshe e Konferencs s Par Krahinore t Kshillave nacionallirimtare t Kosovs dhe Metohis. N prezencn e 51 delegatve nga t gjitha rrethet e Kosovs e t Metohis, u zgjodh kshilli i par nacionallirimtar, u caktuan detyrat e tij dhe iu b proklamata popujve t K. dhe M. q ta intensifikojn luftn kundr okupatorit fashist." Natyrisht, lexuesi yn nuk bhet me dije pr prmbajtjen e proklamats, e cila prmbante edhe Rezolutn e Konferencs, ku thuhej: "Populli shqiptar, i cili me shekuj luftoi pr lirimin dhe krijimin e shtetit t vet kombtar, si dhe pjesa e trojeve shqiptare dhe pjesa e popullit shqiptar q pat mbetur jasht kufijve shtetror shqiptar, me lirimin nga pushtuesit (fashist), do t'i realizoj aspiratat e veta dhe do t'i bashkangjiten shtetit am Shqipris" Kjo proklamat s'qe pos nj provokim i lig i vullnetit t popullit ton, i cili u ua n luft ngadhnjimtare kundr fashizmit, i liroi tokat e veta dhe u erdhi n ndihm edhe popujve t Jugosllavis. Sepse, fuqit aleate n Luftn II Botrore dhe Jugosllavia, t cilat e kishin nnshkruar Rezolutn e prmendur t Konferencs s Bunjajt, madje n cilsin e garantuesve pr realizimin e saj, e shkeln at si t ishte fjala pr nj marrveshje t parndsishme tregtare, e jo pr vullnetin e nj popullit t tr, t shumvuajtur.

47. KURTHET DHE HENDEQET

Kosova dhe dispozita kushtetuese jugosllave mbi statusin e territorit kombtarisht t paprzier. Hert a von, pushtuesit dhe klikat antipopullore do t gremisen atje ku ua kan br vendin historia dhe popujt e shtypur. Ktij mallkimi nuk do t mund ti bj bisht as Jugosllavia titiste. Ajo vrtet ka kurdisur shum leqe dhe ka hapur shum llagme pr punonjsit dhe popujt e shtypur, q t mbajtur me forcn e dhuns brenda kufijve administrativo-politik t ktij shteti socialshovinist, do t shtrngohen ti japin shum e shum zor pr ta hequr qafn nga laku. Megjithat, prdit po bhet m e qart se kta popuj do t mbesin edhe m tej ata q jan t prjetshm, kurse n kurthat e n hendeqet e kurdisura pr ta do t bjer vet kreatura e regjimit antipopullor jugosllav, n krye me hegjemonizmin serb, e me shovinizmin malazes e maqedonas shok t ngusht. Si do pushtues dhe si do klik antipopullore, edhe regjimi i Beogradit sht prpjekur e prpiqet ta prjetsoj pushtetin e vet. Pos t tjerash, edhe me dispozitat ligjore. Korrekte n dukje t par, kto dispozita, n thelb, prmbajn nene e klauzola t atilla, q kan pr qllim realizimin e aspiratave m t errta antipopullore, antikombtare dhe antiklasore. Kto dispozita jan ato q prligjin diskriminimin social e racional t disa popullsive, varfrimin e shtypjen gjithnj m t madhe t nj pale dhe pasurimin e privilegjet gjithnj m t mdha t nj pale tjetr, n kurriz t s pars. Aktualisht, nj dispozit e till kushtetuta re u shkakton telashe t mdha krerve revizionist t Beogradit: dispozita mbi statusin e t ashtuquajturit territor t paprzier n pikpamje nacionale. Nj status t till, sipas dispozits n fjal, e gzojn ato trsi administrativo-politike t federats ( ato republika e krahina), n t cilat popullsia e nj kombsie prbn mbi 80 pr qind t popullsis s prgjithshme. Ku qndron ktu shkaku pr brengosjen e krerve socialshovinist t Beogradit?

128

N kohn q kjo dispozit u ngjit e bri vend n Kushtetut, nuk ekzistonte frika se statusin e territorit kombtarisht t paprzier mund ta gzonin nj dit edhe ato regjione ku kjo gj ishte e padshirueshme pr shovinistt sllav. Sidomos kur ishte fjala pr Kosovn, nuk ekzistonte as m e vogla frik n kt drejtim. N frymn e paraardhsve t vjetr, kralt e rinj t Beogradit i kishin marr masat e nevojshme preventive edhe kur sht fjala pr dezintegritetin territorial t viseve t pushtuara shqiptare edhe pr dezintegrimin etnik t ktyre viseve. Kosovn ata e mbajtn t ndar, ashtu si e kishin ndar kralt n katr banovina: nj pjes brenda krahins s Kosovs dhe tri t tjera n republikat e Maqedonis, Serbis dhe Malit t Zi. Elementit autokton shqiptar t ktyre viseve ata, sikurse edhe paraardhsit e tyre, ia dhan rrugn e kurbetit n shkrettirat e Anadollit, n republikat e Jugosllavis e gjetk, kurse n viset shqiptare solln kolonist sllav dhe i ngulitn aty me kushte shum t favorshme pr jetese. N trojet shqiptare, ve ksaj, nuk ndrtohej ndonj industri as nuk hapeshin fardo vende pune, ku t mund t inkuadrohej shqiptari, e pak pun kishte pr t edhe kur vendoste t shitej si argat i thjesht. Kishte pun vetm n ato punishte t domosdoshme, ku nxirreshin lndt e para dhe pasurit e tjera t mdha t shqiptarve, q merrnin rrugn e Beogradit. Popullsia shqiptare shtypej n pikpamje sociale e racionale, ekonomike e politike, mbi t ushtrohej terrori i egr politik dhe presioni i vazhdueshm, q duhej ta detyronte shqiptarin ta braktiste patjetr vatrn e vet, ku t vinte pastaj kolonisti sllav. Edhe Kosova, pra, kjo si sht tash, duhej t zbrazej fare nga elementi autokton shqiptar dhe, e mbushur me elementin ardhacak sllav, t ndrronte rrnjsisht fizionomin etnike dhe nga krahin shqiptare, t bhej nj krahin sllave. Po llogaria e socialshovinistve doli me disa t meta: trojet tona jo vetm q nuk u zbrazn nga elementi i strlasht shqiptar, po prkundrazi, u ngjeshn edhe m shum me kt element. U shtuan aq shum sa sot krcnohemi ta fitojm edhe statusin e territorit kombtarisht t paprzier pr krahinn ton. E kjo do t kish qen vdekje pr qeverin e Beogradit. Sa e madhe sht pr ne rndsia e statusit kombtarisht t paprzier, mund t bhet tjetr her objekt shqyrtimi. Tash pr tash po e prmendim vetm faktin se, n rast t till, do t pushonin s vepruari n Kosov ligjet e dy gjuhsis dhe do t dominonte gjuha shqipe. Efektet e tjera, q dalin nga statusi i territorit kombtarisht t paprzier, njher pr nj her prfytyroni vet, lexues t dashur. Dhe ti kemi mir parasysh kur tju shkoj mendja te regjistrimi i popullsis, te kujdesi q duhet ta kemi n propagand e agjitacion t shndosh n t gjitha meset ku jetojn shqiptar, e sidomos n Kosov. (Lajmtari, janar 1981, f. 7)

48. NJ VARIANT LEXIMI

T gjith, pak a shum, e kemi dgjuar at anekdotn pr npunsin e pispillosur t bashkis, i cili e nxjerr me maniret e nj zotriu t rnd gazetn dhe fytyrs i jep pamje t atill sikur sht duke lexuar n t hatat e ksaj bote. Po kur t'i afrohesh, she se gazetn e ka t kthyer mbrapsht, dhe maniret e "larta" e shprehjen e brengosur t fytyrs i ka pr konsum, q t tjert t shohin se si bn pun t madhe burri i vots lexon gazet. Por, koha e ktij "zotriu" ka pernduar. Tash gazetn din ta lexojn edhe fmijt e moshs parashkollore, kurse opinioni lexues, n mas t madhe, sht shum m i ngritur se krijuesit e nj gazete. Prandaj, anekdota pr gazetn e kthyer mbrapsht tash mund t marr kuptimin e mundsis s vetme t leximit, nse do ta marrsh vesh t vrtetn. Ne ktu po japim nj variant t leximit "s prapthi" t gazets "Rilindja"

129

prkatsisht t artikullit "Mbi 1800 ton xehe mbi plan". Tekstin e ktij artikulli po e botojm n trsi, me vrejtjet tona, t cilat i kemi nnvizuar dhe futur n kllapa. Deri dje, n kt muaj t kremtash t rndsishme (sepse ato shnojn hyrjen e dyt t Kosovs nn zgjedhn e egr sllave), duart e vyeshme t minatorve (argat) t Trgut, nntoks s ksaj miniere i shkputn mbi 1800 tonelata xehe me shum se 'planifikohej (pr ndrtimin e sa m shum bazeneve dimrore n Beograd dhe t qyteteve t bixhozit, n Budv e Opati). Rezultat i ksaj sht mobilizimi n pun (gazetari ka dashur t thot t kundrtn: ky sht rezultat i mobilizimit n pun, po kjo sht logjik e "lart" pr kokn e nj puntori publik, q burim t ngritjes s tij n pikpamje intelektuale i ka n radh t par nga referatet e neveritshme t LSPP-s) e kt sidomos e ka mundsuar aplikimi i plot i sistemit t ri katrbrigadsh t puns (pr eksploatim sa m t egr t nntoks s begatshme shqiptare n mnyr sa m t ngutshme, sa nuk sht br von, se vjen lufta lirimtare dhe Serbia mbetet pa ato pasuri). Prve realizimit t planit fizik, metali n xehe ka prbrje m cilsore (metali n xehe paska realizim t planit fizik dhe prbrje m cilsore; gazetari i famshm i "Rilindjes" edhe m t famshme, ka problem pr ta shtruar drejt n shqipe mendimin: xehja, pos q sht nxjerr me shumic, ka edhe prbrje m cilsore, me 'rast kjo "prbrje cilsore" mund t merret me mend se ekziston m shum pr hatr t gazetarit, i cili ngul kmb t shkruaj tem me shtimung feste, pa prfillur t dhnat q ka n dor). Me nj angazhim t till minatort e "Treps" krahas realizimit t planit edhe m shum po i kontribuojn afarizmit (menaxherizmit kolonialist) edhe m t mir t organizats s tyre punonjse, prkatsisht shtimit t t ardhurave dhe pasurimit t fondeve. (Ne e dim se ata shtojn t ardhurat e shefave t Beogradit e t Prishtins. Sepse, vet minatort, si shkruante "Rilindja" e njjt, s'po e kalojn dot mesataren e pagave mujore prej afro 2800 dinarsh, sa bjn sot vetm dy rezevuar benzin, ose nj doz dymujore e deterxhentit "Dalli, dalli" etj.) Dihet se n njmujorin e sivjetm e prfunduan me 360 milion dinar fitim (pr arkat e borgjezis social-shoviniste jugosllave). Sipas t gjitha gjasave, dinamika e till e realizimit t planit dhe kushtet e volitshme t mimeve n treg (ktu e kemi pritur kt idiotizm me zile. T mos ket ditur vall erkin Ibishi, autor i ktij artikulli, se "Trepa" sht e detyruar t'i shes prodhimet e veta vetm n tregun e brendshm me mime deri n 20 her m t ulta se n tregun botror, ndrkoh q mimet e hekurit, elikut dhe t bakrit t prodhuar jasht Kosove, po n tregun e brendshm jugosllav, jan shum t larta se ato n tregun botror, prkatsisht 124, 72 dhe 27,5 pr qind; vetm pr shkak t diskriminimit me an t mimeve t ulta, gjat vitit 1978 kjo minier gjigande pati mbi 300 miliard humbje, gazetari i Rilindjes do t mund t lexonte s paku n "koh t lir", deri sa shlodhet nga referatet e LSPP-s, edhe revistn "Economia"!), do t mundsoj afarizm edhe m t mir sigurisht me fitim prej 400 milion dinarsh (nga t cilat, me siguri, nuk do t ndahet asnj metelik pr humbjet e industris kimike t "Treps" t cilat si shkruante "Rilindja" e erkinit, ndoshta erkini vet, parashikohen n 103 milion e 800 mij dinar). (Lajmtari, janar 1981, f. 7)

130

49. ARMIKUT - GURIN E GJAKUT

N prag t regjistrimit t popullsis, q fillon n prill Ekonomikisht, Jugosllavia ka interes t madh pr viset e pushtuara shqiptare n Kosov, Dukagjin, Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi. Pasurit natyrore n kto vise jan procentualisht nga m t mdhat n gjith territorin administrativo-politik t Jugosllavis. Ato sigurojn nj pjes t madhe lndsh t para dhe rezerva t begatshme natyrore, q ndikojn dukshm n potencialin e prgjithshm t pasurive t ktij vendi revizionist. Ndrkaq, n pikpamje politike, pushtimi i ktyre viseve bashk me prpjekjet e vazhdueshme pr pushtimin e Shqipris Veriore deri te lumi Shkumbin ( para lufte), ose pr shndrrimin e gjith Shqipris n republik t shtat ( pas Lufts II Botrore nga shovinistt serb e malazez sht konsideruar n sendrtimin e ndrrs pushtuese sllavo madhe, n gjurmt e prtritjes s shtetit mesjetar serb t Nemanjiqve. Popullsia penges e pakaprcyeshme Mirpo, pr vjeljen e rehatshme t pasurive natyrore t viseve shqiptare t pushtuara dhe pr dehjen sllavomadhe t pushtuesve, prher ka ekzistuar nj penges e pakaprcyeshme: popullsia vendse shqiptare. Etnikisht, kjo popullsi ka qen gjithmon kompakte n viset e veta, kurse historikisht, ajo kishte nj tradit t madhe luftarake e rezistuese ndaj pushtuesve t huaj edhe m t mdhenj e m t fuqishm. Prandaj, si pr Mbretrin Serbo-Kroato-sllovene, ashtu edhe pr federatn titiste, ky problem implikonte nj zgjidhje t domosdoshme. Zgjidhja m e mir, si kan treguar prpjekjet e vazhdueshme jugosllave dhe si sht e natyrshme pr shum pushtues barbar, do t kish qen shfarosja e plot e shqiptarve. Por, meq kjo sht treguar e parealizueshme pr shkaqe t ndryshme, n dispozicion ka mbetur prpjekja e vazhdueshme pr dobsimin e rezistencs s shqiptarve. Gjenocidi mbi shqiptart Shfarosja e plot e shqiptarve me mjete t dhuns u tregua e parealizueshme q n krye t hers.1)Pr shkak se shteti am i shqiptarve, pas shpalljes s Pavarsis s Shqipris n 1912, - si detyrohen t pranojn me keqardhjen m t madhe kreatort e shovinizmit serb- u konsolidua m shpejt nga pritej dhe i topiti n njfar dore apetitet serbe pr pushtimin e Shqipris.2) Ky konsolidim i Shqipris, pr aq sa e dekompozoi n zhgandrr t hidhur ndrrn e mblth jugosllave, edhe popullsis shqiptare n viset e pushtuara i jepte impulse pr nj qndres sa m t madhe e m heroike prpara trbimit shovinist t jugosllave.3) Sikundr q me ndihmn e fuqive t mdha i kishte shtn n dor kto vise, Jugosllavia, po karshi fuqive t mdha dhe karshi opinionit ndrkombtar, kishte disa obligime ( sado formale) lidhur me qndrimin ndaj popullsis s pushtuar vendse. Ja lexojm n nenin 2 t Traktatit t Pakicave ( shtator 1919, n Saint-Germain-en-Laye), t cilin e pat nnshkruar Jugosllavia e vjetr: Shteti Serbo-Kroato-Slloven merr prsipr tu siguroj t gjith banorve mbrojtje m t plot t jets e t liris, pa dallim klase, kombsie, gjuhe, race ose feje. sht tjetr shtje, a iu prmbajt ajo n praktik Traktatit, apo filloi ushtrimin e egr t gjenocidit mbi shqiptart. Lidhur me kt, Komisioni Ndrkombtar i Kontrollit, i formuar n nj institut evropian, n at koh raportonte: Djegie shtpish e fshatrash, vrasje masive e popullsis s paarmatosur e t pafajshme, dhun e ashprsi e pashembullt, plakitje dhe akte mizore nga m t ndryshmet; kto jan mnyra q kan prdorur dhe po prdorin ushtrit serbe e malazeze pr tua ndryshuar kryekput fizionomin etnike krahinave t banuara qind pr qind me shqiptar. sht shtje q dihet mir (dhe q e pranojn edhe jugosllavt e sotm, pr tu dalluar gjoja nga ata t vjetrit) se praktika e till ka vazhduar q nga viti 1912 e deri n fillim t Lufts s Dyt 131

Botrore. Kt e dshmojn aksionet e kombinuara t ushtris e xhandarmris jugosllave bashk me etnikt e ndrsyer kundr popullit t paarmatosur shqiptar, e dshmojn kryengritjet e vazhdueshme shqiptare nn udhheqjen e heronjve kombtar Isa Boletini, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Shot e Azem Galica etj. Kapitullin e nj shpirtgjersie m t madhe formale-ligjore, po edhe t nj shkeljeje m brutale t t drejtave t popullsis shqiptare pr jet t lir n tokn e vet, e hapi Jugosllavia titiste pas Lufts s Dyt Botrore. Formalisht, ajo ishte e detyruar q, n trajtimin e kombeve dhe kombsive, t merrte prsipr obligime m t mdha se paraardhsja e saj, Mbretria e SKS. Kto popullsi kishin derdhur gjakun n frontin e bashkuar antifashist nacionallirimtar, q m n fund e polli edhe shtetin-kreatur t Jugosllavis s re. Rrjedhimisht, prball opinionit t vendit dhe atij botror, e donte puna q t shformohej nga mendja e njerzis kujtimi i shtetit t serbve, kroatve e sllovenve n krye me hegjemonizmin serb, e t krijohej prshtypja e nj shteti socialist, q ka n themel bashksin e kombeve dhe t kombsive krejtsisht t barabarta. Me kt parull boshe, titizmi fitoi kredi n nj pjes t opinionit t vendit, me t e fitoi edhe popullaritetin n arenn ndrkombtare. N fakt, titizmi ishte betuar se nuk do ta lejonte ndrtimin e socializmit n Jugosllavi, kurse ndaj disa kombsive ndoqi nj rrug krejtsisht t kundrt me at q trumbetonte. Lidhur me shtjen e popullsis s Kosovs grupi udhheqs i PKJ ndoqi nj politik nacionalshoviniste, q ishte e njjta me politikn e Mihajloviqit e t Nediqit. Q n fund t vitit 1945, kur Jugosllavia kishte ende vise t pushtuara nga forcat e fashizmit gjerman, grupi udhheqs i PKJ drgoi brigada dhe divizione t tra pr t masakruar popullin e Kosovs dhe ushtroi nj terror, q e kalonte at q kishin prdorur ushtrit monarkiste serbe n periudhn e mparme. Kshtu, n praktik, u shkeln me t dy kmbt parimet e mdha t solidaritetit dhe t respektimit t t drejtave legjitime t popujve pr t zgjedhur vet fatin e tyre (Sh. Ballvora, Studime historike, 4. Tiran, 1966, f.85). Por, edhe nse udhheqja shoviniste e PKJ mundi t likuidonte n prfundim t Lufts e menjher pastaj mbi 40 mij shqiptar, kjo gj, me fashitjen e tingujve t fundit t lufts, u b e pamundshme. S paku n prmasa aq t mdha. Pranimi i fajit pas aktit t kryer Megjithat, n dispozicion mbeteshin metoda t tjera t shumta, q mund t viheshin mir n shrbim t shovinizmit jugosllav: metodat e kombinuara me dhun, terror, presion, me masa administrative e politike dhe me demagogji. T gjitha kto s bashku duhej t siguronin likuidimin e plot t rezistencs s popullit t robruar shqiptar, apo s paku dobsimin e ksaj rezistence deri n nj shkall t durueshme e t padmshme pr shovinistt sllav. N kt punim pr hir t aktualitetit, ne do t prqendrohemi vetm n njrn nga metodat e prdorura prej borgjezis s vjetr e t re jugosllave: n falsifikimin e t dhnave statistikore mbi numrin e shqiptarve dhe mbi lvizjen demografike t popullsis shqiptare. N kt t drejt Jugosllavia ka investuar shum, sepse fshehja e numrit t shqiptarve n trollin e saj administrativo-politik si dhe fshehja e numrit t shqiptarve t shprngulur n Turqi e gjetk, ka nj ndikim me shtrirje t gjer, e presupozon rezultate afatgjata n pretendimet pushtuese ndaj viseve shqiptare. Fillimin e ktyre falsifikimeve, e gjejm n fillim t pushtimeve jugosllave, menjher pas vitit 1912. Qysh Jovan Cvijiqi, gjeografi i njohur serb, kreatori i politiks antishqiptare, ndonse ka qen i ngarkuar t kontribuoj n kt drejtim, nuk ka mundur t mos pohoj, kur sht fjala pr numrin e popullsis, se jan t pasigurta

132

shnimet e agjentve, priftrinjve, msuesve dhe propaganduesve t tjer. ( Dr. Hivzi Islami, Popullsia e Kosovs, Prishtin, 1980, f.221). Pos numrit t popullsis q vazhdonte t jetoj n tokat e veta apo t marr rrugn e kurbetit n territoret e pushtuesit, t dhnat statistikore t t gjitha kohve prpiqen t na e fshehin me kmbngulje e perfiditet sidomos numrin e shqiptarve t shprngulur n Turqi, me plane shtetrore jugosllave pr shpopullimin e trojeve shqiptare nga elementi autokton dhe popullzimin e tyre- me element kolonist sllav. Ska asnj dokument q t na flas me gjuhn e sakt shkencore pr kta t shprngulur as pr kolonistt serb e malazez, q jan sjell ktu n vend t tyre. Puntort tan shkencor kan probleme, jo vetm pr publikimin e shnimeve lidhur me kt shtje ( mund t na preket Beogradi, thon recensort e shitur), po veanrisht n gjetjen dhe krahasimin e ktyre shnimeve. Qoft kur sht fjala pr shprnguljet para qoft pr ato pas Lufts. Po ti drejtohesh renegatit Fadil Hoxha, ai, n nj dokument t botuar, t thot se pas Lufte, nga i gjith trualli jugosllav jan shprngulur n Turqi vetm nja 9000 shqiptar (!) At e demanton Hajredin Hoxha. Ky paraqitet pak m dorlir: numri i prgjithshm i shqiptarve t shprngulur n Turqi nga gjith territori administrativ jugosllav, sipas mendjes s tij, nuk i kalon 70.000 veta(!), n periudhn e paslufts. Dhe, m tej, demantuesi tjetr, as m pak as m shum se LK e Serbis, e tregon pa dashur mjerimin e dy t parve. N Plenumin e 14-t t LKS, - na bn t ditur dr. Hivzi Islami n veprn e prmendur, - duke u diskutuar pr disa shtje t shqiptarve t Kosovs, u prmend edhe fakti se vetm nga kjo Krahin, n vitet e fundit t deformimeve t njohura e t presionit ndaj shqiptarve, jan shprngulur rreth 50.000 njerz. Ndrkaq, vetm nga Maqedonia, - na njofton m tej dr. H. Islami, duke u mbshtetur n burime autorsh jugosllav, - vetm brenda tri vjetsh (1955-1958) jan shprngulur n Turqi 160.000 turq, prej t cilve pjesa drmuese, konsideron autori, jan shqiptar, po vetm t deklaruar kshtu ( turq-L.L) i pranonte qeveria turke. Kurse periudha e shprnguljeve m t mdha pr n Turqi nuk sht ajo e viteve 19551958, po pikrisht pas vitit 1958, q do t thot se numri i t shprngulurve sht m i madh n mas t pakrahasueshme. Prve ksaj, vet H. Hoxha thot se, sipas t dhnave, sot n Turqi jetojn mbi 1.000.000 shqiptar. Ku arritn ata t shumohen nga 70.000 t shprngulurit e tij, bashk me ata pr t cilat flasin statistikat e paralufts?! Kt eprsi n t publikuar t t dhnave, q shkon n favor t disa autorve jugosllav ndaj disa autorve kosovar, nuk mund ta vlersojm hprh prparsi edhe sa i prket moralit t tyre. Ata e kan pasur n dor arrn edhe gurin, prandaj, kur ua ka dashur puna, skan ngurruar edhe ta thyejn arrn, duke publikuar t dhnat, q i kan ditur gjithmon. sht e vrtet se renegatt shqiptar, duke pasur qllim jetsor vetm pozitn e fituar me tradhti, vrapojn si mzi para pels, duke thn me goj e duke br me vepr, n dm t shqiptarve, edhe ato q nuk i krkojn prej tyre domosdo gospodart sllav n Beograd. Pos ktyre, ka edhe disa kuazidijetar, q din po nuk thon gj prej gjje nga frika e tyre. Mirpo, n prgjithsi, lvruesit tan, kush m shum e kush m pak, sidomos brezi i ri intelektual, po bjn pun t ndershme shkencore, madje edhe me sakrifica t mdha. Ndrkaq, kur sht fjala pr forumet dhe autort jugosllav, karakteristike nga kjo pikpamje sht nj dukuri n periudha kalimtare e t krizave shoqrore-politike, q implikojn prkrahjen e ndonj popullsie, mbi t gjitha kur ka presion t madh nga populli, po jo edhe pasoja nga zbulimi i ndonj sekreti, vjellin kurdoher edhe gjra t 133

palejueshme nga e kaluara, n form t pranimit t fajit. Por, kurdo q jan pranuar fajet e tilla, kjo gj sht br pas aktit t kryer ( nga autor gjoja t tjer) dhe gjithmon i ka prir kryerjes s ndonj akti tjetr, m t errt e m barbar. Pastaj kan ardhur t tjer, q e kan pranuar fajin e t parve, e kshtu me radh. Si t pacifizohen shqiptart e kroatt e Bosnjs N t gjitha regjistrimet jugosllave t popullsis, m 1921, 1948, 1953, 1961 dhe 1971, numri i shqiptarve dhe i kroatve t Bosns sht falsifikuar n mnyrat m t liga.. Pr realizimin e ktij qllimi, shovinistt serbomdhenj kan trilluar emrtime t uditshme pr kombsi t shpikura prej tyre dhe teza t shumta q skan aspak t bjn me shkencn. N regjistrimet para lufte, shqiptart nuk kan pasur mundsi ta deklaronin kombsin e tyre, se si pyeste kush, po vetm t deklaroheshin lidhur me besimin e tyre fetar dhe me gjuhn amtare. N pozit t ngjashme ishin edhe kroatt e Bosns t besimit fetar musliman. Mbi t dy palt bhej presion dhe insistohej q kta t deklaroheshin turq. N mnyr q pastaj, me dhun e presion, tu jepet rruga e Anadollit. Kur sht fjala pr shqiptart, shovinistt serb kishin trilluar edhe nj tez, at t ashtuquajturve arnautash serb t shqiptarizuar. (Cvijiqi shnon ekzistimin e 140 familjeve arnautashsh n Kosov. At e kundrshton me kmbngulje socialdemokrati prparimtar serb i kohs, D. Tucoviqi, i cili thot se kurr historikisht nuk kan ekzistuar rrethana q t kushtzonin shqiptarizimin e serbve.) Pjesa tjetr: ata t konfesionit musliman quheshin turq, ata t konfesionit ortodoks ( si bie fjala n Rek, Maqedoni) serb apo maqedon dhe ata t konfesionit katolik nj dreq e di se ka! Pas lufte, pr boshnjakt u hap dera q, vetm pr t mos e deklaruar prkatsin kombtare kroate ( n nj koh q serbt e Bosns nuk deklarohen ndryshe pos serbe), t deklaroheshin si turq, jugosllav t pacaktuar ( m 1953) musliman n kuptimin e prkatsis etnike ( m 1961) dhe musliman n kuptimin kombtar (m 1971). Kshtu n kohn e ekzistimit t m se 600 milion muslimanve n bot, t cilve as u shkon mendja t jen t kombsis muslimane, sepse me kombsi jan arab, turq, kinez apo shqiptar, jugosllavt e shpikn kombin e ri mulsiman. Ndrkaq, pr t treguar qart se n trojet ballkanike mund ta durojn m leht pranin kombtare t ish pushtuesve t vet turq, shovinistt jugosllav propagandojn me sa munden q shqiptart t regjistrohen turq, ndonse e kan kombsin e tyre t gatshme shqiptare, q si turpron m asgj, po prkundrazi i mburr si pasardhs t drejtprdrejt t popullit m t lasht n Ballkan, tokat e t cilit shtriheshin pikrisht edhe atje ku jugosllavt sot e kan atdheun. M 1971, n valn e regjistrimit t popullsis, n Shkup u zun pes hoxhallar, t cilt n masat shqiptare bnin agjitacion q kto t mos deklaroheshin shqiptar. Sepse, si i kishin porositur gospodart maqedonas t thon kta papagaj, t deklarohesh shqiptar dashka t thot se ke hequr dor nga feja, meq n Shqipri nuk ka fe drdllisnin ata. ( Pr ta pat shkruar edhe shtypi, qe folur edhe n radiotelevizion, po ata si gjeti gj, se, dihej, ishin t paguar nga vet organet maqedonase. Ktu sht e teprt t merremi me supozime se do t ngjante sikur n Maqedoni n t mir t shtjes shqiptare, ndonse kjo sht njmij her m e drejt). Por, ironia m e madhe qenka rezervuar pr kto dit. N kohn e krizs m t madhe n historin e jugosllavve, n kohn e lvizjeve m t mdha t disidentve politik, t prarjeve edhe n vet radht m t larta t qeveris jugosllave, n kohn e 134

burgosjeve t papashme politike t shqiptarve e t kroatve dhe t lvizjeve t mdha t ktyre dy kombsive pr lirim definitiv nga Jugosllavia, pra, n kohn q jugosllavizmi sht shndrruar n djall me brir m shum se asnjher dhe pr t gjith popujt e ktushm, sidomos pr serbt, n kt koh, del nj NIN i Beogradit me nj apel anakronik e t rrezikshm: q sa m shum banor t Jugosllavis t deklarohen n pikpamje kombtare jugosllav! Pardon: jo jugosllav n thonjza, po jugosllav, pa dorashka, - urdhron lartmadhria e tij NIN-i. Tri dit pasi kaloi viti i mundimshm 1980!. Nj prgjigje pr thirrjen e till mund ti jepet atij n kmb e n dor, si ka br ai, pa na ln t kndellemi nga festa e Vitit t Ri, kur, n vend q t gzonim si t gjith bota, ne qanim t afrmit dhe miqt q dergjen n burgjet e atyre, pr t cilt NIN-i na fton tua marrim edhe emrin. Dezintegrimi i kompaktsis etnike t shqiptarve Kush t ha kt kokrr ulliri! Thirrja e till e NIN-it u drejtohet pikrisht muslimanve dhe shqiptarve. Jugosllavt ende bjn llogari pa hanxhin kur sht fjala pr nivelin arsimor dhe pr vetdijen kombtare t shqiptarve. Mirpo, edhe n regjistrimet e kaluara, t vitit 1971, shqiptart e patn kuptuar se ka ardhur koha e fundit q t dalin n drit t gjitha dredhit e pabesit jugosllave dhe pat vendosur q jugosllavve, n vend q tua fal kombsin e vet, do tua fal m me qejf gurin e gjakut. Ndonse edhe ather u bn manipulime me numrin e popullsis, rezultatet e regjistrimeve qen fatale pr jugosllavt ( sidomos pr maqedonasit, t cilt i vonuan gjasht muaj rezultatet nga republika e tyre, vetm pr t manipuluar disi numrin tejet t madh t shqiptarve). Kto rezultate i dhan impulse t reja popullit ton t robruar. U pa se, sa i prket shtimit natyror dhe moshs mesatare t popullsis, shqiptart jan kombsia m vitale jo vetm n Jugosllavi, u pa se, megjith prpjekjet m njerzore t armikut pr ta zhbir farn e popullit ton nga viset shqiptare, ajo kurrsesi nuk po rrallohet, prkundrazi prvjet po mugullon m e shndosh e m vitale. Faktori njeri sht faktori m i rndsishm pr do shoqri, n fardo shkalle t zhvillimit dhe n fardo kushtesh historike. Ky faktor e prcakton perspektivn e nj shoqrie, duke ndikuar n mnyr t drejtprdrejt n lvizjen e saj. Pr ne, shqiptart e robruar nga Jugosllavia, njeriu sht pasuria e vetme q kemi dhe arma e vetme q do t na nxjerr nga kthetrat e pushtuesit. Prandaj, sht i domosdoshm kujdesi sa m i madh q t mos e bjerrim as n masn m t vogl njeriun ton. Cili sht qllimi i jugosllavve sa i prket falsifikimit t t dhnave mbi popullsin? 1)N rastin m fatlum pr pushtuesin, me zvoglimin e numrit t shqiptarve deri n nj minimum dhe me shtimin proporcional t numrit t kolonistve sllav n tokat shqiptare, shovinistt jugosllav pretendojn t fitojn t drejta historike mbi tokat tona; 2) N nj rast m pak fatlum pr ta, kur nuk do t mund t sigurohej dezintegrimi i dukshm i kompaktsis etnike shqiptare po nj dezintegrim i pjesrishm, atyre u mbetet n dor mundsia q popullsis son tia reduktojn edhe ato t drejta formale, q i prgjigjen shkalls s caktuar t kompaktsis m t madhe etnike t shqiptarve. Ne nuk mund ta shtojm numrin e shqiptarve n Jugosllavi. Por, duke u nisur nga rndsia q ka pr ne ky regjistrim i popullsis, pararoja jon revolucionare e patriotike e fton popullin ton q syeltsin m t madhe n regjistrime ta kuptoj si nj domosdoshmri patriotike. Rinia prparimtare thirret t jet sa m mobile me 135

propagandn dhe agjitacionin e drejt n popull, n mnyr q armikut ti japim nj grusht t fort edhe n kt drejtim, duke mos ia falur asnj njeri. Nj aktivitet jashtzakonisht i gjall propagandistik n kt pikpamje n mesin e shqiptarve t shprndar npr republikat e Jugosllavis pr ne duhet t jet detyr e posame dhe domosdoshmri. (Lajmtari, janar 1981, f. 8-9)

50. SHTOJC E LAJMTARIT

Kush thumbit e kush potkoit Revista jon ishte n prfundim e sipr kur ne siguruam t dhnat pr ngjarjet e mposhtme. 'sht e vrteta pjesn m t madhe e dinim edhe m par. Por prisnim ndonj list konkrete, q do t paraqitte, n mnyr m t afrme, sidomos gjendjen ton sa u prket burgosjeve t egra, q UDB-ja po zbaton masivisht n viset shqiptare, gjithnj m intensivisht prej m se dy vjetsh e ktej, duke u prpjekur t na tremb e t na qes penges pas pengese n rrugn e lvizjes son patriotike e revolucionare. Kshtu na shnimet relativisht t bollshme q mblodhm tani, u detyruam ta zgjerojm gjith numrin e revists son me kt shtojc, dy faqesh, q i kaprcen shpenzimet tona edhe ashtu t mdha pr shtypjen e revists. Qllimi kryesor ishte q t mos presim t'i botojm ato n numrin e ardhshm, nga i cili do t na ndaj shum koh, kurse nga materialet e prgatitura m par pr kt numr nuk gjenim asnj t teprt, q t hiqnim dor prej tij ksaj radhe. Prandaj, n qoft se materialet e shtojcs nuk do t jen t prpunuara n nivelin e shkrimeve tjera, nga lexuesi yn i ndershm krkojm ndjes. *Ja q u krye lista e nj pjese shqiptarsh t ndershm, q UDB-ja jugosllave i burgosi - me dorn e veglave t flliqura kosovare - vetm n periudhn prej 21 nntorit 1980 deri n t aguar t 1 janarit 1981: 1. Hasan Ukhaxhaj, nga Carrabregu, magjistr i gjuhs shqipe, arsimtar n QAMO "Vllezrit Frashri" t Deanit, 2. Ibish Neziri, nga Bardhaniqi, student i gjuhs shqipe, i burgosur m 21 nntor 1980, 3. Bajram Gashi, nga Llapushniku, milic me shrbim n fshatin Crmjan, student i gjuhs shqipe n SHL t Gjakovs, 4. Ali Mehmeti, nga Botusha, msues n Mushtisht t Suhareks, 5. Sokol Mehmeti, gjithashtu nga Botusha, student, 6. Ramiz Zeqiri, nga Brovina, student i gjuhs shqipe, 7. Xhafer Sylejmani, nga Nivokazi, student 8. Musa Berisha, nga Duboviku, student i letrsis shqipe, i arrestuar gjat kohs q po bnte shrbimin ushtarak diku n Slloveni, 9. Ismet Ibrdemaj, nga Peja, student n Prishtin, 10. Hysen Gegaj, nga Sallagrazhda, bujk, n kohn e arrestimit puntor i inkuadruar n botn e jashtme, e 11. Danush Gegaj, nga Sallagrazhada, student n Prishtin, q, bashk me t vllain, Hysenin, u arrestuan mngjesin e 1 janarit 1981, n shtpin e lindjes, n Sallagrazhd. Ndaj t gjith ktyre njerzve, tek t cilt, po prmendim kalimthi, nuk sht gjetur kurrfar materiali dshmues, ndiqet procedura penale sipas nenit famkeq 133 t Kodit penal t Jugosllavis, pr vepra q kualifikohen si vepra kundr popullit e shtetit, e q jan vrtet kundr shtetit, por pr popullin. Dhe t gjith u shtrohen hetimeve q shoqrohen me tortura brutale.

136

Nj aksion i vlefshm n Prizren * N vigjilje t fests son kombtare 28 Nntorit, rinia jon revolucionare kreu nj aksion t vlefshm n Prizren dhe disa fshatra t rrethins. Kta patriot e revolucionar shprndan, energjikisht dhe n shum pika njkohsisht dhe pa u diktuar, disa afishe t punuara bukur dhe me nj prmbajtje t shkurt e koncize, q vinte si prgjigje pr burgosje masive politike q po bhen te ne pa pushuar. Redaksia e "Lajmtarit t liris" vlerson se aksionin e prmendur e bn t vlefshm jo vetm prmbajtja dhe shprndarja e shkatht e afisheve, po para s gjithash momenti i prshtatshm kur u krye aksioni: festa kombtare e Pavarsis, para dhe gjat s cils burgosja e forcave tona prparimtare jo vetm q nuk pushoi po u intensifikua si rrall ndonjher. U lumt djemave t vatanit! Edhe n Gjimnazin e Deanit * N vigjilje t festn son kombtare nuk ndenji kot as nj krah tjetr i rinis prparimtare, por kreu me sukses nj aksion tjetr n QAMO "Vllezrit Frashri" t Deanit. Gjasht paralele t ish Gjimnazit eksperimental dhe muret e jashtme t salls s fizkulturs, u stolisn me parulla, secila m e fuqishme se shoqja: "Rroft 28 Nntori", "Rroft PPSH dhe Enver Hoxha", "Lavdi marksizm-leninizmit" etj. Fotografit e satrapit Tito, t varura si shmtim q ndyen emrin e madh t patriotve e t rilindasve shqiptar Frashri, emrin e t cilit e mban kjo qendr shkollore, rinia i mbuloi me nj ngjyr t fort t yndyrshme. Po me kso ngjyra t yndyrshme ishin shkruar edhe parullat mbi mure, me shkronja t mdha. Kshtu q, edhe kur u pan prej organeve t shkolls e pastaj t sigurimit dhe pas prpjekjeve t ethshme t ktyre pr t'i fshir ato, shenjat e tyre dukeshin qart pr nj koh t gjat. Ishte knaqsi e posame t shikoje, gjat ors s msimit, gjurmt e shkronjave t bukura, me fjalt e dashura "Rroft PPSH", q UDB-ja kish dhn urdhr t mbuloheshin me egrsi, sikurse do shenj tjetr shqiptare dhe prgjithsisht prparimtare e revolucionare. Dhe nj pushim i kndshm shpirtror, kur, n vend t fotografive t xhelatit t popullit tnd, shikoje rendin bosh mbi mure ku kish qen fotografia e tij, e hequr pr nj koh t gjat. Derisa nuk u siguruan fotografi e korniza t reja, se t vjetrat i kishte mbuluar njher e prgjithmon ngjyra e fort, e yndyrshme. Katrort boshe n mure, me nj ngjyr m t zbeht n brendi, paraqitnin boshllkun e tmerrshm t qeveris shoviniste t Beogradit, e cila po e prjeton agonin e saj t sigurt. 200 milion q t'i merret koka atij t gjalli q guxoi t'i hiqte kokn anonimit t vdekur n bust * Me gjas, anonimiteti ofendues e shmtia e madhe e emrit Petar Prla, q mban Shkolla Fillore e Irzniqit, pasksh zgjuar neveri e mllef te banort e ktij fshati, apo t ndonj fshati tjetr prreth. Ose, ndoshta, edhe aksioni pr t cilin do t bjm fjal ktu, sht vepr e rinis s organizuar. Sido q t jet, aty n t aguar t 25 nntorit t vitit q shkoi, busti i Petar Prls, n oborrin e shkolls s Irzniqit, u gdhi pr faqe t zez: pa at kokn e tij t shmtuar e anonime. Pas ksaj, UDB-ja e Deanit dhe e Pejs maltretoi shum njerz, ndr ta edhe vllain e kryetarit t Komuns s Deanit, i cili kishte br roj, vet treti, natn q 137

busti mbeti pa kok. Tash, hetimet po bhen edhe m t ethshme. Po gjurmt e aktorve as pr ila! Sa m i madh po bhet trbimi i UDB-s, aq m shum po i hipn vlera koks anonime t Prls dhe aq m e urryer po bhet pr armikun ton koka e t riut ton, q ia mori kokn e shmtuar bustit. Nga burime t sigurta jemi informuar se UDBja e ka qitur fjaln n rrethin e besimtarve t vet se ai q e z aktorin e heqjes s koks nga busti, do t shprblehet me 200 milion dinar! Urdhroni, turruni gjahtar skalpesh t shqiptarve! Pr kokn e metalt t nj sllavi anonim, do t shprbleheni me 200 milion dinar po t keni sukses t'ia merrni kokn nga kraht nj shqiptari t gjall. Me kto para mund t bleni, sa t'ju doj shpirti, deterxhente, kripra, vajra, sheqerra e ashkla, q Jugosllavia titiste s'po mund t'ua siguroj shtetasve as me shkopin dhe strajcn e lyps. Pr ju sht kujdesur UDB-ja, ajo ka para, sa t doni, vetm ju punoni si ju porosit ajo, dhe do t shprbleheni n kurriz t djerss e t gjakut t popullit. Por, qkur u hipi kshtu vlera kokave t metalta?! Parvjet, kur u b busti i heroit shqiptar, Sezai Surroi n nj fshat t Opojs, autori i projektit pat marr shprblim vetm 1 milion dinar, kurse gjith projekti pat kushtuar vetm afro 3 milion. Natyrisht, pa llogaritur ahengjet e pangopshme t renegatve kosovar, q erdhn n solemnitetin e zbulimit t bustit pr t'i fryr bulshinjt dhe barkun si babzinj t dors s par Por, si guxojm t gabohemi! Ather ishte puna pr nj kok hekuri t shqiptarit, tash pr nj kok t till t sllavit. Dhe, kto s'e kan mimin e njjt as t shkrira n metal. Dhe kjo sht gjja m e rndomt n kushtet e jets s sotme t shqiptarit n robrin sllave. Prap Prla, prap Kardeli Deri kur prrrr? * Prgjithsisht, Deani sht nj nga regjionet m t prapambetura t Kosovs si n pikpamje t zhvillimit ekonomik, ashtu edhe t jets politike e shoqrore. Prve ksaj, me nj struktur jashtzakonisht t mjer arsimore e intelektuale, zyrtart e ksaj komune prkasin ndr shrbtort m besnik t okupatorit jugosllav. Ata mbajn n duar elsat e Kuvendit t Komuns e t Komitetit Komunal t LK si edhe t nj gjyqi t kohs s Ali Bungut. Por, nj etnik malazez, si sht inxhinieri Zoran Shaliq, e ka n dor fatin e tyre dhe mendjen e veprimin e tyre. Ai i v prfilli kta funksionar t punve t kota e t tradhtis kombtare dhe i bn t prkulen thell para madhris s tij sllave. Kshtu, vjeshtn e shkuar u vendos t pagzoheshin rrugt e qytezs q kish zn t rritej, ndonse me nj rrit t fmijs defekt. Me kt rast edhe pse popullsia shqiptare n kt komun paraqet 94,2 % t popullsis s prgjithshme (sipas regjistrimit t vitit 1971), s'u respektua as tradita as historia shqiptare, po rrugt u pagzuan me emra krersh revizionist sllav, si Eduard Kardel e C, dhe me emra etniksh sllav, si Petar Prla & C. N vargun e shfaqjeve t panumrta t diskriminimit mbi popullsin vendse shqiptare, banort e Deanit me rrethin e morn si ofendim t rnd kt manifestim t shmtuar e t egr t shovinizmit sllavomadh dhe prkuljen e pakurrizorve renegat shqiptar. Prandaj doln forca q, duke mos duruar m, kryen nj aksion t organizuar: hoqn apo mbuluan me ngjyr t yndyrshme t gjitha tabelat e rrugve, q mbanin emra me t cilt ata nuk pajtoheshin. Natyrisht, organet u vun n gjah pas aktorve t aksionit dhe s'bn gj prej gjje. Njkohsisht, ata vun tabela t reja n vendet nga ishin hequr ato prej aksionistve. Por, tani me nj vrrag n shpirt e morn vesh se popullsia e 138

ktushme, jo vetm q nuk sht e nj mendimi me ta, por ajo di edhe ta shfaq mospajtimin e vet. Sot me heqjen e tabelave, nesr kushedi UDB-ja dyshon n radht e "veta" * Qmoti sht thn dhe sht prcaktuar si domosdoshmri se lvizja jon duhet t kujdeset patjetr t prvetsoj sa m shum nga njerzit tan t ndershm, q nevoja i ka shtyr t punojn n sekretariatin e punve t brendshme. Ktu nuk sht vendi t sqarohet dobia q del pr ne nga kjo pun, vese duam t bjm me dije se, edhe n kt drejtim, po shnohen hapa t rndsishm. Do t cekim se sht kjo arsyeja q na shtyri ta veojm nga lista e t burgosurve pikrisht nj puntor t sekretariatit q tash dergjet n burg me pretekst se sht marr me veprimtari revolucionare e patriotike. Nuk jemi n gjendje t informojm konkretisht pr Bajram Gashin, milic me shrbim n Crmjan: a ishte ai me t vrtet antar i ndonj grupi a organizate patriotiko-revolucionare nga ato q veprojn n viset shqiptare t pushtuara. Ne kemi gjurmuar dhe kemi konstatuar, se ai nuk prket s paku n asnj nga tri organizata me t cilat ne zhvillojm bashkpunim. Prandaj, nuk sht e ndershme ta prvetsojm kt njeri t vyer, duke e quajtur sekush si antar t vet, ndonse konkretisht neve do t na bnte nder. Por, nga ana tjetr 'sht shum m me rndsi, ne kemi informata thuaja t sigurta se Bajram Gashi nuk sht i implikuar n ndonj plan t errt t UDB-s, e cila, duke burgosur gjoja njerz nga radht e veta, shpeshher ka ditur t ngreh kurthe pr forcat tona prparimtare, duke i ngashnjyer ato me provokime nga m t ligat. Milici Bajram Gashi, sipas t gjitha gjasve, sht vetm nj nga deti i tr i njerzve tan t ndershm, q, edhe pse kan qen n pun te okupatori, mendjen dhe zemrn i kan pasur n rregull, do t thot n ann e drejtsis e t njerzis. Ai, me gjas, nuk mundi t'i duroj m pa kundrshtim prapsit e armikut kombtar dhe klasor. E cekim edhe klasor, sepse ai ishte lexues i zellshm e i flakt i literaturs marksisteleniniste dhe rezononte me ndershmrin e me mprehtsin me t ciln e kishte pajisur ajo literatur dhe ideja e pastr komuniste. Bir i nj familjeje t kputur fshatare t Drenics heroike, ai ishte shtrnguar t shfrytzonte bursn e sekretariatit t punve t brendshme dhe t kryente edhe shkolln e mesme n Vushtrri ku dalin kuadro t milicis. Por, ai e kish pasur gjithmon t qart se nuk mund t'ia kthej shpinn kombit t vet dhe ndershmris shqiptare e njerzore. Si siguroi rrogn e par, ai u regjstrua n SHLP t Gjakovs, ku ishte duke ndjekur me sukses ligjratat n grupin e gjuhs dhe letrsis shqipe, derisa e arrestuan. Kolegt e tij milic, si marrim vesh, me koh i paskshin ngjitur atij edhe nj nofk trheqse, Bajram Kuksi, ngase ai e pasksh dgjuar rregullisht radion shqiptare. Nj dit, m 24 t nntorit q shkoi, "marksistt" titist, q kan alergji t madhe ndaj marksizm-leninizmit t vrtet dhe ndaj shqiptarizmit, vendosn ta arrestojn edhe Bajramin dhe ta hedhin n edhe at n qelit e akullta ku i hedhin "armiqt e popullit". Meq poshtrsia e UDB-s nuk do t ishte e plot po t kishte kufi, ata po i mbajn n sirtar rrogat e tij, q vazhdojn t vijn ende nga qendra (ai ka t drejt t marr s paku gjasht rroga pas arrestimit, pr aq koh sa mund t zgjasin hetimet). Kshtu, familja e tij, e cila varet kryekput prej rrogs s tij, tash ka mbetur n rrugn e madhe. Kjo sht vetm nj nga mizorit e shumta t armikut ton, trbimi i t cilit ka marr hov t pandalshm, deri n vetprmbysjen e tij t plot. Tuna mos e ndalt armikun mizor! Kurse ne, q e kemi pr detyr e q po kujdesemi ta shtyjm sa m shpejt kah varri i sigurt, mund t jemi t knaqur q ksaj radhe konkretisht po bindemi se armikut 139

po i hyn tmerri dhe koka iu ka mbushur mjegull, edhe kur sht fjala pr kuadrot e "veta", t cilat kujdeset t'i mbaj me presion n rrugn e errt t krimit, amoralitetit dhe t egrsis fashiste. Tani sht e sigurt se Bajram Gashi, sido q t ven punt (thon se ai sht edhe i qndrueshm e i pamposhtur n qndrimet), sht nj zog q i ka dal dore prgjithmon UDB-s. Na mban shpresa se shembullin e tij t ndritshm do ta ndjekin kolegt e tij t tjer t ndershm! Nj akt barbar, i organizuar * sht br pun e vshtir t merret vesh me saktsi kado q ka t bj me kriminelin nga Lvosha e Pejs dhe me krimet e tij, sepse at e mori nn mbrojtje qendra etnike e Beogradit, duke ua hequr duarsh organeve t Pejs. Megjithat ia kemi dal t shtiem n dor disa t dhna. Nga t gjitha ato, q po fliten me t madhe n popull, e sigurt sht sa vijon: M 19 tetor 1980 n Lvosh, fshat prmbi Pej, nj kriminel malazez shtiu mbi dy djelmosha shqiptar, nga t cilt njri mbeti vdekur e tjetri ia doli t ik dhe ta informoj policin pr krimin e asaj dite. Viktim e ktij gjahu etnik n skalpe shqiptare qe 20 vjeari Masar Hyseni nga fshati Smin i Vitis (i lindur m 1960), student i vitit t dyt n Shkolln e Lart Komerciale n Pej. Ditn kontestuese, Masari dhe moshatari, bashkshkollari e bashkvendasi i tij Osmani nga Sadovina e Vitis, kishin dal pr nj shti t zakonshme n pyllin afr Lvoshs. Osmani ecn pak prpara shokut dhe i teket t bj nj vrapim n ajr t pastr, se qenka edhe sportdashs. Kur iu afrua nj grupi shtpish, doln n rrug ca fmij q e ngacmuan. M tepr n shaka, ai i jep nj shpull njrit prej tyre, e fmija ia merr nj vaji t djallzuar dhe duke qar, hyn n njrn prej shtpive. Menjher pas ksaj, shfaqet njeriu me dyfek. Osmani mbetet i habitur dhe nuk nxehet, se s'i merr mendja q sherri mund t dal kaq i madh. Po krimineli i afrohet me trbim dhe nis t'ia vr dyfekun n gjoks. Osmani ia largon me nj shkathtsi t madhe dhe ata kapen fyta fyt. Ndrkoh arrin edhe Masari q prpiqet t'i ndaj. Mirpo n prleshje e sipr dyfeku i kriminelit vjell zjarr dhe e l paluar Masarin. Osmani i tmerruar duke mos par mundsi t'i rrmbej armn etnikut dhe duke par n syt e ktij nj etje t madhe pr gjak, arrin t ik dhe ta informoj policin e Pejs pr ngjarjen tragjike. Duke krkuar, sipas udhzimeve t Osmanit, Masarin e vrar, organet e sigurimit hasin n afrsi t vendit t ngjarjes n nj kufom tjetr t nj djaloshi, t vrar koh m par, pr t cilin krimineli i Lvoshs do t pranoj m von n burgun e Pejs se e ka vrar me dor t vet, sikurse edhe Masarin. Gjat hetimeve krimineli dha indikacione se sht i porositur t heq sa m shum koka shqiptarsh. Por, duke marr nj qndrim mosprfills ndaj organeve, ai nuk e kallzoi asnj njeri nga ata q ia kishin br "porosin". Pas nj kohe t shkurtr, me intervenimin e instancave m t larta t UDB-s, krimineli drgohet gjoja pr kontroll mjeksor n Beograd, ku gjendet edhe sot, dhe shpallet i devijuar psikik. N popull ka zn t flitet se si nj ift bashkshortor francez, turist npr Krahinn ton, paska kapur pahiri n kamer filmike nj nga krimet mizore t etnikut t Lvoshs, pikrisht n vendin ku sht zbuluar pahiri nj kufom, dhe at film ua paska drguar organeve t sigurimit. Pos ksaj, flitet dendur se krimineli ka marr mbi vete jo m pak se shtat t vrar. Ktu mund t ket edhe teprime, po prvoja e thell e 140

popullit ton thot se "pa ngrn hudr s't'i vjen era gojs". Sido q t jet, tash etniku kriminel sht n t terur, larg nga dora e gjyqeve t Kosovs, apo nga dora hakmarrse e shqiptarve. Tani ne do t donim ta pyesim renegatin e flliqur Beqir Hoti: ku sht ai tash q t bj presion mbi popullsin pr dnimin me vdekje t ktij krimineli. A s'ia paska prishur Beqir Hotit ky kriminel i urryer "vllazrim-bashkimin" e tij t bukur, si ia pat prishur Selim Tali, i dnuar me vdekje dhe i ekzekutuar, pse e vrau nj kriminel serb, duke marr gjakun pr t vllan q ia kishte vrar ky koh m par?! Por, jo. Beqir Hoti sht qengj i but dhe "i njerzishm". Kur etniku Rade Zvicer atij i jep flakaresh si ndonj lluci (n kohn q Peja ishte prfshir nga vrshimet), ky ia kthen faqen tjetr. Kshtu, i "njerzishm" e i but, ai konsideron se edhe pr flakareshat q merr populli shqiptar nga shovinistt jugosllav, ka t drejt t'ua kthej shovinistve faqen tjetr (t popullit) pr flakaresha t reja. Por, kush i ka faj Beqir Hotit dhe Beqir Hotve tjer, nse jan mashtruar keq." (Lajmtari i liris, nr.1, janar-shkurt 1981).

51. THIRRJA PR DEMONSTRATN E SHTUTGARTIT, 25 prill 1981 VLLEZR T DASHUR!

Sa her jemi nisur t krkojm t drejtat tona t ligjshme nga armiku i egr jugosllav, ai gjithmon na i ka ngrdheshur dhmbt dhe ka treguar qart se s'kemi pse t'i trokasim n der pr ndonj t mir. Por, fytyrn e vrtet t armikut po e shohim kto dit, q studentt, rinia jon prparimtare dhe gjith populli shqiptar i Kosovs u ngrit n kmb pr t krkuar me z t lart realizimin e atyre t drejtave, t cilat na i mohuan qe 40 vjet socialshovinistt jugosllav n krye me bandn gjakatare titist t Beogradit. Demonstratave paqsore t studentve tan pr prmirsimin e kushteve t jetess, ata iu prgjigjn me krba e me burg. Dhe kur studentve kmbnguls iu bashkua edhe populli yn heroik, duke i treguar bots se ka ardhur prfundimisht koha pr realizimin e t drejtave t shqiptarve n Jugosllavi, armiku barbar derdhi mbi atdheun ton t dashur, mbi Kosovn e shumvuajtur, m se gjysmn e ushtris e t milicis serbe, malazeze e maqedone. Tanket rrethuan gjith Kosovn, reparte t mdha ushtarsh zun grykat e Ibrit, Kaanikut dhe t Rugovs, u rrethuan ve e ve shum qytete, kurse aeroplant dhe helikoptert lshuan pa pushim parashutist dhe gaze lotsjellse. Njsit speciale t milicis bn krdin mbi popullsin ton t paarmatosur. Kto njsi prdorn mbi rinin ton armatime e mjete t atilla dhune, far s'jan par t prdoren gjetk n bot. Gjith Kosovn e ka mbuluar jezeri. Sot n trojet tona sundon izmja e xhandarit dhe bajoneta e ushtarit pushtues, kudo jan vn patrulla policore e ushtarake dhe t gjitha rrugt e qyteteve dhe t fshatrave tona jan nn kontrollin e rrept t patrullave ushtarake, me armatime t rnda, me tanke, aeroplan dhe helikopter. Popullsia shqiptare po vritet, po gjymtohet, po rrahet e poshtrohet dhe po mbyllet npr kazerma e burgje fashiste. Kshtu me parulln e "vllazrim-bashkimit" dhe t "barazis s kombeve e kombsive" n nj an, dhe n ann tjetr me forcn e xhandarit dhe t policit, Jugosllavia fashiste u nis pr t kushedi t satn her pr t shkelur vatrat dhe nderin e shqiptarit, duke vrar, njerzuar e torturuar pa mshir qindra shqiptar e shqiptare, pa kursyer pleqt, grat dhe fmijt. 141

N kto kushte ne nuk na mbetet rrug tjetr shptmi pos t bashkohemi edhe m fort - t gjith shqiptart si nj trup i vetm - t lidhemi me besa-bes e, me guximin e njohur shqiptar, t'i mbrojm me kmbngulje t drejtat tona t ligjshme, ta shptojm njher e prgjithmon vendin nga kasaphana e prgjakshme, q po e pgatit pr ne armiku mizor; t shptojm nderin e nnave t motrave tona, t shptojm nderin e vatrave ku kemi lindur. T dashur vllezr, Sot, Kosova jon e dashur, vllezrit e motrat tona, q po shkelen nn zinxhirt e tankeve t ushtris fashiste jugosllave, na e kan nevojn m shum se kurr. Prandaj sht e domosdoshme q, si pjes e pandashme e popullit ton, edhe ne t ngrejm lart zrin e protests n mbrojtje t t drejtave tona t ligjshme, n mbrojtje t vllezrve e t motrave tona, q s'e kursyen e s'po e kursejn gjakun e tyre t shtrenjt. Pr kt qllim, n vargun e manifetimeve t shumta t shqiptarve an e mban bots, kemi vendosur t thrresim nj miting protestues n Shtutgart t RF Gjermane. Tubimi bhet t shtunn, m 25 prill, n ora 10,30 para Stacionit Hekurudhor t Shtutgartit. Gjendja e krijuar n Kosov na obligon q n miting t dalim n numr sa m t madh. POPULLI YN SHT I PAMPOSHTUR DHE DO T FITOJ!

52. REGJISTRIMI I POPULLSIS N KOSOV U B NN HIJEN E TANKEVE

Lidhur me regjistrimin aktual t popullsis, revizionistt jugosllav kan zhvilluar me koh nj fushat sa t ethshme aq edhe perfide t propagands dhe t agjitacionit n dm t disa popullsive. Pas qerres s revizionistve, me nj paturpsi q shkon deri te tradhtia e hapt kombtare, jan lidhur me zell t madh edhe renegatt shqiptar n pushtet. Fushata sht zhvilluar n dy drejtime kryesore. Drejtimi i par ka qen propaganda dhe agjitacioni i organizuar shtetror n disa pjes ti quajm skajore t popullsis shqiptare, n t cilat socialshovinistt jugosllav ia kan dal t ushtrojn edhe m prpara njfar ndikimi kombtarizues e asimilues, si jan t ashtuquajturit torbesh apo maqedonas musliman n Maqedonin perndimore dhe t ashtuquajturit musliman t viseve shqiptare t Malit t Zi. T mos flasim pastaj pr popullsin shqiptare t viseve t Sanxhakut, te e cila socialshovinistt e Beogradit kan arritur ta shtypin pa mshir ndjenjn kombtare dhe ta rrnjosin n mas t madhe gjuhn amtare shqipe. Ndrkaq, drejtimi i dyt ishte ai i frenimit t ndjenjs kombtare t shqiptarve, kudo q t jen ata, me presione t gjithanshme politike etj. Ja disa nga aksionet e shumta n shkall shtetrore, t realizuara me ann e mjeteve publike t informimit, si jan shtypi e televizioni. Thirrjet pr vampirizm t teorive borgjeze shoviniste Qysh para tri vjetsh, m 1978, nj ekip i Televizionit t Beogradit, n krye me poetin dhe gazetarin serb Lubivoje Rshumoviq, realizoi n Maqedonin perndimore nj serial televiziv dokumentar, t prbr prej dymbdhjet emisionesh njorshe. Duke vajtur nga fshati n fshat, si misionart e dikurshm t krishterimit, ky gazetar zhvilloi me at rast biseda t pafundme me t ashtuquajtur torbesh apo maqedonas 142

musliman. Bisedat, duke u sjell gjoja n mnyr spontane dhe duke u prpunuar pastaj n redaksi me mjete dhe metoda shkencore, zhvilloheshin rreth adeteve e zakoneve, rreth t kaluars historike t torbeshve, rreth emrave karakteristik t personave e t vendeve, si jan shtigjet e ndryshme, fushat e arat, burimet e krojet etj. Me nj fjal emisionet ngulnin kmb q t nxirrej antroponimia dhe mikrotoponimia sllave e ksaj pjese t popullsis shqiptare dhe t viseve thjesht shqiptare Ky ishte nj qllim i tejdukshm q, me ann e mjeteve dhe metodave t njohura shoviniste t shkenctarve t dikurshm sllav si Cvijiqi e Gjorgjeviqi, te kjo pjes e popullsis shqiptare t thellohet edhe m tej apolitizmi, pacifizmi dhe asimilimi, duke ia ngulitur asaj n kok mendimin se m par mund t jet gjithka tjetr sesa popullsi shqiptare. Renegatt shqiptar n pushtet, qoft n Kosov a n Maqedoni, si sht e natyrshme pr ta, e bn syrin qorr e veshin shurdh e nuk e pan t udhs ta thonin asnj fjal lidhur me at fushat t ndyr shoviniste, e cila sht n kundrshtim edhe me dispozitat kushtetutare t Jugosllavis, q kan t bjn me prcaktimin e lir kombtar dhe q gjoja para shikojn dnime t rrepta pr do agjitacion n kt drejtim. Por, egrsia dhe guximi karakteristik i socialshovinistve jugosllav n diskriminimin e nj populli t tr, shprtheu haptasi vitin e kaluar n gazetn Veer t Shkupit. Nga 25 shtatori deri m 21 tetor, kjo gazet e shovinistve maqedonas botoi n 23 vazhdime serin e artikujve t Nijazi Limanovit me titull Islamizimi i Maqedonis. Duke u prpjekur gjoja pr tu dal zot torbeshve apo maqedonasve musliman, si quhet ktu me koh nj pjes e popullsis shqiptare pjesrisht e asimiluar, gazeta n fjal doli me sulme t hapta shoviniste, t padgjuara deri m tash, kundr popullit shqiptar. Sipas t vjellave t Limanovit, nj gazetar gjysmanalfabet dhe psikopat nga rrethi i Dibrs, populli shqiptar e pasksh pranuar n t kaluarn me gjith dshir fen muslimane, me qllim q pastaj, me nj agresivitet t papar prej pushtuesi t egr, ti islamizoj edhe popullsit sllave prreth. N marifetin e tij t bukur, morri Nijazi Limanov edhe vet nj shqiptar i asimiluar - shkon aq larg sa jo vetm i thrret t vampirizohen t gjitha forcat e errta shkencore t borgjezis sllavomadhe serbe, por atyre u siguron edhe lnd t re lidhur me agresivitetin, dhunn dhe prgjithsisht egrsin e pushtuesve shqiptar. Prsri renegatt shqiptar bn gjumin e tyre t mbl t tradhtis dhe t moskokarjes pr kado q nuk e rrezikon pozitn e tyre t mjer n aparatin revizionist jugosllav. Doli dhe reagoi, vrtet pes para dymbdhjetve por n mnyr t thukt shkencore, akademiku Dr. Ali Hadri. Duhej q renegatt shqiptar, si u jepte mundsi Kushtetuta pr t ciln ata kapen aq fort kur ua do nevoja, tia ngjitnin pr veshi Limanovit e Veerit dhe ta ndrprenin q me artikullin e par serin e atyre shkrimeve me prmbajtje thellsisht antishqiptare. Ata, pra, jan aq energjik e t paprtueshm kur kan t bjn, qoft edhe me nj fjal t vetme t autorve shqiptar. Tragjedia n popull farsa n pushtet Si tham n fillim, drejtimi i dyt nga do t dmtohej popullsia shqiptare n regjistrimin aktual t popullsis, ishte shtrngimi dhe presioni i gjithanshm politik mbi shqiptart. Ky shtrngim u realizua n radh t par me burgosjet masive t djalris prparimtare t Kosovs e t viseve t tjera shqiptare. Pr nj libr, nj broshur, gazet apo trakt, madje pr nj fjal goje t thn n rrug, qindra e mijra shqiptar u privuan lirie dhe i mbushn burgjet e Kosovs dhe t Jugosllavis n nj periudh fare t 143

shkurtr kohore. Sikur t mos u mjaftonte kjo, plangprishsit shqiptar, kta tradhtar t regjur, morn flamurin e turpit n dor dhe u byritn para mikrofonave e kamerave, n faqet e shtypit revizionist, duke iu krcnuar n nj mij mnyra popullit shqiptar dhe djalris s tij prparimtare, me aq pasion t egr, sa t ta mbushin mendjen se i ke hyr deri n fyt borxh djallit po more guxim qoft edhe t marrsh frym shqip. Q efekti t jet sa m i madh, revizionistt dhe sahanlpirsit shqiptar, pasi bn punn e tyre djallzore, iu dhan edhe m me pasion krcnimeve pr ata shqiptar, q do t guxonin t bnin agjitacion lidhur me deklarimin e kombsis. Askujt ska mundur ti shkoj as mendja se regjistrimi i popullsis n Kosov do t vazhdonte edhe n kushtet e tmerrshme q u krijuan pas demonstratave t fundit. N nj koh kur rrugt, sheshet dhe vatrat tona binin er gjaku, zhurm tankesh e aeroplansh dhe shklqim barbar t bajonets s ngopur me gjakun e rinis son ; n nj shtrngim t till hekuri, si sht rrethimi i plot i qyteteve dhe fshatrave tona, ora policore e ndalimi i do grumbullimi t njerzve; mbyllja e Universitetit dhe e t gjitha shkollave, mbyllja e ndrmarrjeve, fabrikave dhe uzinave n nj koh t till, pra, nj shtje si sht regjistrimi i popullsis skishte gj tjetr pr qllim, pos sadizmin e pamat t shovinistve revizionist t Beogradit, q deshn ta provonin n praktik se a rrzohet deveja e strngarkuar pr nj lkur lepuri m shum. Shtypi, radioja e televizioni revizionist zun t krekoseshin si mburravect e fundit t ksaj bote sesi, megjith situatn e krijuar n Kosov, ata gjoja se kan humbur pushtetin dhe regjistrimin e parashikuar t popullsis po e vazhdonin n kushtet dhe n mnyrn m normale. Si vazhdimisht q 69 vjet e ktej, forcat e errta borgjeze jugosllave deshn edhe ksaj radhe t prfitonin nga mjegulla dhe t mjegullonin statistikat e tyre t mjegullta dhe t zvoglonin numrin e shqiptarve q jetojn brenda kufijve administrativo-politik t Jugosllavis. Sa i dnueshm sht ky akt kaq barbar i atyre forcave t errta jugosllave n pushtet, t cilave u ka krijuar klim shum t favorshme pr manifestimin e fsheht dhe t hapt t shovinizmit pikrisht revizionizmi n pushtet, do t shihet me kalimin e kohs ather kur do t shihet edhe dmi q i sht shkaktuar n kt mnyr evidentimit statistikor t popullsis shqiptare n Jugosllavi. Por, kjo nuk i bn nder qeveris jugosllave. Dhe aq m pak do ti sjell dobi. Sepse populli yn, ndonse ksaj radhe ishte i zn me pun m t ngutshme, me varrimin e bijave dhe bijve t vet, me mjekimin e plagve q morn ata nga ushtria dhe milicia jugosllave, me burgimet e rnda, sht absurd t mendohet q e ka harruar edhe rndsin e regjistrimeve t popullsis. Populli yn ka nj shpirt t madh. Ai e prballoi burrrisht e heroikisht tragjedin. Do ta prballoj edhe kt regjistrim t popullsis q u b nn hijen e tankeve dhe nn zhurmn krcnuese t aeroplanve. Pr falsifikimet q borgjezia jugosllave ka br prej motesh lidhur me numrin e shqiptarve, populli yn gjithmon e ka pasur t gatshme prgjigjen : Jemi shqiptar, shqiptar lindim dhe shqiptar vdesim! Kt prgjigje ka pasur kurdoher n goj populli yn, edhe kur u sht vn zjarri shtpive, fshatrave e lagjeve tona; kur xhandari serb na ka drmuar pse i kemi thn ose nuk i kemi thn mirmngjesi; edhe kur na kan shkelur flamurin, na kan plakitur kokrrn e fundit t misrit nga drithnikt...Edhe kur na e kan zbritur deri n balt dinjitetin kombtar, duke na krkuar armn q se kemi pasur; edhe kur na e kan ndaluar gjuhn ton t mbl. sht m e uditshme, ne nuk ligemi nga punt dhe fjalt e armikut. Sepse e dim se do fjal e tij sht vetm nj fars. Por, as armiku t mos mendoj se e mashtron leht kt popull, i cili po e prjeton tragjedin e madhe ku e katandisi shovinizmi jugosllav, por i cili ka vendosur me t gjitha forcat e veta tia vr atij pushkn n gjoks. 144

Ksaj t vrtete do ti dal zot shqiptari sidomos sot, q armiku hoqi maskn e tij t urryer dhe doli me fytyrn e tij t vrtet dhe m t urryer, me fytyrn e kriminelit gjakpirs. (LIRIA; nr.3; maj; 1981, f. 14)

53. KOSOV, SA HIJE T KA XHAMADANI I TRIMRIS!

Ktu e njqind vjet m par kishte ndodhur nj nga prleshjet m t pabesueshme n historin e njerzimit. Fshatari shqiptar me emrin Mic Sokoli ishte kapur fyt a fyt me topin bajloz turk. Kjo prleshje e madhrishme e njeriut me elikun i kishte thyer t gjitha prmasat e deriathershme t prfytyrimit njerzor mbi heroizmin. N prleshje me Micin, topin e thau vera dhe u rrokullis thepins tatpjet n nj hon t Gryks s Carralevs. Nga shqiptari Mic mbeti xhamadani i trimris, i skuqur me gjak, i cili iu vesh trollit si far e trimris s prjetsuar t shqiptarit. Dhe mbeti edhe knga epike : Mic Sokoli nji fjal pe flet, I thot nans Tymerme!, Pa u faru Malsia krejt. Ktu nuk hyn as krajl as mret! Athere nuk ishte Shqipria. N t vrtet Shqipri kishte, por at e kishte kapur pr fyti dhe ia kishte zn diellin gjysmhna e verdh turke. Fatosat pasardhs t Micit, duke vn gjakun e tyre t shtrenjt n themelet e toks nn, e bn edhe Shqiprin, duke ngulur n 1912 n Vlorn heroike flamurin e kuq me shkabn dykrenare, simbol i liris, shtetsis dhe pavarsis shqiptare. Por, fuqit imperialiste t kohs jo vetm q trupin e Shqipris e shtrin n salln e operacionit t tyre t egr, duke ia hequr asaj, si me brisk pjest gati m vitale, por dhan edhe shenja t qarta se nuk do ta lenin as shqiptarin brenda kufijve kombtar ta gzonte i qet jetn n atdheun e lir, t krijuar me mundime mbinjerzore n luft me shtat krajlit. Kurse fuqit shoviniste t Ballkanit, si Serbia, nuk knaqeshin vetm me pushtimin e Kosovs, por prpiqeshin t hidhnin hapin deri n Shkumbin. U desh heroizmi i lumjanve pr ti dhn nj msim dhelprs plak t Shumadis. Dhe, msimi i doli tepr i hidhur asaj, pasi iu desh t lente 12 mij vojnik n malet e Lums. Dhe m pas doli, ksaj radhe nga deti, nj armik tjetr q mori n sy rrugn e robrimit t Shqipris, u desh q kundr ktij armiku t vishej edhe nj her xhamadani i Mic Sokolit. Doli dhe e veshi pa prtes, n Vlor m 1920, Selam Musai, duke iu hedhur edhe ai n gryk topit italian. I tmerruar nga trimria shqiptare, edhe ky armik i ri, ndonse kishte forca t pamata numerike e teknike, u detyrua t kthehej nga kish ardhur, matan detit, duke ln prapa lakmin e paprmbajtur pr brigjet shqiptare dhe pr pasurit e mdha t Atdheut ton, si nj mundsi t kthimit t srishm n to. Erdhi viti 1939 dhe me t kmishzinjt e Dues, Musolinit, e pastaj edhe ata t Hitlerit, q deshn ta shtronin prdhe Shqiprin. Por, tashm ishte br fare e qart se n do rrebesh q egrsohej mbi tokat shqiptare, i delte i zoti edhe xhamadanit t trimris shqiptare. Ksaj radhe, ai u vesh nga komunisti Vojo Kushi, n Kodr t Kuqe t Tirans, duke iu hedhur n gryk tanksit gjerman, pr ta br at t belbzoj dhe t mos ti kthehet kurr m goja e zjarrt n Shqiprin e prskuqur nga komunizmi. Kjo sht me pak fjal historia e xhamadanit t trimris, historia e nj populli t tr, i cili, prball armikut kurdoher m t fuqishm n numr dhe n prgatitjen 145

teknike ushtarake, prball lakmis s armiqve zullumqar t largt e t afrt, u detyrua t futet n luftra t pareshtura, madje, me nj arm t vetme; me gatishmrin e flijimit pr nderin e atdheut dhe me trimrin e tij karakteristike q zvendson do arm t armikut. Dhe vrtet shekujt, n ndrrimin e tyre, shkundn rrebeshe t mdha mbi kokn e shqiptarit. Shpesh koha e zuri ngusht shqiptarin pr nj kafshat buk, por jo edhe pr sofrn bujare q i shtrohet me zemr mikut; koha e zuri shpesh ngusht shqiptarin me robri, skamje dhe mjerim, por asnjher t prkulur e t nnshtruar; gjithmon shqiptari u tregua dorlir pr t ta ln n dor pa t pyetur fare gjn e vetme q kishte jetn e tij, kurdo q kt e krkoi nderi i fisit dhe nevoja e atdheut. Nj histori e till ngjalli kurdoher admirimin e miqve dhe tmerrin e armiqve. Kurse bota prreth, e ballafaquar me nj trimri kaq t materializuar, pa pasur mundsi ta shqyrtoj e ta definoj saktsisht, bnte seir dhe mbetej me goj hapur, e uditur nga nj arm e till gatishmria mbinjerzore pr flijim dhe trimria e pashembullt. Bota, e cila dikur uditej se ku e gjente shqipja gjith at forc kur matej me shtat krajlit, sot po uditet, e gjeti kshtu shqiptarin e Kosovs t rebelohet brenda nats dhe si po i bn ball me muaj t tr rrethimit t egr me tanke e bajoneta, ushtri e polici; si i bn ball trbimit t zhurmshm krcnues t aeroplanve mbi kokat e popullsis duarthat e t paarmatosur. Populli shqiptar i Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare t robruara nga Jugosllavia nuk u rebeluan brenda nats . Rebelimi i tij u prgatit pr afro dyzet vjet t vshtira jete n kuadr t Jugosllavis revizioniste titiste, e cila pr popullsin shqiptare, prball propagands lidhur me mirqenien, barazin ekonomike, politike e shoqrore me kombet dhe kombsit e tjera, lidhur me gjoja vllazrim bashkimin, spati gj tjetr pos shtypjes kombtare e shoqrore, pas diskriminimit social e kulturor, pos shfrytzimit t egr t pasurive t tyre natyrore dhe zbatimit t mjeteve t gjenocidit. I durueshm sa sbn m deri m sot, populli yn, duke arritur n shkalln e nj mjerimi t till q kufizohet me vdekjen nga uria, i ndodhur prball nj propagande t rnduar tu nga demagogjia, e cila ka pr qllim t mbyt gjith ka shptuar ende nga skamja e mjerimi; i ndodhur edhe prball qndrimit diskriminues ndaj kombsis son nga ana e regjimit antipopullor dhe sidomos antishqiptar t qeveris s Beogradit, e pa t arsyeshme t ngrinte zrin e saj t fuqishm dhe t krkonte t drejta e liri n nj rrug paqsore, prve demonstratave. Po kur n vend t t drejtave dhe lirive, mori prgjigjen me tanke, aeroplan, me krba, gazra lotsjellse e helmuese, dhe m n fund edhe me plumbin e shovinistve, vendosi ta nxjerr palln sheshit dhe ti dal sypatrembur prball armikut, me ato mjete q pati n dor. Dhe mjetet e tij ishin m t fuqishme se tanku e aeroplani, m t fuqishme se plumbi i armikut. N ann e tij ishin drejtsia dhe trimria, prball synimeve grabitqare e shoviniste t armikut, n ann e tij ishin detyra dhe nderi pr mbrojtjen e pasurive dhe t jets, prball sulmeve t t huajit mbi kto pasuri dhe mbi jetn e njerzve t robruar e t skamnuar. N nj situat t till, trbimi i armikut e shtyri edhe nj her shqiptarin ta vesh xhamadanin e trimris. Si dikur Mic Sokoli, Selam Labi e Vojo Kushi, djalria patriotike e revolucionare, e mbrujtur edhe me idealet e larta marksiste-leniniste, doli sypatrembur para tankut t ushtris s revizionistve jugosllav. Edhe kur shtrohet shtja e armve, Kosova kto i ka me bollk, dhe bile t gjitha llojet e tyre. Ato i solln me vete armiqt e shumt pr ta robruar e plakitur, por, bashk me kokn e tyre lan n Kosov edhe armt q kishin sjell me vete. Kaluan mbi tokn ton shum pushtues: romaku, bizanti dhe turku, greku dhe bullgari, serbi e malazezi, austriaku e francezi, italiani e gjermani, bile shum prej tyre nga dy e tri her. 146

Q t gjith ata, me forcn e armve t tyre, mendonin se do ti prjetsonin stemat dhe flamujt e tyre mbi fushn e gjer t Kosovs. Por, stemat dhe flamujt iu shkeln me kmb, populli yn mbeti kryelart dhe e pasuroi arsenalin e armve. Petritat e Podujevs, me nj ifte gjahu, armatosn dy autobus me polic t specializuar q kishin ardhur nga Beogradi, ua kalln automjetet, dhe me armt e rrmbyera formuan n qytetin e tyre t dytn Arbri t vogl. N Prizren, motrat tona, me emrin e Shot Galics n goj, sulmuan mbi hordhit e urryera t xhandarmris serbe. Kurse n Prishtin, studenti sypatrembur i doli prpara tankut, shpalosi gjoksin dhe brtiti si sokol mali : Shtjer, bish fashiste, se se tremb dot komunistin shqiptar! Ata q kan dyshuar n fjalt e marksist-leninistit t madh t ditve tona dhe prijsit t lavdishm shqiptar, shokut Enver Hoxha, kur thoshte se sduhet zemruar shqiptarin, sepse, kur zemrohet shqiptari, merr flak e zjarr edhe stralli, e patn rastin t binden gjat demonstratave t fundit n Kosov, kur ngjau ajo q skish ngjar gjetiu tjetrher: kur fmijt, t kapur dor pr dor, u doln prpara sypatrembur tankeve dhe armve t shovinistve jugosllav. Nj udi e madhe ndodhi para pak kohsh n Pej: armiku titist, i cili kishte vn re femrn kosovare me ksul, tirq e xhamadan shqiptar, u tmerrua dhe ua vuri dryrin dyqaneve ku enden veshjet tona kombtare. Po ai e kishte kuptuar n mnyr banale shtjen e xhamadanit t trimris. Sepse, nuk sht zhguni mbi gjokset shqiptare q atyre ua sjell trimrin, por sht zemra e tyre e brumosur me dashurin e pamat pr tokn mm dhe kombin e drejtsis. Kosov, hije t ka xhamadani i trimris! (Liria, maj 1981, faqe 15)

54. TRADHTART E VJETR DHE TRADHTART E RINJ

do pushtues, pr t br zap popullsin e pushtuar, rekruton n organet e pushtetit t vet nj numr vendsish, t cilt bhen prues t politiks, t ideologjis dhe t urdhrave t atij pushteti. Nga viti 1912, kur tokat shqiptare n Kosov e Rrafsh t Dukagjinit, n Maqedoni, Mal t Zi si dhe ato n Serbin e sotme t ngusht iu shkputn padrejtsisht trungut shqiptar dhe hyn nn zgjedhn e egr serbomalazeze, n shrbim t pushtetit t huaj hyn edhe njerz nga radht e popullsis vendse shqiptare, q nga poverenikt m t thjesht e deri te deputett n parlament. Prfaqsues tipik t indigjenve t rekrutuar n aparatin shtetror t pushtuesve jugosllav ishin dikur Dragajt e Mitrovics, Begollt e Pejs, Kryezit e Gjakovs etj., dhe m pastaj, n aparatin revizionist titist- Fadilj Hodzt, Dzavid Nimant, Mahmud Bakalt etj. N kohn e Jugosllavis s vjetr kishte ndodhur q populli shqiptar, duke u nisur nga t drejtat formale q garantonte kushtetuta e athershme, bnte edhe prpjekje pr t zgjedhur prfaqsuesit e vet n organet e pushtetit ( rasti i Zef Lush Markut, Lufta e Baranit e 1937-s) dhe, pr ta realizuar kt t drejt, ishte prgjakur sa e sa her me pushtetin shovinist. Ndrkaq, n Jugosllavin e Titos, pushteti e ka kursyer popullin; ai sht kujdesur vet pr njerzit q do t zgjidhen n organet shtetrore. Poverenikt dhe deputett shqiptar n parlamentin titist i gjejm n nj pozit m t mir se ata n Jugosllavin mbretrore; kta skan nevoj as t luajn veshin pr t br ka don pr popullin n mnyr q t fitoj simpatin e tij. Mjafton q tu prgjigjen krkesave t pushtuesit dhe e kan t siguruar kolltukun e but. Vullneti i popullit prjashtohet fare, sepse, n vendet udhheqse ( qoft edhe pr nj drejtor t thjesht) funksionart 147

nuk zgjidhen , por emrohen nga forumet e larta lokale dhe qendrore. Pasi ti ket zgjedhur pr qejfi, pushteti i quan kta njerz prfaqsues t popullit. Po edhe populli, logjikisht, ata i quan tradhtar t popullit. Sepse, sipas praktiks s deritanishme, sht dashur t japsh provime t shumta t gatishmris pr t br politik antishqiptare, ani pastaj t t emroj pushteti n ndonj organ lokal apo qendror. Ska tjetr emr pr kta sahanlpirs q i shrbyen me besnikrin e qenit, jo popullit, nga gjiri i t cilit kan dal, po regjimit t egr antipopullor e antishqiptar, te i cili jan shitur badihava. Ata u bn thjesht nj vegl e verbr n realizimin e politiks shoviniste dhe t gjenocidit mbi shqiptart. Me pajtimin e plot t ktyre tradhtarve u masakrua, m 1945, popullsia shqiptare n Drenic e Gjilan, n Tetov e gjetk. Me heshtjen e tyre aprovuese u likuiduan dhjetra mijra partizan shqiptar n Tivar, n Srem e Slloveni, ku kishin vajtur pr tu dal n ndihm popujve fqinj jugosllav n dbimin e izmes fashiste. Poverenikt dhe funksionart titist ishin kok e kmb t pranishm kur u shkel me t dy kmbt vullneti i popullit shqiptar n Kosov dhe n viset e tjera shqiptare, i shprehur n Rezolutn e Konferencs s Bujanit, m 1943, e cila shqiptarve u garantonte t drejtn pr vetvendosje deri n shkputje dhe bashkimin me vendin am, Shqiprin, e q ishte aspirat e natyrshme shekullore e popullit ton t martirizuar. N vend q t viheshin me guxim n ball t popullit ton t shkret e t drmuar luftrash, masakrimesh e skamjeje, ti prinin atij n rrugn e mtejshme t lirimit kombtar dhe klasor ( kur Jugosllavia shkeli t drejtat e premtuara, pr t cilat populli yn pat derdhur pa kursim gjakun e bijve t vet t shtrenjt), tradhtart Fadilj Hodza e Dzavid Nimani me shok, paraplqyen qyqarin dhe pajtimin n heshtje me t gjitha t zezat q kishte prgatitur pr shqiptart klika titiste. Ata ishin ktu edhe kur zbriti dhe u shkel pr m se 20 vjet flamuri shqiptar. ( t verbrit: Pse edhe ata nuk krkuan t ndaloheshin flamujt e kombeve t tjera n Jugosllavi n emr t internacionalizmit proletar si bn jugosllavt me shkabn ton dykrenare?!) Ata nuk paraqitn kundrshtimin m t vogl as m 1947, ku u zbrazn drithnikt e Kosovs dhe populli yn i uritur u detyrua t ushqehej me barishte, se kopallat e demagogjit revizioniste nuk jepnin buk. Pr m tepr, tradhtari Xhevdet Hamza u ndodh n krye t detyrs pr realizimin e aksionit famkeq t armve, m 1956, kur populli shqiptar u masakrua, kur dinjiteti i popullit ton u krcnua t ulej deri n balt nga zullumet e gjakpirsve titist-rankoviist. Qyqarin e tyre nuk e preku as vajtimi i djepeve shqiptare, loti i nnave as malli i burrave shqiptar, q u dbuan nga vatrat strgjyshore dhe morn n sy shkrettirat e Anadollit. Tradhtart ishin gjithnj ktu, t pranishm kudo, si biberi n tav dhe bnin jetn e tyre t rehatshme n kushtet e vllazrim-bashkimit t xhelatit me viktimn. Dhe pr kt merrnin shprblim racionin e turpshm prej sahanlpirsish; s pari n triska t majme pr ushqim e veshmbathje, pastaj n shtpi t mdha e apartamente, e m pastaj n vila e vetura. Kur krimet individuale e masive t ushtruara nga klika titiste mbi popullin ton, se prekn dot at lkur bualli-mamuth t renegatve shqiptar, marrzia m e madhe sht t pritsh prej tyre q t preken nga pabarazit ekonomike, shoqrore e kulturore nn regjimin titist. N qoft se t ardhurat kombtare n Kosov jan gjasht her m t vogla se ato n Slloveni, kurse zhvillimi i Kosovs bhet me nj ritm 106 pr qind n zotimet e jugosllavve, n qoft se papunsia te ne sht njzet her m e madhe se ajo n Slloveni dhe krahu i lir i puns derdhet var-dar nga Kosova npr republikat e Jugosllavis dhe n shtetet Perndimore. N qoft se n Kosov punohet n zhvillimin e nj industrie nxjerrse, q e pasuron Beogradin dhe jo t nj industrie prpunuese q 148

do t pasuronte Kosovn, nse fshatarsia kosovare sht varfruar deri n kufirin e zis s buks dhe rnkon n kushtet e nj jete asociale, n qoft se gruaja shqiptare ka mbetur edhe n fund t shekullit XX n errsirn mesjetare, e diskriminuar nga aspekti shoqror dhe familjar, n qoft se, m n fund, ky mjerim prjetohet n prmasa t shumfishuara n viset shqiptare n Maqedoni, Serbi e Mal t Zi, kan t bjn t gjitha kto me renegatt shqiptar!!! Ata e kan kolltukun e tyre, kan pallatet dhe veturat, kan rrogat e tyre t majme, si gjith funksionart dhe borgjezia jugosllave. Dhe, mbi t gjitha nse popullit i ka ardhur shpirti n fyt dhe ngre zrin e tij t fuqishm pr t krkuar buk, t drejta e liri, kushte t njjta a t prafrta me popujt e tjer t mozaikut jugosllav, me t cilt e lidhin vllazrimi e bashkimi tradhtart e kan n dor milicin dhe ushtrin. Natyrisht, jo pr t pr t prkrahur interesat e krkesat e popullit, po pr ti shtypur n gjak ato. Dhe, kur t mos u mjaftojn milicia e ushtria e stacionuar n tokat shqiptare t robruara, ata mund ta thrrasin edhe milicin dhe ushtrin e Beogradit. E din se, pr t br zap shqiptart, Beogradi nuk kursen ushtri as milici. Tanke as avion. Helikopter as municion. Kjo gj, sht e vrteta, dihej mirfilli. Ishte par n ngjarjet e 1945-s e n ato t 1968-s. U pa edhe n tragjedin m t re t Kosovs, n mars e prill. Por, nuk dihej nj gj tjetr. Megjith besnikrin e tyre t pashoqe ndaj Beogradit, tradhtart shqiptar si Dzavid e Mahmudi, a e meritonin ata q Beogradi ti nxirrte n rrugn e madhe? Dyzet vjet luft antishqiptare t shkurtabiqit-bullafiq Dzavid Nimani nuk i siguruan atij as nj pensionim t rehatshm nga gospodari! Si qen i zgjebosur e i shogur i stanit, t cilit i jan rralluar t lehurat dhe i sht dobsuar nuhatja, ai u detyrua t lr stanin e kaorren, t lr koritn dhe qullin e prbashkt me qent e tjer t gospodarit. mund t bnte pr Beogradin m shum se ka br, i shkreti Dzavid! Stazhi m se 10 vjear i shrbimit t Mahmudit qe vrtet m i shkurtr, po ky ishte nj qen me dresur dhe shrbimi i tij shum m intensiv e efektiv. Megjithat, edhe Mahmudin e hodhi n shport Beogradi si lvoren e limonit t shtrydhur. Po pse? Edhe budalla e di se ajo q krkon aktualisht prej tyre Beogradi, nuk sht m fare n mundsin e tyre. Populli i robruar shqiptar kishte nevoj t madhe tia qanin hallet e tia mjekonin plagt e mdha, q ishin pezmatuar sa sbn m. Kurse Beogradi krkon q renegatt shqiptar ti flasin ktij populli ashtu si i kan folur qe 40 vjet, me demagogji, friksime e shantazhe, Krkon q ata t injektojn edhe m n popullin shqiptar po ato mendime q kan Beogradi, Mahmudi e Fadilji. Por, kjo sht e kot. Aq e kot , sa do t kish qen e kot sikur shqiptart t krkonin nga Beogradi q ky tua jap falas ato t drejta e liri, t cilat sfitohen vese me luft kmbngulse e me gjak. Duhet t jesh i verbr fare nse nuk sheh se sqitet m n krye me shqiptarin. Ka ndodhur dika e re me t. Ai gjithmon e ka urryer regjimin antipopullor jugosllav, i cili mban nn thundrn e vet t prgjakshme edhe popujt e tjer t ktij mozaiku artificial, por dmton veanrisht shqiptarin. Po sot kjo urrejtje ka dal haptazi dhe sht br mur i pakaprcyeshm pr pushtuesin dhe tradhtart e vendit. N ngjarjet e marsit e t prillit, populli yn tha njher dhe prfundimisht: Jo! Kjo i kushtoi gjak. Ndrmjet nesh dhe qeveris s Beogradit tani ka hyr gjaku i bijve t shtrenjt t popullit ton. Dhe ky gjak sht ai q i fshin t gjitha perspektivat e kthimit n gjendjen e mparshme. Beogradi krcnohet haptazi me gjakderdhje t re. Por si bn dobi. Zemra jon ka gjak sa gurra. Dhe mbi gjakun e derdhur forcohen edhe m shum themelet e vetdijes kombtare e klasore t shqiptarit t robruar. Ndjenja e fuqishme e liris e ka bashkuar 149

popullin ton trim si nj trup t vetm. Me tanket e aeroplant, me helikoptert e mitralozt, me ushtrin e milicin speciale, Beogradi sbri gj tjetr pos q dogji etapat e lufts son t pashmangshme dhe na ndihmoi shum n afrimin sa m t shpejt kah dita e fitores s sigurt. E di mir Beogradi se nuk gjendet dot ila pr ta shruar te populli yn kujtimin e vrasjeve e t plagosjeve, as akullin e burgjeve t ksaj pranvere. Por, kt sikur nuk po e din ca tradhtar t rinj q pushteti i ka futur n loj si kartn e fundit. Kryesia e Serbis e pat thn q n fillim t prillit se disa udhheqs vasal kosovar si Fadilji, Dzavidi e Mahmudi jan t pjekur pr tu larguar nga skena politike. Kjo i gjeti tashm Dzavidin e Mahmudin, pritet t gjej edhe Fadiljin. Nga ana tjetr, kur populli shqiptar shtroi shtjen e republiks s federuar t Kosovs, ishte e vetkuptueshme q, kur t shpallej republika, nga postet e tyre duhej t binin dhe t merrnin nga populli dnimin e merituar t gjith ata udhheqs e kriminel kosovar e jugosllav, q aprovuan apo urdhruan gjakderdhjen n Kosov. ( Si mund t jetoj shqiptari nn shkopin dirigjues t atij q i vrau, i plagosi e i burgosi bijt m t shtrenjt?) Tani plaga po pezmatohet gjithnj e m shum, sepse Beogradi, i vetdijshm pr krimet e deritanishme dhe pr rrugn e krimeve m t mdha q ka ndr mend, emroi n vende kye t pushtetit krahinor renegat t rinj shqiptar me kondicion edhe m t madh pr tradhti t reja. Garnitura e vjetr e tradhtarve t urryer u zvendsua kmbadoras me nj garnitur findo t re tradhtarsh q irren si t flamosur, duke pandehur se do ta friksojn e ta prulin nj popull q kurr ssht prulur, e prulet aq m pak sot q ka vendosur t luftoj pa u zmbrapsur pr t drejtat dhe lirit e veta. Tash q ska buk, dhe shteti ka hartuar plane pr nj otkup t ri, kta renegat t rinj thrresin: Mirqenia, Begatia! Kur populli krkon me t drejt, republikn q e kan t gjith popujt e tjer t Jugosllavis, ata thrresin: E kemi republikn Serbin. Kur begatit tona plakiten pa mshir dhe marrin rrugn e Beogradit, ata thrresin: Vllazrim-bashkim!. Kur ushtria e milicia fashiste mbulojn n gjak Kosovn, duke shkelur mbi popullsin e pambrojtur, ata irren: T distancohemi nga nacionalistt, shovinistt, reaksionart e kundrrevolucionart shqiptar, q duan t rrezikojn revolucionin dhe integritetin territorial t Jugosllavis! Me nj fjal, ata thrresin si qyqart m t mdhenj t ksaj bote pr nj nnshtrim akoma m t madh t popullit ton, pr tu pajtuar me humbjen edhe atyre pak t drejtave formale q kishin deri m tash n Serbin. Ata e thrresin kshtu popullin shqiptar q ky, me sy n ball, tia hap vetvetes me duart e veta varrin e sigurt. Ku e shohin vall perspektivn kta renegat t rinj? Ata se kan as prvojn e paraardhsve t tyre, e kushtet kur u ngjitn n sken jan pakrahasueshm m t ndrlikuara se ato kur mbretronin renegatt e vjetr. . Pr pushtuesit jugosllav, shrbime m t mdha se Fadilji, Dzavidi e Mahmudi nuk mund q nuk mund t bjn. Kurse populli shqiptar jo vetm nuk po friksohet nga shantazhet e tyre, po prdit po i konsolidon m shum radht e veta, po e forcon frontin e lufts e t hakmarrjes s madhe popullore. U mbetet nj mundsi e vetme tradhtarve t irren e t prpliten si peshku n zall, e kur ti shtrydh deri n fund pushtuesi e ti hedh n rrug, atje ti pres dora hakmarrse e popullit. T mjert tradhtar, po u prgatit populli! (Liria" nr.4-5 gusht 1981, faqe 12 dhe 17)

150

55. SHQIPJA BN EDHE PA GJM, I MJAFTON LAVDIA

1. Fshati ruante t kaluarn, Fshati donte ardhmrin, Pa pranga ta shihte Kosovn, N liri tia ndiej dashurin, Kngt pr Azemin rriteshin, Shtrngoheshin armt n gji, N kulla historia shpalosej, N zemra gufonte liri! Dhe bashk me at madhrim armsh, Kumbonte mbl iftelia, N kujtimin e gjall t Shots me trimat, Rritej n Shpres e tr Drenica, Kndej erdhn e thyen qafn panumr ushtri, Turpin e tyre e namin ton lan pas, Lindjet prher m t dashura bheshin, E flamuri valonte n Prekaz,. 2. Por n prag t nj stuhie, N gardh t fshatit vuri putrat, Ujku i vjetr prej Serbie, Hallakati t gjitha kullat, N gjm u mblodh fshati at nat, Qeni serb n rrug u shir,. Na rrethuan, bab Nebih! Na rrethuan, bir Tahir! Dhe hungroi z i tradhtarit E i lndoi trimat n zemr: Dorzohi, se ska tjetr U tha, e i thirri vrazhd n emr, Qrou, shpirt i shitur, ik! Q nga kulla plaku tha: Le t vijn milict serb, Kemi pun vetm me ta. Me kto duar do tju lidh Po i nxehte fjalt tradhtari, Gjithmon preja i takon, 151

Atij q e z i pari. Shkrepi flak pushk e Tahirit Merr tradhtarin n lule t ballit Vafsh n pleh, qen i mallkuar, O qelb e plag e shqiptarit! Sakaq dhe fshati me milic, Si korba t zeza, u resh i tri, Por, a tunden muret e kulls? A dridhet n dor t trimit, maliheri? Nj dit e gjat, pa fund, luftimesh, U ngrys e kafshuar nga pabarazia. Njri tabor dy pushk te frengjia, Tabori tjetr me tanke ordia! 3. Kot qllonin tanket murin, Kot murtaja rrahte atin, Kndej qndresa m e fort bhet, Andej fashistt nj pas nj bien Mbahu Prekaz, ti kull graniti, E tr Serbia t ka marr n thumb! sht po ai serb prej shovinisti, Q me ty lufta i shkoi n lum. T fort e kemi kulln! Te frengjia i qeshi buza plakut T fort e kemi Kosovn. Ne po biem, po kush na e merr hakun. N at ast mbi kull gjmoi, Nj i paudh helikopter, Dhe plaku ra, po n dor t Tahirit, Kpuste breshrima njai maliher, Prite Prekazin, o bish e ndyt, N pancir e veshur e me tankun shok! Sm le vend tjetr t t qlloj, pos syt, Dhe m kapardisesh si nj maok St than, kur u nise, n Beograd, Se dhe njher ktu, n Drenic, Kur u vrsuln etnikt e tu, Mes vetullave i qlloi Murseli sakic? Dhe vazhdoi lufta, e gjat e rrept. Dhe u drodh trimi, pa t shtrir plakun 152

Duhet t trhiqem, t aj rrethimin, Shumfish tia marr Prekazit hakun. Po drite hns e tradhtoi, Mbi maliherin kur i ra, Nga mitrolozat n duar barbare U shtri skaj prozhmit, Tahiri, u vra. 4. Dhe slan tu bhej as gjma trimave, T vrart e vet vajtonte Serbia. Ndr mote, pra, atyre le tu mbetet gjma, Shqipja bn edhe pa gjm, i mbetet lavdia Kndej erdhn e thyen qafn panumr ushtri, Turpin e tyre e namin ton lan pas, Dhe lindjet prher m t dashura na bhen, Dhe shqiponja e lir n Prekaz. (LIRIA , nr. 4-5; gusht 1981, faqe 23 )

56. T MBLIDHEMI RRETH FLAMURIT FITIMTAR T POPULLIT TON T BASHKUAR

"KUSH NUK DERDH NJE PIKE GJAKU PER TOKE TE VET, KUSH NUK JEP ASNJE QINDAR PER TE, AI S'KA TE DREJTE AS TE VARROSET NE TE." Sami Frashri Sot zbresin pa pushim n Kosov ministra e funksionar t lart republikan e federativ, japin udhzime pr shtypje e represalje dhe kthehen me ngut n Beograd, pr t kurdisur plane t reja antishqiptare. Gjith aparati propagandistik jugosllav, ai i Lidhjes Komuniste., i Lidhjes Socialiste, i Lidhjes s Rinis, mjete t shumta informimi n Jugosllavi e Kosov shpifin e brtasin kundr shqiptaive, shajn popullin e Kosovs dhe tokn e Kosovs si tok t mallkuar", shajn nnn shqiptare pse lindi aq shum trima... Frenat e qeveris e t lufts kundr shqiptarve i kan marr n dor shovinistt m t trbuar jugosllav, t cilt po prdorin pa kursim t gjitha mjetet e dhuns dhe terrorit pr t gjunjzuar popullin shqiptar, pr t njollosur luftn e tij t drejt dhe pr t diskredituar bijt e tij t vrtet marksist-leninistt dhe revolucionart e patriott shqiptar, q po qndrojn me heroizm t rrall prball masave t egra ndshkuese t gjakpirsve jugosllav. Populli yn u ka dhn nj grusht vdekjeprurs forcave t errta shoviniste t Jugosllavis. T bashkuar e t vendosur deri n fund pr luftn e vet t drejt, shqiptart e Kosovs, me demonstrata e greva,me aksione t njpasnjshme, po edhe me rezistenc pasive, e kan shtjerr deri n pik t fundit qetsin dhe urtin e qeveris shoviniste t Beogradit. Asnj aksion i serbomdhenjve n pushtet, pa marr parasysh kahjen e qllimin, nuk po mun t realizohet, edhe rise organeve u jan vn n dispozicion forca e mjete t shumta. Kjo ka br q trbimi shovinist t rritet jo vetm nga dita n dit, por edhe nga asti n ast. 153

T hutuar prball qndress s pashoqe shqiptare, shovinistt e kan humbur fare kokn dhe gjith punn e kan uar n nj qorrsokak nga i cili e kan vshtir t dalin. do mas q po ndrmarrin ata kundr shqiptarve t revoltuar, n vend q ta qetsoj e friksoj, po e pezmaton dhe po e trimron edhe m shum popullin ton t robruar. Tani edhe vet jugosllavt jan t bindur se, ose do t duhet t'ua plotsojn t gjitha krkesat shqiptarve, ose do t detyrohen ta mbajn vazhdimisht n Kosov, n gjendje gatishmrie, milicin dhe ushtrin e shumt jugosllave. Mirpo trbimi ua ka errur syt dhe ata sot nuk po jan n gjendje t zbatojn mjetet e urtis e t gjakftohtsis s domosdoshme, po vetm forcn e arms dhe t demagogjis. Ndrkoh, duke hetuar shembjen e truallit nn kmb, shovinistt serbomdhenj kan br prpjekje t ethshme pr ta pushtuar kalan pr s brendi, pr t thyer unitetin e shqiptarve, duke aktivizuar n mnyr t papar rrjetin e gjer t spiunve dhe t agjentve, me prpjekje pr nj zgjerim t mtejshm t tij me njerz frikacak, t pavetdijshm e t mashtruar. Tani, me ann e ktij mjeti t strnjohur t prarjes, t cilin e kan prdorur edhe m par shovinistt serbomdhenj po prpiqen mkot t arrijn ato rezultate n nnshtrimin dhe gjunjzimin e shqiptarve, t cilat nuk i arritn dot me tanke e aeroplan, me automatik e krba; as me burgun e zi. 30 000 forca t reja ushtarake e policore kan zbritur nga Beogradi n Kosov pr ta br zap popullsin e ktushme, qkur shprthyen demonstratat e marsit. N prezencn e nn krcnimin e ktyre forcave po prpiqet borgjezia serbomadhe t detyroj popullin pr t'u deklaruar kundr dembnstratave. Por pr popullin ton sht br e qart se demonstratat ishin zri i t drejtave dhe lirive t shkelura, kurse demonstrantt bijt e vrtet t popullit, q vendosn t thyejn prangat e robris e t mjerimit. Kshtu rinia, puntort, fshatart dhe inteligjencia popullore tashm jan br mur i pakaprcyeshm pr pushtuesin dhe po e vrasin at me heshtje shkmbi, pikrisht kur ky klith i lebetitur: "Dno demonstratat!" Profesort e universitetit Kosova jan br bllok dhe armiku s'ua nxjerr dot nj fjal, minatort, puntort n fabrika e ndrmarrje gjithashtu. Madje, armiku i trbuar po detyrohet t sprndaj organizata t t tra t LK n fshatra, ndrmarrje e institucione t ndryshme q po tregohen t pabindura. Kaq thell q ka deprtuar ndjenja e liris e kaq shum q ht brumosur bashkimi i popullit. Nj gj q e krenon shum situatn aktuale n Kosovn ton kreshnike sht ilai q i doli papritmas nj dukurie shum t dmshme n jetn e shqiptarve t robruar nga Jugosllavia: hakmarrjes dhe vllavrasjes. Ky ila u prfitua nga qndresa e pashembullt e popullit ton karshi zullumeve t padurueshme q po sheh ky pupull nga shovinistt serbomdhenj q nuk ngurruan as t shkelin me tanke e t grijn me mitraloza edhe fmijt shtat vje. Si e dim, vllavrasja mes shqiptarve, e kushtzuar nga rrethanat politkoshoqrore nn regjimin e egr titist dhe e stimuluar n shum mnyra si mjet efikas pr prarjen e popullit ton t shumvuajtur, vazhdimisht rrinte varur si nj krcnim i madh mbi kokn e do shqiptari. Por, shprthyen demonstratat e marsit dhe t prillit. Studentt, rinia, inteligjencia popullore, puntort dhe fshatart, me nj fjal mbar populli yn, u uan n kmb dhe krkuan t drejtat e ligjshme, t mohuara nga regjimi jugosllav pr m se 40 vjet. Mirpo, krkesave tona pr buk pr m shum t drejta e liri, qeveria e Bogradit u tregua shum e gatshme t'u prgjigjet me gjuhn e elikut dhe t barotit. Populli shqiptar e pa se me far lehtsie e paprgjegjsie shkelte tanku serb mbi trupat e 154

fmijve, pleqve dhe t t rinjve shqiptar. Dhe, duke u gjendur prball trbimit t ktij prbindshi, populli yn duarthat e i pambrojtur, por n rrugn e drejt t mbrojtjes s t drejtave dhe t liris, e kuptoi menjher se arma e tij e vetme po m e fuqishmja, sht bashkimi. E kuptoi se vllavrasjes dhe hakmarrjes duhet t'i shkelet menjher koka si gjarprit. Prandaj, si n kushtet karakteristike t lufts, kur pushojn s vepruari shum ligje e dukuri shoqrore q kan vepruar dendur n koh paqeje, ashtu te populli yn pushuan s vepruari shum ligje e dukuri shoqrore. Dje, t hasmuar, kishin krkuar t'i pinin gjakun njri-tjetrit, sot po merren ngryk me njri-tjetrin. Hasmin" e deridjeshm po e quajn me emrin e vrtet - vlla. Ata faln gjaqet e kusuret dhe u lidhn vllazrisht,sepse kuptuan q koha krkonte tjetr luft, luft me armikun e vrtet. Kjo gj i dha nj dimension t ri, revolucionar e shum human, lufts son nacionallirmtare. Prve ksaj, n rrethanat e egra kur pushteti krkon nga fshatart q t bojkotojn e t leitin familjet e pjesmarrsve n demonstrata dhe n ngjarjet e tjera t ksaj pranvere, populli po ia kthen mbrapsht porosit, krkesat dhe urdhrat armikut t trbuar. Fshatart tan t ndershn, t pezmatuar sa s'ka m, n vend q t leitin familjet e pjesmarrsve n demonstrata, ashtu si krkon prej tyre pushteti, po leitin gjith at njeri dhe gjith at familje q provon ta oj n vend urdhrin dhe porosin e till t egr t UDB-s. Kto dhe dkuri t tjera, t cilat jan pasqyr e gjall e unitetit t pathyeshm q sht arritur sot te masat tona punonjse dhe te mbar populli yn flasin qart se lufta jon dita dits po i afrohet me hapa t mdhenj fitores s sigurt. Duke par se me popullin n Kosov e ka humbur davan, qeveria e Beogradit, nprmjet prfaqsive t saj diplomatike q jan erdhe agjenturore t Jugosllavis n botn e jashtme, po rropatet t fus frik, konfuzion e prarje s paku n mesin e punetorve kosovar n mrgim. Kt qllim shovinistt serbomdhenj po duan ta realizojn me friksime e shantazhe. Bie fjala, pr t vazhduar pasaportin, puntori kosovar i mrguar detyrohet t tregoj shokt q kan marr pjes n deonstratat e puntorve t zhvilluara kto koht e fundit n botn e jashtme. Prpjekje pr t'i krcnuar ata me marrjen e pasaportit ka br UDB-ja me puntort tan t mrguar q kan shkuar n shtpi pr pushime. Bile, nj pjes t tyre e ka hedhur edhe n burg, tok me ata dhjetra mijra shqiptar t tjer q prgjigjen pse kan marr guxim t krkojn me z t lart t drejtat m t ligjshme. Prve ksaj UDB-ja ka br prpjekje t etshme q, nga radht e disa shqiptarve t pavetdijshm, t ligj a t mashtruar, t rekrutoj spiun e agjent. Kta kishin pr detyr t bojkotonin e t provokonin demonstratat e puntorv shqiptar n mrgim marrjen e klubeve n duart e puntorve dhe dbimin e prfaqsuesve diplomatik jugosllav nga kto klube. Por, asgj nuk i ndal m puntort tan n rrugn e tyre t drejt. Ata jan pjes prbrse e popullit shqiptar q po shtypet nga izmja e ushtarit dhe nga krbai i xhandarit fashist jugosllav. Ata ndjekin hap pas hapi zrin e popullit e t Atdheut dhe prdit e m shum ata i gjen t gatshm t'i dalin zot popullit qoft me demonstrata, me marrjen e klubeve n duart e veta apo me mnyra t tjera q i lyp koha e nevoja. Fatkeqsisht jan disa puntor t mrguar q, duke pasur nj vetdije fare t ult shoqrore e kombtare duke qen prve ksaj edhe t lig kan pranuar urdhrat e porosit e UDB-s fashiste dhe ia kan kthye shpinn popullit e atdheut t vet. Por sht gjithashtu e vrtet se puntort tan n mrgim kan arritur t'i izolojn e neutralizojn

155

n mnyra ndryshme kta spiun e agjent t flliqur. Ata i njeh mir puntori yn dhe e di si do t'i qroj hesapet me ta kur t vij momenti i duhur. Marksist-leninist e Kosovs, t tubuar rreth organit "Liria", duke pasur parasysh interesat klasore e kombtare t popullit shqiptar q vuan nn zgjedhn e rnd fashiste jugosilave, duke pasur parasysh unitetin e pashembullt q sht arritur te populli yn n Kosov, t gjith ata njerz t mashtruar e t friksuar po q ende nuk jan zhytur n krime ndaj popullit, i fton t braktisin rrugn e tyre t pakrye, t kthejn mbrapsht me trimrin e njohur shqiptare urdhrat e UDB-s e t prfaqsive diplomatike jugosllave n Perndim. Le t'i kthehen sa m par nevojs s atdheut e t popullit q i lindi dhe i rriti me njqind mundime. Ndryshe, kur t filloj me goditje dora hakmarrse e popullit, do t jet i humbur gjith ai shqiptar q ka braktisur interesat e popullit, gjith ai shqiptar q, pr interesa t imta e t flliqura, vazhdon t'i shrbei armikut t egr shovinist edhe pas ngjarjeve tragjike t ksaj pranvere n Kosov. Populli yn do t'u marr gjak n vetull. Atdheu do t'i lr pa nam e nishan. Varret e tyre dot'i shpupurishin qent npr varreza t huaja rrugve t shkreta t bots. Sepse, si thot patrioti dhe dijetari yn i madh, Sami Frashri atdheu nuk duhet t'i jap as varr atij q nuk e ka dhn pr atdhe pikn e djerss apo t gjakut kur ka qen nevoja. Rroft uniteti i popullit ne realizimin et drejtave dhe aspiratave t tij shekullore! Rroft Republika Socialiste e Kosovs! Posht politika dhe terrori i egr fashist i qeveris nacionalsoviniste tt Beogradit! Posht agjentt dhe spiunt q vn n shrbim t gjaksorit!

57. K O M U N I K A T E e Komitetit Qendror t LEVIZJES NACINALLIRIMTARE TE KOSOVS

Pr t fshehur shkakun e vrtet t demonstratave dhe trazirave t sivjetme n Krahinn e Kosovs, skamjen e mjerimin, shtypjen nacionale, sociale e kulturore t popullsis vendse, qeveria shoviniste e Beogradit, me kryepolicin Herlevi n krye, u hodh n t katr ant pr t kurdisur arsye t paqena, si romantizm nacional dhe nacionalizm e shovinizm shqiptar si dhe pr t gjetur organizatorin e demonstratave, duke fajsuar her nj grup huligansh, her ekstremistt shqiptar, (duke pasur n kt rast parasysh Marksist-Leninistt e Kosovs) her organizatn Fronti i Kuq Popullor etj., n mnyr q pastaj t kthehet e tia ngarkoj fajin kryesor Republiks popullore Socialiste t Shqipris. Ndr organizatort e shumt, kryepolici Herlevi, zuri ngoje edhe organizatn ton patriotiko-revolucionare me emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs, duke e fajsuar at pr shum vepra q nuk prkojn aspak me veprimtarin e saj. E kemi par t udhs q pasi, pasi n mjetet e informimit publik t Perndimit u publikuan informatat e prpunuara nga agjencit gazetare jugosllave, tju drejtohemi me nj krkes demokratike edhe ne: pr dezinformimet e ndryshme rreth ngjarjeve tragjike t Kosovs; ne do t kishim pasur nj satisfaksion, po q se do ta transmetoni n organet tuaja edhe kt komunikat nga ana e Komitetit Qendror t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs.

156

1. Demonstratat e Kosovs t ktij viti nuk i ka organizuar LNK. Ato kan shprthyer spontanisht, s pari n Universitetin e Kosovs, e pastaj jan prhapur n t gjitha viset e Kosovs. Shkaku dhe arsyeja e shprthimit t tyre nuk mund t krkohen askund tjetr, pos n revoltn e grumbulluar me dhjetra vite te popullsia shqiptare pr shkak t skamjes, mjerimit dhe padrejtsive nacionale q i bhen popullit ton nga ana e qeveris shoviniste t Beogradit. 2. Krkesa pr tiu njohur Kosovs statusi i republiks s federuar jugosllave nuk sht krkes e LNK. Organizata jon lufton pr lirimin e tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia dhe bashkimin e tyre me vendin am, Shqiprin, dhe kshtu pr krijimin e shtetit unik shqiptar brenda kufijve kombtar. Kjo shihet nga Statuti dhe Programi, nga t gjitha dokumentet e LNK t botuara n organet Zri i Kosovs dhe Lajmtari i liris, si dhe n t gjitha traktet tona. Krkesa pr republikn e Kosovs sht krkes e nj pjese t inteligjencies s Kosovs. shtja e saj sht shtruar m hert, sidomos m 1968. Pasi ajo u refuzua nga ana e Titos dhe e qeveris jugosllave, n Kosov patn shprthyer n nntor t vitit 1968 demonstrata t fuqishme. Edhe ather edhe sot, kjo krkes u prkrah nga mbar populli shqiptar n Jugosllavi. Por, LNK mbetet pran krkess s saj t vetme lufts pr bashkimin e ligjshm t t gjitha trojeve shqiptare t robruara nga Jugosllavia dhe bashkangjitjen e tyre shtetit am. 3. Nga Statuti, Programi dhe t gjitha dokumentet e LNK del qart se ne nuk e aprovojm dhe nuk e aplikojm asnj form terrori dhe anarkie. As sot LNK nuk merr prsipr as prgjegjsin m t vogl pr aktet e terrorit e t anarkis, q i trumbeton me t madhe policia sekrete jugosllave, si sht djegia e ndonj fabrike a ndrmarrjeje, prdhunimi i monumenteve kulturo-historike, i varrezave serbo-malazeze etj. Madje, sipas bindjes son, jan as m shum e as m pak se aksione subversive t njerzve t UDB-s. Qllimi i tyre sht justifikimi i vrasjeve, plagosjeve, arrestimeve, burgosjeve dhe terrorit t papar mbi popullsin ton. N kt drejtim Jugosllavia, si para ashtu edhe pas Lufts s Dyt Botrore, ka pasur nj tradit t gjat. Lidhur me inskenimin e akteve t terrorit e t anarkis nga ana e qeverive jugosllave, akte q pastaj i jan mveshur popullsis shqiptare, mjafton t shikohet elaborati i serbomadhit Vasa ubrilovi Shprngulja e shqiptarve, i cili prmban nj arsenal t pasur udhzimesh pr aplikimin e metodave m barbare, nga t cilat do t duhej t rezultonte rrnjosja e shqiptarve nga tokat e tyre brenda kufirit administrativo-politik t Jugosllavis. Ska dyshim se n kontekst t ksaj vepre duhet t shihen edhe brengosja e Jugosllavis pr shprnguljen nga Kosova t elementit serbo-malazez, edhe zhurma e madhe rreth prishjes s varrezave dhe t prmendoreve kulturo-historike n Kosov. Kto metoda nuk jan n traditn dhe n mnyrn burrrore t lufts ball pr ball q kan br me shekuj shqiptart edhe ather kur armiku ka qen dhjet fish m i prgatitur, numerikisht e teknikisht. Prkundrazi, pr 500 vjet t sundimit turk, ishin pikrisht shqiptart ata q mbrojtn tradicionalisht prmendoret kulturo-historike n territorin e tyre, pa marr parasysh se cilit popull i takonin ato. Deri m dje serbt nuk kurseheshin n lavdatat e tyre pr popullsin shqiptare t Rrafshit t Dukagjinit, q mbrojtn Patrikann e Pejs dhe Manastirin e Deanit nga t gjitha stuhit dhe luftrat e shumta t zhvilluara n kt terren. Shqiptart e Jugosllavis, kur ka qen nevoja, e kan mbrojtur edhe me arm elementin e ktushm serbo-malazez. Por qeveris shoviniste t Beogradit nuk i leverdis ta pohoj kt n momentin aktual, edhe pse me siguri, asgj nga e kaluara nuk do t ket harruar. (Neve na indinjon thell fakti se as kryepolici Herlevi as ndonj 157

tjetr nga udhheqja jugosllave, derisa hakrrohen mbi shqiptart, nuk u kujtuan t prmendnin s paku nj her problemin e shprnguljeve t mdha t shqiptarve nga Kosova dhe viset tjera shqiptare, por kan marr n dor kamxhikun e krcnimeve pr shkaktart e shprnguljes s serbo-malazezve; udi, si nuk e publikuan asnj rast t prishjes s varrezave t serbomalazezve, kur hetimet treguan se kso veprash ishin kryer pikrisht nga bandat e aktivizuara etnike dhe nga vet njerzit e porositur t UDB-s!) N fund ju njoftojm se Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs sht nj organizat patriotiko-revolucionare q lufton me mjetet m demokratike q jan prdorur ndonjher n Evrop. Terrori, anarkia e revanshizmi kan qen dhe mbeten metoda, jo vetm t huaja por edhe t urryera e rreptsisht t ndaluara pr do antar dhe simpatizant t Lvizjes son. /Korrik 1981, Untergruppenbach Kjo komunikat u prpilua nga Jusuf Grvalla e Xhafer Durmishi dhe u nnshkrua Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs

58. Fjal m 28 Nntor 1981 n Shtutgart

Kemi dgjuar t flitet, se si n nj numr t Zrit t Rinis, i cili botohet n Kosov, vite m par diku nga viti 67, figuron nj fotografi e Fadil Hoxhs, ku gjoja ai ka ngritur gishtin dhe nn fotografin e tij qndrojn fjalt Republika e Kosovs. Qarkullojn fjal t themi t drejtn, se informata t sakta pr ekzistimin e nj fotografie t till, me fjal t tilla nuk ekzistojn. Mirpo nga ana tjetr sht prmendur fakti, se edhe udhheqja kosovare, edhe populli kosovar, sidomos n vitin 68 dhe n vitin 1974, kan paraqitur nj krkes t till, pr arsye, se nj krkes e till ishte e logjikshme dhe e drejt edhe para vitit 1981. Mirpo po t nisemi nga angazhimi i Fadil Hoxhs, me kompani, me realizimin e t drejtave t ligjshme kushtetuese, pr shqiptart, q jetojn n Jugosllavi, ather mund t themi, se edhe po t jet br nj krkes e till, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks nga Fadil Hoxha me kompani, ajo sht shtruar n at mnyr, n mnyrn n t ciln shrbtori shtron para zotriut nj lutje dhe jo nj krkes. Me kt rast duhet t bjm nj sqarim t qart. Qeveria kuislinge e Kosovs, e cila ka tradhtuar me themel interesat e popullit shqiptar n Jugosllavi edhe po ta bj krkesn pr nj republik apo fardo t drejte tjetr kushtetuese e njerzore, pr shqiptart n Jugosllavi, kt krkes do ta bj formalisht edhe do ta bj n form lutje edhe posa t paraqitet problemi i par, si sht paraqitur m 68, n se sht e vrtet 'krkesa, si sht paraqitur po ashtu n vitin 1974. Fadil Hoxha me shokt jan treguar t gatshm, pr tu trhequr sa m shpejt nga krkesat e tilla. Po ndryshon krejtsisht mnyra, ndryshon krejtsisht intensiteti, me t ciln rinia revolucionare dhe populli shqiptar n Jugosllavi e paraqiti krkesn, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, n pranvern e prgjakshme t ktij viti (mars 1981). Nuk sht fare e vshtir, t thuhet se asnj popull dhe kshtu as populli yn kurr nuk ka mundsi t shtroj krkesa n rrug t padrejt. Prandaj mund t mendojm dhe t jemi t knaqur, t jemi shum t gzuar, q populli yn diti ta bj krkesn pikrisht n nj koh t till, kur edhe ekzistojn kushtet m objektive pr realizimin e saj, pa marr parasysh viktimat, q u tregua e gatshme qeveria e Beogradit, t shkaktoj n radht e popullsis shqiptare, pa marr parasysh reprezaljet, q ajo po merr kundr rinis dhe popullit shqiptar, pa marr parasysh kmbnguljen e saj, q me rrena, me demagogji, me shpifje e trillimet m t poshtra ta hedh posht krkesn, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks.

158

Dhe pyetje e tret ishte, se deri kur do t pres populli, q t realizohet Kosova Republik. N pamundsi, q t zgjatemi, pr arsye q nuk sht e hijshme, q kjo tribun ktu t shndrrohet n tribun t dy-tre shokve, po ne e kemi menduar si nj tribun t popullit, ku do t marr pjes ai q sht i interesuar t bj nj pyetje ose t parashtroj nj problem. Po t prpiqem ti bie shkurt. Kjo pyetje, se deri kur do t pres populli, q t realizohet krkesa Kosova Republik, sht shtje e objektivitetit. Populli n radh t par nuk sht duke pritur fare, pr arsye se , ktu disa her u tha sonte edhe mendojm se, nuk do t mund ta mohojm, q populli, me aksione t ndryshme, me parulla, me sabotimin e diferencimeve politike, me injorimin e tyre n do mnyr, sht duke marr t gjitha masat q mos pajtohet me situatn t ciln ia imponon qeveria e Beogradit. Prandaj populli nuk sht duke pritur, populli ka br nj hap t drejt, nj hap t ligjshm, ka br nj hap, i cili tash i lejon atij q t kthehet edhe t pres prgjigjen prfundimtare t qeveris shoviniste t Beogradit. Populli pa dyshim sht ai, q e di m s miri deri kur duhet t pres q t realizohet krkesa Kosova Republik. Populli sht i pagabueshm!!! Un, ti ai tjetri mund t gabojm t gjith me radh, pr arsye se jemi njerz, jemi individ, kurse populli, i cili po tregohet kaq i durueshm pr realizimin e krkess, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, pa kurrfar dyshimi, do t dij se deri ku shtrihen kufijt e durimit, pr fitimin e statusit t Republiks. Kosova Republik!!! Dhe ne, si bij t ktij populli, q jemi, kurrsesi nuk duhet ta vm mendjen n gjum! Nuk duhet t kotemi, duhet t jemi sy qel, ta masim pulsin e popullit dhe t presim prej tij, ato detyra, q na shtron ai! T presim prej tij ato rrug, q na prcakton ai dhe t jemi gjithmon t gatshm, q ti prgjigjemi! Ska kurrfar dyshimi, se kur do t tregohet jo objektive pritja e mtejshme, pr krkesn Kosova Republik, populli do t dij ta hedh posht nj krkes t till edhe t dal me krkes tjetr, me fjal t tjera, me qllimin e tij t fundit q sht ka qen dhe do t jet bashkimi i gjith shqiptarve, bashkimi i ligjshm i gjith shqiptarve n shtetin e tyre kombtar! (...) Se ka do ti sjell, far t mira do ti sjell Kosovs statusi i Republiks, ne ose duhet t realizojm ( analizojm) ta shtrydhim mendjen , t mendojm dit e nat. Kemi edhe disa pika t tjera si t mbshtetemi edhe t logjikojm pse nj njeri i menur thot, se mendimi sht e vetmja parajs, prej s cils nuk mund t na ndjekin. Ta zm se nj pik mbshtetje prej t cils mund t nisemi ne kur t analizojm, se far t mirash do t na sjell statusi i Republiks pr Kosovn, mund t drejtohemi konkretisht te armiku. Po t ishte krkesa Kosova Republik, nj krkes boshe, nj krkes n ajr, nj krkes mendje leht, nj krkes, t ciln e kan br aventuriert, nj krkes t ciln e kan br, ata q ndrrojn pa baza, pa far dyshimi se Beogradi, qysh m 11 mars t ktij viti, do t dilte me dokumentin pr statusin e Republiks s Kosovs dhe do t na thoshte urdhroni shqiptar ja ku e keni Republikn! Por a sht kshtu, po e shohim q prej afr nnt muajsh. T gjitha forcat, gjith plehun, gjith vrerin shovinist t 74 vjetve, qindra vjetve m t prparshm, Beogradi, tashm e ka akumuluar, e ka grumbulluar, pr ta shtypur krkesn e Kosovs Republik. Prandaj ne po duam ta vlersojm punn. Mund t nisemi edhe nga ky moment, po t ishte kjo krkes, nj krkes me rndsi t vogl, ose pa rndsi, padyshim se Beogradi, do t shfrytzonte rastin edhe do t na e bnte qejfin. Por sht nj krkes shum vitale pr popullin shqiptar dhe prandaj Beogradi, qeveria e Beogradit, si nj qeveri shoviniste e trbuar n kulm, na e mohon me aq kmbngulje pr arsye se , a do t mund t na mohoj apo jo do ta tregoj e nesrmja e shenjt, se si do t mbaroj puna!

159

Po kshtu kam edhe nj prgjigje tjetr edhe nj plotsim tjetr. Kur sht fjala pr saktsimin, se sa do t mund t na ndihmojn forcat prparimtare, forcat internacionaliste n bot! Por sa do t mund t na ndihmoj vendi yn am Shqipria Socialiste! Po ndalem te pika e par, pr forcat internacionaliste, nuk duhet t kemi iluzionin, se populli shqiptar, sht populli m fisnik n bot, se populli shqiptar ka dallime t mdha me popujt e tjer n bot. Duhet t jemi realist dhe t themi se populli shqiptar sht nj prej popujve t bots, pr t cilin vshtirsit, tragjedit kombtare, gjat historis e kan prur deri n kt shkall, sa ai sot t tregoj nj afinitet pr t qen nj popull luftarak, pr t qen nj popull fisnik, pr t qen nj popull i cili respekton t drejtat e t tjerve, i cili ska kurrfar aspiratash pr t shkel t drejtat e t tjerve, i cili shum i don dhe madje nuk mund t jetoj pa t drejtat e lirit e veta. Nqoftse populli shqiptar ishte n gjendje q n vitin 1936/37 t drgonte njsit t tra me n krye heronjt e popullit ton, q ne sot i njohim, si Asim Vokshi, Xhemal Kada, Mehmet Shehu, Justina Shkupi e t tjer n Front, n luft pr republikn e Spanjs, ather si mund t dyshojm dhe nqoftse ne dyshojm n forcat progresive t bots do t gabojm pr arsye se sht nj mori njerzish progresiv njerzish liridashs n bot, q lirin e t tjerve e respektojn si lirin e vet. Kurrsesi nuk duhet t dyshojm n ndihmn q do t kemi nga forcat internacionaliste t gjith botn, aq m tepr kur sot ekziston nj pishtar, i cili sht burim pr energjit e ktyre forcave prparimtare. E ky burim nuk sht as m shum e as m pak po pikrisht vendi am i shqiptarve pra i kosovarve, ai q sot t gjitha forcave n bot, po jua tregon rrugn e drejt t liris, t drejtsis, njerzis, humanitetit, t demokracis e socializmit. Kur sht fjala pr pyetjen e tret, q shtroi shoku natyrisht kjo sht nj shtje sa delikate aq edhe vitale, e rndsishme pr popullin ton, jo vetm pr Kosovn, jo vetm Maqedoni e Mal t Zi, por edhe pr at n Shqipri, se si tha m par shoku emri Shqipri, sot nuk sht nj emr t cilin nuk guxon ta prek shqiptari, t cilin nuk guxon ta prmend shqiptari i Kosovs dhe prgjithsisht ai i Jugosllavis. N nj referat, n nj punim, i cili u lexua sonte, u tha se nj prej arsyeve t cilat Jugosllavin e shtyjn ta zhagis krkesn e kosovarve pr Republik, sht pikrisht prpjekja e Jugosllavis, q edhe n momentin e ardhshm, kur t shtrngohet, t ja pranoj Kosovs statusin e Republiks, n at moment t prpiqet, q Republikn e Kosovs, ta jap me kufij sa m t ngusht! Mirpo populli yn, i cili derdhi gjakun n pranver, q sot spo pushon me aksione, q sot spo pushon me parulla, i cili do dit e m shum po organizohet pr dit e m shum, po del me veprime, q jan veprime karakteristike pr nj faz t pjekur, ndoshta t kryengritjes popullore, jo t demonstratave t thjeshta, do t dij t dal prball Beogradit, edhe kur sht fjala pr ngushtimin e kufijve t ardhshm t Republiks. Pa dyshim, thash n fillim, se pyetja sht delikate. Deri para pak kohsh kishte njerz, q nj atribut t till, do t thot atributin e tradhtis kundrejt kufijve t Kosovs, ja mveshin edhe Shqipris socialiste, duke thn se ajo siguroi kufijt e vet dhe pr vllezrit e Kosovs, nuk deshi t dij m tutje. Se sa ishte e vrtet kjo parull e prhapur aq m shum e aq m pak prvese nga Udbeja, u muar vesh sot. Sot e njjta Jugosllavi, e cila deri m sot prhapte parulla se Shqipria dhe PPSH-ja i kan kthyer shpinn Kosovs, e njjta Udbe sot prhap parulla , se si krkesa pr Kosova Republik sht krkes krye kput e Enver Hoxhs, i cili gjoja qenka przier n disa pun t brendshme t Jugosllavis. Natyrisht se do t varet shum edhe nga vllezrit tan n Maqedoni, n Mal t Zi dhe n Serbi, se sa do t ju afrohemi realizimit t krkesave tona objektive plotsisht t ligjshme. Po t jet puna te kosovart, pr ata q i kan pjekur hesapet, ata q e kan 160

shtrydhur mendjen pr luftn e kaluar n mars e n prill e pr kt q po vazhdon e sidomos pr at q do t vij, ktu sht shum fjal e rnd, q flitet pr ndonj tradhti t till, q t flitet pr ndonj harres kur sht fjala pr vllezrit n Maqedoni edhe n Mal t Zi. Por natyrisht n drejtimin e asaj, q t realizohen t drejtat e ligjshme t t gjith popullit Shqiptar n Jugosllavi, pr prfshirjen e t gjithve brenda kufijve t ardhshm t Kosovs, kjo varet shum si thash edhe m par, nga vet aktiviteti q do t zhvillojn vllezrit tan n regjionet prkatse. Por duhet ta kemi guximin e t flasim objektivisht e t themi, se vet krkesa q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, si e tha koh m par Zri i Popullit, pikrisht Arbr Korabi, q kjo krkes para se t jet nj aspirat, nj qllim t fundit t popullit shqiptar n Jugosllavi, paraqet m par nj protest q do t thot se vet krkesa q Kosovs ti njihet statusi i Republiks sht nj krkes, e cila flet qart se n kt moment popullit shqiptar n Jugosllavi ka prqafuar idet e lufts, pr nj autonomi t vrtet t shqiptarve n Jugosllavi. A sht e drejt kjo, mund t kthehemi mbrapa n histori. N kohn e Lidhjes s Prizrenit, apo n kohn e kryengritjeve t mdha t Kosovs, m 1908/10/11 ku 12 kushtet objektive nuk lejonin, q populli n at koh t dilte menjher me krkesn pr pavarsin e plot t Shqipris. Por populli u detyrua t dal pr nj autonomi n radh t par, q do t jet themeli i shndosh edhe pr luftn e mtutjeshme edhe pr fitoren e pavarsis s plot t popullit shqiptar. Nj rrug e till, sa do q historia nuk prsritet na imponohet sot edhe ne popullit shqiptar n Jugosllavi dhe gjith kombit ton kur sht fjala pr realizimin e t drejtave tona qoft n kuadr t kufijve jugosllav, qoft me bashkimin e plot q do t bhet nesr patjetr n mes gjith shqiptarve q jetojn kudo n tokat e tyre. (Kt inizim magnetofonik nga Faridin Tafallari, e botoi pr her t par Faridin Tafallari n shkrimin: FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981; www.albaniapress.com, 22 nntor 2008)

59. Kosova gjmmadhe, trimresha Kosov

Ditt, javt e muajt po kalojn mbi tragjedin tnde m t re, Kosov, si mbi trupin e mpir t nj t njohuri t vjetr, t cilit s'iu nda n shekuj gjma e madhe e robris, por as knga e t pamposhturit s'iu shua mbi buzt e ara, t thara pr lngun e shndetshm t liris. N pragun e stins s prtritjes, Kosova jon martire, ti u godite nga acari i egr, q po kanoset t t'i thaj rrembat e gjakut, t ta zr frymn, t t nguros me gjith ka ke. Hordhi t shumta barbare serbe u dyndn me elik e barot drejt teje n euforin e tyre fashiste. Si thnegla u derdhn npr rrugt e qyteteve dhe fshatrave t tua. Qielli yt u err nga aeroplant, helikoptert e gazet lotsjellse. Toka jote, q sapo e kish shkrehur trupin e saj t bshm pr t'iu dhn fars s jets, u drodh nn zinxhirt e tankeve, nn peshn e autoblindave. Mbi t u hodh fara e vdekjes. Plumbat e mitralozit shtrin prdhe fmijn, plakun, gruan shtatzn dhe djalin e vajzn shqiptare, lulekuqen tnde. Pr t tretn her gjat motit t egr titist, Kosova jon me halle, pr bukn dhe t drejtat q krkove nga bishat shoviniste, more prgjigjen me plumb dhe u ule n gjakun e bijve t tu t pafajshm duarthat. Dhe tash, Kosov, 't qaj m par, un, biri yt revolucionar?

161

T qaj t kaluarn tnde helm apo t tashmen tnde pelim? Nett q err apo ditt q gdhin me kmbn e t huajit brenda! T t qaj bukn q s't'u dha. Ti gjithmon pate sofr bujare pr t tjert edhe kur s'kishe buk pr vete. Tani ta kan zn dern, ta zbrazin magjen e t'i hedhin me prbuzje mysat e buks, q ke gatuar me duart e tua. Bjn ligjin n shtpin tnde dhe presin prej teje q ti t prkulesh e t marrsh si lmosh frytin e djerss dhe t pasuris sate. Pr buk t t ankoj, pran sofrs e pangrna Kosov?! T drejtat q t'u shkeln, ato t t'i qaj? Ti rrite me mundime djemt, jetimat e tu, hoqe pr ta kafshatn nga goja, teshn nga trupi. Ishte e drejt q ata t shprblenin nj dit. Dhe u uan e doln rrugve e shesheve tua: "Duam buk!, thirrn me sa patn, "Duam bukn ton, jo mshirn e huaj; drejtsi duam, se mjaft kemi mbetur rrugve t bots t rreckosur e t dregzuar, t drmuar urie e skamjeje, poshtrimi e prbuzjeje. Duam ta gzojm emrin ton t vrtet, q na u mohua me dhun!" Apo varret e reja t t'i qaj, Kosova gjmmadhe? T krkosh buk, bukn tnde, paska qen "krim"! N vend q ti t hapje magjen, hape brinjat e toks sate dhe ua bre varrin djemve t tu. Pikllim i pamat, duhet t jet pikllimi yt, Kosova jon martire. Lre q t'i shtrin prdh djemt e dshirit, bonjakt e tu, po as gjmn s't lan t'ua bsh. T t shkojn djemt pa nam e nishan?! Ndoshta plagt n trupin e ri e t bshm t djalsis sate, Kosov, ato duhet t t'i qaj? Ku i ke spitalet, ku i ke mjekt q i ngrite me thonjt e duarve? Pr k ndrtove e pr k u mundove? Q, kur t'i duhen m s shumti djemve tu, pr t mjekuar plagt q morn duke krkuar pr ty buk e t drejta, ti t mos i shrosh n spitale, po ata t mjekohen shpellave me barishte, ose dyerve t bots, si harbut?! Apo i ke pr t mjekuar milict dhe ushtart e huaj, xhelatt e djemve t tu! Ata, moj nnloke, erdhn t t hapin plag dhe t t'i hedhin edhe nj her trupit pranga t reja. T t qaj burgun e zi? Ishte e drejt q burgjet t'i mbaje pr kriminel e kopuk. Pse i mbushe me djemt e tu m t mir? Si s'plcasin t shkretat, gjith ajo rini q dergjet n to! T t qaj Universitetin q mban emrin tnd? Na e mbylln urtakun ton t shtrenjt, n mosh t mitur, dymbdhjet vjee m! Sa kishte nisur t'ua ndrinte mendjen bijve e bijave t tua, t'i nxirrte ata nga skterra ku i kan katandisur ata q sot harbohen me uniforma rrugve t tua, me kllfet e revoleve zhveshur, me automatikt n duar, me ngrdheshjen e shfrenuar n buz, me vuln e krimit e t turpit n shpirt. T t qaj shkollat, ku s'do t ket m vend pr filizat e tua! far bimsh t pafruta do t shartojn tash mbi filizat tona, lokja jon dritpaka! Asosh q do t t nxjerrin syt kur ty t duhet drita, q do t t gjuajn me gur kur ty t duhet buka, asosh q, duke u prjargur, me gjuhn e ntrashur t t kombtarizuarit, do ta kndojn kngn e t huajit e cila t'i on pesh plagt. Kngn q flet me epsh pr shtratin tnd t shkrryer, pr sofrn tnde t prmbysur, pr shkelmat, plagt e poshtrimet q t dhan. T t qaj Naimin, ajupin, Asdrenin? Ligjrimi i tyre i liris u dashka t'ia lshoj radhn nj ligjrimi tjetr, atij t robris. U dashka q pjella jote e brisht ta shplaj trurin me kngn kriminele, dal nga dora e Duive, Lalive, ovive! Por ata i kemi qajtur njher, nnloke. Kur u shkrin si qiri, q ti t shihje pakz drit. T t qaj flamurin, n Strug e Tivar, ku banort krcnohen t mos e ln m t valoj? Apo shkabn e zez dykrenare n Prishtin, q deshn t'ia hiqnin njrn kok? Pse s'than t vinin nj qyqe n vend t saj! 't qaj m par, gjmmadhja Kosov? Bac Bajrami e Boletini, Idriz Seferi e Sef Kosharja, Abdyl Frashri e Ymer Prizreni, Shota e Azemi, Kosov; Shota e Azemi s'paskan qen pr ty!!! Me emrin e tyre t ndritur shplan sot gojn e ndyt kriminele ai q po t'i v prangat. Po kush t jet 162

pr ty ather, Kosov? Garashanini mos? Sav Batarja, Nikolla Pashii, Stojadinovii, Vasa ubrilovii e Ivo Andrii? Ose ndoshta Rankovii, Nikezii, Stambolii, Minii apo bastardt e tu Fadili e Vllasi?! Ndoshta pikllimit tnd madhshtor i shkon m shum t t'i qaj rrugt e trotuaret e grryera nga zinxhirt e tankeve serbe. Qiellin e shmtuar nga aeroplant dhe gazet lotsjellse. Apo "otkupin" q po t pret te dera, ja s'ta prkujton pak motin e zis s buks, 1947-n! T t qaj emrin e ndyt q serbomadhi sipas shemblltyrs s vet po ia shpif birit dhe bijs sate: nacionalist, shovinist, reaksionar, kundrrevolucionar, shqiptaromadh? Apo "mkatin" q bkan bijt e bijat e tua, se "nxitkan urrejtjen mes popujve", vetm e vetm pse krkojn pr vete buk dhe republik, ato q popujt e tjer i kan qmoti; T t qaj Prekazin? E dyta her q po i vihet kazma Prekazit tnd t shumvuajtur e heroik; T t qaj rinin, puntort e fshatart, intelektualt, gjith popullin tnd, q serbomdhenjt e kan hedhur t trin n gjyqin e tyre t turpshm? Q, si dikur, kur e detyronin t hiqte plisin e t vinte "kapicn", tash e detyrojn t thot, kundr vullnetit dhe me shpirt t zhuritur: "Djemt e vajzat e mia s'jan t mit, shtylla e shtpis puntort q m mbajn gjall, as ata s'jan t mit, fshatart e revoltuar s'jan t mit!" Por kush qenka i ktij vendi dhe i ktij populli, Kosov? Gurt e sokakut apo xhelatt dhe kriminelt q s'reshtn s punuari pr t'ia ngrn kokn popullit ton?! Me k do ta ndajn sivjet kngn e shkolls nxnsit dhe studentt, ata q n pranver u hodhn si petrita dhe ngritn lart zrin e fuqishm pa iu trembur syri nga plumbi e eliku? 'bar t keq do t mbjellin pran rrnjve t tyre t brishta? 'libra e 'msime do t'u japin sivjet, pasi po ua heqin ato q kishin dhe q u duheshin? 'do t bjn ata kur m t mos ket t'u dal prpara msuesi i vjetr, me t cilin ishin msuar dhe ai ish msuar me ta? Si do ta ndrydhin ata n vete pezmin dhe pamundsin pr t br kado pr msuesin e pr shokun e vet?! * * Por jo, moj nn, mos thuaj: Mbarova! "Djemt e tu ende jan gjall / Nkam asht ue rrept Kosova / E ban luftn ball pr ball"! A e dgjon, Kosov, si buasin burgjet nga knga e liris, q ia thon bijt e bijat tua? Nuk ka pranga n bot q mund ta lidhin at kng! Do t plcasin prangat, do t plcasin burgjet e zeza, n t do t hyn ata q e kan vendin atje, gjakpirsit serbomdhenj. Prandaj, do t kndoj trimresha Kosov, se ty s'ta do gjmn. Ti q i thua tramundans "pla" nuk do t lejosh m q djalria jote t vij n at dit q, e shkaprderdhur skutave t bots, bonjake e pa krah, ta shkoj motin si qyqja n rremb. Jepi, Kosov, jepi se do t kndojm! Pa ka se n rrug na kan dal therra? T stepemi para tyre e ta shmangim rrugn?! Se mos ke mbetur shkret dhe nuk ka kush t del zot? Se u derdh gjaku, se u hap plaga, se u mbush burgu, "nuk mbaroi Prekazi krejt". "S'ka mbarue kurrnji shpi / prve shpirti i Ahmet Delis /zbardhi f'tyrn krejt Shqipnis..." Atje ku ran bijt e bijat e tua, nga nj mij u ngritn n vend t tyre. Ty s't ka prekur dergja e qyqeve shterprimi. As trimrin s'e ke shterp e t rastit. Nse barbari s't la t'ua bsh gjmn as t'ua mburrsh plagn djemve t tu, s'ka gj. Nesr, n liri, varret e djalris trime kosovare do t prjetsohen me kurora lavdie t dshmorve t 163 *

orve t para, kurse plaga q mori kjo djalri, do t ndrioj si pishtar n rrugn e lumtur t ardhmris. Sot nuk qenka e thn t shrohen n spitale plagt e trimave t tu. Barishtet e malit do t'i shrojn edhe m mir. Kurorat e lashta e t larta t bjeshkve t tua, Kosov, do t bhen streh e sigurt pr kokat heroike t bijve e bijave t tua. S'ke rritur djem n t linjta. Jan djem q s'ia varin plags ata. Mjaft q ti t'ua tregosh shtegun e lufts. Do t marrin edhe nga tet plag t tjera, si Gjergj Elez Alija dikur. Buka q s'tu dha, Kosov, ti e di se nuk jepet me lutje e prkulje. Ajo merret me gjak e me luft. Trego rrugn, pak ke q t ndjekin? Ose, t drejtat q t'u shkeln, a i jan falur ndonjher kujt ato? Jo, se liria, si na ke msuar ti vet, trimresha Kosov, ve me gjak fitohet. Prandaj thirr, lsho zn, t shohsh petritat si t dalin zot! Pa Naimin e Asdrenin, Kosov, s'e bjm t gjall nj hap. M mir vdesim e harrohemi. Tani m thuaj Kosov, cili flamur sht fituar e mbrojtur pa gjak? Vetm i bardhi fitohet me prunjsi e bindje, me kurrizin t krrusur. Por, flamuri i bardh sht qefini i atdheut dhe i popullit. Vetm turpi, ligshtia e vdekja bjn streh nn paln e tij t urryer. Kursena prej tij, Kosov! Flamuri yn ka qen dhe mbetet i kuq, i prgjakur, njri dhe tjetri: ai me shkabn dykrenare dhe ai me drapr e ekan! (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 1-2)

60. Tet krkesa t parevokueshme t popullit shqiptar n Jugosllavi

I shtyr nga shtypja e egr ekonomike, politike, shoqrore e kombtare nn thundrn e pushtetit gjakatar titist, populli shqiptar n Jugosllavi sht ngritur i tri n luftn e tij t drejt pr buk, liri dhe t drejta demokratike. Ai e pa t arsyeshme t krkoj me kmbngulje Republikn e federuar t shqiptarve n Jugosllavi. N themelet e ksaj krkese t shtruar n rrug paqsore, me fajin e qeveris shoviniste t Beogradit, u vu gjaku i derdhur, plagt e shumta dhe torturat njerzore q po i bhen burgjeve e gjyqeve nj rinie t tr shqiptare. Sot pr kt krkes sht hedhur n gjyqin e trbuar fashist i tr populli yn liridashs, t cilin, n prezencn dhe nn krcnimin e milicis dhe t ushtris serbe, po e detyrojn t "diferencohet" nga krkesat e veta m vitale, t shtruara n pranver nga ana e djalris patriotike, komuniste e revolucionare t Kosovs. Aktet barbare, me t cilat udhheqja serbomadhe po prpiqet ta shtyp me do kusht e me do mjet vullnetin dhe t drejtat e patjetrsueshme t popullit ton heroik, rrezikojn n mnyrn m flagrante do arsyeshmri dhe do cak t bashkjetess normale t popullit ton me popujt e Jugosllavis n kushtet ekzistuese, i hedhin helm plags s madhe t popullit ton martir dhe nxisin me prmasa t papara deri m tash urrejtjen ndrnacionale mes shqiptarve dhe popujve t Jugosllavis. Prandaj, n mbrojtje t vullnetit sa e sa her t ndrydhur e t nprkmbur t popullit shqiptar n Jugosllavi, ne - nj pjes e pararojs patriotike e komuniste t shqiptarve t robruar, q jemi organizuar n gji t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi dalim para popullit ton, para opinionit jugosllav dhe atij botror me kto krkesa minimale t parevokueshme: 1) Pa iu njohur Kosovs statusi i Republiks n kuadr t federats jugosllave; 2) Pa iu njohur shqiptarve n Jugosllavi statusi i kombit dhe, rrjedhimisht, e drejta demokratike e leniniste pr vetvendosje deri n shkputje;

164

3) Pa u marr masat konkrete t t gjith bashksis jugosllave q ritmi i zhvillimit t Kosovs t shpejtohet s paku n shkalln e parashikuar dhe t premtuar nga federata do t thot 60 pr qind mbi mesataren jugosllave; 4) Pa u marr masa t menjhershme kundr papunsis katastrofike n viset shqiptare, q n afatin sa m t shpejt t inkuadrohet krahu i lir (ekzistues) i puns dhe t trhiqen punonjsit tan t shkaprderdhur n Perndim dhe npr Republikat e zhvilluara t Jugosllavis; 5) Pa shpalljen e amnistis s prgjithshme, me t ciln do t liroheshin menjher dhe pa kusht t gjith t burgosurit politik shqiptar, q vuajn dnime t rnda npr kazamatet jugosllave; 6) Pa marr nga populli dnimin e merituar t gjith ata udhheqs politikoshoqror, publicist e njerz t tjer, qofshin nga Kosova ose republikat e Jugosllavis, q jan implikuar n nj mnyr a n nj tjetr n tragjedin m t re t Kosovs, n fushatn e trbuar antishqiptare t serbomdhenjve, duke i shkaktuar popullit ton plag t reja dhe duke ndrsyer kundr tij popujt jugosllav, t nxitur nga propaganda; 7) Pa formimin e nj komisioni t posam, q do t studioj me themel dhe n hollsi aksionet shtetrore jugosllave pr shprnguljen e shqiptarve, para e pas lufte, gj q presupozon edhe publikimin e dokumenteve t fshehta shtetrore (t vjetra e t reja), q kan t bjn me aksionin n fjal; pa marr dnimin e merituar t gjith aktort e gjall (ubrillovii me shok) dhe t vdekur (Andri, Vukotii etj.) t ktij akti barbar t gjenocidit; pa iu marr e drejta qytetare publike t gjitha atyre veprave letrare (Duii, Lalii, osii, Bulatovii), kuazishkencore (Gjorgjevii, Cvijii etj.) e publicistike, n t cilat pasqyrohet prmimi kombtar e synimet antishqiptare, dhe mbi to t vihet embargo e prhershme jo vetm n Kosov po n mbar Jugosllavin; 8) Pa u rivendosur e pa u zhvilluar m tej marrdhniet e filluara koh m par mes popullit shqiptar (dhe popujve tjer) n Jugosllavi me shtetin dhe me popullin shqiptar n RPS t Shqipris, t ndrprera n mnyr t njanshme arbitrare e me qllime thellsisht antishqiptare Pa kto masa t menjhershme, rigorozisht t plota, populli shqiptar i martirizuar nuk do ta ket as satisfaksionin m t vogl pr krimet e vazhdueshme 70vjeare t gjenocidit nn regjimet e egra jugosllave, sidomos nn regjimin e vetquajtur socialist dhe vetadministrues t kliks titiste-rankoviiste, rrjedhimisht, nuk do t qetsohet deri n ngadhnjimin e plot t t drejtave dhe t liris s tij. N qoft se prkundrazi, udhheqja jugosllave nuk merr qndrim t matur, gjakftoht e t drejt prball krkesave tona krejt t ligjshme, por edhe m tutje vazhdon t godas padrejtsisht popullin ton, duke nxitur por t tjerash kundr tij edhe popujt e pafajshm t Jugosllavis, prgjegjsin pr kt do ta marrin mbi vete ekskluzivisht udhheqja e Serbis dhe ajo e federats. Asnj krcnim e shantazh pr gjoja implikacionet e brendshme dhe ndrkombtare, q si duan t thon pr demagogji serbomdhenjt mund t dalin nga kmbngulja e shqiptarve pr krkesat aktuale, nuk mund t jen kurr pasoj e lufts s popullit ton pr buk e liri. do implikacion eventual, konkludojm ne me ndrgjegje t plot e t pastr, do t jet rrjedhim i drejtprdrejt i politiks q na i mohon kto t drejta t ligjshme, rrjedhim i politiks s egr aktuale antishqiptare, q ndjek udhheqja jugosllave, e cila, me dashje ose me pahir, sht kapur n vallen fashiste t serbomdhenjve. Prandaj, asnj penges, e vogl a e madhe qoft, nuk do t na ndal n luftn ton t drejt, e cila patjetr do t kurorzohet me fitore, pa marr parasysh disponimin,

165

propagandn dhe masat e egra antishqiptare, q ia grisn krejtsisht maskn regjimit titist. VDEKJE FSHIZMIT LIRI POPULLIT! Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi (Zri i Kosovs, Nr.1, nntor 1981, faqe 2-3)

61. T DASHUR LEXUES,

Kemi nderin, detyrn dhe prgjegjsin e madhe t dalim para jush me revistn periodike "Zri i Kosovs"* pikrisht n nj ast historik, kur n ndrgjegjen e popullit ton dhe t rinis son heroike po trokasin fuqishm pulset e liris q po agon. Sot pr sot, n trupin e ktij populli dhe t ksaj rinia po vizatohen qart projeksionet e plagve t reja q do t merren, por njherazi po hidhen edhe themelet e elikta t ardhmris s sigurt e t ndritshme. E smura e Ballkanit, Jugosllavia, kmba kmbs po i afrohet shtratit t nj vdekjeje t turpshme. Ekonomia e saj, e bazuar n pjesn m t madhe mbi ndihmat dhe mbi kapitalin e huaj, po gremiset nga minuta n minut. Standardi jetsor ka rn aq posht, sa vetm q s'kan kumbuar kambanat e falimentimit t plot. Dinari sht zhvlersuar dhe sht br si nj paavure qerepi, kurse inflacioni s'di t ndalur. Dhe sa m shum q thellohet kriza, aq m shum vete e nxiton hapin anarkia n treg, e t mos flasim pr mimet; qeveria e Beogradit nuk po gjen dot frenj pr t'ia ndalur turrin kalit t hazdisur t mimeve, i cili po e ha dizginin si i flamosur. Titistt, si sht e natyrshme pr ta, po bjn mos pr t'i mbuluar shkaqet e vrteta t gjendjes kaq t mjeruar. Prpjekjet m t dshpruara ata i bjn sidomos pr t mbuluar domethnien dhe shkalln e vrtet t krizs, q s'sht tjetr pos nisma e zshme e bankrutit t turpshm e t plot t "vetadministrimit" jugosllav. Kompensimi pr fatkeqsit, shkaktar t t cilave jan vet me hegjemonizmin e tyre, serbomdhenjt kan ndar mendjen ta nxjerrin n shtypjen e prgjakshme t krkesave t ligjshme t popullit shqiptar n Jugosllavi. Pas demonstratave t rinis dhe t popullit ton u tregua sa eterike e t paqndrueshme ishin demagogjit 40-vjeare t titistve pr barazin e vllazrim-bashkimin e popujve, ato nxorn n pah fytyrn e gjithmonshme t shovinizmit serbomadh, i cili ndr shekuj s'ka ln gj pa br dhe aleat pa shfrytzuar vetm e vetm pr ta mbytur q n zanafill do prpjekje t shqiptarve pr autonomi, mvetsi e pavarsi. Doln sheshit inkonsideratat e njohura t shovinizmit serbomadh ndaj jets s njerzve, ndaj historis, kulturs, tradits s popujve t tjer, vemas t shqiptarve. Ata pandehin se me nj goditje t rrufeshme policore e ushtarake, me "diferencimet" e tyre t dhunshme, do ta gjunjzojn popullin dhe rinin ton trime, ta shtyjn at q t heq dor jo vetm nga krkesat e shtruara n mars e prill, por edhe nga ato pak t drejta formale t mparshme, t fituara me gjakun e derdhur. Ata do t kishin dashur t na katandisnin edhe nj her n greminn rankoviqiane e m zi. Por, prgjigjen pr kt po e marrin dita m dit nga pasardhsit e Sknderit e t Abdylit, t Buletinit e Idriz Seferit, t Shots e Azemit, q kan vendosur t mos prulen jo vetm prpara torturave njerzore t burgut, por as para terrorit m t egr shtetror e tankeve dhe bajonetave serbe.

166

Bota prreth po e shikon me simpati gjithnj m t madhe luftn e drejt t popullit ton dhe qysh tash mund t thuhet se shtja shqiptare doli n pah n arenn ndrkombtare si asnjher m par. Vrtet q, duke qen radiotelevizioni dhe shtypi kosovar zdhns t politiks shoviniste q ndjek qeveria e Beogradit, Kosova ishte pa goj. Por matan kufirit, n Shqiprin mm, vigjlon Partia e Puns, e cila e ngriti lart zrin e saj t fuqishm n mbrojtje t popullit ton t shumvuajtur. Dhe zrin e saj populli yn i robruar prktej kufirit, e mori si z t vetin dhe u b me nj goj q flet shtruar e me argumente t ngjeshura, sepse pr baz ka drejtsin. Ndrkaq, me ato q bri e po bn n fushn e betejs populli shqiptar n Jugosllavi, me vendosmrin e tij pr t mos kursyer sakrificat n realizimin e aspiratave t ligjshme, me trimrin e tij t trashguar prball armiqve t egr e shum m t mdhenj, jo vetm q mahniti botn, por u dha forca t pashtershme edhe revolucionarve, komunistve e patriotve t tij pararoj. Me nj popull q ka tradita si ky yni dhe me nj shkall t ndrgjegjes s till shoqrore e kombtare q ka sot populli dhe rinia jon, forcat patriotike dhe revolucionare nuk kan si t vn fare n peshoj mundin dhe sakrificat nga ana e tyre. N ball t ktij populli dhe te kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe s'do t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme. ----------* Deri m tash "Zri i Kosovs" ka dal n trajt buletini dhe ka botuar materiale t prdorimit t brendshm pr antaret e LNKVSH (Zri i Kosovs, nntori 1981, f. 3)

62. DNIMET E RNDA NUK E MPOSHTIN POPULLIN AS RININ TON

Arrestimet, torturat e dnimet e rnda nuk jan t panjohura pr popullin ton. Klika serbe n pushtet, 40 vjet me radh, ka zbatuar terrorin m t egr e m gjakatar n Kosov. Gjymtimet e terrori fizik mbi shqiptart e pushtuar kan qen e mbesin metodat m t preferuara t shovinistve e t etnikve serb. Kazamatet e shumta fashiste jugosllave kan qen gjithmon plot e prplot me patriot shqiptar. Njerzit tan kan marr dnimet m t rnda, me 10 e 15 vjet burg, pse kan prdorur flamurin kombtar, pse kan mbajtur nj distinktiv a nj shenj kombtare, pse kan lexuar nj libr, kan dgjuar radion shqiptare, pse kan diskutuar shqip ose kan folur pr Sknderbeun. Nuk jan t rralla rastet kur shovinistt kan organizuar veprime provokative, me qllim t zhdukjes masive t shqiptarve. T tilla jan edhe kasaphanat e prgjakshme q kurdisin titistt n burgje, ku pastaj policia shoviniste jugosllave grin me plumba qindra shqiptar t burgosur. Pra, veprimet e tilla terroriste e t gjenocidit, nuk jan gj e re, por kryqzata serbe q ka shprthyer tani n Kosov sht e papresedan e ua kalon edhe veprimeve m t egra t fashistve hitlerian. Pas demonstratave popullore t marsit e t prillit, n Kosov sundon shtetrrethimi e ligjet e lufts. Ktu kan zbritur dhjetra mijra forca policore e ushtarake, t pajisura me mjetet m moderne t represionit. Dit e nat patrullohet do rrug, do fashat e mal. Kontrollimet e shtpive dhe t njerzve jan br t zakonshme. Njerzit arrestohen pa kurrfar vendimi: n rrug, n shkoll e n pun. T tjerve u rrethohet shtpia n pik t nats, arrestohen njerz, rrahen e poshtrohen antart e familjes e tmerrohen fmijt. Vetm gjat katr pes muajve t fundit jan prplasur npr burgje e qeli me mijra t rinj e t reja shqiptare dhe torturohen n mnyrat m njerzore e m barbare.

167

Tani kan dal nga skutat m t errta hienat e fantazmat shoviniste dhe, me krba n dor, shfryjn mbi vllezrit dhe motrat tona duarlidhura. U bn muaj e muaj qkur shtypi titist zuri t njoftonte pr t ashtuquajturat procese gjyqsore, n t cilat dnohen rnd, me 15 e 20 vjet burg, djem e vajza shqiptare. Procedura q ndiqet si gjat hetimeve ashtu edhe n gjykime, sht e pashembullt, jo vetm n praktikn bashkkohore ndrkombtare juridike e morale, por edhe me t drejtn pozitive jugosllave. Deri m tani sht njoftuar se dnime kan marr mbi 200 veta dhe masa e dnimeve t tyre, marr s bashku, i kalon t 2000 vjett. Kto njoftime qeveritart serb i patn br jo se ndienin ndonj obligim ligjor e moral, por q t knaqin ndjenjat shoviniste dhe antishqiptare, q kan gufuar kudo npr Jugosllavi. Pr mijra t tjer q jan arrestuar e mbajtur nn hetime pr muaj t tr, pa kurrfar vendimi gjyqsor, nuk di kush gj. Nuk dihet sa jan ata, kur do t dalin para gjyqit, sa do t dnohen e pse akuzohen. Sa ia kan frikn popullit ton titistt, tregon edhe fakti se t gjitha gjykimet u zhvilluan n fshehtsi t plot e me dyer t mbyllura. N to jo vetm q nuk mori pjes populli, por n shum prej tyre nuk ishin t pranishm as pjestart m t afrm t familjeve t t akuzuarve. Pjesa drmuese e atyre q do t dnohen jan t rinj, bile shum prej tyre nn moshn madhore. Nuk u njoftuan as emrat e gjykatsve e t prokurorve, pa le t avokatve, q nuk ishin kurrku. Kjo tregon se dnimet i caktoi Beogradi dhe i shqiptuan gjykatat ushtarake, dhe shovinistt e patn vshtir t gjejn ndonj gjyqtar shqiptar pr t luajtur kto drama rrqethse. etnikve serb ua ka errur aq shum syt shovinizmi serbomadh sa t mos i kursejn nga torturat, poshtrimet e dnimet e rnda, as fmijt e mitur, vajzat e thjeshta puntore e shkollare, bile as grat shtatzna. Kur bota prparimtare indinjohet e pyet pr kto veprime njerzore e t pashpirt, shovinistt, q nga m i madhi e deri te m i vogli, prgjigjen me nj goj: "Ne po shtypim kundrrevolucionin q shprtheu n Kosov", pasi shqiptart krkojn q "Kosova t bhet republik", ata krkojn t jen t barabart me popujt e tjer t Jugosllavis, dhe kjo sht "nacionaliste", "irredentiste". Dhe akoma pa mbaruar kt, shkumzojn ata, "parulla 'Kosova Republik" sht reaksionare e shum e rrezikshme, prandaj ajo duhet demaskuar rrnjsisht". Ktij avazi i bien pa pushim Nikezit e Brajevit dhe pas tyre mbajn iso edhe klysht e tyre n Kosov, si Fadilt, Vllast e fundrrina t tjera shqiptare t fars s tyre. Por deri m tash nuk sht gjetur ndonj "kok e madhe" q t'ua plotsoj dshirn, pra, ta demaskoj plotsisht e shkencrisht kt parull "armiqsore". Akuza pr t gjith t dnuarit sht e njjt dhe standarde: "pjesmarrja n demonstratat e marsit e t prillit". Se far fshihet prapa ktyre masave t tipit mesjetar, sht e qart. Klika serbe n pushtet krkon q t shtyp fort popullin ton, t mbys krkesat e tij t drejta e t realizoj planet e paraardhsve t saj monarkist e rankoviist. Ata prpiqen q me kto veprime fashiste t demoralizojn popullin ton, t thyejn qndresn e tij e t krijojn panik ndr shqiptart. Shumica e t dnuarve po akuzohen edhe si organizator t demonstratave, por n fakt edhe vet titistt e din se demonstratat i organizoi e i bri gjith populli, se krkesat po ashtu i shtroi vet populli. Se kjo sht nj manovr mashtruese, u detyrua ta pranoj para disa kohsh edhe vet udbashi e kryeshovinisti serb n Kosov, Dushan Ristiqi. Ai, duke vlersuar punn e LKJ e t UDB-s n Kosov, shprehi shqetsimin e tij dhe tha: "Ne ende nuk kemi mundur t'i zbulojm organizuesit e vrtet t ktyre demonstratave, ende nuk po mund t arrijm te organizuesit e vrtet kur sht fjala pr kt aksion armiqsor Shtrohet pyetja se pr 'arsye nuk po mund t'i zbulojm disa organizues, pse nuk po mund t'i zbulojm ata q po shkruajn parulla, pse nuk po mund t'i zbulojm ata q po veprojn,

168

pse nuk po mund t zbulojm at q sulmoi njeriun n rrug dhe nuk po mund ta dim se kush sht" Vendosmria e popullit ton n krkesat e tij t drejta dhe masat e represionet q po ndrmarrin shovinistt serb n Kosov, jo vetm q e kan diskredituar Jugosllavin n syt e bots, por kan futur prarje e mosbesim edhe n mes vet titistve. Pasoj e ksaj jan edhe gjith ato spastrime e shkarkime n udhheqsin m t lart t Krahins. Kan filluar t hidhen si limon i shtrydhur e t sikterisen dhjetra tradhtar shqiptar, q u kan shrbyer me besnikri vite e dekada t tra titistve e shovinistve serb. Mosbesimi e grindja ka hyr edhe n radht e LKJ, t UDB-s e t organeve t tjera shtypse. Kt e kan shprehur trthorazi shum funksionar t lart, por m tro e pohoi Ristiqi. Ai, duke br fjal pr rezistencn e popullit e pr masat q duhet ndrmarr, me plot nervozitet shtroi pyetjen para Komitetit Krahinor: "A sht e mundshme q n ato mjedise, ata njerz t mos e din, a sht e mundshme q antart e LK disa mos t'i din, a sht e mundshme q organet e pushtetit at nuk mund ta gjejn. Un jam i bindur se akoma nuk kemi krijuar atmosfer t till n organet e pushtetit, un jam i bindur se akoma nuk kemi krijuar atmosfer t till n Parti te masa, q t gjith t veprojm kundr veprimeve t tilla dhe q t gjejm at q vepron kshtu. Gjrat po ndodhin publikisht dhe gjysmpublikisht". Pas ngjarjeve t Kosovs, prarja e mospajtimet jan ashprsuar edhe n mes klaneve nacionaliste n udhheqjen m t lart t Federats. Kjo u duk qart edhe nga fjala e Andrej Marincit, t cilin klani kroato-slloven e kishte drguar si prfaqsues t vet n mbledhjen e 6 gushtit t Komitetit Krahinor. Ai u drgua pr t nuhatur situatn politike n Kosov, pr ta par nga afr se deri ku kan arritur frkimet mes shqiptarve e borgjezis serbe, por edhe pr t paralajmruar klanin serbo-malazez se nuk sht ai i vetmi q bn ligjin n Jugosllavi e pr t'u vn fre ambicieve t tij pr nj pushtet despotik. Ai prgzoi kolegt e tij serb pr masat e rrepta q kan ndrmarr kundr shqiptarve, por nga ana tjetr nuk harroi t'i qortonte ata pr masat e nxituara e t pamatura, q dmtojn Jugosllavin n planin ndrkombtar e mund t rrezikojn edhe sigurin e saj. Ai, duke br fjal pr rolin e ushtris n ngjarjet e Kosovs, rikujtoi se udhheqja m e lart e Federats ka drguar armatn n Kosov "para s gjithash pr t zn pozitat", e jo me fjal tjera, t gjuhet me gur rrugve me pionier e nxns t shkollave t mesme. Trthorazi ai bri edhe vrejtje t tjera rreth politiks s terrorit, q zbaton udhheqja serbe n Kosov (kt jo se ai sht m dashamirs i shqiptarve sesa kolegt e tij serb, por pr hir t interesave konjukturale t borgjezis s vet, t ciln e prfaqson). Dhe m von ai filloi t profetizoj pr mnyrn se si mund t dilet nga kjo gjendje e nder n Kosov, se si duhet t dal regjimi titist nga qorrsokaku ku sht futur. "Shok, thrret Marinci, ne jemi n situatn kur para s gjithash sht thelbore lufta politike, pra, me mjetet e puns e t aktivitetit me qytetar prmes puns politike. N praktikn ton politike ne kemi ikur gjithmon nga aktivitetet q kan si mjet detyrimin, mjetet e shtetit etj." Kjo t bie te konkluzioni se, si pasoj e interesave egoiste, nacionaliste n rivalitetin e grupeve t ndryshme borgjeze n udhheqjen e Partis dhe t shtetit jugosllav, ka mospajtime e kundrshtime edhe ndaj dnimeve t ashpra q po shqiptojn gjyqet serbe n Kosov. Qeveritart e lart jugosllav edhe "ideologt" e "vetadministrimit" jan t shqetsuar seriozisht, pasi veprimet e tyre antinjerzore e antishqiptare e demaskuan keq para bots dhe e zbuluan hapur regjimin e tyre fashist e gjakatar. Ata gjithashtu po e shohin se megjith mizorit q kryen, nuk arritn ta mposhtin e ta gjunjzojn popullin ton. Ata e mbytn n gjak Kosovn ton martire, por edhe planet e tyre t mbrapshta nuk arritn t'i realizojn. Populli yn po e vazhdon pa u trembur rezistencn 169

dhe nuk ka forc n bot ta friksoj e ta largoj nga rruga e tij e drejt, nga rruga pr t'u liruar prej tutels e shtypjes s shovinistve serb. Dnimet e rnda q po u jepen, e do t'u jepen edhe n t ardhmen bijve e bijave t Kosovs son trime, nuk e trembin popullin e rinin ton t kuqe, por i forcojn e i bjn edhe m t ndrgjegjshm pr drejtsin e krkesave e t lufts s tyre. (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 4-5)

63. S'e ka t gjat robria

Shembullit t ndritur t nns, motrs dhe bijs s lavdishme t Kosovs trime, q sot u hodh e tra n vallen e madhe t lufts pr liri N shekuj t kam par me trupin t fishkur dergje e me lott faqeve. T shkelmuar nga njerzit e shtpis dhe nga "Fati" yt i hidhur, i emruar burr. N dasmn tnde t kam gjetur m t heshturn e ksaj bote dhe kam pir nga lott e tu t val, t derdhur kot pr vashrin e hidhur me prindrit dhe pr nusrin edhe m t hidhur me burrin e njerzit e tij, q pr ty s'gjetn emr tjetr pos robin, kafsh pr rngt e mdha n shtpin q kurr su b e jotja. Me shekuj prfytyrimi ngrthente kto kontura t tua: gruaja e prkulur mbi djepin e plleshmris, t cils i duhet ta flak anash edhe djepin, pr t'ia arrir burrit qershit nga dega q atij i bn hije duke iu varur mu prmbi kok. T kam par me kmishn e grisur n shpatull nga skamja dhe rngt dhe kam dgjuar burrin tnd tek i thot s ms, vjehrrs sate, sesi ja "nusja e rreh veten", ndrsa ti ke pritur grerzat e thneglat helmuese, q t jan vardisur me djerst e puns s rnd n fush. Sa e sa her t kam par si merr djepin e hidhesh tatpjet greminave bashk me suliotet e tjera, pr t mos i rn e gjall n dor turkut. Dhe sesi me djepin n krah, me tmerrin n shpirt e me lotin n sy arratisesh grxheve t Arzhanics e Nokshiqit, djerrinave t Nishit e t Vranjs, pr t mos i rn n dor shkjaut, q vinte putrat n tokat e t parve t tu. Njher t pagzova Teut. Ather u ngrite mbretresh madhshtore, u vure n ball t ilirve t lavdishm dhe i kalle datn romakut. Kur t thirra: Marigo!, ti ishe prkulur dhe po qndisje prmbys me duart e tua t arta shkabn dykrenare mbi fushn e gjakut, pr t mbajtur t gjall ndr shekuj kujtimin e trimave t rn me prijs Sknderin dhe pr ta ngritur flamur fitimtar n Vlorn e Ismail Qemalit. Por ky prfytyrim sakaq prpihej nga vetvetja dhe ti m dilje prap n porte e stacione, n Durrs e n Ferizaj, ku prcillje burrin ushtar, nizam n ushtrin pushtuese, prcillje burrin n kurbetin e hidhur. Pastaj thash t t quaj Polikseni Luarasi ose Parashqevi Qiriazi. Dhe m dole n Korn e ndritur. Sa hije t kishin syzet e holla dhe vendi prball nxnsve rreckaman! Por, plasi lufta n Shkodr dhe ty t'u desh t vishje tirqit. "Prite Norn e Kelmendit!" sokllite dhe tmerrova shkjaun. Pastaj u bre tebdil e m dole Shot me etat e Azemit, krah pr krah me luanin, burrin tnd. Me tirq e me grshetin e flokut nn plis, q shpesh t'u desh ta kpusje e t'ia lidhje gjalm pushks kur t'i kalbej rripi n shi e n bor, maleve t Kosovs. Ta kndova kngn e t quajta heroin dhe nn jetimash t Kuksit. T kam par n Llap, nuse n shtpin e Dem Ahmetit. Shkjau ta gjeti astin kur burrat nuk ishin n shtpi e t njerzoi, t verboi e t sakatoi. Fmijn ta shkoi n bajonet. Dhe, n Strellc, t kam par lidhur pr mullarin e sans, dor pr dor me njerzit e shtpis e me fqinjt, kur shkjau i vuri zjarrin mullarit dhe ju t gjith u bt shkrumb e hi. 170

T kam par me bark sa koshi, n vapn e vers, me buzn t ar pr nj pik uji, n ar e n fush, se agjroje pr hatr t engjujve e t djajve t huaj. N kt dit t gjeti italiani, q erdhi t t merrte nderin. Po ti e mashtrove me nj pul nga koteci, se aq e kishte ngrnsi i bretkosave. Dhe erdhi nj dit q t pash m n fund, edhe n bankn e shkolls. Zemra m'u b mal. Por isha gzuar para kohe. Dora jote e brisht s'i shkruante dot shenjat e pakuptimta cirilike dhe emrat e huaj t trilluar e t urryer, Marko Kraleviq e Musa Kesexhija. Instinktet e tua krkonin brenda qenies sate npr kujtesn e trashguar cicrimn e bilbilit t "Bagti bujqsis", flakn e kandilit q digjej pr t par ti drit. Kam par kur fshehurazi, n tarukun e librave, ta futnin flamurin tnd t ndaluar, po aq t dashur, dhe pastaj vinin e t merrnin n shtpi, t rrehnin e poshtronin pr nj pun q s'e kishe br. Kur, pas njqind mundimesh, t pash me ditarin e msueses n dor, n Podujev e Vushtrri, n Kamenic e Ferizaj, n Shkup e n Strug, se m'u ngjalln shpresat. Konturat e tua po e braktisnin prfundimisht gzhojn e ngurt e t errt shekullore dhe ti hyje pa ndruajtje e hirplote n tempujt e drits, n Institutin Albanologjik e n Fakultetin Filozofik Se m ngjave ather me at shoqen dhe motrn tnde ministre n Tirann e Kuqe. Dhe srish zemra m'u b mal. Pastaj t takova n demonstratn e 1968-s n Prishtin e Tetov. Kur turma, pa e marr mir veten, u step n fillim nga zjarri q hapi armiku, ti sokllite: "Prpara vllezr, nuk na tremb dot serbi!" Ather e dita se lufta jon po merrte rrug pr s mbari. Dhe at dit e tutje t thirra n t gjitha aksionet, n t gjitha mbledhjet ilegale, dhe knaqesha kur na e rrfeje rrugn e drits e t liris. T kam par e si s't kam par! Por kur t pash ksaj pranvere duke u sjell buk e uj trimave, duke u afruar gur, kt arm t shtrenjt t studentve heroik; kur t pash n ball t popullit q krkonte buk e liri: N Prishtin e Podujev, Mitrovic e Vuitern, n Ferizaj e Drenic, m'u b se kobi plasi nga vetvetja dhe armikun e kafshoi mordja. Kur sulmove n Prizren, duke ar rrethimin me emrin e Shot Galics n goj, u shembn si kulla rre t gjitha shpresat e kota t serbomadhit pr serbizimin e Kosovs son martire. Dhe gjithmon t desha. T desha si nn, q m mkove e m urove rrit me ninullat e tua fisnike. T desha si motr q ndave me mua skamjen e mjerimin n robri. T desha si shoqe lufte, kur m dole prkrah dhe m mbushje armn e vjetr. Po tash t dua edhe m shum, se m dole n ball t lufttarve t liris, si nj yll i pashuar priatar. Zemra m pikon gjak pr krahun q t kputi, pr gjirin q t sakatosi, pr prangat q po t v n duar mizori. Por, m s shumti po t dua kshtu si je br sot: e shar nga armiku dhe e bekuar nga populli, e njerzuar nga halldupi e gjaksori por me nderin t shumfishuar nga vllezrit e etrit, n prangat e armikut e pllumb lirie n shpirtin e gufuar hakmarrs, n hakmarrjen e madhe q po prgatitin motrat, vllezrit, baballart dhe nnat e tua. Se nuk e ka t gjat robria. do hallk e zinxhirit t saj po kputet tash q n vallen e ndritshme t liris u kape ti me gjith qenien tnde, motr dhe bij e lavdishme e Kosovs trime! (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 5-6)

64. Lufttar deri n vdekje

48 vjet nga dita e rnies s birit besnik t Kosovs trime, Hasan Prishtins Gjith jeta e ktij patrioti sht e lidhur ngusht me luftrat e popullit shqiptar pr liri, pavarsi e demokraci. Ai u lind n Vuitern, n vitin 1873, n nj familje

171

patriote. Msimet e para i kreu n qytetin e lindjes e studimet e larta n fakultetin e drejtsis, n Stamboll. Qkur ishte nxns, dhe m von si student, ai u b nj propagandist i shquar n popullin dhe rinin e Kosovs, duke zgjuar te ata ndrgjegjen kombtare dhe ngulte kmb t'i jepej m tepr liri vendit. M von, veprimtaria e tij vjen e rritet. Si deputet i Prishtins n parlamentin turk, m 1908-1912, prkrah Ismail Qemalit, ai u b mbrojts i flakt i t drejtave t kombit shqiptar kundr sundimit t egr osman. Me pjekurin e tij politike, me forcn e fjals e t veprimit t tij t pashoq, ai u afrimua si nj nga udhheqsit kryesor t lvizjes son kombtare. Hasan Prishtina, deputet e kryengrits, ishte nga t part q demaskoi demagogjin e xhonturqve pa u friksuar nga egrsia e tyre. N kt koh ai zhvilloi nj aktivitet t gjer pr krijimin e klubeve e t shkollave shqipe dhe n caktimin e nj alfabeti t vetm shqip dhe frymzon e prkrah kryengritjet e armatosura t Kosovs m 1910 dhe t Mbishkodrs m 1911. Duke demaskuar barbarizmat e osmanlinjve, ai deklaroi n parlament: "Jemi t mendjes q pushteti turk, po t mos mbroj politikn shtatanike t tij, kryengritja do t prhapet n t gjitha ant e Shqipris, dhe pas pak kohe do t'i bini koks pas murit, por do t jet shum von". Dhe u largua nga parlamenti n shenj proteste. Zhvillimi i ngjarjeve oi n organizimin e kryengritjes s prgjithshme t armatosur n t gjith Shqiprin, n vitin 1912. Bashk me Ismail Qemalin e patriot t tjer, Hasan Prishtina sht nj nga udhheqsit kryesor t saj. Ai ishte iniciatori dhe personi q luajti rolin kryesor n mbledhjen historike t Junikut, ku u vendos shprthimi i kryengritjes s armatosur n Kosov, e cila do t shtrihej n t gjitha viset shqiptare pr shpalljen e autonomis, si hap i ndrmejtm drejt pavarsis. Bashk me kryengritsit, t udhhequr nga Isa Buletini, Bajram Curri, Idriz Seferi etj., Hasan Prishtina hyri triumfalisht n Shkup, i cili ishte qendra e Vilajetit t Kosovs. Por, pa u ftohur grykat e pushkve, filloi Lufta Ballkanike dhe shovinistt serbomalazez u derdhn npr Kosov, duke shprehur sheshazi qllimet e tyre aneksionuese. N kt situat kritike, Hasan Prishtina u vu n ball t qndress pr t mbrojtur trojet shqiptare n Kosov nga pushtuesit e rinj serb e malazez. Pas shum peripetish ai shkoi n Vlor, pr t vazhduar luftn pr shtjen kombtare. Qeveria e Vlors e caktoi ministr t bujqsis. Hasan Prishtina nuk i njohu vendimet e Konferencs s Londrs, q i lejoi monarkis serbe ta aneksoj Kosovn heroike, duke ndar m dysh Shqiprin, luftoi kundr tyre dhe nuk u pajtua kurr me kt padrejtsi t madhe historike q iu b kombit shqiptar. Q nga kjo koh e deri n fund t jets s tij prej patrioti t flakt, ai punoi dhe luftoi me pen e me arm pr mbrojtjen dhe zhvillimin demokratik t Shqipris s pavarur, por edhe pr shptimin e Kosovs e bashkimin e saj me Shqiprin. N Vlor, n Durrs, n Kosov, n Vjen, n Rom, n Paris e gjetk, m 1913, 1914, 1918 dhe 1919 e 1920, si diplomat n kancelarit e huaja dhe si lufttar n malet e Kosovs, ai i shkriu t gjitha energjit e aftsit e tij pr shtjen shqiptare. Edhe kur konferenca e Paqes n Paris i v n fuqi vendimet e Konferencs s Londrs t vitit 1913, Hasan Prishtina nuk u step nga lufta e tij. Me energji t shumfishuara, n muajt e par t vitit 1921 ai ishte n Evrop dhe prpiqej t onte zrin pr mbrojtjen e Kosovs n Lidhjen e Kombeve dhe t bashkrendiste luftn e tij me luftn lirimtare t popujve t tjer t Ballkanit, q luftonin kundr shovinistve serb. N prill t vitit 1921, kur u hap parlamenti i par shqiptar, Hasan Prishtina u zgjodh deputet i Dibrs. Koha e qndrimit t tij n parlament ishte e shkurtr, por, pr aq sa qndroi, ai u rreshtua me forcat demokratike t vendit, t cilat kishin nisur luftn 172

kundr forcave ifligare reaksionare dhe satrapit t ri Ahmet Zogu, i cili sapo kishte filluar t tregonte kthetrat e tij. Viti 1921 sht viti q shovinistt serb intensifikojn luftn e bjn masakra t egra kundr popullsis shqiptare n Kosov, praktikojn gjenocidin, prpiqen t thyejn rezistencn shqiptare, Lvizjen kaake, q ishte nj lvizje nacionallirimtare e popullit shqiptar t Kosovs pr t'u liruar nga zgjedha serbe. Hasan Prishtina, ashtu si edhe t tjer patriot n z, luftn pr demokratizimin e vendit, n Shqipri, dhe luftn lirimtare n Kosov i shikonte t lidhura ngusht njra me tjetrn. Ai prsriti shpesh se Kosova e lvizja e saj "kan qen e kan me qen n do koh, n do koh rreziku, aleati m i afrt besnik e i sigurt pr atdheun e tyre, Shqipnin". Gjat viteve 1921-1924, Hasan Prishtina sht i pranishm n t gjitha ngjarjet kryesore politike n Shqipri e Kosov. N dhjetorin e vitit 1921, me vendim t Kshillit t Lart, ai formoi nj nga qeverit m demokratike t vendit, ku bnin pjes Luigj Gurakuqi, Bajram Curri, Fan Noli, Hoxh Kadri Prishtina, Zija Dibra etj. Pas rrzimit t saj nga Ahmet Zogu me klikn e tij, Hasan Prishtina bashk me Bajram Currin ngritn flamurin e lufts pr demokraci n malet e Shqipris s veriut dhe udhhoqn luftn q bnin etat e Azem Galics n Kosov pr lirimin kombtar. S bashku me Bajram Currin, Aqif Elbasanin etj., ai orgnizoi Lvizjen e marsit m 1922 dhe me etat kosovare kontribuoi n fitoren e Revolucionit Demokratik t Qershorit, m 1924. N shtator t atij viti, ai shkoi me Bajram Currin n Gjenev, pr t protestuar n Lidhjen e Kombeve kundr barbarizmave t qarqeve shoviniste serbe. Pas rrzimit t qeveris s Nolit nga forcat zogiste e t Pashiqit, Hasan Prishtina, i brengosur por pa iu thyer vullneti pr t vazhduar luftn kundr armiqve t Shqipris e t Kosovs, mori rrugn e mrgimit. Ai vazhdoi veprimtarin e tij patriotike n mrgim gjat viteve 1924-1933. Dy vjet para se t vdiste, m 10 janar 1931, ai protestoi edhe nj her pran Lidhjes s Kombeve pr shtypjen nacionale q i bhej popullsis shqiptare. N fillim Stambolli, pastaj agjentt e Beogradit e t Zogut, e kishin dnuar disa her Hasan Prishtinn, dhe pasi nuk e kishin shtruar dot me kolltuk e me arm. Ata e krkonin me kmbngulje "kryet e gjarprit", si e quante Pashiqi at, sepse ishte tribun i popullit shqiptar e bir besnik i Kosovs trime. Me pes plumba e vran tradhtisht pas krahve, m 14 gusht t vitit 1933 n Selanik, ashtu sikurse kishin br me Bajram Currin e Luigj Gurakuqin. Por kujtimi dhe vepra e tij nuk u zhdukn kurr. Populli yn i kujton dhe nuk i harron ata q sakrifikuan gjithka pr mmdhen. Emri i Hasan Prishtins sht nj shembull frymzues pr t br do therrori pr shtjen e atdheut e t popullit. (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 6-7)

65. Turpi i mizorit dhe lavdia e heronjve

bab e bir Nebih dhe Tahir Mehaj nj dit t tr kundr qindra milicve t mbshtetur edhe nga tanket e aviont M 13 maj t ktij viti, n Prekazin e Poshtm u zhvillua nj luft, e cila mund t hedh n harres legjendn e simbolit t lufts s pabarabart, luftn me Davidit e Goliatit. Bab e bir Nebih dhe Tahir Mehaj, t rrethuar n kull t vet nga njsite t shumta t milicis speciale serbe, t cilat shoqroheshin edhe nga tanket e helikoptert, luftuan nj dit t tr dhe ran heroikisht, duke e kmbyer shumfish jetn e tyre.

173

At dit t turpshme pr t, milicia speciale serbe, e ardhur n Kosov pr ta br zap popullsin shqiptare t revoltuar, kishte marr urdhr t prer: t kapej, i gjall a i vdekur, bujku i ri Tahir Mehaj nga Prekazi. Nj vit m par, Tahiri kishte refuzuar t'u dorzohej organeve t Sknderajt dhe, pr m tepr, n arratisje e sipr ishte mbrojtur edhe me arm zjarri, duke ln t plagosur me at rast nj milic. S pari pr kapjen e Tahirit u ngarkua postkomanda e Sknderajt, por nuk ia doli dot ksaj pune. Tahiri, i prkrahur nga i ati dhe i vendosur deri n fund pr t qndruar, jo vetm q nuk e braktisi shtpin, por drgoi polict shqiptar t'i onin fjal milicis s Beogradit q ajo t vinte e ta merrte vet, po t'i duhej gj. Pas ksaj, Prekazi u vrshua nga milicia fashiste serbe. Rreth fshatit u vun tre breza milicsh, e u rrethua edhe do lagje e shtpi e fshatit ve e ve. Dy t ngujuarve n kull s'mund t'u vinte kshtu asgjkundi as ndihma m e vogl. * Gjmuan tanket dhe oshttin helikoptert mbi fshat. Breshrimat e mitralozit njra pa mbaruar tjetra. Mbi muret e oborrit e npr dyert e jashtme t shtpis s Mehajve, mkot prpiqej ndonj milic t prvidhej pr ta pushtuar kalan s brendi. Nebihu dhe Tahiri ishin burra t arkut, syshqiponj e zemr drenicake. Kshtu lufta po ashprsohej gjithnj m shum e u zgjat aq sa s'e kishte menduar njeri. Prve eprsis numerike disa qindra her m t madhe, armatimeve t rnda dhe tekniks bashkkohore t armikut, luftn e bri edhe m t ashpr nj pabarazi prrallore: syri dhe gishti i lufttarve t rrethuar mund ta gjenin e ta goditnin armikun vetm e vetm po t'ia krkonin me plumb lulen e ballit! Vend tjetr t pambrojtur nuk kishte n trupin e milicve serb, t veshur me jelek eliku e t mbrojtur me mburoja qelqi q s'e shpon plumbi. N kushte t nj lufte t till njerzore ishte e logjikshme dhe e parashikuar q t rrethuarit t mos mund t bnin rezistenc as disaminutshe. Po shpirti luftarak, fryma e lart e sakrifics, kmbngulja dhe syri e gishti i sigurt i Nebih dhe Tahir Mehajt, bn q lufta t zgjatej nj dit t tr. N fund t asaj dite milicia serbe, e drmuar dhe e sakatosur ('ironi e turp!), megjithat korri edhe nj "fitore", vrau Tahirin dhe Nebihun dhe ua rrafshoi me tanke muret e oborrit dhe kulln strgjyshore. Ky akti i fundit paraqet nj nga hakmarrjet m t egra e m t turpshme t forcave q jan zhgnjyer ndonjher me vetveten. Fundi i lufts s 13 majit solli turp e panik t papar pr fashistt e trbuar serb prball arms shqiptare dhe lavdi t pashoqe pr Mehajt, Prekazin e Kosovn. Me dhjetra milic kishin mbetur t vrar, me plumbin n lule t ballit ose n drit t syrit. Qindra t plagosur barti ndihma e shpejt dhe i shtriu spitaleve. Nga pala tjetr ran heroikisht t gjith lufttart, gjithsej dy trima t paprkulur shqiptar, Nebihu e Tahiri, q u shpaguan shumfish. Lajmi i prfundimit t ksaj lufte popullin ton e la me nj ndjenj t topitur keqardhjeje pr jetn e shuar t lufttarve dhe me nj admirim t pafund pr lavdin e zemrs dhe t arms s tyre. Me shpresn dhe kmbnguljen pr vazhdimin, n shembullin e Prekazit, t lufts s ashpr e t pabarabart, por t lavdishme e ngadhnjimtare. Shprblim m t mir pr heroizmin e Prekazit nuk mund t ket. Ndrkaq, armiku mbeti duke fajsuar t tjert pr turpin e vet. Pr gjoja mosvigjilenc e mashtrim, u burgosn komandiri, zvendskomandiri dhe nj milic i postkomands s Skenderajt, q t tre shqiptar. Pastaj serbomdhenjt u dhan t vajtonin si qyqe trupin dhe turpin e milicve t rn dhe t hanin si gjarpri dhjamin e vet egrsin dhe helmin q i kaploi prball trimris tradicionale t shqiptarve. 174

Sepse, n qoft se n luftn e tyre njerzore antishqiptare, t egr e t pabarabart, kan mundur t sigurojn eprsi n numr dhe n teknikn ushtarake (nj shtet prball dy individve, ose prball nj popullsie t vogl duarthat), serbomdhenjt e trbuar nuk mund ta sigurojn edhe shpirtin luftarak, frymn e sakrifics s lart dhe kmbnguljen, t cilat jan virtyte vetm t atij q bn luft t drejt, mbrojtse. Nebih dhe Tahir Mehaj mbesin pr popullin ton kujtimi e shkuar kujtimit t Ahmet Delis e Mursel Ahmetit, t cilt koh m par patn luftuar heroikisht po pr Prekazin, Kosovn dhe pr gjith Shqiprin. (Zri i Kosovs, nntori 1981, faqe 8)

66. M shum se fashist

N fillim t prillit zezakt e Anglis ngritn n demonstrata. Po n fillim t prillit, n demonstrata qen ngritur edhe shqiptart e Kosovs. Edhe demonstratat e zezakve edhe ato t shqiptarve bn q t flitej me t madhe pr to n radiot dhe televizionet e gjith bots dhe t mbusheshin shtyllat n t gjitha gjuht dhe shtetet. Mund t shihje zezakt e Anglis si kallin e rrokullisin autobusa e automjete t tjera. Kallin ndrtesa t tra, hedhin gur mbi policin e, sipas informatave t shtypit, plagosin mbi 140 polic anglez. Qeveria antipopullore e zonjs M. Ther nuk i jep dot urdhr policis e ushtris s vet pr t grir me mitraloza e pr t shkelur me tanke zezakt, e as pr t shtn nga helikoptert mbi grumbuj fmijsh t ngjyrosur. As reaksionart anglez nuk shtin nga dritaret e shtpive t tyre pr t vrar kalimtar zezak. Polict anglez, t prgjakur nga gurt e zezakve, nuk i shkeln n bark vajzat zezake q kto t mos mund t bjn kurr m fmij, nuk ua coptojn gjinjt nnave zezake q t mos mund t'i ushqejn voglusht e tyre zezak. Kso masakrash e shmtirash nuk bri policia as ushtria angleze kundr zezakve, shum prej t cilve Anglin nuk e kan as vendlindje, e lre m atdhe mijravjear. Masakra t tilla t turpshme shtazarake bri mbi shqiptart policia dhe ushtria jugosllave, e ardhur nga qytete t ndryshme t Serbis, me urdhrin e qeveris "humane" t Beogradit. N demonstratat e zezakve n Angli u plagosn shum polic anglez, por nuk u vra pr hakmarrje asnj zezak. Shumica e organizatorve t demonstratave as q u mor n pyetje nga policia. Edhe ata organizator q ran n dor t policis, u mbajtn vetm nga disa dit n burg. Nuk u rrahn as u torturuan. Demonstratat e tyre u zhvilluan n pranin e gazetarve dhe t fotoreporterve, ato u xhiruan me kamera filmike dhe mjetet e informimit njoftuan lidhur me to gjer e gjat opinionin vends dhe at botror. N gazeta, n emisionet e radiotelevizionit, kurr s'u dgjua t'i quante kush zezakt "t egr" as "primitiv". N vend t ksaj u treguan haptazi krkesat e tyre, bile n shum raste ato krkesa u quajtn t drejta. Nuk sht ktu vendi t merremi me fakte se ai se, a e an fare kokn Anglia apo kushdo tjetr pr realizimin e t drejtave t zezakve. Aq m pa prirje e dshir kemi t flasim n "humanizmin" e "demokracin" e mirnjohur angleze. Por, nga ana tjetr, do t vm patjetr n dukje se gjat demonstratave t tyre, zezakt n Angli gzonin shum m tepr t drejta dhe trajtoheshin n mnyr shum m t njerzishme sesa shqiptart n demonstratat e tyre n Kosov. Prve t tjerash, zezakt gzonin, n krahasim me shqiptart, nj t drejt t rndsishme: t drejtn pr informim t sakt lidhur me krkesat e demonstratave t tyre dhe me vet rrjedhn e furishme t atyre demonstratave. N demonstratat e shqiptarve n Kosovn e tyre (ku autoktonin m se 3000vjeare e vrteton e gjith shkenca, shqiptare e botrore), u vran e u plagosn me 175

qindra shqiptar dhe u burgosn e po torturohen me mijra t tjer. U hodhn n burgje profesor t shkollave fillore e t mesme, profesor universitar, nxns, student, puntor e fshatar. U nxorn nga puna mijra e mijra punonjs dhe u morn nga shtpit e tyre t burgosurit e dikurshm politik, ndonse UDB-ja e dinte se ata nuk kishin gisht n demonstrata, pasi qmoti jan t izoluar e t ndjekur n hap nga policia. Gjat ngjarjeve t prgjakshme t Kosovs e deri m sot, Krahina sht e mbyllur pr t gjith gazetart dhe qytetart e huaj e jugosllav. N Kosov nuk mund t hynte njeri i jashtm deri sa t kryheshin masakrat, derisa t vriteshin studentt e nxnsit, profesort, grat e fmijt; derisa t'u humbeshin gjurmt kufomave (pa iu dorzuar prindrve pr varrim), deri sa t pastroheshin rrugt nga gjaku i atyre q ishin coptuar nn tanke. N kt koh, radiotelevizioni dhe shtypi jugosllav bnin punn e tyre t rregullt, thua se nuk po ndodhte gj, thua se n at koh nuk kishin ndodhur gjrat m t tmerrshme e m t paturpshme n Evropn e paslufts. Mjetet jugosllave t informimit heshtn pr ngjarjet e prgjakshme t Kosovs. Po kto mjete, po n at koh onin pluhur t madh rreth demonstratave t zezakve n Angli! Jugosllavt donin t thoshin se jan gjoja kundr brutalitetit t policis angleze dhe se gjoja solidarizoheshin me demonstruesit zezak. Pse nuk ndaleshin pak m afr t solidarizoheshin me "zezakt" shqiptar, por e bnin gjmn pikrisht mbi rinin shqiptare?! Mbi t gjitha, qeveria e Beogradit, ka nj gjysm viti q t vrart, t plagosurit, t burgosurit e t pushuarit nga puna n Kosov i akuzon edhe pr "shovinizm". Duke trhequr kt paralele mes demonstratave t zezakve n Angli dhe atyre t shqiptarve n Jugosllavi, deshm t vizatojm n vija t shkurtra portretin e nj qeverie q akuzon t tjert pr krime e shovinizm pikrisht n kohn q vet, me veprimet e egra e njerzore, ia shkon do shovinisti dhe kalon n nj fashizm t hapt. (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 9)

67. Letr e hapur popujve t Jugosllavis

SOLIDARIZIMI ME POPULLIN SHQIPTAR JU BN NDER DHE JU FORCON Bashkshtetas jugosllav! Kur t part tuaj u vendosn n Gadishullin ilirik, ktu gjetn disa popullsi t lashta vendse, e n mesin e tyre edhe shqiptart. Q ather kan kaluar shum shekuj fqinjsie t shqiptarve me popujt tuaj. Po fati historik e deshi q fqinjit tuaj t par, shqiptarit, duke qen ky nj popull i vogl, kurr nuk i qeshi buza, sepse i ra hise t shijoj jo lirin e pavarsin, por t ndrroj shum zgjedha t huaja, secila m e lig se tjetra. Nj nga fatkeqsit e shumta q i ran mbi kok shqiptarit q n shekujt e hershm t mesjets s errt, ishte edhe pushtimi i tokave t tij nga ana e perandoris serbe t Nemanjiqve. Kujtimi i ktij pushtimi, edhe ather kur shqiptar e serb s bashku ndodheshin nn zgjedh t huaj, te disa shtresa shoviniste serbe la gjurm t pashlyeshme, q shpreheshin me an aspiratash pushtuese ndaj tokave shqiptare e n emr t nj "Serbie t vjetr" fikse. Kjo ndrr e lig q ka pr shtrat plleshmrie t flliqur hilet ndaj tokave dhe popullit shqiptar, ndr shekuj ka br q marrdhniet shqiptaro-serbe t jen vazhdimisht t tendosura e armiqsore. Ajo ka br q ndrkoh t madhrishme e tragjike kur shqiptart me ndjenjn e mrekullueshme t trimris dhe t flijimit suprem pr atdhen e shtrenjt kan rrokur armt e liris dhe jan

176

prgjakur me armiqt shekullor si me Turqin, pikrisht ather kur serbt t na bien m qaf dhe t na gllabrojn pa mshir tokat tona. Mund t sillni ndrmend ngjarjet tragjike t para nj shekulli. Mu n kohn e Lidhjes s lavdishme Shqiptare t Prizrenit, kur populli yn martir ishte ngritur i tri n kmb kundr pushtuesit pesshekullor turk, serbt dhe malazezt gjetn rastin e volitshm t na shkputin (me ndihmn e Rusis cariste) tokat shqiptare posht Nishit, ato n Mal t Zi dhe n Maqedonin e sotme. Dokumentet e kohs, t cilat aktualisht i fsheh prej jush me ngulmin m t madh qeveria shoviniste e Beogradit, tregojn pr tmerre t papara q prjetoi popullsia shqiptare e territoreve posht Nishit, para egrsimit t madh t shovinizmit serb (pas vendimeve t Shn Stefanit dhe atyre t Kongresit t Berlinit, q dhan dor pr coptimin e madh t tokave shqiptare). N mos tjetr ju duhet t keni parasysh ngjarjet tragjike t fillimit t ktij shekulli. Populli shqiptar ishte ngritur n luft pr ekzistencn kombtare e shtetrore. Ai i dha ather grushtin vendimtar t Smurit t Bosforit, grusht pas t cilit perandoria anadollake nuk u mkmb m kurr. Po ushtrit e athershme serbo-malazeze, duke gzuar prkrahjen pansllave t Rusis, n vend q t'i gzoheshin lufts dhe fitores son, e pan t udhs t na bien me thik pas shpine dhe t'i shkpusin shtetit shqiptar me s gjysmn e tokave dhe t popullsis: Kosovn e Rrafshin e Dukagjinit, tokat shqiptare n Maqedonin e sotme dhe ato n Mal t Zi. Zgjerimet m t mdha territoriale t shteteve shoviniste serbo-malazeze gjat luftrave ballkanike dhe gjat Lufts I Botrore jan br n kurriz t shqiptarve. Pr popullsin shqiptare q mbeti kshtu jasht kufijve t shtetit shqiptar, zgjedha e vjetr turke u zvendsua ather me n zgjedh t re, edhe m t egr, me at serbo-malazeze. Gjeni dhe shikoni elaboratet e ubrilloviqve, Vukotiqve, Andriqve me kompani, dhe do t shihni se sa t "njerzishme" e t "drejta" ishin ndaj shqiptarve qeverit serbo-malazeze dhe m von ato jugosllave. Do t shihni se barbarizmi i ushtruar ndaj shqiptarve deri n prpjekjet pr nj gjenocid t plot mbi popullin ton martir, nuk u bjn nder pushteteve shoviniste jugosllave as historis, e aq m pak popujve t prfshir brenda kufijve administrativo-politik t Jugosllavis. Prkundrazi, ato jan turpi dhe ligsia m e madhe dhe ia mihin tokn nn kmb pikrisht prosperitetit dhe perspektivs s mbar t zhvillimit t popujve serb e malazez. E njjta politik shoviniste po ndiqet edhe nga ana e kliks shoviniste n pushtet, nga ana e titizmit, q sht burg dhe varr jo vetm pr t drejtat dhe lirit e shqiptarve, po edhe pr zhvillimin e pavarur e t mbar t t gjith popujve n Jugosllavi. Vet ju, fqinj t dashur, jeni dshmitar t aspiratave t vazhdueshme t serbomdhenjve pr hegjemoni, dshmitar t shfrytzimit ekonomik e shoqror q ju bhet edhe juve nga ana e borgjezis s re jugosllave, sidomos serbomadhe. Klika titiste-rankoviqiste, e cila sht betuar t prmbys frytet e revolucionit t lavdishm popullor n Jugosllavi, pas Lufts II Botrore tradhtoi gjakun e derdhur t partizanve jugosllav, t atyre bijve t shtrenjt t Sllovenis, Bosnj-Hercegovins, Vojvodins, Kroacis, Serbis, Malit t Zi, t Maqedonis, t mos flasim pastaj pr masakrat q bri qysh gjat lufts e pas saj mbi popullsin shqiptare. N vend q t realizonte t drejtat e barabarta ekonomike, shoqrore e kombtare, t premtuara n astet e Lufts Antifashiste Nacionallirimtare, n vend q t prgatitej pr ndrtimin e rendit t ri socialist, klika titiste hyri n shrbim besnik te kapitalizmi dhe revizionizmi modern, u b shrbtore e aspiratave shoviniste serbe pr hegjemoni e dominim mbi popujt e tjer t prfshir brenda kufijve jugosllav dhe jasht tyre. N mnyrn m t egr u shkel e drejta e trumbetuar deri ather pr vetvendosjen e popujve deri n shkputje, me t ciln vet Titoja dhe Partia Komuniste Jugosllave i kishte ftuar popujt e Jugosllavis t ngriheshin si nj grusht i vetm n luft 177

kundr pushtuesve nazi-fashist dhe kundr rendit t kalbur antipopullor t Jugosllavis s vjetr. N vend q popujt e Jugosllavis, posarisht shqiptart si popullsi josllave, t gzonin frytet e ksaj t drejte demokratike e leniniste, ata u shkeln edhe m shum nga thundra e re titiste, q ua rrmbente edhe m egr se kushdo tjetr t gjitha t drejtat. N kohn q 50 mij partizan shqiptar nga Jugosllavia iu prgjigjn thirrjes s PKJ dhe t PKSH pr luftn e rrept antifashiste nacionallirimtare, dhe pikrisht pasi, bashk me Ushtrin Nacionallirimtare Shqiptare, liruan tokat e veta dhe u erdhn n ndihm, deri n Srem e Slloveni, popujve fqinj t Jugosllavis, Partia Komuniste Jugosllave shpalli n Kosov gjendjen ushtarake, griu e preu mbi 40 mij shqiptar, me qllim t fundit pengimin e realizimit t s drejts s ligjshme t shqiptarve pr vetvendosje, t proklamuar gjat lufts e t vendosur n Mbledhjen e Bujanit, m 1943. Pastaj PKJ ndaloi prdorimin e flamurit kombtar t shqiptarve, shpalli "otkupin", burgosi e zhduku masivisht t ashtuquajturit informbyroist shqiptar, rrahu, vrau e poshtroi shqiptart n aksionin famkeq t armve, shprnguli me dhun n Turqi mbi 350 mij shqiptar, pr t arritur kshtu n vitin 1968, kur e shuajti me gjak krkesn e kosovarve pr republik dhe pr t dal sidomos n pranvern e prgjakshme t ktij viti, kur Kosovn e viset e tjera shqiptare n Maqedoni e Mal t Zi i mbuloi me tanke, bajoneta e helikopter, me krba e mitraloz. Aktualisht, duke mos gjetur argumente pr ta br vrtet reaksionare, kundrrevolucionare e armiqsore, krkesn e dy milion shqiptarve n Jugosllavi pr republikn e tyre t federuar; duke mos gjetur fakte pr ta argumentuar se kjo krkes sht vrtet kundr mirqenies dhe integritetit territorial t Jugosllavis, e sidomos kundr popujve jugosllav, qeveria shoviniste e Beogradit ka paraplqyer t derdh mbi shqiptart plumb, elik e tym, aeroplan e milici speciale, t mbjell vdekje e ta kthej Kosovn e viset e tjera shqiptare n krematorium e burg t papar. Pasi vrau dhe la pa varre qindra shqiptar, djem, gra, pleq e fmij, pasi plagosi me mijra t tjer dhe t tr Kosovn e shndrroi n nj burg kolektiv, qeveria shoviniste e Beogradit ka zn e po vjell vrer, duke prdorur gnjeshtrat m absurde, dhe po krcnohet t'ua marr shqiptarve edhe ato pak t drejta formale q kishin ata n Jugosllavin e Titos. Ajo quan t parealizueshme krkesn e shqiptarve pr republik n kohn q prnga numri shqiptart kan vendin e tret n Jugosllavi (pas serbve e kroatve) dhe n kohn q republikat e federats jugosllave prbjn territore kombtarisht kompakte. Dy popuj t tjer t Jugosllavis, malazezt dhe maqedonasit, q kan republikat e veta, nuk bjn s bashku 2 milion e 200 mij banor, sa jan shqiptart, q s'e kan republikn e tyre! Qeveria e Beogradit mendon se duke u jerr pr gjoja "reaksionart", "kundrrevolucionart" e "armiqt" shqiptar, ka shprehur kshtu edhe mendimet, dshirat dhe aspiratat e popujve t Jugosllavis, t cilt i mban gjithashtu nn thundr. Por, kshtu ajo s'bn gj tjetr pos q rrit edhe m shum hendekun mes shqiptarve dhe pushtetit jugosllav shovinist. Ajo ka marr rrugn q me shovinizmin e vet t lig t'ju helmoj edhe juve, fqinj jugosllav, vetm e vetm pr t'jua larguar vmendjen nga problemet katastrofike ekonomiko-shoqrore e pr t'ju vn prball shqiptarve, q ju t'i qroni hesapet me ta, duke jua mbushur mendjen se shqiptart jan fajtor pr katastrofn e pashmangshme, n t ciln e ka uar vendin politika antipopullore e Beogradit. Por, n kt mnyr, ajo krkon t'ju bj mish pr top dhe t realizoj me ndihmn tuaj aspiratat e veta t liga, t cilat s'kan pr t'ju shpn gjkundi, pos n nj kasaphan t re ballkanike, mbase edhe evropiane.

178

Ajo vazhdimisht ju nxit kundr nesh, duke ju treguar me gisht se ja shqiptart qenkan shkaktart e t gjitha fatkeqsive q ju kan rn juve prmbi kok nn kt regjim. Natyrisht, ajo ka nevoj jashtzakonisht t madhe t fsheh shkaktarin e vrtet, q sht ajo vet. Por, ne jemi t bindur se ajo flet kot n emrin tuaj, pa ju pyetur fare dhe kundr bindjeve e vullnetit tuaj. Sepse, ndryshe nga qeverit, me t cilat nuk kan si t identifikohen kurdoher popujt e bots e kan ditur gjithmon se perspektiva dhe prosperiteti e zhvillimi i mbar i tyre nuk kan qndruar, e aq m pak mund t qndrojn sot n shtypjen dhe shfrytzimin e popujve t tjer. Shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, t shtypur e t shfrytzuar si mos m keq qe 40 vjet t zeza, kan vendosur t luftojn pa kompromis pr realizimin e t drejtave t veta. Ata kan vendosur t mos durojn m q, duke shkelur prmbi ta, titistt t ndrtojn "vllazrim-bashkimin" e tyre t rrem. Nj vllazrim-bashkim t vrtet me popujt e tjer, kudo q t ndodhen kta, shqiptart mund ta kultivojn vetm n kushte t barabarta t jetess, t mirkuptimit e t respektimit reciprok. Shqiptart mund t bashkjetojn normalisht me ju vetm pasi ju ta keni marr n duart tuaja fatin tuaj, e jo n kushte t atilla kur, n emrin tuaj dhe pa ju pyetur fare, vret e pret shqiptar shovinizmi beogradas. Shqiptart kan vendosur q t mos lejojn m q, duke shkelur prmbi ta, t ruhet "integriteti territorial" i Jugosllavis. Nuk sht humanitet, drejtsi, as perspektiv e mbar ajo q provon n heshtje apo me zhurm q, duke shkelur mbi trupat e djalris, burrris, graris, fmijris dhe pleqris shqiptare, Jugosllavia ta ruaj "integritetin" e saj territorial dhe, 'sht edhe m keq, t irret n ann tjetr pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut dhe t popujve. Pr "parajsn" e "vetadministrimit" dhe pr politikn e "drejt" t "mosinkuadrimit". Vall, duke shkelur mbi shqiptart mendon kjo qeveri t'i largoj t gjitha rreziqet q u turren pareshtur popujve t Jugosllavis nn prangat e kliks shoviniste titiste?! Duke shkelur mbi shqiptart, vall, do t aprovoni edhe ju, popuj fqinj t Jugosllavis, t sigurohet mirqenia pr borgjezin jugosllave e sidomos at serbomadhe?! Duke shkelur mbi shqiptart t riprtyp qeveria jugosllave n kotjen e saj sllavomadhe ndrrat e errta pr "Stara Serbin" e Dushanit dhe pr dominimin e hegjemonizmit serb jo vetm n Jugosllavi po edhe n Ballkan?! Dhe, m n fund, duke shkelur mbi shqiptart t sigurojn "paqen" n Jugosllavi dhe n Ballkan e Evrop?! Kjo nuk do t ndodh kurr, pa u shkrir gjith populli yn martir, i cili ka qen me shekuj i pushtuar e i shtypur, por asnjher i prkulur! Aspiratat e tilla mund t jen n interesin e nj qeverie antipopullore e shoviniste, si sht ajo e Beogradit. Por, ne jemi t bindur, fqinj t dashur jugosllav, se kjo nuk mund t jet njherazi edhe n interesin tuaj. Nuk sht fatbardhe ndjenja eventuale q mund ta prjetoni ju n realizimin e dshirave dhe t aspiratave t tilla ndrsa shkelni mbi kufomat e fqinjit tuaj t par, q s'ju ka br asnj t keqe, historikisht as aktualisht, pos q sot ka vendosur t ngritet e t luftoj deri n fund pr t drejtat e veta t shkelura ndr shekuj n mnyrn m mizore, prve tjerash, edhe nga ana e qeveris suaj t sotme. Prkundrazi, po t rrmbeheni nga ndjenja e identifikimit t aspiratave tuaja popullore me ato t kliks shoviniste serbomadhe, 'e mir mund t dal nga kjo?! T prplasur pr vendosmrin e pashembullt shqiptare n luft pr realizimin e t drejtave t shkelura, ju nuk do t arrini asgj tjetr pos t prgjakeni me shqiptart pr llogarit e armikut t prbashkt, t kliks antipopullore n pushtet. Dhe ve ksaj, duke urryer (n vend q t simpatizoni) lvizjen aktuale t shqiptarve kundr robris, shtypjes e

179

mjerimit, ju do ta shtyni pr shum e shum koh luftn tuaj t ardhshme t pashmangshme pr lirimin tuaj kombtar e shoqror nga e njejta zgjedh. N fakt, populli shqiptar, n nj mnyr a n nj tjetr, n shekuj e ka ndar me ju t mirn dhe t keqen. N emr t ksaj, ky popull e quan sot t drejt ftesn q jua drejton huve pr solidarizim me luftn e tij t ligjshme. Vetm gnjeshtra e lig dhe mashtrimi i armikut ton t prbashkt qeveris shoviniste t Beogradit, mund t'ju bj t ngurroni, t mos solidarizoheni me luftn e drejt t shqiptarve. Duke mos u br penges n rrugn e drejt t lufts s shqiptarve, po prkundrazi duke u solidarizuar me kt luft, ju do t konsolidoni n fakt radht tuaja dhe, n mos sot, do ta keni m leht nesr t luftoni armikun, i cili e ka vn gojn e vet prej katallani dhe thith pa mshir nga burimi i t drejtave e lirive, nga burimi i mirqenies dhe prosperitetit t Jugosllavis, pa ju ln juve thuaja asgj nga kto. (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 10-11)

68. MASA PR PARALIZIMIN E ARSIMIT N KOSOV

Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar Qeveria e Beogradit, n euforin e saj t pashembullt fashiste, ka marr n dor skalpelin e kirurgut maniak dhe i ka hyr operacionit t Kosovs. Ajo po do q popullsis shqiptare n Jugosllavi t'ia pres gjith ata rremba e ata damar, pa t cilt kjo popullsi do t mbetej e lidhur pr shtratin e dergjjes nga paraliza e sigurt. Nj nga masat m drakonike q kan ndrmarr shovinistt serbomdhenj n Kosov sht aplikimi i t ashtuquajturit provim politik pr studentt ekzistues dhe zvoglimi drastik i numrit t studentve t rinj, q do t regjistrohen tash e tutje n Universitetin Kosova. N Kosov ka "superprodhim t intelektualve", thon ata. Krahina nuk sht n gjendje t absorboj me kapacitete e veta gjith at numr (!) puntorsh t kualifikuar, t rinjsh me diplomn e shkolls s mesme dhe t diplomuarish n fakultete. Prandaj e vetmja zgjidhje e drejt, sipas mendimit patologjik serbomadh, mbetet zvoglimi i numrit t studentve q nga ky vit universitar! Dhe, pr ilustrim, gjendjen te ne e krahasojn me shkalln e "prodhimtaris s intelektualve" n Slloveni. Atje, thon, n krahasim me Kosovn, intelektual "prodhohen" fare pak, por ata q "prodhohen" e kan t gatshm vendin n prodhimtari. Me gjendjen n Slloveni, qoft edhe kur sht fjala pr "prodhimtarin" normale t intelektualve atje, s'na kan thn gj t re. I ri sht vetm fakti se kur te ne n krkesat tona bjm fardo krahasimi t gjendjes s Kosovs me at t Sllovenis, shovinistt serbomdhenj i quajn absurde e tendencioze pretendimet tona dhe nuk e quajn absurd e tendencioz pretendimin e tyre pr arsyeshmrin e bashkjetess s kosovarit me sllovenin; kurse vet, kur ua do puna, e bjn nj krahasim t till. Universiteti yn u mbyll me dhun, para kohe. Megjithat, disa sesione t provimeve u mbajtn n pranver. Po mnyra se si u mbajtn ato, do t mbetet e paharrueshme n kujtesn e kandidatve q iu shtruan provimeve n ato sesione. Ne kemi dgjuar rrfime nga baballart, kemi lexuar libra e kemi par filma mbi luftrat. As n rrfimet e njerzve, as n libra e dokumente t kohs dhe as n filma, nuk kemi njohur skena si kjo:

180

Je nisur pr n provim. N dern e fakultetit t pret treshi karakteristik milici dhe ushtari pushtues t armatosur deri n dhmb, dhe ta profesori "kujdestar". Me nj egrsi arrogante, q merr kuqi te eprsia e arms, milici e ushtari t legjitimojn e t marrin n pyetje. Pasi t kesh hyr n fakultet, korridoreve prsritet po ajo sken. Mbi t gjitha, n salln e provimeve, prve profesorit t lnds, prve pyetjeve nga lnda, ti duhet t'i prgjigjesh edhe "profesorit" t dyt, pr shtje q kan t bjn me lndn e UDB-s. Kt psikoz e kt presion serbomdhenjt po e duan pr m tepr ta kthejn n sistem. Pr t'u regjistruar n shkoll t mesme e fakultet, tash e tutje kandidati duhet t siguroj edhe disa "dokumente" (primare: se suksesi n msime sht i "parndsishm"): garancin e prindrve se do t rrij urt e but, garancin e kshillit t lagjes e t fshatit dhe karakteristikat, t cilat do t'ia prshkruaj shkolla paraprake. Dhe pas t gjitha ktyre, n shkoll, n klas, n salln e ligjratave, t t prcjell spiuni ose t t pres inspektori i UDB-s, i autorizuar pr t t marr n pyetje! Pr superprodhim intelektualsh bhet fjala?! Shtypi e radiotelevizioni irren prdit pr msuesit dhe profesort shqiptar "t ngarkuar me ndjenja nacionaliste", ose pjesmarrs n demonstratat dhe n turbullirat e marsit e t prillit dhe pas tyre. Numri i msuesve t till, q jan hedhur burgjeve, duke marr dnime t rnda deri n 15 vjet burgim, ose jan larguar nga puna, prdit po ngjitet m lart. Zyrtarisht prmenden disa qindra t till, po e vrteta sht se jan burgosur ose larguar nga puna t gjith msuesit dhe profesort e ndrgjegjshm, pr t'u zvendsuar me njerz t besueshm t pushtetit, pr t cilt nuk sht me rndsi t ket prgatitje e aftsi prkatse edukativo-msimore, sepse sht pikrisht ndrgjegjja e lart e ktyre msuesve q po u prish pun serbomdhenjve. Prve ksaj, nn thikn e mpreht e t ndoht t serbomdhenjve jan futur pr operacion t gjitha tekstet shkollore e universitare, sidomos ato q kan t bjn me historin dhe letrsin shqipe. Tani, ekipe reensentsh obskurant mblidhen kok m kok, vn syze e llupa dhe qrojn nga kto tekste do fjal e mendim q ka t bj me ndjenjn kombtare, me krenarin e dinjitetin njerzor t shqiptarve, me historin ton, q sht historia e popullit m t vuajtur n Ballkan dhe ndr m t vuajturit n bot, po njherit edhe historia e nj populli q s'u mposht kurr nga asnj rrebesh, sado i egr q t ket qen ky. Mkot komisioni i autorve dhe redaktorve t teksteve shkollore e universitare konkludon n mbledhjen e vet se tekstet jan n rregull dhe s'ka ka t'u hiqet. Serbomdhenjt e pandreqshm dhe disa mercenar t UDB-s, me provokacione, vrejtje e krcnime e hedhin posht punn e ndershme t komisionit t prmendur. Sepse, fashistt serb kan thn njher botrisht q nj pjes t "fajit" pr demonstratat e Kosovs e kishin tekstet, prandaj n to duhet t gjenden patjetr elementet "kontestuese" dhe t qrohen nga komisioni, n mnyr q t shkojn n vend me do kusht insinuatat obskurantiste t serbomdhenjve. Pr rinin dhe popullin ton sht e qart loja makabre q po luhet nn rrogoz e mbi rrogoz, kjo sht loja e obskurantizmit t pashembullt serbomadh, q ka pr qllim ta zhduk gjith at q sht shqiptare n popullsin shqiptare n Jugosllavi, pra, t hedh nj hap t madh e t papritur n pacifizimin e n asimilimin e popullit ton. Kjo gj nuk sht aspak e vshtir t kuptohet. Populli e rinia jon kan prvoj t gjat me armiqt. Ve ksaj, psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist, por ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar. Bile populli yn tashm e ka leht t bindet se nazifashizmi i dikurshm nuk ka me ka t mburret pr egrsi prpara shovinizmit t trbuar serbomadh. 181

Serbomdhenjt mund t ken iluzionin se kan pr t'u dal mban me shqiptart e prvuajtur e t etur pr drit, duke zbatuar mbi ta me prpikmrin m t madhe masat e tilla drakonike. Pse pra n deklaratat e zyrtarve jugosllav e kosovar nuk mungon kurr t shprehet frika pr shprthimin e turbullirave t reja? Por, iluzioni i tyre do t mbetet vetm iluzion. Rinia dhe populli yn, ndonse t drmuar nga vrasjet, plagt, burgjet, torturat dhe maltretimet politike gjat "diferencimeve", mbesin po ajo rini dhe po ai popull q ishin n mars e n prill, por tash me bindje e kmbngulje edhe m t madhe, pasi u hodh prfundimisht n balt maska e propagands dhe e demagogjis fashiste titiste. N nj situat t shqetsuar si kjo jona, shptimi i t robruarit nuk varet nga nj nxns, student, arsimtar e tekst shkollor m shum ose m pak. Prball llogarive t armikut, kemi edhe ne llogarit tona. Sipas llogaris son t qart, nj student ose nj profesor m pak n fakultet, don t thot qind pr qind nj i papun m shum n rrug. Aq sa do t'i marrsh armats s studentve, do t'i shtosh patjetr armats s t papunve kosovar. A do t jet pr shtetin e falimentuar jugosllav m i rrezikshm nj student (i papun n perspektiv) apo nj student i hedhur n rrug, pra i papun (aktualisht), kjo le t mbetet preokupim pr qeverin fashiste t Beogradit. Neve s'do t na bhet von. Nga krkesat tona, t ujitura me gjakun e rinis son revolucionare, t fuqizuara me plag e tortura burgjesh, nuk heqim kurr dor. E kemi thn njher fjaln ton, e do ta themi prsri, kurdo q ta krkoj puna. Mos t habitet armiku nse hern tjetr ia themi ndryshe me nj hov e me nj forc tjetr. Lufta e drejt e popullit dhe e rinis son, shovinizmin serbomadh e ka vn prpara nj alterantive t madhe: t'i hap apo t'i mbaj mbyllur fakultetet tona. N rast se i hap ato, neve do t na ket t bashkuar dhe m kmbnguls pr krkesat tona t shtruara n pranver. N rast se i mban mbyllur, ne do t bashkohemi srish, po tani me nj krkes t re: q t na hapen prdhun shkollat dhe fakultetet e mbyllura. Se s'ka lezet, n nj vend "socialist" shumkombsh, nj kombi t tretit prnga madhsia t'i shkelen t gjitha t drejtat, madje edhe e drejta elementare e shkollimit. Dhe sa m shum t prpiqen serbomdhenjt t na e gjymtojn sistemin e arsimit dhe ta zvoglojn vllimisht at, duke hedhur n rrug nxns, student e arsimtar dhe duke hequr nga prdorimi tekste e pjes tekstesh shkollore e universitare, aq m shum do t shtohet kmbngulja jon dhe aq m pak do t pajtohemi ne me politikn e till arsimore, e cila popullit ton nuk i jep mundsi t plot pr zhvillim kryekput n baz t nevojave t veta ekonomike, politike, sociale, nacionale e kulturore. (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 12-13)

69. S'na friksojn inskenimet

Pr ta knaqur sedrn e vet fashiste e kapitulluese, e cila vjen duke u br m e prekshme sa m shum q po rriten kotsia dhe disfatat e masave t egra antishqiptare, qeveria e Beogradit ka futur n prdorim nj mjet t ri, si prov pr t shtrembruar n syt e opinionit jugosllav dhe botror luftn e drejt t popullit ton. Ajo gjithnj m shpesh po irret pr njfar t ashtuquajtur "terrorizm shqiptar". Pr piknisje ka marr "hedhjen e bombs" n ambasadn jugosllave n Tiran, rrahjen e dy gazetarve serb n Gjenev nga demonstruesit tan puntor n botn e jashtme, kalljen e disa prfaqsive dhe objekteve tregtare jugosllave n Belgjik si dhe ty "atentate" mbi njerzit e ambasads jugosllave n Belgjik. Sa i prket "bombs" s hedhur n Tiran, ajo iu kthye Beogradit si bumerang. Bota sht bindur tashm q Jugosllavia ishte vet ai gishti q edhe ha edhe kallzon, pra q ajo vet kreu aksionin dhe u ua vet kundr tij, duke akuzuar pr kt qeverin 182

shqiptare. Pastaj u hodh t sulmonte qeverin e Zvicrs dhe at t Belgjiks, q gjoja nuk po ndrmerrnin asgj pr mbrojtjen e prfaqsuesve jugosllav n vendet prkatse. Por kto protesta prej nj t dshpruari t qeveris s Beogradit po shkojn huq. Puns s inskenuar mund t'i hedhs spec me t dy duart, e ajo prap t mos djeg e t mos lviz nga pika e vdekur, pasi nuk e ka pr baz brengn e vrtet dhe seriozitetin, po pezmin falso t aktorit t dobt. Kshtu e tr jehona e ktyre protestave nuk po i kalon dot kufijt e Jugosllavis. Ktu brenda po ndalet dhe ktu po e helmon me nj helm t fort antishqiptar nj pjes t popujve t Jugosllavis, gj q sht nj nga qllimet kryesore t serbomdhenjve. Sa u prket vendeve t Perndimit ato kan tashm nj prvoj t begatshme me terrorizmin "antijugosllav", autor dhe aktor i t cilit sht pikrisht dhe vetm UDB-ja me mercenart e saj, q vrasin njrin pas tjetrit jugosllavt e mrguar. (Pikrisht n kohn q Beogradi protestonte pran qeveris belge, prpara nj gjyqi gjermanoperndimor prgjigjeshin dhe morn dnime t rnda 13, 11 dhe 8 vjet burg tre udbash e mercenar t UDB-s, q kishin br atentat mbi nj emigrant kroat.) Nga ana tjetr, krert serbomdhenj t Beogradit deklarojn botrisht se jan n gjendje "t jetojn me nj terrorizm t vazhdueshm shqiptar, si Anglia me shtjen e Irlands"! (Me nj vend t bukur po aq falimentues, e ka krahasuar veten regjimi titist!) Prandaj nuk sht gj e rastit kur flitet kaq shum pr terrorizmin fiktiv shqiptar. Serbomdhenjt kapardisen se si do ta ln pezull e t pazgjidhur shtjen e republiks s shqiptarve dhe pretendojn se kshtu do t mund ta nxisin nj terrorizm t vrtet t shqiptarve. sht e qart se qeveris shoviniste t Beogradit i leverdis nj gj e till. Madje, ajo sht n gjendje t humb shum njerz e objekte prfaqsish, duke inskenuar "terror shqiptar". Pse? Edhe teoria edhe praktika e lufts lirimtare dhe e revolucionit qmoti e kan hedhur posht terrorizmin si mjet jo vetm t kot po edhe shum t rrezikshm. Duke i dhne lufts s drejt t popullit ton ngjyrn e terrorizmit, Jugosllavia synon t fitoj nj avantazh pr ta kompensuar sado pak prestigjin e humbur n syt e opinionit ndrkombtar. Prve ksaj, ajo llogarit ta largoj shqiptarin nga rruga e vrtet e lufts, duke e joshur dhe duke e pezmatuar pr ndonj terrorizm t vrtet. Por, n vend t ksaj, Beogradi po ballafaqohet me dika krejt t kundrt. sht nj grusht i fort pr kt qeveri fashiste fakti se populli yn po tregohet i matur dhe politikisht i pjekur. Krkesa pr t'iu njohur Kosovs statusi i republiks, serbomdhenjt i bri t shkumzojn e t shkelmojn si t fantaksur. Nuk gjejn dot asnj fakt t logjikshm pr t argumentuar tezn e tyre sesi kjo krkes e popullit ton na qenka nacionaliste, shoviniste, reaksionare, kundrrevolucionare dhe armiqsore. Kjo i huton dhe egrson ata, se gjithnj kan konsideruar q populli shqiptar i ka t teprta edhe ato pak t drejta formale n letr, lre m q atij t'i jepet edhe republika. Pr t joshur n rrugn e vet edhe popujt e Jugosllavis (e vetdijshme, sadopak, se pa ta nuk mund t'i dal mban asnj lufte), qeveria e Beogradit hap fjaln e "terrorit shqiptar" dhe kshtu duke zgjuar mrin e urrejtjen ndrnacionale, ajo shikon t'i mishroj kta popuj, q edhe ata t vihen pas saj. Mbi t gjitha, duke sulmuar pr "terrorizm", ajo llogarit ta hedh popullin ton n defansiv, q ky t harroj terrorin shtetror jugosllav dhe t mos krkoj llogari pr krimet e nj gjenocidi n kuptimin e plot t fjals, q ushtroi qe dyzet vjet mbi popullin ton klika gjakatare titiste-rankoviqiste. Kto jan disa nga arsyet pse i tr aparati propagandistik i Beogradit sht vn n lvizje t papar dhe fryn e zmadhon n prpjestime njerzore "terrorizmin shqiptar". Me kt, qeveria e Beogradit synon t'i hap rrug terrorit t vet shtetror, duke marr si pretekst se gjoja sht e "detyruar" t

183

vras, t plagos, t burgos, t nderoj e t bastis shqiptart, si bri gjat demonstratave t fundit dhe si po vazhdon deri n kt moment. Por fryma e lart luftarake dhe revolucionare e lvizjes son, karakteri i drejt i lufts son pr t drejta e liri prball nj armiku t trbuar q na i shkel e mohon ato vazhdimisht; qllimet e shenjta e idealet e larta t rinis dhe t popullit ton t shumvuajtur, bjn q ne as t mos e vm n buz orbn djallzore q po zien Jugosllavia titiste dhe t mos biem n grackat e saj perfide, ashtu si nuk kemi rn as deri m sot. Prkundrazi, asnj propagand pr t ashtuquajturin "terrorizm shqiptar", t inskenuar e t "sulmuar" nga qeveria shoviniste e Beogradit, nuk do t na friksoj e t na ndal n krkesat tona t drejta pr buk, t drejta e liri demokratike. Ato do t'i krkojm n mnyrn q do ta shohim t arsyeshme, pa e vn n peshoj as jetn, derisa t'i realizojm q t gjitha! (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 14)

70. Gjuha shqipe dhe flamuri shqiptar n shnjestr

Shtypi jugosllav, ve t tjerash, "merakoset" edhe pr gjuhn ton t njsuar letrare. Pse, thon letrnxirsit e gazetave t shumta, kur u b unisimi i shqipes, nuk u mor pr baz gegrishtja po toskrishtja gjirokastrite, shtojn ata, "e folmja e vendlindjes s Enver Hoxhs" (sic!) Q kjo sht nj shtje serioze dhe si do ta pranonin edhe vet kalemxhinjt jugosllav shum e ngatrruar pr njohurit e tyre m pak se modeste n lmin e shqipes, kjo s'do mend. shtja e nj gjuhe prket n thelbin e shtjes s nj kombi. Trajtimi i saj presupozon njohuri prkatse shkencore t nivelit m t lart. Mbi t gjitha, problemi i nj gjuhe sht problem i brendshm i kombit q e flet dhe n kt drejtim shtypi jugosllav pretendon t bj nj pun e cila prjashtohet vetvetiu. Letrnxirsit nuk tregojn prej far konsideratash jan nisur kur e shtruan kt shtje kaq t huaj pr ta. Nga ana tjetr, vet akti i unisimit t letrarishtes shqipe sht nj akt i kryer. Serbt ishin ktu ku jan edhe n kohn q u krye ky akt, m 1969. Dhe nuk e than nj fjal t vetme. Tash e thon, por me prpjekje t mundimshme pr ta fshehur dhembjen e vrtet. KONSIDERATA E PARIMIT SHKENCOR A sht gjuha letrare shqipe thjesht nj toskrishte apo gegrishte ose bashkim dhe shkrirje e t dy dialekteve tona, q ka marr pr baz elemente t qndrueshme edhe nga t folmet e veanta lokale t shqipes kjo sht nj pun q nuk ua kap kalemi letrnxirsve jugosllav. Ose, q t prkufizohemi m saktsisht, kalemxhinjve serbomdhenj. 'sht e vrteta, fusha e interesimeve serbe n lmin e gjuhsis e t etnologjis, nuk sht gjithaq e ngusht. Por, sht gjithashtu e vrtet se interesimi i shkencs serbe pr studimin e gjuhsis shqiptare ka qen fare i kufizuar, pr t mos thn se ka munguar krejtsisht. (As M. Shuflaj as H. Bari njohs t gjuhsis, historis dhe t kulturs materiale t shqiptarve, nuk ishin serb, po kroat.) Pr kulturn serbe, shqipja ka qen tradicionalisht nj gjuh t kolonizuarish t prbuzur, q nuk paraqet interes shkencor. S kndejmi ka vend pr nj dyshim: mungesa shekullore e studimeve n kt drejtim nga ana e shkencs serbe, a ka mundur t kompensohet brenda nj nate, pr nevoja t ngutshme politike, dhe tash t na dal me konkluzione t gatshme?! Prgjigja logjike q del, nuk l vend t supozohet pr

184

konsideratn e parimit shkencor nga ana e artikullshkruesve serb n trajtimin e shtjes s letrarishtes shqipe. KONSIDERATA E DASHAMIRSIS NDAJ FQINJIT T AFRM Nj konsiderat tjetr e natyrs joshkencore, prandaj m e ult, do t kish qen konsiderata e letrnxirsve serb ndaj shqiptarve geg si ndaj fqinjit m t afrm nga t gjith shqiptart. Kur shprehen kundr "dominimit" t toskrishtes n shqipen letrare, sht logjikshme t pritet se atyre u mbetet hatri pr gegrishten, s cils ia paska ngrn hisen toskrishtja dhe gjirokastritt e Enver Hoxhs!!! Po t kundrohej shtja nga kndvshtrimi i ndonj krijese prej planetesh t tjera, q s'din pr urrejtjet fqinjsore, do t mund t supozohej se pushteti serb merakoset, pse jo, pr "fatin" e fqinjve shqiptar (geg) dhe "mosmarrjen" pjes t dialektit t tyre n gjuhn letrare shqipe. Por, pasi sht puna pr njerz t vdekshm t planetit ton, konkretisht pr shqiptart veanrisht t vdekshm nga tanket dhe mitralozat e milicis speciale serbe, supozimet e tilla nuk han buk. Frkimet shqiptaro-serbe shtrihen n shekuj. Nga ana e serbve, ato nuk kan paraqitur kurr kujdesin e nj fqinji pr fatin e zi t fqinjit tjetr. Prkundrazi, historikisht dhe aktualisht, si e di edhe fmija n djep, aspiratat serbe ndaj fqinjit shqiptar, qoft ky edhe geg, ose veanrisht geg, kan qen kurdoher aspirata n radh t par pushtuese dhe shfarosse. Kshtu dali te konsideratat e vrteta t serbomdhenjve. NJ SULM FRONTAL ANTISHQIPTAR Prekja e shtjes s letrarishtes shqipe nga shovinistt serbomdhenj sht br n kuadr t sulmit frontal antishqiptar t qeveris s Beogradit pas demonstratave t marsit e prillit. Udhheqja e Beogradit sht br pik e helm mes tjerash edhe pr nj arsye: Pse u lejua (!) unifikimi i shqipes, prkatsisht pse u lejuan shqiptart n Jugosllavi t zbatonin gjuhn letrare gjithshqiptare. Duke qen gjuha e njsuar nj nga elementet m t rndsishme t unitetit t kombit, serbomdhenjt s'ka si t mos ndihen t dmtuar pse populli shqiptar n Jugosllavi nuk mbeti me dialektin e vet, kryesisht geg, por prqafoi letrarishten dhe kshtu unitetin kombtar me vllezrit shqiptar n RPS t Shqipris. Shqipja, qoft edhe gegrishte, e veanrisht gegrishte, ua vret veshin ktyre shovinistve t trbuar. Ajo ka qen e prbuzur prej tyre me shekuj, e prbuzet edhe sot. Por, po t ngelte ajo n suazat e dialektit t vet (geg), pr serbomdhenjt do t kish pasur shpresa m t mdha q nj dit ky dialekt, duke u br gjithnj me anemik nn dorn e kujdesshme t serbomdhenjve, do ta braktiste fare trevn e vet dhe do t katandisej n nj t folme t gjymt, dhe kshtu do t jepte mundsi shum m t mdha pr asimilim m t madh t shqipfolsve t till. Ky ishte fillimisht qllimi i Garashaninit, Pashiqit, Stojadinoviqit, ublilloviqit, Vukotiqit, Andriqit. Ky sht sot qllimi i Stamboliqit, Miniqit, Vidiqit N nj tubim t LSPP t Kosovs, ku mbi puntort shqiptar bhej presioni i zakonshm pr diferencim nga vullneti i popullit i shprehur qart n demonstrata e greva, nj puntor e pyeti sa vijon Azem Vllasin: "A sht nacionalizm t flassh shqip?!" "Jo, nuk sht nacionalizm", u prgjegj Vllasi pa nj pa dy dhe vazhdoi atje ku e kish ln muhabetin, pa e diktuar ironin e mpreht t puntorit. Kjo tregon sa keq e kan humbur Vllast, rrugn n oborr t vet. Tregon gjithashtu se kjo trullosje sht

185

infektim i drejtprdrejt nga dehja fashiste q ka prfshir sot qarqet sunduese serbe n sulmet e tyre antishqiptare. CNIMI I FLAMURIT SHQIPTAR Kuadri i gjer i ktyre sulmeve nuk la pa prfshir edhe nj element tjetr vital t qenies kombtare shqiptare: flamurin kombtar! Me kt flamur, irren sahanlpirsit skllevr maqedonas, me kt flamur sulmoi armiku! (Krahaso: Kt gjuh fliste armiku q sulmoi!) Dhe s'ngurrojn t shpifin e t trillojn si iliminj sesi qenka ngritur nj shqiptar n Strug (pa shih, pa shih: nj shqiptar dhe n Strug, t dhna t forta!), qenka ngritur ky shqiptar n Strug dhe paska deklaruar se flamuri shqiptar, qkur ka "dal", paska shkaktuar vetm ngatrresa (sic!), dhe prandaj sht m mir t hiqet fare. Se vetm kshtu hiqen edhe ngatrresat shtojm ne. I inkurajuar nga ky gjest i madh kalorsiak i atij shqiptarit n Strug, ohet n kryesin e LSPP t Kosovs, njfar zoti serbomadh, Lazi. 'sht e vrteta n krahasim me krkesn e atij shqiptarit n Strug, krkesa e ktij z. Laziit paraqet njfar konesioni ndaj shqiptarve: Flamuri shqiptar s'ka nevoj t hiqet krejtsisht (tash pr tash), por atij duhet t'i ndrrohet forma, q t mos jet identik me flamurin kombtar n RPS t Shqipris (sepse Shqipria u przie keq n punt e brendshme t Jugosllavis dhe t atij shqiptarit n Strug)! Q tragjikomedia t fitoj sa m shum n gradacionin e vet dramatik, ngehet A. Vllasi dhe e hedh posht "propozimin" e Laziit si t pabaz, s paku tash pr tash! As ktu Vllasi nuk ka vesh pr ironin. Ata q akuzojn pareshtur pr nacionalizm e shovinizm, Lazit, prekin me shovinizmin m t trbuar n gjrat e paprekshme t nj kombi. PRFUNDIM Serbomdhenjt nuk do t kishin qen ata q jan sikur t mos e kishin pasur t gatshme edhe alternativn pr zgjidhjen e problemit. Dhe alternativa e tyre sht kjo: Ju shqiptart s'keni nevoj as t luani veshin. Mund t rrini e t kqyrni seri, pr ju mendon udhheqja e Beogradit. Nse jua ndalojm prdorimin e letrarishtes suaj, s'krisi kiameti; e keni dialektin tuaj, geg. Dhe kur t'na teket t'jua ndalojm edhe kt dialekt, se mos sosen t gjitha gjuht q keni n dispozicion t flisni?! Ja ku e keni serbishten, bie fjala. 'i mungon asaj?! Ose, flamuri ta zm. Shqiptart e Maqedonis dhe t Malit t Zi mund ta heqin qysh sot. S'mbeten pa flamur, megjithat, e kan ata at maqedonas dhe malazias! Shqiptart e Kosovs mund t pajtoheshin sot pr sot me ndrrimin e forms s shkabs dykrenare. Mund t'u mjaftoj nj kok e shqiponjs mbi flamur. Po t mos u plqej, ja ku e kan flamurin serb! Me rndsi sht q ju shqiptart nuk bn t prekeni. Ne mund ta ofendojm n shtypin ton figurn e ndritshme t heroit kombtar shqiptar me prmasa ballkanike e evropiane, figurn e Sknderbeut. Mund edhe t'jua ndalojm kujtimin e tij. Por, 'ju prish pun? Ju do t mund ta adhuroni sa t keni qejf Marko Kraleviqin, Pashiqin, Karagjorgjeviqin, Buriqin pasi nuk mund t jetoni pa adhurimin e figurave historike. Vrtet, 'ju prish pun e gjith kjo? Kryesorja sht q t mos ju lm fare pa gjuh, pa flamur e pa figura historike! Ngjashm patn thn kta maniak t serbizmit (s'sht larg mendsh q n t ardhmen shprehja "serbizm" do t prdoret n kuptimin e nj fashizmi n katror), kur 186

doli n shesh krkesa pr republikn e shqiptarve: "Kosovart s'jan pa republik. E kan republikn e Serbis!!!" Logjik e shklqyeshme! E pjekur pr t'i dal prball jo me fjal e kopalla, por me pushkn plot, si logjiks m t mykur fashiste. (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 17)

71. T'I JAPIM SHTYTJE T RE LUFTS

Duke hyr me polici e ushtri n Kosov, qeveria shoviniste e Beogradit erdhi ktu pr t marr brirt, por la edhe vesht. Pa vn n peshoj viktimat, pa zgjedhur mjetet, pa u kujdesur pr autoritetin e vet, q rrezikohej ti binte n balt, ajo deshi ta shuante me do kusht, me furin e tankeve dhe t avionve, revoltn shqiptare. Por nuk ia doli. Pr dhjet muaj t ripushtimit t Kosovs, revolta shqiptare jo vetm nuk u shua, por u shumfishua dhe u fuqizua. Sulmi, n vend q t arrinte objektivat e planifikuara, qetsimin e menjhershm t situats n Kosov, i przjeu t gjitha prmasat. Ai ndihmoi q, te shtresat e popullsis son, atje ku qe dukur apatia dhe trheqja n vete, t nxirrte kok trimria dhe iniciativa, ku qe kursyer edhe fjala e gojs, tani t dilte n drit gatishmria pr t dhn jetn pa pyetur pr kusur. Sulmi i policis mbi demonstruesit u spraps nga masat me gur e me dru. Tankeve ua vuri gjoksin prpara djalria heroike kosovare, kurse puntort bn krdin mbi to, duke i sprapsur me vegla e mjete t ndryshme pune. Fluturimi i ult i aeroplanve t lufts prmbi qytetet dhe fshatrat e Kosovs, q kishte pr qllim t mbillte panik te popullsia jon, mbeti pezull si krramz vdekjeje e nj prbindshi anakronik t dshpruar deri n kulm. T arrestuarit u mbajtn heroikisht gjat hetimeve, kurse n gjyqe hyn me grushta t ngritur lart luftarakisht, brohoritn parullat revolucionare q kishin thirrur edhe gjat demonstratave, e para gjyqtarve deklaruan haptazi e me guxim se nuk e pranojn kt gjyq, se ata i binden vetm gjyqit t popullit shqiptar. Fshatart, puntort dhe mbar punonjsit kosovar morrn qndrim t patundur gjat diferencimeve politike, t cilat ose i bojkotuan, ose i shfrytzuan si skena pr t deklaruar haptazi se krkesat e demonstruesve ishin t drejta dhe se gjyqet ushtarake jugosllave po vepronin n mnyr t paligjshme e t dnueshme, duke dnuar t rinjt dhe popullin shqiptar me burgime jashtzakonisht t rnda pr krkesa q m n fund i parashikon edhe vet kushtetuta jugosllave. Gjat gjith kohs, pas demonstratave e ktej, asnj ast nuk pushoi shkrimi i parullave mbi mure, rrug e kodra, as aksionet e ndryshme n organizimin e grevave, n armatosjen dhe likuidimin e patrullave policore, n prishjen e mbledhjeve diferencuese npr bashksit lokale t fshatrave e t lagjeve, t qyteteve. Sa m i egr q bhet sulmi frontal antishqiptar i serbomdhenjve me masa politike e shtetrore, aq m e vetdijshme po bhet popullsia jon pr rrezikun m t ri nga zhdukja fizike e asimilimi, aq m shum rinia e populli yn po i shtrngojn radht e veta, aq m shum forcat tona t organizuara revolucionare e patriotike po e marrin veten dhe po prgatiten q lufta e ardhme t mos i zr ngusht pr asgj. As q mund t ndodh ndryshe. Si e ka thn qmoti shoku Enver Hoxha, edhe n Jugosllavi vepron ligji i revolucionit, edhe ktu ekziston situata revolucionare. Kriza e rnd ekonomike q e ka mbrthyer vendin, lufta e serbomdhenjve pr hegjemoni mbi popujt e tjer t federats jugosllave, n nj an dhe rezistenca e klanit kroato - slloven ndaj ktij hegjemonizmi n ann tjetr, kan br q, sidomos pas vdekjes s satrapit Tito, t dal dita me dit n siprfaqe paknaqsia e disa popujve dhe e disa shtresave shoqrore, e cila e ka 187

dobsuar n mas t madhe aftsin e udhheqjes kolektive t Beogradit pr ta qeverisur vendin. Demonstratat e Kosovs ishin pasoj e acarimit prtej acarimit t zakonshm t varfris dhe mjerimeve t klasave t shtypura, pasoj e diskriminimit t gjithanshm t popullit shqiptar n Jugosllavi. Kto demonstrata e mprehn edhe m situatn revolucionare. Klasat sunduese, si doli sheshit tani, nuk jan m n gjendje ta mbajn n duar situatn me mjete t rndomta politike. Pr m tepr, kt gj ato nuk po mund ta bjn as me masat m rigoroze shtetrore,- me ushtri e polici. Pas 11 marsit u shtua shum aktiviteti i masave, t cilat n koh paqeje lejojn ti grabisin me qetsi, por t cilat n koh stuhie trhiqen, si nga atmosfera e krizs, ashtu edhe nga vet shtresat e larta n veprime historike t pavarura Msimi i par q duhet t nxjerrim ne nga situata e krijuar sht se qeveria e Beogradit spara heq dor nga aspiratat pushtuese e kolonializuese, nga mjetet pr asimilimin dhe shfarosjen e popullit shqiptar n Jugosllavi. Dhe jo vetm kaq, por ajo nuk ka reshtur s menduari edhe pr shkatrrimin e Shqipris s pavarur. Pr t prmbushur kto qllime, ajo nuk heziton t hyj n marrveshje t fshehta ushtarake me prkrahsen e saj t vjetr pansllave, Rusin e carve t rinj Qeveria e Beogradit do t prdor edhe n t ardhmen diskursione pr mashtrimin dhe prvetsimin e popujve t tjer t Ballkanit, si provoi me grekt pas shprthimit t demonstratave tona. N situatn e ndrlikuar ndrkombtare, nga e cila mund t shprthej hert a von edhe nj luft e tret botrore me prmasa shkatrruese duhet t jemi vigjilent tej mase dhe t vetdijshm pr detyrn historike t popullit shqiptar n Jugosllavi, i cilit duhet t bhet mur i pakaprcyeshm pr jugosllavt n drejtim t sulmit t tyre eventual mbi Shqiprin socialiste. Krkesa pr tiu njohur shqiptarve n Jugosllavi e drejta q t ken republikn e tyre kombtare, po zhagitet tej mase nga ana e qeveris shoviniste t Beogradit. Kjo qeveri e ka njmij her t qart se kt krkes nuk e ka shtruar nj grusht armiqsh si i kanda asaj ta thot, por nj popull i tr dymilionsh. Pr sa mund t gjykohet tash pr tash, dy mund t jen arsyet e zhagitjes s ksaj krkese; shqyrtimi, nga ana e Beogradit, i mundsive pr t hyr n marrveshje t fshehta ushtarake me fuqit e mdha dhe me shtetet fqinje ballkanike (sipas tradits s vjetr t dhelprs Serbi), me ann e t cilave do t bhej e mundshme jo vetm sakatosja e zhvillimit t mtejshm t popullit shqiptar n Jugosllavi, por edhe sulmi eventual mbi Shqiprin; dhe, e dyta, prfitimi n koh e prgatitje q, edhe kur t shtrngohet tua njoh shqiptarve t drejtn e Republiks, kt gj ta bj me cungime territoriale dhe me reduktimin e t drejtave kushtetuese q sjell me vete statusi i Republiks. Nj arsye e tret mund t jet edhe iluzioni i serbomdhenjve se do ta bjn zap me ushtri e polici popullin shqiptar dhe do ta detyrojn at t heq dor jo vetm nga krkesa pr republik, por edhe nga disa t drejta formale, q gzonte ai para shprthimit t demonstratave. Sa do tu shkoj kjo prdorsh serbomdhenjve, u pa q dhjet muaj. Karshi zhvillimit t till t ngjarjeve, pr forcat tona t organizuara patriotike e revolucionare, pr rinin dhe popullin ton dalin detyra serioze, t barasvlershme me prpjekjet historike shekullore pr ekzistimin e kombit shqiptar n trsi dhe pr kmbnguljen n realizimin e t drejtave t ligjshme t pjess s robruar t popullit ton nga shovinistt jugosllav, n veanti. Po t kihet parasysh pesha historike e situats aktuale, nj detyr prioritare del bashkimi optimal i organizatave e grupeve komuniste, patriotike e revolucionare, t cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr seriozitetin e saj. Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e 188

arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman, dhe ato q jan organizuar prej elementsh t dyshimt e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit, i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar. Gjaku i derdhur, burgu i zi dhe terrori njerzor q po ushtrohet mbi bijat dhe bijt e Kosovs, na obligon q Atdheut ton ti dalim hakut me nj dashuri q bhet, - si thot Kadareja, - me ngut, me alarm, me prpjekjet mbinjerzore t lufttarve t vrtet t liris. N momentin e tanishm sht e domosdoshme t bhet rishqyrtimi i t metave t shfaqura deri m tash n punn revolucionare; prmirsimi i tekniks s konspiracionit, arritja e nj cilsie m t lart t puns agjitative e propagandistike, n zgjerimin e radhve me forca t reja, si implikojn kushtet e lufts, iniciativa revolucionare pr aksione t guximshme luftarake, q e dobsojn armikun dhe sjellin besim t ri te rinia dhe populli yn heroik. Nga ana tjetr rinia me hovin e saj revolucionar, q doli n drit sidomos gjat demonstratave dhe pas tyre duhet ta intensifikoj edhe m tej iniciativn revolucionare pr aksione q armikut si len mundsi e koh t mendoj e t planifikoj n mnyr komode. Rinia, ky burim i pashtershm i forcave revolucionare, ka detyrn serioze q ta hutoj armikun hap pas hapi, tia humb atij orientimin me aksione t menduara e t zhdrvjellta, tia shuaj armikut zrin e propagands, duke propaganduar e agjituar vet n mnyr energjike e n shkall sa m t gjer te popullsia jon dhe kshtu t prgatis terren e t hap shtigje pr aksione t rndsishme luftarake t forcave tona t organizuara patriotike e revolucionare. Tashm ka ardhur koha q puntort tan trima, t cilt iu bashkuan me aq vendosmri rinis revolucionare n demonstrata dhe u prleshn heroikisht me milicin fashiste serbe, t mendojn me seriozitet pr ngritjen e vetes s tyre n nj shkall m t organizuar. Si shtyll e lufts s ardhme, ata duhet t marrin masa prgatitore q lufta t mos i zri ngusht. Pr kt arsye sht e nevojshme q proletart dhe gjysm proletart tan, si n qytet ashtu edhe n fshat, t tregohen m t hapur ndaj agjitacionit dhe propagands s forcave tona t organizuara revolucionare dhe m t mbyllt pr propagandn e armikut. Puntorve u bie barra e rnd q armikut tia japin grushtin m t madh, n fillim n planin ekonomik, - me bojkotime e greva, e m von edhe n frontin e lufts. Ne jemi t mendimit se tashm ka ardhur koha si pr puntorin ashtu edhe pr fshatarin ton, q ata t nxjerrin n rend t dits dhe ti prmbahen parulls: KE BERE SOT KUNDER ARMIKUT? Asnj dit nuk duhet t na kaloj pa i sjell nj dm sado t vogl armikut t egr serbomadh, deri sa t mos ngritemi n nj shkall t till q t mund t organizojm edhe aksione t tipit m t lart t organizimit revolucionar, si jan grevat e prgjithshme n shkall kombtare. N drejtim t grevave, megjithat, qysh tash mund t marrim msim nga puntort e kombinatit ndrtimor Ramiz Sadiku n Prishtin dhe nga ata t xeherores Trepa Nj aktivitet i dukshm revolucionar u zhvillua muajve t fundit edhe mes puntorve kosovar n mrgim. Ata organizuan demonstrata t fuqishme n shenj proteste pr intervenimin ushtarako policor t serbomdhenjve n Kosov dhe n shenj solidariteti me krkesat e rinis e t popullit ton, pjes e pandashme e s cils jan edhe vet, n kulmin e revolts, ata morrn n duart e veta t ashtuquajturat klube shqiptare dhe przun prej tyre prfaqsuesit diplomatik jugosllav, q kto klube i prdornin si erdhe agjenturore pr denigrimin e puntorve shqiptar n botn e jashtme. Tani puntort tan mrgimtar po bojkotojn thuaja do tubim dhe do 189

manifestim, me t cilat jugosllavt prpiqen ende tu hedhin atyre hi syve dhe ti prajn me prindrit, vllezrit dhe me motrat e tyre n Atdhe. Puntori yn i ndershm, q me fajin e robris u detyrua jo vetm t shes n Perndim krahun e puns, por, edhe t bjer pr shumka viktim e propagands denigruese, njerzore t titistve, duhet ta kuptoj edhe m shum se vetm duke u bashkuar, duke u mbshtetur njri te tjetri, si vllau te vllau e duke u prgjigjur nj pr nj thirrjeve q atij i vijn nga Atdheu i robruar, vetm kshtu ai do t kryej me nder detyrat serioze q shtron edhe para tij momenti aktual historik dhe gjaku i derdhur i motrave dhe vllezrve tan T bashkuar si nj grusht i vetm, me nj ide t qart pr detyrat dhe me prkushtimin serioz pr realizimin e tyre, duke krkuar n do ast dhe n do pore t jets hallkat e dobta t makineris s egr t armikut e duke i goditur ato atje ku shovinistt serbomdhenj e presin e nuk e presin, ne do ti japim nj shtytje t re lufts son t drejt, e cila po e shpejton hapin nga dita n dit dhe nga asti n ast. (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 1-2)

72. Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare Abusus not tollit usum
Nga pikpamja jon e lufttarve t liris prjashtohet si gj absurde do polemik me at demagogji titiste e serbomadhe t qeveris s Beogradit, e cila i ka t gjitha tiparet e rrens s kulluar edhe pr mendjen m t mjegulluar njerzore. Ne s'kemi pse ta pranojm, nga ky aspekt, sfidn pr t'iu prgjigjur nj pr nj t ashtuquajtur Platform politike e LKJ pr shtjen e Kosovs, e cila u aprovua n Mbledhjen e 22-t t LKJ. Ne hedhim posht si t paligjshme t gjitha tezat e ksaj platforme dhe, nga ana jon, dalim me kt: KUNDRPLATFORM T LUFTTARVE T LIRIS Platforma jon ngrthen dy momente kye: programin minimum t lufttarve t liris luftn pr Republikn Socialiste t Kosovs, q s'sht gj tjetr pos lufta pr autonomin e popullit shqiptar n Jugosllavi; dhe programin ton maksimum luftn pr realizimin e t drejts demokratike e leniniste pr vetvendosjen e popullit ton deri n shkputje, q sht lufta pr pavarsin e plot kombtare e shoqrore t shqiptarve n Jugosllavi. I E drejta e popujve pr vetvendosje deri n shkputje sht parim i t drejts ndrkombtare dhe i politiks ndrkombtare, sipas t cilit do popull ka t drejt t vetvendos lirisht n cilin shtet don t jetoj, duke prfshir ktu edhe t drejtn pr formimin e shtetit t vet dhe t prcaktoj vet formn dhe rregullimin e tij (Mala Enciklopedija "Prosveta", Beograd, botimi i dyt). Pr rrjedhim, do shkelje e ksaj t drejte qoft fjala pr popuj t vegjl apo t mdhenj nga ana e shteteve dhe popujve t tjer, sht n kundrshtim flagrant me Kartn e Kombeve t Bashkuara dhe (n parim) trheq me vete pasoja t rnda pr shkelsin. 190

Jasht ktij kuadri, si sht fare e logjikshme, nuk ka si t shikohet as shtja e shqiptarve n Jugosllavi, t cilt prbjn nj popull e nj komb, me gjuh, histori, kultur e tradita t lashta. Shqiptart n Jugosllavi, historikisht, kurr nuk e kan pasur mundsin q ta shfaqin lirisht vullnetin e tyre pr t jetuar n shtetin e tyre kombtar. Paqja e Shn Stefanit dhe po at vit Kongresi i Berlinit, kan prer si me shpat krahina t tra nga trungu shqiptar dhe ia kan aneksuar Serbis dhe Malit t Zi. Po kshtu kan vepruar fuqit e mdha t kohs edhe n Konferencn e Ambasadorve n Londr m 1913, n Paqen e Versajs m 1919 dhe n Konferencn e Paqes t Parisit m 1946. Pr rezultat, m shum se gjysma e trojeve shqiptare dhe gati gjysma e popullsis shqiptare, pr vullnetin e lir t s cils s'ka pyetur njeri, kan mbetur jasht kufijve shtetror e kombtar shqiptar. Vetm nj her shqiptart n Jugosllavi jan ndodhur afr rrethanave pr ta shfaqur vullnetin e lir pr bashkim me shtetin am, Shqiprin. Kjo pat ndodhur n Mbledhjen e Bujanit, dhjetor 1943-janar 1944. Rezoluta e ksaj mbledhjeje i oi pesh shqiptart n Jugosllavi q t ngriheshin si petrita dhe t skuqnin tokn strgjyshore me gjakun e tyre n luft kundr okupatorve nazi-fashist italo-gjerman. Kjo gj, sipas Rezoluts s Bujanit, shqiptarve n Jugosllavi ua bnte t mundshm bashkimin me Shqiprin. Por, si u vendos n AVNOJ dhe si doli n realitet gjat ktyre dyzet vjet robrie nn Jugosllavin titiste, duke u shkelur vendimet e Mbledhjes s Bujanit, u provokuan ligsisht aspiratat e ligjshme shekullore t shqiptarve n Jugosllavi. AVNOJ-i vendosi q tokat shqiptare t "trashguara" nga kralt e vjetr t Serbis e t Malit t Zi jo vetm t mbaheshin srish nn thundrn jugosllave, po edhe t coptoheshin m tej mes tri republikave sllave. Duke u mbshtetur n rrethanat historike krejtsisht brutale e t disfavorshme pr popullin ton, serbt, gjat sundimit t tyre afro 70 vjear mbi tokat shqiptare, jan prpjekur me koh ta ngrisin n tez shkencore pretendimin mbi t drejtat historike dhe etnike (!) t tyre mbi kto toka. Si prgjigje pr kt pretendim, ne shtrojm pyetjen q shtronte n fillim t ktij shekulli Lenini: A i zotron n mnyr t ligjshme parat nj bataki, q i ka shtn n dor me kambial fals? Dhe, t gatshm pr ta uar n vend t drejtn, e cila, si thot populli yn, vonon por nuk harron, ja ku prgjigjemi vet se pr ne sot ka dal "Ma mir flak e kuqe se fut e zez." II Nj premtim tjetr i "komunistve" jugosllav pasqyrohet n disa deklarata t shtypit komunist dhe t vet satrapit Tito para e gjat Lufts II Botrore: se shqiptarve, n qoft se nuk deklarohen pr bashkim me vendin e tyre am, duhet t'u takoj gjithsesi republika kombtare brenda federats jugosllave. Ky premtim, i prmendur disa her n dialogun mes "Zrit t popullit" dhe Tanjugut, asnjher nuk u demantua nga jugosllavt dhe nuk ekziston as m i vogli dyshim pr vrtetsin e tij. Dhe duke qen krkesa e shqiptarve pr republikn e tyre kombtare brenda federats nj krkes sa e ligjshme aq edhe e logjikshme, ajo u shtrua nga studentt n Demonstratat e vitit 1968 dhe u shua me gjak; s dyti u shtrua m 1974 nga intelektualt e Kosovs dhe u refuzua me demagogji, e demagogjia titiste u pranua pa zhurm nga renegatt shqiptar. Dhe srish kjo krkes po shtrohet sot me kmbnguljen m t madhe, t ujitur edhe me gjak, nga mbar populli shqiptar n Jugosllavi, dhe srish po shtypet nga serbomdhenjt, po tani me tanke e bajoneta, me pushtetin ushtarak q sht vendosur n Kosov.

191

III Serbomdhenjt duan t thon se shqiptart e paskan konsumuar t drejtn e tyre pr vetvendosje deri n shkputje, se ata paskan zgjedhur vet t jetojn n kuadrin e Jugosllavis titiste. Kur, ku e si? Kt s'kan si ta thon, se kjo sht nj gnjeshtr e lig. Ata duan t thon se shqiptart e kan konsumuar edhe krkesn pr republikn e tyre kombtare brenda Jugosllavis dhe kan zgjedhur q t ngelin nn Republikn e Serbis, t Malit t Zi e t Maqedonis! Po kur dhe si?... Ne u themi atyre: 1) Se kjo nuk sht e vrtet. Po t ken argumente, le t'i nxjerrin, 'po presin m! 2) Se, edhe sikur kjo t kishte qen e vrtet, vullneti i lir i nj populli nuk sht artikull i konsumit t gjer q mund t konsumohet njher e prgjithmon. N bot nuk ka ligje absolute, ecuria njerzore shkon duke shkelur, n baz t dialektiks, gjith ato ligje q deri m dje jan dukur t mira, kurse sot bhen penges pr progresin e shoqris prgjithsisht dhe t popujve n veanti. Prandaj shqiptart e kan kurdoher t drejtn t shprehin vullnetin e tyre t lir, qoft pr t krkuar status republike pr Kosovs, qoft pr t'u bashkuar me Shqiprin. Krkesa e shqiptarve pr Republikn e Kosovs, si tha Arbr Korabi, edhe n mos qoft n germn, sht n frymn e Kushtetuts jugosllave. Prnga numri, shqiptart prbjn popullin e tret me radh n Jugosllavi. Konstitucioni i republiks n federatn jugosllave nnkupton nj territor kompakt etnik. Shqiptart jan kompakt n t gjitha tokat shqiptare nn Jugosllavi. Pastaj, n Jugosllavi kan republika edhe popuj m t vegjl, si jan maqedonasit dhe malaziasit, q s bashku edhe me hungarezt nuk bjn vetm sa ka shqiptar n Jugosllavi. Qeveria jugosllave e ka t qart se shqiptart kan vendosur ta kundrshtojn me luft kt padrejtsi. Ata edhe po t duan t jetojn ende n bashksin federative, kurrsesi nuk duan m t jetojn nn sqetulln e Serbis. Kjo e tmerron qeverin e Beogradit, t ciln e mbajn n kmb shovinistt serbomdhenj. Egrsia dhe paturpsia e tyre u ngjit n kulm n Mbledhjen e 22-t t LKJ, kur qeveria doli me parulln se, sa i prket LKJ-s, "Kosova Republik" brenda Federats dhe Kosova Republik jasht Federats jugosllave jan njsoj"! Dhe ne kt e kemi pritur, sepse jemi t vetdijshm se kshtu e ka logjika e shovinistve serb. Por, n emr t kujt flasin kshtu serbomdhenjt? N mbledhjen e prmendur nuk na ra t dgjojm duke sulmuar krkesn e kosovarve pr Republik thuaja asnj prfaqsues nga republikat e Sllovenis, Kroacis dhe B e H. Pr m tepr, ka indikacione t qarta dhe mendime n shtypin e vendit e at t huajin, q thon se ky nuk sht fare mendimi as i udhheqjes e as i popujve n Slloveni, Kroaci dhe B e H. ka do t thot LKJ pr protestat e studentve kroat e slloven kundr represalieve t egra t serbomdhenjve mbi popullin dhe rinin shqiptare? E marrim me mend sa jan tmerruar serbomdhenjt kur qeveris iu paraqit protesta e nnshkruar nga 119 student t Universitetit t Beogradit kundr dnimeve drakoniane t rinis kosovare, q vlersohet si protesta m e madhe n Jugosllavin e paslufts! Kjo s'do t thot gj tjetr vese dalje n shesh t abuzimeve t rnda ndaj Kushtetuts jugosllave nga ana e LKJ. Por, abusus not tollit usum (Keqprdorimi nuk e suprimon prdorimin e drejt). Hert a von, njerzit q kan mbetur ende esll n Jugosllavin e dehur, e cila n krizn e saj m t madhe ka ndar mendjen t sillet si karasevdaliu i fundit i ksaj bote, kta njerz do t'u japin fund abuzimeve t shumta,

192

sidomos abuzimit t vet Kushtetuts jugosllave nga ana e serbomdhenjve, po deshn t shptojn at q mund t shptohet akoma n Jugosllavi. Sa pr popullin shqiptar, "qeveria do t arrij, ndoshta, ta shtyj orn e dhnies s llogaris, por kjo shtyrje e afatit vetm se do ta bj m madhshtor hapin e mtejshm t sulmit revolucionar dhe asgj tjetr" (Lenini, Vepra, vll. 8 botimi shqip, Tiran 1954, faqe 99). Populli shqiptar, prve intuits pr veprimet e drejta e t ligjshme, sot ka nxn edhe pak dije sa t mund t lexoj e ta interpretoj edhe at t shkret Kushtetut jugosllave. Mbi t gjitha, njeriu yn po bhet prdit e m i vetdijshm se nuk sht populli a q ekziston pr kushtetutn, por sht kushtetuta q ekziston pr popullin dhe q formalisht edhe ka dal prej popullit. Ve ksaj, shovinizmi i trbuar serbomadh na ka prur n at situat q, edhe po t avullohen brenda nate t gjitha nenet e t gjitha paragrafet e Kushtetuts jugosllave q kan mundur t prmbajn eventualisht ndonj t mir edhe pr popullin shqiptar n Jugosllavi, ne nuk kemi humbur asgj nga kjo. Populli shqiptar n Jugosllavi e ka ngritur sot parulln e fuqishme se: ASNJ LIGJ, ASNJ KUSHTETUT NUK PARAQESIN ASGJ PRPARA VULLNETIT T LIR T NJ POPULLI! Komiteti Qendror i LNKVSH (n Shtutgart) (Zri i Kosovs, Janar 1982, faqe 3-4)

73. T DASHUR LEXUES

Serbomdhenjt e kan pisk me ne. Ata ran cop duke gnjyer njri-tjetrin dhe gjith botn sesi puna me shqiptart ja, ve sa nuk sht rregulluar krejtsisht. Po kan fytyr t thon ende se nuk qe e gjith rinis shkollore e studenteske, puntore e fshatare, se nuk ishin puntoria e fshatart ata q doln n pranvern e shkuar n demonstrata dhe, rrjedhimisht, sesi nuk jan kta, t gjith s bashku ata q, tok me bllokun e elikt t intelektualve popullor dhe me forcat tona t organizuara patriotike e revolucionare, nguln kmb dhe nuk lshojn pe, pr asnj mim n bot, nga krkesat e veta t ligjshme, t shtruara me z t lart e t sprkatura me gjak. Nga ana tjetr, si kafsha me teke, e cila e ka zn gishtin e t zot n ije, qeveria e Beogradit ka mbetur duke mbajtur vesh se kush po e thot n bot nj fjal pr t (pr realitetin e vrtet t Jugosllavis, e jo si do ajo vet ta paraqes), n mnyr q pastaj t klith me nj qyqari nevrike: "Kjo sht przierje n punt e brendshme t Jugosllavis"! Tani s fundi, nga alergjia e padurueshme ndaj zrit t Shqipris, q sht zri i s vrtets, qeveria jugosllave la mnjan mjerimin e saj ekonomik dhe bleu nj aparatur jashtzakonisht t shtrenjt, me t ciln po e pengon emitimin e programeve t Radiotelevizionit Shqiptar (nj shembull unik n bot, q s'ka provuar ta bj asnj qeveri fashiste deri m sot). Po mir, Beogradi thot se zri i Shqipris flet "n kundrshtim me interesat e shqiptarve n Jugosllavi"! Ta zm se i kemi besuar. Por, ai shton se populli n Kosov nuk mund t mashtrohet e pr kt i besojm qind pr qind. Pse, pra, ai nuk l q populli yn ta peshoj vet fjaln e Shqipris dhe t mos "mashtrohet" prej saj? Aq m par, pasi Beogradi na ndihmon t msojm aq shum pr "realitetin" n Shqiprin socialiste. Pse s'lejon q propaganda t shtyhet me propagand? Beogradit i mbetet nj mjet m tepr n luftn e tij t egr antishqiptare terrori ushtarak e policor mbi rinin dhe popullin shqiptar n Jugosllavi. S'i mjafton ky avantazh! Kopalla. Por, kopalla q e dmtojn pak aktualisht dhe e ndihmojn shum n perspektivn e afrme luftn ton t drejt. 193

Tani, sa pr aparaturn me t ciln po pengohet programi i Radiotelevizionit shqiptar, 't themi? T'ju themi se populli e di vet 'bn me pengesat q atij i dalin n rrug. Kemi frik se Beogradi do t ngrihet e t na akuzoj se po nxisim "vandalizm". Mirpo, o'burrani, n qoft se pas leximit t ksaj letre, ti popull shqiptar, del dhe e heq pengesn nga rruga, n mnyr q t mund t dgjosh zrin e s vrtets, Beogradi le t irret sa t doj. Ai me propagandn shtetrore, me t gjitha forcat e pushtetit t tij t egr, po prpiqet t ndikoj mbi ty me qllim q t vras ty. Po ne, pse ne, bijt e tu, me nj propagand kaq modeste, t mos ndikojm mbi ty me qllim q t shptosh?!! (Zri i Kosovs, faqe 3)

74. Vive le son du canon!

Nga artikulli i V.I. Leninit: Parathnie pr broshurn 'Promemoria e drejtorit t departamentit t policis, Lopuhin' Nj i burgosur politik kosovar paska deklaruar para do kohsh se sht marksist-leninist i bindur; kur e pyesin m gjat n hetuesi, ai gjoja qenka prgjigjur se nuk e ka lexua asnj vepr t Leninit. Kshtu thot Tanjugu dhe kjo mund t jet e vrtet, dhe, edhe po t jet e vrtet, s'ka krisur kiameti. T burgosur politik shqiptar - vetm pas ngjarjeve t prgjakshme t marsit dhe prillit - ka me mijra, e t paktn jan 232 sish, t shpallur zyrtarisht, q kan marr dnime drakoniane. Dhe n mos t gjith, n pjesn drmuese po se po, n mos marksist-leninist t ngritur, kta t burgosur jan s paku ithtar e dashamirs t marksizm-leninizmit. Dhe kjo mjafton pr fillimin e do lufte lirimtare dhe t do revolucioni. Nga ana tjetr, ky sht nj grusht i rnd pr sistemin e arbitrarizmit policor jugosllav, sado q qeveria e Beogradit, me maskn e "marksizm-leninizmit" mbi surrat, ushtron nj pushtet thellsisht antimarksist, antipopullor e antikombtar. Prandaj i plqen aq shum Tanjugut ta ngrej n dukuri shtjen e atij lufttarit ton t liris, i cili s'e paska lexuar Leninin. Por kjo nuk na brengos fare, ne jemi t vetdijshm q Tanjugu, sikur t kish pasur n dor shnime qoft vetm edhe pr nj tjetr t burgosur politik shqiptar, "q t mos e ket lexuar Leninin", nuk do t lente kurr pa e propaganduar gjer e gjat n shtyp me nj vetknaqsi edhe m t madhe kreteneske. Por, tukse s'e prdori, do t thot se nuk e gjeti. Konkluzioni sht i qart. Policia e fsheht jugosllave, ose n mnyr m t popullarizuar UDB-ja, prpiqet ta komprometoj me cinizm figurn e lufttarve tan t liris. Prandaj, me gojn e Tanjugut, ajo bien n 'rezignacion' pse kta nuk e paskan lexuar Leninin! E 't mir mund t pres arbitrarizmi policor jugosllav nse kundrshtari i tij i lexon veprat e viganit t revolucionit socialist. Ato, a ishin n ann e arbitrarizmit policor, apo pikrisht n ann e kundrshtarve t tij? Mos, duke lexuar Leninin, lufttarit ton do t'i bjer hovi revolucionar? Apo do t ngjas e kundrta. Megjithat, pasi i 'plqeka' UDB-s, ne q s'e kemi lexuar dhe q e kemi lexuar pak Leninin, tash e tutje do ta lexojm edhe m me zell. Ja 'thot Lenini pr nj situat n Rusin cariste t vitit 1905. Sa sht ajo e ngjashme me situatn e sotme n Kosov e n viset tjera shqiptare n Jugosllavi, le t konkludoj vet lexuesi yn i ndershm. Tanjugu le t qes fall me letra, le t shikoj n filxhan t kafes ose n shpatull t puls se si do t zhvillohen fatet e mtejme t shovinizmit serbomadh..." Ia lm fjaln Leninit:

194

Pak e sak! - duket sikur thot zoti Lopuhin n promemorien e tij. Nj gj e mir pr policin sht Ligji "i prkohshm" mbi rojn e prforcuar, q qysh prej vitit 1881 sht br nj nga ligjet themelore m t qndrueshme t Perandoris ruse. Policia merr t gjitha t drejtat dhe fuqit e plota "pr t'i mbajtur ndr duar qytetart", sipas shprehjes s qlluar t promemories, shprehje q t bie aq m shum n sy, sa m shpesh ngec duke e lexuar at ngaq sht shkruar n mnyrat m t rnda, t mbrapshta, burokratike t t folurit. (Pr krahasim, lexoni Platformn politike t LKJ pr shtjen e Kosovs red. e "Zrit t Kosovs"). Po policia ra rehat me kt "Ligj", por vetit e tij "t mira" e llastuan policin. Kjo nga njra an. Kurse nga ana tjetr, masat e jashtzakonshme t shtypjes, t cilat mund t dukeshin t jashtzakonshme ktu e njzet e pes vjet prpara, jan br aq t zakonshme, sa q, nse mund t shprehemi kshtu, edhe popullsia u msua me to. Vlera represive e ktyre masave t jashtzakonshme sht dobsuar, si dobsohet nj sust e re nga prdorimi i saj i gjat dhe jasht mass. Nuk ia vlen barra qeran, - thot drejtori i Departamentit t policis z. Lopuhin, me tr promemorien e tij, q bashkohet nga nj ton melankolie dhe dshprimi. Nj prshtypje jashtzakonisht t knaqshme i bn socialdemokratit ky ton dshprimi, kjo kritik konkrete, e that dhe megjithat e pamshirshme, e nj njeriu t policis, kritik q drejtohet kundr ligjit themeltar t Rusis. Pernduan ditt e mira t mbarvajtjes s policis! Pernduan vjett 1860-1870, kur as q mendonte njeri se kishte nj parti revolucionare. Perndoi dhjetvjetshi i tet, kur forcat e nj partie t till, q padyshim ekzistonte dhe kallte tmerr, ishin "t mjaftueshme vetm pr atentate t veanta, por jo edhe pr nj revolucion politik". N ato kohra, kur "agjitacioni ilegal gjente mbshtetje n persona e rrethe t veuara", kjo sust e shpikur rishtas mund t bnte njfar efekti. Po sa shum sht shthurur kjo sust tani, "n gjendjen e sotme t shoqris, kur n Rusi po zhvillohet n shkall t gjer edhe paknaqsia kundrejt gjendjes ekzistuese t punve edhe nj lvizje e fort opozitare". Sa absurde dhe sa pa kuptim dhe pa kuptim doln masat e jashtzakonshme t rojs s prforcuar, kur u b e nevojshme pikrisht: u b e nevojshme q ato t prdoren me mijra "kundr puntorve pr grevat q kishin karakter paqsor dhe synonin n objektiva vetm e vetm ekonomike", kur edhe gurt filluan t konsiderohen si arm t rrezikshme nga pikpamja politike! I gjori Lopuhin nga dshprimi v dy pikuditse, duke i ftuar zotrinjt ministra t qeshin bashk me t me pasojat absurde, n t cilat oi ligji mbi rojn e prforcuar. U pa se asgj s'vlen n kt ligj q kur lvizja revolucionare deprtoi si duhet n popull dhe u lidh pazgjidhshmrisht me lvizjen klasore t masave puntore, asgj, duke filluar q nga regjistrimi i pasaportave dhe duke mbaruar me gjyqet ushtarake. Edhe "instituti i portierve", instituti i mrekullueshm shptimtar i portierve i nnshtrohet nj kritike asgjsuese nga ministri i policis, q e akuzon kt institut pse ka ushtruar nj influenc dobsuese mbi aktivitetin preventiv t policis. Me t vrtet, nj falimentim i plot i rendit policor! Dhe ky falimentim vrtetohet, prve deklaratave t nj personi aq kompetent, si shum i nderuari z. Lopuhin, nga gjith procesi i zhvillimit t politiks cariste. Ather, kur akoma nuk kishte nj lvizje revolucionare me t vrtet popullore, kur lufta politike akoma nuk prbnte nj t tr t pandar me luftn e klass, ather ishin t vlefshme vetm masat policore kundr personave dhe rretheve t veanta. Kur u drejtuan kundr klasave, kto masa u bn tepr t pafuqishme dhe qesharake dhe duke qen kaq t teprta, ato filluan t bhen nj penges pr punn e policis. U pa se 195

paragrafet dikur t tmerrshme t Ligjit mbi rojn e prforcuar s'ishin vese disa kleka mezerabl, meskine, t cilat m tepr ndezin paknaqsin e "qytetarve" q nuk bjn pjes n radht e revolucionarve, se sa prekin seriozisht revolucionart. Kundr revolucionit popullor, kundr lufts s klass, nuk mund t mbshtetesh te policia; prap duhet t mbshtetesh te populli, prap duhet t mbshtetesh te klasat. I till sht morali q del nga promemoria e z. Lopuhin. Dhe i till sht edhe morali, n t ciln arrin n praktik qeveria autokratike. U dobsuan sustat e mekanizmave policore. Nuk mjaftojn m vetm forcat ushtarake, duhet ndrsyer armiqsia nacionale, raciale, duhet organizuar "qindshe t zeza" nga shtresat m pak t zhvilluara t borgjezis s vogl qytetare (dhe m von, natyrisht edhe t borgjezis fshatare), duhen br prpjekje q t bashkohen pr mbrojtjen e frontit t gjith elementt reaksionar t popullsis, duhet shndrruar lufta e policis kundr rretheve n nj luft t nj pjese t popullit kundr pjess tjetr t tij. Pikrisht kshtu vepron tani qeveria, duke ndrsyer tatart kundr armenve n Baku, duke u prpjekur t provokoj pogrome t reja kundr ifutve, duke organizuar qindshet e zeza kundr zemistve, studentve dhe gjimnazistve rebel, duke u br apel fisnikve besnik dhe elementve konservator t fshatarsis. 't'i bsh? Ne, socialdemokratt, nuk uditemi nga kjo taktik e absolutizmit dhe nuk trembemi prej saj. Ne e dim se qeveria nuk do t arrij t shfrytzoj ndezjen e armiqsis raciale tani, kur puntort kan filluar t organizojn rezistencn e armatosur kundr pogromistve; ndrsa duke u mbshtetur n shtresat shfrytzuese t borgjezis s vogl, qeveria do t bj q kundr saj t ngrihen masa edhe m t gjra me t vrtet proletare. Ne nuk kemi pritur kurr dhe nuk presim q revolucionet politike dhe sociale t vijn nga "bindja" e atyre q kan fuqin n dor ose nga kalimi i njerzve t kulturuar n ann e "virtytit". Ne kemi thn dhe themi gjithmon se lufta e klasave, lufta e pjess s shfrytzuar t popullit kundr pjess shfrytzuese t tij prbn bazn e transformimeve politike dhe n fund t fundit vendos fatin e t gjitha transformimeve t ktij lloji. Duke pranuar dshtimin e plot t metodave policore meskine dhe duke kaluar n organizimin e drejtprdrejt t lufts civile, qeveria provon me kt se dita e llogaris s fundit po afrohet. Aq m mir. Qeveria po fillon luftn civile. Aq m mir. Edhe ne jemi pr luftn civile. N qoft se ne e ndiejm gjkundi veten veanrisht t sigurt, sht pikrisht n kt fush, n luftn e mass kolosale t popullit t shtypur dhe pa t drejta, t popullit shummilionsh, q punon dhe mban t gjith shoqrin kundr nj grupi parazitsh t privilegjuar. Sigurisht, duke ndezur armiqsin raciale dhe urrejtjen midis kombsive, qeveria mund ta ndaloj prkohsisht zhvillimin e lufts s klasave, por kjo vetm pr nj koh t shkurtr dhe me mimin e nj zgjerimi akoma m t madh t fushs s lufts s re, me mimin e zemrimit akoma m t madh t popullit kundr absolutizmit. Prova: pasojat e pogromit t Bakus, i cili bri q shpirti revolucionar i t gjitha shtresave t popullsis kundr carizmit t dhjetfishohet. Qeveria mendonte ta friksonte popullin me derdhjen e gjakut dhe me viktimat e panumrta t prleshjeve npr rrug - po n t vrtet ajo po ia nxjerr popullit frikn nga gjakderdhja, nga prpjekjet e armatosura t drejtprdrejta. N t vrtet ajo po vepron n favorin ton me nj agjitacion aq t gjer dhe aq binds, sa q ne as q e kemi ndrruar. Vive le son du canon! themi ne, duke prdorur fjalt e kngs s revolucionarve francez - "Rroft gjmimi i topave!", Rroft revolucioni, Rroft lufta e hapur e popullit kundr qeveris cariste dhe prkrahsve t saj. Artikulli sht marr nga vllimi i 8 i veprave t Leninit, botimi shqip, Tiran, 1954 (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 10-11)

196

75. N DIJENI VLLEZRVE Q NDODHEN N SHRBIMIN USHTARAK

Ti, vlla, q ndodhesh me shrbim ushtarak; n Postojn, n Drvar, n Sisak, n Subotic e n Gjevgjeli, a e di ti se nuk sht pun e rastit q nuk je me shrbim n Pej, Gjakov Prizren, Prishtin, Gjilan, Kaanik e gjetk npr viset shqiptare? T part e tu kan qen me shrbime ushtarake n Edrene, n anak Kala e deri n Jemen. Atje i lan kockat, ose u kthyen me tabute n trojet e veta. Edhe kur ndodhte t ktheheshin gjall n shtpi, atje gjenin baban t vdekur, nnn t verbuar nga lott gruan duke u martuar me burr tjetr; shtpin t rrezbitur, atin duke u shitur n treg. Ju, vrtet, t shumtn as i leni kockat atje ku jeni, as ktheheni mbi tabute, se Jugosllavia nuk sht Turqia e dikurshme, q t hap fronte. Por, ju keni ln familjet n banesat me qira, pa asnj rrog e kompensim tjetr. Si do ta gjeni kur t ktheheni . Edhe sot n shtpit tuaja hyn pa trokitur njerzit e UDB-s, vjen milicia me automatik, bastis dhe arreston vllezrit, baballart e motrat tuaja; vjen kshilli i lagjes a i fshatit dhe i krkon nns suaj plak q t garantoj pr vllan tuaj t vogl se nuk do t bj demonstrata dhe marrzira t tjera!!! Me se dhe nga kush do t paguhen 15 muajt e zez nn rrobn e prhimt, t urryer, t ushtris fashiste jugosllave?! Dhe, po t hap nesr front kjo qeveri kokshkret, a e dini, vllezr, me k e ka mendjen ajo t hap luft? Mos me t mdhenjt? Jo. Me t vegjlit ka pun ajo. Me shqiptart n Jugosllavi, t drmuar prej saj me robri e vuajtje dyzetvjeare, dhe me shqiptart n Shqiprin socialiste. Ika hyr mendja se e gjen shqiptarin si e pat gjetur dikur, t drmuar luftrash kundr fuqive t mdha t kohs! A e keni marr vesh se perspektiva e lufts, q serbomdhenjt po e nxisin me t katrat, nuk sht fort larg? Dhe, kur t elet ky front, vllezr, a jeni ju ata q do t shtien kundr prindrve dhe motrave tuaja? E pra, pr kt llogari ju merr ju n ushtri Jugosllavia, kta uj vak ajo n zjarr! Po tash q lufta ende ska plasur haptazi, kur t ktheheni nga shrbimi ushtarak, a ju pret ktu puna? A do t mund t regjistroheni n fakultet apo ti vazhdoni studimet? Ti, vlla student, q ndodhesh n shrbimin ushtarak, sdgjove si tha Beogradi? Studentt kosovar po i zvarrisin studimet vetm pr tiu shmangur shrbimit ushtarak! Ky ishte preteksti i Beogradit pr tju larguar ju masivisht nga Universiteti, domethn pr tju larguar masivisht nga demonstratat, nga lufta pr liri. Tani atje ju thrresin n mbledhje, ju flasin zi e m zi pr motrat e vllezrit tuaj n Kosov, ju flasin zi e m zi pr nnn Shqipri dhe prpiqen tju ushtrojn (ironi) e tju ushtrojn q nesr asaj tia drejtoni grykn e pushks. N ort politike ju bjn pyetje provokative, ju fyejn e ju poshtrojn me fjal. Pastaj vijn eprort e ju lusin t bheni antar t LKJ. Pse? S paku sot duhet ta keni fare t qart kt.. Pr asgj tjetr, vese pr tju ndrsyer kundr njri tjetrit, t kallzoni gjithka pr shoku-shokun, q pastaj t kthehen e tju han vet, m leht, ve e ve. Ju sduhet t harroni pr asnj moment se deri sa prpiqen tju denigrojn ju n ushtri, qoft me lajka e fjal t buta (tashm po duket sheshit se sherbeti i tyre sht m i zi se helmi), qoft me sharje, fyerje e provokacione n trojet tuaja t dashura po shkretojn tanku e bajoneta, ushtari e milici fashist serb. Ju e dini si e keni ln situatn n Kosov dhe si sht ajo tani. Bni krahasime me situatn q prshkruhet n revistn ushtarake Front A e dini pse kan rn aq 197

ngusht serbomdhenjt sidomos ata n ushtri pr ta fshehur realitetin n Kosov? Pse u ka hyr atyre lepuri n bark? Sepse, ska arm m t fuqishme se pezmi i popullit, q ka vendosur t marr n dor fatet e veta. A ju kan treguar ndonjher n ort politike se cilt jan faktort vendimtar t nj lufte? Faktori vendimtar sht njeriu, vllezr, pra un e ti dhe shoku q ke pran. A ju kan treguar ndonjher sa sht prqindja e shqiptarve n ushtrin jugosllave? Sekret ushtarak? Natyrisht. Madje, shum dshprues pr serbomdhenjt. Q m 1974, sipas informatave sekrete, do i katrti ushtar n APJ ishte shqiptar. Po sot?. Shum m tepr, merret vesh. Ti vlla duhesh t nxjerrsh konkluzione. T takojn s paku katr ushtar pr ti br zap n rastin m kritik. Ne mund t themi se detyra jote n rastin m kritik do t dal m e leht. Beogradi thirret n do ushtar me uniform dhe n do banor t Jugosllavis dhe don t thot se ata jan t shastisur pr ta mbrojtur at n rastin kritik. Por, ti e di se shumica e ushtarve dhe sidomos popullsia se bjn asnj hap pr kt qeveri t flliqur. Gjithka q bhet n Jugosllavi, bhet t shumtn nga zori. E dhuna e prjashton idealin. Kurse pa ideal ska fitore n asnj luft. Ata kan thn ndonjher kt n orn politike? A t ka shkuar ndonjher mendja pse ty, si shqiptar q je, nuk t msojn n ushtri thuaja asgj tjetr pos pr pjest dhe prdorimin e pushks. Ne nuk e prbuzim at, shqiptart gjithmon, n momente kritike, i ka mjaftuar nj pushk e vjetr. Asgj pos pastrimit t oborrit, t korridorit, t nevojtoreve, pos rregullimit t krevateve? E vetmja arsye sht se armiku ta di fuqin dhe i friksohet shum fuqis sate, syrit tnd shqiponj, q ia kall tmerrin serbomadhit n t gjitha qitjet ushtarake. Ai nganjher, pr syrin dhe gishtin tnd t sigurt, edhe t lavdron e t gradon, por kt e bn nga frika q ka ai n perspektiv prej teje dhe me qllim q t t blej. Por a do t shitesh ti sot te serbomadhi? A do ta shessh te ai vllan a shokun q ke pran? Do t kish qen nj mallkim i tmerrshm . Do t t mallkonin toka dhe populli yt. Ata ta kan nevojn, jo serbomadhi. Atyre duhet tu dalsh zot, jo serbomadhit. Edhe po i dole zot atij, ta dish se serbomadhi, posa ta fitoj luftn n qoft se ende ka luft t ciln mund ta fitoj ai pr ty ai sdo t ket gj tjetr pos nj thike pas shpine. Serbomadhi spranon tjetrk n fisin e tij pos serbomdhenjve. A dgjon se si ty dhe popullin tnd ai sot po i quan haptazi rac e ult?! Kt desha t ta them. Ti ende nuk ka mundsi t vendossh vet pr kadoqoft. Ty t ka lidhur si rob uniforma q mban. Por, ti ke dal nga gjiri i atij populli, i cili ka vendosur ta marr n dor fatin. Dhe kjo sht pasuria m e madhe. Pasuria do ruajtur dhe ajo ruhet duke u kujdesur pr t gjitha pjest e saj, m t imtat deri n m t mdhat. Ruaje, pra, shokun dhe vllan q ke pran dhe kshtu do t ruash popullin tnd. Lidhu me t dhe mos lejo t t hyj ndrmjet serbomadhi. Asnjher mos harro q armikut sduhet ti shitsh asgj. Blej sa m shum prej tij; studioja fuqin, teknikn, taktikn. Kurr nuk mund t jesh i sigurt se kur do t hyj n pun dija q ke nxn. N qoft se jemi marr vesh pr kto q tham, pr t tjerat nuk do ta kesh vshtir as vet. Ti je po ai q n mars e prill t vitit t kaluar bre me demonstrata, me shokt e tu, krdin mbi armikun. Mos harro se ti je ai q ke qen. (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 13 dhe 16)

198

76. Yje t pashuar n qiellin e Kosovs NJRI NGA ATA

Kryengritja popullore, q prfshiu mbar Kosovn dhe q tronditi nga themelet pushtetin jugosllav, sht nj ngjarje e shnuar n historin e popullit shqiptar. Bijt e bijat e popullit ton, n mars e prill t vitit t kaluar, u ngritn n demonstrata, duke shprehur me to krkesat e ligjshme e t drejta t popullit ton dhe duke ia br me dije t gjith bots se n 'gjendje t mjeruar e ka ln qeveria e Beogradit popullin shqiptar n Jugosllavi. Pasi u sulmuan t rinjt nga ushtria jugosllave dhe milicia speciale serbe e sjell nga t gjitha ant e Serbis, populli i revoltuar u prek edhe m tepr dhe, nga demonstrimi i qet n fillim, gjith ngjarjen u shtrngua ta kthej n nj kryengritje popullore. Sulmeve t ushtris e t milicis me pushk automatike, me autoblinda, tanke e helikopter, populli yn heroik iu prgjegj me gur, me shkopinj e me ka i erdhi prdore. N ball t betejave qndronin bijat dhe bijt m t mir t Kosovs kreshnike dhe t viseve t tjera shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia. Njri nga ata q nuk e braktisi pr asnj ast kreun e turms s kryengritsve, qe edhe Xhelal Maliqi, puntor nga Prishtina. Xhelal Maliqi u lind m 11 janar 1957 n Prishtin. Ai ishte djali i pest i Abdylit dhe i nn Myhybes. Duke qen fmija m i vogl, ai ishte m i prkdheluri n familje, si nga prindrit, ashtu edhe nga t katr vllezrit e mdhenj. Familja Maliqi mbahej me rrogn e vogl t bab Abdylit, shrbtor n Spitalin e Prishtins. Prandaj Xhelali nuk arriti t shkollohej si shokt e tij. Qysh fmij i vogl, ai u detyrua t punonte irak n dyqanin e nj qebaptori. I zoti i dyqanit dhe puntort tjer e donin dhe ia kishin hatrin, se Xhelali ishte i shkatht, i vyer e i ndershm. Ato pak para q merrte me djersn e tij djaloshare, t derdhur q nga ort e hershme t mngjesit e deri n mbrmje von, rregullisht ia dorzonte nn Myhybes. Xhelali u lind n nj koh kur populli shqiptar po prjetonte nj nga astet m t vshtira n historin e tij, aksionin famkeq t armve, t ushtruar nga klysht etnik t Rankoviqit. M von, duke u rritur, ai msoi pr shum fatkeqsi q i kishin rn mbi kok familjes dhe popullit t tij. Ai sa vinte e mbushej urrejtje ndaj shkaktarve t ktyre fatkeqsive dhe dashuri t pamat ndaj atyre q luftonin kundr padrejtsive e terrorit shtetror jugosllav q ushtrohej mbi shqiptart. Gjat puns, ai nuk dinte pr hile. Duke qen vet i varfr, i donte t varfrit, kurse ata q luftonin pr t varfrit i adhuronte dhe prpiqej t'i ndihmonte me ka kishte mundsi. Shpesh kishte ngjar q, rastsisht, n dyqanin ku punonte ai t hynte edhe ndonj patriot, pr t cilin Xhelali kishte kuptuar se sht i papun dhe i ndjekur nga UDB-ja. Prandaj, sa her q njerz t till vinin n dyqan, ai nuk u merrte para pr bukn varfanjake q hanin aty, kurse t zotit t dyqanit ia kompensonte nga xhepi i vet. Erdhi nj dit q disa punonjs t Radiotelevizionit t Prishtins, n afrsi t t cilit ndodhej edhe qebaptorja ku punonte Xhelali, duke par sjelljen e tij shembullore dhe karakterin e nj njeriu t vyer, i gjetn nj vend pune n RTP. Nj prilli e gjeti n kmb mbar Kosovn. Krkesa "KosovaRepublik" i theu t gjitha rrethimet e hekurit dhe zjarrit. Ushtria, milicia, tanket, helikoptert, heshtja e vdekur e t gjitha mjeteve t informimit, nuk ia doln ta ndalnin deprtimin e krkesave t ligjshme t shqiptarve deri te opinioni i mbar bots. M 2 e 3 prill Krahina ishte n kryengritje t vrtet. Populli ishte zemruar n kulm nga sulmi i egr i ushtris dhe milicis fashiste serbe. E tr Kosova u mbulua n 199

tym. Shum shqiptare e shqiptar u vran ose u plagosn. Por, edhe ushtria, e sidomos milicia serbe, e paguan shtrenjt kt sulm t pamshirshm e t pabes. Edhe Xhelal Maliqi luftoi me milicin serbe ashtu si luftoi rinia e mbar Prishtins dhe e tr Kosovs. Natyra i kishte dhuruar trup t qndrueshm e fuqi t pashtershme, ndrsa jeta n robri ia kishte mbushur zemrn me urrejtje ndaj shtypsve dhe me dashuri ndaj toks e popullit t vet, t shtypur egrsisht. Parulla "Kosova Republik" n gojn e turmave ishte e barasvlershme me fjalt: "Duam t jetojm", "Edhe ne duam t ekzistojm". Dhe zri i Xhelalit, gjat tri ditve q populli u prlesh me ushtrin dhe milicin, i dha zemr e forca t mdha. Pr tri dit rresht, xhaketa e Xhelalit u mbush me gur dhe u zbraz mbi kokn e mizorit. Shum milic gjakatar u rrzuan nga goditjet e fuqishme t Xhelalit. Pr her t fundit e mbushi me gur xhaketn e tij Xhelal Maliqi ditn e tre prillit. Dhe nuk arriti t'i hedh t gjith gurt, q qen arma e vetme e tij dhe e popullit gjat ksaj lufte njerzore t pabarabart. Forcat policore vinin duke u shtuar si thneglat. Kur i binin nga plumbat e milicis xhakatare shokt e shoqet, Xhelali nuk trembej, por i shtohej urrejtja, e me t edhe forca pr t qndruar sa m burrrisht. Mirpo, nj plumb automatiku, q e godit mu n zemr, ia ndrpreu luftn Xhelal Maliqit. N astet e fundit t jets ai u brtiti shokve prreth: "Mua m goditn, ju vazhdoni Rroft populli shqiptar" Dhe pasi eci ashtu edhe disa metra, ia dha n dorzim shpirtin e ri prjetsis. Shokt dhe vllezrit e tij nuk lejuan q policia t'ia merrte e t'ia zhdukte kufomn Xhelalit, si bri me shum kufoma t dshmorve tan t orve t para, q ran gjat kryengritjes. T nesrmen, ndonse i tr qyteti ishte bllokuar e t gjitha rrugt e tij ishin mbushur me tanke e autoblinda, prapseprap, nj numr shum i madh qytetarsh u mblodhn pr ta prcjell Xhelalin n rrugn e tij t fundit. Xhelal Maliqi vdiq njher pr t jetuar gjithmon n zemrn e popullit t vet, si t gjith ata bij t tij t shtrenjt, t cilt dhan jetn e tyre q t tjerve t'u sigurohet nj jet m e mir e m e lumtur. (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 18)

77. HARAI PR MILICIN SERBE

Deri kur populli shqiptar duhet t paguaj hara pr ata q e shtypin! Renegatt shqiptar dhe padront e tyre serbomdhenj menduan se, me nj goditje t rrufeshme dhe me nj irrje shtazarake t tyre, do t mbyllnin njher e mir shtjen shqiptare. Bn rrethimin e Krahins me tanke, solln ushtrin dhe milicin e tyre fashiste, shpalln gjendjen e shtetrrethimit me orn policore, hapn burgjet dhe ngujuan n to bijat dhe bijt m t mir t popullit ton 'mund t bnin ata m shum?! Por, kaluan javt e muajt dhe po bhet viti q kur n Kosov u solln kopukt dhe kopilat e Serbis, pr ta mbytur krkesn e ligjshme t popullit shqiptar pr formimin e Republiks s Kosovs, kurse kt s'po e arrijn dot. Kshtu qndrimi i tyre n Kosov po bhet i "domosdoshm" pr nj koh jashtzakonisht t gjat. Dhe kjo mizri kopuksh do racion dy-tre fish. Shqiptart t nxjerrin telashe, duhet vrapuar pas aksioneve t tyre, e vrapimi t'i shtjer energjit, t cilat, natyrisht, duhet t kompensohen me kafshat t majme, me kalori, si po i thon milict. Por, a ishte thn q bukn e ktyre kopukve duhej ta siguronte pikrisht populli shqiptar! A s'kishte dal si vet n mars e n prill rrugve pr t krkuar buk pr vete?!

200

Tani zotrinjt e Beogradit vendosn: Forcat e reja policore q jan sjell n Kosov le t'i mbaj n buk populli i Kosovs! Urdhri: do t inkuadruari n Kosov t'i hiqet nga nj mditje pr kt qllim! Mir zotrinj t Beogradit. Ju e keni ditur gjendjen shum t lig ekonomike e sociale t Kosovs para demonstratave dhe po e dini gjendjen e saj t tanishme t mjerueshme. Dhe s'po ju mjafton. Keni ndar mendjen t na mbytni edhe me uri. Por, llogarin e keni br gabim, krejtsisht, si t gjitha llogarit q bt qyshse hyt me ushtri e polici n Kosov. Ne kemi prballuar dhembjen njerzore kur na i vrat bijt dhe bijat m t mira, jo s'po e prballojm harain q na e ngarkoni tash pr t mbajtur n buk vrassit tan. Ja ku ju themi se ne jemi t gatshm t paguajm, prve harait n gjak, edhe do hara tjetr. Kemi marr rrugn e liris, a s'po e shihni, o t verbr, e n kt rrug nuk pyesim pr mime. Dakord? (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 18)

78. ARMIKUN TA GRISHIM N LOGUN Q DUAM VET

Prpara ngjarjeve t Kosovs pr udhheqjen shoviniste serbomadhe ende bnte mot i bukur. Si n planin e brendshm, ashtu edhe n politikn e saj t jashtme ajo ende mund ta trumbetonte vetadministrimin si nj parajs t ksaj bote, revizionizmin si rrug specifike dhe fytyr humane t socializmit. Ajo ende mund t przihej dhelprisht n punt e brendshme t shtetit ton am, Shqipris socialiste, e n ann tjetr t ngrinte lart zrin e mos przierjes, t shitej kampione e kufijve t hapur, e n ann tjetr t vendoste dart policore fashiste n hyrje daljen e kufirit me Shqiprin; t fliste pr mosinkuadrimin, e kndej t pronte n Ballkan pikrisht interesat e superfuqive dhe , prve ksaj, t zjente edhe marrveshje t fshehta me socialimperialistt rus, q kan pr qllim tua bjn varrin pikrisht popujve t Ballkanit. Athere revolucionart tan t organizuar, t mbledhur rreth ndonj organi t tyre ilegal, ose lexuesit e zellshm, t shtypit ton revolucionar, do t ken hetuar n fjalimet dhe n shkrimet e shovinistve serb e t sahanlpirsve t tyre n Kosov edhe dromca t polemiks s tyre me lvizjen ton patriotike e revolucionare. Duke qen t regjur n tradhti e n prunjsi pakurrizore ndaj pushtuesve dhe shtypsve, renegatt shqiptar rropateshin ta bnin me mjeshtri kt polemik. N oratoriumet e tyre mediokr ata goditnin n t majt e n t djatht, por me kujdesin m t madh q t mos vrehej me k e kan konkretisht luftn. Ata llomotitnin n shtyp e radiotelevizion, goditnin vazhdimisht n mbledhjet e t gjitha forumeve dhe institucioneve. Populli nuk e kishte vshtir t kuptonte se ata dik dhe dika godasin, por jo kurdoher mund tia qllonte se pr k dhe pr ka sht fjala. Por me rndsi ishte q populli shihte dhe dgjonte...Dhe qeshte. Renegati i ngjante me t devijuarin psikik, t cilit i ka rn smundja e toks dhe zhgrryhet npr balt, duke u matur me shenjtrit e me djajt e ksaj bote. Me kalimin e kohs, sa m t shpeshta bheshin pamjet e tilla halucinante t pushtuesit dhe renegatit, aq m shum populli e gjente drejtimin nga suleshin grushtet e armikut t popullit dhe aq m shpejt zbulonte se kush qenkan bijt e vrtet t popullit. Ishte hedhur ndonj trakt a pamflet nga forcat tona patriotike revolucionare, ose ishte zn ndonj grup a organizat patriotike revolucionare. Pushtuesit serbomdhenj dhe sahanlpirsit e tyre shqiptar jepeshin me t gjitha forcat pr ta shuar zrin e lufts dhe 201

t revolucionit, pr ta shuar zrin e s vrtets. Por, ata sikur nuk pandehnin fare se dita me dit ve sa do na e forconin kt z. Kureshtjen pr fjaln dhe pr veprn ton revolucionare ata e zgjonin domosdo edhe n ato shtresa t popullsis son e n ato mjedise, ku kjo fjal e kjo vepr, pr arsye objektive, nuk kishin deprtuar ende. Dalngadal, edhe atje ku ende nuk kishte arritur mendimi yn revolucionar e patriotik, arrinte prshtypja se dikush u paska prcjell masave popullore nj porosi aq t rndsishme, sa q armiqt e popullit ton nuk prmbahen dot pa sulmuar. Por erdhi dita q t gjitha trumbetimet e bra me gnjeshtra trashamane dhe t gjitha demagogjit e serbomdhenjve dhe t renegatve shqiptar u ndeshn me nofulla n shkmb. Shprthyen demonstratat e Kosovs, krkesave t studentve pr buk dhe republik iu bashkua i tr populli shqiptar n Jugosllavi dhe armiku yn u detyrua ta flak tutje si t pavlefshme maskn e tij dyzetvjeare. Doli sheshit etja e madhe e serbomdhenjve pr gjak shqiptari. Renegatt shqiptar, me veprimtarin e tyre krejtsisht t dnueshme, q ka n themel shitjen e interesave t popullit ton, mbetn si peshku n zall; i humbn kredit tek pushtuesit serbomdhenj dhe doln lakuriq para popullit me tradhtin e tyre t hapt, duke u treguar t gatshm t thrrasin pr ndihm edhe tanket e armikut vetm e vetm pr t shptuar kolltukun e vet. Udhheqja e Beogradit e humbi, t thuash brenda nate, edhe luftn n planin e jashtm. Opinioni ndrkombtar, i cili deri dje kishte ruajtur prshtypjen e rreme pr humanitetin, demokracin, e socializmin jugosllav, tani e kuptoi qart se ktu ekzistoka para s gjithash nj rend i kalbzuar shoqror, me nj aparat policor shtyps, i cili nuk mund t jet m garanci as pr investimet e kapitalit t huaj, i cili m par ishte derdhur ktu pa kursim si nga Perndimi ashtu edhe nga Lindja. M n fund ky opinion, q t shumtn nuk dinte as pr ekzistimin e shqiptarve n shtetin e sllavve t jugut, tash e kuptoi se 2 milion shqiptar, q prbjn kombin e tret pr nga numri n mozaikun artificial jugosllav, u mohoheshkan t drejtat elementare kombtare e njerzore. Tani, pas grushtit t fuqishm q iu dha shovinistve nga forcat tona revolucionare e patriotike, nga rinia dhe populli yn; me parulla e pamflete, me demonstrata e greva dhe aksione nga m t ndryshmet, armik yn ka zn t trajtoj dendur dhe haptazi ato tema dhe t popullarizoj n shtyp e radiotelevizion ato shtje vitale t popullit ton, t cilat ne nuk kemi mundsi ti trajtojm kaq masivisht, sepse nuk kemi n dor mediume kaq masive. S ndodhi kshtu? N organet tona ilegale, n agjitacionet gojore, n traktet dhe pamfletet e patriotve revolucionar qe folur pr gjakun e derdhur, - q ishte derdhur shum gjak, ishte nj fakt i dshmuar, - pr burgjet e mbushura ding me bijat dhe bijt e Kosovs, madje edhe e t mitur e fmij. Ne kishim folur dendur pr disa akte revolucionare t popullit dhe t rinis son, q jo vetm su stepn prpara dhuns policore e ushtarake, prpara tankeve dhe automatikve, po prkundrazi u hodhn n aksione e veprime t cilat e kaprcejn cakun e do demonstrate dhe hyjn n suaza veprimesh karakteristike pr kryengritjet popullore. Mirpo ishin t shpeshta rastet q jo vetm dgjuesit e lexuesit, por edhe vet agjitatort e propaganduesit revolucionar, i merrnin me nj far mosbesimi t gjitha ato q thuheshin. N kohn q Kosova ishte mbrthyer n dart e shtetrrethimit, n kohn q ora policore i jep n dor milicis dhe ushtris t korrnin me plumba, n kohn q UDB ja kishte aktivizuar zagart e saj me parulla, gnjeshtra e dezinformime pr t mjegulluar situatn dhe pr t denigruar luftn e rinis e t popullit ton; gjja m e leht pr tu br naiv, tendencioz, e madje edhe qesharak n syt e 202

njerzve, ishte q t thoshe n nj koh t till sesi Podujeva, ta zm, e kishte marr situatn krejtsisht n duart e veta, sesi popullsia e ktushme kishte ngritur mbi qytet nj barrikad t pakaprcyeshme pr automjetet q vinin nga Serbia, kurse fmijt dhe t rinjt kishin prjetuar knaqsin e rrall q t kontrollonin dhe tu krkonin pasaport t gjith udhtarve q hynin n Kosov. Pakkush besonte n fillim kur flitej pr bllokimin e rrugve t tjera automobilistike dhe t hekurudhave anemban Kosovs. Pr agjitatort dhe propaganduesit tan ishte gj e vshtir kur ngarkoheshin t flisnin, fjala jen n Shkup, pr regjionin e Llapit, ku nj grup i vogl t rinjsh, me nj ifte t vetme, kishte arritur t armatoste nj njsit t tr milicsh dhe t merrte n dorzim sasi t mdha armsh. Lexuesit e dgjuesit pohonin me kok, n heshtje, se nuk mund t thoshin se ishte ndryshe. Po fjalve tona nuk ju besohej. M pas ata q nuk kishin marr vet pjes n demonstrata e kishin vshtir t besonin pr pjesmarrjen e gjer n demonstratat e prillit t puntorve t kombinatit Ramiz Sadiku, t Treps. Obiliqit, Amortizatorve etj., pa le pastaj t besonin pr prleshjen e tyre heroike me forcat e armatosura jugosllave. Kur ne shkruanim e flisnim pr tendosjen n rritje t situats n Kosov, pr gjakun e derdhur rrke dhe pr burgosjet masive, Tanjugu ushqente shtypin jugosllav si ujkonja klysht me lajme mbi gjoja normalizimin e jets, mbi furnizimin e mir t qytetarve n Kosov, mbi gjoja suksesin q po arrihej n diferencimet politike dhe sidomos mbi vet faktin se vet populli shqiptar n Kosov po i dnonte rreptsisht demonstratat ( Kshtu, me nder lexuesit, Tanjugu ska turp t raportoj edhe sot koh pas kohe) Po edhe ne vet, ndonse kishim dal masivisht n demonstrata, ndonse nuk po reshtim me hedhjen e parullave dhe me aksionet e shumta, do ta kishim pasur t vshtir t msonim pr prmasat e vrteta t ngjarjeve, t kuptonim sa thell n t gjith poret e shoqris son ka deprtuar ndjenja liridashse e popullit ton, po t mos kishin marr papritmas nj kthes t re organet jugosllave t informimit. Duke par se hovi revolucionar i rinis dhe i popullit ton ishte n rritje t shpejt, duke ndar mendjen q, pas gjakderdhjeve t mdha, t mbushnin prdit burgjet me shqiptar kryengrits , tu jepnin atyre dnime drakoniane dhe t prpiqen ta friksojn kshtu mbar popullin ton t revoltuar; duke qen, n ann tjetr, n shtim t vazhdueshm etja e serbomdhenjve pr ta nnshtruar me terror e pr ta skuqur me gjak popullin ton dhe gjith aspiratat e tij, n UDB vendosn t zgjedhin rrugn e represioneve t jashtzakonshme. Pr kt qllim duheshin gjetur edhe pretekste t jashtzakonshme. Kshtu mbulimi dhe fshehja e akteve revolucionare dhe e aspiratave t rinis e t popullit ton, papritmas u treguan penges e madhe n kt drejtim. Me qllim q t prligjen masat represive fashiste mbi popullsin shqiptare n Jugosllavi, Tanjugu m von hodhi vet drit mbi prmasat e vrteta t ngjarjeve t prgjakshme t Kosovs, mbi platformn e krkesave shoqrore e kombtare t shqiptarve t revoltuar. Shtypi dhe radiotelevizioni jugosllav, duke prfshir edhe Rilindjen e Radiotelevizionin e Prishtins, si dhe t gjitha organizatat politiko shoqrore n t gjitha forumet dhe nivelet e tyre me muaj t tr nuk bn gj tjetr vese mbetn duke pohuar me gojn e tyre t gjitha ato akte e ngjarje, t cilat m hert ishin prpjekur ti mbulonin me do kusht. Dhe informimi i tyre mbi kto akte e ngjarje sa vinte e bhej m pedant. Ato foln mbi prmasat e lufts n Llap e Drenic, n Prishtin e Ferizaj, mbi qndrimin heroik t t burgosurve tan para gjyqeve ushtarak jugosllav dhe mbi dshtimet e diferencimit politik. M n fund serbomdhenjt u detyruan ta prekin edhe nj tem tabu aspiratat shekullore t shqiptarve pr bashkim

203

me vendin e tyre am, t drejtn demokratike e leniniste pr vetvendosjen e popujve deri n shkputje. Natyrisht, faktet ata i vn me kok posht. Por kjo tashm nuk i prish pun popullit ton, i cili n kushtet e sotme revolucionare sht msuar ta lexoj edhe s prapthi gazetn e serbomdhenjve. Kjo nuk i prishi pun as opinionit botror. N kt moment sikur jemi prkulur mbi nj en t madhe me solucion kimik, ku sht hedhur fotografia, nga e cila po bhen gjithnj m t qarta tiparet dalluese t politiks s egr antishqiptare t serbomdhenjve. Po qe se gjymtyrt e ksaj politike jan hedhur kuturu n letrn e fotografis; gjuha n zverk, nofullat n thembra, shpatullat n brryla dhe koka mbi gjunj, bota sot ka aq njohuri mbi anatomin sa t mund ti vendos ato gjymtyr seciln n vendin e vet, n mnyr q t prfitohet pamja e vrtet e pushtuesve dhe kolonizuesve, n nj an, dhe ajo e aspiratave t ligjshme t nj populli liridashs dhe e lufts s tij kmbngulse pr t drejta e liri, n ann tjetr. po ndodh aktualisht, pr forcat tona patriotike e revolucionare sht nj sfid e shklqyeshme q, krahas organizimit e zgjerimit t radhve t tyre, ta intensifikojn veprimtarin n shum drejtime. Pr mendimin ton, nj pun me rndsi shum t madhe sht shtypi revolucionar n ilegalitet. Ne duhet t bjm t gjitha prpjekjet q ta shpeshtojm daljen e ktij shtypi. Pr kt pun sht e domosdoshme t zgjerohet n mnyr rapide numri i bashkpuntorve t ktij shtypi, t cilt t jen t kujdesshm n mbledhjen e informatave t sakta e t rndsishme dhe sa m ekspeditiv n prcjelljen e tyre drejt redaksive prkatse. Situata e gjall revolucionare q mbretron te ne nga shprthimi i demonstratave, e bn shum t nevojshm edhe shtimin e tirazhit t shtypit ton ilegal dhe formimin e nj rrjeti sa m t gjer e m ekspeditiv t njerzve q do ta shprndajn kt shtyp si dhe literaturn revolucionare e patriotike n prgjithsi. Kjo detyr bhet aq m e ngutshme kur t kemi parasysh mbylljen arbitrare t kufirit me vendin ton am dhe kontrollin rigoroz n kufijt e Jugosllavis, n t gjitha ato pika ku sht i mundshm deprtimi i literaturs revolucionare, kur t kemi parasysh edhe tentativat e ethshme t serbomdhenjve pr t penguar edhe emitimin e programeve t Radiotelevizionit Shqiptar. Sepse si na porosit udhheqsi i madh i revolucionit t par socialist n bot, Lenini: sa m shum e m seriozisht ta zbatojm teorin marksiste t revolucionit dhe t lufts lirimtare, aq m seriozisht dhe n mnyr m t thelluar do ta kryejm detyrn ton revolucionare n t demaskuar t armikut n baza t shndosha teorike e praktike t revolucionit, aq m me sukses do tia dalim ti kpusim hallkat e hekurta t censurs q ushtrohet mbi shtypin legal (shtetror), kurse prfaqsuesit e regjimit do ti detyrojm kshtu t dalin para popullit me prgjigjet e tyre pikrisht lidhur me ato pyetje vitale, t cilat ne do ti kemi shtruar paraprakisht n shtypin ton ilegal dhe n gjith veprimtarin ton t organizuar revolucionare. Duke u ngritur n shkall sa m t lart t aktivitetit t organizuar revolucionar q ka pr baz shkencn ngadhnjimtare t lirimit shoqror e kombtar, ne do t jemi n gjendje t trajtojm n mnyr sa m t thelluar e t gjithanshme shfaqjet e skllavris shoqrore e kombtare t popullit ton nn thundrn e pushtuesve jugosllav. Kshtu do tia dalim ta informojm e ta sqarojm drejt dhe me koh popullin ton liridashs, po dhe armikun do ta nxjerrim n ato shtigje, ku ai ska dshir t dal dhe ku e pret vetm disfata e turpshme. (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 4-5)

204

79. N VEND T URIMIT

N pjesn e viseve shqiptare nn Jugosllavi, n Kosov, sllavt edhe sot e ksaj dite angazhojn aparate t tra shkencore, t cilat kan pr detyr tia gjejn ilain asimilimit apo zhdukjes s popullit shqiptar. Por nuk zhduket aq leht populli m i lasht i Ballkanit. Kt nuk e lejon as populli shqiptar prej m t madhit deri te m i vogli, se lejon dot gruaja, e cila sot ka zn t hyr n shoqrin e babait, burrit dhe t djalit. Mirpo, duhet mjerisht t konstatojm se gruaja shqiptare e ksaj pjese t Atdheut ende sht larg prparimit t motrs s saj n Shqiprin Socialiste, q ka arritur suksese t mdha n t gjitha nivelet shoqrore dhe politike, t bhet puntore, deputete, ministresh... Megjithse q nga viti 1968 e kndej ajo veproi mjaft, sht e domosdoshme t ceket se politika armiqsore e shovinistve serb ishte dhe sht penges e madhe e prparimit t gruas dhe t mbar popullit Si n do fush tjetr, hegjemonizmi serb po orvatet me t gjitha mjetet e veta ta degjeneroj edhe gruan shqiptare. Duke e prhapur me t madhe demagogjin e saj n njrn an, se femra shqiptare duhet shkolluar me t madhe, ajo, qeveria, n ann tjetr nuk ua siguron kushtet e vrteta t nj shkollimi t drejt. Duke patur parasysh t kaluarn e shqiptarit, botkuptimet e tij dhe sidomos frymn patriarkale t tij, sht dashur, si ka ndodhur n Shqiprin socialiste, q kto rrethana t studiohen mir dhe pastaj t vihen n pun, por armiku e bri t kundrtn, sepse atij nuk i konvenon t krijoj nj shoqri t shndosh e t prparuar n Kosov dhe viset e tjera shqiptare n Jugosllavi, atij i doln mjaft kokarje me burrat intelektual kosovar. Armiku, teorikisht ja dha edhe femrs shqiptare mundsin t shkollohet, por n ann tjetr ai i bri asaj aq dredhi, gj kjo q shum vajza kosovare prkundr vullnetit t fort pr shkollim, hoqn dor, sepse pan se me shkollimin e tyre po prekin thell ndjenjat patriarkale t prindrve t vet. Dhe vrtet sot e ksaj dite jemi dshmitar t sjelljes s paskrupullt t antarve t LKJ s, t cilt nuk i japin pes pare pr moralin e gruas e le m t vetin. Le t na prkujtohet vetm era e Rankoviit, t cilit i siguronin femrat e zgjedhura shqiptare pr t kaluar kohn m t bukur gjat puns s tij rreth asimilimit t shqiptarve. Por nuk ishte vetm Rankovii ai, i cili luante me moralin e femrs shqiptare, sot e ksaj dite, npr zyrat e ndryshme t Kosovs ndodhin shembuj t till. Armiku e di fort mir se far roli luan morali n jetn e prditshme, prandaj armiku pikrisht kt e ka shfrytzuar dhe prkrahur, n mnyr q shqiptart t mos lejojn shkollimin e vajzave t veta dhe armiku pastaj t ket shtegun e elur pr ta sulmuar prapambetjen e popullit shqiptar Por, ky sabotazh, nuk i pati sukses, sepse femra shqiptare qlloi me nj moral t fort dhe me t gjitha vshtirsit q ia hodhn para kmbsh, ajo arriti t shkollohet n mnyra t ndryshme. T pakta jan asosh q ran n grackn e armikut. Kohve t fundit, femra shqiptare e vrtetoi eksperiencn dhe syeltsin e vet sidomos kur sht fjala pr ndjenjn patriotike dhe pr aspiratat shqiptare shekullore. Ajo prkundrazi n t gjitha orvatjet e armikut arriti t studioj mir e mir historin e kombit t vet dhe asaj nuk i mjaftoi t ndalet me kaq, por ajo hyri n luft drejtprdrejt pr realizimin e ktyre aspiratave krahas shokut, bashkshortit, babait apo t birit. Femra shqiptare vrtetoi se sht antare e denj e shoqris shqiptare revolucionare. Edhe kt fakt smund tia mohoj askush. Ajo nuk u step as para burgosjes dhe kshtu ndodh se n burgjet e Kosovs qindra e qindra femra po e paguajn dnimin pr 205

veprimtari politike; dhe kjo ato vetm i forcon. Jemi shum krenar pr kt gj, edhe kjo na jep fuqi m t madhe t marshojm drejt liris son prfundimtare. Armiku me kt po e dshmon ligsin dhe ort e ngjehuna t vetat, prandaj rroft, rroft, rroft FEMRA KOSOVARE! (Zri i Kosovs, mars 1982, faqe 6-7)

80. BOTA PROGNOZON T VRTETN SE SHEH (THOT)!

Mjetet e informimit n mbar botn gjithnj m shpesh bjn fjal pr situatn n Jugosllavi, prognozojn se ka do t ndodh pas Titos me kt shtet shumkombsh t Ballkanit, bjn gjithfar supozimesh nga ato se do t marshoj ushtria ruse n t, si n ekosllovaki, n Afganistan dhe vende t tjera, deri te marrja e kalas nga brenda prmes oficerve serb t shitur te Rusia. Si duket prognozojn e prognozojn, po t vrtetn nuk e shohin ose nuk duan ta thon botrisht. Vdekja e Titos rusve u dukej situata m e prshtatshme pr realizimin e qllimeve t veta. Por edhe sa ishte gjall Titoja, rust ishin kujdesur ta shpejtonin vdekjen e tij. Kjo kishte ndodhur para vitit 1966, kur u munduan tia bnin aren prmes Rankoviit. Apo dhe m von, nprmes Mileta Popoviit, duke formuar n Jugosllavi nj parti t re komuniste krejtsisht pro ruse, e cila e pat mbajtur kongresin e pest t partis n Tivar, duke i hedhur posht t gjitha kongreset e tjera zyrtare jugosllave, t mbajtura nn udhheqjen e Titos, pas prishjes s marrdhnieve me BS. Po rust nuk ndenjn duarkryq edhe pas dshtimit t ktyre planeve. Planet e tyre t reja parashikonin likuidimin dhe mnjanimin e udhheqsve joserb n Jugosllavi, duke sjell n vend t tyre udhheqs serb ose proserb t vrtetuar. Kshtu pat ndodhur kur u likuidua kryetari i qeveris federative, Xhemal Bijedii, q ishte boshnjak dhe n vend t tij qe sjell malazezi Gjuranovi. N t njjtn koh u zu me presh n dor edhe bashkshortja e Titos, Jovanka, e cila n bashkpunim me gjeneralt serb, punonte n realizimin e planeve ruse, duke shkarkuar nga detyra kuadro t larta ushtarake kroate, sllovene etj. Dhe duke emruar n vend t tyre oficer serbomalazez. Bashkpunimi me rust sht tradit e vjetr e serbve. Ai i ka bazat n qllimet e rusve pr ta shtn n dor Ballkanin, n mnyr q t siguroj dalje t lir n Adriatik dhe n Mesdhe dhe s kndejmi t dominojn n kt pjes t bots.. Me qllim q ti realizojn kto plane, cart rus nxitn serbomalazezt s pari kundr perandoris Turke dhe i ndihmuan n formimin e shteteve t pavarura, q, me ndihmn e rusve, u zgjeruan me toka t begatshme shqiptare. Qllimet e vjetra t rusve pr shtrirjen e tyre nga Vlladivostoku deri n Adriatik, jan njkohsisht edhe qllime t carve t rinj t Kremlinit. Konjukturat politike t kohs nuk dhan dor q Jugosllavia t dominohej krejtsisht nga rust. N konferencn e Jalts, Jugosllavia u nda n dy sfera t interesit, mes Lindjes dhe Perndimit, m von u shpall shtet neutral dhe Titua u caktua prjetsisht n krye t tij. Kishte shpresa q gjat sundimit t tij do t krijoheshin forca t mjaftueshme q Jugosllavia t mos rrshqas n ann e rusve, por t bhet nj shtet properndimor, ose s paku t mos bhet nj satelit besnik i rusve. Po shpresat e Perndimit dalngadal dshtuan. Rust i arritn thuaja plotsisht qllimet e tyre. Ata gjithnj u mbshtetn te serbt, dhe nuk u mashtruan. Ata e dinin se njerzit m besnik t rusizmit dhe t pansllavizmit jo vetm n Ballkan, po n mbar botn, jan serbt. Sa e sa her e kan dgjuar ata nga goja e serbve fjaln Majka Srbija, pramajka Rusija( Nna Serbi, Strnna Rusi).

206

Rust i ndihmuan serbt n do pikpamje, q kta t krijojn kushte pr ti marr n dor frenjt e Jugosllavis n momentin e duhur. Politika q kan luajtur dhe luajn rust n Jugosllavi sht nj politik shum perfide dhe dinake. Qysh pr gjall t Titos, ata i koordinonin shum mir planet me serbt. Titos i dhan mundsi t oj nj jet prrallore, q nuk e kan br as perandort m t mdhenj, e mbuluan me dekorata q nga Beogradi (ku u shpall tre her hero) e deri n Mosk, ku ia dhan Dekoratn e Leninit. Nuk u prishte pun carve t rinj rus fakti q Titua qe nj nga kundrshtart m t mdhenj t msimeve t Leninit. Sllovenve, q jan n kufi me shtetet perndimore, u dhan mundsi t zhvillojn industrin (por jo at ushtarake) dhe t arrijn standard t lart, thuaja t barabart me shtetet perndimore dhe shum m t lart se vet Serbia dhe mbar Jugosllavia. Sllovent sipas planeve serbo ruse, duhej t mos ua merrnin lakmi fqinjve evropian, q t mos ken mundsi ti akuzojn serbt pr ndonj padrejtsi. As kroatt nuk u lejuan q t ndrtonin industri ushtarake. Nga njra an, ata kishin mundsi t zhvillonin industrin e leht, sidomos turizmin, kurse nga ana tjetr Serbia i mbante vazhdimisht nn presionin rus, gjoja se e tr Jugosllavia sht e rrezikuar nga Bullgaria, e cila gjoja ndihmohet nga Rusia pr ta marr Maqedonin, krcnime krejtsisht t montuara nga serbt dhe rust, me qllim q t mbytet zri i do kroati q ka guxim t ngritet kundr hegjemonizmit serbomadh. Shqiptart n nj koh u shtypn me mjete gjenocidi. M von nn presionin e forcave patriotike dhe revolucionare, serbomdhenjt u detyruan t bnin disa lshime. Edhe kto lshime, serbt e rust u prpoqn ti shfrytzonin pr qllimet e tyre djallzore. Qllimi ishte t trhiqej edhe Shqipria n taborin rus, kurse shqiptart n Jugosllavi, n mnyr t pavetdijshme, t punonin pikrisht n realizimin e planeve djallzore serboruse. Boshnjakt dhe popujt e tjer mbaheshin nn presion dhe mashtroheshin me gjithfar demagogjish. Ndrsa Sllovenia dhe deri diku Kroacia e rritnin standardin, Serbia me viset q mbante nn kontroll dhe q kishte bindjen, se do ti ket nn kontroll t prhershm, ndrtonte industrin ushtarake, prgatiste kuadro t larta ushtarake e policore. N momentin e duhur kto forca duhej ta merrnin situatn n duar t veta. Posa vdiq Titua, serbt filluan ti ven n jet planet e tyre djallzore me nj mjeshtri shum t madhe. Rust, t bindur se planet e tyre n Jugosllavi po sendrtoheshin sipas parashikimeve, e acaruan gjendjen n Poloni, me qllimin e vetm q tia largojn opinionit botror vmendjen nga ngjarjet n Ballkan, t cilat po zhvillohen krejtsisht n favor t tyre. Dshira e kahmotshme e rusve pr t dal n Adriatik e Mesdhe, do t realizoheshin sipas parashikimeve. Vetm shqiptart paraqesin nj penges, e cila nuk mund t kaprcehet leht. Kt realitet e sheh, ose duhet ta shoh, Evropa, duhet ta shohin t gjith. Kuedra ruse i ka zgjatur kthetrat n t gjitha an e bots. A sht fjala pr ndonj mpirje t prgjithshme para forcs rrnuese t Rusis, apo pr nnvlersime, q do t hakmerren me pasoja tragjike? Pse bota merret me prognozime, thua se sht fjala pr ndonj ndeshje sportive? kado q t ngjaj, do t jet nj shput mamuthi. Duke gzuar prkrahjen e rusve, serbt s pari i kan hyr nnshtrimit t shqiptarve. Gjendja e rnd e shqiptarve, pas vdekjes s Titos, u vshtirsua dhe m tepr. Kjo gjendje u krijua nga vet serbt, sipas udhzimeve t Mosks. Para ngjarjeve t marsit e t prillit, prve shum vshtirsive t tjera, si papunsia, shtrenjtimi, mungesa e lirive m elementare, filloi t ndjehet mungesa e t gjith artikujve elementar t jetess, si jan sheqeri, sapuni, deterxhenti, mielli, kafja, vaji etj. Ndonse sheqeri e vaji prodhoheshin me shumic n Kosov, kamionat bartnin pr n 207

Serbi, kurse Kosova vargonte rreshtat e gjat t njerzve q pritnin t blenin nj kilogram sheqer apo nj litr vaj dhe m s shpeshti ktheheshin n shtpi pa to. Kjo gjendje e rnd e revoltoi popullin dhe ai doli n rrug pr t krkuar t drejtat e veta, ngriti zrin aq lart sa e dgjoi bota. Populli shqiptar n Jugosllavi, i bindur se pa dal nga tutela e Serbis nuk do t ket kurrfar prparimi, doli me parulln Kosova Republik Kt krkes t ligjshme t dy milion shqiptarve, serbomdhenjt e hodhn posht me kapadaillk dhe e mbytn n gjak me ushtri e milici, me tanke e bajoneta, se po t bhej Kosova republik do t prisheshin planet ruso serbe n Jugosllavi e Ballkan. Shpallja e Kosovs republik nnkupton edhe formimin e republiks s Vojvodins. Me tet republika , federata jugosllave do t forcohej dhe m shum dhe kshtu do t zvogloheshin mundsit e cilsdo republik t veant pr dominim mbi republikat e tjera. sht ky fuqizim i federats q do ti prishte shum planet ruso serbe, do ta plagoste pr vdekje mundsin e Serbis pr hegjemonizm n Jugosllavi. Serbt e shtypn kryengritjen shqiptare me brutalitet barbar. Pr sjelljet e ushtris dhe t milicis serbe ndaj shqiptarve n ngjarjet e prgjakshme t Kosovs, ndjeu bota, e cila i gjykoi ato. Vetm rust, duke e ndier grushtin e shqiptarve si goditje po aq sa edhe serbt, heshtn. Por as kjo nuk zgjati shum dhe ata doln me surratin e tyre t vrtet, duke u identifikuar n lidhje me Kosovn me mendimet e serbomdhenjve Brutaliteti n shuarjen e ngjarjeve t Kosovs ka dy qllime : t mbytet zri i shqiptarve dhe t friksohen t gjith popujt joserb n Jugosllavi. , po qe se marrin guxim t reagojn kundr planeve ruso serbe. Hiq pengesn shqiptare, rust jan t knaqur me ngjarjet n Jugosllavi. Ata kan br prher prpjekje ta fusin n grusht ose s paku ta lidhin pas qerres s tyre Shqiprin socialiste. Por, t gjitha tentativat n kt drejtim ju kan shkuar huq. Dalja n Mesdhe bhet pr rust aq m e vshtir, sa m shum t fuqizohet pengesa shqiptare. Shqipria ka nn kontroll nj pjes t mir t detit Adriatik dhe t detit Jon, npr t cilat duhet kaluar domosdo pr t dal n Mesdhe. Pjesn tjetr e ka nn kontroll Italia, e cila bn pjes n paktin kundrshtar t Rusis, NATO. Edhe pr nj arsye tjetr shqiptart jan hal n sy pr ruso serbt. Radio Tirana tashm n pjesn m t madhe t bots cilsohet si i vetmi z i s vrtets, i cili ua nxjerr sheshit t palarat t gjith mizorve, ku e kan pjesn e vet sidomos rust dhe serbt. Nj koh synimet e tyre pr daljen n Mesdhe, rust u prpoqn ti realizonin nprmjet Turqis. Disa forca turke, q e quanin veten revolucionare, sishin asgj tjetr pos vegla t verbta n realizimin e planeve t errta ruse. sht pun q dihet aktiviteti i jashtzakonshm i rusve n Turqi, me parulla t shumta demagogjike, gjoja pr shptimin e Turqis, po q kishin qllim t fundit shndrrimin e Turqis n nj Afganistan t dyt. Pasojat q do t delnin nga nj sukses eventual i rusve n kt drejtim, mund t merren me mend. Pas dshtimit t ktyre planeve, Rusia iu kthye me shpres e angazhime m t mdha Jugosllavis, si mundsi e prhershme. N shikim t par, Shqipria, e cila sht kundrshtari m i madh i planeve t tilla, duket drejtsisht e vetmuar n kt luft t Davidit me Goliadin. Por nuk sht kshtu. Populli shqiptar ka prkrahjen e forcave m prparimtare n mbar botn. Kurr popujve t tjer t bots nuk u ka ardhur asnj e lig nga populli shqiptar. Prkundrazi, gjat historis s tij shumshekullore, pikrisht populli i vogl shqiptar sht br prag i pakaprcyeshm pr aspiratat e pushtuesve t mdhenj t kohs. Edhe ksaj radhe, me 208

gjas, shqiptart gjenden para nj detyre t ngjashme. Por ksaj radhe ka shum gjasa q kthetrat e carve t rinj dhe veglave t tyre do t prcllohen n zjarrin shqiptar. (Zri i Kosovs, mars 1982, faqe 10-11)

81. Lvizja e organizuar dhe spontaniteti

Po ta pyetsh t smurin q ka br dergj t rnd: A ke dshir t t ojm te i pari mjek q do ta gjejm, apo t t krkojm ila duke ndjekur nj rrug m t gjat, deri sa t gjejm specialistin e vrtet pr smundjen tnde? ai t prgjigjet se do t pres deri sa t gjendet specialisti. Dhe kur specialisti ta pyes at t smur: A do t'i shtrihesh nj mjekimi t prcipt e t prkohshm, mjekim q do ta jap vetm iluzionin se je shruar, apo dshiron nj mjekim t themelt me koh zgjatjeje e me mundime m t mdha? i smuri, pa dyshim, do ta zgjedh mjekimin e themelt, megjith kohn m t madhe t zgjatjes dhe me gjith mundimet m t mdha q do t duhet t prjetoj kshtu. Dhe, sa m t rnd ta ket smundjen, aq m i gatshm do t jet ai pr t'i duruar kohn e gjat dhe mundimet e mdha q vijn me mjekimin serioz. Pr nj shoqri dhe pr nj komb, nuk ka plag m t madhe se robria nn zgjedhn e huaj apo shtypja e shfrytzimi i egr nn rendin e kalbzuar shoqror. Prandaj nuk sht vshtir t prfundojm se kur t shtrohet shtja e lvizjes revolucionare do t zgjedh patjetr mjekimin e themelt. S kndejmi, del se ato forca revolucionare, q paraplqejn mjekimin e prkohshm, t shpejt e pa mundime, pa u organizuar me themel dhe pa program t hollsishm q t ket bazn n nj teori t shndosh marksiste-leniniste, zgjedhn e huaj dhe kalbzimin e rendit shoqror nuk e marrin si plag t vetn. Kjo sht, pr ta, plag e nj t smuri tjetr, jasht tyre, i cili u sht mrzitur me kujdesin e madh q krkon dergja e tij e rnd, prandaj duan ta heqin qafe shpejt e shpejt, qoft duke e uar edhe n vdekje. Rendi i kalbzuar shoqror dhe pushteti antipopullor e spontaniteti antikombtar kan pr pasoj t logjikshme paknaqsin e punonjsve dhe t masave popullore. Me thellimin e shfrytzimit e t shtypjes kombtare e klasore, kjo paknaqsi vjen duke u shndrruar n mllef gjithnj m t madh, q e rrezikon rendin ekzistues shoqror ose zgjedhn e huaj. Njkohsisht, kjo paknaqsi dhe ky mllef i popujve dhe klasave t shtypura, sht nj baz e fort, mbi t ciln ngrihen lvizjet revolucionare dhe vet luftrat lirimtare e revolucionet. Varsisht nga drejtimi q merr paknaqsia e masave, ajo i shkakton armikut t kombit dhe t klass dme dhe e dobson at e ia lkund fuqin dhe besimin n vetvete. Mirpo, prnga natyra e vet, kjo forc e masave nuk prbn ndonj grusht me goditje t koncentruar. Ai (spontaniteti), paraqet thrrime t shprndara t paknaqsis dhe mllefit. Punonjsit e nj profesioni jan t paknaqur nga shfrytzimi karakteristik prej padronve. Po kshtu edhe punonjsit e profesioneve t tjera. Me luftn e tyre spontane, ata arrijn njfar bashkimi dhe i shkpusin padronit ndonj koncesion lidhur me pagat apo me kushtet e vshtira t puns. Por, nse sht arritur solidariteti mes minatorve t nj apo dy minierave, ky ende sht nj hap shum i vogl pr lvizjen e prgjithshme puntore. Sepse ai nuk garanton q kta minator do t solidarizohen me puntort grafik, ta zm, ose me ata t shkritoreve, ndonse edhe kta punojn n kushte jashtzakonisht t vshtira. Po kshtu, shtypjen dhe shfrytzimin e ndiejn n mnyr t ndryshme fshatart (bile ndryshe bujku nga blegtori) ndryshe intelektualt dhe ndryshe puntort e niveleve t ulta t administrats. Dhe, duke zbrazur secili n

209

fushn e vet pezmin dhe mllefin e tyre t grumbulluar, kurr nuk do ta bjn pushtetin e egr t heq dor nga administrimi i nj vendi. Ngjan q puntort e nj profesioni t bashkohen n at mas sa t'i japin aq zjarr lufts s tyre, sa padront shtrngohen t bjn konesione t rndsishme, kurse te forcat e ndryshme revolucionare krijohet iluzioni i revolucionit t vrtet. Por, lvizjen e till profesionale t puntorve, sado shkall t lart q t ket arritur e bn t trhiqet e t zmbrapset ofensiva e par e fuqishme e pushtetit, kur ky vendos ta prdor brutalitetin e vet me ann e milicis dhe ushtris. Prve ksaj, "Historia e t gjitha vendeve tregon se vetm me forcat e veta klasa puntore mund t fitoj vetm ndrgjegje tredunioniste, d.m.th. t bindet se duhet t bashkohet n organizata profesionale, t luftoj kundr padronve, t krkoj nga qeveria kto ose ato ligje q u nevojiten puntorve etj." (V. I. Lenin, Vepra, vll. 5, Tiran, 1978, f. 435-436). Dhe kto krkesa, nuk jan krkesa t revolucionit, po prkundrazi krkesa antirevolucionare pr reforma n kuadr t asaj q ekziston. Ndrkoh q organizata e vrtet revolucionare lufton pr shembjen e plot t rendit ekzistues shoqror apo pr dbimin e plot t pushtetit t huaj. "Politika tredunioniste e klass puntore sht pikrisht politika borgjeze e klass puntore. Dhe formulimi i detyrave t klass puntore q na jep kjo "pararoj" sht pikrisht nj formulim i politiks tredunioniste" (Lenin, po aty, f. 498). Nj shembull tipik t lufts s till sindikaliste kemi sot te "Solidarnoshci" polak. Grevat e punonjsve polak t disa profesioneve, t lidhura fort pas organizats s tyre, arritn shkalln e nj organizmi aq t lart, sa ta lkundin edhe kryesin partiake revizioniste t Polonis edhe vet shtetin revizionist polak ta detyrojn t bj lshime t mdha, duke prekur madje edhe vet kushtetutn. N fillim n vende t ndryshme t bots ku ekzistojn situata revolucionare, u nxen gjakrat dhe sikur u ndez nj shkndij shprese q edhe n zemr t Evrops po merr hov revolucioni i vrtet proletar. Mirpo, kur puns i doli boja, u pa se prapa grevave t punonjsve polak nuk qndronte ndonj organizat a parti e vrtet revolucionare, po ato bheshin me krkesa pr reforma lidhur me pagat dhe kushtet e puns, u b fare e qart se nga revolucioni polak "Solidanrnoshci" as q merr er. Prkundrazi ai on uj n mullirin e nj kundrrevolucioni t dyt n Poloni, n mullirin e Vatikanit... (Zri i Kosovs, mars 1982, faqe 11-13)

82. MBROJTJA E KISHAVE DHE SHENJTORVE SERB NGA SHQIPTART N SHEKUJ

Historia vrtet nuk prsritet, kjo sht nj e vrtet, por n mes periudhave t ndryshme historike ka sa t duash paralelizma. na hyn kjo shtje n pun, n nj koh q populli shqiptar n Jugosllavi po prjeton aste nga m t vshtirat n historin e tij? Ata q u turrn ta shtrojn me tanke e bajoneta popullin ton, n kohn q ky kishte ngritur zrin e fuqishm pr buk dhe t drejta demokratike, serbomdhenjt, n shtypin e tyre t qelbur dhe n t gjitha instancat politiko shoqrore, pasi vran e pren, pasi burgosn nj rini t tr shqiptare, e pan t udhs ta shtrojn edhe problemin e kishave dhe t varrezave serbomalazeze n Kosov, duke thn se shqiptart dogjn Patrikann e Pejs (sado q ish djegur jo monumenti, po konaku i popave) dhe u prpoqn t prishin varrezat e serbomalazezve, N kt mnyr ata nuk than gj t re, por vetm se nxorn nga naftalina historike pikpamjet karagjorgjevijane pr barbarizmin dhe vandalizmin e shqiptarve, pikpamje sipas s cils shqiptart nuk kan trashgimi t vetn kulturore 210

dhe aq pak respekt ndaj trashgimis s huaj t kulturs materiale. Qllimi i ksaj fushate t ethshme, ishte i dyfisht : n nj an duhej t hidhej balt mbi luftn e ligjshme fisnike t shqiptarve, n mnyr q lufttart tan t cilsohen si nacionalist t trbuar nga ndjenja e nacionalizmit, n ann tjetr, q me nxitje, me shpifje e demagogji, t bheshin prpjekje edhe m t ethshme pr ta br pr vete opinionin jugosllav dhe pr ta ndrsyer at kundr shqiptarve. Parimisht fjala ra kshtu pr respektin, prkatsisht mosrespektimin e monumenteve historike, q serbomdhenjt u prpoqn ta ngrisin n shkalln e nj vije t karakterit t popullit ton n shkall t prgjithshme kombtare. Tani ne e kemi radhn tu themi atyre se jo trashgimia kulturore serbe ka qen e rrezikuar nga shqiptart, po pikrisht kultura materiale e shqiptarve ka qen kurdoher nn shnjestrn e shkelsve, shkatrraqve e plakitsve, t cilt kan shkretuar me shekuj mbi trojet tona, Dhe, ndr kta shkels, shkatrraq e plakits, nj vend t rndsishm zn pikrisht serbomalazezt. N periudha kritike historike, q kan qen t shumta e t shpeshta n frkimet shqiptaro serbe, ata jo vetm q jan prpjekur tia humbin do gjurm kulturs son materiale, por edhe kan marr guximin t na quajn ne barbar , duke menduar te mungesa e monumenteve t kulturs son, dhe vandalist, duke pasur ndr mend prirjen e popullit ton pr shkatrrimin e kulturave t huaja. Mirpo, kjo gj ka qen e mundshme t bhet vetm me insinuata politike, me gnjeshtra e shpifje nga m t poshtrat n shrbim t aspiratave politike t dits. Gjuha e dokumenteve dhe e krkimeve shkencore ka folur kurdoher ndryshe, n t mir t shqiptarve, si kur ka qen fjala pr pasurin e kulturs materiale t shqiptarve, nj nga popujt m t lasht t Evrops, ashtu edhe pr respektin ndaj kulturave t huaja. Ka s paku tre shekuj q familja e Zhuj Rugovs nga Rugova, e Salih Rrusts nga Deani dhe e Behram Vojvods nga Drenica, jan mbrojtse tradicionale t tri monumenteve t rndsishme serbe n Kosov Patrikans s Pejs, Kishs s Deanit dhe Kishs s Deviit. Sipas dokumenteve, shpesh ka qen e domosdoshme q n mbrojtje t ktyre monumenteve t vihen jo vetm familjet e prmendura, por edhe vllazrit, fiset dhe fshatrat e tyre, duke ln edhe shum t vrar. Vetm nga familja e Zhuj Rugovs, n mbrojtje t Patrikans s Pejs, jan vrar meshkujt e katr brezave : Muq Elezi, i biri i Muqs, Veseli, i biri i Veselit, Zhuji dhe tre djemt e tij: Beka, Asllani e Kapllani, pa folur ktu pr meshkuj t shumt t fisit t Kelmendit, t cilt angazhimin e familjes s Zhujit e kan marr njherit edhe si obligim fisnor pr mbrojtjen e kishs. Nga familja e Behram Vojvods nga Llausha, n mbrojtje t kishs s Deviit jan vrar vojvodt Sejdija e Delija dhe sht plagosur kushriri i tyre Ajeti. Nj kapitull m vete sht familja e Salih Rrusts s Deanit. Njri nga t part e ksaj familje, me lutjen e murgjve t Kishs s Deanit, t cilt ai i kishte shptuar na vdekja e sigurt, merr prsipr mbrojtjen e ktij monumenti. Dhe kisha mbrohet nga kjo familje kurdo q kishte rrezik pr cnimin e saj. Mirpo n periudha t favorshme pr t, ia kthen shpinn familjes s Salih Rrusts. Pas Lufts s Par Botrore, q shnon aneksimin e Kosovs nga Serbia, gjandarmria serbe e vret Bilall Rrustn, i cili prkrahte n at koh nj parti opozitare politike dhe duke qen njeri me autoritet n popull, kishte fituar pr vete shum vota. Arshimandriti i kishs ka qen propagandues pr listn e qeveris, pra kundrshtar i Bilallit. (M.K.f. 137 ) Nj zell t madh kan treguar shqiptart n periudha t ndryshme historike edhe pr ruajtjen e klerit serb dhe t thesarit t kishave. Karakteristik sht rasti i igumanit t Patrikans s Pejs, Sofronije, t cilin selia e Prizrenit e largon nga kisha, kurse, me insistimin e rugovasve dhe me intervenimin e tyre te Begollt e Pejs (familje 211

n pushtet) Sofronije kthehet prap n kish. Igumani Haxhi Danillo (kisha e Deanit), nga ana tjetr kishte ditur ta shfrytzonte si duhet besn e shqiptarve. Kur kish plasur kryengritja n Serbi (m 1804), Haxhi Danilloja, pasi kishte shprndar ndr shqiptar thesarin e kishs, kishte shkuar n Bullgari e Palestin pr t krkuar ndihma materiale pr kishn, t ciln ua la t trn n bes shqiptarve. Udhtimi i tij zgjati nj vit t plot dhe kur u kthye gjeti do gj n rregull e iu falnderua shqiptarve (Arhimandrit deanski Serafim Ristiq. Danski spomenici. Beograd.1846, 49,52; shih edhe M.K. f. 137) Deri sa turqit n viset tona t tjera, q sigurisht kan pasur kultur m t lart se shqiptart, e pasardhsit e t cilve edhe sot i konsiderojn shqiptart si njerz gjysm t egr, - i kan rrnuar shenjtoret tona dhe monumentet e tjera, ndrkaq shqiptart i kan ruajtur e kryesore sht se kan ndihmuar q t ruhet monumenti yn m i bukur kisha e Deanit. Kto jan fjalt e arhimandritit serb Leontije Ninkovi, q i citon dr. Mark Krasniqi n studimet e tij etnografike Gjurm e gjurmime. M tej kto monumente historike e kulturore kan mbetur t parrnuara gjat shekujve e t ruajtura t paprekura fare, vetm n saj t popullsis shqiptare n fshatrat prreth tyre shton dr. Mark Krasniqi. Dhe ky nuk sht nj mendim i njanshm i nj shqiptari, q do t kishte pr qllim ngritjen e virtyteve t popullit t vet. M. Krasniqi, lidhur me kt, mbshtetet pikrisht te konkluzioni i studiuesit serb Radomir Ivanovi (Istoriskij casopis, knj 4, Beograd, 954, 173 )se, po t mos kish qen mbrojtja e vllazrive dhe fshatrave t forta shqiptare, kisha e Deanit do t ishte e rrnuar. Derisa n nj an kemi mbrojtjen e suksesshme t kishave nga ana e shqiptarve n baza individuale, familjare e fisnore, n ann tjetr kemi gjithashtu asgjsimin e suksesshm t shenjtorve t shqiptarve mysliman nga ana e serbve n baza t organizuara shtetrore. Sjellja gjat shekujve e serbve ndaj monumenteve shqiptare dhe ndaj t vetave na bn t vim deri te konkluzioni n t cilin kan ardhur edhe serb se : dinastit e ndryshme serbe kan ndrtuar manastire edhe larg kufijve shtetror me qllim afirmimi, e sidomos n viset e pushtuara ato m tepr jan prdorur pr t treguar kufirin se sa q kan shrbyer si shenjtore. A kan pasur far dobie shqiptart nga ruajtja e kishave serbe me shekuj? Dhe pr kt ruajtje, kt shprblim t marrin sot jo vetm nga shtypi, por dhe nga forumet politike e shoqrore jugosllave!? Serbomdhenjt sot mund t bjn do gj. Si duket n disa vende me udhzime t ubrilloviit ata po i thejn varrezat e tyre q pr vandalizmin e vet ti akuzojn shqiptart. Thon se i humburi nuk di ka bn. Pse t mos besojm. (Zri i Kosovs, mars 1982, faqe 16-17)

83. SHTJE T LUFTS NACIONALLIRIMTARE DHE T REVOLUCIONIT

Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme? Paknaqsia e masave popullore dhe punonjse sht pasqyrim i natyrshm e i logjikshm i rendit t kalbzuar shoqror dhe pushtetit antipopullor e antikombtar. Me thellimin e shtypjes kombtare dhe klasore, kjo paknaqsi vjen duke u shndrruar n mllef me fuqi t madhe goditse mbi armikun e kombit dhe t klass. Forca goditse e grushtit t mass s pezmatuar varet nga orientimi i duhur dhe koncentrimi i ktij

212

grushti. Q goditja t arrij efekt sa m t madh, pra, sht i domosdoshm bashkimi optimal i mllefit t shprndar. N periudhat kohore dhe n vendet ku ka pasur arsye e rrethana pr prgatitjen e lufts lirimtare dhe t revolucionit, gjithmon sht paraqitur nevoja q lufttari i liris dhe revolucionari t prcaktohen n mnyr t qart lidhur me qndrimin q do t mbajn ndaj paknaqsis dhe pezmit t masave popullore e punonjse. Pra a duhet ta pranoj revolucionari si t till shprthimin e pezmit; madje duke hyr krejtsisht n shrbim t tij; apo, me nj pun t vazhdueshme n prpunimin e teoris, strategjis dhe t taktiks revolucionare lirimit kombtar dhe klasor t plot. Rruga e rezistencs s vogl Historia e luftrave lirimtare dhe e revolucioneve ka treguar se lidhur me kt shtje, n periudha t ndryshme, kan dal divergjenca n lvizjet revolucionare, q kan uar edhe n prarje t plot dhe n tradhtin e teoris marksiste-leniniste, si teoria m e prsosur e revolucionit, nga ana e revolucionarve, q kan qen t prirur t ndjekin rrugn e rezistencs m t vogl, duke u prpjekur q pjeszat e trsis t'i imponojn si trsi dhe qllime t fundit. Po ta pyessh t smurin q ka br dergj t rnd a ka dshir t'i shtrohet nj mjekimi t prcipt e t prkohshm, sa pr sy e faqe, mjekim q atij do t'i jap vetm iluzionin se sht shruar, apo dshiron nj mjekim t themelt, me koh zgjatjeje m t madhe e me mundime m t mdha ai do t zgjidhte padyshim, t dytin: mjekimin e themelt. Dhe, sa m t rnd q ta ket smundjen, aq m i gatshm do t jet ai ta duroj kohn e gjat dhe mundimet e mdha, q vijn me nj mjekim serioz. Pr nj komb a nj shoqri, plag m t madhe se robria nn zgjedhn e huaj apo shtypja e egr n rendin e kalbzuar shoqror nuk ka. Prandaj nuk sht vshtir t prfundojm se lvizja revolucionare do ta zgjedh logjikisht mjekimin e themelt. S kndejmi del se ata militant t liris e t revolucionit, q paraplqejn mjekimin e prkohshm, t shpejt e pa mundime, pa u organizuar me themel dhe pa program t hollsishm robrin dhe kalbzimin rendit shoqror nuk i marrin si plag t vetat, por si plag t nj smuri tjetr, jasht tyre, i cili u sht mrzitur me kujdesin e madh q krkon dergja e tij e rnd, prandaj duan ta heqin qafe shpejt e shpejt, qoft duke e uar edhe n vdekje. shtjen e lufts dhe t revolucionit, militantt e till e thjeshtsojn n mnyr t palejueshme. T prir nga qllimi (m s shpeshti fisnik) q t hyjn me gjith ka kan n shrbim t masave, ata hyjn n shrbim t spontanitetit t masave. Duke qen vet t pangritur n pikpamje t teoris s revolucionit, e hedhin posht rolin e teoris dhe t lufts s ndrgjegjshme dhe pulsin e tyre e kurdisin sipas pulsit t imponuar nga spontaniteti i masave. Me nj fjal, si shprehet udhheqsi i madh i revolucionit t par socialist, Lenini, "ata gjunjzohen para spontanitetit t masave", dhe kshtu n vend q ta orientojn atje ku duhet kt spontanitet dhe ta realizojn koncentrimin e forcs s tij goditse n t mir t shtjes s prgjithshme revolucionare, ata s'bjn tjetr vese shkrihen edhe vet n spontanitetin. Po t'i pyessh ata shok: N qoft se edhe keni arritur ndonj sukses me gjunjzimin tuaj para forcs spontane t mass, 'do t bni ju kur t'ju dal pengesa e par n rrug, do t thot kur armiku ta prdor forcn e vet brutale dhe masa t zmbrapset? (Gjja m e natyrshme sht q masa, e paorganizuar dhe e pangritur n shkalln e lvizjes me program serioz ashtu si sht vrsulur furishm mbi armikun, gjithashtu edhe t trhiqet shpejt para brutalitetit t armikut.) Ata rrudhin kraht, ose thon "shohim e bjm", ose "populli yn heroik nuk zmbrapset" etj. Natyrisht, populli 213

yn e ka dshmuar me shekuj heroizmin si vij t theksuar kombtare, por as ky popull nuk prjashtohet nga ligjet e prgjithshme q vlejn edhe pr popuj t tjer. shtja qndron tjetr ku: kta njerz nuk din ose nuk duan t din se kur t kesh vepruar me kufizime (me dshir t madhe po me angazhim t vogl, n mnyr spontane e jo t ndrgjegjshme), me krkesa t kufizuara pr realizimin e aspiratave, pra kur t kesh ndjekur rrugn e rezistencs s vogl; do t ballafaqohesh patjetr me pengesa, mbase edhe me disfata. Kur t kesh ndjekur rrugn q t on vetm deri te nj pik e caktuar (prapa s cils pr ty sht do gj, thuaja do gj e panjohur), kush do t gjendet pas ksaj pike q do ta marr fatin tnd n dor? Armiku natyrisht. Dhe faji sht yti, sepse, vet ke zgjedhur q armikun ta luftosh deri n pikn e caktuar, dhe jo n t gjitha pikat. Ndrgjegjja dhe spontaniteti Lenini u kishte shpallur nj luft t pakompromis t ashtuquajturve ekonomist n lvizjen socialdemokrate ruse, t cilt luftn e puntorve t industris (peticionet, grevat, presionin mbi industrialistt pr reforma e lshime ekonomike) apo luftn e ashtuquajtur profesionale t proletariatit, prpiqeshin ta impononin si orientim kryesor t gjith lvizjes socialdemokrate. Me kt ekonomistt lvizjen komuniste pr revolucion t plot socialist, donin ta zbritnin n shkalln e tredunionizmit apo n revizionizmin bernshtajnist t teoris marsksite mbi revolucionin. Fraksione t tjera t socialdemokracis kapeshin edhe ato pr ndonj pjes prbrse t revolucionit dhe qllimet e tyre parciale i impononin si qllime t prgjithshme t revolucionit. Karakteristik e prbashkt e ktyre fraksioneve ishte gjunjzimi i tyre prpara spontanitetit dhe tendenca kmbngulse pr mohimin e diferencs mes lufts spontane dhe lufts s ndrgjegjshme revolucionare. Mund t duket e panevojshme t flitet, kur sht shtja pr realitetin shqiptar n viset e robruara nga Jugosllavia, por gjith kto shtje, pasi ato, as kan ekzistuar deri m tash dhe as ekzistojn tash n lvizjen ton. Mirpo, gjithmon ekziston nj rrezik objektiv: nse lvizja revolucionare ka pr qllim t bhet ingranazh, q do t jap mundsi pr aktivitet t gjall n fardo rrethanash edhe nga m t vshtirat, edhe prvjedhja e gabimeve q ka mundsi t bhen n faza fillestare t lvizjes mund t bhen ingranazh, q shkon duke i vn gjithnj m dendur gur nn rrota revolucionit. N mos paim industri, e kshtu as luft qoft edhe tredunioniste t puntorve industrial (pos disa grevash dhe disa protestash t puntorve t KNI "Ramiz Sadiku" dhe atyre t "Amortizatorve" n Prishtin), kemi shtje t tjera, n t cilat disa njerz t lvizjes son kan mund t rrmbehen pas spontanitetit. Te ne, prej kohsh kemi nj situat t ktill. Hera-hers, masa e paknaqur elektrizohet deri n nj shkall revolte t vrtet. Ky revolt i saj paraqitet aq i "tejngopur" me "kopalla", sa njerzia t shtin n dh me shikimin e egr e serioz kur ia ofron literaturn revolucionare, aq m shum kur e ngarkon me detyr q t shprndaj nj trakt apo nj afishe. "Na mbytt m me kto parulla, thot njeriu i mllefosur deri n kulm nga mosdurimi, m jep pushkn dhe dalim n mal! Pr kt m ke me vete, jo pr letra!" Thua se pushka t ka mbir n bahe! Kur i krkon kontribut pr sigurimin e armve, ai ta kthen shpinn. Edhe ky sht pr t cikrrim, dhe pr cikrrime at "s'e ke me vete". Ose sikur malin e ke ja aty n oborr. Po t'i drejtohesh t njjtit njeri q t ta strehoj nj revolucionar t rrezikuar nga pushteti, i gjen treqind arsye pr t treguar se, nj pun e till jo vetm q nuk i takon atij, por ai as ka mundsi ta bj dhe, "more vlla, nuk sht koh kaaksh sot", t frushkullon me "seriozitetin" e tij. E kur ti, pas gjith ksaj prshpirtjeje, ia trheq vmendjen q s paku ta ruaj fshehtsin pr sa 214

keni biseduar me t, si t shikon me prbuzje, sikur t kishe pikur nga qielli dhe s'ditke gj 'po ndodh n kt bot madhshtore: "Ku ke par ore t dyshosh n shqiptarin! Kush ka bes si shqiptari!" Dhe pastaj uditesh kur, n gjykim, po at njeri ta nxjerrin si dshmitar, pikrisht pr ato q keni biseduar me t. S'ka mundur, i shkreti, t'i duroj torturat e policis! Psimi-msim: ndikimi q je prpjekur ti ta ushtrosh te ai njeri, pr t mirn e shtjes s prgjithshme, t del i barabart me zero, madje, bilanci sht edhe negativ, sepse ai t bhet dshmitar n gjyq. Kurse ndikimi q ai ka ushtruar te ti sht vendimtar. Ai, me njerz si veten, ta kan dhn iluzionin se jan t gatshm pr t dal n Mal. Dhe ti, i rrmbyer kshtu nga hija e spontanitetit (sepse kjo gj nuk sht as spontanitet: cili njeri nga ata q ty t bn pr vete, ka dal vet a me shok si veten n mal deri m sot?!), e ke ln rrugn e organizmit t lvizjes lirimtare dhe i ke mprehur vesht se ja, tash-tash, do t dgjohet kushtrimi! Lvizja spontane sht shprehje e paknaqsis dhe e pezmit t masave, q sht i prirur t shprthej koh pas kohe po edhe t trhiqet para brutalitetit t armikut pa baz t caktuar teorike, pa program t qart q ndjek nj strategji e taktik t qart e largpamse. Grushti spontan i mass, ndonse ka forc rrnuese, nuk paraqet goditje t koncentruar mbi armikun, i cili, n rastin ton konkret, i ka forcat e organizuara: milicin dhe ushtrin. Kt kapitull, kuazirevolucionart do t mund ta kuptojn si nj blasfemi ndaj masave popullore e punonjse. Dhe, mund t shkojn edhe m larg, duke br pyetjen, e me k, pra, mendokeni ju t'i realizoni aspiratat shekullore t popullit ton dhe ta bni njherazi edhe lirimin e tij klasor? Me gurt e suks?! Apo pikrisht me kt popull dhe me kta punonjs? Dhe kjo sht pyetja m me vend q kan br ndonjher. Dhe neve na takon t prgjigjemi: Pikrisht dhe vetm me kt popull dhe me kta punonjs! Por, u rekomandojm t konsultojn pakz edhe shkencn marksiste-leniniste. Historia e t gjitha vendeve tregon se vetm me forcat e veta klasa puntore mund t fitoj vetm nj ndrgjegje tredunioniste d.m.th. t bindet se duhet t bashkohet n organizata profesionale, t luftoj kundr padronve, t krkoj nga qeveria kto ose ato ligje q u nevojiten puntorve etj. Kurse doktrina e socializmit lindi n mnyr krejt t pavarur nga zhvillimi spontan i lvizjes puntore, lindi si rezultat i natyrshm dhe i pashmangshm i zhvillimit t mendimit t inteligjencs socialiste revolucionare" (V. I. Lenin, Vepra, vll. 5, Tiran 1978, f. 435-436). Ose t shkojm edhe pak m tej: "do gjunjzim prpara spontanitetit t lvizjes puntore, do zvoglim i rolit t "elementit t ndrgjegjshm" do t thot njkohsisht, n mnyr krejt t pavarur nga dshira e atij q e zvoglon kt rol, forcim i ndikimit t ideologjis borgjeze mbi puntort." (Lenini, po aty, f.444 nnvizimi sht i tij) Lvizja revolucionare marksiste-leniniste synon dhe realizon krijimin e forcave t rregullta revolucionare, teorikisht t prgatitura dhe t lidhura n trajt ingranazhi, q mund t sigurojn vazhdimsin e veprimtaris revolucionare, ta prcaktojn orientimin dhe ta koncentrojn forcn goditse t masave popullore e punonjse dhe, duke mos u zmbrapsur e hutuar as n kohn e vlimeve t mass e as n kohn e trheqjes s saj para brutalitetit t armikut t'ia bjn armikut varrin e vrtet. Cila rrug, duhet t zgjedhet me kt rast? Dhe a kemi ende paqartsi n kt mes. Po nse nuk jemi marr vesh pr kryesoren: a jemi duke ndjekur vrtet rrugn e lufts nacionallirimtare dhe t revolucionit socialist, apo kt parull e trumbetojn pr t mashtruar t tjert, e n radh t par vetveten.

215

Shpirtngushtsia dhe egoizmi i lvizjes spontane Prkrahsit e lvizjes spontane nuk e kan prgjegjsin e duhur revolucionare dhe patriotike. Prfitimi m i madh q mund t nxjerrin nga gjunjzimi para spontanitetit sht nofka sedrtare "njeri i popullit" dhe, pas shkrirjes s prirjeve e veprimeve t veta me ato t mass dhe nn diktatin e spontanitetit, edhe njfar autoriteti te masa. Pr far autoriteti! Sa t'ia dal q masn ta shtyj n ndonj "sherr", por jo edhe ta nxjerr prej atij "sherri" kur rreziku dhe vshtirsit t ken dal m t mdha nga 'jan parashikuar. Prve ksaj, kta njerz jan edhe shpirtngusht dhe egoist. (Fjal e rnd si realiteti.) Jo n kuptimin se nuk jan n gjendje t japin shumka pr shtjen e prgjithshme, nganjher edhe jetn. Por n kuptimin se ata jan shpirtngusht dhe nuk mund "ta presin ardhjen e liris pasi t ken shkuar ata vet". Pra, liria, sipas tyre, patjetr duhet t arrij sot. Pr hatr t tyre dhe t fmijve t tyre. N qoft se ajo pret e nuk vjen m hert, n qoft se, ta zm liria u mbetet pr ta gzuar nipave t tyre, pr kta njerz liria e till nuk vlen as pes para. Do t thot se atyre u mungon nj nga gjrat m t rndsishme pr punn revolucionare: vullneti i pathyeshm dhe vetdija historike. "Vullneti, na mson shoku Enver, nuk ekziston ose thyhet te t plogtit, te dembelt, te ata q i tremben jets, te ata q e mendojn jetn shesh me lule, pa prpjekje e pa mundime, te ata q duan t rrojn dhe t prfitojn pa mundime me punn e shfrytzimin e t tjerve" (E. Hoxha, Raporte e fjalime, f.18) Lidhur me vetdijen historike, q nuk e kan spontanistt, po marrim shembull nj moment nga historia jon, q ka pasur ndikim vendimtar. Sikur Sknderbeu t kish mbetur nj oficer i lart turk dhe ka pasur mundsi t mbetet i till, si qindra e mijra bij t tjer t gjakut shqiptar, t shkolluar n institucionet ushtarake t Turqis, ndr ta edhe asish si Ballabani, q luftoi kundr popullit t vet pikrisht n kohn e Kastriotit sikur Sknderbeu, pra, t mos mendonte pr brezat e ardhshm, a do t'ia vlente atij barra qeran t'i oj 25 vjet t plota jet n luftra t pakputura e t egra kundr forcs m t madhe ushtarake t asaj kohe? A do t ekzistonte n rast t till shtytje e fuqishme pr Lek Dukagjinin, q ta mbaj edhe pr 10 vjet t tjera tempon e luftave t nisura nga Kastrioti? Dhe, m tej, sikur t hiqej fare nga historia jon kombtare epoka e Sknderbeut, a do t kishim qen edhe ne kta q jemi sot? E, pra, vullneti i udhheqsit t madh diti ta mbledh grusht pezmin e shprndar t popullit dhe strategjia skenderbejane ia kalli datn perandoris anadollake dhe bri krdin n prmasa q i kaprcenin prmasat e rndomta shqiptare dhe ballkanike. Dhe t flassh kshtu kurr s'do t thot t'ia zvoglosh, po prkundrazi ia shton, vlern dhe meritn popullit q luftoi nn udhheqjen e Kastriotit. Prvoja e gatshme dhe "origjinaliteti" me do kusht Kafshimi i gjarprit sht vdekjeprurs. Kt e di edhe ai q s'e ka kafshuar gjarpri. Duket absurd, po disa njerz te ne duan me do kusht ta provojn n trup t vet at kafshim, n mnyr q t nxjerrin prvoj "origjinale". Megjithq, rreziku nga ky "origjinalitet" sht aq i madh sa, menjher pas prvojs, duke mbetur pa frym, ti do t mbetesh edhe pa prvojn e dshiruar e edhe pa "origjinalitetin" absurd. Shkenca dhe historia e prgjithshme njerzore, pr shumka e kan thn fjaln e tyre t fundit. Sidomos dija marksiste-leniniste. Ndonse kjo dije u shkel brutalisht nga revizionizmi modern hrushoviano-titist dhe nga eurokomunizmi, ajo, duke gjetur nj kshtjell t fort te Atdheu i shqiptarve dhe te Partia e Puns e Shqipris, prdit 216

po e hedh shkndijn e luftrave lirimtare dhe revolucioneve anemban bots, kudo ku ka shtypje e shfrytzim. Prandaj, nuk jemi me ata "revolucionar popullor", q duke pasur trashgimin e madhe t teoris e t praktiks revolucionare marksiste-leniniste, nuk e quajn detyr e nder t'i rreken me gjith mend veprave t Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit dhe t Enverit, ku e kan sheshuar si rreze drite gjith at q lypset pr luftn lirimtare dhe revolucionin, po jepen pas shpikjesh naive e primitive t "teorive" dhe t "rrugve" "origjinale" q na shpien te lirimi. Na bhet se ka ardhur koha e fundit t'i rrekemi lvizjes s ndrgjegjshme revolucionare. T'i flakim hutesn dhe rrugt e parrug, prgjumjen e amullin; ndryshkun e kalbzimin, kotjen e ngathtsin. Dhe, n vend t ktyre t zgjedhim zgjimin dhe lvizjen, shklqimin e shndetshm, shkathtsin e punn. Ta hedhim vdekjen, t marrim gjalljen. Dhe jo vetm t nj fshati, t nj lagjeje qyteti apo t nj krahu t vogl t tokave shqiptare t robruara, po nj gjallje e shkathtsi n shkall t prgjithshme kombtare e klasore. Dhe t'i ruajm shndet, e pun, e gjallri edhe n rastet e ofensivave m t egra t armikut e edhe n zmbrapsjen m t madhe t masave popullore para brutalitetit t armikut. T kapemi dor pr dore n ato hallka t sigurta, q e kan uar prpara revolucionin botror dhe luftrat lirimtare t popujve t robruar si dhe gjith shoqrin njerzore. Duke ruajtur dhe duke kultivuar cilsin fisnike t lvizjes, ne do ta ruajm dhe do ta kultivojm n shkall t lart prirjen elementare t shoqris njerzore ecjen prpara, t cils i bhen prag me qllime shtypse e shfrytzuese forcat e errta t planetit, kapitalizmi, imperializmi dhe revizionizmi. Dhe kt natyr fisnike t'ua lm trashgim brezave t ardhshm! LAVDI MARKSISM LENINIZMIT! RROFT PPSH ME SHOKUN ENVER HOXHA N KRYE! RROFT POPULLI SHQIPTAR I LIR E I BASHKUAR! POSHT IMPERIALIZMI DHE REVIZIONIZMI MODERN!

LETRAT
1. Letr pr Ibrahim Kelmendin, nga pranvera 1980
Ludwigsburg, RFGJ (fillimviti 1980) I dashur shok*, Letra me materialet q t pata drguar mu kthye prapa, pr shkak se e kisha pasur adresn gabim. Dhe, u b m mir, sepse mu dha rasti q njrin prej atyre materialeve, t fundmin, at lidhur me Zrin e popullit, ta marr edhe nj her n dor dhe ta prpunoj m mir. Tash, prej tij i bra dy materiale (i dyti sht ai q lidhet me deklaratat e Brezhnjevit), t cilat kur t vij puna t botohen, t lutem ti vsh pran njri tjetrit, pr shkak t tematiks s tyre. Jam mirnjohs q t bie ndr mend edhe t m shkruash letr. Un sa pr letra jam shum dembel. Mirpo, n letrn e fundit ti krkon ndonj mendim prej meje lidhur me vargjet q ke shkruar. Prandaj, m duhet t t prgjigjem pa tjetr. Ska dyshim se, sikur t mos kisha diktuar tek ti nj shpirt q energjin e vet mund ta zbraz prs mbari duke shkruar vargje (kjo sht nj nga mnyrat m fisnike t shfrytzimit t energjis s njeriut n prgjithsi), do ti bija shkurt dhe t t thosha t 217

mos lodhesh m. Po realiteti, fatbardhsisht, po flet ndryshe: me nj prkushtim m t madh dhe me konsultim pak m t ngulmt edhe t teoris s artit, pr sa kam arritur un t vrej, ti mund t na dhurosh vjersha shum t qlluara. Ja se, pse i zura ngoje angazhimin m t madh dhe konsultimin e teoris. S pari, n art, gjat procesit t krijimit, sht e domosdoshme q, pos t tjerash, t kemi nj besim t madh n vete dhe nj bindje t fort, nj sugjestion se jemi duke br pun shum fisnike. M duket se ti kemi dika tjetr: nj prov q, krahas punve t tjera, t merresh edhe me dika joserioze! Ky sht nj mkat ndaj artit dhe deri sa t mbash qndrim t till ndaj tij, edhe ai do t mbaj qndrim adekuat ndaj teje, do t t prbuz, dhe kshtu mendimi i vrtet artistik kurr nuk do t zhveshet i tri prpara teje n gjith bukurin e vet t fuqishme. E dyta: mbi do varg tndin vrehet influenca e madhe e poetve tendencioz revolucionar, sidomos e atyre gjerman, (shpresoj se tendencn artistike n kt rast nuk e identifikon me tendencn e thjesht praktike.) Thjeshtsia dhe fuqia e vargut t poetve si Brehti me shok, do ta pranojn edhe teoricient m t prudnuar n bot, ka nj funksion fisnik n jet. Mirpo, i pajisur me nj subtilitet, ta zm agollian, dhe me nj subtilitet e refleks kadarean, vargu i till, duhet ta pranojm un dhe ti, bhet varg i vrtet letrar dhe nuk humb asgj nga tendenca pr ti shrbyer nj populli a nj epoke. Prkundrazi, ashtu mishrohet edhe m shum me njeriun, me indet e tij m t fshehta e m vitale, me emocionet e tij m t pambrrijshme, dhe bhet njher e prgjithmon pasuri e njeriut. Konsultimin e teoris s artit letrar ta sugjeroj edhe pr nj arsye t fort: n vargun m subtil n bot mund t bj vend fjala m e vrazhd n bot, pa i marr gj butsis, vese duke e shquar at. Mirpo, pr ta arritur kt gj, duhet ti kemi t qarta ligjet e kontekstit artistik, e me kto ligje nuk lindim por i msojm nga leximi dhe i absorbojm bashk me invencn jetsore e artistike. M n fund, meq nuk m doli koh t prek gjsend konkretisht n vjershat q m drgove ti, kt pun po e lm pr hern tjetr. T fala t przemrta , Jusufi P.S. Ne t gjith jemi mir, dshirojm q edhe ti t jesh mir, bashk me shokt dhe dashamirt. *) Letr drguar I. Kelmendit, nga J. G., shnim i Faridin Tafallarit (Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 280-281)

2. Letr Enver Hoxhs, prill 1980

I dashur shoku Enver! Djali im i vogl, dy vje e gjysm, po llafosej me t motrn, tet vjee ndaj t gdhir, Dua, i thoshte asaj, t vij me ty n shkoll! Kur t rritesh edhe pak , ia ktheu ajo dhe shtoi me nj dlirsi t dhembshur fmijnore: Kur t`i bhesh ti motrs pr shkoll, ne do t jemi n Shqiprin ton t dashur! Cicrrim m t mbl, po edhe m prekse, pr t m nxjerr gjumin e nj mngjesi t gdhir me prtes n dhe t huaj-thuaja se nuk kish. Isha i lumtur q fmija im s`e hiqte mendjeje mundsin pr t jetuar n Shqiprin ton t dashur. Por fjalt e saj m prekn shum se sendrtimin e dshirs s fmijve t mi dhe gjakimin tim, nuk e kisha un n dor.

218

M 14 dhjetor t vitit t kaluar, UDB-ja e Pejs e arrestoi n shtpin e lindjes, n katundin Dubovik (afr Deanit), vllaun tim t madh, Hysen Grvalln. Po kt dit, UDB-ja e Prishtins mua ma kishte bastisur banesn n Prishtin, pa prezencn time. Lajmin e hidhur ma solli n pun (n gazetn Rilindja) shoqja ime, menjher pas bastisjes dhe pas largimit t inspektorve t UDB-s nga banesa. Lidhur me arrestimin e vllaut tim t madh dhe me materialet ilegale q kishin shtn n dor organet e Pejs, at gruan time, e kishte informuar nj kushriri im i par. Materialet propagandistike t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs si dhe makina ilegale e shkrimit, n rast dorzimi, do t m ngarkonin me shum vjet burgim t rnd. Pos ksaj, n saj t mjeteve moderne q prdor UDB-ja gjat hetimeve, nuk ishte e prjashtuar mundsia q, pa marr parasysh kmbnguljen time, UDB-ja mund t zbulonte edhe ndonj sekret lidhur me Lvizjen. Prandaj, duke marr plqimin e shokut t par t Lvizjes, antar i Komitetit Qendror, un u arratisa aty pr aty. M dat 21 dhjetor arrita n Ludvigsburg t RF Gjermane dhe u strehova te vllau im i vogl Bardhosh Grvalla, i cili ktu punon q nga viti 1974. ... Un, me t arritur n Ludvigsburg, i bra telefon Ambasads Shqiptare n Vjen dhe prej shokve t atjeshm krkova ndonj kshill se si mund t ruhem nga gabimet n nj bot ku nuk kisha qen kurr m par dhe ku, pasi kisha ardhur pa pasaport e m duhej t krkoja azil politik, kishte mundsi edhe pr ndonj gabim. Pak dit m von, kt gj si dhe krkesn pr shqyrtimin e mundsive q t m jepet mundsia e strehimit n RPS t Shqipris, ia komunikova edhe me goj njrit prej shokve t Ambasads s prmendur. Nga ajo koh u bn afro katr muaj dhe lidhur me krkesn time nuk mora ndonj prgjigje. Ndrkoh, me iniciativn time, n t prjavshmen gjermane Der Shpigel, u botua nj artikull i gjat pr situatn aktuale n Kosov, pas arrestimeve masive t shqiptarve, t cilt duhet t prgjigjen para gjyqit jugosllav pr vepra kundr popullit dhe shtetit. Pos ksaj, gazets s ktushme majtiste Tageszeitung i dhash edhe nj intervist po pr gjendjen e prmendur. Shkrova edhe nj numr artikujsh pr gazetn ilegale shqiptare Bashkimi, e cila qarkullon n radht e puntorve shqiptar me pun n Gjermani dhe n Kosov. Nga shokt e Kosovs m vinin koh pas kohe porosi q t ruhesha, sepse UDBja, e cila sht msuar t`i qroj me likuidime fizike hesapet me disa ustash kroat, kinse nuk qenka larg vendimit q nj praktik t till ta aplikoj edhe me shqiptart n botn e jashtme. Nuk mund t them se s`m kan br ndonj prshtypje kto sugjerime t shokve, por as njerzve t UDB-s ktu, megjith marrveshjet dhe bashkpunimin jugosllavo-gjerman, nuk ua kam aq shum frikn. Mjafton q ktu nuk ka si t m krcnoj uniforma e policis jugosllave, pa pr t tjerat bhet disi, rroft arma. Por, q nga asti i par i arratisjes, un e kam pasur mendjen t strehohem n Shqipri. Prandaj, shoku Enver, mora kurajon t Ju drejtohem Ju personalisht. Kam njoftime pr marrveshjen shqiptaro-jugosllave lidhur me ekstradimin reciprok t personave t vn jasht ligjit n t dy vendet. Por, sipas Nenit 65 t Kushtetuts s Republiks Socialiste t Shqipris, ku thuhet: N Republikn Popullore Socialiste t Shqipris u jepet e drejta e strehimit shtetasve t huaj q ndiqen pr shkak t veprimtaris s tyre n dobi t revolucionit e t socializmit, t demokracis e t lirimit kombtar si edhe t prparimit t shkencs e t kulturs, konsideroj se mua m takon kjo e drejt. Nuk dua t them se ma mohon kush, por, procedura e rndom e realizimit t saj po m dmton fizikisht e shpirtrisht, shoku Enver. ...

219

Nuk ishte pun e leht pr mua t vendos q t Ju drejtohem Ju, shoku Enver, pr nj shtje q ndoshta nuk sht e denj te merreni me t. N krahasim me t ligat q kan rn mbi kok familjes sime para dhe pas lufte, me t ligat q kam prjetuar vet dhe me situatn e prgjithshme shum t vshtir n Kosov, gjendja ime sht, si i themi ne nga Kosova, lule e drits. Por, edhe deveja ka rn, m gjunj pr nj lkur lepuri q i sht shtuar barrs s saj t rnd. Kur i marr parasysh shtjet n gjith gjersin e tyre, krkesa pr t m`u dhn e drejta e strehimit n atdheun tim, m duket si nj luks, dhe ather m rrmben nj ndjenj turpi. Por i vetdijshm se n Kosov, prderisa gjendja t mos ndrroj rrnjsisht, kmba ime s`ka si shkel m sa t jem gjall, e n ann tjetr, me kt bot t huaj s`m lidh asnj cikrrim dhe ktu nuk shoh kurrfar perspektive, e vetmja rrug e drejt dhe e njerzishme m duket jeta n Shqipri. Jam i vetdijshm edhe pr disa probleme t pahijshme, q kan shkaktuar disa kosovar, duke dal me qllime t ulta n territorin e RPS t Shqipris. Pr fat, makinacionet e UDB-s, q n Kosov e viset e tjera shqiptare brenda kufijve politik t Jugosllavis kan br krdin n dm t popullit ton, n shtetin shqiptar s`kan gjetur shesh pr t br prshesh. Mirpo, duke qen njeri i prvuajtur, i thjesht dhe i vetdijshm pr dashurin q kam ndaj nns Shqipri, jam i sigurt se un s`do t merrja n asnj mnyr rrugn e atyre djemve bastard t Kosovs, q jan vn n shrbim t armikut, por do t ndiqja shembullin e ca t tjerve, si Ajet Haxhiu, Agim Gjakova e ndonj tjetr t cilt kurdoher kan mbetur burra t ndershm. (Kjo letr prfundon pa emr, t shkruar nga Jusufi, por eshte letr e Jusuf Grvalls - shnimi im- F.Tafallari) (U botua pr her t n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 s bashku me shkrimin e Faridin Tafallarit, Kur shkruante Jusuf Grvalla)

3. Letr Enver Hoxhs, 19 gusht 1980

I dashur shoku Enver! Ne shqiptart e shkputur nga atdheu i lir dhe t mbrthyer me dhun mbrenda kufijve politik t Jugosllavis, ndjekim me krenari do hap t Shqipris mm n prforcimin dhe prparimin e atdheut. I gzohemi prej s largu do prove t suksesshme t unitetit t pathyeshm parti popull dhe kjo na bn m t fort edhe ne. Mburrja dhe entuziazmi yn ska kufi kur kujtohemi q Shqipria, nga nj vend i varfr dhe i prapambetur feudalo borgjez, u kthye n nj vend t prparuar e t zhvilluar, pa analfabetizm e pa punsi n nj vend t mirfillt, q jo vetm po ja del ta ruaj n gji t shoqris s vet t paprekur kshtjelln, por edhe ti ndez shkndijat revolucionare t pjess drmuese e popujve t planetit. Pa frik se po biem n ndonj eufori, nesr, kur kto shkndija t kthehen n zjarre t vrteta revolucionesh, ne jemi t bindur q bota do tia njoh nj pjes t madhe t meritave pikrisht atdheut ton, Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. E qart, duhej nj pun e mundimshme jasht mase pr t arritur n shkalln e sotme. Jemi n dijeni pr nj pjes t madhe problemesh, me t cilat u ballafaquan Partia e Puns e Shqipris dhe populli shqiptar n rrugn e tyre t ndritshme. Ajo q na mburr dhe na jep shpres m s shumti, sht fakti se n gjith kt pun, PPSH dhe populli shqiptar i lir, n udhkryqin e njrs nga sprovat m t mdha historike, ka zgjedhur rrugn e sinqeritetit dhe t guximit t pashembullt, me t cilat sht mkuar ndr shekuj

220

populli yn i shumvuajtur;, rrugn q i jep dor t bhet zdhns i ideve m prparimtare t njerzimit, duke ndar si me thik t mirn nga e keqja n bot. Epoka e lavdishme shqiptare e Gjergj Kastriotit nxorri n pah nj prmas t rndsishme t shpirtit t popullit ton: gatishmrin e flijimit n shkalln m t lart dhe t frymzimit t paprsritshm t njeriut t kohs pr mbrojtjen e atdheut. Dhe hyri me t drejt n histori si epok e Prometheut kundr t gjith perndive, epokn e sotme shqiptare me Partin e Puns dhe me Ty n krye shoku Enver. Skena e drams s sotme shqiptare sht po ajo e Prometheut t pesqind vjetve. Bota e krishter ishte ajo q pat nisur luftn kundr kuedrs anadollake. Dhe sa u duk q ajo bot po i gzohej titanit Sknderbe, q po i onte n vend tek e fundit dhe interesat e Evrops, u prapsn nj pas nj fuqit e kohs. Kishte nj cikrrim q nuk durohej n personin e Gjergjit dhe t popullit shqiptar: seriozitetin dhe kmbnguljen mbinjerzore, q shtjen e shtrenjt t liris e bnte t kuptohej n gjith njmendsin e saj. Kshtu u sprapsn dalngadal edhe forcat q kishin hyr prpara Shqipris s vogl n lojn e madhe t drams komuniste. Shqipria e vogl, me seriozitetin dhe njmendsin e saj atyre ua nxorri gjith merakun n kushte t nj temperature t lart t lojs s nisur prej tyre. Marrveshjet paqsore dhe krushqit e Venedikut, Raguzs, Serbis me kuedrn anadollake, n nj koh q Shqipria po e lante n gjak do pllmb t tokave t veta, nuk ndryshojn aspak nga tradhtia sovjetike, jugosllave, kineze...q ia kthyen shpinn m-l, duke mos qen t gatshm ti bjn ball frymzimit t lart dhe duke mos paraplqyer rrugn e rezistencs s ult ndaj imperializmit dhe kapitalizmit. Ne ndjekim me indinjat bllokadn e egr ndaj Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, q nisi imperializmi, pr ta vazhduar revizionistt tradhtar. Por zemra na bhet mal kur shohim q atdheu yn marshon sypatrembur, duke ar nj pas nj rrethimet dhe bllokadat mizore dhe duke ndjekur me frymzim e besnikri t pashembullt rrugn e sigurt t socializmit, q sht e ardhmja e afrt e gjith njerzimit. N saj t ekzistimit t ksaj Shqiprie t mbar, t fort e vigjilente dhe n saj t traditave revolucionare t popullit ton, prgjithsisht edhe ne shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare t prfshira n dhunn e n padrejtsin e pashembullt historike brenda kufijve t Jugosllavis, ndonse jemi dmtuar n mas t madhe nga shtrngimi i vazhdueshm i darave t shovinizmit serbo-malazezo-maqedonas, ia kemi dal t ruhemi bukur mir nga ujrat e zeza ideologjike t revizionizmit titist rankoviist. Larg ndenjs revanshiste e shoviniste, te ne sht ndezur shkndija e lufts s pashmangshme nacionallirimtare, konturet e s cils po duken n horizont. T nxirret pjesa e robruar e tokave dhe e popullit shqiptar nga kthetrat e prgjakshme t socialshovinistve titist dhe t ohet n vend vullneti i ndryshuar i popullit ton: bashkimi me vendin am, Shqiprin, sht nj e drejt historike, q iu mohua por nuk iu rrnjos kurr popullit ton t vn me shekuj prball padrejtsive t mdha historike po t paprkulur kurr. N dshmi t prpjekjeve dhe t lufts son flasin vet kampet jugosllave t prqndrimit, me barkun e tyre t akullt, q spo resht s glltituri qe tridhjet e pes vjet me mijra e mijra patriot dhe revolucionar shqiptar; n dshmi t tyre flet vetdija e zgjuar kombtare dhe klasore e shqiptarve me banim n Jugosllavi. Na bn t lumtur fakti se Partia e Puns e Shqipris dhe Ti, shoku Enver, jo vetm q keni ndjekur n hap t gjitha konjugacionet e gjenocidit sllavomadh t ushtruar mbi ne, por keni qen edhe t vetmit denoncues t denj t ktij gjenocidi n sy t bots. Deri sa ne kemi duruar urin, deri sa ne kemi shikuar me sedr t vrar kombtare si zbret dhe si ndalohet flamuri shqiptar, deri sa nga vatrat tona na kan 221

dbuar me dajak, me presion e shantazhe dhe deri sa na kan vn n tortura t pashembullta, gjith kohn q ne kemi shijuar mjetet t gjenocidit nga ana e socialshovinistve serbo-malazezo-maqedonas, i vetmi satisfaksion pr ne ka qen forcimi dhe zhvillimi i mbar i Shqipris mm dhe denoncimi i hapt nga ana e PPSH i t zezave t zbrazura me rrebesh mbi kokn ton. Dhe, n vend t ndonj ndjenjeje t braktisjes nga Shqipria mm (kt ndjenj provoi nj koh t gjat t injektonte n qenien ton kombtare gnjeshtra e lig titiste), qenien ton e mbushi ndjenja e fuqishme se ka kush na del zot dhe kush e davarit mjegulln historike, me t ciln titistt donin t mbshtillnin historin ton t vrtet dhe planet e tyre shtetrore pr shfarosjen e shqiptarve. T shtypur n pikpamje ekonomike, sociale, nacionale e kulturore me breza t tr intelektualsh e revolucionarsh t asgjsuar fizikisht nga pushtuesit serbo-malazezo-maqedonas, pa institucione dhe literatur t prshtatshme, nga do t rridhnin informata e njohuri, n baz t t cilave do t mund t hetohej aktualiteti politik ndrkombtar dhe shtja jon jetike, aktivitetin e djalris patriotike shqiptare n kt pjes t robruar t atdheut ton e karakterizonte nj koh t gjat vetm instinkti kombtar dhe entuziazmi i pashuar. U desh nj koh relativisht e gjat q ne t kuptonim nj fakt fare t thjesht se kufijt e Shqipris dhe t Jugosllavis, n kushtet e sotme dhe n shkall ndrkombtare, jan t pacenueshm dhe se do intervenim i hapt i Shqipris n shtjet e shqiptarve t robruar mund t konsiderohet przierje n punt e brendshme t Jugosllavis e kshtu edhe t sjell pasoja t rnda intervecioniste edhe pr vet atdheun ton, pavarsia e t cilit ka kushtuar do pllmb e gjak. Po tani q vetdija jon politike po begatohet gjithnj e m shum, rrezikun e Shqipris mund ta hetojm m leht dhe m leht ti bhemi prag atij. Sidomos at t madhin, rrezikun e intervenimit ndrkombtar n Shqiprin socialiste, nuk e aprovojm n asnj mnyr dhe jam i bindur se djalria jon prparimtare dhe prgjithsisht populli shqiptar brenda kufijve politik t Jugosllavis, m par do t duronte asgjsimin e vet sesa zhbrjen e Shqipris, duhet t presim vetm astin vendimtar t lufts son kur lufta t kaloj n konflikt t armatosur.(Por, gjithashtu ne prekemi thell n sedr sa her q, nga mosbesimi n ne apo nga konspiracioni i thell, ndonj shtetas i RPS t Shqipris ngul kmb sesi n Jugosllavi nuk jemi aq keq dhe se Shqipria nuk ka fare t bj me t vrtetn sa i prket qndrimit t Shqipris socialiste ndaj tokave t veta t pushtuara, sjellin dekurajim dhe paknaqsi n mesin e popullit ton t shumvuajtur.) Nga ana tjetr, ne aprovojm pa rezerv parimin marksist-leninist t PPSH, lidhur me rivendikimin e kufijve. Mirpo, nga prvoja 35 vjeare me titizmin, a mund t priten rrethana t rivendikimit n rrethana marksiste-leniniste? Te ne nuk do t lkundet kurr besimi n revolucionaritetin e popujve. Kjo vlen edhe pr popujt jugosllav. Ti, i dashuri shoku Enver, ke konstatuar vet se klima politike n Jugosllavi sht e atill q n t mund t pritet shprthimi i revolucionit nacionalist. Dhe kushtet ekonomikoshoqrore pr nj shprthim t till ekzistojn qmoti n kt vend revizionist, sidomos sot, n kohn e krizs m t madhe n t ciln sht katandisur ky vend. Aparati fashist jugosllav ia ka dal ti shuaj grevat e shumta t puntorve, q jan zhvilluar kohve te fundit, po edhe ta minimizoj jehonn e tyre, duke i ruajtur ato n fshehtsi. Kto greva vrtet mund t merren si shkndij e nj revolucioni t ardhshm, sado q ato, prsa mund t hetohet, nuk dalin me ndonj program t qart marksist-leninist. Sa i prket opozits s regjimit t sotm titist, sidomos kur sht fjala pr pjestar t kombit kroat nga Kroacia dhe Bosnja, veprimtaria e saj propagandistike 222

dhe agjitatore i ka rrnjt n emigracionin e orientuar thuajse kryekput nga imperializmi dhe kapitalizmi perndimor. Kjo opozit, me nj baz fare t dobt n vend, po bn presion t vazhdueshm q populli kroat, krahas lufts pr pavarsi t plot nga Jugosllavia, t orientohet nga regresi i shkelur. Pos ksaj, regjimi social shovinist i Beogradit ia ka dal t helmoj me ndjenj shoviniste dhe t ndrsej kundr popullit shqiptar nj pjes t madhe t popullsis serbe, malazeze e maqedonase, sidomos brenda tokave shqiptare dhe n regjionet q kufizohen me viset tona. Prandaj, ne jemi skeptik se pr realizimin e aspiratave tona shekullore, t drejta pr bashkimin e tokave dhe t popullit ton, mund t priten rrethana t rivendikimit n baza marksisteleniniste. Ose, s paku, deri sa t arrij nj koh e till, ka rrezik pr dmtime t mdha t popullsis shqiptare q lngon nn regjimin e egr titist. Aktualisht, si e di edhe Ti, shoku Enver, te ne vazhdon eksplorimi i paskrupullt ekonomik i viseve shqiptare nga ana e qeveris s Beogradit. Vazhdon me t madhe papunsia dhe shitja e krahut t lir t puns te kapitalistt perndimor. (Koht e fundit, qeveria shqiptare e Kosovs deklaroi me mburrje n shtyp sesi jan duke u br prpjekje pr tu siguruar pun edhe s paku dhjetmij kosovarve n Libi, pastaj n RDGJ etj.) Krahas zbrasjes s mtejshme t Kosovs nga krahu vital i puns (dhe i pushks), titistt po i shrbejn, t thuash, pa pengesa edhe nj qllimi sa t lasht aq edhe aktual sllavomadh: duke sjell kolonist t rinj n vend t shqiptarve t mnjanuar n nj mnyr a n nj tjetr, ti ndrrohet fizionomia etnike tokave t mirfillta shqiptare. N kushte t papunsis, t pagave t ngurtsuara n ann tjetr, populli shqiptar nn Jugosllavi po on jet t mjeruar prej skllavi. Ndrsa rezervat e mdha ekonomike t viseve tona merren npr kmb dhe me to ushqehet makineria e egr e sistemit revizionist jugosllav dhe ngrihen qendrat e etnikve dhe administratorve serbo-malazezo-maqedonas. Kshtu, paknaqsia e popullit shqiptar, q gjithmon ka qen i paknaqur nga regjimet jugosllave, po rritet dita me dit. Pr djalrin patriotike e revolucionare shqiptare, paknaqsia e popullit ton ka qen fort e qart, pr t cilin ata jan kapur rregullisht pr ta thn replikn e tyre luftarake. Paknaqsia n rritje e popullit ton, njherazi, sht edhe pasqyr e lufts politike ndrmjet titizmit dhe popullit shqiptar. Dhe kjo paknaqsi sot ka arritur n at shkall, sa mund t thuhet q lufta jon politike kundr ktij pushtuesi t egr revizionist sht fituar gati n mnyr prfundimtare. Ky sht nj faktor i fuqishm shtyts i revolucionit ton. Ndonse t zbuluara e t ndshkuara, n luftn ton t prgjithshme kan kontribuar shum grupet dhe organizatat patriotike e revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi q nga Lufta e Dyt Botrore e ktej. sht mbarsi e posame q pjesa e tyre drmuese ka pasur platform t shndosh ideopolitike. Ato mund t mburren, se kan ndjekur rrugn e lufts nacionallirimtare dhe revolucionit socialist, duke synuar n mnyr permanente bashkimin e tokave dhe t popullit e me vullnetin e popullit, me vendin am, Shqiprin socialiste t Partis s Puns dhe t shokut Enver. N kt mnyr ato jan br pararoj dhe shprehje e qart e vullnetit t popullit shqiptar, t ndrydhur nga tradhtia e madhe e PKJ dhe nga interesat e fuqive t mdha. Por, megjithse numerikisht kan aktivizuar n gjirin e tyre nj pjes bukur t mir t patriotve dhe revolucionarve shqiptar, kto grupe e organizata nuk mund t mburren pr konsolidimin e mjaftueshm t forcave tona prparimtare dhe pr punn me efekte t larta n goditjen e armikut.

223

Thuajse rregullisht, veprimtaria e tyre sht zbuluar dhe sht ndshkuar q n gjysm t rrugs. Atyre u ka munguar konspiracioni i thell, i domosdoshm n veprimtarin ilegale. Organizimi i tyre sht br shpesh n suaza regjionesh t caktuara, t ngushta dhe vetm n ndonj rast t rrall ato (si bie fjala m 1964) jan prhapur n ndonj trev m t madhe t tokave tona. Prjashtim bn Lvizja nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi, pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam dhe un. Kjo lvizje vazhdimisht ka pasur parasysh si nj nga qllimet kryesore prfshirjen n gji t vet t patriotve dhe revolucionarve nga t gjitha viset shqiptare. Pos ksaj, edhe antart e saj kan qen nga t gjitha strukturat shoqrore, gj q organizats i ka dhn nj karakter t prgjithshm shoqror. Megjith t metat q jan prcjell n aktivitetin e grupeve dhe t organizatave patriotike revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi, ne, para se ti sulmojm me kritikn ton lidhur me ndonj aspekt t posam t tyre m n fund, si sht fare e natyrshme, ka qen n prputhshmri me mundsit q afrojn kushtet e prgjithshme shoqrore ndr ne. Po tash, meq lufta jon politike ka hyr n fazn e vet prfundimtare, e cila po zhvillohet n favorin ton, jan t domosdoshme edhe forma m t larta organizimi t aktivitetit revolucionar. Edhe nga kjo pikpamje ne, me nj vones t konsiderueshme, kemi arritur n prfundimin se lufts son i duhet nj emrues i prbashkt dhe i fuqishm..., sht e domosdoshme nj ndihm konkrete nga ana e Partis s Puns t Shqipris. Nj ndihm e till, konsiderojm ne, sht e drejt e patjetrsueshme si pr PPSH n, ashtu edhe pr djalrin patriotike e revolucionare shqiptare n pjesn e robruar t atdheut ton t prbashkt.. Kshtu do t prligjej dhe do t fuqizohej edhe lufta jon e drejt, po edhe prkrahja q do t merrnim nga PPSH. Ndihma, natyrisht nuk ka munguar as deri m tash. Literatura revolucionare dhe patriotike, q ka deprtuar n mas t madhe edhe te populli yn kndej, ka rndsi t madhe dhe ka ushtruar ndikim t madh. Nj rol t rndsishm ka luajtur deri m tash sidomos Radio Tirana me emisionet e saj. Dhe nj nga masat m t qlluara pr afrimin dhe pr ngritjen e vetdijes kombtare, shoqrore, politike e ideologjike t popullit ton n pjesn e robruar t Shqipris, konsiderojm ne, ka qen ajo e 28 Nntorit t kaluar, qkur shqiptart n Jugosllavi mund ta ndjekin edhe programin e Televizionit Shqiptar. Mirpo pr tia dal n mnyr sa m t denj dhe sa m efektive qllimit ton t lart, mendojm se n mesin ton duhet t punoj nj dor e rysur komuniste, q do t na i trasmetonte drejtprsdrejti bazat e shndosha t veprimtaris s nj partie komuniste marksiste-leniniste n kushtet e ilegalitetit t thell. Nga ana jon mund t themi se nj gj sht fare e sigurt: njerz prparimtar nga t gjitha strukturat shoqrore te ne jan t gatshm t punojn pa kursyer asgj pr atdhe dhe pr idet e larta komuniste. Pos ksaj, n mesin ton dita dits po nxjerr kok nj mendim i prgjithshm: brezi yn i sotm e ndjen veten t thirrur ta bj nj hap t madh prpara n luftn pr liri dhe bashkim me vendin am, n mos edhe ta realizoj prfundimisht revolucionin e pashmangshm. Prandaj, t sigurt se kjo shtje sht e denj pr kujdesin Tnd, t Partis s Puns dhe t mbar popullit shqiptar, ne presim q krkesa e mbarshtruar ktu pr ndihmn e prmendur nga ana e PPSH-s, t has n mirkuptim dhe t shqyrtohet n nivelin pr t cilin do t konsideroni ju se sht adekuat. Duke muar lart kohn Tnde t shtrenjt, shoku Enver, shpresoj se do t kesh mirsin ti propozosh ndonjrit nga shokt e afrm t Partis s Puns t m prgjegjet n kt letr. do fjal, do mendim a porosi do t jet shum efektive dhe jo vetm pr mua. 224

N prfundim t ksaj letre, kam nderin e jashtzakonshm t T uroj pun t mbar n ndriimin e ides s lart komuniste dhe shndet t elikt n udhheqjen e popullit t lir shqiptar dhe t Partis s Puns t Shqipris. 19 gusht 1980 Untergruppenbach JUSUF GRVALLA

(Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 94-99, e ribotuar n librin me Tre Yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 32-38)

4. Letr pr Ibrahim Kelmendin, nntor 1980

Po ashtu, prkundrazi, i nderuar shok Ibrahim! Kshtu duket titulli-pasthirrm i letrs sime, q i prgjigjet besnikrisht tndes. Edhe sa e sa gjra t tjera t uditshme do t kishim, sikur un ti prgjigjesha pik pr pik gjith prmbajtjes s letrs sate. Ndoshta para teje me edhe sdo t kish pasur gj t keqe, por t na uditej bota pr rasat npr t cilat ditka t lakohet mendimi i sotm i revolucionarit shqiptar. Megjithat, pr mua q m drejtohet ai titull dhe ajo letr, ka fare pak paqartsi, sepse ne u takuam dhe u njohm dhe sht pun e kot dhe ndoshta absurde ta injorojm kt njohje. E marr me mend (e kjo spikat edhe n letrn tnde) mundime ke pasur t m shkruash n nivelin tim, sikur. thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr mua afrim, respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.) Por, ti biem pak m konkretisht. Sdo mend se ndrmjet mnyrs sate dhe mnyrs sime t veprimit ka nj dallim thelbsor, sado i njjt t jet caku. Dhe kurr mos do t shkoj mendja, vlla t paa, shok t paa, apo kushdo qofsh ti, mos t shkoj mendja se jam i bindur q mnyra ime sht m e drejt dhe m e mir. Pikrisht duke muar mnyrn tnde, megjith vrejtjet e shumta q kam pasur t dal para teje me krkesa t, prera q ajo ti nnshtrohet mnyrs sime. Dhe kshtu, pr kaq koh sa njihemi- e nuk sht pak po m se dhjet muaj-ne t shumtn i kemi rn kush thumbit e kush patkoit. Mendoj se kjo e ka arsyen e vet objektive. Ti ke njerzit e tu, me t cilt, sipas mendjes sime, ke vshtrsi n realizimin e kontakteve pr shkak t largsis. Kam prshtypjen se, pos ksaj, edhe me ta ke mospajtime dhe sygjerime e urdhrave t tyre st fle n hatr tu prmbahesh gjithmon. Un nga ana tjetr i kam humbur t gjitha lidhjet me njerzit e mi dhe pr do hap q bj kam strngarkime, sepse nuk e di n mos bej gjsend, q nuk prputhet me luftn aktuale, q bjn ata n vendlindje. Kjo sht nj tragjedi vetvetiu. Kurse tragjedia tjetr sht se edhe un edhe ti, n kto kushte, ndiejm pasiguri n nj pik: k prfaqsojm dhe a mund t flasim n emr pozitiv, sepse n kt mnyr mund t supozohet se ia del ti mbash frenjt e njerzve me t cilt punon. Mirpo, kt gj ti e bn me kmbana. Dhe kjo, sipas mendjes sime, sht e keqja. Sepse, si ta kam thn edhe m par (e ti sia ke vn veshin), edhe ktu konspiracioni duhet t jet i plot, dhe sidomos ktu. E dyta, ti se ke pr gj t krkosh ndihma n t holla( dhe n arm!) te 225

emigracioni, i cili ka nj cak t kundrt me at t puns sate, e pastaj t biesh n rezignacion aq t panevojshm, kur po ky emigracion u bie kambanave t shpifjeve, t cilave ua ka ann. Kur sht nj gabim shum i madh dhe kur un ta them se sht gabim e ti marr shembull pasojat q ke pasur, ti ma z pr t madhe pse un po ti mbaj te hunda disa cikrrime q tu kan prvjedhur pahiri. Vrejtjet e mia ti i merr si atak rivaliteti mbi personalitetin tnd, q do t thot se nuk je i gatshm pr t nxjerr msime nga psimet dhe pr autokritik (sa do q rolin e autokritiks nuk e mohon. [J.G] (Botuar pr her t par n www.albaniapress.com, m 5 qershor 2009 nga Faridin Tafallari, s bashku me shkrimin "IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS!!!???", e ribotuar nga Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283)

5. Letr pr Nuhi Sylejmanin, janar 1981

I dashur shok, Nuhi! Hern e kaluar nuk patm si t ishim t knaqur nga takimi. Un e kisha marr me mend krejt ndryshe. Por, ne edhe m tej, n kto kushte, do t ballafaqohemi me vshtirsi pasi kemi pak gj n dor. Tani, me keqardhje, ju bj me dije se ksaj jave nuk mund t takohemi fare. Bardhi, qysh t hnn n mngjes, ndodhet n Bon, n nj seminar, ku i duhej t merrte pjes patjetr. Natyrisht, ne do t mund t takohemi, nse ju do t vendosni t vini kndej nga un. Ndrkoh, e kam prgatitur edhe nj material. Por, nuk kam si tjua drgoj, sepse m par do t duhej ta fotokopjoja, e pr kt nuk kam mundsi pa qen ktu Bardhi. Deri n takimin e ardhshm do t kish qen mir q ju ti jepni zor pak m konkretisht e m energjikisht n mbledhjen e ndihmave pr shokun H. Nuk sht mir ta vonojm kt pun. Dhe sa m shpejt duhet ta gjejm nj shok t prshtatshm, i cili do ti dorzoj n vend. Besoj se nuk e keni harruar dhe nuk e keni br nazgj kt pun. Ju porosis t shikoni ndonj shok me bibliotek t pasur dhe t merrni prej tij e ta lexoni librin e V. I. Leninit: t bjm?. E gjeni n vllimin 5 t kompletit t veprave t Leninit, nga faqja 401 deri n fund. Un besoj se do ta gjeni, po t prpiqeni. Kurse leximi i ksaj vepre sht i domosdoshm. Ju porosis, mbi t gjitha, q ta ruani sekretin, si jemi marr vesh, pr ato q kemi biseduar. Ne ndonjher mund t mos punojm si duhet, si tash q i kemi rralluar takimet, gj q dmton vullnetin dhe moralin ton. Por, t mos harrojm se shtja kryesore mbetet ajo q sht, dhe ajo asnjher nuk humbet asgj nga shenjtria e vet. Kto ti keni parasysh, dhe jo ndonj qndrim t ndonj shoku, se kshtu mund t bjm gabime t pafalshme, duke e barazuar rndsin e vet shtjes me qndrimet e prshtatshme a t paprshtatshme t shokve. Me prshndetje t ngrohta vllazrore, Lajmtari P. S. Nuk e di a e keni adresn time: Habichthhe 40, - 7101 Untergruppenbach. N qoft se vini, ather m shkruani ndonj letr. Mundsisht me makin shkrimi, pr arsye q dihen. Dhe, n letr, t shtroni pyetjet lidhur me materialet e prpunuara deri m tash, apo pr gjra t tjera q na interesojn. (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f. 28-30) (Janar 1981-shn i Xhafert Durmishit)

226

6. Letr pr Nuhi Sylejmanin, kah fundi i janarit 1981

I dashur shok, Nuhi! M vjen keq q nj nga bisedat tona t para serioze u b duke kritikuar punn e t tjerve, madje pa qen ata prezent. Ka mundsi t dalin keqkuptime dhe gjith puna t merret si prgojim, por kt gj do ta bjm edhe ndrsy njerzve q do ti marrim n thumb, kurdo q t na ipet rasti. Aq m par sht e rndsishme ta sheshojm mnyrn e puns s Frontit..., sepse sht n kundrshtim t rrept me veprimtarin revolucionare marksiste leniniste, pa marr parasysh q vet ka si piknisje iden marksiste leniniste. Por, vetm formalisht... Por, kt gj, tash e tutje do ta bjm m me themel. Takimin e par po e mbajm t dieln (m 1 shkurt) n ora 18:00, n Ludwigsburg. Takohemi te zyra e B., aty ku i mbanim provat e drams. Takimi do t jet i shkurtr. (Duhet t kujdesemi q takimet tona t mos shndrrohen n ndeja t pasdarkes dimrore.) Mendoj un se duhesh ti marrsh me vete nja 400 DM nga ato t fondit t krijuar deri m tash. Me I. dhe H. kemi pasur nj marrveshje konkrete, q un t shkruaj pr Bashkimin, ti prpunoj materialet e shkruara prej t tjersh dhe ta shtyp gjith materialin n makinn time t shkrimit. Un i jam prmbajtur marrveshjes, ata jo. Deri m tash, ata m kan dhn vetm 200 DM pr shtypjen n shtypshkronj t Lajmtarit t Liris, kurse marrveshja ka qen q t hollat pr shtyp ti sigurojn ata, meq un nuk jam n gjendje t paguaj nga xhepi im. (Deri m tash, dy numrat e revists i kam paguar me t hollat e mia, sikurse edhe makinn e shtypit, gjithsejt mbi 9.000 DM, kurse kontribute nga shokt kam marr gjithsejt 1.300 DM.) Pr kt arsye, numri i par (pr kt vit) m ka ndenjur qe m se dy jav i gatshm, sepse nuk kisha t holla ta drgoja n shtyp. Merri me vete, nse mundesh, edhe ato disqet e gramafonit me recitime, t cilat i prmendi Mejdiu. sht mir ti incizojm dhe ti shprndajm sa m par. N takim t vish n formacionin pr t cilin jemi marr vesh hern e kaluar. Mirupafshim, t dieln! (nnshkrimi origjinal i Jusuf Grvalls) Lajmtari T fala t przemrta edhe shokve, q spo ua prmend emrin! P. S. Po t drgoj edhe numrin m t ri t Bashkimit, nse nuk e keni marr ende. Por, ju lutem t ma ruani, sepse sht e vetmja kopje q e kam. (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 30-32)

7. Letr pr Nuhi Sylejmanin, 10 shkurt 1981

I nderuar shok, Nuhi! Druaj mos jam vonuar n kt letr, pr arsye t caktuara. N qoft se e merr brenda dits s sotme (e mart, 10 shkurt 1981), ather, t lutem q n prbrjen e hers s kaluar, t dalsh po n at koh dhe po n vendin e prparshm n takim. Shpresoj se e keni lexuar me shok materialin q more hern e fundit, se do t keni marr edhe ndonj qndrim t caktuar lidhur me t, dhe se ksaj radhe do t mund t kalojm konkretisht n sqarimin e gjrave t panjohura lidhur me materialin e par dhe n punn e mundimshme po t shenjt q na pret n t ardhmen. Un jam duke punuar n nj material t ri me rndsi dhe besoj se do t jet i gatshm

227

pr kt takim. Po kshtu, ka qen e parashikuar q brenda dits s sotme t dal edhe numri i ri i Lajmtarit, kshtu q, nse del, do ta marrim me vete edhe at. Nse sht kthyer M., merrja ato pllakat e gramafonit dhe pyete a ka marr gj vesh lidhur me shokun H., pasi, me gjas, M. ka qen n shtpi dhe, sipas informatave, sht dashur t kthehej pardje. Besoj t kesh biseduar me shokt pr ndihma q patm thn ti mblidhnim pr H. Po kshtu, qysh tash ne duhet t mendojm holl e holl se kush do t jet njeriu i prshtatshm, q do ti drgoj n vend ato, kur t mblidhen. Kjo ka rndsi t madhe. Me shpres se letra arrin me koh, ju prcjellim t fala vllazrore, ty dhe shokve! Lajmtari (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 32)

8. Letr pr Nuhi Sylejmanin, mesi i marsit 1981

I dashur shoku Vullnet, dhe t tjer, E mora letrn tuaj dhe listn e fjalve t panjohura q duan shpjegim. Pikrisht pr ta kryer kt pun, ndenja n shtpi dhe nuk dola sot t takohem me ju, sado q e dija se do t dilnit n Ludwigsburg. Prandaj e porosita Bardhin t merreni vesh. Ai sapo u kthye nga puna dhe m tregoi se jeni takuar. Edhe pr t tjert m tregoi. Natyrisht, do t bhet shum mir nse do t keni rast t shkoni pr ndonj dit pr n shtpi. Edhe do t malleni edhe do t kryeni ndonj pun. Merret vesh se nuk do t shkoni pa m treguar dhe pa u takuar. Duhet t merremi vesh pr ndonj send, helbete. Pos ksaj, meq njeriu i pritur nga Kosova nuk erdhi ende, ssht keq t mendoni pakz si ta organizojm edhe nxjerrjen prtej kufirit t ktyre revistave t grumbulluara. Pos ksaj, mendoj q ka ardhur koha t caktojm nj njeri i cili do t realizoj kontaktin me krahun e Lvizjes n Kosov. Pra, kemi shumka pr tu marr vesh. M njoftuat pr demonstratat. Uashingtoni thot se kan qen 500 demonstrues. Frankfurter Allgemeine Zeitung (data 12.03.1981) thot se demonstrata ka qen e fuqishme, kurse pjesmarrs kan qen 2000, disa shok q gjoja e paskan dgjuar me vmendje Radio-Klnin, thon se Klni paska thn se kan marr pjes 32 mij demonstrues. Ndrkaq, me valn e par t informatave, disa shok nga Kosova na kan dhn njoftime jo t plota. Ata thon se kan qen s paku 4000 demonstrues. Nj polic sht plagosur rnd (gazeta gjermane thot se ai ka vdekur), kurse prej djelmoshave tan 13 jan t plagosur. Demonstratat kan filluar t mrkurn m 11 mars 1981 n ora 17:00, dhe kan vazhduar deri ditn e nesrme n ora 4. S shpejti do t na arrijn informata t hollsishme. Sido q t jet, demonstratat nuk i mohon as Rilindja, as Borba (13 ose 14 mars), sado q e zvoglojn prmasn dhe numrin e pjesmarrsve, n nj mnyr aq t mjer, e cila sht karakteristike vetm pr fashizmin jugosllav. Lidhur me efektin e tyre do t flasim posarisht pasi t marrim informata t plota. Po nj gj dihet me siguri: ato kan rndsi shum t madhe. E vrtetojn edhe njher vitalitetin e popullit ton dhe faktin se mes nesh dhe fashizmit jugosllav nuk do t ket kurr pajtim, deri te liria e plot dhe bashkimi me vendin am. Prshndetje shqiptare e komuniste Lajmtari (Mesi i marsit 1981) (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 34-36)

228

9. Letr e Bardhoshit pr Nijazi Strajn, (28 mars 1981)

Herrn Nijazi Saracoglu, Mahmut Pasa adesi 82 TR-ISTAMBUL Trkei I dashur Shoku Nijazi, dje, pasi e mora lidhjen telefonike me ju, isha shum i gezuar, sepse kan kaluar m se 15 muaj q po presim ndonj lajm nga shoku Bashkim Prishtina, pr t cilin ju mund ta dini rastsisht se ku po qndron. Jusufi, vllau im para dy ditsh ka shkuar n veri t Gjermanis tek nj nip i yni, kshtu q ai nuk mund t`ju shkruan edhe 6 dit deri sa t kthehet prap kndej. Ju that se e njihni vllaun tim dhe se keni qen s bashku n burg, por, vllau im nuk ka qen n burg, kshtu q ju duhet ta njihni Zeqir Grvalln, kushririn tan. Jusufi u arratis ditn kur u burgos vllau yn m i madhi Hyseni, me 14.12.79 dhe ka krkuar strehim politik n Gjermanin perendimore. Me Shabanin u njohm para dy javsh n panairin e artizanatit (m 14 mars 1981 n Munhen-shn. i Xhafer Durmishit), ku bnte pjes edhe Shqipria. Ai edhe na dha adresn dhe telefonin tuaj. Pasi harrova t iu pyes a mos keni pengesa lidhur me letra, sepse mund bhet q ua kontrollojn, tani pr tani nuk po iu shkruaj m gjrsisht. Pr sa i prket qshtjes son t madhe, ne jemi shum optimist, sidomos pas ngjarjeve t fundit n Prishtin, Prizren, Gjakov, Pej, dhe n Zagreb (sipas gazets Gjermane studentt shqiptar n Zagreb bn demonstrata solidarizuese me ato t Kosovs), ku u pa haptazi vullneti dhe gateshmria e popullit t drejt shqiptar. Kishte me qen mir sikur edhe Bashkimi t na shkruaj sa m par. N fund po iu prshndes ju me gjith familjen dhe dashamirt tuaj. Bardhosh Grvalla, Habichthhe 40 D-7101, Untergruppenbach, W. Germany Tel. qyteti Ludwigsburg 7141/26091 (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari si pjes e shkrimit "Kur Jusuf Grvalla shkruante" n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011)

10. Letr pr Sabri Novoselln, 14 prill 1981

Untergruppenbach, RFGJ 14 prill 1981 I dashuri shok, Bashkim! Letrn tnde ( nj fjal apo nj shenj sado t vogl) e kam pritur si qorri syt. Si do t shohsh pak m posht, ajo ka pr mua nj rndsi jashtzakonisht t madhe, bile rndsi jetsore. Muajt e par t arratis sime u merakosa pr efikasitetin e Organizats son. Un, n baz t bisedave n takimet tona, e dija q organizata ka pr detyr dhe sht e zoja t marr kontakt me antart e vet edhe n rrethanat m t vshtira, si sht burgu. Nga ana tjetr, megjithq vshtirsit pr t marr kontakt me mua, duke u nisur nga karakteri i hapt i kufirit jugosllav me perndimin, i konsideroja vshtirsi relative, pr disa muaj rresht sm vinte fjal as z. Dhe gjendja e till, e cila m jepte dor ta gjykoja Organizatn, do t vazhdonte deri m sot, sikur ndrkoh un vet t mos e bja nj ligsi t kobshme. T i mund t mos e dish, por shkaktari i arratisjes sate jam un! Mbase natn q do t jesh arratisur ti, mua m morrn n telefon nga UDB ja e Pejs 229

dhe m bn presion t uditshm, gjithsesi monstruoz, q t tregoja kush sht Bashkim Prishtina. As q m ka shkuar mendja se e kisha humbur aq shum truallin nn kmb. I prgjumur dhe me gjas fare i humbur si isha, n kthetrat e nj ligsie t pashembullt dhe fare t huaj pr mua deri at ast, un rash n provimin n provimin e rndsishm : kallzova shokun! Pr t shptuar fmijt e vllait, morra n qaf fmijt e shokut, fmijt e vllait por q nuk na kishte br nna. Dhe n kmbim t ksaj fitova : faqen e zez dhe barrn e rnd t ndrgjegjes s ligur si kurr ndonjher n jet. At ast e tutje, jeta edhe ashtu e errt, me strumbullar t vetm luftn modeste dhe gatshmrin pr flijim n emr t idealit t lart t liris, mu errsua edhe m. Brerja e rnd e ndrgjegjes dhe ndjenja e thell e shkatrrimtare e fajit ndoqn pa mshir dhe n do hap t gjitha nett dhe ditt e arratis sime t hidhur, e cila, pas gjestit tim qyqar, e humbi gjith qllimin e vet dhe mu shndrrua n gur t rnd n zemr. Menjher pas aktit tim t lig, un, tashm i shprgjumur, i bra telefon nj shokut tim n Podujev q t vinte t t lajmronte pr rrezikun. Por, sigurisht ka qen von pr gjithka. Athere mu shfaq nj motiv i fuqishm q pr gjestin tim qyqar ti rrfehesha shokut t par q do t takoja. Po shok nuk kisha. Gjith natn e gjat u detyrova ti shtrohem gjykimit t vllait t vogl ktu, t shoqes sime dhe, bile, gjykimit t heshtur t djalit tim 12-vje, i cili ishte prezent kur ngjau biseda. M pastaj prisja ti rrfehem ndonjrit nga shokt e Organizats, kur t merrja eventualisht kontaktin e pritur. Ndrkoh dgjova pr arratisjen tnde dhe vendosa q s pari t t rrfehem ty e pastaj kujt do q e krkon puna. Un pra, shok i dashur, u korita keq. Me meritn time, ti tani do t mund t ishe n duart e UDB-s; me po kt merit, ti u detyrove t dalsh n kurbet, peshn e t cilit e di un mir. T mos t flasim pr dmet q i kam shkaktuar Organizats, e kshtu edhe idealit t lart t popullit ton t shumvuajtur. Prandaj sm bn zemra t kapem pas fjals s urt t popullit, q thot se duhet t jet i lumtur ai q u korit nj her pr t mos u koritur m kurr. Sado q jam i sigurt se ligsia e turpi i till nuk do t prsriten kurr tek un pa e ngrn s pari mishin tim e t fmijve t mi. Tani, fatin tim t mtejshm e keni plotsisht n dor ti dhe shokt. Nse mund ta merrni mundimin e ta analizoni rastin tim m hollsisht, nse pastaj gjendet shteg q gjesti im t cilsohet akt qyqar i kryer n rrethana ligshtimi, dhe jo nj tradhti e hapt, athere m keni ndihmuar t ngjitem edhe nj her n shkalln e njeriut, e pr kt do ta keni prjet mirnjohjen time dhe punn time t palodhshme. Nse nuk i peshoni punt kshtu dhe e quani tradhti t hapt qyqarin time, athere jam i gatshm ta duroj edhe dnimin m t rnd nga ana jote, e shokve e kshtu edhe e pjess prparimtare e liridashse t popullit ton: prjashtimin jo vetm nga radht e Organizats son, po edhe shpalljen e tradhtis sime me daulle, te t gjith ata njerz q ia duan t mirn popullit shqiptar. Ndoshta e meritoj q, si gjarpri dhjamin e vet, ta ha dalngadal kt tepric t jets q m ka mbetur n mrgim dhe pa shok e njerz q t m konsiderojn t barabart me vetveten. Me nj fjal, ju mund t m bni nj njeri t rilindur apo nj njeri t humbur fare n vorbulln e ktij planeti. Se vetm mendimi juaj mund t bhet shpat, q do ta kpus kt nyje t ngatrruar t jets sime. Natyrisht, kurr nuk do ti lejoja vetes q t krkoj prej jush as mirkuptimin m t vogl ndaj meje, po qe se jeni t bindur se, duke m falur, mund ti bni ndonj dm shtjes son t shenjt. N rrethana tjera, un kam mundur t bie hero a dshmori n gjysmn e rrugs t revolucionit ton. N rrethanat e tashme, nse nuk m falet gabimi, do t bie si tradhtar. Nj m shum a m pak, nuk mund ta dmtoj luftn ton, e cila ska t ndalur dhe e cila do t ngadhnjej patjetr. 230

I dashuri shok, Bashkim! Tani m lejo t t bj nj raport t shkurtr pr punn time nga dita e arratisjes sime e kndej. Puna e par q bra, u bra nj telefon shokve t ambasads shqiptare n Vjen. I njoftova pr shtjen time dhe i luta t m ndihmojn me ndonj kshill pr t mos br ndonj gabim ideologjik a taktik gjat strehimit tim n kt vend kapitalist. Ata, si zakonisht, u treguan t kursyer, po megjithat patn njfar mirkuptimi. Pastaj, sipas marrveshjes q kishim s bashku me ty, un informova Organizatn e Amnestis Ndrkombtare dhe Radio Londrn pr gjendjen e vshtir n Kosov dhe pr burgosjet masive politike t shqiptarve. Me sa di, Radio Londra ska marr gj para sysh , kurse Amnestia I. e drgoi menjher tek un prfaqsuesen e vet nga Londra dhe mori prsipr pr prkujdesjen pr t gjith ata t burgosur politik shqiptar, pr t cilt un ia dola ndrkoh t mbledh ndonj shnim. N t njjtn koh shkrova nj artikull t gjat, t cilin ia drgova magazins s prjavshme gjermane Der Spiegel. Ajo, si mund t pritej, nuk e botoi artikullin n fjal, por nj artikull t nj redaktori t vet, me disa t dhna nga artikulli im po edhe me disa poshtrsi karakteristike pr shtypin e ktushm. N fillim t qndrimit tim ktu, m ofroi bashkpunim me gazetn Bashkimi, organ i Frontit te Kuq Popullor, njri nga bashkpuntort e saj. Meq gazeta edhe m par shkonte n popull, madje n nj gjendje t keqe, un e pash t udhs dhe t lejueshme dhe bashkpunova me t n disa numra (t cilt po ti drgoj menjher te artikujt e shkruar prej meje po e v nga nj shenj). Pastaj, nga Kosova erdhi nj student pr vizit dhe m solli nj letr nga nj i njohuri im i mparshm. Ky m njoftonte n letr se ishte pjestar i nj organizate t vogl patriotike (un at person e dija pr atdhetar) dhe, duke shprehur gatshmrin e vet dhe t shokve t vet pr luft t pakompromis pr atdhe, m lutej q t merrnim kontakt dhe tu delja n ndihm me ndonj kshill a udhzim. Un, edhe lidhur me kt e pash t udhs t prgjigjem pozitivisht. Madje nga njoftimet q zun t m arrijn pastaj pr riorganizimin e kujdesshm t atij grupi, morra impulse edhe pr ta nxjerr vet (me prballime t mdha materiale e pa bashkpuntor) edhe revistn e prdymuajshme Lajmtari i liris, tre numrat e par t s cils po ti drgoj me kt udh. (Lidhur me at krah t ri q pranoi Statutin dhe programin e Organizats e riorganizimin, prdit po m arrijn gjithnj m t mira.) Qkur ndodhem ktu kam qen mjaft aktiv n propagand dhe agjitacion. N Shtutgart dhe n rrethin e ktij qyteti ka shqiptar t ndershm, q e presin me padurim fjaln patriotike dhe revolucionare. Prve ksaj, kam udhtuar edhe n shum qendra t tjera t RFGJ. Kam kontakte (sado t pakta) edhe me njerz jasht ktij vendi, por deri m tash nuk kam mundur t udhtoj, sepse nuk kam pasur dokumente. (Dje, bashk me letrn tnde, m arriti edhe njoftimi se m sht dhn strehimi politik n RFGJ, n baz t krkess s paraqitur para 16 muajsh.) Konkretisht n rrethinn e Shtutgartit jan nja 7 8 shok t gatshm e t prshtatshm pr pun patriotiko-revolucionare. Ata presin ndonj orientim nga un. Po un duke qen dhe vet n mjegull pr gjendjen time, nuk kam dashur ti ngashnjej e pastaj ti l n gjysm t rrugs. Prandaj u kam folur pr gjra t prgjithshme n shtje t organizimit, t propagands dhe t agjitacionit si dhe kam br prpjekje pr tua dhn elementet e domosdoshme shkencore t historis kombtare dhe t lvizjes

231

komuniste shqiptare e ndrkombtare. Jan puntor dhe ma ka marr mendja se n radh t par u duhet nj ngritje e till ideore, politike e shkencore. Tash s fundi jam n kontakt edhe me nj shok t grupit t Marksist-leninistve t Kosovs, t tubuar rreth organit t tyre Liria. Personalisht, pr organin e tyre kam mendim shum t mir, po edhe shoku me t cilin kam kontaktuar duket shum i ngritur dhe i pjekur. Ka nj mirkuptim midis nesh dhe kemi rn n ujdi q ti bashkrenditim veprimet. Lidhur me kt, pr fillim, kemi zn t organizojm nj varg demonstratash, npr qendra t ndryshme evropiane, q kan pr qllim t bhen prpjekje e zshme e ngjarjeve aktuale n Kosovn ton trime. Demonstrata e par, shum e suksesshme, sht br para ambasads jugosllave n Bern t Zvicrs, m 11 prill, n t ciln kan marr pjes edhe shqiptar nga RFGJ. Demonstrata e dyt do t mbahet po n Zvicr, n qytetin Cyrih, m 18 prill, kurse t tretn e kemi parashikuar n Shtutgart, aty nga 26 prilli. Parullat e demonstratave kan nj prmbajtje thellsisht marksiste-leniniste dhe prkrahin deri n fund krkesat e rinis heroike t Kosovs pr republik( q nnkupton edhe prfshirjen e tokave dhe t popullsis shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi). Prve ksaj, demonstratave u prin automobili me megafon, i cili i koordinon veprimet, kontrollon disiplinn dhe shprehjen unike. Me megafon lexohet n shqipe dhe n gjuh t huaja trakti prkats, me elemente informative e sqaruese lidhur me gjendjen e krijuar n Kosov nga kryengritja e ktej. Kur e mora letrn tnde t muar, un isha duke prgatitur nj trakt t gjat pr opinionin gjerman e zvicran, kurse shoku i Liris e prgatit traktin pr shqiptart e mrguar ekonomik. Hapi i ardhshm do t jet prgatitja e materialeve sa m t bollshme pr informimin e opinionit, t qeverive evropiane dhe t Kombeve t Bashkuara lidhur me gjendjen n Kosov.( M von, suksesivisht, do ti drgoj kopjet e materialeve t shkruara pr kt qllim.) Kam pasur nderin t njihem edhe me sekretarin e par t Partis Komuniste Gjermane, njkohsisht edhe kryetar i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri dhe i kam drguar nj letr me lutjen q edhe ai me partin e tij t shikoj ndonj form t prshtatshme ndihme pr prkrahjen morale t popullit shqiptar t Kosovs. Ende skam marr prgjigje prej tij, por shpresoj se megjithat do t na ndihmoj patjetr, sepse pr kt i obligon drejtprdrejt edhe artikulli i Zrit t popullit i dats 8 prill, se si dihet, kjo parti e komunistve gjerman ka pr busoll t vetme PPSH-n. Sa pr situatn n Kosov, megjith krimet e pashembullta fashiste q po ushtron armiku yn mizor e q prekin thell n zemr do shqiptar dhe jo vetm shqiptart, un jam shum optimist, Arsyet i mendoj ksisoji : 1) Doli sheshazi mospajtimi i shqiptarve me armikun e egr, qeverin shoviniste t Beogradit; bota, q sot po e bn t veshin shurdh e syrin qorr pr shtjen shqiptare, n mos sot, nesr do t detyrohet patjetr t ballafaqohet n mnyrn m serioze me kt shtje, deri n fitoren ton prfundimtare. 2) Popullsia e Kosovs, e ballafaquar me tanket, aeroplant, helikoptert e me gjith pancirin tjetr t ushtris dhe policis serbe, nuk u friksua dot, po qndroi pa iu trembur syri; kjo popullsi tregoi se sht e zoja t ohet n kryengritje dhe ta bj edhe luftn prfundimtare pr lirimin nga armiku mizor dhe bashkimin me vendin am. 3) Vet armiku, q koh m par e dinim edhe pr politikan t regjur, me kt intervenim ushtarak e policor mbi shqiptart bri pa dyshim gabimin m t madh n historin e vet shtetrore-politike; ky gabim do ti kushtoj shtrenjt, sepse gjith situata, edhe n mos vazhdoft menjher lufta definitive pr bashkim me Shqiprin ton, pra gjith situata do t ndjek n t ardhmen e afrme at drejtim, i cili do ta sjell 232

shqiptarin n potez pr t zgjedhur se dshiron brenda kuadrit t Jugosllavis, madje duke na lejuar t bhemi edhe mjaft nazeqar... Ja, pra, kto ishin disa nga punt dhe mendimet e mia n kt situat t vshtir. Tani, me shpres se edhe pr mua personalisht, n saje t mirkuptimit t shokve, do t ket ndonj dit m t bardh, po e prfundoj kt letr dhe po t prcjell t fala shqiptare e revolucionare. Sokoli* POPULLI YNE ESHTE I PAMPOSHTUR DHE DO TE FITOJE! *) Pseudimin i Jusuf Grvalls - shnim i Faridin Tafallarit (Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 256-261)

11. Letr pr Sabri Novoselln, 13 maj 1981

Untergruppenbach, RFGJ 13 maj 1981 I dashur vlla, Mrgim*! Diku thell n ndrgjegje e dija se do t ma falje gabimin m t madh t jets sime. Kjo shpirtbardhsi e zemrgjersi jotja mua m shptoi me fytyr. Prandaj, do t jem mirnjohs pr tr jetn. Dhe kurr nuk do t harroj se kjo gj, n vend q ta zvogloj, do ta rrit edhe m shum gabimin tim t pafalshm. Por, meq ti u bre burr dhe meq situata n Atdheun ton e do q t punojm me nj vrull t madh, athere shtjen time, si ke propozuar edhe vet, e lem pr ta shqyrtuar hollsisht kur t na paraqitet rasti, kurse tash po u jepemi punve me gjith fuqin q kemi. Letrat e tua dhe materialet e shkruara i mora me koh. Por, i lejova vetes t ta vonoja pak prgjigjen, pr arsye se isha i zn me disa pun t nisura, shum t ngutshme. Me nj shok** t Liris organizuam n Zvicr dhe n RFGJ katr demonstrata t puntorve kosovar n botn e jashtme, dhe jemi n prag t organizimit t demonstrats s pest. Duheshin shkrime, trakte dhe fjalime, pastaj, duhej nj vrap i madh pr tubimin e njerzve. Demonstrata e par u mbajt m 11 prill n Bern t Zvicrs, e dyta m 18 prill n Cyrih t Zvicrs, kurse e treta dhe e katrta n Shtutgart e Dyseldorf t RF Gjermane, me 25 prill, prkatsisht m 9 maj. N demonstrata u hodhn po ato parulla q ishin hedhur n demonstratat n Kosov. Para ambasadave u mbajtn kudo mitingje protestuese, me fjalime t rndsishme, q demaskonin qllimet dhe veprimet fashiste t jugosllavve dhe tregonin qllimin e vrtet t kryengritjes n Kosov si dhe shkaqet e saj t vrteta. Thuaja n t gjitha demonstratat e organizuara ishim bashk me ne edhe komunistt dhe demokratt gjerman dhe shum komunist nga radht e puntorve turq, qoft fizikisht, qoft me trakte e fjalime, n t cilat paraqitej gjendja reale n Kosov dhe dnohej rnd veprimi fashist i policis dhe ushtris jugosllave mbi popullsin e pafajshme dhe duarthat t Kosovs. Demonstrata e ardhshme do t bhet n Mynih t RF Gjermane, t shtunn , m 16 maj. N t gjitha demonstratat ka dominuar rendi dhe disiplina e shkalls s lart, si dhe shprehja e indinjats m t thell t puntorve tan e qytetarve t ktushm, pr ato q po ndodhin n Kosov. Vetm n Shtutgart ndodhi nj incident, por, edhe ky n fitoren ton; njerz t Konsullats jugosllave fotografonin dhe xhironin demonstrantt me qllim, q ti friksojn pr pjesmarrjen e tyre n demonstrat. Disa puntor, nga radht e demonstrantve u ndan me nj rast dhe hyn n nj shkoll jugosllave, nga na xhironin me kamer filmike. Ua morn jugosllavve filmin dhe e rrahn xhiruesin, i cili 233

sdonte ta jepte at n asnj mnyr. Aktort e ksaj prleshje, jo vetm q doln faqebardh, pa grvishtjen m t vogl, por edhe policia gjermane i mbajti vetm dy or dhe i lshoi nga burgu, kurse shtypi gjerman, sipas deklarats s vet policis s Shtutgartit, fajtor i cilsoi jugosllavt dhe jo demonstrantt tan. Nj hap tjetr revolucionar q u b kto dit n Gjermani, qe pushtimi nga puntort tan i dy klubeve kosovare, t cilat deri m tash ishin br erdhe spiunazhi e propagande e njerzve t konsullatave jugosllave. Puntort revolucionar i morn n dor ato klube, hoqn flamurin jugosllav dhe fotografin e xhelatit Tito, ndoqn s andejmi njerzit e konsullatave, prderisa ngjarjet n Kosov t vazhdojn t trajtohen kshtu nga ana e qeveris jugosllave. Klubet e pushtuara ndodhen n Dyseldorf dhe n Bilefeld. Policia gjermane jo vetm nuk ka ndrmarr asgj lidhur me kt aksion, por e konsideron edhe shum t drejt, meq sipas statusit t tyre, klubet duhej edhe m par t ishin t pavarura nga ndikimi i konsullatave. Tani kemi shpres se ky shembull do t ndiqet n t gjitha ato qendra ku kan ekzistuar deri m tash klube q ve emrin e kan pasur kosovar. Dhe kjo gj ka rndsi mjaft t madhe. Vlla, Mrgim! Koh m par un i kisha nisur nj letr njrit nga antart e Komitetit Qendror t Partis Komuniste Gjermane, t cilin e kam njohur personalisht. Iu drejtova me krkesn q ta prdor autoritetin e Partis s tij dhe t na dal n ndihm n nj mnyr apo n nj tjetr. Ato dit Radio Tirana transmetoi edhe artikullin e par t Zrit t popullit lidhur me ngjarjet n Kosov, kshtu q komunistt e ktushm morn qndrim zyrtar, q t solidarizohen me Kosovn dhe ta ndihmojn luftn e popullin ton me t gjitha mjetet q kan n dor. N fillim t fillimit, ata botuan gjermanisht n organin e tyre Roter Morgen artikullin e Zrit t popullit dhe neve na nxorrn lejet zyrtare te policia gjermane pr mbajtjen e demonstratave. Po kshtu, me luftn ton jan solidarizuar edhe komunistt zvicran dhe ata turq n botn e jashtme. Tani, n bashkpunim me komunistt gjerman e zvicran, un dhe nj shok i Liris jemi duke punuar n formimin e disa komiteteve pr Kosovn. Kto komitete do t prbhen prej autoritetesh t njohura gjermane e zvicrane, si politikan, shkrimtar e artist t njohur demokrat. Konkretisht, n komitetin q do t formohet n Gjermanin Federale, kemi rn dakord q nga pala shqiptare t hy un, kurse n at n Zvicr, nj shoku** i Liris. Komitetet kan pr qllim ta sheshojn t vrtetn pr Kosovn dhe t organizojn ndihma t ndryshme pr popullin ton t shumvuajtur. Komitetet do t bjn demarshe pran qeverive, dhe ndoshta edhe pran Kombeve t Bashkuara, si dhe do t prpiqen t ndikojn sa m shum n shtypin evropian e botror, duke e ushqyer kt shtyp me t dhna faktografike mbi Kosovn, n mnyr q demagogjia jugosllave t demaskohet n prmasa t gjera. Po kshtu, komitetet do t hapin edhe xhiro-llogarin pr ndihma materiale dhe do t caktojn qendra me adresa ku t arrijn t dhna konkrete lidhur me numrin e t vrarve, t plagosurve dhe t t burgosurve n ngjarjet e fundit n Kosov. ( Prandaj sht mir q qysh tani, shokt t mbledhin sa m shum informata dhe, kur t formohen komitetet, ti ushqejm ato me t vrteta n shkall sa m t gjer.) Tani, vlla Mrgim, lejom tu prgjigjem disave nga pyetjet q shtron ti n letr. Lajmtarin e liris, si t pata shkruar edhe m par, e kam nxjerr kryekput vet, bile, 80 pr qind t shpenzimeve rreth botimit t tij i kam paguar vet nga t ardhurat e mia dhe t vllaut. Duke qen puna kshtu, sht e natyrshme q niveli t mos ket qen n nivel dhe t jet prvjedhur edhe ndonj gabim. (Aq m par, kur pr shkrime kam qen i angazhuar edhe n gazetn Bashkimi.)

234

Gjja m e rndsishme lidhur me Lajmtarin sht se, duke qen krejt i vetmuar, nuk e mora dot guximin ta emroja at si organ t LNKVSH. Kjo sht e vetmja arsye pse n t nuk flitet e brohoritet n emr t Lvizjes son. Mjafton ta prmend faktin se dy materialet e Lvizjes, q i botova n numrin 3, i lshova me njqind druajtje, ngase nuk isha n gjendje t gjykoja vet dhe t fitoj bindjen e plot se a bja mir apo keq. Tirazhi i Lajmtarit ka qen i vogl, nga 600 kopje. Por, kaq ka pasur aftsi t shprndaj rrjeti i krahut t ri t Lvizjes, q u formua n Kosov pas ardhjes sime ktu. Por me rndsi sht fakti se at e ka shprndar pikrisht ai krah. Un, q n fillim t Lvizjes e kam pas ditur se organ i Lvizjes sht Zri i Kosovs, se kjo shihet nga vet Statuti. Dhe, me knaqsin m t madhe, n vend q t dilte Lajmtari i liris, kam mundur t bja q t dilte Zri i Kosovs. Nuk e bra pr dy arsye. S pari nuk isha i autorizuar nga Lvizja. S dyti, ktu kishte vepruar qysh m hert nj i ashtuquajturi Grupi Komunist Zri i Kosovs, pr punn e errt t t cilit me ndonj rast tjetr mund t bj para Lvizjes ndonj raport t gjer. Tash pr tash po theksoj se udhheqsi i ktij grupi (Rizah Saliu, nga Mushtishti, nj provokator ose njeri shum naiv dhe i rrezikshm), provoi t organizonte me shok likuidimin tim dhe t vllaut tim, duke na quajtur t drguar special t UDB-s , pikrisht pr arsyen se i pata thn q Zri i Kosovs sht organ i LNKVSH, kurse ai e kishte marr pr emr t grupit t vet. Po pr kt arsye, para se ti hym botimit t ktij organi, duhet t marr nga Ti dhe Lvizja edhe fjaln e fundit, sepse ka mundsi q titulli Zri i Kosovs si organ i LN, t przihet n mendjen e naivve me Grupin Komunist Zri i Kosovs. M ke pyetur si qndrojm me shtjen financiare, lidhur me nxjerrjen e gazets. Numri i par, i cili sht radhitur e shtypur krejtsisht n nj shtypshkronj, e q sht e natyrshme q ka dal teknikisht m s miri, ka kushtuar 2540 mark. Ky ishte nj mim shum i lart sa t mund ta prballoja, madje edhe me pjesmarrjen modeste t disa njerzve q u treguan t gatshm t ndihmojn ( pa e ditur pr ka sht fjala). Prandaj, bashk me vllaun vendosm ta marrim me kredi nj makin shkrimi t prshtatshme ( sht kjo, me t ciln po ta shkruaj letrn dhe me t ciln jan radhitur dy numrat e fundit t Lajmtarit t liris). Makina kushtonte relativisht pak (5080 mark) dhe, me disa funksione elektronike q kryente, jepte mundsi t nxirrej disi revista, sado q mua m ngarkonte shum, sepse, pos q i shkruaja t gjith artikujt, m duhej edhe ti radhitja e ti prgatisja teknikisht t gjitha faqet. Por, shpenzimet q mbeteshin pr tiu paguar shtypshkronjs n proesin e mtejshm t shtypjes e t shumzimit t revists, ishin shum t vogla, vetm 600 mark. Por kur sht fjala pr botimin e Zrit t Kosovs, mendoj se del edhe nj problem. Sipas t gjitha gjasve, tashm sht identifikuar se kush qndron prapa Lajmtarit dhe kshtu edhe mnyra se si radhitet ai. Pra, kjo makin shkrimi, sipas mendjes sime, nuk do t duhej t prdorej edhe n radhitjen e Zrit t Kosovs. Kurse radhitja n shtypshkronj kushton shtrenjt, si u pa. Mbesin dy mundsi: ose t shitet kjo makin ( po tash me mim m t ult, se kshtu ngjan ktu) dhe t blehet nj lloj tjetr makine, duke shtuar edhe para t tjera, ose t merret koh pas kohe me qira ndonj makin tjetr pr radhitjen e gazets. Se sa do t shpenzoheshin me variantin e par dhe sa me t dytin, t informoj kto dit n telefon, por e di se, pr nj pun m t rregullt n nxjerrjen e gazets, do t duhej nj ndihm bukur e madhe financiare. Dhe un nuk e di se sa keni mundsi, Ti me shokt, t ndihmoni s andejmi. Pr shembull, nj makin pr radhitje, me t gjitha llojet e germave prdoren n gazeta e libra e q prandaj ska si t identifikohet, e re kushton mbi 20 mij mark, po e prdorur ka mundsi t gjendet edhe 10 mij. E kto jan para t mdha. Ndryshe, po t zgjidhet shtja e makins, 235

shpenzimet e shumzimit t revists do ti prballoja vet, me disa shok ktu, pa kurrfar problemi. Ktu kam nj propozim. Ai shoku n Mynhen, prmes t cilit e mora lidhjen me Ty, Shabani, sht nj milioner. Nse shokt q ke Ti atje kan ndikim n t, athere ai do t mund t na ndihmonte n blerjen e nj makine t till, bile nuk do ti ndiente shpenzimet. Por, kjo sht shtje q duhet ta vendosni ju. Sido q t jet, para se tia nis puns pr nxjerrjen e Zrit t Kosovs, duhet t dija se deri n far shkalle mund t m ndihmoni s andejmi materialisht. Kur sht fjala pr materialet q mora, prve atyre me tituj N Kosov dy njerz u ngjalln dhe Adem Demai, simbol i rezistencs shqiptare, mendoj se t tjert nuk kan elemente t mjaftuara pr nj revist far e mendoj un Zrin e Kosovs. N ta gjenden t meta ideopolitike dhe jan shkruar jo n nivel. Prve ksaj, sidomos tash na duhen materiale me elementin e aktualitetit kosovar. Mendoj se n revist duhet tu prgjigjemi nj pr nj sulmeve jugosllave dhe demagogjis s vrullshme titiste. Dhe pr kt kemi se ku kapemi. Dhe, nj pjes t mir t prgjigjeve t tilla, q do t bnin nj pun sqaruese si pr popullsin ton, ashtu edhe pr t tjert, e marr prsipr ta shkruaj un vet, po t autorizohem pr kt nga Lvizja. Nj gj sht fare e sigurt: tash e tutje, i forcuar moralisht, nuk do t kursehem pr pun dit as nat dhe besoj se puna nuk do t mbetet pa rezultate. Po dalim te nj shtje tjetr me rndsi. Kur sht fjala te bashkimi i organizatave revolucionare dhe patriotike q veprojn n Kosov, un pata br nj propozim konkret, po druaj se nuk jemi marr vesh si duhet. sht i ashtuquajturi Grupi Komunist Zri i Kosovs nj grup q predikon krijimin e nj Kosove t lir dhe jo bashkimin me vendin am. Me kt grup as kam marrdhnie, as do t doja t kem, sepse, edhe n ekziston akoma (se pjesa m e madhe e antarve t tij n atdhe jan t burgosur, pr shkak t mnyrs s organizimit shum t gabuar e t rrezikshm: me lista konkrete, ku antart shnojn elementet e tyre biografike, bjn me shkrim betimin dhe e firmojn me dorn e vet; kshtu listat komplete t antarve kan rn n dor t UDB s dhe ata jan burgosur masivisht e pa mundime nga ana e policis), pra, edhe nse grupi ekziston akoma, ai punon keq e flliqt. I till nuk sht as n shkrime as n pikpamje t organizimit grupi i Marksist-leninistve t Kosovs, t bashkuar rreth organit t tyre Liria. Prkundrazi ata, jo vetm q luftojn si ne pr bashkimin e domosdoshm me vendin am, por, sa kam mundur t konkludoj nga kontaktet e mia me njeriun** e tyre, jan edhe shum t pjekur dhe organizator t zott. M von do t marrim vesh se ata, me sa duket, kan qen ndr organizatort kryesor t ngjarjeve t fundit n Kosov, jo fillimisht, por duke intervenuar pas ngjarjeve t 11 marsit. Por, kjo gj duhet t studiohet edhe m tej me seriozitetin m t madh dhe, po u pa e arsyeshme, edhe t merret kontakti me ta e t vazhdohet puna e prbashkt. Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t kemi nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S paku prsa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillte dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov tu jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt, njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. Kshilla pr ndrprerjen e marrdhnieve me t kam pasur edhe nga ana e diplomatve shqiptar n Vjen. 236

M n fund, po t njoftoj se, si un me familje, ashtu dhe vllau q sht ktu edhe ai me familje, jemi q t gjith mir. Deri m tash edhe Luani ka qen mir n burg, si dhe familja e tij n fshat. Si jan punt tash, nuk dim gj prej shum kohsh. U bra helm q vllaun ta paskan mbyllur prap. Por, ju jeni msuar, e edhe ne po msohemi pak nga pak me kto gjra. Armiku yn tash u trbua fare dhe e ka ndr mend t vazhdoj gjithnj m egr. Por, jam m se i bindur se kjo vrtet do t na dmtoj neve n nj shkall t gjer, por at do ta dmtoj shum m tepr, at do ta shkatrroj plotsisht. T fala vllazrore Sokoli me familje! POSHTE TITIZMI GJAKATAR! RROFTE POPULLI SHQIPTAR I LIRE E I BASHKUAR! *) Sabri Novosella, shnim i Faridin Tafallarit **) Kadri Zeka, shnim i Faridin Tafallarit (Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 261-266) (Nj pjes e ksaj letre sht botuar n librin Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116)

12. Letr pr Faridin Tafallarin, ver 1981

I dashur shok Faredin! M fal q materialin e premtuar po jua drgoj me vones. Por ashtu u bn punt. Besoj se tani do ta merrni e ta shqyrtoni, bashk me D.... Dhe pasi ta keni analizuar, t m prgjigjeni pr sa qem marr vesh at nat n mes vete. Ato q do ti keni t paqarta, shnojini si dhe fjalt e pakuptueshme, e pastaj do ti sqarojm s bashku. Mir u pafshim n takimin e ardhshm Lajmtari... (Kjo letr, drguar Faridin Tafallarit nga Jusufi, n ver t vitit 1981, sht botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 239)

13. Letr pr Faridin Tafallarin, ver 1981

I dashur shok, Dini*! Ja dhe materialet q t premtova se do t ti oj. N t parin Armiku na ka n dor vetm aq sa e lejojm ne vet, jan udhzimet pr disa shtje revolucionare n kushtet e puns ilegale. Ndrkaq, n materialin me titull Si do t na prgjigjet armiku n pyetjet q do t shtrojm ne, revolucionart , bn fjal pr rndsin e njrs nga fushbetejat kryesore t organizats revolucionare, pra pr rndsin e shtypit revolucionar. Materialet e tilla si tham edhe mbrm, nuk bn vetm t lexohen si artikuj gazete a si roman. Ato duhet t prvetsohen, n mos n trsi, athere s paku pikat kryesore duhet t zotrohen patjetr. Ndoshta, n bisedn q bm mbrm, un isha pak tepr kmbnguls dhe energjik. Por, kam shpres t madhe se, sa m par ti kapemi ksaj rruge t 237

organizimit, aq m shum efekte do t arrijm n drejtimin n t cilin jemi t gatshm t luftojm pa kursyer asgj. Po e prsrisim edhe nj her mnyrn se si duhet t lidhen antart e celuls. Ti si antar celule ke t drejt dhe detyr t krijosh dy hallka A dhe B. Hallka A dhe B t njohin ty, por jo edhe njra tjetrn. Po kshtu, pasi t jen futur n celul kto dy hallka dhe pasi t ken dhn ndonj shenj t sigurt se jan t pjekura pr pun revolucionare n kushtet e caktuara prej nesh, secila prej tyre do t ket t njjta t drejta dhe detyra. U morrm vesh edhe lidhur me at se far kushtesh krkohen pr angazhimin e nj shoku etj. ( Pr do gj t paqart, drejtomu me letr ose bjm takim, sepse nuk duhet t ecim me gjra t pasigurta n asnj mnyr.) Kur t kesh zgjidhur hallkat tuaja, kujdesu q njri shok yti t jet patjetr n vendlindje. Sepse, ne bjm pak, n qoft se mbshtetemi vetm n shokt tan q punojn n botn e jashtme. Me rndsi sht q organizimi t marr hov n vendlindje. Natyrisht, shtjen e takimeve me shokt e angazhuar n vendlindje, do ta shqyrtojm bashkarisht dhe n hollsi. Prgjithsisht, edhe po t na duken gjra t vshtira disa hollsi q imponohen n shikim t par, ska nevoj t bhemi merak. Kjo mnyr e organizimit sht studjuar hollsisht dhe ne do ta zotrojm dalngadal po me siguri. Mjafton q t kemi vullnet dhe t angazhohemi seriozisht M shkruaj, pra, pr gjithka. Un do t t prgjigjem me knaqsi. VDEKJE TITIZMIT, LIRI POPULLIT SHQIPTAR Lajmtari**... *) Shkurtimi i emrit Faridin, shnim i Faridin Tafallarit **) Pseud. i J. Grvalls, shnim i F.T. (Kjo letr, drguar Faridin Tafallarit nga Jusufi, n ver t vitit 1981, sht botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Terror, Dhimbje, Qndres, Tiran 1997, faqe 401)

14. Letr pr Faridin Tafallarin, ver 1981

I dashuri shoku Faredin! Me pak vones po ti drgoi thirrjet pr demonstrata, q do t mbahen kt t shtun n Dyzeldorf n ora 10,30 para stacionit hekurudhor. Njoftoi shokt aty prreth, por kishte me qen mir, sikur do t mundeshe ti njoftosh edhe do shok nga Tubingeni. Sa i prket udhtimit me autobusa, duhet t dihet prafrsisht numri i udhtarve dhe m lajmro menjher, n mnyr q kjo gj t organizohet me koh. N qoft se t kan ardhur edhe thirrje tjera nga larg, kjo gj mos t habit, dhe prmbaju ktyre thirrjeve ktu. Sa i prket gjendjes n Kosov, kemi informata se atje populli sht i pamposhtur, dhe se lufta po vazhdon. Shokt na bjn me dije se demonstratat q po organizohen n botn e jashtme i kan dhn popullit shqiptar n Kosov nj frymzim dhe nj hov t madh... Prandaj kjo gj edhe neve na frymzon edhe m tepr edhe na forcon vullnetin ton, q t marrim pjes sa m shum n kto demonstrata. T fala vllazrore nga Semani* FITORJA ESHTE E JONA ! *) Pseud. i J. Grvalls, shnim i Faridin Tafallarit 238

(Kjo letr, drguar Faridin Tafallarit nga Jusufi, n ver t vitit 1981, sht botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Terror, Dhimbje, Qndres, Tiran 1997, faqe 402)

15. Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981

Untergrupenbach, RFGJ 16 qershor 1981 I dashur vlla Mrgim! Po t v n dijeni se vonesa e letrave nga ana ime nuk sht, as shtje harrese e as shtje e neglizhencs. Po prirem nga dshira q kur t T shkruaj, t kem s paku dika t rndsishme pr t t thn. Prmes shtypit jugosllav ke mundur t informohesh pr nj demonstrat t fuqishme t puntorve an n Gjenev, n t ciln qen mbledhur m 30 maj m se 1000 puntor nga Zvicra e Gjermania dhe, t penguar pr tiu afruar ambasads jugosllave, shkuan dhe demonstruan para selis s Kombeve t Bashkuara. Kjo demonstrat i trboi jugosllavt, t cilt kmbyen edhe replika bukur t ashpra t nivelit shtetror me organet zvicrane, q kishin dhn leje pr mbajtjen e demonstrats. Pastaj, kur pan se ska gj prej asaj pune, u kthyen n t shara e britma t egra kundr demonstrantve gjoja se kta ishin gjysma ekstremist(lexo: komunist) dhe gjysma tjetr, ata t ardhur nga RFGJ, fashist etj. Por, sido q t jet, gjith at q kan thn deri m sot jugosllavt lidhur me demonstratat e puntorve kosovar n mrgim, sjan gj tjetr pos klithma e prarje t t dshpruarve. Nj demonstrat tjetr e rndsishme u mbajt n 13 qershor n Bruksel t Belgjiks. E rndsishme pr kto arsye: e para, pas demonstrats n Gjenev, jugosllavt kishin mundsi t ndrmerrnin ndonj mas konkrete qoft duke intervenuar te organet e Belgjiks, qoft duke organizuar vet ndonj antidemonstrat, si ishin krcnuar m par prmes Radio Beogradit ( por se bn dot njrn as tjetrn); e dyta, n Bruksel sht erdhja e emigracionit reaksionar shqiptar, i cili u prpoq, gjat tr kohs sa bheshin prgatitjet pr demonstratn, t ushtronte presione e shantazhe, duke krkuar t merrnin edhe vet pjes n manifestimin ton. Megjithat, t gjitha u shkuan kot dhe demonstrata u zhvillua si sht m mir dhe n rrugn m t mbar, edhe e treta, m e rndsishmja, kjo demonstrat ndihmoi n bashkimin e mrgimtarve t dyfisht kosovar, t ardhur ktu s fundi nga Turqia, t cilt m par jetonin keq n krcnime e shantazhe nga emigracioni i vjetr i Shqipris dhe me presione, q kta shqiptar t ndershm e patriot t rreshtoheshin n radht e armiqve t Shqipris socialiste. Jemi t bindur se t tria kto qllime demonstrata i realizoi n nj shkall t caktuar. Teksti pr traktin m plqeu dhe e prshkrova e po ta drgoj. Tjetr her pr trakte t tilla m trego a sht m mir ti shumzoj un ktu, sepse i fotokopjojm mir dhe kushton relativisht pak, apo t duket m mir ti fotokopjosh atje. Ksaj radhe po i shumzoj ktu. Nse t duken pak kopje, trego sa krkohen dhe i bjm kopjet e tjera dhe sipas nevojs i shumzojm edhe traktet e ardhshme. Me shokun Sh. n Mynih nuk kemi biseduar gojarisht, po vetm n telefon. Ai tha se do t m prgjigjet brenda nj kohe t shkurtr, por ende nuk sht prgjigjur. Ndrkaq te shoku I. n Visloh ishim. Na priti mir. Por kohn e biseds e kishim t kufizuar, se i erdhn mysafir t tjer. Paske marr vesh pr nj bised t nxeht, q u zhvillua n banesn e tij me at rast me disa kopuk projugosllav. E di q nuk kam br aq mir q kam folur, por, un e pata paralajmruar shokun I. t mos m ndalte, sepse nuk mund t durohen kur fliten muhalife.. Pos ksaj, ja lshova frenin vetes pak 239

m shlirshm, duke ditur se shoku I. nuk sht aspak i varur nga Jugosllavia. Prve ksaj, un mendoj se kjo gj duhet t ket pasur nj efekt t mir te shoku I. Ai e pati rastin t njihet me disa pikpamje dhe me shkalln time t informimit; lidhur me realitetin kosovar. Po t bj me dije se kto dit arriti prej tij edhe shuma e t hollave q krkoheshin prej tij. Ke br shum mir q m drgove emrat e t burgosurve, ata t veteranve t lufts son. Do tua bjm vendin n ndonj material adekuat. Sknder Blakaj, pr t cilin shtypi shkruan se e kan larguar nga puna, sht n burg q nga data 12 maj. Kjo duhet t na jap t kuptojm se n mos t gjith, athere shumica e atyre pr t cilt flitet se jan larguar nga puna, n realitet jan t burgosur. Tani m lejo t dalim te nj nga shtjet m t rndsishme pr momentin aktual, pra, te shtja e bashkimit t vrtet t t gjitha forcave t mbara revolucionare. Un, kohn e fundit, me qllim t mir, i kam dhn vetes t drejt t t dekonspiroj ty tek nj person, te ai shoku* i Liris, me t cilin kemi bashkpunuar qe disa koh. Ai, duke nxjerr konkludime nga puna e Organizats s tij dhe nga ajo e LNK, sidomos nga organi yn Zri i Kosovs, ka ardhur n kt prfundim: sipas t gjitha gjasve, edhe LNKVSH edhe Marksist-leninistt e Kosovs jan dy deg t t njjtit trung. Nj patriot revolucionar, i cili prej kohsh qenka n burg (ai thot se nuk sht fjala pr Ademin, por pr dik tjetr), qenka prgjegjs pr ndrprerjen e kontakteve mes antarve t vjetr t organizats s hershme me antart e krahut t ri t ksaj organizate. Kshtu q, pjesa e vjetr e asaj organizate (t prbashkt) ka ndjekur nj rrug t caktuar dhe sot ka arritur deri te emri Marksist-leninistt e Kosovs, kurse krahu i ri, duke mos marr kontakt me koh me antart e vjetr, qenka zhvilluar n Lvizjen e sotme Nacionallirimtare t Kosovs. Pr kto konkludime ai merr pr baz pikrisht organin Zri i Kosovs, t cilin Marksist-leninistt e paskan pasur gjithashtu organ t vetin pr nj koh t gjat(sidomos q nga viti 1974, thot ai, paskan dal disa numra t ktij organi). N rast t till, sipas mendimit t tij, bashkimi i organizatave tona jo vetm q nuk sht i vshtir, por sht puna m e natyrshme. Lidhur me kt, ai ka nj propozim konkret, t cilin ia kam aprovuar edhe un, nse pranon ti: t vijm s bashku ai e un te ti dhe ta ndriojm po qe e mundur kt shtje. Fitimi, besoj, do t kish qen i madh. Ai* sht nj shok i mir dhe mjaft i pjekur. Por, n qoft se ti ngul kmb q nuk duhet ti hym fare ksaj pune, athere ashtu edhe do t bhet. Edhe nj shtje tjetr me shum rndsi. Po ky shoku* i Liris, i cili lidhjet me shokt n Kosov i mban rregullisht, tash s fundi na njofton sesi nga Kosova i paska ardhur porosia q tash e tutje t mos ngulim m kmb n krkesn pr prfshirjen e tokave shqiptare n Maqedoni e Mal t Zi brenda republiks s Kosovs, por t kufizohemi vetm me statusin e republiks pr territorin e sotm t Krahins Autonome t Kosovs, sepse gjoja, po t paraqitet kshtu shtja, paska njfar mangsie pr realizimin e ksaj krkese. Ai* shton se gjoja sugjerime t tilla u paskan arritur nga instanca t rndsishme t atdheut. Un paraqita kundrshtimin tim kategorik. N mos qent tradhti e hapt, nj lshim i till, thash un, athere sht nj politik e lig konjukturale, t ciln vshtir se do t na e falte populli i pezmatuar, sidomos shqiptart e viseve jasht Krahins, q jan n rrezik edhe nga asimilimi i madh. Tani prej teje pres prgjigje t prer pr sa vijon: 1) A e aprovon ardhjen time bashk me at shokun*, lidhur me sqarimin e shtjes s prmendur, apo se lejon.

240

2) Pas pshtjellimeve rreth titullit t organit Zri i Kosovs, a t duket e udhs q organit ton t ardhshm ti vm nj titull tjetr? Un mendoj se titulli duhet ndrruar. 3) A duhet t pranojm edhe ne, sikundr ata t Liris, solucionin e republiks vetm pr territorin e sotm t Krahins s Kosovs? 4) A mendon se duhet edhe m tutje, pas ktyre njoftimeve, ta vazhdoj bashkpunimin me shokun* n fjal, apo t punoj vetm, duke iu kushtuar kryekput punve t LNKVSH dhe t organit t saj t ardhshm? T lutem ti analizoni hollsisht kto shtje me shok dhe t m prgjigjeni sa m par q t jet e mundshme. T fala vllazrore Sokoli *) Kadri Zeka, shnim i Faridin Tafallarit (Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 269-271).

16. Letr pr Sabri Novoselln, 21 korrik 1981

Untregr. RFGJ, 21 korrik 1981 I dashur vlla, Mrgim! Qortimet e tua jan me vend. I entusiazmuar nga pritja e takimit ton dhe (eventualisht) e bashkimit t dy forcave t rndsishme revolucionare t Kosovs, un rash n nj pasivitet t palejueshm dhe lash pas dore shum pun. Letra jote e fundit m zgjoi nga kjo kllapi dhe t jesh i bindur se q tani do t prpiqem ti oj n vend si duhet e me koh t gjitha porosit dhe ti kryej me koh ato q krkohen prej meje. M lejo tani t informoj pr disa shtje tash pr tash t rndsishme. Lidhur me takimin ton doli nj penges tash pr tash e pakaprcyeshme: ambasada turke nuk m jep kurrsesi viz hyrjeje n Turqi. Me gjas nuk i japin as atij shokut tjetr, se edhe ai e ka punn si un. Ne do t provojm ndonj lloj intervenimi, por sa duket sht e kot. Prandaj, nga ju andej presim ndonj propozim se si dhe prmes kujt t organizohet ndonj kontakt, q do t shpiente kah bashkimi. Shoku Shpend ka ardhur dhe sht vendosur te ne. Sot kan dal me B. pr t krkuar pun. Jam i knaqur nga takimi me t. Shokut A. Mrturi i kam drguar letr, por ende nuk sht prgjigjur. A sht rregulluar puna si do t dij ai se ku t drejtohet kur t vij? Deklarata e KQ dedikuar shtypit t Perndimit sht shtypur shqip, gjermanisht e serbokroatisht. T part q e kan botuar n organet e tyre jan kroatt e mrguar. Kshtu ka ndodhur nj e pa mir q nuk e parashikonim. Por, shpresojm se do ta publikojn edhe t tjer. Shum keq q nuk t kan arritur traktet e drguara. Ne kemi intervenuar n post, po prgjigje nuk kemi marr. Tani ku dihet n dor t kujt kan rn? Un po t drgoj nj kopje q e pata ndalur pr vete. Hern tjetr ti drgoj ashtu si m porosit ti n letr.

241

Sa i prket maqins pr shtypjen e Z.K., t njoftoj se shoku I. B. e ka kryer at q lypsej prej tij. Shoku Sh. sht prgjigjur pozitivisht, por ende se ka kryer punn. Ai thot se pak m von do t na prgjigjet me nj shum 4-5 her m t madhe. Me kt letr po ju drgojm edhe ca trakte q kemi shprndar ne kndej. Ja edhe ca letra t bardha me zmalt, q t mbuloni me to, para se ti fotokopjoni traktet, ato pjes q nuk ju prgjigjen pr atje. Tekstin e traktit t ardhshm, q me erdhi me letr, do ta shtyp dhe t ta drgoj menjher. Tani po kalojm te numri i ardhshm i Zrit t Kosovs. N letrn e ardhshme besoj do t mund t m udhzosh si tia bj me kto shtje: Formati, a duhet zgjedhur ai i Lajmtarit apo ai i Bashkimit? Un kam menduar q titulli i gazets t jet me shkronja t kuqe, prafrsisht si ai i numrit 3 t Liris. N vend t flamurit me pushk, q ndodhet te Liria, kam menduar t vm ose flamurin shqiptar, ose nj simbol t pushks dhe pens. Si mendoni ju pr kto dhe ka m porositni? A pajtoheni q tirazhi i gazets t jet 3000 ose 5000 kopje, apo mendoni se duhet t jet m i vogl a m i madh? Mendoj se ky numr duhet t prmbaj nj fjal hyrse t redaksis. Q t mos na prvidhet ndonj lshim, mendoj se kt fjal, s paku n pika t shkurta, duhet ta prpilosh ti me shokt dhe pastaj t m tregoni edhe autorizimet e mia lidhur me t, prkatsisht n shkall mund t intervenoj un n t. Tash pr tash, un kam parashikuar, globalisht, kto tema: 1) kryeartikulli. N pika t shkurtra t prfshihen kushtet objektive q u paraprin ngjarjeve t Kosovs. Vet ngjarjet e Kosovs nga aspekte t ndryshme. 2) Dshmorve t rn n demonstrata 3) Lavdia e femrs shqiptare ndr shekuj dhe n ngjarjet e sivjetme 4) Renegatt e vjetr dhe renegatt e rinj 5) Preokupimi i jugosllavve pr realitetin n RPS t Shqipris 6) Botimi (me komentin ton) i nj vjershe t shklqyeshme mbi Shqiprin, shkruar nga nj poete e vjetr greke. Kjo vjersh demanton insinuatat jugosllave lidhur me opinionin grek sa i prket shtjes s minoritetit grek n Shqipri. 7) Preokupimi jugosllav pr dominimin e toskrishtes n letrarishten ton przierje flagrante n punt dhe n kulturn materiale t shqiptarve dhe prpjekje pr shuarjen e kulturs kombtare te shqiptart e Kosovs n veanti. 8) Figura e puntorit dhe e fshatarit n ngjarjet e Kosovs 9) Heshtja e bllokut t pathyeshm t intelektualve kosovar, q po e vret armikun 10) Zvoglimi i numrit t studentve n Universitet shtim i armats se t papunve n Kosov dhe tmerr edhe m i madh pr armikun 11) Jeta e mjeruar e shqiptarve n Maqedoni dhe Mal t Zi 12) Rreth shprnguljes s serbo-malazezve nga Kosova 13) Letr e hapur popullit serb, malazez e maqedonas (pr nxitjen e ndjenjs antishqiptare q mbjell te ta propaganda revizioniste jugosllave dhe rrezikun q ata, nesr, t bhen mish pr top n realizimin e aspiratave shoviniste e pushtuese t ksaj qeverie 14) Marrdhniet shqiptaro-serbe ndr shekuj ( prfolje e studimit omonim t historianit ton t ndjer Sadulla Brestovci, botuar n Gjurmime albanologjike 15) Nga shtypi shqiptar lidhur me ngjarjet e Kosovs 16) Nga shtypi i huaj lidhur me ngjarjet e Kosovs

242

Prve ktyre, edhe ndonj nga temat e gatshme q m keni drguar ju dhe q ju duken t arsyeshme pr kt moment. Nuk mund t them gj prerazi lidhur me afatin kur mund t kryhet nga ana ime puna e daljes s gazets, por shpresoj se nuk do t m marr m shum se 20 dit. T fala vllazrore e revolucionare Sokoli (Shnim i Xhafer Durmishit: Kt letr ma drgoi Kadri Rexha, m 31 gusht 2013) (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari n www.albaniapress.com, m 30 shtator 2013)

17. Letr pr Sabri Novoselln, 31 korrik 1981

Untergruppenbach, RFGJ 31 korrik 1981 I dashur vlla, Mrgim! Dje mora dy letra n nj zarf mbante datn e nisjes 23. 07. Njra ishte pr mua, e tjetra e prbashkt, pr mua, Shpendin e Bardhin. Menjher pas dite me Bardhin shkuam te Shpendi dhe i lexuam bashk t dy letrat. Nga prmbajtja dhe toni i letrave t tua, kuptova q ende se ke marr letrn time t fundit, n t ciln t kam njoftuar pr punn konkrete q sht duke u br rreth nxjerrjes s numrit t ardhshm t Zrit t Kosovs. Ka nj keqkuptim mes meje dhe teje. Kur sht fjala pr titullin Zri i Kosovs, te un ska pasur as nuk ka hutes as trullosje. E kam n dor Statutin e LNKVSH, ku shkruan qart se ai sht organ i Lvizjes son. Por, kam pasur n dor edhe disa trakte t t ashtuquajturit Grupi komunist Zri i Kosovs dhe m kan dal kokarje pikrisht me udhheqsin e ktij grupi dhe pikrisht lidhur me kt titull. Prandaj kam supozuar se mund t ket hutes te lexuesi. Vetm kaq. T falem nderit pr autorizimet q m jep n shum drejtime. Kjo m detyron t rritem e t piqem dita me dit prtej aftsive dhe mundsive t mia. Mendoj se autorizime m t mdha (por edhe ato me kufij t theksuar) mund t me jepen vetm sa i prket nxjerrjes s gazets. Pr t tjerat, sidomos pr pun organizative, kujtoj se m mungon prvoja, e sidomos takti. Prandaj sht e nevojshme t m jepen kshilla t vazhdueshme, fare mos nguro q kshillat t prmbajn edhe hollsira. Ksaj radhe e kam fjaln konkretisht te autorizimi q m ke dhn pr pun me shokun e Liris, e veanrisht t bisedohet me t lidhur me bashkimin e dy organizatave tona. Si e di, prvoja ime n pun t organizuar ishte e shkurtr dhe un nuk i di ato hollsi pr organizatn ton, lidhur me t cilat krkon t informohet shoku i Liris. Me nj fjal un shoh nj disponim t tij (besoj edhe t shokve t tij) q kjo pun t mos bhet prmes meje. Dhe u jap t drejt. Nga ana tjetr, ata ende nuk i kan shtruar hollsisht e me shkrim ato q duan t din e q krkojn. Mendimi i tyre, pr sa e shoh un, sht se do t duhej t takoheshe ti, ose ndonj shok tjetr nga m t rndsishmit e Lvizjes n atdhe, me ndonj shok t njjtit nivel, po n atdhe, nga ata t Liris. Kjo m duket edhe mua e drejt. Dhe ndoshta vetm n kt drejtim do t mund t kontribuonim n kt moment un dhe ai shoku i Liris. Sa pr udhtim deri te ti (se kshtu me korrespondenc sht e rrezikshme t thuhen hollsit) do t gjendej ndonj njeri i prshtatshm, bie fjala Shpendi a Bardhi. Ndrkoh, puna do t vazhdoj me t vetn, deri sa t bhet bashkimi, ashtu si porosit edhe ti me shokt. 243

Leximi i letrave t tua nga un, Shpendi e Bardhi, u shndrrua n nj takim t mbar, ku shqyrtuam n hollsi shtjet e shtruara prej teje, sqaruam Shpendin pr disa hollsi t punve (ktu) n t kaluarn, dhe morm disa vendime. Q t tre jemi t mendimit se Zri i Kosovs duhet t dal sa m par e sa m mir dhe pr kt jemi duke punuar sa po mundemi. Ne konstatuam s bashku q, ndonse deri m tash nuk sht formuar ktu dega konkrete e Lvizjes, me komitetin e vet, veprimtaria sht br si t kish qen kjo deg. Por, tani do ta formojm sa m shpejt edhe komitetin edhe degn, ashtu si na porositni ju, se mundsi dhe forca kemi. Deri m tash, nga puntort kosovar n mrgim, prmes meje kan hyr n Lvizje 7 shok. Secili prej tyre ka rrethin e vet, n t cilin ushtron ndikim dhe zhvillon veprimtari agjitative e t cilin e furnizon me materiale. Ata jan aktiv dhe me ndihma materiale t nevojshme, por kam pasur kujdes q t mos ngarkohen tepr. Kta njerz kan qen aktiv, pos t tjerash, edhe n tubimin sa m t madh t puntorve pr demonstratat tona n botn e jashtme. Nga ana tjetr, n Lvizje ka hyr, q m se nj vit, nj grup q m par aktiv, por gjysm i organizuar, n atdhe. Ata jan aktivizuar shum sidomos pas kontaktit t nj prfaqsuesi t tyre me mua. Kan pranuar Statutin, materialet e Lvizjes dhe mnyrn e organizimit ton e kan prqafuar me entusiazm t madh. (Me kt letr po ta nis edhe nj qarkore, t ciln ia kam pas drejtuar ktij krahu disa muaj para se t shprthenin demonstratat e Kosovs. Po kshtu po ta drgoj materialin e Parathnies, si e kam nxjerr dhe shprndar un ktu e n atdhe.) Fatkeqsisht, tash m arrijn lajme se sht burgosur nj numr i konsiderueshm nga aktivistt e ktij krahu. Formimi i nj komiteti pr Kosovn ishte ide jona dhe e disa miqve gjerman, si kryetari i Shoqats Gjermani-Shqipri dhe antar i KQ t PK t Gjermanis, Peter Platzman, pastaj shoku Hans Rm etj. (Pr ta duhet t ket informata t hollsishme Profesori. Sipas mendimit t tyre, n komitet do t bnin pjes disa personalitete t shquara t jets politike, shoqrore e artistike n Gjermani ( kshtu praktikoheshka ktu n raste t tilla), kurse nga pala e shqiptarve t Kosovs ata ishin t mendimit q ne komitet t hyja un, pr dy arsye konkrete: si njeri q do t siguroja materiale pr punn e komitetit dhe si person publik n vendin ton gazetar dhe poet. Kto bisedime qen zhvilluar s bashku edhe me shokun e Liris dhe ashtu qe vendosur. Por, m von atij i erdhi nga shokt porosia se sduhet t kemi t bjm fare me t huajt. Dhe, qe ather, si pun e prbashkt shtja e ktij komiteti ra posht dhe n kt drejtim su ndrmor gj tjetr. N takimin e mbrmshm konkluduam se, po t jeni ju andaj t mendimit se kjo pun duhet t vazhdoj, ather ne do ta vazhdojm. Mundsit jan ato q kan qen. Edhe shtja e letrave protestuese drejtuar qeverive t ndryshme dhe kombeve t bashkuara ka qen e planifikuar t bhej n bashkpunim me shokt e Liris. Por, edhe ajo sdha rezultat deri m tash. Ne do ta bnim edhe vet, por ngurronim pr nj arsye se, me pun t pavarur, prishnim pun n drejtimin e bashkimit t nevojshm t organizatave tona. Edhe kjo pun mund t vazhdoj, po e pat ju t arsyeshme, por mendoj se, kur t merrni vendime pr shtje t tilla, duhet ta mbani parasysh edhe rrethann e nevojs s madhe t bashkimit, duke u prir nga mendimi leninist se me bashkim nnkuptohet bashkimi i mendimeve, i pikpamjeve dhe i punve t prafrta a identike t dy a m shum organizatave. Atje ku duket se ka pasur pasivitet ose harres te un, atje kryesisht ka qen vendimtar ky parim dhe m pak harresa ose pasivizimi. Numrin 3. t Liris ta kam pas drguar bashk me traktet e shumzuara, si dhe dika nga artikujt e Zrit t popullit dhe nga shtypi i huaj. Tani po ta drgoj srish,

244

bashk me nj trakt t Liris, t hartuar prej meje n kuadr t bashkpunimit q kemi me ta. Numra t tjer t Lajmtarit t liris dhe t Bashkimit, prve atyre q t kam drguar, nuk kan dal. Bashkimi vshtir t dal m, sepse un kam vendosur t mos bashkpunoj m me t, pr arsyet e prmendura n Raportin q po ta drgoj vean. Lajmtari i liris, ashtu si propozoni ju, mund t dal si organ i Rinis s LNKVSHJ, po do t jet ngarkes pr forcat tona njher pr nj her t pakta krijuese kndej. Por, edhe lidhur me kt, ne do t punojm ashtu si e do puna, dmth. si na porositni ju. Ne patm nj vrejtje konkrete: autorizimi i do dege t Lvizjes pr t nxjerr nga nj organ t vetin me titull Zri i Kosovs na duket jo i dobishm, por i dmshm. Ai nuk do t flas pr unitetin, por pr copzimin e Lvizjes, jo pr forcn po pr anarkin brenda pr brenda Lvizjes. Nuk sht udi, pos t tjerash, q n kt rast nga organi i nj dege t dalin n shesh pikpamje e mendime t kundrta me ato t degs tjetr, skajore. T mos flasim pr nivelet n realizimin e tyre. Nevoja pr nxjerrjen e tyre bhet, sipas mendimit ton, aq m e prjashtueshme, pasi tash po del nj organ qendror publik, me tirazh t madh, me materiale t bollshme e me prgatitje prkatse teknike. Ka qen e udhs q forcat krijuese dhe mjetet materiale t nevojshme pr nxjerrjen e organeve nga ana e do dege, t centralizohen dhe tia japin krahun e tyre organit qendror. Tani, pasi u shkruan disa materiale pr numrin e pritshm t Zrit t Kosovs, po ti drgoj kopjet e tyre. I lexoni dhe mi drgoni sa m shpejt vrejtjet tuaja eventuale. Do tu prmbahem temave t caktuara, pr t cilat ju kam folur n lern e fundit, e gazeta do t begatohet edhe me materiale t tjera (n mes t t cilave edhe disa tema t gatshme q m keni pas drguar ju m hert). E prfundoj kt letr, duke ju prcjell t fala vllazrore e revolucionare ty e shokve nga Sokoli, Shpendi, Bardhi e shokt e tjer kndej. SOKOLI (Shnim i Xhafer Durmishit: Kt letr ma drgoi Kadri Rexha, m 31 gusht 2013) (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari n www.albaniapress.com, m 30 shtator 2013)

18. Raport pr degn Hasan Prishtina, 31 korrik 1981

Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare - Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" RAPORT mbi disa shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq Popullor Nga dita e arratisjes sime n RF t Gjermanis, m 14 dhjetor 1979, ktu kam pasur kontakte me prfaqsues t Grupit komunist "Zri i Kosovs" dhe pastaj me ata t organizats Fronti i Kuq Popullor. Le t m lejohet t shnoj ktu disa prshtypje dhe disa vrojtime lidhur me punn e tyre, aq m par lidhur me punn e Frontit t Kuq, pasi Dega "Hasan Prishtina" mendon se sht e arsyeshme t thrriten edhe prfaqsuesit e tij pr bashkimin e organizatave dhe t veprimtaris son.

245

Me prfaqsuesin kryesor t Grupit komunist "Zri i Kosovs" jam njohur, pra, n fund t dhjetorit 1979. Quhet Riza Salihu, nga fshati Mushtisht. Ra fjala pr organin e LNK "Zri i Kosovs" dhe ai, me nj ton t ashpr, shprehu dyshimin jo vetm n ekzistencn e ktij organi dhe t LNKVSH, por edhe n besnikrin time. Arsyeja ishte se ai qndronte vet n krye t Grupit me t njejtin emr dhe, meq, si del logjikisht, nuk dinte pr ekzistimin e LNKVSH dhe kishte edhe vet nj logjik t kufizuar, kurrsesi nuk ia kapte rradakja t bnte dallimin n mes nj organizate me emrin "Zri i Kosovs" dhe nj organi me titull "Zri i Kosovs" q i takonte koinidentalisht nj organizate krejt tjetr. Po at nat, ai m njohu mua dhe vllaun tim me dy shokt e tij, Hysen Gega (tani i burgosur n burgun e Prishtins) dhe Maksut Saramati, me pun t prkohshme n RFGJ. Q n fillim ra n sy kapadaillku n rigorozitetin prej nj shefi bande i Riza Salihut dhe natyrshmria e zgjuarsia e dy shokve t tij (antar t KQ t "Z.K."). Me Hysenin e Maksutin u pam dhe ndjenjm disa her me radh dhe e pritm bashk Vitin e Ri 1980. Hyseni lente t kuptohej se kishte diku n Gjermani nj shok m t mir se Rizan, nj student. Ai fliste dendur pr t dhe vllaut tim, Bardhit, q kishte njohur koh m par nj person t till, i shkoi mendja mos ishte fjala pr njfar Ibrahim Kelmendin. Por Hyseni e fshehte, prandaj nuk ngulm kmb pr t'u njohur. Pak dit m von vijn te Hyseni e Maksuti dhe na tregojn se si Rizai kishte ardhur, q n takimin e par me mua, n prfundim se un jam "i drguar special i UDB-s" dhe se u kishte propozuar haptazi Hysenit e Maksutit t m likuidonin bashk me vllaun, Bardhin. Ata u hapn n "muhabet" pr dy arsye, sipas pohimit t tyre: e para, lidhur me Rizan kishin pasur disa dyshime m prpara, dhe e dyta, tashm ishin takuar me Ibrahimin dhe ai i kishte kshilluar t m afroheshin se gjoja ai e ditka kush jam dhe se jam "i mir". Kto ishin dyshimet e shokve m t ngusht t Rizas lidhur me veprimtarin dhe me personalitetin e tij: - Rizai jetonte me vite n Gjermani, por as punonte as kishte zn banes t prhershme. Me se mbahej, pos me parat e puntorve tan? - Rizai e kishte theksuar vazhdimisht domosdoshmrin e moralitetit, te do patriot e revolucionar. Vet jetonte me nj serbe dhe kishte me te nj djal me emr sllav. Kt e kishin zbuluar shokt, e nuk ua kishte thn ai vet. - 'sht m me rndsi, mnyra e organizimit t Grupit "Z.K." ishte br e dyshimt edhe pr bashkpuntort m t ngusht t Rizas. Sipas ksaj mnyre, n organizat mund t hynte do shqiptar q "do t luftoj pr atdhe". donjri q hyn n organizat duhej t jepte shnimet e sakta biografike (emri, mbiemri, vendlindja, datlindja, vendi i puns) dhe, mbi t gjitha, kto shnime si dhe betimin ta bnte me shkrim, me dor t vet. Nga listat me t dhna t tilla t hollsishme, nj mbahej nga shokt e tyre n atdhe dhe nj tjetr nga Rizai n RFGJ. Para se t arrija un ktu, pothuaj t gjith njerzit e organizuar prej Rizait (kryesisht n Ferizaj e n Prizren) ishin burgosur pa mundimin m t vogl nga policia, sepse arrestimet ishin br n baz t listave t prmendura. (Mrgimi mund ta dij pr far t burgosurish sht fjala: kur ishim n atdhe, ne gjat takimeve kemi pas biseduar me t disa her lidhur me nj grup t rinjsh ferizajas, q vepronin demonstrativisht npr qytet nn hundt e policis. Un ktu kur kuptova hollsit lidhur me organizimin e "Z.K.", supozova se ishin pikrisht ata t arrestuar.) Edhe Rizai, m von, e H. dhe M. q n fillim, i thoshin edhe me emra shokt e tyre t burgosur, kryesisht n dy qytetet e prmendura. Tre apo katr prej tyre prmenden n artikullin e par t "Lajmtarit" Nr. 1. Nga bisedat q kam pasur me H. e M. kam kuptuar se puna e Grupit komunist t tyre konsistonte n radh t par n botimin e disa trakteve (nse m bie n dor ndonj 246

prej tyre do t'jua drgoj) dhe n shfaqjen e disa filmave t huajtur nga shokt gjerman, miq t RPSSH. (Kur un vet mora kontakt me kta shok gjerman, m than se pas nj kohe jan detyruar ta largojn Rizan nga lokalet e partis s tyre, pr shkak t arrogancs s tij.) Prafrsisht katr muaj pas takimit t par me Rizan, u takuam edhe njher, n banesn e H. Ishim prezent un e vllau, pastaj Ibrahim Kelmendi (ishim njohur me t ndrkoh), Hyseni e Maksuti dhe Rizai. Ne u fjalosm keq me t, sepse patm rastin t hetojm q t gjith se ai kishte prirje t gnjej dhe t'i shmanget biseds parimore. Kto ishin pikat q rrahm: Pse ai, pa verifikuar dyshimet e veta, q n takimin e par kish krkuar nga shokt e vet t m likuidonin mua dhe vllaun; pse, me muaj t tr, n stacionin hekurudhor t Shtutgartit, ku dalin e rrin puntort tan, kishte agjituar kundr meje (pa i vrtetuar akoma dyshimet) me fjalt: "Ruajuni se kndejpari vepron filan fisteku, i drguar special i UDB-s; Pse ai vet (edhe pse ia kisha trhequr vrejtjen q n takimin e par), vazhdonte kontaktet me njfar Adem Povataj nga Strellci, i cili, pasi kishte marr m qaf disa puntor stinor n Titograd, m 1978, duke i ngashnjyer s pari pr pun patriotike e pastaj duke ua dorzuar komplet UDBs (q Rizai kishte kontaktuar dhe vazhdonte t kontaktonte me kt njeri, ia thoshin ndrsy shokt H. e M.); pse ai, si komunist q i thoshte vetes, edhe pasi kishte par rezultatet e hidhura t mnyrs s organizimit me lista t antarve t organizats, vazhdonte punn me t vjetrn dhe merrte njerzit m qaf. Gjat gjith biseds ai mbajti nj qndrim qyqar, q s'kishte aspak t bnte me qndrimin e nj komunisti shqiptar. N fund ai pranoi se kishte gabuar sa u prket shpifjeve t pabazuara rreth meje e vllaut dhe premtoi se nuk do ta prsriste. Por, q t nesrmen ai e prsriti, n Stacionin e Shtutgartit. Nga gjysma e gushtit t vjem te un erdhi n banes policia kriminalistike gjermane (po at or Bardhi ndodhej n qendrn e ksaj policie n Shtutgart, ku e kishin marr nga puna). Ata na morn n pyetje ve e ve. shtja kishte t bnte me Riza Salihun. Ai kishte hapur n postn e Shtutgartit 14 fah-postale n emr t 14 njerzve t ndryshm, ku ndalte letrat e ktyre dhe i lexonte pr nevojat e veta. Mes t 14, kishim qen un e vllau, Hysen Gega, Ibrahim Kelmendi etj. Policia e kishte zn, e kish hedhur n burg dhe dyshonte se sht agjent i UDB-s. Ndrkoh q Rizai kishte shpallur ndr puntor sesi ka krkuar azil politik n Gjermani, ai kishte qen pes her, n prag t burgimit, n konsullatn jugosllave n Shtutgart. Kto i kishte t shnuara n bllokun e shnimeve. Pr mua, vllaun dhe Ibrahim Kelmendin kishte dhn te policia deklarata shum t liga me shkrim, me plot gnjeshtra edhe pr dy takimet q kishim pasur e ku kishim shum dshmitar. Policia n fjal krkonte prej nesh: t thoshim edhe ne se Rizai sht spiun jugosllav. Natyrisht, ne s'bnim dot nj gj t till pa qen t sigurt, dhe insistimet e policis, t bazuara nga ana e saj n disa fakte q ne s'na e mbushnin mendjen, i kthenim mbrapsht me arsyetimin se UDB-ja ka mundsi t mdha t kurdis gracka, e kshtu ka mundur t veproj edhe me R. S. Pastaj tr vjeshtn dhe tr dimrin s'dgjuam gj pr t. T tretn her u takuam me t n demonstratat e puntorve tan n Shtutgart. Ishte vn n bisht t kolons, me duar n xhepa dhe pas asnj shok me vete. Pas demonstrats m'u afrua. Prshndeste punt e mia, lavdronte (ishim m kmb dhe s'pata si ta pyesja pr far punsh e kishte fjaln) dhe thoshte se do t kish qen mir t bisedonim. Aty pr aty ishin zn me Ibrahim Kelmendin dhe Ibrahimi ia kishte ndaluar pjesmarrjen n demonstratat e ardhshme. Un e qortova Ibrahimin, se s'bnte ashtu, dhe Rizait, ndrsy Ibrahimit, i thash q e kish dern hapur pr ta thn mendimin e vet. Ai tha se m ka dika borxh 247

dhe se do t bnte nj autokritik. Un i shpreha gatishmrin se do ta dgjoja kur t ket qejf, por at dit e sot as m krkoi m dhe as e krkova un. Tani po dgjoj se paska ndrruar mendje lidhur me mua dhe npr njerz nuk flitka m keq. Lidhur me kt person ka edhe nj t dhn me rndsi. Diku nga viti 1976, Rizain e ka plagosur me thik nj kroat. Kroati i ofron nj hart dhe Rizai e refuzon me fjalt "Nuk e pranoj nj Jugosllavi t till, e cila s'e ka edhe Kroacin brenda." N spitalin e Shtutgartit pastaj e kan vizituar njerzit e konsullats jugosllave dhe e kan mburrur pr patriotizm jugosllav. Disi pas ktij rasti fillon edhe veprimtaria partiotike (?) e Rizait. Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. (Bashkpunimi im fillon me at numrin, q ia kam drguar Mrgimit, ku n faqen e par sht nj vizatim q paraqet grushtet e t burgosurve tan q shprthejn grilat e dritares s burgut.) M von Ibrahimi ka ardhur bashk me e Maksut Saramatin dhe kan krkuar prej meje q t vihem n krye t tyre e t'i udhheq (tashm Hyseni e Maksuti e paskshin braktisur Rizain dhe kishin kaluar n ann e Ibrahimit). Un e refuzova krkesn e tyre, se s'bnte t jem njkohsisht n dy organizata. Prve ksaj, ua kisha trhequr q m par vrejtjen se konspiracioni duhej mbajtur i pacnuar edhe ktu ashtu si n vendlindje. Krkesa e tyre e dyt ishte q s paku t'i kshilloja, si "njeri me prvoj", dhe un tr kohn at pun bja. Por, ndrsa krkonin kshilla dhe i aprovonin ato, n punn e tyre ishin msuar t vepronin krejt ndryshe dhe s'hiqnin dot dor nga mnyra q i kishte rrmbyer dhe ua diktonte do hap. Prve tjerash, me gjith sqarimet e shumta nga ana ime, ata konspiracionin e konsideronin si frik, zhburrrim dhe jopatriotizm. Q t mos zgjatem me detaje, ja vrojtimet e mia n pika t shkurtra lidhur me veprimtarin dhe personalitetin e I. Kelmendit. Kurdoher ka anuar nga aksione t natyrs terroriste dhe n kt drejtim i ka nxitur edhe shokt e vet. Un ia kam trhequr vrejtjen se kjo gj sht e dnueshme edhe nga pikpamja e PPSH. M von kam vrejtur, n librin q ma ka dhn hua pr lexim, se i ka pasur t nnvizuara pikrisht mendimet e Leninit lidhur me kotsin dhe rrezikshmrin e terrorizmit n lvizjen revolucionare. Kam ardhur kshtu n prfundim se ai ka nj prirje t natyrshme kah terrorizmi dhe e bn me vetdije. Pikrisht n kohn q jam njohur un me t, ai ka pasur kontakte, madje edhe negociata me emigracionin reaksionar shqiptar pr nj veprimtari t prbashkt n mbledhje armsh dhe mjetesh materiale. Madje n at koh, Ibrahimi krkonte nj njeri "t ndershm e trim", q pr nj kundrshprblim prej nja 50 mij markash gjermane, do t kryente n Kosov nj aksion sipas porosis s reaksionit shqiptar antikomunist. (Lidhur me kto shtje kemi pasur nj dialog t prbashkt dhe bukur t rrept n pranin e tij un dhe dy shok nga Vjena, lidhur me kt sht dashur t jet i informuar patjetr Profesori, n qoft se sht i informuar pr kado lidhur me I. Kelmendin.) Ka pasur vrejtje rreth Kushtetuts s RPSSH dhe rreth prgatitjes "luksoze" t librave t shokut Enver n "dm" t botimeve letrare t RPSSH! Vrejtjen e par na e ka 248

thn hapurazi mua dhe shokve t Vjens, t dytn vetm mua. Arsyetohet se ka t drejt t bj vrejtje gjithfare dhe kto dilema t tij nuk i paraqet te masat, por i diskuton vetm me shok. Un s'mund ta di a sht e sakt kjo. Ka dyshuar me kmbngulje n drejtsin e artikullit t "Zrit t Popullit", ku shprehej gatishmria e RPSSH pr t'u ardhur n ndihm popujve jugosllav po t krcnohen kta nga BRSS, dhe dyshimet e tij kan qen edhe t shokve t tij. Prkundr bindjeve t mia se sht e panevojshme dhe e pamir nj gj e till, jam detyruar t udhtoj me qindra kilometra pr ta "arsyetuar" te shokt e tij artikullin e prmendur. Ai m ka propozuar pastaj me kmbngulje q kt gj ta prsris edhe me shkrim n artikullin e "Bashkimit" me titull "Zri i Popullit - z i t gjith shqiptarve" (kt numr s'e keni pasur prandaj po jua drgoj). (Pas ksaj, kam vendosur t mos bashkpunoj m me t dhe kam vendosur ta nxjerr "Lajmtarin e liris". Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t "Bashkimit". Ndrsa ishim duke punuar n kt numr (q Mrgimi e ka veuar si m t mirin), ai n ndrkoh e kishte lejuar Hysen Gegn t shkonte pr kryerjen e nj aksioni n Kosov. Gjoja Hyseni e paska prber q t mos m tregoj mua pr kt gj, se un s'e l t shkoj. Vrtet nuk do ta lija, se ai kishte respekt ndaj meje dhe, meq aksioni ishte i natyrs terroriste, e dinte edhe mendimin tim. Pas disa dit qndrimi ilegal n Kosov, bashk me njeriun me t cilin ishin nisur prej kndej - nj njeri i dyshimt edhe pr mendimet e Ibrahimit e t Hysenit, Sadik Blakaj, pr t cilin Mrgimit i kam shkruar m hert - Hyseni bie n burg, kurse Sadiku kthehet n Gjermani shndosh e mir. Fajin pr burgosjen e Hysenit un ia v Ibrahimit. Npr t ashtuquajtura klube kosovare n mrgim, q ishin dhe shumica vazhdojn t jen erdhe agjenturore t prfaqsive diplomatike jugosllave n Perndim, I. K. sht ekspozuar n masn m t madhe t mundshme edhe para prfaqsuesve diplomatik jugosllav. Ua ka thn hapurazi t gjitha t palarat e Jugosllavis titiste. Pasoja pozitive ka qen inkurajimi i puntorve kosovar, pasoja negative - dmtimi i disa puntorve q kan marr pjes n klubet ku sht paraqitur I. K. Kta puntor ndodhen n burgje jugosllave. sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen. Ibrahimi kritikon hapurazi si agjent dajn, por ka kontakte t vazhdueshme me djalin e dajs dhe, pr sa mund t vrehet, edhe simpati ndaj tij. Ka provuar t'ia plotsoj ktij daje t vogl (Gani Ibrdemajt - edhe lidhur me kt njeri sht dashur t jet i informuar Profesori) dshirn pr t'u takuar me mua. M von, kur ka qen puna q t formojm kndej nj shoqri kulturo-artistike t puntorve t mrguar, me shokun e "Liris" e kemi provuar Ibrahimin lidhur me dajn e tij t vogl: meq ky Ganiu qenka kngtar dhe instrumentist i mir n vegla muzikore folklorike, Ibrahimi propozoi q edhe ai t hynte n at shoqri. Po kur erdhi puna te aktiviteti konkret, Ibrahimi tha se Ganiu donte pak "lutje". N ann tjetr, m 25 maj, n festn jugosllave t rinis, Ganiun e gjejm n ball t nj orkestrine dhe t ca valltarve shqiptar e jugosllav, bashk me t shoqen, n Stadiumin e Mynhenit. E kemi konsideruar t panevojshme t krkojm ndonj sqarim nga Ibrahimi, dhe ky vet s'e ka marr mundimin t na sqaroj, as lidhur me kt rast dhe, prgjithsisht, as pr raste t tjera. Tash i gjith Mynheni flet mos pikrisht pr kt far Ganiun.

249

N kufirin gjermano-zvicran, Brahimit dhe Hysenit u ka zn policia e huaj disa qindra ekzemplar t "Bashkimit" dhe ua ka marr. Me kt rast, Ibrahimi nuk sht treguar i gatshm pr t pranuar kritikat. Prgjithsisht, nse ia numron gjestet dhe punt e kritikueshme, ai thot: "Mos m'u kap vetm pr disa gabime, t vogla". Menjher pas ksaj, bashk me shokt, kan vazhduar rrugn pr n ekosllovaki, n gjurmim t armve (ndoshta profesori mund t ket ndonj informim nga ana e shokve t Prags lidhur me sjelljet e tyre n at vend, sepse e di q shokt e Prags kan pasur kontakte dhe bile disa mosmarrveshja me ta, sipas fjalve t I. dhe H.). Vet m ka treguar gjoja pr disa sugjerime, q i kan br shokt e organizats s tij n vendlindje, dhe t cilave ai nuk u sht prmbajtur fare. T imponohet prshtypja se as q ka shok t till n Kosov. Prshtypja e par dhe e fundit lidhur me kt shtje sht se ai, prve disa puntorve t tubuar rreth tij n botn e jashtme, t paorganizuar po vetm t furnizuar me literatur revolucionare dhe t inkurajuar, tjetrk as q ka prapa vetes. Kjo, edhe n nj mnyr mund t provohet bindshm. M vjen nj dit, (vitin e kaluar), n der me disa shkresurina q vetm titullin e kishin t qart: Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, dhe m lutet tia korrigjoj n pikpamje drejtshkrimore. M pastaj m autorizon q t preki, po e pash un t arsyeshme, si njeri me prvoj, edhe n ann materiale t pikave t prfshira n program e statut. Mir, them, dhe meq prmbajtja e shkresurinave ishte pa kok pa bisht, i hy un puns me gjith seriozitetin dhe ato pak njohuri q kisha. Gjithmon kisha parasysh, pas puns sime, ai do tua kthente shokve pr diskutim Programin dhe Statutin e Organizats s tyre. Por, doli ndryshe. Doli se I. K. i ishte tekur t bnte nj nat pa gjum dhe t hartonte kmbadoras nj program dhe statut t nj organizate revolucionare, t cilin e botoi dhe e shprndau si literatur revolucionare menjher pas korrigjimeve q i bra un. E puna q kisha br un m at rast, sishte pun korrigjimi. Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjegj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella. Prndryshe, nj merit t tij, mendoj nuk mund ta prbuz askush: q nga viti 1977 e ktej, i vetm, po me nj vitalitet t pashoq, ka br shum n shprndarjen e literaturs revolucionare, si ka mundur e si ka ditur, dhe n njfar politizimi spontan t nj pjese t mir t puntorve tan n botn e jashtme. sht njeri komunikativ dhe i popullarizuar te puntort. Udhton shum, vlon prej idesh, shpesh naive e t paprpunuara, ndonjher edhe t qlluara. SOKOLI (U botua pr her t par n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 nga Faridin Tafallari, s bashku me punimin Kur Jusuf Grvalla shkruante)

250

19. Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981

RFGJ 20 gusht 1981

I dashur vlla Mrgim! Pr mua, personalisht mendimet e tua kan nj domethnie t madhe. U msova disi me to dhe se si m vjen keq kur i bie n fund s lexuari letrs sate, m vjen keq q ska m shum fjal. Ndrkaq, pr t gjith ne, mendimet dhe kshillat e tua t urta jan br nj impuls i mir, q po na e shkund ndryshkun, n astet q ky po kaplon punn ton n kto kushte t vshtira mrgimi dhe sidomos n nj mjedis bashkatdhetarsh, me t cilt sht pun tejet e vshtir t punohet (vshtirsin e kushtzon natyrisht, edhe paaftsia jon pr komunikim t qlluar.) Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton. Sot pr sot nuk po zgjatem m shum lidhur me kt shtje, sepse vet kjo letr, pr shkak t kohs s kufizuar, sht vetm njfar kapari pr nj prgjigje m t gjat e m t thelluar. Materialet e numrit t ardhshm t Z.K. jan pothuaj t gjitha t gatshme. Pr pjesn e tyre m t madhe, e un, Shpendi e Besniku jemi t knaqur. Morm zemr edhe nga fakti se ju kishin plqyer edhe juve ato punime q ua drguam edhe juve pr ti shikuar. Prve ksaj, un personalisht tani jam n pozit shum m t leht, pr shkak t mendimeve, porosive e sugjerimeve nga ana juaj dhe pr shkak t nj ndihme, sado t vogl n fillim, nga ana e Shpendit, e Besnikut dhe e shokut t Liris, q kta m dhan me disa artikuj t mir. Edhe Shpendi edhe Besniku, pr sa duket kan afinitet pr shkrim, i cili do t rritet bashk me punn ton e me ne. Tani pas hartimit t dy artikujve q kan mbetur pa u kryer, menjher po i hyjm shtypjes s revists. Maqin pr t bler nuk kemi gjetur ende, por shpresojm se do t na bjer n dor dika e mir. Tani pr tani duhet t marrim, pr kt numr, nj maqin t till me qira. Ktu praktikohet kjo gj. Mbrm ishim me Besnikun te ai personi n Visloh, q na i pat dhn 3 mij markat. Sa m shum q po njihemi me t, aq m i matur, i pjekur dhe i mir po na duket ai neve dhe me gjas, edhe ai po fiton gjithnj simpati m t mdha pr punn ton. Un, Shpendi e Besniku, duke analizuar ant e mira dhe virtytet e ktij njeriu, kemi vendosur se do t kish qen mir ta bnim menjher antar t Komitetit t degs s ktushme. Na nevojitet mendimi juaj i prer pr t se ju keni ku e merrni kt mendim. Me kt letr po t nis edhe Programin e Statutin e Frontit t Kuq Popullor dhe nj material (mbase program) t Organizats s Marksist-leninistve t Kosovs. T fala t ngrohta vllazrore Sokoli (Jusuf Grvalla) (Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 451-452) 251

20. Letr pr Sabri Novoselln, 5 nntor 1981

Untergruppenbach, RFGJ 5 nntor 1981 Vlla i dashur, Mrgim! Pas nj kohe prej afro dy vjetsh, dje srish ta ndjeva zrin. U gzova si fmij. M erdhi mir q t paskan ardhur shoqja e fmijt. Vrtet, kshtu nj nga nj, po na bie t arratisemi nga atdheu yn i shumvuajtur. Por, sipas bindjes sime t plot, robria tani po numron tik-taket e veta t fundme dhe ne s shpejti do ti kthehemi toks e popullit ton, kush duke ia falur gjakun, t tjert duke mbetur pr tia falur djersn dhe pr t gzuar jetn n liri e fatbardhsi. Po bien kambanat e lufts, pas s cils do t vij fitorja, ksaj radhe e plot pr popullin ton. Tani disa fjal rreth takimit t Stambollit. Ka disa muaj q un po fluturoja nga gzimi, n pritje t bashkimit t forcave tona revolucionare, q isha br gati ta quaja bashkim historik. M hert t kisha drguar nj letr dhe t kisha thn se kt bashkim un vet nuk e shoh shtje aq t thjesht. Ka probleme parimore pr t cilat duhen marrveshje serioze, si sht ai se a duhet t kemi fare parti k.m.- l., apo ajo parti sht e domosdoshme pr ti dal n ball popullit ton n drejtim t lufts dhe t fitores. Ky ishte pr mendimin tim problemi ky. Meq me Organizatn e shokve t Liris kishim t prbashkt ideologjin e qllimin dhe ndonj ndryshim t vogl n pikpamje t taktiks revolucionare dhe t organizimit, kujtoja se pas disa bisedimesh mund t rregullohej shumka. Pr veten time, n shrbim t ksaj shtjeje, nuk kurseva gjum as pun, shndet as djers, e besa as shpenzime materiale. Aq m pak e kam kursyer sinqeritetin e shokut me shokun, e revolucionarit me revolucionarin. Si t kursehem n nj koh q populli yn, i cili sot po martirizohet si rrallher n historin e tij shumshekullore, pret nga djalria e tij patriotike e revolucionare q ajo t aj rrug drejt lufts dhe fitores, e lidhur fort me besa bes dhe me grushtin t bashkuar Nga e gjith kjo, tash mbeti vetm dshira. A ka vend t ndruhemi se spaska ardhur ende asti i pritur i bashkimit? Ende po dua t shpresoj q qndrimi i shokut Z*. ndaj ksaj shtjeje t rndsishme nuk sht edhe qndrimi i shokve t tij, aq m pak vija e tyre dhe prfytyrimi i tyre pr bashkimin. Pasi kuptova si sht shtruar kjo shtje n takimin tuaj (e kt e kuptova n astin e fundit n bised me shokun Z*.), ishte e vetkuptueshme t pajtohesha plotsisht me qndrimin q ke marr ti atje. T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t oroditur, si e kishte shtruar shtjen shoku Z*. Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por megalomanin e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr dominim me do kusht mbi t tjert. Kam dshir t madhe t m dalin gabim prshtypjet e kqija q formova pr ta pas atij takimi dhe pasi msova pr qndrimin e tyre. N kt mes, m duhet t pranoj se, nga ana e atyre shokve, qenka br nj loj e pahijshme me personin tim. Nuk di me se e kam merituar nj gj t till. Por tani, pas hidhrimit t par, nuk ndiej kurrfar nevoje t krkoj ndonj shpjegim e satisfaksion 252

prej tyre. Sedra ska vend n kt mes. Nuk do t pendohem pr angazhimin tim (t kot) n kt drejtim, as pr sinqeritetin q ua kam falur atyre pa rezerv. Mjafton ndrgjegjja e pastr dhe qllimet e mira, q m kan udhhequr gjith kohn. Vese, nj msim duhet nxjerr : sinqeriteti - pr shokt e sinqert. (Po kush dyshonte n mossinqeritetin e tyre, kur nuk dhan asnj shenj! Kjo m brengos edhe m shum pr rrugn e tyre.) Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku. M lejo t kalojm te disa shtje mbi prgatitjen sa m t mir t Zrit t Kosovs n t ardhmen. Materialet q mendohet t sigurohen nga shok t brendshm, e do puna t na arrijn gjithmon me koh, n mnyr q t dalim me to me koh para lexuesve, pa u humbur aktualiteti. Kemi munges thuaja totale t shnimeve n vendin e ngjarjes, pra shnime pr ato q po ndodhin dita-dits n atdhe. Nj munges e till ska si t mos e godas keq revistn ton revolucionare. Kemi nevoj t madhe pr materiale t nivelit profesionist, sidomos nga lmi i historis, i drejtsis etj. Pr kt qllim, po shtroj ktu dy propozime: 1) Ne kndej, dhe shok t tjer n botn e jashtme, do t mund t siguronim nj numr t caktuar adresash t vendsve. Kto adresa do tu jepeshin n atdheun ton njerzve t pens. Ata do t na drgonin n to shnime pr ato q kan ndodhur e po ndodhin n Kosov : numrin, emrat dhe shnime prcjellse, sa m t plota, pr t vrart, t plagosurit, t arratisurit, t pushuarit nga puna, t burgosurit etj. Materialet do ti lshonin n posta jasht trojeve shqiptare, sht e dshirueshme q ato t lshohen n Slloveni, ku kontrolli policor duhet t jet m i vogl. 2) Mendoj se n revistn ton duhet t bj vend sa m shpejt nj artikull mbi marrdhniet shqiptaro-serbe n periudha t ndryshme. Qllimi sht q t shihet kontinuiteti i aspiratave pushtuese, kolonizuese serbe dhe shovinizmi i tyre, q shkon deri n dshirn pr shfarosjen e plot t popullit shqiptar. Si literatur baz mund t shrbejn disa punime t Sadulla Brestovcit n Gjurmime Albanologjike, librat e Shukri Rahimit Vilajeti i Kosovs dhe Lufta e shqiptarve pr autonomi 1897 1912, libri i Z. Cans Lvizja kombtare shqiptare 1908 1912, ai i D. Tucoviit Serbia dhe Shqipria, i Kosta Novakoviit Politika e Serbis n pushtimin dhe serbizimin e Kosovs( pr titullin e ktij t fundit nuk jam krejtsisht i sigurt n sht i sakt), libri i Shaban Brahs Idriz Seferi etj. Tema duhet t shtjellohet nga nj historian i rryer, s pari pr nevojat e revists e pastaj, nse zgjerohet, mund ta nxjerrim edhe si broshur a libr. Un do t prpiqem nga ana ime t gjej njeri t till, por edhe m shum t prpiqeni ju andej. Ideale do t kish qen sikur prmes Plakut, materiale t 253

tilla me pesh t mund t siguroheshin n rrugn npr t ciln m kan arritur ktu parat e mbledhura pr makin. 3) Nj tem me shum rndsi m duket edhe kjo: Inkompetencat e gjyqeve aktuale jugosllave n dnimin e rinis dhe t popullit shqiptar. Nj jurist i zoti, po ta vshtronte problemin nga aspekti i s drejts abstrakte, jo vetm q do ti nxirrte kto gjyqe si inkompetente, po edhe ta paraqiste gjith pushtetin jugosllav si nj pushtet jolegal, q ushtrohet mbi popujt e Jugosllavis, e veanrisht mbi popullin shqiptar n mnyr jashtzakonisht t egr e t dnueshme, pa prfillur vullnetin e lir t popullit ton. 4) Ngjarjet po zhvillohen shpejt, fluturim. Ne q jemi jasht, ndodhemi n bisht t t informuarve. Vrtet arrijn lajme goj pas goje, pr shumka. Por, me to nuk mund t shrbehemi n revist. Aq m pak lidhur me gjendjen e mjeruar ekonomike t Kosovs dhe me diskriminimin q i bhet Krahins n kt drejtim. Si dihet, pa nj trajtim serioz t problemeve ekonomike, revista jon nuk ka si ta prmbush misionin e vet. T dhnat q kemi pasur deri m tash, jan sigurisht t vjetruara, se ekonomia jugosllave, vemas ajo kosovare, po rrokulliset nga asti n ast. Ka edhe shum probleme t tjera, q mund ti trajtojm seriozisht pa bashkpuntor profesional t niveleve t prmendura. Nga temat e ngjashme, q propozova m lart, un kam ndar pr vete t shkruaj n numrin 2 nj artikull mbi mbrojtjen e kishave dhe t manastireve serbe npr Kosov nga shqiptart n t gjitha furtunat e tashme. Do t shrbehem me disa t dhna q jep Dr. Mark Krasniqi n librin e tij Gjurm e gjurmime. Qllimi sht t sheshohet respekti i kosovarve ndaj monumenteve t huaja t kulturs dhe mosprirja e tyre pr vandalizm, n nj an; n ann tjetr, shprblimi i pushteteve serbe pr kt mbrojtje dhe shovinizmi i tyre n gjithka q ka t bj me shqiptart si rac m e ult n krahasim me ta. Pres propozime e sugjerime edhe pr tema t tjera, me realizimin e t cilave do t rrekeshim un, Shpendi e Besniku. T fala vllazrore e revolucionare, Sokoli P.S. Adresn e B. Krasniqit do ta sigurojm dhe t ta drgojm sa m shpejt q t jet e mundshme. Me K. (Kol) Mrturin do t bisedojm pr ato q u morm vesh, Djelmoshave t tjer n Rom, Besniku u kishte ln 200 dollar, ktu e kemi nj shok t njrit prej tyre dhe prandaj shpresojm se do ta fitojm besimin e tyre dhe ti bjm shok edhe ata. Kemi rn n kontakt edhe me nj djalosh t till, n nj kamp afro 250 km. vendbanimi yn ktu, duket djal i mir dhe revolucionar i ngritur. Do t provojm ta marrim n rrugn ton. Ai kishte tubuar rreth vetes shum puntor t vyer nga Kosova n qytetin ku sht kampi. Ai ka mundsi t na e sqaroj m mir edhe shtjen e Muharremit, meq e kishte shok t mir vllaun e tij. *) Zeqa, Kadri Zeka, shnim i Faridin Tafallarit (Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 273-276)

254

21. Letr pr Sabri Novoselln, 14 nntor 1981

14 nntor 1981 I dashur vlla Mrgim, Revista na u vonua ca dit n shtypshkronj. Posa e mora, po ti drgoj disa kopje me zarfa, sipas porosis sate, dhe nj pako me njqind e ca kopje, n adresn e caktuar, q ma drgove me letrn e fundit. Ne gjetm nj vend ku na kushtonte dika m lir pr ta shtypur, por na doli rrotull. Edhe na e vonoi shum, edhe nuk e ka punuar mir. Mes t tjerash, jan przier dy tituj t dy materialeve. Qe br shum von pr prmirsim. Korrigjimin e japim n numrin tjetr. T lutem q t na i drgosh sa m par materialet eventuale q do t vijn nga shokt pr numrin tjetr. Telegramin e urimit pr Kongresin e 8-t e pata drguar pikrisht ditn q biseduam me telefon. Prmbajtja sht prafrsisht kjo: Me entusiazm t madh e dashuri t pamat po ndjekim punimet e Kongresit t 8-t t PPSH dhe po e dgjojm zrin e s vrtets. Na dha krah raporti i shokut Enver pr gjendjen n Kosov, t cilin populli yn liridashs e akcepton n trsi si fjaln m t ligjshme n mbrojtje t t drejtave dhe lirive t tij. Nga Kosova e robruar ju prcjellim urime t przemrta dhe urojm q pushka tiu bhet top! M fal q po shkruaj shkurt, por sht dit e shtun dhe po nxitoj ta z t hapur postn, e cila kt dit punon vetm para dite. Menjher, nesr a pasnesr, ta nisi nj letr tjetr, normale. T fala vllazrore, Sokoli (Shnim i Xhafer Durmishit: Kt letr ma drgoi Kadri Rexha, m 31 gusht 2013) (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari n www.albaniapress.com, m 1 tetor 2013)

22. Letr pr Sabri Novoselln, 16 nntor 1981

16 nntor 1981 I dashur vlla Mrgim! Para tri ditsh ti nisa nj pako dhe tri zarfa me revistn. Po letrn q ta drgova me to, e shkrova shkurtimisht, se prisja t prfundoj nj ngjarje dhe t t shkruaj m gjersisht. T shtunn, m 14 nntor, n Shtutgart erdhi pr t dhn koncert Orkestrina e Radiotelevizionit t Prishtins me tet kngtar. Meq n Shtutgart ende nuk ka klub t shqiptarve dhe puntort e ktushm, pos me nj demonstrat, nuk kan pasur si ta shfaqin revoltn dhe mendimin e vet lidhur me ngjarjet e Kosovs, ne patm vendosur ta bojkotojm koncertin e tyre. Ishte parashikuar nga ana e tyre q, para koncertit, ndonj politikan t thoshte ndonj fjal lidhur me 29 nntorin (jugosllav). Kurse ne planifikuam q, mes fjals s tyre dhe koncertit, ti thrresim puntort pr dy minuta heshtje n nderim t lufttarve t rn n pranvern e prgjakshme t Kosovs, t lexojm nj tekst t shkurtr (1,5 faqe t shtypura n makin), t thrresim parullat Jasht nga vatrat tona ushtria dhe milicia fashiste jugosllave, Rroft populli shqiptar dhe Kosova - Republik, me rast kjo e fundit Kosova Republik do t vazhdonte pandrprer deri n ndrprerjen e programit t mysafirve. 255

Por, ngjarjet u zhvilluan shum m mir sesa e kishim parashikuar ne. N kt drejtim na ndihmuan vet armiqt, me nervozn dhe druajtjen e tyre, si po na ndihmojn pr t na vajtur punt mbar q nga pranvera. Konsullata jugosllave kishte organizuar si kujdestar nja dyzet shqiptar t mashtruar e serb, me shirita kujdestarie n duar. Ata duhej t mbanin rend gjat koncertit. Pas hyrjes n sall t publikut (nja 5 600 veta) dhe t trimave tan, t organizuar, nja 30 veta, nj prfaqsues i ambasads jugosllave, me emrin Bashkim Hisari (ish puntor i TV Prishtins) i afrohen Besnikut dhe nj puntori shqiptar e i nxjerrin nga salla si persona t padshirueshm. Meq Besniku, pr shkak t profesionit q ushtron, sht i njohur pothuaj pr t gjith shqiptart e ktushm, , publiku ngritet i tri n kmb dhe reagon pr largimin e tij. Ather, nj shok yni, i LNKVSH, e shfrytzon mir rastin, hipn energjikisht mbi tavolin, thrret t madhe parulln Kosova Republik, duke vendosur kshtu ta shkurtoj krejt procedurn e planifikuar. Publiku prnjher ngrihet i tri n kmb dhe i prgjigjet njzri parulls. Kujdestart e neveritshm dhe personeli i konsullats jugosllave, me klyesht e tyre mercenar, zn t tolloviten dhe prpiqen t marrin masa. Por, si vettim u lshohen n shpin djelmoshat tan dhe publiku bashk me ta. Prfundimi: tragjik dhe komik pr armiqt tan. Prfaqsuesit t konsullats i ahet koka me karrige (kt njeri, Bashkim Hisarin, e kan rrahur njerzit tan edhe n demonstratn e Shtutgartit, se qe treguar shum i zellshm dhe dinak e kmbnguls n realizimin e qllimeve t poshtra t armikut), e prgjaken t gjith ata q kan pranuar t hyn n valln e tyre. Prej njerzve tan e puntorve, asnj i plagosur, as i grvishur, bile. N taborin e tyre, disa t plagosur rnd (ka qen rrezik q t mbetet edhe ndonj i vdekur). Fotografia e satrapit Tito dhe flamuri jugosllav grisen e shkilen nga publiku, instrumentat e Orkestrins fluturojn, thyhen e shkilen npr sall. Gjat gjith kohs, shqiptart, n prleshje e sipr, nuk e ndalin parulln Kosova-Republik. Prleshjet bhen t rrmbimshme, t rrufeshme, shum energjike. Prej salle, i tr publiku del prjashta dhe, pr m se nj gjysm ore rresht, nuk shprndahet por thrret parulla me z t lart, kshtu q manifestimi shndrrohet n nj demonstrat t shklqyeshme. Autobusi i jugosllavve mbushet me parulla t ndryshme, pllmb pr pllmb, me sprej pr ngjyrosjen e automobilave. M n fund, shprndahen pa therr n kmb. sht interesant t shtohet se policia gjermane, prezente gjat tr kohs s prleshjeve, nuk intervenon asnjher, por e ndjek ngjarjen me gjakftohtsin m t madhe. Asnj puntor nuk merret nga policia, as shfaqet fare ndonj tentim i till nga ana e policis. Disa nga polict gjerman u bashkohen thirrjeve t parulls Kosova Republik dhe u thon hapurazi njerzve tan se kan t drejt t veprojn kshtu, sidomos pas nxjerrjes prjashta nga salla t dy njerzve tan. Si e prshkruajn shokt, ky ishte nj manifestim i shklqyeshm i vendosmris s puntorve tan dhe i solidarizimit t tyre me bashkatdhetart n Kosov. Jugosllavt e pranishm kan se ka u tregojn eprorve t tyre. Nj shfaqje t ngjashme atyre u kan organizuar, nj jav m par, edhe puntort tan n Cyrih t Zvicrs. Por, atje, sipas mendimit tim, kan br nj gabim t vogl: punn e kan nisur si kundrshtim ndaj nj knge popullore serbe, t knduar nga nga nj kngtare serbe. Ndryshe, edhe atje u kan dhn mend aq, sa trupa menjher e ka ndrprer turnen npr Zvicr dhe ka kaluar n Gjermani. N Mynih nuk ka pasur manifestim nga shqiptart, por ka pasur nj lloj bojkotimi. Nga afro 10 mij shqiptar q punojn n at qytet, n koncert kan shkuar gjithsej 70 80 veta. Kta rreshta ti shkrova nn prshtypjen e ksaj ngjarjeje, q neve po na duket me rndsi. 256

Tani t njoftoj se bashk me shokun e Bashkimit dhe t Liris kemi vendosur t organizojm nj manifestim qendror pr kremtimin e fests kombtare t 28 dhe 29 Nntorit n Shtutgart. Do t mblidhemi nja 300-400 veta nga Gjermania, Zvicra e Belgjika. Nj pjes e shokve do t shkojn pr fest n Vjen. T fala vllazrore e revolucionare Sokoli Ja m n fund adresa e krkuar e atij shokut n Australi: B. Kr. Penington Hostell Penington SA 5013 Adelaide Australia (Adresn e kemi marr nga Lisi, q duhet ta njoh shoku B. Kr. Kurse Lisi, q ka qen ktu n Gjermani, te i ati, i ka marr njoftimet nga Bungu ose Guri, n mos qoft njri prej ktyre vet shoku B. Kr. Besniku e di mir, por nuk sht ktu n kt ast.) (Shnim i Xhafer Durmishit: Kt letr ma drgoi Kadri Rexha, m 31 gusht 2013) (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari n www.albaniapress.com, m 1 tetor 2013)

23. Letr pr Kadri Zekn, (rreth 7 dhjetorit 1981)

Untergruppenbach, RFGJ Dhjetor 1981 Mirdita, shoku Z*! Thirrjen pr bashkim me frontin po ta kthej ashtu si ma drgove. Ato q thuhen n t pr bashkimin e t gjith organizatave komuniste, patriotike e revolucionare, dhe q, sipas meje, prbjn themelin e ksaj thirrjeje, jan n kundrshtim me informatat m t reja q kam marr nga shokt e Lvizjes. Si jan sjell punt kto koht e fundit, n gjith shtjen ka gjra t mjegullta (dshiroj t gabohem nse them se mjegullimi ka ardhur nga mnyra e veprimit t shokve t Organizats m-l). Pr mua konkretisht, dhe shokt e Lvizjes me t cilt kam kontakt, thnia n Thirrje, ku thuhet se sht br bashkimi i organizatave, nuk sht e vrtet, s paku deri n kt ast, ndrsa thirrja sht shkruar shum m hert. Ju po desht mund t delni me at thirrje. Por duhet t jeni t vetdijshm se far mund t jen sukseset dhe konseguencat e nj pune, n dokumentin e par t s cils themeli sht vn me t pavrteta. N lidhje t ngusht me kt, po dolt me thirrjen pa u kristalizuar mir t gjitha shtjet e bashkimit, ne do ta konsiderojm se keni br prpjekje pr ti vn disa forca t caktuara patriotike e revolucionare para nj akti t kryer, n mos e teprofsha,. me manovrime nga ana juaj. Prandaj, mos u habitni nse pas hapit tuaj ne do t dalim publikisht me sheshimin e t pavrtetave. Me prshndetje revolucionare Drini** 257

*) Zeqa, Kadri Zeka, shnim i Faridin Tafallarit **) Pseudonim i Jusuf Grvalls, shnim i Faridin tafallarit (Botuar pr her t par n www.albaniapress.com, m 5 qershor 2009, nga Faridin Tafallari, s bashku me shkrimin "IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS!!!???", e ribotuar nga Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 277)

24. Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982

I dashur vlla Mrgim, 14 janar 1982

Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum. Un e shkrova n disa variante, por me asnjrin prej tyre nuk mbeta i knaqur. Nuk jam msuar t komunikoj me nj nivel t till. M s fundi e lash variantin q e mora prej teje. Hapi si hap m plqeu shum dhe m duket shum i dobishm. Por, nuk di a duhet t jemi t knaqur si e kemi realizuar. N letrat e fundit na kan ardhur disa kshilla nga ana juaj. Ta them t drejtn se mua personalisht m kan ln me nj ndjenj t ftoht. Thelbi i tyre konsiston, sipas prshtypjes sime, n nj trheqje n vete, q u dashka t aplikohet prej nesh. Ose nuk kam qen n gjendje ta kuptoj qart. Se cilsia duhet t ket prparsi ndaj sasis, kjo dihet dhe pr kt kam shkruar edhe vet, nse t kujtohet, n at Qarkoren drejtuar shokve n D., q ti e ke pas plqyer. Por q ather kushtet kan ndryshuar shum. Tash ka dal sheshit pezmi i madh i popullit, gatishmria e madhe pr flijime t larta, ideja e lufts pr liri sht materializuar m shum se kurr. Sipas njohurive t mia t pakta teorike, m duket se tash, n vend t reduktimeve e t prkufizimeve, duhet t aplikojm zgjerimin e furishm t radhve, ashtu si thot Lenini me nj rast, madje n at mnyr q rekrutt e rinj t zn vendin e lufttarve t rndomt, kurse ushtari i vjetr t zr vendin e oficerit t ult. Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n KQ. Rinia jon revolucionare po krkon radht e revolucionarve t organizuar. Ajo do t kapet n ato hallka q do ti gjej m leht. Po e mbyllm ne, ajo do t kapet pr radht e t tjerve. M duket se Lvizja duhet t mblidhet, ti trajtojm me seriozitetin m t madh disa shtje vitale q dalin nga momenti aktual e q i kan rrnjt n kushtet e ndryshuara shum pas demonstratave t pranvers s shkuar. Mendoj se Lvizja duhet t prfshihet prej impulsesh t reja. Se cilat do t jen kto impulse, un nuk jam n gjendje ta them. Por, po t prpiqen shokt, do ta gjejn doemos. Un krkoj falje pr guximin q po marr t flas kshtu, sado q, si e di edhe ti, njohurit i kam t mangta si pr mnyrn e organizimit t brendshm, ashtu edhe pr gjendjen reale t punve n veprimtarin e sotme t organizats son. Mirpo disa vrejtje, m par se ti mbaj n vete, paraplqeve ti them shtruar. Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton. Por pa u siguruar mnyra e sigurt e transportit dhe e shprndarjes s tij, shtypi mbetet gjysm i vdekur. Kurse ne nuk mund t krenohemi se kemi krijuar kushte as pr transport, e mbase as pr prhapjen e tij t suksesshme. Kjo gj po ushtron ndikim negativ edhe n punn e vet redaksis s Z.K. sht nj ndjenj e lig kur mendon se je duke shkruar dika q e ka shum vshtir t bjer n dorn e lexuesit. 258

Si e di, ne kemi pas br kndej njfar transporti t shtypit. E kemi futur at n Atdhe, por atje si kemi pasur njerzit q do ta shprndanin si duhet. Tani, n drejtimin e transportit, kemi psuar m n fund edhe nj disfat. Me numrin 1 t Z.K. drguam pr n Atdhe dy puntor. Rruga e futjes s materialit ishte po ajo q kishim ndjekur n tri raste t suksesshme t transportit. Por ksaj radhe puna dshtoi dhe ata dy puntort ndodhen n duart e UDB-s. Pas ksaj e kemi shum vshtir t ndjekim t njejtn rrug. Tani a ta qajm materialin q nuk ra n duart e lexuesit, apo t qajm njerzit q na u dmtuan. Aktualisht spo i bjm ball dot tu japim rrug. sht disfata e par ksodore qe dy vjet e ktej dhe na ka demoralizuar shum. Sa patm zn t knaqemi e t marrim krah nga materialet q po na arrinin pr revistn, tash u desh t na dilte ky problem. Nga ana tjetr, mnyra se si sht vepruar nga ana juaj atje me futjen e materialit brenda, jo vetm q nuk i plotson nevojat pr shtypin revolucionar n Atdhe, por sht e pasigurt dhe e rrezikshme po aq sa mnyra jon. Si me nj kopje t Z.K. si me nj mij, njeriu rrezikohet njsoj. Si tia bjm ktij halli t madh? Marku sna erdhi. Edhe po t kish ardhur, m duket, (sipas fjalve t Kols) se edhe ai tashm nuk sht i pakomprometuar n syt e UDBs. Ne kemi vrar mendjen se rruga m e sigurt pr futjen e shtypit n Atdhe sht shfrytzimi i ndonj transportuesi n relacionet evropiane. Juve ndoshta mund tu vij prdoresh t gjeni ndonj shofer shqiptar nga Turqia q bart mall me kamion t madh prej shteteve evropiane, e q kalon npr Jugosllavi. Ne do tia jepnim q ktej materialin, kurse shokt brenda duhet t gjejn mnyrn se si ta marrin prej tij n dorzim at material. N rast t till neve do t na zvoglohej problemi edhe sa i prket shtimit t tirazhit t revists edhe shpeshtimit t daljes s saj, gj q ka rndsi t madhe. sht keq q kt pun se kemi br para disfats son t par, por tash kjo duhet t na bhet preokupim shum serioz. Ndryshe, spontaniteti do t na kushtoj shtrenjt dhe do t bj q t zhagitemi si zvarranik e jo t vrapojm fuqishm si revolucionar. Edhe nj lajm jo fort t mir kam pr ju. Me insistimin e Shpendit, pr t mos thn me presionin e tij, Shpendi shkoi n Kosov pr nj qndrim t shkurtr, disa koh para vitit t ri. S andejmi u paraqit disa her n telefon, e s fundi disa dit para vitit t ri, kur tha se do t kthehej menjher pas vitit t ri. Mirpo, sot jemi m 14 janar, e ai as na thirri m, as erdhi. Por, jemi t brengosur shum se mos i ka ndodhur gj. Ndonj lajm, a shenj pr t keq nuk kemi, vese vonesa e tij na brengos. Nse ka fat dhe kthehet, ai do t na sjell materiale me vler, sepse pr at qllim edhe pat shkuar. Tani po kthehem edhe njher n fillim t letrs. Mendimi im sht se disa shtje parimore, si sht themelimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv, pastaj mnyra e organizimit t Lvizjes n kushtet e reja t lufts, duhet t diskutohen e t pleqrohen m dendur me shokt, sidomos me Plakun. Jo vetm gabimet e mdha parimore, por edhe t voglat ka mundsi t evitohen shum m mir n kt mnyr. Ju atje jeni t lumtur q e keni Plakun. N kt pikpamje ne jua kemi lakmi, se kndej punt me relacione t tilla nuk jan aq t thelluara, jo pr fajin ton. N fund, duke ju drguar t fala vllazrore e revolucionare, krkoj falje pr helmin e derdhur n kt letr, por na helmuan ca problemet e prmendura dhe sht e udhs ti ndajm bashk. Sokoli (Jusuf Grvalla) P.S. 259

Vehbi Ibrahimi, i vrar n Belgjik, ishte sekretari personal i (E. Kastriotit). Ky far Emili i s ashtuquajturs Beslidhja shqiptare, sht nj nga reaksionart m t mykyr t shqiptarve n Perndim. Enver Hadri, pr sa jam i informuar, i takon gjoja nj partie komuniste, por me orientim prorus. Edhe Martin Camaj, pr sa dim, sht kundr Shqipris. Pr emrat e tjer, adresat e t cilve na jan drguar me nga nj pikpyetje pran, nuk dim gj. Ne spo u drgojm tash pr tash asgj, derisa t mos vrtetohet puna e tyre. N qofshin si kta q prmendm m lart, skemi pse ua drgojm as helmin, lre m shtypin ton. (Fjala sht pr Hasan Beun n Amerik, Hysen amin n Suedi, Vincenzo Gollettin n Frankfurt). (Marr nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f.452-454) N fund t letrs s Jusuf Grvalls, t 14 janarit 1982 pr Sabri Novoselln sht ky shnim: Ja nj adres ku t m shkruash pr disa koh: Shaban Klaiqi, Postfach 1566, 7030 Bblingen, W. Germany S shpejti t drgoj edhe ndonj tjetr.

25. Letr Imer Baqajt n kampin Latina n Itali, 14 janar 1982

I dashur shok, Imer! 14 janar 1982 Sapo morm nj letr nga ana jote. Po t prgjigjemi edhe n letrn e par. M vjen shum mir q dukesh pak m i stabilizuar sa i prket gjendjes n kamp. Aq m mir q s shpejti bheshke edhe me dokumente udhtimi. Shpresoj se nuk do t iksh gjkundi pa u par me ne. Ne me gjith qejf do t vinim t shiheshim edhe atje, por edhe ne jemi t zn me pun, edhe rruga sht shum e largt dhe po bhen shum shpenzime. Un po vrej se je nj njeri q nuk lshohesh verbr n marrdhnie me njerz. Por, megjithat mosha jote s'ka pasur si t pajis edhe me prvojn e duhur pr njohjen e plot t njerzve n situata t vshtira si kjo jona. Konkretisht, personi, pr t cilin m njoftoje ne letrn e fundit e i cili thot se sht i lindur n Shqipri, ose dredhon pr arsye t cilat pr ty e ne jan t panjohura, ose sht provokator dhe agjent i rrezikshm. Nga Duboviku s'kemi kurrfar t dhnash pr ndonj familje a njeri q t ket dal n Shqipri, hert as von. Prve ksaj nga t gjith emrat q prmend ai person duke thn q jan nga Duboviku vetm nj sht real, ai i Emrush Berishs, i shprngulur n Pej. Duke u nisur nga shum arsye, ne e diskutuam me shok dhe vendosm t t njoftojm q prej atij njeriu, ndonse personalisht nuk e njohim, ti duhet t ruhesh sa prej gjarprit. Asnj e mir s'mund t dal prej tij, vetm t kqija. Ai q ka dal nga Shqipria pr t'i ndihmuar kosovart, e t till sot nuk ka, t jesh i bindur, kt sekret kaq t rndsishm nuk do ta thoshte ty, as t tjerve. Prandaj, syt n ball. Mos u largo n mnyr t prer prej tij dhe shtiru sikur nuk je informuar gj pr t. Largimi t bhet dalngadal dhe n mnyr t padiktueshme. Ndryshe, ai mund t bhet i rrezikshm aty pr aty dhe t t dmtoj menjher, n qoft se ka menduar t t dmtoj m ngadal. Ne nuk dim ku e ka ai forcn, por duhet ta ket te armiku yn, nuk ia dim "misionin", por mund t jet "mision" shum i rrezikshm. Aq m par, pasi ti thua se ai sht shum i ngritur n pikpamje ideopolitike. Do t thot se ka mundsi t jet ndonj kuadr i lart e i rndsishm i UDB-s. M n fund, duke t prcjell t fala vllazrore e revolucionare, t urojm stabilizim edhe m t madh t gjendjes dhe syeltsi edhe m t madhe.

260

J. Grvalla (Shnim i Xh. D.: Kt letr n vitin 2012 ma prcolli Imer Baqaj prmes Asllan Muharremit. Kjo letr u botua pr her t par nga Xhafer Durmishi n librin "Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls", 2013)

26. Letr pr Ibrahim Kelmendin, 15 janar 1982

I dashur shok Ibrahim, 15 janar 1982

Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq. Por, nga takti m kan nxjerr disa gjeste e veprime t nj shoku, q t kundruara nga distanca e t sotmes, m dalin nj loj e pamir, s pari me personin tim, e pastaj edhe me nj organizat, ka, m shum organizat revolucionare, madje n nj ast madhshtor t historis son, q implikon dashurin, afrimin dhe sinqeritetin m t madh mes lufttarve t liris. Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisinin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme. Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij. Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne. E vrteta sht krejt ndryshe. Shoku Z. i ka procesverbalet e takimit me t. Po deshtt t ngulni kmb edhe m tej n qndrimin antikomunist t atij shokut t Lvizjes, urdhroni e bjeni kt pun n baza m t shndosha e m t ndershme, merrini prbaz procesverbalet e takimit. Atje shihet se ku qndron e vrteta pr bashkimin e paarritur, e megjithat t shpallur si akt t kryer n thirrjen e famshme T gjith n Front! T gjith pr Frontin!, t ciln ndoshta nuk e ke pasur n dor, ngase botimi i saj u spostua pas letrs sime drguar shokut Z. Tani po e kupton se un hyra shum thell n pun q sjan t miat, n pun tuaja t brendshme. Prandaj, nuk shkoj dot m tej. Dshiroj q ana jon kndej t jet e gabuar dhe juve tju shkoj puna pr s mbari deri n arritjen e fitores. Ne sndiejm frik as kemi dm nga cilado forc me t vrtet patriotike e revolucionare e popullit ton. Prkundrazi, at krkojm si qorri syt dhe ajo na bn t mburremi. Por kemi nj ik ndruajtje se puns i sht zn jo fort mir peta. Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta. Tani po t njoftoj se kto dit na arriti n videokaset me pes filma shqiptar. Filmat jan t shklqyeshm dhe shum inspirues. Ne ende sia kemi dal ta shumzojm videokasetn, se pr kt pun po na duhet edhe nj videofon i dyt, q se kemi, dhe nj shtojc speciale pr riinizim, q se kemi poashtu. Po t nxorri rruga kndej ndonj dit dhe po pate mundsi, merr videofonin tuaj e eja ti riinizojm. Me

261

kt rrug, pr t njejtn shtje po e njoftoj edhe shokun Z., megjithq m duket se ata nuk kan ende as videofon. T fala vllazrore e revolucionare J.G. (Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412)

27. Letr Kadri Zeks, 15 janar 1982

Untregruppenbach, RFGJ 15 janar 1982 I dashur shoku Z*.! Para disa ditsh e mora videokasetn e pritur. N t jan pes filma e drama shqiptare t shklqyeshme. Shfaqjet e tyre t para ndr puntort tan, treguan se jan shum frymzues. Ne ende nuk arritm ti shumzojm e tjua drgojm edhe juve, sepse po na mungon edhe nj videofon i dyt. Sa m shpejt q t mundemi ta bjm inzimin e tyre, ne do tjua drgojm videokasetn. Ndoshta Ibrahimi ka mundsi m t mira, prandaj i thash t vij me videofonin e klubit, e po t vij e bjm nj kopje edhe pr ju n Zvicr. Po kshtu kam marr edhe disa shirita me radiodrama (pr kasetofon). E mbase ti shohim pr t mbuluar shpenzimet e tyre. N to jan prfshir radiodramat: Epoka para gjyqit; Besa e madhe; Toka jon; Prijsja e komitve; Toka e ndezur. Njherazi shfrytzoj rastin tju prgzoj edhe njher pr martesn dhe tju uroj trashgim t frutshm shqiptar. Me prshndetje revolucionare Drini** *) Kadri Zeka, shnim i Faridin Tafallarit **) Pseud. i J. Grvalls, shnim i Faridin Tafallarit (Botuar pr her t par n www.albaniapress.com, m 5 qershor 2009 nga Faridin Tafallari, s bashku me shkrimin "IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS!!!???", e ribotuar nga Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 284-285)

================================ (Kto 27 letra, s bashku u botuan n tri vazhdime nga Faridin Tafallari, me nj parafjal, me titullin: N NDERIM DHE N KUJTIM T PRJETSHM T T MADHIT JUSUF GRVALLA, n www.albaniapress.com, m 29 shtator (letrat 1-10), m 30 shtator (letrat 10-18) dhe m 1 tetor 2013 (letrat 19-27).

262

BETOHEM SE DO TA THEM T VRTETN, KREJT T VRTETN DHE ASGJ POS T VRTETS

1. U VRAN TRE EMIGRANT 2. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT 3. BETOHEM SE DO TA THEM T VRTETN, KREJT T VRTETN DHE ASGJ POS T VRTETS

1. U VRAN TRE EMIGRANT

Sipas kumtess s policis kta jan Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka Bon, 18 janar - (TANJUG) Policia e Shtutgardit kumtoi se gjat nats s kaluar n vendin Untergrupenbah, afr Hajlbronit, n Krahinn Baden-Virtenberg u vran tre emigrant me prejardhje jugosllave. Kta jan Bardhosh Grvalla (31), Jusuf Grvalla (36) dhe Kadri Zeka (28). Policia ende po i gjurmon dorasit, por mund t supozohet se sht fjala pr qrim tipik hesapesh midis emigrantve t nntoks s RFGJ, t cilve, si mendon policia i kan takuar edhe viktimat e ksaj prleshjeje. Ky supozim jipet nga rezultati i par i hetimeve t policis, i cili nuk sht definuar n mnyr plotsisht t qart, por q sht mjaft indikativ. Konsiderohet n t vrtet se "fjala sht pr krim me prapavij politike", sepse ndrmjet emigrantve t ktij lloji t orientuar armiqsisht ndaj Jugosllavis, ka m shum "rryma" dhe "grupacione". Bardhosh e Jusuf Grvalla, si merret vesh, jan vllezr. Ata tash, sipas t gjitha gjasave, jan br viktima t mesit, t cilit i kan takuar. Viktima e tret, Kadri Zeka, si pohon policia, para ksaj, ka jetuar n Zvicr, ku ka pas marr azil. Nuk ka dyshim se t vrart tash nj koh t gjat kan jetuar n RFGJ. Policia e Shtutgardit kumtoi se ka organizuar ndjekje prmasash t gjera pr znien e vrassve t mundshm. Qeveria e Bonit, si deklaroi prfaqsuesi i saj pr shtyp, e dnon rrept vrasjen e tre personave. Ky prfaqsues shtoi n konferencn pr shtyp se "qeveria shpreh keqardhje pr shkak t prleshjeve t tilla. (RILINDJA)

2. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT

TIRANE, 19 janar 1982 ATSH, - Sikurse njofton agjensia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, t dieln m 17 janar, natn von, n fshatin Untergrupenbah, n afrsi t qytetit t Shtutgart t Gjermanis Perndimore, u vran kosovart Bardhosh Grvalla, Jusuf Grvalla e Kadri Zeka. Sipas burimeve zyrtare gjermanoperndimore, sulmi u krye t dieln natn, pak koh pasi t tre kosovart doln me makin nga nj garazh. Vrassit e armatosur hapn zjarr kundr makins dhe vran n vend Kadri Zekn (28 vje) dhe Bardhosh Grvalln ( 31 vje). Jusuf Grvalla (36 vje), i plagosur rnd vdiq m pas n spital. Agjencia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, agjencia franceze e lajmeve, AFP, dhe agjencia amerikane e lajmeve, ASPRESS, duke dhn lajmin e vrasjes s tre 263

shqiptarve, theksojn se, sipas deklaratave t zyrtarve t sigurimit gjermanoperndimor t Shtutgartit dhe sipas shrbimit lokal t hetimeve kriminale, Jusuf Grvalla duke dhn shpirt n spital, akuzoi policin sekrete jugosllave se qndronte pas ktyre tri vrasjeve. Ndrsa agjencia jugosllave e lajmeve TANJUG, lajmin q dha pr vrasjen e tre djemve kosovar e cilson si larje hesapesh midis emigrantve, shprehje kjo q e kemi dgjuar shpesh nga udhheqsit kryesor jugosllav dhe ata t Kosovs, kur sht fjala pr masa shtypse e terroriste kundr shqiptarve n Jugosllavi." (Zri i Popullit, 20 janar 1982)

3. BETOHEM SE DO TA THEM T VRTETN, KREJT T VRTETN DHE ASGJ POS T VRTETS

THE WITNESS (K6): [Interpretation] I solemnly declare that I will speak the truth, the whole truth, and nothing but the truth.

International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) 10 June 2002
"M 24 maj 1999, Tribunali paraqet aktakuz kundr Presidentit jugosllav Sllobodan Millosheviq pr krime n Kosov. sht e hera e par q nj gjykat ndrkombtare ngre aktakuz kundr kryetarit n detyr t nj shteti. M von akuzat kundr tij u zgjeruan edhe n lidhje me krimet e kryera kundr joserbve n Kroaci, Bosnj-Hercegovin dhe Kosov prej vitit 1991 deri n 1999. M 12 shkurt 2002 fillon procesi gjyqsor kundr Sllobodan Millosheviqit. M 14 mars 2006 mbyllet procesi kundr Sllobodan Millosheviqit pas vdekjes s tij natyrale n Njsin e Paraburgimit t Tribunalit m 11 mars 2006." (http://www.icty.org/action/timeline/254)

UDBa E PRANON SE I KA VRA: JUSUF E BARDHOSH GRVALLN

N procesin gjyqsor kundr kryekriminelit Milloshevi n Hag, ka dshmuar edhe nj shqiptar (ishudbash) i mbrojtur me Kodin K6. N seancn gjyqsore t dats 10 qershor 2002 dshmitari K6, pasi e ka dhn betimin me fjalt: Betohem se se do ta them t vrtetn, krejt t vrtetn dhe asgj pos t vrtets, ka pranuar se vllezrit Jusuf e Bardhosh Grvalla i ka vrar Sigurimi Sekret serb. Pr t argumentuar kt fakt, po i referohemi dokumenteve zyrtare nga procesi gjyqsor kundr Sllobodan Millosheviit. 10. 06. 2002 Milloshevii dhe Haga PROKURORI NAJS: Sektori n t cilt sht ndar Shrbimi i Sigurimit Shtetror, a jan kta sektor nn numrin tet apo vet Shrbimi i ka tet sektore, nuk jam i sigurt. N cilin numr keni qen ju? N cilin sektor keni punuar ju? DSHMITARI K-6: N t tetin. ***

264

I AKUZUARI MILOSHEVI: Kur jeni duke folur pr bazat e forta n botn e jashtme, a sht e vrtet se UKja ka pasur baza t forta n Gjermani, Zvicr dhe Belgjik? A sht e vrtet kjo apo jo? DSHMITARI K-6: Ashtu sht. I AKUZUARI MILOSHEVI: Sipas njohurive tuaja, themeluesit e UKs qysh n vitin e largt 1975, n mes tjersh kan qen vllezrit Grvalla, a sht kjo e vrtet? DSHMITARI K-6: Kjo nuk sht e vrtet. I AKUZUARI MILOSHEVI: Nuk sht e vrtet a? DSHMITARI K-6: Jo. I AKUZUARI MILOSHEVI: Mir. Ju thoni, vetm nj moment, shum e gjat sht kjo deklarat, ja n faqen 19: "Themeluesit kan qen vllezrit Grvalla, Jusuf e Bardhosh, t cilt e kan themeluar n Gjermani. Ata kan jetuar n Ludwigsburg." Dhe a sht e vrtet kjo q thoni se njerzit t cilt i kan vra kta t dy kan qen Lutfi Ajazi (prmendje n vazhdim), Selim Broshi dhe Jusuf Karakushi, gjithashtu t gjith shqiptar. A sht e vrtet kjo? E vrtet apo e pavrtet? DSHMITARI K-6: sht e vrtet se ata njerz i ka vra policia, sigurimi sekret. I AKUZUARI MILOSHEVI: Ju thoni n deklaratn tuaj se kt e kan br Lutfi Ajazi, Selim Broshi e Jusuf Karakushi, a sht e vrtet kjo apo nuk sht? DSHMITARI K-6: sht e vrtet. Ata kan qen t punsuar n sigurim. * * *

IT IS TRUE THAT THESE PEOPLE HAVE BEEN KILLED BY THE POLICE, BY THE SECRET SECURITY http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/trans/en/020610ED.htm Page 6569 Monday, 10 June 2002 [Open session] [The accused entered court] --- Upon commencing at 9.02 a.m. JUDGE MAY: Yes, Mr. Nice. MR. NICE: Before K6 comes to give evidence, there are just a few matters that I must deal with in private session, with your leave, and one or two in public session, but they really won't take very long. Private session, yes, please, if the Court approves. Page 6570 ========== Page 6580 JUDGE MAY: Yes. Let us now turn to that witness. Mr. Nice, we have the summary, for which we're grateful. Given the time constraints and given that much of his evidence deals with the time with which we're normally concerned, perhaps that can be taken fairly quickly. 265

MR. NICE: May the blinds come down for his arrival. The witness entered court] JUDGE MAY: Yes. Let the witness take the declaration. THE WITNESS: [Interpretation] I solemnly declare that I will speak the truth, the whole truth, and nothing but the truth. JUDGE MAY: Yes. If you'd like to take a seat. WITNESS: WITNESS K6 Witness answered through interpreter] MR. NICE: May this witness be shown a piece of paper with a name on it, which I think has already been provided. I thought it had already been provided. There may be some misunderstanding. Examined by Mr. Nice: Page 6581 Q. Just look at this piece of paper, please. Don't read out the name on it. Just tell us if that is your correct name. Yes or no. A. Yes. MR. NICE: May that piece of paper be exhibited? It's not a very satisfactory piece of paper. I may get another one and substitute for it,but may it be exhibited? THE REGISTRAR: Prosecution Exhibit 218. MR. NICE: Your Honour, this witness is giving evidence with protection of distortion and a pseudonym, but for matters that would reveal his identity, I would seek private session, which will, of course, always be as short as possible. But for the first paragraph on the summary of the background, may we have private session, and after that - which should only take a couple of minutes - move into open session again. JUDGE MAY: Before we move into private session, let me make it plain to those in the public gallery and elsewhere that any publication of this witness's proper name will be a contempt and will be treated as such. Yes, Mr. Nice. Private session] Page 6582 ========== Page 6585 MR. NICE: Thank you very much. Can we place one of them on the overhead projector, please. Can we place this one on the overhead projector. That one on the overhead projector, please. Thank you. This will be --? THE REGISTRAR: This will be Exhibit 219. MR. NICE: Thank you very much. Q. K6, does this adequately set out the overall structure of the state security Kosovo detachments in early 1998? A. Yes. Q. We see at the head of the security a box with three names in it, headed by David Gajic. A. Yes. 266

Q. Within the box, we see the various detachments for Pristina, Pec, Prizren, and then Kosovska Mitrovica, Gnjilane, and Urosevac. But just looking at Pristina, we see that that was itself broken down into five other detachments: Podujevo, Glogovac, Obilic, Kosovo Polje, and Lipljan, and was under the control of Lutfi Ajazi; correct? A. Yes. Q. If we go to the next exhibit, please, 220. Does this set out the subdivisions of state security in early 1998? A. Yes. Q. The sectors by which the state security was divided we can see are 8 by number, or whether they're 8 in number, I'm not sure. Which number were you in? Which sector did you work in? A. In the eighth one, number 8. Page 6586 ============== Page 6634 Q. And when you speak about strongholds abroad, is it true that the KLA had strongholds in Germany, Switzerland, and Belgium? Is that true? A. True. Q. Based on your information, the founders of the KLA were the brothers Gervalla, back in 1995, among others; is that right? A. It is not right. Q. Not right? A. [In Serbian] No. Q. Let me just find this. Your statement is much too long. Here, on page 19, there is a subheading that says "the KLA." And then you go on to say: "The founders were the Gervalla brothers, Isuf and Bardhec, and they established it in the KLA. They lived in Ludwigsburg." And then you go on to say that they were killed there by the SUP in 1982. Is that true? And also, is it true what you go on to claim, that the people who killed these brothers were Lutfi Ajazi, Selim Broshi, and Jusuf Karakushi, all of them Albanians? Is this true or not? True or not? A. It is true that these people have been killed by the police, by the secret security. Q. You say in your statement that this was done by Lutfi Ajazi, Selim Broshi, and Jusuf Karakushi. So is it true or not? A. It is true. They have been employees of the security. Page 6635-6636 ==================== http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/trans/en/020610ED.htm International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia

267

__________________________________________________________________ Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 8. N rrethin e Shtutgartit 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ___________________________________________________________________

XHAFER DURMISHI Janar 2014

268