XHAFER DURMISHI

EMR Q U B TRADIT
1. NN MASKN E MYSAFIRVE 2. U VRAN TRE EMIGRANT 3. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT 4. HEILBRONN TRE REFUGJAT JUGOSLLAV U VRAN NATN E KALUAR 5. VETURA ME T VDEKURIT PA DREJTUES PRPLASET N DERN E NJ GARAZHE 6. TERROR N KRAHIN 7. TERROR POLITIK 8. TRE T VDEKUR N ATENTAT N UNTERGRUPPENBACH JUGOSLLAVT E EKZILUAR U VRAN N VETUR 9. U VRAN TRE EMIGRANT JUGOSLLAV 10. ATENTATORT N UNTERGRUPPENBACH ISHIN PROFESIONIST 11. DHUNA 12. DORA E GJAT E BEOGRADIT SHTRIHET DERI N REPUBLIKN FEDERALE 13. FLAMURI SHQIPTAR N GJYSMSHTIZ 14. PAS ATENTATIT ENDE SKA GJURM T NXEHTA 15. ATENTATI I UNTERGRUPPENBACH-UT ARRITI N BUNDESTAG 16. E TRA DUKEJ SI PAS NJ EKZEKUTIMI 17. MARSH I HESHTUR PR VIKTIMAT JUGOSLLAVE

18. VRASJE POLITIKE 19. NJOHURI MBI VRASJEN E JUGOSLLAVVE 20. ME FOTOGRAFI FANTOME POLICIA KRKON ATENTATORT 21. KUSH E PA VETURN E BARDH GJAT NATS? 22. SOT VARROSEN VIKTIMAT E ATENTATIT 23. KA JAN KTO SPEKTAKLE T MJERA? 24. 300 T PIKLLUAR N VARREZAT E VIKTIMAVE T VRASJES 25. U VARROSN JUGOSLLAVT E VRAR T UNTERGRUPPENBACH-UT 26. NUK KA ZVARRITJE 27. QLLIMI I BACS 28. QLLIMI I BABIT 29. QLLIMI E PRETENDIMI I BIJS 30. JUSUF GRVALLA-EMR Q U B TRADIT 31. SHTYHET RIVARRIMI I ESHTRAVE T VLLEZRVE GRVALLA DHE T KADRI ZEKS 32. PROMOVOHET LIBRI PISHTART E LIRIS 33. KTHEHEN N KOSOV ESHTRAT E JUSUF GRVALLS, BARDHOSH GRVALLS DHE KADRI ZEKS 34. VARRIMI I JUSUF E BARDHOSH GRVALLS DHE KADRI ZEKS DO T BHET M 24 SHKURT 2002 35. FAMILJA E KADRI ZEKS REAGON KUNDR SHPIFJEVE T GAZETS BOTA SOT 36. NDERIMET E FUNDIT 37. HOMAZHE N PRISHTIN 38. BARDHOSH E JUSUF GRVALLA DHE KADRI ZEKA I KTHEHEN TOKS S KOSOVS 39. PJES NGA FJALA E IBRAHIM RUGOVS N DUBOVIK 40. LETR FALENDERIMI E FAMILJES GRVALLA 41. LETR E HAPUR KRYETARIT T KOSOVS IBRAHIM RUGOVA 42. U PRKUJTUA FIGURA E HEROIT JUSUF GRVALLA 43. HYSEN GRVALLA INTERVISTOHET NGA GAZETA BOTA SOT 44. MENDJELEHTSI APO DIKA TJETR 45. RIAKTIVIZOHET KLUBI LETRAR JUSUF GRVALLA 46. INTERVISTA E HYSEN GRVALLS PR GAZETN BOTA SOT 47. N DEAN SHNOHET 25-VJETORI I RENIES SE VELLEZERVE GERVALLA E KADRI ZEKA 48. AKTIVITETE PRKUJTIMORE 49. E ADMIRON KT NJERI 50. DSHMORT E "BRIGADS 131 JUSUF GRVALLA" 51. MAGJISTRATURA E MYRVETE DRESHAJ-BALIU 52. FLAKA Q NDRIQOI RRUGN E LIRIS 53. SHKRIMTARI GRVALLA VJEN I PLOT PARA LEXUESIT 54. DUHET THYER HESHTJA 55. HESHTJA Q SHT THYER TASH E TRI DEKADA 56. TRE YJEVE T PAVDEKSIS 2

1. NN MASKN E MYSAFIRVE
Nga Sabit Rrustemi Xhafer Durmishi: "Nn maskn e mysafirve Prshndetje Hafiz, Uroi t jesh mir. Po ta drgoj shkrimin e Sabit Rrustemit "Nn maskn e mysafirve" nga prilli 1981 me nj parathnie t Jusufit, i ribotuar n Zrin e Kosovs, nr.1, nntor 1981. Shum t fala Xhaferi (Letr Hafiz Gagics, 5 maj 2011 11:48:47) E nderuara redaksi, t nderuar miq e lexues t "Zemrs shqiptare" Para pak astesh, u surprizova kndshm nga nj mik imi dhe veprimtar yni i palodhur i shtjes shqiptare, z. Hafiz Gagica. Ma kishte prcjellur n hotmail, tregimin tim t publikuar para tridhjet vitesh, NN MASKN E MYSAFIRVE. Pr befasin time t kndshme, tregimi qenka dhe me nj shnim prcjells t heroit ton, Atdhetarit e shkrimtarit, Jusuf Grvalla. Dhe, pr koincidenc, ky tregim rikthehet tek un pas tridhjet vitesh, me tet Maj 2011, t njejtn dat kur edhe isha arrestuar, pra, me 8 Maj 1981. Vetm se ajo dit at koh ishte e Premte, kurse sot, sht e diel. N rikujtim t atyre ngjarjeve dhe n shenj mirnjohjeje pr z. Hafiz Gagica, kt knaqsi q prjetova, e ndaj bashkrisht me ju... risjell tregimin dhe shnimin hyrs t t madhit Jusuf Grvalla, q qenkan botuar bashkrisht m 1 Nntor 1981 n "Zri i Kosovs" Sabit Rrustemi (www.zemrashqiptare.net, 10 maj 2011)

Jusuf Grvalla: "Shnim: Tregimi i Sabit Rrustemit "NN MASKN E MYSAFIRVE" (nga fletza e tet) u botua pr her t par n revistn "FJALA" t 1 prillit t ktij viti. N mngjesin e asaj dite, hert, sapo revista u lexua nga denoncuesit e par ose nga npunsit e par t UDB-s, menjher u dha alarmi pr ndalimin e "FJALS" dhe pr mbledhjen e numrave q tashm kishin dal n shitje, si dhe pr gjetjen e rrmbimin e ekzemplarve t shitur shpejt e shpejt. PRETEKSTI: Sipas fjals s serbomdhenjve dhe lakejve t tyre, tregimi n fjal bnte aludim t drejtprdrejt n ngjarjet m t reja t Kosovs. Por kjo s'ka si t jet e vrtet, po t marrim parasysh kohn q i sht dashur autorit pr ta shkruar dhe revists pr t'u botuar, t mos flasim pr procedurn tjetr t shtypit, si sht redaktimi, lekturimi etj. Kjo s'do t thot se tregimit i humbet vlera. Prkundrazi, duke ngjar shum me nj situat t mvonshme t krijuar n Kosov pas intervenimit ushtarak e policor t Serbis n Kosov (n maj t ktij viti, n Grmi t Prishtins, u zhvillua nj ngjarje thuaja identike me at q prshkruhet n tregim: policia kroate u prlesh me policin serbe, me 'rast mbetn dhjetra polic t vrar e shum t plagosur), ky tregim flet pr intuitn thuaja t materializuar t autorit pr ngjarjet q do t ndodhnin thuaja at ast. T shtojm ktu se autori i tregimit, Sabit Rrustemi, dhe kryeredaktori i revists "FJALA", q e botoi kt tregim, tani ndodhen n burg, t dnuar, i pari me 4, dhe i dyti me tri vjet burgim t rnd." 3

(TREGIM) ... vetton, bubullon, vetton, bubullon, pandrprer. Ka humbur qetsia. N kt koh t zez nuk ka qetsi. Vetm shqetsime, vetm shqetsime. Qoftlargu me t vrtet sillet. Sillet e krkon. Gjuan e m rrall qllon. Huq. Sa nuk plcet. Shtrngon dhmbt. Krcllon. Uluron. Kafshon gjuhn. Shkul mustaqet. Shpurdh me kmb. Prish edhe m shum syt, krahi i djatht i tij, Syprishuri. Lir na bleu se nuk na njohu. Tash po na njeh, pasi na mbshteti pr muri... irret e irret kur ia djegin cergn aty-ktu. Ngapak. Ia bjm me dije se kjo tok s'sht e ln, e harruar, asnjher, jo ... Jan br si t mendur, si t artur. S'shohin nse sht fmij, grua apo i moshuar. Po t jet yni, e shqyejn si ujqit. Atyre u ngjajn, ujqve t uritur. N sht yni, e djegin deri n koc. Me uj t val e prvlojn. Shpirtin ia nxjerrin me gur e therra. N sht yni, copa-copa e bjn. Gjakpirsit. Kokngrnsit. Zullumart kan shkelur do rregull. Nuk e kan t gjat, jo. Kan prekur edhe n fmij, hej, edhe n fmij... ! * * * Ata s'jan nga t mparshmit. Kur nuk na linin vend kund. S'jan. Ndryshuan si ndryshon koha n dimr. Njqind fytyra i ndrron brenda dits. Edhe ata njsoj. Ajo egrsia e dikurshme, q s'hiqej prej syve t tyre, sht zhdukur. Ve t'i shohsh; sa t urt, sa t but, melaqe! Dreq me goj s'din t thon. Qafirat. Edepsuzat! I njohim, i njohim! Ujku qimen e ndrron, po mjeshtrin s'e harron. Edhe kta ujq jan. Ata q na krkonin kokat, ata q na vrisinin, na digjnin, na vranin ku na zinin... E tash e kan pisk. Kungulli nuk shkon gjithnj mbi uj. Nuk shkon. Rndohet nj dit. Shafon. Aq thell shafon, sa nuk e mban m asnj thellsi. Secila e hedh thell e m thell. Ani ai Syprishuri! Ani ai se! Demek, e harruam ne at? Zullumet e tij? Jo, ore, jo! Na kujtohen fare mir. Sa njeriu sht zhdukur prej dors s tij. Sa e sa nna kan mbetur qyqe n gur t vatrs duke vajtuar. Sa e sa gra kan mbetur me fmij n djep a n bark, duke e ruajtur. Sa e sa vasha, me pajn n dor, duke pritur e duke thurur... E njohim fare mir. Sa fshatrave u sht vn zjarri nga dora e tij. Sa shtpive u sht vn dryri nga dora e tij... I dim, t gjitha i dim. Dhe, ai, ai na ndryshuaka tash? Jo, ore! Le t mos ndryshoj fare. Ata sy do t'ia rregullojm, q t shoh m drejt. Trimat njihen n koh t vshtira. Po se po flasin pr t? Nuk m besohet se kam dashur vet t bhem ball pr ball me t. E paska zn nj nat sherri po thon. E me k se! Me at Sybutin, me at q njmend dreq me goj s'dinte t thoshte. Po ia kishin plasur zemrn me krime. Si t mos ishte i tyre: A mund t ket edhe te ta zemrmir? Kishin qen n roj. Aty pas mesnate. Jasht fshatit. N t hyr, ku para tyre shtrihej fusha e gjr. Lepuri u kishte hyr n bark. N vend t huaj m! Shum koh kishin heshtur. ile gur gojn! Dikur s'ishin duruar. Kishin ndrruar fjal, pr ta larguar vetmin q s'i lshonte, pr t'i liruar zemrat e mbushura mkate ... Ftoht. Na mbytn ethet. far ethesh se! kishte folur Sybuti, ai q rrall fliste. Na mrdhin, na ngrin, e asku t zm vend! kish pranuar Syprishuri. Uniformat e prhirta i kishin shtrnguar m shum pr trupi. Disi kishin zn t ngroheshin. Sidomos Sybuti. Ndiente nevoj pr t'u liruar nga nj mal fjalsh t 4

pathna q i vrtiteshin npr kok. Po si t'ia fillonte? Syprishuri nuk i jepte shenja se sht i interesuar pr bised. Megjithat ky nuk ishte duruar. I ke dgjuar 'thon pr ne? kishte menduar n thashethemet q qarkullonin ndr ne pr shqetsimet e tyre, pr qerren, q si duket, e kishte marr tatpjetn dhe ndale Qoftlarg, n mund ta ndalsh! Hm? ishte kthyer kah ai Syprishuri. Npr terrin e nats kishte dashur t'ia shihte fytyrn. 'thon? E kan prej dielli thon. U ka rn mbi kok. I ka trullosur. Nga dielli e kan. Tash as mir s'po shohin. Dielli i ka verbuar. I sheh si ecin? Si pulat npr terr. U ka rn terri syve. T terrosurit. U ka rn terri i pulave. T gjort. Krenoheshin. Botn deshn ta fusnin n grusht. Pr udi, qlloi e madhe, u mbeti n fyt. Tash diellin e kan mbi kok. I djeg e s'i nxeh. I vrbon, e drit s'i fal. E kan prbuzur diellin. Le t qndrojn tash. Le t durojn tash. Kjo s'sht loj. Luft sht ... S'kan faj, jo! Ndihen m t lir! M par vetm tek-tuk nj krism dgjohej, e lre m t flasin. Tash jo q nuk i prajn krismat, po edhe flasin! Koht ndrrojn. Ndrrojn, ndrrojn, kishte pshrtir Syprishuri. Njmend ndrruakan koht! Edhe pr t tjera gjra flasin... Le t flasin; goja llap-llap, shpina dap-dap! Flasin edhe pr shumka tjetr, por vshtir kuptohen. Lri m! M vlon koka!... Ishte ngritur m kmb Syprishuri. Lri m! Prap kishte thn. Por... 'deshe? S'di, jo ... Fol de, fol! kishte vazhduar prsri, pas nj pauze t gjat, me nj z t ult e t frikshm, npr qetsin e thell t asaj nate, q e trhiqte ngadal pelerinn e zez, e mblidhte n vete sikur t friksohej nga dikush, nga dita, nga dita q do t vinte. Po flas dhe, plas. Plas. Flas e plas. Nuk na mbeti tjetr. ' gjuh sht kjo? ishte hidhruar Syprishuri. 'gjuh? Nuk e kupton? Dgjo: flaseplasplaseflas. Apo: plaseflasflaseplas. T qenka zgjatur, si duket. Duhet ta shkurtojm pak. Lre ti gjuhn time. Kta flasin, vazhdimisht flasin. Loj jan fjalt e tyre, loj, loj! kishte ngritur zrin e tij t vrazhd Syprishuri. 'loj, ej! Loj, loj! Ne nuk flasim pr ata... ? I di kto! Ather? Demek. Ditkan edhe kta t flasin? Fjal e shpat... ... ? Me plumb vrasin nj, me fjal njqind. Dhe t'i presin kmbt. Kmbt e rrugt. S paku t ishim kthyer atje ku ishim! deri tash ia kishte pshpritur vetes disa her kt dshir. Tash ia thoshte hapur edhe Syprishurit. S'kemi ardhur pr t'u kthyer... Jo, se varret i kan hapur pr t gjith ne! Syprishuri i prish syt sa s'ka. I zgurdullon. Po nuk sheh mir. Ishte terr. Pika e nats. 5

 T huaj jemi ktu... Syprishuri ishte afruar. Npr terr kishte dalluar vetm hijen e trupit t tij. "Vetm hije jemi ktu, hije t nats, lugetr!" dhe nj dridhm ia kishte prshkuar trupin tej pr tej. I ishte afruar edhe m, pr ta par sa m mir. Ndien frik? Zri i tij kishte qen ngapak talls, ngapak fyes. Kush prej nesh nuk ndien frik? Ty t paska hyr n bark. Nuk e kam nga frika. Por nuk jam atje ku isha. Filozofi na shet ti? Je ktu ku ke menduar. Vetm ndonj libr t vjetr kam lexuar pr kt vend, kam dgjuar pr kta njerz. Se do t vij ktu, as ndrr s'kam par. E mendoja gjithnj si nj vend t ashpr, t paprkulur, kishte ecur n drejtim t Syprishurit, meq ky kish qndruar disa hapa larg tij, kinse nuk dgjonte. Dhe, dije: t tjert menduan pr mua, pr ty, pr t gjith ne. Na mashtruan. E zgjate shum, ishte br i padurueshm Syprishuri. Ne erdhm si mysafir! E ke harruar kt? Portat na i hapn vet. Pastaj na qlluan, disa t shitur, dhe nisi kjo valle e quajtur luft. Ne s'ishim mysafir. Vetm maskn e tyre kishim. Mysafir s'ishim. Secili n vete kish rikujtuar pr t satn her ardhjen n kt vend. Ata zbarkonin. Disa na tant u bnin temena. Shumica ishin shprndar npr popull. Ngritnin masn n demonstrata, protesta. Armt ishin n dry. Edhe ato that, pa fishek. Kush kishte n shtpi, dilte e zinte nj breg dhe i prshndeste kta mysafir me rafale plumbash, se nderi i ktyre anve kshtu e donte. Ndrsa ata zbarkonin. Si mysafir. Po t armatosur deri n dhmb. Ky mysafirllk ia kish vrar syrin edhe Sybutit. "Mysafir, e t komandosh. T bhet si thua ti. Jo!" pr t satn her nuk ishte pajtuar ai. "Ne pushtues jemi. Jo mysafir. Vetm maskn e tyre paskemi, sa pr t hyr brenda n vatr", sa nuk kishte brtitur t madhe pr ta dgjuar gjith fushat, malet. Pr ta dgjuar anemban ky vend i ashpr, i pannshtruar. Vendsit, kah ishin e kah s'ishin. "Ne pushtues jemi", i kishte thn me mijra her vetes n kto vite sa ishin ktu, dhe thell n shpirt e kishte brejtur dika. E kishte kafshuar keqas. Sa nuk kishte brtitur: "Pushtues! Pushtues!" Koka e tij ishte varur mbi armn e ftoht. Pas pak e kishte kotur gjumi. Pak, fare pak. Nj gjum, nj kllapi. Ai tjetri, Syprishuri kishte lvizur n vend, m shum q t mos i ngritej gjaku damarve, at nat q frika u kishte hyr n palc. Kishte prgjuar fushn. Fusha ka sy, mali ka vesh! Ku e kishte dgjuar? Ktu, ktej, prej dikujt. Ndoshta prej Sybutit. Ai kishte fjetur, ndrsa ky nuk ia kishte prishur gjumin. Vesht ia kishte qitur kt nat me llokopendra. uditej me t: ku i gjente gjith ato fjal, ky q rall ose fare nuk fliste pa e pyetur, pa ia nxjerr si me dar. Deri tash qenka zier n vete, qenka ngrn. Tash shprtheu. Papritur. E nuk ia prishte gjumin. Le t flej, vetm t mos m shurdhoj me filozofi t thata. Mali ishte larg. S'kishte frik nga askush. Syt katr i kishte drejtuar andej se mos luante kush, se mos dgjohej krism. Po, heshtje, heshtje e rnd kishte pllakosur. Pas ksaj heshtje, e dinte 'do vinte. 'hyn n vatr, digjet. Tym bhet. Ke par ndonjher tym? Ngjyra e tij sht e njejt me ngjyrn e rrobave tona." U kthye papritur. Prej nga ky z? Sybuti fliste jerm. Iu afrua. Koka e tij ishte shtrembruar, ishte varur edhe m mbi armn e ftoht. Me majn e kpucs e preku n cep t krahut. Ai u zgjua. 'flet prart? Flas ka shoh! 6

 Ke luajtur mendsh? Ke luajtur mendsh? ende ishte i prgjumur. Ty t them! Ty t them? kishte prsritur prap Sybuti. Nuk t kam papagall. Mos prsrit! Nga kto fjal shihej inati, mrzia e Syprishurit. Jeta qenka e till, prsritje. T kan ln pak! S'm kan ln, po asgj mbar s'na shkon! E ke humbur besimin? Kam humbur durimin. 'thua? Ktu nata ecn ngadal. Syprishuri kishte heshtur. Zgjat njqind vjet. Syprishurit nuk iu ishte duruar: Harruam q jemi n roj! Heshtim... Parandjenja t tmerrshme vrtiteshin npr perden e syve t Sybutit. Nga rrezet e maleve dilnin njerz grupe-grupe. Zinin prita. I vnin dy-tre gur prpara. Pastaj tytat e pushkve i bnin gati pr zjarr dhe pritnin. Edhe pak, flakt e tyre do ta shkyenin terrin e ksaj nate? Jo. Terrin e ktij paraagu. Edhe pak. Nata n gishtrinj mund t'i numroj minutat, sekondat. Afr sht! ishte trandur nga ata parandjenja Sybuti. Kush? Kapitullimi... Mos e thuaj at fjal! kish brofur n kmb Syprishuri. Si t mos e them, kur kemi hyr n rreth. Je penduar? E 'fola deri tash? At q deshe! At q pash: fundin. M lodhe... Edhe pak! Tr natn s't pushoi ajo gjuh! Pr t folur e kam gojn. Deri tash heshta. S'duroj m. M'u desh t shprazesha para dikujt njher. Dhe ti qllove kt nat. Po flas shum? E di, por ky sht i vetmi ngushllim tash. Keq u mashtruam. Nse u mashtruam, nuk je ti i vetmi, dukej se pendohej Syprishuri. T gjith njsoj jemi, me nj emr t tmerrshm, t prbashkt: pushtues! Si fmij, i kam urryer lakmitart. Tash e urrej edhe vetveten. Edhe neve? Pushtuesit! Ti m s paku e paske merituar kt ardhje! me gjith mend i kishte thn Syprishuri. Sybuti ia kishte plasur gazit. Ha, ha, ha! E z pr nder ti kt ardhje? Krenohesh? Beson se do t kthehesh kryelart? Dhe, do t t thurin himne lavdie? I marr i kishte plasur zemra m. As eshtrat s'do t'i gjejn pr t'i kthyer n vendlindje. Ktu as djalli s'do t shptoj. Pusho! Syprishurit i ishte ndezur gjaku. Pak nga ndonj krism e largt, ushtime e s cils nuk i harronte as vesht e tij, pak nga fjalt q kishte dgjuar m par prej Sybutit. Ia kishte 7

ngulur syt. E shikonte si i artur. Terri i mngjesit e pengonte ende t'a dallonte at fytyr m mir. 'm shikon si ujk i plagosur? Edhe gjaku i Sybutit dinte t nxehej. Edhe zri, edhe zri i tij bhej i vrazhd. Po syt, ata sy t but, bheshin t egr, t prishur kundruall Syprishurit. Pusho! thirri pr t dytn her Syprishuri. Ai sa vinte bhej m i padurueshm. Hi m pak edhe Sybuti. Ia kemi rnduar ndrgjegjen popullit. M kupton? I kemi poshtruar nnat tona. Pjelln e tyre s'ndalej q s'ndalej ai. Pusho, ose... M bren nata. Terri i mngjesit m ha. Afro veshin e dgjo, si ma grimcon dika trupin. Patjetr m duhet t flas. T shprazem dhe t plcas. Duart, duart i kemi me gjak. E ktu gjaku gjakun paguan. T vrava... Prit edhe pak. Ende nuk ta kam thn at q dua t them. Thuaje m, e hesht! Mos u shqetso, t njjtat rroba kemi veshur! Kryene! Kryene e dreq. Kur t njoh s'kam pse frikohem. E teprove! Plumbat i kemi me grat. Ta dish! Rrugt jan mbyllur. Edhe ne. do dit paksohemi. Toka na zhduk. Nj dit as ne s'do t jemi bashk. Do t zhdukemi si kto fjal n terrin e ksaj nate. Frikacakt s'kan vend as ndr varre. Mendove n pushtuesit? Atyre, n vend t luleve, u vn therra. N vend t prgzimeve, urimeve pr trimri, ata marrin mallkimet pr krimet q kan br. Ti je i dehur... Jo! Ather... ? Kot bm roje ksaj nate, dita do t vij me drit... Dreq gjuh paske! Ky s'sht kompliment, nuk t falenderoj. Edhe me humor? sa nuk plciti ai. Pr fytyrn tnde t egr. S'qesh kurr fatkeq! Po luan me kokn tnde. Ne t gjith i kemi kokat n loj. S'dihet cila qllohet e para, cila e fundit... Krismat shpeshtoheshin. Afroheshin. Kta shqetsoheshin. I dgjon krismat? shtrngoi armn e ftoht Sybuti. Krismat? Syprishuri dridhej me armn n dor. T kujt jan kto krisma? mezi u dgjua zri i tij. T pushkve tona! mori veten Sybuti. T pushkve q ne i ndrruam me nga nj pul, me nga dhjet kokrra vez... Nga vijn? Nga malet. Po 'ke q je zverdhur? Vetvrasje sht kjo, vetvrasje. T na vrasin me armt tona... Ngadal beg se ka hendek! Hm! 'je hutuar? 'i shikon duart ende s't jan thar fluskat e gjakut? Gjakpirs! Ai drejtoi armn kundr tij. 't dridhen gishtat, kriminel, 't dridhen? 8

Tashm tytat e armve t tyre nuk ishin kthyer nga malet, andej nga vinin krismat. Ishin drejtuar kah njra-tjetra. Ktu... kt... k... tu... deshi t thoshte dika Sybuti. Goja iu mbush gjak, njsoj si Syprishurit, nga krismat, nga flakt e prnjhershme. Asgj s'kishin par m, asgj s'kishin ndier, pos metaleve t ftohta, plumbave q u futeshin npr mishra, npr eshtra dhe ua turbullonin gjakrat e ua prenin damart, lidhjet, jetrat, qet-qet. Aty para agut, n t hyr t fshatit, n fushn e gjer, i gjetn t vrar dy rojat e fundit t asaj nate... Eh sikur t isha br sy m sy me t, me at Syprishurin. I kemi pasur do fjal, por 'e do. Nuk qenka m pr fat! (Marr nga "Zri i Kosovs", organ i LNKVSHJ, nr. 1, nntor 1981)

2. U VRAN TRE EMIGRANT

Sipas kumtess s policis kta jan Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka Bon, 18 janar - (TANJUG) Policia e Shtutgardit kumtoi se gjat nats s kaluar n vendin Untergrupenbah, afr Hajlbronit, n Krahinn Baden-Virtenberg u vran tre emigrant me prejardhje jugosllave. Kta jan Bardhosh Grvalla (31), Jusuf Grvalla (36) dhe Kadri Zeka (28). Policia ende po i gjurmon dorasit, por mund t supozohet se sht fjala pr qrim tipik hesapesh midis emigrantve t nntoks s RFGJ, t cilve, si mendon policia i kan takuar edhe viktimat e ksaj prleshjeje. Ky supozim jipet nga rezultati i par i hetimeve t policis, i cili nuk sht definuar n mnyr plotsisht t qart, por q sht mjaft indikativ. Konsiderohet n t vrtet se "fjala sht pr krim me prapavij politike", sepse ndrmjet emigrantve t ktij lloji t orientuar armiqsisht ndaj Jugosllavis, ka m shum "rryma" dhe "grupacione". Bardhosh e Jusuf Grvalla, si merret vesh, jan vllezr. Ata tash, sipas t gjitha gjasave, jan br viktima t mesit, t cilit i kan takuar. Viktima e tret, Kadri Zeka, si pohon policia, para ksaj, ka jetuar n Zvicr, ku ka pas marr azil. Nuk ka dyshim se t vrart tash nj koh t gjat kan jetuar n RFGJ. Policia e Shtutgardit kumtoi se ka organizuar ndjekje prmasash t gjera pr znien e vrassve t mundshm. Qeveria e Bonit, si deklaroi prfaqsuesi i saj pr shtyp, e dnon rrept vrasjen e tre personave. Ky prfaqsues shtoi n konferencn pr shtyp se "qeveria shpreh keqardhje pr shkak t prleshjeve t tilla. (RILINDJA)

3. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT

TIRANE, 19 janar 1982 ATSH, - Sikurse njofton agjensia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, t dieln m 17 janar, natn von, n fshatin Untergrupenbah, n afrsi t qytetit t Shtutgart t Gjermanis Perndimore, u vran kosovart Bardhosh Grvalla, Jusuf Grvalla e Kadri Zeka. Sipas burimeve zyrtare gjermanoperndimore, sulmi u krye t dieln natn, pak koh pasi t tre kosovart doln me makin nga nj garazh. Vrassit e armatosur hapn zjarr kundr makins dhe vran n vend Kadri Zekn ( 28 vje) dhe Bardhosh Grvalln ( 31 vje). Jusuf Grvalla (36 vje), i plagosur rnd vdiq m pas n spital. 9

Agjencia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, agjencia franceze e lajmeve, AFP, dhe agjencia amerikane e lajmeve, ASPRESS, duke dhn lajmin e vrasjes s tre shqiptarve, theksojn se, sipas deklaratave t zyrtarve t sigurimit gjermanoperndimor t Shtutgartit dhe sipas shrbimit lokal t hetimeve kriminale, Jusuf Grvalla duke dhn shpirt n spital, akuzoi policin sekrete jugosllave se qndronte pas ktyre tri vrasjeve. Ndrsa agjencia jugosllave e lajmeve TANJUG, lajmin q dha pr vrasjen e tre djemve kosovar e cilson si larje hesapesh midis emigrantve, shprehje kjo q e kemi dgjuar shpesh nga udhheqsit kryesor jugosllav dhe ata t Kosovs, kur sht fjala pr masa shtypse e terroriste kundr shqiptarve n Jugosllavi." (Zri i Popullit, 20 janar 1982)

4. HEILBRONN TRE REFUGJAT JUGOSLLAV U VRAN NATN E KALUAR

(Prgatitn Xhafer Leci e Kadri Mani) (Stuttgarter Nachrichten - 19 janar 1982) Nga nj antar i redaksise son, Heilbronn/Stuttgart (Ppu) Tre jugosllav n egzil u vran t dieln mbrma, n Untergrupenbach, afr Heilbronn-it, pas nj sulmi, sipas te gjitha gjasave me motive politike, e nuk prjashtohet mundsia q n prapavi t jet kjo vepr e shrbimit sekret. Sipas njoftimit t prokurorit n Heilbron, njri prej tri viktimave, i cili vdiq nga pasojat e qllimit me arm, pas katr orsh pr gjakderdhjen e mbrmshme. Pr shkak t motivit politik t krimit t mbremshm, hetimet pr kt rast i ka marr prsipr zyra shtetrore e krimeve n Stuttgart. Viktimat, n mesin e tyre dy vllezr, jan jugosllav, me prkatsi kombtare shqiptare, t cilt kishin br prvoj n kundrshtimin e rrethanave politike n Kosov, n kufi me Shqiprin, duke u angazhuar pr themelimin e Republiks s Pavarur t Kosovs. Emrat e tyre jan Bardhosh Grvalla (31 ), Jusuf Grvalla (36) dhe Kadri Zeka (28). Jusuf Grvalla gjendej n Gjermani nga dhjetori i vitit 1979 si refugjat politik dhe s bashku me vllan e tij, duket t jen fajsuar nga organet jugosllave si antar udheheqs t nj organizate antijugosllave. Kadri Zeka, gazetar i radiotelevizionit kishte jetuar n Zvicer. (Nga gjermanishtja: Tefik Ramadani-Qarri)

5. VETURA ME T VDEKURIT PA DREJTUES PRPLASET N DERN E NJ GARAZHE

Rrjedha e atentatit n Untergruppenbach vazhdon t sqarohet: Dshmitart i vrejtn gjuajtsit / Personi i dyt kontrollon rezultatin / Enti Kriminalistik i Vendit krkon ndihmn e popullit Nga antari yn i Redaksis: Uwe Jacobi (Heilbronner Stimme, 19 janar 1982) Rrjedha e atentatit n Untergruppenbach, n t cilin n natn e s hns s kaluar ran viktima tre mrgimtar jugosllav (shiko faqen politike 1), mund t sqarohet. Dshmitart vrejtn dik t shtinte me revole dhe dgjuan 5 deri 7 t shtna, q u zbrazn mbi personat q ndodheshin n vetur. Nga errsira u shfaq personi i dyt, i cili me nj vshtrim n vetur e kontrollon rezultatin e 10

breshris, dhe u zhduk n kmb n drejtimin e njjt sikurse gjuajtsi i par. Pastaj, vetura pa drejtues u prplas n dern e nj garazhe, me dy t vdekur dhe nj t mbijetuar sulmit, i cili gjithashtu vdiq m von. sht e paqart, gjithsesi, si ndodhi q kta tre jugosllav, q ishin angazhuar pr pavarsin e atdheut t tyre, Kosovs, t bien n t njjtn kurth. Pr akuzat, se Shrbimi Sekret Jugosllav sht i prfshir n vrasje, dje u tha se nuk sht vrtetuar nga zyrtart e hetuesis. Prmes zdhnsit policia krkoi nga populli n Untergruppenbach q t ndihmoj n kapjen e t dyshuarve. Tre mrgimtart jugosllav, t dieln, pak pas ors 22:00, doln nga shtpia e vllezrve Grvalla n Habichthhe 40: Gazetari Jusuf Grvalla (36), puntori social Bardhosh Grvalla (31), dhe Kadri Zeka (28) reporter i radios, i cili t shtunn n mbrmje kishte ardhur nga Zvicra te vllezrit Grvalla. Arsye e daljes s tyre natn, m von u msua nga qarqet familjare t familjes Grvalla se ishte shkuarja n Donnbronn, pr t telefonuar nga nj kabin publike telefonike. N shtpin e familjes Grvalla nuk kishte lidhje telefoni. Gjithsesi, mbetet e paqart se pse dshironin t telefononin nga nj vend m i largt si Donnbronn-i, e jo nga nj kabin telefonike e cila ishte vetm 200 metra larg. Treshja zbret n garazhin e shtpis s tyre, n nj oborr t madh garazhesh, e cila i takonte nj vendndrtimi t ri, ku ndodhej edhe BMW e vllezrve Grvalla. Vetura pr shkak t bors smund t kthehej n oborr, por shkoi prapa rreth 40 metra, pr tu kthyer pastaj n Habichthhe. Gjat ecjes s ngadalshme, papritmas shfaqet nj pamje burri, i cili shtie mbi personat q ishin n vetur. Sipas dshmitarve q kan dgjuar krismat, duhej t ken qen 5 deri 7 t shtna. Se a ka qen revole automatike apo automatik, mbetet e paqart. Nga vetura nuk ka pasur t shtna kundr, por as m von nuk jan gjetur arm n t. Gjat t shtnave, vetura ec edhe disa metra prapa mbi rrug, pastaj ndalet. Pastaj sulmuesi vrapon. Sakaq shfaqet nj person i dyt, i cili nuk shtie por vetm vshtron brenda veturs dhe gjithashtu arratiset. Vetura qndron n vend e ndezur dhe me lvizje t shpejta t motorit. Papritur ec prpara, si duket pa drejtues, bn nj gjysmrrethi nga e majta dhe pastaj prplaset n nj port t mbyllur garazhe, e cila shtypet. Me gjith ndaljen, rrotat vazhdojn t sillen duke u ngrn fort mbi bor, pastaj vdesin. Dy nga personat q ishin n vetur supozohet t ken vdekur menjher gjat sulmit me zjarr: Bardhosh Grvalla, i cili e ka drejtuar veturn, dhe Kadri Zeka, i cili ka qen afr tij. Jusuf Grvalla, i cili ka qen i ulur prapa, goditet nga dy plumba n pjesn e eprme t trupit, fillimisht e mbijetoi atentatin. Me lndime t rrezikshme pr jetn, Jusuf Grvalla drgohet n spital. N pyetjen e par, ai e bn prgjegjs Shrbimin Sekret Jugosllav pr sulmin. Policia pr kriminalistik e Heilbronn-it, e ndihmuar nga policia pr mbrojtje, filloi menjher hetimet pr prcaktimin dhe sigurimin e gjurmve. Pak pas ors 03:00, n ndrtesn e Komuns ku ishte e vendosur provizorisht policia kujdestare, vjen lajmi se Jusuf Grvalla kishte vdekur rreth ors 02.55 n spital. Pr shkak t rrethanave politike, hetimet pr vrasjen dje i mori prsipr nj komision i veant i Entit Kriminalistik t Vendit. N hetime thuhet se ka t dhna qensore se vrassit kan ikur n drejtim t Donnbronner Hhe, prandaj Enti Kriminalistik i Vendit i bn thirrje popullit q t ndihmoj n gjetjen e vrassve pr sa vijon: 11

 Kush ka par t dieln para ors 22.30, n regjionin Habitchhe, persona ose vetur t dyshimt? Kush ka par ose dgjuar pas t shtnave personat ose veturn e dyshimt? N ditt e fundit a sht vrejtur dika tjetr e dyshimt, veanrisht, a jan vrejtur persona q kan prcjell banesn e familjes Grvalla, kan pyetur pr banesn, apo pr familjen Grvalla? T dhnat i merr Komisioni i Veant n Untergruppenbach. (telefoni: 07131/1042179) ose do stacion i policis. Pr informata t veanta, Komisioni i Veant ka vn n dispozicion nj telefon t besueshm, me numrin 07131/1042123. Heilbroner Stime 19. 01. 1982

6. TERROR N KRAHIN
Nga Hans Georg Grimm: (Heilbronner Stimme, 19 janar 1982) N komunn e vogl u prish qetsia nga nj seri t shtnash. Terror n krahin si n natn mes t s diels dhe t hns n Untergruppenbach. Tre njerz, tre veprimtar politik ish-jugosllav, nga regjioni i trazuar i Kosovs, vdiqn n rrug t hapur. Qytetart e vendit t goditur dhe t tronditur jan ballafaquar nga afr me grindjet politike brutale, t cilat mund t barten deri para dyerve t shtpive t tyre, me ngjarje t cilat njeriu gjithnj i ka prfytyruar si t largta, por t cilat brenda nats mund t bhen pjes e prditshmris, si jan goditur n fqinjsi ata t Reihenhaus-it. Kur do t fashitn goditja dhe tmerri?, do t ket pyetje. Pyetje urgjente, t cilat m nuk jan vetm pyetje akademike. Do t jen pyetje t cilat nuk do t shtrohen vetm n komunat e prekura. Pyetje pr politikant q duhet t bjn dika pr kto vrasje gjakftohta n Republikn Federale, m s shpeshti t nxitura nga skenat e huaja politike. Pyetje pr politikant t cilt lidhur me vrasjen m gjakftoht dhe m t poshtruar nga skena politike e t huajve, do t bjn presion n Republikn Federale. Ktu nuk duhet hetuar nse ka apo jo prapavij kombtare apo ndrkombtare ngjarja q ka t bj n dhe rreth Kosovs. Duhet t parashtrohet pyetja n radh t par pr politikn q ndiqet lidhur me t strehuarit dhe t huajt n Republikn Federale dhe n mas sht e garantuar siguria e shtetit dhe e qytetarve t tij. E mrzitshme, por duhet pyetur pr politikn e jashtme dhe vet imazhin e Republiks Federale, nse edhe nj her konfirmohet dyshimi se Shrbimi Sekret Jugosllav UDBA qndron prapa sulmit me arm zjarri, ku si pasoj pat vrasjen e trefisht t urryer n pjesn e poshtme t vendit. Shrbimet Sekrete parasgjithash jan pjes dhe organ ekzekutiv i qeveris, n vendet ku mbretron diktatura. N kt rast, secili qeveritar n Beograd, i cili pr her t par nuk sulmon me mjete t tilla q azilantt e padshiruar ti mnjanoj pa u turpruar. N kt rast, lejimi i gjrave t tilla iu shkon pr shtati atyre q qeverisin n Beograd, t cilt, pr ti eliminuar t ekziluarit e padshiruar, jo pr her t par prdorin mjete t tilla, e t cilt nuk druhen ti quajn edhe terrorist gjerman, ngase ata jan ngatrruar me rrjetin e tyre policor. Kjo ndodh pasi Qeveria Federale nuk ka pranuar t bj pazarllqe t pandershme. Prkundr gjith ksaj, politikant tan, jo vetm pr kalkulime ekonomike, n mnyr t prsritur kan proklamuar mot t mir n Beograd. Kjo ka br q rastet si 12

ky i Untergruppenbach-ut t mos pengohen. Jo vetm siguria jon, por edhe integriteti yn kombtar krkon q Bonn-i t flas me jugosllavt me nj gjuh t ashpr, pa keqkuptim pr fushn ekonomike, fushn e turizmit dhe fushn e marrdhnieve diplomatike, si dhe pr sektorin e pasaportave dhe vizave. Jo pak shrbime sekrete kan vendin e tyre npr ambasada. N kt drejtim duhet t shtrohen pyetje - dhe do t shtrohen edhe nga ata t cilt supozohet se kan marr nj cop msimi nga brutaliteti politik i prjetuar para dyerve t shtpive t tyre. (Heilbronner Stimme, 19 janar 1982)

7. TERROR POLITIK
Nj dshmitar kishte vzhguar vrassit (gazeta e Stuttgartit) Dy plumba ishin n gjoksin e tij. Jusuf Gervalla (36) kishte gjakderdhje t madhe. Ai gjendej i shtrir n nj batanije, n rrugn e mbuluar me bor "Auf der Habichthhe" n Untergrupenbaeh. Ai mundi t`i thoshte policis, se prgjegjs pr sulmin vrastar ishte UDB-eja. T dieln mbrma, rreth ars 22,15 h, u dgjuan shum t shtna n lagjn e re. Plumbat kishin shpuar dritaren e djatht ansore t BMW -s 316, ngjyr t gjelbr dhe vran n vend Bardhoshin (31) vllaun e Jusufit dhe Kadri Zeken (28). Nj msues e kishte vzhguar atentatin: "Un dola n ballkon, q t thith pak ajr t pastr. I pash tre jugosllavt (vllezrit Grvalla dhe Kadriun) duke dal nga garazha me BMW-n e tyre, duke vozitur nga prapa shpejt, rreth nja 40 m. deri n udhkryqin e afrm. Kshtu bnin ata gjithnj. Kur vetura u ndal tek drita e rrugs, nga punishtja e afrme doli nj mashkull dhe iu aftua veturs. Pastaj i dgjova 5-8 t shtna. Vetura lvizi prpara me shpejtsi dhe u prplas pr dern e nj garazhi. Ai q qlloi dhe nj mashkull tjetr me shpejtsi u larguan nga vendi i krimit." Vllezrit Bardhosh dhe Jusuf Gervalla, jetonin me grat e tyre dhe pes fmijt n shtpin familjare n "Habiehtshehe". Kta burra luftonin kundr rrethanave politike n Kosov, n vendin q ndodhet n mes t Shqipris dhe Jugosllavis. N kt shtpi, si duket, ishte redaksia e gazets "Zri i Kosoves". T shtunn n mbrmje, erdhi nga Zrihu n Untergrupenbaeh Kadri Zeka, i cili ka t ngjar t ishte kryeredaktor i ksaj reviste. Nj zyrtar i policis thot kshtu: Ata t tre donin t shkonin n kabinn telefonike, sepse n shtpin ku banonin nuk kishte telefon. Krejt kjo vepr kriminale, duket se ishte nj ekzekutim. Rreth ors tre t nats, pas nj operacioni urgjent Jusuf Grvalla vdiq n spitalin e Heilbronn-it. Policia: "Dyshohet se arma me t ciln u krye krimi ishte nj automatik i kalibrit 7,65 mm." Angazhimi i zgjruar pr kapjen e kriminelve mbeti pa rezultat. (Nga gjermanishtja: Tefik Ramadani-Qarri)

8. TRE T VDEKUR N ATENTAT N UNTERGRUPPENBACH JUGOSLLAVT E EKZILUAR U VRAN N VETUR

Viktimat krkonin Kosovn e pavarur / I vrari akuzoi shrbimin sekret Nga antari yn i Redaksis: Uwe Jacobi (Heilbrnner Stimme, 19 janar 1982) Untergruppenbach: Tre jugosllav, natn e s hns s kaluar, u vran n nj atentat n Untergruppenbach, n qarkun e Heilbronit. Pas daljes nga nj garazh, nga njerz t panjohur, nga prita, u vran n veturn e tyre. Mes t vrarve jan dy vllezr q jetonin s bashku me familjet e 13

tyre n Untergruppenbach, dhe nj bashkvends i tyre nga Zvicra. Motivi i vrasjes, sipas Prokuroris s Heilbronn-it dhe Shrbimit Kriminalistik t Vendit, supozohet t jet me prapavij politike, pasi tri viktimat kan qen kundr Jugosllavis dhe jan angazhuar pr pavarsin e atdheut t tyre- Kosovs, krahins jugore t Jugosllavis. Njra nga viktimat, q fillimisht e kishte mbijetuar sulmin me arm zjarri, para se t vdiste akuzoi Shrbimin Sekret Jugosllav UDBA, duke thn se ajo sht prgjegjse pr vrasjen. Policia dje ftoi popullin q ta ndihmoj n gjetjen e fajtorve. Menjher pas sulmit me arm zjarri, q ndodhi rreth ors 22.15 n Habichthhe n Untergruppenbach, dshmitart vrejtn dy persona duke ikur n kmb. Aksioni i madh i policis pr kapjen e tyre derisa u mbyll gazeta ishte i pasuksesshm. Pr kt vrasje me sa duket t bazuar mbi motive politike, hetimet e mtutjeshme i mori prsipr nj komision i veant i Shrbimit Kriminalistik t Vendit. T dy vllezrit, Jusuf (36) dhe Bardhosh Grvalla (31), t cilt u vran n sulm, nga gushti i vitit 1980 s bashku me familjet e tyre, me dy dhe tre fmij, jetonin si refugjat politik n nj shtpi n Habichthohe 40 n Untregruppenbach. Viktima e tret ishte 28-vjear, reporter i radios dhe televizionit, Kadri Zeka, i cili t dieln rreth ors 3 kishte ardhur nga Zvicra te bashkvendsit e tij n Untergruppenbach. Sipas njohurive t zyrtarve t sigurimit, q t tre jugosllavt e ekziluar t prkatsis shqiptare, pr shkak t qndrimit t tyre politik n Kosov ishin arratisur dhe ishin bashkuar pr nj Kosov t pavarur. Zyrtart jugosllave i fajsuan dy vllezrit Grvalla si antar t udhheqjes s nj organizate kundrjugosllave. E jap jetn time pr shtjen!, ka thn Jusuf Grvalla shkurt, sipas nj dshmitari. 36-vjeari ishte gazetar dhe redaktor i gazets autoritative Zri i Kosovs, e ndaluar n Jugosllavi, pr t ciln punonte n Untergruppenbach, n Republikn Federale. Vllai i tij m i ri, Bardhosh Grvalla, s fundi ishte puntor social n territorin e Ludwigsburg-ut, dhe prkujdesej pr puntort sezonal shqiptar dhe jugosllav. Pr viktimn e tret t vrar n sulm, dihet se ishte reporter i radios dhe televizionit dhe jetonte n Zvicr si refugjat politik. Nga krahina jugosllave-jugore e Kosovs, ku vitin e kaluar ka pasur shpesh trazira, sht kryer atentati n Untergruppenbach. Krahina Autonome, n kuadr t Republiks s Serbis, sht e banuar kryesisht me shqiptar mysliman. Amsfeld me vul orientale, e prkthyer nga Kosov, q m par i takonte Turqis, n vitin 1913 e ndajn Serbia dhe Mali i Zi mes veti, dhe pas formimit t Jugosllavis e tra shkon nn Serbin. Vllezrit Grvalla n qarqet e brendshme njiheshin si mbshtets fanatik t mendimit pr nj Kosov t pavarur, e cila nuk duhet ti takoj as Jugosllavis e as Shqipris fqinje. N lidhje me kt dihet se n hapsirn e madhe Heilbronn / Shtutgart s paku jetojn 2000 banor nga Kosova, si refugjat, por edhe ilegal. Deputeti i parlamentit t Heilbronit, Ulrich Stechele, n lidhje me atentatin n Untergruppenbach dje ka prsritur krkesn e tij pr ashprsimin e praktikave dbuese kundrejt atyre q jan n kundrshtim me kushtetutn. Prmes ksaj qasjeje ai konfirmoi dyshimin e tij se Heilbroni gjithnj e m shum po bhet qendr rajonale potenciale e dhuns politike t t huajve. Sipas mendimit t tij, dbimi i t hujave duhet t filloj q me shkarravitjen e mureve posarisht me prmbajtje politike. (shih faqen 3, si dhe Statdt und Landkreis Heilbronn) (Heilbronner Stimme, 19 janar 1982)

14

9. U VRAN TRE EMIGRANT JUGOSLLAV

(Prgatitn Xhafer Leci e Kadri Mani) (Stuttgarter Zeitung- Gazeta e Stuttgart-it ,19 janar 1982) Nga antari i redaksis son Untergruppenbach, rrethi i Heilbronn-it N Untergruppenbach, afr Heilbronn-it - shrbimi sekret jugosllav prgjegjs? N nj atentat, me siguri t motivuar politikisht, n natn e s hns, n Untergruppenbach, afr Heilbronn-it jan qlluar pr vdekje tre jugosllav q jetonin n egzil. Kur diku rreth ors 22, 15 h, tre t huajt nga nj shtpi n Untergrupenbach, deshn t largohen me automobil, pr n vendbanimin e afrm pr t telefonuar, jan qlluar me arm zjarri nga persona t panjohur. Dy udhtar vdiqn n vend, ndersa i treti vdiq disa or m von n spital, i cili arriti t thot se prgjegjs pr vrasjen sht shrbimi sekret jugosllav. T tre t vrart ishin jugosllav, me prejardhje shqiptare, t cilt angazhoheshin pr pavarsin e Kosovs, provinc kjo e shqetsuar n kufi me Shqiprin. Vrassit jan zhdukur pa gjurm. Dshmitart duket t ken par, menjher pas atentatit, dy meshkuj duke ikur. Sipas njoftimit t shrbimit shtetror pr kriminalistik n Stuttgart, bhet fjal pr viktima nga Jugosllavia q jetonin n egzil. Fjala sht pr Bardhosh Grvalln (31), vllain e tij Jusufin (36) dhe gazetarin e radios Kadri Zekn (28), q jetonte n Zvicr. Ata nga fillimi i vitit t kaluar, banonin n nj shtpi n Untergruppenbach, prafrsisht 40 m. nga dera e garazhit, jan qlluar me arm dhe n vend kan mbetur t vrar, vozitsi dhe personi afr tij, ndrsa Jusufi q ishte i ulur n karrign e prapme, ishte i qlluar rnd n pjesn e eprme t trupit, vdes n mngjs n spita1. Grvalla, sikur vllau i tij, jetonte si refugjat politik n Gjermani nga viii 1979. Qeveria jugosllave i kishte akuzuar t dy vllazrit se jan pjestar t nj organizate q vepronte kundr shtetit jugosllav. Jusuf Grvalla ishte cilsuar udhheqsi kryesor i ksaj organizate. Sipas nj njoftimi t policis, Kadriu jetonte n Zvicr, ku kishte marr strehim politik. Bardhoshi punonte si puntor social, n AWO-n e Ludwigsburgut. Policia fare nuk ka njohuri pr kryesit e ktij krimi. N vendin e krimit nuk jan gjetur arm. Dy meshkujt q jan par nga dshmitart kan ikur kmb nga vendi i krimit. Gjithashtu, policia nuk e di se sa her kan qlluar vrassit. Jusuf Gervalla, q ishte i lnduar rnd, ishte goditur nga dy plumba n pjesn e eprme t trupit. Baden Wrtemberg gjithnj ishte fush e paraplqyer pr konfliktin n mes t refugjatve kroat dhe shtetit jugosllav. Deri tash sulmoheshin kryesisht refugjatt konservativ kroat, ksaj radhe jan goditur papritmas, kundrshtart e shtetit jugosllav. Pr atentatet e deritashme mbi diplomatt jugosllav, si t akuzuar paraprakisht ishin pjestart e Kshillit Nacional Kroat, organizat kjo q n vitet e kaluara e kishte prqndruar aktivitetin n Stuttgart, n Mannheim, n Karlsruhe n rrethinn e Freiburgut, Lrachit, Offenburgut, si dhe n liqenin e Bodense-s. Qllimi kryesor i organizats ishte krijimi i shtetit t pavarur kroat, edhepse n t kaluarn brenda organizats kishte konflikte t ashpra rreth asaj se a duhet ky t jet nj shtet i organizuar n baza socialiste apo t nj demokracie parlamentare. Hern e fundit KNK-s i sht dgjuar zri, ather kur Jugosllavia kishte krkuar dorzimin e tet kroatve, n shkmbim t katr terroristve gjerman. Ather u organizuan disa protesta nga KNK-ja kundr krkesave t qeveris jugosllave, t cilat qeveria gjermane nuk i prfilli. (Nga gjermanishtja: Tefik Ramadani-Qarri)

15

10. ATENTATORT N UNTERGRUPPENBACH ISHIN PROFESIONIST

A ishte i prfshir Shrbimi Sekret Jugosllav? Shprblimi prej 10. 000 markash / Kryeministri Spth dnoi aktin e tmerrshm Nga antari yn i Redaksis: Uwe Jacobi (Heilbronner Stimme, 20 janar 1982) Vrasja e tre mrgimtarve jugosllav n Untergruppenbach deri m tani ishte nj nga atentatet m t rnda kundr t huajve n Baden Wrttemberg. Sipas Entit Kriminalistik t Vendit, n mbledhjen pr siguri u tha se vrassit e panjohur deri m tani jan vrass profesionist. Udhheqsi i Komisionit t Veant, Sambeth, theksoi se 36-vjeari Jusuf Grvalla, pak para se t vdiste u shpreh se prgjegjs pr vrasjen sht Shrbimi Sekret Jugosllav, UDB-a. N pyetjen e HSt, tha: Ne jemi skeptik, por mundsia ekziston! Pr t dhnat q ojn deri te zbulimi i vrassve, prokuroria e Heilbronit ka ofruar shprblimin prej 10.000 markash. Kryeministri Lother Spth paralajmron ekstremistt e huaj se nga grindjet e tyre ktu, tek ne n Gjermani, po bartet dhuna. N ann tjetr, para konsullit t prgjithshm jugosllav n Shtutgart, ai shpreh shqetsimin mbi zhvillimet e tilla n aspektin e marrdhnieve mes Jugosllavis dhe Baden Wrttemberg-ut. Me prpjekjen e 35 zyrtarve t policis kriminale, Komisioni i Veant n Untergruppenbach prpiqet ti gjej atentatort nga Habichthohe. Tre mrgimtar jugosllav, n mosh prej 28 deri n 36 vite, dy prej tyre vllezr q jetonin me familje n Untergruppenbach, u vran n veturn e tyre, natn para s hns, n ora 22:15, n automobilin e tyre, duke dal nga nj garazh. Dyshimi se vrasja rrjedh nga motive politike n ndrkoh sht prforcuar. Sipas t dhnave t deritashme, fjala sht pr s paku 2 burra q afr garazhit kan pritur viktimat e tyre. Gjuajtsit profesionist prdorn dy revole t kalibrit 7.65 mm dhe zbrazn s paku 12 plumba. Bardhosh Grvalla, 31-vjear, puntor social, i goditur nga gjasht plumba, mbeti i vdekur n ulsen e shoferit. Gjithashtu, 28-vjeari Kadri Zeka, reporter i Radios, i ulur pran shoferit, vdes n vend, i goditur nga dy plumba. Jusuf Grvalla, 36-vje, q ndodhej i ulur prapa, i shptoi breshris s par, por vdes pastaj n t njjtn nat nga pasojat e plagve prej dy plumbave. N prgjithsi, 10 nga 12 plumba i kan goditur viktimat, n zemr, qaf dhe mushkri. Akuzat e Jusuf Grvalls para se t vdiste, se vrassit i kishte drguar Shrbimi Sekret Jugosllav, ende jan t pasqaruara. Prgjegjsi i Komisionit t Veant t Entit Kriminalistik t Vendit thot: Ne po hetojm n t gjitha drejtimet. Kryeprokurori i Heilbronn-it, Herwig Mainz, thot: Kjo ose duhet t vrtetohet, ose t demantohet. T gjitha shenjat flasin pr kt, si e formulon nj zdhns i prokuroris. "Prfundimisht e tra duhet t ket prapavij politike. Ska kurrfar pikmbshtetje se marrdhniet private dhe jopolitike t ken uar deri te vrasja. Prapavija politike shihet edhe nga ajo se tri viktimat ishin refugjat politik, nnshtetas jugosllav, me prejardhje shqiptare. Nga Republika Federale Gjermane ata prpiqeshin q atdheu i tyre, krahina e Kosovs, q gjendet n jug t shtetit jugosllav, t shndrrohet n nj republik t pavarur n kuadr t Jugosllavis. Lidhur me motivin e vrasjes s tri viktimave, t cilt gjat nats u vran n vetur, n ndrkoh ka m shum sqarime. Fillimisht thuhej se dshironin t telefononin n vendbanimin e afrt Donnbronn, pasi q n shtpin e Grvallajve, n Habichthohe 40, nuk kishte lidhje telefonike. sht e paqart se pse ata nuk deshn ta prdornin telefonin q gjendej shum m afr, pran supermarketit, kur dihej se telefoni n Donnbroner skishte lidhje me botn e jashtme. 16

Nj bised me t afrmit e t vrarve solli drit n kt shtje misterioze. T tret, sipas t dhnave t para, dshironin t shkonin n nj kabin krejt tjetr, q kishte qasje me botn e jashtme. Arsyetimi: Kadri Zeka, i cili kishte ardhur nga Zvicra n Untergruppenbach t shtunn n mbrmje dhe duhej t kthehej t dieln n mbrmje pr Cyrih t Zvicrs, dshiroi ta lajmroj familjen se treni me t cilin duhej t kthehej i kishte ikur. T shtnat vdekjeprurse, q u shkrehn para ksaj thirrjeje, dje e vun n lvizje edhe Kshillin e Ministrave t Baden-Wrttemberg-ut. Kryeministri Lother Spth dnon vrassit n form t rrept dhe me neveri. Nse ekstremistt e huaj, me grindjet e tyre ktu tek ne n Gjermani e bartin dhunn kjo do t ishte nj gjendje e padurueshme. Qeveria e Vendit me mjete dhe mnyra t ndryshme do t luftoj zhvillimin e dukurive t tilla. Akti i tmerrshm nga Untergruppenbach, thot me keqardhje Spth, sht gjithashtu dukuri q mund t oj deri te futja e nj pyke mosbesimi n mes t qytetarve gjerman dhe t huaj, ku kjo do t v n pyetje prpjekjet pr integrimin e gjenerats s dyt t t huajve. Kryeministri i paralajmroi ato forca q jan t gatshme q prmes veprimeve t dhunshme, pa kurrfar konsiderate pr bashkatdhetart e tyre, ta prishin paqen dhe miqsin n mes njeri-tjetrit. Nga autoritet hetimore u riprsrit ftesa drejtuar popullit pr t ndihmuar q atentati n Untergruppenbach t sqarohet. Informatat pranohen nga Komisioni i Veant n Untergruppenbach, telefoni me numr (071 31/104 21 79), ose n do stacion tjetr policor. sht vendosur edhe nj numr telefoni i besueshm: (071 31/ 104 21 23). (Heilbronner Stimme, 20 janar 1982)

11. DHUNA
(Bild Zeitung-Gazeta ditore, 20 janar 1982) (Prgatitn Xhafer Leci e Kadri Mani) Vrasja e tre refugjatve jugosllav n Heilbronn, t rikujton analizn e ministrit te brendeshm Baum, t paraqitur n opinion n mnyr shqetsuese n fund t vers s kaluar, n t ciln bhej fjal pr nj rritje t dukshme t terrorit shtetror n Republikn Federale t Gjermanis. Se a bn pjes vrasja e trefisht n kt kategori, sht ende shtje e hapur. Njri prej viktimave, pak para vdekjes pr atentatin e ka br prgjegjs shrbimin sekret jugosllav (UDB-en).Hedhja e fajit nga njra pal tek tjetra, n mes t prfaqsuesve zyrtar t shtetit jugosllav dhe organizatave ekstremiste t refugjatve Jugosllav pr vrasje dhe terror, sht pjes e repertoarit tanim t njohur. Sipas prvojs s deritanishme, kjo nuk sht vetm "propagand tmerri", sepse q disa vjet, vazhdimisht ndodhin sulme misterioze dhune me viktima nga t dyja ant. Nga e gjith kjo, ka nj dallim. Nuk sht njsoj, kur nj organizat terroriste e refugjatve jugosllav e vret nj diplomat jugosllav, sikur ather kur shteti jugosllav, nprmjet shrbimit t tij sekret, n mes t territorit gjerman, praktikon sulmet vdekjepruse dhe vrasjet. Pr ne sht e papranueshme q shrbimet e huaja sekrete t drgojn vrass tek ne. Kjo vlen njsoj, sikur pr revolverasht e shrbimit sekret t Shahut, ashtu sikur pr figurn e errt t Gadafit dhe vlen, natyrisht edhe pr ekzekutort e Beogradit. (Nga gjermanishtja: Tefik Ramadani-Qarri)

17

12. DORA E GJAT E BEOGRADIT SHTRIHET DERI N REPUBLIKN FEDERALE

Heilbronner Nachrichten- Lajmet e Heilbronn-it, 21 janar 1982) Korrespondenti yn: Horst Zimmermann Edhe prkundr marrveshjes komandot vrasse godasin srish n mnyr t prgjakshme BONN/ HEILBRONN Nga Pas vrasjes s tre refugjatve jugosllav n Untergruppenbach afr Heilbronit, shtohen dyshimet te organet gjermane t sigurimit se shrbimi sekret jugosllav (UDB-ja), angazhon srish forca t shtuara t agjentve vrass n Gjermani, kundr refugjatve ekstremist jugosllav, q jetojn n egzil. Marrveshja e fsheht e arritur n mes t ministrit t brendshm federal Baum, pranvern e kaluar dhe kolegut t tij nga Beogradi, Franjo Herleviq, sht e pavlefshme, sepse Beogradi nuk po i prmbahet. Z. Baumi ia kishte br t qart Herleviqit se veprimi i komandove vrass t Beogradit n territorin e Republiks Federale nuk mund t tolerohet m (m gjat). Herleviqi la t kuptohet q Beogradi do t prmbahet nga marrja e masave vetjake pr mbrojtje kundr aksioneve terroriste t refugjatve jugosllav, nse organet gjermane jan n gjendje t`i marrin nn kontroll organizatat radikale t refugjatve jugosllav. N kuadr t marrveshjes s arritur, ishin zotuar pr t marr masa t rrepta t mbikqyrjes pr rreth 1600 refugjat jugosllav q konsideroheshin si ekstremist, q nga ndalimi i marrjes me veprimtari politike e deri te kufizimi i qarkullimit. Gjithashtu personat e cilsuar si posarisht t rrezikshm, u vun nn mbikqyrjen e policis. Menjeher pas takimit Baum-Herleviq, u pa qart se Beogradi n asnj mnyr nuk dshironte t`i prmbahej marrveshjes. M 14 maj t vitit t kaluar n Frankfurt u qllua Rasim Zenelaj (33), refugjat me prejardhje kombtare shqiptare nga krahina e shqetsuar e Kosoves dhe pr pasoj mbeti invalid i prjeteshm. Njzet e katr vjearja Zorica Aleksiq, e ka pranuar se kishte qlluar me arm, me urdhr t shrbimit sekret-UDB-s. Q n mesin e vitit t kaluar, u pan shenjat e ashprsimit t raporteve t ndrsjella. Organizatat e refugjatve jugosllav grumbullonin n sasi t mdha arm dhe mjete shprthyese. Baum njoftonte pr shenjat e shtimit t dukshm t sulmeve t terrorit shtetror. Konflikti i ndrsjell n mes t organizatave t refugjatve jugosllav dhe shrbimit sekret (UDB-a), n kto 20 vjett e shkuara, ka ln gjurm t gjata gjaku n Gjermani. Policia ka numruar deri tash rreth 20 kufoma nga t dy palt. Q nga Igo Khe ktu vlen motoja nga testamenti i vjetr "dhmb pr dhmb, sy pr sy". Njher shkojn bombat paket n Zagreb ose n trenin e shpejt "Helasekspres", hern tjetr noton nj kufom e nj refugjati n Rajn. Pas atentateve dhe sulmeve kundr puntorit t konzullats n Stuttgart, Milovanovi, ose vicekonsullit, Topiq n Dseldorf, vinin gjuajtjet me arm ndaj refugjatve radikal jugosllav. Nj zyrtar i sigurimit na tha "N fshehtsi ka filluar armatosja intenzive". Momentalisht si duket, posarisht t rrezikshm, sipas organeve gjermane, jan antart e grupit q grumbullohen rreth revists "Revolucioni kroat". (Nga gjermanishtja: Tefik Ramadani-Qarri)

18

13. FLAMURI SHQIPTAR N GJYSMSHTIZ

Pas vrasjes s trefisht Kritika dhe Krkesa Heilbronner Stimme, 21 janar 1982 Para Shtpis s viktimave t Atentatit n Untergruppenbach valvitej n gjysmshtiz flamuri kombtar i Kosovs dhe i Shqipris. Te t vejat dhe 5 fmijt pa bab jan gjendur numr i madh shqiptarsh jugosllav nga BadenWrttemberg-u. N nj bised pr HSt (Heilbroner Stime, vr. ime) dje jan br kritika dhe krkesa kundr qeveris s Beogradit. Krahina Autonome e Kosovs gjendet n jug t Jugosllavis, n kufi me Shqiprin, i prket Republiks s Serbis dhe ka gati 2 milion banor, nga t cilt 85% jan shqiptar. Parasgjithash, nga viti i fundit ka pasur shpesh trazira t dhunshme, sepse populli shqiptar e ndjen veten t shtypur nga pushteti jugosllav. Qllimi i shqiptarve t Kosovs, kshtu sht shprehur dje nj zdhns n Untergruppenbach, sht q Krahina e Kosovs t bhet Republik e pavarur n kuadr t federats jugosllave: Ne nuk dshirojm ta coptojm Jugosllavin, por t jemi nj Republik m vete. Ata e arsyetojn kt duke thn se populli shqiptar sht i treti me radh, pas serbve dhe kroatve, pr nga numri i banorve n Jugosllavi, e cila deri tani ka gjasht republika. Me forc u shtypen krkesat e tyre pr Kosovn Republik. Beogradi sundon me nj pakic t serbve n Kosov dhe ka frik se e humb autoritetin nse dorzohet para krkesave t bashkvendsve t vet shqiptar. Prpos ksaj, Kosova sht nj vend i pasur me shum pasuri natyrore si thngjill, bakr, nikel dhe argjend. jac 21. 01. 1982

14. PAS ATENTATIT ENDE SKA GJURM T NXEHTA

LKA (Enti Kriminalistik i Vendit) merr n pyetje t vejat Njzet persona krkojn armt e vrasjes Lidhur me kapjen e atentatorve pas atentatit n Untergruppenbach ende nuk ka gjurm t nxehta, njoftoi dje Shrbimi i Kriminalistik i Vendit. Njsiti komando i prbr nga 20 zyrtar policie, dje kontrolloi vendin afr Habichthohe, ku n natn e s hns u vran tre mrgimtar jugosllav. U krkuan armt me t cilat u krye vrasja, dy revole t kalibrit 7.65 mm, q dyshohej se vrassit pas atentatit mund ti ken hedhur. Aksioni i krkimit u ndrpre pa sukses. Nga populli u dhan shum t dhna. Udhheqsi i Komisionit t Veant, Hermann Sambeth, tha: Ende mungojn t dhnat vendimtare. Nga Shrbimi Kriminalistik i Vendit u morn dje n pyetje dy t vejat e vllezrve Grvalla, si dhe bashkudhtarja e jets e viktims s tret, Kadri Zeks, e cila pasi u njoftua pr vrasjen, kishte ardhur nga St. Galen-i n Untergruppenbach. Pr hulumtimin e mtutjeshm, kryeprokurori Herwig Mainz mendonte: sht vshtir dhe do koh t sqarohet vendi i ngjarjes. jac (Heilbronner Stimme, 22 janar 1982)

19

15. ATENTATI I UNTERGRUPPENBACH-UT ARRITI N BUNDESTAG

Funerali pr viktimat (Heilbronner Stimme, 22 janar 1982) Pyetja e Sporit: A ishte prgjegjs Shrbimi Sekret Jugosllav UDB-a? Atentati n Untergruppenbach, n t cilin ran viktim tre mrgimtar jugosllav, n mbledhjen plenare javn e ardhshme, me iniciativn e parlamentarit Spri, do t diskutohet n Bundestag. Dje, n shtpin e t vrarve n Untergruppenbach, pasi prokuroria ua dorzoi kufomat familjeve t tyre, iu bn homazhe viktimave. Me dy pyetje lidhur me vrasjen e trefisht n Untergruppenbach, iu drejtua gojarisht. Qeveris Federative antari i SDP (Partia Socialdemokrate) Dr. Dieter Spri: A sht prgjegjs Shrbimi Sekret Jugosllav (UDB) pr vrasjen e tre mrgimtarve jugosllav n Untergruppenbach te Heilbroni, dhe deri n far mase kan arritur deri tani prleshjet e dhunshme mes grupeve rivale jugosllave, si dhe far hapash ka br qeveria federale pr ti kundrshtuar kto zhvillime? N lidhje me kto shtje, Spri theksoi se n prapasken t gjakderdhjes n Untergruppenbach ka ndodhur intensifikimit i veprimeve t shrbimit sekret jugosllav n truallin gjerman, q Beogradi ka angazhuar kundr organizatave armiqsore dhe aktiviteteve t tyre. Republika Federale nuk mund t pranoj q armiqsia n mes t ilegales s mrgimtarve jugosllav nga njra an dhe Shrbimit Sekret Jugosllav n ann tjetr, t degjeneroj n nj masakr t hapt. Rasti n Untergruppenbach ishte kulmi i nj serie t tr sulmesh dhe atentatesh, me t cilat Jugosllavia prgjakshm e ka injoruar rendin juridik t Republiks Federale. Gjat kohs pr parashtrimin e pyetjeve, qeveria duhet t sqaroj se ka ka ndrmarr konkretisht pr secilin rast deri m tani dhe ka ka ndrmend t bj. Mbi gjendjen e hetimeve Komisioni i Veant Untergruppenbach dje theu heshtjen. N nj pyetje, ai tha se do t zhvillohen hetime n t gjitha drejtimet. Gjer tani nuk ka pasur arrestime: Ndoshta nesr mund t themi dika m shum, tha udhheqsi i SOKO-os (Sonderkommission Komisioni i Veant vrejtje ime). Dje, n Habichthohe 40 n Untergruppenbach, n ndrtesn ku jetonin vllezrit Grvalla, tanim t vrar, u bn nderime pr viktimat e atentatit. Pr kt or nderimi, Prokuroria e Heilbronn-it ua dorzoi familjeve t tyre arkivolet me trupa t viktimave. Momentalisht mbretron nj paqartsi se ku do t bhet varrimi. T afrmit dhe rrethi i shokve t viktimave dshirojn q varrimi t bhet n Krahinn e Kosovs, n Jugosllavin jugore, ku kta gjat kohs sa ishin gjall u prpoqn q krahinn e Kosovs ta bjn Republik t pavarur. Nga qeveria jugosllave ende nuk ka prgjigje. Nse Beogradi nuk lejon bartjen e tyre n Jugosllavi, ather varrimi do t bhet t shtunn n Shtutgart. jac (Heilbronner Stimme, 22 janar 1982)

16. E TRA DUKEJ SI PAS NJ EKZEKUTIMI

Der Spiegel, 25 janar 1982 Vrass t panjohur i vran n afrsi t Heilbronnit tre jugosllav. Pr autoritetet shtetrore gjermane kjo masakr sht kulminacion i ri n luftn e fsheht, n t ciln agjent t sigurimit jugosllav dhe kundershtar t pushtetit luftojn mes tyre. Pas 20

kroatve n ekzil si duket qeveria e Beogradit u ka shpallur luft t prgjakshme shqiptarve n ekzil q vijn nga Republika e Kosovs. BMW-ja e gjelbrt 316 dilte nga garazha. Shoferi nuk donte ta kthente veturn n bor dhe vazhdon t vozis deri te udhkryqi duke vozitur s prapthi diku rreth 40 metra. Kur ndalet vetura del nj njeri nga nj vend ndrtimi n ann e djatht t veturs dhe gjuan nga nj distanc 3m. n vetur. Nj njeri i dyt gjuan gjithashtu dhe shikon pastaj n vetur pr t`u bindur se a ia kan arritur qllimit. Fqinj t friksuar nga krismat i shohin dy burra duke ikur. Ishte shqetsuese ajo q kan par banuesit e komuns s "Untergruppenbach"-ut te Heilbronni: Vetura vazhdonte t uturinte sepse shoferi e kishte kmbn ende n pedalen e gasit. Pastaj ai e lshon si duket freksionin dhe vdes. Kshtu q vetura vazhdon t ecn deri sa i mshon nj garazhe prball. Vetura ndalet, motori fiket dhe mjedisi qetsohet. Policia ka gjetur n vetur: Shoferin Bardhosh Grvalla, 31 vjeq, jugosllav, i goditur nga 6 plumba, qndronte i vdekur pas timonit, Bashkudhtarin e tij, Kadri Zekn, 28 vje, i vrar nga 2 goditje me plumba n trup, dhe Vllain e shoferit, Jusuf Grvalln, 36 vje, gjithashtu i plagosur rnd nga 2 goditje me plumba. Tri viktimat u identifikuan shpejt dhe gjithashtu shpejt u dit edhe drejtimi i tyre politik: jugoslav n ekzil q i takonin kombsis shqiptare nga provinca e Kosovs n jug t shtetit ballkanik, dhe q t tre veprimtar kundr qeveris s Beogradit. Edhe pr autort e vrasjes pati shnime. N vendin e ngjarjes Jusuf Grvalla, i cili m von vdes, i kishte pshpritur policis: "Ka qen UDB-ja"- policia sekrete jugosllave (Sluzba Drzavne Bezbednosti). Dymbdhjet her ishte gjuajtur mbi t tre burrat nga pistoleta t kalibrit 7,65, dhjet goditje kishin qlluar zemrn, mushkrit dhe qafn. Nj polic n vendin e ngjarjes thot: "E tra dukej si pas nj ekzekutimi". sht metod q prdoret nga shrbimi sekret, si thot snajperisti dhe instruktori i policis nga Stuttgarti Siegfried Hbner - duhet qlluar me katr plumba "tre pr ta mbrthyer viktimn nse ajo qndron ende, pra pr ta rrzuar dhe pr ta br t paaft pr kundrvnie, dhe pastaj rigjuajtja e katrt e domosdoshme dhe vdekjepruese". Edhe kjo flet pr UDB-n." Qe shum vjet grinden shrbimi sekret jugosllav dhe kundrshtart e regjimit n botn e jashtme. N shum raste, jugosllavt n ekzil i kan sulmuar ambasadat, konsullatat dhe prfaqsuesit e qeveris s tyre. Beogradi reagonte n krim dhe terror gjithmon me t njjtn mnyr. Sken e Shoot-out-it ballkanik ka qen koh pas kohe Republika Federale e Gjermanis dhe policia ka qen deri m tash e pafuqishme pr t`i dhn fund ksaj veprimtarie. Ndrsa prgjegjsit jan dal n shesh. Beogradi ua ka frikn grupeve n ekzil, t cilat jan vatr trazirash n shtetin shumnacional - dhe i lufton ato. Sidomos kroatve q jan jasht ua kan drejtuar pistoletat vrassit e shrbimit sekret. N shum raste krimesh kundr kroatve n ekzil sht dshmuar pjesmarrja e Beogradit. Pr shembull: Kur shkputet kroati Franjo Goreta nga shrbimi sekret jugosllav me detyr pr vrasje n Republikn Federale Gjermane dhe e vran nj oficer udhheqs, Beogradi e nis nj komando menjher pr ta likuiduar at. Ende se kishte kryer dnimin Goreta , kur njerz t UDB-s ndrmorn nj atentat, n t cilin Goreta shptoi pr pak. N procesin e ktij akti gjyqtari drgoi nj apel deri m tash t kot drejt Bon-it. "Nuk mund t lejohet q n vendin ton t kryhen vrasje t shteteve t huaja pr t`i zgjidhur problemet e tyre t brendshme". Krahas kroatve tashm n shnjestr t shtetit jugosllav jan edhe shqiptart. Q nga pranvera e fundit kur shqiptart rezistuan n provincn jugosllave n Kosov, ku u bn trazira t prgjakshme, Beogradi i ka 21

zbuluar shkaktart jasht vendit: Prej shtetit shqiptar fqinj dhe prej shrbimeve besnike komuniste dirigjohet konflikti, mirpo edhe nga Republika Federale Gjermane, si thon politikant e Beogradit. N fakt vetm n Baden-Wrttemberg jetojn diku 2000 shqiptar, shumica prej tyre me strehim politik. Lidhur me aktivitetet e tyre shpeshher u ankua konsullata e prgjithshme n Stuttgart. Pr shembull, n pranvern e 1981-shit demonstruan shqiptart n nj demonstrat jo t rndsishme, n t ciln ata krkuan ndarjen e Kosovs nga Jugosllavia. Ndrkoh demonstruasit e diktuan se dikush nga nj shkoll jugosllave po i fotografonte, hyn disa brenda dhe pos fotografistit ata e takuan edhe konsullin e prgjithshm jugosllav Branko Dimitrijevic. Ata au morn filmin, t cilin m von u detyruan ta dorzojn n polici. Kjo mund ta ket lidhur nj zingjir vdekjeprues, se njri prej t cilve kishte hyr n at shkoll dhe t cilin me siguri e kan fotografuar, ishte Bardhosh Grvalla, ngarsi i veturs, i vrar te Heolbronni. Grvallajt kan qen t njohur n skenn e jashtme. Vllai Jusufi i cili para pak kohe i kishte dhn nj intervist nj gazete ditore, n t ciln thoshte se ishte pr luftn e armatosur kundr shtetit jugosllav, ka qen sipas njoftimeve t policis edhe redaktor i gazets "Zri i Kosovs" n ekzil. Bardhosh Grvalla kshte ardhur n Gjermani m 1974. Ai punonte si kshilltar pr punmarrsit jugosllav, n Solitudestrae 44, n Ludwigsburg. Bardhoshi i martuar, dy fmij ka qen aktiv sidomos n legjislacionin e puns pr bashkkombsit e tij. Koka politike e vllezrve ka qen si duket Jusuf Grvalla. Sidomos ai fajsohej nga konsullata e prgjithshme jugosllave t jet antar udhheqs i "Fronti t kuq" q luftonte kundr qeveris jugosllave. Kjo organizat ishte aktive, deri m tash, vetm n Jugosllavi dhe po aq pak, si grupe t tjera kosovare u shfaqte n raportin vjetor t ministris federale pr mbrojtjen e kushtetuts. Jusufi, i martuar, tre fmij, duhet t ishte bashkbotues i gazets s ndaluar n Jugosllavi "Zri i Kosovs", pr t ciln ai punonte nga vendbanimi i tij. Kadriu, gjithashtu gazetar, ishte bashkpuntor kompetent i t njjts revist. N murin e jashtm t shtpis s vllezrve n "Auf der Habichtshhe 40" e kishin varur, n shenj pikllimi, nj flamur n gjysmshtiz t kuq me nj shqiponj dykrenare dhe nj yll - ngjyrat e Kosovs dhe njherit flamuri kombtar i Shqipris. DSHMOHET INVOLVIMI I SHRBIMIT SEKRET JUGOSLLAV far rndsie kan aktivitetet e shqiptarve n ekzil pr Beogradin nuk e dshmon vetm masakra n Heilbronn. I ngjashm ishte edhe nj aksion i madh i shrbimit sekret serb n fillim t vitit, kur bashkkombsi, Rasim Zenelaj u mor n shnjestr. Zenelaj ka qen nj antar udhheqs i "Beslidhjes Kombtare Shqiptare". Me gjuajtjet nga pistoleta n kundrshtarin e qeveris Zenelaj, i cili e mbijetoi edhe pse i lnduar rnd i shptoi atentatit, u dshmua pr her t par drejtimi i ri i shrbimit sekret jugosllav. Pr ta mnjanuar Zenelajn Beogradi kishte kurdisur plane t kushtueshme. Kishte nisur disa agjent, madje kan rrezikuar edhe dik nga zyrtar t konsullats dhe kan eksponur ndihmsit e heshtur. Megjithat plani dshtoi dhe pjesmarrsit u zbuluan: N procesin e nisur at koh kundr prgjegjsve t atentatit qartsohet edhe m shum implikimi i zyrtarve jugosllav n ndjekjen e emigrantve me metoda drastike. Kah fundi i 70-tave ishte ngritur nj agjent i mhershm n grad t konsullit. Me emrin Salih Salihi ai u shfaq m von me shrbim diplomatik pr vendin e tij n Republikn Federale Gjermane, s pari n konsullatn e prgjithshme n Hamburg dhe 22

pastaj n konsullatn e prgjithshme n Frankfurt. Atje u vendos i pajisur me nj dokument identifikimi si zyrtar me nr. 6750 n cilsin e rojes. N Frankfurt vepronte edhe nj koleg tjetr i shrbimit sekret, si zyrtar i lart i konzullats me dokument identifikimi nr. 6322, i firmuar me emrin Svetozar Mirjaqi, i quajtur "Tozo". Nj besnik me rang t lart i ktyre dy shrbyesve ishte Rade Surla, nj partizan i hershm, q koht e fundit punonte n nj ndrmarrje ndrtimi n Frankfurt. Surla i vizitonte shokt e konzullats dhe i informonte ata pr veprimtarit e njerzve n ekzil. Njher, si i kujtohet shoferit t tij, e vizitoi dikush vet Surlan. Mysafiri krcnues (Surla shoferit: "Duhet me ju ruejt ktij njeriu") ishte gjenerali i shrbimit sekret Milan Shashi. N mars t vitit 1981, menjher pas shprthimit t trazirave n Kosov, filloi t veproj treshi n Frankfurt. Salihi gjurmonte shprehit e jets s Zenelajve dhe i drgonte Tozos informacione. Edhe Surla filloi t veproj, kur u prfundua plani konkret i vrasjes. Disa gjurm dhe dshmitar dokumentojn se me sa prkushtim kan vepruar agjentt. Agjenti i par t cilin e caktuan pr Zenelajn ishte nj kroat n ekzil, por ai demaskoj urdhrdhnsit nprmes deklaratave t tij n procesin gjygjsor. As agjenti i dyt nuk e mbajti fshehtsin. Ante Kujundzic ishte rekrutuar nga Tozo si vrass, kur iu hap shokve t tij kroat n ekzil. S shpejti policia gjermane i dinte hollsit e prgatitjeve pr atentat. Organet gjermane nuk kishin vepruar n mnyr t kujdesshme. Kroatit Ante Kujundzic i kishte folur nj bashkkombas i panjohur n prill t vitit 1981, n stacionin e trenit n Frankfurt. I kishte thn me e thirr nj "person me rndsi" dhe t'i paraqitet me emrin "Studenti i muziks". Pastaj i kishte dhn nj numr t telefonit - 21 77 01 dhe e kishte udhzuar q kur t thirrte seciln shifr ta mbledhte me numrin dy. N lidhjen telefonike 43 99 23 ishte lajmruar konsullata e prgjithshme jugosllave. Kshtu ishte vendosur kontakti me Tozo-n. Kujundzic-in e kishin urdhruar pr ta gjurmuar shqiptarin Zenelaj. Si shprblim atij Tozo i ofronte para, dokumente t reja dhe prkrahje pr ta fituar azilin politik n Republikn Federale Gjermane. N nj takim tjetr Tozo ia dha nj pasaport, pr do rast, nse duhej ta lshonte vendin shpejt. Kujundzic: "E pata t kjart se me siguri duhej ta vrisja dik". Agjenti hoqi dor nga ky plan dhe i informoi autoritetet gjermane. Si rrjedhim, policia e mori n mbrojtje t rrezikuarin Zenelaj. Pr t`ua treguar komplotistve kt, polict gjerman e drguan Zenelajn demonstrativisht pr t shtitur para konsullats jugosllave. Nj her tjetr duke shtitur n nj kopsht zoologjik, Zenelajn me prcjellsit e tij e vzhgonin agjentt jugosllav dhe kshtu ata u vrejtn edhe njher nga gjermant. Zenelaj ra n rrezik me mendjelehtsin e vet: Ai kishte treguar n rrethin shoqror se ishte i mbrojtur dyfish, d.m.th. edhe me nj jelek antiplumb. Njri q e kishte dgjuar kt ishte nn shrbimin e Surla-s. Kshtu jugosllavt e planifikuan nj plan, q kundrshtarin e tyre ta manovronin n nj situat, q ai t detyrohet ta zdesh jelekun e tij antiplumb. Nj grua duhej ta kryente kt pun dhe pastaj ta godiste me pistolet. Si ndihmse u gjet shpejt bjondina serbe Zorica Aleksic. Ajo jetonte pa t ardhura dhe pa pun n afrsi t Darmstadt-it. Nprmjet krcnimeve si dhe nprmjet premtimit se do t`ia japin 2000 DM e bindn at. Ishte aranzhuar nj takim me gruan dhe viktimn e saj. Rasim Zenelaj e kishte marr agjenten n apartamentin e tij. Kur doli gruaja me pistolet nga banja, Zenelaj e kishte zdeshur jelekun antiplumb. Prej pes goditjeve n afrsi t zemrs, Zenelaj falimentoi. Autorja kishte ikur dhe n hyrjen e shtpis e kishin pritur Surla me shoferin e tij. Zorica Aleksic ua kishte kthyer armn dhe i kishte marr parat bashk me nj tiket pr Beograd. Me nj Volvo ishin nisur 23

menjher pr n aeroportin e Frankfurt-it. Mirpo serbja nuk mundi ta lshonte vendin. Fqinjt, e alarmuar nga krismat, i kishin lajmruar policin menjher. Rastsisht e kishin dgjuar kt lajm n radiolidhje edhe polict t cilt ishin t ngarkuar me mbrojtjen e Zenelajt. Nj gjurmim i shpejt n rrethin shoqror t viktims i oi polict te Zorica, e cila pak m von u arrestua n aeroport. Zyrtart e konsullats Tozo dhe Salihi jan urdhruar t kthehen n Jugosllavi. Surla mundi t ikte q n ditn e atentatit. Surla u paralajmrua me an t telefonit dhe ishte prgjigjur: "n rregull". Pastaj shoferi, i cili ishte dshmitar i ksaj telefonate, e kishte drguar me ngut prtej kufirit, n Strasburg n hotelin Holiday Inn. Aty humbn gjurmt e tij. Dshtimi, si duket, nuk e ka dshpruar UDB-n. Nj vrtetim sht 10. tetori 1981n Bruksel: Atje ishte vrar nj shqiptar me emrin Vehbi Ibrahimi n rrug para baness s tij, me nj pistolet t kalibrit 7.65. Gruaja e tij e cila ishte me t ishte lnduar rnd nga goditjet. Ibrahimi ka qen nnkryetar i "Beslidhjes shqiptare". Organet shtetrore gjermane tash, pas atentateve n Zenelajn dhe Ibrahimin duhej ta mbronin kryetarin, Emin Fazlija. Ai banonte te Gppingen-i dhe ka qen i njohur te fqinjt si "nj burr i vjetr dhe i rrespektuar". Polict kompetent ishin t brengosur se "mos do ta vrasin edhe at". Q prej ather, Fazlija sht nn mbrojtje dhe nuk lajmrohet m n lidhjen telefonike t mparshme. Polict nuk gjejn gati fare prkrahje politike n luftn kundr ksaj lufte ilegale. N t vrtet ekziston nj marrveshje n mes t Bonn-it dhe Beograd-it pr t prkrahur njri-tjetrin n rast atentati. Herpasher ndrrohen informata pr ardhjen e lndve shprthyese ose t ndonj arme. Mirpo sa pak rndsi ka kooperimi n mes dy shteteve pr paln serbe e vrtetojn atentatet. Zyra federale kundr krimit ka regjistruar se kur jan br atentate n kroatt n ekzil, n shumicn e rasteve UDB-ja ka prdorur pistoleta t cilat gjuajn me rrotullim djathtor rreth boshtit, edhe pse shumica e pistoletave t ktij lloji gjuajn me rrotullim majtor rreth boshtit. Organizatort e atentateve as q e kan pa t arsyeshme ta maskojn kt dallim. Kur ran n rrjetin e policis jugosllave katr antar t RAF-it gjerman, jugosllavt prezentuan nj list me kroat q lypeshin urgjentisht pr t`i ndrruar ata. Zyrtart gjerman e refuzuan kt dhe Beogradi i lshoi antart e RAF-it. Nse mund t flitet pr bashkpunim n mes t policis gjermane dhe asaj jugosllave, ana gjermane ankohet. N vend q t`i prciellin shkaktart, jugosllavt japin vetm kshilla n krkesn e motiveve: "grindje pr shtje nderi", "grindje pr femra", "hakmarrje prreth stacionit t trenit" ose "tregti armsh" jan konfliktet e vrteta. Politikant jugosllav e mohojn katgorikisht implikimin e policis sekrete jugosllave n kto raste. Lidhje me kt ka bisedime t rregullta n mes t ministris s brendshme gjermane dhe kolegve beogradas. Ministri i punve t brendshme Franjo Herljevic, nj gjeneral i vjetr partizan dhe bshkudhtar i Titos, i demanton gjithmon dhe deklaron se policia sekrete jugosllave nuk sht duke vepruar n Republikn Federale Gjermane. Kur kishte pyetur deputeti i CSU-s Fritz Wittmann n vjesht t vitit 1981, se cilat jan reagimet e Bonn-it lidhur me sjelljet e Beogradit, e mori nj prgjigje t shmangshme. Bonn-i shprehet lidhur me kt, thoshte ministrja Hildegard HammBrcher, vetm atje ku sht e arsyeshme dhe e dobishme. Krahas proceseve gjyqsore ka aty-ktu edhe vetdshmi pr veprime t UDB-s. N ambasadn jugosllave ka qen nj diplomat bashkbisedues i policis gjermane, Tomo Renac, i cili pyetjet vetm i prcillte pr Beograd dhe kurr nuk prgjigjej. N shumicn e rasteve vetm i rrudhte kraht. Arsyen pr kt stil t mbajtun gjermant e nuhatn, kur ra n duar t tyre nj letr q Renac e kishte drguar n Beograd. 24

Aty Renac, si nj agjent i ofenduar ankohej se: "Po mundohen me masa propagandistike dhe penale pr t`i br t pamundura aktivitetet e sigurimit t shtetit jugosllav n RF t Gjermanis. N nj pritje shefi i policis s Bonn-it ka trhequr vmendjen se kishte fakte se diplomacia jogosllave sht tepr aktive n RFGJ. Kjo na detyron t vim n prfundim se puna n RF t Gjermanis sht br shum e komplikuar". Hetuesit gjerman nuk prisnin shprblim nga shrbimet jugosllave. Kur para pak kohe nj prokuror i Frankfurtit paralojmroi se n rastin e shqiptarit Zenelaj s shpejti do t filloj me marr "hetime n Jugosllavi", nuk deshi askush t`i jepte zemr. Nj mbrojts i shtetit n Bonn tha: "Lidhur me kt ne vetm kemi qeshur".

17. Marsh i heshtur pr viktimat jugosllave

N brendi t qytetit t Shtutgartit Rreth 500 persona, sipas vlersimeve t policis, t shtunn kan marshuar n heshtje prmes qendrs s qytetit n Shtutgart, n prkujtim t tre burrave jugosllav, t cilt t dieln e kaluar n Untergruppenbach, afr Heilbronn-it, u vran nga sulmues t panjohur deri tani. N transparente demonstruesit kishin vendosur fotografit e t vrarve, duke krkuar nga zyrtart gjerman q ta ndrionin vrasjen. N nj trakt shkruante: sht dashur t merren masa t ashpra kundr veprimtaris kriminele t shrbimeve sekrete t jashtme n Republikn Federale. Isw (Heilbronner Stimme, 25 janar 1982)

18. VRASJE POLITIKE

Me rastin e vrasjes n Untergruppenbach: Si gjithmon n Republikn Federale duhet t fluturojn gur ose t ket t vdekur para se t dihet ndonj gj zyrtarisht. Puntort sezonal shqiptar nga Jugosllavia, mes t cilve edhe vllezrit Grvalla, m 24 prill24 1981 demonstruan n Shtutgart. Pr shtypin kjo ishte vetm nj ngjarje periferike, me nj titull sensacional Krcnim me bomba n stacion t trenit. Shqiptart ather dshiruan q me demonstratat t trhiqnin vmendjen pr ngjarjet q po ndodhnin n krahinn jugosllave t Kosovs. Si m tregonin ata, kryengritja popullore ka shkaktuar mbi 1000 t vrar. Gjat prgatitjes dhe udhheqjes s demonstrats ata e dinin se do t krcnoheshin me vdekje, dhe kt e kan futur edhe n trakt. Kto trakte shtypi nuk i publikoi. Se frika e tyre ishte e arsyeshme, tregoi edhe rrjedha e demonstrats: Nga anash sht fotografuar demonstrata, natyrisht nga bashkvends joshqiptar, dhe n rastin kur demonstruesit tentuan q ta pengonin fotografimin, policia sulmoi n mnyr masive dhe i arrestoi shtat shqiptar, derisa fotografistin e la t lir. Kjo q shqiptart deshn t bnin pr ti br t njohura ngjarjet n atdheun e tyre, pr opinionin ton publik dhe zyrtart tan ishte e pakndshme. Befasia pr vrasjen politike n Untergruppenbach, pas ktyre ngjarjeve sht hipokrizi. Rene Tablot, Shtutgart (Heilbronner Stimme, 29 janar 1982)

25

19. NJOHURI MBI VRASJEN E JUGOSLLAVVE

(Sdwestdeutsche Zeitung, 30 janar 1982) Stuttgart: Banesa e t huajve ishte vshtruar koh t gjat para veprs Dymbdhjet dit mbas vrasjes s tre mrgimtarve jugosllav n Untergruppenbach t Heilbronn-i, Enti Kriminal Federal (EFK) Baden Wrttemberg ka marr njohurit e para mbi vrassit e mundshm dhe ka filluar krkimet. Organet hetuese i krkojn dy burra n mosh prej 30 dhe 35 vitesh, t cilt qysh se disa dit para atentatit, duket e kishin vshtruar banesn e dy vllazrve t vrar Bardhosh dhe Jusuf Grvalla. Prpos ksaj organet hetuese krkojn nj jugosllav t moshs 30 vjeare, i cili n gusht t vitit 1980 ishte burgosur me dyshim t veprimtaris pr shrbimin sekret jugosllav, mirpo i cili ishte liruar prsri, mbasi q atij asgj nuk mund t'i dshmohej me siguri.viktimat e atentatit, deri m tash m t rnd n shtetasit e huaj n Baden-Wrttemberg, me prapavi t mundshme politike apo shrbim sekret, jan mrgimtar jugosllav me kombsi shqiptare, t cilt kan vepruar pr themelimin e nj Republike t Pavarur t Kosovs n Jugosllavi. EFK ka referuar n informata, n baz t cilave 28 vjeari Kadri Zeka, poashtu i vrar gjat atentatit, sht dashur q t shtyhet pr t'u kthyer n Jugosllavi. N rast q nuk pranon, ai sht kanosur se do t vritet. Edhe banesa e vllazrve Grvalla kishte qen vzhguar qysh moti, jo vetm shkurtimitsht para atentatit. Ata dy burrat, t cilt kinse, shkurtimisht para atentatit e kan vzhguar benesn e dy vllazrve, kan bartur n baz t njohurive t EFK, ksula t zeza. Posa srish kishte rn n sy edhe dallimi i gjatsis i t dy t dyshuarve edhe veshmbadhja e uditshme e njrit prej tyre, i cili kishte veshur nj pallto ngjyr kafendryshk, me jak gzofi t errt dhe pantollona t kuqe t ngushta. sht e mundur se ata kan qen duke udhtuar me nj vetur t marks Citroen Cx. Personi i tret (shikoje fotografin), ka " ndryshuar qarkullimin" e postave t bashkatdhetarve me nj mashtrim, dhe e ka prvehtsuar at. Me `rast ai ishte mundur edhe pr letrat e vllazrve Grvalla, t cilt mbi kt shtje i kishte informuar policia. Policia e krkon jugosllavin Riza Salihu, i cili n vitin 1980 kishte sjell n pronsin e tij postn e bashkatdhetarve t tij dhe kundr s cilit ekziston edhe fletarresti edhe pr delikte tjera. (Nga gjermanishtja: Xhafer Leci)

20. Me fotografi fantome policia krkon atentatort

Vrassit jan vrejtur paraprakisht n Untergruppenbach (Heilbronner Stimme, 30 janar 1982) Me Citron CX 2000 ngjyr t iltr n rrug? / Krkohet Riza Saliu Pr zbardhjen e atentatit n Untergruppenbach, n t cilin ran tre mrgimtar jugosllav, dje Prokuroria e Heilbronn-it dhe Enti Kriminalistik i Vendit, kan shpallur nj fletarrest. Sipas t dhnave t deritashme, "fotografit fantome" kan dhn atentatorin e dyshimt. Lidhur me rastin e Untergruppenbach-ut krkohet edhe mrgimtari jugosllav, Riza Saliu. Edhe m tutje ekziston dyshimi se ata q me revole bn atentatin me prapavij politike ishin profesionist. T tre jugosllavt, t cilt n natn e 17 janarit n orn 22.15 u vran n vetur n Untergruppenbach, ishin t angazhuar q atdheu i tyre n 26

Jugosllavin jugore, Kosova, t bhet e pavarur. Pr informatat q ojn n kapjen e sulmuesve sht premtuar shprblimi prej 10.000 markash. Si u njoftua dje, disa dit para vrasjes n Untergruppenbach, kan rn n sy persona t cilt supozohet se e kan vshtruar vendin e banimit t dy personave q m von psuan. Prshkrimi i personave t dyshimt: Rreth 30-vjear, i madh, me figur t fuqishme, shpatullgjer, mbante kapel t zez leshi, nj xheket ngjyr ndryshku-kafe me jak gzofi, ngjyr e mbyllt, pantallona t ngushta ngjyr t kuqe q bien n sy, izme t iltra lkure, t gjata. Personi i dyt ishte rreth 25-vjear, krahasuar me prcjellsin m elegant mbante nj kapel t mbyllt me nj xhufk dhe nj xhaket t ngjashme, t mbyllt. Komisioni i Veant shpreson se pr shkak t dallimit n madhsi mes dy t dyshuarve dhe veshjes karakteristike t njrit prej tyre, do t jepen informata t mtejshme nga popullata, parasgjithash pr kohn e qndrimit t t krkuarve. Ata, sht e mundur t ken qen me nj vetur t iltr t marks Citron CX 2000. Pr vrasje me motive politike, pos LKA (Entit Kriminalistik te Vendit) flet edhe fakti se njrin nga viktimat, i cili ka ardhur nga Zvicra, Kadri Zekn, para disa muajsh kan br prpjekje q me dhun ta kthejn n Jugosllavi dhe e kan krcnuar edhe me vdekje. Lidhur me vrasjen n Untergruppenbach krkohet edhe jugosllavi Riza Saliu, kundr t cilit sht nj urdhrarrest edhe pr delikte t tjera. Salihu sht 30-vjear, 1.88 cm i gjat, i holl dhe ka flok ngjyr kafe t mbyllt. Informatat pr personat e dyshimt dhe pr Saliun i merr Komisioni i Veant n numrin e telefonit: 071 31/104-21 79, ose secili stacion i policis. A kan qen Atentatort duke udhtuar me nj Citron CX 2000? Fotos: LKA (Enti Kriminalistik i Vendit) (Heilbronner Stimme, 30 janar 1982)

21. KUSH E PA VETURN E BARDH GJAT NATS?

Atentati i jugosllavve Dy atentatorve, t cilt dy jav e gjysm m par n Utergruppennbach vran tre jugosllav t mrguar, akoma iu mungon do gjurm, por nga banort n ndrkoh ka t dhna interesante. Komisioni i veant i Untergruppenbach-ut i Entit Kriminalistik t Baden-Wrtenbergut, n kuadr t njoftimeve pr publikun, dje bri t njohur nj detaj tjetr. Pak minuta para t shtnave, nga t cilat m 17 Janar, n orn 22.15, n Habichthhe ran viktima n automobilin e tyre treshja, afr vendit t ngjarjes sht vrejtur nj vetur e bardh, mendohet t ket qen Audi 80. Vetura ka qndruar aty ku bashkohen Falkenstrasse me Habichthhe n Untergruppenbach, n drejtim t Falkenstrasse n ann e majt t rrugs. Kushdo q di dika pr kt vetur, pr ngassin dhe bashkngassin, jan t lutur q t paraqiten n soko Untergruppenbach (Telefoni 07131 1 04 22 05). M kt rast sht prsritur edhe nj her se Prokuroria e Heilbronit ka ofruar shprblimin prej 10.000 markash pr informatat q ojn n kapjen e sulmuesve. (Heilbronner Stimme, 3 shkurt 1982)

27

22. SOT VARROSEN VIKTIMAT E ATENTATIT

Pasardhsit n grev (Heilbronner Stimme, 5 shkurt 1982) T tri viktimat e atentatit n Untergruppenbach, do t varrosen t premten, ditn e sotme, n orn 14, n varrezat kryesore n Shtutgart-Steinhaldenfeld. Pas nj protestimi, duke qndruar ulur para Bashkis pr gjasht or, familjart e t ekziluarve t vrar jugosllav, u pajtuan q varrimi t bhej t premten, e jo t shtunn si dshironin ata. Pas refuzimit nga qeveria jugosllave q kufomat t varrosen n Krahinn e Kosovs, t afrmit e tyre vendosn q varrimi t bhet n Shtutgart. Nj zdhns theksoi se shpreson q m von rrethanat politike do ta lejojn varrimin e viktimave n atdheun e tyre. Me qllim q pjesmarrja e t afrmve t jet sa m masive, ata kishin krkuar q varrimi t bhet nj t shtun. Kshilli i qytetit kishte kundrshtuar. Thuhej, parimisht varrimet nuk lejohen n fundjav, prandaj as pr kt rast nuk do t ket prjashtim. Me trakte transparente dhe me krkesa q varrimi t bhet t shtunn, t vejat e viktimave me fmijt dhe t afrmit e tyre shkuan t mrkurn n Bashkin e Shtutgartit, por pas nj demonstrimi gjashtorsh ata hoqn dor nga krkesat. Nuk ishte parapar nj demonstrat si ajo e para dyjavsh, ku rreth 400 shqiptar n brendi t Shtutgartit krkuan Liri pr Kosovn. Gjithsesi pritn qindra pjesmarrs n varrim. (Heilbronner Stimme, 5 shkurt 1982)

23. KA JAN KTO SPEKTAKLE T MJERA?

N skenat I-2, -3 dhe -4 ngjarja zhvillohet n banesn e gruas dhe fmijve t Jusufit n Tiran, dhe ka t bj me prgatitjet rreth nj filmi dokumentar. N skenn I-3 gjenden kto fjal: Sabri Hamiti: "REGJISORI A dini zoti Fitimi, ne do t bjm nj emision pr Isn. Do t ishte mir q ju t flisni pr babain tuaj e heroin. FITIMI, preraz. Ndal! 'jan kto parulla q flisni ktu? ka jan kto spektakle pa ngjyr? Regjisori i bn me shenj kameramanit t xhiroj. Fitimi e heton dhe e ndalon. FITIMI, regjisorit t ngrir. Shiko djal i mir. Babai im, Isa, nuk ka qen asfar heroi. Ai ka qen krejt i zakonshm. E ka dashur muzikn, letrsin, familjen e vet e lirin. Ka punuar shum. i ka urrejtur pr vdekje rrenat. Kjo edhe i ka kushtuar me jet. Mund t flitet pr jetn e nj shqiptari t zakonshm t Kosovs, q jeton jetn e vet e vdes si vdes njeriu. Sa pr spektaklet nuk i jap as pes para. Kur e mbaruan spektaklin e mjer n varrin e tij, e isha nj fmij, t gjith ikn e m lan vetm me flamur n dor te kryet e tij. Do t m linin te varri po t mos ishte nna, t m merrte ngryk n at tmerr e n at tubim t tmerrshm. Mos shpifni e shpikni miq, rrena, heronj t gjall e t vdekur se do t keni pun me ndrgjegjen tuaj dhe me mua. Ua kthen shpinn. Mund t shkoni. Fitores. Prcilli deri te shkallt. Dalin t gjith pa thn asnj fjal." ( Misioni, Prishtin 1997, f.87-88)

28

24. 300 T PIKLLUAR N VARREZAT E VIKTIMAVE T VRASJES

Mrgimtart jugosllav u varrosn Heilbroner Stimme 6 shkurt 1982 Nga Gerhard Viel Derisa policia e Shtutgartit llogariste me rreth 1000 pjesmarrs n varrim, duke prfshir edhe prfaqsuesit e shtypit nga afr dhe larg, t premten 300 meshkuj dhe femra prcillnin n varrezat e Shtutgartit Steinhaldenfriedhof arkivolet e tre mrgimtarve jugosllav, t vrar n nj atentat n Untergruppenbach. Sipas dshirs s tyre, t afrmit e viktimave kishin hequr dor nga simbolet fetare, ndrsa arkivolet ishin t zbukuruara vetm me flamurin kombtar, me shqiponj t zez dy krenare n fush t kuqe. Deri te t papriturat nuk erdhi gjat 80 minutave, sa zgjati ceremonia e varrimit n ann lindore t kryeqytetit t vendit. Pjesmarrsit n varrim n numrin m t madh erdhn nga tr territori i vendit, ndrsa nj autobus i vetm erdhi nga rajoni i Ruhr-it, t cilt shkuan n kmb nga Obere Zigelei n Shtutgart deri te varrezat n Bad Cannstatt. Ata e shfaqnin dhimbjen prmes shalleve t kuqe, e disa t tjer bartnin kostume kombtare me plis t bardh. Edhe vet fmijt merrnin pjes n marshin e prmortshm. Fjalimet e prmortshme q i mbanin kryesisht flisnin n gjuhn e tyre, por pjesrisht edhe i prkthenin, sidomos kur i falnderonin t pranishmit pr pjesmarrje, e veanrisht fqinjt nga Untergruppenbach-u. Pastaj, u ndaln n historin e vllezrve Grvalla, babai i t cilve ishte vrar gjat trazirave n Kosov, n Jugosllavin jugore. Nj person n fjalimin e prmortshm tha se t dy t vrart i kan njohur dhe prjetuar kampet e prqendrimit n Jugosllavi dhe kan luftuar kundr padrejtsive t cilat ua shkaktonte regjimi jugosllav. Marrdhniet mes Kosovs dhe Jugosllavis, ku shqiptart jetojn dhe dshirojn nj Republik pr vete si Mali i Zi, jan t njjta si ato mes Izraelit dhe Palestins. T dy mrgimtart Grvalla jan vrar n Untergruppenbach nga kriminelt dhe urdhrdhnsit e tyre, emrat e t cilve ne nuk duam ti prmendim ktu, tha njri n fjaln e tij t prmortshme. N t njjtn koh, n nj transparent t KPD/ML (Partia Komuniste Gjermane/Marksiste-Leniniste) mund t lexohej: Ne mbajm zi pr shokt ton q u vran nga shrbimi sekret. Oratort, n fjalimet e prmortshme, pr m tepr kritikonin qeverin e vendit dhe t rrethit, pr at se nuk kan ndrmarr kurrfar hapi kundr shrbimit sekret jugosllav. Politikn e qeveris s vendit po e shfrytzon qeveria e Beogradit, thoshte nj prfaqsues i KPD (Partia Komuniste Gjermane) dhe kritikonte mnyrn e shprehjes s kryetarit t fraksionit t Partis CDU (Unioni Krishter Demokratik), Teufel, i cili kishte thn se atentati n Untergruppenbach sht qrim hesapesh mes grupeve ekstremiste t t huajve n truallin gjerman. Ktu u tha se t vrart jan barazuar me vrassit! Sipas fjalve t avokatit t zonjs Grvalla, Michael Wolf, pritet q t hnn e ardhshme prokurori i Heilbronn-it ti mbyll hetimet. Natyrisht, parashtrohet shtja se a mos duke br krkimin e gjurmve dhe t vrassve po del shum n siprfaqe shtja e mbrojtjes s shtetit. Kshtu, edhe Enti Kriminalistik i vendit sht e mundur q gjat hetimeve t vrart ti penalizoj si bashkim kriminelsh. sht fakt se policia n rastin e vrasjes n Untergruppenbach nuk ka gjetur kurrfar gjurmsh konkrete, ashtu si e vrtetoi edhe Enti Kriminalistik i Vendit. Krkimi i dy burrave t moshs 30 deri 35vjeare, t cilt kan prgjuar banesn e t vrarve pak koh para se t ndodhte vrasja, vazhdon. 29

Prfaqsues t KPD/ML, pas kryerjes s varrimit, n nj konferenc pr shtyp ku ishin t pranishm edhe nj numr i madh i t afrmve t t vrarve, kritikuan zyrtart gjerman q nuk pati kurrfar programi zyrtar pr ngushllime pr t vrarit jugosllav nga Kosova, as nga kryetari i komuns s Heilbronn-it, as nga qeveria e vendit, po ashtu as nga Kshilli Bashkiak i Shtutgartit, i cili udhhiqet nga kryetari Rommel. Ndrmarrja e Varrezave t kryeqytetit t Landit (vendit) i sht shmangur varrimit pr t shtunn, edhe prkundr asaj se n raste t veanta sht e mundur, pasi q m shum se 22.000 puntor nga Kosova n nivel federal do t kishin dashur t merrnin pjes. Gjithashtu, prania e policis n varreza ishte shum e madhe, edhe pse para nj jave n Shtutgart, n marshin prkujtimor, u dshmua manifestimi paqsor. Avokati i llahtarisur tregon se si zyrtart e Ndrmarrjes s Varrezave, paraprakisht kan krkuar nga t afrmit nj nnshkrim pr shpenzimet e varrimit. (Heilbronner Stimme, 6 shkurt 1982)

25. U varrosn jugosllavt e vrar t Untergruppenbach-ut

Tre mrgimtart jugosllav me prejardhje shqiptare, t vrar n Untergruppenbach, vllezrit Grvalla dhe Kadri Zeka, u varrosn dje n varrezat e Shtutgartit n Steinhaldenfriedhof, n pranin e 300 pjesmarrsve. N fjalt e prmortshme, Shrbimi Sekret Jugosllav u b prgjegjs pr vrasjen e tre burrave n mrgim, t cilt luftonin pr lirin e Kosovs, t banuar me shumic shqiptare, q ajo t bhet republik konstituive. E than me fjal e me shkrime se gjithka tjetr ishin pos terrorist. Ata kritikuan edhe zvarritjen n zbulimin e krimeve. (Heilbronner Stimme, 6 shkurt 1982)

26. Nuk ka Zvarritje

Heilbronn/Untergruppenbach (jac): Akuzat e shqiptarve t ekziluar jugosllav, drejtuar organeve gjermane t ndjekjes, pr zvarritjen e ndriimit t atentatit n Untergruppenbach, dje jan hedhur posht nga kryeprokurori i Heilbronit, Mainx: Un nuk di t jet krijuar ndonjher n regjionin e Heilbronit menjher nj komision i veant me 40 antar. Megjithat, ende ska dyshim konkret pr vrasjen e tre mrgimtarve jugosllav nga Kosova, m 17 janar 1982, n Untergruppenbach. Komisioni i Veant, n ndrkoh, ka ndrruar selin dhe nga Heilbronn-i sht bartur n Shtutgart; prve ksaj ai sht zvogluar. (Heilbronner Stimme, 11 shkurt 1982)

27. QLLIMI I BACS

Letra e Hysen Grvalls, 12 korrik 1985 Ltr e hapur Tri grupeve q, respektivisht organizatave q luftojn n emrin e LRSSHJ-s Q n fillim e shoh t udhs t theksoj se propozimi i parashtruar m posht, sht mendim i lir, i mbshtetur n qllimet m t sinqerta, t cilat ia ka imponuar koha dhe momenti do njeriu t ndershm t popullit ton e q jam i bindur se i ka parasysh secili prej jush. ... Madje, edhe nse ekziston ndonj grup apo organizat tjetr me orientime dhe qllime t drejta, mendojm se sht e udhs ti bashkohet Lvizjes s prgjithshme. .... 30

N baz t ktyre dal me kt propozim: -q te tri grupet ti autorizojn prfaqsuesit e vet me t gjitha kompetencat e duhura, prej 3-5 vetave. -bashkimi t bhet pa asnj kusht nga t tri grupet ekzistuese, respektivisht organizatat. (Po deshm t arrihet mirkuptimi, duhet ti hedhim posht t gjitha pretendimet se njra sht e drejt, se tjetra sht m e fort, apo se akcila sht koka e kombit shqiptar, pretendime kto megalomane, tendencioze, t cilat n mnyr t drejtprdrejt apo trthorazi shkojn n dobi t armikut e q pengojn bashkimin e lakmueshm). ... Po q se ky bashkim nuk arrihet, do t vrtetohet edhe njher se n mesin ton ka njerz q punojn pr armikun, do t vrtetohet papjekuria jon n shtjen e madhe, e cila duhet t qndroj mbi do interes personal dhe mbi do tendenc individuale dhe subjektive. Duhet tua theksojm shokve t ndershm q t marrin drejtqndrimin dhe ta thon fjaln e vet, do njri n emr t ksaj shtjeje t madhe, t distancohet secili pa ngurrim, pa humbur koh dhe pa luhatje prej grupeve, prej dinastive, familjarizmit, bajraktarizmit, prkatsive primitive fisnore e t ods dhe mbi t gjitha prej Krerve q pengojn bashkimin; ta thot secili fjaln e vet haptas, mendimin e vet t lir e konstruktiv, sepse si ka theksuar Ismail Qemali, do shqiptar i ndershm ka t drejt t flas n t mir t kombit dhe atdheut. Nder i madh sht t prcaktohesh n shrbim t atdheut, ndrsa tradhti t vihesh n shrbim t individve destruktiv, sepse forca qndron n mas e jo n grupe e as individ. Delemont Zvicr, 12 korrik 1985

28. QLLIMI I BABIT

Donika Grvalla: "Qllimi i Babit n Gjermani ishte t bashkonte diasporn shqiptare. Kt qllim e ndiqte me shum ngulm, pasion dhe menuri. Ai me shqiptart e emigruar bisedonte rreth familjeve t tyre, liris dhe asaj q duhej br pr t prmirsuar situatn n vendlindje. N fillim t viteve 80, pr her par nn organizimin e tij, shqiptart mbushn rrugt e Gjermanis pr t demonstruar pr t drejtat e tyre dhe kundr tankeve dhe dhuns s ushtruar n Kosov." (DUHET THYER HESHTJA, Koha Ditore, 19 Janar 2012)

29. QLLIMI E PRETENDIMI I BIJS

Donika Grvalla-Schwarz: "Kam at pretendim q n Kosov ka ardhur koha t mos heshtet. ... Ka n Kosov kaq shum t rinj q kan nj vizion kaq t qart, se nuk ka nevoj pr ndonj filozofi t madhe, sendet jan shum t thjeshta. Mundsit ekonomike jan n njrn an, dshirat jan n ann tjetr dhe vetm duhet gjetur nj zgjidhje e cila sht konform ligjit, t mos shkelet ligji, t mos shikoj secili si t pasuroj xhepin e vet, po sesi t mbetet pak edhe pr at q sht pr t'u br. ... Prandaj pr nj realitet q ne e njofim mjaft mir, k presim q t vij dhe t na e ndryshoj?" (Kohavizion, 18 maj 2012)

31

30. JUSUF GRVALLA EMR Q U B TRADIT E POPULLIT

Nga Kadri Rexha Prvjetort dhe varrezat Prvjetort kan dika t ngjashme me varrezat. Pikrisht me varrezat e fshatit tim t lindjes, Cerrcs. Ndoshta jo vetm pr faktin se ato pushojn t qeta buz rruge dhe bhen pasqyr e kalimtarit t rastit apo pse ato jan hije t trasha nn t cilat balsamoset jeta njerzore me t gjitha ngjyrat e saj, sa pr shkakun se n pllakn e nj varri t varrezave t fshatit tim, pikrisht aty ku pushon amshueshm trimi Selman Kadrija, shklqen i gdhendur ky epitaf: Ju shtegtar q kaloni Pran ktij trimi ndaloni Veprn mos ia harroni Bijve tuaj tiu tregoni Pra, prvjetort, si edhe varrezat, t ngacmojn, t nxisin pr t medituar, pr t evokuar, pr t thn gjith at q fle n kujtes lidhur me nj person apo ngjarje t rndsishme. Gjat prvjetorve, si edhe n varreza, shkrihet kufiri n mes t gjallve dhe t vdekurve, przihen bisedat, amanetet, mesazhet, i gjalli dhe i vdekuri japin dhe marrin nga njri tjetri. Kshtu po ngjan sot edhe me Jusuf Grvalln. Prvjetort e vdekjes s tij (s bashku me Kadriun dhe Bardhoshin) jan br tribuna t gjalla dialogu midis popullit dhe bijve t tij martir. Varrezat e Jusufit, Kadriut dhe Bardhoshit jan kthyer n vende t shenjta prehjeje dhe ngushllimi ku populli aq sa po merr forc prej veprs dhe amanetit t tyre po aq po e qan hallin me ta. Pra, Jusuf Grvalla me gjith qenien e tij u b pjes e tradits prparimtare shqiptare, u b emr i shenjt q hyri n tradit pr t jetuar prjetsisht. Prfaqsues i denj i epoks son Jusuf Grvalla, shkrimtar, mendimtar, ideolog dhe veprimtar, i takon profilit t personaliteteve t shquara t kulturs, t shkencs dhe t historis shqiptare, t cilve posa tu zihet n goj emri t rrqethin n shtat, t tronditin n ndrgjegje, t mbushin me frymzim dhe, q, me porosin e veprave t tyre, t mobilizojn, pr t punuar dhe pr t luftuar deri n flijim pr t vrtetn, pr t drejtn, pr lirin, pr progresin shoqror dhe pr progresin historik. Veprimtaria e gjithanshme e tij n planin kulturor, shoqror dhe n at politik prputhet plotsisht me kohn kur kombit dhe atdheut ton po i prgatitej qefini mortor nga shteti serb dhe fund e krye ajo prshkohet nga filli i kuq i aspiratave dhe i idealeve t mbar popullit shqiptar. Prandaj, duke qen personaliteti m vital q iu prgjigj flak pr flak krkesave t popullit, q i ripohoi ato me nj gjersi dhe me nj cilsi t shkalls m t lart, si askush tjetr para tij, Jusuf Grvalla me t drejt konsiderohet si njri ndr prfaqsuesit dhe ideologt m tipik t lvizjes patriotike dhe nacionallirimtare t popullit ton, si njri ndr prfaqsuesit m t denj t epoks son. Dhe, q n fillim Jusuf Grvalla ishte i ndrgjegjshm se rruga e liris nuk ishte e leht. Se ajo rrug kalonte prmes vuajtjeve dhe flijimeve t mdha, prmes parmakve t burgjeve t pushtuesit, prmes torturave njerzore t pushtetit dhe plumbave vdekjeprurs t armikut... Ai e kishte m se t qart se lirin nuk ta fal kush dhe se liria fitohet me mundime t mdha, me djers dhe me gjak t pakursyer. Kt msim themelor Jusuf Grvalla e kishte nxjerr nga prvoja e madhe e popullit t 32

tij si dhe nga prvoja e t gjith popujve liridashs t bots s qytetruar. Kt prfundim t drejt Jusuf Grvalla, me jetn dhe me veprn e tij, e vuri edhe n bazn e edukimit t shndosh t popullit t tij t shtypur e t robruar: N ball t ktij populli dhe t kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe sdo t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme, do t shprehet ai m von. Ky betim i Jusuf Grvalls n altarin e atdheut nuk ishte nj deklarat e that e as poz e personit q atdhetarizmin e ka tregti, por ishte ideal i shenjt q u b realitet n fushn e nderit. Pa ideal nuk ka fitore n asnj luft ishte kjo moto e jets s Jusuf Grvalls, ishte ky besim i patundur i tij. Me mish e me shpirt, me zemrn plot pr Kosovn dhe Shqiprin, me shpresn e madhe pr lirimin dhe pr bashkimin e Kombit, Jusuf Grvalla u dogj si qiriri pr tia sjell lirin aq shum t merituar popullit shqiptar, t ndar dhe t pushtuar. Dhe, duke mos ndalur asgj pr vetveten Jusuf Grvalla krejt ka pati t shenjt ia fali popullit t tij t shumvuajtur. Prandaj, nuk sht e rastit as dashuria popullit pr Jusuf Grvalln, as kujtimi dhe nderimi q po i bhet tashti e nj erek shekulli. sht konstatim i mom se secila koh e madhe i ka edhe heronjt e vet t mdhenj. T tillt pastaj, me kujdesin m t madh t popujve q u takojn, vendosen n altarin e quajtur tradit pr ta gzuar kujtimin dhe respektin e thell t gjeneratave aktuale dhe t brezave q do t vijn. N kt drejtim edhe epopeja e kohs son e mishruar me figurn poliedrike t Jusuf Grvalls gjeti jehon t denj n krijimtarin shpirtrore t popullit. Me t gjitha tiparet e njeriut, poetit, atdhetarit dhe prijsit t shquar figura e Jusuf Grvalls u skalit n poezi, n proz, n piktur, n skulptur, n kngn popullore, n shkrimet prkujtimore, n kujtime, n deklarata t miqve t tij, etj. Sipas tradits s vet kujtimin dhe respektin pr Jusuf Grvalln populli do ta shpreh edhe me pagzimin e fmijve me emrin e tij, po ashtu me emrimin e shoqatave, klubeve, shtpive t kulturs, shkollave, rrugve, brigads s UK-s, kazerms s ushtris, me organizimin e tubimeve popullore me rastin e vrasjes s tij, me shnimin e ditlindjes s tij, me vizitat n shtpin e tij t lindjes n Dubovik, me hapjen e ekspozitave shtitse me fotografi personale t tij, me homazhet pr njzet vjet rresht n varrezat e fshatit Bad Canstat afr Shtutgardit n Gjermani si dhe tashti n varrezat e fshatit t tij t lindjes n Dubovik, me manifestimin kulturor tradicional "Flaka e Janarit", e kshtu me radh. Pra, ashtu si i ka vlersuar me shekuj ngjarjet dhe figurat e mdha t historis s vet edhe n rastin e Jusuf Grvalls populli dha gjykimin e vet t pagabueshm. A i kemi dal borxhit figurs s Jusuf Grvalls Por, me gjith kt, shtrohet pyetja: me kaq a i kemi dale borxhit figurs s Jusuf Grvalls dhe sa kemi br q vepra e ktij personaliteti t njihet n popull, sidomos nga gjeneratat e reja. Prgjigjja pozitive lidhur m kt shtje l shum pr t dshiruar. Nse deri me tashti sht ribotuar vepra e tij letrare (poezia, romani dhe nj dram) dhe kjo me nj tirazh t pamjaftueshm dhe me nj shprndarje n vij partiake. Kan mbetur t pa mbledhura dhe t pabotuara n nj vllim tregimet e tij, pastaj shkrimet kritike pr letrsin, muzikn dhe filmin, publicistika, intervistat, letrat,etj. shtje n vete sht edhe mbledhja dhe botimi i ngutshm i veprimtaris politike t Jusuf Grvalls, me ka do t kompletohej kuadri i njohjes s tij edhe n kt aspekt. Por, kaptina m e dhimbshme dhe m tragjike e veprs s Jusuf Grvalls sht knga: mbi dyqind kng t knduara nga ai dhe t regjistruara n produksionin e Radio Prishtins dhe t Televizionit t Prishtins jan zhdukur njher e prgjithmon nga dora gjakatare serbe. N kt rast mund t fajsohen edhe njerzit tan q punonin n kto institucione dhe q, n nj klim pak m t volitshme q u krijua n fillim t viteve 33

t nntdhjeta, kto kng nuk i nxorn dhe nuk i drguan n Radiotelevizionin Shqiptar n Tiran. Sidoqoft, sht detyr e dors s par q t hulumtohet lidhur me kt shtje edhe n qendrat televizive jugosllave si dhe t mblidhen n nj vend, t paktn, ato kng t cilat ende ruhen n shirita t magnetofonit nga dashamirt e kngs s Jusuf Grvalls. Pastaj edhe n organizimin e prvjetorve t vdekjes s Jusuf Grvalls ( si dhe dy dshmorve q ran me t) duhet br ndryshime pozitive. Kta prvjetor jan shndrruar n tubime uniform ku lexohet nj referat i that dhe ku interpretohen disa pika muzikore dhe asgj tjetr. Nse nuk i llogarisim ktu shkrimet letrare dhe kngt popullore kushtuar Jusufit, nj pjes prej t cilave jan shkrime me vler dhe mbreslnse, pr kto njzet e pes vjet pas vdekjes s Jusuf Grvalls u bn vetm katr-pes deklarata t miqve t Jusufit, dy shkrime t bashkpuntorve t tij, dy-tri shkrime kritike pr veprimtarin tij letrare dhe muzikore, nj sprov pr nj jetshkrim t tij, nj bust dhurat familjes s tij dhe asgj m. Gjithka tjetr e thn npr referate dhe gazeta mbett n nivelin e improvizimit. shtje tjera shum me rndsi dhe q nuk presin jan edhe kto: ngritja e varrezs s tij, ngritja e nj muzeu t mirfillt pr t si dhe prjetsimi i tij n nj prmendore monumentale. Dhe, nse llogaritet mundi, prpjekjet dhe flijimi q Jusuf Grvalla e bri pr ne, padyshim, rezultati tregon se ne kemi br shum pak pr t. Dhe, ka sht edhe m keq, n shum raste figura e Jusuf Grvalls sht provuar t keqprdoret. Partit tona politike, secila n mnyrn e vet, provuan ta prvetsojn figurn e Jusufit dhe ta fusin at n kornizn e tyre. Por Jusufi i pavdekshm sht kolos i madh i kombit shqiptar sa nuk ka korniz partiake dhe as korniz lokaliste-klanore q figurn e tij ta mbrthej brenda vets, sot as nesr. Dhe, n fund, detyr e shkencs s mirfillt mbetet q sa m par t dal para popullit me studime t veanta apo me nj monografi shkencore mbi jetn dhe veprn e Jusuf Grvalls. Vepra e plot dhe e ndritshme e Jusuf Grvalls duhet ta shoh dritn sa m par. Ajo e tra duhet t bhet ushqim dhe pron e mbar kombit shqiptar. Rasim Selmanaj: Heroi me kitar, sesion i zgjeruar shkencor, Fokus, Prishtin, 2007, fq.174

31. Shtyhet rivarrimi i eshtrave t vllezrve Grvalla dhe t Kadri Zeks

Prishtin, 9 janar 2002 (Kosovapress) Kshilli Organizativ pr Rivarrosjan e Eshtrave t Jusuf Grvalla e Bardhosh Grvalla dhe t Kadri Zeks, para pak ditsh, n mjetet e informimit publik ka dal me nj informat se rivarrimi i eshtrave t ktyre dshmorve, q u vran nga UDB-ja jugosllave n Unter-Grupenbah t Gjermanis, do t bhet me rastin e njzetvjetorit t vrasjes s tyre, m 17 janar 2002. Mirpo, sipas Vesel Lekajt, pr shkak t motit t lig, sht shtyr rivarrosja e eshtrave t ktyre dshmorve, pr koh m t mir. Ndrkoh, komisioni ka filluar prgatitjet pr organizimin e ktij manifestimi kombtar, ku pritet t marrin pjes shqiptar nga t gjitha trojet shqiptare. Pr punn dh iniciativn e ktij komisioni do t informohet edhe kryetari i Parlamentit t Kosovs, Nexhat Daci, Kuvendi Komunal, si dhe do t bisedohet, n veanti, me familjen e dshmorit Kadri Zeka. Shtyrja e rivarrimit bhet n pajtim me krkesn e familjes Grvalla, e cila s bashku me familjen Zeka ka marr prsipr, q eshtrat e bijve t tyre ti sjellin n atdhe. 34

Rivarrimi i eshtrave t Jusuf e Bardhosh Grvalls do t bhet n fshatin e tyre t lindjes, n Dubovik t Deanit, kurse pr rivarrimin e eshtrave t Kadri Zeks do t konsultohet familja e tij dhe do t respektohet vullneti i saj. Pr nj manifestim t till, far duhet t jet ky, duhet t angazhohen t gjitha subjektet dhe institucionet kosovare e kombtare, sepse vlera e ktyre martirve paraqet madhshtin e kombit ton. Gjithashtu, iniciativ e ktij komisioni sht q me emrat e ktyre dshmorve t nderohen institucionet tona dhe n Prishtin t ndrtohet nj kompleks, ku do t ngriten tri shtatore t ktyre dshmorve.

32. Promovohet libri Pishtart e liris

Prishtin, 15 janar 2002 (Kosovapress) N Institutin Albanologjik t Prishtins, t martn, u promovua libri Pishtart e liris, ku prvijohet jeta dhe vepra e Jusuf Grvalls, Kadri Zeks dhe Bardhosh Grvalls. Libri sht prmbledhje e materialeve t tubimit prkujtimor kushtuar ktyre tre dshmorve, mbajtur n Tiran n vitin 1992. Historia e lavdishme e ktyre trojeve t pamposhtura, heroizmat e brezave, natyra e bukur e madhshtore e bjeshkve, do t ndikonin, pa dyshim, n jetn dhe veprimtarin atdhetare t Jusuf e Bardhosh Grvalls e Kadri Zeks,- tha znj.Myrvete Dreshaj, n fjaln e hapjes s ktij manifestimi kulturor-letrar, q u mbajt pikrisht me rastin e njzetvjetorit t rnies s dshmorve Jusuf Grvalla, Bardh Grvalla dhe Kadri Zeka. N kt manifestim kulturor-letrar, para familjarve, shokve t dshmorve dhe t interesuarve t tjer u lexuan kujtime e mesazhe t dshmorve. Libri Pishtart e liris sht prmbledhje e materialeve t tubimit prkujtimor Nderim dshmorve Jusuf Grvalla, Kadri Zeka e Bardhosh Grvalla, n dhjetvjetorin e rnies, mbajtur n Tiran n vitin 1992, organizuar nga Shoqria Atdhetare pr t Rnt e Kombit Shqiptar

33. Kthehen n Kosov eshtrat e Jusuf Grvalls, Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks
Shtutgart, 16 shkurt 2002 (QIK) - M 23 shkurt, me rastin e kthimit n Kosov t eshtrave t vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeks, duke filluar nga ora 11,00, do t bhen nderimet e fundit n varrezat qendrore n Bad Canstadt, si dhe prcjellja pr n vendlindje. Lidhja Demokratike e Kosovs n bashkpunim me familjet e heronjve dhe shoqatat e ndryshme shqiptare, fton t gjith bashkatdhetart n Gjermani dhe n shtetet prreth q me pjesmarrjen e tyre t'ia shtojn madhshtin ksaj ngjarjeje aq t pritur nga mrgata shqiptare, pr t ciln Jusuf Grvalla, Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka ishin burimi kryesor i frymzimit n ruajtjen e identitetit dhe angazhimit n ndihm t Kosovs. Pas nderimeve t fundit, t shoqruar nga familjet e tyre dhe nj grup miqsh, Jusuf Grvalla, Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka do t kthehen n Kosov, ku do t prehen eshtrat e tyre prjetsisht n tokn, t cils ia faln jetn. Pr t gjitha hollsit rreth organizimit mund t drejtoheni n kt numr t telefoni: +49-711-221630, thuhet n njoftimin e degs s LDK-s n Shtutgart.

35

34. Varrimi i Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks do t bhet m 24 shkurt 2002
Shtutgart, 18 shkurt 2002 (QIK) - Kan kaluar njzet vjet q nga nata e 17 Janarit 1982, kur n pabesi t plot, u vran Bardhosh e Jusuf Grvalla e Kadri Zeka, tre dshmor t kombit shqiptar nga dora e zez e UDB-s jugosllave. Kan kaluar po aq vite, q kur familja dhe shokt e tyre u detyruan q ata t'i varrosin n Shtutgart t Gjermanis, pasi q trupat e tyre nuk u lejuan t ktheheshin n vendlindjen e tyre, n Kosov, thuhet n nj deklarat t familjes Grvalla. Pas njzet vitesh nn dhe t huaj dhe larg vendlindjes s tyre t dashur, sot, ka ardhur dita, q Kosovs t'i kthehen bijt e saj m t devotshm, Jusuf Grvalla, Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka. Me kt rast, Familja Grvalla njofton t gjith t interesuarit se varrimi i vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla do t bhet m 24 shkurt 2002, n varrezat e fshatit Dubovik (komuna e Deanit), pra n vendlindjen e tyre, aty ku me zemr t hapur nga plagt e njzet viteve t shkuara do t'i pres nna Ajshe. Ndrkoh, familja e t ndjerit Kadri Zeka do t dal me nj njoftim t veant, n lidhje me vendin dhe orn e varrimit, thuhet n kt deklarat t familjes Grvalla.

35. Familja e Kadri Zeks reagon kundr shpifjeve t gazets Bota sot
Gjilan, 21 shkurt 2002 (Kosovapress) Familja e dshmorit Kadri Zeka nuk ka mundur t hesht t enjten prball shpifjeve t gazets Bota sot, e cila pr interesa t caktuara ka manipuluar edhe me emrin e dshmorit Kadri Zeka, t vrar m 17 janar n Gjermani. Familja e Kadri Zeks ka lshuar nj deklarat lidhur me kt. N gazetn Bota Sot sht dhn njoftimi se Dega e LDK-s n Gjermani sht marr vesh lidhur me homazhet e organizuara pr Vllezrit Grvalla dhe Kadri Zekn n Shtutgart, me rastin e rivarrimit t eshtrave t tyre. Ktu prmendet marrveshja me familjet e dshmorve. Lidhur me kt Familja e dshmorit Kadri Zeka ka lshuar nj deklarat pr opinion n t ciln thuhet: "Ne njoftojm opinionin se Familja Zeka nuk sht marr vesh me asnj parti, e aq m pak me LDK-n, lidhur me homazhet dhe n prgjithsi me rivarrimin e eshtrave t dshmorve. Mendojm se homazhet do t ishte mir t bheshin nga t gjith t interesuarit pa dallime, po ashtu do t ishte mir q organizimi i tyre t bhej bashkrisht nga t gjitha subjektet e interesuara q veprojn atje, thuhet n fund t reagimit t familjes s dshmorit Kadri Zeka, lidhur me shpifjet e s enjtes n t prditshmen Bota sot./kps/

36. Nderimet e fundit

Afr Shtutgartit u bn nderimet e fundit pr tre dshmort Jusuf e Bardhosh Grvalla e Kadri Zeka Shtutgart, 23 shkurt 2002 (QIK) - Sot afr Shtugartit t Gjermanis qindra shqiptar bn homazhet e fundit para eshtrave t dshmorve Bardhosh e Jusuf Grvalla e Kadri Zeka, t cilt kishin ardhur nga shum vise t Gjermanis dhe nga vendet e tjera. Me emocione t paprshkruara kalonin para arkivoleve t dshmorve 36

qindra bashkatdhetar pr t'u br nderimet e fundit ktyre martirve, para se eshtrat e tyre t sillen n Atdheun e lir. Varrimi i vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla do t bhet nesr n Dobovik t Deanit prkatsisht i Kadri Zeks n Gjilan.

37. HOMAZHE N PRISHTIN

Mijra qytetar n Prishtin u bn homazhe vllezrve Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeks Prishtin, 25 shkurt 2002 (QIK) - M shum se 20 vjet pas vrasjes tinzare n Shtutgard nj aeroplan gjerman solli n Kosov eshtrat e atdhetarve t paepur pr kauzn ton kombtare Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka. Me kt rast me mijra qytetar t Kosovs ishin mbledhur n sheshin kryesor t Prishtins "Sknderbeu" pr t'u br homazhe ktyre dshmorve t kombit, eshtrat e t cilve u solln ktu dhe u rivarrosn n vendlindjet e tyre. N kt ceremonial ishin t pranishm edhe familjart, personalitete t jets publike t Kosovs dhe ndrkombtar, si dhe shum miq t vllezrve Grvalla dhe t Kadri Zeks. Duke iu drejtuar n kt ceremonial mass s mbledhur kryetari i Kuvendit t Kosovs akademik Nexhat Daci tha se vllezrit Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka ishin atdhetar q synim t jets kishin lirimin e Kosovs dhe inkuadrimin e saj n Evrop. "Shpirti juaj liridashs ishte n Kosovn dhe kosovart ather kur zhvillonit betejat tuaja ilegale, kur mort rrugn e kurbetit n nj vend mik t kosovarve, ishte me kosovart kur mundoheshin ta hapnin autostradn evropiane t liris dhe t demokracis", tha z. Daci. Tre veprimtart shqiptar: Jusuf e Brdhosh Grvalla dhe Kadri Zeka u larguan ilegalisht nga Kosova n fillim t viteve t 80-ta nga frika e ndjekjes nga Shrbimi Sekret jugosllav pr shkak t veprimtaris s tyre politike. Ata u vran m 17 janar t vitit 1982 n nj qytez t Gjermanis me nj atentat akoma t pasqaruar, pr t cilin besohet t jet kryer nga Shrbimi Sekret jugosllav. Ata ishin organizator t veprimtaris politike ilegale at bot brenda n Kosov dhe n perndim q pr qllim kishte arritjen e shtetsis pr Kosovn. Kryetari i Kuvendit t Kosovs, Nexhat Daci tha para mijra qytetarve t Kosovs se ardhja e eshtrave t tre atdhetarve shqiptar ka nj simbolik t veant meq ata e gjejn Kosovn ashtu si kishin dshiruar. Eshtrat e dshmorit Kadri Zeka e nderuan pjestart e TMK-s t cilt e shoqruan pr n Gjilan, ndrsa eshtrat e Jusuf e Bardhosh Grvalls nuk i shoqruan pjestart e TMK-s, pohoi shefi pr informim i Shtabit t prgjithshm t TMK-s Shemsi Syla pr shkak se familja Grvalla nuk i kishte lejuar Trupat Mbrojtse t Kosovs t shoqrojn eshtrat e bijve t tyre pr n varrezat e vendlindjes.

38. Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka i kthehen toks s Kosovs
Prishtin, 25 shkurt 2002 (Kosovapress) Jusufi, Bardhoshi dhe Kadriu u vran m 17 janar 1982, n Untergrupenbah t Gjrmanis, nga njerz t shrbimit sekret jugosllav . Eshtrat e tre martirve pushonin n varrezat e Bad Kanstatit t Gjermanis, ku qen varrosur 20 vjet m par. Eshtrat e tre dshmorve n mngjesin e 24 shkurtit u sollen me aeroplan nga Gjermania n Kosov, ndrsa pasdite me nderime t mdha nga bashkkombasit e tyre u rivarrosen ndaras, 37

Jusufi e Bardhoshi n Dubovik t Deanit, ndrsa Kadriu n Varrezat e Dshmorve n Gjilan. N prcjellje t policis dhe nga familjart e tyre, t ardhur enkas pr kt ngjarje n Kosov, arkivolet e tre martirve t kombit kan mbrritur rreth ors 9 e 30 minuta n sheshin Sknderbeu, para Teatrit Kombtar n Prishtin. Eshtrat e tre martirve u priten nga mijra qytetarve, t cilt kan dalur pr tu br nderimet e fundit tri simboleve t bashkimit dhe t lufts pr liri. T pranishm ishin kryetari i Kuvendit t Kosovs akademik Nexhat Daci, komandanti i TMK-s, gjenerallejtnant Agim eku, shefi i misionit gjerman n Kosov Mihael Shmunk, ish-komandanti i UK-s Azem Syla, bashkpuntor t dshmorve dhe, prfaqsues t partive politike. Duke i quajtur Jusufin, Bardhishin dhe Kadriun t dashurit e Kosovs, akademik Nexhat Daci, tha se shpirti i tyre liridashs ishte me Kosovn dhe me kosovart, ather kur ata zhvillonin betejat ilegale. Kortezhi me arkivolet e vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla ka vazhduar pr n fshatin e lindjes n Dubovik Deanit nn prcjelljen e policis, ndrsa arkivoli i Kadri Zeks, pasi ka parakaluar pran pjestarve t Gards s Kosovs t TMK-s, q i bnin nderimet n dalje t qytetit t Prishtins, vazhdoi nn percjelljen e TMK-s pr n Gjilan. Sipas nj deklarate t prgjegjsit pr informim t SHP t TMK-s, Shemsi Syla, familja Grvalla nuk ka pranuar q Jusufit e Bardhoshit tu bhen nderime ushtarake. Mijra banor t komuns s Deanit pritn dje me madhshti eshtrat e dshmorve Jusuf dhe Bardhosh Grvalla, n Dubovik ku u b rivarrimi. N ceremonin publike t rivarrimit n sheshin e fshatit, ishin mbledhur mijra qytetar t shumt nga mbar Kosova, n mesin e tyre edhe lidert e LDK-s e AAK-s dhe pjestar t TMK-s. Pr figurn shum dimensionale t Jusuf Grvalls dhe ndikimin e tij n prpjekjet e popullit pr krijimin e Kosovs s lir foln Zekeria Cana, i biri i Jusuf Grvalls Premton Grvalla, i cili rikujtoi se puna e babait dhe axhs s tij s bashku me Kadri Zekn u ndrpren nga plumbat e armiqve para njzet vjetsh.

39. Pjes nga fjala e Ibrahim Rugovs n Dubovik

Mijra qytetar nga e gjith Kosova morn pjes n rivarrimin e vllezrve Jusuf e Bardhosh Grvalla n Dubovik t Deanit Dr. Rugova: Jusuf Grvalla ishte dhe do t mbetet burr i madh, i urt dhe trim i Kosovs Dean, 25 shkurt 2002 (QIK) - N fshatin Dubovik t Deanit dje pasdite u b rivarrimi i dshmorve t kombit Bardhosh e Jusuf Grvalla. N ceremonin e rivarrimit morn pjes mijra qytetar nga e gjith Kosova. Ishin t pranishm edhe kryetari i LDK-s dr. Ibrahim Rugova, kryetari i AAK-s Ramush Haradinaj dhe komandanti i Zons s Tret t TMK-s kolonel Shaban Shala dhe veprimtari Zekeria Cana. Dr.Ibrahim Rugova, duke folur pr kta atdhetar tha: "T gjith ne dhe e gjith Kosova sot sht krenare, ngase i sjell eshtrat e vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla e shokut t tij Kadri Zeks n tokn e vet, sepse ran pr lirin dhe pavarsin e Kosovs. T gjith ne jemi krenar pr kthimin e tyre n Kosovn e lir dhe demokratike". "Dhembja njerzore nuk shuhet, ndrsa rritet krenaria pr ata q i patm dhe pr veprn q na lan. Puna dhe vepra e tyre na e lan lirin e cila na duhet si buka dhe fryma e Zotit, e kt diti ta bj Jusuf Grvalla", tha n vazhdim Dr.Rugova, prpara t pranishmve. 38

Lidhur me personalitetin e Jusuf Grvalls, Ibrahim Rugova tha se ai ishte dhe do t mbetet burr i madh i Kosovs, i urt dhe trim. "Jusufi doli nga nj familje me tradita t larta kombtare. Ai ishte nj artist i madh dhe me veprat e tij letrare solli frymn e Dheut t Kosovs dhe shpirtit njerzor, ndrsa n fushn e artit muzikor dhe t kngs nxori zrin e thell t lashtsis shqiptare q del nga thellsia e dheut dhe ringjall popullin e vet", - nnvizoi z.Rugova. Ai shtoi se pena e Jusufit ishte e mpreht dhe n gazetarin e Kosovs ai ngriti popullin prmes shprehjes n art. Dr.Rugova tha se pr shkak t veprimtaris s tij ai u przu nga atdheu, duke shtuar se sikundr edhe n Gjermani ai iu kushtua veprimtaris s tij politike dhe kombtare pr lirin e Kosovs. "Jusufi kurr nuk u ndal, por pran vetes tuboi t gjith bashkatdhetart, ngase gjithmon ishte pr nj bashkim kombtar n t mir t Kosovs", - deklaroi kryetari i LDK-s. Por, sipas dr.Rugovs, duke e par rrezikun nga ky organizim, ai u likuidua fizikisht pr ta shuar at organizim, t cilin nuk arritn ta shuajn kurr. "Sot mund t themi se Jusufi i ka vrar ata", - tha Rugova pr t vazhduar se "Jusuf Grvalla i takon brezit t par t shkolluar komplet n Universitetin e Prishtins, i cili ishte qendr shpirtrore e Kosovs e Jusufi i takon atij brezi q u prcaktua pr pavarsin e Kosovs, pr integrim n Evrop t kombit shqiptar", - tha Dr.Rugova. Kryetari i LDK-s n vazhdim theksoi se "idealet e tyre ishin baz e mir, q t bashku me miqt tan, t krijojm shtetin ton pr t cilin ndrronte Jusuf Grvalla". Rugova falnderoi t mn e dshmorve, nnn Ajshe dhe antart e tjer t familjes pr kontributin e tyre dhn shtjes kombtare pr Kosovn. N kt ceremoni foli edhe Zekeria Cana i cili bri thirrje pr bashkim t t gjith shqiptarve. "Na vijn djemt e Kosovs n Kosovn e prplakur por krenare me qndres t pamposhtur pr t qndruar, pr t jetuar pr t sotmen dhe t nesrmen tan", tha z. Cana. Ndrkaq n emr t familjes Grvalla falenderoi pjesmarrsit n kt rivarrim i biri i Jusufit, Premtoni. "Ardhja e juaj ktu sht nj ngushllim dhe nj nderim i madh pr ne familjen, por mbi t gjitha sht nj nderim dhe respekt i thell pr jetn dhe veprn e ktyre dy bijve t Kosovs ton t dashur. Puna dhe jeta e mixhs dhe vllait t tij u ndrpre nga plumbat e armiqve tan shekullor para 20 vitesh. Bashk me ta at nat t 17 janarit 1982 u vra edhe nj shok i tyre i ngusht Kadri Zeka" tha Premton Grvalla. N vijim t fjals s tij ai theksoi se pas 20 vitesh shum t gjata prplot me vuajtje e sakrifica jo vetm t familjeve tona, por t mbar popullit t Kosovs erdhi edhe kjo dit fatlume, q ktij trualli t prgjakur t'ia kthejm bijt e tij Jusufin, Kadriun dhe Bardhoshin. Ndryshe, para rivarrimit t dshmorve, kryetari Rugova e vizitoi familjen Grvalla dhe nns Ajshe i dhuroi nj medalon t arit me portretin e Nnes Tereze.

40. Letr falenderimi e familjes Grvalla

Prishtin, 27 shkurt 2002 (QIK) - Ne, bashkshortja dhe fmijt e Jusuf Grvalls, dshirojm t falenderojm dhe t'i shprehim mirnjohjen ton popullit t Kosovs dhe t gjith atyre, q kan udhtuar me qindra kilometra nga t gjitha trojet shqiptare dhe nga diaspora, dhe t cilt me at pritje madhshtore dhe me nderimet e fundit t bra pr tre bijt e vet, na e lehtsuan dhimbjen shumfish. Me kt rast dshirojm t falenderojm edhe komunat e Deanit, t Prishtins dhe t Pejs, t gjith banort e Dubovikut dhe t fshatrave prreth, si dhe personelin e aeroportit t Prishtins pr mirkuptimin dhe pr ndihmn, q i ofruan familjes, duke br t mundur nj varrim dinjitoz dhe n prputhje me krkesat tona, t shprehura edhe publikisht. 39

N kt kuadr, falenderojm Kryetarin e Kuvendit t Kosovs, prof. Nexhat Daci, t gjitha institucionet, partit politike dhe personalitetet e ndryshme pr pjesmarrjen e tyre si dhe pr respektin e treguar ndaj dshirs s familjes s Jusufit, q ky rivarrim t mbahet dhe t prfundoj si nj ceremoni familjare, pa ngjyrime politike dhe pompozitete t rastit. Megjithat, kjo krkes e fmijve t Jusufit nuk u respektua plotsisht gjat rivarrimit dhe ky rast u shfrytzua pr ta instrumentalizuar politikisht ceremonin, gj pr t ciln shprehim habin dhe keqardhjen ton. S fundi, dshirojm t shprehim knaqsin ton se pas 20 vitesh, arritm t kthejm n vendlindje eshtrat e babait ton, Jusuf Grvalla, duke uar n vend amanetin e tij pr t'u varrosur n fshatin e tyre t lindjes, Dubovik. Me mirnjohje t thell, bashkshortja dhe fmijt e Jusuf Grvalls.

41. Letr e hapur kryetarit t Kosovs Ibrahim Rugova

Nga Sabri Novosella-Maxhuni I nderuari dhe shum i respektuari kryetar I. Rugova. T drejtohem me kt letr si kryetarit t Kosovs edhe i imi edhe pse pr ty nuk kam votuar (nuk kam votuar fare). T lavdrojn apo t shajn dy ekstremet e politiks shqiptare. Un nuk pajtohem me asnjrn pal. T lavdrohet apo t shahet kryetari i nj shteti nuk sht n rregull. Pr kryetarin duhet t thuhet e vrteta e argumentuar. Kam bindjen se e vrteta nuk sht sharje as lavdat. E dini se kam jetuar 20 vjet n diaspor. M s shumti n Suedin demokratike. Gjithnj kam ndrruar Kosovn e lir me kryetar si n Suedi, i cili sht kryetar i atyre q e kan votuar, i atyre q kan votuar kundr tij, i atyre q nuk kan votuar fare. Dhe asnjher nuk sht akuzuar se i ka mbshtetur ata q kan votuar pr t, e nuk i ka mbshtetur ata q nuk kan votuar apo kan votuar kundr tij. Gjat qndrimit tim n Suedi, disa her kan ndodhur vrasje t veprimtarve t ndryshm. sht vrar edhe kryetari i partis m t madhe, Partis Socialdemokrate t Suedis, Ulof Palme. Asnjher, absolutisht asnjher, jo mbreti por asnj prfaqsues i partis s Ulof Palmes, nuk i kan akuzuar prfaqsuesit e partive tjera pr vrasjen e Ulof Palmes, q si dihet ishte edhe kryeministr. T gjith kan krkuar nga hetuesia, nga prokuroria, nga gjyqsia, q t vihet drejtsia n vend, duke e ditur se lufta m e suksesshme kundr krimit sht vnia e drejtsis n vend. Ju i nderuari kryetar i Kosovs, I. Rugova e dini se edhe bajraqet-fiset shqiptare e kan pas bajraktarin-t parin e fisit. Bajraktarit i ka ndodh q ti vrahen dy familje mes vedi. Nuk ka ndodh q bajraktari ta mbshtes njrn familje, e t ngritet kundr familjes tjetr. Po t ndodhte nj gj e till, do ta humbiste t drejtn pr t qen bajraktar i fisit t vet. N kto raste, edhepse e ka dasht njrn familje m tepr, e ka ruajt asnjansin. Edhe bajraktari pr ta luftuar krimin i ka thirr pleqnart pr ta vn drejtsin n vend. Pr ti penguar vllavrasjet, ka ndodh q antari i familjes s bajraktarit t vritet nga ndonj kundrshtar i tij. Prap bajraktari e ka ruajtur asnjansin. I ka thirr pleqnart pr ta vn drejtsin n vend. Po t vepronte ndryshe do ta humbiste t drejtn pr t qen bajraktar i fisit t vet. I nderuari, shum i respektuari Kryetar i Kosovs I. Rugova, a veproni ju si n Suedi, apo si bajraktar i nj fisi q vepronte n t kaluarn?!!! Ju, mbi kufomn e njrit derdhni lot, kufomn e tjetrit nuk e shihni fare. 40

Njrin e shpallni hero, tjetrin e shpallni tradhtar. Pr njrin shpallni dit zie, pr tjetrin bubullojn tupanat?!!! Ju, i nderuari dhe shum i respektuari kryetar i Kosovs I. Rugova, jeni kryetar i t gjithve!!! Sot me 17 janar 2003, u bn 21 vite nga dita e rnies n altarin e liris t heroit Jusuf Grvalla, bashk me Kadri Zekn dhe Bardhosh Grvalln. Ju, i nderuari kryetar i Kosovs I. Rugova, mbajtt mbledhje komemorative. N at tubim, nuk na that pse u vra Jusuf Grvalla me dy t tjert! E shpallt se do t ndahet mimi: Kitara e art e Jusuf Grvalls Mos vall i nderuari kryetar i Kosovs I. Rugova, keni menduar se Jusuf Grvalla u vra se i binte mir kitars?!!! Ju njoftoj i nderuari dhe shum i respektuari kryetar i Kosovs I. Rugova se n vitin 1976, Jusuf Grvalla u inkuadrua n Organizatn Kombtare Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs q udhhiqej nga Tribuni popullor Metush Krasniqi (kt e ka shpjeguar shum mir adhuruesi juaj i flakt Shefqet Jashari-Strovci), e cila organizat luftonte pr t arritur kt q ju sot keni mundsi n Teatrin Kombtar t mbani mbledhje komemorative mu pr Jusuf Grvalln etj. N kt tubim, as nga ju apo nga ndonj pjesmarrs tjetr nuk u prmend se ka ka br Jusuf Grvalla pr tu ndjekur kmba- kmbs n Gjermanin e largt dhe pr tu derdhur gjith ata plumba mbi t. Jo i nderuari kryetar i Kosovs I. Rugova ! Jusuf Grvalla nuk u vra pse i binte kitars. Shum t tjer i binin kitars edhe m mir, por askush nuk i vrau. Okupatort serbo-sllav nuk i burgosnin, nuk i dnonin, nuk i vrisnin lufttart e liris kot. Okupatori kishte arsye t forta dhe i burgoste, i dnonte, i vriste. Okupatorit i rrezikohej Kosova nga lufttart e liris. I rrezikohej Kosova pr ti dal nga dora, jo nga kitara e Jusuf Grvalls, pr ka ju i nderuari kryetar i Kosovs I. Rugova mbani mbledhje komemorative dhe ndani shprblimin pr kitaristin Jusuf Grvalla. Jusuf Grvalla meriton q emri i tij t prjetsohet pr veprn e tij madhore. Vepr q e bri t pavdekshm dhe e vuri n ball t atyre q ran n altarin e liris. Jusuf Grvalla q ra n altarin e liris sht tjetr Jusuf Grvall. Jo ashtu si e dshironi ju i nderuari dhe shum i respektuari kryetar i Kosovs I. Rugova! Edhe nj adhurues i juaji e tha: Jusuf Grvalln don tia marrin kulturs shqiptare dhe tia dhn grupeve politike. Jusuf Grvalla, kulturs shqiptare pr aq sa e ka merituar, kurse historis kombtare, prap pr aq sa e ka merituar. Merita e Jusuf Grvalls sht aq sa okupatorve serbo-sllav iu desht t marrin vendim q vetm i vdekur t jet i parrezikshm pr ta. Jusuf Grvalla i historis shqiptare u vra nga plumbat e okupatorve serbo-sllav, mu pse e shtroi shtjen shqiptare pr ZGJIDHJE. Jusuf Grvalla doli para popullit t vet dhe tha: Nuk pyesim pr mimin e liris. Jusuf Grvalla pr veprimtarin e tij si aktivist i LNK-s, si njri nga prijsit kryesor, si njri nga organizatort kryesor, u dshmua se nuk pyeste pr mimin e liris. Jusuf Grvalla iu drejtua popullit t vet me fjalt: N ball t ktij populli dhe te kmbt e ktij populli, vdekjen do ta prjetojm si astin m t bukur n jet dhe nuk do t ket forc t na ndal n rrugn ton t ndritshme. Jusuf Grvalla edhe kt e dshmoi me jetn e vet. Nuk pat forc q ta ndal n rrugn e tij t ndritshme dhe vdekjen e prjetoi si astin m t bukur t jets. Bashk me frymn e fundit dha amanetin: Pr mua zi mos mbani. N varrimin tim, knga t jehoi. 41

Porosit e Heroit Jusuf Grvalla u bn programi jetsor i luftrave t liris dhe n shembullin e tij luftonin dhe binin n altarin e liris. Pushkt q jehonin n malet e Kosovs ishin porosia e Jusuf Grvalls. Ishin vet thirrjet e Jusuf Grvalls si lufttar i liris, e jo si kitarist me t ciln n ndonj ast pushimi i shprehte ndjenjat e tij shume njerzore. Jusuf Grvalla edhe sot nga varri n Dubovik, n Kosovn e tij t dashur, thot prmes gojs s Nns Ajshe: Dua t m varros Ushtria Shqiptare. Po t mos ishte kjo ushtri, as eshtrat e mia nuk do t preheshin ktu, pavarsisht a do t vij ndokush apo jo n varrimin tim. Ai ndokush je ti i nderuari dhe shum i respektuari kryetar i Kosovs I. Rugova. Askush nuk mund t ta mohoj t drejtn me e pas at pjes t Jusuf Grvalls q ti e don. Jusuf Grvalln si kitarist! Po t lutem i nderuari kryetar i Kosovs I. Rugova, mos u prpiq tua mohosh lufttarve t liris dhe popullit shqiptar, Jusuf Grvalln si veprimtar politik. Si organizator i mirfillt. Si ideolog madhor, idealet e t cilit u realizuan nga pasardhsit e tij. Nga lufttart e liris. Edhe n kt rast, kryetari i Suedis, apo nj bajraktar i fiseve shqiptare, s paku do t mbante qndrim asnjanjs e jo ta prjetsonte Jusuf Grvalln si kitarist e ta varros si lufttar t liris. Sabri Novosella, 17 janar 2003

42. U prkujtua figura e heroit Jusuf Grvalla

N kazermn e brigads 331 Jusuf Grvalla n Pej PEJ, 17 JANAR 2003 - U prkujtua figura e heroit Jusuf Grvalla t premten n kazermn e brigads s Zons III t TMK-s, e cila ka emrin e tij. Njhersh u prkujtua edhe 5- vjetori i formimit t brigads 331 dhe 21-vjetori i vrasjes s vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeks. Komandanti i brigads, nnkoloneli Rasim Agushi, tha pr Jusufin se ai, bashk me shokt e tij, ishte zri i kushtrimit pr lirin e Kosovs, duke kujtuar 17 janarin e vitit 89, kur n varreza t Jusufit, Kadriut e Bardhoshit n Shtutgard ishin tubuar m shum se 60 mij shqiptar, jo vetm pr t br homazhe, por edhe pr t dhn besn pr t luftuar pr lirin e Kosovs. Nnkolonel Agushi prkujtoi edhe, si tha ai, epopet e lavdishme t lufts s madhe pr liri t djelmoshave nga Dukagjini, q ishin rreshtuar n brigadn heroike Jusuf Grvalla. U ndez flaka e liris, q mori forc n orn e madhe t lavdis n Prekaz pr tu shprndar fuqishm n Dukagjin e kudo n Kosov, tha komandanti, duke shtuar se thnia o vdekje o liri, u b moto e mijra bijve e bijave q ishin rreshtuar n radht e UK-s n luft kundr soldatesks serbe, s cils po i printe komandanti, gjeneral Daut Haradinaj. Pr jetn dhe veprn e Jusuf, Bardhosh Grvalls e Kadri Zeks foli dr. Xhavit Alikaj. Si gazeta e tij, lajmtar i liris u b bashk me shokt, tha Alikaj, duke shtuar se zri i tyre u dgjua larg dhe i tregoi bots demokratike se shqiptart e Kosovs jetojn t shtypur e pa t drejtat m elementare. Safete Shala n emr t familjeve t dshmorve t UK-s, ka nderuar familjen Grvalla dhe ka lartsuar kujtimin pr dshmort. Komanda e brigads 331 Jusuf Grvalla ka ndar mirnjohje t veanta pr familjen Grvalla dhe pr gjeneralin Daut Haradinaj. N nderim t kontributit t madh dhe trimris gjat prpjekjeve pr lirin e Kosovs dhe pr kontributin e dhn pr sukseset e shumta t ksaj brigade, thuhej n mirnjohje. 42

43. HYSEN GRVALLA INTERVISTOHET NGA GAZETA BOTA SOT

Intervist dhn Jusuf Ferizit pr 'Bota Sot' nga 10-16 mars 2003 DIKTATORI HOXHA ISHTE KUNDR LVIZJES KOMBTARE HERETIZIM E LEQITJE EMISART SPECIAL T PATRIOTIZMS! VRASSE SHT SERBIA E NDIHMUAR MGA SHQIPFOLSIT KURRKUSHAT DHE KARAKUSHAT VETM KARAKUSHAT MUND T JEN KURRKUSHAT! NNSHKRUESIT E APELIT '99 HAGA SHT TEMPULLI I DREJTSIS "MOS QOFSHA N LKUR T DEMAIT E T QOSJES"! "PERANDORIA E S KEQES" DORZANT E CYRIHUT SHTABI I SHKATRRIMIT T PRGJITHSHM EPOKA E ZEZ E NANOMEIDANXHUIT! GRUSHTSHTETI I 31 JANARIT 1997 LISTAZINJT AHMET KRASNIQIN E VRAU TRADHTIA LPKISTE SHKELJA E MARRVESHJES S OSLOS SKA TRIMRI PA FISNIKRI VARGU I GJAT I BURRAVE Q I VRAU KRETA SIGURIMCAT E ENVER HOXHS PSE NUK DHA DORHEQJE HALIL BICAJ? VOTA E LIR SHT FJALA E ZOTIT SHQIPTAROFOLSIT SERBO-GREK ! KUSH PO BN SHALLTITROME ME HERONJT? VOTA E LIR DIKTATORI HOXHA ISHTE KUNDR LVIZJES KOMBTARE! Si bashkpunonin natn e shaheshin ditn Shqipria e Jugosllavia? Pse Tirana e Enverit e quajti tradhti kombtare raportin e Jusuf Grvalls drguar Amnesty International!? ka din pr atentatin e 17 janarit 1982 Saime Jusufi, e njohur si Bule, Hasan Mala i njohur si Plaku dhe Ibrahim Kelmendi? Kush e Themeloi Komitetin Revolucionar pr likuidimin e vllezrve Grvalla? Kush sht Hysen Gega? HERETIZIM E LEQITJE BOTA SOT Zoti Grvalla, para se t vijm te ai 17 janari i kobshm 1982, ka dini pr ngjarjet q i paraprin ktij atentati makabr n Jusuf e Bardhosh Grvalln dhe Kadri Zekn? Hysen GRVALLA: Shtpia jon kishte nj biografi t mome. Pr do regjim t huaj ajo ishte e heretizuar dhe e leqitur. Ishim t prndjekurit e t pes regjimeve, duke u 43

nisur nga ai turk, malazias, serb, nga mbretria serbe e deri te Jugosllavia e Titos. Mbaj mend mir kohn e regjimit t Rankoviqit kur OZNA dhe UDB-a ishin porositur t na mbajn nn mbikqyrje dhe rrethim t prhershm, duke na akuzuar, madje, edhe pr veprimet e burrave t Grvallajve kundr Perandoris Osmane.T gjith brezat e ksaj familjeje kan qen t ballafaquar me padrejtsi, presion, dhun dhe biseda t pandrprera hetimore policore. Familjen ton e prcolln burgosjet, dnimet e rnda deri edhe me vdekje. Na u pat marr edhe toka e trashguar den-baba-den me ann e asaj "reforms agrare", si dnim i "kaakve" q kishin vepruar kundr Jugosllavis. Kjo e kaluar e rend por krenare pr Grvallajt ia ka lehtsuar Serbis t ndrmarr edhe aktin e vrasjes se Jusufit dhe Bardhoshit. Kuptohet, nse i ka vrar vetm Serbosllavia. Jeta e rend plot vuajtje e krajata na kishte vn n lvizje t pandrprer kur u detyruam t marrim edhe rrugn e kurbetit .Mos t harroj. Gjat tr asaj kohe t rend si plumbi, Jusufi e Bardhoshi ushqenin shpirtin e tyre me muzik, duke i knduar me kitar komponimet e kohs, ato t Johan Lennonit, si "Let it Be, "Yesterday" etj, t cilat ndikuan ne kalitjen e shpirtit t tyre, deri n ditn e vrasjes. EMISART SPECIAL T PATRIOTIZMS! As Jusufi, as Bardhoshi nuk ishin avanturier. Q t dy kan patur talent edhe pr muzik, edhe pr politik. Kan qen shum t vmendshm. Dhe kur e pan se pakkush ishte i gatshm t kacafytet me prbindshat (Shqipri e Enverit e Jugosllavi e Rankoviqit) q natn bashkpunonin e ditn shaheshin, i prvolen mnget dhe u futen t gjall n zjarrin q prvlonte. Pasi doln n Perndim bn prpjekjet e para pr dialog kombtar e njerzor me "krert" e OMLK-s dhe t grupimeve tjera q u prngjanin tufave t deleve, duke u prpjekur t'i ofrojn mrgimtart, t'i largojn nga kursi ideologjik, n mnyr q t viheshin t gjith n binar kombtar. Fatkeqsisht, gjith kto prpjekje dshtuan, sepse tufat e deleve q i kishte organizuar Enver Hoxha npr kruzhoqet partiake, ishin me tru t shprlar. Megjithat, Jusufi e Bardhoshi nuk u ndalen. Dhe, deri n ditn kur u vran nuk pushuan s insistuari pr nj pajtim t arsyeshm e t qytetruar. Sa miope ishte politika e Enverit q ishte ngulitur n kokat e ktyre tufave njerzish, pr ilustrim, ja vetm nj shembull. Jusuf Grvalla i kishte dhn shnime Amnesty International mbi shkeljen e t drejtave t shqiptarve n Kosov. Kt raport t par dorzuar nj organizate ndrkombtare, Tirana e asaj kohe e quajti "tradhti ndaj shtjes kombtare". Pushks q vrau Jusufin e Bardhoshin ia kan hapur rrugn me raportet e tyre q shqipfolsit ia dorzonin UDB-s. Deri me sot opinioni disponon me disa fakte. Gjat takimeve t LNKVSHJ-s (Lvizja Nacional lirimtare e Kosovs dhe Viseve Shqiptare n Jugosllavi, e udhhequr nga Jusuf Grvalla) me prfaqsues zyrtar t Tirans, doli hapur se diktatori Enver Hoxha nuk ishte i interesuar pr forcimin e Lvizjes Kombtar, por pr formimin dhe zgjerimin e organizatave komuniste n diaspor. Pr kt shkak dshtojn edhe bisedimet pr bashkim n mes t Lvizjes Kombtare t Jusufit dhe OMLK-s se Hidajet Hysenit, q u mbajtn n Stamboll n tetor t vitit 1981. Pra kundr Lvizjes se Jusuf e Bardhosh Grvalls nuk ishte vetm UDB-a por edhe Sigurimi i Tirans. Atbot, n Perndim vepronin edhe disa grupe me orientime t ndryshme, si Lidhja e dyt e Prizrenit, Lvizja pr Shqiprin etnike, mirpo krert e ktyre grupimeve nuk ditn kurr ta ndajn shapin prej sheqerit, andaj as nga kto grupe nuk u prit mir dalja n skenn politike t diaspors e Jusuf Grvalls. Dhe n at moment kur Jusufi e Bardhoshi e kuptuan se lirimi i Atdheut nuk mund t bhet nprmes "emisarve special" t patriotizms, q lansoheshin nga ambasada t ndryshme dhe nga vet ambasada e Shqipris, ata u rrezikuan hapur nga qendra 44

ideologjike e krimit me seli ne Tiran, Beograd e gjetiu. Jusuf Grvalla do t rrnonte kulln prej kartoni q e kishte kurdisur Enver Hoxha n bazat e ideologjis marksistleniniste n diasporn shqiptare. VRASSE SHT SERBIA E NDIHMUAR MGA SHQIPFOLSIT "BOTA SOT: T kthehemi tani te atentati i 17 janarit t kobshm. Deri me tani dihet se n vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks kan marre pjes, prpos UDB-s jugosllave, edhe Sigurimi i Tirans. Mirpo, anonimati akoma mbretron mbi kt atentat. Pse? Hysen GRVALLA: Prsa i prket edhe Sigurimit t Tirans, si i involvuar n kt atentat, keni plotsisht t drejt. I nj rndsie t veant sht fakti se Tirana zyrtare ishte kundr do organizimi t diaspors son n baza kombtar. Dhe fakti tjetr q nga themelimi i tij, Sigurimi i Tirans ka ekzekutuar pa fije hezitimi njerzit me eminent bashk me familjet e tyre. Sa i takon anonimitetit, deri m sot dihet se Serbia sht ajo q nuk ndihet e fort pr ta shpalos kt vrasje. Pa fije dyshimi jan edhe disa shqiptar q kan ndihmuar pr t'u kryer ky atentat. "BOTA SOT": Si u gjenden kta tre dshmor t Kombit n nj vend ditn e atentatit. Si ndodhi q bashk me Jusufin e Bardhoshin t vritej edhe Kadri Zeka i cili i takonte OMLK-s se udhhequr nga Hidajet Hyseni? Hysen GRVALLA: Si dhe pse shkoi Kadri Zeka n Gjermani pr t'u takuar me Jusufin ditn e atentatit, n kt pyetje kan obligim historik t'i prgjigjen familjes Zekaj, por edhe familjes Grvallaj, shoqja dhe shokt e Kadri Zeks, e kta jan Saime Jusufi e njohur si Bule, Hasan Mala, i njohur si "Plaku"' dhe Ibrahim Kelmendi, shok i Kadri Zeks. Pas tyre vije edhe Faredin Tafallari. "BOTA SOT": sht shkruar disa her pr njfar "Komiteti Revolucionar" pr likuidimin e vllezrve Grvallaj! Hysen GRVALLA : sht e vrtet se ka ekzistuar ai far "Komiteti Revolucionar" i prbr nga nj grup njerzish t organizuar. Sa di un udhheqs i ktij "Komiteti" ka qen Riza Salihu nga fshati Mushtisht, ndrsa Ibrahim Kelmendi ka qen njri ndr udhheqsit e atij far "Komiteti" t famshm. Nuk sht aspak me rndsi cili sht i pari apo i dyti. Nga ky "Komitet" Hysen Gega sht caktuar pr t br atentat n Jusuf Grvalln. Hysen Gegs iu kam drejtuar publikisht pr sqarime, pa e akuzuar fare. Prkundrazi, familja Grvallaj, Hysen Gegn e konsideron viktim, e kurrsesi fajtor. Ktij njeriu ju kam falenderuar q ia zgjati pak jetn Jusufit, duke refuzuar detyrn q kishte marre nga ai far "Komiteti". Falenderimi im atij nuk i ka br prshtypje. Ndoshta ai ka akoma ndalesa pr t'u takuar me familjen ton, kush e di? Sidoqoft, familja jon e falenderon at pr moszbatimin e urdhrit t "Komitetit Revolucionar". KURRKUSHAT DHE KARAKUSHAT A jan Jusuf Karakushi e Bashkim Hisari pjestar t ekipeve speciale t Serbis pr vrasjen e vllezrve Grvalla? Cilt jan kurrkushat e Karakushit? Pse tentai Zenun elaj t rehabilitoj Jusuf Karakushin? Pse heshtin nnshkruesit e Apelit? Pse tolerohen 45

paraqitjet publike t Shklzen Maliqit, kur dihet se i biri i kujt sht? Pse shqiptart duhet t bashkpunojn me Gjykatn e Hags? Pse duhet t shkojn ne Hag ata q kan br krime VETM KARAKUSHAT MUND T JEN KURRKUSHAT! "BOTA SOT": Zoti Grvalla, cilt jan vrassit e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks? Hysen GRVALLA: E, kjo sht nj pyetje tjetr. Do t prgjigjem shum shkurt: Jusufin, Bardhoshin dhe Kadri Zekn i ka vrar Jugosllavia, me konkretisht, Serbia, me ekipe speciale t vrassve, t ngarkuar me detyra pr t'i lehtsuar Serbis shtrirjen e sigurt mbi trojet etnike shqiptare. Vetvetiu, shtrohet pyetja tjetr plotsuese: A ka pasur shqiptar n ato ekipe famzeza speciale t vrassve? Ather sht folur pr Jusuf Karakushin dhe Bashkim Hisarin, por edhe pr disa t tjer. Ndrsa sot, nse i analizojm vetm pak sjelljet e disa "shqiptarve", si n Kosov, ashtu edhe n Shqipri, se ka shum sish, si do t'i quaja un, kurrkusha t Karakushave q jan shum t rrezikshm, e t cilt i bashkon vetm nj tipar - ai i krimit, i krimit pra, i cili, nse na do Zoti, nuk do t ecn gjat si ai kungulli mbi uj. "BOTA SOT": Nj e prditshme e Prishtins, e quajtur "Zri", para sa ditsh botoi nj bised t gjat n shum e shum vazhdime me Jusuf Karakushin. A mund t quhet ky tentim pr rehabilitim t nj ish-kryepolici t Kosovs? Hysen GRVALLA: E kam lexuar ndonj pjes t asaj bised t dhunshme maratonike q e bri Zenun elaj. Tentim rehabilitimin e Jusuf Karakushit nga nj gazetar, sic i thot vetes veteran, Kosova nuk ia ka pasur borxh Zenun elajt t Vuthajve. Fjalt boshe pr larje duarsh si Pilati t "rrushave", kurrkushave dhe Karakushave, q, fatkeqsisht nuk jan pak, nuk ojn pesh, sepse t gjith madhort, q nga viti 1981, i din shum mire t gjitha gjrat. Le t thon Karakushat dhe kurrkushat e tyre sa t duan, le t brtasin sa t mundn se "forcat progresive" "kan br shum ", por mos t harrojn se opinioni i Kosovs e di mir se ato "fora progresive" kan krijuar hapsir sot pr t'i ladruar kuajt e vet, fatkeqsisht edhe t nj Shklzen Maliqi, i cili, po t ishte normal, nuk do ta dhunonte q plot 13 vjet opinionin e gjor me paraqitjet e tij t rezervuara n RTK- n e mjer t Agim Zatriqit. Kta pinjoj t etrve gjakatar do t duhej t skuqeshin para popullit t vet. Pr ata q shohin me dy sy, Shteti i Pavarur i Kosovs, i inicuar para me se nj dekade nga dr. Ibrahim Rugova, sht i pashmangshm. Ne emr t Zotit, nga varret do t ngriten t vrart nga dora tradhtare dhe do t krkojn drejtsi. Vrassit dhe shtisit e tyre i pret Ligji i drejtsis se Shtetit t Kosovs, i pret edhe ligji i Kanunit, edhe prkundr vullnetit t Shkizen Maliqit, bir i nj satrapi t njohur. Sepse, ligji m i rnd se t gjitha kodet sht lnia e trashgimtarve ne bela t panevoj. "BOTA SOT": Populli thot: Pr pa gjak m vret kollaj, priti burrat masandej! Hysen GRVALLA: Ne Grvallajve nuk na ngutet. Vllezrit tan nuk u vran pr vad uji, as pr gur mexhe. Ata u vran si bij t shtjes kombtare. Ne presim ligjin e drejtsis se shtetit t Kosovs. Sepse shtjen ton nuk e vjetrojn as dekadat as shekujt. Shum her gjat shekujve jemi vrar tinzisht nga dora e thar, por askush nuk na ka mbetur borxh. Po e them, pr hatr t Shklzen Maliqit, se vrasja tradhtare q i 46

prbiu djemt tan t paharrueshm, nuk vjetrohet kurr. Ajo mbetet amanet i varur n baski t kulls son n Dukagjin. NNSHKRUESIT E APELIT '89 "BOTA SOT": Si nuk i provokoi nnshkruesit e Apelit '89 gjith ai rrfim i Karakushit n "Zri"? Hysen GRVALLA: Gilgameshi i para 5 mij vjetve para p.e.re, ka porositur: "Harroje vdekjen, tmerrin s'do ta ndiesh"! Edhe mbreti yn Bardhyli, sikur t ishte i nj gjaku me Gilgameshin, s'sht pr t na uditur ndonj lidhje mijra shekullore iliropellazgo-sumere, i porosiste lufttart e vet: "Vraje vdekjen!" Un nuk po ju them shqiptarve vrajeni vdekjen, por vrajeni frikn. Frika t on n varr" para vaktit. Nse Jusuf Karakushi sht nnshkrues i vendimeve pr arrestimet tejet misterioze t disave nga autort e atij Apelit t njohur t intelektualve shqiptar, dhe nse ata t arrestuar u desh t kalojn npr shum rrath t ferrit duke u poshtruar deri n mosqenie, pr derisa kto arrestime nuk i bri publike Janez Dernovsheku, ish -kryetar i Kryesis s ish-RSFJ-s, ather prej kujt kan t friksohen ata intelektual q nuk i bjn publike dhunimet e mynxyrshme q i prjetuan. Sikur t kishte qen normal Jusuf Karakushi i Zenun els, atbot, ai i ka pasur vetm dy mundsi: ose t vendos me gjysmkokn e tij pr mosnnshkrimin e atyre vendimeve. ose t jap dorheqje. Aq me pare kur e kan ditur edhe fmijt se ne vitet '90-ta Jugosllavia i kishte ditt e numruara.

HAGA SHT TEMPULLI I DREJTSIS "BOTA SOT": Si jeni informuar, kto dite pr ne Hag u nisn edhe katr shqiptare t Kosovs. Hi reagimin prej burrit t shtetit t Presidentit Rugova, nj pjes e madhe e reagimeve t krerve t Kosovs jan plot me emocione. Hysen GRVALLA: Ne prgjigjen e ksaj pyetjeje do t prpiqem t jem shum i qart. Asnj shqiptar i shtetit t Kosovs nuk duhet t harroj pr asnj qast, se ne vet, shqiptart pra, e kemi krkuar NATO-n ne Kosov, dhe kt gjat disa vjetve me radh. T'i kundrvihesh NATO-s dhe UNMIK-ut, si ndodhi nj aksident n protestat n Sknderaj, sht njlloj sikur t'i kundrvihesh vetvetes. Bashk me NATO-n dhe Amerikn, shqiptart e Kosovs kan prshndetur njzri themelimin e Gjykats s Hags pr krime lufte te ish-Jugosllavis, pra edhe n Kosov. Ata q kan shkuar n Hag, nuk kan shkuar n ferr. Nse e dshmojn pafajsin, prej andej do te vijn edhe me t fuqishm. Reagimet emocionale si ishin lott e kryeministrit, apo do far "garancish" t kryeparlamentarit Daci pr mundsit e zhvillimit t procesit gjyqsor n Kosov kundr te drguarve n Hag, nuk jan gj tjetr pos emocione. Shqiptart duhet t bashkpunojn me Gjykatn e Hags, sepse, n njfar mnyre, pas kroatve, boshnjakve e serbve, ajo sht edhe Gjykat jona. Hags nuk duhet t'i friksohet askush. Hags mund t'i friksohen vetm fajtort, vetm ata q kan br krime. Nse ka te tille ata nuk mund t'i mbroj as kryeministri as kryeparlamentari i Kosovs. Sepse Haga nuk sht Gjykat politike. Aty dnohet vetm krimi. do manipulim me elektoratin ne emr te "pafajsis" se atyre q kan shkuar n Hag sht manipulim me veten ton, manipulim me t gjitha proceset demokratike q po zhvillohen ne Kosov.

47

"MOS QOFSHA N LKUR T DEMAIT E T QOSJES"! Si i shfrytzoi Serbia budallalleqet e Demait dhe t Qosjes, prkatsisht si i braktisi populli kta dy "baballar"? Qllimet majtiste jan t kthjellta si loti: ose do t ket shtet si e mendon tradhtia, ose t mos formohet fare shteti i Kosovs! Pse po vijn dite t liga pr ata q u morn me pun t kqija? Pse nuk u zgjodhn n ShP t UK-s Sali eku, Adem Jashari dhe Zahir Pajaziti? Kush po e mbush tokn me varre t reja? "PERANDORIA E S KEQES" "BOTA SOT": Hapi me tragjik pr ringjalljen e "Perandoris t s keqes" ndr shqiptar u b n mars t vitit 1993, i njohur si "Marrveshja e Cyrihut", me rast stalinistt e Shqipris (PSSH) dhe lpkistt e Kosovs lidhen marrveshje pr bashkpunim dhe ndihm reciproke! Hysen GRVALLA: Do t jem shum konkret. Kjo marrveshje famkeqe parashihte ndihmn financiare q do t'i jepte LPK-ja PSSH-s pr ta rrzuar Sali Berishn, ashtu si edhe ndodhi, ndrsa, stalinistt e Shqipris, pasi ta mernin pushtetin, do t'u vinin ne ndihm stalinistve kosovar pr ta rrzuar Rugovn, gj q tentuan dhe po tentojn ende, por q fatmirsisht, fal vetdijes se lart kombtare t shqiptarve t Kosovs, nuk ia arritn dhe nuk do t'ia arrijn kurr. Humbja e Adem Demait t pasburgut ne politikn e Kosovs sht ajo pushka me e rende, kur njeriu e vret veten me dore t vet. T bhesh pjesmarrs i nj marrveshjeje q gati fshiu nga harta gjeografike Shqiprin e vitit 1997 duke djegur Kosovn anemban, n psikiatri quhet neronizm. Budallallqet e Demait dhe t Qosjes i shfrytzoi e po i shfrytzon Serbia ne mnyr shum racionale. Megjithat, mrekullia ndodhi: populli i braktisi Demain dhe Qosjen, kta dy "baballar" t kombit. Ku jan sot Demai dhe Qosja? Thoshte Jusuf Grvalla: "do gj q bazohet ne rren e ka jetn e shkurtr". Ashtu ndodhi edhe me Demain e Qosjen. Mos ta harrojm historin. Pati tradhti edhe n kohn e Sknderbeut, edhe n kohn e Lidhjes s Prizrenit, edhe n t 12-dhjetn sene. Mirpo, edhe pse na dmtuan mjaft tradhtit e njpasnjshme, ato nuk arritn t triumfojn asnjher ne at masn e dshiruar t tyre, ne at masn e programeve shekullore gjenoidiale ndaj shqiptarve. Ktyre programeve u prket edhe ajo marrveshja famkeqe e Cyrihut, ku u b tentimi i hapur pr restaurimin e "Perandoris t se keqes" si e quante presidenti Regan, perandorin e komunizmit lindor. "BOTA SOT": Argatt e ktyre programeve ogurzeza kan zn sot edhe poste ne Kosov. Hysen GRVALLA: Qllimet majtiste tani jan t kthjellta si loti: ose do t ket shtet si mendon tradhtia, ose mos t formohet fare shteti i Kosovs. Ato pozita q i kan zn nuk ua lakmon asnj shqiptar normal, sepse vetm nj Zot e di me far do t prballen ata. Un pr vet mund t them vetm kaq: mos qofsha n lkur t Demait e t Qosjes, e as t atyre pak argatve q u kan mbetur. DORZANT E CYRIHUT "BOTA SOT": Zoti Grvalla, "Marrveshja e Cyrihut", e cila parashihte t bj Shqiprin nj Liban t dyt, ndrsa Kosovn nj Palestine t Evrops, sht ende n 48

fuqi. sht publikuar se kujdestar t prhershm t saj jan: Fatos Nano ne Tiran, Xhavit Haliti ne Prishtin dhe Ibrahim Kelmendi ne diaspor! Hysen GRVALLA: "N'kom jon u' ni rrem komit, me vra shqiptar e me plakit"!... Sikur lufta t ishte e mire do ta quanin ndryshe, po e zm, dasm. Lufta nnkupton t gjitha t papriturat, t gjitha t kqijat. Jam optimist se t gjitha kto t papritura do t kalohen. Dite t liga po duken n horizont pr t gjith ata q u morn me pun t kqija, me pun antikombtare. Ata q kan punuar keq do t vazhdojn edhe me tutje. Besa ata kan edhe mjete t mdha materiale, e kan me vet edhe Rusin, edhe Serbin, edhe Greqin. Kan edhe nj shtres t popullit t pasherr me t ciln manipulojn pamshirshm. Asgj e re. Pse? Sepse e njoh popullin tim. Ishin kohrat kur ishim shum me t dobt, kur njerzit tan t ligj ishin disa her me t forte se ne, sepse ishin t lidhur ngusht me okupatorin. Populli ishte i rrethuar me vdekje, kurse ata t ligjt tan i mbronte Serbia. Dhe jo vetm e mbijetuam at ferr, por edhe triumfuam n saje t ndihms madhore amerikane. Nuk thot populli kot: "Miku i forte sht para Zotit"! Errat amerikane po fryjn tani pak me shlirshm edhe n Shqipri. Shqiptart pr her e me t fuqishm po e identifikojn veten me Amerikn. Mire sht kjo. Kombi shqiptar kurr nuk ka shkelur n t mirn q ia ka br miku. E majta sht duke pernduar bashk me "Perandorin e se keqes", e djathta po fuqizohet dhe po admirohet pr her e me shum ne Perndim. Qllimi madhor i shqiptarve t vdekur dhe t gjall - pavarsia e Kosovs, sht nj realitet. Si do ta gzojm, ajo varet prej nesh. Mos t harrojm: ne jemi bijt e atyre pellazgo-iliro-shqiptarve, q kan ditur t bjn jo vetm shtet, jo vetm mbretri, por edhe perandori. SHTABI I SHKATRRIMIT T PRGJITHSHM "BOTA SOT": Pse nuk ishin "t besueshm" Sali eku, Adem Jashari e Zahir Pajaziti t zgjedheshin ne "Shtabin e Prgjithshm" t UK-s q e hartoi LPK-ja? Hysen GRVALLA: Meq kishim T bjm me nj konflikt shqiptaro-serb programi i Lidhjes Demokratike t Kosovs, si parti evro-amerikane ne fillim parashihte si forme te lufts rezistencn paqsore. Ksaj rezistence te suksesshme dhjetvjeare, majtistt i thurn definicione ndr me t uditshmet. Sali eku ishte personalitet i rrall, i brumosur me nj horizont te gjer njohurish si intelektual. Mbi te gjitha ishte njeri i fjals dhe i bess. Ann (jeter t rezistencs paqsore, at t kundrveprimit n momente te caktuara, Sali ekut ia ka besuar akademik Fehmi Agani. Me t gjitha aftsit intelektuale dhe profesioniste-ushtarake t Sali ekut jan admiruar Adem Jashari dhe Zahir Pajaziti. Aftsit profesionale-ushtarake q kan ngrthyer n vete ky tresh i famshm, nuk i kan shkuar pr shtati atij far "Shtabit te Prgjithshm " t UK-s. Te gjith e duam diellin, sepse dielli sht jet, mirpo askush nuk mund ta shikoj se paku nj dite pa ndrprer gjat jets s vet. Si mund te krkohet nga antart e shtabit te shkatrrimit te prgjithshm te bashkpunojn me njerz t ndrtimit te prgjithshm te liris dhe te pavarsis se Kosovs. N asnj moment nuk guxojm ta identifikojm UK-n me at fare "Shtabin e Prgjithshm". EPOKA E ZEZ E NANOMEIDANXHUIT! Sali eku, Adem Jashari dhe Zahir Pajaziti n asnj moment nuk kan qen t implikuar n strukturat majtiste. Kush kishte koh t merrej me qndisjen emblemash? Listazinjt dhe ekzekutort e atyre listave i takojn grupimit t t humburve. Politika 49

lpkiste sht plot die t dezakorduara pansllaviste q punojn pr mullinjt rus, serb e grek. Q nga viti 1912 Shqipria nuk ka br politik m t keqe sesa n kohn e Fatos Nanos dhe Rexhep Meidanit. GRUSHTSHTETI I 31 JANARIT 1997 "BOM SOT": A ishte grushshtet i enveristve kosovar atentati i 31 anarit 1997 n Zahir Pajazitin? Hysen GRVALLA: A ishte grushtshtet vrasja e ktij burri t madh, kt do a thot historia pasi te sqarohen rrethanat shum te dyshimta ne te cilat u krye ky atentat. Nj gj, por sht e qart: pas bllokimit te krijimit te ushtris institucionale, q e bn komplotistt nanoist, pas vrasjes se Adem Jasharit, me likuidimin e Zahir Pajazitit enveristt kosovar arritn, jo vetm te uzurpojn lvizjen guerile q e kishte krijuar Sali eku, Adem Jashari e Zahir Pajaziti, por edhe ta bjn at plak te Sigurimit te Tirans. Sali eku, Adem Jashari e Zahir Pajaziti pr asnj ast nuk kan qen te implikuar ne strukturat majtiste. Kta tre burra te mdhenj te shoqruar nga nj varg i gjat bashklufttarsh te tyre morn mbi vete detyrn e shenjt te krijimit te Forcave te Armatosura te Republiks se Kosovs, t armats moderne te nj shteti te ri q po lindte ne zemr te Dardanis antike. Me punn e tyre te mbar plot dinjitet kombtar dhe me shkathtsit e talentin e tyre prej lufttarve origjinal shqiptar, e shenjtruan fillimin e krijimit te Armats se Kosovs, dhe at shenjtri e qendisn me jett e tyre. Ata filluan krijimin e mirfillt te nj ushtrie reale, me te ciln se pari do te mbrohej praku i shtpis dhe nderi i familjes, mesazh ky i prsritur sa e sa her nga presidenti legjitim Ibrahim Rugova, q nga viti 1991. "BOTA SOT": Kush sht kumbar i emblems se UK-s ? Hysen GRVALLA: sht shum hert te flitet pr kumbar, sepse duhet te flitet edhe pr shum e shum kumbarllqe te njerzve tan me okupatorin - ne te gjith lmenjt e jets, pra edhe te lufts. Ta kalojm lumin e pastaj... Ne diasporn ton ne Perndim ka pasur e ka akoma grupe e grupe q kan pasur koh, e kan edhe sot, te merren me qndisje emblemash e emblemash. E ardhmja do t'i zbardh te gjitha. Koha po punon pr te mirn e kombit ton ne prgjithsi. Veprat e burrave q ran pr kt dhe, si monumente te prjetshme, mbajn sigurt themelet e lirimit ton kombtar. Dikush po mundohet t'i fsheh kto monumente, por pa sukses. Dielli nuk fshihet... Kosova do te kt ushtrin e vet, jo te Hasanit e Hysenit, por ushtrin reale, patjetr. LISTAZINJT "BOTA SOT": Ne tetor 1997 bhet publike lista e zez e t dnuarve me vdekje nga Lvizja Popullore e Kosovs. Te dnuar shpallen Ibrahim Rugova, Bujar Bukoshi, Fehmi Agani, Sabri Hamiti, Enver Maloku, Zekeria Cana... Hysen GRVALLA: N mesin e popullit ton ka jo pak njerz me defekte mentale e q hyjn ne kategorin e nj rrezikimi t veant. Defektxhinjt mental e kan prcjell historin ton dhe, ne momente vendimtare, kan paraqitur penges serioze pr realizimin e aspirats shekullore q quhet pavarsi. Sipas asaj thnies "Me t mirn udhton edhe e liga". Defektxhinjt e ktill, ne momentet me kritike pr kombin, kan 50

arritur t vrasin burrat me t njohur t dheut t Kosovs. Un mendoj se ekipet e prpiluesve t listave t zeza, se bashku me ekzekutort, i takojn grupimit t t humburve. Ky grupim humbtar, me pamje njeriu, por me shpirt her t qenit, her t zagarit, nuk e njeh as vetveten. Ky far njeri-qen, i edukuar ne bodrumet e literaturs vrastare t Enver Hoxhs, nuk sht fare i vetdijshm se far borxhi u ngarkon mbi supe bijve, nipave dhe strnipave q le prapa. Me kto akte ogurzeza ata ngatrrojn pr jet t jetve, pa t drejt, pasardhsit e tyre edhe me Ligjin e Shtetit t Kosovs, edhe me Kanunin e Lek Dukagjinit. Pasardhsit e tyre do t jen t dnuar ne t ardhmen t ojn jet qeni, gojmbyllur e kokulur para shtetasve t Kosovs, brez pas brezi. I mjer e tragjik pr mua sht rnia edhe e ndonj msuesi, profesori e akademiku ne nivelin e shokve t idealit t LPK- s, dhe kt, pr nj grusht frangash apo markash t ndyra. Kta vrass tinzar q thajn kraht e atyre q dhan do gj pr dheun e Kosovs, s'jan gj tjetr pos far e huaj, far sllavo-karpatiane. Politika e LPK-s sht plot e prplot ide t dezakorduara pansllaviste q ojn uj ne mullinjt rus, serb e grek. Pr kto lista t zeza din edhe Demai e Qosja, por asnjher nuk ditn q, makar edhe me nj fjal, t gjykojn kt t zez t madhe t kombit ton. Heshtja e tyre nuk sht as me pak e as me shum se miratim i akteve t ekipeve vrastare. "BOTA SOT": Pas takimit t Krets, vrasjen e Kosovs ne Tiran e bri publike Fatos Nano, kur tha pr Milosheviqin: "Njeriu q bn luft, di t bj edhe paqe"! Ksaj vrasjeje t Kosovs ne Tiran i ndihmoi edhe Qosja me deklaratn e njohur t lij: "Shqipria zyrtare ka nj vite sa q bn polilikn e duhur" (janar 1998)! Hysen GRVALLA: Qosja e di mire se krimi i organizuar ne Shqipri ka qllime kryekput politike e tradhtare. Edhe njher me duhet ta prmendi Neronin. Ai e dogji Romn kur ishte i gjithpushtetshm. E dogji sepse ishte marrzisht i dashuruar ne t dhe nuk mund ta mente me mend t'ua le trashgim pasardhsve. Nano, Meidani, Qosja e Demai nuk e prmbytn Shqiprin, nuk e dogjn Kosovn, pr arsye se i donin ato. Ata e bn kt pr pushtet, pr nj grime pushtet, sepse ishin t papushtetshm. Qosja e Demai e din, mirpo dashuria shtazarake pr pushtet nuk i le t pranojn se q nga vid 1912 Shqipria nuk ka br politike me t keqe sesa kjo q bn Nano e Meidani. Koha e udhheqjes se ktyre dy neronve shqiptar mund t quhet lirisht epok e zez e Nanomejdanxhiut. Qosja e Demai e din po ashtu se kan punuar pr ta shptuar tradhtin. Q nga viti 1945 shteti shqiptar nuk e ka kryer asnj obligim ndaj Kosovs dhe viseve tjera shqiptar t ndara me dhun nga ama. Rexhep Qosja e di mire se politika e Fatos Nanos shkel mbi gjakun e t gjith shqiptarve t ndar padrejtsisht nga Atdheu, duke prfshir ktu edhe amrin. Qosja dhe Demai e din po ashtu se shum varre gjat lufts dhe t gjitha varret e reja t paslufts jan produkt final i politiks se Nanomeidanxhiut. AHMET KRASNIQIN E VRAU TRADHTIA LPKISTE Si u luajtn nj mij e nj hile e dredhi pr ta tradhtuar Ahmet Krasniqin? Si ia hapi rrugn Adem Demai deprtimit t vllezris s hilexhinjve n ministrin e Mbrojtjes? Pse Xhavit Haliti, Ibrahim Kelmendi dhe lpkist t tjer jan lodra fmijsh n duart e Tirans kuislinge-kukull e Greqis dhe Serbis? Pse nuk prononcohet Bukoshi pr bllokadn e ministris s Mbrojtjes? 51

SHKELJA E MARRVESHJES S OSLOS "BOTA SOT": Marrveshja e Osllos q u arrit me 21-23 maj 1998 n mes t Ahmet Krasniqit dhe Adem Demait parashihte formimin e nj subjekti ushtarak me nj shtab komandues q do t quhej FARK. Pse u prish kjo marrveshje? Hysen GRVALLA: Ahmet Krasniqin, si emr, e njoh qe plot dyzet vjet. Akademin ushtarake Ahmeti e kreu me sugjerimet e Metush Krasniqit t madh. Me Ahmet Krasniqin pr her t par jam takuar ne Tiran kur ishte ministr i Mbrojtjes i Republiks se Kosovs. Biseduam pr hile dhe hilexhinj t lufts. Ishte optimist i madh dhe nuk besonte se mund t ket ndr shqiptart njerz te sojit t till. Pr ta tradhtuar kt strateg te rrall ushtarak jan br nj mij e nj hile e dredhi. Ahmeti i ka besuar shum Adem Demait si bashklufttar i Metush Krasniqit. N saje t ktij besimi na del se Adem Demai ka qen i vetmi personalitet nprmes te cilit hilexhinjt do t deprtonin te pozicionoheshin n brendin e besimit te kolonelit. Kreatort e tradhtis kan pasur informata t sakta pr lidhjet sentimentale Demai-Krasniqi gjat kohs s robris se tyre. Pa Demain lpkistt nuk do t mund ta realizonin tradhtin pra shkeljen e Marrveshjes se Oslos. sht kjo tradhti q duhet ta kthjellojn gjyqet ushtarake te shtetit te Kosovs. Demait duhet t'ia kemi lakmi se si nuk ia ndien fare edhe pr punt m t ndieshme t historis son. "BOTA SOT Nga kjo q that del se lpkistt e bllokuan Minisirin e Mbrojtjes se Republiks s Kosovs ne Tran. Hysen GRVALLA: Xhavit Haliti, Ibrahim Kelmendi e lpkist t tjer si kta, jan lodra fmijsh n duart e Trans zyrtare. Pa urdhrin e Serbis, Greqis e Rusis nuk ka mundur t ndodhte bllokada, aq me par kur kemi t bjm me nj epror t rrall t rangut t Ahmet Krasniqit, i kalitur moralisht, i edukuar qysh ne fmijri kundr shkaut, dhe i prgatitur me nj aftsi t papar profesionalo-ushtarake. Te njjtat bllokada i kurdisen edhe kolonelit Tahir Zemajt, ktij strategu ushtarak q vshtir da ta lind Kosova. Kah ka ardhur tr kjo bllokad kundr forcave t njmendta lirimtare, kt duhet ta dij Bukoshi me stafin e tij, i cili sht me i prgjegjshmi dhe me i obligueshmi pr ta shpalosur te vrtetn. SKA TRIMRI PA FISNIKRI "BOTA SOT": Zoti Grvalla, kush ia shkeli bishtin Bukoshit? Hysen GRVALLA: Pr t qen trim duhet t kesh vullnet, ashtu si duhet t kesh vullnet pr te qen fisnik. Sa i prket FARK-ut ky sht nj fakt. Faktet tjera duhet krkuar n legjitimitetin e shpifjeve q iu bn e po i bhen ksaj strukture t nj ushtrie t mirfillt q u konstitua pr her t par n Kosovn martire, pas asaj strukturs ushtarake q pati krijuar Sylejman Vokshi si ministr i par i Mbrojtjes pas Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. Bukoshit dhe shum t tjerve rreth tij shumkush ua ka lakmi, por edhe zili pr at q u ofroi koha, pr at privilegj me t cilin i nderoi elektorati q zgjodhi Qeverin, pr at besim te shenjt ndaj tij. Edhe pse frika ka lindur para njeriut, kryeministri i kohs s lufts duhet ta na sqaroj se kush ishte ai q ia shkeli bishtin. Duhet ta bj kt, sepse edhe populli e zgjodhi me vullnet, edhe Bukoshi me vullnet t madh e prqafoi postin e kryeministrit. Harain pr moskryerjen e prpikt t detyrave nga ana e Qeveris, e pagoi me kok ministri i Mbrojtjes Ahmet Krasniqi, i pari n 52

histori pas robris deceniale nn thundrn e shkaut. Edhe njher pr flliqsirat q bri e majta kosovare ne bashkshortsi me te majtn enveriste n Shqipri. sht interesant se gjat tr historis son te mundimshme, sidomos prej se u shpall Pavarsia n Vlor me 28 Nntor 1912, n Tiran sht mbajtur pushka e mbushur pr t vrare Kosovn n momentet e saj m te vshtira. A ka vrasje me te madhe te Kosovs se sa kruzhoqet enveriste t organizuara n Tiran gjat lufts, kur djemt q kishin ardhur edhe nga prtej Atlantiku, pr t vdekur pr dheun e Kosovs, prpara se t'u jipeshin armt, mbaheshin dy-tri jav n karantin pr te dgjuar ligjratat marksiste leniniste, dhe pr t'u bindur se ata para se t ishin djem te Kosovs, ishin djem te Enverit. Fati i grupeve q u morn me propagande te tille, fati i te gjith atyre q kolaboruan dhe kolaborojn edhe sot me kto grupe kriminale e ka vendin ne plehun e historis son. "BOM SOT": Srish shtrohet pyetja: pse nuk u njoftua zyrtarisht opinioni i Kosovs pr formimin e FARK-ut? Hysen GRVALLA: Nj arsyetim edhe pse i paqndrueshm, ka qarkulluar ato dit. FARK-u ekziston, por nuk duhet te publikohet pr shkak t ndonj konflikti ndrshqiptar n mes t komandantve t vetshpallur q luftonin pr pushtet dhe t njsive t armatosura institucionale. Sesa i qlluar ka qen formimi i FARK-ut pr kt dshmon disponimi q mbretronte n ato dite te lufts kur koloneli Tahir Zemaj shpalli t institucionalizuar Zonn III t Dukagjinit. Pr kt dshmojn edhe dy fitoret e mdha, n mos qofshin edhe m t mdhat n tr luftn q prjetuam, e ato jan Beteja e Loxhs e udhhequr nga kolonel Tahir Zemaj dhe Beteja e Koshares e udhhequr nga Sali eku e Agim Ramadani, e t cilat u fituan nga brigadat q i kishte formuar Ministria e Mbrojtjes e Ahmet Krasniqit. Pas ktyre dy fitoreve do njeri normal e ka te qart sesa dm i ka br lufts son moslegalizimi i FARK-ut si force kryesore ushtarake kundr makins ushtarake t Beogradit. VARGU I GJAT I BURRAVE Q I VRAU KRETA Si u zhvillua ofensiva antishqiptare e agjentve t bashkuar n Kret? Kush po I bie daulleve pr t br, si Sulltani, fet Kosovn n pranver? Propaganduesit e treprqindshit krkojn t din se kush e vrau Ahmet Krasniqi. Kush e pengoi rikthimin e Tahir Zems n Kosov? A ishte Jashar Salihu I mbrojtur nga piramida e kuqe? SIGURIMCAT E ENVER HOXHS "BOTA S0T": N gjysmn e dyt t vitit 1998, talibant enverist fillojn serin e terrorit m t papar deri ather n trojet shqiptare. N nj komunikat t "SHP" t UK-s, t shpallur gjat kohs s atyre atentateve, thuhej: "Gjat ksaj periudhe kohore u morn masa ndshkuese ndaj disa elementve tradhtar q dmtuan luftn ton". Hysen GRVALLA: Ishte kjo nj ofensiv e agjentve t bashkuar n Kret. Ofensiv e kobshme dhe, pothuaj e papar q nga koha e tradhtis se Moisiut. N vargun e gjat t burrave q i vrau Kreta prijn emrat e Azem Hajdarit, Ahmet Krasniqit, Enver Malokut... Ky varg tani e ka arritur numrin 20 t personaliteteve m t shquara shqiptare, t vrar nga, si po thoni ju, talibant enverist. Sa e turpshme sht politika sipas t cils s pari duhet t freskohet populli, e pastaj "shohim e bjm"! Kriminelt, 53

qofshin n uniforma apo civile, jan kriminel. Inicialet e UK-s nuk guxojm t'i identifikojm me agjentt e Krets t cilt si mision t par kishin bastardimin e shenjtris s ushtris s Kosovs moderne. sht kjo e njjta qendr agjenturore e cila u prpoq m kot ta bastardoj edhe fuqin e politiks paqsore t Ibrahim Rugovs. sht po ajo qendr q e dogji Shqiprin (1997), q e uli kmbkryq grekun n mes t Tirans, sikur t mos ekzistonte shqiptar mbi at tok. Kryemafiozi i ksaj qendre agjenturore, q quhet Fatos Nano u tha shqiptarve t Kosovs se "kryeqyteti juaj sht Beogradi", dhe pr ta realizuar edhe kt mision, ai ka organizuar sot SHISH-in n do skaj t Kosovs. Kta sigurimca t Enver Hoxhs, me do far leckash, si jan agjentt e tipit t Idajet Beqirit, kto dit, po u bijn daulleve se ne kt pranver si n kohn e Sulltan Muratit do ta bjn "fet" Kosovn!-duke ia dorzuar Beogradit. "BOTA S0T": Si do t prfundoj kjo aventure? Hysen GRVALLA: N mnyr t turpshme, shum t turpshme, si do aventur, si do tradhti tjetr e fabrikuar n vegshin e tmerrshm t ideologjis enverist. Populli tani sht vetdijsuar edhe n Kosov, edhe n Maqedonin Shqiptare, edhe ne Kosovn Lindore. Ai i ka kuptuar mir lojrat q u bn me t, mashtrimet q iu ofruan dhe tradhtin m t madhe n historin ton t gatuar ne Kret. Ata q ndrrojn ta bjn "fet" Kosovn do t prfundojn n muzeun e historis son si tradhtart m t mdhenj t Kombit. PSE NUK DHA DORHEQJE HALIL BICAJ? "BOTA SOT":A keni dgjuar pr kt deklarat t ministrit t Brendshm t Republiks se Kosovs, Jonuz Trstens: "Prokuroria e Tirans i ka pezulluar hetimet hidhur me vrasjen e Ahmet Krasniqit, sepse prapa ktij akti terrorist fshihet nj klan i madh politik shqiptar n Shqipri dhe n Kosov"? Hysen GRVALLA: N nj bised q kam pasur me Trstenn, m ka pas thn: "Bac, jam i vshtir. Nuk lejoj asknd t bjer npr arat e mia." U gzova se paskshim nj ministr t Brendshm t zotin. Ky gzim nuk zgjati shum. Ahmet Krasniqi u vra. E ti ku ishe more zoti Trstena, q me pati thn se nuk lejon knd t bjer npr arat tua?! Edhe Ahmet Krasniqi ishte argat n at ar. Si ndodhi kjo? Pse nuk e pengove vrasjen? Pr kt arsye t gjith parapaguesit e treprqindshit krkojn me t drejt t sqarohet konkretisht se kush e vrau Ahmet Krasniqin, dhe t gjith burrat tjer t vrar gjat mandatit t Qeveris s Bukoshit. "BOTA SOT": Pse nuk e lejoi Halil Bicaj Tahir Zemn q me brigadn e tij "Mrgimi" t shkoj n Papaj? Hysen GRVALLA: Gabimi i par i Halil Bicajt, q do ta zhys n gabime edhe me t thella, sht se pse nuk dha dorheqje q n fillim, sapo i pa punt si po shkonin n Shtab dhe n at dorheqje t'ia sqaronte popullit, se n Bosne, ku kishte shrbyer m par, ka pasur nj organizim ushtarak t nj niveli tjetr. E mbaj mend nj takim q kam pasur me Bicajn n zyrn e Ministris se Mbrojtjes n Tiran si i deleguar i LDK-s q isha. Zyra kishte dy dyer. Rastsisht me kan shkuar syt n njrn der q rrinte e hapur gjat biseds son. Aty pash duke prgjuar Behxhet Bajramin, azilant n Zvicrr, antar i devotshm i LPK-s, me sa di un, nga Bujanoci, i dnuar n Zvicr pr trafikim droge me 7 vjet burg. E pyeta ministrin: " Po ky njeri, ka krkon ktu?" Bicaj 54

lvizi nga vendi pa mund t thot asgj. "A e njeh?" ishta pyetja tjetr e imja "Jo!"m'u prgjigj, dhe i besova "Ktu e kam gjetur dhe tr kohn rri aty", shtoi ministri. Ather, po ju pyes un juve: Si mos ta ndal Halil Bicaj Tahir Zemn pr t shkuar n Papaj, pr t'u rikthyer n Kosov, kur ai, si ministr i Mbrojtjes, punonte, pothuaj, vetm sipas direktivave q i merrte nga "lart", nga "shokt e idealit". Bicaj s'ka guxuar t lejoj Tahir Zemn t rikthehet n Kosov, sepse n dosjet e lpkistve emri i kolonel Zems ka qen i nnvizuar mir si epror q ka dhn betimin ushtarak para Ahmet Krasniqit, ministri Mbrojtjes, q ka njohur Presidentin Rugova si komandant suprem t Forcave t Armatosura t Republiks se Kosovs dhe q ishte betuar t'ia jap edhe shpirtin liris dhe pavarsis s Kosovs. BOTA SOT : Si arrti Jashar Salihu t'i pengoj njsit e Ministris se Mbrojtjes pr t hyr ne Junik? Hysen GRVALLA: LPK-ja, edhe pse pati filluar von me kto pun t mdha, me politikn e saj prej shtrigave, sipas asaj thnies ogurzez: "Pr inat sime re, vdekt im bir", arriti q nga nj hi si ishte, t'ia bj sherrin m t madh lufts dhe popullit t Kosovs. Pr t'i penguar njsit e Ministris se Mbrojtjes q t hyjn n Junik, Jashar Salihu, jo vetm ka qen i dirigjuar prej se "larti" nga shokt e idealit, po ai ka qen i mbrojtur nga piramida e kuqe dhe nga dreqi e i biri dreqit. VOTA E LIR SHT FJALA E ZOTIT Pse jan konvertuar disa shqiptar n kombsi serbo-greko-ruse ? Pse shqiptart u detyruan t luftojn n dy fronte ? Kush po bn pazar me martirt e rn ? Cilt ishin kurbant e tri par zgjedhjeve t paslufts n Kosov ? Pse e zgjodhi Serbia Mahmut Bakallin si negociues kryesor pr bisedat sekrete me Beogradin? SHQIPTAROFOLSIT SERBO-GREK ! "BOTA SOT" : Pse nuk po "sosen" shqiptart q punojn pr shrbime t huaja? Hysen GRVALLA: Historia nuk e mban mend t ket qen edhe vetm nj serb q t ket punuar pr shrbimet shqiptare n dm t kombit t vet. Dhe, fakti tjetr, edhe me i hidhur: n Hag po gjykohen serbt, kroatt, boshnjakt dhe shqiptart. Tragjikisht, shqiptart jan t vetmit q akuzohen se kan br krime ndaj shqiptarve. Kshtu, historia e shqipfolsve q punojn pr serbe e grek e pr dreqin e mallkuar, po na ndjek kmba-kmbs. Pse sht kshtu, pr ket mendoj se duhet ta thon fjaln e vet shkenctart duke br analiza historike, e besa edhe gjenealogjike t shqipfolsve t ktill. Ai q ka gjak shqiptari nuk mund t punoj kundr vetvetes. Kundr vetvetes mund t punojn vetm t ashtuquajturit "t shartuar" dhe t konvertuar ne kombsi serbe, apo tjetr, t cilt jan shum me t rrezikshm pr shqiptart sesa etnikt serbe, si ishte, po e zm, nj Ali Shukri. Fatkeqsisht sot n Kosov ka bukur shum Alishukria. Ata kan zaptuar nj hapsir t gjer npr t ciln ladrojn shlirshm. Duke u lidhur ngusht me at pjes t se majts komuniste evroperndimore q bn sot pushtet n Kosov, qoft ne kuadr t UNMIK-ut, qoft t shoqatave t ashtuquajtura "joqeveritare", soji i shqiptarve t konvertuar ne kombsin serbe, prin sot, sidomos ne mediumet informative qoft t shkruara, qoft elektronike. T ashtuquajturit t preferuar t Beogradit, si "politikolog", si sht nj Mahmut Bakall, si "analist", si sht nj Shklzen Maliqi, 55

si "gazetar", si sht nj Baton Haxhi, nj Veton Surroi, apo nj Blerim Shal, nuk jan gj tjetr pos pjes integrale e atij soji q ka arritur ta instaloj edhe drejtor t RTKs, nj vlla siamez, si sht nj Agim Zatriq. "BOTA SOT" : Ky far "soji", si po e quani ju zoti Grvalla, po i prin qe me se nj decenie fushats s egr kundr Rugovs! Hysen GRVALLA: Propaganda q u b atbot kundr dorzimit t librezave t Lidhjes se Komunistve, fushata e mvonshme kundr Referendumit me t cilin Kosova u definua shtet sovran dhe i pavarur, mosnjohja e Deklarats s 2 Korrikut, t Kushtetuts se Kaanikut dhe t institucioneve legjitime t Kosovs, sht tentative e njohur e shqiptarzezve t konvertuar, pr zhbrjen e do gjje q shkon n favor t shqiptarve t Kosovs. Duhet kuptuar njher e mir se lufta kundr interesave t Kosovs udhhiqet ne mnyr perfide nga agjenturat e shteteve fqinje t ndihmuara nga agjentt shqiptar nga Kosova dhe Shqipria. KUSH PO BN SHALLTITROME ME HERONJT? "BOTA SOT": Ne vilet 1997-1999 shqiptart u ballafaquan me dy lufta: me agresionin dhe masakrn pa maska q ushtronte Serbia mbi ta, ne nj an, dhe me luftn me maska q zhvillohej kundr lufttarve t devotshm, me luftn e flliqt, si thot populli, q udhhiqej nga njerz me maska t LPK-s e LKK-s, t trajnuar npr zyrat e sigurimit t Tirans! Hysen GRVALLA: Edhe ky sht nj i ashtuquajtur "specialitet" shqiptar. Maska dhe vrasja pas shpine nuk jan t tradits shqiptar. Nuk sht e tradits shqiptar as vrasja e njeriut me thik. As djegia e njeriut. Te gjitha kto, , jan tradit e njohur e sllavokarpatianve q fatkeqsisht i prvetsuan disa shqipfols. "BOTA SOT": ka mendoni pr dy par heronjt, dshmort e martirt q i ka Kosova sot? Hysen GRVALLA: Kosova i ka heronjt, dshmort dhe martirt e vet. Ata nuk jan asnj par, as dy par, por jan t gjith burra t dheut q ran pr lirin e popullit ne truallin e vet. Jemi ne t gjallt q bjm kto shalltitromesh, q duam t imponohemi dhunshm si trima, politikan e patriot, duke br pazar me t rnt pr Atdhe dhe pr lirin e popullit t vet, duke br matrapazllqe si Elez Gabeli me kuajt! T rnt n Kosov nuk vdiqn pr Leninin e Stalinin e as pr Enverin, po pr dheun e Kosovs am. "BOTA SOT": Para zgjedhjeve t para lokale (28 tetor 2000) Rexhep Qosja pati deklaruar : "Nse fiton LDK-ja ajo do t jet fitore e prgjakshme"! LDK-ja fitoi n tri par zgjedhjet e paslufts. Lufta civile nuk ndodhi fal vetdijes se lart t elektoralit t Ibrahim Rugovs, mirpo pasojat po na prcjellin. Hysen GRVALLA: Pasojat jan me prmasa shqetsuese. Gjat ksaj periudhe, pra pas lufts, prej afro nj mij t vrarve, mbi 20 jan personalitete t njohura. Ndr ta, si ne Kshtjelln e Rozafs, Xhemail Mustafa u b kurban i zgjedhjeve t para lokale(28 tetor 2000). Ismajl Hajdaraj u b kurban i zgjedhjeve nacionale(17 nntor 2001), dhe Uk Bytyi, kurban i zgjedhjeve t dyta lokale(26 tetor 2002). Prgjakja e LDK-s u b 56

dhe po vazhdon t bhet edhe kushedi sa koh. Pr t mos e fituar "fitoren" e Bejat Syls ("Faqen e zez me ni par pishtole", ksaj fatkeqsie q po na prcjell, duhet t'ia zm pritn, duke e gjykuar dhe dnuar ne mnyr kolektive. Sepse, vrastart, t nemunit e kombit, nuk kan pun tjetr, por t'i numrojn tinzisht t vrart q po i vrasin tinzisht. Legjendn e Urs e Shenjt, t ndrtimit t vshtir t saj, Serbia sht prpjekur gjithmon ta bj realitet. Pr ket shkak, Serbia prodhonte, e edhe sot prodhon, shkatrrimtar shqiptar me ritmin e natalitetit kinez! "BOTA SOT": Pse e zgjodhi Serbia Mahmut Bakallin negociues kryesor pr bisedat sekrete me Beogradin? Hysen GRVALLA: Po knd kishte pr ta zgjedhur tjetr? Bashkkohanikt e Bakallit, shumica, kan vdekur. Po edhe sikur t ishin gjall, Serbia prap do t zgjidhte Mahmut Bakallin, si me besniku i tyre q sht. VOTA E LIR BOTA SOT: Zoti Grvalla, n fund, cili sht mesazhi juaj pr shqiptart? Hysen GRVALLA: Shqiptarve u qoft puna e mbar dhe u shtoft numri i tyre! Jam i bindur se fal shrbimit q i bri dhe po i bn Kosovs kolona e gjat e burrave kolosal, t gjitha prapsit do t dbohen nga qielli i Kosovs ne t mire t mirqenies se shtetit t Kosovs, sepse njeriu yn, ne shumicn absolute t numrit t tij, sht inteligjent, i ndershm. Zoti na e dha. Na e dha Amerika e Anglia. Na e dha populli yn i pathyeshm nga robria shekullore, ket liri q gzojm sot. Vlersimi i gabueshm i fuqis se vots se lire nga ana e nj shtrese njerzish, ishte gabim historik. Ka bukur shum njerz q kan rn viktim e propagands se prir nga agjentt shqiptar t rekrutuar npr agjentura t huaja se "nuk sht gj puna e vots se lire!", sepse, e djathta, pra LDK- ja, na qenksh ne "shrbim" t Serbis. Mos t harrojm se vota e lire ka ndrtuar Amerikn, ka ndrtuar botn q quhet e qytetruar, dhe kjo vote duhet patjetr t na ndrtoj edhe shtetin ton. Vetm me armn q quhet VOTA E LIRE E POPULLIT do t arrijm t'i kaprcejm me sukses t gjitha t kqijat q na i ka kurdisur armiku me shekuj. Vota e lire sht e vetmja arme q nuk e dmton humbsin. Vetm me votn e lire do t arrijm t kaprcejm fitimtar t gjitha furtunat qofshin ato t prgatitura edhe nga njeriu i gjakut ton i rekrutuar ne agjenturat e kombinuara KGB-UDB. Vota e lire sht fjala e Zotit! "BOTA SOT": Ju felemnderit, Zoti Grvalla! Hysen GRVALLA: Me nder qofshi e u qoft e mbar puna q po bni pr kombin. Intervist dhn Jusuf Ferizit pr 'Bota Sot' nga 10-16 mars 2003

44. MENDJELEHTSI APO DIKA TJETR

Nga Kadri Rexha (Lidhur me artikullin Katr rrfime pr Jusuf Grvalln, t nnshkruara nga Fokusipress, botuar n gazetn Fokusi, nr. 10, dat 17 janar 2004, faqe 3-7) N artikullin Katr porosit e Jusuf Grvalls, Fokusipress, ndr t tjera, sjell edhe katr deklarata t Nazmi Selmanajt, ish veprimtar n Gjermani, lidhur me nj mision t tij katr ditor n Kosov, gjat ditve t fundit t muajit shkurt t vitit 1980. Meq deklarata me nntitullin Rrfimi nr.3 ka t bj personalisht me mua, n kt 57

reagim, do t merrem vetm me t. E theksoj, q n fillim, se deklarata sht e mangt, e njanshme, subjektive dhe qllimkeqe, ndaj e ndjej pr obligim, q, lexuesve t njerzishm t Fokusit, tua them t vrtetn duke e plotsuar deklaratn me pjest q i mungojn, qllimisht ose paqllim. Pr arsye praktike teksti i plot i deklarats s Nazmiut, n vijim, do t jepet me shkronja kursive, ndrsa plotsimi dhe komentimi nga ana ime jepet brenda kllapave. Pra, t fillojm nga e para. N natn e fundit t qndrimit n Kosov, trokas n dern e Kadri Rexhs. Mbaja me vete porosi pr t. Ishte mesnat kur nj z femre m prgjigjet se ai nuk ndodhej n banes. Plotsimi im: Zri i femrs ishte gruaja ime, Hal Berisha nga fshati Prapaqan, sot motr e dshmorit t UK-s. Pra, nuk ishte z femre i paprcaktuar. Nazmiu gjat atyre pes minutave t qndrimit n banesn time ka mundur t bindet pr kt. Ndryshe tingllon togfjalshi zri i s shoqes s K. apo zri i gruas s K. e pak m ndryshe nj z femre, ashtu si sht shprehur qllimisht deklaruesi. Un insistoj dhe e them kodin me lartsi zri sa pandehja se po e dgjonte Kadriu, shoku i Jusufit. Plotsimi im: sht e vrtet se matan ders s baness sime, n korridor, deklaruesi e ka shqiptuar kt kod: kam nj porosi nga burri i Rabs. E them me prgjegjsi t plot se nj kod i ktill mes meje dhe Jusufit nuk ka ekzistuar. As pr vizitn e Nazmiut nuk kam qen i paralajmruar. Nj kod ksisoj ka mundur ta shqiptoj edhe ndonj goj provokatori. Pr fatin e mir t deklaruesit si dhe t vet misionit, n at ast, m ra ndr mend se shoqja e Jusufit, Suzana, m ka pas thn se pr hir konspiracioni n biseda telefonike nga Kosova me Jusufin prezantohej me emrin Rab. Kaq ka mjaftuar pr mua, ndonse , po e prsris, pr nj kod t ktill un nuk kam ditur gj. Dhe pas pak ai ngrihet dhe ma mbyll dern. Plotsimi im: Ciln der? Kush e hapi q ta mbylli un?! Duket sheshit se qllimi e arsyeton edhe kt mjet!. Un insistoj dhe i them nga jasht se m duhet ta kryej porosin. M pas ai hapi dern dhe m futi brenda. Plotsimi im: Dern e kam hapur pasa e kam dgjuar shqiptimin e kodit t prmendur, ndonse isha i vetdijshm se po e thyej vendimin q e kishim marr me shok q dera e shtpis t mos u hapet t panjohurve pas ors 22.00, kur fillonte ora policore e pashpallur. N kt rast, Nazmiu ka qen m i favorizuar. Ai, prmes Jusufit e ka ditur se n der t kujt po troket, ndrsa un Nazmiun nuk e kam njohur fare, as si emr. Ndaj, nisur nga fakti se UDB-a gjat atij dimri fabrikonte spiun, emisar dhe provokator dit e nat, hezitimin, dyshimin dhe kujdesin, asokohe, i kam par si gjrat m normale. Sidomos, kur t kihet parasysh, se shokt e Jusufit prcilleshin n do hap. Prandaj, nse deklaruesi, asokohe, ka pritur se do t takohet me kreshnik q syri su bn vr, sot pas m shum se dy dekadash, ai sht dasht ta ket nj rezon tjetr, m afr realitetit. Ilegalja i ka rregullat e veta. Rexha pranoi porosin, por materialin e krkuar nga Jusufi nuk ma dha, me arsyetimin se do t fliste vet me Jusufin. Plotsimi im: Porosia e Jusufit e dedikuar pr mua ishte: rreth njqind ekzemplar t gazets Bashkimi, ndrsa materiali q krkohej nga Jusufi nuk ishte n banesn time, nuk e kisha n gji. Jusufi nuk krkonte molla..! T prsris, nuk isha i paralajmruar q ta kem t gatshm pr at nat materialin e krkuar. Kt nuk e kishte br ndonjher. Plotsimi im: Konstatim tejet subjektiv. Deklaruesi, n kt rast, mund t flas vetm pr vetveten. Mund t thot: me mua kurr m nuk ka pasur kontakt tjetr. Se a i kam prmbushur un detyrat ndaj Jusufit dhe shokve t tjer ai nuk ka mundur t dij kurr. Nazmiu nuk ishte i vetmi, nuk ishte as i pari e as i fundit q pr pun t ksaj natyre kishte trokitur n dern time. Dhe, Nazmiu gabon rnd nse mendon se pr do gj ka qen i informuar mir! Jusufi, sikur me t gjith veprimtart tjer, as me Nazmiun nuk ka biseduar m tepr se sa pr pjesn e 58

puns q i ka takuar atij personalisht. N rastin konkret Nazmiu ka luajtur rolin e postierit, ndonse edhe kjo detyr i ka prgjegjsit dhe sakrificat e shumta.. Kt e them me plot bindje. Besoj se e njoh mir karakterin e Jusufit. Rexha dukej se dshironte t harronte historin me Jusuf Grvalln. Plotsimi im: Edhe ky sht nj vlersim qllimkeq i deklaruesit. Gjykim i nj adoleshenti t prjetshm narcisoid. Noli n kt rast do t thoshte: Ajme!, ndrsa Jusufi do t shprehej me fjalt: e madhe sht kjo bot! Nazmiu me gojn e vet pohon se Rexha pranoi porosin e Jusufit, pra rreth 100 ekzemplar t Bashkimit dhe n t njjtin moment dhe po me t njjtn goj, pa pik turpi, me rezultatet e tij psikoanalitike, vjen n prfundim: Rexha dukej se dshironte t harronte historin me Jusuf Grvalln. Absurditet. Papastrti shpirtrore. Mjerim mendor..! Thn t vrtetn, asokohe e kam vlersuar lart sakrificn e Nazmiut, djaloshit t ri student. Kt vlersim pr t e kam shprehur edhe n nj intervist n gazetn Qndresa. Deri me sot kam jetuar me mendimin se Nazmiu n nj koh t caktuar e ka kryer me nder nj detyr q ia ka besuar Jusufi, dhe fund, por kurrn e kurrs nuk m ka shkuar mendja se ai ia paska pas ngarkuar vets edhe nj mision t ri, detyrn e vzhguesit intrigues ndaj shokve t Jusuf Grvalls. Kt veprim ai po e pohon sot, pothuaj, pas nj erek shekulli heshtjeje. ti bj fatit. Nuk po di t them tash pr at koh: ta qaj vetn, a Jusufin?! ! () Mbi njqind ekzemplart e gazets Bashkimi, t cilat nga ai moment kalojn n dorn time pr Nazmiun nuk flasin gj. Ose, thn m qart, n trurin e Nazmiut pranimi i porosis nga ana ime, n vend se t dshmonte prtritjen e historis , jepte sinjale se Rexha dukej se dshironte ta harronte historin me Jusuf Grvalln. Dhe, nse Nazmiu, pr vetveten, vlerson se vepra e tij, n at rast, ka qen sakrific e madhe, nj sakrific ksisoj, ndoshta edhe m t madhe, nuk sht dasht tu mohohet t tjerve. Vall, e pyes vetn, ku pi uj ky guxim kaq i marr i Nazmi Selmanajt! Ka ktu mendjelehtsi apo dika tjetr m t errt. Po, ve t tjerave, Nazmi, si i ke vlersuar kto dy raste q lidhen me punn time. Rasti i par, nj prpjekje pr ta harruar historin me Jusuf Grvalln, lidhet me udhtimin tim n Gjermani dhe kontaktin tim t drejtprdrejt me Jusufin, n fillim t muajit Gusht t vitit 1980, mu n kohn kur Jusufi po e botonte numrin e par t Lajmtarit t liris. Rreth ktij rasti dhe fakteve t tjera lexuesit mund t informohen m hollsisht n monografin pr Jusuf Grvalln me titull Fati i luleve, botuar m 1993, shkruar nga autori i ktij reagimi. Dhe rasti i dyt, si dshmi tjetr e harrimit t ksaj historie lidhet me dnimin tim trevjear pr veprimtari antijugosllave, n shkurt t vitit 1982, pikrisht dy vjet pas trokitjes tnde n dern e baness time. Nuk po i ceku ktu dhjetra shkrime dhe aktivitete tjera t miat q lidhen me emrin dhe me veprn e Jusufit. PorMedet! Dhe, m n fund, Nazmi, m ke detyruar ta shtroj kt pyetje: cili sht qllimi i botimit t ksaj deklarate ksisoj, me ngjyr kaq t zez, pas 24 vjetsh? Nxjerrja n pah dhe glorifikimi i veprimtaris sate patriotike duke i fyer t tjert, denigrimi i shokve t Jusufit apo zvetnimi sa m i madh i personalitetit t Jusufit? Pr qllimin e par, Nazmi, ke pasur rrug t tjera, larg trillimeve dhe pshtjellimeve. Sidomos q tashti ke edhe post, je pushtet. Qllimi i dyt t shkon huq. Shokt e Jusufit, ata t zgjedhurit e Jusufit, nuk ka lim q i ha. T gjith jan njerz me biografi. T kuptohemi, jo ata t rastit, si je ti, dhe jo ata t shpifurit, m von. Se n Maj kndon kushdo, kndon dhe zogu i qyqes, o, kndonte Jusufi. Edhe qllimi i tret do t t dshtoj. Dhe, ktu nuk kam asnj fije dyshimi. Sikur Sknderbeu, edhe Jusufi Grvalla, pr jet t jetve do ti aj shekujt e historis, si trim i mir me shok shum. Fokusi, 7 shkurt 2004, botimi n perndim 59

45. Riaktivizohet klubi letrar Jusuf Grvalla

Tetov, 18 nntor 2006 (Kosovapress) Me qllim t gjallrimit t jets letrare dhe kulturore n Universitetin Shtetror t Tetovs dhe me dshirn pr t nxitur krijimin e artit letrar ndr student e m gjer u riaktivizua veprimtaria e klubit letrar Jusuf Grvalla, q ishte themeluar n vitin 1996. Takimi i studentve krijues t fjals s shkruar artistike u mbajt n nj nga sallat e programit studimor gjuh dhe letrsi shqipe t USHT-s. N kt takim krijuesit e rinj diskutuan dhe shtruan nevojn e organizimeve m t shpeshta t veprimtarive letrare, kulturore e artistike, t cilat do t mund ti menaxhonte nj Qendr Kulturore, e cila do t funksiononte n USHT. Klubi letrar Jusuf Grvalla n t ardhmen do t merret me organizimin e orve letrare, debateve letrare, shnimet e prvjetorve t figurave t ndryshme letrare e historike, nxjerrjen e nj reviste etj. Tubimi zgjodhi kryesin e re prej nnt antarsh. Kryetar u zgjodh Xhemazije Rizvani, studente e vitit t tret, ndrsa nnkryetar Arzije Dervishi studente e vitit t dyt t programit msimor gjuh dhe letrsi shqipe. Klubi letrar Jusuf Grvalla mori qndrim q me rastin e Fests s Flamurit, t organizohet nj ore letrare n Universitetin Shtetror t Tetovs. Ora letrare do t mbahet m 22 nntor, n ora 15.00, n amfiteatrin e Shkencave Humane dhe Arteve, ku do t ftohen t lexojn poezit e tyre pos studentve, profesort krijues, si dhe poet t tjer.

Klubi letrar Jusuf Grvalla mbajti Or letrare Ne salln e Fakultetit te Shkencave Humane dhe Arteve ne pranin e nj numri te madh te studenteve, profesorve dhe drejtuesve te USHT-se, Klubi letrar Jusuf Grvalla mbajti ore letrare, ku u prkujtua Dita e Flamurit, Dita e Pavarsis se Shqipris, ndrsa poetet e shumte lexuan krijimet e tyre. Aktiviteti letrar u hap me Himnin kombtar te ekzekutuar nga Korri i Universitetit. Referatin kushtuar Dits se Flamurit e lexoi Lejla Iljazin, e cila u ndal gjersisht ne prpjekjet dhe luftn e shqiptareve qe bene ne te shkuarn pr tu liruar nga sundimi pesshekullor osman. Plaku i urte Ismail Qemali, me 28 nntor 1912, se bashku me delegatet atdhetare nga trojet e ndryshme shqiptare shpalli ne Vlore, Pavarsin e Shqipris dhe kshtu u hap rruga pr nj te ardhme me te mire ne mesin e kombeve te botes. Me pas poetet e shumt dhe antar te Klubit letrar Jusuf Grvalla lexuan krijimet e tyre si: Alide Lloga, Malsore Karimani, Ramadan Sinani, Arzije Dervishi, Rami Kamberi, Ibadete Ilazi, Flora Sela, Shaip Emerllahu, Emine Osmani, Sadije Aliti, Ejup Ajdini, Blerije Bajramoska, Ekrem Ajruli, Adem Abdullahu, Xhemazije Rizvani dhe Salajdin Salihu. Studentet lexuan edhe poezi t Jusuf Grvalls dhe t Shaban Xheladinit. T pranishmit me kt rast patn mundsi t dgjojn edhe kng t knduara nga vet, Jusuf Grvalla.

60

46. Intervista e Hysen Grvalls pr Gazetn Bota Sot

Hysen Grvalla, Intervist pr "Bota Sot" (Dhjetor 2006) Flet Hysen Grvalla, vllai i madh i vllezrve Jusuf Grvalla e Bardhosh Grvalla, kryetar i Degs s LDK-s n Zvicr UDB-ja mi ka vrar vllezrit, por dua ta dij se kush ma ka ngrn bukn e ma ka br tradhtin pas shpine Pr jetn, e veprn e vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla, pr vrasjen e 17 janarit t vitit 1982 n Shtutgart, pr organizatort dhe ekzekutort e ksaj vrasje, pr ata q jan implikuar n kt vrasje, pr kthimin e eshtrave t Jusufit e Bardhoshit n vendlindje, pr personalitetin e presidentit Ibrahim Rugova dhe pr rolin e LDK-s n procesin e Pavarsis s Kosovs, pr ndryshimet e fundit n LDK, pr akademik Nexhat Dacin dhe pr t ardhmen e LDK-s, flet ekskluzivisht pr gazetn kombtare Bota sot, Hysen Grvalla, vllai i madh i vllezrve Jusuf e Bardhosh Grvalla, kryetar i Degs s LDK-s n Zvicr. M shum se dyzet vjet m par, n Kulln e Grvallajve n katundin Dubovik t Deanit, nj nn, si t gjitha nnat e tjera shqiptare po hiqte t zit e ullirit, si thot nj fjal e urt popullore, pr t rritur e prgatitur pr jet nj grumbull fmijsh. Ata kan br hapat e par t fmijris n oborrin e shtpis, n livadhet prreth. Edhe sot e ksaj dite Kulla e Grvalljave sht dshmitare e jets plot skamje, vuajtje, vaj e dhune. Shtylla e ksaj Kulle dhe e ksaj familje, Nna Ajshe nuk sht m n kt bot, por djali i madh i Nns Ajshe, Hyseni, ai q i kishte rn hise t merr barrn e prkujdesjes pr vllezrit e tij m t vegjl, pran ksaj Kulle, n trollin q m par kishte qen i okupuar nga fqiu serb, me mbiemrin Shaliq, ka ndrtuar nj shtpi t re. N varrezat e katundit, pran Nns Ajshe sot prehen edhe eshtrat e Jusuf e Bardhosh Grvalls. N shtpin e re t Grvallajve ka ndryshuar shumka. N Kulln e vjetr, matan rrugs ka mbetur edhe shumka t thuhet, edhe shumka t shkruhet. Bashk me kufomat e trupave t pajet t Jusuf e Bardhosh Grvalls sht varrosur edhe misteri i vrasjes s tyre, Por, Hysen Grvalla Baca, ka nj breng n shpirt: Un gjith jetn jam pr at q ta dij se kush sht ai q m ka vrar, jo pr hakmarrje por un dua ta dij se kush ma ka ngrn bukn e ma ka br tradhtin pas shpine shprehet ai, 24 vjet pas vrasjes s 17 janarit t vitit 1982. Bota sot: Bac, po bisedojm n vendlindjen tuaj, n vendlindjen e vllezrve tuaj, n oborrin e shtpis n Dubovik, fare pran Kulls ku ju keni lindur e jeni rritur. ka ka ndryshuar prej asaj kohe n kto troje? Hysen Grvalla: S pari ju dshiroj mirseardhje. Ndjejeni veten si n shtpin e juaj. Jam i nderuar q kam rastin t flas pr gazetn kombtare Bota sot dhe q ju kam mysafir n shtpin time ktu n Dubovik. Prej asaj kohe ka ndryshuar shumka. Ka qen fukarallk i madh n at koh. Por, ka qen edhe koh e dhuns, e ndjekjeve e shprnguljeve. Ktu ku po bisedojm ne, para m shum se 40 vjetve ne nuk kemi guxuar as t shkelim me kmb. Megjithse livadhi dhe toka ka qen e jona, neve na e pat zaptuar Shaliqi, nj kolon malazez, prej t cilit m von u detyruam edhe t shprngulemi. Sot gjithka sht ndryshe dhe t gjitha kto ndryshime jan br pr t mir t ktij vendi e t ktij populli. 61

Bota sot: A mendoni se edhe Ju, familja Juaj, vllezrit e tuaj, keni hise, keni merita pr kto ndryshime. A sht kjo liri e sotme e shkruar edhe me sakrificn dhe gjakun e familjes tuaj? Hysen Grvalla: Shihni, t gjith shqiptart kudo q jan duhet t jen krenar pr lirin q e gzojm sot. T gjith, i madh e i vogl. Pr mua sht gabim i madh nse meritat maten me kandar. Ne nuk duhet t bjm ksi ndarjes, se ai ka br m shum e ky m pak. Edhe ne kemi br aq sa kemi mundur e qa sa kemi ditur pr ket liri, pr atdheun ton. T gjith kemi merita, t gjithve na takon krenaria. Bota sot: A jeni t knaqur me kt liri dhe me kto ndryshime, pr t cilat ran edhe dy vllezrit tuaj, Jusufi e Bardhoshi? Hysen Grvalla: Deri diku jam i knaqur. Bota sot: Pse thoni kshtu? Nuk jeni t knaqur me kt liri q e gzojm sot? Hysen Grvalla: Nuk jam plotsisht i knaqur. Mbi t gjitha nuk jam i knaqur me mnyrn se si e prvetsojn kt liri disa individ dhe disa grupe. Edhe Jusufi, edhe Bardhoshi, edhe Kadri Zeka edhe t gjith dshmort e tjer t rn para, gjat dhe pas lufts kan patur vetm nj ideal, lirin dhe pavarsin e vendit. Ata nuk kan luftuar pr grupe individsh, ideologji apo parti politike. Bota sot: T ndalemi edhe pak te familja Juaj. A po e ndjeni mungesn e Nns Ajshe, vllezrve Tuaj, Jusufit e Bardhoshit, sidomos tash kur jeni kthyer n vendlindje dhe ata nuk jan m n kt bot? Hysen Grvalla: Po shum po e ndjej mungesn e tyre. Kemi lindur dhe jemi rritur n kto troje dhe kam kujtime t paharrueshme. Ne kemi qen me emra dhe trupa t ndryshm por shpirtin e kemi patur t njjt. Un bashk me Nnn Ajshe i kam rritur dhe i kam shkolluar vllezrit e mi sepse mi ka ln baba amanet. Ata u shkolluan, iu prgjigjn kohs, koha i mori Bota sot: A mendoni se fakti se eshtrat e Jusufit dhe Bardhoshit sot prehen n vendlindje, edhe ata n at bot por edhe ju jeni m t qet shpirtrisht, e keni nj lehtsi shpirtrore? Hysen Grvalla: Po, sigurisht se edhe ne si familje, edhe un si vlla i tyre jemi m t qet pr faktin se eshtrat e tyre prehen n vendlindje, pran Nns Ajshe, pran eshtrave t babs dhe t familjarve t tjer. Besoj se edhe pr ata dheu i vendlindjes sht m i leht. Kam edhe nj dshir, q ndoshta nj dit do ta bje realitet: kam dshir q pran varrit t Jusufit e Bardhoshit t ngris nj lapidar n shenj nderimi pr jetn, veprn dhe rnien e tyre pr kt liri q e gzojm sot. Bota sot: Bac, para m shum 15 vjetsh, n nj intervist q kemi br, kur ju kam pyetur se kush jan vrassit e Jusuf e Bardhosh Grvalls e Kadri Zeks m keni thn se vrass sht UDB-ja serbe, ndrkaq emrat e bashkpuntorve shqiptar n kt vrasje do ti them m von. M pas, n nj intervist tjetr Ju keni dhn pr her t par detaje t tjera rreth ksaj vrasje si dhe i keni shtruar disa pyetje, ishbashkpuntorve t Jusufit, Bardhoshit e Kadriut. Sot a keni t shtoni edhe dika rreth ksaj atentatit t 17 janarit t vitit 1982 n Shtutgart? 62

Hysen Grvalla: Pr fat t keq edhe sot e ksaj dite nuk jan zbuluar vrassit e Jusufit, Bardhoshit e Kadriut, ndrkaq un edhe m tutje vazhdoj ta kem at bindje dhe mendim q ta kam shprehur m vitin 1997 pr ata shqiptar t cilt m qan zemra se n njfar mnyre i kan ndihmuar ksaj vrasje. Un nuk mund ti quaj ata bashkpuntor t Jusufit sepse ata q sot jan gjall, e q thirren si bashkpuntor t Jusufit, nuk kan qen serioz, kan qen destruktiv prandaj nuk mund ti quaj edhe bashkpuntor t tij. Un nuk mund ti akuzoj tash ata pr vrasje por ata as ather e as sot nuk kan patur aspak vlera elementare njerzore. Bota sot: Pr k e keni fjaln konkretisht? Hysen Grvalla: ...Un ather e kam prmendur Ibrahim Kelmendin dhe disa t tjer. Ato fjal q ti kam thn ather, ti them edhe sot, sepse un i kam folur fjalt q ata mi kan thn, q ata m kan treguar se ka kan br e ka kan vepruar. Dhe jo q mi kan thn kto fjal n besim por un e dija qllimin e tyre dhe kam patur durimin ti dgjoj deri n fund. T kam thn ty, sepse je gazetari i par q prej vitit 1990 q je interesuar pr kt vrasje dhe q ke ardh n Zvicr pr t br intervist me ne vllezrit e gjall t Jusuf e Bardhosh Grvalls. Bota sot: Ju n intervistn ton t dyt, i keni parashtruar disa pyetje Ibrahim Kelmendit, por ai nuk u sht prgjigjur ktyre pyetjeve tuaja? Hysen Grvalla: Ai edhe sot nuk prgjigjet edhe pse ishte dasht q t m prgjigjet. Ai me siguri se nuk ka dshir as sot tia prmend emrin. Por, po e prsris edhe njher se heshtja e tij nuk m jep t drejtn ta akuzoj pr vrasje, por ai sht mir t tregoj vet pr sjelljet e tij ather n raport me Jusufin. Bota sot: Pavarsisht se mund t ket t dyshuar pr vrasjen e vllezrve t tuaj, ekzekutor t saj jan pjestar t UDB-s. Madje vet Jusufi n astet e fundit t jets s tij ka thn se ...nse dorasit jan shqiptar, mos u zbulofshin kurr! Pra, prap kjo vrasje mbetet enigm? Hysen Grvalla: Un gjith jetn jam pr at q ta dij se kush sht ai q m ka vrar, jo pr hakmarrje por un dua ta dij se kush ma ka ngrn bukn e ma ka br tradhtin pas shpine. Disa sjellje t disave para lufte, prej se sht vrar Jusufi e deri m sot, m bjn t dyshoj. Edhe njher po e prsris se jam i bindur se UDB-ja e ka organizuar vrasjen e Jusufit, Bardhoshit e Kadriut, por jan edhe disa shqiptar t implikuar n kt vrasje. Bota sot: Ju e that edhe m lart se pas vrasjes s Jusufit, Bardhoshit e Kadriut ka patur interpretime pr personalitetin e Jusufi, sht folur se ka qen marksist, komunist... etj. Sa ju kan lnduar juve si familje kto etiketime? Hysen Grvalla: Sigurisht se na kan prekur. Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike. Bota sot: Zoti Hysen Grvalla, ju nuk keni qen aktiv n grupimet e ndryshme politike n diaspor, pas vrasjes s vllezrve tuaj, por me formimin e LDIK-s, jeni kqyr n kt parti. Pse keni hyr n LDK-? 63

Hysen Grvalla: Fare thjesht, kombtarja ka dominuar mbi t gjitha ideologjit n mua dhe familjen time. Por, me daljen n sken t Lidhjes Demokratike t Kosovs, n fillim si lvizje kombtare, un kam prqafuar kt parti sepse te programi i ksaj partie kam par shum ngjashmri me edukatn time familjare kombtare. Ky program sht edhe sot i njjt prandaj un edhe sot jam dhe do t jem me LDK-n. Bota sot: A ka patur prpjekje q juve t ju implikojn n lvizje dhe grupacione t ndryshme organizative, gjat viteve t kaluara? Hysen Grvalla: Po jan br shum prpjekje t vazhdueshme e me premtime t mdha, por un nuk kam dashur q t jem pjes e lodrave e premtimeve t ndryshme ideologjike. Bota sot: A ka qen presidenti Rugova nj prej arsyeve tuaja q e keni pranuar programin e LDK-s dhe jeni br antar i saj? Hysen Grvalla: Po. Presidentin Rugova un nuk e kam njohur m par, sepse kam qen n kurbet. Ai sht njohur me Jusufin. Por, un edhe ather por edhe m von e kam kuptuar se dr.Ibrahim Rugova sht nj burr i madh i popullit shqiptar t Kosovs t cilit duhet ti dalim n ndihm n prpjekjet e tij pr shtetin e pavarur t Kosovs. Bota sot: A ju ka folur dika n at koh Jusufi pr Ibrahim Rugovn? Hysen Grvalla: Po, m ka folur. Ata kan qen shok t nj brezi. Ata jan njohur shum mir me njri-tjetrin. Kan ndejtur bashk. Bota sot: Cili sht mendimi juaj pr presidentin Ibrahim Rugova, sot kur ai m nuk sht n mesin ton? Hysen Grvalla: Un nuk kam fjal q t prshkruaj personalitetin e dr.Ibrahim Rugovs. Elita intelektuale, historian e studiues e kan obligim q t zbardhin dhe t dokumentojn rolin dhe personalitetin e dr.Ibrahim Rugovs n historin e re t Kosovs. Bota sot: A ju kujtohet ndonj moment i veant nga takimet me dr.Ibrahim Rugovn? Hysen Grvalla: Kam shum momente t takimeve me dr.Ibrahim Rugovn, por sa her jam takuar, gjithmon e kam forcuar bindjen se ai sht i brumosur me ndjenjn kombtare dhe se vetm shtja kombtare, shtja e Kosovs e ka preokupuar. Kjo liri q e kemi sot sht merit e dr.Ibrahim Rugovs. Un nuk e mohoj as rolin dhe rndsin e partive t tjera, t lufttarve t UK-s e mbi t gjitha t forcave aleate t NATO-s pr lirimin e Kosovs, por dr.Ibrahim Rugova sht i pari q n kt fundshekull e nisi luftn pr dbimin e Serbis nga Kosova. Bota sot: Ju keni qen prej themelimit t Degs s LDK-s n Zvicr keni qen t kyur. N ndrkoh, si n disa vende t tjera edhe ne Zvicr ka patur dridhje t ndryshme q kan pasuar me dorheqje apo largime nga LDK. Ju e mort udhheqjen e LDK-s n koh t paprshtatshme. A keni patur ndonjher ndonj dyshim personal apo edhe krcnim pr angazhimin tuaj n LDK-, qoft gjat lufts, qoft pas prfundimit t saj? 64

Hysen Grvalla: Jo. Un asnjher nuk jam luhatur n prcaktimet e mia pr LDK-n. Bota sot: Edhe sot jeni n krye t Degs s LDK-s n Zvicr. A mendoni se LDK-ja, edhe pas vdekjes s presidentit Rugova ka forc dhe potencial pr t udhhequr vendin drejt pavarsis dhe integrimeve evropiane? Hysen Grvalla: Vdekja e presidentit Ibrahim Rugova sht humbje e madhe pr popullin e Kosovs, pr shtjen e Kosovs por edhe pr Lidhjen Demokratike t Kosovs. Por, ne kemi nj obligim q t qojm n vend amanetin e tij dhe t PERMBYLLIM kshtu synimet e popullit shqiptar t Kosovs pr shtet t pavarur dhe sovran. Bota sot: A mendoni se brenda strukturave aktuale t LDK-s prej nivelit lokal deri te ai qendror, ka aktivist dhe intelektual q mund ta udhheqin LDK-n drejt sukseseve t reja? Hysen Grvalla: Po, un mendoj se ka. Jan br disa lshime, disa gabime, si[ sht rasti me zvendsimin e kryetarit Daci nga Kuvendi i Kosovs, por un kam shpres t madhe n LDK-n dhe n strukturn udhheqse t saj. N mesin e tyre ka edhe asi q kan dshira t tepruara, apo me vizione t qarta por mbase t paarritshme, por n prgjithsi LDK-ja ka forc t tejkaloj edhe shum sfida t tjera. Bota sot: Ju personalisht por edhe Dega e LDK-s n Zvicr keni qen ndr t part q nuk jeni pajtuar me vendimin pr zvendsimin e ish-kryetarit t Kuvendit t Kosovs akademik Nexhat Dacit dhe jeni rreshtuar n ann e tij. Pse e prkrahni akademik Nexhat Dacin q ai t jet kryetar i ardhshm i LDK-s? Hysen Grvalla: Shihni, un nuk bj dallime n mes t Dacit, Eqrem Kryeziut, Kol Berishs, Fatmir Sejdiut e ndonj tjetri. T gjith kta pr mua kan kontribuar pr LDK-n. Por, Nexhat Daci e ka treguar veten s sht nj kuadr i madh i LDK-s, ai e ka dhn provimin shum her para popullit dhe antarsis s LDK-s.. Akademik Nexhat Dacin e ka njohur shum mir dr.Ibrahim Rugova. Ata jan njohur n mes vete shum vite para se t formohej LDK-ja. Madje edhe un kam arritur ta njoh dhe t dgjoj pr Nexhat Dacin prej vitit 1968 e kndej. Ai i takon plejads s hershme t intelektualve, i cili bashk me Ibrahim Rugovn, Gazmend Zajmin etj ka patur guximin q t ngre zrin kundr okupimit serb t Kosovs. Prandaj un sot kam besim t plot n akademik Nexhat Dacin dhe mendoj se LDK-ja n krye m Nexhat Dacin do t jet edhe n t ardhmen forca m e madhe politike n Kosov. Nexhat Daci i ka t gjitha kualitetet q duhet ti ket nj akademik dhe nj lider i ardhshm i LDK-s. Bota sot: N shtator do t fillojn zgjedhjet n LDK. A mendoni se kto zgjedhje do t forcojn unitetin e brendshm t LDK-s apo do t ket fraksione t brendshme? Hysen Grvalla: Un besoj se ky popull dhe antarsia e gjer e Lidhjes Demokratike t Kosovs, do ti detyroj udhheqsit e saj q t bhen bashk dhe q t ruajn unitetin e LDK-s t krijuar e t kultivuar nga lideri yn dr.Ibrahim Rugova. Bota sot: Knd e shihni si lider t ardhshm t LDK-s? 65

Hysen Grvalla: Duke i patur parasysh ato q i thash m lart, mendoj se akademik Nexhat Daci sht ai q i plotson t gjitha kriteret pr t qen lider i ardhshm i LDKs. Bota sot: Bac, a keni ndonj porosi pr lexuesit e gazets kombtare Bota sot? Hysen Grvalla: Pr lexuesit e gazets tuaj t nderuar dhe pr gjith popullin shqiptar t Kosovs kam vetm nj porosi: t punojm t gjith s bashku, kush sa mundet e sa di pr shtetin e pavarur t Kosovs. (Dhjetor 2006)

47. N Dean shnohet 25-vjetori i renies se vellezerve Gervalla e Kadri Zeka

Dean, 17 janar 2007 Vepra e Jusufit ndriqohet nga elita e shkencs dhe kritiks letrare N sesionin shkencor do t flasin njerz eminent t letrave shqipe, ndrkoh q do t ndahet edhe mimi Jusuf Grvalla. Manifestimi i konsideruar edhe eveniment mbahet nn patronatin e kryeministrit Agim eku dhe KK-s t Deanit... Nj simpozium shkencor kushtuar jets dhe veprs s heroit Jusuf Grvalla, n 25 vjetorin e rnies s tij bashk m t vllain Bardhoshin dhe bashkveprimtarin Kadri Zeka, do t jet boshti i manifestimeve t shumta q do t organizohen dy dit radhazi n vendlindjen e dy t parve, n Dean. Emra t njohur t shkencs e t letrsis do t jen referuesit pr gjith personalitetin e pa shkoqitur ndonjher trsisht t Jusuf Grvalls n fushat n t cilat ai la gjurm duke u br s pari pishtari i ngjarjeve t mdha politike dhe ideolog pr pasardhsit q shkuan gjurmve t tij. Numri nj i ktij organizimi, shkrimtari Rasim Selmanaj, q sht edhe kryetar i Klubit t Krijuesve ,,Rrjedha n Dean, thot se, pr shumka t paditura pr personalitetin e Jusufit do t referojn doktort e shkencave albanologjike, Agim Vinca, Emin Kabashi, Rafet Rudi, pastaj shkrimtart Rushit Ramabaja, Adem Gashi, studiusia Myrvete Dreshaj, Kadrush Radogoshi, Pren Buzhala, bashkveprimtart Hydajet Hyseni, Bedri Islami, Hasan Ukhaxhaj, Nazmi Selmanaj dhe penat e publicistikes, si: Halil Matoshi, Fehmi Ajvazi etj. Selmanaj tregon se krijuesit q do t gjenden me 17 janar 2007, n Dean n nderim t veprs s Jusuf Grvalls do t ndriqojn krijimtarin shum dimensionale t tij, ndrkoh q bashkveprimtart e tij t gjall do t japin segmente edhe t panjohura pr veprimtarin patriotike t Jusufit gjat veprimit n Kosov dhe n emigracion. Sesioni shkencor q do t mbahet me 17 janar 2007 ,do t paraprihet m nj ekspozit personale t eksponateve t mbetura t patriotit Grvalla dhe me homazhe tek varrezat e tyre n Dubovik t Deanit. Ndonse sesioni konsiderohet pjesa bosht e gjith ktij evinimenti dyditor, q fillon n ora 11, manifestimi me moton ,,N fillim qe fjala-Srish me Jusufin do t begatohet edhe m ndarjen pr her t par t mimit Jusuf Grvalla. Begati e ksaj ngjarje pr t ciln thuhet se do t jet tradicionale, do t je mbajtja e nj ore t madhe letrare n t ciln krijues nga gjith hapsira shqiptare do t lexojn nga veprat e tyre, kurse prmbyllja e saj do t shnohet me zrin e kngtarve t estrads: Ilir Shaqiri, Shyhrete Behluli, Shkurte Fejza dhe Rifat Berisha. T mrkurn n Dean do t gjendet edhe kryeministri i Kosovs z.Agim eku, nn patronatin e t cilt mbahet manifestimi kushtuar jets dhe veprs s Jusuf Grvalls. Pr t qen organizimi sa m shum n nivel, organizatori ka arazhmuar ardhjen dhe kthimin e gjith krijuesve nga Prishtina ,me autobus m datn 17.01.2007 , i cili do t jet i parkuar n orn 9 :00 para Pallatit t shtypit "Rilindja", n Prishtin. Shklzen Tahirsylaj 66

48. AKTIVITETE PRKUJTIMORE

U zhvilluan aktivitete prkujtimore, kushtuar 25 vjetori t rnies s trimave Jusuf Grvalla, Bardhosh Grvalla e Kadri Zeka Dean/Gjilan, 18 janar 2007 QIK - Me homazhe dhe vendosjen e kurorave me lule mbi varrezat n Dubovik t Deanit dhe n Gjilan, filloi manifestimi kushtuar 25 vjetorit t rnies s heronjve t kombit Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka. Manifestimi u mbajt nn patronatin e Kryeministrit Agim eku. Kryeministri eku n ort e pasdits ka br homazhe n varret e dshmorve Grvalla, por edhe n varrin e Kadri Zeks n Gjilan. Pr ta prkujtuar burrin, intelektualin dhe atdhetarin e prkushtuar Jusuf Grvalla n Dean u mbajtn nj nj varg aktivitetesh prkujtimore n 25 vjetorin e vrasjes nga UDB ja jugosllave s bashku me Bardhoshin dhe Kadri Zekn. Kryeministri eku tha se Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi u shndrruan n rrfim pr gjeneratat e ardhshme. Ai ka nnvizuar se me vrasjen e tyre lvizja jon humbi ideatort por edhe veprimtart e saj m t devotshm, por si ndodh shpesh her n histori pas nj rnie t madhe vjen ringjallja e madhe. Me kt rast u mbajt n Dean nj akademi prkujtimore, ku u fol pr jetn dhe veprn e dshmorve t kombit. N Dean u mbajt edhe simpoziumi shkencor, ora letrare, programi artistik, si dhe u nda mimi "Jusuf Grvalla", q sivjet iu dha Adem Demait, Nexhmie Pagarushs dhe Jashar Salihut. Manifestimin e organizoi klubi letrar "Rrjedha" nga Deani dhe pr moto kishte sloganin "N fillim qe fjala, srish me Jusufin". Ndryshe, mbrm n Gjilan me akademin prkujtimore kushtuar vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks me moton: "25 vite t nj vrasjeje tinzare", u tha se Jusufi, Bardhoshi dhe Kadriu ishin dhe mbeten ndr ideatort kryesor t shtetsis s Kosovs.

49. E ADMIRON KT NJERI

Hysen Grvalla, vllai i Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, krkon nga opinioni q ta ruaj Ibrahim Kelmendin pr dshmi. E admiron at se i ka hyr nj pune shum t madhe dhe thot se edhe vet Kelmendi sht njeri shum i prfolur. Ibrahim Kelmendi sht autor i librit Atentati, q pr qllim ka pasur zbardhjen e vrasjes s vllezrve Bardhosh e Jusuf Grvalla. Prishtin 11 mars 2007 Ibrahim Kelmendi, autor i librit Atentati, i cili ka tentuar t zbuloj vrassin e Jusuf Grvalls prmes ktij libri, sipas familjes Grvalla, sht njeriu i par i cili ka drejtuar gisht n nj njri t dyshuar pr vrasjen e Bardhosh dhe Jusuf Grvalls dhe pr kt ka prapa kt familje. Hysen Grvalla, vllai i Jusufit, pas publikimit t intervists s Ibrahim Kelmendit, t botuar n gazetn Express, ka treguar se e admiron kt njri pr guximin se i ka hyr nj pune shum t madhe. Tregon se nuk sht njeriu i vetm i dyshuar Rezili, por jan edhe shum t tjer. Ndr ta, thot Hyseni, sht edhe vet Ibrahim Kelmendi, njeri shum i prfolur si atentator i vrasjes s Jusuf Grvalls. Pr kt, tash pr tash, Grvalla nuk dyshon n Kelmendin pr shkak se ky ka marr guximin t`i hyj hetimit dhe zbardhjes s rastit t vrasjes s vllezrve t tij. 67

Pasi Ibrahim Kelmendi ka thn se ka obligim moral pr zbardhjen e rastit t vrasjes s Jusuf Grvalls, ather un nuk dyshoj n t, edhe pse sht prfolur shum pr t, ka thn Grvalla. N kt rast, Hysen Grvalla krkon nga populli kosovar dhe mbarshqiptar ta ruaj Ibrahim Kelmendin si dshmi pr vrasjen e vllezrve t tij. Lus popullin shqiptar q mos ta sakatoj Ibrahim Kelmendin, pasi q ai po di aq shum pr vrasjen e vllezrve t mi, tha Grvalla. T dyshuar pr vrasjen e Jusufit, jan nj mori personash, q t gjith shqiptar, shpjegon ai. Por, nuk dshiron q me asknd t kacafytet pa ardhur momenti i duhur pr t vepruar. Nuk jan t interesuar si familje ta akuzojn asknd pr vrasjen e Jusuf dhe Bardhosh Grvalls derisa nuk e kan n dor t sigurt njeriun, i cili e ka vrar Jusuf dhe Bardhosh Grvalln. Pr Rezilin, Hyseni thot se nuk e njeh, por vetm sht n dijeni se emri plot i tij sht Riza Salihu. Ndrsa pr miqsit e Ibrahim Kelmendit me Jusuf Grvalln, Hyseni tregon se kan qen shok dhe kan ndenjur bashk njashtu si edhe Hyseni vet. Libri i Kelmendit, sipas Grvalls, sht nj libr i mir, edhe pse nuk e ka lexuar n trsi. Hysen Grvalla, vllai i Bardhosh dhe Jusuf Grvalls, n emr t familjes Grvalla nuk dshiron q tia drejtoj gishtin askujt pr vrasjen e vllezrve t tyre. Por, thot se nuk do t lr pa hulumtuar dhe uar deri n fund shtjen e vrasjes s dy vllezrve t tij. Pr kt pret kohn e duhur. (Gazeta Express, 13 mars 2007)

50. Dshmort e "Brigads 131 Jusuf Grvalla"

N 8 vjetorin e rnies, n Dean, u prkujtuan 16 dshmort e liris "Brigada 131 Jusuf Grvalla" Me moton "Kujtojm dshmort" n Dean u organizua Akademi prkujtimore n 8 vjetorin e rnies s 16-t dshmorve t liris, t gjith pjestar t Batalionit Gardist, i cili veproi n kuadr t Brigads 131 Jusuf Grvalla, t UK-s, n Zonn e Dukagjinit. N majin e vitit 1999 Batalioni Gardist merr prsipr detyrn e rnd dhe plot sfida t bartjes s bashklufttarve t plagosur pr n Shqipri. Tet vite m par n trekndshin shqiptar Kosov-Shqipri-Plav, Guci ata bien n nj pusi t prgatitur nga forcat serbe. Beteja ishte e prgjakshme dhe heroike, n terren jashtzakonisht t paprshtatshm dhe me teknik t pabarabart, djemt e batalionit gardist zhvilluan nj luft heroike. N kt betej ran n altarin e prjetsis 16 dshmort e liris, ndrsa u plagosn rnd dhjet bashklufttar t tjer, n mesin e t cilve edhe komandanti i ktij batalioni, kolonel Avdyl Mushkolaj. Beteja e 24 majit, n trekndshin shqiptar, apo beteja e Bogiqes, sht njra ndr m t prgjakshmet ne vazhdn e betejave t lavdishme t UK-s pr lirimin e atdheut. Dshmort e rn n kt betej ran pr t rilindur n misionin e tyre t shenjt - shptimin e shokve t plagosur npr frontet e lufts, u tha n kt akademi. N fund t ksaj akademie prkujtimore n nderim t veprs s dshmorve ,pr sakrificn sublime t tyre , nga OVL - pr Dukagjin ,pr familjart e dshmorve t rn n kt betej u ndan mirnjohje. 16 dshmort e rn n kt betej: Artan Mehmetaj, 68

Prparim Ferizi, Sali Ferizi, Valiant Ferizi, Prparim Shala, Fehmi Demiqi, Nuredin Grvalla, Islam Krasniqi, Nazmi Gradina, Nimon Musaj, Naim Berisha, Limon Morina, Met Krasniqi, Hysen Mehmeti, Xhavit Islami dhe Hajrush Demaj.

51. Magjistratura e Myrvete Dreshaj-Baliu

Myrvete Dreshaj Baliu Jusuf Grvalla, Jeta dhe vepra, Prishtin 2010 PARATHNIE Tema e lidhur me emrin e Jusuf Grvalls, fillimisht vetm me jetn e tij, m ka nxitur t merrem q kur isha nxnse dhe prej saj nuk kam mundur t lirohem as si gjimnaziste, kur bashk me disa shok e shoqe kishim themeluar nj grup politik n frymn e idealeve dhe t idealistve si ai, as si studente kur dijes sime, prtej biografis s tij jetsore, i ishte shtuar edhe biografia e tij intelektuale dhe krijuese. Kjo mund t duket mbase krejt personale, por duke dgjuar fillimisht tregimet e bashkkohsve pr misionin e tij dhe duke dgjuar m von rrfimet e nns Ajshe pr fatin tragjik t familjes s saj, nuk kam mundur t mos e ndrtoj edhe un nj bot m vete pr historin e tij jetsore, familjare dhe m n fund kombtare. Q nga manifestimet prkujtimore, (t filluara s pari si aktivitet kombtar dhe s dyti si aktivitet kulturor, q m 1988) kur fillova ti recitoj poezit e tij dhe t shkruaj m von pr veprn e tij (n temn e diploms s Universitetit t Prishtins), ngacmimi m shfaqej vemas n aste ballafaqimi me nnn e tij. Nga ajo kisha dgjuar, n nj qetsi dhe krenari, pr fmijrin, pr fatin tragjik t familjes dhe sidomos pr misionin e tij. Ishin disa rrfime, t cilat, n fund t fundit, nuk dilnin jasht kornizave t baladave e kngve t lashta, q vinin nga thellsia e bots shqiptare, duke u prsritur nga brezi n brez deri n fund t shekullit XX. Nga ajo q kisha dgjuar nga miqt, kolegt dhe bashkveprimtart e Lvizjes ilegale pr rolin e shumanshm t tij n procesin e rezistencs s popullit t robruar t Kosovs dhe t lufts pr liri e pavarsi, biografia e tij m s miri m reflektonte gjeniun e krijuesit dhe ashprsin e konfliktit t tij e t popullit t tij me pushtuesin, t cilat realizoheshin njsishm brenda vetes. Prmasa e angazhimit t tij m dilte e shumanshme: publicist, prkthyes, krijues, veprimtar i shquar i Lvizjes Kombtare n Kosov dhe n mrgat, si dhe organizues e ideolog i saj. Ndoshta mu pr kt, fati i ktij autori dhe reflektimi i jets dhe i veprs s tij n ndrtimin e ksaj monografie, ndeshen me nj element t prbashkt, me kujtesn time 69

dhe me ndikimin e saj n kt proces krijues. Ky element, si shenj e kujtess s prbashkt pr veprimtarin brenda s njjts Lvizje, mund t jet veoria personale, q n kt rast na bashkon si objekt dhe si subjekt. N kt rrjedh, interesimi im pr tu marr me hulumtimin dhe me studimin e veprs jetsore, intelektuale dhe letrare t Jusuf Grvalls, lidhet me prpjekjen time pr ta rikthyer at si objekt krkimi, n kohn kur pr studimin e jets dhe veprs s tij ende mungonte guximi i mjaftueshm intelektual dhe qytetar ndr studiuesit dhe ndr institucionet tona shkencore. Vepra e tij letrare ishte br objekt i kritiks vetm deri n vitin 1979 (Ali Aliu, Emin Kabashi, Teki Dervishi e Sylejman Syla), por pas largimit nga Kosova, n jetn kulturore e letrare ishte kthyer pjesrisht vetm n Tiran (Ismail Kadare, Pandeli Koi, Ramadan Vozga e Lumira Berati), ku ishin botuar edhe dy vepra letrare t tij: Bekimi i nns (prmbledhje me poezi t zgjedhura) dhe romani Rrotull. Ai do t rikthehet n letrat shqipe n Kosov vetm pas vitit 1990, kur do t botohen shum shkrime rasti, me theks t veant pr aktivitetin e tij politik dhe kur do t botohen disa prej vlersimeve m t plota pr veprn e tij letrare-artistike nga veprimtar dhe studiues: Kadri Rexha, Sabri Hamiti, Hydajet Hyseni, Agim Vinca etj. Pavarsisht nga kto, veprimtaria e tij jetsore dhe sidomos vepra e tij krijuese, ende nuk jan br objekt i nj studimi m t thelluar apo i nj monografie t plot, prandaj kt prpiqet ta arrij studimi yn. Pas viteve nntdhjet nj numr i studiuesve dhe i kritikve shqiptar, n vazhdimsi kan botuar studime n trajtn e monografive pr vepra, autor e shtje t ndryshme t letrsis shqipe. Kto monografi studimore jan kryesisht t trashgimis letrare, por m s shpeshti t autorve t ndaluar pr nj gjysm shekulli. Studimet, zakonisht kan karakterin e rivlersimeve letrare e historike dhe t paraqitjes pr njohje, vlersim dhe vendosje t autorve e veprave n kontinuitetin e vlerave letrare shqipe. Edhe qllimi yn sht q n rrjedhat e ktij kontinuiteti t shprishur me kritere jashtletrare, ta rivendosim edhe Jusuf Grvalln (me pjesn m t madhe t veprs letrare t botuar dhe t mbetur n dorshkrim) me nj studim q sht e zakonshme ti rrij pran veprs. Jo thjesht, pr t shtuar nj emr n listn e shkrimtarve t prmendur, q bjn historin e letrsis shqipe, por n radh t par, pr t hapur pr diskutim artin krijues letrar t Jusuf Grvalls. Po e bjm kt me qllim q t mos na ngjaj, si rndom, q ndaj vlerave krijuese letrare t reagojm me vones. Pra, projekti yn synon q Jusuf Grvalln ta shprfaq jo vetm si veprimtar t shquar t Lvizjes Kombtare Shqiptare, por edhe si emr t dalluar t letrave shqipe. Nse jetn e tij e shohim t arsyeshme q ta paraqesim prmes pjess s par dhe brenda tre kapitujve: Jets, Kulturs dhe Mitit t vrasjes, veprn e tij letrare e shohim t arsyeshme q ta vlersojm prmes tri njsive: Poezis, Prozs dhe Drams. Kjo vepr ka edhe nj shtojc q prmban t hulumtuar mjaft shterueshm Bibliografin prmbajtsore t botimeve t tij. Nj numr i madh i ktyre teksteve (kryesisht nga publicistika) nuk kan mundur t komentohen brenda studimit, sigurisht pr shkak se ato nuk kan ndonj rol t veant pr qasjen e tashme, por kan rndsi pr opusin e prgjithshm krijues t tij, prandaj bibliografia prmbajtsore e botimeve sht dhn n pjesn e tret si evidenc e zgjeruar. Arsyeja e nj paraqitje t till ka qen fakti se sot, prkundr nj numri t madh t shkrimeve kryesisht publicistike pr Jusuf Grvalln dhe veprimtarin e tij, vepra e tij jo vetm nuk sht botuar e plot, por sht e panjohur n disa aspekte t saj. N kt bibliografi, n interes t krijimit t nj pasqyre m t plot, sidomos t mendimit t tij politik, kemi paraqitur edhe elementet ndihmse t teksteve, si: mbititujt, nntitujt, mestitujt, hyrjet ose rezymet e tyre. N fund t ksaj parathnie nuk mund t mos i prmend vshtirsit e dala gjat hulumtimit dhe grumbullimit t materialit. Jeta e tij n shum aspekte, aq sa ka qen e 70

njohur, po aq ka qen edhe e panjohur, pavarsisht se pr jetn ka shum tekste t publikuara, kryesisht n prvjetort e vrasjes s tij. Mirpo, dokumentet autentike (materialet e Lvizjes, letrkmbimi, dorshkrimet, shtypi ilegal) ishin t shprndara kryesisht n mrgat dhe n Tiran. N diaspor (n arkiva private) gjendet pjesa m e madhe e literaturs q lidhet me veprimtarin politike t Lvizjes Kombtare pr lirim, antar i s cils ka qen edhe Jusuf Grvalla. Pr kt arsye jam detyruar q t shfrytzoj disa forma t krkimit. N Tiran kam hulumtuar n Arkivin Shtetror, Bibliotekn Kombtare dhe n arkivat e disa punonjsve shkencor dhe t kulturs; n Prishtin kam hulumtuar Arkivin e Kosovs dhe Bibliotekn Kombtare, arkivin e t prjavshmes Zri i rinis, arkivin e t prditshmeve Flaka e vllazrimit dhe Rilindja etj., ndrsa nga mrgata kam marr kopjet e dokumenteve dhe t shtypit t Lvizjes: Zri i Kosovs, Liria, Lajmtari i liris dhe Bashkimi. Me kt rast e ndjej t nevojshme tju shpreh mirnjohje t gjith atyre q n fardo mnyre m kan dal n ndihm pr hulumtimin dhe grumbullimin e materialit: drejtorit t Arkivave t Shqipris prof. dr. Shaban Sinanit, drejtorit t Arkivave t Kosovs, dr. Jusuf Osmanit, si dhe punonjsve t ktij institucioni: Ismail Ismailit, Fikrije Berishs, Fatime Sylejmanit; punonjsve t Biblioteks Kombtare: Tahir Foniqit dhe dhe t tjerve; punonjses s biblioteks s Institutit Albanologjik, z.Shpresa Krasniqit, studiuesve, publicistve e pjestarve t Lvizjes ilegale pr lirimin e Kosovs brenda dhe jasht vendit: Fahridin Tafallarit, Kadri Rexhs, Ibish Nezirit, Hasan Ukhaxhs, Zymer Nezirit, Reshat Sahitajt, Behare Rexhepit, Musa Berishs, Sknder Blakajt, Xhev Grvalls etj.; ndrsa respekt t veant ju shpreh lexuesve t par t dorshkrimit: akademik Rexhep Qosjes (kryetar i Komisionit pr mbrojtjen e tezs s magjistraturs), prof. dr. Emin Kabashit (mentor) dhe prof. dr. Agim Vincs (antar i Komisionit), sugjerimet e t cilve m ndihmuan ti jap formn prfundimtare ktij projekti. Myrvete Dreshaj, Prishtin, maj 2002

52. FLAKA Q NDRIQOI RRUGN E LIRIS

Sabit Rrustemi: Flaka e Janarit 2011; www.zemrashqiptare.net, 17 janar 2011 Flaka e Janarit 2011 FLAKA Q NDRIQOI RRUGN E LIRIS Pr t njzetn her me radh, qyteti i Gjilanit prmes institucioneve t saja, krijuesve si dhe veprimtarve t kulturs, mbledh dhe i bn tok trojet shqiptare n nderim dhe prkushtim t thell pr martirt dhe dshmort e kombit, prmes prezentimit dhe prurimit t vlerave artistike dhe ate, n fushn e artit pamor, skenik, muzikor dhe letrar. Ky Manifestim shumdimensional i kulturs, filloi rrugtimin pikrisht n nj prvjetor t madh, n dhjetvjetorin e rnies heroike t tre atdhetarve t kombit, shkrimtarit e kngtarit Jusuf Grvalla, Kadri Zeks e Bardhosh Grvalls. At koh, jo dhe aq t largt por n kushte t rnda okupimi e terrori, ishte Shoqata e Pavarur Kulturore e Gjilanit q e nxori dhe e zbatoi kt projekt kulturor dhe tepr metaforik Flaka e Janarit, ndihmuar pa mas nga rinia gjilanase dhe ajo kosovare, e prir prej Forumit t Rinis t LDK-s si dhe nj trekndshi hapsinor Bresalc Gjilan Prlepnic, prej nga kjo Flak, npr vitet e mpasme prflaku jo 71

vetm Kosovn po kudo, trevat shqiptare dhe madje, edhe atje ku jetonin e vepronin shqiptart, deri n Australin e largt. Ditt e 18 dhe 19 Janarit t vitit 1992, me kuptimin e plot t fjals, gradualisht po e identifikonin Gjilanin si epiqendr t nj Manifestimi ndr m masivt aneknd shqiptaris si dhe muajin Janar apo si e kemi thirrur m par, muajin Kallnor, n muaj t prshpirtshm pr nj mal martirsh e dshmorsh q u prpoqn npr koh pr t i br bashk shqiptart deri tek nj shtet i vetm, i lir e i pavarur pr t cilin ideal apo projekt atdhetar ende vazhdojn e s kan t rreshtur prpjekjet tona. Ky Manifestim n muajin m t ftoht t vitit, n janarin e dhembjes dhe krenaris kombtare, ishte i ndikuar nga ngjarjet, nga veprimet e bujshme q ju ndodhn prijsve tan npr koh, q nga Gjergj Kastrioti e deri t Vllezrit Grvalla e Kadri Zeka si dhe atyre q ran e u flijuan pr lirin ton edhe pas tyre. Flaka e Janarit, npr kto vite sht prpjekur prmes nj armate t tr krijuesish llojesh t ndryshme arti, pr t i mbajtur gjall shembylltyrat e tyre n kujtesn e kombit, qoft prmes veprave prkushtuese t artit po, edhe prmes ndriqimit t figurave t tyre prmes tribunave t Flaks... e, n veanti edhe prmes pjess muzikore, kngs dhe si i till ky Manifestim, pr brezat e rinj, pr brezat q vinin dhe rriteshin me Flakn..., prve se rikujtues, ishte edhe frymzues e ndriques n rrugn drejt liris dhe pavarsis, t ciln tashm e gzojm sepse edhe e kemi merituar. Flaka e Janarit si flak q ka flakruar parreshtur npr kto vite e q nuk sht shuar asnjher, prmes idealit t t rnve, atyre m hert po edhe t rnve n vitet 80-ta e 90 ta, sidomos rezistencs s bujshme t Rexhep Mals e Nuhi Berishs m 12 Janar 1984, n nj mnyr ishte edhe flakadan i lufts lirimtare t Kosovs, n vitet 1998 e1999, luft kjo q u kurorzua me dbimin e armikut shekullor nga kto troje si dhe lirin e ktij populli po, edhe hapjen e udhs drejt pavarsis. Flaka e Janarit ishte sfida m e madhe kulturore n Kosovn e okupuar, q me nj madhshti t papar u manifestua prmes Gjilanit npr midise tjera shqiptare. Natyrisht ishte edhe Muza krijuese apo thn paksa n mnyr figurative, edhe Olimpi kulturor i Kosovs, meq nxiste, mblidhte dhe prezentonte vlern m t arrir brenda nj viti dhe, prmes veprave artistike dha mundsin t nderohen adthetart e kombit. Si nj ndr Manifestimet m jetgjat t dekadave t fundit Flaka e Janarit n Kosovn e paslufts, nuk e mori ende tretmanin e duhur. Prkundr krkesave, ende nuk u ngrit prmes institucioneve qendrore, n manifestim shtetror t Kosovs, kuptohet, duke ruajtur Selin e saj, Gjilanin si dhe katr shtyllat kulturore, t cilat merituan dhe krkojn prsosje t vazhdueshme. Nj prkujdesje m e madhe shtetrore jo vetm do rriste vlern artistike edhe m tej t ktij Manifestimi por, edhe do ta nxirrte at nga heterenogjiteti far realisht e ka si dhe do ndikonte q brenda tr vitit, brenda trevave shqiptare nga krijuesit dhe njerzit q bjn e organizojn kulturn, t garohet pr t marr pjes n kt manifestim, pikrisht shkaku i dedikimit t tij. Flaka e Janarit ishte m shum se nj manifestim kulture. Ishte edhe Flak... integruese e kulturs shqiptare dhe qendrave t saja, Prishtins, Shkupit e Tirans. Jo pak her brenda ktyre viteve, kto tri qendra kryesore shqiptare ishin n nj sofr, n Sofrn e Madhe t Flaks... prmes veprave t artit. Flaka e Janarit, n nj mnyr a tjetr ka unifikuar prve kulturs shqiptare, edhe pjesn politike t kombit. Si i till, ky Manifestim, ka nevoj pr tu prsosur edhe mtutje, pr tu rritur n vler, duke gzuar nj mbshtetje m t madhe nga insitucionet tona Po, mbi t gjitha duke u trajtuar si Manifestim kombtar i kulturs sepse edhe i till ka qen n kto dy dekada. 72

Ndrsa, komuna e Gjilanit, si vendlindje dhe seli e ktij Manifestimi, meriton nj nder t veant, pr gatishmrin, sakrificn, prkushtimin dhe gjith at q ka br gjat ktyre njzet viteve pr Flakn... e me Flakn... pr m t shenjtit e kombit. Sepse, fal, krijuesve, njerzve t kulturs, artdashsve, donatorve dhe institucioneve t ksaj komune, (qoft ather kur vepruan n kushte okupimi, qoft sot, kur marrim frym shlir dhe veprojm n rrethana krejt tjera), Flaka e Janarit sfidoi t gjitha situatat dhe, po mbahet pr t njzetn her. Jubile i Flaks... q do shpalohet n Gjilan nga Sheshi Agim Ramadani, do jet jubile pr gjith shqiptart, t cilt n nj apo tjetr mnyr kan jetuar dhe bashkecur me kt Manifestim. Natyrisht, t ndihmuar dhe nga institucione qendrore, jo vetm prmbajtja e ktij Manifestimi por, edhe dekori do jet m solemn. Dhe, kemi arsye; me Flakn e Janarit dhe idealin e gjith atyre atdhetarve q u flijuan pr gjn m t shtrenjt t kombit, lirin, jemi ktu. E, po m Flakn... do vazhdojm dhe tutje.

53. Shkrimtari Grvalla vjen i plot para lexuesit

Ragip Sylaj www.zeri.info, 19 janar 2011 Autor q ka shkruar poezi, proz, dram dhe artikuj publicistik pr letrsin e pr muzikn, Jusuf Grvalla (1945-1982) sht vrar n nj atentat bashk me Barshosh Grvalln e Kadri Zekn, n nj fshat t Gjermanis. Ai, ksaj here para lexuesit vjen me veprn e tij t plot n katr vllime, q u prurua n ambientet e Biblioteks Kombtare dhe Universitare t Kosovs n Prishtin. Drejtuesi i shtpia botuese Faik Konica, Nazmi Rrahmani, prvijoi nj profil krijues t Grvalls, i cili para lexuesit vjen me kto vllime, e ku bjn pjes veprat e botuara m par n vargje: "Fluturojn e bien", "Kanjush e verdh", "Shenjat e shenjta", "Kngt e moshs" dhe poezi n dorshkrim e tekste kngsh. N vllimin e dyt sht prfshir romani "Rrotull", tregime t botuara n gazeta e revista t kohs dhe drama, "Procesi". N vllimin e tret dhe t katrt jan prfshir shkrimet publicistike t botuara kryesisht n gazetn Rilindja dhe n Flaka e vllazrimit. Pr veprn poetike t Jusuf Grvalls foli Sali Bashota. Sipas tij, Jusuf Grvalla sht poet i vendlindjes, i atdheut, i bots shqiptare. Ky sht artikulimi me karakterizues pr nj poet q fuqin e frymzimit e mbshtet fillimisht ne truallin e tij pr t'u bere i te gjithve. Prandaj, q n fillimet e krijimtaris dy figura reprezentative t poezis se tij, te cilat shndrrohen n simbole t veanta jan: Nna dhe Shtpia. N do variant shprthimi krijues i poetit valviten n situata ekzistenciale prmes ktyre dy figurave n tr udhtimin e tij krijues, ndrsa vendlindja sht burim i mallit, i dashuris, i shqetsimit, i krajatave jetsore. Veprat poetike t Jusuf Grvalls "Fluturojn e bien", "Kanjush e verdhe" "Shenjat e shenjta", "Kngt e moshs", si dhe poezit e mbetura n dorshkrim , i shtresojn dhe i fuqizojn situatat ekzistenciale ne kohen dhe hapsirn e caktuar. Jusuf Grvalla ne poezin e tij e ka sistemuar ligjrimin lirik dhe figurn poetike drejt nj koncepti estetik nga shprthen malli pr vendlindjen deri te synimi i idealit te subjektit krijues nga shprthen dashuria pr njeriun. Preokupimi krijues i poetit i ka shenjat e veta, frymn e vet, zrin e vet. Duke folur pr veprn e botuar t Grvalls, Kujtim M. Shala tha se Jusufi shkruante poezi e prkthente proz, duke shfaqur kshtu dashurin e tij t fsheht pr prozn. Kush nuk i kujton, pyeti ky referues, vjershat e tij t mallit atdhetar, shenjat e 73

shenjta, romanin Rrotull etj.? Q me tregimet e tij, krijuesi Grvalla kishte anticipuar romanin e tij, ku zbulohet edhe kultura orale dhe me t folmen e figurshme apo me rrotulla i shmanget t folurit t drejtprdrejt. Edhe personazhet m par se karaktere jan figura n prozat e tij, ndrkaq romani i tij sht sintez e tregimtarit q e prbjn amzn poetike t tij dhe e sprovojn at me temat autentike. Ai, sipas Shals, jetn e tij e bri vepr pr tu kthyer sot para lexuesit me veprn e plot. Pr shkrimet publicistike prkatsisht t kritiks s jets kulturore muzikore foli etnomuzikologu, Rexhep Munishi, prkatsisht pr vllimet 3 dhe 4. Kto shkrime iu prkasin ktyre llojeve: intervista, shkrime pr muzikn, si pr festivalet Akordet e Kosovs, Skena Muzikore e Prishtins etj. Me afinitete t shumta dhe me diapazon t gjer diturish far ishte Jusufi, ai shkruante pr tr at kompleksitet q quhet kultur. Pasi foli pr jetn kulturore t kohs n fushn e muziks, pr t veantat e saj dhe pr hovin e saj pr t marr n Kosov nj kthes socio-kulturore, Munishi tha se n shkrimet e Grvalls pr kngt e interpretuara n festivale, ai bnte prezantime, analiza, kritik, por edhe sugjeronte dhe hidhte ide e mendime pr fizionomin e manifestimit. Jusufi interesim t veant tregonte pr muzikn serioze. Ka n dosjen e gazetaris s Jusuf Grvalls shkrime, intervista, prezantime, portretime t krijuesve, dirigjentve, interpretuesve t afirmuar n at koh. Shkrimet e tij jan model se si shkruhet edhe sot pr muzikn dhe njhersh sjellin relaksim shpirtror. N fjaln e saj prshndetse dhe falnderuese, Suzana Grvalla, bashkshortja e autorit t ndjer, Jusuf Grvalla evokoi dramn e botimeve t veprave t t shoqit. Sipas saj, prmbledhja e vshtrimeve t Jusufit sht edhe nj pasqyr e jets kulturore t Kosovs n at koh. Ndrkaq, n veprat e botuara me kt rast, sipas saj, shprfaqet etja pr liri e krijuesit q u ndoq deri n Gjermani e q u b shembull pr shum breza t rinj t Kosovs.

54. DUHET THYER HESHTJA

Donika Grvalla, Koha Ditore, 19 Janar 2012 Deri sot kam heshtur rreth faktit q e njoh do faqe t dosjes hetimore t organeve gjermane. Kam heshtur edhe rreth asaj q kam msuar nga kto dosje rreth miqve t vrtet, por edhe armiqve t babait tim. Kam msuar shum edhe pr armiq t tij, t cilt si ather ashtu edhe sot, shtiren sikur kan qen shok t tij. Un kam qen 10-vjeare kur u vra Babi n Gjermani. Vrasja u krye nga profesionist t Sigurimit jugosllav. Jusuf Grvalla vdiq m 18 janar 1982, n orn tre t mngjesit n spital, si pasoj e atentatit t ushtruar m 17 janar ndaj tij, vllait t tij Bardhoshit, si dhe mysafirit t tyre, Kadri Zeka. Rreth rrethanave t vrasjes kam heshtur 30 vjet. Pr mua dhe vllezrit e mi, ai m shum se gjithka tjetr mbetet Babi yn. Pr nnn ton ai mbetet bashkshorti dhe shoku i dashur i jets. Pr Nnn Ajshe, s bashku me mixhn Bardhosh, ata mbesin djemt e saj t dashur, vdekja e t cilve ia rndoi zemrn shum. Pr shum njerz n Kosov, njeriu Jusuf Grvalla, shkrimtar, gazetar dhe kantautor, ka qen dhe mbetet nj figur e nderuar, por edhe nj njeri i dashur pr ta. Kt burr trupvogl e bri t madh jeta dhe vepra e tij. Deri sot kam heshtur rreth faktit, q e njoh do faqe t dosjes hetimore t organeve gjermane. Kam heshtur edhe rreth asaj q kam msuar nga kto dosje rreth 74

miqve t vrtet, por edhe armiqve t babait tim. Kam msuar shum edhe pr armiq t tij, t cilt si ather ashtu edhe sot shtiren sikur kan qen shok t tij. ..... Nuk duhet t heshtin m dshmitart e kohs q i njohin t gjitha kto fakte. Nuk duhet t heshtet as pr at burr q e drguan me arm tek Babi n shtpi q ta vriste. Babi, pa i nuhatur aspak qllimet e tij, gjat biseds s gjat q zhvilluan e bri q t nxjerr armn, ta vr para vetes n tavolin dhe ti thot: Jusuf, bj far t duash me mua. Un kam ardhur t t vras, sepse m patn bindur se je tradhtar. E shoh q qenkam mashtruar. Prgjigjja e Babit ishte miqsia q i ofroi. Po i njjti person, nj atdhetar i flakt dhe i pakompromis, nga t njjtt njerz drgohet n Kosov, bie n kurth dhe dnohet me 14 vjet burg. Nj viktim e regjimit jugosllav dhe njkohsisht nj viktim e tradhtis shqiptare. ... Le ta thyejm heshtjen s bashku (Koha Ditore, 19 Janar 2012) Kadri Mani: "Revista jon "Shqipria etnike" kaher e ka thyer heshtjen! Gazetari yn n Gjermani, zotni Xhafer Leci me shok, patn prkthyer tekste nga gazetat gjermane." (www.zemrashqiptare.net, 28 janar 2012)

55. Heshtja q sht thyer tash e tri dekada

Nga Faridin Tafallari Pr Jusufin, Kadriun dhe Bardhoshin, nga bashkveprimtart dhe shokt e tyre sht shkruar q n ditt e para, fill pas vrasjes makabre t Tre Yjeve t Pavdekesis, me 17 janarin ogurzi t vitit 1982, n Untergruppenbach t Gjermanis. Komunikata e par sht shkruar pr opinionin, me kt tekst: TRE RAN ME MIJRA U NGRITN M 23 janar 1982, sht protestuar para dyerve t konsullats vrastare jugosllave, n Shtuttgart, pr vrasjen kriminale t TRE TRIMAVE! sht br varrimi me shum pjesmarrs, bashkatdhetart tan mrgimtare kan ardhur nga e gjith Gjermania, kan ardhur shok e bashkveprimtar t Kadri Zeks, nga Zvicra, kan marr pjes edhe miq e shok gjerman, t cilt gjat varrimit kan marr fjaln pr t shpreh keqardhjen dhe dhimbjen e tyre, duke u bashkuar me ne n kt humbje t madhe pr kombin ton. Varrimi sht br n mnyrn m madhshtore pr kohn. Jan dhn ndihma nga rrethi i Shtuttgartit, nga shum bashkatdhetar, nga shum qytete t Gjermanis, t cilat jan t regjistruara, pra t dokumentuara. Kan ardhur ndihma edhe nga Zvicra, Franca, Belgjika, Suedia e vende t tjera evropiane. Nuk munguan ndihmat as nga SHBA-ja e nga Australia. Disa nga ato ndihma jan publikuar n tre librat e mi (F.T.) dhe tash s fundi jan publikuar edhe n tre librat e shkruar nga Xhafer Durmishi. Jan organizuar disa demonstrata pas vrasjes s tre shokve npr qytetet m t njohura t Perndimit, si n Bon t Gjermanis, m 3 prill 1982, athere kryeqyteti i Gjermanis Perndimore, m 24 prill 1982, n Vjen, kryeqyteti i Austris, si dhe shtet fqinj me ish-Jugosllavin titiste-fashiste. Jan organizuar edhe shum e shum demonstrata dhe tubime, akademi prkujtimore, si dhe organizime t ndryshme apo aktivitete t tjera, pa u ndalur kurr!!! T gjitha kto kan vazhduar deri n momentin, kur UKja, me kryekomandantin legjendar Adem Jasharin, rroku armt dhe i doli ZOT VENDIT prball Serbis fashiste.M hert, para se t fillonte lufta, shokt dhe bashkatdhetart tan kurr nuk e ndaln aktivitetin atdhetar e patriotikshokt tan binin edhe npr burgjet famkeqe t ish-Jugosllavis-fashiste shokt dhe n atdhe edhe n mrgim vazhdonin me guxim demonstratat e protestat Pr kto aktivitete 75

me karakter patriotik e atdhetar nuk kan munguar as shkrimet e ndryshme n shtypin e dits, revista si dhe n libra, ashtu si e ceka m lart. Kan shkruar, Kadri Rexha, Faridin Tafallari, Xhafer Durmishi, q t tre shok e bashkveprimtar t Jusuf Grvalls, ka shkruar dhe magjistruar Myrvete Dreshaj, si dhe shum t tjer !? (T THYEJM HESHTJENHESHTJE, Q SHT "THYER" TASH E TRI DEKADA, wwww.albaniapress.com, 4 mars 2012)

56. TRE YJEVE T PAVDEKSIS

Nga Faridin Tafallari www.albaniapress.com, 25 janar 2013 FJALA IME PRSHENDETSE N AKADEMIN PRKUJTIMORE, E MBAJTUR ME RASTIN E 31 VJETORIT T VRASJES MAKABRE, T SHOKVE T MI T IDEALIT, JUSUF E BARDHOSH GRVALLA DHE KADRI ZEKA, PRSHENDETJE, ME T CILN DSHIROJ TA NJOH EDHE LEXUESIN E GJER, NPRMES PORTALIT MSE ATDHETARALBANIAPRESS, PORTAL, Q PR MUA MRGIMTARIN, SHT NJ COPZ ATDHE SHQIPTARIE!!!... T nderuara familja Grvalla e Zeka! T nderuar Ju, familjet e dshmorve t kombit shqiptar! T dashur bashkatdhetare, motra dhe vllezer! T nderuar organizatore, dhe Ju te nderuar miqt e mi t klubit Bardhosh Grvalla! Ju prshndes t gjithve SHQIPTARISHT, DUKE FALENDERUAR, n veanti, ME ZEMRN E PASTR T BASHKLUFTTARIT T AFRT E BESNIK, t TRE YJEVE T PAVDEKSIS, JUSUF E BARDHOSH GRVALLA DHE KADRI ZEKA, JU, organizatort, e ksaj akademie prkujtimore, JU MIQTE E MI TE NDERUAR te klubit BARDHOSH GERVALLA, q rregullisht keni organizuar, pr 31 vite rresht, prvjetore prkujtimi, n nder t atyre TRIMAVE T PAHARRUAR, prvjetor, ku un kam qen i ftuar rregullisht e njherit edhe pjesmarrs dhe ku m sht dgjuar edhe fjala ime prshndetse!!! Por, sot, ktu para jush, duke marr shkas, nga shkrimi me titull: DUHET THYER HESHTJA, i shkruar, vitin e kaluar, nga znj. Donika Grvalla, e bija e heroit te kombit Jusuf Grvalla, ku ajo, nprmes ktij shkrimi krkon t thyhet heshtja pr vrasjen makabre t TRE YJEVE T PAVDEKSIS, dshiroj t flas pak e t sqaroj edhe pr kt fakt mjaft t rndsishm pr mua!? S pari, nuk di se pr far dhe ciln heshtje krkon t thyej znj. Donika, kur heshtja e vrasjes s Jusufit t madh, Kadriut t menur dhe Bardhoshit t paharruar sht thyer q n momentin e vrasjes s TRIMAVE, n at 17 janar ogurzi t vitit 1982!? Dhe s dyti, dua ti kujtoj ksaj zonje se, ajo, n at koh, ka qen nj fmij jo m shum se dhjetvjeardhe pr nj koh t gjat ka jetuar n Tiran,.. Kshtu q, mesa duket, ose nuk i ka lexuar fare, ose nuk i kan plqyer, ato, q jan shkruar e shkruar, q nga ai moment e n vazhdim, pr 31 vite me radh, duke mos heshtur kurr pr kt vrasje, e cila qe nj humbje e madhe pr mbar kombin shqiptar, si n at koh, por edhe pr ditt e sotme!!! 76

Pas vrasjes s TRIMAVE, e cila q nj tronditje e madhe pr mbar kombin shqiptar, pr t gjith mrgimtart patriot e atdhedashs, jan organizuar dhjetra demonstrata npr qytete t ndryshme t Perndimit, si n Gjermani, Zvicr, edhe n shtetet prrethPo si mund t harrohen gjith ata bashkatdhetar, q vinin me lot n sy, nga do an e globit toksormadje q nga matan oqeanit, pr tu prshndetur me TRE YJET E PAVDEKSIS?! Pr nder t TRE YJEVE T PAVDEKSIS jan organizuar gati 20 tubime prkujtimore, deri sa eshtrat e tyre u kthyen n vendlindje!? Por edhe kthimi i tyre n atdhe, nuk na ndau nga prvjetort e shtrenjt t TRIMAVE Ndaj pr do prvjetor kemi shkuar t organizuar, tek vendi i ngjarjes. Ktu, n mnyr t veante, dua te prmend z. Can Tahiri, zvendes kryetar I UNIONIT ARTISTIK I KOMBIT SHQIPTAR dhe njherit AMBASADOR I PAQES GLOBALE, i cili me shum prkushtim, ka drejtuar m shum se dhjet vite, organizimin e vizits n Untergrupenbach, tek banesa e Grvallajve, si dhe tek Garazha, por edhe n salln e tubimit! Prandaj, dshiroj ta theksoj se, pr njzet vite sa ishin eshtrat e TRIMAVE ktu, ne, s pari kemi protestuar me forc, pr vrasjen e tyre, nga UDB-titiste e ishJugosllavis, npr rrugt e Shtutgarditdhe prej aty, pa pyetur pr acaret e akullt t janarit, kemi shkuar n varreza, pr t br homazhe duke i mbuluar me kurora lulesh, varret e atyre TRIMAVE t PAHARRUAR! Dhe jo vetm ne, t Shtutgardit me rrethin, por, n ato kohra, n ato vite t vshtira, bashkatdhetart tan vinin nga do an e Gjermanis, me gra e fmij te vegjl, n acar e n t ftoht, n bor e ngrica t janarit t egr, pr ti kujtuar e nderuar TRIMAT E RN!? Pra, e nderuara znj. Donik, q ktu, tashm, ishte thyer heshtjaN protestat tona ziente revolta, mllefi, urrejtja kundr dors gjakatare t UDB-s titiste, por edhe kundr asaj dore tradhtie, udbashes shqipfols, q e ndihmuan kt vrasje makabr !? Znj Donika, babai sht shum i shtrenjt, por edhe shoku, n veanti shoku i mir dhe i ndershm, shoku i idealit t shenjt ,atdhetar e patriot, ku s bashku jemi betuar se, deri n vdekje do t luftojm pr lirimin e trojeve shqiptare nen ishJugosllavin fashiste, deri n bashkimin e t gjitha trojeve me Shqiprin Am, ku n t gjith rrugn ton t lufts e sakrificave sublime, i qndruam besnik njeri tjetritedhe pr mua ky shok sht i rrallsht tepr i shtrenjt!? I till ishte JUSUFI I MADH PR MUA! T till ishin TRIMAT, SHOKT E MI T IDEALIT T SHENJT JUSUF, KADRI, BARDHOSH!!!... T gjitha organizimet jan t dokumentuara, t inizuara, t filmuara, madje pr kuriozitet, me kamern time personale ka inizuar nj shok, Hamit Krasniqi Por, un, si bashklufttari m i afrt i Jusufit, kam shkruar edhe katr libra, dhe mjaft shkrime t tjera publicistike, si pr ngjarjen tragjike, pr dashurin dhe respektin, prkushtimin tim t madh pr TRE YJET E PASHUARA!!! Librat e mi jan shkruar n baz t ditarit tim personal, ku kam mbajtur shnime t rregullta gjat aktiviteteve dhe veprimtarive, por edhe n baz t dokumentacionit t vrtet dhe real, pa shtojca apo sajime e t pavrteta, e jo si po bjn disa kalemxhinj ,sot, ku fatkeqsisht jan shum, q shkruajn fantazi t mbushura me gnjeshtra dhe me t pavrteta, si pr figurn e TRIMAVE, PR IDEALIN DHE RRUGN E TYRE DREJT LIRIS!? 77

Kohve t fundit, ka shkruar n librat e tij, pr JUSUF GRVALLN, edhe Xhafer Durmishi, i cili ka qen shoku m i ngushte i Jusufit, njherit dhe i imi. Ai ka qen pran Jusufit dhe e ka ndihmuar edhe n prgatitjen e shtypit ilegal si Zri i Kosovs etj! N kto libra, Xhafer Durmishi, ka br nj analiz q, cilido dhe kushdo, q t ishte ai, e edhe intelektuali m i arsimuar kurr nuk do t mund ta bnte aq saktesisht, at, q ai e ka br n mnyr shum reale dhe me besnikri burrrore Ndaj do ju lutesha, t lexoni gjasht librat e Xhafer Durmishit se vetm aty dhe vetm ATY, n at saktsi shkrimesh, t ktij besniku t JUSUFIT T MADH do ta gjeni T VRTETN E MADHE t FIGURS S GJENIUT JUSUF!!!DO T GJENI JUSUFIN E GJALL, LUFTTARIN E PAEPUR T LIRIS DHE SHTJES MBARKOMBTARE SHQIPTARE!!! Po e prsris, t dashur bashkatdhetar se, pos Xhafer Durmishit, kurr nuk do ta bnte asnj tjetr, sepse, askush si ai, nuk e ka njohur karakterin burrror, patriotik e luftarak, shpirtin e madh, njerzor, korrektesn, ndershmrin, besn dhe sinqeritetin e fort dhe t gjitha ato virtyte t larta, q i ka pasur, si askush tjetr, Jusufi yn i Madh! Pr dshmort dhe heronjt e kombit nuk mund t shkruhet me sajesa e me gnjeshtra, apo edhe m keq duke ia vjedhur punn dikujt tjetr?!? * * *

TE NDERUAR LEXUES! Duke qen, dshmitari i gjall dhe m i afrt, N ATO VITE T STUHISHME, t veprimtaris sime atdhetare, me shokt e mi t IDEALIT, JUSUF E BARDHOSH GRVALLA DHE KADRI ZEKA, kam qen, jam dhe do t jem prher i vmendshm, ne veanti pr ate se, ka thuhet, ka flitet dhe cka shkruhet, nga kushdo qoft, pra gjithka, q ka lidhje me TRE YJET E PAVDEKSIS, prher me qllimin e lart pr t qen t vrtet dhe real!!! Edhe n kt AKADEMI PRKUJTIMORE, n fjaln e saj, znj. Donika Grvalla, e bija e HEROIT T KOMBIT, JUSUF GRVALLA bri nj kritike senuk po prmendet sa duhet axha Bardhosh Grvalla!? Pr Ju, lexues t nderuar, dua tu them, me bindje t plot se, n, shokt e TRIMAVE, un, Faridin Tafallari, apo edhe Xhafer Durmishi, kurr nuk e kemi ln anash Bardhoshin, por i jemi prmbajtur realitetit. sht e vrtet se, kemi shkruar me shum pr Jusufin, sepse Jusufi ishte dhe sht n qendr t punimeve tona, por ama Bardhoshin nuk e kemi harruar kurr dhe kjo sht mse e vrtet dhe madje e vrtetuar pothuajse n t gjitha shkrimet tona!? Por me kt rast un dua ti bj nj KUNDRKRITIK shumdomethnse znj.Donika Grvalla, ku, ajo, n nismn ME JUSUFIN, NISM E FONDACIONIT GRVALLA , botuar dhe shprndar n internet, n janar t vitit 2012, q n emrtimin e nisms e n tr prmbajtjen e saj, n asnj rresht, nuk e prmend askund axhn e saj, BARDHOSH GRVALLA!?!... Dhe, pr t vrtetuar kt, po ju jap m posht, t plot, nismn e Fondacionit Grvalla, t titulluar ME JUSUFIN Nga www.gervalla.org Nj nism pr t mbledhur dhe publikuar kujtimet tuaja me Jusuf Grvalln A e keni takuar ndonjher Jusuf Grvalln? A njihni dik q e ka njohur?

78

A njihni dik q mund t ket ende shkrime, fotografi apo kng t Jusufit (kaseta, pllaka, video)? Ju lutemi, na lejoni t bjm nj kopje profesionale t tyre. A ju kujtohet ndonj kng, tekst apo ngjarje para dhe pas vdekjes s tij, q ju ka ln mbres dhe ka domethnie t posame pr Ju? Na shkruani nse Jusufi ju ka frymzuar pr nj vepr atdhetare, letrare, artistike apo thjesht njerzore n ndonj faz t jets suaj. Ju lutemi, na drgoni materialet tuaja! Fondacioni Grvalla me an t ktyre dshmive dshiron t paraqes sa m realisht figurn e Jusuf Grvalls. N muzeun Grvalla dhe jasht tij do t dokumentojm veprimtarin atdhetare t Jusufit, jetn, artin, shkrimet dhe kngt e tij. Vullneti juaj do t respektohet, nse dshironi q dshmia Juaj t mbetet konfidenciale. Publikimet mund t bhen vetm me plqimin tuaj. Ju lutemi, ndihmoni t dokumentojm trashgimin e Jusufit pr brezat e ardhshm. Mbshtesni nismn Me Jusufin. (www.gervalla.org, janar 2012) Faridin Tafallari, www.albaniapress.com, 25 janar 2013

__________________________________________________________________ Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. N rrethin e Shtutgartit 8. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ___________________________________________________________________

XHAFER DURMISHI
79

QERSHOR 2013