Eko NR 39

GAZET DYJAVORE | 1 prill 2011 Nr.
39 Falas
1.41976 USD
140.255 LEK
0.883396 GBP
1.29957 CHF
117.531 JPY
1.37401 AUD
1.37833 CAD
INTERVIST: BLERAND STAVILECIN
EKONOMI
EKONOMI
Dit t mira pr sektorin e bujqsis

>>>6
Qeveria don ta privatizoj PTK-n, opozita kundr
Arbitrazhi nis n Maj

>>>7
>>>3
N B RENDSI N BRENDSI
S'e respektojn Ligjin e Puns
Hyrja n fuqi e Ligjit t Puns n fillim t ktij viti ka br q pozita e puntorve t prmirsohet, por jo n parametrat e dshiruar. Zyrtar nga Inspektorati i Puns n Ministrin e Puns dhe Mirqenies Sociale ...
>>>14
Puntort ende t pasigurt n pun

Shum t punsuar kosovar prballen me rrezik mjaft t madh n vendet e tyre t puns n t dy sektort, privat dhe publik. Mungesa e siguris dhe mbrojtjes n pun vazhdon, pavarsisht se n Kosov sht krijuar infrastruktura prkatse...
>>>10
Dy dekada, nje emr

Megjith problemet me t cilat sht ndeshur Kosova n 20 vitet e fundit, njra ndr kompanit qe u prballoj me shume sukses ktyre furtunave dhe qndroj e pa mposhtur tamam si Fortes sht kompania ...
Kosova ngec n
joshjen e investitorve
Trheqja e investimeve sht nj ndr sfidat m t rndsishme pr t gjitha qeverit botrore. Secili shtet mundohet n mnyra t ndryshme ti josh investitort, t ofroj kushte m t mira. Por, Pak jav para fillimit t fushats parazgjedhore, partit politike kan filluar me Kosova yn nuk sht treguar e suksesshme n kt aspekt. Kt e dshmon edhe raporti I Banks shpalosjen programeve t tyre. Prioritet nm sfern ekonomis i kan dhn Botrore, ku n e aspektin e prgjithshm t t brit biznes leht, e me c'rast jan marr parasysh 9 prodhimit vendor dhe zhvillimit t bujqsis. Por, jo t gjitha i tregojn detajet kategori, Kosova n vend se ta prmirsoj pozitn edhe ashtu jo t mir, ka rn pr nj vend, duke u se renditur tash 119-t ta t'i n prmirsojn bot. Vendet e tjera rajonale qndrojn dukshm m lart si do t e arrijn kta dy sektor >>>4-5
>>>17
Marketing
1 prill | 2011 | ekoBiznesi
EDITORIAL & PRMBAJTJE

GAZET DYJAVORE | 1 prill 2011 Nr. 39 Falas
1.41976 USD
140.255 LEK
0.883396 GBP
1.29957 CHF
117.531 JPY
1.37401 AUD
1.37833 CAD
INTERVIST: BLERAND STAVILECIN
EKONOMI
EKONOMI

>>>6
Qeveria don ta privatizoj PTK-n, opozita kundr
Arbitrazhi nis n Maj

>>>7
>>>3
N BRENDSI BRENDSI
S'e respektojn Ligjin e Puns
Hyrja n fuqi e Ligjit t Puns n fillim t ktij viti ka br q pozita e puntorve t prmirsohet, por jo n parametrat e dshiruar. Zyrtar nga Inspektorati i Puns n Ministrin e Puns dhe Mirqenies Sociale ...
Shkruan: Ibrahim Rexhepi
>>>14

Shum t punsuar kosovar prballen me rrezik mjaft t madh n vendet e tyre t puns n t dy sektort, privat dhe publik. Mungesa e siguris dhe mbrojtjes n pun vazhdon, pavarsisht se n Kosov sht krijuar infrastruktura prkatse...
Gjithkund njsoj
>>>10
Dy dekada, nje emr

Megjith problemet me t cilat sht ndeshur Kosova n 20 vitet e fundit, njra ndr kompanit qe u prballoj me shume sukses ktyre furtunave dhe qndroj e pa mposhtur tamam si Fortes sht kompania ...
Kosova ngec n
joshjen e investitorve
Trheqja e investimeve sht nj ndr sfidat m t rndsishme pr t gjitha qeverit botrore. Secili shtet mundohet n mnyra t ndryshme ti josh investitort, t ofroj kushte m t mira. Por, Pak jav para fillimit t fushats parazgjedhore, partit politike kan filluar me Kosova yn nuk sht treguar e suksesshme n kt aspekt. Kt e dshmon edhe raporti I Banks shpalosjen programeve t tyre. Prioritet nm sfern ekonomis i kan dhn Botrore, ku n e aspektin e prgjithshm t t brit biznes leht, e me c'rast jan marr parasysh 9 prodhimit vendor dhe zhvillimit tpozitn bujqsis. Por, jo jo gjitha i tregojn detajet kategori, Kosova n vend se ta prmirsoj edhe ashtu tt mir, ka rn pr nj vend, duke u se renditur tash 119-t ta t'i n prmirsojn bot. Vendet e tjera rajonale qndrojn dukshm m lart si do t e arrijn kta dy sektor >>>4-5
>>>17
Marketing M arketi ng
Me ndryshime t vogla, pothuaj se n tr Kosovn biznesi ka probleme t njjtaduke filluar nga problemet me lejet e puns e t ndrtimit, mungesa e nj politike prkrahse , si edhe favorizimi i kompanive t huaja me rastin e besimit t punve publike.
punve ndrmjet pushtetit qendror dhe atij lokal mund t ofrohen zgjidhje, t cilat n mas t madhe do t ndihmonin investitort vendor, apo ata t jashtm. Bhet fjal pr mundsin q bizneseve t'iu jepen toka n shfrytzim tokat n pronsi komunale, pr t cilat nuk do t paguanin taks, por ato obligohen q t prmbushin disa kritere t tjera - veprimtaria mn t ciln investohet, numri i puntorve, shuma investimeve, etj. N kt mnyr prfitimet e prgjithsme jan m t mdha, pasi q politikat komunale nuk do t drejtohen kah arktimi i taksave, por kah nxitja e zhvillimit, rritja e punsimit dhe ulja e varfris. Pr nj mas t ktill ndoshta duhet pritur pak m gjat, meqense duhet t kompletohet spektri ligjor. Edhe n rrafshin fiskal bizneset kan shum arsye pse shqetsohen. Nuk jan n pyetje vetm taksat, pr t cilat nuk mund t thuhet se jan m t lartat n rajon, sa pr mungesn masave t tjera stimuluese. Prmes tyre biznesi do t ishte m i aft t prballohet me konkurrencn, apo s paku qysh n start t mos ngarkohet me obligime t mdha fiskale. Ka ide q bizneset t cilat investojn nj shum m t madhe t parave, si edhe numr t caktuar t puntorve q pr tri, apo pr pes vite t lirohen nga obligimet tatimore. Kjo do t n mas t madhe do t lehtsonte kushtet pr fillimin biznesit, por edhe ofron mundsi pr krijimin partneriteteve publiko-private n nivele komunale. N t njjtn koh pushteti lokal duhet t jet fleksibil pr mbikqyrjen dhe kontrollimin e biznesit, ashtu q masat e tilla t mos keqprdoren. Meqense tash von sht miratuar buxheti i ktij, ndrsa komunat kt e pak br para gjasht, sht e qart se sivjet nuk duhet pritur lehtsi t ktilla pr bizneset. Mirpo, ky nuk do t ishte problemi m i madh i tyre, sikurse t ashprsohej kontrolli pr eliminimin e konkurrencs s pandershme n treg, pastaj krijimin besimit m t madh q bizneset vendore t angazhohen pr ekzekutimin e projekte t ndryshme publike. Pa marr parasysh se sivjet nuk pritet t ket ndryshime n pakon fiskale, apo n miratimin e ndonj mase q do t ndikonte esencialisht n krijimi e lehtsive pr biznes, s paku nuk do t ket ngritje t normave tatimore, ndrsa Dogana e Kosovs, si edhe Administrata Tatimore e Kosovs kan premtuar se m seriozisht do t merren me kontrabandn dhe me luftimin e ekonomis joformale. Njkohsisht duke ashprsuar kontrollin n kufi ka mundsi q brenda vendit t krijohet nj ambient m konkurrues dhe m nxits pr biznes. Edhe kjo sht nj ndihm e madhe, nse kto dy institucione seriozisht iu qasen zgjidhjes s ktyre problemeve. (Autori sht kolumnist i rregullt i revists "Ekobiznesi")
QEVERIA DON TA PRIVATIZOJ PTK-N, OPOZITA KUNDR KOSOVA NGEC N JOSHJEN E INVESTITORVE DIT T MIRA PR SEKTORIN E BUJQSIS ARBITRAZHI NIS N MAJ PRIVATIZIMI I PTK-S N T MIR T VENDIT PUNTORT ENDE T PASIGURT N PUN PR REKLAMA! AKTIVITETET E OEK-UT S'E RESPEKTOJN LIGJIN E PUNS E BIZNESIT MARKETING DY DEKADA, NJE EMR RRITET KONKURRENCA E PAKICS VRSHIMI I ISH-JUGOSLLAVIS N SHQIPRI LAJME SI T SHKRUHET NJ E-MAIL PUNE MARKETING ANALIZ MARKETING 19 20 21 22 23 24 10 11 12-13 14 15 16 17 18 KOMPANIT E MDHA TKURRIN BUXHETIN 8-9 6 7 4-5 3
utort e publikimit t Banks Botrore "Doing business" dhe prfaqsuesit e bizneseve n Kosov pajtohen pr shum gjra. Ndrkaq, emrues i prbashkt i tyre sht ajo se ktu sht vshtir t bsh biznes. Nuk sht problem aq i madh ligji, sa mosrespektimi i tij, e as norma e lart e ngarkesave fiskale, sa mungesa e masave pr rritjen e aftsis konkurruese t bizneseve vendore, por as disponimi i shprehur n mnyr deklarative pr lehtsimie procedurave t ndryshme, sa burokracia e rnd, e cila biznesmenve edhe m shum ua nxin jetn. Sipas nj ankete t Ods Ekonomike t Kosovs, problem i par me t cilt ballafaqohen pothuajse t gjitha bizneset n Kosov jan procedurat e tejzgjatura pr marrjen e lejes s ndrtimit. Dallimet jan shum t vogla ndrmjet komunave. Ndonse aty nuk prmenden saktsisht afatet dhe kostoja pr nj leje, por ky problem sht i theksuar edhe n shum raporte t tjera. Sipas raportit t fundit t Banks Botrore, sa i prket lehtsive pr t br biznes Kosova radhitet e 119 n bot, prkatsisht nj vend m shum krahasuar me para nj viti. Kt renditje nuk ka mundur ta ndryshoja s fakti se kur jan n pyetje lejet e ndrtimit, ajo ka vendin 173, apo katr vende m lart. Ndrkaq, vshtrimet pak m t thella japin nj pamje shqetsuese. Pr t futur nj letr t ktill n xhep biznesmeni duhet t kaloj 21 procedura, t pres gati nj vit, saktsisht 320 dit dhe n emr t taksave e shpenzimeve t tjera t paguaj tet her m shum se q sht GDP-ja pr kok banori. Nga ana tjetr, nse analizohen ligjet dhe aktet e tjera pr kt problem nuk duket se duhet t ket aq shum vshtirsi. Mirpo, problemet mbeten n administratn komunale, e cila pos asaj q identifikohet me sjellje burokratike, ka edhe munges t konceptit q rreth lejeve t ndrtimit bizneset t mos ken probleme t mdha. Bhet fjal pr mungesn planeve urbanistike, pa t cilat sht vshtir t ofrohet dokumentacion q lejojn ndrtimet, qoft pr objekte industriale, apo pr ato t banimit. Pr kt n mnyr shum t qart tregojn objekte e banimit t ndrtuara pa ndonj koncept, apo zgjidhje urbanistike. Ndrkaq sa i prket objekteve pr biznes jan disa nisiativa pr hapjen parqeve industriale, por edhe ktu gjrat po ecin ngadal. Madje, edhe n komunat, t cilat kan krijuar mundsin q bizneset sa m leht dhe m shpejt t gjejn lokacion me tr infrastrukturn e nevojshme, ende ka paqartsi rreth kompetencave dhe prgjegjsive t autoriteteve qendrore dhe komunale. Por, ky problem nuk sht i patejkalueshm, sikur t gjith komunat t jen t gatshme pr krijimin e ambienteve t prshtatshme pr biznes. Po ashtu, prmes koordinimit m t mir t
OEK, ADRESA Q ZGJIDH PROBLEMET
Botues: Oda Ekonomike e Kosovs n bashkpunim me Qendrn e Gazetarve t Ekonomis t Kosovs Drejtor: Berat Rukiqi Redaktohet nga Kolegjiumi i Redaksis
Kontakt: Adresa "Nna Terez" 20, Prishtin
Tel: 038 223 626
Email: ekobiznesi@gmail.com
EKONOMI
Qeveria don ta privatizoj
PTK-n, opozita kundr

rivatizimi i Post- Telekomit t Kosovs duhet t ndodh pr shkak se kontribuon n prmirsimin e gjendjes financiare t Kosovs, ka thn Besim Beqaj, ministr i Zhvillimit Ekonomik, n seancn e Kuvendit t Kosovs, kur edhe u miratua n parim projekt buxheti pr vitin 2011, n kuadr t s cilit sht futur edhe privatizimi i ndrmarrjeve publike, konkretisht PTK-se. "Ky privatizim do mundson shrbime m kualitative, m t lira, do siguroj mbulueshmri m t mire t tregut, do jet argument pr respektimin e standardeve m t larta ndrkombtare t konkurrentshmris dhe transparencs, do jet shembull pr respektimin e ligjeve vendore, do jet stimulues i zhvillimit t sektorit privat dhe do siguroj hyrje t kapitalit t freskt n shtet pa i rritur detyrimet". Beqaj ka thn, se qllim kryesor sht q te kemi nj sektor publik, i cili kushton m pak, por q punon me shum dhe m mir. T gjitha diksutimet ne ket sfer kan aprovuar nevojn pr ekonomi t tregut dhe pr privatizim. "Un dhe as shkolla ekonomike e ekonomis s tregut nuk kan dilema rreth privatizimit sepse, Kosova nuk mund t qendroj indiferente krahas ndryshimeve tekniko-teknologjike. PTK edhe me kapital privat do vazhdoj t punsoj qytetar t Kosovs,
Eko Biznesi
ka do t mbulohet buxheti.
Ministri i Zhvillimit Ekonomik, Besim Beqaj, ka thn se PTK-j ja duhet t privatizohet. Ai ka thn kshtu n seancn e Kuvendit, kur sht diskutuar projekt ligji pr buxhet n kuadr t se cilit sht edhe privatizimi i ksaj Opozita kundershton kompanie. Opozita fuqishm ka kritikuar ashpr Por, futja e privatizimit t ndrmarmnyrn e privatizimit rjeve publike n nenin 4 t projket pr kt vit, ka ngjallur t ksaj ndrmarrje buxhetit debate t ashpra n mes pozits dhe
paguaj furnizuesit e vet vendor, paguaj tatime dhe taksa dhe ajo ka sht m e rendsishme do vazhdoj t investoj dhe ofroj shrbime m t mira, m t shpejta, me t shumta, dhe me t lira pr qytetart e Republiks s Kosovs, ka thn ministri para deputeve t n Kuvendin e Kosovs.
PTK vlen m shum s 300 milion euro

N nj deklarat tjetr, ministri i Zhvillimit Ekonomik, Besim Beqaj, ka hedhur posht kritikat se shitja e PTKse do t realizohet pr shkak t mbuless se deficitit buxhetor. Ai ka thn se ende nuk dihet vlera e Post Telekomit. "Qeveria ka parapar t hyra n buxhet t jashtme, t njhershme deri n 300 milion euro. Prandaj asnjher n asnj rrethan ajo nuk mund t lidhet m shitjen e Post Telekomit t Kosovs, dhe m tendencn pr ta treguar se kjo do t jet vlera e Postes pr tu shitur. Sipas ministrit, vlera e postes do t jete shum m e fuqishme, ather kur te gjith ne, se bashku prcaktohemi pr model t ekonomis se tregut dhe nuk tentojm pr t br barriera t cilat realisht jan barriera pr qllime politike". Kuvendi i Republiks s Kosovs, do mundsoj arritjen e vlers maksimale pr shitjen e PTK, dhe shfrytzimin me t mir t ktyre mjeteve pr nj jet me t mir dhe m m prspektiv pr qytetart ton. Ai ka potecuar se ekonomia e tregut sht ajo e cila n fokus ka ndrmarrsin private, sht ajo e cila maksimizon vlern e paras pr qytetarin, ajo e cila siguron jetgjatsi t suksesit n ndrmarrje dhe prgjegjsi n marrjen e vendimeve.
opozits. Sipas opozits shitja e PTKse do t ndodh pr t mbulur deficitin buxhetor, afr 300 milion euro pr kt vit. Deputeti Naser Osmani, nga Lidhja Demokratike e Kosovs, ka thn se qeveria po kamuflon m shitjen e PTK-se: "Shtrohet pyetja se si mundet nj qeveri e paprgjegjshme t prcaktoj vlern e nj kompanie publike n nj dokument t buxhetit, q sht dokument publik dhe transparent, q pr do blers t
ardhshm t inkurajoj monopol n limitin e eprm t vlersimit t aseteve t PTK-s". Ndrkaq Visar Ymeri, deputet nga Lvizja Vetvendosje, kritikoi mnyrn se si qeveria dshiron t anashkaloi Kuvendin pr privatizimin e PTK-se. "N kt buxhet nuk ka asnj vij q merret me nevojat e bujqsis s Kosovs, e as me domosdon e industrializimit t vendit. Krejt ka shohim aty jan shpenzimet enorme n rrug dhe planifikimet e palogjikshme dhe t jashtligjshme pr privatizimin e prons publike, m saktsisht t PTKs", u shpreh Ymeri. Deputeti Ardian Gjini, nga Aleanca pr Ardhmrin e Kosovs, ka thn se nse gjat ktij viti deficiti buxhetor mbulohet nga PTK-ja, vitin tjetr ka do t shitet, m
15 mars | 2011 | ekoBiznesi
Trheqja e investimeve sht nj ndr sfidat m t rndsishme pr t gjitha qeverit botrore. Secili shtet mundohet n mnyra t ndryshme ti josh investitort, t ofroj kushte m t mira. Por, Kosova yn nuk sht treguar e suksesshme n kt aspekt. Kt e dshmon edhe raporti I Banks Botrore, ku n aspektin e prgjithshm t t brit biznes m leht, me c'rast jan marr parasysh 9 kategori, Kosova n vend se ta prmirsoj pozitn edhe ashtu jo t mir, ka rn pr nj vend, duke u renditur tash e 119-t ta n bot. Vendet e tjera rajonale qndrojn dukshm m lart
Kosova
EKONOMI
joshjen e i
konkurrencn ndrshtetrore t trheqjes s investitorve, vendi yn nuk ka treguar lvizje pozitive. Ka qen vshtir t arrihen rezultate n kt aspekt, pasi n rankimin e Banks Botrore t t brit biznes m leht, Kosova n vend se t prparoj, ka rn pr nj vend. N krye t ranglists s Banks Botrore, qndrojn shtetet tashm t njohura pr bumin e tyre ekonomik Singapuri dhe Hong Kongu. N pesshen e par jan edhe Zelanda e Re, Mbretria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara t Ameriks. Prve aspektit global, edhe aspekti rajonal n kt ranglist vlersohet si shum e rndsishme. Edhe n kt aspekt, Kosova renditet e fundit n rajon. Vendet e tjera rajonale ndodhen s paku pr 30 vende m lart. M s miri qndron Maqedonia n vendin e 38.
172 arsye pr t mos investuar n Kosov

Kjo nuk sht e tra. Kosova sipas ksaj liste, problemet m t mdha i ka n fushat m esenciale t t brit biznes. Prpos radhitjes e 119-ta, Kosova radhitet e 163 pr t hapur
biznes, e 173 sa i prket lejeve pr ndrtim dhe po e 173 sa i prket mbrojtjes s investitorve. Me kt situat q jemi, ekspertt vlersojn se Kosova e ka shum t vshtir ti bind investitort e jashtm pr t derdhur kapitalin e tyre duke investuar. "Kosova si nj vend i ri, me ekonomi jo t zhvilluar dhe i cili sht n fazn e privatizimit t aseteve m t mdha publike, nuk sht pasqyr e mir q t radhitet n vendin e 173 pr mbrojtjen e investitorve. Nj investitor kredibil do t ket 172 arsye pr t investuar dikund tjetr para se t konsideroj Kosovn pr t investuar", ka thn pr Ekobiznesin, Agron Demidrejtor ekzekutiv i Institutit GAP .
Dhe kjo fush shum e rndsishme mbetet sfid mjaft e madhe pr institucionet prgjegjse t vendit. "Kjo munges po e dmton n mas t madhe ekonomin e Kosovs. Q nga viti 2007, Investimet e Huaja Direkte jan prgjysmuar. N kt drejtim ka kontribuar edhe bllokada q Serbia dhe Bosnja i kan br Kosovs n CEFTA. Pasi edhe sa i prket tregtis ndrkufitare, Kosova rankohet jo mir n raportin e Banks Botrore", ka thn drejtori ekzekutiv i Institutit Gap, Agron Demi. Ai ka shprehur shqetsimin se q nga publikimi i raportit, nuk sht br asgj nga ana e institucioneve kosovare me qllim t prmirsimit t procedurave pr regjistrimin e bizneseve.
Demi ka pohuar se GAP ka krkuar q Qeveria e Kosovs t marr masa n prmirsimin e indikatorve t prmendur n raportin e Banks Botrore. "Megjithat, Qeveria e Kosovs nuk ka marr masa t tilla pr prmirsimin e ambientit t biznesit n vend. Vendimi i vetm dhe i vonuar i Qeveris s Kosovs sht ai i dats 29 shtator 2010, kur sht formuar Grupi Ndrministror pr Reformimin e Ambientit t Biznesit. Mirpo, ky grup nuk ka arrit q t mblidhet asnjher pr shkak t krizs qeveritare", ka thn ai.
One Stop Shop si zgjidhje
Nga vendet rajonale, vlersohen reformat e Maqedonis. Ky vend viteve fundit ka br reforma t mdha, pr cka n kt aspekt renditet e treta n bot. Posarisht vlersohet sistemi One Stop Shop, me t cilin nj investitor mund ta regjistroj biznesin atje brenda katr orsh. Kjo sht vrejtur edhe nga Instituti Gap. Ky projekt n t vrtet nga Ministria e Tregtis ka filluar edhe n vendin ton vitin e kaluar, fillimisht n 12 komuna. Themelimi i One Stop Shop-eve, pr drejtorin e Gap-it Agron Demi, duhet t vazhdoj por jo n kt mnyr t puns q po e bjn ato. "Themelimi i One Stop Shop-eve ku regjistruesit e bizneseve nuk do t kishin nevoj t ndjekin 10 procedura
EKONOMI
investitorve
LISTA E PROJEKTLIGJEVE Q MTI PARASHEH T'I V N FUQI:
- Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Kodit Doganor dhe t Akcizave n Kosov Nr. 03/L-109 - MEF - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr. 02/L-41 pr mbrojtje nga zjarri - MBP - Projektligji pr ndrtimin MMPH - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr. 02/L-123 pr shoqri tregtare - MTI - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr. 2004/18 pr tregtin e brendshme - MTI - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr. 03/L-10 pr noterin - MD - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr 2003/25 pr kadastr - MMPH - Projektligji pr kontabilitet, raportim financiar dhe auditim MEF - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr. 2002/6 pr aktivitet e tregtis me jasht - MTI - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e ligjit nr. 03/L-065 pr menaxhimin e integruar dhe kontrollin e kufirit shtetror MPB - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr. 03/L-008 pr procedur prmbarimore MD - Projektligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit nr. 2002/5 pr themelimin e regjistrit t t drejtave t prons s paluajtshme - MMPH
ngec n
dhe t presin 58 dit do t ishte nj zgjidhje e mir dhe do t mund t shkurtonte afatin kohor n nj dit dhe n nj procedur. Natyrisht duke e prmirsuar edhe sistemin e informimit, ku regjistruesit e bizneseve do t kishin informata t mjaftueshme pr dokumentacionin dhe me dosje t kompletuara t paraqiteshin n One Stop Shop-e npr komuna dhe t prfundojn pun brenda dits", sht shprehur ai.
MTI premton ndryshime pozitive

Zyrtar t Ministris s Tregtis dhe Industris q kan n kt shtje edhe barrn m t madhe thon se jan duke marr masat pr t prmirsuar ambientin biznesor. "APIK-u ka punuar me ekspert ndrkombtar n evaluimin e ligjeve dhe dokumentacioneve tjera t nevo-
jshme bazuar n 5 indikatort e Banks Botrore n t cilat Kosova nuk sht rankuar n pozit t mir. sht prgatit dokumenti pr reformat n funksion t prmirsimit t ambientit t biznesit n Kosov n 5 nga 10 indikatort e Banks Botrore (fillimi i biznesit ne Kosove, mbrojtja e investitorve, tregtia prtej kufijve, lejet dhe licencat n ndrtimtari, ekzekutimi i kontratave)", jan prgjigjur zyrtar t ksaj ministrie. Ata kan pohuar se Ministria e Tregtis dhe Industris ka koordinuar aktivitetet edhe me programin BEEP (USAID), program ky pr prmirsimin e mjedisit afarist. sht punuar ngusht me grupin ndrqeveritar i themeluar n shkurt t ktij viti me vendim nga Zyra e Kryeministrit me qllim t shqyrtimit t projekt-ligjeve pr krijimin e mjedisit t favorshm afarist. "Grupi ndrqeveritar i prbr krye-
sisht nga zyrtar ligjor t ministrive prkatse jan duke punuar n 12 ligje, t cilat do t ken ndikim direkt n krijimin e nj ambienti m t mir biznesor. N shtat nga kto ligje jan arritur t finalizohen propozimet pr ndryshime. Ky grup ka pr qllim q prmes ndryshimit n kto ligje t zvogloj afatin e regjistrimit, t zvogloj koston pr leje dhe licenca dhe procedurat tjera administrative". Shembull sipas tyre jan ndryshimet e propozuara n ligjin nr. 02/L-123 pr shoqrit tregtare. "Shkurtimi i afatit t regjistrimit prej 10 ditve n 3 dit, heqja e deponimit t kapitalit fillestar, zvoglimi i procedurave tjera administrative. Ngjashm po veprohet edhe me ligjet tjera dhe se ndryshimet do t ken nj pjes t ndikimit pozitiv n krijimin e nj ambienti m t mir q vlen edhe pr komunat edhe pr institucionet e tjera".
Renditja e Kosovs n raport me vendet e rajonit

Brja Maqedonia Mali i Zi Shqipria Serbia Kosova Fillimi i biznesit Maqedonia Serbia Shqipria Mali i Zi Kosova1 Lejet e ndrtimit Maqedonia1 Mali i Zi1 Shqipria Kosova Serbia Regjistrimi i prons Kosova Maqedonia Shqipria Serbia Mali i Zi Marrja e kredis Shqipria Serbia Kosova Mali i Zi Maqedonia Mbrojtja e investitorve Shqipria Maqedonia Mali i Zi Serbia Kosova Pagimi i taksave Maqedonia Kosova Mali i Zi Shqipria Serbia Tregtia jasht kufijve Mali i Zi Maqedonia Shqipria Serbia Kosova Zbatimi i kontratave Maqedonia Shqipria Serbia Mali i Zi Kosova Mbyllja e biznesit Kosova Mali i Zi Serbia Maqedonia Shqipria Vendi 38 66 82 89 119 Vendi 5 38 45 51 63 Vendi 36 61 170 173 176 Vendi 65 69 72 100 116 Vendi 15 15 32 32 46 Vendi 15 20 28 74 173 Vendi 33 41 139 149 138 Vendi 34 66 75 74 130 Vendi 65 89 94 135 155 Vendi 31 47 86 116 183

Blerand Stavileci
EKONOMI
Mandati i kaluar i qeveris kishte disa prioritet tjera, q ishin edhe parakusht pr zhvillimin e bujqsis, sic ishte infrastruktura rrugore. Por, ndrprerja e mandatit qeveris n vitin e tret, ndoshta pr bujqsin ka qen fat n fatkeqsi, pr arsye se bujqsia do t hyj si prioritet n mesin e prioriteteve.
Eko Biznesi
Z. Ministr, ku sht bujqsia n buxhetin e vitin 2011. A ka ndryshime krahasuar me nj vit m par? - N fakt, pr t dhn prgjigje n kt pyetje do t'i' kishim dy prgjigje: njra negative dhe tjetra pozitive. Negative, n kuptimin e asaj q, nse marrim buxhetin aktual t bujqsis q pritet t miratohet s shpejti, krahasuar me nevojat dhe krkesat q jan n terren, sht si gjithnj, vazhdimisht, n disproporcion, pr arsye se nevojat dhe krkesat jan vazhdimisht n rritje, kurse buxheti ka nj ngritje por q sht relativisht e vogl. Pozitive, sht n kuptimin q nse kthehemi para tri vjetsh, shohim se mbshtetja financiare pr bujqsin ka qen zero. E nse marrim vetm vitin e kaluar, n total, nga buxheti edhe donacionet kemi pasur 25 milion euro investime, prfshir skemn e subvencioneve, granteve dhe investime kapitale. Si indikator tjetr i matshm financiar, sht se ka pasur rreth 12 mij e 500 fermer, t cilt n nj mnyr a tjetr kan qen prfitues direkt nga kto fonde. Nse kt buxhet e krahasojm me vendet e rajonit, t cilat 3-5% ia dedikojn bujqsis, vendet e BE-s diku rreth 8%, ne m n fund, kemi arritur q ta thejm at 1%-shin e buxhetit n total pr arsye se viteve t fundit ka qen prej 0.5-0.8%. Sa sht m shum se vitin e kaluar? - Edhe ktu kemi dy an: pozitive dhe negative. Pozitive, sepse nse flasim n terma statistikor, kemi nj rritje 25% dhe nse marrim vetm skemn e granteve dhe subvencioneve, kemi rritje pr 50%, pr arsye se vitin e kaluar kemi pasur 4.7, ndrsa sivjet do t kemi rreth 7.4 milion euro. Nse i shtojm edhe investimet kapitale, pr her t par e thyejm kufirin e 10 milionve mbshtetje pr bujqsin. Krahasuar me vitin e kaluar sht nj rritje e madhe si prqindje, por q si buxhet prap sht i vogl. 7.4 milion euro do t jet vlera e granteve dhe subvencioneve vetm nga buxheti I Kosovs apo po flitni edhe pr donacione? - Jo, jo, kto jan vetm nga buxheti dhe s bashku me investimet kapitale kalojn 10 milion euro, pa prfshi pjesn e donatorve q mesatarisht llogaritet 15 milion, mirpo vitin e kaluar ka pasur 5 milion nga Komisioni Evropian q pritet t miratohen edhe pr sivjet. Por, nuk sht edhe aq e rndsishme prej nga vijn parat, e

dhe blegtoris, kryesisht me subvencione. Vitin e kaluar kemi futur pr her t par grante pr sektorin e qumshtit pr riparimin fermave ekzistuese. Sivjet e kemi zgjeruar kt investim edhe me ndrtimin e fermave t reja. Ndrsa sektorin hortikulturs e kemi mbshtetur nprmjet granteve me pjesmarrje n bashkfinancim 50:50. Ajo far po bjm, sht q t rrisim grantet krahasuar me subvencionet pasi ato jan treguar m t efektshme dhe nuk ka pas ndonj projekt q ka dshtuar. Andaj ne kemi orientuar edhe buxhetin ton edhe fondet e donatorve pr t kompletuar zinxhirin e mbshtetjes financiare. Prandaj tash e tutje, gjith fermert, t vegjl t mesm dhe t mdhenj do t ken qasje n grante pavarsisht nga cili buxhet ndahen, qoft i Kosovs apo i donatorve. Kryesisht do t vazhdoj politika e mbshtetjes sikur vitin e kaluar, nuk do t ket ndonj risi t madhe? - N fakt, pos granteve pr ndrtimin e fermave t reja n blegtori, jan edhe dy risi. E para ka t bj me shrbimet kshillimore ku sivjet do t ket nj reform administrative - strukturore ku n kuadr t riorganizimit institucional do t kemi nj departament t shrbimeve kshillimore. Do t kemi nj organizim m t mir t zyrave rajonale dhe t zyrtarve rajonal q merren me shrbime kshillimore, si dhe do t procedojm pr her t par ligjin pr shrbime kshillimore. Po ashtu do t fillojm realizimin e njrs nga krkesat m t njzshme t komunitet bujqsor n vendin ton, at t ndrtimit t depove grumbulluese, ruajtse dhe ftohse q kan munguar shum n t kaluarn. Mungesa e tyre u ka shkaktuar shum probleme fermerve. Z. Ministr, para prishjes s koalicionit qeveris vitin e kaluar, ministria juaj kishte drguar nj propozim pr prshkallzimin e TVSH-s s pr produkte bujqsore q nnkuptonte uljen n 5%, ndrsa krkesa e komuniteti bujqsore ishte pr heqjen e trsishme. A do t ket ndryshime t TVSH-s s duke pasur parasysh aktualitetin makrofiskal t vendit? - Ne si ministri kemi propozuar nj model pr heqjen apo lirimin nga TVSH-ja edhe pr disa inpute bujqsore t cilat nuk kan qen n listn e inputeve t liruara, megjithse mbi 50 jan. Dhe nj propozim duke iu referuar Ligjit t ri pr TVSH-n, i cili ka hyr n fuqi gjysmn e dyt t vitit t kaluar, pr t aplikuar normn e shesht, pr t prshkallzuar TVSH-n pr produktet bujqsore. Me kt, industria prpunuese do t jet e favorizuar dhe jo e rnduar si deri tani dhe nga ana tjetr do t'i fusim brenda sistemit dhe do ta zhdukim funksionimin e informalitetit, pra q edhe prodhuesit t hyjn n sistem duke aplikuar nj norm t TVSH-s edhe pr ta. Pra, situata aktuale, ashtu si m parashtruat edhe ju pyetjen, duhet t jemi shum real, kemi nj faz t pritjes pr sa i takon ktij viti. D.m.th propozimi pr prshkallzim t TVSH-s s mbetet i ngrir pr sivjet? - Un nuk do ta mbyllja do der, pr arsye se n fund t ktij muaji presim miratimin e buxhetit dhe presim q Ministria e Financave t del me nj pako stimuluese pr bizneset dhe natyrisht q edhe ata dshirojn, q brenda ktyre planifikimeve, pr arsye se nuk mund t bjm revolucione n kohn kur buxheti miratohet, por me rishikimin tij me projeksionet dhe programimet e reja buxhetore pr t ardhmen, sidomos me mundsin q hap KASH, shpresojm q nj gj e till mund edhe t realizohet. Z. Ministr, pr ta prmbyllur intervistn, a do t presin dit m t mira t inkuadruarit n sektorin bujqsis dhe a sht sektor premtues pr ekonomin e Kosovs? Un, para t huajve, zakonisht e prshkruaj Kosovn si nj vend i vogl dhe i pasur me potencial dhe mundsi t shumta. Kur e them kt aludoj n sektorin e bujqsis, pr arsye se ai sht premtues dhe do t duhet t ishte njri nga boshtet e nj zhvillimi t ardhshm t qndrueshm t rritjes ekonomike. Ne do t'i japim prpjetn e zhvillimit sektorit. Ajo ka filluar dhe nuk do t ket t ndalur m dhe nuk do t ket kthim prapa.
rndsishme sht q t ket investime n bujqsi dhe q ato t shkojn drejtprdrejt t fermeri. Sidomos n formn e bashkfinancimit, far jan grantet, t cilat vitin e kaluar kan pas shum sukses. P .sh. n kuadr t sektorit t hortikulturs, kemi pasur mbi 330 prfitues, t cilt, n sektorin e pemtaris, perimtaris dhe vreshtaris kan ngritur plantazhe t reja n mbi 100 ha. Nse kt e shndrrojm n vende pune duke pasur parasysh nj familje 4 antarsh i bie q jan punsuar 1320 vet me nj investim prej 1 milion euro. Por sikur mbshtetet me dy apo tri her m shum sigurisht q rezultatet do t ishin shum m t mira? Z. Ministr, ku po e sheh qeveria e re vendin e bujqsis n ekonomin kombtare. Do t jen kjo nj deg ku do t bazohet zhvillimi ekonomik apo duket se do t vazhdoj q mos t jet prioritet? - Ju e dini q , q mandati i kaluar kishte disa prioritet tjera, q ishin edhe parakusht pr zhvillimin e bujqsis, p.sh infrastruktura rrugore. Ky mandat ishte katrvjear,
por un, duke shprehur egoizmin institucional pr sektorin, kam shprehur se kjo q ndodhi me ndrprerjen e mandatit qeveris n vitin e tret, ndoshta pr bujqsin ka qen nj lloj fati n fatkeqsi, pr arsye se kemi anticipuar periudhn kohore kur bujqsia do t hyj si prioritet n mesin e prioriteteve. Fatkeqsisht q n Kornizn Afatmesme t Shpenzimeve (KASH) kan qen kta kufij buxhetor, por, e mira sht q ne tash kemi kt rritje t vogl buxhetore kurse muajin e ardhshm do t filloj deklarimi i prioriteteve dhe do t prcaktohen kufijt e ri buxhetor pr KASH, e ku ekziston nj klim e prshtatshme, duke filluar nga kryeministri, q m n fund t ndryshoj mbshtetja buxhetore pr bujqsin dhe q prioriteti pr bujqsin mos t mbetet vetm n nivelin deklarativ. Z. Stavileci, ju prmendt grantet dhe subvencionet nga buxheti. ka do t mbshtesni, do t ket ndryshime nga viti i kaluar? - Ne deri sot kemi mbshtetur tre sektor: drithrat, blegtorin dhe hortikulturn. Sektorin e drithrave
EKONOMI
e zhvillimin e ekonomis s lir t tregut paraqitet edhe nevoja q t krijohen edhe mekanizma, apo edhe organe t tjera q do ta lehtsonin zhvillimin dhe funksionimin e saj. Nj prej institucioneve q do ta ndihmonte kt sht Gjykata e Arbitrazhit. Dy ndr prfaqsuesit m t mdhenj t komunitetit t biznesit, Oda Ekonomike e Kosovs dhe Oda Ekonomike Amerikane n Kosovs kan marr si obligim t ndihmojn sistemin e drejtsis me ngritjen e kapaciteteve pr prmbarimin e marrveshjeve dhe vendimeve, apo zgjidhjen alternative t kontesteve prmes Zyrs s arbitrazhit.
Arbitrazhi nis n Maj M

Eko Biznesi
Themelimi i gjykatave t Arbitrazhit n Republikn e Kosovs sht i domosdoshm pr arsye se gjykatat e rregullta n Kosov jan shum t ngarkuara me lnd t natyrave t tjera
fund t muajit maj presim t fillojm me rastet e para n kuadr t procesit t ri Gjykats s Arbitrazhit", thot Rukiqi. Ai thekson se rastet q do t trajtohen jan kontestet biznesore mes palve t ndryshme, t cilat pranojn q t hyjn n arbitrazh komercial, procedur kjo, q sipas tij, zvoglon kostot dhe shpejton zgjedhjen e rasteve konform praktikave m t mira. "N kt drejtim jan br hapa t mjaftueshm. sht shpallur konkursi pr ekspertt e ksaj fushe dhe besoj se deri n fund t janarit do t prfundojn t gjitha procedurat dhe do t fillojm me zgjidhjen e kontesteve t para", thot Rukiqi.
Prvojat amerikane dhe evropiane

Ai ka vlersuar se ky sht nj hap shum i rndsishm pr bizneset kosovare, pr faktin se gjykatat n Kosov jan t strngarkuara me lnd t pazgjidhura, t cilat presin me vjet. Sipas tij, nprmjet sistemit t arbitrazhit synohet q t barten n Kosov prvojat m t avancuara t vendeve Evropiane dhe SHBA-s, ku arbitrazhi ka nj rol dominues n zgjidhjen e kontesteve t ndryshme gjyqsore. "Jemi t vetdijshm pr rndsin e ktij projekti dhe
Trajtohen kontestet biznesore

Ky projekt q implementohet n bashkpunim me USAID-in pr prmbarimin e marrveshjeve kontraktuale (SEAD) do t jet nj ndihm e mir pr Kosovn pr forcimin e sundimit t ligjit, por n radh t par do t ndihmoj shum mjedisin afarist n Kosov. Gjykata e Arbitrazhit sht nj projekt q do t implementohet s bashku me USAID-in dhe njkohsisht
sht nj nga prioritetet e OEKut pr vitin 2011. Berat Rukiqi, sekretar i prgjithshm n Odn Ekonomike t Kosovs, thot se arbitrazhi n nj form bazike ka funksionuar edhe m hert, ku jan trajtuar dhe zgjedhur disa raste, mirpo, sht evidentuar q ka nevoj pr ngritje t kapaciteteve dhe besueshmeris. "N mnyr transparente jan selektuar arbitrat dhe deri n
jemi shum t prkushtuar q t fillojm sa m shpejt q sht e mundur", thekson ai. Prvojat n vendet e ndryshme t bots kan treguar se kjo mnyr e zgjidhjes s kontesteve n mes t bizneseve ka qen shum efektive. Bazuar n kto prvoja, komuniteti i biznesit n Kosov, qoft ai vendor apo ndrkombtar, jan optimist se do t ket efekte pozitive. Themelimi i gjykatave t Arbitrazhit n Republikn e Kosovs sht shum i domosdoshm pr shum arsye. Fillimisht kjo sht e domosdoshme pr arsye s gjykatat e rregullta n Kosov jan shum t ngarkuara me lnd t natyrave t tjera. Zgjidhja e ktyre lndve merr shum koh dhe kshtu vjen edhe deri te dmtimi i subjekteve ekonomike pr vonesa t zgjedhjes s kontesteve q i kan. Arbitrazhi duhet t funksionoj edhe pr faktin se gjykatat e rregullta n Kosov pr momentin nuk kan gjyqtar t specializuar pr zgjedhjen e kontesteve t subjekteve juridike.Sipas prfaqsuesve t komunitetit t biznesit, funksionimi i gjykatave t Arbitrazhit sht shum i rndsishm pr zhvillimin dhe krijimin e siguris pr investimet e huaja q do t bhen n Kosov. N kt mnyr investitori i huaj dhe eventualisht investitori vendor me mar-
rveshje prcaktojn rregullat dhe procedurat pr zgjedhjen e kontesteve eventuale. Kjo krijon siguri te investitort e huaj, pasi edhe rruga e zgjidhjes s kontesteve sht shum m e shpejte dhe m e sigurt. Edhe prfaqsuesja pr media e Ods Ekonomike Amerikane, Zana Haxha, ka theksuar se zgjidhja alternative e kontesteve sht nj mundsi shum e mir dhe bizneset duhet t prshpejtojn n shfrytzimin e ktyre shrbimeve. "Krijimi i Qendrs pr Zgjedhjen Alternative t Kontesteve (ZAK) krkon identifikimin dhe trajnimin e arbitrave, hartimin e rregullave procedurale dhe kodeve t etiks pr arbitrat, krijimin e procedurave dhe hartimin e stafit pr t administruar raste, dhe ngritjen e vetdijes s bizneseve dhe komunitetit ligjor n lidhje me ZAK", thot ajo. Sipas saj, tani pr tani sht prfunduar faza e rekrutimit apo przgjedhjes s arbitrave dhe m pas fillon trajnimi i tyre. "Qllimi kryesor sht q t'iu mundsohet bizneseve q t ken nj vend alternativ ku mund t'i zgjedhin mosmarrveshjet n biznes n mnyr shum m t shpejt, duke ju shmangur kshtu procedurave m t gjata npr gjykata t cilat mund t marrin deri n disa vite", thekson ajo.
Privatizimi i Posts dhe Telekomit t Kosovs sht njra ndr shtjet m t nxehta n lmin e ekonomis n vendin ton
Privatizim N T MIR
plotsisht e varur nga miratimi final apo jo i privatizimit t PTK-s nga ana e Kuvendit t Kosovs. Thirrja pr para-kualifikim sht publikuar n mediat ndrkombtare prestigjioze, si "Financial Times" dhe "The Economist". Me 27 Shtator ka prfunduar afati i dorzimit t dokumentacionit pr para-kualifikim dhe kompanit q kan dorzuar dokumentacionin pr para-kualifikim kan qen: - AlbTelecom Sh.A, Shqipri (Shumica e aksioneve jan n pron t Calik Group dhe Turk Telekom). - Hrvatski Telekom d.d. (HT), Kroaci ( Shumica e Aksioneve t HT jan n pron t Deutsche Telekom). - Orascom Telecom Holding S.A.E., Egjipt. - Telekom Austria AG, Austria. - Sabafon, Jemen. Qeveria e re e Republiks s Kosovs, me 2 mars 2011, me nj vendim t saj ri-themeloj Komisionin Ndrministror pr t rishikuar vendimin e kaluar t saj pr privatizimin e aksioneve t PTK-s dhe pr t rekomanduar srish strukturn e transaksionit pr PTK-n (privatizimin e PTK-s), n kt prbrje:: - z. Besim Beqaj, Ministr i Zhvillimit Ekonomik, Kryesues; - znj. Mimoza Kusari-Lila, Ministre e Tregtis dhe Industris, antare; - z. Fehmi Mujota, Ministr i Infrastrukturs, antar; - z. Nenad Rashiq, Ministr i Puns dhe Mirqenies Sociale, antar; - z. Bedri Hamza, Ministr i Financave, antar. Ky komision, pasi ka analizuar t gjitha hapat e ndjekur dhe analizat e bra m par, i ka rekomanduar Qeveris q t ofrohen pr tenderim dhe shitje 75 % (shtatdhjetepes prqind) e aksioneve t Ndrmarrjes Publike PTK, Sh. A.. kapacitetit zhvillimor t vendit. Shrbime m t lira, m t shumta dhe me kualitet m t mir. Ky proces sht parapar dhe rregulluar edhe me marrveshjen me Fondin Monetar Ndrkombtar. Joshja e investimeve private afatgjat n Kosov t cilat do t jen ndihmes e madhe pr ngritjen e imazhit ton ndrkombtar Largimi i Qeveris nga sektori publik dhe fokusi pr kryerjen e funksioneve strategjike. T ardhurat nga shitja e aksioneve t PTK-s do t prdoren pr investime n infrastrukturn kombtare ose projekte t tjera publike. Prmirsimi i transparencs/ zvoglimi i mundsive pr korrupsion. Vende t reja pune nga investimet e ardhshme dhe industrit e ndrlidhura. Hyrja e Kapitalit privat n PTK paraqet hyrje t neto t kapitalit n shtet, pa rritur detyrimet, dhe prandaj prbn nj prmirsim n gjendjen financiare t Kosovs. Sigurimi i investimeve n kompani dhe prgatitja e kompanis pr konkurrenc n t ardhmen, n nj treg t liberalizuar. Prmbushja e krkesave t Unionit Evropian, OTB-s dhe organizatave tjera ndrkombtare.
PTK, edhe me kapital privat brenda saj, do t vazhdoj t punsoj qytetar t Kosovs, paguaj tatime e taksa, paguaj furnizuesit e vet vendor n Kosov dhe ajo ka sht shum e rndsishme do t vazhdoj t investoj n Kosov. Ndryshimet n pronsin, prkatsisht n pronarin e nj pjese apo edhe t t gjith aksioneve t PTK-s s, do t ket efekt pozitiv n shrbimet dhe burimet q kjo kompani sjell pr qytetart e Kosovs. PTK - ja, edhe n form t dividents, n t kaluarn nuk ka dhn m shum se sa mesatarisht rreth 30 milion euro n vjet. Pra n vend q t presim dhe financojm zhvillimin ton aq t nevojshm nga dividenta pr vite me radh, dhe me rrezik t madh n realizimin e asaj dividente, ne i marrim devidentat e ardhshme tani, i investojm tani, dhe rrisim bazn e kapitalit ton shoqror dhe potencialin ton tani. Ai sht tani i nevojshm pr shkak t nevojs s madhe pr zhvillim. Vlera e prgjithshme kombtare e PTK-s s, e cila do t shtohet dhe me investimin e huaj, nuk do t ndryshoj si pasoj e ndryshimit t pronsis n PTK. I vetmi ndryshim do t jet ai q pagesat e ardhshme t dividents nuk do t prfundojn n Buxhetin e Qeveris, por, mund t merren nga pronari i ardhshm - pas pagess s t gjitha taksave dhe kontributeve pr Qeverin e Kosovs. Megjithat, ky efekt i ardhshm sht analizuar mir nga Qeveria e Kosovs. Ky aspekt duhet t kuptohet nga kndi i nevojs aktuale pr investime n shum fusha t zhvillimit t Kosovs dhe nga kndi i trendit global t rnies s vlers s aksioneve t kompanive telekomunikuese. PTK-j ja srish do t mbetet nj "kompani Kosovare" pavarsisht pronsis mbi t.
EKONOMI
Eko Biznesi
idhur me kt kishte mendime dhe qndrime t ndryshme. Ktu do ti japim vlersimet e prfaqsuesve t Qeveris s Kosovs dhe ekspertve ndrkombtar te angazhuar n procesin e privatizimit t PTK-s. N numrat e ardhshm do ti japim qndrimet e sindikats dhe ekspertve lidhur me kt tem.
ka ka ndrmarr Qeveria m tash

Bazuar n strategjin e gjer t Qeveris s Republiks s Kosovs pr participimin e sektorit privat n ndrmarrjet publike, me 23 dhjetor 2008, Qeveria e Republiks s Kosovs (QRK) mori vendimin (02/41) pr ta themeluar Komisionin Ndrministror (KN) pr analizimin e opsioneve pr pjesmarrjen e sektorit privat n PTK SH.A., prfshir edhe privatizimin eventual t t gjitha apo disa njsive t biznesit t saj. N fillim t puns s tij komisioni miratoi strukturn e menaxhimit dhe implementimit t projektit. Komisioni n pajtim me strukturn e miratuar pr menaxhimin e projektit, emroi pr Kshilltar t Transaksionit (KT) konsorciumin e kompanive: TelCo AG dhe olf Theiss. Aktivitet kryesore t kryera n fazn fillestare t projektit nga nntori i vitit 2009 dhe prgjat 6 muajve t par t vitit 2010 kan qen Ekzaminimet/Shqyrtimet e t gjitha aspekteve t PTK-s dhe tregut potencial. Kshilltart, me nnkontraktort e tyre, kan prfunduar me sukses analizat pr ekzaminime t kompanis dhe ato analiza (n form raportesh) i jan prezantuar Komisionit Ndr-Ministror. Gjat ksaj faze t projektit ekipi i KT, ka analizuar mbi 750 dokumente q kan prfshir mbi 10.000 faqe material. Pas prfundimit t t gjitha analizave dhe studimeve, Komisioni Ndrministror i ka propozuar Qeveris s Republiks s Kosovs vendimin pr privatizimin e PTK-s. Qeveria, pasi q miratoi kt vendim, e drgoj t njjtin, s bashku me dokumentet mbshtetse, pr aprovim
n Kuvendin e Kosovs. Me 15 Qershor 2010, Komisioni Ndrministror i themeluar pr shqyrtimin e opsioneve pr pjesmarrjen e sektorit privat n PTK, ka rekomanduar tek Qeveria opsionin pr Privatizimin e PTK-s. Bazuar n kt rekomandim, me 16 Qershor 2010, Qeveria e Republiks s Kosovs mori vendim pr shitjen e 75 % t aksioneve dhe pr themelimin e Komisionit Qeveritar pr Privatizimin (KQP) e PTK-s. Korrik 2010 - diskutimi pr privatizimin e PTK-s ka kaluar n Kuvendin e Kosovs dhe pas dy diskutimeve n Komisionin funksional t Kuvendit, me 27 Korrik, n seanc plenare, sht miratuar n parim vendimi pr Privatizimin e PTK-s. Nisur nga rndsia e projektit, me qllim q t arrihet kryerja sa m e suksesshme dhe efektive e procesit t privatizimit t PTK-s, me 24 gusht 2010 kompania "Hunton and illaims LLP" sht kontraktuar si Kshilltar Strategjik i cili duhet t jap opnion t pavarur pr do hap t procesit t privatizimit t PTK-s. Pas miratimit n parim t privatizimit t PTK-s, n korrik t vitit 2010, nga ana e Kuvendit t Kosovs, Komisioni Qeveritar i Privatizimit kishte vendosur q me qllim t shfrytzimit racional t kohs, duke pasur parasysh edhe projektet konkurrente n regjion, t bj shpalljen e thirrjes pr para-kualifikim t investitorve (blersve potencial t aksioneve) n PTK. N kt thirrje ishte br e qart se vazhdimsia e projektit do t jet
Pse t shitet nj kompani profitabile?

do vendim merret gjithmon duke u bazuar n performancn aktuale t kompanive dhe t priturat pr t ardhmen. Edhe pse kompania aktualisht sht duke performuar mir, sht vshtir t pritet se cilado kompani publike mund t'i bj ball nj koh t gjat konkurrencs s tregut privat, fundja t gjitha praktikat e mira botrore flasin kshtu. T hyrat e kompanis kan rn me liberalizimin e tregut dhe hyrjen e IPKOs n treg, nj gj e cila ka qen e pritshme. Ndrsa fitimet e tanishme t kompanis nuk jan t garantuara edhe n t ardhmen. Pr m tepr ajo q po bn tani Qeveria sht q po i merr fitimet e ardhshme nga vitet e ardhshme n baz t karakteristikave aktuale t kompanis tani.
Pse t shitet PTK-j ja? Cilat jan benefitet e pritura?

Privatizimi i Posts dhe Telekomit t Kosovs sht duke u br n kuadr t reformave strukturale q Qeveria e Kosovs sht duke i br n ndrmarrjet publike me qllim t rritjes s
mi i PTK-s R T VENDIT
sht e qart q PTK nuk ka mundur dhe nuk mund t ik nga trendt e prgjithshme t industris. Pr kt shkak, ekspertt ndrkombtar t specializuar n analiza t telekomit, jan duke parashikuar nj ulje t profitabilitetit dhe ulje t vlers pr tr sektorin n Kosov. Edhe pse tregu i Kosovs ka ende vite pr t arritur kt status, ndikimi i par dhe serioz i nj rritje t till n konkurrenc (mim) mund t shihet qart n rezultatet m t fundit t PTK-s s dhe trendin zbrits t performancs sa i prket fitimit q nga 2007. Investitort strategjik, dmth operatort e telekomit (grupi i yn i shnjstruar), t cilt kan prvoj konkrete t dshmuar dhe njohuri teknikoteknologjike (kno-h ho) pr manovrim n kushte t tilla t tregut trhiqen nga potenciali pr rritje t cilin Kosova ende e ofron. Potenciali pr rritje gjithsesi do t merret parasysh nga investitort kur ata t prgatisin ofertn e tyre. Kur Kosova t arrij nivelin e ngopjes potenciale t tregut t telekomit, ather potenciali pr rritje t mtutjeshme do t jet i kufizuar dhe PTK nuk do t mund t ishte atraktive pr investitort. N vend t ksaj, ather investitort do t hynin n nj treg t ngopur ku potenciali pr rritje t t hyrave sht i kufizuar dhe profitabiliteti do t mund t mbahej stabil vetm me nj menaxhim t rrept t shpenzimeve. Prandaj, koha pr ofrimin pr shitje t kompanis mund t konsiderohet m e prshtatshmja, pasi q n tregun e Kosovs ka potencial pr rritje dhe investitort kan mjete t mjaftueshme q ta financojn hyrjen e tyre n treg.
EKONOMI
Pr 11 vitet e fundit Qeveria ka prfitua 320 milion Euro nga PTK. Pra m pak se 30 milion Euro n vit. N ann tjetr ne besojm q fitmet q do t mund t gjeneroheshin n t ardhmen, kan mundsi t shfrytzohen n mnyr m t prshtatshme tani, duke marr parasysh nevojn e madhe pr zhvillim.
Sikur u theksua Qeveria e Republiks s Kosovs ka pr qllim dhe sht e prkushtuar me politika t tilla t cilat garantojn trheqjen e nj investitori strategjik, t cilt kan nj qasje afatgjat (>15 vite) pr investimet e tyre. Si rrjedhoj e ksaj nj investitor strategjik nuk do t ishte i interesuar t marr divident nga PTK-ja n planin afatmesm, por do ta ri-investoj n PTK fitimin e nxjerr nga kjo kompani dhe si rrjedhoj do t forcoj m tutje pozitn e PTK-s n treg.
Cilat jan prfitimet n shrbime dhe teknologji?
Ky fakt e bn Kosovn, si vend n zhvillim, m konkurrues n krahasim me vendet e tjera. Me fillimin e rritjes ekonomike n tregjet e tjera konkurruese, t tjera raste pr investim mund t rrisin alternativat pr investime konkurruese me PTK-n. PTK-s i bie vlera. N kohn e parashikuar pr t lancuar tenderin brenda ktij viti, tregu i Kosovs, me potencialin e vet pr rritje, do t jet n gjendje t trheq fondet e tilla dhe investitor i cili ofron mimin m t mir ndrmjet investitorve t kualifikuar. Pr shkak t rrjedhs s fuqishme dhe stabile t paras, operatort e telekomit gzojn renditjet m t larta n tregjet financiare dhe prandaj nuk kan kufizime ose restrikcione pr t investuar. Industria globale e telekomit sht duke iu ofruar ngopjes, dhe si pasoj, posarisht n tregjet e zhvilluara, sht duke u prballur me margjina t zvogluara pr shkak t konkurrencs s lart. Klientt jan duke u br m t ndjeshm ndaj mimeve dhe tregu sht kryesisht i orientuar n konkurrim prmes mimeve - pasi q shumica e operatorve kan qasje n nivelin e njjt t teknologjis dhe mund t ofrojn nivele t ngjashme t shrbimeve. Performanca e PTK-s gjat tri viteve t fundit, pas hyrjes n treg t konkurrentit, ka treguar qart se PTK nuk sht n gjendje t mbaj me siguri nivelin e profitabilitetit e as t mbroj pjesn e vet t tregut.
Cilat jan rreziqet e mbajtjes s status quo-s s?

Erozioni i vazhdueshm i vlers s aksionarit sa m shum q n treg hyjn ofruesit e rinj t shrbimeve (si n telefonin mobile ashtu edhe n at fikse). Mbulimi jo-adekuat i shrbimeve dhe mungesa n standardet e kualitetit, q rezultojn nga jo efiqienca e vazhdueshme e operimeve, pengojn zhvillimin ekonomik t Kosovs dhe konkurrueshmrin. Erozioni i vlers s aksionarit si konsekuenc e jo efiqiencave t vazhdueshme operative dhe humbja e tregut. Pengesa serioze n zhvillimin e vendit si pasoj e mungess s fondeve.
krkojn kontroll menaxherial n kompani n mnyr q t ndihen t gatshm t investojn dhe t menaxhojn me investimet e tyre. N Kosov, n baz t ligjeve dhe rregulloreve ekzistuese, kontrolli menaxherial pr nj kompani do t thot pjesmarrja e saj n aksione me m shum se > 67%. Duhet t merret gjithashtu n konsiderat edhe marrdhnia ndrmjet prqindjes s ofruar pr shitje dhe t hyrave q do t dalin nga ky transaksion, prfshir edhe prdorimin e t hyrave n investime strategjike zhvillimore n Kosov. mimi m i lart potencial pr aksion dhe prandaj t ardhurat m t larta pr aksion mund t priten pr opsionin e shitjes s 75% t aksioneve. Duke konsideruar t ardhurat absolute nga shitja, vlersimi aktual i sektorit t telekomit dhe vlersimi specifik i PTKs, nj shitje prej 75% do t konsiderohet si minimum pr maksimalizimin e prfitimit nga kjo kompani pr qytetart e Kosovs, qoft nprmjet prdorimit t mjeteve financiare t dala nga ky transaksion, qoft edhe nprmjet ofrimit t atraktivitetit investues pr operatort strategjik t cilt do ta ndienin veten t sigurt pr t investuar n kt komani.
FAR DO BHET ME PUNTORT?

Qeveria ka propozuar q puntort t jen t garantuar pr 4 vite. Komisioni Qeveritar pr Privatizim (KQP) gjat muajve n vijim sht n dialog me Sindikatn pr t arritur nj pajtim mbi draftin e marrveshjes kolektive e cila do t bhej pjes e pakos s marrveshjeve t ofruara pr investitort pr komente gjat procesit t tenderimit. Kjo marrveshje do t ket pr baz ligjin e aplikueshm t puns n Republikn e Kosovs. Pasi q ne t kemi pranuar komentet e investitorve, KQP duhet t vendos (pajtohet me Sindikatn) pr versionin final t Marrveshjes Kolektive, e cila do t bhej obligative pr investitorin i cili dorzon ofert, s bashku me Marrveshjen pr Blerjen e Aksioneve.
Garantohet transparenca
T gjitha garancit jan t parapara me ligjet e Republiks s Kosovs, procedurat e ndjekura, prfshir edhe kt diskutim t sotshm dhe at t mhershm n Kuvend. Ky projekt, sht i bazuar n standardet m t larta ndrkombtare pr transaksione t tilla, dhe si i till sht pr t'u admiruar. Prandaj, nuk ka asnj investitor as prfaqsues ndrkombtar q ta sfidoj asnj hallk t ktij procesi. Absolutisht jan ndjekur ligjet e vendit dhe standardet ndrkombtare n do detal.
Sipas udhzimeve t OCDE (organizats pr zhvillim dhe bashkpunim ndrkombtar) kemi angazhuar nj kshilltar t transaksionit. Gjithashtu pr kshilla strategjike n lidhje me projektin kemi angazhuar edhe nj kshilltar strategjik ndrkombtar.
Sa sht vlera e PTK-s s?

Pr t favorizuar konkurrencn pr kompanin nuk praktikohet q t bhen publike pritjet pr mim. Qeveria ka br vlersimin e biznesit t PTK-s dhe sigurisht q ka nj mim t rezervuar. Spekulimi rreth saj seriozisht mund ta dmtoj rezultatin dhe ata q insistojn n prezantimin publik t mimit, i shkaktojn dm interesit publik. (Fund)
Pse t shiten 75 % t Aksioneve ?
A sht koha e duhur e privatizimit?

Ekonomia globale e ka kaluar pragun e krizs dhe sht n trend rritjeje. N ann tjetr, indikatort ekonomik tregojn se ekonomia e Kosovs sht rritur pr rreth 5 % n vitin 20092010 dhe parashikohet t rritet mbi 5% n 2011 duke qen shkalla m e lart e rritjes n regjion.
Nse duam q privatizimi t trheq vmendjen e investitorve serioz strategjik, shitja e 67% t aksioneve t PTK-s duhet t konsiderohet si minimumi i mundshm. Investitort kryesisht jan t inkurajuar q 1. CILAT JAN EKSPERIENCAT E VENDEVE TJERA? t ofrojn mime m t mira pr aksion " Kompanit publike n mbar botn jan treguar m pak t suksesshme se kompanit private n nse ata marrin m ofrimin e shrbimeve t telekomunikacionit. tepr se 75% t " N mbar globin, shumica absolute e shteteve kan privatizuar operatort e tyre t telekomit aksioneve. dhe kan liberalizuar tregjet e tyre. Andaj edhe ne nuk bjm prjashtim ktu, kjo sht politika Investitort strategjik e duhur q duhet ndjekur. Shih tabeln.

L
Drita Loshi
inda G. 30 vje nga Prishtina, para disa ditsh i sht nnshtruar nj operacioni n boshtin kurrizor. Pr dy jav qndroi n nj nga repartet e Qendrs Klinike Universitare t Kosovs (QKUK) gjysm e paralizuar. Por fal ndrhyrjes urgjente t nj ekipi t shklqyer n Klinikn e Ortopedis, ajo arriti t ec srish. Kurrizi i saj ishte dmtuar si pasoj e puns s rnd n nj tjetr klinik t QKUK-s. "Kam punuar mbi 10-t vjet n gjinekologji dhe gjat ksaj kohe, t gjitha grat shtatzna i kemi bartur ne infermieret. Edhe mjeku konstatoi se kurrizi m sht dmtuar si pasoj e ngritjes s peshave t rnda...", rrfen ajo. Duket paksa e lehtsuar se problemi i saj sht zgjidhur, t paktn prkohsisht. "Operacioni prfundoi me sukses, po ekziston rreziku se do t shfaqet srish nse nuk do t kem kujdes. Mjeku m ka rekomanduar nj pun t leht, n t kundrtn rrezikoj t smurem srish. Vetm n klinikn ton infermieret kujdesen pr bartjen e pacientve. Kjo nuk ndodh askund n bot, pasi pr pun t tilla, klinikat angazhojn barts meshkuj, por te ne jo", thot Linda G.
10
EKONOMI
Shum t punsuar kosovar prballen me rrezik mjaft t madh n vendet e tyre t puns n t dy sektort, privat dhe publik. Mungesa e siguris dhe mbrojtjes n pun vazhdon, pavarsisht se n Kosov sht krijuar infrastruktura prkatse ligjore, e njkohsisht edhe mekanizmat mbikqyrs.
dente. "Ne si BSPK me t gjitha degt sindikale do t vzhgojm pr s afrmi zbatimin e ktyre ligjeve, sidomos sa i prket kontratave t puns, por edhe siguris dhe mbrojtjes n pun. N disa raste puntort kosovar kan pasur pasoja fatale n pun, si ka ndodhur me disa puntor t KEK-ut, t cilt kan humbur jetn apo edhe gjymtyrt, apo edhe puntort n sektorin e ndrtimtaris. Por tash e tutje kt nuk do ta lejojm", thekson Arifi.
Ligjet garantojn siguri n pun

Shndeti i t punsuarve rrezikohet ndonse sht krijuar infrastruktur ligjore pr siguri dhe mbrojtje n pun. N vitin 2003, Kuvendi i Kosovs ka miratuar Ligjin pr siguri n pun, mbrojtje t shndetit e ambientit t puns, qllimi i t cilit sht q t parandaloj lndimet n pun, smundjet profesionale n vendin e puns dhe t mbrohet ambienti i puns. Kurse vitin e kaluar Kuvendi miratoi Ligjin e puns, i cili ka filluar t zbatohet nga nj janari i ktij viti. Prmes ktyre ligjeve synohet t prmirsohen kushtet e prgjithshme t puns dhe ambienti i t punsuarve, thot kreu i Bashkimit t Sindikatave t Pavarura t Kosovs, Haxhi Arifi. "Ligji i siguris n pun, e sidomos ligji i puns, pr t cilin jemi angazhuar aq shum, pritet t ndikoj drejtprdrejt n krijimin e nj mjedisi m t sigurt pr pun pr t gjith t punsuarit, vemas ata n sektorin privat, t cilt prballen me pasiguri m t madhe", thot Arifi. Sipas tij, tani nevojitet mbikqyrje e vazhdueshme e zbatimit t ktyre ligjeve, n mnyr q rezultatet t jen evi-
Pundhnsi obligohet t krijoj kushtet

Sipas ligjit pr siguri n pun, t drejt pr siguri n vendet e puns kan t gjith punmarrsit q kan themeluar marrdhnie pune, personat q jan n aftsim profesional te pundhnsi, por q nuk kan themeluar marrdhnie pune, personat q jan n rikualifikim profesional dhe rehabilitim, nxnsit dhe studentt q te pundhnsi kryejn pun praktike, pjesmarrsit n pun vullnetare me interes t prgjithshm, pastaj personat t cilt gjat vuajtjes s dnimit angazhohen n pun dhe punmarrsit n shrbimin civil, me prjashtim t TMK-s, Policis dhe Shrbimit t Zjarrfiksve. Me nenin 2
t ktij ligji pundhnsi obligohet t krijoj kushtet pr siguri n pun, mbrojtjen e shndetit t t punsuarve dhe ambientit t puns pr punmarrsit. Njkohsisht pundhnsi sht i obliguar q t'i mbuloj t gjitha shpenzimet pr kurimin e t lnduarve n pun dhe smundjeve profesionale. Kurse ligji i puns, n kreun e gjasht definon mbrojtjen dhe sigurin n pun. Sipas nenit 42 t ktij ligji, q parasheh mbrojtjen e prgjithshme n pun, i punsuari ka t drejt n sigurin n pun, mbrojtje t shndetit dhe n ambientin e prshtatshm t puns, n prputhje me kt ligj dhe Ligjin pr siguri n pun, mbrojtje t shndetit t punsuarve dhe mbrojtjen e ambientit t puns. N t njjtn koh, pundhnsi sht i detyruar t siguroj kushtet e nevojshme pr mbrojtje n pun, me t cilat sigurohet mbrojtja e jets dhe e shndetit t t punsuarve n pajtim me ligjin. Sipas nenit 44 femra e punsuar, i punsuari nn moshn tetmbd-
hjet (18) vje dhe personi me aftsi t kufizuar, gzojn mbrojtje t veant n prputhje me kt ligj. Kurse me nenin 46 parashihet vemas mbrojtja e femrave t punsuara.
Inspektim i vazhdueshm i Inspektoratit

Zbatimin e ktyre ligjeve e mbikqyr Inspektorati i puns, i themeluar nga Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale (MPMS). Kryeinspektori i puns, Basri Ibrahimi, pohon se Inspektorati i puns do t inspektoj rreptsisht mbrojtjen dhe sigurin n pun, ambientin e puns, shndetin e t punsuarve, orarin, pushimin, pastaj punn e rrezikshme t fmijve, lejet e puns pr t huajt etj. "N baz t puns son n terren shihet se ende ka vshtirsi n zbatimin e ligjeve n kto fusha nga kompanit private dhe ato publike q kemi mbikqyrur deri tani. Prandaj Inspektorati ka shqiptuar edhe gjoba
ndaj pundhnsve, q vetm gjat vitit t kaluar kan qen mbi 100 mij euro", thot Ibrahimi. Megjithat kryeinspektori i puns, Basri Ibrahimi, vlerson se ka prparim sa i prket marrdhnies s puns dhe siguris n pun, sidomos n kompanit q kan numr m t madh t t punsuarve. "N baz t ligjit, kompanit q kan 50 t punsuar, duhet t punsojn nj zyrtar, i cili merret me sigurin n pun me orar t shkurtuar, ndrsa nse i ka mbi 250 t punsuar, ather duhet t ket nj zyrtar i cili me orar t plot merret me sigurin n pun", thekson Ibrahimi. Ndryshe, sipas tij sfid mbetet eliminimi i puns n t zez, pa kontrata t puns, respektivisht n ekonomin joformale, ku mbrojtja dhe siguria n pun jan minimale. Ai shpjegon se edhe n kt drejtim sht shnuar prparim i ndjeshm, pasi fal angazhimit t inspektorve t puns, shum t punsuar n ekonomin joformale jan legalizuar dhe jan pajisur me kontrata pune.
EKONOMI
11
Kompanit e mdha tkurrin

Kompanit e mdha publike dhe private kan t'kurrur buxhetin e tyre pr marketing gjat ktij viti krahasuar me vitin e kaluar. Ky reduktim ndrlidhet me krizn ekonomike n vend dhe me ofertat e lira nga operatort ekonomik pr tender.
buxhetin pr reklama!
Eko Biznesi
EK-u e ka zvogluar buxhetin prej 10 mij eurosh krahasuar me vitin e kalauar, ndrsa edhe PTK-ja ka tkurrur buxhetin, por nuk dihet sakt n shifra. Ndrkaq, kompanit private, "harrojn" krejt t bjn reklama pr biznesin e tyre, duke pasur parasysh gjendjen e rnd aktuale ekonomike. Viktor Buzhala, zdhns i Korporats Energjetike t Kosovs(KEK), thot se pr reklama kjo koorporat ka ndar vitin e kaluar n baz t kontrats 330 mij euro, ndrsa kt vit n baz t tenderit oferta m e lir ka qen 320 mij euro. "Bhet fjal pr nj tkurrje prej 10 mij eurosh. Sa i prket krizs ekonomike, kjo nuk ka pasur ndikim t madh n KEK, prkundrazi inkasimi sht rritur nga 160 milion euro sa ishte me 2009 n 180 milion n 2010 (plus 10 milion t hyra alternative), ndrsa trendi i rritjes vazhdon edhe kt vit", thot Buzhala. Ndrsa, sipas tij, shuma prej 320
mij eurosh e ndar pr kampanjat vetdijsuese-sensibilizuese, (sepse KEK nuk bn reklama t pastra), sht dukshm nn mesataren e kompanive tjera komerciale, t cilat pr marketing ndajn 10-15 pr qind t buxhetit total. Ndrsa, sipas zdhnsit Buzhala, KEK-u ndan vetm 0.17 pr qind t buxhetit total, edhepse ka arritur t ket ndikim tek 90 pr qind e konsumatorve n baz t matjeve t opinionit q jan br nga operatori i pavarur.
PTK jo-t transparente

Ndrsa, zyrtar t Post Telekomit t Kosovs(PTK), edhe pse kompani publike, nuk tregojn transparenc pr sa i prket menaxhimit t parave, prkatsisht se sa shpenzojn pr reklama. Ata nuk kan dashur pr lexuesit e gazets t specifikojn se sa ka qen buxheti i vitit t kaluar pr marketing dhe sa sht ai pr kt vit. Ata vetm kan thn se buxheti pr kt vit ka tkurrje (sht m i vogl se ai i vitit t kaluar). Arsim Bilalli, menaxher pr informim n PTK, thot se n kuadr t Departamentit Qendror
t Marketingut t PTK-s pr vitin 2011, jan planifikuar t realizohen aktivitete t marketingut, por nuk e tregoi shumn. Ai tregon at cka dihet se PTK bn reklam n TV, Gazeta, Radio, n Bill borda, Mega light, City light, pastaj shfrytzimin e hapsirave reklamuese n ato vende ku frekuentimi i konsumatorve sht m i madh (si jan hapsirat n Aeroportin e Prishtins, etj.). "Ndrsa, sa i prket krahasimeve apo dallimeve t planifikimit buxhetor, Departamenti i Marketingut pr vitin 2011 ka planifikuar nj buxhet m t ult nse krahasohet me at te vitit paraprak, duke pas parasysh se disa nga aktivitet e marketingut t cilat jan iniciuar gjat vitit 2010 jan aktivitete t cilat vazhdojn t realizohen gjat vitit 2011, si dhe disa aktivitete t cilat tani realizohen nga vet PTK, p.sh, hulumtimi i tregut", thot Bilalli pr gazetn.
Kompanit private ndiejn krizn!

Ndrsa, si duket kriza ekonomike i ka goditur m shum kompanit
private, ngase ata kan tkurrur dukshum buxhetin pr reklama. Nj pronar i nj kompanie t njohur private, i cili nuk deshi t identifikohej pr gazetn, thot se ky vit sht m i vshtir pr kompanin pr t br marketing npr medie dhe billborda. Gjithnj sipas tij, buxheti i ksaj kompanie pr marketing sht dukshm m i vogl krahasuar me vitet paraprake. "Pr kt vit, kemi planifikuar t mos ndajm mjete pr departamentin e marketingut ashtu sikur kemi ndar herave tjera, ngase kompania gjat ktij viti sht duke u prballur me shum vshtirsi t shitjes s mallrave dhe pr kt arsye sht reduktuar edhe prodhimi", thot ai. Sipas tij, reklama mund t ket vetm pr ndonj fest shtetrore. "Jan obligimet shtetrore (taksat), pagat pr puntort dhe kriza ekonomike q na bjn t harrojm rekalamat pr biznesin ton, ngase t hyrat apo profiti i kompanis ka rn dukshm n vitin e kaluar dhe n kt vit", thot pronari i nj kompanie t njohur n vendin ton. Ndrsa, me gjith insistimin ton, nuk arritm t marrim prgjigje nga zyratrt e operatorit t dyt mobil "Ipko", lidhur me kt shtje.
12
A KTIVITETET
OEK- UT
A KTIVITETET
OEK- UT
13
VSHTIRSI TE SHUMTA NE FUNKSIONIMIN E SEKTORIT

PROMOVIMI I KOSOVS JASHT VENDIT ME QLLIM T T TRHEQJES S INVESTIMEVE T HUAJA
PRIVAT N KOSOV
Ekspertt e
CEFTA-s nga
odat ekonomike
vizituan Brukselin
zyret e Agjencis pr Promovimin e Investimeve, q vepron n kuadr t Ministris s Tregtis dhe Industris, kryeshefi i ksaj agjencie, Mustaf Hasani priti n takim kryetarin e Ods Ekonomike t Kosovs, Safet Grxhaliun. Kryetari i OEK-ut shprehi knaqsin q APIK-u sht vendosur n aneksin e ri, ku ka krijuar nj ambient m t prshtatshm pr pritjen dhe inkurajimin e investitorve. N takimi u bisedua pr shtjet q
kan t bjn me avancimin dhe bashkpunimin n mes APIK-ut dhe OEK-ut, si dhe pr mundsin e promovimit t Kosovs jasht vendit, me qllim t ngritjes s imazhit t Kosovs tek investitort e huaj. T dy bashkbiseduest u dakorduan q partneriteti n mes ktyre dy institucioneve t vazhdoj edhe m tej n koordinimin e aktiviteteve t prbashkta pr prezantimin e Kosovs brenda dhe jasht vendit, organizimin e konferencave q promovojn investimet, misioneve shitse, programe B2B, panaireve,
si dhe pr aktivitetet tjera. Po ashtu u bisedua edhe pr prfaqsimin e Kosovs n "Samitin e Bizneseve pr Ballkanin", q do t mbahet m 23-24 mars 2011 n Maryland t SHBA-se, ku Kosovn do ta prfaqsojn Valdrin Lluka, kshilltar n Ministrin e Tregtis dhe Industris, Mustaf Hasani - kryeshef i Agjencis pr Promovim t Investimeve, Safet Grxhaliu - Kryetar i Ods Ekonomike t Kosovs dhe Lek Musa-Drejtor ekzekutiv i Ods Ekonomike Amerikane.
ZVICRA VAZHDON T PRKRAH SEKTORIN PRIVAT T KOSOVS

vicra edhe ne te ardhmen do t vazhdoj t prkrah zhvillimin ekonomik t Kosovs. Gjat takimit me kryetarin e Ods Ekonomike t Kosovs, Safet Grxhaliu ambasadori Beglinger ka vlersuar se pr Zvicrn sht shume me rendsi dialogu ne mes te sektorit privat, OEK dhe te Qeverise. "Ekonomia e Kosovs nuk mund t zhvillohet pa sektorin privat. Ne tashme i kemi nnshkruar disa marrveshje me Kosovn dhe Zvicra e prkrah Kosovn me shume mjete ne aspektin ekonomik, q para se gjithash ka pr qllim punsimin e te rinjve. Jam shum i bindur se Qeveria n bashkpunim me OEK do te jap kontribut t rndsishm n kt drej-
P K
omuniteti i biznesit ballafaqohet me shume vshtirsi dhe sfida t cilat ndikojn ne afarizmin e tij dhe pa zgjidhjen e t cilave nuk mund te ket zhvillim t mirfillt ekonomik vlersoi sot kryetari i Ods Ekonomike t Kosovs, Safet Grxhaliu. N konferencn pr media kryetari Grxhaliu vlersoi se zgjedhja e Qeverise s re ka hap mundsin qe t`i adresojm ne baza te rregullta problemet dhe sfidat qe i ka biznesi. "sht shqetsues fakti qe ne jemi ne fund te listave te institucioneve kredibile - si sht Banka Botrore, qe e analizojn ambientin biznesor, sidomos nse e marrim parasysh faktin qe vendet fqinje jan ne krye te ktyre listave. Kosovs i duhet me shume se kurr rritja e qndrueshme e sektorit privat dhe e investimeve qofte te brendshme qofte te huaja dhe ne procesin e shtet ndrtimit, kur pretendojm me e rrit nivelin e shpenzimeve publike - ne duhet te kthehemi dhe te trajtojm prioritetet e zhvillimit te qndrueshme ekonomik qe mund te gjenerohet vetm nga sektori privat", tha kryetari i OEK-ut. Ai paralajmroi se do t bisedohet me Qeverin dhe do te beht presion qe reforma ekonomike dhe politikat zhvillimore jan prioritet. "Prioritet mbi prioritete qe do te ndikon ne zhvillim, ne imazh dhe ne shume segmente sht qe Kosova ne dy vitet e ardhshme te beht top-vendi reformues ne aspektin ekonomik. Adresimi i problemeve qe ne i kemi mbledh ne shoqata dhe njsit tona rajonale, sht vetm piknisja e nj dialogu qe do te shrbej si platform edhe pr punn e Kshillit Nacional Zhvillimor". Grxhaliu theksoi se licencat, lejet e puns dhe ndrtimit, taksat lokale te pa harmonizuara, barrierat ne raport me vendet e CEFTA-s, prokurimi publik, ekonomia jo-formale, krimi ne Veri, jan br simbole te imazhit te ekonomis se Kosovs. Pr t tejkaluar kt gjendje OEK-u ka propozime konkrete, tha kryetari Grxhaliu. " Te krijohet Agjencia Kombtare pr Regjistrim dhe Licencim te veprimtarive biznesore, e cila duhet t prfshi regjistrimin e biznesit, licencimin e veprimtaris, pajisjen me numr fiskal, pajisjen me certifikate pr eksport-import, pajisje me certifikate te TVSH-se, etj. Te funksionalizohet Kshilli Kombtar pr Zhvillim Ekonomik dhe te prcaktohet agjenda e prioriteteve te zhvillimit dhe reforms ne ekonomi". Prioritete mbeten edhe hartimi i planit nacional zhvillimor, fillimi i negociatave me investitor strategjike pr fushat ku kemi prparsi krahasuese dhe t kryhet n mnyr efikase dhe transparente procesi i privatizimit te ndrmarrjeve Publike. Sekretari i Prgjithshm i Ods, Berat Rukiqi i njoftoi gazetart me projektin "Zri i Biznesit" i cili merret me vlersimin e shqetsimeve dhe problemet me te cilat ballafaqohet biznesi dhe propozon zgjidhje pr tejkalimin e tyre.
rojekti i prbashkt ndrmjet DIHK dhe Odave Ekonomike t vendeve nnshkruese t marrveshjes CEFTA dhe Sekretariati i CEFTA-s organizuan nj vizit trajnuese ku pjesmarrs ishin ekspertt e CEFTA-s nga odat ekonomike t vendeve nnshkruese t CEFTA-s. Gjat vizits ekspertt e CEFTA-s patn rastin t'i takojn zyrtart e Komisionit Evropian si dhe zyrtart e prfaqsive t odave ekonomike t Evrops Juglindore n Bruksel, Unionin e Odave t Gjermanis - Zyra n Bruksel si dhe
Asociacionin Slloven pr Hulumtime Biznesore. Gjat 3 ditve t vizitave dhe takimeve ekspertt patn mundsin q t njihen pr s afrmi se si t lobohet drejt integrimit n institucionet evropiane si dhe t njihen me prvojat e vendeve t ndryshme. N kt vizit t pranishm ishin ekspertt e CEFTA-s nga odat ekonomike t Shqipris, Kosovs, Maqedonis, Kroacis, Malit t Zi, Serbis, Bosnjs dhe Hercegovins dhe Moldavis. Odn Ekonomike t Kosovs e prfaqsoi, z. Besnik Cecelia.
tim|, tha ambasadori Berlinger. Kryetari i OEK-ut, Safet Grxhaliu ka theksuar se Zvicra i ka dhn kontribut t rndsishm n zhvillimin e Kosovs. " Zvicra ka pjesn drmuese te diaspors shqiptare dhe sht vendi i cili nder te paret e ka pranua pavarsin e Kosovs. sht shtet i cili
vrtet ka bere shume ne aspektin teknik dhe ne bartjen e aktiviteteve pozitive ne Kosove". Kryetari Grxhaliu ka informuar ambasadorin e Zvicrs lidhur me situatn aktuale n vend dhe me bashkpunimin ekonomik n mes t dy vendeve, duke theksuar se duhet te mendohet n aspekt afatgjate.
14
E KONOMI
Se respektojn LIGJIN E PUNS

yrja n fuqi e Ligjit t Puns n fillim t ktij viti ka br q pozita e puntorve t prmirsohet, por jo n parametrat e dshiruar. Zyrtar nga Inspektorati i Puns n Ministrin e Puns dhe Mirqenies Sociale (MPMS) kan thn se Ligji i Puns sht duke u zbatuar m mir n kompanit publike, por jo n nivelet e dshiruara. Sipas tyre te kompanit kryesore publike ka shkelje t ndryshme, pavarsisht vrejtjeve q u kan dhn ata. Prve vrejtjeve me shkrim as nj kopani publike nuk sht gjobitur me t holla, edhe pse kjo form sht e prfshir n ligj pr ato kompani q shkelin t drejtat e puntorve t tyre. Shefi i Inspektoratit t Puns, Basri Ibrahimi, ka treguar se edhe n ndrmarrjet publike ka shkelje t ndryshm, madje sipas tij, ka edhe puntor pa kontrata. "N krahasim me ndrmarrjet private, n ndrmarrjet publike Ligji i Puns zbatohet shum me mir, por jo n
Eko Biznesi
Inspektorati i Puns ka vrejtur shkelje t ndryshme tek kompanit publike sa i prket zbatimit t Ligjit t Puns
nivelin e dshiruar", ka theksuar ai. Sipas tij, inspektimet do t vazhdojn nga inspektort e puns, t cilt do t bjn q Ligji i Puns t zbatohet n mas sa m t madhe dhe n mnyr q t drejtat e puntorve t
mos shkelen. "Shkeljet jan t ndryshme, pa kontrata t puns, me orar t zgjatur t puns. Por, duhet theksuar se nga hyrja n fuqi e Ligjit t Puns situata sht shum me e mir. N KEK kemi inspektuar dhe situata sht m e mir sesa m par, por l ende shum pr t dshiruar posaqrisht siguria n pun", ka treguar shefi i Inspektoratit t Puns n kuadr t MPMS-s. Ndrkaq, zdhnsi i Korporats Energjetike t Kosovs (KEK), Viktor Buzhala, ka thn se q nga hyrja e Ligjit t Puns n fillim t ktij viti n fuqi, KEK-u sht duke e zbatuar n prpikri. "Ligji i Puns prej momentit t hyrjes n fuqi aplikohet n trsi nga KEK-u. Pra, KEK-u si kompani publike me prgjegjsi t lart shoqrore aplikon secilin nen t ktij ligji", ka theksuar ai. Sipas Buzhals, edhe m hert secili puntor i korporats ka patur kontrat valide t puns, pushimin vjetor, t gjitha shtjet tjera rregullative, t cilat parashihen edhe n Ligjin e Puns. "Kto shtje deri n hyrjen n fuqi t Ligjit t Puns kan qen t rregulluar n baz t Rregullores
2001/27- pr Ligjin Themelor t puns n Kosov. KEK ka aplikuar n prpikri t gjitha nenet q i parashihte kjo rregullore", ka thn ai. Prfitimet nga ligji i ri, sipas, zdhnsit t KEK-ut, jan ato q parashihen n ligj, pra do prfitim pr punmarrsit q e parasheh ligji, KEK-u e aplikon. Ndrkaq, zdhnsi i Post Telekomit t Kosovs (PTK), Menduh Abazi, ka theksuar se edhe n PTK, Ligji i Puns ,aplikohet n trsi q nga dita kur ka hyr n fuqi. "Me t gjitha risit q i sjell Ligji i Puns, e t cilat risi me par nuk kan qen t prfshira n Rregulloren nr 2001/27 Pr Ligjin Themelor t Puns n Kosov, jan njoftuar te gjith te punsuarit n PTK. Kjo me qllim q tek te punsuarit mos t krijohet konfuzitet eventual. Puntort jan njoftuar disa dit para se t hyje n fuqi Ligji i Puns", theksoi ai. Para se Ligji i Puns t hyje n fuqi, sipas Abazit, n PTK sht vepruar konform dispozitave t Rregullors 2001/27 dhe dispozitave t aplikueshme t Kontrats nacionale kolektive dhe akteve te brendshme t PTK-s.
E KONOMI
15
OEK, adresa q zgjidh

N Kosov veprojn disa asociacione t bizneseve, por m aktive dhe m me ndikim jan Oda Ekonomike e Kosovs dhe Oda Ekonomike Amerikane e Kosovs. Kto asociacione jan themeluar me qllim t mbrojtjes s interesave t biznesit n raport me barrierat burokratike t shtetit
problemet e biznesit
rtikulimi i problemeve, krkesave dhe shqetsimeve t biznesit n Kosov bhet prmes asociacioneve ekonomike t cilat tashm kan krijuar nj tradit veprimtarie dhe avokimi n mbrojtje t interesave t biznesit n raport me barrierat burokratike t shtetit. Adresimi i problemeve t tyre bhet nga Oda Ekonomike e Kosovs, Oda Ekonomike Amerikane e Kosovs, Aleanca Kosovare e Biznesit. Sekretari permanent i Ods Ekonomie t Kosovs Berat Rrukiqi thot se OEK sht si nj ur q lidh apo do t'i bart problemet e komunitetit t biznesit t cilat duhet t'i adresoj n institucione vendore apo n qeverin e Kosovs. "elsi i suksesit n kt drejtim pa mdyshje sht partneriteti dhe komunikimi. Besoj se problemet e biznesit i kemi adresuar mjaft mir. 'sht e vrteta ne kemi nj partneritet t mirfillt i cili ka vetm nj qllim, shtyrjen prpara t proceseve dhe zhvillimit ekonomik". Ai ka potencuar se nuk sht gjithmon e mundur q prob-
bazik n fillimin e implementimit t marrveshjes CEFTA e cila sht nj marrveshje shum e rndsishme nse nga ngjyrimi politik merr konotacionin e duhur apo qllimin primar ekonomik" ka thn ai. Mst: Arbitrazhi ndihmon bizneset Sekretari i Ods Ekonomike t Kosovs Berat Rrukiqi ka deklaruar pr 'Ekobiznes' se Gjykata e Arbitrazhit sht nj projekt q do t implementohet s bashku me USAID dhe njkohsisht sht nj nga prioritetet e OEK-ut pr vitin 2011. "N kt drejtim jan br hapa t mjaftueshm. sht shpallur konkursi pr ekspertt e ksaj fushe dhe besoj se deri n fund t janarit do t prfundojn t gjitha procedurat dhe do t fillojm me zgjidhjen e kontesteve t para" thot ai. Po ashtu Rrukiqi ka shtuar se kt vit do t jetsohet nj hap shum i rndsishm pr bizneset kosovare, sepse me ndihmn e OEA dhe USAID do t filloj s funksionuari. Tribunali i Arbitrazhit, pr faktin se gjykatat n Kosov jan t strngarkuara me lnd t pazgjidhura t cilat presin me vite. Ai thot se FINANCIMET NGA ANTARSIMI I KOMPANIVE prmes sistemit t arbitrazhit dshiroOda Ekonomike Amerikane do t vazhdoj t bj edhe promovimin e principeve t Prgjegjsis jm q t'i bartim n Shoqrore t Korporatave dhe t shprblej bizneset qe kontribuojn n kt drejtim", ka thn Kosov prvojat m Haxha. Ndrsa sa i prket financimit ajo ka pohuar se Oda Amerikane financohet prmes hyrjeve t avancuara t nga antarsimi i kompanive dhe nga bashkpunimi n projekte t ndryshme. vendeve Evropiane lemet t zgjidhen 'ad hoc' "por besoj se me nj bashkpunim t mirfillt si e meriton komuniteti i biznesit do t ja dalim q shumicn e problemeve t komunitetit t biznesit t'i zgjedhim dhe t jemi n dispozicion t prbashkt drejt forcimit t sektorit privat, sidomos sektorit prodhues, si dhe ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme" ka thn ai. Mst: Strategjia e OEK-ut 2009-2013 Sekretari i OEK-ut Rrukiqi ka nnvizuar se OEK-u sht institucion q ka nj strategji veprimi apo plan konkret. "sht strategjia e OEK-ut pr vitin 2009-2013, i hartuar n bashkpunim me partnert tan nga Gjermania dhe Austria". "Ajo q do t shtohet n kt drejtim, do t jet nj qasje kreative n mbrojtjen e interesave t biznesit, n promovimin e vlerave t Kosovs si parakusht i promovimit t investimeve t Kosovs, prkrahjen e NVM-ve t Kosovs, investime n sistemin e edukimit apo n trajnime profesionale si pjes e internacionalizimit t ndrmarrsis kosovare dhe kuptohet nj angazhim
dhe SHBA-s, ku arbitrazhi ka nj rol dominant n zgjidhjen e kontesteve t ndryshme gjyqsore. "Jemi t vetdijshm pr rndsin e ktij projekti dhe jemi shum t prkushtuar q t fillojm sa m shpejt q sht e mundur" ka thn ai. Ky asociacion mjaft i fuqishm n vend prfaqson pjesn m t madhe t bizneseve t cilat kontribuojn substancialisht n ekonomin dhe t hyrat pr buxhetin e shtetit t Kosovs.
OEAK, z i biznesve
Asociacion tjetr i rndsishm sht Oda Ekonomike Amerikane. Menaxherja pr komunikim dhe marrdhnie me publikun Zana Haxha thot se Oda Amerikane sht shoqat e bizneseve zyrtarisht e akredituar nga Oda Ekonomike Amerikane e Shteteve t Bashkuara n Uashington D.C. "Oda Amerikane sht gjithashtu antare e Kshillit Evropian t Odave Ekonomike Amerikane, antarsi kjo q iu ofron antareve tan kyje direkte n rrjetin e 18.000 bizneseve amerikane dhe evropiane. Fillimisht e themeluar n vitin 2004, Oda Amerikane operon plotsisht q nga viti 2006". Haxha shpjegon se Oda Amerikane sht shoqat e bizneseve
nprmjet t cils udhheqsit e bizneseve bashkpunojn pr ta forcuar klimn biznesore t vendit dhe pr rritje ekonomike drejt prosperitetit dhe integrimit Euro Atlantik. "Oda gjithashtu sht organizat e pavarur q ka influenc n agjendn publike n Kosov pr t promovuar mundsi ekonomike dhe interesa te bizneseve. Oda Amerikane prfaqson kompani ndrkombtare dhe lokale q operojn n Kosov". Ndrkaq sa i prket projekteve Haxha ka shtuar se edhe kt vit, sikurse vitin e kaluar, Oda Amerikane do t vazhdoj t jet z i biznesit pr zhvillim. "Disa nga projektet q mund t'i veojm pr kt vit jan krijimi i Agjends s Biznesit 2011, ku Oda Amerikane n bashkpunim me programin pr Prmirsimin e Mjedisit Afarist t USAID, do t takohet me biznese q operojn n rajone t ndryshme t Kosovs pr t identifikuar mnyra pr prmirsimin e mjedisit afarist. T gjitha rekomandimet do t prfshihen pastaj n "Agjendn e Biznesit t Kosovs pr vitin 2011." Gjithashtu, n bashkpunim me programin e USAID, Sisteme pr Zgjidhjen Alternative t Kontesteve, Oda Amerikane do t krijoj Qendrn pr ZAK/Arbitrazh, prmes s cils bizneset do t ken opsionin q t drejtohen tek Qendra e ZAK pr zgjedhjen e kontesteve t ndryshme.
16
MARKETING
EKONOMI
17
Dy dekada, nje emr

Afet Bela
Fillet e para
Gjithka nisi m 18 mars 1991 n Prishtinn e para lufts. Fortesa me 4 puntor, me nj zyr tejet modeste dhe me vizionin e qart, i cili do ta shpinte deri aty ku sht sot. Filloi punn duke ofruar pllaka te qeramiks, porcelan, granit, mermer dhe material tjetr hidro-sanitar pr kompletimin e banjs. Kshtu lindi Fortesa, emri i s cils shum shpejt do t njihej e do t besohej nga t gjith.
Hapat e par t rritjes s Fortess

Hapat e par t rritjes Fortesa i prjetoi gjat vitit 1996, kur ajo mori me qera nj depo dhe zyrn e par, rrugs pr n Fush Kosov. Me gjith faktin se gjat ksaj kohe nuk ishte e mundur importimi i produkteve nga jasht, Fortesa arriti q ta rriste przgjedhjen e produkteve t saja me prfshirjen edhe te mobilieve t banjs n koleksionin e saj. Kshtu, Fortesa u b e para n Kosov pr ofrimin e nj numri t mjaftueshm t artikujve pr banja, ndrsa emri i saj tashm kishte filluar t jehonte. Deri n vitin 1999, familja Fortesa numronte 10 puntor t dedikuar.
Fortesa dhe koha e lufts rimkmb shpejt Fortesn. Shtohet Fortesa, miku i banjs suaj fillon t asortimani i produkteve shume mod- zgjerohet dhe t bhet miku i shtpis Megjith problemet me Viti 1999 sht vit i njohur e i dhimb- erne duke prcjellur brendet me te suaj. t cilat sht ndeshur shm pr t gjith. Lufta lirimtare e njohura botrore te ksaj lemie. N u zhvillua n Kosov, pati jehon vitin 2003, Fortesa blen token n t Fortesa e sotme Kosova n 20 vitet e cila shum t madhe dhe kjo luft u ciln e kishte me qira dhe i ndrton fundit, njra ndr kom- shkaktoi shum dhimbje shum famil- depot pr ta prballuar krkesn e Fortesa, tani ka shtuar dukshm numn Kosov. Me gjith faktin se cila sa vinte e shtohej n treg. rin e puntoreve,e ka hapur edhe nj panit qe u prballoj me jeve humbja materiale e Fortess nuk sallon shume modern te shitjes me shume sukses ktyre fur- mund t krahasohet me sakrificn e Lulzimi rreth 1400 m/2 ne Prizren me synim nga shum familje t Kosovs, te shtrirjes edhe ne qytetet tjera te tunave dhe qndroj e pa ber q kan dhn shum dshmor, Padyshim se zgjerimi i Fortess fillon Kosovs por edhe jasht saj. Sot mposhtur tamam si gjat kohs s lufts, Fortesa humbi n vitin 2006. N kt vit, Fortesa Fortesa ka nj numr shume te Fortes sht kompania gjithka nga pasuria e saj. Por ndrton objektin me hapsir prej madh te produkteve me kualitet shkatrrimi dhe djegia e pronave, nuk 4200 metra katror, dukshm shtohet shume te larte. At qe e sheh ne "FORTESA" me seli ne e mposhti dshirn pr t vazhduar numri i te punsuarve dhe kalon panairet me prestigjioze te botes pr shifrn 50 dhe ne kt mnyr filloi te nj kohe shum t shkurtr e gjene ne Prishtine. Pr t gjitha tutje dhe pr te shtuar sukseset. kontribuoj sadopak ne zbutjen e sallonet e Fortess. Marrdhniet bissukseset q jan arritur Rimkmbja papunsis ne Kosove. nesore me brende shum t njohura Reputacioni i ndrtuar me pun e botrore po forcohen vazhdimisht n n kt kompani q sot i lufts n Kosov solli nj djers nga Fortesa shpaguhet n kt mnyr q sjellja e produkteve t reja sht br sinonim se si Prfundimi realitet t hidhur t shkatrrimit n vit, kur ajo fiton besimin e brendeve n Kosov t vazhdoj pareshtur. bhet nj kompani e Kosov, e Fortesa nuk ishte prjashtim luksoze botrore pr produkte mod- Tani emri Fortesa sht i njohur edhe ktij realiteti. Megjithat, t bal- erne t banjs si Versace Home, jasht kufijve t Kosovs, me blers suksesshme, me modesti ilafaquar me nj moment kritik pr t Valentino e Bisazza nga Italia,Grohe nga Gjermania, Zvicra , Shqipria flet pronari i saj Shemsi ardhmen e kompanis, 10 puntort Gjermani e shum te tjera dhe fillon dhe Maqedonia dhe disa vende t Fortess vendosen t qndrojn n me distribuimin e tyre n Kosov. tjera. Sahiti. Ai thot se edhe e kmb dhe t vazhdojn me ndrrn Kshtu Fortesa edhe nj her prin pr Plot dy dekada pas lindjes s komn t ardhmen do t e tyre, pr t pas nj kompani t suk- rritjen e przgjedhjes s produkteve n panis, tregu i produkteve pr banja, duke qen e para e cila solli n hidro-sanitare dhe tjera pr shtpi mundohet q t ket sesshme dhe q do t kontribuonte ne treg zhvillimin e Kosovs, s shkatrruar Kosov modn n tregun e produk- vazhdon t ket nj emr n Kosov. biznes te shndosh, te nga lufta. teve pr banja. Gjat ktij viti lind I ndrtuar me pun t palodhshme, suksesshm dhe do t N kt rizgjim, Fortesa vendoset n edhe koncepti Fortesa Home, me me sallonet e shitjes ndr m moderVeternik t Prishtins n kohn kur aty 'rast Fortesa zgjerohet dhe ofron pro- net n rajon, iniciativn pr t qen kontribuoj n rritjen e nuk kishte pothuajse asgj dhe rifillon dukte pr tr shtpin duke prfshir prijs i tregut dhe me zgjedhjen e ekonomis se Kosovs. punn nga e para n nj hapsir t radiator modern, tapeta dekorative pashoq t produkteve, ky emr tani i
marr me qira. Puna vetmohuese e puntorve t palodhshm e vete-ngjitse, laminat e dyer t brendshme dhe aksesor tjer. Kshtu dshmuar n Kosov dhe jasht saj quhet FORTESA.
18
EKONOMI
Rritet konkurrenca e pakics

Eko Biznesi
Tregtia me pakic gjat ktij viti pritet t sjell ndryshime t rndsishme n zinxhirin ushqimor, por edhe pr t gjith tregun n trsi. Menaxherja pr Shqiprin e agjencis shumkombshe "Colliers International", Stela Dhami, thot se gjysma e dyt e ktij viti do t sjell ndryshime t rndsishme n fushn e tregtimit t ushqimeve, sepse do t hyj nj operator i ri europian, duke e uar n katr numrin e zinxhirve t supermarketeve n Shqipri. Ndrkoh Monitor ka msuar se sht drejt prfundimit marrveshja pr hyrjen n tregun shqiptar t treguesit me pakic francez Carrefour, - tregtuesi retail i dyt m i madh n bot pas amerikanes Wall Mart prsa i prket t ardhurave- i cili do t jet i pranishm n qendrn e re tregtare, Tirana East Gate (TEG). "Njhersh edhe 'Euromax' ka ndryshuar pronsin, me blerjen e 'Delta Maxi' (e cila kishte nn pronsi 'Euromax') nga zinxhiri i madh retail 'Delhaize'. Kjo do t nxis edhe m shum konkurrencn n treg", shpjegon Dhami. Sipas Dhamit, kto risi do t shtojn ofertat duke ulur mimet e produkteve, ka do t jet pa dyshim n favor t konsumatorit vendas. Por ky vit do t shnoj edhe hyrjen n treg t nj qendre t re tregtare, "Tirana East Gate", q do t shtoj m shum konkurrencn n treg. TEG do t ket nj siprfaqe prej m shum se 40 mij metra katrorsh, duke e uar n mbi 150 mij m hapsirn tregtare n kryeqytet. "Pr vitin 2011, ne parashikojm stabilitet t shoqruar nga norma qiraje dhe hapsira t qndrueshme n tregun e zyrave. Rritja pritet t ndodh n sektorin e retail-it, me hyrjen n treg t qendrs m t re tregtare, ndrkoh dhe m e madhe, 'Tirana East Gate'", shpjegon menaxherja e "Colliers International".
Ky vit pritet t shtoj konkurrencn n tregtin me pakic. N treg do t hyjn zinxhir ushqimor europian, q do t shtojn konkurrencn dhe do t sjellin ulje mimesh. M shum konkurrenc edhe n hapsira tregtare, me hyrjen e "Tirana East Gate" Nga Laura ela
Risi markash dhe brandesh
Tregu i retail-it n Shqipri sht i ri, kjo sepse qendrat e para tregtare nisn t hapeshin pas 2005 dhe deri n vitin 2010 ka pasur vazhdimisht hyrje t reja n treg. Sipas raportit t fundit t "Colliers" mbi ecurin e tregut t retail-it n 2010, shum projekte shrbimesh q kan n prmbajtje hapsira moderne pr tregti jan shtyr q nga fundviti i 2009-s dhe vazhdojn t jen inaktive ose kan shtyr planet e
Tiran ka aktualisht 8 qendra tradicionale tregtare, nga t cilat 67% jan t prqendruara n zonat periferike, 17% brenda n qytet, 12% brenda qendrave t biznesit dhe 4% n qendr t kryeqytetit. Zonat periferike jan m t preferuarat nga zhvilluesit e rinj t Hapsirat retail tregut, fal mundsis pr Viti Qendra Siprfaqja (Sqm) hapsira t mdha tregtare, por 2005 ETC 9,000 edhe parkimeve t bollshme. 2005 Twin Towers 5,000 Qendrat aktuale jan "City Park", 2005 QTU 21,000 QTU, "Casa Italia", ETC, "Twin 2007 Casa Italia 17,400 Towers", "Kristal", "Condor" dhe 2008 Kristal 10,200 "Olympia". 2008 Condor 10,000 Ndr qendrat e specializuara n 2009 Olympia 6,800 retail prfshijn edhe franchise 2009 Coin & Oviesse 8,900 italian "Coin" dhe "Department 2009 City Park 40,000 Store & Oviesse Industry" dhe dy 2009 Praktiker 11,000 njsit "bje vet ti" - "Megatek" 2009 Megatek 20,000 dhe "Praktiker". Burimi: Colliers International Research "Rritja m e madhe n segmentin e tregtis me pakic ndodhi n zhvillimit. gjysmn e dyt t 2009-s, me nj Me gjith shtyrjen, gjat gjysms s ofert t shtuar prej 71,000 m, nj dyt t vitit 2010, tregu i retail n shifr shum m e lart se 35,000 Tiran ka "mirpritur" deg t reja m, q ishte hapsira q hyri n treg franchise n disa qendra ekzistuese n vitin 2005", thon agjentt e tregtare, si "Collezione", "VS "Colliers". Collection", "Visconti", "7 Camicie". Ndrkoh drejtori i "CityPark", Genti Drejt qendrave tregtare ela, ka konfirmuar pr "Monitor" se edhe gjat ktij viti pritet t hyjn n N kontrast me tendencat e kt qendr marka t reja ndrkom- mparshme t shopping-ut, ku rrugt btare veshjesh, kryesisht t fashs t kryesore dhe qendrat tregtare n mesme. "Jemi duke punuar pr t qendr dominuan tregun, sot shum sjell n treg nj kompani t njohur konsumator shqiptar blejn n kanadeze, por edhe kompani t tjera hapsira tregtare si "City Park", QTU, europiane", thot ela. "Casa Italia", "Megatek" dhe Bhet e ditur se edhe n "Tirana East "Praktiker", t gjitha t lokalizuara Gate" do t hyjn mjaft kompani t jasht Tirans. njohura, qoft n zinxhirin ushqimor, Gjat gjysms s dyt 2010, nj rnie e ashpr prej 20-30% sht vn re qoft n at t veshjeve. Por kur pritet q kt vit t ket risi n n fuqin blerse nga blersit potentregun e retal-it, nuk hyri n treg asnj cial t dyqaneve n rrugt kryesore. hapsir e re n gjysmn e dyt t vitit Kto qendra kan marr "tregun" e 2010 duke e ln tregun n nj total dyqaneve n rrugt kryesore, duke prej 117 mij metra katrorsh me sjell kshtu uljen e fuqis blerse n hapsira t qendrave tradicionale, kt segment. ndrkoh q rreth 40 mij m t tjer Nga ana tjetr, rrugt kryesore jan brenda hapsirave t ndryshme. mbeten ende ndr m t preferuarat, Sipas "Colliers", tregu i retail-it n pr shkak t krkess ende t lart. mimet n Retail Vendndodhja mimi/muaj Rrugt kryesore 50 euro Qendra Tregtare 33 euro Hapsirat 117,000 m SC Vacancy 8% BURIMI: Colliers International Research
"Ky fakt konfirmohet edhe nga rnia e njsive tregtare 'boshe' q jepen me qira n kto rrug, n gjysmn e dyt t 2010-s. T njjtin trend ka krkesa edhe pr segmentet e qendrave tregtare tradicionale", thot Stela Dhami e "Colliers International". N total, hapsirat e lira n qendrat tradicionale tregtare jan duke u rritur vazhdimisht. Gjat gjysms s dyt t 2010 ato u rritn 8% krahasuar me 10% n gjysmn e par t 2010, kjo do t thot prafrsisht 9,100 metra katror dhe 11,700 metra katror hapsir tregtare e lir. Edhe pse qiradhnsit deklarojn ulje t shitjeve me pakic, rrugt kryesore, por edhe ato dytsore kan regjistruar nj shifr t ult t dyqaneve q lshohen me qira gjat gjysms s dyt t vitit 2010, krahasuar me 2009-n dhe gjysms s par t 2010-s.
Qirat n rnie
Megjithse rrugt kryesore nuk raportojn ndryshime n mimet e qirave, t dhnat konfirmojn se ato kan rn prej s paku 16.7% ose rreth 10 euro/m. Qendrat kryesore tregtare vijojn t regjistrojn ndryshime t pakta n mimet e qirave, nga 35 euro/m n gjysmn e par t 2010 n 33 euro/m n gjysmn e dyt. "Gjithsesi besohet se normat e qiras mund t ken rn edhe m shum", theksohet n raportin e "Colliers". Por si pasoj e rritjes s popullsis n nj nga zonat periferike m n zhvillim, si sht Farka, q tashm sht nj destinacion i preferuar pr apartamente rezidenciale dhe vila, qendra m e re dhe m e madhja tregtare sht duke u ndrtuar n kt zon. "Tirana East Gate" do t shtoj nj hapsir prej 41,200 m n tregun tradicional t qendrave tregtare n Tiran dhe pritet t hyj n treg brenda gjysms s par t 2011. Si pasoj, hapsirat tregtare do t rriten, ndrkoh "Colliers" nuk pret ndryshim mimesh gjat gjysms s par t 2011-s. /Monitor/
Vrshimi i ish-Jugosllavis n Shqipri

Dizavantazhet shqiptare
1- Kushte t disfavorshme n marrveshjen e tregtis s lir 2- Eksport i prodhimeve me vler t ult t shtuar 3- Kosto e lart e prodhimit (mime jokonkurruese) pluhur, miell, vaj etj.". Serbia renditet n vendin e tret pr nga pesha n vler e furnizimit t ktij rrjeti shitjeje. Sllovenia mori m shum pesh n tregun ton me aktivitetin e rrjetit t shitjes me pakic "Mercator". Vitin q shkoi, vlera e importit nga Sllovenia, sipas INSTAT-it, ishte 5.2 miliard lek, ose 33% m shum se nj vit m par. Prfaqsuesja e marketingut t ksaj kompanie, Iris Ballkamaja, tregon se "'Mercator' importon mbi 20% t artikujve q tregton dhe t paktn gjysma e ktyre importohet nga Sllovenia". "Intersport" (rrjet i veshjeve sportive q menaxhohet nga "Mercator") importon mbi 95% t artikujve t saj, t cilat vijn kryesisht nga Sllovenia. Sipas saj, "produktet sllovene patn plqyeshmri nga tregu shqiptar, t promovuara edhe nprmjet projekteve si Shporta Sllovene, ku prve markave t ndryshme sllovene, markat private "Mercator" patn rritje konstante gjat vitit, duke intensifikuar edhe importin e tyre.
EKONOMI
19
regu i prpunimit t mishit n vend po arrin ngopjen, por importet e sallamit nga BosnjHercegovina u trefishuan. Emrat, aspak t njohur, arritn t fitojn tregun duke mundur si prodhimin vendas edhe sallamrat e importuara nga Italia, t cilat shquhen pr cilsi e shije. Sipas t dhnave t Ministris s Bujqsis, importet e sallamit nga Bosnja jan 6 her m t larta se ato nga Italia. Pas ktij suksesi fshihet mimi i arsyeshm n nj treg q nuk shquhet pr nj fuqi t madhe blerse, si Shqipria. Vendet e ish-jugosllavis po i shfrytzojn avantazhet e tyre konkurruese n tregun ton, pr nj gam t gjer prodhimesh, kryesisht ushqimore. T ndihmuar edhe nga rrjetet e shitjes me pakic, importet nga kto vende (Serbi, Mali i Zi, Maqedoni, Slloveni, Kroaci dhe Bosnj-Hercegovin) u rritn 50%. Sipas t dhnave t Institutit Shqiptar t Statistikave (INSTAT) vlera e importit arriti gati 49 miliard lek, duke shnuar nivelet m t larta. Pr t njjtn periudh, importet totale shqiptare u rritn vetm 11%. Eksportet drejt ktij tregu ishin m t "kursyera" n rritje, ka bri q deficiti tregtar t thellohet 65%. Nga t dhnat e tregtis me vendet ish-jugosllave shihet se kemi eksportuar mallra me vler gati 17 miliard lek gjat vitit q kaloi. Krahasuar me nj vit m par, ato u rritn 31%. Por, eksportuesit e metaleve dhe disa produkteve bujqsore pa vler t shtuar, nuk ishin aq "agresiv" sa tregtart e ish-jugosllavis n vendin ton. Tashm, kur kan kaluar disa vite nga nnshkrimi i marrveshjeve t tregtis s lir me vendet e rajonit t Ballkanit, rezultati se cili arriti t'i shfrytzoj m shum kto marrveshje sht i qart. T gjitha vendet e rajonit kan rritur eksportet e tyre drejt Shqipris, shum m shpejt se rritja e eksporteve tona. Tregtia me rajonin mori frymmarrje q nga viti 2007, kur hyn n fuqi marrveshjet dypalshe t liberalizimit t tregtis. Por, marrveshjet duket qart se u dhan m shum oksigjen prodhuesve e tregtarve t vendeve fqinje, t cilt, prve urave t forta t tregtis mes tyre, gjetn hapsira edhe n tregun shqiptar., Rritja e importeve vitet e fundit ka qen shum m e theksuar se ajo e eksportit. Duke iu referuar t dhnave mbi peshn e tregtis me kto vende, vihet re se prej liberalizimit t tregtis sht rritur m s shumti pesha e importeve nga kto vende. Duke prjashtuar vitin 2009 (kur tregtia n trsi psoi tkurrje) mallrat e importuara nga rajoni kan pasur pesh m t madhe dhe m t qndrueshme n importet shqiptare. Ato zn rreth 10% t importeve, thn ndryshe, nj pesh dy her m t lart se n periudhn para liberalizimit t tregtis. Nga ana tjetr, ndryshimi i peshs s eksportit drejt tregut ish-jugosllav tregon sa pak e shfrytzuam ne mundsin pr t tregtuar pa taksa n kto vende fqinje. Pesha e eksporteve, prvese ka ardhur n rnie dy vitet e fundit, paraqitet pothuajse n nivelet e para-liberalizimit t tregtis, viti 20052006.
Prse dshtuam me rajonin...

Nj fillim i mbar sht gjysma e puns, thot nj fjal e urt. Por ky fillim (pra negociatat pr marrveshjet e tregtis s lir) nuk ishte aspak i kndshm pr tregtart shqiptar. Pavarsisht tryezave t rrumbullakta e takimeve me palt e interesit n at koh, n listat e produkteve q mund t eksportoheshin pa taks, apo me taks t reduktuar rezultojn t jen futur prodhime q nuk mund ta shfrytzojn kt mundsi. N baz t kuotave t athershme t eksporteve, parashikohej t eksportonim djath pa taks n Serbi. Kujtojm se prodhimet shtazore edhe sot nuk kan ar dot muret e eksportit, pr shkak se nuk ofrojn garanci t plot fito-sanitare. Ndrkoh, Serbia ka nj industri t zhvilluar t prpunimit t qumshtit dhe vshtir t ishin konkurrues prodhimi i pakt shqiptar. Nj tjetr produkt q t bie n sy n listn e eksporteve pa taksa sht karota. Sipas ekspertve t bujqsis, prodhimi vendas i karots sht i kufizuar, qoft edhe pr t plotsuar krkesn e brendshme, ndaj nuk mund t flitej pr mundsi eksporti. Shum m t kujdesshm u treguan ekspertt e tregtis s vendeve fqinje. Ata przgjodhn prodhime q mund t'i eksportonin dhe n fakt, nga t dhnat e tregtis rezulton se ata i shfrytzuan shum m mir se ne kuotat e eksportit pa taks. Por lista me arsyet prse vrshuan importet ish-jugosllave drejt vendit ton, ndrsa ne ecm me hapin e breshks, sht e gjat. Sipas ekspertve t tregtis, prodhimet tona nuk kan qen ndonjher shum t lakmuara nga konsumatort e ktyre vendeve. Nj fakt t till do t mund ta mposhtte prodhimi konkurrues shqiptar, i cili nuk po gjendet as sot i till. Prodhuesit e Birrs Tirana tregojn se nuk arrijn t jen t suksesshm me eksportet n Kosov, pr t mos folur pr tregtin m tej. Drejtori i shitjeve pran ksaj kompanie, Ilir Duro, tregon se, "megjithse kemi interes pr t eksportuar, nuk arrijm t jemi konkurrues n tregun kosovar. Birra e prodhuar n kt vend, por edhe ajo e importuar nga Serbia, tregtohet me mime m t ulta se sa mund t shesin prodhimin ton". Ismail Beka, ekspert n fushn e tregtis, e konsideron Ballkanin si nj treg ku eksportet shqiptare i kan humbur shanset. Sipas tij, Shqipria nuk ka avantazhe konkurruese, krahasuar me nj treg solid si ai i vendeve ish-jugosllave. Pjesa m e madhe e eksporteve bujqsore jan perime, t cilat eksportohen t freskta me shum pak vler t shtuar. Ndrsa prodhime tradicionale q njiheshin n kt treg si pijet alkoolike (konjak, raki) apo duhan, sot nuk eksportohen m. Kompanit shqiptare nuk i ruajtn ato tregje q ndrmarrjet shtetrore patn krijuar, ndrsa sht shum m e vshtir hyrja e nj produkti t ri. Do t duhej nj prpjekje e madhe pr t br q nj konsumator maqedonas, serb apo kroat t zgjedh t konsumoj nj pije freskuese shqiptare, ndrkoh q me nj mim m t ult (n rastin m t keq aq sa ai i prodhimit shqiptar) zgjedh nj produkt t cilit i njeh shijen, arrin t lexoj etiketn dhe mbi t gjitha, e njeh si mark. Pavarsisht konflikteve politiko-sociale, shtat shtetet e reja kan ruajtur fabrikat e mdha t prodhimit q furnizojn t gjitha tregjet e tyre njsoj dhe mbi t gjitha, funksionojn si
nj treg, pasi paketimi sht n gjuhn serbe dhe prodhimet vijn nga marka q prej brezash nga blersit e ktyre vendeve.
Importet ushqimore, 25%

Prodhimet q "pushtuan" m s shumti tregun shqiptar jan ato agroushqimore. Sipas t dhnave t tregtis, ato prbnin rreth 25% t totalit t importeve nga shtat vendet ishjugosllave. Krahasuar me vitet e kaluara, pesha e tyre ka ardhur n rritje t theksuar. Po t shohim importin sipas shteteve, rritjen m t madhe e kan importet nga Sllovenia, BosnjHercegovina dhe Kroacia. N ndihm t ktyre tregjeve erdhn rrjetet e shitjes me pakic: "Euromax", me blerjen e saj nga kompania serbe "Delta" dhe hyrja n tregun ton e kompanis sllovene "Mercator". Vlera m e lart e importeve nga kto tregje vjen prmes nj game shum m t gjer produktesh krahasuar me eksportet. Sipas t dhnave t tregtis, nga kto vende importojm edhe pajisje elektronike, madje edhe mjete transporti. N eksportet tona drejt ktyre tregjeve ka pasur rritje t ndjeshme t eksportit t metaleve. Drejtuesit e kompanis "Kurum" tregojn se eksportojn drejt ktyre vendeve rreth 36% t totalit t eksporteve t tyre. Peshn m t madhe (30%) e zn eksportet drejt Kosovs. Prej vitesh, metalet kan kryesuar n eksportet tona drejt ktij tregu dhe kan ardhur duke e prforcuar peshn e tyre. E kundrta mund t thuhet pr eksportet agroushqimore. Tregjet fqinje jan m t favorshme pr t eksportuar prodhime q kan kosto t lart transporti (si ato bujqsore). Por kt favor nuk kemi arritur ta shfrytzojm. Sipas t dhnave t tregtis, vitin e kaluar, vetm 8% e eksporteve drejt ktyre vendeve ishin mallra bujqsore. Krahasuar me vitet e kaluara, pesha e eksporteve ka ardhur n rnie.
Beka: Rajoni i Ballkanit sht nj treg ku eksportet shqiptare i kan humbur shanset e tyre
Si mund t'i rrisim eksportet agroushqimore... Drejtuesit e kompanive prodhuese prmendin koston e ambalazhit si nj prej pengesave kryesore pr eksport. Josif Gorea, nj prej eksportuesve t prodhimeve bujqsore n rajon, tregon se nj pjes t mir t prodhimit e shet t grumbulluar n thas, duke mos br nj paketim t mirfillt. Kjo e detyron at ta shes me nj mim shum m t ult. "Partnert e mi vijn bashk me ambalazhet n kamion pr t marr, pasi n vendin e tyre i blejn me nj mim shum m t ult", thot Gorea. Lehtsit pr siprmarrsit, sipas ekspertve t tregtis, do t ishin: ulja e kostos s ambalazhit dhe mbshtetja nga Ministria e Bujqsis pr t rritur nivelin e marketingut t prezantimit t produktit. Deri m tani, politikat kan ecur n drejtim trsisht t kundrt me at far krkohet pr t qen konkurrues, por edhe me at far bjn vendet fqinje. N Maqedoni, ambalazhi i prodhimeve bujqsore subvencionohet, kur n skemn shqiptare t subvencioneve kjo nuk parashikohet. Pavarsisht se mbshtetja sht zgjeruar, asnj prej ktyre mbshtetjeve nuk pritet t sjell n rritjen e eksporteve agroushqimore drejt vendeve t rajonit. Edhe ato pak prodhime, si konservat e perimeve q deri vjet eksportoheshin n rajon, po prballen me koston e rritur t ambalazhit, pas vendosjes s akcizs pr qelqin dhe plastikn. Genci Mita, drejtues i kompanis s konservave "Sejega", tregon se "kostoja e prodhimit sht rritur ndjeshm me vendosjen e akcizs".
Rritja e importit 2007/2010 (%) nga:

Serbia 65 Sllovenia 74 Pritshmrit 2011: Thellim i deficitit Importet vazhdojn t rritet Pritshmrit e tregtarve pr kt vit jan pr rritje t mtejshme t importeve nga vendet e rajonit. Prfaqsuesit e rrjetit slloven t shitjes me pakic n Shqipri tregojn se "kt vit, 'Mercator' planifikon t zgjeroj m tej rrjetin e dyqaneve n Shqipri, duke hapur njsi t tjera n qytetet kryesore". Me planet e tyre t zgjerimit t bazuar n krkesn e tregut, parashikojn t rrisin rreth 10% importet nga Sllovenia. "Mercator" e mbylli vitin e par t investimit n Shqipri me ngritjen e 5 njsive shitjeje, prfshir 2 njsi "Intersport", q menaxhohen nga "Mercator", me vler totale investimi 7 milion euro. Pritshmrit pr kt vit jan m t zbehta pr sa i prket tregtis me Serbin. Rrjeti "Euromax" n Shqipri sht bler tashm nga kompania belge "Delhaise Group". Drejtuesja e marketingut t "Euromax", Pollozhani, pohon se "ky kalim i pronsis pritet q t sjell riorientim t politikave t importit me nj fokus edhe m t madh te vendet e Komunitetit Europian". Gjithsesi drejtuesit e "Euromax" tregojn se kan n plan rritje t tregtis dhe importit po n masn 10%. Madje, Pollozhani tregon se n tremujorin e par t ktij viti, rritja vihet re t jet edhe m e lart se 10%.
Supermarketet, rrugt e tregtis

Rrjetet e shitjes me pakic jan nj "autostrad" q tregjet serbe e sllovene i shtrin kto vitet e fundit edhe n Shqipri. Me blerjen e rrjetit t shitjes "Euromax" nga kompania serbe "Delta Maxi", n vitin 2008, u vu re rritje e theksuar e importeve ushqimore si nga Serbia edhe Bosnj-Hercegovina. Sipas t dhnave t INSTAT-it, importet nga Serbia jan 17.5 miliard lek, rreth 65% m shum se n vitin 2007. Sipas ktyre t dhnave, rritja vrehet q n vitin 2008. N t njjtn koh importet nga Bosnj-Hercegovina pothuajse u katrfishuan kto tre vitet e fundit. Ndonse prfaqsuesit e marketingut t "Euromax" tregojn se pjesa m e madhe e furnizimit me mallra importi vjen nga Italia, ata pranojn tendencn n rritje t importeve n trsi. Sipas Bora Pollozhanit, drejtoresha e marketingut t "Euromax" - "tendenca n rritje brenda 'Euromax' pr t importuar mallra lidhet kryesisht me rritjen e importit t produkteve q shiten me shumic nprmjet qendrs ton 'Cash & Carry'. Me kto produkte nnkuptojm lnd t para si: lnd e par pr detergjent, Pet Granulat, qumsht
Eksportet, premisa n rnie

Rreziku i thellimit t mtejshm t deficitit tregtar mes Shqipris dhe vendeve ish-jugosllave bhet m i madh, kur shohim mundsin e eksporteve n kto tregje. Vitin e kaluar, peshn m t madhe t ktyre eksporteve e zun metalet dhe energjia elektrike. Madje ato dhan ndikimin m t madh n rritjen e eksporteve. Ritmet e larta t prodhimit t energjis vitin e kaluar jan zbehur, ndrsa mimi i mart i metaleve mbetet ende faktor i favorshm pr t eksportuar. Megjithat, sipas ekspertve t tregtis, kto prodhime mbeten ende spontane dhe nuk jan karakteristik kryesore e eksporteve tona.
1- Nj raport konkurrues cilsi-mim 2- Shkall ekonomie 3- Shfrytzim m i vmendshm i marrveshjeve t tregtis s lir
Avantazhet e ish-J Jugosllavis
Shqipria i ka marrdhniet m t mira t tregtis n rajon me tregun kosovar. Por nuk sht e njjta gj pr kt t fundit, i cili m s shumti furnizohet nga Serbia. Varsia e tregut kosovar nga Serbia sht e theksuar veanrisht pr prodhimet e konsumit. Vendimi i Serbis pr t mos ekspertuar grur pr tre muaj pritet t ndikoj n shtrenjtimin e buks dhe prodhimeve t tjera t brumit, shkruan "Balkaninsight". Prej muajit dhjetor, mimi i buks n Kosov u rrit 30% dhe nj raund i dyt rritjeje do t ndodh s shpejti pr shkak t furnizimit t kufizuar t vendit. Sipas t dhnave t Ministris s Bujqsis s Kosovs, n vend prodhohet vetm 30% e nevojave t grurit. Shum i theksuar sht shkmbimi tregtar mes vendeve ishjugosllave, si n importe edhe n eksporte. Sipas t dhnave t Institutit Europian t Statistikave, Eurostat, pas tregut t Bashkimit Europian, partnert m t mdhenj tregtar t ktyre vendeve jan tregjet e tyre fqinje. Sipas ktyre t dhnave, mbi 60% e tregtis, vendet ish-jugosllave e realizojn mes tyre. Monitor.al
Ish-J Jugosllavia, si nj treg i vetm
20
Nokia E7, smartfone i ri
sht i fundit i nj dinastie, sepse Nokia E7 sht trashgimtari i legjendarit Communicator, q 15 vjet m par revolucionoi konceptin e komunikimit t lvizshm. sht modeli i fundit i super smartfonve q bazohen n sistemin operativ Symbian. T mirat: Shfrytzon sistemin Symbian 3, edicionin e fundit t sistemit operativ T kqijat: Nuk ka t prfshir kartn Micro SD mimi: 600 euro N vija t prgjithshme: Nuk sht argtues si nj Android, sht m i fort dhe m komod n prdorim
"Delhaize", hyn fuqishm n rajon Z

inxhiri ushqimor belg "Delhaize Group" ka konfirmuar tashm blerjen e 100% t "Delta Maxi Group" pr 932.5 milion euro, si pjes e strategjis pr t'u zgjeruar n Europn Juglindore. mimi prfshin nj borxh neto prej rreth 300 milion eurosh, "Delta Maxi" operon n rreth 450 njsi n 5 shtete. Duke i shtuar prezencn q ka n Greqi dhe Rumani, blerja e "Delta Maxi Group" do ta shndrroj "Delhaize Group" n kompanin lider n tregtin me pakic n rajon, sipas nj artikulli t Balkan Insight. "Delhaize" ka shum t ngjar q t zgjeroj si formatet e vogla t "Maxi"-t, ashtu dhe t hap njsi t reja n zona dhe qytete t mdha npr Serbi", thot Milos Ryba, analist i "Planet Retail", me qendr n Londr. "Ne mund t shohim konkurrent t tjer n treg sapo Serbia t'i afrohet antarsimit n Bashkimin Europian. 'Delhaize Group' do t jet stabilizuar dhe do t jet nj konkurrent i fort pr ta", tha Ryba, duke shtuar se gjigant si francezja "Carrefour", "Shwarz"-i gjerman si dhe "Tesco" britanike mund t hyjn gjithashtu n Serbi, n nj periudh afatmesme. "N momentin q antarsimi do t sigurohet, ne do t shikojm nj sr hyrjesh t operatorve t tregtis me pakic n Serbi", shtoi Ryba. Sipas konsulentit t investimeve me baz n Beograd, Milan Kovacevic, "Delhaize" ka t ngjar ta zgjeroj formatin e dyqaneve t vogla pr t prmbushur nevojat e konsumatorve n bashki t vogla. "Zinxhiri i tregtis me pakic 'Mercator' dhe 'M-Rodic' kan hyr n shum zona t mdha dhe ka ende shum qytete t mesme dhe t vogla, ku konsumi ditor ende mbizotron. 'Delhaize' do t duhet t reflektoj kto lloj sjelljeje dhe do t'i prshtatet ktyre tregjeve," tha Kovacevic. "M-Rodic" sht kryesisht nn pronsin e "Mercator Serbia", i cili ka 5% t tregut t retail-it modern n Serbi, ndrkoh q "Maxi" z rreth 19% t tregut. "Mendoj se ka ende shum hapsir pr njsi t mdha tregtare n Beograd, Novi Sad dhe Nis. Dhe gjithashtu jan Valjevo, Sabac dhe Zajecar, t cilt jan tregje pr formate t mdha dhe t vogla", tha Kovacevic, duke shtuar se kompania belge mund t ribrandoj disa dyqane nga "Maxi" nn fashn e "Delhaize". Ryba e kundrshton kt fakt, duke thn se "Delhaize" nuk do t ndryshoj emrin e formateve t "Delta M", sepse edhe te blerjet e tij n Rumani dhe Greqi, "Mega Image" dhe "Alfa-Beta Vassilopoulos" kan ruajtur identitetin e tyre lokal. "Megjithat, 'Delhaize' mund t rimodeloj disa dyqane dhe t vr n zbatim ekonomin e tij t zhvilluar t mimeve t quajtur '365', si dhe t prdor mime standarde n etiketat e produkteve nn emrin 'Delhaize'", thot Ryba. Ai shton se produktet nn markn e tij do t jen nj krcnim shum i madh pr tregtart e vegjl me pakic, por edhe pr konkurrentt aktual, si "Mercator" apo kroatja "Agrokor". Avantazhi m i madh pr retail-in n Serbi do t jet kapaciteti i tyre pr t ruajtur para prmes fuqizim-
EKONOMI
Ajo q mund t thuhet me siguri pr E7 sht fakti se ky aparat sht prmirsuar n krahasim me modelet e mparshme. Prdoruesit e pasionuar pas marks Nokia do t gjenden mir me kt aparat, sepse funksionet jan n vendin e duhur. Ky celular operon me sistemin Symbian, q duket se tashm e ka thn fjaln e tij n histori, ndrsa presidenti i Nokia, Ceo Stephen Elop, thot se smartfone-t e ardhshm duhet t programohen, duke marr n konsiderat faktin se miliona prdorues ndoshta nuk do t duan t ndryshojn faqen e par t celularit. Duhet t sqarohet fakti se E7 nuk sht nj konkurrent i iPhone apo i celularve q operojn si Android ose me programin Windows. Celulart Nokia jan t programuar t'i shrbejn m mir prdoruesve q merren me biznes. sht ideuar pr t qen sa m komod n prdorimin n zyr dhe me postn elektronike. Tastiera sht Qwerty, ndrsa ekrani Amoled, 4-polsh. Kur sht i mbyllur ngjan m shum me modelin N8, ndrsa i hapur me nj netbook. Pjesa tjetr e tastiers sht ADN-ja e Communicator. Mund t krahasohet me celularin Htc Desire Z, pasi edhe ky ka nj tastier t rrshqitshme dhe elementt e axhends jan programe t gams QuickOffice, gj q mundson produktivitet t lart individual, editim t teksteve, prezantime t ngjashme, si ato n Microsoft, pra n programe si Word, Excel e Power Point. Ka nj dosje specifike menaxheriale q funksionon m s miri dhe mund t integrohet n rrjetin e siprmarrjes suaj. sht i krahasueshm me Vpn-n, Cisco e Juniper dhe i ngjashm me zgjidhjet q ofron Microsoft. Me pak fjal 'E7 sht nj "kafsh" pune, edhe pse do t ishte pak pa vend t bhej nj krahasim i till disi i ashpr. Qndron lart n klasifikimet e rrjeteve sociale t telefonis s lvizshme dhe mund t pasurohet me aplikime t Ovi Store. Ekrani Amoled mundson shikimin e filmave me nj cilsi t lart dhe nuk sht e nevojshme q t shkarkoni kng apo video, pasi pr kt mjafton USB-ja. E7 e ka kt t prfshir n paket dhe mund t lexoj do lloj dosjesh, q mund t ndryshohen, transferohen etj. Funksionon pak a shum si nj kompjuter. Nse dshironi mund ta lidhni celularin me televizorin me an t fishs Hdmi. Jo do celular arrin t bj nj gj t till. Celulari 'E7 nuk ka kart MicroSd. Megjithat mund t themi se sht nj celular i dizajnuar me shum kujdes. sht i fort. Tastiera fizike sht lehtsisht e komandueshme, madje shum m praktike se ajo virtuale n rast se dshironi t shkruani gjat.
it nga bizneset e hapura n vendet fqinje. Zv.presidenti i "Mercator" pr Europn Juglindore, Stanka Curovic, tha javn e kaluar se tregjet lokale ushqimor jan t prirura pr ndryshim, kryesisht fal teknologjis s re q "Delhaize" do t fus, por hyrja n treg e "lojtarve" t rinj do t varet nga ecuria e ekonomis serbe. Njsia serbe e gjermanes "Metro Cash & Carry" tha se hyrja e "Delhaize" sht shenj pr rritjen e besueshmrin ndaj tregut vendas t tregtis me pakic dhe prov se vendi ballkanik sht nj destinacion trheqs pr investime, me gjith recesionin global. "Tregu serb sht duke psuar zhvillime intensive, kjo sepse konkurrenca ktu sht ende mbrapa shum vendeve fqinje, prandaj shum operator modern do t ken rritje interesi n zhvillimin e tregut serb", tha presidenti pr Serbin i "Metro Cash & Carry Serbia", Veronika Punceva,. Blerja e "Delta Maxi Group" do t shtoj kontrollin n Serbi, Bullgari, Mal t Zi dhe Shqipri. Transaksioni do t mbyllet trsisht n tremujorin e tret t 2011-s. Presidenti i "Delhaize Group", Pierre-Olivier Beckers, tha se operimet e "Delhaize" n shtat shtete t Europs Juglindore pritet t gjenerojn rreth 3.4 miliard euro n 2011 dhe t arrijn nj rrjet dyqanesh prej 800 t till.
Pa opsione pr dalje nga kriza
kspert t ekonomis thon se Kosova nuk ka mekanizma adekuat pr t dal nga gjendja e rnd ekonomike dhe sociale, n t ciln gjendet vendi. Investimet e shumta n infrastruktur, sipas tyre, nuk krijojn zhvillim ekonomik t qndrueshm. Ata sugjerojn institucionet e vendit t marrin masa konkret pr prmirsimin e ksaj gjendjeje. Autoritetet kosovare paralajmrojn se s shpejti do t filloj nj debat i prgjithshm institucional pr sfidat dhe mundsit e zhvillimit ekonomik. Ata potencojn se kjo iniciativ do ta ndihmoj ekonomin kosovare, derisa ekspertt e ekonomis tregojn pr nj situat jo t mir t ekonomike dhe sociale n vend. Eksperti i shtjeve ekonomike, Ismajl Kastrati, tha se debatet e tilla asnjher nuk kan qen frytd-
hnse. Ai thekson se Qeveris s Kosovs i mungon strategjia e zhvillimit ekonomik. "Institucionet tona t vetmin mekanizm e kan buxhetin e Kosovs, t cilin e shfrytzojn pr t krijuar nj zhvillim ekonomik, q nuk sht i qndrueshm, sepse kryesisht sht i orientuar n infrastruktur", thot ai. Kastrati thekson se Qeveria e Kosovs, prioritet duhet ta kt shtjen e zhvillimit, e cila duhet t ket baz q shkruhet, zbatohet dhe prkrahet nga t gjitha dikasteret. "N aspektet e zhvillimit t qndrueshm ekonomik, duke filluar nga bujqsia, ku kemi nj struktur t madhe t popullsis, por edhe biznesin e vogl dhe t mesm, Qeveria ka br shum pak. N ambientin pr t br biznes ka shum t meta", shprehet Kastrati. Ministri i Zhvillimit Ekonomik, Besim Beqaj, theksoi se prioritet i Qeveris do t jet hartimi i nj projekti, i cili
do t kt pr qllim orientimin e zhvillimit ekonomik n vitet n vazhdim. N kt projekt, thuhet se do t prfshihet edhe Kshilli Ekonomik Social. Por, mundsia e fillimit t dialogut social n Kosov tash sa koh prcillet me debate dhe polemika mes subjekteve q prfaqsohen n Kshillin Ekonomik Social, pr shkak t numrit t antarve q do t'i prfaqsojn ato. Bashkimi i Sindikatave t Pavarura t Kosovs vlerson se prfaqsimi i saj sht i varfr dhe konteston prfaqsimin e Konfederats s Sindikatave t Lira t Kosovs, e cila thot se i ka prmbushur kriteret pr prfaqsim. Ndrkaq, prfaqsuesit e Ministris s Puns dhe Mirqenies Sociale, thon se prfaqsimi sht real. Sa i prket hartimit t projektit pr orientim t zhvillimit ekonomik, eksperti i ekonomis, Berat Rukiqi, vlerson se sht i domosdoshm
dhe mund t ndikoj n prmirsimin e gjendjes aktuale ekonomike n vend. "Ka hapa konkret, por duhet t shpejtohen kta hapa, pasi q korniza kohore pr prmirsim neve nuk na garanton m shum se 4-5 muaj pun efektive pr t ndrmarr hapa konkret pr ta prmirsuar pozitn ton", vlerson Rukiqi. Ai thot se ekonomia e Kosovs sht n nj pik ku nuk do t duhej t ishte. Sipas tij, deri sot nuk ka nj vizion t qart se nga do t ec ekonomia e vendit dhe cilat jan ato predispozita q vendi t zhvillohet. Ndryshe, analistt e ekonomis n Prishtin vitin 2011 e shohin si nj vit mjaft t vshtir ekonomik pr Kosovn. Ata sugjerojn institucionet t ndrmarrin masa urgjente pr prmirsimin e gjendjes aktuale ekonomike dhe sociale, me t ciln po prballen qytetart.
EKONOMI
do dit n pun shkruajm mesazhe elektronike, shpesh pa pasur ndonj ide se si duhet t menaxhohen. Pas disa testimeve q jan br n ambiente pune, jan arritur t nxirren disa kshilla q duhet t mbahen parasysh teksa shkruajm nj email pune
Objekti i mesazhit, si duhet ta zgjedhim?
sht teksti q ka m shum rndsi, le t themi sht "ambasadori" i mesazhit q do t drgoni. Nga ato pak batuta duhet t kuptojm se far sht prpjekur t na thot personi q dshiron t komunikoj, ndrsa shpeshher , n botn e siprmarrjes, at q ai krkon. Nse krkohet dika, n objekt duhet t shkruhet se brenda sa kohsh duhet.
Si t shkruhet nj e-mail pune
21
Shtojcat, m mir t'i vendosim n trupin e mesazhit apo t \ shpresojm se lexohen?

Nuk duhet t sintetizohen, por duhet t sqarohen sipas kontekstit, pr shembull: "Po t drgoj kto shtojca q shrbejn pr....". Duhet t ndahen, t shpjegohen me dy apo tri fjal. E gjitha struktura e mesazheve sht e prbr nga "objekti, teksti dhe bashkngjitjet".
dhe kur "ti"?

N nj e-mail, rreziku ka t bj me konfidencn. Megjithat kur shkruajm nj e-mail tentojm t'u drejtohemi me "ti" t gjithve. N rast se jeni t pasigurt se ciln t prdorni, sht m mir "ju". Mund t'i drejtohemi me "ti", nj personi me t cilin na lidhin t njjtat interesa ose i prkasim t njjtit komunitet. Ose kur ka diferenc n mosh. Nse ju jeni m i madh n mosh se personi t cilit i drejtoheni shkruani me "ti", n t kundrt me "ju".
Si t mnjanojm burokracit?
I dashur dr., ing., etj. sht nj problem q t gjith ne e hasim kur i shkruajm e-mail nj personi q nuk e njohim. Nuk sht e leht t gjejm mnyrn e duhur. "I dashur", nuk prdoret m. Mund t prdorim titujt, si "dr.", "ing", "prof." etj., kur iu shkruajm njerzve q nuk i njohim, por n mesazhin e dyt mund t'i mnjanojm, duke prdorur m shum emrin apo mbiemrin e personit. Formaliteti duhet t ruhet me ata persona q i prkasin ambienteve shum formale, si rektort e universiteteve, ambasadort etj.
por ekspertt mendojn se ndalimi i tyre mund t'i nxis punonjsit t'i prdorin m shum. Ata mendojn se prdorimi i ikonave q tregojn emocione duhet t bhet i kujdesshm, (pr shembull: buzqeshje ?, syri ;-) e trishtim ?. Ndonjher prdorimi i tyre mund t jet ndihms. Pr shembull: shefi qorton nj nga punonjsit. Tjetr gj sht t vendossh nj pik e tjetr nj shenj q tregon buzqeshje. N e-mail mungon gjuha jo verbale: syt, buzqeshja e toni i zrit...
Shprehi q duhet t mnjanohen?

Lidhur me shtjen... ju komunikojm se... me kt qllim, pra me pak fjal t gjitha ato shprehi q jan disi burokratike. Nj e-mail i shkruar mir duhet t na afroj me oratorin.
Kur mesazhin ia drgojm m shum se dy personave, duhet ta deklarojm?

Duhet t bhet nse sht vrtet e nevojshme dhe duhet t mos prdorim zrin "kopje e fshehur". Sepse mund t bhet shkak pr shum probleme. Ndodh q t drgojm mesazhe t gabuara te nj person i gabuar dhe nse mesazhi sht drguar, nuk mund ta kthejm m mbrapsht.
Si duhet t'i prdorim termat n anglisht?

Duhet t'i shmangim sa m shum q t jet e mundur. Nuk duhet t shkruajm kurr n t njjtn koh n dy gjuh, ose t prdorim "dead line".
Si t mnjanoni t dukeni Si t prezantohemi? i paedukat?

Nj e-mail duhet "t dgjohet", si dgjohen fjalt. Kur jemi ball pr ball me personin, vm n pun buzqeshjen, gjestikulacionin, volumin e zrit. N e-mail, kto nuk mund t'i prdorim. N kt rast do t duhet t rafinohen aftsi, si t lexuarit mes rreshtash, duke kuptuar nse personi sht formal ose i turpshm. N nj rast t till duhet t bni ju nj hap m shum. Shkmbimi i mesazheve elektronike sht si vallzimi.
Kur duhet prdorur "ju"
Kur nuk njiheni, mund t prezantoheni n mnyr sa m natyrale, si do t bnit n botn jovirtuale. Mund t bni nj prezantim t shkurtr me dy rreshta dhe n vend q t bni nj historik t ndrmarrjes, mund t vendosni linkun e saj, pr ta br kshtu sa m t leht e-mail-in.
N komunikimin n biznes, prse sht e nevojshme t prdorim drgimin e mesazheve nga nj tavolin te tjetra?
Thuhet se kjo bhej m par, por prse duhet t jet e nevojshme nj gj e till, kur nj mesazh mund t jet disi ambig. sht m mir q t ohemi nga karrigia, t'i shkojm pran kolegut dhe t prdorim t gjitha mnyrat e komunikimit, si fjalt e gjestet pr t mnjanuar keqkuptimet apo moskuptimet. Ndoshta biseda do t na haj pak m shum koh, por ia vlen barra qiran.
Si t prshndesim?
Nga nj e-mail mund t priten prshndetje m t ngrohta se sa "prshndetje t przemrta". Nse dita sapo ka filluar mund t shkruajm "ju uroj nj dit t mbar", ose nse jemi n fillim t javs mund t shkruajm "jav t mbar".
Sa link-e e mund t vendosim n nj email?

N trupin e mesazhit mund t vendosni nj apo dy, pasi ato mund t zhvendosin vmendjen e lexuesit nga prmbajtja te faqja e internetit e sugjeruar. Pr kt sht m e prshtatshme t'i poziciononi n fund t e-mail-it.
Ikonat e emocioneve, po apo jo?

Disa siprmarrje e kan ndaluar prdorimin e tyre,
22
MARKETING
ANALIZ
Burim Haliti
23
Tatimet - n shtetet bashkkohore jan burime t prhershme n mbledhjen apo grumbullimin e t hyrave shtetrore ngase edhe vet shteti sht i prhershm dhe ka pr obligim (Shteti) q tatimet t'i mbledh nga t gjith personat fizik dhe juridik. Mbledhja e t gjitha tatimeve shrben me t vetmin qllim q t mbulohen apo financohen institucionet publike sa i prket kryerjes s shpenzimeve publike (investimet kapitale, pagat dhe mditjet, kryerjet e shrbimeve etj.).
Rndsia e tatimeve dhe ATK-j ja si mekanizm i mbledhjes s tatimeve

Tatimet - jan instrumenti m i rndsishm i mbledhjes s t hyrave n nj shtet dhe njeherit edhe instrumenti m i sigurte pr funksionimin dhe zhvillimin e nj shteti. N Republikn e Kosovs ndodh e kundrta ktu t hyrat kryesore t shtetit apo kontribut dhnsi kryesor i mbledhjes s t hyrave buxhetore n Kosov jan doganat me sistemin doganor mjaft t profesionalizuar, por t ngarkuar nga t hyrat e shumta t mallrave dhe t dalat e pakta, q sht nj disproporcion i papranueshm pr nj shtet n zhvillim t institucioneve demokratike dhe t nj shteti i cili synon t jet bashkkohor i cili n vazhdimsi sht n shrbim t qytetarve dhe jo n nnshtrimin e tyre prmes politikave ekonomike dhe fiskale. Republika e Kosovs aplikon ekonomin e tregut t lir pr shkak se me Kushtetut e ka t parapar kt lloj t ekonomis (shih nenin 119, Marrdhniet ekonomike) dhe njeherit ky sht nj nga shenjat m t mira q dshmon se ne ndoshta pr nga standardet jetsore jemi larg shteteve perndimore, por pr nga infrastruktura ligjore jemi shum t harmonizuar dhe t prshtatshm pr zhvillim ekonomik dhe stabilitet fiskal. Republika e Kosovs sht e obliguar q t krijoj kushte t favorshme pr investitort e huaj dhe ekonomia e tregut t lir sht funksionale me ka edhe t jep t nnkuptosh se duhet t aplikohen kto parime: parimi i llogaridhnies, efektshmris, efikasitetit dhe transparencs. Pr t pasur nj zhvillim ekonomik t nj shteti duhet plotsuar disa parakushte t cilat n botn bashkkohore jan t domosdoshm pr t pasur zhvillim ekonomik: infrastruktura ligjore t jet e pasur dhe e harmonizuar me tregjet financiare botrore, ekonomia e tregut t instalohet n vend (te ne sht e instaluar), e drejta e konkurrencs dhe ndshkimi i atyre q krijojn monopol, krijimi i klims s siguris pr investime, procedurat e lehta pr regjistrimin dhe zhvillimin e aktiviteteve ekonomike t investitorve ndrkombtar, prmirsimi dhe rregullimi i infrastrukturs rrugore, ngritja e kapaciteteve profesionale n administratn shtetrore dhe n sektorin privat, shfrytzimi n maksimum i burimeve natyrore dhe njerzore t vendit ton, eliminimi i evazionit fiskal dhe pagimi i tatimeve nga ana e qytetarve t shtetit ton. Mirpo nga t gjitha kto karakteristika duhet veuar tri si m t rndsishmet dhe kryesoret: krijimi i infrastrukturs ligjore pr nj sistem ekonomik gjegjsisht sistem tatimor bashkkohor t nj shteti, krijimin e nj mekanizmi pr mbledhjen e tatimeve nga ana e qytetarve (Administrata e Tatimore e Kosovs dhe Komunat) dhe mbledhja e tatimeve t bhet duke i respektuar parimet bashkkohore t mbledhjes s tatimeve nga qytetart. Tatimet - n shtetet bashkkohore jan burime t prhershme n mbledhjen apo grumbullimin e t hyrave shtetrore ngase edhe vet shteti sht i prhershm dhe ka pr obligim (Shteti) q tatimet t'i mbledh nga t gjith personat fizik dhe juridik. Mbledhja e t gjitha tatimeve shrben me t vetmin qllim q t mbulohen apo financohen institucionet publike sa i prket kryerjes s shpenzimeve publike (investimet kapitale, pagat dhe mditjet, kryerjet e shrbimeve etj.). Pr t pasur nj sistem tatimor efikas nj shtet duhet pasur parasysh disa karakteristika apo parime se ka jan tatimet, karakteristikat m t rndsishme jan: Tatimet jan t hyra rrjedhse, Tatimet jan t detyrueshme (q nnkupton se t gjith duhet t'i paguajn si personat fizik po ashtu edhe personat juridik), Mblidhen pr t'i financuar shpenzimet publike (ndarja e buxhetit pr institucionet shtetrore si ministrit, komunat, institucionet e pavarura qeveritare dhe t gjitha institucioneve tjera), T gjith ata t cilt paguajn tatimet prfitojn n mnyr indirekte e jo direkt (nse paguan tatimet n fitim n t ardhura apo tatime tjera askush nuk prfiton drejtprdrejt nga kto tatime, por nga prioriteti i qeveris pr t'i investuar kto tatime n infrastruktur apo n shrbime ose paga), Tatimet nuk e kan qllimin e caktuar (d.m.th ato mblidhen pa qllim t caktuar mirpo m von qeveria pas miratimit t buxhetit i destinon mjetet materiale pr shpenzime n fusha t ndryshme), Parimisht n shtetet bashkkohore tatimet paguhen n para, Tatimet duhet t realizohen nga t gjith personat fizik dhe juridik t cilt veprojn dhe realizojn t hyra n nj shtet q nnkupton se tatimet nuk i paguajn vetm ata t cilt jan shtetas t atij vendi por t gjith ata t cilt veprojn dhe jetojn n nj shtet. like dhe shtetrore. Pr tu realizuar me sukses ky qllim ather shteti duhet ti ket parasysh plotsimin e ktyre parakushteve: mekanizmi i mbledhjes s tatimeve duhet t ket hapsir ligjore pr t vepruar lirshm, infrastruktura ligjore t jet e pasur lidhur me tatimet, t mir menaxhohen t gjitha t hyrat publike n shfrytzimin e tyre nga ana e institucioneve shtetrore, ato institucione t cilat i mbledhin tatimet duhet t ken staf profesional dhe shum t prgatitur n aspektin ekonomik dhe juridik, t gjitha ato institucione t cilat mbledhin tatime duhet t ken infrastruktur t pasur logjistike dhe duhet t ekzistoj kultura e pagess s tatimeve nga ana e vet qytetarve (n shtetet moderne dhe bashkkohore "vepr m e rnd joligjore sht t mos e paguash nj tatim se sa ta vrassh nj njeri", pr arsye se shteti nuk guxon t rrezikohet nga askush). Nj shtje t ciln duhet pasur rndsi t madhe shteti i Kosovs sht ajo q norma e bazs tatimore t jet e harmonizuar me nivelin e jets ose standardin e qytetarve t Kosovs, metodat t jen sa m t sofistifikuara dhe normat e tatimit t jen sa m realiste pr qytetart e shtetit t Kosovs. Kemi disa lloje t tatimeve por tatimet m t rndsishme jan tatimet direkte dhe indirekte, ndrsa si tatime tjera jan edhe kto lloje t tatimeve: kadastrale dhe tarifore, t rregullta dhe t jashtzakonshme, personale dhe reale, fundar dhe jo fundar dhe tatimet qendrore dhe lokale t cilat e nnkuptojn at se kush i mbledh tatimet institucionet qendrore (ATK-ja, doganat, administrata qeveritare etj.)dhe institucionet lokale t cilat me ligj jan t autorizuar ti mbledhin tatimet (Komunat). Ather kur tatimet mblidhen n nj vend n mas t konsiderueshme apo t knaqshme kto prodhojn efekte t shumta n sfera apo fusha t ndryshme: efekte sociale, ekonomike, financiare, juridike, morale etj. Prve qytetarve t cilt paguajn tatime kemi edhe ann tjetr t qytetarve t cilt i fshehin tatimet e kjo n aspektin profesional financiar dhe juridik nnkupton at se kemi evazion tatimor. Evazioni paraqitet n forma t ndryshme dhe nga persona t ndryshm si dhe kemi kto lloje t evazionit tatimor: Evazion tatimor i paligjshm (i plot dhe i pjesshm) nnkupton at se duhet t paguhen t gjitha ato tatime t cilat jan t parapara me ligj, ndrsa nse fshehn kto tatime nga qytetart kemi evazion tatimor. Evazioni tatimor i ligjshm kemi ather kur nuk paguhen tatimet mirpo nuk shkelen dispozitat ligjore dhe juridike por kjo ndodh pr shkak t zbraztirave ligjore dhe juridike.
Duke i respektuar kto karakteristika t tatimeve nnkuptojm at se cili sht qllimi i mbledhjes s tatimeve nga ana e nj shteti. Mbledhja e tatimeve ka pr qllim q shteti t ket mundsi q t'i paguaj t gjitha shpenzimet publike nga ana e institucioneve pub-
Funksionimi i mirfillt i sistemit tatimor dhe fiskal n Republikn e Kosovs varet shum edhe nga Administrata Tatimore e Kosovs (ATK-ja) si mekanizm i vetm qendror pr mbledhjen e tatimeve nga qytetart t cilt realizojn t hyra t ndryshme n forma t ndryshme. Vetm gjat dy muajve t par t vitit 2011 ATK-ja ka mbledhur afr 50 milion euro, q me plot t drejt mund t themi se n krahasim me vitet tjera sht vit i suksesshm, s paku kshtu duket n fillim t ktij viti. (Burim Haliti - Master i Shkencave Juridiko - Financiare)

Eko NR 39

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eko NR 39

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GAZET DYJAVORE | 1 prill 2011 Nr.

INTERVIST: BLERAND STAVILECIN

Dit t mira pr sektorin e bujqsis

Qeveria don ta privatizoj PTK-n, opozita kundr

Arbitrazhi nis n Maj

Puntort ende t pasigurt n pun

Dy dekada, nje emr

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

EDITORIAL & PRMBAJTJE

INTERVIST: BLERAND STAVILECIN

Dit t mira pr sektorin e bujqsis

Qeveria don ta privatizoj PTK-n, opozita kundr

Arbitrazhi nis n Maj

Shkruan: Ibrahim Rexhepi

Puntort ende t pasigurt n pun

Dy dekada, nje emr

OEK, ADRESA Q ZGJIDH PROBLEMET

Kontakt: Adresa "Nna Terez" 20, Prishtin

Tel: 038 223 626

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

Qeveria don ta privatizoj

PTK-n, opozita kundr

PTK vlen m shum s 300 milion euro

15 mars | 2011 | ekoBiznesi

172 arsye pr t mos investuar n Kosov

One Stop Shop si zgjidhje

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

MTI premton ndryshime pozitive

Renditja e Kosovs n raport me vendet e rajonit

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

Dit t mira pr sektorin e bujqsis

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

Arbitrazhi nis n Maj M

Prvojat amerikane dhe evropiane

Trajtohen kontestet biznesore

15 mars | 2011 | ekoBiznesi

ka ka ndrmarr Qeveria m tash

Pse t shitet nj kompani profitabile?

Pse t shitet PTK-j ja? Cilat jan benefitet e pritura?

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

Cilat jan prfitimet n shrbime dhe teknologji?

Cilat jan rreziqet e mbajtjes s status quo-s s?

FAR DO BHET ME PUNTORT?

Sa sht vlera e PTK-s s?

Pse t shiten 75 % t Aksioneve ?

A sht koha e duhur e privatizimit?

Puntort ende t pasigurt n pun

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

Ligjet garantojn siguri n pun

Pundhnsi obligohet t krijoj kushtet

Inspektim i vazhdueshm i Inspektoratit

15 mars | 2011 | ekoBiznesi

Kompanit e mdha tkurrin

PTK jo-t transparente

Kompanit private ndiejn krizn!

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

VSHTIRSI TE SHUMTA NE FUNKSIONIMIN E SEKTORIT

ZVICRA VAZHDON T PRKRAH SEKTORIN PRIVAT T KOSOVS

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

Se respektojn LIGJIN E PUNS

1 prill | 2011 | ekoBiznesi

OEK, adresa q zgjidh