You are on page 1of 24

Estd. 1994 Vol 16. No 1. February (Tun Kha) 2014.

THe MoRning StaR

Zomi (Chin) Community Journal.

Zogam ah Vaphual le Utong leng khawm

Mipi Makaipi Daw Aung San Suu Kyi Zogam zinna


Mipi makaipi Daw Aung San Suu Kyi in 2014 Kum thak nipi masa sung in Zogam hong zin hi. Hong puak thu in, Kawlgambup Kiukna Thukhunpi puahphat ding vai ah, mipi te in thukimpih nading ahi hi. Atawntung in a kinawlkhin, Kawlgam i a cihtak pen a zawng pen gam, Zogam mualsang, ken pang te ah Vaphual le Utong tuibang gawmna, vabang leng khopna ahi hi. Laimai 5 -

Marn: Tedim Kam Hau Tualpi ah Mipi tung ah thua gen lai tak . Marnla:Cinpi

CNF Chairman Pu Kipp Khua Census : Code 914 (others) ah Kaptel khua ah nun nuam Lai 15 Lian tawh holimna Lai 11 Zomi gelh ding Lai 3

Pilna lam ah gualzawhna..


Lai 7

ZOSIAM Gospel: Vangteh le Phaitu ah Tedim le Tonzang ah Gamvai thusinna


Lai 3 Lai 4

Kumpi ciaptehna ngah ZYA


Lai 7

2 Inn
OUR THREE MAIN NAtIoNAL CAUSES Non-disintegration of the Union Non-disintegration of National solidarity Perpetuation of Sovereignty

Vol 16. No 1 February 2014

EDITORIAL

Zomite' Thuphate
(The Values of Zomis) Hih munah Thupha i cihin ahoih, apha thute le i manphatna, thupi i sak thute i cih nopna ahi zawding hi. Zomi i cihin kuate hiam, abangci minam te hiam? (Ei, khattek dawng ding dotna, ahi hi.) Pasian teelsa minam, ci-in ahi zongin, Thupha ngah minam, cih bangin i umciat hi. Alangkhat ah leitung gam khangto lopen gamte (LDCs) lakah khat akihel ahi Kawlgam (Myanmar) ah, Zogam (Chin State) zawng pen hi, ci-in Bank minthang ADB i pulakna (report) ah, kihel hi. Ateh, akan ten koici tehna (criteria) tawh tehhiam bel theilo, Tedimgam ah lai theilo tampen ci sawnsawn! Avanglian, anungta Pasian i neihkhit nungsang bang hiam, i kitangsap? Pasian hoihna, cihtakna te i umlah (doubt) kei hi. I tuah haksatnate tungah gualzawh theih nangin hihzawhna te hong piak khitsa, ci in i um hi. Upna ah alawp-huai vangliatna le tua vangliatna tawh nisim nuntakna ah alawp-huai valval masalo, cihtakna, kuhkalna, thumaanna, diktatna akipan, upna i gah sepkhiatna te kihel hi. Itna ah apahtak huai le alawp-huai, ei ut le lunggulhna te bek thamlo in alangkhat ah peelmawh akisam vaipuak lakna tawh kikopden hi. Hih thute in hun le nate akikhel zongin akhoden ding thuphungte ahi hi. Athutak in atunga thupha te in i pu, paten ana kepcing ngitnget thute (values) nahi gige hi. I minam tuahkhak haksatna khempeuh i thubulpi in, Pasian Zahtakna le Pasian Zia (hoih)te i mansuahna, thupi i sak thute(values)i khahsuahna, ahi hi. Kum 2014 sung in hong piang ding thute hangin, a om khin sa ki-itna, kilemna, kipumkhatna te khahsuah lo in, Gam le minam mailam nawt theih zawh nading mimal khat ciat tung ah i biak Tung Pasian in thupha hong piak nading thu i ngen hi.
Zingsol tanute

Zingsol laihawm sungah kigelh laite in Zingsoltanute ngaihsutna bang hi khin lo hi. Limited Circulation within Zomi Communities.

Zingsol Tanu te

Tedim Tg Nang Kim Sang (09400308250) Pa Gin Khan Khai (Chin Taung Tan Gate, 09400312288) Mualbem Tg Thawng Za Cin (0947173211) Muizawl Pr. David Thang Za Khual Muizawl Baptist Church Phone: 09 33397575 Tonzang Tg Thang Suan Mang (0947173010) Haiciin Pastor Pau Khan Sing, Haiciin Baptist Church Kawlpi Pa Lian Tuang (09400511757) Tg Zam Thuam (09400307982), Tg Bia Za Mung (09400308014) Tg. Pau Tawi Thang(09400421981) Tonsim T. Sawm Lian, ZBC Phone: +91 80 14 255066 Tamu Rev. Suak Do Pau (09400502781) Lamka Sia Khampu, Hatzaw Hakha: Sia Thang Za Khual (09400305308) Dr. Nung Mun Thawn (09400305314) Mandalay: Tg Kham Geel Cin Tung (09444025401), Lia Niang Sian Ciang (096504523), Siama Ngai Bawi (Paradise), Mogok Pa Langh Suan Thang (096538182) Pyin Oo Lwin Pa Lian Kaih Mang (0949331723) Lashio Pastor Kimpu (0949101477) Zangkong: Dr. Cing Zeel Niang (AZBC) (0943091230) Tg Thang Sian Sing (GAG) (09421103314) Tg Chin Suan Kap (WOH) (0973033732) Lia Niang Theih Kim (TBCY) (09420024161) Lia Niang Mun Lun (ICC) (09428018016 ZINGSOL PHUALPI No. (67), 69st Street, Bet; 42nd St x Teihpan St. Maha Aungmyay Township, Mandalay. email: zingsol.laikhak@gmail.com

Dahpihna
Kawlpi ah Zingsol tanupi khat ahi Pa Lal Sot Mung i zuapa Pa Gin Gawh Thang (Kum 70), Khualui Seitual, Gualnam Beh in December 31, 2013 ni in hong nusia ahih manin kidahpih mahmah hi.

Endik tung Laikhak

ADVERTISEMENT
tawh kisai dotnop thute: Zingsol Advertising tanu Dr. Lia Cing Zeel Niang, Ph: 0943091230, Email:zeelpi@gmail. com ah 10:00 Am - 6: 00 Pm sung te ah kidong thei hi.

Lungdam kohna
ZINGSOL Laihawm nasepna ading in, Pa Vungh Suan Pau, Tedim in, Ks 50,000/- (Tul Sawm Nga) tawh hong panpih ahih manin, lungdamna kiciamteh hi.

Zomi Naupang te kipanpihna kisam lai


Nang Sian Thawn, Thawnpi

Muizawl Khua ah ZINGSOL kingah ta


2014 January a kipan in, Muizawl khua ah, khasim in ZINGSOL kingah ta hi.
Contact: Pr. David Thang Za Khual Muizawl Baptist Church Phone: 09 33397575 Email: davidkhual55@gmail. com

Zingsol kingah theihna Munte.


Kawlpi (1) Zingsol Store (Pa Cin Suan Thang), (2) ZCLS Zumpi, (3) Taungzalat Hotel, (4) KG Store (Lan-song), (5) Luandim LCCI, Tedim (1) Mala Niangtui Sai, (2) Zolengthe Library, (3) Chin Tuang Tan Bus-phual Hakha Ciimnuai Chrisitan Fellowship Yangon-1 CLC Book Store No. 191, 39 St. Kyauktada Township, Yangon. 01-249176, 01-252224 Yangon-2, Tanlyn Pastor Cin Suan Khai (09333080898) Mandalay Dynasty Hotel, Victoria Hotel, MZBC, EZBC, Paradise Mission Center, TAG.

Mindat Khua ah ZINGSOL kingah ta ding

Mindat khuapi ah, khasim in ZINGSOL kingah theih nading in, kihanciam laitak hi. Febuary, 2014 akipan in, Kha sim in hong kikhak zo tading hi cih thu Mindat a om Zomi nulepa te tung ah zahtakna tawh kong za sak uh hi.

December 26-27, 2013 sung Nay Pyi Taw ah Ministry of Education makaih na tawh Tan 5 pan Tan 8 Kawlgam level Manglai le Maths siamna kidemna (Central level English Language and Mathematics Skills Competition) om hi. Tua lai-ah Deputy Minister of Education ahi Dr. Myo Myint zong kihel thei hi. Maths pen Zogam (Chin State) pan a dem om lo a, Manglai dem pen Zogam pan 5 pha hi. Tan 4: Ma Jammy Ma Kaysi Oo (Hakha); Tan 5:Esther Cing Sian Lun (Tedim); Tan 6: Ma Deborah Mang Men Tial (Hakha); Tan 7: Ma Van Suih Dim (Falam); Tan 8: Ma Cing Sian Huai (Tedim). Manglai tawh kisai Mark pia ding judges pen mun tuamtuam pan sia siamte 25 kisam a, tua lak-ah Falam mi Sia Haran Bwebom zong kihel hi. Presenters pen Yangon a om University tuamtuam pan 10 kisam a; Kawlte 8,

Dekte 1 leh Zomi khat Tg. Nang Sian Thawn kihel hi. Tan sim-ah States and Regions te pan ong pai 18 ta kidem uh hi. Zogam pan a dem teng hanciam leh siam thei mahmah na pi, a khatna pan a thumna dongah a lut zo taktak om lo hi. A kilamdanna pi uh bang hiam cih ka et tak teh a pilna a siamna uh zong hi masa khin khol lo dingin um ing. Pahtawina a ngah a tamzaw ka et tak teh, Nu leh Pa, U leh Nau leh a siaten (guides) panpih ngiatin giahbuk ah aman simun kisin ciatciat uh hi. Kidemna khan sung na dong ah tua teng mahin kha, dawnin thupi bawl mahmah uh hi. Tua tungtawn in naupang ten kimuanna (confidence) nei

uh-a, lauhet lo-in dotnate dawng ziahziah uh hi. Ei Zomite pen a mun sung ah a kha ding na leng sia/siamah kicing lo-in amau guak ong lut, a man uh teh amau guak mah pai khia khialkhial uh hi. Hi ngiat pah phot in milak ah a lungsim uh neusakin om khikhe uh-a tua in a kimuan ding zah un zong kimuangsak zo lo hi. Tua hi-a tu-a kipan hi bang hun hi ta leh ih inn-ah hi ta leh naupangte pen pilsinna ah Nu leh Pa, U leh Nau in ih hih theihzahin panpih lehang mikhuak bang, misiam bangin amau zong siam lua peuh mah a, mailam ah gualzawhna ong ngah ziahziah ding uh hi.

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Thuthang
ZOSIAM Gospel: Kum 5, Cina Tul 10val, Khua 100 val

2014 Census vai Yangon ah Kimuhkhopna Code Number 914 (Others) ah 'Zomi' gelh ding ci

2013 Kum ading Vangteh le Phaitu khua te ah kipai

Sun sungin Zato lamsang kisem a, Zun hun ciangin Pasian thugen kinei hi. Photo: ZUSB

ZCD GS Pu Gin Kam Lian in ZOMI cih ding vai hilhcian laitak.

Photo: ZUSB

Pau Lun/Yangon

December 30, 2013 ni in, Zomi Congress of Democ rac y Pa r t y maikaihna tawh Tedim Baptist Church Yangon biakinn bulpuh in Hun khat ki bawl hi. Tua sung ah ZCD GS Pu Gin Kam Lian in nasepna pawlkhat, Minister KhinYee tawh kimuhna, i Minam min kumpi tung ah laidawhna le 2014 Census ah minam min ZOMI zat ciat nading le Code Numbat 914 (others) ah ZOMI cih gelh ding cih thute gen hi. Tua

khit teh President Pu Chin Sian Thang in Party policy te genaa i minam min ZOMI cih ding pen nasepding lak ah amasa pen" ahih lam gen hi. Tua khit teh Global Zomi Alliance President Rev. Dr. Simon Pau Khan En in ih minam min ZOMI ahihna le Pasian le Minam ading ding mapan ding cih thuletpi ahihna, i minam na ih sepna ah Exclusive (Kitawmbawlna) hilo Inclusive (Kihuaikimna) ding cihte gen hi. GZA GS Rev. Dr. Do Suan Mung in

ZOMI cih pen ihhih na hi aa kiptak ilet ding thupi hi cih te gen hi. Tedim Association - Yangon President Prof Dr. C.Thang Za Tuan in ih minam min ZOMI mah cih ding leh na sepkhiatna te gen hi. Rev Dr Thawng Za Mung in Zomi te in bang bang ih hih zong in PASIAN khat na ah ih koih nak leh gualzo ding hi hang cih gen hi. ZOMUS pan Zono lungtup la hoih tak ong sa uh aa hun nuam tak in nitak lam nai 4 pawl in kizo hi.

Zomite Taksa le Kha cidamna ding cih Ngimna tawh akisem ZOSIAM Gospel Team te in abeisa December 3 10, 2013 sungin Vangteh le Phaitu khua te ah Cinabawlna le Pasian thugenna nei thei uh a, tutung in Cina 1637 kibawl cih thu kiza hi. hi. Kum 5 sungin, Zogam sung a Khua 100 val pan cina 11689 te kibawl khin hi. Akuan khia Siavuan 12 siamah 6 te, Pasian nasem 35 kipha khin hi. Leitung gam tuamtuam pan Zomite

panpihna tawh a te in zong hong panpihna hi. Hih naseppen maikum ciangin zong kisem suak ding hi ci in ZOSIAM Makapi Rev. Pau Khan Khai in Zingsol hong gen hi. ZOSIAM Gospel Minsitry pen Rev. Pau Khan Khai in, 2008 Kumin Jerusalem khupai a paina pan in hong ngah khiat vision hi a, 2009 Kum a kipan December Kha nipi masa simin kipai hi. Kumsim in Centre ding Khua nih ta kibulphuh hi. Haiciin & Tuimang (2009),

Dr. Cin Hen Thang

Thangmual & Tauleng (2010), Thuklai & Limkhai (2011), Laaitui & Ciau (2012), Vangteh & Phaitu (2013) khua te centre in kipai hi.

Zogam ah Passport Zum Kihong ta


Thang Khawm Pau

Kawlgambup A.G Khawmpi & E.P kiteelna

Gamdang pai theihna ah kisam hamtang Passport pen Zogam, Khalkha khuapi pan in kibawl thei ta ding cih thu kiza hi. Kawlgam sung State leh Region tuamtuam mun 15 ah gampua khualzinna Passport bawlna zum te Jauary 2, 2014 i in akituak in kihong kawikawi hi ci in

Kawlgam kumpi te in taangkokhia uhhi. Adiak in state te ah Chin State, Shan State leh Kachin state, Sagaing Division cihte ah zong koih kawikawi uha, Ngaih hawh na Passport, Pilna sin nading passport, sumzon sum zuaknading passport cihbang dan in atuamtuam in nam 7 kingah thei ci uhhi.

A kem ding om lo Zomi Kumpigalkap khat om


NK Lian

Zomi Kawlgam Galkap khat a lungsim maan pha lo ahih manin, a kem a khoi ding om lo hi. Innkuanpih, tanau behlephung a thei a om leh kizop theih nading in galkap len ah a sem Zomi galkap khat ahi Pa Thamnai (UChin) in Zingsol hong gen hi. Kachin Gam, Hopin Khua kiim, Khah-MahYah (388 ) ah om hi. Galkappa min Tg Nang Khan Pau. (A Marn (photo) kingah zo lo hi.) Galkap Kisinna pan a tuakkhit aa kipan a lungsim man pha nawnlo ci in kigen hi. Pawlkhat in bel a tung a zong ahici mah hi ci uhi. Misawl peuh sem in a utna peuh ah lum lel hi. Khedap zong bulh mello in galkap len kim ah vakvak lel hi. Meima zong hau hi. Ahih hangin galkap zato ah kipuak zel in limtak in kikhoi ahih manin tun ahihleh suksia lo hi. Ama ngah ding khasum te pen a Bo pa in bank ah kepsak hi. Khasum vekpi gawm Tein (Sang) Sawm val ciang bang om ta ding in ki lamen hi. Inn lam tawh kizopna mel zong nei thei tel lo ahih manin a mangthang ahi hi. Tua ahih manin a Nulepa behlephung te kitheihpih a om leh na gen sawn sak in ci'n Zingsol ah hong gen hi. Amah i innkuapih, tanau hihna lak theih ding lai, Marn, ahi theih zahzah tawh, a omna Galkap le Pa Thamnai i

Peter Khampu/Yangon

A (25) veina Kawlgambup Assembly of God (AG) Khawmpi leh Delegate Meeting leh E.P thak kiteelna pen Yangon khuapi ah tuni'n nuamtakin man thei ta uh hi. Jan.14, 2014 ni'n Kawlgam sung mun taumtuam panin zinpi tung uh a, 15-16 meeting hunin kizang a, tuni Jan.17, 2014 (fri) ni-in kum thum a ding E.P kiteelna nei uh hi. District Council 8 tungtawnin Section

tuamtuam pan tangmi kiseh a, Kalay No.2 Section panin mi thum cihbang a Section zui-in delegate kipaisak ahi hi. A beisa term sungah makaipi, Superintendent pen, Revd L Zawhang (Kachin) hi a, Vice Superintendent pen Revd Go Za Nang (Senior Pastor, AMC) Kalaymyo ahi hi. Secretery pen Revd Hla Myint (Falam) hi a, Sumkem pen Revd D Yaw Ram (Kachin) ahi hi. Tua loteng D.C ciat pan makaipi teng member ahi uh hi.

Tutungin maikaipi, Makaipi huh leh Sumkem pen a lui teng mah in hong ngah zom suak lai uh a, Secretery pen a lui ah Revd U Hla Myin mun ah Revd Dr Suan Za Pau (D.Min) Senior Pastor, Word of Hope Church, Yangon in hong ngah thak ahih manin lungdampihna thu i pulak hi. Tedim BBC LST sangsiapi Revd Dr Thuam Khan Thang zong member khatin hong kihel thei ahih manin i lungdampih hi.

Amin : Tg Nang Khan Pau Galkap ID: Tah 451275 NRC : 4/Tah-Kah-Kah (N) 077532 Suahni : 10, July, 1987 Galkap Lutni: 25th March, 2011 Nulepa min : Pa Vungh Khan Cin le Nu Zen San Niang Pilna : Tan 4 ciang Khualui : Lailo/lui Amelasa: A tun tom, a pum neu in, a ci vom hi. Tenna: Sakkolam Veng, Tedm. (Zingsol pan kan theizah ciang hi a kipsakna om nai lo hi.)

phone nu m b at 09256321299 ah kizom thei hi.

4 News

Vol 16. No 1 February 2014

Kumpi Nasemte Khasum ECODS: Tedim leh Tonzang ah Gamvai thusinna Khang Ding
KS Thang

zong a kilawm a kituak in khan sak ding in geelna ka nei hi cih in Gamlutangpi U Thein Sein in, Kawlgambup Gammakaite Thukikupna (1/2014) ah gen khia hi. Zomi sung ah abeisa Galkap hunsung in Kumpi nasem kitawm mahmah a, hih bangin Kumpi lam pan hong kikhelna hangin, tun Kumpi nasem ding pen Photo: ECODS mun kituhtuh a om ta hi Zogam huam Tedim ci-in Zomi Kumpi nasem leh Tonzang ah Penglam 3 Pension khat in ZINGSOL khui ong bawlkhia ahihong gen hi. ECODS (Environment Conser vation and Community Development Thongkia te suahtakna kipia Society) in Nov 11 23, 2013 sung Zogam le Kawlgam suahtaakna Khantawn ah kilaih sak a, Zomite khantohna ding ngah akum 66 cinna thongkiami khempeuh lung g u l hna tawh phawkna in Kawlgam sung 25% (Seh li suah seh Khat) K awlgam Gamvai thong inn kheempeuh ah kikhiam hi ci in kumpi te k i k hel n a su nga h thongkia mite athongkiat neihsa thukizakna te in Khangnote Kihelzia zahding uh kikhiam hi. 1-2-14 ni in taangkokhia (Youth Participation in Gamvai tawh kisai a kia te uhhi. Hih thuhangin Democracy Transition in khempeuh suahtakna kepthuak mi tul sawm val Myanmar) cih thulu tawh kipia in, Sih-dan kipia te, hong suakta uh hi. gamvai thusinna nei uh hi. Tua lai-ah leitung ah Luttaw taangmite in Sum sang Democracy akizelh nading 1000ks (tein tul khat) zangh thei nasem, World Learning-te sang ahi- Institute For Naypaydaw. November 19. 1, minam luttaw 1 le gamke 2013 luttaw pan 2 akigawm 4 Luttaw taangmite in tengkikum in laibusaal Khualetui khantoh nading lamna, laisinna sanginn SEA GAME in khuapi khat ai ding sum lamna le puah phatna, Music tum Zomi sang 1000 ks khat ta zang lampi le lei lamna te in zat nih kihel thei uh hi ci in NLD party ding ahihi.Nasep khat aa minam luttaw Dr. Myat ding sum sang 50 ks atam Nyein Soe in gen hi. pen zang thei ding aa hi 27th veina Sea-game Khualetui khantoh nading pen hong tung ding 2014 Honpawi le Hialpawi te, aa kipia sum pen Khuapi march kha ciang kizang Ngwe Sawng Beach a kiawl (township) khat aa ding thei ding hi. pawite ah Music tum sang 1000 ks hi aa tua Ref: DVB dingin Tedim Khuapi leilum veng aa teng Pa khuapi pan gammi luttaw Thual Khaw Pau i tapa Kawlgam Movie le Video Censer tegel ahi Pa Pau Khan Thang (Pan Thang ) Double koih nawn lo bass le Tg Thang Khawm December 24, 2013 2014 January ni 1 ni pan kipan Khai (Khaipi) Pianistte Movie le Video limlahna tawh kisai censer om nawnlo kihel thei uh hi cih thu ding ci hi. kiza hi. January 7, 2013 Hong tung ding April kha akipan Kumpi nasemte i Khasumte Ks. Tul Sawm Nih ta behlap nading le Pension le adng pahtawina sumte zong a kihual takin khan sak ding cih thu kiza hi. Gambup Abeisa 20132014 Budget Kum in zong Kumpi nasemte khasum le panpihna sumte ka khang sak hi. Hong paiding Budgetkum (April -2014) in zong Kumpi nasem khempeuh i khasum, Pension le Panpihna sumte

ECODS Thuhilhpiate

Political And Civic Engagement (iPACE) pan thu hilh Sia 2 zong kihel thei hi. Tedim khua sung bekbek ah mun 4 bang ah bawl uh hi. Hih thusinna pen kaal nih sung sawt-in khangno leh khangham 60 val bang kihel thei a, tua thusinna ah akihel khangnote mah tawh khua 8 (Lamzang, Gawngmual, Teeklui Sa izang , Tu itum, Tungtuang, Mualpi, leh Phaitu) te-ah thusinte hawmsawn kikna ki nei hi. Phaitu khua mi tam kihelna pen hi a, high school sang zangin

sangnauppang bup 300 val bang kihel hi. Hih thusinna ah Human Rights, Rights and Responsibilities, Youth a nd Gover na nce, Democacry Principles, Constitution, Citizenship, Strategic planning le Federalism cih thute kihilh hi. Ih gamsungah hi bang thusinna a masa lam a hih manin hi thulute a thei kawmkawm a om hang a thei nai lo kitam zaw hi. A taktakin ah hi bang thute pen gamvai a uukte cih bang bek hilo in ah gammi khat ih hih nak leh a theih huai na hi khinkhian hi. Thusinna-ah

a kihel mimal kim in zong thupi sa-in hi bang thusinna pen khua kim ah kinei zo leh cih lunggulhna lian pi ong nei uh hi. Tua ahih manin mailam ah hibang thusinna ih Zogam bup phial ah neih zawh na ding zong ECODS lunggulhna ahi hi. Hih bang thute khua aa ding pawlpi aading a deihsak ih om leh vaipuak neite kiho thei hi.
Contact: Tg. Nang Sian Thawn@Thawnpi, Project Coordinator ECODS Contact: 09256 270729

GMI Lukhunelkai Piakna


Zangkong khuapi, 35st a om Grace Music Institute (GMI) i A (9) veina Lukhunelkai piakna pen December 27, 2013 (Friday) ni in, Alanpya Pagoda Road, Dagon Twonship a om Methodist English Church ah thupi takin kibawl hi cih thu kiza hi.

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Thuthang

Kum 10 sungin A Khat veina Daw Aung San Suu Kyi' Zogam Khualzinna thu

Falam

Zonuamzang Sang honna

Khalkha

Tedim

Zomite Minam Lamthupipen Guahtah lam tawh kidawn

Zomite Khuapi Kawlpi ah

January 6, 2014. Ahun: Sun 2:45PM A mun: K awlpi Vanleng tual Abeisa Kum 10 sung in a khat veina ding in, Kawlgambup Mipite it le ngaih Makaipi, National League for Democracy Party i Lutangpi ahi Daw Aung San Suu Kyi in, Zogam zin dingin, KBZ Vanleng tawh Zogam leitang hong sik ding hi ta hi. A et lawm mahmah Zopuan nam tuamtuam te a sil Mipi tulsawm kiim in dawn uh hi. Makaipi in Shin Hung Hotel adawl sang tung pan adawn mipite tung minutes tawm vei sung zintun thungenna nei hi. Tua thuggenna sung ah "Kei tung ah ahizongin, NLD tung ah ahizongin nong dinpih (thauhkhan) uh ciang, ki-it man bek tawh hi lo in, "bang hang" cih a thu-le-la tawh mipi

lampan siangtak in na theih ding uh hong deih sak ing" ci in gen hi.
Zonuamzang Sang Hon Pawi

January 7, 2013 zingsang lam in in Kawlpi pan Tedim lam pai hi. Zingsang nai 10:00 in Zonuamzang khua ah, Kawl Biakna Tulpi Ashin Sandadihkah piakkhiatna tawh akipuahpha Tanli 4 Sang apna nei uh hi.
Taigen le Tedim

Sun 1:00 in Taingen ah tawmvei tawlngat khit ciangin, nitak 3:30 in cidamin Tedim tung hi. Thugenna ding mun ahi, Kam Hau Tualpi ah mipite in Zothau lawn, Guahtah Lam te tawh kidawn hi. Mipi apai tul nih val pha hi. Mipi lam pan thudot hun kipiak ciangin, Sia Kam Lian Thang in 2015 kumteh CRPP sungah kihel minam

party vai dotna nei in Daw Suu in gambup nasemte ka hih manun khat leh khat kikal nawngkaisak lo ding hi ung, ci hi. Tg. Cin Suan Mung (GTC-Kalay) in Siamsin sang naupangte leh kumpi zum nasemte in Politic sem thei loding cih tungah bangci na muh hiam, ci-in a dot leh Hih bang kammal pen Kawlgam Democracy a suaksak nuamlo te kampau ahi hi. Sang naupangte a dingin gamvai pen a seploh a phamawh thu ahih manin sang n aup a n g te khempeuh in gamvai hong sem mahmah un, ci-in gen hi.
Falam

kimuhna ah Kumpinasem te kipaisak lo cih thu a om ahih man in, "Athu a la kantel in, Zogam Kumpi tung ah hih thu Official in ka dong ding hi" ci in gen hi. Falam sangnaupang te tawh la kisa khawm in, mipi te nuam kisa mhamah hi. Tua pan in Hakha lam ah zuan in, Nitak 5:20 in Khalkha ah tung uh hi.
Khalkha

January 8 Zingsang Nai 7 in Tedim pan piakhia in Nai 10 in cidam i Falam tung uh hi. Falam Tualpi ah Mipi tawh kimuhna bawl hi. Falam Mipi tawh

Khalkha ah, Gam Ulianpi te tunna Pyidaung-suh Khawlmun ah tun ding a geelna om hi ma leh, "Mun kicing nawn lo" cih thu om ahih man in Khuasung a Cherry Zintunbuk ah tung uh hi. Gambup Mipi Makaipi khat in Zogam ah alian penpen khua Hahkha ah zintunna kician ngah lo hi ci in, Facebook le Nisim Thukizakna Laite te ah kisuahsak zihziah hi.

January 10, Zing 09:00 Khalkha 'Vum Thu Mawng' Tualpi ah Mipi thugenna nei hi. "Lu cih pen kun nading hi lo, ngaihsutna ding hi. Mipi te in atawntung ding lukun ding hi lo hi" ci in gen hi. "Gam makai cih pen mipi te tung ah Gamthukhunpi tawh kisai hilhcian ding vaipuak nei hi. Tua bang a, mipi theihtel nading a hilh ngam kei leh hih Gamukte pan a mau vaipuak a zo lo uh ahi hi" ci in gen hi. Akihel mipi 500 val bek pha hi ci hi. Zogam bup ah mipi akihel a tawmna pen mun hi ding hi. Mipi tung ah thugen khit ciangin, Zingsang 9:30 in Khakha pan Kawlpi lam zuan hi. Falam ah sun tawlnga in, cidam in Kawlpi tung kik hi.

Kawlpi

January 10 Ahun: Zing 10:00 Amun: Sa Tawm Tualpi Phalbi zingni tang silsial hi. Van dum sitset in, huih vot nung hiauhiau hi. Sa Tawm Tualpi, Thugenna taupi tung ah, kiphut a san sitset NLD dialkhai te ahih leh huih khi nung na zui in lam khawm diamdiam uh hi. Tuni zingsang tung a kipan hi mun ah mi hong kibehlap semsem hi. Kawlpi khua le akiim khua tuamtuam pan Phalbi dona puan lumte tawh mipi te in Tualpi dim in mun hong la uh hi. "2015 ciang Ame` Suh Kumpi hih ta hen", "2008 Thukhunpi Puahpha Ding" "Mipi Makai Nu Suh Cidam ta hen" cih signboard a neu a gol te tawh mipi te ki awng ziahziah hi. Hih mipi tul
Laimai 9 ah a zom..

6 News
biakna lam ah anasep nate thangah huai hi ci in Pope pa tawh kisai thugen thei khatin gen hi. Hun tomno sungin leitung ah mitampi lunglut mikhat hong piang ahi hi cin Time magazine managing editor in gen hi. Pope pa pen mizawng le mihau ki khaihna, leitung aa thupiang tuamtuamte le athupi thupiangte thusim den hi. Akhawl nga Pope Benedict mun aa ding march kha aa kiteel Pope Francis pen American Time Magazine in amasa pen ateel uh ahi hi.

Vol 16. No 1 February 2014

TIME: Person of the Year Pope Francis Kum 2013 sungin Christian Upna Zogam khanthoh nading India in
lampi kimasak in nasep aa dingin pilna, cidamna, zong 50% bang kizo khin Leitungbup ah Christian diakdiak Syria gam sung lampi le leite puah nading hi. Nasep zawhna tawh upna hangin, sihna bek bek a si pen a dang aa zat dingin India kumpi kizui in sum hong pia ding athuak mimal 2013 leitung bup a si sang kiang pan kum khat in US uhi ci in zong genlai hi. sungin a zah nih in tamzaw hi. Abeisa Kum Dollar awn nga Hibang aa huhna pen khang hi cih thu kiza ih. 12 sung tawntung pen (5,000,000$)ta kum nga India kumpi in asum len Open Doors akici North Korea gam in sung ai ding ngah cihthu in gamgi tanute tawh Christian te ading a gamgi tualsuak minamte vaihawm khawm in Biakna deidanna a om lo Christian Kipawlna i lauhuai pen gam ahi hi. k h a ntoh n ad i n g alamdingte tinda asap pulakna ah, 2013 Kum Tua nung ah Somalia, tanuzumpi aa alian pen U ahihman in Zogam kumpite in nasepnate Sy r ia, Iraq le Ye Naing in gen hi. sungin, Topa Jesu a up man in, akithat Afghanistan gam te in Kum khat dollar awn nga lungkim huai takpi maw Christian 2,123 pha hi. abanban in zui uh hi. ta pia ding in kamciam cih et ding vaipuak nei hi Hih pen 2012 Kum Alanglek Islam upna in khin uhi. Tu kum aa ding ci in gamgi tanupi sungin, 1,213 aphakna Christian te sihna piang dollar awn 2.5 kizang khin galkapmang Zaw Min Oo in gen hi. pan a zah nih bangin a sak penpen thu ahi hi. hici in genbeh lai hi. Sr: TIME kihang to ahi hi. A Akingah sumte pen Zogam Hih huhna tawh zolai sang le amau le amau aki-uk 11, khuano zato 9, Belay lei Naga gamte ah akizang thum, le sikkhau lei nih 2014 sungin Kawlgam Meisap man ding hi aa laisinna lam ding cih zong Zogam sanginn, zatui piakna inn kumpite tung pan kithei kikhangsak ding le lampi le lei bawlna in hi. Khuaphelep mei meter gambup luttaw lutangpi kizang ding hi. Tu laitak in Ref: The Voice. Vol 9. No. 44. man khansak ding vai Thura U Swe Mann in gen sawttoh dingin luttaw ah hi. kikhensat ahihman in Khualphelep mei meter KIA le Kawl Kumpi kikapkap lai 2014-2015 budget kum man pen inn aa zangte 100 ciang khansak dingin unit val azat leh unit khat Kawlgam lutangpi U Thein 50ks, nasepna aa azangte Sein in November 15 ni aa 5000 unit val azat leh unit kibawl gammi luttaw khat 150ks cih dan in khawmpi ah alai khakna khangsak ding ci in ah gen hi. October 28 ni in ataangko Hibang aa khangsak ding hangin November 12 ni aa cih hang in hoihtak sittel kibawl gambup luttaw kik khitteh khansak pat khawmpi ah kikhaktan hi. ding hi ci in gamlutangpi i Ref: the voice vol9. No.45 laikhak tungtawn in Kachin gamke, Mansi kipawlna pan vaipuaknei khuapi, Nanlinpa khua ah Daw Mery Guam in gen hi. London ah Zomite in Japan Ansai zanni in Kachin suahtakna November, 2013 kha saalpha KIA le Kawl kumpi sungin in KIA akihel nei ta galkapte nasia tak in kido tualsuak minam hiamtawi Suan Tawng, London ahihman in, mi avaksuk in galtai mimal 2,000 val pawl 16 le Kawl kumpi November 6, 2013 in avakto ki tawlngalo in ding Nanlinpa khua pan taangmite Myitkyina ah London Khuapi ah Sia lemtang mahmah hi. tai khia uhi ci in galtaite gambup huam kikap Dong Bawi leh Sia London ah Sai neukhat ahn khat in November 19 nawnloh nading khawmpi Muangpu te in Japanese zong neihzawh ding pen a 2013 gen hi. khat kibawl hi. Ahihhang Restaurant & Take Away baih hetlo hi. Zomi khat Kachin gamke, Mansi tua lai ah alungkim huan saipi honna nei in, in abul pan ki pan aa Sai khuapi huam sung ah thukimna ki ngah zolo hi. mitampi tak in thapia hi. neihzawh ding a baihlo kidona abeisa October KIA le Kawl kumpite kido cih thu Suan Tawng, kawmkal ah, Sia Dong khat sungin omzel zawh kum thum sungin London thupuakna pan in Bawi ten hi bang aa sai khawlzel in tu sung teng galtai mi sang khat le lang hong neihzawh uh pen in hong nasia tektek bang in gamgi le Kachin kiza hi. Sai omna a mun zong angtang huai mahmahhi. ahihman inmi 2,000 val khuapi te ah khuabel in Shopping Area sung galtai in galtai huh om uhi. Ref: VOA

hangin a kithat (Martyrs) a zahnih huh ding kibehlap Khantohna aziakia Zogam

Asep zawh kha 9 bek apha pan Romen Catholic te Pope ahi Pope Francis pen American Time magazine in tukum aa ding Person of the year dingin teel uhi. Aituam pahtawinate alunggulhloh hangin

Akideidan Mihing khempeuh ading Khuavak Nelson Mandela


S-Africa gam i amasa pen mivom gamlutang ahi, mellesa tawh kikhenna alangpang makai khat ahi Nelson Mandela pen nili ni in si hi. Asih in kum 95 pha hi. Mr. Nelson Mandela i sihna pen S-Africa gamlutang ahi Jacob Zuma in taangko khia hi. S-africa gam ah minam tawm ki-ukna le mellesa tawh kikhenna alangpan in amakai ahi Mr. Nelson Mandela pen kum 30 sung thongkia hi. Thong pan hong suahtak ciang in kilemna le daihna lim khat bang in ki thupit bawl mahmah hi. Mandela pen mellesa tawh kikhenna

tawh kisai anasepna tungtawn in 1993 kum in daihna nobel prize kipia hi. Tua khit zawh ciang S-Africa ah amasa pen mivom gamlutang hong sem hi. Ref: TIME

Zomi sung thupiang News te mipite theihpih theih nading in Zingsol ah kipuak thei hi. Siambawi Ph: 09 444 015 774 Khanno Ph: 09 423 749 000 Peter Suumpi Ph: 09 492 733 23

Thu kipuak thei hi

email: zingsol.laikhak@gmail.com

* Minpi, NRC Numbat, Omna, kizopna cih te kisam hi.

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Thuthang
Political Science tawh MSc Ngah
2014 Kum akipan in University of Medicine Magway ah a kah ding sangnaupang 208 om in tua lak ah Zomi (Chin) 5 ong kihel uh hi cih thu Ciimnuai Vontawi Siamsin Kipawlna Magway pan anuai abangin kiza hi. 1. Lia. Niang Sian Huai Pa min. Pa Khual Kam 2. Lia. Thang Biak Mun Pa min Pa Vungh Suan Lian

ZYA Kumpi ciaptehna ngahta

Magway ah Medical Siamsin thakte


3. Tg. Kham Hau Thang Pa min Pa Vungh Suan Pau 4. Tg. Thang Hlei Sang Pa min Pa Kap Hlun 5. Tg. Cin Lam Tuang Pa min Pa Thet Naing Tun Abeisa 2013 Laisinkum akipan in Laisin Kumte kibehlap in, MBBS Thusinna te pen Laisinkum Kum 7 sung sawt ding ahi hi.
Photo: CVS

ZYA Zumhonna. Photo: Paul Pau (ZAT)

December 21, 2013 ni in, Zomi Khangno Kipawlna (Zom Youth Association i Kipawlna lamsang Kumpi i Ciaptehna ngah ta ahih man in, Official Zumhonna pen Pinlong 8, Kawlpi a om ZYA zumpi ah kibawl hi. Tua mun ah ZYA panmunlen makaite, thudotpi te Zomi Congress for Democracy (ZCD), Zomi Assication of Thailand (ZAT) pan makaite tawh thupitakin kibawl thei hi. ZYA in abeisa Galkap lamsang Ciaptehna Kumpi hunsung in Zomi (Registration) hong pia Sisan Hawm Kipawlna cih ahih man in, ZYA min min bek tawh a nakisem tawh suakta takin na hi a, tu hun Kawl Kumpi kisem thei ta ding ahi. tung pan Kipawlna Sr: Zomi Paul Pau (ZAT)

Zomi Daily

Pa Cin Sian Dal @ C.S. Dal in December 18, 2013 ni in University of London, United Kingdom panin Master of Science (Political Science) tawh gualzawhna hong ngah thei hi cih thu kiza hi. Ama sangkahna pen University of London lakah khat ahi, Royal Holloway ahihi. CS Dal pen nung kum mah in zong,

Gullu Mual bul ah ZCD Zum honna

US pan Lukhunelkai sang


Thomas Mung,
Washington DC, US

December 2013 sungin, US Gam, Washington D.C Area (Maryland, Virginia, Washington D.C) kiim aom Zomite in Leitung lam pilna lam ah Degree ngah tampi hong kibeh lap hi cih thu Zomi Innkuan Wa sh ing ton D.C . December 22, 2 013 ni in, Zomi Congress for Democracy Thukizakna lampan in (ZCD) in Gullu Mual bul a om ahi Zang Sing Gial khua kiza hi. ah Zumkhen khat honna nei hi. Photo: Paul Pau (ZAT) Zomi Innkuan D.C Advisor ahi Pa Dong Khan Khup (Siapi Ngen 2014 Kum ading ZIS Panmunlen Za Dal Tapa) in U.S gambup ah Sang minthang thak kitelna pen khat ahi John Hopkins University, Baltimore, Maryland pan Master of Science (M.S) in Technical Management tawh tukha sungin M.S degree cidam in hong man thei hi. Pa Dong Khup in 2007 kum in Capitol College, Maryland pan Bachelor of Science (B.S) in Electrical
Khup Lian Thang/Singapore

BSc (Honours) Economics tawh City University London pan in gual zawh na a ngah khat hi. A tan sawm kum in zong Distinctions thum (English, Maths, Sciences) tawh gualzawh na a ngah khat a hi hi. CS Dal pen tulai tak in a innkuan pih CVS-Magway Kum 10 Cin Magazine te tawh London khua ah a Kawlgam laizang, Magway om lai tak hi. khuapi a om ahi, Ciimnuai Vontawi Siamsin Kipawlna Magway (CVS-Mgway) i Kum 10 cinna in Siamsinte in CVS Kum 10 cin Engineering tawh hong Magazine hong hawm man in cidam in Master khia uh hi cih thu kiza hi. hong zom suak to thei ahi CVS Kum 10 sungin, hi. Tulai tak in Pa Dong Sangman khin Siamsin Khup in Pepco Holdings 28, Mundang ah Sang Company ah Senior Project alaih 30 val te om khin hi. Siamsinte kihelna ah hi. Engineer a sep lai tak hi aa, July 6, 2003 kum in Magazine Bu 1, U.S om Zomite laak ah hong piang khia CVS in 2000ks tawh kizuak a, a Engineer lam za gol pen University of Medicine deihte in Tg Hau Suan pawl hi ding ahih manin Magway, University of Piang, cvs10magazine@ Zomite aading angtan Community Health, Yezin gmail.com, Pyidawthar huai mahmah hi. Agricultural University, Building No. 21, Room No Education 5, Pyidawthar, Magway, Zomi Innkuan D.C Magway Mag way Phone 06327086 ah President Pa Nang Sian Col lege, Thang ii Tapa upa pen ahi University te ah sangkah kithuza thei hi. Tg. Gin Za Khai (Tg. Khaipaak) in University Florida International University of Maryland Baltimore Zotaang khatin lukhunelkai ngah County (UMBC), Maryland pan Bachelor of Science (B.S) in Biology tawh B.S degree hong man thei hi. Tg. Khaipaak in Medical Doctor zong zopsuak ding geelna hong nei aa, D.C Area om Zomite sungpan Medical Doctor a kah masa pen pawl hong hi ding hi.
Sr : w w w. f a ce b o o k . co m / zomidc

Gamdang a om Zomi Innkuan kipawlna te sungpan in Zogam le Zomi te te muan le suan dinmun a om Zomi Innkuan Singapore (ZIS) in 2014 Kum ading Panmun kitelna kinei a, anuai a bang ahi hi.
Makaipi : Dr.Hau Za Cin Makaipi Huh: (1) Pa Hang Khan Lian (2) Pa Dal Do Langh Thuvanpi :Pa Khup Khawm Mung Thuvanpi Huh: (1) Tg.Sum Sian Khai (2) Lia Cing Khawl Kim Sumkem : Lia Cing Sian Nem Sumkem Huh (1) Tg.Cin Hau Mung (2) Lian Zen San Mang Sum sazian sit : Nu Cing Lian Don, Lia Niang San Lian

Florida International University Zotaang khatin lukhunelkai ngah


Cinpu Zomi, Tulsa

Zokhai, Melbourne

USA Florida International University pan in Mechnical leh Materials Engneering tawj December 17 ni zing lam in Heilei khua suak Tg, Ngin Lian Mang @ Mangpi -in hong ngah theih a hih man in

Zomi teteng in ii lungdam pih hi. Tg, Mangpi pen Pa Zam Kam leh Nu Man Ciin te tapa U pen hi-in tu tak in USA Florida mah ah teng uh hi
Source -Heituimomno , Pa Tual Lian.

December 18, 2013 ni in, Melbourne, Australia gam ah Tg. Pau Daal Luun, Daalkhek, Thawmte in The Royal Melbourne Institute of Technology (RMIT University) pan in Awlehlimlam Siamzilna (Diploma of Audiovisual Technology) Lukhunelkai hong ngah gemgam ahihman-in naakpi-in

angtanpih-in ka hong taangko-hi. Hih hun-in Doctor of Philosophy (PhD) angah bekbek mihing 141 pha-a, Australia-a asuak mite' sang-in p e e mt a (Kawlgammi akihelloh hang-in) tamzaw-a, Lukhuneelkaai ngah mite leh a-uap mite avekpi-in tuul 20 vaal hi.

8 Cover Story
Vaphual le Utong Zogam ah tui bang luang khawm

Vol 16. No 1 February 2014

Mipi Makaipi Daw Aung San Su Kyi


Tedim ah Thugenna
4:00 Pm January 7, 2013 Kam Hau Tualpi, Tedim. NLD lutangpi Daw Aung San Su Kyi in 2008 Kawlgambup Kilamzia le Kiukzia Thukhunpi phuah phatvai ding tawh kisai mipi lunggulhna la ding in Tedim hong tung in Kam Hau tualpi ah thugenna a nuai a bang hi.
Zogam ah Naupang tam

Zogam kong tun loh pen kum 10 valta hi. Ahihang akikhello khat bang hiam cih leh naupang naktam sa ing. Nidang in kong pai lai in amailam ah naupangte bekbek hi in tu in zong amailam ah naupangte ahihi. En pen naupangte masak cih ngeina pen i thupi sak mahmah hi. Bang hang hiam cih leh naupangte masak i cih pen i mailam hun ding masakna tawh kibang hi. Naupangte amai ah hong tu in bang zah ciang tel ding uh hiam cih bel thei keng. Ahihang hih naupangte kamuh ciang in ka lung adam mahmah hi. Bang hang hiam cih leh naupangte pen igam ii mailam aa ding in lam-etna tampi hong pia hi cih hong gen nuam ing.
Zogam le Zaanggam ah

kapai uh ciangin nilim omna lam ah ding uh aa ahihangin hi lam ah vot ahihman in nitanglam ah kiding hi. Hi in kong gennop in ah hibang aa akibat lohna pen amun agam kibatloh man hi cih pen eh tel theih ding kul hi cih pen ka tel hi. Alumna mun ah nilim kingai in avotna mun ah nitang kingai cih pen akua mapeuh in i telsiam thei ding hi. Ih gam pen tualsuak mite tawh akilam gam ahihi. Tua ban ah hi tualsual mite aomna munte uh amun amual kibang kimlo hi. Hibang aa akibanglo tangthute tungtawn in ngeina, gamtat nasep ziate leh lametnate atawm atam in kilam danna om thei hi. Ahihang hih kibatlohna hangin ei khat le khat lungsim kituamkai ding kisam lo hi. Khat le khat kibatlohna le lungsim kituamkai na kibang lo hi ka ci thei tawntung hi.
Democracy Gam i lam zawh nading

sinpan History bek thupi. History pen sin ding hi ci in Geography in zong tuam bangmah ci in lailam in zong tua bang mah acih leh khat le khat kihuh zolo in buaina hong piang thei hi. Kitawtna piang thei in akisamlo kithu tuah lohna piang thei hi. Ih kibat lohnate pen bang hang hiam cih azungpi theih ding kisam hi. Tua bang i tel theih leh ei le ei kikal ah ki thutuah loh nading thu omlo hi.
Bang hang a khel ding ?

Gambup thukhunpi khel ding cih pen ko tu aa acipan pan hilo hi ung. 2008 kum akikipsak kum in zong ko NLD in thukim

agelh ahi hi. Tua ban ah hisung aa kigelh thukhunte in igam democracy man taktak lamzolo ding hi. Hi thunih te hang in atung pek pan kipan ka nanial sa uh ahihi. Athumna ah hih gambup thukhhunpi kipsak nading aa gammite lunggulhna lakzia zong thumanna omlo hi ci in mu ung. Gammite i deihna dan zong hilo hi ci in mu ung. Tua lai in 92% in thukim ci in agen hang in ken hong dong ning hih Tedim aa mite in 92% in thukim na hi uh hiam? Ko zanggam ah zong hibang mah hi. Koi paipai ta leng 92% in thukim cih pen

Ahihang in kei aa ding in athupi pen bang hiam cih leh hih gambup thukhhunpi in ei gammite kikal ah liangko kikimna aom nading hong sepsaklo in gammite le galkapte kikal ah zong liangko kikim nading hong sepsaklo in tualsuak minam khempeuh kikal ah zong kiliangko kim nading in hong sepsak zolo hi. Hih thukhunpi pen ei khat le khat kikal ah kithutuah lohna hong piang nading aa kigelh hi ci in ka mu uh hi.
Thuneihna kihawm ding

Bang hang hiam cihleh khat le khat kikal ah kituambawl na

"Ataktak in igam ah launa aom loh nading cipen diakdiak in ei le ei liangko kikimna, kitelsiamna le itna tawh kiptak in khut kilet ding kisam hi. Tedim ah a thugenna pan..

Kei tu in ka hih leh thukhunpi tawh kisai gencianna gam mipite tawh kimuhna alivei na ahihi. Amasa thumvei pen Naypyaydaw, Kawmoe le Thazawaddy hi in tuate ah bel gensawn na ciang bek hi. Amasa pen gamke khat kong paina lah hi in mualtung gam khat kong paina zong ahihi. Hi mum ah akibanglo nakhat ka mu hi. Zanggam ah pen lum ahihman

Gam khat pen gualzo takin i lamzawh nadingin akibanglo teng siksan in kibatna i zong ding hi. Kibatlohna i cih pen eite sangin tampi in tangzai zaw tham hi. Gentehna in gen leng i lawmte pawl khat tawh, khatin History sin , khat in Geography sin in khat in lailam sin in hih lawmta thum teng kituah len history lah thei thei ding aa Geography lah thei thei in lailam ah thei thei ding uhi. Khat le khat pilna kihawm thei in khat le khat ki huh thei uhi. Avek un Geography bek sin ding hi leh Geography bek kikum thei ding uhi. Tua ahihman in akibanglo in kilam danna pen ei aa ding in phatuamna hong piang thei hi. Ih zat theih leh. Ahihang History

Photo: Cinpi (Zingsol)

kei ung ci in official in ka taangko khia uh hi. Ka lungkim lohna uh ahang pen nih om hi. Akhatna ah: hih thukhunpi agelhdan pen manlo hi. Gammite in adeih atel taangmite deihna bulphuh aa kigelh hilo hi. Anihna ah thunei tungsiahte in amaudeih bang aa

hi kilkello hi. Ahihang ataangko khiatna uh ah gammi i 92% in thukim hi ci in taangko khia uh hi. A kipsakdan mahmah zong manlo hi. Tua ahiman in ko hi thukhunpen sangzo lo hi ung. Hi gambup thukhun pen den aa U Htun Htun Hein te, U Htay Oo te hong gen mah bang in kicingloh na tampi om hi.

om cihna hi. Galkap le gam mite i septheihna kibanglo hi. Hamphatna te kibanglo hi. Tua mah bang in gamke te (State), Tai-di-tah-gyi (Region) te kumpi le gambup kumpi te i thuneihna kibanglo hi. Federal gam man taktak hi leh Gamke Kumpi, Region kumpi te le Gambup Kumpite kikal ah thuneihna ki

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

9
Kum 10 sungin A Khat veina Daw Aung San Suu Kyi' Zogam Khualzinna thu...
Laimai 5 pan a zom..

hawm hi. Atam zaw gammi deih bang in thuneih na kihawm hi. Hibang teng omlo ahihman in hih thukhunpi in i gam pen aman taktak liangko kikimna hong piangsak zolo ding hi ci in ka mu uh hi. Ko NLD party in gamvai nasep kasep zawh uh kum 30 kiim bang cingta hi. Ahaksat mahmah hung zong ka kanta uh hi.
NLD le ZNC (ZCD)

in khut kilen in igamin i deihna lampi tung hong tun nading isep ding kisam hi. Ko hibang aa gammite tawh kimuh khopna bawl cih pen ka ngimna bulpi un ah gammipi te i thukimna a om ciang ko i nasep gualzo ding hi cih pen thei ung.
Mipi thukimpihna kisam

Tua bang in ka nasepna te uh ah tualsuak minamte party te pen amuan huai ka belpawlpih te in hong din pih uh hi. Tua lungdamna te zong cik mah in mangngilh kei nung. Gentehna in Zomi National Congress pen kote tawh belpawl in hong din pih tinten hi. Kote tawh kibang in gamite taangmi luttaw ka phuan uh hi. Hibang in CRPP phuat nahang un zong lauhuaina tampi ka tuak uh hi. Ahihang akibang in kotawh ka nawk khawm uhi. 2010 kum kitellai in ko zong langpan in register ka bawl kei uhi. Tua mah bang in Zomi National Congress akihel tualsual party te in zong register bawllo uhi. Hibang in khat le khat kimuangin ki ding khawm ngei hi. Tua ahiman in tualsuak mite kipum khatna( ) cih pen apiang zo takpi dingin um ing. Eite in kum 20 sung ahaksat mahmah hun sung in ciampello in i kalsuan khawm hi. Tua hi in nidang aa hunte haksa hi icih hang in tu hun ciang baih maw cileng lah baih tuanlo hi. Tu laitak zong ahaksat mahmah hun khat ahihi. Bang hang hiam cih leh tulai takin i gampen i deihna lampi tungah ih tut zawh nading hunphate i nei hi. Ahihang hi i hamphatna te pen kiptak len in apiangding in i sep ciang bek in i deih lampi tung ah i tungtakpi ding hi. Tua ahihman in i vek

Tua ahihman in gammite i thukim pihna ka ngah nading un kong ngetna uh cih dan hi. Tua hangin gammite hong gencian hi ung. Bang hangin ko hilam pi ah pai nuam, bang hang hih nasep sem nuam, bang hang hi gambup thukhunpi phuahpha nuam cih pen hong gencian ding hi ung. Gencian ding zong vaipuak ka nei uhi. Bang kumpi hita leh bang party kita leh democracy paizia a um ahih nak leh gammite manpha sak hi. Tua ahiman in gammite lunggulhnate ngen uh hi. Gammite in bamg lunggulh uh cih atheih nading in hanciam uh hi. Amau sepnop nate zong gammite tungah mantak in gencian hi. Hi bang aa asemlo kumpi ahizong kipawlna ahizong tomgen leng hite in democracy taktak a um lo te ka ci nuam hi. Tua ahihman in ko pawl in ko i thute, ko i sepdante gammite in thei tel in asangzawh nading in ka hanciam uhi. Hi bang in kahanciam na uh ah zong gualzawh na zong ngah ung cih hong gen nuam ing. Hi bang aa gualzo cih pen zong ko pawl pen Kawlgam khuapi lampan hongkipan khia cih sam hangin tualsuak mite hong kihel nading cih pen ka thupit sim mahmah uh hi. Tualsuak mite hong kihel ciangin aman taktak Pyithaungsu (Belpawlgam) lungsim akilangsak party hong piang inteh cin ka up hang uh ahi hi. Tua ahihman in tualsuak mite in ko tawh kibang in na nong sep khop nading uh ka lunggulh hi. Ko tawh

kipawl in hi thukhunpi phuah phat nading kong hanciam sak nuam hi. Hi bang aa hanciamna ah naupangte zong ka kihelsak nuam hi. Naupangte in na lunggulh uh thugeng te in atheih nading in hong hanciam sak nuam ing. Kimawl in thu nangaih kei uh leh hong hih sak theilo ding kai maw. Naupangte cih ciang kimawl mah un. Kimawl ding mah hi. Ka meltheih khat om hi aneulai aa asuksia lote agol ciang suksia thei in aneulai aa susiate agol ciang dik thei ci tua ahih ciang in naupangte phenphiatna pen thapiak ding hi ci in hong gen ngei hi.
Asangpen lam ah manawh un

Nuapang te pen amahong thapiak nopna ah na kimawl zawhzah uh kimawl un ahihang laizong hanciam pah un. Pilna neih nading hanciam un. Naupang hong golin pilna aneih uh ciang na ut ding hi. Na neulai in kei koidan mi ut cih zong ngaihsun un. Asang pen lam mah manawh un. Na hizawh zah un a mannei mi nahih nading uh naupangte in nakpi in hanciam un. Na hanciam hunding uh huntampi omlai in. U ham te ahihleh huntam neinawmlo hi. Ko bang pen genni cileng hun tam om nawn lo hi. Naupang khangnote nahih uh leh mailam ah kum10, 60, 80 ciang bang hun nei theilai hi uhteh. Hi hunte ah na gam uh bangdan Gam suaksak nuam cih pen hong ngaih sun sak nuam ing. Naupangte hita leh uliante hita leh i gam aa ding amanpha mahmah nasep khat in bang hiam cih leh ei le ei ki it zawh nading hi.
Itna thupi

Tualsuak minam tampi aomna ahi i gam pen minam kibatloh hang, biakna kibatloh hang, pau kibatloh hang eite pen akibang itna tawh ih kigawm thei hi. Tua ahihman in naupangte in

naneu lai mah un it theina lungsim naneih theih nading un hanciam un. Hi Zogam ah cileng Christain biakna a um tampi tak om hi. Christain biakna abiate in Topa Pasian pen itna hi ci in gen thei den uhi. Ka neulai in zong ka sin ngei hi. Topa Pasian pen itna hi cih pen akhiatna ngaihsun leng hang itna pen hih leitung ah manpha pen ahihi. Tualsuak minamte lak ah itna hong khang hi leh igam pen anopci gam khat hongsuak ding hi. Itna taktak icih pen zong angsung aen hilo in mi aading etna hizaw hi. Ei aa ding bek ki en lo in midangte aa ding zong ki khual ahihman in ei utna ei deihna bek enlo in midangte lungnop nading sem ni cileng igam pen anop ci mahmah gam hong suak ding hi. Tua ahihman in bang biakna nabia zong in itna thupitsak pen khiallo hi. Biakna khempeuh ah zong itna pen manpha sak uhi. Tua ahihman in ivekpi in iki thutuak zawh ding t hu k hat ahihi. Mikhempeuh itna in muanhuai na, itna sungah kipna te iki sam hi. Tua ahihman in eite khat le khat khut kikhahlo in hih igam aman taktak democracy gam hong piang nading ikalsuan amanlang zawk nading in kal khat abang ahi thukhunpi puahphat nading thu hong thukim pih un ci in hong thum nuam ing. Hi in naupang ten zong hong koi ci lungkim pih ding nai vuam thei khang, naupangte zong lan (dail khai) neuneu tawh tai kawikawi in thukhunpi hong phuah phatsak un ci leng uh cin hoih in um ing (Mipi kinui ziahziah). Hi dan in naupangten hong huh un. U-ngengte in u-ngen dan in hong huhciat un. Naupangte bang in u-ngengte in semzo ding hileh hi nasep pi pen gualzo ding in ka um hi.

Khutkilen in nawk khawm leng

Tu in ahileh nipen hong tumding hita hi. Nitum khit hileh hilai ah pen vot zaw sem hi. Ahizong bangbang ici zong in azingsang ciang ni hongsuak kik ding hi. Hibang in igam ah hita leh kua gam ah hita leh kua kipawl na ah hita leh niliap hun cih pen om hi. Niliap hun cih pen sun hita leh zan hita leh ni tang ngah loh hun hi. Tua hi in phalbi sung hi leh sun tom in zan sau vei hi. Avot hun tam in khuazin hun tam hi. Ahihang khal hongtun ciangin khua hong lum zaw in khuavak hun zong hong tam zaw hi. Hibang mah in igam sung hita leh mite lak ah hita leh na khat pen kip suak lo in i zawn zawk hun aom mah bang in i hauh zawk hun zong om hi. Ahaksat zawk hum om aa anuap zawk hun zong om hi. Bang bang hita leh ivek in khut kilen in nawk khawm lehang bang mah lau ding omlo hi. Ataktak in igam ah launa aom loh nading cipen diakdiak in ei le ei liangko k i k imna, kitelsiamna le itna tawh kiptak in khut kilet ding kisam hi. Lawmta nih zong khua adam ciangkikawi leh akhua alum tuam dan in. Eite khat le khat liangko kikawi in mainawt leng bang lauhuai na kici khem peuh i nawk tam zo dingaa, bang dan tona khempeuh gualzo tak in iphuzo ding hi ci in ka um hi. Tua ahihman in bang dan haksatna ahizong nihong tum in azing ciang hong suak kik bang in eite in ivek in atawp na ah kantam zo tek ni ci in ka deihgen in ka hial bawl hi. Na vek un cidam lungnuam ta un. Topa Pasian in thupha hongpia tahen. (Mipi khut kibeng ziahziah)
Daw Aung San Suu Kyi thugenna te pen laimal in kilet ahi hi.

sawm ngal val te lunggulh in, a mau it mahmah a makapi in thu a genna ah, "Mipi cih pen Galkap te sawltak ding hi lo hi. Galkap cih pen Mipi, Gam i Sawltak ding hi zaw hi" ci in, Gambup Kiukna thukhunpi puahphatna ding Mipi te thukimpihna, Mipi tha a kisapna te gen khia hi. Thugenna a man ciangin, Dotna le Dawna hun kibawl in, mipi ten a theihnop uh thu te dong uh a, Daw Aung San Suu Kyi in khat khit khat dawng kik ngiatngiat hi. Hun te vuicing takin a kizawh khit ciangin, Sun 1:00 hun in Kawlpi pan in Vanleng tawh Yangon lam ah ciah kik hi. A sawt nai lo hun khat lai-in a ma min takpi na ngawn a kigen ngam lo zah in a ki haza, Mipi te itna le muanna a ngah Daw Aung San Suu Kyi i Kumthak Zogam khualzinna te lawhcing takin a gualzo suak hi. Kum 10 sungin.. Amah a kum tam ta hi. A sam te zong kang ta hi. A tha zong nem tuak ta hi. Zogam le Zomi te kiang hong hawh kik hun ding kum bang zah sawt lai ding cih kigen thei lo hi. 2015 ciangin Kawlgam i Gamlutang za hong ngah ding le ngah lo ding zong kigen thei lo hi. Ahi zongin, Leitung bup in Mithupi khat i a kiciamteh, Gam khempeuh i neih kim zawh loh Makaipi, leitung nopsakna le lawhcingna khempeuh nusia in, a Gam le a Mipih te a khual Makaipi khat in, a nuntak cidam lai in, i gam leitang hong sik na thu, a ma hong vaikhak thu te, ei i dot thute in Zogam le Zomite lungtang sung le tangthu sung ah cik mah hun in mangthang nawn lo ding ahi hi.
Siambawi, Peter Suum, Sangpi (Mala), Kam Khan Cin

Ref: TYF, Phot Credit: Mizzima, Irrawaddy

10

Minam vai

Vol 16. No 1 February 2014

2014-KAWLGAMBUP MI KISIMNA AH
Pa C. Thang Za Tuan
TBCY Biakinn, December 30, 2013
Lungdamna

MINAM MIN PULAAK NADING VAI KIKUPNA

ZCD makaihna tawh maikum National Census ah Zomi ci-in minam min pulak ciat ding theihsakna leh tangkona ah Tedim Kipawlna tangin thugen hun ngah kahihman lungdam ing.
Ngaihsut huai Thute Atom in Pulak kik pakna

Photo: USB

LST genna, leitung paizia, Kawlgam khuahun kihon laitak leh Zomite lungsim puakzia tawh kizawitawn in tulaitakin pilvang takin, Thu tawh I teen mahmah ding akisap pen laitak hun hi kaci nuam hi. Abeisa hun enkik pak lehang: 1886 January kha a kipan British colony i tun cil in ei Kawlgam leh India gam kikal mualtung a teengte in Zomite gegu, lai neilo, makai neilo ihih manin Kuki, Chin, Lusei (Lushai) in hong kiciamteh khamawkna min tawh tudong in hong kilo suaksuak hi. Chin pen Kawlte hong theihna leh hong min lawhna ahihi. Eite kuamah in ei kam ciatin Chin cih kammal a zang khat zong ki-om lo hi. Tu in gam lian thum sungah Zomite ikikhen thangta hi. 1947 Panglong Agreement leh Kawlgam First Constitution, 1974 2nd Constitution leh 2008 3rd Constitution kigelh lai-in I min kilawhna tatak tawh kheelding i ngaihsun kha ban kei hi. 1953 kum in Zomi Baptist Convention kikhun lai-in ei min Zomi hihang cih Biakna makai masa lam khanglui mipil tangthu theite in amuhkhiat leh thukimna uh a om hangin Kumpi theihpih zah dongin kipulak kha ngeilo in Biakna lam leh ei Zogam bek ah kizang ahi hi. Kua mawhpuak ici ding hiam? 2012 May kha in ZNC party te vai tawh Election Commissionte in Kawlgam ah Zomi om kei

uhteh hong cih uhteh Tedim Kipawlna in ki-ommawk theilo in, initiation lakna tawh Zomi ommah cih pulak nading meeting kisam, a thu kigeel, reference documents kizong in ZNC te min tawhin Election Commission leh akisapna mun citengah akipuaktoh ciangin Phone tawh theihpihna May 31, 2012 ni-in ZNC Makaipi tung ah akizaksak kikna pan Zomi ommah cih hong kikipsak kik bek hi. Lai tawh hong kipia hilo lai hi. I sanggam Lusei te in 1947 akipan in amin uh amau Kumpi tungah lai tawh na pulak den in 1967 in Mizo National Front min tawh phu in 1987 ciangin Mizo cih minlawhna (identity) tawh Mizo State a ngahta uh hi. India gam lam ah om I sanggam laiguizomte in zong 1988 kum 1st World Zomi Convention, 1991 kum 2nd World Zomi Convention te pan thumuhna hangin tu in 3rd World Zomi Convention (October 25-27, 2013), Lamka ah Zomi min tawh ana kipumkhat khit ban uah Zomi leh Mizo akhiatna kibang, pum khat hihang ci-in Zomi pen kampau/lai pau hi in Mizo pen la kammal hi nacita in na kipumkhat siamta uh hi. Kipumkhatna tawh na dingta uh hi. Tu-in ei Kawlgam ah mai 2014 March-April Kawlgam Census ah minam min utbang at theih ding akicih ciang Zomi min mahtawh gelh ni aci ihi hi.
Zomi leh Chin min

Region ci-in Office of Strategic Studies, Ministry of Defense, Union of Myanmar, (26th Edition October 2000) sung ah Kawlgam mi bup nam giat a kithei toto kimlai 135 phasak in Composition of the Different Ethnic Groups under the 8 Major National Races in Myanmar sung Section D na sung ah ei Chin a hong kilote 53 tak hong phasak mawk hi. 2001 kum November kha in C. Thang Za Tuan, Deputy Director General, Department of Basic Education 1, Ministry of Education, Union of Myanmar i makaihna tawh Chin Historical Research Committee in A Concise Study of Historical Facts of the Chin People and their Traditional Cultural Custom and Manners cih laibu sungah Chin ci a hong kiciamtehte in ei leh ei kilawhna ahuamkim (Main Tribes) in nam 7 in: Asho, Cho, Khumi, Laimi, Matu, Mizo, Zomi ci-in ciaptehna neih ding kithukim hi. Tuate pen ei pau tektawh Chin cih tang a kizang ciat ahi hi. (p.215) Tua laibu Kumpi phalna tawh in kithohkhia ahihi. 1990s kum nungsang akipan in Refugee leh Asylum hangin gamdang akizuat ciangin Chin cih mintawh Malaysia gam atungkha lak-ah advantage, benefit, help ala tuam pawlkhat hong omciang leh Zogam ah Chin National Front (CNF) ci-in gamsung beelte in ei Zomite hong thah, hong mat leh hen (kidnap), hong hih uh ciangin Chin min zang aa ei hong niilkhinte, hong simmawh pawl tawh kithuhual theihding kikak phot suakkha hihang. Chin cih

min a kizadah pah hizaw lo-in Chin min tawh political advantage alapah nuamte tawh aki-uitui theilo hihang ci-in kei muhna hong pulak ing. Amau Laimi akici kimlai Chinmi kici nuam sawnsawn uh hi.
2014 Census ah

Avekpi gawm = 458,402 Source: ZOLUS Vol.13, 2009 p.134.

Thukhupna

Zomi ahihkeh Zomi-Chin cih zat ding in hoih ding hi. Banghang hiam cihleh tuniciang dongin Kawlgam Constitution ah Chin State cih om in Zo State cih kiguang kha nailo ahihman hi. Minam = Zomi; Teenna mun= Chin State; I gam = Kawlgam (Myanmar) mah hi. Zomi icih ciang in pau kithei teng, kamphen kullo teng hihang. Ahizongin a nen asi in kei Simmi, Malmi: Dim, Khuano, Saizang, Sihzang, Tedim, Teizang, Thahdo, Vaiphei, Zote cihbangin a nennen in kici nuam sawnsawn lehang Kawlte in hong nopneh baih mahmah thei ding cih theihhuai, kidophuai, telhuai hi. Asho, Cho, Khumi, Matu, Laimi, ci-a kilote zong Zomi cih gensiam lehang a deih om tham hi. Township zui in miphazah etkak baih nading in hong pulak ing.
Tedim Township = 87,251; Tonzang Township = 19,156; Cikha Township =10,320 Falam Township = 44,351; Rih Khuadar = 5,390; Hakha = 48,731 Thantlang = 51,164; Matupi = 39,556; Rezua = 13,500 Mindat = 39,871 Kanpalet = 19,049 Paletwa= 80,063

Ei Zomi scholar, politician and leader ahi Dr. Vum Ko Hau in, Tangtawng akipan in ko leh ko Zomi akici hi ung.Chin leh Kuki pen minam kibang ahi hi Hua hunlai in Kuki cih kammal sangin Kawlgam, East Pakistan (Bangladesh) leh Assam gam a teeng sikhat sakhatte ahi Zomite in Zomi ci-in nakilopah hileh sawtpi peka kipan in min tawh buaibuai nonlo mah ding hivehang naci ngeungau ngei hi, (History of the Zomi (Chin) Race in Profile of a Burma Frontier Man p. 297-312). Kipumkhat thei ding teng kipumkhat siamna tawh dingtangto zaw ding ut zaw maw (ahihkeh) kikhen taklo napi kikhenthang lailai in, puk zengzang zaw ding ut zaw maw cih teelding thu hita hi. Pilvang hun hi. Kipawlsiam hun hi. Dinkhop hun hong tungta cih telhuai hi. Abeisa hun in bangci in kimakaih cih na theihnopleh tuni in i khuasakzia en in. Mailam ah bangci khuasak ding cih na theihnop leh tuni in ikimakaihzia en in, Lord Buddha. Tuni in ei teeltheih hun ahih lai-in I min pulaak siam leh khuadaak siam in teelkhial nonlo in tua Zomi cih min khat tawh legalized sak zawh nading akisam bangin vantohtoh lai ding hizawta hi. Pa C. Thang Za Tuan Makaipi, Tedim Kipawlna, Yangon

1997 December in Lt.Col. Hla Min in Political Situation Of Myanmar And Its Role In The

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Interview

11

Chin National Front (CNF) Supreme Council Chairman - 2014

Salai Kipp Khua Lian tawh holimna


2014 Kum in CNF Supreme Council ah Chairman a sem ding Salai Pu Kipp Khua Lian tung ah Zingsol tanute dotna le dawnna te kong suak sak uh hi.
ZINGSOL: Amasa in ZCD makaihna tawh NRC (Mat-pong-tin) ah Chin mun ah Zomi aa gelh ding thutangkona te Kawl Media te ah kisuak sak hi, hih tawh kisai in nang i muhna hong gen ve Pu Kipp Khua Lian: Tua pen ei sung aa ding in khantohna khat hi ci ing. Ei sungah nidang aa "Nang Sihzang, nang Vangteh, nang Teizang, nang Zo" cih bangin kideidan nawnlo in Zomi kici khin ding cih deihna bulpi hi ci-in ken na la ing. Ikhua itui min, pau le ham min tawh kilo nawnlo in i vekin Zomi kicih ding pen khantohna khat hi. Ahihhang i huang pua lam bel pai zo nai lo hi. Zomi icih pen tangtawng aa akip hi. Isuah ipian ma a akip hi in, kua mah in Zomi kici kei un hong ci ngeilo hi. Kua ma'n lah hong khamlo, cik mah hun in zong hong kisut (tuh) ngei ding lah hilo in akip ding hi lel hi. Ipian in Zomi in kipiang, Zomi in kinungta, Zomi a akisi ding hi lel hi. Tua pen a buai huai het lo thu khat hi. Ahihang Ko Zomi bek hi ung ci in bang zah ta-in Zomi i cih hang Kawlte in aw Zomi khaw lae Chin pae hong ci lel ding. Laimi hing ung icih hang Laimi lae Chin pae hong ci lel ding hi. Kawlgam ah Kawlte tampen hi in, amau Superpower din mun pan leitung Super power ahi Mangkang (British) ten hong lak ciang in Mangkangte in hite kuate ahia acih leh Kawlte in hite Chin kici, hite Kachin kici, in hite Shan hi. Huate Kayin ki ci-in a Kawlte hong cihna amau ciamteh in tua hong zang suak hilel hi. Shante in amau le amau Tai kici a, i sanggam Kachinte zong Jingphawh kici hi. Kua mah aman hi lo pi. Chin hong cih zong man lo hi . Ahihang a tua Super power te i hong ciamptehna pen kisang veve hi. Ei bek hilo in ah China, Japan cih khawng zong amau gam ah omlo hi. Japan ten ko pen Nippon hong ci un ci in kitom tuam lo uhi. Tua akicih hang zong aa alian zaw ding lah hi tuanlo akhangto ding lah hituamlo hi. Tua pen athupi khat bang in ngaihsun in sunlezan ihmut mawh a ngahsut ding hilo, kitot lawh liang aa gen ding bel ken uthuai sa kei ing. Amasa lam teng bel (online ah ) ken kuppih mah ing. Kasang naupang lai in Zomi Siamsin om hi. Tua lai aa amakai teng mah zong Chin Khah Sah Yah (CLCC) ah zong om veve. Buaina om lo. A Internet hong pian ciang Chin ka hi kei uh aa Zomi ka hi uh ci. Hipen bang hi mawk hiam? Tua bang peuh mah za ngeilo hing ci in kuppih ing. Thu tampi tak sung ing. I ngimna pen Zomi mangsak lo ding ihih leh lungkham omlo. Nasep lah kullo gen tanghtangh lah kullo. Ahihang i ngimna pen i lawm dangte mahmah in ZOMI hongsan pih ding ideih leh nasep tampi tak kisam ding hi. I khuakzong tampi tak ilok ding kulta hi. Pawl va zawn ding hi hang. Hun khat lai in, ZNC (Tun ZCD) in Zomi "National" Congress tawh ding khia in Chin state pen Zomi state ka suah ding uh, Chin tang in Zomi ka ci ding uh cih ticket tawh hong din ciangin kimuang in metang kipia hi. Ahihang tu ciang bang na kisem hiam? Falam, Khalkha,

Ei sungah nidang aa "Nang Sihzang, nang Vangteh, nang Teizang, nang Zo" cih bangin kideidan nawnlo in Zomi kici khin ding cih deihna bulpi hi ci-in ken na la ing. Ikhua itui min, pau le ham min tawh kilo nawnlo in i vekin Zomi kicih ding pen khantohna khat hi. Ahihhang i huang pua lam bel pai zo nai lo hi.

Mindat, Paletwa te kiang ah Chin cikei ni in Zomi ci-ni ci in bang zah vei pawlva zawn ngei uh hiam? Kumpite in Zomi pen om kei hong ci in ah akinial ciangin ommah hong ci leulue hi. Om hong ci ahihciang in akip ding hi lel hi. I supna penpen in N hongsum hi. Nzang kei un ci in ZNC pen ZCD ah laih sak hi. N pen National acih na hi in ei kampau kibang teng bek national hi zolo hi hang. Tua lai ah ko ka ngimna uh national hi in N pen laih zo kei nung nacih leh hi ding a national i sup pen zong supna lianpi khat hi. Tua teng pen i koi ci ngaihsut hiam? Party makaite mah dot kul ding hi. Agamla pan a kei ngaihsutna kong gen hi. 2014 Census ah MINAM MIN vai tawh kisai mipite sung ah muhna, ngaihsutna tuamtuam om hi. Nang muhnate hong gen ve.. Kei bel ka neu tung pan National lam ah alunglut pawl ka hihmanin

Laimi cih zong pen ivek aa kibang, Cho cilehzong Zo cihna, Asho zong Zo cihna tawh kibang, Mizo acih zong Zomi cihna tawh kibang hi lel. Ken bel keilekei Zomi zong hi, Laimi zong hi, Mizo zong kici, Cho zongkici, Asho zong kici lel, tua dan hi in mintawh kisai pen ken haksa sa hetlo hing. Bang hang hiam cih leh min pen akikhel thei ngei lo thuman thutak (Absolute truth) hilo hi. Tua min tawh hun tampi bei nuam lo hing. Zomi Baptist Convention om hi. Hipen ilawmte in zong hong zatpih sa hi. Chin state bek hilo in Kalay, Naga mualdung khawng zong huam hi. Tua hun in Zogam pen gol mahmah hi. Tun en neusak ta. Bang lawh ding. Zomi i khantoh sak nop leh thudam tawh pai ding. Sia Haugo in by-force aa naci loin thu tawh la tawh na ci hi. I lawmte in nasang thei hi. ZBC tawh kum 60 bang na om khin hi. Lawmte in phiat kik sawm mah leh metang tawh ki khensat in

Zomi mah in zo veve hi. Atua pen Zomi in vang khat a neihna hi. Zomi nakipsak nop leh Chin ka hi kei ci kei ni. Koi hoihsa zaw hongki cih leh Zomi mah ci ni. Ahihang a tam zaw in Official aa Chin State hi lai i hi ciang Chin ciding in ah (blacket) tawh Zomi ci leng, lai i gelhteh. Ei sung teng i sepna munte ah Chin khawng zanglo in Zomi mah ci ding. I lawm i gual te tawh laikikhakna ah Zomi (Chin) ahkl Chin (Zomi) ci aa gelh ding. Tua pen zang den le hang amu hong tam ding in, amit uh pan lungsim tawng (unconscious mind) ah hong tung ding, nikhat ni ciang Chin zangh ding maw Zomi zangh ding cih teeltheihna vaihawm hun om leh Zomi mah hong ci lel ding hi. Tua bang in mumu sak in, midangte Zomi cih min tawh ki-it sak theih ding kisam hi. Tulaitak in no zong Zomi ding vaci le hang ut hetlo ding hi. Hibang in Zomi (Chin ) ahkl Chin (Zomi) va musak den le hang damdam in alungtang sung ah kip ding hi. Nikhat ni teh teelvo cileng, ahang zong theilo in Zomi mah hong tel ding hi. Salai & Mai, Lia & Tg vai pen hun khat lai in kibuai ngei hi. Ka theih nop uh ah nang bang hang in Salai zangh na hiam? Ka tan 9 ong in Sihzang University Siamsinte in Rangoon pan laihong kikhak in Tg Kip Khua Lian Tan 9 na ong na lungdam hi ci-in lai kangah ni pen ka lungdam peuhmah hi. Kalawm Kume (Kawl khua) te khat kiang ah ka min Mg hi lo Tg ci in kipak takin en den ka hih man in, hai naihia tua min leltak hong ci ngei hi. Tua pan

midangten zong zangh leh cih ngaihsutna om in kua man lah hong zatpih lo Sihzang sung bek in zangh, tua leh Zingsol ci in Tedim te in Lai hong bawl a hong zat pihlo, abang cia hong zat pih lo ka cih leh akik ciang hong zat pih sam uhi. Hipen Zomibup aa ding a kingaihsun hinapi in khat vei Mandalay ka om laitak in "Salai, Mai zangh ding ci in University sangnuapangte in khentat hi" ci-in Kumpi thukizaakna ah hong suak hi. Kua mah tawh kikum lo. Ka gei ah ka kikup pih ding lah om lo, ka lawm ka gual lah omlo, Zomi khat zong om lo ahihciang a, kei zong aw tua leh atam zawzat ding ci ahihleh ci in ken zong zang pah ing. Ken bel baihsak lel ing. Federal vai hong dong nuam ung. Online Library "Vansangva" ah Democracy & Federal thu te kicing mamah hi. K awlgam, Khamtung lam ah online lah kilimzat zo nailo. Bang cileng i mipihte in hih Federal gamthu, hih Right cihte hong thei zaw thei ding in na um a? Kei bel tua Vansangva* pen kei lam pan ka hih theih tawp hi. Khat in ei Tedim pau in hong let thei leh, a aw tawh bang a tawh ut mah mah ing. Kayin le Mon te in amua lai in let khin ta hi. *(www.vansangva. com hi a, Democracy, Federal thu cih te Kawllai, Kawlpau tawh kicing takin kihilhna mun hi)
Pau-Lailet: Tg Peter En Lam Suum November 2, 2013.

12

Vol 16. No 1 February 2014

Tedim
Gualgen minthang etlawm mualdawn vangkhua Minlun zatamte piankhiatna tualnuam Sangmangte bulphuhna phualpi na hi Zomiten Sian min theibang alawhna Leitang Tul ngeilo ding, Sian hawmtel sa, Tedim Etlawm sang ee, tehpih omlo na hoihna, Tedim Dum dildial ee, Zo vontawite angtan pih, Tedim Itna deihsakna tawh, khat le khat kikhualna, Tedim Manpha suang bang a tang dending aw, Tedim Mimbang thum ee, keugaw gam suakkhin ta Naubang kap ee, luankhi nul ding om lo Zomite lim Phualvan hong leng san ta Sinlai lingbang hong do ee, Zo vontawi teng aw Sesum minthang na vang mubang ngaihman Siindang gam lei ah, vabang hong len san ta Zuunloh vangkhua aw na thupha san ding Siingta vontawi ten naubang sang ta hiam Ciing ee Lung laulo aw, Sian in lumbang hong sung ding Na gam hong nosuah kik ding Zing ni suak ding ta Vontawi momnot te khaubang ciahkik in! Giabang zuun ding mabang panta ee Tuun aw.
Laphuak: Joseph Mung & Stephen Mang Lasa : Stephen Vocal Band

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

13

Photography by Tg Kam Khan Cin & Tg Nang Kim Sang with Time Tuang December 24, 2013

14

Thuthang

Vol 16. No 1 February 2014

Leitung thuthang
Peter En Lam Suum

Bangladesh ah Islamic Sen Communist party UAE gam Dubai khua ah Napoloen i sih maikai khat sidan kipia innpi gei ah bomb pumpi gihna akhiam thuvaikhakna (will) copy December 13, 2013 zote pahtawi pen US dollar 480,000 puakkham Islamic biakna makai khat ahi tawh kililaan Beijing. Nov 6.2013 Abutdukadamola pen abeisa nili in ki
guiawk lum hi. Amah pen 1971 kum Pakistan galpan suahtak nading galkido sungin mipite alomlom in athatna, Bangaladesh in suahtakna angah nading aa ahuh mipilte athatna, numei abuanna te hangin Daka khuapi aathong ah kipuak in akithat ahihi. (Ref: The Kumudra V3, N37) Sen gam Seinzi gamke Taiyuan khua communist party innpi gei ah bomb puak khapna tawh kisai in khuasung mite khat ahi kum 41 apha Feng Zhijun pen palikte in man hi ci in CNN in gen khia hi. Bang hang hibang in ki puakkham sak hiam cihpen kithei nailo hi. Sen gam Beijing khuapi aa om Ti-anmin mai ah gamhtatna hang in khualzin mithum si in tua zawh kal khat khit ciangin Cmommunist party zum gei ah bomb apuak kham ahi hi. Ref: The Voice. V9.No.44.

Kim Yong Un in a "Gang" that


December 14, 2013 N-Korea i gam maikai Kim Yong Un i pano Yan Saung aki thahna pen gam i thunei pen nihna aa akigen mikhat aading in manlang leh akhauhpai penpen sihna khat ahihi. Yan Saung pen gamtatsia, golhgukne, gam thukham zuilo cih mawhsakna tuamtuam tawh sihdan kipia hi. Yan Saung pen Kim Yong Un i neulai aa kipan apa khat bangin thu hilhin lam alak mikhat in mitampi in aciapteh hi aa tu in lamdang sak huai thu khat ahong suak ahihi. (Ref: The Kumudra V3, N37)

Pakistan Taliban makai thak kiteel, daih nading kikum lo ding uh

Dubai. November 9. 2013 Thauluatna beisak ding cih gelna tawh ukpi gam ahih UAE gam Dubai aa kibawl pumpi gihna kiapna ah akidemte US dollar 762,942$ man kham(Suai) pia uhi. Your weight is Gold cih thulu tawh kidemna kibawl in akidemte lak ah pumpigihna 1kg akhiamzo te kham 1kg pia ding cih kamciam pia uhi. Tua mah bangin August kha 16 ni aa kibawl kidemna kibawl hi.

Manglai theihna ah Thai gam in aniampen ngah

Leitung ah a khauh pen ding huihpi Philippine ah nung

Islamabad. Nov 7. 2013 Pakistan Taliban pawlte in makai thak dingin asinpha mahmah biakna makai Maulana Fazlullah tel in kumpi tawh kilemna kikum nawnlo ding ci in gal-uk pawl khat in CNN thu kizakna ah gen hi. American ahawl omlo vanleng in Pakistan Taliban makai Hakimullah Mehsud pen abeisa ningani in thah ahihman in ama tang ding in ateel uh ahi hi. Kum guk sung kumpi tawh akilangpan ahi agamhtat pawlte akhawl nading in Pakistan kumpi in daihna kikup ding in agel hangin makai thak ding in Fazlillah ateelna hangin kumpi i vaihawmna te amawkna asuak hi.

Pari. Nov 9. 2013 Piantit kumpi lui Napoloen Bonaparte gamsung pan akihawl khiat hun 1821 kum sung aa agelh ahi asih thuvaikhakna copy laidal khatpen Paris khua aa kibawl lilaan pawi ah US dollar 480,000 tawh ki zuak hi. Hi copy lai pen Nov 6 ni in Paris khua aa om Drouot lilaan pawi ah akizuak ahi hi. April 16, 2013 ni aa gelh hi sih thuvaikhakna sung ah Ka guhvuite pen ka it mahmah Piantit minamte kikal, Saint gungei ah om sak nuam ing.ci in gelh hi. Napoloen pen tua kum mah in ama kum 51, May 5 ni in si hi. Napoloen i gelh atawpna sih thuvaikhakna pen Piantit gam Paris khua aa om National Archives sung ah kikoih hi. Ahihang in ataktak (original) pen mangkang kumpi i suksiat ding launa hang in copy tampi bawl uhi. Ref: 7day news V12. No 36.

Manila, Nov 15 Nai khat in tai 146 tawh anung Monster ci aa media te in min apiak uh Typhoon huihpi Haiyan pen Philippine gamah nung hi ci in BBC in gen hi. Hih alauhuai huihpi hangin innlelo tampi sia in tua hangin Philippine gam i sumbawlna tawh kisai 7% nuai kiam ding in Phillipine kumpi lamte genna AP thukizakna ah kisuak sak hi. HIh huihpi hang in mi 2500 kim si hi ci in Philippine gam lutang Benigno Aquino in gen hi. Tulaitak in Phillipine gamsung ah American galkapte in huhna piakna nasepte sem in om aa tua mah bang in Japan galkap 1000 val kim in zong gammite om pih uhi. Ref: The Voice V9/No.45

N-Korea in Syria galvai ah huhlo


Pyongyang. Nov 14. 2013 Syria kumpite N-Korea in gallam thudotpite le galvanlengte, vanleng hawlte puak hi cih thu aki zelh hang in gallam huh kei ung ci in N-Korea in nial hi cih thu Reuters thukizakna in gen hi. Korea minam democratic gam in Syria kumpite galvan huh in singnuai mite vanlam pan adona ah Korea galkapte kihel ci in gamdang mediate in khialtak in a suahsakna thu N-Korea gam i neih KCNA thukizakna ah abeisa nilini in pulak khia uhi. Ref: The Voice Vol9. No.45

Singapore. November 10. 2013 Thai gam in leitung bup manglai siamna akisitna ah atawpna pen phial ah om hi. Mangpau akizatlohna gam 60 sung ah Thai gam pen 55 na ah om hi. Asia gam sung ah asiampen mat 58.99 tawh Malaysia in khatna ngah in tua zom ah Singapore, India, Hongkong, S-Korea, Indonesia, Japan, Vietnam, Srilinka, Taipy le Sen gamte in mat 50 ta ngah uhi. Leitung aa om gam 60 asit uh hi aa Thai in a 55 na hi a tua nung ah Panama, Kazetstan, Algeria, Sawdiarabia le Iraq gamte om hi ci in English First (EF) leitung bup pilna lam company khat i manglai siamna alahna ah suaksak hi. Swetzaland gam abulphuh EF pilna company in mangpau azanglo leitung gam 60 te i manglai siamna asit uh ahi hi. Ref: 7day news V12. No 36.

Numeite aa ding amasa pen kumpi bank India ah kihong

Russia Khualzinpua vanleng khat kia


Kazan. Nov 19. 2013 Russia gam laizang Kazan khuapi ah khualzinnawn Boeing nam ahi vanleng khat vanlengtual ah atu ding in akithawi laitak in kia aa atawm pen mi 52 si hi ci in thukin tanuzum pan genkhia uhi. Tua Boeing 737-500 vanleng pen Kazan vanleng tual ah atuaksawm laitak in puakkham in akia a hi ci in Russia thukizaknazum pan Interfax in gen hi. Tua vanleng pen Moscow pan hongleng ahi hi.

Mumbai. November 19. 2013 Numei le pasal ci in kituam khen aa numei te kibawl siana hong tam semsem ahihman in numeite bitna ding le numeite thapiak kik nading ngimna tawh amasa pen numeite bank ci in India gam tanupi in ninihni in bank hong hi. Bharatiya Mahila bank ahi hih numeite bank pen India gam i khuapi Mombai ah kihong hi. Bank sazian abawlzo numei 26% bek aom India gam ah hih bank pen numeite aa ding masak in nei ding aa pasalte zong bank sazian abawl theih hang in nasem ding in atamzaw numei bek zang ding cih ngimna hi ci in gen hi. Azenzen in numeite in Ruby 25000 ciang bang aleitawi nop leh bang mah khap (pawng) kullo in kileitawi ding hi ci in india gam sumlepai tanupi Chidambaram in gen hi. Ref: The Modern Weekly No. 384

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Khantohna

15

KAPTEL KHUA AH NUN NUAM


Agelh: Dr Dongno
Gam pua ka pai khiat zawh kum 20 khit, 2009 kum December kha in Kawl gam ah ka ciah kik pak hi. December 31 ni-in Kawlpi panin Tedim ka pai to aa, ih gam sung ah sing tampi na bei ta cih ka muh ciangin, kum 20 sung bekin hizahin singte bei leh, mailam kum 20 ciangin bang suak ding cih bekbek ka lungsim sung ah om hi. 2010 January ni 3 ni ciangin Kaptel Hausapa, Pu Do Za Tuang leh upa thumin akhua uah ong sam uh aa ka vapai hi. Gungal khuate nangawn singteng bei khin ka mun ciangin ka lungsim gim semsem hi. Na khat pepeuh bawl loh phamawh ta hi ci-in ka khentat hi. Tua hun laitakin, Kaptel khua ah micro-hydro neu, veng nga ah om khin hi. Ahih hangin, tua tawh mei bek kingah aa, an kihuan thei lo ahih ciangin, sing om sunsun kitomin, sing bei semsem hi. Hausa pa kiang ah Tui kicing ding a om leh Hydro lian khat kong vaihawm sak ding hi ka ci hi. Tua ciangin, huhna ngetna lai khat ka bawl aa Australia gam, US, Canada, UK, Hong Kong leh Taiwan gam teng ah ka zi leh kei sang kahpih siahuante kiang leh meltheih lawm leh gualte kiang pan in huhna ka ngen kawikawi uh aa, asawt lo-in $ AD 16,000 val ka ngah uh hi. Tua ciangin nasep ka kipan sak hi. Tha nuam mahmah, tha hat mahmah uh aa, hanciam takin na sep kipanpah uh ahih manin asep zawh uh kum nih leh kha giat sungin ong zo pah tingteng uh hi. Sum kingahzah tawh seh li suah seh khat bek ong kicing ahih manin, a kisam lai teng ken lah nasem nawn lo ka hih manin, ka zi Dr. Maisie Dong in ong piak sak ahi hi. 2012 kum December kha 27 ni-in hon pawi nasiatakin ki bawl aa, Chin State vuanzi ahi, Pu leh Pu U Ba Maung, Minister for Social Welfare, vuanzi thumte tawh ka va hong uh hi. Tu-in Kaptel khua ah, Hydro tha tawh, buh kihuan, vaimin ki-uii, meh lim ki bawl, niangtui kisuang in, set tawh puan kisawp, puan ki taih, singgah anteh te fridge sung ah kikem, heater khualum ki awi, lettama na kisem ta aa, nungakten sam nangawn kiil sak ta lai uh hi. Hih te switch mek ziau bek tawh ahih uh hi ta hi.

Kapteel Hydro Power Honna ah Dr. Dongno thugen lai tak

Alungdam huai thu ah, Tu-in Kaptel khua ah, Hydro sing tawh an huan nawnlo uh ahih ciangin, kuamah tha tawh, singtom, singpua in pai buh kihuan, vaimin ki-uii, meh nawn lo ding aa, tha maangin nuntak nakpi lim ki bawl, niangtui kisuang takin ol khin ta hi. A sawt lo-in agam sung uh ah sing in, set tawh puan kisawp, ong niim diildial ta ding puan ki taih, singgah anteh te aa, khuahun ong maan kik pah ding hi.
fridge sung ah kikem, heater khualum ki awi, lettama na

Hih pen ih Khamtung gam, Chin State, sung gen loh, Monywa saksiah ah kisem ta aa, aki lamen ngei lo, nungakten sam nangawn kiil amasapen hi bang aki sak ta lai uh hi. Hih te switch zangh khua hi aa akiimapaam khuate-in va mek ziau bek tawh ahih uh hi enin vaettehin ih hanciam ciatnading deihna ta hi. Cin Lian Pau, Minister for Electricity & Energy, Pu Nang Za Mung, Minister for Planning & Revenue bulpipen ahi hi. Tua hi leh asawt lo-in ih Khamtung gam sung ah nuntak nop ong tung thei ding hi.

2010 March kha ciangin, Electrical Engineer, Pu Mang Piang in anen-asi aa atuatna lai ong khak hi.

16 Muhna

Vol 16. No 1 February 2014

Tu Tadih Zomi te Buaipih ding Vaithupi Bangteng Hiam?


Thang Lian GS, World Zomi Congress
Mizo ten Paite/Zomi te khuanung pil ci in hong gen uh I bat khaklohna ding deihna tawh thu gen leng, tusung teng Zomi politic i buaipih thu leh kawlgam politic luang hong kikelki lua mahmah ka sa hi.

Teel ding Lampi


Haksatna pen nopsakna I kipatna a hihi. Zingsang khua hong vak siangma in khua zing kik se hi. Leitungah gualzawhna khat na ngah nop le tua gualzawhna tawh akituak sepkhiatna na neih kul hi.

1.2008 thukhunpi puah ding or gelh thak ding kibuai


Nam dang politicians leh nationalist te in hih pingpei thukhunpi puahphat ding vai buai mahmah uh a, NLD bang in puahpha ding tawh campaign bawl in a otot lai tak uh hi.Tua a mau deih bang in 2008 thukhunpi hong puahpha le uh Daw Suh Kyi Kawlgam hausapi septheihna ding leh parliament ah galkap kihelloh vai ding thupi nih mit suan bek uh a hihmanin ei Zomi te a ding in hi teng kicing khin a sa lel mah i hihiam? ZCD Pu Chin Sian Thang in 2008 thukhunpi phiat in Federal democracy tawh kituak a thak liklek gelh phat ding ci in a tangko ngei pen ei zong tua vai campaign bawlin Zomite deih Federal democracy lim leh Mel ding hi bang teng hiding cih te genna leh gelhna nei in tua thu te mipi tawh kamkupna leh buai hun in nei leng thupi zaw phot lo ding hiam?

sak kimzo paklo lai ding mun ah na buai ta dihdih leng, 2015 teh mee tang bang zah i ngah zo zen tam? 2015 teh mee tang nei in mun i luahnop tak pi ding leh i Zogam/Kawlgam bup a om mite lungsim tawh kituak ding gamtat kampau leh sep leh bawl te kan phot in parliament ah mun luahzawh ding sawm photphot leng i Zomi te deihna bulpi te i matunpih baih zaw tam?

3.Zogam/Chin state ah Kawl party khat peuh uksak loh himhim ding sawmhuai
I Zogam ah 2015 pen Unity in Diversities khat nei thei leng a hoih kha ding hiam cih ngaihsut huai omsa ing, i minam sung ah Khalkha,Falam le Tedim etc. Kampau zui in, Party min tuam tek leh n g a i h s u t n a deihna,ngimna kibanglo tek i hihhangin Zogam ah kawl U lian hong tutloh himhim phot ding ngimna khat neikhawm thei in 2015 result ah Zosuan party khat peuh mah in i Zogam hong makaih theihna ding zong ngaihsut huai thukhat om sa ing .

zong hong hat mahmah veve ding uh a, party dang te in zong mee tang muh zawhna tan khat nei ding uh a hih teh, hite i nawlkhin zawhna dingin bang taktak na sem leng hoih pen ding hiam ? 2014 Census ah Zomi cih ding tactic in hiteng mutpai zotak pi ding maw or Zomi party hih in hong thakiam sak zaw kha tam cih ngaihsut huai mahmah hi. 2010 pan 2015 Zomi party tangmi parliament ah lut kha omlo,2015-2020 ah omnailo lailai Zomi ci in I gengen mawk hang, mi kalsawm a suan Khit teh ei kalkhatna pan kithak patsan den keei ding cih khong hong suak tam ngaihsut huai sa ing.

Tg Bia Za Mung
Technological University, Kalay Chairman, Zomi Siamsin Kipawlna, Universities - Myanmar

Tangmi thumna
Galhang, galsiam ahihmanin pahtawina lianpi angah ngei khat hi. Anteh theipuam bek ne in sa ne theilo hi. Beer ahih le pawi thupi aom ciang bek in tawmtawm dawn

Kua na teel diam?

suak in mipi kikona aw za a, a tangtun nading vaipuak la a, asem khia takpi zong om veve hi (gen: Roosevelt). Mipi mahin makai dingin I telkhiat hi mah le mipi deihna khempeuh I a

5.Mualmi te mungtup a kisuah zo ding hiam


A tung a I gen teng pen 2008 thukhun sung mitphial politic vai hi-in,hi thukhun pen kei muh zia ah kum 20-30 nungta himhim ding in um ing, ahizongin, mualmi leh kawlmi te Federal democracy ukna tawh nuam tak in i gam kalsuanna ding pen 2014 khawmpi i cih zong kibawl limlim kha ding a,lemzo lo ding uphuai mahmah thu tampi i muh sa le zaksa tek bang hi. Tu dong Kawlgalkap ten mualmi te kiho komkom in kapkap veve uh a, hi party nih kikal ah Federal army vai leh Federal constitution vai kithumin zawh ding mualmong et bang vengvang laimawk a hihmanin Zomite in i Gam leitang ei khut sung ah ngah takpi nading pen hanmah mahmah lai ding kisam mawk hi. Lung dam Thang lian

Tang t hu k hat ngaihsun khawm dihni. Gamkhat, kipawlna khat makai ding telni. Nang tel (vote) piakna in a zo le alel akip ding hita hi. Tua na tel dingte tangthu in anuai abang teng ahi hi.

Tangmi (representative) masa


Amah pen akician mello gam nasem (politician) te pawl tawh tukhawm khawlkhawm thei hi. Zineu zong nih nei hi. Khutlam-en te zong um hi. Za zong limtep mahmah hi. Zu zong nikhat in hai 8 pan hai 10 ciang dawn den hi.

2.Kawlgam Political party tuamtuam in mun ngah theihna ding lampi zong 4.A Khalauhuai Tu laitak in kawlgam Zogam dinmun Political party tuamtuam pawlkhat
te in parliament ah mun a ngah theihtheihna ding uh lampi zong in pawlhuai leh lawmhau mahmah ding hanciam uh a, Kawlgam bup bangci mee ngah theih ding or amau i state bup ah bangci mee ngah theih ding cih tawh gamtat kampau leh sep leh bawl ding a hun tawh kituak in a sepsawm lai tak un, ei Zomi deih teng in 2014 census tawh buai in, i state bup genloh Tedim , Tonzang, Cikha ,Kawlpi Kabaw gamte ah Zomi ci 2015 kiteelpi ciangin Zogam ah party mee kuang NLD, USDP, CNP, CPP le ZCD Party nga in a munmun ah mee kuang hong lui mahmah lel ding uh a,tua sung ah NLD leh USDP mi pawlkhat khauh mahmah veve ding uh hi. Genthna, in USDP mi khua kim hausa teng bang enleng hausa khasum sang in nuam sa khop mahmah zo mawk uh a hihmanun nawk hak veve ding in ka um hi. Tua mah bang in NLD

Tangmi nihna
Amah pen anasep napan nihvei ki hawlkhia ngei hi. Zingsang nisuah zong mu ngeilo in ni koipan suak kici le a lutung akhawk to thei mi khat ahi hi. University akah lai in beeng (Zavom) zong ne ngei hi. Nitak simin wesky thawllang ta adawn khit ciang lupna azuan den khat ahi hi.

thei hi. A nuntak sungin numei tawh khatvei zong minsia ngeilo hi. Hih a tunga tangmi thum te lakpan kua na tel ding hiam? Suakta takin na deih penpen telthei hi teh. Limtak in lungsim takpi tawh ngaihsun inla tel inNa tel khit ciang anuai ah tua tangmi teng kua hiam cih hong gen ding hi ing. Tangmi masa pa pen US President 32 na Franklin D. Roosevelt ahi hi. Tangmi nihna pa pen Winston Churchill (Prime Minister of the United Kingdom) ahi hi. Tangmi thumna pa pen Jews mitampi athat Adolf Hitler ahi hi. Eite in thukhat peuhpeuh I khensat ciangin puatham bek enin ki khensat ziauizau kha hi. Puatham le asunglam pan bangzah in kilam dang cih hih a tunga thu ten hong lakkhia hi cih kimu thei hi. Mipi lu ngsim ngaihsutna sungpan hong luangkhia khensatna tungtawn in I piak vote tawh mipi makai hong

langkhat a tung (elected dictator) zong om veve thei hi (gen: Hitler) Tua ahihmanin makai ding I tel ciang tua tang mipa (mipi makai a ut pa) thugen siamna te le kitelna paizia te langkhat dong mukhol a, a migit na, gamtat luhek, thumanna, ama nasepna te etkhak theih ding thupi mahmah ding hi. Hih munah vote pia mipi te thumuh kholhna in a thupi pen hong hi dinghi.

Koi lampi na zui diam?


Leitungah asia le apha om khawm den hi. Khat hoih le a cian pen hoihlo hi den hi. Tua in leitung pianzia khat a hihi. Na khualzinna hih sim leitungah lampi khat bek om hile teltel kul nawnlo in na zuihpah ding ahihi. Ahizong na maiah lampi nih om hi le koi lampi na zui ding hiam? Nisuah na lam na maingat le nitum na lam na nung ngatkul ding hi. Tuhun Kawlgam khuahun luanzia ahi cih suak le mimal kimin asawtlo khat
Azom Lamai 18

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Opinion

17

Census le Kisehsatna
Tg. Sian Nun Siam
ah ahizongin, LEITANG zahkan in athupi om lo hi. Leitung a piang Gal vai a tamzaw in LEITANG hang hi. Minam min tawh Leitang a nei lote leitang neilo minam a hi hi. Mimal dinmun ah a ma min tawh Leitang a nei zo lote (akl) inn le lo nei lo mihing pen mizawng in kiciamteh hi. Leitang anei lo minam te pen, a mimal dinmun in bang zah ta a sangzo zongin, Minam dinmun ah kinawlkhin, kithusim lo-in buaina tampi thuak uhi. Kawlgam ah Bengali (Rohenzia) te, France gam sung ah "Roma (Gypsies)" minamte, Israel minamte (AD 70 - 1948 sung Israel) te pen Minam min in Leitang nei lo te hi uh hi. Alangh khat ah, USA, Australia, Singapore gam pawl khat te pen Minam min tawh kilam hi lo in, mun tuam gamtuam pan a lal mite gam ahi hi. Agambup in Gammite (Citizens) hi a, pau le ham tawh kideidan in Leitang tuam koih lo uh hi. Ahizongin, tua gamte ah zong A thuzo (influence) zaw deuh makai zawdeuh minam na om veve hi. Zomi akl Chin te koi dinmun ah om hiam? Ko lam mahnawh uh hiam? Zomi te in leitang kician (International recognized boundary) a nei uh hi. Tua pen CHIN min tawh kiciapteh sak hi. A minam min uh zong Chin in kiciapteh sak hi. Amau tung ah ukna anei te ciaptehna hi a mau Deihna hi lo hi. Chin State pen Palong Suaihkaih hun lai in "CHIN" cih lukhunuai pan a Let-mat a suaikai te i neih khop (share owned) gam (STATE) hi. Tua ahih man in CHIN (ZOMI) te in Gam le Lei a nei Minam dinmun ah om uh hi. A lang khat ah, State Government le Law bawltheihna te democratic takin nei nai lo uh a, Burma te khutnuai a om, State khat ahi hi. Aminam Ni (National Day) uh pen Falam Khua pan hong piang khia hi a, Chin National Day or ZOMI National Day ci in thupi tawkin tuam bawl uh hi. Chin le Zomi i a tangthu uh kikhen thei lo a gui khat ahi uh hi. A hang in, amau i Gam le minamte sung ah Christian Upna hong khan ciangin, Chin cih British/ Kawl te piak min le ZOMI cih Biakna makaite thukim (Consensus) Tualmin ci in na sang khawm ngei uh ahih man hi. Amasa lamin, Chin cih min adeih le a aituam neih a om kei uh hi. ZOMI cih min zong Tedim lamte pulak min ahihangin, atuam neih a om kei uhi. Ahih hangin, a nung lam ah ZOMI pen pawl khat in aituam neih in, CHIN pen pawl khat te in aituam neih uh hi. Hih pen Pau le Ham kibat lohna pan hong kipan khia buaina ahizongin, Makaihzia lawhsapna (Leadership Crisis) in amau teng i kikhenkhapna thu bulpi hizaw hi. Gamleitang le Minambup khantoh nading, Minambup, tangpitangta a neu alian i lunggulh khop, deihkhop ngimna (Shared Vision) khat i tawsawnna om lo in Pau-le-ham kibang teng "Min khat sung ah kigawm leng Kipumkhat ding" cih upna (presumption) hi. 2014 Myanmar Census i Survey Design pen Kawlmi Gam ukte geelna bangin kibawl hi a, UNFPA in "Sepzia bawlzia" (Technical Support) bek a panpih ahi hi. Hih Survey Design bawlna ah zong Gamsung a Tualmite (Taiy i n - t a - t e) t aw h thukikupna cih bang kiza lo hi. Kawlmi te in amau hoih sak bangin a geel uh ahi hi. Survey Design sung Tualminamte ading a alau huai mahmah thu khat in "Minam" min gelhzia ahi hi. Kawlgam sung ah Kawllte losiah pen, pau le ham tuamtuam, amau

Kawlgam Mikisimna nung ah Minam Min le Minam Leitang vai buai theih ding thute
tualsuak Minam min, Kawlte piak Minam min, Minam ahi lo, Namkhen min cih bangin min tuamtuam kinei hi. Tua ten pen khat kia tangdin lo in, a kithuap vive hi. Tua teng khempeuh pen a mau "Hihna" vive (Multiple Identity) hi. Khat pen maan in khat pen maan lo (hi maw, hi lo) cih om lo hi. Ahi hang, hih Census ah Minam min ah "Khat" bekbek gelhtheih dingin kibawl hi. Tua ahih manin, hih Census ah, Minam khempeuh pen a nenen, a neuneu in akisehsat ding suak hi. Census vai a makaipi Kawlmi thunei ten zong, mipi te tung ah na "Minam min taktak uh gelh ciat un" ci in, hanthawn hi. 2014 Myanmar Census ah ZOMI adeihte in Minam minpiakna ah Chin cih sangin ZOMI ah a khel nuam uh hi. Ahizongin, amau neihsa Leitang pen Chin min in om lai hi. Tua mah bangin CHIN cih min tawh a om suak ding a minam pih te zong om uh hi. Tulaitak Kawlgam sung a om Tualmi te minam itna lungsim pen "Ethnic-nationalism" ahi hi. Hih Minam lungsim i deihtawpna, nuntakna sisan tampi tawh a khekngam uh a sangpen lu ng t up d i n mu n (ultimatum) in, a mau Minam min tawh Gam leitang neih theih nading le tua gamleitang tung a amau mah in Thuneihna nei in, a mau mah i ukna sung ah om theih ding ahi hi. Tua ahih manin, mailam ah, a mau neihsa, pupa khang sawn pek a tenna uh ahi, Chin min tawh a om, ZOGAM leitang, hong ngen kik nuam ding uh hi. Tua hun ciangin K aw l g a m St ate s tuamtuam te ah buaina hong piang thei ding hi. Adiak in micii tawmno tawh khen tampi a piang Chin State sung ah buaina neuneu tampen ding hi. A sawt lo in Kawlgam pen Federal Gam tawh kalsuan loh phamawh ding mun ah om hi. Tua Kawlgam thak ah Tual minam te Gam le leitang vai "Power Vaccum" kituh in buai cihtak in buai ding uh hi. A thahat pen le a thunei pen te lemtuah akl uk loh theih loh buaina ding thute akipanta ahi hi.
Ref: Burma's Senseless Census, www.foreignpolicy.com

Kum 30 sung in a masa pen in akibawl ding Mikisimna (Census) pen a sawt lo in Kawlgam ah kibawl ding hi. Hih Census in thalawp huai thu tampi tak hong pia in, khantohna ding, naseplianpi te sepna geelna ding akisam thu (data) te hong pia ding hi. Alang khat ah, leitung ah a sawt penpen Tualgal pianna Gam ading Minam le biakna vai ah buainate hong piang sak thei ding thute (risks) om hi. Minam khat hihna a kip akho takin letzawh nading in a thupi pen in Gam (Leitang), Gamuk Pawlpi (Government ) le Kiukzia Thukhun (Law) cih thute kisam hi. Leitung ah NATIONAL cih dinmun (status) ah a ding Minam te pen "State + Government + Law" cih Thum-te a len khawm zo te hi. Hih teng ngah theih nading a hanciamna pen "Nationalism" kici hi. Gamleitang le Minam itna, veina. Minam 2500 val aom hih i leitung ah NATION lelvel ah a dingzo akl UN Member a lut zo Minam 200 kiim om hi. Ahuamin, Tua Gampi te Makaihna sung ah STATE, Gamke level tawh a om minam te om leuleu hi. A tam zaw pen Tualsuak Minamte (EthnicNational) te hi uh hi. Tua State te sung ah Minkivawhna tuamtuam (Autonomus Region, SelfAdministered Area/zone) Gamkhen tawh amau le amau kiukna anei Minam te om hi. Tua Area te sung ah minamkhen tuamtuam te om hi. Hih pen Leitung mihing te bawltawm Leitung Gamte Kilamzia ahi hi. Leitung mihing te nisim nuntakna ahizong in, Gamvai, Kiukna vaite

18

Muhna
Pa Langh Suan Thang vaikhak kholin manpiak zintun theihna mun nuamtakin kitung theita hi. Khual ka zinna mun khatah an kingahna mun ka zon leh, niangtui sai, an sai, zintunbuk khempeuh Hotel na ci mawkin ka sawmna mun tun ding pen mun tampi dawp kul mawk hi. Tua a hihmanin Tea centre, tea house, Caf, Restraurant Hotel, Motel, Inn, Guesthouse cih bangin a kikhen na hi gige hi. Hotel icih ciangin anneek kingahna mun, thu kikupna,kikhop theihna mun, kiteenna bawl theihna mun, gualnop bawlna mun cihte om ding hi. Hotel icih ciangin zinbuuk guesthouse sangin lian zawtham ding a hihi. Mite om theihna ding inndei 300 ciang bang a lianpipi om theih mah bangin dei 10, dei 8 ciang a neu zong om thei veve hi.Hotel lian leh a sap man zong tam pah hi. Inn dei nih ciangin nasem mi nih kisam pah hi. Siangthona kisamin, mei, tui, air condition, inter net I T, lungmuangtakin om theihna ding, puan sawpna, anpiakna mite na sepsak ding, a kiniamkhiat sila siam nasepna hi gige hi. Motel icih ciangin Motor leh Hotel kigawm kammal hi in Motel ki ci hi. Khualzin mi Motor tawh hong pai te aa ding zintun theihna leh motor lungmuangtak aa koih na ding a omna mun hi ding. Motor silna puahna, a kisam a om leh motor aa ding engine oil khek kul maw kullo, tui thun kul maw kullo, datsi, diesel koi ciang om cih nangawn naseem te'n a kul bangin sepsak ding a hihi.
Hotel tuamtuam

Vol 16. No 1 February 2014

HOTEL

Nidang in khual izin ciang sanggam meltheih kizongin, zin kitungin, biakinn a siate kiang khawng itung hi. A theisiam te'n zinpaak ci-in Maang suaklu le meh ding anteh cih khawng letsong pua thei hi.Tua bangin zin ikitun ciangin innteekte innsung nunta k suahtakna a nawngkaai sak isuak lam zong iki thei kha kei a, sawtpipi om in innteek te zong huh man lo, ei vai tawh ki buai khop hi. Zintun buk Hotel a kicing a om nailoh man zong a hihi. Tuhun ciangin zintun buuk Hotel inndei (room)

Tawlnga hiithiat theihna mun tuipi gei, tuikulhte le bualte kimuh theihna mu n, k i m awl n a tuamtuam casinos, tuitung a leeng zaazaa ski kimawl thei ding hi.
Residential Hotels

Teel ding Lampi

Lamai 16 pan

1. Commercial hotels 2. Resort hotels 3. Residential hotels


Commercial Hotels

Commercial hotels, Sumbawl company mihau te tun na hi zaw deuh hi. Ansai,sumbuk, Niangtuisai, sammeetna mun, tuibual na ding, ki mawlna ding, sunsiah zong kingah sak hi.
Resort Hotels

Zintungte sawtpi om theihna mun hi ding,Innsap bang mahin innsung Van zat kicing ding, Siangthoin, lu n g no p n a om ding,Pension saang u Haamte lungnopna zongte aa ding kicing a hihmanin Retirement Hotel zong kici hi. Zato zong om pah hi.
Pa Langh Suan Thang Dynasty Hotel Mandalay

La Dih Ni
C.S Mung gam ki om hiam cih ngaihsut huai mahmah kha dingin ka um hi. A khangto pha diak minam, gam tee bang hang in khang to uh aa, a khang to mel lo minam, gam tee bang hang in khnag to mel lo uh,khang to thei lo uh hiam cih ka upmawh na teng hong gelh suk nuam ing. tawh i hon nop tawhbu i hon hang kituak lo ahihmanin kihong thei lo hi.Tua mah bangin i khantoh nop leh, khangtohna ding aa a kisam a hi kipumkhatna cih tawhbu i hon theihna ding in a mah tawh a kituak ding tawhtang a hi kitelsiamna cih lang khat ah akimawl (11) te a siam mel lo hi mah ta se leh a siam a minthang lam te in gualzawhna ding akisam ahi kitelsiamna cih tawhtang na tawi ciat kha lo in, alang aa a minthang mel lo, a siam mel lo te in gualzawhna ding aa a kisam a hi kitelsiamna cih tawhtang na tawi ciat, na kem ciat uh aa ki telsiam tek leh kipumkhat takin kimawl uh ahihmanin a siam loh uh hang tukpeng kimawlna ah gualzawhna hong ngah mawk uh hi. Kitelsiamna cih tawhtang bang cih zonding, bang cih leng ngah thei ding i hi hiam cih ngaih sun dih ni. Kitelsiamna cih tawhtang i ngah theih nading in dinmun kim ah i din theih ding kisam kha dingin ka um hi. Gam khat minam khat a khantoh nading in makai te le ei mipi te i kilem ding le kipumkhat ding kisam mahmah kha dingin ka um hi. Tua a h i hma nin ga m khat,minam khat ah makaite le mipite kikal ah kilemna a om theih nading,makaite zong mipite dinmun ah hong ding thei, hong ding zel in, mipite zong makaite din mun ah i din theih ding hong kisam mahmah mawk ding in ka um hi. Makaite mipite dinmun ah hong ding leh mipite haksatna hong tel in,mipi te zong makai te dinmun ah ding thei leng makaite haksatna le nasepziate tel leng makai le mipi kikal ah kitelsiamna cih tawh tang ngahin kipumkhatna cih tawhbu kihong zo kha dingin ka um hi. Dinmun kim ah ding in kitelsiamna cih tawh tang la-in kipumkhatna cih tawhbu hong khawm in gualzawhna le khantohna la khawm dih ni sanggam u le nau teng aw
By C.S Mung A.G.T.I Second year (mungpeek5@googlemail. com)

Leitung ah mihing khat in i pian i suah khiat nak leh, ahuam in, minam le gam khat tek kinei hi. (Minam nei lo om lo a, Gam a nei

Kitelsiamna cih tawhtang ngah-in kipumkhatna cih tawhbu hong zo phot leng i gam i lei i minam hong khang to pan kha dingin ka um hi.
lo minam bel om thei veve hi.) I minam, i gam a khantoh theih nading in i hih theih zah le i sep theih zah in ki hanciam ciat hi. Tua bang in i hanciam ciat hangin a khangtodiak minam, gam a om mah bangin, a khangto mel lo minam, gam zong om hi. I gam, i minam a khantohna dingin i sepzia, i hanciam zia kibang hinapi, bang hangin a khangto pha diak minam, gam le a khangto mello minam, A khang to phadiak minam, gam te bang hangin khangto uh hiam cih ka ngaihsut ciangin a mau in khantohna ding aa kisam mahmah le khantohna ding thusim tawhbu (Key) a hi kipumkhatna cih tawhbu na hong kha uh hi kha ding in ka um hi. Tawhbu khat i hon nop leh i hon nop tawhbu tawh a ki tuak ding tawhtang i neih, i kep ma sak ding kisam hi. I hon nop tawhbu tawh a kituak lo tawhtang khat tawhtang i kep i ngah theihna ding in, i zon ding kisam masa pen kha ding in ka um hi. Kitelsiamna cih tawhtang ngah-in kipumkhatna cih tawhbu hong zo phot leng i gam i lei i minam hong khang to pan kha dingin ka um hi. Genteh na khat ah, tukpeng kimawlna ah a lang leh a lang ah mi (11) ta kimawl uh hi. A lang khat a akimawl mi (11) te a siam teng leh a minthang teng hi-in, a

in I mai a om lampi nih lakpan khat limlim I telloh hong phawmawh ta ding hi. Na maiah akilehngat (Keelki abang) lampi nih om hi. Lampi khat pen thupha tawh kidim hi. A khat pen in ling tawh kidim hi. Hih lampi te lakpan nangtel pen in na nuntaksung na tawn(tot) ding lampi ahihi. Lampi laizang ah khawlcip nading permit na nei kei hi. Hih lampi nih lak pan na zuih ding lampi nateelna ah suaktatak in na tel thei hi. Lampi na tel tak ciang lampi pianzia na tel hongkul ding hi. A pianzia na tel mahmah masiah na hanciamna te amawkna suak ding hi. Asia le apha a om khawm den hih leitungah na nuntak sungin thusia/lasia bek bek na tuakkha nuam kei ding hi. A hoih apha I cih takciangin lungsim le pumpi tawldamna aci nuam I hi hi. Hih te geltawh akidim den nuamlo kuamah omlo ding hi. Ling tawh kidim lampi I zuih khak laitakin lungsim le pumpi gim mahmah hi. Thupha tawh kidim lampi ahih le lungsim, pumpi tawldam mahmah hi. Hih lampi gelah thupha tawh kidim lampi na tel pelmawh dingin ka lamen hi. Tua hi a, na tel lampi in thupha lampi maw ling tawh kidim lampi maw cih pen nangma thumuh kholhna in hong gen ding hi. Haksatna pen nopsakna I kipatna a hihi. Zingsang khua hong vak siangma in khua zing kik se hi. Leitungah gualzawhna khat na ngah nop le tua gualzawhna tawh akituak sepkhiatna na neih kul hi. Laihuan na ah distinction tawh agualzo nuam sang naupang khat pen ka ong zong/ ka kia zong pha mawh kei ci a, laikin lo sang naupang te tawh akbat loh hong kul hi. Tuni kisin lai tuni a zawhkul hi. A theihsa te mang ngilh loh nadingin sim kik kik kul hi. Kim le pam a om lungsim gualnop pak theihna teng nusia in laimah a sim tanghtangh kul hi. Hizah in lungsim le pumpi tawl in a hanciam napen laihuan na ah distinction tawh a gualzawh nop man ahi hi.

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Opinion
"Zomi le Zawnna Sinthu"

19

Zomi te a ding ka lunggulh


Zolia te dinmun lapsangna le "Min" tawh buaina pan suahtakna ding...

Zawnna pan Suahtakna ding


Lom 15 Hawm 8na (November, 2013) pan a zom.. Tg Thang Sian Sing

Dr. Cing Pum Neam

Zomi te dinmun tawh ka et teh pasal te pen hard power te bangin ka na ngaihtuah a, numei te pen soft power neite bangin ka na seh hi.

Mizawngte thupitsakna thuphungte (Pro-poor policies)


Khantohna ding leh aphungpi ahi akimulo innpite (infrastructural institutional buildings) lamh na ah , atamzaw mipite nuntakna dinmun i lapsang zawhna ding thubulpi te tangzai takin akihel ding kisam hi. Aneite ading motor cihte gamdang pan leitheihna ding i vaihawmsak mah bangin atamzaw taangpi te in nisim nuntakna abaihlam zawkna ding akisam motor, meileng akipan khualzin gamvak nang te zong I khantoh ding kisam hi. Photot Khawmlay Khantohna kicing i cihteh aneisa/ ahausa mite apung behna ding vaihawm pen hard power leh soft sak zawhna hi masa lo-in tawmbek aneite power aki sap banga a a akicing dingin i vaihawm sak hiam, cih gawmtuah thei te ahi hi. hi zaw hi. F.D.R Zomi te dinmun tawh ka et teh pasal te pen hard Khantohna ding power te bangin ka na tuat a, numei te pen soft power sepzawhna (Capabilities neite bangin ka na seh hi. Approach) Smart power cihnpen Zawnna i cihteh akitangsam zah NGO ten lim zat mahmah sepzawhna neihlohna, ci in Noble a, ahih hang in Zomi te pahtawina angah sum/ paai zeeksiam sungah mun ki pia zo nai Amatra Sinh in gen hi. lo hi. Sumlut tawmna hang bekin akizawng Zomi te in a beisa hun hilo in, sepzawhnate ngahtheihna ding a kipan tu ni ciang dong akisam zah suahtaknate omlo ahih mapatna khat peuhpeuh manin akikhangto lo hi, ci hi. Suahtakna ah mipi i 60% ahi hard limpua in khantohna (development as power teng bek in pan ki freedom)ci hi. la hi. Soft power mun teng Sepzawhna (capabilities) pen vante ki nusia ahih man in smart (commodities) le tua vante akimangna power dinmun ki tung (characteristic) tawh gen khawm hi. Gtn. zolo hi ding in ka um hi. Siik sakol (bicycle) in van(commodity) Aung San Shu Kyi in ahi hi. Tua van i kimangna (characteristic) kipawlna te ah 30% numei, in utna/ lunggulhna ah pai theihna ahi 30% khangno ki hel hi. Tua van hangin i ngahtheih sepzawhna hamtang hen a cih pen in i tunnopna munah amanlang takin Zomi tenin zong kipawlna tuntheihna (capabilities) ahi hi. te ah zang siam hi le hang, tu zawh kum 5 ciang in tu laitak a i gengen te tawh i thu kikupzia hong ki lamdang dingin ka um hi. Hih kimakaihna pen democracy kalsuan zia zong hi a zat kipan le hang min tawh buai na pan in ki suakta ding hi. Tua bang in kalsuanna i neih masiah lutang tampi tak in pumpi khat a makaih nuam a ki tuh luilui tawh ki bang dingin ka tuat hi. A telsiam dingin kong lamen hi. Note tawh, Dr. Cing Pum Neam

Leitang neihtheihna (Land right)

Zosuan Tuailai Khawmpi ah Dr Cing Pum Neam thukup laitak

Zawnna khiapna dingin leitang neihtheihna i thupitna pen kantelna tampi ah kimu khia hi. a) Leitang nei leng ei-ma neek ding, dawnding silhding, tending akisam te ading sum i ngahna ding i leitang ah anteh singgah suanin kizuak thei hi. b) Mipi lakpan mikhatte i nuntakzia dinmun, veng le kiim le paam tetawh kithuhualna i cihte in leitang neihna in lak hi. c) Hunsawt geelna, kipakin summet bawl theihna dingin leitang neih ding kisam hi.

Dear It le ngaih teng, Zomi te sungah census a dingin ki buai mahmah ahih man in kei mimal mahmah in zong hih thu te ka lungngaih kawm in mailam a ding ka ngaihsut teh lampi zing

human right aki cihcih mah bangin milip lungsim pulak na leh democracy kalsuan dan in kalsuan le hang mailam kum 5 ciangin ki masotna khat a om zo dingin ka lamen hi. Human right i cih te

Akimu thei pen zawnna i lim in leitang neihlohna ahi hi. The distinguishing feature of universal poverty is landlessness.
d) Thukhat peuh piang (akl) sumbul akisap leh i neih leitang tawh kikham thei hi. Atunga thute hangin azawng mipi te neihsa leitangte asuplawh lohna ding, leitang neilo te neih theihna ding vaihawm sakna in zawnna khiapna le akileekkim khantohna alunggulh gamuk te i nasep khat ahi hi. Akimu thei pen zawnna i limin leitang neihlohna ahi hi. The distinguishing feature of universal poverty is landlessness. Ei neih leitang cih athupitna natheihnop leh leitang omlo mihing ci in ngaihsun dih in. Leitang omkei leh mihingte koiah teeng ding. (Aban zom lai ni)

Numeino khat i pilna sinna ding na sumlepai te na phum leh, tua numei in amah le amah hong kivak ding hi, a ma ta te vak zo ding ding hi, a ma bangkua sung vak zo ding hi, tua ban ah..a gam zong a vak zo ding hi. Ema Solber, Norway Gambup Tanupi. 2014 WEF, Davos

neu khat om ka sa a, i lungngaih ding in kong sung nuam hi. Tu laitak a i buai na pen tu ma kumbangzah hiam lai a i ki makaih zia leh pilna ki piakna te hanga i agah hi, ci in ka mu hi. Tua ahih man in tu ni in i kalsuan zia te nidang hun te panin i laih kei leh tu zawh kum 5-10 dong in aki khangto nai ding hiam ka ci nuam phial hi. Tua ahih man in a thuneu pen tawh aki bat hang i bul pat theih na ding in ki makaihna khat peuhpeuh, ki pawlna khat peuhpeuh (minam kipawlna ahi zong pawlpi kipawlna te ah ahi zong)

sungah khangno leh numei te dinmun ka gen nuam hi. I kipawlna te ah nasep zia ding power nam 3 om a tua teng aki hel masiah singkung bang hi leh ki gah zo lo ding hi. Hard power, soft power, leh smart power ahi hi. Hard power cih pen a kamhang, a sem gam, penglam galkap a bang te ahi a, hih bang makai te pen Asia gam mite a ding in 60% ki sam hi. Soft power cih pen ngaih sunsun a a geelgeel te hi a, khialh na tawm hi, ahih hangin zekai ahih man in Asia gam sunga dingin 40% ciang zat ding ki sam hi. Smart power cih

Photo : Tg Kam Khan Cin (Siamsin), Tedim

20 Ngeina
i Nampuan

Vol 16. No 1 February 2014 Life: Hinkhua

Tan 10 Ka Kiat Zawh Kum 10 Khit ciang


Dr. Kai Hau Lian Pau

Model: Vei pan tak Lia Ciin Suan Lun, Lia Niang Lun Dim, Lia Niang Sian Ciang, Lia Don San Kim

i Lapau

Khaile Zogam
Lakam te le a khiatna
Thai : zi Theisen : ngeek/naupang Thelvuah : vuah Tongsia loh : kamsia a hou/hamsiat Tongdot : mite dot Touding : lamtou Tuaigua : gotuai Tualkhia : that;man;tawpsan Tuallummei : leilak a mei ziing lenglungte Tuanglam : lampi Tuangnungsiah : taisan/nosia Tuangtung : tung/tangtung Tuitum : ommang vengveng Tulvuah : vuah Tungchiang : tunglam Tuk : sing phuk/saat Tukawl : tu (loukhohna) Tuklu : lu (head) Tulleel : singleek Tulsing : singkung Tulvum : mualvum Tumtai : loupa paak chikhat Tutom : neu;niam Tuunnu : nu Vangkhua : khua Vangla : gamla Vangngai : ngai Vahkhuai : khuai Vangsel : vangsia/vangtah Vailou : lou

Zogam aw maching suan i pai lai Zaitha tawl e tulliim bel hang Zaitha phel bang khauhsak ding i leel moh e Khaile Zogam, khunchiang phong ni Machiang i tuanglam a sau hi e Tawl i -ngakna tulliim daidam Tangkhua khaal leh e Tangni'n hai ding hi e Khokhaal tangni hong suah ma'n Lung i tup mualsuah dih ni Sakmel lawmnou zangphualva i muh chia'n Zaitha bilh bang thousak leh chi'ng Tuanglam kiim a lengthe hong khuan chia'n Pheiphung suan gang leh chi'ng Zolawkta tau i zaak chia'n Mualsuah ding lungtup i neih Sinlai ah thel bang thou hen Kenliang ngeisok a paal chia'n Zaitha thaksak ni i tuanglam asau hi e I tuanglam a gulsia-tangsiate'n Machiang suan pal bang hon nan leh Chiandal sai aw tonkhuang sai aw Sanglal in tuanglam a khaak leh Pi-le-pu zong sangma ah tailou e Muikhua a zing zong tutkhawlkei ni Lengtong' khan a tui bang i laak Si-al neelkai in i kiim hon taanvaak hen Sian in ham bang hon huaizel hen Tuanglam siikkhiallou di'n hon pii hen Vz Siam
Ommuan Zaikhian La tuamtuam te pan

Photo : Tg Kam Khan Cin (Siamsin), Tedim

Ka min Kai Hau Lian Pau hi aa, Tedim khuapi pen ka pianna leh ka khankhiat na a hihi. Kum 15 kaphak ciang in Tan 10 ka tung aa, 8888 Gambup Buaina tawh kituak in hunsia lianpi khat in ong lap kha hi. Hih hunsia sungah lailam lungguilhna kiam in tan 10 kum nih ka hanciam hang in ka ong kei hi. Tuabang teng tawh leitung nuntakna zong dingin leisung sumpiang a om na ahi, Mogok, Khamti, leh Maishu te ah suangto in ka pai kawikawi aa kum 10 sung bang ka hun a mawkbei hi. Tuabang ka om hunsung in, bangmah tuahphalo bek lo-in khamtheih tuamtuam tawh ka nuntakna ka kidiah cip kha hi. Atawpna ah cimawh sa in Tedim ka tungkik aa, aizong Pasian sapna aw za in Bible camp khat ah ka piangthak hi. Lai Siangtho sang ka kah pah aa, kum 2 na ka tun ciang lai, pilna i a manphatna te phawk kik ka hih man in, tan 10 ka phi (vuan) kik aa Pasian hehpihna tawh ka ong pah bilbel hi. Tuapen 1999 kum hi ta a, tan 10 ka tun zawh a kum 11 na a hihi. Tua hun laitak in Kei piankum 26 pha ta hi. Lai Siangtho sang kah kawmkawm sa in University of Distance Education (UDE) ka zom aa 2005 ciang LL.B (Qualified) ka ngah hi. Ka omna uh Inn bei lawh liang mah in pilna ngah theihna ding, sang ka kah aa, tun ka zon pilna

tungtawn mah in Pasian in ka om na ding inn hoih khat leh ka nuntak nading maban te ong guan kik veve hi. Lai Siangtho tawh

lai manphatna i phawk nak leh i kum tamkhin in i khuak a mawl khit phial hang hanciam peuh leng Pasian lamlahna tawh a khung dong mah kitung to zo thei lai veve hi
kisai pen Kawlgam pan BABS, India pan BD, MTh leh Seoul, Korea pan ThD cih bang teng Pasian lamlahna tawh ka ngah hi. Tun zong minamdang ten i Zomi te ong nuainet na ka lainatna hang tawh sang zop ding ka zon leh Australia gam aa university lian mahmah khat ah Master of Human Rights Law and Policy sin theih nading admission ka ngah aa ka pai nang scholarship ka zonzon laitak a hihi. Hih atung aa ka gen teng pen kisialhna hilo zaw in, laimanphatna i phawk nak leh i kum tamkhin in i khuak a mawl khit phial hang hanciam peuh leng Pasian lamlahna tawh a khung dong mah kitung to zo thei lai veve hi cih khatpeuh in tha a na lak theih nading ka deihna a hihi.

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Hinkhua

21

Life: Hinkhua

Cihtakna in Minam Lamsang hi

SEN MIHAUPIPA

Malaysia ah Zomi Nasem Mithupi khat

i aciapteh huai kammalte

LI KASHING
Dr. Tg Nang Khan Lian

Zomite pen a citak le a thumaan minam ihi hi. Cihtakna in, a cihtak mipa bek tham lo in, a mah tawh kizawitawn a minam, a gam zong minthang sak hi. Abeisa December 8, 2013 ni in, Malaysia Gam, Malacca a om, Hatten Hotel ah thupiang khat om hi. K awlga m pa n Malaysia ah nasem a pai mitampi lak pan in, Kum 24 apha Salai Khua Kung Thang zong khat akihel hi a, Hatten Hotel ah nasem khat in a om hi. Amau Hotel ah Singapore pan khualzin numei khat zintung a, tua nu a ciah khit ciangin, a ma inndei sung ah USD 18600 kiim aman Daimond Khutbulh khat a nusia hi. Tua pen tua mun ah siansuah ding a pai Salai Khua Kung Thang in tuhtphah nuai a akia tua khutbulh a na mukha ahi hi. Aman,

He is a shining examples for others

Chuck Kasim, Genenral Manager, Hatten Hotel, Salai Khua Kung Thang tung ah a gen kammal

amau tungsiah Genenral Manager Chuck Kasim tung ah hih thu pulak khia a, a nei nu tung ah ap kik thei uh hi. A zintung nu pen a mau Hotel pan Singapore ah ciah khin a, a khutbulh a mansuah lam zong thei kha lo hi. Hotel pan in a mah thuazak sak uh ciangin thei pan hi. Hih bangin cihtakna in, a mah bel thamlo in, gamdang ah nasem a pai Kawlgam mi te ading zong angtang pih huai mahmah ahi hi.
Sr: www.thestar.com.my

eitung aa mihaupente ah a 11na hi aa, a neihzah sumtangh pen US dollar billion 26 hi cin Forbes magazine in gen hi. Amah pen 1928 kumin Sengam Chiuchow khua ah suak hi. Sen gam tualgal hangin Hongkong tuikhulh ah kituah uhi. Kum 15 aphak ciangin a pa in sihsan ahih manin sangtawp in ni khat nai 16 sung nasepna tawhsum thalawh kipan tua panin hong khangtoto ahi hi. Tulaitak ahih leh Hutchison Whampoa Limited ah Lutangpi (president) a seplaitak ahi hi. (sr; Internet)

11. Sinkhamh lunggimna

Mi khat i sinkhamh lunggimna tung tawn panin a ma i lungsim puakzia leh a mailam gualzawhna ding alian a neu cihte ki mukhol thei hi. Khat lam in ci leng buaina neu nono hangin hunbei liangin lungkham ding kisamlo hi. Buaina lianpite zong lungkhamna hangin bangmah noptuamna omlo hi. Hun tomno sungin buaina khatpeuh lem thei sak leng na khempeuhte guahpi zuk khit ciangin vansiang in khua aphat bangin hong pha ding hi. Mihing khat in zuih ding lampi 2 nei hi. Lampi khat pen zuihloh phamawh lampi hi aa khat pen ut leh zuihtheih lampi ahi hi. Zuihloh phamawh lampi hoihtak in zuihkhit zawh ciang i zuihnop lampi zong kizui beh thei hi.

8. Telna

1. 20-80 thukhun

Mite za ah sawmnih (20%) in ngawng tungsiah zangh in sumleisumbawl uh hi. 80% ahih leh ngawng nuaisiah zanghin sum zong uhi. 20% in hun lei uh aa 80% te in hun zuak uh hi. 20% in nasep lian nasep thupi te sem uh aa 80% in na sem uh hi. 20% in mailam ding geelna neikhol uh aa 80% in zing thawh khit ciang tuni bangsem ding ci in geel pan uhi. 20% in amauleamau kikhel uh aa 80% te in akim apam khel uh hi. 20% te hau in nopsa uh aa 80% te zawng in genthei uh hi. Lawm nang 20% maw 80% maw koi ah kihel na hia?

4. Khatvei zat 9. Hazatna leh 13. Apualam tha muanna/upna Enna Muanna/ upna cih pen Mite sangin neukha no (tawsawnna) leh laidal khat tawh kibang hi. khat na hoihzawk leh hong sungtawng tha A ki kek khit ciang i zal haza ding uh hi. Mite hangin a ngei bang nawnlo sangin azah tampi in na (Ki tawsawnna)
hi.

A tawpna ah na up bangin nang na hi hi. Leitung ah a lauhuai kammal nih om hi. Khat in genhakna leh khat in hanciamna hi. A hanciam mipa amahleamah kikhel in agenhak mipa in a ma kaam aman khel hi.

12. Gualzawhna leh khantohna

Na gualzawh loh hang phamawh lo hi. Na khantoh ding a phamawh hi. Na gualzawh na ding hong dal hong khak om kha mah ding hi. Ahih hangin na khantohna ding kuamah in hong dal hong khak lo ding hi.

5. Kisikkikna

hoih zawk leh hong eng ding uh hi.

Mun 2. A thumna nai 6. Niangtui hai khat pen lamgei sai ah pek 10 tawh 8
Pasian in mihingte akibang in nai 8 khen khenthum hong pia hi. Akhen khatna nai 8na ah mite in nasem tek uh hi. A khen nihna nai 8 ah mite lum uh hi. Mihing khatlekhat kilamdanna leh kikhaihnate a tamzaw pen khen thumna nai 8na pan ahi hi.
Hatten Hotel Malacca

Tu zawh kum 20 ciang na kisikkikna ding thute in nasep khak nate hang hilo zaw in na sep/hih khakloh na/thu te hang hong hizaw ding hi.

10. Maitai na

kizuak hi. Hotel ah 30 tawh kizuak hi. Mihing khat i manphatna zong a ma omna mun tawh kisai hi.

7. Diktatna

3. Lampi 2

Kam mal khat na pau ma in nang pen tua kammal i to na hihi. Na pau khiat khit ciang tua kammal i sila na hi hi.

Mite sang niamzaw in kua mah na dem zawh keileh lungneu kei in. Nang pen mihing khat mah na hih lam kithei in. Mite nuamsa in anuih ngeingai uh ciang leitungah nang bek a dah ding kisa kei in. Aman in cileng nang sang amaute kineih asiam zawk man ahi hi. Hong huh ding omlo in nang gia bek na cihmawh hun ciang na kap nop leh kapkhia lel in. Ahih hangin na kap khit ciang thathak la in na thawhkik ding kisam hi. Na khempeuh na sum phial zongin na maitaina na nuihmai pen kemcing in.

A pualam tha khat hangin a kitam aktui pen nek theih meh khat suak hi. A sungtawng panin tha sanin a kitam aktui pen nuntakna nei khat hong suak hi. Mihing nuntakna zong hi bang dan ahi hi. Apualam pan in tawsawnna hong pai aa sungtawng tha ahih eilehei kitawsawnna in nuntak khantoh na ding ahi hi. A pualam thate tawh kitap ding a ngak aa om na hih leh mite i meh kuang khat na hi lel ding hi. Nanglenang kimuangin nang tha tawh a sung panin na phukkhiat zawh aa leh na nunna in nuntakna thak tawh khatvei a suakkik tawh a kibang na hih lam na thei ding hi.

22 Cidamna

Vol 16. No 1 February 2014

KA CINA KHAT
Pai kei ning Zato na pai kul hamtang ding hiven Pai kei lecin si ding hive cin. Pai kei ning kong ci khin ve leh pai lo ding. Pai kei leteh si ding hive cin akisam sumlepai zong ken hong piaksak ning
pai nading in nai 2 bang sawt thei ding hi. Hih khua pan in gunkuang tawh nai 1 bang akipai khit ciangin nai 1 bang mawtaw tawh pai kul lai ding hi. Tua ahihmanin tua pa zato apai theihna ding ka zol hi. Ka ngah zo kei hi. A tungaa ahongcih teng mah hong ci hi. Tui adawn khit teh gimta ahihmanin hong ihmut san hi. Cinate deihna zuiding cih tangtang zong hih khuano ah kisam ahiam. Ama nuntakna ding ahihmanin a ihmut laitak zong paipih lel ve. Hang sin aw, siavuanpa kei le kei tha ka kipia hi. Tua laitakin Dung.. dung.. dung Cinapa hong kitom gawp hi. Akiim apaam aa khangno pawlkhat in man uhi. Cinapa pen thatang hatna tawh nuntakna azong ahihmah bangin len zo paklo uhhi. Dung. Dung.. Dung Hong kitomtom hi. Akhutte tawh sual a tum hi. Akhe te apek hi. Akam panin kuamah tel zawhloh kammal pawlkhat phunphun hi. Cih ding ka thei pak kei hi. Zato pai in gulgu azo za khat peuhpeuh akisut ding bek mah ka ngaihsun hi. Khangno a om lai pawlkhat gunkuang kawm ding in ka sawl pah hi. Ahici bangin paipih ding in ka ngim hi. Gulgu pen nampi nih in kikhen thei ding hi. Khat in site khal sak aa khat ahihleh khuak le thaguite siasak phadeuh hi. Tu-in ka cinapa zong hong mawtpau in hong hai gamtat ahihmanin gu akhauh gul khat ii atuk hi hamtang ding hi ci-in ka ngaihsun hi. Khaileh! Hih mengmeng vo zato puak meng ni. Sia amah pen gul in atuk hilo pi khuanawl aa mawngkungpi tunga a om dawi ii amat hi lo mawzato puak kul ken teh ken adawi hong thoih peuh leng hoih lel in teh Aw hong paina lam ka et leh kum 40 bang apha ding, aci asa melhol bangin vom mengmang in akam ah kunza san in ahate ahihleh vom mang aa agil in nau asuak dektak naupai nu gil bangin agol, athau en an papi khat ahihi. Lamdang kasa hi. Ka siamtawp tawh ka ngaihsut ciangin, gul pehma lah om aa, gulgu pumpi sungah akizelna limlak ahi motpauna haigamtatna te om napi in dawi in amat hang hi ahong cih theih. Tua laitak in cinapa hong kitom nawn lo aa angeina bangin hong ihmu kik ahihmanin gulgu khauhte peh ahihleh ahihloh sinna hih dingin ka phawk kha aa ka kipan pah hi. Zatui sutna phim khat ka la hi. Cinapa ban panin si tawm khat ka la aa a khalh dong ka ngak hi. Mihingte si in ahihleh pumpi pualam ah minute 5 sungin khal hamtang hi. Ahihhangin gulgu neite in ahongpeh ciangin gulgute si sungah kizel aa mihing si in minute 5 sungin khallo hi. Tua ahihmanin cinapa si phimtawh kalak pen ka gei aa phek tung mun khat ah ka koih hi. Ka nai ka en gige hi. Papi pan zong hong en gige hi. Ka nai ka en hi. Minute khat hong bei hi. Asi khal lo hi. Minute nih minute 3 minute 4. Asi khal nailo hi. Minute 5 asi khal lo hi. Minute 6 pan 7 hong tung hi. Asi khal nai lo hi. Minute 8 hong sawt hi. Asi khaltuan nailo hi. Minute 9 hong kheng in minute 10 hong sawt ta hi. Asi te in angeina mah bang lai hi. Minute 11 hong sawt aa minute 12 hong hita hi. Asite akhal nai kei hi. Minute 13 asi tawm hong khal ta hi. Minute 14 asiteavekpi in hong khal hi. Si akhalna ding minute 14 bang sawt ahihmanin zato ih puakkul hamtang ding hi ka ci hi. Papi pan hong en gige lel hi. Dawi a um papi pa le khangthak zatui amuang keimah, ko te gel nih ii kidemna no khat tawh hong kibang hi. Tua khua pen inn 100 kimbek ahihmanin khuami khempeuh phial hong pai in hong en

"Pa aw hih na mai aa alum mipa pen abang ci ahia Bang cia hai paupau ahia athei nuam hive ung aw bang teng hih ding kisam cih hong gen thei lai lecin ut ung
ngeingai ta uh hi. Cinapa hong kitomkik leuleu hi. Hong haipau leuleu hi. Akhut tawh sual hong tum ziahziah hi. Zato pai ding mah ka hanthawn hi. Ahihang intua papi pa hong ding aa, a kawl pasian tau ah akikoih tuihai hong la hi. Akhut langkhat tawh tuihai hong len aa a khut langkhat aa akhutme tawh hai sung aa tui hong tawk in akam pan in ka zak ngeiloh kammal pawlkhat hong phumphum hi. Cinapa lam hong naih hi. Cinapa akitom laitak mahin papi pa in hai sunga atui pen akhut tawh sawk suk in cinapa tal panin ache dong atheh hi. Khat vei atheh hi. Akam panin telzawhloh kammal tampi a paukhia hi. Nih vei atheh hi. Kammal pawlkhat pulak khia hi. Thum vei atheh hi. Cinapa kitomtom lai hi. Li vei atheh hi. Kammalte apulakna tawlnga lo hi. Nga vei atheh hi. Cinapa hong dai zaw deuh hi. Guk vei atheh hi. Akammal paute a aw hong ngaih semsem hi. Sagih vei theh hi. Cinapa hong dai zaw deuh takpi hi. Giat vei Kua vei Sawm vei tui atheh hi. Akammal te theihhak semsem aa a aw ngaihzaw semsem hi. Anunung pen khat vei atheh hi. A aw hong niam zaw deuh hi. Cinapa ahihleh daitak in alum hithiat ta hi. Lamdang kasa mahmah hi. Zong ka mu ngeikei hi. Papi pa in mipi lakpan in aham mahmah pitek khat ahong samkhia lai hi. Hih ding theilo in kei zong ka om hithiat hi. Denin cinapa atheh tuite pitek nu hong theh hi. Pitek nu mai ah nahtang le own-tii akikoih kuangpi hong lui hi. Pitek nu tungah Yay-hmui(tui namtui) hong kap hi. Pitek nu ahihleh sual tungaa phek tungah akhete zep in mitsi sa in atu hithiat lel hi. Papi pa in atui te khat vei hong theh kik aa akampanin denin apaukhiat tawh akibang lo kammal pawlkhat hong phum nuanua hi. Atuite atheh lai hi. Ka tep ding za hong pia sin vua A unn mahmah aw khat piteknu kiangpan hong ging hi. Piteknu aci hong ling hi. Pitek nu kisat kei hi. Papipa in zong zabulsan tawn 3 pen piteknu tungah piapah hi. Piteknu in amit asit sa in la in akam ah athuah hi. Papi pa in meigit tawh aza mei hih sak aa piteknu in za tawn 3 pen khatvei thu in tep hi. Lamdang ka sa aa ka kam ka kaa heuhou kha hi. Dawn ding hong pia Piteknu in acih leuleu ciangin papi pa in agei aa VeVe bung khat hon sa in a pia hi. Pitek nun zong adawn pah hi. Kei nong sap bang vai om ahia Aw unn mahmah tawh pitek nu in amitsi sa le aci ling getget sa in papi pa aho hi. Pa aw hih na mai aa alum mipa pen abang ci ahia bang cia hai paupau ahia athei nuam hive ung aw bang teng hih ding kisam cih hong gen thei lai lecin ut ung Papi pan a khutpek te gawmin atal ah koih in kun kawmin agen hi. Aw thu maw na theih nop amah pen khuanawl aa mawngkungpi tunga a om dawi ii amat hi ei. Tua mawngkung gei ah a puanten te pho lai. Bektham lo azun tawh pek lai aih ciangaa tua mawngkung aa dawi in ahih hi ei Bangcih hih ding kai vua nong gen thei dia Angeina bangmah in thum le uh cin hi lo dia Lungdam mahmah ung ei pa khuk dinsa in papi pa in pitek nu mai ah kun in abia hi. Aw mangngilh dek tak hong paisan nai kei oo pa hih pa pen zato puak akul dia Papi pan amithem tawh kei hong en kawm in adong hi. Kiimlepaam ah aom mipi te zong hong tang litlit uh hi. Hih dawnna kithei nuamtek hi lo ahihiam. Kei tawh papi pa tawh ka kinial nial uh hiven. Dawi alut pitek nu aci asa te hong ling

Dr. Nung Mun Thawn, Assistant Surgeon Hakha Zatopi


Pai lo ding ka sih leh sih ka hin leh hin pai lo ding Bang hang aa hizahta aa pai nuam lo na hia hong gen sin aw Zato ahihleh pai vetlo ding ka neu lai ka ci nak nat mahmah in ka nu tawh zato kapai uh lehsum hong ngen ko pia zolo na piak zawh kei uh leh zato lum thei lo ding hong ci uh zato tuak kha tua akipan kanat kasat uh leh zong gum thuak zato acih peuhmah pai lo ding hong paisak kei oo koi ka dangtak tui hong pia vo Gul in atuk amoi lai mahmah ka cinapa ka nial zawh loh ciangin phek akiphah sual tungah lungkham in ka tusuk hi. Bangcih hih mawk ding. Zanni, a gunkuang sungah pai in agunkuang hotna la ding aa, akhut langkhat tawh abat phei leh upmawh lohpi in agunkuang sungah gulkhat na om aa tua in a khut ana pet hi. Akhut taklam ka et sak ciangin gul pehma kamu hi. Agul nam ka thei kei cihi. Ka heh suak ahihmanin tua gul ka that aa singkung tung khat ah ka khai hi hong ci hi. Gul in atukna anai in tuat leng nai 20 sung bang sawtta hi. Nai 24 sungin zatui angah kei leh sihna han lam anaih mahmah ta ahihlam thei ka hihmanin ka patau hi. Tu laitak lian ka omna khua pan ahihleh anai pen zato

Lom16 Hawm 1 na Tun Kha 2014

Hun-nuam
Theihhuai kiukiu

23

Ciamnuih
Inn nupite aa ding thuhoih pawlkhat

2
satsat hi. Aza khat vei hong tep hi. Amit sit sa in, Pai kul mah in teh cih kamkhat bek ahong paukhia hi, A mihing pumpi in thuakzo nawn kei Ka laih saih!... lungdam sing, nu aw pa awka lungsim sungah ka ci kha hi. Zato paipih dingin ka hihsak hi. Khangno te gunkuang sap ding ka vaihawm sak hi. Zato tun ciang akisam bangbang vaihawm pih theih ding in ka omna takpi ahi Mawlamyine aa kizoptheih nading inn le phone no. te kapia hi. Zum nasep om lai ahihmanin tua khua ah zan ka giak zo kei ding aa ka paisuak kul ahihman hi. Asawtlo in cinapa hong khanglo leuleu hi. Denin bangthu bangla piang aa ama tungah bang kihih cih athei kei hi. Theihloh mah hoih zaw ding in ka ngaihsun hi. Ka gen sawm kei hi. Zato pai ding mah ka kho leuleu hi. Sia pai kei ning kong ci khin ve leh bangbang ahizong pai kei ning ka sih leh sih pai vet lo ding sia hih dan aa nong hih sak zong lungdam khin ing... pai kei ning sia Huuuuuuu.. bangcih mawk ding, siavuanpa Nitum ma in tua khua panin ka din khiat kul ding hi. Tua ahihmanin dingkhiat dingin ka kithawi hi. Amah pen maw Bago lampan aa hong pai hin maw gunkuang tawh nuntakna a zong aive. A inn lamah anu bek om. Nu khat ta khat bek aive vua. Aman lah anu it lua kisa. Angah peuhpeuh anu khak den. Anu zong phone tawh hopih den. Anu a it dan bel lamdang sa liang ungh. Ka inn ahong sap pa hi in theih peuhmah kai ve. Tuni siavuanpan na hihsak te zong anu a itna le azahtak na hang aa thupha angah hi mai lo dia nupi khat in ka van ka kithawi kawmin cilphul liangin hong gen hi. Kei ka pai hun ta in na pai phot ning tua pa pen zato atun theih hamtang na ding na vaihawm sak un maw a kisapna a om leh kei hong thei sak vo mawKhuanu khuapa te ka vaikhak khit ciangin vai ka ding hi. Tangvalpa dam siangin nuntakna ding hoihtakin zongin anu kem zo ta hen aw. Gunkuang tungah tukawm in ka paisan tua khua en kawmin ka lungsim sungah thu ka ngetsak hi. Hih khua ah hong pai kik ding hiveng tangval pa zato pai in damsiang hi cih thu tawh hong dawn lecin ut sing maw Lai Siangtho sung ah zong nulepa azahtak te khan sau ci hiven na khan sau in ciatangval pa Hunte hong bei in tua khua ah ka tung kik hi. Gunkuang tungpan ka tuak phet khuamiten hong dawn ciangin ka dot masak pen thu in gulgu nei ii atuk tangval pa thu mah hi. Tua gul ii atuk pa zato apai thei na no lah bangmah hong theisak lo. Ahoih na leh? Sia amah zato pai nuam vet lo ka kutkut uh hang ngah zo kei ung amah maw tun.
Laigelh Dr. Nung Mun Thawn pen, tulaitak Assistand Surgeon, Hakha Zatopi, Zogam ah sem lai ta hi. Hakha ah "THAWN" Clinic & Pharmacy hong hi.

Miksite hangin na lungkham sakkha na hiam? Miksite in tangmai mudah mahmah uhi. Tua Gawbilum meh aa bawl hi aa misi bu(sai) na mun ciangin a gimnamte geite ah tangmai hawng koici bei sak ding? koih in. Gawbilum meh aa bawl ciangin mehbel sungah Limlangh siang pongmoh tawm kha tawh sitset khat koi huankhawm in. ci ngah theih ding? Sprite avottui tawh na Lothangsan met ciangin limlangh nawt in. khitui a kiat lohna ding bang hih ding? Puantung ah p.k P.k hai kawmsa in (chewing gum) kibelh lothangsan met in. pen phiatkik nuam na hiam? Tua Puan tung aa laitui/ puan pen avotbung bawlpentui (ink) te (refrigenator/ bangci phiatkik ding? yekhetittha) sung ah nai Laitui/bawlpentui a tukna 1 sung koih in tua khit munte ah haza tampi ciangin p.k damtak in belhin. Tua hazate a keu kilakhia kik thei hi. khit ciangin tua puan sawpsiang pan in. Puankang nasawp ciangin a siang Zusate bangci sitset ding na deih hiam? benkhiat theih ding? Kuangpi sung ah Zusate a paimun na tuilum sungin la tua munte ah ngayokekaung khitteh tanpaza tui phel (chillis) a vom te (pumlang) tang ding suk theh kawikawi in. in. Tua kuangpi sung ah Ngayokekaung gimnam na puankang te minute hangin zusate taimang 10 sung diah in la tua ding hi. khit ciangin sapiangvui tawh na sawp ngei bangin sawpsiang in. Lungtang natna neite in zanlup ma in bang hih leh hoih hiam? Tanpaza gah pumkhat Lungtangnatna nei te sung om a tuite a vekin in dawntui hai 1 ahkl 2 na sukkhia nuam hiam? dawnkhit ciangin zanlum Amasa in tanpaza gahte panin. Tua hileh zing na tuilum sung ah nai khat thawhciangin husam cih kim diah in. Tua khit omnawnlo ding hi. ciangin a tui suk pan in. Sr; Ayechanmon fb pg.

6 7

1. Gi Kiguat dan
Pa : Ka tapa aw.. na zi ding khat na geelsak ing ei Tapa: Kei ka kingaihpih tawh bek kiteng nuam. Pa: Ci kei o.. na zi ding pen Billgate tanu hi ei. Ta: Aw, tuadan maw. Tua leh nang cih bangbang hilo dia pa. Tua khitzawh apa zong Mihaupi Billgate kiang ah va hawh hi. Pa: Na tanu tawh kituak ding tangval hoih mahmah khat hong muhsak ingh ei. Bilgate: Ka tanu bel naupang lai veh aw Pa: Ci kei o... tua tangvalnopa leitungbup bank (world bank) ah a Pawllutang huh (vice president) hi ei Bilgate: Aw, tua bang ahih tak sang mah lo dia. A tawpna ah tangvalnopa Pa zong leitungbup bank ah pawllutang pa kiang ah va hawh leuleu hi. Pa: Siapa aw, mun awng ahi pawllutang huh muntawh kituak ding tangvalno khat mu veng e. Pawllutang: Pawllutang huh mun bel a-ut zong tam peuhmah ven maw. Naseppihte tawh tua aa ding na kikum nung e. Pa: Ci kei o.. Tua tangvalno pa pen mihaupa Bilgate i mak ahi maw Pawllutang: Aw, tua hi leh kingah mah lo dia. (Na khutsung ah bem bek aom hang ahoih lam lungsim puakzia (positive attitude) na neih aa leh na deihte li bang hong kicing ding hi.) 2. Sungnu azahtak

zong taikek manguh hi. Ahi zongin anai aa om bawngnawi suk papi pa pen angei bangin bawng nawi suk hiathiat se hi. Bawngtalpi zong tua papi pa kiang atun ciangin si ngamlo in mundang ah taisan hi. Siamsin ten zong lamdang sa lua in tua papi pa ava dot uh leh Hih bawngtal in hong si ding cih thadah ka gei zong hong neh ngam kei e. Bang hang ci leh hih anawi ka suk bawngpi pen asungnu hi mawk hi ven

3.Pupi Penglam ngaihsut zia


Leitung dang khat ahi Venus pai dingin Mikang khat, mivom khat le Penglam te NASA zumpi ah interview dawng kha uh hi. Hih Venus leitung ah apaiding pen mikhat bek hi ding leh ciahkik ding pen lamet omlo cih ahi hi. NASA ulianpipa in thu adot khit ciangin hih bangin na kipiak khiatna hangin koten bang ci hong lungdam koh ding ka hi uh hiam? cin adot leh Mikangpa: Dollar awn 10 hong pia in. Hih sumte tawh ka khankhiatna ka sanginn puah nuam inigh cin dawng kik hi. Mivom pa: Dollar awn 20 ngah nuam ingh. Alangpen ka innkuanpihte nusiat ning in alangpen zatote lamna dingin piakhia nuam ingh cin dawng kik hi. Penglam: dollar awn 30 deih ing Thudong pa: Na lawmdang te sang bang ding aa tam hong ngen zaw na hia? Penglam : Dollar awn 30 nong piak aa leh dollar awn 10 nang hong pia kik ning, ken awn 10 leh hia teng aa mikangpa awn 10 pia in amah Venus leitung ah kah sak ding cin dawngkik hi.

10

bawngtal
Khatvei siamsinte pawlkhat khua khat ah gualnopkhualzin avapai laitak un khuasung ah bawng talpi khat abuk sung pan hong taikhia in amuh peuhpeuh siksawm kawikawi hi. Tua bang teng hangin Siamsinte

Leitung ah hioh pen kei mah ka voi!

24

Vol 16. No 1 February 2014

ZINGSOL, The Morning Star is a volunteer-run, independent Zomi (Chin) Community Journal. We rely soley on volunteer support, contribution and donations in order to keep Zingsol shining.

You might also like