V ORGANIZIMI I PUSHTETIT N REPUBLIKN E MAQEDONIS

NOCIONET KRYESORE :
Organizimi i pushtetit; ndarja e prpikt e pushtetit; ndarja fleksibile e pushtetit;
bashkimi i pushtetit; pavarsia funksionale; pavarsia organizative; sistemi
presidencial; sistemi parlamentar; sistemi i przier; sistemi kuvendar; prezidencializmi
konsullor; presidencializmi parlamentar; sistemi i frenimit dhe i baraspeshs;
prgjegjsia solidare; kundrfirmosja; dhe kohabitacioni.


PYETJE:

1. sht organizimi i pushtetit ?
2. Cilat komponenta jan esenciale pr parimin e ndarjes s pushtetit ?
3. sht pavarsia organizative e organeve shtetrore ?
4. sht pavarsia funksionale e organeve shtetrore ?
5. Cili sistem bazohet mbi parimin e ndarjes s rrept t pushtetit ?
6. Cilat sisteme bazohen mbi parimin e ndarjes fleksibile t pushtetit ?
7. Cili sistem bazohet mbi parimin e bashkimit t pushtetit ?
8. Ku qndron esenca e sistemit presidencial ?
9. Kush sht bartsi i pushtetit ekzekutiv n SHBA ?
10. Cfar roli ka kabineti n SHBA ?
11. sht presidencializmi ?
12. sht roli i shefit t shtetit n sistemin parlamentar ?
13. sht prgjegjsia politike solidare e Qeveris n sistemin parlamentar ?
14. Numro disa vende n t cilat ekziston sistemi parlamentar !
15. Kush e shprndan parlamentin dhe me krkesn e kujt ?
16. sht sistemi i przier ?
17. Cilat jan ato principe q sistemi i przier i merr nga sistemi parlamentar, e cilat
nga sistemi presidencial ?
18. Numro disa vende te t cilat ekziston sistemi i przier ?
19. sht kohabitacioni ?
20. sht sistemi kuvendar ?
21. N ka konsistojn shmangiet nga principet e sistemit parlamentar n Zvicr ?
22. far lloj i organizimit t pushtetit ekziston n Republikn e Maqedonis ?










1. Tipet e sistemeve politike n varsi t organizimit t pushtetit

Me iden e organizimit t pushtetit nnkuptohen marrdhniet t sanksionuara
me hierarki. Megjith at, gjat prcaktimit t tipeve t sistemeve politike n varsi t
organizimit t pushtetit shtetror, kryesore jan marrdhniet q ekzistojn ndrmjet
organeve qendrore t pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv, t cilat pr dallim nga pushteti
gjyqsor, zgjidhen n baz t principeve politike.

Kto marrdhnie mund t krijohen n baz t parimit t ndarjes s pushtetit ose
n baz t parimit t bashkimit t pushtetit. Nse nj sistem sht krijuar n baz t
parimit t ndarjes ose n baz t parimit t bashkimit t pushtetit, mund t vrtetohet
me analizimin e ekzistimit t dy komponenteve esenciale t tyre :
( jo ) pavarsia organizative ndrmjet organeve shtetrore ;
( jo ) pavarsia funksionale ndrmjet organeve shtetrore .

Pavarsia organizative ekziston ather kur organet shtetrore nuk dalin nga
njri tjetri, prkatsisht nuk zgjidhen nga njri tjetri .

Pavarsia funksionale ekziston ather kur do njri nga kto oragane, n
realizimin e kompetencave t tyre, sht i pavarur dhe ku asnj organ tjetr, nuk ka t
drejt t przihet n realizimin e kompetencave t tyre, ku asnj organ tjetr nuk ka t
drejt ti anuloj aktet q i ka nxjerr organi dhe nuk ka t drejt q t jap udhzime
t detyrueshme pr pun.

Kur thuhet se nj sistem sht bazuar mbi parimin e ndarjes s pushtetit, kjo do
t thot se marrdhniet ndrmjet bartsve t pushtetit shtetror karakterizohen nga
pavarsia organizative dhe funksionale. Por, dallimet mund t jen n shkalln e
implementimit t pavarsis organizative dhe funksionale. Pr kto arsye flitet pr
sisteme t bazuara mbi parimin e ndarjes s rrept t pushtetit dhe sisteme t bazuara
mbi parimin e ndarjes fleksibile t pushtetit.

N baz t parimit t ndarjes s rrept t pushtetit sht bazuar sistemi
presidencial, kurse n baz t parimit t ndarjes fleksibile t pushtetit jan t bazuara
sistemi parlamentar dhe sistemi i przier .

Mbi parimin e bashkimit t pushtetit sht bazuar sistemi parlamentar .

Pr prcaktimin e plot t karakteristikave t ktyre organeve, duhet pasur parasysh ;

cili organ, n mas dhe n mnyr merr pjes n funksionet shtetrore ;
ndikimin q pushteti legjislativ bn mbi ekzekutivin ( a merr pjes pushteti
legjislativ n zgjidhjen e organeve t pushtetit ekzekutiv ; a prgjigjet pushteti
ekzekutiv para pushtetit legjislativ ; a mund pushteti legjislativ t jap
mendimin e vet pr shtje t caktuara n kompetenc t pushtetit ekzekutiv ) ;
ndikimin e ekzekutivit mbi pushtetin legjislativ ( a kan t drejt organet e
pushtetit ekzekutiv t marrin pjes n procesin legjislativ nprmjet iniciativs
legjislative, nprmjet t drejts s vetos, nprmjet shkresave drguar trupit
legjislativ ; pushteti ekzekutiv a mund t njxerr akte me fuqi ligjore ; pushteti
ekzekutiv a mund t shprndaj trupin prfaqsues ; pushteti ekzekutiv a mund
t thrras seanca t jashtzakonshme t trupit prfaqsues dhe t ndikoj n
caktimin e rendit t dits ).



Organizimi i pushtetit

Parimi i ndarjes s pushtetit

ndarja e rrept

ndarja fleksibile
Parimi i bashkimit t pushtetit
sistemi
presidencial
sistemi
parlamentar
sistemi i
przier
sistemi kuvendor


1.1 Sistemi presidencial

Sistemi presidencial sht form e organizimit t pushtetit i bazauar mbi parimin e
ndarjes s rrept t pushtetit dhe mbi parimin e frenimit dhe baraspeshs ,, ( checks
and balances ) ndrmjet pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqsor.

Sistemi presidencial n formn e tij burimor sht krijuar dhe ekziston n SHBA .
Disa forma t sistemit presidencial ekzistojn edhe n disa vende n Amerikn e Jugut,
kurse disa elemente ekzistojn n Afrik dhe n Azi . Realizimi konkret i sistemit varet
nga forcat politiko-sociale, kultura politike, ta pranoj vullneti i popullit, ta prmbaj
dhe ta zhvilloj at sistem, sistemi i partive politike, njerzit autoritativ, sjellja e
bartsve t pushtetit shtetror, shfrytzimi i autorizimeve, ambienti n jetn politike etj.

Bartsi i pushtet legjislativ n SHBA sht Kongresi, i prbr nga dy dhoma ;
Dhoma e prfaqsuesve dhe Senati. Dhoma e prfaqsuese prbhet nga deputet t
zgjedhur drejtprdrejt nga qytetart me mandat prej 2 vjet, ndrsa Senati prbhet
nga 100 senator ( 2 nga do shtet federal ) t zgjedhur me mandat prej 6 vjet.

Pushteti ekzekutiv n SHBA sht monoqefal, q do t thot t gjitha funksionet
e tij jan besuar n dorn e nj organi Presidentit t SHBA-s ( nuk ekziston qeveri ) .
Sipas shum autorve esenca e sistemit presidencial shtrihet n pozicionin e pushtetit
ekzekutiv i cili sht fiks, joparlamentar dhe monoqefal .
Por, fakti q n SHBA ekziston pushteti ekzekutiv monoqefal nuk duhet t na oj n
prfundimin se presidenti vet i kryen t gjitha punt q jan n kompetenc t pushtetit
ekzekutiv . N kryerjen e punve, presidentit i ndihmon kabineti i cili paraqet nj trup
joformal i cili n SHBA prbhet nga eprort e dymbdhjet departamenteve ( resore
administrative ). Antart e kabinetit i emron presidenti, pas plqimit paraprak nga
Senati, por ata prgjigjen vetm para presidentit. Kabineti nuk vendos n grup dhe n
seancat e tij nuk votohet, vetm nse kt nuk e krkon presidenti, por ai vendimet i
merr pavarsisht nga rezultati i votimeve. Nga antart e kabinetit pritet q ata ti
pranojn vendimet e presidentit pa br publike mospajtimet e tyre. Megjithat
ekzistimi i kabinetit nuk mund ta rrezikoj presidentin n ushtrimin e pushtetit
ekzekutiv dhe nuk mund ta shkatrroj konceptin e pushtetit ekzekutiv monoqefal. Ai
nuk paraqet qeveri, prkatsisht kabinet n kuptimin e evropian t fjals. Ai m shum
i ngjan nj grupi ministrash q jan prreth mbretit ose sulltanit dhe q zbatojn
urdhrat e tij. Ata jan kshilltar, e jo bashkpuntor t presidentit.

Presidenti, megjithat, sht bartsi dominues i pushtetit ekzekutiv, i cili
zgjidhet pavarsisht nga trupi ligjvns, n rrug t procedurs s komplikuar. N do
njsi federale n SHBA dretprdrejt nga qytetart, dhe n baz t lists s partive
politike, zgjidhen aq elektor sa q nga ajo zgjidhen prfaqsues dhe senator n
kongres. Kta elektor pastaj votojn pr presidentin dhe nnpresidentin.

Pr kt arsye flitet pr legjitimitet t dyfish demokaratik n sistemin
presidencial edhe prisidenti q kontrollon pushtetin ekzekutiv edhe trupi legjislativ
jan t zgjedhur nga qytetart, ata kan baz demokratike t njt t legjitimitetit.

Nga ana tjetr, edhe presidenti edhe tupi legjislativ jan t zgjedhur me mandat
t caktuar dhe nuk mund t ndikojn n kohzgjatjen e mandatit t organit tjetr, pra
trupi legjislativ nuk mund t votoj pr mosbesim t presidentit, por edhe presidenti
nuk mund ta shprndaj parlamentin.

Sistemi presidencial, prve me parimin e ndarjes s rrept, karakterizohet edhe me
ekzistimin e sistemit t frenimit dhe baraspeshs ndrmjet pushtetit legjislativ dhe atij
ekzekutiv ( checks and balances ).Pushteti ekzekutiv, n ushtrimin e veprimtarive nga
fushveprimi i tij ndalon pushtetin legjislativ, por edhe e kundrta, q t dy
pushtetet kan autorizime n fusha t caktuara t njjta, ku kan pika takuese, me
qllim q t mbahet baraspesha ndrmjet tyre.

a) N frenimin e pushtetit ekzekutiv t pushtetit legjislativ bien :
e drejta e vetos suspendive q sht n duart e presidentit . do propozim ligj i cili
do t miratohet nga kongresi, para se t marr fuqin ligjore, i drgohet presidentit
pr nnshkrim. Presidenti 1) mund, n qoft se sht n pajtim, ta nnshkruaj
propozimligjin me rast ai bhet ligj ; 2) mund ta kthej pr rishqyrtim n dhomn
q ka br propozimligjin, prderisa nuk sht n pajtim me t kjo sht veto
suspendive e cila mund t hidhet posht n qoft se propozimligji sht miratuar
nga dy dhomat e Kongresit me shumic prej 2/3 ; 3) mund t mos e nnshkruaj
dhe mos ta kthej pr rishqyrtim propozimligjin i cili merr fuqin ligjore me
kalimin e 10 ditve ( pa llogaritur t dielat ) dhe 4) mund t mos e nnshkruaj
propozimligjin, por n qoft se Kongresi shprndahet, nj refuzim i ktill ka
karekter t vetos absolute . Pr disa autor rasti i fundit ngjan sikur presidenti
heshturazi ta ket futur propozimligjin n xhep dhe kt lloj vetoje e kan quajtur
vetoja e xhepit ( pocket veto ). Vetoja paraqet nj nga mjetet m domethnse t
ndikimit t presidentit n fushn legjislative. Kjo sht shprehja e forcs s
presidentit. Vetoja, si thot Vudro Vilson, sht prerogativi m i madh i
presidentit n fushn legjislative, por n prdorimin e saj ai procedon jo si pushtet
ekzekutiv, por si hallk e tret e trupit legjislativ. Vetoja e presidentit nuk ka vetm
karakter negativ ta pengoj nj propozim, por ka edhe efekt pozitiv nprmjet
saj presidenti shpreh se far nuk dshiron, por edhe far dshiron ( ai e arsyeton
veton, duke treguar drejtimin n t cilin dshiron t bhen ndryshimet e ligjeve t
propozuara ).

mesazhet e presidentit pr gjendjen e Bashkimit paraqesin njrn nga mundsit e
ndikimit mbi Kongresin. Kushtetuta e SHBA-s parasheh se presidenti koh-paskohe
duhet ti raportoj Kongresit pr gjendjen e Bashkimit dhe ti parashtroj pr
shqyrtim masa q mendon se jan t domosdoshme dhe gjithprfshirse. Dhe
komenti m i ngusht se kjo dispozit e detyron presidentin ti raportoj Kongresit
nuk e mohon se ajo, faktikisht, i jep mundsi shefit t ekzekutivit t merr pjes n
krijimin e legjislativit . Prmes tyre presidenti prezanton programin para
legjislativit dhe publikut. Presidenti i SHBA-s nuk ka autoriziminkategorik ligjor
t iniciativs legjvislative, por mesazhet e tij drejtuara Kongresit pr iniciativn
legjislative jan kali i trojes

Thirrja e seioneve t veanta t Kongresit. Presidenti i SHBA-s mund t thrras
sesione t veanta t dy dhomave ose cilndo njrn nga ato ose n raste mospajtimi
ndrmjet tyre n kontest t kohs s mbajtjes s mbledhjes, mund ta shtyj pr nj
koh q ai konsideron se sht e prshtatshme. Presidenti mund t thrras
mbledhje t veant t Kongresit ose nj dhom t tij , por ai nuk mund t
paracaktoj rrendin e dits t asaj mbledhjeje. Sot, kur kongresi mba mbledhje pr
gjat gjith vitit, autorizimi i presidentit pr t thirrur sesione t veanta ka humbur
kuptimin.

b) Frenat e pushtetit legjislativ pr pushtetin ekzekutiv :

Impimenti. Prgjegjsia e presisdentit q sht e mundur n sistemin presidencial
sht prgjegjsia penale. N kushtetutn e SHBA-s sht parashikuar mundsia q
presidenti t shkarkohet nga detyra sipas procedurs impiment ( akuzim ). Ky
koncept sht marr nga precedentet anglez dhe u sht adaptuar nevojave
amerikane : 1) shkarkimi i presidentit nga detyra nuk mund t bhet pr shkaqe
politike dhe 2) fajsimi nuk sjell sanksione penale, por vetm ndrrimin nga detyra
dhe diskualifikimin nga ushtrimi dhe gzimi i fardo lloj pozite t privilegjuar .
Fajsimin e bn Dhoma e prfaqsuesve, ndrsa vendos Senati, dhe me t cilin
kryeson Kryetari i gjykats supreme. Presidenti mund t shkarkohet nga detyra,
pr shkak t tradhtis, mitmarrjes ose krimeve t rnda, me miratim t 2/3 t
antarve t pranishm t Senatit. N historin e deritanishme jan akuzuar dy
president Endry Xhonson n vitin 1868, por pr fajsimin e tij mungoi vetm nj
vot dhe Bil Klinton n vitin 1999, i cili gjithashtu sht liruar nga akuza; prderisa,
presidenti Riard Nikson, nn krcnimin e ngritjes s procedurs s impimentit,
dha dorheqje n vitin 1974.

Dhnia e mendimit dhe e plqimit nga Senati pr emrimet. Presidenti n baz t
mendimit dhe plqimit t Senatit bn emrimin e ambasadorve, prfaqsuesve t
tjer diplomatik dhe konsujve, gjyqtarve t Gjykats supreme dhe t gjith
npunsve t SHBA-s , emrim ky q nuk sht parashikuar ndryshe me
kushtetut dhe t cilat do t rregullohen me ligj. Procedura e emrimit zhvillohet n
tri faza : presidenti zgjedh emrat q konsideron se duhet emruar n detyra t
caktuara- nominacioni; Senati jep plqimin; dhe presidenti bn emrimin formal.

Ratifikimi i marrveshjeve ndrkombtare. Duke u nisur nga principi i frenimit dhe
baras peshs, autorizimet q kan t bjn me politikn e jashtme kushtetutbrsit
ua kan kaluar Presidentit dhe Kongresit. Presidenti sht i autorizuar, n baz t
mendimit dhe me miratim t Senatit, t lidh kontrata me kusht q 2/3 e senatorve
t pranishm t japin plqim. Kshtu, presidenti negocion dhe lidh kontrata, por
Senati ka t drejt ti hedh posht ato, t vndos amandamente dhe konteste mbi
to. Pr shkak t problemeve dhe kufizimit t mundshm n drejtimin e politiks s
jashtme, presidentt shpeshher u ikin lidhjeve t ashtuquajtura marrveshje
ekzekutive ( executive agreement ) pr lidhjen e s cils nuk krkohet plqim nga
Senati. N kt mnyr presidenti dobson kontrollin, prkatsisht varsin nga
pushteti legjislativ n drejtimin e politikes s jashtme.



b ) Frenat nga dhe pr pushtetin gjyqsor

Gjykata supreme ushtron pushtetin legjislativ n nj mnyr indirekte dhe shum t
veant n krye t kontrollit t kushtetutshmris s ligjit. Efekti i ktij kontrolli sht
pazbatueshmria e ligjit dhe respektimi i vendimeve t Gjykats supreme. Nisur nga
kjo, flitet pr efektet e vendimeve t ktilla si pr veton absolute. Megjithat, n rast t
paqartsive t dispozitave kushtetuese q i lejojn Gjykats supreme ti ket duart e lira,
Kongresi mund me rrug t amendamenteve kushtetuese t sjell norm m t qart
dhe t vrtetoj supremacionin e tij n fushn legjislative. Gjykata supreme mund t
shpall si jokushtetuese edhe disa akte t presidentit. Nga ana tjetr, si e theksuam,
presidenti me plqim t Senatit i emron gjyqtart e Gjyakts supreme me mandat t
prjetshm.

N praktik shpeshher flitet pr prishjen e baraspeshs ndrmjet pushteteve
dhe, n kt aspekt, pr sundim t kongresit ose pr imperializm presidencial dhe t
ngjashme. Roli i institucioneve politike sht ndryshuar n varsi t rrethanave
historike dhe t njerzve q jan gjendur n to. Por, megjithat, edhe n momente t
ktilla kur pushteti legjislativ dhe pushteti ekzekutiv gjenden n duart e prfaqsuesve
t partive politike t ndryshme, mekanizmi kushtetues mbi te cilin sht bazuar sistemi
presidencial nuk e ka vn n dyshim efikasitetin dhe baraspeshn e sistemit ndrmjet
degve t pushtetit .
Ky system, q n sy t par duket shum i thjesht dhe i leht pr kopjim, n praktikn e
vendeve t tjera shpesh her deformohet. Sistemi q sht deformim i sistemit autentik
presidencial quhet presidencializm. Kto deformime i prkasin pikrisht pushtetit
ekzekutiv dhe shfaqen n prforcimin e tij, arritjen e plot t mbiforcs n t gjith
sistemin, gjithashtu edhe n personalizimin e pushtetit. Presidencializmi sht sistem q
del nga sistemi presidencial, por q nuk i respekton vlerat mbi t cilat sht bazuar ai
sistem, prkatsisht ndarjen dhe barazpeshn e pushtetit. N teori ekziston dallimi i
presidencializmit konsulor, n t cilin ekziston dominimi i tepruar i pushtetit ekzekutiv
ndaj pushteteve t tjera, prkatsisht karakterizohet me pushtetin persenal t shefit t
shtetit dhe me pjesmarrjen direkte t ushtris n funksionimin e pushtetit shttror
dhe presidencializmi parlamentar q do t thot dobsim i rolit t parlamentit n dobi t
forcimit t pushtetit ekzekutiv i pasqyruar n shefin e shtetit. Deformime t tilla t
sistemit presidencial tregojn q, edhe pse bhet fjal pr nj sistem t tjesht t
organizimit t pushtetit shtetror krahasuar me sistemin parlamentar, ai n praktik
vshtir realizohet n formn burimore.

1.2. Sistemi parlamentar

Sistemi parlamentar sht form e aorganizimit t pushtetit n t cilin
marrdhniet ndrmjet organeve t pushtetit shtetror jan t bazuara mbi parimin e
ndarjes fleksibile t pushtetit, q shprehet nprmjet barazis s organeve shtetrore,
nprmjet bashkepunimit t organeve t pushtetit legjislativ dhe atij ekzekutiv dhe
nprmjet ekzistimit t mjeteve pr ndikim ndrmjet tyre.

Ky sistem sht krijuar n Angli, ndrsa konsekuencor n zbatimin e tij vrehet
edhe n Japoni edhe n Itali. Sistemi parlamentar gjat historis, por edhe sot, praqitet
n shum forma dhe variante n Belgjik, Holand, Kanada, Indi, Gjermani dhe n
vende t tjera, q detyron disa teoricient t vrtetojn se nuk ekziston sistem
parlamentar, por ekzistojn qeveri parlamentare.

Pushteti legjislativ n sistemet parlamentare sht n duart e parlamentit q
zgjedhet nga zgjedhje direkte.

Pushteti ekzekutiv sht dualist ( biqefal ),n duart e dy organeve : Shefit t
shtetit dhe t qeveris.

Shefi i shtetit sht titullar, ceremonial, element stabil i pushtetit ekzekutiv n
formn monarkike sht i trashguar, kurse n formn republikane sht organ i
zgjedhur at e zgjedh parlamenti. Shefi i shtetit n sistemet parlamentare sht
pothuaj se i papushtetshm dhe ka disa t drejta formale, ceremoniale ushtrimi i t
cilave t on n rituale.

Njra nga t drejtat formale t shefit t shtetit n sistemet parlamentare sht t
emroj kryeministrin. Por, gjat ushtrimit t ktij funksioni shefi i shtetit duhet
kujdesur pr vullnetin e shumics n parlament, pr vullnetin e partis q ka shumicn .

Gjithashtu, e drejt formale e shefit t shtetit n sistemet parlamentare sht q t
thrras dhe t shprndaj parlamentin. E drejta e shefit t shtetit pr t thirr
parlamentin sht e karakterit formal dhe simbolik, prderisa e drejta e shefit t shtetit
pr t shprndar parlamentin sht e lidhur me krkesn e kryeministrit.
Shefi i shtetit mund t shprndaj parlamentin vetm pas krkess s kryeministrit, dhe
jo sipas dshirs s tij. Nga mospasja e autorizimeve faktike, buron edhe paprgjegjsia
politike e shefit t shtetit. Asnj akt jurid q nxjer shefi i shtetit nuk ka fuqi juridike pa
firmosjen e kryeministrit ose ministrit kompetent, t cilt me firmn e tyre marrin
prgjegjsin politke t akteve t shefit t shtetit politikisht joprgjegjs. T gjith
antart e kabinetit jan ministra, por jo t gjith ministrat jan antar t kabinetit .

Kabineti patjetr t ket besimin e parlamentit para t cilit prgjigjet politikisht.
Mjet kryesor me t cilin parlamenti bn kontrollin mbi qeverin jan pyetjet e
prfaqsuesve drejtuar ministrave. Mjeti m drastik pr kontrollin e qeveris nga ana e
parlamentit sht votbesimi i qeveris. Qeveria n sisitemet parlamentare prgjigjet
solidarisht. Prgjegjsia solidare e qeveris do t thot se t gjith ministrat jan t
barabart dhe bashkrisht prgjegjs pr t gjitha vendimet e qeveris dhe parlamenti
nuk mund t krkoj largimin e nj minsitri. N rast t ktill mosbesimi i treguar ndaj
nj ministri paraqet mosbesim pr t gjith qeverin, sipas parimit nj jasht , t
gjith jasht . Kur parlamenti do t votoj pr mosbesim t qeveris, ajo mund t
zgjidh njrn nga dy mundsit : t jap dorheqje ose t krkoj shprndarjen e
parlamentit.

Mundsia q qeveria t krkoi shprndarjen e parlamentit kur ai do t votoj
mosbesimin e qeveris sht element esencial me t cilin vendoset barazpesha ndrmjet
pushtetit legjislativ dhe pushtetit ekzekutiv n sistemet parlamentarse. Por, t drejtn
pr t krkuar shprndarjen e parlamentit, kryeministri shpesh e shfrytzon edhe kur e
gzon besimin e parlamentit. Ky sht rasti kur n momente t caktuara mohet se
rejtingu i qeveris sht i lart dhe pritet fitore n zgjedhje dhe sigurimi i nj mandati
t ri.

Prgjegjsia politike e qeveris dhe mundsia pr t krkuar shprndarjen e
parlamentit jan forma m t rndsishme n marrhdniet e pushtetit legjislativ dhe
ekzekutiv. Megjithat q ato konsiderohen mjete thelbsore pr sigurimin e
baraspeshs ndrmjet parlamentit dhe qeveris, n praktik vrehet roli i dominimit
dhe i mbiforcs s qeveris, e cila korr sukses n realizimin e tendencs pr tu br
zotrues dhe jo shrbtor i parlamentit.

1.3. Sistemi i przier

Sistemi i przier sht tip i organizimit t qeveris n t cilin kombinohen
elemente nga sistemi parlamentar dhe presidencial. Nga sistemi presidencial sht
marr pozita e prforcuar dhe mnyra e zgjedhjes s shefit t shtetit. Nga sisitemi
parlamentar sht marr pushteti dualist ekzekutiv, ndarja fleksibile e pushtetit,
prgjegjsia politike e qeveris para parlamentit dhe mundsia q shefi i shtetit me
krkes t kryeministrit t shprndaj parlamentin.
Prfaqsues identik i ktij sistemi, q karakterizohet me kombinime t veanta t
principeve t marra nga sistemi parlamentar dhe presidencial, sht Franca sot
( Republika e pest franceze ), q solli sistemin e przier parlamentar me qllim q t
kaprcej jostabilitetin qeveritar q ka ekzistuar para saj ( gjat 12 viteve t kaluara
jan zgjedhur jo m pak se 25 qeveri ). Sistemi q ekziston sot n Franc quhet sistem
gjysm presidencial. Ai sht sistem n t cilin presidenti i shtetit zgjidhet n mnyr t
drejtprdrejt dhe ka autorizime t veanta, kshtu q n rast t ndonj krize
qeveritare, nj segment i pushtetit ekzekutiv do t vazhdoj t funksionoj me efikasitet.

Kjo form e organizimit shtetror ekziston edhe n Australi, Island, Portugali
dhe n vende t tjera. Tentativ pr anticipimin e shnimit t ktij sistemi sht br
nga disa ish-vende socialiste n Evrop, si rezultat i situatave n kto vende ( kriza
ekonomike dhe politike, mundsia e fillimit t lufts ose rreziku i lufts ).

Krakteristika m veuese e sistemit t przier sht vendosja e shefit t shtetit si
institucion themelor i sistemit. Presidenti francez ka autorizime t veanta n ushtrimin
e detyrs, si dhe t veanta domethnse n drejtim t qeveris dhe parlamentit.

Ai ka t drejt ta emroj kryeministrin, me gjithat, gjat ksaj duart e
presidentit nuk jan plotsisht t lira , ai duhet t bj llogari pr shumicn
parlamentare, pr faktin q qeveria sht politikisht prgjegjse para parlamentit.

Presidenti gjithashtu i emron dhe shkarkon nga detyra antart e qeveris. Kt
autorizim shefi i shtetit e ushtron pas propozimit t kryeministrit dhe aktin me t cilin i
emron antart e qeveris e firmos kryeministri.

Autorizime t tjera t presidentit t Republiks jan : e drejta pr t nxjer n
referendum projektligje t caktuara, e drejta pr t shprndar Kuvendin kombtar dhe
e drejta pr ti drguar mesazhe parlamentit. Kto t drejta i realizon n mnyr t
pavarur, prkatsisht gjat realizimit t tyre nuk nevojitet kundrfirma, prkatsisht e
ministrit kompetent.
Prve autorizimeve t numruara, Presidenti i Republiks ushtron edhe disa
autorizime t tjera si autrizimet n fushn e mbrojtjes dhe t marrdhnieve
ndrkombtare dhe autorizimeve n rrethana t jashtzakonshme.

Presidenti i Republiks sht komandant i prgjithshm i forcave t armatosura;
ai kryeson me kshillat dhe komitetet m t larta t mbrojtjes popullore, por n
realizimin e ktyre autorizimeve nuk sht i pavarur. E njjta ka t bj me autorizimet
e tij n marrdhniet ndrkombtare. Presidenti i Republiks i prfundon dhe ratifikon
kontratat ndrkombtare dhe njoftohet pr t gjitha bisedimet, qllimi i t cilave sht
lidhja e ndonj marrveshjeje ndrkombtare q nuk i nnshtrohet ratifikimit.

Prve autorizimeve, pr prcaktimin e rolit t Presidentit t Republiks ndikim
ka edhe kohzgjatja e mandatit presidencial q zgjat shtat vjet pa kufizuar t drejtn e
rizgjedhjes, q e bn shefin e shtetit barts t kontinuitetit dhe stabilitetit shtetror, si
dhe zgjedhja direkte nga qytetart q e bn presidentin juridikisht dhe politikisht
joprgjegjs para pushtetit legjislativ.

Si organ tjetr barts i pushtetit ekzekuiv n Franc paraqitet qeveria e cila e
prcakton dhe udhheq me politikn e vendit . Kjo ndodh n mnyr q presidenti i
Republiks emron Kryeministin, ndrsa me propozimin e tij dhe antart e tjer t
qeveris.

Qeveria mban dy lloj takimesh dhe at : seanca e Kshillit t ministrave dhe
seanca e Kshillit t kabinetit, gjithashtu mbahen edhe seanca ndrministrore. Me
seancat e kabinetit kryeson kryeministri, kurse me seancat e Kshillit t ministrave
kryeson presidenti i Republiks. Kryeministri, n baz t atorizimit t caktuar, mund ta
zvendsoj presidentin e Republiks n kryesimin e seancave t Kshillit t ministrave
me prcaktimin e rendit t dits q m par.
Kshilli i ministrave takohet nj her n jav. N seancat e tij zakonisht vendoset
pr shtjet parimore dhe t rndsishme nga realizimi i politiks. Kto seanca i japin
mundsi presidentit t Republiks ti drejtohet gjith qeveris, ti trajtoj fushat e
aktiviteteve t qeveris pr disa probleme t caktuara, ose n rast kohabitacioni ta
shpreh papajtueshmrin e tij pr projekte t caktuar qeveritare. Kshilli i ministrave
nuk sht vend ku vendoset. shtjet dhe problemet sot m shum shqyrtohen n
seancat ndrministrore joformale.

N qoft se niset nga fakti se presidenti i Republiks ka rol t madh n formimin
e qeveris dhe nga fakti q ai kryeson me seancat e Kshillit t ministrave, shtrohet
pyetja cilat jan marrdhniet q ekzistojn ndrmjet ktyre dy organeve t pushtetit
ekzekutiv, prkatsisht n nivel sht pavarsia e qeveris n raport me presidentin e
Republiks dhe cili sht roli i kryeministrit n kuadr t pushtetit ekzekutiv.

Kushtetuta nuk e bn t qart prkufizimin e marrdhnieve ndrmjet
presidentit t Republiks, qeveris dhe kryeministrit. N marrdhniet q vendosen
ndrmjet tyre sht i domosdoshm bashkpunimi q e bn t mundur funksionimin e
qeveris biqefale ekzekutive. Ky nuk sht problem kur presidenti i Republiks dhe
qeveria vijn nga e njjta parti. Problemi paraqitet kur ato vijn nga parti t ndryshme
politike, kjo mund t ndodh n rastet kur shefi i shtetit zgjidhet drejtprdrejt nga
qytetart, kurse qeveria zgjidhet nga parlamenti dhe duhet ta ket besimin e tij. Kjo n
vete bart dobsin m t madhe dhe rezikun potencial t sistemit. Por, sistemi frances
me sukses i mbijetoj dhe t aftsihet edhe n situata t ktilla, nprmjet pajtimit t
nevojs nga kohabitacioni. Kohabitacioni n prkthim fjalpfjal do t thot
bashkbanim ose koekzistenc, pun e prbashkt e presidentit q rrjedh nga nj
parti politike dhe e qeveris q rrjedh nga nj parti tjetr ,q ka shumicn n parlament.
N kto situata presidenti pr punt e jashtme dhe t ushtris sht n plan t par.

N periudhat e kohabitacionit ( deri tani tre ), sistemi i organizimit t pushtetit
n Franc e kaloi edhe provimin m t rnd. Ky ishte nj guxim i madh si pr
Francezt, ashtu edhe pr shum vende t tjera q u prpoqn ta kopjojn
vendosjen e atill t pushtetit ekzekutiv ose t pakten t inspirohen nga ky tip i
organizimit t pushtetit.

1.4. Sistemi parlamentar

Sistemi parlamenatar sht tip i organizimit t pushtetit q bazohet mbi parimin
bashkimi i pushtetit n duart e trupit prfaqsues ( pushteti legjislativ ). N sistemin
parlamentar, parlamenti sht vendosur si organ qendror m i lart i pushtetit
shtetror q ka rol vendimtar n udhheqien e politiks. Asnj organ tjetr nuk ka t
drejt ti shfuqizoj aktet e parlamentit, nuk ka t drejtn e vetos s ktyre akteve dhe
nuk mund t sjell akte q do t ken forc ligjore t njjt me aktet e parlamentit.

N teori shpesh shmanget domethnia e ekzekutivs n sistemin parlamentar si
pushtet ekzekutiv dhe prdoret termi organe ekzekutive. Kjo pr arsye se ekzekutivi n
sistemin parlamentar varet n mnyr funksionale dhe organizative nga parlamenti.

Renditja organizative e organeve ekzekutive n raport me parlamentin do t
thot se ato jan zgjedhur nga parlamenti dhe parlamenti mund ti shkarkoj ose ti
revokoj gjat mandatit t tyre. Renditja funksionale e ekzekutivit do t thot q
parlamenti i prcakton fushveprimet e tij, ka t drejtn e kontrollit mbi veprimtarin e
tij dhe mund t ti shfuqizoj aktet e tij.

Organet ekzekutive n sistemin parlamentar jan kolegjiale.

Parlamenti nga ana e tij ka pavarsi funksionale dhe organizative.

Bazat e vendosura t sistemit parlamentar n teori shkaktojn dilemn nse
ekziston n praktik n prgjithsi sistem i ktill ose jo, duke pasur parasysh
tendencn e pushtetit ekzekutiv n t gjitha vendet t forcohet n raport me pushtetin
legjislativ. Ka autor q mohojn t ket ekzistuar ndonjher sistem i ktill n
praktik, ndrsa t tjer si sistem parlamentar e quajn sistemin e organizimit t
pushtetit q ekziston sot n Zvicr.

Pushteti ekzekutiv n Zvicr sht monoqefal dhe at e ushtron organi kolektiv
Kshili i bashkuar i cili zgjidhet nga Asambleja e bashkuar. Votimi pr antart e
Kshillit t bashkuar bhet i fsheht n t dyja dhomat e kuvendit dhe at vemas pr
do kandidat. Pr zgjedhje sht e domosdoshme shumica absolute.

Antart e kshillit jan n krye t shtat resorve administrativ, kurse njri
nga ato pr nj periudh prej nj viti kryen funksionin president i Konfederats. Ai
kryeson me Kshillin e bashkuar, por n asnj rast ai nuk paraqet shefin e ktij
kshilli, por ai sht i pari n mes t barabartve ( me theksin e barazis ),
prkatsisht statusi i tij sht i njjt me statusin e antarve t tjer t kshillit t
bashkuar. Ai kryen funksione reprezentuese t prfaqsimit t shtetit brenda dhe jasht
vendit. At e emron Asambleja e bashkuar ( kuvendi ) dhe ai pas kalimit t nj viti
nuk mund t zgjidhet pr president ose nnpresident pr vitin e ardhshm.
Krakateristikat e tjera t sistemit parlamentar q jan prezente n organizimin e
pushtetit n Zvicr mund t gjenden n obligimin e Kshllit t bashkuar ti mbaj
llogari pr veprimtarin e tij Asambles s bashkuar, ti raportoj pr gjendjen e
Konfederats dhe ti propozoj masa pr t cilat mendon se jan t vlefshme pr ritjen e
mirqenies, e drejta pr t marr pjes n procesin e sjelljes s ligjeve dhe t ngjashme.

Sipas Kushtetuts, Asambleja e bashkuar ushtron kontroll t lart mbi
administratn dhe n kompetencn e saj jan ankesat kundr vendimeve t Kshillit t
bashkuar q kan t bjn me kontestet administrative por, thelbi i pyetjes pr
ekzistimin e varsis funksionale t Kshillit t bashkuar nga Asambleja e bashkuar
sht se a mund Asambleja t prcaktoj drejtime t detyrueshme n veprimtarin e
Kshillit t bashkuar. Sipas rregullores s asambles, ajo disponon me t drejtn ta
thrras formalisht Kshillin e bashkuar pr t vlersuar se a duhet t marr ndonj
mas q n t vrtet Kshilli i bashkuar nuk sht i detyrueshm ta dgjoj, por
asambleja ka t drejt ti caktoj drejtime t detyrueshme Kshillit t bashkuar kur ato
jan me shumic votash n t njjtin tekst t pranuara nga t dyja dhomat.

Gjithashtu, Kushtetuta prcakton se Kshilli i bashkuar mban llogari pr
veprimtarin e tij para Asambles s bashkuar n do seanc t rregullt.

Kto marrdhnie tregojn pr varsin organizative dhe funksionale t
Kshillit t bashkuar nga Asambleja e bashkuar.

Por, ajo ka sht e rndsishme dhe paraqet shmangie nga principet e sistemit
parlamentar q n rregullimin kushtetues t sistemit Zviceran sht pamundsia q
Asambleja e bashkuar ta revokoj Kshillin e bashkuar, prkatsisht pamundsia pr ta
shtruar shtjen e votbesimit. Prderisa do t zgjidhen pr periudhn pr katr vjet,
antart e Kshillit t bashkuar nuk mund t ndrrohen nga funksioni. Kjo
praktikisht do t thot q Kshilli i bashkuar nuk ka prgjegjsi juridike politike.
Asambleja e bashkuar nuk mund ta detyroj Kshillin e bashkuar t jap dorheqje, as
vet ai nuk mund ta ngre shtjen pr votbesimin e tij. Gjat mospajtueshmris
eventuale, Kshilli i bashkuar riaftsohet pr krkesn e asambles. N se Kshilli i
bashkuar nuk e bn kt, asmableja mund ta detyroj duke mos votuar pr buxhetin.

Pamundsia q pushteti ekzekutiv t revokohet gjat mandatit t tij sht
karakteristik kundrthnse pr njrin nga principet e sistemit parlamentar. Por, edhe
pse pranohet q Kushtetuta e Zvicrs ngre sistemin parlamentar, me gjith at praktika
tregon shmangie nga principet kushtetuese, prkatsisht Kshilli i bashkuar luan rol i
cili tejkalon at q me kushtetut i sht dhn. Kjo do t thot se Kshilli i bashkuar
juridikisht sht n shrbim t trupit legjislativ, por n praktik ai ka t njjtin pushtet
si kabineti anglez, kshtu q mund t thuhet se ai sa komandon aq edhe dgjon .
Kshilli i bashkuar vepron jo vetm si organ m i lart ekzekutiv, por realisht edhe si
organ ligjvns n kuptimin material, kurse Asambleja e bashkuar n praktik, pik s
pari sht organ kontrolli q prkufizon veprimtarin e kshillit dhe veprimtarin e
aparatit administrativ n trsi, n kuadr t ligjshmris s akteve dhe punve t tij.
Kompetenca normative e Kshillit t bashkuar sht zgjeruar duke fituar autorizime
nga Asambleja e bashkuar t sjell norma me fuqi ligjore, posarisht n periudhat e dy
luftrave botrore.

Pr arsye t t gjitha karakteristikave t pushtetit ekzekutiv dhe t sistemit
politik n trsi, mund t prfundojm se Zvicra sht shtet me origjinalitet t
pakontestueshm n organizimin e pushtetit.

2. Organizimi i pushtetit n Republikn e Maqedonis

Zgjedhja e mnyr n t ciln organizohen institucionet e pushtetit n nj
shoqri sht njra nga shtjet m t rndsishme pr vendet n tranzicion. Mnyra n
t ciln jan vendosur institucionet e pushtetit shtetror n Kushtetutn e RM-s e vitit
1991 paraqet diskontinuitet me mnyrn e mparshme t organizimit t pushtetit
shtetror. Kushtetuta n vlerat kryesore numron parimin e ndarjes s pushtetit si
princip n baz t cilit do t rregulohen marrdhniet ndrmjet organeve t pushtetit
shtetror. Por, ky princip n Kushtetut dhe n praktik nuk sht zbatuar plotsisht,
prkatsisht mund t flitet pr ekzistimin e ndarjes fleksibile t pushteit n RM-s.
Pushteti ekzekutiv n vendin ton ndodhet n duart e Presidentit dhe t Qeveris. Roli i
presidentit t Republiks nuk sht pastr i protokollarizuar ( i qndrueshm ), ai ka
disa funksione t prforcuara, me rast pozita dhe funksioni i presidentit t Republiks
patjetr duhet marr parasysh jo vetm gjat shqyrtimit t funksionit t sistemit t
pushtetit shtetror.

Analiza e vendosjes s pushteit ekzekutiv n RM-s dhe marrdhniet e tij me
pushtetin legjislativ tregon pr ekzistimin e nj sistemi n t cilin jan t pranishm
elemente nga sistemi presidencial dhe parlamentar, por edhe recidiva nga sistemi
parlamentar i mparshm, q shkaktojn rrezik nga ekzistimi i forcs s paballansuar
t organeve t pushtetit shtetror. Gjat klasifikimit t sistemit t organizimit t
pushtetit n RM-s n grupin e sistemeve t prziera ( n kuptimin m t gjer ), duhet
treguar edhe fakti q ndrmjet vendosjes s pushtetit ekzekutiv n RM-s dhe vendosjes
s pushtetit ekzekutiv n Franc, si vend me sistem gjysm presidencial m identik
( sistemi i przier n kuptimin m t ngusht ), ekzistojn dallime t veanta.

Aspektet e tipit t organizimit t pushtetit n RM-s do t shqyrtohen n prmjet disa
shqyrtimeve t pozits dhe funksioneve t bartsve t pushtetit legjislativ dhe ekzekuriv,
si dhe marrdhniet e tyre reciproke.