78

O
S
M
A
N
L
I

T
A
R

kitabeleriyle skdarda bir celveti tekkesi

eyh mustafa devti efendi
cami-tevhidhanesi
ahmed tahir nur
17. yzylda skdar Blblderesinde ina edilen ve drt asra yakn bir sre Celveti
tekkesi olarak hizmet veren eyh Mustafa Devti Efendi Cami-Tevhidhanesinin i
ve d mekn kitabeleri, bu yapnn tarihine dair bilgiler ve insanlar tarafndan
alglanna dair ipular sunmaktadr. Caminin ve tekkenin inas, II. Abdlhamid
dneminde trbeyle birlikte harap hallerinden kurtarlarak ihya edilmesi, kutsal
emanetlerin bu camiye hediyesi gibi tarihsel bilgilerin yannda kitabelerde yer alan
insan-toplum-Allah ( ) ilikisinin esaslarna dair seilmi ayetler, bu yapnn icra
ettii fonksiyon ve temsil ettii anlamlar hakknda fikir vermektedir.
skdar, Osmanl tarihindeki nemli
kltr merkezlerinden biridir. Os-
manllar tarafndan ilk defa Orhan
Gazi dneminde 1352 ylnda ele ge-
irilen skdara, takip eden yllar
ierisinde zamann gaza anlay ge-
rei Karaca Ahmed gibi byk der-
viler yerlemi ve 1350ler gibi ok
erken bir tarihte orada derghn
kurmutur.
1
Bu kadar erken tarihler-
den beri birok tekke ve dergh ba-
rndran skdar, stanbuldaki Cel-
veti tekkelerinin byk ounluuna
evsahiplii yapmtr.
2
Bu yazda,
skdar Blblderesinde bir Celve-
ti tekkesi olan eyh Mustafa Devti
Efendi Cami- Tevhidhanesinin (eyh
Camii) drt asra yaklaan tarihinde
farkl hattatlar tarafndan deiik
sebeplerle yazlan kitabeleri ince-
lenmektedir. eyh Camiinin 17. yz-
yldaki inas ve 19. yzyldaki yeni-
lenmesi srecinde yazlan kitabeleri,
bu yapnn tarihi, fonksiyonu ve
insanlar tarafndan alglanna dair
bilgiler iermektedir.
1650-1 ylnda skdarda ina edil-
mi bir cami-tevhidhane
3
olan eyh
Mustafa Devti Efendi Camii, 1925te
tekkelerin kapatlmasyla tevhid-
hane fonksiyonunu yitirmi olup,
gnmzde yalnzca cami ilevini
T
O
P
L
U
M
S
A
L

T
A
R

H

2
4
8

A

U
S
T
O
S

2
0
1
4
79
grmektedir. Camiye adn veren
Mustafa Devti Efendi (.1657), Cel-
veti tarikatna mensup bir eyhtir.
skdarda Aziz Mahmud Hda-
yi (.1628) tarafndan kurulan
4
ve
Bayramiyye tarikatnn bir kolu
olan Celvetilik, Halvetilik ile i ie
olmakla birlikte ayr bir isimle var-
ln srdrmtr. Celveti reti-
sinin merkezinde tevhid zikri
5
yer
alrken, Halvetilikte esma- seba
(yedi isim)
6
zikri esastr. Ancak Cel-
veti tarikatnda tevhid zikriyle bera-
ber esma- seba zikrinin de byk
nemi olduu ve Halveti zikrindeki
yedi isimden birincisinin tevhid zikri
olduu dnlnce iki tarikatn z-
delie varan yaknl anlalabilir.
7

Nitekim Aziz Mahmud Hdayinin
Bizim yolumuz hem Halveti hem
Celvetidir. sz de iki tarikatn i
ie olduuna iaret eder.
8
17. yzyl kitabeleri:
cami ve tekkenin inas
Caminin i kapsnn zerinde 1650
tarihli satrlk bir kitabe yer almak-
tadr. Kitabenin hatt, bire bir ayns
olmasa da sls yazsna benzer bir
zellik arz etmektedir. Kitabede imza
bulunmamakla birlikte son satrda
Hafz mahlas gemektedir. Kay-
naklara gre bu kitabe Hafz Mustafa
elebiye (.1065/1655) aittir. Kendisi
hakknda sahip olduumuz tek bilgi,
maarifperver, latifeci bir air oldu-
u ve air Hayalinin yakn evresin-
de yer ald iin kendisine Hayali
Hafz dendiidir.
9
Kethda Arslanaazde ki nm
Mustafa
Fazl- hakkyla ald ana
ebvb- sluk
Cami yaplmak iin maln vasi-
yet eyleyp
Olmudu pir muhtr- eshb-
sluk
Zikr tevhid ile ihy eyle ya
Rab camii
Ta ki hir oluna atvr u adb-
sluk
Pes tamam oldukta Hafz dedi
tarihini ann
Cami-i eshb- snnet c-y
erbb- sluk
Sene 1061/1651
10
(stte)
Kitabeye gre, caminin banisi, K-
sem Sultann kethdas olan Ars-
lan Aann olu Mustafa olmaldr.
Ancak bu bilgi kesin deildir, nk
kitabede Arslanaazade Mustafa
Efendinin camiyi ina ettii deil,
inas iin maln vasiyet ettii bil-
dirilmektedir. Kaynaklarda da cami-
nin banisinin kimlii konusunda bir
mulklk vardr. Ayvansarayi, cami-
yi eyh Mustafa Devtinin yaptrd-
n sylerken,
11
baka kaynaklarda
camiyi Arslanaazade Mustafann
eyh Mustafa Devti adna yaptrd
gr
12
ve son olarak iki Mustafann
ayn kii olduu
13
grleri serdedil-
mitir. Kitabede Arslan Aann olu
Mustafa Efendinin tasavvuf yolunda
ykseldiinin ifade edilmesi, (ald
ana ebvab- sluk) eyh Mustafa
Devti Efendi ile ayn kii olabilecei
grn desteklemektedir.
Mustafa Devti Efendi, Devti laka-
bn divitilik mesleiyle itigal ettii
iin almtr. Genliinde muhtemelen
skdardaki Divitiler Mahallesinde
divit sanatyla megul olmutur.
Tuhfe-i Sufiyyin adl eserinde Mus-
tafa Devti Efendi, Aziz Mahmud
Hdayinin halifesi olan eyhi Mukad
Ahmed Efendi (.1639) tarafndan ha-
life olarak Kastamonuya gnderildi-
ini belirtmektedir.
14
Kastamonuda
divitilikle vaktini geirirken
15
bir gn
Aziz Mahmud Hdayiyi ryasnda
grm ve skdara gelmek iin izin
istemitir. Bir sre sonra 1067 sene-
sinde kendisine izin verilen Mustafa
Devti Efendi skdara vardnda
Hz. Muhammed ( ) ve Aziz Mah-
mud Hdayinin ruhaniyetleri ona
gelerek emaneti teslim eylemiler
ve bundan sonra bu kapda her kim
mana talep ederse cevap bulacaktr
buyurmulardr.
16
eyh Camii, bu ta-
rihten itibaren yalnzca cami olarak
deil, ayn zamanda tekkenin tevhid-
hanesi olarak da kullanlmaya ba-
lam, ayrca Mustafa Devti Efendi
tarafndan meruta, aevi vs. ilave
edilmitir.
17
Mustafa Devti Efendi,
o tarihten itibaren 1070teki vefat-
na kadar sene bu tekkede irad
hizmetinde bulunmutur.
18
Mustafa
Devti Efendiden sonra bu tekkenin
eyhi olan olu Divitizade Mehmed
Talib Efendi, Aziz Mahmud Hdayi
tekkesine postniin olana kadar bu-
radaki hizmetini srdrmtr.
19
Bu c-y mbarekte ved
olmutur
Naleyn-i erifeyn-i Resulis-
sekaleyn
Tazmle em-bn sr kim
olasn
Dnyada ve ukbda karrl-
ayneyn
(altta)
80
O
S
M
A
N
L
I

T
A
R

Caminin i duvarnda yer alan talik

hatl, imzasz ve tarihsiz kitabe, bu
mbarek mekna Hz. Muhammedin
( ) ayakkablarnn hediye edil-
mi olduunu belirtmektedir. 1660
ylnda IV. Mehmedin, muhtemelen
amlcaya giderken yol zerinde du-
rup namaz kld bu camiye Kbenin
anahtar ile Hz. Muhammedin
( ) ayakkablarn hediye ettii
aktarlr.
20
Kitabenin altnda yer alan
kilitli dolapta muhafaza edilmi olan
bu hediyelerin, stanbulun igali es-
nasnda dier pek ok emanet gibi g-
venlik gerekesiyle Topkap Sarayna
gtrld sylenmektedir.
21
19. yzyl kitabeleri:
cami ve trbenin
tamir sreci
Caminin yaplnn zerinden iki
yzyldan fazla bir sre gemi iken,
1886da Sultan Abdulhamidle mu-
habbeti sebebiyle yaver-i hazret-i
ehriyari olarak bilinen Bahri Paa,
harap bir halde olan eyh Camiinin
yenilenmesi emrini vermitir. Son
cemaat yerine alan cmle kap-
s zerindeki tamir kitabesi tamiri
gerekletirenlerin zihniyetleri ve
tarihsel bilgisine dair ipular sun-
maktadr. Kitabeyi hazrlayan kii
(Kazm kulu) air Ferik Kazm bra-
him Paa (.1890) yahut Musa Kazm
Paa (.1889)dr.
22
Yazar kim olursa
olsun, metin Bahri Paann emri ve
onay zerine yazlp camiye konul-
duundan dolay, Bahri Paann
-kendi temsil ettii ekilde- niyeti ve
zihniyetini yanstt sylenebilir.
Kitabede, ncelikle caminin harap
halinden dolay kullanlamad (ol-
maz olmudu vcudundan aha-
li mstefid) ve bu durumun Bahri
Paay rahatsz ettii ifade ediliyor.
Bahri Paann camiyi tamir ederek
insanlarn dualarn alma istei de ki-
tabede yer alyor. (celb-i daavt it-
mee). Dikkat ekici bir ekilde Bahri
Paa, caminin bu halini Abdlhamide
bildirirken emir yahut sultan unvan-
larn deil, imam sfatn kullanyor
(mam- Mslimine syleyb). Bu
ifade, Abdlhamidi btn camilerin
durumundan sorumlu ahsiyet ola-
rak tasvir ediyor. slam mmetinin
ba olan halife unvanyla ean-
laml olarak da kullanlan imam
kavramnn kitabede zellikle tm
Mslmanlar kapsayacak ekilde
kullanlmas, Abdlhamidin Panis-
lamizm politikas erevesinde olu-
turduu algya uyuyor.
Kitabe, ayn zamanda dnemin in-
sanlarnn tarihi bilgilerine dair bir
ipucu sunmaktadr. Caminin banisi
ile ilgili olarak her hangi bir isim zik-
redilmeyip sadece nc ahs kipi
kullanlmas (yapdurup bu mabedi
vaktiyle bir zat- said), baninin
kimliine dair kaynaklarda grd-
mz mphemlii yanstr.
Defterdr- bb- hayra eylemi-
di kayd- nm
Yapdurub bu mabedi vaktiyle
bir zt- sad
Kalb- ak-ve mrur- vakt
idb ama harab
Olmaz olmudu vcudundan
ahli mstefid
Hazret-i ah- Cihandan Bahri
Paa bendesi
Kld n celb-i daavat itmee
say- mezid
--
Suret-i hli mam- Muslimne
syleyb
Eyledi insna tahsil-i
fermn- ekid
Habbez ehineh-i devrnna
serdr olur
sitan- evketin takbil in
erh-i and
Sim zer rzn ider brn gibi
her cnibe
Pek byk mizb- ihsndr o
Sultan- vhid
--
Bir yere cem itseler lemdeki
hayrtn
Bir muazzam ehr olur gayet
dilra v sedd
Olsun ehr-i erefznn bu da
bir mescidi
Pyidr itsn kym- hare dek
Rabbl-mecd
Eyleyb ins melek her
kesinde itikf
Klsun ol ah- felek-
cheseny-y add
--
Nsa iln eylesin Kzm kulu
tarihini
Bu muazzez camii yapdrd
Han Abdl-hamd
1304 (1886)
Msrzde Ali Rza
(altta)
eriin yannda formel zelliklerine
baklacak olursa, bu kitabenin stan-
dart d bir zellik arz ettii syle-
nebilir. Genellikle kitabeler sadan
sola yazlr ve okunur iken buradaki
kitabe yukardan aa okunmakta-
dr. Bu gibi tercihlerle ilgili kurallar,
temayller, istisnalar ve dier bilgi-
ler, Osmanl hat sanat tarihi al-
T
O
P
L
U
M
S
A
L

T
A
R

H

2
4
8

A

U
S
T
O
S

2
0
1
4
81
malar gelitike daha ak bir ekil-
de ortaya konacaktr. 17. yzyla ait
sls hatl kitabe sadan sola doru
yazlmken 19. yzyldaki talik hatl
kitabenin yukardan aa yazlm
olmasnda hat eidi, dnemin tema-
ylleri, metnin ekil zellikleri veya
hattatn tercihi rol oynam olabilir.
Kitabenin hattat rika ve talik us-
tas Msrzde Ali Rza Bey (1815-
1905)dir.
23
Bursa erafndan Muta-
sarrf erif Aann olu olan Ali Rza
Bey, II. Mahmud, Abdlmecid, Abd-
laziz ve II. Abdlhamid dnemlerinde
eitli devlet kademelerinde alm
olup Sadrazam Yusuf Kamil Paann
ei Msrl Prenses Zeynep Hanma
ballndan dolay Msrzde laka-
bn almtr.
24
eyh Camiinin hemen karsnda yer
alan trbede, eyh Mustafa Devti
Efendi, eyh Devtizade Mustafa
Efendi, eyh Hasib Efendi, eyh Talib
Efendi ve trbeyi yenileyen Fatma
Zehra Hanmn da bulunduu sekiz
sanduka yer alyor. Trbe kapsnn
zerindeki iki satrlk altn yaldzl
kitabe, camiyi tamir eden sultan ola-
rak Abdlhamide medhiye ve dua
cmleleri ihtiva ediyor.
25
Sultan Hamid Hann ahd-i
hilfetinde
Bu trbe-i muall tecdiden oldu
bnyd
Hayr ile yd olunsun nam-
celili dim
Shhatle mr olsun evketle
an mzdad
(yanda stte)
Trbenin giriinde yer alan yedi sa-
trlk kitabe ise genellikle diplomatik
ve brokratik yazmalarda kullan-
lan rika hattyla yazlm olmasyla
dikkat ekiyor. Abdlhamid dne-
minde kufi yaznn ihya edilip yay-
gnlat
26
dnldnde, neden
rika hattnn seildii sorusu daha
ilgi ekici hale geliyor. Bu tercihin
sebebi kadar baka rnekleri olup
olmad, hatta seilen yaz eidi ile
bina tr (cami, tekke, trbe, saray
vs.) ve kitabenin ierii arasnda tu-
tarl bir ilikinin varl, olmas duru-
munda bunun hangi kriterlere gre
belirlendii sorularna, henz emek-
leme aamasnda olan Osmanl hat
sanat tarihi incelemeleri gelitike
daha rahat cevap aranabilecektir.
Pir Mahmud Hdayi
hulefsndan idi
Mustafa eyh Devti kim odur
mrid-i rah
Pek harab olmudu trbesinin
her taraf
tdi tecdid ile imrn bir li-ch
tdi bir shibetl-hayr huls
ile ann
Medfen-i pkini yapdurmak iin
atf- nigh
Zevci ann idi merhm Hseyin
Haki
Evvel olmudu ann meskeni de
hk-i siyah
O hayr shibesi Fatma Zehra
hanm
Gitdi ukbya bu sal ire o dahi
eyvah
imdi bu trbede medfndur ol
merhme
Seyyityla znbun ide mafur
ilh
Cr- yr ola efii ann ukbda
Celal
Mesken itsn ana firdevs
naimi Allah
(altta)
Bu kitabenin sonuna tarih dlme-
dii iin trbenin tamirinin ne za-
man gerekletiini kesin olarak bi-
Devtizde eyh
Mustafa Efendi
eyh Talib
Efendi.
Kuddisesirruhu
1097 (1686)
1337 (1919).
82
O
S
M
A
N
L
I

T
A
R

lemiyoruz. Fakat yanndaki kitabede

1317/1896 tarihini gryoruz. Bu kita-
belerde imza yer almad iin hat-
tatn kim olduunu da bilemiyoruz.
Ancak caminin giriindeki kitabele-
rin hattat Msrzde Ali Rzann talik
ve rika ustas olduunu dnerek
bu kitabelerin de ona ait olduu ek-
linde bir tahminde bulunabiliriz.
eyh Hasib reh-nm-y
tlibn- rh- Hak
Ruhu adne gitdi cismin itdi
bunda ihtif
Gidb ardnca necibe zevcesi
birletiler
Ftiha-hn olsun sevenler cm-
lesine dima
10 Zilkade 1314 (1896)
(stte)
lem-i kudse gidb eyh Mus-
tafa
Merkadinde oldu envr- lyiha
Zkir-i Mevla olan mrd- l-
cerem
Glen-i Cennetden alur ryiha
--
Ruh-i ruhniyyet zikri ann
Olmuya m misl-i anber fyiha
Srr- Hakdan bi-haber bilmez
an
Sor an sen alime ve sliha
(stte ortada)
Alamaktan yazamaz medhin
kalem
Dt yes matemi her
mdiha
Ah eyh Mustafa h diyerek
Eyledi er- tarih nyiha
Fevtine tarih olur dindikce ah
Rh-i pk-i Mustafa ra Ftiha
Sene 1067
27
2 evval
(yukarda en altta)
cami-tevhidhane ve
trbenin i mekn
kitabeleri
Caminin girie gre sa duvarnda
)(Allah size)
insanlar arasnda hkmettiiniz za-
man adaletle hkmetmenizi emre-
diyor manasndaki Kuran ayeti
28

yazl kitabe yer alyor.1317/1900
tarihli bu kitabe, ne eyh Mustafa
Devti Efendi ne de onun oullar
dneminde yazlm. Ancak 1925teki
kapatlna kadar bu tekkede devam
eden bir Celveti silsilesi olduu-
nu dnerek 19. yzyln sonunda
cami-tevhidhane ve trbeyi tamir
ve ihya eden insanlarn niin baka
Kuran ayetlerini deil de burada bu-
lunan ayetleri setiine dair yorum
yapabiliriz.
Trbenin duvarnda yer alan dier
kitabe ise ( )
(EyMuhammed!) Kullarma, benim
elbette ok balayc, ok merha-
metli olduumu haber ver manasn-
daki Kuran ayetidir.
29
1888 tarihli bu
kitabe, hattat Seyyid Yusuf Sabrinin
Ahmed isimli bir rencisi tarafndan
yazlmtr.
30
Bir Celveti tekkesi olarak cami-
tevhidhane ve trbedeki yazlar bir
arada dnldnde bu yapnn
anlam ve ilevi ile seilen ayetler
arasnda bir balant kurulabilir. n-
sanlar arasnda hkmederken ada-
letle hkmetmeyi emreden ayetin,
Allahn ( ) ok merhametli ve ba-
layc olduunu mjdeleyen ayet
ile birlikte, insanlarn bu dnya ve
ahirete dair ihtiya ve endieleri-
ni kapsad sylenebilir. Adalet ve
merhamet, hem bu dnyada hem
ahirette insann akbetini dorudan
belirleyici iki merkezi kavramdr.
O dnemin insanlarnn bu dnya
ve ahiret arasnda ne kadar ayrm
yaptklar da bu balamda sorulma-
s gereken bir sorudur. Kadlardan
padiahlara eitli kademelerdeki
pek ok Osmanl devlet adamnn
bir eyhe intisap etmi olmas, mo-
dern ncesi dnemde Osmanllarn
zihninde dnya ve ahiret ayrmnn
o kadar keskin olmadn, bilakis
bu iki varlk alannn i ie algland-
n gsteren bir durumdur. Nitekim
bu yapy yenileyen II. Abdlhamid de
kendisinden nceki pek ok Osmanl
padiah gibi bir tarikata intisab et-
mi ve bir eyhe mrid olmutur.
T
O
P
L
U
M
S
A
L

T
A
R

H

2
4
8

A

U
S
T
O
S

2
0
1
4
83
Tasavvufi terbiyenin uygulama mer-
kezi olarak tekkenin insanlar iin
ifade ettii anlam ve icra ettii fonk-
siyon ile bu ayetler arasnda bir iliki
olduu sylenebilir. Tekkede dzenli
bir seyre sahip olan eyh-mrid ili-
kisi, muhtemelen mridlerin eitli
dert veya anlamazlklarn eyhe
ap kendisinden hkm ve are ta-
lep etmesi gibi hususlar da kaps-
yordu. mera zmresinin de bu tek-
kenin mritleri arasnda bulunmas
ihtimali dnldnde adaletle
hkmetme ayeti ayr bir anlam ka-
zanmaktadr. Ayetlerin iaret ettii
zere yaplmas gereken, insanlar
arasnda adalet ilkesine uygun ola-
rak hkm vermektir. Ancak insan
yanlabilen bir varlk olduu iin
kendine ve bakalarna zulmetme ih-
timali her zaman vardr. Allahn ( )
ok merhametli ve balayc oluu-
nu mjdeleyen ayet, tam da adaletle
hkmetmesi emredilen insann tabi-
atnda yer alan hata ve zulme mey-
letme zelliiyle ilgilidir. Bu zellii
asgariye indirme amal tasavvufi
terbiyenin uygulama merkezi olarak
tekkede yer alan bu ayetler, insann
kendiyle, dier insanlarla ve Allah
( ) ile ilikisi balamnda bylesi bir
zemini aksettirmektedir.
Trbedeki ayetle ayn ekilde Allahn
( ) ok balayc olduunu vur-
gulayan bir dier ayette Allahn
( ) merhameti olmad srece her
insann ktl emreden nefsin
(nefs-i emmare) etkisine ak oldu-
u bildirilmektedir.
31
Yine Allahm,
bize adaletinle deil, merhametinle
muamele et eklindeki mehur dua
da, insann yanlabilme zelliini
ve Allahn ( ) adaleti kapsayan ve
aan sonsuz merhametine duyduu
ihtiyac yanstmaktadr. Sonu ola-
rak, tekkede yer alan adalet ve mer-
hamet ile ilgili bu ayetler, tekkede
terbiyesi hedeflenen insan nefsi ile
dorudan ilgili grnmektedir.
Trbenin giriini karlayan duvar-
da yer alan Sultan III. Ahmed im-
zal kitabede, (Bil
ki Allahtan baka hibir ilah yok-
tur) ayeti
32
yazldr. Aslnda daha
uzun olan ayetin kitabede yer alan
bu ksm, Celveti tarikatndaki gn-
lk tevhid zikridir. Ayetin devam
olan
(Hem kendinin, hem de inanm er-
kek ve kadnlarn gnahlarnn ba-
lanmasn dile) ksm muhtemelen
mridler tarafndan biliniyor veya
sohbetlerde dinleniyordu. Allahn
( ) ok balayc olduunu mjde-
leyen ayetin hemen yan duvarda yer
alyor olmas da bu anlam tamamla-
maktadr.
Bu kitabe, eer yazld tarihten iti-
baren trbede yer alyor ise ziyaret-
ilere Allahn ( ) varln ve birli-
ini hatrlatmak, Celveti tarikatnn
nianesi olarak tevhid zikrini hatra
getirmek gibi amalarla konulmu
olabilir. Dier bir ihtimal, kitabenin
trbede deil de cami-tevhidhanede,
mridlere tevhid zikrini hatrlat-
c olarak yer alm ve 1925te tekke
kapatldktan sonra trbeye alnm
olmasdr. Hangi seenek olursa ol-
sun, zelde Celveti genelde slami
Caminin i sa
duvarnda yer
alan kitabe,
Ayet 4:58.
Trbenin
giriinde sol
duvarda yer
alan kitabe,
Ayet 15:49.
Trbenin
Giriinde Yer
alan III. Ahmed
mzal Kitabe,
Ayet 47:19.
Caminin
haziresindeki
Ksem Sultann
kethdas Arslan
Aann mezar
tana altn
yaldzla yazlan
shibl-
hayrt (iyilik
sahibi) ifadesi,
caminin
yapmnda
Arslan Aann
bir katks
olduunu ima
ediyor:
Sahibl-hayrat
Merhum Arslan
Aa ruhuna
Fatiha 1060.
84
O
S
M
A
N
L
I

T
A
R

dipnotlar
1 Haim ahin, Karacaahmed, TDV slam
Ansiklopedisi, c. 24, 374-5.
2 stanbuldaki otuz Celveti tekkesinden on
sekizi skdarda bulunmaktadr. Bu tekkeler
hakknda detayl bilgi iin bkz. Hasan Kamil
Ylmaz, skdar Celveti Tekkeleri, skdar
Sempozyumu I Bildirileri, (stanbul: 23-25 Mays
2003), s.180.
3 Tevhidhane bamsz mescidleri olmayan
tekkelerde yinin icra edildii, vakit namazlarnn
klnd mekna verilen addr. Bkz. Tevhidhane
TDV Diyanet slam Ansiklopedisi, c.41 ve
Mustafa Kara, Tekke, TDV slam Ansiklopedisi,
c.40, s.368-370.
4 Ylmaz, Aziz Mahmud Hdayi ve Celvetiyye
Tarikat, (stanbul: Marmara niversitesi lahiyat
Vakf Yay.), s.151.
5 Tevhid zikri (Allahtan baka ilah
yoktur) demektir.
6 Bunlarla ilahe illallah, Allah. hu, hak. hay,
kayyum, kahhar isimleridir. Bkz. Sleyman
Uluda, Halvetiyye, TDV slam Ansiklopedisi,
c.15, s.394.
7 Hasan Kamil Ylmaz, Celvetiyye,TDV slam
Ansiklopedisi, c.7, s. 274;Uluda, Halvetiyye, s.
394.
8 Ylmaz, Celvetiyye,s. 273.
9 Mehmet Nermi Haskan, Yzyllar Boyunca
skdar, (stanbul: skdar Belediye Bakanl,
2001), s. 490-2; brahim Hakk Konyal, bideleri
ve Kitbeleriyle skdar Tarihi, (stanbul:
Trkiye Yeilay Cemiyeti, 1976), s. 296.
10 Hicri 1061 tarihi, miladi olarak 1650-1 yllarnda
denk dmektedir. Ancak, giri kapsna yazlan
miladi tarih 1645tir. Buna gre kitabedeki tarih
Rumi 1061 olarak dnlmtr.
11 Hafz Hseyin Ayvansarayi, Hadikatl-cevmi:
stanbul cmileri ve dier dini-sivil mimri
yaplar, (ek.) Ali Sat, Sleyman Besim, (stanbul:
aret, 2001), s.642; Ayvansarayi, The garden of
the mosques: Hafiz Hseyin al-Ayvansarays
guide to the Muslim monuments of Ottoman
Istanbul. (ed.) Crane Howard,(Leiden ; Boston:
Brill, 2000), s. 528.
12 M. Baha, Tanman, Devti Mustafa Efendi
Tekkesi, Dnden Bugne stanbul
Ansiklopedisi. (Ankara: stanbul: Kltr
Bakanl ; Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih
Vakf, 1993), s. 42.
13 Konyal, age, s. 296.
14 eyh Mustafa Devti, Tuhfe-i Sufiyyin, (edit.)
Yurdanur Akova, Emine Karata, (ev.) Necdet
Tosun, (stanbul: Umut Matbaaclk), 1996, s.1.
15 Uakizade, brahim. Lebensbeschreibungen
berhmter Gelehrter und Gottesmnner des
Osmanischen Reiches im 17. Jahrhundert:
eyl-isaqiq. (ev.) Hans Joachim Kissling,
(Wiesbaden: O. Harrassowitz, 1965), s.455-6.
16 Devti, age,s.16, 57-8.
17 Devti, age, s.17, 28.
18 Devti, age, s. 18; Ayvansarayi, Hadika, s. 642.
Trbedeki kitabede ise Mustafa Devti Efendinin
vefat tarihi 1067 olarak dlmtr.
19 Nuri zcan, Divitizade eyh Mehmed Efendi,
TDV slam Ansiklopedisi c.28, s. 451-2.
20 Bu bilgi Mehmet Nermi Haksan tarafndan,
hattat Msrzde Ali Rzann kardei air Senih
Efendi divannn aadaki ksmna dayanarak
kaydedilmitir.
art- edeble dahil ol ey talib-i Hda
Mevdudur bu mabed-i alide habbeza
Miftah- pak- Beyt-i Cenab- Hda ile
Nalin-izat-i Hazret-i Sultan- Enbiya
Nalindir merref-i ikdam- Ahmedi
Miftahdr kilitlidir Beyt-i Kbraya
Yani cenab- Pir Hdayi halifesi
bn-i Devti arif-i Hakk eyh Mustafa
Tesis idp bu cami-i envar- lamii
Kldkdan sonra azm-i tecelligeh-i beka
Necl-i mkerremi halefi eyh Talib
Kim astan-i Pirde eyh idi n ana
Klm idi hediye bu iki tebriki
Merhum Han Mehmed Rabi-i temenna
Ol dahi camii peder-i kamkarna
Vaz eyledikce oldu ziyaretgeh-i ala
Klsn efaat ile Resul-i Hda ata
21 eyh Mustafa Devti Efendi trbedarndan
ifahen rendiimiz bilgi bu ekildedir.
22 eyh Mustafa Devti, Tuhfe-i Sufiyyin, s. 30.
23 Msrzde Ali Rzaya ait bir dier kitabe de
skdar Selimiyedeki ieki Camiinin
haziresinde yer alan kendi mezar tann
zerinde bulunuyor. Bkz. Mehmet Nermi
Haskan, Yzyllar Boyunca skdar,
s.490. Camide sren restorasyon almalar
sebebiyle maalesef kitabeyi grme imknmz
olmad.
24 bnlemin Mahmut Kemal nal, Son Hattatlar,
(stanbul: Maarif Basmevi, 1955), s.750-2.
25 Ne yazk ki, kapnn stne yerletirilen atnn
gr alann kapatmas sebebiyle yukardaki
kitabeleri yakndan grme ve fotoraflama
imkn bulunmuyor. Bu yazda mmkn
olan en yakn mesafeden ektiimiz fotoraf
kullandk.
26 rvin Cemil Schick, The Revival of Kuf Script
during the Reign of Sultan Abdlhamid II,
Calligraphy and Architecture in the Muslim
World iinde, (Edinburgh: Edinburgh University
Press, 2013), s.119-138.
27 Bu kitabede eyh Mustafa Devti Efendinin
lmne dlen tarih 1067/1657 iken,
Ayvansarayinin verdii bilgiye gre bu tarih 1070
(1659-60)tir.
28 Kuran, 4:58, ksmi ayet.
29 Kuran, 15:49.
30 Hattat hakknda kaynaklarda bilgi bulamadk.
mzann tamam u ekildedir: (harrarahued-dai
ila rza-il-Bari el-fakir Ahmed min telamizi
es-Seyyid Yusuf Sabri ufira, 1305)
31
(Rabbimin merhamet ettii hari, nefis ar
derecede ktl emreder. phesiz Rabbim
ok balayandr, ok merhamet edendir.)
Kuran, 12:53, ksmi ayet.
32 Kuran, 47:19, ksmi ayet.
bibliyografya
Ayvansarayi, Hafz Hseyin. Hadkatl-cevmi:
stanbul cmileri ve dier dini-sivil mimri
yaplar, stanbul: aret, 2001.
----The garden of the mosques: Hafiz Hseyin
al-Ayvansarays guide to the Muslim
monuments of Ottoman Istanbul. Studies
in Islamic art and architecture, v. 8. Leiden ;
Boston: Brill, 2000.
Behetiel-skdari, smail Hakk. Merkid-i
Mutebere-i skdar: nllerin Mezarlar.
stanbul: Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu,
1976.
Gharipour, Mohammad, and Schick, rvin C.
Calligraphy and Architecture in the Muslim
World, Edinburgh: Edinburgh UniversityPress,
2013.
Haskan, Mehmet Nermi. Yzyllar Boyunca skdar,
stanbul: skdar Belediye Bakanl, 2001.
lgrel, Mcteba. Ksem Sultan, Trkiye Diyanet
Vakf slam Ansiklopedisi, c.26.
nal, bnlemin Mahmut Kemal. Son Hattatlar,
stanbul: Maarif Basmevi, 1955.
Konyal, brahim Hakk. bideleri ve Kitbeleriyle
skdar Tarihi, stanbul: Trkiye Yeilay
Cemiyeti, 1976.
zcan, Nuri, Divitizade eyh Mehmed Efendi, TDV
slam Ansiklopedisi.
ahin, Haim. Karacaahmed, TDV slam
Ansiklopedisi, c. 24, s. 374-5.
eyh Mustafa Devti, Tuhfe-i Sufiyyin, (der.) Yurdanur
Akova, Emine Karata, (ev.) Necdet Tosun,
stanbul: Umut Matbaaclk, 1996.
eyhi Mehmed Efendi. e-ekaikun-numaniyye ve
Zeyilleri: Vekayil-fudala, (nr.)
Abdlkadir zcan, stanbul: ar Yaynlar,
1989.
Tanman, M. Baha. Devti Mustafa Efendi Tekkesi,
Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi.
[Ankara] : stanbul: Kltr Bakanl ; Trkiye
Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf, 1993.
Uluda, Sleyman. Halvetiyye, TDV slam
Ansiklopedisi, c. 15, s. 273-5.
Uakizade, brahim. Lebensbeschreibungen
berhmter Gelehrter und Gottesmnner des
Osmanischen Reiches im 17. Jahrhundert:
eyl-i saqiq. Wiesbaden: O. Harrassowitz,
1965.
Ylmaz, Hasan Kmil. Aziz Mahmd Hdyi ve
Celvetiyye Tarikat, stanbul: Marmara
niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar,
1980.
--- skdar Celveti Tekkeleri, skdar Sempozyumu
I/23-25 Mays 2003: Bildiriler. (ed.)
Zekeriya Kurun, stanbul: skdar Belediyesi,
2004.
--- Celvetiyye, TDV slam Ansiklopedisi.
retinin uyguland bu meknla
dorudan irtibatl olan ayet, dn-
yevi ve uhrevi olann ayrlmaz bir-
lii mesajn pekitiren ve dier iki
kitabedeki anlamlar buluturan bir
katman ifade ediyor. Yukarda zik-
redilen anlam dnyalarn ieren bir
kelimeyle, dnya ve ahiretin tek bir
yaratcs olduunu ve Ondan baka
ilah olmadn hatrlatyor.
Sonu olarak, 17. yzylda sk-
dar Blblderesinde ina edilen
ve drt asra yakn bir sre Cel-
veti tekkesi olarak hizmet veren
eyh Mustafa Devti Efendi Cami-
Tevhidhanesinin i ve d mekn
kitabeleri, bu yapnn tarihine dair
bilgiler ve insanlar tarafndan al-
glanna dair ipular sunmakta-
dr. Caminin ve tekkenin inas, II.
Abdlhamid dneminde trbeyle
birlikte harap hallerinden kurta-
rlarak ihya edilmesi, kutsal ema-
netlerin bu camiye hediyesi gibi
tarihsel bilgilerin yannda kitabe-
lerde yer alan insan-toplum-Allah
( ) ilikisinin esaslarna dair seil-
mi ayetler, bu yapnn icra ettii
fonksiyon ve temsil ettii anlamlar
hakknda fikir vermektedir.