Μετάφραση ΕΝΟΤΗΤΑ 14η

Είπε λοιπόν ότι ήταν κοντά σε κάποιον, όταν ρωτήθηκε από έναν άλλο
που ήταν ο μέγας Αρδιαίος. Ο Αρδιαίος αυτός είχε γίνει τύραννος σε κάποια
πόλη της Παμφυλίας, εδώ και χίλια χρόνια, αφού σκότωσε τον γέροντα
πατέρα του και τον μεγαλύτερο αδερφό του και αφού είχε διαπράξει και άλλα
πολλά κρίματα, όπως έλεγαν. Είπε λοιπόν ο Ηρ ότι αυτός που ρωτήθηκε
απάντησε, “δεν έχει έρθει”, είπε, “ούτε θα έρθει εδώ”. Είδαμε λοιπόν και αυτό
από τα φοβερά θεάματα. όταν βρισκόμαστε κοντά στο στόμιο και ήμαστε
έτοιμοι να βγούμε προς τα πάνω, έχοντας εκτίσει όλες τις άλλες ποινές,
είδαμε ξαφνικά από ψηλά εκείνον και άλλους – σχεδόν οι πιο πολλοί από
αυτούς ήταν τύραννοι. ήταν όμως και κάποιοι απλοί πολίτες από αυτούς που
είχαν διαπράξει μεγάλα εγκλήματα – τους οποίους δεν δεχόταν το στόμιο,
παρότι πίστευαν ότι θα ανεβούν επάνω, αλλά μούγκριζε κάθε φορά που
κάποιος από τους αμετανόητα πονηρούς προσπαθούσε να ανέβει ή δεν είχε
τιμωρηθεί όπως του άξιζε. Τότε, λοιπόν, είπε, άνδρες άγριοι, κατακόκκινοι σαν
φλόγα στην όψη, που στέκονταν δίπλα στην είσοδο και άκουγαν τα
μουγκρητά, τους άλλους, αφού τους έπιαναν από τη μέση, τους έπαιρναν, τον
Αρδιαίο όμως και κάποιους άλλους, αφού τους έδεσαν τα χέρια, τα πόδια και
το κεφάλι, τους έριξαν κάτω και τους μαστίγωσαν, τους τραβούσαν έξω από
το δρόμο σύροντάς τους πάνω σε ασπάλαθους, και σ’ όσους περνούσαν από
εκεί ανάφεραν τους λόγους για τους οποίους τους έσερναν και ότι τους
πήγαιναν για να τους ρίξουν στον Τάρταρο.
 ΕΝΟΤΗΤΑ 14η

Η σύνδεση του μύθου του Ήρος με την “Πολιτεία”

Ο Πλάτωνας θέλοντας να εξάρει την αξία της δικαιοσύνης και να

προβάλλει την άποψη ότι οι δίκαιοι θα ανταμειφθούν και οι άδικοι θα
τιμωρηθούν, αφηγείται αυτόν τον μύθο. Αυτή η αφήγηση, λοιπόν, ως επίλογος
της “Πολιτείας” αποτελεί τόσο ένα ηθικό δίδαγμα, όσο και ένα μήνυμα
αισιοδοξίας εφόσον λέγεται ότι οι δίκαιοι σ’ αυτόν ή τον άλλον κόσμο θα
κερδίσουν όλα όσα δικαιούνται, ενώ οι άδικοι θα τιμωρηθούν για τις πράξεις
τους.
Η παρουσία αυτής της μυθολογικής αφήγησης στο τέλος του έργου
δικαιολογείται, έχει σχέση με τις απόψεις που είχαν αναπτύξει οι συνομιλητές
τού Πλάτωνα και τις οποίες θέλησε ο ίδιος να αντικρούσει. Ο Γλαύκων,
δηλαδή, και ο Θρασύμαχος είχαν υποστηρίξει την άποψη ότι οι τύραννοι είναι
οι άνθρωποι που μπορούν να είναι οι πιο ευτυχισμένοι, γιατί μόνο αυτοί
μπορούν να αποκτήσουν τα πάντα στη ζωή τους και να μένουν και
ατιμώρητοι καθώς διαθέτουν την απόλυτη εξουσία. Θεωρεί λοιπόν ο
φιλόσοφος ότι τέτοιες απόψεις σαφώς υποσκάπτουν τα θεμέλια της
δικαιοσύνης ως στάση ζωής και ωθούν τους ανθρώπους σε άδικες πράξεις,
σε εγκληματικές ενέργειες κ.λπ.

Η λογοτεχνικότητα της αφήγησης

Ο Πλάτωνας εκτός από μεγάλος διανοητής είναι και ικανός τεχνίτης του
λόγου. Η αφήγηση καταφέρνει να κρατά προσηλωμένο τον αναγνώστη,
προκαλεί το θαυμασμό και έντονα συναισθήματα. Αυτό επιτυγχάνεται χάρη σε
ένα μεγάλο αριθμό εκφραστικών μέσων:

– Εικόνες ζωντανές, ρεαλιστικά αποτυπωμένες, παραστατικές που

ξεδιπλώνουν το δράμα του Αρδιαίου.

– Διάλογος των ψυχών, περιγράφει η μία στην άλλη ζωντανά τα θεάματα με

τα οποία ήρθε αντιμέτωπη.

– Προσωποποίηση του άψυχου στομίου που εκφράζει την οργή εναντίον

των εγκλημάτων. Προκαλεί το δέος και το θαυμασμό στους αναγνώστες.

– Ειρωνεία (με τη λέξη “μέγας”) προς τον Αρδιαίο, ο οποίος από τα μεγαλεία,
τα πλούτη, τη χλιδή ξέπεσε στη τραγική αυτή θέση.

– Πολυσύνδετο σχήμα, με το οποίο ο Πλάτωνας δίνει έμφαση στα πολλά

εγκλήματα του Αρδιαίου και στα πολλά και μεγάλα βασανιστήρια στα οποία
υποβλήθηκε («γέροντα τε πατέρα ... καί πρεσβύτερον ... καί ἄλλα
... τε καί ἀνόσια εἰργασμένος», «Ἐνταῦθα ... Τάρταρον»).

– Αντιθέσεις. Ο Αρδιαίος ο μέγας από τη μιά, ξεπεσμένος και ταπεινωμένος

τύραννος από την άλλη.
– Ηχηρές, εντυπωσιακές, ποιητικές λέξεις και φράσεις μαγεύουν,
συναρπάζουν («ἐμυκᾶτο», «ἄνδρες ἄγριοι, διάπυροι ἰδεῖν»,
«καταβαλόντες καί ἐκδείραντες», «ἐπ’ ἀσπαλάθων κνάμπτοντες»).

«Ἀρδιαῖος ὁ μέγας ..., ὡς ἐλέγετο»

Ο Ηρ δίνει στον Αρδιαίο το προσωνύμιο “μέγας”. Ο προσδιορισμός “μέγας”

απηχεί τον τίτλο του που έδιναν, ακολουθώντας την περσική συνήθεια, οι
Έλληνες στο βασιλιά των Περσών. Ο Πλάτωνας έχει διπλό στόχο
χρησιμοποιώντας αυτό το προσωνύμιο, αφενός δείχνει ότι ο Αρδιαίος ήταν
ένας άνθρωπος ισχυρός με δύναμη, εξουσία, πλούτο. αφετέρου προσδίδει
ειρωνική χροιά στο λόγο του, δείχνοντας τη ματαιότητα των πραγμάτων.
Τίποτα από όσα είχε ο Αρδιαίος δεν είχε αξία και δεν τον βοήθησε όταν
σερνόταν στους ασπάλαθους, στ’ αγκάθια, πληρώνοντας έτσι για τις
αυθαιρεσίες του και τα ανομήματά του.
Ο Αρδιαίος (Αρδιαίοι ονομαζόταν μια ιλλυρική φυλή που κατοικούσε στις
ακτές της Αδριατικής) ήταν τύραννος της Παμφυλίας (Παν+φυλή, περιοχή της
Μ. Ασίας απέναντι από την Κύπρο). Έτσι ο ακροατής έχει την εικόνα της
Ανατολής όπου επικρατούσε η χλιδή κι ο πλούτος. Παρουσιάζεται δηλαδή η
εικόνα ενός ισχυρού, πλούσιου ανθρώπου, ο οποίος όμως βρήκε σκληρή
τιμωρία στον άλλο κόσμο για τα εγκλήματα τα οποία διέπραξε. Ταυτόχρονα,
όμως, προβάλει τον παγκόσμιο και διαχρονικό χαρακτήρα που έχουν οι
επιβολές των ποινών και οι ανταμοιβές για τις καλές πράξεις που λαμβάνουν
οι ψυχές των νεκρών μετά το θάνατό τους.

«Οὐχ ἥκει ... δεῦρο»

Η κεντρική ιδέα που θέλει να εκφράσει ο Πλάτωνας με το μύθο του Ηρός

είναι ότι οι άδικοι θα τιμωρηθούν σκληρά για τα ανοσιουργήματά τους σε
αυτόν ή στον άλλο κόσμο. Στο σημείο αυτό, λοιπόν, αρχίζει να γίνεται φανερό
το μέγεθος της σκληρότητας των ποινών που περιμένουν στον άλλο κόσμο
τους άδικους. Ακόμα και χίλια χρόνια σκληρών βασανιστηρίων δε φτάνουν για
να πάψει να τυραννιέται η ψυχή του Αρδιαίου στον άλλο κόσμο.

«Ἐθεασάμεθα γάρ οὖν καί τοῦτο τῶν δεινῶν θεαμάτων»

Ο Πλάτωνας, δια στόματος Ηρός, περιγράφει τη φρίκη, την οδύνη και τα

βασανιστήρια στον άλλο κόσμο. Ωστόσο, σε άλλο σημείο της “Πολιτείας’ (Γ’
βιβλίο) ο Πλάτωνας μέμφεται τις ποιητικές αφηγήσεις για όσα συμβαίνουν
στον Άδη, επειδή πιστεύει ότι οι πολίτες πρέπει να φοβούνται περισσότερο τη
δουλεία από το θάνατο. Θεωρεί δηλαδή ότι το ζητούμενο για την ιδεώδη
πολιτεία είναι να γαλουχήσει γενναίους πολεμιστές, οι οποίοι θα στέκουν
ατρόμητοι στον πόλεμο υπερασπίζοντας την εδαφική της ακεραιότητα. Αν
όμως, έλεγε, οι άνθρωποι διαβάζουν φρικτές περιγραφές του Άδη (που
περιγράφονται στους ποιητές και κυρίως στον Όμηρο) τότε φοβούνται,
γίνονται πολίτες δειλοί, απρόθυμοι να πολεμήσουν για να αποφύγουν όσα
τους περιμένουν στον άλλο κόσμο. Μάλιστα, ο Πλάτωνας κατακρίνει και
πολλούς στίχους από τα ομηρικά έπη, όπου περιγράφονται φρικτές εικόνες
(μουχλιασμένες ψυχές, σκιές, μοιρολόγια ακούγονται για τα χαμένα νιάτα,
ψυχές κρέμονται σα νυχτερίδες κ.τ.λ.), ενώ προτείνει να διαγραφούν ακόμα
και τα τρομερά ονόματα που υπάρχουν για αυτά τα πράγματα (Κωκυτός,
Στύγα, Τάρταρα) επειδή προκαλούν τον τρόμο των ανθρώπων.
Για όλα αυτά, ο Πλάτωνας κατηγορήθηκε από μεταγενέστερους
φιλοσόφους για ασυνέπεια (και ο ίδιος σ’ αυτό το σημείο περιγράφει φρικτές
σκηνές στον Άδη). Πρόκειται όμως για επιφανειακή αντίφαση, καθώς ο
Πλάτωνας ψέγει τις νεκρικές περιγραφές από τον Όμηρο γιατί περιγράφουν
μια τραγική και ανάξια μετά θάνατον ζωή, όπου η τραγική μοίρα των ψυχών
είναι κοινή για όλους τους νεκρούς. Σ’ αυτή, λοιπόν, την απαισιόδοξη
έκφραση αντιδρά ο Πλάτωνας, ο οποίος αν και περιγράφει με ωμό τρόπο τα
σκληρά βασανιστήρια που υφίστανται οι ψυχές των νεκρών, επισημαίνει όμως
ρητά και κατηγορηματικά ότι αυτά αφορούν μόνο τους κακούς και άδικους
ανθρώπους. Μάλιστα αναφέρει ότι οι ψυχές των δικαίων περνούν μια χιλιετή
ζωή γεμάτη απολαύσεις μοναδικές. Έτσι λοιπόν η διδαχή είναι αισιόδοξη,
καθώς δεν σπέρνει τον τρόπο για την μεταθανάτια ζωή, αλλά δίνει και ελπίδες
σε όσους είναι ηθικοί, δίκαιοι και ενάρετοι.

«ἐκεῖνον τε κατείδομεν ... πλείστους τυράννους»

Στην αφήγηση του ο Ηρ λέει ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς που θα

βασανιστούν και μετά τα χιλιετή βασανιστήρια είναι τύραννοι. Ο Πλάτωνας
θέλει να προβάλλει την άποψή του ότι οι τύραννοι είναι χειρότεροι άνθρωποι,
προβαίνουν στα χειρότερα εγκλήματα καθώς η εξουσία και η δύναμή τούς
παρασύρουν σε ανόσιες πράξεις. Έτσι ενισχύεται για ακόμη μια φορά η θέση
του ότι είναι ανάγκη να αναλάβουν την εξουσία οι φιλόσοφοι. Εμφανίζοντας,
τον καταταλαιπωρημένο Αρδιαίο, τον άλλοτε “μέγα” αμφισβητεί τις απόψεις
του σοφιστή Θρασύμαχου (ο τύραννος μπορεί να έχει ό,τι θέλει και είναι
ευτυχής) και του Γλαύκωνα (ο τύραννος μπορεί να κάνει ό,τι θέλει και να μένει
ατιμώρητος, επομένως είναι ευτυχής) και αποσκοπεί στο να δείξει ότι όχι μόνο
δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένοι, αλλά είναι αυτοί που θα υποστούν τις
χειρότερες τιμωρίες.

«οὐκ ἐδέχετο τό στόμιον, ἀλλ’ ἐμυκᾶτο»

Η οργή των άψυχων αντικειμένων, η συμμετοχή των στοιχείων της φύσης

στα πάθη των ανθρώπων (γη, θάλασσα, ουρανός, αστέρια κ.τ.λ.) είναι ένας
κοινός τόπος στη λαϊκή τέχνη και τη δημοτική ποίηση που έχει βέβαια τις
απαρχές της στον Όμηρο. Επίσης ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος
παρατηρεί ότι οι ποινές είναι φρικιαστικές αλλά και η κακία αυτών που
τιμωρούνται είναι ανυπέρβλητη. Όσοι χρησιμοποιούν αυτήν την τακτική -
συμμετοχή της φύσης στο ανθρώπινο πάθος – αποσκοπούν στο να
προβάλουν το μέγεθος του ανθρώπινου πάθους ή της κακής ανθρώπινης
συμπεριφοράς, που προκαλούν την αγανάκτηση και την οργή ακόμα και των
άψυχων όντων.

«καί τοῖς ἀει παριοῦσι σημαίνοντες ὧν ἕνεκα»

Στο σημείο αυτό ο Ηρ αποκαλύπτει το σκοπό αυτών των βασανιστηρίων

τα οποία υφίστανται ο Αρδιαίος και οι άλλοι. Οι βασανιστές εξηγούσαν σε
όσους έστεκαν κοντά τους λόγους για τους οποίους υφίσταντο αυτά τα φρικτά
πάθη. Η τιμωρία, λοιπόν, επιβάλλεται όχι για εκδίκηση αλλά για αποτροπή,
παραδειγματισμό των άλλων. Η πρόθεση του Πλάτωνα να δώσει το ηθικό
δίδαγμα: η δυσάρεστη και φρικιαστική μετά θάνατον ζωή δεν είναι κάτι
δεδομένο για όλους τους ανθρώπους, αλλά η σκληρή τιμωρία αφορά μόνο
όσους έχουν διαπράξει αποτρόπαια και ειδεχθή εγκλήματα στη ζωή τους.
Πρέπει, λοιπόν, όλοι – κυρίως επίδοξοι τύραννοι – να παραδειγματιστούν από
το δράμα του Αρδιαίου και να αποφύγουν επιλογές σαν τις δικές του. Οι
βασανιστές έδειχναν παντού τους πάσχοντες τυράννους και είναι σαφής η
πρόθεση εδώ να δοθεί τόνος διδακτικός, να προβληθεί ως σκοπός της ποινής
η αποτροπή διάπραξης αντίστοιχων πράξεων.

Ο ρόλος της τιμωρίας στον Πλάτωνα

Η άποψη του Πλάτωνα για την τιμωρία των εγκλημάτων και εδώ και στον
άλλο κόσμο είναι ότι η ποινή είναι ένας αναγκαίος θεσμός για τις κοινωνίες.
Αυτή όμως δικαιώνεται ηθικά μόνο, αν έχει χαρακτήρα διδακτικό, αν στοχεύει
στο σωφρονισμό ή αν λειτουργεί ως αποτρεπτικό παράδειγμα για τους
άλλους. Η κοινωνία δεν μπορεί να είναι εκδικητική, δεν μπορεί να ισχύει το
δίκαιο του “αντιπεπονθότος”, καθώς ο άνθρωπος διαπράττει αδικίες “εν
αγνοία” του δεδομένου όπως λέει και ο Σωκράτης “οὐδεις ἑκών κακός”
(κανένας δεν είναι κακός με τη θέλησή του). Η κοινωνία λοιπόν είναι αυτή, η
οποία με τους μηχανισμούς της (εκτελεστική και νομοθετική εξουσία) οφείλει
να διαχειρίζεται σωστά την καθοδήγηση των πολιτών της, δηλαδή να
προλαμβάνει και στη συνέχεια να θεραπεύει.
Στο μύθο του Ηρός η τιμωρία του Αρδιαίου γίνεται όχι τόσο για εκδίκηση
όσο γιατί πρέπει να αποδοθεί η δικαιοσύνη αλλά και για παραδειγματισμό των
άλλων. Το σημείο της διαπόμπευσης, του τυράννου καταδεικνύει το διδακτικό
χαρακτήρα της ποινής, αφού, καθώς ο τύραννος βασανίζεται σκληρά και
ανηλεώς, σε όσους περνούσαν από εκεί και έβλεπαν το θέαμα οι τιμωροί
ανέφεραν τους λόγους για τους οποίους αυτός τιμωρούνταν.
Αν και οι απόψεις του Πλάτωνα σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο
συνοψίζονται στο ότι δεν υπάρχει ηθικό δικαίωμα ανταπόδωσης του κακού σε
αυτόν που αδικεί κάποιον, η πολιτεία και οι θεοί πρέπει να αποκαταστήσουν
τη διαταραχθείσα κοινωνική ισορροπία, ωστόσο για τις μεταθανάτιες τιμωρίες
η πλατωνική φιλοσοφία της ποινής έχει ανταποδοτική χροιά. Στο μύθο του
Ηρός, για παράδειγμα, οι ψυχές τιμωρούνταν με δεκαπλάσιες ποινές για τα
αδικήματα που διέπραξαν και αμείβονται πάλι στο δεκαπλάσιο για τις αγαθές
τους πράξεις.
 Σύγκριση του μύθου του Ηρός με τη “Νέκνια” του Ομήρου

Στη “Νέκνια” του Ομήρου, ο Οδυσσέας αναζητώντας κάποια βοήθεια για

την επιστροφή του ύστερα από τη συμβουλή της Κίρκης κατέβηκε στον Άδη
για να πάρει πληροφορίες από τον μάντη Τειρεσία. Ο Κάτω Κόσμος
παρουσιάζεται σκοτεινός, με μαύρα σύννεφα και πηχτό σκοτάδι. Δεν υπάρχει
το φως που συνάντησαν οι πλατωνικές ψυχές στο Λειμώνα. Στη “Νέκνια” οι
ψυχές των ανθρώπων παρουσιάζονται σαν φαντάσματα, έχουν μορφή και
εμφάνιση άϋλου ανθρώπου, χωρίς σάρκα και οστά, χωρίς σκέψη, ομιλία και
αισθήματα. Όταν από τα έγκατα της γης βγουν στο κατώφλι του Άδη και πιουν
αίμα, τότε αποκτούν τη δυνατότητα σκέψης και ομιλίας. Η πλατωνική ψυχή
είναι άϋλη και έχει τη δυνατότητα να πάσχει και να απολαμβάνει, όταν
υφίσταται την καταδίκη ή τη χαρά μετά τη δίκαιη κρίση.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

(ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ)
1. «ΕΠΙ ΑΣΠΑΛΑΘΩΝ ...»

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού

πάλι με την άνοιξη.
Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες
το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοι
δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
και τους κίτρινους ανθούς.
Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη ...

Γαλήνη.
- Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού τ’αυλάκια.
τ’ όνομα του κίτρινου θάμνου
δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς.
Το βράδυ βρήκα την περικοπή:
«Τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει
«τον έριξαν χάμω και τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς απάλαθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωσε τα κρίματά του

ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.
31 του Μάρτη 1971

Το ποίημα «Ἐπὶ ἀσπαλάθων ...» του Γ. Σεφέρη δημοσιεύτηκε στις 27

Αυγούστου 1971 στη γαλλική εφημερίδα Le Monde (σε μετάφραση του ίδιου
του ποιητή) και στις 23 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους στις εφημερίδες Το Βήμα
και Τα Νέα. Συμπεριλήφθηκε μετά το θάνατο του ποιητή στη συλλογή
Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄ που κυκλοφόρησε με επιμέλεια του Γ. Π. Σαββίδη
το 1976 (εκδόσεις Ίκαρος).

α) Σχολιάστε τη σύλληψη της ποιητικής ιδέας και την πορεία της σύνθεσης
του ποιήματος.
β) Είναι προφανές ότι το επικαιρικό στοιχείο, δηλαδή η πολιτική κατάσταση
της χώρας το 1971, συσχετίζεται από τον ποιητή με το διαχρονικό, δηλαδή
την πνευματική παράδοση του ελληνισμού. Είναι ο συσχετισμός αυτός
δραστικός από καλλιτεχνική άποψη;
γ) Σχολιάστε το ακόλουθο απόσπασμα από τη Δήλωση του Σεφέρη εναντίον
της δικτατορίας (28 Μαρτίου 1969): «Όλοι το διδάχτηκαν και το ξέρουν
πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη,
όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος».
α) Η σύλληψη της ποιητικής ιδέας βασίστηκε σε μια συνειρμική σκέψη
που γεννήθηκε στο μυαλό του ποιητή στη θέα ενός θάμνου. Εξάλλου ο
συνειρμός είναι μια από τις συνηθέστερες πηγές γέννησης ενός
ποιήματος. Παρακολουθώντας λοιπόν την πορεία της σύνθεσης του
ποιήματος καταγράφουμε τα εξής στάδια: Αρχικά βλέπουμε τον ποιητή να
βρίσκεται μακριά από την Αθήνα, στο Σούνιο. Η εξόρμηση αυτή, ή πιο
σωστά η απόδραση, έγινε για να μη βρίσκεται στους εορτασμούς της
εθνικής επετείου του 1821, τους οποίους θα τελέσει στην πρωτεύουσα το
δικτατορικό καθεστώς που έχει καταλύσει τη νόμιμο εξουσία. Εκεί, λοιπόν,
ο ποιητής έρχεται αντιμέτωπος με μια εικόνα που τη συνθέτουν τα
απομεινάρια του αρχαίου ναού και λίγοι θάμνοι. Το επόμενο βήμα στη
σύνθεση του ποιήματος είναι η αναφορά που κάνει ο ποιητής στο όνομα
των κίτρινων θάμνων: είναι οι ασπάλαθοι. Αυτό είναι το κομβικό σημείο
στην πορεία της ποιητικής σύνθεσης, καθώς η λέξη αυτή φέρνει στο μυαλό
του ποιητή ότι τη λέξη αυτή – αναλλοίωτη για αιώνες – την έχει διαβάσει
ξανά σε κάποιο αρχαίο κείμενο του Πλάτωνα. Αυτή η ανάμνηση τον οδηγεί
στο να ανοίξει τον Πλάτωνα και να αναζητήσει το χωρίο όπου γίνεται
αναφορά στη λέξη «ασπάλαθος». Έτσι, έρχεται μπροστά του η ιστορία του
τυράννου του Αρδιαίου και η τραγική του μοίρα. συνειρμικά τώρα η
αναφορά στην τυραννία του Αρδιαίου φέρνει στο μυαλό τη σύγχρονή του
δικτατορία. Έτσι, λοιπόν, γεννιέται το ποίημα «Ἐπὶ ἀσπαλάθων ...» του
Γ. Σεφέρη.
β) Ο ποιητής προφανώς συσχετίζει ένα γεγονός της εποχής του με ένα
χωρίο προερχόμενο από ένα πανάρχαιο κείμενο. Στόχος αυτού του
συσχετισμού είναι να φανεί η διαχρονικότητα της προσήλωσης του
ελληνικού πνεύματος σε κάποιες άλλες αξίες και ιδανικά, όπως είναι αυτό
της ελευθερίας. Ο συσχετισμός που επιχειρείται είναι αυτός ανάμεσα στο
σύγχρονο τού ποιητή δικτατορικό καθεστώς και στην τυραννία του
Αρδιαίου του πανάθλιου Παμφύλιου τυράννου. Αυτός ο συσχετισμός
γίνεται, ώστε να γίνει η ταύτιση της μοίρας του Αρδιαίου με αυτή των
συγχρόνων τυράννων. Θέλει δηλαδή να δηλώσει την πίστη του ο ποιητής
ότι όπως ο Αρδιαίος τιμωρήθηκε με τον πλέον φρικτό τρόπο, έτσι θα
«ανταμειφθούν» και οι σύγχρονοι δυνάστες για τις πράξεις τους.
Το λογοτεχνικό εύρημα όμως, με το οποίο ο Γ. Σεφέρης θέλει να
φανερώσει τη διαχρονικότητα του ελληνικού πνεύματος είναι η αναφορά
στη λέξη «ασπάλαθος», η οποία δεν άλλαξε παρά το πέρας τόσων
αιώνων. Φυσικά, η διατήρηση της λέξης σημαίνει κάτι άλλο, αν δούμε
ποιος ήταν ο ρόλος των ασπαλάθων στην ιστορία του Αρδιαίου. Οι θάμνοι
αυτοί λοιπόν ήταν οι «τιμωροί» του, αφού τον ξέσκισαν με τα μυτερά τους
αγκάθια. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι αυτοί οι τιμωροί, αυτοί οι εκδικητές των
τυράννων εξακολουθούν, χιλιάδες χρόνια μετά, να υπάρχουν ακόμα, με το
ίδιο πάντα όνομα. Ο Γ. Σεφέρης εκφράζει με αυτόν τον τρόπο την πίστη
του στη διαχρονική ελληνική προσήλωση στο ιδεώδες της ελευθερίας και
στην προσδοκία του ότι η ελληνική αυτή πίστη στα ιδανικά της ελευθερίας
θα κάνει πάλι την εμφάνισή της με τον αγώνα κατά των τυράννων και με
την επίτευξη της σκληρής τους τιμωρίας.
Τέλος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι και ο ίδιος αποδεικνύει τη
διαχρονικότητα της πνευματικής παράδοσης του ελληνισμού, καθώς όπως
χιλιάδες χρόνια πριν ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος Πλάτωνας καταδίκασε
την τυραννία, έτσι και τώρα ένας άλλος μεγάλος Έλληνας πνευματικός
 άνθρωπος, γίνεται συνεχιστής του φιλελεύθερου ελληνικού πνεύματος και
καταδικάζει την τυραννία.
γ) Ο Γ. Σεφέρης καταθέτει μια άποψη που φανερώνει την εμπειρία και τη
βαθιά γνώση της ιστορικής πραγματικότητας την οποία διαθέτει. Η
πραγματικότητα πολλές φορές επιβεβαίωσε το περιεχόμενο της θέσης
του. Αλήθεια, κάθε φορά που εγκαθιδρύεται κάποιο τυραννικό καθεστώς,
οι δυνάστες απολαμβάνουν αρχικά τη δύναμη και την εξουσία τους και
έχουν την αίσθηση ότι η αρχή τους θα είναι παντοτινή, ακατάλυτη.
Προφανώς αυτό οφείλεται στον αιφνιδιασμό και στον τρόμο που
απλώνεται στον κόσμο, ο οποίος δεν κάνει καμιά απόπειρα αντίδρασης .
Όμως, αυτή η ειδυλλιακή κατάσταση για τους τυράννους δεν κρατά πολύ.
Γρήγορα αρχίζει να οργανώνεται εναντίον τους αγώνας και τελικά, αργά ή
γρήγορα, έρχεται η τραγική πτώση τους. Η κατάρρευσή τους είναι
αναπόφευκτη και είναι η βέβαιη τελικά κατάληξη της τυραννίας τους. Ο Γ.
Σεφέρης, λοιπόν, έχοντας δει κάτι τέτοιο να συμβαίνει επανειλημμένως
στην ιστορία, εκφράζει την πεποίθησή του ότι αυτή θα είναι η μοίρα και του
δικτατορικού καθεστώτος που επιβλήθηκε στην Ελλάδα το 1967.
Πράγματι, η εκτίμησή του υπήρξε ορθή, καθώς μετά από μια επταετία το
καθεστώς κατέρρευσε χάρη στον αγώνα του λαού.
Ωστόσο, η τραγωδία που περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος, και για την
οποία κάνει λόγο ο Γ. Σεφέρης, δυστυχώς δεν αφορά μόνο τους
τυράννους, αλλά και στο λαό. Ο λαός είναι αυτός που υφίσταται τις
συνέπειες των τυραννικών καθεστώτων. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση
της δικτατορίας του 1967, η Δήλωση του Γ. Σεφέρη έκρυβε μέσα της μια
πικρή πρόγνωση, καθώς η πτώση της συνδέθηκε με μια μεγάλη εθνική
τραγωδία, την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και τη βίαιη κατάληψη του
βορείου τμήματος του νησιού.

2. Η άποψη του Πλάτωνα όπως διατυπώνεται σε πολλά χωρία των

Διαλόγων του σχετικά με την τιμωρία των εγκλημάτων και εδώ και στον
άλλο κόσμο «καὶ ἐνθάδε καὶ ἐν Ἅιδου» είναι η ποινή είναι ένας
αναγκαίος θεσμός σε όλες τις κοινωνίες. Όμως η ποινή δικαιώνεται ηθικά
μόνο αν είναι σωφρονιστική ή αν επενεργεί ως αποτρεπτικό παράδειγμα
για τους άλλους. Μπορεί η κοινωνία να είναι εκδικητική; Επιτρέπεται να
εφαρμόζει το δίκαιο του ἀντιπεπονθότος (ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ)
στα μέλη της που παραβιάζουν τους νόμους;

Ο Πλάτωνας τόσο στην ενότητα αυτή, όσο και σε αρκετά ακόμα σημεία
των έργων του και κυρίως στους «Νόμους», θα αναφερθεί στις ποινές.
Είναι σαφής η πεποίθησή του ότι ο νόμος και η ποινή είναι ένας αναγκαίος
θεσμός της κοινωνίας. Άλλωστε, ολόκληρη η αρχαιοελληνική σκέψη
απέδιδε μεγάλη σημασία στην ποινή, την οποία θεωρούσε από τους
βασικότερους παράγοντες πάνω στους οποίους θα θεμελιωνόταν η
κοινωνία.
Όταν ο Πλάτωνας κάνει λόγο για ποινές, φαίνεται πάντοτε ότι τις
προσεγγίζει ως ένα μέτρο σωφρονισμού του δράστη και
παραδειγματισμού του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου. Όπως ο σοφιστής
 Πρωταγόρας, έτσι και ο Πλάτωνας θεωρεί ότι ο σκοπός της ποινής είναι να
διορθώνονται οι δράστες, να μπαίνουν στον ίσιο δρόμο και κυρίως να
λειτουργεί η ποινή ως παράδειγμα για τους υπολοίπους και ως μέσο
αποτροπής διάπραξης αξιόποινων πράξεων. Γι’ αυτό ο Πλάτωνας
απορρίπτει την προσωπική αντεκδίκηση, καθώς τη βλέπει ως πράξη που
κρύβει μόνο εκδικητικό χαρακτήρα. μόνο η πολιτεία θα πρέπει να είναι
αρμόδια για την επιβολή των για την επιβολή ποινών, ώστε να επικρατεί
το πνεύμα απόδοσης δικαιοσύνης και η σωφρονιστική πρόθεση. Ακόμα
και όταν προτείνουμε κάποιες πολύ αυστηρές ποινές – και αυτό συμβαίνει
αρκετά συχνά στην αρχαιότητα και συγκεκριμένα στον Πλάτωνα – ο
σκοπός δεν είναι η εκδίκηση, αλλά να δοθεί ένα ηχηρό προειδοποιητικό
μήνυμα σε όσους σκέφτονται να διαπράξουν ένα αδίκημα. Βλέπουμε ότι
ακόμα και στο μύθο του Ηρός, όπου περιγράφονται τα σκληρά
βασανιστήρια που υφίστανται οι άδικοι και όπου σίγουρα μπορούμε να
διαγνώσουμε ένα βαθμό διάθεσης εκδίκησης, πάλι ο Πλάτωνας αναφέρει
ότι οι βασανιστές έδειχναν στον κόσμο τους πάσχοντες τυράννους
λέγοντάς τους για ποιους λόγους τα πάθαιναν όλα αυτά. είναι, λοιπόν, και
εδώ σαφής η πρόθεση να δοθεί τόνος διδακτικός, να προβληθεί ως
σκοπός της ποινής η αποτροπή διάπραξης αντίστοιχων πράξεων.
Αν θέλουμε τώρα να απαντήσουμε στο ερώτημα αν επιτρέπεται η πολιτεία να
επιβάλει ποινές με εκδικητικούς σκοπούς, οπωσδήποτε θα απαντούσαμε
αρνητικά. Η ποινή πρέπει να αποβλέπει πάντα στο να διορθώνει τους άδικους
ανθρώπους. Σκοπός της θα πρέπει να είναι μόνο η απόδοση δικαιοσύνης και
η αποτροπή εγκληματικών πράξεων. Η εκδίκηση σε καμία περίπτωση δεν θα
πρέπει να είναι πρόθεση μιας πολιτείας, καθώς όχι μόνο δε φέρνει κανένα
αποτέλεσμα, αλλά αντιθέτως πυροδοτεί νέες αντιδραστικές ενέργειες και έτσι
η βία, η σύγκρουση, η αδικία διαιωνίζεται. Η εκδίκηση γεννά άγρια,
πρωτόγονα πάθη και υποβαθμίζει το επίπεδο μιας κοινωνίας. Φυσικά
υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο άνθρωπος που έχει αδικηθεί – παρασυρμένος
από τη συναισθηματική του φόρτιση – ενδεχομένως ζητά να εκδικηθεί αυτόν
που τον έβλαψε. γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο όμως υπάρχει η οργανωμένη
πολιτεία, ώστε να μην επιτρέπει στους πολίτες «να παίρνουν το νόμο στα
χέρια τους», αλλά με αίσθημα δικαιοσύνης και με πρόθεση να σωφρονίσει
τους δράστες και να παραδειγματίσει το κοινωνικό σύνολο επιβάλει τις