ΠΕΡΣΕΣ

Εισαγωγή - Σχόλια

Μεσαίας τάξης. Γεννήθηκε σε τυραννία, είδε και την εποχή του Κλεισθένη και έζησε
δημοκρατικός

Ο μύθος λέει ότι αετός πέρασε την φαλάκρα του για πέτρα και έριξε χελώνα

Στιγμάτισε την ιστορική εξέλιξη της τραγωδίας αφού στην εποχή του ήταν σε σπαργανώδη
μορφή ως απλά ένα είδος χορικού άσματος στο πλαίσιο των Διονυσίων. Όταν αποφάσισε
από έναν (που ο ένας ηθοποιός ήταν ο ποιητής ο ίδιος) να εντάξει και δεύτερο υποκριτή, τότε
ο διάλογος επέτρεψε την τραγωδία (την σύγκρουση). Πάντως στις πρώιμες τραγωδίες (και
στους Πέρσες φυσικά) ο ρόλος του χορού είναι ακόμη κυρίαρχος

Η αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία

Ένα δράμα χωρίς εξωτερική δράση (η έλλειψη δράσης χαρακτηρίζει τον Αισχύλο) που
γράφεται χωρίς μισαλλοδοξία αλλά και δίνει την δυνατότητα στον ποιητή (κυρίως μέσω του
Δαρείου) να περάσει τα μηνύματα της θείας δίκης. ΟΙ περισσότεροι ήρωες είναι θύματα ή
εξαρτώνται από κάποια θεϊκή ενέργεια

Το πάθημα πρέπει να θεωρηθεί έργο των θεών. Οι Έλληνες απλά εδώ είναι το χέρι της θείας
δίκης¨

Για τον Αισχύλο, δικαιοσύνη είναι ο Δίας, ο υπεράνω ανθρώπων νόμος, η δύναμη που
επιβάλλει τάξη. Αλλά και αυτή δεν τιμωρεί άκριτα αλλά μόνο όταν υπάρχει ασέβεια. Έτσι, ο
άνθρωπος είναι καταρχήν ελεύθερος αλλά θα πρέπει να απέχει από την ασέβεια (εδώ η
προσωπική ευθύνη). Το μόνο που μπορεί να προστατέψει τον άνθρωπο από επιπόλαιες
ενέργειες που θα τον κάνουν ασεβή είναι η γνώση ότι δεν είναι κύριος της μοίρας του και η
προσκόλληση του στο «μηδέν άγαν». Μόνο με το μέτρο μπορεί να υπάρξει αποχή από
ασέβεια. Ο κόσμος του Αισχύλου είναι ένας κόσμος ανθρώπων που ασεβούν λόγω
αδυναμίας, οι θεοί εποπτεύον και τιμωρούν, οι άνθρωποι φρίττουν για τις πράξεις τους.\

Ο Lesky τονίζει ότι η προσωπική ευθύνη φαίνεται και από το ότι οι άνθρωποι τιμωρούνται.
Αν δεν τιμωρούνταν για κάτι που έφταιξαν τότε οι Θεοί θα τους χλεύαζαν αλλά αυτό δεν
μπορεί να γίνει δεκτό. Είναι κύριοι των πράξεων τους ακόμη και όταν καταλαβαίνουν ότι ως
ένα μεγάλο βαθμό αυτές έχουν υπαγορευθεί από τις περιστάσεις, την «ανάγκη».

Η ιδιαιτερότητα αυτής της τραγωδίας είναι ότι παρουσιάζει την συλλογική και όχι ατομική
τραγικότητα

Υποδόρια, ο Αισχύλος υμνεί την αθηναϊκή δημοκρατία (και το αδούλωτο πνεύμα της) μέσα
από την έντονη αντιπαράθεση ελληνικού ορθολογισμού και ανατολίτικου
συναισθηματισμού (αλλά πάντα χωρίς φλύαρους θρήνους και με μια «ελληνική ματιά» στο
ρόλο του ψύχραιμου Δαρείου.

Ύφος είναι απλό και έρχεται σε συμπλήρωμα με τη μεγαλοπρέπεια των λέξεων. Μάλιστα
στου Πέρσες για να πετύχει το αισθητικό αποτέλεσμα που θέλει εκβαρβαρίζει το λόγο (με
επιφωνήματα, με αλλοιώσεις λέξεων)

Ο Δαρείος είναι ένας ήρωας κοντά στον Αισχύλο. Προτρέπει σε ένα carpe diem αλλά χωρίς
επάρσεις. Και ο Ξέρξης είναι ακριβώς η περίπτωση του υβριστή που μετά μετανιώνει, άλλη
μια έκφραση του πάθει μαθός

Το συγκεκριμένο έργο δεν έχει δράση παρά μόνο έμμεσα με τις αφηγήσεις του
αγγελιοφόρους.

Πέραν τούτου όμως και η ίδια η πλοκή δεν έχει σχέση αιτίου αιτιατού, δηλαδή η μια σκηνή
δεν είναι φυσική συνέχεια της προηγούμενης

Άλλα 2 χαρακτηριστικά του Αισχύλου. Το πρώτο η πρωταγωνιστική παρουσία του χορού.

Αυτόν χαιρετάει ο αγγελιοφόρος αλλά και ο Δαρείος. Ακόμη η χορός δεν έχει το συμβολικό
ρόλο που θα αποκτήσει μεταγενέστερα. Δεύτερον: η σιωπή, εδώ της βασίλισσας. Ο Αισχύλος
πολλές φορές αφήνει τη σιωπή να μιλήσει για τα συναισθήματα.

Έπειτα και εδώ ο γεωγραφικός χώρος δεν είναι σαφώς προσδιορισμένος. Μόνο η Αθηνά
αναφέρεται.

Μελαγχιτων φρην: μαύρα ρούχα φορα το μυαλο. Μια μεταφορά ομορφη που αποδίδει το
ομηρικό φρένες αμφιμελαιναι

Σε όλο το έργο εμφανίζεται η παρουσία του δαιμόνιου-θεου. Η τύχη των ανθρώπων

ζυγιάζεται, το ιδιο ξαι αυτη των Περσων και των Ελλήνων, και τελικά ο Θεός (Δίας)
αποφάσισε υπέρ των δεύτερων. Αλλα το δεύτερο μηνυμα ειναι οτι η ευτυχία δεν ειναι αιώνια.
Αυτο ειναι προνόμιο μονο των θεών. Οι ανθρώποι έχουν επιτυχίες αλλα μαζι με αυτές
έρχονται και οι κακοτυχίες.

Κείμενο

 Αναφορά στην ‘Ατη την φιλόφρονα που εξαπατά τους ανθρώπους και τους ρίχνει
στα δίχτυα τους και κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει
 Αβροπενθείς οι Περσίδες
 Ούτε τα χρήματα αξίζουν χωρίς τους ανθρώπου ούτε αυτοί μπορούν να λάμψουν όσο
πρέπει χωρίς αυτά όσο αξίζουν
 Θουριος Ξερξης: ο ορμητικος ο επιθετικός
 Στ. 244: «οὔτινος δοῦλοι κέκληνται φωτὸς οὐδ᾽ ὑπήκοοι”
 Στ. 345 επ. «δαίμων τις κατέφθειρε στρατό…θεοί πόλιν σώζουσι»
 Στ 845: Μέμνησθ’ Αθηνών (να μην ξεχνάτε τις συμφορές που σας προκάλεσαν οι
Έλληνες)
 Στ. 110 -115: αναφορά στην άποψη του για την Ατη ως δύναμη ποινής
 Στ. 550-555: σχήμα επανάληψης με τη λέξη Ξερξης
 Στ. 593: ο λαός θα μιλαει ελεύθερα
 Στ. 810 - 815: η αιτια που δίνεται για την καταστροφή ήταν η έπαρση και η ασέβεια
προς τους έλληνες θεούς
 Στ. 955-1000: 3 ερωταποκρίσεις με το ιδιο περιεχόμενο για τους νεκρους που
αυξάνουν την ένταση ανάμεσα στον Χορό και στον Ξέρξη.
 Στ. 1024: η κορύφωση του προηγούμενου διαλόγου με την κατάληξη του Ξέρξη οτι
το μονο που έμεινε ειναι η άδεια φαρέτρα του και καταλήγει οτι έχουν πια μεινει
ανυπεράσπιστοι.
 Στ. 1041: ο Ξερξης προστάζει το Χορό να κλαψει δυνατα και εκείνος λεει οτι ειναι ενα
δώρο που ταιριάζει στη περίσταση (κακαν κακών κακοις)
 Στ. 1077: τελευταια των προσταγων ειναι να τον οδηγήσουν στο παλάτι

ΙΚΕΤΙΔΕΣ

Εισαγωγή
Από τα 7 έργα, τα 4 σχετίζονται με το Άργος. Ο Δαναός, που εγκαταστάθηκε στο Άργος από
την Αίγυπτο ήταν απόγονος του Δια και της Ιούς και σημαντικός στους Έλληνες (πρόγονος
του Ηρακλή). Ο Δαναός είχε 50 κόρες και ο Αίγυπτος (αδελφός του) 50 γιούς. Θα θανατωθεί
από τον Λυγκεα που δεν τον σκότωσε η κόρη του Υπερμνήστρα.

Βασικό θέμα στο έργο φαίνεται να είναι η καταδίκη στον καταναγκαστικό γάμο. Είναι μια
κριτική στο θεσμό της επικλήρου κόρης όπου όφειλε, σε οικογένεια που δεν είχε γιο, να
παντρευτεί τον πλησιέστερο συγγενή (εδώ τα ξαδέρφια). Για να μην φανεί ότι κατακρίνει το
θεσμό, ο Αιαχυλος παρουσιάζει τις ηρωίδες ότι απεχθανόνται το γάμο που δεν είναι προϊόν
και δίκης τους βούλησης. Για ορισμένους, οι Δαναοδες απεχθάνονται γενικά το γάμο ( όταν
ισχυρίζονται ότι έφυγαν από την Αίγυπτο λόγω "αυτογενούς φυξανορίας".Κατέφυγαν στο
Άργος γιατί από εκεί καταγόταν η Ιω.

Ο Δίας στον Αισχύλο (και εδώ) είναι ο πιο θρησκευτικός, ο ύπατος της ηθικής και του δικαίου.
Από την άλλη, οι ευχές για Ειρήνη σχετίζονται με την χρονολογία του έργου που τοποθετείται
ύστερα από την καταστροφή του Άργους από τους Σπαριατες το 493. Αυτό πιστεύουν όσοι
βλέπουν πολιτικό χαρακτήρα στο έργο (μνεία υπέρ του Θεμιστοκλη και κατ' επέκταση κατα
της φιλολακωνινης παράταξης στην Αθήνα).

Όπως και άλλου στα έργα του, έτσι και εδώ υπάρχει μια ατμόσφαιρα κατάθλιψης και πόνου.
Όμως εδώ ο πρωταγωνιστής είναι πολυπρόσωπος (εξού και ότι άνω των μισών οι στίχοι
είναι χορικοι). Τα εκτενή χορικά και η απλότητα του ύφους είναι βασικά στοιχεία για τα
οποία θεωρείται ότι το έργο είναι από τα πρώτα του Αισχύλου.

Κείμενο

 Στ. 116: ζωσα γοοις με τιμω= ενώ ζω λέω για μένα μοιρολόγια
 Στ. 150: αδμήτος αδμήτα ρύσιος γενέσθω= ας με σώσει εμένα τη παρθένα η παρθένα
(η Άρτεμη)
 Στ. 443: άνευ λύπης ουδαμου καταστροφής= δεν θα βρεις τροπο να ξεφύγεις χωρίς
πόνο
 Στ. 463: νέοις πίναξι βρέτεα κοσμήσαι τάδε= θα στολίσει (ο Χορός) τα αγάλματα με
ασυνήθιστα τάματα (θα κρεμαστούν)
 Στ. 512-515: εύφημον είη τούπος ευφημουμένη….αει γυναικών εστί δειμ΄εξαίσιον=
όταν σου λέω καλά λόγια να απαντάς και με καλά λόγια (προς το Χορός)… ο φόβος των
γυναικών είναι πάντα υπερβολικός
 Στ. 619: Βασικό επιχείρημα του Πελασγού υπέρ της προστασίας των Ικέτιδων ήταν
η οργή του Ικέσιου Δία
 Στ. 708: τρίτον τοδ’ εν θεσμίοις Δίκας γέγραπται μεγιστοτίμου= η Τρίτη εντολή είναι
να σέβεται κανείς του γονείς του (σαφής Πυθαγόρεια επιρροή όπου ο πρώτος και ο δεύτερος
νόμος είναι η τιμής στους Θεούς και στους Ήρωες)
 732: χρόνω κυρίω αν ημέρα θεούς ατίζων τις βροτών δώσει δικην= θ πληρώσει κακοί
μέρα ο θνητός που τους θεούς δεν λογαριάζει (θρησκευτικότητα)
 821: σον επίπαν ζυγόν ταλαντου = ίση για όλους είναι η ζυγαριά σου Δια (και για τους
άνδρες και για τις γυναίκες)
 894: ου μ έθρεψαν ουδ' εγηρασαν τροφοι (οι ενθαδε δαίμονες)= δεν τους φοβάμαι
τους εδώ θεούς γιατί δεν τους έχω υποχρέωση (Αιγύπτιος - αυθάδεια που την επιβεβαιώνει
ο Πελασγός στο 914)
 940: ταύτας εκουσας αγοις αν= μπορείς να τις πάρεις μόνο αν τις πείσεις (η
διατήρηση της ελευθερίας ενδιαφέρει την συνέλευση των Αργειτων)
 Στ. 1060: τα θεών μηδέν αγάζειν= μην ξεπερνάς τα όρια όταν κάνεις ευχές στους
Θεούς (και ως ένδειξη σεβασμού αλλά και ως γνώση του πότε και εάν μπορούν να αλλάξουν
οι περιστάσεις του βίου)

ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ

Χωρις ποδοψηστρων και ποικιλων κληδων αυτει στ. 985. Η ανωτεροτητα του Αγαμεμνωνα
εμπρος στα βαρβαρικα ηθη της λατρειας των θνητων
Νοσος ομοτειχος στ. 1005
Ομιλιας κατοπτρον στ. 838
Για την Ελενη: ελεπτολις, ελεναυς, ελανδρος
Κροκοβαφης στ. 1120, λιμοθνης στ. 1275. Ασφαδαστος, 1290, θρασυστομος στ. 1400
Τεκτων δικαιου στ. 1405
Απεδικες απεταμες..1410. Η πιστη στη διαδικασια της δικης πριν την εκτελεση
Κοινολεκτρος
Προς κεντρα μη λακτιζε στ. 1625
Αγγαροι: εφιπποι του περσικου στρατου που μετεφεραν διαταγες γρηγορα στο βασιλια (εξ
ου αγγαρεια
καταμεμφος, μνησιπημων
το παθος.μαθος εχειν στ. 178
μελαμπαγης
αλλοτριας.διαι γυναικος στ 450
κρινω αφθονον ολβον στ 470
ταχυμορον κλεος
το σιγαν φαρμακον βλαβης εχων.
στ. 548

ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ

Φονολιβής, βδελύκτροπος, φρενοδαλής, ατίετος, οξυμήνιτος, ανδροκμητες

Ο Απόλλων εμφανίζεται ως "νεώτερος θεός" απο τις Εριννύες. (Ευμενίδες στ. 163)
Χρόνος καθαίρει πάντα (286 Ευμ)
Οι Ερινύες φοβούνται ότι τυχόν αθώωση του Ορέστη θα ασκήσει τον ασκό του Αιώκου και
η ατιμία και οι φόνοι θα κυριαρχήσουν ( το δεινόν ευ και φρένων επίσκοπον)
Αρειος Πάγος απο τον Πύργο που ύψωσαν ως θυσία στον Άρη οι Αμαζόνες το καιρο του
Θησέα.
Τις δεδοικώς μηδέν ενδικος βροτων(700)
Θυραιος έστω πόλεμος...εσται δεινός ευκλείας έρως(865)
Οι Ερινύες σχεδόν ανταλλάσσουν στο τέλος την οργή τους για έναν βωμό στην Αθήνα. Λέει
μέρα η Αθήνα πως νίκησε ο Ζευς ο αγοραίος (της Συμφωνίας)

ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ

 Στ. 50: ελεύθερος ούτις πλήν Διός

 Η πράξη του Προμηθέα γίνεται κατόρθωμα αν αναλογιστεί κανείς ότι μαντεύει και
ξέρει τις συνέπειες ( στ. 101)
 Στ. 154: Νεκροδέγμων Άδης= που δέχεται τους νεκρούς
 Στ. 233: Αναφέρεται ότι αιτία για την κλοπή της φωτίας ήταν η αναλγησία του Δία ο
οποίος μόλις κατοχύρωσε το θρόνο δεν ενδιαφέρθηκε για τους ανθρώπους.
 Στ. 250+252: πέρα από τη φωτιά, ο Προμηθέας χαρίζει στους ανθρώπους την ελπίδα
για να μην αντιμετωπίζουν έτσι τον θάνατο
 Στ. 311: Το γνώθι σαυτόν που προτρέπει ο Ωκεανός εδώ δεν έχει την σωκρατική-
ηθική έννοια αλλά ένα γνωσιολογικό περιεχόμενο: την κατανόηση της παντοδυναμίας του
Δία.
 Στ. 385: Ο Προμηθέας ξέρει ότι η γνώμη του Δία δεν θα αλλάξει παρά μόνο με τον
καιρό. Γι’ αυτό και απαντάει στον Ωκεανό ότι η προθυμία του να βοηθήσει είναι μεν καλή
αλλά εν προκειμένω φαντάζει «μόχθος περισσός και ευήθια»
 Στ. 445επ: ο Προμηθέας αντιπροσωπεύει το νου στον άνθρωπο. Είναι ο ιδρυτής των
τεχνών και των επιστημών («εγώ τους έδωσα τον αριθμό, το έξοχο αυτό σόφισμα») αλλά και
του πρακτικού λόγου (πάσαι τέχναι βροτοισιν εκ Προμηθέως –στ. 506)
 Στ. 518: Εδώ φαίνεται ότι το πεπρωμένο (οι Μοίρες που ελέγχουν την Ανάγκη) είναι
πάνω και από τον Δία
 Στ. 550: «Τι βοήθεια περίμενες από τον άνθρωπο Προμηθεά;», ρωτά ο χορός «αφού
ζει μέσα σε ένα όνειρο (ισόνειρο) και είναι παγιδευμένος και αμήχανος (εμπεποδισμένος και
ολιγοδρανής)
 Στ. 561: Εμφάνιση Ιούς στο έργο. Είναι καταδιωκώμενη από την Ήρα. Το κοινό με
τον Προμηθέα είναι ότι και οι δύο με διαφορετικό τρόπο κακοπαθαίνουν από τον Δία. Η Ιώ
όμως δεν έχει το σθένος και την δύναμη του Προμηθέα μπροστά στα δύσκολα.
 Στ. 645: Από εδώ ξεκινάει ο μύθος της Ιούς
 Στ. 699: η Λητώ περιμένει από τον Προμηθέα να μάθει τι την περιμένει. Ο χορός
αποφαίνεται πως «τοις νοσουσι γλυκύ το λοιπόν άλγος προυξεπίστασθαι»
 Στ. 733: Αυτή δίνει το όνομα στον Βόσπορο
 Στ. 760: Ο Προμηθέας προμηνύει ότι ο Δίας θα χάσει την εξουσία του και αιτία θα
είναι ο ίδιος και οι αποφάσεις του
 Στ. 840: Η Ιώ δίνει με το πέρασμά της στην Ιλλυρία το όνομά της στο Ιόνιο.
 Στ. 850: Γεννά το γιό του Δία, τον Έπαφο, ο οποίος θα εξουσιάσει την Αίγυπτο
 Στ. 904: Το πόσο αφύσικος και καταστροφικός είναι ο γάμος μεταξύ ανρθώπων π[ου
δεν ταιριάζουν (όπως και εδώ ο έρωτας του Δία, ενός Θεού, με μια θνητή) το λέει ο χορός:
«απόλεμος πόλεμος (ο ερως ), άπορα πόριμος
 Στ. 916: Ο Προμηθέας ξέρει πως μπορεί να εκδικηθεί εν μέρει τον Δία αφού μόνο
αυτός γνωρίζει τον τρόπο να μην εκπληρωθεί η κατάρα του Κρόνου και ο εκθρονισμός του
Δία. Η μοίρα αυτή τον ηρεμεί αφού είναι ταυτόχρονα και δική του επιθυμία (άπερ τελείται,
προς α βούλομαι –στ. 929)
 Στ. 937: Παρότι όμως ασεβεί και δεν διστάζει να μιλήσει υβριστικά στον Δία, στον
Χορό, που είναι άνθρωπος δίνει άλλη συμβουλή: «σέβου, προσεύχου και θώπτε τον
κρατούντα
 Στ. 955: Για τον Προμηθέα, το δωδεκάθεο δεν παύει να είναι μια νέα τάξη πραγμάτων
που αντικατέστησαν του παλιούς θεούς και θα αντικατασταθούν σύντομα από άλλους. Προς
τούτο και οι προσφώνηση «νέε» στον Ερμή. Η γνώση του ότι η τωρινή εξουσία του Δία θα
καταρρεύσει, τον κάνει να προτιμά να υποφέρει παρά να αλλάξει στάση και να γίνει δουλικός
(969)
 Στ. 1069: Η στιχομυθία Ερμή-Προμηθέα με τον πρώτο να προσπαθεί να μεταπείσει
τον δεύτερο αναδεικνύει τον Ερμή σαν φορέα της θεικής λογικής. Έτσι εξηγείται και η ίσως
ειρωνική προς τον άνθρωπο φράση του χορού ότι εμείς (οι άνθρωποι) έχουμε μάθει να
αγαπάμε τους προδότες των Θεών (τους προδότας μισείν). Με αυτό, το ανθρώπινο γένος
καθιστά οριστική την ρήξη με το θείο και τη λογική που αυτό φέρει. Για τον Ερμή, ο
άνθρωπος θα μπορούσε να σωθεί αλλά επιλέγει την αυτοκαταστροφή του την οποία
μάλιστα ύστερα την αποδίδει στον δήθεν άδικο Δία (στ. 1075: μηδέ ειπηθ’ ως Ζευς εις
απρόοπτον πημ’ εισέβαλε)