ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α’ Γυμνασίου

ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ»

 Η πάλη του Διγενή με το Χάροντα, Κυπριακή Δημοτική Ποίηση

(Κυπριακή Παραλλάγή – Ριζοκάρπασο) σελ. 69
 Ο Διγενής κι ο Χάροντας, Κωστής Παλαμάς σελ. 70

Ο Πενταδάκτυλος οφείλει το όνομά του στην κορυφή, η οποία έχει το σχήμα παλάμης με πέντε
δάκτυλα. Σύμφωνα με την παράδοση, η οποία ανάγεται στα βυζαντινά χρόνια, ο Διγενής Ακρίτας
στην προσπάθειά του να υπερπηδήσει την οροσειρά άφησε το αποτύπωμα της παλάμης του στο
βουνό. Επίσης η πέτρα του Ρωμιού (του Έλληνα) συνδέεται με τον Βασίλειο Διγενή Ακρίτα, τον
γνωστότερο από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών και πρωταγωνιστής ενός έμμετρου
αφηγηματικού έργου του 11ου-12ου αι., το οποίο είναι γνωστό ως Έπος του Διγενή Ακρίτα. Σύμφωνα
με το μύθο ο Βασίλειος ήταν ένας από τους Ακρίτες, τους φρουρούς των Βυζαντινών συνόρων που
απέκτησε το προσωνύμιο Διγενής εξαιτίας της εθνικής καταγωγής του: η μητέρα του ήταν κόρη
βυζαντινού στρατηγού και ο πατέρας του εμίρης από την Συρία. Η κυπριακή παράδοση θέλει τον
Διγενή Ακρίτα να παλεύει με το Χάροντα στα βουνά του Πενταδακτύλου (οροσειρά στα βόρεια της
Κύπρου) ή να προσπαθεί να προστατέψει την Κύπρο από τις αραβικές επιδρομές από τον Σαρακηνό.
Σε μια τέτοια προσπάθεια λοιπόν, ξερίζωσε με τη χερούκλα του μία τεράστια πέτρα
από την οροσειρά και την έριξε προς τα νοτιοδυτικά παράλια, την πέτρα του Ρωμιού.
1. Με ποιον ήρωα της παράδοσης συνδέονται τα δύο πιο πάνω γνωστά τοπία
της Κύπρου;
…Διγενή Ακρίτα

Δημοτικό τραγούδι:

Δημοτική ποίηση ονομάζουμε την ευκολομνημόνευτη ποίηση με την οποία ο λαός (=

δήμος) εξέφραζε τα συναισθήματά του, τους πόθους του, τους καημούς και τις
ιστορικές του περιπέτειες. Τα τραγούδια αυτά τα έχουν συνθέσει ανώνυμοι
στιχουργοί, μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα (προφορική ποίηση), γι’ αυτό
σώζονται σε πολλές παραλλαγές (μορφές) με αλλαγές, προσθήκες ή αφαιρέσεις
από περιοχή σε περιοχή.

2. Αφού συμβουλευτείτε την πιο κάτω πηγή να γράψετε με ποια κατηγορία των
δημοτικών τραγουδιών συνδέεται η μορφή του Διγενή Ακρίτα;

…Ακριτικά τραγούδια

Τα ακριτικά τραγούδια είναι αφηγηματικά τραγούδια που εξυμνούν τους

αγώνες των ακριτών. Οι ακρίτες ήταν φρουροί των ανατολικών κυρίως συνόρων
της βυζαντινής αυτοκρατορίας και προστάτευαν τις παραμεθόριες [= κοντά στα
σύνορα] περιοχές από τις επιδρομές των Αράβων. Ο ηρωισμός και τα
κατορθώματά τους συγκινούσαν την καρδιά του έθνους. [...] Έτσι δημιούργησε
τον ιδεώδη [ = ιδανικό] τύπο του ήρωα ακρίτα, το Διγενή.

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου, σελ. 327, 1993, Έκδοση ΙΖ,

ΟΕΔΒ

Α’ Μέρος: Περιεχόμενο

Η πάλη του Διγενή με τον Ο Διγενής και ο Χάροντας

Χάροντα, Κωστής Παλαμάς
Δημοτικό Τραγούδι
Τόπος: Τόπος
Πανηγύρι - περιβόλι Άδης

Χρόνος: Χρόνος:
παρελθόν παρελθόν

Ήρωες – Πρωταγωνιστές: Ήρωες- πρωταγωνιστές

Διγενής – χάροντας Διγενής – Χάροντας - νεκροί
άρχοντες
 1. Αφού διαβάσετε τους στίχους 1- 2 του δημοτικού τραγουδιού «Η πάλη του
Διγενή με τον Χάροντα» να εξηγήσετε:
Α. Πώς παρουσιάζεται εξωτερικά ο Χάροντας. Τι προσωποποιείται;

… Ο Χάροντας φόρεσε τη μαύρη στολή του που δηλώνει το σκοτάδι, τον θάνατο.
Πηγαίνει με το άλογό του οπλισμένος, κρατώντας χρυσό σπαθί, σε συγκεκριμένο
τόπο. Είναι ο θάνατος προσωποποιημένος = έχει ανθρώπινη μορφή

Β. Γιατί στους στίχους αυτούς υπάρχει «προοικονομία» (τεχνική του Ομήρου, με την
οποία προετοιμαζόμαστε για το τι θα ακολουθήσει);

…Μας προετοιμάζει για τον θάνατο κάποιου

2. Ποια πολιτιστικά στοιχεία της Κύπρου παρατηρούμε στους στίχους 4-10;

…Το πανηγύρι και η φιλοξενία του λαού οι άρχοντες που καλούν στο τραπέζι τους
ακόμα και τον χάρο ..= Κυπριακή παραλλαγή

3. Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Χάροντα και γιατί;

α.Έξυπνος, πονηρός και αλαζόνας, γιατί προσπαθεί από την αρχή να μειώσει τη
δύναμη του Διγενή και να τον κάνει να φοβηθεί

β. έχει υπερφυσική δύναμη και κανένας δεν μπορεί να αντισταθεί σ’ αυτόν

γ. είναι ύπουλος αφού φτάνει στο σημείο να χρησιμοποιήσει δόλο, για να μπορέσει
να νικήσει το Διγενή.

4. Να χαρακτηρίσετε τον Διγενή στο δημοτικό τραγούδι «Η πάλη του Διγενή με

τον Χάροντα» και στο ποίημα του Παλαμά «Ο Διγενής και ο Χάροντας»

Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα Ο Διγενής και ο Χάροντας

Χαρακτηρισμός Διγενή
Ανδρείος, θαρραλέος, γενναίος,
διαθέτει αγωνιστικότητα και σθένος.
Οξύθυμος, άγριος, θυμωμένος αφού
δε συμβιβάζεται με την ιδέα του
θανάτου και μονομαχεί με τον
Χάροντα.
Είναι ευκολόπιστος, αφελής κι έτσι
πέφτει στην παγίδα του.
Έχει υπερφυσική δύναμη
Χαρακτηρισμός Διγενή
Ανδρείος, αποφασιστικός, διαθέτει
αγωνιστικότητα και σθένος.
Είναι θαρραλέος γιατί δηλώνει ότι δε
θα χαθεί στα βάθη του Άδη αλλά θα
συνεχίζει να αγωνίζεται.
Ατάραχος, ψύχραιμος, αξιοπρεπής δε
δειλιάζει μπροστά στον Χάροντα.
Εκπροσωπεί:
Όλους τους Έλληνες που δεν
 Ο πραγματικός νικητής της σταματούν να αγωνίζονται παρά τις
μονομαχίας: αντιξοότητες
Ο χάρος χρησιμοποιεί δόλο για να τον
νικήσει

5. Τί συμβολίζει η μορφή του Διγενή στα δημοτικά τραγούδια και στα

ποιήματα;
 Σύμβολο τόλμης, αγωνιστικότητας, λεβεντιάς, ανδρείας, αποφασιστικότητας
 Είναι ο Έλληνας της περιφέρειας που αγωνίζεται για την υπεράσπιση της
πατρίδας του, που ακόμα και όταν πεθάνει είναι σίγουρος ότι θα αναστηθεί
για να συνεχίσει το έργο του.

6. Ο Κωστής Παλαμάς περιλαμβάνει το ποίημα Ο Διγενής κι ο Χάροντας στη

συλλογή Ίαμβοι και Ανάπαιστοι το 1897. Το 1897 η Ελλάδα ηττήθηκε και
ταπεινώθηκε από την Τουρκία.
Η Τουρκία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας στις 5 Απριλίου 1897 και ο τουρκικός
στρατός, άριστα οργανωμένος και αριθμητικά ισχυρότερος, προχώρησε στο ελληνικό έδαφος
και κατέλαβε τη Λάρισα (13 Απριλίου). [...] Η τουρκική προέλαση συνεχίστηκε παρά την
ηρωική αντίσταση των Ελλήνων. Η συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε [...] υπήρξε
ταπεινωτική για την Ελλάδα, που υποχρεώθηκε να πληρώσει στην Τουρκία πολεμική
αποζημίωση 100 εκατομμυρίων φράγκων, ποσό τεράστιο για τις οικονομικές δυνατότητες της
χώρας. Για να ανταποκριθεί η ελληνική κυβέρνηση στην απαίτηση αυτή, ζήτησε δάνειο από
τις μεγάλες Δυνάμεις και υποχρεώθηκε να δεχθεί « Διεθνή
Οικονομικό Έλεγχο», που θα εξασφάλιζε την εξόφλησή του.

Βασ. Βλ. Σφυρόερας, Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη Γ΄

Γυμνασίου, ΟΕΔΒ σελ.272-273

Ο Διγενής μιλά στον Χάροντα με θάρρος και αποφασιστικότητα

Ο Διγενής συμβολίζει: ..........................................................................

«Ἐγὼ εἶμαι ἡ ἀκατάλυτη

ψυχὴ τῶν Σαλαμίνων,
στὴν Ἑφτάλοφην ἔφερα
τὸ σπαθὶ τῶν Ἑλλήνων.»

Α. Ποιο μήνυμα θέλει να στείλει ο ποιητής στους Έλληνες;

«Δε χάνομαι στα τάρταρα,

μονάχα ξαποσταίνω.
Στη ζωή ξαναφαίνομαι
Και λαούς ανασταίνω.»
Ο Παλαμάς θέλει να στείλει ένα αισιόδοξο μήνυμα στους Έλληνες: παρά την
ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, η χώρα θα
καταφέρει να αναγεννηθεί και να πάει μπροστά. Οι Έλληνες δεν πρέπει να
σταματήσουν να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον.

Β. Να γράψετε άλλα ιστορικά ή μυθικά πρόσωπα της ελληνικής παράδοσης,

προφορικής ή και λογοτεχνικής που σας θυμίζει η στάση του Διγενή;

………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………

7. Συμπληρώστε τον ακόλουθο πίνακα:

Η πάλη του Διγενή με το Χάροντα Ο Διγενής κι ο Χάροντας

Αντίπαλοι: ο Διγενής κι ο Χάροντας Αντίπαλοι: ο Διγενής κι ο Χάροντας

Αποτέλεσμα της μονομαχίας: Ήττα Αποτέλεσμα της μονομαχίας: Ήττα του

του Διγενή Διγενή
Παρέμβαση του Θεού Παρέμβαση του Θεού