Φ Ι Λ Ι Π Π Ο Σ

ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

Εδώ στοχάζομαι, δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος

σε τούτη την ακίνητη κοιλάδα.
Πολλά του τάξαμε από λάφυρα κι από σειρήνες.
Μα κείνος ήτανε στραμμένος σ' άλλα οράματα.
5 Μια απέραντη πατρίδα ονειρευότανε. Πού είναι το πρόσωπό σας
το αληθινό σας πρόσωπο; μου φώναξε.
Έφυγε κλαίγοντας ανέβηκε τα λαμπερά βουνά.
Ύστερα τα καράβια εφράξανε τη θάλασσα.
Μαύρισε η γη την πήρε ένας κακός χειμώνας.
10 Μαύρισε το μυαλό ένα μακρύ ποτάμι το αίμα.
Δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος. Φυσάει απόψε δυνατά.
Μεσάνυχτα στη Λάρισα το έρημο καφενείο.
Η φάτσα του συναχωμένου γκαρσονιού κι η νύχτα σαρωμένη
φωτιές παντού και πυροβολισμοί
15 μια πολιτεία φανταστική κι ασάλευτη
δέντρα πεσμένα στις οικοδομές.
Ποιο είναι το δίκιο του πολεμιστή
ο αγώνας που σε πάει σ' άλλον αγώνα;
Δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος. Αμετανόητος πάντα πείσμωνε.
20 Οι σκοτεινές μέρες του 'φταιγαν τα ερειπωμένα πρόσωπα.
Το αίμα του ακούγοντας ανέβηκε τα λαμπερά βουνά.
Κι απόμεινα
μονάχος περπατώντας και σφυρίζοντας
μέσα στην κούφια Λάρισα. Και τότε
25 ως τη Μακεδονία βαθιά σαλεύοντας ημίκλειστη
μες στο πλατύ φεγγάρι του χειμώνα
μιλώντας μόνο περί σώματος η χηρευάμενη
κυρία Πανδώρα. Πέθανε
χτικιάρης ο άντρας της τις μέρες του σαράντα τέσσερα.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 1

1. Στοιχεία Ποιήματος

Συλλογή: «Μεταίχμιο Β΄», έκδοση 1957 (περιλαμβάνει 17 ποιήματα

γραμμένα μεταξύ των ετών 1949 – 1955)

Αρκετά από τα ποιήματα της συλλογής έχουν τίτλο ονόματα προσώπων.

Ο «Φίλιππος» είναι ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα της
μεταπολεμικής ποίησης μας, ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο βίωσαν
τα δραματικά γεγονότα της κατοχής και του εμφυλίου οι ποιητές αυτής
της γενιάς, αλλά και του τρόπου με τον οποίο τα απέδωσαν.

Χώρος αφηγηματικός: Ελλάδα, Λάρισα

Χρόνος αφηγηματικός:
 Γερμανική Κατοχή (1941-1945)
 Εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)
Ο Τάκης Σινόπουλος έζησε τις εμπειρίες της
κατοχής και του εμφυλίου ως στρατεύσιμος.
Υπηρέτησε στη Λάρισα ως ανθυπίατρος τα
χρόνια του εμφυλίου πολέμου. Οι μνήμες από τις
εμπειρίες αυτές έχουν περάσει σε πολλά
ποιήματά του.

Πρόσωπα

 Φίλιππος
 Ποιητικό υποκείμενο
 Φίλοι του Φίλιππου
 Γκαρσόνι
 κυρία Πανδώρα

Τίτλος: Ένα όνομα, «Φίλιππος», είναι ο τίτλος του ποιήματος, του

βασικού ουσιαστικά προσώπου στο οποίο και αναφέρεται. Δεν
πρόκειται για έναν φανταστικό ήρωα, μια και κατά τη μαρτυρία του
ίδιου του ποιητή ο Φίλιππος του ποιήματος ταυτίζεται με το φίλο του
Φώτο Πασχαλινό, που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς το 1942
στην Πάτρα.

Ιστορικό Υπόβαθρο

Το ξεκίνημα της γερμανικής κατοχής σηματοδότησε την έναρξη ενός διπλού

πολέμου για τους Έλληνες εκείνης της εποχής. Υπήρχε από τη μία ο εξωτερικός

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 2

εχθρός, που είχε κατακτήσει τη χώρα, κι υπήρχε από την άλλη η διεκδίκηση της
ελληνικής εξουσίας μετά την προσδοκώμενη απελευθέρωση. Η γερμανική
εισβολή κατέλυσε την παραδοσιακή άρχουσα τάξη και άφηνε το περιθώριο
ανοιχτό για μια αμφισβήτηση των μέχρι τότε δομών της ελληνικής κοινωνίας. Η
παλαιά τάξη, η οποία είχε με ποικίλους τρόπους εδραιώσει ένα σύστημα
εκμετάλλευσης των πολιτών, ερχόταν σε σύγκρουση με τους αριστερούς, οι
οποίοι επιθυμούσαν να θέσουν τέρμα στην εκμετάλλευση αυτή και να φέρουν μια
νέα εποχή, όπου θα υπήρχε μια δικαιότερη κατανομή του πλούτου.

Θέμα

 Τα οράματα και οι αγώνες της Αντίστασης και του Εμφυλίου

 Η φρίκη της δεκαετίας 1940-1949: οι καταστροφές και τα θύματα καθώς
και η τελική διάψευση των ελπίδων και η ματαίωση των οραμάτων των
αγωνιστών

Νοηματική απόδοση

Ο ποιητής εμπνέεται από το χαμό του φίλου του Φίλιππου και θρηνεί, γιατί
δεν θα ξανάρθει ο σκοτωμένος Φίλιππος. Ο ήρωας, αν και είχε μπροστά του τις
υποσχέσεις για μια πλούσια υλικά ζωή, δεν τις λογάριασε, γιατί ο νους του ήταν
στραμμένος σε άλλα, ανώτερα οράματα. Ονειρευόταν μια απέραντη πατρίδα
χωρίς σύνορα, αρνιόταν να δεχτεί την αλλοτρίωση των άλλων. Για αυτό το
απραγματοποίητο όραμά του, έφυγε κλαίγοντας πάνω στα βουνά. Ύστερα η
χώρα κατακτήθηκε και ερειπώθηκε. Θάνατος παντού, ξέσπασε ένας κακός
χειμώνας, οδύνη βαθιά, το αίμα των αγωνιστών της λευτεριάς κυλούσε σαν
μακρύ ποτάμι.

Ο Φίλιππος δεν θα ξανάρθει. Νοερά ο ποιητής βρίσκεται στη Λάρισα.

Φυσάει δυνατά, είναι μεσάνυχτα, το καφενείο έρημο, η νύχτα βουβή, το γκαρσόνι
πρόσωπο αποστασιοποιημένο. Ξεσπούν φωτιές, ακούγονται παντού
πυροβολισμοί, δέντρα είναι πεσμένα στις οικοδομές, ενώ η ερημιά απλώνεται
από παντού στην ασάλευτη πόλη. Μνήμες ίσως του Εμφύλιου. Ο Φίλιππος δε θα
ξανάρθει πια – θυμάται ο ποιητής. Έφυγε πεισματωμένος, μη υποφέροντας τη
σκλαβιά και τα θλιμμένα πρόσωπα. Ακολούθησε το όραμα του, την ανυπότακτη
φύση του. Και τώρα που έφυγε εκείνος, ο ποιητής νιώθει να έμεινε μόνος του
μέσα σε μια άδεια πόλη. Στο κενό, που άφησε το γεμάτο υγεία και δύναμη
πνεύμα του ήρωα, θα ακουστεί – με συνειρμική μεταπήδηση του ποιητή – η
φωνή της κυρίας Πανδώρας να μιλάει για το αρρωστημένο κορμί του άντρα της,
που πέθανε, όταν τελείωσε ο πόλεμος.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 3

 2. Δομή
Το ποίημα χωρίζεται σε τρεις ενότητες, που αρθρώνονται με άξονα την
επαναλαμβανόμενη φράση: «Δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος»

Ενότητα 1: στ. 1-10 Ενότητα 2: στ. 11-18 Ενότητα 3: στ. 19-29

Ο Φίλιππος και τα οράματα της Η εφιαλτική εποχή του Η άλλη όψη της ζωής
Αντίστασης εμφύλιου σπαραγμού

3. Ανάλυση ποιήματος

Α΄ Ενότητα: Ο Φίλιππος και τα οράματα της Αντίστασης

1 Εδώ στοχάζομαι, δε θα ξανάρθει ο
Φίλιππος
2 Σε τούτη την ακίνητη κοιλάδα
Το ποίημα ξεκινά με τη σκέψη του ποιητή στραμμένη στην
απώλεια του Φίλιππου, του προσώπου που κυριαρχεί σ’ όλη
την ποιητική σύνθεση και αιτιολογεί σε μεγάλο βαθμό τη
συναισθηματική φόρτιση του ποιητικού υποκειμένου. Με το
ρήμα «στοχάζομαι» ήδη από τον πρώτο στίχο
τοποθετούμαστε αμέσως στον χωροχρόνο. Η χρήση του
συγκεκριμένου ρήματος (αντί του «σκέπτομαι») δείχνει την
πρόθεση του ποιητικού υποκειμένου να διατυπώσει όσα
γεννήθηκαν στην ψυχή του γύρω από το θέμα που θα
ασχοληθεί. Έτσι, λοιπόν, αποκαλύπτεται και η πρόθεση του
ποιητικού υποκειμένου να μιλήσει για τον Φίλιππο, τον
πόλεμο, την εποχή του, φανερώνοντας εξαρχής την
ατμόσφαιρα της εποχής του: μοναξιά, σιωπή, νεκροί.

«δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος»

 η συγκεκριμένη φράση επαναλαμβάνεται 3 φορές στο
ποίημα (στ.1,11,19) και με τη μορφή μοτίβου
υπενθυμίζει το τραγικό γεγονός του θανάτου του.
 τονίζεται η συγκίνηση του ποιητή και φανερώνεται το
μέγεθος της απώλειας
 η χρήση της οριστικής έγκλισης δεν αφήνει κανένα
περιθώριο αλλαγής, έχουμε να κάνουμε με μια
τελεσίδικη κατάσταση

«ακίνητη κοιλάδα»
 σχετίζεται με την περιοχή της Λάρισας (Θεσσαλικός
κάμπος), όπως προκύπτει κι από την αναφορά του
ποιητή στην εν λόγω πόλη στους στίχους 2,12,,15,24.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 4


3 Πολλά του τάξαμε από λάφυρα κι από
σειρήνες.
4 Μα κείνος ήτανε στραμμένος σ’ άλλα
οράματα.
5 Μια απέραντη πατρίδα ονειρευότανε.
ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ
 Το επίθετο «ακίνητη»:
֍ μεταδίδει την αίσθηση της απραξίας, αν όχι της πλήρους
εγκατάλειψης, που προέκυψε απ’ την καταστροφική
δράση των γερμανικών δυνάμεων
֍ συμβολίζει το ηθικό λίμνασμα, το συμβιβασμό, την
υποτέλεια
Προσπάθεια αποτροπής του Φιλίππου από το να
ακολουθήσει τους άλλους Έλληνες αγωνιστές στην
προσπάθεια Αντίστασης. Τον καλούν να ιδιωτεύσει στα μικρά
και ασήμαντα της ζωής:
ευδαιμονία της
 Λάφυρα: άνομα κέρδη φιλήσυχης και
 Σειρήνες: ιδιωτικές απολαύσεις άνετης ζωής
Υπενθύμιση των όσων προτίμησαν να στερηθούν οι
άνθρωποι εκείνοι που επέλεξαν να αγωνιστούν
«τάξαμε»  ο αφηγητής βάζει και τον εαυτό του,
αναγνωρίζοντας έμμεσα πως κι εκείνος ότι δεν μπορεί να
ακολουθήσει τους οραματισμούς του Φιλίππου
«Μα»  η αντίθεση αυτού του στίχου με τον 3, μας οδηγεί
στο συμπέρασμα ότι ο Φίλιππος απαρνιέται τα αγαθά και τις
χαρές της ζωής, που υποδηλώνουν οι λέξεις λάφυρα,
σειρήνες. Οι ηθικές αξίες αντιπαρατίθενται με τα υλικά αγαθά
και φυσικά υπερισχύουν αυτών, όσον αφορά τις προτιμήσεις
του Φιλίππου. Ο Φίλιππος, δε θεωρεί την προοπτική υλικών
ή σωματικών απολαύσεων ως ικανό δέλεαρ για ν’ απαρνηθεί
τις προσδοκίες, τα όνειρα και τα οράματα του για την
Ελλάδα.
Η αντίθεση ανάμεσα στον Φίλιππο και τους φίλους του
αναδεικνύει τη μορφή του, παρουσιάζοντάς την φωτεινή μέσα
στο ευρύτερο σκοτάδι.
«Απέραντη πατρίδα»: Οραματίζεται μια διπλή
απελευθέρωση
Page 5
  Εκδίωξη των Γερμανών
 Τερματισμός της πλουτοκρατίας. Η αναφορά για
απέραντη πατρίδα δεν παραπέμπει αναγκαία στην
τοπική της έκταση. Το όραμα του νεαρού έχει να κάνει
περισσότερο με την κατάργηση μιας διαφορετικής
σειράς συνόρων∙ έχει να κάνει με τη δίκαιη συμμετοχή
και πρόσβαση όλων στις πλουτοπαραγωγικές πηγές
της χώρας. Έχει να κάνει με την εξίσωση όλων των
πολιτών και όχι τη διάκρισή τους σε ευνοημένους και
μη, σε κρατούντες και εξουσιαζόμενους, σε οικονομικά
ισχυρούς και οικονομικά εξαθλιωμένους. Το όραμά
του στρέφεται κατά του παραλογισμού της
συγκέντρωσης του πλούτου σε μια μικρή αριθμητικά
ομάδα ανθρώπων, τη στιγμή που η πλειονότητα των
πολιτών αναγκάζεται να επιβιώνει με ελάχιστους
πόρους. Η προφανής αδικία που διχάζει το λαό δονεί
την ψυχή του νεαρού, ο οποίος είναι πρόθυμος να
δώσει ακόμη και τη ζωή του προκειμένου να αλλάξει
αυτή η κατάσταση.

Πού είναι το πρόσωπό σας; Το ποιητικό υποκείμενο ζωντανεύει τον ήρωα,

6 επαναλαμβάνοντας το ερώτημα που θέτει ο Φίλιππος προς
το αληθινό σας πρόσωπο; μου φώναξε
αυτό και τους άλλους. Το ερώτημα είναι στην πραγματικότητα
μια κραυγή – καταγγελία, μία προσπάθεια αφύπνισης όλων
όσοι επαναπαύονται. Διαφαίνεται με το ερώτημα η πικρία και
η απογοήτευση του ήρωα για το πισωγύρισμα των
υπολοίπων, όμως ο ίδιος δεν διαπραγματεύεται, δεν ενδίδει,
αλλά περήφανος συνεχίζει τον αγώνα του.

Με το ερώτημα αυτό προσδίδεται στο ποίημα θεατρικότητα,

δραματικότητα, ένταση, καθότι ο Φίλιππος, τον οποίο
σκιαγραφεί το ποιητικό υποκείμενο, αποκτά φωνή.

Το ερώτημα που θέτει ο Φίλιππος με παράπονο παραμένει

αναπάντητο. Είναι ο δικός του τρόπος να υπενθυμίσει το
χρέος και την ευθύνη του καθενός να αγωνιστεί για την
πατρίδα, καθώς ψέγει την απραξία τους.

Έμμεσα με το ερώτημα γίνεται σαφέστερος ο διαχωρισμός

του Φίλιππου από τους υπόλοιπους συντρόφους του (στους
οποίους περιλαμβάνεται και το ποιητικό υποκείμενο). Ο
Φίλιππος δεν διακρίνει τον ποιητή από το πλήθος. Η μνήμη
του Φίλιππου μοιάζει με τυραννικό εσωτερικό αυτοέλεγχο.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 6

 Έφυγε κλαίγοντας ανέβηκε τα λαμπερά
7 βουνά.
8 Ύστερα τα καράβια εφράξανε τη
9 θάλασσα.
Μαύρισε η γη την πήρε ένας κακός
10 χειμώνας.
Μαύρισε το μυαλό ένα μακρύ ποτάμι το
αίμα.
ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ
Ο Φίλιππος αποχωρεί «κλαίγοντας»
 από θυμό και αγανάκτηση
 γιατί διαπιστώνει τη μοναχικότητά του, την πίκρα της
μοναχικής «ιδεολογικής πορείας». Συνειδητοποίησε
την πλήρη αποξένωσή του από τους άλλους, ένιωσε
σα να βρέθηκε μέσα στο κενό του κόσμου
Έτσι αναδεικνύεται για ακόμη μία φορά ο χαρακτήρας του
Φίλιππου: πιστός στο χρέος, σταθερός στο όνειρό του για μια
πατρίδα απέραντη που να χωρούν όλοι, αμετακίνητος από τις
θέσεις του.
«λαμπερά βουνά» (επανάληψη στο στίχο 21):
 τόπος όπου κυρίως οργανώθηκε και διενεργήθηκε η
αντίσταση κατά των Γερμανών
 είναι ο μόνος τόπος που παρέχει κάποια ελπίδα,
κάποια προοπτική, για εκείνους που πραγματικά ήταν
έτοιμοι και ήθελαν να παλέψουν για την πατρίδα του
 τα βουνά παραμένουν πάντα σύμβολο ελευθερίας και
ανεξαρτησίας. Συμβολίζουν την εγκατάλειψη των
μικρών προσωπικών επιδιώξεων και τη προσήλωση
στα υψηλά ιδανικά. Μια στάση δύσκολη, που απαιτεί
πορεία ανηφορική της ψυχής.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ήρθανε πόλεμοι, και μάλιστα
εμφύλιος πόλεμος, πολλές μάχες, ο θρίαμβος του
παραλογισμού και της ασυνεννοησίας. Με μια σειρά εικόνων
ο ποιητής παρουσιάζει τη δεινή κατάσταση που επικράτησε
στην Ελλάδα:
 Τα καράβια που φράζουν τη θάλασσα: εικόνα που
μας παραπέμπει ακόμη και σε προγενέστερες εποχές,
ίσως και της αρχαιότητας, αποδίδει το πλήθος των
εχθρικών δυνάμεων.
 Το μαύρισμα της γης με τον κακό χειμώνα: ακόμη κι ο
καιρός στάθηκε μεγάλος αντίπαλος των ανθρώπων
εκείνης της εποχής, με τα θύματα του πρώτου
χειμώνα να ανέρχονται σε πολλές χιλιάδες εξαιτίας
των χαμηλών θερμοκρασιών και φυσικά της έλλειψης
βασικών ειδών διατροφής- υπονοεί τις εικόνες φρίκης
που αντίκριζαν καθημερινά οι άνθρωποι στα μεγάλα
αστικά κέντρα όπου οι συμπολίτες τους έπεφταν
νεκροί στους δρόμους από την εξάντληση και την
ασιτία.
Page 7
  Το μαύρισμα του μυαλού και το ποτάμι αίμα: το
σκοτείνιασμα της σκέψης, έρχεται ως λογική συνέπεια
του αίματος χιλιάδων πολιτών που εκτελέστηκαν ή
πέθαναν την τραγική εκείνη περίοδο. Το αίμα γίνεται
ένα μακρύ ποτάμι, το αίμα των Ελλήνων ποτίζει για
άλλη μια φορά τη δοκιμαζόμενη χώρα, καθώς ο
αριθμός των νεκρών ολοένα και αυξάνεται. Αλλαγή
σκηνικού και αναφορά στον εμφύλιο πόλεμο:
παραλογισμός, αναίτιο μίσος, βία, σκληρότητα.

Σημαντική απώλεια αυτής της λαίλαπας κι ο νεαρός Φίλιππος

που πέφτει θύμα της εκδικητικής μανίας των Γερμανών. Το
όνειρο του Φίλιππου να αγωνιστεί για μια ελεύθερη και
δικαιότερη πατρίδα λαμβάνει την τραγική του εκπλήρωση,
όταν αυτός εκτελείται από τους Γερμανούς. Η απώλεια του
αγαπημένου φίλου διατυπώνεται εκ νέου από τον ποιητή, ο
οποίος είναι πλέον αναγκασμένος να αντικρίζει τον κόσμο
χωρίς την παρουσία του.

Β΄ Ενότητα: Η εφιαλτική εποχή του εμφύλιου σπαραγμού

11 Δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος. Φυσάει «Φυσάει απόψε δυνατά»:

απόψε δυνατά. Με τη φράση αυτή το ποιητικό υποκείμενο μας επαναφέρει
στο παρόν, αφού προηγήθηκε αναδρομή στο παρελθόν

Ο Φίλιππος δε θα ξανάρθει κι η αρνητική έκφανση των

πραγμάτων, όπως τα βιώνει πλέον το ποιητικό υποκείμενο,
δίνεται με την εικόνα του δυνατού ανέμου. Αν και ο ποιητής
δεν εκφράζει λεκτικά τα συναισθήματά του, οι αρνητικές
εικόνες που παραθέτει μετά την αναφορά στο χαμό του
Φίλιππου μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε πόσο κενή και
ανούσια μοιάζει πια η ζωή του.

12 Μεσάνυχτα στη Λάρισα το έρημο Συνειρμική μεταπήδηση σε μια άλλη εικόνα σε μια ασάλευτη
καφενείο. πόλη όπου παραμένουν ζωντανές οι μνήμες του εμφυλίου.
13 Η φάτσα του συναχωμένου γκαρσονιού

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 8

 κι η νύχτα σαρωμένη  «έρημο καφενείο»
 «συναχωμένο γκαρσόνι»

εικόνες που αποδίδουν τη μιζέρια και τη φθορά του τόπου,

γέννημα τόσο του πολέμου όσο και της πένθιμης διάθεσης
του ποιητή. Ένα απέραντο τοπίο καταστροφής μέσα του και
έξω από αυτόν συμπληρώνει την απελπισία του.

14 Φωτιές παντού και πυροβολισμοί Δίνεται η εικόνα της εποχής. Οι εικόνες δεν αναφέρονται
15 μια πολιτεία φανταστική κι ασάλευτη υποχρεωτικά στη συγκεκριμένη εικόνα εκείνης της στιγμής.
16 δέντρα πεσμένα στις οικοδομές.
Οι εικόνες –οπτικές και ακουστικές− είναι έντονες:
πυροβολισμοί, πεσμένα δέντρα, φωτιές. Στο σημείο αυτό δεν
χρησιμοποιείται τελεία και με αυτό τον τρόπο προσδίδεται
ένταση και τονίζεται ότι το κακό δεν έχει τελειωμό.

Η ακινησία που αποδίδεται στη Λάρισα, κι η αίσθηση πως

αποτελεί μια πολιτεία περισσότερο φανταστική παρά
πραγματική, έρχονται ως συνέπεια της απουσίας κάθε
πιθανής ανθρώπινης δραστηριότητας. Η χώρα έχει σαρωθεί
από τον πόλεμο κι αυτό είναι εμφανές παντού. Τα πεσμένα
δέντρα στις οικοδομές που προφανώς έχουν εγκαταλειφθεί,
υποδηλώνουν το πάγωμα κάθε εργασίας και κάθε μέριμνας
για τον ευπρεπισμό της πόλης. Οι Έλληνες δεν έχουν πια τη
δύναμη να φροντίσουν την κατεστραμμένη χώρα τους.

17 Ποιο είναι το δίκιο του πολεμιστή Ανάγκη απολογισμού

18 ο αγώνας που σε πάει σ’ άλλον αγώνα; Βλέποντας να επικρατεί αυτή η θλιβερή κατάσταση, το
ποιητικό υποκείμενο διερωτάται ποιο είναι το δίκαιο του
ανθρώπου που επιλέγει να πολεμήσει και προβληματίζεται αν
η δικαίωση του αγώνα είναι η διαρκής εγρήγορση για έναν
άλλον αγώνα.

Το ερώτημα σχετικά με το δίκιο του πολεμιστή συνιστά μια

καίρια απορία σχετικά με την απόφαση του Φίλιππου, αλλά
και πολλών άλλων Ελλήνων, να ξεκινήσουν το διπλό αγώνα
τους κατά των Γερμανών, αλλά και κατά της παγιωμένης
εξουσίας των πλουσίων. Το τέλος του πρώτου, του εθνικού
αγώνα, θα οδηγούσε αναπόφευκτα στο ξεκίνημα ενός νέου
πολέμου για την απόκτηση του ελέγχου της
απελευθερωμένης χώρας. Η επιδίωξή τους έμοιαζε και ήταν
δυσεπίτευκτη, και το δίχως άλλο δεν μπορούσε να φτάσει

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 9

 στην εκπλήρωσή της χωρίς να παραμείνουν για πολύ καιρό
σε μια αδιάκοπη εμπόλεμη κατάσταση. Έτσι, ο πολεμιστής
εκείνης της εποχής δεν μπορούσε παρά να δικαιώσει τον
προορισμό του με το πέρασμα από τον ένα πόλεμο στον
άλλον, καθώς αν επιτύγχαναν μόνο το πρώτο μέρος της
προσπάθειάς τους δε θα είχαν επί της ουσίας επιτύχει το πιο
σημαντικό. Ωστόσο, αυτή η διπλή επιδίωξη προβλημάτιζε τον
ποιητή, ο οποίος προφανώς διέκρινε πόσο ανέφικτο ήταν
αυτό που ήθελαν. Κι είναι αυτός ο διπλός αγώνας για χάρη
του οποίου ο Φίλιππος έχασε τη ζωή του.

Γ΄ Ενότητα: Η άλλη όψη της ζωής

19 Δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος. Αμετανόητος Τονίζεται ξανά η απουσία του Φίλιππου. Ενεργοποιείται και
πάντα πείσμωνε. πάλι η μνήμη: αναδρομή στο παρελθόν του ήρωα και
αναφορά στο ποιόν του. Ο ποιητής αναφέρεται στο πείσμωμα
του νεαρού φίλου του, αφήνοντας να εννοηθούν δικές του
προσπάθειες να τον μεταπείσει, να τον αποτρέψει από μια
τόσο ριψοκίνδυνη απόφαση. Εντούτοις ο Φίλιππος δεν ήταν
διατεθειμένος να συμβιβαστεί με μια κατάσταση κατώτερη
των προσδοκιών του.

20 Οι σκοτεινές μέρες του ‘φταιγαν τα «ερειπωμένα πρόσωπα»  οι άνθρωποι χωρίς

ερειπωμένα πρόσωπα. αποφασιστικότητα, χωρίς πίστη στη δυνατότητα να επέλθει
μια ουσιαστική αλλαγή στη χώρα αυτή, τον ενοχλούσαν, τον
εξωθούσαν ακόμη περισσότερο σε δράση.

21 Το αίμα του ακούγοντας ανέβηκε τα «το αίμα του ακούγοντας»  ακούγοντας την εσωτερική του
λαμπερά βουνά. διάθεση και ανάγκη να παλέψει για κάτι καλύτερο, κι όχι τη
φωνή της λογικής, τη φωνή των φίλων του που του έλεγαν
πως επιδιώκει πράγματα σχεδόν ακατόρθωτα, ανέβηκε στα
λαμπερά βουνά. Ο ήρωας δεν υπέκυψε δε συμβιβάστηκε,
έμεινε πιστός στα φλογερά του οράματα.

Επανάληψη φράσεων: «ο Φίλιππος δε θα ξανάρθει» και

«ανέβηκε τα λαμπερά βουνά» τονίζουν:
 το αμετάκλητο της απώλειας του αγαπημένου φίλου
 τον πόνο του ποιητή
 την αντίθεση ανάμεσα στις προσδοκίες που γεννούσε
ο αγώνας (τα λαμπερά βουνά) και στο τραγικό τέλος
του νεαρού

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 10

 Τα λαμπερά βουνά, το όραμα ενός ιδανικότερου κόσμου,
είναι ό,τι εξωθεί το Φίλιππο σε δράση, αλλά συνάμα κι ό,τι
τον φέρνει πιο κοντά στον πρόωρο θάνατό του.

22 Κι απόμεινα «μονάχος»  δηλώνει τη δική του θέση χωρίς την παρουσία

23 Μονάχος περπατώντας και σφυρίζοντας του Φίλιππου. Ο φίλος του σκοτώθηκε πολεμώντας για την
24 μέσα στην κούφια Λάρισα. πατρίδα, ενώ εκείνος έμεινε πια μόνος του να περπατά σε μια
κούφια πόλη. Με το επίθετο «Μονάχος» πιθανόν να
δηλώνεται η απουσία ανθρώπινης δράσης, αλλά και η
συναισθηματική φόρτιση του ποιητικού υποκειμένου. Η
μεγάλη θλίψη του ποιητικού υποκειμένου, παρόλο που δεν
εκφράζεται άμεσα, είναι συνεχής και αυξανόμενη, καθώς η
σκέψη του με επιμονή παραμένει στον Φίλιππο.

«κούφια»  διττή σημασία:

 απουσία ανθρώπινης δράσης, το νέκρωμα που
επέφερε ο πόλεμος
 το ανούσιο των πραγμάτων. Ο ποιητής διακρίνει
παντού μια ματαιότητα τώρα που καλείται να ζήσει σ’
έναν κόσμου που δεν υπάρχει ο Φίλιππος. Σ’ έναν
κόσμο όπου δεν υπάρχουν άνθρωποι με όραμα και
αυξημένο το αίσθημα του δικαίου, όπως ο Φίλιππος,
ο ποιητής καλείται να βαδίσει ανάμεσα σε
ανθρώπους που επέλεξαν την απραξία, επέλεξαν την
εκ του ασφαλούς θέαση του πολέμου.

24 Και τότε Συνειρμική μετάβαση στην, άσχετη φαινομενικά με το

25 ως τη Μακεδονία βαθιά σαλεύοντας προηγούμενο θέμα, περίπτωση της κυρίας Πανδώρας. Μέσα
ημίκλειστη από την αντίθεση που υποβάλλεται (οι οραματισμοί και τα
26 μες στο πλατύ φεγγάρι του χειμώνα ιδανικά του Φιλίππου προηγουμένως, ο θρήνος για το
27 μιλώντας μόνο περί σώματος η άρρωστο κορμί εδώ) και με τη λανθάνουσα ειρωνική διάθεση
χηρευάμενη ο ποιητής πετυχαίνει το στόχο του: φωτίζει περισσότερο τη
28 κυρία Πανδώρα. Πέθανε πρώτη εικόνα του ήρωα – πολεμιστή, που θυσιάστηκε
29 χτικιάρης ο άντρας της τις μέρες του για κάτι μη υλικό, αψηφώντας τις χαρές της ζωής.
σαράντα τέσσερα
Σ’ έναν τέτοιο κούφιο κόσμο κινούνται άνθρωποι, όπως η
κυρία Πανδώρα, η οποία βρίσκεται στον αντίποδα των
προσδοκιών και των οραμάτων του Φίλιππου για μια
δικαιότερη κοινωνία που δεν θα αναλώνει την ενεργητικότητα
του στις ηδονικές απολαύσεις και κατ’ επέκταση στην
εφήμερη ζωή. Η κυρία Πανδώρα ενδιαφέρεται μόνο για τις
απολαύσεις του σώματος. Η κυρία Πανδώρα που έχασε τον

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 11

 άντρα της το 44΄ από φυματίωση ή από γενικότερη
εξάντληση, έχει μείνει τώρα να συζητά μόνο περί σώματος,
μόνο περί της ματαιωμένης ηδονής εξαιτίας του θανάτου του
άντρα της.

Η αντίθεση αυτή ανάμεσα στην αυτοθυσία του νεαρού

Φίλιππου και την εγωκεντρική στάση της κυρίας
Πανδώρας, τονίζει με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο το
διαρκή διχασμό της κοινωνίας ανάμεσα σε ανθρώπους
που είναι πάντοτε έτοιμοι να θυσιαστούν για τους
συνανθρώπους τους και σε ανθρώπους που σκέφτονται μόνο
τον εαυτό τους και τις προσωπικές τους ανάγκες. Ο
ατομισμός, ο υπερφίαλος εγωκεντρισμός και η κάλυψη
αναγκών του ΕΓΩ μας, έχουν νεκρώσει κάθε αίσθημα
αγωνιστικής διάθεσης για την επίτευξη του κοινού καλού, τη
θέληση για αυτοθυσία. Βλέπει, λοιπόν, κάποιος την έντονη
διάσταση ανάμεσα στα ιδανικά του Φίλιππου και τις ερωτικές
επιθυμίες της κυρίας Πανδώρας.

Επιλογή του ονόματος «Πανδώρα» δεν είναι τυχαία:

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Πανδώρα, εμφανίζεται ως αιτία
όλων των παθών για την ανθρωπότητα, λόγω της
περιέργειάς της. Συγκεκριμένα, η Πανδώρα, σύμφωνα με τον
μύθο, αποδέσμευσε και σκόρπισε στην ανθρωπότητα όλα τα
δεινά και τις ασθένειες που ήταν κρυμμένες σε ένα πιθάρι, το
οποίο δώρισε ο Δίας στο νεόνυμφο ζευγάρι (Πανδώρα και
Επιμηθέα) που θα έφερνε την ευτυχία στην οικογένεια, εάν
έμενε πάντα κλειστό

Χρήση της γλώσσας και του λεξιλογίου

• Ενώ ο λόγος είναι λιτός και οι λέξεις που χρησιμοποιεί
απλές και καθημερινές, η λόγια έκφραση «περί σώματος»
ίσως χρησιμοποιείται ειρωνικά, τονίζοντας ακόμη
περισσότερο την απόσταση που χωρίζει τον κόσμο της
κυρίας Πανδώρας και του Φίλιππου.

• Οι λέξεις της καθομιλουμένης (π.χ. χτικιάρης) έρχονται σε

αντίθεση με τη δραματική φόρτιση των λέξεων που
περιγράφουν τον πόλεμο (αίμα, μαύρισε, φωτιές) και με το
μυθικό υπόβαθρο των λέξεων που αφορούν το όραμα του
Φίλιππου (λαμπερά βουνά), τονίζοντας και με αυτό τον τρόπο
τις αντιθέσεις που υπάρχουν (ηρωικός θάνατος Φίλιππου ≠
αντιηρωικός θάνατος του άντρα της κυρίας Πανδώρας).

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 12

 • Η γλώσσα είναι λιτή, σκληρή, με δραματικότητα,
αποδεικνύοντας την υπαρξιακή αγωνία του ποιητή.

4. Ο Φίλιππος

Ο Φίλιππος είναι η κυρίαρχη μορφή μέσα στο ποίημα και αυτό καθορίζεται ήδη από τον
τίτλο. Eίναι διαφορετικός από τους υπόλοιπους, ξεχωρίζει, υπερέχει:

 Φωτεινό παράδειγμα, αμετανόητος και ασυμβίβαστος

 Ο Φίλιππος αντιπροσωπεύει όλους όσοι είναι έτοιμοι να απορρίψουν τα υλικά αγαθά,

τις ηδονές, τις χαρές της ζωής, τον συμβιβασμό. Είναι έτοιμοι να αφήσουν πίσω τους
όλα τα πιο πάνω, για να θυσιαστούν για τους συνανθρώπους τους

 Ο Φίλιππος είναι ένα πρόσωπο που αντιπροσωπεύει όλους όσοι αγωνίστηκαν και
πέθαναν την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Ήταν μια γενιά με οράματα
πανανθρώπινα, αγωνιστικό πνεύμα και μαχητικότητα που δεν δίστασαν να αντισταθούν,
να πολεμήσουν έναν παράλογο κόσμο, να θυσιάσουν ακόμα και τη ζωή τους. Δεν
πολεμούσαν για «λάφυρα» και «σειρήνες», δεν είχαν ως στόχο την απόκτηση αγαθών
υλικών, παρασήμων, δεν επεδίωκαν την επιβράβευση, τον θαυμασμό και το
χειροκρότημα. Αγωνίστηκαν για οράματα ανώτερα, αξίες πανανθρώπινες, αγωνίστηκαν
και έδωσαν την πνοή τους για «Μια απέραντη πατρίδα», ενωμένη και όχι διχασμένη.
Θυσιάστηκαν για την παγκόσμια ειρήνη και ήλπιζαν πως η ανθρωπότητα, έχοντας ως
θεμέλιο τη θυσία τους, το «αίμα» τους, θα έφτιαχνε έναν κόσμο καλύτερο.
Αντιπροσωπεύει, λοιπόν, τον αγνό αγωνιστή, τον ιδεολόγο και τον οραματιστή.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 13

5. Συναισθηματικό Πλαίσιο του Κειμένου

• Εκφράζεται ο θαυμασμός για το πείσμα, την επιμονή, την αποφασιστικότητα του

Φίλιππου να παραμείνει πιστός στις ιδέες και το όραμά του και να αγωνιστεί, αλλά
ταυτόχρονα και θλίψη, γιατί ο Φίλιππος αναχωρεί μόνος στα λαμπερά βουνά – ίσως το
ποιητικό υποκείμενο διαισθάνεται ότι εκείνος έχει προδοθεί (αδυναμία και απροθυμία να
τον ακολουθήσουν).

• Αισθάνεται έντονα την απώλεια και την απουσία του αγαπημένου του φίλου
(επανάληψη της φράσης «Δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος») και παρουσιάζεται
αγανακτισμένος, καθώς μετά την απουσία του επικρατούν εικόνες φρίκης και μιζέριας.
Το ποιητικό υποκείμενο αισθάνεται ίσως και τύψεις για τη στάση που τήρησε απέναντι
στον φίλο του.

• Η αίσθηση της μοναξιάς τον βασανίζει:

(α) έχασε τον φίλο του που σκοτώθηκε πολεμώντας για την πατρίδα (εκτελέστηκε από
τους Γερμανούς το 1942 – ο Σινόπουλος αντλεί στοιχεία από προσωπικά του βιώματα)
και

(β) έμεινε μόνος του να περπατά σε μια κούφια πόλη (απουσία ανθρώπινης δράσης,
ανούσιο των πραγμάτων)

• Το ποιητικό υποκείμενο δεν χαρακτηρίζεται από ηρωικό πνεύμα, αλλά νιώθει την
ανάγκη να καταθέσει τη μαρτυρία του και ίσως έτσι να απαλύνει τον πόνο και την
ένταση. Παράλληλα, νιώθει ότι έχει υποχρέωση να καταθέσει τη δική του αλήθεια και να
κρατήσει ζωντανούς όσους άδικα χάθηκαν από τη ζωή και διαγράφηκαν από τις σελίδες
της ιστορίας. Για το ποιητικό υποκείμενο η Μνήμη ταυτίζεται με τη Ζωή, ενώ η Λήθη με
τον Θάνατο. Αισθάνεται την ανάγκη να καταγράψει με τρόπο ποιητικό τη δική του
αλήθεια, καταθέτοντας τις εμπειρίες και την εποχή του, με σκοπό να τιμήσει τους
νεκρούς, τους απλούς αγωνιστές, που έμειναν από την ιστορία αδικαίωτοι.

Επομένως, η επιλογή της ιστορίας του Φίλιππου δεν εξαντλείται και δε δίνεται μόνο ως
ένα γεγονός που θλίβει τον ποιητή. Εκείνο που κυρίως πρόκειται να τονιστεί είναι οι
λόγοι για τους οποίους θυσιάστηκε ο νεαρός Φίλιππος.

6. Το Ποιητικό Υποκείμενο και οι φίλοι του Φίλιππου

 Βρίσκονται στον αντίποδα του Φίλιππου, των προσδοκιών του και του οράματός του
για μια δικαιότερη κοινωνία

 Προσπαθούν να τον μεταπείσουν, να τον απομακρύνουν από τον σκοπό και το όραμά
του
 Άνθρωποι που επιλέγουν την απραξία, που σκέφτονται τον εαυτό τους

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 14

 Το ποιητικό υποκείμενο διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους, εφόσον συνειδητοποιεί
και καταγράφει με πόνο τη διάσταση μεταξύ του Φίλιππου και των φίλων του και η
απουσία του Φίλιππου του υπενθυμίζει περισσότερο τη μοναξιά που τον περιβάλλει

7. Ρόλος της Μνήμης

- Ολόκληρο το ποίημα είναι ένα αφιέρωμα στη μνήμη του Φίλιππου και τη θυσία του.

- Η μνήμη λειτουργεί καταλυτικά για το ποιητικό υποκείμενο, ζωντανεύει το παρελθόν,

και οι προσωπικές εμπειρίες, με την ανάκλησή τους, αποκτούν ξανά σάρκα και οστά
μέσω οπτικών και ακουστικών αγώνων.

- Η μνήμη παρέχει τη δυνατότητα στο ποιητικό υποκείμενο να εκμηδενίσει τον χρόνο και
τον χώρο, αφήνοντάς το να κινείται με άνεση μέσα σε αυτούς.

- Η μνήμη λειτουργεί ως ο μοναδικός τρόπος διαφύλαξης του Φίλιππου, καθώς είναι το

μέσο να κρατηθεί μακριά από τα σκοτάδια της λήθης ο φίλος του. Εάν δεν συντηρηθεί
μέσω της μνήμης, τότε θα επέλθει ο οριστικός θάνατος. Έτσι μέσω της μνήμης –και κατ’
επέκταση‒ του ποιήματος νιώθει το ποιητικό υποκείμενο το χρέος να αναδείξει τέτοιους
αγωνιστές χαρίζοντάς τους την αθανασία, αφού κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσαν άλλοι να
το χαρίσουν.

- Στο ποίημα αναφύονται συνειρμικά μνήμες από τη ζωή και τα βιώματα του
Σινόπουλου, πρόσωπα με τα οποία συναναστράφηκε (ο χώρος της Λάρισας εκεί
βρισκόταν ο ποιητής την περίοδο του Εμφυλίου όπου και εργάστηκε ως ανθυπίατρος). Ο
τόπος δίνει το έναυσμα στον ποιητή να ανασύρει μνήμες.

8. Ποιητική Σκηνοθεσία

Το ποίημα είναι αφηγηματικό με έντονο το δραματικό στοιχείο. Ο συνδυασμός αυτός

υπηρετείται με τεχνικές που παραπέμπουν στην πεζογραφία και στο θέατρο (τόπος,
χρόνος, πρόσωπα, ατμόσφαιρα). Η ποιητική σκηνοθεσία είναι η εξής:

α. Χώρος:

Αρχικά τοποθετούμαστε στην ακίνητη κοιλάδα, στην ευρυχωρία του θεσσαλικού κάμπου,
στη συνέχεια κινούμαστε στην ασάλευτη πόλη της Λάρισας, οδηγούμαστε στο έρημο
καφενείο και ξανά στους έρημους δρόμους της κούφιας Λάρισας και πέρα ως τη
Μακεδονία. Δίνεται με αυτό τον τρόπο η αίσθηση μιας ερημωμένης πόλης, ενός
εφιαλτικού τοπίου, ενός τοπίου σκοτεινού που μυρίζει θάνατο.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 15

β. Χρόνος:

 Το ποιητικό υποκείμενο επιλέγει τη λειτουργία του μηχανισμού της αναπόλησης σε

χρόνο συγκεκριμένο («μεσάνυχτα στη Λάρισα», στ. 12). Η συγκεκριμένη χρονική στιγμή,
ως αφετηρία για ενδοσκόπηση, προβληματισμό και ενεργοποίηση της μνήμης, είναι
χαρακτηριστικό γνώρισμα της τεχνικής πολλών νεωτερικών ποιητών. Συγκεκριμένα,
δηλώνεται με δύο ρήματα που μας τοποθετούν στο εδώ και στο τώρα: «στοχάζομαι»
(στ. 1), «φυσάει» (στ. 11).

 Ο χρόνος δηλώνεται από τη χρήση των ρημάτων σε ενεστώτα και αόριστο

 Ο χρόνος δηλώνεται και με τη χρήση επιρρημάτων (Ύστερα/ απόψε/ Και τότε)

 Δύο χρονικά επίπεδα στα οποία κινείται το ποιητικό υποκείμενο:

α. τον προσωπικό χρόνο του ποιητικού υποκειμένου (ρήματα σε ενεστώτα)

β. τον ιστορικό χρόνο τον οποίο εκφράζει κυρίως ο Φίλιππος (ρήματα σε αόριστο

και παρατατικό).

Ποιητικό υποκείμενο και Φίλιππος συμπλέκονται, καθότι «ολόκληρο το ποίημα

λειτουργεί ως μια μνημονική διαφυγή του Σινόπουλου προς το πρόσωπο ενός οριστικά
χαμένου φίλου του»

 Μέσα στους στοχασμούς του εμφανίζεται ξαφνικά, και άρα συνειρμικά, και ίσως με την
πρώτη ανάγνωση του ποιήματος ασύνδετα, μια άλλη χρονική διαφυγή προς το
πρόσωπο της κυρίας Πανδώρας (στ. 24, «Και τότε»). Φίλιππος και Πανδώρα,
διαμετρικά αντίθετοι τύποι ανθρώπων, αντιφατικότητες όμως που συνιστούν τη ζωή.

 Τα γεγονότα δεν τοποθετούνται σε χρονολογική σειρά, αλλά αποτυπώνονται όπως τα

ανασύρει η μνήμη («ποιητικό μοντάζ»: εξάρθρωση αφήγησης και ανασύνθεση των
ποικίλων θραυσμάτων της μνήμης σε μια νέα διάταξη). Συνειρμικές μεταβάσεις, στις
οποίες παρελθόν και παρόν συγχέονται και τα γεγονότα δεν παρουσιάζονται με τη
διαδοχή τους μέσα στο χρόνο.

9. Αφηγηματικές Τεχνικές

-Το ποιητικό υποκείμενο «μιλάει» με το «εγώ» («στοχάζομαι», «μου φώναξε»,

«απόμεινα μονάχος»), εμπλέκοντας όμως και το συλλογικό «εμείς» για λίγο - την
προσπάθεια των φίλων του Φίλιππου να τον μεταπείσουν. Το ύφος αποκτά προσωπικό,
εξομολογητικό χαρακτήρα.

- Το ποιητικό υποκείμενο είναι θεατής και ερμηνευτής των γεγονότων, συμμετέχοντας

σε αυτά. Δηλώνει τα συναισθήματά του και κυρίως την αφόρητη μοναξιά του («Κι

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 16

απόμεινα/ Μονάχος»), με μόνη συντροφιά τις σκέψεις και τη μνήμη, καθώς και το
σφύριγμα που του υπενθυμίζει την παρουσία του μέσα στη νεκρική σιγή.

- Κυρίαρχη μορφή στο ποίημα είναι ο Φίλιππος, ο οποίος όμως είναι απών.

10. Εκφραστικά Μέσα

i. Εικόνες
Η εικονοποιία διαμορφώνει τον ατμοσφαιρικό τόνο του ποιήματος: εικόνες οπτικές,
ηχητικές. Η επιλογή της χρωματικής παλέτας δεν είναι τυχαία: σκούρα, μουντά χρώματα
που παραπέμπουν στον θάνατο, λαμπερά όταν γίνεται αναφορά στην πορεία του ήρωα
προσδίδουν παραστατικότητα και αναδεικνύουν τα νοήματα

ii. Χρήση Μετοχών

α. Μετοχές ενεργητικής φωνής (τροπικές): «κλαίγοντας», «ακούγοντας»,
«περπατώντας», «σφυρίζοντας», «σαλεύοντας», «μιλώντας»  προσδίδουν
κινητικότητα, καθώς εμπεριέχουν δράση και συναίσθημα

β. Μετοχές παθητικής φωνής: «στραμμένος», «συναχωμένου», «σαρωμένη»,

«πεσμένα», «ερειπωμένα», «χηρευάμενη»  σκιαγραφούν την κατάσταση στην οποία
βρίσκονται τα πρόσωπα ή ο τόπος

Με τη χρήση των ενεργητικών μετοχών, τα πρόσωπα κινούνται στον χώρο, αντιδρούν,

εκφράζονται, ενώ με τη χρήση των παθητικών μετοχών δίνεται η εντύπωση ότι τα
πράγματα είναι στατικά και δεδομένα.

iii. Επανάληψη της φράσης «Δε θα ξανάρθει ο Φίλιππος»

Ρόλος και λειτουργία της επανάληψης της φράσης:

α) Αναδεικνύεται σε λάιτ μοτίφ (leitmotiv) δίνοντας τη δυνατότητα στο ποιητικό

υποκείμενο να τονίσει τη συγκίνησή του και ταυτόχρονα να υπογραμμίσει το κενό που
άφησε η απώλεια του Φίλιππου (συγκινησιακή φόρτιση),
β) Η επανάληψη της φράσης προσδίδει ένταση και δραματικότητα στο ποίημα,
εξαιτίας του φόβου του ποιητικού υποκειμένου μήπως ο φίλος του ξεχαστεί
γ) Ο σκοπός του ποιητικού υποκειμένου είναι να αναδείξει το νόημα της θυσίας του
Φίλιππου
δ) Είναι ένα σχήμα λόγου το οποίο εξυπηρετεί τον ποιητή να μεταπηδά με άνεση από
μια θεματική ενότητα σε άλλη, ολοκληρώνοντάς την.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 17

iv. Οξύμωρο
Η εμφάνιση, του Φίλιππου στο στ. 1 λειτουργεί ως οξύμωρο, εφόσον η μορφή του
οριοθετείται με την απουσία του.

v. Αντιθέσεις

α. Ακινησία ≠ κίνηση
Ακίνητη κοιλάδα, πολιτεία ασάλευτη ≠ ο Φίλιππος προχωρεί στα λαμπερά βουνά
(επανάληψη δύο φορές της φράσης «λαμπερά βουνά»: παραπέμπουν στην ελευθερία
και ανεξαρτησία – τονίζεται η πορεία του προς τα πάνω, έστω και μοναχική,
υποβάλλεται η έννοια του υψηλού, είναι ο μόνος τόπος που πραγματοποιούνται τα
υψηλά οράματα)

β. Φως ≠ σκοτάδι
Το φως που εκπέμπει ο Φίλιππος ≠ το σκοτάδι του τόπου και των υπολοίπων

γ. Αξίες ≠ υλισμός
Οι ηθικές αξίες, η ανιδιοτέλεια του Φίλιππου, η διεκδίκηση ενός δίκαιου κόσμου για
όλους ≠ ο υλισμός, η ηθική κατάπτωση, η παραίτηση και ο συμβιβασμός των άλλων

δ. Φίλιππος: πνεύμα – όραμα ≠ κυρία Πανδώρα: σώμα – ερωτισμός

Η Πανδώρα είναι ο αντίποδας του Φίλιππου, εκπροσωπεί τον ερωτισμό, βρίσκεται σε
αντίθεση με τους οραματισμούς και το ρωμαλέο πνεύμα του Φίλιππου. Τα δύο αυτά
πρόσωπα, ο Φίλιππος και η Πανδώρα, καθώς κρατούν τις άκρες του ποιήματος, την
αρχή και το τέλος, δεν είναι μόνο διαφορετικά κατά το φύλο, θα φανεί ότι λειτουργούν
και αντιθετικά στην όλη τους στάση και κοσμοθεωρία:

 Ο Φίλιππος είναι το κυρίαρχο πρόσωπο που η παρουσία του απλώνεται στους

21 πρώτους στίχους του ποιήματος, άνθρωπος με τα πεισματικά οράματα ο
οποίος πήρε μοναχικός το δρόμο του, να σηκώσει ασυμβίβαστος αυτά που
οραματιζόταν
 Η Πανδώρα εισβάλλει ξαφνικά στον ποιητικό μύθο μόνο στους πέντε τελευταίους
στίχους. Αυτή μιλούσε μόνο περί σώματος.

ε. Ο κόσμος των νεκρών ≠ ο κόσμος των ζωντανών

Οι ζωντανοί είναι ένοικοι μιας «ασάλευτης πολιτείας», σκοτεινής, ενώ οι νεκροί
επιλέγουν τα «λαμπερά βουνά». Από τη μια, στον κόσμο των ζωντανών επικρατεί
ακινησία και απουσία φωτός (ίσως εξαιτίας του εφησυχασμού και του συμβιβασμού που
επιδεικνύουν), από την άλλη, ο κόσμος των νεκρών διακρίνεται από λάμψη και ανοδική
πορεία (ιδεατός κόσμος). Για λίγο συνυπάρχουν και μοιράζονται τον κόσμο των
ζωντανών ο Φίλιππος και οι φίλοι του, μέχρι τη στιγμή που ο Φίλιππος αποφασίζει να
ακολουθήσει τον δικό του δρόμο, να υπακούσει στο αίμα του.

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 18

 i. Μεταφορές

«μαύρισε το μυαλό» -Προσδίδουν θεατρικότητα και δραματικότητα

«ένα μακρύ ποτάμι το αίμα»
«σκοτεινές μέρες» -Δίνουν ένταση και χρωματίζουν με μελανά χρώματα τη
«ερειπωμένα πρόσωπα» συναισθηματική κατάσταση που επικρατεί στη
«το αίμα του ακούγοντας» μεταπολεμική Ελλάδα

i. Συνειρμός (στ. 24-29)

Συνειρμική μεταπήδηση από τη συγκεκριμένη εικόνα σε κάποια άλλη φαινομενικά
άσχετη. Ο ποιητής απλώνει τη ματιά του ως επάνω (βαθιά) στη Μακεδονία, όπου κάτω
από το χειμωνιάτικο φεγγάρι, σαλεύει ημίκλειστη μιλώντας μόνο περί σώματος η
χηρευάμενη κυρία Πανδώρα. Η πρώτη εικόνα («σαλεύοντας ημίκλειστη») και οι φράσεις
«περί σώματος», «η χηρευάμενη», υποδηλώνουν πως η κυρία Πανδώρα ενδιαφέρεται
μόνο για το σώμα της και υποκρύπτουν κάποια ειρωνική διάθεση. Η κυρία Πανδώρα
αποτελεί την άλλη όψη της ζωής, είναι πρόσωπο που βρίσκεται σε αντίθεση με τους
οραματισμούς και τα ιδανικά του Φίλιππου.

11. Μορφή Ποιήματος

ΜΟΝΤΕΡΝΟ – ΝΕΩΤΕΡΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ

«Η εσωτερική ταραχή που αισθάνεται το ποιητικό υποκείμενο υποδηλώνεται και με τη
μορφή του ποιήματος»:
 Ελεύθερος στίχος
 Έλλειψη μέτρου
 Έλλειψη ομοιοκαταληξίας
 Πεζός λόγος
 Κυριαρχία της εικόνας
 Ελλειπτικές προτάσεις
 Ελλειπτική στίξη
 Άλογη αλληλουχία νοημάτων
 Σκοτεινότητα (χαρακτηριστικά που ορίζουν τη νεότερη ποίηση)

Συστατικά που οδήγησαν στη ρήξη με την παραδοσιακή μορφή και φανερώνουν την
απογοήτευση, τα ρημαγμένα οράματα, τη δικαίωση του αγώνα που δεν ήρθε, το αίμα
που σπαταλήθηκε, τη μοναξιά (όλα αυτά δεν μπορούν να χωρέσουν μέσα σε
ισοσύλλαβους στίχους, ομοιοκαταληξίες και φόρμες, γιατί η «παραφωνία» της εποχής
αναζητά νέους ποιητικούς τρόπους)

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 19

12. Πηγές

- Μήδεια Αναστασίου: https://www.filologou-harin.com/about-us

- Εκπαιδευτικό υλικό λειτουργών Υ.Π

- Διαδίκτυο

ΚΝΛ – Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΝΑ Page 20