ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Μάθημα: Λογοτεχνία
Σχολικό εγχειρίδιο: «Ο λόγος ανάγκη της ψυχής», Κείμενα λογοτεχνίας Α΄
Γυμνασίου, Υ.Α.Π., 2011

Κοινά Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

1. ΠΑΙΔΙΚΑ – ΣΧΟΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Α΄ Σχολείο – Σχολική ζωή
1. «Η Νέα Παιδαγωγική», Ν. Καζαντζάκης (φωτοτυπία)
2. «Η Βαγγελίτσα», Έλλη Αλεξίου (σελ. 30)
3. «Ανδρομάχης Επάνοδος», Γ. Κουβαράς (σελ. 56)

Β’ Η Εδέμ της παιδικής ηλικίας

4. «Τα ποδήλατα», Ελένη Βακαλό (σελ. 61)

2. ΛΑЇΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ Δημοτική Ποίηση
5. «Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα, της βυζαντινής περιόδου – Ακριτικό
(σελ.69)
6. «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου», ο καημός της ξενιτειάς (σελ.78)
7. [Ποιος είδεν ήλιο από βραδιού], της καθημερινής ζωής με άξονα το θέμα της
αγάπης / του γάμου (σελ. 83)

Β’ Μύθοι – Θρύλοι – Παραμύθια

8. «Η γοργόνα», θρύλος (σελ. 97)
9. «Ο κυρ Λάζαρος και οι δράκοι», λαϊκό παραμύθι (σελ. 105)
10. «Η ορφανή», λαϊκό παραμύθι (σελ. 107)
11. «Τα τρία μικρά λυκάκια», μοντέρνο «ανατρεπτικό» παραμύθι, Ευγένιος
Τριβιζάς (σελ.120)

3. ΧΙΟΥΜΟΡ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

12. «Ο Γιαννάκης κι ο Δεσπότης», λαϊκή διήγηση (σελ.136)
ΠΡΟΣΟΧΗ
Ενδέχεται κάποιοι μαθητές να μην έχουν διδαχθεί όλα τα κοινά κείμενα.
Δίνονται επαναληπτικά σημεία μέχρι το σημείο που έχετε ήδη διδαχθεί.

[1]
 1. ΠΑΙΔΙΚΑ – ΣΧΟΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Εντοπισμός
(α) των δομικών στοιχείων των κειμένων της κάθε Ενότητας όπως:
είδος, τόπος, χρόνος, πρόσωπα.
(β) τον τύπο αφήγησης (δηλαδή πρωτοπρόσωπη: εγώ/εμείς, τριτοπρόσωπη:
αυτός/ αυτοί)
(γ) τον βασικό τρόπο / αφηγηματικό μέσο, που επιλέγει κάθε αφηγητής να
αφηγηθεί την ιστορία του ( δηλαδή: περιγραφή, αφήγηση, διάλογος ).

Α΄ Σχολείο – Σχολική ζωή

1. Ποιες παιδαγωγικές μεθόδους χρησιμοποιούν οι δάσκαλοι στα κείμενα;

Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας δίνοντας δύο (2) παραδείγματα μέσα από το
κείμενο.

2. α) Συμφωνείτε με τις παιδαγωγικές μεθόδους εκείνης της εποχής;

Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.
β) Να κάνετε σύγκριση με τις σημερινές παιδαγωγικές μεθόδους.

3. Ποια συναισθήματα νιώθουν οι μαθητές για τον Δάσκαλο της Α’ δημοτικού

και για τον Διευθυντή – Δάσκαλο της τετάρτης τάξης του σχολείου στο
κείμενο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με δύο (2) παραδείγματα
μέσα από το κείμενο αυτό.

Β’ Η Εδέμ της παιδικής ηλικίας

Ενδεικτικές επαναληπτικές εργασίες:
1. Καταγράψτε σε δύο στήλες τα βασικά γνωρίσματα του «τόπου» της
παιδικότητας σε αντιδιαστολή με την ενήλικη ζωή, όπως περιγράφονται στα
κείμενα της υποενότητας, μέσα από συγκεκριμένες φράσεις / λέξεις / σύμβολα
(σημειώνοντας και το κείμενο απ’ όπου αντλείτε τα στοιχεία).
«τόπος» της παιδικότητας/ευτοπία - «τόπος» της ενηλικίωσης/δυστοπία

2. Να εντοπίζετε και να γράφετε τα βασικά χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας

και της ενήλικης ζωής.
3. Να εντοπίζετε και να γράφετε διαφορές της παιδικής ηλικίας και της ενήλικης
ζωής.
[2]
 1. ΛΑЇΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Α΄ Δημοτική Ποίηση
Σ’ αυτή την ενότητα θα πρέπει να γνωρίζετε:

Ι. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

1. Ο λόγος είναι απλός, φυσικός, ανεπιτήδευτος.

2. Ο «ποιητής» του δημοτικού τραγουδιού δεν εκφράζει προσωπικά
συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της
κοινότητας.
3. Στοιχεία της τεχνικής των δημοτικών τραγουδιών :
4. 15σύλλαβος ιαμβικός στίχος με την τομή (παύση) στην 8η συλλαβή, χωρίς το
φαινόμενο του διασκελισμού.
5. Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.
6. Παραλείπονται τα ασήμαντα, τα περιττά και όσα εύκολα εννοούνται –έτσι η
δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό.
7. Λιτότητα εκφραστικών μέσων.
8. Γλώσσα που διακρίνεται για: δύναμη, παραστατικότητα, ζωντάνια, που
οφείλεται στην πληθωρική χρήση ρήματος και ουσιαστικού.
9. Επαναλήψεις: συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το
δεύτερο επιτείνει τη σημασία του πρώτου.
10. Χρήση στερεότυπων εκφράσεων («τρία πουλάκια κάθονται», κ.λ.π.)
11. Άσκοπα ερωτήματα («μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε
γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι»)
12. Υπάρχουν πολλές αντιθέσεις οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολές που
ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδύνατου).
13. Η εμψυχωτική λειτουργία, που ζωντανεύει ζώα +άψυχα αντικείμενα
(τολμηρές προσωποποιήσεις).
14. Η χρήση του άμεσου λόγου ή του διαλόγου (που σπάει τη μονοτονία της
αφήγησης και ενισχύει την παραστατικότητα).
15. Συχνά στο διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση
της δράσης ή του διαλόγου
(το πουλί λ.χ. που μιλά με ανθρώπινη ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο
των δημοτικών τραγουδιών).

ΙΙ. ΤΑ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ / ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΠΟΥ

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΑΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΕΙΝΑΙ:
1. Προσωποποίηση

2. Μεταφορά
[3]
 3. Εικόνες

4. Αντίθεση

5. Επανάληψη

6. Συμβολικοί αριθμοί

7. Τριαδικό σχήμα

8. Διάλογος

9. Άστοχα ερωτήματα

10. Χρήση ιστορικού ενεστώτα (ζωντάνια παραστατικότητα)

11. Μέτρο

Δεκαπεντασύλλαβος [ιαμβικός] - Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη

δημοτική μας ποίηση από το ποίημα «Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα, της
βυζαντινής περιόδου – Ακριτικό (σελ.69)
Για παράδειγμα:
Ο Χά ρος μαύ ρα ’φό ρησεν, μαύρον1 καβα λλιτζεύ κει,
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

μπορούμε να παρατηρήσουμε το εξής:

α) ο στίχος αποτελείται από δεκαπέντε συνολικά συλλαβές, γι' αυτό και ονομάζεται
δεκαπεντασύλλαβος
β) ο στίχος αποτελείται από τονισμένες και άτονες συλλαβές. Ο τόνος (γραμματικός ή
μουσικός) πέφτει σε κάθε δεύτερη συλλαβή· τονίζονται δηλαδή οι εξής συλλαβές: 2,
4, 6, 8, 10, 12, 14
γ) ο συνδυασμός μιας άτονης (συμβολίζεται με το σημείο: ∪) και μιας τονισμένης
συλλαβής (συμβολίζεται με το σημείο: ) δημιουργεί το μετρικό πόδι που
ονομάζεται ίαμβος (= ∪ ), ενώ το μέτρο του στίχου καλείται ιαμβικό. Επομένως ο
προαναφερόμενος στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος
δ) η τελευταία λέξη του στίχου τονίζεται στην παραλήγουσα (=παροξύτονος στίχος)
ε) ο στίχος μοιράζεται σε δύο ημιστίχια. Το σημείο που ο στίχος κόβεται σε δύο
ημιστίχια ονομάζεται τομή. Η τομή, που γίνεται μετά την όγδοη συλλαβή, συμπίπτει
με το σημείο που παίρνουμε μια μικρή ανάσα, όταν απαγγέλλουμε το στίχο
στ) ο στίχος εκφράζει ένα πλήρες νόημα· παρουσιάζει, δηλαδή, νοηματική
αυτοτέλεια και συντακτική αυτονομία. Παράλληλα, το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί
στην ουσία νοηματική επανάληψη του πρώτου.
• Συμπέρασμα: με βάση αυτές τις διαπιστώσεις, ο προαναφερόμενος στίχος
χαρακτηρίζεται: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος παροξύτονος με την τομή μετά
την όγδοη συλλαβή· χωρίζεται σε δύο ημιστίχια από τα οποία το πρώτο έχει
οκτώ συλλαβές και το δεύτερο επτά. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά
περιγράφουν τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στην κλασική και τη
στερεότυπη μορφή του.

ΕΡΓΑΣΙΑ:
[4]
Να δοκιμάσετε να αναλύσετε μετρικά τον 5ο στίχο του κυπριακού ποιήματος
«Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα, της βυζαντινής περιόδου – Ακριτικό
(σελ.69)

.
ΙΙΙ. ΤΟ ΕΙΔΟΣ, ΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΟΥ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΚΑΘΕ ΔΗΜΟΤΙΚΟ
ΠΟΙΗΜΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΜΑ.

«Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα, της βυζαντινής περιόδου – Ακριτικό

(σελ.69)

Ενδεικτικές επαναληπτικές ερωτήσεις:

1. Πώς υποδέχονται τον Χάροντα οι χωρικοί;

2. Τι ζητά ο Χάροντας;
3. Να βρείτε και να γράψετε τον τρόπο εμφάνισης του Χάροντα ( τη μορφή
του ) έναντι του Διγενή. Να τεκμηριώσετε από το κείμενο.
4. Να βρείτε και να γράψετε τον τρόπο δράσης του Χάροντα εναντίον του
Διγενή. Να τεκμηριώσετε από τα κείμενα.
5. Να βρείτε και να γράψετε τον τρόπο αντίδρασης του Διγενή, όταν
εμφανίστηκε μπροστά του ο Χάροντας. Να τεκμηριώσετε με στοιχεία
από το κείμενο.
6. Να χαρακτηρίσετε τον Διγενή και τον Χάροντα όπως εμφανίζονται μέσα
από το κείμενο και να δικαιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς σας.
7. Το κείμενο ανήκει στην κατηγορία των δημοτικών τραγουδιών. Να
βρείτε:
(α) (3) τρία χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών
(β) να τα δικαιολογήσετε με στοιχεία από το κείμενο.
8. Να παρουσιάσετε τον Χάροντα όπως περιγράφεται στο κείμενο.
Να αναφέρετε (2) δύο χαρακτηριστικά του τα οποία θα δικαιολογήσετε
μέσα από το κείμενο.
9. Να εντοπίσετε και να γράψετε το μέτρο (ρυθμό), τη γλώσσα και τα
χαρακτηριστικά της μορφής του κειμένου.
10. Τι συμβολίζει η μορφή του Διγενή, σύμφωνα με το κείμενο;

«Ο γυρισμός του ξενιτεμένου», ο καημός της ξενιτειάς (σελ.78)

Είδος: Παραλογή: Διηγηματικό τραγούδι. Ο Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της
Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 10, παρατηρεί «θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι
Παραλογές μοιάζουν σα μια τεχνικά καμωμένη περίληψη ενός παραμυθιού, συχνά
δραματικού, βαλμένη σε στίχους». Οι υποθέσεις των Παραλογών προέρχονται από
μύθους αρχαίους, δραματικά κοινωνικά περιστατικά, σκάνδαλα ή είναι τελείως
πλαστές.

[5]
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Αφού μελετήσετε και συγκρίνετε τα δύο πιο κάτω λογοτεχνικά

κείμενα να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις.

Ι. ΚΕΙΜΕΝO

Ο γυρισμός του ξενιτεμένου

Ερόδισε η ανατολή και ξημερώνει η δύση,

γλυκοχαράζουν τα βουνά κι αυγερινός τραβιέται,
παν τα πουλάκια στις βοσκές κι οι όμορφες στη βρύση,
βγαίνω κι εγώ κι ο μαύρος μου, με τα λαγωνικά μου,
βρίσκω μια κόρη πού ’πλενε σε μαρμαρένια γούρνα,
τη χαιρετώ δε μου μιλεί, της κρένω δε μου κρένει:
– Κόρη για βγάλε μας νερό, την καλή μοίρα νά ’χεις,
να πιω κι εγώ κι ο μαύρος μου και τα λαγωνικά μου…
Σαράντα σίκλους έβγαλε, στα μάτια δεν την είδα,
κι απάνω στους σαράντα δυό τη βλέπω δακρυσμένη:
– Γιατί δακρύζεις, λυγερή, και βαριαναστενάζεις;
Μήνα πεινάς, μήνα διψάς, μην έχεις κακή μάνα;
Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτ’ έχω κακή μάνα·
ξένε μου, κι αν εδάκρυσα, κι αν βαριαναστενάζω,
τον άντρα ’χω στην ξενιτιάν εδώ και δέκα χρόνους,
κι ακόμα τρεις τον καρτερώ, πέντε τον παντηχαίνω,
κι απέ θα κόψω τα μαλλιά, καλόγρια θένα γένω,
θα πάω στα έρημα βουνά να στήσω μοναστήρι,
εκειόν να τρώει η ξενιτιά, κι εμέ τα μαύρα ράσα…
– Κόρη, ο καλός σου επέθανε, κόρη, ο καλός σου εχάθη
κι εγώ παπάδες πλέρωσα, κι είπε να με πλερώσεις,
του έδωκα κι ένα φιλί, κι είπε να μου το δώσεις.
– Αν τους παπάδες πλέρωσες, διπλά να σε πλερώσω,
κι αν έκανες τα κόλλυβα, διπλά να σου τα δώσω,
όμως εκείνο το φιλί, τρέχα και γύρευέ το!
– Κόρη μ’ εγώ είμ’ ο άντρας σου, εγώ ’μαι κι ο καλός σου.
– Πες μου σημάδια του σπιτιού, και τότε σε πιστεύω...
– Έχεις μηλιά στην πόρτα σου και κλήμα στην αυλή σου,
κι έχεις και με τα χέρια σου μια λεϊμονιά φυτέψει.
– Κάποιος κακός μου γείτονας σου τα ’πε και τα ξέρεις·
πες μου σουσούμια του κορμιού, και τότε σε πιστεύω.
– Έχεις ελιά στα στήθη σου, κι ελιά στην αμασκάλη,
κι ανάμεσα στον κόρφο σου τ’ αντρός σου φυλαχτάρι.
– Ξένε μ’ εσύ είσ’ ο άντρας μου, εσύ είσαι κι ο καλός μου.

Άγις Θέρος, Δημοτικά τραγούδια, Ο Φοίβος, Αθήνα,χ.χ

2. ΚΕΙΜΕΝO

Ξενιτεμένο μου πουλί

Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,

[6]
η ξενιτιά σε χαίρεται κι εγώ ’χω τον καημό σου.
Τι να σου στείλω ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;*
Μήλο αν σου στείλω σέπεται,* τριαντάφυλλο μαδιέται,
σταφύλι ξερωγιάζεται, κυδώνι μαραγκιάζει.*
Να στείλω με τα δάκρυα μου μαντίλι μουσκεμένο,
τα δάκρυα μου είναι καυτερά, και καίνε το μαντίλι.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;

Σηκώνομαι τη χαραυγή γιατί ύπνο δεν ευρίσκω,

ανοίγω το παράθυρο, κοιτάζω τους διαβάτες,
κοιτάζω τις γειτόνισσες και τις καλοτυχίζω,
πώς ταχταρίζουν* τα μικρά και τα γλυκοβυζαίνουν.
Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,
και μπαίνω μέσα κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω.

Ν.Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, Γράμματα

Λεξιλόγιο: *να σου προβοδίσω: να σου δώσω αποχαιρετιστήριο δώρο, *σέπεται: σαπίζει,
*μαραγκιάζει: μαραίνεται, *ταχταρίζουν: χορεύουν στην αγκαλιά

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιο είναι το κοινό θέμα των πιο πάνω τραγουδιών; Να δώσετε ένα τουλάχιστον
στοιχείο από το κάθε τραγούδι που να τεκμηριώνει την απάντησή σας.

2. Να βρείτε και να γράψετε (3) τρία στοιχεία που να φανερώνουν ότι το κείμενο
«Ξενιτεμένο μου πουλί» είναι δημοτικό τραγούδι.

3. (α) Ποια συγγενική σχέση έχει η γυναίκα με τον ξενιτεμένο στα τραγούδια
«Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» και «Ξενιτεμένο μου πουλί»;
Να τεκμηριώσετε την άποψή σας με στοιχεία από τα τραγούδια.

(β) Πώς εκδηλώνουν τον πόνο τους; Να βρείτε (2) δύο στίχους από το κάθε
τραγούδι που να δικαιολογούν τα συναισθήματά τους.

4. Ποια σημάδια αναγνώρισης ζητά η γυναίκα από τον ξενιτεμένο στο δημοτικό
τραγούδι «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου»;

Επίσης ενδεικτικά ακολουθεί το εξεταστικό δοκίμιο της περσινής σχολικής

χρονιάς 2018 - 2019.

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΨΩΝΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2018 –2019

[7]
 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MAΪOY – ΙΟΥΝΙΟY 2018

ΜΑΘΗΜΑ: NEA ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ Α΄

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29/05/2019

ΔΙΑΡΚΕΙΑ 2 ΩΡΕΣ ΩΡΑ 08:00-10:00 π.μ.

ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΟΔΗΓΙΕΣ:
α) Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από δύο (2) μέρη. Να απαντήσετε σε όλα τα
μέρη και σε όλα τα ερωτήματα.
β) Τα ερωτήματα να απαντηθούν σε φύλλα εξέτασης, όχι στο εξεταστικό δοκίμιο.
γ) Να γράφετε με μπλε ή μαύρο μελάνι.
δ) Απαγορεύεται η χρήση διορθωτικού υγρού ή ταινίας (Tipp-Ex).

ΜΕΡΟΣ Α΄: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (14 ΜΟΝΑΔΕΣ)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο: Καταναλώνοντας μεγαλύτερες μερίδες υγιεινών τροφίμων
μπορείτε να παραμείνετε αδύνατοι, χωρίς να κάνετε στερητικές δίαιτες, υποστηρίζουν
Αμερικανοί ερευνητές, σε άρθρο που δημοσιεύεται στο επιστημονικό έντυπο New England
journal of Medicine. Οι επιστήμονες της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου
Χάρβαρντ διαπίστωσαν ότι τα άτομα, που αύξησαν την πρόσληψη τροφών με πολλές
φυτικές ίνες, όπως οι ξηροί καρποί, τα φρούτα, το γιαούρτι και τα λαχανικά, έχασαν βάρος.
Πιστεύουν λοιπόν ότι αυτό το πρότυπο αφήνει λιγότερο χώρο διαθέσιμο για λιπαρά
τρόφιμα. Η έρευνα επικεντρώθηκε σε 120.000 άτομα που ετέθησαν υπό ιατρική
παρακολούθηση για 20 χρόνια.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η τροφή που σχετίστηκε αμεσότερα με τη μεγαλύτερη πρόσληψη
βάρους ήταν τα πατατάκια. Κάθε επιπλέον ημερήσια μερίδα συντελούσε σε αύξηση του
βάρους κατά 1,3 κιλά κάθε τέσσερα χρόνια. Όμοια αποτελέσματα παρατηρήθηκαν και σε
άτομα που έτρωγαν επιπλέον μερίδες κρέατος , φρυγανισμένων αρτοσκευασμάτων και
ζαχαρωδών ροφημάτων. Ωστόσο, μικρότερη αύξηση βάρους συνεπαγόταν η κατανάλωση
γιαουρτιού, λαχανικών, φρούτων και δημητριακών. Για παράδειγμα, μια επιπλέον μερίδα
γιαουρτιού συντελούσε σε μείωση του βάρους κατά 0,37 κιλά και τα λαχανικά κατά 0,1
κιλό.
Ο δρ. Ντάριους Μοζαφαριάν , επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, εξηγεί ότι « το φυτικό
περιεχόμενο των τροφίμων αυτών εξηγεί το αποτέλεσμα. Η αντίστροφη σχέση τους με την
αύξηση του βάρους δείχνει ότι η αύξηση της κατανάλωσής τους μειώνει την πρόσληψη
άλλων τροφών με μεγαλύτερο θερμιδικό περιεχόμενο, μειώνοντας τελικά την ποσότητα της
ενέργειας που καταναλώνεται. Όσες περισσότερες φυτικές ίνες περιέχει ένα τρόφιμο και
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
όσο βραδύτερα διασπάται, τόσο μειώνεται η πιθανότητα κατανάλωσης μιας τροφής που
είναι περισσότερο επεξεργασμένη και ευκολότερη στην πεπτική διάσπαση.»
Εφημερίδα «Φιλελεύθερος», 28/8/11
Τηλεόραση και διατροφή
Γνωρίζατε πως τα τελευταία χρόνια οι ώρες που περνάμε μπροστά στην τηλεόραση έχουν
αυξηθεί κατά 30% και αυτό ξεκινάει από την παιδική μας ηλικία; Η τηλεόραση έχει όντως
[8]
διεισδύσει μόνιμα στη ζωή μας, εξουσιάζοντας ένα μεγάλο κομμάτι από τον ελεύθερο
χρόνο μας. Αυτή η «αθώα» συνήθεια μπορεί, όμως , να είναι επιβλαβής για τις διατροφικές
Ι. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ (2 ΜΟΝΑΔΕΣ)

1. Ποιο είναι το κοινό θέμα των δύο κειμένων; (0,5 μονάδα)

2. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε δύο (2) προβλήματα που παρουσιάζουν οι

συγγραφείς στα πιο πάνω κείμενα . (Να δώσετε ένα (1) πρόβλημα από το
κάθε κείμενο). (0,5 μονάδα)

3. Σε ποιο κειμενικό είδος ανήκει το κείμενο 1; (0,5 μονάδα)

4. Ποιος είναι ο πομπός και ποιος ο δέκτης του κειμένου 2; (0,5 μονάδα)
II. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΜΟΡΦΗΣ (4 ΜΟΝΑΔΕΣ)

Οργάνωση λόγου (1 μονάδα)

5. (α) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τα δομικά μέρη (θεματική πρόταση,

λεπτομέρειες, κατακλείδα) της τρίτης (3ης) παραγράφου του κειμένου 2.
(«Οι διατροφικές μας συνήθειες … σε λιπαρά και ζάχαρη.») (0,75 μονάδα)
[9]
 (β) Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την ίδια παράγραφο. (0,25 μονάδα)

Μορφοσυντακτικά φαινόμενα (2 μονάδες)

6. α) Να εντοπίσετε και να γράψετε μία (1) επιφωνηματική πρόταση από την

πιο κάτω παράγραφο και να τη μετατρέψετε σε απλή: (0,5 μονάδα)
β) Να εντοπίσετε και να γράψετε έναν (1) επιθετικό προσδιορισμό από την
ίδια παράγραφο. (0,25 μονάδα)

«Γνωρίζατε πως τα τελευταία χρόνια οι ώρες που περνάμε μπροστά στην τηλεόραση
έχουν αυξηθεί κατά 30% και αυτό ξεκινάει από την παιδική ηλικία; Η τηλεόραση έχει
όντως διεισδύσει μόνιμα στη ζωή μας, εξουσιάζοντας ένα μεγάλο κομμάτι από τον
ελεύθερο χρόνο μας. Αυτή η «αθώα» συνήθεια μπορεί, όμως , να είναι επιβλαβής για
τις διατροφικές μας συνήθειες!»

7. (α) Να αναγνωρίσετε τη χρονική βαθμίδα στην οποία βρίσκεται το

υπογραμμισμένο ρήμα στην πιο κάτω πρόταση. (0,25 μονάδα)
(β) Να το μεταφέρετε στον Στιγμιαίο μέλλοντα. (0,25 μονάδα)
«Οι επιστήμονες […] διαπίστωσαν ότι τα άτομα που αύξησαν την
πρόσληψη τροφών με πολλές φυτικές ίνες, […] έχασαν βάρος.»

8. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες λέξεις στις πιο κάτω

προτάσεις από το κείμενο 2.

α. Αυτή η αθώα συνήθεια μπορεί να είναι επιβλαβής.

β. …τσιμπολογάμε ασυναίσθητα παχυντικές τροφές…
γ. Η τηλεόραση έχει ασφαλώς τη θετική της συμβολή.
(0,75 μονάδα)

Λεξιλογικά (1 μονάδα)
9. Να γράψετε:
(α) ένα (1) παράγωγο ουσιαστικό για το πιο κάτω ρήμα:
• καταναλώνεται

(β) ένα (1) παράγωγο επίθετο για την πιο κάτω λέξη:
• αποτέλεσμα
(0,5 μονάδα)

10. (α) Να αναλύσετε την πιο κάτω υπογραμμισμένη λέξη στα συνθετικά της
μέρη.
(β) Να σχηματίσετε μία (1) νέα σύνθετη λέξη, χρησιμοποιώντας το α΄
συνθετικό της πιο κάτω υπογραμμισμένης λέξης. (0,5 μονάδα)

«Όμοια αποτελέσματα παρατηρήθηκαν και σε άτομα που έτρωγαν επιπλέον

μερίδες κρέατος, φρυγανισμένων αρτοσκευασμάτων και ζαχαρωδών
ροφημάτων.»
III. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (8 ΜΟΝΑΔΕΣ)

Μετά από έρευνα που διεξήχθη στο Σχολείο μου, φάνηκε ότι μεγάλος
αριθμός συμμαθητών/ τριών μου δεν τρέφονται σωστά, με αποτέλεσμα να
κινδυνεύει η υγεία τους. Σε κείμενο που γράφω στην εφημερίδα του Σχολείου
μου, αναφέρομαι στον ρόλο της σωστής διατροφής στην υγεία των εφήβων ,
[10]
 δίνω συμβουλές και τονίζω τις συνέπειες που έχει η μη ισορροπημένη διατροφή.
(Έκταση κειμένου: 200 – 220 λέξεις).

ΜΕΡΟΣ Β΄: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (6 ΜΟΝΑΔΕΣ)

Αφού μελετήσετε και συγκρίνετε τα δύο πιο κάτω λογοτεχνικά κείμενα,

να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις.

1ο ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο γυρισμός του ξενιτεμένου

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ερόδισε η ανατολή και ξημερώνει η δύση,
γλυκοχαράζουν τα βουνά κι αυγερινός τραβιέται,
παν τα πουλάκια στις βοσκές κι οι όμορφες στη βρύση,
βγαίνω κι εγώ κι ο μαύρος μου, με τα λαγωνικά μου,
βρίσκω μια κόρη πού ’πλενε σε μαρμαρένια γούρνα,
τη χαιρετώ δε μου μιλεί, της κρένω δε μου κρένει:
– Κόρη για βγάλε μας νερό, την καλή μοίρα νά ’χεις,
να πιω κι εγώ κι ο μαύρος μου και τα λαγωνικά μου…
Σαράντα σίκλους έβγαλε, στα μάτια δεν την είδα,
κι απάνω στους σαράντα δυό τη βλέπω δακρυσμένη:
– Γιατί δακρύζεις, λυγερή, και βαριαναστενάζεις;
Μήνα πεινάς, μήνα διψάς, μην έχεις κακή μάνα;
Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτ’ έχω κακή μάνα·
ξένε μου, κι αν εδάκρυσα, κι αν βαριαναστενάζω,
τον άντρα ’χω στην ξενιτιάν εδώ και δέκα χρόνους,
κι ακόμα τρεις τον καρτερώ, πέντε τον παντηχαίνω,
κι απέ θα κόψω τα μαλλιά, καλόγρια θένα γένω,
θα πάω στα έρημα βουνά να στήσω μοναστήρι,
εκειόν να τρώει η ξενιτιά, κι εμέ τα μαύρα ράσα…
– Κόρη, ο καλός σου επέθανε, κόρη, ο καλός σου εχάθη
κι εγώ παπάδες πλέρωσα, κι είπε να με πλερώσεις,
του έδωκα κι ένα φιλί, κι είπε να μου το δώσεις.
– Αν τους παπάδες πλέρωσες, διπλά να σε πλερώσω,
κι αν έκανες τα κόλλυβα, διπλά να σου τα δώσω,
όμως εκείνο το φιλί, τρέχα και γύρευέ το!
– Κόρη μ’ εγώ είμ’ ο άντρας σου, εγώ ’μαι κι ο καλός σου.
– Πες μου σημάδια του σπιτιού, και τότε σε πιστεύω...
– Έχεις μηλιά στην πόρτα σου και κλήμα στην αυλή σου,
κι έχεις και με τα χέρια σου μια λεϊμονιά φυτέψει.
– Κάποιος κακός μου γείτονας σου τα ’πε και τα ξέρεις·
πες μου σουσούμια του κορμιού, και τότε σε πιστεύω.
– Έχεις ελιά στα στήθη σου, κι ελιά στην αμασκάλη,
κι ανάμεσα στον κόρφο σου τ’ αντρός σου φυλαχτάρι.
– Ξένε μ’ εσύ είσ’ ο άντρας μου, εσύ είσαι κι ο καλός μου.
ΕΡΩΤΗΣΗ Άγις Θέρος, Δημοτικά τραγούδια, Ο Φοίβος, Αθήνα,χ.χ
1. (α) Να αναφέρετε δύο (2) δοκιμασίες που υποβάλλει ο ξενιτεμένος τη
γυναίκα του και να εξηγήσετε ποιο σκοπό έχουν. (1 μονάδα)
(β) Πώς αντιδρά η γυναίκα του ξενιτεμένου στο άκουσμα ότι εκείνος είναι ο
άντρας της;
2. Να γράψετε δύο (2) σημάδια αναγνώρισης που ζητά η γυναίκα από τον
ξενιτεμένο για να τον πιστέψει. (1 μονάδα)

[11]
ΑΔΙΔΑΚΤΟ
ο ΚΕΙΜΕΝΟ
2 ΚΕΙΜΕΝΟ:

Η μάνα του ξενιτεμένου

Σ' αφήνω γεια, μανούλα μου, σ' αφήνω γεια, πατέρα,

έχετε γεια 'δερφάκια μου και σεις ξαδερφοπούλες.
Θα φύγω, θα ξενιτευτώ, θα πάω μακριά στα ξένα·
θα φύγω, μάνα, και θα 'ρτώ και μην πολυλυπιέσαι.
Από τα ξένα, που βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω
με τη δροσιά της άνοιξης, την πάχνη του χειμώνα,
και με τ' αστέρια τ' ουρανού, τα ρόδα του Μαΐου.
Θα να σου στέλνω μάλαμα, θα να σου στέλν' ασήμι,
θα να σου στέλνω πράματα, π' ουδέ τα συλλογιέσαι.
―Παιδί μου, πάαινε στο καλό κι όλ' οι άγιοι κοντά σου,
και της μανούλας σου η ευχή να 'ναι για φυλαχτό σου,
να μη σε πιάνει βάσκαμα και το κακό το μάτι.
Θυμήσου με, παιδάκι μου, κι εμέ και τα παιδιά μου,
μη σε πλανέσει η ξενιτιά και μας αλησμονήσεις.
― Κάλλιο, μανούλα μου γλυκιά, κάλλιο να σκάσω πρώτα,
παρά να μη σας θυμηθώ στα έρημα τα ξένα.

Δώδεκα χρόνια πέρασαν και δεκαπέντε μήνες,

καράβια δεν τον είδανε, ναύτες δεν τόνε ξέρουν.
Πρώτο φιλί, ναστέναξε, δεύτερο, τον πλανάει,
τρίτο φιλί φαρμακερό, τη μάνα αλησμονάει*.

αλησμονάει= ξεχνάει

Πηγή: Ν. Γ. Πολίτης , Δημοτικά τραγούδια

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ :

1. (α) Ποιο είναι το κοινό θέμα των δύο τραγουδιών; Να δώσετε ένα (1)
τουλάχιστον στοιχείο από το κάθε τραγούδι που να τεκμηριώνει την
απάντησή σας. (1 μονάδα)

(β) Ποια πρόσωπα υποφέρουν από την απουσία των ξενιτεμένων στα δύο
τραγούδια;
Να βρείτε και να γράψετε ένα (1) στίχο από το κάθε τραγούδι οι οποίος να
δείχνει τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται ο πόνος αυτός και να τους
εξηγήσετε. (1 μονάδα)

[12]
2. (α) Να εντοπίσετε μια (1) ομοιότητα και μια (1) διαφορά ως προς το
περιεχόμενο των δύο δημοτικών τραγουδιών. Να απαντήσετε κάνοντας
αναφορά στα κείμενα. (1 μονάδα)

(β) Να εντοπίσετε και να γράψετε δύο (2) χαρακτηριστικά από το τραγούδι

«Η μάνα του ξενιτεμένου» που να φανερώνουν ότι είναι δημοτικό τραγούδι .
Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το τραγούδι.
(1 μονάδα)

ΤΕΛΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ

[13]