Θούριος

Ρήγας Βελεστινλής

Η ζωή και το έργο του

Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας. Σπούδασε στη Ζαγορά και εργάστηκε για μικρό
διάστημα ως δάσκαλος στον Κισσό Πηλίου. Έπειτα πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου
προσλήφθηκε ως γραμματικός, δηλαδή ως διπλωματικός υπάλληλος της οικογένειας
Υψηλάντη. Στην Κωνσταντινούπολη μαθαίνει ξένες γλώσσες και γνωρίζεται με επιφανή
πρόσωπα της εποχής του. Επίσης, υπηρετεί ως γραμματικός του ηγεμόνα Νικόλαου
Μαυρογένη στο Βουκουρέστι. Ήταν πνεύμα ανήσυχο και τολμηρό. Ήρθε σε επαφή με το
κίνημα του Διαφωτισμού και παρακολούθησε από κοντά την αποσύνθεση της οθωμανικής
αυτοκρατορίας. Ήταν μια από τις σημαντικότερες μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και
ένας από τους πρωτοστάτες της Ελληνικής επανάστασης. Ανέπτυξε έντονη επαναστατική
δραστηριότητα. Συνελήφθη τελικά μαζί με άλλους συνεργάτες του από Αυστριακούς.
Παραδόθηκε στα χέρια των Τούρκων και εκτελέστηκε στο Βελιγράδι. Όραμά του ήταν μια
πανβαλκανική εξέγερση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Γενικά για το Θούριο

 Θούριος: ο σημαντικότερος ύμνος που παροτρύνει τους Έλληνες να ξεσηκωθούν

προκειμένου να αποτινάξουν το ζυγό της δουλείας κάτω από τους Τούρκους.

 Ιδέες που εμπεριέχονται στον ύμνο:

α. αξία της ελευθερίας

β. πίστη στην ιερότητα του αγώνα

γ. πίστη στην πατρίδα

δ. ιδέα της ομόνοιας

 Στόχος του Ρήγα με τον Θούριο: να προετοιμάσει ψυχολογικά τους Έλληνες για να
ξεσηκωθούν εναντίον των Τούρκων και να αποτινάξουν 400 χρόνια σκλαβιάς.

 Ο Ρήγας επηρεάζεται:

 Από το κίνημα του Διαφωτισμού, πνευματικό κίνημα που επικρατεί σε ολόκληρη την
Ευρώπη τον 18ο αι.

 Νεοελληνικός διαφωτισμός: ο ίδιος ο Ρήγας ήταν ένας από τους σημαντικότερους

εκπροσώπους του Νεοελληνικού διαφωτισμού. Σημαντική ήταν και η συμβολή του στην
προετοιμασία της Επανάστασης εναντίον των Τούρκων.

 Όραμα του Ρήγα: να ενωθούν όλοι οι Βαλκανικοί λαοί εναντίον του κοινού εχθρού,
των Τούρκων.

Ακούστε το Θούριο σε εκτέλεση του Νίκου Ξυλούρη και σε μουσική του Χρήστου Λεοντή 

Πρόγραμμα Αναπαραγωγής Ήχου

00:00
00:00
Χρησιμοποιείστε τα πλήκτρα Πάνω/Κάτω βέλος για να αυξήσετε ή να μειώσετε ένταση.
Ανάλυση του ποιήματος

Κείμενο Θούριος

Δημιουργός Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος)

Είδος Θούριος (ύμνος)

Χρόνος 1797
συγγραφής

Θέμα Προσπάθεια για ξεσηκωμό των Ελλήνων και των Βαλκανικών

κρατών εναντίον των Τούρκων

 Σε ποιο πρόσωπο απευθύνεται ο Ρήγας; Τι δείχνει η χρήση αυτού του

προσώπου;

Μιλάει σε α’ πρόσωπο πληθυντικού, δηλαδή στο «εμείς». Ο Ρήγας με το α’ πρόσωπο

πληθυντικού βάζει και τον εαυτό του σε όσα προτρέπει. Επίσης, απευθύνεται σε κάθε
Έλληνα ξεχωριστά.

Α΄στροφή («ως πότε παλλικάρια…σκλαβιά και φυλακή»)

 Παρουσιάζονται οι άθλιες συνθήκες κάτω από τις οποίες αναγκάζονται να ζήσουν οι

Έλληνες:

 αναγκάζονται να πηγαίνουν στα βουνά («να ζούμεν στα στενά

 μονάχοι σαν λιοντάρια στες ράχες, στα βουνά»)

 η σκλαβιά είναι πολύ πικρή («για την πικρή σκλαβιά»)

 στερούνται αγαπημένα πρόσωπα («να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα, και γονείς,τους

φίλους, τα παιδιά μας, κι όλους τους συγγενείς»).

 «Ως πότε»: η απελπισία και αγανάκτηση του ποιητή που βλέπει την αδράνεια των
συμπατριωτών και την απάθειά τους απέναντι στη δουλεία.

 «παλικάρια»: ο Ρήγας ξέρει ότι είναι ανδρείοι έστω και αν εμφανίζονται αδρανείς.
Προσπαθεί, επίσης, να τους αφυπνίσει και να τους παροτρύνει να ξεσηκωθούν.

 «Καλλιό ‘ναι μιας ώρας… σκλαβιά και φυλακή»: αποφασιστικότητα η αξία της
ελεύθερης ζωής.

 Οι δύο αυτοί στίχοι αποτελούν ουσιαστικά τον πυρήνα του Ύμνου και

επαναλαμβάνονται στο ποίημα συχνά.
Προτίμηση σε μια ώρα έστω ελεύθερης ζωής, παρά σε πολλά χρόνια μακρόχρονης
σκλαβιάς και υποδούλωσης («παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή»).

Προτροπή προς τους συμπατριώτες του να αγωνιστούν.

Σημασία δεν έχει η διάρκεια, αλλά η κατάκτηση της ελευθερίας

Β’ στροφή: Απευθύνεται σε όλους τους βαλκανικούς λαούς που βρίσκονται κάτω από το

ζυγό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Σ’ Ανατολή και Δύση και Νότον και Βοριά/για την πατρίδα όλοι νά ’χωμεν μια καρδιά:
απευθύνεται σε όλους τους λαούς που είναι κάτω από το ζυγό της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας.

 για την πατρίδα όλοι να ‘χωμεν μια καρδιά: το κυριότερο αγαθό όλων πρέπει να είναι
η πατρίδα.

 μια καρδιά: να ενωθούν όλοι εναντίον των Τούρκων καθένας για την πατρίδα του.
Οικουμενική διάσταση της ελευθερίας

 στην δόξαν του πολέμου να τρέξωμεν μαζί: προτροπή για πανβαλκανικό πόλεμο

 Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί/αράπηδες και άσπροι: οι λαοί που

βρίσκονται κάτω από τον τουρκικό ζυγό.

Γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Ρήγας στο Θούριο

Ο Ρήγας, ως άνθρωπος του λαού χρησιμοποιεί τη δημοτική, λαϊκή γλώσσα, τη γλώσσα του
λαού στόχος του είναι να «μιλήσει στη ψυχή του λαού».

Διακρίνουμε σε μερικά σημεία και πιο λόγιες λέξεις, όπως «βλέπωμεν», «χάνωμεν».

 Την περίοδο που γράφει ο Ρήγας επικρατεί στην Ελλάδα το λεγόμενο «γλωσσικό
ζήτημα», μια γλωσσική διαμάχη ανάμεσα σε εκείνους που προτιμούν να
χρησιμοποιούν την καθαρεύουσα για να γράφουν τα λογοτεχνικά τους έργα και
εκείνους που προτιμούν να γράφουν σε μια πιο λαϊκή μορφή της γλώσσας, πιο κοντά
στο λαό.

Στίχος: ιαμβικός 15σύλλαβος στίχος με ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή.

Ερωτήσεις κατανόησης κειμένου

1. Με ποιο τρόπο ο Ρήγας στον Θούριο παρουσιάζει τα δεινά της σκλαβιάς; Ποιος
είναι ο στόχος του;

Ο Ρήγας παρουσιάζει τους Έλληνες να ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες. Αναγκάζονται να
εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και να καταφεύγουν στα βουνά, να ζουν μονάχοισαν λιοντάρια,
να στερούνται τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Με το να τους παρουσιάζει με αυτό τον τρόπο
στόχος του είναι να τους υπενθυμίσει τις δυσκολίες που περνούν και να τους ξεσηκώσει
εναντίον των Τούρκων.

2. Σε ποιους στίχους του ποιήματος του Ρήγα φαίνεται η οικουμενική διάσταση της
ελευθερίας; Ποιοι αναφέρονται στο δεύτερο απόσπασμα; Να συσχετίσετε την
αναφορά των δύο αυτών λαών με το όραμα του Ρήγα.

Ο Ρήγας δεν αναφέρεται μόνο στους Έλληνες που είναι κάτω από τον Τούρκικο ζυγό, αλλά
αναφέρεται και στους βαλκανικούς λαούς. Η οικουμενική διάσταση της ελευθερίας φαίνεται
στους στίχους «Σ’ Ανατολή και Δύση και Νότον και Βοριά/Για την πατρίδα όλοι να ‘χωμεν μια
καρδιά/ Στην πίστιν του καθένας ελεύθερος να ζει,/ στην δόξαν του πολέμου να τρέξωμεν
μαζί/ Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί, αράπηδες και άσπροι με μιαν κοινή
ορμή». Σκοπός του είναι να ξεσηκωθούν όλοι οι Βαλκανικοί λαοί που βρίσκονται κάτω από
τον τουρκικό ζυγό ανεξαρτήτως χρώματος, θρησκείας και εθνικότητας με απώτερο στόχο να
διώξουν τους Τούρκους. Το όραμα του Ρήγα ήταν να ενωθούν όλοι οι λαοί και να διώξουν
τους Τούρκους. Μόνο με την ένωση αυτή θα τα καταφέρουν.

Ο Καπετάν Μιχάλης, Ν. Καζαντζάκης (σελ. 24-26)

Home  Μαθήματα  Ο Καπετάν Μιχάλης, Ν. Καζαντζάκης (σελ. 24-26)
feel free to call us    +91.33.26789234      youremail@yourdomain.com

Νίκος Καζαντζάκης

Η ζωή και το έργο του

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε το 1884 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Το 1897 κατέφυγαν μαζί
με την οικογένειά του ως πρόσφυγες στην Νάξο. Το 1899 επέστρεψαν στην Κρήτη. Φοίτησε
στη Νομική Σχολή Αθηνών (1902-1906), όπου αρίστευσε. Το 1907, μεταβαίνει στο Παρίσι
για να συνεχίσει τις σπουδές του. Έρχεται σε επαφή με τη φιλοσοφία. Εργάστηκε ως
μεταφραστής. Σημαντική ήταν η φιλία του με τον Άγγελο Σικελιανό. Με αυτόν ταξίδεψε στο
Άγιον Όρος. Το 1919 διορίστηκε γενικός διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως από τον
Ελευθέριο Βενιζέλο. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη. Το 1932 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι και άρχισε
να μεταφράζει τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, ενώ το 1942 συνεργάστηκε με τον Γιάννη
Κακριδή στη Μετάφραση της Ιλιάδας. Πέθανε το 1957. Στον τάφο του ύστερα από δική του
επιθυμία, γράφτηκε η φράση: «Δε φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι λεύτερος».

Το έργο του επηρεάστηκε πολύ από τα διδάγματα του Νίτσε και του Μπερξόν. Αν και η
Εκκλησία αντέδρασε πολλές φορές στο έργο του, ωστόσο σ’ αυτό φαίνεται ο θαυμασμός του
για το Χριστό. Επίσης, δέχτηκε επιρροές από τη βουδιστική φιλοσοφία. Στο έργο του
Καζαντζάκη είναι εμφανές το αίτημά του για δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια, ελευθερία και συνεχή
αγώνα. Προτάθηκε 2 φορές για Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το 1956 τιμήθηκε με το Νόμπελ
Ειρήνης.

Έργα:

Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Καπετάν Μιχάλης

Αδελφοφάδες

Έγραψε επίσης, ποιήματα, θεατρικά έργα σε στίχους, φιλοσοφικά δοκίμια και ταξιδιωτικές
εντυπώσεις.

Γενικά για το έργο Καπετάν Μιχάλης

 Καπετάν Μιχάλης: ένα από τα τελευταία μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη

(1953). Από τη δεύτερή του έκδοση προστέθηκε ο υπότιτλος «Ελευτερία ή Θάνατος». Η
υπόθεση τοποθετείται στην κρητική επανάσταση του 1889. Κεντρικός ήρωας του
μυθιστορήματος είναι ο Καπετάν Μιχάλης, ένας άγριος πολεμιστής που έχει στόχο του
να ελευθερωθεί η Κρήτη από τους Τούρκους. Στο τέλος του έργου, ο Καπετάν Μιχάλης
πεθαίνει στη μάχη.

Ανάλυση αποσπάσματος
  Θέμα αποσπάσματος που θα μελετήσουμε: Ο καπετάν Σήφακας, όταν έμαθε
γράμματα από τον εγγονό του, βγήκε στους δρόμους του χωριού με κόκκινη μπογιά για
να γράψει το σύνθημα «Ελευτερία ή Θάνατος».

 Πρόσωπα: Θρασάκι, καπετάν Σήφακας, γέροι του χωριού

 Εικόνες αποσπάσματος:

 Εικόνα αισιοδοξίας, ειρηνικής ζωής: λαμπερός ουρανός, καταγάλανος, τα σπουργίτια

κατεβαίνουν στην αυλή για να βρουν κάτι να φάνε. Το Θρασάκι βγαίνει στην αυλή και
ταίζει τα σπουργίτια.

 Εικόνα παππού μπροστά από το τζάκι: ο παππούς είναι σιωπηλός, βυθισμένος στις
σκέψεις του και κοιτάει τα ξύλα που καίγονται στο τζάκι.

 Εικόνα παππού και εγγονού στο χωριό: οι δύο τους ξεκινάνε πρώτα από το σπίτι και
έπειτα πάνε σε όλο το χωριό. Ο παππούς γράφει παντού «Ελευτερία ή Θανατος».

 Χαρακτηρισμός προσώπων:

Θρασάκι: είναι ο μικρός εγγονός του παππού, η εικόνα της αισιοδοξίας και της ειρήνης.
Ταίζει τα σπουργίτια, είναι γεμάτος ζωής. Αυτός έμαθε τον παππού του γράμματα και τον
επιθεωρεί όταν αυτός τον ρωτάει αν γράφει σωστά τα γράμματα. Βοηθάει τον παππού στο
έργο που έχει αναλάβει.

Παππούς: εμφανίζεται αρχικά πολύ σκεφτικός, να έχει μεγάλη έγνοια για κάτι. Μετά,
μαθαίνουμε τις σκέψεις του: πήρε κόκκινη μπογιά και θα γράψει παντού τις λέξεις
«Ελευτερία ή Θάνατος» ως παρακαταθήκη στους επόμενους. Αυτές οι λέξεις θα θυμίζουν
στους επόμενους το έργο τους («Κατάλαβες τώρα γιατί μ’ έπιασε η λόξα να μάθω γράμματα;
έκαμε. Είχα το σκοπό μου. Θα γεμίσω το χωριό, δε θ’ αφήσω τοίχο, θ’ ανέβω και στο
καμπαναριό, θα πάω και στο τζαμί και θα γράψω: Ελευτερία ή Θάνατος! Ελευτερία ή
Θάνατος, πριν να πεθάνω..», «Αποχαιρετώ, αποκρίθηκε ο παππούς, χωρίς να στραφεί, σας
αφήνω ένα λόγο, το στερνό, να με θυμάστε»).

 Σε τι χρησιμεύουν τα γράμματα στον παππού;

Ο ίδιος ο Καζαντζάκης απαντάει σ’ αυτό το ερώτημα:

«Μιλούσε κι έγραφε με χοντρές πινελιές τα μαγικά λόγια. Και κάθε τόσο έγερνε πίσω το
κεφάλι, καμάρωνε τα γραφτά του. Δεν μπορούσε ακόμα να το χωρέσει ο νους του, τι
μυστήριο είναι ετούτο, να σημαδεύεις μερικές γιώτες και κουλούρες κι από αυτές να βγαίνει
μια φωνή, σα νά ’ταν στόματα ανθρώπου, χείλια και λαρύγγια και σπλάχνα και φώναζαν».

Τα γράμματα μπορεί να ήταν μόνο κάποια σχέδια, αλλά «φώναζαν». Ο καπετάν Σήφακας θα
βρισκόταν στον αγώνα εναντίον των Τούρκων ακόμα και όταν θα πέθαινε, αφού εκείνος είχε
γράψει τις λέξεις αυτές («Δεν ήταν πια ετούτη πόρτα, ήταν αυτός ο ίδιος, ο καπετάν
Σήφακας, ήταν τα δυο φύλλα της καρδιάς του που φώναζαν»).

 Επανέρχεται συνεχώς η φράση «Ελευτερία ή Θάνατος». Όπως έχουμε αναφέρει και

πιο πάνω, στο μυθιστόρημα από τη δεύτερή του έκδοση προστέθηκε ο υπότιτλος
«Ελευτερία ή Θάνατος». Αυτό είναι για να τονίσει την πίστη των Κρητικών στην
Ελευθερία. Προτιμούν την Ελευθερία, παρά μια ζωή υποταγμένη. Αν είναι να ζουν κάτω
από τους Τούρκους, καλύτερος είναι ο θάνατος. [βλ. και Θούριο του Ρήγα, καιΕις
Σάμον, Ανδρέα Κάλβου].

 Το έργο του παππού:

Ξεκινάει από την πόρτα του Σκολειού και μετά καταλήγει στην Εκκλησία. Αυτή η επιλογή δεν
είναι τυχαία:

Εκκλησία και Εκπαίδευση ήταν δύο από τους σημαντικότερους θεσμούς των Ελλήνων και
διαδραμάτισαν η καθεμιά το ρόλο της στους αγώνες για την πατρίδα, όπως μάς διδάσκει η
νεότερη ιστορία.

 Η στάση της Εκκλησίας απέναντι στον αγώνα για την ανεξαρτησία: η Εκκλησία
θεωρεί τη σκλαβιά από τους Τούρκους ως μιας μορφής τιμωρία για τους Έλληνες και
ήταν πάντοτε ενάντια σε οποιαδήποτε προσπάθεια ανεξαρτησίας. Έβλεπε με
καχυποψία τους επαναστάτες που, επηρεασμένοι από το Κίνημα του Διαφωτισμού,
υποστήριζαν ότι ο λαός είχε το δικαίωμα να είναι Ανεξάρτητος και μακριά από τον
Τούρκο δυνάστη.

 Η στάση της εκπαίδευσης: η εκπαίδευση ήταν ο πρώτος φορέας των ιδεών του
Διαφωτισμού. Οι επαναστατικές ιδέες του Διαφωτισμού, οι οποίες είχαν ως απώτερο
στόχο να ξεσηκώσουν τους λαούς που βρίσκονταν υποδουλωμένοι, έπρεπε να
περάσουν αρχικά από την εκπαίδευση. Έπρεπε να μάθουν δηλαδή τα παιδιά την αξία
της Ελευθερίας. Και οι Έλληνες είχαν να μάθουν πολλά για την αξία της Ελευθερίας
μέσα από την ιστορία τους και τους αγώνες των Ελλήνων ανά τους αιώνες αλλά και
μέσα από τη λογοτεχνία τους.

Περισσότερα για τη στάση της Εκκλησίας και τη στάση της Εκπαίδευσης απέναντι
στους Αγώνες των Ελλήνων μπορείτε να διαβάσετε στο βιβλίο της Ιστορία Γ’
Γυμνασίου.

Γλώσσα:

Δημοτική με διάσπαρτες λέξεις της κρητικής διαλέκτου («λιμασμένα», «Έθρυψε»,

«μεϊτανογελέκο», «κιοτής»).

Κύρια μηνύματα στο απόσπασμα:

 Η φράση «Ελευτερία ή Θάνατος» που επαναλαμβάνεται συνεχώς στο κείμενο.

Δείχνει την πίστη των Κρητικών στον Αγώνα. Προτιμούν να πεθάνουν παρά να ζήσουν
χρόνια κάτω από τον τουρκικό ζυγό.

 Πρωταγωνιστής ένας παππούς που μαθαίνει γράμματα στα τελευταία χρόνια της
ζωής του για να γεμίσει τους τοίχους του χωριού και των διπλανών χωριών με τη
φράση «Ελευτερία η Θάνατος».

 Ο παππούς βιάζεται να κάνει το στόχο του πραγματικότητα, καθώς είναι μεγάλος σε

ηλικία και θέλει να ολοκληρώσει το έργο του σύντομα, να αφήσει ως παρακαταθήκη
στους επόμενους τον αγώνα για την Πατρίδα. Οι επόμενοι θα βλέπουν παντού τα
γραπτά του και θα θυμούνται ότι πρέπει να συνεχίσουν τον αγώνα.

 Η στάση της Εκκλησίας και της εκπαίδευσης απέναντι στον αγώνα που υπονοείται
μέσα στο κείμενο από τον Καζαντζάκη (ο παππούς ξεκινάει να γράφει από την πόρτα
του σκολειού και καταλήγει στην Εκκλησία).

 Μέσα στο απόσπασμα φαίνεται η κρητική ψυχή που παραμένει πάντοτε πιστή στο
στόχο της και αγωνίζεται μέχρι τέλους για την ελευθερία και την ένωση με την Ελλάδα.

Σχετικά με τους αγώνες των Κρητών ανά τους αιώνες παρακολουθήστετο βίντεο με
τίτλο «Αγώνες Κρητικής Ελευθερίας», μια κινηματογραφική τριλογία του Λευτέρη
Χαρωνίτη που καλύπτει τους αγώνες των Κρητικών από το 1669 με την πτώση της
Βενετικής κυριαρχίας και ολόκληρη την περίοδο της τουρκοκρατίας στο νησί
https://www.youtube.com/watch?v=fbKNLblJoi0

Ερωτήσεις κατανόησης του κειμένου

1. Ποια φράση επανέρχεται ως θεματικό μοτίβο (leit–motiv) στον Καπετάν Μιχάλη του

Καζαντζάκη;

Επανέρχεται ως θεματικό μοτίβο συνεχώς η φράση «Ελευτερία ή Θάνατος». Αυτό το μοτίβο

θέλει να τονίσει την πίστη των Κρητικών στην Ελευθερία. Προτιμούν την Ελευθερία παρά μια
ζωή υποταγμένη. Γι’ αυτούς είναι καλύτερο να πεθάνουν παρά να ζουν κάτω από τον
τουρκικό ζυγό.

2. Στο απόσπασμα του Καπετάν Μιχάλη πρωταγωνιστής είναι ένας παππούς: πώς

αιτιολογείται αυτή η επιλογή στο κείμενο; Παίζει κάποιον ρόλο σ’ αυτήν και η κρητική
καταγωγή του συγγραφέα; (Αναζητήστε πληροφορίες για τις κρητικές Επαναστάσεις
και το ακατάβλητο φρόνημα των Κρητών ανά τους αιώνες).

Στο απόσπασμα του Καπετάν Μιχάλη που μελετήσαμε πρωταγωνιστής είναι ένας παππούς

ο οποίος σε μεγάλη ηλικία μαθαίνει γράμματα από το εγγονάκι του με απώτερο στόχο να
γράψει παντού με κόκκινη μπογιά τις λέξεις «Ελευτερία ή Θάνατος» ως παρακαταθήκη
στους επόμενους. Οι λέξεις αυτές, που σήμαιναν τόσα πολλά για τους Κρητικούς, θα
θύμιζαν στους επόμενους το έργο των προηγούμενων («Κατάλαβες τώρα γιατί μ’ έπιασε η
λόξα να μάθω γράμματα; Είχα το σκοπό μου. Θα γεμίσω το χωριό, δε θ’ αφήσω τοίχο, θ’
ανέβω και στο καμπαναριό, θα πάω και στο τζαμί και θα γράψω: Ελευτερία ή Θάνατος!
Ελευτερία ή Θάνατος, πριν να πεθάνω..», «Αποχαιρετώ, αποκρίθηκε ο παππούς, χωρίς να
στραφεί, σας αφήνω ένα λόγο, το στερνό, να με θυμάστε»).

Αυτή η επιλογή συνδέεται ιδιαίτερα με την κρητική καταγωγή του συγγραφέα αφού η ιστορία
δείχνει ότι οι Κρητικοί ήταν άνθρωποι που πάντοτε πολεμούσαν για την ελευθερία και τα
ιδανικά τους και την ένωση με την Ελλάδα. Η ιστορία βρίθει τέτοιων επαναστάσεων στις
οποίες οι Κρητικοί, νέοι και μεγάλοι, επέδειξαν τεράστιο ήθος και ψυχική δύναμη που έμεινε
στην ιστορία.

3. Ποια ενέργεια κάνει πριν τη μεγάλη ώρα ο καπετάν Σήφακας στο κείμενο του
Καζαντζάκη; Τι δείχνει αυτό για την ηθική αξία της πράξης του;

Ο παππούς, ο καπετάν Σήφακας, επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον να μάθει τουλάχιστον να

γράφει, διότι ήξερε ότι δεν του έμενε πολύς χρόνος. Έπρεπε, λοιπόν, να ολοκληρώσει το
έργο του, να ξεσηκώσει τους Κρητικούς, να γράψει στους τοίχους τη φράση «Ελευτερία ή
Θάνατος» για να το αφήσει ως παρακαταθήκη στους επόμενους. Οι επόμενοι θα έβλεπαν τη
φράση και θα θυμούνταν ότι έχουν υποχρέωση να τιμήσουν τους προγόνους τους και να
συνεχίσουν το έργο τους. Αυτή η ενέργεια αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα όσον αφορά την
ηθική της αξία γιατί προέρχεται από έναν ηλικιωμένο άνθρωπο, ο οποίος πολέμησε στο
παρελθόν για την πατρίδα του και ο οποίος τώρα για λόγους υγείας και ηλικίας δεν μπορεί
να είναι πλέον χρήσιμος σε θέματα πολέμου. Προσφέρει όμως και σ’ αυτή την ηλικία στον
αγώνα με το να διατηρήσει στη μνήμη των νέων ανθρώπων και αυτών που θα έρθουν στο
μέλλον άσβεστο τον πόθο για την Ελευθερία. Ο άνθρωπος αυτός παίρνει τη μεγάλη
απόφαση να μάθει γράμματα σε μεγάλη ηλικία θέλοντας να προσφέρει για την πατρίδα του,
πριν τουλάχιστον να πεθάνει.

4. Γιατί πιστεύετε ότι ο καπετάν Σήφακας αρχίζει από την πόρτα του σκολειού και
αφήνει τελευταία την εκκλησία; Πώς συνδέονται οι δύο θεσμοί -η εκπαίδευση και η
εκκλησία- με τους πατροπαράδοτους αγώνες των Ελλήνων για ανεξαρτησία;

Αυτή η επιλογή δεν είναι τυχαία από το συγγραφέα. Με το να βάζει τον πρωταγωνιστή του
να ξεκινά γράφοντας στην πόρτα του σκολειού και στο τέλος στην Εκκλησία θέλει να τονίσει
τη σύνδεση των δύο αυτών θεσμών στους αγώνες των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Η
Εκκλησία ανέκαθεν ήταν ένας θεσμός που υποστήριζε ότι οι Έλληνες δε θα πρέπει να
ξεσηκωθούν στους Τούρκους και έβλεπε την σκλαβιά των Ελλήνων από τους Τούρκους ως
μιας μορφής θεϊκή τιμωρία. Έτσι, ήταν αντίθετη σε οτιδήποτε πήγαινε ενάντια σε αυτή την
κατάσταση και πολέμησε όλους όσοι ήθελαν να την ανατρέψουν. Υπήρχαν φυσικά και
εκπρόσωποι της Εκκλησίας που τάχθηκαν στον Αγώνα και πολέμησαν πολλές φορές με
τίμημα την ίδια τους τη ζωή για την Ελευθερία.

Ξεκινά όμως από το σχολείο και την εκπαίδευση θέλοντας να τονίσει ότι ο Αγώνας για την
ανεξαρτησία θα ξεκινήσει πρώτα από την εκπαίδευση, από το σχολείο, από το χώρο στον
οποίο τα παιδιά μαθαίνουν γράμματα και ιστορία. Μόνο μέσω της εκπαίδευσης, των
πεφωτισμένων δασκάλων και των γνώσεων θα καταλάβουν τα παιδιά ότι πρέπει να σταθούν
αντάξιοι της ιστορίας τους και να συνεχίσουν τους αγώνες των προγόνων τους για να
ζήσουν πλέον ελεύθεροι και όχι κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Είναι και μια ελπίδα που
εκφράζει εδώ ο Καζαντζάκης στη δύναμη της εκπαίδευσης και πώς αυτή θα συμβάλει στην
απελευθέρωση. Οι νέοι είναι το μέλλον και αυτοί που πρέπει να γαλουχηθούν με τα αγαθά
της πατρίδας.

Ιάκωβος Καμπανέλλης Μαουτχάουζεν (σελ. 35)

Λίγα λόγια για το συγγραφέα

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (1922-2011) γεννήθηκε στη Νάξο. Η οικογένειά του έρχεται

για μόνιμη εγκατάσταση στην Αθήνα το 1935. Ο ίδιος εργάζεται πρωί και βράδυ και
σπουδάζει τεχνικό σχέδιο. Το 1943 συνελήφθη από τους Γερμανούς και οδηγήθηκε στο
στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν μέχρι το 1945 οπότε και απελευθερώθηκε από
τις συμμαχικές δυνάμεις. Όταν γυρίζει στην Ελλάδα, παρακολουθεί παραστάσεις του
θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν όπου, όπως ο ίδιος αναφέρει ανακαλύπτει την κλίση του
να γίνει ηθοποιός. Θα προσπαθήσει να γίνει ηθοποιός αλλά επειδή δεν έχει απολυτήριο
Γυμνασίου, δεν θα γίνει δεκτός στο Εθνικό Θέατρο. Τότε είναι που αφοσιώνεται
αποκλειστικά στο γράψιμο.

Έγραψε θεατρικά έργα αλλά και διηγήματα.

Λίγα λόγια για το έργο «Μαουτχάουζεν»:

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης συνέγραψε και το βιβλίο Μαουτχάουζεν, όπου εξιστορεί όσα έζησε

 στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης από το 1943

ως το 1945. Η διήγηση γίνεται σε δύο χρόνους, καθώς ο αφηγητής αναφέρεται εναλλάξ στη
ζωή στο απελευθερωμένο πλέον στρατόπεδο και στη ζωή κατά τη διάρκεια της
αιχμαλωσίας. Η αφήγηση, συνταρακτικά απλή και ανθρώπινη, παρέχει πληροφορίες για τις
θηριωδίες που έλαβαν χώρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β’
Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ρίχνει φως και σε μία πιο άγνωστη πτυχή του δράματος: της
επανάκτησης της ζωής από τους επιζήσαντες μέσα από την περιγραφή των αντικειμενικών
συνθηκών αλλά και της ψυχολογικής κατάστασης των θυμάτων τις πρώτες μέρες της
απελευθέρωσής τους.

 Σε κείμενό του ο Ιάκωβος Καμπανέλλης για το χρονικό του Μαουτχάουζεν, γραμμένο

το 1963 αναφέρει:

Στο Ες – Ες Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως του Μαουτχάουζεν έμεινα κρατούμενος απ’ το

καλοκαίρι του 1943 μέχρι το τέλος του πολέμου. Έχουν περάσει είκοσι χρόνια από τότε και
μόνο τώρα νιώθω σε θέση να θίξω και να καταγράψω το μέρος αυτό της ζωής μου και της
ζωής τόσων άλλων. Σήμερα που βλέπω τη «συνάντηση» του «παρελθόντος» με το παρόν,
ξεκαθαρίζουν στη σκέψη μου γεγονότα που δεν είχα καταλάβει. Ίσως να τα κατάλαβα τώρα.

Οι σελίδες αυτές αρχίζουν με την απελευθέρωση του Μαουτχάουζεν, στις 5 Μαΐου 1945.

Με γυρίσματα προς τα πίσω ξαναζωντανεύει η εποχή όπου το Μαουτχάουζεν ήταν Ες-Ες

Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως και Εξοντώσεως. SS Konzentrazion und Vernichtungs Lager.

Η αφήγηση παρακολουθεί τους απελευθερωμένους ως την ημέρα που πήραν το δρόμο για
νέα τους ζωή, στη μεταπολεμική Ευρώπη.

Το «Μαουτχάουζεν» είναι μια «αληθινή» ιστορία, όπως την ξανάζησα τις ώρες που
ξανάβλεπα παλιές σημειώσεις και προσπαθούσα να τη «θυμηθώ».

http://www.kambanellis.gr/

Το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν

Θέμα αποσπάσματος: Το απόσπασμα περιγράφει ένα περιστατικό που είχε

πρωταγωνιστή έναν Έλληνα κρατούμενο, τον Αντώνη, ο οποίος με θάρρος κατάφερε όχι
μόνο να ξεφύγει από το περίστροφο του Ες-Ες, αλλά κατάφερε με τη δύναμή του να τον
ρεζιλέψει.

Πρόσωπα: κρατούμενοι του Μαουτχάουζεν, Σέρβοι μιναδόροι, Ες-Ες, Εβραίος, Αντώνης,

αφηγητής (ο ίδιος ο συγγραφέας).
Βασικά σημεία του κειμένου:

Α’ Ενότητα: «Ένα βράδυ το στρατόπεδο… μέναμε μαζί στην ίδια παράγκα»

 Το απόσπασμα ξεκινά με την κατάσταση που επικρατούσε στο στρατόπεδο

Μαουτχάουζεν: θέμα συζήτησης ανάμεσα στους κρατούμενους του στρατοπέδου ήταν
τα νέα για τον Έλληνα, τον Αντώνη, ο οποίος «δούλευε στο συνεργείο των
τιμωρημένων».

Β’ Ενότητα: «Ήταν μετά το μεσημεριανό φαΐ…φορτωνόταν τα πιο βαριά αγκωνάρια»

 Περιγραφή του περιστατικού από τον συγγραφέα. Ο Ες-Ες προχωρεί σε εκτελέσεις

πολλών κρατουμένων με έναν δόλιο τρόπο: μόλις κάποιος παραπατούσε έβαζε τους
άλλους κρατούμενους να τον ρίχνουν στα συρματοπλέγματα και έπειτα τον εκτελούσε
επικαλούμενος ότι προσπαθούσε να αποδράσει.

 «Ο υπ’ αριθ. 137.566 κρατούμενος αποπειραθείς να δραπετεύσει εξετελέσθη επί

τόπου»: το σημείωνε στην αναφορά του. Παρακολουθούμε ότι στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης ο άνθρωπος γίνεται πλέον ένας αριθμός καταπάτηση της αξιοπρέπειας
του ανθρώπου.

 «Σ’ ένα ανέβασμα της σκάλας, ένας Εβραίος παραπατά. Ο Αντώνης τού ’καμε νόημα
να πλησιάσει. Ο Εβραίος πλησίασε κι ο Αντώνης κράτησε το δικό του αγκωνάρι με το
δεξιό και με τ’ αριστερό ανασήκωσε το αγκωνάρι του Εβραίου. Όμως αυτό έγινε κοντά
στη μέση της σκάλας. Έμενε ακόμα πολύ ανέβασμα»: ο Αντώνης αποφασίζει να
βοηθήσει τον Εβραίο, ο οποίος δεν τα καταφέρνει να σηκώσει το δικό του αγκωνάρι και
παραπάτησε, ώστε να τον γλυτώσει από τον σίγουρο θάνατο οι κακές συνθήκες ζωής,
κάνει τους συγκρατούμενους να έχουν μεταξύ τους ένα αίσθημα αλληλεγγύης. Όπως
γράφει και πιο κάτω ο συγγραφέας «Στο Μαουτχάουζεν το «ένας για όλους και όλοι για
έναν» ήτανε νόμος».

 Ο Εβραίος όμως δεν γλύτωσε, παρά την βοήθεια του Αντώνη, εκτελέστηκε.

 «Ο Αντώνης τον κοίταξε άφοβα, έπειτα πλησίασε στο νεκρό, φορτώθηκε και το
δεύτερο αγκωνάρι και συνέχισε ν’ ανεβαίνει τη σκάλα»: η ψύχραιμη στάση του Αντώνη,
δεν πτοείται ακόμα και μετά το θάνατο του Εβραίου και φορτώνεται και το δεύτερο
αγκωνάρι του Εβραίου. Το χαρακτηριστικό του Αντώνη είναι ότι έδειξε θάρρος και
κοίταξε άφοβα τον Ες-Ες. Η πράξη του Αντώνη έκανε τον Ες-Ες «να παγώσει».

 «Άρχισε να βολταρίζει σα μανιακός ανάμεσα στις πέτρες και να ψάχνει. Βρήκε ένα
αγκωνάρι διπλό από τ’ άλλα, τό ’δειξε στον Αντώνη και είπε: «Αυτό είναι δικό σου»: ο
Ες-Ες δεν σταματά, θέλει να σκοτώσει τον Αντώνη γι’ αυτό το δόλιο σχέδιό του είναι να
το κάνει με κάθε τρόπο. Του δίνει ένα διπλό αγκωνάρι.

 «Τρέμανε για το τι θά ’βγαινε από τούτο το μπλέξιμο. Αυτός ο Έλληνας πήγαινε φιρί
φιρί…»: η αντίδραση των άλλων συγκρατούμενων, αγωνία για την έκβαση της
κατάστασης.

 «Ο Ες-Ες είχε κιόλας βγάλει το περίστροφό του απ’ τη θήκη, τό ’τριβε νευρικά στο
παντελόνι του κι ετοιμαζόταν»: ο Ες- Ες είναι πλέον σίγουρος ότι είναι θέμα χρόνου να
παραπατήσει ο Αντώνης και να τον εκτελέσει. Η αντίδραση όμως του Αντώνη τον
αιφνιδιάζει: «Ο Αντώνης σταμάτησε μπροστά σ’ ένα αγκωνάρι, ακόμα πιο μεγάλο από
κείνο που του διάλεξε ο Ες-Ες.

o Αυτό είναι το δικό μου, είπε. Και το φορτώθηκε».

Γ’ Ενότητα: «Ο Αντώνης δεν πολυμιλούσε γι’ αυτή την ιστορία… κι άμα χαλάσει, κλάψ’
τους»

 Ο Αντώνης δεν θέλει να συζητήσει την ιστορία αυτή, η οποία έκανε τόση πολλή
εντύπωση στους άλλους κρατούμενους. Φαίνεται ότι θέλει να αποστασιοποιηθεί από
αυτήν και να αποποιηθεί τον τίτλο του «ήρωα». Η εξήγηση του Αντώνη στις ερωτήσεις
των συγκρατουμένων του γιατί δεν τον σκότωσε ο Ες- Ες.

 «Όλοι αυτοί έχουν ένα μηχανάκι μέσα στο κεφάλι που τους το βάζουν στη σχολή των
Ες-Ες. Τους ανοίγουν το κρανίο και τους βάζουν μέσα το μηχανάκι πού ’χει εφεύρει ο
Χίτλερ»: ο Αντώνης θεωρεί ότι η απανθρωπιά που δείχνουν οι ψυχροί εκτελεστές του
Ες-Ες οφείλεται σε ένα μηχανάκι που έχουν μέσα στο κρανίο τους, το οποίο εφηύρε ο
Χίτλερ και το οποίο βγάζει τους ανθρώπους από το κανονικό.

Γενικό νόημα του κειμένου:

Η απάνθρωπη στάση του Ες-Ες, ο οποίος χωρίς καμιά ιδιαίτερη σκέψη θέλει να σκοτώσει
τους ανθρώπους αντιμετωπίζεται από τον Αντώνη, έναν Έλληνα κρατούμενο με θάρρος και
αξιοπρέπεια. Η στάση του Αντώνη κάνει τον Ες-Ες να αλλάξει στάση. Ο Αντώνης εξηγεί την
έλλειψη ανθρωπιάς από μέρους του Ες-Ες ως αποτέλεσμα ενός μηχανακιού που υπάρχει
στο κρανίο των Γερμανών.

 Αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιεί ο Καμπανέλλης:

 Αφήγηση (α’ πρόσωπο και γ’ πρόσωπο)

 Διάλογος

 Περιγραφή (απομόνωση ενός περιστατικού με πρωταγωνιστή τον Αντώνη και

εστίαση σ’ αυτόν)