ΕΝΟΤΗΤΑ 1η

BΙΒΛΙΟ 2
ΚΕΦ. 1, 16-21.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Οι δ’ Αθηναιοι εκ της Σάμου ορμώμενοι τήν βασιλέως

κακως εποίουν, καί επί τήν Χίον καί τήν Έφεσον

επέπλεον, καί παρεσκευάζοντο πρός ναυμαχίαν, καί

στρατηγούς πρός τοις υπάρχουσι προσείλοντο Μένανδρον,

Τυδέα, Κηφισόδοτον. Λύσανδρος δ’ εκ της Ρόδου παρά τήν

Ιωνίαν εκπλει πρός τόν Ελλήσποντον πρός τε των πλοίων

τόν έκπλουν καί επί τάς αφεστηκυίας αυτών πόλεις.

Ανήγοντο δέ καί οι Αθηναίοι εκ της Χίου πελάγιοι ‘ η γάρ

Ασία πολεμία αυτοις ην’ Λύσανδρος δ’ εξ’ Αβύδου

παρέπλει εις Λάμψακον σύμμαχον ουσαν Αθηναίων’

καί οι Αβυθινοί καί οι άλλοι παρησαν πεζη’ ηγειτο δέ

Θώραξ Λακεδαιμόνιος. Προσβαλόντες δέ τη πόλει κατά

1
κράτος, καί οι στρατιωται διήρπασαν ουσαν πλουσίαν καί

οίνου καί σίτου καί των άλλων επιτηδείων πλήρη’

Λύσανδρος δε αφηκε πάντα τά ελεύθερα σώματα. Οι δ’

Αθηναιοι πλέοντες κατά πόδας ωρμίσαντο εν Ελαιουντι

της Χερρονήσου ογδοήκοντα καί εκατόν ναυσίν. Ενταυθα

δή αριστοποιημένοις αγγέλλεται αυτοις τά περί Λάμψακον,

καί ευθύς ανήχθησαν εις Σηστόν. Εκειθεν δ’ ευθύς

επισιτισάμενοι έπλευσαν εις Αιγός ποταμούς αντίον της

Λαμψάκου’ ταύτη δέ διειχε ο Ελλήσποντος ως

πεντεκαίδεκα σταδίους. Ενταυθα δή εδειπνοποιουντο.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Οι Αθηναίοι όμως, έχοντας ως ορμητήριο τη Σάμο, λεηλατούσαν τη

χώρα του βασιλιά των Περσών και έπλεαν εναντίον της Χίου και της Εφέσου
και προετοιμάζονταν για ναυμαχία και εκτός από αυτούς που είχαν, εξέλεξαν
επιπλέον στρατηγούς το Μένανδρο, τον Τυδέα και τον Κηφισσόδοτο.
Ο Λύσανδρος εξάλλου απέπλευσε από τη Ρόδο, παραπλέοντας τα λιμάνια
της Ιωνίας για τον Ελλήσποντο και με σκοπό να εμποδίσει την έξοδο των
αθηναϊκών πλοίων και (για να υποτάξει) τις πόλεις που είχαν αποστατήσει
από αυτούς.
Όμως και οι Αθηναίοι απέπλευσαν από τη Χίο στην ανοιχτή θάλασσα’
γιατί η Ασία ήταν εχθρική σ’ αυτούς’ και ο Λύσανδρος από την Άβυδο έπλεε
παραλιακά με κατεύθυνση τη Λάμψακο που ήταν σύμμαχος των Αθηναίων.

2
 Και οι Αβυθινοί και οι άλλοι (σύμμαχοι) προχωρούσαν παράλληλα μέσω
της στεριάς’ αρχηγός τους ήταν ο Θώρακας ο Λακαιδεμόνιος. Και αφού
έκαναν επίθεση εναντίον της πόλης, την κυρίεψαν με έφοδο και οι στρατιώτες
τη λεηλάτησαν, η οποία ήταν πλούσια και γεμάτη από κρασί και σιτάρι και άλλα
εφόδια’ ο Λύσανδρος όμως απέλυσε όλους τους ελεύθερους πολίτες.
Οι Αθηναίοι εξάλλου ακολουθώντας από κοντά αγκυροβόλησαν στον
Ελαιούντα της Χερρονήσου με εκατόν ογδόντα πλοία. Εκεί λοιπόν την ώρα
που γευμάτιζαν, έφτασε αγγελία σ’ αυτούς γι’ αυτά που έγιναν στη Λάμψακο
και αμέσως απέπλευσαν για τη Σηστό. Από εκεί, αφού εσπευσμένα
εφοδιάστηκαν με τρόφιμα, κατευθύνθηκαν στους Αιγός ποταμούς, απέναντι
από τη Λάμψακο’ εκεί είχε πλάτος ο Ελλήσποντος περίπου δεκαπέντε στάδια.
Εκεί λοιπόν έπαιρναν το δείπνο τους.

Νοηματική απόδοση κειμένου

Στο απόσπασμα αυτό καταγράφονται οι κινήσεις των δύο αντιπάλων, του

Αθηναϊκού και του Σπαρτιατικού στόλου, λίγο πριν από τη ναυμαχία στους
«Αιγός ποταμούς». Οι Αθηναίοι αποπλέουν από τη Σάμο εναντίον της Χίου
και της Εφέσου, που είναι οι βάσεις του ναυτικού των Λακεδαιμονίων. Οι
αντίπαλοί τους, πάλι, με αρχηγό το Λύσανδρο αποπλέουν από τη Ρόδο και
κατευθύνονται προς τα στενά του Ελλησπόντου με διπλό στόχο: να
αποκόψουν τον ανεφοδιασμό της Αθήνας με σιτηρά από τον Εύξεινο Πόντο
και να τιμωρήσουν τις πόλεις που είχαν αποστατήσει από την
Πελοποννησιακή συμμαχία. Ο Λύσανδρος φτάνει στην Άβυδο και από κει
κινείται στη Λάμψακο, σύμμαχο των Αθηναίων. Ταυτόχρονα το πεζικό
καταφτάνει και με διμέτωπη επίθεση κυριεύουν την πόλη και τη λεηλατούν.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

16. εκ της Σάμου: οι Αθηναίοι είχαν τις βάσεις τους στη Σάμο, απ’ όπου
εξορμούσαν εναντίον διαφόρων παραλιακών πόλεων που ανήκαν στο περσικό
κράτος. Αντίθετα, οι βάσεις των Λακεδαιμονίων ήταν στη Ρόδο και επίσης στη
Χίο και την Έφεσο.
16. τήν βασιλέως κακως εποίουν: οι Αθηναίοι λεηλατούσαν τη χώρα των
Περσών, γιατί η περσική πολιτική την περίοδο εκείνη ήταν εξοργιστικά
φιλοσπαρτιατική. οι Πέρσες, και ιδίως ο σατράπης της Λυδίας Κύρος, είχαν
προσφέρει σημαντική οικονομική βοήθεια στους Σπαρτιάτες, για να
ναυπηγήσουν τριήρεις και να μπορέσουν να καταφέρουν αποφασιστικό πλήγμα
εναντίον της ναυτικής δύναμης της Αθήνας.
16. πρός ναυμαχίαν: απόφαση των Αθηναίων τότε ήταν να προχωρήσουν σε
ολοκληρωτική σύγκρουση στη θάλασσα με το Λύσανδρο και να τον

3
ταπεινώσουν, γιατί είχε προξενήσει σοβαρότατες ζημιές στις συμμαχικές
τους πόλεις.
16. πρός τοις υπάρχουσι: ήδη υπήρχαν στον αθηναϊκό στόλο τρεις
στρατηγοί: ο Κόνων, ο Αδείμαντος και ο Φιλοκλής. Οι τρεις πρόσθετοι
στρατηγοί (Μένανδρος, Τυδέας και Κηφισόδοτος) φαίνεται ότι εξελέγησαν
από την εκκλησία του δήμου την άνοιξη του 405 π.Χ.
17. εκ της Ρόδου…Ελλήσποντον: όπως αφηγείται τα γεγονότα εδώ ο
Ξενοφώντας, έχει κανείς την εντύπωση ότι ο Λύσανδρος κατευθύνθηκε με το
σπαρτιατικό στόλο στον Ελλήσποντο, με σκοπό να παρασύρει προς τα εκεί τη
ναυτική δύναμη των Αθηναίων.
17. πρός τι…έκπλουν: σκοπός του Λύσανδρου ήταν ν’ αποκλείσει την έξοδο
από τον Ελλήσποντο των εμπορικών πλοίων που μετέφεραν σιτηρά στην
Αθήνα από τις παρευξείνιες περιοχές΄ η πόλη τότε βρισκόταν σε ασφυκτικό
κλοιό από τους Λακεδαιμονίους υπό τον Άγη.
18. εξ Αβήδου: πόλη στο πιο στενό σημείο του Ελλησπόντου.
19. αιρουσι κατά κράτος: η άλωση της Λαμψάκου, πιστής συμμάχου της
Αθήνας, αποτέλεσε σημαντική απώλεια για τους Αθηναίους, ενώ αντίθετα
υπήρξε εστία ανεφοδιασμού των Λακεδαιμονίων-ενός ανεφοδιασμού που
γινόταν με λεηλασίες και αρπαγές.
18. Θώραξ: αρχηγός του πεζικού των Λακεδαιμονίων
19. διήρπασαν…πλήρη: κατά την αρχαιότητα οι στρατοί στους πολέμους δεν
διέθεταν ειδικές μονάδες ανεφοδιασμού. Έπρεπε να εξασφαλίσουν την τροφή
τους με αρπαγές και λεηλασίες των εχθρικών πόλεων.
19. τά δέ ελεύθερα…Λύσανδρος: Ο λύσανδρος θα μπορούσε να
εξανδραποδίσει τους κατοίκους της Λαμψάκου. Δεν το έκανε όμως, διότι
πρόθεσή του ήταν να αξιοποιήσει τη Λάμψακο σε σταθμό ανεφοδιασμού και
ορμητήριο για τα μελλοντικά του σχέδια.
20. εν Ελαιουντι της Χερρονήσου: Στη Θρακική χερσόνησο βρίσκονταν ο
Ελαιούντας και η Σηστός, ενώ στη μικρασιατική ακτή η Άβυδος και η
Λάμψακος. Οι πόλεις αυτές, καθώς ήταν στα στενά του Ελλησπόντου
μπορούσαν να ασκήσουν έλεγχο στο διαμετακομιστικό εμπόριο της περιοχής.
20. εις Σηστόν: οι Αθηναίοι, όταν πληροφορήθηκαν ότι κυριεύτηκε η
Λάμψακος από το Λύσανδρο, έπλευσαν με το στόλο τους στη Σηστό που ήταν
συμμαχική τους πόλη για ανεφοδιασμό΄ από εκεί κατευθύνθηκαν στους Αιγός
Ποταμούς.
21. Αιγός Ποταμούς: Κωμόπολη της Θρακικής χερσονήσου, απέναντι από τη
Λάμψακο. Το όνομά της συνδέθηκε με τη ναυμαχία που έκρινε την έκβαση
του Πελοποννησιακού πολέμου.
21. σταδίους: μονάδα μήκους ίση με 185 περίπου μέτρα.

4
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΑΡΧΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
 ορμάομαι-ωμαι, ωρμώμην, ορμήσομαι-ορμηθήσομαι, ωρμησάμην-
ωρμήθην, ωρμημαι, ωρμήμην
 ποιέω-ω, εποίουν, ποιήσω, εποίησα, πεποίηκα, επεποιήκειν
 επιπλέω, επέπλεον, επιπλεύσομαι-επιπλευσουμαι, επέπλευσα,
επιπέπλευκα, επεπεπλεύκειν
 παρασκευάζομαι, παρεσκευαζόμην, παρασκευάσομαι-
παρασκευασθήσομαι, παρεσκευασάμην-παρεσκευάσθην,
παρεσκεύασμαι, παρεσκευάσμην
 προσαιρέομαι-ουμαι, προσηρούμην, προσαιρήσομαι, προσειλόμην,
προσήρημαι, προσηρήμην
 εκπλέω, εξέπλεον, εκπλεύσομαι-εκπλευσουμαι, εξέπλευσα,
εκπέπλευκα, εξεπεπλεύκειν
 αφίσταμαι, αφιστάμην, αποστήσομαι-αποσταθήσομαι, απέστην-
απεστάθην, αφέστηκα, αφεστήκειν-αφειστήκειν
 ανάγομαι, ανηγόμην, ανάξομαι-αναχθήσομαι, ανηγαγόμην-ανήχθην,
ανηγμαι, ανήγμην
 ειμί, η-ην, έσομαι, εγενόμην, γέγονα, εγεγόνειν
 παραπλέω, παρέπλεον, παραπλεύσομαι-παραπλευσουμαι, παρέπλευσα,
παραπέπλευκα, παρεπεπλεύκειν
 πάρειμι, παρη-παρην, παρέσομαι, παρεγενόμην, παραγέγονα,
παρεγεγόνειν
 ηγέομαι-ουμαι, ηγούμην, ηγήσομαι, ηγησάμην-ηγήθην, ήγημαι, ηγήμην
 προσβάλλω, προσέβαλλον, προσβαλω, προσέβαλα, προσβέβληκα,
προσεβεβλήκειν
 αιρέω-ω, ήρουν, αιρήσω, ειλον, ήρηκα, ηρήκειν
 διαρπάζω, διήρπαζον, διαρπάσω, διήρπασα, διήρπακα, διηρπάκειν
 αφίημι, αφίην, αφήσω, αφηκα, αφεικα, αφείκην
 πλέω, έπλεον, πλεύσομαι-πλευσουμαι, έπλευσα, πέπλευκα,
επεπλεύκειν
 ορμίζομαι, ωρμιζόμην, ορμιουμαι, ωρμισάμην-ωρμίσθην
 αριστοποιέομαι-ουμαι, ηριστοποιούμην, αριστοποιήσομαι,
ηριστοποιησάμην
 ηριστοποίημαι, ηριστοποιήμην
 αγγέλλομαι, ηγγελόμην, αγγελουμαι-αγγελθήσομαι, ηγγειλάμην-
ηγγέλθην, ήγγελμαι, ηγγέλμην
 επισιτίζομαι, επεσιτιζόμην, επισιτιουμαι, επεσιτισάμην
 διέχω, διειχον, διεξω-διασχήσω, διέσχον, διέσχηκα, διεσχήκειν

5
  δειπνοποιέομαι-ουμαι, εδειπνοποιούμην, δειπνοποιήσομαι,
εδειπνοποιησάμην

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

1. Είναι επίθετο και αναφέρεται στο υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος.

Συμφωνεί με αυτά στο γένος, τον αριθμό και την πτώση.
2. Ονομάζεται έτσι, γιατί, αν και αναφέρεται στο υποκείμενο ή το αντικείμενο
του ρήματος, στην πραγματικότητα προσδιορίζει το ρήμα και ισοδυναμεί με
επίρρημα ή επιρρηματική φράση-δηλώνει δηλαδή τόπο, χρόνο, αιτία, σκοπό,
τάξη κ.ά.
3. Μεταφράζεται σαν επίρρημα ή επιρρηματική φράση ή με επίθετο ή με
δευτερεύουσα πρόταση.
4. Συντάσσεται κυρίως με ρήματα που δηλώνουν κίνηση.

Παραδείγματα
1.Παρελθών πρωτος παρήνεσα [=αφού παρουσιάστηκα πρώτος…].
2.Οι στρατιωται

εσκήνουν υπαίθριοι [=στο ύπαιθρο].

3.Εθελοντής υπομένει τους πόνους [=με τη θέλησή του].
4.Η πόλις υμας ειρηνοποιούς εκπέμπει [=για ειρήνη, με σκοπό την ειρήνη].

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να γράψετε δύο ομόρριζα της Νεοελληνικής -ένα απλό και ένα σύνθετο-
για τις ακόλουθες λέξεις:

6
ορμωμαι
ποιω
επιπλέω
προσβάλλω
αγγέλλομαι

3. Να αναγνωριστούν γραμματικά οι λέξεις:

ναυσιν
εποίουν
ουσαν

4. Ποιες από τις παρακάτω γραμματικές παρατηρήσεις είναι σωστές;

α. πλήρη: γενική πληθυντικού του επιθέτου ο, η πλήρης, τό πληρες.
β. ναυσίν: δοτική πληθυντικού του ουσ. η ναυς.
γ. εποίουν: οριστική παρατατικού του ρ. ποιέω-ω.
δ. ουσαν: μτχ. ενεστώτα, αιτιατική ενικού του ρ. ειμί.
ε. ηγειτο: ευκτική αορίστου του ρ. ηγέομαι-ουμαι.

5. Ποιες από τις παρακάτω συντακτικές παρατηρήσεις είναι σωστές;

α. στρατηγούς: αντικείμενο στο ρ. προσείλοντο.
β. Λακεδαιμόνιος: παράθεση στο Θώραξ.
γ. της Χερρονήσου: γενική κτητική στο Ελεουντι.
δ. τά περί Λάμψακον: υποκείμενο στο ρ. αγγέλλεται.
ε. ταύτη: δοτική του τόπου

6. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις σημασίες τους στη στήλη
Β.
Α Β
1. κακως ποιω α. μέσω της στεριάς
2. κατά κράτος β. απέναντι
3. εκπλέω γ. με έφοδο
4. αντίον δ. αποπλέω
5. πεζη ε. λεηλατώ

7
 Θεωρία συντακτικού:
Οι κύριοι όροι της πρότασης

Το υποκείμενο

Το ονοματικό σύνολο (ΟΣ) που φανερώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται

την ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση, λέγεται υποκείμενο (Υ
ή ΟΣ) του ρήματος. Το υποκείμενο στην αρχαία ελληνική είναι
κανονικά ουσιαστικό ή αντωνυμία (συνήθως προσωπική ή
δεικτική). Μπορεί όμως να είναι και κάθε άλλο μέρος του λόγου ή
και ολόκληρη πρόταση, όταν χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό.
 Το υποκείμενο του ρήματος τίθεται σε πτώση ονομαστική και
συμφωνεί με το ρήμα στο πρόσωπο και τον αριθμό: σύ λέγεις
τούτο, οι θεοί σώζουσιν την πόλιν.

Το ρήμα- το αντικείμενο

Το ρηματικό σύνολο (ΡΣ) φανερώνει εκείνο που λέγεται στην

πρόταση για το υποκείμενο. Η μορφή του ΡΣ εξαρτάται από το
είδος του ρήματος.
 Ρήμα αμετάβατο: η ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει σε
κάποιο άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
 Ρήμα μεταβατικό: η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε
κάποιο άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα που το ονομάζουμε
αντικείμενο (Α ή ΟΣ).
Το αντικείμενο είναι κανονικά ουσιαστικό. Μπορεί όμως να είναι
και οποιοδήποτε άλλο μέρος του λόγου ή και πρόταση ολόκληρη
όταν χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό. Το αντικείμενο τίθεται στην
αρχαία ελληνική στις πλάγιες πτώσεις (γενική, δοτική, αιτιατική)
Παραδείγματα:

8
  ο θεός φέρει Νίκην.
 Οι στρατιώται ωργίζοντο τω Κλεάρχω
Τα ρήματα των οποίων η έννοια συμπληρώνεται με ένα αντικείμενο
λέγονται μονόπτωτα. Εκείνα των οποίων η έννοια συμπληρώνεται
με δύο αντικείμενα λέγονται δίπτωτα: πάσαν υμίν την αλήθειαν
λέγω

Ρήμα συνδετικό: το ρήμα αυτό συνδέει το υποκείμενο με κάποια

άλλη λέξη (συνήθως επίθετο ή ουσιαστικό) που αποδίδει μια
ιδιότητα-γνώρισμα στο υποκείμενο και λέγεται κατηγορούμενο
(Κ). συνδετικά είναι τα ρήματα: ειμί, γίγνομαι, λέγομαι, καλούμαι,
φαίνομαι.
Παραδείγματα:
 Οι ιχθύες εισίν άφωνοι

Το κατηγορούμενο, αν είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο

στο γένος, τον αριθμό και την πτώση. Αν όμως είναι ουσιαστικό,
τότε συμφωνεί με το υποκείμενο υποχρεωτικά στην πτώση και
σπανιότερα στο γένος και τον αριθμό. Π.χ. η γη εστί στρογγύλη, η
Δήλος εστί νήσος, αλλά οι Δελφοί εισίν πόλις.

 Εκτός από τα συνδετικά αυτά ρήματα και άλλα ρήματα και

κυρίως όσα σημαίνουν κίνηση, μπορούν να χρησιμεύσουν ως
συνδετικά
 Το κατηγορούμενο αυτό ισοδυναμεί με επίρρημα, και γι’ αυτό
λέγεται επιρρηματικό.
 Το επιρρηματικό κατηγορούμενο εκφράζει τρόπο, τόπο, χρόνο
και σκοπό.
 ως επιρρηματικά κατηγορούμενα χρησιμοποιούνται συνήθως οι
λέξεις: πολύς, μέγας, εκών, εκούσιος, εθελοντής,
εθελούσιος, άκων, ακούσιος, άσμενος, ήσυχος,
υπόσπονδος, πρώτος, τριταίος, τελευταίος, πελάγιος,
απότομος, εναντίος, αντίος.

Παραδείγματα:

9
 ο άγγελος αφίκετο τριταιος. (εκφράζει χρόνο)
 αι νηες έπλευσαν βοηθοί: τα πλοία έπλεαν για να βοηθήσουν
(σκοπό)
 οι στρατηγοί εξήλθον πρωτοι: οι στρατηγοί βγήκαν πρώτοι
(τάξη)
 εγώ εόρακα σε άσμενος: εγώ σε είδα με ευχαρίστηση (τρόπο)

κατηγορηματικός προσδιορισμός
τα πας, άπας, όλος, μόνος, αυτός, έκαστος, άκρος, μέσος,
έσχατος χωρίς το άρθρο και τα αμφότεροι, εκάτερος χωρίς
άρθρο χαρακτηρίζονται συντακτικά ως κατηγορηματικοί
προσδιορισμοί.

10