ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Το υποκείμενο των προσωπικών ρημάτων είναι πάντα σε πτώση ονομαστική και το
βρίσκουμε ρωτώντας ποιός ; ποιά ; ποιό ; ή ποιοί ; ποιές ; ποιά ;
π.χ. Ο λαός τον υποδέχτηκε θριαμβευτικά
(Ποιός τον υποδέχτηκε; Υποκ.: Ο λαός).
2. Το υποκείµενο των απρόσωπων ρηµάτων και απρόσωπων εκφράσεων είναι µια
ολόκληρη δευτερεύουσα πρόταση. Οι δευτερεύουσες προτάσεις που µπορούν να
πάρουν θέση υποκειµένου λέγονται ονοµατικές και εισάγονται µε τα ότι, πως, να,
µήπως, πώς, όπως, ποιος, πότε, πού κτλ.

ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ

1. Όταν το ρήμα είναι πρώτου ή δευτέρου προσώπου ενικού ή πληθυντικού αριθμού,

τότε συνήθως το υποκείµενο του ρήματος (εγώ, εσύ - εμείς, εσείς) παραλείπεται, γιατί
γίνεται φανερό από την κατάληξη του ρήματος.
Π.χ. Διαβάζω το µάθηµα. (υποκ.: εγώ)
Γράφεις ωραία. (υποκ.: εσύ)
Όταν όµως θέλουµε να το αvτιδιαστείλoυµε από το άλλο υποκείµενο ή να το
τονίσουµε, τότε µπαίνει
Π.χ. Εσείς θα πάρετε την τελική απόφαση. (τονίζεται το εσείς)
2. Μερικές φορές µπορεί να παραλείπεται και το υποκείµενο ρήµατος τρίτου
προσώπου:
α. Όταν εννοείται εύκολα από τη σειρά του λόγου.
Π.χ. Ο καθηγητής µπήκε στην αίθουσα και άνοιξε (εννοείται: ο καθηγητής) το
βιβλίο του.
β. Όταν εννοείται εύκολα από την έννοια του ρήµατος.
Π.χ. Ο Γιάννης πήγε στο νοσοκοµείο για να τον εξετάσουν. (εννοείται: οι γιατροί )
γ. Όταν είναι γενικό και αόριστο.
Π.χ. Στη Γερµανία δε σ' αφήνουν (εννοείται: οι Γερµανοί τροχονόµοι) να
παρκάρεις όπου θέλεις.
δ. Όταν το ρήµα φανερώνει κάποιο φυσικό φαινόµενο.
Π.χ. βρέχει, χιονίζει, µπουµπουνίζει (εννοείται: το χιόνι χιονίζει, η βροχή βρέχει
κτλ.).
 ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ – ΡΗΜΑΤΟΣ

1. Σε µια πρόταση που έχει ένα υποκείµενο, το ρήµα συµφωνεί µε το υποκείµενο στο
πρόσωπο και στον αριθµό.
Π.χ. Η Ελένη διαβάζει.
Οι µαθητές διαβάζουν.

2. Όταν το υποκείµενο είναι όνοµα περιληπτικό (δηλώνει ένα σύνολο από πρόσωπα
ή πράγµατα), µπορεί το ρήµα να εκφέρεται στον πληθυντικό αριθµό, µονολότι το
υποκείµενο βρίσκεται στον ενικό αριθµό.
Π.χ. Ο µαθητόκοσµος φωνάζουν και διαµαρτύρονται.
Kόσµoς πoλύς τoν επευφηµoύσαν
3. Σε µια πρόταση που έχει περισσότερα από ένα υποκείµενα, το ρήµα κανονικά
µπαίνει στον πληθυντικό αριθµό και στο επικρατέστερο πρόσωπο. Επικρατέστερο
είναι το α΄ πρόσωπο σε σύγκριση µε το β΄ και το γ΄, και το β΄ σε σύγκριση µε το γ΄
(α' > β' > γ').
Π.χ. Εγώ και εσύ κλαίγαµε. (α'> β')
Εσύ και ο αδελφός σου γράψατε καλά. (β'> γ')
4. Αν όµως συµβεί να προηγείται το ρήµα και τα υποκείµενα να ακολουθούν ,τότε
µπορεί το ρήµα να εκφέρεται σε ενικό αριθµό, δηλαδή να συµφωνεί µε το πρώτο,
το πλησιέστερό του υποκείµενο, που είναι σε ενικό αριθµό.
Π.χ. Τραυµατίστηκε ο οδηγός του αυτοκινήτου και ένας επιβάτης.
Εκεί τον έφερε η θλίψη και η δυστυχία.

Β΄ Στοιχεία Δομής του Λόγου

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Οδηγός για την ανάπτυξη μιας παραγράφου είναι η θεματική πρόταση, γιατί αυτή
περιλαμβάνει την κύρια ιδέα που θα αναπτύξουμε. Ανάλογα με τη θεματική πρόταση
μια παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με :

Α) Παραδείγματα
Χρησιμοποιούμε για την ανάπτυξη της παραγράφου αρκετά χαρακτηριστικά και
συγκεκριμένα παραδείγματα από την πραγματικότητα ή από την ιστορία.
«Όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου, που στρέφονται σε κάθε τοµέα (οικονοµικό,
κοινωνικό, πολιτικό, επιστηµονικό, ηθικό, καλλιτεχνικό, θρησκευτικό) είναι
εκφράσεις της ζωής και του πολιτισµού, γι' αυτό στοιχειοθετούν αυτό που
αποκαλούµε πολιτισµική παράδοση. Λόγου χάρη: το άροτρο, η κοινοτική
οργάνωση, το νοµοθετικό πλαίσιο, η δράση του πολίτη, οι λατρευτικές εκδηλώσεις, η
τέχνη, όλα αυτά εκφράζουν την ανθρώπινη προσπάθεια, αποκαλύπτουν τη ζωή µιας
κοινωνίας, διατηρούνται αυτούσια ή µεταβάλλονται και αναµορφώνονται µε την
πάροδο του χρόνου ή επιζούν µόνο ως σύµβολα στη µνήµη των λαών, ως έκφραση
της δηµιουργικότητάς τους, ως πολιτισµική περιουσία.»

Β) Σύγκριση – Αντίθεση
 Όταν συγκρίνουµε δύο πρόσωπα, πράγµατα ή ιδέες, παραθέτουµε τις
οµοιότητες και τις διαφορές τους. Όταν όµως αvτιθέτoυµε το ένα στο άλλο,
τονίζουµε τις διαφορές τους.
«Δεν αντιλαµβάνεστε ούτε υπολογίσατε ποτέ µέχρι τώρα τίνος είδους άνθρωποι
είναι οι Αθηναίοι, εναντίον των οποίων θα πολεµήσετε, και πόσο διαφέρουν από
σας σε όλα. Αυτοί, από τη µια µεριά, είναι νεωτεριστές και ικανοί να
προγραµµατίζουν και να εκτελέσουν στην πράξη όσα αποφασίσουν. Εσείς, από την
άλλη, είστε ικανοί και να διατηρείτε αυτά που υπάρχουν και να µην επινοείτε τίποτε
και να µην ικανοποιείτε ούτε τις στοιχειώδεις ανάγκες. Αυτοί πάλι είναι τολµηροί σε
σύγκριση µε τη δύναµή τους και είναι ριψοκίνδυνοι παρά τις αντίθετες
υπαγορεύσεις της λογικής και είναι αισιόδοξοι στις δυσκολίες. Ενώ δική σας
συνήθεια είναι να κάνετε λιγότερα από όσα µπορείτε και να µην έχετε εµπιστοσύνη
ούτε στις βέβαιες λύσεις της λογικής και να νοµίζετε ότι δε θα απαλλαγείτε ποτέ από
τα δεινά. [. .. ]»
Θουκυδίδης, Ιστορία, Α.70
Γ) Αιτιολόγηση

Πολλές φορές στη θεµατική πρόταση εκφράζουµε µια κρίση, η ισχύς της οποίας
χρειάζεται να αποδειχθεί µε αιτιολόγηση.
«Εγώ λοιπόν εκ πρώτοις νοµίζω πως είναι δίκαιο να επαναφέρουµε στην εξουσία το
δηµοκρατικό κόµµα της Ρόδου. Ωστόσο, κι αν ακόµη δεν ήταν δικαιο, κάθε φορά
που έρχονται στο νου µου οι ενέργειες εκείνων, αισθάνοµαι καθήκον µου να σας
προτρέπω στην επιχείρηση αυτή. Και γιατί αυτό; Διότι, άνδρες Αθηναίοι, αν όλοι
γενικώς σπεύδουν να πράττουν τα δίκαια, είναι ντροπή µόνο εµείς να αντιδρούµε.
Αν όµως όλοι οι άλλοι µηχανεύονται τρόπους να καταστρατηγoύν το δίκαιο και
µόνο εµείς προβάλλουµε ως πρόσχηµα της απραξίας µας τη δικαιοσύνη, αυτό δεν το
θεωρώ δικαιοσύνη αλλ' ανανδρία, αφού διαπιστώνω ότι όλοι γενικώς εξασφαλίζουν
το δίκαιό τους ανάλογα µε τη δύναµη που διαθέτουν.»
Δηµοσθένης, Υπέρ της Ροδίων Ελευθερίας, 28
Δ) Ορισμό

Μπορούµε στη θεµατική µας πρόταση να διατυπώσουµε έναν ορισµό, αλλά πρέπει
στη συνέχεια να εξηγήσουµε αυτό τον ορισµό, χρησιµοποιώντας λεπτοµέρειες,
παραδείγµατα, σύγκριση και αντίθεση, διαίρεση κτλ.
«Διαφήµιση είναι η γνωστοποίηση στο κοινό µε διάφορα µέσα (διαλαλητές, έντυπα,
ραδιόφωνο, τηλεόραση κτλ.) των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν ένα προϊόν µε
σκοπό την προβολή και την αύξηση των πωλήσεών του. Ωστόσο, ο ορισµός της
διαφήµισης ως γνωστοποίησης δεν ανταποκρίνεται ούτε στο ελάχιστο στη σηµερινή
µορφή της διαφήµισης. Και αυτό γιατί µπορεί η διαφήµιση να ξεκίνησε και να
αναπτύχθηκε σαν φαινόµενο συνδεδεµένο στενά µε την οικονοµική ζωή των
επιχειρήσεων, ωστόσο σήµερα επιτελεί κι άλλες πρόσθετες λειτουργίες, έµµεσα αλλά
αποτελεσµατικά.»
Ε) Διαίρεση

Στη θεµατική πρόταση διαιρούµε µια περιληπτική έννοια στα µέρη της.
Αναπτύσσοντας την παράγραφο εξετάζουµε τα κύρια χαρακτηριστικά του κάθε µέρους.
«Την εξουσία πλέον κατείχαν τέσσερα πρόσωπα. Ο Διοκλητιανός ανέλαβε τη
διοίκηση των ανατολικών επαρχιών µε έδρα τη Νικοµήδεια της Μικράς Ασίας, ο
Μάξιµος τη διοίκηση της Ιταλίας και της Αφρικής µε έδρα το Μεδιόλανο (σηµερινό
Μιλάνο), ο Γαλέριος των βαλκανικών επαρχιών µε έδρα το Σίρµιο της Σερβίας και ο
Κωνσταντίνος ο Χλωρός των δυτικών επαρχιών µε έδρα τους Τρεβήρους (Trier) της
βορειοανατολικής Γαλατίας. Η Ρώµη έπαψε πια να είναι το κέντρο της
αυτοκρατορίας.»

Στ) Αίτια και Αποτελέσματα

Αν στη θεµατική πρόταση διατυπώσουµε µια αιτία, παραθέτουµε στη συνέχεια τα

αποτελέσµατά της. Μπορούµε να ακολουθήσουµε και αντίστροφη πορεία: να δώσουµε
στη θεµατική πρόταση τα αποτελέσµατα που τα προκαλούν και κατόπιν να
παραθέσουµε τις αιτίες.
«Ο φανατισµός αποτελεί γενικά ένα αρνητικό κοινωνικό φαινόµενο, το οποίο όµως
επιδρά αρνητικά και στη διαµόρφωση της προσωπικότητας του ατόµου. Ο
φανατισµένος άνθρωπος υποστηρίζει ιδέες χωρίς προηγουµένως να τις έχει
αξιολογήσει µε τη λογική του. Διαµορφώνει κατ' αυτόν τον τρόπο µια
προσωπικότητα µονόπλευρη και µονοδιάστατη. Οι απόψεις που υποστηρίζει δεν
τεκµηριώνονται µε ορθά επιχειρήµατα και δεν αισθάνεται την ανάγκη να αποδείξει
όλα όσα πρεσβεύει µε γνώµονα τη λογική. Επιπλέον, είναι εριστικός προς τους
συνανθρώπους του, καθώς προσπαθεί πεισµατικά να τους πείσει για τις απόψεις του
και πολλές φορές χρησιµοποιεί ακόµα και αθέµιτα µέσα. Έτσι, το φανατισµένο
άτοµο δύσκολα µπορεί να συµβιώσει αρµονικά µε τους συνανθρώπους του.»
Από µαθητική έκθεση
Ζ) Αναλογία

Αν διαπιστώσουµε µια οµοιότητα σε δύο εντελώς ανόµοια από µια άποψη

πράγµατα ή ιδέες, εξηγούµε στη συνέχεια πώς εννοούµε αυτή την οµοιότητα.
«Παροµοίωσαν τον άνθρωπο, δηλαδή κάθε µέλος της δηµοκρατούµενης κοινότητας,
µε τα πετραδάκια του ψηφιδωτού. Το καθένα κρατά µέσα στην ατέλειά του το δικό
του χρώµα και σχήµα. Το ένα συµπληρώνει το άλλο και όλα µαζί το σύνολο. Μέσα
στο σύνολο και για το σύνολο έχει το καθένα τους την ξεχωριστή του θέση και
παίρνει την αξία του. Το ένα δεν µπορεί να αντικαταστήσει το άλλο. Ωστόσο, αυτή η
ανοµοιότητα προσδίδει στο καθένα την αξία του. Αν όλα τα πετραδάκια ήταν όµοια
κι απαράλλακτα το ένα µε το άλλο, τότε το καθένα θα µπορούσε να αντικατασταθεί
από τον οποιονδήποτε τυχόντα αντιπρόσωπό του. Το ίδιο παρατηρείται και στους
ανθρώπους µέσα σε µια σωστή κοινότητα. Ο ένας δε µοιάζει µε τον άλλον. Αν οι
άνθρωποι ήταν τέλεια κι απαράλλακτα όµοιοι, τότε ο καθένας θα µπορούσε να
αντικατασταθεί από τον άλλον, από τον οποιονδήποτε δηλαδή τυχόντα
αντιπρόσωπό του.»
Ι.Ν. Ξηροτύρης (από άρθρο δηµοσιευµένο σε εφηµερίδα)
Η) Συνδυασμό Μεθόδων

Πολλές φορές, για να αναπτύξουµε καλά µία παράγραφο, συνδυάζουµε δύο ή

και περισσότερους από τους τρόπους που αναφέρθηκαν. Η παράγραφος που
ακολουθεί αναπτύσσεται µε αιτιολόγηση και αντίθεση.
«Είναι γεγονός πως οι νεοέλληνες διαβάζουν όλο και λιγότερο πια. Κι αυτή η
μείωση της αναγνωστικής διάθεσης οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ευρεία
διάδοση των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Κουρασμένος ψυχικά και σωµατικά
από τους γρήγορους ρυθµούς ζωής που του έχει επιβάλει η σύγχρονη καταναλωτική
κοινωνία, προτιµά να περνά τον ελεύθερο του χρόνο παρακολουθώντας τηλεόραση
ή ακούγοντας ραδιόφωνο παρά διαβάζοντας. Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο τον
ψυχαγωγούν, τον ενηµερώνουν και τον διασκεδάζουν, χωρίς ωστόσο να απαιτείται
να χρησιµοποιεί τις πνευµατικές του δυνάµεις. Ο άνθρωπος είναι εκτεθειµένος στα
µηνύµατα που η τηλεόραση -κυρίως- εκπέµπει, στα οποία όµως δεν ασκεί κριτική.
Αντίθετα, κατά τη µελέτη ενός βιβλίου βρίσκεται σε εγρήγορση. Σε µια τέτοια όµως
διαδικασία ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι διατεθειµένος να µπει, εφόσον για την
καθηµερινή -ψυχική- κόπωση αναζητά µια εύκολη εκτόνωση. Δικαιολογηµένα
λοιπόν οι Έλληνες δεν έχουν πια καλή σχέση µε το βιβλίο.»
Ασκήσεις
1. Στις παρακάτω φράσεις βρείτε το υποκείµενο των ρηµάτων και τη µορφή του.
α. Το καλοκαίρι ο ήλιος βασιλεύει αργά.
β. Όλοι θέλουν το καλό σου.
γ. Όσοι έπαθαν ζηµιές θα αποζηµιωθούν.
δ. Από σένα εξαρτάται αν θα πετύχεις.
ε. Ένας έφυγε και δύο ήρθαν.
στ. Το να κάνεις το καλό είναι υποχρέωσή σου.
ζ. Με ενόχλησε το ότι µε κατηγόρησαν άδικα.
η. Το «µολών λαβέ» του Λεωνίδα έµεινε στην ιστορία.
θ. Δεν επιτρέπεται να λες τέτοια λόγια.
ι. Δεν είναι ακόµη γνωστό ποιοι θα µιλήσουν στο συνέδριο.
2. Στις παρακάτω φράσεις βρείτε το υποκείµενο των ρηµάτων µε έντονη γραφή
και αντικαταστήστε το µε ένα ουσιαστικό κάνοντας και τις αναγκαίες αλλαγές,
χωρίς όµως να αλλάξετε το νόηµα των προτάσεων.
α. Απαγορεύεται να περνούν τα φορτηγά αυτοκίνητα.
β. Από σένα εξαρτάται αν θα µονιµοποιηθείς.
γ. Μας στεναχώρησε το ότι επιµένατε να φύγετε.
δ. Δεν επιτρέπεται να µένετε µέσα στην αίθουσα την ώρα του διαλείµµατος.
ε. Είναι γνωστό ότι ενδιαφέρεσαι γι' αυτή τη θέση.

3. Στις παρακάτω προτάσεις βάλτε το ρήµα στο κατάλληλο πρόσωπο και αριθµό.
α. Εγώ και οι συµµαθητές µου θα ......................(οργανώνω) µια εκδήλωση για
το Γ. Σεφέρη.
β. Εγώ και εσύ συνεχώς .......................................(διαφωνώ).
γ. Γιατί .........................(είµαι) έξω εσύ και ο Γιάννης;
δ. ..........................(έρχοµαι, πρoστ. αορ.) γρήγορα εσύ κι ο αδελφός σου.
ε. Σε τέτοια κατάσταση μας…………………….(φέρνω, αορ.) η πείνα και η
ανάγκη.
στ. …………………..(τρέχω, αορ.) τότε γρήγορα στο φρούριο εγώ και πέντε
στρατιώτες.

4. Στο κείµενο που ακολουθεί υπογραµµίστε τα υποκείµενα και γράψτε όσα

παραλείπονται.

- Το έσκασες από το σχολείο, μου είπε ένα παιδί.

 - Ναι, έκαμα εγώ, έτσι, για να πω κάτι.

- Καλά έκαμες! Είπε αυτός σοβαρά…Εδώ πάνω όλα είναι πολύ ωραία.

Να, τώρα έρχεται και ο Αμερικάνος. Κάνε χάζι…

Γύρισα κατά κει που έδειχνε και είδα το θείο Περικλή. Πέρασε από μπρος
μου δίχως να με προσέξει και κάθισε στο καφενεδάκι ,που ήταν έρημο
εκείνη την ώρα.
5. Χρησιµοποιώντας τα αχώριστα λαϊκά µόρια (α-, ξε-, ανα-) γράψτε τις λέξεις
που έχουν τις ακόλουθες σηµασίες.
α. αµεριµνησία: ...................................................................................... .
β. αξεπέραστος: ...................................................................................... .
γ. αύξηση της τιμής ενός προϊόντος :……………………………………..
δ. υποφέρω από δυνατό κρύο: ...................................………………….
ε. αυτός που δεν υποφέρεται, αφόρητος: ............................................
στ. ανεβάζω κάτι, σέρνω προς τα επάνω :……………………………….
ζ. αφαιρώ τον αφρό από το γλυκό την ώρα που βράζει :……………….
η. σηκώνω κάτι λίγο: ..............................................................................
θ. παθαίνει αλλοίωση το χρώµα από τον ήλιο: ...................................
ι. αυτός που δεν µπορεί να επαναληφθεί: ............................................
6. Ποια είναι η σηµασία των αχώριστων µορίων στις παρακάτω λέξεις;

α. περιγιάλι
β. αρχιµουσικός
γ. διασπώ
δ. διχοτόµος

7. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω φράσεων µε λέξεις που παράγονται από

τα λαϊκά αχώριστα µόρια α-, ανα-, ξε-.
α. Τα νέα µέτρα ..................θύελλα διαµαρτυριών (ξε-).
β. Λίγες µέρες πριν από τις εκλογές το ποσοστό των ...................ψηφοφόρων
είναι µεγάλο (α-, αν-).
γ……….....................γιατί τον αγαπά, αφού τη βασανίζει (ανα-).
δ. Έµεινε ...............................στις θέσεις του (α-, αν-).
 ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ – ΧΡΟΝΟΙ
Εγκλίσεις
Οι εγκλίσεις είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική.
Χρόνοι
Χρονική Βαθμίδα :
Ανάλογα µε τη χρονική βαθµίδα (παρόν, παρελθόν, µέλλον) που
δηλώνουν, οι χρόνοι του ρήµατος διακρίνονται σε:
α. παροντικούς (ενεστώτας, παρακείµενος)
β. παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος)
γ. µελλοντικούς (µέλλοντας εξακολουθητικός,στιγµιαίος ή συνοπτικός
µέλλοντας, συντελεσµένος µέλλοντας)

Σηµείωση! Ο παρακείµενος αναφέρεται σε γεγονός που έγινε στο παρελθόν, αλλά

τα αποτελέσµατά του φτάνουν στο παρόν (βλέπε Ενότητα 5 Νεοελληνικής Γλώσσας
Α΄ Γυµνασίου).

Ποιόν ενεργείας :
Ανάλογα µε τον τρόπο (ποιόν ενέργειας) που γίνεται αυτό που
σηµαίνει το ρήµα, οι χρόνοι διακρίνονται σε:
α) μη συνοπτικούς (ενεστώτας, μέλλοντας εξακολουθητικός, παρατατικός), όταν
φανερώνουν εξακολούθηση ή επανάληψη.
β) συνοπτικούς (στιγμιαίος ή συνοπτικός μέλλοντας, αόριστος),όταν παρουσι-
άζουν κάτι συνοπτικά.
γ) συντελεσμένους (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας),
όταν αυτό που δηλώνουν είναι τελειωμένο.

ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ
(Πώς γίνεται αυτό που (Πότε γίνεται αυτό που δηλώνει το ρήμα)
δηλώνει το ρήμα)
Παρόν Παρελθόν Μέλλον
Μη συνοπτικό Ενεστώτας Παρατατικός Εξακολ. Μέλλοντας
(παίζω) (έπαιζα) (θα παίζω)
Συνοπτικό Αόριστος Συνοπτικός Μέλλ.
(έπαιξα) (θα παίξω)
Συντελεσμένο Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος Μέλλ.
(έχω παίξει) (είχα παίξει) (θα έχω παίξει)
Προσοχή! Όσα αναφέρονται για τη χρονική βαθµίδα ισχύουν µόνο για την ορι-
στική. Η υποτακτική και η προστακτική στις κύριες προτάσεις δηλώνουν πάντα
κάτι που θα γίνει στο µέλλον. Στις δευτερεύουσες προτάσεις η υποτακτική δηλώνει
κάτι που θα γίνει µετά από αυτό που δηλώνει το ρήµα της κύριας πρότασης, οπότε
η χρονική βαθµίδα καθορίζεται από το ρήµα της κύριας πρότασης' Π.χ. Μου ζήτησε
να πάω µαζί του. (Η υποτακτική να πάω δηλώνει κάτι που θα γινόταν στο παρελθόν,
αφού το ρήµα της κύριας πρότασης αναφέρεται στο παρελθόν, µετά από την πράξη
που φανερώνει το ρήµα της κύριας πρότασης.)

Το θέμα του ρήματος και η αύξηση

Το θέµα του ρήµατος

Θέµα κάθε κλιτής λέξης (εποµένως και του ρήµατος) είναι το τµήµα που
βρίσκεται στην αρχή της και δεν αλλάζει µορφή. Το τελευταίο τµήµα της λέξης που
αλλάζει µορφή λέγεται κατάληξη.
Π.χ. δέν-ω, θέµα: δεν- κατάληξη: -ω.
Το θέµα του ρήµατος είναι το ενεστωτικό και το αοριστικό (ενεργητικού και
παθητικού αορίστου). Με το θέµα του ρήµατος δηλώνεται το ποιόν της ενέρ γειας.
Συγκεκριµένα, µε το ενεστωτικό σχηµατίζεται το µη συνοπτικό, ενώ µε το
αοριστικό θέµα σχηµατίζεται το συνοπτικό και το συντελεσµένο. Π.χ.
Ενεστωτικό θέµα (ποιόν µη συνοπτικό): δεν-
Ενεστώτας: δέν-ω, δέν-οµαι
Παρατατικός: έ-δεν-α, δεν-όµουν
Εξακολουθητικός µέλλοντας: θα δέν-ω, θα δέν-οµαι

Αοριστικό θέµα (ποιόν συνοπτικό, συντελεσµένο): δεσ- , δεθ-

Αόριστος: έ-δεσ-α, δέθ-ηκα

Συνοπτικός µέλλοντας: θα δέσ-ω, θα δεθ-ώ
Παρακείµενος: έχω δέσ-ει, έχω δεθ-εί
Υπερσυντέλικος: είχα δέσ-ει, είχα δεθ-εί
Συντελεσµένος µέλλοντας: θα έχω δέσ-ει, θα έχω δεθ-εί .

β. Στα σύνθετα ρήµατα

1. Μερικά σύνθετα ρήµατα µε α΄ συνθετικό τα επιρρήµατα πολύ, πάρα, καλά, κακά
κτλ. παίρνουν αύξηση στην αρχή του δεύτερου συνθετικού. Η αύξηση αυτή
λέγεται εσωτερική και χάνεται, όπως και η αύξηση στα απλά ρήµατα, όταν
δεν τονίζεται.
Π.χ. ΕΝΣ.: πολυβλέπω - ΠΡΤ.: πολυέβλεπα - ΕΝΣ.: παραθέλω - ΠΡΤ: παραήθελα.
2. Μερικά ρήµατα µε λόγια αχώριστα µόρια παίρνουν εσωτερική αύξηση.
Π.χ. ΕΝΣ.: εγκρίνω - ΠΡΤ.: ενέκρινα - ΕΝΣ.: εκφράζω - ΠΡΤ.: εξέφραζα - ΕΝΣ.:
ενδιαφέρω - ΠΡΤ.: ενδιέφερα - ΕΝΣ.: εµπνέω - ΠΡΤ.: ενέπνεα- ΕΝΣ.: συµβαίνει-
ΠΡΤ.: συνέβαινε
Σημείωση ! Το ρήμα υπάρχω στους παρελθοντικούς χρόνους τρέπει το α σε η : ΕΝΣ.:
υπάρχω, ΠΡΤ.: υπήρχα, ΑΟΡ.: υπήρξα.

Προσοχή ! Η αύξηση στην προστακτική χάνεται. Έτσι, θα πούμε : επίμενε,

αντίγραψε, μετάφρασε κ.λ.π. (όχι : επέμενε, επανέλαβε).

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ

Η σημασία των συνθέτων

Τα σύνθετα, ανάλογα µε τη σηµασία τους και τη σχέση του πρώτου µε το δεύτερο
συνθετικό, µπορεί να χωριστούν σε παρατακτικά, προσδιοριστικά, κτητικά και
αντικειµενικά..

 Παρατακτικά σύνθετα
ανάβω και σβήνω - αναβοσβήνω
νότια και ανατολικά - νοτιοανατολικά
κίτρινος και µαύρος - κιτρινόµαυρος
αγγούρι και ντοµάτα - αγγουροντοµάτα
Τα παρατακτικά σύνθετα σηµαίνουν ό,τι σηµαίνει το καθένα από τα δύο συνθετικά
τους ενωµένα µε το σύνδεσµο και. Τ α δύο συνθετικά παρατάσσονται (παρατακτικά) το
ένα δίπλα στο άλλο.

 Προσδιοριστικά σύνθετα
άγριο λουλούδι - αγριολούλουδο
τραγουδώ σιγά - σιγοτραγουδώ
πίτα από τυρί - τυρόπιτα
Στα προσδιοριστικά σύνθετα το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο.

 Κτητικά σύνθετα

εκείνος που έχει γαλανά μάτια – γαλανομάτης

εκείνος που έχει καλή καρδιά – καλόκαρδος

εκείνος που έχει σγουρά μαλλιά – σγουρομάλλης

Κτητικά σύνθετα είναι εκείνα που μπορούμε να τα αναλύσουμε με την πρόταση

«εκείνος που έχει…».

 Αντικειμενικά σύνθετα

(εκείνος που) δένει βιβλία – βιβλιοδέτης

(εκείνος που) κρατά τα κλειδιά – κλειδοκράτορας

(εκείνος που) ανάβει καντήλια – καντηλανάφτης

 Τα αντικειμενικά σύνθετα ,όταν τα αναλύσουμε, βλέπουμε ότι το ένα συνθετικό
που έχει ρηματική έννοια γίνεται ρήμα και το άλλο γίνεται αντικείμενο αυτού του
ρήματος.

Ασκήσεις

1) Υπογραµµίστε τα ρήµατα στις προτάσεις που ακολουθούν και βρείτε τη

χρονική βαθµίδα και το ποιόν της ενέργειας.
α. Στις αρχαίες πόλεις γύρω από την ακρόπολη βρίσκονταν η αγορά
και οι ναοί.
β. Οι Αθηναίοι χρησιµοποίησαν τα χρήµατα του συµµαχικού
ταµείου.
γ. Οι Μινωίτες λάτρευαν τους θεούς τους στα ιερά.
δ. Τα άλση οµορφαίνουν τις πόλεις και προσφέρουν
οξυγόνο.
ε. Θα σου τηλεφωνώ κάθε µέρα.
στ. Τόσα έχει πάθει και µυαλό δεν έβαλε.
ζ. Στις έξι θα είµαι ντυµένη και θα σε περιµένω.
η. Αύριο θα πάω στην αγορά για ψώνια.
θ. Ο ναύτης είχε ακουµπήσει στην πλώρη και κοίταζε µακριά.
2) Διατυπώστε τις φράσεις µε τα ρήµατα στον παρατατικό
α. Αυτά τα θέµατα, µας λέει συχνά, δεν τον εµπνέουν στην ποίησή
του.
β. Εµένα µε ενδιαφέρει η πλοκή σε ένα πεζογράφηµα.
γ. Δεν επιτρέπει σε κανέναν την τακτοποίηση της βιβλιοθήκης της
γιατί τη φροντίζει η ίδια.
δ. Συγγράφει µια επιστηµονική µελέτη.

3) Γράψτε στην οριστική του αορίστου το αντίστοιχο πρόσωπο των ρηµάτων που
σας δίνονται.
α. ξέρω στ. ευχαριστεί
β. βλέπουµε ζ. εµπνέω
γ. ορίζετε η. ερχόµαστε
δ. πίνουν θ. εκφράζουν
ε. ενδιαφέρεις ι. υπάρχει

4) Στα παρακάτω ρήµατα γράψτε το θέµα του ενεστώτα και του αορίστου.
α. έδερνε στ. πάθαιναν
β. επιβαρύνεις ζ. έχεις σπείρει
γ. δυστυχήσαµε η. θα θρέψουµε
δ. έµεινε θ. θα έχετε τρέξει
ε. πηγαίνατε ι. είχαν φταίξει

5) Σε ποια κατηγορία ανήκουν τα σύνθετα που ακολουθούν;

 α. ισοδύναµος ε. ρυζόγαλo
β. ζαχαροπλάστης στ. κακότροπος
γ. ανεµoδείχrης ζ. κοκκινόχωµα
δ. αγριόγατα η. τυρόπιτα
6) Βρείτε : α. Τα συνθετικά των παρακάτω σύνθετων λέξεων, β. Σε ποια
κατηγορία ανήκει κάθε σύνθετη λέξη.
βιβλιοκριτικός, βιβλιοφάγος, καλογραµµένος, πολυδιαβασµένος, πρωτοσέλιδο,
εξωσχολικός, πανόδετος, χαρτοκόπτης, φιλότεχνος, καλόκαρδος, φαγοπότι, χαρτοφάκελα,
στενόµακρος.
 ΣΥΖΥΓΙΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Ανάλογα με τον τρόπο που κλίνονται στον ενεστώτα και στον παρατατικό, τα ρήματα
χωρίζονται σε δύο συζυγίες :
Ενεργητική φωνή -ω
Α΄ συζυγία
Παθητική φωνή -ομαι

Ενεργητική φωνή -ω
Β΄ συζυγία
Παθητική φωνή
-ιέμαι / -ούμαι / -άμαι

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1) Τα ρήματα της πρώτης συζυγίας στο α΄ πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα
τονίζονται:
α. στην ενεργητική φωνή: στην παραλήγουσα. Π.χ. δένω.
β. στην παθητική φωνή: στην προπαραλήγουσα. Π.χ. δένομαι.
2) Τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας στο α΄ πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα
τονίζονται:
α. στην ενεργητική φωνή: στη λήγουσα. Π.χ. αγαπώ.
β. στην παθητική φωνή: στην παραλήγουσα. Π.χ. αγαπιέμαι, θυμούμαι ή
θυμάμαι.

Οι τάξεις της β΄ συζυγίας

Τα ρήματα της β΄ συζυγίας χωρίζονται σε δύο τάξεις :
Α΄ Τάξη : π.χ. αγαπώ –άς –ά …. / αγαπιέμαι – ιέσαι – ιέται…
Β΄ Τάξη : π.χ. καλώ – καλείς – καλεί … / θυμούμαι (-άμαι), -άσαι, -άται…

Αρχαϊκή κλίση παθητικής φωνής

Μερικά ρήματα σε –ούμαι στον ενεστώτα και παρατατικό ακολουθούν την
αρχαϊκή κλίση και κλίνονται ως εξής :
Οριστική ενεστώτα Οριστική παρατατικού
στερούμαι στερούμουν
στερείσαι στερούσουν
στερείται στερούνταν
στερούμαστε στερούμαστε (-αν)
στερείστε στερούσαστε (-αν)
στερούνται στερούνταν

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
 1. Με τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται και τα αποθετικά ρήματα: επικαλούμαι,
μιμούμαι, αφηγούμαι, διηγούμαι, εξηγούμαι, προηγούμαι, συνεννοούμαι κτλ., και
μερικά παθητικά από ρήματα που σχηματίζονται κατά το καλώ: αφαιρούμαι,
εξαιρούμαι, αποτελούμαι, καλούμαι κτλ.
2. Την αρχαϊκή κλίση ακολουθούν και μερικά ρήματα σε -ώμαι, όπως: εγ-
γυώμαι, εξαρτώμαι, διερωτώμαι, διασπώμαι κτλ. Αυτά σχηματίζουν την οριστική
ενεστώτα ως εξής:
εγγυώμαι
εγγυάσαι
εγγυάται
εγγυόμαστε
εγγυάστε (-σθε)
εγγυώνται

Σημείωση : Στα ρήματα αυτά η χρήση του παρατατικού δεν είναι συνηθισμένη.
Στη θέση του μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις περιφράσεις: έθετα, εγγύηση,
είχα εξάρτηση, γινόταν διάσπαση κ.λ.π.

Ασκήσεις
1. Στις φράσεις που ακολουθούν γράψτε και τα άλλα πρόσωπα του ενικού και
του πληθυντικού αριθμού των ρημάτων (χωρίς να αλλάξετε τη φωνή, το
χρόνο και την έγκλιση).
α. Πολλές φορές αναρωτιόμουν γιατί φοβόμουν τόσο τη θάλασσα.
β. Σκεφτόμασταν τι ωραίες ιστορίες διηγούμασταν εκείνα τα
ατελείωτα βράδια του καλοκαιριού.
γ. Κάθε φορά που περνούσα από εκκλησία σταυροκοπιόμουν και
προσευχόμουν.
δ. Όταν ήμουν μικρός, κυλιόμουν στα χώματα και μιμούμουν τους
άλλους στα παιχνίδια.

2. Αντικαταστήστε τις φράσεις με τους έντονους χαρακτήρες με ρήματα και

γράψτε μέσα στην παρένθεση τον κατάλληλο τύπο.
α. Ήταν θρησκευόμενοι άνθρωποι και έκαναν διαρκώς το σταυρό
τους. (………………….. )
β. Κάναμε στον εαυτό μας συνεχώς την ερώτηση (. ........)
τι θα απογίνουμε.
γ. Αγαπούσε πολύ ο ένας τον άλλο. (. .......... .)
δ. Έδινε συγxαρητήρια ο ένας στον άλλο. ( . ..........……. )
ε. Κατηγορούσε ο ένας τον άλλο. ( ............)

3.Γράψτε τα παρακάτω ρήματα στον παρατατικό (χωρίς να αλλάξετε το

πρόσωπο, τον αριθμό και τη φωνή).
 α. Χαίρομαι που τραγουδιέται ακόμη το τραγούδι μου.
β. Παραπονιέται ότι παραμελείται.
γ. Γιατί φοβάστε αυτούς που προηγούνται;
δ. Τα cd αυτά πουλιούνται, γιατί θεωρούνται της μόδας.

4.Γράψτε τα παρακάτω ρήματα στην οριστική ενεστώτα και παρατατικού της

παθητικής φωνής στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό.
α. θεωρούμε: ........................................................................................ .
β. κρατούν: ......................................................................................... .
γ. φρουρεί: ........................................................................................... .
δ. μετράτε: ............................................................................................

ε. παρηγορώ:…………………………………………………………..
στ. αξιοποιείς: …………………………………………………………
ζ. κρεμά: ...............................................................................................
η. φωτίζουν: .........................................................................................

5.Στις παρακάτω φράσεις υπογραμμίστε τα ρήματα και βρείτε τη συζυγία και

την τάξη τους.
α. Το θέατρο ασκεί μεγάλη επίδραση στην ψυχή των θεατών και
συγκινεί.
β. Με δυσκολία κρατιόταν να μην κουνηθεί από τη θέση του.
γ. Προτιμούσα να βρίσκομαι με τους φίλους μου και να μιλάμε για τα
ενδιαφέροντά μας.
δ. Τελικά πουλήθηκε το κτήμα μας.

6.Βρείτε σε ποια τάξη ανήκουν τα ρήματα της β' συζυγίας που γράφονται με
έντονα στοιχεία στις ακόλουθες προτάσεις.
α. Θεωρείται πολύ δύσκολο να δημιουργήσεις κάποια περιουσία
χωρίς υποστήριξη.
β. Ασκεί το επάγγελμα του γεωργού.
γ. Ο υπουργός, όταν ήρθε η ώρα να αποχωρήσουν οι γεωργοί που τον
επισκέφτηκαν, τους ρώτησε ποιους γεωργικούς συνεταιρισμούς εκ
προσωπούν και εκείνοι ένας ένας πέρασαν από μπροστά του, τον
χαιρέτησαν και απάντησαν στην ερώτησή του.
δ. Μη λυπάσαι που δε μας βοηθάς στα χωράφια, αλλά προσπάθησε να
προχωρήσεις όσο μπορείς καλύτερα στις σπουδές σου.
ε. Οι αγρότες του νομού μας δε ζητούν προνομιακή μεταχείριση,
απαιτούν όμως να μην αδικηθούν.

7. Σχημάτισε σύνθετα με τα ακόλουθα ζεύγη λέξεων

α. πατέρας – παράδοση
β. χέρι – γράφω
γ. βαρύς – ποινή
δ. ένας – πλευρά
ε. ένας – άρχω
 στ. δύο – κόβω
ζ. πέντε – γραμμή
η. τρία – κατάρα
θ. τέσσερα – παχύς
ι. δύο – έτος

8. Αποδώστε τις ακόλουθες φράσεις με μία σύνθετη λέξη.

α. σπίτι µε τέσσερις ορόφους: …………………………………………….
β. αυτός που κρίνει τα όνειρα: ………………………………………….
γ. φάρµακο που σταµατά τον πόνο: …………………………

δ. η θερµότητα που υπάρχει στο κέντρο της γης:…………

9. Αποδώστε τις ακόλουθες φράσεις με μία σύνθετη λέξη που έχει ως α΄

συνθετικό το αχώριστο μόριο δυσ- ή το αριθμητικό δύο:
α. άσχηµη µυρωδιά:
β. µονοπάτι που δύσκολα µπορείς να το διαβείς:
γ. µια λέξη µε δύο συλλαβές:
δ. σπίτι µε δύο ορόφους:

10. Βρείτε σύνθετες λέξεις με το α΄ συνθετικό αριθμητικό και σχηματίστε τρεις

φράσεις.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

11. Γράψτε από δύο σύνθετες λέξεις με α΄ συνθετικό όνομα, αριθμητικό, ρήμα,
επίρρημα, πρόθεση.
 ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ –
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ –
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Μεταβατικά και Αμετάβατα Ρήματα

Τα ρήµατα που σηµαίνουν ότι το υποκείµενο ενεργεί έχουν ενεργητική διάθεση και
λέγονται ενεργητικά.
Π.χ. Ο γεωργός οργώνει το χωράφι. Ο ήλιος λάμπει.
Τα ενεργητικά ρήµατα είναι δύο ειδών: µεταβατικά και αµετάβατα.

Τα ενεργητικά ρήµατα που η ενέργειά τους µεταβαίνει, πηγα(νει σε κάτι άλλο (συνήθως
σε ένα πρόσωπο ή πράγµα) λέγονται µεταβατικά.

Το πρόσωπο ή το πράγµα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειµένου του

µεταβατικού ρήµατος λέγεται αντικείµενο.
Π.χ. Ο γεωργός οργώνει το χωράφι.

Τα ενεργητικά ρήµατα που η ενέργειά τους δεν πηγαίνει σε κάτι άλλο λέγονται
αμετάβατα.
Π.χ. Ο ήλιος λάμπει.

Πολλά µεταβατικά ρήµατα χρησιµοποιούνται και ως αµετάβατα και το αντίστροφο,

ανάλογα µε τα συµφραζόµενα.
Π.χ. Τον λύγισαν οι δυσκολίες. (µεταβατικό)
Η ιτιά λυγίζει. (αµετάβατο)
Αντικείμενο / Μονόπτωτα – Δίπτωτα Ρήματα
Α) Τα είδη του αντικειμένου
 Τα μεταβατικά ρήματα που έχουν ως απαραίτητο συμπλήρωμά τους ένα
μόνο αντικείμενο λέγονται μονόπτωτα.
Π.χ. Ο γεωργός οργώνει το χωράφι.
 Τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμά τους δύο
αντικείμενα λέγονται δίπτωτα.
Π.χ. Του ζήτησα χρήματα.

Προσοχή!
 Συχνά ένα ρήμα συνοδεύεται από δύο ή περισσότερα αντικείμενα που
βρίσκονται στην ίδια πτώση (συνδέονται με το και ή είναι ασύνδετα) και
συμπληρώνουν την έννοια του ρήματος κατά τον ίδιο τρόπο. Τότε το ρήμα
αυτό είναι μονόπτωτο.
 Π.χ. Αγόρασα μήλα, πορτοκάλια και λεμόνια .
 Και τα αντικείμενα ενός δίπτωτου ρήματος μπορεί να είναι στην ίδια
πτώση (αιτιατική), αλλά συμπληρώνουν με διαφορετικό τρόπο το καθένα
την έννοια του ρήματος.
Π.χ. Με ρώτησε κάτι.

ΣΥΝΟΧΗ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Η συνοχή (η λογική σύνδεση των νοημάτων) επιτυγχάνεται:

1. Με μεταβατικές λέξεις και εκφράσεις ανάμεσα στις προτάσεις, τις περιόδους

λόγου και τις παραγράφους. Αυτές είναι λέξεις ή φράσεις που επεξηγούν (π.χ.
δηλαδή), που αντιθέτουν (π.χ. όμως, ωστόσο), που συμπεραίνουν (π.χ. λοιπόν, ώστε),
που δηλώνουν χρονικές, τοπικές ή αιτιολογικές σχέσεις (π.χ. πριν, εδώ, επειδή),
που δηλώνουν έμφαση (π.χ. πράγματι, ξεχωριστά) Κ.ά.

2. Με επαναλήψεις λέξεων ή φράσεων: Π.χ. Ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος και ένας
αληθινός φίλος που τιμούσε τους φίλους και τη φιλία. Η φιλία ήταν πάνω απ' όλα.

3. Με αντωνυμίες: Π.χ. Ο Ανδρόνικος τράβηξε κατά την Ανατολή, ο Βασίλειος κατά τη

δύση. Και οι δυο τους απομακρύνθηκαν από τη χώρα που τους γέννησε κυνηγώντας ο καθένας
τη δική του τύχη. Ο ένας προσδοκούσε να βρει στην Ανατολή τους θησαυρούς των
παραμυθιώγ πιο προσγειωμένος, ο άλλος εμπιστευόταν την προκοπή του στις προσωπικές του
προσπάθειες.

4. Με τη νοηματική συγγένεια ανάμεσα σε όσα προηγούνται και σε όσα έπονται:

Π.χ. Πολλοί οι καλοί. Λίγοι οι εκλεκτοί.

Ασκήσεις

9. Βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων στα παρακάτω παραδείγματα

και επισημάνετε τις πτώσεις τους.
α. Σου κάνει νόηµα, παρ' όλο που ξέρει ότι δε θα υποχωρήσεις.
β. «Μου στερεί τα δικαιώµατά µου» φώναζε θυµωµένος, χωρίς να µπορεί
κανείς να τον ηρεµήσει
γ. «Δε µου πάει αυτό το φόρεµα» είπε ρίχνοντας µια βιαστική µατιά στον
καθρέφτη.
δ. Δε με νοιάζει καθόλου αν θα μείνεις ή θα φύγεις.
ε. Μας κέρασε κρασί από το παλιό βαρέλι.

10. Μετατρέψτε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική και αντίστροφα.

α. Ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική.
β. Τα σπίτια γκρεμίστηκαν από το σεισμό.
γ. Ο λαός εξέλεξε τον κ. Ν. βουλευτή.
δ. Από το λαό μας προσφέρθηκε μεγάλη βοήθεια στους γειτονικούς
λαούς.
 ε. Ένας αντίπαλος χτύπησε βάναυσα στο κεφάλι τον ποδοσφαιριστή μας.
στ. Το σωματείο μας με εξουσιοδότησε να σας ενημερώσω.

11. Μετατρέψτε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική όπου και όπως είναι δυνατό.
α. Ο υπουργός αποδέχτηκε τους όρους της σύμβασης.
β. Η επιχείρηση εκμεταλλεύεται τους εργαζόμενους.
γ. Πολλοί άνθρωποι διηγήθηκαν τα γεγονότα.
δ. Ο δήμος δαπάνησε πολλά χρήματα για την αναπαλαίωση του κτιρίου.
ε. Οι τεχνίτες είχαν κατεργαστεί τους πολύτιμους λίθους.
στ. Ο καθηγητής μας δεν ανέχεται τους ζωηρούς μαθητές.
ζ. Ο πρωθυπουργός δέχτηκε τον υπουργό Παιδείας.
12. Βρείτε με ποιες μεταβατικές λέξεις ή φράσεις συνδέονται οι περίοδοι λόγου
στην παρακάτω παράγραφο.
«Ανάμεσα στα δύο παιδιά αναπτύχθηκε φιλία αληθινή. Οι λόγοι ήταν πολλοί.
Πρώτα πρώτα οι οικογένειές τους χρόνια τώρα συνδέονταν φιλικά: οι πατέρες
υπηρετούσαν στον ίδιο λόχο. ενώ οι μητέρες τους ήταν συμμαθήτριες από το
δημοτικό σχολείο. Κατοικούσαν, ύστερα, στην ίδια γειτονιά έπαιζαν στους ίδιους
πεζόδρομους και κατέβαιναν συντροφιά στην αγορά. Φοιτούσαν ακόμη στο
ίδιο σχολείο: πήγαιναν στην ίδια τάξη, μελετούσαν μαζί, είχαν κοινές αγωνίες.
Κοντά σ' αυτά πρέπει να θυμηθούμε και το ωδείο, όπου αποκτούσαν μουσική
παιδεία: ο Σοφοκλής μάθαινε βιολί, ο Περικλής φλάουτο. Τη χαίρονταν και οι
δυο τους τη μουσική. Κι αν καμιά φορά κάποια περιστατικά τούς
απομάκρυναν, αυτό δεν κρατούσε πολύ' γρήγορα πάλι αποκαθιστούσαν τις
σχέσεις τους. Η φιλία τους δεν ήταν συμφεροντολογική. Αντίθετα, μάλιστα,
ήταν ειλικρινής. Γι' αυτό και ολοένα βάθαινε, με αποτέλεσμα να τους κάνει
ευτυχισμένους.»
13. Βρείτε με ποιες λέξεις ή φράσεις επιτυγχάνεται η συνοχή
ανάμεσα στις περιόδους λόγου στο κείμενο που ακολουθεί.
«Το κράτος» έλεγε ο ομιλητής «όχι η αφηρημένη ιδέα αλλά ως συγκεκριμένο
βίωμα, λείπει από τους σημερινούς Έλληνες. Το αισθάνονται σαν ξένο, όχι
δικό τους, δεν το πονούν. Τη χώρα τους την αγαπούν με πάθος. Για μια
χούφτα από το χώμα της είναι άξιοι να πεθάνουν με την πιο μεγάλη ευκολία.
Άλλο πατρίδα όμως και άλλο πολιτεία. Με την πατρίδα είμαστε στενότατα
δεμένοι' την έχουμε κρατήσει. Την πολιτεία όμως ... »
5

ΟΙ ΒΑΘΜΟΙ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

Βαθμοί - Παραθετικά
Οι βαθμοί είναι τρεις : α) Θετικός (ωραίος, βαθύς)
β) Συγκριτικός (ωραιότερος, βαθύτερος)

περιφραστικά π.χ. πιο καλός μονολεκτικά π.χ. καλύτερος

γ) Υπερθετικός (ο πιο ωραίος, βαθύτατος, σαφέστατος)

σχετικό υπερθετικό απόλυτο αριθμητικό

άρθρο + συγκριτικός
(π.χ. ο πιο ήρεμος ή περιφραστικά μονολεκτικά
ο ηρεμότερος) πάρα πολύ + θετικός π.χ. βαθύτατος,

(π.χ. πάρα πολύ καλός) σαφέστατος

με σύνθετα με επανάληψη του θετικού

παν – πανάκριβος π.χ. μικρό μικρό κομμάτι
όλος – ολόμαυρος
θεός – θεονήστικος
κ.λ.π.

Παραθετικά Μετοχών
Μερικές μετοχές επιδέχονται σύγκριση. Σχηματίζουν όμως τα παραθετικά τους πάντοτε
περιφραστικά:
Θετικός: ευτυχισμένος
Συγκριτικός: πιο ευτυχισμένος
Υπερθετικός: ο πιο ευτυχισμένος (σχετικό), πολύ ευτυχισμένος (απόλυτο)

Ανώμαλα παραθετικά
Μερικά επίθετα σχηματίζουν μονολεκτικά παραθετικά από διαφορετική ρίζα ή με
διαφορετικό τρόπο από τα άλλα επίθετα. Αυτά τα επίθετα λέγονται ανώμαλα.
 Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός
απλός απλούστερος απλούστατος
γέρος γεροντότερος -
πολύς περισσότερος (πλείστος)
κακός χειρότερος (χείριστος,
μεγάλος μεγαλύτερος μέγιστος
κάκιστος)
λίγος λιγότερος ελάχιστος
μικρός μικρότερος ελάχιστος
καλός καλύτερος άριστος
(κάλλιστος)
Ελλειπτικά παραθετικά
α. Μερικά παραθετικά δεν έχουν θετικό βαθμό. Αυτά προήλθαν από επιρρήματα
ή από αρχαίες προθέσεις:
ανώτερος - ανώτατος (< άνω)
κατώτερος – κατώτατος (<κάτω)
απώτερος - απώτατος (< άπω)
υπέρτερος – υπέρτατος (<υπέρ)
β. Μερικά συγκριτικά δεν έχουν ούτε θετικό ούτε υπερθετικό :
προτιμότερος, προγενέστερος, μεταγενέστερος
Μονολεκτικό τύπο παραθετικών δεν σχηματίζουν :
α. τα επίθετα σε –ής, - ιά, -ικο / -άς [-ής], -ού, -άδικο [-ούδικο, -ήδικο], π.χ.
γκρινιάρης, φωνακλάς κ.α.
β. τα άκλιτα
γ. οι μετοχές

Επίθετα χωρίς παραθετικά

Δε σχηματίζουν παραθετικά πολλά επίθετα που δηλώνουν κατάσταση ή ιδιότητα που
δεν αλλάζει. Τέτοια είναι επίθετα που σημαίνουν:
α. ύλη: ασημένιος, μάλλινος κτλ.
β. καταγωγή ή συγγένεια: φράγκικος, προγονικός, παιδικός κτλ.
γ. τόπο ή χρόνο: γήινος, θαλασσινός, τωρινός κτλ.
δ. κατάσταση που δεν αλλάζει: μισός, αθάνατος κτλ.
ε. κάποια σύνθετα με πρώτο συνθετικό το στερητικό -α: άτυχος

Βαθμοί των επιρρημάτων

Από τον πληθυντικό του ουδετέρου των επιθέτων σε -ος και σε -ύς σχηματίζονται
αντίστοιχα επιρρήµατα σε -α και -ιά*. Επίσης, από επίθετα σε -ης (-ης, -ες) σχη-
µατίζονται επιρρήµατα σε -ως (-ώς). Τα µονολεκτικά παραθετικά των επιρρηµάτων
σχηµατίζονται από την αιτιατική πληθυντικού του ουδετέρου των αντίστοιχων
βαθµών.
Επίθετα Επιρρήματα
Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός
ωραίος ωραί- α ωραιό- τερα, πιο ωραία ωραιό –τατα, πολύ ωραία
βαθύς βαθιά βαθύτερα, πιο βαθιά βαθύτατα, πολύ βαθιά
σαφής σαφώς σαφέστερα σαφέστατα

Σημείωση ! Από τα επίθετα σε -ος σχηµατίζονται επιρρήµατα και σε -ώς. Κάποια από
αυτά έχουν διαφορά στη σηµασία από το αντίστοιχο επίρρηµα σε -ο:
Π.χ. απλά = µε απλότητα, απλώς = µόνο.

Άλλα παραθετικά επιρρημάτων

πολύ περισσότερο (πιότερο) πάρα πολύ
λίγο λιγότερο πολύ λίγο

νωρίς νωρίτερα (ελάχιστα)

-
εµπρός µπροστύτερα -
ύστερα υστερότερα -
- αρχύτερα -
- πρώτα πρωτύτερα -
γρήγορα γρηγορότερα το γρηγορότερο
κάτω πιο κάτω πολύ κάτω

γ δες σελ.81 κε
.

Ασκησεις

1. Συμπληρώστε τα κενά με ένα μονολεκτικό παραθετικό. Οι λέξεις που θα

χρησιμοποιήσετε στο συγκριτικό ή στον υπερθετικό βαθμό υπάρχουν
μέσα στο πλαίσιο.
α. Η Αθήνα είναι η ....................πόλη της Ελλάδας.
β. Ο Πέτρος είναι απλώς καλός μαθητής. Ο Γιάννης είναι ....................
από τον Πέτρο. Ο Γιώργος όμως δεν είναι απλώς καλός, είναι .......
γ. Ο Κώστας διαβάζει καθημερινά όλα τα μαθήματά του. Είναι ο ......................
 μαθητής της τάξης.
δ. Ο διάκονος ανήκει στην .....................βαθμίδα της ιεραρχίας, ενώ ο
επίσκοπος στην ........................
ε. Τα .....................έργα που προβάλλονται στους κινηματογράφους αυτή
την εποχή είναι αμερικάνικα.
Επιμελής , άνω, μεγάλος, κάτω, καλός, πολύς

2. Συμπλήρωσε τον πίνακα :

Σχετικός Υπερθετικός Απόλυτος Υπερθετικός
Θετικός Συγκριτικός
(περιφραστικό) (μονολεκτικό)
σαφές
γλυκιά
μισός
μικρός
μεγάλη
καλό

3. Σχηματίστε προτάσεις στις οποίες θα συγκρίνετε:

α. τη λίμνη των Ιωαννίνων με τη λίμνη Κορώνεια (Λαγκαδά) ως προς το
βάθος
β. τους μαθητές της Γ΄ τάξης με τους μαθητές της Α΄ τάξης ως προς το
ύψος
γ. τα μέσα συγκοινωνίας αεροπλάνο και τρένο ως προς την ταχύτητα
δ. τον Η/Υ με τη γραφομηχανή ως προς τη χρησιμότητα
ε. τη γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων με τη γλώσσα των άλλων λαών εκείνης
της εποχής ως προς τον πλούτο της
{Ο συγκριτικός βαθμός να σχηματιστεί μονολεκτικά και περιφραστικά. }

4. Συμπληρώστε τα κενά στις παρακάτω φράσεις χρησιμοποιώντας το επίθετο

που βρίσκεται στην παρένθεση στο συγκριτικό βαθμό (μονολεκτικό ή
περιφραστικό) και στον κατάλληλο τύπο.
α. Η ατμόσφαιρα στις μικρές επαρχιακές πόλεις είναι ........................
από την ατμόσφαιρα των μεγαλουπόλεων (διαυγής).
β. Το αλουμίνιο είναι .........................μέταλλο από το χαλκό (ελαφρύς).
γ. Οι διαδικασίες για την έκδοση ταυτότητας είναι σήμερα ...............
απ' ό,τι στο παρελθόν (απλός).
δ. Ο Γιάννης ήταν .......................απ' όλους μας στις υποχρεώσεις προς
 το σχολείο (συνεπής).
5. Ποιος είναι ο θετικός βαθμός:
α. των υπερθετικών: απλούστατος, άριστος, ελάχιστος, μέγιστος;
β. των συγκριτικών: γεροντότερος, χειρότερος, περισσότερος;

6. Συμπληρώστε τις φράσεις με τα επίθετα σαφής ή μαγευτικός στον υπερθετικό

βαθμό και στον τύπο που αναφέρεται στην παρένθεση.

α. Αυτό το παράδειγμα ήταν …………………απ' όλα όσα χρησιμοποίησες

(σχετικό υπερθετικό).
β. Ο καθηγητής µάς απλοποίησε τα δύσκολα σηµεία του µαθήµατος
µε .............................. παραδείγµατα (απόλυτο, υπερθετικό, µονολεκτικό).
γ. Στην αρχαιότητα ήταν ..............................η διάκριση των κοινωνικών
τάξεων (απόλυτο, υπερθετικό, περιφραστικό).
δ. Όλοι κρέµονταν από τα χείλη του. Ήταν ..................................λόγια
που είχα ακούσει ποτέ (σχετικό υπερθετικό).
ε. Το τοπίο που αντικρίσαµε από εκείνο το σηµείο του βουνού
ήταν ................................... (απόλυτο υπερθετικό, µονολεκτικό).
στ. Η θέα από το παράθυρο του αεροπλάνου ήταν ...............................
(απόλυτο υπερθετικό, περιφραστικό).

7. Συμπληρώστε τον πίνακα

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός
περιφραστικό μονολεκτικό περιφραστικό μονολεκτικό
(πιο + θετικός) (θετικός+ -τέρα) (πολύ + θετικός) (θετικός+ -τάτα)
ωραία πιο ωραία ωραιότερα πολύ ωραία ωραιότατα
ακριβώς
βαθιά
πλατιά
σαφώς

8. Συμπληρώσετε το β' όρο της σύγκρισης.

α. Το σηµερινό σχολείο είναι πιο επιεικές ………………………………..
β. Είναι προτιµότερο να διαβάζεις το πρωί ……………………………..
γ. Αυτά τα έκανα εγώ πρωτύτερα ………………………………………. .
δ. Ο Χρήστος είναι ψηλότερος ...................................................................
ε. Οι Γερµανοί είναι πιο ψηλοί ................................................................
στ. Το χθεσινό φαγητό ήταν πιο νόστιµο ………………………………….
 ζ. Καλύτερα να κουραστείς σήµερα ……………………………………. .
η. Τα µαθήµατα της γ΄ τάξης είναι δυσκολότερα ………………………..
θ. Κάλλιο γαϊδουρόδενε…………………………………………………... .
ι. Μας άρεσαν περισσότερο οι διακοπές στη θάλασσα……………….. .

9. Στα παρακάτω παραδείγματα:

Α) Υπογραμμίστε τα επίθετα και τα επιρρήματα συγκριτικού βαθμού ή
τα ρήματα που δείχνουν σύγκριση.
Β) Υπογραμμίστε τον πρώτο και το δεύτερο όρο σύγκρισης.
Γ) Παρατηρήστε τι μέρος του λόγου είναι κάθε όρος.
α. Η Θάσος είναι µικρότερο νησί από τη Λέσβο.
β. Οι περισσότεροι µαθητές προτιµούν την ιστορία παρά τα µαθηµατικά.
γ. Ο φορητός υπολογιστής είναι πιο ακριβός από τον σταθερό.
δ. Οι µαθητές χαίρονται περισσότερο όταν πηγαίνουν εκδροµή παρά όταν
κάνουν µάθηµα.
ε. Στις κοντινές αποστάσεις είναι καλύτερο να πηγαίνουµε µε τα πόδια παρά µε
το αυτοκίνητο.
στ. Σήµερα ο καιρός είναι καλύτερος από χθες.
ζ. Περισσότερα χρήµατα ξόδεψες εσύ παρά εγώ.
η. Μου φαίνεται πως στον αθλητισµό εσύ είσαι καλύτερός µου

10. Σχηματίστε σύνθετες λέξεις με τα δύο συνθετικά που σας δίνονται. Στη
συνέχεια, επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη από το πλαίσιο, δημιουργήστε
ονοματικά σύνολα.
Συνθετικά Ονοματικά Σύνολα
Α΄ Β΄
εν φυλή
άκρο βάση
υπό γη
φεύγω πόνος
αέρας μάχη
γράμμα σήμα
ύδωρ γη
νερό χύνω

11. Σχηματίστε σύνθετα με τα παρακάτω ζεύγη λέξεων :

 Νύχτα – φύλακας, πολύς – όμορφος, ίσος – γη, άνω – γη, χρήμα – δίνω, νόμος –
άρχω, γη – κτήμα, ράσο – φορώ, πόλη – έχω, λείπω – ύδωρ, όλος – γύρω, χέρι –
γράφω, μητέρα – πόλη, μέση – νύχτα, δύο – μέρα.

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
Τα είδη των αντωνυμιών

α. προσωπικές (εγώ, εσύ, αυτός)

β. κτητικές (δικός µου, δική σου, δικό του)
γ. αυτοπαθείς (του εαυτού µου, τον εαυτό µου)
δ. οριστικές (ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο / µόνος, µόνη, µόνο)
ε. δεικτικές (αυτός, -ή, -ό / τούτος, -η, -ο / εκείνος, -η, -ο / τέτοιος, -α,
-ο / τόσος, -η, -ο)
στ. αναφορικές (που / ο οποίος, -α, -ο / όποιος, -α, -ο / όσος, -η, -ο)
ζ. ερωτηµατικές (τι / ποιος, -α, -ο / πόσος, -η, -ο)
η. αόριστες (ένας, µια, ένα / κανένας, καµιά, κανένα / κάποιος, -α, -ο / µερικοί,
-ές, -ά / κάτι, κατιτί / τίποτε (-α) / κάµποσος, -η, -ο / κάθε / καθένας, καθεµιά,
καθένα / καθετί / ο, η, το δείνα / ο, η, το τάδε / άλλος, -η, -ο)

Δ) Δυνατοί και αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών

 Οι δυνατοί τύποι των προσωπικών αντωνυµιών συνηθίζονται:

α. Όταν βρίσκονται µόνοι τους στο λόγο.

Π.χ. - Ποιον θέλουν; - Εσένα.
β. Όταν θέλουµε να τονίσουµε κάτι.
Π.χ. Εγώ θα φύγω, εσύ θα µείνεις.
γ. Όταν θέλουµε να ξεχωρίσουµε κάτι από άλλα.
Π.χ. Αυτοί το ήξεραν ότι εµείς τους υποπτευόµαστε.
δ. Συχνά όταν συνοδεύονται µε προθέσεις.
Π.χ. Τα 'χει βάλει µε εµένα .

 Πότε χρησιµοποιούνται οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυµιών:

α. Όταν δε θέλουµε να τονίσουµε κάτι.

Π.χ. Σε θέλουν. (ενώ: Εσένα θέλουν, όχι άλλον.)
β. Πολλές φορές ένα όνοµα (ή ένα νόηµα) που ειπώθηκε λέγεται πάλι µε τον
αντίστοιχο αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυµίας γ΄ προσώπου. Η
αντωνυµία αυτή λέγεται επαναληπτική.
.χ. Τον Πέτρο τον είδα χθες.
γ. Άλλες φορές η τριτοπρόσωπη προσωπική αντωνυµία προαναγγέλλει ένα
όνοµα (ή ένα νόηµα) που θα ειπωθεί στη συνέχεια. Τότε η αντωνυµία
λέγεται προληπτική.
 Π.χ. Τον είδα χθες τον Πέτρο.

Προσοχή! Δεν πρέπει να συγχέουµε τους αδύνατους τύπους της τριτοπρόσωπης

αντωνυµίας µε τα άρθρα. Τα άρθρα µπαίνουν πριν από ονόµατα (ίδιου γένους,
αριθµού και πτώσης), ενώ οι αντωνυµίες µπαίνουν πριν ή ύστερα από ρήµατα.

Ασκησεις

1. Βρείτε το είδος των αντωνυµιών που υπάρχουν στις ακόλουθες φράσεις.

α. Όσα δίνεις, τόσα παίρνεις.

β. Όποιος δεν έχει µυαλό έχει πόδια.
γ. Πηγαίνει εκδροµή κάθε Κυριακή.
δ. Τι µισθό παίρνεις;
ε. Εκείνη τη χρονιά υποφέραµε.
στ. Εσύ η ίδια θα πας.
ζ. Δεν µιλάει ο ένας στον άλλο.
η. Σέβοµαι τον εαυτό µου.
θ. Ο πατέρας µου είναι άρρωστος.

2. Επισηµάνετε σε ποιες περιπτώσεις οι αδύνατοι τύποι της τριτοπρόσωπης

προσωπικής αντωνυµίας λειτουργούν προληπτικά και σε ποιες
επαναληπτικά.
α. Το βιβλίο σου δεν το πήρα εγώ.
β. Αυτόν το γραφικό χαρακτήρα τον γνωρίζετε;
γ. Χάρισέ της της Μαρίας ένα βιβλίο.
δ. Δεν το ήξερα ότι πέτυχες στις εξετάσεις.
ε. Προσπάθησα να διορθώσω µόνος µου τη βλάβη, και το κατάφερα.

3. Γράψτε πάλι τις ακόλουθες φράσεις αντικαθιστώντας τις

λέξεις που υπογραµµίζονται µε αδύνατους τύπους των
προσωπικών αντωνυµιών.

α. Πες σ' αυτές να µην προχωρήσουν την υπόθεση χωρίς να µε ρωτήσουν.

β. Αν δεις τις αδελφές σου, δώσε σ' αυτές χαιρετισµούς εκ µέρους µου.
γ. Αν είχα εγγονάκια, θα έλεγα σ' αυτά παραµύθια
δ. Ανάλαβε τις εργασίες, όπως έχεις υποσχεθεί σ' εµένα.
ε. Τηλεφώνησα στη φίλη σου να µην έρθει.

4. Βρείτε από δέκα λέξεις (παράγωγες ή σύνθετες) που να ανήκουν στην ίδια
οικογένεια με τα ρήματα : βάζω (βάλλω), παίζω.
5. Βρείτε από πέντε παράγωγες ή σύνθετες λέξεις (α΄ ή β΄ συνθετικό) που να
ανήκουν στην ίδια γλωσσική οικογένεια με τα ουσιαστικά : άνεμος, πατέρας.
Υλη από την 7 στ σχ. βιβλίο