दासबोधातील तत्त्वज्ञान

oemeyeesOeeleerue leòJe%eeve
ve~~ ßeerjece ~~
ßeeroemejece «ebLeceeuee : heg<he 6
peieodieg® ßeermeceLe& jeceoememJeeceeRÛÙee 400JÙee

pevceMeleeefyo-efveefceòeeves ØekeâeefMele
ØekeâeefMekeâe
meew. ceeÙee kesâ. Deehešs
Øekeâšve
w oemeyeesOeeleerue leòJe%eeve
w ØekeâeefMekeâe : meew. ceeÙee kesâ. Deehešs
w meJe& nkeäkeâ mJeeOeerve

ßeer. veejeÙeCe kesâMeJe Deehešs
ÙepegJexo Deheeš&ceWš, Sme. šer. keâe@ueveer jes[,

efJeßeeceyeeie, meebieueer 416 415
otjYee<e - (Iej) 0233- 2301699
YeüceCeOJeveer : 9423829591
w cetuÙe : 100 ®heÙes
w ØeLece DeeJe=òeer : F. me. 2007
w ØekeâeMeve efove :
(efÛece[cenejepe hegCÙeefleefLe efove)
ceeie&Meer<e& MegodOe 11, Mekesâ 1929
cees#eoe SkeâeoMeer
ieg®Jeej, efo. 20-12-2007
w cegõkeâ :
meew. Øe%ee ØeYeekeâj Keeef[uekeâj
mJe¤he GÅeesie, meebieueer
hegjmkeâej
ceePes efhele=osJe leer. he. het. ßeeroemejececenejepe ÙeebÛÙee Deblejbieeleerue Øee. [e@. kesâ. Jee. Deehešs Ùeebveer
‘oemeyeesOeeleerue leòJe%eeve’ Ùee veeJeeÛee «ebLe efueefnuee Deens. Øee. kesâ. Jee. Deehešs leLee DeeceÛes ßeer.
kesâMeJekeâekeâe ÙeebÛes efueKeeCe cnCepes %eeve DeeefCe Yekeäleer ÙeebÛee ceOegj mebiece Demelees. Ùee Je<eea he. het. ßeermeceLe&
jeceoememJeeceer Ùeebvee DeJeleerCe& nesTve 400 Je<ex nesle Deensle DeeefCe ÙeeÛe keâeueeJeOeerle ne «ebLe ØekeâeMeele Ùesle
Deens ns Heâej cees"s DeewefÛelÙehetCe& Deens.
YeieJeeve ßeermeodieg¤ ßeerefvebyejieerkeâjcenejepe ÙeebÛesheemetve Ûeeuele DeeuesuÙee DeeheuÙee mebØeoeÙeeÛee
ßeeroemeyeesOe ne ØeceeCe«ebLe Deens. ßeerefmeodOeieg¤ ßeerefvebyejieerkeâjcenejepe ns efvebyejieer ÙesLes
ßeerYeercejeÙeeÛÙee cebefojele ßeeroemeyeesOeeJejÛe ØeJeÛeve keâjerle Demele. efÛece[ ÙesLeerue ßeermeodieg¤
ßeerjeceÛebõjeJepeercenejepe Ùejiešdšerkeâj Ùeebvee mJele: ßeermeceLe& jeceoememJeeceer Ùeebveer oemeyeesOe ne «ebLe
efouee. ßeermeodieg¤ ßeerYeeTmeensyecenejepe Gceoerkeâj ÙeebÛeskeâ[s ef$ekeâeue vesce, ef$ekeâeue Yepeve, ef$ekeâeue
heesLeer Ùeeblener ßeeroemeyeesOe neÛe «ebLe Deens. Demes Deeheues mebØeoeÙeele oemeyeesOe Ùee «ebLeeme
DevevÙemeeOeejCe cenllJe Deens DeeefCe ns meieUs meceLeeËÛes meeceLÙe& Deens.
‘oemeyeesOeeleerue leòJe%eeve’ Ùee «ebLeeme YeieJeeve ßeermeodieg¤ ßeerefvebyejieerkeâjcenejepe ÙeebÛee DeeMeerJee&o
Øeehle JneJee, DeMeer YeieJeeve ßeermeodieg¤ leelÙeemeensyecenejepe keâesšCeerme, ceePes Deepeesyee leer. he. het.
ßeerceeceemeensye kesâUkeâj DeeefCe ceePes efhele=osJe leer. he. het. ßeeroemejececenejepe kesâUkeâj ÙeebÛes ÛejCeer
MeleMe: ØeeLe&vee keâjerle Deens.
Mes<e ßeerjecemcejCe !
jepeeefOejepe ßeermeodieg®veeLe cenejepe keâer peÙe
peÙe peÙe jIegJeerj meceLe& ßeeroeoebÛee ke=âheeefYeuee<eer,
ÛebõMesKej
(ÛebõMesKej jecejeÙe kesâUkeâj)
Øee. [e@. kesâ. Jee. Deehešs ÙeebÛee Deuhe heefjÛeÙe

veeJe :- kesâMeJe Jeeceve Deehešs
pevce efoveebkeâ :- 9 mehšWyej, 1929
efMe#eCe :- ceje"er MeeUe veb. 2, heer. Sced. neÙemketâue,
efJeefuebi[ve keâe@uespe (meebieueer)
efMe<ÙeJe=òÙee :- neÙemketâueceOÙes keâjboerkeâj efMe<ÙeJe=òeer, ce@efš^keâ hejer#esle DekeâyejveJeerme mebmke=âle
efMe<ÙeJe=òeer, keâe@uespeceOÙes Deveskeâ efMe<ÙeJe=òÙee DeeefCe heeefjleesef<ekesâ. Fbšj Deešd&me hejer#esle (hegCes
efJeÅeeheer") uees. efšUkeâ mebmke=âle efMe<ÙeJe=òeer, Sced. S. hejer#esle (hegCes efJeÅeeheer") yeer. [er. veelet Jesoevle
heeefjleesef<ekeâ.
ce@efš^keâ hejer#esle ef[efmšbkeäMeve, yeer. S. (mebmke=âle Dee@veme&) hejer#esle ØeLece Jeie&, Sced. S. hejer#esle
ØeLeceJeie&,
heer.SÛed.[er. (cegbyeF& efJeÅeeheer") efJe<eÙe - yeewodOe Je pewve celeebÛes Keb[ve.
DeOÙeeheve :- keâerefle& keâe@uespeceOÙes (cegbyeF&) mebmke=âle DeeefCe DeOe&ceeieOeer, efJeefuebi[ve keâe@uespeceOÙes
(meebieueer) mebmke=âle Ùee efJe<eÙeebÛes DeOÙeeheve. cegbyeF& efJeÅeeheer" Je efMeJeepeer efJeÅeeheer" ÙeebceOÙes mebmke=âle Je
DeOe&ceeieOeer efJe<eÙeebÛes heoJÙegòej DeOÙeeheve. Sced. efHeâued. Je heer.SÛed.[er. mee"er ceeie&oMe&keâ cnCetve
efMeJeepeer efJeÅeeheer"eÛeer ceevÙelee.
efveyebOeemee"er heeefjleesef<ekesâ :- ‘YeejleerÙe leòJe%eeveeleerue Deelcemee#eelkeâejeÛes ceeie&’ Ùee efveyebOeeme yeveejme
efnbot efJeÅeeheer"eÛes yetÛe cesš@efHeâefpekeäme ØeeF&pe; ‘‘cetUieerlee Je cetUieerlesÛee Jekeälee’ Ùee efveyebOeeme Øepeeefhelee
yeÇÿeekegâceejer F&ÕejerÙe efJeÅeeheer"eÛes heeefjleesef<ekeâ.
Øekeâuheemee"er efMe<ÙeJe=òeer :- ceOÙeJeleea Yeejle mejkeâejkeâ[tve efMe#eCe efJeYeeieeleHexâ ‘MeeŒe Ûet[eceefCe’
ÙeespevesKeeueer mkeâe@uej cnCetve 1990-92 meeueebmee"er efveJe[. (Øekeâuhe :- ‘MebkeâjeÛeeÙeeËÛee
DeelceeveelceefJeJeskeâ veeJeeÛee «ebLe’). hegjmkeâej :- MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee ‘JeekeäÙemegOee’ «ebLeeJejerue uesKeemee"er
meew. Meeefueveer efJe<Cegheble hee"keâ mce=efleØeefle‰eveleHexâ hegjmkeâej, KeesÛeerkeâj ieewjJe hegjmkeâej, meebieueer efpeune
veiejJeeÛeveeueÙeeleHexâ meble Jee[dceÙeeJejerue uesKeveemee"er ‘meble jeceoememJeeceer hegjmkeâej’.
meboYe&«ebLeeble GuuesKe :- mebmke=âle Yee<esleerue ‘‘efoJÙe-pÙeesefle’’, Fb«epeer Yee<esleerue ‘‘uevex[ Fbef[Ùee’’ DeeefCe
‘‘jsHeâjvme Fbef[Ùee’’, DeeefCe ceje"erleerue ‘‘ceje"er meejmJele’’ Ùee «ebLeeble GuuesKe Je ceeefnleer.
heos :- efJeefuebi[ve keâe@uespeceOÙes mebmke=âle efJeYeeie ØecegKe, Jemeefleie=n ØecegKe, GheØeeÛeeÙe&. cegbyeF& DeeefCe
efMeJeepeer efJeÅeeheer"ebleerue mebmke=âle DeYÙeeme ceb[UeÛee meomÙe.
Yee<eCe-ØeJeÛeve :- cegbyeF& Je meebieueer DeekeâeMeJeeCeerJej Yee<eCes, meeJe&peefvekeâ Yee<eCes Je ØeJeÛeves.
osCeiÙee :- Deveskeâ Mew#eefCekeâ Je Oeeefce&keâ mebmLeebvee õJÙeeÛÙee osCeiÙee; keâerleea keâe@uespe, efJeefuebi[ve
keâe@uespe, keâener JeeÛeveeueÙes Je «ebLeeueÙes Ùeebvee hegmlekeâebÛÙee osCeiÙee.
uesKeve :- mebmke=âle, Fb«epeer, efnboer DeeefCe ceje"er Ùee Ûeej Yee<eebletve efJeefJeOe efJe<eÙeebJej uesKeve. megceejs
50 (heVeeme) efveÙelekeâeefuekeâeble uesKe ØeefmeodOe Peeues. efveÙelekeâeefuekeâeble DeeefCe mJeleb$eheCes Deveskeâ
hegmlekesâ ØekeâeefMele Peeueer Deensle.
Øee. [e@. kesâ. Jee. Deehešs ÙeebÛes efveÙelekeâeefuekeâeble
ØekeâeefMele Peeuesues «ebLe
(De) MebkeâjeÛeeÙeeËÛes «ebLe :- (1) SkeâMueeskeâer (2) hebÛeerkeâjCe
(3) keâewheervehebbÛekeâ (4) meeOevehebÛekeâ (5) ceneieCesMehebÛejlve
(6) ceeÙeehebÛekeâ (7) DeodJewlehebÛejlve (8) efveJee&Ce<ešdkeâ
(9) ieg®-De°keâ (10) oMeMueeskeâer (11) ueIegJeekeäÙeJe=efòe
(12) JeekeäÙeJe=efòe (13) yeÇÿe%eeveeJeueerceeuee (14) efJe%eeveveewkeâe
(15) JeekeäÙemegOee (16) mJeelceØekeâeefMekeâe (17) mJeelceefve¤heCe
(18) yeÇÿeevegefÛebleve (19) DeelceyeesOe (20) DeodJewleevegYetefle
(21) Øeew{evegYetefle (22) mJe¤heevegmebOeeve-De°keâ
(Dehejes#eevegYetefle DeeefCe MeleMueeskeâer ÙeebÛes ØekeâeMeve Ûeeuet Deens).
(Dee) Gheefve<eos :- (23) keâefuemeblejCe (24) veejeÙeCe (25) ke=â<Ce
(26) efMeJemebkeâuhe (27) Deelceesheefve<eod (28) meJeexheefve<eod
(29) Dece=leefyebog (30) efvejeuebye (31) kewâJeuÙe Gheefve<eod
(F) mebkeâerCe& :- (32) jeceevegpeeÛeeÙe&ke=âle ßeerYee<Ùe (1.1.1)
(33) ceOJeeÛeeÙe&ke=âle Keb[ve$eÙe (34) ieew[heeoYee<Ùeemen F&Õejke=â<Ceke=âle
meebKÙekeâeefjkeâe (35) Ûet[eceefCeÛeefjleece=le (36) jecej#ee
(37) keâeefueoemeeÛeer veeškesâ (38) Øeeke=âle JÙeekeâjCeeleerue ieCehee"
(F&) Fb«epeerle :- (39) DeelceeveelceefJeJeskeâ (40) Meejerjkeâ Gheefve<eod
(41) yeÇÿeefyebog Gheefve<eod (42) kewâJeuÙe Gheefve<eod (43) nbmeieerlee
(44) YeejleerÙe leòJe%eeveeleerue Deelcemee#eelkeâejeÛes ceeie& (45) SkeâMueeskeâer
(46) cetU ieerlee DeeefCe efleÛee Jeòeâe (47) hebÛeerkeâjCe
(48) ØeyeesOe megOeekeâj
(jeceieerlesÛes ØekeâeMeve Ûeeuet Deens).
Øee. [e@. kesâ. Jee. Deehešs ÙeebÛes ØekeâeefMele «ebLe

µ mebmke=âle Yee<esle :- 1) ßeerieg®efuebieieerleced 2) ßeeroemejeceieerleced
µ efnboer Yee<esle : 3) ef$eefJe›eâceke=âle Øeeke=âle MeyoevegMeemeve
4) nsceÛebõke=âle Øeeke=âle JÙeekeâjCe (ØemleeJevee, Yee<eeblej Je šerhee Ùeebmen)
µ ceje"erle Heâkeäle Yee<eeblej :- 5) keâeefueoemeke=âle efJe›eâceesJe&MeerÙe veeškeâ
6) veemeoerÙe metkeäle 7) YeieJeodieerlee leòJeefJeJesefÛeveer šerkeâe
8) ØesceoMe&ve (veejoYeefòeâmet$e) 9) DeOÙeelcejeceeÙeCe
(7 les 9 ns «ebLe [e@. iees. je. kegâuekeâCeea ÙeebÛesmen)
µ mebheeefole :- 10) ßeeroemejeceJeÛeveece=le 11) jsCegkeâeceenelcÙe
12) ßeer%eevesÕejmlees$e DeeefCe DevÙe ueIeg «ebLe
µ ØemleeJevesmen mebheeefole :- 13) hejceeLe&meej 14) Deejleermeb«en
15) ÛeebieosJeheeme°er 16) hejceeLe& ØeMveesòejer 17) Yepevelejbie
µ mJeleb$e :- 18) ieg®le=leerÙeekeâLee 19) oemeyeesOeeleerue leòJe%eeve
µ mebleÛeefj$es :- 20) efvebyejieerkeâjcenejepe 21) ceneÙeesefieveer ßeerue#ceeryeeF&
Dekeäkeâe 22) jIegveeLeefØeÙe meeOegcenejepe 23) efÛece[cenejepe
24) ßeeroemejececenejepe Ûeefjleece=le 25) oemejececenejepe efvelÙehee"Ûeefj$e
µ ØemleeJevee, Yee<eeblej Je šerhee Ùeebmen mebheeefole :-
26) yeÇÿemet$e MeebkeâjYee<Ùe Ûeleg:met$eer 27) DeelceeveelceefJeJeskeâ
28) nsceÛebõke=âle DeheYeübMe JÙeekeâjCe 29) Jej®efÛeke=âle Øeeke=âle JÙeekeâjCe
30) vÙeeÙeeJeleej 31) veÙekeâefCe&keâe (30 Je 31 ns pewveoMe&veeJejerue)
32) leòJeesheosMe
µ YeieJeodieerlesJejerue :- 33) hee"eblejmegueYe YeieJeodieerlee
34) YeieJeodieerlee mebhetCe& ceje"erletve (ØemleeJevee, Yee<eeblej Je šerhee Ùeebmen)
35) YeieJeodieerlee (uesKemeb«en)
11. Ûeewoe yeÇÿes DeeefCe Skeâ cegKÙe yeÇÿe
meceLe& ßeerjeceoememJeeceer ns FmeJeer meveeÛÙee melejeJÙee Melekeâele (Mekesâ 1530-Mekesâ
1603) nesTve ies}s}s ceneje°êleer} Skeâ ceneved jeceYeòeâ Je KÙeeleveece mee#eelkeâejer meble
nesles. lÙeebÛÙeeyeö} DeeCeKeer Skeâ DelÙeble cenòJeeÛeer iees° }#eCeerÙe Deens:- jepekeâejCeeMeer
Lees[eheâej mebyebOe DemeCeeNÙee ßeerefJeÅeejCÙemJeeceer, ßeeryeÇÿesvõmJeeceer ÙeebmeejKÙee legjUkeâ
melheg®<eeble meceLeeËÛee meceeJesMe neslees. ßeerjeceoemeebÛes efJeheg} }sKeve Deepe cegefõle mJe¤heele
Ghe}yOe Deens; heCe lÙeeÛee JneJee lemee efÛeefkeâlmekeâ DeYÙeeme cee$e Pee}s}e efomele veener.
ßeeroemeyeesOe - meceLeeËÛÙee meJe& ef}KeeCeele ‘ceveesyeesOe’ (ceveeÛes M}eskeâ) Je ‘oemeyeesOe’ ns
oesve «ebLe yejsÛe Øeefmeæ Deensle. ceveesyeesOeehes#ee ßeeroemeyeesOe ne Kethe efJemle=le Deens DeeefCe
lÙeele leeefòJekeâ efJe<eÙeebÛeer yejerÛe ÛeÛee&ner Deens. oemeyeesOe ne «ebLe ‘oMekeâ’ ns Meer<e&keâ
DemeCeeNÙee cegKÙe Jeerme ØekeâjCeeble efJeYeeie}s}e Deens. ØelÙeskeâ oMekeâele one meceeme Deensle.
Skesâkeâe meceemeele efJeJejCeeÛÙee efJemleejevegmeej keâceerpeemle DeesJeermebKÙee Deens. ‘YeòeâebÛesefve
meeefYeceeves ~ ke=âhee kesâ}er oeMejLeerves ~ meceLe&ke=âhesÛeer JeÛeves ~ lees ne oemeyeesOe ~~’ Demes
oemeyeesOeeyeö} jeceoemeeveer (oe.20.10.30) mJele:Ûe cnš}s Deens.
oemeyeesOeeÛÙee ØeejbYeer jeceoeme mebeieleele, iebÇLee veece oemeyeesOe ~ ieg®efMe<ÙeebÛee mebJeeo ~
ÙesLe yeesef}}e efJeMeo ~ Yeefòeâceeie& ~~ (oe.1.1.2). leLeeefhe Yeefòeâceeiee&ÛÙee pees[erves
oemeyeesOeele Deveskeâ efJe<eÙeebÛes keâceerpeemle efJeJesÛeve ÙesTve peeles. Ùee Deeveg<ebefiekeâ efJe<eÙeebceOÙes
‘cegKÙe yeÇÿeeÛee efve§eÙe’ (oe.1.1.9) ne leeefòJekeâ efJe<eÙe meceLeeËveer ÛeefÛe&}e Deens.
oemeyeesOeeleer} leeefòJekeâ Yeeie MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee kesâJe}eÉwlecelee}e Devegme¤ve Deens. Ùee
celeele ceeÙes}e mLeeve Deens. ner ceeÙee Je yeÇÿe ÙeebÛes leew}efvekeâ efJeJesÛeve meceLeeËveer oe.
6.5.2-24 Ùee DeesJÙeeble kesâ}s Deens. ÂMÙe DeeefCe yeÇÿe Ùeebleer} heâjkeâ oe.6.2.15-18,
6.3.3-5 Ùeele Je DevÙe DeesJÙeeble kesâ}e Deens. osJe efkebâJee hejceelcee DeLeJee hejyeÇÿe ÙeeÛes
meefJemlej JeCe&ve oe.8 1 Je 8.8 ÙeeceOÙes Ùesles. oe.20.10 ceOÙes efJece}yeÇÿeeÛes efve¤heCe
Deens. Kesjerpe Øemebieeveg¤he Deveskeâ ef"keâeCeer cegKÙe yeÇÿeeÛes mJe¤he jeceoememJeeceeRveer
meebefiele}s}s Deens.
cegKÙe yeÇÿeeÛÙee efve§eÙeemee"er Ùeespevee-leLeeefhe cegKÙe yeÇÿeeÛee efve§eÙe keâjCÙeeme
ßeerjeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele Skeâ JesieUerÛe Ùeespevee kesâ}er leer DeMeer:- meceLeeËveer Ûeewoe
yeÇÿes meebefiele}er. heg{s leer MeeÕele veenerle ns oeKeJetve lÙeebÛee efvejeme kesâ}e DeeefCe lÙeeveblej
cegKÙe yeÇÿeeÛes mJe¤he meefJemlejheCes mhe° keâ¤ve meebefiele}s. ne meJe& Yeeie lÙeebveer
oemeyeesOeeÛÙee meeleJÙee oMekeâeleer} oesve les Ûeej Ùee meceemeeble ceeb[}s}e Deens. Ùee
YeeieeÛeeÛe DeefOekeâ efJeÛeej Øemlegle }sKeele kesâ}e Deens. lees keâjCÙeehetJeea jeceoemeebveer
DeJe}befye}suÙee heæleerÛeer Lees[er DeefOekeâ ceeefnleer ØeLece keâ¤ve IesCes DeeJeMÙekeâ Deens.
jeceoemeebveer helkeâj}s}er heodOeleer - MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee DeÉwleleòJe%eeveele yeÇÿe ns SkeâcesJe leòJe
Debeflece melÙe Demetve DevÙe meJe& efceLÙee Deens. (yeÇÿe melÙeb peieefvceLÙee). yeÇÿe ns meJe&
ÂMÙeebhes#ee JesieUs Deens. lÙeecegUs Ùee ÂMÙeeÛÙee meboYee&le Jeehej}er peeCeejer Yee<ee yeÇÿee}e
}eiet he[Ceej veener ns mhe° Deens. DeMee efmLeleerle ‘iegjesceezveb, efMe<Ùemleg efÚVemebMeÙe:’ ns pejer
yejesyej Deme}s lejer ieg¤ÛÙee ceewveeJe¤ve leòJeyeesOe Deelcemeele keâjCÙeeÛee DeefOekeâej meJe&
efMe<ÙeebpeJeU keâmee DemeCeej ? cnCetve efpe%eemetbvee keâUeJes Ùee Âef°keâesveeletve JÙeeJeneefjkeâ
Yee<ee Jeehe¤ve yeÇÿeeÛes efve¤heCe keâjeJeÙeeÛes DeeefCe veblej yeÇÿe lemes veener (ve Fefle) Demes
meebietve yeesOe keâjeJeÙeeÛee DeMeer heæle he[}er. cnCepes ‘DeOÙeejesheeheJeeoeYÙeeb efve<Øehe_Ûeb
Øehe_ÛÙeles’~ ne vÙeeÙe DeJe}befye}e ies}e. ÙeeÛee DeefOekeâ Keg}emee Demee :- yeÇÿe Ùee SkeâcesJe
melÙe JemletJej ceeÙee Je efleÛes keâeÙe& ÙeebÛee Deejeshe kesâ}e peelees (Deejeshe · DeOÙeejeshe ·
DeOÙeeme · Deleefmceved leodyegefæ:). heCe veblej melÙeMeesOeve keâjleevee, ceeÙee DeeefCe efleÛes keâeÙe&
(DeLeJee DeefJeÅee Je efleÛee ØehebÛe) ns melÙe veenerle Demee lÙeebÛee efve<esOe kesâ}e peelees
(DeheJeeo · DeejesheeÛee efve<esOe) DeeefCe ceie kesâJeU yeÇÿe ner SkeâcesJe melÙe Jemlet Deens Demes
meebefiele}s peeles. efve<esOe keâjleevee leke&â Je DevegYeJe ÙeebÛee DeeßeÙe Iesle}e peelees. DeMeeØekeâejs,
DeOÙeejeshe DeeefCe DeheJeeo ÙeebÛÙee DeeOeejeves efve<ØehebÛe (ØehebÛeeleerle) DemeCeeNÙee yeÇÿeeÛes
efJeJesÛeve kesâ}s peeles.
nerÛe heæle jeceoememJeeceeRveer mJeerkeâej}s}er Deens. cegKÙe yeÇÿeeÛes KejsKegjs mJe¤he Øeieš
keâjCÙeeme lÙeebveer Ûeewoe yeÇÿeebÛes JeCe&ve ØeLece (oe.7.2.54) kesâ}s. les cnCeleele, DeeOeer
efceLÙee GYeejeJes ~ ceie les JeesUKeesve meeb[eJes ~ heg{s melÙe les mJeYeeJes ~ Deblejer yeeCes
(oe.7.3.4). ØeLece KeesšŸeeÛee hemeeje ceeb[eJeÙeeÛee, veblej Keesšs yeepet}e kesâuÙeeJej pes
Gjles les melÙe Demeles (oe.7.2.55)
DeMeeØekeâejs Jejer} heæleerÛee Debieerkeâej keâ¤ve jeceoememJeeceer ØeLece Ûeewoe yeÇÿeebÛee
hemeeje MeeœeeOeejs (oe.7.2.55) ceeb[leele; ceie les lÙeebÛee efve<esOe / efvejeme keâjleele;
lÙeecegUs melÙemJe¤he yeÇÿeeÛee efmeæeble keâUtve Ùeslees (oe.7.3.5)
Ûelego&Me-yeÇÿe-efvejemeeÛeer keâuhevee keâe megÛe}er ? - Jejer} heæleerÛee DeJe}bye keâ¤ve Ûeewoe
yeÇÿeebÛÙee efvejemeeÛeer keâuhevee jeceoememJeeceeRvee keâe megÛe}er ns lÙeebveer meebefiele}s}s veener.
leLeeefhe lÙeemee"er heg{er} keâejCe mebYeJeveerÙe Jeešles. Gheefve<eoebceOÙes DeVe, ØeeCe, ceve, efJe%eeve,
Deevebo (lewefòejerÙe Gheefve<eod 3.2.5), Øe%eeve (SslejsÙe Gheefve<eod 5.3) ÙeebmeejKÙee
Deveskeâebvee yeÇÿe cnš}s Deens. keâOeer hej DeeefCe Dehej yeÇÿeeÛes G¼sKe Gheefve<eoeble Ùesleele (hejb
Ûeehejb Ûe yeÇÿe ÙeoeWkeâej : ~ ØeMve Gheefve. 5.2.). keâOeer Gheefve<eos meebieleele keâer cetleË DeeefCe
Decetle& DeMeer yeÇÿeeÛeer oesve ¤hes Deensle (És JeeJe yeÇÿeCees ¤hes cetleË ÛewJeecetleËce~ ye=noejCÙekeâ
Gheefve. 2.3.1). lej hebÛe yeÇÿeemekeâš meJee&Ûee mJele:ceOÙes }Ùe keâjeJee Demes Skeâ Gheefve<eod
cnCeles (he_ÛeyeÇÿeelcekebâ meJeË mJeelceefve ØeefJe}ehÙe Ûe ~ hebÛeyeÇÿe Gheefve., 23). lesJne
Gheefve<eos JeeÛeleevee meenefpekeâÛe yeÇÿeeÛes Kejs mJe¤he keâeÙe efkebâJee cegKÙe yeÇÿe keâMee}e
cnCeeJes ÙeeÛee efveCe&Ùe keâjCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee efvecee&Ce nesles. leer hegjer keâjCÙeeme yengOee
jeceoemeebveer Ûeewoe yeÇÿeebÛÙee efvejmeveeÛeer neleeUCeer kesâ}er DemeeJeer. Deelee oemeyeesOeele lÙeebveer
efveoxefMe}s}er Ûeewoe yeÇÿesÛe lÙeebveer keâe efveJe[}er ns cee$e meebielee ÙesCes DeJeIe[ Deens.
Ûeewoe yeÇÿes Je Meem$eeOeej - meceLeeËveer efveJe[}s}er Ûeewoe yeÇÿes heg{er}ØeceeCes Deensle : (1)
Meyo yeÇÿe (2) ceereflekeâe#ej yeÇÿe (3) Keb yeÇÿe (4) meJe& yeÇÿe (5) ÛewlevÙe yeÇÿe (6)
meòee yeÇÿe (7) mee#e yeÇÿe (8) meiegCe yeÇÿe (9) efveieg&Ce yeÇÿe (10) JeeÛÙe yeÇÿe (11)
DevegYeJe yeÇÿe (12) Deevebo yeÇÿe (13) leoekeâej yeÇÿe, DeeefCe (14) DeefveJee&ÛÙe yeÇÿe.
Ùeeleer} yengleskeâebvee Gheefve<eoebÛee mhe° DeeOeej Deens. SkeâoesIeebÛÙee yeeyeleerle cee$e
otjevJeÙeeÛee DeJe}bye keâ¤ve DeeOeej heeneJee }eielees cnCepes Demes : (1) MeyoyeÇÿee}e
cew$eeÙeCeer DeeefCe yeÇÿeefyebog Gheefve. DeeefCe YeieJeodieerlee1 ÙeebÛee DeeOeej Deens. (2)
ceereflekeâe#ej cnCepes Ôkeâej ns Skeâe#ej; lÙeeÛee G¼sKe2 keâ" DeeefCe lewefòejerÙe Gheefve<eod Je
YeieJeodieerlee ÙeeceOÙes meehe[lees. (3) Keb yeÇÿe DeeefCe (4) meJe& yeÇÿe ÚeboesiÙe3 Gheefve<eo
meebieles. (5) ÛewlevÙe yeÇÿeeÛee efveoxMe efveje}cye4 FlÙeeoer Gheefve<eoeble Deens. (6) meòee
yeÇÿe Ùee MeyoØeÙeesieele jeceoemeebveer meòee5 ne Meyo DeefOekeâej, ØeYeglJe Ùee DeLee&ves Iesle}e
Deens, ner iees° lÙeebveer kesâ}suÙee meòee yeÇÿeeÛÙee efvejemeeJe¤ve mhe° nesles DeeefCe Ùee DeLee&Ûes
meceLe&ve keâjCeejer JeekeäÙes ye=noejCÙekeâ6 Gheefve<eoele meehe[leele. (7) yeÇÿeeÛes mee#elJe
oeKeefJeCeejer JeÛeves cegb[keâ, kewâJeuÙe7 Je ÕesleeÕelej Ùee Gheefve<eoebceOÙes meehe[leele. (8) Je
(9) meiegCe Je efveieg&Ce yeÇÿeeÛeer metÛevee osCeejer JeekeäÙesner8 Gheefve<eoeble Deensle. (10) JeeÛÙe
yeÇÿe cnCepes yeÇÿeeÛee efveoxMe DeLeJee yeesOe keâ¤ve osCÙeeme Jeehej}s}s Meyo efkebâJee veeJes
(hene-oe.7.2.45-51). Demes efkeâleer lejer Meyo9 Gheefve<eoeble efometve Ùesleele. (11)
DevegYeJe yeÇÿe Demee MeyoØeÙeesie kegâ"s Dee{Ule veener. leLeeefhe DeeheuÙee ØelÙeskeâ %eeveele
yeÇÿeeÛes %eeve (DevegYeJe) Ùesle Demeles Demes pes kesâve Gheefve. cnCeles (ØeefleyeesOeefJeefoleb
celecece=lelJeb efn efJevoles ~ kesâve, 2.12), les ÙesLes }#eele IÙeeJes. (12) Deevebo cnCepes
yeÇÿe10 Demes lewefòejerÙe ßegefle mebeieles. (13) leoekeâej yeÇÿe:-leled ne Meyo Deveskeâoe yeÇÿeeÛee
G¼sKe keâjCÙeeme11 Gheefve<eos Jeehejleele (14) DeefveJee&ÛÙe yeÇÿeeÛee12 efveoxMener Gheefve<eos
keâjleele.
Ûeewoe yeÇÿeebÛes mhe°erkeâjCe
Ûeewoe yeÇÿeebÛes mebef#ehle mhe°erkeâjCe jeceoememJeeceeRveer kesâ}s Deens. les ØeLece osTve lÙeeÛee
Lees[e DeefOekeâ Keg}emee Deelee efo}e Deens.
(1) MeyoyeÇÿe:-DevegYeJe vemeleevee nesCeeNÙee Yeücee}e MeyoyeÇÿe cnCeleele
(oe.7.3.11). yeÇÿeeÛee DevegYeJe mJele:}e keâener veener; heCe yeÇÿeeefJe<eÙeer keâenerlejer
JeeÛe}s}s DeLeJee Sskeâ}s}s Demeles. lÙee}e Oe¤ve vegmelÙee Meyoebveer yeÇÿeeÛes JeCe&ve kesâ}s keâer,
yeÇÿe Demes Demes Deens. DeMee JesUer meebieCeeje Je SskeâCeeje Ùee oesIeebÛeener IeesšeUeÛe neslees.
keâejCe kegâCee}eÛe yeÇÿeeÛee DevegYeJe vemeuÙeeves %eeve ve neslee YeüceÛe neslees. ns Meyo yeÇÿe.
(2) ceereflekeâe#ej yeÇÿe - ceereflekeâe#ej yeÇÿe cnCepes Skeâe#ej yeÇÿe (oe. 7.3.11). Ô
ns Skeâ De#ej Deens. lesÛe yeÇÿe.
(3) Keb yeÇÿe - Ke cnCepes DeekeâeMe. Ke yeÇÿe cnCepes DeekeâeMe ns yeÇÿe Deens. ns
DeekeâeMe cenoekeâeMe Demetve les JÙeehekeâ Deens (oe. 7.3.12). IešekeâeMe, ce"ekeâeMe
DemeuÙee Meyoebveer metefÛele nesCeejs ceÙee&efole DeekeâeMe ÙesLes DeefYeØesle veener. lej JÙeehetve
DemeCeejs pes cenoekeâeMe les ÙesLes Dehesef#ele Deens.
(4) meJe& yeÇÿe - ns met#ce Deens. hebÛeYetleebÛÙee efJeÕehemeeNÙeele pes pes met#ce leòJe efometve
Ùesles les les meJe& yeÇÿe Deens. ÙeeueeÛe meJe& yeÇÿe cnCeleele (oe. 7.3.12-14). hebÛeYetleebÛÙee
ØeÛeb[ iegbleeiegbleerle DemeCeejs met#ce leòJe cnCepes meJe& yeÇÿe nesÙe.
(5) ÛewlevÙe yeÇÿe - hebÛeYetleeefo ceeÙesuee ÛesleefJeCeejs pes ÛewlevÙe Deens lÙeeuee ÛewlevÙeyeÇÿe
cnCeleele (oe. 7.3.14-15). ceeÙee ner hebÛeYetleeefo efJeMJeeslheòeerÛee KesU keâjles (ÙeeÛee
DeefOekeâ Kegueemee oe. 8.4 ceOÙes heneJee.). heCe lees meJe& DeÛesleveeÛee DeLeJee pe[eÛee
yeepeej Deens. pe[euee ÛeeUefJeCÙeeme keâener Øesjkeâ ueeieles. DeÛesleveeuee ÛesleefJeCeejs cnCepes
ØesjCee osCeejs ÛewlevÙe Deens. lÙeeueeÛe ÛewlevÙe yeÇÿe cnšues Deens.
(6) meòeeyeÇÿe - ÛewlevÙeeJej pÙeeÛeer meòee Deens les meòeeyeÇÿe (oe. 7.3.16).
pe[euee ØesjCee efceUeueer keâer les nuet ueeieles; heCe ner ØesjCee osCeejs keâener lejer nJes cnCepes
ØesjCesJej meòee efkebâJee DeefOekeâej ieepeefJeCeejs keâesCeer lejer ueeieles. cnCetve ÛewlevÙeeJej pes meòee
DeLeJee DeefOekeâej ieepeefJeles les meòeeyeÇÿe nesÙe.
(7) mee#eyeÇÿe - lÙee meòesuee pes peeCeles les mee#eyeÇÿe nesÙe (oe. 7.3.16). meòeeyeÇÿe
ÛewlevÙeeJej ØeYeglJe oeKeefJeles efkebâJee DeefOekeâej ÛeeueefJeles. Deelee ner meòee kegâCeeuee lejer
keâUueer heeefnpes. Ùee meòesÛes %eeve pÙeeuee nesles les mee#eyeÇÿe. mee#e cnCepes mee#eer DeeefCe
mee#eer cnCepes pees peeCelees lees (mee#eer cnefCepes peeCelee~ oe. 20.4.16). meeef#elJe cnCepes
JesieUsheCeeves jentve DevÙe Jemleg heneCes DeLeJee peeCetve IesCes. ÛewlevÙeeJej kegâCeeÛeer lejer meòee
Deens; leer meòee pÙeeuee keâUles lÙeeuee mee#eyeÇÿe cnšues peeles.
(8) meiegCeyeÇÿe - mee#elJe ne iegCe Deens. ne iegCe pÙeeÛÙeeheemetve/pÙeeÛÙeepeJeU Deens
les meiegCe yeÇÿe cnCeeJes (oe. 7.3.17). mee#elJe cnCepes heneCes DeLeJee peeCeCes. mee#elJe
ne Skeâ iegCeOece&Ûe Deens. lees iegCe pÙeeheemetve Ùeslees les meiegCeyeÇÿe nesÙe.
(9) efveieg&CeyeÇÿe - pesLes keâesCelesner iegCe GjleÛe veenerle les leòJele: efveieg&CeyeÇÿe cnCeeJes
(oe. 7.3.18). iegCe ns ÙesCeejs peeCeejs Demeleele. lesJne pesLes iegCeÛe veenerle DeMee heoeLee&Ûeer
leeefòJekeâÂ°Ÿee mebkeâuhevee keâjlee Ùesles. pesLes iegCe vemeleele lÙeeuee efveieg&CeyeÇÿe cnCeleele.
(10) JeeÛÙeyeÇÿe - JeeÛesves pes pes yeÇÿeeefJe<eÙeer yeesuelee Ùesles lÙee yeesueCÙeeJe¤ve keâUtve
ÙesCeejs les JeeÛÙeyeÇÿe (oe. 7.3.18-19). pejer cegKÙe yeÇÿeeheÙeËle JeeÛee heesÛele veener, lejer
Deveskeâoe JeeÛesves Meyo GÛÛee¤ve yeÇÿeeÛes JeCe&ve kesâ}s peeles. cnCepes yeÇÿeeÛes mJe¤he
meebieCÙeeme peer Deveskeâ veeJes Jee Meyo (hene. oe.7.2.45-51) Jeehej}s peeleele lÙeebvee
JeeÛÙeyeÇÿe cnCeleele.
(11) DevegYeJeyeÇÿe - pes JeeÛesves meebielee Ùesle veener; heCe DevegYeJee}e Ùesles les
DevegYeJeyeÇÿe nesÙe (oe.7.3. 19-20). yeÇÿe ne yees}CÙeeÛee efJe<eÙe vemetve DevegYeJeCÙeeÛee
efJe<eÙe Deens. ØeeÙe: DevegYeJe ne Meyoebveer Jee JeeÛesves meebielee Ùesle veener. cnCetve DevegYeJeÉeje
keâUCeejs-DevegYeJe}s peeCeejs-les DevegYeJeyeÇÿe nesÙe.
(12) DeeveboyeÇÿe - Deevebo ne Je=òeerÛee iegCe Deens. Deevebo YeesieCeejer Je=òeer pesLes
Demeles les DeeveboyeÇÿe (oe. 7.3.20-21). yeÇÿeeÛÙee DevegYeJeeves Deevebo neslees. Deevebo
cevee}e neslees; cnCetve Deevebo ne ceveesJe=òeerÛee iegCeOece& Deens cnCepes DeeveboeÛee DevegYeJe ner
ceveesJe=òeerÛeerÛe Skeâ efJeefMe° DeJemLee Deens. DeeveboeÛee DevegYeJe IesCeejer Je=òeer pesLes Demeles les
DeeveboyeÇÿe cnš}s peeles.
(13) leoekeâejyeÇÿe - leoekeâejyeÇÿe cnCepes DeYeso (oe. 7.3.21). DeYÙeemeeves
DeLeJee efveefoOÙeemeeves ceveesJe=òeer yeÇÿeekeâej-leoekeâej-nesles. (ceveeves yeÇÿe peeCeeJeÙeeÛes Deens
Demes cnš}s peeles:- cevemewJesoceehleJÙeced ~ keâ" Gheefve. 2.1.11). lÙee}e leoekeâejyeÇÿe
cnCeleele.
(14) DeefveJee&ÛÙeyeÇÿe - pesLes mebJeeo mebhelees les DeefveJee&ÛÙe yeÇÿe nesÙe (oe.7.3.21).
pesLes mebJeeo mebhelees, pesLes JeeÛee Kegbšles, pesLeW yees}CÙeeÛeer meercee nesles, les DeefveJee&ÛÙe yeÇÿe. les
JeeÛesves meebielee Ùesle veener. lesJne pesLes JeeÛee keggbâef"le nesles, pesLetve JeeÛee hejle efheâjles, les
DeefveJee&ÛÙe yeÇÿe cnš}s peeles.
Ûeewoe yeÇÿes Debeflece veenerle
ner Ûeewoener yeÇÿes cnCepes Kejer MeeÕele yeÇÿes veJnsle Demes ßeerjeceoememJeeceeRÛes meebieCes
Deens. KeNÙee yeÇÿeeJej efvejefvejeàÙee Øekeâejebveer Ùee yeÇÿeebÛee DeOÙeejeshe kesâ}e peelees. cnCetve
Ùee DeOÙeejesheeÛee efve<esOe keâjeJeÙeeme nJee. Demee efve<esOe kesâ}e keâer KejsKegjs SkeâcesJeeefÉleerÙe
yeÇÿe keâUCeej Deens.
Megæ, efJece}, Debeflece leòJe yeÇÿe "jefJeCÙeeÛeer ßeerjeceoemeebveer Jeehej}s}er keâmeesšer
‘MeeÕelelee’ ner Deens (oe. 7.2.23). MeeÕelelee cnCepes keâOeerner veeMe vemeCes, meoesefole
DemeleÛe DemeCes. Megæ DeLeJee hej yeÇÿe nsÛe KejsKegjs MeeÕele leòJe Deens; DevÙe pes keâener
Demes} les DeMeeÕele Deens. ceeÙee, hebÛe Yetles FlÙeeoer meJe& DeMeeÕele Deens (oe. 7.2.23).
ceeÙee Je efleÛes keâeÙe& ns meJe& DeMeeÕele (cnCepes meoesefole vemeCeejs) Deens. kesâJeU Megæ yeÇÿe
ns MeeÕele Deens.
Deelee, Ùee MeeÕelelesÛee efvekeâ<e pej Ûeewoe yeÇÿeebvee }eJe}e lej Demes efometve Ùesles keâer Ûeewoe
yeÇÿes MeeÕelelesÛÙee keâmeesšer}e GlejleÛe veenerle. cnCetve ner Ûeewoe yeÇÿes Debeflece leòJe nesTÛe
Mekeâle veenerle,
ns heg{er}ØeceeCes meefJemlej13 mhe° keâ¤ve meebielee Ùesles -
(1) MeyoyeÇÿe - MeyoyeÇÿe ns kesâJeU Meeefyokeâ Demeles. lesLes DevegYeJeeÛee YeeieÛe
vemelees. les ceeÙesÛÙee keâ#esle he[les. lesLes MeeÕeleeÛee efJeÛeejÛe vemelees. Debeflece leòJe
yeÇÿe ns Meyoeves meebielee ÙesCÙeemeejKes veener; leLeeefhe lÙeeÛes JeCe&ve Meyoebveer kesâ}s.
Meyo ns ceeefÙekeâ JÙeJenejele cees[leele. ceeÙee Je ceeefÙekeâ ns oesvnerner DeMeeÕele
Deensle. MeyoyeÇÿe meebieCeeje Je SskeâCeeje ns oesIesner DeMeeÕele ceeÙesÛÙee
IeesšeàÙeele De[ketâve yeme}s}s Demeleele. DeMeeØekeâejs, MeyoyeÇÿe ns ceeÙesÛÙee
ØeebleeleÛe he[les, cnCetve MeyoyeÇÿe ns MeeÕele nesT Mekeâle veener (oe.7-3-24)
(2) ceereflekeâe#ejyeÇÿe - Debeflece Jemlet ner efJeveeMeer (#ej) DeLeJee DeefJeveeMeer (De#ej)
Ùeehewkeâer keâesCelÙeeÛe Øekeâejele he[Ceejer veener. #ej Je De#ej ns Meyo meehes#e Deensle. Debeflece
leòJe ns efvejhes#e Deens. les #ej Je De#ejeÛÙee he}erkeâ[Ûes Deens. lemesÛe ceele=keâe#ej ner
ceeCemeevesÛe kesâ}s}er keâuhevee Deens. ceeveJe Je lÙeeÛeer keâuhevee ns meieUsÛe ceeÙesle cnCepes
DeMeeÕeleele cees[les. cnCetve ceereflekeâe#ejyeÇÿeeÛÙee yeeyeleerlener MeeÕeleeÛee efJeÛeej ÙesleÛe veener
( oe. 7-3-25).
(3) KebyeÇÿe - DeekeâeMe yeÇÿe Deens Demes ßegleerÛes JeÛeve Deens; heCe DeekeâeMe ns
MetvÙe¤he14 Deens. Debeflece leòJeeÛÙee %eeveeves MetvÙeeÛee efvejeme neslees. DeeefCe pÙeeÛee efvejeme
neslees les keâOeerÛe MeeÕele Demet Mekeâle veener. cnCetve KebyeÇÿeeÛÙee meboYee&lener MeeÕeleeÛes
DeefOe‰eve veener (oe.7-3-26)
(4) meJe& yeÇÿe - pes efomeCeejs ÂMÙe Deens les meJe& veeMeJeble Deens (hene-Ùeod Â°b
leVe°ced). meenefpekeâÛe meJe& ÂMÙeeÛÙee veeMeeyejesyej meJe& yeÇÿeeÛeener veeMe DešU Deens.
JesoevleMeeœeele meJeeËÛee Øe}Ùe ( · efJeveeMe) meebefiele}s}e Deens. Øe}Ùeeme ØeejbYe Pee}e keâer
hebÛeceneYetles DeeheeheuÙee keâejCeele }Ùe heeJet }eieleele. lÙeebÛes mJeleb$e DeefmlelJe jent Mekeâle
veener. DeeefCe hebÛeYetlesÛe ve° PeeuÙeeJej lÙeeceOÙes leòJe¤heeves DemeCeejs meJe& yeÇÿe DemeCeej
lejer kegâ"s ? cnCepes hebÛeYetleebÛÙee efJeveeMeeyejesyej meJe& yeÇÿeeÛeener veeMe neslees. cnCepes
meJe&yeÇÿe nsner MeeÕele veener. cetU Debeflece leòJe ns efve§eU, efvejekeâej, efveefJe&keâej Deens, lÙee}e
ÛebÛeUheCee }eJe}e peelees. pes cegUele iegCeeleerle Deens lÙee}e iegCe pees[}s peeleele.
ÛebÛe}heCee DeeefCe iegCe ÙeebÛÙeeÙeesies peer Jemlet Deekeâeje}e Ùesles efle}e %eeveer ceeCemes MeeÕele
yeÇÿe ceeveerle veenerle. hebÛeYetles efvecee&Ce Pee}er; lÙeebheemetve meJe& efJeÕeeÛeer GYeejCeer Pee}er.
DeeefCe pes pes pevcee}e Ùesles les veeMe heeJeles (hene:-peelemÙe efn OeÇgJees ce=lÙeg:~ YeieJeodieerlee,
2-27) DeeefCe pes DeMeeØekeâejs veeMeJeble Deens les meJe& yeÇÿe Deens ns keâmes keâeÙe MekeäÙe nesF&}
? lesJne meJe&yeÇÿeeÛÙee DeMeeÕelesyeö} peemle keâeÙe meebieeJes ? meJe&yeÇÿe veeMeJeble Deens, ns
JesieUsheCeeves heneCeeje pees õ°e leesner veeMeJebleÛe Deens. ceie meJe&yeÇÿe heneCeej lejer keâesCe ?
lesJne meb#esheeves meebieeÙeÛes Pee}s lej meJe&yeÇÿe ns efJeveeMeer Deens, les MeeÕele veener (oe. 7-3-
27-31)
(5) ÛewlevÙeyeÇÿe - hebÛeYetleeefo ceeÙes}e ÛesleefJeCeejs, ØesjCee osCeejs ÛewlevÙeyeÇÿe Deens.
Deelee pÙee hebÛeYetleeoeRvee ÛesleefJe}s peeles les meJe& ceeefÙekeâ cnCepes efceLÙee Deens. ceie lÙeebvee
Øesjkeâ DemeCeejs ÛewlevÙeyeÇÿe lejer Kejs keâmes DemeCeej? JeebPe m$eerÛee ceg}iee (JebOÙeeheg$e)
Keesše; ceie lÙee}e heUeJeÙeeme }eJeCeeje lejer Keje keâmee Demes} ? lemesÛe, hebÛeYetleeefo
ceeÙee MeeÕele veener. leer veeMeJeble Deens. meenefpekeâÛe efle}e ØesjCee osCeejs ÛewlevÙeyeÇÿener
veeMeJeble Deens. cnCepesÛe ÛewlevÙeyeÇÿe nsner MeeÕele veener. (oe. 7-3-32).
(6) meòeeyeÇÿe - ÛewlevÙeeJej meòee Ûee}efJeCeejs les meòeeyeÇÿe; heCe meòesmee"er (cnCepes
DeefOekeâej Je lÙeeÛee Jeehej Ùeemee"er) ßes‰keâefve‰YeeJe DeeJeMÙekeâ Demelees. Jeefj‰ ne
keâefve‰eJej DeefOekeâej ieepeJeerle Demelees. heCe keâefve‰Ûe vemes} lej meòee kegâCeeJej Ûee}Ceej?
veeskeâjÛeekeâj FlÙeeefo keâefve‰ heefjJeej vemeleevee meòes}e keâeÙe DeLe& Gjlees? keâefve‰eefJevee-
heefjJeejeefJevee-DemeCeejer meòee ner Kejer meòee veJns. Deelee, cetU Debeflece yeÇÿe ns meJe&
YesoebÛÙee he}erkeâ[Ûes Deens. lesLes Jeefj‰, keâefve‰, mJeeceer-mesJekeâ, cee}keâ-heefjJeej Deme}e
keâesCeleeÛe Yeso veener. DeMee efmLeleerle meòeeyeÇÿe cnCetve keâeÙe Gjs}? kesâJeU ceeveJeer keâuhevee
DeeefCe ceeveJeer keâuhevee veeMeJeble Deens. cnCepes meòeeyeÇÿe nsner veeMeJebleÛe Deens. les MeeÕele
DemetÛe Mekeâle veener (oe.7-3-33)
(7) mee#eyeÇÿe - meeef#elJe cnCepes JesieUsheCeeves jentve DevÙe Jemlet heneCes DeLeJee
peeCeCes. meeef#elJeeceOÙes heneCeeje / peeCeCeeje JesieUe Demelees Je pes heeefn}s / peeCe}s peeles
les JesieUs Demeles; heCe Deelee pej heneJeÙeeÛes heoeLe&Ûe vemeleer} lej lesLes meeef#elJe keâmes
DemeCeej? pes heoeLe& ÂMÙe Deensle Demes ceeve}s peeles les efceLÙee Demeleele; cnCetve mee#elJener
efceLÙeeÛe "jles. cnCepes mee#e yeÇÿe ns Kejs15 vemetve efceLÙee Deens. pes efceLÙee Deens les MeeÕele
keâmes Demes}? (oe.7-3-33)
8) meiegCeyeÇÿe - pes iegCeebveer Ùegòeâ (meiegCe) Demeles les veeMeJeble Demeles, ns ØelÙe#eheCes
efomeles Je keâUles. les efmeæ keâjeJeÙeeme DevÙe ØeceeCeebÛeer pe®jerÛe veener. Deelee, pej meiegCe
yeÇÿeepeJeU Deveskeâ iegCe Deensle, lej les efveef§eleheCeeves veeMeJebleÛe Deens Ùeele Mebkeâe veener
(oe.7-3-34).
(9) efveieg&CeyeÇÿe - efveieg&Ce ne pees Meyo Deens leesÛe cegUele MekeäÙe veener. ceeÙeelcekeâ
JÙeJenejele iegCeebÛeer Yee<ee Demeles. pej Skeâeoe heoeLe& iegCejefnle Demes} lej lesLes Meyo leeskeâ[s
he[leele. efveieg&Ce ne Skeâ Meyo Deens. lÙeeves keâesCeleerÛe Jemlet oeKeefJe}er peeT MekeâCeej
veener. iegCejefnle Jemlet}e veeJe (Meyo) oslee Ùesle veener; ceie efleÛes JeCe&ve keâesCelÙee Meyoebveer
keâjCeej ? meJe& MeneCeer ceeCemes cnCeleele keâer ceeÙee ner ce=iepeUemeejKeer Deens. ceeÙeepeefvele
ÂMÙe efJeÕe nsner ce=iepeUemeejKes keâOeerÛe GlheVe Pee}s}s veener. leLeekeâefLele ceeÙesÛes keâeÙe&
cnCepes keâOeerÛe efvecee&Ce ve Pee}s}s Demes kesâJeU keâuhevesÛes DeeYeeU (·ceUYeš) Deens; les
veenerÛe Deens. pej ieeJeÛe vemes}, lej ieeJeeÛeer meercee (nö) keâMeer oeKeefJelee ÙesF&}? ‘pevce
Pee}e’ Ùee Meyo ØeÙeesieeDebleer ‘peerJeelcee’ ner keâuhevee Ùesles. cnCepesÛe ÂMÙe efJeÕe DeeefCe peerJe
Ùee kesâJeU keâuhevee Deensle. DeMeeØekeâejs, iegCeÙegòeâ efJeÕe ns ce=iepeUemeejKes Deens. les KeNÙee
DeLee&ves keâOeerÛe DeefmlelJeele vemeles. meenefpekeâÛe iegCeebÛÙee he}erkeâ[s DemeCeejs efveieg&CeyeÇÿe nsner
ce=iepeUeØeceeCes keâeuheefvekeâÛe Deens. meiegCeyeÇÿe ner cegUeleÛe keâuhevee Deens. efveiegCe&yeÇÿe nerner
iegCemeehes#e keâuheveeÛe Deens. ns efJeÕe Éwleelcekeâ Deens. lÙee ÉwleeÛÙee JÙeJenejeceOÙes DeeheCe
pÙee keâener keâuhevee keâjerle Demelees, lÙeebÛeerÛe Ghecee DeeheCe DeÉwle DeMee yeÇÿe Jemlet}e oslees;
heCe lÙeecegUs leer ßes‰ DeÉwle Jemlet DeeheuÙee keâuhevesØeceeCes nesles Jee Demeles Demes cee$e cegUerÛe
veener. ceeÙee vemeuÙeeme meòee keâme}er ?
heoeLe& vemeleevee peeCelesheCe kegâCeeme ÙesF&}? DeefJeÅeeÛe pej vemes} lej ÛewlevÙe kegâCeeÛes?
cnCepes ceeÙee, heoeLe& Je DeefJeÅee ns meJe& Kejs ceeve}s lejÛe meòee, peeCelee (peeCeCeeje) Je
ÛewlevÙelee Ùee Meyoebvee DeLe& jnelees; veener lej les efvejLe&keâÛe Deensle. Kejs cnCepes meòee,
peeCelee efkebâJee mee#eer DeeefCe ÛewlevÙelee Ùee kesâJeU keâuheveeÛe Deensle Je lÙee ceeÙee, ÂMÙe
heoeLe& DeeefCe DeefJeÅee Ùee DevÙe keâuheveebletve GodYetle Pee}suÙee Deensle. lemesÛe meòee, mee#eer
DeeefCe ÛewlevÙelee16 Ùee leervener iees°er iegCeebÛÙee #es$eeleÛe cees[CeeNÙee Deensle. pes Debeflece leòJe
KejsKegjs iegCejefnle (efveieg&Ce) Deens, lÙee}e iegCe keâmes pees[lee Ùesleer} ? Deelee pes Debeflece
leòJe Jemlegle: iegCejefnle Deens, lÙee}e efveieg&Ce Meyo }eJeCes cnCepes efveieg&Ce Ùee MeyoeÛÙee
KegCesves-mebkesâleeves-lÙeeÛee yeesOe keâ¤ve osCes Deens. heCe efveieg&Ce ne Meyo, lemesÛe lÙeeves
oeKeefJe}s}e mebkesâle ns oesvnerner DeMeeÕeleÛe Deensle; keâejCe (ceeies heeefnuÙeeØeceeCes) Meyo ne
ceeefÙekeâ JÙeJenejele cees[lees. ceeefÙekeâ JÙeJenej veeMeJeble Deens. cnCetve Meyo Je lÙeeÛee mebkesâle
ns oesvnerner MeeÕele veenerle. DeMee Øekeâejs efveieg&Ce yeÇÿe nsner MeeÕele jnele veener (oe.
7.3.35-40).
(10) JeeÛÙeyeÇÿe - iegCejefnle efveieg&Ce yeÇÿee}e KegCesves DeesUKeCÙeemee"er Deveskeâ veeJes
"sJe}s}er Deensle, cnCepes yeÇÿee}e GösMetve Deveskeâ Meyo Jeehej}s}s Deensle (Ùee veeJeebmee"er
hene oe. 7.2.45-51), lÙeebveeÛe JeeÛÙeyeÇÿe cnCeleele. heCe ner meieUer veeJes veeMeJeble
Deensle. cnCetve JeeÛÙeyeÇÿe nsner DeMeeÕeleÛe Deens (oe.7.3.41).
(11) DevegYeJeyeÇ¢e, DeeefCe (12) DeeveboyeÇÿe - DevegYeJe keâeÙe DeLeJee Deevebo keâeÙe,
les oesvnerner ceeCemeeÛÙee ceveeÛÙee Je=òeerÛesÛe YeeJe Deensle. DevegYeJe/Deevebo Iesleevee, ‘ceer
DevegYeJe/Deevebo Iesle Deens’ DeMeer ceveeÛeer Je=òeer Demeles DeeefCe Ùee Je=òeerceOÙes DevegYeJe/Deevebo
IesCeeje ceer, pÙeeÛee DevegYeJe/Deevebo Ùeslees lees heoeLe& DeeefCe ØelÙe#e DevegYeJe / Deevebo ns leerve
Ieškeâ Je=òeerceOÙes DemeleeleÛe. cnCepesÛe DevegYeJeyeÇ¢e DeeefCe DeeveboyeÇÿe ns oesvneRner
ceveesJe=òeerÛes JÙeeheej Demeleele. Deelee ceveesJe=òeer Ùee ÙesCeeNÙee Je peeCeeNÙee cnCepesÛe veeMeJeble
Deensle. lÙeecegUs DevegYeJeyeÇÿe DeeefCe DeeveboyeÇÿe ns oesIesner veeMeJeble "jleele, cnCepesÛe
DevegYeJeyeÇÿe DeeefCe DeeveboyeÇÿe ns MeeMJele veenerle (oe. 7.3.42).
13) leoekeâejyeÇÿe -pej Je=òeer yeÇÿeeMeer Skeâ¤he leoekeâej Pee}er lej lesLes Je=òeer}e mJeleb$e
DeefmlelJe jnele veener. heCe ØeejyOekeâcee&vegmeej osnheele nesF&heÙeËle veJeerve veJeerve Je=òeeRÛee GoÙe
nesle jneCeejÛe. cnCepes Demes :- pejer efveefoOÙeemeeves Je=òeer}e leoekeâej (yeÇÿeekeâej)
nesCÙeeÛeer meJeÙe }eie}er, lejer leer keâener keâeUeheÙeËle leMeer jneles; hejbleg leer hegve: yeo}les
DeeefCe veJeerve JesieUerÛe Je=òeer DeefmlelJeele Ùesles. ÙeeØeceeCes ceveesJe=òeerJej DeJe}byetve DemeCeejs
leoekeâejyeÇÿe nsner yeo}Ceejs, veeMeJeble "jles; cnCetve leoekeâejyeÇÿe ns megæe MeeÕele veener
(oe.7.3.42)
(14) DeefveJee&ÛÙeyeÇÿe - yeÇÿee}e pesJne DeefveJee&ÛÙe cnš}s peeles, lesJne Je=òeerÛÙee
DevegjesOeeves (iegCeecegUs) KetCe cnCetve DeefveJee&ÛÙe Meyo Jeehej}e peelees. ØeeÙe: ceeCemeeÛes %eeve
Je=òeerÛÙee mJe¤heele Demeles DeeefCe les MeyoebÛÙee Éeje keâceerpeemle ØeceeCeele JÙeòeâner keâjlee
Ùesles, cnCepesÛe les JeeÛÙe Demeles. hejbleg Je=òeer pesJne yeÇÿeeMeer leoekeâej nesles, lesJne Je=òeer
cnCetve keâener jneleÛe veener. Deelee pesLes Je=òeer veener, lesLes JeeÛÙelee veener, DeeefCe pes JeeÛÙe
veener les DeefveJee&ÛÙe nesÙe. ÙeeÛeeÛe DeLe& Demee keâer DeefveJee&ÛÙe ne Meyo Je=òeerÛÙee meboYee&leÛe
Jeehej}e peele Deens. Je=òeerÛÙee Dehes#esves Je=òeerÛeer efveJe=òeer Deens. DeeefCe Je=òeerÛeer efveJe=òeer Pee}er
keâer Je=òeerDebleer ÙesCeeje mebkesâle efvejLe&keâ "jlees. DeMeeØekeâejs DeefveJee&ÛÙeyeÇÿe nsner MeeÕele "jle
veener (oe. 7.3.43).
efve®heeefOekeâ Gvceveer cnCepes Debeflece meÉmlet - DeMeeØekeâejs Ûeewoe yeÇÿes ner meJe& MeeÕele
vemeuÙeeves, leer Debeflece leòJe nesTÛe Mekeâle veenerle. ceie ØeMve Demee :- Debeflece Deens lejer
keâeÙe? DeeefCe les ceeCemee}e mecepetve Ùesles keâeÙe?
heefnuÙee ØeMveeÛes Gòej cnCetve ßeerjeceoememJeeceer meebieleele :- ceve ns ÛebÛe} Deens. les
Je=efòeceÙe Deens. Ùee Je=òeer pej mebheuÙee lej ceveeÛeeÛe }Ùe neslees. Ùee efmLeleer}e efveJe=òeer
cnCeleele. ner efmLeleer Meyoeleerle DemeuÙeeves leer Meyoebveer meebielee ÙesCÙeemeejKeer vemeles; leer
DeefveJee&ÛÙe Demeles. ner efveJe=òeer ceveeÛÙee he}erkeâ[Ûeer DeJemLee DemeuÙeeves efle}eÛe Gvceveer
cnCeleele. ner Gvceveer efve®heeefOekeâ Deens cnCepes efle}e keâesCelesner yebOeve veener, ceÙee&oe veener.
Éwleelcekeâ efJeÕeeÛes Yeso, heefjefÛÚVeheCee, mLeUkeâeUeÛÙee ceÙee&oe FlÙeeoeRhewkeâer keâenerner lesLes
vemeles. ner Gvceveer DeJemLee cnCepes ÙeesiÙeebÛeer efJeßeebleer Deens (oe.7.3.44). ner
efve®heeefOekeâ Gvceveer cnCepes GheeefOejefnle Debeflece meodJemlet Deens. DeeefCe ner efve®heeefOekeâ
Jemlet DeeheCe mJele: nesTve peeCes cnCepesÛe menpe meceeOeer nesÙe. ner menpe meceeOeer meeOÙe
Pee}er keâer ceeCemeeÛÙee ceeies }eie}s}er mebmeejeÛeer DeeefOe-JÙeeOeer legštve peeles (7.3.45).
DeMeeØekeâejs meJe& GheeOeeRÛee Deble PeeuÙeeJej pes Gjles les MeeÕeleyeÇÿe Deens. neÛe
JesoevleMeeœeeÛee Debeflece efmeodOeeble Deens. hetJe&he#eeÛes efvejmeve keâ¤ve efmeæ nesCeejs leòJe
cnCepes Deelcee DeLeJee yeÇÿe Deens. meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme,meJe& GheeefOeMetvÙe DemeCeejs
MeeÕele yeÇÿe nsÛe Debeflece meòeòJe Deens (oe.7.3.46).
Skeâe MebkesâÛes meceeOeeve
Ûeewoe yeÇÿeeble efveieg&Ce yeÇÿeeÛee DebleYee&Je keâ¤ve jeceoememJeeceer lÙeeÛee efve<esOe keâjleele.
DeMee efmLeleerle Ùee efve®heeefOekeâ yeÇÿeeÛÙee meboYee&le17 DevÙe ef"keâeCeer Ùee oemeyeesOeele lÙeebveer
efveieg&Ce Meyo keâmee Jeehej}e Deens? Ùee}e mebef#ehle Gòej Demes :- Ûeewoe yeÇÿeeble Dee}s}s
efveieg&Ce yeÇÿe ns meiegCe yeÇÿeeÛÙee Dehes#esves DeefYeØesle DemeCeejs nesles. leLeeefhe DeÉwle-JesoevleeÛÙee
hejbhejsle efve®heeefOekeâ Debeflece meòeòJee}e efveieg&Ce yeÇÿe cnCeCÙeeÛeer ØeLee Deens. lÙee ØeLes}e
Devegme¤ve lÙeebveer Flej$e efveieg&Ce yeÇÿe cnš}s Deens. lemesÛe yeÇÿe ns iegCeeleerle Deens. DeeefCe les
efvejhes#eheCes iegCeeleerle Deens ns meebieCÙeeme lÙeebveer efveieg&Ce yeÇÿe cnš}s Deens.
efve®heeefOekeâeÛes JeCe&ve-Ûeewoe yeÇÿeebÛÙee efvejemeeveblej Gjles les kesâJeU, MegodOe, efve®heeefOekeâ,
efJece}, efveefJe&keâuhe yeÇÿe. Deelee ØeMve Demee keâer, Ùee yeÇÿeeÛes JeCe&ve keâjlee ÙesF&} keâeÙe?
jeceoemJeeceer meebieleele: - Jemlegle: yeÇÿe ns veeceeleerle Deens (7.2.8.45,22). lejer Ùee
yeÇÿee}e Deveble veeJes oslee Ùesleele (oe.7.2.8). Goe:-efvece&U, efve§eU, De¤he, De}#e,
DeieesÛej, DeÛÙegle, Deveble, meJexÕej, meJe&%e, meJee&lcee, peieppeerJeve, MeeÕele, Meyoeleerle,
efJece} Jemlet, Deelcee, hejceelcee,18 hejcesÕej F. (hene- oe.7.2.45,51). DeMeer DemebKÙe
veeJes pejer yeÇÿee}e oslee Dee}er lejer les veeceeleerle Deens (oe. 7.2.45,52) ns keâOeerner
efJemejlee keâecee veÙes. ner DeieefCele veeJes JeehejCÙeeÛee GösMe kesâJeU FlekeâeÛe Deens keâer,
yeÇÿeeÛes mJe¤he Lees[sheâej ne nesF&vee }#eele ÙeeJes (lÙeeÛee keâjeJee efveef§eleeLe& ~ "sefJe}er veeces
~ (oe. 7.2.52)). ner Yetefcekeâe helkeâ¤ve yeÇÿeeÛes JeCe&ve kesâ}s peeles. lemes
ßeerjeceoememJeeceeRveer kesâ}s Deens.
(De) Ûeewoe yeÇÿeebÛee efvejeme keâjCÙeehetJeea meceLee&veer meebefiele}s}s yeÇÿeeÛes mJe¤he Demes
Deens :- yeÇÿe ns efveieg&Ce,19 efve:mebie, efvejekeâej,20 efveefJe&keâej Deens; lÙee}e heejeJeej veener.
yeÇÿe ns meJe&JÙeehekeâ, Deveskeâele21 Skeâ, Je MeeÕele Deens. les DeÛÙegle,22 Deveble,23 meoesefole
meled DeeefCe keâuhevesjefnle cnCepesÛe efveefJe&keâuhe24 Deens. yeÇÿe ns ÂMÙeehes#ee25 efYeVe Deens;
MetvÙeehes#ee efvejeUs Deens Je FbefõÙeebvee DeiecÙe Deens (oe.7.2.1-4). yeÇÿe ns met#ce Demetve
les yeÇÿe osJeeefokeâebvee DeieesÛej Deens (oe. 7.2.6). yeÇÿee}e nslegÂ°eble oslee Ùesle veener (oe.
7.2.8). yeÇÿeemeejKes ogmejs keâener veenerÛe (oe. 7.2.9). yeÇÿeeheÙeËle JeeÛee peele veener;
cevee}e yeÇÿeØeehleer veener (oe. 7.2.10). yeÇÿe Skeâ Deens; lÙeeÛÙee pees[er}e ogmejs keâener
veener (oe. 7.2.30)
(Dee) Ûeewoe yeÇÿeebÛÙee efvejemeeveblej jeceoememJeeceerveer Ùee efve®heeefOekeâ yeÇÿeeÛes meefJemlej
JeCe&ve heg{er}ØeceeCes kesâ}s Deens:- yeÇÿe ns DeekeâeMeehes#ee efvece&U Deens. les DeekeâeMeemeejKes
heeskeâU26 Deens. les ¤hejefnle Demetve DeceÙee&oheCes efJeMee} Deens. SkeâJeerme mJeie& Je meele
heeleeUs efceUtve Skeâ yeÇÿeiees} neslees; DeMee Deveble yeÇÿeiees}ebvee les efJece} yeÇÿe JÙeehetve Deens.
Deveble yeÇÿee[ebÛÙee Jej DeeefCe Kee}er yeÇÿe DeensÛe. efkebâyengvee pesLes yeÇÿe veener DeMeer ceeskeâUer
peeieeÛe kegâ"s meehe[Ceej veener. peUer, mLeUer, keâe‰er, hee<eeCeer yeÇÿe Deens. pÙeele yeÇÿe veener
Demee Skeâner ØeeCeer veener. pe}Ûej ØeeCÙeebvee heeCeer ns Deeleyeensj JÙeehetve šekeâles, lÙeeØeceeCes
yeÇÿe meJe& peerJeebvee Deeleyeensj27 JÙeehetve Deens. JÙeehekeâlesÛÙee yeeyeleerle heeCÙeeÛeer Ghecee
yeÇÿee}e hetCe&heCes }eiele veener. keâejCe heeCeer meJe&JÙeehekeâ veener. heeCeer vemeCeejs mLeU Demeles.
heCe yeÇÿeehe}erkeâ[s kegâCee}eÛe peelee Ùesle veener. mecepee, DeekeâeMeeÛÙee yeensj DeeheCe efveIee}es
lej heg{s DeekeâeMeÛe Demeles, lÙeeØeceeCes Deveble yeÇÿee}e kegâ"sÛe Deble veener. yeÇÿe ns DeKeb[
DeeheCeeme Yesš}s}s Deens, DeeheuÙeepeJeUÛe Deens, Deieoer DeeheuÙee meJeeËiee}e efÛekeâš}s}s
Deens; heCe yeÇÿe Flekesâ efvekeâš Demetvener les meJeeËheemetve Ûeesj}s ies}s Deens, cnCepes ceeCemeebvee
ØeeÙe: Ùee mebefveOe yeÇÿeeÛeer peeCeerJe nesle veener (oe. 7.4.1-8).
DeeheCe meJe& p eCe lÙee yeÇ ÿ eeceOÙes Û e Deenes l e; hejb l eg DeeheCeeme lÙeeÛes %eeve
nes l e veener . %eeve nes l es les heâòeâ meYees J elee}ÛÙee ÂMÙe ef J eÕeeÛes ; heCe ns ÂMÙe
cnCepes Yeeme Deens . ÂMÙe keâUles ; heCe pÙeeJej ne ef J eÕeÂMÙeeÛee DeeYeeme nes l ees
les yeÇ ÿ e cee$e mecepet v e Ùes l e veener . ÂMÙe ef J eÕe Kees š s Deens 28 ; Deens les kes â JeU
yeÇ ÿ eÛe Deens . GoenjCe Ies T ve mhe° keâjeÙeÛes PeeuÙeeme:- DeekeâeMeele ceUYeš
({ie, DeeYeeU) Ùes l es , lÙeeceg U s DeekeâeMe ceef } ve Pee}s Demes Jeešles ; heCe les
Kees š s Demeles . ceUYeš DeekeâeMee}e ef Û ekeâšle veener . lÙeeceg U s DeeYeeUeceg U s
JeešCeeje DeekeâeMeeÛee ceef } veheCee ne ef c eLÙee Deens . DeekeâeMe Deens lemes Û e
ef v ece& U Deens . lemes Û e DeekeâeMeekeâ[s melele škeâ }eJet v e heeef n }s lej [es à Ùee}e
ØekeâeMeeÛeer Ûe›es â ef o met }eieleele; heCe leer keâener Kejer vemeleele. ÙeeÛeØeceeCes
%eeveer ceeCemee}e meJe& $ e yeÇ ÿ e ef o meles . (De%eeveer ceeCemeeÛÙee ØelÙeÙee}e Ùes C eejs )
ns ÂMÙe ef J eÕe %eeveer heg ® <eeÛÙee Â°er v es ef c eLÙeeÛe Demeles . Deelee ÂMÙe ns pejer
ef c eLÙee cnš}s lejer les Fb e f õ Ùeeb v ee ef o meles ; heCe ÙeeÛee DeLe& les Kejs Deens Demee
cee$e veener . pemes ef v eef õ le ceeCemee}e mJehve melÙe Jeešles ; heCe lees peeiee Pee}e
keâer mJehve Deeef C e mJehveeleer } ÂMÙe Kees š s nes l es , ns lÙeeme Deehees D eehe mecepet v e
Ùes l es . lemes pees mJemJe¤heeÛee Deveg g Y eJe Ies l ees cnCepes pÙeeÛÙee ef " keâeCeer %eeveeÛeer
peeie= l eer Ùes l es , lÙee}e yeÇ ÿ e keâUt v e Ùes l es Deeef C e ns ÂMÙe ceeef Ù ekeâ Deens , Kees š s
Deens , ns lÙee}e keâUt v e Ùes l es (oe.7.4.9-13).
Jejer} JeCe&ve meeshes keâ¤ve meebieCÙeeÛee ØeÙelve keâjerve Demes cnCetve (oe.7.4.14)
jeceoememJeeceer meebieleele:-
efJeÕeebleie&le efJeÕeeleerle yeÇÿe - yeÇÿe ns yeÇÿeeb[ele keâe}Je}s}s DeLeJee efcemeU}s}s Deens. les
meJe& heoeLeeËvee JÙeehetve Gj}s Deens. yeÇÿe ns meJeeËvee kesâJeU DebMeeves JÙeehetve Deens; les DeeefCe
efkeâleer lejer Gj}s}s Deens. yeÇÿeeJej-yeÇÿeeceOÙes-efJeÕeeÛee DeeYeeme neslees cnCepesÛe yeÇÿeeÛÙee
Gojele yeÇÿeeb[ Deens. lemesÛe, efJeÕeeleer} ØelÙeskeâ heoeLee&le yeÇÿe DeensÛe. yeÇÿeeÛee DevegYeJe
Iesle}e keâer efJeÕe¤heeves yeÇÿeeÛee Deieoer Úesšemee DebMeÛe Yeeme¤heeves efomelees ns keâUtve Ùesles.
efJeÕeele DebMecee$eeves JÙeehetve DemeCeejs yeÇÿe efJeÕeeyeensj efkeâleer DeceÙee&oheCes hemej}s Deens,
ÙeeÛeer ceespeoeo keâesCe keâ¤ Mekesâ}? Dehejbheej Deveble yeÇÿe ns hetCe&heCes yeÇÿeeb[ele ceeJetve mebhetve
peeF&} ner iees° MekeäÙeÛe veener. yeÇÿe ns efJeÕeebleie&le lemesÛe DevebleheCes efJeÕeeleerle Deens. osJeeÛes
ÛejCeleerLe& "sJeCÙeeÛÙee }neveMee Ûebyetle (Dece=leer) meJe& DeekeâeMe mee"efJeCÙeeÛee Kešešeshe
hegâkeâšÛe peeCeej. lÙee Ûebyetle DeekeâeMeeÛee DebMe Deens nsÛe cnCeCes ÙeesiÙe "jles. lÙeeØeceeCes
ef J eÕeele yeÇ ÿ e mee"ef J eCÙeeÛee ØeÙelve JÙeLe& Û e peelees ; cnCet v e ef J eÕeele yeÇ ÿ eeÛee
kes â JeU Deb M e Deens Demes Û e cnCeeJes }eieles (oe.7.4.15-18).
efve§eU, efve:mebie yeÇÿe - yeÇÿe pejer ÂMÙe heoeLee&le keâeueefJeuesues Deens lejer les ÂMÙe
heoeLeeËØeceeCes ÛebÛeue29, DeefmLej veener. heoeLe& ÛebÛeue Peeues lejer yeÇÿe ns ve nueCeejs,
DeKeb[heCes, efveMÛeue Deens. meJee&ceOÙes yeÇÿe Flekesâ Â{heCeeves meeÛeuesues Deens keâer les nueleÛe
veener. hebÛeYetleeble yeÇÿe efcemeUuesues Deens.heCe les lÙeebvee efÛekeâšuesues veener. les hebÛeYetleebÛÙee
heueerkeâ[s Deens. efÛeKeueele DeekeâeMe efomeles. heCe efÛeKeueeuee ve efÛekeâšlee les Deefuehle
Demeles. lÙeeØeceeCes hebÛeYetleelcekeâ ÂMÙe JemletbceOÙes Demetvener yeÇÿe Deefuehle Demeles (oe.
7.4.19-20).
yeÇÿeemee"er Â°eble - De%eele JemletÛeer keâuhevee osCÙeeme Â°eble Jeehejuee peelees; heCe
yeÇÿemJe¤he meebieCÙeeme keâesCeleeÛe Â°eble JÙeJeefmLeleheCes GheÙeesieer he[le veener. leLeeefhe yeÇÿe
keâmes Deens ÙeeÛeer Lees[erHeâej keâuhevee osCÙeemee"er Ùee peieeleerue Â°eble ÅeeJee ueeielees;
lÙeemee"er Jee[d ceÙeeÛeer ceole IÙeeJeer ueeieles. lÙee Â°erves efJeÛeej kesâuÙeeme, DeekeâeMeeÛee30
Â°eble osTveÛe yeÇÿemJe¤he meebieCÙeeÛee ØeÙelve keâjlee Ùeslees. ‘Keb yeÇÿe’ Demes ßegefle meebieles lej
‘ieievemeÂMeb yeÇÿe’ Demes mce=efle cnCeles. cnCetvener yeÇÿeeÛes mJe¤he meebieleevee DeekeâeMeeÛeeÛe
Â°eble IÙeeJee ueeielees. efheleUsle pej keâeefUcee ÙesCÙeeÛee iegCeOece& vemesue lej les kesâJeU meesvesÛe
Deens. lÙeeØeceeCes DeekeâeMeele MetvÙelJe ne iegCe vemelee lej DeekeâeMe cnCepesÛe yeÇÿe Demes
cnCelee Deeues Demeles; keâejCe met#celee, efJeMeeuelee FlÙeeoer yeeyeleerle yeÇÿe DeeefCe DeekeâeMe
meceeveÛe Deensle (oe. 7.4.21-23).
yeÇÿe ns DeekeâeMeeØeceeCes Deens. DeekeâeMeeleerue JeeÙetØeceeCes ceeÙee Deens. Deelee JeeÙet Deens
Demes peeCeJeles heCe ØelÙe#e cee$e lÙeeÛes oMe&ve nesle veener. yejesyej ÙeeÛeØeceeCes ceeÙee cnCetve
ØelÙe#e keâener efomele veener; heCe efleÛee ØeYeeJe cee$e efometve Ùeslees. peieele ceeCemes Meyo
GÛeejleele. lÙee MeyoebÛÙee me=°erÛeer jÛevee ØelÙeskeâ #eCeeuee veJeerveJeer nesle jneles. heg{s
GÛÛeejuesues Meyo efJe¤ve peeleele. cnCepesÛe Meyome=°er MeeMJele vemeles. pÙeeØeceeCes JeeÙetuee
efmLejlee vemeles, lÙeeØeceeCes Meyome=°eruee efmLejlee vemeles. DeMee Øekeâejs ceeÙee ner DeefmLej
DeeefCe DeMeeMJele (ceeF&keâ) Deens. kesâJeU yeÇÿe cee$e MeeMJele Deens. DeeefCe veerš heent ueeieues
keâer keâUtve Ùesles :- SkeâÛe yeÇÿe Deveskeâeuee JÙeehetve Deens (oe. 7.4.24-26).
yeÇÿeeÛes met#celJe - yeÇÿe meJee&uee met#ceheCes JÙeehetve Deens. pe[ he=LJeeruee Yesotve/JÙeehetve
efleÛÙeele jneCeejs yeÇÿe ns he=LJeerØeceeCes pe[ cee$e veener. yeÇÿe ns met#ce Deens. lÙeeÛÙee
met#celJeeuee (ce=olJe) ogmejer keâesCeleerÛe Ghecee MeesYele veener. he=LJeerhes#ee heeCeer met#ce Deens.
heeCÙeehes#ee lespe (DeveU) metd#ce Deens. lespeehes#ee JeeÙet met#ce (keâesceue) Deens Demes
peeCeeJes. JeeÙethes#ee DeekeâeMe ns lej DelÙebleÛe met#ce Demeles. DeeefCe DeekeâeMeehes#ee yeÇÿe ns
mebhetCe&heCes met#ce Deens. (FbõeÛes) Je»e keâef"Ce ceeveues peeles. lÙee Je»eeueener yeÇÿe Yesotve
peeles. heCe lÙeecegUs yeÇÿeeÛes met#ceheCe Deefpeyeele peele veener. Kejs meebieeÙeÛes PeeuÙeeme
yeÇÿeeuee GheceeÛe oslee Ùesle veener. keâejCe yeÇÿe ns pe[ner veener Je met#cener veener. les meJe&$e
meeÛeuesues DeLeJee ieÛÛe Yejuesues cee$e Deens (oe. 7.4.27-30).
DeefJeveeMeer yeÇÿe - yeÇÿe ns meJe&JÙeehekeâ Deens. heCe meJeeËyejesyej lÙeeÛee veeMe cee$e nesle veener.
yeÇÿe ns DeefJeveeMeer31 Deens. yeÇÿe he=LJeeruee JÙeehetve Deens. he=LJeeruee veeMe Deens; heCe yeÇÿeeuee
veeMe veener. yeÇÿe heeCÙeeuee JÙeehetve Deens. heeCeer Mees<eues peeles (= ve° nesles); heCe yeÇÿe cee$e
Mees<eues peele veener. lespeele yeÇÿe Deens; heCe les lespeeves peUtve peele veener. JeeÙetceOÙes yeÇÿe
Deens; heCe les JeeÙetØeceeCes ÛeUle cee$e veener. DeekeâeMeele yeÇÿe Deens; heCe les hejyeÇÿe lemes
Demetvener DeeheuÙeeuee Gceiele cee$e veener (oe. 7.4.31-32)
meJe& JÙeJenej yeÇÿeeceOÙes - DeJeIes Mejerj yeÇÿeeves JÙeehej}s}s Deens; heCe les lemes Deens ns
cee$e DeeheCeeme keâUtve Ùesle veener. veJe} Demes keâer, yeÇÿe FlekeäÙee peJeU Demetvener les
DeeheuÙee}e ogjeJe}s}s Deens. Ûentkeâ[s heeefn}s lejer yeÇÿe32 meceesj (mevcegKe) Deens. Deehe}s
Je DeeheuÙee FbefõÙeebÛes meJe& JÙeJenej yeÇÿeeceOÙesÛe Ie[leele. yeÇÿe ns DeeheuÙee Deele Je yeensj
mee#eeled Demetve les mJele:efmeæ Deens. lÙee yeÇÿeeceOÙesÛe DeeheCe peielees Je jnelees; DeeheuÙee
Deeleyeensj les yeÇÿeÛe Deens. meJe& ÂMÙe DeÂMÙe PeeuÙeeJej pemes kesâJeU DeekeâeMe efMe¼keâ
jneles, lemes les yeÇÿe Deens. pesLes keâener veener Demes DeeheuÙee}e Jeešles lesLesner les yeÇÿe
keâeWoeš}ss}s DemelesÛe. DeeheCeÛe "sJe}s}s Oeve keâener keâeUeveblej keâener keâejCeeves
DeeheuÙee}eÛe efomele veener, lemes yeÇÿeeÛÙee yeeyeleerle nesles (cnCepes Demes:- ÂMÙeheCeeves
DemeCes cnCepes Kejs DemeCes Demes DeeheuÙee}e Jeešles; heCe les yejesyej veener. met#ceheCeeves
DemeCes nsÛe Kejs DemeCes Deens. yeÇÿe lemes Deens). pesJne pesJne DeeheCe Skeâeoe heoeLe& Â°erves
henelees lesJne lesJne lÙee heoeLeeËÛÙee De}erkeâ[s (cnCepes lees heoeLe& efomeCÙeehetJeea lees heoeLe& Je
DeeheCe ÙeeceOÙes) yeÇÿe Demeles. ner iees° mLet} Â°er}e cee$e keâUle veener. cnCetve yeÇÿeeÛes ns
keâes[s mJe¤heeÛÙee33 DevegYeJeeves Gkeâ}tve IÙeeJeÙeeÛes Deens. mJe¤heevegYeJe Dee}e keâer meJe&$e
yeÇÿeÛe keâmes Deens ns ØeÛeerleer}e Ùesles (oe. 7.4.33-37)
meoesefole yeÇÿeÛe Deens - meJe& heoeLeeËÛÙee ceeies-heg{s DeekeâeMe Deens. heoeLe& veme}s lejer
DeJekeâeMe GjleesÛe. he=LJeer veenerMeer Pee}er lej meJe&$e Deesmee[ heeskeâUer (Yekeâeme) efomes}.
cnCepesÛe heoeLe& Demeleevee keâeÙe efkebâJee vemeleevee keâeÙe DeJekeâeMeeÛeer heeskeâUer DemelesÛe
Demeles. lÙeeØeceeCesÛe yeÇÿeeÛes Deens. ns ÂMÙe efJeÕe Dee}s DeeefCe ies}s lejer yeÇÿe Deens lemesÛe
jneles; lÙeele keâCeYejner heâjkeâ he[le veener. efJeÕe ns veece¤heelcekeâ Deenss; lesLes efomeCeeNÙee
ØelÙeskeâ heoeLee&}e keâener lejer Deekeâej (¤he) Deens Je veeJener Deens. heCe ne veece¤heeÛee
hemeeje cnCepes cegUele vemeCeeje Yeüce (veeefLe}e Yeüce) Deens. veece DeeefCe ¤he ÙeebÛÙee Deleerle
DemeCeejs yeÇÿeeÛes Kejs mJe¤he DevegYeJeer heg®<eebvee cee$e keâUles. DeekeâeMeele OegjeÛes ØeÛeb[
[eWiej efomeleele, heCe les leelhegjlesÛe Demeleele. DeekeâeMeeme lÙeebÛee mheMe&ner nesle veener.
lÙeebÛÙeehe}erkeâ[sÛe DeekeâeMe Demeles. lÙeeÛeØeceeCes ceeÙeeosJeer yeÇÿeeceOÙes efJeÕeeÛes DeJe[byej
oeKeefJeles (oe.7.4.38-40). heCe ns ÂMÙe efJeÕe keâOeer Demeles lej keâOeer vemeles; MeeÕele
yeÇÿe cee$e meoesefole Demeles.
Mejerjele yeÇÿe - ceeÙee DeMeeÕele Deens lej yeÇÿe MeeÕele Deens. les meJe& ef"keâeCeer meoesefole
Ye¤ve jeefn}s}s Deens. heesLeer Deiej «ebLe JeeÛeleevee yeÇÿeÛe heesLeer heentve JeeÛele Demeles.
iebÇLeeleer} De#ejebceOÙes yeÇÿeÛe Deens. met#ceheCes [esàÙeeble jentve lesÛe henele Demeles. keâeveeves
Meyo Sskeâle Demeleevee, Deeleyeensj yeÇÿeÛe Demeles. ceveeves efJeÛeej Ûee}t Demeleevee ceveeÛÙee
Deeleyeensj KejesKej les hejceyeÇÿeÛe Demeles. heeÙeebveer ceeie&›eâceCe keâjerle Demeleevee yeÇÿeÛe meJe&
MejerjYej JÙeehetve Demeles. neleebveer SKeeoer Jemlet Iesleevee, lÙee Jemlet}e JÙeehetve yeÇÿeÛe Ùesles.
meJe& FbefõÙeebvee Deeleyeensj yeÇÿeÛe JÙeehetve Deens; yeÇÿeeceOÙesÛe meJe& FbefõÙes Deeheehe}er keâeÙe&s
keâjleele. heCe pej FbefõÙeebveer yeÇÿe peeCeCÙeeÛee ØeÙelve kesâ}e lej les yeÇÿe peeCetve IesCÙeeÛeer
FbefõÙeebÛeer neJe (FÛÚe) cees[tve peeles. keâejCe yeÇÿe ns FbefõÙeiecÙe veener (oe. 7.4.41-
45).
Demes ns MeeÕele yeÇÿe Deens. lesLes meJe& keâuheveebÛee Deble neslees. ÙeesieerpeveebÛee lees Skeâeble
Deens. Demes ns yeÇÿe kesâJe}, Megæ, efJece}, MeeÕele, Debeflece leòJe Deens (oe.7-4-52).
ÙesLesÛe Skeâ iees° DeeheCe hegve:hegve: }#eele "sJe}er heeefnpes. Meyoebveer yeÇÿeeÛes efkeâleerner
JeCe&ve kesâ}s lejer lÙeehes#ee ns JesieUsÛe jneles (oe. 7-2.7). Ùee JeCe&veeves heâejlej yeÇÿeeÛeer
Lees[erheâej keâuhevee Ùesles FlekeâeÛe Ùee JeCe&veeÛee GheÙeesie Deens. yeÇÿeeÛee DevegYeJe nsÛe Kejs
yeÇÿeeÛes %eeve. cnCetve Ùee yeÇÿeeÛee DevegYeJe IÙeeJeÙeeme nJee (oe.7-4-52).
yeÇÿemee#eelkeâej - Skeâ iees° DeeheCe hegve:hegve: OÙeeveele "sJe}er heeefnpes keâer, yeÇÿe ns ÂMÙe34
heoeLee&meejKes veener. ÂMÙe JemletØeceeCes yeÇÿe ns FbefõÙeevee keâUCeejs veener (oe.7-3-52).
JemlegefmLeleer DeMeer Deens keâer, DeeheCeÛe yeÇÿe ner efmeæ Jemlet Deenesle (DeeheCe Jemleg efmeæefÛe
Deens ~ (oe.8-10-75). yeÇÿeJemlet heneCes cnCepes DeeheCeÛe yeÇÿe nesCes Deens (Jemleg
DeeheCeefÛe nesCes ~ Ssmes JemletÛes heeneCes ~~ oe. 8-10-73). Jemleg¤he nesTve JemletÛee
DevegYeJe IÙeeJeÙeeÛee Deens. yeÇÿe nesTve yeÇÿeevegYeJe IÙeeJeÙeeÛee Deens (Jemleg¤he nesTefve
heens ~ mJeevegYeJes ~~ oe.8-10-74). yeÇÿemee#eelkeâejer DemeCeejs meodieg¤ ns yeÇÿemJe¤he
meebietve, lÙeeÛee DevegYeJe IesCÙeeÛee ceeie& oeKeefJeleele. lÙee ceeiee&ves peeTveÛe yeÇÿeevegYeJe Ùeslees
(oe.7-3-52).
Jej heeefnuÙeeØeceeCes ns pes MeeÕele yeÇÿe Deens lesLes ceeÙesÛee Yeüce veener. ceeÙeeÛe vemeuÙeeves
lesLes ÂMÙe, Éwle35 De%eeve, keâuhevee, Je=òeer, FlÙeeefo keâenerner veener. DeeefCe Ùee iees°erÛes
JeCe&ve-hejyeÇÿeeÛes melÙe mJe¤he-DevegYeJeer ceeCemee}e mJele:ÛÙee DevegYeJeeves keâUtve ÙesCeejs
Deens (oe.7-3-47).
yeÇÿe ns Deieoer DeeheuÙeepeJeU Deens; heCe les DeeheuÙee mLet} Â°er}e efomele veener. les
efomele veener cnCetve les veener Demes cee$e veener. yeÇÿe SkeâcesJe meled Deens. lÙeeÛÙee
DemeCesheCeele heâjkeâ he[le veener (oe. 7-4-46). yeÇÿeeÛee DevegYeJe DeeheCeeme Ùesle veener
ÙeeÛes keâejCe Deehe}er keâuheveeÛe Deens. ‘ceer yeÇÿeeKesjerpe keâesCeer lejer JesieUe Deens,’ ‘ceer osn
Deens’ FlÙeeefo veevee keâuhevee ceeCetme keâjlees. lÙee keâuheveebcegUs DeeheCeÛe yeÇÿe Deenesle ne
DevegYeJe Ùesle veener. lesJne mJemJe¤heeÛÙee DevegYeJeeves keâuhevesÛee yeercees[ keâjeJeÙeeme nJee.
keâuhevee ve° Pee}er keâer meJe&$e yeÇÿeevegYeJeeÛes heerkeâÛe efhekeâles (oe. 7.3.48).
keâuhevee cees[CÙeeme GheeefOejefnle efveefJe&keâuhe yeÇÿeeÛeer keâuhevee keâjeJeer. DeeheCeÛe
efve®heeefOekeâ yeÇÿe Deenesle Ùee keâuhevesÛes efveefoOÙeemeve Ie[}s keâer keâuhevee DeeheesDeehe ve°
nesles (oe.7.3.49). Ùee keâuhevesÛeer Skeâ iees° Ûeebie}er Deens:- pÙeeÛÙeekeâ[s keâuhevesÛes leeW[
keâjeJes lÙeeÛÙeeMeer leer leeoelcÙe heeJeles. lesJne mJemJe¤heekeâ[s keâuhevesÛee ceesnje (leeW[)
JeUefJe}e keâer leer efveefJe&keâuhe mJe¤heele efJe¤ve peeles, leer efveefJe&&keâuhe yeÇÿeele leõthe nesles.
cnCepes efveefJe&keâuhe yeÇÿeeÛeer keâuhevee meg¤ kesâ}er keâer keâuheveeÛe efMe¼keâ jnele veener.
efve:mebieeÛeer Yesš IesCÙeeme peeCeeje mJele:Ûe efve:mebie neslees. lÙeeØeceeCes efveefJe&keâuhe DeelcÙeeÛeer
/ yeÇÿeeÛeer keâuhevee keâ¤ }eie}s keâer keâuheveeÛe36 efveefJe&keâuhe nesles (oe.7.3.50-51).
Gvceveer - yeÇÿeeÛee DevegYeJe ÙesCÙeemee"er ØeLece me=°erÛee DeYeeJe JneJeÙeeme nJee. cnCepes
ÂMÙe efJeÕeeÛes Yeeve37 megšeJeÙeeme nJes. ceie mJele:ÛÙee DevegYeJeeves peerJe yeÇÿe¤he neslees.
%eeveÂ°ervess met#ce iees°er keâUleele; FbefõÙeebveer mLet} iees°er keâUleele. cnCetve %eeveÂ°erves peeCelee
ÙesCeejs yeÇÿe ns FbefõÙeiecÙe veener. Deblejele Je=òeer DelÙeble DelÙeble met#ce nesCes ner %eeveÂ°erÛeer
KetCe Deens. DeeefCe Deehe}er Je=òeer met#ce Pee}er Deens keâer veener Ùee}e DeblejJe=òeerÛe ØeceeCe
Deens; les Deehe}s DeeheuÙee}e DeeleuÙee Deele keâUtve ÙesCeejs Deens (oe. 7.4.47-48).
ceeCemeeÛes peer J eve peeie= l eer , mJehve Deeef C e meg < eg h leer Ùee leer v e DeJemLeeb l et v e
peele Demeles Je lÙeeleÛe les Iees š eUle Demeles . Ùee leer v ener DeJemLee De%eeveeleÛe
cees [ leele. Ûeew L eer leg Ù ee& ner DeJemLee %eeveeÛeer Deens . Ùee leg Ù ee& DeJemLes c eOÙes
Skeâer k eâ[s yeÇ ÿ eeÛes %eeve Demeles lej og m ejer k eâ[s ceeÙes Û es - ÂMÙe ef J eÕeeÛes - Yeeve
Demeles . Ùee %eeveeJemLes l e os n emekeâš meJe& ÂMÙe ef J eÕee}e Jes i eUs h eCeeves henelee
Ùes l es ; lemes Û e Ùee DeJemLes l e yeÇ ÿ eeÛes n er %eeve Demeles . cnCet v e Ùee leg Ù ee& DeJemLes } e
meJe& m eeef # eCeer DeJemLee cnCeleele (peeCes yeÇ ÿ e peeCes ceeÙee ~ les Skeâ peeCeeJeer
leg Ù ee& ~ meJe& peeCes cnCees e f v eÙee / meJe& meeef # eCeer ~~ oe. 7.5.5). Ùee
leg Ù ee& D eJemLes l e, ‘ceer Û e Deelcee ~ yeÇ ÿ e Deens ; ceer ÂMÙe veener , ceer ÂMÙeeleer l e
Deens ; ceer ÂMÙe ef J eÕeeÛee kes â JeU õ°e / mee#eer Deens ’ DeMeer meeef # elJeeÛeer met # ce
Je= ò eer Demeles . Deelee meeef # elJeeÛeer ner met # ce Je= ò eer m eg æ e meb h e}er keâer Je= ò eer Û eer
ef v eJe= ò eer nes l es ; leer Û e Gvceveer nes Ù e. meb h et C e& Je= ò eeR v eer jef n le DeMeer 38 ceveeÛeer
ef m Leleer cnCepes Û e Gvceveer . Ùee ef v eJe= ò eer / Gvceveer DeJemLes l e meJe& peeCeles h eCe
ef J ejIeUt v e peeles . Gjles les kes â JeU ef J e%eeve. DeMeeØekeâejs ØeLece De%eeve meb h eles .
ceie %eeveeÛee GoÙe nes T ve les %eevener meb h eles ; ceie Gjles les ef J e%eeve. veb l ej ner
ef J e%eeveJe= ò eer n er hejyeÇ ÿ eele }er v e nes l es . ceie kes â JeU, Meg æ , ef J ece}, ef v eef J e& k eâuhe
Deeef C e ef v e®heeef O ekeâ Demes hejyeÇ ÿ e ( oe. 7.4.49-51).
DeMeeØekeâejs, DeeheuÙee oemeyeesOe Ùee ßes‰ «ebLeele meceLe& ßeerjeceoememJeeceeRveer Ûeewoe
yeÇÿeebÛee efvejeme keâ¤ve, efveefJe&keâuhe, MeeÕele DeMee yeÇÿeeÛes mJe¤he oeKeJetve efo}s Deens. Ùee
yeÇÿeeÛee mee#eelkeâej cnCepes DeeheCeÛe yeÇÿe nesCes Deens. DeeefCe ner iees° DevegYeJeevesÛe keâUtve
ÙesCeejer Deens.
leUšerhee
1. És yeÇÿeCeer JesefoleJÙes MeyoyeÇÿe hejb Ûe Ùeled ~ MeyoyeÇÿeefCe efve<Ceele: hejb yeÇÿeeefOeieÛÚefle
~~ cew$eeÙeCeer Gheefve. 6.22, MeyoyeÇÿeefCe...efOeieÛÚefle ~ yeÇÿeefyebog Gheefve. 17,
efpe%eemegjefhe ÙeesiemÙe MeyoyeÇÿeeefleJele&les ~~ Yeieer 6.44
2. Deesefceefle yeÇÿe ~ lewefòe. Gheefve. 1.8, leòes heob meb«ensCe yeÇJeercÙeesefcelÙesleled ~ SleoOÙesJee#ejb
yeÇÿe ~ keâ" Gheefve 2. 15-16, Ô FlÙeskeâe#ejb yeÇÿe ~ Yeieer 8.13
3. Keb yeÇÿe ~ ÚeboesiÙe 4.10.5, meJe& KeefuJeob yeÇÿe ~ ÚeboesiÙe 3.14.1.
4. ÛewlevÙeb yeÇÿe ~ efveje}cye Gheefve, he=.255. Kesjerpe:- melÙeb %eevecevevleb yeÇÿe ~ lewefòe
Gheefve. 2.1, meefÛÛeoevebob mJeØekeâeMeb yeÇÿe ~ ef$eheeodefJeYetefle ceneveejeÙeCe Gheefve. 1.
he=.359.
5. meòee cnCepes DeefmlelJe Demeener DeLe& Deens. lees DeLe& oeKeefJeCeejs ‘meosJe meewcÙesoce«e
DeemeeroskeâcesJeeefÉleerÙeced ( ÚeboesiÙe 6.2.1.) ns JeekeäÙe Deens.
6. Ùe: he=efLeJÙeeb efle‰ved.......Devlejes ÙeceÙeefle....DevleÙee&ceer (ye=noe Gheefve 3.7.4-23).
SlemÙe Jee De#ejmÙe ØeMeemeves ieeefie& metÙee&Ûebõcemeew......vJeeÙelee (ye=noe Gheefve 3.8.9).
lemesÛe meeceLÙex efJeCe keâjer meòee (oe. 2.1.11), Demes jeceoeme DevÙe$e cnCeleele.
7. DevÙees DeefYeÛeekeâMeerefle ~ cegb[keâ Gheefve 3-1. lesYÙees efJeue#eCe: mee#eer efÛevcee$eesÓnb
meoeefMeJe:~ ]kewâJeuÙe Gheefve 18, Skeâes osJe:....mee#eer Ûeslee kesâJeuees efveieg&CeMÛe ~
MJesleeMJelej Gheefve 6-11.
8. meJee&veveefMejes«eerJe: meJe&YetleiegneMeÙe: ~ meJe&JÙeeheer me YeieJeebmlemceeled meJe&iele: efMeJe:~~
MJeslee. 3-11, ØeOeeve#es$e%eheefleieg&CesMe: ~ MJeslee. 6-16, Ùeled leod DeõsMÙeb De«ee¢eb
Deiees$eb DeJeCe& DeÛe#eg:ßees$eb (cegb[keâ, 1-6); SleÉw leo#ejb ieeefie& yeÇeÿeCee DeefYeJeoefvle
DemLetueb DeveCeg DeÜmJeb DeoerIe&b Deueesefnleb Demvesnb DeÛÚeÙeb Delece: DeJeeÙeg:
DeveekeâeMeb, Demebieb, Dejmeb DeiebOeb......Devevlejb Deyee¢eb (ye=noe 3.8.8), me S<e vesefle
vesefle Deelcee Deie=¢e: (ye=noe. 3-9-26); meJe&efJeMes<eb vesefle vesefle efJeneÙe ÙeoJeefMe<Ùeles
leoÉÙeb yeÇÿe ~ DeÉÙeleejkeâ Gheefve he=. 384.
9. heg®<e: hej: (keâ" 1-3-11), leosleo#ejb yeÇÿe (ceb[} 2-2-2), hejceelcee hejb yeÇÿe
Fefle GÛÙeleW (meJe&meej Gheefve.4), leled mekeâ}-Meefòeâ-Gheye=befnleb DeveJeÅevevleb Megæb efMeJeb
Meevleb efveieg&Ceb FlÙeeefo JeeÛÙeced yeÇÿe (efveje}bye Gheefve. he=.255).
10. Deevevoes yeÇÿesefle JÙepeveeled ~ lewefle Gheefve. 2-6, lemesÛe yeÇÿe ns meefÛÛeoevebo Deens
Demesner cnš}s peeles.
11. SleÉw leled (keâ", 2.1.5-6), leow#ele yeng mÙeeb ØepeeÙesÙe (ÚeboesiÙe 6-2-3), leled
lJeb Deefme (ÚeboesiÙe -6-11-3), Ô leled meefoefle efveoxMees yeÇÿeCeefm$eefJeOe: mce=le:
(Yeieer 17-23)
12. Ùelees JeeÛees efveJele&vles DeØeehÙe cevemee men (lewefòe. Gheefve. 2-4), DeefveJee&ÛÙeb ÛewlevÙeb
yeÇÿe (efveje}cye Gheefve. he=.255), DeÉwleceefveJee&ÛÙeb yeÇÿe ~ ef$eheeodefJeYetefleceneveejeÙeCe
Gheefve. 1, he=. 359.
13. ÙesLes jeceoememJeeceeRÛee ÙegefkeäleJeeo Je lÙeeÛee DeefOekeâ Keg}emee ns oesvner meesF&mee"er
Skeâ$e keâ¤veÛe efo}s Deensle.
14. MetvÙelJe cnCepes De%eeve. hene :- DeekeâeMe leceeheemetve Pee}s ~ cnCeewve keâece›eâesOes
Jesef°}s ~ De%eeve MetvÙelJe yeesef}}s ~ veece leÙeeÛes ~~ (oe. 8-5-55). lemesÛe DeekeâeMe
Je yeÇÿe Ùeeleer} heâjkeâemee"er oe. 8.5.40-69 hene.
15. hene - mee#elJe ÛewlevÙelJe meòee ~ ns iegCe yeÇÿeeefÛeÙee ceeLee ~ Deejeshe}W peeCe Je=Lee~
ceeÙeeiegCes ~ oe. 7-5-8.
16. hene :- mee#elJe ÛewlevÙelJe meòee ~ ns iegCe yeÇÿeeefÛeÙee ceeLee ~ Deejeshe}s peeCe Je=Lee
~ ceeÙeeiegCes ~~ Iešce"eÛesefve iegCes ~ ef$eefJeOe DeekeâeMe yees}Ces ~ ceeÙesÛesefve KejsheCes ~ iegCe
yeÇÿeer ~~ peJe KejsheCe ceeÙesmeer ~ leJeefÛe mee#elJe yeÇÿeemeer ~ ceeÙes DeefJeÅesÛes efvejemeer ~
Éwle kewâÛes ~~ oe. 7-5. 8-10.
17. yeÇÿe efveieg&Ce efvejekeâej ~ oe. 7-2-1, pees efveieg&Ce iegCeeleerle... hejce heg®<e ~ oe. 7-
7-8; Deelee yeÇÿe pes keâe efveieg&Ce ~ oe. 6-2-6, DeeefoDebleer yeÇÿe efveieg&Ce~ lesefÛe
MeeÕeleeÛeer KetCe ~ oe. 6-2-8; DeefJeveeMe les yeÇÿe efveieg&Ce ~ oe.6-3-6; lewmes hejyeÇÿe
kesâJeU ~ efveieg&Ce peeCeeJes ~~ oe. 8-3-44; cetU ceeÙeshejles Ùeskeâ ~ efveieg&Ce yeÇÿe ~~ 9-
6-32; meJe& GheeOeeRÛee mesJeš ~ lesLes veener ÂMÙe Kešheš ~ efveieg&Ce yeÇÿe Ieveoeš~
mekeâUe "eÙeer ~~ oe. 14-9-11, F.F.
18. lÙeeme hejceelcee cnCeleer ~ DeeefCe veeces vesCees efkeâleer ~ heefj les peeefCepes Debleer ~ pewmes
lewmes ~~ oe. 10-10-2
19. Jejer} šerhe 17 hene. lemesÛe - pees efveieg&Ce iegCeeleerle ~ pees DeÂMÙe DeJÙeòeâ ~ pees
DeefÛeblÙe efÛebleveeleerle ~ hejce heg®<e ~~ oe.7-7-8
20. cegUer yeÇÿe efvejekeâej ~ oe. 4.10.1; hejceelcee efveieg&Ce efvejekeâej ~ hejceelcee Deveble
Deheej ~ hejceelcee efvelÙe efvejblej ~ pewmee lewmee ~~ oe. 8.8-3
21. hejceelcee meJee&me JÙeehekeâ ~ hejceelcee Deveskeâer Ùeskeâ ~ hejceelceÙeeÛee efJeJeskeâ ~
DelekeäÙe& Deens ~~ oe. 8.8.4
22. yeÇÿe Øe}ÙeeJesieUs ~ yeÇÿe veece¤heeefvejeUs ~ yeÇÿe keâesCeerÙeskeâe keâeUs ~ pewmes lewmes ~~
oe. 6.4.23; mekeâU DeeJeIesefÛe veeme}s ~ Gj}s les kesâJeU yeÇÿe ~~ oe. 6.3.27; ÂMÙe
ÛeUs yeÇÿe ÛeUsvee ~ oe. 20.2.7.
23. Deble veener cnCeesveer Deveble ~ yeesef}pes leÙee ~~ oe. 19.5.27; Deveble¤heer Deveblee ~
JeesUKeeJes ~~ oe. 20.4.16.
24. ÂMÙe DeekeâUs yeÇÿe DeekeâUsvee ~ keâuhevesmeer ~~ oe. 20.2.7; efveefJe&keâuhe cnCepes
keâuhevee veener ~ hejyeÇÿeemeer ~~ oe. 9.1.2; cnCeesefve keâuheveejefnle ~ lesefÛe Jemlet MeeÕele
~~ oe. 19.5.27.
25. Â°erme efomes ceveeme Yeemes ~ eflelegkesâ keâeUeblejer veemes ~ cnCeesefve ÂMÙeeleerle Demes ~
hejyeÇÿe les ~~ oe. 6.8.47.
26. ieieveemeejKes yeÇÿe heeskeâU ~ oe. 10.10.1
27. hejyeÇÿe meyee¢e Deblejer ~ oe. 14.9.20.
28. ÂMÙeYeemeeleerle DeefJeveeMe ~ hejyeÇÿe les ~~ oe. 14.9.19.
29. ÂMÙe ÛeUs yeÇÿe ÛeUsvee ~ oe. 20.2.7.
30. ieieveemeeefjKes yeÇÿe heeskeâU ~ Gob[ GbÛe DeblejeU ~ efveieg&Ce efvece&U efve§eU ~ meoesefole
~~ oe. 10.10.1; ceie lÙeehew}erkeâ[s peeCe ~ efveKeU yeÇÿe efveieg&Ce ~ efvece&U efve§eU
lÙeeÛeer KetCe ~ ieieveemeeefjKeer ~~ oe 17.3.26.
31. pes pes keâener efvecee&Ce Pee}s ~ les les DeeOeerÛe yeÇÿes JÙeeefhe}s ~ meJe& veeMelee Gj}s~
DeefJeveeMe yeÇÿe ~~ oe. 6.3.18.
32. pes mevcegKeefÛe meJe& keâeU ~ oe. 6.3.5.
33. hejyeÇÿe cnefCepes mekeâUebhejles ~ leÙeeme heenlee DeeheCeefÛe les ~ ns keâUs DevegYeJe celes
~ meodieg¤ kesâef}Ùee ~~ oe. 9.1.29.
34. pes $ew}ewkeäÙeentve JesieUs ~ oe. 1-5-25.
35. hejyeÇÿe les DeÉwle ~ oe. 7.7.18.
36. DeMeeØekeâejs efveefJe&keâuhe yeÇÿeeMeer leeoelcÙelee Øeehle PeeuÙeeJej DeeheCe ceie osnOeejer
vemeleeveener DeelcemJe¤heeves keâuhekeâesšer cnCepesÛe Deveble keâeU Demelees; keâejCe lesÛe
Deehe}s MeeÕele Kejs mJe¤he Deens. (oe.7.3.49)
37. DeeOeer ÂMÙe meesef[}s ~ ceie MetvÙelJe Jees}ebef[}s ~ cetU ceeÙeshejles osefKe}s ~ hejyeÇÿe
~~ oe. 8.10.70.
38. cnCeewefve meJe&mee#eer ceve ~ efleÛes peeef}Ùee Gvceve ~ ceie legÙee&¤he %eeve ~ les
ceeJeUesve ies}s ~~ peÙeeme Éwle Yeeme}s ~ les ceve Gvceve pee}s ~ ÉwleeÉwleeÛes legš}s~
DevegmebOeeve ~~ ÙesJeb Éwle DeeefCe DeÉwle ~ nesÙes Je=òeerÛee mebkesâle ~ Je=efòe peeef}Ùee
efveJe=òe ~ Éwle kewâÛes ~~ Je=efòejefnle pes %eeve ~ lesefÛe hetCe& meceeOeeve ~ pesLes legšs
DevegmebOeeve ~ ceeÙeeyeÇÿeerÛes ~~ oe. 7.5.11-14.
2. ceeÙee
ßeerjeceoememJeeceeRÛee oemeyeesOe ne Skeâ DehetJe& «ebLe Deens. lÙeeceOÙes DebleYet&le DemeCeeNÙee
Deveskeâ efJe<eÙeebceOÙes ßeerMebkeâjeÛeeÙeeËÛes DeÉwle leòJe%eeve ne Skeâ efJe<eÙe Deens. meenefpekeâÛe
ceeÙesÛesner efJeJesÛeve ßeerjeceoemeebveer lesLes kesâ}s Deens. les ceveesjbpekeâ, GodyeesOekeâ Je
kegâletn}pevekeâ Deens.
ceeÙesÛes efJeJejCe keâjleevee jeceoememJeeceeRveer Deveskeâ iees°eRvee ceeÙee cnš}s Deens Je
ceeÙesmee"er Deveskeâ meceeveeLeea Meyo Jeehej}s Deensle. lemesÛe lÙeebveer SkeâÛe keâuhevee efJeefYeVe
mLeeveer efYeVe Meyoele Je heodOeleerves ceeb[}er Deens. lÙeecegUs lÙeeleer} mebieleer ÛešdefoMeer }#eele
Ùesle veener. cnCetve oemeyeesOeele pesLes ceeÙee DeeefCe ceeefÙekeâ ns Meyo Dee}s Deensle, lÙee meJe&
mLeUebÛee hejeceMe& IesTve Ùee ceeÙesÛÙee efJeJejCeeÛee meekeâuÙeeves DeeefCe megmet$eheCes efJeÛeej
Øemlegle }sKeele kesâ}s}e Deens Je lees meesF&mee"er leerve Yeeieele efJeYeeie}e Deens.
efJeYeeie - 1
ceeÙee Ùee MeyoeÛee Jeehej - ceeÙee ne Meyo jeceoememJeeceer ØeeÙe: Jeehejleele lejer lÙeebveer
keâejCehejlJes cetUceeÙee, ceneceeÙee, Jew<CeJeer ceeÙee, iegCeceeÙee, iegCe#eesefYeCeerceeÙee,
DeefJeÅeeceeÙee DeeefCe ÂMÙeceeÙee Demesner efJeefMe° Meyo Jeehej}s}s Deensle. lÙeebÛee mebef#ehle
Keg}emee ÙesLesÛe keâjCes DevegefÛele nesCeej veener. ner ceeÙee Jew<CeJeer cnCepes efJe<CetÛeer DeLeJee
hejceelcÙeeÛeer Deens, lemesÛe leer efJe<CetÛÙee ceesefnveerr¤heeØeceeCes ceesnele hee[Ceejer Deens. efve§eU
DemeCeeNÙee yeÇÿeele ØeLece pes ÛeebÛeuÙe efvecee&Ce nesles leer cetUceeÙee. cetUceeÙee cnCepesÛe
ceneceeÙee. cetUceeÙesle hebÛeYetles DeeefCe meòJe, jpe Je lece ns leerve iegCe met#ce¤heeves Demeleele.
ns leerve iegCe cetUceeÙesletve Øekeâš Pee}s keâer leerÛe ceeÙee iegCe#eesefYeCeer ceeÙee efkebâJee iegCeceeÙee
Ùee meb%es}e hee$e nesles. heg{s leerve iegCe Je hebÛeYetles ÙeebÛÙee efceßeCeeletve ns mLet} efJeÕe efomet
}eieles. pesJne ceeÙee efJeÕe¤heeves pe[lJeele Ùesles, cnCepes FbefõÙeiecÙe DeMee mLet} ÂMÙe
mJe¤heele Ùesles lesJne leer DeefJeÅeeceeÙee (11.1.9) Jee ÂMÙeceeÙee nesles. SkeâeÛe m$eer}e
DeeF&, ceg}ieer, yeeÙekeâes, metve, meemet FlÙeeoer meb%ee keâejCehejlJes efouÙee peeleele, lÙeeØeceeCes
ceeÙee pejer SkeâÛe Deens lejer efle}e efJeefMe° keâejCeemleJe efYeVe efYeVe veeJes efo}s}er Deensle.
melÙe keâUCÙeemee"er efceLÙee heeneJes }eieles - ceeÙesÛes efJemle=le JeCe&ve jeceoemeebveer kesâ}s Deens.
lÙeeyeeyeleerle Skeâ iees° }#eele IÙeeJeer :- DeÉwle Jesoevleele, ‘DeOÙeejesheeheJeeoeYÙeeb
ef v e<Øeheb Û eb ØeheÃÙeles ’ ner efJe<eÙe ceeb[CÙeeÛeer heodOeleer1 Deens. ceeÙee ner cegUeleÛe efceLÙee
Deens. lesJne ceeÙesÛes efkeâleerner meefJemlej JeCe&ve kesâ}s Deme}s lejer les efceLÙeeÛe "jles.
pÙeeØeceeCes SKeeoer Iešvee leheMeer}Jeej Gòece Øekeâejs meebieeJeer DeeefCe ceie cnCeeJes keâer, les
meJe& Ie[}sÛe veener DeLeJee mJehveele Ie[}s, lÙeeØeceeCes ceeÙesÛÙee JeCe&veeÛee Øekeâej Deens.
DeeefCe KeesšŸee ceeÙesÛes ns JeCe&ve cee$e melÙe yeÇÿe keâUCÙeemee"er Deens ns }#eele IÙeeJes. ner
iees° }#eele "sTveÛe ceeÙesÛes efJeJesÛeve heeneJeÙeeÛes Deens.
ceeÙesefJe<eÙeer cet}Yetle iees°er - ceeÙesÛes efJeJesÛeve heeneleevee pÙee iees°er DeeheuÙee mcejCeele
nJÙeele, lÙee heg{er}ØeceeCes Deensle:- pes pes ÛebÛe}ekeâej Deens les les ceeÙee Deens (11.2.9).
peieleeÛes DeJe[byej ns ceeÙesves efvecee&Ce kesâ}s}s ÂMÙe Deens (8.1.43). Ùee ÂMÙe efJeÕeele pes
keâener efve§eU, ÛebÛe} lemesÛe pe[ Deens les meJe& ceeÙesÛee hemeeje Deens (12.3.8.).
meieàÙee me=°erÛes met#ce yeerpe cetUceeÙesle Deens (20.2.20). cetUceeÙee efve§eU yeÇÿeele
efvecee&Ce nesles; efve§eU yeÇÿeeleer} ÛeebÛeuÙe DeLeJee ÛebÛeU mebkeâuhe cnCepes cetUceeÙee Deens
(10.10.5-7; 13.3.3; 15.7.2). ner ‘ceeÙee oes efomeebÛeer’ (15.8.38) cnCepes
veeMeJeble Jee DeMeeÕele Deens.
ceeÙee ne m$eeref}bieer Meyo DemeuÙeeves m$eerÛeer keâuhevee Ùesles. lejer Ùee ceeÙes}e efÛeòe,
ÛewlevÙe ÙeemeejKeer vehegbmekeâef}bieer veeJes (10.10.30) DeeefCe 2hejcesÕej, peieoerMe,
peieoelcee, Deelcee, Deblejelcee FlÙeeoer hegefu}bieer veeJesner efo}er peeleele (10.10.16-18),
ner cenllJeeÛeer iees° efJeme¤ veÙes.
ceeÙee ner DemelÙe (10.10.55) DeLeJee efceLÙee (8.2.53) Deens. leLeeefhe leer veenerMeer
keâjCÙeeÛee efkeâleerner ØeÙelve kesâ}e lejer leer %eeveeJeeÛetve ve° keâjlee Ùesle veener (7.1.59).
ceeÙesJej efJeÛeej kesâ}e keâer leer veenerMeer nesles (6.8.34) cnCepes efJeÛeejeDebleer ceeÙesÛee veeMe
Deens. efJeJeskeâ keâ¤ve ceeÙesÛee MeesOe Iesle}e lej leer veenerMeer nesles (7.1.56).
ceeÙee meeb[tve yeÇÿe heeneJeÙeeÛes Deens - ceeÙesves yeÇÿe DeeÛÚeo}s}s Deens. ceeÙes}e yeepet}e
mee¤ve yeÇÿe efveJe[tve IÙeeJeÙeeÛes Deens. pÙeeØeceeCes heeCÙeeJejer} MesJeeU yeepetme mee¤ve
heeCeer IÙeeJeÙeeÛes Demeles, lÙeeØeceeCes ceeÙee meeb[tve yeÇÿeeÛee DevegYeJe IÙeeJeÙeeÛee Deens
(6.5.11-12) cnCepesÛe ceeÙesÛee lÙeeie keâ¤ve MeeÕele Demes hejyeÇÿe mecepetve IÙeeJeÙeeÛes
Deens (14.9.12,30); keâejCe ceeÙes}e otj keâ¤ve pej efleÛÙee cegUeMeer cnCepes yeÇÿeekeâ[s
ies}s lejÛe DeeheuÙee}e meceeOeeve nesCeej Deens (20.9.13). ÙeeÛes keâejCe Demes Deens keâer
DeeheCe cnCepes peerJe, cegUele yeÇÿe¤heÛe Deenesle (9.10.31).
yeÇÿe¤he DeeheCe Deenesle - Deehe}s Kejs mJe¤he DeesUKeCes cnCepesÛe %eeve Deens (5.6.1-
2). DeeheCe yeÇÿe Deenesle nsÛe Kejs DeeheuÙee mJe¤heeÛes %eeve nesÙe (5.6.10). ns yeÇÿe
efveieg&Ce Deens. keâuhevesÛÙeener he}erkeâ[s DemeCeeNÙee efvejbpeve yeÇÿee}e efJeJeskeâeÛes Éeje
DeesUKeeJeÙeeÛes Deens (20.10.24). efJeJeskeâeves efveieg&Ce yeÇÿeeMeer SskeäÙelee nesles (6.3.21)
DeeefCe ‘efveieg&Ceer pes DevevÙelee ~ lesefÛe cegefòeâ meeÙeespÙelee ~’ (11.1.42) DeMeer JemlegefmLeleer
Deens.
Deelee, ceeÙee meeb[CÙeemee"er ceeÙee keâeÙe, ns keâU}s heeefnpes. Ùee Â°erves ceeÙesÛes efJeJesÛeve
DeeJeMÙekeâ "jles. lesJne Deelee ØeLece ceeefÙekeâ Je ceeÙeepeeU Ùee MeyoebÛÙee JeehejeÛee efveoxMe
keâ¤ve ceie ceeÙesÛee leheMeer} efo}e Deens.
ceeefÙekeâ - ceeefÙekeâ ne Meyo ceeÙee Ùee Meyoeheemetve meeOe}s}e Deens. ceeÙesÛÙee šhhÙeele
he[Ceejs, ceeÙeepeefvele, veeMeJeble, DeMeeÕele, }yee[erÛes, heâmeJes, Keesšs, efceLÙee FlÙeeoer Deveskeâ
DeLeeËveer lÙee lÙee meboYee&le ceeefÙekeâ ne Meyo jeceoemeebveer Jeehej}s}e Deens. hebÛeYetleeefo3
heoeLe& ceeefÙekeâ Deensle (7.3.15,29-32). hebÛeYetleebÛeer Jeelee& ceeefÙekeâ Deens
(17.9.11). pes heebÛeYeeweflekeâ Deens les ceeefÙekeâ Deens (13.6.17). mLetU osn FlÙeeefo
leòJes ceeefÙekeâ Deensle. meJe& ÛejeÛej ceeefÙekeâ Deens (6.4.13). ÂMÙe peieeÛee efJeÛeej
ceeefÙekeâ Deens (6.4.17). Ùee peieeleer} DelÙeble efJeÛeejeÛes yees}megæe ceeefÙekeâ Deensle
(6.10.18) Je Jekeäle=lJe mJeYeeJele: ceeefÙekeâ Deens; lÙeeÛee lÙeeie keâjeJee (7.9.3).
ÛebÛeU DemeCeejs ns meJe& ceeefÙekeâ Deens (10.10.49). ÂMÙe ns ceeefÙekeâ Deens (6.9.3).
ÂMÙeeÛeer GheeOeer ceeefÙekeâ Deens (11.1.44). ceeCemeeÛee YeeJe ceeefÙekeâ Demet Mekeâlees
(3.10.14). Demeled efMe<Ùe ceeefÙekeâ Demelees (5.3.53); lees efceLÙee ceeefÙekeâ yees}lees
(5.3.90). (efMeuhekeâejeves yeveJe}s}s) hegleUs cegUemeejKes efome}s lejer les ceeefÙekeâ Demeleele
(6.8.15). DeekeâeMeele DeeYeeU efheâ¤ }eie}s keâer, Ûebõ heUlees Demes pes Jeešles les ceeefÙekeâ
Deens (8.3.45). efve§eU DeeefCe ÛebÛeU leòJes SkeâÛe ceeveCes ns cnCeCes ÛebÛeUeceOeer}
ceeefÙekeâ efmLeleerÛes Deens (11.1.32).
DeeheCe cnCepes peerJe ne keâesCeer mJeleb$e leòJe veener. cnCetve ‘Deeheg}er lees ceeefÙekeâ Jeelee&’
(6.10.13) Deens. ‘Deehe}e lees ceeefÙekeâ efJeÛeej’ Deens (9.10.14; 20.4.29) DeeefCe
DevegYeJe vemeuÙeeme, Meyo1 yeÇÿe nsmegæe ceeefÙekeâ Deens (7.3.24).
pes ceeefÙekeâ Deens les }Ùee}e peeles (11.2.9; 12.3.11). pes pes ceeefÙekeâ Deens lÙeeÛee
efJeÛeejeves efvejeme keâjeJee (12.3.9). DeeefCe mJele:}e yeÇÿeeÛee DevegYeJe Dee}e, %eeveeves
yeÇÿepeeie=leer Pee}er keâer ceie mJeYeeJele:Ûe keâeÙe ceeefÙekeâ Deens les keâUt }eieles (7.4.13).
ceeefÙekeâ MeyoeÛÙee meboYee&le Skeâ iees° veeWo}er heeefnpes:- ceeÙesÛes ¤he ceeefÙekeâ Deens
DeeefCe ceeÙee ner ceeefÙekeâ Deens Demes efJeOeeve jeceoememJeeceer keâOeerkeâOeer keâjleele. Goe-
ceeÙesÛes DeJeIesefÛe peeCeeJes ~ ¤he ceeefÙekeâ (12.3.10); ceeF&keâ ceeÙee (3.10.49); lewmeer
ceeÙee YeÙeevekeâ ~ efJeÛeej heenlee ceeefÙekeâ (8.8.44); ÛebÛeU ceeÙee les ceeefÙekeâ
(11.1.33); Demees Ssmeer ceeÙee ceeefÙekeâ ~ MeeÕele les yeÇÿe Ùeskeâ (7.4.26).
ceeÙeepeeU - Ùee peieele peerJeeceeies }eie}suÙee iees°eRvee GösMetve jeceoemeebveer ‘ceeÙeepeeU’ ne
¤hekeâelcekeâ Meyo Jeehej}e Deens. efJeÕe ne ceeÙesÛee efJemleej Deens. lÙeele pevcecejCe¤heer
mebmeej Je og:Kehejbheje peerJee}e mees[erle veenerle. mebmeej ner Skeâ Jeeiegje (peeUs) Deens;
mebmeejÛe ceeÙeepeeU (ceeÙesÛes peeUs) Deens; lÙee ceeÙeepeeUele ØeeCeer iegjheâš}s peeleele. pees
mebmeejele Ùeslees lees ceeÙeepeeUele iebg[eU}e peelees (3.10.36). pes ØeeCeer ceeÙeepeeUele
he[}s Deensle les mebmeejeleer} og:Keebveer og:Keer nesleele (5.2.13). og:Ke YeesieCeeje ØeeCeer
#eCewkeâ, ceveele hemleeJelees DeeefCe Goeme neslees; heCe lees ceeÙesÛÙee hemeeNÙeeletve ve megšlee hegve:
}iesÛe ceeÙeepeeUeves iegjheâš}e peelees (3.4.49). osne}e veevee ØekeâejeÛes efJekeâej nesleele;
ØeeCeer megKeog:Keeble De[keâleele; DeMeeØekeâejs les ceeÙeepeeUele iegb[eU}s efkebâJee iegjheâš}s
peeleele (3.1.50). ceeÙeepeeUele meehe[}s}e ØeeCeer ogef§ele neslees (7.1.49). lÙee}e
hejceeLe& mecepele veener. ceie hejceeLe&yegæer efJeme¤ve peeCeeje lees cetKe& ceeCetme ceeÙeepeeUele
YeüceCe keâjerle jenlees (1.10.33). Ùee efmLeleerle lÙee}e osJe keâesCe ns keâUle veener, mebleebÛee
efJeJeskeâ Gcepele veener Je ceeÙesÛes keâewlegkeâ mecepele veener; lees lesLesÛe yeæ nesTve jenlees
(5.7.13).
heCe efJeJeskeâeves heeefn}s lej ceeÙeepeeU cnCetve Kejs keâener veener Deens (20.7.25) ns
keâUtve Ùesles.
efJeJeskeâeÛeer DeeJeMÙekeâlee - efJeÕe ns De°Oee4 Øeke=âleerÛee cnCepes ceeÙesÛee KesU Deens. Ùee
Øeke=âleerÛÙee Debleer ies}s lej efveJeebleheCes osJeeÛee efve§eÙe keâjlee Ùeslees (5.10.34). pesJne ÂMÙe
Øeke=âleer Je hebÛeYeteflekeâ efJeÕe yeepet}e nesles Je Éwle }Ùee}e peeles, lesJne Kejs %eeve nesles
(5.6.3). cnCetve De°Oee Øeke=âleerÛee efvejeme keâ¤ve hejyeÇÿe peeCetve IÙeeJeÙeeÛes Deens: ceeÙee
ne hetJe&he#e Deens (6.5.16); De°Oee Øeke=âleer ne hetJe&he#e Deens (18.5.29). Kejs
keâUCÙeemee"er hetJe&he#e otj keâjeJee }eielees (13.8.37). cnCetve hetJe&he#e DemeCeeNÙee
ceeÙesÛes Keb[ve keâ¤ve (14.8.49), De}#Ùe DeMee yeÇÿeeceOÙes }#e }eJe}s heeefnpes
(18.5.29).
ceeÙesÛee heej ogmlej Deens (17.4.5). yeÇÿe ns FbefõÙeiecÙe veener. cnCetve efJeJeskeâer }eskeâ
ceeÙeeyeÇÿeeÛee efJeJeskeâ keâjleele (6-5-9). yeÇÿe keâmes Deens, cetUceeÙee4 keâMeer Deens,
De°Oee4 Øeke=âleer, efMeJe4 Mekeäleer, <e[diegCesÕej4 iegCemeecÙe4 cnCepes keâeÙe (17.4.7).
DeOe&veejervešsÕej4, Øeke=âefleheg®<e4, iegCe#eesefYeCeer4, ef$eiegCe5 FlÙeeoeRÛee efJeÛeej meeOegheg®<e
keâjlees (17-4-8-9).
Øeke=âleerÛÙee cnCepes ceeÙesÛÙee hemeeNÙee}e keâener DeLe& veener, meJe& keâener keâlee& osJe Deens,
ne efJeJeskeâ nJee (12-7-28). meejemeej efJeÛeejeves Øeke=âleerÛee cnCepes ceeÙesÛee efvejeme neslees
(13-7-11-12); efJeJeskeâeves Øeke=âleerÛee cnCepes iegCeceeÙesÛee efvejeme keâjeJeÙeeÛee Deens
(9-6-54)
lÙeemee"er ‘ceeÙeesodYeJeeÛes }#eCe’ (1-1-11) heeneJeÙeeme nJes. ceeÙee Dees}eb[tve
peeCÙeeme DeOÙeelceeÛes ßeJeCe neÛe ceeie& Deens (20-9-14). ceeÙee DeeefCe yeÇÿe DeesUKeCes
cnCepesÛe DeOÙeelceeÛeer DeesUKeCe nesÙe (7-1-54). efJeJeskeâeves ceeÙee DeeefCe yeÇÿe ÙeebÛes
efJeJejCe kesâ}s lej pevcecejCe Ûegkeâles (6-5-25). ceeÙee Je yeÇÿe ÙeebÛee efJeJeskeâ keâ¤ve,
lÙeebÛes %eeve keâ¤ve IesTve ‘DeeheCeeme DeeheCe peeCeeJes’ (9-4-29), cnCepes pevcecejCeeletve
megštve (9-4-29) mJemJe¤heefmLeleer cnCepes meeÙegpÙecegkeäleefmLeleer Øeehle nesles.
ns meJe& }#eele IesTve Deelee ØeLece meejemeej Jee efvelÙeeefvelÙeefJeJeskeâ DeeefCe leoveg<ebieeves
meblemeieleer, meodieg¤, FlÙeeoerÛee mebef#ehle Tneheesn keâ¤ve, ceie Deehe}s cnCepes peerJeeÛes
mJe¤he keâmes Deens les meb#esheeves meebietve, veblej yeÇÿeeÛee1 efJeÛeej Lees[keäÙeele osTve, ceeÙesÛes
efJemle=le efJeJejCe heg{s efo}s Deens.
Deehe}er meÅe:efmLeleer Je hejceeLee&Ûeer DeeJeMÙekeâlee - meOÙee DeeheCe Ùee peieele pevce}es
Deenesle. pevce ne og:KeeÛes cetU (3-5-52), og:KeeÛee Debkegâj, MeeskeâeÛee meeiej Je YeÙeeÛee
[eWiej Deens (3-1-1). pevcecejCeeÛes Ûe›eâ cnCepes mebmeej, mebmeejele og:Ke Deens, mebmeej
og:KecetU Deens (3-2-1). megKeemee"er6 DeeheCe yee¢e efJe<eÙeebkeâ[s OeeJelees; heCe
‘efJe<eÙepeefvele pes pes megKe, lesLesefÛe nesles hejce og:Ke’ (3-10-65) DeMeer efmLeleer Deens.
ÙeeG}š hejceeLe& meJeeËvee efJemeeJee osCeeje Deens, hejceeLe& ne mebmeejele leejkeâ Deens (1-
9-20-21). DeeefCe ‘mekeâU me=°erÛes yeerpe ~ cetUceeÙesle Demes menpe ~ DeJeIes mecepelee
meppe ~ hejceeLe& neslees’ (20-3-17). hejceeLe& kesâuÙeeves, ceeÙee ner efceLÙee (}eheefCekeâe)
(1-9-16) Demetve, leer ‘ceeÙee efJeJeskesâ ceeJeUs’ (1-9-14) ns keâUtve Ùesles. hejceeLe&
kesâuÙeeJej cegKÙe hejceelcee cnCepes yeÇÿe DevegYeJeeme Ùeslees, lÙeecegUs pevceeÛes meeLe&keâ nesles
(1.9.24-25).
lesJne DeeheCeeme megKe nJes DemeuÙeeme, DeeheCe ØeÙelveheJet&keâ7 yeÇÿee-efJe<Cet-censMe
Ùeebveener efvecee&Ce keâjCeeje Leesj osJe DeesUKetve Iesle}e heeefnpes (6-1-12).
meblemebieleerÛeer cenleer - osJe efkebâJee hejceelcee Ùee peieele meeOegmeppeveebÛÙee8 mebieleerle
MeesOeeJeÙeeÛee Deens (6-9-19) keâejCe ‘ceeÙeeleerle DevebleeÛeer ~ meble8 meesÙe meebieleer’ (1-
5-14). melmebieeefJevee osJeeefOeosJeeÛeer Øeehleer nesle veener (5-1-23). mebleebÛee mebie
OejuÙeeves meÉmletÛee cnCepes yeÇÿeeÛee }eYe neslees (6-9-20).
meoieg¤bÛeer pe®jer - pees meeOet DeeheuÙee}e hejceeLeeËÛes ceeie&oMe&ve keâjlees, lees meodieg¤.
cnCepes ‘pees yeÇÿe%eeve Gheosmeer ~ De%eeve DebOeejs efvejmeer ~ peerJeelceÙee hejceelceÙeemeer ~ SskeäÙe
keâjer’ (5-2-9). meodieg¤ yeÇÿe Deens (1.4.23-29), lÙee}e ceeÙee mheMe& keâ¤ Mekeâle
veener (1-4-1); cnCetve ceeÙesÛÙee DeeOeejs meodieg¤bÛes JeCe&ve keâjlee ÙesF&} Demee efJeÕeeme
Oejlee Ùesle veener (1-1-4). ceeÙesÛÙee yeUeJej meodieg¤bÛes9 JeCe&ve keâjlee Ùesle veener keâejCe
lesLes ceeÙee }epeles (1-4-5).
meodieg®heoeheg{s ceeÙeepeefvele osJemeeceLÙe& les kesâJe{s (5-3-46) ? meoieg¤bÛÙee DeYeÙe-
keâjeves DeveeJej DemeCeejer ceeÙee Deesmejles (1.4.9). meodieg®ke=âhesÛÙee yeUeves ceeÙesmeefnle
yeÇÿeeb[ Â°erme Ùesle veener (5-3-48). meodieg¤bÛÙee ke=âhesves Deheej mebmeej og:Kes mebheleele
DeeefCe F&Õej Øeieš neslees (5-1-40). meodieg®efJevee Deelce%eeve nesleÛe veenerr (5-1-19-
21). cnCetve Deelce%eeveeves Øeehle nesCeejs cees#emegKe pÙee}e nJes Demes} lÙeeves meodieg¤}e
MejCe peeCes DeeJeMÙekeâ Deens (5-1-44).
meejemeejefJeJeskeâ - hejceeLe& keâjeJeÙeeÛee cnCepes efJeJeskeâ10 keâjCÙeeme efMekeâ}s heeefnpes.
efJeJeskeâ vemeuÙeeme hejceeLe& nesle veener (12-4-7).
Ùee mebmeejele ÙesTve efvelÙeeefvelÙeefJeJeskeâ kesâ}e lej mebmeejeÛes meeLe&keâ nesles (17-1-
21). hebÛeYeteflekeâ ns pe[ Deens; lÙeele Deelcee JÙeehekeâ Deens, ns efvelÙeeefvelÙe-efJeJeskeâ
kesâuÙeeves keâUles (6-3-8). Deelcee lesJe{e efvelÙe Deens, DevÙe meJe& DeefvelÙe Deens. pes
efvelÙe cnCepes MeeÕele Deens lesÛe meej Deens; lÙeeG}š pes DeefvelÙe cnCepes veeMeJeble DeLeJee
DeMeeÕele Deens les Demeej Deens (14-9-5). Ùee peieeÛÙee DeJe[byejele meej Je Demeej
efJeJeskeâeves DeesUKeeJeÙeeÛes Deens (13-2-1). pes ÂMÙe Øeieš Deens les Demeej Deens, lej
lÙeele ieghle DemeCeeje11 hejceelcee meej Deens (6-2-21). ÛebÛeU ÂMÙe veeMeJeble Deens
(13-2-18). pes veeMeJeble Deens les Demeej Deens Je pes MeeÕele Deens les meej Deens (14-
9-5). ceeÙee veeMeJeble Deens. cnCetve leer Demeej Deens. yeÇÿe MeeÕele Deens, les meej Deens
(13-2-18; 6-3-26). ÛebÛeU DeeefCe veeMeJeble yeepet}e mee¤ve heeefn}s lej MeeÕele,
efve§e} DemeCeejs yeÇÿe meej Deens ns keâUles; heâkeäle hejyeÇÿe meej Deens. (13-2-27).
DeMee Øekeâejs efJeJeskeâeves Ùee Demeej peieleele peieoerMe lesJe{eÛe meej Deens (6-3-9) ns
keâUles. ceeÙee DeefvelÙe Je Demeej Demetve, hejyeÇÿe ns efvelÙe Je meej Deens ns keâUtve Ùesles.
Deehe}s %eeve - efvelÙeeefvelÙeefJeJeskeâ keâ¤ve cegKÙe osJeeme peeCeCes, Deehe}s Kejs mJe¤he DeeheCe
DeesUKeCes cnCepes %eeve Deens. ‘heeneJes DeeheCeemeer DeeheCe ~ Ùee veeJe %eeve’ (5-6-1-2)
Deens.
DeeheCe cnCepes ceerheCe DeeefCe ceerheCe cnCepes peerJeheCe; ns peerJeheCe De%eeveecegUs Deens
(7-2-20). ceeÙesDebleer peerJeheCeeÛeer Yeüebleer nesles. cnCepes Demes:- oesve iees°er cegKÙe Deensle
Skeâ cegKÙe hejcesÕej Je ogmejer iees° peieleeÛÙee Deekeâejele heefjCele Pee}s}er Øeke=âleer cnCepes
ceeÙee. ceie ne eflemeje ‘DeeheCe’ (· peerJe) ceOÙes keâesCe Ûeesj Deens (4.9.11)? Deehe}e
DeeheCe MeesOe Iesle}e lej ‘Deehe}e lees ceeefÙekeâ efJeÛeej’ (9.10.14) Demetve DeeheCe ceeefÙekeâ
(efceLÙee) Deenesle ns keâUles (6-10-13). ne ‘ceer’ cegUeleÛe efceLÙee Deens (9-2-37).
efceLÙee DemeCeeNÙee Øeke=âleercegUs (·ceeÙescegUs) ‘ceer’ efvecee&Ce neslees (9-2-38).
efJeJeskeâeÛÙeeÉejs heeefn}s lej Øeke=âleerÛee efvejeme neslees Je Gjlees lees heâkeäle Deelcee DeLeJee yeÇÿe;
ceie DeeheCe Deenesle kegâ"s (4.9.10)? efJeÛeejeves keâUles keâer DeeheCe (peerJe) veenerÛe (4-
9-8); DeeheCe efceLÙee Deenes, osJe Keje Deens (4-9-22) nsÛe Kejs.
ceerheCe cnCepes peerJeheCe keâefuhe}s}s Deens. Deehe}e DeeheCe MeesOe Iesle}e keâer, DeeheCe
ceeefÙekeâ Deenesle ns keâUtve Ùesles. ceie ceerheCe cnCetve keâener Gjle veener. meJe& leòJeebÛee efvejeme
kesâuÙeeJej Gjles efveieg&CeyeÇÿe DeLeJee Deelcee; ne efveieg&Ce Deelcee DeeheCe Deenes (6-3-
23,29-30), les efveieg&Ce yeÇÿe¤heÛe DeeheCe Deenesle (9-10-31).
efveieg&Ce hejceelcÙee}e peeCeCes cnCepes %eeve (6-1-19). DeeheCe yeÇÿe Deenesle nsÛe Kejs
DeeheuÙee mJe¤heeÛes %eeve nesÙe (5-6-10). DeeheCeÛe yeÇÿe Deenesle ns DevegYeJeeves keâUles
(9-1-29). mJe¤heeÛÙee DevegYeJeeveblej Øeke=âleer Je heg®<e Ùee oesneWÛee efvejeme neslees, ceie
lesLes Øeke=âeflepevÙe (· ceeÙeepevÙe) ceerheCee}e mJeleb$e DeefmlelJe keâmes DemeCeej (9-2-
39)?
meJe& leòJeebÛes efvejmeve PeeuÙeeJej, Deehe}s Kejs ¤he De¤he Deens, les mJemJe¤he Deens
(12-2-30) ns keâUles. pes pes meekeâej Deens les les keâuheevleer ve° nesles; heCe mJe¤he cee$e
meJe&keâeU ‘DemeleefÛe Demeles’ (9-2-1). YeieJebleeÛes (yeÇÿeeÛes) mJele:Ûes ¤he lessÛe mJe¤he
nesÙe (9-2-3) DeeefCe yeÇÿeeÛes mJe¤he lesÛe Deehe}s mJe¤he Deens.
yeÇÿe ÂMÙeehes#ee JesieUs Deens - pes yeÇÿe DeeheCe Deenesle les yeÇÿe ÂMÙeehes#ee JesieUs Deens.
hebÛeYetles DeeefCe leerve iegCe efceUtve yeveCeeNÙee De°Oee4 Øeke=âleer}eÛe cnCepes ceeÙes}eÛe ÂMÙe ns
veeJe Deens (6-2-14). hebÛeYeteflekeâ ÂMÙe efJeÕe Deekeâeje}e Dee}s Deens (6-2-8), les
Â°er}e efomeles Je cevee}e Yeemeles. pes pes Deekeâeje}e Ùesles, les les ve° nesTve peeles (18-8-
18). pes Â°erme efomeles Je ceveeme Yeemeles, les meJe& keâe}eblejeves veeMe heeJeles (6-8-47).
cnCetve ÂMÙe ns efJeveeMeer Deens (6-2-15). meJe& ÂMÙe ns veeMeJeble DeLeJee DeMeeÕele Deens
(6-9-22).
pes ÂMÙeeÛÙee GheeOeerhes#ee JesieUs Deens, pesLes ÂMÙeceeÙesÛes DeefmlelJe veener lÙee}eÛe
hejyeÇÿe cnCeleele (17-10-8). pesLes ÂMÙeYeüce veener les efJece} Je efve§eU hejyeÇÿe Deens
(13.7.10). les ÂMÙeYeemeeÛÙee Debleer DemeCeejs (4.9.19), ÂMÙeeÛÙee ie}yeuÙeehes#ee
JesieUs DemeCeejs (18.8.18) hejyeÇÿe Deens. DeÛÙegle Je Deveble hejceelcee ÂMÙeehes#ee efvejeUe
Deens (6.9.22). ÂMÙeeÛÙee Deeefo Je Debleer DemeCeejs efveieg&Ce yeÇÿe MeeÕele Deens (6.2.8).
efvejekeâej Deelcee (· yeÇÿe) MeeÕele lemesÛe melÙe Deens (13.6.11).
yeÇÿe ceeÙeshes#ee he=Lekeâd Deens - ner me=°er hebÛeYeteflekeâ Deens (6.2.7). heeÛe Yetleebhes#ee JesieUs
efveieg&Ce yeÇÿe Deens (13.8.29). efJeÕeele hebÛeYetleebÛes efceßeCe Deens, heCe lÙeebletve
Deelceejece12 (·yeÇÿe) Deef}hle Deens (8.1.42). meieàÙee me=°erÛes met#ce yeerpe
cetUceeÙesle Deens (20.2.20). pÙee De°Oee Øeke=âleerletve cnCepes cetUceeÙesletve ns efJeÕe GlheVe
nesles, lÙee ‘De°OesÛes efpeveme veevee’ (17.10.14) Deensle; cetUceeÙee yengefpevemeer Deens
(20.3.12). ÙeeG}š hejyeÇÿe ne cegKÙe efpeVeme Deens; lÙee}e keâenerÛe legUCee veener
(20.5.4).
cetUceeÙesÛÙee hetJeea, cetUceeÙesÛÙee ceeies, efveieg&Ce yeÇÿe Deens (6.9.32) cnCepes
me=°erhetJeea yeÇÿe Demeles; cnCetve yeÇÿeele me=°er cegUerÛe Demele veener (6.6.1). lemesÛe cetU
yeÇÿemJe¤heele ceeÙee vemeles (8.3.50). yeÇÿe ns13 ceeÙeeleerle Deens (12.6.3); hejceelcee
ne ceeÙeeleerle efJeßeece Deens (7.6.59). yeÇÿe ns keâuheveshe}erkeâ[s Deens; lesLes ceeÙee ceU
veener (14.9.14). hejceelcee ~ yeÇÿe kesâJeU (Skeâ) Deens; lÙee}e ceeÙesÛee ceU veener
(9.3.22). yeÇÿe ns MeeÕele Deens; lesLes ceeÙee14 Yeüce veener (7.3.47).
yeÇÿe keâmes Deens ? - ÂMÙeehes#ee Je ceeÙeshes#ee JesieUs DemeCeejs yeÇÿe ns efvejekeâej (4.10.1),
kesâJeU15 efveieg&Ce (8.3.44), Deef}hle (8.3.43), efvejJeÙeJe (8.3.49), efve§eU
(10.10.1), Skeâ efJe}#eCe ØekeâejÛes DeÛebÛeU (10.10.5), ceeÙeeleerle, Dehejbheej,
efvece&U, MeeÕele (12.6.1-3), DeefJekeâejer (13.3.1), DeefJeveeMe efveieg&Ce (6.3.6)
Deens. yeÇÿe ns keâuheveejefnle Deens; lÙee}e Deble veener cnCetve les Deveble Deens (19.5.27).
hejyeÇÿe efvejeYeeme Deens (9.6.37) cnCepes les JesieUsheCeeves DevegYeJeeme ÙesCeejs veener. yeÇÿe
meJe&JÙeehekeâ Deens (10.10.3-4). DeMee yeÇÿeeÛes %eeve Pee}s Demelee leelkeâeU ceeÙesÛes Yeeve
G[les (7.1.61).
ceeÙee keâMeer Deens ? - ceeÙee ÛebÛeU Deens (8.3.48). leer F&ÕejeÛÙee mebieleerle Demeles
(7.5.58). ceeÙee meiegCe (· iegCeebveer Ùegkeäle) DeeefCe meekeâej Deens; leer mechetCe&heCes efJekeâejer
cnCepes melele yeo}Ceejer Deens (7.1.55). ceeÙee Deveskeâ Je Deveskeâ¤heer Deens; efJeÕeeÛÙee
¤heeves leer Øeieš nesles (7.1.57). ceeÙee yeng¤heer Je yengjbieer Deens cnCepes yeng¤hÙeeØeceeCes
Deveskeâ jbie¤hes OeejCe keâ¤ve leer JÙekeäle nesles. Ùee me=°erÛeer jÛevee ceeÙescegUs nesles (7.1.58-
59). cetUceeÙee met#ce Deens (17.3.18).
pemes DeekeâeMeele cegUele vemeCeejs DeeYeeU DeLeJee ceUYe Dekeâmceele Ùesles, lemes ceeÙescegUs
yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeer ÂMÙe efJeÕe efomet }eieles (8.3.36). pemes DeekeâeMeele ØeÛeb[ Demes OegjeÛes
[eWiej DeeYeeUeceOÙes efomeleele, lemes ner ceeÙeeosJeer efJeÕe¤heer DeJe[byej oeKeefJeles
(7.4.40). pÙeeØeceeCes JeeÙetcegUs ÂMÙe DemeCeejer OetU DeekeâeMeele G[les, lÙeeØeceeCes
cetUceeÙescegUs ÂMÙe peie efomet }eieles (8.3.34). Ùee efJeÕeeÛÙee ‘Deeefo-Debleer Skeâ osJe
Deens’; heCe ‘ceOÙesefÛe }eefJe}er ceeJe’ (2.5.39) Deens. efJeÕeeÛÙee ‘cetUheemetve mesJešJejer ~
DeJeIeer ceeÙesÛeer YejesJejer’ (12.6.23) Deens. me=ef°Yeeve ne ceeÙesÛee mJeYeeJe Deens
(9.7.13). Ùee efJeÕeele ‘ceeÙee Deens ceeÙeeheCes ~ efJemleej}er’ (9.10.23) efkebâJee ‘DeJeIeer
ceeÙee efJemleej}er’ (8.3.21) Deens. Â°er}e pes ÂMÙe efomeles DeeefCe pees Yeeme cevee}e
Yeemelees les oesvner ceeÙee Deensle (7.1.56). ceeÙee cnCepes hebÛeYetleebÛee efJemleej Deens
(7.1.55). ceeÙesÛÙee efJemleeje}e ceÙee&oe veener (7.1.57).
mLet} hebÛe ceneYetleebvee ceeÙee ÛesleefJeles (7.3.15). efJeÕeeleer} veece DeeefCe ¤he
ceeÙescegUs Deens (8.3.24). efJeÕeeleer} DevegYeJe DeeefCe DevegYeJe IesCeeje ns Éwle ceeÙescegUs
Deens (6.10.33). peieeleer} ceb$eceeUe, FlÙeeefo meJe& ceeÙee Deens (5.4.10).
mebmeejeleer} lee®CÙe, JewYeJe, neJeYeeJe, meesneUs ns meJe& ceeefÙekeâ ceeÙee (heâmeJee osKeeJee,
Yeüce) Deens (3.10.49).
ceeÙee cnCepes Deehe}er keâuhevee Deens - Deehe}er keâuhevee ner ceeÙeeÛe Deens (7.1.59).
Oeeleg, hee<eeCe, ce=efòekeâe FlÙeeoerceOÙes osJe ceeveCes ner Deehe}er keâuhevee Deens; heCe les meieUs
ceeÙesÛÙee Yeüceeves lemes Jeešles (6.6.44-46). yeæheCee DeeefCe cegkeäleheCee Ùee oesvner
keâuhevee Deensle; keâuhevee Keesšer Demeles. ce=iepeUeØeceeCes efkebâJee ieieveeleer} DeeYeeUeØeceeCes
cegkeäle-yeæ Ùee keâuhevee ceeÙeeceÙe Deensle; lÙee KeesšŸee Deensle (7.3.60-61). cnCetve
cegkeäle DeeefCe yeæ ne efJeveeso Deens DeeefCe lees ceeÙesÛÙee iegCeecegUs Deens (7.6.56).
ceeÙee ceesefnveer Iee}les - ceeÙee efJe<CegmJe¤he Deens cnCepes ceesefnveer¤heeleer} efJe<CetØeceeCes leer
ceesefnveer Iee}les (7.1.57). ceeÙescegUs efceLÙee DemeCeejs ÂMÙe efJeÕe Kejs Jeešles, lej melÙe
DemeCeejs yeÇÿe Kejs Jeešle veener; efJeÛeej kesâuÙeeJej keâUles keâer ner ceeÙeepeefvele YeüceeÛeer ef›eâÙee
Deens (7.10.1). melÙe DemeCeejs yeÇÿe DeeÛÚeo}s peeles; pes efceLÙee Deens les melÙe Jeešles;
heenelee heenelee Demee efJehejerle Øekeâej Ie[lees; DeMeer ceeÙesÛeer keâjCeer Deens (7.10.5-6).
ceeÙee yeepeeriejer Deens - ceveg<Ùe pes ke=âef$ece cnCepes KeNÙeemeejKes Keesšs efvecee&Ce keâjlees, lÙee}e
yeepeeriejer (peeotefiejer, iee®[) cnCeleele. YeieJebleeheemetve pes ke=âef$ece efvecee&Ce nesles lÙee}e
ceeÙee cnCeleele. ner ceeÙee efJeefÛe$e Deens; leer Deveskeâ Øekeâej efvecee&Ce keâjles (6.8.33).
ceeÙee ner 16yeepeeriejer Deens; leer KeNÙeemeejKÙee efomeCeeNÙee heCe KeesšŸee DeMee Jemlet
oeKeefJeles. ceeÙee efomeles KeNÙeemeejKeer; heCe peeCeles efle}e Kejer ceeveerle veenerle (6.8.24).
ner ceeÙee Deieoer KeNÙeemeejKeer efomeles; leer melele Â°erme he[le DemeuÙeeves leer Keesšer Demetvener
KeNÙeemeejKeer Yeemeles. ceeÙes}e Kejer cnCeeJes lej leer veeMe heeJeles. yejs, efle}e efceLÙee cnCeeJes
lej leer ØelÙe#e efomele Demeles. cnCetve ceeÙee Kejer Deens Je Keesšer Deens Demes cnš}s lej
lÙeeJej ceve efJeÕeeme "sJeCÙeeme leÙeej nesle veener; hejbleg les yejesyej veener. ceeÙesÛee efJeÛeej
cnCepes KeesšŸeeÛee efJeÛeej Deens. ceeÙeepeefvele pes ns ÂMÙe efomeles les kesâJeU mJehveeØeceeCes
Deens (6.8.34-36).
ceeÙee veeMeJeble Deens - JejJej heeefnuÙeeme ceeÙee ner ve YebieCeejer Je hetCe& Jeešles (7.1.58);
hejbleg ØelÙe#eele cee$e lemes veener. ceeÙee #eCeYebiegj Deens (7.1.56). ceeÙee17 ner veeMeJeble
Deens; efleÛee MesJeš neslees (8.8.37). keâuheebleer ceeÙee ve° nesles (8.8.36). ‘ cnCepes
‘efomes} eflelekesâ veemes} ~ Ghepes} eflelekesâ cejs} ~ jÛes} eflelegkesâ KeÛes} ~ ¤he ceeÙesÛes’
(12.3.12) Demes Deens.
ceeÙee efceLÙee Deens - oemeyeesOeeÛÙee ÛeewoeJÙee oMekeâeÛÙee oneJÙee meceemeele (1-21
DeesJÙee) jeceoememJeeceerveer Deveskeâ Â°eble Je GoenjCes osTve ceeÙesefJe<eÙeer meebefiele}s Deens.
lÙee meJeeËÛee ceefLeleeLe& Demee Deens :- ceeÙee mJehveJeled Deens (14.10.3). ieieveeleer}
iebOeJe&veiejeØeceeCes ceeÙee Deens (14.10.4). ceeÙee melÙe Jeešles; heCe leer keâeÙeceÛeer efceLÙee
Demeles (14.10.1).
ceeÙee ner ce=iepeUeØeceeCes Deens (7.3.36). ceeÙee DeLeJee Øeke=âleer ner }efškeâer
(9.2.38) DeLeJee DemelÙe Deens (10.10.55). MeneCÙee efJeÛeejer ceeCemee}e ceeÙee
efceLÙee Deens (8.2.53; 20.3.23) ns keâUtve Ùesles. meòJeiegCeeÛÙee Øekeâ<ee&ves ceeÙee efceLÙee
Deens ns keâUles (2.7.42). pejer meJe& ceeÙeeÛe efJemleej}er Deens lejer leer mebhetCe&heCes veenerÛe
(8.3.21). ceeÙee ner cegUeleÛe veener (6.10.33). ‘ceeÙee DemeesveerÛe veener’ (8.8.4).
ceeÙee ner ‘veeefLe}erÛe Deens’ (8.3.49).
ceeÙee efceLÙee Deens ns keâUuÙeeJej Kejs cnCepes efleÛes o[heCe peerJeeJej he[t veÙes; heCe
lemes nesle veener. ceeÙesÛes o[heCe he[les DeeefCe peerJe DeeheuÙee mJemJe¤heeletve Kee}er Iemejlees;
heCe }škeäÙee (efceLÙee) ceeÙesÛÙee Ùee o[heCeecegUs melÙe hejyeÇÿe mees[Ces yejesyej veener. yeÇÿe
ns SkeâcesJe melÙe Deens ne efve§eÙe PeeuÙeeJej GieerÛeÛe Fkeâ[s eflekeâ[s keâMee}e efheâjeJes
(20.3.23-24) ? pÙee}e yeÇÿemee#eelkeâej Pee}e Deens DeMee meeOet}e cee$e lÙeeÛes
mJe¤heeMeer DevegmebOeeve }eieuÙeeves, efpekeâ[s eflekeâ[s hejceelceeÛe efomelees; lÙee}e ner ceeÙee
kegâ"sÛe Dee{Ule veener (7.10.29)
DeMeeØekeâejs ceeÙesyeö} meebieeJes eflelekesâ Lees[sÛe Deens (7.1.57).
ceeÙee Je yeÇÿe Ùeebleer} Yeso - DeeleeheÙeËleÛes yeÇÿe Je ceeÙee ÙeebÛes efJeJesÛeve heeefnuÙeeJej lÙee
oesvneWleer} heâjkeâ }#eele ÙesleesÛe. leLeeefhe ne Yeso DeefOekeâ megmhe°heCes jeceoemeebveer Deveskeâ
mLeUer heg{er}ØeceeCes ceeb[}e Deens : - yeÇÿe efveieg&Ce18 Demetve DeefJeveeMeer Deens; ceeÙee
meiegCe Demetve veeMeJeble Deens (6.3.6). hejyeÇÿe MeeÕele Deens, ceeÙee DeMeeÕele Deens
(6.8.48; 7.2.23;7.4.41). ceeÙee ÛebÛeU Deens, hejyeÇÿe efve§e} Deens (11.1.3;
8.3.48). cetUceeÙee4 ner DehetCe&, SkeâosMeer cnCetve hetCe& JÙeehekeâ veener iegCeceeÙee4 megæe
hetCe& JÙeehekeâ veener; efveiegËCe yeÇÿe hetCe& JÙeehekeâ Deens. (20.1.1-10). yeÇÿe ns efve:Meyo
Deens; ceeÙee MeyoÙegkeäle Deens (18.5.27) cnCepes ceeÙesceOÙes yees}Ces nesles; ceeÙee vemeleevee
yees}lee Ùesle veener. yeÇÿe DeekeâeMeeØeceeCes Deens, lej ceeÙee ner JeeNÙeeØeceeCes Deens (7.4.24)
(cnCepes ceeÙee efomeles heCe efleÛes oMe&ve nesle veener). ceeÙee efomeles heCe leer veeMe heeJeles; yeÇÿe
efomele veener DeeefCe les keâOeerÛe ve° nesle veener (14.10.1). yeÇÿeJemleg efvejJeÙeJe cnCepes
DeKeb[ Deens, heCe lesLes ceeÙee DeJeÙeJe oeKeefJeles cnCepes DeJeÙeJe DeLeJee Keb[ he[uÙeeÛee
Yeeme efvecee&Ce keâjles (8.3.49). iegCeceeÙee meieUe Kešešeshe keâjles heCe lÙeeleer} keâenerner
efveieg&Ce yeÇÿemJe¤heele Ie[le veener; leLeeefhe mJemJe¤heeleÛe (cnCepes yeÇÿeeceOÙesÛe) ceeÙesÛeer
meJe& Ie[ecees[ Ûee}t Demeles (8.3.52).
ÂMÙeele DemeCeejs keâesCelesÛe iegCe yeÇÿeeceOÙes veenerle, leLeeefhe meeef#elJe, ÛewlevÙe19 Je meòee
ns iegCe ceeÙee GieeÛeÛe yeÇÿeeÛÙee ceeLeer ceejles. cnCepes ceeÙescegUs Ùee iegCeebÛee Deejeshe yeÇÿeeJej
kesâ}e peelees. Ieš, ce", FlÙeeoeRcegUs SkeâÛe DeekeâeMe ns IešekeâeMe, ce"ekeâeMe Je cenoekeâeMe
Demes leerve ØekeâejÛes ceeve}s peeles, lÙeeØeceeCes ceeÙee Kejer ceeve}er cnCepes yeÇÿeeJej Jejer} leerve
iegCeebÛee Deejeshe neslees. peesheÙeËle ceeÙee Kejer Jeešles leesheÙeËle yeÇÿe ns mee#eer nesles (cnCepes ceer
‘mee#eerheCeeves heenlees’ Demes yeÇÿe ceeveles Je lÙeecegUs Éwle Ùesles); heCe ceeÙee DeeefCe DeefJeÅee
ÙeebÛee efvejeme Pee}e keâer Éwle Gjle veener cnCepes yeÇÿeeÛes meeef#elJe Gjle veener. (7.5.8-
10).
ceeÙee DeeefCe yeÇÿe ÙeebÛee efJeJeskeâ DeefOekeâ JÙeJeefmLele JneJee cnCetve meneJÙee
oMekeâeÛÙee mebhetCe& heeÛeJÙee meceemeele jeceoememJeeceer ceeÙee DeeefCe yeÇÿe Ùeebleer} Yeso
heg{er}ØeceeCes meefJemlej meebieleele : yeÇÿe efveieg&Ce, efvejekeâej Deens; ceeÙee meiegCe, meekeâej Deens.
yeÇÿee}e heejeJeej (Devle) veener, ceeÙes}e ceÙee&oe / Devle Deens. yeÇÿe efvece&U, efve§eU Deens;
ceeÙee ÛebÛeU, ÛeheU Deens. yeÇÿe kesâJeU efve®heeefOekeâ Deens; ceeÙee GheeefOe¤he Deens. ceeÙee
efomeles, yeÇÿe efomele veener. ceeÙee Yeemeles, yeÇÿe Yeemele veener. ceeÙee veeMe heeJeles, yeÇÿe
keâuheevlekeâeUermegOoe ve° nesle veener. ceeÙee jÛeles (efvecee&Ce nesles), yeÇÿe efvecee&Ce nesle veener.
ceeÙee KeÛeles, yeÇÿe KeÛele veener. De%eeveer ceeCemee}e ceeÙee DeeJe[les, yeÇÿe cee$e DeeJe[le
veener. ceeÙee Ghepeles, yeÇÿe Ghepele veener. ceeÙee cejles, yeÇÿe cejle veener. OeejCesves (yegæerves)
ceeÙee Oejlee Ùesles, heCe yeÇÿe cee$e Oejlee Ùesle veener. ceeÙee hegâšles, yeÇÿe hegâšle veener. ceeÙee
legšles, yeÇÿe legšle veener. ceeÙee efJešles (efJekeâej heeJeles), yeÇÿe efJešle veener, yeÇÿe DeefJeveeMeer
Deens. ceeÙee efJekeâejer Deens, yeÇÿe DeefJekeâejer Deens. ceeÙee meJe& keâener keâjles, yeÇÿe keâenerÛe
keâjle veener. ceeÙee veevee ¤hes OeejCe keâjles, yeÇÿe ns De¤he Deens. ceeÙee hebÛeYetleelcekeâ Je
Deveskeâ Deens. yeÇÿe MeeÕele
DeeefCe Skeâ Deens. ceeÙee }neve Deens, yeÇÿe Leesj Deens. ceeÙee Demeej Deens, yeÇÿe meej Deens.
ceeÙes}e De}erkeâ[s Je he}erkeâ[s (Deble) cnCepes mLe} ceÙee&oe Deens, yeÇÿee}e veener. efJeÕeele
meieUer ceeÙee efJemleej}er Deens; ceeÙescegUs yeÇÿeefmLeleer DeeÛÚeefo}er ies}er Deens. yeÇÿe
DeekeâeMeeØeceeCes efvece&U Deens, ceeÙee he=LJeerØeceeCes ie{tU (ceef}ve) Deens. yeÇÿe met#ce Deens,
ceeÙee mLet}¤heer Deens. yeÇÿe DeØelÙe#e (FbefõÙeebvee DeiecÙe) Deens, ceeÙee ØelÙe#e efomeles
(FbefõÙeiecÙe Deens). yeÇÿe mece Deens, ceeÙee efJe<ece¤heer Deens. ceeÙee }#Ùe Deens, lej yeÇÿe
De}#Ùe Deens. ceeÙee mee#e (hegjeJÙeeves efmeæ keâjCÙeemeejKeer) Deens, lej yeÇÿe Demee#e Deens.
(ceeÙee ner lekeâe&ÛÙee keâ#esle he[le DemeuÙeeves) ceeÙesceOÙes hetJe&he#e Je Gòejhe#e Demes oesve
he#e Deensle; yeÇÿeele cee$e leme}s he#e veenerle. ceeÙee hetJe&he#e (· Deveskeâ DeeefCe efvejmeve
keâjCÙeeme ÙeesiÙe) Deens, lej yeÇÿe efmeæevle (· Skeâ DeyeeefOele) Deens. ceeÙee DeefvelÙe,
Demeled Deens; yeÇÿe efvelÙe, meled Deens. yeÇÿee}e keâce& veener (cnCepes les keâce&jefnle, efveef<›eâÙe
Deens) Je lÙee}e nslet veener; lej ceeÙee keâce& keâjCeejer (· ef›eâÙeeMeer}) Je nsletves Ùegkeäle Deens.
yeÇÿe DeKeb[ Ieveoeš Deens; ceeÙee Kebef[le, hebÛeYeteflekeâ Je heesÛeš (heeskeâU) Deens. yeÇÿe ns
efvejblej (· DeKeb[heCes) hetCe& (efveIeesš) Deens, lej ceeÙee pegveer, veeMeJeble, DehetCe& Deens.
ceeÙee Ie[les (efvecee&Ce nesles, Ie[efJe}er peeles), yeÇÿe Ie[le veener. ceeÙee he[les (mLeeveYeü°
nesles), yeÇÿe he[le veener, ceeÙee efyeIe[les (yeo}les, yeeefOele nesles), yeÇÿe efyeIe[le veener, les
pemesÛÙee lemes jenles. yeÇÿe keâeÙeceÛes Demeles (DemeleÛe Demeles), lej ceeÙee efvejeme keâjleeÛe
veenerMeer nesles. yeÇÿee}e keâuheevle (· Øe}Ùe,veeMe) veener, ceeÙes}e keâuheevle Deens. ceeÙee
keâef"Ce Deens, yeÇÿe keâesce} Deens. ceeÙee }neve Deens, yeÇÿe efJeMee} Deens. ceeÙee veeMe
heeJeles, yeÇÿe meJe&keâeUer DemelesÛe. pemes yees}eJes leMeer yeÇÿe Jemlet veJns cnCepes yeÇÿe
yees}CÙeeÛÙee šhhÙeele Ùesle veener, lej pemes yees}eJes leMeer ceeÙee Demeles cnCepes Meyoebveer
ceeÙesÛes JeCe&ve keâjlee Ùesles, Je leMeer leer Demeles. keâeU (veeMe) yeÇÿeeheÙeËle heesÛele veener,keâeU
ceeÙesJej Pe[he Iee}lees. Deveskeâ jbie¤hes efvecee&Ce keâjCes ne ceeÙesÛee KesU Deens (yeÇÿe lemes
keâjerle veener). ceeÙee Yebieles Jee cees[les, yeÇÿe DeYebie Deens, les pemesÛÙee lemes jenles. Ùee peieele
efpelekesâ Ûe} Je DeÛe} (Ûesleve-DeÛesleve) efomeles DeeefCe yeo}le peeles les meJe& ceeÙee Deens;
lej (ve yeo}Ceeje) hejcesÕej (· yeÇÿe) ÛejeÛej efJeÕee}e Deele yeensj JÙeehetve Deens. meJe&
GheeOeerhes#ee (· efJeÕeeÛÙee yebOeveehes#ee) JesieUe Demee hejceelcee (· yeÇÿe) Deens (ceeÙee
leMeer veener). pemes DeekeâeMeeÛes Øeefleefyebye heeCÙeele he[}s lejer DeekeâeMe heeCÙee}e mheMe& keâjerle
veener (cnCepes DeekeâeMe Deef}hle Demeles) leÉle yeÇÿe ns efJeÕe JÙeehetvener Deef}hle Demeles
(6-5.2-24). Demee yeÇÿe Je ceeÙee ÙeebceOÙes meJe& yeeyeleerle heâej cees"e heâjkeâ Deens.
DeMeeØekeâejs YeeJe DeeefCe DeYeeJe, meej Je Demeej, peerJe leLee efMeJe, ceeÙee DeeefCe yeÇÿe
ÙeebÛes ÙeLeeÙeesiÙe %eeve Pee}s keâer pevce cejCe mebheles (9-4-24) DeeefCe DeeheCe yeÇÿe¤he
neslees.
leUšerhee
1. leheMeer}emee"er hene : - ÙeeÛe «ebLeeleer} Ûeewoe yeÇÿes Je Skeâ cegKÙe yeÇÿe ne uesKe.
2. hejcesÕej FlÙeeoer Meyo jeceoememJeeceer pemes ceeÙee metefÛele keâjCÙeeme Jeehejleele,
lÙeeÛeØeceeCes efveieg&CeyeÇÿeemee"erner les hejcesÕej (7-2-50), efveieg&CeosJe (6-2-28),
F&Õej (18-6-13), Deelcee (6-3-1), hejceelcee (10-10-2) FlÙeeoer Meyo
Jeehejleele. lÙeecegUs meboYee&vegmeej Ùee MeyoebÛee DeLe& IÙeeJee }eielees.
3. DeekeâeMe, JeeÙet, lespe, pe} Je he=LJeer ner hebÛeYetles nesle.
4. ÙeeÛee Keg}emee heg{s ÙeesiÙe mLeUer Ùeslees.
5. meòJe, jpe DeeefCe lece ns leerve iegCe
6. megKe nJes Demes} lej jIegveeLeeÛÙee Yepeveer }eie}s heeefnpes (3-10-63). DeeÙeg<Ùe
nsefÛe jlvehesšer ~ ceepeer Yepevejlves ieescešer ~ F&Õejer Dehet&efveÙee }gšer ~ DeeveboeÛeer keâjeJeer
(3-10-27), Demes jeceoeme meebieleele.
7. yeÇÿee efJe<Ceg DeeefCe nj ~ ns peÙeeÛes DeJeleej ~ leesefÛe osJe ne efveOee&j ~ efve§eÙesmeer
(8.1.21), Ùeskeâ yeÇÿee efJe<Ceg censMe ~ Sskeâesve cnCeleer ns efJeMes<e ~ iegCeeleerle pees
peieoerMe ~ lees heeefn}e heeefnpes (19.5.20).
8. keâJeeryeö}ner jeceoeme meebieleele keâer ‘ns efvejbpeveeÛeer KetCe ~ keâer ns efveieg&CeeÛeer JeesUKeCe~
ceeÙee efJe}#eCeeÛes }#eCe ~ les ns keâJeer ~’ (1-7-8). keâJeer cnCepes ›eâebleoMeea $e+<eer,
cegveer, meppeve.
9. leLeeefhe meoieg¤Ûes JeCe&ve keâjCÙeeÛeer leer›e FÛÚe DemeuÙeeves, ceeÙeeÙeesies ceer meoieg®ceefncee
meebiesve (1-4-6) Demes jeceoeme cnCeleele.
10. efJeJeskeâeÛÙee pees[erves JewjeiÙener nJes. mebmeejeleer} og:KeecegUs JewjeiÙe GlheVe nesles (5-
3-35). DeeefCe ‘efJe<eÙeer JewjeiÙe Ghepe}s ~ leÙeemeerÛe hetCe& %eeve Pee}s’ (5-6-61).
11. efomes} les veemes} ~ DeeefCe ÙesF&} les peeF&} ~ pes DemeleefÛe Demes} ~ lesefÛe meej ~~
13-2-2.
12. peerJeefMeJe efheb[yeÇÿeeb[ ~ ceeÙesDeefJeÅesÛes yeb[ ~ ns meebielee Demes Gob[ ~ hejer Deelcee
lees JesieUe ~~ (8-7-43). yeÇÿee}eÛe hejcesÕej, hejceelcee, Deelcee DeMeer veeJes Deensle
(7-2-50). DeelcÙeemee"er hene - 8.7.44-54.
13. DeeOeer ÂMÙe meesef[}s ~ ceie MetvÙelJe Jees}ebef[}s ~ cetUceeÙeshejles osefKe}s ~ hejyeÇÿe ~~
8-10-70
14. Yeüce cnCepes ‘Ùeskeâ Demelee Ùeskeâ Jeešs ~ Ùeskeâ meebielee Ùeskeâ efveJešs ~ Ùeskeâ efomelee Ùeskeâ
G"s ~ Ùee veeJe Yeüce’ ~~ 10.6.23.
15. osJeheo Deens efveieg&Ce ~ 6.9.32.
16. pees ceveg<Ùe Deeblejefve‰ cnCepes Deelceefve‰ Pee}e Deens, lÙee}eÛe ceeÙee ner
yeepeeriejermeejKeer efomeles (15.10.31)
17. De°Oee Øeke=âefle mebhetCe& ~ veeefMeJeble ~~ (12-3-19). De°Oee Øeke=âleer cnCepes ceeÙee.
18. meiegCe Je efveieg&Ce ÙeebÛee Keg}emee Demee : -ÛebÛeUheCes efJekeâej}s ~ meiegCe Ssmes
yeesef}}s ~ Ùesj les efveieg&Ce Ssmes yeesef}}s ~ Ùesj les DeJeIesefÛe pee}s ~ ceeÙesceOÙes
(16.9.16)
19. ceeÙee cnCepesÛe De°Oee Øeke=âleer, cnCetve osJee}e (yeÇÿee}e) ÙesCeejs meeef#elJe ns
De°Oee Øeke=âleercegUs Deens ns DeesUKe}s heeefnpes (11-2-35) Demes
jeceoememJeeceer meebieleele.
efJeYeeie - 2
1) yeÇÿe Je ceeÙee ne Yeso keâesCe keâjles ? - yeÇÿe melÙe Deens, ceeÙee DemelÙe Deens. ieg¤bveer
pes yeÇÿe meebefiele}s les keâU}s, leLeeefhe ceeÙesÛesner DevegmebOeeve }eie}ss}s Deens. Deble:keâjCeele
yeÇÿe ØekeâeMele Deens, heCe ØelÙe#eele ceeÙee efomele Deens. Demes ns Éwle efometve Ùesles. lesJne
ceeÙee yeÇÿeeÛes ns Éwle keâesCe keâjles Je Ùee ÉwleeÛes efvejmeve keâmes keâjeJeÙeeÛes (7.5.1-2) ?
Demee ØeMve ßeeslee keâjlees. lÙeeJej Jeòesâ jeceoeme meebieleele : ceeÙee Je yeÇÿe Ùee oesIeebÛesner %eeve
nesles Deens. "erkeâ Deens. ÙesLes ØeMve Demee Deens:- ceeÙee DeeefCe yeÇÿe Ùeebvee peeCeCeeje keâesCe
Deens (7-5-3)? Ùee ØeMveeÛes Gòej ‘ceve’ Demes Deens. cnCepes Demes : ceve mebkeâuhe-
efJekeâuhe keâjles. ceveeves kesâ}s}e yeÇÿeeÛee mebkeâuhe (efJeÛeej) Keje Demelees; heCe ceveeves
kesâ}s}er ceeÙesÛeer keâuhevee20 ner Keesšer Demeles; efle}e efJekeâuhe cnCeleele. lesJne mebkeâuhe-
efJekeâuhe, ceeÙee-yeÇÿe, ns Éwle ceve21 keâjles (7.5.4). ÂMÙe ns ceeÙee DeeefCe yeÇÿe ns
ceeÙeeleerle DeMeer keâuhevee keâ¤ve ceve KegCesves ceeÙee Je yeÇÿe Ùee oesvnerÛes DeefmlelJe ceeveles. heCe
yeÇÿe ns keâuheveejefnle Deens ns %eeveer ceeCemes peeCeleele. yeÇÿe ns ceve Je yegæer Ùeebvee DeieesÛej,
keâuhevesÛÙee he}erkeâ[s Deens. lÙeeÛee DevegYeJe Dee}e keâer Éwle Gjle veener. peesheÙeËvle ÉwleeÛee
DevegYeJe Ùesle Demelees leesheÙe&vle yeÇÿeeÛee DevegYeJe Ùesle veener. DeeefCe yeÇÿeeÛee DegveYeJe22
Dee}e keâer Éwle Gjle veener. Éwle DeeefCe DeÉwle Ùee oesvnerner cevee}e YeemeCeeNÙee keâuhevee
Deensle. keâuhevee heâej meeceLÙe&mebheVe Deens; ner keâuhevee yeÇÿe ceeÙesÛeer keâuhevee keâjles.
keâuhevee ceeÙesÛes efveJeejCe keâjles. lemesÛe yeÇÿeeÛeer mLeeheveener keâjles (7.5.15-18). Kejs
heeefnuÙeeme ceeÙee Je yeÇÿe ns Éwle veenerÛe; les ceveeves keâefuhe}s}s Deens. Deens les SkeâcesJe
efve§eU yeÇÿe. les yeÇÿe nsÛe Deehe}s mJe¤he Deens.
(2) efJeÕeeÛee keâlee& Je ceeÙesÛee efveÙevlee F&Õej Deens keâeÙe ? - Skeâ Mebkeâe DeMeer Deens:-
yeÇÿe efveieg&Ce Je efvejJeÙeJe Deens. lesLes ÛejeÛej efJeÕe keâmes efomet }eieles (8-2-1) ? cnCepes
Demes:- osJe (·yeÇÿe) pej efveieg&Ce Deens lej ceie me=°erÛee keâlee& keâesCe? efveieg&Ce yeÇÿeele keâle=&lJe
vemeuÙeeves les keâlee& nesT Mekeâle veener. lesJne me=°erÛee keâlee& meiegCe F&Õej ceeveeJeÙeeme nJee.
keâejCe keâlexheCee ne iegCe Deens. heCe osJe pej meiegCe ceeve}e lej lees veeMeJeble "jlees (8-2-
17). yejs, ‘ceeÙeesheeefOe peie[byej’ (8-1-43) Demes cnCetve pej cnš}s keâer, ceeÙee mJeleb$e
Deens Je leer ns efJeÕe jÛeles, lej ns cnCeCesner efJehejerle "jles. ceeÙee mJeleb$e Deens, efle}e kegâCeer
kesâ}s}s veener, leer mJele:Ûe efJeÕe¤heeves efJemleejles, Demes ceeve}s lej osJee}e keâenerÛe mLeeve
jenele veener (8.2.18.19). Deelee, ‘osJe mJele:efmeæ efveieg&Ce Deens Je lÙeeÛee mJeleb$e
DemeCeeNÙee ceeÙesMeer keâener mebyebOe veener, Demes pej cnš}s lej les (legceÛÙee) DeÉwlee}e
efJejesOeer nesles (8-2-20). keâejCe ceie efveieg&Ce osJe (· yeÇÿe) DeeefCe ceeÙee DeMeer oesve
mJeleb$e leòJes nesleele. ceie DeÉwle kegâ"}s? yejs, meieUs keâlexheCe pej ceeÙeskeâ[s Demes} lej ceie
DeLe& Demee neslees keâer, YeòeâebÛee GodOeej keâjCeeje keâesCeer osJe veener. DeeefCe osJeeefMeJeeÙe vegmeleer
ceeÙee Demes} Je efleÛÙeeJej meòee ieepeefJeCeeje kegâCeer osJe vemes} lej ceeÙesÛee }Ùe keâesCe
keâjer}? Deecne Yeòeâebvee keâesCe meebYeeUer} (8.2.21-22) ? cnCetve ceeÙee mJeleb$e Deens
Demes cnCeCes yejesyej veener. lesJne ceeÙes}e efvecee&Ce keâjCeeje Je efleÛÙeeJej mJeeefcelJe
ieepeefJeCeeje Skeâ F&Õej ceeveeJeÙeeme nJeeÛe. lesJne lees F&Õej keâmee Deens Je ceeÙesÛee efJeÛeej
keâeÙe ns Deecneme keâUeJeÙeeme nJes (8.2.23-24).
meceeOeeve :- Jejer} MebkesâÛes meceeOeeve keâjCÙeehetJeea, F&Õej DeeefCe ceeÙee ÙeebÛÙee
meboYee&le DemeCeejer efYeVe celes jeceoeme ØeLece DeMeer osleele : (1) osJeeÛÙee FÛÚsves ceeÙee
Pee}er. osJee}e FÛÚe Pee}er vemeleer lej ceeÙee efvecee&Ce Pee}er vemeleer. (2) osJe efveieg&Ce Deens;
lÙee}e FÛÚe veener; cnCetve ceeÙee Pee}er veener; leer efceLÙee Deens. (3) ØelÙe#e efomeCeejer
ceeÙee veener keâMeer cnCelee ÙesF&}? (lesJne ceeÙee Deens DeeefCe leer) ceeÙee F&ÕejeÛeer Deveeefo
Meòeâer Deens (4) pej ceeÙee Kejer Demeleer lej efleÛee efvejeme %eeveeves keâmee nesF&}? (%eeveeves
efceLÙee JemletÛee efvejeme neslees cnCetve) ceeÙee efceLÙeeÛe Deens. (5) pej ceeÙee efceLÙee Deens
lej ceie efleÛÙee lÙeeieemee"er osJeeves Yeòeâer ns meeOeve23 keâe meebefiele}s Deens ? lemesÛe,
ceeÙesletve otj nesCÙeeme Deveskeâ meeOeves meebefiele}er peeleele; heCe ceeÙes}e yeepet}e meejlee Ùesle
veener. lesJne ceeÙee efceLÙee keâMeer? (6) Ùeesie, hegjeCes FlÙeeoer ceeÙes}e efceLÙee cnCeleele; heCe
vegmeles ceeÙee efceLÙee cnš}s keâer }iesÛe ceeÙee megšle veener. (7) De%eeveer ceeCemee}e ceeÙesÛes
efceLÙee Yeeve Kejs Jeešles. lesJne pees keâesCeer pemee efve§eÙe keâjlees leMeer lÙee}e ceeÙee Jeešles.
(8) kegâCeer cnCeleele :- ceeÙee cegUerÛe veener (8.2.27-38). Demee yejeÛe celeYeso (8-
2-52 heÙeËle) meebietve PeeuÙeeJej, jeceoeme meebiet }eieleele:- Jejer} Mebkesâle oesve Yeeie
Dehesef#ele Deensle; efceLÙee DemeCeejer ceeÙee yeÇÿeele keâMeer Pee}er (8-2-53) ? DeeefCe
efJeÕeeÛee keâlee& keâesCe? Ùee oesve ØeMveebÛeer Gòejs heg{er}ØeceeCes Deensle : - efve§eU yeÇÿeeele
ceeÙee Pee}er (8-3-27); lejer yeÇÿeeÛes cetUÛes efveieg&CelJe lemesÛe jeneles. ØeLeceheemetve cetU
ceeÙee yeÇÿeeele vemeles. leer efvecee&Ce PeeuÙeeJej pejer leer Kejer Jeešles lejer leer hegve: }Ùe heeJeles
(8.3.29-30). cetU yeÇÿemJe¤heele ceeÙee veener; heCe leer Kejer Deens Demes Yeemeles (8-3-
50). pÙeeØeceeCes efve§eU DeekeâeMeele Jeeje Jeenlees, Jeeje DeekeâeMeele GlheVe neslees DeeefCe
lesLesÛe Jeenlees, lÙeeØeceeCes efve§eU hejyeÇÿeele ÛebÛeU ceeÙee efvecee&Ce PeeuÙeeÛee Yeeme neslees Je
ceeÙee efvecee&Ce PeeuÙeeÛee Yeeme ne Yeüce Deens (10.10.11) cnCepesÛe ceeÙee ns DeefmlelJeele
DemeCeejs Demes mJeleb$e leòJe veener. ceeÙee efceLÙee Deens DeeefCe ceeÙee mJele:Ûe efceLÙee
DemeuÙeeves efleÛee meJe& KesU efceLÙee Deens. pÙeeØeceeCes ceeCemeeÛÙee ÛebÛeU vepejs}e
ieieveeleer} DeeYeeUele mesvee efomeles; heCe leer Keesšer Demeles, lÙeeØeceeCes ceeÙesÛee KesU efceLÙee
Deens (8.3.53-54).
keâenerpeCe cnCeleele keâer ns meJe& yeÇÿeeb[ ceeÙee efvecee&Ce keâjles (13-8-19); heCe
JemlegefmLeleer DeMeer Deens:- cegUele efJeÕe Pee}sÛe veener. (8-3-1). DeÉwleele Éwle Demele
veener (8-3-8). ÙeeÛee Keg}emee Demee:- meJe&keâlÙee& hejcesÕejeves efJeÕeeÛee efJemleej kesâ}e.
cetU hejceelcee Deveble Meòeâer efvecee&Ce keâjlees. Deveble Meòeâerveer Ùegòeâ Demelees lees cetU heg®<e24
cnCepes cetU ceeÙee, DeeefCe meieUs keâlexheCe cetUceeÙesle Demeles (8.3.11-14); heCe ner
ceeÙee efceLÙee Deens. efJeÕeele ceeÙesÛee efJemleej Deens; heCe leer meJe&mJeer Kejer veener
(8.3.21). yeÇÿeeÛÙee Â°erves heeefnuÙeeme ns efJeÕe }škesâ (efceLÙee) Deens. lesJne
ueškeäÙeeÛee keâlee& keâesCe ne ØeMveÛe Ûetkeâ Deens (13.8.31). JebOÙeeheg$eeÛee yeehe keâesCe
DeMeemeejKee ne ØeMve Deens. efJeÕe ns mJeYeeJele: Pee}s (13-8-11). yeÇÿeeJej
efJeÕeeÛeer25 keâuhevee kesâ}er ies}er. yeÇÿe efJeÕe¤heeves Yeemeles.
cetUceeÙee keâes"tve Dee}er Je keâesCeer kesâ}er ?- efveieg&Ce DeMee cetU yeÇÿeele ceeÙee veJnleer.ceie
meenefpekeâÛe mekeâU ceeÙee keâes"tve Dee}er (8-1-57) Demee ØeMve efvecee&Ce neslees. cnCetve
efMe<Ùe ieg¤bvee efJeÛeejlees:- pej cegUele yeÇÿeeceOÙes ceeÙee veJnleer, lej ‘yeÇÿeer ceeÙee kewâmeer
pee}er’ (8-1-59) ? pej ‘Ùeskeâ yeÇÿe efvejekeâej ~ cegòeâ Deef›eâÙe efveefJe&keâej’ (8-2-4)
Deens lej ‘lesLes ceeÙee Jees[byej ~ keâes"tve pee}er’ (8-2-4) ? DeeefCe pej yeÇÿe efvejekeâej
Deens, lej lÙee ‘efvejekeâejer kewâmeer pee}er cetUceeÙee’ (8-3-25) ne ØeMve efvecee&Ce nesleesÛe.
ÙeeJej ‘ceeÙeesÆJeeÛes MeesefOe}s heeefnpes cetU’ (10-8-28) Demes cnCetve jeceoememJeeceer
Ùee ØeMveeÛes Gòej Demes osleele :- yeÇÿee-efJe<Cet-censMe Ùee leerve osJeebveer cetUceeÙee efvecee&Ce
kesâ}s}er veener; keâejCe ns leerve osJe cetU ceeÙesÛÙee De}erkeâ[Ûes25 cnCepes efleÛÙeeveblejÛes
Deensle. cnCepes Demes : - cetU ceeÙesletve25 iegCe#eesefYeCeer ceeÙee GodYetle nesles Je
iegCe#eesefYeCeerheemetve ef$eiegCeelcekeâ DemeCeejs yeÇÿee, efJe<Cet Je censMe ns leerve osJe GlheVe nesleele
(10.2.5-6) Ùee leerve osJeebKesjerpe DevÙe osJener cetU ceeÙee efvecee&Ce keâ¤ Mekeâle veenerle.
keâejCe25 lÙee lÙee osJeebÛeer ¤hes ner cetU ceeÙescegUsÛe Deensle. heeÛe Yetlesner ceeÙee efvecee&Ce
keâjerle veenerle; keâejCe ceeÙee ner mJele:Ûe met#ce DeMee heeÛe Yetleebveer yeve}s}er Deens. lemesÛe
ceeÙesves ceeÙes}e efvecee&Ce kesâ}s Demesner cnCelee Ùesle veener; keâejCe DeÉwle Jesoevleele ceeÙes}e
efvecee&Ce keâjCeejer ogmejer ceeÙee ceeve}s}er veener (10.2.12-13).
DeMeeØekeâejs ceeÙesÛee DevÙe keâesCeer Glheeokeâ vemeuÙeeves Demes cnCeeJes }eieles:-
yeÇÿeeheemetve cetUceeÙee Pee}er (9-6-26, 10.4.9). DeeOeer Skeâ efvelÙecegòeâ, ef›eâÙeejefnle
hejyeÇÿe nesles; lesLes DeJÙeeke=âle (Demhe°) Je met#ce DeMeer cetU ceeÙee Pee}er (8.2.3).
DeÛebÛeU DeMee yeÇÿeeble ÛebÛeU ceeÙee met#ce ¤heele Ùesles (15.7.1). efvejeYeeme DeMee
yeÇÿeeceOÙes cetU ceeÙesÛee pevce Pee}e (10.3.1). Â°eble osTve meebieeJeÙeeÛes PeeuÙeeme
DeekeâeMeele pÙeeØeceeCes DeeYeeU Ùesles Je peeles lÙeeØeceeCes yeÇÿeele cetU ceeÙee GlheVe nesles Je
}Ùeeme peeles (17.2.7). DeekeâeMeele pemee JeeÙet GlheVe neslees leMeer cetUceeÙee yeÇÿeele nesles
(10.9.1). efve§eU DeekeâeMeele ÛebÛeU JeeÙet efvecee&Ce neslees, lÙeeØeceeCes hejyeÇÿeeceOÙes
cetUceeÙee efvecee&Ce nesles (8.3.27). efvejekeâej DeMee DeekeâeMeele pemee JeeÙetÛee efJekeâej
neslees26 cnCepes JeeÙetÛeer PegUgkeâ Ùesles, lÙeeØeceeCes yeÇÿeele cetUceeÙee Ùesles (9-6-1)]
heCe Jejer} cnCeCÙeeÛee DeLe& Demee veJns keâer, hejyeÇÿeeves ceeÙee efvecee&Ce kesâ}er. keâejCe
hejyeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeer keâle&=lJe veener. lemesÛe, cetUceeÙee Kejer ceeve}er lejÛe yeÇÿeeceOÙes keâle&=lJe
ÙesF&}; heCe ceeÙee Kejer veenerÛe, leer efceLÙee Deens. lÙeecegUs yeÇÿeele keâmes yejs keâle=&lJe ceevelee
ÙesF&} (10.2.13-14) ? lesJne yeÇÿeeceOÙes ceeÙee Pee}er ÙeeÛee DeLe& FlekeâeÛe Deens keâer,
meveeleve DemeCeeNÙee yeÇÿeele ceeÙee ns efceLÙeeYeeve27 efJeJele&¤heeves Yeemet }eieles (8.2.2)
ceeÙesÛee yeÇÿeeJej heefjCeece neslees keâeÙe ? - Mebkeâe DeMeer Ùesles pej ceeÙee yeÇÿeeleÛe28 efvecee&Ce
nesles Je lesLesÛe efleÛee Kešešeshe Ûee}lees, lej ceeÙesÛee yeÇÿeeJej keâener heefjCeece neslees keâer
veener? meceeOeeve :- Ùee ØeMveeÛes Gòej veener Demes Deens. ceeÙee DeeefCe efleÛee Kešešeshe
Ùeeleer} keâenerner yeÇÿemJe¤heele Ie[le veener (8-3-52). cnCepes ceeÙee Je efleÛeer ef›eâÙee
ÙeebÛee efveieg&Ce yeÇÿeeJej keâenerner heefjCeece he[le veener. yeÇÿe Deens lemesÛe efveieg&Ce, efvejekeâej,
efveefJe&keâej, efve§eue Je efJece} jenles. Â°ebleeÛÙee Éeje ns heg{er}ØeceeCes mhe° keâjlee Ùesles:-
(1) DeekeâeMeele JeeÙet efvecee&Ce PeeuÙeecegUs pemee DeekeâeMeeÛÙee ¤hee}e Oekeäkeâe ueeiele veener,
lÙeeØeceeCes yeÇÿeele cetUceeÙee efvecee&Ce Pee}er lejer efveieg&Ce yeÇÿe lemesÛe jenles (8.3.28-29)
(2) DeekeâeMeele DeeYeeU (ceUYeš) Dee}s. lÙee DeeYeeUecegUs DeekeâeMe efve§eU veener Demes
pejer Yeemeles / Jeešles, lejer leòJele: DeekeâeMeeÛeer efve§eUlee cegUerÛe }eshele veener; lÙeeØeceeCes
ceeÙescegUs efveieg&Ce yeÇÿe meiegCe Pee}s Demes Yeemeles/ Jeešles, lejer ØelÙe#eele cee$e lemes keâener
Ie[le veener; efveieg&Ce yeÇÿe Deens lemesÛe jenles. ieieveele DeeYeeU Pee}s DeeefCe ies}s lejer lÙeeÛee
DeekeâeMeeJej keâenerner heefjCeece nesle veener. DeekeâeMe Deens lemesÛe jeneles. lÙeeØeceeCes ceeÙee
Dee}er DeeefCe iesueer (cnCepes ve° Pee}er) lejer efveieg&Ce DemeCeejs yeÇÿe meiegCe nesle veener. les
Deens lemesÛe efveieg&Ce jenles (8.3.37-39).
ÙeeØeceeCes ceeÙee-yeÇÿeeefJe<eÙeerÛÙee keâener MebkeâebÛes efvejmeve Pee}s. Deelee peer cetUceeÙee
yeÇÿeele efvecee&Ce nesles Je efJeÕeeslheòeer ne efpeÛee KesU Deens, lÙee cetU ceeÙesÛes mJe¤he keâeÙe,
FlÙeeefo Yeeie Deelee heg{s efo}e Deens.
cetU ceeÙee cnCepes keâeÙe ? - efve§eU yeÇÿeele ÛebÛeU efvecee&Ce nesles (17.1.1). efve§eU
yeÇÿeele GodYetle nesCeeNÙee Ùee29 ÛebÛeUe}e cetU ceeÙee30 cnCeleele (10.10.5-7).
efve§eU yeÇÿeele ns pes Ûe}ve ( · ne}Ûee}, ÛeebÛeuÙe) efkebâJee ÛebÛeU Pee}s les FÛÚe,
mhetâleea efkebâJee mcejCe Ùee mJe¤heeÛes Demeles (10.10.12). JesieàÙee Meyoeble meebieeÙeÛes
PeeuÙeeme, efve§eU yeÇÿeele ÛebÛeU cnCepes efve§eU DeMee yeÇÿeele mJele:Ûes31 mcejCe mhegâj}s
(17.2.6). efveieg&Ce yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeer ‘Denb’ (·ceer) DeMeer mhetâleea (·mhegâjCe) Pee}er
(8-3-51). DeeefCe efveieg&Ce yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeer ‘Denb’ DeMeer peer mhetâleea Ùesles leerÛe ceeÙee
(8-3-51). efve§eU yeÇÿeeme DenbheCeeves nesCeejer mJele:Ûeer32 peeCeerJe cnCepes cetU
Øeke=âleer4 (10.10.13). DeeefCe cetU Øeke=âleer cnCepesÛe cetU ceeÙee (10.10.14). cetU
yeÇÿeele pes heefn}s mhegâjCe Pee}s lesÛe DeblejelcÙeeÛes cnCepes cetU ceeÙesÛes mJe¤he Deens (16-
7-4). efvejekeâej yeÇÿeeceOÙes mhetâefle&¤he Denbkeâej G"}e (4.10.1). yeÇÿeele G"Ceeje
mhetâefle&¤he Denbkeâej (·cetU ceeÙee) JeeÙegmJe¤he Deens (4.10.2) cnCepes cetU ceeÙee33
JeeÙegmJe¤he Deens. JeeÙetle peeCeerJe Demeles. ner peeCeerJe cnCepesÛe FÛÚe (10.4.10)
DeLee&le ner FÛÚe cnCepes ‘Denb yeng mÙeeb’ ner FÛÚe Jee keâuhevee efkebâJee mebkeâuhe nesÙe.
cnCepes Deelee Demes cnCelee Ùesles keâer, cetU yeÇÿeele keâuhevee Dee}er (11.1.8-9), yeÇÿeele
mebkeâuhe G"}e (12.6-4). efve§eU hejyeÇÿeele ÛebÛeU mebkeâuhe34 efvecee&Ce Pee}e (13-
3-3). ne mebkeâuhe35 (·peeCeerJe) cnCepes cetU ceeÙee (15.7.2). cetU ceeÙee36
mebkeâuhe¤he Deens (20.9.33). cetU ceeÙee ner cegUele DelÙeble met#ce keâuhevee Deens
(20.2.19).
Jejer} Yeeie jeceoememJeeceer efvejeàÙee Meyoeble Demee meebieleele:- cetU ceeÙee JeeÙegmJe¤he
Deens. JeeÙetle peeCeerJe Demeles (10-4-10). cnCetve JeeÙet DeeefCe peeCeerJe Ùee oesneWÛÙee
cesUeJÙee}e cetU ceeÙee37 cnCeeJes (10-9-5). yeÇÿeeÛÙee efve§eU mJe¤heeleer} ÛebÛeU
efmLeleer cnCepes JeeÙet (10-9-4). Ùee JeeÙetceOÙes peiepÙeesleer38 Demeles (10-3-
11,13). cnCetve JeeÙet, peeCeerJe efkebâJee peiepÙeesleer ÙeebÛÙee cesUeJÙee}e cetU ceeÙee cnCeleele
(10.9-7)
DeMeeØekeâejs, efve§eU yeÇÿeele G"Ceeje ÛebÛeU mebkeâuhe Jee keâuhevee efkebâJee mcejCe DeLeJee
mhetâleea/Denbkeâej¤he mcejCe DeLeJee FÛÚe cnCepesÛe cetUceeÙee Deens.
cetUceeÙesÛeer Deveskeâ veeJes - efve§eU Jee DeÛebÛeU yeÇÿeele ÛebÛeU efvecee&Ce nesles, les ÛebÛeU
cnCepes ceeÙee. Ùee ÛebÛeUe}e efkebâJee cetU ceeÙes}e Deveskeâ veeJes efo}er peeleele (10.10.5-
7). cetU ceeÙes}e efMeJeMeòeâer Demesner cnCeleele (10.10.7). Ùee efMeJeMeòeâer}e Deveble veeJes
Deensle (5.4.21). efve§eU yeÇÿeeleer} ÛebÛeU cnCepes cetU ceeÙee FbefõÙeiecÙe veener.leLeeefhe
lÙee ÛebÛeUeÛeer Lees[erheâej keâuhevee ÙeeJeer cnCetve lÙee}e Deveskeâ veebJes efo}ss}er Deensle
(10.10.6). jeceoeme ner veeJes DeMeer osleele:-
efve§eU yeÇÿeele efvecee&Ce Pee}suÙee ÛebÛeUe}e cetU ceeÙee, cetU Øeke=âleer, cetU heg®<e39,
efMeJeMeòeâer cnCeleele (10.10.7). cetUyeÇÿeele pees ÛebÛeU mebkeâuhe G"}e, lÙee}e
DeOe&veejervešsÕej40 cnCeleele. lÙee}eÛe he[diegCesÕej41 cnCeleele. lÙee}eÛe meJexÕej, meJe&%e,
mee#eer, õ°e, %eeveIeve, hejsMe, hejceelcee, peieppeerJeve, cetU heg®<e DeMeer veeJes osleele
(12.6.4-5). efve§eU yeÇÿeeleer} ÛebÛeU mebkeâuhee}e DeeefoveejeÙeCe cnCeleele
(13.3.3). cegUele pees nefjmebkeâuhe Deens lÙee}eÛe DeOe&veejervešsÕej cnCeleele.
<e[d i eg C es Õ ej leesÛe Deens (20.5.8)
meJe& leòJeeble cegKÙe leòJe DemeCeeNÙee meòJeiegCee}e (MegæmeòJeiegCee}e) DeOe&cee$ee,
cenòellJe, cetUceeÙee cnCeleele (12.5.11)
efve§eU yeÇÿeele pes ÛebÛeU efvecee&Ce nesles leesÛe Deelcee42. lees meJeeËÛÙeehes#ee ßes‰
DemeuÙeecegUs lÙee}e hejceelcee cnCeleele. lÙee}eÛe ÛewlevÙe, mee#eer, <e[diegCesÕej ner veeJes
Deensle. lees meJe& peieeÛee mJeeceer DemeuÙeeves lÙeeÛes peieoerÕej Demes veeJe Deens (17.1.1-
2). peieoerÕej, cetUceeÙee ÙeebveeÛe <e[d i eg C es Õ ej 43 cnCeleele (13.3.4.). cetUceeÙee
DeLeJee cetU heg®<e ÙeeveeÛe Devebleveeceer peieoerMe cnCeleele (8.3.20). cetUceeÙes}eÛe hegg®<e
Øeke=âleer cnCeleele (10.9.7.; 20.5.8). heg®<eØeke=âleer}eÛe efMeJeMeòeâer Demes veeJe Deens.
cetUceeÙesleer} JeeÙet}e Øeke=âleer cnCeleele DeeefCe peieppÙeesleer cnCepes heg®<e. JeeÙetceOÙes peer
efJeMes<e peeCeerJe Deens leesÛe Øeke=âleerceOeer} heg®<e Deens. JeeÙet cnCepes Meòeâer Je peeCeerJe cnCepes
F&Õej (efMeJe). lÙee}eÛe DeOe&veejervešsÕej cnCeleele (10.9.8-10). cetU ceeÙes}e
DeOe&veejervešsÕej cnCeleele (20.5.8).
ef}bieevegmeej veeJeebÛes JeieeakeâjCe - cetUceeÙes}e DemeCeejer veeJes leervener ef}bieele Deensle.
ef}bieevegmeej ner veeJes meb#esheeves DeMeer meebielee Ùesleer} : - (1) m$eerefuebieer veeJes:- cetU ceeÙee,
cetU Øeke=âleer (10.10.7), iegCesÕejer (17.1.3) peieoerÕejer, hejcesÕejer, efJeÕesÕejer,
$ew}eskeäÙepeveveer, peeCeerJekeâUe, peiepÙeesleer, peerJevekeâUe FlÙeeefo (10.10.22-26)
(2) vehegbmekeâef}bieer veeJes:- Deble:keâjCe, efÛeòe, ÛewlevÙe, peerefJele FlÙeeoer (10.10.30)
(3) hegef¼bieer veebJes:- cetU heg®<e (10.10.7), hejceelcee, hejcesÕej, hejsMe, %eeveOeve, F&Õej,
peieoerMe, peieoerÕej, peieoelcee, Deelcee, Deblejelcee, efJeÕeelcee, õ°e, mee#eer, meJee&lcee,
#es$e%e, efMeJeelcee, osner, ketâšmLe FlÙeeefo (10.10.16-18)
cetU ceeÙesÛeer Ûeewoe veeJes - oemeyeesOeeÛÙee efJemeeJÙee oMekeâele met#ce cetU ceeÙes}e Ûeewoe veeJes
(20.3.13; 20.5.11) Deensle Demes cnš}s Deens. ner Ûeewoe veebJes heg{er}ØeceeCes efo}er
peeleele : - (1) ÛewlevÙe (2) iegCemeecÙe (3) DeOe&veejervešsÕej (4) Øeke=âefleheg®<e (5)
efMeJeMeòeâer (6) <e[d i eg C es Õ ej (7) ceeÙee (8) Deblejelcee (9) DeOe&cee$ee iegCe#eesefYeCeer44
(10) MegodOemeòJeiegCe44 (11) meòJe44 (iegCe) (12) jpe44 (iegCe) (13) lece44
(iegCe) DeeefCe (14) ceve (20.5.6-10, 20.9.23-29). FlekeäÙee Øekeâejebveer %eeveelcee
cnCepes Deeefomebkeâuhe DeLeJee nefjmebkeâuhe ØelÙeÙeeme Ùeslees (20.5.10) Demes jeceoeme
cnCeleele.
Ùee Ûeewoe veeJeebhewkeâer ÛewlevÙe, DeOe&veejervešsÕej, efMeJeMeòeâer, <e[diegCesÕej, Deblejelcee, ceeÙee,
cetU ceeÙee, Megæ meòJeiegCe, DeOe&cee$ee, iegCe#eesefYeCeer, Øeke=âefleheg®<e ner veT veeJes Jej ÙesTve
ies}er Deensle. Gj}s}er iegCemeecÙe, meòJe, jpe, lece Je ceve45 ner heeÛe veeJes veJeerve Deensle.
keâener veeJeebÛes DeefOekeâ mhe°erkeâjCe - cetU ceeÙesÛes mJe¤he DeefOekeâ mhe° nesCÙeeme Jej
efo}suÙee veeJeebleer} keâener veeJeebÛes mhe°erkeâjCe heeneCes ÙeesiÙe nesF&}. (1) Deelcee,
Deblejelcee:-pesLes ÛebÛeUheCe46 Demeles lesLes Deblejelcee Demelees (20.6.9). DeblejelcÙeeÛee
Gu}sKe jeceoeme keâOeer Deelcee Ùee veeJeevesner keâjleele. cegUele nefjmebkeâuhe Deens, leesÛe
meJeeËÛee Deelceejece nesÙe (20.5.6). Deelcee ÛebÛeU Deens (12.5.15). peeCeerJe
cnCepesÛe Deblejelcee. pesLes peeCeerJe Demeles lesLes Deblejelcee Demelees. ner peeCeerJe veevee ef"keâeCeer
efYeVe Øekeâejeveer JÙeòeâ nesles. Øeke=âefleheg®<e, cetU ceeÙee (20.6.17), DeeefoMeòeâer, efMeJeMeòeâer,
cegKÙe cetU ceeÙee, meJe&Meòeâer ns meJe& DeelcÙeeÛes (· DeblejelcÙeeÛes) iegCe Deensle
(20.6.20) cnCepes ns meJe& peeCeerJesÛes efYeVe Øekeâej Deensle. cetUceeÙesle peeCeerJe Deens.
cetU ceeÙesle Deblejelcee Deens; lÙeeÛee ceefncee keâUle veener. (20.8.18). Deblejelcee
cnCepesÛe meiegCeosJe Jee F&Õej nesÙe (14.9.13). yeÇÿee-efJe<Cet-censMe Ùee leervener ßes‰
osJeebJej DeblejelcÙeeÛeer meòee Deens (18.8.7-8). me=°erleer} meJe& heoeLee&vee, cebgieerheemetve
yeÇÿeosJeeheÙeËle meJeeËvee ÛeeUJeCeeje Deelcee Deens (10.10.39). Deblejelcee47
(·hejceelcee) meJeeËÛÙee Deble:keâjCeele Demelees (10.10.27). (2) ÛewlevÙe:-cetU ceeÙee
heoeLee&vee ÛesleefJeles, Ûeslevee osles; cnCetve efle}e ÛewlevÙe48 cnCeleele (20.2.21). efve§eU
yeÇÿeele ÛebÛeU Pee}s; yeÇÿeeceOÙes ÛebÛeU mebkeâuhe G"}e, cnCepesÛe efve§eU yeÇÿeele ÛewlevÙe
peeies Pee}s. cnCetve lÙee mebkeâuheeme ÛewlevÙe cnCeleele (20.5.5-7). ns ÛewlevÙe pe[e}e
Ûeslevee osles (20.9.23). (3) Deble:keâjCe:-cetU ceeÙee ner mebkeâuhe¤he48 Deens; lesÛe49
Deble:keâjCeeÛes mJe¤he Deens (20.9.23). cnCetve cetU ceeÙes}e Deble:keâjCe cnš}s Deens.
(4) DeOe&veejervešsÕej, <e[d i eg C es Õ ej:-Øeke=âleer50 heg®<e, 51efMeJeMeòeâer Ùee efceßeCee}eÛe
<e[d i eg C es Õ ej cnCeleele (20.9.26); lÙee}eÛe DeOe&veejervešsÕej cnCeleele (20.3.10).
cetU ceeÙesle oesve leòJes Deensle:- lÙeeleer} Skeâe}e Øeke=âleer Jee Meòeâer cnCeleele lej ogmeNÙee}e
heg®<e DeLeJee efMeJe cnCeleele. lÙee oesvnerÛÙee efceßeCee}e DeOe&veejervešsÕej efkebâJee <e[diegCesÕej
cnCeleele DeeefCe:- ef$eiegCeekeâjlee pees F&Õej ~ DeOe&veejervešsÕej ~ mekeâU me=°erÛee efJemleej ~
lesLetve pee}e ~~ (1.3.1,25) Demes Deens. (5) peeCeerJekeâUe:-cetU ceeÙesle peeCeerJe Deens
cnCetve peeCeerJekeâUe ns veeJe; neÛe Keg}emee peiepÙeesleer DeeefCe peerJevekeâUe Ùee veeJeebÛÙee
yeeyeleerle Deens. (6) $ew}eskeäÙepeveveer :- cetU ceeÙee ner $ew}ewkeäÙeeÛÙee Glheòeer}e peyeeyeoej
Deens; cnCetve ns veeJe, ÙeeÛÙee Deveg<ebieevesÛe peieoerÕejer, efJeÕesÕejer, hejcesÕejer ner veeJes Deensle.
(7) cetU Øeke=âleer (De°OeeØeke=âleer):- cetU ceeÙes}e cetU Øeke=âleer ns veeJe Deens. keâejCe leerÛe
efJeÕeeÛes cetU keâejCe Deens. Ùee cetUceeÙes}eÛe De°Oee Øeke=âleer ne heÙee&Ùeer Meyo jeceoeme
Jeehejleele ns heg{er} iees°eRJe¤ve mhe° nesles. hebÛeYetles DeeefCe ef$eiegCe ÙeebÛes efceßeCe DemeCeejer
cetU ceeÙee yeÇÿeele efvecee&Ce nesles; efle}eÛe De°OeeØeke=âleer cnCeleele (10.4.9). cetU
ceeÙesleÛe De°OeeØeke=âleerÛee efJeÛeej Ùeslees (13.3.4; 20.2.22). cetU yeÇÿeele peer keâuhevee
Dee}er leer cetUceeÙee; cegUele De°Oee Øeke=âleer keâuhevee¤he nesleer; heg{s leerÛe heâesheâeJe}er
(11.1.7,9). (8) meòJe, jpe, lece, iegCemeecÙe:- meòJe, jpe DeeefCe lece Ùee leerve iegCeebÛes
efceßeCe (keâo&ce) cetUceeÙesle Demeles (20.3.9). cetUceeÙesletve heg{s ns leerve iegCe Øeieš
nesleele; cnCetve ner leerve iegCeebÛeer veeJes cetUceeÙesÛeer veeJes Deensle (20.5.9). lemesÛe, pÙee
DeJemLesle meòJe-jpe-lece ns leerve iegCe meceeve Demeleele, leer 52iegCemeecÙe DeJemLee nesÙe
(20.9.24). cetU ceeÙesle ieghle DeLeJee met#ce ¤heeves DemeCeejs iegCe meecÙeeJemLesle Demeleele
cnCetve iegCemeecÙe ns veeJe cetUceeÙes}e }eJe}s peeles (20.2.25). yeÇÿeele}e cetU mebkeâuhe
cnCepes cetUceeÙee; cetU mebkeâuheele iegCeebÛes ØeceeCe meceeve Demeles cnCetve lÙeeme iegCemeecÙe
cnCeleele (20.5.7).
cetUceeÙesle iet{ ¤heeves DemeCeeNÙee iegCeebÛÙee meecÙeeme-iegCemeecÙeeme - mebkesâleeves (KetCe
cnCetve) cenòeòJe cnCeleele (20.2.23). pesLes meòJe jpe Je lece ns leerve iegCe efceefßele Je
iet{ ¤heele Demeleele, lÙee}e cenòeòJe cnCeleele (20.3.9). pesLes leerve iegCe iet{¤heeves
Demeleele lÙee}e cenòeòJe cnCeleele; lÙee}eÛe DeOe&cee$ee, MegæmeòJeiegCe Je iegCe#eesefYeCeer
cnCeleele (20.9.27). Ùee mhe°erkeâjCeeves iegCesÕejer Ùee veeJeeÛesner mhe°erkeâjCe nesles.
cetUceeÙesÛes mJe¤he - cetU hejyeÇÿeele pees heefn}e cetU-mebkeâuhe G"}e lees peeCeerJe¤he
Deens; cnCetve cetUceeÙee53 peeCeerJe¤he (15.7.2; 10.10.15; 9.8.26) Jee
peeCeerJeceÙe (20.2.19) Deens. cetUceeÙesleer} peeCeerJes}e pejer Deveskeâ veeJes Deensle lejer
cetU peieppÙeesleer SkeâÛe Deens (10.10.32).
efve§eU yeÇÿeele G"Ceeje mhetâefle&¤he Denbkeâej ne JeeÙegmJe¤he Deens (4.10.1-2).
cnCepes cetUceeÙee JeeÙegmJe®he Deens (9.6.8; 10.3.2). JeeÙet Yeemelees heCe lÙeeÛes ¤he
keâUle veener; lÙeeØeceeCes ceeÙee Yeemeles heCe efleÛes ¤he keâUle veener (8.3.31). Kejs cnš}s
lej JeeÙeg oeKeefJelee Ùesle veener; JeeNÙeekeâ[s heeefn}s lej kesâJeU OetUÛe efomeles; lÙeeØeceeCes cetU
ceeÙee Yeemeles54 heCe efomele veener (8.3.32-33). keâejCe cetUceeÙee55 met#ce Deens
(10.3.18).
mLetue, met#ce, keâejCe DeeefCe cenekeâejCe Demes efheb[ele Ûeej lemesÛe yeÇÿeeb[ele Ûeej
efceUtve56 Dee" osn57 Deensle (8.7.40-41). yeÇÿeeb[ele F&Õeje}e Ûeej osn Deensle
(10.10.15). cetUceeÙee cnCepes yeÇÿeeb[eleer} ÛeewLee osn (17.3.20) cnCepes58
cenekeâejCe osn Deens (20.3.12). cnCepes meJe& osneble Dee"Jee osn cetUceeÙee Deens
(11.4.11; 13.2.19). DeMeeØekeâejs cetUØeke=âleer cnCepes cetUceeÙee ne yeÇÿeeb[eleer}
cenekeâejCe osn Deens (10.10.13).
cetUceeÙesle DeeefoMeòeâer, efMeJeMeòeâer FlÙeeoer meJe& Meòeâer Demeleele (17.2.9). cetU
heg®<e (· cetU ceeÙee) Deveble Meòeâer efvecee&Ce keâjlees (8.3.13). meieàÙee me=°erÛes met#ce
yeerpe cetUceeÙesle Deens (20.2.20)
MeejosÛeer mlegleer keâjleevee jeceoeme efle}e ‘ceeÙee’ (1.3.13), ‘Jew<CeJeer ceeÙee’ (ceesnele
hee[Ceejer ceeÙee) (1.3.23) DeLeJee ‘ceneceeÙee’ (1.3.1) cnCeleele Je efleÛes JeCe&ve
keâjleevee les meebieleele. (Meejoe¤heer) cetUceeÙee Deveble yeÇÿeeb[s efvecee&Ce keâjles Je ve° keâjles
(1.3.15; 1.3.6). leer Deveble yeÇÿeeb[ebvee PeekeâCeejer cnCepes DeeheuÙee heesšele meeceeJetve
IesCeejer Deens. Dee}bkeâeefjkeâ Yee<esle meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, DeeheuÙee}e keâuhevee ÙesCeej veener
DeMee efJe}#eCeheCeeves hemejle peeCeejer Jes} cnCepes ceeÙee Deens; efleÛÙeeJej hegâ}ebÛÙee ¤heele
Deveble yeÇÿeeb[s }ie[}s}er Demeleele (7.1.10). leer yeÇÿeosJe FlÙeeefo osJeebÛeer peveveer Deens
(1.3.15). leer ÂMÙe¤heeves Yeemeceeve nesles. (1.3.24)
ceeÙesJeeÛetve Yepeve Je YeefòeâYeeJe Ùeebvee mLeeve veener (1.3.25); keâejCe ceeÙescegUs Éwle
Deens. ceeÙee ner ÉwleeÛeer peveveer Demetve leer mJele: cee$e DeÉwleeÛeer KeeCeer Deens (7.1.9);
keâejCe leer hejyeÇÿeeheemetve keâOeerÛe JesieUer Demele veener. (Meejoe¤heer) cetUceeÙee ner cetU
heg®<eeÛeer keâvÙee¤heeves peveveer Deens (7.1.10). cnCepes Demes:-leer cetUheg®<eeheemetve cnCepes
hejyeÇÿeeheemetve pevce Iesles cnCetve leer lÙeeÛeer keâvÙee Deens; veblej leer yeÇÿee}e mee#eer yeveefJeles
cnCetve leer lÙeeÛeer ceelee nesÙe.
cetUceeÙee ner veevee keâuhevee¤he Deens; efleÛeer Deveskeâ met#ce ¤hes Deensle; leer met#ce
Demetve efceßeCe¤he Deens (20.5.4-5). cetUceeÙesle heeÛe Yetles DeeefCe leerve iegCe Skeâceskeâele
efcemeU}s}s Deensle. cegUele cnCepes cetUceeÙesle leerve iegCe Je heeÛe Yetles ÙeebÛes efceßeCe Deens;
lesLes les met#ce DeeefCe Skeâ¤he Deensle (9.6.14-15). cetUceeÙesceOÙes leerve iegCe Je heeÛe
Yetles keâMeer ÙeeÛes mhe°erkeâjCe Demes:- efve§eU yeÇÿeele mJele:Ûes mcejCe mhegâj}s; les
efÛeledmJe¤he-ÛewlevÙe-Deens DeMeer keâuhevee kesâ}er iesueer; lÙee mcejCeele iegCeebÛee mecelees}
DemeuÙeeves lesLes iegCemeecÙe Demeles. (17.2.6). lemesÛe, cetUceeÙee ner JeeÙegmJe¤he Deens
(9.6.8). ne JeeÙet cnCepes cetUceeÙee hebÛeYetleebveer Ùegkeäle Demelees (8.4.41). cnCetve
cetUceeÙee ner hebÛeYeteflekeâ (heeÛe Yetleebveer Ùegkeäle) Deens. (8.3.58,60;8.4.7). DeMeer ner
cetU ceeÙee Deens.
leUšerhee
20. leLeeefhe ceeÙee keâuhevesmeer efomes ~ 8.8.47
21. Skeâerkeâ[s yeÇÿeeÛes %eeve Je ogmejerkeâ[s ceeÙesÛes megæe %eeve DemeCeejer legÙee& DeJemLee
Deens. legÙee& ner DeJemLee yeÇÿe Je ceeÙee oesvner peeCeles. cnCetve efle}e meJe&meeef#eCeer
DeJemLee cnš}s peeles (7.5.5; 7.4.49).
22. pÙee %eeveele Je=òeer}e mLeeve veener les Kejs yeÇÿe%eeve; les hetCe& meceeOeeve osles; les %eeve
Pee}s keâer yeÇÿe Je ceeÙee ÙeebÛes efÛebleveÛe mebheles (7.5.14).
23. YeieJeeve ke=â<Ce meebieleele : owJeer ¢es<ee iegCeceÙeer cece ceeÙee ogjlÙeÙee ~ ceecesJe Ùes
ØeheÅevles ceeÙeecesleeb lejefvle les ~~ YeieJeodieerlee 7.14.
24. ieg®ef}bieieerlesle (1.61) ßeerefvebyejieerkeâj cenejepe meebieleele:- efJeÕeeÛÙee Glheleer}e
keâlee& Demee keâesCeerÛe veener; hejbleg leer njerÛÙee ef"keâeCeer keâuhevesves efvecee&Ce Pee}er Deens.
25. heg{s efJeÕeeslheòeerÛee Yeeie hene.
26. Ssmeer DeelceefmLeleer mebÛe}er ~ lesLes ceeÙee kewâmeer pee}er ~ pewmeer DeekeâeMeer Jeeefn}er ~
PegUtkeâ JeeÙetÛeer ~~ 6.3.12
27. efJeJele&:- mJele:ÛÙee mJe¤heeÛee lÙeeie ve keâjlee pesJne lÙee JemletÛeer JesieàÙee
mJe¤heele efceLÙeeØeleerefle (efceLÙeeYeeve) Ùesles lesJne lesLes efJeJele&YeeJe Demelees. Goe.jppetJej
nesCeeNÙee mehee&ÛÙee YeeveeceOÙes jppet ner mJele:ÛÙee mJe¤heeÛee lÙeeie ve keâjlee
mehee&keâejeves efceLÙee Yeemeles.
28. Ye.me.ßeer. jece ieesefJebo kesâUkeâj The&â ßeeroemejececenejepe DeeheuÙee Skeâe DeYebieele
cnCeleele- yeÇÿeeJejer Pee}er ceeÙee ~
29. legPeer ceeÙee ns ÛebÛeU ~ keâjer efJeÕeeÛee KesU ~~; ÛebÛeU les ceeÙee efve§eU les yeÇÿe
(ßeeroemejececenejepe).
30. cetUceeÙesÛÙee Deelcee, cetUØeke=âleer, FlÙeeoer veeJeebmee"er heg{s hene.
31. ns mcejCe cnCepes cetUceeÙee Deens. cetUceeÙesheemetveÛe meJe& osJeleebÛeer Glheòeer Deens.
cnCetve jeceoeme mebeieleele:- ns mcejCe meJe& osJeleebÛes cetU Deens; Ùee mcejCeeÛes DebMe
cnCepes veevee osJelee Deensle (19.5.5)
32. Denb yeng mÙeeb ~ (ceer heg<keâU JneJes) DeMeer DenbheCeeves yeÇÿee}e FÛÚe Pee}er. ner
cetUØeke=âleer (·cetUceeÙee) yeÇÿeeb[eÛee cenekeâejCe osn Deens (10.10.3)
33. ÛebÛeUlee Pee}er JeeÙeg¤he ceeÙee ~ ßeeroemejececenejepe.
34. hene:- cetUmebkeâuhe lees nefjmebkeâuhe (20.4.19); cetUceeÙesÛes mesJešer ~ nefjmebkeâuhe
cegUer
G"er (17.3.25); ceie lÙee he}erkeâ[s peeCe ~ efveKeU yeÇÿe efveieg&Ce (17.3.26);
nefjmebkeâuhe cegUer neslee (18.4.28). ceie Ùee cetU nefjmebkeâuheeØeceeCesÛe cetUceeÙesÛee
Kešešeshe Ûee}lees (20.4.19)
35. lesLesÛe <e[d i eg C es Õ ej F&ÕejeÛeer DeesUKe Ie[les; lÙee}eÛe Øeke=âefleheg®<e, efMeJeMeòeâer,
DeOe&veejervešsÕej DeMeer veeJes Deensle (15.7.2-3)
36. cegUerÛÙee mebkeâuheeÛee Deejeshe ~ cetUceeÙee ~ (20.5.5)
37. cetUceeÙee ne Meyo m$eeref}bieer Deens; cnCetve m$eerÛeer keâuhevee Ùesles; heCe JeeÙet ner
keâuhevee cegKÙe Deens:- pemes meefjlee ne m$eeref}bieer Meyo DemeuÙeeves m$eerÛeer keâuhevee Ùesles;
heCe meefjlee cnCepes m$eer vemetve heeCeerÛe Deens. lemes cetUceeÙesÛÙee yeeyeleerle peeCeeJes
(10.9.6)
38. cetUceeÙee¤he JeeÙetleer} peeCeerJe ne peiepÙeesleerÛee cetU Peje nesÙe (10.9.5).
peieppeesleerÛee Keg}emee heg{s Ùeslees.
39. cetUheg®<e·cetUceeÙee (8.3.14,23)
40. efveieg&Ce yeÇÿeeceOÙes pees (mebkeâuhe¤he) iegCeefJekeâej GlheVe Pee}e leesÛe he[diegCesÕej,
leesÛe DeOe&veejervešsÕej (17.2.8)
41. efMeJeMeòeâer Je Øeke=âefleheg®<e ÙeebÛee efJeÛeejner leesÛe Deens (20.5.8)
42. DeefJeÅee pe[ Deelcee ÛebÛeU (13.7.6); yeÇÿe efvejekeâej efve§eU ~ DeelcÙeeme
efJekeâej ÛebÛeU (18.8.1)
43. De°Oee Øeke=âleerÛee efJeÛeej lesLesÛe Deens (13.3.4)
44. MegodOe meòJeiegCeeÛeer keâuhevee, DeOe&cee$ee iegCe#eesefYeCeer, efleÛÙeeletve heg{s Øekeâš nesCeejs
meòJe-jpe-lece ns leerve iegCe ner cetUceeÙesÛeerÛe veeJes Deensle (20.5.9)
45. ceve cnCepes efÛeòe Demes IesleuÙeeme, efÛeòe ns veeJe ceeies ÙesTve ies}s Deens.
46. pe[ Deveelcee ÛesleJeer Deelcee ~ meJeea Jelex meJee&lcee ~ DeJeIee efceUesve ÛebÛeUelcee ~
efve§eU veJns~~ 13.7.9.
47. DeblejelcÙeeÛes ns mhe°erkeâjCe efJeÕeelcee, meJee&lcee, peieoelcee, peieoerMe, F&Õej,
hejcesÕej FlÙeeoeRÛÙee yeeyeleeRlener meceeve Deens.
48. ÛewlevÙe, mebkeâuhe, Deble:keâjCe osnelener Demeleele (20.9.23). efheb[elener ceve,
ceeÙee, DeOe&veejervešsÕej, FlÙeeefo Deensle (20.9.25,29).
49. Deble:keâjCeeÛes mhe<šerkeâjCe ceve Je efÛeòe Ùeebveener }eiet he[s}.
50. heg®<eFÛÚsceOÙes Øeke=âleer ~ Øeke=âleerceOÙes heg®<eJÙeòeâer ~ Øeke=âefle heg®<e yees}leer ~ ÙesCes
vÙeeÙes ~~ 16.7.40.
51. lemesÛe :- cetUer efMeJeMeòeâer Kejs ~ heg{s pee}er JeOetJejs ~ ÛeewNÙeebMeer }#e efJemleejs ~
efJemleej}er peer ~~ 17.2.33.
52. meceeve iegCe iegCemeecÙe (20.9.24); met#ce¤hes iegCemeewcÙe ~ lÙeeme yeesef}pes
iegCemeecÙe (20.3.11)
53. Jeemevee peeCeerpes peeCeerJe nsle ~ peeCeerJe cegUerÛee cetUleble ~ cetUceeÙesle Demes efveef§ele~
keâejCe¤hes ~~ 9.8.13.
54. pesJne DeefJeÅee-ceeÙee efJemleejles (8.3.32-33), lesJne leer ÂMÙe¤heeves
(me=ef°¤heeves) pe[lJeele Ùesles (11.1.9).
55. cetUceeÙee·Øeke=âefleheg®<e met#ce Deensle (17.3.18).
56. Dee" osnebmee"er hene:- 9.5.4. Ùee Dee" osneble Øeke=âleer Je heg®<e ns oesve efcemeU}s
lej SketâCe one osn nesleele (8.4.41).
57. osnehes#ee mee#eer Deelcee JesieUe Demelees (8.7.42). efheb[eceOÙes peerJe ne osn OeejCe
keâjCeeje Deens lej yeÇÿeeb[ele efMeJe ne osn OeejCe keâjCeeje Deens (13.1.24).
58. lewmesefÛe yeÇÿeeb[sefJeCe keâener ~ cetUceeÙesmeer peeCeerJe veener ~ 9.7.2.
efJeYeeie - 3
efJeÕeeslheòeer Je efJeÕemebnej - cetUceeÙee ner efJeÕeeslheòeerÛes DeeefCe leoveg<ebieeves efJeÕeveeMeeÛes cetU
keâejCe Deens. cnCetve Deelee efJeÕeeÛeer Glheòeer Je Øe}Ùe ÙeebÛee efJeÛeejner DeeJeMÙekeâ "jlees.
lees heg{s efo}e Deens.
efJeÕeeslheòeerhetJeea :- efveieg&Ce, efve§eU, yeÇÿe ns SkeâcesJe melÙe Deens. yeÇÿeele cegUele ceeÙee
veJnleer (8.3.50). ceeÙeeÛe vemeuÙeeves lesLes me=°erner veJnleer (6.6.1.). ÛebÛeU cetUceeÙee
efvecee&Ce nesCÙeehetJeea yeÇÿe efve§e}heCes Demeles (20.2.1). veblej efve§eU DeMee hejyeÇÿeele
ØeLece ÛebÛeU cetUceeÙee efvecee&Ce Pee}er DeeefCe ceie efve§eU yeÇÿeeceOÙes / yeÇÿeeheemetve
efJeÕeefveefce&leer}e (Yetiees}) ØeejbYe Pee}e (13.3.2).
efJeÕeeslheòeerÛee DeejeKe[e - cetUceeÙesheemetve nesCeeNÙee efJeÕeeslheòeerÛee Je=òeeble oemeyeesOeele
keâceer peemle efJemleejeves Deveskeâ ef"keâeCeer59 Dee}s}e Deens. lÙeeÛee leheMeer} osCÙeehetJeea
efJeÕeeÛÙee GlheòeerÛee {esyeU DeejeKe[e DeeheuÙee Â°erheg{s DemeeJee cnCetve lees ÙesLes efo}e
Deens.
ØeLece yeÇÿe Demeles. yeÇÿeele cetUceeÙee nesles. cetUceeÙesheemetve iegCeceeÙee nesles. iegCeceeÙee ner
meòJe, jpe, lece ns leerve iegCe Øeieš keâjles. meòJe cnCepes peeCeerJe (lees efJe<Cet). jpe cnCepes
peeCeerJe Je vesCeerJe (lees yeÇÿeosJe). lece cnCepes vesCeerJe (lees ®õ). leceesiegCeeheemetve DeekeâeMe,
JeeÙet, lespe, pe} Je he=LJeer ner hebÛeceneYetles GodYetle nesleele. ceie he=LJeerJej Jevemheleer, ØeeCeer
FlÙeeoer GlheVe nesleele. hebÛeYetleebÛÙee keâceer peemle efceßeCeeves meJe& ÛejeÛej me=°erÛee GodYeJe
neslees.
cetUceeÙesletve efJeÕeeslheòeer - yeÇÿeeb[ DeLeJee me=°er efvecee&Ce nesCÙeehetJeea cetUceeÙee nesleer;
lÙeeJesUer mehlekebâÛegkeâ yeÇÿeeb[ veJnles; yeÇÿee-efJe<Cet-censMe, he=LJeer, ces¤, mehlemeeiej ns meJe&
cetUceeÙesveblejÛes Deensle (8.4.47-49). efJeÕeefveefce&leer ne 60cetUceeÙesÛee KesU, }er}e
Deens (9.6.33). cetUceeÙee ner }eskeâpeveveer Deens (10.2.6). cetUceeÙeskeâ[sÛe meJe&
keâle=&lJe Deens (8.3.14). cetUceeÙesle Deveble Mekeäleer Deensle (8.3.19). lÙee Deveble
Mekeäleerletve ÂMÙe Je JÙekeäle heoeLe& GodYetle nesleele (17.2.9). meieàÙee me=°erÛes met#ce yeerpe
cetUceeÙesle Demeles (20.2.20). Je[eÛÙee yeerpeele JešJe=#e Demelees, heCe efomele veener.
keâejCe lees met#ce Demelees; heCe lÙeeletveÛe ØeÛeb[ JešJe=#e neslees. lÙeeØeceeCes cetUceeÙee yeerpe¤he
Deens; efleÛÙeeheemetve efJeÕeeÛee efJemleej neslees (10.9.2-3). efJeÕe cnCepes ceeÙesÛee efJekeâej
Je efJemleej Deens (11.2.10).
cetUceeÙes}e ceeies heeefnuÙeeØeceeCes Deveskeâ veeJes Deensle. lÙeeleer} Deelcee, Deblejelcee,
peieoerÕej, hejcesÕej ÙeebÛee efveoxMe keâ¤ve lÙeebÛÙeeheemetve me=°er nesles, Demesner jeceoememJeeceer
meebieleele. Goe. (1) cetUceeÙeeÛe veevee efJekeâejebÛes61 cetU Deens (15.7.1), veevee
ØekeâejÛes peerJe cetUceeÙesÛÙee iegCeeves nesle Demeleele (15.8.16-25). ceeÙeeosJeerves
hebÛeYetleebÛÙee Éeje kesâ}suÙee ie[ye[erle met#ce leòJeebceOÙes keâesCeerÛe }#e Iee}erle veener
(17.3.19). (2) Deblejelcee:-61 mekeâU osJeebÛes cetU ~ lees ne DeblejelceeÛeer kesâJeU
(18.1.16). (3) Deelcee:-cetUeheemetve mesJešJejer ~ mekeâU keâener61 DeelceeÛe keâjer ~
DeelcÙeehew}erkeâ[s efveefJe&keâejer ~ hejyeÇÿe les ~~ (16.7.13). (4) peieoerÕej:- efpelegkesâ
keâener efvecee&Ce Pee}s~ eflelegkesâ peieoerÕejs efveefce&}s ~~ (18.2.26). (5) hejcesÕej/F&Õej:-
mlebYesefJeCe GYeej}er ~ Ssmeer efJeefÛe$e keâUe kesâ}er ~ lÙee veeJe osJe (8.1.28); hejceelcee
hejcesÕe® ~ meJe&keâlee& pees F&Õe® ~ leÙeeheemetefve efJemlee® ~ mekeâU pee}e (8.3.12); efJeefÛe$e
YeieJebleeÛeer keâjCeer ~ lesCes kesâ}er GYeejCeer ~ Deveble yeÇÿeeb[ebÛeer (8.3.11).
cetUceeÙesleer} efceßeCe - cetUceeÙesceOÙes leerve iegCe Je heeÛe Yetles ÙeebÛes efceßeCe Demeles; lesLes les
met#ce Je Skeâ¤he Demeleele (9.6. 14-15). cetUceeÙesle met#ceheCeeves hebÛeYetles DeeefCe
ef$eiegCe Demeleele (15.7.9). efJeÕeefveefce&leerÛee cetU ceeÙesÛee KesU heeefn}e lej keâUtve Ùesles
keâer, leer hebÛeYetles Je leerve iegCe Ùeebveer yeve}s}er Deens (9.6.33). cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he
Deens (9.6.8; 10.4.10); lÙee JeeÙetceOÙes heeÛe Yetles DeeefCe leerve iegCe Demeleele
(10.9.1; 10.3.2). nerÛe iees° JesieàÙee Meyoeble DeMeer meebefiele}s}er Deens : -
yeÇÿeele ØeLece ÛebÛeU mebkeâuhe G"}e. lÙee mebkeâuheele DemeCeejer ÛebÛeUheCe DeeCeCÙeeÛeer
Meòeâer cnCepes JeeÙet Deens. ne JeeÙet leerve iegCe DeeefCe hebÛeYetles DeeCelees. ÙeeÛee DeLe&Ûe Demee
keâer, ÛebÛeUheCeele cnCepesÛe cetUceeÙesle ØeLeceeheemetveÛe leerve iegCe DeeefCe hebÛe Yetles Demeleele
(15.7.4). leerve iegCe Je hebÛe Yetles ÙeebÛes ns met#ce efceßeCe cnCepesÛe efJeÕeeÛÙee hemeeNÙeeÛes
met#ce yeerpe nesÙe.
cetUceeÙesleer} hebÛe Yetles - cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he Deens (9.6.8). Ùee met#ce JeeÙetÛee MeesOe
Iesle}e lej lÙeeceOÙes met#ce hebÛe Yetles efomeleele (8.4.40). DeMee Øekeâejs hebÛe Yetles
yeerpe¤heeves cnCepes met#ce¤heeves cetUceeÙesle Demeleele (9.6.2). cetUceeÙesle hebÛe Yetles
Demeleele
ns jeceoeme heg{er}ØeceeCes oeKeefJeleele :-

Denb yeng mÙeeb ne yeÇÿeele G"}s}e ÛebÛeU mebkeâuhe cnCepes cetUceeÙee. FÛÚe ner
ÛeebÛeuÙeecegUs Ùesles; ÛeebÛeuÙe ne JeeÙetÛee iegCe Deens; cnCetve cetUceeÙesle JeeÙet Deens. Meyo ne
DeekeâeMeeÛee iegCe Deens; yeÇÿeeleer} Denb ns mhegâjCe ÔkeâejeÛÙee veeo - Meyo-¤heeves
Øeiešles; cnCetve cetUceeÙesle DeekeâeMe Deens. GheÙeg&keäle FÛÚs}e yeU Jee meeceLÙe& Øeehle nesles;
yeU ne lespeeÛee iegCe Deens; cnCetve cetUceeÙesle lespe Deens. Ùee FÛÚsleer} ce=oglJe lesÛe peU;
ce=oglJe ne pe}eÛee iegCe Deens; cnCetve cetUceeÙesle pe} Deens. FÛÚsveblej pe[ heoeLe& efvecee&Ce
nesleele; pe[lJe ne he=LJeerÛee iegCe Deens; cnCetve cetUceeÙesle he=LJeer Deens (8.3. 59-60).
ner heeÛe Yetles Deekeâeje}e ÙesTve JesieUer efomet }eie}er lejer leer Skeâceskeâele
efcemeU}s}er62 DemeleeleÛe (9.6.22). hebÛeYetles ner JÙekeäle Demeesle DeLeJee DeJÙekeäle
Demeesle, mLet} Demeesle efkebâJee met#ce Demeesle, Skesâkeâe Yetleele hebÛeYetles DemeleeleÛe (8.3.61-
62).
cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he Deens, JeeÙetle peeCeerJe Demeles (10.4.10). pesLes Ûe}ve vemeles
lesLes peeCeerJe vemeles. pesLes Ûe}ve Demeles lesLes peeCeerJe63 Demeles. JeeÙet ne Ûe}veelcekeâ Deens;
cnCetve Ûe}veelcekeâ JeeÙetÛee cnCepes cetUceeÙesÛee peeCeerJe ne iegCe Deens (9.6.13) cnCepes
cetUceeÙesle64 peeCeerJe Deens. cetUceeÙesÛÙee Ùee peeCeerJescegUsÛe, peeCeerJe vesCeerJesÛee cnCepes
%eeve-De%eeveeÛee efJeÛeej keâjCÙeeÛee Øemebie Ùeslees. cnCepes JeeÙetcegUs (· cetUceeÙescegUs)
peeCeerJe65 Je vesCeerJe Ùeebvee mLeeve Øeehle nesles (9.6.11-12). keâejCe peeCeerJe cnš}s keâer,
efleÛÙee ceeieesceeie meehes#elesves vesCeerJe ÙeslesÛe.
cetUceeÙesle peeCeerJe Deens. meenefpekeâÛe efleÛÙee IeškeâYetle DemeCeeNÙee hebÛe Yetleeblener
peeCeerJe DemelesÛe. hebÛe Yetleeble peeCeerJe keâMeer Demeles Ùee meboYee&le jeceoeme meebieleele :-
peeCeerJe cnCepes nsleghetJe&keâ efkebâJee %eevehetJe&keâ ne}Ûee}. peeCeerJe ns JeeÙetÛes }#eCe Deens.
JeeÙetle meieUs iegCe Demeleele. cnCetve peeCeerJe Je vesCeerJe ÙeebÛÙee efceßeCeeves hebÛe YetleebÛee
ØeJeeme Ûee}t Demelees. cnCetve hebÛe Yetleeble peeCeerJe Deens. DeeefCe ner peeCeerJe met#ceheCes Jee
mLet}heCes kegâ"s mhe° efomeles lej kegâ"s mhe° efomele veener. pemes JeeÙet Jeenele veener lesJne lees
Deens Demes Jeešle veener, lemes meghle¤heeves DemeCeejer peeCeerJe efomele veener; heCe met#ce¤heeves
leer hebÛe Yetleeble DemelesÛe (9.6.18-23).
cetUceeÙesleer} iegCe - cetUceeÙes}e Megæ meòJeiegCe veeJe Deens (20.9.27). lej Megæ
meòJeiegCemegæe cetUceeÙesle Demelees Demesner jeceoeme meebieleele (20.2.23). pesLes meòJe, jpe
Je lece ns leerve iegCe iet{¤heeves Demeleele lÙee}e cenòeòJe DeLeJee MegæmeòJeiegCe cnCeleele
(20.9.27). cetUceeÙesle meòJe, jpe DeeefCe lece ns leerve iegCe Demeleele. peeCeerJe DeeefCe
vesCeerJe ner iegCeebÛeer }#eCes Deensle (20.3.6). peeCeerJe, vesCeerJe DeeefCe peCeerJe-vesCeerJe ns
Degve›eâces meòJe, lece DeeefCe jpe Ùee iegCeebÛes }#eCe Deens (9.6.38). cetUceeÙesleer} peeCeerJe
cnCepes meòJeiegCe, vesCeerJe cnCepes leceesiegCe, DeeefCe lÙee oesneWceOe}e cnCepes peeCeerJe-vesCeerJe
Ùeebveer Ùegòeâ (9.6.3) cnCepes lÙee oesneWÛes efceßeCe DemeCeeje jpeesiegCe Deens (20.3.7).
cetUceeÙesle met#ce¤heeves meòJe, jpe DeeefCe lece ns leerve iegCe Demeleele. cetUceeÙesle
ieghleheCeeves cnCepes met#ceheCeeves DemeCeejs ns leerve iegCe meecÙeeJemLesle Demeleele (20.2.25).
efJeÕeeslheòeerÛÙee JesUer ner ef$eiegCeebÛeer meecÙeeJemLee {Ules. ÙeeÛes keâejCe Demes:-
cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he Deens. hebÛe Yetleebveer Ùegòeâ Demee JeeÙet cnCepesÛe cetUceeÙee
(8.4.41). cetUceeÙesÛes Ûe}ve (·ne}Ûee}, Meòeâer) ns JeeÙetÛes }#eCe Deens. JeeÙetleer}
Ùee MeòeâercegUs ne}Ûee} efvecee&Ce nesTve met#ce leòJes mLet}lJeeØele / pe[lJeeØele peeT
}eieleele (8.3.56) DeeefCe ›eâceeves me=ef°jÛevee nesles. efJeÕe cnCepes leerve iegCe Je heeÛe Yetles
ÙeebÛee DeJee{JÙe Demee Kešešeshe Deens (9.6.53). heeÛe Yetleebveer Ùegòeâ DemeCeejer ceeÙeeÛe
meJe&$e efJemleej}er Deens (8.3.62)
iegCeceeÙee DeLeJee iegCe#eesefYeCeer ceeÙee - cetUceeÙesletve efJeÕeeÛee Debkegâj hegâšle Demeleevee, pees
heefn}e efJekeâej neslees lees cnCepes iegCeceeÙee DeLeJee iegCe#eesefYeCeer ceeÙee. cetUceeÙee yengiegCeer
Deens, DeOeescegKe nesTve leerÛe iegCe#eesefYeCeer yeveles. (12.6.6). cetUceeÙesleer} iegCeebÛeer
meecÙeeJemLee {Utve, cetUceeÙesle iegCeebÛee Lees[e efJekeâej Pee}e keâer efle}e iegCe#eesefYeCeer ceeÙee
cnCeleele (9.6.8). nerÛe iees° jeceoememJeeceer efYeVe Meyoeble DeMeer meebieleele:-
cetUceeÙesheemetve iegCe#eesefYeCeer ceeÙee efvecee&Ce nesles (8.4.2; 10.2.6). cetUceeÙesletve
DeeefCe Skeâ ceeÙee GodYeJe}er. efleves iegCeevee pevce66 efo}e cnCetve efle}e67 iegCe#eesefYeCeer
ceeÙee cnCeleele (8.4.2). pÙee ceeÙesletve iegCe68 Øeieš nesleele efle}e iegCe#eesefYeCeer cnCeleele
(20.2.24) DeLeJee cetUceeÙesheemetve iegCeceeÙee Pee}er (9.6.26). cetUceeÙesle leerve iegCe
ØeiešleeÛe leer iegCeceeÙee nesles (11.1.9). cnCepes iegCe#eesefYeCeer ceeÙee DeeefCe iegCeceeÙee ns
oesvner Meyo meceeveeLeea Deensle.
iegCeceeÙes}ener De°Oee Øeke=âleer ns veeJe - iegCeceeÙes}ener De°Oee Øeke=âleer ns veeJe Deens ner iees°
jeceoemeke=âle De°Oee Øeke=âleerÛÙee heg{er} JeCe&veeJe¤ve keâUtve Ùesles. (1) cetUceeÙee ner De°Oee
Øeke=âleerÛes cetU Deens (20.2.20). cegUele nefjmebkeâuhe neslee; lees mebkeâuhe cnCepes
cetUceeÙee, DeeefCe mebkeâuhe ns De°Oee Øeke=âleerÛes cetU Deens (18.4.27-28). (2) cetU
yeÇÿeele peer keâuhevee Dee}er leerÛe cetUceeÙee (11.1.8-9). keâuhevee cnCepes efve§eU
yeÇÿeeleer} ÛebÛeU. keâuhevee ns De°Oee Øeke=âleerÛes cetU Deens. meekeâej Pee}s}er keâuhevee cnCepes
De°Oee Øeke=âleer. De°Oee Øeke=âleer ner keâuhevesÛeer cetleea DeLeJee cetefle&ceble keâuhevee Deens
(11.1.5-6). (3) cetUceeÙee hebÛeYeteflekeâ Deens (8.3.60-61; 8.4.7). De°Oee
Øeke=âleerÛes cetU mJe¤he hebÛeYeteflekeâ Deens (12.6.10).
De°Oee Øeke=âleer Ùee veeJeeÛes mhe°erkeâjCe Demes Deens : iegCeceeÙesle leerve iegCe Je hebÛe Yetles
Demeleele (9.6.26-27). iegCeceeÙee Je efleÛÙeeletve GodYeJeCeejs leerve iegCe ns hebÛeYeteflekeâ
Demeleele (8.4.41). heeÛe YetleebceOÙes leerve iegCe efcemeU}s keâer Dee" Øekeâej nesleele, cnCetve
De°Oee Øeke=âleer ns veebJe efo}s Deens. De°Oee Øeke=âleer hebÛeYeteflekeâ Deens (8.4.42). heeÛe Yetles
DeeefCe leerve iegCe efceUtve De°Oee Øeke=âleer yeve}s}er Deens (12.6.11). lesJne leerve iegCe DeeefCe
heeÛe Yetles ns oesvner efceUtve Dee" leòJes efpeÛÙeeceOÙes Deensle efle}e De°Oee Øeke=âleer cnCeleele
(11.1.7).
DeMee Øekeâejs iegCe#eesefYeCeer ceeÙee, iegCeceeÙee Je De°Oee Øeke=âleer ns Meyo meceeveeLeea Deensle.
(ceeies heeefnuÙeeØeceeCes jeceoeme cetUceeÙes}ener De°Oee Øeke=âleer cnCeleele. lesJne De°Oee
Øeke=âleerÛee efJeJeef#ele DeLe& lÙee lÙee meboYee&Je¤ve "jJeeJee }eielees ns GIe[ Deens).
cetUceeÙesletve iegCeceeÙee nesles cnCepes keâeÙe ? - cetUceeÙesle DemeCeejs leerve iegCe Je hebÛeYetles
iegCeceeÙesle DemeleeleÛe (9.6.26-27). cetUceeÙesle ns leerve iegCe meecÙeeJemLesle Demeleele.
Deelee iegCeceeÙee Øeieš}er keâer cetUceeÙesle met#ce¤heeves DemeCeeNÙee leerve iegCeebÛeer meecÙeeJemLee
mebheles DeeefCe les leerve iegCe mhe° Jee JÙeòeâ nesleele. cnCetve iegCe#eesefYeCeer / iegCeceeÙee ner leerve
iegCeebvee JÙeòeâ oMesle DeeCeCeejer mebOeer (·ceOe}er DeJemLee) Deens. Skeâ GoenjCe osTve
jeceoeme ner iees° heg{er}ØeceeCes mhe° keâjleele:- oeCÙeebveer Yej}s}s keâCeerme ØeLece yebo Demeles;
les Gkeâ}}s keâer oeCes ceeskeâUs nesleele, cnCepes oeCes mhe°heCes efomet }eieleele. lÙeeØeceeCes cetU
ceeÙesle leerve iegCe Demeleele, efleÛÙeeheemetve nesCeejer iegCeceeÙee ner lÙee leerve iegCeebvee JÙeòeâ efkebâJee
mhe° oMes}e DeeCeles (9.6.6-7)
iegCe#eesefYeCeer ceeÙesceOÙes meòJe, jpe DeeefCe lece ns leerve iegCe69 pevce heeJeleele
(13.3.5); iegCe#eesefYeCeer / iegCeceeÙesletve ØeLece meòJe, jpe Je lece70 ns leerve iegCe efvecee&Ce
Pee}s cnCepes71 JÙeòeâ / mhe° Pee}s (8.4.3; 9.26; 12.6.6). veblej Ùee iegCeceeÙesceOÙes
meòJe, jpe DeeefCe lece Ùee leerve iegCeebÛÙee efceßeCeeves (9.6.9) efJeÕeeslheòeerÛeer Øeef›eâÙee
menpeheCes meg¤ nesles.
iegCeceeÙes}eÛe jeceoememJeeceer De°Oee Øeke=âleer cnCele DemeuÙeeves, De°Oee Øeke=âleerheemetve
efJeÕeeÛee GodYeJe neslees Demesner jeceoeme cnCeleele. De°Oee Øeke=âleer heâesheâeJe}er cnCepes
efJemleej heeJe}er DeeefCe leer efJeÕeeÛÙee ¤heeves pe[lJeeme cnCepes ÂMÙe pe[ Deekeâejeme Dee}er
(11.1.7-8). cetUeheemetve MesJešheÙeËle meJe& efJeÕeeÛeer Glheòeer De°Oee Deens (11.1.6).
De°Oee Øeke=âleerÛee efJemleej Pee}e Je lees me=ef°›eâceeves ÂMÙemJe¤heele Deekeâeje}e Dee}e
(12.8.1). cnCetve jeceoememJeeceer meebieleele ‘meieš ceeÙee efJemleej}er ~ De°Oee Øeke=âleer
heâesheâeJe}er ~ efÛe$eefJeefÛe$e efJekeâej}er ~ veevee¤hes ~~ (12.2.10).
Deelee iegCeceeÙesveblejÛee efJeÕeeslheòeerÛee leheMeer} heenCÙeehetJeea heg{er} oesve iees°er }#eele
IÙeeJeÙeeme nJÙeele.
efJeÕeeslheòeerÛÙee Je=òeebleeleer} }#eCeerÙe iees° - (1) cetUceeÙesheemetve efJeÕe GlheVe nesles.
cetUceeÙesle leerve iegCe DeeefCe hebÛeYetles ÙeebÛes efceßeCe Demeles; lesLes les meJe& met#ce Je Skeâ¤he
Demeleele; heCe lÙeebÛeer mhe°lee nesleevee cee$e Skeâeletve Skeâ efveIee}s Demee ›eâce mebeieeJee
}eielees (9.6.15). cnCetve cetUceeÙee Jee Øeke=âleer efJemleej heeJet }eie}er keâer Skeâeletve Skeâ
efvecee&Ce Pee}s (9.6.39), Demes meebieeJes }eieles. (2) oemeyeesOeeleer} efJeÕeeslheòeerÛÙee
nkeâerkeâleerceOÙes leerve efceße ØeJeenebÛee efce}eheâ Pee}e Deens. cnCepes Demes:- DeeheuÙee
mebkeâuhevesØeceeCes jeceoemeeveer mebeefiele}s}e Yeeie ne Skeâ ØeJeen. lÙeeÛe JesUer hegjeCeebveer
meebefieleuÙeeØeceeCes efJe<Cetheemetve yeÇÿeosJe Je yeÇÿeosJeeheemetve me=°er Pee}er ne Yeeie Ùeslees, ne
ogmeje ØeJeen. ÙeebÛÙee pees[erves Gheefve<eoebveer meebefiele}s}e Yeeie cnCepes DeelcÙeeheemetve
DeekeâeMe, JeeÙet, lespe FlÙeeoer me=<šŸeglheòeerÛee ›eâcener meebefiele}e ies}e Deens; ne eflemeje
ØeJeen. Ùee leerve ØeJeenebÛee efce}eheâ Je Jej Gu}sefKe}s}e efJeÕeeslheòeerÛee DeejeKe[e Ùee iees°er
}#eele "sJeuÙee cnCepes efJeÕeeslheòeerÛee Je=òeeble keâUCÙeele De[ÛeCe Ùesle veener.
(De) jeceoemeebÛeer mebkeâuhevee - iegCeceeÙesheemetve meòJe, jpe DeeefCe lece ns leerve iegCe efvecee&Ce
nesleele (8.4.3; 9.6.26) cnCepes leerve iegCe mhe° Jee JÙeòeâ nesleele. lÙeeleer}
leceesiegCeeheemetve72 hebÛeYetles Pee}er. ner hebÛeYetles cnCepes73 DeekeâeMe, JeeÙet, lespe, pe} DeeefCe
he=LJeer ner nesle; ner Yetles JÙeòeâ oMes}e Ùesleele (12.6.10). heg{s lÙee heeÛe leòJeebÛee cnCepes
hebÛeYetleebÛee efJemleej neslees (8.4.4). Ùee heeÛe YetleebÛee Deheâeš hemeeje neslees (20.2.27).
hebÛeYetleebÛee efJemleej (13.6.11) Jee hemeeje meieUerkeâ[s efJemleejlees (13.3.6). (ÙesLesÛe
meieUerkeâ[s cnCepes keâeÙe ns veerš }#eele IÙeeJes:- yeÇÿee}e mees[tve DevÙe$e kegâ"s lejer
efJeÕeeÛee hemeeje Demele veener. efJeÕeeÛÙee Deeoer Je Debleer melÙe Demes yeÇÿemJe¤he Deens.
yeÇÿeele nesCeejer cetUceeÙee hebÛeYetleelcekeâ Deens; cnCetve hebÛeYetlesner yeÇÿeeceOÙess / yeÇÿeeJej
Demeleele (8.3.64). lesJne meieUerkeâ[s cnCepes yeÇÿeeJejÛe). DeMee Øekeâejs cegUele}er
cetUceeÙee hene DeLeJee DeefJeÅeeÙegòeâ Yetceb[}eJej hene efkebâJee mJeie& ce=lÙet - heeleeU Ùee
}eskeâeble hene, meJe&$e heeÛe YetleebÛeeÛe efJemleej Deens (8.3.63). yeÇÿeieesU cnCepes yeÇÿeeb[
heebÛeYeeweflekeâ Deens (8.4.57).
leerve iegCeebheemetve hebÛeYetles nesleele, Demesner jeceoeme keâOeer cnCeleele. (ef$eiegCeebheemetve
pee}er Yetles ~ heeJe}er mhe° oMesles ~~ 13.7.5). cnCepes Demes : cetUceeÙesleer} met#ce leerve
iegCe iegCeceeÙesle mhe° nesleele. Ùee iegCeebcegUsÛe cetUceeÙesle DemeCeejer hebÛeYetles mhe° efkebâJee
JÙeòeâ oMes}e Ùesleele (8.4.44). FLe}er keâuhevee DeMeer : - peeCeerJe-vesCeerJe ns iegCeebÛes
mJe¤he Deens; peeCeerJe-vesCeerJe hebÛeYetleeblener Demeles. cnCetve iegCeebheemetve hebÛeYetles nesleele,
Demes cnš}s}s efomeles.
DeMeeØekeâejs, ØeLece met#ce DeLeJee DeJÙekeäle DemeCeejer hebÛeYetles ner me=ef°jÛevesle JÙeòeâ
Pee}er (8.3.57). cnCepes leer JesieUsheCeeves mhe° nesTve ÂMÙe ¤heeme Dee}er (9.6.27).
heeÛe Yetles pesJne Deekeâeje}e Dee}er lesJne leer efomeeÙe}e JesieUer efomet }eie}er (9.6.22).
JÙeòeâ oMes}e Dee}s}er hebÛe Yetles pe[ nesTve meJe& leòJes yeveleele. DeeefCe Ùeeheg{er}
yeÇÿeeb[eleer} leòJejÛevee }eskeâebvee ceenerle Deens (8.4.44-45). cnCepes Demes nesles : -
heeÛe Yetles #eCees#eCeer yeo}le jenleele; Skeâe heoeLee&le yeo} nesTve ogmeje heoeLe& efvecee&Ce
nesle jenlees (9.6.52). ÂMÙe ns efJekeâejer Deens; lÙeele heâjkeâ he[le peeTve veJeerve veJeerve
Jemlet yevele jenleele (9.6.41). Skeâ heeCeer ns leòJe Iesle}s lej lÙeeÛes DemebKÙe Je
Deheej74 efJekeâej Pee}s}s efometve Ùesleele. DeMeeØekeâejs heeÛeYetleebÛee efJemleej cnCepes ÛeewNÙeebMeer
}#e Ùeesveer (9.6.43).
DeMeeØekeâejs efJeÕeeÛeer GYeejCeer nesles (11.1.11). ceeÙesÛee ne meJe& ÂMÙeelcekeâ
hebÛeYeeweflekeâ hemeeje iegbleeiegleerÛee Deens ( mekeâU ceeÙee ieLeeieesJeer ~ 8.5.70). Ùee meJe&
efJemleejeÛes cetU hebÛeYeteflekeâ cetUceeÙee Deens; ne meJe& efJemleej cetUceeÙesveblejÛee Deens
(8.4.54)
(Dee) heewjeefCekeâ keâuhevee }#eele IesTve - yeÇÿeele efvecee&Ce nesCeejer cetUceeÙee JeeÙeg¤he
Deens; lÙeele pees peeCelee Deens lees F&Õej efkebâJee meJexÕej nesÙe (10-4-16); JeeÙetceOÙes
(cetUceeÙesle) pees peeCeerJe ne iegCe Deens lees F&ÕejeÛes }#eCe Deens; lÙee F&Õejeheemetve heg{s leerve
iegCe nesleele (10.9.11). F&ÕejeÛee leerve iegCeebMeer mebyebOe Demelees. leerve iegCeebcegUs lÙee}e
leerve Debies efomeleele; lÙee leerve iegCeebletve yeÇÿee, efJe<Cet DeeefCe censMe ns leerve osJe GlheVe nesleele
(10.4.17-18). cnCepesÛe cetU75 ceeÙesheemetve yeÇÿee, efJe<Cet Je censMe ns GlheVe Pee}s
(11.1.4). lÙeeceOÙes76 ›eâce Demee Deens. leerve iegCe JÙeòeâ PeeuÙeeJej, ØeLece efJe<Cet
pevceeme Dee}e; efJe<Cet cnCepes Megæ77 peeCeerJe Jee peeCeleer keâUe efkebâJee meòJeiegCe nesÙe;
efJe<Cet ne $ew}ewkeäÙeeÛes hee}ve keâjlees (12.6.6-7). veblej peeCeerJe Je vesCeerJe ÙeebÛes efceßeCe
DemeCeeje yeÇÿeosJe efvecee&Ce Pee}e; lÙeeÛÙee keâle=&lJeiegCeeves leervener YegJeves GlheVe nesleele. heg{s
®õe78 Ûee pevce nesleess; lees leceesiegCe Deens; lees meJe& mebnejeÛes keâejCe Deens (12.6-6-9).
JesieàÙee Meyoele meebieeÙeÛes PeeuÙeeme cetUJeeÙetle - cetU ceeÙesceOÙes-efJe<Cet nesleeÛe; heg{s
lÙeeves ÛelegYeg&pe osn OeejCe kesâ}e; DemeeÛe Øekeâej79 yeÇÿeosJe Je censMe ÙeebÛÙee yeeyeleerle
Pee}e (10.4.21-22). heg{s yeÇÿeosJeeves me=°erÛeer keâuhevee kesâ}er; lÙeeÛÙee FÛÚsØeceeCes
efJeÕe efvecee&Ce Pee}s; efJeÕee80 leer} meJe& peerJeme=°er yeÇÿeosJeeves efvecee&Ce kesâ}er (10.4.31).
efJeÕeeÛÙee ÂMÙe hemeeNÙeele veevee }eskeâ, veevee mLeeves, Ûebõ, metÙe&, leejebieCes, mehleÉerhes,
Ûeewoe YegJeves, Mes<e, ketâce&, mehle heeleeUs, SkeâJeerme mJeie&, Dee" efokeäheeU, lesnleerme keâesšer osJe,
yeeje DeeefolÙe, Dekeâje ®õ, veT veeie, meele $e+<eerÕej, veevee osJeebÛes DeJeleej, cesIe, Ûe›eâJeleea
ceveg, veevee peerJeebÛeer Glheòeer (8.4.50-53) Demee efJemleej Deens (8.4.54) Demes ns
me=ef°jÛevesÛes veJe} Deens (13.3.14).
pÙee meòJeiegCeeÛee efJe<Cet yeve}e Deens, lÙee efJe<CetÛÙee DebMeeves peie Ûee}les. cnCepes Demes
: - pÙee peeCeerJesÛee efJe<Cet Pee}e Deens leer peeCeerJe efJeÕeeleer} meJe& ØeeCÙeeble efJeYeeie}er ies}er
Deens; efleÛÙee ØesjCesves ØeeCeer mJemebj#eCe keâjlees. Ùee peeCeerJes}e81 peieppeesleer cnCeleele. meJe&
ØeeCeer Ùee peeCeerJescegUs efpeJeble jenleele. ner peeCeerJe meieàÙee peiee}e meebYeeUles efkebâJee 82
JeeÛeefJeles, cnCetve efle}e peieppeesleer cnCeleele; leer Mejerjeyeensj ies}er keâer ØeeCeer efpeLeuÙee
efleLes ce¤ve he[lees (1.9.12-15,18)
DeMeeØekeâejs cetUceeÙesleer} peeCeerJesle heâjkeâ nesle nesle ne meJe& efJemleej Pee}e Deens
(10.9.19); ‘ceeÙeeJe¼er heâesheâeJe}er’ (19.5.15) Deens.
(F) Gheefve<eoebvee Oe¤ve - GheeefOejefnle83 DeekeâeMe cnCepes yeÇÿe (·Deelcee) (10.3.1;
9.6.37); cegUele DeefJeveeMe Deelcee neslee (6.2.12). DeelcÙeele efkebâJee yeÇÿeele cetUceeÙee
pevce}er (6.3.12, 10.3.1); cetU yeÇÿeele mhetâefle&¤he Denbkeâej cnCepes cetUceeÙee Øeieš
nesles (4.10.1). ne Denbkeâej efkebâJee cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he Deens (4.10.2; 10.3.2;
6.9.8). Ùee JeeÙetle hebÛe Yetles Je ef$eiegCe Deensle (10.3.2). Ùee JeeÙetheemetve lespe,
lespeeheemetve Deehe DeeefCe Deeheeheemetve Yetceb[U Deekeâej}s (6.3.13; 4.10.2-3). cnCepes
JeeÙetheemetve Deiveer, Deiveerheemetve heeCeer Je heeCÙeeheemetve me=°er efvecee&Ce Pee}er (8.1.26-28;
9.6.16-17).
Jejer} YeeieÛe meefJemlejheCes Demee meebielees Ùeslees : - DeblejelcÙee}e DeekeâeMe cnCeleele
(13.3.7; 12.6.12). (ne JeeÙethe}erkeâ[er} Deblejelcee Deens 17.3.16-17). lÙee
DeekeâeMeeheemetve (DeblejelcÙeeheemetve) JeeÙet pevce}e (12.6.12; 11.1.1; 16.7.2).Ùee
JeeÙetÛes G<Ce Je Meerle Demes oesve ØeJeen Demeleele. Meerle JeeÙetletve leeje Je Ûebõ pevce}s. G<Ce
JeeÙetheemetve metÙe&, Deiveer, efJeÅegle FlÙeeefo GlheVe Pee}s. lespe ns megæe G<Ce Je Meerle Demes oesve
ØekeâejÛes Deens. lespeeheemetve heeCeer nesles. Je heeCeer DeeUtve-Ieó nesTve-he=LJeer yeveles (12.6-
13-15).
JeeÙet les he=LJeer ne Glheòeerleer} Yeeie jeceoememJeeceer JesieàÙee heæleerves Demeener meebieleele
: - (1) JeeÙetheemetve Deiveer neslees. JeeÙetceOÙes pes keâef"Ce Ie<e&Ce Demeles lÙeeheemetve Deiveer
neslees. cebo JeeÙetheemetve Meerle} heeCeer efvecee&Ce nesles. heeCÙeeheemetve he=LJeer nesles (11.1.1-3).
(2) JeeÙetheemetve lespe pevcee}e Ùesles. JeeÙetÛÙee oesve ØeJeenebÛÙee IeemeCeerves Deiveer GlheVe
neslees; lesLes metÙe&efyebye Øeiešles. pees Meerle Jeeje Jeenlees lÙeeceOetve heeCeer GlheVe nesles; heeCeer
DeeUtve he=LJeer efvecee&Ce nesles (11.3.7-9).
Deelee, efvecee&Ce Pee}suÙee he=LJeerle veevee yeerpes Demeleele; yeerpeeheemetve Jevemheleer nesleele
(11.1.3). JevemheleeRheemetve veevee jme, DeVejme GlheVe nesleele (12.6.16). heg{s
peerJeebÛÙee Ûeej KeeCeer PeeuÙee; Ûeej KeeCeeRÛee efJemleej Pee}e; veevee Ùeesveer ØeiešuÙee Je lÙeeble
84ØeeCeer efvecee&Ce Pee}s (11.1.10). JesieàÙee Meyoeble :- he=LJeerÛÙee heesšele Deveble yeerpes
Demeleele; he=LJeer Je heeCeer ÙeebÛÙee ceer}veeves yeerpeebletve Debkegâj hegâšleele (13.3.10). ceie
he=LJeerJej Deceehe Jevemheleer Ùesleele (12.6.15). ceie Je=#e, Jes}er, heeves, OeevÙe, DeVe,
DeVeeheemetve jsle Je jsleeheemetve ØeeCeer DeMeer Glheòeer nesles (13.3.11-13). he=LJeerJejer}
ÛeewNÙeebMeer }#e ØeeCeer DeVejmeeJej peieleele (12.6.16).
DeMeer me=ef°jÛevee Pee}er, DeMeeØekeâejs ns pe[ ÂMÙe efJeÕe Deekeâeje}e Dee}s (12.6.17-
18).
efJeÕeeÛeer mebnejCeer - efJeÕeeÛÙee GYeejCeerÛÙee Deveg<ebieeves efJeÕeeÛÙee mebnejCeerÛeener efJeÛeej
keâjeJeÙeeme nJee. lees meb#esheeves Demee :-
efJeÕeeÛÙee Øe}ÙeeÛÙee JesUer, pes pÙeeletve efvecee&Ce Pee}s Deens les hegvne lÙeeleÛe efJe}erve
nesles (12.6.19; 15.4.22). he=LJeer peUele efJejles; heeCÙee}e lespe Mees<etve Iesles; JeeÙet
lespeeÛee }Ùe keâjlees DeeefCe JeeÙet DeekeâeMeele efJe¤ve peelees (15.4.19-21; 14.9.6-9).
DeMeeØekeâejs hebÛe YetleebÛee keâuheevle DeLeJee veeMe neslees (14.9.9; 15.4.22). hebÛe Yetles
iegCeceeÙesle85 efJe}erve nesleele; iegCeceeÙee85 cetUceeÙesle efJe¤ve peeles; iegCeceeÙee Je cetU86
ceeÙee hejyeÇÿeele }erve nesles (14.9.10). neÛe Yeeie jeceoememJeeceer JesieàÙee heæleerves
Demee meebieleele :- (1) JeeÙees efJelegUleeÛe peeCe ~ met#ce Yetles DeeefCe ef$eiegCe ~ F&Õej85
ceeb[er DeefOe‰eve ~ efveefJe&keâuheer ~~ (10.5.25) (2) efvecee&Ce hebÛe Yetles FÙes ~ keâuheevleer
veemeleer ÙeLeevJeÙes ~ Øeke=âefle 87heg®<e efpeÙes ~ nsner yeÇÿe nesleer ~~ (5.6.47). (3)
cenodYetle cetUceeÙee ~ efJemcejCes efJelegUs keâeÙee ~ heoeLe&cee$e jeneJeÙee ~ "eJe veener ~~ ÂMÙe
ne}keâe }esUs ies}s ~ pe[ ÛebÛeU efJelegU}s ~ Ùee Ghejer MeeÕele Gj}s ~ hejyeÇÿe les ~~
(13.4.23-24).
efJeÕemebnejeveblej - ceeÙee Deens leesheÙe&le Yeso Je DeYeso ÙeebÛeer Yee<ee mebYeJeles. me=°er efvecee&Ce
nesCÙeeÛÙee JesUer Yeso neslee; me=°erÛÙee mebnejeveblej DeYeso neslees (20.8.17). me=°erÛÙee
Øe}Ùeeveblej:- lesLes peerJeefMeJe efheb[ yeÇÿeeb[ ~ Deešesve ies}s Leesleeb[ ~ ceeÙes-DeefJeÅesÛes yeb[ ~
efJeleUesve ies}s ~~ (11.1.17). me=°erÛeer mebnejCeer PeeuÙeeJej, ceeÙesÛee efvejeme nesTve heâòeâ
yeÇÿemJe¤heeÛeer efmLeleer Gjles (11.1.16). Øe}Ùeeveblej ‘heg{s MeeÕele Gj}s ~ les hejyeÇÿe’
(15.4.23) Demes nesles.
efJeÕe melÙe veener - DeeòeeheÙeËle pÙee efJeÕeeÛeer GYeejCeer DeeefCe mebnejCeer heeefn}er les efJeÕe
Kejs veener. Skeâ hejyeÇÿe cee$e melÙe Deens. yeÇÿeeKesjerpe pes keâener DevÙe Yeemeles Jee efomeles, les
Yeüce¤he Deens:- leerve iegCe Je hebÛe Yetles Yeüce Deensle. ceer-let, Gheemevee, F&ÕejYeeJe ns meJe&
Yeüce Deensle (10.6.9-11). meJe& ¤hes DeeefCe veeces Yeüce Deensle (6.2.13). efkebâyengvee
‘efveieg&Ce yeÇÿeeJesieUs DeeJeIes ~ Yeüce¤he’ (10.6.36) Deens. meenefpekeâÛe ceeÙee Je
ceeÙeepeefvele efJeÕe melÙe veenerle. ceeÙesves efvecee&Ce kesâ}s}e ne efJeÕeYeüce DeefJeÅesÛÙee
heefjCeeceecegUs Keje Jeešlees (8.1.42). hejbleg ns ceeÙeeefveefce&le ÂMÙe peie[byej-efJeÕeeÛee
hemeeje-Kejs Deens Demes kegâ"}eÛe DeÉwle Jesoevle iebÇLe meebiele veener. peie DeLeJee88 me=°er
efceLÙee Deens (8.1.43-44; 6.6.46). %eeveer meeOebtvee meenefpekeâÛe ns efJeÕe efceLÙee
Jeešles. cnCetve jeceoememJeeceer meebieleele ‘ÂMÙe efceLÙee meeOegpevee’ (6.7.44), %eeveer
ceeCemee}e ÂMÙe ns mJehveemeejKes efceLÙee Deens (6.7.43).
Ghemebnej - ceeÙesÛÙee De}erkeâ[s Ùee efJeÕeele ÂMÙeeÛes o[heCe (Yeer[) Deens (14.9. 28).
pes ceeÙesÛÙee mebYeüceeves ieeWOeU}s}s Demeleele, lÙeebvee ns efJe}#eCe DeJeIe[ Ûe›eâ keâUle veener
(14.9.23). SKeeoe vegmelee (Meyo) %eeveer pej ceeÙesÛÙee o[heCee}e yeUer he[}e lej
lÙee}e efve§eU hejyeÇÿe Øeehle nesle veener. lees ceeÙesÛÙee keâ#esle GieerÛeÛe ye[ye[ keâjerle jenlees
(15.4.28). ÙeeG}š hejyeÇÿe ns lej ceeÙeeleerle, ceeÙesÛÙee he}erkeâ[s Deens (14.9.28).
ceeÙee Deens leesheÙeËle DevJeÙe JÙeeflejskeâ89 DeeefCe leke&â keâjeJee }eielees. hejbleg pesJne/pesLes
ceeÙee mebheles, lesJne/lesLes DevJeÙe-JÙeeflejskeâ DeeefCe leke&â GjleÛe veenerle (18.5.32).
(De%eeveer) ceeCemeebvee ceeÙesÛes ØelÙe#eheCe Kejs Jeešles. leLeeefhe meeOekeâe}e cee$e les Keesšs
(DeØeceeCe) Jeešles (5.9.32). meeOekeâ ne ØelÙe#e DemeCeeNÙee ceeÙes}e De}#e keâjlees Je
De}#e DemeCeejer yeÇÿeJemlet Deblejele heenele Demelees (5.9.16). meeOeveeÛÙee DeYÙeemeeves
meeOekeâ ne ceeÙee meeb[tve mJe¤heer }erve nesTve peelees (5.9.33). cnCepes lees yeÇÿe¤he
nesTve peelees.
DeMeeØekeâejs ceeÙesÛee efnMeesye Pee}e, ceeÙesÛes osCes-IesCes mebhe}s, keâener yeekeâer Gj}er veener;
DeeefCe meeOÙe Demes yeÇÿe Øeehle PeeuÙeeves, meeOevee}e DeJekeâeMe Gj}e veener; meeOevee
DeeheesDeehe mebhe}er (20-10-27). ceeÙee mebhetCe&heCes efvejmle Pee}er keâer DeJemLee cnCetve
Gjle veener (15.4.29). ceeÙesÛee efve:Mes<e efvejeme Pee}e keâer Kejs DeelceefveJesove Ie[les, lesLes
Meyo heesÛet Mekeâle veener; les efJe%eeve, leer mJemJe¤heefmLeleer, mJeevegYeJeevesÛe keâUtve Ùesles
(15.4.29-30). efJece} yeÇÿeeÛee mee#eelkeâej PeeuÙeeJej, Gvceveer DeJemLee Øeehle
PeeuÙeeJej, kesâ}suÙee meeOevesÛes heâU efceUles, mebmeej meheâU neslees DeeefCe efveieg&Ce Je efve§eU
yeÇÿe Deblejele efmLej nesTve jenles (20.10.25-26)
DeMeeØekeâejs efJeÛeejeves ceeÙesÛee efvejeme nesTve, DeeheCe yeÇÿe¤heÛe nesTve jenlees.
leUšerhee
59. hene - 8.3.49-66; 8.4.2-7; 8.4.40-45; 9.6.1-53; 10.9.1-21;
10.10.5-32; 11.1.1-10.
60. cetUceeÙee cnCepes efve§eU yeÇÿeeleer} ÛebÛeU nesÙe. cnCetve Ye.me.ßeerjecejeÙe kesâUkeâj
The&â ßeeroeoecenejepe cnCeleele:- ÛebÛeUeÛes iegCes efJeÕe jefÛe}s; meoevebo¤heer efÛeodiegCe
ÛebÛeU ~ efJeÕeeÛee ne KesU kesâ}e lesCes ~~
61. ceeÙee ~ Deblejelcee (Deelcee) nsÛe meJe& efJekeâej Ie[Jetve DeeCeleele; heCe lÙeebÛee
Deejeshe cee$e yeÇÿeeJej kesâ}e peelees (20.7.19).
62. Skesâkeâe Yetleele DevÙe Yetles keâMeer efcemeU}s}er Demeleele ns hebÛeerkeâjCeeÛÙee
efmeæevleevegmeej 8.4.13-38 ceOÙes jeceoeme efJemle=leheCes meeieleele.
63. peeCeerJe cnCepes %eeve; vesCeerJe cnCepes De%eeve:- %eeve cnefCepes peeCeCes ~ De%eeve
cnCepes vesCeCes (20.1.23).
64. cetUceeÙesle peeCeerJe keâMeer ÙeeÛes DeeCeKeer Skeâ mhe°erkeâjCe jeceoeme Demes osleele :-
efheb[eleer} cenekeâejCe osnele legÙee& ner meJe&meeef#eCeer DeJemLee Deens; cnCepes lesLes peeCeerJe
Jee %eeve Deens. yeÇÿeeb[ele cetU ceeÙee ne cenekeâejCe osn Deens; cnCetve lesLes peeCeerJe
efkebâJee %eeve Deens (9.6.4-5).
65. peeCeerJe-vesCeerJe ns iegCeebÛesner }#eCe Deens (20.3.6). peeCeerJe-vesCeerJe ns ÉbÉ
efve§eU yeÇÿeele DemetÛe Mekeâle veener.
66. peieoerÕejeheemetve ef$eiegCe ~ heg{s pee}s ~~ 16.7.4. peieoerÕej · cetUceeÙee.
67. iegCeebheg{er} keâo&ceemeer ~ iegCe#eesefYeCeer yees}erpes ~~ (20.3.8).
68. iegCe#eesefYeCeerÛes Lees[s JesieUs JeešCeejs mhe°erkeâjCe jeceoeme Demes osleele:-cetUceeÙesletve
MegæmeòJeiegCe efvecee&Ce neslees; lÙeeÛÙeeceOÙes jpeesiegCe Je leceesiegCe ns ieghleheCes cnCepes
met#ce¤heeves DemeleeleÛe; lÙee}e cenòeòJe DeLeJee iegCe#eesefYeCeer ceeÙee cnCeleele.
(17.2.10).
69. ÙesLetveÛe cetU ÔkeâejeÛeer ceeb[Ceer nesles (13.3.5). Dekeâej, Gkeâej, Je cekeâej ns
leerve efceUtve Ôkeâej Deens (13.3.6). efJeÕeeslheòeerÛÙee Øeef›eâÙesle De#ejebveener mLeeve
Deens. efve§eU yeÇÿeeleer} Denb ns mhegâjCe ÔkeâejeÛÙee veeo¤heeves nesles. leesÛe Meyo.
MeyoÉeje JesoMeem$es Øeieš nesleele (9.6.10). Ôkeâejele (·JeeÙetÛÙee ieleerle) leòJes
(·hebÛe Yetles) cegUele DemeleeleÛe (8.3.55).
70. cegUele cetUceeÙeeÛe DemeuÙeeves, cetUceeÙesheemetve leerve iegCe efvecee&Ce nesleele
(20.2.16), Demesner jeceoeme meebieleele.
71. cetUceeÙesheemetve leerve iegCeebheÙeËvleÛeer leòJes ÛebÛeU Demetve SkeâosMeer Deensle; leer
meJe&JÙeehekeâ veenerle (20.2.26).
72. iegCeeheemetefveÙee Yetles ~ heeJe}er mhe° oMesles (9.6.27) Demesner jeceoeme cnCeleele.
73. Kejs cnCepes leerve iegCe Je hebÛeYetles iegCeceeÙesle DemeleeleÛe. cnCetve iegCeeheemetve DeekeâeMe
GlheVe nesles Demes keâOeerÛe Ie[le veener; leLeeefhe Meyo Ùee iegCee}e DeefOe‰eve nJes cnCetve
DeekeâeMeeÛeer keâuhevee kesâ}s}er Deens (9.6.28).
74. heeCÙeeÛÙee Deveskeâ efJekeâejebmee"er 9.6.44-51 hene.
75. cetUceeÙee cnCepesÛe F&Õej, hejcesÕej, meiegCeosJe, peieoerMe, FlÙeeoer.
76. oemeyeesOeeleer} keâneCeer (13.5) meebieles:-meiegCe F&Õejeheemetve efJe<Cet Pee}e;
efJe<Cetheemetve yeÇÿeosJe Pee}e; yeÇÿeosJeeheemetve ®õ Pee}e. yeÇÿeosJeeves meJe& me=°er efvecee&Ce
kesâ}er.
77. meòJeiegCeeÛee osn OeejCe keâjCeeje lees efJe<Cet (10.9.12).
78. efJe<Cet peeCelee Deens; yeÇÿeosJe peeCelee-vesCelee Deens; lej censMe ne vesCelee Deens
(10.4.19).
79. heg{s ceg}s-veeleJeb[s Demee lÙeebÛee efJemleej Pee}e (10.4.28)
80. yeÇÿeosJeke=âle me=°erÛee leheMeer} 10.4.31-38 ceOÙes Deens.
81. Deveskeâ ØeeCeer efvecee&Ce nesleer ~ hejer ÙeskeâÛeer keâUe Jele&leer ~ leÙes veeJe peieppeesleer ~
peeCeleer keâUe ~~ 11.1.26.
82. leÙes keâUsÛes heesšer ~ osJe Demeleer keâesšŸevegkeâesšer ~~ 11.9.11; osJeosJelee, Yegles,
FlÙeeoer peeCeerJesÛes efYeVe Øekeâej Deensle; les vesnceer JeeÙeg¤heeves mebÛeej keâjerle Demeleele
(10.9.20-21)
83. DeekeâeMe ns ÂMÙeeÛÙee GheeOeerle meehe[}s keâer lÙee}e Yetle cnCeleele (9.6.34). pes
%esÙe¤heeves DevegYeJeeme Ùesles les hebÛe Yetleeble cees[les. DeekeâeMe %esÙe®heeves-MetvÙeheCeeves-
DevegYeJeeme Ùesles; cnCetve DeekeâeMe hebÛeYetleebhewkeâer Skeâ Deens (9.6.36-37). DeekeâeMe
Je yeÇÿe Ùeebleer} heâjkeâemee"er 8.5.36-42, 55-68 hene.
84. De°Oee Øeke=âleerheemetve }nevecees"er Mejerjs efvecee&Ce Pee}er (11.2.15).
85. keâejCe:-pes pesLes efvecee&Ce nesles ~ les lesLes }Ùee peeles ~~ 14.4.22.
86. F&Õej·cetUceeÙee.
87. Øeke=âefleheg®<e·cetUceeÙee.
88. efJeÕe hejyeÇÿeer Yeeme ~ ßeerjecejeÙe iees. kesâUkeâj cenejepe.
89. Skeâ Demeleevee ogmejs Demeles ne DevJeÙe; Skeâ vemeleevee ogmejs vemeles ne JÙeeflejskeâ.
3. hebÛeerkeâjCe
meeceevÙe ceeCemeebvee hejceeLee&Ûes DeLeJee DeOÙeelceeÛes ceeie&oMe&ve keâjCeeNÙee Yeejleeleer}
meeOegmebleebceOÙes ßeermeceLe& jeceoeme1 mJeeceer ÙeebÛee meceeJesMe neslees. ßeerjeceoememJeeceeRÛes
DeeCeKeer Skeâ JewefMe<šŸe Demes Deens keâer lÙeebveer JÙeeJeneefjkeâ efkebâJee ØeehebefÛekeâ iees°erlener
}eskeâebvee meefJemlej ceeie&oMe&ve kesâ}s Deens. lÙeebÛes ns ceeie&oMe&ve cegKÙele: lÙeebÛÙee ‘oemeyeesOe’
veecekeâ «ebLeeble efometve Ùesles. lemes heeefnuÙeeme jeceoememJeeceeRÛee oemeyeesOe ne Skeâ DehetJe& «ebLe
Deens. hejbleg lÙeeÛÙeekeâ[s hejceeLe&Øesceer lemesÛe hebef[lepeve ÙeebÛes }#e peeJeÙeeme nJes nesles
eflelekesâ ies}s}s efomele veener. oemeyeesOe Ùee «ebLeeyeö} ßeer. DeCCeeyegJee2 keâe}ieeJekeâj
meebieleele, ‘‘ØeeefCecee$eebÛÙee meJe& DeeMeeDeekeâeb#ee hetCe& keâjCÙeeÛes meeceLÙe& keâesCÙee Skeâe «ebLeele
Deens Demes pej efJeÛeej}s lej lÙeeÛes Gòej ‘ßeerceled oemeyeesOe’ Demes osCÙeeme keâener njkeâle
vemeeJeer Demes Deecnebme Jeešles. DeOÙeelceeÛee lej lees ces®ceefCe Demetve les DeOÙeelce ØelÙe#e
peerJeveele keâesCelÙee meeOeveeves DeeCelee ÙesF&} leer meJe& DeeÛeej mebefnlee DeeheCeebme oemeyeesOeele
meehe[s}.’’
ØehebÛe DeeefCe hejceeLe& - efvemeie&le: ØehebÛeele DemeCeeNÙee heg®<eeves ØehebÛeeÛes pees[erves hejceeLe&ner
keâjeJeÙeeme nJee, DeMeer jeceoememJeeceeRÛeer Dehes#ee Deens. lÙeemee"er cnCepes hejceeLeeËÛÙee
DeeJeMÙekeâlesmee"er keâener keâejCes lÙeebveer DeMeer efo}er Deensle : - (1)‘hejceeLe& mekeâUebme
efJemeeJee Deens’ (oe. 1.9.20). (2) ‘hejceeLe& pevceeÛes meeLe&keâ ~ hejceeLe& mebmeejer leejkeâ’
(oe.1.9.21) Demee Deens. (3) ‘DehetJe&lee Ùee hejceeLe&Ûeer ~ Jeelee& veener pevce ce=lÙeeÛeer ~
DeeefCe heoJeer meeÙeespÙelesÛeer ~ mebefveOeefÛe }eYes’ (oe.1.9.13), Demee Øekeâej Deens.
Ùee meboYee&le jeceoeme3 mJeeceeRÛes meebieCes Demes Deens : - ‘DeeOeer ØehebÛe keâjeJee vesškeâe
~ ceie IÙeeJes hejceeLe&efJeJeskeâe’ (oe. 12.1.1); keâejCe ‘ØehebÛeer pees meeJeOeeve ~ lees hejceeLe&
keâjer} peeCe ~ ØehebÛeer pees DeØeceeCe ~ lees hejceeLeea Keesše’ (oe. 12.1.9). lemesÛe ‘ØehebÛe
meeb[tve hejceeLe& keâje} ~ lesCes legcner keâ°er Jne} ~ ØehebÛe hejceeLe& Ûee}Jee} ~ lejer legcner
efJeJeskeâer’ (oe.12.1.2), DeeefCe ‘cnCeewefve meeJeOeeveheCes ~ ØehebÛe hejceeLe& Ûee}JeCes
(oe.12.1.10) ns ceeCemee}e F° Deens.
hejceeLee&me hebÛeerkeâjCe DeeJeMÙekeâ - veblej jeceoememJeeceer heg{s meebieleele : ØehebÛe vesškeâe
keâjeJeÙeeÛee PeeuÙeeme megJeCe& cnCepes õJÙe DeeJeMÙekeâ Deens. DeeefCe hejceeLe& keâjeJeÙeeÛee
PeeuÙeeme ‘hebÛeerkeâjCe’ ceenerle nJes, lemesÛe ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe keâUtve ÙeeJeÙeeme nJes. ner
Gòejeskeäle iees° pece}er keâer peerJe mebmeejeletve4 megštve meeÙegpÙe cegòeâer efceUJet Mekeâlees. jeceoeme
mJeeceeRÛÙee celes, hebÛeerkeâjCe%eeve DeeefCe ceneJeekeäÙe-efJeJejCe ns hejceeLee&}e cet}Yetle
DemeuÙeeves, lesÛe hegve: hegve:5 mecepetve Iesle}s heeefnpesle. lemesÛe hebÛeerkeâjCe DeeefCe
ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe ns hejmhejehes#ee efYevve6 Deensle nsner }#eele IÙeeJeÙeeme nJes. Øemlegle
}sKeele hebÛeerkeâjCeeÛes meefJemlej efJeJejCe kesâ}s}s Deens. lelhetJeea ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe
meb#esheeves meebefiele}s Deens.
ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe - ceneJeekeäÙe ne Meyo Gheefve<eoebleer} keâener efJeefMe° JeekeäÙeebÛÙee
yeeyeleerle Jeehej}e peelees. Goe. meJe& KeefuJeob yeÇÿe ( ns meJe& KejesKej yeÿe Deens.), Denb
yeÇÿeeefmce (ceer yeÇÿe Deens), leòJeceefme (les let Deensme), FlÙeeoer. ceneJeekeäÙe Ùee Meyoeves Denb
yeÇÿeeefmce DeeefCe leòJeceefme ner JeekeäÙes jeceoememJeeceervee DeefYeØesle Deensle. MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee
kesâJe}eÉwle Jesoevleele peerJe ne cet}le: yeÇÿe¤heÛe Deens; ns cele jeceoememJeeceervee ceevÙe
Deens. Ùee meboYee&le jeceoememJeeceer oemeyeesOeele meebieleele : - yeÇÿe ns cegUele efvejekeâej (oe.
4.10.1), efveefJe&keâuhe (oe.9.1.2), efveefJe&keâej (oe. 8.5.42), efvejeYeeme (oe. 9.1.4;
9.6.37), efve§eU (oe. 8.3.48; 10.10.11), efveieg&Ce (oe. 8.3.44; 8.3.39;
9.6.32), DeodJewle (oe. 7.6.1; 7.7.18) Deens. Ùee efve§eU yeÇÿeele7 ceeÙee efvecee&Ce
nesles (oe. 8.3.27). DeeefCe ceeÙesheemetve efJeMJeeÛee efJemleej neslees. hejbleg ceeÙee efvecee&Ce nesles
ne Yeeme Deens. ceeÙee efvecee&Ce PeeuÙeeÛee Yeeme ne Yeüce Deens (oe. 10.10.10-11).
efJeÕeele ceeÙesÛee efJemleej Deens hejbleg ceeÙee ner efceLÙee Deens. leer meJe&mJeer Kejer veener (oe.
8.3.21). yeÇÿeeJej ceeÙesÛes efceLÙee Yeeve nesles Je peie efJeJele&¤heeves Yeemeles (yeÇÿe pes keâe
meveeleve ~ lesLes ceeÙee efceLÙeeYeeve~ efJeJele&¤he Yeemes ~~ (oe. 8.2.2) cnCepes peie ns
PeeuesuesÛe veener. leLeeefhe mebMeÙe otj keâjCÙeeme peieeÛeer Glheefòe meebefieleueer peeles (Dejs pes
PeeuesefÛe veener ~ lÙeeÛeer Jeelee& hegmemeer keâeÙeer ~ leLeeefhe meebiees pesCes keâener ~ mebMeÙe vegjs~~ (oe.
8.2.1)
DeodJewle yeÇÿe ns efveefJe&keâuhe Deens (oe. 7.6.1), lej meJe& odJewle ns keâuhevescegUs
Yeemeles. ‘keâuhevee’ odJewleeÛeer ceelee (oe. 7.5.20) Deens DeeefCe Ùee odJewleele YeemeCeeje
leLeekeâefLele peerJe ne kegâCeer JesieUe vemetve lees yeÇÿeÛe Deens; DeeheCe peerJe cegUele yeÇÿe¤he
Deenesle (oe. 9.10.31), DeeheCe peerJe cnCepes efveieg&Ce Deelcee Deenesle (oe. 6.3.23; Je
29-30). DeeheCe efveieg&Ce yeÇÿe¤he Deenesle. DeeheCe yeÇÿe¤he Deenesle nsÛe Kejs DeeheuÙee
mJe®heeÛes %eeve nesÙe (oe. 5.6.10). peerJe - yeÇÿeeÛeer ner SskeäÙelee Den yeÇÿeeefmce efkebâJee
leòJeceefme Ùee ceneJeekeäÙeeJe¤ve keâUtve Ùesles. Ùee ceneJeekeäÙeebÛes efJeJejCe ns cegKÙe %eeveeÛes
ue#eCe Deens (ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe ~ ns cegKÙe %eeveeÛes ue#eCe ~ oe. 5.6.14). ceer yeÇÿe
Deens, lees hejceelcee ceer Deens, les yeÇÿe let Deensme Ùee ceneJeekeäÙeebÛÙee efJeÛeejCessves menpe
yeÇÿeefmLeleer Øeehle nesles (meesnb nbmee leòJeceefme ~ les yeÇÿe let Deensmeer ~ efJeÛeej heeneJee efmLeleer
Ssmeer ~ menpeÛeer nesles ~~ (oe. 13.2.20). ÙeeØeceeCes ceneJeekeäÙeebÛÙee DeLee&ÛÙee
efveefoOÙeemeeves DeeheCeÛe yeÇÿeJemleg Deenesle Demee mee#eelkeâej neslees ( ceneJeekeäÙeeÛee DeLe&
Ieslee ~ DeeheCe JemletÛeer leòJelee ~~ (oe. 5.6.13). DeMeeØekeâejs ceneJeekeäÙeebÛÙee efJeJejCeeves
hejceeLe& meeOelees.
kesâJeueeodJewle JesoevleeceOeerue hebÛeerkeâjCe : Denb yeÇÿeeefmce meejKÙee ceneJeekeäÙeebÛÙee
efveefoOÙeemeveeuee DeeÅe MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee kesâJeueeodJewle Jesoevleele Heâej cenlJe Deens.
MebkeâjeÛeeÙeeËÛes ns DeodJewle lelJe%eeve keâener DebMeebceOÙes jeceoememJeeceeRvee8 ceevÙe Deens.
MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee kesâJeueeodJewle Jesoevleele9 ‘hebÛeerkeâjCe’ ner Skeâ mebkeâuhevee Deens. ner
mebkeâuhevee meb#esheeves DeMeer:- cegUele efveieg&Ce yeÇÿe Deens. lesLes ef$eiegCeelcekeâ De%eeve Ùesles. ceie
leceesiegCeØeOeeve DeMee De%eeveeÛÙee efJe#eshe veeJeeÛÙee Mekeäleerheemetve DeekeâeMe, JeeÙeg, lespe, peue
DeeefCe he=LJeer ner met#ce Yetles ›eâceeves GlheVe nesleele. leer ØeLece mJeleb$e Jee JesieJesieUer
Demeleele. heg{s lÙeebÛes hejmhej-efceßeCe nesTve mLetue Yetles efvecee&Ce nesleele Je Gòejeskeäleeheemetve
efJeMJeeÛee hemeeje neslees. met#ce YetleebÛÙee efJeefMe° DeMee hejmhej efceßeCeeves hebÛeerke=âle ~ mLetue ~
ceneYetles yeveleele. heeÛe met#ce YetleebÛee ne hejmhej mebÙeesie pÙee efJeefMe° heodOeleerves neslees efleuee
hebÛeerkeâjCe cnCeleele. Ùee hebÛeerkeâjCe Øeef›eâÙesves GodYetle PeeuesuÙee hebÛeerke=âle/mLetue/cene Yetleeble
heeÛener YetleebÛes DebMe Demeleele. ØelÙeskeâ hebÛeerke=âle Yetleele Flej YetdleebÛes DebMe keâmes Ùesleele ns
hebÛeerkeâjCeeJe¤ve mecepetve Ùesles. ner hebÛeerkeâjCe Øeef›eâÙee DeMeer Deens:- ØelÙeskeâ met#ce Yetle ns
Skeâ cnCepes Skeâ Skeâkeâ Deens Demes ceeveeJeÙeeÛes. ceie lÙeeÛes 1/2 ± 1/2 Demes oesve meceeve
Yeeie keâjeJeÙeeÛes. veblej ØelÙeskeâ met#ce YetleeÛÙee heefnuÙee DeOÙee& (1/2) YeeieeÛes 1/8 ±
1/8 ± 1/8 ± 1/8 Demes Ûeej meceeve Yeeie keâjeJeÙeeÛes. lÙeeveblej ØelÙeskeâ met#ce YetleeÛee
1/2 Yeeie ne lÙeeÛee mJele:Ûee 1/8 Yeeie mees[tve, Flej Ûeej met#ce YetleebÛÙee ØelÙeskeâer 1/8
YeeieeMeer efcemeUtve ÅeeJeÙeeÛee; ceie Skesâkeâ hebÛeerke=âle/mLetue Yetle efvecee&Ce nesles. Goe. hebÛeerke=âle
/ mLetue DeekeâeMe - 1 = 1/2 DeekeâeMe ± 1/8 JeeÙeg ± 1/8 lespe ± 1/8 peue ± 1/8
he=LJeer. DemeeÛe Øekeâej hebÛeerke=âle JeeÙet FlÙeeoer YetleebÛÙee yeeyeleerle mecepeeJeÙeeÛee. DeMeeØekeâejs
ØelÙeskeâ hebÛeerke=âle cnCepes mLetue DeMee ceneYetleele heebÛener met#ce YetleebÛes10 DebMe Ùesleele.
b
oemeyeesOeeleerue hebÛeerkeâjCe efYeVe:- kesâJeueeodJewle Jesoevleeleerue Jejerue hebÛeerkeâjCe Øeef›eâÙee
jeceoeme mJeeceeRveer oemeyeesOeele ceeb[uesueer veener. lÙeebÛes cele Lees[smes JesieUs Deens. lÙeebÛÙee
celes:- heeÛe met#ce Yetles cetUceeÙesleÛe Demeleele (oe. 8.3.59-60). nerÛe heeÛe Yetles heg{s
mLetue/pe[/ceneYetles yeveleele (met#ce Yetles peer yeesefueueer/leerÛeer heg{s pe[lJee Deeueer ~ oe.
8.4.55). leLeeefhe ØelÙeskeâ met#ce Yetleele11 Flej met#ce Yetlesner DemeleeleÛe Je leerÛe heg{s
JÙekeäle oMes}e Ùesleele. ‘Ùeskeâ Yetleer hebÛeYetle’ (oe.8.4.38) keâmes Deens les jeceoemeebveer oe.
8.4.15-37 Ùee DeesJÙeeble oeKeJetve efo}s Deens. ÙeeÛee DeLe& Demee neslees keâer kesâJe}eodJewle
Jesoevleeleer} hebÛeerkeâjCeehes#ee JesieUs Demes keâener lejer jeceoeme mJeeceeRvee hebÛeerkeâjCe Meyoeves
DeefYeØesle Deens. cnCetve meceLe& jeceoemeebvee hebÛeerkeâjCe Meyoeves keâeÙe Dehesef#ele Deens, ÙeeÛee
DeefOekeâ efJeÛeej Deelee heg{s kesâ}e Deens.
oemeyeesOeeleer} hebÛeerkeâjCeeÛee DeefYeØeeÙe - oemeyeesOeeÛÙee keâener Øeleerle hebÛeerkeâjCe ne Meyo
‘hebÛeerkeâCe&’ Demeener efo}s}e efomelees. heCe Øemlegle }sKeele ‘hebÛeerkeâjCe’ DemeeÛe Meyo Iesle}e
Deens.
oemeyeesOeele11-De hebÛeerkeâjCe ne Meyo heg{er} mene ef"keâeCeer Ùeslees :
(1) Ssmes hebÛeerkeâjCe Meem$eØecesÙe / F&ÕejlevegÛeleg<šÙe ~ cnCeewve ns yees}Ces nesÙe / peeCeerJe
cetUceeÙee ~~ oe. 10.10.15 (hebÛeerkeâjCe ns Meem$eeÛes ØecessÙe Deens. F&ÕejeÛes Ûeej osn
Deensle. cetU ceeÙee peeCeerJe¤he Deens.)
(2) ØehebÛeer heeefnpes megJeCe& ~ hejceeLeea hebÛeerkeâjCe ~ ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe ~ keâjerlee megšs
~~ oe. 11.3.29 (ØehebÛeele megJeCe& nJes lej hejceeLee&le hebÛeerkeâjCe. ceneJeekeäÙeeÛÙee
efJeJejCeeves peerJe yebOeveeletve megšlees.)
(3) mekeâU hejceeLee&me cetU ~ hebÛeerkeâjCe ceneJeekeäÙe kesâJeU ~ lesefÛe keâjeJes ØeebpeU ~
hegvne hegvne ~~ oe. 11.4.10 (hebÛeerkeâjCe Je ceneJeekeäÙe ns hejceeLee&}e cet}Yetle Deensle.
hegvne hegvne lÙeeÛee efJeÛeej keâjeJee)
(4) cegUeheemetve mewjeJewje / DeJeIee hebÛeerkeâjCe hemeeje ~ lÙeele mee#elJeeÛee oesje ~ leesner
leòJe¤he ~~ oe. 15.3.1 (cegUeheemetve meieUe hebÛeerkeâjCe hemeeje Deens. lÙeele leòJe®he
mee#eer DevegmÙetle Deens.)
(5) yeÇÿee[ebÛes cenekeâejCe ~ lesLetve ns hebÛeerkeâjCe ~ ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe ~ JesieUs Demes
~ oe. 11.5.30 (yeÇÿee[ebÛÙee cenekeâejCeeletve hebÛeerkeâjCe nesles. lÙeehes#ee ceneJeekeäÙeeÛess
efJeJejCe JesieUs Deens.)
(6) Fefleßeer hebÛeerkeâjCe ~ kesâ}sefÛe keâjeJes efJeJejCe ~ }esneÛes pee}s megJeCe& ~ heefjmeeÛesve
Ùeesies ~~ oe. 17.8.33 (Demes ns hebÛeerkeâjCe Deens. lÙeeÛes efJeJejCe JeejbJeej keâjeJes.
heefjmeecegUs }esKeb[eÛes meesves nesles.)
GheÙe&gkeäle mene mLeUebhewkeâer oe. 11.3.29 (ØehebÛeer heeefnpes megJeCe&, FlÙeeoer) DeeefCe oe.
11.4.10 (mekeâU hejceeLee&me cetU, FlÙeeoer) ner oesve mLeUs hebÛeerkeâjCe cnCepes keâeÙe ns
"jefJeCÙeele GheÙeesieer he[Ceejer veenerle, ns Deieoer GIe[ Deens. Gj}suÙee Ûeej mLeUebJe¤ve
cee$e hebÛeerkeâjCe cnCepes keâeÙe ÙeeÛeer keâuhevee Ùesles. Ùee Ûeej DeesJÙeebÛeeÛe meefJemlej efJeÛeej
heg{s kesâ}e Deens.
heefn}s mLeU : oe. 10.10.15 :- Ùee DeesJeerJe¤ve keâUles keâer hebÛeerkeâjCe ns Meem$eeÛee
efJe<eÙe Deens; lÙeele F&ÕejeÛÙee Ûeej osnebÛee mecegoeÙe Ùeslees. oemeyeesOeeÛÙee DeeOeejs ÙeeÛee
Keg}emee Demee : - efveieg&Ce Jee efve§eU yeÇÿe ns Debeflece leòJe Deens. efve§eU yeÇÿeele ÛebÛe}
efvecee&Ce nesles. efve§eU yeÇÿeele YeemeCeeNÙee Ùee ÛebÛeUe}e cetUceeÙee cnCeleele
(oe.10.10.5-7). efve§eU yeÇÿeeleer} ns ÛebÛeU FÛÚe, mhetâefle& efkebâJee mcejCe Ùee
mJe¤heeÛes Demeles (oe. 10.10.12). efvejekeâej yeÇÿeele ÛebÛeU cnCepes (yeÇÿeeÛes) mJele:Ûes
mcejCe mhegâj}s (oe.17.2.6). efvejekeâej yeÇÿeele mhetâefle&¤he Denbkeâej G"}e
(oe.4.10.1); efveieg&Ce yeÇÿeele ‘Denced’ DeMeer peer mhetâefle& Jee mcejCe Ùesles leerÛe12 cetUceeÙee
nesÙe (oe.8.3.51).
Deelee, efvejekeâej yeÇÿeele pees mhetâefle&¤he Denbkeâej G"lees, lees Denbkeâej13 JeeÙegmJe¤he
Deens (oe. 4.10.1-2). yeÇÿeeÛÙee efve§eU ¤heeleer} ÛebÛeU efmLeleer cnCepes cetUceeÙee ner
JeeÙeg Deens (oe. 10.9.4). cnCepesÛe cetUceeÙee ner JeeÙegmJe¤he Deens (oe.10.4.10;
9.6.8). Deelee, JeeÙetle peeCeerJesÛes ¤he Demeles (oe. 10.4.10); cnCetve JeeÙeg Je peeCeerJe
Ùee oesneWÛÙee cesUeJÙee}e cetUceeÙee cnCeeJes (oe.10.9.5) cnCepes cetUceeÙee ner
peeCeerJe¤he (oe.15.7.2; 10.10.15; 9.8.26) DeLeJee peeCeerJeceÙe Deens (oe.
20.2.19). cnCetve heÇmlegle oe. 10.10.15 Ùee DeesJeerle jeceoeme mJeeceer meebieleele
‘‘cnCeewve ns yees}Ces nesÙe ~ peeCeerJe cetUceeÙee ~’’
cetUceeÙee13 JeeÙegmJe¤he Deens. ne JeeÙeg leerve iegCe Je hebÛe Yetles Ùeebveer Ùegkeäle Demelees
(oe.15.7.4). efkeâbyengvee Ùee JeeÙetceOÙes leerve iegCe Je heeÛe Yetles Demeleele. (oe.10.9.1;
10.3.2). cnCetve JeeÙeg¤he cetUceeÙesle ØeLeceheemetveÛe leerve iegCe Je hebÛe Yetles Demeleele.
ceeÙee ner hebÛe Yetles Je leerve iegCe Ùeebveer yeve}s}er Deens (oe.9.6.33). cegUele cnCepes cetU
ceeÙesle leerve iegCe Je hebÛe Yetles ÙeebÛes efceßeCe Demeles; lesLes les met#ce Je Skeâ¤he Demeleele (oe.
9.6.14-15). cetUceeÙee ner met#ce Demetve (oe.17.3.18) leer efceßeCe¤he Deens
(oe.20.5.4-5).
GheÙeg&òeâ met#ce JeeÙetle met#ce hebÛeYetles Demeleele (oe. 8.4.40); ne JeeÙeg hebÛe Yetleebveer
Ùegòeâ Demelees (oe. 8.4.41). meenefpekeâÛe JeeÙeg¤he cetUceeÙesle met#ce ¤heeves cnCepes
yeerpe¤heeves hebÛeYetles Demeleele (oe.9.6.2) efkebâyengvee ne ‘hebÛeYeteflekeâ heJeve’ cnCepesÛe
cetUceeÙee Deens (oe.8.4.41) cnCepesÛe cetUceeÙee ner hebÛeYeteflekeâ Deens (oe.8.3.58,
60; 8.4.7). cetUceeÙee ner met#ce DeMee heeÛe Yetleebveer yeve}s}er Deens (oe. 17.2.12-
13). veblej (efJeÕeeslheòeerÛÙee JesUer) ceeÙesleer} ner met#ce hebÛe Yetles JÙekeäle oMess}e Ùesleele
(oe.12.6.10) cnCepes leer me=°erjÛevesle JÙekeäle nesleele (oe.8.3.57) cnCepesÛe leer
JesieUsheCeeves mhe° ÂMÙe ¤heele Ùesleele (oe. 9.6.27). JÙekeäle oMes}e Dee}s}er hebÛeYetles
pe[ nesTve (oe. 8.3.56) meJe& leòJes (· peieeleer} heoeLe&) yeveleele DeeefCe efheb[ -
yeÇÿee[ebleer} meJe& jÛevee nesles (oe. 8.4.44-45) cnCepesÛe hebÛe YetleebÛee efJemleej neslees
(oe.8.4.4) DeeefCe Deheâeš hemeeje neslees (oe. 20.2.27). hebÛe YetleebÛee efJemleej
(oe.13.6.11) efkebâJee hemeeje meieUerkeâ[s efJemleejlees (oe. 13.3.6). DeMeeØekeâejs hebÛe
Yetleebheemetve efJeÕeeÛeer GYeejCeer nesles (oe. 11.1.11).
Jejer} Øekeâej JesieàÙee Meyoeble meebieeÙeÛee PeeuÙeeme, Demes cnCelee Ùesles:- meJe& me=°erÛes
met#ce yeerpe cetUceeÙesle Deens (oe. 20.2.20; 20.3.17). efJeÕe cnCepes ceeÙesÛee efJekeâej
Je efJemleej Deens (oe.11.2.10). cetUceeÙeeÛe veevee efJekeâejebÛes cetU Deens (oe.
15.7.1). cetUceeÙesheemetve efJeÕeeÛee efJemleej neslees (oe. 10.9.2-3). hebÛeYeteflekeâ ceeÙeeÛe
meJe&$e efJemleej}er Deens (oe.8.3.62). efJeÕeefveefce&efle ne cetUceeÙesÛee KesU Deens (oe.
9.6.33). ceeÙescegUs me=°erÛeer jÛevee nesles (oe.7.1.57-58). peieeÛes DeJe[byej ns ceeÙesves
GYeej}s}s ÂMÙe Deens (oe. 8.1.43). cetUceeÙee ner Deveble yeÇÿeeb[s efvecee&Ce keâjles DeeefCe
lÙeebÛee }Ùener keâjles (oe. 1.3.15; 1.3.6).
veblej cetUceeÙesheemetve efvecee&Ce Pee}suÙee me=°er-jÛevesle efheb[ DeeefCe yeÇÿeeb[ ÙeebÛeer
keâuhevee kesâ}er peeles. lejer ‘yeÇÿeeb[er lesÛeer efheb[er Demes’ (oe. 9.4.44) efkebâJee efheb[emeejKeer
yeÇÿeeb[jÛevee (oe. 9.5.1) Deens. Ùee efheb[ele Je yeÇÿeeb[ele ØelÙeskeâer Ûeej osn14 ceeve}s
peeleele. les Demes : - ‘mLetU met#ce keâejCe cenekeâejCe ~ ns ÛÙeejer efheb[erÛes osn peeCe’ (oe.
9.5.4) DeeefCe ‘efJeješ efnjCÙe DeJÙeeke=âle DeeefCe cetUØeke=âleer ns KetCe ~ yeÇÿeeb[erÛeer (oe.
9.5.4) cnCepes efheb[ele mLetU, met#ce, keâejCe DeeefCe cenekeâejCe, Demes Ûeej osn Deensle,
lej yeÇÿeeb[ele efJeješ, efnjCÙe, DeJÙeeke=âle DeeefCe cetU15 Øeke=âleer Demes Ûeej osn Demeleele16.
Deelee cetUØeke=âleer cnCepesÛe cetUceeÙee17 Deens. cnCetve cetUceeÙee nerÛe yeÇÿeeb[eleer} ÛeewLee
cenekeâejCe osn Deens.18 (yeÇÿeeb[erÛes cenekeâejCe ~ les cetUceeÙee peeCe ~ oe. 12.6.26).
yeÇÿeeb[eleer} mLetU osn cnCepes efJeješ, met#ce osn cnCepes efnjCÙe, DeJÙeeke=âefle ne
keâejCe osn DeeefCe cetUØeke=âleer / cetUceeÙee ne cenekeâejCe osn nesÙe. nsÛe F&ÕejeÛes leveg -
Ûeleg°Ùe nesÙe. ne Ûeej osnebÛee Yeeie Meem$eele meebefiele}e Deens cnCepesÛe lees Meem$eeÛee efJe<eÙe
Deens (ns MeeŒeeOeejer, peeCeeJeer ~ oe. 9.5.6). DeMeeØekeâejs, F&ÕejlevegÛeleg<šÙe
(oe.10.10.15) heentve Pee}s. Ùee DeesJeerleer} ceeieÛee ÛejCe ‘Ssmes hebÛeerkeâjCe Meem$eØecesÙe’
(oe. 10.10.15) Deens. ÙeeJe¤ve keâUles les Demes keâer :- Meem$eeves meebefiele}s}s
yeÇÿeeb[eleer} F&ÕejeÛes levegÛeleg<šÙe cnCepes hebÛeerkeâjCe Deens. Lees[keäÙeele mebeieeÙeÛes PeeuÙeeme:
hebÛeerkeâjCe cnCepes yeÇÿeeb[eleer} F&ÕejeÛes leveg-Ûeleg<šÙe nesÙe.
ogmejs mLeU : oe. 17.8.33:- oemeyeesOeeÛÙee melejeJÙee oMekeâeÛÙee Dee"JÙee meceemeeÛÙee
Ghemebnejele ‘Fefleßeer hebÛeerkeâjCe ~ kesâ}sefÛe keâjeJes efJeJejCe ~’ (oe. 17.8.33) ner DeesJeer
Ùesles. cnCepes Ùee oe. 17.8. ceOÙes pes meebefiele}s les hebÛeerkeâjCe Deens. Ùee 17.8 ceOÙes heg{er}
efJe<eÙe Ùesleele :
1) met#ce osn ne Deble:keâjCehebÛekeâ, ØeeCe-hebÛekeâ, %eeveWefõÙe-hebÛekeâ, keâcexefõÙe-hebÛekeâ DeeefCe
efJe<eÙe - hebÛekeâ DeMee heeÛe hebÛekeâebveer yeve}s}e Deens (oe. 17.8.1-16)
(2) mLetU osn ne DeekeâeMeiegCe- hebÛekeâ, JeeÙegiegCe- hebÛekeâ, lespeiegCe - hebÛekeâ,
pe}iegCe- hebÛekeâ DeeefCe he=LJeeriegCe - hebÛekeâ Ùeebveer yeve}s}e Deens (oe. 17.8.23-29)
(3) keâejCe osn ne eflemeje, Je
(4) cenekeâejCe osn ÛeewLee (oe. 17.8.30)
ns Ûeej osn efheb[eleer} Deensle ns mhe<š Deens. ÙeeÛee DeLe& Demee Pee}e keâer efheb[eleer}
(peerJe) leveg-Ûeleg<šÙe cnCepes hebÛeerkeâjCe Deens.
cnCepes DeLe& Demee Pee}e :- hebÛeerkeâjCe cnCepes yeÇÿeeb[eleer} F&Õej-leveg-Ûeleg<šÙe
lemesÛe hebÛeerkeâjCe cnCepes efhe[eleer} peerJe-leveg-Ûeleg<šÙe nesÙe. cnCepesÛe efheb[eleer} Ûeej osn
Je yeÇÿeeb[eleer} Ûeej osn cnCepes hebÛeerkeâjCe nesÙe. JesieàÙee Meyoeble meebieeÙeÛes PeeuÙeeme :
cetUceeÙesleer} hebÛe Yetleebheemetve yeve}s}er meJe& mLet} - met#ce me=°er efkebâJee efheb[yeÇÿeeb[ jÛevee
cnCepes jeceoememJeeceeRÛes hebÛeerkeâjCe Deenss.
hebÛeerkeâjCeeÛee neÛe DeLe& leheMeer}eefMeJeeÙe Gj}suÙee oesve mLeUerÛÙee DeesJÙeeble-pesLes
hebÛeerkeâjCe Meyo Ùeslees - DeefYeØesle Deens.
eflemejs mLeU : oe. 15.5.30:- ner DeesJeer DeMeer Deens: ‘yeÇÿeeb[eÛes cenekeâejCe ~ lesLetve ns
hebÛeerkeâjCe ~ ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe ~ JesieUs Demes ~~ (oe.15.5.30)
yeÇÿeeb[eÛee cenekeâejCe osn cnCepes19 cetUceeÙee ns DeeheCe Jej heeefn}s Deens.
cetUceeÙesleer} hebÛeYetleebheemetve hebÛeerkeâjCe meg¤ nesles cnCepes efheb[ yeÇÿeeb[eÛeer jÛevee nesles nsner
DeeheCe Jej heeefn}s Deens.
ceneJeekeäÙe ns peerJe-yeÇÿeeÛÙee SskeäÙeeMeer efveieef[le Deens. lÙeeÛee efheb[yeÇÿeeb[ jÛevesMeer
mebyebOe veener, nsner DeeheCe Jej heeefn}s Deens.
ÛeewLes mLeU : oe. 15.3.1 :- cetUceeÙesleer} heeÛe Yetles JÙekeäle mJe¤heele ÙesTve mebhetCe&
efheb[ yeÇÿeeb[ jÛevee nesles ns DeeheCe Jej heeefn}s Deens. lesÛe ‘‘cetUeheemetve mewjeJewje ~ DeJeIee
hebÛeerkeâjCe hemeeje ~ lÙeele mee#eelkeâejeÛee oesje ~ leesner leòJe¤he ~~ (oe.15.3.1), Ùee
DeesJeerÛÙee heefnuÙee oesve ÛejCeele meebefiele}s}s Deens DeeefCe Ùee efheb[ yeÇÿeeb[ele leòJe¤he
meeef#elJe DevegmÙetle Deens Demes Ùee DeesJeerÛÙee 3-4 ÛejCeele mebeefiele}s Deens. Ùee
GòejeskeäleeÛee Keg}emee Demee. efheb[ yeÇÿeeb[ele leòJe¤he meeef#elJe DevegmÙetle Deens, ÙeeÛes oesve
DeLe& nesT Mekeâleele : 1) leòJe¤he DemeCeejer peeCeerJeceÙe ceeÙee efheb[ - yeÇÿeeb[ jÛevesle
DevegmÙetle Deens. 2) yeÇÿe nsÛe meJe&$e meJeeËlejer leòJe¤heeves mee#eer Deens. Ùee oesvnerÛee
oemeyeesOeeÛÙee DeeOeejs Demee Keg}emee keâjlee Ùeslees :
1) jeceoememJeeceeRÛÙee celes, yeÇÿeeb[ ns20 leòJeebÛee mecegoeÙe Deens. ‘heg{s leòJe
efJeJebÛevee ~ efheb[ yeÇÿeeb[ leòJe jÛevee’ (oe. 8.4.45). leòJes ner cetU ceeÙesle21
DemeleeleÛe (leòJes cegUerÛe Deensle ~ oe. 8.3.55). efheb[eleer} Ûeej Je
yeÇÿeeb[eleer} Ûeej Demes Dee" osn DeefOekeâ Øeke=âefle Je heg®<e efceUtve nesCeejs one
osn nsÛe leòJeebÛes }#eCe Deens.22 cetUceeÙee ne yeÇÿeeb[eleer} ÛeewLee osn Deens.
Ùee cetUceeÙesle23 peeCeerJe Deens DeLeJee cetUceeÙee peeCeerJe¤he Deens24, ns Jej
heeefn}s Deens. lÙeecegUs yeÇÿeeb[ele peeCeerJe¤he cetUceeÙee Deens. Ùee cetUceeÙes}e
Deveskeâ veeJes Deensle (oe.10.10.7). lÙeeleer} keâener heg®<eveeces (cnCepes
hegef}bieer veeces) Deensle (oe. 10.10.22), keâener m$eer-veeces Deensle
(oe.10.10.22), lej keâener vehebgmekeâ25 ef}bieer veeces (10.10.29) Deensle.
cetUceeÙesÛeer keâener heg®<eveeces DeMeer:- ‘cetUceeÙee leesÛeer cetUheg®<e ~ (oe.
8.3.20; 8.3.23), lemesÛe:- cetUceeÙee leesÛeer cetUheg®<e ~ leesÛeer meJeeËÛee F&Me
~ Deveble veeceer peieoerMe ~ leÙeemeerÛe yeesef}pes ~~ (oe. 8.3.20); DeeCeKeer
‘hejceelcee hejcesÕe¤ ~ hejsMe %eeveOeve F&Õe¤ ~ peieoerMe peieoelcee peieosÕe¤ ~
heg®<eveeces ~~’ (oe.10.10.16). Ùee heg®<eveeceeble Deblejelcee Demes Skeâ26 veebJe
cetU ceeÙes}e Deens. ‘Deelcee Deblejelcee efJeÕeelcee ~ õ°e mee#eer meJee&lcee ~~ (oe.
10.10.18). Ùee Jejer} meJe& efJeJesÛeveeÛee DeLe& Demee keâer ceeÙeeÛe meJe&$e
leòJe¤he Deblejelcee mee#eer Deens.
2) DeeCeKeer Demes : - yeÇÿe pejer veece¤heeleerle Deens (oe. 8.2.45), lejer lÙee}e
Deveble veeJes efo}er peeleele (oe. 8.2.57; 7; 3; 41). ns yeÇÿe meJe& yeÇÿeeb[e}e JÙeehetve
Deens ( yeÇÿe yeÇÿeeb[er keâe}Je}s ~ heoeLeeËmeer JÙeehetve "s}s ~ meJeeËceOÙes efJemleej}s ~ DebMecee$es
(oe. 7.4.16); MeeÕele yeÇÿe ns meJe& ef"keâeCeer meoesefole JÙeehle Deens (Ssmeer ceeÙee DeMeeÕele
~ yeÇÿe peeCeerJe MeeÕele ~ meJeeË"eÙeer meoesefole ~ Yej}s Demes ~~ (oe. 7.4.41).
Deelee Ie[les les Demes : ceeÙescegUs yeÇÿe ns mee#eer Deens. Demes cnš}s peeles (mee#elJe
ÛewlevÙelJe meòee ~ ns iegCe yeÇÿeeefÛeÙee ceeLee ~ Deejeshe}s peeCe Je=Lee ~ ceeÙeeiegCes ~~
(oe.7.5.83). cnCepes peesheÙeËle ceeÙee Kejer ceeve}er peeles leesheÙeËle yeÇÿe ns mee#eer "jles
(pebJe KejsheCe ceeÙesmeer ~ lebJeÛeer mee#elJe yeÇÿeemeer ~~ oe. 7.5.10). ÙeeÛee DeLe& Demee
neslees keâer yeÇÿee[eble leòJe®heeves yeÇÿe ns mee#eer Deens.
ÙesLeheÙeËle hebÛeerkeâjCe cnCepes keâeÙe ns heentve Pee}s. lÙeeÛeJesUer peelee peelee
Deeveg<ebefiekeâheCes ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe DeeefCe leòJe®he meeef#elJe ÙeebÛeener efJeÛeej Pee}e.
Jejer} hebÛeerkeâjCeeÛÙee efJeJesÛeveeJe®ve ns mhe° nesles keâer MebkeâjeÙeeËÛÙee kesâJe}eÉwle leòJe%eeveele
pÙee DeLee&ves hebÛeerkeâjCe Meyo Jeehej}e peelees lÙee DeLee&ves jeceoememJeeceer oemeyeesOeele
hebÛeerkeâjCe Meyo Jeehejle veenerle. lej hebÛeerkeâjCe Meyoeves lÙeebvee cetU ceeÙesleer} hebÛe
Yetleebheemetve yeve}s}er efheb[ yeÇÿeeb[ jÛevee ne DeLe& DeefYeØesle Deens.
Jej heeefn}s keâer hebÛeerkeâjCe Je ceneJeekeäÙeefJeJejCe ns hejceeLee&}e cet}Yetle Deensle Demes
jeceoememJeeceer mebeieleele. hejbleg lÙee oesneshewkeâer hebÛeerkeâjCe %eeve ns DeefOekeâ cenòJeeÛes Deens
Demee lÙeebÛee metj efomelees. cnCetveÛe les cnCeleele:- ‘‘mekeâU me=°erÛes yeerpe ~ cetUceeÙesle Demes
menpe ~ DeJeIes mecepelee meppe ~ hejceeLe& neslees’’ (oe. 20.4.17).
leUšerhee
1) ßeerjeceoemJeeceeRyeö} Øee.yes}mejs cnCeleele, ‘‘ßeermeceLee&Flekeâe efJeJeskeâeÛee hegjmkeâej
Yeejleeleer} keâeÙe heCe Yeejleeyeensjer} leòJeefÛeblekeâeble keäJeefÛeledÛe Â°erme he[lees’’ (Øee.
kesâ. efJe. yes}mejs, oemeyeesOe, meppeveie[,Mekesâ 1897, JÙeòeâer DeeefCe leòJe%eeve he=.1)
2) hene : le$ewJe efveJesove, he=‰ 1
3) lemesÛe : ØehebÛe ‘keâjeJee vescekeâe ~ heeneJee hejceeLe& efJeJeskeâe ~ (oe.11.3.2)
4) ØehebÛeer heeefnpes megJeCe& ~ hejceeLeea hebÛeerkeâjCe ~ ceneJeekeäÙeeÛes efve®heCe ~ keâefjlee megšs~~
oe.11.3.39
5) mekeâU hejceeLee&me cetU ~ hebÛeerkeâjCe ceneJeekeäÙe kesâJeU ~ lesefÛe keâjeJes ØeebpeU ~
hegvne hegvne ~~ oe. 11.4.10.
6) yeÇÿeeb[eÛes cenekeâejCe ~ lesLetve ns hebÛeerkeâjCe ~ ceneJeekeäÙeeÛes efJeJejCe ~ JesieUs Demes ~~
oe.15.5.30
7) Øemlegle «ebLeeleer} ceeÙee ne }sKe hene.
8) cnCetveÛe jeceoememJeeceer DeÉwleeJejerue iebÇLeebÛeer mlegefle keâjleele, leer DeMeer : «ebLe veener
DeÉwleehejlee (oe. 7.9.28). hejceeLe& keâjCeeNÙeeves DeÉwle «ebLeeÛes ßeJeCe keâjeJes (DeÉwle
«ebLe hejceeLeea ~ ßeJeCe keâjeJes ~~ oe.7.9.5). pÙee}e mJele:Ûes efnle meeOeeJeÙeeÛes
Demes}, lÙeeves vesnceer DeÉwle «ebLeebÛee efJeÛeej keâjeJeÙeeme nJee (peÙeemeer mJeefnle keâjCes ~
lesCes meoe efJeJejCes ~ DeÉwle «ebLe ~~ oe. 7.9.26)
9) Ùee hebÛeerkeâjCeeÛeer meefJemlej ÛeÛee& MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee ‘kesâJe}eodJewleeleer} hebÛeerkeâjCe’ Ùee
ceePÙee }sKeele Deens.
10) meoeveboke=âle Jesoevlemeej ne «ebLe heneJee.
11) Ùeskeâ Ùeskeâ Yetleeheesšer ~ hebÛeYetleebÛeer jenešer ~~ (oe. 8.3.61); DeeCeerkeâ Ùeskeâ Ùeskeâ
Yetleer ~ hebÛe Yetles Demeleer ~ (oe. 8.4.6)
11De) Ùee mLeUer Ùee DeesJÙeebÛee YeeJeeLe&¤he DeLe& efo}e Deens. lÙeeÛee meefJemlej
mhe°erkeâjCeelcekeâ DeLe& heg{s Ùeslees.
12) meb#esheeves:- yeÇÿeeheemetve cetUceeÙee Pee}er (oe. 9.6.26; 10.4.9). efvelÙecegòeâ-
ef›eâÙeejefnle DeMee yeÇÿeele met#ce DeMeer cetUceeÙee Pee}er (oe.8.2.3). efve§eU yeÇÿeele
ÛebÛeU ceeÙee met#ce ¤heele Ùesles (oe.15.7.1). efvejeYeeme DeMee yeÇÿeele cetUceeÙesÛee
pevce Pee}e (oe. 10.3.1)
13) efve§eU yeÇÿeeleer} ÛeebÛeuÙe DeLeJee ÛebÛeU mebkeâuhe cnCepes cetUceeÙee Deens
(oe.13.3.3-4; 15.7.2). ÛeebÛeuÙe ne JeeÙetÛee iegCeOece& Deens; lÙee mebkeâuheele
DemeCeejer ÛebÛe}heCe DeeCeCÙeeÛeer Mekeäleer cnCepes JeeÙeg Deens (oe.15.7.4)
14) ns Ûeej osn efheb[eceOÙes peerJee}e DeeefCe yeÇÿeeb[eceOÙes Ûeej osn F&Õeje}e ceeve}s
peeleele.
15) DenbheCes peeCeerJe pee}er ~ lesefÛe cetUØeke=âleer yeesef}}er ~ cenekeâejCe keâeÙee jefÛe}er ~
yeÇÿeeb[eÛeer ~~ (oe.10.10.13)
16) ÛÙeejer efheb[er ÛÙeejer yeÇÿeeb[er ~ Ssmeer De°osnebÛeer Øeew{er ~~ (oe.8.7.41)
17) cetUceeÙee cetUØeke=âleer ~ cetUheg®<e Ssmes cnCeleer ~ efMeJeMeòeâer veeces efkeâleer ~
veeveeØekeâejs ~~ (oe.10.10.7)
18) efheb[eletve osn ceespeCÙeeme megjJeele kesâuÙeeme yeÇÿeeb[eleer} cenekeâejCe osn ne Dee"Jee
neslees. cnCetve jeceoememJeeceer keâOeer cetUceeÙes}e Dee"Jee osn Demesner cnCeleele.
(Dee"Jee osn cetUceeÙee ~~ oe. 13.2.19)
19) ceneceeÙee ( · cenekeâejCe) cetUØeke=âleer ~ keâejCe les DeJÙeeke=âleer ~ met#ce efnjCÙeieYe&
cnCeleer ~ efJeješ les mLetU ~~ oe. 10.10.14). efheb[eleer} ÛelJeej osnebvee mLet},
met#ce, keâejCe Je cenekeâejCe cnš}s peeles.
20) mLet} Je met#ce heoeLe& cnCepesÛe leòJe Demee DeLe& jeceoememJeeceeRvee DeefYeØesle Deens.
yeÇÿeeÛÙee yeeyeleerle les ØeeÙe: Jemlet ne Meyo Jeehejleele.
21) cetUceeÙesÛes ÛeUCe ~ lesefÛe JeeÙeesÛes }#eCe ~ met#ce leòJes lesÛeer peeCe ~ pe[lJee
heeJe}er ~ Ssmeer hebÛe ceneYetles ~ hetJeea nesleer DeJÙeòesâ ~ heg{s pee}er JÙekeäles ~ me=°erjÛevesmeer
~~ (oe.8.3.56-57). ieg C eeb h eemet v eer Yet l es ~ heeJe}er mhe° oMes l es ~ pe[lJee
Ùes T ve mecemles ~ leòJes pee}er ~
(oe. 8.4.44).
22) mLetU met#ce keâejCe ~ cenekeâejCe efJeješ efnjCÙe ~ DeJÙeeke=âle cetU Øeke=âefle peeCe ~
Ssmes De°osn ~~ ÛÙeejer efheb[er ÛÙeejer yeÇÿeeb[er ~ Ssmeer De°osnebÛeer Øeew{er ~ Øeke=âefle heg®<eebÛeer
Jee{er ~ oMe osn yeesef}pes ~~ Ssmes leòJeebÛes }#eCe ~~ oe. 8.7.40-42). heenelee
osneÛee efJeÛeej~ DeJeIee leòJeebÛee efJemleej (oe.6.2.3); leòJeebÛes iee"es[s Mejerj
(oe.6.2.33).
23) lewmeer cetUØeke=âleer yeÇÿeeb[eÛeer ~ osn cenekeâejCe meeÛes ~ cnCeewve lesLes peeCeerJesÛes ~
DeefOe‰eve Dee}s (oe. 9.6.5); peeCeerJe cetUceeÙee (oe.10.10.15).
24) cnCetve meJe& Yetleeblener peeCeerJe Deens, Demes jeceoememJeeceer meebieleele:- cnCeewefve
peeCeerJe vesCeerJe - efceßeerle ~ DeJeIes Ûeeef}}s hebÛe Yetle ~ cnCeewefveÙee Yetleeble ~ peeCeerJe
Demes ~~ keâes"s efomes keâes"s ve efomes ~ hejer les Yetleer JÙeehetve Demes ~ leer#Ce yegæer keâefjlee
Yeemes ~ mLetU met#ce ~~ hebÛeYetles Deekeâej}er ~ Yetleer Yetles keâe}Je}er ~ lejer heenelee
Yeeme}er ~ Ùeskeâ mLet} Ùeskeâ met#ce ~~ efvejesOeJeeÙees ve Yeemes ~ lewmeer peeCeerJe ve efomes ~ ve
efomes hejer les Demes ~ Yetle¤hes ~~ (oe. 9.6.20-23). peeCeerJe¤he cetUceeÙee
~ peeCeerJe peeles DeeheguÙee "eÙee ~ ieghle Øekeâš nesTefve ~ efJeÕeer Jelex ~~ (oe. 9.8.26).
25) ‘Deble:keâjCe’ ns cetUceeÙesÛes vehegbmekeâef}bieer veece Deens (oe.10.10.30) DeeefCe ns
Deble:keâjCe cnCepes peeCeerJe (oe.10.1.12) Deens efkebâJee peeCeerJe cnCepes Deble:keâjCe
(oe.10.1.26) Deens DeeefCe ‘peeCeerJe¤hes Deble:keâjCe ~ mekeâUebÛes Ùeskeâ ns ØeceeCe’
(oe.10.1.15) Deens.
26) lees meJee&vlejelcee yeesef}pes (oe. 10.10.20); ÛebõmetÙe& leejeceb[Us ~ Yetceb[Us
cesIeceb[Us ~ ÙeskeâJeerme mJeie& mehle heeleeUs ~ DeblejelceeÛe Jele&Jeer ~~ (oe.
10.10.21).
*******
4. peerJeelcÙeeÛes leveg-Ûeleg°Ùe
ueeskeâmeb«enemee"er ßeermeceLe& jeceoememJeeceeRveer Deeheuee oemeyeesOe ne «ebLe jÛeuee. lÙeeceOÙes lÙeebveer
Deveskeâ efJe<eÙeebÛes efJeJejCe kesâues Deens. hejceeLe& lemesÛe ØehebÛe Ùee oesneWefJe<eÙeerÛes efJeJesÛevener lÙeele efometve
Ùesles. heCe lemes keâjleevee lÙeebveer Demes meebefieleues keâer ceeCemeeves vegmelee ØehebÛe keâ¤ veÙes DeLeJee vegmelee
hejceeLe& keâ¤ veÙes. lÙeebÛÙee celeevegmeej ceveg<Ùeeves ØehebÛe keâjleeveeÛe hejceeLe&ner keâjeJeÙeeme nJee. cnCetve
les cnCeleele.
‘‘ØehebÛeer pees meeJeOeeve ~ lees hejceeLe& keâjerue peeCe ~
ØehebÛeer pees DeØeceeCe ~ lees hejceeLeea Keesše ~~ (12.1.1)
cnCetve lÙeebveer DeeosMe efouee Deens keâer, ‘‘cnCeesefve meeJeOeheCes ~ ØehebÛe hejceeLe& ÛeeueJeCes ’’
(12.1.10) ns ceeveJeeÛes Ùee peieeleerue keâle&JÙe Deens.
osneÛeer GheÙegkeälelee : Deelee ØehebÛe keâeÙe efkebâJee hejceeLe& keâeÙe, keâenerner keâjleevee osn (leveg)
DeeJeMÙekeâÛe Deens. osneefMeJeeÙe ceeCemeeuee keâenerÛe keâjlee Ùesle veener. ØehebÛeeleerue lemesÛe hejceeLeeËleerue
F° iees°er efceUefJeCÙeeme osn ne GheÙegkeäleÛe Deens. DeeefCe ne pees ceeveJeer osn Deens. lees ceeCemeeuee keâener
megKeemegKeer Øeehle Peeuesuee veener. Ùee peieeleerue ÛeewNÙeebMeer ue#e Ùeesveebrle pevce Ieslee Ieslee vej-leveg Øeehle
Peeueer Deens (yenglee pevceebÛee MesJeš ~ vejosn meebhe[s DeJeÛeš ~~ 11.3.1). cnCepesÛe Ùee mebmeejele
vejosn ne Heâej ogue&Ye Deens (vejosn mebmeejer ~ hejce ogue&Ye Demes ~~ 8.7.20). veevee megke=âleebÛes HeâU
Ùee mJe¤heele vej-Mejerj ueeYeles (veevee megke=âleebÛes HeâU ~ lees ne vejosn kesâJeU ~ 2.4.1). heehe-hegCÙe
pesJne meceeve nesles, lesJneÛe vej-levetÛeer Øeehleer nesles (heehe hegCÙe mecelee Ie[s ~ lemesÛe vejosn pees[s
(8.7.21)
vejosneÛes meeLe&keâ : Demee ogue&Ye vejosn1 efceUeuÙeeJej lees DeeheCe meHeâU kesâuee heeefnpes (pevcee
DeeefueÙeeÛes HeâU ~ keâebner keâjeJes meHeâU ~~ (2.4.12). vejosn Øeehle Peeuee Demelee, lÙeeuee GefÛele
Demes Deelceefnle meeOetve IÙeeJeÙeeme nJes (vejosneÛes GefÛele ~ keâener keâjeJes Deelceefnle ~~ 2.4.13)
DeeefCe Deelceefnle keâjeJeÙeeÛes cnCepes hejceeLe& keâjeJeÙeeÛee. osneÛee GheÙeesie pej hejceeLeeËmee"er kesâuee
lejÛe lÙee MejerjeÛes meeLe&keâ nesCeej Deens (1.10.61); veenerlej ne vejosn Hegâkeâš peeCeej Deens.
hejceeLeeËÛes meeOÙe : ceie Øeëe> Demee Ùeslees; hejceeLe& keâjeJeÙeeÛee cnCepes vekeäkeâer keâeÙe keâjeJeÙeeÛes ?
Ùeeuee jeceoememJeeceeRÛes Gòej Demes Deens :- hejceeLe& keâjeJeÙeeÛee cnCepes meeÙegpÙelee cegefkeäle2 Øeehle
keâ¤ve IÙeeJeÙeeÛeer. ner meeÙegpÙelee cegefkeäle %eeveeves Øeehle nesles. cnCetve pÙee %eeveeves meeÙegpÙelee cegefkeäle
efceUefJelee Ùesles, les %eeve Øeehle keâ¤ve IesCes cnCepes hejceeLe& keâjCes nesÙe. Ùee meeÙegpÙelee cees#eemee"er
DeelcÙeeÛes/yeÇÿeeÛes %eeve JneJeÙeeme nJes. ns DeelcÙeeÛes/yeÇ¢eeÛes %eeve cnCepes : DeeheCe cnCepes peerJe ne
efveieg&Ce Deelcee/yeÇÿe Deens ns %eeve nesÙe (%eeve cnefCepes Deelce%eeve/heeneJes DeeheCeebMeer DeeheCe ~ Ùee veeJe
%eeve ~~ 5.6.1). JesieàÙee Meyoeble meebieeÙeÛes PeeuÙeeme : MegodOe DeelcemJe¤he nsÛe Deeheues cnCepes
DeeheCee peerJeebÛes melÙe mJe¤he Deens, ns %eeve nesÙe. (MegodOe mJe¤heefÛe DeeheCe ~ Ùee veeJe MegodOemJe¤he
%eeve ~~ 5.6.1). meb#esheeves, Deelce%eeve cnCepes DeeheCee peerJeebÛes KeNÙee mJe¤heeÛes %eeve ns meeÙegpÙe
cegefkeälemee"er DeeJeMÙekeâ Deens.
Deelce%eeveeuee De[mej : leLeeefhe ns Deelce%eeve DeeheCeeme vesnceerÛÙee Ùee peieeleerue %eeveeÛÙee JÙeJenejele
nesle veener. ÙeeÛes keâejCe ceeCetme Keje Deelcee peeCetve ve Ieslee DeeheuÙee osneueeÛe Deelcee ceeveerle Demelees.
Goe. : ceeCetme cnCelees ‘ceer GbÛe Deens’. ÙesLes DeeheCe osneueeÛe ceer cnCepes Deelcee mecepeerle Demelees.
DeMee Øekeâejs Mejerjeuee/osneuee Deelcee ceeveCes ner osnyegodOeer Deens (lesefÛe keâeÙee ceer DeeheCe ~ ns osn
yegodOeerÛes ue#eCe ~~ 6.8.41) DeeefCe osn cnCepes Deelcee cnCepes DeeheCe - ceer - ns pes ceerheCe
(Denbkeâej) Deens,lÙeecegUs Deelcee efkebâJee yeÇÿe ner Jemlet DeeheCeebme keâUtve Ùesle veener (yeÇÿe ve heefJepes ~
ceerheCeW ~~ (6.8.45); ceerheCeW Jemlet vee keâUs ~~ 7.7.45; osJe jeefnuee hejlee Denb iegCes ~~ 8.1.14)
Ùee osnyegodOeerves Deeheues Deveefnle nesles. ceeCemeeÛes efnle ns osneÛÙee heueerkeâ[s Deens (efnle Deens
osneleerle ~ cnCeesefve efvejesefhele meble ~ osnyegodOeerves Deveefnle~ neWefÛe ueeies ~~ 7.2.36). ÙeeÛe osnyegodOeerves
peerJeyeÇÿeeÛeer peer SskeäÙelee Deens, efleuee yeeOe Ùeslees. cnCetve ner osnyegodOeer otj keâjCes DeeJeMÙekeâ Deens. ner
osnyegodOeer ueÙeeuee iesueer lej hejceeLe& meeOelees; osnyegodOeer cnCepesÛe osneefYeceeve mebheuee keâer yeÇÿeeÛeer
Øeehleer nesles. (cnCeesefve osnyegodOeer ns Pe[s ~ lejerÛe hejceeLe& Ie[s ~ osnyegodOeerves efyeIe[s ~ SskeäÙelee yeÇÿeebÛeer
~~ 7.2.39; osneefYeceeveeÛes Debleer ~ menpeefÛe JemlegØeeefhle ~~ 8.6.48). pees ceerheCeebletve cnCepes
osneefYeceeveeletve megšlees, leesÛe cegkeäle neslees (ceerheCeeheemetve megšuee ~ leesefÛe Ùeskeâ cegkeäle peeuee ~~
7.6.54). JesieàÙee Meyoeble meebieeÙeÛes PeeuÙeeme : ceeCetme osnyegodOeercegUs mebmeejeÛÙee yebOeveele
De[keâuesuee Deens. cnCetve ner osnyegodOeer efJeJeskeâeves otj keâjeJeÙeeme nJeer; cnCepes mebmeej yebOeveeletve
megškeâe nesF&ue. ner osnyegodOeer ve° PeeuÙeeJej cnCepesÛe osneleerle PeeuÙeeJej cees#eheo efceUCeej Deens
(osnyegodOeerves yeebOeuee ~ lees efJeJeskeWâ ceeskeâUe kesâuee ~ osneleerle neslee heeJeuee ~ cees#eheo ~~ 6.2.36).
cees#eemee"er, yeÇÿewkeäÙe meeOeCÙeemee"er osneleerle JneJes ueeieles ÙeeÛes keâejCe Demes keâer Deelcee ne Ûeejner3
osnehes#ee JesieUe Deens. osn veeMeJeble Deensle. Ùee Gueš Deelcee ne pevce-ce=lÙegjefnle Deens; leesÛe peerJeeÛes
Kejs mJe¤he Deens. (Demees Ûenbt osneJesieUe ~ pevcekeâcee&meer efvejeUe ~ mekeâU DeeyeeU ieesJeUe ~ meyee¢e
let ~~ 5.6.56)
osn keâmee Deens ? pÙee osnebhes#ee Deelcee mebhetCe&heCes JesieUe Deens. lees osn Deens lejer keâmee ? Ùee
Øeëe>eÛes Gòej Demes Deens :- pÙee osneJej DeeheCe ceerheCe/Denbkeâej/DeefYeceeve yeeUielees DeeefCe pÙeeJejerue
DeefYeceeveecegUs DeeheCeeme Deelce%eeve nesle veener, lees osn cnCepes Deveskeâ leòJeebÛes4 iee"es[s Deens
(leòJeebÛes iee"es[s Mejerj (6.2.33). pÙee leòJeebveer osn5 yeveuee Deens, lÙee leòJeebÛÙee GheeOeerhes#ee
mee#eer Deelcee JesieUe Deens (veevee leòJeebÛes GheeOeer -~ JesieUe Deelcee ~~ 8.7.39, Deelcee mee#eer
efJeue#eCe ~~ 8.7.42). cnCetve Ùee leòJeebÛee efJeJeskeâ keâ¤ve, pej leòJePee[e5 kesâuee, lej efveKeU
Deelcee Gjlees DeeefCe ceerheCe veenermes nesles. (leòJeebÛes iee"es[s Mejerj ~ ÙeeÛee heeneleeb efJeÛeej ~ Ùeskeâ
Deelcee efvejblej ~ DeeheCe veener ~~6.2.33; heeneleeb osneÛee efJeÛeej ~ DeJeIee leòJeebÛee efJemleej ~ leòJeW
leòJe Peeef[lee meej ~ DeelceeÛe Gjs ~~ 6.2.20). efJeJeskeâeves leòJeebÛee efvejeme kesâuee Demelee,
DeeheuÙeeuee DeelceØeeefhle nesles (leòJeefvejmeves DeeheCeebme ~ DeeheCe ueeYes ~~ 6.3.19)
efJeJeskeâeves Demee leòJePee[e nesCÙeeme, osn Je lÙeeÛeer leòJes ÙeebÛeer ceeefnleer JneJeÙeeme nJeer. cnCetve
jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele osn Je lÙeebÛeer leòJes ÙeebÛes efJeJejCe kesâues Deens. les Deelee heg{s efoues Deens.
leveg-Ûeleg°Ùe = Ûeej osnebÛee mecetn - JÙeJenejele meJe&meeOeejCeheCes ceeCemeeuee Deeheuee Je FlejebÛee mLetue
osn efomelees Je lÙeeÛeer Lees[erHeâej ceeefnleer Demeles. heCe Ùee mLetueosneÛes pees[erves DeeCeKeer leerve osn
Deensle. les JÙeJenejele yengOee ceenerle vemeles. DeOÙeelceele ceeveJeeuee ØeeÙe: Ûeej osn6 Deensle, Demes
cnšues peeles.
keâes°keâ ›eâ. 2
met#ce13 osn
Deble:keâjCe ØeeCe %eeveWefõÙe keâceXefõÙe efJe<eÙe
hebÛekeâ hebÛekeâ hebÛekeâ hebÛekeâ hebÛekeâ
Deble:keâjCe JÙeeve ßees$e JeeÛee Meyo
ceve meceeve lJeÛee nele mheMe&
yegOoer Goeve Ûe#et heeÙe ¤he
efÛeòe Deheeve efpeJne efMeëe> jme
Denbkeâej ØeeCe veeefmekeâe iego iebOe
keâes°keâ ›eâ. 3
met#ce osneleerue heeÛe hebÛekeâebÛÙee ØelÙeskeâ IeškeâeMeer DemeCeeje Skesâkeâe YetleeÛee mebyebOe
heeÛe hebÛekeâeleerue DeekeâeMe JeeÙet lespe Deehe he=LJeer

Ieškeâ
Deble:keâjCe - hebÛekeâ Deble:keâjCe ceve yegodOeer efÛeòe Denbkeâej

ØeeCe - hebÛekeâ JÙeeve meceeve Goeve Deheeve ØeeCe
%eeveWefõÙe-hebÛekeâ ßeJeCe lJeÛee veÙeve efpeJne IeÇeCe
keâceXefõÙe-hebÛekeâ JeeÛee nele ÛejCe efMeëe> iego
efJe<eÙe hebÛekeâ Denbkeâej Meyo mheMe& jme iebOe
ns Ûeej osn Demes : (1) mLetue (2) met#ce (3) keâejCe DeeefCe (4) cenekeâejCe. ns Ûeej osn7
efheb[ele Deensle. (mLetue, met#ce, keâejCe cenekeâejCe~ ns ÛÙeejer efheb[erÛes osn peeCe ~~9.5.4). Ùeeleerue
mLetue Je met#ce osneleerue leòJes DeeefCe keâejCe Je cenekeâejCe Ùee osnebÛes mJe¤he ne Yeeie
jeceoememJeeceeRveer heg{erueØeceeCes meebefieleuee Deens.
(1) heefnuee mLetue osn : DeekeâeMe, JeeÙet, lespe, peue DeeefCe he=LJeer Ùee hebÛe ceneYetleebÛÙee
efceßeCeeves mLetue osn yeveuesuee Deens. lees Ûece&Ûe#etbvee efomeCeeje Deens. Ùee hebÛeceneYetleebÛes
ØelÙeskeâer heeÛe iegCe Deensle. les iegCener meenefpekeâÛe mLetue osnele DevegYeJeCÙeeme efceUleele.
keâece, ›eâesOe, Meeskeâ, ceesn DeeefCe YeÙe ns DeekeâeMeeÛes heeÛe iegCe Deensle. ÛeUCe, JeUCe,
ØemeejCe, efvejesOe Je DeekegbâÛeve ns JeeÙetÛes heeÛe iegCe Deensle. #egOee, le=<ee, DeeuemÙe, efveõe
DeeefCe cewLegve ns lespeeÛes heeÛe iegCe Deensle. Meg›eâ, jsle, MeesefCele/jkeäle, ueeU, cet$e DeeefCe
mJeso ns DeeheeÛes (peueeÛes) heeÛe iegCe Deensle. DeeefCe MesJešer DeefmLe, ceebme, lJeÛee, vee[er
Je jesce (= kesâme) ns he=LJeerÛes heeÛe Oece& Deensle (oeme 17.8.23-28; 17.9.12-16).
Deelee, ØelÙeskeâ heeÛe YetleebÛes heeÛe iegCe efkebâJee Oece& ns ØelÙeskeâeÛes DemeuÙeeves, Skebâoj (5 x
5=) 25 iegCe efkebâJee Oece& Ùee mLetueosnele efometve Ùesleele. (he=LJeer, Deehe, lespe, JeeÙees
DeekeâeMe ~ ns heebÛeeÛes hebÛeefJeme ~ Ssmes efceUesve mLetueosnebme ~ yeesefuepesles ~~17.8.29;
Demees Ssmes ns mLetueMejerj ~ hebÛeJeerme leòJeebÛee ~ efJemleej ~~ 17.9.17)
(2) otmeje met#ce osn : met#ce8 Mejerj ns heeÛe hebÛekeâebveer9 yeveuesues Deens. ner heeÛe hebÛekesâ DeMeer
Deensle. : Deble:keâjCe, ceve, yegæer, efÛeòe DeeefCe Denbkeâej ns heeÛe efceUtve Deble:keâjCe10 hebÛekeâ yeveles
(17.8.4-10). JÙeeve, meceeme, Goeve, Deheeve DeeefCe ØeeCe efceUtve ØeeCe hebÛekeâ nesles. ßees$e, lJeÛee,
[esUe, efpeJne Je veekeâ ns efceUtve %eeveWefõÙe-hebÛekeâ nesles. JeeÛee, nele, heeÙe, efMeëe> Je iego ns efceUtve
keâceXefõÙe-hebÛekeâ yeveles DeeefCe Meyo, mheMe&, ®he, jme Je biebOe Ùee efJe<eÙeebheemetve efJe<eÙe - hebÛekeâ leÙeej
nesles (17.8.12-14). DeMeeØekeâejs 11 Deble:keâjCe-hebÛekeâ, ØeeCe-hebÛekeâ, %eeveWefõÙe-hebÛekeâ,
keâceXefõÙe-hebÛekeâ DeeefCe efJe<eÙe-hebÛekeâ Ùee heeÛe hebÛekeâebveer efceUtve SketâCe 25 Ieškeâebveer metd#ce osn
efmeodOe neslees (Deble:keâjCe ØeeCe hebÛekeâ ~ %eeveWefõÙes keâceXefõÙes hebÛekeâ ~ heeÛeJes efJe<eÙe-hebÛekeâ ~ SsmeeR ner
heebÛe hebÛekesâ ~~ Ssmes ns hebÛeefJeme iegCe ~ efceUesve metd#ce osn peeCe ~~ (17.8.15-16)
Ùee heeÛe hebÛekeâebÛes efkebâJee hebÛeefJeme iegCeebÛes efceßeCe (keâo&ce) met#ce Mejerjele Demeles (17.8.16).
lÙeecegUs ØelÙeskeâ hebÛekeâeleuee Skesâkeâ Ieškeâ ne Skesâkeâe YetleebMeer mebyebefOele neslees. cnCepes Demes :
Deble:keâjCe, JÙeeve, ßeJeCe, JeeÛee DeeefCe Meyo ns DeekeâeMeeMeer efveieef[le nesleele. ceve, meceeve, lJeÛee,
nele DeeefCe12 mheMe&¤he ns JeeÙetMeer mebyebefOele Deensle. yegefæ, Goeve, veÙeve, ÛejCe DeeefCe ¤heeÛes oMe&ve
ÙeebÛee mebyebOe lespeeMeer Deens. efÛeòe, Deheeve, efpeJne, efMeëe> DeeefCe jme ns Deehe cnCepes peue Ùee YetleeMeer
mebyebefOele Deensle. DeeefCe MesJešer Denbkeâej, ØeeCe, IeÇeCe, iego Je iebOe ns he=LJeerMeer efveieef[le Deensle
(18.8.17-21). lesJne veerš efJeÛeej kesâuee cnCepes met#ce osn Jejerue ØekeâejÛee Deens, ns keâUtve Ùesles.
(Swmee ne met#ce osn ~ heeneleeb nesF&pes efvemebosn ~ ÙesLe ceve Ieeuetefve heens ~ lÙeemeerÛe ns Gcepes ~~
17.8.22)
keâes°kesâ : Jej pes mLetue Je met#ce osneÛes Ieškeâ FlÙeeoer meebefieleues, les keâes°keâele ceeb[eJesle, Demes
jeceoememJeeceer meebieleele. nslet ne keâer Skeâe Âef°#esheele ne meieUe Yeeie ÛešdefoMeer ue#eele ÙesT Mekesâue
(keâes"e keâjeJee ~~17.8.18) ner keâes°kesâ heeve 72-73 Jej heeneJeerle.
(3) eflemeje keâejCe osn : mLetue osn ne meJe& oeMe&efvekeâebvee ceevÙe Deens. keâener leòJe%eevÙeebveer
met#ce osn mJeerkeâejuee. lÙeele veblej keâejCe osn Je cenekeâejCe osn Ùee oesve osneÛeer Yej Ieeleueer iesueer.
lÙeeceOÙes keâejCe14 osn ne eflemeje Deens. De%eeve neÛe keâejCe osn Deens (eflemeje osn keâejCe De%eeve ~
17.8.30)
(4) ÛeewLee cenekeâejCe osn : Jej GuuesefKeuesuee eflemeje keâejCe osn De%eeve¤he Deens. lej ÛeewLee osn ne
%eeve¤he Deens. cnCetve jeceoememJeeceer meebieleele, keâer %eeve cnCepesÛe ÛeewLee cenekeâejCe15 osn Deens
(ÛeewLee osn cenekeâejCe %eeve ~ 17.8.30)
Ûeej osnebÛeer yeòeerme leòJes : Jej heeefnuÙeeØeceeCes mLetue osneÛeer 25 leòJes DeeefCe metd#ce osneÛeer 25 leòJes
nesleele. Deelee ns Ûeejner osn pej Skeâef$eleheCes ue#eele Iesleues, lej DeeCeKeer 32 leòJes nesleele. ner
yeòeerme15-De leòJes keâMeer Je keâesCeleer ns Deelee heg{s meebefieleues Deens.
Ùee Ûeej osnebcegUs ceeCemeeuee Ûeej DeJemLeebletve peeJes ueeieles. lÙee Ûeejner DeJemLesle keâeÙe& keâjCeejs
ÛewlevÙe (= Deelcee) Demelees. Ùee Ûeej DeelcÙeebÛeer mLetue osnele efJeefMe° mLeeves meebefieleueer peeleele. Ùee Ûeej
osnele keâener Mekeäleer keâeÙe&ØeJeCe Demeleele DeeefCe Ùee Ûeej osneDebleer ceeCemeeuee keâener Yeesie Øeehle nesT
Mekeâleele. ns meJe& ue#eele IesTve, jeceoememJeeceer meebieleele : mLetue, met#ce, keâejCe Je cenekeâejCe16 ns
osn Deveg›eâces peeie=efle, mJehve, meg<egefhle Je legÙee& Ùee DeJemLeeble17 Demeleele. Ùee Ûeejner DeJemLesle pes
ÛewlevÙe keâeÙe&ØeJeCe Demeles, lÙeeuee Deelcee cnCetve efYeVe veeJes efouesueer Deensle, leer DeMeer : Ùee Ûeej
DeJemLeeble keâeÙe& keâjCeejs ÛewlevÙe cnCepesÛe Ûeej DeJemLeebÛes DeefYeceeve yeeUieCeejs Demes Ûeej Deelces
Demeleele. ns cnCepes efJeÕe, lewpeme, Øee%e DeeefCe ØelÙeieelcee ns nesle. Ùee Ûeej DeelcÙeebÛeer ves$e, kebâ" ùoÙe
DeeefCe cetOee& ([eskesâ) DeMeer Ûeej mLeeves Deensle. Ùee Ûeej osneÉeje Ûeej DeJemLeeble ceeCemeeuee megKe-
og:KeeÛes pes Yeesie efceUleele, les Deensle mLetueYeesie, ØeefJeefJekeäle Yeesie, Deevebo Yeesie DeeefCe DeeveboeJeYeeme
Yeesie. (17.9.1-3)
ÙesLesÛe Ùee Ûeej YeesieebÛes Lees[s DeefOekeâ mhe°erkeâjCe keâjeJeÙeeme nJes. peeie=efle DeJemLesle
FbefõÙeebceeHe&âle efJe<eÙeebMeer mebÙeesie Peeuee Demelee, megKe-og:KeeÛee pees DevegYeJe Ùeslees, lees mLetueYeesie. mJehve
DeJemLesle ØeefJeefJekeäle Yeesie Demelees. ØeefJeefJekeäle cnCepes MeyoMe: JesieUe kesâuesuee, cnCepes Flej Yeesieebhes#ee
JesieUe DemeCeeje. mJehve ns peerJe-ke=âle ceeveues peeles. lÙeeleerue Yeesie ne lÙee peerJeeves efveJe[uesuee Demelees
Demes cnCelee Ùesles. efkebâJee ØeefJeefJekeäle cnCepes MeyoMe : JesieUe kesâuesuee, cnCepes Flej Yeesieebhes#ee JesieUe
DemeCeeje. mJehve ns peerJe-ke=âle ceeveues peeles. lÙeeleerue Yeesie ne YeesielÙee peerJeeves efveJe[uesuee Demelees
Demes cnCelee Ùesles. efkebâJee ØeefJeefJekeäle Yeesie cnCepes met#ce Mejerjele Deble:keâjCeeuee ÙesCeeje megKe-og:KeeÛee
DevegYeJe. Ùee YeesieeÛes JesUer mLetue osn Je FbefõÙes efveef<›eâÙe Demeleele. meg<eghleer DeJemLesle osn Je Deble:keâjCe
keâeÙe&ØeJeCe vemeleele. leLeeefhe lÙee DeJemLesle Deevebo Demelees. DeeefCe lees ‘ceer megKeeves/Deeveboele Peesheuees
neslees.' Ùee mJe¤heele peeies PeeuÙeeJej JÙekeäle kesâuee peelees. DeMee Øekeâejs meg<eghleer DeJemLesle DeeveboeÛee
Yeesie Demelees.
DeeòeeheÙeËle meebefieleuesues ns leervener ØekeâejÛes Yeesie ceeCetme DeeheuÙee owvebefove JÙeeJeneefjkeâ peerJeveele
DevegYeJele DemeleesÛe. leLeeefhe ÛeewLÙee legÙee& DeJemLesleerue Yeesie ne hejceeLee&le efJeefMe° meeOevee PeeuesuÙee
heg®<eeÛÙee DevegYeJeeuee ÙesCeeje Demelees. efveõsÛÙee heueerkeâ[erue legÙee& ner DeJemLee Deens. lesLesner Deevebo
Demelees. lesLes yeÇÿeeÛes %eeve DemeuÙeeves Deevebo Demelees. hejbleg Ùee DeJemLesle ceeÙesÛesner %eeve DemeuÙeeves ne
Megæ yeÇÿeevebo vemelees; cnCetve lÙeeuee jeceoememJeeceeRveer DeeveboeJeYeeme Demes cnšues Deens.
Ùee Ûeej osneleerue Yeesie meebietve PeeuÙeeJej, Ùee Ûeej osnebÛÙee Mekeäleer ue#eele IesCÙeeme njkeâle veener.
mLetueosneÛeer ef›eâÙeeMekeäleer, met#ce osneÛeer õJÙeMekeäleer, keâejCe osneÛeer FÛÚeMekeäleer DeeefCe cenekeâejCe
osneÛeer %eeveMekeäleer DeMee Ùee Ûeej Mekeäleer Deensle (17.9.6). Ùeeleerue ef›eâÙeeMekeäleer cnCepes ef›eâÙee efkebâJee
keâce& keâjCÙeeÛeer Mekeäleer nesÙe. õJÙeMekeäleer Meyoeves18 jeceoememJeeceeRvee keâeÙe megÛeJeeJeÙeeÛes Deens, ns
keâUle veener. FÛÚeMekeäleerÛee DeLe& Demee DemeeJee : keâejCeosneÛeer FÛÚeMekeäleer. keâejCeosn cnCepes
De%eeve. De%eeveeves cnCepes melÙeeÛÙee De%eeveeves FÛÚe Jee{le peeleele. cnCetve keâejCeosneÛeer FÛÚeMekeäleer.
cenekeâejCe osneÛeer %eeveMekeäleer. cenekeâejCe osn ne %eeve¤he DemeuÙeeves lÙeeÛeer %eeveMekeäleer Deens.
Ùeeveblej jeceoememJeeceer osnebÛee Je iegCeebÛee mebyebOe meebieleele. lees ue#eele ÙesCÙeeme
jeceoememJeeceeRveer meebefieleuesueer19 efJeÕeeslheòeerÛeer Øeef›eâÙee Lees[keäÙeele ue#eele IÙeeJeÙeeme nJeer. leer DeMeer
:- cegUele efve§eue, efveieg&Ce, yeÇÿe ner SkeâcesJe Jemlet Deens. efve§eue yeÇÿeele GlheVe nesCeeNÙee ÛebÛeueeuee
cetUceeÙee cnCeleele. Ùee cetUceeÙesle ØeLeceheemetveÛe meòJe, jpe, lece ns leerve iegCe Je heeÛe met#ce Yetles
Demeleele (9.6.14-15; 10.2.12-13). cetUceeÙee nerÛe heg{s iegCe#eesefYeCeer ceeÙee Jee iegCeceeÙee
nesles. heg{s hebÛe met#ce Yetles ner me=°erjÛevesle JÙekeäle oMesuee ÙesTve, lÙeeheemetve efheb[-yeÇÿeeb[eleerue meJe&
Jemlet GlheVe nesleele (9.6.7; 8.3.56; 8.4.44-45). me=°erjÛevesle efheb[ Je yeÇÿeeb[ ÙeebÛeer keâuhevee
kesâueer peeles. lÙeeleerue ØelÙeskeâ heoeLee&le leerve iegCe ÙesleeleÛe. efheb[eceOÙes mLetue, met#ce, keâejCe Je
cenekeâejCe osn Deensle. meenefpekeâÛe lÙeebÛee iegCeeMeer mebyebOe ÙesleesÛe. osn Je iegCe ÙeebÛee mebyebOe
jeceoememJeeceer Demee meebieleele : mLetueosneÛee leceesiegCe Deens, met#ce osneÛee jpeesiegCe Deens, keâejCe
osneÛee meòJeiegCe Deens DeeefCe cenekeâejCe osneÛee MegodOe meòJeiegCe Deens (17.9.5). meòJe, jpe DeeefCe
lece ns leerve iegCe DeeheuÙee heefjÛeÙeeÛes Deensle. lemee MegodOemeòJeiegCe heefjefÛele veener. MegodOe meòJeiegCeeÛeer
jeceoememJeeceeRÛeer mebkeâuhevee DeMeer Deens :- meJe& ‘leòJeebceOÙes20 pes cegKÙe leòJe Deens, lÙeeuee MegodOe
meòJe cnCeleele. lÙeeueeÛe DeOe&cee$ee, cenòeòJe cetUceeÙee cnCeleele (leòJeebceOÙes cegKÙe leòJe ~ les
peeCeeJes MegodOe meòJe~ DeOe&cee$ee cenòeòJe ~ cetUceeÙee ~~ 12.5.11) Jej GuuesefKeuÙeeØeceeCes
cegUceeÙesle meòJe, jpe DeeefCe lece ns leerve iegCe met#ce ¤heeves Demeleele. (15.7.9) DeeefCe pesLes meòJe,
jpe Je lece ns leerve iegCe iet{ Jee met#ce¤heeves Demeleele, lÙeeueeÛe cenòeòJe efkebâJee MegodOe meòJe cnCeleele
(leÙeemeerÛe cnefCepes cenleòJe ~ pesLes ef$eiegCeeÛes iet{lJe ~ DeOe&cee$ee MegodOe meòJe ~ iegCe#eesefYeCeer
~~20.9.27). ÙeeÛee DeLe& FlekeâeÛe keâer, cetUceeÙesueeÛe MegodOe meòJe DeLeJee MegodOe meòJeiegCe
cnCeleele. ÙesLesÛe peelee peelee DeeCeKeer Skeâ iees° ue#eele IÙeeJeer. cetUceeÙee neÛe yeÇÿeeb[eleerue
cenekeâejCe osn Deens (lewmeer cetUØeke=âleer yeÇÿeeb[erÛes ~ osn cenekeâejCe meeÛeW ~~ 9.6.5; Dee"Jee osn
cetUceeÙee ~~ 11.4.11; yeÇÿeeb[erÛes cenekeâejCe ~ les cetUceeÙee peeCe ~~ 12.6.26) meenefpekeâÛe
cenekeâejCe osneÛee iegCe MegodOemeòJeiegCe "jlees.
Ôkeâej De#ej ns DeeheCeeme heefjefÛele Deens. lÙeeÛÙee De, G, ce DeeefCe DeOe&cee$ee DeMee Ûeej cee$ee
Deensle. lÙeebÛee efJeefJeOe heoeLeeËMeer mebyebOe hetJeeaÛÙee Jee[ d c e Ùeele 21 oeKeefJeuesuee Dee{Ulees.
Øemlegle mLeUer jeceoememJeeceeRveer Ûeej osnebÛee mebyebOe Ûeej cee$eebMeer meebefieleuee Deens. lees Demee : mLetue
osneÛeer Dekeâej ner cee$ee Deens. met#ce osneÛeer Gkeâej ner cee$ee Deens. keâejCeosneÛeer cee$ee cekeâej Deens
lej 22 cenekeâejCe osneÛeer cee$ee DeOe&cee$ee Deens (17.9.4).
DeMeeØekeâejs Ûeej osn, Ûeej DeJemLee, Ûeej DeefYeceeveer Deelces, Ûeej DeelcÙeebÛeer mLeeves, Ûeej Ùeesie,
Ûeej Mekeäleer, Ûeej iegCe Je Ûeej cee$ee Ùee meJeeËÛeer yesjerpe kesâueer lej leer yeòeerme leòJes nesleele. cnCetve Ûeej
osneÛeer SketâCe 32 leòJes nesleele, Demes jeceoememJeeceeRveer cnšues Deens.
Ûeej osnebÛeer 82 leòJes - ceeies heeefnuÙeeØeceeCes mLetue osneÛeer 25 leòJes Deensle. leMeerÛe met#ce
osneÛeerner 25 leòJes Deensle DeeefCe efvejeàÙee Âef°keâesveeletve meebefieleuesueer Ûeej osnebÛeer SketâCe 32 leòJes
Deensle. Ùee meJe&Ûe leòJeebÛeer yesjerpe kesâueer lej leer 82 nesles. cnCetve jeceoememJeeceeRÛes celes Ûeej osnebÛeer
SketâCe leòJes yÙeeSWMeer (82) Deensle. (Ssmeer ner yeòeerme leòJes ~ oesneRÛeer heVeeme leòJeW ~ DeJeIeer efceUesve
yÙeebmeer leòJes ~ De%eeve DeeefCe %eeve ~~ 17.9.7)
(JejerueØeceeCes 82 leòJes meebietve PeeuÙeeJej mešerhe oemeyeesOeele Øee. yesuemejs (oemeyeesOe he=. 923)
cnCeleele. ‘‘efMeJeeÙe %eeve DeeefCe De%eeve ner oesvner DeeCeKeer IeeueeJeÙeeÛeer. DeMeer Skebâoj ÛeewNÙeebMeer leòJes
nesleele.’’ (oemeyeesOe he=. 923). hejbleg lÙeebÛes ns cnCeCes mebhetCe&heCes Ûetkeâ Deens. ÙeeÛeer keâejCes oesve :
(1) %eeve DeeefCe De%eeve ner oesve mJeleb$e leòJes veenerle. ÙeeÛes keâejCe Demes : keâejCeosn cnCepesÛe De%eeve
Deens DeeefCe cenekeâejCe osn cnCepesÛe %eeve Deens (17.8.30). meenefpekeâÛe keâejCe osn Je cenekeâejCe
osn ner leòJes meebefieleueer keâer De%eeve Je %eeve ner leòJes JesieUer jenle veenerle. (2) Kegö jeceoememJeeceeR
82 leòJes DemesÛe cnCeleele. les ÛeewNÙeebMeer leòJes meebieleÛe veenerle.)
Ûeej osnebÛÙee leòJeebÛee Pee[e - Ûeej osnebÛeer ner 82 leòJes ceeefÙekeâ cnCepes ceeÙeepevÙe Deensle. lÙee
leòJeebhes#ee DeeheCe cnCepes peerJe JesieUs Deenesle. keâejCe DeeheCe efveieg&Ce Deelcee Deenesle. Ùee leòJeebhes#ee
mebhetCe& JesieUe DemeCeeje mee#eer Deelcee DeeheCe Deenesle ns peeCetve efJeJeskeâeves Ùee leòJeebÛee efvejeme
keâjeJeÙeeme nJee. (Ssmeer ner leòJeW peeCeeJeer ~ peeCeesve ceeefÙekeâ JeesUKeeJeer ~ DeeheCe mee#eer efvejmeeJeer ~
ÙesCes jerleer ~~ 17.9.8) Ùee leòJeebÛes efvejmeve cnCepes23 leòJePee[e Peeuee keâer DeeheCeeme Deeheueer
cnCepes DeelcÙeeÛeer Øeehleer nesles. (leòJe efvejmeves DeeheCeeme ~ DeeheCe ueeYes ~~ 6.3.19) DeeefCe
osneJejerue DenblesÛee veeMe nesTve efveieg&Ce yeÇÿeeMeer SskeäÙelee nesles. (leòJePee[e efve:Mes<e neslee ~ lesLeW
efveceeueer osn Denblee ~ efveieg&Ce yeÇÿeer SskeäÙelee ~ efJeJeskesâ peeueer ~~ 6.3.21). leòJeebÛes efvejmeve Peeues keâer
osn cnCepes ceer Demes DemeCeejs ceerheCe Gjle veener; lej DeeheCe cnCepes efveieg&Ce Deelcee ns keâUtve Ùesles
(peeefueÙeeb leòJeebÛes efvejmeve ~ efveieg&Ce Deelcee leesefÛe DeeheCe ~ keâe oeKeJeeJes ceerheCe ~ leòJe efvejmevee
Ghejer ~~ 6.3.30). leòJeebÛÙee efvejmeveecegUs ceerheCeeÛee efvejeme neslees; ceerheCeeÛee efvejeme Peeuee keâer 24
efveieg&Ce yeÇÿe Gjles DeeefCe les yeÇÿe DeeheCeÛe Deenesle Demee ØelÙeÙe Ùeslees (leòJeebceOÙes ceerheCe iesues ~ lejer
efveieg&Ce menpeefÛe Gjues ~ meesnbYeeJes ØelÙeÙee DeeueW ~ DeelceefveJesove ~~ 6.3.31)
Ûeej osnebÛÙee efvejmeveeves Deelcemee#eelkeâej : Ûeej osnebÛÙee 82 leòJeebÛes efvejmeve Peeues keâer Ûeej osnebÛes
efvejmeve nesles. Ûeej osneÛes efvejmeve cnCepes Ûeejner osnebhes#ee DeeheCe peerJe JesieUs Deenesle, DeeheCe peerJe
efveieg&Ce yeÇÿe ~ Deelcee Deenesle, ns efJeJeskeâeves peeCetve IÙeeJeÙeeÛes. efJeJeskeâeves osnebÛee efJeÛeej kesâuee keâer
leòJeebÛes efvejmeve nesT ueeietve, DeeheCe cnCepes osn veJns ns ØelÙeÙeeuee Ùesles (efJeJeskeWâ osnekeâ[s heeefnues ~
lees leòJeW leòJe Jeesmejues ~ DeeheCe keâener veener DeeueW ~ ØelÙeÙeemeer ~~ 6.3.22). Ûeej osnebÛes efvejmeve
Peeues keâer pes efJe%eeve Gjues lesÛe hejyeÇÿe Deens (ns ÛÙeejer osn efvejefmelee efJe%eeve ~ hejyeÇÿe les ~~
17.8.30). DeeheCe Ûeej osnehes#ee JesieUs Deenesle, ns efJeJeskeâeves keâUues keâer lÙee osnebÛÙee
leòJeebyejesyejÛe osnebJejerue ceerheCe ueÙeeuee peeles DeeefCe peerJe DeeefCe yeÇÿe ns Skeâ¤he nesTve peeleele
(efJeÛeejs ÛeeQosnebJesieUs kesâues ~ ceerheCe leòJeebmeefjmes iesues ~ DevevÙe DeelceefveJesove peeues ~ hejyeÇÿeer ~~
(17.8.31)
DeMee Øekeâejs efJeJeskeâeves osneÛes efvejmeve keâ¤ve, yeÇÿeeMeer SskeäÙelee meeOeueer keâer pevce-ce=lÙetÛes jneš-
iee[ies Ûegkeâles DeeefCe meeÙegpÙecegkeäleer efceUles cnCepesÛe vejosnele meeOeeJeÙeeÛes Skeâ melke=âlÙe25 meeOÙe
nesTve, ceeveJeosneÛes meeLe&keâ nesles. meeÙegpÙelee cegefkeäle Øeehle nesTve ceeCetme ke=âleke=âlÙe neslees.
leUšerhee -
1. ØehebÛe hejceeLee&leerue osneÛeer GheÙegkeälelee meefJemlejheCes oemeyeesOe 1.10 DeeefCe 18.4 ÙesLes meehe[les.
2. meeÙegpÙecegkeäleer cnCepes peerJeeves yeÇÿe¤he nesTve peeCes. efveieg&Ce yeÇÿe ns pes Deeheues melÙe mJe¤he Deens
les efceUefJeCes cnCepes meeÙegpÙecegefkeäle (efveieg&Ce DevevÙe Demelee ~ lesCes nesÙes meeÙegpÙelee ~ meeÙegpÙelee
cnefCepes mJe¤helee ~~ 4.10.30)
3. Ùee Ûeej osnebÛeer ceeefnleerÛe Øemlegle uesKeele Deeuesueer Deens.
4. leòJeW leòJe cesUefJeues ~ lÙeemeer osn ns veeJe "sefJeues ~~6.3.20;
heeneleeb osneÛee efJeÛeej ~ DeJeIee leòJeebÛee efJemleej ~~ 6.2.30
5. leòJe ne Meyo jeceoememJeeceer efJeefMe° DeLee&ves Jeehejleele. lÙee DeLeeËmee"er hene :
Ùee «ebLeeleerue leòJePee[e ne uesKe.
6. %eevesÕejcenejepeebveer DeeCeKeer Skeâ heeÛeJee osn meebefieleuee Deens. heeÛener osnebÛÙee DevÙe
leheMeerueemee"er hene : kesâ. Jee. Deehešs, hejceeLeeb&leerue heeÛe osn, efJeoYe& mebMeesOeve ceb[U Jeeef<e&keâ
(1993), 1994, veeiehetj.
7. hejceeLeeËle efheb[er les yeÇÿeeb[er Demee vÙeeÙe Deens. (efheb[emeejKeer yeÇÿeeb[jÛevee ~ 9.5.1; pes efheb[er
lesefÛe yeÇÿeeb[er ~~ 9.5.2). cnCetve efheb[eleuÙeeØeceeCes yeÇÿeeb[eleuesner Ûeej osn meebefieleues peeleele. les
Demes : efJeješ efnjCÙe DeJÙeeke=âle cetUØeke=âleer ~ ns KetCe yeÇÿeeb[eÛeer ~~ (9.5.4). efheb[-
yeÇÿeeb[eleues meJe& osn Skeâef$eleheCes jeceoememJeeceeRveer heg{erueØeceeCes efoues Deensle : mLetue met#ce
keâejCe ~ cenekeâejCe efJeješ efnjCÙe ~ DeJÙeeke=âle cetUØeke=âleer peeCe ~ Ssmes De°osn ~~ ÛÙeejer efheb[er
ÛÙeejer yeÇÿeeb[er ~ Ssmeer De°osnebÛeer Øeew{er ~ Øeke=âefle heg®<eeÛeer Jee{er ~ oMe osn yeesefuepes ~~
8.7.40-41
8. met#ce MejerjeueeÛe keâener peCe efuebie Mejerj efkebâJee Jeemevee osn cnCeleele. ÙeeÛes Ieškeâ keâesCeles
Ùeeyeöue Flej oMe&veele celeYeso Deensle. ns met#ce Mejerj 25 Ieškeâebveer yeveles, Demes jeceoememJeeceer
meebieleele.
9. hebÛekeâ cnCepes heeÛe JemletbÛee mecetn
10.Deble:keâjCe - hebÛekeâeÛÙee DeefOekeâ efJeJesÛeveemee"er hene : Ùee «ebLeeleerue Deble:keâjCe-hebÛekeâ
11. Deble:keâjCe hebÛekeâ ne DeekeâeMeeÛee iegCe, ØeeCehebÛekeâ ne JeeÙetÛee iegCe, %eeveWefõÙe-hebÛekeâ ne lespeeÛee
iegCe, keâceXefõÙe-hebÛekeâ ne DeeheeÛee-peueeÛee-iegCeOece& DeeefCe efJe<eÙe hebÛekeâ ne he=LJeerÛee iegCe Demes
meebietve (17.8.18-22) jeceoememJeeceeRveer Ùee heeÛe hebÛekeâebÛee mebyebOe hebÛeYetleebMeer pees[uee Deens.
12.Jej cnšuÙeeØeceeCes heeÛe hebÛekeâebleerue ØelÙeskeâ IeškeâebMeer DemeCeeje Skesâkeâe YetleebÛee mebyebOe
meebefieleuesuee Deens. lÙeecegUs ‘mheMe&¤he ne heJeveer’ (17.8.18) ceOÙes Øee. yesuemejs (oemeyeesOe,
oneJeer DeeJe=òeer, meeleeje, 1996, he=‰ 919) Ùeebveer kesâuÙeeØeceeCes mheMe& DeeefCe ¤he nbs JesieUs Ieslee
ÙesCeej veenerle. lej mheMe& ne SkeâÛe iegCe JeeÙetMeer mebyebefOele Demee IÙeeJeÙeeme nJee. lejÛe
jeceoememJeeceeRvee DeefYeØesle DemeuÙeeØeceeCes, heeÛe hebÛekeâeleerue Skesâkeâe IeškeâeMeer DemeCeeje YetleeÛee
mebyebOe megmebiele "jlees. lÙeecegUs ‘mheMe&-¤he’ Demee SkeâÛe meeceeefmekeâ Meyo IÙeeJee ueeielees. ceie
DeLe& neslees : mheMe&¤he Ùee iegCeeÛee mebyebOe JeeÙetkeâ[s Deens.
13. Jejerue keâes°keâ JesieàÙee heOoleerves Øee. yesuemejs Ùeebveer DeeheuÙee oemeyeesOe, he=‰ 921 Jej efoues
Deens. lesLes lÙeebveer ‘keâess°keâ ogmejs : mLetue osneÛeer hebÛeJeerme lelJes’ Demes cnšues Deens. heCe les
yejesyej efomele veener. keâejCe Deble:keâjCehebÛekeâ, FlÙeeoer heeÛe leòJe hebÛekesâ ner met#ce osneÛes Ieškeâ
Deensle.
14. Ùee keâejCe osneÛeer DeefOekeâ ceeefnleer jeceoememJeeceeRveer efouesueer veener.
15. cenekeâejCe osneÛeer DeJemLee legÙee& Deens, Demes jeceoememJeeceer heg{s meebieleele; ner DeJemLee %eeve¤he
Deens. Ùee DeJemLesle ceeÙee Je yeÇÿe Ùee oesneWÛesner %eeve Demeles. (peeCes yeÇÿe peeCes ceeÙee ~ DeeefCe
DevegYeJeeÛÙee "eÙee ~ les Ùeskeâ peeCeeJeer legÙee& ~ meJe&meeef#eCeer ~~ 7.4.49). ÙesLes yeÇÿeeÛes MegodOe
DevegYeJepevÙe yeÇÿe%eeve vemeuÙeeves ns MegodOe Deelce%eeve veJns Demes jeceoememJeeceer yepeeJeleele
(cnCeesefve MegodOe %eeve legÙexÛes~ ceevegefÛe veÙes ~ 5.6.9)
15-De. 8.7.33 Ùee DeeOeejs ner yeòeerme leòJes meebefieleuesueer Deensle.
16. Ùee Ûeej osnebÛÙee meboYee&le jeceoememJeeceer pÙee Ûeej iees°er meebieleele, lÙee lÙeebveer ÙeLeemebbKÙe
vÙeeÙeeves meebefieleuÙee Deensle. lÙeecegUs mLetue, met#ce, keâejCe Je cenekeâejCe ne ›eâce ue#eele IesTve
lÙeeÛe ›eâceeves lÙeeÛÙeeMeer heg{erue Ûeej iees°er pees[eJeÙeeÛÙee Deensle.
17. peeie=efle DeJemLesle Mejerj, FbefõÙes Je Deble:keâjCe ns meJe& keâeÙe&ØeJeCe Demeleele. mJehve DeJemLesle
Deble:keâjCe keâeÙe&ØeJeCe Demeles. meg<egefhle DeJemLesle kesâJeU De%eeve Demeles. legÙee& DeJemLesle ceeÙee Je
yeÇÿe Ùee oesnebÛesner %eeve Demeles.
18. ‘õJÙeMekeäleer cnCepes ÂMÙe heoeLeeËceOeerue meghle Mekeäleer nesÙe.’ Demee DeLe& Øee. yesuemejs (oemeyeesOe,
he=. 923) osleele. heCe lees yejesyej Jeešle veener. keâejCe ner Mekeäleer mJehve DeJemLesÛeer Deens. lesLes
keâesCelesner yee¢e ÂMÙe heoeLe& vemeleele.
19. oemeyeesOeeleerue ceeÙee Je efJeÕeesòheleerÛeer Øeef›eâÙee ÙeebÛÙee meefJemlej efJeJesÛeveemee"er hene :- Ùee
«ebLeeleerue ceeÙee ne uesKe.
20. jeceoememJeeceeRÛÙee celes, leòJe Meyoeves efveieg&Ce yeÇÿe ner Jemlet mees[tve DevÙe meJe& heoeLe& leòJe
Meyoeves metefÛele nesle nesleele. hene : leòJePee[e ne Ùee «ebLeeleerue uesKe.
21. Goe. ceeb[tkeäÙe Ùee Gheefve<eoele De, G DeeefCe ce Ùee leerve cee$eebÛee mebyebOe peeie=efle, mJehve DeeefCe
meg<egefhle Ùee leerve DeJemLee FlÙeeoerMeer oeKeefJeuee Deens.
22. DeeCeKeer hene : 12.6.11
23. hene : leòJePee[e ne Ùee «ebLeeleerue uesKe
24. lelJeebleer Gjues leòJeleeb ~ efveieg&Ce yeÇÿe ~~6.3.23
25. efJeJeskeWâ Ûegkeâuee pevcece=lÙeg ~ vejosnerb meeefOeues cenlke=âlÙe ~~ 17.8.32 ~~
******
5. Deble:keâjCe-hebÛekeâ
DeeheuÙee ceneje°êle ßeermeceLe& jeceoememJeeceer ns Skeâ ceneve meble nesTve ies}s. Flej
mebleebhes#ee lÙeebÛes keâeÙe& DeeefCe }sKeve ns yejsÛemes JesieàÙee mJe¤heeÛes Deens. lÙeebÛee oemeyeesOe
ne «ebLe lej Deveskeâ Â°eRveer DehetJe& Deens. lees SkeâeÅee hetJeeaÛÙee «ebLeeJejÛeer šerkeâe efkebâJee Yee<Ùe
DeLeJee YeeJeeLe& Ùee mJe¤heeÛee veener. ØehebÛe DeeefCe hejceeLe& ns oesvnerner keâmes keâjeJesle ns
meebieCeeje oemeyeesOe Deens. jeceoememJeeceeRÛes cele Demes Deens keâer ceeCemeeves kesâJeU ØehebÛe
keâ¤ veÙes efkebâJee kesâJeU hejceeLee&ÛÙeener ceeies }eiet veÙes,1 lej ceveg<Ùeeves ØehebÛe keâjerle
DemeleeveeÛe hejceeLe&ner keâjeJeÙeeme nJee. cnCetve ØeehebefÛekeâ heg®<eeves mebmeejele keâmes JeeieeJes
ÙeeÛeener yeesOe jeceoememJeeceeRveer kesâ}e DeeefCe hejceeLe&ner keâmee keâjeJee ÙeeÛes meefJemlej
ceeie&oMe&vener lÙeebveer oemeyeesOeele kesâ}s Deens. hejceeLe& keâ¤ FefÛÚCeeNÙee ceeCemee}e GheÙeesieer
he[CeeNÙee Deelcee / yeÇÿe, ceeÙee, efJeÕeeslheefòe, DeelceeveelceefJeJeskeâ, Ûeej osn, FlÙeeefo
efJe<eÙeebÛee Tneheesn lÙeebveer oemeyeesOeele kesâ}e Deens. Ùee TneheesneleÛe lÙeebveer Flej mebleebveer ve
meebefiele}s}s met#ce osneleer} Deble:keâjCe-hebÛekeâ mebeefiele}s}s Deens. Ùee Deble:keâjCe-hebÛekeâeÛee
DeefOekeâ efJeÛeej Øemlegle mebef#ehle }sKeele kesâ}e Deens.
MejerjeÛee MeesOe :- hejceeLe& keâ¤ FefÛÚCeeNÙee}e ØeLece efvelÙeeefvelÙe-Jemleg-efJeJeskeâ DeLeJee
Deelceeveelce-efJeJeskeâ keâjeJee }eielees. efvelÙe Skeâ Deelcee Deens DeeefCe osn ne DeefvelÙe Deens
ns peeCeCes cnCepes Deelceeveelce-efJeJeskeâ efkebâJee efvelÙeeefvelÙe JemlegefJeJeskeâ keâjCes nesÙe (osn
DeefvelÙe Deelcee efvelÙe ~ neefÛe efJeJeskeâ efvelÙeeefvelÙe ~~ oeme. 13-1-23). Deelcee/yeÇÿe
Debeflece meòeòJe Deens. lees efvelÙe Deens cnCepes Jele&ceeve FlÙeeefo leervener keâeUeble DeefmlelJeele
DemeCeeje Deens; lees DeefJekeâejer, DeefJeveeMeer, ketâšmLe efvelÙe Deens. Ùee G}š osn lemee veener
:- osn DeefvelÙe Deens; lees Deepe Deens GÅee veener. Deelcee ne meefÛÛeoevebo Deens. Deelcee
mees[tve Gj}s}s meJe& pes pes Deens Demes Jeešles efkebâJee Yeemeles les Deveelcee Deens. ns peeCetve IesCes
cnCepes DeelceeveelceefJeJeskeâ nesÙe. DeelceeveelceefJeJeskeâ keâjCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee heg{er}
keâejCeeves efvecee&Ce nesles:- DeeheCe (peerJe) Kejs lej Deelcee Deenesle; Megæ DeelcemJe¤he nsÛe
Deehe}s melÙe mJe¤he Deens (Megæ mJe¤heeÛes DeeheCe / Ùee veeJe Megæ mJe¤he %eeve ~~ oeme.
5-6-10). meenefpekeâÛe DeeheCe cnCepes osn veJns. leLeeefhe JÙeJenejele cee$e DeeheCe
Mejerje}eÛe Deelcee ceeveerle Demelees. leer ÛegkeâerÛeer mecepetle otj JneJeer Ùeemee"er Mejerjehes#ee
Deelcee JesieUe Deens ns %eeve nesCes DelÙeeJeMÙekeâ Deens.
osn efkeâleer ? - osnehes#ee Deelcee efYeVe Deens ns peeCetve IÙeeÙeÛes PeeuÙeeme, osn Deensle lejer
efkeâleer ÙeeÛeener2 MeesOe IÙeeJee }eielees. JÙekeäleeRÛÙee meboYee&le, efheb[eceOÙes3 Ûeej osn Deensle
Demes oemeyeesOeele meebefiele}s}s Deens. ns Ûeej osn Demes : mLet}, met#ce, keâejCe DeeefCe
cenekeâejCe (mLet} met#ce keâejCe cenekeâejCe ~ Ssmes ns ÛelJeej osn peeCe ~~ oeme.17-9-
1) Ùee Ûeej osnebÛeer Lees[keäÙeele ceeefnleer DeMeer : Ùee Yetle}eJej cejsheÙeËle JeeJejCeeje
ØeeCÙeebÛee mLet} osn ne ØelÙe#e efomeCeeje Deens. lees kegâCee}eÛe veekeâejlee Ùesle veener. lees
DeekeâeMe, JeeÙeg, lespe, pe} DeeefCe he=LJeer Ùee hebÛeceneYetleebÛÙee efceßeCeeves yeve}s}e Deens. pes
leòJe%eeveer }eskeâ Deelcee efvelÙe ceeveleele DeeefCe lees hej}eskeâer peelees Demesner ceeveleele, les Skeâ
met#ce osn ceeveleele. Ùee mLet} Je met#ce osnebÛÙee pees[erves keâejCe DeeefCe cenekeâejCe Demes
DeeCeKeer oesve osn ceeve}s peeleele. keâejCe osn ne De%eeve¤he Deens lej cenekeâejCe osn ne
%eeve¤he Deens (eflemeje osn keâejCe De%eeve ~ ÛeewLee osn cenekeâejCe %eeve ~~ oeme. 17-8-
30). Ùee Ûeej osnebhewkeâer met#ce osneMeer efveieef[le Demes Deble:keâjCe-hebÛekeâ Deens.
met#ce osneÛes Ieškeâ - met#ce osne}eÛe keâOeer keâOeer Jeemevee-Mejerj efkebâJee ef}bie Mejerj Demes
cnš}s peeles. Ùee met#ce osneÛes Ieškeâ keâesCeles ÙeeefJe<eÙeer leòJe%e ceeCemeeble celeYeso Deens.
kesâJe}eÉwle Jesoevle leòJe%eeveevegmeej, heeÛe ØeeCe,4 heeÛe %eeveWefõÙes, heeÛe keâcexefõÙes, ceve DeeefCe
yegefæ DeMee meleje Ieškeâebveer met#ce Mejerj yeve}s}s Deens. meebKÙe-oMe&veevegmeej, heeÛe
levcee$es,5 heeÛe %eeveWefõÙes, heeÛe keâceXefõÙes, ceve, yegefæ DeeefCe Denbkeâej Ùee De"je Ieškeâebveer
met#ce osn yeve}e Deens. lej jeceoememJeeceeRÛÙee celes, met#ce osneÛes hebÛeJeerme Ieškeâ Deensle.
ns hebÛeJeerme Ieškeâ Demes : - heeÛe %eeveWefõÙes, heeÛe keâceXefõÙes, heeÛe-ØeeCe, heeÛe-efJe<eÙe,6
DeeefCe Deble:keâjCe-hebÛekeâ7 (Deble:keâjCe ØeeCe hebÛekeâ ~ Ssmeer ner heeÛe hebÛekesâ ~~ Ssmes ns
hebÛeefJeme iegCe ~ efceUesve met#ce osn peeCe ~~ oeme. 17.8.15-16)
Deble:keâjCe-hebÛekeâ - Jej heeefnuÙeeØeceeCes, Deble:keâjCe-hebÛekeâ ne met#ce osneÛee Ieškeâ
Deens. DeblekeâjCe-hebÛekeâ ne Meyo cnCepes leerve mebmke=âle Meyo Skeâ$e ÙesTve yeve}s}e Skeâ
meceeme Deens. lÙeeceOÙes Deble: (Deblejd),8 keâjCe DeeefCe hebÛekeâ DeMeer leerve Ieškeâ heos
Deensle. Deblejd ne Meyo DeJÙeÙe lemesÛe efJeMes<eCener Deens. lÙeeÛee DeLe& Deens Deele efkebâJee
Deeleer}. keâjCe Ùee Meyoe}e mebmke=âleceOÙes Deveskeâ DeLe& Deensle; hejbleg ÙesLes FbefõÙe ne DeLe&
Dehesef#ele Deens. hebÛekeâ cnCepes (keâesCelÙeener) heeÛeebÛee-heeÛe iees°eRÛee-mecetn Demee DeLe&
Deens. cnCetve Deble:keâjCe-hebÛekeâ cnCepes ‘Deeleer} heeÛe FbefõÙeebÛee mecetn’ Demee DeLe& neslees.
ÙesLes ‘Deeleer}’ Meyoeves keâeÙe metefÛele nesles nsner }#eele IÙeeJeÙeeme nJes. [esUe, keâeve FlÙeeefo
heeÛe %eeveWefõÙes ner yeensjer} Meyo, mheMe&, FlÙeeefo heeÛe efJe<eÙeebÛÙee mebefvekeâ<ee&le Ùesleele DeeefCe
%eeveeÛeer meece«eer Deble:keâjCee}e hegjefJeleele. Deble:keâjCe ns keâcexefõÙeebveener ØesjCee osles.
keâceXefõÙes ner megæe yeeÿe efJe<eÙeebMeer mebyebefOele nesleele. Ùee %eeveWefõÙes Je keâceXefõÙes ÙeebÛÙeeØeceeCes
Deble:keâjCe cee$e yee¢e efJe<eÙeebMeer mee#eeledheCes mebyebefOele nesle veener. les met#ce Mejerjele jentve
Deehe}s keâeÙe& keâjles. cnCetveÛe lÙee}e Deble:keâjCe cnCeleele.
heeÛe %eeveWefõÙeeÉeje Dee}suÙee mebJesoveebÛes efÛebleve, he=LekeäkeâjCe, mebÙeesieerkeâjCe, efveOee&jCe
FlÙeeefo keâjCÙeeÛes keâece Deblejd FbefõÙe DeLeJee Deble:keâjCe keâjles. lÙeecegUs lÙee lÙee keâeÙee&}e
Oe¤ve Deble:keâjCeeÛes keâOeer oesve, keâOeer leerve lej keâOeer Ûeej Yeeie ceeve}s peeleele. ceve, efÛeòe,
yegæer DeeefCe Denbkeâej Demes ns Ûeej Yeeie Deensle. Ùee ÛeejebceOÙes ‘Deble:keâjCe’ Ùee YeeieeÛeer
mJeleb$eheCes Yej Iee}tve jeceoememJeeceeRveer Deble:keâjCe-hebÛekeâ meebefiele}s Deens.
Deble:keâjCe-hebÛekeâeÛeer DeefOekeâ ceeefnleer - Ùee Deble:keâjCe hebÛekeâeÛeer DeefOekeâ ceeefnleer
jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele heg{er}ØeceeCes efo}s}er Deens:- Deble:keâjCe ns veeYeerÛÙee
ef"keâeCeer heje9 JeeÛesÛes mLeeveer Demeles (veeYeermLeeveer heje JeeÛee ~ leesÛeer "eJe Deble:keâjCeeÛee
~~ oeme.17.8.3). Dee"JeCe Demeleevee GieerÛeÛe pes efveefJe&keâuhe mhegâjCe nesles, lÙee}e
Deble:keâjCe cnCeleele (efveefJe&keâuhe peW mhegâjCe ~ GiesÛe Demelee Dee"JeCe ~ leW peeCeeJeW
Deble:keâjCe ~ peeCeleer keâUe ~~ oeme. 17.8.4). ÙeeÛee DeLe& Demee efomelees keâer
%eeveWefõÙeÉeje yee¢e mebJesovee Ùesle vemeleevee, pÙee}e mce=efle¤he %eeve nesles, les Deble:keâjCe nesÙe.
Deble:keâjCeele Dee"JeCe DeeuÙeeJej heg{s ‘‘Deens veener’’ Demes Jeešles, ‘‘keâjeJes ve keâjeJes’’ Demes
Jeešles; ns pÙee}e Jeešles les ceve (Deble:keâjCe Dee"Je}W ~ heg{W nesÙe veJnsmeW iece}W ~ keâjbâ ve
keâjbâ SsmeW Jeeš}W ~ leWefÛe ceve ~~ oeme. 17.8.5). cnCepes mebkeâuhe DeeefCe efJekeâuhe keâjCes
ns ceveeÛes mJe¤he Deens. (mebkeâuhe efJekeâuhe leWefÛe ceve ~~ oeme.17.8.6). ÙeeÛee YeeJeeLe&
Demee : - Deble:keâjCeele mce=efle peeie=le Pee}er Demeleevee efkebâJee FbefõÙeeÛÙee ceehe&âle mebJesovee
Dee}er Demeleevee, ‘ns Demes Deens, ns Demes veener’, ns keâjeJes, ns keâ¤ veÙes’, DeMeer peer
oes}eÙeceeve Je=efòe efle}e ceve cnCeleele. Ùee Je=òeerle efveef§eleheCee vemelees; ‘‘ns’’ keâer ‘‘les’’ Demee
mebosn Demelees; cnCetve ceve mebkeâuhe efJekeâuhe keâjles Demes cnCeleele. Ùeemee"erÛe ‘mebkeâuhe-
efJekeâuheelcekebâ ceve:’ DeMeer ceveeÛeer JÙeeKÙee mebmke=âleceOÙes efo}er peeles. meb#esheeves meebieeÙeeÛes
PeeuÙeeme, efveef§eleheCeeÛÙee DeYeeJeer, mebMeÙeele DemeCeejer efÉOee Je=òeer cnCepes ceve.
ceveeÛeer oes}eÙeceeve efmLeleer otj nesTve pej lesLes SKeeoe efve§eÙe Pee}e, lej leer
mebMeÙe«emle efÉOee efmLeleer mebheles. Goe. ‘‘Decegkeâ iees° DeMeer DeMeerÛe Deens’’, ‘‘les lemesÛe
Deens’’, ‘ns keâjeÙeÛes Deens DeeefCe les keâjeÙeÛes veener’, DeMeeØekeâejÛee efve§eÙe neslees. ns efve§eÙe
keâjCÙeeÛes keâeÙe& keâjCeeNÙee Je=òeer}e yegæer Demes cnCeleele. (heg{s efve§eÙees lees peeCe ~ ¤he
yegæerÛes ~~ oeme. 17.8.6) cnCepes ‘‘SKeeoer iees° ceer keâjerve, ogmejer keâjCeej veener’’,
DeMeeØekeâejÛee efve§eÙe keâjCeejer yegæer Demeles (keâjerveefÛe DeLeJee ve keâjeR ~ Ssmee efve§eÙeesefÛe
keâjer ~ lesefÛe yegefæ ns Deblejer ~ efJeJeskeWâ peeCeeJeer ~~ oeme. 17.8.7). Lees[keäÙeele, efve§eÙe
keâjles leer yegæer, cnCetve ‘‘efve§eÙeeeflcekeâe yegefæ:’’ DeMeer yegæerÛeer JÙeeKÙee mebmke=âleceOÙes efo}er
peeles. efve§eÙe cnCepesÛe DeOÙeJemeeÙe. cnCetve ‘‘DeOÙeJemeeÙeeeflcekeâe yegefæ:’’ Demesner cnš}s
peeles.
efve§eÙeeveblej pÙee iees°erÛee efve§eÙe Pee}e Deens, lÙee iees°erÛes efÛebleve meg¤ nesles. ns efÛebleve
keâjCÙeeÛes keâeÙe& pes keâjles, les efÛeòe nesÙe. (pees JemletÛee efve§eÙees kesâ}e ~ heg{s lesefÛe efÛeblet
}eie}e ~ les efÛeòe yeesef}uÙee yees}e ~ ÙeLeeLe& ceeveeJeW ~~ oeme. 17.8.8). cnCepes efveef§ele
Pee}suÙee iees°erJej efÛebleve keâjCeejs efÛeòe nesÙe. cnCetve efÛebleve keâjles les efÛeòe (efÛebleÙeefle Fefle
efÛeòeced~), Demes cnš}s peeles.
lÙeebvelej pÙee keâeÙee&Ûee efve§eÙe Pee}e Deens Je pÙee keâeÙee&Jej efÛebleve Pee}s Deens, lÙee
keâeÙee&Jej DeefYeceeve OeejCe keâjCeejer Je=efòe efvecee&Ce nesles; efle}eÛe Denbkeâej cnCeleele.
‘‘Decegkeâ Decegkeâ keâeÙe& ceePes Deens, les ce}e keâjeÙeJeÙeeme nJes’’ Demee DeefYeceeve yeeUieCeejs
DebleefjbefõÙe cnCepes Denbkeâej nesÙe (heg{s keâeÙee&Ûee DeefYeceeve OejCeW ~ ns keâeÙe& lees DeielÙe
keâjCeW ~ Ssmee keâeÙee&me ØeJele&CeW ~ leesefÛe Denbkeâe® ~~ oeme. 17.8.9). ceer ce}e, ceePes Ùee
Meyoebveer Denbkeâej JÙeòeâ neslees. ‘‘ceer ßeerceble Deens, ceer ye}Jeeve Deens; ce}e õJÙe heeefnpes
Deens, ce}e mebgoj m$eer helveer cnCetve nJeer; ceePeer cees"er Fmšsš Deens, ceePeer ceg}syeeUs
Deensle;’’ FlÙeeefo mJe¤heele Denbkeâej JÙeòeâ nesle Demelees.
Jejer} meJe& efJeJesÛeveeÛee mebef#ehle iees<eJeeje Demee oslee ÙesF&} : - Deeleer} keâjCe
cnCepes Deeleer} FbefõÙe ns Je=efòe¤he Demeles. Ùee Je=efòe Jej JeefCe&uÙeeØeceeCes heeÛe Demet
Mekeâleele. cnCepes lÙee lÙee keâeÙee&ÛÙee efJeYeeieeØeceeCes SkeâÛe Je=efòe heeÛe Øekeâejebveer Øeieš nesles.
lÙee heeÛe ØekeâejebveeÛe Deble:keâjCe-hebÛekeâ Demes cnš}s peeles. (SWmes Deble:keâjCe-hebÛekeâ ~
hebÛeJe=òeer efceUesve Ùeskeâ ~ keâeÙe&YeeieW Øekeâej hebÛekeâ ~ JesieUe}s ~~ oeme.17.8.10). Mejerjele
KesUCeeje SkeâÛe JeeÙeg Mejerjeleer} efvejefvejeàÙee Yeeieele JesieJesieUer keâeÙex keâjerle DemeuÙeeves,
pÙeeØeceeCes lees heeÛe ØeeCe (ØeeCe-hebÛekeâ) cnCetve DeesUKe}e10 peelees, lÙeeØeceeCes SkeâÛe
Deble:keâjCe heeÛe Øekeâejebveer DeesUKe}s peeles, lesÛe Deble:keâjCe hebÛekeâ nesÙe.
Deble:keâjCe-hebÛekeâ keâe ceeve}s ? - heejbheeefjkeâ heæleerØeceeCes, Deble:keâjCe ns Skeâ, oesve leerve
efkebâJee Ûeej Demes ve ceevelee, jeceoememJeeceer Deble:keâjCe-hebÛekeâ keâe ceeveleele? Demee Skeâ
ØeMve ÙesLes efvecee&Ce neslees. lÙee ØeMveeÛes Gòej jeceoememJeeceeRveer efo}s}s veener. hejbleg les Gòej
DeeheCe MeesOet Mekeâlees. les Gòej Demes : hejbhejeiele Jee*dceÙeele, met#ce osneÛÙee IeškeâebceOÙes,
heeÛe %eeveWefõÙes (· %eeveWefõÙe-hebÛekeâ), heeÛe keâceXefõÙes (· keâceXefõÙe-hebÛekeâ) DeeefCe heeÛe
ØeeCe (· ØeeCe-hebÛekeâ) ns Ieškeâ neslesÛe. lÙeeceOÙes heeÛe efJe<eÙeebÛeer Yej (efJe<eÙe-hebÛekeâ)
jeceoememJeeceeRveer Ieele}er. DeMeeØekeâejs met#ce Mejerjele %eeveWefõÙe-hebÛekeâ, keâcexefõÙe-hebÛekeâ,
ØeeCe-hebÛekeâ DeeefCe efJe<eÙe-hebÛekeâ DeMeer SketâCe Ûeej hebÛekesâ Pee}er. ceve, yegefæ Je Denbkeâej
ns Ieškeâ met#ce MejerjeÛÙee hetJeeaÛÙee JeCe&veele neslesÛe; lÙeeceOÙes ‘efÛeòe’ Ieele}s keâer
Deble:keâjCe-Ûeleg<šÙe nesle neslesÛe. lÙee Deble:keâjCe-Ûeleg<šÙeele jeceoememJeeceeRveer vegmeles
‘‘Deble:keâjCe’’ Demee Skeâ Ieškeâ Iee}tve Deble:keâjCe-hebÛekeâ kesâ}s. met#ce osneÛÙee Jej
Gu}sefKe}suÙee %eeveWefõÙes, keâcexefõÙes, FlÙeeoeRÛÙee ‘‘hebÛekeâe’’ Meer mebieefle efkebâJee ØeceeCeyeælee
(Symmet r y ) meeOeCÙeeme cnCepes lÙeebÛÙee mebKÙesMeer Deble:keâjCeeÛeer mebKÙee pegUleer / meceeve
keâ®ve IesCÙeeme jeceoememJeeceeRveer Deble:keâjCe-hebÛekeâ ceeve}s. Demes kesâuÙeecegUs heeÛe
heoeLeeËÛÙee heeÛe hebÛekeâebveer nesCeeeNÙee (5²5·) hebÛeJeerme Ieškeâebveer met#ce osn yevelees, Demes
jeceoememJeeceeRvee cnCelee Dee}s. (Jej GodOe=le kesâ}s}s oeme. 17.8.15-16 hene).
DeMeeØekeâejs met#ce MejerjeÛÙee Ûeej hebÛekeâ Ieškeâebvee megmebiele nesF&}, Demes Deble:keâjCe-
hebÛekeâ jeceoememJeeceeRveer ceeve}s ns keâUtve Ùesles.
leUšerhee
jeceoememJeeceer meebieleele : - DeeOeer ØehebÛe keâjeJee vesškeâe ~ ceie IÙeeJeW hejceeLeË-efJeJeskeâe ~~
oeme. 12.1.1; ØehebÛe meeb[tve hejceeLe& keâje} ~ lesCeW legcner keâ°er Jne} ~ ØehebÛe hejceeLe&
Ûee}Jee} ~ lejer legcner efJeJeskeâer ~~ oeme. 12.1.2; ØehebÛe meeb[tve hejceeLe& kesâ}e ~ lejer
DeVe efceUsvee KeeÙee}e ~ ceie leÙee keâjbšŸee}e ~ hejceeLe& keQâÛee ~~ oeme. 12.1.3;
ØehebÛeer pees meeJeOeeve ~ lees hejceeLe& keâjer} peeCe ~ ØehebÛeer pees DeØeceeCe ~ lees hejceeLeea
Keesše ~~ oeme. 12.1.9; cnCeewve meeJeOeeveheCeW ~ ØehebÛe hejceeLe& Ûee}JeCeW ~ oeme.
12.1.10, ns DeeJeMÙekeâ Deens.
2) heejceee|Lekeâ Jee[ d c e Ù eele heeÛe osnebÛes Gu}sKe Ùesleele. lÙeebÛeer meefJemlej ÛeÛee&
heg{er} }sKeele Deens :- [e@. kesâ.Jee.Deehešs, hejceeLee&leer} heeÛe osn, efJeoYe& mebMeesOeve
ceb[U Jeeef<e&keâ (1993), veeiehetj, 1994.
3) efheb[ele Ûeej osn, yeÇÿeeb[ele Ûeej osn DeeefCe Øeke=âefle Je heg®<e efceUtve one osn nesleele
Demesner jeceoememJeeceer meebieleele (oeme.8.7.4)
4) ØeeCe, Deheeve,JÙeeve, Goeve Je meceeve Ùee veeJeeÛes heeÛe ØeeCe Deensle.
5) levcee$e cnCepes met#ce leòJe. Meyo-levcee$e, mheMe&-levcee$e, ¤he-levcee$e, jme-levcee$e
DeeefCe iebOe-levcee$e DeMeer heeÛe levcee$es Deensle. heeÛe %eeveWefõÙes DeMeer : - [esUe, keâeve,
veekeâ, peerYe Je lJeÛee. heeÛe keâceXefõÙes heg{er}ØeceeCes :- nele, heeÙe, JeeÛee, iego DeeefCe
GhemLe.
6) Meyo, mheMe&, ¤he, jme DeeefCe iebOe Demes heeÛe efJe<eÙe Deensle.
7) hebÛekeâ cnCepes heeÛeebÛee mecetn.
8) mebmke=âle Yee<esle keâener efJeefMe° heefjefmLeleerle Devlejd ceOeer} DevlÙe jd Ûee efJemeie& nesTve
Deble: Demes nesles.
9) heje, heMÙebleer, ceOÙecee DeeefCe JewKejer DeMee Ûeej JeeÛee ceeveuÙee peeleele.
10) pewmes heeÛener ØeeCe ~ keâeÙe&YeeieW JesieUe}s peeCe ~ veener lejer JeeÙeeWÛes }#eCe ~ ÙeskeâefÛe
DemeW ~~ oeme. 17.8.11
*****
6. one osn
mebmeej efkebâJee mebmejCe cnCepes ØelÙeskeâ osnOeejer ØeeCÙeeÛÙee ceeies }eie}s}s pevcecejCeeÛes
Ûe›eâ nesÙe. Ùee mebmeejele YeüceCe keâjCeeje ceeCetme keâUle ve keâUle ØehebÛeele iegjheâštve ies}s}e
Demelees. hejbleg ceveg<Ùeeves kesâJeU ØehebÛeele jcetve ve peelee, hejceeLee&keâ[s }#e ÅeeJes, Demes
meceLe& jeceoememJeeceer DeeheuÙee oemeyeesOe Ùee iebÇLeele mebeieleele.
hejceeLee&Ûeer DeeJeMÙekeâlee - ÙeeJej kegâCeer cnCes} : ‘‘ ØehebÛe keâjleevee hejceeLe& keâjCÙeeÛeer
iejpe Deens lejer kegâ"s ? hejceeLe& ve kesâuÙeeves ØehebÛeele kegâCeeÛes keâener De[le veener. ceie
ØehebÛeeleer} JÙeJeneje}e DeveeJeMÙekeâ DemeCeeNÙee hejceeLee&Ûee DeeÛeej DeeefCe efJeÛeej nJee
lejer keâMee}e ?’’ DeMeeØekeâejÛÙee ØeMveebÛes peCeg Gòej cnCetve jeceoememJeeceeRveer hejceeLe&
kesâuÙeeves nesCeejs keâener heâeÙeos meebefiele}s Deensle. lÙeeleer} keâener Demes Deensle - (1)
hejceeLe& ne mebmeejeletve leejCeeje Deens. DeeefCe hejceeLe& kesâuÙeeves ceeveJeer peerJeveeÛes meeLe&keâ
nesles (hejceeLe& pevceeÛeW meeLe&keâ ~ hejceeLe& mebmeejer leejkeâ ~~ oeme. 1.9.21) (2) ØehebÛe
keâjleevee ceeveJee}e DeeefOeowefJekeâ, DeeefOeYeeweflekeâ1 DeeefCe DeeOÙeeeflcekeâ DeMeer leerve ØekeâejÛeer
og:Kes YeesieeJeer }eieleele; lÙeeletve kegâCeeÛeerner megškeâe veener. Ùee ef$eefJeOe leeheebveer meblehle
Pee}suÙee peerJeebvee hejceeLe& kesâuÙeeves efJemeeJee efceUlees (hejceeLe& mekeâUebme efJemeeJee ~~ oeme.
1.9.20). hejceeLe& kesâuÙeeves megKeog:KeeÛeer yeesÛe peeCeJele veener. lÙee og:Keebveer ceveeÛes
meceeOeeve Yebiele veener (3) meJee&le cenòJeeÛeer iees° DeMeer keâer hejceeLe& kesâuÙeeves,
pevcecejCeeÛÙee Ûe›eâeletve keâeÙeceÛeer megškeâe nesles, og:KeebÛee DeelÙebeflekeâ veeMe neslees DeeefCe
meeÙegpÙe2 cegefòeâ efceUles (DehetJe&lee Ùee hejceeLee&Ûeer ~ Jeelee& veener pevcece=lÙegÛeer ~ DeeefCe
heoJeer meeÙeespÙelesefÛe ~ mebefveOeefÛe }eYes ~~ oeme.1.9.13) meeÙegpÙe cees#e Øeehle Pee}e keâer
pevcecejCeeÛes Ûe›eâ legštve peeles DeeefCe ceeCetme meJe& ØekeâejÛÙee og:Keeletve keâeÙeceÛee cegòeâ
neslees. DeMeeØekeâejs hejceeLe& ne ØeehebefÛekeâ ØeeCÙeebvee GheÙeesieer DemeuÙeeves, ØehebÛe keâjlee
keâjleeÛe ceeveJeeves hejceeLe&ner keâjeJee, Demes jeceoememJeeceeRÛes mebeieCes Deens.
ØehebÛe Je hejceeLe& oesvner DeeJeMÙekeâ - ÙeeJej kegâCeerlejer cnCes} :- ‘‘pej hejceeLe& Flekeâe
cenòJeeÛee Deens, lej ceie Deecner ØehebÛe keâMeemee"er keâjeJee ? Deecner ØehebÛeekeâ[s og}&#e
keâ¤ve DeeceÛes meJe&Ûe }#e hejceeLee&keâ[s }eJet’’. Ùee cnCeCÙeeJej jeceoememJeeceer meebieleele,
‘‘Demes Ûee}Ceej veener. ØehebÛeekeâ[s og}&#e keâ¤ve hejceeLe& keâjeJeÙeeÛee veener Deens.
ØehebÛeekeâ[s og}&#e keâ¤ve pej hejceeLe& kesâ}e lej heojele $eemeÛe he[s} (ØehebÛe mees[tve
hejceeLe& keâje} ~ lesCeW legcner keâ°er Jne} ~~ oeme.12.1.2). cnCetve ØehebÛe ve šekeâleeÛe
hejceeLe& keâjeJeÙeeme nJee. DeLee&le ØehebÛe Je hejceeLe& oesvner keâjeJeÙeeÛes cnš}s keâer
meeJeOeeveheCee DeeJeMÙekeâ Deens. cnCetve jeceoememJeeceer meebieleele keâer ceeCemeeves meeJeOeeve
jentve ØehebÛe Je hejceeLe& ns oesvnerner meeOeeJeÙeeme nJesle (cnCeesefve meeJeOeheCeW ~ ØehebÛe
hejceeLe& Ûee}JeCeW ~~ oeme.12.1.10)
ØehebÛee}e megJeCe& DeeefCe hejceeLee&}e hebÛeerkeâjCe - Deelee, ØehebÛe Je hejceeLe& ns oesvner
keâjeJeÙeeÛes Demeleer}, lej lÙee oesneWmee"er pÙee iees°er DeeJeMÙekeâ Deensle, lÙee efceUefJeCes
›eâceØeehle Deens, ns jeceoememJeeceeRvee %eele Deens. cnCetve Ùee oesneWmee"er keâeÙe DeeJeMÙekeâ
Deens, lesner lÙeebveer meebietve "sJe}s Deens. les cnCeleele :- ØehebÛe JÙeJeefmLele JneJeÙeeÛee
Demes}, lej õJÙe ns DeeJeMÙekeâ Deens. ‘‘ØehebÛeer heeefnpes megJeCe&’’ (oeme. 11.3.39), Ùee
Meyoele hewMeeÛeer ØehebÛeeleer} iejpe jeceoememJeeceer mebeieleele. Deelee, ØehebÛee}e pemes megJeCe&
DeeJeMÙekeâ Deens, lemes hejceeLee&}e keâeÙe DeeJeMÙekeâ Deens, Demee pej kegâCeer ØeMve kesâ}e, lej
lÙee}e jeceoememJeeceeRÛes Gòej Deens : - hejceeLe& keâjCeeNÙee}e hebÛeerkeâjCeeÛes3 %eeve DeeefCe
ceneJeekeäÙeeÛes4 efJeJejCe Ùee iees°er DeeJeMÙekeâ Deensle. (hejceeLeeË hebÛeerkeâjCe ~ ceneJeekeäÙeeÛeW
efve¤heCe ~ keâefjlee megšs ~~ oeme.11.3.39). ÙesLes Gu}sefKe}suÙee hebÛeerkeâjCeeÛÙee
mebkeâuhevesle jeceoememJeeceeRveer one osnebÛee efveoxMe kesâ}e Deens. ÙeeÛe one osnebÛeer ÛeÛee&
Øemlegle }sKeele kesâ}er Deens. lÙeecegUs leer ÛeÛee& keâjCÙeehetJeea hebÛeerkeâjCeeves jeceoememJeeceeRvee
keâeÙe DeefYeØesle Deens, ns meb#esheeves peeCetve IesCes DeeJeMÙekeâ "jles.
hebÛeerkeâjCe - hebÛeerkeâjCe Ùee oemeyeesOeeleer} mebkeâuhevesÛes mebef#ehle mhe°erkeâjCe heg{er}ØeceeCes
oslee Ùesles:- efveieg&Ce, efve§eU yeÇÿe ns Debeflece meòeòJe Deens. Ùee efve§eU yeÇÿeele ÛebÛeU efvecee&Ce
nesles, lÙee ÛebÛeUe}e cetUceeÙee cnCeleele (oeme.10.10.5-7). efve§eU yeÇÿeeleer} ns
ÛebÛeU mhetâleea efkebâJee mcejCe Ùee mJe¤heeÛes Demeles (oeme.10.10.12;17.2.6) efvejekeâej
yeÇÿeele mhetâefle&¤he Denbkeâej G"lees (oeme. 4.10.1). efveieg&Ce yeÇÿeele ‘Denb’’ (ceer) Ùee
mJe¤heele G"Ceejer mHetâleea (mhegâjCe) cnCepes cetUceeÙee (oeme.8.3.51). yeÇÿeele G"Ceeje
ne mhetâefle&¤he Denbkeâej ne JeeÙegmJe¤he Deens (oeme.4.10.1-2). ÙeeÛeeÛe DeLe& Demee keâer
cetUceeÙee ner JeeÙegmJe¤he Deens (oeme.10.4.10; 9.6.8.). JeeÙeg¤he DeMee cetUceeÙesle
ØeLeceheemetveÛe meòJe, jpe DeeefCe lece ns leerve iegCe Je DeekeâeMe, JeeÙeg lespe, pe} DeeefCe he=LJeer
ner heeÛe met#ce Yetles DemeleeleÛe (oeme. 15.7.4; 10.9.1; 10.3.2). cetUceeÙesle leerve
iegCe Je heeÛe Yetles ÙeebÛes efceßeCe met#ce ¤heele Demeles (oeme. 9. 6. 14-15). efkebâyengvee,
ceeÙee ner leerve iegCe DeeefCe heeÛe Yetles Ùeebveer yeve}s}er Deens (oeme. 9.6.33). lemesÛe,
cetUceeÙes}e hebÛeYeteflekeâ (oeme.8.3.58, 60;8.4.7) Demesner cnCelee Ùesles; keâejCe leer
met#ce DeMee heeÛe Yetleebveer yeve}s}er Deens (oeme.17.2.12-13). efJeÕeeslheòeerÛÙee JesUer,
cetUceeÙesleer} ner met#ce Yetles JÙeòeâ oMes}e ÙesTve, meJe& leòJes (heoeLe&) yeveleele DeeefCe
efheb[-yeÇÿeeb[eÛeer5 jÛevee nesles. (oeme.12.6.10; 8.3.57; 8.3.56; 8.4.44-45).
peer heeÛe Yetles yeÇÿeeb[ele Deensle, leerÛe heeÛe Yetles efheb[elener6 Deensle.efheb[ DeeefCe yeÇÿeeb[ ns
oesvnerner heeÛe7 Yetleebheemetve Pee}s}s Deensle.
efheb[er les yeÇÿeeb[er - Deelee, cetUceeÙesheemetve Pee}suÙee me=°erle pes efheb[ Je yeÇÿeeb[ ceeve}s
peeleele, lÙee oesneWÛÙee yeeyeleerle, heg{er} iees° }#eele IÙeeJeer :- pes efheb[ele Deens lesÛe
yeÇÿeeb[ele Deens DeeefCe pes yeÇÿeeb[ele Deens lesÛe efheb[elener Deens (yeÇÿeeb[eR leWefÛe efheb[er Demes ~~
oeme.9.4.44; efheb[emeejKeer yeÇÿeeb[jÛevee ~ oeme.9.5.29; pewmeW efheb[ lewmeW yeÇÿeeb[ ~
efJeÛeej efomelees GIe[ ~~ oeme. 20.7.17). efkebâyengvee ‘peW efheb[eR leWefÛe yeÇÿeeb[er ~ Ssmeer
yees}eJeÙeeÛeer Øeew{er ~ ns JeÛeve Ie[erIe[er ~ leòJe%e yees}leer ~~ (oeme.9.5.2), DeMeer efmLeleer
Deens.
Deelee, efheb[ele Ûeej osn Deensle (oeme.9.5.4). ns Ûeej osn efheb[eleer} peerJeeÛÙee
meboYee&le DemeuÙeeves, lÙeebvee peerJe-leveg-Ûeleg<šÙe (peerJeeÛee Ûeej osnebÛee mecetn) Demes
cnš}s peeles, keâejCe efheb[ele9 peerJe ne osn OeejCee keâjCeeje Deens. efheb[eleuÙeeØeceeCes
yeÇÿeeb[elener Ûeej osn keâefuhe}s peeleele (yeÇÿeeb[er osn keâefuhe}s ~~ oeme.17.9.10)
yeÇÿeeb[eleer} ns Ûeej osn F&ÕejeÛÙee meboYee&le Demeleele, cnCetve lÙeebvee F&Õej-leveg-Ûeleg°Ùe
(F&ÕejeÛÙee10 Ûeej osnebÛee mecetn), Demes cnš}s peeles. efheb[eleer} peerJeeÛes Ûeej osn DeeefCe
yeÇÿeeb[eleer} F&ÕejeÛes (efMeJeeÛes) Ûeej osn ÙeebÛee meceeJesMe oemeyeesOeeleer} hebÛeerkeâjCeeÛÙee
mebkeâuhevesle neslees.
Deelee, efheb[ebleer} Ûeej osn DeeefCe yeÇÿeeb[eleer} Ûeej osn efceUtve11 Dee" osn nesleele.
(efheb[ yeÇÿeeb[ De° keâeÙee ~~ oeme.20.6.17). Ùee Dee" osnele pej ‘Øeke=âefle’ DeeefCe ‘heg®<e’
ns DeeCeKeer oesve (osn) efceUefJe}s keâer SketâCe one osn nesleele (ÛÙeejer efheb[er ÛÙeejer yeÇÿeeb[er
~ Ssmeer De° osnebÛeer Øeew{er ~ Øeke=âefle heg®<eeÛeer Jee{er ~ oMe osn yeesef}pes ~~ oeme.8.7.41).
ns pes one osn jeceoeme mJeeceeRveer meebefiele}s Deensle, lÙeebÛesÛe DeefOekeâ efJeJejCe Ùeeheg{s kesâ}s}s
Deens.
Dee" osnebÛes heefjieCeve - Ûeej osn efheb[ele DeeefCe Ûeej osn yeÇÿeeb[ele efceUtve Dee" osn
nesleele. lÙeebhewkeâer efheb[eleer} Ûeej osn lÙeebÛÙee efJeefMe° ›eâceeves heg{er}ØeceeCes Deensle :- (1)
mLetU (2) met#ce (3) keâejCe, DeeefCe (4) cenekeâejCe (mLetU met#ce keâejCe cenekeâejCe ~
ns ÛÙeejer efheb[erÛes osn peeCe ~~ oeme.9.5.4). ÙeeÛe mJe¤heeÛes Ûeej osn yeÇÿeeb[ele Deensle,
hejbleg lesLes lÙeebvee veeJes cee$e efYeVe efo}s}er Deensle. yeÇÿeeb[eleer} ns Ûeej osn lÙeebÛÙee efJeefMe°
›eâceeves heg{er}ØeceeCes Deensle - (1) yeÇÿeeb[eleer} mLetU osn cnCepes efJeješ (2)
yeÇÿeeb[eleer} met#ce Mejerj cnCepes efnjCÙe efkebâJee efnjCÙeieYe& (3) yeÇÿeeb[eleer} keâejCe
veeJeeÛee osn cnCepes DeJÙeeke=âle efkebâJee DeJÙeeke=âefle, DeeefCe (4) yeÇÿeeb[eleer} cenekeâejCe
veecekeâ osn cnCepes cetU Øeke=âleer efkebâJee cetUceeÙee (efJeješ efnjCÙe DeJÙeeke=âle cetUØeke=âleer ns
KetCe ~ yeÇÿeeb[erÛeer~ oeme.9.5.4 lemesÛe oeme. 10.10.14)
DeMeeØekeâejs efheb[eleer} mLetU, met#ce, keâejCe, cenekeâejCe ns Ûeej DeeefCe yeÇÿeeb[eleer}
efJeješ, efnjCÙe, DeJÙeeke=âle DeeefCe cetUØeke=âleer (cetUceeÙee) ns Ûeej, efceUtve Dee" osn
nesleele (mLetU met#ce keâejCe ~ cenekeâejCe efJeješ efnjCÙe ~ DeJÙeeke=âle cetUØeke=âleer peeCe ~
SsmeW De° osn ~~ oeme. 8.7.40). Dee" Ùee mebKÙesÛee G¼sKe ve keâjlee nsÛe Dee" osn
jeceoememJeeceeRveer heg{er}ØeceeCes meebefiele}s Deensle :- mLetU met#ce Jees}ebef[}s ~ keâejCe
cenekeâejCe meebef[}s ~ efJeješ efnjCÙeieYe& Kebef[}s ~ efJeJeskeâeves ~~ DeeefCe DeJÙeeke=âle cetU
Øeke=âleer ~ lesLes peeTve yewme}er Je=òeer ~~ (oeme.13.1 29-30)
Deelee, Ùeeheg{s ØeLece yeÇÿeeb[eleer} Ûeej osnebÛee efJeÛeej kesâ}e Deens.
yeÇÿeeb[eleer} Ûeej osn :- yeÇÿeeb[eleer} Ûeej osn ns ceeies cnšuÙeeØeceeCes efheb[eleer} Ûeej
osnebÛÙee vecegvÙeeJej keâefuhe}s}s Deensle. Skesâ ef"keâeCeer jeceoememJeeceer yeÇÿeeb[eleer} oesve
osnebÛee efveoxMe keâjleele lees Demee : - yeÇÿeeb[er osn keâefuhe}s ~ efJeješ efnjCÙeieYe& yeesef}}s ~~
(oeme. 17.9.10). lejer DevÙe ef"keâeCeer les yeÇÿeeb[eleer} Ûeej osn meebieleele. yeÇÿeeb[eleer}
Ûeej osn Demes :- efJeješ, efnjCÙe/efnjCÙeieYe&, DeJÙeeke=âle DeLeJee DeJÙeeke=âleer, DeeefCe
cetUØeke=âleer / cetUceeÙee. Ùeebleer} efJeješ ne yeÇÿeeb[eleer} mLetU osn Deens, efnjCÙe ne
yeÇÿeeb[eleer} met#ce osn Deens, DeJÙeeke=âle ns yeÇÿeeb[eleer} keâejCe veecekeâ Mejerj Deens, DeeefCe
cetUØeke=âleer / cetUceeÙee ner yeÇÿeeb[eleer} cenekeâjCe veeJe DemeCeejer ÛeewLeer keâeÙee Deens
(ceneceeÙee cetUØeke=âleer ~ keâejCe les DeJÙeeke=âleer ~ met#ce efnjCÙeieYe& cnCeleer ~ efJeješ les
mLetU ~~ oeme. 10.10.14). ns Ûeejner osn keâefuhe}s}s DemeuÙeeves, lÙeebÛeer DevÙe keâener
ceeefnleer jeceoememJeeceer osle veenerle.
yeÇÿeeb[eleer} keâejCe DeeefCe cenekeâejCe Mejerjs - yeÇÿeeb[ele DeJÙeeke=âle Je cetUØeke=âleer ns
eflemeje Je ÛeewLee osn Deensle. JejJej heeefnuÙeeme les SkeâÛe JeešCÙeeÛee mebYeJe Deens. cnCetve
lÙeeleer} Yeso veeršheCes heneCes DeeJeMÙekeâ Deens.
ceeies heeefnuÙeeØeceeCes, efve§e} yeÇÿeeleer} ÛebÛe} DeLeJee peeCeerJe efkebâJee DenbheCeeÛeer
mhetâleea cnCepesÛe cetUceeÙee Deens. Ùee cetUceeÙes}eÛe jeceoeme mJeeceeRveer cetU Øeke=âleer cnš}s
Deens. jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele DevÙe$e vegmeles ‘Øeke=âleer’ efkebâJee De°Oee Øeke=âleer Demes Meyo
Jeehej}s}s Deensle. Ùeeleer} De°Oee Øeke=âleer cnCepes cetUceeÙee Deens (efJeJesÛeveemee"er heg{s
hene). Øeke=âleer Meyoeves jeceoememJeeceervee DevÙe Skeâ iees° Dehesef#ele Deens (efJeJesÛeveemee"er
heg{s hene). Ùee Øeke=âleerhes#ee cetUØeke=âleer JesieUer Deens, ns oeKeefJeCÙeemee"er lÙebeveer cetUØeke=âleer
Demee Meyo Jeehej}e Deens. DeeefCe ner peer cetUØeke=âleer Deens, leerÛe cetUceeÙee Deens. DeeefCe
nerÛe cetUceeÙee/cetUØeke=âleer ner yeÇÿeeb[eleer} cenekeâejCe Mejerj Deens. (DenbheCes peeCeerJe
pee}er ~ lesefÛe cetUØeke=âefle yeesef}}er ~ cenekeâejCe keâeÙee jefÛe}er ~ yeÇÿeeb[eRÛeer ~~ oeme
10.10.13; yeÇÿeeb[eRÛes cenekeâejCe ~ les cetUceeÙee peeCe ~~ oeme.12.6.26). cetUceeÙee
ner yeÇÿeeb[eleer} cenekeâejCe veeJeeÛeer keâeÙee Deens, ner iees° jeceoememJeeceer oemeyeesOeele
Deveskeâoe meebieleele. Goe. yengefpevemeer cetUceeÙee ~ cenekeâejCe yeÇÿeeb[erÛeer keâeÙee ~~ (oeme.
20.3.12). cetUceeÙee ner yeÇÿeeb[eleer} ÛeewLee cnCepes cenekeâejCe osn Deens (cetUceeÙee
ÛeewLee osn ~~ oeme.17.3.20). SketâCe efheb[-yeÇÿeeb[eleer} Dee" osnebÛÙee heefjieCevesle,
cetUceeÙee ner Dee"Jee osn Deens. lÙeecegUs ‘Dee"Jee osn cetUceeÙee’ (oeme.11.4.11),
Demesner jeceoeme mJeeceer cnCeleele.
DeJÙeeke=âle osn keâesCelee ? - DeJÙeeke=âle / DeJÙeeke=âleer ne yeÇÿeeb[eleer} keâejCe osn Deens,
Demes jeceoememJeeceer meebieleele. heCe lÙee meboYee&le DeJÙeeke=âle Meyoeves lÙeebvee keâeÙe DeefYeØesle
Deens, ÙeeÛee Keg}emee les keâjerle veenerle. cnCetve DeJÙeeke=âle Meyoeves lÙeebvee keâeÙe DeefYeØesle
Deens, ns oemeyeesOeeleer} lÙeebÛÙee DevÙe efJeJesÛeveeJe¤ve peeCetve IÙeeJes }eieles. Demee MeesOe
IesleuÙeeJej heg{er}ØeceeCes keâUtve Ùesles.
jeceoememJeeceeRvee kesâJe}eodJewle ns Jesoevle leòJe%eeve ceevÙe Deens ns lÙeebÛÙee oemeyeesOe
«ebLeeJe¤ve mecepetve Ùesles. kesâJeueeodJewle JesoevleeceOÙes mLetU Je met#ce Ùee osnebÛes keâejCe12 Ùee
mJe¤heele keâejCeosn ceeve}s}e Deens. jeceoememJeeceeRveer meebefiele}suÙee efJeÕeeslheòeerÛÙee13
Øeef›eâÙesle, iegCe#eesefYeCeer ceeÙee DeLeJee iegCeceeÙee ner efJeÕeeleer} mLetU Je met#ce heoeLeeËÛes
keâejCe Deens. Ùee iegCe#eesefYeCeer14 ceeÙesÛes mJe¤he jeceoememJeeceer Demes meebieleele - yeÇÿeeR
cetUceeÙee pee}er ~ efleÛÙeeheesšer ceeÙee Dee}er ~ ceie les iegCeeb ØemeJe}er ~ cnCeewefve iegCe#eesefYeCeer
~~ (oeme.8.4.2) efkebâJee ‘‘cetUceeÙee }eskeâ peveveer ~ leÙesheemetve iegCe#eesefYeCeer’’ ~~ (oeme.
10.2.6). ner iegCe#eesefYeCeer ceeÙee cnCepesÛe iegCeceeÙee Deens. keâejCe leerner cetUceeÙesÛes
DehelÙe Deens. ‘‘yeÇÿeeheemetve cetUceeÙee ~ cetUceeÙesheemetve iegCeceeÙee ~ iegCeceeÙesheemetve leÙee ~
iegCeebme pevce ~~’’ (oeme.9.6.26). Deelee, ner iegCe#eesefYeCeer ceeÙee efkebâJee iegCeceeÙee ner
Demhe° / DeJÙeeke=âle / DeJÙekeäle Deens, ns GIe[ Deens. efleÛÙeeheemetve met#ce DemeCeejer heeÛe
Yetles ner mhe° cnCepes JÙeòeâ oMes}e Ùesleele DeeefCe yeÇÿeeb[eÛeer jÛevee nesles (iegCeebheemetefveÙee
YetleW ~ heeJe}eR mhe° oMesles ~~ oeme.9.6.27)
DeMeer ner iegCeceeÙee DeLeJee iegCe#eesefYeCeer ceeÙee ner DeJÙeòeâ/DeJÙeeke=âle DemeuÙeeves DeeefCe
JÙeòeâ / mhe° YetleebÛes keâejCe DemeuÙeeves, DeJÙeeke=âle Ùee Meyoeves iegCeceeÙee/iegCe#eesefYeCeer ceeÙee
nerÛe yeÇÿeeb[eleer} DeJÙeeke=âle osn cnCepes keâejCe osn Deens, Demes cnCeeJes }eieles.
Ùeeheg{s efheb[eleer} Ûeej osnebÛee efJeÛeej kesâ}e Deens.
efheb[eleer} Ûeej osn - efheb[eleer} Ûeej osnebÛes G¼sKe jeceoememJeeceeRveer JejÛesJej kesâ}s}s
Deensle, les Demes - ÛeeQosneÛee Deble ~ (oeme.8.8.49); ÛeewoWneme Deble Dee}e ~
(oeme.8.7.53); efheb[eleer} Ûeej osnebhes#ee peerJe ne JesieUe Deens (Demees Ûentb osnebJesieUe ~
pevcekeâcee&meer efvejeUe ~ mekeâU DeeyeeU ieesyeUe ~ meyee¢e let ~~ oeme.5.6.56)
vescekesâheCeeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, mLetU, met#ce, keâejCe DeeefCe cenekeâejCe Demes efheb[eleer}
Ûeej osn Deensle (mLetU met#ce keâejCe cenekeâejCe ~ Ssmes ns ÛelJeej osn peeCe ~~
oeme.17.9.1) Ùee Ûeej osnebhewkeâer keâejCe DeeefCe cenekeâejCe Ùee oesve osnebÛeer ceeefnleer
jeceoememJeeceer heâòeâ Skeâe DeesJeerle osleele. leer DeesJeer DeMeer :- eflemeje osn keâejCe De%eeve ~
ÛeewLee osn cenekeâejCe %eeve ~~ (oeme.17.8.30). ÙeeÛee DeLe& Demee keâer (kesâJe}eodJewle
JesoebleeleuÙeeØeceeCes) De%eeve nsÛe keâejCe osn Deens, DeeefCe %eeve ns cenekeâejCe osn Deens. Ùee
Ûeej osnebÛÙee GheeOeerDebleer peerJe Ûeej DeJemLee Yeesiele Demelees. mLet} osneDebleer peeie=leer ner
DeJemLee, mJehve DeJemLesle met#ce osn Demelees, keâejCe osneDebleer meg<eghleer cnCepes iee{ efveõe
ner DeJemLee Demeles, lej cenekeâejCe osnemee"er legÙee& DeJemLee ceeve}er peeles. vesnceerÛÙee
peerJeveele heefnuÙee leerve DeJemLee Demeleele. hejceeLe& keâjCeeje legÙee& DeJemLesle peelees. Ùee
legÙee&DeJemLesÛes yejsÛemes efJeJejCe jeceoememJeerceeRveer oemeyeesOeele kesâ}s Deens (hene.
5.6.4,7-10; 7.4.49; 8.5.5; FlÙeeoer). efheb[eleer} met#ce DeeefCe mLet} osnebÛes
meefJemlej efJeJejCe oemeyeesOeele Deens. oeme.17.8.1-22 Ùee DeesJÙeebceOÙes met#ce osneÛee
leheMeer} Deens, lej oeme. 17.8.23-29 Ùee DeesJÙeeble mLet} osneÛes efJeJejCe Ùesles. Ùee
efJeJejCeeÛee meb#eshe Demee - Deble:keâjCehebÛekeâ15, ØeeCe-hebÛekeâ, %eeveWefõÙe-hebÛekeâ, keâceXefõÙe-
hebÛekeâ DeeefCe efJe<eÙe-hebÛekeâ ner heeÛe hebÛekesâ (· 5 ² 5 · 25) iegCe efceUtve met#ce osn
yeve}s}e Deens. lej ØelÙeskeâer heeÛe16 iegCe DemeCeeNÙee DeekeâeMe, JeeÙeg, lespe, pe} Je he=LJeer
Ùee heeÛe ceneYetleebveer mLet} osn efmeæ Pee}e DemeuÙeeves, lÙeeÛÙee ef"keâeCeerner (5 ² 5 ·)
hebÛeJeerme iegCe DeensleÛe.
ÙesLeheÙeËle yeÇÿeeb[eleer} Ûeej Je efheb[eleer} Ûeej DeMee Dee" osnebÛee ceeieesJee IesTve
Pee}e. Deelee Øeke=âleer DeeefCe heg®<e Demes pes oesve DeeCeKeer osn jeceoeme mJeeceer meebieleele,
lÙeebÛee efJeÛeej keâjeJeÙeeÛee Deens.
Øeke=âefle Je heg®<e ns oesve osn - Ùee oesve osnebÛÙee yeeyeleerle oesve ØeMve GodYetle nesleele :-
(1) jeceoememJeeceeRveer Øeke=âleer DeeefCe heg®<e Ùeebvee osn Demes keâe cnš}s Deens? (2) osn
DemeCeeNÙee Øeke=âleer Je heg®<e Ùeebveer jeceoememJeeceeRvee keâeÙe DeefYeØesle Deens? Ùee oesve ØeMveebÛeer
Gòejs MeesOeCÙeeÛee ØeÙelve Deelee keâjeJeÙeeÛee Deenss.
Øeke=âleer Je heg®<e Ùee oesIeebveener osn keâe cnš}s Deens, Ùee ØeMveeÛes Gòej meeshes Deens DeeefCe
les heg{er}ØeceeCes oslee Ùesles :- osn ner ÛewlevÙeeÛeer-yeÇÿeeÛeer-GheeOeer Deens DeeefCe yeÇÿe ns meJe&
GheeOeerhes#ee efvejeUs Deens. lesJne Debeflece leòJe efveieg&Ce yeÇÿe ns Øeke=âleer DeeefCe heg®<e Ùeebhes#ee
efYeVe Deens, ns mhe° keâ¤ve meebieCÙeeme jeceoememJeeceeRveer lÙeebvee osn cnš}s Deens. (DeefOekeâ
leheMeer} ÙeeÛe }sKeele heg{s Dee}e Deens).
hejbleg Øeke=âleer Je heg®<e Ùee oesve Meyoebveer jeceoememJeeceeRvee keâeÙe DeefYeØesle Deens, Ùee
ØeMveeÛee efJeÛeej Ùeeheg{s kesâ}e Deens.
Øeke=âleer Je heg®<e ns keâesCe veJnsle ? - peer Øeke=âleer veJeJee osn cnš}er Deens, leer Øeke=âleer
cnCepes oemeyeesOeele DevÙe$e G¼sefKe}s}er cetUØeke=âleer DeLeJee De°Oee Øeke=âleer veJns; keâejCe Ùee
oesvnerner Meyoebveer jeceoememJeeceeRvee cetUceeÙee DeefYehesÇle Deens, ns heg{er} efveoxMeeJe¤ve mhe°
nesles:-
(1) cetUØeke=âleer cnCepesÛe cetUceeÙee ner iees° oeme.10.10.7 DeeefCe
10.10.13-14 DeeefCe 9.6.5 Ùee DeesJÙeebJe¤ve mhe° nesles. (2) De°Oee
Øeke=âefle ner heeÛe met#ce Yetles DeeefCe leerve iegCe efceUtve yeveles (hebÛeYetleW DeeefCe
ef$eiegCe ~ Ssmeer De°Oee Øeke=âleer peeCe ~~ oeme.6.2.14). heeÛe Yetles DeeefCe
leerve iegCe Ùee Dee" Ieškeâebveer De°Oee Øeke=âleer yeve}s}er Demeles (YetleW iegCe
cesUefJepes ~ lÙeemeer De°Oee yeesef}pes ~ hebÛeYeteflekeâ peeefCepes ~ De°Oe Øeke=âleer ~~
oeme.8.4.42; heebÛe YetleW leerve iegCe ~ Dee" pee}eR oesveer efceUewve ~ cnCeewefve
De°Oee Øeke=âleer peeCe ~ yeesef}pesle ~~ oeme. 11.1.7). DeMeer ner De°Oee
Øeke=âleer17 cnCepes cetUceeÙee Deens (yeÇÿeeR cetUceeÙee pee}er ~ lesefÛe De°Oee
Øeke=âleer yeesef}}er ~ YetleeR ef$eiegCeeR keâe}Je}er ~ cetUceeÙee ~~ oeme.10.4.9)
Deelee, cetUceeÙee neÛe yeÇÿeeb[eleer} ÛeewLee osn DemeuÙeeves, lemesÛe cetUØeke=âleer DeLeJee
De°Oee Øeke=âleer Ùee Meyoebveer cetUceeÙee yeesefOele nesle DemeuÙeeves, lÙee oesve Meyoebveer Øeke=âleer ne
veJeJee osn metefÛele nesle veener, ns mhe° nesles.
ÙeeÛeØeceeCes oneJee osn DemeCeeje heg®<e cnCepes oemeyeesOeele DevÙe$e mebeefiele}s ies}s}s
Deeefo heg®<e, DeJÙeòeâ heg®<e, hejce heg®<e efkebâJee cetU heg®<e veJnsle. ÙeeÛes keâejCe Demes : -
Deeefoheg®<e (oeme.1.3.6; 7.1.11), DeJÙeòeâ heg®<e (oeme.1.3.11), DeeefCe hejceheg®<e
(oeme.7.7.8) ns Meyo oemeyeesOeele yeÇÿe Ùee DeLee&ves Jeehej}s}s Deensle. DeeefCe yeÇÿe ns
keâesCelÙeener ØekeâejÛee osn nesT Mekeâle veener. lemesÛe, cetU heg®<e ne Meyo jeceoememJeeceer
cetUceeÙee Ùee DeLee&ves GheÙeesefpeleele (cetUceeÙee leesefÛe cetUheg¤<e ~ oeme.8.3.10; cetUceeÙee
cetUØeke=âleer ~ cetUheg¤<e Ssmes cnCeleer ~~ (oeme.10.10.7) DeeefCe cetUceeÙee ner lej
yeÇÿeeb[eleer} ÛeewLee osn Deens. lÙeecegUs Jej efveefo&° kesâ}suÙee Ûeej heg®<eebleer} keâesCeleeÛe heg®<e
ne oneJee osn DemeCeeje heg®<e nesT Mekeâle veener, ns mhe° nesles.
Øeke=âleer heg®<e ns keâesCe ?-ceie veJeJee DeeefCe oneJee osn DemeCeejs ns Øeke=âleer DeeefCe heg®<e
keâesCe Demee ØeMve Gjlees. Ùee ØeMveeÛes Gòej Demes :- oemeyeesOeele pÙee ef"keâeCeer
jeceoememJeeceer heâòeâ Øeke=âefle DeeefCe heg®<e Demes efJeMes<eCejefnle Meyo Jeehejleele, lÙee ef"keâeCeer
ns oesve Meyo pÙee DeLee&veer lÙeebveer Jeehej}s Deensle, lÙeeÛe DeLeeËveer Øeke=âleer, heg®<e ns osn
cnCetve lÙeebvee DeefYeØesle Deensle, ns mecepetve Ùesles. cnCetve heâkeäle Øeke=âleer Je heg®<e Ùee MeyoebÛee
Jeehej DemeCeeNÙee oemeyeesOeeleer} DeesJÙeebÛee efJeÛeej keâjCes ›eâceØeehle nesles.
Øeke=âleer heg®<e MeyoebÛee Jeehej -Øeke=âleer DeeefCe heg®<e MeyoebÛee Jeehej jeceoememJeeceeRveer
oemeyeesOeele heg{er}ØeceeCes kesâ}e Deens - cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he17 Deens. Ùee JeeÙetceOÙes
cnCepesÛe cetUceeÙesceOÙes oesve18 Ieškeâ Deensle : (1) JeeÙet DeeefCe (2) peeCeerJe. Ùeehewkeâer
JeeÙet Ùee Ieškeâe}e Øeke=âleer cnCeleele (JeeÙeesme cnCeleer Øeke=âleer ~ oeme.10.9.8), DeeefCe
peeCeerJe Ùee Ieškeâe}e18 peieppeesleer cnCeleele (peeCeerJe peieppeesleer ~ oeme.10.9.7). Ùee
peieppeesleer}eÛe heg®<e19 cnCeleele (DeeefCe heg®<e cnCeleer peieppeesleer ~ oeme.10.9.8)
JeeÙetceOeer} efJeMes<e peeCeerJes}e Øeke=âleerceOeer} heg®<e cnCeleele (JeeÙeesceOÙes peeCeerJe efJeMes<e ~
leesefÛe Øeke=âleerceOÙes heg®<e ~~ oeme. 10.9.9). JeeÙetceOeer} peeCeerJe Ùee Ieškeâe}e Jee iegCee}e
F&Õej Demesner cnCeleele (JeeÙeesceOÙes peeCeerJe iegCe ~ lesefÛe F&ÕejeÛes }#eCe ~~
oeme.10.9.11). lemesÛe JeeÙet}e Mekeäleer cnCeleele DeeefCe peeCeerJes}e F&Õej cnCeleele (JeeÙees
Mekeäleer peeCeerJe F&Õej ~~ oeme. 10.9.10). Deelee ner Mekeäleer / Øeke=âleer DeeefCe F&Õej (heg®<e)
Ùee oesneWvee efceUtve DeOe&veejervešsÕej cnš}s peeles. Ùee Gòejeskeälee}eÛe <e[diegCesÕej cnCeleele.
DeMeeØekeâejs, JeeÙeg cnCepes Øeke=âleer/Mekeäleer DeeefCe peeCeerJe cnCepes heg®<e/peieppeesleer/F&Õej ns
}#eele Ùesles DeeefCe les }#eele Dee}s keâer Øeke=âleer heg®<eeÛeer mebkeâuhevee mhe° nesles
(DeOe&veejervešsÕej ~ leesefÛe <e[diegCesÕej ~ Øeke=âefle heg®<eeÛee efJeÛeej~ efMeJeMeòeâer ~~
oeme.20.5.8). DeOe&veejervešsÕej cnCepesÛe efMeJeMekeäleer DeLeJee Øeke=âleer heg®<e nesle (Øeke=âleer
heg®<e efMeJeMekeäleer ~ DeOe&veejervešsÕej cnCeleer ~~ oeme.15.7.3)
Jejer} meJe& efJeJejCeeÛee efve<keâ<e& Demee keâer Øeke=âleer DeeefCe heg®<e ns oesIes cetUceeÙesÛesÛe
oesve Ieškeâ Deensle DeeefCe lesÛe Øeke=âleer DeeefCe heg®<e ns veJeJee DeeefCe oneJee osn Deensle.
MebkesâÛes meceeOeeve - ÙesLes DeMeer Mebkeâe ÙesT Mekeâles. : - cetUceeÙee ner yeÇÿeeb[eleer} ÛeewLee osn
Deens Demes jeceoeme mJeeceer meebieleele. DeMee efmLeleerle lÙee cetUceeÙesÛesÛe oesve Ieškeâ
DemeCeeNÙee Øeke=âleer Je heg®<e Ùeebvee les mJeleb$eheCes veJeJee DeeefCe oneJee osn Demes keâe cnCeleele
? Ùee ØeMveeÛes keâesCeles Gòej jeceoememJeeceeRveer efo}s Demeles, ns Deepe meebieCes keâef"Ce Deens.
leLeeefhe Ùee ØeMveeÛes pes Gòej ce}e megÛeles les Deelee heg{s efo}s Deens DeeefCe ceePÙee celes lesÛe
Gòej jeceoememJeeceeRvee DeefYeØesle nesles.
jeceoememJeerceeRÛÙee celes, yeÇÿe ner Jemleg osneleerle Deensle. (osneleerle Jemleg Deens ~
oeme.8.8.28). Deelee osn cnCepes lejer keâeÙe Deens ? osn ns Skeâ20 leòJeebÛes iee"es[s Deens
(leòJeebÛes iee"es[s Mejerj ~ oeme.6.2.33). leòJeebceOÙes leòJeW efcemeUuÙeeves Mejerjs yeveleele
(leòJeW leòJe cesUefJe}W ~ lÙeemeer osn nW veece "sefJe}W ~~ oeme.6.3.20; heeneleeb osneÛee
efJeÛeej ~ DeJeIee leòJeebÛee efJemleej ~~ oeme.6.2.30) efkebâyengvee, }nevecees"er leòJes efceUtve
Dee"ner Mejerjs yeve}s}er Deensle (veevee leòJeW }neve LeesjW~ efceUesve De°ner MejerjW ~~ oeme.
12.5.12). ner meJe& leòJes cetU ceeÙesheemetve20 GodYetle Pee}s}er Deensle DeeefCe yeÇÿe ns lej
cetUceeÙesÛÙeener21 heef}keâ[s Deens. Deelee cetUceeÙesÛes Øeke=âleer DeeefCe heg®<e Demes oesve Ieškeâ
Deensle. lÙeebÛÙeener he}erkeâ[s yeÇÿe Deens ns mhe° Deens. ns mebeieCÙeeme jeceoememJeeceeRveer
cegöece lÙebeveener osn cnš}s Deens. osn ner Skeâ GheeOeer Deens. efveieg&Ce yeÇÿe lej meJe&
GheeOeeRhes#ee JesieUs Deens (lewmee efvece&Uelcee hejsMe ~ lees GheeOeerJesieUe ~~ oeme.8.7.52,
mekeâU GheeOeerJesieUe ~ lees hejceelcee efvejeUe ~~ oeme.6.5.24). meenefpekeâÛe osn Ùee
GheeOeerÛÙee heueerkeâ[s iesuÙeeJejÛe ceie hejyeÇÿeeÛeer Øeehleer nesCeej Deens (osneleerle neslee
heeefJepeW ~ hejyeÇÿe leW ~~ oeme. 8.8.25). osn cnCepes Deveskeâ leòJeebÛee mecetn. Ùee leòJeebÛee
Pee[e PeeuÙeeefJevee peerJee}e hejyeÇÿe¤he neslee Ùesle veener. mebhetCe& yeÇÿeeb[ ceeÙesheemetve nesles.
yeÇÿeeb[ele Ûeej osn Deensle. Ùee Ûeejner osnebhes#ee yeÇÿe JesieUs Deens. cetUceeÙesÛÙee Øeke=âleer
DeeefCe heg®<e Ùee oesve Ieškeâebhes#eener hejyeÇÿe JesieUs Deens, ns n[metve Ke[metve meebieCÙeeme,
Øeke=âleer Je heg®<e cnCepes veJeJee DeeefCe oneJee osn, Demes jeceoememJeeceer meebieleele.
ÙeeÛe meboYee&le DeeCeKeer Skeâ iees° }#eele IesCes DeefleMeÙe DeeJeMÙekeâ Deens. leer iees°
DeMeer :- cetUceeÙesleer} peeCeerJe efkebâJee heg®<e ne pees Ieškeâ Deens, lees Deveskeâ veeJeebveer
DeesUKe}e peelees, Demes jeceoememJeeceer meebieleele. Ùee Deveskeâ veeJeeleer} keâener veeJes DeMeer
Deensle - efMeJe, peieppeesleer (oeme. 10.9.8), F&Õej, meJexÕej (oeme. 10.4.16).
Ùee}eÛe hejceelcee, hejcesÕej, hejsMe, peieoerMe, peieosÕej, peieoelcee, Deelcee, Deblejelcee,
meJee&lcee, efJeÕeelcee, FlÙeeefo hegefu}bieer veeJes Deensle (oeme.10.10.15-17), Demesner
jeceoememJeeceer meebieleele. Ùee veeJeeJe¤ve kegâCee}e lejer Demes JeešCÙeeÛeer MekeäÙelee Deens keâer
ne heg®<e cnCepes hejceheg®<e/yeÇÿe Deens keâeÙe? lesJne ne heg®<e efkebâJee lÙeeÛeer meceeveeLeea veeJes
Ùeebhes#ee Debeflece meleòJe yeÇÿe ns mebhetCe&heCes JesieUs Deens, ns mhe°heCes oeKeefJeCÙeeme
jeceoememJeeceeRveer Ùee ceeÙesÛÙee Ieškeâ DemeCeeNÙee heg®<ee}e osn cnš}s Deens. Deelee, Ùee
ceeÙesÛÙee heg®<e-Ieškeâe}e osn cnšuÙeeJej, heg®<eeÛÙee Deveg<ebieeves ÙesCeeNÙee Øeke=âleer Ùee
ceeÙesÛÙee ogmeNÙee Ieškeâe}ener osn cnCeCes ns ›eâceØeehleÛe nesles. DeMeeØekeâejs jeceoememJeeceeRveer
cetUceeÙes}e IeškeâYetle DemeCeeNÙee heg®<e DeeefCe Øeke=âleer Ùee oesneWveener osn ner meb%ee efo}er
Deens. DeeefCe osn ner meb%ee osCÙeele}e GösMe Demee :- osnehes#ee yeÇÿe JesieUs Deens.
meenefpekeâÛe heg®<e Je Øeke=âleer Ùee oesvneRner osnebÛÙee GheeOeerhes#ee yeÇÿe JesieUs Deens, ns mhe°
JneJes.
neÛe Yeeie JesieàÙee Meyoele heg{er}ØeceeCes meebielee ÙesF&} - jeceoememJeeceeRÛÙee celes,
cet}le: efveieg&Ce yeÇÿe ns SkeâÛe meòeòJe Deens DeeefCe ‘Deiee pes pee}sefÛe veener’ DeMeer efJeÕeeÛeer
efmLeleer Deens. heCe Deekeâ}veemee"er ceeÙee ceevetve efJeÕeeÛeer Gòheòeer meebefiele}er peeles DeeefCe
Skeâoe keâe efJeÕeeÛeer Gòheòeer ceeve}er keâer GheeOeer meebieCes ›eâceØeehle nesles. Ùee GheeOeer
veeveeØekeâejÛÙee Demet Mekeâleele. one ØekeâejÛÙee osn-GheeOeer Demet Mekeâleer} Demes
jeceoememJeeceeRveer efveef§ele kesâ}s. cnCetve lÙeebveer one osn-GheeOeeRÛee efveoxMe kesâ}e. Ùee onener
osnebÛÙee GheeOeerhes#ee yeÇÿe hetCe&heCes JesieUs Deens, ner iees° ØeecegKÙeeves jeceoeme mJeeceeRvee
oeKeJetve ÅeeJeÙeeÛeer Deens.
Ùee one osneÛÙee meboYee&le mebef#ehleheCes heg{er}ØeceeCes meebielee ÙesF&} - efheb[eleer} Ûeej
osnebÛÙee vecegvÙeeJej yeÇÿeeb[elener Ûeej osn ceevelee Ùesleele. lemesÛe cetUceeÙesÛÙee Øeke=âleer Je
heg®<e Ùee Ieškeâebveener osn cnCelee Ùesles. Øeke=âleer ner pe[ Deens lej heg®<e ne peeCeerJe¤he
Deens. lÙee oesneWhes#ee yeÇÿe JesieUs Deens, ns meebieCÙeeme lÙebeveer Øeke=âleer Je heg®<e Ùee oesneWveener
osn cnš}s. yeÇÿe ns Mejerj Ùee GheeOeerhes#ee JesieUs Deens. meenefpekeâÛe Øeke=âleer Je heg®<e Ùee
osnebhes#ee yeÇÿe Deieoer efvejeUs Deens. DeMeeØekeâejs Øeke=âefle-heg®<eebveener osn-GheeOeer cnCetve
lÙeebveer-jeceoememJeeceeRveer-yeÇÿe ns meJeeËhes#ee JesieUs Deens, ne Deehe}e efmeæeble ceeb[}e Deens.
leUšerhee
1. Ùee ef$eefJeOe og:KeebÛÙee mhe°erkeâjCeemee"er, oemeyeesOeeÛÙee eflemeNÙee oMekeâeleer} meceeme 6-
8 heneJesle.
2. meeÙegpÙe cegkeäleer cnCepes peerJeeves yeÇÿe¤he nesTve jenCÙeeÛeer efmLeleer.
3. oemeyeesOeeleer} hebÛeerkeâjCe Ùee mebkeâuhevesÛÙee mhe°erkeâjCeemee"er hene :- Ùee «ebLeeleerue
hebÛeerkeâjCe ne uesKe.
4. ceneJeekeäÙe ne Meyo Gheefve<eoebleer} keâener efJeefMe° JeekeäÙeebvee GösMetve Jeehej}e peelees.
Goe. - Denb yeÇÿeeefmce (ceer yeÇÿe Deens). leòJeceefme (les yeÇÿe let Deensme), FlÙeeefo
ceneJeekeäÙes Deensle. lÙeebÛee YeeJeeLe& Deens. - efJeÕeele Debeflece meòeòJe yeÇÿe Deens. lÙee
yeÇÿeeMeer Skeâ¤he Demee peerJe Deens. jeceoememJeeceeRÛÙee celeevegmeej ceneJeekeäÙeebÛÙee
DeeOeejs, ‘DeeheCe yeÇÿe Deenesle’ Demee mee#eelkeâej peerJeeme Pee}e lej lees pevcecejCeeletve
megšlees (ceneJeekeäÙeeÛee DeLe& Ieslee ~ DeeheCe JemletefÛe leòJelee~~ oeme.5.6.13). ÙesLes
Jemleg cnCepes yeÇÿe ner Jemleg Demee DeLe& Deens.
5. heenleeb leòJeefJeJebÛevee ~ efheb[ yeÇÿeeb[ leòJejÛevee ~ efJeÕeekeâejW JÙeòeâer veevee ~ leòJeW
efJemleej}er ~~ oeme.4.9.13
6. heebÛe YetleW les yeÇÿeeb[er ~ DeeefCe heebÛeefÛe Jele&leer efheb[er ~~ oeme.9.5.37. efheb[ cnCepes
ØeeCÙeeÛes - ceeveJeer ØeeCÙeeÛes - mepeerJe Mejerj.
7. heebÛee YetleebÛes yeÇÿeeb[ ~ DeeefCe hebÛeYeteflekeâ ns efheb[ ~~ oeme.9.5.38; mekeâU me=°erÛeer
one osn/ 103
jÛevee ~ les ns hebÛeYeteflekeâ peeCee ~~ oeme.6.2.7
8. efheb[eleer} osnebÛes meefJemlej mhe°erkeâjCe Ùee «ebLeeleerue ‘peerJeelcÙeeÛes levegÛeleg<šÙe’ Ùee
}sKeele Deens.
9. efheb[er osnOelee& peerJe ~ oeme.13.1.24
10. yeÇÿeeb[er osnOelee& efMeJe ~ F&ÕejlevegÛeleg<šÙe meJe& ~ F&Õej Oelee& ~~ oeme.13.1.24
11. ns Dee" osn jeceoememJeeceeRveer keâOeer meeceevÙeheCes efveoxefMe}s Deensle. Goe. De° osn
Leeveceeve ~ (oeme. 11.9.23), De°osnebÛeW efvejmeve ~ keâ¤ve heeneJeW ~~
(oeme.12.5.13). Skeâoe lej lÙeebveer heefn}e Je Dee"Jee Demes cnCetve Dee" osnebÛee
efveoxMe kesâ}e Deens. heefn}e mLetUosn keâeÙee ~ Dee"Jee osn cetUceeÙee ~ De° osn
efvejmeef}Ùee ~ efJekeâej keQâÛee ~~ (oeme.11.4.11) DeeefCe Skesâ ef"keâeCeer cetUceeÙee ne
Dee"Jee osn Deens Demes cnCetve les Dee" osnebÛee G¼sKe keâjleele :- Dee"Jee osn
cetUceeÙee ~ efvejmeesve iesuÙee De° keâeÙee ~~ (oeme.13.2.19)
12. keâejCe DeeefCe cenekeâejCe Ùee oesneWÛÙee DevÙe DeefOekeâ ceeefnleermee"er hene :-kesâ.Jee.
Deehešs, hejceeLee&leer} heeÛe osn, efJeoYe& mebMeesOeve ceb[U Jeeef<e&keâ (1993),1994
13. efJeÕeeslheòeerÛÙee Øeef›eâÙesmee"er hene : - ÙeeÛe «ebLeeleerue ceeÙee ne uesKe.
14. Sskeâ iegCe#eesefYeCeerÛeW mJe¤he ~ iegCeefJekeâej nesleebefÛe Deuhe ~ iegCe#eesefYeCeer yeesef}pes~~
oeme.9.6.8
15. hebÛekeâ cnCepes heeÛe iees°eRÛee mecegoeÙe efkebâJee mecetn. FLeuÙee hebÛekeâebÛes Ieškeâ Demes:
- Deble:keâjCehebÛekeâ · Deble:keâjCe, ceve, yegefæ, efÛeòe Je Denbkeâej. ØeeCehebÛekeâ:- ØeeCe,
Deheeve, JÙeeve, Goeve, meceeve ns heeÛe ØeeCe. %eeveWefõÙe - hebÛekeâ :- ßees$e, lJeÛee, Ûe#eg,
efpeJne DeeefCe veeefmekeâe ner %eeveWefõÙes. keâceXefõÙe - hebÛekeâ :- JeeÛee, nele, heeÙe, efMeëe>
DeeefCe iego ner keâceXefõÙes. efJe<eÙehebÛekeâ :- Meyo, mheMe&, ¤he, jme DeeefCe iebOe ns heeÛe
efJe<eÙe.
16. heeÛe ceneYetleebÛes ØelÙeskeâer heeÛe iegCe/Oece& heg{er}ØeceeCes :- DeekeâeMe :-keâece, ›eâesOe,
Meeskeâ, ceesn, YeÙe. JeeÙeg :- Ûe}ve, Je}ve, ØemeejCe, efvejesOe DeeefCe DeekebgâÛeve. lespe :-
#egOee, le=<Cee, Dee}mÙe, efveõe, cewLegve. pe} :- Meg›eâ/jsle, jòeâ, }eU, cet$e, Ieece. he=LJeer
:- DeefmLe, ceebme, lJeÛee, vee[er, kesâme (oeme.17.8.24-28)
17. De°Oee Øeke=âleer cnCepesÛe cetUceeÙee ner iees° heg{er} DeesJÙeebJe¤vener keâUtve Ùesles:-
efve§eUeceOÙes ÛebÛeU ~ lesefÛe keâuhevee kesâJeU ~ De°Oee Øeke=âleerÛes cetU ~ keâuhevee¤he ~~
(oeme.11.1.5), keâuhevee lesefÛe De°Oee Øeke=âleer ~~ (oeme.11.1.6). efve§eUeleer}
ÛebÛe} efkebâJee keâuhevee cnCepes cetUceeÙee Deens. oemeyeesOeeleer} ceeÙee Ùee mebkeâuhevesÛÙee
mhe°erkeâjCeemee"er hene : - Ùee «ebLeeleerue ceeÙee ne uesKe.
18. leheMeer}emee"er hene :- Ùee «ebLeeleerue peieppeesleer ne uesKe.
19. DeeCeKeer hene : - JeeÙees peeCeerJe peieppeesleer ~ leÙeeme cetUceeÙee cnCeleer ~ heg®<e
DeeefCe Øeke=âefle ~ ÙeeÛesÛe veeJe ~~ (oeme.10.9.7), JeeÙeesme cnCeleer heÇkeâ=leer ~ DeeefCe
heg®<e cnCeleer peieppeesleer ~ heg®<eØeke=âefle efMeJeMeefkeäle ~ ÙeeÛesÛe veeJe ~~ (oeme.10.9.8)
20. leòJes DeeefCe leòJePee[e Ùee oemeyeesOeeleer} mebkeâuhevesmee"er hene : Ùee «ebLeeleerue
leòJePee[e ne uesKe.
21. lewmeer ceeÙee ns ÛebÛeU ~ Jemleg MeeÕele efve§eU ~~ oeme. 8.3.48. ceeÙee Je yeÇÿe
Ùeeleer} heâjkeâemee"er hene : oemeyeesOe 6.5. jeceoeme heg{s mhe° meebieleele : -
cetUceeÙeshejleW osefKe}W ~ hejyeÇÿe ~~ oeme. 8.10.70; cetUceeÙeshejleW Skeâ ~ efveieg&Ce yeÇÿe
~~ oeme. 9.6.32
* * * * *
7. leòJePee[e
ceneje°êleerue mebleebceOÙes ßeermeceLe& jeceoeme mJeeceeRÛes mLeeve JewefMe°ŸehetCe& Deens.
lÙeeyeöue Øee. kesâ. efJe. yesuemejs meebieleele : ‘‘ßeer meceLeeËFlekeâe efJeJeskeâeÛee hegjmkeâej
Yeejleeleerue keâeÙe heCe Yeejleeyeensjerue leòJeefÛeblekeâeble keäJeefÛeledÛe Â°erme1 he[lees.’’ meeceevÙe
peveebÛÙee keâefjlee jeceoeme mJeeceeRveer kesâJeU hejceeLee&Ûes ceeie&oMe&ve kesâues Demes veener lej
ueeskeâebveer JÙeeJeneefjkeâ peerJeveele keâmes JeeieeJes ÙeeÛeener yeesOe kesâuee Deens. Ùee oesvnerner iees°er
lÙeebÛÙee oemeyeesOe Ùee «ebLeele Dee{Utve Ùesleele. Ùee «ebLeele Debeflece leòJe yeÇÿe/Deelcee, ceeÙee,
efJeÕeeslheefòe ÙeebÛes efve¤heCe Deens. Kesjerpe meodieg¤bÛes ue#eCe, efMe<ÙeebÛes ue#eCe, veJeefJeOee
Yeefkeäle, ceeveJeer osneÛes cenòJe, ØeÙelveeÛes cenòJe FlÙeeefo efJe<eÙeebÛee meefJemlej Tneheesn
lÙeebveer kesâuee Deens.
Ùee oemeyeesOeeyeöue ßeer. DeCCeeyegJee keâeueieeJekeâj2 efueefnleele :- ‘ØeeefCecee$eebÛÙee meJe&
DeeMee-Deekeâeb#ee hetCe& keâjCÙeeÛes meeceLÙe& keâesCÙee Skeâe «ebLeele Deens Demes pej efJeÛeejues lej
lÙeeÛes Gòej ‘ßeerceled oemeyeesOe’ Demes osCÙeeme keâener njkeâle vemeeJeer Demes Deecneme Jeešles.
DeOÙeelceeÛee lej lees ces¤ceefCe Demetve les DeOÙeelce ØelÙe#e peerJeveele keâesCelÙee meeOeveeves
DeeCelee ÙesF&ue leer meJe& DeeÛeejmebefnlee DeeheCeeme oemeyeesOeele meehe[sue.’ meb#esheeves meebieeÙeÛes
PeeuÙeeme oemeyeesOe ne Skeâ DehetJe& «ebLe Deens. lÙeele DeeuesuÙee ‘leòJePee[e’ Ùee mebkeâuhevesÛee
efJeÛeej Øemlegle uesKeele kesâuesuee Deens.
ØehebÛe Je hejceeLe& : ßeerjeceoememJeeceervee ceenerle Deens keâer pevceeuee DeeuesuÙee #eCeeheemetve
ceeCemeeuee Ùee mebmeejele JeeJejeJes ueeieles DeeefCe efvemeie&le:Ûe ceeCetme ØehebÛeeÛÙee ceeies
ueeieuesuee Demelees. ner iees° ue#eele IesTve jeceoeme mJeeceer ØehebÛeeuee ÙeesiÙe leer efkebâcele
osleele DeeefCe ceie meebieleele keâer ØehebÛe keâjerle DemeleeveeÛe ceeCemeeves hejceeLe&ner keâjeJeÙeeme
nJee. ceeveJeeves vegmelee ØehebÛener keâ¤ veÙes DeeefCe vegmelee hejceeLe&ner keâ¤ veÙes. lÙeebÛes cnCeCes
Deens :- ‘‘DeeOeer ØehebÛe keâjeJee vesškeâe ~ ceie IÙeeJes hejceeLe& efJeJeskeâe ~~’’ (oe.12.1.1).
ÙeeÛes keâejCe Demes Deens keâer ‘‘ØehebÛeer pees meeJeOeeve ~ lees hejceeLe& keâjerue peeCe ~ ØehebÛeer pees
DeØeceeCe ~ lees hejceeLeea Keesše ~~’’ (oe. 12.1.1). keâener peCe cnCeleele keâer ØehebÛe mees[tve
hejceeLe& keâjeJeÙeeme nJee. ÙeeJej ßeerjeceoememJeeceeRÛes Gòej Deens keâer ns cnCeCes yejesyej
veener. keâejCe ‘‘ØehebÛe meeb[tve hejceeLe& keâjeue ~ lesCes legcner keâ°er Jneue ~ ØehebÛe hejceeLe&
ÛeeueJeeue ~ lejer legcner efJeJeskeâer ~’’ (oe. 12.1.2) DeeefCe cnCetveÛe ØehebÛeele jentveÛe
hejceeLe& meeOeeJeÙeeme nJee, Demes jeceoeme mJeeceeRÛes cele Deens. cnCetve les meebieleele ‘cnCeesefve
meeJeOeeveheCes ~ ØehebÛe hejceeLe& ÛeeueJeCes ~ (oe. 12.1.10), nsÛe ceeCemeeuee Ùee peieele
F° Deens.
hejceeLee&Ûeer DeeJeMÙekeâlee : ÙeeJej kegâCeer efJeÛeejsue, ‘‘ceeveJeer peerJeveele hejceeLee&Ûeer
DeeJeMÙekeâlee keâeÙe ? hejceeLee&ves keâeÙe meeOeCeej Deens ?’’ Ùee Øeëe>ebJej jeceoeme mJeeceeRÛeer
Gòejs DeMeer Deensle - ØehebÛeele og:KeebÛÙee DeeefOekeäÙeecegUs ceeCemeeuee meceeOeeve, efJemeeJee
efceUle veener. hejceeLe& ne ceeCemeebvee efJemeeJee osCeeje Deens (oe. 1.9.20). hejceeLee&ves
pevceeÛes meeLe&keâ nesles. hejceeLe& ne mebmeejele leejkeâ Deens (oe. 1.9.21). ‘hejceeLe&
ceeveJeeuee pevce-cejCeeÛÙee3 HesâNÙeeletve mees[JeCeeje Deens; hejceeLee&ves meeÙegpÙelee cegefkeäle
Øeehle nesles cnCetve hejceeLe& keâjCes4 DeeJeMÙekeâ Deens.
ÙeeJej Øeëe> Demee : hejceeLe& keâjeJeÙeeÛee cnCepes keâeÙe keâjeJeÙeeÛes ? ÙeeÛes Gòej Demes
:- pÙee Ùeesieeves peerJe DeeefCe yeÇÿe ÙeebÛeer SskeäÙe¤heer meeÙegpÙelee cegefkeäle efceUsue les keâjCes
cnCepes hejceeLe& keâjCes nesÙe. meeÙegpÙelee cegefkeäle ner %eeveeves Øeehle nesles cnCetve les %eeve Øeehle
keâ¤ve IesCes cnCepes hejceeLe& nesÙe. Deelee pÙee %eeveeves meeÙegpÙelee ne cees#e Øeehle neslees, les
%eeve ns ueewefkeâkeâ efkebâJee JÙeeJeneefjkeâ iees°eRÛes %eeve veJns. lÙeehes#ee JesieUs Demes %eeve
meeÙegpÙelesmee"er DeeJeMÙekeâ Deens (meeÙegpÙeØeeefhle nesÙes pesCes ~ les %eeve JesieUs Demes ~ (oe.
5.5.37). ns %eeve cnCepes Deelce%eeve nesÙe. DeeheCe cnCepes peerJe ne efveieg&Ce Deelcee efkebâJee
yeÇÿe Deens, ns %eeve JneJeÙeeme nJes (Sskeâ %eeveeÛes ue#eCe ~ %eeve cnefCepes Deelce%eeve ~
heeneJes DeeheCeebmeer DeeheCe ~ Ùee veeJe %eeve ~~ (oe. 5.6.1). nerÛe keâuhevee ‘cegKÙe osJe’ ns
Meyo Jeehe¤vener jeceoememJeeceer JÙekeäle keâjleele. les cnCeleele : ‘efvelÙeeefvelÙeefJeJeskeâ’5
keâ¤ve Leesj efkebâJee cegKÙe osJe keâmee Deens, Deeheues melÙe mJe¤he keâeÙe Deens, ns peeCetve IesCes
cnCepes %eeve (cegKÙe osJeeme peeCeeJes ~ melÙe mJe¤he DeesUKeeJes ~ efvelÙeeefvelÙe efJeÛeejeJes ~
Ùee veeJe %eeve ~~ (oe. 5.6.2) cnCepes DeeheCeÛe cegKÙe osJe Deenesle, DeeheCeÛe Deelcee
Deenesle, DeelcÙeeÛes mJe¤he lesÛe Deeheues mJe¤he Deens. ns DeeheCe peeCetve6 IÙeeJeÙeeme nJes.
MegodOe DeelcemJe¤he nsÛe Deeheues (= peerJeeÛes) mJe¤he Deens, ns %eeve cnCepesÛe DeeheuÙee
mJe¤heeÛes MegodOe %eeve nesÙe. (MegodOe mJe¤heefÛe DeeheCe ~ Ùee veeJe MegodOemJe¤he %eeve ~
(oe. 5.6.1.) DeMeeØekeâejs DeeheuÙee mJe¤heeÛes %eeve efkebâJee Deelce%eeve hejceeLee&Ûes Gefö°
Deens.
osnyegodOeer De[mej Deens : leLeeefhe JÙeeJeneefjkeâ peerJeveele, DeeheCe cnCepes Deelcee Deenesle, ns
ceeCemeeuee keâUle Demele veener. ÙeeÛes keâejCe Deens keâer ceeCetme DeeheuÙee osneueeÛe ceer
cnCepes Deelcee Demes mecepele Demelees. cnCepesÛe ceeCetme7 osnyegodOeer yeeUietve Demelees.
(lesefÛe keâeÙee ceer DeeheCe ~ ns osnyegodOeerÛes ue#eCe ~~ (oe. 6.8.41). osn cnCepes ceer
efkebâJee Deelcee ne pees Denbkeâej efkebâJee ceerheCe Deens lesÛe yeÇÿe%eeveeÛÙee Dee[ Ùesle Demeles
DeeefCe lÙeecegUsÛe yeÇÿeØeeefhle nesle veener (yeÇÿe ve heeefJepes ceerheCes ~ (oe. 6.8.45). ÙeeÛe
ceerheCeecegUs yeÇÿe/Deelcee ner Jemleg keâUtve Ùesle veener. (ceerheCes Jemleg veekeâUs ~~ oe.
7.7.46). Ùee DenbkeâejeÛÙee iegCeecegUs osJe/Deelcee DeeheuÙee %eeveeÛÙee šhÙeeheueerkeâ[s jnelees
(osJe jeefnuee hejlee ~ DenbleeiegCes ~~ oeme. 8.1.14)
ÙeeGueš mebleebÛes meebieCes Demes Deens keâer ceeCemeeÛes efnle osneÛÙee heueerkeâ[s Deens;
osnyegodOeerves Deveefnle nesle Demeles (efnle Deens osneleerle ~ cnCeesefve efvejesefhele meble ~ osn
yegodOeerves Deveefnle~ nesefÛe ueeies ~~ (oeme. 7.2.36). meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme Deeheueer
peer yeÇÿeeMeer SskeäÙelee Deens leer osnyegodOeerves efyeIe[les cnCetve osnyegæer ueÙeeuee iesueer lejÛe
hejceeLe& Ie[lees. (cnCeesefve osnyegodOeer ns Pe[s ~ lejerÛe hejceeLe& Ie[s ~ osn yegodOeerves efyeIe[s ~
SskeäÙelee yeÇÿeeÛeer ~ (oe. 7.2.39). pÙeebÛeer ner osnyegodOeer mebhesue lÙee meJee&veeÛe8
SkeâcesJeeefÉleerÙe yeÇÿeeÛeer Øeeefhle nesF&ue. osneefYeceeve mebheuee keâer menpeheCes yeÇÿeJemletÛeer Øeehleer
nesles (osneefYeceeveeÛes Debleer ~ menpeefÛe Jemleg Øeehleer ~~ oeme. 8.6.48). lemes heeefnuÙeeme
ceerheCe Kejs veener; ns ceerheCe DeeheCe keâefuheuesues Deens. cnCetve Ùee ceerheCeeÛee MeesOe Iesleuee
lej les efMeuuekeâÛe jnele veener. DeeefCe Skeâoe keâe ns ceerheCe iesues keâer DeeheCe mJele: efveieg&Ce
yeÇÿe, Deelcee Deenesle ns keâUtve Ùesles. (DeeheCe keâefuheues ceerheCe ~ ceerheCe MeesefOelee vegjs peeCe
~ ceerheCe iesefueÙee efveieg&Ce ~ Deelcee mJeÙeW~~ oeme. 6.3.29). lÙeecegUs pees keâesCeer ceerheCeeletve
megšlees, lees cegkeäle nesTve peelees. (ceerheCeeheemetve megšuee ~ leesefÛe Ùeskeâ cegkeäle Peeuee ~~ oeme.
7.6.54)
osn cnCepes leòJeebÛes iee"es[s : pÙee osneJej DeeheCe ceerheCee yeeUielees DeeefCe pÙeeJejerue
DeefYeceeveecegUs Deelce%eeve nesle veener, lees osn cnCepes lejer keâeÙe Deens ? lej osn cnCepes
ogmejs eflemejs keâener vemetve Deveskeâ leòJeebÛes iee"es[s Deens (leòJeebÛes iee"es[s Mejerj ~ oeme.
6.2.33). efvejefvejeàÙee leòJeebÛes9 ceerueve/Skeâ$eerkeâjCe nesTve pes keâener yeveles lÙeeuee osn
ns veeJe efoues peeles. (leòJeW leòJe cesUefJeues ~ lÙeemeer osn ns veece "sefJeues ~~ oeme.
6.3.20). osn cnCepes keâeÙe ÙeeÛee pej efJeÛeej kesâuee lej Demes Dee{Ules keâer osn cnCepes
kesâJeU leòJeebÛee efJemleej Deens (heenelee osneÛee efJeÛeej ~ DeJeIee leòJeebÛee efJemleej ~~
oeme. 6.2.30)
keâesCeleer leòJes ?- pÙee leòJeebveer osn yeveuee Deens lÙee leòJeebÛee Pee[e/efvejmeve pej
efJeJeskeâeves Peeues, lej osneJejÛee Denbkeâej ve° nesTve DeeheCe efveieg&Ce yeÇÿeele Skeâ¤he nesTve
peeT (leòJePee[e efve:Mes<e neslee ~ lesLes efveceeueer osn Denblee ~ efveieg&Ce yeÇÿeer SskeäÙelee ~
efJeJeskesâ peeueer ~~ oeme. 6.3.21). lesJne leòJeebÛee MeesOe IesTve pej DeeheCe lÙeebÛee efvejeme
keâ¤ Mekeâuees lej DeeheCe efveef§eleheCes DeelceJemleg Øeehle keâ®ve IesT Mekeâlees (leòJeW MeesefOeleeb
heeJeuee ~leòJelee Jemleg ~~ oeme. 8.7.57)
DeelceØeehleermee"er pÙee leòJeebÛee efvejeme keâjCes iejpesÛes Deens, pÙee leòJeebÛee Pee[e keâjCes
Dehesef#ele Deens, leer leòJes keâesCeleer Deensle Demee ØeMve meenefpekeâÛe GodYeJelees. cnCepes leòJe
Meyoeves jeceoememJeeceeRvee keâeÙe DeefYeØesle Deens, Demee ØeMve Deens. Ùee Øeëe>eÛes Gòej Demes
Deens :- Deelcee efkebâJee yeÇÿe ÙeebÛee efveoxMe keâjCÙeeme jeceoeme mJeeceer ØeeÙe: ‘‘Jemleg’’ ne
Meyo Jeehejleele. Jemleg Ùee MeyoeÛee DeLe&ner OÙeeveele IesCÙeemeejKee Deens. YetlekeâeU,
Jele&ceevekeâeU DeeefCe YeefJe<ÙekeâeU Ùee leervener keâeUeble keâOeerner veeMe ve heeJelee melele
jneCeeje Deelcee ne DeLe&10 Jemlet MeyoeÛee Deens. ÙeeÛee DeLe& Demee keâer Deelcee meefÛÛeoevebo
Deens; ÙeeceOeerue meefÛÛeoevebo Meyoele meled MeyoeÛee pees DeLe& Deens leesÛe jeceoeme mJeeceeRÛÙee
Jemlet MeyoeÛee DeLe& Deens. meled MeyoeÛee DeLe& Demee Deens :- leervener keâeUele pÙeeÛee veeMe
nesle veener, leervener keâeUeble pes DeyeeefOeleheCes Demeles les meled, leervener keâeUeble yeeOe ve neslee
pes Skeâ¤heeves jneles11 les meled. DeMeeØekeâejs Jemlet Ùee Meyoeves jeceoememJeeceeRvee efveieg&Ce
Deelcee/yeÇÿe ne DeLe& DeefYeØesle Deens, ns lÙeebÛÙee oemeyeesOeeJe¤ve mhe°heCes keâUtve Ùesles.
ÙeeGueš leòJe Meyoeves lÙeebvee Deelcee/yeÇÿe ÙeeKesjerpeÛes meJe& mLetue DeeefCe met#ce heoeLe&
DeefYeØesle Deensle, ner iees° lÙeebÛÙee heg{erue efJeOeeveeJe¤ve mhe°heCes keâUtve Ùesles. - mLetue
met#ce keâejCe ~ cenekeâejCe efJeješ efnjCÙe ~ DeJÙeeke=âle cetUØeke=âefle peeCe ~ Ssmes De° osn ~
ÛÙeejer efheb[er ÛÙeejer yeÇÿeeb[er~ Ssmeer De°osnebÛeer Øeew{er~ Øeke=âefle heg®<eeÛeer Jee{er ~ oMe osn
yeesefuepes ~~ Ssmes leòJeebÛes ue#eCe ~~ oeme 8.7.40-42) DeeefCe Ùee meJe& leòJeebhes#ee JesieUe
Demee mee#eer Deelcee Deens (Deelcee mee#eer efJeue#eCe ~~ oeme. 8.7.42). Ùee veevee
ØekeâejÛÙee leòJeebÛÙee GheeOeerhes#ee Deieoer efvejeUe Demee Deelcee Deens (veevee leòJeebÛes GheeOeer
~ JesieUe Deelcee ~~ oeme. 8.7.39)
Jej GuuesefKeuesuÙee leòJeebÛeer DeefOekeâ ceeefnleer keâ¤ve IesCÙeeme, meceLe& jeceoememJeeceeRveer
oemeyeesOeeleÛe meebefieleuesuÙee hebÛeerkeâjCeeÛeer12 Lees[erMeer ceeefnleer IesCes DeeJeMÙekeâ Deens.
oemeyeesOeeleerue hebÛeerkeâjCe :
oemeyeesOeeleerue hebÛeerkeâjCe ns efJeÕeeslheòeerÛÙee Øeef›eâÙesMeer efveieef[le Deens. ner Øeef›eâÙee
jeceoememJeeceer DeMeer meebieleele ;-
ceg U ele ef v e§eue yeÇ ÿ e ner Skeâces J e Jemlet Deens . ef v e§eU yeÇ ÿ eele Ûeb Û eue
ef v ecee& C e nes l es . Ùee Ûeb Û eUeuee 13 cet U ceeÙee cnCeleele (oeme. 10.10.5-7).
ner r cet U ceeÙee JeeÙeg m Je¤he Deens (oeme. 10.4.10; 9.6.8). Ùee JeeÙeg ¤ he
cet U ceeÙes l e ØeLeceheemet v eÛe meòJe, jpe Deeef C e lece ns leer v e ieg C e, DeekeâeMe, JeeÙet ,
les p e, peue Je he= L Jeer ner heeÛe met d # ce Yet l es Demeleele (oeme. 9.6.33).
cet U ceeÙes l e leer v e ieg C e Je heb Û e Yet l es Ùeeb Û es ef c eßeCe Demeles (oeme. 9.6.14-15;
10.2.12-13). ceeÙes l eer u e ner met # ce Yet l es ef J eÕees l heòeer Û Ùee Jes U er JÙekeä l e
oMes u ee Ùes l eele (oeme. 12.6.10) cnCepes leer me= e f ° jÛeves l e JÙekeä l e nes l eele
(oeme. 8.3.57). cnCepes Û e leer Jes i eUs h eCes mhe° nes T ve ÂMÙe¤heeme Ùes l eele
(oeme. 9.6.27). JÙekeä l e oMes u ee Deeues u eer heb Û e Yet l es pe[ nes T ve (oeme.
8.3.56) meJe& leòJes (heoeLe& ) yeveleele Deeef C e ef h eb [ yeÇ ÿ eeb [ eleer u e meJe& jÛevee
nes l es (oeme. 8.4.44-45)
cetU ceeÙesheemetve GlheVe PeeuesuÙee me=ef°jÛevesle efheb[ DeeefCe yeÇÿeeb[ ÙeebÛeer keâuhevee kesâueer
peeles. ‘‘yeÇÿeeb[er lesefÛe efheb[er Demes’’ (oeme. 9.4.44) efkebâJee ‘‘efheb[emeejKeer yeÇÿeeb[jÛevee’’
(oeme. 9.5.1) Demeles. Deelee Ùee efheb[ele pemes Ûeej osn ceeveues peeleele lemesÛe les
yeÇÿeeb[elener ceeveues peeleele. efheb[eleerue Ûeej osn ns peerJeeÛÙee meboYee&le Demeleele. lej
yeÇÿeeb[eleerue Ûeej osn ns F&ÕejeÛÙee meboYee&le Demeleele. mLetue, met#ce, keâejCe DeeefCe
cenekeâejCe ns Ûeej osn efheb[eleerue Deensle. (oeme. 9.5.4) lej efJeješ, efnjCÙe, DeJÙekeäle
DeeefCe cetUØeke=âefle (cetUceeÙee) ns Ûeej osn yeÇÿeeb[eleerue Deensle (oeme. 9.5.4;
10.10.13, 10.10.7). ÙesLes efJeješ ne yeÇÿeeb[eleerue mLetue osn, efnjCÙe ne met#ce osn,
DeJÙeeke=âle ne keâejCe osn DeeefCe cetUceeÙee ne cenekeâejCe osn nesÙe. Demes ns yeÇÿeeb[eleerue
F&Õej-leveg-Ûeleg°Ùe (oeme. 10.10.15) DeeefCe efheb[eleerue peerJe-leveg-Ûeleg°Ùe (oeme.
17.8.33) cnCepes hebÛeerkeâjCe Deens. meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, ÛelJeej-osnelcekeâ efheb[
yeÇÿeeb[ jÛevee cnCepes hebÛeerkeâjCe Deens. efheb[ yeÇÿeeb[elcekeâ jÛevee ne heeÛe YetleebÛee efJemleej
Deens. lees meJe& veeMeJeble Deens. hejbleg Deelcee/yeÇÿe cee$e efvejekeâej, MeeÕele melÙe Deens, ns
peeCetve IÙeeJeÙeeme nJes (Ssmee heebÛee YetleebÛee efJemleej/veeefMeJeble ne efveOee&j/MeeÕele Deelcee
efvejekeâej ~ melÙe peeCeeJee ~~ oeme. 13.6.11). DeeheCe DeeheCeeme heneJeÙeeme nJes cnCepes
Kejs %eeve nesles. Ùee meJe& hebÛeerkeâjCeeÛÙee hemeeNÙeele meeef#e¤he14 Deelcee Deens DeeefCe lees
efvelÙe meled Deens.
Jejerue meJe& Yeeie meb#esheeves meebieeÙeÛee PeeuÙeeme, Demee meebielee ÙesF&ue. meJe& leòJes
met#ce¤heeves15 cetUceeÙesle Demeleele. heg{s leer pe[lJeeØele ÙesTve me=ef° jÛevesle JÙekeäle
¤heeuee16Ùesleele. DeMeeØekeâejs ÛelJeej-osnelcekeâ efheb[-yeÇÿeeb[eleerue meJe& heoeLe& cnCepesÛe
leòJes Deensle (heg{s leòJe efJeJebÛevee ~ efheb[ yeÇÿeeb[ leòJejÛevee ~~ oeme. 8.4.45)
Ûeej osnebÛeer leòJes - efheb[ Je yeÇÿeeb[ ns ÛelJeej osnelcekeâ Deensle. mLetue, metd#ce, keâejCe
DeeefCe cenekeâejCe17 Demes Ûeej osn Deensle. Ùee Ûeej osnebÛeer leòJes heg{erueØeceeCes Deensle :-
mLetueosneÛeer hebÛeJeerme leòJes heg{erueØeceeCes Deensle :- DeekeâeMeeÛes iegCehebÛekeâ, JeeÙetÛes
iegCehebÛekeâ,18 lespeeÛes iegCehebÛekeâ, peueeÛes iegCehebÛekeâ DeeefCe19 he=LJeerÛes iegCe - hebÛekeâ.
met#ce osneÛeer hebÛeJeerme leòJes DeMeer Deensle :- Deble:keâjCe-hebÛekeâ, ØeeCehebÛekeâ, %eeveWefõÙe -
hebÛekeâ, keâcexefõÙehebÛekeâ20 DeeefCe efJe<eÙehebÛekeâ. DeeCeKeer Skeâe JesieàÙee Âef°keâesveeletve
heeefnuÙeeme ÙeeÛe Ûeej osnebÛeer yeòeerme21 leòJes nesleele. Deelee ner yeòeerme leòJes DeefOekeâ
mLetue osnebÛeer hebÛeJeerme leòJes, lemesÛe met#ce osneÛeer hebÛeJeerme leòJes efceUtve SketâCe 82 leòJes
nesleele. (SsMeer ner yeòeerme leòJes ~ oesnerÛeer heVeeme leòJes ~ DeJeIeer efceUesve yÙeebefme leòJes ~
De%eeve DeeefCe %eeve ~~ oeme 17.2.7)
DeMeer ner Ûeej osnebÛeer leòJes Deensle. leer meJe& ceeefÙekeâ cnCepes ceeÙeepevÙe Deensle. Ùee
leòJeebhes#ee DeeheCe JesieUs Deenesle. DeeheCe efveieg&Ce Deelcee Deenesle. lÙee leòJeebhes#ee JesieUe
DemeCeeje Deelcee cnCepes DeeheCe Deenesle. DeeheCe mee#eer Deelcee Deenesle ns peeCetve
efJeJeskeâ%eeveeÛÙee DeeOeejeves Ùee leòJeebÛee efvejeme keâjeJeÙeeÛee Deens. (Ssmeer ner leòJes peeCeeJeer~
peeCeesve ceeefÙekeâ DeesUKeeJeer ~ DeeheCe mee#eer efvejmeeJeer ~ ÙesCes jerleer ~~ oeme. 17.9.8)
leòJePee[e kesâuÙeeves mJe-mJe¤he Øeeefhle : pej efJeÕeeleueer meJe&Ûe leòJes ceeefÙekeâ Deensle, lej
ceie DeeheCe Deenesle lejer keâesCe ? jeceoeme mJeeceeRÛes Gòej Deens - ‘‘DeeheCe cnefCepes ceerheCe
~ ceerheCe cnCepes peerJeheCe ~~’’ (oeme. 7.2.27). DeeheCe cnCepes peerJe DeeefCe ne peerJe
ceeefÙekeâ veener. peerJe ne cegUele yeÇÿe¤he Deens. meenefpekeâÛe ne peerJe Jej GuuesefKeuesuÙee
meJe& leòJeebhes#ee JesieUe Deens. Demes Demeues lejer lees Ùee leòJeeble iegbletve peelees. Ùee leòJeeble
iegbleuesuÙee, Ùee leòJeebveer Jesef°uesuee ne peerJe mebMeÙeele yeg[tve peelees, DeeefCe ceie DeeheCe Kejs
keâesCe Deenesle ns lÙeeuee keâUsveemes nesles DeeefCe ceie ‘‘ceer keâesCe’’ Demee22 Øeëe> lÙeeuee
he[lees. (leòJeer JesšeUtve Iesleuee ~ ØeeCeer mebMeÙes iegb[eUuee ~ DeeheCeebmeer DeeheCe Yegueuee ~
keâesÓnb cnCes ~~ oeme. 6.3.34). lesJne mJele:Ûes Kejs ¤he keâUeJes Demes Jeešle Demesue lej
ceeCemeeves Ùee leòJeebÛes efJeJejCe DeeefCe efvejmeve keâjeJeÙeeme nJes. efveieg&Ce yeÇÿe MeesOeeJeÙeeme
nJes. (keâjeJes leòJe efJeJejCe ~ MeesOeeJes yeÇÿe efveieg&Ce ~ heeneJes DeeheCeebmeer DeeheCe ~ cnefCepes
keâUs ~~ oeme. 9.2.33). DeeheCe DeeheCeebme ve peeCeCes ns De%eeve Deens. ns De%eeve iesues keâer
hejyeÇÿe Øeehle nesles. (ceer keâesCe Ssmes vesefCepes ~ leÙee veeJe De%eeve yeesefuepes ~ De%eeve iesefueÙee
heeefJepes ~ hejyeÇÿe leW ~~ oeme. 7.2.22)
osnyegæercegUs cnCepes osneuee Deelcee ceeveuÙeecegUs ceeCetme yebOeveele he[uesuee Deens.
lÙeeves pej Deelceeveelce efJeJeskeâ23 kesâuee lej lees yebOeveeletve ceeskeâUe neslees. pej lees
osnyegæerntve megštve osneleerle Peeuee lej lÙeeuee cees#e-heo Øeehle nesles (osnyegæerves yeebOeuee ~
lees efJeJeskesâ ceeskeâUe kesâuee ~ osneleerle neslee heeJeuee ~ cees#eheo ~~ oeme. 6.2.36). Ûeej
osnebÛÙee efvejmeveeves Øeehle nesCeejs efJe%eeve cnCepesÛe hejyeÇÿe Deens (eflemeje osn keâejCe De%eeve
~ ÛeewLee osn cenekeâejCe %eeve ~ ns ÛÙeejer osn efvejefmelee efJe%eeve ~ hejyeÇÿe leW ~~ oeme.
17.8.30). Dee" osnebÛes efvejmeve24 keâ¤ve hejyeÇÿe heneJeÙeeÛes Deens (JeejW vemeleeb pes
ieieve ~ lewmes hejyeÇÿe meIeve ~ De° osnebÛes efvejmeve ~ keâ¤ve heeneJes ~~ oeme. 12.5.13.)
osn efkebâJee Mejerj cnCepes ‘leòJeeble leòJeebÛes ceerueve’ Deens ns peeCelee heg®<e DeesUKetve
Ieslees. (leòJes leòJe cesUefJeues ~ lÙeemeer osn ns veece "sefJeues ~ les peeCeles heg®<eer MeesefOeues ~
leòJeW leòJe ~~ oeme. 6.3.27). osn cnCepes efYeVe efYeVe leòJeebÛes efceßeCe DemeuÙeeves, lÙee
veevee leòJeebÛee efveJee[e keâ¤ve efheb[-yeÇÿeeb[eleerue leòJeebÛee Pee[e (efvejmeve) keâjeJeÙeeme
nJee (efheb[yeÇÿeeb[ leòJePee[e ~ veevee leòJeebÛee efveJee[e ~ efJeÛeej heeneCes GIe[e ~~ oeme.
20.6.23). osn cnCepes leòJeebÛee efJemleej Deens. leòJeeves leòJeeÛee Pee[e Peeuee keâer
meejYetle DemeCeeje DeelceeÛe efMeuuekeâ jnelees. (heeneleeb osneÛee efJeÛeej ~ DeJeIee leòJeebÛee
efJemleej ~ leòJes leòJe Peeef[leeb meej ~ DeelceeÛe Gjs ~~ oeme. 6.2.30). Mejerj cnCepes
leòJeebÛes iee"es[s Deens ne efJeÛeej kesâuee keâer DeeheCe cnCepes Mejerj veJns ns keâUtve Ùesles DeeefCe
SkeâÛe efvejblej Deelcee Deens nsner ue#eele Ùesles (leòJeebÛes iee"es[sb Mejerj ~ ÙeeÛee heeneleeb
efJeÛeej ~ Ùeskeâ Deelcee efvejblej ~ DeeheCe veener ~~ oeme. 6.2.33). efJeJeskeâeves osneÛee efJeÛeej
kesâuee keâer leòJeebÛes25 efvejmeve nesT ueeieles. ceie DeeheCe cnCepes osn veJns ns26 ØelÙeÙeeuee
Ùesles (efJeJeskeWâ osnekeâ[s heeefnues ~ lees leòJeW leòJe Jeesmejues ~ DeeheCe keâener veener DeeueW ~
ØelÙeÙeemeer ~~ oeme. 6.3.22). leòJeebÛes efvejmeve Peeues keâer DeeheCeeme Deeheueer cnCepes
DeelcÙeeÛeer Øeehleer nesles (leòJeefvejmeves DeeheCeeme ~ DeeheCe ueeYes ~~ oeme. 6.3.19).
leòJeebÛes efvejmeve Peeues keâer ceer-let-heCeeÛee Yeüce G[tve peelees (leòJeebmeefjmee iesuee Yeüce ~
ceerletbheCeeÛee ~~ oeme. 6.3.24). DeMeeØekeâejs efJeJeskeâeves mebhetCe&heCes leòJePee[e Peeuee keâer
osneJejerue DenblesÛee veeMe neslees DeeefCe efveieg&Ce yeÇÿeeMeer SskeäÙelee Øeehle nesles (leòJePee[e
efve:Mes<e neslee ~ lesLes efveceeueer osn Denblee ~ efveieg&Ce yeÇÿeer SskeäÙelee ~ efJeJeskesâ peeueer ~~ oeme.
6.3.21). leòJeebÛes efvejmeve PeeuÙeeJej, ceer-heCe Gjle veener; DeeheCe cnCepes efveieg&Ce Deelcee
Deenesle ns keâUtve Ùesles (peeefueÙeeb leòJeebÛes efvejmeve ~ efveieg&Ce Deelcee leesefÛe DeeheCe ~ keâeb
oeKeJeeJes ceerheCe ~ leòJeefvejmevee Ghejer ~~ oeme. 6.3.30). leòJeebÛÙee efvejemeeves ceerheCeeÛee
efvejeme neslees; DeeefCe ceerheCeeÛÙee efvejemeeves efveieg&Ce yeÇÿe Gjles; DeeefCe ns yeÇÿe DeeheCeÛe
Deenesle Demee ØelÙeÙe Ùesslees (leòJeebceOÙes ceerheCe iesues ~ lejer efveieg&Ce menpeefÛe Gjues ~
meesnbYeeJes ØelÙeÙee DeeueW ~ DeelceefveJesove ~~ oeme. 6.3.31)
cnCepes nesles les Demes : ØeejbYeer leòJeeble iegbleuesuee peerJe ‘ceer keâesCe’ Ùee mebMeÙeele neslee. heg{s
lÙeeves efJeJeskeâeves leòJeebÛee Pee[e kesâuee. leòJeebÛee efvejeme PeeuÙeeJej lÙeeuee keâUtve Deeues keâer
‘‘meesÓnb’’ cnCepes DeeheCe Deelcee Deenesle. leòJeebhes#ee JesieUe DemeCeeje DeelceeÛe DeeheCe
Deenesle. lÙeeveblej lees DeelcÙeeMeer Skeâ¤he nesTve iesuee. DeMeer DeelcÙeeMeer Skeâ¤helee Øeehle
PeeuÙeeJej peerJeeÛÙee yeeyeleerle Denb, keâesÓnb DeeefCe meesÓnb Ùee meJe&Ûe YeeveebÛee ueÙe nesTve
peelees (leòJeeR iegbleuee cnCes keâesÓnb ~ efJeJeskeâ heeneleeb cnCes meesÓnb ~ DevevÙe nesleeb Denb meesnb
~ ceeJeUueer ~~ oeme 6.3.35).
meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme :- ceeCetme ØeLece osneueeÛe Deelcee ceeveerle neslee. osn ns
leòJeebÛes iee"es[s Deens. osneuee ceer (Deelcee) ceeveuÙeeves lees lÙee leòJeeble iegbletve iesuee neslee.
heg{s lÙeeves leòJePee[e kesâuee. lÙee leòJeebÛes efvejmeve nesleeÛe lÙeeÛee osneJejerue Denbkeâej
G[euee. leòJeebÛee efvejeme PeeuÙeeJej Gjues les kesâJeU efveieg&Ce yeÇÿe (leòJeevleer Gjues leòJeleeb ~
efveieg&Ce yeÇÿe ~~ oeme. 6.3.23), DeeefCe ns efveieg&Ce yeÇÿe/Deelcee DeeheCeÛe Deenesle ne ØelÙeÙe
lÙeeuee Ùeslees. DeeefCe pesJne lees Ùee efveieg&Ce yeÇÿeeMeer Skeâ¤he nesTve peelees lesJne Denb, keâesnb
DeeefCe meesnb ns Yeevener ve° nesles. lees peerJe yeÇÿe¤he nesTve peelees. DeMeeØekeâejs leòJePee[e ner
yeÇÿe¤he nesCÙeemee"er DeeJeMÙekeâ Øeef›eâÙee Deens.
leUšerhee :
1. kesâ. efJe. yesuemejs, oemeyeesOe, meppeveie[, Mekesâ 1897,
JÙeefkeäle DeeefCe leòJe%eeve, he=. 6.
2. le$ewÛe, efveJesove, he=. 1
3. DehetJe&lee Ùee hejceeLee&Ûeer ~ Jeelee& veener pevcece=lÙeeÛeer ~ heoJeer ner meeÙeespÙelesÛeer ~
mebefveOeÛeer ueeYes ~~ oeme. 1.9.13
4. jeceoeme mJeeceeRÛÙee celes hejceeLe& keâjCÙeeme hebÛeerkeâjCe DeeefCe ceneJeekeäÙeefJeJejCe Ùee
oesve iees°er DeeJeMÙekeâ Deensle. les cnCeleele :- ØehebÛeer heeefnpes megJeCe& ~ hejceeLeea
hebÛeerkeâjCe ~ ceneJeekeäÙeebÛes efJeJejCe ~ keâefjlee megšs ~~ (oeme. 11.3.39); mekeâU
hejceeLee&me cetU ~ hebÛeerkeâjCe ceneJeekeäÙe kesâJeU ~ lesefÛe keâjeJes ØeebpeU ~ hegvne hegvne ~~
(oeme 11.4.10) Ùee hebÛeerkeâjCeeMeer efveie[erle ‘leòJePee[e’ ner mebkeâuhevee Deens.
5. osn DeefvelÙe Deelcee efvelÙe ~ neefÛe efJeJeskeâ efvelÙeeefvelÙe ~ (oeme. 13.1.23)
6. lemceeled efJeÛeej keâjeJee ~ osJe keâesCe lees DeesUKeeJee ~ Deeheuee DeeheCe MeesOe IÙeeJee ~
DebleÙee&ceer ~~ (oeme. 4.9.7)
7. osneÛes pes LeesjheCe ~ leWefÛe osnyegæerÛes ue#eCe ~~ (oeme. 7.2.34)
8. osnyegæerÛÙee Debleer ~ mekeâUebefme ÙeskeâÛeer Øeehleer ~ Ùeskeâ yeÇÿe efÉleerÙeb veeefmle ~ ns
ßegefleJeÛeve ~~ (oeme. 7.2.30)
9. veevee leòJes ueneve Leesjs ~ efceUesve De°ner Mejerjs ~ oeme. 12.5.12. Ùee Dee" MejerjebÛeer
ceeefnleer heg{s Ùesles.
10. keâeue-$eÙeeveheeÙÙeelcewJe JemlegMeyoeLe& : ~ Jesoevlemeej Ùee «ebLeeJejerue megyeesefOeveer
šerkeâe.
11. meõthelJeb veece kesâvehÙeyeeOÙeceevelJesve keâeue$eÙesÓefhe Skeâ¤hesCe efJeÅeceevelJeced ~
MebkeâjeÛeeÙe&ke=âle DeelceeveelceeefJeJeskeâ ~
12. jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele meebefieleuesues hebÛeerkeâjCe ns kesâJeueeoJewle Jesoevleeleerue
hebÛeerkeâjCeehes#ee JesieUs Deens. lÙeeÛÙee meefJemlej KegueeMeemee"er hene :- Ùee «ebLeeleerue
hebÛeerkeâjCe ne uesKe
13. oemeyeesOeeleerue ceeÙesÛÙee meefJemlej mhe°erkeâjCeemee"er hene :- Ùee «ebLeeleerue ceeÙee ne
uesKe.
14. cegUeheemetve mewjeJewje ~ DeJeIee hebÛeerkeâjCe hemeeje ~ lÙeeble mee#elJeeÛee oesje ~
leesner leòJe¤he ~~ oeme. 15.3.1
15. leòJesb cegUerÛe Deensleer ~ oeme. 8.3.55
16. cetU ceeÙesÛesb ÛeUCe ~ leWefÛe JeeÙeeWÛes ue#eCe ~ met#ce leòJesb leerefÛe peeCe ~ pe[lJee
heeJeueeR ~ Ssmeer hebÛe ceneYetles ~ hetJeea nesleer DeJÙekeäles ~ heg{s peeueer JÙekeäles ~ me=ef°
jÛevesmeer ~~ (oeme. 8.3.56-57); iegCeeheemetefve YegleW ~ heeJeueer mhe° oMesles ~ pe[lJee
ÙesTve mecemleW ~ leòJeW peeueer ~~ (oeme. 8.4.44)
17. keâejCe osn cnCepes De%eeve Demetve cenekeâejCe osn cnCepes %eeve Deens (oeme.
17.8.30)
18. hebÛekeâ cnCepes heeÛe iees°eRÛee mecetn.
19. Ùee hebÛeJeerme leòJeebÛÙee meefJemlej mhe°erkeâjCeemee"er hene - oemeyeesOe 17.8.23-29
20. metd#ce osneÛÙee hebÛeJeerme leòJeebÛes meefJemlej mhe°erkeâjCe ns oeme 17.8.1-16 ÙeeceOÙes
Deens.
21. Ùee yeòeerme leòJeebmee"er oeme 17.9.1-7 ne Yeeie heneJee.
22. leòJeeR iegbleuee cnCes keâesÓnb ~~ oeme. 6.3.35
23. DeelceeveelceefJeJeskeâ cnCepes ‘osn DeefvelÙe Deelcee efvelÙe ~ neefÛe efJeJeskeâ efvelÙeeefvelÙe ~~
oeme. 13.1.23
24. ceeies GuuesefKeuesues efheb[eleerue Ûeej osn DeeefCe yeÇÿeeb[eleerue Ûeej osn efceUtve Dee" osn
nesleele.
25. efJeJeskeâ kesâuee keâer ‘leòJeW "eFËÛÙee "eFË ~ efJeYeeietve iesueer ~~ (oeme. 6.2.31) Demee
Øekeâej neslees.
26. Demes Demeues lejer ‘‘mLetue met#ce leòJe Pee[e ~ efheb[ yeÇÿeeb[eÛee efveJee[e ~~ ØeÛeerle heens
Ssmee Lees[e ~ Yetceb[Uer ~~ (oeme. 17.1.25) Demee Øekeâej Demelees.
* * * * *
8. Ûeej efpeveme
efJeÕeele Deveble heoeLe& Deensle. Ùee efJeÕeeÛes mJe¤he keâeÙe, lemesÛe Ùee efJeÕee}e keâener
keâejCe Deens keâeÙe, DeMeemeejKÙee ØeMveebÛeer Gòejs MeesOeCÙeeÛee ØeÙelve heâej hetJeeaheemetve Ûee}t
Deens. Demee ØeÙelve keâjleevee, peieeÛÙee keâejCeemekeâš lÙeebleer} heoeLeeËÛes JeieeakeâjCe
keâjCÙeeÛes ØeÙelve ØeeÛeerve YeejleerÙe efJeÛeejJebleebveer kesâ}s. DemeeÛe Skeâ ØeÙelve ceneje°êleerue
Skeâe ßes‰ meeOetves kesâuee. ns meeOet cnCepes megØeefmeodOe meceLe& jeceoeme mJeeceer nesle. lÙeebÛee ne
ØeÙelve lÙeebÛÙee oemeyeesOe Ùee iebÇLeele kesâ}s}e efometve Ùeslees. lÙeeÛee DeefOekeâ efJeÛeej Ùee }sKeele
kesâ}e Deens.
jeceoemeebveer DeÉwle leòJe%eeve ceeb[}s Deens. lÙeebÛÙee celes efveieg&Ce1 yeÇÿe ns Debeflece leòJe2
Deens. Ùee cetU efve§e} efveieg&Ce yeÇÿeele mebkeâuhe¤he ÛebÛe}3 ceeÙee GodYeJe}er. Ùee
mebkeâuhe¤he ceeÙesheemetve efJeÕeeÛeer Glheefòe4 Pee}er. Debeflece leòJeebmen efJeÕeeleer} heoeLeeËÛes
Skeâ JeieeakeâjCe jeceoememJeerceeRveer oemeyeesOeeÛÙee efJemeeJÙee oMekeâeleer} heeÛeJÙee meceemeele
efo}s Deens. lÙeebÛÙee celes ns meJe& cnCepes ‘ÛelJeej efpeveme’ (· Ûeej efpeVeme) Deensle. cnCepes
Ûeej efpevemeebKee}er meJe& JemletbÛes JeieeakeâjCe keâjlee Ùesles.
pejer jeceoememJeeceeRveer ‘Ûeej efpevemeebÛes’ JeieeakeâjCe megÛeefJe}s Deens, lejer lÙeebveer Ùee Ûeej
efpevemeebÛeer veeJes efo}s}er veenerle. lej veeJeeSsJepeer mebKÙeelcekeâ Meyo Jeehe¤ve lÙeebveer Ùee Ûeej
efpevemeebÛee efveoxMe kesâ}e Deens. les cnCeleele -
‘‘ÙesLetve heenelee lesLeJejer ~ ÛelJeej efpeveme DeJeOeejeR ~ Ùeskeâ Ûeewoe heebÛe ÛÙeejer ~ SsmeW
Deens~~’’ (20.5.1). Ùee DeesJeerÛee DeLe& Demee Deens : - cetU yeÇÿeeheemetve efJeÕeeleer}
heoeLee&heÙeËle pes keâener Deens les ÛelJeej efpeveme Deensle. cnCepes les meJe& heoeLe& ‘Ûeej efpeveme’
Ùee JeieeakeâjCeele yemeleele. Ùeebleer} heefn}e efpeVeme ‘Skeâ’ Ùee mebKÙesves metefÛele neslees. ogmeje
efpeVeme Ûeewoe Deens. cnCepes ogmeNÙee efpevemee}e Ûeewoe veeJes DemeuÙeeves, lees ‘Ûeewoe’ Ùee
mebKÙesves metefÛele neslees. eflemeje efpeVeme ne heeÛe heoeLe& Skeâ$e ÙesTve yeve}e DemeuÙeeves, lees
heeÛe Ùee mebKÙesves yeesefOele neslees. DeeefCe MesJešer pees ÛeewLee efpeVeme Deens. leesner Ûeej Jemleg
Skeâ$e ÙesCÙeeves leÙeej nesle DemeuÙeeves, lees Ûeej Ùee mebKÙesves yeesefOele neslees.
Jej efouesuÙee efpevemeebvee veeJes osTve meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, Demes cnCelee Ùesles:-
yeÇÿe ns Skeâ, SkeâcesJe DeefÉleerÙe Deens. cnCetve Skeâ Ùee mebKÙesves yeÇÿe yeesefOele nesles.
cnCetve heefn}e efpeVeme cnCepes Skeâ DemeCeejs efveieg&Ce yeÇÿe nesÙe. Ûeewoe veeJes DemeCeeje ogmeje
efpeVeme Deens. Ûeewoe veeJes cetU ceeÙes}e5 Deensle. cnCetve ogmeje efpeVeme cnCepes Ûeewoe veeJes
DemeCeejer cetU ceeÙee Deens. eflemeje efpeVeme cnCepes heeÛe iees°er cnCepes heeÛe ceneYetles Skeâ$e
ÙesTve yeveCeeje ieš Deens. DeekeâeMe, JeeÙeg, lespe, pe} Je he=LJeer ner heeÛe ceneYetles Deensle.
DeeefCe ÛeewLee efpeVeme Ûeej cnCepes Ûeej KeeCeer Deensle. ÙesLes KeeCeer Meyoeves pÙee Ûeej
Øekeâejebveer ØeeCÙeebÛeer Glheefòe nesles, les Ûeej Øekeâej DeefYeØesle Deensle. Ùee Ûeej KeeCeer cnCepes
peejpe, Deb[pe, mJesope DeeefCe GefodYeppe Ùee nesle. ÙesLes Ûeej KeeCeer Ùee Meyoebveer Ùee Ûeej
Øekeâejebveer GlheVe nesCeejs mepeerJe ØeeCeer DeefYeØesle Deensle. Ùeeheg{s Ùee Ûeej efpevemeebÛes
DeeJeMÙekeâ les mhe°erkeâjCe heg{s efo}s}s Deens.
(De) heefn}e efpeVeme · Skeâ · Skeâ yeÇÿe
Ùee yeÇÿeeefJe<eÙeer 20.5 ceOÙes jeceoememJeeceer meebieleele :- hejyeÇÿe ns efvece&U, efve§eU,
efveefJe&keâej Je DeKeb[ Deens. les meJeeËhes#ee DeeieUs JesieUs Deens. les veevee keâuheveebhes#ee efYeVe
Demetve, les keâuheveebÛÙee heef}keâ[s Deens cnCepesÛe les efveefJe&keâuhe Deens (20.5.2-3). Ùee
hejyeÇÿeeÛÙee lees[erÛes DevÙe keâenerner veener (20.5.4).
oemeyeesOeele Flej ef"keâeCeer yeÇÿeeÛes JeCe&ve Ùesles. les meb#esheeves heg{er}ØeceeCes:-
yeÇÿe ns ceeÙeshes#ee6 JesieUs Deens. cetUceeÙesÛÙee ceeies efveieg&Ce yeÇÿe Deens (6.9.32).
yeÇÿeele ceeÙeeceU veener (14.9.14). yeÇÿeele ceeÙee-Yeüce veener (7.3.47). yeÇÿe ns
ceeÙesÛÙee Deleerle Deens (7.6.59). cetU ceeÙesÛÙee he}erkeâ[s yeÇÿe Deens (8.10.70).
Deelcee Je hejceelcee ner yeÇÿeeÛeerÛe veeJes Deensle (7.5.50). efveieg&Ce yeÇÿe cnCepes efveieg&Ce
Deelcee Deens (6.3.29). DeelceJemleg osneleerle Deens; leerÛe hejyeÇÿe Deens (8.8.28). yeÇÿe
cnCepesÛe hejceelcee; lees DeÛÙegle Je Deveble Deens (6.9.22). hejceelcee ne %eeveIeve,
Skeâ¤he, hegjeleve, efÛeõthe Je efÛevcee$e Deens (7.2.49). lees ÂMÙeehes#ee JesieUe Deme}e lejer
lees ÛejeÛejele meJee&lcee Deens (6.9.23). yeÇÿe ns efveieg&Ce Deens (6.2.6). yeÇÿe MeeÕele
Deens (6.2.15). les meJe& JÙeehekeâ Deens (6.2.19). les DeefJeveeMeer Deens (6.3.6). les
DeÛeU, De{U Deens (6.3.17). yeÇÿe efvejekeâej Deens; yeÇÿee}e heejeJeej veener; yeÇÿe
efvece&U Deens (6.5.2-3). yeüÿe veece¤heeleerle Deens (7.2.45). les Ûece&Ûe#et}e efomele
veener (7.2.5). yeÇÿe ns efveJeeble, De¤he, De}#e, DeieesÛej, DeÛÙegle, Deveble, Dehejbheej,
DeÂMÙe, DelekeäÙe&, ÛewlevÙe¤he, meòee¤he DeeefCe efvepeevebo Deens (7.2.45-47). yeÇÿe ns
menpe, meoesefole, Megæ, yegæ, meJee&leerle Je Meyoeleerle Deens (7.2.49).
meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, ‘‘yeÇÿe mekeâUebntefve Leesj ~ yeÇÿeeSsmeW veeneR meej ~ yeÇÿe
met#ce DeieesÛej ~ yeÇÿeeefokeâebmeer’’ (7.2.6) Demes Deens.
(Dee) ogmeje efpeVeme · Ûeewoe · Ûeewoe veeJes DemeCeejer cetU ceeÙee : -
cetU ceeÙesÛeer Ûeewoe veeJes keâesCeleer Je lÙeebÛee DeefYeØeeÙe keâeÙe ns heneCÙeehetJeea cetU
ceeÙesÛÙee meboYee&le jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele keâeÙe meebefiele}s Deens, ns meb#esheeves heneCes
DeeJeMÙekeâ Deens.
Øemlegle mLeUer (20-5) jeceoeme mJeeceer ceeÙesefJe<eÙeer Demes meebieleele : - cetU6 ceeÙee
cnCepes veevee keâuhevee Deensle (20.5.4). leer met#ce Je keâo&ce¤he7 Deens. cetU yeÇÿeeÛÙee
ef"keâeCeÛee ‘Denb yeng mÙeeb’ (· ceer Deveskeâ nesF&ve) ne mebkeâuhe cnCepes cetU ceeÙee
(20.5.5). ne cetUÛee pees nefjmebkeâuhe7-De Deens, leesÛe mekeâUebÛee Deelcee Deens
(20.5.6); leesÛe Deblejelcee Deens.
oemeyeesOeele DevÙe$e8 cetUceeÙesefJe<eÙeer meceLe& Demes meebieleele :- cegUele SkeâcesJe efve§e}
efveieg&Ce yeÇÿe nesles; lÙee efve§e} yeÇÿeele ÛebÛe} efvecee&Ce nesles (17.1.1). efve§e} yeÇÿeele
GodYetle nesCeeNÙee Ùee ÛebÛeUe}e cetUceeÙee cnCeleele (10.10.5-7). efve§e} yeÇÿeele ns pes
Ûe}ve / ÛebÛe} Pee}s, les FÛÚe/mhetâefle&/mcejCe Ùee mJe¤heeÛes Demeles (10.10.12).
JesieàÙee Meyoeble, efve§e} yeÇÿeele ÛebÛeue Peeues cnCepes yeÇÿeeuee mJele:Ûes mcejCe mHegâjues
(17-2.6). efveieg&Ce yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeer ‘Denb’ (= ceer) DeMeer mhetâefle& Jee mcejCe Peeues
(8.3.51). efveieg&Ce yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeer ‘Denb’ DeMeer peer mhetâefle& mhegâj}er, leerÛe ceeÙee
(8.3.51). efve§e} yeÇÿeeme DenbheCeeves nesCeejer mJele:Ûeer peeCeerJe cnCepes cetU Øeke=âefle
(10.10.13) DeeefCe cetU Øeke=âefle cnCepesÛe cetUceeÙee nesÙe (10.10.13). cetU yeÇÿeele
ns pes heefn}s mhegâjCe Pee}s, lesÛe DeblejelcÙeeÛes · cetUceeÙesÛes mJe¤he Deens (16.7.4).
efvejekeâej yeÇÿeeceOÙes mhetâefle&¤he Denbkeâej G"}e; ne mhetâefle&¤he Denbkeâej (·
cetUceeÙee) JeeÙegmJe¤he Deens (4.10.1-2) cnCepesÛe cetU ceeÙee ner JeeÙegmJe¤he Deens
(cetUceeÙee JeeÙeesmJe¤he 9.6.8 ; lemesÛe 10.3.2). JeeÙetle peeCeerJe Demeles; ner peeCeerJe
cnCepesÛe FÛÚe (10.4-10). ner FÛÚe cnCepes‘Denb yeng mÙeeb’ ( · ceer Deveskeâ JneJes),
ner FÛÚe/keâuhevee/mebkeâuhe nesÙe. cnCetve Demes cnCelee Ùesles:- cetU yeÇÿeele keâuhevee Dee}er
(11.1.8-9); yeÇÿeele mebkeâuhe G"}e (12.6.4); efve§e} yeÇÿeele ÛebÛe} mebkeâuhe
efvecee&Ce Pee}e (13.3.3) DeeefCe ne mebkeâuhe (· peeCeerJe) cnCepesÛe cetUceeÙee
(15.7.2) DeMeeØekeâejs, cetUceeÙee ner cet}le: DelÙeble met#ce keâuhevee Deens (20.2.19);
cetUceeÙee mebkeâuhe¤he Deens (20.9.23)
Jejer} YeeieÛe jeceoememJeeceer JesieàÙee Meyoeble Demee mebeieleele :- cetUceeÙee
JeeÙegmJe¤he Deens; JeeÙetle peeCeerJe Demeles (10.4.10). cnCetve JeeÙeg DeeefCe peeCeerJe Ùee
oesneWÛÙee cesUeJÙee}e cetUceeÙee cnCeeJes (10.9.5). yeÇÿeeÛÙee efve§e} mJe¤heele ÙesCeejer
ÛebÛe} efmLeefle cnCepes JeeÙeg (10.9.4); Ùee JeeÙetceOÙes peieppÙeesefle Demeles
(10.3.11,13) cnCetve JeeÙet, peeCeerJe Jee peieppÙeesefle ÙeebÛÙee cesUeJÙee}ener cetUceeÙee
cnCeleele (10.9.7)
meb#esheeves : - efve§e} yeÇÿeele G"Ceejs
ÛebÛe}/JeeÙeg/keâuhevee/mebkeâuhe/mhetâe|le/mcejCe/Denbkeâej¤he mcejCe DeLeJee FÛÚe cnCepes
cetUceeÙee.
cetUceeÙee ner meiegCe Je meekeâej Deens. leer efJekeâejer cnCepes melele yeo}Ceejer Deens
(7.1.55). ceeÙee #eCeYebiegj, veeMeJeble Deens (7.1.56; 8.8.37). Ùee me=°erÛeer/efJeÕeeÛeer
jÛevee ceeÙescetUs nesles (7.1.58-59)
cetUceeÙee ner FbefõÙeiecÙe veener; leLeeefhe lÙee ceeÙesÛeer · ÛebÛeUeÛeer Lees[erheâej keâuhevee
ÙeeJeer cnCetve efle}e Devesskeâ veeJes efo}s}er Deensle (10.10.6). efve§e} yeÇÿeeleer} ÛebÛe}e}e
( · cetUceeÙes}e) Deveskeâ9 veeJes efo}er peeleele (10.10.5-7). cetUceeÙesÛeer veeJes
mebeieCeejs pes Meyo Deensle les Yee<esÛÙee Â°erves hegefu}bieele, Œeeref}bieele DeLeJee vehegbmekeâef}bieele
Demeleele. cnCetve leervener ef}bieele DemeCeejer Deveskeâ veeJes cetUceeÙes}e efo}er peeleele.10
cetU ceeÙesÛÙee leerve ef}bieele DemeCeeNÙee Deveskeâ veeJeebhewkeâer Ûeewoe veeJes11 jeceoemeebveer
20.5 ceOÙes efo}s}er Deensle, leer DeMeer : -
‘‘efve§eUeR ÛebÛeU Ûesle}s ~ cnCeewefve ÛewlevÙe yeesef}}W ~ iegCemeceevelJes pee}W ~ iegCemeecÙe
SsmeW ~~ DeOe&veejervešsÕej ~ leesefÛe <e[diegCesÕej ~ Øeke=âefle heg®<eeÛee efJeÛeej ~ efMeJeMeòeâer ~~
MegæmeòJeiegCeeÛeer ceeb[Ceer ~ DeOe&cee$ee iegCe#eesefYeCeer ~ heg{W eflevneR iegCeebÛeer keâjCeer ~ Øeieš
pee}er ~ ceve ceeÙee Deblejelcee ~ Ûeewoe efpevemeebÛeer meercee ~ efJeÅeceeve %eeveelcee ~ Flegkesâ "eÙeeR
~~ Ssmee ogmeje efpeveme ~ DeefYeOeeves Ûelego&Me ~~ (20.5.7-11)
ÙesLes jeceoememJeeceeRveer keâener veeJeebÛeer mhe°erkeâjCes efo}er Deensle; lej keâOeer lÙeebveer
efo}suÙee mhe°erkeâjCeeJe¤ve les veeJe12 "jJeeJes }eieles. Ùee oesve iees°er }#eele IesTve ner
veeJes heg{er}ØeceeCes keâUleele:-
(1) ÛewlevÙe (2) iegCemeecÙe (3) DeOe&veejervešsÕej (4) <e[diegCesÕej (5) Øeke=âefle-
heg®<e (6) efMeJeMeefòeâ (7) Megæ meòJeiegCe (8) DeOe&cee$ee13 efkebâJee iegCe#eesefYeCeer
(9) meòJe (iegCe) (10) jpe (iegCe) (11) lece (iegCe) (12) ceve (13) ceeÙee
(14) Deblejelcee
cetUceeÙesÛÙee Ùee Ûeewoe veeJeebÛes mebef#ehle mhe°erkeâjCe heg{er}ØeceeCes oslee Ùesles:-
(1) ÛewlevÙe :- efve§e} yeÇÿeele ÛebÛe} GodYeJe}s; lesÛe cetUceeÙee Deens. efve§e} yeÇÿeele
G"Ceejs ÛebÛe} ( · cetUceeÙee) cnCepes mhetâefle&¤he Denbkeâej ne JeeÙegmJe¤he Deens
(4.10.1-2). JeeÙetle peeCeerJe Deens; cnCetve Ùee efve§e} yeÇÿeeleer} ÛebÛe}e}e ·
cetUceeÙes}e ÛewlevÙe cnCeleele (efve§e}eR ÛebÛe} Ûesle}W ~ cnCeesefve ÛewlevÙe yeesef}}W ~~
20.5.7). cetUceeÙee pe[13-De heoeLeeËvee ÛesleefJeles, Ûeslevee osles, cnCetve efle}e ÛewlevÙe
cnCeleele (pe[ heoeLe& ÛesleefJeleW leW ~ cnCeewefve ÛewlevÙe yeesef}pesleW ~ met#ce¤heW mebkesâleW ~
mecepeesve IÙeeJeer ~~20.2.21). efve§e} yeÇÿeele ÛebÛe} G"}s, leerÛe ceeÙee; leer mebkeâuhe¤he
Deens ( cetUceeÙee mebkeâuhe¤he ~~ 20.9.23). efve§e} yeÇÿeele ÛebÛe} mebkeâuhe G"}e
cnCepesÛe efve§e} yeÇÿeele ÛewlevÙe peeies Pee}s. cnCetve lÙee cetUceeÙes}e - mebkeâuhee}e -
ÛewlevÙe Demes cnš}s peeles.
(2) iegCemeecÙe :- cetUceeÙesle leerve iegCe meòJe, jpe, lece Demeleele. (lewmeer cetUceeÙee
peeCe ~ hebÛe YetleW DeeefCe ef$eiegCe ~ cetUeR Deensle ns ØeceeCe ~ ØelÙeÙe peeCeeJeW ~~ 15.7.9 ÙesLes
cetU Meyoeves cetU ceeÙee DeefYeØesle Deens). cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he Deens (9.6.8;
10.4.10); lÙee JeeÙetle leerve iegCe Demeleele (lewmeer yeÇÿeeR cetUceeÙee peeCe ~ lÙee JeeÙeesceOÙeW
ef$eiegCe ~ DeeefCe hebÛe YetleW ~~10.9.1; les cetU ceeÙesÛeW }#eCe ~ JeeÙeesmJe¤heefÛe peeCe ~
hebÛeYetleW DeeefCe ef$eiegCe ~ JeeÙeeWDebieer ~~ 10.3.2). cetU ceeÙesle leerve iegCe meceeveheCes
Demeleele. leerÛe iegCemeecÙe DeJemLee nesÙe (meceeveiegCe, iegCemeecÙe 20.9.24). cetUceeÙesle
leerve iegCeebÛee mecelees} DemeuÙeeves, efle}e iegCemeecÙe cnCeleele (iegCemeceevelJeW pee}W ~
iegCemeecÙe SsmeW ~~ 20.5.7). efve§e} yeÇÿeele mJele:Ûes mcejCe mhegâj}s. lÙee mcejCeele
iegCeebÛeer meceevelee DemeuÙeeves, lesLes iegCemeecÙe Demeles (efve§eUeR mcejCe Ûesle}W ~ lÙeebme
ÛewlevÙe SsmeW keâefuhe}W ~ iegCemeceevelJeW pee}W ~ iegCemeecÙe SsmeW ~~ 17.2.6). DeMeeØekeâejs
cetUceeÙesle iegCemeecÙe DemeuÙeeves, efle}e iegCemeecÙe cnCeleele.
(3) DeOe&veejervešsÕej : - yeÇÿeele G"Ceeje mhetâefle&¤he Denbkeâej ( · cetU ceeÙee) ne
JeeÙegmJe¤he Deens (4.10.1-2); lÙee JeeÙetle peeCeerJe Deens (10.4.10) cnCetve JeeÙeg
DeeefCe peeCeerJe ÙeebÛÙee cesUeJÙee}e cetUceeÙee cnCeleele (efve§eUeR pes pebÛeU efmLeleer ~ leesefÛe
JeeÙees ~~ leÙeeceOÙes peeCeerJe keâUe ~ peieppeesleerÛee efpeJneUe ~ JeeÙees peeCeerJe efceUesve cesUe
~ cetUceeÙee yeesef}pes ~~10.9.4.5). Ùee JeeÙetceOÙeWÛe peieppÙeesefle Demeles (10.9.5;
JeeÙeesceOeer} peieppeesleer ~~ 104.13; JeeÙeesceOÙeW peieppeesleer ~~ 10.4.11)
JeeÙeg, peeCeerJe Jee peieppeesleer ÙeebÛÙee cesUeJÙee}e cetU ceeÙee cnCeleele. (JeeÙees peeCeerJe
peieppeesleer ~ leÙeeme cetUceeÙee cnCeleer ~ heg®<e DeeefCe Øeke=âefle ~ ÙeeÛesÛe veeJe ~~ 10.9.7).
cetUceeÙesleer} JeeÙet}e Øeke=âefle cnCeleele DeeefCe peieppÙeesleer}e heg®<e14 cnCeleele. (JeeÙeesme
cnCeleer Øeke=âleer ~ DeeefCe heg®<e cnCeleer peieppeesleer ~ heg®<e Øeke=âleer efMeJeMeòeâer ~ ÙeeÛesÛe veeJe
~~ 10.9.8). JesieàÙee Meyoeble : - JeeÙeg cnCepes Meefòeâ/Øeke=âefle Je peeCeerJe cnCepes F&Õej;
Ùee oesneWvee efceUtve DeOe&veejervešsÕej cnCeleele (JeeÙees Meefòeâ peeCeerJe F&Õej ~ DeOe&veejervešsÕej
~ }eskeâ cnCeleer efvejblej ~ ÙesCeW ØekeâejW ~~10.9.10). Ùee meJee&Ûee YeeJeeLe& Demee :-
cetUceeÙesle oesve leòJeW Deensle. Skeâe}e Meefòeâ Jee Øeke=âefle cnCeleele; lej ogmeNÙee}e
F&Õej/heg®<e/efMeJe cnCeleele DeeefCe lÙee oesneWvee efceUtve DeOe&veejervešsÕej ns veeJe efo}s peeles.
cnCepesÛe cetU ceeÙes}ener DeOe&veejervešsÕej ner meb%ee Øeehle nesles.
(4) <e[diegCesÕej :- efveieg&Ce yeÇÿeeceOÙes pees mebkeâuhe¤he iegCeefJekeâej GlheVe Pee}e,
lÙee}e <e[diegCesÕej14-De cnCeleele; Ùee <e[diegCesÕeje}eÛe DeOe&veejervešsÕej cnCeleele
(efveieg&Ceer iegCeefJekeâe® ~ leesefÛe <e[diegCesÕe¤ ~ DeOe&veejervešsÕe¤ ~ leÙeeme cnefCepes ~~
17.2.8; heg{s mebkeâuhe Gef"}e ~ <e[diegCesÕej yeesef}pes lÙee}e ~ DeOe&veejervešsÕeje}e ~
yeesef}pesleW ~~ 12.6.4). ÙeeÛee DeLe& Demee keâer DeOe&veejervešsÕej neÛe <e[diegCesÕej Deens
(DeOe&veejervešsÕej leesefÛe <e[diegCesÕej ~~ 20.5.8). DeMeeØekeâejs efveieg&Ce yeÇÿeele}e mebkeâuhe
cnCepesÛe cetU ceeÙee; efle}eÛe <e[diegCesÕej efkebâJee DeOe&veejervešsÕej cnCeleele.
(5) Øeke=âefle-heg®<e, DeeefCe (6) efMeJe-Meefkeäle : - cetUceeÙee JeeÙeg¤he Deens. Jej
heeefnuÙeeØeceeCes lesLes Meòeâer Je F&Õej/efMeJe DeeefCe Øeke=âefle Je heg®<e ner oesve leòJeW Deensle
(10.9.7.10). cnCetve cetUceeÙes}ener Øeke=âefle-heg®<e DeeefCe efMeJe-Meefkeäle ner veeJes Deensle
(10.9.8; 15.7.2-3).
(7) Megæ meòJe : - meJe& 15leòJeeceOÙes pes cegKÙe leòJe Deens, lÙee}e MegodOemeòJe
cnCeleele; lÙee}eÛe DeOe&cee$ee, cenòeòJe, cetUceeÙee cnCeleele (leòJeebceOÙes cegKÙe leòJe~
les peeCeeJes MegodOe meòJe ~ DeOe&cee$ee cenòelJe ~ cetUceeÙee ~~12.5.11). ceeies
heeefnuÙeeØeceeCes, cetUceeÙesle meòJe, jpe Je lece ns leerve iegCe iet{ ~ met#ce ¤heeves Demeleele
(15.7.9) DeeefCe pesLes meòJe, jpe, lece ns leerve iegCe iet{ Jee met#ce ¤heeves Demeleele,
lÙee}e cenòeòJe efkebâJee MegodOe meòJe cnCeleele (leÙeemeerÛe cnefCepes cenòelJe ~ pesLeW ef$eiegCeeÛes
iet{lJe ~ DeOe&&cee$ee MegodOemeòJe ~ iegCe#eesefYeCeer ~~ 20.9.27). SJeb cetU ceeÙes}eÛe MegodOe
meòJe ns veeJe efo}s peeles.
(8) iegCe#eesefYeCeer16 (efkebâJee DeOe&cee$ee) :- cetU ceeÙesle meòJe - jpe-lece ns leerve
iegCe17 meecÙeeJemLesle Demeleele (20.2.25). Ùee cetUceeÙesletveÛe efJeÕeeÛeer Glheefòe nesles.
cetUceeÙesletve efJeÕe¤heer Debkegâj hegâšle Demeleevee, pees heefn}e efJekeâej neslees lees cnCepes
iegCeceeÙee efkebâJee iegCe#eesefYeCeer ceeÙee nesÙe. cetUceeÙee ner yengiegCeer Deens; DeOeescegKe nesTve
leerÛe iegCe#eesefYeCeer yeveles (12.6.6). cetUceeÙesleer} iegCeebÛeer meecÙeeJemLee {Utve, efleÛÙee
"eÙeer iegCeebÛee Lees[e efJekeâej Pee}e keâer efle}eÛe iegCe#eesefYeCeer Demes cnCeleele (cetUceeÙee
JeeÙeesmJe¤he ~ Sskeâ iegCe#eesefYeCeerÛes ¤he ~ iegCeefJekeâej nesleebefÛe Deuhe ~ iegCe#eesefYeCeer yeesef}pes
~~ 9.6.8). nerÛe iees° jeceoememJeeceer heg{er}ØeceeCesner meebieleele : - cetUceeÙesheemetve
iegCe#eesefYeCeer ceeÙee efvecee&Ce nesles (8.4.2; 10.2.6). cetUceeÙesletve GodYeJe}suÙee ceeÙesves
iegCeebvee pevce efo}e; cnCetve efle}e iegCe#eesefYeCeer ceeÙee cnCeleele (8.4.2). pÙee ceeÙesletve
iegCe Øeieš ( · JÙekeäle) nesleele, efle}e iegCe#eesefYeCeer cnCeleele (pesLetve iegCe Øeiešleer ~ leerme
iegCe#eesefYeCeer cnCeleer ~~ 20.2.24) DeeefCe iegCe#eesefYeCeer ceeÙesletveÛe cegUele met#ce/iet{
DemeCeejs leerve iegCe ns mhe° nesleele (heg{s eflevner iegCeebÛeer keâjCeer/Øeieš pee}er ~~ 20.5.9)
cetU ceeÙes}e MegæmeòJe cnCeleele (Jej hene); lÙee}eÛe DeOe&cee$ee cnCeleele
(12.5.11). iegCe#eesefYeCeer ns cetUceeÙesÛes Skeâ veeJe Deens; meenefpekeâÛe DeOe&cee$ee nerner
iegCe#eesefYeCeerÛe Deens (DeOe&cee$ee iegCe#eesefYeCeer ~ 20.5.9)
(9) meòJe (10) jpe (11) lece ns iegCe :- cetUceeÙesle met#ce ¤heeves meòJe, jpe
DeeefCe lece ns leerve iegCe DemeleeleÛe (10.9.1; 10.3.2); lesLes les meecÙeeJemLesle Demeleele
(20.9.4; 20.5.7). efJeÕeeslheòeeRÛÙee JesUer cetUceeÙeeÛe iegCe#eesefYeCeer ceeÙee yeveles (Jej
hene). iegCe#eesefYeCeer ceeÙesle leerve iegCe Øeieš nesleele (heg{s eflevner iegCeebÛeer keâjCeer ~ Øeieš
pee}er ~~205.9). iegCe#eesefYeCeer ceeÙesletve meòJe-jpe-lece ns ef$eiegCe efvecee&Ce nesleele cnCepes
les JÙekeäle Jee mhe° nesleele (heg{W eflepeheemeeJe keâesCe ~ meòJe-jpe-lece iegCe ~~8.4.3;
cetUceeÙesheemetve iegCeceeÙee ~ iegCeceeÙesheemetve leÙee ~ iegCeebme pevce ~~ 9.6.26; les cetUceeÙee
yengiegCeer ~ DeOeescegKes iegCe#eesefYeCeer ~ iegCe$eÙe eflepeheemegveer ~ efvecee&Ce pee}s ~~ 12.6.6).
meòJe, jpe, lece ns leerve iegCe cetU ceeÙesle meecÙeeJemLesle Demeleele. lesÛe iegCe#eesefYeCeer
ceeÙesle Øeieš¤heeves Demeleele. lesJne keâeÙe&keâejCeeÛes DevevÙelJe18 }#eele IesTve, Ùee leerve
iegCeebveener cetUceeÙee cnCelee Ùesles.
(12) ceve :- cetU ceeÙes}e Deveskeâ veeJes Deensle DeeefCe leer leervener efuebieeble DemeCeeNÙee
Meyoebveer oeKeefJe}er peeleele. cetUceeÙesÛÙee vehegbmekeâef}bieer veeJeele Deble:keâjCe Je efÛeòe ner veeJes
Deensle (peeCeCes Deble:keâjCe efÛeòe ~ 10.10.20). ØeeÙe: ceve ns Deble:keâjCe19 ceeve}s
peeles. cnCetve ceve ns cetUceeÙesÛes veeJe "jles. cetUceeÙesÛeer Ûeewoe veeJes Mejerjelener meehe[leele
(MejerjeR efJeYeeie}W ~ mekeâUkeâeneR ~~ keâeÙe leW ÙesLesefÛe heeneJeW ~ kewâmeW leW ÙesLeWefÛe MeesOeeJeW ~
met#ceeÛeeR Ûeewoe veeJeW ~ ÙesLeWefÛe mecepeeJeer ~~20.9.20-21). cetUceeÙee ner mebkeâuhe¤he
Deens; DeeefCe lesÛe Deble:keâjCeeÛes mJe¤he Deens. DeMeeØekeâejs mebkeâuhe keâjCeejs ceve ns
cetUceeÙesÛes veeJe "jles.
(13) ceeÙee :- jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele cetUceeÙee, iegCeceeÙee, iegCe#eesefYeCeer
ceeÙee ns Meyo GheÙeesefpe}s Deensle. lÙee Meyoebletve ›eâceeves cetU, iegCe Je iegCe#eesefYeCeer ns Meyo
ieeU}s keâer kesâJeU ceeÙee ne Meyo Gjlees. DeeefCe ne ceeÙee Meyo meeceevÙeheCes Ùee leervener
ceeÙesmee"er Jeehejlee Ùeslees. oemeyeesOeele jeceoeme mJeeceeRveerner Deveskeâ ef"keâeCeer vegmelee ceeÙee
DemeeÛe Meyo Jeehej}e Deens. Goe. 6.3.12; 6.5.1-23; 7.5.10,14; 8.2.2,35;
8.3.35; FlÙeeefo. Kesjerpe ‘Denb Ssmeer mhetâefle& pee}er ~ lesefÛe ceeÙee’ (8.3.51) Demes cnCetve
lÙeebveer ceeÙee cnCepesÛe cetUceeÙee Demesner oeKeJetve efo}s Deens.
(14) Deblejelcee - ceeies heeefnuÙeeØeceeCes cetUceeÙes}e leervener ef}bieeleer} MeyoebÛeer veeJes
Deensle. lÙeeleer} hegef¼bieer veeJeebceOÙes Deblejelcee20 ns veeJe Deens (Deelcee Deblejelcee ~~
10.10.18). Deelcee nsner veeJe ceeÙes}e20 Deens. keâejCe Deelcee ÛebÛe} Deens, Demesner
meceLe& meebieleele (12.5.15). pesLes ÛebÛe}heCe Demeles lesLes Deblejelcee Demelees (20.6.9).
cegUele nefjmebkeâuhe Deens; leesÛe meJeeËÛee Deblejelcee nesÙe (20.5.6). cetU efve§e} yeÇÿeele
ØeLece G"Ceejs mhegâjCe nsÛe DeblejelcÙeeÛes }#eCe efkebâJee mJe¤he Deens (cetUeR cegUerÛes mhegâjCe
~ leWefÛe DeblejelcÙeeÛeW }#eCe ~~16.7.4)
DeMeer ner cetUceeÙesÛeer Ûeewoe veeJes Deensle. Ùeeleer} iegCemeecÙe,MegæmeòJe Je Deblejelcee ner
veeJes ceeÙesÛes mJe¤he oeKeJetve osleele. DeOe&veejervešsÕej, <e[diegCesÕej, Øeke=âefle-heg®<e Je
efMeJeMeefòeâ ner veeJes ceeÙesÛes mJe¤he DeefOekeâ mhe° keâjleele. ÛewlevÙe ns veeJe ceeÙesÛes mJe¤he
lemesÛe keâeÙe& oeKeefJeles. iegCe#eesefYeCeer, meòJe, jpe Je lece ner veeJes ceeÙesÛÙee
keâeÙee&ÛÙee/heefjCeeceeÛÙee Â°erletve Deensle. ceeÙee ns veeJe meeceevÙeheCes ceeÙesÛeer meJe& ¤hes
metefÛele keâjles. ceve ns veeJe ØeecegKÙeeves efheb[eÛÙee Âef°keâesveeletve Deens.
DeMeer Ûeewoe veeJes DemeCeeje ogmeje efpeVeme Deens (Ûeewoe efpevemeebÛeer meercee ~ efJeÅeceeve
%eeveelcee ~ Flegkesâ "eÙeeR ~~ 20.5.10; Ssmee ogmeje efpeveme / DeefYeOeeves Ûelego&Me ~~
20.5.11).
(F) eflemeje efpeVeme · heeÛe · heeÛe ceneYetles :- heeÛe ceneYetles ne eflemeje efpeVeme
Deens. DeekeâeMe, JeeÙeg, lespe, pe} Je he=LJeer DeMeer hebÛe21 ceneYetles Deensle. hebÛe ceneYetles ner
GlheVe nesTve veeMe heeJeCeejer DemeuÙeeves, lÙeebvee Deeefo DeeefCe Deble Deensle; lÙeeble peeCeerJesÛee
DebMe22 Deieoer keâceer Deens (ÙesLes heeneleeb peeCeerJe Lees[er ~ Deeefo Deble ns jeskeâ[eR ~~
20.5.12). oemeyeesOeele hebÛe ceneYetleeyeö} meceLe& Flej$e Demes meebieleele : - iegCe#eesefYeCeer
ceeÙesheemetve meòJe, jpe, lece ns leerve iegCe Pee}s (8.4.2-3). lÙeeleer} leceesiegCeebheemetve hebÛe
ceneYetles GlheVe Pee}er (leceesiegCeeheemetve efvecee&Ce ~ pee}eR hebÛeYetleW ~~ 8.4.3; SJeb
leceesiegCeeheemetve pee}eR ~ hebÛe ceneYetleW ~~ 8.4.4). hebÛe ceneYetleebÛÙee efceßeCeeves me=ef° efkebâJee
efheb[yeÇÿeeb[ jÛevee Pee}er Deens (12.6.12-17). meenefpekeâÛe efheb[ DeeefCe yeÇÿeeb[ ÙeeceOÙes
hebÛe ceneYetles efometve Ùesleele (heeÛe YetleW les yeÇÿeeb[er ~ DeeefCe heebÛeÛeer Jele&leer efheb[eR ~~
9.6.37; lemesÛe 9.6.38). meJe& me=°erÛeer jÛevee ner heeÛe ceneYetleebveer efmeæ Pee}s}er Deens
(mekeâU me=°erÛeer jÛevee ~ les ns hebÛeYeteflekeâ peeCee ~~6.2.7). ÛeewNÙeebMeer }#e Ùeesefve nener
hebÛe ceneYetleebÛeeÛe efJemleej Deens (heebÛee YetleebÛes efJemleej ~ ÛeewNÙeebMeer }#e Ùeesveer ~~
9.6.43)
(F&) ÛeewLee efpeVeme · Ûeej · Ûeej KeeCeer : - Ûeej KeeCeer ne ÛeewLee efpeVeme Deens
(KeeCeer efvejesefheuÙee leele[er ~ lees ÛeewLee efpeveme ~~20.5.12). Ùee Ûeej KeeCeerle Deveble
ØeeCeer efvecee&Ce nesleele; lÙeebÛÙeele peeCeerJe Demeles (ÛÙeejer KeeCeer Deveble ØeeCeer ~ peeCeerJesÛeer
pee}er oešCeer ~~20.5.13)
Ûeej KeeCeeRÛes vegmeles G¼sKe oemeyeesOeele Demes Deensle : - 3.10.37; 8.1.20;
13.3.15. lÙeebÛeer veeJes Deb[pe, peejpe,23 mJesope DeeefCe GodefYepe DeMeer Deensle
(13.3.14). hebÛeceneYetleebheemetve me=°erÛeer jÛevee PeeuÙeeJej, Ùee Ûeej24 KeeCeer
GodYeJeleele; he=LJeer DeeefCe heeCeer ns lÙeebvee yeerpe¤heeves25 Deensle.
efJeÕeele ØeeCÙeebÛÙee ÛeewNÙeebMeer }#e Ùeesefve Deensle (ÛeewNÙeebMeer }#e peerJeÙeesveer ~
13.3.16; ÛeewNÙeebMeer }#e ÙeesveeRÛee Jeeme ~ Yetceb[UeR ~~ 12.6.16). ns meJe& ØeeCeer Ùee
Ûeej KeeCeerletve GlheVe nesleele (ÛelJeej KeeCeer peerJe veevee ~~ 15.4.24; ÛeewKeeCeeRÛes ØeeCeer
Demeleer ~~15.9.1).
DeMeeØekeâejs efveieg&Ce yeÇÿe DeeefCe efJeÕeeleer} Deveble heoeLe& ÙeebÛes JeieeakeâjCe keâ¤ve,
jeceoememJeeceeRveer Ûeej efpeVeme cnCepes Jeie& meebefiele}s Deensle, ns mhe° nesles.
leUšerhee
1. oemeyeesOeeÛÙee 7.3 ceOÙes jeceoememJeeceeRveer 14 (ieewCe) yeÇÿeebÛes JeCe&ve keâ¤ve, ceie
cegKÙe yeÇÿe keâmes JesieUs Deens, ns mebeefiele}s Deens. hene : Ùee «ebLeeleerue heefnuee uesKe.
2. Ùee yeÇÿeeÛes DeefOekeâ JeCe&ve oemeyeesOe, 9.1.1-29 ceOÙes Deens.
3. ceeÙesÛÙee meefJemlej mhe°erkeâjCeemee"er hene :- Ùee «ebLeeleerue ceeÙee ne uesKe.
4. leLeeefhe ner efJeÕeeslheefòe heejceeefLe&keâ Â<šŸee Kejer veener, nsner }#eele "sJeeJeÙeeme nJes.
5. lemes heent iesuÙeeme, cetU ceeÙes}e veevee veeJes Deensle (10.10.5,7), Demes
jeceoememJeeceer meebieleele. lÙeebleer} Ûeewoe veeJes meceLeeËveer ÙesLes efo}er Deensle. lÙeebveer nerÛe
veeJes keâe efveJe[}er ns meebielee Ùesle veener. yengOee Ùee veeceebÛes efJeefMe° DeewefÛelÙe }#eele
IesTve lÙeebveer ner veeJes efveJe[}s}er efomeleele. ns DeewefÛelÙe efkebâJee Ùee veeJeeÛes mhe°erkeâjCe
heg{s efo}s Deens.
6. ceeÙee DeeefCe yeÇÿe Ùeeleer} meefJemlej heâjkeâemeeFer hene : oeme. 6.5.1-24
7. keâo&ce cnCepes efÛeKe}. efÛeKe} cnCepes heeCeer Je ceeleer ÙeebÛes efceßeCe efkebâyengvee
meeceevÙeheCes efceßeCe. ceeÙee keâo&ce¤he Deens cnCepes leer efceßeCe¤he Deens. cetU ceeÙesle
keâener heoeLeeËÛes efceßeCe Deens. cetU ceeÙesceOÙes leerve iegCe Je heeÛe Yetles ÙeebÛee keâo&ce
cnCepes efceßeCe Deens. (mJe¤he cegUeRÛe Yeeme}W ~ ef$eiegCe-YetleebÛes ~~ Ssmee ne cegUerÛee
keâo&cet ~~ 9.6.14-15. (ÙesLes cetU Meyoeves cetUceeÙee DeefYehesÇle Deens). cetU ceeÙesle
met#ce¤heeves hebÛeYetles DeeefCe ef$eiegCe Demeleele (lewmeer cetUceeÙee peeCe ~ hebÛeYetleW DeeefCe
ef$eiegCe ~ cetUeR Deensle ns ØeceeCe ~ ØelÙeÙeW peeCeeJeW ~~15.7.9). cetUceeÙee JeeÙegmJe¤he
Deens (9.6.8; 10.4.10); lÙee JeeÙetceOÙes heeÛe Yetles DeeefCe leerve iegCe Demeleele
(10.9.1; 10.3.2)
7-De. cetUmebkeâuhe lees nefjmebkeâuhe ~~ 20.4.19
8. leLeeefhe ner cetUceeÙee Kejer veener. ceeÙee mJehveJeled Deens (14.10.3). ce=iepeUeØeceeCes
Deens (7.3.36). ceeÙee DemelÙe Deens (10.10.55). ceeÙee efceLÙee Deens
(14.10.1). ceeÙee efceLÙee Deens ner iees° efJeÛeejer ceeCemee}e keâUtve Ùesles (8.2.53;
20.3.23).
9. cetUceeÙes}e efMeJeMeefkeäle Demesner cnCeleele (10.10.7). Ùee efMeJeMekeäleer}e cnCepesÛe
cetUceeÙes}e Deveble veeJes Deensle (5.4.21)
10. leervener ef}bieeleer} cetU ceeÙesÛeer keâener veeJes jeceoemeebveer 10.10.16-31 Ùee
ef"keâeCeer efo}s}er Deensle.
11. cetUceeÙesÛeer Ûeewoe veeJes ner Mejerjele megæe peeCetve IÙeeJeÙeeÛeer Deensle, Demesner
jeceoeme mJeeceer cnCeleele. hene : - 20.9.20-29.
12. efve§eUeR ÛebÛeU Ûesle}W ~ cnCeewefve ÛewlevÙe yeesef}}W ~~ (1); iegCemeceevelJes pee}W ~
iegCemeecÙe SsmeW ~~ (2); MegæmeòJeiegCeeÛeer ceeb[Ceer (7); heg{s eflevner iegCeebÛeer keâjCeer ~
Øeieš pee}eR (9-11). leerve iegCe ns meòJe, jpe, lece Demes Deensle. cnCetve Ùeeoerle les
mJeleb$eheCes efo}s Deensle.
13. veeJes Ûeewoe jneJeer cnCetve DeOe&cee$ee Je iegCe#eesefYeCeer ner veeJes mJeleb$eheCes Iesle}s}er
veenerle. oesvnerner veeJes cetUceeÙesÛeerÛe Deensle.
13-De. cetUceeÙee mebkeâuhe¤he ~ leW Deble:keâjCeeÛes mJe¤he ~ pe[ ÛesleJeer ÛewlevÙe¤he
~ lesner MejerjeR Deens ~~ 20.9.23
14 JeeÙetleer} efJeMes<e peeCeerJe cnCepesÛe Øeke=âleerceOeer} heg®<e (JeeÙeesceOÙeW peeCeerJe efJeMes<e ~
leesefÛe Øeke=âleerceOÙes heg®<e ~~10.9.9)
14-De. Ùee <e[diegCesÕeje}eÛe Øeke=âefle-heg®<e, efMeJe-Meefkeäle, DeOe&veejervešsÕej ner veeJes
Deensle (15.7.2-3)
15. oemeyeesOeeleer} leòJe MeyoeÛÙee efJeefMe° DeLee&mee"er hene : Ùee «ebLeeleerue leòJePee[e ne
uesKe.
16. iegCe#eesefYeCeer Ùee MeyoeÛee heÙee&Ùe cnCetve iegCeceeÙee nener Meyo jeceoememJeeceeRveer
Jeehej}s}e Deens.
17. Jej (2) iegCemeecÙe hene.
18. jeceoememJeeceer DeÉwle leòJe%eeve ceeveleele. DeÉwle leòJe%eeveele GheeoevekeâejCe Je
lÙeeÛes keâeÙe& ns efYeVe ceeve}s peele veenerle; lej les DevevÙe ( · JesieUs vemeCeejs) Deensle
Demes ceeve}s peeles. Ùee}eÛe keâeÙe&keâejCeeÛes DevevÙelJe cnCeleele.
19. jeceoememJeeceeRveer Deble:keâjCehebÛekeâner meebefiele}s Deens. lÙeele ceve, efÛeòe ÙesleeleÛe.
ceve ns mebkeâuhe-efJekeâuhe keâjCeejs Deens. cetUceeÙee nerner mebkeâuhe¤he Deens.
20. oemeyeesOeele jeceoememJeeceer keâener Meyo JesieJesieàÙee DeLee&ves Jeehejleele. meboYee&vegmeej
lÙeebÛee DeLe& "jJeeJee }eielees.
21. hebÛeceneYetleebÛÙee DeefOekeâ ceeefnleermee"er oemeyeesOe 8-5 hene.
22. hene : cnCeewefve peeCeerJe-vesCeerJe-efceefßele ~ DeJeIeW Ûeeef}}W hebÛeYetle ~ cnCeewefveÙeeb
Yetleeble ~ peeCeerJe Demes ~~ keâes"s efomeW keâes"W ve efomeW ~ hejer les YetleeR JÙeehetve Demes ~
leer#Ce yegæer keâefjlee Yeemes ~ mLetU met#ce ~~ 9.6.20-21 ~~
23. heg{er} mLeeveer heâòeâ oesve KeeCeeRÛee efveoxMe Deens : - Ùeskeâ peU mJesoeheemetve pee}s ~
les ØeeCeer mJesope yeesef}}s ~ Ùeskeâ JeeÙeeskeâjleeb pee}s ~ Dekeâmceele GodefYepe ~~10.4.33
24. cegUeR pee}er les cetU ceeÙee ~ ef$eiegCe pee}s les iegCeceeÙee ~ pe[lJe heeJe}er les DeefJeÅee
ceeÙee~ me=ef°¤heW ~~ heg{W ÛÙeejer KeeCeer peeuÙee ~ ÛÙeejer JeeCeer efJemleejuÙee ~ veevee Ùeesveer
ØeiešuÙee ~~ veevee JÙeòeâer ~~11.1.9-10
25. Deb[pe peejpe mJesope GefodYeppe ~ he=LJeer heeCeer mekeâUebÛes yeerpe ~ SsmeW ns veJe}
Ûeespe~ me=ef°jÛevesÛeW ~~ (13.3.14)
* * * * *
9. peieppeesleer
oemeyeesOe Ùee «ebLeele ÙesCeeNÙee jeceoememJeeceeRÛÙee keâener leeefòJekeâ mebkeâuhevee Ùee
hetJe&keâe}erve mebleJee*dceÙeele Dee{Ule veenerle. peiepÙeesleer ner DeMeerÛe Skeâ mebkeâuhevee Deens.
oemeyeesOeeleer} oneJee oMekeâ ne ‘‘peieppeesefle’’ oMekeâ Deens. Kesjerpe Ùee peieppeesleerÛee keâener
leheMeer} oMekeâ 11 Je oMekeâ 15 ÙeeceOÙes Ùeslees. peieppeesleerÛes ns meJe& Gu}sKe }#eele
IesTve, Øemlegle }sKeele peieppeesleerÛes mhe°erkeâjCe efo}s Deens.
peieppeesleer Ùee mebkeâuhevesÛÙee meboYee&le Skeâ iees° }#eele IesCes DeeJeMÙekeâ Deens. leer
cnCepes :- peieppeesleerÛee mebyebOe oemeyeesOeeleer} ceeÙesÛÙee mebkeâuhevesMeer Deens. lÙeecegUs
peieppeesleerÛes mhe°erkeâjCe keâjleevee, ceeÙesÛeer DeeJeMÙekeâ leer ceeefnleer keâ¤ve IÙeeJeer }eieles.
lemesÛe ÙesLes kesâ}s Deens.
peieppeesleer cnCepes keâeÙe, ns meebieleevee jeceoememJeeceer Skesâ ef"keâeCeer Demes cnCeleele,
‘‘peer peeCeerJe meJe& peiee}e JeeÛeJeerle Demeles, efle}e peieppeesleer Demes veeJe efo}s peeles.’’
ÙeeÛee DeLe& Demee :- peer peeCeerJe peieeleer} meJe& efpeJeble ØeeCÙeebvee JeeÛeJeerle Demeles, pÙee
peeCeerJescegUs peieeleer} efpeJeble ØeeCeer mJele:Ûes j#eCe keâjleele, leer peeCeerJe cnCepes peieppeesleer
(10.9.14). peieppeesleerÛÙee Ùee DeLee&Kesjerpe DeeCeKeer keâener DeLeeËveer jeceoememJeeceeRveer ne
Meyo Jeehej}e Deens. ns meJe& DeLe& Skeâ$e keâ®ve, Ùee }sKeele Øemlegle kesâ}s Deensle.
(1) peieppeesleer cnCepes JeeÙegmJe¤he cetUceeÙesleer} peeCeerJe ne Ieškeâ :- oemeyeesOeele
cetUceeÙesÛes mJe¤he Demes meebefiele}s Deens : - cegUele efve§eU yeÇÿe Demeles. lÙee efve§eU
yeÇÿeele ÛebÛeU efvecee&Ce nesles. efve§eU yeÇÿeeleer} ns met#ce ÛebÛeU cnCepes cetUceeÙee. Deelee,
yeÇÿeeÛÙee efve§eU mJe¤heeleer} ner ÛebÛeU efmLeleer cnCepes JeeÙeg Deens. ÙeeÛee DeLe& Demee keâer
cetUceeÙee ner JeeÙegmJe¤he Deens. Ùee JeeÙetle peeCeerJe Demeles. cnCetve JeeÙeg DeeefCe peeCeerJe Ùee
oesneWÛÙee cesUeJÙee}e cetUceeÙee cnCeleele. ÙeeÛee DeLe& Demee :- cetUceeÙesle oesve Ieškeâ
Deensle, Skeâ JeeÙeg DeeefCe ogmeje peeCeerJe. JeeÙeg DeeefCe peeCeerJe Ùee MeyoebSsJepeer DevÙe Meyo
Jeehe¤ve jeceoememJeeceer Demes meebieleele :- JeeÙet}e Øeke=âefle cnCeleele (JeeÙeesme cnCeleer
Øeke=âefle ~ 10.9.8), DeeefCe peeCeerJe cnCepes peieppeesleer (peeCeerJe peieppeesefle ~ 10.9.7).
Ùee peieppeesleer}eÛe heg®<e Demesner cnCeleele (DeeefCe heg®<e cnCeleer peieppeesefle ~ 10.9.8)
efkebâJee, JeeÙet}e Mekeäleer Demes cnCeleele (JeeÙees Mekeäleer ~ 10.9.10), lej peeCeerJes}e F&Õej
cnCeleele (peeCeerJe F&Õej ~ 10.9.10). meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, cetUceeÙesleer} JeeÙeg
cnCepes Øeke=âefle efkebâJee Mekeäleer DeeefCe peeCeerJe cnCepes heg®<e (· peieppeesleer) efkebâJee F&Õej (·
efMeJe) (JeeÙeesme cnCeleer Øeke=âleer ~ DeeefCe heg®<e cnCeleer peieppeesefle ~ heg®<e-Øeke=âefle efMeJe-
Mekeäleer ~ ÙeeÛesÛe veeJe ~ (10.9.8)
Jejer} ØekeâejÛe jeceoememJeeceer JesieàÙee heæleerves Demee ceeb[leele : - JeeÙetceOeer}
peeCeerJe-keâ}s}e peieppeesleer Demes veeJe efo}s DemeuÙeeves, JeeÙeg DeeefCe peeCeerJe (·
peieppeesleer) Ùee oesneWÛÙee cesUeJÙee}e cetUceeÙee cnCeleele ( leÙeeceOÙes peeCeerJe keâUe ~
peieppeesefleÛee efpeJneUe ~ JeeÙees peeCeerJe efceUesve cesUe ~ cetUceeÙee yeesef}pes ~ 10.9.5)
Deelee, JeeÙet}e Øeke=âefle Je peieppeesefle¤he peeCeerJes}e heg®<e cnCele DemeuÙeeves, ns oesve
cnCepes Øeke=âefle Je heg®<e nesle; DeeefCe Ùee oesneWvee efceUtve cetUceeÙee cnCeleele (JeeÙees peeCeerJe
peieppeesefle ~ leÙeeme cetUceeÙee cnCeleer ~ heg®<e DeeefCe Øeke=âleer ~ ÙeeÛesÛe veeJe ~ 10.9.7)
Jejer} meJe& mhe°erkeâjCeebÛee YeeJeeLe& FlekeâeÛe Deens : - cetUceeÙesle pes JeeÙeg DeeefCe
peeCeerJe Demes oesve Ieškeâ Deensle, lÙeeleer} peeCeerJe cnCepes peieppeesleer Deens. cnCetve
peeCeerJe Ùee mJe¤heeleer} peieppeesleer ner cetUceeÙesÛee Skeâ Ieškeâ Deens.
(2) cetUceeÙes}ener peieppeesleer Demes cnCelee Ùesles : - Jej heeefn}s keâer, peeCeerJe efkebâJee
peieppeesleer ne cetUceeÙesÛee Skeâ Ieškeâ DeLeJee DeJeÙeJe Deens. Deelee, Deveskeâoe DeJeÙeJe
DeeefCe DeJeÙeJeer ns Skeâ¤he ceeve}s peeleele. lÙeevegmeej peeCeerJe / peieppeesleer ne Ieškeâ
DemeCeeNÙee cetUceeÙes}e peieppeesleer cnCelee Ùesles. heg{er} DeesJeerle jeceoememJeeceeRveer ner
mebkeâuhevee ceeb[}er Deens : - Øeke=âefle heg®<e efMeJe Mekeäleer ~ DeOe&veejervešsÕej cnCeleer ~ hejer les
DeeJeIeerr peieppeesleer ~ cetU lÙeemeer ~~ (15.7.3.). ÙesLes kegâCeer cnCes} keâer, Ùee DeesJeerceOÙes
Øeke=âefle-heg®<e FlÙeeoeRÛes cetU peieppeesleer Demes cnš}s Deens. lesJne ÙesLes ‘‘cetU’’ Meyoeves
ceeÙesÛes cetU DemeCeeNÙee yeÇÿeeÛee yeesOe nesCeej veener keâeÙe ? Ùee ØeMveeÛes Gòej vekeâejeLeea
Deens. DeesJeerleer} cetU Ùee Meyoeves yeÇÿeeÛee yeesOe nesle veener. ÙeeÛes keâejCe Demes : -
jeceoememJeeceeRÛÙee celes, yeÇÿe ns efve§eU Je efveieg&Ce Deens. cnCepes yeÇÿeele keâesCelesner iegCe
veenerle. ÙeeG}š peieppeesleer ne peeCeerJe-iegCe Deens. lÙeecegUs cetUceeÙesleer} peeCeerJe ne iegCe
DemeCeejer peieppeesleer ner efveieg&Ce yeÇÿe DemeCeej veener, ns GIe[ Deens. cnCetve Jejer} DeesJeerle
peieppeesleer ner ‘‘cetU lÙeebmeer’’ Deens, Ùee mebkeâuhevesle iegCe DemeCeejer peieppeesleer ner yeÇÿe
Deens, Demee DeLe& Ieslee Ùesle veener. lÙeecegUs Ùee DeesJeerceOÙes peieppeesleer cnCepes cetUceeÙee
DemeeÛe DeLe& IÙeeJee }eielees.
DeeCeKeer Demes :- oemeyeesOeele DevÙe keâener ef"keâeCeer, peieppeesleer ner cetUceeÙesÛes Skeâ
veeJe Deens, Demes jeceoememJeeceer meebieleele. les cnCeleele : - efve§eU hejyeÇÿeele G"CeeNÙee
ÛebÛeUe}e cnCepesÛe cetUceeÙes}e Deveskeâ veeJes Deensle. MeyoebÛÙee ef}bieevegmeej cetUceeÙes}e
hegef¼bieer, œeeref}bieer DeeefCe veheggbmekeâef}bieer veeJes efo}er peeleele. lÙeeleer} veeJeeble ‘‘peieppeesleer’’ ns
Skeâ veeJe Deens. DeMee Øekeâejs cetUceeÙes}e pejer DemebKÙe veeJes oslee Ùesle Deme}er, lejer
cetUceeÙee ner Jemlet cee$e Skeâ jeneles DeeefCe leer Jemlet cnCepes peieppeesleer (Ssmeer veeceW Gob[
Demeleer ~ hejer les ÙeskeâÛeer peieppeesleer ~ efJeÛeejJeble les peeCeleer ~ meJeeËlejelcee ~
10.10.32). Goe. cetUceeÙes}e hegef¼bieele Deelcee Demes veeJe Deens, œeeref}bieele peieppeesleer
Demes veeJe Deens DeeefCe vehebgmekeâef}bieele meJe&%eheCe Demes veeJe Deens. leLeeefhe ns leervener Meyo
SkeâÛe cetUceeÙee ne DeLe& meebieCeejs Deensle ( Deelcee peieppeesefle meJe&%eheCe ~ leerveer efceUesve
SkeâefÛe peeCe ~~ 10.10.33).
Jejer} meJe& efJeJesÛeveeÛee YeeJeeLe& Demee Deens keâer, peieppeesleer ne Meyo cetUceeÙee Ùee
DeLee&vesner jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele keâOeer keâOeer Jeehej}e Deens.
(3) peieppeesleer ner osJeosJeleebÛes cetU Deens : - Jej heeefn}s Deens keâer, efve§eU yeÇÿeeleer}
ÛebÛeU cnCepes cetUceeÙee. efve§eU yeÇÿeele ns pes ÛebÛeU G"}s, les FÛÚe efkebâJee mhetâefle& efkebâJee
mcejCe Ùee mJe¤heeÛes Demeles. (efve§eUeR mcejCe Ûesle}W ~ lÙeeme ÛewlevÙe Ssmes keâefuhe}s ~
iegCemeceevelJeW pee}W ~ iegCemeecÙe SsmeW ~~ 17.2.6). ner FÛÚe cnCepesÛe ‘‘ Denb yeng
mÙeeced’’ (· ceer Deveskeâ nesF&ve) ner FÛÚe efkebâJee mebkeâuhe DeLeJee keâuhevee. DeMee Øekeâejs
efve§eU yeÇÿeele FÛÚe Dee}er, keâuhevee Dee}er, mebkeâuhe G"}e, ÛebÛeU mebkeâuhe efvecee&Ce
Pee}e, ‘Denb’ (·ceer) DeMeer mhetâefle& Pee}er, mhetâefle&¤he Denbkeâej G"}e. ne mebkeâuhe
/keâuhevee cnCepesÛe cetUceeÙee Deens. meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, efve§eU yeÇÿeeleer} FÛÚe
/ mHetâefle& / mhegâjCe / mcejCe cnCepesÛe cetUceeÙee Deens.
cetUceeÙesheemetveÛe me=°erÛeer jÛevee nesles. efJeÕe ns ceeÙesÛee efJekeâej Je efJemleej Deens.
cetUceeÙesheemetve GodYetle Pee}suÙee efJeÕeele Deveskeâ ØeeCeer Deensle. DeeefCe Deblejelcee ne meJe&
osJeebÛes cetU Deens. ne Deblejelcee cnCepes cetUceeÙeeÛe Deens. cnCepesÛe cetUceeÙee nerÛe meJe&
osJeebÛeer peveveer Deens; cetUceeÙee nerÛe meJe& osJeebÛes cetU Deens. JesieUs Meyo Jeehe¤ve
meebieeÙeÛes PeeuÙeeme : - cetUceeÙee cnCepes yeÇÿeele G"}s}s mcejCe Deens. ns mcejCe
(·cetUceeÙee) nsÛe meJe& osJeleebÛes cetU Deens; Ùee mcejCeeÛes DebMe cnCepes veevee osJelee
Deensle. Meejoe-¤heele DemeCeejer cetUceeÙee ner yeÇÿeosJe, FlÙeeefo osJeebÛeer peveveer Deens.
Jejer} YeeieÛe jeceoememJeeceer JesieàÙee Meyoeble heg{er}ØeceeCes ceeb[leele : - JeeÙetle
cnCepes cetUceeÙesle pees peeCeerJe ne iegCe Deens, lees F&ÕejeÛes }#eCe Deens. cetUceeÙesleer} ne
peeCelee F&Õej neÛe meJexÕej Deens. Ùee F&Õejeheemetve heg{s leerve iegCe nesleele cnCepes Ùee F&ÕejeÛee
leerve iegCeebMeer mebyebOe Ùeslees. Ùee leerve iegCeebheemetve yeÇÿee, efJe<Ceg, censMe ns leerve osJe GlheVe
nesleele. Deelee cetUceeÙesleer} (·JeeÙetleer}) peeCeerJe cnCepesÛe peieppeesleer Deens. cnCetve
peieppeesleerheemetve osJeosJelee GlheVe nesleele, ns cnCeCes meeLe& "jles.
DevÙe ieewCe osJeosJeleebÛÙee yeeyeleerle jeceoememJeeceer Demes meebieleele : - cetUceeÙee
JeeÙegmJe¤he Deens. Ùee JeeÙetle DeekeâeMe FlÙeeefo heeÛe met#ce Yetles DeeefCe meòJe, jpe, lece ns
leerve iegCe met#ce ¤heele DemeleeleÛe. Ùee JeeÙetceOÙes meJe& osJeleebvee Leeje Deens. osJeosJelee, Yegles,
FlÙeeefo meJe& JeeÙegmJe¤he Demeleele DeeefCe JesUØemebieer les osn OeejCe keâ¤ve Øeieš nesleele Je
veblej ieghlener nesleele. JeeÙetceOÙes peieppeesleer Deens. leer peeCeerJe¤he Deens. Ùee peeCeerJesceOÙes
JeemevescegUs veevee ØekeâejÛes Yeso efvecee&Ce nesleele; ns Yeso nsÛe JeeÙeg¤he osJeosJeleebÛes cetU Deens
(JeeÙees mJe¤heW efJeÛejleer ~ JeeÙeesceOÙes peieppeesleer ~ peeCeleer keâUe Jeemevee Je=òeer ~ veevee
Yesos ~ 10.4.11). JeeÙetceOeer} peieppeesleerÛÙee Deveble cetefle& cnCepesÛe meJe& osJeosJelee Deensle
(Skeâ JeeÙeesceOeer} peieppeesleer ~ peieppeesleerÛÙee Deveble cetefle& ~ osJeosJeleebÛÙee ~ 10.4.13).
Ùee meJee&Ûee ceefLeleeLe& Demee keâer, peieppeesleer nerÛe meJe& osJeosJeleebÛes cetU Deens.
(4) peeCeerJe¤he peieppeesleerÛes DebMe meJe& ØeeefCecee$eeble Deensle : - Ùee efJeOeeveeÛee DeLe&
}#eele ÙesCÙeeme, hegve: Skeâoe cetUceeÙesÛÙee mJe¤heeÛes efJeJesÛeve }#eele IÙeeJeÙeeme nJes. les
Demes Deens :- cetUceeÙee ner JeeÙegmJe¤he Deens. cetUceeÙesle met#ce ¤heeves meòJe, jpe DeeefCe
lece ns leerve iegCe Demeleele. Deelee, pÙee Jemletle meòJe, jpe Je lece ns leerve iegCe iet{ / met#ce
¤heele Demeleele lÙee Jemlet}e MegodOemeòJeiegCe cnCeleele. cetUceeÙesle meòJe, jpe, lece ns leerve
iegCe met#ce DeJemLesle DemeuÙeeves, cetUceeÙes}e MegodOemeòJeiegCe cnCeleele. (leÙeemeerÛe cnefCepes
cenòeòJe ~ pesLes ef$eiegCeeÛes iet{lJe ~ DeOe&cee$ee Megæ meòJe ~ iegCe#eesefYeCeer ~~ 20.10.27).
Ùee Megæ meòJe iegCeeletve cnCepesÛe cetUceeÙesletve heg{s meòJe, jpe Je lece ns leerve iegCe JÙekeäle
efkebâJee mhe° nesleele. cetUceeÙesle leerve iegCe ØeiešleeÛe, cnCepes leerve iegCe JÙekeäle nesleeÛe, leerÛe
cetUceeÙee iegCeceeÙee nesles. cetUceeÙesleer} iegCeebÛeer meecÙeeJemLee {Utve efleÛÙeele iegCeebÛee Lees[e
efJekeâej Pee}e keâer efle}eÛe iegCe#eesefYeCeer ceeÙee cnCeleele. Ùee iegCe#eesefYeCeer ceeÙesletve efkebâJee
iegCeceeÙesletve meòJe, jpe, DeeefCe lece ns leerve iegCe efvecee&Ce nesleele cnCepes JÙeòeâ nesleele
DeLeJee mhe° nesleele. meòJe, jpe Je lece ns leerve iegCe JÙekeäle PeeuÙeeJej, ØeLece efJe<Ceg
pevceeme Dee}e. efJe<Ceg cnCepes Megæ peeCeerJe efkebâJee peeCeleer keâUe efkebâJee meòJeiegCe nesÙe.
lÙee efJe<Cet}eÛe keâOeer meòJeiegCeeÛee osn OeejCe keâjCeeje efJe<Cet Demesner cnCeleele. Ùee
meJee&Ûee YeeJeeLe& Demee:- cetUceeÙesle meòJeiegCe cnCepes efJe<Cet met#ce ¤heeves nesleeÛe; heg{s lees
meòJeiegCe · efJe<Cet JÙekeäle Pee}e, DeeefCe lÙeeves meòJeiegCeeÛee ÛelegYe&gpe osn OeejCe kesâ}e.
Deelee, ne pees efJe<Cet Deens, leesÛe $ew}eskeäÙeeÛes hee}ve keâjlees. Ùee efJe<CetÛÙee DebMeevesÛe peie
Ûee}les, Demes YeieJeodieerlee meebieles (lÙeeÛÙee DebMes peie Ûee}s ~ SsmeW YeieJeodieerlee yees}s ~~
10.9.13). efJe<CetÛÙee DebMeeves peie Ûee}les, cnCepesÛe efJe<Cet ØeeCÙeebÛes hee}ve keâjlees. Ùee
efJeOeeveeÛee DeLe& Demee Deens :- efJe<Cet ne meòJeiegCeevesÛe yeve}s}e Deens; lees meòJeiegCeeÛee
hegleUe/cetefle& Deens. meòJe Ùee iegCeeÛes mJe¤he peeCeerJe ns Deens. ner peeCeerJe efJeÕeeleer} meJe&
ØeeCÙeeble efJeYeeietve ies}er Deens; DeeefCe Ùee peeCeerJescegUsÛe - Ùee peeCeerJesÛÙee ØesjCesvesÛe -
peieeleer} meJe& ØeeCeer mJele:}e JeeÛeefJeleele efkebâJee mJele:Ûes j#eCe keâjleele (Skeâ peeCeerJe
Jeeš}er ~ ØeeefCecee$eeme efJeYeeie}er ~~ peeCe peeCees JeeÛeefJe}er ~ meJe&$e keâeÙee ~~
10.9.14). mhe° keâ¤ve meebieeÙeÛes PeeuÙeeme : - cetUceeÙesheemetve efJeÕe efvecee&Ce nesles. Ùee
efJeÕeele Deveskeâ ØeeCeer GlheVe nesleele. lÙee meJe& ØeeCÙeeble SkeâÛe peeCeerJe keâUe Deens; efle}eÛe
peieppeesleer cnCeleele (Deveskeâ ØeeCeer efvecee&Ce nesleer ~ hejer ÙeskeâefÛe keâUe Jele&leer ~ leÙes veeJe
peieppeesleer ~ peeCeleer keâUe ~~ 10.9.14-15). peieppeesleerÛee DebMe DemeCeejer ner peeCeerJe
ØeeCÙeebÛÙee ef"keâeCeer %eeveWefõÙes Je keâceXefõÙes ÙeebÛes ceehe&âle keâeÙe& keâjles. peieppeesleerÛee DebMe
DemeCeejer ner peeCeerJeÛe ØeeCÙeebÛÙee veevee megKeog:KeebÛeer hejer#ee keâjles, ØeeCÙeebÛes mLetU Mejerj
Ûee}efJeles, Je lÙee ØeeCÙeebÛes j#eCe keâjles.
ØeeefCecee$eeble efJeYeeietve ies}suÙee peieppeesleerÛee DebMe keâeÙe keâeÙe& keâjlees, ns jeceoememJeeceer
heg{er}ØeceeCes meebieleele : - SkeâÛe peeCeerJe cnCepes peieppeesleer ner meJe& ØeeCÙeeble efJeYeeie}er
ies}er Deens. ÙeeÛeeÛe DeLe& Demee keâer, peieppeesleerÛee DebMe ØelÙeskeâ ØeeefCecee$eele Deens. Ùee
peieppeesleercegUsÛe ØeeCeer efpeJeble jneleele Je mJele:Ûes j#eCe keâjleele, ns Ùee peieele ØelÙe#eÛe
heneJeÙeeme efceUles (Skeâ peeCeerJe Jeeš}er ~ ØeeefCecee$eeme efJeYeeie}er ~ peeCe peeCees
JeeÛeefJe}er~ meJe&$e keâeÙee ~~ leÙesÛes veeJe peieppeesleer ~ ØeeefCecee$e efleÛesve peerleer ~~ ÙeeÛeer
jeskeâ[er ØeÛeerleer ~ ØelÙe#e heeneJeer ~~ 10.9.14-15). peieeleer} keâesCeleener ØeeCeer-ceie lees
heMeg Demees, he#eer Demees, efkeâ[e Demees Jee cegbieer Demees - }#eele DeeCee. lees efpeJeble Deens
leesheÙeËle ner peeCeerJe lÙeeÛÙee Mejerjele melele KesUle Demeles. efkebâyengvee ner peeCeerJe osnele
Deens, leesheÙeËleÛe lees ØeeCeer efpeJeble Demelees; ner peeCeerJe cnCepesÛe peieppeesleerÛee DebMe
Mejerjeyeensj ies}e keâer ØeeCeer lelkeâeU ce¤ve he[lees (lees iesef}Ùee ØeeCeer cejleer ~ pesLeer} lesLes
~~ 10.9.18)
peieeleer} efpeJeble ØeeCÙeeble melele KesUCeejer ner peeCeerJe ØeeCÙeebvee mJe-j#eCeeÛeer ØesjCee
osle Demeles. mebkeâš Dee}s efkebâJee Me$etÛes YeÙe GlheVe Pee}s keâer ØeeCeer mJele:}e JeeÛeefJeCÙeeme
}heleele, o[leele efkebâJee heUtve peeleele DeeefCe cnCetve les JeeÛeleele. DeMee Øekeâejs ner peeCeerJe
meJe& peieeme cnCepes peieeleer} meJe& ØeeCÙeebme JeeÛeJeerle Demeles; cnCetveÛe efle}e peieppeesleer
ns veeJe efo}s peeles (DeJeIÙee peieeme JeeÛeefJeleer ~ cnCeewefve veeceW peieppeesleer ~~ 10.9.18).
meb#esheeves meebieeÙeÛes PeeuÙeeme, cetUceeÙesleer} peeCeerJesÛes cnCepesÛe peieppeesleerÛes DebMe
peieeleer} ØeeefCecee$eele Jeeš}s ies}s Deensle, Je lesLes efleÛÙee ØesjCesves ØeeCeer mJele:Ûes mebj#eCe
keâjerle Demeleele.
DeeòeeheÙeËle Pee}suÙee meJe& efJeJesÛeveeÛee leelheÙee&Le& Demee meebielee ÙesF&}:- peieppeesleerÛeer
ÛelegefJe&Oe mebkeâuhevee jeceoememJeeceeRveer ceeb[}s}er Deens :- (1) peieppeesleer ner cetUceeÙesÛee
Skeâ Ieškeâ Deens. (2) keâOeer cetUceeÙes}eÛe peieppeesleer Demes cnCelee Ùesles. (3) peieppeesleer
ner osJeosJeleebÛes cetU Deens. (4) peieppeesleerÛes DebMe peieeleer} efpeJeble ØeeCÙeeble Demetve, les
ØeeCÙeebÛes j#eCe keâjCÙeeme GheÙeesieer he[leele.
DeeòeeheÙeËle peieppeesleerÛes pes mJe¤he heeefn}s, les efJeÕeeslheòeerÛÙee JesUer DeeefCe efJeÕeeÛÙee
efmLeeflekeâeUer Demeles. ceneØe}ÙeeÛes JesUer peieppeesleerÛes keâeÙe nesles, lÙeeÛes efoioMe&ve
jeceoememJeeceer Demes keâjleele : - ceneØe}ÙeeÛes JesUer ØelÙeskeâ keâeÙe& DeeheuÙee keâejCeele
meceeefJe° nesles. lesJne ceneØe}ÙeeÛes keâeUer cetUceeÙesÛee }Ùe neslees. meenefpekeâÛe cetUceeÙesÛee
Ieškeâ DemeCeejer peieppeesleer ner }erve nesles (lesLeW peeCeerJe jeefn}er ~ DeeefCe peieppeesleer
efvecee}er ~~ 10.5.26). ceie efJeÕeeslheefòehetJeea pÙeeØeceeCes kesâJeU efveieg&Ce yeÇÿeeÛeer
mJe¤heefmLeleer nesleer, lÙeeØeceeCes ceneØe}Ùeeveblej kesâJeU yeÇÿeeÛeer mJe¤heefmLeleer Gjles (Megæ
meejebMe Gj}er ~ mJe¤heefmLeleer ~~ 10.5.26). cnCepesÛe ceneØe}Ùeeveblej peieppeesleer
efvecee}er Deens, DeeefCe heâkeäle efveieg&Ce yeÇÿeeÛeer mJe¤heefmLeleer Gj}er Deens. DeMee Øekeâejs
efJeÕeeÛeer Glheòeer, efmLeleer Je }Ùe Ùee leervener keâeUele peieppeesleer keâeÙe mJe¤heele Demeles,
ÙeeÛes efJeJesÛeve jeceoememJeeceeRveer oemeyeesOeele kesâ}s}s Deens.
* * * * *

दासबोधातील तत्त्वज्ञान

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

दासबोधातील तत्त्वज्ञान

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

oemeyeesOeeleerue leòJe%eeve

peieodieg® ßeermeceLe& jeceoememJeeceeRÛÙee 400JÙee

w ØekeâeefMekeâe : meew. ceeÙee kesâ. Deehešs

w meJe& nkeäkeâ mJeeOeerve

ÙepegJexo Deheeš&ceWš, Sme. šer. keâe@ueveer jes[,

w cetuÙe : 100 ®heÙes

w ØeLece DeeJe=òeer : F. me. 2007

Øee. [e@. kesâ. Jee. Deehešs ÙeebÛee Deuhe heefjÛeÙe

Øee. [e@. kesâ. Jee. Deehešs ÙeebÛes ØekeâeefMele «ebLe

ns jeceoeme heg{er}ØeceeCes oeKeefJeleele :-

heeÛe hebÛekeâeleerue DeekeâeMe JeeÙet lespe Deehe he=LJeer

Deble:keâjCe - hebÛekeâ Deble:keâjCe ceve yegodOeer efÛeòe Denbkeâej

You might also like