‫ديانت بھائی آيين فراگير جھانی‬

‫نوشته ويليام س‪ .‬ھاچر و ج‪ .‬دگالس مارتين‬

‫‪١‬‬
‫تقديم به مردان و زنانی كه در سالھای ‪١٨۴۴‬تا ‪١٩٩٧‬ميالدی )‪١٢٢٣‬تا‪ ، (١٣٧۶‬در ايران‪ ،‬جانشان را در راه‬
‫ديانت بھائی فدا كردند‪.‬‬

‫"اين حزب از خليج اسماء گذشته اند و بر شاطیء بحر انقطاع خرگاه برافراشته اند"‬

‫حضرت بھاءﷲ‬

‫‪٢‬‬
 ‫فھرست مطالب‬

‫‪ ‬‬
‫معرفی ‪٥ ..........................................................................................................................................‬‬
‫‪.١‬سابقه ی تاريخی ‪٨ ...........................................................................................................................‬‬
‫‪.٢‬ديانت بابی‪١١ .................................................................................................................................‬‬
‫‪.٣‬حضرت بھاءﷲ ‪٢١ ..........................................................................................................................‬‬
‫‪.٤‬تداوم رھبری ‪٣١ .............................................................................................................................‬‬
‫‪ .٥‬تعاليم اصلی ‪٤٢ ..............................................................................................................................‬‬
‫وحدت خداوند‪٤٢ ............................................................................................................................‬‬
‫وحدت عالم انسانی‪٤٣ ......................................................................................................................‬‬
‫وحدت اساس اديان‪٤٦ ......................................................................................................................‬‬
‫ظھور امر بھائی‪-‬کتب و آثار مق ّدسه ‪٤٨ ................................................................................................‬‬
‫جستجوی آزادانه ی حقيقت يا ت ََح ّری حقيقت ‪٤٨ .......................................................................................‬‬
‫ترك اوھام وتعصب ‪٤٩ ....................................................................................................................‬‬
‫توافق دين و علم‪٤٩ .........................................................................................................................‬‬
‫تساوی حقوق زنان و مردان ‪٥٠ ..........................................................................................................‬‬
‫تعليم و تربيت بين المللی ‪٥٠ ..............................................................................................................‬‬
‫عدالت اقتصادی – تعادل برقرار شدن بين فقر و غنای بيش از حد ‪٥١ ...........................................................‬‬
‫بنياد روحانی جامعه ‪٥٢ ....................................................................................................................‬‬
‫زبان بين المللی ‪٥٣ ..........................................................................................................................‬‬
‫دو جنبه ی ظھور الھی‪٥٣ .................................................................................................................‬‬
‫‪.٦‬خدا‪ ،‬مظاھر الھی يا پيامبران او و انسان ‪٥٥ ............................................................................................‬‬
‫حقيقت انسان از نظر دين بھائی ‪٥٥ ......................................................................................................‬‬
‫مظاھر ظھور الھی يا پيامبران ‪٦٢ .......................................................................................................‬‬
‫مفھوم خدا از ديدگاه ديانت بھائی ‪٦٥ ....................................................................................................‬‬
‫‪ .٧‬نظم جھانی حضرت بھاءﷲ ‪٦٧ ...........................................................................................................‬‬
‫‪.٨‬موسسات اداری و قوانين‪٧٤ ...............................................................................................................‬‬
‫موسسات بھايی ‪٧٥ ..........................................................................................................................‬‬
‫روابط مشاورين با محفلھای روحانی ‪٧٦ ...............................................................................................‬‬
‫دارالتبليغ بين المللی ‪٧٧ ....................................................................................................................‬‬
‫زندگی جامعه و ضيافت نوزده روزه ‪٧٧ ...............................................................................................‬‬
‫قانون بھائی‪ :‬آزادی روحانی در پناه انضباط ‪٧٨ ......................................................................................‬‬
‫كتاب مستطاب اقدس‪ -‬مجموعه احكام ‪٧٩ ...............................................................................................‬‬
‫بعضی احكام خاص كتاب اقدس‪٨٠ ......................................................................................................‬‬

‫‪٣‬‬
‫نماز‪ ،‬دعا و مناجات‪ ،‬و تفکر ‪٨٠ .....................................................................................................‬‬
‫منع استفاده از مشروبات الكلی و مواد مخدر ‪٨٠ ..................................................................................‬‬
‫روزه ‪٨٠ ..................................................................................................................................‬‬
‫غيبت حرام است ‪٨١ ....................................................................................................................‬‬
‫ازدواج ‪٨١ ................................................................................................................................‬‬
‫قوانين طالق ‪٨١ .........................................................................................................................‬‬
‫منع دخالت كردن در سياست ‪٨٢ .....................................................................................................‬‬
‫نياز اساسی زندگی اجتماعی‪:‬اصل مشورت ‪٨٢ ...................................................................................‬‬
‫نتيجه ‪٨٣ ..................................................................................................................................‬‬
‫‪.٩‬جامعه بھائی ‪٨٥ ..............................................................................................................................‬‬
‫‪ .١٠‬در تالش موفقيّت‪٩٤ ......................................................................................................................‬‬
‫کالم آخر‪ :‬چالشھای موفقيت ‪١٠٥ ............................................................................................................‬‬
‫ضميمه‪ :‬ادوارد گرانويل براون ‪١١٥ .......................................................................................................‬‬

‫‪٤‬‬
 ‫معرفی‬

‫دين بھائی جديدترين دين دنياست كه مثل اديان يھودی‪،‬مسيحی و اسالم دين مستقلی است‪ .‬اين دين در نيمه ی‬
‫قرن‪١٩‬ميالدی ) ‪ ١٣‬ھجری ( در ايران ظاھر شد و تا كنون در بيش از ‪ ٢٠٠‬كشور و منطقه در دنيا منتشر شده و‬
‫پيروانش از ھمه ی فرھنگھا و جوامع و اديان قبل ھستند‪.‬‬
‫اين امر‪ ،‬دين جديدی است كه حضرت بھاءﷲ تعاليم آن را به بشر داده است‪ .‬نمی توان آن را فرقه ای از‬
‫اديان گذشته‪،‬يا نھضتی براساس عقايد روشن فكری و اصالحی بشر دانست‪.‬اين دين حزبی سری و يا مكتبی فلسفی‬
‫نيست‪،‬دينی است مستقل كه نمی توان آن را مجموعه ای از تعاليم اديان گذشته دانست كه جمع آوری شده و به شيوه ی‬
‫جديدی ارائه شده باشد‪ .‬آرنولدتوين بی معتقد است كه "بھائيت دين مستقلی ھم سطح اسالم و مسيحيت و ‪ ...‬است‪ ،‬نه‬
‫‪١‬‬
‫فرقه ای از يكی از اديان گذشته ؛ بلكه دينی است جدا با ھمان مقام ديگر اديان جھان‪".‬‬
‫ب حاضر تعاليم بھائی را به طور وسيع مطالعه می كند‪ .‬ذکر ھدف اصلی دين بھائی مفيد است‪ :‬وحدت‬ ‫كتا ِ‬
‫عالم انسانی؛ اساس تعاليم بھائی اين است كه دوره ی زندگی جھانيان در خانواده ای متحد و دھكده ای جھانی فرا رسيده‬
‫است‪ .‬خداوند نيروھای تاريخی ای را به کار انداخته تا انسانھا بفھمند كه ھمه نوع واحدی ھستيم و ھيچ تفاوتی در‬
‫اساس با ھم نداريم ‪ .‬اين تحول موجب ظھور يك تمدن جھانی خواھد شد كه اعضای ھمه ی فرھنگھا و ملل را در بر‬
‫خواھد گرفت‪.‬‬
‫جدا از اين ديدگاه مھيج‪ ،‬دين بھائی جاذبه ی خاص ديگری نيز برای پژوھشگران تاريخ اديان دارد‪ .‬اين‬
‫بودن تاريخ درست و تحريف نشده ی اين دين است‪ .‬بررسی تاريخ اديان بزرگ دنيا‪ ،‬بسيار‬ ‫ِ‬ ‫جاذبه به خاطر در دسترس‬
‫مشكل‪ ،‬يا حتی غير ممكن است‪ .‬مثال تشريح تعاليم حضرت بودا‪،‬حقايق زندگی حضرت مسيح‪ ،‬اوضاع دوره ی‬
‫حضرت زرتشت و نفوذ او در محيط آن دوره‪ ،‬حتی حقيقت وجود تاريخی كريشنا‪ ،‬جزء مسائل حل نشده است‪ .‬البته‬
‫زندگی و شخصيت حضرت محمد بيشتر در دسترس است‪ ،‬ولی در اين مورد ھم اختالفات بيشماری در نقل وقايع مھم‬

‫‪ ١‬آرنولد توين بی – از نامه به دکتر کونتر‪ ،‬اواکات‪ ،‬استامبول‪ ،‬ترکيه‪ ،‬به تاريخ مرداد ‪ ١٢) ١٣٣٨‬اگوست ‪ .(١٩۵٩‬چاپ شده در ‪British‬‬
‫‪ ،Bahai Journal‬شماره ‪) ١۴١‬نوامبر ‪ ،(١٩۵٩‬ص ‪ .۴‬نام صحيح دين "امر بھائی" يا ديانت بھائی است نه "بھائيت"‪.‬‬

‫‪٥‬‬
‫وجود دارد‪ .‬دين بھائی چون حدود‪ ١۶٠‬سال پيش به وجود آمده و تازه است‪ ،‬وقايع آن به راحتی در دسترس‬
‫پژوھشگران است‪.‬‬
‫يكی از نخستين تاريخ نگاران غربی كه به تاريخ بھائی عالقه مند شد‪ ،‬ادوارد گرانويل براون‪ ،‬شرق شناس‬
‫برجسته ی کمبريجی است‪ ٢.‬او معتقد است كه دين جديد به خوبی می تواند بررسی شود‪ ،‬محقق می تواند زندگی‬
‫شخصيتھا و قھرمانانی را كه درايجاد اين دين موثربودند بررسی كند‪ ،‬قبل از اينكه آنھا ھم مثل شخصيتھای اديان ديگر‬
‫به افسانه تبديل شوند‪ .‬او می تواند تولّد و رشد دينی را بررسی كند كه ممكن است به زودی به جايگاه بلندی در بين‬
‫‪٣‬‬
‫مذھبھای بزرگ دنيا برسد‪.‬‬
‫بعضی از پژوھشگرن غير بھائی معاصر نيز نظراتی مشابه اين ابراز كرده اند‪" .‬نھضت بابی‪-‬بھائی منابع‬
‫مفيدی برای تحقيق در مورد منشاء و توسعه و انتشار اين آيين دارد كه در اديان ديگر نيست‪ .‬اين مطلب دو علت‬
‫دارد‪.‬يكی اين كه اين آيين جديدترين دين دنياست‪ ،‬مذاھب ديگر صدھا و ھزاران سال پيش از اين شروع شده اند‪ .‬از ميان‬
‫‪ ١١‬دين مطرح دنيا ‪ ،‬تنھا اسالم )قرن ‪ ٧‬م‪ (.‬و مذھب سيك )قرن‪١۶‬م‪ (.‬عمرشان فقط چند قرن است و بقيه ی آنھا مثل‬
‫ھندو‪ ،‬بودايی‪ ،‬مذھب چينی‪ ،‬تااو‪ ،‬كنفسيوس‪ ،‬شينتو‪ ،‬زرتشتی‪ ،‬مسيحی و يھود ھزاران سال عمر دارند‪...‬دين بھائی در‬
‫‪ ١٨۴۴) ١٢٢٣‬م‪ (.‬يعنی دو قرن پيش آغاز شد و احتماال تا‪ ١٩۶٣) ١٣۴٢‬م‪(.‬كامالً شكل گرفت و به اين دليل‪ ،‬بھترين‬
‫موقعيت برای بررسی توسعه و پيشرفت آن وجود دارد‪ .‬دين بھائی مربوط به زمان مدرن است و طبيعتا ً برای تحقيق‪،‬‬
‫‪٤‬‬
‫بيش از اديان ديگر در دسترس است‪".‬‬
‫اخيراً رژيم اسالمی تضييقات و سختی ھای برای بھائيان ايران را شديداً افزايش داده است‪ ،‬و توجه بين المللی‬
‫به اين موضوع جلب شده‪ .‬فشار رژيم به بھائيان به خاطر عقيده ی آنھا است‪ ،‬بھائيان ايران تحت فشارند در واقع فقط‬
‫چون بھائی ھستند؛ به ھمين دليل توجه دنيا به دين بھائی جلب شده است‪ .‬يكی از موضوعاتی كه رسانه ھای اطالعاتی‬
‫غربی خيلی در مورد آن بحث می كنند‪ ،‬عقيده ھايی است كه وجه تمايز بھائی از اسالم است‪،‬و نيز وقايع تاريخی كه‬
‫باعث ظھور اين دين شده اند‪.‬‬
‫به اين ترتيب‪ ،‬امر بھائی اخيراً بيشتر در دانشگاھھا و مدارس عالی در برنامه ی تحصيلی رشته ھای‬
‫مذھبھای بزرگ جھان قرار گرفته است‪ .‬نوشته ھای موسّس دين بھائی و توضيحاتی كه جانشينان حضرت بھاءﷲ‬
‫درباره ی آنھا نوشته اند‪ ،‬به انگليسی ترجمه شده و در دسترس ھمگان است‪ .‬اين نوشته ھا يعنی نوشته ھای موسسين‬
‫دين بھائی ‪ ،‬منابع دست اوّل ھستند‪ .‬منابع دست دومی ھم درباره ی اين دين وجود دارد كه درباره ی مسائل مختلف دين‬
‫يا منابع دست اول آن نوشته شده است‪ .‬اين منابع دو دسته اند‪ :‬اول نوشته ھای بھائيان برای تعليم به افراد بھائی و آشنايی‬
‫افرادغير بھائی با اين آيين و دوم رديه ھا و حمله ھای دشمنان و مخالفان اين دين‪ .‬البته اين نوع منابع به ھيچ وجه برای‬
‫مطالعه ی ديانت بھائی اطالعات درست و كاملی ارائه نمی دھند‪.‬‬

‫اين كتاب ‪ ۴‬بخش دارد‪:‬‬

‫‪ -١‬تاريخ دين بابی و بھائی‪.‬‬

‫‪ -٢‬اصول تعاليم حضرت بھاءﷲ‪ ،‬موسس آئين بھائی‬
‫‪ -٣‬ساختار موسسه ای ِ دين بھائی‬
‫‪-۴‬توسعه ی جامعه ی بھائی‬

‫در بخش آخر ‪ ،‬بعضی از چالشھای جديد دين جوان بھائی بررسی می شود‪ ،‬چالشھايی كه نتيجه ی موفقيت‬
‫ش آن است‪.‬‬ ‫اول پيداي ِ‬
‫سال ِ‬
‫ھای بزرگ‪ ،‬در بيش از ‪ِ ١۶٠‬‬
‫برای تحقيق درمورد اديان چالشھای خاصی نيز وجود دارد‪ .‬اديان بر خالف مطالعات علمی‪ ،‬خو ِد انسان را‬
‫بررسی می كنند‪ .‬دين نه تنھا به توجه خاص بلكه به ايثار و اعتقاد و تعھّد كامل نيز نياز دارد‪ .‬اين موضوع سبب شده‬
‫متفكرين مذھبی ‪ ،‬دين و علم را كامالً مخالف ھم بدانند و گمان كنند محدوده ی دين فراتر از كشفيات علمی است‪.‬‬
‫دين بھائی به محققين كه درباره ی آن مطالعه می كنند‪ ،‬كمك می كند ‪ :‬حضرت بھاءﷲ گفته است كه‬
‫بزرگترين ھديه ی خدا به ما انسانھا عقل است و برای درك ھمه ی جھان و از جمله مسائل روحانی بايد از عقل استفاده‬
‫كرد و روش علمی را به كار برد‪ ٥.‬حضرت عبدالبھاء ‪ ،‬فرزند بزرگ حضرت بھاءﷲ و جانشين رسمی او‪ ،‬می گويد‪:‬‬

‫‪ EDWARD G. BROWNE ٢‬براي توضيح بيشتر درباره ي ادوارد براون به ضميمه مراجعه كنيد‪.‬‬
‫‪ ٣‬ادوارد براون – مق ّدمۀ ترجمۀ مقالۀ شخص سيّاح نوشته حضرت عبدالبھاء‪.‬‬
‫‪ ٤‬ورنُن اِلوين جانسون‪ ،‬مقالۀ "‪ "The Challenge of the Bahai Faith‬در عالم بھائی‪ ،‬جلد ‪ ،١٠‬شمارۀ ‪ ،(١٩٧۶) ٣‬صفحۀ ‪.٣٩‬‬
‫ّ‬
‫بھاءﷲ موجد و مصدر آنست‪ "...‬به عقيده ی پيروانش‪ ،‬در روش خود علمی است "‪...‬حقايق دينی امری‬ ‫‪" ٥‬دين بھائی که حضرت‬
‫نسبی است نه مطلق"‪.‬‬
‫ّ‬
‫امرﷲ‪ ،‬ترجمه و اقتباس ھوشمند فتح اعظم‪ ،‬نشر دوم‪ ١۵١ ،‬بديع‬ ‫)نظم جھانی بھائی‪ ،‬منتخباتی از آثار صادره از قلم حضرت ول ّي‬
‫– ‪ ١٩۵۵‬ميالدی‪،‬‬

‫‪٦‬‬
‫"دين بايد مطابق علم و عقل باشد‪ ،‬چه که اگر مخالف باشد اوھام است؛ زيرا علم حقيقت است‪ .‬اگر مسأله ای‬
‫‪٦‬‬
‫از مسائل دينيه مخالف علم و عقل باشد‪ ،‬وھم است‪ .‬علم حقيقی نور است و مخالف آن الب ّد ظلمت است‪".‬‬
‫به اين ترتيب كسی كه درباره ی دين بھائی مطالعه می كند‪ ،‬می بيند كه موضوع خيلی برای آزمايش و‬
‫بررسی باز است‪ .‬رازھايی كه در دين با آن مواجه ھستيم‪ ،‬مثل اسرار دنيای مادی‪ ،‬فقط نشانه ی اين است كه دانش بشر‬
‫كامل نيست و محدود است‪ .‬يعنی آنچه كه در مورد دين نمی فھميم و برايمان مثل راز مانده است‪ ،‬ثابت نمی كنند كه‬
‫بعضی از بخشھای آن با علم و عقل مخالف است‪ .‬دين بھائی مراسم مذھبی زيادی ندارد و ھمچنين طبقه ی روحانی كه‬
‫قدرت يا دانش خاصی داشته باشند ندارد‪ ،‬به اين ترتيب راحت می شود به ويژگيھای اصلی آن دست يافت‪.‬‬
‫با اين وجود‪ ،‬مطالعه ی اديان‪ ،‬باستان شناسی نيست‪ ،‬بلكه آزمايش پديده ھای زنده است و اگر بخواھيم نتيجه‬
‫ی درست و روشنی از تحقيق خود بگيريم‪ ،‬بايد آنھا راھم در قلب و احساسمان و ھم در عقل و فكرمان وارد كنيم‪ .‬دين‬
‫بھائی موضوع اعتقاد عميق بيش از ‪ ٧‬ميليون انسان است؛ اين عقايد در تصميمات اساسی زندگی آنھا بسيار موثر است‪،‬‬
‫و ھزاران بھائی تا حال جان خود را در راه آن داده اند و آزار را تحمل كرده اند و می كنند‪.‬‬
‫نويسندگان اين كتاب سعی كرده اند به صورت متعادل نيازھای ذھن و قلب برای مطالعه ی دين ھر دو را‬
‫برآورده كنند‪.‬‬

‫‪ISBN 1-896193-09-9‬‬
‫‪.(P. O. Box 65600 Dundas Ontario, L9H6Y6, Canada‬‬
‫ص‪.٧٧‬‬
‫‪ ٦‬حضرت عبدالبھاء "مجموعۀ خطابات حضرت عبدالبھاء‪ ،‬لجنۀ ملّی نشر آثار امری بزبانھای فارسی و عربی‪ ،‬النگنھاين‪ ،‬آلمان غربی" صفحۀ‬
‫‪.۵٣٠‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫‪.١‬سابقه ی تاريخی‬

‫گفتيم دين بھائی جديدترين دين مستقل جھان است‪ .‬وقتی می گوييم دينی مستقل است‪ ،‬منظورمان اين نيست كه‬
‫آن دين در فضايی كامالً غير مذھبی آغاز شده و كامالً از اديان ديگر جدا است ] چرا كه اديان ھمه يكی ھستند و يك‬
‫ِسي ِر واحد را دنبال می كنند )مترجم([ مثال دين بودايی در زمينه ای از مذھب ھندو آغاز شد ولی از ھند به مناطق ديگر‬
‫مثل ژاپن‪ ،‬چين و جنوب شرق آسيا منتشر شد و بزرگترين قدرت فرھنگی اين مناطق شد‪ ،‬بدين صورت بودكه دين‬
‫بودايی دين مستقلی شناخته شد‪ .‬حضرت مسيح و پيروان اوليه ی او در بين يھوديان دعوت خود را شروع كردند و تا‬
‫دو قرن تصوّر می شد كه نھضت مسيحی تكرار و تجديد دين يھودی است‪ ،‬تا اينكه مردم زيادی از بين نژادھای غير‬
‫سامی اطراف دريای مديترانه مسيحی شدند‪ ،‬به اين ترتيب دين مسيحی به عنوان دينی مستقل با كتاب و قوانين‬
‫مخصوص و موسسات و مراسم مذھبی مخصوص شناخته شد‪.‬‬
‫دين بھائی نيز به صورتی مشابه آنچه گفته شد‪ ،‬در محيط اسالم آغاز شد‪ .‬مسلمانان منتظر موعودی بودند‪ ،‬دين‬
‫بھائی در بين اين انتظارات داخلی اسالم شكل گرفت‪ ،‬اما مستقل از اسالم‪ .‬عالمه سيد محمد حسين طباطبائی‪ ،‬يكی از‬
‫دانشمندان طراز اول و متج ّدد اسالمی‪ ،‬نيز تاييد می كند كه دين بھائی يك دين مستقل است و به ھيچ وجه فرقه ای از‬
‫‪٧‬‬
‫شيعه نيست‪.‬‬
‫سنيان نيز ھرگونه وابستگی خود با دين بھائی را تكذيب می كنند‪ .‬در‪ ١٩٢۵) ١٣٠۴‬م‪ (.‬محكمه شرع بِبا در‬
‫ان البھائيّه دين جديد قائم بذاته له عقايد و اصول و احکام خاصّه به تغاير و تناقض عقائد و‬‫مصر چنين حكمی داد‪ّ " :‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫اصول و احکام ال ّدين االسالمی تناقضا تاما فال يقال للبھائی مسلم و ال العکس کما ال يقال بودی او برھمی او مسيحی مثالً‬
‫مسلم‪ ] ٨"...‬ترجمه‪ :‬امر بھائی يک دين جديد و کامالً مستقل است عقايد و اصول و احکامی مخصوص به خود دارد که‬
‫با عقايد و اصول و احکام دين اسالم کامالً متفاوت و متناقض است‪ .‬بنابراين ھيچ فرد بھائی را نمی توان مسلمان دانست‬
‫يا برعکس‪ ،‬ھمانطور که ھيچ بودايی‪ ،‬برھمايی يا مسيحی را نمی توان مسلمان دانست‪[".‬‬
‫اين دين جديد در ايران ظاھر شد‪ ،‬ايرانی كه دين رسمی اش اسالم بود‪ .‬پس از آن به كشورھای مسلمان‬
‫ھمسايه منتشر شد‪ ،‬مثل امپراتوری عثمانی و روسيه ی تزاری و شمال ھندوستان‪ .‬گرچه بعضی از يھوديان و مسيحيان‬
‫و يا زرتشتيان بھائی شدند‪ ،‬ولی اكثر بھائيان قبالً مسلمان بودند‪ .‬اين بھائی شدگان به اعتقادات دين بھائی در مورد تحقق‬

‫‪ ٧‬عالّمه سيّد مح ّمد حسين طباطبائی‪ ،‬کتاب "اسالم شيعه"‪ .‬صفحۀ ‪.٧۶‬‬
‫‪ ٨‬شوقی ربانی در قرن بديع‪ ،‬ص‪ ٧٣٠‬اين مطلب را ذکر کرده است‪ .‬برای اطّالع کافی از رابطه دين بھائی با دين اسالم به کتاب " ‪The Bahai‬‬
‫‪] "Faith and Islam‬امر بھائی و اسالم[ در ‪] The Light Shineth in Darkness: Five Studies in Reveation after Christ‬نوری‬
‫در تاريکی‪ ،‬پنج ظھور پس از مسيح[ صفحۀ ‪ ١١٣-١٣٢‬نوشتهاودو شفرمراجعه شود‪ .‬برا ي پاسخ به اين سوال كه دين بھايي يك فرقه است يا‬
‫مدل فرقه ي ديني مربوط مي شود كه توس ط پ دران م درن ِآن‪ِ ،‬وب ر و ت روالش‪،‬‬
‫نه‪،‬به بحث شفر درباره ي اين سوال مراجعه كنيد آن طور كه به ِ‬
‫ايجاد شده‪،‬صص‪ .١١٣-١١۴‬شفر می گويد "مقصد امر بھائی بنا به تفسير خود آن دين‪ ،‬اين نيس ت ک ه رف ورم و تجدي د نظ ری در اس الم بوج ود‬
‫آورد بلکه خودش بنھايي ديني است الھی که از عھد و ميثاق جديدي نشأت گرفته‪ ،‬اصول اعتق ادی و ق وانين و مق ررّاتش تو ّس ط حض رت بھ اءﷲ‬
‫نازل شده و بھمين علّت است که بھائيان را نمی توان مسلمان ناميد"ھمان‪،‬ص‪.١١۴‬‬

‫‪٨‬‬
‫وعده ھای اسالمی و تفسير آيات قرآن توجه بيشتری داشتند‪ ،‬روحانيان مسلمان نيز آنھا را مرتد از اسالم به حساب می‬
‫آوردند‪.‬‬
‫به خاطر سابقه ی اسالمی دين بھائی‪ ،‬مطالعه در مورد اين دين را ازسابقه ی اسالمی آن شروع می كنيم‪.‬‬
‫اھميت اين تحقيق دليل ديگری نيز دارد‪ :‬اسالم و دين بھائی ھر دو به وابستگی بين اديان و سير تكاملی آنھا در طول‬
‫تاريخ اعتقاد دارند‪ .‬گويا دين بھائی تنھا دينی است كه بين اديان تفاوتی نمی گذارد و اعتبار ھمه ی اديان را می پذيرد‪.‬‬
‫بھائيان معتقدند حضرت ابراھيم‪ ،‬حضرت موسی‪ ،‬حضرت زرتشت‪ ،‬حضرت بودا‪ ،‬حضرت مسيح و حضرت محمد‬
‫برحق خدای واحدند و از اين جھت ھمه با ھم برابرند؛ تعاليم اين پيامبران راه نجات بشر است و به بشر‬ ‫ِ‬ ‫امبران‬
‫ِ‬ ‫ھمه پي‬
‫كمك می كند تا به تم ّدنی متحد دست يابد که ھمواره در حال پيشرفت است‪ ٩.‬البته بھائيان به اين نيز معتقدندكه ظھور‬
‫پيامبران الھی در تاريخ بشر ادامه داشته و اين جريان كم كم در حال پيشرفت و تكامل بوده است و خواھد بود‪ ،‬به اين‬
‫ترتيب كه ھر دينی‪ ،‬دين قبل از خود را كاملتر می كند و بشر را برای دين بعدی آماده می كند‪ .‬مثالً اسالم دين مسيحی‬
‫را تكميل كرد و حضرت محمد آخرين پيامبری بود كه به ظھور حضرت بھاءﷲ بشارت داد و دنيای قديم را برای دين‬
‫بھائی آماده كرد‪ .‬بنابراين جای تعجّب نيست كه در آثار بھائی بسياری از آيات قرآن ذكر شده اند‪.‬‬
‫بعضی از عقايد اسالمی برای درك كاملی از دين بھائی مھم است‪ .‬بھائيان و مسلمانان معتقدند خداوند پاك و‬
‫من ّزه است و در پاكی ذاتش قرار دارد‪ ،‬بنابراين خودش به سوی بندگان نمی آيد و برای اينكه اراده ی خودش را به بشر‬
‫بگويد پيامبران يا "مظاھر الھی" را به سوی بشر می فرستد‪ .‬پيامبران آمده اند تا بشر را راھنمايی كنند تا ھمه ی افراد‬
‫بشر از نظر روحانی پيشرفت كنند و نيز برای تربيت كلّی جامعه راھنمايی ھای كامل بياورند‪ .‬يك تفاوت مھم دين اسالم‬
‫و بھائی اين است كه قرآن تنھا اسالم ‪ ،‬مسيحيت و يھود را اديان الھی و بر حق می شناسد‪ ،‬ولی بھائيان ھمه ی مذھبھا‬
‫را اجزای يك طرح و جريان كلی و واحد می دانند‪ ١٠.‬حضرت بھاءﷲ می فرمايند‪" :‬ش ّکی نيست جميع احزاب به افق‬
‫ق عامل نظر بمقتضيات عصر اوامر و احکام مختلف شده ولکن ک ّل من عندﷲ بوده و از نزد او‬ ‫اعلی متوجّھند و بامر ح ّ‬
‫‪١١‬‬
‫نازل شده و بعضی از امور ھم از عناد ظاھر گشته"‪.‬‬
‫مسئله ی ديگری نيز در اسالم ھست كه ھم به پيشرفت دين بھائی كمك كرده و ھم از طرفی باعث شده‬
‫مسلمانان نسبت به دين بھائی عكس العمل نشان دھند ‪ .‬اسالم نيز مثل مسيحيت به تدريج فرقه فرقه شد‪ .‬يكی از فرقه ھای‬
‫مھم اسالم مذھب شيعه است‪ .‬شيعيان معتقدند كه جانشينان روحانی و مادی حضرت محمد)ص( بايد به صورت موروثی‬
‫تعيين شوند و ھر كدام در زمان مشخصی رھبر مردم باشند‪ .‬به اين برگزيدگان امام می گويند‪ .‬چون حضرت محمد به‬
‫دستور خدا‪ ،‬آنھا را انتخاب نمود ‪ ،‬در انجام وظايفشان دارای عصمت موھوبی ھستند كه حضرت محمد به آنھا بخشيده‬
‫است‪ .‬البته اكثر مسلمانان اين را نپذيرفته اند و معتقدند سنت و روش و گفتار و كردار حضرت محمد كه در روايات و‬
‫احاديث آمده ‪ ،‬راھنمای جامعه است و نيازی به امامان نيست‪ .‬اين گروه سنّی ناميده می شوند؛ دانشمندان غربی اين‬
‫گروه را ارتودوکس می گويند که در برابر ھترودوکس يا زنديقان قرار می گيرد‪ .‬البته گرچه تعداد سنيان از شيعيان‬
‫بيشتر است‪ ،‬ولی شيعيان سابقه ای ديرينه و مورد قبول دارند كه بعضی از دانشمندان غير مسلمان در سالھای اخير به‬
‫‪١٢‬‬
‫تحقيق در مورد آن پرداخته اند‪.‬‬
‫در سال ‪۶۶١) ۴٠‬م‪ (.‬يعنی فقط ‪ ٢٩‬سال بعد از رحلت حضرت محمد‪ ،‬اولين سلسله ی فرمانروايان موروثی‪،‬‬
‫حكومت بر سرزمينھای اسالمی را در اختيار گرفت‪ .‬گرچه ظاھراً مسلمانان آنان را انتخاب كرده بودند‪ ،‬ولی اين‬
‫حاكمان سنّی‪ ،‬بنی اميه و بنی عباس بودند و امامان شيعه را رقيب خود می دانستند‪ .‬در روايات آمده كه اين حاكمان ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫امامان را يكی يكی به شھادت رساندند‪ .‬اولين امامانی كه توسط اين حاكمان شھيد شدند‪ ،‬امام حسن و امام حسين‪ ،‬نوه‬
‫ھای حضرت محمد بودند‪ .‬باگذشت زمان ‪ ،‬مقام امامان به عنوان جانشينان پيامبر برای شيعيان معلوم شد و معلوم شد‬
‫كه امامان افرادی معصوم بودند و در راه خدا شھيد شدند‪.‬‬
‫گرچه مذھب شيعه در بين اعراب به وجود آمد‪ ،‬ولی شيعيان بيشترين نفوذ را در ايران به دست آوردند‪ .‬اولين‬
‫ايرانيانی كه مسلمان شدند‪ ،‬به امامان ـ رھبران روحانی ـ بيشتر جلب شدند‪ .‬بر خالف حكومتھای عرب‪ ،‬شاھنشاھی در‬
‫ايران سابقه ی طوالنی دارد و نماينده ی حكومت بی چون و چرای خدا بوده است‪ .‬ايرانيان كه اين طور فكر می كردند‪،‬‬
‫به امامان شيعه و جانشينان حضرت محمد جذب شدند‪ .‬به اين ترتيب‪ ،‬بعد از قرنھا مخالفت خليفه ھای سنّی‪ ،‬سرانجام‬

‫‪" ٩‬ھمه ي انسانھا آفريده شده اند تا تمدني ھمواره در حال پيشرفت به وجود بياورند‪ ".‬ترجمه اي از سخن حضرت بھاءﷲ در كتاب ‪Gleanings‬‬
‫صفحه ‪.٢١۵‬‬
‫‪ ١٠‬حضرت بھاءﷲ‪"،‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ‪ ،‬لجنۀ نشر آثار امری بلسان فارسی و عربی‪ ،‬النگنھاين‪ ،‬آلمان غربی‪ ١۴١ ،‬بديع "صفحۀ‬
‫‪ "١۴٠‬جميع از برای اصالح عالم خلق شده اند لعمرﷲ شؤونات درنده ھای ارض اليق انسان نبوده و نيست"‪.‬‬
‫‪" ١١‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪ – ١١۴‬در اين مورد به "مفھوم ظھور الھی در عرف بھائی "نوشتۀ جوآن ريكاردو كول مراجعه‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ١٢‬دانشمندان غربي به فرقه ي سني ارتودوكس يا بھدينان مي گويند كه در مقابل ھترودوكس يا زنديقان قرار دارد‪ .‬اينکه چرا از مذھب سنّی بنام‬
‫ارتودکس )يا بھدينان( در غرب ياد شده مطلبی قابل توجّه است‪ .‬علّت اصلی آنست که برای م ّدتھای طوالني اسمی از اسالم شيعه در غرب‬
‫شنيده نمی شد زيرا از ديدگاه جغرافيائی کشورھای شيعه از دسترس صليبيّون و قرارگاھھائی که آنان در ط ّی جنگھای صليبی ساخته بودند‬
‫بسيار دور بود‪ .‬در مورد مذھب شيعه به "کتاب اسالم شيعی" صفحۀ ‪ ١۶ – ٩‬تأليف عالّمۀ طباطبائی مراجعه شود‪ .‬سيّد حسين نصر در کتاب‬
‫"عقائد و حقائق اسالم" به تفصيل موضوع را مورد بحث قرار داده است‪.‬‬

‫‪٩‬‬
‫روش امامت در ايران اجرا شد و در قرن دھم )‪ ١۶‬ميالدی( سلسله ی قدرتمند صفوی كه شيعه بودند‪ ،‬بر ايران حاكم‬
‫شدند‪ .‬البته در اين زمان‪ ،‬دوره ی امامان تمام شده بود‪.‬‬
‫شيعيان معتقدند آخرين امام ‪ ،‬امام دوازدھم‪ ،‬در سال ‪ ٨٧٣) ٢۵٢‬م‪ ،(.‬در كودكی در پناھگاھی غيبت كرد تا‬
‫مثل پدرانش به دست حكومت شھيد نشود‪ .‬او در آخرالزمان ظھور می كند و حكومت عدل و داد در جھان ايجاد می كند‪.‬‬
‫مسيحيان و بوداييان نيز اعتقادی شبيه به آخرالزمان دارند‪ :‬مسيحيان منتظر رجعت يا ظھور دوباره ی مسيح ھستند و‬
‫بوداييان ماھايانا منتظر ظھور بودای نيكوكار جھانی يا مائی تريا بودا ھستند‪ .‬شيعيان به امام دوازدھم "امام غايب"‪،‬‬
‫ت خود از طريق قائم‬ ‫اول غيب ِ‬
‫سال ِ‬
‫"مھدی" يعنی ھدايت شده‪ ،‬و" قائم آل محمد" نيز می گويند‪ .‬امام دوازدھم در ‪ِ ۶٩‬‬
‫مقامان يا نوّاب اربعه با مومنان ارتباط داشت‪ .‬اينان تنھا راه دسترسی به امام زمان بودند‪ .‬چھارمين قائم مقام امام زمان‬
‫در‪ ٩۴١) ٣٢٠‬ميالدی( در گذشت در حالی كه نه خودش جانشينی برای خود انتخاب كرده بود و نه امام زمان نائب‬
‫‪١٣‬‬
‫بعدی را تعيين كرده بود‪.‬‬
‫ً‬
‫چون نايب چھارم جانشينی نداشت ‪ ،‬شيعيان بايد به قدرت خدا تكيه می كردند‪ .‬در زمان تعيين شده‪ ،‬حتما خدا‬
‫دوباره فرستادگانی را برای ھدايت انسان به اراده ی الھی و ارتباط مستقيم با حق می فرستد كه يكی از آنھا ھمان امام‬
‫زمان است‪ .‬دين بابی و بھائی در ميان چنين باورھايی در اوايل قرن ‪ ١٣‬ھجری )نيمه ی قرن ‪ ١٩‬ميالدی( ظاھر شد‪.‬‬

‫‪ ١٣‬برای اطّالع مختصر و مفيد در مورد مذاھب ايران قبل از اسالم به بخش "مذاھب ايران دائرة المعارف بريتانيکا صفحۀ ‪٨٧٢ – ٨۶٧‬‬
‫مراجعه شود‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫‪.٢‬ديانت بابی‬

‫در سالھای آخر قرن ‪ ١٣‬ھجری ) سالھای اول قرن ‪ ١٩‬ميالدی( ‪ ،‬عده ای از مسيحيان و مسلمانان منتظر‬
‫موعود ومنجی بشريت بودند‪ .‬در ايران دو روحانی بانفوذ به نامھای شيخ احمد احسايی و جانشينش سيد كاظم رشتی ‪،‬‬
‫رھبر فرقه ای از شيعه به نام "شيخيه" بودند‪ .‬آنھا مطالبی را درس می دادند كه با مطالب معمول شيعيان فرق داشت ‪،‬‬
‫فرقه ی شيخيه بيشتر ازآن که به معنی ظاھری قرآن توجه کنند‪ ،‬به باطن و مفھوم معنوی آن توجه داشتند‪ .‬آنھا اعالم‬
‫كردند كه ظھور مھدی موعود خيلی نزديك است‪ ١٤.‬افراد بسياری به اين تعاليم جلب شدند‪ .‬در مسيحيت نيز پيروان ميلر‬
‫‪١٥‬‬
‫در اروپا و امريكا ‪ ،‬بی صبرانه منتظر رجعت يا بازگشت مسيح بودند‪.‬‬
‫سيد كاظم رشتی ‪ ،‬قبل از درگذشتش در سال‪ ١٨۴٣) ١٢٢٢‬ميالدی(‪ ،‬به شاگردانش فرمان داد در اطراف‬
‫پراكنده شوند و به دنبال موعود بگردند‪ ،‬چون زمان ظھور خيلی نزديك شده بود‪ .‬او گفت سال ظھور مھدی سال ‪١٢۶٠‬‬
‫ھجری قمری)‪١٢٢٣‬ه‪.‬ش‪ (.‬است‪ ،‬يعنی درست ھزار سال بعد از آغاز غيبت امام زمان)در ‪٢۶٠‬ه‪.‬ق‪.(.‬‬
‫يكی از شاگردان سيد كاظم كه از رھبران شيخيه بود‪ ،‬مالحسين بشرويه ای نام داشت‪ .‬او كه به پيروی از‬
‫فرمان استادش‪ ،‬به دنبال موعود می گشت‪ ،‬به شيراز رسيد‪ .‬در شب‪ ٢‬خرداد ‪ ٢٣) ١٢٢٣‬ماه می سال ‪ ١٨۴۴‬ميالدی(‪،‬‬
‫در شيراز جوانی را به نام سيد علی محمد مالقات كرد‪ .‬سيد علی محمد خود را امام موعود شيعيان معرفی كرد‪ .‬در‬

‫‪ ١٤‬برای کسب اطّالعات علمی در اين زمينه به کتابھای زير مراجعه شود‪.‬‬
‫"‪"] "The Development of Shaykhi Thought in Shii Islam‬تأثير عقائد شيخيّه در اسالم شيعی"[ نوشتۀ وحيد رأفتی‪En Islam " .‬‬
‫‪"] "iranien; aspects sprituels et philosophiques‬نظريّات فلسفی و روحانی "[ نوشتۀ ھانری کوربَن‪ ،‬جلد‪.۴‬‬
‫‪ ١٥‬براي مثال به "‪"] "The Burned-over District‬منطقه ي سوخته"[ نوشته ي ويتني آر‪ .‬كراس و " ‪Watchers for the Second‬‬
‫ت دوباره‪ ،‬رسم ھزاره در امريكا"[ نوشته ايرا وي‪ .‬براون‪،‬‬ ‫‪"] "Coming, the Millennial Tradition in America‬منتظران رجع ِ‬
‫در‪ ] Mississippi Valley Historical Review‬نقد تاريخي دره ي مي سي سي پي[ جلد ‪ ٣٩‬شماره ‪ (١٩۵٢)٣‬صص‪ ۴۴١-۴۵٨‬مراجعه‬
‫كنيد‪.‬‬

‫‪١١‬‬
‫ھمان شب سيد علی محمد تفسيری بر سوره ی يوسف نوشت كه قيوم االسماء نام دارد‪ .‬ايشان در اين سند ادعا نمود كه‬
‫امام موعود است؛ و اين سند سنگ بنای دين بابی شد‪ .‬اين سند مشخص می كند كه نويسنده ی آن مثل حضرت مسيح‪،‬‬
‫حضرت محمد و ‪ ...‬پيامبر خدا بود‪ .‬البته سيدعلی محمد خودش را "باب" يا دروازه و راه ارتباط با امام زمان معرفی‬
‫كرد‪ .‬اين كلمه ريشه در عقايد مسلمانان داشت‪ ،‬ولی از آثار سيدعلی محمد به خوبی فھميده می شود كه منظور او از‬
‫‪١٦‬‬
‫كلمه ی "باب" يك ادعای روحانی جديد است كه با ادعاھای قبلی كامالً متفاوت است ‪.‬‬
‫شخصيت حضرت باب و استعداد فوق العاده ی او در تفسير آيات پيچيده ی قرآن باعث شد مالحسين به ايشان‬
‫ايمان بياورد و اولين مومن به دين بابی شود‪ ١٧.‬در چند ھفته ی بعد ‪ ١٧‬نفر ديگر به پيامبری حضرت باب ايمان آوردند‪.‬‬
‫حضرت باب اين ‪ ١٨‬نفر را "حروف حی"‪ ١٨‬ناميد و آنھا را به اطراف ايران فرستاد تا اعالم كنند ظھوری را كه قرآن‬
‫و كتابھای دينی قبل به آن بشارت داده بودند‪ ،‬ظاھر شده است‪.‬‬
‫‪١٩‬‬
‫سيد علی محمد باب در ‪ ٢٧‬مھر ‪ ٢٠)١١٩٨‬اكتبر ‪ ١٨١٩‬م‪ (.‬در شيراز در خانواده ای تاجر به دنيا آمد‪.‬‬
‫پدر و مادرش از خاندان پيامبر اسالم‪ ،‬حضرت محمد بودند‪ .‬پدر حضرت باب در زمان كودكی ايشان از دنيا رفت‪ .‬از‬
‫آن به بعد ايشان زير نظر دايی خود‪ ،‬حاج ميرزا سيد علی پرورش يافت‪ .‬سيد علی بعدھا يكی از فداكارترين مومنان به‬
‫دين بابی شد و يكی از اولين افرادی بود كه در راه اين دين شھيد شد‪ .‬حضرت باب در كودكی شخصيتی غيرعادی‬
‫داشت‪ .‬در آن زمان تنھا تعداد كمی از ايرانيان خواندن و نوشتن را ياد می گرفتند و بقيه حق تحصيل نداشتند‪ .‬حضرت‬
‫باب خواندن و نوشتن را آموخت‪ .‬معلم و بزرگترھا خيلی از ھوش و استعدادھای خدادادی حضرت باب متعجب و‬
‫حيران بودند‪ .‬عالوه بر ھوش زياد‪ ،‬حضرت باب روحانيت عميقی داشت‪ .‬در ھمان دوران‪ ،‬وقت زيادی صرف دعا و‬
‫سر كالس حاضر شود‪ .‬معلم اعتراض كرد كه چرا اين ھمه وقت‬ ‫نماز می كرد‪ .‬اين موضوع باعث شده بود با تأخير ِ‬
‫صرف دعا می كند‪ ،‬يك طفل به اين ھمه دعا نياز ندارد‪ .‬حضرت باب كه سيد بود‪ ،‬جواب داد كه در خانه ی َج ّد‬
‫بزرگوار خود‪ ،‬حضرت محمد بوده و سعی می كند مثل ايشان قدم بردارد‪.‬‬
‫حضرت باب قبل از ‪ ١٣‬سالگی مدرسه را رھا كرد‪ .‬در ‪ ١۵‬سالگی ھمراه دايی خود مشغول تجارت شد‪ .‬بعد‬
‫از مدتی برای تجارت به بوشھر رفت‪ .‬لياقت و امانتداری در كار باعث شھرت ايشان شد‪ .‬ايشان در موقع تجارت نيز به‬
‫تفكر درباره ی مسائل دينی ادامه داد و بعضی از آن الھامات روحانی را نوشت‪.‬‬
‫در بھار سال‪ ١٨۴١) ١٢٢٠‬م‪ (.‬حضرت باب از بوشھربه زيارت مكانھای مقدس اسالمی مثل آرامگاه امامان‬
‫و شھدای اسالم رفت‪ .‬حضرت باب‪ ،‬در ھنگام زيارت كربال‪ ،‬سيد كاظم رشتی را مالقات نمود‪ .‬سيد كاظم چنان احترام و‬
‫ذوق و شوقی نسبت به ايشان داشت كه برای ھيچ كس ديگر نداشت‪ .‬شاگردان سيد كاظم از اين موضوع تعجب كرده‬
‫بودند‪ .‬حضرت باب مدت كوتاھی در جمع شاگردان سيد كاظم ماند‪ .‬بعد از آن به ايران برگشت و با يكی از فاميلھای‬
‫دور خود به نام خديجه خانم‪ ،‬دختری از خانواده بازرگان‪ ،‬ازدواج كرد‪ .‬كمتر از ‪ ٢‬سال بعد پيامبری خود را به‬
‫مالحسين اعالم كرد و اين اولين مرحله از دعوت ايشان بود‪.‬‬
‫مرحله بعدی دعوت اعالم عمومی دين جديد بود‪ .‬برای اين كار به مكه و مدينه )در عربستان( سفر كرد‪ .‬مكه‬
‫و مدينه زيارتگا ِه مسلمانان است و كعبه مقدسترين مكان برای مسلمانان‪ .‬در جمعه‪ ٢٩‬آذر ‪ ٢٠ ) ١٢٢٣‬دسامبر‬
‫‪١٨۴۴‬م‪ ،(.‬در حالی كه دست خود را به حلقه ی كعبه گذاشته بود‪ ،‬به عربی اعالم كرد كه "من ھمان قائمی ھستم كه‬
‫منتظرش بوده ايد‪ ".‬ايشان ھمچنين "لوح" يا نامه ای به شريف مكه‪ ،‬نگھبان زيارتگاه ھا نوشت و ھمين موضوع را‬
‫اعالم كرد‪ .‬مقامات سنی ھميشه به ايشان احترام گذاشتند ‪ ،‬ولی توجه خاصی به اين ادعا نكردند‪ .‬حضرت باب پس از‬
‫مدت كوتاھی از راه دريا به ايران بازگشت‪ ،‬ايرانی که قرار بود در آنجا در اثر تبليغ دين جديد توسط حروف حی‪،‬‬
‫طوفانی از ھيجان ھم بين روحانيان مسلمان و ھم بين مردم عادی برخيزد‪.‬‬
‫روحانيان شيعه ادعای حضرت باب را يك امر كفرآميز و حمله به اساس اسالم می دانستند‪ .‬مسلمانان با‬
‫تعصب زيادی‪ ،‬معتقد بودند حضرت محمد خاتم پيامبران است يعنی قرآن آخرين منبع وحی الھی است و تنھا اسالم است‬

‫‪ ١٦‬بعضي ازمخالفان دين بھائی مي گويند حضرت باب به تدريج و پله پله ادعاھايش را بزرگ و بزرگ تر نمود‪ .‬اين امر بھيچوجه صحيح‬
‫نيست زيرا در اوّلين باري كه حضرت باب ادعاي خود را به مالحسين اعالن نمود‪ ،‬نه تنھا خود را پيامبر الھی خواند بلکه القاب "ذکرﷲ" و‬
‫مخصوص امام غائب بود‪ ،‬مربوط بخود دانسته است‪ .‬به سرعت روشن شد كه ھم مؤمنان و ھم مخالفان )از علمای شيعه(‬ ‫ِ‬ ‫"بقيّة ﷲ" را که‬
‫ادعاي حضرت باب را فھميده اند‪ .‬مالّعلی بسطامی يکی از اولين مؤمنان به حضرت باب‪ ،‬بالفاصله پس از قبول ديانت بابی ايران را ترک‬
‫نمود و چون با خودش نسخه ای از قيّوم االسماء را ھمراه داشت در بغداد بعنوان مرت ّد تعقيب شد و علمای شيعه و سنّی در دي ماه ‪١٢٢٣‬‬
‫)ژانويۀ ‪ ١٨۴۵‬م‪ (.‬فتوا دادند و او را تكفير نمودند‪ .‬دليل محكوميت او اعتقاد به كسي بود كه ادعاي پيامبري داشت و خو ِد حضرت باب نيز به‬
‫اين دليل محكوم اعالم شد‪.‬برای اطّالع بيشتر به جزوۀ‪ "Western Islam & Bahai origins" :‬نوشتۀ مح ّمد افنان و ويليام ھاچر در‬
‫‪ ،Religion‬جلد ‪ (١٩٨۵) ١۵‬مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ ١٧‬مراجعه كنيد به ‪ The World Order of Bahaullah: Selected Letters‬از شوقي ربّانی‪ ،‬صص‪.١٢٣-١٢٨‬‬
‫‪ ١٨‬ح ّي به معنای زنده‪ .‬به حساب ابجد كلمه ي "ح ّي" معادل ‪ ١٨‬است‪] .‬ح=‪ ٨‬ي=‪ <= ١٠‬حي= ‪) [١٨=٨+١٠‬مترجم(‬
‫‪ ١٩‬از چھار منبع مھ ّم تاريخ آئين بابی‪ ،‬کتاب "قرن بديع" نوشته شوقي افندي و کتاب "‪"The Bab: The Herald of the Day of Days‬‬
‫]"حضرت باب مب ّشر ک ّل ايام"[ نوشتۀ ايادی امرﷲ‪ ،‬حسن باليوزی و "مطالع االنوار" تاريخ نبيل زرندی و " ‪Les Religions et les‬‬
‫‪"] "Philosophies dans l’Asie Centrale‬مذاھب و فلسفه ھای آسيای مرکزی"[ تأليف کونت ژوزف آرتور دوگو بينو در اين کتاب استفاده‬
‫شده است‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
‫كه تحريف نشده و تعاليم اسالم تا روز قيامت برای رفع نياز جامعه ی انسانھا كامل و كافی است‪ ،‬پس ھيچ دين ديگری‬
‫نبايد و نمی تواند ظاھر شود‪ .‬قرنھا بود كه شيعيان عقيده داشتند امام زمان حاكم ھمه ی امور جھان است و حتی شاھان‬
‫از طرف او بر مردم حكومت می كنند‪ .‬با آمدن او "يوم ﷲ" يعنی روز خدا نزديك می شود‪.‬‬
‫بنا براين علمای شيعه بالفاصله به مخالفت با حضرت باب پرداختند‪ .‬وقتی حضرت باب اعالم فرمود كه علما‬
‫با رواج دادن نادانی و فساد‪ ،‬مانع پيشرفت ايرانيان شده اند‪ ،‬آنان بيشتر مخالفت كردند‪ .‬آنان بر منبر كه می رفتند‪ ،‬ھتاكی‬
‫و بی ادبی می كردند‪ .‬البته به اين فحاشی لفظی اكتفا نكردند‪ .‬گرچه ظاھراً حكومت فتواھای علما را در جامعه اجرا می‬
‫كرد‪ ،‬ولی علما نيروھای خصوصی ای نيز برای اجرای فرمانھای خود داشتند‪ .‬علما با اين نيروھا حضرت باب و‬
‫پيروان ايشان را از ھمه جھت آزار و اذيت می كردند‪ .‬يكی از صاحب نظران معاصر می گويد‪:‬‬
‫"در دوران قاجار‪ ،‬به خصوص در اصفھان و تبريز گروھی از اوباش و لوطيان )نه طالب دينی( در اطراف‬
‫مجتھدين وجود داشتند‪ .‬اين گروه يك ارتش خصوصی بودند مثل گروه "فتی" در آناتولی و سرزمينھای عرب‪ .‬آنان قوای‬
‫دولتی را به مبارزه می طلبيدند و فتواھای مجتھدين را اجرا می كردند و به اين دو روش از نفوذ علمای مذھبی پشتيبانی‬
‫می كردند؛ در عوض به عنوان پاداش به آنھا اجازه می دادند به غارت و سرقت بپردازند و اگر كسی آنھا را تعقيب می‬
‫‪٢٠‬‬
‫كرد به مسجد و خانه ی علما می رفتند و پناه می گرفتند يا بست می نشستند‪".‬‬
‫مخالف عقاي ِد علما پيدا می شد‪ ،‬به او حكم‬
‫ِ‬ ‫اين اوباش مثل يك ارتش خصوصی بودند‪ .‬وقتی فردی با عقيده ای‬
‫ارتداد و كفر می دادند‪ .‬آن وقت گروھھای مردم و عوام را كه از اصل ماجرا بی اطالع بودند‪ ،‬تحريك می كردند تا به‬
‫خيابانھا بريزند و از "تنھا دين بر حق" دفاع كنند و دشمن را نابود كنند‪ .‬نه تنھا دگرانديشان بلكه دولت ھم بارھا قدرت‬
‫آنھا را احساس كرده بودند‪.‬‬
‫بين سالھای‪ ١٢٢۴‬تا ‪ ١٨۴۵)١٢٢۶‬تا ‪١٨۴٧‬م‪ ،(.‬حمله ھای زيادی به بابيان )پيروان حضرت باب( می شد‬
‫ولی با اين حال عده ی بسياری بابی می شدند‪ .‬خيلی از علمای شيعه نيز بابی شدند‪ .‬يكی از آنان سيد يحيی دارابی‪ ،‬عالم‬
‫بسيار روشن فكر بود كه بعدھا لقب "وحيد" گرفت‪ .‬به تحريك علما‪ ،‬حضرت باب در خانه ی خود تحت نظر بود‪ .‬محمد‬
‫شاه‪ ،‬شاه ايران كه درباره ی ظھور حضرت باب مطالبی شنيده بود‪ ،‬سيد يحيی را برای تحقيق درستی يا غلطی آنچه‬
‫شنيده بود‪ ،‬به شيراز فرستاد‪ .‬وقتی شاه گزارش وحيد را دريافت كرد‪ ،‬دستور داد حضرت باب را ھر چه زودتر ھمراه‬
‫نگھبانان‪ ،‬محترمانه به پايتخت يعنی تھران بياورند‪ .‬حضرت باب نيز قبالً گفته بود كه مايل است شاه را مالقات كند و او‬
‫را نيز از دعوت خود باخبر سازد‪.‬‬
‫متأسفانه اين ديدار انجام نشد‪ .‬محمد شاه ضعيف و بی اراده بود و عالئم بيماری در او ظاھر شده بود )اين‬
‫بيماری در يك سال او را از پا در آورد(‪ .‬عالوه بر اين ضعف جسمی‪ ،‬عامل ديگری نيز مانع اين ديدار شد‪ .‬محمد شاه‬
‫‪٢١‬‬
‫ب تاريخ ايران است‪.‬‬‫خيلی تحت تاثي ِر نخست وزير خود‪ ،‬حاج ميرزا آغاسی قرار داشت‪ .‬آغاسی از شخصيتھای عجي ِ‬
‫ت شاه با حضرت باب به قدرتش‬ ‫معلم دوره ی كودكی شاه بود‪ .‬شاه شديداً به او اعتماد داشت‪ .‬آغاسی ترسيد مالقا ِ‬‫ِ‬ ‫او‬
‫صدمه بزند‪ ،‬در نتيجه دستور داد حضرت باب را به قلعه ی ماكو در شمال آذربايجان )نزديكی مرز روسيه( ببرند و‬
‫زندانی كنند‪ .‬برای شاه نيز بھانه آورد و گفت اگر حضرت باب به تھران بيايد ممكن است بابيان با طرفداران علمای‬
‫‪٢٢‬‬
‫متعصب درگير شوند و آشوب عمومی ايجاد شود‪ .‬البته آشوب و بلوا در آن زمان خيلی عادی بود‪.‬‬
‫دين حضرت باب مخالفت می كنند‪.‬‬ ‫آغاسی كه خودش اھل آذربايجان بود‪ ،‬مطمئن بود كه كردھای كوھستانی با ِ‬
‫ولی به آرزويش نرسيد‪ .‬دين بابی در آذربايجان نيز پيشرفت كرد‪ .‬در حقيقت رفتار و جاذبه ی صميمانه ی حضرت باب‬
‫آنھا را به خود جلب كرد‪ .‬آغاسی كه از اين موضوع نگران بود‪ ،‬حضرت باب را به قلعه ی دورافتاده ی چھريق منتقل‬
‫خان ُكرد‪ ،‬نيز جزو ستايندگان حضرت‬ ‫كرد‪ .‬در چھريق نيز ھمان نتيجه به دست آمد و سرانجام فرماندار قلعه‪ ،‬يحيی ِ‬
‫باب شد‪.‬‬
‫آغاسی فھميده بود كه شاه به زودی خواھد ُمرد‪ .‬سياستھای غلط آغاسی باعث مخالفت گروھھای بانفوذ ايرانی‬
‫شده بود‪ .‬آغاسی برای اين كه بين علما محبوبيتی به دست آورد‪ ،‬با آنھا در سركوب كردن بابيان ھمكاری كرد‪ .‬علما از‬

‫‪ ٢٠‬حميد الگار "‪"] "Religion and State in Iran‬ديانت و حکومت در ايران"[‪ ،١٧٨۴-١٩٠۶ ،‬ص ‪.١٩‬‬
‫‪ ٢١‬کنت دو گوبينو می گويد "مح ّمد شاه که من از او سخن می گويم شاھزاده ای بود بسيار بی اراده و غير عادی که در آسيا بسيار مثل او وجود‬
‫دارد ولی در اروپا کمتر ديده می شود‪ .‬او بسيار کند ذھن و درباره ي سالمتي خود ھميشه نگران بود‪ .‬از درد دائمی رنج می برد و بندرت‬
‫دردھايش تسكين پيدا مي كرد‪ .‬شخصيت بسيار ضعيفي داشت و غمگين و افسرده بود‪ .‬بش ّدت به محبّت ديگران نياز داشت ولی از زنان و‬
‫فرزندان بيشمارش مھرباني نمي ديد‪ .‬بنابراين‪ ،‬به مربّی خويش‪ ،‬مالّی پير‪ ،‬حاج ميرزاآغاسی بسيار توجه داشت و او را تنھا دوست و محرم‬
‫اسرار خود می دانست‪ .‬سپس او را نخست وزير کشور نمود و باالخره اگر اغراق نباشد‪ ،‬او را خدای خود قرار داد‪ ....‬حاج ميرزا آغاسی نيز تا‬
‫شخص شاه رفتار می کرد و در حقيقت شاه را با خود يکی می انگاشت‪) .‬از‬ ‫ِ‬ ‫ح ّدی خودش را واجد چنين مقامی می دانست و در ھمۀ موارد مث ِل‬
‫کتاب "‪"] "Les Religions et les Philosophies‬مذاھب و فلسفه ھا"[ صفحۀ ‪.(١۶٢ – ١۶٠‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫ت شاه را اجرا می كرد‪ .‬پرنس فرھاد ميرزا حکايت کرده است كه‬ ‫نيکال می گويد " اين قصه نشان می دھد حاج ميرزا آغاسی چگونه دستورا ِ‬
‫وقتی جوان بوده‪" ،‬روزی با حاج ميرزا آغاسی در باغچه قدم می زدم و حاجی ھم در حالت خوشی بود‪ .‬از او پرسيدم که چرا سيّد باب را به‬
‫ماھکو تبعيد کرده‪ .‬حاجی جواب داد تو ھنوز جوانی و بعضی چيزھا را نمی توانی بفھمی ولی اين را بدان که اگر سيّد باب به طھران می آمد‬
‫من و تو ديگر نمی توانستيم با فراغت بال در اين باغچۀ مصفّا قدم بزنيم‪ ".‬از کتاب "‪"] "The Dawn-Breakers‬مطالع االنوار" يا "تاريخ‬
‫نبيل"[ نوشتۀ نبيل زرندی‪ ،‬صفحۀ ‪.٢٣٢ – ٢٣١‬‬

‫‪١٣‬‬
‫آغاسی خواستند كه حضرت باب را به تبريز بفرستد و يك ھيئت از بانفوذترين علمای شيعه او را محاكمه و بازپرسی‬
‫كنند‪.‬‬
‫مضحك ظاھری انجام دادند كه نتيجه اش را از قبل‬ ‫ِ‬ ‫در تابستان‪ ١٨۴٨)١٢٢٧‬م‪ (.‬يك محاكمه ی خنده دار و‬
‫تعيين كرده بودند‪ :‬توھين و تحقير حضرت باب‪ ٢٣.‬در پايان جلسه پاھای حضرت باب را فلك كردند‪ .‬يكی از آخوندھا ھم‬
‫ضربه ای به صورت ايشان زد‪ ٢٤.‬اين آزار بدنی نتيجه ی بسيار جالب و تصور نشدنی ای داشت‪ .‬در اثر جراحت ‪،‬‬
‫دكتر ويليام كور مي ِك انگليسی برای درمان حضرت باب با ايشان مالقات كرد‪ .‬او تنھا فرد غربی بود كه خاطرات‬
‫مالقات با حضرت باب را بيان كرده است‪:‬‬
‫"]حضرت باب[ مردی آرام و بسيار ظريف بود اندام كوچكی داشت و از ايرانيان ديگر گشاده روتر و لطيفتر‬
‫بود‪ .‬با صدای خوش آھنگی حرف می زد كه مرا تحت تاثير قرار داد‪ .‬ظاھر و رفتارش ھمه را جذب می نمود‪ .‬خودم از‬
‫او چيزی نشنيدم ولی می گويند دين او در بعضی موارد مانند مسيحيت است‪ ،‬تعصب مسلمانان در دين او وجود ندارد‪.‬‬
‫‪٢٥‬‬
‫بر خالف اسالم بين زن و مرد تبعيض قائل نيست‪".‬‬
‫در مدتی كه حضرت باب زندانی بود‪ ،‬اراذل و اوباش به تحريك علما به بابيان حمله می كردند‪ .‬اين موضوع‬
‫باعث شد برای بابيان درباره ی "دفاع از خود" سوال پيش بيايد‪ .‬در اسالم بر خالف مسيحيت‪ ،‬حكمی وجود دارد به نام‬
‫جھاد يا جنگ مقدس که بسيار به خطا تعبير شده است‪ .‬اين حكم اجازه می دھد كه برای ھدايت مشركين به دين خدا‪ ،‬از‬
‫زور استفاده شود‪ .‬اين حكم ھمچنين به مومنان اجازه می دھد كه در برابر حمله ی دشمنان از خود دفاع كنند‪ .‬ا ّما به آنان‬
‫اجازه نمی دھد عليه اھل كتاب )يعنی پيروان اديان ديگر؛ البته معموالً از اين عبارت به يھوديان و مسيحيان تعبير می‬
‫کنند(‪ ٢٦‬بجنگند تا آنان را به زور مسلمان كنند‪ .‬البته بابيان كه در محيطی با چنين عقايدی بزرگ شده بودند‪ ،‬به خود حق‬
‫می دادند كه در برابر حمله ی علما از خود و خانواده ی خود دفاع كنند‪ .‬حتی بعضی از آنان توقع داشتند حضرت باب‬
‫خودش دستور جھاد دھد‪.‬‬
‫اما حضرت باب كه در قيوم االسماء‪ ،‬مفھوم قرآنی جھاد را توضيح داده بود‪ ،‬به بابيان دستور داده بود که اين‬
‫حكم را آن طور که درجامعه ی محل زندگی شان جريان داشت اجرا کنند‪ .‬حضرت باب اقدام به ھرگونه جھاد را به‬
‫تصويب خودش موکول کرد‪ ،‬که البته ھيچ وقت اين اجازه را نداد‪ ،‬حتی وقتی علماء شيعه بابيان را خيلی اذيت می‬
‫كردند‪.‬‬
‫حضرت باب با ممنوع كردن حكم جھاد و محدود كردن اجازه ی جھاد دادن به اجازه ی خودش ) تنھا در‬
‫صورتی بايد جھاد كردكه خودی حضرت باب اجازه دھد(‪ ،‬شروع كرد به از بين بردن اين حكم اسالمی‪ .‬وقتی كتاب‬
‫احكام بابيان به نام "بيان" نازل شد‪ ،‬حكم جھاد در آن نيامده بود‪ .‬در نتيجه بابيان آزاد بودند در مقابل حمله ھا از خود‬
‫دفاع كنند‪ ،‬مثل حضرت محمد که اجازه ی حمله و جھاد داده بود چون اوضاع وحشيانه ای بر سرزمينھای اعراب قبل‬
‫از اسالم حاكم بود‪ ،‬ولی بابيان اجازه نداشتند برای پيشرفت دين خود بجنگند و با شمشير دين خود را پيش ببرند‪ .‬باب‬
‫فرمود حفظ دين و پيروزی نھايی آن تنھا به دست خدا است‪ .‬آنچه حضرت باب در مورد پيروزی دين جديد فرموده بود‪،‬‬
‫حتی در زمان زندانی بودن حضرت باب كامالً واضح بود‪.‬‬
‫با وجود تمام سختی ھايی كه حضرت باب در دورترين نقاط شمالی ايران با آن مواجه بود‪ ،‬مردم در نقاط‬
‫مختلف ايران بابی می شدند‪ .‬تقريبا ً ھمزمان با محاكمه ی حضرت باب در تبريز كه در حقيقت اعالن عمومی رسالت‬
‫حضرت باب بود‪ ،‬تعداد زيادی از بابيان مشھور در بدشت ) واقع در استان سمنان ( جمع شدند‪ .‬اجتماع بدشت از وقايع‬
‫مھم دوره ی بابی است‪ .‬يكی از مشھورترين بابيان كه در بدشت حضور يافت‪ ،‬بانويی برجسته و نام آور به نام قره العين‬
‫بود كه در تاريخ بھايی به طاھره معروف است‪.‬‬
‫طاھره در خانواده ای دانش پژوه و خداشناس متولد شد‪ .‬او يكی از بااستعدادترين شاعران ايران بود‪ .‬در دوره‬
‫ی طاھره ‪ ،‬زنان مسلمان موقعيت مناسبی نداشتند‪ ،‬آنھا محدود و منزوی و از اجتماع دور بودند‪ ،‬ھمين مسئله‪ ،‬بزرگی‬
‫طاھره را نشان می دھد‪ .‬عمو و پسرعموی طاھره از پيروان شيخ احمد احسايی بودند‪ ،‬طاھره از طريق آنان با چند نفر‬
‫از بابيان اوليه آشنا شد‪ .‬طاھره ھرگز حضرت باب را زيارت و مالقات نكرد‪ ،‬ولی از ابتدا با نوشته ای ايمان خود را به‬
‫حضرت باب اعالم كرد‪ .‬حضرت باب او را جزو "حروف حی" به حساب آورد‪.‬‬
‫يكی از اھداف گردھمايی بدشت‪ ،‬تصميم گيری در مورد مراحل الزم برای آزاد كردن حضرت باب از قلعه ی‬
‫چھريق بود‪ ،‬اما در اين گردھمايی اتفاق غير منتظره ای افتاد كه جمع را به ھيجان آورد‪ :‬اقدام حساس و بی باك طاھره‬
‫برای توضيح دادن بعضی از مفاھيم پيام حضرت باب‪ .‬بعضی از بابيان فكر می كردند حضرت باب دين اسالم را تجديد‬
‫كرده است‪ ،‬كلمه ی "باب" آنھا را سرگردان كرده بود اما طاھره آشكارا اعالن كرد كه حضرت باب فقط دروازه ی‬

‫‪ ٢٣‬براي توضيح بيشتر به "قرن بديع" نوشته ي شوقي افندي ومقاله ی شخص سياح ترجمه ی براون مراجعه كنيد‪ .‬باليوزی توصيف کاملی از‬
‫محاکمه را در "‪ ،"The Bab‬صص ‪ ١٣٩-١۴۵‬فراھم نموده است‪.‬‬
‫‪ ٢٤‬با چوب كف پا را زدن به عنوان تنبيه يا شكنجه‪.‬‬
‫‪ ٢٥‬ذكر شده در كتاب "‪ "The Bab‬نوشته ي باليوزي‪ ،‬صص‪.١٤٦-١٤٧‬‬
‫‪ ٢٦‬برای اطّالع بيشتر به "‪"] "Western Islamic Scholarship and Bahai Origins‬معارف اسالمی غربی و خاستگاه ديانت بھائی"[‬
‫نوشتۀ ويليام ھاچر و مح ّمد افنان مراجعه شود‪.‬‬

‫‪١٤‬‬
‫دسترسی به امام زمان نيست‪ ،‬بلكه خود امام زمان است‪ .‬طاھره مفھوم سخنان حضرت باب را در مورد ماموريت آن‬
‫حضرت ـ كه در شب مالقات با مالحسين اعالم كرده بودـ بيان كرد و گفت حضرت باب ھمان موعود‪ ،‬مھدی‪ ،‬قائم آل‬
‫محمد است‪ ،‬حضرت باب رسول خدا است و دين جديدی آورده كه از اديان قبل مستقل است‪ .‬ھمان طور كه الزم نبود‬
‫مسيحيان ‪ ،‬احكام تورات و مسلمانان احكام انجيل را اجرا كنند‪ ،‬بابيان نيز اعالم كردند كه الزم نيست احكام اسالم را‬
‫انجام دھند چون حضرت باب تعاليم جديدی آورده بود‪ ،‬اين تعاليم منابعی بودند كه بابيان برای راھنمايی گرفتن بايد به آن‬
‫مراجعه می كردند‪.‬‬
‫طاھره برای اين كه بھتر پيام حضرت باب را توضيح بدھد و استقالل دين بابی از اسالم را نشان بدھد‪ ،‬در‬
‫ج اسالمی ظاھر شد‪ .‬چنين اتفاقاتی برای بابيان محافظه كار‪ ،‬امتحان شديدی بود و باعث‬ ‫ب راي ِ‬
‫يكی از جلسات بدون حجا ِ‬
‫دشمنی مسلمانان متعصب شد‪ .‬علمای دينی برای اين كه ثابت كنند بابيان ھم دشمن پاكی و عفت و ھم دشمن نظم‬
‫اجتماعی ھستند داستانھای دروغی بين مردم منتشر كردند‪ ،‬داستانھای در مورد بی دينی و بی تقوايی و اعتقاد به بی بند‬
‫‪٢٧‬‬
‫و باری جنسی و اشتراك اموال بابيان‪.‬‬
‫در شھريور ‪)١٢٢٧‬سپتامبر ‪ ١٨۴٨‬م‪ (.‬بيماری ھای زيادی باالخره محمد شاه را از پا درآورد‪ ،‬اين امر ثبات‬
‫و نظم كشور را بيش از پيش به ھم ريخت و از مرگ محمد شاه تا حل شدن مسئله ی جانشينی و تعيين جانشي ِن شاه‪،‬‬
‫كشور را ھرج و مرج سياسی گرفت‪ ٢٨.‬دشمنان سياسی قديمی حاج ميرزا آغاسی‪ ،‬او را از كار بركنار كردند‪ .‬علما نيز‬
‫از آشفتگی اوضاع برای نابودی بابيان به خوبی استفاده كردند‪.‬‬
‫در مازندران‪ ،‬علماء مردم را تحريك كردن تا به حدود ‪ ٣٠٠‬بابی حمله كنند‪ .‬اين بابيان به سرپرستی‬
‫مالحسين و قدوس ]يكی ديگر از حروف حی كه در زيارت مكه ھمراه حضرت باب بود[‪ ،‬در كنار مزار متروك يكی از‬
‫مق ّدسان اسالمی به نام شيخ طبرسی محاصره شدند و به ناچار با عجله قلعه ی كوچكی ساختند‪ .‬اين بابيان با ذوق و شوق‬
‫زياد ظھور قائم موعود را در سرتاسر مازندران اعالم كرده بودند و از ھمه خواسته بودند كه برخيزند و با آنان‬
‫مردم تحريك شده به بابيان حمله كردند و بابيان در قلعه ی‬‫ِ‬ ‫ھمراھی كنند‪ .‬علما نيز به آنان نسبت كفر و ارتداد دادند‪.‬‬
‫كوچك خود سنگر گرفتند‪ .‬علما اعالم كردند كه بابيان مسئول اين اغتشاش ھستند‪ .‬اين تھمت بی شرمانه جرقه ای برای‬
‫يك انفجار شد‪ .‬ميرزا تقی خان امير كبير صدراعظم‪ ،‬جانشين آغاسی قدرت فراوانی داشت ولی بی رحم و سنگدل و‬
‫ت علما به بابيان باعث شد كه اميركبيرتصميم بگيرد نھضت بابی را نابود كند‪ .‬او‬ ‫بسيار مشكوك وبدگمان بود‪ .‬تھم ِ‬
‫سپاھی مسلّح به مازندران فرستاد تا به علما و ھواداران آنھا كمك كنند‪.‬‬
‫محاصره ی بابيان در قلعه ی شيخ طبرسی نشان داد كه مخالفان دين بابی چقدر ضعيف و سست ھستند‪ .‬بابيان‬
‫كه چند صد نفر بيشتر نبودند‪ ،‬در مقابل ھزاران ھزار سرباز دولتی كه گروه گروه به قلعه اعزام می شدند‪ ،‬حدود يك‬
‫سال جنگيدند و ھمه را شكست دادند‪ .‬بابيان بسياری از مردان خود مثل فرمانده شان‪ ،‬مالحسين‪ ،‬را از دست داده بودند؛‬
‫عاقبت پادگان کوچک بابيان با وعده ی آزادی که به آنھا داده شد و با ارسال قرآن اين وعده تضمين شده بود دست از‬
‫کارزار کشيدند و تسليم شدند‪ .‬ولی تا سنگر را رھا كردند ‪ ،‬دستگير شدند‪ ،‬تعدادی از آنھا را ھمان جا به قتل رساندند و‬
‫بقيه را با شكنجه شھيد كردند‪ ،‬بازماندگان را نيز به عنوان برده فروختند و اموال آنھا را گرفتند‪ .‬قدوس را به مجتھد‬
‫بزرگِ محل تحويل دادند‪ .‬او نيز قدوس را در كوچه و بازار گرداند‪ ،‬اعضای بدنش را قطع كرد و سپس ايشان را شھيد‬
‫نمود‪.‬‬
‫در دو مركز بزرگ ديگر يعنی نيريز و زنجان نيز وقايعی مثل قلعه ی شيخ طبرسی رخ داد‪ .‬در آنجا نيز‬
‫اوباش متعصب كه علما تحريكشان كرده بودند‪ ،‬حمله را آغاز كردند و بعد نيروھای مسلّح دولت به فرماندھی‬
‫شاھزادگان قاجار به كمك آنھا آمدند‪ .‬در حمله ای كه در نيريز اتفاق افتاد‪ ،‬وحيد كه از علمای مھم و مطرح ايران بود ‪،‬‬
‫رھبر بابيان بود؛ با اين وجود اشرار و مقامات محلی به آنان رحم نكردند‪ ،‬قلعه ی كوچكی كه بابيان در آن پناه گرفته‬
‫بودند‪ ،‬گشوده شد؛ وحيد را شھيد كردند؛ بقيه را نيز دسته جمعی به شھادت رساندند‪ .‬در زنجان ھم مثل قلعه ی شيخ‬

‫‪ ٢٧‬گزارشات ناقص ناظران غربی در ايران‪ ،‬بسياری از اين داستانھا را به طور ناقص در تماسھايی که با مسلمانان داشته اند‪ ،‬دريافت کرده و‬
‫تکرار می کنند‪ .‬اين ناظران برای درک زبان فارسی و تفسير مسائل دينی در کشور تقريبا به طور کامل به اين افراد وابسته بودند‪ .‬موژان مؤمن‬
‫در "‪"] "The Babi and Bahai Religions‬اديان بابی و بھائی"[ )صفحۀ ‪ ٣‬تا ‪ (١٧‬تعدادی از اين گزارشھا را که به فتنه و انقالب و بی‬
‫دينی و اشتراک در زن و اموال اشاره می کند جمع آوری نموده است‪ .‬تنھا پس از مطالعات علمی گوبينو – براون – نيکال و ساير دانشمندان که‬
‫می توانستند مستقيما ً با مؤمنان به دين جديد تماس گرفته و به بحث بنشينند‪ ،‬معلوم شد که اين حکايات ساختگی و بی پايه و اساس است‪.‬‬
‫‪ ٢٨‬گوبينو می گويد "در آسيای ميانه انتقال سلطنت به پادشاه جديد ھمواره زمانی بحرانی محسوب می گردد‪ .‬در ايران‪ ،‬ترکستان و کشورھای‬
‫عربی يک دورۀ ھرج و مرج که ممکن است م ّدتی طوالنی باقی بماند به وجود می آيد و اين دوره گاھي با خشونت و کشت و کشتار نيز ھمراه‬
‫است ولی ھميشه اجراي قانون بر اساس اين اصل که اراده ی پادشاه برای دوره ای بلند يا کوتاه ناپديد شده است‪ ،‬در حالت بالتكليفي قرار مي‬
‫گيرد‪ ...‬درست مثل ساعتی است که كار نمي كند البته فنر آن نبايد عوض شود و عوض نمی شود ولی تا زمانی که مج ّدداً کوک نشود کار‬
‫نخواھد کرد‪.‬‬
‫"بعالوه غرضھا و عالقه ھای بسياری وجود دارد که می خواھند شعله ی نفاق عمومی را بر افروزند‪ .‬اگر مدعيان سلطنت زياد باشند‪ ،‬اين‬
‫مدعيان برای افزايش شانس موفقيت خود و يافتن حاميان فعالی برای خود‪ ،‬ھرج و مرج می خواھند‪Les Religions et les ) ".‬‬
‫‪] Philosophies‬مذاھب و فلسفه ھا در آسيای مرکزی[‪ ،‬صفحۀ ‪(١٧۵‬‬

‫‪١٥‬‬
‫طبرسی‪ ،‬با نيرنگ و وعده ی صلح دروغين و با قرآنی كه امضاء شده بود‪ ،‬بابيان را از سنگر بيرون كشيدند و دسته‬
‫جمعی كشتند‪.‬‬
‫سياسيون و مسئوالن مذھبی نمی خواستند مردم چي ِز زيادی درباره ی اين سه واقعه )شيخ طبرسی‪ ،‬نيريز‪ ،‬و‬
‫زنجان( بدانند‪ .‬با وجو ِدتالشھای آنان افرادی كه از اين واقعه ھا جان سالم به در برده بودند‪ ،‬آنچه را كه با چشم ديده‬
‫‪٢٩‬‬
‫بودند‪ ،‬نوشتند‪ .‬نبي ِل اعظم بعداً از اين مطالب برای نوشتن كار تاريخی خود استفاده كرد‪.‬‬
‫اين آزار و اذيتھا در ھمه جای ايران رواج يافت‪ .‬علما فتوا دادند كه مال مرتدين و كفار حالل است‪ .‬در نتيجه‬
‫بعضی مقامات محلی ھم مثل روحانيان‪ ،‬به تعقيب و آزار بابيان و چپاول مال آنان پرداختند‪ .‬آنھا حتی به موقعيت‬
‫اجتماعی افراد نيز توجه نمی كردند و ھمه را آزار می دادند‪ ،‬مثالً ھمزمان با قتل عام زنجان‪ ٧،‬نفر از روسای تاجران‬
‫و حوزه ھای علميه را در تھران در مقابل چشمان مردم به قتل رساندند چون آنھا از مذھب جديد برنگشتند‪ .‬يكی از آنھا‬
‫ميرزا قربانعلی بود كه به تقوا داشتن مشھور بود و مربّی روحانی خانواده ی شاھی و خيلی از مسئولين حكومت بود‪.‬‬
‫‪٣٠‬‬
‫قتل او خشم بيش از حد مردم را نشان می داد كه شديداً تحريك شده بودند‪.‬‬
‫اين ظلم آشكار را علمای شيعه ھمراه امير كبير روا می داشتند‪ .‬ناصرالدين شاه‪ ،‬شاه جديد فقط ‪ ١۶‬سال‬
‫داشت‪ .‬امير كبير قدرت حكومت را در دست گرفته بود‪ .‬او ھواداران دو نفر م ّدعی پادشاھی ‪-‬غير از ناصرالدين شاه‪ -‬را‬
‫سركوب كرد و پايه ھای حكومت شاه جوان را محكم ساخت‪ .‬او برای تحكيم قدرت خود و نظم دادن به مملكت‪ ،‬به‬
‫نابودی بابيان پرداخت‪ .‬در وقايع وحشتناك قلعه ی شيخ طبرسی‪ ،‬زنجان‪ ،‬نيريز و قتل ‪ ٧‬شھيد تھران نقش اساسی داشت‪.‬‬
‫حاال تصميم گرفته بود به قلب دين بابی‪ ،‬يعنی حضرت باب حمله كند‪.‬‬
‫ھنوز محاصره ی بابيان در زنجان تمام نشده بود كه اميركبير به حاكم آذربايجان دستور داد حضرت باب را‬
‫به تبريز بياورد و در مقابل چشم ھمه ی مردم بكشد‪ ٣١.‬اميركبير اجازه نداشت چنين حكمی را به تنھايی بدھد‪ ،‬با ھيچ‬
‫مسئول ديگری نيز مشورت نكرد‪ .‬به ھمين دليل حاكم آذربايجان به مرحله ای رسيده بود که به حضرت باب احترام می‬
‫گذاشت و بنابراين دستور اميرکبير را اجرا نكرد‪ .‬اميركبير مجبور شد برادر خود‪ ،‬ميرزا حسن خان را بفرستد تا‬
‫حضرت باب را به شھادت برساند‪ .‬مأموران به سرعت حضرت باب را به تبريز آوردند‪ .‬از مجتھدان خواسته بودند كه‬
‫طبق مقررات شرعی )نه قانون اجتماعی( در مورد حضرت باب تصميم بگيرند‪ .‬چون مجتھدان در آن زمان حضرت‬
‫باب را مرتد می دانستند‪ ،‬فرمان رسمی قتل حضرت باب را صادر كردند‪ ،‬ھمان طور كه اميركبير انتظار داشت‪ .‬در‪١٨‬‬
‫تير ماه ‪ ٩)١٢٢٩‬جوالی ‪ ١٨۵٠‬م‪ (.‬در حالی كه ھزاران نفر از پنجره و پشت بام ميدان عمومی منظره را تماشا می‬
‫كردند‪ ،‬ماموران برای اجرای حكم آماده می شدند‪ .‬آنچه پيش آمد‪ ،‬يك واقعه ی بسيار غير عادی بود‪.‬‬
‫حضرت باب را ھمرا ِه يكی از پيروانش به نام انيس‪ ،‬با طناب مقابل ديوار يك سربازخانه آويزان كردند‪٧۵٠ .‬‬
‫نفر سرباز مسيحی ارمنی را برای شليك آماده كردند‪ .‬فرمانده ی اين سربازان سام خان بود‪ .‬سام خان نمی خواست حكم‬
‫را اجرا كند و می ترسيد كه با اجرای اين حكم خداوند از او خشمگين شود‪ .‬گزارش داده اند كه حضرت باب به او‬
‫‪٣٢‬‬
‫فرمود كه مطمئن باشد و ماموريتش را انجام دھد‪ .‬اگر نيت خالصی داشته باشد حتما ً خداوند او را نجات خواھد داد‪.‬‬
‫افراد زيادی وقايع آن روز را بيان كرده اند و به درستی اين مطالب شھادت داده اند‪ ٣٣.‬سربازان ‪ ٧۵٠‬گلوله‬
‫شليك كردند‪ .‬دود تفنگھا فضا را تاريك كرد‪ .‬وقتی دودھا نشست‪ ،‬مردم صحنه ای را ديدند كه باوركردنی نبود‪ .‬ھمراه‬
‫حضرت باب در سالمتی كامل ايستاده بود و حضرت باب در آنجا نبود! گلوله ھا طناب را پاره كرده بود ‪ .‬ديوانه وار به‬
‫دنبال حضرت باب گشتند‪ .‬ايشان در سالمت كامل در اتاقی كه شب قبل در آن بود‪ ،‬حضور داشت‪ .‬ايشان با آرامش‪،‬‬
‫وحی خود می فرمود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫داشت آخرين راھنمايی ھا را به كاتب‬
‫شور و غوغايی برخاست‪ ،‬سام خان ديگر راضی نشد حكم را تكرار كند‪ .‬ميرزا حسن خان ھم ديد كه اگر‬
‫كاری نكند مردم می گويند معجزه الھی اتفاق افتاده است و از حضرت باب پشتيبانی می كنند‪ ،‬آخر اينھا ھمان انسانھای‬
‫بی وفايی بودند كه اول حضرت باب را ستودند و بعد ايشان را رد كردند‪ .‬بنابراين ميرزا حسن خان با عجله سربازان‬
‫مسلمان را آورد‪ ،‬حضرت باب و انيس را دوباره به ھمان ديوار بستند و شليك كردند‪ .‬اين دفعه بدن دو زندانی سوراخ‬
‫سوراخ و در ھم آميخته شد‪ ،‬آخرين سخنان حضرت باب به جمعيت اين بود‪:‬‬
‫"ای گروه نافرمان اگر مرا می شناختيد ھريک از شما مثل اين جوان که اج ّل از شما است مشتاقانه جان خود‬
‫را در راه من فدا می کرديد‪ ،‬روزی خواھد آمد که مراخواھيد شناخت ولی در آن روز من در بين شما نخواھم بود"‪.‬‬
‫‪٣٤‬‬
‫)ترجمه(‬

‫‪ ٢٩‬كتاب تاريخ نبيل يا مطالع االنوار‪ ،‬روايت نبيل از روزھای اوليه ی ظھور بھائی‪.‬‬
‫‪ ٣٠‬کتاب "قرن بديع‪ ،‬طھران‪ :‬مؤسّسۀ ملّی مطبوعات امری‪ ١٢٠ ،‬بديع" صفحۀ ‪ ٢٣٢‬جلد ‪.١‬‬
‫انتشار تعاليم او‬
‫ِ‬ ‫‪ ٣١‬بسياری از ديپلماتھای غربی سعی نمودند نخست وزير را از اين کار باز دارند و معتقد بودند که قتل سيّد باب فقط موجب‬
‫خواھد شد ولی موفق نشدند )مراجعه کنيد به "‪"]"The Babi and Bahai Religions‬اديان بابی و بھائی"[ نوشتۀ موژان مؤمن‪ ،‬صص ‪– ٧١‬‬
‫‪ ٧٢‬و ‪.(١٠٣‬‬
‫‪ ٣٢‬در "قرن بديع" اثر شوقي ربانی اين مطلب آمده است‪.‬‬
‫شاھدان عينی را در "‪"]"The Babi and Bahai Religions‬اديان بابی و بھائی"[ آورده است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ ٣٣‬موژان مؤمن تعدادی از گزارشھای‬
‫‪ ٣٤‬در "قرن بديع" اثر شوقي ربانی اين مطلب آمده است‪.‬‬

‫‪١٦‬‬
‫اتفاق غيرعادی آن روز‪ ،‬باعث شد گروه زيادی از مردم به پيام حضرت باب جذب شوند‪ .‬اين داستان به‬
‫سرعت نه فقط بين ايرانيان پخش شد بلكه بين ديپلماتھا‪ ،‬تاجران خارجی‪ ،‬مستشاران نظامی و روزنامه نگاران كه بخش‬
‫ان ساكن ايران را تشکيل می دادند‪ ،‬نيز منتشر شد‪ .‬يادداشتھای مامور كنسولی فرانسه اِی‪ .‬اِل‪ .‬اِم‪ .‬ني ُكال‬ ‫زيادی از اروپايي ِ‬
‫اثر اين واقعه را بر يك تحصيل كرده ی غربی نشان می دھد‪:‬‬ ‫ِ‬
‫"اين يكی از بزرگترين نمونه ھای شجاعت و فداكاری است كه تا به حال بشر ديده و نيز دليل تحسين‬
‫برانگيزی از عشق قھرمان ما به ھموطنانش است‪ .‬او خودش را برای بشر فدا كرد؛ او روح و جسم خود را فدا كرد تا‬
‫بشر خوشبخت شود و نجات يابد‪ .‬ھر سختی و شكنجه ای را با تمام وجود قبول كرد تا در آخر شھيد شد‪ .‬با خون‬
‫گرانبھای خويش منشور برادری و اُ ُخوّت جھانی را به صورت تمام و كمال نوشت و امضا كرد و مثل حضرت مسيح‬
‫ت ھماھنگی‪ ،‬انصاف و عشق بر روی زمين نزديك است و‬ ‫زندگی خود را فدا كرد تا مژده بدھد كه دوره ی سلطن ِ‬
‫‪٣٥‬‬
‫وحدت و يگانگی و عشق و محبت حقيقی در عالَم انسانی برپا می شود‪".‬‬
‫اعدام اكثر رھبران بابی و حروف حی و بعد از آن شھادت حضرت باب اثر مخربی داشت و جامعه را از‬
‫رھبری مورد نيازش محروم كرد‪ .‬جامعه به رھبری نياز داشت تا نه تنھا آزار شديد و روزافزون را تحمل كند بلكه‬
‫برای اين كه الگوھای رفتاری كه حضرت باب آورده بود در تماميت خود حفظ كند‪.‬‬
‫بابيان ھميشه تاكيد می كردند كه تنھا موضوع مورد عالقه ی آنان انتشار تعاليم روحانی و اجتماعی است كه‬
‫حضرت باب آورده است‪ .‬ولی چون عقايد اساسی دينی آنان بر پايه ی سابقه ی اسالمی آنھا بنا شده بود‪ ،‬فكر می كردند‬
‫برای دفاع از خود و خانواده ی خود اجازه دارند ھر كاری بكنند‪ ،‬فقط حق ندارند برای تامين ھدفھای دينی خود با‬
‫ديگران بجنگند‪ .‬وقتی ميرزا تقی خان رھبران بابی را كه كامالً تعاليم حضرت باب را درك كرده بودند سركوب كرد‪،‬‬
‫می شد پيش بينی كرد عوامل بی ثبات بابی نمی توانند انضباط اصلی را بين بابيان نگه دارند‪.‬‬
‫دو جوان بابی كه بسيار از زجر و عذاب ھمدينان خود مضطرب و خشمگين بودند و از رفتار ماموران‬
‫حكومتی ھم نااميد شده بودند‪ ،‬در‪ ٢۴‬مرداد ‪ ١۵)١٢٣١‬آگست ‪ ١٨۵٢‬م‪ (.‬با اسلحه ی ساچمه ای به شاه تيراندازی كردند‪.‬‬
‫اين اقدام نشان داد كه عوامل بی ثبات نمی توانستند انضباط اصلی را در جامعه ی بابی برقرار كنند‪ .‬شاه به علّت اين كه‬
‫اسلحه ساچمه ای بود‪ ،‬زنده ماند و فقط جراحتی سطحی برداشت‪ .‬اما اين اقدام كافی بود تا موج تازه ای از قتل و اعدام‬
‫بابيان در سراسر كشور به راه بيفتد كه از دفعات قبل بسيار شديدتر بود‪.‬‬
‫كاپيتان آلفرد ُون گومز وابسته ی نظامی اطريش بود كه در دربار شاه زندگی می كرد‪ .‬او در مورد اين وقايع‬
‫يادداشتھايی دارد‪ .‬او از ظلمی كه ديده بود وحشت كرده بود و استعفا داد و در نامه ای كه در يكی از روزنامه ھای وين‬
‫ھم چاپ شده چنين نوشت‪:‬‬
‫"دوست عزيزم كه ا ّدعا می كنی احساسات و عواطف لطيفی داری‪ ،‬بيا و ھمراه من اين صحنه ھای دلخراش‬
‫جالدان‬ ‫را ببين‪ .‬بيا و آشكارا ببين كه چطور افراد بی گناه كه چشمشان از حدقه بيرون زده بايد گوش خود را كه ّ‬
‫ستمكار بريده اند‪ ،‬بخورند‪ .‬ببين افرادی را كه وحشی گری جالدان دندانھايشان را بيرون آورده‪ ،‬افرادی كه با چكش‬
‫جمجمه ھايشان را ُخرد می كنند‪ .‬بدنھای اين مظلومان با آتش ظلم شعله ور شده و كوچه و بازار را نورانی كرده است‪.‬‬
‫بابيان را با زنجير‪ ،‬با سينه و شانه ی شكافته كه درشكافھا فتيله ی سوزان گذاشته اند ھمراه تعدادی سرباز در كوچه و‬
‫بازار می گردانند و فتيله ھا وقتی به گوشت می رسد مثل شمعی كه تازه خاموش شده باشد در داخل زخم دود می كند‪.‬‬
‫اين ستمگران شرقی در زمينه ی سنگدلی ابتكاراتی می زنند كه عقل حيران می ماند‪ ،‬ابتدا پوست كف پای مظلومان را‬
‫برمی دارند بعد در روغن داغ شده می گذارند و مثل سم چارپايان نعل می زنند و می دوانند‪ .‬با اين وجود از فرد بابی‬
‫صدای ض ّجه و زاری و شكوه و بی قراری بلند نمی شود با استقامت تمام ھر سختی را تحمل می كند‪ .‬حاال بايد بدود‪ ،‬تا‬
‫جايی كه جسم ضعيفش نمی تواند با روح لطيفش در تحمل رنج ھمراھی كند‪ .‬در آن وقت آن اسير بی تقصير از شدت‬
‫رنج به زمين می افتد‪ .‬شايد فكر كنيد حرص و سنگدلی اين جالدان تا اين جا سيراب می شود! شايد فكر كنيد خنجری به‬
‫گلويش می زنند و آن مظلومان نجات می يابند! نه! خودم مجبور بودم اين صحنه را ببينم‪ :‬دوباره جالد با ضرب شالق‬
‫آنھا را مجبور می كند كه بدوند! تا آخرين نفس آنھا را با انواع شكنجه آزار می دھند تا جان سپارند! تازه از جسد بی‬
‫جان آنھا ھم دل بر نمی دارند‪ ،‬جسدھای مجروح و سوراخ سوراخ را با دست و پا به درخت می بندند طوری كه سرشان‬
‫پايين باشد‪ .‬حاال مردم سنگدل به محتويات قلب آنھا تير می زنند تا تير اندازی خود را از فاصله ی نزديک امتحان كنند‬
‫و نشان دھند كه چقدر بی رحم ھستند و من خودم جسدھايی را ديدم كه صد و پنجاه گلوله خورده بودند و شرحه شرحه‬
‫‪٣٦‬‬
‫شده بودند‪".‬‬
‫ً‬
‫يکی از برجسته ترين افرادی که در اين واقعه شھيد شد‪ ،‬طاھره بود ھمان شاعر معروف كه قبال در موردش‬
‫صحبت شد‪ .‬ايشان پس از مدتی تحت نظر بودن در خانه ی كالنتر تھران شھيد شد‪ .‬طاھره يكی از چھره ھای درخشان‬

‫‪٣٥‬‬
‫ي اِل اِم نيکال‪ "Siyyid Ali-Muhammad, Dit le Bab" ،‬درکتاب "قرن بديع"‪ ،‬اثر شوقی ربّانی ص ‪ ٢۶٠‬جلد ‪ ١‬ذکر شده است‪.‬‬ ‫‪ ٣٦‬ا ِ‬
‫در "قرن بديع" اثر شوقي ربانی اين مطلب آمده است‪ .‬سفير روسيه پرنس دالغوروكي که اين صحنه ھای فجيع را ديده است در مصاحبه ای‬
‫که با شاه داشته اين اعمال را محکوم نموده و آنھا را "اعمال بربری" ناميده که "حتّی ملل وحشی نيز از انجام آن خودداري مي كنند‪ ".‬وابستۀ‬
‫نظامی انگليس بھمين طريق به مقامات ايران به اين اعمال که "به تصوردولت عليا حضرت ملکه فقط در قبائل وحشی افريقا انجام مي شود‪"،‬‬
‫اعتراض کردند ‪"]"The Babi and Bahai Religions" ).‬اديان بابی و بھائی"[ اثر موژان مومن‪ ،‬صص ‪.(١٠١ – ١٠٠‬‬

‫‪١٧‬‬
‫دوره ی جديد است كه در زمان دين حضرت باب ظاھر شده است‪ .‬او در برداشتن محدوديتھايی كه از پيشرفت و‬
‫بزرگی زنان جلوگيری می كرد‪ ،‬پيشقدم بود‪ .‬وقتی كه فھميد به اعدام محكوم شده است‪ ،‬به زندانبان خود گفت "شما ھر‬
‫‪٣٧‬‬
‫لحظه ای كه بخواھيد می توانيد مرا بكشيد‪ ،‬ولی نخواھيد توانست از پيشرفت زنان جلوگيری كنيد‪) ".‬ترجمه(‬
‫به اين ترتيب اولين دوره از تاريخ دين بھائی يعنی "عصر حضرت باب" تمام شد‪ .‬برای مدت كوتاھی تمام‬
‫ايران بر لبه ی تغيير اجتماعی بزرگی معلّق ماند‪ .‬ھمانطور که دشمنان حضرت باب گفتند‪ ،‬اگر حضرت باب برای‬
‫گرفتن قدرت سياسی طرح حساب شده ای كشيده بود‪ ،‬می توانست كشور را به دست بگيرد‪ .‬قدرت فوق العاده ی‬
‫پيروانش‪ ،‬استعداد مردم در پذيرفتن يك پيام دينی جديد‪ ،‬فساد و تفرقه ی موجود بين رھبران مذھبی و ماموران دولتی‪،‬‬
‫دوره ی موقت بی نظمی اجتماعی كه بعد از بيماری و مرگ محمد شاه به وجود آمد‪ ،‬تمام اينھا موقعيتی به وجود آورد‬
‫كه حضرت باب می توانست از پيشنھادھايی كه با اصرار می خواستند از او حمايت كنند‪ ،‬برای رسيدن به اھداف خود‬
‫استفاده كند‪.‬‬
‫در ‪)١٢٢۵‬اواخر سال ‪ ١٨۴۶‬م‪ ، (.‬منوچھر خان حاكم اصفھان ‪ ،‬يكی از قدرتمندترين و مقتدرترين افراد‬
‫كشور‪ ،‬به حضرت باب پيشنھاد كرد كه با ھمه ی منابع نظامی و تمام ثروت فراوان خود به تھران حمله كند و با علما و‬
‫شاه مبارزه كند‪ .‬اين اقدام كامالً مطابق اعتقادات شيعه بود‪ ،‬چون شيعيان معتقدند شاھان ايران تنھا امانتدار كشور برای‬
‫حضرت مھدی ھستند و حكومت آنھا ‪ ،‬نماينده ی حكومت امام مھدی است‪ .‬ادعای اصلی حضرت باب اين بود که ايشان‬
‫ھمان قدرت روحانی است که مدتھا است ھمه منتظرش ھستند؛ بعضی از روشنفكران و پاكدالن كشورنيز قبول كرده‬
‫بودند كه حضرت باب ھمان موعودی است كه مردم منتظرش ھستند‪ ،‬به اين ترتيب طبق اعتقادات شيعه بايد محمدشاه و‬
‫ناصرالدين شاه اين ا ّدعا را با نھايت دقت و احترام بررسی می كردند‪ .‬اما اين كار را نكردند‪ ،‬چون بزرگان دينی و‬
‫سياسی كشور نگذاشتند‪ ،‬می ترسيدند حضرت باب مقامی را كه آنھا به دست آورده بودند‪ ،‬به خطر اندازد‪.‬‬
‫حضرت باب قبول نكرد كه با زور دين خود را پيش را ببرد و حتی اگر به قيمت جانش تمام شود‪ .‬با اين كار‬
‫نشان داد كه دينش طرفدار صلح است و تنھا پشتيبان اين دين نيروھای روحانی و الھی است‪ ،‬ايشان از ابتدای ماموريت‬
‫خود فقط به اين نيرو توكل داشت‪.‬‬
‫تعاليم حضرت باب چه بود كه خشم و عكس العمل مخالفان را برانگيخت و حضرت باب و ھزاران نفر از‬
‫پيروانشان مشتاقانه در راه آن جان دادند؟ به سادگی نمی شود به اين سوال جواب داد‪ .‬پيام حضرت باب با مسائل‬
‫خداشناسی فرقه ی شيعه رابطه ی خاصی دارد‪ ،‬به اين دليل يك فرد غربی به راحتی نمی تواند مطالبی را كه ايشان‬
‫نوشته‪ ،‬درك كند‪ .‬در حقيقت‪ ،‬حضرت باب بر مسائل پيچيده ی فقھی و وعده ھا و اعتقادات اسالمی كامالً مسلط بود و‬
‫اين يكی از داليلی بودكه علمای مشھور مذھبی و بسياری از محققين جوان پيام ايشان را می پذيرفتند‪.‬‬
‫كسانی كه درباره ی ايشان می شنيدند تعجب می كردند كه چطور يك جوان‪ ،‬تنھا با تحصيالت خيلی كم که‬
‫ب سواالت دانشمندان مذھبی را بدھد‪ ،‬دانشمندانی كه‬ ‫تحصيالت مقدماتی طبقه ی روشنگر ايران بود‪ ،‬می تواند جوا ِ‬
‫ساليان دراز علم آموخته اند و بر اساس تحصيالت خود مقام اجتماعی وااليی به دست آورده اند‪ .‬يادداشتھای تاريخی‬
‫بابيان با جزئيات زيادی اين روشنگريھا و تاثير آنھا را بر شنوندگان بيان می كند‪ .‬البته برای خوانندگان اروپايی و مردم‬
‫‪٣٨‬‬
‫امريكای شمالی اغلب اين مسائل حل نشده باقی مانده است‪.‬‬
‫حضرت باب با وجود تسلطی كه بر اين نوع مسائل داشت‪ ،‬ھيچ وقت دانشمندان و علمای مذھبی و محققينی‬
‫را كه به ايشان ايمان آورده بودند‪ ،‬تشويق نمی كرد تا به آموختن چنين علومی ادامه بدھند‪ .‬نظرات ادوارد براون‪ ،‬شرق‬
‫شناس انگليسی ‪ ،‬درباره ی تحصيالت خداشناسی شيعه كمك می كند كه اين نظر حضرت باب را بھتر درك كنيم‪ .‬براون‬
‫معتقد است مقاله ھا ‪ ،‬تفسيرھا و يادداشتھايی كه علمای مذھبی ايران در قرن‪ ١٩) ١٣‬م‪ (.‬به آنھا می پرداختند‪ ،‬نوشته‬
‫داشتن آنھا‬
‫ِ‬ ‫ھای بی ارزش غير قابل خواندنی است كه الزم است بسياری از دانش پژوھان معاصر حتی درباره ی وجود‬
‫فكر كنند‪ .‬او اضافه می كند كه با نظر رھبران و متفكران اسالمی در اين باره موافق است‪:‬‬
‫"مرحوم "شيخ محمد عبده‪ "،‬مفتی اعظم مصر‪ ،‬رئيس دانشگاه االزھر است كه احتماالً در قرنھای اخير‪ ،‬در‬
‫دنيای اسالم‪ ،‬دانشمندی روشن فكرتر از او و دوستدار زبان و ادبيات عربی به وجود نيامده است‪ .‬عبده ھميشه می گفت‬
‫علم درست و منطقی جلوگيری می كند‪ ،‬بنابراين بايد در‬ ‫كه اين كتابھا فقط جا گرفته و موريانه ايجاد می كند و از انتشار ِ‬
‫‪٣٩‬‬
‫نظر يكی از دانشمندان بزرگ و آموخته ی اسالم است پس نبايد در پذيرفتن آن ترديد كرد‪".‬‬ ‫ِ‬ ‫آتش بسوزد‪ .‬اين‬
‫ً‬
‫حضرت باب اين نظرات را شديدا توصيه می كند‪ .‬كتاب بيان كه كتاب اصلی بابيان است از زمانی خبر می‬
‫دھد كه اين مطالب به كلی نابود خواھد شد‪ ،‬مطالبی كه فقط باعث اتالف انرژی بوده اند و به صورت ارثی در ايران‬
‫انباشته شده اند‪ .‬در آن زمان خرافات و اوھام از بين می رود و استعدادھايی كه خرافات جلوی شكوفايی آنھا را گرفته‬

‫‪٣٧‬در "قرن بديع" اثر شوقي ربانی اين مطلب آمده است‪.‬‬
‫سفيري دولت فرانسه‪ ،‬كه مدت زيادي در ايران به سر برده‪ ،‬يك ترجمه ي فرانسوي از كتاب بيان فارسي كرده‬
‫ِ‬ ‫‪ ٣٨‬اي ال ام نيكوال‪ ،‬نماينده ي‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ٣٩‬ادوارد براون "َ‪"] "A Literary History of Persia‬تاريخ ادبيّات ايران"[ ص ‪.۴١۵‬‬

‫‪١٨‬‬
‫بود‪ ،‬ظاھر می شوند‪ .‬حضرت باب از آينده ای خبر می دھد كه زمينه ھای كامالً جديدی از دانش و پژوھش ايجاد شود‪.‬‬
‫‪٤٠‬‬
‫"در آن زمان حتّی معلومات يک طفل خردسال از علوم موجود در زمان خود او پيشی خواھد گرفت‪".‬‬
‫بنابراين بيشتر از نظرات وسيع حضرت باب درباره ی علوم الھی‪ ،‬پيام اجتماعی او بود كه مورد توجه قرار‬
‫گرفت‪ .‬يكی از اختالفات مھم اسالم و مسيحيت در رھبری جامعه است‪ .‬دين مسيحی فقط اصول اخالقی و روحانی را‬
‫بيان می كند‪ ،‬ولی اسالم می گويد كه برای سازمان دادن به امور جامعه و حتی جزئيات آن به وحی الھی نياز است‪.‬‬
‫قرآن پيش بينی كرده بود كه يك جامعه ی كامالً مسلمان تشكيل شود‪ .‬حضرت محمد اولين قدم را در اين راه برداشت‪.‬‬
‫ايشان اولين دولت اسالمی را در مدينه تشكيل داد‪ .‬تقويم مسيحی با سال فرضی تولد حضرت مسيح آغاز می شود اما‬
‫تقويم اسالمی از سال ھجرت حضرت محمد به مدينه و تشكيل حكومت در آنجا آغاز می شود‪ .‬طبق اعتقاد مسيحيان‬
‫مال خدا از آن ِ‬
‫آن قيصر است و ِ‬ ‫مال قيصر از ِ‬‫مسائل حكومتی به حكومت سپرده شده "ما لِقيصر لِقيصر و ما ِ ّ ِ ّ " ] ِ‬
‫خدا‪ [.‬ولی در تعاليم اسالم دستورات اخالقی بسياری برای اداره ی امور بشری حكومت آمده است‪ .‬شيعيان معتقدند‬
‫وقتی مھدی موعود بيايد فقط روح مردم را نجات نمی دھد بلكه "ندای عدل و داد عمومی برای نوع بشر"‪ ٤١‬را دوباره‬
‫بلند می كند‪.‬‬
‫برای درك درست پيام حضرت باب‪ ،‬بايد به اين زمينه ی اعتقاد اسالمی توجه كرد‪ .‬ذھن و قلب مردمی كه پيام‬
‫حضرت باب را می شنيدند با مردم قرون وسطی خيلی تفاوت نداشت‪ ،‬فقط بسته تر و منزوی تر شده بود و بيش از پيش‬
‫فكر می كردند كه بشر در دست سرنوشت اسير است و نمی تواند آينده را تغيير دھد‪ ٤٢.‬روشی كه حضرت باب برای‬
‫غلبه بر اين مشكل به كار برد اين بود كه ايده ی يك جامعه ی كامالً جديد را به وجود آورد كه مقدار زيادی از عناصر‬
‫فرھنگی و مذھبی مردم را حفظ كند ولی انگيزه ی تازه و نيرومندی ايجاد كند‪ ،‬ھمانطور كه وقايع نشان دادند‪ .‬حضرت‬
‫باب از شاه و مردم ايران خواست كه در برقراری چنين جامعه ای با ايشان ھمراھی كنند‪ .‬در زمان كوتاھی كه برای‬
‫ايشان باقی مانده بود‪ ،‬يك سری قوانين برای رھبری امور اجتماعی‪ ،‬برای حفظ صلح و نظم عمومی‪ ،‬برای ھدايت كردن‬
‫فعاليتھای اقتصادی‪ ،‬برای مسائل اجتماعی مثل ازدواج‪ ،‬طالق و ارث‪ ،‬و برای روابط حكومت بابی با ملتھای ديگر‬
‫وضع كرد‪ .‬دعا و مناجات‪ ،‬توصيه ھای اخالقی و رھبری الھی برای مومنان نازل كرد‪ .‬يك تاريخ نگار بھايی می گويد‬
‫ب عقاي ِد اسالمی مومنان را بشكنند و مومنان را برای ايفای‬ ‫اين قوانين عمداً "سخت‪ ،‬پيچيده و شديد" وضع شده اند تا قال ِ‬
‫‪٤٣‬‬
‫نقش منحصر به فرد و بی سابقه ای در تاريخ بشر آماده كنند‪.‬‬
‫اين نقش منحصر به فرد‪ ،‬موضوع تمام فصلھای كتاب بيان بود و قرار بود تمام تحوالت روحانی و اجتماعی‬
‫ايران ‪ ،‬مقدمه ی اين نقش باشد‪ .‬حضرت باب اعالم كرد كه ھدف اصلی ماموريتش آماده كردن مقدمات ظھور يك پيامبر‬
‫جھانی است‪ .‬حضرت باب به اين موعود "من يظ ِھ ُرهُ ﷲ" گفت يعنی كسی كه خداوند او را ظاھر خواھد كرد‪ .‬اگرچه‬
‫حضرت باب مثل حضرت موسی ‪ ،‬حضرت مسيح و حضرت محمد پيامبر مستقل الھی بود‪ ،‬ولی به ظھور فرد مق ّدسی‬
‫بشارت داد كه ھمه ی اديان جھان منتظر آمدن او بودند‪ .‬در دين جديد‪ ،‬معنای كلمه ی "باب" خيلی وسيعتر از معنای‬
‫باب در اسالم است‪ ،‬باب "دروازه ای" بود به روی مظھر ظھور )پيامبر( الھی كه پيامی جھانی دارد‪.‬‬
‫ت كامل بررسی شده‬ ‫در فصلھای كتاب بيان و نوشته ھای ديگر حضرت باب ‪ ،‬اين موضوع اساسی‪ ،‬با جزئيا ِ‬
‫و آشكارا نشان می دھد كه حضرت باب‪ ،‬دوره ی دين ِخود را كامالً يك دوره ی انتقالی می دانست‪ .‬وقتی موعود بيايد‪،‬‬
‫ستم بابی را نيز نگه می دارد‪:‬‬
‫تعاليم عصر آينده را وضع می كند و اگر بخواھد و اراده كند بعضی از بخشھای سي ِ‬
‫"قسم بذات اقدس الھی ج ّل و ع ّز که در يوم ظھور من يُظھره ﷲ اگر کسی يک آيه از او بشنود و تالوت کند‬
‫بھتر است از آنکه ھزار مرتبه بيان را تالوت کند‪ ...‬ھمين قسم يوم ظھور َمن يُظ ِھره ﷲ را تصوّر کن که مبدأ دليل بر يد‬
‫او است و محتجب بشؤون مؤتکفه مشو که او اج ّل از آن است زيرا که ک ّل شؤون دليل متفرّع می گردد بر کتاب ﷲ و او‬
‫بنفسه حجّت است زيرا که ک ّل از اتيان مثل او عاجز ھستند‪ ...‬و بدانکه در بيان ھيچ حرفی نازل نشده مگر آنکه قصد‬
‫‪٤٤‬‬
‫شده که اطاعت کنند َمن يُظھره ﷲ را که او بوده منزل بيان قبل از ظھور خود‪."...‬‬
‫حضرت باب زمان دقيق ظھور موعود را بيان نكرد‪ ،‬ولی اشاره كرد كه زمان آن خيلی نزديك است‪ .‬حضرت‬
‫باب به چند نفر از مومنان وعده داد كه "من يظھره ﷲ" را خواھند ديد و اين افتخار را خواھند داشت كه به او خدمت‬
‫كنند‪ .‬در كتاب بيان و آثار ديگر حضرت باب به صورت رمزی به "سنه ی تسع" ) منظور سال ‪ ١٢۶٩‬ھجری قمری‬
‫است‪ (٤٥‬و "سنه ی نوزده" ) منظور ‪ ١٢٧٩‬ھجری قمری است‪ (٤٦‬اشاره شده است‪ .‬به عالوه آن حضرت آشكارا اعالم‬

‫‪ ٤٠‬نبيل زرندی‪" ،‬مطالع االنوار"‪ .‬سرچشمه ی اين داستان که ايالت بابی تمام کتابھا را نابود خواھد کرد‪ ،‬که توسط مخالفان مسلمان دين جديد‬
‫گرداوری شده‪ ،‬ھمين است‪.‬ھمين که جدايی دين جديد از اسالم به دست آمد‪ ،‬حضرت بھاءﷲ احکامی از اين دست را برداشتند‪) .‬رجوع کنيد به‬
‫فصل "تعاليم اصلي" بخش وحدت نوع بشر(‬
‫‪ ٤١‬قرآن مجيد‪ ،‬سورۀ بقره آيۀ ‪ ١۴٣‬و سورۀ آل عمران آيۀ ‪.١٠۴‬‬
‫‪ ٤٢‬نمونه ی کامل اين موقعيّت را می توان در رژيم جمھوری اسالمی که در سال‪ ١٣۵٧‬در ايران ايجاد شد‪ ،‬يافت که در آن ھمۀ مقامھا و امور‬
‫مربوط به افراد و اجتماعات به روحانيّون شيعه سپرده شده است‪.‬‬
‫‪" ٤٣‬قرن بديع" نوشته ي شوقي ربّانی‪ ،‬پيشگفتار و نيز صص‪ ٢۴-٢۵‬نسخه ي انگليسي‪.‬‬
‫‪" ٤٤‬دور بھايي" نوشته ي شوقي افندي‪ ،‬ص ‪ .٨‬براي متن كاملتر سخنان حضرت باب در اين مورد به"منتخبات آيات از آثار حضرت نقطۀ اولی‬
‫مؤسّسۀ ملّی مطبوعات امری ‪ ١٣۴‬بديع "صفحۀ ‪ ٧٣‬مراجعه كنيد‪.‬‬
‫‪ ٤٥‬در فصل آينده در مورد اين تاريخ توضيح بيشتري خواھيد يافت‪.‬‬

‫‪١٩‬‬
‫كرد كه ھيچ كسی نمی تواند به دروغ ادعا كند كه "من يظھره ﷲ" است و در ادعايش موفق شود‪ .‬حضرت باب به‬
‫پيروانش اخطار كرد كه با كسی كه چنين ادعايی كرد ھرگز مخالفت نكنند‪ ،‬فقط صلحشان را حفظ كنند تا خدا آنچه می‬
‫خواھد در اين مورد انجام دھد‪ .‬برای مثال‪ ،‬حضرت باب به جناب وحيد كه از باوفاترين و متمايزترين بابيان بود‪ ،‬می‬
‫گويد‪:‬‬
‫ت‬‫ک حک َم االيمان َولو َعلِم ُ‬‫ک يو َم ظھوره ال تُؤ ِمنُ به ال َرفَ َعت عَن َ‬ ‫ايقنت باّنّ َ‬
‫ُ‬ ‫ق الحبّةً ّو بّری النسمةَ لو‬ ‫فَ َو الّذی فَلَ َ‬
‫صاری يؤمنُ به لج َعلتَهُ قرةُ عينای و‬ ‫مت اَ ّن اَ َحداً ِمنَ الن َ‬
‫ک حک َم االيمان َولو َعلِ ُ‬ ‫ت عَن َ‬ ‫اَ ّن اّحّداً ِمنَ النَصاری يؤ ِمنُ به ال َرفَ َع ُ‬
‫‪٤٧‬‬
‫شيئی"‪.‬‬
‫ِ‬ ‫دون اَن اَشھَ ُد علي ِه من‬
‫بااليمان ِمن ِ‬
‫ِ‬ ‫الظھور‬
‫ِ‬ ‫ک‬‫احکمت عليه فی ذل َ‬‫ُ‬
‫] ترجمه‪ :‬قسم به كسی كه دانه را شكافت و نسيم زندگی در ھمه دميد اگر مطمئن بودم كه در روز ظھورش به‬
‫او ايمان نخواھی آورد حكم ايمان را از تو بر ميداشتم و اگر می دانستم كه يكی از مسيحيان به او ايمان می آورد‪ ،‬ھمانا‬
‫او را نور چشمم قرار می دادم و بر او حكم ايمان به آن ظھور را می دادم بدون اين كه چيزی عليه او شھادت دھم‪[.‬‬
‫به اين ترتيب اگر حكومت بابی به وجود آمده بود‪ ،‬قرار بود كه بيشتر به عنوان پذيرای پيام موعود و انتشار سريع آن‬
‫پيام در سرتاسر دنيا خدمت كند‪ .‬شھادت حضرت باب و بسياری از حروف حی و قتل عام چند ھزار نفر از پيروان او‬
‫نگذاشت كه اين بينش شناخته و اجرا شود‪ .‬در حقيقت‪ ،‬تا سال‪ ١٨۵٢)١٢٣١‬م‪ ، (.‬به نظر می رسيد كه ماموريت‬
‫‪٤٨‬‬
‫حضرت باب شكست خورده و دين او در آستانه ی نابودی است‪.‬‬

‫‪ ٤٦‬در فصل آينده در مورد اين تاريخ توضيح بيشتري خواھيد يافت‪.‬‬
‫‪٤٧‬در "نظم جھانی بھائی" اثر شوقي ربانی اين مطلب آمده است‪.‬‬
‫‪ ٤٨‬براي كسب ديدگاھي با با نگاھی به گذشته درباره ي اھميت مامورت حضرت باب به "‪"]"The Mission of the Bab‬ماموريت حضرت‬
‫باب"[ نوشته ي داگالس مارتين كه درعالم بھائی جلد ‪ (١٩٩۴-١٩٩۵)٣‬آمده است‪ ،‬مراجعه كنيد‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫‪.٣‬حضرت بھاءﷲ‬

‫يكی از چند رھبر بابی كه از قتل عام‬

‫سالھای‪ ١٨۴٨‬تا ‪ ١٨۵٣‬ميالدی )‪١٢٢۶‬تا‪(١٢٣١‬‬
‫جان سالم به در برد‪ ،‬اشراف زاده ای بود به نام‬
‫ميرزا حسينعلی نوری‪ ٤٩.‬خانواده ی اصيل و‬
‫قديمی او در نور )واقع در استان مازندران(‬
‫امالك زيادی داشتند‪ ٥٠.‬ميرزا حسينعلی يكی از‬
‫نخستين كسانی بود كه به حضرت باب ايمان‬
‫مالحسين پيامی از‬ ‫آورد‪ .‬در سال ‪١٢٢٣‬وقتی ّ‬
‫حضرت باب به منزل ميرزا حسينعلی در تھران‬
‫بُرد‪ ،‬او ايمان خود را اعالم كرد‪ .‬از سخنان‬
‫مالحسين اين طور به نظر می رسيد كه حضرت‬
‫باب دستور داده بود كه برای ميرزا حسينعلی‬
‫پيامی ببرد‪ .‬حضرت باب می خواست برای‬
‫آشكار كردن ماموريت خود به صورت عمومی‪،‬‬
‫به مكه برود‪ .‬اين سفر را عقب انداخت تا نامه ی‬
‫مالحسين كه گزارش مالقات با ميرزا حسينعلی و‬
‫نتيجه ی آن را نوشته بود‪ ،‬به او رسيد‪ .‬بعد از‬
‫ميرزا حسينعلی ‪ ،‬چھار نفر از برادرانش نيز بابی‬
‫كوچكتر او بود كه‬
‫ِ‬ ‫شدند‪ .‬يكی از آنھا نابرادری‬
‫ميرزا يحيی نام داشت‪ .‬بيشتر پيروان حضرت باب از طبقه ی علما‪ ،‬بازرگانان و كشاورزان بودند و ايمان آوردن‬
‫اعضای خانواده ی بانفوذی از طبقه ی حكومتی‪ ،‬پيشرفت بزرگی برای دين بابی بود‪.‬‬
‫تا ‪ ٣‬يا ‪ ۴‬سال ‪ ،‬شخصيت اجتماعی خانوادگی و شخصی ميرزا حسينعلی نگذاشت به او ھم مثل ھمدينانش‬
‫حمله و آزار و اذيت برسانند‪ .‬ميرزا حسينعلی فعّاالنه دين بابی را تبليغ می كرد و چون خيلی معروف بود‪ ،‬ايشان را‬
‫آزار واذيت نمی كردند‪.‬‬
‫شھرت و احترام ميرزا حسينعلی به خاطر كمال و درستی او بود‪ ،‬چيزی كه در دايره ی دولت آن زمان خيلی‬
‫غير عادی بود‪ .‬رشوه خواری در آن زمان در ھمه جای كشور وجود داشت و تمام پيشرفتھا به آن وابسته بود‪ .‬در چندين‬
‫نسل اعضای خانواده ی ميرزا حسينعلی مقامھای معتبر سياسی را داشتند‪ ،‬پدرش ميرزا عبّاس وزير حكومت مازندران‬
‫بوده است‪ .‬در زمان فوت پدر‪ ،‬ميرزا حسينعلی فقط ‪ ٢٢‬سال داشت )متولد‪ ٢‬آبان ‪ ١١٩۶‬يا‪ ٢‬نوامبر ‪١٨١٧‬ميالدی( با‬
‫اين وجود از او خواستند كه جانشين پدر خود بشود‪ ،‬ولی در ناباوری ھمه ی فاميل‪ ،‬او اين كار پردرآمد را قبول نكرد و‬
‫فراوان خانوادگی‪ ،‬تعليم و تربيت جوانان فاميل و شركت در‬ ‫ِ‬ ‫به جای آن سالھا وقت خود را صرف مديريت امور امالك‬
‫امور خيريه كرد‪ .‬اين كارھا سبب شد اھالی محل به ايشان لقب "پدر فقرا و درماندگان" را بدھند‪.‬‬
‫در ‪ ٢٧‬سالگی كه بابی شد‪ ،‬تمام نيروی خود را برای دين جديد به كار برد‪ ،‬دينی كه قرار بود در آينده سختی‬
‫ھای فراوانی را تحمل كند‪ .‬او خيلی سفر كرد و افراد شايسته ای از جمله بعضی از اعضای خانواده ی خود را به دين‬
‫بابی ھدايت كرد و پول الزم برای كارھای تبليغی بابيان را در سراسر كشور تامين كرد‪.‬‬
‫ميرزا حسينعلی كمی بعد از بابی شدن تا شھادت حضرت باب در‪١٨۵٠) ١٢٢٩‬م‪ (.‬با او نامه نگاری می كرد‪.‬‬
‫به خاطر اين نامه نگاری ھا و نيز روابط صميمانه ای كه با رھبران بابی مثل وحيد‪ ،‬ق ّدوس‪ ،‬مالحسين و طاھره داشت‪،‬‬
‫بابيان او را به عنوان راھنمای خود برای فھميدن تعاليم بابی می شناختند‪ .‬او يكی از رھبران بانفوذ بابی بود‪ .‬نفوذ او با‬

‫‪ ٤٩‬برای کسب اطّالعات بيشتر در بارۀ حيات حضرت بھاءﷲ به کتاب "قرن بديع" اثر قلم حضرت ول ّی امرﷲ و کتاب‬
‫"حضرت بھاءﷲ" تأليف ايادی امرﷲ حسن باليوزی و کتاب‪“THE REVELATION OF BAHA’0U-‬‬
‫”‪LLAH‬جلد ‪ ١‬و ‪ ٢‬و ‪ ٣‬نوشتۀ اديب طاھر زاده مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ ٥٠‬نسل خانواده ي حضرت بھاءﷲ به سلسله ي پادشاھي ايران قبل از اسالم يعني سلسله ي بزرگ ساساني مي رسد‪" .‬کتاب حضرت بھاءﷲ‬
‫نوشته حسن باليوزی" صفحه ‪.١١ – ٩‬‬

‫‪٢١‬‬
‫گردھمايی بدشت به اوج خود رسيد‪ .‬ميرزا حسينعلی در ‪١٨۴٨)١٢٢٧‬م‪(.‬گردھمايی بدشت را شخصا ً تشكيل داد و به‬
‫‪٥١‬‬
‫طور غيرمستقيم آن را رھبری كرد‪ .‬اين گردھمايی طرح جديدتعاليم بابی را به خوبی نشان داد‪.‬‬
‫دومين اتفاقی كه در بدشت افتاد و خيلی مھمتر بود‪ ،‬اين بود كه به خاطر طلوع روز جديد خدا ]و ظھور دين‬
‫جديد[‪ ،‬ميرزا حسسينعلی به ھمه ی ‪ ٨١‬نفری كه در گردھمايی شركت كرده بودند‪ ،‬بر اساس صفات روحانی خاص آنھا‬
‫لقب جديدی داد‪ .‬در بدشت بود كه به شاعر بزرگوار‪ ،‬قرّه العين لقب طاھره داده شد‪ .‬طاھره يعنی پاك‪ .‬وقتی حضرت‬
‫طاھره بدون حجاب در جمع حاضر شدند‪ ،‬عده ای مخالفت كردند‪ .‬اين لقب آنھا را آرام كرد‪ .‬ميرزا حسينعلی به خودش‬
‫نام "بھاء" را داد‪ ،‬بھاء يعنی شكوه و جالل و نور‪ .‬كمی بعد از اين كه گردھمايی بدشت تمام شد‪ ،‬حضرت باب نامه ھايی‬
‫به شركت كنندگان آن جمع فرستاد و در آنھا از ھمان لقبھايی استفاده كرده بود كه ميرزا حسينعلی به آنھا داده بود‪.‬‬
‫حضرت باب با اين كار آن لقبھا را تأييد كرد‪ .‬حضرت باب برای ميرزاحسينعلی نامه ای غيرعادی نوشت‪ .‬اين نامه را‬
‫با دست خود‪ ،‬شبيه شكل ستاره نوشته بود‪ .‬بيشتر از ‪ ٣٠٠‬آيه ی كوتاه در آن آمده بود‪ .‬ھر كدام از آيات يكی از مشتقات‬
‫كلمه ی "بھاء" را داشت‪ .‬يكی از اين كلمات "بھاءﷲ"بود‪.‬‬
‫ھنر خطاطی در فرھنگ ايران خيلی ارزشمند است‪ .‬اين سند شاھكاری بود كه حتی خطاطان باتجربه نمی‬
‫توانستند مثل آن را بنويسند‪ .‬نويسنده ای گفت‪" :‬آن قدر ظريف و درھم نوشته شده بود كه از دور مثل اين بود كه جوھر‬
‫را روی كاغذ پخش كرده باشند‪ ٥٢".‬از آن به بعد ميرزا حسينعلی به "بھاءﷲ" معروف شد‪.‬‬
‫پس از واقعه ی بدشت خشونت دوباره آغاز شد و آنقدر شديد بود كه ھيچ كدام از بابيان از صدمات آن در امان‬
‫نماندند‪ .‬بعد از بدشت طاھره و ھمراھانش دستگير و زندانی شدند‪ .‬وقتی حضرت بھاءﷲ می خواست آنھا را آزاد كند‪،‬‬
‫خود او را زندانی كردند و چوب زدند‪ .‬مشابه اين اتفاق دوباره برای حضرت بھاءﷲ اتفاق افتاد‪ ،‬وقتی حضرت بھاءﷲ‬
‫به قلعه ی شيخ طبرسی می رفت تا ق ّدوس و مالحسين را ببيند‪ ،‬باز او را اذيت و زندانی كردند‪ .‬وقتی كه حضرت‬
‫بھاءﷲ آزاد بود بارھا سعی كرد به دوستان و خويشاوندان خود كه در دولت بودند بفھماند كه بابيان ھم طرفدار صلح‬
‫ھستند و ھم از قانون پيروی می كنند‪ .‬آن آشنايان ھميشه حضرت بھاءﷲ را به خاطر فعاليتھايش سرزنش می كردند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ به آنان اخطار كرد كه اگر حكومت جلوی آزاری را كه به تحريك علمای مذھبی به بابيان می رسد‪،‬‬
‫نگيرد‪ ،‬به زودی خشونت و ھرج و مرج عمومی كشور را فرا می گيرد‪.‬‬
‫حقيقت اين اخطار حضرت بھاءﷲ وقتی معلوم شد كه دو جوان بابی در تابستان سال ‪ ١٢٣٣‬به ناصرالدين‬
‫شاه تير اندازی كردند‪ .‬حضرت بھاءﷲ و چند بابی مشھور ديگر را دستگير كردند و به تھران بردند و در زندان ترسناك‬
‫چال تھران زندانی كردند‪ .‬سياه چال دخمه ی زيرزمينی نفرت انگيزی بود كه مدتھا خزانه ی حمام عمومی بوده‬ ‫سياه ِ‬
‫‪٥٣‬‬
‫است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ چھار ماه در سياه چال زندانی بود‪ .‬در اين مدت در سراسر ايران به بابيان ظلم و ستم می‬
‫كردند‪ .‬يك زندانی در سياه چال ‪ ،‬ھر لحظه ممكن بود اعدام شود‪ .‬ھر روز جالدھا از پله ھا پايين می آمدند و يكی از‬
‫زندانيان را انتخاب می كردند و با خود بيرون می بردند تا اعدام كنند‪ .‬خيلی از آن انسانھای مظلوم را بالفاصله می‬
‫كشتند؛ در بعضی موارد با ضربه ی پتك و چكش‪ ،‬تكه چوبی را به حلق آنھا فرو می بردند و تا چند روز جسد آنھا را با‬
‫زندانی ھايی كه ھنوز زنده بودند‪ ،‬در يك زنجير نگه می داشتند‪.‬‬
‫يكی از زندانی ھای سياه چال كه داستانش در تاريخ بھايی تا ابد باقی است‪ ،‬جوانی بود به اسم سليمان خان‪.‬‬
‫سليمان خان قبالً در سواره نظام ارتش سلطنتی خدمت می كرد‪ .‬او بدون ھيچ ترسی‪ ،‬جان خود را به خطر انداخته بود‬
‫تا باقی مانده ھای جسد حضرت باب را پس از شھادت به دست آورد‪ .‬جسد حضرت باب را بعد از كشتن در كنار خندق‬
‫يا خاكريزی در تبريز گذاشته بودند‪ .‬ھنگام مرگ سليمان خان كه رسيد ‪ ،‬جالدھا با چاقوی تيز چند سوراخ در بدنش‬
‫ايجاد كردند‪ ،‬در ھر سوراخ شمع روشنی گذاشتند و در ھمان حال او را در كوچه و بازار گرداندند تا جان داد‪ .‬در تاريخ‬
‫فرھنگ ايران ھيچ چيزی تا اين حد مورد توجه قرار نگرفته است‪ ،‬چون ھم عواطف واالی روحانی در آن مشخص بود‬
‫و ھم احساسات لطيف انسانی‪ .‬سليمان خان در كوچه ھای تھران محكم گام برمی داشت‪ ،‬به آشنايان لبخند می زد‪ ،‬اشعار‬
‫شعرای معروف قديمی ايران را زمزمه می كرد‪ .‬وقتی پرسيدند اگر اينقدر خوشحال ھستی پس چرا نمی رقصی‪ ،‬او‬
‫آرزوی جالدان را برآورده كرد‪ :‬آھسته به دور خود می گشت و مثل صوفيان )به روش موالنا( به رقص و شادی‬
‫‪٥٤‬‬
‫مشغول بود‪.‬‬
‫چنين نمايشھای مھيجی در مرگ ‪ ،‬تخيل محققان و ھنرمندان غربی را به صورت غير منتظره ای به خود‬
‫جلب كرد‪ .‬افراد متفاوتی مثل كنت دوگوبينو‪ ،‬سارا برنارد‪ ،‬لئو تولستوی و ارنست رنان به داستان غم انگيز حضرت‬
‫باب جوان و قھرمانانی كه به او ايمان داشتند‪ ،‬جذب شدند ‪ .‬ادوارد براون برای اولين بار در نوشته ھای كنت دوگوبينو‬

‫‪ ٥١‬براي گزارش كامل اتفاقاتي كه د راين گردھمايي رخ داد به "مطالع االنوار" يا "تاريخ نبيل" نوشته ي نبيل اعظم‪ ،‬صص ‪ ٢٩٢-٢٩٨‬مراجعه‬
‫كنيد‪.‬‬
‫‪" ٥٢‬مطالع االنوار" يا "تاريخ نبيل" نوشته ي نبيل اعظم‪ ،‬ص ‪ ۵٠۵‬نسخه ی انگليسی‪.‬‬
‫‪" ٥٣‬قرن بديع"‪،‬شوقي رباني‪ ،‬ص ‪. ١٦٩‬‬
‫‪ ٥٤‬مراجعه کنيد به"قرن بديع"‪،‬شوقي رباني‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬
‫با اين داستان مواجه شد و در نتيجه بخش زيادی از زندگی خود را به مطالعه ی اديان بابی و بھايی اختصاص داد‪.‬‬
‫براون‪ ،‬شھدای جوان را اينطور توصيف می كند‪:‬‬
‫"اين است زندگی و مرگ آنان‪ ،‬اين است اميد آنان كه به نااميدی تبديل نمی شود‪ ،‬اين است عشقی كه سردی به‬
‫خودنمی بيند‪ ،‬اين است پايداری و استقامتی كه ھرگز نخواھد لرزيد‪ ،‬اين چيزھا است كه اين نھضت شگفت انگيز را با‬
‫فردش نشانه می زند‪ .‬چه اين اعتقادات شايسته بوده باشند كه صدھا و ھزارھا نفر از ھمنوعانمان‬ ‫ِ‬ ‫شخصيت منحصر به‬
‫برايش جان داده باشند يا شايسته نباشند‪ ،‬حداقل آنھا كه به اين اعتقادات ايمان داشتند‪ ،‬چيزی را در آنھا پيدا كردند كه‬
‫برايش تمام آنچه زير آسمان ھست‪ ،‬رھا كنند و برھنه و پاك در زير آفتاب تابان و ريزش باران پيش بروند و به سختی‬
‫كار كنند و به آرامی صبر كنند و سالھا و سالھا تماشا كنند‪ .‬تحمل آنچه كه اينان تحمل كردند كوچك و آسان نيست‪ ،‬چيزی‬
‫كه آنقدر ارزش داشته كه اينھا در راھش جان دادند‪ ،‬حتما ً ارزش آن را دارد كه سعی كنيم آن را بفھميم‪ .‬من از نفوذ‬
‫فوق العاده ای كه معتقدم دين بابی به دست می آورد و زندگی تازه ای كه اين دين می تواند در يك فرد مرده بدمد‪ ،‬سخنی‬
‫دان بابی ابدی و محو نشدنی است‪....‬‬
‫نمی گويم؛ چه اين دين پيروز شود يا شكست بخورد‪ ،‬قھرمانی باشكو ِه شھي ِ‬
‫ولی فكر نمی كنم توانسته باشم اشتياق اين مردان را به شما منتقل كرده باشم‪ ،‬يا تاثير وصف نشدنی ای كه اين‬
‫اشتياق به ھمراه صفات ديگر‪ ،‬روی افرادی داشت كه با اين مظلومان روبرو می شدند‪ .‬در اين مورد بايد به سخنان من‬
‫‪٥٥‬‬
‫اكتفا كنيد‪"...‬‬
‫حضرت بھاءﷲ معجزه وار از اين آزار نجات يافت‪ .‬مقامات دولتی نمی خواستند او را آزاد كنند‪ ،‬چون می‬
‫دانستند كه حضرت بھاءﷲ چقدر در جامعه ی بابی نفوذ داشت‪ .‬با اين وجود‪ ،‬به خاطر موقعيت اجتماعی خانواده ی او و‬
‫دخالت شخصی سفير روس‪ ،‬پرنس دالگوركی عاقالنه نبود كه بدون محاكمه حضرت بھاءﷲ را اعدام كنند‪ .‬امكان‬
‫محاكمه ھم نبود‪ ،‬چون افرادی كه با اسلحه ی ساچمه ای به شاه تير اندازی كرده بودند در بازجويی اعتراف كرده بودند‬
‫كه حتی نقشه ی كار ھم از خودشان بوده و ھيچ كدام از سران بابی از جمله حضرت بھاءﷲ‪ ،‬ھيچ نقشی در اين كار‬
‫‪٥٦‬‬
‫نداشته اند‪ .‬نماينده ی دولت روس ھم در اين بازجويی حضور داشته است‪.‬‬
‫نخست وزير جديد‪ ،‬از بستگان دور حضرت بھاءﷲ بود‪ .‬او توانست خانواده ی سلطنتی را راضی كند كه به‬
‫جای اعدام‪ ،‬حضرت بھاءﷲ را از ايران تبعيد كنند‪ ٥٧.‬حكم تبعيد رسما ً اعالم شد‪ ،‬قبل از آن شاه ھمه ی اموال او را‬
‫مصادره كرد‪ ،‬خانه ی او در تھران را غارت كرد و خانه ی ييالقی او را با خاك يكی كرد و ماموران دولتی )حتی‬
‫خودنخست وزير( اشياء ھنری و كتابھای خطی او را صاحب شدند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ را بدون محاكمه به بغداد تبعيد كردند‪ ،‬در حالی كه اموالش غارت شده بود‪ ،‬بسيار ضعيف شده‬
‫بود و اثر جراحتھای بعد از شكنجه ھای زندان سياه چال در بدنش باقی مانده بود‪ .‬با اين حال بدون درخواست ھيچ كمكی‬
‫تبعيدش كردند‪ .‬ھر كس او را می ديد‪ ،‬تعجب می كرد كه چطور بعد از اين ھمه سختی دوباره قدرت و اطمينان گذشته‬
‫را به دست آورده است‪ .‬در حقيقت بزرگترين واقعه ی تاريخ بابی و بھايی در سياه چال تھران روی داد‪ .‬در سياه چال‬
‫برای اولين بار وحی الھی به حضرت بھاءﷲ رسيد‪ .‬او ھمان "من يظھره ﷲ"بود‪ .‬حضرت بھاءﷲ در مورد چگونگی‬
‫تجربه ی وحی در سياه چال می فرمايد‪:‬‬
‫ّ‬
‫"در شبی از شبھا در عالم رؤيا از جميع جھات اين كلمهء عليا اصغا شد انا ننصرک بک و بقلمک‬
‫ال تحزن ع ّما ورد عليک و ال تخف انّک من اآلمنين سوف يبعث ﷲ کنوز االرض و ھم رجال ينصرونک بک‬
‫‪٥٨‬‬
‫و باسمک الّذی به احيی ﷲ افئدة العارفين‪".‬‬
‫]معنی قسمت عربی‪ :‬ما تو را با خودت و قلمت ياری می كنيم‪ .‬از آنچه بر تو وارد شد‪ ،‬ناراحت‬
‫نباش و نترس‪ .‬ھمانا تو از حفظ شدگان ھستی‪ .‬خداوند به زودی گنجھای زمين را مبعوث می كند و آنان‬
‫مردانی ھستند كه تو را به تو و اسم تو كه با آن افئده ی عارفان زنده شد‪ ،‬ياری می كنند[‬
‫"درايام توقّف در سجن ارض طا اگر چه نوم از زحمت سالسل و روائح منتنه قليل بود و لکن‬
‫بعضی از اوقات که دست ميداد احساس ميشد از جھت اعالی رأس چيزی بر صدر ميريخت بمثابهء رودخانهء‬
‫عظيمی که از قلّهء جبل باذخ رفيعی بر ارض بريزد و به آن جھت از جميع اعضاء آثار نار ظاھر و در آن‬
‫‪٥٩‬‬
‫حين لسان قرائت مينمود آنچه را که بر اصغاء آن احدی قادر نه‪".‬‬

‫‪ "Babism" ٥٥‬در ‪) Religious Systems of the World‬سيستم مذھبی جھان(‪ ،‬نوشتۀ ادوارد براون صفحۀ‪.٣۵٢ ،‬‬
‫‪ ٥٦‬دولت ايران در روزنامه ي رسمي و دولتي "وقايع اتفاقيه" به بي گناھي حضرت بھاءﷲ و بسياري افراد ديگر اعتراف كرد و افزود كه در‬
‫ھر صورت آنھا مجازات خواھند شد‪" :‬در بين بابيّه که بچنگ عدالت افتاده اند شش نفر ھستند که تقصير آنان کامالً محرز نشده و محکوم‬
‫بحبس گرديده اند" نام حضرت بھاءﷲ در رديف دوم اين زندانيان ذکر گرديده است‪) .‬نقل از کتاب "اديان بابی و بھائی" تأليف موژان مؤمن‬
‫صفحۀ ‪ ١٠٠‬و ‪ (.١٠١‬اين متن‪ ،‬شرايط ايران در قرن ‪ ١٩‬ميالدي) قرن ‪ ١٣‬ھجري شمسي( را نيز نشان مي دھد كه چطور روزنامه فعاليتھاي‬
‫وحشيانه ي دولت را قبول داشته‪.‬‬
‫رھبر برنامه ھاي آزار و مخالفت با بھاييان بود‪ ،‬خودش در سال‪ ١٨۵٣)١٢٣٢‬م‪ (.‬به دستور شا ِه‬‫ِ‬ ‫که‬ ‫ايران‬ ‫‪ ٥٧‬ميرزاتقی خان‪،‬نخست وزير‬
‫مديران شايسته ي ايران در دوره ي قاجار دور از انتظار‬
‫ِ‬ ‫روزافزون او حسودي مي كرد‪ .‬چنين سرنوشتي براي‬
‫ِ‬ ‫جوان اعدام شد‪ .‬شاه به قدرت‬
‫نبود‪.‬‬
‫‪" ٥٨‬کتاب قرن بديع" ص ‪.٢١٨‬‬
‫‪" ٥٩‬کتاب قرن بديع" ص‪.٢١٩‬‬

‫‪٢٣‬‬
‫بنابراين حضرت بھاءﷲ ھمان كسی بود كه حضرت باب فرموده بود‪ ،‬می آيد؛ او برای بابيان خورشيد حقيقت‬
‫بود‪ .‬شواھد زيادی نشان می دھند كه حضرت باب از ابتدای ماموريت خود‪ ،‬حضرت بھاءﷲ را ھمان موعود خود می‬
‫دانست‪ ،‬ھمان فردی كه حضرت باب قرار بود مردم را از نزديك بودن زمان ظھورش آگاه كند‪ .‬حضرت باب اين راز‬
‫را به بعضی از مومنان ھم گفته بود و در فصل بزرگی از كتاب خود "بيان"‪ ،‬به آن را اشاره كرده بود‪:‬‬
‫‪٦٠‬‬
‫"طوبی لِ َمن يَنظُ َر الی نَظم بھاءﷲ َو يَش ُک َر َربّه فَاِنّه يَظھَ ُر و ال َم َر ّد لَه ِمن ِعن ِدﷲ فِی البَيان"‪.‬‬
‫] ترجمه‪ :‬خوشا به حال كسی كه به نظم بھاءﷲ نگاه كند و پروردگارش را سپاس گويد‪ ،‬پس ھمانا او ظاھر می‬
‫شود و ھيچ ترديدی در آن نيست از جانب خدا در بيان‪[.‬‬
‫بعد از چھار ماه زندانی در سياه چال‪ ،‬شاه فرمان رسمی صادر كرد كه حضرت بھاءﷲ و خانواده اش و ھر‬
‫كس ديگری كه بخواھد ھمراه آنھا باشد‪ ،‬بايد تبعيد شوند‪ .‬حضرت بھاءﷲ آن زمان را برای آشكار كردن ماموريت خود‬
‫به دوستان مناسب ندانست‪ .‬به او پيشنھاد دادند كه به روسيه پناھنده شود‪ ،‬ولی حضرت بھاءﷲ شھر بغداد را انتخاب‬
‫كرد‪ .‬بغداد كه اكنون پايتخت عراق است‪ ،‬در آن زمان در خاك امپراتوری ترك عثمانی بود و در ھمسايگی ايران قرار‬
‫داشت‪ .‬عده ی كمی از بابيان و اعضای خانواده ی حضرت بھاءﷲ ھمراه او به بغداد آمده بودند‪ .‬كم كم ‪ ،‬طی ‪ ٣‬سال‪،‬‬
‫اين افراد اطراف حضرت بھاءﷲ جمع شدند‪ .‬يكی از برادران ناتنی كوچك حضرت بھاءﷲ به نام ميرزا يحيی كه‬
‫ناشناس از ايران فرار كرده بود‪ ،‬كمی بعد از ورود تبعيديان به بغداد در سال ‪ ١٨۵٣ )١٢٣٢‬م‪ (.‬به بقيه پيوست‪ .‬ميرزا‬
‫يحيی مشكالت و مخالفتھای جديدی برای جامعه ی بابی به وجود آورد‪.‬‬
‫داستان يحيی‪ ،‬داستان دسيسه چينی است‪ ،‬يك داستان غم انگيز‪ .‬كارھای او خطرات زيادی برای ماموريت‬
‫حضرت بھاءﷲ ايجاد كرد و تا كنون نيز برای جامعه ی بھائی مشكالتی ايجاد كرده است و باعث شروع حمله ھای تازه‬
‫ای به جامعه ی بھائی شده است‪.‬‬
‫ميرزا يحيی ‪ ١٣‬سال از حضرت بھاءﷲ كوچكتر بود‪ .‬او زير نظر حضرت بھاءﷲ تحصيل كرد‪ .‬چون‬
‫استعداد خطاطی داشت‪ ،‬برای مدتی منشی شخصی حضرت بھاءﷲ بود‪ .‬كسانی كه ميرزا يحيی را می شناختند می گفتند‬
‫كه او ترسو و دھان بين بود و خيلی راحت به افرادی كه از او قوی تر بودند جذب می شد‪ .‬بعد از بابی شدن حضرت‬
‫بھاءﷲ ‪ ،‬يحيی نيز با اشتياق بابی شد وحتی ھمراه حضرت بھاءﷲ به چند سفر رفت‪.‬‬
‫ميرزا يحيی شخصيت شيرينی داشت و رابطه ی نزديكی با حضرت بھاءﷲ داشت و خانواده اش ھم موقعيت‬
‫اجتماعی مناسبی داشتند‪ ،‬اينھا باعث شد كه جامعه ی بابی به ميرزا يحيی احترام بگذارند و به او عالقه مند باشند‪.‬‬
‫ھمزمان با واقعه ی بدشت‪ ،‬حضرت باب با مشورت حضرت بھاءﷲ و يكی ديگر از رھبران بابی نامه ای نوشت و‬
‫اعالم كرد كه اگر حضرت باب از دنيا برود‪ ،‬مرجع اسمی جامعه ی بابی‪ ،‬ميرزا يحيی است‪ .‬گذشته نشان می داد كه‬
‫منظور حضرت باب از تعيين يحيی به عنوان مرجع اسمی بابيان‪ ،‬فقط اين بود كه حضرت بھاءﷲ به رھبری جامعه‬
‫ادامه بدھد‪ ،‬بدون اين كه موقعيت او به خطر بيفتد‪ ٦١.‬ميرزا يحيی در آن زمان با خطر كمی مواجه بود‪ ،‬چون معموالً در‬
‫‪٦٢‬‬
‫امالك خانوادگی در شمال ايران مخفی بود و وقتی در آنجا نيز خطر تھديدش كرد‪ ،‬فرار نمود‪.‬‬
‫ھنوز تبعيدی ھای عراق مستقر نشده بودند كه يكی از طلبه ھای مسلمان به نام سيد محمد اصفھانی‪ ،‬ميرزا‬
‫يحيی را وسوسه كرد و يحيی نيز فريب او را خورد‪ .‬ظاھراً سيد محمد می خواست در جامعه ی بابی به مقامی برسد‪،‬‬
‫برای ھمين از ميرزا يحيی خواست كه ديگر در سايه ی سرپرستی حضرت بھاءﷲ نماند و خودش سرپرست دين بابی‬
‫بشود‪ ٦٣.‬ميرزا يحيی مدتی شك داشت كه چنين كاری بكند‪ ،‬اما سيد محمد آن قدر او را تشويق كرد كه از حضرت‬
‫بھاءﷲ كناره گيری كرد و ادعا كرد كه جانشين مخصوص و اصلی حضرت باب است‪.‬‬
‫اولين عكس العمل حضرت بھاءﷲ نسبت به كارھای يحيی‪ ،‬نشان داد كه ايشان به شخصيت يحيی اعتنايی‬
‫ندارد‪ .‬به جای بحث و جدل با يحيی‪ ،‬بدون اين كه وحدت جامعه ی بابی را كه خيلی ضعيف بود به خطر بيندازد‪ ،‬بدون‬
‫اطالع به كوھھای سليمانيه در كردستان عراق رفت‪ .‬او ‪ ٢‬سال در آنجا بود‪ ،‬بدون اين كه كوچكترين رابطه ای با جامعه‬
‫ی بابی برقرار كند‪ .‬اين نوع ھجرت و ترك جامعه‪ ،‬در زندگی ديگر پيامبران الھی نيز وجود داشته است‪ .‬بعداً معلوم شد‬
‫كه اين زمان خيلی زمان موثّری بوده است‪ .‬شكل قطعی ماموريت حضرت بھاءﷲ در اين زمان در ذھنش تشكيل شده و‬
‫كامالً در مناجاتھا‪ ،‬دعاھا و شعرھايی كه در اين مدت گفته‪ ،‬بيان شده است‪ .‬بعضی از اين نوشته ھا كه آغاز پيام‬
‫حضرت بھاءﷲ به دنيا است‪ ،‬به زبان فارسی باقی مانده است‪.‬‬
‫در مدتی كه حضرت بھاءﷲ در سليمانيه بود‪ ،‬ميرزا يحيی با دستياری معلم جديدش سيد محمد‪ ،‬تمام امور‬
‫جامعه ی بابی را در دست گرفت‪ .‬در نتيجه جامعه ی كوچك تبعيدی بابيان را ھرج و مرج گرفت‪ .‬در كمتر از ‪ ٢‬سال‪،‬‬
‫مردم نااميد زيادی ادعای موعود بودن كردند و سعی كردند رھبری را به دست بگيرند‪.‬‬

‫‪ ٦٠‬حضرت باب ـ "کتاب دور بھائی"‪ ،‬شوقي رباني ‪ ،‬لجنۀ ملّی نشر آثار امری به زبانھای فارسی و عربی‪ ،‬النگنھاين‪ ١۴۴ ،‬بديع)‪١٣۶۶‬‬
‫ه‪.‬ش‪ "(.‬صفحۀ ‪.٧۶‬‬
‫‪ ٦١‬با اين وجود در نسخه ي اصلي حكم تبعيد حضرت بھاءﷲ از ايران به بغداد‪ ،‬به ميرزا يحيي اشاره اي نشده بود‪.‬‬
‫‪" ٦٢‬قرن بديع"‪ ،‬شوقي رباني فصل ‪ ٧‬و ‪ .١٠‬و نيز "مقاله شخصي سياح" از حضرت عبدالبھاء‪.‬‬
‫‪ ٦٣‬مراجعه كنيد به "قرن بديع" ‪ ،‬شوقي رباني‪ ،‬فصل ‪١٠‬؛ "حضرت بھاءﷲ"‪ ،‬باليوزي صص‪.١١٢-١١۴‬‬

‫‪٢٤‬‬
‫ميرزا يحيی در چنين وضعيتی گوشه نشين شد و سيد محمد را تنھا گذاشت تا جواب سواالت مذھبی بابيان را‬
‫ھر طور می خواست‪ ،‬بدھد‪ .‬او نشان داد كه لياقت رھبری را ندارد‪ .‬بسياری از بابيان اين درس را ھرگز فراموش‬
‫نكردند‪.‬‬
‫چون اوضاع روز به روز بدتر می شد‪ ،‬خيلی از بابيان سعی كردند حضرت بھاءﷲ را پيدا كنند و از او‬
‫بخواھند كه به بغداد برگردد‪ .‬باالخره يكی از بابيان پر شور كه شنيده بود فرد مقدسی در كوھستان زندگی می كند‪ ،‬مكان‬
‫اقامت حضرت بھاءﷲ را پيدا كرد‪ .‬خانواده ی حضرت بھاءﷲ و بقيه ی بابيان‪ ،‬حتی خود ميرزا يحيی از حضرت‬
‫بھاءﷲ خواھش كردند كه برگردد و جامعه را رھبری كند‪ .‬حضرت بھاءﷲ قبول كرد و در‪ ٢٩‬اسفند ‪ ١٩ )١٢٣۴‬مارچ‬
‫‪ ( ١٨۵۶‬به بغداد برگشت‪.‬‬
‫در ‪ ٧‬سال بعدی‪ ،‬سرنوشت جامعه ی بابی تغيير بزرگی كرد‪ .‬حضرت بھاءﷲ بابيان را نصيحت و تشويق می‬
‫كرد و انضباط شديدی به وجود آورد؛ او از اين راه جامعه را به سطح اخالقی و روحانی زمان زندگی حضرت باب‬
‫رساند‪ .‬ميرزا يحيی در انزوا ماند و حضرت بھاءﷲ در بغداد و اطراف آن‪ ،‬به مربی روحانی بابيان معروف شد‪.‬‬
‫شاھزاده ھا‪ ،‬محققان‪ ،‬صوفيان‪ ،‬ماموران دولتی و ديگر افراد برجسته ی جامعه ی ايران می آمدند تا حضرت بھاءﷲ را‬
‫مالقات كنند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ در بغداد "كتاب ايقان" را نوشت و در آن چشم انداز نقشه ی خدا برای خوشبختی انسانھا را‬
‫بيان كرد‪ .‬اين كتاب با جزئيات كامل تعليمات حضرت بھاءﷲ را درباره ی اين مسائل توضيح می دھد‪ :‬ذات خداوند‪،‬‬
‫ماموريت پيامبران كه يكی پس از ديگری آمده اند‪ ،‬رشد و تكامل روحانی بشر‪ .‬در پايان نيز حقيقت رسالت حضرت‬
‫بھاءﷲ اثبات شده است‪ .‬در سالھای بعد‪ ،‬كتاب ايقان تبديل شد به موثرترين و مھمترين اثر حضرت بھاءﷲ و بسياری از‬
‫عقايد مذھبی بھائيان بر اساس آن شكل گرفت‪.‬‬
‫شاه ايران و دولت او از نفوذ روزافزون حضرت بھاءﷲ خيلی می ترسيدند و امپراتور عثمانی و دولت آن را‬
‫نيز به وحشت انداختند‪ .‬ناگھان‪ ،‬بدون اين كه از قبل چيزی گفته باشند‪ ،‬در فروردين ‪)١٢۴٢‬آپريل ‪١٨۶٣‬م‪ ،(.‬به حضرت‬
‫بھاءﷲ و خانواده او گفتند كه بايد از مرزھای ايران دورتر شوند و به استانبول )در تركيه ی كنونی( بروند‪.‬‬
‫ھنگامی كه داشتند برای سفر آماده می شدند‪ ،‬حضرت بھاءﷲ محل زندگی خود را موقتا ً تغيير داد و به باغی‬
‫در كنار رود دجله رفت‪ .‬حضرت بھاءﷲ اسم اين باغ را باغ رضوان يعنی بھشت گذاشت‪ .‬در اين باغ‪ ،‬حضرت بھاءﷲ‬
‫به بعضی از نزديكترين پيروانش اعالم كرد كه من يظھره ﷲ است‪ ،‬ھمان پيامبر جھانی كه حضرت باب و پيامبران‬
‫آمدن او خبر داده بودند‪ .‬دوره ی پيامبری حضرت بھاءﷲ از تجربه ی ايشان در سياه چال تھران شروع شد‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ديگر از‬
‫اما در باغ رضوان ايشان آشكارا و علنی ماموريت خود را اعالم كرد و مسير تاريخ بابی برای ھميشه عوض شد‪.‬‬
‫امروزه بھائيان در سراسر دنيا آن واقعه را جشن می گيرند‪ ،‬آن دوران بزرگترين عيد بھائی است‪ .‬البته تاثير اين واقعه‬
‫‪٦٤‬‬
‫احساس نشد تا وقتی كه در ‪ ۴‬سال بعد‪ ،‬حضرت بھاءﷲ ماموريت خود را به صورت عمومی آشكار كرد‪.‬‬
‫گروه تبعيديان در‪ ٢۵‬مرداد ‪ ١۶) ١٢۴٢‬آگست ‪١٨۶٣‬م‪ ،(.‬بعد از بيشتر از ‪ ٣‬ماه سفر‪ ،‬به پايتخت حكومت‬
‫عثمانی رسيدند‪ .‬تنھا مدت كوتاھی در استانبول ماندند‪ .‬روابط بين ايران و عثمانی‪ ،‬مدتھا بود كه تحت فشار بود‪ .‬اين دو‬
‫دولت سالھا با ھم در جنگ بودند‪ .‬اين جنگھا كوچك و محلی بود و دو كشور مدام عليه ھم دسيسه چينی می كردند و به‬
‫خاك يكديگر تجاوز می كردند‪ .‬بابيان تبعيدی با بابيان ايران روابطی داشتند؛ شاه ايران می ترسيد دولت عثمانی از آنھا‬
‫برای سياستھای خودش استفاده كند‪ ،‬به ھمين دليل از اقامت بابيان در پايتخت عثمانی خيلی می ترسيد‪ .‬سفير ايران‪،‬‬
‫ميرزا حسين خان تالش كرد كه دولت عثمانی را تحت فشار بگذارد تا بابيان را به محلی دورتر بفرستند‪ ٦٥.‬او عثمانی‬
‫را تھديد كرد كه بابيان دشمن ھر نظمی ھستند و برای جامعه ی چند ملّيتی و متزلزل عثمانی خطر بزرگی ھستند‪.‬‬
‫سرانجام سفير ايران موفق شد‪ .‬دوباره بدون اطالع قبلی‪ ،‬حضرت بھاءﷲ و خانواده و ھمراھان او را در آذر ‪١٢۴٢‬‬
‫‪٦٦‬‬
‫)دسامبر ‪١٨۶٣‬م‪ (.‬به ادرنه تبعيد كردند‪.‬‬
‫در ادرنه مرحله ی جديدی از تاريخ بھائی شروع شد‪ .‬حضرت بھاءﷲ مركز دين بابی بود‪ ،‬به خاطر تاثير‬
‫شديدی كه روی مالقات كنندگان داشت‪ ،‬به خاطر تغييرات معجزه واری كه در جامعه ی بابی بغداد ايجاد كرده بود‪ ،‬و به‬
‫خاطر نامه نگاری با بابيان ايران و تاثير وسيعی كه روی آنھا گذاشت‪ .‬بابيان درباره ی اخبار آشكار كردن ماموريت‬
‫حضرت بھاءﷲ در باغ رضوان صحبت می كردند‪ .‬اكنون‪ ،‬جامعه توانايی شنيدن و دريافت كردن پيام حضرت بھاءﷲ‬
‫را پيدا كرده بود؛ حضرت بھاءﷲ تصميم گرفت پيام خود را به ھمه ی دنيا و به صورت ھمگانی اعالم كند‪.‬‬

‫‪ ٦٤‬عيد رضوان از اول تا دوازدھم ارديبھشت)‪ ٢١‬آپريل تا دوم می( بمدت ‪ ١٢‬روز ادامه دارد که روز اوّل و نھم و دوازدھم از ايّام متبرّکۀ‬
‫ديانت بھائی محسوب است‪ .‬انتخابات بھائی در اين روزھا برگزار می شود‪.‬‬
‫‪ ٦٥‬مقامات دولت عثمانی اول در برابر اين فشارھا مقاومت کردند‪ .‬كنت ون پ ُر ِكچ اُستِن‪ ،‬سفير اطريش می نويسد که عالی پاشا نخست وزير‬
‫عثمانی به حضرت بھاءﷲ احترام زيادي مي گذاشت و معتقد بود كه او "امتيازی فراوان و رفتاری نمونه و شخصيّتی بزرگ و محترم" داشته‬
‫است‪) .‬از کتاب "اديان بابی و بھائی" نوشته ي موژان مؤمن‪ ،‬صفحۀ ‪ ١٨٧‬نسخه ي انگليسي(‪.‬‬
‫‪ ٦٦‬براي ديدن مثالھايي از نامه نگاري بين دفتر امور خارجه ايران و سفير آن در استانبول‪ ،‬مراجعه كنيد به " ‪Materials for the Study pf‬‬
‫‪"] "the Babi Religion‬موادي براي مطالعه ي دين بابي"[ نوشته ي ادوارد براون‪ ،‬صص ‪ ٢٧٨-٢٨٧‬نسخه ي انگليسي‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬
‫اولين قدم در اين راه اين بود كه ميرزا يحيی‪ ،‬مرجع اسمی دين بابی را با ماموريت خود آشنا كند‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ بيانيه ای نوشت به نام "سوره االمر"‪ ٦٧.‬در سوره االمر حضرت بھاءﷲ اعالم كرد كه من يظھره ﷲ)موعود‬
‫حضرت باب( است و از ميرزايحيی خواست كه ‪،‬ھمانطور كه حضرت باب دستور داده بود‪ ،‬به حضرت بھاءﷲ ايمان‬
‫بياورد و از او پشتيبانی كند‪ .‬اما ميرزا يحيی چنين نكرد‪ .‬سيد محمد دوباره ميرزا يحيی را تحريك كرد و فريب داد؛ كمی‬
‫بعد از رسيدن تبعيديان به ادرنه ‪ ،‬يحيی برای اين كه دوباره مقام خود را به دست بياورد‪ ،‬نقشه ھايی طراحی كرد‪ .‬البته‬
‫طرح او با شكست روبرو شد و درنتيجه ميرزايحيی دو بار برادر خود‪ ،‬حضرت بھاءﷲ را ترور كرد‪ .‬كمی بعد از‬
‫دومين ترور بود كه حضرت بھاءﷲ پيام خود را به او داد‪.‬‬
‫يحيی مدتی شك داشت‪ .‬بعد از مدتی ادعايی كرد كه باعث تعجّب ھمگان شد؛ اوادعا كرد كه من يظھره ﷲ‪،‬‬
‫خو ِد او است‪ .‬اين ادعای ميرزايحيی حداقل نشان داد كه علت سرگردانی و گمراھی جامعه ی بابی‪ ،‬رفتار قبلی ميرزا‬
‫شتر بابيان ادرنه‪ ،‬عراق‪ ،‬ايران وخويشاوندان حضرت باب كه مومن بودند‪ ،‬ھمه و ھمه يك شبه و به‬ ‫يحيی بوده است‪ .‬بي ِ‬
‫سرعت ميرزا يحيی را ترك كردند‪ .‬ادوارد براون تخمين زد كه حدود ‪ ٣‬يا ‪ ۴‬در صد بابيان و حتی كمتر به ميرزا يحيی‬
‫وفادار ماندند و بقيه ھمگی به حضرت بھاءﷲ ايمان آوردند‪ .‬از آن به بعد بابيان ‪" ،‬بھائی" ناميده شدند ودين بھائی يك‬
‫‪٦٨‬‬
‫دين مستقل شناخته شد‪.‬‬
‫بعد از اين كه دين بھائی در جامعه ی بابی مستقر شد‪ ،‬حضرت بھاءﷲ به انتشار پيام خود پرداخت‪ .‬از‬
‫شھريور ‪) ١٢۴۶‬سپتامبر ‪١٨۶٧‬م‪ (.‬شروع كردبه نوشتن نامه ھايی كه در تاريخ اديان خيلی مھم و قابل توجه ھستند‪.‬‬
‫اين نامه ھا يا خطاب به مجموعه ی رھبران دنيا نوشته شده بود يا به صورت فردی به رھبر خاصی‪ .‬در اين نامه ھا‬
‫حضرت بھاءﷲ فرمود كه موعو ِد تورات‪ ،‬انجيل و قرآن است و از پادشاھان خواست كه برخيزند و به اين دين كمك‬
‫كنند‪ .‬در اين نامه ھا به رھبران دنيا ھشدار داده شده بود كه دنيای قرن ‪ ١٩‬ميالدی)‪١٣‬ه‪.‬ش‪ (.‬از ھم خواھد پاشيد‪ ،‬كه‬
‫قرار است يك تمدن جھانی به جای آن متولد شود‪ .‬ھسته ی اصلی اين دوره‪" ،‬وحدت عالم انسانی" و يگانگی ھمه ی‬
‫ان قدرتمن ِد اروپا خواست كه به جای ھدفھای فرعی‪ ،‬تمام توجه خود را بر ايجاد‬ ‫بشر است‪ .‬حضرت بھاءﷲ از فرمانرواي ِ‬
‫وحدت در دنيا متمركز كنند‪:‬‬
‫"الب ّد بر اينست مجمع بزرگی در ارض برپا شود و ملوک و سالطين در آن مجمع مفاوضه در صلح‬
‫اکبر نمايند و آن اينست که دول عظيمه برای آسايش عالم بصلح محکم متشبّث شوند و اگر َملِکی بر ملکی‬
‫برخيزد جميع متّفقا ً بر منع قيام نمايند در اين صورت عالم محتاج مھ ّمات حربيه و صفوف عسکريه نبوده و‬
‫ﷲ ملوک‬ ‫نيست ّاال عَلی قدر يحفظون به ممال َکھم و بُلدانَھم اينست سبب آسايش دولت و رعيت و مملکت انشاء ّ‬
‫و سالطين که مرايای اسم عزيز الھيند باين مقام فائز شوند و عالم را از سطوت ظلم محفوظ دارند ‪...‬عنقريب‬
‫جميع اھل عالم بيک لسان و يک خط مزين در اين صورت ھر نفسی بھر بلدی توجّه نمايد مثل آنست که در‬
‫بيت خود وارد شده اين امور الزم و واجب ھر ذی بصر و سمعی بايد جھد نمايد تا اسباب آنچه ذکر شد از عالم‬
‫الفاظ و اقوال بعرصه شھود و ظھور آيد ‪ ...‬امروز انسان کسی است که بخدمت جميع من علی األرض قيام‬
‫نمايد "حضرت موجود ميفرمايد ‪ " :‬طوبی لمن اصبح قائما علی خدمة االُمم و در مقام ديگر ميفرمايد ‪ :‬ليس‬
‫الفخر لمن يحبّ الوطن بل لمن يحبّ العالم ‪ .‬انتھی ‪ .‬فی الحقيقه عالم يک وطن محسوب است و من علی‬
‫‪٦٩‬‬
‫االرض اھل آن ‪"...‬‬
‫اين نامه ھا تاكيد می كردند كه خدا نيروھای تاريخی جديدی را به كار انداخته كه ھيچ نقشه ی بشری نمی‬
‫تواند جلوی آن را بگيرد‪ .‬به فرمانروايان فرمود كه خداوند قدرت را به آنھا داده تا از آن برای رفع نيازھای بشر استفاده‬
‫كنند و صلح بين المللی ‪ ،‬عدالت اجتماعی و وحدت جھانی به وجود آورند‪ .‬آن دولتھايی كه سعی كنند از قدرتھايشان‬
‫برای مبارزه با اراده ی خدا و جلوگيری از برقراری صلح و وحدت در دنيا استفاده كنند‪ ،‬خودشان و مردمشان را به‬
‫بدبختی می اندازند‪.‬‬
‫ت آن دوباره‬ ‫ّ‬
‫پس از مدتی كوتاه‪ ،‬مشكل مھم ديگری به وجود آمد كه ھنوز آثار آن باقی مانده است‪ .‬عل ِ‬
‫ميرزايحيی بود‪ .‬وقتی ميرزا يحيی از حضرت بھاءﷲ روبرگرداند ‪ ،‬نفوذش در بين بابيان از بين رفت‪ .‬او بعدھا به‬
‫ادوارد براون گفت كه تبعيديان طوری او را ترك كردند كه مجبور بود برای خريد غذا‪ ،‬خودش به بازار برود‪ .‬با اين‬
‫حال ھنوز سيد محمد و دو تبعيدی ديگر در ادرنه از او حمايت می كردند‪ .‬اينھا به دنبال وسيله ای می گشتند تا نگذارند‬
‫ھمه ی بابيان در ايران و عثمانی‪ ،‬بھائی شوند‪ .‬آنھا در اين راه از مطالب موجود در الواح حضرت بھاءﷲ به رھبران‬
‫دنيا سوء استفاده كردند‪.‬‬
‫درآن بخش از تاريخ‪ ،‬امپراتور عثمانی داشت از ھم می پاشيد‪ .‬خيلی از اقليتھای عضو امپراتوری عثمانی می‬
‫خواستند از امپراتوری جدا شوند‪ ،‬مخصوصا ً مناطق اروپايی آن سوی ادرنه ‪-‬يونان ‪ ،‬بلغارستان‪ ،‬صربستان و مونته‬

‫‪ ٦٧‬مراجعه كنيد به "ظھور حضرت بھاءﷲ" نوشته ي اديب طاھر زاده‪ ،‬جلد ‪ ،٢‬صص ‪ ١۶١-١۶٢‬نسخه ي انگليسي‪.‬‬
‫‪ ٦٨‬مراجعه كنيد به "ظھور حضرت بھاءﷲ" نوشته ي اديب طاھر زاده‪ ،‬جلد‪ .١‬پيروان ميرزا يحيي "ازلي " ناميده شدند‪ .‬حضرت باب به‬
‫صبح ازل" داده بود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ب"‬
‫ميرزايحيي لق ِ‬
‫‪" ٦٩‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صص ‪ .١۵٩-١۶٠‬تمام نامه ھاي حضرت بھاءﷲ به قدرتمندان دنيا در كتاب "الواح ملوك" جمع آوري‬
‫شده است‪.‬‬

‫‪٢٦‬‬
‫نگرو‪ -‬خيلی برای جدا شدن اصرار داشتند؛ كشور بحرانی و ناآرام بود‪ .‬سفير ايران‪ ،‬ميرزا حسين خان ھم تمام تالش‬
‫خود را می كرد كه دولت تُرك را متقاعد كند كه بابيان ھم از نظر سياسی و ھم مذھبی برای دولت خطرناك ھستند‪.‬‬
‫قدرتمندان دنيا را بھانه كرده بودند كه بگويند بھائيان می‬
‫ِ‬ ‫ميرزا يحيی و سيد محمد ھم نامه ھای حضرت بھاءﷲ به‬
‫خواھند توطئه ی سياسی بكنند‪ .‬البته بعضی ھا اين داستانھا را باور می كردند وقتی می ديدند از ھمه ی نقاط امپراتوری‬
‫‪٧٠‬‬
‫برای زيارت حضرت بھاءﷲ به ادرنه می آيند و حتی ماموران محلی نيز تحت تاثير حضرت بھاءﷲ ھستند‪.‬‬
‫دولت عثمانی حرفھايی شنيده بود كه انگلستان و روسيه در زمان آزار بابيان به حضرت بھاءﷲ پيشنھا ِد‬
‫حمايت كرده بودند‪ .‬به ھمين دليل می ترسيد كه شايد اتھامات ميرزا يحيی درست باشند‪ ،‬برای ھمين تصميم گرفتند مساله‬
‫ی تبعيديان را يك بار و برای ھميشه حل كنند‪ :‬سلطان عبدالعزيز برای تبعيديان ادرنه‪ ،‬حكم حبس ابد در زندان ع ّكا ) در‬
‫فلسطين( را صادر كرد‪ .‬در صبح‪ ٢١‬اگست ‪١٨۶٨‬م‪ ٣١) .‬مرداد ‪ (١٢۴٧‬حضرت بھاءﷲ و ‪ ٧٠‬يا ‪ ٨٠‬نفر اعضای‬
‫سوار كشتی بخار كردند‪ .‬بعد از ‪ ١٠‬روز سفر سخت‪ ،‬تبعيديان زير نظر‬ ‫ِ‬ ‫خانواده و نزديكان او را در بندر گالی پولی‬
‫ماموران فراوان از كشتی پياده شدند و وارد قلعه ی ترسناك عكا شدند‪.‬‬
‫نكته ی جالب اين است كه ميرزا يحيی و سيد محمد در تاری كه خودشان تنيده بودند‪ ،‬گرفتار شدند‪ .‬ماموران‬
‫تُرك مشكوك شده بودند كه خود ميرزايحيی و سيد محمد جاسوس ھستند‪ .‬به اين دليل يحيی را با سه نفر بھائی به قبرس‬
‫فرستادند و زندانی كردند‪ ،‬چون فكر می كردند بھائيان جلوی فعاليتھای يحيی را خواھند گرفت‪٧١.‬سيدمحمد و ھمراھش‬
‫را نيز به ھمان دليل با بھائيان به عكا فرستادند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ را به قلعه ی عكا تبعيد كردند چون فكر می كردند او نمی تواند از آنجا جان سالم به در ببرد‪.‬‬
‫عكا در دھه ی‪١٢۴٠‬ه‪.‬ش‪١٨۶٠) .‬م‪ ،(.‬زندان ترسناكی بود با كوچه ھای كثيف و پرپيچ و خم ‪ .‬خانه ھايش نمناك و‬
‫خراب بودند‪ .‬عكا زندان جنايتكاران و محكومان سياسی عثمانی بود‪ .‬بادھای شديد و جزر و م ِد دريا‪ ،‬آشغالھای دريای‬
‫مديترانه را به ساحل عكا می آورد و اين مسئله آب و ھوا را خيلی آلوده كرده بود‪ .‬می گويند ھر پرنده ای از آسمان عكا‬
‫می گذشت‪ ،‬از كثيفی وبدی ھوا می ُمرد و در كوچه ھای شھر می افتاد‪.‬‬
‫در دو سال اول‪ ،‬بھائيان خيلی محروميت و سختی كشيدند‪ .‬سفير ايران در عثمانی‪ ،‬از استانبول نماينده ای به‬
‫عكا فرستاد تا ببيند كه ماموران عثمانی طبق حكم صادرشده به زندانيان سخت گيری می كنند يا نه‪ .‬بعضی از زندانيان‬
‫در اثر مجازاتھا جان دادند‪ .‬ميرزا مھدی‪ ،‬دومين پسر حضرت بھاءﷲ در حادثه ای از اين دنيا رفت‪ .‬اين حادثه ھم به‬
‫خاطر وضع ب ِد زندان بود‪ .‬در سال‪ ١٨٧٠) ١٢۴٩‬م‪ (.‬بين روسيه و تُركھا اختالف شديدی ايجاد شد‪ ،‬بنابراين الزم بود‬
‫قلعه ی نظامی عكا را برای امور جنگی به كار ببرند‪ .‬به اين ترتيب اوضاع كمی بھتر شد و بھائيان را به خانه ھای‬
‫اجاره ای و ديگر ساختمانھای شھر بردند و زير نظر گرفتند‪.‬‬
‫با وجود تعصب عمومی‪ ،‬دوباره مثل بغداد و ادرنه‪ ،‬كم كم حضرت بھاءﷲ در عكا نيز در افكار عموم تاثير‬
‫ونفوذ پيدا كرد‪ .‬حاكمانی كه با حضرت بھاءﷲ موافق بودند‪ ،‬ماموران را كم كردند؛ آنھايی كه انتقاد می كردند‪،‬كم كم‬
‫شروع كردند به تحسين كردن و احترام گذاشتن به حضرت بھاءﷲ‪ .‬ولی حادثه ی ديگری اتفاق افتاد‪ ،‬سيد محمد كه خيلی‬
‫از بھتر شدن اوضاع زندانيان ناراحت بود‪،‬ھمراه دو تا از دوستانش مردم را تحريك كرد كه به منزل حضرت بھاءﷲ‬
‫حمله كنند تا شايد بشود ايشان را بكشند‪.‬‬
‫اين تھديد و حمله خيلی بزرگ بود وبعضی از بھائيان آن را تحمل نكردند و اين اصل مھم در عقيده ی بھايی‬
‫را زير پاگذاشتند كه نبايد خشونت به كار رود‪ ،‬به جای درگيرشدن بايد به خدا توكل كرد‪ .‬ھفت نفر از آنھا كار را به‬
‫دست خودشان گرفتند و توكل به خدا را فراموش كردند‪ .‬عمداً دعوايی به راه انداختند و سيد محمد و ھمراھانش را‬
‫كشتند‪.‬‬
‫صدمه ای كه اين كار به دين بھائی وارد كرد‪ ،‬بدتر از آن مشكلی بود كه خود سيد محمد و كارھای او می‬
‫توانست ايجاد كند‪ .‬آتش اتھامات به دين بھائی داشت خاموش می شد‪،‬اما با اين كار دوباره می توانست شعله ور شود‪ .‬اين‬
‫كار حتی بيشتر از سختی ھای جسمی زندان‪ ،‬حضرت بھاءﷲ را ناراحت كرد چون باعث می شد كه ديگران در مورد‬
‫درست بودن تعاليم او شك كنند‪ .‬حضرت بھاءﷲ در يكی از نامه ھايی كه در آن زمان نوشت‪ ،‬گفت‪:‬‬
‫الذلّة عمل احبّائی الّذين ينسبون انفسھم الينا و يتبعون الشيطان‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫"ليس ذلّتی سجنی لعمری انّه ع ّز لی بل ّ‬
‫‪٧٢‬‬
‫فی اعمالھم اَال انّھم من الخاسرين"‪.‬‬

‫‪ ٧٠‬موژان مؤمن در کتاب "اديان بابی و بھائی" تعدادی از نامه ھاي مربوط به اين نقشه ي ميرزايحيی را از آرشيو دولت امپراطوری عثمانی‬
‫ليست کرده است‪ .‬يکی از اين اسناد گزارشی است که خورشيد پاشا فرماندار ادرنه به مقامات اصلي نوشته و اقدامات حضرت بھاءﷲ را که‬
‫موجب شکايت ميرزايحيی شده است بيان مي كند‪.‬‬
‫‪ ٧١‬ميرزا يحيی در سال‪١٩١٢)١٢٩٠‬م‪ (.‬در حال تبعيد در جزيرۀ قبرس از دنيا رفت‪ .‬يكي از پسرانش به ادوارد براون نامه ای نوشت و‬
‫ماجراي كامل مرگ او در اين نامه آمده است‪ .‬او كامالً توضيح داده که چگونه پدرش که به شدت فراموش شده بود‪ ،‬در تنھائی از دنيا رفت و‬
‫بدستور مالّی محلّی با آداب اسالمی دفن شد‪ .‬او می گويد "حتّی يک نفر از شاھدھای بيان) مثل پيروان حضرت باب( با او باقی نمانده بود"‪.‬‬
‫ھمين پسر خيال داشت مقداری از نوشته ھا و وسائل خصوصی پدرش را به براون بفروشد‪ ،‬ولی براون قبول نكرد چون معتقد بود "به نظر من‬
‫قيمتي که می خواست زياد بود‪) "...‬ادوارد براون – ‪ MATERIALS‬صفحۀ ‪ ٣١۵‬تا ‪(٣١٧‬‬
‫‪ ٧٢‬حضرت بھاءﷲ – "قرن بديع" اثر شوقی ربّانی‪ ،‬ص‪.٣٨٢‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫] ذلت من زندان من نيست‪ ،‬قسم به جانم كه زندان عزت من است‪ ،‬بلكه ذلت عمل دوستان من است كه‬
‫خودشان را به ما نسبت می دھند و در كارھايشان از شيطان پيروی می كنند‪ .‬البته آنان از ضرركنندگان ھستند‪.‬‬
‫)ترجمه([‬
‫ان ديگر كه بی گناه بودند و دخالتی‬ ‫دادگاه غير نظامی در مورد موضوع تحقيق كرد‪ .‬حضرت بھاءﷲ و بھائي ِ‬
‫دراين خشونت نداشتند‪ ،‬بی گناه شناخته شدند و مقصرين اصلی مجازات شدند‪ .‬آتشھا كم كم خاموش شد‪ .‬در ھمين حال‬
‫حضرت بھاءﷲ چند نامه به پادشاھان و فرمانروايان دنيا فرستادند‪ .‬اين اقدام به خاطر خروج ناگھانی از ادرنه عقب‬
‫افتاده بود‪ .‬نامه ھای مخصوصی به اين افراد فرستاده شد‪ :‬لوئی ناپلئون‪ ،‬ملكه ويكتوريا‪ ،‬قيصر ويلھلم ‪ ،I‬تزار‬
‫الكساندر‪ ،II‬ناصرالدين شاه )در ايران(‪ ،‬امپراتور فرانسوا ژوزف )امپراتور اتريش( و عبدالعزيز )سلطان عثمانی(‪.‬‬
‫در اين نامه ھا حضرت بھاءﷲ از فرمانروايان جھان خواست با ھم جمع شوند و يك دادگاه بين المللی تشكيل‬
‫دھند تا اختالفات بين ملتھا را حل كنند‪ .‬حضرت بھاءﷲ فرمود كه بايد يك نيروی پليس بين المللی از اين حكومت‬
‫پشتيبانی كند‪ .‬پليس بين المللی بايد از ھمه ی دولتھای عضو تشكيل شده باشد‪ .‬اين دادگاه بايد اين اختيار را داشته باشد‬
‫كه اختالف بين ملتھا را حل كند‪.‬‬
‫ً‬
‫در اين نامه ھا روش ايجاد حسّ وحدت بين ھمه ی انسانھای دنيا توضيح داده شده است‪ .‬مثال حضرت بھاءﷲ‬
‫دستور فرمود يك زبان بين المللی تعيين شود‪ ،‬يا از بين زبانھای موجود يکی انتخاب شود يا زبان جديدی اختراع گردد‪.‬‬
‫به اين ترتيب ھر ملتی می تواند با ديگر ملتھا ارتباط برقرار كند در حالی كه ھويت فرھنگی خودش را حفظ می كند‪ .‬يك‬
‫سيستم تعليم و تربيت اجباری بی سوادی را از بين خواھد برد؛ با يك سيستم اندازه گيری بين المللی‪ ،‬اقتصاد جھان به‬
‫استانداردھای عمومی خواھد رسيد؛ پولھايی كه صرف فعاليتھای نظامی می شود‪ ،‬كاھش خواھد يافت و ماليات برای‬
‫رفاه اجتماعی مصرف خواھد شد‪ .‬حضرت بھاءﷲ به پادشاھان و رھبران جھان توصيه كرد كه در كارھای داخلی‬
‫كشور اصول دموكراسی خاصی را رعايت كنند‪.‬‬
‫سخت گيری ھا خيلی زياد بود‪ ،‬اما كسانی كه برای زيارت حضرت بھاءﷲ می آمدند با شجاعت اين نامه ھا‬
‫را به خارج از زندان می بردند‪ .‬كنسول فرانسه اولين پيام را برای ناپلئون‪ ،‬امپراتور فرانسه برد‪.‬‬
‫برای روسای مذھبی ھم نامه ھای مھمی فرستاده شد‪ ،‬مثل نامه به پاپ پی نھم‪ .‬در نامه ھايی كه برای رھبران‬
‫مقام رھبری غير‬ ‫مسيحی نوشته شده بود‪ ،‬حضرت بھاءﷲ آنان را تشويق فرمود كه تعصبات دينی را كنار بگذارند‪ ،‬به ِ‬
‫ً‬
‫دينی دل نبندند و پيام حضرت بھاءﷲ را به صورت جدی بررسی كنند‪ .‬اين نامه ھا توضيح می داد كه معموال اولين‬
‫ان بزرگ را رد كردند و اذيت نمودند‪ ،‬مقامھای مذھبی بوده اند‪.‬‬ ‫امبران ادي ِ‬
‫ِ‬ ‫كسانی كه پي‬
‫دانش پژوھان تاريخ موسسات دينی به نامه ای كه حضرت بھاءﷲ به پاپ پی نھم نوشت خيلی توجه كردند‪،‬‬
‫چون دستورالعملھايی درآن آمده است كه جانشينان پاپ پی نھم تاکنون عملی کردن خيلی از آنھا را غيرممکن يافته اند‪.‬‬
‫ت محدو ِد پاپی را رھا كند‪ ،‬گوشه نشينی در قصرھای واتيكان را‬ ‫حضرت بھاءﷲ در اين نامه به پاپ گفته بود كه قدر ِ‬
‫ترك كند‪ ،‬رھبران مذھب ھای غير كاتوليك را مالقات كند‪ ،‬خودش را به رھبران دنيوی و غيرروحانی دنيا معرفی کند و‬
‫آنھا را به صلح و عدالت دعوت كند‪ ،‬تشريفات مذھبی زائ ِد پاپی را رھا كند و مثل پروردگارش باشد‪ .‬حضرت بھاءﷲ‬
‫دستورات مشابھی به رھبران كاتوليك داد‪:‬‬
‫ال تعتکفوا فی الکنائس و المعابد أخرجوا باذنی ث ّم اشتغلوا بما تنتفع به أنفسکم و أنفس العباد * کذلک‬
‫إن الّذی ما‬‫ق االعتکاف لو کنتم من العارفين * ‪ّ ...‬‬ ‫يأمرکم مالک يوم ال ّدين * إعتکفوا فی حصن حبّی ھذا ح ﱡ‬
‫ْ‬
‫اکتسبت أيدی الخائنين * ليس تقديس نفسه بما عرفتم و‬ ‫تزوّج إنّه ما وجد مق ّراً ليسکن فيه أو يض َع رأ َسه عليه بما‬
‫‪٧٣‬‬
‫عندکم من األوھام بل بما عندنا *‬
‫]ترجمه‪ :‬در کنيسه ھا و معابد گوشه نشينی نکنيد با اجازه ی من خارج شويد سپس مشغول شويد به‬
‫آنچه که خودتان و ديگران از آن سود می برند‪ .‬اين چنين امر می کند به شما مالک و صاحب يوم الدين‪ .‬در‬
‫اصل اعتکاف اين است اگر شما از عارفان باشيد‪...‬ھمانا آن که ازدواج‬ ‫ِ‬ ‫پناه عشق من اعتکاف گزينيد چه که‬
‫ننمود )حضرت مسيح(‪ ،‬به اين علت بود که به خاطر اعمال خائنين مق ّر و جايگاھی نيافت تا بر آن َس ِر خود را‬
‫بگذارد‪ .‬پاکی نفس ِ او به خاطر آنچه شما دانسته ايد و نزدتان است نيست‪ ،‬بلکه به خاطر آن چيزی است که‬
‫نزد ماست‪[.‬‬
‫كسانی كه اين نامه ھا به آنھا نوشته شد‪ ،‬جواب قابل توجھی ندادند‪ .‬ملكه ويكتوريا جز ِء اندك كسانی بود كه به‬
‫ق است خود بخود باقی می ماند و اگر نيست ضرری وارد‬ ‫نامه ی حضرت بھاءﷲ پاسخ داد‪" :‬چنانچه اين گفتار بيان ح ّ‬
‫‪٧٤‬‬
‫نمی سازد"‪.‬‬
‫وعده ھايی كه در آن نامه ھا داده شده بود‪ ،‬كم كم اتفاق می افتاد؛ به اين ترتيب در زمان كوتاھی‪ ،‬خيلی از‬
‫روشنفكران جھان به آنھا توجه كردند‪ ٧٥.‬لوئی ناپلئون قدرتمندترين فرمانروای اروپا به نظر می رسيد‪ .‬حضرت بھاءﷲ‬

‫‪ ٧٣‬لوح مبارک خطاب به شيخ مح ّمد تقی اصفھانی‪ ،‬معروف به نجفی‪ ،‬مؤسّسهء معارف بھائی ‪ ،‬کانادا‪ ١۵٧ ،‬بديع ‪ ٢٠٠١ -‬ميالدی‪،‬ص‪٣٧‬‬
‫‪ ٧٤‬شوقی ربانی در صفحه ‪ ۶۵‬کتاب "قد ظھر يوم الميعاد" آن را ذکر کرده است‪.‬‬
‫ّ‬
‫ت ظاھری را از دست داد‪ .‬انقالب ملي ايتاليا او را‬ ‫يکسال پس از فرستادن اين نامه به پاپ پی نھم در سال‪١٨٧٠) ١٢۴٩‬م‪ (.‬پاپ حکوم ِ‬
‫‪٧٥‬‬

‫مجبور كرد که حکومت را به ويکتور امانوئل بدھد‪ .‬پاپ از اين به بعد بصورت "زندانی واتيکان" درآمد‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫به او اخطار كرده بودند كه چون در نيتش خالص نيست و از قدرتش سوء استفاده می كند‪ ،‬به زودی قدرتش را از دست‬
‫می دھد‪:‬‬
‫"بما فعلت تختلف االمور فی مملکتک و يخرج الملک من کفّک جزاء عملک‪ ...‬و تأخذ ال ّزالزل کلّ‬
‫‪٧٦‬‬
‫القبائل ھناک االّ بان تقوم علی نصرة ھذااالمر و تتب ّع الروح فی ھذاالسبيل المستقيم"‪.‬‬
‫]ترجمه‪ :‬به خاطر آنچه مرتکب شدی‪ ،‬امور مملکتت دگرگون و مختلف شود و قدرت و سلطنت از‬
‫دستت خارج شود به خاطر جزاء عملت‪...‬و زلزله ھا ھمه ی قبائل آنجا را فرا گيرد مگر اين که به ياری اين‬
‫امر قيام کنی و از روح در اين راه مستقيم پيروی کنی‪[.‬‬
‫دو سال بعد از نوشتن اين نامه‪ ،‬ناپلئون حكومتش را از دست داد و درجنگ ِسدان به سختی شكست خورد و‬
‫امپراتوری فرانسه از بين رفت و ناپلئون از فرانسه تبعيد شد‪ ٧٧.‬ويلھلم اول‪ ،‬قيصر آلمان بر ناپلئون پيروز شد و‬
‫امپراتوری آلمان را متحد كرد‪ .‬حضرت بھاءﷲ به او ھم مثل ناپلئون اخطار كرد كه غرور و آرزوی حكومت برتمام‬
‫دنيا باعث می شود كه شمشيرھای جزا به سوی او كشيده شود و درساحلھای رود راين خونريزی رخ دھد‪ .‬اخطارھای‬
‫مشابھی نيز به تزار روسيه ‪ ،‬فرانسوا ژوزف امپراتور اتريش و ناصرالدين شاه‪ ،‬سلطان ايران داده شد‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ به امپراتور عثمانی‪ ،‬سلطان عبد العزيز و نخست وزير او عالی پاشا اخطارھای شديد و‬
‫آشكاری كرد‪ ،‬اينھا ھمان افرادی بودند كه ظاھراً زندگی زندانی عكا‪ ،‬حضرت بھاءﷲ‪ ،‬در دستشان بود‪ .‬در اين نامه ھا‬
‫پيش بينی شده بود كه عالی پاشا و ھمكارش فواد پاشا‪ ،‬وزير امور خارجه می ميرند و بخشھای اروپايی امپراتوری‬
‫عثمانی از آن جدا می شود و سلطان حكومت را از دست می دھد‪ .‬وقتی اين پيش گويی ھا اتفاق افتاد‪ ،‬اعتبار و منزلت‬
‫‪٧٨‬‬
‫حضرت بھاءﷲ بيشتر شد‪.‬‬
‫ً‬
‫در ده سال بعد از‪١٨۶٣) ١٢۴٢‬م‪ ، (.‬پيام حضرت بھاءﷲ رسما اعالم شد‪ .‬در پايان اين دوره‪ ،‬نوشتن كتاب‬
‫اقدس تمام شد‪ .‬اين كتاب سند و ھسته ی مركزی ظھور حضرت بھاءﷲ به شمار می آيد‪.‬‬
‫كتاب اقدس استقرار و ادامه يافتن قدرت حضرت بھاءﷲ را تامين می كند‪ ،‬قدرتی که حضرت بھاءﷲ از‬
‫بشريت می خواھد آن را بپذيرند‪ .‬كتاب اقدس با اين مطلب شروع می شود كه حضرت بھاءﷲ سلطان سالطين است و‬
‫تنھا ماموريتش تاسيس ملکوت خدا بر روی زمين است‪ .‬دو موضوع اصلی كتاب‪ ،‬يکی بيان احكام و تعاليم دوره ی دين‬
‫خَلق موسساتی است که قرار است جامعه ی بھائی را‬ ‫ِ‬ ‫بھائی است‪ ،‬احكامی برای تحول افراد و راھنمايی بشر و دومی‬
‫اداره كنند‪ .‬در فصل ‪ ٧‬و ‪ ٨‬اين دو موضوع با جزئيات بيشتری توضيح داده خواھند شد‪ .‬در اينجا فقط بايد بگوييم كه‬
‫‪٧٩‬‬
‫سيستم كتاب اقدس جانشين تمام قوانين اسالم وبابی بود‪ .‬جھاد و ھر نوع خشونت مذھبی آشكارا منع شده است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ فرمود‪:‬‬
‫"ثم اعلم بانّا ارفعنا حکم السيف و ق ّدرنا النّصر باللّسان و ما يظھر من البيان و کذلک کان االمر عن‬
‫‪٨٠‬‬
‫جھة الفضل مقضيا"‪.‬‬
‫]ترجمه‪ :‬سپس بدان كه حكم شمشير را برداشتيم و نصرت و ياری را با زبان و آنچه از بيان ظاھر می شود‪،‬‬
‫مق ّدر كرديم و اين چنين جاری شد حكم به خاطر فضل‪[.‬‬
‫با جدا شدن كامل دين بھائی از اسالم‪ ،‬حتی دستور ممنوع بودن مطالعات دينی )از دستورات حضرت باب(‬
‫برداشته شد‪ .‬حضرت بھاءﷲ بھائيان را تشويق كرد كه حقيقت را بپذيرند‪ ،‬ھر جايی كه آن را پيداكردند‪:‬‬
‫ق القاء کن که در کلمات احدی بديده ی اعتراض مالحظه منمايند بلکه‬ ‫"باری ای سلمان بر احبّای ح ّ‬
‫‪٨١‬‬
‫به ديده ی شفقت و مرحمت مشاھده کنند"‪.‬‬
‫با پايان نوشتن كتاب اقدس‪ ،‬آخرين مرحله ی پيامبری حضرت بھاءﷲ شروع شد‪ .‬گوشه گيری حضرت‬
‫بھاءﷲ كه در اثر حكم تبعيد و زندانی او به وجود آمده بود‪ ،‬از بين رفت‪ .‬در حدود ‪ ٢٠‬سال آينده‪ ،‬حضرت بھاءﷲ بيشتر‬
‫وقت خود را صرف نوشتن كرد و درنوشته ھايش آينده ی بشر را توضيح داد‪ .‬بعضی از شخصيتھای مھم فلسطين اول‬
‫به حضرت بھاءﷲ احترام گذاشتند و بعداً از پيروان باوفای او شدند‪ ،‬مثل ُمفتی ِ عكا‪ ،‬يكی از رھبران مذھبی اسالم كه‬
‫بھايی شد؛ فرماندار شھر نيز ھر وقت پيش حضرت بھاءﷲ می آمد‪ ،‬برای احترام كفشش را در می آورد‪ .‬به كسانی كه‬
‫برای مالقات حضرت بھاءﷲ می آمدند‪ ،‬اجازه دادند وارد عكا شوند‪.‬اين افراد می آمدند و برای بھائيان ايران و عراق‬
‫نوشته ھای حضرت بھاءﷲ را می بردند و خاطرات خود را از دورانی كه مھمان عكا بودند‪ ،‬برای آنھا تعريف می‬

‫‪ ٧٦‬حضرت بھاءﷲ – "قرن بديع"اثر شوقی ربّانی‪،‬ص‪.۴١٧‬‬

‫‪ ٧٧‬آليسترھورن‪ ،‬يکی از افراد مطّلع در اين زمينه می گويد "احتماالً تاريخ چنين واقعۀ موحشی را که بقول يونانيھا "پريپاتيا")سقوط از قلّۀ رفيع‬
‫غرور( بوده بياد ندارد‪ .‬قطعا ً چنين ملّتی در قرون اخير با اين ھمه عظمت و سرشار از اين ھمه ثروت در م ّدتی چنين كم به اين نحو به خاک‬
‫مذلّت نيفتاده است‪ ".‬از کتاب “سقوط پاريس”)لندن‪ :‬مكميالن‪، (١٩۶۵ ،‬ص‪٣۴‬‬
‫‪ ٧٨‬شوقي رباني اين وقايع را در كتابي به نام "قد ظھر يوم الميعاد" توضيح داده است‪ .‬يکی از دانشمندان برجسته ي مسلمان و بزرگترين دانشمند‬
‫بھايي در شرق نزديك والفضل گلپايگانی وقتي ديد كه وعده ھاي اين نامه ھا انجام شد‪ ،‬بھايي شد‪.‬‬
‫‪ ٧٩‬مراجعه كنيد به "‪ "Gleanings‬از حضرت بھاءﷲ‪ ،‬ص‪٣٠٣‬ترجمه ي انگليسي‪ ،‬براي خالصه اي از مطالب كتاب اقدس مراجعه كنيد به‬
‫"تلخيص و تدوين حدود و احکام کتاب اقدس‪".‬‬
‫‪" ٨٠‬منتخباتي از آثار حضرت بھاءﷲ"‪،‬ص‪.١٩۵‬‬
‫‪" ٨١‬منتخباتي از آثار حضرت بھاءﷲ"‪،‬ص‪.٢١٢‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫كردند‪ .‬حضرت بھاءﷲ تقاضا كرد بعضی كارھای عمومی مثل بازسازی كانال آبرسانی قديمی انجام شود تا آب شھر‬
‫سالم شود‪ .‬اين كارھا باعث شد دشمنی ای که مردم عكا در ھنگام ورود تبعيديان به عكا)‪ ،١٢۴۶‬يا ‪١٨۶٨‬م‪ (.‬با آنھا‬
‫داشتند‪ ،‬به دوستی با آنھا تبديل شود‪.‬‬
‫در سال‪١٨٧٧) ١٢۵۶‬م‪ (.‬حضرت بھاءﷲ قبول كرد به قصر مزرعه در بيرون عكا برود‪ .‬اين مكان را‬
‫دوستان ايشان فراھم كرده بودند‪ .‬دو سال بعد بھائيان توانستند‪ ،‬با پول كم قصر زيبايی را به نام بھجی در كنار شھر‬
‫اجاره كنند‪ .‬صاحب قصر از ترس بيماری ھمه گير از عكا رفته بود‪.‬‬
‫ادوارد براون در قصر بھجی با حضرت بھاءﷲ مالقات كرد‪ .‬بھجی آخرين اقامتگاه حضرت بھاءﷲ بود‪.‬‬
‫براون يكی از اندك اروپاييانی بود كه با حضرت بھاءﷲ مالقات كرد و درباره ی دين بھائی مطالبی نوشت‪ .‬داستان‬
‫شھادت بابيان خيلی روی براون اثر داشت و او تصميم گرفت تاريخ بابی وبھائی را بنويسد‪ .‬او مالقاتش با حضرت‬
‫بھاءﷲ را اين طور شرح می دھد‪:‬‬
‫در اتاق گذاشته اند‪ .‬نمی‬ ‫"ديدم در اتاقی ھستم كه تخت كوتاھی در باالی آن ھست و دو يا سه صندلی ھم مقابل ِ‬
‫دانستم كجا می روم و چه كسی را قرار است ببينم )چون برايم كامل توضيح نداده بودند(‪ ،‬دو يا سه لحظه بعد با حس‬
‫احترام و شگفتی فھميدم تنھا نيستم‪ .‬در گوشه ی تخت كه به ديوار تكيه داشت‪ ،‬فرد بزرگواری نشسته بود با كاله‬
‫مخصوص درويشان به نام "تاج" )اما با بلندی و ساختار متفاوت(‪ .‬با چشمم چھره ای را ديدم كه ھرگز فراموش نمی‬
‫كنم‪ ،‬نمی توانم آن را توصيف كنم‪ .‬آن چشمان گويی روح انسان را می خواند‪ ،‬قدرت و عظمت روی آن پيشانی جای‬
‫داشت‪...‬نپرس كه پيش چه كسی ايستادم‪ ،‬من به منبع پاكی و محبتی تعظيم كردم كه پادشاھان حسرت آن را ببَرند!‬
‫با صدای ماليم و بانفوذی به من دستور داد كه بنشينم و بعد ادامه داد " الحمد كه فائز شديد و برای ديدار اين‬
‫مسجون تبعيدی آمديد‪ .‬ما جز اصالح عالم و تھذيب امم مقصدی نداريم با وجود اين آنچه در شأن گناھکاران و مقصرين‬
‫ق ما روا داشتند‪ .‬اين جنگھای بی ثمر و محاربات خانمانسوز منقضی شود و صلح اعظم تحقّق يابد ھمه ابناء‬ ‫بوده در ح ّ‬
‫‪٨٢‬‬
‫َ‬
‫الوطنَ بَل لِ َمن ي ِحبُ العالم" ]ترجمه ی قسمت‬ ‫َ‬ ‫س الفَخر لِ َمن ي ِحبُ َ‬ ‫َ‬
‫بشر جزء يک خانواده محسوب خواھند شد‪ .‬لي َ‬
‫آن آن کس نيست که وطن را دوست دارد بلکه از آن ِ کسی است که عالم را دوست دارم‪[.‬‬ ‫عربی‪ :‬فخر از ِ‬
‫درھمان سال حضرت بھاءﷲ خيمه ی خود را روی كوه كرمل در جنوب خليج عكا برپاكرد‪ .‬درآنجا حضرت‬
‫سپاری باقيمانده ھای جسد حضرت باب تعيين فرموده بود‪ ،‬نشان داد‪ .‬اين مكان‬ ‫ِ‬ ‫بھاءﷲ محلی را كه برای به خاک‬
‫مقدس‪ ،‬از آن زمان مرکز زيارتگاه ھای مختلف‪ ،‬ساختمانھای اداری بين المللی بھائی و نيز باغھايی شده است که ارکان‬
‫بين المللی بھائی را در خود جا داده اند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ در آخرين سالھای عمر خود ‪ ،‬با محيط خارج ارتباط زيادی نداشت تا بتواند تمام وقت خود را‬
‫صرف نوشتن و مالقات با افرادی كند كه به ديدن ايشان می آمدند‪ .‬كارھای رايج جامعه را پسر بزرگ ايشان به نام‬
‫عباس يا حضرت عبدالبھاء )بنده ی بھاء( انجام می داد‪ .‬حضرت بھاءﷲ لقب عبدالبھاء را به پسر خود عطا کرد‪.‬‬
‫دراواخر سال‪١٨٩١) ١٢٧٠‬م‪ (.‬حضرت بھاءﷲ به اطرافيان خود فرمود كه وظيفه ی خود را انجام داده و می خواھد از‬
‫اين دنيا برود‪ .‬فرمود‪:‬‬
‫ُ‬
‫ْ‬
‫ک األخری‬‫ْ‬ ‫ص ْد َممالِ َک َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬
‫ک بَينَ ھؤُآلء فی َمدينَ ِة َعکا َء اق ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ض َو السﱠمآء اِلی َم اوْ َدعْتَ نَف َس َ‬ ‫َ‬
‫"يا س ُْلطانَ األرْ ِ‬
‫ْ‬
‫‪٨٣‬‬
‫ت َعلَيھا ُعيونُ اَ ْھ ِل ْاألَسْمآء"‬ ‫ْال َمقاما ِ‬
‫ت الﱠتی ما َوقَ َع ْ‬
‫]ترجمه‪ :‬ای پادشاه زمين و آسمان‪ ،‬تا ِکی خودت را بين اينھا در شھر عکا قرار می دھی؟ قصد کن‬
‫ممالک ديگر خود را‪ ،‬مقاماتی را که چشمھای اھل اسمھا به آن نيفتاد‪[.‬‬

‫‪" ٨٢‬قرن بديع"‪ ،‬شوقي رباني ‪ ،‬جلد ‪ ،٢‬ص ‪.٣٢١‬‬

‫‪ ٨٣‬ص‪ ،١٩‬طھران ‪ - ١٠٣‬اشراق خاوری حضرت بھاءﷲ ـ "ايّام تسعه" نوشته عبدالحميد اشراق خاوری‪ ،‬نشر ششم‪ ،‬کلمات پرس ‪.١٩٨١‬‬
‫ص‪.١۶‬‬

‫‪٣٠‬‬
 ‫‪.۴‬تداوم رھبری‬

‫با درگذشت حضرت بھاءﷲ‪،‬‬

‫دين بھائی وارد مرحله ی جديدی از‬
‫پيشرفت خود شد‪ .‬در اين مرحله‪ ،‬يک‬
‫ويژگی جديد و متمايز دين بھائی آشکار‬
‫شد‪ .‬اين ويژگی آن بود که حضرت‬
‫بھاءﷲ قدرت و اختيار تاسيس سيستم‬
‫موسسات اداری بھائی را آشکارا ابالغ‬
‫نمود‪ .‬اين موسسات وظيفه ی ھدايت‪،‬‬
‫راھنمايی‪ ،‬محافظت و گسترش جامعه ی‬
‫بھائی را برعھده داشتند‪ .‬عمدتا ً به خاطر‬
‫اين سيستم بود كه دين بھائی بر خالف‬
‫اديان ديگر فرقه فرقه نشد‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ در آثارش به‬
‫صورت كتبی با پيروان خود "عھد"‬
‫محكمی بست‪ .‬طبق اين مدارك تنھا كسی‬
‫كه اجازه داشت نوشته ھای حضرت‬
‫بھاءﷲ را تفسير كند و توضيح بدھد و‬
‫برای كارھای دين بھائی تصميم بگيرد‪،‬‬
‫حضرت عبدالبھاء بود‪ .‬او به حضرت‬
‫عبدالبھاء لقب "غصن اعظم" داد‪ ،‬يعنی‬
‫بزرگترين شاخه‪ .‬اين مدارك ھمچنين‬
‫نشان می دھد كه حضرت عبدالبھاء‬
‫پيامبر نيست‪ ،‬بلكه نمونه ی كاملی از‬
‫تعاليم حضرت بھاءﷲ است‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ به اين روشنی می گويد كه‬
‫حضرت عبدالبھاء جانشين او است‪:‬‬

‫ض ع َْن َجمالی َو َکفَ َر بِبُرْ ھانی َو کانَ ِمنَ‬ ‫ض َع ْنهُ فَقَ ْد اَ ْع َر َ‬ ‫" َم ْن تَ َو ﱠجهَ اِلَي ِه فَقَ ْد تَ َو ﱠجهَ اِلَی ّ‬
‫ﷲِ فَ َم ْن اَ ْع َر َ‬
‫ت اَ ْن اُبَلﱢ َغ ُک ْم‬ ‫ْ‬
‫ﷲِ بَينَ ُک ْم َو اَمانَتُهُ في ُک ْم َو ظُھُو ُرهُ َعلَي ُک ْم َو طُلُو ُعهُ بَينَ ِعبا ِد ِه ال ُمقَرﱠبينَ َکذلِ َ‬
‫ک اُ ِمرْ ُ‬ ‫ْرفينَ اِنﱠهُ لَ َودي َعةُ ّ‬‫ْال ُمس ِ‬
‫‪٨٤‬‬
‫ت بِه"‪.‬‬‫بارئِ ُک ْم َو بَلﱠ ْغتُ ُک ْم بِما اُ ِمرْ ُ‬
‫ﷲِ ِ‬‫ِرسالَةَ ّ‬
‫] ترجمه‪ :‬ھر كس به او توجه كند‪ ،‬به خدا توجه كرده است؛ پس ھر كس كه از او رو گرداند ‪ ،‬از جمال من رو‬
‫گردانده و به برھان من كفر ورزيده و از سارقان بوده است‪ .‬ھمانا او وديعه ی خدا است بين شما و امانت او در ميان‬
‫شما و ظھور خدا بر شما و طلوع او بين بندگان مقرّبش‪ .‬اين چنين امر شدم كه رسالت خدای آفريدگار را به شما بگويم‬
‫و آنچه از طرف او به آن امر شدم به شما برسانم‪[ .‬‬
‫حضرت بھاءﷲ به اين نکته توجه زيادی داشت كه جامعه ی بھائی‪ ،‬مقام حضرت عبدالبھاء را بشناسد و به‬
‫تدريج وظيفه ی حضرت عبدالبھاء پس از درگذشت حضرت بھاءﷲ را بفھمد‪ .‬به اين دليل حضرت بھاءﷲ در زمان‬
‫زندگی اش‪ ،‬روابط بين جامعه ی بھايی و ماموران دولتی و ھر گونه رابطه با مردم فلسطين را كالً به حضرت‬
‫عبدالبھاء سپرد‪ .‬وقتی كه از ايران برای مالقات حضرت بھاءﷲ می آمدند‪ ،‬معموالً سرکار آقا )لقب ديگری که حضرت‬
‫بھاءﷲ صراحتا ً به حضرت عبدالبھاء دادند(آنھا را می پذيرفت و ترتيب مالقات با حضرت بھاءﷲ را می داد‪ .‬ماھيت‬
‫وظايف حضرت عبدالبھاء و نيازھای جامعه ی رو به رشد بھائی‪ ،‬فرصتی به وجود آورد كه استعدادھای شگفت انگيز‬

‫‪ ٨٤‬حضرت بھاءﷲ "ايّام تسعه"‪ ،‬ص ‪ .٣٦٣‬برای متن کامل اسناد مربوطه‪ ،‬مراجعه کنيد به ‪BAhai World Faith: Selected Writings of‬‬
‫‪ ،Bahaullah and AbdulBaha‬صص ‪.٢٠۴-٢١٠‬‬

‫‪٣١‬‬
‫حضرت عبدالبھاء شكوفا شود‪ .‬پروفسور براون در سال ‪١٨٩٠) ١٢۶٩‬م‪ (.‬برای اولين بار با حضرت عبدالبھاء مالقات‬
‫كرد و بعداً ايشان را به خوبی شناخت‪ .‬براون می نويسد‪" :‬به ندرت كسی را ديده ام كه اين قدر در من اثر بگذارد‪.‬‬
‫مردی قدبلند و خوش قامت با اندامی متناسب و محكم ‪ ،‬قامتی كه مثل سرو كشيده و خرامان بود‪ ،‬كاله مولوی سفيدی بر‬
‫سر داشت و لباده ی سفيدی پوشيده بود‪ .‬گيسوی مشكی را بر دوش ريخته‪ ،‬پيشانی بلند و نيرومندش نشان می داد كه‬
‫عقل و ھوش كامل و اراده ی محكم و تزلزل ناپذيری دارد‪ ،‬چشمانی تيز و جذاب و در عين حال دلربا داشت‪ .‬اين اولين‬
‫احساسم از مالقات با حضرت عبدالبھاء است كه بابيان به او "سركار آقا" می گويند‪ .‬گفتگوھای بعدی فقط حس‬
‫احترامی را كه با ديدن چھره ی او پيدا كردم‪ ،‬در من بيشتر كرد‪ .‬در ھر جلسه سخنرانی كامل و روشنی می كرد و‬
‫بدون اين كه فكر كند داليل محكم می آورد‪ ،‬با قدرت زياد ھر موضوعی را توصيف می كرد ومثال می آورد‪ ،‬تمام اين‬
‫خصوصيتھا و دانش و تسلّطش بر كتاب مق ّدس يھوديان ‪ ،‬مسيحيان و مسلمانان خيلی كم در بين انسانھا پيدا می شود‪،‬‬
‫حتی بين كسانی كه ھم نژاد او ھستند‪ .‬اين خصوصيتھا‪ ،‬به اضافه ی وقار‪ ،‬بزرگواری و مھربانی‪ ،‬در من نيز اثر‬
‫گذاشت‪ ،‬از ميزان نفوذ و احترامی كه بين بھائيان و غيربھائيان داشت‪ ،‬حيران ماندم‪ .‬كسی كه با عبدالبھاء مالقات كرده‪،‬‬
‫‪٨٥‬‬
‫نمی تواند در بزرگواری و قدرت او شك كند‪.‬‬
‫مستحكم بھائی در اروپا وامريكای‬
‫ِ‬ ‫يكی از چالشھای مھم حضرت عبدالبھاء به وجود آوردن يك جامعه ی‬
‫شمالی بود‪ ٨٦.‬اتفاقات دوران بابی توجه خيلی از گروھھای ھنری و علمی را جلب كرده بود‪ ،‬مخصوصا ً در غرب‬
‫اروپا؛ و اين موضوع فرصتھايی به وجود آورده بود‪ .‬اولين باری كه در امريكای شمالی به صورت عمومی به دين‬
‫بھائی اشاره شد و ضبط شده‪ ،‬در "پارلمان اديان" بود كه به نمايشگاه بين المللی شيكاگو در سال‪ ١٨٩٣) ١٢٧٢‬م‪(.‬‬
‫مربوط بود‪ .‬يك سخنران مسيحی در پايان سخنرانی اش سخنان حضرت بھاءﷲ را بيان كرد‪ :‬سخنانی که حضرت‬
‫بھاءﷲ سه سال قبل از آن به ادوارد براون فرموده بود‪.‬‬
‫در اين زمان ابراھيم خيرﷲ‪ ،‬تاجر سوريه ای ‪ ،‬كه در قاھره ) در مصر( بھائی شده بود ‪ ،‬به اياالت متحده‬
‫چيس‪،‬‬ ‫امريكا رفت و برای گروھھای عالقه مند كالسھايی تشكيل داد‪ .‬اولين نفری كه در امريكا بھائی شد‪ ،‬تورنتون ِ‬
‫مدير يك شركت بيمه بود‪ .‬ابراھيم خيرﷲ گزارش داده كه در‪١٨٩٧) ١٢٧۶‬م‪ (.‬در مناطق ِكنوشا‪ ،‬ويسكانسين وشيكاگو‬
‫صدھا نفر بھائی وجود داشت‪ .‬ھمه ی اين افراد تشويق شدند كه مستقيما ً به حضرت عبدالبھاء نامه بنويسند و اعالم كنند‬
‫ت بعدی دين بھائی‬ ‫كه بھائی شده اند و از حضرت عبدالبھاء می خواھند كه برايشان دعا كند‪ .‬و اين موضوع برای پيشرف ِ‬
‫مھم بود‪.‬‬
‫كارھای خيرﷲ مھم بودند چون در نتيجه ی كارھای او ‪ ،‬ھم عده ی زيادی بھائی شدند و ھم اين كه خيلی از‬
‫رھبران برجسته ی جامعه ی بھائی ِ غرب شدند‪ .‬يكی از اين بھائيان غربی‪ ،‬خانم‬ ‫ِ‬ ‫اين بھائيان جديد‪ ،‬بعداً نمايندگان و‬
‫فعّال و بسيار بااستعدادی بود به نام لووئيزا گتسينگر‪ .‬او به نقاط مختلف اياالت متحده ی امريكا سفر می كرد و برای‬
‫گروھھای عالقه مند سخنرانی می كرد و با اين كار به توسعه ی دين بھائی به بيرون از مناطق شيكاگو و كنوشا خيلی‬
‫كمك كرد‪ .‬در مسافرتھايش با خانم فيبی ھرست مالقات كرد و او را با دين جديد آشنا نمود‪ .‬خانم ھرست بشردوست بود‬
‫و ثروتمند‪ .‬در سال‪١٨٩٨) ١٢٧٧‬م‪ (.‬خانم ھرست از حضرت عبدالبھاء اجازه ی مالقات خواست‪ .‬حضرت عبدالبھاء‬
‫قبول فرمود‪ .‬خانم ھرست يك گروه ‪ ١۵‬نفری تشكيل داد و در ‪ ١٩‬آذر ‪ ١٠)١٢٧٧‬دسامبر ‪١٨٩٨‬م‪ (.‬وار ِد عكا شدند‪.‬‬
‫خانم گتسينگر و شوھرش‪ ،‬دكتر ادوارد گتسينگر‪ ،‬و ابراھيم خيرﷲ نيز در اين گروه بودند‪ .‬در آن وقت تَنِشھای سياسی‬
‫در خاور نزديك باعث شده بود مسافران با خطرات زيادی مواجه باشند‪ .‬ورود اين دسته مھمانان امريكايی در اين‬
‫موقعيت حساس باعث شك و ترديد شده بود‪.‬‬
‫با وجود تمام اشكاالت‪ ،‬اين سفر برای رشد اوليه ی دين بھائی در غرب مھم و حساس بود‪ .‬ذھن و شخصيت‬
‫گرانقدر حضرت عبدالبھاء روی اين بھائيان به سرعت تاثير گذاشت‪ .‬آنھا فكر می كردند كه روح مسيح را می‬ ‫ِ‬ ‫عزيز و‬
‫بينند كه دوباره بين مردم حركت می كند‪ .‬در واقع آنھا از شدت اشتياق نزديك بود مقام حضرت عبدالبھاء را بيشتر از‬
‫مقامی بدانند كه حضرت بھاءﷲ به او داده بود‪ .‬بعضی از آنھا‪ ،‬مثل خانم ھرست‪ ،‬فكر می كردند حضرت عبدالبھاء‪،‬‬
‫ھمان مسيح است كه بازگشته است‪ ٨٧.‬برای آشكار شدن موضوع خوب است به سخنان خود حضرت عبدالبھاء در اين‬
‫مورد توجه كنيم‪:‬‬
‫"در خصوص رجوع ثانوی مسيح مرقوم نموده بوديد که در ميان احبّا اختالفست سبحان ﷲ بکرّات و‬
‫مرّات از قلم حضرت عبدالبھاء جاری و بنصّ صريح قاطع صادر که مقصود در نبوّات از ربّ الجنود و مسي ِ‬
‫ح‬
‫موعود جمال مبارک و حضرت اعلی است و بايد عقايد ک ّل مرکوز بر اين نصّ صريح قاطع باشد ا ّما نام من‬
‫عبدالبھاء ذات من عبدالبھاء صفت من عبدالبھاء حقيقت من عبدالبھاء ستايش من عبدالبھاء زيرا عبوديت جمال‬
‫مبارک اکليل جليل من است و خدمت ک ّل بشر آئين ديرين من‪ ...‬ھيچ اسمی و رسمی و ذکری و نعتی جز عبدالبھاء‬

‫‪ – ٨٥‬ادوارد براون – مق ّدمۀ ترجمۀ "مقالۀ شخصی سيّاح"‪.‬‬

‫‪ ٨٦‬جزئيات زندگي حضرت عبدالبھاء از كتاب "قرن بديع" اثر شوقي رباني‪ ،‬فصلھاي ‪ ١٤‬تا ‪ ٢١‬و نيز "حضرت عبدالبھاء‪ ،‬مركز عھد و ميثاق‬
‫حضرت بھاءﷲ" اثر ح‪ .‬م‪ .‬باليوزي اقتباس شده است‪.‬‬
‫‪ " ٨٧‬قرن بديع"‪ ،‬شوقي رباني‪ ،‬جلد ‪.٣‬‬

‫‪٣٢‬‬
 ‫ندارد و نخواھد داشت‪ .‬اين است آرزوی من و اين است اوج اعالی من و اين است غايت قصوای من و اين است‬
‫‪٨٨‬‬
‫حيات ابديه ی من و اين است ع ّزت سرمديه من‪"...‬‬
‫اھميت روابط بين حضرت عبدالبھاء با پيروان حضرت بھاءﷲ در غرب در خالصه ای از تاريخ قرن اول‬
‫بابی‪-‬بھائی توضيح داده شده است‪ .‬اين خالصه در سال‪١٩۴۴) ١٣٢٣‬م‪ (.‬چاپ شده است‪:‬‬
‫"مالقات كنندگان ھمان احساس روزھای اول دين بھائی را با خود می آوردند‪ ،‬زمانی كه چشمھای‬
‫بشری و گوشھای بشری پيامبر خدا را می ديدند و پيامش را می شنيدند‪ .‬برای آنھا دنيا پر از شادی بود‪ ،‬مثل‬
‫نور طاليی صبح‪ ...‬تمام فعاليتھای دين بھائی در امريكا به خاطر تعداد كمی افراد پاك بود كه ھمۀ آمال و‬
‫آرزوھای خود را در اين حيات جسمانی با زيارت اعتاب مق ّدسۀ ع ّکا وحيفا و سالھای ‪ ١٨٩۴‬تا ‪١٩١١‬‬
‫‪٨٩‬‬
‫برآورده نمودند‪".‬‬
‫مالقات خانم ھرست‪ ،‬آغاز يك جريان مداوم از زائران بود كه از اروپا وامريكای شمالی به ارض اقدس )واقع‬
‫در فلسطين( می آمدند تا حضرت عبدالبھاء را ببينند‪ .‬اين جريان تا درگذشت حضرت عبدالبھاء در سال‪١٣٠٠‬‬
‫)‪١٩٢١‬م‪ (.‬به مدت ‪ ٢٣‬سال ادامه داشت و فقط در روزھای جنگ جھانی اول متوقف شد‪.‬‬
‫جامعه ھای بھائی در سرتاسر اياالت متحده و كانادا تشكيل شد‪ .‬جلسات عمومی و گروھھای غيررسمی بحث‬
‫شامل نوشته ھای‬
‫ِ‬ ‫و گفتگو بر پا شد‪ ،‬تعدادی جزوه درباره ی دين بھائی نوشته و منتشر شد‪ .‬اين جزوه ھا بيشتر‬
‫حضرت بھاءﷲ ‪ ،‬حضرت عبدالبھاء و نيز يادداشتھای زائران حيفا و عكا بود‪ .‬گروھھای غير رسمی ديگری نيزبا‬
‫ماشين تحرير از دعاھای حضرت بھاءﷲ و نامه ھای حضرت عبدالبھاء به افراد بھائی فتوكپی ھای كربنی تھيه و‬
‫منتشر كردند‪.‬‬
‫اين مرحله از توسعه ی دين بھائی تازه شروع شده بود كه ضربه ومانع شديدی به اين دين وارد شد كه شبيه‬
‫جريان مخالفت ميرزا يحيی در دوره ی بابی بود‪ .‬برادر كوچك حضرت عبدالبھاء ‪ ،‬ميرزا محمد علی با مقام حضرت‬
‫عبدالبھاء به عنوان رھبر جامعه ی بھائی و جانشين حضرت بھاءﷲ مخالفت كرد‪ .‬چون نمی توانست با سخنان آشكار‬
‫حضرت بھاءﷲ درباره ی عھد و پيمان او با بھائيان و جانشينی حضرت عبدالبھاء مخالفت كند‪ ،‬سعی كرد راھھايی پيدا‬
‫كند كه فعاليتھای حضرت عبدالبھاء را در جامعه ی بھائی محدود نمايد‪ .‬اين حمله نيز شكست خورد‪ .‬بنابراين محمدعلی‬
‫سعی كرد عده ای از بھائيان را به دور خودش جمع كند‪ .‬اين مخالفت و نپذيرفتن جانشينی حضرت عبدالبھاء و شكستن‬
‫عھد كه محمد علی انجام داد ‪ ،‬كمی قبل از ورود اولين گروه زائران غربی نتيجه داد و ابراھيم خيرﷲ به زودی فريب‬
‫آن را خورد‪.‬‬
‫خيرﷲ عقيده داشت كه موثرترين تبليغ كننده ی دين بھائی در امريكای شمالی است و فقط او می تواند مفاھيم‬
‫اصلی دين بھائی را تفسير كند‪ .‬مدتی بعد براون شروع كرد به انتشار مطالبی كه خيرﷲ در سخنرانی ھايش می گفت‪.‬‬
‫اين مطالب بيشتر نظرھای شخصی خيرﷲ از تعاليم بھائی بود‪ ٩٠.‬تنھا مطالب اصلی بھائی كه در امريكا باقی مانده بود‬
‫مقام حضرت بھاءﷲ وتعليم وحدت عالم انسانی بود‪ .‬خيرﷲ ھمين دو مفھوم را نيز با عقايدی مبھم تركيب می كرد و در‬
‫سخنانش به كار می برد‪ ،‬به صورتی كه با تعاليم اصلی حضرت بھاءﷲ ھماھنگی نداشت‪.‬‬
‫خيرﷲ وقتی در سال ‪ ١٢٧٧‬ه‪.‬ش‪ .‬حضرت عبدالبھاء را در عكا مالقات كرد‪ ،‬درخواست كرد حضرت‬
‫عبدالبھاء درست بودن نظرھايش را در مورد دين بھائی تاييد كند‪ .‬حضرت عبدالبھاء بسياری از افكار غلط او را‬
‫تصحيح كرد و او را تشويق كرد كه يك مطالعه ی جدی در نوشته ھای بھائی بكند‪ .‬اما او قبول نكرد و روز به روز از‬
‫تعاليم حضرت بھاءﷲ دورتر شد‪ .‬ھمزمان با اين مالقات ‪ ،‬محمدعلی نيز به دنبال خيرﷲ می گشت؛ خيرﷲ وقتی در‬
‫سال بعد به امريكا برگشت‪ ،‬با كارھايش باعث آشفتگی دوستان بھائی خودش شد‪ .‬او مقام حضرت عبدالبھاء را رد كرد‬
‫و اصرار داشت خودش را تنھا حاكم تقدير و آينده ی دين بھائی در غرب معرفی كند‪ .‬تمام اين كارھا كه خيرﷲ برای‬
‫به دست گرفتن رھبری جامعه انجام داد‪ ،‬كامالً شكست خورد‪ .‬خيرﷲ سرانجام ‪،‬نااميد‪ ،‬به سوريه برگشت‪ .‬با خروج‬
‫خيرﷲ از امريكا‪ ،‬خطر اختالف و تفرقه در جامعه از بين رفت؛ چون محمد علی ھرگز نمی توانست به جز تعداد‬
‫انگشت شماری از خانواده و مستخدمين‪ ،‬كسی را به دور خود جمع كند‪.‬‬
‫اين بحران و آثار آن در تاريخ بھائی خيلی مھم بود‪ .‬در اين مرحله ی مھم بود كه دين بھائی وارد مسيری شد‬
‫كه باعث شد جھانيان بفھمند اين دين‪ ،‬دينی جديد و جھانی است‪ .‬اگر محمدعلی و خيرﷲ موفق می شدند كنترل و‬
‫رھبری جامعه را در دست بگيرند‪ ،‬احتماالً دين بھائی به سرعت به تحليل می رفت و تبديل می شد به يك فرقه ی كوچك‬
‫مذھبی‪.‬‬
‫جامعه ی بھائی امريكای شمالی اعضای زيادی نداشت و مدام مورد تھمت و حمله و صدمه قرار می گرفت‪،‬‬
‫اما سرانجام با توجه به تعاليم و وصيت حضرت بھاءﷲ‪ ،‬حضرت عبدالبھاء را به عنوان رھبر جامعه و توضيح دھنده‬
‫ت بيشتر از گذشته‪ ،‬اصول‬ ‫ی تعاليم حضرت بھاءﷲ پذيرفت‪ .‬حضرت عبدالبھاء در ميان اين آشفتگی ھا با آزادی و قدر ِ‬
‫بھائی را توضيح داد و تفسير كرد‪ .‬حضرت عبدالبھاء به جای اين كه به مسائل ماوراءالطبيعه مشغول شود‪ ،‬توضيح‬

‫‪"– ۶٩ ٨٨‬ايّام تسعه‪ "،‬حضرت عبدالبھاء‪ ،‬صفحۀو‪.۴۴٧/ ۴۴٨/‬‬

‫‪ ١٩۴۴ – ١٨۴۴ “THE BAHA’I CENTENARY” ٨٩‬صفحۀ ‪.١٣٩‬‬
‫‪ ٩٠‬ادوارد براون کتاب ”‪ “MATERIAL’S‬صص ‪.١۵٠ – ١١۵‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫پيامھای اجتماعی حضرت بھاءﷲ را به جھان وظيفه ی خود قرار داد‪ .‬حضرت عبدالبھاء در نامه ھای فراوان ‪ ،‬در‬
‫صحبت با زائران‪ ،‬و در نوشته ھای تفسيری تاكيد می كردكه نه تنھا قلب و فكر ھر انسان بلكه تمام نظام اجتماعی بايد‬
‫تغيير كند‪ .‬اعتبار ھمه ی اديان دنيا ‪ ،‬نياز به تحريم تعصب نژادی‪ ،‬مفھوم تساوی حقوق زنان و مردان‪ ،‬تعليم و تربيت‬
‫عمومی‪ ،‬عدالت در نظام اجتماعی و اقتصادی و مسائلی از اين قبيل‪ ،‬بر اينھا تاكيد می كرد‪ .‬بحرانھای پشت سر ھم در‬
‫‪٩١‬‬
‫دنيا ثابت كرد كه تعاليم اجتماعی حضرت بھاءﷲ با نياز جامعه ی كنونی كامالً مرتبط است‪.‬‬
‫در سال‪ ١٩٠٨) ١٢٨٧‬م‪ (.‬انقالب جوانان تُرك سبب شد ھمه ی زندانيان سياسی و حتی مذھبی امپراتوری‬
‫عثمانی آزاد شوند‪ .‬در نتيجه حضرت عبدالبھاء توانست از فلسطين خارج شود و مستقيما ً به توسعه و استقرار دين بھائی‬
‫در غرب بپردازد‪ .‬قبل از اين كار‪ ،‬حضرت عبدالبھاء توانست به يكی از آرزوھای بزرگ زندگی اش برسد و يكی از‬
‫وظايفی كه حضرت بھاءﷲ به او داده بود انجام دھد‪ .‬در ‪ ٢٩‬اسفند ‪ ٢٠) ١٢٨٧‬مارچ ‪١٩٠٩‬م‪ (.‬در حضور گروھی از‬
‫دوستان از شرق و غرب‪ ،‬صندوق حاوی باقيمانده ھای جسد حضرت باب را در نقطه ای كه سالھا قبل حضرت بھاءﷲ‬
‫تعيين فرموده بود‪ ،‬قرار دادند‪ .‬تابوت كوچكی بود از چوب‪ ،‬آن را در صندوق مرمری باشكوھی گذاشتند كه بھائيان‬
‫برما تھيه كرده بودند‪ .‬حضرت عبدالبھاء در ھمان نقطه ای كه سالھا پيش حضرت بھاءﷲ در دامنه ی كوه كرمل تعيين‬
‫كرده بود‪ ،‬آرامگاھی از سنگ ساخت‪ .‬صندوق را در آن گذاشتند‪ .‬حضرت بھاءﷲ تعيين كرده بود كه آن نقطه‪ ،‬نقطه ی‬
‫مركزی مجموعه ی موسسات اداری مختلفی بشود كه مركز جھانی بھائی را تشكيل می دھند‪ .‬جامعه ی بھائی خون‬
‫شھدای بابی را "بذری" می داند كه موسسات اداری بھائی از آن می رويند‪ ،‬موسساتی كه حضرت بھاءﷲ تعيين كرده‬
‫بود و بھائيان با راھنمايی حضرت عبدالبھاء‪ ،‬ساختن آنھا را در سرتاسر دنيا شروع كرده بودند‪ .‬حاال در قلب جامعه ی‬
‫بھائی‪ ،‬يادگار فداكاری حضرت باب‪ ،‬مستقيما ً با موسسات مركزی آن نظام دينی مرتبط شده بود و وحدت‬
‫تاريخی ِاساسی بين دين بابی و دين بھائی به صورت نمادين ھم ظاھر شد‪.‬‬
‫در سال ‪ ١٩١٠) ١٢٨٩‬م‪ (.‬موقعيت ارض اقدس برای سفر حضرت عبدالبھاء به خارج مناسب بود‪ .‬او سالھا‬
‫منتظر چنين فرصتی بود‪ .‬سختی ھای دوره ی طوالنی زندان سالمتی حضرت عبدالبھاء را به شدت از بين برده بود و‬
‫اولين دوره ی سفرش ) به مصر( دوره ی بھبودی او محسوب می شد‪ .‬بعد در‪ ١٩‬مرداد ‪ ١١ ) ١٢٩٠‬آگست‪١٩١١‬م‪(.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء ھمراه تعدادی از ھمراھان با كشتی بخار كورسيكا به مارسی در فرانسه روانه شد و به اين ترتيب‬
‫مسافرت ‪ ٢٨‬ماھه ای را در غرب آغاز كرد‪ ،‬سفری شامل دو بار بازديد از لندن‪ ،‬پاريس و اشتوتگارت‪ ،‬سفرھای‬
‫كوتاھی به ديگر مراكز اروپايی و يك سفر طاقت فرسا به امريكای شمالی‪.‬‬
‫در ‪ ٢٢‬فروردين ‪ ١١ ) ١٢٩١‬آپريل ‪١٩١٢‬م‪ (.‬حضرت عبدالبھاء وار ِد نيويورك شد‪ .‬طی سفر به اياالت‬
‫شتر وقت سفرش را در‬ ‫متحده امريكا‪ ،‬به حدود ‪ ۴٠‬شھر كوچك و بزرگ در سرتاسر امريكا رفت‪ .‬حضرت عبدالبھاء بي ِ‬
‫نيويورك ماند و در نيويورك بود كه برای اولين بار توانست اھميت "عھد و ميثاق" حضرت بھاءﷲ را برای بھائيان‬
‫مركز " آن بودند‪ .‬شيكاگو‬
‫ِ‬ ‫توضيح دھد‪ ،‬عھدی كه حضرت بھاءﷲ با پيروانش بسته بود‪ ،‬عھدی كه حضرت عبدالبھاء "‬
‫از ديگر مراكز مھمی بود كه حضرت عبدالبھاء طی سفرش به امريكا از آنھا بازديد كرد‪ .‬در شيكاگو‪ ،‬حضرت‬
‫عبدالبھاء اولين سنگ بنای معبد بھائی يا مشرق االذكار امريكای شمالی را با دست خودش سر جايش نصب كرد‪.‬‬
‫ھمچنين به شھر"اليوت" در ايالت ِمين رفت‪ .‬در آنجا سارا فارمر ‪ ،‬موسس "گرين ايكر" را ديد‪ ،‬گرين ايكر مركزی‬
‫منظم پيام حضرت بھاءﷲ‬ ‫ِ‬ ‫صرف معرفی‬
‫ِ‬ ‫برای تحصيل بزرگساالن است‪ .‬خانم فارمر بھائی شده بود و تمام امكاناتش را‬
‫‪٩٢‬‬
‫معمار كانادايی‪ ،‬ويليام‬
‫ِ‬ ‫ان‬
‫به ديگران كرده بود‪ .‬در كانادا حضرت عبدالبھاء به مونتريال سفر كرد و درآنجا مھم ِ‬
‫سادرلند مكسول و ھمسرش‪ ،‬می بولز مكسول‪ ،‬بود‪ .‬خانم مكسول در جوانی بھائی شد و جزء گروه خانم ھرست بود كه‬
‫در‪١٨٩٨) ١٢٧٧‬م‪ (.‬برای زيارت حضرت عبدالبھاء به عكا رفتند‪.‬‬
‫مھم‬
‫ديدار حضرت عبدالبھاء از مونتريال‪ ،‬از خيلی جھات‪ ،‬نمونه ی كاملی بود از استقبالی كه در ديگر مراكز ِ‬
‫غرب از او به عمل آمد‪ ٩٣.‬در مونتريال حضرت عبدالبھاء از كليسای نتردام بازديد كرد‪ .‬ھمچنين از ايشان دعوت‬
‫كردند كه در كليسای عيسی مسيح و كليسای سنت جيمز سخنرانی كند‪ .‬ايشان ھمچنين درسالن اتحاديه ی كارگران در‬
‫خيابان سنت الورنس سخنرانی كرد‪ .‬حضرت عبدالبھاء در قسمت اول سفرش ميھمان منزل خانم و آقای مكسول در‬
‫خيابان پاين بود‪ .‬در اتاقش در ھتل ويندسور و منزل خانواده ی مكسول نيز سخنرانی ھای غير رسمی زيادی انجام داد‪.‬‬
‫ھم در اروپا و ھم در امريكای شمالی‪ ،‬روزنامه ھا اخبار سفر حضرت عبدالبھاء را منعكس كردند‪ ،‬با نوشته ھايی از‬

‫‪ ٩١‬مراجعه کنيد به "مفاوضات عبدالبھاء"‪ ،‬به خصوص بخشھای ‪ ١‬و ‪ .۵‬مبلغان مسيحي که با دين بھائی مخالف بودند‪ ،‬مي خواستند ثابت كنند که‬
‫حضرت عبدالبھاء به خاطر ارتباط با غربيھا اين تعاليم اجتماعي را از طرف خودش به دين جديد اضافه كرده است‪ .‬در حالی که ادوارد براون‬
‫بيشتر آنھا را در آثار حضرت بھاءﷲ كه در سالھاي‪١٨٨٠) ١٢۶٠‬م‪ (.‬نوشته شده‪ ،‬پيدا كرده است‪) .‬کتاب ”‪ “BABISM‬صفحۀ ‪– ٣۵١‬‬ ‫ِ‬
‫‪ .(٣۵٢‬ھنگامی که آثار حضرت بھاءﷲ به انگليسی ترجمه شد‪ ،‬محقّقين غربی نيز فھميدند که منبع سخنان حضرت عبدالبھاء‪ ،‬آثار حضرت‬
‫بھاءﷲ است‪.‬‬
‫‪ ٩٢‬گرين ايكر‪ ،‬تا انتخاب اولين محفل ملي در ‪ ١٩٢۵ ) ١٣٠۴‬م‪ (.‬به عنوان مركز اصلي دين بھائي در امريكاي شمالي بود‪ .‬محفل ملي‪ ،‬مركز‬
‫خود را در ويلمت‪ ،‬واقع در حومه ي ايلي نوي و محل مشرق االذكاري كه حضرت عبدالبھاء افتتاح كرده بود‪ ،‬قرار داد‪.‬‬
‫‪ ٩٣‬براي توضيح كاملتري از سفر حضرت عبدالبھاء به كانادا و اياالت متحده و نيز براي مجموعه خطابه ھا و مصاحبه ھاي او‪ ،‬به‬
‫كتاب"خطابات عبدالبھاء" ؛ "‪"] "AbdulBAha in Canada‬حضرت عبدالبھاء در كانادا"[‪ ،‬نوشته ي ح‪.‬م‪ .‬باليوزي و " ‪239 Days:‬‬
‫اثر اَلن اِل‪ .‬وارد مراجعه كنيد‪.‬‬
‫‪ ٢٣٩"] "AbdulBaha’s Journey in America‬روز‪ :‬سفر حضرت عبدالبھاء به امريكا"[ ِ‬
‫‪٣٤‬‬
‫مقاالت فكری و احساسی گرفته تا گزارشھايی رسمی‪ ،‬مصاحبه ھايی با مالقات كننده ھا و سخنرانی ھای عمومی‬
‫حضرت عبدالبھاء‪ .‬انتشارات مونتريال در اين ميان خيلی مھم بود‪ ،‬حضرت عبدالبھاء در مصاحبه ای با "ستاره ی‬
‫مونتريال" دو پيش گويی مھم كرد‪ .‬اولين پيشگويی اين بود كه به زودی يك جنگ جھانی در اروپا آغاز می شود‪.‬‬
‫ت پيامبری وجود ندارد‪ .‬تنھا بر اساس استدالل‬ ‫)حضرت عبدالبھاء فرمود‪" :‬درباره ی چنين ديدگاھی ‪،‬ھيچ چيز در طبيع ِ‬
‫است‪)".‬ترجمه(( دومی اين بود كه صلح بين المللی قبل از پايان قرن بيستم ايجاد خواھد شد‪]") .‬صلح[ در قرن بيستم ‪،‬‬
‫‪٩٤‬‬
‫جھانی خواھد بود‪ .‬تمام ملتھا مجبور به آن خواھند شد‪) ".‬ترجمه((‬
‫اين مسافرتھا اثر بسيار عميقی داشت‪ .‬بھائيان غرب به صورت مستقيم با رھبر و نماينده ی جامعه ی بھائی‬
‫مالقات كردند‪ .‬آنھا دسته دسته به مالقات می رفتند و از او می خواستند كه راھنمايی شان كنند و می توانستند درك‬
‫مسائل دينی ‪ ،‬اجتماعی و اخالقی به دست آورند‪ .‬مردم غرب ديدگاه‬ ‫ِ‬ ‫روشنتر و عميقتری در مورد تعاليم بھائی‪،‬‬
‫مطلوبی در مورد دين جديد پيدا كردند و اين ديدگاه برای تالشھای بعدی بھائيان در گسترش دين بھائی خيلی مھم بود‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء تنھا با مردم كليسا صحبت نكرد‪ ،‬بلكه با گروھھای طرفدار صلح‪ ،‬اتحاديه ھای تجاری‪ ،‬ھياتھای‬
‫علمی دانشگاھھا و گروھھای مختلف اصالحات اجتماعی نيز صحبت فرمود‪ .‬در پايان سفر‪ ،‬پيام اجتماعی حضرت‬
‫‪٩٥‬‬
‫بھاءﷲ به صورت عمومی اعالم شده بود و گروھھای مختلفی از جامعه ی غرب‪ ،‬بھائی شده بودند‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء در سالھای جنگ جھانی اول تقريبا ً در تنھايی در منزلش در حيفا‪ ،‬در ارض اقدس به سر‬
‫برادر حضرت عبدالبھاء‪ ،‬از اين ارتباط سبب شد دولت عثمانی‬ ‫ِ‬ ‫می برد‪ .‬ارتباط او با غرب و تفسيرھای محمد علی‪،‬‬
‫شك كند‪ .‬يك بار ديگر نزديك بود حضرت عبدالبھاء را اعدام كنند و بھائيان ارض اقدس را از آنجا تبعيد كنند‪ .‬به ھر‬
‫حال اين خطر در سال‪ ١٩١٨) ١٢٩٧‬م‪ (.‬برطرف شد‪ ،‬چون در پايان جنگ ‪ ،‬نيروھای مركزی شكست خوردند و‬
‫تركيه تمام دارايی ھايش را در سرزمينھای عربی خاور نزديك از دست داد‪.‬‬
‫ان بسيار مھمی را كه بعد از آزاد شدن از زندان عكا در سال‪ ١٩٠٨) ١٢٨٧‬م‪(.‬‬ ‫حضرت عبدالبھاء دوباره جري ِ‬
‫شروع كرده بود‪ ،‬به راه انداخت‪ ،‬جريان ساختن يك جامعه ی بين المللی بر اساس تعاليم حضرت بھاءﷲ‪ .‬يك مشخصه‬
‫پرورش موسسات اداری بھائی بود‪ .‬ھمان طور كه حضرت بھاءﷲ خواسته بود‪ ،‬حضرت عبدالبھاء‬ ‫ِ‬ ‫ی اين كار‪،‬‬
‫بھائيان ايران و امريكای شمالی را تشويق كرد كه "محفل ھای روحانی" تشكيل دھند‪ .‬محفل روحانی ھيئتی است كه‬
‫اعضايش با انتخابات تعيين می شوند و مسئول است بر فعاليتھايی مثل انتشار نوشته ھا و كتب‪ ،‬برنامه ھای تبليغی‪،‬‬
‫خدمتھای فداكارانه در سطح محلی ويا ملّی نظارت كند‪ .‬آنھا نمونه ھای كوچكی از "بيت العدل اعظم" ھستند‪.‬‬
‫در سال‪ ١٩٠٨) ١٢٨٧‬م‪ ،(.‬حضرت عبدالبھاء "الواح وصايا" را تنظيم كرد‪ .‬الواح وصايا ‪ ،‬وصيت نامه ی‬
‫حضرت عبدالبھاء است كه در آن طرز كار موسسات مركزی بھائی و ماھيت آنھا را با جزييات كامل توضيح داده‬
‫است‪ ،‬موسساتی كه حضرت بھاءﷲ آنھا را برای ھدايت كردن فعاليتھای دين بھائی ايجاد كرد‪ .‬دو موسسه ی اصلی كه‬
‫به اين ترتيب ايجاد شدند‪" ،‬واليت امر" و "بيت العدل اعظم" نام داشتند‪ .‬واليت امر تنھا منبع توضيح دھنده و تفسير‬
‫كننده ی تعاليم بھائی است‪ .‬اين مسئوليت به نوه ی بزرگ حضرت عبدالبھاء‪ ،‬شوقی افندی ربّانی سپرده شد‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ ‪ ،‬حضرت عبدالبھاء را به عنوان مركز و مبين و تفسير كننده ی آثار خود تعيين كرد و اين عھد وميثاق حضرت‬
‫بھاءﷲ با پيروانش بود‪ .‬به ھمان ترتيب شوقی ربانی نيز به عنوان تنھا كسی برگزيده شده بود كه بايد بھائيان سواالت‬
‫خود را در ھر زمينه ای از اعتقادات بھائی از او می پرسيدند و از او پاسخ می خواستند‪ .‬موسسه ی مھم ديگری كه در‬
‫وضع قانون و مرجع اداری جامعه ی بھائی‬ ‫ِ‬ ‫الواح وصايا آمده‪" ،‬بيت العدل اعظم" است‪ .‬بيت العدل اعظم مسئول اصلی‬
‫است‪ .‬قرار بود ولی امر گروھی از افراد بسيار شايسته را انتخاب كند و اين گروه كه "اياديان امرﷲ" )دستان امر خدا(‬
‫ناميده می شدند ‪ ،‬قرار بود به ولی امر كمك كنند‪ .‬قرار بود كه بيت العدل اعظم بر نظم اداری بين المللی جامعه ی بھائی‬
‫نظارت كنند‪ .‬بيت العدل اعظم ھيئت اداری اصلی جامعه ی بھائی است و اعضايش با انتخابات تعيين می شوند‪ .‬اعضای‬
‫محفلھای ملّی از تمام دنيا‪ ،‬در يك کانونشن بين المللی )ھمايش بين المللی(‪ ،‬اعضای بيت العدل اعظم را از بين تمام‬
‫ان بالغ در تمام دنيا انتخاب می كنند‪.‬‬
‫بھائي ِ‬
‫با الواح وصايای حضرت عبدالبھاء و كتابُ عھدی حضرت بھاءﷲ‪ ،‬عھد و ميثاق حضرت بھاءﷲ جنبه ی‬
‫عملی به خود گرفت و مطالب موجود در آنھا به تدريج جامعه ی بھائی را بعد از درگذشت حضرت عبدالبھاء شكل داد‪.‬‬
‫در زمان جنگ جھانی اول‪ ،‬حضرت عبدالبھاء پيامھايی به بھائيان امريكای شمالی فرستاد‪ ۴ .‬تا از اين ‪١۴‬‬
‫نامه به صورت مشترك به بھائيان اياالت متحده و كانادا نوشته شده بود‪ ٨ .‬نامه برای ھدايت و راھنمايی مخصوص‬
‫بھائيان در مناطق مختلف اياالت متحده ی امريكا بود و ‪ ٢‬تا نامه مخصوص بھائيان كانادا بود‪ .‬مطلب اصلی ‪ ١۴‬نامه به‬
‫گفته ی حضرت عبدالبھاء‪" ،‬نقشه ی ملكوتی" برای اعالم پيام حضرت بھاءﷲ به بشر بود‪ .‬حضرت عبدالبھاء در اين‬
‫نامه ھا‪ ،‬از بھائيان كانادا و امريكا خواسته بود كه در استقرار دين بھائی رھبر بقيه باشند‪ .‬حضرت عبدالبھاء به آنھا‬
‫گفت كه مطمئن باشند نسلھای آينده‪ ،‬به خاطر برتری و "تقدم روحانی" اين جوامع بين جامعه ھای بھائی دنيا‪ ،‬از ايشان‬
‫تشكر خواھند كرد‪ .‬بھائيان امريكای شمالی به دعوت حضرت عبدالبھاء پاسخ دادند‪ :‬نقشه ھای بين المللی مختلف برای‬

‫‪ ٩٤‬نشريه ي "‪"] "Montreal Star‬ستاره مونتريال"[‪ ١١ ،‬سپتامبر ‪ ٢٠)١٩١٢‬شھريور ‪١٢٩١‬ه‪.‬ش‪.(.‬‬

‫عمومي حضرت عبدالبھاء در کتاب "خطابات عبدالبھاء" و ‪ ...‬جمع آوری و منتشر شده است‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪ ٩٥‬مجموعۀ نطقھاي‬

‫‪٣٥‬‬
‫تبليغ دين بھائی طرح كردند كه جامعه با كمك آنھا رشد كرد و تعاليم حضرت بھاءﷲ با كمك آنھا به تمام نقاط دنيا‬
‫‪٩٦‬‬
‫رسيد‪.‬‬
‫در روز ‪ ٧‬آذر ‪ ٢٨ ) ١٣٠٠‬نوامبر سال ‪ ١٩٢١‬م‪ ،(.‬در صبح زود‪ ،‬حضرت عبدالبھاء بعد از يك دوره‬
‫بيماری كوتاه‪ ،‬در سن ‪ ٧٨‬سالگی از دنيا رفت‪ .‬مراسم تشييع جنازه ی حضرت عبدالبھاء نشان داد كه در مدت فقط چند‬
‫سال‪ ،‬موقعيت دين بھائی در ارض اقدس چقدر عوض شده است‪ .‬تنھا ‪ ١٣‬سال پيش‪ ،‬حضرت عبدالبھاء يك تبعيدی بود‬
‫كه ھيچ كمكی به اونمی شد و واقعا ً ممكن بود در برابر چشمان ھمه اعدام بشود‪ .‬اما تا زمان درگذشتش‪ ،‬به شخص دانا‬
‫و نوع دوستی مشھور شده بودند‪ ،‬در واقع به فرد مقدسی مشھور شده بود كه ھمه جامعه ھای مذھبی فلسطين به او‬
‫احترام می گذاشتند‪ .‬از بين رفتن مانعھايی كه حاكمان تُرك ايجاد می كردند‪ ،‬اجازه داد كه اين شھرت شكوفا شود‪ .‬ھمه‬
‫ی طبقات مردم از اوسپاس گزاری كردند و دولت بريتانيا به او لقب " ِسر" داد‪ .‬اين لقب را به خاطر خدمات انسان‬
‫دوستانه ی حضرت عبدالبھاء به او دادند زيرا در زمان قحطی كه در نتيجه ی جنگ جھانی اول ايجاد شده بود‪ ،‬به‬
‫مردم فلسطين كمك كرده بود‪.‬‬
‫مراسم تشييع جنازه ای كه در‪ ٨‬آذر انجام شد‪ ،‬احتماالً در تاريخ فلسطين بی سابقه بود‪ .‬جمعيت زيادی در‬
‫تشييع جنازه شركت كردند‪ ،‬تقريبا ً بيشتر از ده ھزار نفر‪ ،‬شامل بزرگان اسالم‪ ،‬كليسای رم‪،‬ارتودوكس يونان‪ ،‬يھودی‪،‬‬
‫جامعه ھای د ُروز‪ ،‬و نيز كميسر عالی انگلستان‪ ،‬حاكم اورشليم و فنيقيه‪ .‬با وجود تمام سختی ھايی كه دين بھائی در‬
‫نقاط مختلف عالم با آن رو برو بوده و خواھد بود‪ ،‬معلوم بود كه حضرت عبدالبھاء موفق شده بود مركز بين المللی را‬
‫‪٩٧‬‬
‫بر شالوده و اساس توجه دولت و احترام عمومی بسازد‪.‬‬
‫در اين مرحله از تاريخ‪ ،‬جامعه ی بھائی‪ ،‬حدود صدھزار نفر عضو در ايران داشت كه كم و بيش در ايران‬
‫رنج می بردند ونيزگروھھای كوچك بھائی در چند كشور ديگر وجود داشتند‪ .‬اولين كشورھايی كه بعد از ايران در آنھا‬
‫جامعه ھای بھائی به وجود آمد‪ ،‬ھند و امريكای شمالی بودند‪ .‬سازمان‪ ،‬انتشارات و منابع مالی جامعه خيلی كم بود‪ .‬به‬
‫خاطر تالشھای حضرت عبدالبھاء و بعضی از شاگردان او‪ ،‬دين بھائی شھرت و معروفيت زيادی پيدا كرده بود‪ ،‬اما تا‬
‫افزايش قابل توجه تعداد بھائيان و رشد جامعه راه زيادی مانده بود‪ .‬مسئوالن اجتماع‪ ،‬حضرت عبدالبھاء را به خوبی می‬
‫شناختند‪ ،‬اما ھنوز تا زمانی كه دين بھائی به عنوان يك نظام دينی پايدار رسما ًقبول شود‪ ،‬خيلی راه مانده بود‪.‬‬
‫امروزه‪ ،‬كمی بيشتر از نيم قرن بعد از آن زمان‪ ،‬موقعيت كامالً عوض شده است‪ .‬دين بھائی را به عنوان يكی‬
‫از اديان جھان می شناسند كه خيلی سريعتر از بقيه ی اديان رشد می كند‪ ،‬افرادی از بين تقريبا ً تمام گروھھای نژادی‪،‬‬
‫فرھنگی‪ ،‬اجتماعی و ملّی به آن ايمان آورده اند‪ ،‬و فعاليتھای وسيعی در بيشتر از ‪ ٢٣۵‬منطقه انجام می دھد‪ .‬يك نظام‬
‫شتر جاھا‪ ،‬مسئوالن جامعه آن را به رسميت‬ ‫اداری جامع در سطح محلّی ‪ ،‬ملّی و بين المللی به وجود آورده كه در بي ِ‬
‫شناخته اند‪.‬‬
‫نوشته ھای حضرت باب‪ ،‬حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء‪ ،‬يعنی شخصيتھای اصلی دوره ی بھائی‪ ،‬به‬
‫بيشتر از ‪ ٨٠٠‬زبان ترجمه و چاپ شده است‪ .‬مشرق االذكار‪ ،‬مدارس بھائی‪ ،‬مركزھای اداری و مركزھای‬
‫اجتماعی)حظيره القدس( در سرتاسر دنيا ساخته شده و زمينھای زيادی برای توسعه ی اين مراكز در آينده خريداری‬
‫شده بود‪ .‬در سازمان ملل متحد‪ ،‬جامعه ی بين المللی بھائی را به صورت يك عضو ‪) NGO‬يا سازمان غير دولتی( به‬
‫عنوان مشاور در انجمن اقتصادی و اجتماعی پذيرفته اند‪ .‬با ھر مقياسی كه بسنجيم‪ ،‬اين ھمه پيشرفت بسيار فوق العاده‬
‫است‪ .‬رھبر اين پيشرفت شگفت انگيز شوقی ربّانی‪ ،‬ولی امر ﷲ و نوه ی حضرت عبدالبھاء بود‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ به موسسه ی واليت امر اشاره كرده بود‪ ،‬اما وظايف و مسئوليتھای ولی امر برای اولين بار‬
‫در الواح وصايای حضرت عبدالبھاء توضيح داده شده است‪ .‬دو وظيفه ی مھم ولی امر‪ ،‬تبيين و توضيح تعاليم و‬
‫رھبری جامعه ی بھائی است‪ .‬محمد علی برای به دست آوردن مقام رھبری جامعه ‪ ،‬حيله ھای زيادی زده بود‪ ،‬درنتيجه‬
‫حضرت عبدالبھاء خيلی محكم و آشكار بيان كرد كه شوقی ربانی تنھا كسی است كه شايستگی انجام كارھای ضروری‬
‫جامعه را دارد و اعالم كرد كه ھر نوع مخالفتی با شوقی ربانی مخالفت با حضرت بھاءﷲ است‪:‬‬
‫ای ياران با وفای عبدالبھاء‪ ،‬بايد فرع دو شجره مباركه و ثمره دو سدره رحمانيه‪ ٩٨‬شوقی افندی را‬
‫نھايت مواظبت نمائيد كه غبار كدر و حزنی بر خاطر نورانيش ننشيند و روز بروز فرح و سرور و‬
‫روحانيتش زياده گردد تا شجره بارور شود‪ .‬زيرا اوست ولی امر ّ‬
‫ﷲ بعد از عبدالبھاء و جميع افنان و ايادی و‬
‫ّ‬
‫احبّای الھی بايد اطاعت او نمايند و توجّه باو كنند ‪ .‬من عصی امره فقد عصی ﷲ و من أعرض عنه فقد‬
‫ق‪ .‬اين كلماترا مبادا كسی تأويل نمايد و مانند بعد از صعود ھر ناقض‬ ‫أعرض عن ّ‬
‫ﷲ و من أنكره فقد انكر الح ّ‬

‫‪٩٦‬‬
‫قلم حضرت عبدالبھاء به بھاييان امريكاي شمالي"‪ ،‬اثر حضرت عبدالبھاء‬
‫"الواح فرامين تبليغي‪ :‬از ِ‬
‫‪ ٩٧‬براي توصيف كامل از اين يادبود به "نظم جھاني" جلد ‪ ،۶‬شماره ‪ (١٩٧١)١‬مراجعه كنيد‪ .‬ابراز احساسات و اظھار محبّت اھالی فلسطين در‬
‫اين مورد کامالً آشكار بوده‪ ،‬حکومت شيعه ي ايران در ايندزمان سعی می كند تقديم نشان ِسر از طرف دولت بريتانيا را به حضرت عبدالبھاء‬
‫فلسطينيان بسياري را در سالھای قحطی‬
‫ِ‬ ‫سياسی جلوه دھد‪ .‬در حقيقت اين کار براي سپاس از كارھاي بشردوستانه ي حضرت عبدالبھاء بوده که‬
‫از گرسنگی نجات داده بود‪.‬‬
‫‪ ٩٨‬شوقي رباني از طريق مادر مستقيما ً از نسل حضرت بھاءﷲ بود و از طرف پدر از خاندان حضرت باب‪.‬‬

‫‪٣٦‬‬
 ‫ق رائی و‬‫ناكثی بھانه ئی كند و علم مخالفت بر افرازد و خود رائی كند و باب اجتھاد باز نمايد ‪ .‬نفسی را ح ّ‬
‫‪٩٩‬‬
‫اعتقاد مخصوصی نه‪ ،‬بايد ك ّل اقتباس از مركز امر و بيت عدل نمايند‪"....‬‬
‫]ترجمه بخشھای عربی‪... :‬ھر کس از امر او سرپيچی کند‪ ،‬از امر خدا سرپيچی کرده است و ھر‬
‫کس از او رو گرداند‪ ،‬از خدا روگردانده است و ھر کس او را انکار کند‪ ،‬حق را انکار کرده است‪[....‬‬
‫شوقی ربانی از زمانی كه مسئوليت واليت امر را بر عھده گرفت‪ ،‬روشن كرد كه نه تنھا دين بھائی وارد‬
‫مرحله ی جديدی از پيشرفت شده است‪ ،‬بلكه مسئوليتی كه در الواح وصايا به عھده ی ولی امر گذاشته شده‪ ،‬با رھبری‬
‫معنوی كه حضرت عبدالبھاء داشت‪ ،‬كامالً فرق دارد‪ .‬شوقی ربانی اعالم كرد كه "عصر رسولی" پس از حضرت‬
‫‪١٠٠‬‬
‫عبدالبھاء تمام شده و "عصر تكوين" يا عصر سازندگی و شكل گيری آغاز شده است‪.‬‬

‫در اين زمان موسسه ی واليت امر بود كه بايد اتحاد و‬

‫محبت بين بھائيان را حفظ می كرد‪ .‬اصل‪ ،‬موسسه بود و كسی كه‬
‫وظايف مربوط به ولی امر را انجام می داد‪ ،‬فرع‪ .‬بھائيان اجازه‬
‫نداشتند ھيچ مراسمی به مناسبت وقايع زندگی شوقی ربانی بگيرند‪،‬‬
‫شوقی ربانی اجازه نداد كه عكسھايش را نگھداری و تقديس كنند‪،‬‬
‫در مراسم عمومی كه الزم بود شوقی ربانی حضور داشته باشد ‪،‬‬
‫او نمايندگانی تعيين می كرد و از طرف خود می فرستاد‪ .‬شوقی‬
‫ربانی كارھای اداری زيادی داشت و مسئوليت تبيين و توضيح آثار‬
‫و نوشته ھای بھائی نيز بر عھده ی ِ او بود و اين كارھا وقتی باقی‬
‫نمی گذاشت كه او مثل حضرت عبدالبھاء برای سخنرانی و‬
‫رساندن پيام حضرت بھاءﷲ به مردم‪ ،‬سفر كند‪.‬‬
‫فقط در يك مورد بود كه شوقی ربانی وقت بسياری برای‬
‫روابط اجتماعی می گذاشت و آن برای ديدار با زائرينی بود كه از‬
‫شرق و غرب می آمدند تا مركز جھانی بھائی را ببينند‪ ،‬حتی بيشتر‬
‫اين ديدارھا ھم در موقع صرف غذا در"مسافرخانه ی حيفا" انجام‬
‫می شد‪.‬‬
‫سالھای بين‪ ١٣٠٠‬تا‪ ١٩٢١) ١٣۴٢‬تا ‪ ١٩۶٣‬م‪ (.‬بيشتر از دوره ھای ديگر در تاريخ بھائی در دسترس قرار‬
‫دارد‪ ،‬چون در اين سالھا شوقی ربانی نقشه ھای مھم و زيادی طراحی كرد كه در جامعه ی بھائی اجرا شد‪ .‬مھمترين‬
‫فعاليتھای او شامل اين ‪ ۴‬مورد است‪ :‬توسعه ی مركز جھانی بھائی‪ ،‬ترجمه و توضيح تعاليم بھائی‪ ،‬گسترش نظم اداری‬
‫بھائی‪ ،‬و اجرای نقشه ی ملكوتی حضرت عبدالبھاء برای توسعه ی دين بھائی‪.‬‬
‫شوقی ربانی از وقتی كه ولی امر شد تا پايان عمر‪ ،‬زمان زيادی را صرف ساختن ساختمانھای مركز اداری‬
‫جھانی بھائی در اطراف خليج حيفا كرد‪ .‬در زمان حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء‪ ،‬گروه بھائيان تبعيدی تكه‬
‫زمينھای مختلفی را به تدريج خريدند‪ .‬مھمترين امالكی كه خريده بودند‪ ،‬اين دو مكان بود‪ :‬آرامگاه حضرت بھاءﷲ در‬
‫اطراف قصر بھجی در بيرون عكا و مكان آرامگاه حضرت باب در كوه كرمل كه در باالی شھر حيفا قرار دارد‪ .‬در‬
‫زمان شوقی افندی در اثر بخشندگی افراد بھائی‪ ،‬ميراث و پاسخ به درخواست ھای مخصوص شوقی ربانی اين‬
‫امالك بيشتر شد‪ .‬باغھای بسيار زيبا و مجللی ساختند‪ ،‬بناھايی برای يادبود ساخته شد‪ ،‬برای توسعه ی مركز روحانی و‬
‫ساختمانھای مركز اداری بھائی نقشه ای طراحی شد‪ ،‬به گونه ای كه با نيازھای جامعه ی بھائی كه روز به روز در‬
‫حال گسترش بود ‪ ،‬متناسب باشد و بتواند ھمراه با آن رشد كند‪ ،‬و يكی از زيباترين مجموعه ساختمانھای دنيا شود‪.‬‬
‫بنابراين بھائيان كه در نقاط مختلف دنيا پراكنده بودند يك مكان زيارتی جھانی داشتند كه مركز اداره ی جامعه ی جھانی‬
‫بھائی ھم بود ‪ ،‬و به بھائيان يك حس ھويت عمومی می داد‪.‬‬
‫اولين كاری كه ھر نظام دينی بايد انجام دھد‪ ،‬تھيه ی احكام آن دين است و اين كه فرد و جامعه به چه صورتی‬
‫اين احكام را اجرا می كنند‪ .‬حضرت عبدالبھاء شوقی ربانی را مأمور كرد كه نوشته ھای بھائی را توضيح دھد و با‬
‫توجه به نوشته ھای بھائی اتفاقات دنيا را تحليل كند‪ .‬شوقی ربانی تحليل و توضيح نوشته ھای بھائی و اوضاع جھان را‬
‫‪١٠١‬‬
‫با جزئيات كامل نوشت و به صورت نامه ھايی به جامعه ھای بھائی ارائه داد‪.‬‬

‫‪" ٩٩‬الواح وصايای مبارکه حضرت عبدالبھاء"صص‪٢٧‬و‪.٢٨‬‬

‫‪ ١٠٠‬براي مطالعه كاملتر كارھاي شوقي رباني به کتاب "گوھر يکتا" نوشتۀ ايادی امرﷲ‪ ،‬امة البھاء روحيّه خانم رباني ونيز "شوقي افندي ‪:‬‬
‫فيزيكي مركز جھاني در حيفا‪ ،‬به شوقي رباني كمك كرد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫خاطرات" نوشته ي يوگو جياكري مراجعه كنيد‪ .‬دكتر جياكري از نزديك در توسعه ي‬
‫‪ ١٠١‬مراجعه كنيد به "نظم اداري بھائي"‪"،‬ظھور عدل الھي"‪"،‬نظم اداري حضرت بھاءﷲ‪ :‬نامه ھاي منتخب"‪"،‬پيامھاي به دنياي بھائي‪-١٩۵٧،‬‬
‫‪"،"١٩۵٠‬قد ظھر يوم الميعاد"‪"،‬پيامھاي به كانادا"و"حصن حصين شريعة ﷲ‪ :‬پيامھاي به امريكا‪.١٩۴٧-١٩۵٧،‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫ھمزمان‪ ،‬بھائيان دنيا نيز سواالت خود را برای شوقی ربانی می فرستادند؛ پاسخ شوقی ربانی به اين سواالت‬
‫نيز مقدار زيادی از نوشته ھای بھائی و ظھور اين دين را شكل داد‪ .‬در اوايل دھه ی‪ ١٩۴٠) ١٣٢٠‬م‪ (.‬شوقی ربانی‬
‫شروع كرد به تحليل اتفاقات تاريخی دين بھائی‪ .‬سال‪ ١٩۴۴) ١٣٢٣‬م‪ (.‬صدمين سال ظھور حضرت باب بود‪ .‬در اين‬
‫سال شوقی ربانی‪ ،‬تمام جزئيات تاريخ بھائی را از زمان ظھور حضرت باب تا پايان "نقشه ی‪ ٧‬ساله"ی جامعه ی‬
‫‪١٠٢‬‬
‫بھائی در كتابی منتشر كرد‪.‬‬
‫چون شوقی ربانی وظيفه داشت آثار بھائی را تفسيركند‪ ،‬مقدار زيادی از آثار بھائی را كه به فارسی و عربی‬
‫بودند‪ ،‬به انگليسی ترجمه كرد و در اينجا ھم آثار بھائی را توضيح داد‪ ١٠٣.‬شوقی ربانی از كودكی انگليسی را ياد‬
‫گرفته بود‪ ،‬در جوانی در دانشگاه امريكايی بيروت و بعد در دانشگاه آكسفورد در لندن‪ ،‬انگليسی را ادامه داد و تا زمان‬
‫درگذشت حضرت عبدالبھاء در سال‪ ١٣٠٠‬به تحصيل انگليسی در لندن مشغول بود‪ .‬در دھه ھای بحرانی اوليه ی‬
‫ت شوقی ربانی‪ ،‬موسسات اداری بھائی در كشورھای انگليسی زبان ايجاد شده بود‪ .‬به اين دليل احاطه ی‬ ‫دوره ی والي ِ‬
‫شوقی ربانی به انگليسی باعث شد منبع ارزشمندی برای ھدايت جامعه ی بھائيان غرب به وجود بيايد‪.‬‬
‫نقش او به عنوان مبين)توضيح دھنده( آثار بھائی برای پيشرفت جامعه بھائی مھم بود‪ ،‬اتحاد عقايد جامعه‬
‫تأمين شد و جامعه را از خطر اختالف و تفرقه حفظ كرد‪.‬‬
‫شوقی ربانی‪ ،‬ھمزمان با ترجمه ی آثار بھائی و توسعه ی مركز جھانی بھائی‪ ،‬نيروی زيادی را نيز صرف‬
‫ستم موسسات اداری بھائی كرد‪ ،‬موسساتی كه حضرت بھاءﷲ به آنھا اشاره كرده بود و حضرت عبدالبھاء به‬ ‫ايجاد سي ِ‬
‫صورت ابتدايی آنھا را برپا كرده بود‪ .‬در ھر محلی كه حداقل ‪ ٩‬نفر بھائی داشت‪،‬بھائيان تشويق می شدند كه محفل‬
‫روحانی محلی تشكيل دھند‪ .‬وظيفه ی اين محفل سرپرستی فعاليتھای بھائی در آن منطقه بود‪ .‬وقتی در كشوری تعداد‬
‫محفلھای محلی زياد می شد‪ ،‬شوقی ربانی آنان را راھنمايی می كرد تا محفل روحانی ملّی تشكيل دھند‪ .‬اين محفل تمام‬
‫كارھای دينی را در كشور ھدايت و سرپرستی می كرد‪.‬‬
‫شوقی ربانی با اين محفلھا نامه نگاری می كرد و آنھا را در اجرای احكام بھائی برای ھدايت جامعه‪،‬‬
‫راھنمايی می نمود‪ .‬او ھمچنين نامه ھايی به ك ّل بھائيان می نوشت و از آنھا می خواست با تمام توانشان و از صميم‬
‫قلب از اين موسسات اطاعت كند و پشتييبان آنھا باشند‪ .‬اھميت مشورت را به آنھا نشان می داد و از محفلھا خواست كه‬
‫ياد بگيرند كه چطور برای تصميم ھای گروھی مشورت كنند‪.‬‬
‫ھمانطور كه حضرت عبدالبھاء دستور داده بود‪ ،‬شوقی ربانی بين سالھای‪ ١٣٣٠‬تا ‪ ١٩۵١)١٣٣۶‬تا ‪١٩۵٧‬‬
‫م‪ ،(.‬تعدادی از بھائيان ممتاز را به عنوان "اياديان امرﷲ" تعيين كرد و مسئوليت تبليغ دين بھائی و محافظت از‬
‫موسسات بھائی را به آنھا سپرد‪ .‬بزرگترين مرجع اداری بھائی‪ ،‬بيت العدل اعظم الھی است؛ حضرت بھاءﷲ آن را به‬
‫وجود آورد و نام گذاشت‪ .‬شوقی ربانی اشاره كرد كه وقتی جامعه ی بھائی به اندازه ی كافی پيشرفت كند‪ ،‬بھائيان‬
‫سراسر دنيا از طريق اعضای محفلھای ملّی خود‪ ،‬اعضای بيت العدل اعظم را انتخاب خواھند كرد‪.‬‬
‫جامعه ی بھائی امريكای شمالی مخصوصا ً بھائيان اياالت متحده ی امريكا در تشكيل نظم اداری بھائی نقش‬
‫ت آنھا را ستايش كرده‬ ‫مھمی داشتند‪ .‬حضرت عبدالبھاء نسبت به آنھا خيلی لطف داشت و توانايی ھای روحانی و خدما ِ‬
‫است و صفتھای خوب ملّت اياالت متحده ی امريكا را ذكر كرده است‪ .‬مھمتر اين بود كه اشاره كرده بود كه امريكا مھد‬
‫و گھواره ای است كه برای پرورش نظم اداری بھائی كه حضرت بھاءﷲ آن را به وجود آورد‪ .‬برای ھمين است كه‬
‫‪١٠٤‬‬
‫ب آثا ُرهُ"‪.‬‬ ‫ق ِمن َجھَ ِة ِ◌ ال ّش ِ‬
‫رق َو ظَھَ َر فِی ال َم ِ‬
‫غر ِ‬ ‫حضرت بھاءﷲ گفت‪":‬اِنّه اَش َر َ‬
‫بنابراين شوقی ربانی وقتی می خواست نظم اداری بھائی را بسازد‪ ،‬بھائيان امريكا را ھمكار اصلی خودش‬
‫می خواند‪ .‬قبل از آن زمان ھم تعدادی از بھائيان امريكا موفق شده بودند در زمان نقشه ھای تبليغی به خارج از امريكا‬
‫بروند و خدمت زيادی بكنند‪ .‬مثال خانم مارثاروت از يك خانواده ی برجسته ی امريكايی بود‪ .‬او ماری‪ ،‬ملكه ی رومانيا‬
‫را به دين بھائی راھنمايی كرد‪ .‬ملكه ماری اولين تاجداری بود كه بھائی شد‪ ١٠٥.‬بھائيان امريكا ھمچنين مجريان اصلی‬
‫نقشه ی حضرت عبدالبھاء بودند‪ .‬شوقی ربانی نامه ھايی به محفل ملّی امريكا و كانادا‪ ١٠٦‬می نوشت و و اساسا ً به اين‬
‫ترتيب بود كه كم كم موسسات بھائی توانستند آنطور كه در آثار بھائی آمده بود‪ ،‬وظايف خود را انجام دھند‪ .‬شوقی‬
‫ربانی‪ ،‬جامعه ھای بھائی ديگر را ھم تشويق كردكه از اين دو جامعه پيروی كنند‪ .‬با اين كه تفاوتھای فرھنگی مسائل‬
‫دسته دوم را مشخص می كند‪ ،‬با اين وجود نظم اداری بھائی بايد در اساس يكسان و يگانه باشد‪ .‬برای دستيابی به اين‬
‫مدل يگانه‪ ،‬جامعه ی بھائی به يك نمونه نياز داشت‪.‬‬ ‫ِ‬

‫‪" ١٠٢‬قرن بديع"نوشته شوقي رباني‪،‬براي توضيح نقشه ھا به ادامه مراجعه كنيد‪.‬‬
‫‪ ١٠٣‬ترجمه ھايش شامل "‪"،"Gleanings from the Writings of Bahaullah‬كتاب ايقان"‪"،‬كلمات مكنونه"‪"،‬ھفت وادي"‪"،‬چھار‬
‫وادي"‪"،‬لوح ابن ذئب" و "‪"Prayers and Meditation‬‬
‫‪" ١٠٤‬قرن بديع" صفحۀ ‪ ۵٩‬جلد ‪.٣‬‬
‫‪ ١٠٥‬براي مطالعه درباره ي بھائي شدن ملكه‪ ،‬به فصل ‪ ۴‬از "گوھر يكتا" نوشته روحيه رباني مراجعه كنيد‪.‬‬
‫‪ ١٠٦‬اين دو جامعه در سال ‪١٣٢٧)١٩۴٨‬ه‪.‬ش‪ (.‬از ھم جدا شدند‪ ،‬وقتي كانادا محفل روحاني ملّي خودش را تشكيل داد كه سال بعد به دليل قانون‬
‫مخصوص مجلس‪ ،‬به ثبت رسيد‪.‬‬

‫‪٣٨‬‬
‫آن نمونه‪ ،‬جامعه ی بھائی امريكا بود‪ .‬ولی شوقی ربانی به بھائيان امريكا اخطار داد كه مبادا موفقيتھايشان‬
‫را به خاطر تشكيالت سياسی امريكا بدانند‪ .‬حضرت بھاءﷲ در ايران ظاھر شد نه به خاطر اين كه ايران فرھنگ بااليی‬
‫داشت بلكه به خاطر فساد اخالقی جامعه ی ايران‪ .‬به ھمين شكل نظم اداری بھائی ھم برای اولين بار در امريكا به وجود‬
‫آمد چون جامعه ای بسيار ماده پرست و قانون شكن داشت و از نظر سياسی بسيار فاسد بود‪ .‬ھم در ايران و ھم در‬
‫اياالت متحده ی امريكا ثابت شد كه ھمانطور كه حضرت بھاءﷲ فرمود فقط تأييد و كمك خدا است كه می تواند زندگی‬
‫‪١٠٧‬‬
‫دوباره ای به فرد و جامعه بدھد و ھيچ نيروی ديگری نمی تواند بر آن تأثيری داشته باشد‪.‬‬
‫به زودی دليل اينكه شوقی ربانی برای پيشرفت نظم اداری بھائی اين ھمه نيرو و وقت صرف كرد‪ ،‬مشخص‬
‫و ظاھر شد‪ .‬موسسات اداری بھائی كه در سراسر جھان ايجاد شده بودند‪ ،‬وسايل الزم برای اجرای فرمان ھای تبليغی‬
‫حضرت عبدالبھاء را فراھم كردند‪ .‬اين وظيفه خيلی سنگين بود و جامعه ی بھائی خيلی پراكنده بود‪ .‬الزم بود موسساتی‬
‫برای تصميم گيری وجود داشته باشند كه افراد و منابع را برای اين كار آماده كنند‪ .‬البته وقت كافی ھم الزم بود كه اين‬
‫موسسات‪ ،‬مقدمات مسائل اداری و مشورت را بياموزند‪.‬‬
‫به اين ترتيب از سال‪ ١٩٣٧ ) ١٣١۶‬م‪ ،(.‬يعنی ‪ ١۶‬سال بعد از درگذشت حضرت عبدالبھاء‪ ،‬شوقی ربانی به‬
‫صورت منظم شروع كرد به اجرای الواح فرامين تبليغی‪ .‬برای اجرای اين الواح نقشه ھايی طراحی شد‪ .‬اولين نقشه ی‬
‫‪ ٧‬ساله در ارديبھشت ‪) ١٣١۶‬آپريل سال ‪ ١٩٣٧‬م‪ (.‬شروع شد‪ .‬اين نقشه ‪ ٣‬ھدف اصلی داشت‪.١ :‬در ھر ايالت امريكا‬
‫و در ھر استان كانادا حداقل يك محفل روحانی محلی برای نظارت بر جامعه ی بھائی محل تشكيل شود‪ .٢ .‬در ھر كدام‬
‫از جمھوری ھای امريكای التين حداقل يك مبلّغ بھائی زندگی كند‪ .٣.‬تزيينات خارجی ساختمان مشرق االذكار امريكای‬
‫شمالی كه اولين عبادتگاه بھائی در غرب بود‪ ،‬تكميل شود‪ .‬اولين سنگ بنای اين ساختمان را حضرت عبدالبھاء در سال‬
‫سفر امريكا بود‪ ،‬گذاشت‪ .‬اين ساختمان از جھات مختلف نمونه ی جامعه ی بين المللی‬ ‫ِ‬ ‫‪ ١٩١٢) ١٢٩١‬م‪ (.‬وقتی در‬
‫بھائی است‪ .‬با شروع جنگ جھانی دوم مشكالتی به وجود آمد‪ ،‬اما اين نقشه در ماه خرداد ‪) ١٣٢٣‬می سال ‪ ١٩۴۴‬م‪(.‬‬
‫با موفقيت كامل به پايان رسيد‪.‬‬
‫بعد از دو سال ‪ ،‬در سال‪ ١٩۴۶) ١٣٢۵‬م‪ (.‬نقشه ی ‪ ٧‬ساله ی دوم طراحی و اعالم شد‪ .‬اين نقشه بيشتر بر‬
‫اروپا متمركز بود‪ .‬اروپا در آن زمان فقط دو محفل روحانی ملّی )در بريتانيا و آلمان( داشت‪ .‬با اين نقشه قرار بود در‬
‫سراسر امريكای التين و امريكای شمالی محفل ھای بيشتری ايجاد شود‪ .‬اين نقشه ھم با موفقيت تمام شد‪ .‬در پايان آن‬
‫يعنی سال‪ ١٩۵٣) ١٣٣٢‬م‪ ،(.‬جشنھايی به مناسبت صدمين سال نازل شدن اولين وحی به حضرت بھاءﷲ )كه در سياه‬
‫چال تھران انجام شد( برگزار شد‪ .‬يكی از اھداف مھم اين نقشه اين بود كه در كانادا‪ ،‬محفل روحانی ملی مستقلی تشكيل‬
‫شود‪ .‬اين كار در سال‪ ١٩۴٨) ١٣٢٧‬م‪ (.‬انجام شد و در سال‪ ١٩۴٩) ١٣٢٨‬م‪ (.‬مجلس شورای كانادا آن را به رسميت‬
‫‪١٠٨‬‬
‫ت بی نظيری در عالم بھائی بود‪.‬‬ ‫شناخت و شوقی ربانی بيان كرد اين موفقي ِ‬
‫دو موفقيت مھم به دست آمد كه با جامعه ی بھائيان امريكا ارتباط مستقيم داشت‪ .‬اول افتتاح رسمی مشرق‬
‫االذكار ويلمت در ايالت ايلی نويز در ارديبھشت ‪ ) ١٣٣٢‬آپريل سال ‪ ١٩۵٣‬م‪ (.‬بود‪ .‬در ھريك از قاره ھای جھان قرار‬
‫بود عبادتگاھھايی مثل اين ساخته شود‪ .‬ويلمت اولين بنا از اين عبادتگاھھا بود‪ .‬مھندس اين بنای عظيم ‪ ،‬ژان لويی‬
‫بورژوآ ‪ ،‬مھندس فرانسوی‪-‬كانادايی بود‪ .‬مھندس ايتاليايی ‪ ،‬لوئيجی كواگلينو می گويد "اين بنا يك بنای ابتكاری است كه‬
‫در ھنر معماری جھان تغيير بزرگی ايجاد می كند و بی شك در تاريخ معماری دنيا باقی خواھد ماند‪ ١٠٩".‬پيروزی دوم‬
‫تمام شدن بخش باالی آرامگاه حضرت باب بود كه حضرت عبدالبھاء ساختن آن را شروع كرده بود‪ .‬مھندس آن ويليام‬
‫سادرلند مكسول‪ ،‬مھندس كانادايی بود كه حضرت عبدالبھاء در مونتريال ميھمان خانواده ی او بود‪ .‬در باالی اين‬
‫ساختمان گنبدی طاليی بر روی يک طاقنمای سفيد مرمری و ستونھای سرخ گرانيتی قرار گرفته است‪ .‬اين بنا كه در‬
‫مركز جھانی بھائی در دامنه ی كوه كرمل در كنار دريای مديترانه قرار دارد‪ ،‬يكی از زيباترين مكانھای ديدنی دنيا‬
‫است‪.‬‬
‫در سال ‪ ١٩۵٣ ) ١٣٣٢‬م‪ ،(.‬شوقی ربانی بدون وقفه مھمترين تعھد تاريخی بھائيان يعنی يك نقشه ی جھانی‬
‫را طراحی كرد به نام نقشه ی ‪ ١٠‬ساله ی جھاد کبير اکبر که يک جھاد روحانی جھانی بود‪ .‬پايان اين نقشه سال‪١٣۴٢‬‬
‫)‪ ١٩۶٣‬م‪ (.‬بود‪ ،‬يعنی يك قرن بعد از اين كه حضرت بھاءﷲ در باغ رضوان آشكارا اعالم كرد كه پيامبر خدا است‪.‬‬
‫طبق اين نقشه‪ ،‬قرار بود دين بھائی به ‪ ١٣٢‬كشور و منطقه ی مستقل راه يابد و جامعه ھای بھائی در آنھا تشكيل شود و‬
‫شتر‬
‫در ‪ ١٢٠‬كشوری كه جامعه ی بھائی در آنھا وجود داشت‪ ،‬اين دين بيشتر از گذشته گسترش يابد‪ .‬قرار بود در بي ِ‬
‫كشورھای اروپايی و امريكای التين محفل روحانی ملّی تشكيل شود‪ ،‬محفلھای روحانی محلّی زياد شوند‪ ،‬تعداد بھائيان‬
‫زياد شود و امالك و داراييھای جامعه ی بھائی گسترش يابد‪ .‬اين نقشه ھم مثل نقشه ھای قبلی موفق بود و حتی بيشتر از‬
‫آنچه پيش بينی شده بود‪ ،‬موفقيت به دست آورد‪ .‬ا ّما در ميان راه نقشه حادثه ی دردناكی پيش آمد‪.‬‬

‫‪" ١٠٧‬ظھور عدل الھي"‪ ،‬شوقي رباني‪،‬صص‪.١۴-١۶‬‬

‫‪ ،Messages to Canada ١٠٨‬شوقي رباني‪ ،‬صص ‪١٢-١٣‬‬
‫‪]The bahai Temple: Press Comments, Symbolism ١٠٩‬معبد بھايي[‪ ،‬لوئي ِجي‪ .‬بورژورآ‪ ،‬ص ‪.٧‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫شوقی ربانی برای خريداری وسايل الزم برای آرشيو و موزه ی بھائی در ارض اقدس‪ ،‬در آبان ‪) ١٣٣۶‬‬
‫اوائل نوامبر سال ‪ ١٩۵٧‬م‪ (.‬به انگلستان رفته بود‪ .‬در انگلستان به آنفلوانزای آسيايی مبتال شد و در چھار نوامبر‪ ،‬در‬
‫اثر سكته ی قلبی درگذشت‪ .‬اين واقعه به جامعه ی بھائی شوك وارد آورد و آن را موقتا ً دچار پريشانی نمود‪.‬‬ ‫ِ‬
‫به نظر می رسيد كه شوقی ربانی نبايد آخرين ولی امر بھائی باشد چون طبق آثار بھائی موسسه ی واليت‬
‫امرﷲ يك موسسه ی دائمی و مستمر است‪ .‬حضرت عبدالبھاء فرموده بود كه انتخاب ولی امر بعدی وظيفه ی ولی امر‬
‫بھائی است‪ .‬او بايد فردی كه شرايط الزم برای واليت امر را دارد‪ ،‬از بين نسل مستقيم حضرت بھاءﷲ انتخاب كند‪.‬‬
‫شوقی ربانی بدون اين كه ولی امر بعدی را تعيين كند‪ ،‬از دنيا رفت‪ .‬كسی در بين خانواده ی حضرت بھاءﷲ وجود‬
‫نداشت كه شرايط روحانی الزم را كه در وصيت حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء اشاره شده بود‪ ،‬داشته باشد‪.‬‬
‫بنابراين نمی شد ولی امر ديگری انتخاب كرد و تنھا موسسه ای كه می توانست وظيفه ی رھبری جامعه را به عھده‬
‫‪١١٠‬‬
‫بگيرد‪ ،‬بيت العدل اعظم بود كه بايد جامعه ھای بھائی دنيا آن را انتخاب می كردند‪.‬‬
‫عامل مربوط به ھم‪ ،‬پاسخی برای حل موقعيت سختی كه جامعه ی بھائی با آن روبرو شده بود‪ ،‬ارائه كرد‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫سه‬
‫‪ .١‬از سخنان شوقی ربانی معلوم بود كه وقتی نقشه ی ‪ ١٠‬ساله با موفقيت تمام شود‪ ،‬موقعيت برای تشكيل‬
‫بيت العدل اعظم مناسب خواھد بود‪.‬‬
‫‪ .٢‬در ضمن‪ ،‬نقشه ای كه شوقی ربانی طراحی كرده بود و حتی جزييات را توضيح داده بود‪ ،‬راھنمايی ھای‬
‫الزم برای جامعه ی بھائی را فراھم می كرد‪.‬‬
‫‪ .٣‬شوقی ربانی در يكی از آخرين پيامھايش به بھائيان فرموده بود كه اياديان امرﷲ ‪ ،‬نظم جھانی جديدی را‬
‫كه حضرت بھاءﷲ برای دنيا آورده بود‪ ،‬نگھداری و حراست می كنند‪ .‬شوقی ربانی از اياديان خواسته بود كه با‬
‫محفلھای ملّی ھمكاری نزديك داشته باشند تا نقشه ی ‪ ١٠‬ساله را به اھدافش برسانند و وحدت جامعه ی بھائی را حفظ‬
‫‪١١١‬‬
‫كنند‪.‬‬
‫اياديان امرﷲ كه با پيام آخر شوقی ربانی تشويق شده بودند‪ ،‬چند كنفرانس ساالنه برگزار كردند‪ .‬آنھا بعد از‬
‫اين مشورتھا اعالم كردند كه شوقی ربانی وصيت نامه ای ندارد و جانشينی به عنوان ولی امر بعد از خودش انتخاب‬
‫ت بيت العدل اعظم را در سال‪١٩۶٣) ١٣۴٢‬‬ ‫نكرده است)كنفرانس سال ‪ (١٩۵٧‬و اعضای تمام محفلھای ملی‪ ،‬انتخابا ِ‬
‫م‪ (.‬انجام خواھند داد)كنفرانس ‪.(١٩۵٩‬‬
‫ّ‬
‫تا فروردين ‪) ١٣۴٠‬آپريل ‪ ١٩۶١‬م‪ ٢١ ،(.‬محفل روحانی ملی جديد در امريكای التين تشكيل شده بود و‬
‫در‪ ١١ ،(١٩۶٢ ) ١٣۴١‬محفل ملی ديگر در اروپا تشكيل شد‪ .‬اھداف ديگر نقشه ھم ھمين طور به نتيجه رسيد‪ ،‬و حتی‬
‫بيشتر از آنچه قرار بود‪ ،‬موفق شد‪ .‬در بھار سال‪ ١٩۶٣ )١٣۴٢‬م‪ (.‬يعنی ‪ ١٠٠‬سال بعد از آشكار شدن دعوت حضرت‬
‫بھاءﷲ در باغ رضوان‪ ،‬اعضای ‪ ۵۶‬محفل روحانی ملّی دنيا در يك جلسه ی شور جھانی‪ ،‬اعضای اولين بيت العدل‬
‫اعظم را انتخاب كردند‪ .‬اياديان امر‪ ،‬به نشانه ی محويت و بی نشانی‪ ،‬از بھائيان خواستند كه ايشان را به عنوان اعضای‬
‫ھيئت اصلی اداری جامعه ی بھائی يعنی بيت العدل اعظم انتخاب نكنند‪.‬‬
‫تشكيل اولين دوره ی بيت العدل اعظم برای بھائيان خيلی مھم بود‪ .‬جامعه ی بھائی كه بيش از ‪ ١٠٠‬سال‬
‫مشكالت زيادی داشته چه از طرف غير بھائيان يا از درون جامعه ی بھائی‪ ،‬موفق شد انتخابات عمومی و آزادانه ای‬
‫برگزار كند و مرجع دائمی تمام فعاليتھای بھائی را انتخاب كند‪ .‬خو ِد حضرت بھاءﷲ‪ ،‬موسس اين ديانت‪ ،‬بيت العدل‬
‫اعظم را تاسيس كرد و در حقيقت بذر آن را كاشت و حضرت عبدالبھاء طرح كلی آن را ريخت‪ .‬گروه اعضايی كه به‬
‫عنوان عضوبيت العدل اعظم انتخاب شدند با ماھيت و ساختار اين موسسه متناسب بود و موضوع جھانی بودن دين‬
‫بھائی را نمايش می داد‪ ٩ :‬نفر عضو بيت العدل اعظم از چھار قاره ی جھان‪ ،‬از فرھنگھا و اصليتھای مختلف بودند كه‬
‫‪١١٢‬‬
‫قبالً يھودی‪ ،‬مسيحی يا مسلمان بوده اند‪.‬‬
‫جدا از اھميت بيت العدل اعظم به عنوان موسسه ای كه جامعه ی بھائی را اداره می كند‪ ،‬اين موسسه "وحدت‬
‫و يگانگی" را كه محور تعاليم بھائی است‪ ،‬نشان می دھد‪ .‬تشكيل بيت العدل اعظم نشان می دھد كه جامعه ی بھائی با‬
‫وجود مشكالت فراوان‪ ،‬متحد باقی مانده است‪ .‬با توجه به اين كه اديان معموال در ‪ ١٠٠‬سال اول ظھورشان دچار تفرقه‬
‫و اختالف می شوند‪ ،‬اين وحدت جامعه ی بھائی بسيار مھم است‪.‬‬
‫جامعه ی بھائی سالھای بحرانی زيادی را گذرانده بود‪ .‬افرادی مثل ميرزا يحيی‪ ،‬ميرزا محمدعلی و ابراھيم‬
‫خيرﷲ سعی كردند در جامعه ی بھائی اختالف ايجاد كنند‪ ،‬اما ھمه شكست خوردند و اين به خاطر رھبری موفقيت آميز‬
‫حضرت بھاءﷲ‪ ،‬حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی است‪ ١١٣.‬وقتی بيت العدل اعظم تشكيل شد يعنی مرجعی كه ھمه ی‬

‫‪ ١١٠‬رجوع كنيد به "پيامھايي از بيت العدل اعظم‪ ،"١٩۶٣-١٩٨۶،‬بيت العدل اعظم‪ ،‬شماره ھاي ‪ ٢٣‬و ‪.٢۵‬‬
‫‪ ١١١‬مختصری از اقدامات انجام شده توسّط اياديان امرﷲ در دوران کوتاه سرپرستی جامعۀ بھائی در سالھای ‪ ١٩۵٧‬تا ‪ ١٩٣۶‬ھمراه با کليّۀ‬
‫متون بيانيّه ھای ساليانۀ آن ھيأت ضمن قسمت بين المللی جلد ‪ ١٣‬کتاب عالم بھائی صفحات ‪ ٣٣٣‬تا ‪ ٣٧٨‬درج شده است‪.‬‬
‫‪ ١١٢‬بعد از انتخاب بيت العدل در ‪ ،١٩۶٣‬انتخابات بعدي ِ بيت العدل ھر ‪ ۵‬سال يك بار در جشن عيد رضوان )اعالن آشكار دين بھايي در باغ‬
‫رضوان( انجام شده است‪.‬‬
‫‪ ١١٣‬اقدام مشابھی برای ايجاد اختالف در جامعۀ بھائی در سال ‪ ١٩۶٠‬قبل از انتخاب اوّلين بيت العدل اعظم انجام شد‪ .‬يکی از ايادی امرﷲ‪،‬‬
‫چارلز ميسون ريمی آمريکائی ‪ ٨٠‬ساله ناگھان اعالم کرد که جانشين شوقي رباني است‪ .‬اياديان بموجب مسئوليّتی که در الواح وصايای‬

‫‪٤٠‬‬
‫جامعه ی جھانی بھائی بايد به آن توجه می كرد‪ ،‬برای وحدت جامعه الزم بود كه نظام اداری ای ايجاد شود كه ھمه ی‬
‫‪١١٤‬‬
‫افراد بھائی در آن سھيم باشند‪.‬‬
‫انتخاب بيت العدل اعظم الھی باعث شد دو نوع فعاليت كه شوقی ربانی شروع كرده بود‪ ،‬دوباره آغاز شود‪:‬‬
‫‪ .١‬ايجاد موسسات جديد اداری كه برای گسترش سريع دين بھائی الزم بود‪ .٢ .‬طراحی نقشه ھای جھانی جديدی كه‬
‫فرمانھای تبليغی حضرت عبدالبھاء را اجراكند‪.‬‬
‫بيت العدل اعظم يك سال بعد از اين كه انتخاب شد‪ ،‬يعنی در سال‪١٩۶۴)١٩۴٣‬م‪ ،(.‬نقشه ی ‪ ٩‬ساله ای‬
‫طراحی كرد كه در سال‪ ١٩٧٣) ١٣۵٢‬م‪ (.‬يعنی صدمين سال از زمانی كه كتاب اقدس بر حضرت بھاءﷲ نازل شد‪ ،‬به‬
‫اتمام رسيد‪ .‬از آن به بعد تا كنون‪ ،‬بيت العدل اعظم نقشه ھای ديگری نيز طراحی كرده است كه با موفقيت اجرا شده اند‪.‬‬
‫]اكنون در نقشه ی ‪ ۵‬ساله ای ھستيم كه قرار است در سال‪٢٠١١‬م‪ .‬تمام شود‪.‬مترجم[‬

‫ايشان پس از مدت كوتاھی تب كردند و مدت كوتاھی بيمار بودند تا در طلوع صبح روز‪ ٩‬خرداد ‪٢٩) ١٢٧١‬‬
‫می سال ‪١٨٩٢‬م‪ (.‬در ‪ ٧۵‬سالگی از اين دنيا رفتند و زندگی ظاھری شان تمام شد‪.‬‬

‫حضرت عبدالبھاء بدوش آنان گذاشته شده بود او را از جامعۀ بھائی طرد کرد‪ .‬ا ّدعای ريمی فقط توجّه ع ّدۀ اندكي را بخود جلب کرد‪ .‬وی در‬
‫سال ‪ ١٩٧۴‬در حالی که حتّی طرفداران اندكش ھم وی را ترک کرده بودند در گذشت‪.‬‬
‫‪ ١١٤‬در ‪ ،١٩٧٣‬ھمزمان با انتشار "فھرست کتاب مستطاب اقدس)كتاب احكام بھايي(" )بزبان انگليسی( اساسنامۀ بيت العدل اعظم الھی نيز‬
‫بوسيلۀ معھد اعلی تھيه‪ ،‬تصويب و منتشر گرديد‪.‬‬

‫‪٤١‬‬
 ‫‪ .۵‬تعاليم اصلی‬

‫سه تعليم اساسی‬

‫در صحبت از تعاليم بھائی‪ ،‬ابتدا سه اصل اساسی را توضيح می دھيم‪:‬‬

‫‪ .١‬وحدت خداوند‬
‫‪ .٢‬وحدت بشر يا وحدت عالم انسانی‬
‫‪ .٣‬وحدت اساس اديان‬

‫وحدت خداوند‬

‫بھائيان به خدای يگانه اعتقاد دارند‪ ،‬يعنی يك قدرت يگانه كه از انسانھا و تمام موجودات ديگر برتر است و‬
‫دنيا را با تمام موجوداتش آفريده است‪ .‬اين قدرت يگانه كه به او خدا می گوييم‪ ،‬قادر مطلق است يعنی بر ھمه ی‬
‫موجودات كنترل كامل دارد‪ .‬خدا عالِم مطلق است يعنی بر ھمه ی موجودات‪ ،‬علم كامل دارد‪ .‬گرچه شايد مفھوم خدا‬
‫برای ھر كدام از ما متفاوت باشد يا ھر كدام با زبان خاص خودمان خدا را ستايش كنيم و برايش اسمھای مختلفی گذاشته‬
‫باشيم مثل "ﷲ‪ ،‬يھُ َوه‪ ،‬خدا‪ ،‬برھما‪ "،‬ولی منظور ھمه ی ما يكی است‪ .‬حضرت بھاءﷲ فرمود‪:‬‬
‫"جواھر توحيد و لطائف تحميد متصاعد بساط حضرت سلطان بی مثال و مليک ذوالجاللی است که‬
‫حقائق ممکنات و دقائق و رقائق اعيان موجودات را از حقيقت نيستی و عدم در عوالم ھستی و قدم ظاھر‬

‫‪٤٢‬‬
 ‫بصرف عنايت سابقه و‬‫فرمود و از ذلّت بُعد و فنا نجات داده بملکوت عزت و بقا مشرّف نمود و اين نبود مگر ِ‬
‫‪١١٥‬‬
‫رحمت منبسطۀ خود‪".‬‬
‫حضرت بھاءﷲ می گويد كه خداوند در ذھن ما نمی گنجد و نمی توانيم او را بشناسيم‪ ،‬زيرا او خيلی عظيم‬
‫است‪:‬‬
‫"توحيد بديع مق ّدس از تحديد و عرفان موجودات ساحت ع ّز حضرت اليزالی را اليق و سزا است که‬
‫لم يزل و اليزال درمکمن قدس اجالل خود بوده و فی االزل االّزال در مقعد و مق ّر استقالل و استجالل خود‬
‫خواھد بود‪ .‬چقدر غنی و مستغنی بوده ذات من ّزھش از عرفان ممکنات و چقدر عالی و متعالی خواھد بود از‬
‫‪١١٦‬‬
‫ذکر س ّکان ارضين و سموات"‪.‬‬

‫وحدت عالم انسانی‬

‫منظور از اين عبارت آن است كه ھمه ی انسانھا از يك نوع واحد ھستند‪ ،‬يك نوع ممتاز؛ و اين نوع برترين‬
‫موجودی است كه خداوند آن را خلق كرده و به او عقل داده است‪ .‬فقط انسان می تواند بفھمد كه خدا وجود دارد؛ فقط‬
‫انسان است كه می تواند با روح او ارتباط برقرار كند‪ .‬خدا انسان را برای عشق آفريد‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايند‪:‬‬

‫"و بعد از خلق ک ّل ممکنات و ايجاد موجودات به تجلّی اسم يا مختار انسان را از بين امم و خالئق‬
‫برای معرفت و محبّت خود که علّت غائی و سبب خلقت کائنات بوده اختيار نموده زيرا کينونيّت و حقيقت ھر‬
‫شيیء را باسمی از اسماء تجلّی نموده و بصفتی از صفات اشراق فرموده مگر انسان را که مظھر ک ّل اسماء و‬
‫‪١١٧‬‬
‫صفات و مرآت کينونت خود قرار فرموده و باين فضل عظيم و مرحمت قديم خود اختصاص نمود"‪.‬‬

‫وحدت نوع بشر ھمچنين نشان می دھد كه ھمه ی مردم توانايی ھای اصلی و خدادادی يكسانی دارند‪ .‬اگر‬
‫رنگ پوست‪،‬بافت مو و شكل اعضای بدن آنھا با ھم فرق دارد‪ ،‬اين اختالف در اثر محيط ايجاد شده يا سطحی و‬
‫ظاھری است‪ .‬اين اختالفات دليل برتری يك فرد يا گروه بر ديگری نيست‪ .‬ديانت بھائی ھيچ گروھی از انسانھا را از‬
‫‪١١٨‬‬
‫ديگران برتر نمی داند‪ .‬بر اساس تعاليم بھائی‪ ،‬برتر دانستن گروھی بر گروه ديگر بر اثر توھّم و نادانی است‪.‬‬

‫صب‪ ،‬نادانی‪ ،‬قدرت طلبی و خود پسندی نگذاشته‬ ‫بھائيان معتقدند كه بشر ھميشه از نوع يگانه ای بوده ولی تع ّ‬
‫كه مردم جھان اين "وحدت" را بفھمند‪ .‬حضرت بھاءﷲ آمده است تا به بشر بفھماند كه ھمه ی آنھا از يك نوع ھستند و‬
‫با ھم وحدت دارند‪ ،‬حضرت بھاءﷲ آمده است تا موقعيت كنونی را تغيير دھد‪ .‬بھائيان معتقدند خدا به نوع انسان لطف‬
‫داشته و به او كمك كرده تا به تدريج از نظرھای گوناگون پيشرفت كند و به تكامل برسد‪ .‬به اين ترتيب بشر پله پله‪،‬‬
‫نردبان ترقی و كمال را طی كرده تا به مرحله ی بلوغ اجتماعی رسيده است‪ .‬بلوغ اجتماعی يعنی پيشرفتھايی مثل اين‬
‫كه انسانھا كم كم با ھم متحد شده اند و جامعه ھای بزرگتری تشكيل داده اند‪ :‬اول خانواده‪ ،‬بعد قبيله‪ ،‬بعد روستا و شھر و‬
‫ملّت‪ ،‬و كم كم ھمكاری و ھمبستگی آنھا بيشتر شد‪ .‬مرحله ی بعدی پيشرفت اجتماعی و باالترين مرحله ی تكامل بشر‪،‬‬
‫وحدت عالم انسانی است‪ ،‬اين كه يك تم ّدن جھانی تشكيل شود كه ھمه ی مردم عضو آن باشند‪ .‬شوقی ربانی می فرمايد‪:‬‬

‫"اصل وحدت عالم انسانی‪ ،‬محوری که جميع تعاليم حضرت بھاءﷲ در اطرافش دور می زند‬
‫صرف فوران احساساتی خام و ابراز اميدی مبھم و زاھدانه نيست‪ .‬ندايش را نمی توان صرف احياء روح‬
‫برادری و خيرانديشی در بين انسانھا پنداشت و نيز ھدفش را منحصراً تحکيم تعاون و تعاضد بين ملل و نحل‬
‫انگاشت‪ ...‬پيامش نه تنھا برای افراد است بلکه توجّه بدان دسته از روابط ضروريه ای دارد که ملل و دول را‬
‫بمثابۀ اعضای يک خانوادۀ انسانی با يکديگر ائتالف و اتّحاد می بخشد‪ ...‬داللت بر تغيير و تبديلی منظّم در‬
‫ترکيب ھيأت اجتماع عصر حاضر دارد آن چنان تغييری که تا بامروز دنيا تجربه نکرده است‪ ...‬آئين بھائی‬
‫منادی تجديد بنای عالم و خلع سالح ھمۀ دنيای متم ّدن است‪ ...‬آئين بھائی ذروۀ سيرتکاملی عالم انسانی را‬
‫اعالن می دارد‪ ،‬سير تکاملی که با تولّد حيات خانواده آغاز گرديد سپس بصورت وحدت قبيله رشد و کمال‬
‫يافت و بنوبۀ خود به تشکيل دولت مدنی منج ّر گرديد و بعداً بشکل حکومتھای مستق ّل ملّی اتّساع يافت‪.‬‬

‫‪" ١١٥‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١۶٨‬‬

‫‪" ١١٦‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١۶٨‬‬
‫‪" ١١٧‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١۶٨‬‬
‫ّ‬
‫‪ ١١٨‬طبق عقايد بھايي اختالفات موجود بين گروھھای مختلف از نظر دستاوردھاي فرھنگی‪ ،‬بعلت تفاوت امكانات تحصيلي و فرھنگي آنھا طي‬
‫مدتھاي طوالني و تبعيض و سركوب نژادی بوده است‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬
 ‫ضمن اين ا ّدعا است که‬
‫ّ‬ ‫اصل وحدت عالم انسانی که حضرت بھاءﷲ اعالن فرموده اند صراحتا ً مت‬
‫ّ‬
‫وصول بدين مرحلۀ نھائی در اين تحوّل عظيم نه تنھا ضروری بل حتمی است و زمان تحققش بسرعت نزديک‬
‫‪١١٩‬‬
‫می شود و بغير از قوّۀ الھی نمی تواند در تأسيس آن توفيق يابد‪".‬‬

‫بنابراين وحدت عالم انسانی به اين معنی نيست كه انسانھا بفھمند از يك نوع آفريده شده اند و بايد با ھم‬
‫برادرانه و انسانی رفتار كنند و بايد ھمديگر را دوست بدارند و از طرف ديگر دنيا پر از نفرت و دشمنی باشد‪ .‬منظور‬
‫از وحدت عالم انسانی ايجاد وحدت بين ملّتھا است‪ ،‬ايجاد يك تمدن جھانی است‪ .‬بايد با نيروی الھی يك نظام اجتماعی‬
‫جھانی بر اساس تعاليم روحانی تشكيل شود‪ ،‬يك نظام متحد ‪ .‬دستيابی به چنين نظامی ھدف بلوغ اجتماعی بشر را نشان‬
‫می دھد كه خدا انسانھا را به سوی آن ھدايت كرده است‪ .‬شوقی ربانی می فرمايد‪:‬‬

‫"مقصد حيات از نظر اھل بھا وصول به وحدت عالم انسانی است‪ ،‬ھمۀ عوامل زندگی به حيات‬
‫ساير ابناء نوع بشر وابسته است‪ ،‬ما به نجات نفوس خويش تنھا نمی انديشيم بلکه بفکر رستگاری عموم ھستيم‬
‫ھدف ما وصول به تم ّدنی جھانی است که المحاله افراد بشر را نيز در بر می گيرد‪ .‬و بدين ترتيب از يک نظر‬
‫در نقطۀ مقابل مسيحيّت که معتقد است بايد از فرد شروع نمود و از طريق آن بحيات جامعه دست يافت قرار‬
‫‪١٢٠‬‬
‫داريم"‪.‬‬

‫بنابراين جامعه ی بھائی معتقد است كه ھدف اصلی و روحانی جامعه آن است كه محيط مناسبی برای پيشرفت‬
‫ھمه ی اعضای جامعه ايجاد شود‪.‬‬

‫حضرت بھاءﷲ روشی را برای ايجاد وحدت در جھان با جزئيات كامل برای بشر گفته است كه در فصلھای‬
‫بعدی توضيح داده خواھد شد‪ .‬به عبارتی حضرت بھاءﷲ پيشنھاد كرد كه سازمان جامعه عوض شود و سازمان‬
‫اجتماعی جديدی بر اساس مشورت و ھمكاری دسته جمعی ايجاد شود‪ .‬در دنيای ما ھر كس به فكر منفعت خودش است‬
‫و چيزی كه به نفع يك گروه است به ضرر ديگری است‪ .‬اين نوع تفاوت بايد از بين برود يا حداقل كم شود‪ .‬سازمان‬
‫اجتماعی جديد برای اين است كه منفعت افراد و گروھھای مختلف‪ ،‬به ھم نزديك شوند و با ھم در تضاد نباشند تا‬
‫اختالفات در ھمه ی سطحھای اجتماع كم شود‪ .‬اين سازمانھا طرح مقدماتی از يك حكومت جھانی را ارائه می دھند‪.‬‬
‫بعضی از موسساتی كه در اين حكومت خدمت می كنند عبارتند از‪ :‬يك مجمع برای وضع قانونھای جھانی با نمايندگانی‬
‫از ھمه ی ملتھا و با اختيار كامل‪ ،‬يك دادگاه بين المللی كه قضاوت نھايی در مورد اختالف بين ملّتھا را بر عھده داشته‬
‫باشد‪ ،‬يك پليس بين المللی كه قوانين وضع شده را در جھان اجرا كند‪.‬‬

‫حضرت بھاءﷲ فرموده كه برای ايجاد چنين سازمان اجتماعی‪ ،‬بايد احساس فردی و اعتقاد جمعی به وحدت‬
‫عالم انسانی ايجاد شود‪:‬‬

‫"ای اھل عالم ھمه بار يکداريد و برگ يک شاخسار بکمال محبّت و اتّحاد و مو ّدت و اتّفاق سلوک‬
‫‪١٢١‬‬
‫نمائيد قسم بآفتاب حقيقت‪ ،‬نور اتّفاق آفاق را روشن و منوّر سازد‪".‬‬

‫و نيز می فرمايد‪:‬‬

‫س الفَخ َر لِ َمن ي ِحبُ الوطَنَ بَل لِ َمن ي ِحبُ العالَ َم‪ ...‬فی الحقيقه عالم يک وطن محسوب است و َمن‬
‫"لَي َ‬
‫‪١٢٢‬‬
‫عَلی االرض اھل آن"‬

‫]ترجمه قسمت عربی‪ :‬فخر و بزرگی برای آن كس نيست كه )فقط( وطن خود را دوست دارد‪ ،‬بلكه‬
‫برای كسی است كه عالم را دوست دارد‪[.‬‬

‫وحدت در نظر دين بھائی "وحدت در كثرت" است يعنی وحدتی كه در آن تنوع فرھنگی‪ ،‬نژادی و ‪ ...‬وجود‬
‫داشته باشد‪ ،‬نه اين كه جامعه كامال يك دست و يكنواخت بشود‪ .‬برای رسيدن به وحدت الزم نيست تفاوتھا را سركوب‬
‫تك افراد شناخته شود و به آنھا احترام‬
‫كنيم‪ ،‬بلكه بايد ارزشھای حقيقی فرھنگھای مختلف و در حقيقت‪ ،‬ارزش تك ِ‬

‫‪"١١٩‬ھدف نظم بديع"‪،‬شوقي رباني‪ ،‬صفحۀ ‪.٢۶‬‬

‫‪ ١٢٠‬ترجمه از "‪"]"The Concept of Sprituality‬مفھوم روحانيّت"[‪،‬ويليام ھاچر صفحۀ ‪.٢٩‬‬
‫‪" ١٢١‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١٨۴‬‬
‫‪" ١٢٢‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١۶٠‬‬

‫‪٤٤‬‬
‫گذاشته شود‪ .‬در حقيقت ‪ ،‬تفاوتھا باعث جنگ و درگيری نمی شوند‪ ،‬بلكه رفتار ناپخته و نامعقول در مقابل اين تفاوتھا و‬
‫تحمل نكردن تفاوتھا و تعصب داشتن باعث دشمنی می شود‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬

‫اگر معترضی اعتراض نمايد که طوائف و امم و شعوب و ملل عالم را آداب و رسوم و اذواق و‬
‫طبايع و اخالق مختلف و افکار و عقول و آراء متباين با وجود اين چگونه وحدت حقيقی جلوه نمايد و اتّحاد تا ّم‬
‫بين بشر حاصل گردد گوئيم اختالف بدو قسم است يک اختالف سبب انعدام است و آن نظير اختالف ملل‬
‫متنازعه و شعوب متبارزه که يکديگر را محو نمايند و خانمان بر اندازند و راحت و آسايش سلب کنند و‬
‫خونخواری و درندهگی آغاز نمايند و اختالف ديگر که عبارت از تن ّوع است آن عين کمال و سبب ظھور‬
‫موھبت حضرت ذو الجالل مالحظه نمائيد گلھای حدائق ھر چند مختلف النّوع و متفاوت اللّون و مختلف‬
‫الصّور و األشکالند ولی چون از يک آب نوشند و از يک باد نشو و نما نمايند و از حرارت و ضياء يک شمس‬
‫ﷲ‬ ‫پرورش نمايند آن تنوّع و اختالف سبب ازدياد جلوه و رونق يکديگر گردد چون جھت جامعه که نفوذ کلمة ّ‬
‫است حاصل گردد اين اختالف آداب و رسوم و عادات و افکار و آراء و طبايع سبب زينت عالم انسانی گردد و‬
‫ھمچنين اين تنوّ ع و اختالف چون تفاوت و تن ّوع فطری خلقی اعضا و اجزای انسانست که سبب ظھور جمال و‬
‫کمال است و چون اين اعضا و اجزای متنوّعه در تحت نفوذ سلطان روح است و روح در جميع اعضا و‬
‫اجزاء سريان دارد و در عروق و شريان حکمرانست اين اختالف و تنوّع مؤيد ائتالف و محبّت است و اين‬
‫کثرت اعظم قوّه وحدت اگر حديقه ئی را گلھا و رياحين و شکوفه و ثمار و اوراق و اغصان و اشجار از يک‬
‫نوع و يک لون و يک ترکيب و يک ترتيب باشد بھيچ وجه لطافتی و حالوتی ندارد ولکن چون از حيثيت‬
‫الوان و اوراق و ازھار و اثمار گوناگون باشد ھر يکی سبب تزيين و جلوهء سائر الوان گردد و حديقهء انيقه‬
‫شود و در نھايت لطافت و طراوت و حالوت جلوه نمايد و ھمچنين تفاوت و تنوّع افکار و اشکال و آراء و‬
‫طبايع و اخالق عالم انسانی چون در ظ ّل قوّه واحده و نفوذ کلمه وحدانيت باشد در نھايت عظمت و جمال و‬
‫ﷲ که محيط بر حقائق اشياست عقول و افکار و‬ ‫علويت و کمال ظاھر و آشکار شود اليوم جز قوّه کلّيه کلمة ّ‬
‫قلوب و ارواح عالم انسانی را در ظ ّل شجرهء واحده جمع نتواند اوست نافذ در ک ّل اشيا و اوست محرّک نفوس‬
‫‪١٢٣‬‬
‫و اوست ضابط و رابط در عالم انسانی‪.‬‬

‫چون ايجاد وحدت عالم انسانی و يك تم ّدن جھانی‪ ،‬تكامل بشر بر روی كره ی زمين را نشان می دھد‪ ،‬اين‬
‫ت فرا رسيدن دوره ی "بلوغ" بشريت نيز ھست‪ .‬شوقی ربانی در اين مورد می فرمايد‪:‬‬
‫مرحله عالم ِ‬

‫"ظھور حضرت بھاءﷲ که رسالت اصلی ايشان امری جز حصول وحدت و يگانگی برای ھيأت‬
‫مؤتلف و روحانی ھمۀ ملّتھای جھان نيست‪ ،‬چنانچه بحقّانيت آن معترف باشيم بمثابۀ بشارت ظھوز "عصر‬
‫کافّۀ نوع انسان" محسوب می گردد و بايد ذروۀ عليای تکامل شگفت انگيز حيات اجتماعی بشر در کرۀ خاک‬
‫شناخته شود‪ ...‬وصول به جامعۀ جھانی‪ ،‬درک تابعيّت جھانی و پيدايش تم ّدن و فرھنگی جھانی‪ ...‬بمعنای‬
‫واقعی خود بايستی ح ّد اعالی سازمان اجتماعی انسان در اين کرۀ خاک شمرده شود با اينھمه انسان بصورت‬
‫فردی در حقيقت بح ّد نھائی چنين تکاملی دست نيافته بلکه در سير تعالی و تکامل دائمی و نامحدود خويش به‬
‫‪١٢٤‬‬
‫پيش می رود‪".‬‬

‫مراحل مختلف پيشرفت بشر كامال شبيه مراحل زندگی يك شخص است‪ .‬اكنون بشر در مرحله ی نوجوانی‬
‫است‪ ،‬مرحله ی قبل از بلوغ كامل‪:‬‬

‫"دورۀ طفوليّت و صباوت بشر اکنون گذشته و بسر رسيده است و نوع بشر اينک آشوب و التھاب‬
‫اجتناب ناپذيری را که با شديدترين بحرانھای دورۀ بلوغ ھمراه است آزمايش می کند‪ .‬حال زمانی فرا رسيده‬
‫که غرور ايّام جوانی و حرارت دورۀ شباب بايد بتدريج کاھش يافته و به سکون و آرامش تف ّکر و رشد عقلی‬
‫که از خواصّ مرحلۀ کمال است تبديل گردد و بح ّدی از بلوغ و رشد دست يابد که بتواند ھمۀ قوا و استعدادات‬
‫‪١٢٥‬‬
‫خود را برای وصول بح ّد اکثر کمال مورد استفاده قرار دھد"‪.‬‬

‫‪ ١٢٣‬منتخباتي از مكاتيب جلد ‪ ،١‬صص ‪.٢٨١-٢٧٩‬‬

‫‪١٢٤‬ترجمه ای از " قد ظھر يوم الميعاد"‪ ،‬شوقي رباني‬
‫‪١٢٥‬ترجمه ای از " قد ظھر يوم الميعاد"‪ ،‬شوقي رباني‬

‫‪٤٥‬‬
 ‫شوقی ربانی درباره ی بلوغ كامل بشر اين طور می نويسد‪:‬‬

‫"تغييرات افسانه وار فراگير و در عين حال غيرقابل توصيف که بمرحلۀ بلوغ اجتناب ناپذير زندگی‬
‫افراد بشر مربوط است الزاما ً صورت مشابھی در دوران تکامل سازمان جامعۀ انسانی در مقابل خود خواھد‬
‫داشت‪.‬‬
‫مرحلۀ ھمانند ديگری نيز دير يا زود در زندگی اجتماعی بشر پديد خواھد آمد که حوادث‬
‫وعوامل مخرّب بيشتری را در روابط جھانی ايجاد کرده و چنان استعداداتی بنوع بشر اعطا می نمايد که در‬
‫‪١٢٦‬‬
‫ادوار آتيه محرّک و مشوق آنان بمنظور حصول بمقصد و سرنوشت متعالی ايشان خواھد بود‪".‬‬

‫قطعا ً آنچه كه ما در مورد تاريخ بشر می توانيم مشاھده كنيم تاريخ دوره ی نوزادی‪ ،‬كودكی و نوجوانی جمعی‬
‫ما است‪ .‬بنابراين ھمانطور كه حضرت بھاءﷲ فرموده‪ ،‬ما تمايل داريم توانايی ھای واقعی بشر را كمتر از مقدار واقعی‬
‫آن بدانيم‪ .‬اما استعدادھايی در جامعه ی بشری نھفته است که وقتی بشر به بلوغ برسد‪ ،‬آشكار خواھند شد‪:‬‬

‫صح ُکم َربّ ُکم العّلي ُم ال َحکي ُم و ال َحم ُد ِ ِ َربّ‬

‫‪١٢٧‬‬
‫ک ين َ‬‫االعظم َکذلِ َ‬
‫ِ‬ ‫ھورات اِلی ھذاالظّ ِ‬
‫ھور‬ ‫ُ‬ ‫"قَد انتَھَت الظّ‬
‫العالَمينَ ‪ .‬مقام و رتبه و شأن ھر انسانی بايد در اين يوم موعود ظاھر شود‪".‬‬
‫]ترجمه بخش عربی‪ :‬ھمانا ظھورات به اين ظھور اعظم منتھی شد اينچنين نصيحت می کند شما را‬
‫آن خدای عالميان است‪[...‬‬‫پروردگار عليم و حکيمتان و حمد از ِ‬
‫به صورت خالصه‪ ،‬تعليم وحدت عالم انسانی در ديانت بھائی‪ ،‬جامعه ی بشری را به عنوان يك موجود زنده‬
‫معرفی می كند كه مثل اندامھای يك انسان به ھم مرتبط است )اُرگانيك است( و اعضايش با ھم تعامل و ھمكاری دارند‪،‬‬
‫ھدف خاصی را دنبال می كنند و به طور كلی‪ ،‬اجزايش كامالً به ھم وابسته ھستند‪ .‬اين موجود زنده به تدريج پيشرفت‬
‫كرده و به سطوح بااليی از وحدت رسيدھد)از خانواده به قبيله‪ ،‬شھر و ملّت رشد كرده است(‪ .‬ماموريت مخصوص‬
‫حضرت بھاءﷲ اين بود كه انگيزه ای ايجاد كنند كه جامعه ی بشری به مرحله ی جديدی از پيشرفت اجتماعی برسد‪،‬‬
‫يعنی يك تم ّدن جھانی تشكيل شود‪ .‬روش رسيدن به اين ھدف‪ ،‬يكی ايجاد و پيشرفت يك ساختار اجتماعی جديد است كه‬
‫منفعت گروه ھای مختلف را با ھم ھمسو و ھم جھت بكند و ديگری ايجاد سطح جديدی از آگاھی در ذھن و فكر بشر‬
‫است به صورتی كه بتواند وحدت اصلی نوع بشر را درك كند‪ .‬به عالوه‪ ،‬ايجاد وحدت عالم انسانی‪ ،‬رسيدن به مرحله ی‬
‫بلوغ يا بزرگسالی زندگی جمعی بشر را نشان می دھد‪.‬‬
‫جامعه ی بھائی مدل كوچكی از تم ّدن جھانی است كه قرار است بعداً ايجاد شود‪ .‬ھمين طور به فرد كمك می‬
‫كند كه زندگی در اتحاد را تجربه كند و اين درك جديد را پيشرفت دھد‪ .‬اين موضوع در فصل بعدی بررسی می شود‪.‬‬

‫وحدت اساس اديان‬

‫اين اصل با اصل وحدت عالم انسانی رابطه ی مستقيم دارد‪ .‬در بحث وحدت عالم انسانی می بينيم كه روند‬
‫تكامل دسته جمعی بشر مشابه رشد يك فرد است‪ .‬ھمانطور كه زندگی فرد از نوزادی شروع می شود و كم كم بلوغ فرا‬
‫می رسد‪ ،‬زندگی اجتماعی بشر ھم از مرحله ای ابتدايی شروع شد و كم كم رشد كرد تا به تدريج به بلوغ رسيد‪ .‬تعليم و‬
‫تربيت پدر و مادر‪ ،‬معلّم و اجتماع باعث پيشرفت فرد می شود‪ .‬اما چه چيزی به بشر نيروی محرّكه می دھد تا به تكامل‬
‫دسته جمعی برسد؟ بھائيان معتقدند اين نيرو "ظھور دين الھی" است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ در يكی از آثار مھمش به نام "ايقان" فرمود كه خداوند آفريننده ی جھان در طول تاريخ‪،‬‬
‫پيامبرانی را برای بشر فرستاده و بعد از اين ھم خواھد فرستاد‪ .‬حضرت بھاءﷲ به پيامبران الھی "مظھر ظھور الھی"‬
‫می گويد‪ .‬اين پيامبران اصوالً پايه گذار اديان بزرگ الھی ھستند‪ ،‬پيامبرانی مثل حضرت ابراھيم‪ ،‬حضرت موسی‪،‬‬
‫حضرت بودا‪ ،‬حضرت مسيح‪ ،‬حضرت محمد و ‪ . ...‬اين پيامبران در جھانيان روح جديدی می دمند‪ ،‬تعاليم آسمانی آنھا‬
‫در دنيا نفوذ می كند‪ ،‬احكام و قوانين آنھا سازمان اجتماعی جديدی ايجاد می كنند‪ .‬دراثر اين روح و نيز تاثيرتعاليم‬
‫پيامبران و نظامھای اجتماعی که نصايح پيامبران تاسيس می کنند بشربه تكامل جمعی می رسد‪ .‬در واقع تنھا مربيان‬
‫بشر مظاھر ظھور الھی يا پيامبران ھستند‪.‬‬
‫با توجه به سيستمھای دينی مختلفی كه در تاريخ بشر پديد آمده اند‪ ،‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫"اين اصول و قوانين و راھھای محکم متين از مطلع واحد ظاھر و از َمشرق واحد ُمشرق و اين‬
‫‪١٢٨‬‬
‫اختالفات نظر به مصالح وقت و زمان و قرون و اعصار بوده"‬

‫‪ "١٢٦‬قد ظھر يوم الميعاد"‪ ،‬شوقي رباني‬

‫‪" ١٢٧‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪ ٢١٨‬و ‪.٢١٩‬‬
‫‪" ١٢٨‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١٨۴‬‬

‫‪٤٦‬‬
‫بنابراين منظور دين بھائی از اصل "وحدت اديان" آن است كه ھمه ی مظاھر ظھور الھی از طرف خدا آمده‬
‫اند و نظامھای دينی كه ھر كدام به وجود آوردند‪ ،‬اگر چه متنوع است و كامالً يكدست نيست‪ ،‬ولی ھر كدام قسمتی از‬
‫نقشه ی خدا برای بشر بوده و اين نقشه ی الھی فقط يكی است‪.‬‬
‫در حقيقت فقط يك دين ھست‪ :‬ديانت الھی‪ .‬اين دين ھميشه به صورت مرحله به مرحله و پشت سر ھم در دنيا‬
‫ظاھر می شود‪ .‬ھر دينی يكی از مرحله ھای تكامل دي ِن يگانه محسوب می شود و امروزه ظھور دين بھائی مرحله ی‬
‫جديدی از تكامل و استمرار "ديانت الھی" است‪.‬‬
‫اعمال پيامبران از طرف خدا ھدايت می شود و تفكرات و‬ ‫ِ‬ ‫حضرت بھاءﷲ برای اينكه نشان بدھد تعاليم و‬
‫ت‬
‫ف پديده ای كه با آمدن ھر پيامبری آشكار می شود لغ ِ‬ ‫نيروھای طبيعی يا انسانی در آنھا نقشی نداشته‪ ،‬برای توصي ِ‬
‫"ظھور" را به كار می برد‪ .‬مخصوصا ً آثاری كه يك پيامبر می نويسد يا "نازل می كند" كالم خدا است و خطايی در آن‬
‫نيست‪ .‬معموالً بعد از درگذشت پيامبر خدا‪ ،‬نوشته ھای او باقی می مانند‪ .‬چون نوشته ھای پيامبر مدتھا بعد از پايان‬
‫زندگی ِ زمينی پيامبر باقی می مانند‪ ،‬اين نوشته ھا بخش مھمی از پديده ی ظھور را تشكيل می دھد‪ .‬به ھمين دليل است‬
‫كه معموالً فقط به نوشته ھای پيامبر "ظھور" می گويند‪.‬‬
‫در طول تاريخ‪ ،‬پيامبران يكی بعد از ديگری آمده اند‪ .‬بھائيان به اين فرايند "تكامل تدريجی ظھورات الھی" و‬
‫يا "استمرار فيض الھی" می گويند و معتقدند اين ظھور پيامبران نيروی محركه ای برای پيشرفت نوع بشر بوده است و‬
‫‪١٢٩‬‬
‫حضرت بھاءﷲ جديدترين نمونه ی اين نوع ظھور است‪.‬‬
‫برای تمرکز بيشتر بر مفھوم "دين" در اعتقاد بھائيان‪ ،‬بياييد بعضی از نظرات مختلف درباره ی دين را با ھم‬
‫مقايسه كنيم‪ .‬بعضی ھا معتقدند تالش بشر برای يافتن حقيقت باعث شده كه نظامھای دينی مختلف به وجود بيايند‪،‬‬
‫بنابراين اين گروه معتقدند پيامبران از طرف خدا‪ ،‬وحی نمی آورند و به انسان كمك نمی كنند كه خدا را بشناسد‪ ،‬بلكه‬
‫انسانھايی فيلسوف يا متف ّكر ھستند كه بھتر از مردم ديگر حقيقت را فھميده اند‪ .‬اين طرز تفكر وحدت اديان را نمی‬
‫انگر عقاي ِد بشری ھستند كه افراد بشری آنھا را به وجود آورده اند‪ ،‬اديان‬‫پذيرد‪ ،‬چون می گويد سيستمھای دينی نماي ِ‬
‫طرف يك منبع يگانه نيامده اند‪.‬‬
‫ِ‬ ‫مصون از خطا نيستند و از‬
‫از سوی ديگر‪ ،‬بعضی از افرادی كه خيلی به سنتھای دينی خود وابسته اند و تعصّب دارند؛ فكر می كنند كه‬
‫امبر خودشان از طرف خدا است و بقيه ی پيامبران‪ ،‬يا پيامبران دروغی ھستند و يا مقامی پايينتر از پيامبر خودشان‬ ‫پي ِ‬
‫ً‬
‫دارند‪ .‬مثال بنی اسرائيل می گويد كه موسی پيامبر خدا است ولی مسيح نه‪ .‬اكثر مسيحيان نيز به مسيح اعتقاد دارند‪ ،‬ولی‬
‫فكر می كنند حضرت محمد پيامبر دروغی است و موسی نيز مقامش از عيسی پايينتر است‪.‬‬
‫دين بھائی اين دو مفھوم سنّتی را قبول ندارد‪ ،‬چون مطابق اصل "وحدت اديان الھی" نيست‪ .‬حضرت بھاءﷲ‬
‫می گويد اگر بعضی از تعاليم اديان بزرگ با ھم تفاوت دارد‪ ،‬به خاطر اين نيست كه اشتباھی در آن تعاليم يا پيامبر‬
‫ھست‪ ،‬بلكه به خاطر اين است كه آن اديان در زمانھا و مکانھای گوناگونی با نيازھای مختلف ظاھر شده اند و با توجه‬
‫به اوضاع متفاوت‪ ،‬تعاليم دينی نيز متفاوت شده اند‪ .‬البته مقدار زيادی عقايد و نظرات فرعی و اضافی و درك بشری‬
‫ھم وارد اديان شده و تعاليم را از شكل اصلی خود خارج كرده است‪ .‬بخشی از تفاوتھا ھم به خاطر اين دركھای نادرست‬
‫و اضافی بوده است‪ .‬عالوه بر اين‪ ،‬بھائيان معتقدند كه ھيچ كدام از پيامبران بر ديگری برتری ندارد‪ ،‬ھمه از جانب يك‬
‫منبع معنوی آمده اند و آن خدا است‪ .‬شوقی ربانی اين موضوع را اينطور توضيح می دھد‪:‬‬
‫"بھائيان معتقدند اصول اساسی نازله از قلم حضرت بھاءﷲ شارع آئين بھائی مشعر بر آنست که‬
‫حقائق مودعه در اديان اموری جزمی و مطلق نبوده بلکه مسائلی نسبی بشمار است‪ ...‬که ظھور مظاھر الھی‬
‫مستم ّر و بصورت جريانی تکاملی است‪ ...‬که کليّۀ اديان بزرگ جھان در اصل ِمن جانب ﷲ بوده است‪ ...‬که‬
‫تعاليم اساسی اين اديان با يکديگر در نھايت ھم آھنگی است‪ ...‬که مقصود و منظور ھمگی واحد و مشابه‬
‫يکديگر است‪ ...‬که تعاليم آنان صور مختلف از حقيقتی واحد است‪ ...‬که روش آنان مک ّمل و مت ّمم يکديگر‬
‫است‪ ...‬که تفاوت آنھا فقط در فروع و احکام مشاھده می شود و باالخره اينکه رسالت ھريک جانشين و مرحلۀ‬
‫‪١٣٠‬‬
‫بعدی تکامل روحانی جامعۀ انسانی بشمار می رود"‪.‬‬

‫جريان ظھور پيامبران الھي با ظھور خودش پايان‬

‫ِ‬ ‫‪ ١٢٩‬حضرت بھاءﷲ گفت فاصلۀ بين ظھورات الھی حدود ھزار سال است‪ .‬نيز بيان كرد که‬
‫نمي يابد بلکه بعد از او نيز پيامبراني خواھند آمد‪ ،‬البته بعد از حداقل ھزار سال‪ .‬بر اساس آثار بھائی جريان ظھور مظاھر الھي)پيامبران( ابدی‬
‫بسيار ديگري خواھد بود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫و مستم ّر است و بشر شاھد ظھور پيامبران‬
‫‪ ١٣٠‬شوقی ربّانی‪"]"Faith of Bahaullah The" ،‬امر حضرت بھاءﷲ"[ در‪ ]World Order‬نظم جھاني[ ‪ ،‬جلد ‪ ،٧‬شماره‪-١٩٧٣)٢‬‬
‫‪ ،(١٩٧٢‬ص‪.٧‬ترجمه‪.‬‬

‫‪٤٧‬‬
 ‫ظھور امر بھائی‪-‬کتب و آثار مقدّسه‬

‫آثار و نوشته ھای حضرت بھاءﷲ بيش از ‪ ١٠٠‬جلد كتاب و مجموعه الواح)نامه ھا( را شامل می شود‪ .‬اين‬
‫ت زندان نازل شد‪ .‬اين آثار ظھور بھائی را در بر دارد‪ .‬برای بھائيان‪ ،‬نوشته ھای حضرت‬ ‫كتابھا بيشتر در شرايط سخ ِ‬
‫عبدالبھاء و شوقی ربانی نيز قابل اعتماد ھستند و اعتبار محكم خود را از آثار حضرت بھاءﷲ گرفته اند‪.‬‬
‫موضوع نوشته ھای بھائی به چند گروه تقسيم می شود‪:‬‬
‫‪ .١‬مفاھيم اصلی دين بھائی‪ ،‬نمونه ی كامل اين نوع مطالب "كتاب مستطاب ايقان" است كه ظھور تدريجی‬
‫اديان را توضيح می دھد‪.‬‬
‫عنوان نماينده ی خدا بر زمين‪ ،‬اين‬
‫ِ‬ ‫به‬ ‫بھاءﷲ‬ ‫حضرت‬ ‫كه‬ ‫بشر‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫ھدا‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫بشر‬ ‫ی‬ ‫زندگ‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫‪ .٢‬تعاليم‬
‫نصيحتھا را از طرف خدا به بشر ارائه می كند‪ .‬در اين نوشته ھا‪ ،‬حضرت بھاءﷲ در مورد ماھيت و ھدف زندگی‬
‫توضيح می دھد‪ ،‬روند زندگی را توصيف می كند‪ ،‬به بشر توصيه می كند كه طبق اراده و خواست خدا رفتار كند و اين‬
‫كه پاسخ بشر به پيام خدا نتيجه ای ھم دارد ‪ :‬مجازات يا پاداش‪.‬‬
‫‪ .٣‬قوانين و احكامی شبي ِه نصيحتھا با اين تفاوت كه اين احكام برای بھائيان اجباری است‪.‬‬
‫آثار خود حدود و وظايف اين موسسات‬ ‫‪ .۴‬حضرت بھاءﷲ موسسات اجتماعی و اداری به وجود آورد و در ِ‬
‫را كامال توضيح داد‪.‬‬
‫گروه ‪ ٣‬و ‪ ۴‬يعنی احكام و موسسات بھائی سيستمی به نام "نظم اداری" را به وجود می آورند‪" .‬نظم اداری"‬
‫برای حفظ وحدت جامعه ی بھائی ايجاد شده و وسيله ای برای ايجاد وحدت در جامعه ی جھانی است‪ .‬در فصلھای بعد‬
‫نظم اداری بيشتر بررسی می شود‪.‬‬
‫آثار ديگر حضرت بھاءﷲ شامل دعا و مناجاتھا‪ ،‬مسائل عرفانی‪ ،‬مطالب فلسفی و تحليل تاريخ است‪ .‬تنوع‬
‫موضوعاتی كه حضرت بھاءﷲ درباره ی آنھا مطلب نوشته‪ ،‬خيلی زياد است و نشان می دھد كه نيازھای انسانھا و‬
‫جامعه ی بشری چقدر برای او مھم بوده اند‪.‬‬
‫بسياری از اصولی كه در اين نوشته ھا آمده‪ ،‬به شناخت ھدف اصلی دين بھائی يعنی رسيدن به يك نظم جھانی‬
‫واحد كمك می كند‪ .‬اجرای مطالب آن به رفع اختالف و دشمنی بين افراد و گروھھا كمك می كند و محيط اجتماعی الزم‬
‫برای ايجاد وحدت جامعه را فراھم می كند‪ .‬شوقی ربانی خالصه ای از اصول مھم بھائی را بيان می كند‪ .‬به عنوان‬
‫سخنان او را بيان می كنيم‪:‬‬
‫ِ‬ ‫مقدمه برای مطالب آينده قسمتی از‬
‫"آئين بھائی وحدانيت خدا‪ ،‬يگانگی مظاھر الھی‪ ،‬اصل تحرّی و جستجوی آزادانه و غير مشروط حقيقت‪ ،‬رفع‬
‫ھمه ی انواع خرافات و تعصبات را پذيرفته – مقصود اصلی ديانت را ايجاد محبّت و يگانگی دانسته‪ ،‬دين را موافق علم‬
‫و عقل شناخته‪ ،‬آئين الھی را تنھا عامل ايجاد جامعه ی صلح جو منظّم و پيشرو بشمار آورده‪ ،‬اصل تساوی موفقيت‪،‬‬
‫حقوق و ترقّی را برای ھر دو جنس )رجال و نساء( قبول نموده تعليم و تربيت عمومی و اجباری را توصيه فرموده‪،‬‬
‫تفاوت فاحش بين ثروتمندان و فقرا را محکوم نموده‪ ،‬کار و شغل را در مح ّل عبادت قرار داده‪ ،‬اختيار زبان عمومی را‬
‫عالوه بر زبان مادری الزم دانسته و مؤسّسات و ادارات الزم برای تأسيس و حفظ صلح پايدار و عمومی را بوجود‬
‫‪١٣١‬‬
‫آورده است‪".‬‬
‫اساس اين بيان تعدادی از اصول بھائی با جزئيات بيشتری مورد بحث قرار می گيرد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫بر‬

‫جستجوی آزادانه ی حقيقت يا ت ََح ّری حقيقت‬

‫يكی از منشأھای اصلی ناسازگاری ھا در دنيای امروز آن است كه افراد بدون آگاھی و كوركورانه از عقايد‬
‫مختلف پيروی می كنند‪ .‬خدا به ھمه ی انسانھاعقل و استعداد تشخيص حق از باطل را داده است‪ .‬اگر انسان فقط به‬
‫عقل خود بسنجد‪ ،‬مسئوليت‬‫خاطر دوستی و دشمنی با افراد و گروھھا عقيده ی آنھا را قبول كند‪ ،‬بدون اين كه آنھا را با ِ‬
‫اخالقی اصلی خود را به عنوان يك انسان زير پا گذاشته است‪.‬‬
‫گذشته از اين‪ ،‬چنين افرادی متعصّبانه به عقيده ای وابسته می شوند و از افرادی كه مثل آنھا فكر و عمل نمی‬
‫كنند )دگر انديشان( دوری می كنند و "ناشكيبايی" می نمايند‪ .‬اينھا منجر به درگيری و نفرت نيز می شوند‪ .‬اگر به تاريخ‬
‫نگاه كنيم جنگھا و خونريزيھايی را می بينيم كه فقط به دليل اختالف جزئی در رسمھای مذھبی‪ ،‬يا تفاوت در درك‬
‫اعتقادات به وجود آمده است‪.‬‬
‫تحری حقيقت كمك می كند كه فرد بفھمد چرا نسل به نسل عقيده يا سنّتی را دريافت كرده است‪ .‬بھائيان معتقد‬
‫ھستند كه فقط يك حقيقت وجود دارد‪ ،‬به اين دليل افراد كم كم اختالفھای ظاھری را در می يابند و به اتحاد واقعی می‬
‫رسند البته اگر تحری حقيقت كنند‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬

‫‪١٣١‬‬
‫"قد ظھر يوم الميعاد"‪ ،‬شوقي رباني‪ ،‬صفحۀ ‪.٢٧‬ترجمه‪.‬‬

‫‪٤٨‬‬
 ‫ثانی تعليم حضرت بھاء ّ‬
‫ﷲ تحرّی حقيقت است که چون اديان تحرّی حقيقت نمايند متّحد شوند زيرا‬
‫حقيقت يکی است تع ّدد قبول ننمايد بالعکس چون تقاليد مختلف است مادام پيروی تقاليد ميکنند در اختالف و‬
‫‪١٣٢‬‬
‫نزاعند‪.‬‬
‫و نيز‪:‬‬
‫"اين که خود را درست و برحق تصور کنيم و ديگران را نادرست و باطل‪ ،‬بزرگترين موانع بر سر‬
‫‪١٣٣‬‬
‫را ِه وحدت است؛ و وحدت‪ ،‬اگر در جستجوی حقيقت ھستيم‪ ،‬ضروری است؛ زيرا حقيقت واحد است‪".‬‬

‫ترك اوھام وتعصب‬

‫حضرت بھاءﷲ به موضوع ترك تعصب توجه خاصی كرده است‪ .‬تعصب يعنی وابستگی شديد و احساساتی‬
‫به يك عقيده‪ ،‬بدون اين كه بدانيم آن عقيده منطقی است يا غيرمنطقی‪ .‬يك نمونه ی معمولی تعصب وقتی است كه كسی‬
‫كه عضو گروھی است‪ ،‬به شدت به آن گروه وابسته باشد‪ ،‬گروھش را از ديگران برتر بداند و به كسانی كه عضو گروه‬
‫رفتار بدی از آنھا ديده باشد‪ .‬اين گروه می تواند يك گروه نژادی ‪ ،‬اقتصادی‪،‬اجتماعی ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫نيستند‪ ،‬بدبين باشد بدون اين كه‬
‫ت گروھھای مختلف می شود و در‬ ‫عدم وحد ِ‬
‫زبان يا خط يا ھر نوع ديگری باشد‪ .‬ھر نوع تعصبی باعث بيگانگی و ِ‬
‫نتيجه درگيری پيش می آيد‪ .‬دشمنی كه در اثر تعصب ايجاد می شود می تواند ناآرامی ‪ ،‬جنگ يا كشتار دسته جمعی راه‬
‫بيندازد و در اغلب موارد نيز چنين مسائلی پيش می آيد‪ .‬حضرت بھاءﷲ به بھائيان شديداً توصيه می كند كه با تمام‬
‫انواع تعصب و خرافاتی كه ممكن است درباره ی افراد بشری در ذھن داشته باشيم جلوگيری كنيم تا از‬ ‫ِ‬ ‫تمام‬
‫وجود از ِ‬
‫خونريزی جلوگيری شود‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ در كلمات مكنونه ‪ ،‬يكی از آثار عرفانی خود از بشر می پرسد‪:‬‬
‫يا ابنآ َء األنسان‪ ،‬ھل عرفتم لم خلقناکم من تراب واح ٍد ؟ ّ‬
‫لئال يفتخر احد علی احد و تف ّکروا فی ک ّل‬
‫رجل واحدة و‬‫ٍ‬ ‫حين فی خلق انفسکم ينبغی کما خلقناکم من شی ٍء واح ٍد ان تکونوا کنفس واحد ٍة بحيث تمشون علی‬
‫تأکلون من فم واحد و تسکنون فی ارض واحد ٍة حتّی تظھر من کينوناتکم و اعمالکم و افعالکم آيات التّوحيد و‬
‫‪١٣٤‬‬
‫جواھر التّجريد ھذا نصحی عليکم يا مأل األنوار فانتصحوا منه لتجدوا ثمرات القدس من شجر ع ّز منيع ‪".‬‬
‫]ترجمه‪ :‬ای پسران انسان‪ ،‬آيا دانستيد چرا شما را از خاک واحدی آفريديم؟ تا کسی بر ديگری افتخار‬
‫نکند و در ھر حينی در آفرينش خودتان تفکر کنيد‪ ،‬در اين صورت شايسته است ھمانطور که شما را از‬
‫چيزی واحد آفريديم‪ ،‬شما نيز ھمچون نفسی واحد باشيد به طوری که بر پای واحد راه رويد و از دھان واحد‬
‫بخوريد و در زمينی واحد ساکن گرديد تا اين که از سرشت و ذات شما و اعمال شما و افعالتان نشانه ھا و‬
‫آيات توحيد و جواھر تجريد آشکار شود‪ .‬اين است نصيحت من بر شما ای گروه انوار‪ .‬پس پند گيريد از آن تا‬
‫ميوه ھای پاک از درخت ع ّز بلندمرتبه بيابيد‪[.‬‬

‫توافق دين و علم‬

‫يكی از عوامل ايجاد اختالف در دنيا اين است كه بعضی فكر می كنند بين علم و دين اختالفی اساسی وجود‬
‫دارد و حقايق علمی با مسائل دينی مطابقت ندارد و در نتيجه انسان بايد يكی را از بين علم و دين انتخاب كند يا از خدا‬
‫پيروی كند يا از عقل و منطق خودش‪.‬‬
‫تعاليم بھائی شديداً بيان می كند كه اساس علم و دين يكی است‪ .‬قبال بخشھايی از سخنان حضرت عبدالبھاء را‬
‫ً‬
‫خوانديم كه به اين موضوع اشاره می كرد‪ .‬حضرت عبدالبھاء می گويد كه حقيقت يكی است و بنابراين محال است كه‬
‫علم مطلبی را رد كند و دين آن را درست بداند‪ .‬حضرت عبدالبھاء اين موضوع را توضيح می دھد‪:‬‬
‫"دين بايد مطابق علم باشد زيرا خدا عقل به انسان داده تا حقائق اشياء را تحقيق نمايد اگر مسائل دينيه‬
‫مخالف عقل و علم باشد وھم است زيرا مقابل علم جھل است و اگر بگوئيم دين ض ّد عقل است مقصود اين‬
‫است که دين جھل است الب ّد دين بايد مطابق عقل باشد تا از برای آنان اطمينان حاصل شود اگر مسأله ای‬
‫‪١٣٥‬‬
‫مخالف عقل باشد ممکن نيست از برای انسان اطمينان حاصل گردد ھميشه متزلزل است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ بر اين موضوع تأكيد كرد كه عقل و شعور ھديه و "موھبتی" است از طرف خدا‪ .‬علم نتيجه‬
‫ی استفاده ی درست از عقل است‪ .‬علم مجھوالت را "كشف" می كند‪ .‬دين الھی حقايق را برای ما آشكار و "ظاھر" می‬

‫‪" ١٣٢‬خطابات"‪ ،‬حضرت عبدالبھاء‪ ،‬ج‪،٣‬ص‪٦٨‬‬

‫‪ ،Paris Talks ١٣٣‬حضرت عبدالبھاء‪ .۴١.٧ ،‬ترجمه‪.‬‬
‫‪" ١٣٤‬کلمات مکنونه"‪ ،‬حضرت بھاءﷲ‪ ،‬كلمات مكنونه عربي‪ ،‬شماره‪.۶٨‬‬
‫‪" ١٣٥‬خطابات"‪ ،‬حضرت عبدالبھاء‪،‬ص‪.٢۵٣‬‬

‫‪٤٩‬‬
‫كند‪ ،‬بدون اين كه الزم باشد خودمان آنھا را برای خود كشف كنيم‪ .‬بھائيان معتقدند كه خدا ھم ظاھر كننده است ھم‬
‫آفريننده ی حقيقتی كه علم در جستجوی آن است؛ بنابراين بين اين دو نمی شود اختالفی وجود داشته باشد‪.‬‬
‫اختالفی كه بين علم و اعتقادات سنتی مذھبی وجود دارد‪ ،‬به خاطر اشتباه و گستاخی بشر است‪ .‬در طول چند‬
‫قرن‪ ،‬كم كم تفسيرھای غلط وارد سيستمھای دينی مختلف شده و باعث شده تعاليم اوليه ی دين كه پيامبر از طرف خدا‬
‫ص تعاليم اصلی و صحيح دين از تفسيرھای غلط بشری مشكل‬ ‫آورده‪ ،‬از شكل خود خارج شود‪ .‬با گذشت زمان‪ ،‬تشخي ِ‬
‫ق علمی نظر مردم را‬ ‫شد‪ .‬فكرھا و نظرات خام و اثبات نشده ی مكتبھای فكری علمی‪ ،‬بيشتر از نتيجه ی تحقيقات دقي ِ‬
‫به خود جلب كرد و اين موضوع نيز بر اختالفات دامن زده است‪ .‬حضرت عبدالبھاء فرموده كه دين و علم مخالف ھم‬
‫نيستند بلكه يكديگر را تكميل می كنند‪:‬‬
‫"دين و علم توأم است از يکديگر انفکاک ننمايد و از برای انسان دو بال است که بآن پرواز نمايد‬
‫جناح واحد کفايت نکند ھر دينی که از علم عاری است عبارت از تقاليد است و مجاز است نه حقيقت لھذا تعليم‬
‫‪١٣٦‬‬
‫از فرائض دين است"‬
‫ت علم و دين‪،‬‬ ‫تفكر بعضی از اھالی دين غلط است كه فكر می كنند با وحد ِ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ا‬ ‫كه‬ ‫د‬‫ي‬ ‫فرما‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫در جای ديگر‬
‫ت علم و دين اساس آن را محكم می كند‪:‬‬ ‫دين ضعيف می شود بلكه برعكس وحد ِ‬
‫"پس بايد دين و علم و عقل مطابق باشد لھذا جميع اين تقاليد که در دست امم است چون مخالف علم و عقل‬
‫است سبب اختالف و اوھام شده پس ما بايد تحرّی حقيقت نمائيم و به تطبيق مسائل روحانيه با علم و عقل بحقيقت ھر‬
‫‪١٣٧‬‬
‫امری پی بريم اگر چنين مجری شود جميع اديان دين واحد شود زيرا اساس ک ّل حقيقت است و حقيقت يکی است‪".‬‬

‫تساوی حقوق زنان و مردان‬

‫در حالی كه سنتھای مذھبی و فلسفی زيادی‪ ،‬زنان را در بعضی جنبه ھای زندگی اجتماعی از مردان پست تر‬
‫می دانند و يا حتی زنان را ذاتاً از مردان پست تر می دانند‪ ،‬دين بھائی از تساوی حقوق زنان و مردان سخن می گويد‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء تاكيد می كنند كه زنان از نظر توانايی ھای فكری با مردان فرقی ندارند و در آينده‬
‫تمام جنبه ھای تالش بشری توانا ھستند‪ .‬اگر تا حاال زنان‬
‫آشكارا نشان خواھند داد كه در دستاوردھای فكری و علمی در ِ‬
‫نتوانسته اند استعدادھای خود را نشان دھند‪ ،‬به اين خاطر بوده كه تعليم وتربيت كافی و موقعيت اجتماعی مناسب نداشته‬
‫اند؛ به عالوه‪ ،‬مردان كه جسم قوی تری دارند‪ ،‬ھمواره زنان را كنترل می كردند و اجاز ه نمی دادند زنان پيشرفت‬
‫كنند‪ .‬حضرت عبدالبھاء بيان فرمود‪:‬‬
‫"در ايّام گذشته عالم اسير سطوت و محکوم قساوت و قوّت بود و رجال بقوّۀ ش ّدت و صالبت جسما ً‬
‫و فکراً بر زنان تسلّط داشتند ا ّما حال اين ميزان بھم خورده و تغيير کرده قوّۀ اجبار رو باضمحالل است و‬
‫ذکاء عقالنی و مھارت فطری و صفات روحانی يعنی محبّت و خدمت که در نسوان ظھورش شديدتر است رو‬
‫بعلّو و سم ّو و استيال است پس اين قرن بديعه شؤونات رجال را بيشتر ممزوج با کماالت و فضائل نسوان‬
‫‪١٣٨‬‬
‫نمايد"‬
‫مھم اتحاد دنيا‪ ،‬دستيابی به موازنه كاملتری بي ِن نفوذ مردان و زنان در جامعه است‪ .‬در حقيقت‪ ،‬در‬
‫يك جنبه ی ِ‬
‫نتيجه ی نفوذ بيشتر زنان جنگ كمتر خواھد شد و صلح ھميشگی برقرار خواھد شد‪:‬‬
‫"در ازمنه ی سالفه عالم بشريت دچار نقص و فتور بوده چه بکمال نرسيده بود و خشونت و جنگ بر‬
‫روی زمين مستولی شده بود‪ .‬تعليم و تربيت نساء اقدامی عظيم در محو و اختتام اين دوران بشمار می آيد چه‬
‫نساء ھمه ی قدرت و نفوذ خود را در امحاء جنگ و ستيز به کار خواھند برد‪ .‬در حقيقت نساء بزرگترين‬
‫عامل در برقراری صلح عمومی و حسن روابط بين المللی می باشند نسوان قطعيا ً نزاع و جدال را از صحنه‬
‫‪١٣٩‬‬
‫ی بشريت محو خواھند کرد‪".‬‬

‫تعليم و تربيت بين المللی‬

‫يكی ديگر از تعاليم حضرت بھاءﷲ اين است كه دختران و پسران بايد امكانات تعليم و تربيتی يكسانی داشته‬
‫باشند‪ .‬حضرت بھاءﷲ در مورد اين تعليم نيز راھنمايی ھای عملی ارائه كرده است‪ .‬ھمه ی كودكان بايد بتوانند تحصيل‬
‫كنند و تربيت شوند‪ .‬اگر به دليل مشكالت مالی و مشكالت خانوادگی ديگر كودكان به امكانات تعليم و تربيتی كافی‬

‫‪" ١٣٦‬خطابات"‪ ،‬حضرت عبدالبھاء صفحۀ ‪.٢۵٩‬‬

‫‪ ١٣٧‬نقل از نجم باختر"مقام و حقوق زن در ديانت بھائی" صفحۀ ‪.٧٢‬‬
‫‪" ١٣٨‬خطابات"‪ ،‬حضرت عبدالبھاء ص‪.٢۵١‬‬
‫‪ ١٣٩‬ترجمه از ”‪،”THE PROMULGATION OF UNIVERSAL PEACE‬صفحۀ ‪.١٠٨‬‬

‫‪٥٠‬‬
‫دسترسی نداشته باشند و جامعه ھم نتواند اين نياز را برطرف كند‪ ،‬بدون شك بايد امكانات موجود را به دختران داد‪ .‬اين‬
‫كار دو ھدف دارد‪ .‬زنان می توانند عقب ماندگی گذشته را جبران كنند‪ .‬به عالوه‪ ،‬چون مادر اولين مربی جامعه است‪،‬‬
‫نسل بعدی از امكانات تربيتی و تحصيلی كه خانواده يا جامعه به آنھا می دھد‪ ،‬سود بيشتری خواھند برد‪.‬‬

‫عدالت اقتصادی – تعادل برقرار شدن بين فقر و غنای بيش از حد‬

‫وحدت عالم انسانی كه در تعاليم بھائی آمده‪ ،‬بر اساس عدالت قرار دارد‪ .‬يكی از موارد بی عدالتی در دنيای‬
‫امروز‪ ،‬اين است كه منابع اقتصادی و ما ّدی به صورت متعادل بين مردم تقسيم نمی شود‪ .‬گروه كوچكی ھستند كه بي ِ‬
‫شتر‬
‫ثروت جامعه در دست آنھا است و بخشھای توليد و توزيع را در نظام اقتصادی كنترل می كنند‪ .‬از طرف ديگر‪ ،‬مردم‬
‫زيادی ھستند كه بسيار فقير و بيچاره اند‪ .‬اين اختالف ھم درون يك ملّت و بين مردم يك كشور وجود دارد و ھم بين‬
‫ملّتھای مختلف‪ .‬بعضی از كشورھای صنعتی پيشرفته‪ ،‬خيلی ثروتمند ھستند؛ ولی بقيه ی كشورھا فقير ھستند و رشد و‬
‫توسعه نيافته اند‪ .‬به عالوه‪ ،‬ھر سال فاصله ی طبقه ھای فقير و ثروتمند بيشتر می شود و اوضاع روز به روز بدتر می‬
‫شود‪ .‬اين جريان نشان می دھد كه نظامھای اقتصادی جھان نمی توانند تعادل عادالنه ای به وجود آورند‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ می فرمايد بی عدالتی اقتصادی‪ ،‬از نظر اخالقی زيان آور است و خداوند آن را ممنوع كرده است‪ .‬حضرت‬
‫عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬
‫"جائز نيست که بعضی در نھايت غنا باشند و بعضی در نھايت فقر بايد اصالح کرد و چنان قانونی‬
‫‪١٤٠‬‬
‫گذاشت که از برای ک ّل وسعت و رفاھيت باشد نه يکی به فقر مبتلی و نه يکی نھايت غنا را داشته باشد‪".‬‬
‫حضرت بھاءﷲ در كلمات مكنونه به افرادی كه عدالت را رعايت نمی كنند‪ ،‬می فرمايد‪:‬‬
‫"ای ظالمان ارض‪ ،‬از ظلم دست خود را کوتاه نمائيد که قسم ياد نموده ام از ظلم احدی نگذرم و اين‬
‫‪١٤١‬‬
‫عھدی است که در لوح محفوظ محتوم داشتم و بخاتم ع ّز مختوم"‬
‫و در ھمان كتاب در مورد فاصله ی طبقاتی می نويسد‪:‬‬
‫"ای پسران تراب‪ ،‬اغنيا را از ناله ی سحر گاھی فقرا اخبار کنيد که مبادا از غفلت به ھالکت افتند و‬
‫‪١٤٢‬‬
‫از سدره ی دولت بی نصيب مانند الکرم و الجود من خصالی فھنيئا ً لمن تزين بخصالی"‪.‬‬
‫]ترجمه ی بخش عربی‪ :‬کرم و بخشش و جود از صفات و خصلتھای نيک من است‪ ،‬پس گوارا باد‬
‫برای کسی که به صفات من مزيّن شد‪[.‬‬
‫يكی از علتھای اصلی اختالف طبقاتی رقابت بی مورد است‪ .‬در گذشته كه وسايل توليد كم بود‪ ،‬برای افزايش‬
‫ت محدود انگيزه ی خوبی بود اما امروزه بايد ھمكاری و تعاون جای آن را بگيرد‪ .‬بايد منابع انسانی و مادی‬ ‫توليد‪ ،‬رقاب ِ‬
‫موجود‪ ،‬برای استفاده ی ھمه ی بشر در دراز مدت به كار رود‪ ،‬نه اينكه عده ی كمی از آن منابع برای پيشرفت خود در‬
‫کوتاه مدت استفاده كنند‪ .‬اگر می خواھيم از منابع مادی و انسانی به نفع ھمه استفاده کنيم بايد به جای رقابت‪ ،‬ھمكاری را‬
‫وارد نظام اقتصادی كنيم و آن را گسترش دھيم‪.‬‬
‫سطوح جامعه ايجاد شود‪ .‬حضرت عبدالبھاء مسئله تعاون و ھمكاری را توضيح می‬ ‫ِ‬ ‫ھمكاری بايد در تمام‬
‫دھد و نقش شراكت را در حل مشكالت بيان می كند‪ .‬او می گويد حتی در يك كارگاه كوچك بايد كارگر و كارفرما‬
‫شريك ھم باشند‪ .‬كارگر بايد به جز حقوق و مزد‪ ،‬چند درصد در سود كارگاه شريك باشدتا پيشرفت كارگاه را به سود‬
‫خود بداند و آرامش روانی پيدا كند و با اطمينان كار كند‪ .‬وقتی منافع كارگر و كارفرما به اين صورت ھمسو شود‪ ،‬ديگر‬
‫كار به خاطر اعتصاب ‪ ،‬متوقف نمی شود‪ .‬در غير اين صورت بين كارگر و كارفرما اختالف ايجاد می شود و تعادل‬
‫اقتصادی از بين می رود و گروھی بر ديگری مسلّط می شود و بی عدالتی و استثمار ايجاد می شود‪ .‬حضرت بھاءﷲ‬
‫درباره ی رقابت و قدرت طلبی افراد ھشدار می دھد‪:‬‬
‫"برتری و بھتری که به ميان آمد عالم خراب شد و ويران مشاھده گشت‪ ...‬بلی انسان عزيز است چه‬
‫‪١٤٣‬‬
‫ق موجود ولکن خود را اعلم و ارجح و افضل و اتقی و ارفع ديدن خطائی است کبير"‪.‬‬ ‫که در ک ّل آيه ی ح ّ‬
‫حضرت عبدالبھاء می گويد ھمان طور كه بدن انسان به خاطر ھمكاری اعضايش زنده است‪ ،‬جامعه نيز به‬
‫خاطر ھمكاری اعضايش زنده و سالم و متعادل باقی می ماند‪:‬‬
‫"در عالم ايجاد جميع کائنات در نھايت ارتباط و از اين ارتباط تعاون و تعاضد حاصل و تعاون‬
‫وتعاضد سبب بقا و حيات اگر تعاون و تعاضد دقيقه ای از حقائق اشياء برداشته شود جميع کائنات انحالل يابد‬
‫‪١٤٤‬‬
‫و ھبا ًء منثورا گردد‪ ...‬و اعظم تعاون بين نوع انسان است"‪.‬‬

‫‪" ١٤٠‬خطابات"‪ ،‬حضرت عبدالبھاء ص‪.١۵٢‬‬

‫‪" ١٤١‬كلمات مكنونه"‪ ،‬حضرت بھاءﷲ‬
‫‪" ١٤٢‬كلمات مكنونه"‪ ،‬حضرت بھاءﷲ‬
‫‪" ١٤٣‬گلزار تعاليم بھائي"‪ ،‬دكتر رياض قديمي‪ ،‬ص‪.٣۴۴‬‬
‫‪" ١٤٤‬مفاوضات عبدالبھاء"‪،‬ھلندمطبعۀ بريل ‪ ١٩٠٨‬م ص‪.٢۵۴‬‬

‫‪٥١‬‬
‫تعادل اقتصادی كه در عقايد بھائی آمده‪ ،‬به معنی تساوی درآمد ھمه ی انسانھا نيست‪ .‬در تعاليم بھائی آمده كه‬
‫بايد نظام اقتصادی ای بر اساس ھمكاری ايجاد شود كه ھر فردی درون اين نظام بايد بتواند دارايی ھا و تجارت‬
‫مخصوص خودش را داشته باشد‪ .‬البته افراد مختلف‪ ،‬استعدادھای متفاوت و نيازھای متفاوت دارند‪ ،‬در اجتماع‪ ،‬بعضی‬
‫از كارھای خدماتی اجتماعی مثل تعليم و تربيت‪ ،‬ارزش بيشتری دارند و بايد كسانی كه در اين شغلھا خدمت می كنند‪،‬‬
‫به گونه ای زحمتھايشان جبران شود‪.‬‬
‫اما درآمد آنھا نيز نمی تواند از يك مقدار مشخص كمتر و از يك مقدار مشخص بيشتر باشد‪ .‬بايد كمترين مقدار‬
‫درآمدی كه جوابگوی نيازھای اساسی انسان باشد‪ ،‬تعيين شود‪ .‬اگر كسی به خاطر ناتوانی يا مشكالت ديگر نتواند حتی‬
‫آن مقدار كم را داشته باشد‪ ،‬بايد از صندوق عمومی به او داده شود تا نيازھای اساسی اش برطرف شود‪ .‬بايد بيشترين‬
‫مقدار درآمد ھم مشخص شود تا افراد بيش از حد مال اندوزی نكنند‪ .‬می توان مقدار ماليات را تصاعدی باال برد يا‬
‫مقررات ديگری به وجود آورد تا ثروت بيش از حد در دست افراد جمع نشود‪ .‬حضرت عبدالبھاء فرمود كه در جامعه‬
‫ای كه بر اساس تعاليم بھائی ساخته شود‪ ،‬ديگر ثروتمندی كه ثروت افسانه ای اندوخته باشد‪ ،‬وجود نخواھد داشت‪.‬‬
‫قطعا ً حقوق افراد يكسان نخواھد بود و تفاوتھای خاصی وجود خواھد داشت تا بعضی از مشاغل مثل پزشك‪،‬‬
‫كشاورز و ‪ ...‬كه برای جامعه بسيار مھم ھستند‪ ،‬تشويق شوند‪ .‬اما باز ھم اين مقدار نمی تواند از حد معينی باالتر يا‬
‫پايينتر برود‪ ،‬چون نبايد كسی آن قدر فقير باشد كه نيازھايش برطرف نشود و ديگری ثروت بيش از حد جمع كند‪.‬‬
‫بنابراين تعاليم اقتصادی بھائی از بعضی جھات با نظامھای اقتصادی دنيا مشترك است ولی نظام جديد و يگانه ای را در‬
‫نظردارد كه بر اساس تقسيم عادالنه ی محصول و خدمات در كل جھان ساخته شده و تا كنون در دنيا نظامی شبيه آن‬
‫‪١٤٥‬‬
‫وجود نداشته است‪.‬‬

‫بنياد روحانی جامعه‬

‫در بحث مسائل اقتصادی و اجتماعی‪ ،‬حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء توضيح می دھند كه نظام اقتصادی‬
‫بايد دوباره سازمان دھی شود تا منافع افراد جامعه ھمسو شوند و تاكيد می كنند كه فقط بخشی از راه حل كلی است‪ ،‬اما‬
‫مشكل اصلی‪ ،‬حرص و طمع و زياده خواھی است‪ .‬اگر افراد جامعه نابالغ وحريص باشند‪ ،‬حتی كاملترين نظامھای‬
‫اقتصادی ھم نمی توانند موفق شوند‪ .‬پس برای حل مشكل بايد از ريشه شروع شود و قلب و فكر اعضای جامعه به طور‬
‫كلی منقلب گردد‪ .‬كليد حل مشكالت اقتصادی كه می توانند جامعه ی بشری را به نابودی بكشانند‪ ،‬فقط به دست ديانت‬
‫الھی است‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬
‫ً‬
‫"اساس ھمه ی شرايط اقتصادی طبيعتا اموری است معنوی که با عوالم قلبی و روحانی مرتبط‬
‫‪١٤٦‬‬
‫است"‬
‫اين اصل برای مشكالت انسان در ھمه ی جنبه ھای فعاليتھای بشری كارساز است‪ .‬تعاليم بھائی انسان را‬
‫موجودی روحانی می داند و اين كه بدون در نظر گرفتن اين حقيقت ھيچ گونه راه حل پايداری برای مشكالت بشری‬
‫وجود ندارد‪ .‬ھمه ی فعاليتھای انسان به ھدف روحانی وجود او يعنی شناخت و عشق به خدا و توسعه ی كيفيتھا و‬
‫فضائل روحانی مربوط است‪.‬‬
‫به اين دليل است که حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء برای محدوده ی وسيعی از فعاليتھای بشری‬
‫راھنمايی ھای الزم را ارائه کرده اند‪ .‬بين جنبه ھای دينی و دنيوی نمی توان مرز مشخصی قرار داد‪ .‬برای يك زندگی‬
‫انداز روحانی زندگی کرد‪.‬‬‫ِ‬ ‫خوب و موفق‪ ،‬بايد ھمواره با چشم‬
‫روحانی بشر تأکيد خاصی می کند و بنابراين فقط دين می‬
‫ِ‬ ‫تدريجی الھی بين مردم است‪ ،‬بر بُع ِد‬
‫ِ‬ ‫دين که ظھور‬
‫تواند زيربنا و پايه ی جامعه را بسازد و ھيچ تالشی‪ ،‬ھر چقدر پاك و خالص باشد‪ ،‬اگر به دين و اراده و خواست خدا‬
‫برای دنيا توجه نكند‪ ،‬شكست خواھد خورد‪ .‬شوقی ربانی در اين مورد می نويسد‪:‬‬
‫"عالم بشريّت‪ ،‬خواه از نظر اخالق فردی يا از لحاظ روابط موجود بين جوامع و ملل‪ ،‬افسوس که دچار چنان‬
‫انحراف شديد و انحطاط عظيمی گشته که از طريق بھترين سياسيّون و برترين زمامداران عالم‪ ،‬اگر مساعی آنان مؤيّد‬
‫نگردد نجات نخواھد يافت‪ ...‬در آخرين چاره انديشی برای عالم انسانی يعنی ھر طرحی که برجسته ترين رجل سياسی‬
‫بخواھد ابداع کند‪ ،‬ھر اصلی که ممتازترين اقتصاددان دنيا احتماالً اميد به ارائۀ آن داشته باشد و ھر تعليمی که‬
‫پرشورترين اخالقيّون عالم در ترويج آن تالش نمايد نمی تواند شالودۀ متينی فراھم آورد تا بر اساس آن آيندۀ دنيای آشفته‬
‫‪١٤٧‬‬
‫بتواند استوار گردد‪".‬‬

‫‪ ١٤٥‬بررسي كامل ديدگاه بھائي درباره ي مسائل اقتصادي در محدوده ي اين كتاب نمي گنجد‪ .‬براي اطالع بيشتر مي توانيد به بيانات حضرت‬
‫عبدالبھاء در اين باره مراجعه كنيد‪.‬‬
‫‪ ١٤٦‬حضرت عبدالبھاء‪ ،‬ترجمه از ص‪Promulgation of Universal Peace ،٢٣٨‬‬
‫‪" ١٤٧‬ھدف نظم بديع جھانی"‪ ,‬شوقی ربانی‪ ,‬ص ‪.١٠‬‬

‫‪٥٢‬‬
 ‫زبان بين المللی‬

‫در دنيای متمدن ما‪ ،‬زبانھای گوناگونی وجود دارند‪ .‬تنوع زبان نيز مثل تنوع فرھنگھا‪ ،‬موجب زيبايی دنيا‬
‫ميان‬
‫ِ‬ ‫زبانی فراوان‪ ,‬در روابط‬
‫ِ‬ ‫است؛ اما مانعی بر سر ِ راه اتحاد بشرنيز ھست‪ .‬در سطح روابط عملی‪ ,‬وجو ِد گروھھای‬
‫انسانھا مشكل به وجود می آورد و جلوی جريان آزاد اطالعات را می گيرد و برای فرد عادی و يک زبانه مشکل می‬
‫ت مادری خود‬ ‫شود که درمور ِد وقايع جھانی ديدگاھی جھانی به دست آورد‪ .‬گروھی از افراد آن قدر به زبان و ادبيا ِ‬
‫ب زبانی موجب اختالف و تعارض می شود‪.‬‬ ‫عالقه دارند كه آن را از زبانھای ديگر برتر می دانند‪.‬اين تعص ِ‬
‫ب يك‬ ‫دستورالعمل حضرت بھاءﷲ برای اتحاد بشر‪ ,‬دستور ايجاد يا انتخا ِ‬ ‫ِ‬ ‫بنابراين جای تعجب نيست که در‬
‫زبان بين المللی کمکی نيز وجود داشته باشد‪ ,‬زبانی که در تمام مدرسه ھای دنيا تدريس شود‪ .‬به اين صورت بعد از‬
‫زبان جھانی می‬ ‫ِ‬ ‫گذشت يك نسل‪ ،‬ھمه ی انسانھا عالوه بر زبان مادری شان يك زبان بين المللی ھم خواھند داشت‪ .‬اين‬
‫اختراعی جديد باشد‪ .‬اگر يكی از زبانھای موجود در دنيا به‬ ‫ِ‬ ‫تواند يكی از زبانھای موجود در دنيا باشد يا يك زبان‬
‫عنوان زبان عمومی انتخاب شود‪ ،‬افراد زيادی وجود دارند كه به آن زبان صحبت می كنند‪ .‬اگر ھم زبان جديدی اختراع‬
‫شود‪ ،‬می توان دستور زبان ساده تری برايش ساخت و چون مربوط به گروه خاصی نيست‪ ،‬احساسات ھيچ گروھی‬
‫‪١٤٨‬‬
‫تحريك نمی شود‪.‬‬
‫اصل زبان بين المللی کمکی معتقدند‪ ،‬اما نمی گويند كدام زبان بايد زبان بين المللی شود‪ .‬طبق‬ ‫ِ‬ ‫بھائيان به‬
‫دستور حضرت بھاءﷲ‪ ,‬بايد يك انجمن بين المللی تشكيل شود كه افراد متخصص در آن جمع شوند و ھمه ی ملِتھای دنيا‬
‫اين جمع را قبول داشته باشند‪ ،‬بعد اين جمع يك زبان بين المللی تعيين كنند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ تاکيد کرد که زبان بين المللی بايد کمکی باشد‪ ,‬يعنی نبايد زبانھای موجود را سرکوب کند‪.‬‬
‫کنار زبان بين‬
‫ِ‬ ‫زبان بين المللی نيز مثل وحدت عالم انسانی است‪،‬وحدت در کثرت است يعنی تمام زبانھای متنوّع دنيا در‬
‫المللی باقی خواھند ماند‪ .‬دستور تعيين زبان بين المللی نه تنھا زبانھای گوناگون را از بين نمی برد‪ ،‬بلكه از نابودی‬
‫زبانھايی كه افراد كمتری به آنھا صحبت می كنند‪ ،‬جلوگيری می كند‪ .‬مثال بعضی از زبانھای اقليت در سايه ی زبانھای‬
‫اکثريت تحت فشار و در خطر نابودی ھستند‪ .‬وقتی يك زبان بين المللی تعيين شود‪ ،‬اقليتھا ھم زبان عمومی را ياد می‬
‫‪١٤٩‬‬
‫گيرند و ھم می توانند زبان مخصوص خود را داشته باشند و آن را حفظ كنند‪.‬‬

‫دو جنبه ی ظھور الھی‬

‫درک نقشی که ظھور الھی در تاريخ بشر بازی می کند‪ ،‬اساسی است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫برای فھميدن ھمه ی تعاليم بھائی‪,‬‬
‫حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء در مور ِد ظھور تدريجی اديان‪ ,‬توضيح دادند که ھر ظھوری)ھر دينی( دو ھدف‬
‫اساسی دارد‪ .‬اول اين که ھر دينی شناخت ما را نسبت به خداوند‪ ،‬اراده و خواسته ی خدواند برای انسانھا‪ ،‬نسبت به‬
‫ديگران و خودمان افزايش می دھد‪ .‬اما ھر دينی در زمان و مکان خاصی از تکامل اجتماعی ظاھر می شود‪ ،‬بنابراين‬
‫اديان بسته به شرايط ‪ ،‬نيازھای بشر و مشكالت او متفاوت ھستند‪ .‬با توجه به اين مسئله‪ ،‬ھدف دوم ھر دين‪ ,‬ارائه ی‬
‫روش و دانش عملی برای حل مشكالت و چالشھای زمان است‪.‬‬
‫تفاوت اين دو ھدف درآن است كه اولی عمومی و دومی خصوصی است‪ .‬در مرحله ی اول‪ ،‬مظھر ظھور يا‬
‫پيامبر الھی به مسائل عمومی و جنبه ھای ابدی زندگی مثل رنج‪ ،‬تولد‪ ،‬مرگ‪ ,‬ترس و عشق می پردازد‪ .‬اينھا مسائلی‬
‫ھستند كه انسان ھميشه و در ھر زمان و مکانی با آنھا روبرو است‪ .‬در مرحله ی دوم‪ ،‬مظھر ظھور با توجه به شرايط‬
‫زمانی و مکانی‪ ،‬دستورات خاصی به بشر می دھد‪.‬‬
‫بنابراين برای رفع نيازھای ھر دوره ی جديدی‪ ,‬احكام ھر دينی دو جنبه دارد‪ .١ :‬جھانی و عمومی )يا ابدی(‬
‫‪.٢‬اجتماعی )يا موقتی(‪ .‬حضرت عبدالبھاء اين دو جنبه ی دين را به اين صورت توضيح می دھد‪:‬‬
‫"ھر دينی منقسم بدو قسم است قسمی بعالم اخالق تعلّق دارد و آن علويّت عالم انسانی و ترقيّات بشر و‬
‫معرفةﷲ است و کشف حقائق اشياء اين امر معنوی است و اصل اساس الھی ابداً تغيير نمی کند اين اساس جميع اديان‬
‫است لھذا اساس اديان الھی يکی است‪ .‬قسم ثانی تعلّق بمعامالت دارد و آن فرع است باقتضای زمان تغيير می کند‪ ...‬پس‬

‫‪ ١٤٨‬سابقۀ تاريخی و رابطه ی مخصوصی بين امر بھائی و زبان اسپرانتو که دکتر زامنھوف آن را اختراع کرد‪ ,‬وجود دارد‪ .‬دختر دکتر‬
‫زامنھوف‪ ,‬ليديا‪ ,‬يکی از بھائيان فعّال بود و حضرت عبدالبھاء پدر او را به خاطر اين کار بزرگ تحسين کرده است‪ .‬اگرچه حضرت عبدالبھاء‬
‫ھيچگاه نگفت که اين زبان‪ ,‬زبان بين المللی خواھد شد‪ ,‬ولی از آن به عنوان يکی از وسايل اتّحاد عالم ياد کرده است‪ .‬حد اقل اختراع و توسعۀ‬
‫زبان بين المللی امکان پذير است و عالم بشريّت مجبور نيست برای اجرای آن يکی‬‫ِ‬ ‫زبان اسپرانتو نشان داد که اين تعليم حضرت بھاءﷲ يعنی‬
‫از زبانھای موجود دنيا را انتخاب کند‪ .‬اين حقيقت ممکن است مقاومت احتمالی دربرابر اص ِل زبان بين المللی را کاھش دھد‪.‬‬
‫‪ ١٤٩‬به اين طريق‪ ,‬بھائيان احساس می کنند که زبان عمومی بين المللی با آسان نمودن روابط به وحدت عالم انسانی کمک خواھد نمود و در عين‬
‫دسترسی ھمگان را به فرھنگ غنی اقليّت ھا فراھم می کند و در حقيقت اين فرھنگھا را حفظ خواھد کرد‪ .‬اين يک نمونه از روشی‬‫ِ‬ ‫حال امکان‬
‫است که حضرت بھاءﷲ برای برقراری وحدت در کثرت آورده است که با ھمسان و ھمشکل سازی بکلّی متفاوت است‪.‬‬

‫‪٥٣‬‬
‫اينگونه احکام در ھر دوری تغيير می کند و فرع است اس اساس اديان که تعلّق باخالق و روحانيّات دارد تغيير نمی کند‬
‫‪١٥٠‬‬
‫و آن اساس يکی است تع ّدد و تب ّدل ندارد"‬
‫يكی از علتھای مھم تضاد و ستيز سيستمھای مختلف دينی آن است كه پيروان اديان‪ ،‬اين دو دسته احكام را از‬
‫ھم تشخيص نداده اند‪ .‬قوانين اجتماعی با تكامل جامعه تغيير می كنند‪ .‬اگر پيروان دين فكر كنند كه آن قوانين ثابت ھستند‬
‫و نبايد تغيير كنند‪ ،‬با مشكل روبرو می شوند؛ مثالً يھوديان فكر می كردند قوانين اجتماعی موسی تغيير نخواھد كرد‪،‬‬
‫بنابراين وقتی مسيح تعدادی از آن قوانين را تغيير داد‪ ،‬يھوديان خشمگين شدند و مسيح را آزار و اذيت كردند‪.‬‬
‫بعضی از تعاليم بھائی که در صفحات آينده مطرح می شوند‪ ,‬جزو تعاليم اجتماعی ھستند‪ .‬بھائيان معتقدند‬
‫مشكل اساسی ِاجتماع كنونی عدم اتحاد و يگانگی است‪ .‬واضح است که تعاليمی مثل تاسيس يک زبان بين المللی کمکی‪,‬‬
‫عمالً به تاسيس وحدت و يگانگی کمک می کنند‪.‬‬
‫وحدت نشانه ی محبت و عشق است و اختالف نشانه ی نفرت و دشمنی‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد اساس‬
‫تعاليم الھی محبت و عشق است‪ .‬عشق و محبت يك اصل جھانی است كه در ھمه ی اديان مشترك است‪ .‬بنابراين با‬
‫بررسی کامل مشکالت اجتماعی که به خاطر نبودن اتحاد به وجود آمده‪ ،‬می بينيم كه ھمه ی آنھا از نبودن روحانيت‬
‫سرچشمه می گيرند‪ .‬بھائيان معتقدند كه بسياری از تعاليم حضرت بھاءﷲ )مثل تساوی حقوق مردان و زنان( ھم حقايق‬
‫اجتماعی کنونی به شمار می آيند‪.‬‬
‫ِ‬ ‫روحانی جھانی ھستند و ھم عاملھای اساسی برای حل مشکالت‬

‫‪" ١٥٠‬خطابات"‪ ,‬حضرت عبدالبھاء‪ ,‬صص ‪ ١٠٠‬و ‪.١٠١‬‬

‫‪٥٤‬‬
 ‫‪.۶‬خدا‪ ،‬مظاھر الھی يا پيامبران او و انسان‬

‫در اين فصل می خواھيم ببينيم ديانت بھائی چطور به مسائل مھمی كه در ھمه ی اديان مطرح است‪ ،‬می‬
‫ھستی بشر چيست؟ انسان واقعا ً چيست؟ اديان چه نقشی در زندگی روحانی انسان دارند؟ خوبی‬‫ِ‬ ‫پردازد‪ :‬ھدف زندگی و‬
‫ً‬
‫چيست؟ بدی چيست؟ مسئوليت ما در برابر خدا چيست و معنی روحانی زندگی چيست؟ "مظھر ظھور الھی" دقيقا يعنی‬
‫چه؟ و چطور اين عبارت و موضوع که برای اولين بار در دين بھائی به کار رفته‪ ،‬به ايده ی "ظھور الھی" که دراديان‬
‫ديگر نيز مطرح است‪ ،‬مربوط می شود؟‬

‫حقيقت انسان از نظر دين بھائی‬

‫بعضی افراد بدون اين كه ھرگز به معنی زندگی توجه كنند‪ ،‬زندگی می كنند‪ .‬احتماالً زندگی پرمشغله ای‬
‫دارند؛ازدواج می كنند‪ ،‬بچه دار می شوند‪ ،‬كار می كنند‪ ،‬دانشمند يا موسيقيدان می شوند‪ ،‬اما نمی دانند چرا ھمه ی اين‬
‫كارھا را انجام می دھند؛ھدف خاصی ندارند که به فعاليتھای مختلف زندگی شان معنابخشد و احتماالً از حقيقت و ھويت‬
‫خود و اين که واقعا ً چه ھستند تصوير روشنی در ذھن ندارند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ گفت فقط دين می تواند به زندگی ھدف ببخشد‪ .‬اگر آفريننده ای وجود نداشت و انسان به‬
‫صورت تصادفی از "نيروی محركه ی حرارتی" دنيا به وجود آمده بود‪ ،‬زندگی ھدفی نداشت؛ ھر انسانی يك موجود‬
‫مادی و موقتی بود‪ ،‬يک حيوان متفكر كه سعی می کرد در زندگی تا می تواند رفاه و لذت داشته باشد و از رنج و‬
‫زحمت دوری كند فقط در صورتی كه با توجه به آفريننده ی انسان و ھدفی كه اين آفريننده برای انسانھا تعيين كرده‪ ،‬به‬
‫انسان نگاه كنيم ‪،‬مفھومی برای وجود انسان پيدا خواھيم کرد‪ .‬حضرت بھاءﷲ درباره ی ھدف زندگی چنين می گويد‪:‬‬
‫ق و لقای آن بوده و خواھد بود چنانچه در جميع کتب الھيّه و صحف‬ ‫"مقصود از آفرينش عرفان ح ّ‬
‫‪١٥١‬‬
‫متقنه ی ربّانيِه من غير حجاب اين مطلب احلی و مقصد اعلی مذکور و واضح است"‬
‫زندگی را بايد جريان دائمی اکتشاف و رشد شادی بخش روحانی دانست‪ :‬در مراحل اوليه زندگی زمينی‪،‬‬
‫انسان يک دوره تعليم و تربيت را طی می کند و اگر موفق شود‪ ،‬تجھيزات ذھنی و روحانی كه برای ادامه ی رشد نياز‬
‫دارد‪ ،‬به دست می آورد‪ .‬وقتی انسان به بلوغ جسمانی می رسد‪ ،‬مسئوليت پيشرفت خودش را در آينده بر عھده می گيرد‬
‫و از اين به بعد ترقی او به كوشش خود او بستگی دارد‪ .‬ما در جريان زندگی روزمره و درگيری ھای آن‪ ،‬به تدريج‬

‫‪" ١٥١‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.۵٣‬‬

‫‪٥٥‬‬
‫درک خود را از اصول روحانی در زمينه ی حقيقت عميقتر می سازيم و اين درک ما را قادر می سازد تا با خود و‬
‫ديگران و خداوند ارتباط موثرتری برقراركنيم‪ .‬بعد از اين كه زندگی اين دنيا به پايان رسيد‪ ،‬فرد در دنياھای روحانی به‬
‫رشدادامه می دھد‪ .‬اين دنيا در برابر دنيای ديگر مثل دنيای جنينی در برابر دنيا ی ما است‪ ،‬ما از جزئيات آن خبر‬
‫نداريم و حتما ً خيلی گسترده تر از دنيا ی ما است‪.‬‬
‫بھائيان معتقدند روح)يا نفس( بعد از مرگ جسمانی از بين نمی رود‪ .‬بر اساس تعاليم بھائی‪ ،‬حقيقت انسان‬
‫روحانی است‪ .‬ھر انسانی به جز جسم ظاھری و مادی ‪ ،‬روحی نيز دارد كه خدا آن را آفريده و مادی نيست و به جسم‬
‫وابسته نيست‪ .‬برعکس جسم وسيله ی نقليه ی روح است‪ .‬روح وجسم با ھم به وجود می آيند ولی روح بعد از نابودی‬
‫جسم نيز به رشد ادامه می دھد‪ .‬روح جايگاه شخصيت‪ ،‬فكر و ھوشياری انسان است‪.‬‬
‫ھدف اصلی از زندگی انسان رشد و تكامل روح و توانايی ھای روح است‪ .‬روح به سوی خدا پيش می رود‪.‬‬
‫انگيزه و نيروی محرکه او در اين مسير‪ ،‬شناسايی خداوند و عشق خدا است‪ .‬ھر قدر درباره ی خدا مطالب بيشتری ياد‬
‫می گيريم‪ ،‬عشقمان به او بيشتر می شود‪ ،‬و اين عشق كمك می كند با خالق خود رابطه ی نزديكتری داشته باشيم‪ .‬ھر‬
‫قدر به خدا نزديكتر شويم‪ ،‬اخالقمان پاكتر می شود و رفتارمان مثل آينه ای می شود كه صفتھای الھی را منعكس می‬
‫كند‪.‬‬
‫طبق تعاليم حضرت بھاءﷲ‪ ،‬ھمين توانايی ظاھر کردن صفات الھی‪ ،‬حقيقت اصلی روح است‪ .‬اين موضوع‬
‫معنی آيات کتب آسمانی است که می گويند انسان به "صورت و مثال" خدا آفريده شده است‪ .‬اين صفات چيزی خارج از‬
‫روح نيستند‪ ،‬بلکه در روح نھفته اند‪ ،‬مثل رنگ و بو و طراوت گل که در دانه نھفته است‪ .‬فقط الزم است اين خواص‬
‫رشد و پرورش پيدا کنند‪ .‬حضرت بھاءﷲ اين مسئله را اين گونه توضيح می دھد‪:‬‬
‫"کينونت و حقيقت ھر شيئی را به اسمی از اسماء تجلّی نموده و به صفتی از صفات اشراق فرمود‬
‫مگر انسان را که مظھر ک ّل اسماء و صفات و مرآت کينونت خود قرار فرمود و به اين فضل عظيم ومرحمت‬
‫‪١٥٢‬‬
‫قديم خود اختصاص نمود"‬
‫تعاليم بھائی به رشد و تکامل روح فرد "پيشرفت روحانی" می گويد‪ .‬پيشرفت روحانی يعنی به دست آوردن‬
‫توانايی برای عمل مطابق اراده ی خدا و ظاھر کردن صفات و روح خدا در رفتار با خودمان و ديگران‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ به ما می آموزد که تنھا شادمانی واقعی و پايدار‪ ،‬در مسير رشد روحانی است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ فردی را كه از جنبه ی روحانی وجودش آگاه می شود و سعی می كند رشد روحانی کند‪،‬‬
‫"مجاھد" و "سالك سبيل حق" می نامد و او را اين طور توصيف می كند‪:‬‬
‫ق نمايد و از خلق اعراض کند و از عالم تراب منقطع‬ ‫"شخص مجاھد‪ ...‬بايد در ک ّل حين تو ّکل بح ّ‬
‫شود و بگسلد و به رّب االرباب دربندد و نفس خود را بر احدی ترجيح ندھد و افتخار و استکبار را از لوح‬
‫قلب بشويد و به صبر و اصطبار دل بندد و صمت را شعار خود نمايد و از تکلّم بی فايده احتراز کند چه زبان‬
‫ناری است افسرده و کثرت بيان س ّمی است ھالک کننده نار ظاھری اجساد را محترق نمايد و نار لسان ارواح‬
‫و افئده را بگدازد اثر آن نار بساعتی فانی شود و اثر اين نار بقرنی باقی ماند و غيبت را ضاللت شمرد و بآن‬
‫عرصه ھرگز قدم نگذارد زيرا غيبت سراج منير قلب را خاموش نمايد و حيات دل را بميراند و بقليل قانع باشد‬
‫و از طلب کثير فارغ مصاحبت منقطعين را غنيمت شمارد وعزلت از متمسّکين و متکبّرين را نعمت شمرد در‬
‫اسحار باذکار مشغول شود و بتمام ھ ّمت و اقتدار در طلب آن نگار کوشد‪ ...‬آنچه برای خود نمی پسندد برای‬
‫غير نپسندد و نگويد آنچه را وفا نکند‪ ...‬بر عاصيان قلم عفو درکشد و بحقارت ننگرد زيرا حسن خاتمه مجھول‬
‫است‪ .‬ای بسا عاصی که در حين موت بجوھر ايمان موفّق شود و خمر بقا چشد و به مأل اعلی شتابد و بسا‬
‫مطيع و مؤمن که در وقت ارتقای روح تقليب شود و باسفل درکات نيران مق ّر يابد‪.‬‬
‫باری مقصود از جميع اين بيانات متقنه و اشارات محکمه آنست که سالک و طالب بايد جز خدا را‬
‫فنا داند و غير معبود را معدوم شمرد و اين شرايط از صفات عالّين و سجيّه روحانيّين است که در شرايط‬
‫مجاھدين و مشی سالکين در مناھج علم اليقين ذکر يافت و بعد از تحقّق اين مقامات برای سالک فارغ و طالب‬
‫‪١٥٣‬‬
‫صادق لفظ مجاھد در باره ی او صادق می آيد‪"...‬‬
‫حضرت بھاءﷲ توضيح می دھد كه نقش اساسی و روحانی دين آن است كه به انسان كمك كند تا خودش را‬
‫بشناسد و بفھمد كه خدا برای او چه چيزی می خواھد‪ .‬تعاليم روحانی كه پيامبران برای بشر می آورند به انسان كمك می‬
‫ھدف و نيروھای روحانی زندگی را درك كند‪ ،‬که قوانين زندگی را بفھمد‪ .‬ھر تالشی كه برای اجرای تعاليم‬ ‫ِ‬ ‫كنند كه‬
‫ً‬
‫الھی بكنيم‪ ،‬به پيشرفت استعدادھای روحانی ما كمك می كند‪ .‬مثال كسی كه سعی می كند به پيروی از تعاليم حضرت‬
‫بھاءﷲ تعصب و خرافات را كنار بگذارد‪ ،‬ديگران را بھتر می شناسد و عشقش به آنھا بيشتر می شود؛ اين به فرد کمک‬
‫می کند تا زندگی موثرتری داشته باشد‪.‬‬

‫‪" ١٥٢‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.۵٠‬‬

‫‪" ١٥٣‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١٧٠‬‬

‫‪٥٦‬‬
‫حضرت بھاءﷲ می گويد بدون پيامبران و تعاليم آنان نمی توان از نظر روحانی پيشرفت كرد‪ .‬معنای روحانی‬
‫زندگی برايمان آشکار نمی شود‪ ،‬حتی اگر برای کشف آن بسيار تالش کنيم‪ .‬به ھمين دليل بھائيان دين را کليد اساسی‬
‫برای يک زندگی روحانی موفق می دانند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ درباره ی مظاھر ظھور الھی و تاثير آنان بر پيشرفت روحانی بشر چنين می گويد‪:‬‬
‫"‪ ...‬تا جميع ناس در ظ ّل تربيت آن آفتاب حقيقت تربيت گردند تا باين رتبه و مقام که در حقائق‬
‫ايشان مستودع است مشرّف و فائز شوند‪ .‬اين است که در جميع اعھاد و ازمان انبياء و اولياء با قوّت ربّانی و‬
‫‪١٥٤‬‬
‫قدرت صمدانی در جميع ناس ظاھر گشته‪"...‬‬
‫البته دين بُعد اجتماعی نيز دارد و بھائيان معتقدند كه دوری گزيدن از جامعه و افراد برای پيشرفت روحانی‬
‫الزم نيست و كمكی ھم به پيشرفت روحانی نمی كند )البته گاھی انزوای موقتی قابل قبول و بی ضرر و مفيد است(‪.‬‬
‫چون انسان موجودی اجتماعی است‪ ،‬بيشترين پيشرفت او نيز در جامعه و زندگی و ھمكاری با ديگران ايجاد می شود‪.‬‬
‫اگر با ديگران ھمكاری كنيم و اين ھمكاری از روی محبت و تعاون وخدمت باشد‪ ،‬در پيشرفت روحانيمان بسيار موثر‬
‫است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ می فرمايد كه ھدفی که خدا برای انسان تعيين کرده به ھر دو جنبه ی دين‪ ،‬يعنی جنبه ی‬
‫روحانی و اجتماعی دين مربوط است‪:‬‬
‫"خواست يزدان از پديداری فرستادگان دو چيز بوده نخستين رھانيدن مردمان از تيرگی نادانی و‬
‫‪١٥٥‬‬
‫رھنمائی بروشنائی دانائی‪ .‬دويم آسايش ايشان و شناختن و دانستن راھھای آن"‬
‫به عبارتی‪ ،‬پيشرفت اجتماعی بشر‪ ،‬اگر در مسير درستی باشد‪ ،‬بايد نمودار کلّی پيشرفت روحانی بشر باشد‪:‬‬
‫"‪ ...‬جميع از برای اصالح عالم خلق شده اند لعمرﷲ شؤونات درنده ھای ارض اليق انسان نبوده و‬
‫‪١٥٦‬‬
‫نيست شأن انسان رحمت و محبّت و شفقت و بردباری با جميع اھل عالم بوده و خواھد بود"‬
‫حضرت بھاءﷲ درباره ی روح انسان و ارتباط آن با جسم می فرمايد‪:‬‬
‫"معلوم آن جناب بوده که روح در رتبه ی خود قائم و مستقّر است و اينکه در مريض ضعف مشاھده‬
‫می شود به واسطه ی اسباب مانعه بوده واالّ در اصل ضعف بروح راجع نه‪...‬ولکن بعد از خروج از بدن‬
‫بقدرت و ق ّوت و غلبه ای ظاھر که شبه آن ممکن نه‪...‬در آفتاب خلف سحاب مالحظه فرمائيد که در رتبه ی‬
‫خود روشن و مضيیء است ولکن نظر به سحاب حائله دور او ضعيف مشاھده می شود و ھمين آفتاب را روح‬
‫انسانی مالحظه فرمائيد وجميع اشياء را بدن او که جميع بدن بافاضه و اشراق آن نور روشن و مضيیء ولکن‬
‫اين مادامی است که اسباب مانعه ی حائله منع ننمايد و حجاب نشود و بعد از حجاب ظھور نور شمس ضعيف‬
‫‪١٥٧‬‬
‫مشاھده می شود‪...‬ھمچنين است آفتاب نفوس که به اسم روح مذکور شده و می شود"‬
‫روح نه تنھا پس از مرگ جسم به زندگی خود ادامه می دھد‪ ،‬بلکه در حقيقت جاودان و فناناپذير است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫"فاعلم انّه يصعد حين ارتقائه الی ان يحضر بين يدی ﷲ فی ھيکل ال تغيّره القرون و االعصار و ال‬
‫‪١٥٨‬‬
‫حوادث العالم و ما يظھر فيه و يکون باقيا ً بدوام ملکوت ﷲ و سلطانه و جبروته و اقتداره"‬
‫محضر خداوند‬
‫ِ‬ ‫]ترجمه‪ :‬پس بدان که روح در حين صعود )مرگ( ارتقاء می يابد تا اين که در‬
‫حاضر می شودبا ھيکلی که قرون و اعصار و حوادث عالم و آنچه در آن است در آن تغييری نمی دھد و تا‬
‫اقتدار خداوند باقی است‪ ،‬روح باقی می ماند‪[.‬‬
‫ِ‬ ‫زمانی که ملکوت الھی و سلطنت و غلبه و‬
‫حضرت عبدالبھاء درباره ی جاودانگی روح توضيح می دھد که ھر چيزی که در جھان آفرينش از ترکيب‬
‫عناصر مختلف به وجود آمده باشد‪ ،‬قطعا ً روزی تجزيه و تحليل خواھد شد‪ ،‬ولی روح ترکيب عناصر نيست‪ ،‬از اتم‬
‫ساخته نشده و جسمانی نيست بلکه باقی و جاودان است‪:‬‬
‫"از اصل نفس ناطقه يعنی روح انسانی در اين جسد حلول ننموده است و به اين جسد قائم نبود تا بعد‬
‫از تحليل اين ترکيب جسد محتاج به جوھری گردد که قائم به آن باشد بلکه نفس ناطقه جوھر است و جسد قائم‬
‫‪١٥٩‬‬
‫به آن‪ .‬شخصيت نفس ناطقه از اصل است به واسطه اين جسد حاصل ننمايد"‬
‫طبق تعاليم بھائی انسان قبل از زندگی روی زمين وجود نداشته است؛ روح چند بار در بدنھای مختلف تولد‬
‫نمی يابد و حلول نمی کند‪ ،‬برعکس‪ ،‬روح ھميشه به طرف خدا می رود و از دنيای مادی دور می شود‪ .‬يک انسان طی‬
‫نه ماه در رحم‪ ،‬برای ورود به اين دنيای مادی آماده می شود‪ .‬در آن دوره ی نه ماھه‪ ،‬جنين تجھيزات جسمانی الزم‬
‫برای زندگی در اين دنيا )مثل چشم‪ ،‬دست و پا و اندامھای ديگر( را به دست می آورد‪ .‬دنيای مادی برای انسان مثل‬

‫‪" ١٥٤‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.۵٢‬‬

‫‪" ١٥٥‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.۵٨‬‬
‫‪" ١٥٦‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١۴٠‬‬
‫‪" ١٥٧‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١٠۴‬‬
‫‪" ١٥٨‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١٠۵‬‬
‫‪" ١٥٩‬مفاوضات عبدالبھاء" صص ‪.١٨٠-١٨١‬‬

‫‪٥٧‬‬
‫رحمی است که فرد را برای ورود به دنيای روحانی آماده می کند‪ .‬بنابراين زمان زندگی ما در اين دنيا دوره ای برای‬
‫آماده شدن است؛ قرار است ما در اين دوران تجھيزات روحانی و ذھنی الزم برای زندگی پس از مرگ را به دست‬
‫آوريم‪.‬‬
‫اما بر خالف رشد جسمانی در رحم مادر که بدون خواست و اراده ی انسان صورت می گيرد‪ ،‬رشد روحانی‬
‫و ذھنی در اين دنيا شديداً به تالشھای ھوشيارانه فرد وابسته است‪:‬‬
‫"آفريننده يکتا مردم را يکسان آفريده و او را بر ھمه آفريدگان بزرگی داده پس بلندی و پستی و‬
‫‪١٦٠‬‬
‫بيشی و کمی بسته بکوشش اوست ھر که بيشتر کوشد بيشتر رود"‪.‬‬
‫بر اساس عقيده ی بھائی‪ ،‬خدا ھميشه تاييد و كمك خود را به انسانھا می دھد اما اين انسان است كه بايد به‬
‫بخشش خدا پاسخ مناسب بدھد و اجازه بدھد كه لطف خدا در روحش نفوذ كند واورا تغيير دھد‪" :‬ھر قدر تاييدات الھی‬
‫قوی باشند‪ ،‬تا با تالش فردی مستمر و ھوشيارانه تکميل نشود‪ ،‬نمی تواند کامالً موثر واقع شود و سود واقعی و پايدار‬
‫داشته باشد‪ ١٦١".‬بنابراين "رستگاری" چيزی نيست كه خدا به انسان ببخشد بلكه دو طرفه است‪ :‬يك طرف خدا است كه‬
‫به انسانھا بخشش می كند و طرف ديگر انسان است كه بايد تالش زيادی بكند و آگاھانه به سوی رستگاری برود‪.‬‬
‫چون ماھيت اساسی ما روحانی است‪ ،‬توانايی ھای اساسی ما نيز توانايی ھا و استعدادھای روحمان است‪ .‬به‬
‫عبارتی شخصيت فرد و استعدادھای ذھنی و روحانی اصلی فرد در روح او قرار دارد؛ اگر چه اين استعدادھا در‬
‫دوران کوتاه زندگی زمينی در اين دنيا آشكار می شود‪ .‬بعضی از استعدادھايی که حضرت بھاءﷲ به عنوان استعدادھای‬
‫روح انسانی نام می برد اينھا است‪ .١ :‬ذھن كه توانايی تفکر منطقی و جستجوی ذھنی را نمايش می دھد‪ .٢ ،‬اراده كه‬
‫استعداد كارھای خود خواسته وارادی را نمايش می دھد و ‪ .٣‬قلب كه استعداد عشق فداكارانه‪ ،‬ھوشيارانه و سنجيده‬
‫برای ھمنوع )نوع دوستی( را نمايش می دھد‪.‬‬
‫فقط انسان اين استعدادھای درونی را دارد و حيوانات و گياھان و ‪ ...‬ازآن بی بھره اند ‪ .‬حيوانات نوعی روح‬
‫و عاطفه دارند ولی مثل انسان ھوشيار يا از وجود خود آگاه نيستند‪ .‬حيوانات بر اساس غريزه مجبورند کارھای خاصی‬
‫انجام دھند‪ ،‬غريزه بخشی از وجود جسمانی آنھا است‪ .‬با اين وجود حيوانات توانايی تفکر ھوشيارانه‪ ،‬بررسی منطقی و‬
‫کارھای ارادی را که مخصوص انسانھا است‪ ،‬ندارند‪ .‬آنھا نمی دانند چه ھستند وبرای چه ھدفی به وجود آمده اند‪.‬‬
‫تعاليم بھائی می گويد كه نوع انسان به تدريج تكامل پيدا كرده تا به مرحله ی كنونی انسان بالغ رسيده است‪.‬‬
‫ھمانطور كه جنين در شكم مادر رشد می كند و شكل می گيرد‪ ،‬نوع انسان ھم در اين دنيا كم كم تكامل پيدا می كند‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬
‫"شبھه ای نيست که نطفه ی بشر يک دفعه اين صورت را نيافته و مظھر فتبارک ﷲ احسن الخالقين‬
‫نگشته بلکه لھذا به تدريج حاالت متنوعه پيدا نموده و ھيأتھای مختلفه يافته تا اينکه به اين شمايل و جمال و‬
‫کمال و لطافت و حالوت جلوه نموده پس واضح و مبرھن است که نشو و نمای انسان در کره ی ارض به اين‬
‫مک ّملی مطابق نشو و نمای انسان در رحم مادر به تدريج و انتقال از حالی به حالی و از ھيأت و صورتی به‬
‫‪١٦٢‬‬
‫ھيأت و صورتی ديگر بوده‪".‬‬
‫حضرت عبدالبھاء تاكيد می كند كه گرچه انسان از نظر جسمانی تکامل يافته‪ ،‬ولی از ابتدا از نوع ممتاز انسان‬
‫بوده و از نوع حيوان نبوده است‪:‬‬
‫ّ‬
‫"يعنی نطفه ی انسان احواالت مختلفه پيدا کند و درجات متعدده قطع نمايد تا اينکه بصورت فتبارک‬
‫ﷲ احسن الخالقين رسيده آثار رشد و بلوغ در آن نمايان گردد و ھمچنين در بدو وجود انسان در اين کره ی‬
‫ارض از بدايت تا باين ھيأت و شمايل و حالت رسيده البد م ّدتی طول کشيده درجاتی ط ّی کرده تا بآن حالت‬
‫رسيده ولی از بدو وجودش نوع ممتاز بوده است‪ .‬مثل اينکه نطفه ی انسان در رحم مادر در بدايت به ھيأت‬
‫عجيبی بوده اين ھيکل از ترکيبی به ترکيبی از ھيأتی به ھيأتی از صورتی به صورتی انتقال نموده است تا‬
‫نطفه در نھايت جمال و کمال جلوه نموده است ا ّما ھمان وقتی که در رحم مادر به ھيأت عجيبی بکلّی غير از‬
‫اين شکل و شمايل بوده است نطفه نوع ممتاز بوده است نه نطفه ی حيوان و نوعيّتش و ماھيّتش ابداً تغيير‬
‫‪١٦٣‬‬
‫نکرده‪".‬‬
‫پس انسان از ابتدا انسان بوده‪ ،‬حتی وقتی به شکل جسمانی کامل امروزی در نيامده بوده و جسمی شبيه بعضی‬
‫گونه ھای حيوانات داشته است؛ چون انسان از ابتدا ممتاز و اشرف مخلوقات بوده و دارای فكر و روح غير مادی بوده‬
‫است‪.‬‬
‫البته جسم انسان مثل جسم حيوان از عناصر مختلفی تشكيل شده كه با ھم تركيب شده اند‪ .‬به خاطر اين عناصر‬
‫مادی‪ ،‬انسان شباھتھايی به حيوان دارد؛ در زمان زندگی جسمانی‪ ،‬تحت تاثير خواسته ھا و رنجھای حيوانی است‪ ،‬مثل‬
‫گرسنگی‪ ،‬حس جنسی‪ ،‬ترس‪ ،‬درد‪ ،‬خشم‪،‬بيماری ھای جسمی يا روانی و ‪ ...‬اين نيازھا باعث می شوند كه انسان به‬

‫‪" ١٦٠‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪۵٩‬و‪.۶٠‬‬

‫‪ ١٦١‬ترجمه ای از بيان شوقی ربانی‪ ،‬نقل از "‪) "The Concept of Spirituality‬مفھوم روحانی بودن( نوشته ی ويليام ھاچر‪،‬ص‪.٩‬‬
‫‪ ١٦٢‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص ‪.١٣٩‬‬
‫حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص ‪.١۴٠‬‬ ‫‪١٦٣‬‬

‫‪٥٨‬‬
‫كارھای حيوانی تمايل داشته باشد‪،‬از طرف ديگر وجود روحانی انسان او را به ھدفھای ديگری ھدايت می كند‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ می فرمايد كه مبارزه برای کنترل کردن خواھشھای جسمانی و ھدايت آگاھانه ی آنھا بخش مھمی از مراحل رشد‬
‫انسان است‪ .‬با ھماھنگ کردن خواسته ھای جسمانی و روحانی‪ ،‬انسان به كمال می رسد‪.‬‬
‫اگر انسان برای ھماھنگ كردن خواسته ھای مادی اش با وجود روحانی خود تالش نكند‪ ،‬خواسته ھای‬
‫جسمانی‪ ،‬انسان را دراختيار خود می گيرند و انسان برده ی شھوت می شود و آن وقت بخشی از توانايی ھای روحانی‬
‫را ناديده می گيرد‪ .‬مثالً كسی كه به مواد مخدر معتاد است‪ ،‬نمی تواند استعدادھای روحانی خود را پرورش دھد؛ تنھا‬
‫راه حل اين است كه خود را از اعتياد رھا كند‪ .‬ھمين طور اگر انسان تمام وقت و نيرويش را صرف كارھای مادی‬
‫بكند‪ ،‬ديگرفرصت و نيرويی برای پرورش وجود روحانی خود نخواھد داشت‪.‬‬
‫ً‬
‫دين بھائی خواسته ھای مادی را بد و "شيطانی" نمی داند‪ ،‬چون ھمه ی آفريده ھای خدا اساسا "خير" و خوب‬
‫ھستند‪ .‬ھدف از استعدادھای جسمانی آن است كه به بشر در راه تكامل روحانی كمك كنند و جسم نيز َمر َکب روح است‪.‬‬
‫وقتی روح آگاھانه بتواند نيروھای جسمانی را كنترل كند‪ ،‬اين نيروھا ابزاری می شوند برای نشان دادن کيفيتھای‬
‫روحانی‪ .‬تنھا شھوتھای كنترل نشده ھستند كه می توانند مضر باشند و مانع تكامل روحانی فرد بشوند‪.‬‬
‫مثالً حس جنسی‪ ،‬نعمتی الھی است كه اگر كنترل شود و از طريق ازدواج و مشروع برآورده شود‪ ،‬باعث می‬
‫شود كه استعدادھای روحانی عشق و محبت جلوه كند ولی اگر از آن سوء استفاده شود‪ ،‬به فساد و بيھودگی و حتی اعمال‬
‫مخرّب منجر می شود‪.‬‬
‫جسم وسيله ی نقليه ی روح است‪ .‬به ھمين دليل بايد از آن نگھداری کرد‪ .‬حضرت بھاءﷲ رياضت كشيدن و‬
‫دوری از زندگی را به شدت نھی كرده است و به جای آن توصيه كرده است كه انضباط و كنترل سالم و عقالنی را‬
‫رعايت كنيم‪ .‬دين بھائی برای مواظبت از جسم‪ ،‬احكام و دستورات گوناگونی دارد مثالً تغذيه ی مناسب‪ ،‬شستشوی مرتب‬
‫بدن و ‪...‬اساس اين گونه تعاليم نيز مثل ساير تعاليم بھائی اعتدال است‪ :‬چيزھايی که اگر در حد اعتدال باشند خوب و‬
‫مفيدند‪ ،‬درصورتی که از اعتدال خارج شوند‪ ،‬ضرر خواھند داشت‪.‬‬
‫گاھی اوقات بعضی اتفاقات برای انسان پيش می آيد كه از کنترل انسان خارج ھستند و می توانند اثر بدی بر‬
‫تكامل انسان بگذارند مثالً ضعف مادرزادی‪ ،‬تغذيه ی نامناسب در دوره ی كودكی‪ ،‬تصادف و ‪ ...‬نكته ی مھم اينجا است‬
‫كه اين مشكالت نمی تواند جلوی پيشرفت روح را برای ھميشه بگيرد و حداكثر می تواند در اين دنيا مانع پيشرفت‬
‫روحانی فرد شود؛ شايد ھم قرار است عقب ماندن در اين دنيا با يك پيشرفت سريع روحانی جبران شود‪ .‬طبق تعاليم‬
‫بھائی‪ ،‬اگر فردی با شجاعت و اراده با نقص جسمی‪ ،‬احساسی يا ذھنی خود مبارزه كند‪ ،‬به پيشرفتھای روحانی بزرگی‬
‫می رسد و شايد فرد به اين ديدگاه برسد که اين نقصھا موھبت و ھديه ی خدا ھستند که سرانجام باعث رشد روحانی او‬
‫شده اند‪.‬مسائل جسمانی موقتی ولی گاھی بسيار موثر ھستند‪ ،‬بنابراين جريان رشد روحانی فراتر از آن است که بعضی‬
‫فيلسوفان مادی می پندارند‪ .‬بعضی از فيلسوفان مادی فكر می كنند انسان در محدوده ی وراثت و محيط تعريف می شود‪،‬‬
‫اما اين طور نيست‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬
‫"‪...‬ھر شيیء موجودی الب ّد بر اين است يا در ترقّی است يا در ت ّدنی در کائنات توقّف نيست زيرا جميع کائنات‬
‫حرکت جوھری دارند يا از عدم بوجود آيند يا از وجود بعدم روند انسان از بدايت وجود رو بترقّی است تا بدرجه ی‬
‫توقّف رسد بعد از توقّف ت ّدنی است‪ ...‬اين واضح است که از برای روح توقّف نيست ت ّدنی نيست چون ت ّدنی نيست البد‬
‫رو بترقّی است‪ ...‬در عالم ناسوت تزايد و تناقض است نه ملکوت در عالم ارواح تناقض و ت ّدنی نيست مثل اينکه عقل و‬
‫علم انسان دائما ً رو به تزايد است‪ ...‬ا ّما روح انسانی ترکيب نيست از عناصر مختلفه نيست بلکه مجرّد از عناصر است‬
‫‪١٦٤‬‬
‫و مق ّدس از طبايع چون مر ّکب از عناصر نيست اين است که ح ّی و باقی است و در نشئه ی ابدی است‪".‬‬
‫مسئله ی پيشرفت از راه تحمل سختی ھا و مبارزه ی معنوی در خيلی از آثار بھائی آمده است‪ .‬البته خيلی از‬
‫ناراحتی ھا به خاطر رفتار نامناسب خودمان است و می توانستيم از آنھا جلوگيری کنيم‪ ،‬ولی با اين وجود تحمل سختی‬
‫برای ھر گونه رشدی الزم است‪ .‬ھمه ما اين موضوع را درک می کنيم و می پذيريم كه تحمل و فداكاری برای‬
‫موفقيتھای مادی و علمی الزم است‪ ،‬ديگر چه رسد به پيشرفت روحانی‪:‬‬
‫"ھر امر مھ ّمی در اين جھان بايد با توجّه شديد طالب آن ھمراه باشد حال که طالب مسائل ما ّدی رنج‬
‫‪١٦٥‬‬
‫و زحمت فراوان تح ّمل می کند برای کسب مقامات روحانی چقدر بايد زحمت کشيد‪".‬‬
‫به مسئله ی رابطه ی بين خوبی وبدی در انسان می رسيم‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬
‫"در فطرت شرّی نيست ک ّل خير است حتّی صفات و خلقی که مذموم و مالزم ذاتی بعضی از نوع‬
‫انسانيست ولی فی الحقيقه مذموم نه ‪ .‬مثالً در بدايت حيات مالحظه ميشود که طفل در شير خوردن از پستان‬
‫آثار حرص از او واضح و آثار غضب و قھر از او مشھود پس حسن و قبح در حقيقت انسان خلقيست و اين‬
‫منافی خيريت محض در خلقت و فطرتست ‪ .‬جواب اينست که حرص که طلب ازدياد است صفت ممدوح است‬
‫ا ّما اگر در موقعش صرف شود مثالً اگر انسان حرص در تحصيل علوم و معارف داشته باشد و يا آنکه حرص‬

‫‪ ١٦٤‬حضرت عبدالبھاء "خطابات" صص ‪ – .١۶٨ – ١۶٧‬به ھرحال تکامل روحانی بشر در اين جھان و دنيای آينده محدود است‪ .‬بھاييان‬
‫معتقدند كه بشر ھمواره بسوی کمال حرکت مي كند ولی ھرگز به کمال مطلق نمي رسد‪.‬‬
‫‪ ١٦٥‬حضرت عبدالبھاء ‪ ”DIVINE ART OF LIVING’ .‬ص ‪.١٠٢‬ترجمه‪.‬‬

‫‪٥٩‬‬
 ‫در رحم و مروّت و عدالت داشته باشد بسيار ممدوح است و اگر بر ظالمان خونخوار که مانند سباع درنده‬
‫ھستند قھر و غضب نمايد بسيار ممدوح است ولی اگر اين صفات را در غير مواضع صرف نمايد مذموم است‬
‫‪ ...‬پس معلوم شد که در وجود ايجاد ابداً ش ّر موجود نيست ا ّما اخالق فطريه انسان چون در مواضع غير‬
‫مشروعه صرف شود مذموم گردد ‪ .‬مثالً شخص غن ّی کريمی بفقيری احسانی نمايد که در احتياجات ضروريه‬
‫خويش صرف نمايد آن شخص فقير اگر آنمبلغ را در موارد غير مشروعه صرف کند مذموم گردد بھمچنين‬
‫جميع اخالق فطريه انسان که سرمايه حياتست اگر در موارد غير مشروعه اظھار واستعمال شود مذموم گردد‬
‫‪١٦٦‬‬
‫پس واضح شد که فطرت خير محض است ‪"...‬‬
‫بنابراين موضوع "گناه نخستين" و يا ھر مسئله ی ديگری كه ذات وسرشت انسان را شر وبد و "سرشته از‬
‫گناه" می داند‪ ،‬در دين بھائی مورد قبول نيست‪ .‬ھمه ی استعدادھای ما خدادادی است و بنابراين برای رشد روحانی ما‬
‫مفيد است‪ .‬به اين صورت‪ ،‬دين بھائی وجود شيطان‪ ،‬شر و نيروی اھريمنی را قبول ندارد‪ .‬طبق آثار بھائی "شر" فقط‬
‫نبود"خير" است‪ ،‬ھمانطور كه تاريكی نبود نور است و سرما وجود نداشتن گرما‪ ١٦٧.‬روی كره ی زمين تنھا يك منبع‬
‫زندگی ھست كه تمام نيروھای ديگر و تمام موجودات روی زمين از نيروی او به وجود آمده اند و آن منبع خورشيد‬
‫است‪ .‬به ھمان ترتيب از نظر دين بھائی در تمام دنيا فقط يك منبع و يك نيرو وجود دارد‪:‬خدا‪.‬‬
‫اگر کسی با اراده ی خود که موھبت الھی است‪ ،‬از اين نيرو دوری كند يا برای پيشرفت روحانی خود زحمت‬
‫كافی نكشد‪ ،‬نتيجه اش نقص و تکامل نيافتن است‪ .‬چه در خودمان و چه در جامعه‪" ،‬نقطه تاريك" به وجود خواھد آمد‪.‬‬
‫اين نقاط تاريک‪ ،‬نقص ھستند و حضرت عبدالبھاء می گويد که شيطان و شر نقص است‪.‬‬
‫اگر يك ببر آھويی را شكار كند و بخورد اين شر نيست چون غريزه ی ببر اين است كه برای ادامه ی زندگی‬
‫چنان كاری بكند‪ ،‬اما اگر يك انسان ‪ ،‬انسان ديگری را بكشد و بخورد‪" ،‬شر" است چون انسان برای زنده ماندن مجبور‬
‫نيست اين كار را بكند‪ ،‬راھھای ديگری ھم ھست‪.‬‬
‫ما نيز مثل بقيه ی موجودات نيازھای ذاتی داريم كه بايد ارضاء شوند ‪ .‬بعضی از اين نيازھا مادی و محسوس‬
‫ھستند و بعضی روحانی و غير محسوس‪ .‬خدا ما را اين طور آفريده است‪ .‬چون خدا به ما مھربان است‪ ،‬راھی برای‬
‫ارضای ھر يک از نيازھايمان به ما ارائه کرده است‪ .‬اما اگر از روی غفلت يا نافرمانی سعی کنيم به روش نامناسب و‬
‫نامشروعی نيازھا را برطرف کنيم‪ ،‬سرشت خود را ناديده گرفته ايم و شھوت ھای جديدی در خود ايجاد کرده ايم که‬
‫قادر نيستيم آنھا را برآورده كنيم ‪ .‬به اين بيان حضرت عبدالبھاء توجه كنيم‪:‬‬
‫"استعداد بر دو قسم است استعداد فطری و استعداد اکتسابی استعداد فطری که خلق الھيست ک ّل خير‬
‫محض است در فطرت ش ّر نيست ا ّما استعداد اکتسابی سبب گردد که ش ّر حاصل شود ‪ .‬مثالً خدا جميع بشر را‬
‫چنين خلق کرده و چنين قابليت و استعداد داده که از شھد و ش ّکر مستفيد شوند و از س ّم متضرّر و ھالک گردند‬
‫اين قابليت و استعداد فطريست که خدا بجميع نوع انسان يکسان داده است ‪ .‬ا ّما انسان بنا ميکند کم کم استعمال‬
‫س ّم نمودن ھر روزی مقداری از س ّم ميخورد اندک اندک زياد ميکند تا بجائی ميرسد که ھر روز اگر يک‬
‫درھم افيون نخورد ھالک ميشود و استعداد فطری بکلّی منقلب ميگردد ‪ .‬مالحظه کنيد که استعداد و قابليت‬
‫فکری از تفاوت عادت و تربيت چگونه تغيير می يابد که بالعکس ميشود ‪ .‬اعتراض بر اشقيا از جھت استعداد‬
‫‪١٦٨‬‬
‫و قابليت فطری نيست بلکه اعتراض از جھت استعداد و قابليت اکتسابيست"‬
‫حضرت بھاءﷲ ھشدار داده كه غرور و خودخواھی از بزرگترين مانعھای پيشرفت روحانی است‪ .‬غرور‬
‫يعنی بيش از حد خود را در جھان مھم دانستن که منجر می شود به برتر دانستن خود از ديگران‪ .‬شخص مغرور حس‬
‫برتری‬
‫ِ‬ ‫می كند بايد زندگی خود و شرايط دور و برش را كنترل كند‪ ،‬سعی می كند بر ديگران سلطه پيدا كند تا به توھم‬
‫خودش نسبت به ديگران ادامه دھد‪ .‬بنابراين غرور مانع پيشرفت روحانی است چون فرد را مجبور می کند ھمواره‬
‫توقعات و توھمات بيجا داشته باشد و ھمواره برای رسيدن به آنھا تالش بکند‪.‬‬
‫به عبارتی‪ ،‬برای تشخيص خوبی از بدی و درست از نادرست از نظر دين بھائی‪ ،‬بايد ببينيم چه چيزی به‬
‫پيشرفت روحانی كمك می كند و چه چيزی كمك نمی كند‪:‬ھر چيزی باعث پيشرفت روحانی شود"خير" است و ھرچه‬
‫مانع پيشرفت روحانی است‪"،‬شر" است‪ .‬به اين ترتيب تشخيص خوبی از بدی و درست از نادرست به معنی رسيدن به‬

‫‪ ١٦٦‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص ‪ ١۶٣‬و ‪.١۶۴‬‬

‫‪ ١٦٧‬حضرت بھاءﷲ توضيح دادند که ذکر شيطان در آثار مق ّدسۀ انبيای قبل بصورت مثال و تشبيه آمده و نبايستی بمعنای ظاھری آن توجّه‬
‫داشت‪ .‬شيطان تجسّم طبع دنيوی بشر است که اگر با روح ھم آھنگ نشود موجب تباھی خواھد بود‪ .‬چنانچه بوجود خدای عادل و مھربان معتقد‬
‫باشيم و در عين حال وجود شيطان را نيز قبول کنيم مشکلی فلسفی بوجود خواھد آمد‪ .‬ح ّل چنين مشکلی در آثار حضرت بھاءﷲ و حضرت‬
‫عبدالبھاء به تفصيل آمده است‪.‬‬
‫سمبل حاالت روحانی و روانی نزديک بودن به خدا يا دور بودن‬
‫ِ‬ ‫به ھمان صورت‪ ،‬طبق تعاليم بھائی‪ ،‬بھشت و جھنم نيز معنای ظاھری ندارند و‬
‫طبيعی رشد روحانی و جھنم نتيجه ی رشد روحانی نکردن است‪.‬‬
‫ِ‬ ‫از او‪ .‬بھشت نتيجه ی‬
‫‪ ١٦٨‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص ‪.١۶٣‬‬

‫‪٦٠‬‬
‫مرحله ای از خودشناسی و درک است که به فرد اجازه می دھد بفھمد چه چيزی به پيشرفت روحانی كمك می كند و چه‬
‫چيزی كمك نمی كند‪ ١٦٩.‬اين فھم و درک را فقط پيامبران می توانند به بشر بدھند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ بارھا تاكيد می كند كه فقط دين الھی می تواند انسان را از عيب و نقص نجات بدھد‪ ،‬زيرا‬
‫پيامبران می آيند تا مسير رشد روحانی را نشان دھند و قلب مردم را با نور محبت خداروشن كنند و به انسان در پيدا‬
‫كردن استعدادھای درونی اش كمك كنند و او را راھنمايی كنند تا برای رسيدن به حق و راستی تمام تالش خود رابكند‪.‬‬
‫اين ھمان رستگاری است که دين می آورد‪.‬دين ما را از "گناه نخستين" پاك نمی كند و ما را از شيطان حفظ نمی كند‪،‬‬
‫دين ما را از اسارت وچنگ طبيعت مادی خود "نجات" می دھد‪ ،‬اسارتی که باعث نااميدی ما است و جامعه را به‬
‫نابودی تھديد می کند‪ .‬دين می آيد و راه شادی و خوشبختی ھميشگی را به ما نشان می دھد‪.‬‬
‫در حقيقت‪ ،‬دليل اساسی ناراحتيھا و نارضايتی ھای ھمه گير و درگيری ھا و بحرانھای عميق اجتماعی در‬
‫دنيای امروز آن است که بشر از دين و تعاليم روحانی رو بر گردانده است‪ .‬بھائيان معتقدند نجات انسانھا در ھر زمانی‪،‬‬
‫در توجه دوباره به خدا‪ ،‬در قبول دعوت پيامبرانی که برای آن زمان آمده اند و پيروی از تعاليم آسمانی آنھا است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ می گويد كه اگر خوب خودمان را بشناسيم‪ ،‬اعتراف می كنيم كه واقعا ً صاحب ھيچ چيز نيستيم؛ ھر چه‬
‫ھستيم و ھر چه داريم )جسم خاکی‪ ،‬روح و عقل( ھمه از جانب خدا است‪ .‬خدا به خاطر فضل و مھربانی اش اين ھمه‬
‫نعمت به ما داده است‪ ،‬پس ما در برابر او وظيفه ای داريم‪ .‬حضرت بھاءﷲ می گويد كه ما دو وظيفه ی اصلی در برابر‬
‫خدا داريم‪ :‬شناخت خدا وعمل به تعاليم او‪:‬‬
‫ان اوّل ما کتب ﷲ علی العباد عرفان مشرق وحيه و مطلع امره الّذی کان مقام نفسه فی عالم االمر‬ ‫" ّ‬
‫و الخلق‪ ...‬اذا فزتم بھذاالمقام االسنی و االفق االعلی ينبغی لک ّل نفس اَن يتّبع ما امر به من لدی المقصود النّھّما‬
‫‪١٧٠‬‬
‫معا ً ال يقبل احدھما دون اآلخر‪".‬‬
‫]ترجمه‪ :‬اول وظيفه ای كه خدا بربندگان نوشت شناسايی مشرق وحی او و مطلع امر او است كه‬
‫مقام نفس او در عالم امر و خلق است‪ ...‬ھنگامی كه به اين مقام اسنی و افق اعلی رسيديد‪ ،‬شايسته است برای‬
‫ھر کسی كه پيروی كند از آنچه كه از طرف مقصود)خدا( به آن مامور شده زيرا عرفان و عمل با ھم ھستند و‬
‫يكی بدون ديگری پذيرفته نمی شود‪[.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ توضيح می دھد وظيفه ای كه در برابر خدا داريم‪ ،‬فقط به نفع خود ما است؛ خدا به نيايش و‬
‫بندگی ما نيازی ندارد‪ .‬او از ھمه ی مخلوقاتش مستقل و بی نياز است؛ اگر ما را آفريده و وظايفی بر دوشمان گذاشته‬
‫فقط به خاطر محبتی است که به ما دارد و ّاال او از آفرينش و بندگی ما نفعی نمی برد‪ .‬حضرت بھاءﷲ می گويد‪:‬‬
‫"کلّما امرت به عبادک من بدايع ذکرک و جواھر ثنائک ھذا من فضلک عليھم ليصع ّدن بذلک الی‬
‫‪١٧١‬‬
‫مق ّر الّذی خلق فی کينونياتھم من عرفان انفسھم"‬
‫]ترجمه‪ :‬ھر آنچه که بندگانت را به آن امر كردی از ذكرھای جديد و جوھرھای ثنايت‪ ،‬از فضل و‬
‫بخشش تو به آنھا است تا به وسيله ی آن تا مرتبه ی شناسايی خودشان که در وجودشان آفريده شده باال روند‪[.‬‬
‫دليل روحانی زندگی ايجاد زمينه ای برای تربيت است؛ زندگی ما دوره ای از رشداست که بايد در آن‬
‫استعدادھای روحانی و ذھنی خود را پرورش دھيم‪ .‬روح جاودانه است و استعدادھای روحانی و ذھنی نيز جاودانه اند‪،‬‬
‫پس می ارزد که برای پرورش آنھا تمام تالش خود را بکنيم چون از ما فقط روح باقی می ماند‪ .‬ھر چيزی که باعث‬
‫پرورش روح است‪ ،‬خوب است و ھر چيزی مانع آن باشد‪ ،‬بد است‪.‬‬
‫خدا پيامبران را فرستاده تا به ما تعاليمی را بياموزند كه روح ما را کنترل می كند‪ .‬برای يك رشد موفق بايد به‬
‫پيامبران رو بياوريم و تعاليم آنھا را قبول كنيم‪ .‬نتيجه ی اين جريان رشد آن است كه فرد می تواند صفتھای خدا را بھتر‬
‫در خود پرورش داده و مثل آينه ا ی آن صفتھا را منعكس كند‪ ،‬و به خدا نزديكتر شود‪ .‬ھمزمان با اين رشد فردی‪،‬‬
‫تعاليم اجتماعی پيامبران اگر درست اجرا شوند‪ ،‬محيط اجتماعی مناسبی برای رشد روحانی افراد به وجود می آورند‪ .‬از‬
‫ديدگاه روحانی‪ ،‬ايجاد چنين محيطی‪ ،‬ھدف اصلی جامعه است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ باالترين استاندارد اخالقی را پيش روی ما نھاده و از ما خواسته كه با تمام وجودتالش كنيم تا‬
‫به آن سطح دست يابيم‪ .‬چون خدا به ما اختيار داده‪ ،‬در برابر خدا به خاطر كارھايمان مسئوليم‪ .‬خداوند منصف و عادل‬
‫است و ھيچ وقت از ما نمی خواھد كاری انجام دھيم كه توانايی انجام آن را نداريم‪ .‬خداوند مھربان نيز ھست و ھميشه‬
‫فردی راکه از صميم قلب از اشتباھات گذشته اش پشيمان است خواھد بخشيد‪.‬‬
‫اعمال فرد اخالقی را اينطور توصيف می کند و از پيروانش می خواھد اين گونه زندگی کنند‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫حضرت بھاءﷲ‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ّ‬
‫"کن فی النعمة منفقا و فی فقدھا شاکرا و فی الحقوق امينا و فی الوجه طلقا و للفقراء کنزا و لالغنياء‬
‫ناصحا ً و للمنادی مجيبا ً و فی الوعد وفيّا ً و فی االمور منصفا ً و فی الجمع صامتا ً و فی القضاء عادالً و النسان‬
‫خاضعا ً و فی الظلمة سراجا ً و للھموم فرجا ً و للظّمآن بحراً و للمکروب ملجأ ً و للمظلوم ناصراً و عضداً و ظھراً‬

‫‪ ١٦٩‬در اين مورد حضرت بھاءﷲ فرموده است‪ ..." :‬طراز اوّل و تجلّی اوّل که از افق سمآء ا ّم الکتاب اشراق نموده در معرفت انسان است بنفس‬
‫خود و بانچه سبب عل ّو و دن ّو و ذلّت و ع ّزت و ثروت و فقر است‪" "...‬اشراقات"‪،‬ص‪.١٤٩‬‬
‫‪ ١٧٠‬حضرت بھاءﷲ "کتاب مستطاب اقدس" آيۀ ‪.١‬‬
‫‪" ١٧١‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١١‬‬

‫‪٦١‬‬
 ‫و فی االعمال متّقيا ً و للغريب وطنا ً و للمريض شفا ًء و للمستجير حصنا ً و للضّ رير بصراً و لمن ض ّل صراطا ً و‬
‫لوجه الصّدق جماالً و لھيکل االمانة طرازاً و لبيت االخالق عرشا ً و لجسد العالم روحا ً و لجنود العدل رايةً و‬
‫الفق الخير نوراً و لالرض الطيّبة رذاذاً و لبحر العلم فلکاً و لسماء الکرم نجما ً و لرأس الحکمة اکليالً و لجبين‬
‫الّدھر بياضا ً و لشجر الخشوع ثمرا‪".‬‬
‫ً ‪١٧٢‬‬

‫]ترجمه‪ :‬ھنگام نعمت بخشنده باش و در نبودش شاکر باش و در حقوق امين باش و در چھره گشاده‬
‫رو باش و برای فقرا گنج باش و برای ثروتمندان اندرزگو باش و برای نداکننده پاسخ گو باش و در وعده‬
‫وفادار باش و در کارھا منصف باش و در جمع ساکت باش و در قضاوت عادل باش و برای انسان فروتن‬
‫باش و در تاريکی چراغ باش و برای غمھا گشايش باش و برای تشنه دريا باش و برای غمگين پناه باش و‬
‫برای مظلوم ياور و پشت و پناه باش و در اعمال پرھيزگار باش و برای غريب وطن باش و برای مريض‬
‫شفاء و درمان باش و برای پناھنده پناھگاه باش و برای کور چشم باش و برای ره گم کرده و آواره راه باش و‬
‫پيکر امانت زينت و زيور باش و برای خانه ی اخالق سقف باش و‬ ‫ِ‬ ‫برای چھره ی راستی زيبايی باش و برای‬
‫برای جس ِد عالم روح باش و برای لشکريان عدل پرچم باش و برای افق و کرانه ی خير نور باش و برای‬
‫آسمان کرم و بخشش ستاره باش و برای َس ِر‬
‫ِ‬ ‫زمين پاک نم ِنم باران باش و برای دريای علم کشتی باش و برای‬
‫ت فروتنی و بردباری ميوه باش‪[.‬‬ ‫پيشانی روزگار سپيدی و روشنی باش و برای درخ ِ‬ ‫ِ‬ ‫حکمت تاج باش و برای‬

‫مظاھر ظھور الھی يا پيامبران‬

‫بھاييان معتقدند كه پيامبران تمام نيروی محركه برای تكامل بشر ھستند‪ .‬كمتر كسی می تواند نفوذ فوق العاده‬
‫ی پيامبران را در تاريخ بشر انكار كند‪ .‬حضرت مسيح‪ ،‬حضرت بودا‪،‬حضرت موسی و حضرت محمد بر تمدن زمان‬
‫خود تاثير بسياری گذاشته اند‪ ،‬نه تنھا تعاليمشان برارزشھا و مسائل فرھنگی زمان آنھا تاثير داشته‪ ،‬بلکه زندگی‬
‫شخصيشان نيز بر بشر تاثير گذاشته است‪ .‬حتی افرادی كه به آنھا ايمان نداشتند قبول كرده اند كه پيامبران در زندگی‬
‫فردی و اجتماعی بشر خيلی موثر بوده اند‪.‬‬
‫ً‬
‫وقتی تاثير پيامبران را بر تم ّدن بشری می بينيم ‪ ،‬يك سوال برايمان به وجود می آيد‪ :‬پيامبران واقعا كيستند؟‬
‫اين سوال خيلی بحث برانگيز بوده و جوابھای متفاوتی به آن داده اند‪ .‬از يك طرف بعضی گفته اند پيامبران متف ّكران‬
‫بزرگی بوده اند كه از روشنفكران زمان خود خيلی جلوتر بوه اند‪ ،‬از طرف ديگر به عنوان خدا يا انسانھايی مثل خدا‬
‫‪١٧٣‬‬
‫شناخته شده اند‪ .‬نظريه ھايی ھم ھستند كه چيزی بين اين دو را قبول دارند‪.‬‬
‫بی شک دين بھائی نيز درباره ی اين مسئله اساسی اديان بسيار سخن گفته است‪ .‬يکی از آثار حضرت بھاءﷲ‬
‫ت پيامبران با جزئيات توضيح داده است‪.‬‬ ‫به نام كتاب مستطاب ايقان‪ ،‬اعتقاد بھائيان را درباره ی حقيق ِ‬
‫ماوراءطبيعی يكسانی دارند‪ .‬ھمه با ھم‬
‫ِ‬ ‫بر اساس سخنان حضرت بھاءﷲ‪ ،‬ھمه ی پيامبران حقيقت روحانی و‬
‫برابرند و ھيچ كدام برتر از ديگری نيست‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫"و اين ھياکل قدسيّه مرايای اوّليۀ ازليّه ھستند که حکايت نموده اند از غيب الغيوب و از ک ّل اسماء و‬
‫صفات او از علم و قدرت و سلطنت و عظمت و رحمت و حکمت و ع ّزت و جود و کرم و جميع اين صفات‬
‫از ظھور اين جواھر احديّه ظاھر و ھويدا است و اين صفات مختصّ ببعضی دون بعضی نبوده و نيست بلکه‬
‫جميع انبيای مقرّبين و اصفيای مق ّدسين باين صفات موصوف و باين اسماء موسومند‪ ...‬خواه بعضی از اين‬
‫صفات در آن ھياکل نوريّه بر حسب ظاھر ظاھر شود و خواه نشود نه اينست که اگر صفتی بر حسب ظاھر‬
‫‪١٧٤‬‬
‫از آن ارواح مجرّده ظاھر نشود نفی آن صفت از آن محا ّل صفات الھيّه و معادن اسماء ربوبيّه شود‪"...‬‬
‫مثل فصل پنجم كه ديديم اديان الھی ھمه يكی ھستند‪ ،‬در اينجا ھم حضرت بھاءﷲ می فرمايد پيامبران يكی‬
‫بودن بعضی نسبت به ديگران نيست‪ ،‬بلكه‬ ‫ِ‬ ‫ھستند و اگر احكام و تعاليم آنھا متفاوت است‪ ،‬به خاطر تفاوت مقام يا مھمتر‬
‫به خاطر نيازھا و استعدادھای مختلفی است که تم ّدن بشر در زمان ظھور ھر پيامبر دارد‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬

‫‪" ١٧٢‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١٨٢‬‬

‫‪ ١٧٣‬برای پيروان متعصب اديان‪ ،‬بحث علمی و منصفانه در مورد حقيقت مظھر ظھور الھی ساده نيست‪ .‬پيروان متعصب ھر پيامبر الھی تمايل‬
‫جسمانی خدا می دانند و او را از‬
‫ِ‬ ‫دارند پيامبر خود را يکتا و برتر از بقيه ی پيامبران بدانند‪ .‬مثالً خيلی از مسيحيان حضرت مسيح را تجسم‬
‫حضرت موسی برتر می دانند و حضرت محمد را نيز غاصب و کاذب می دانند‪ .‬اکثر يھوديان حضرت موسی را ظھور خدا به بشر می دانند و‬
‫حضرت مسيح را پيامبر دروغين می دانند‪ .‬مسلمانان حضرت موسی و حضرت مسيح را پيامبران الھی البته با مقامی پايينتر از حضرت محمد‬
‫می دانند‪ ،‬ولی اکثراً بودا و بنيانگذاران اديان بزرگ ديگر را قبول ندارند‪ .‬برای آنان حضرت محمد آخرين پيامبری است که خدا برای بشر‬
‫فرستاده و وحی الھی نيز با قرآن به اتمام رسيده است‪.‬‬
‫کاملتر اين موضوع به کتاب‬
‫ِ‬ ‫‪" ١٧٤‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪ .٣٨‬برای توضيح‬
‫‪The Concept of Manifestation in the Bahá’í Writings‬‬
‫نوشته ی جوآن ر‪ُ .‬کول مراجعه کنيد‪.‬‬

‫‪٦٢‬‬
 ‫"اين اصول و قوانين و راھھای محکم متين ازمطلع واحد ظاھر و از مشرق واحد مشرق و اين‬
‫‪١٧٥‬‬
‫اختالفات نظر بمصالح وقت و زمان و قرون و اعصار بوده"‬
‫حضرت بھاءﷲ اخطار می كند كه مبادا اختالف احكام را دليل تفاوت پيامبران بدانيم‪:‬‬
‫ق التّوحيد‬
‫"اياکم يا مالء التّوحيد ال تفرّقوا فی مظاھر امرﷲ و ال فيما نز ّل عليھم من اآليات و ھذا ح ّ‬
‫ان انتم لمن الموقنين و کذلک فی افعالھم و اعمالھم و کلّما ظھر من عندھم و يظھر من لدنھم ک ّل من عندﷲ و‬
‫ک ّل بامره عاملين و من فرّق بينھم و بين کلماتھم و ما ن ّزل عليھم او فی احوالھم و افعالھم فی اق ّل م ّما يحصی لقد‬
‫‪١٧٦‬‬
‫اشرک با و آياته و برسله و کان من المشرکين"‪.‬‬
‫اھل توحيد‪ ،‬بين مظاھر امر خدا و آنچه بر آنھا نازل شده از آيات اختالف قائل‬ ‫]ترجمه‪ :‬مبادا ای ِ‬
‫ت توحيد است اگر اھل اطمينان ھستيد و ھمينطور مبادا در افعال و اعمال آنھا و آنچه‬ ‫شويد و اين اصل و حقيق ِ‬
‫ب خدايند و به امر و فرمانش عاملند‬ ‫ِ‬ ‫جان‬ ‫از‬ ‫ايشان‬ ‫ی‬ ‫ھمه‬ ‫‪.‬‬ ‫گذاريد‬ ‫تفاوت‬ ‫شود‪،‬‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫از طرف ايشان ظاھر شده‬
‫و کسی که بين پيامبران و بين کلماتشان و بين آنچه بر آنھا نازل شده است‪ ،‬و يا در احوال و افعالشان حتی در‬
‫کمترين حدی‪ ،‬فرق گذارد‪ ،‬مطمئنا ً به خداوند و آيات و رسوالنش شرک ورزيده است و از مشرکان بوده‪[.‬‬
‫وحدت پيامبران به اين معنی نيست كه فقط يك روح در بدن ھمه ی آنھا وجود داشته است‪ .‬موسی‪ ،‬عيسی‪،‬‬
‫حضرت محمد و حضرت بھاءﷲ ھر كدام شخصيت متفاوتی بودند و حقيقت جداگانه ای داشتند‪ .‬وحدت پيامبران يعنی‬
‫ھمه ی آنھا به مقدار يكسانی صفتھای خدا را ظاھر و آشكار كرده اند‪ :‬روح الھی كه در ھر يک آنھا وجود داشته‪ ،‬دقيقا ً‬
‫ھمان روح الھی بوده كه در ديگران نيز وجود داشته است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ برای اين كه رابطه ی بين پيامبران مختلف و رابطه ی بين ھر پيامبر را با خدا توضيح دھد‪،‬‬
‫مثالی می زند‪ .‬خدا را به خورشيد تشبيه می كند‪ ،‬چون ھمانطور كه خورشيد منبع زندگی جسمانی برای تمام موجودات‬
‫است‪ ،‬خدا ھم منبع زندگی در تمام دنيا است‪ .‬روح خدا و صفات خدا مثل نور و اشعه ھای اين خورشيد ھستند و ھر‬
‫پيامبری مثل يك آينه ی كامل است‪.‬اگر آينه ھای مختلفی وجود داشته باشند و ھمه به طرف خورشيد قرار گرفته باشند‪،‬‬
‫نور خورشيد در ھمه ی آنھا منعكس می شود‪ .‬با اين وجود ھر آينه ای جدا و مستقل از ديگران است و به شكل‬
‫مخصوص و متفاوتی ساخته شده است‪.‬‬
‫به ھمان ترتيب ‪ ،‬ھر پيامبری يك وجود مستقل است‪ ،‬ا ّما روح خدا و صفات او كه در پيامبر جلوه می کند‪ ،‬در‬
‫‪١٧٧‬‬
‫ھمه ی پيامبران يکسان است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ توضيح می دھد كه پيامبران از عالم امر ھستند‪ .‬عالم امر سطحی از حيات است که بين خدا‬
‫)عالم حق( و بشر )عالم خلق( قرار دارد‪ .‬گفتيم رتبه ی انسان از رتبه ی حيوان باالتر است‪ ،‬چون انسان ظرفيتھايی‬
‫دارد که حيوان ندارد )مثل روح غير مادی و عقل و ‪ .(...‬پيامبران نيز استعدادھا و ظرفيتھايی دارند كه انسان معمولی‬
‫ندارد‪ .‬اين تفاوت از نظر درجه نيست بلکه از نظر نوع است‪ ،‬يعنی پيامبران از انسانھا متمايزند؛ پيامبران تنھا متفکران‬
‫بزرگ يا فيلسوفانی با درک و دانش باالتر نيستند‪ .‬آنھا ذاتا ً از انسانھای معمولی که توانايی ھای پيامبران را ندارند‬
‫برترند‪.‬‬
‫گفتيم انسان دو جنبه دارد‪ :‬يك جسم فيزيکی كه از عناصر مختلفی تشكيل شده و بر اساس قوانين طبيعی و جسم‬
‫حيوانی عمل می كند‪ .‬دوم روح غير مادی‪ ،‬عقالنی و ابدی‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد كه پيامبران نيز اين دو جنبه را‬
‫دارند و جنبه ی سومی ھم دارند كه فقط مخصوص آنھا است و اين جنبه استعداد دريافت ظھور و "وحی" الھی و‬
‫رساندن آن به بشر به صورت مصون از خطا و لغزش ناپذيراست‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬
‫"بدانکه مظاھر مق ّدسه را ھر چند مقامات کماالت غير متناھيه است ولی کلّيه مراتب ايشان سه رتبه‬
‫است رتبه اولی جسمانيست رتبه ثانيه انسانی است که نفس ناطقه است و رتبه ثالثه ظھور الھی و جلوه ربّانی‬
‫است ‪ .‬ا ّما مقام جسمانی محدث است چه که مر ّکب از عناصر است و الب ّد بر اينست که ھر ترکيب را تحليلی‬
‫ھست‪ ...‬و مقام ثانی مقام نفس ناطقه است که حقيقت انسانيست اين نيز محدث است و مظاھر مق ّدسه در آن با‬
‫جميع نوع انسان مشترکند‪ ...‬روح انسانيرا بدايت است ولی نھايت نه الی األبد باقی است ‪ ...‬و مقام ثالث ظھور‬

‫‪" ١٧٥‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١٨۴‬‬

‫‪" ١٧٦‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.۴۶‬‬
‫‪ ١٧٧‬مثال خورشيد و آينه ھا نظريه ی "رجعت" يا "ظھور دوباره" ی پيامبران قبل را روشن می کند‪ .‬در آثار مقدس ھمه ی اديان مسئله ی‬
‫رجعت وجود دارد و اغلب به زبانی نمادين بيان شده است‪ .‬غربی ھا بيش از سايرين با انتظار مسيحيان به بازگشت دوباره ی حضرت مسيح‬
‫ت‬
‫بر اساس کتاب مقدس آشنا ھستند‪ .‬حضرت بھاءﷲ توضيح می دھد که رجعت حضرت مسيح که در کتاب مقدس به آن اشاره شده‪ ،‬بازگش ِ‬
‫ب آينه يا پيامبر جديدی است و نه در ھمان بدن حضرت مسيح‪" :‬باری معلوم و محقّق آنجناب بوده که جميع انبياء‬
‫صفات و روح خدا در قال ِ‬
‫ھياکل امرﷲ ھستند که در قمايص مختلفه ظاھر شده اند و اگر بنظر لطيف مالحظه فرمائی ھمه را در يک رضوان ساکن بينی و در يک ھوا‬
‫طائر و بر يک بساط جالس و بر يک کالم ناطق و بر يک امر آمر اينست اتّحاد آن جواھر وجود و شموس غير محدود پس اگر يکی از اين‬
‫مظاھر مق ّدسه بفرمايد من رجوع ک ّل انبيا ھستم صادق است و ھمچنين ثابت است در ھر ظھور بعد صدق رجوع ظھور قبل")کتاب مستطاب‬
‫ت حضرت مسيح می دانند‪ ،‬گرچه حضرت‬ ‫ايقان‪ ،‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ ص ‪ (۴٣‬به اين ترتيب‪ ،‬بھائيان حضرت بھاءﷲ رابازگش ِ‬
‫بھاءﷲ و حضرت مسيح روح متفاوت و شخصيتھای متفاوتی دارند‪.‬‬

‫‪٦٣‬‬
 ‫ﷲ است و فيض ابديست و روح القدس است آن نه اوّل دارد و نه آخر‪ ...‬ا ّما حقيقت‬ ‫الھی و جلوه ربّانيست کلمة ّ‬
‫‪١٧٨‬‬
‫ﷲ و مظھريت کامله است بدايتی نداشته و نھايتی ندارد ولی اشراقش متفاوت مانند آفتابست"‬ ‫نبوّت که کلمة ّ‬
‫حضرت عبدالبھاء توضيح می دھد كه حتی روح پيامبران نيز با روح افراد معمولی متفاوت است‪:‬‬
‫ا ّما آن حقيقت شاخصه مظاھر رحمانيه يک حقيقت مق ّدسه است و از اين جھت مقدس است که من‬
‫ّ‬
‫الذات و من حيث الصّفات ممتاز از جميع اشياست مثل اينکه شمس من حيث االستعداد مقتضی انوار‬ ‫حي ث ّ‬
‫است و قياس باقمار نميشود ‪ ...‬پس سائر حقائق انسانی نفوسی ھستند مثل ماه که اقتباس انوار از شمس ميکنند‬
‫‪١٧٩‬‬
‫ا ّما آن حقيقت مق ّدسه بنفسه مضیء است ‪.‬‬
‫بنابراين پيامبر‪ ،‬انسانی معمولی نيست كه خدا در زمان مشخصی از عمرش‪ ،‬او را به عنوان فرستاده ی خود‬
‫تعيين كند‪ ،‬بلكه وجود خاصی است و رابطه ی مخصوصی با خدا دارد و خدا او را از ملكوت می فرستد تا وحی و‬
‫فيض خدا را به انسانھا برساند‪ .‬اگر چه روح بشری پيامبران در زمان خاصی به وجود می آيد ولی حتی قبل از تولدشان‬
‫نيز در دنيای روحانی وجود داشته است‪ .‬ولی روح انسانھای معمولی قبالً وجود نداشته و در زمان شكل گيری نطفه به‬
‫وجود می آيد‪ .‬شوقی ربانی اين مسئله را اين طور توضيح می دھد‪:‬‬
‫ّ‬
‫"پيامبران الھی برخالف ما واجد قدمت زمانی ھستند‪ .‬روح حضرت مسيح قبل از تولد در اين دنيا‬
‫در عالم ارواح موجود بوده است‪ .‬تجسّم چگونگی آن جھان برای ما متصّور نيست چه کلمات از تشريح مقام و‬
‫موقعيّت روح قدسی آن حضرت عاجز مشاھده می شود‪ ١٨٠".‬ترجمه‬
‫پيامبر حتی در كودكی نيز حقيقت خودش را می داند‪ ،‬با اين وجود مأموريت تعليم و ھدايت بشر را آشكارا‬
‫آغاز نمی كنند تا زمان معينی فرا برسد‪ .‬پيامبران به صورت مستقيم وحی خدا را دريافت می كنند‪ .‬بنابراين حقيقت ھای‬
‫زندگی را كامالً می دانند‪ .‬پيامبران با اين علم ذاتی و ملكوتی‪ ،‬متناسب با نيازھا و شرايط بشر در زمان ظھورشان احكام‬
‫و تعاليمی را می آورند‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪:‬‬
‫حقائق مق ّدسه مظاھر کلّيه الھيه چون محيط بر کائنات من حيث الذات و الصّفاتند و فائق و واجد‬
‫ّ‬
‫حقائق موجوده و متحقّق بجميع اشيا لھذا علم آنان علم الھی است نه اکتسابی يعنی فيض قدسی است و انکشاف‬
‫رحمانی ‪ ....‬مظاھر کلّيه الھيه مطّلع بر حقائق اسرار کائناتند لھذا شرايعی تأسيس نمايند که مطابق و موافق‬
‫حال عالم انسانست زيرا شريعت روابط ضروريه است که منبعث از حقائق کائناتست ‪...‬مظاھر کلّيه الھيه‬
‫‪١٨١‬‬
‫ﷲ قرار دھند‪".‬‬‫چون مطّلع باسرار کائناتند لھذا واقف بآن روابط ضروريه و آنرا شريعة ّ‬
‫ھيچ انسان عادی نمی تواند به پيامبر تبديل شود‪ .‬روح ھر انسانی می تواند با كمك نيروی الھی‪ ،‬از نظر‬
‫روحانی پيشرفت كند‪ ،‬ولی ھرگز نمی تواند به رتبه ی پيامبری برسد‪ .‬پيامبران ھميشه در مقام خود باقی می مانند و‬
‫انسانھا نيز ھميشه انسان می مانند‪.‬‬
‫مثال آينه را به ياد بياوريم‪ .‬روح مردم عادی نيز می تواند يك آينه باشد‪ ،‬ا ّما نه يك آينه ی كامل‪ .‬به عبارتی‪،‬‬
‫ھر انسانی می تواند بعضی از صفات خدا را منعكس كند‪ ،‬اما به صورت ناقص و محدود‪ .‬رشد روحانی برای انسانھای‬
‫ت خدا می شود‪ .‬حضرت بھاءﷲ بارھا‬ ‫بيشتر صفا ِ‬
‫ِ‬ ‫کردن ھر چه‬
‫ِ‬ ‫عادی به تميز کردن آينه اشاره دارد که باعث منعکس‬
‫بودن انسانھا تاکيد می کند و اين که‬ ‫ِ‬ ‫رشد روحانی را به "تميز كردن آينه" تشبيه كرده است‪ .‬اين مثال بر اعتقاد به ناقص‬
‫انسان استعداد پيشرفت ھميشگی و طی کردن درجات مختلف را دارد‪ .‬اما پيامبران‪ ،‬كامل آفريده شده اند‪.‬در حقيقت ما به‬
‫صورت آينه ھای ناقصی آفريده شده ايم كه می تواند تا بی نھايت در ھمان رتبه ی انسانی پيشرفت كند‪ ،‬اما ھيچ وقت‬
‫نمی تواند آينه ی كاملی بشود و به مقام پيامبری برسد‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء توضيح داده اند كه ھيچ مرتبه و سطح ھوشياری از حيات به جز سه‬
‫عالم خلق)بشر(‪،‬حق)خدا( و امر)مظاھر ظھور الھی يا پيامبران( وجود ندارد‪ .‬ھيچ كدام از موجوداتی مثل شيطان‪ ،‬جن‪،‬‬
‫فرشته و ‪ ...‬وجود خارجی ندارند‪ .‬اينھا فقط اصطالحات و لغاتی ھستند كه مرتبه ھای مختلف تكامل انسانھا را توضيح‬
‫می دھند‪ ،‬مثالً نقصھا و بديھا ‪ ،‬شيطانی و جنّی ھستند و نيكی ھا و كماالت‪ ،‬فرشته ای و آسمانی ھستند‪ .‬پيامبران ذاتا ً به‬
‫صورت كامل آفريده شده اند‪ ،‬اما انسان عادی كامل نيست‪ .‬با اين حال انسان می تواند پيشرفت كند و تكامل يابد‪ .‬روح‬
‫انسانھا می تواند تا حدی صفتھای خدا را منعكس كند ولی ھرگز به مقام پيامبران نمی رسد‪ .‬حضرت عبدالبھاءمی فرمايد‬
‫باالترين حد كمال برای انسان‪ ،‬بندگی كامل نسبت به خدا است‪:‬‬
‫"بدان که مراتب وجود متناھی است مرتبۀ عبوديّت مرتبۀ نبوّت مرتبۀ ربوبيّت لکن کماالت الھيّه و‬
‫امکانيّه غير متناھی است‪ ...‬چون فيض الھی غيرمتناھيست کماالت انسانی غيرمتناھی است‪ .‬اگر چنانچه‬
‫ق می رسيد و امکان درجۀ وجوب می يافت ولی‬ ‫نھايت ممکن بود حقيقتی از حقائق اشياء به درجۀ استغنا از ح ّ‬

‫‪ ١٧٨‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص‪ ١١۵‬و ‪.١١۴‬‬

‫‪ ١٧٩‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص‪١١٧‬و ‪.١١۶‬‬
‫‪ ١٨٠‬شوقی ربانی‪ High Endeavours: Messages to Alaska ،‬ص‪.٧١‬‬
‫‪ ١٨١‬حضرت عبدالبھاء"مفاوضات عبدالبھاء" ص ‪ .١٢٠ – ١١٩‬اين موضوع به خوبی روشن می سازد که قوانين الھی ريشه در ساختار حقيقت‬
‫دارند‪:‬پيامبران اين قوانين را می فھمند ولی اين قوانين را آنھا نيافريده اند‪ .‬بشر نيز می تواند بعضی از اين قوانين را خودش کشف کند ولی‬
‫طبق آثار بھائی اگر بشر در کشف ھمه ی اين قوانين بدون تأئيدات الھی و کمک ح ّ‬
‫ق به حال خود رھا شود‪ ،‬خود را نابود خواھد ساخت‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬
 ‫ھر کائنی از کائنات از برای او رتبه ايست که تجاوز از آن مرتبه نتواند يعنی آن که در رتبۀ عبوديّت است‬
‫ھرچه ترقی کند و تحصيل کماالت غير متناھيه نمايد به رتبۀ ربوبيّت نمی رسد‪ ...‬مثالً پطرس مسيح نشود‬
‫‪١٨٢‬‬
‫نھايتش اينست که در مراتب عبوديّت به کماالت غيرمتناھيه رسد"‪.‬‬
‫با اين وجود انسان می تواند با خدا ارتباط برقرار كند و از روح خدا آگاه شود‪ ،‬بنابراين انسان می تواند‬
‫"الھام" دريافت كند‪ .‬نوشته ھای بھائی توضيح می دھند كه "وحی" و "الھام" با ھم متفاوت ھستند‪ .‬وحی يعنی درك‬
‫خالق خدا‪ .‬فقط به پيامبران وحی می رسد و پيامبران‪ ،‬آن را به بشر منتقل می‬ ‫مستقيم و بدون خطای "كلمه" يا سخن ّ‬
‫روح ھر انسانی‬ ‫ِ‬ ‫دسترس‬
‫ِ‬ ‫كنند‪ .‬الھام ‪ ،‬درك غير مستقيم و نسبی ) نه كامل و مطلق( از حقيقت روحانی است كه در‬
‫پيامبران الھی ايجاد‬
‫ِ‬ ‫از‬ ‫يکی‬ ‫تاثير‬
‫ِ‬ ‫روحانی فرھنگ خاصی بر می خيزد‪ ،‬فرھنگی که تحت‬ ‫ِ‬ ‫زندگی‬
‫ِ‬ ‫متن‬
‫ھست‪.‬الھام از ِ‬
‫شده باشد‪ .‬روح الھی می تواند به ھر انسانی الھام برساند‪ .‬اما بايد توجه داشته باشيم كه اگر به ما الھام می شود‪ ،‬به‬
‫خاطر اين است كه پيامبران الھی‪ ،‬به صورت غير مستقيم ما را در تماس با روح الھی قرار می دھند‪ .‬خالصه اين كه‪:‬‬
‫الھامی كه به انسانھا می رسد‪ ،‬بستگی دارد به وحی كه به پيامبران می رسد‪.‬‬
‫عنوان "نبی")جمع آن‪ :‬انبيا(‬
‫ِ‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫ی‬ ‫عاد‬ ‫انسان‬ ‫حضرت بھاءﷲ توضيح می دھد كه گاھی خدا اراده می كند يك‬
‫ً‬
‫انتخاب كند و به او الھام برساند تا آن نبی نقش خاصی را در امور بشر به عھده بگيرد‪ .‬مثال انبيای بنی اسرائيل مانند‬
‫اشعيا و ارميا در اين دسته قرار می گيرند‪ .‬به افراد ديگری نيز به نام غيبگو و اوليا و اصفيا الھام می شود‪ .‬اما حتی انبيا‬
‫نيز مقام "مظھر ظھور يا پيامبر" را ندارند؛ فقط مظھر ظھور می تواند وحی مصون از خطا را به بشر برساند‪ .‬انبياو‬
‫اوليا افراد عادی ھستند كه خدا توانايی دريافت الھام را در آنان توسعه داده و از اين نيروی آنان )برای راھنمايی بشر(‬
‫استفاده کرده است‪ .‬در آثار بھائی به انبيا‪" ،‬انبيای غير مستقل" می گويند و به مظھر ظھور الھی ‪" ،‬پيامبر مستقل" يا‬
‫جھانی يا اولوالعزم می گويند‪ ١٨٣.‬حضرت عبدالبھاء در اين باره می فرمايد‪:‬‬
‫"کليّۀ انبيا بر دو قسمند قسمی نب ّی باالستقاللند و متبوع و قسمی ديگر غير مستق ّل و تابع‪ .‬انبيای‬
‫مستقلّه اصحاب شريعتند و مؤسّس دور جديد‪ ...‬بدون واسطه اقتباس فيض از حقيقت الوھيّت نمايند نورانيّتشان‬
‫ذاتيّه است مانند آفتاب که بذاته لذاته روشن است‪ ...‬قسمی ديگر از انبياء تابعند و مروّج‪ ،‬زيرا فرعند نه مستق ّل‬
‫اقتباس فيض از انبيای مستقلّه نمايند و استفادۀ نور ھدايت از نبوّت کليّه کنند مانند ماه که بذاته لذاته روشن و‬
‫‪١٨٤‬‬
‫ساطع نه ولی اقتباس انوار از آفتاب نمايد"‬
‫مثل فيلسوفان‪ ،‬اصالح طلبان‪ ،‬روحانيون‪ ،‬عارفان )صوفيان( و موسسان گروھھای خيريه و‬ ‫بھائيان افرادی ِ‬
‫انسان دوستانه را نيز انسانھای عادی می دانند‪ .‬در بسياری از موارد ممكن است به آنھا الھام الھی رسيده باشد‪ .‬به ھر‬
‫حال "وحی" فقط به مظھر ظھور الھی می رسد‪ .‬نيروی مولّد تمام پيشرفتھای بشر نيز "وحی" است‪.‬‬

‫مفھوم خدا از ديدگاه ديانت بھائی‬

‫خدا كيست؟ او كه پيامبران را يکی پس از ديگری فرستاده تا حقيقت خدا را برای ما آشکار کنند؟ بھائيان‬
‫معتقدند حقيقت و ذات خداوند آن قدر بزرگ است كه ھيچ گاه ھيچ كسی نخواھد توانست تصوير روشنی از او در ذھنش‬
‫شناختن او فقط می توان تا مرحله ی اعتراف به برتر بودن او پيش رفت‪.‬‬
‫ِ‬ ‫بسازد‪ .‬ھيچ کس نمی تواند او را بشناسد‪ .‬در‬
‫انصاف محض است‪ ،‬اين مفاھيم نيز فقط درك‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫عدالت‬ ‫خدا‬ ‫است‪،‬‬ ‫مھربانترين‬ ‫اگر بگوييم خدا تواناترين است ‪ ،‬خدا‬
‫محدود بشر را از قدرت‪ ،‬عشق يا عدالت نشان می دھد‪ .‬در حقيقت ما انسانھا فقط می توانيم صفات موجودات را بفھميم‬
‫نه ذات آنھا را و دانش ما محدود است به درکی که از صفات و ويژگيھای ھر چيزی داريم‪ .‬حضرت عبدالبھاءمی‬
‫فرمايد‪:‬‬
‫بدانکه عرفان بر دو قسم است معرفت ذات شیء و معرفت صفات شیء ‪ .‬ذات شیء بصفات‬
‫معروف ميشود و ّاال ذات مجھولست و غير معلوم ‪ .‬و چون معروفيت اشيا و حال آنکه خلقند و محدودند‬
‫بصفاتست نه بذات پس چگونه معروفيت حقيقت الوھيت که نامحدود است بذات ممکن ‪ ...‬لھذا ادراک عبارت‬
‫از ادراک و عرفان صفات الھی است نه حقيقت الھيه ‪ .‬آن عرفان صفات نيز بقدر استطاعت و قوّه بشريه است‬
‫‪١٨٥‬‬
‫کما ھو حقّه نيست‪".‬‬
‫بنابراين وقتی از شناخت خدا صحبت می كنيم‪ ،‬منظور شناخت صفات او است نه ذات او‪ .‬اما چطور می توان‬
‫صفات خدا را شناخت؟ حضرت بھاءﷲ می فرمايد كه ھمه ی موجودات جھان را خدا آفريده‪ ،‬پس ھر كدام از موجودات‬
‫صفتی از صفات خدا را منعكس می كنند‪ .‬مثالً حتی در ساختار يك صخره ی بزرگ يا يك بلور ظريف‪ ،‬نظم آفرينش‬
‫مشخص است‪ .‬ھر قدر شیء پاك تر باشد‪ ،‬صفات خدا را كاملتر و بھتر منعكس می كند‪ .‬ا ّما پاك ترين و عالی ترين‬

‫‪ ١٨٢‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص‪.١٧۴‬‬

‫‪ ١٨٣‬در اين کتاب اغلب به جای عبارت "مظھر ظھور الھی" از کلمه ی "پيامبر" استفاده شده است که ملموستر و آشناتر است‪.‬‬
‫‪ ١٨٤‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص‪.١٢٣ ١٢۴.‬‬
‫‪ ١٨٥‬حضرت عبدالبھاء "مفاوضات عبدالبھاء" ص‪.١۶۶ ١۶٧‬‬

‫‪٦٥‬‬
‫مخلوقاتی که ما می شناسيم؟ ‪ ...‬پيامبر يا مظھر ظھور الھی‪ .‬از طريق پيامبران می توانيم صفات خدا را به بھترين‬
‫صورت ممكن بشناسيم‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫آنچه در آسمانھا و زمين است محا ّل بروز صفات و اسمای الھی ھستند چنانچه در ھر ذرّه آثار تجلّی‬
‫آن شمس حقيقی ظاھر و ھويداست ‪ ...‬خاصّه انسان که از بين موجودات باين خلع تخصيص يافته‪ ...‬چنانچه‬
‫جميع صفات و اسمای الھی از مظاھر انسانی بنحو اکمل و اشرف ظاھر و ھويدا است‪ ...‬اکمل انسان و افضل‬
‫‪١٨٦‬‬
‫و الطف او مظاھر شمس حقيقتند بلکه ما سوای ايشان موجودند باراده ايشان و متحرّکند بافاضه ايشان ‪"...‬‬
‫اگر چه صخره و تخته سنگ و ‪ ...‬نيز صفات خدا را اندکی منعكس می كنند‪ ،‬ولی تنھا يک موجو ِد ھوشيار‬
‫مثل انسان می تواند ويژگيھا و صفات خدا را در زندگی و فعاليتھايش به نمايش در آورد‪ .‬چون پيامبران ھميشه كامل‬ ‫ِ‬
‫ھستند‪ ،‬صفات خدا را در زندگی شان به كاملترين و عميقترين حالت ممکن می توانيم ببينيم‪ .‬خدا جسم نيست كه چشم‬
‫ت‬
‫بتواند او را ببيند؛ چيزی نيست كه انسان بتواند حقيقت و ذاتش را بفھمد؛ پس نزديكترين راه شناخت خدا‪ ،‬شناخ ِ‬
‫پيامبران است‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫ان الغيب‬‫ھيکل ليظھر به انّه لم يزل کان مق ّدسا ً ع ّما يذکر و يبصر‪ّ ...‬‬
‫ٍ‬ ‫من‬ ‫ان الغيب لم يکن له‬ ‫"قل ّ‬
‫‪١٨٧‬‬
‫يعرف بنفس الظّھور و الظھور بکينونته لبرھان االعظم بين االمم‪".‬‬
‫ّ‬
‫]ترجمه‪ :‬بگو ھمانا غيب )ذات خدا( پيکری نداشته است كه با آن ظاھر شود‪ ،‬ھمانا او ھميشه مقدس‬
‫از آنچه گفته و ديده می شود بوده است‪ ...‬به درستی که غيب به نفس ظھور ) ِپيامبران( شناخته می شود و‬
‫خو ِد ظھور ھمانا بزرگترين دليل بين مردمان است‪[.‬‬
‫و نيز می فرمايد‪:‬‬
‫"سبيل ک ّل به ذات قدم مسدود بوده و طريق ک ّل مقطوع خواھد بود‪ ،‬محض فضل وعنايت شموس‬
‫‪١٨٨‬‬
‫مشرقه از افق احديّه را بين ناس ظاھر فرموده و عرفان اين انفس مق ّدسه را عرفان خود قرار فرموده‪".‬‬
‫فقط كسانی كه ھمزمان با پيامبران زندگی می كنند‪ ،‬می توانند مستقيم آنھا را ببينند‪ .‬حضرت بھاءﷲ فرمود به‬
‫اساسی انسانھا با خدا از طريق آثار و نوشته ھای پيامبر يا مظھر ظھور الھی است‪ .‬بھائيان‬ ‫ِ‬ ‫ھمين دليل است که رابطه ی‬
‫شناختن خدا می تواند به اين‬
‫ِ‬ ‫سخن مظھر ظھور را سخن خدا می دانند و ھر فرد برای نزديک تر شدن به خدا و بھتر‬ ‫ِ‬
‫سخنان رو آورد و طبق آنھا زندگی کند‪ .‬با اين نوشته ھا می توانيم وجود خدا را در زندگی روزانه ی خود دريابيم و‬
‫احساس كنيم‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫ان ال ّدليل نفسه ث ّم ظھوره ومن يعجز عن عرفانھما جعل ال ّدليل له آياته‪ ...‬و اودع فی ک ّل نفس ما‬ ‫"قل ّ‬
‫‪١٨٩‬‬
‫يعرف به آثارﷲ‪".‬‬
‫ت اين دو ناتوان‬ ‫نفس او و سپس ظھور او است و برای کسی که از شناخ ِ‬ ‫ِ‬ ‫دليل‪،‬‬ ‫ھمانا‬ ‫بگو‬ ‫‪:‬‬ ‫]ترجمه‬
‫است‪ ،‬آياتش را دليل قرار داده‪...‬و در ھر نفسی )فردی( وديعه گذاشته چيزی را که به آن آثار خدا را بشناسد‪[.‬‬
‫به ھمين دليل نظم و انضباط در اجرای احكامی مثل نماز روزانه‪ ،‬دعا و تفكر‪ ،‬مطالعه ی آثار مقدسه از‬
‫روحانی روزانه ی ھر فرد بھائی است‪ .‬بھائيان احساس می کنند که اين انضباط از مھمترين راھھايی است که‬ ‫ِ‬ ‫وظايف‬
‫ِ‬
‫انسان را به آفريدگار خود نزديکتر می کند‪.‬‬
‫خالصه‪ ،‬از ديدگاه بھائی ذات خدا ھمواره برتر است و نمی توانيم آن را بشناسيم ‪،‬اما ويژگيھا و صفات خدا‬
‫‪١٩٠‬‬
‫قابل درک ھر چيزی است‪،‬‬ ‫ت صفات و ويژگيھای ِ‬ ‫کامالً در پيامبران نمودار است‪ .‬چون دانش ما محدود به شناخ ِ‬
‫ت خدا است‪ ١٩١.‬اين شناخت با مطالعه‪ ،‬دعا‪ ،‬تفکر و عمل‬ ‫ت مظھر ظھور الھی )برای انسانھای عادی( معادل شناخ ِ‬ ‫شناخ ِ‬
‫به سخنان الھی ) يعنی آثار مقدس مظاھر ظھور الھی( به دست می آيد‪.‬‬

‫‪" ١٨٦‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص‪١١٨‬و ‪.١١٧‬‬

‫‪" ١٨٧‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.٣٩‬‬
‫‪" ١٨٨‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.٢٠‬‬
‫‪" ١٨٩‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.٧۵‬‬
‫جھانی بھائی‪،‬‬
‫ِ‬ ‫عنوان ظھور کلّی صفات و اسماء الھی ياد می کند‪) .‬مراجعه کنيد به "نظم‬
‫ِ‬ ‫‪ ١٩٠‬در اين مورد شوقی افندی‪ ،‬از حضرت بھاءﷲ به‬
‫بخش دين جھانی‪ ،‬صص‪.(١٤٤-١٥٢‬‬
‫‪١٩١‬‬
‫ّ‬
‫حضرت عبدالبھاء در اين باره می گويد‪" :‬عرفان حقيقت الوھيّت ممتنع و محال ا ّما عرفان مظاھر الھيّه عرفان حق است زيرا فيوضات و‬
‫تجليّات و صفات الھيّه در آنھا ظاھر پس اگر انسان پی بمعرفت مظاھر الھيّه برد بمعرفت ﷲ فائز گردد"‪) .‬مفاوضات عبدالبھاء ص ‪.(١۶٨‬‬

‫‪٦٦‬‬
 ‫‪ .٧‬نظم جھانی حضرت بھاءﷲ‬

‫خيلی ھا نشانه ای برای وجود‬

‫خدا پيدا نمی كنند و شك می كنند كه خدا‬
‫اصالً وجود دارد يانه ‪ .‬يك سوال فلسفی‬
‫و مذھبی مھم اين است كه چطور می‬
‫شود خدا را شناخت و از وجود داشتن‬
‫او مطمئن شد‪ .‬بخشی از پاسخ اين سوال‬
‫از ديدگاه دين بھائی در فصل قبل داده‬
‫شد‪ .‬خدا نشانه ی واضحی از وجود و‬
‫محبّت خود به ما داده است‪ :‬پيامبران يا‬
‫مظاھر ظھور الھی كه ھميشه پيام خدا‬
‫را به مردم رسانده اند و اراده ی او را‬
‫برای ما آشکار کرده اند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ می فرمايد‬
‫خدا با ما عھدی بسته و وعده داده‬
‫پيامبران را يکی پس از ديگری بفرستد‬
‫تا بشر را ھدايت و راھنمايی کنند‪ .‬در‬
‫آثار بھائی‪ ،‬اين عھد "ميثاق عظيم الھی"‬
‫ناميده شده است‪ .‬پيامبران يكی بعد از‬
‫ديگری آمده اند‪ :‬موسی بعد از ابراھيم‬
‫آمد‪ ،‬مسيح بعد از موسی و حضرت‬
‫محمد بعد از مسيح و امروزه نيز با‬
‫ظھور حضرت بھاءﷲ خدا به وعده ی‬
‫خود عمل کرد‪ .‬ھمه ی پيامبران الھی‪،‬‬
‫چه آنان كه در كتابھای تاريخی نامشان‬
‫را خوانده ايم‪ ،‬چه آنان كه حتی نامشان‬
‫نيز از ياد رفته است‪ ،‬ھمه نقش مھمی‬
‫در اجرای نقشه ھای خدا برای دنيا‬
‫‪١٩٢‬‬
‫داشته اند‪.‬‬

‫"عھد و ميثاق" يك قرارداد است كه وظايف و مسئوليتھايی برای دو طرف قرارداد ايجاد می كند‪ .‬دو طرف‬
‫قرارداد در ميثاق عظيم الھی‪ ،‬خدا و انسانھا ھستند‪ .‬خدا وعده داده كه پيامبران را يكی بعد از ديگری بفرستد‪ .‬او به وعده‬
‫ی خود وفا كرد‪ .‬بندگان در برابر خدا چه وظيفه ای دارند؟ حضرت بھاءﷲ می فرمايد دو وظيفه‪ :‬اوّل اين كه پيامبرانی‬
‫را كه خدا در ھر دوره ای می فرستد‪ ،‬قبول كنند؛ دوم اين كه سعی کننداحكام آنھا را اطاعت كنند و اجرا نمايند‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ فرمود كه بايد بشر به ھر دوی اين وظايف عمل كند تا به آن قرارداد وفادار بوده باشد‪" :‬النّھما معا ً ال يقبل‬
‫‪١٩٣‬‬
‫احدھما دون اآلخر‪] ".‬ترجمه‪ :‬چه که آن دو )عرفان و عمل( با ھم ھستند‪ ،‬و يکی بدون ديگری مورد قبول نيست‪[.‬‬

‫اصلی "کتاب مستطاب ايقان" است‪ .‬مفھوم عھد و ميثاق الھی در کتب مق ّدسۀ بسياری از‬ ‫ِ‬ ‫موضوع‬
‫ِ‬ ‫‪ ١٩٢‬موضوع ظھور پی در پی پيامبران الھی‬
‫ّ‬
‫پدر ملتھای زيادی خواھد‬ ‫اديان يافت می شود مثالً در کتاب مق ّدس‪ ,‬عھد عتيق‪ِ ,‬س ِ‬
‫فر تکوين‪ ,‬فصل ‪ ١٧‬عھ ِد خداوند با ابراھيم بيان شده که ابراھيم ِ‬
‫ّ‬
‫شد و ادامه می دھد که "من ترا بينھايت بارور خواھم کرد و از ساللۀ تو ملتھا و پادشاھان بر خواھند خاست و من عھد خود را با تو و ذريّۀ تو‬
‫و نسلھای آنھا تا ابداآلباد نگه خواھم داشت که من خدای تو و ذريِۀ تو و تا ابداآلباد خواھم بود" )سفر تکوين فصل ‪ ١٧‬آيۀ ‪.(٧ – ۶‬‬
‫اکنون روشن شده است که اين عھد فقط مربوط به يھود و مسيحيان )که فرزندان اسحق پسر ابراھيم و ھمسر وی ساره ھستند( نبوده است بلکه‬
‫مربوط به فرزندا ِن ابراھيم و ھاجر )مراجعه کنيد به سفر تکوين فصل ‪ ١۶‬آيات ‪ (١۵-١۶‬و ابراھيم و قطوره ) مراجعه کنيد به سفر تکوين فصل‬
‫‪ ٢۵‬آيات‪ (١-٢‬نيز بوده است‪ .‬مثالً حضرت محمد از نس ِل اسماعيل يعنی فرزند ابراھيم و ھاجر بود )مراجعه کنيد به سفر تکوين فصل ‪٢۵‬‬
‫طريق ھمسر سوم ابراھيم‬ ‫ِ‬ ‫آيات‪ ,(۵-۶‬بنابراين مسلمانان نيز خود را ورّاث عھد ابراھيم می دانند‪ .‬حضرت بھاءﷲ نيز از نسل ابراھيم است‪ ,‬از‬
‫يعنی قطوره‪) .‬مراجعه کنيد به کتاب "قرن بديع"از شوقی ربانی‪ ,‬ص‪,١٧‬ج‪ (٢‬بنابراين بھائيان معتقدند که ميثاق الھی با ابراھيم نيروی محرّکۀ‬
‫پيدايش الاقل پنج پيامبر بزرگ جھان بوده است‪ :‬حضرت موسی و حضرت مسيح )از طريق ساره‪ ,‬با اسحق(‪ ,‬حضرت محمد و حضرت باب‬
‫)از طريق ھاجر‪ ,‬با اسماعيل( و حضرت بھاءﷲ )از طريق قطوره(‪.‬‬
‫‪ ١٩٣‬حضرت بھاءﷲ ‪ ,‬کتاب مستطاب اقدس ‪ ,‬صفحۀ اوّل‪.‬‬

‫‪٦٧‬‬
 ‫به اين دليل است که افرادی كه قبالً يھودی‪ ،‬مسيحی يا مسلمان بوده اند و بعد بھائی شده اند‪ ،‬تصور نمی کنند‬
‫كه با بھائی شدن‪ ،‬دين قبلی خود را ترک کرده اند؛ بلكه معتقدند با اين کار به وظيفه ی خود به عنوان پيروان پيامبران ِ‬
‫الھی عمل كرده اند‪.‬در حقيقت آنھا به "عھد و ميثاق الھی" عمل کرده اند‪ :‬يعنی ھمه ی پيامبران را قبول كرده اند بدون‬
‫روحانی خود عمل کرده اند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫اين كه يكی را بر بقيه ترجيح داده باشند‪ .‬آنھا به وظيفه ی‬
‫اين معنی كلی عھد و ميثاق بود‪،‬اما عھد و ميثاق‪ ،‬بر اساس تعاليم بھائی‪ ،‬يك مفھوم ديگر نيز دارد‪ :‬ھمانطور‬
‫كه پيامبران ھميشه آمده اند‪ ،‬اين روند ادامه پيدا می كند و قطع نمی شود؛ ھميشه پيامبران خواھند آمد‪ .‬دين بھائی نمی‬
‫گويد که آخرين دين است‪ ،‬بھائيان نمی گويند آخرين مرحله از پيشرفت روحانی بشر با ظھور دين بھايی انجام شد‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫‪١٩٤‬‬
‫اخ َر لَهُ‪"...‬‬ ‫ﱠ‬ ‫ً‬
‫ﷲُ ُر ُسال بَ ْع َد ُموسی َو عيسی َو َسيرْ ِس ُل ِم ْن بَ ْع ُد اِلی ِ‬
‫اخ ِر الذی ال ِ‬ ‫ث ّ‬ ‫"قَ ْد بَ َع َ‬
‫]ترجمه‪:‬به تحقيق که خداوند بعد از موسی و عيسی رسوالنی فرستاده است و بعد از آن نيز خواھد‬
‫فرستاد تا آخری که ھيچ آخری ندارد‪[...‬‬
‫گذشتن حداقل ھزار سال مظھر ظھور ديگری خواھد آمد تا اين روند‬ ‫ِ‬ ‫از‬ ‫در آثار بھائی آمده است که بعد‬
‫‪١٩٥‬‬
‫تکاملی و پايان ناپذير راادامه دھد‪.‬‬
‫در سايه ی اين عھد و ميثاق ھمه گير‪ ،‬روابط ديگری نيز بين خدا و بندگان وجود دارد كه به مرحله ھای‬
‫مخصوصی از تکامل بشر و مرحله ھای آشكار شدن تم ّدن مربوط است‪ .‬ھر دوی اينھا مراحلی را طی كرده اند و ھر‬
‫دينی نقش خود را در اين جريان ايفا كرده و به اھداف خاصی در دوره ی خاصی رسيده است‪ .‬يك کودک به تدريج و كم‬
‫كم مھارتھای مختلف را ياد می گيرد)مھارتھايی مثل راه رفتن‪ ،‬غذا خوردن‪ ،‬خواندن‪ ،‬با ديگران كار كردن و ‪ (...‬تا به‬
‫بلوغ برسد‪ .‬بشر نيز به ھمين صورت آھسته آھسته در مسير بلوغ روحانی پيش رفته يعنی در ھر مرحله ای‪ ،‬برای‬
‫توسعه ی استعدادھای روحانی خاصی تمام تالش خود را كرده است‪.‬‬
‫يگانگی خدا باخبر شدند و توانستند استعدادھای نھفته ای را كشف كنند‬ ‫ِ‬ ‫مثالً در زمان ابراھيم‪ ،‬مردم ِعبرانی از‬
‫مھم يگانگی خدا نمی شد به آنھا دست يافت‪ .‬اين حقيقت تمدنھای غربی و اسالمی را بسيار تحت‬ ‫ت ِ‬ ‫كه بدون فھميدن حقيق ِ‬
‫تاثير قرار داد‪ .‬ھمين طور موسی "ده فرمان" را برای راھنمايی بشر آورد‪ ،‬بودا آموخت چطور دلبستگيھا را دور ريزيم‬
‫و به جز خدا به چيزی دل نبنديم‪ .‬مسيح‪ ،‬عشق به خدا و ھم نوع را آموخت‪ .‬حضرت بھاءﷲ توضيح داد كه اين پيشرفت‬
‫تدريجی ھوشياری روحانی بشر ھم طبيعی است و ھم الزم‪ .‬كودك قبل از دويدن و پريدن‪ ،‬بايد راه رفتن را ياد بگيرد‪.‬‬
‫برای انجام ھر كاری‪ ،‬اول بايد وسايلی كه برای انجام كار الزم است‪ ،‬تھيه کرد‪ .‬بھائيان معتقدند ھر پيامبری‬
‫"عھد و ميثاقی" بين خود و پيروان خود به وجود آورده و با اين ميثاق‪ ،‬لوازم مورد نياز را برای مومنان تھيه كرده‬
‫است‪ .‬بھائيان به اين ميثاق "عھد و ميثاق كوچكتر " می گويند‪ .‬ھر پيامبری بر حسب نيازھا و شرايط نوع بشر در دوره‬
‫ی خود‪ ،‬اين ميثاق را تھيه و تنظيم كرد‪ .‬چرا می گوييم ميثاق كوچكتر؟ آيا اھميت اين ميثاق از اھميت عھد كلی كه خدا‬
‫ت اھداف ميثاق‬ ‫با بندگانش بسته‪ ،‬كمتر است؟ خير‪ ،‬اين اسم به اين دليل انتخاب شده كه ھدفھای ميثاق كوچكتر در جھ ِ‬
‫‪١٩٦‬‬
‫نقش تابع و مک ّم ِل آن را دارد‪.‬‬‫ِ‬ ‫کنار ميثاق کلّی است و‬ ‫ِ‬ ‫كلی خدا با بندگان است‪ .‬در واقع ميثاق كوچكتر در‬
‫وظيفه خاص دين بھائی تاسيس اتحاد جھانی است و اين ھمان عھدی است كه حضرت بھاءﷲ با بشر بسته‬
‫قوی برادری و عشق بين مردم دنيا نيست‪ ،‬بلکه به معنی تاسيس يک زندگی‬ ‫ِ‬ ‫است‪ .‬وحدت جھان فقط يک احساس‬
‫اجتماعی ھماھنگ و جھانی برای ھمه ی دولتھا و ملتھای دنيا نيز ھست‪ .‬جنگ بايد برای ھميشه برود و صلح جھانی‬
‫بين تمام مردم و جامعه ھا‪ ،‬با قوت تمام‪ ،‬برقرار شود‪.‬‬
‫ديدگاه و تصوری که در آثار بھائی از آينده ی بشر وجود دارد‪" ،‬نظم بديع جھانی" حضرت بھاءﷲ ناميده می‬
‫شود‪ .‬چنين تصوری از دنيا بسيار مھيج و باشکوه است‪ .‬بيشتر مردم اين ھدف را باارزش می دانند‪ ،‬اما خيلی ھا نيز‬
‫ممکن است تصور کنند چنان جامعه ی ايدئالی ھرگز ايجاد نخواھد شد و اين فقط انديشه ای آرمان گرايانه است‪ .‬خيلی‬
‫زندگی‬
‫ِ‬ ‫درونی افراد سر و كار دارد و وقتی می بينند دين بھائی به‬ ‫ِ‬ ‫ھا احساس می كنند دين فقط با روحانيات و پيشرفت‬
‫جمعی بشر و ايجاد موسسات اجتماعی و اھداف اجتماعی اين قدر اھميت می دھد‪ ،‬تعجب می كنند‪.‬‬
‫بھائيان مطمئن ھستند كه وقت آن رسيده كه وحدت عالم انسانی ايجاد شود‪ ،‬مطمئن ھستند چون خدا اين چنين‬
‫خواسته و اراده کرده است‪.‬او در ما استعداد و توانايی رسيدن به وحدت را آفريده و وسايل الزم برای رسيدن به اين‬
‫مرحله را نيز فراھم نموده است‪ .‬وسيله ی اصلی که خدا برای شکوفا شدن اين استعداد و ايجاد وحدت عالم انسانی به‬

‫‪ ١٩٤‬حضرت بھاءﷲ‪ ,‬ايام تسعه‪ ,‬ص ‪.٢٧٧‬‬

‫‪ ١٩٥‬حضرت بھاءﷲ‪ ,Bahá’í World Faith ,‬ص‪.٢١١‬‬
‫‪١٩٦‬‬
‫محققان بھائی گفته اند که در کتب مق ّدسه ی اديان ديگر به "عھد و ميثاق کوچکتر" اشاره شده است‪ .‬در سفر تثنيه‪ ,‬باب ‪ ,٢٩‬آيات ‪, ١٠-١٣‬‬
‫حضرت موسی به "عھد خدا" و "سوگند" او اشاره می کند و با پبروانش‪ ,‬يعنی بنی اسرائيل عھد می بندد که اگر "قوم" خدا باشند و احکام خدا‬
‫را اجرا کنند‪ ,‬خدا نيز آنان را حفظ کند و از ايشان دفاع نمايد‪ .‬چنين مطلبی در انجيل نيز آمده که حضرت مسيح وعده داده است اگرپيروانش‬
‫تعاليم او را اطاعت کنند‪ ,‬خدا به آنھا نيرو و تأئيد و برکت می رساند‪ .‬مثالً حضرت مسيح می فرمايد "پس رفته ھمه ی امتھا را شاگرد سازيد"‬
‫"و ايشان را تعليم دھيد که ھمه ی اموری را که به شما حکم کرده ام حفظ کنند‪) ".‬انجيل متی ‪ ,٢٨‬آيه ‪ (١٩‬در عوض به آنھا وعده می دھم که‬
‫"سوال کنيد که به شما داده خواھد شد بطلبيد که خواھيد يافت بکوبيد که برای شما باز کرده خواھد شد‪) ".‬متّی ‪ , ٧‬آيه ‪(٧‬‬

‫‪٦٨‬‬
‫بشر داده است‪ ،‬عھد و ميثاق حضرت بھاءﷲ است‪ .‬اين عھد و ميثاق به بشر نيرويی روحانی می دھد تا ھمه ی تعصبھا‬
‫از بين برود و قلبھا مطمئن و اميدوار شوند و احساسات روحانی ايجاد شود‪ .‬اين عھد و ميثاق يك سری قوانين اجتماعی‬
‫و موسسات جديد نيز دارد که اين موسسات و قوانين بر اساس اصول روحانی کار می کنند و قوانين روحانی را به امور‬
‫زندگی اجتماعی ربط می دھند‪ .‬بھائيان معتقدند كه با اين سيستم‪ ،‬بشر می تواند يك جامعه ی جھانی بر پايه ی عدالت‬
‫اجتماعی بسازد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫"قد اضطرب النظم من ھذالنظم االعظم و اختلف الترتيب بھذاالبديع الذی ما شھدت عين االبداع‬‫ّ‬
‫‪١٩٧‬‬
‫شبھه‪".‬‬
‫]ترجمه‪ :‬به تحقيق که نظم از اين نظم اعظم و بزرگ مضطرب شده است و ترتيب از اين بديعی که چشم ابداع‬
‫مانند آن نديده مختلف گرديد‪[.‬‬
‫نقش مھم در پايه گذاری نظم و سيستم حضرت بھاءﷲ‪ ،‬بر عھده ی بزرگترين فرزند حضرت بھاءﷲ‪ ،‬يعنی‬ ‫ِ‬
‫حضرت عبدالبھاء بود‪ .‬نقش حضرت عبدالبھاء در ماموريت حضرت بھاءﷲ آن قدر مھم بود كه حضرت بھاءﷲ به او‬
‫لقب "مركز عھد و ميثاق" داده است‪ .‬اين نقش در فصلھای قبلی توضيح داده شد‪ .‬او تنھا كسی بود كه اجازه داشت آثار‬
‫حضرت بھاءﷲ را توضيح بدھد و تفسير کند‪ .‬اين وظيفه را حضرت بھاءﷲ به او داد و اطمينان داد که خدا توضيحات‬
‫حضرت عبدالبھاء را از اشتباه حفظ می کند‪ ١٩٨.‬حضرت بھاءﷲ پسرش را راھنمايی كرد كه چطور تعاليم او را اجرا‬
‫كند و نيز به او اختيار داد كه تصميمات الزم برای ايجاد موسسات نظم بديع را بگيرد‪ .‬حضرت عبدالبھاء برای انجام اين‬
‫وظيفه‪ ،‬مطالب و الواح بسياری نوشت و سخنرانی ھای بسياری كرد‪ .‬امروزه اين مطالب و سخنرانی ھا قسمت مھمی از‬
‫آثار بھائی را تشكيل می دھند‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء نيز نوه ی خود‪ ،‬شوقی افندی ربانی را به عنوان ولی امرﷲ )رھبر جامعه‪،‬ر‪.‬ك‪.‬به فصل‪(۴‬‬
‫بھائی انتخاب كرد تا پس از حضرت عبدالبھاء‪ ،‬وظيفه ی توضيح و تفسير آثار بھائی را بر عھده بگيرد‪ .‬حضرت‬
‫عبدالبھاء ھمچنين بر تشكيل اولين محفلھای روحانی محلی نظارت کرد‪ .‬اين محفلھا‪ ،‬سنگ بنای موسسات نظم بديع‬
‫تاسيس بيت العدل اعظم الھی )رھبر جامعه ی بھائی بعد از شوقی‬ ‫ِ‬ ‫جھانی حضرت بھاءﷲ ھستند‪ .‬کارھای شوقی ربانی‪،‬‬
‫ربانی‪ .‬ر‪ .‬ک‪ .‬فصل ‪ (۴‬را ممکن ساخت‪.‬‬
‫زندگی حضرت عبدالبھاء نمونه ای از زندگی بر اساس تعاليم حضرت بھاءﷲ است و نشان می دھد که اين‬
‫ت او‪ ،‬عملی و اجراشدنی و معتبر ھستند‪ .‬با اين وجود‪ ،‬حضرت عبدالبھاء‬ ‫تعاليم برای زندگی روحانی فرد و پيشرف ِ‬
‫ت پيامبران –مثل حضرت باب و حضرت‬ ‫پيامبر نبود‪ ،‬يعنی مقامی مثل حضرت باب و حضرت بھاءﷲ نداشت‪ .‬مسئولي ِ‬
‫ت حضرت عبدالبھاء‪ ،‬امانتی‬ ‫روحانی پيامبران می باشد‪ .‬اما مسئولي ِ‬
‫ِ‬ ‫بھاءﷲ‪ -‬مستقيم از طرف خدا است و بخشی از ذات‬
‫نظير تعاليم‬
‫ِ‬ ‫بی‬ ‫و‬ ‫كامل‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫نمونه‬ ‫را‬ ‫عبدالبھاء‬ ‫حضرت‬ ‫ان‪،‬‬ ‫ي‬ ‫بھائ‬ ‫حال‬ ‫بود که حضرت بھاءﷲ به او داده بود‪ .‬ولی به ھر‬
‫بھائی می دانند‪ .‬شوقی ربانی ايشان را اين گونه توصيف می کند‪:‬‬
‫"حضرت عبدالبھاء در رتبه ی اولی مرکز و محور عھد و ميثاق بی مثيل و جامع حضرت بھاءﷲ و‬
‫اعلی صنع يد عنايتش و مرآت صافی ادوارش و َمثَ ِل اعالی تعاليم ومبيّن مصون از خطای آياتش و جامع‬
‫جميع کماالت و مظھر کليّه ی صفات و فضائل بھائی است و برای ھميشه بايد اين چنين در نظر گرفته‬
‫شود‪...‬خصوصيّات و صفات بشری با فضائل و کماالت الھی در نفس مق ّدس حضرت عبدالبھاء مجتمع و متّحد‬
‫‪١٩٩‬‬
‫گشته است‪".‬‬
‫احتماالً مھمترين تفاوت دين بھائی با ساير اديان اين است كه بھائيان مطمئن ھستند كه جھان به وحدت می رسد‬
‫وقف فعاليت برای رسيدن به اين ھدف می کنند‪ .‬اين‬ ‫ِ‬ ‫رسيدن آن روز را دارند و خود را‬ ‫ِ‬ ‫و مشتاقانه آرزوی فرا‬
‫واضحترين تفاوت بين دين بھائی و اديان قبل است‪ .‬با توجه به تعاليم روحانی و اعتقادات اصلی بھائی‪ ،‬نکات مشترک‬
‫زيادی بين اين دين و اديان قبل می يابيم‪ ،‬به خصوص اديان سامی يعنی يھود‪ ،‬مسيحيت و اسالم‪ .‬ولی چيزی كه در دين‬
‫بھائی كامالً جديد و بی نظير و مخصوص اين دوره است‪ ،‬اعتقاد به تاسيس وحدت عالم انسانی و ايجاد تم ّدن جھانی‬
‫است و اين اعتقاد از ايمان به عھد و ميثاق حضرت بھاءﷲ سرچشمه می گيرد‪ .‬پروفسور وارن واگار‪ ،‬دانشمند اجتماعی‬
‫امريكايی‪ ،‬در مورد امكان ايجاد وحدت جھانی و تشكيل تمدن جھانی مطالعه ی وسيعی كرده است‪ .‬پروفسور واگار می‬

‫‪" ١٩٧‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص‪.٩٣‬‬

‫‪ ١٩٨‬حضرت بھاءﷲ فرمود "اذا غيض بحرالوصال و قضی کتاب المبدأ فی المآل توجّھوا الی من اراده ﷲ الّذی انشعب‬
‫من ھذاالصل القديم‪ ...‬ان ارجعوا ما ال عرفتموه من الکتاب الی الفرع المنشعب من ھذا االصل القويم" )کتاب عھدی و‬
‫کتاب مستطاب اقدس(‪)" .‬کتاب ايّام تسعه‪,‬ص ‪(١۵٨‬‬
‫]ھنگامی که دريای وصال فرو رفت و کتاب آغاز به نتيجه و سرانجام رسيد )يعنی حضرت بھاءﷲ درگذشتند( رو کنيد‬
‫به سوی کسی که خدا او را اراده فرموده و از اين اصل و ريشه ی قديم منشعب شده )لقب حضرت عبدالبھاء می‬
‫باشد(‪...‬آنچه را که از کتاب ]الھی[ نمی فھميد اِرجاع دھيد به شاخه ای که از اين ريشه ی راست و استوار منشعب شده‪.‬‬
‫ترجمه[‬
‫‪ ١٩٩‬شوقی ربانی‪ ,‬مندرج در شمارۀ مخصوص آھنگ بديع سال ‪ ١٨‬ص ‪.٢٠٣‬‬
‫‪٦٩‬‬
‫گويد‪" :‬از بين ھمه ی اديان معاصر که ادعا می کنند از طرف خدا آمده اند‪ ،‬تنھا دين بھائی است كه بدون ھيچ ابھامی‪،‬‬
‫‪٢٠٠‬‬
‫وقف کار برای وحدت عالم انسانی نموده است‪".‬‬ ‫ِ‬ ‫خود را تقريبا ً به طور کامل‪،‬‬
‫طريق سيستمی به نام "نظم اداری بھائی" فعاليت می کند‪ .‬ديديم که‬ ‫ِ‬ ‫ميثاق حضرت بھاءﷲ با بشر‪ ،‬از‬ ‫ِ‬ ‫عھد و‬
‫آثار و تعاليم حضرت بھاءﷲ به دسته ھای مختلفی تقسيم می شود‪ .‬از جمله موضوعھای تعاليم حضرت بھاءﷲ می توان‬
‫به اين موارد اشاره کرد‪ :‬اعتقادات اصلی‪ ،‬تعاليمی برای راھنمايی نوع بشر‪ ،‬احكامی برای پيشرفت فردی و سازمان‬
‫اجتماعی‪ ،‬موسسات مخصوص دين بھائی که نمی شود آنھا را از تعاليم روحانی جدا نمود‪.‬‬
‫اداری" دين بھائی‪ .‬نظم‬
‫ِ‬ ‫نظم‬ ‫"‬ ‫نام‬ ‫قوانين به اضافه ی موسسات جامعه ی بھايی با ھم سيستمی را می سازند به‬
‫‪٢٠١‬‬
‫ويژگی مميّزه ی عھد و ميثاق حضرت‬ ‫ِ‬ ‫اصلی عھد و ميثاق حضرت بھاءﷲ با نوع بشر است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫نمايش‬
‫ِ‬ ‫اداری تجلی و‬
‫گذار دين‪ ،‬يعنی حضرت بھاءﷲ‪ ،‬قوانين و موسساتی که قرار است جامعه ی پيروان را‬ ‫ِ‬ ‫بھاءﷲ اين است که خو ِد بنيان‬
‫نوع ھر کدام از آن موسسات را توضيح داده و‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ماھيت‬ ‫‪،‬‬ ‫بھاءﷲ‬ ‫حضرت‬ ‫عالوه‪،‬‬ ‫به‬ ‫‪.‬‬ ‫است‬ ‫اداره کند‪ ،‬مشحص کرده‬
‫نوشته و با ُمھر و امضای خود آنھا را معتبر کرده است‪ :‬حدود آنھا‪ ،‬حقوق و مسئوليتھای آنھا‪ ،‬وظايف و نقش آنھا‪ .‬بر‬
‫اساس نوشته ھای حضرت بھاءﷲ‪ ،‬به حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی اختيار کامل داده شده كه نظم اداری را بر‬
‫اساس راھنمايی ھای حضرت بھاءﷲ‪ ،‬پايه ريزی کنند‪.‬‬
‫شوقی ربانی توضيح داده است كه نظم اداری دو "ركن" و پايه دارد‪ :‬موسسه ی واليت امر و بيت العدل اعظم‬
‫الھی‪ .‬قبالً درباره ی واليت امر بحث شد و نقش شوقی ربانی را در اجرای "عھد و ميثاق" حضرت بھاءﷲ ديديم‪.‬‬
‫اگرچه شوقی ربانی ديگر زنده نيست‪ ،‬توضيحاتی که درباره ی تعاليم بھائی داده ھنوز ھم برای بھائيان بسيار اھميت‬
‫دارد و قابل قبول است و بايد كامالً اجرا شود‪ .‬حضرت بھاءﷲ بيت العدل اعظم را به عنوان بزرگترين مرجع قانون‬
‫گذاری در نظم اداری به وجود آورد‪ .‬بيت العدل اعظم رابطه ی موسسه واليت امر و بيت العدل اعظم را اين طور‬
‫توضيح می دھد‪:‬‬
‫ً‬
‫"بايد دانست‪...‬قبل از ھرگونه تشريع در باره ی امری بيت العدل اعظم دقيقا ھمه ی جوانب موضوع‬
‫را در آثار مق ّدسه و رقائم حضرت ول ّی امرﷲ مورد مطالعه قرار می دھد‪ ،‬تبيينات حضرت ول ّی امرﷲ شامل‬
‫مواضيع بسيار زيادی است که به ھمان اندازه ی نصوص اصلی معتبر و الزام آور است‪٢٠٢ ".‬ترجمه‬
‫گذاری مرکزی دينش را "بيت العدل" ناميد‪ .‬بيت العدل ھيئتی است که ‪ ٩‬عضو‬ ‫ِ‬ ‫حضرت بھاءﷲ مراجع قانون‬
‫دارد‪ .‬افراد ھر جامعه ای در زمانھای معينی اين اعضا را انتخاب می کنند‪ .‬سرانجام سه نوع بيت العدل تاسيس خواھد‬
‫شد‪".١ :‬محلی" )برای ھر شھر يا روستا يک بيت العدل محلی تاسيس خواھد شد(؛ ‪".٢‬ملی" )معموالً برای يك كشور يا‬
‫منطقه(؛ و‪".٣‬بيت العدل اعظم" كه "بين المللی" است‪ .‬امروزه تنھا بيت العدل اعظم وجود دارد که برای اولين بار در‬
‫سال‪١٩۶٣)١٣۴٢‬م‪ (.‬انتخاب و تشكيل شد‪ .‬بيت العدل اعظم امروزه جامعه ی بھائی را درتمام دنيا اداره می كند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ و حضرت عبدالبھاء در نوشته ھای خود مستقيما ً اعالم کرده اند که بيت العدل اعظم يگانه مرجع‬
‫قانونگذاری بھايی است و مص ّوبات و دستورات او مثل احكام و تعاليم حضرت بھاءﷲ بايد اجرا شود‪ .‬تنھا تفاوتی كه‬
‫وجود دارد اين است كه آثار موسسان دين بھائی تا ظھور دين بعد تغيير نمی كنند‪ ،‬ولی بيت العدل اعظم می تواند‬
‫شرايط جديد لغو کند يا تغيير بدھد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫قوانينی كه وضع كرده‪ ،‬مطابق رشد جامعه ی بھائی و ايجاد‬
‫اداری جامعه ی بھائی را در سطح محلی و ملی بر عھده دارند‪ .‬اين‬ ‫ِ‬ ‫امروزه "محفلھای روحانی" کارھای‬
‫موسسات به روشی شبيه به بيت العدل انتخاب می شوند و عمل می کنند‪ .‬در آينده اسم آنھا "بيت العدل" محلی و ملی‬
‫خواھد بود‪.‬‬
‫الھام‬
‫ِ‬ ‫بھاييان معتقدند كه خداوند بيت العدل ھای محلی و ملی را نيز ھدايت می كند‪ ،‬اما فقط به بيت العدل اعظم‬
‫نمايانگر‬
‫ِ‬ ‫الھی می رسد و تصميم گيری بيت العدل اعظم مصون از خطا و معتبر است‪ .‬به نظر بھائيان‪ ،‬بيت العدل اعظم‬
‫بزرگترين تالش بشر برای رسيدن به خدا است‪ ،‬تالشی با روح وحدت و ھماھنگی‪ .‬حضرت بھاءﷲ فرمود كه خدا‬
‫‪٢٠٣‬‬
‫خودش اين امکان را به وجود آورده و خودش نيز مصوّبات بيت العدل اعظم را از خطا و اشتباه حفظ می كند‪.‬‬
‫ھمچنين موسسات بھايی در سطح قاره ای‪ ،‬ملی‪ ،‬منطقه ای و محلی نيز وجود دارد؛ بعضی از آنھا "انتخابی"‬
‫روش مشورت جمعی تصميم می گيرند و‬ ‫ِ‬ ‫ھستند و اعضای آنھا با انتخابات بھائی تعيين می شوند‪ .‬اين موسسات به‬
‫وظيفه ای را انجام دھند‪ .‬بعضی از آنھا نيز "انتصابی" ھستند‪ ،‬يعنی اعضايش با انتخابات عمومی تعيين نمی شوند‪ ،‬بلکه‬
‫موسسات يا مرجع ھای ديگر آنھا را برای انجام وظيفه ای خاص بر می گزينند و بايد به تنھايی در بخشی خدمت كنند‪.‬‬
‫در مورد اينھا در فصل آينده بيشتر صحبت می كنيم‪.‬‬

‫‪ ٢٠٠‬وارن واگار‪" ,‬شھر انسان")‪ ,(The City of Man‬ص‪.١١٧‬‬

‫اصلی نظم اداری را در کتاب "نظم جھانی بھائی" صص‪ ١٤٣-١٥٧‬به صورت خالصه بيان نموده است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ ٢٠١‬شوقی ربانی ويژگيھای‬
‫‪“WELLSPRING OF GUIDANCE’ ٢٠٢‬ص ‪.۵٢‬‬
‫‪ ٢٠٣‬حضرت عبدالبھاء در "الواح وصايا" )وصيت نامه ی حضرت عبدالبھاء( می گويد‪" :‬مرجع ك ّل كتاب اقدس و ھر مسئله غير منصوصه‬
‫ق و مراد ّ‬
‫ﷲ است ‪ ....‬ھر چه تقرّر يابد ھمان مانند نصّ‬ ‫راجع به بيت عدل عمومی بيت عدل آنچه باالتّفاق و يا باكثريّت آراء تحقّق يابد ھمان ح ّ‬
‫است ‪ .‬و چون بيت عدل واضع قوانين غير منصوصه ازمعامالتست ناسخ آن مسائل نيز تواند بود ‪) ".‬الواح وصايا‪ ,‬ص ‪ (٢١‬و نيز مراجعه کنيد‬
‫به "‪, "Bahá’í World Faith‬ص‪.۴۴٧-٨‬‬

‫‪٧٠‬‬
‫سيستم موسسه ھای بھائی بخش بزرگی از دين بھايی را تشكيل می دھد كه نمی تواند از تعاليم روحانی آن‬
‫كامالً جدا شود‪ .‬بھائيان معتقدند كه "نظم اداری‪" "،‬ھسته" يا طرحی است از نظم اجتماعی ای كه قرار است باعث‬
‫برقراری وحدت نوع بشر شود‪ .‬شوقی ربانی درباره ی آن فرمود‪:‬‬
‫"اين نظم اداری اساسا ً با آنچه انبيای سلف وضع فرموده اند متفاوت است زيرا حضرت بھاءﷲ‬
‫بنفسه اصولش را بيان و تأسيساتش را استوار و مبيّن کلمه اش را معيّن فرموده اند و به ھيأتی که مأمور‬
‫‪٢٠٤‬‬
‫تکميل و تنفيذ احکام شرعيّه اش بوده اختيارات الزم را عنايت کرده اند‪".‬‬
‫البته بايد بين نظم اداری بھايی با نظم جھانی آينده كه حضرت بھاءﷲ پيش بينی فرموده است‪ ،‬فرق گذاشت‪.‬‬
‫منظور از نظم جھانی تاثير کاملی است كه تعاليم حضرت بھاءﷲ بر ايجاد يك دولت جھانی‪ ،‬يك صلح پايدار و يك تمدن‬
‫متحد جھانی خواھد گذاشت‪ .‬اين نظم جھانی ھنوز وجود ندارد‪ .‬در واقع نظم جھانی ھدفی است كه جامعه ی بھايی برای‬
‫حال حاضر وجود دارند و به عنوان يك بخش بزرگ‬ ‫رسيدن به آن تالش می كند‪ .‬اما موسسه ھای اصلی نظم اداری در ِ‬
‫و جدانشدنی از جامعه ی بين المللی بھائی عمل می كنند‪.‬‬
‫شوقی ربانی ديدگاه حضرت بھاءﷲ را درباره ی نظم جھانی به صورت خالصه توضيح می دھد‪ .‬بخشی از‬
‫آن را در زير می خوانيد‪:‬‬
‫"وحدت عالم انسانی آن طور که حضرت بھاءﷲ پيش بينی فرموده اند‪ ،‬استقرار يک حکومت‬
‫مشترک المنافع جھانی است که ھمه ی ملل و نژادھا و اقليّت ھا و طبقات مختلف مردم را متّحد و نزديک‬
‫ساخته و در عين حال استقالل حکومات عضو آن را حفظ نموده آزادی و حريّت افرادی که اين حکومات را‬
‫تشکيل داده اند کامالً از تعرض مصون خواھد داشت‪ .‬اين حکومت جھانی تا آنجا که بتوان پيش بينی نمود از‬
‫يک مجمع قانونگذاری جھانی تشکيل می شود که اعضاء آن امنای جميع افراد بشر خواھند بود و ھمه ی منابع‬
‫اقتصادی جھان را کنترل کرده و به تصويب قوانين مناسب در ھرکجا که برای نظم زندگی افراد الزم بداند‬
‫اقدام خواھد نمود نيازھای ھمه ی نژادھا و طبقات مردم را برآورده ساخته و روابط آنھا را منضبط خواھد‬
‫کرد ق ّوۀ مجريه ی جھانی با نيروی بين المللی تقويت خواھد شد و قوانين پارلمان جھانی را به مرحله ی اجرا‬
‫در خواھد آورد محکمه ی بين المللی به ح ّل و فصل اختالفات پرداخته و احکام قطعی و الزم االجرای خود را‬
‫صادر خواھد کرد‪.‬‬
‫خطّ و زبان جھانی‪ ،‬سيستم پولی و ارزی يکسان بين المللی‪ ،‬اوزان و مقياسات عمومی‪ ،‬روابط و‬
‫تفاھم بين ملّتھا و نژادھای انسانی را تسھيل خواھد کرد‪.‬‬
‫نزاعھای ملّی‪ ،‬نفرت و مخاصمت به کلّی از ميان خواھد رفت و تبعيضات نژادی و تعصّبات ملّی‬
‫جای خود را به توافق و تفاھم و ھمکاری خواھد داد و علل مخاصمات مذھبی برای ھميشه زائل خواھد شد و‬
‫انحصارات و موانع اقتصادی به کلّی مرتفع خواھد گرديد و امتيازات فاحش طبقاتی از ميان برخواھد‬
‫‪٢٠٥‬‬
‫خاست‪".‬‬
‫بھائيان نمی گويند كه فقط به خاطر تالش آنھا يا دين آنھا‪ ،‬نظم جھانی ايجاد می شود‪ .‬آنھا معتقدند كه خدا می‬
‫خواھد ھمه ی انسانھا در ھمه جای دنيا به روشھای گوناگون و در سطوح مختلف به اين کمال و ھدف بزرگ برسند‪ .‬تا‬
‫حاال ديده ايم كه انجمن اتفاق ملل و سازمان ملل متحد در جھان به وجود آمده اند‪ .‬اينھا قدمھای مھمی به سوی اتحاد بشر‬
‫ھستند‪ .‬به ھمين دليل بھائيان در فعاليتھا و نمايندگی ھای سازمان ملل يا فعاليتھای بين المللی غير سياسی ديگر فعاالنه‬
‫شرکت می كنند و معتقدند كه دين بھايی و نظم اداری‪ ،‬نقش کليدی و مھمی را در ايجاد دنيايی متحد خواھند داشت‪.‬‬
‫برای درک ديدگاه بھائيان درباره ی رابطه ی بين دين بھائی و نظم اداری با ھدف صلح جھانی و تاسيس يک‬
‫نظم جھانی‪ ،‬بايد به ياد داشت که در نظر بھائيان‪ ،‬تمدن دنيای آينده با ھزاره يا فرا رسيدن "ملکوت خدا" که در آثار‬
‫مقدس اديان ديگر آمده‪ ،‬مرتبط است‪ .‬بھائيان معتقدند كه برقراری صلح و وحدت جھانی ھمان سلطنت خدا بر زمين‬
‫است‪ ،‬ھمان ح ّد نھايی پيروزی خوبی بر بدی است و تحقق وعده ھايی است كه به صورت نمادين در كتابھای آسمانی‬
‫گذشته آمده است‪ .‬بھائيان معتقدند خدا می خواھد و اراده کرده است که نظم جھانی را برقرار سازد‪ ،‬در تمام تاريخ بشر‪،‬‬
‫مقصد و منظور خدا ھمين بوده است‪.‬‬
‫پيروان بعضی از اديان فكر می کنند كه تاسيس ملكوت خدا فقط به خدا مربوط است و خدا ملکوت خود را به‬
‫‪٢٠٦‬‬
‫زمين می آورد؛ بشر در اين جريان اساسا ً نقشی ندارد و ملکوت يک شبه‪ ،‬معجزه وار و خارق العاده ظاھر می شود‪.‬‬

‫‪ ٢٠٤‬شوقی ربانی "دور بھائی" ص ‪.٧۶‬‬

‫‪ ٢٠٥‬مجلّۀ آھنگ بديع شمارۀ مخصوص ‪ ۶ – ۵ – ۴ – ٣‬سال ھيجدھم ص‪.٩٢‬‬
‫‪ ٢٠٦‬اين ديدگاه سنتی برای نمايندگان "مسيحيت اجتماعی" مشکالتی به وجود آورده است‪ .‬با شروع قرن بيستم‪ ,‬تعدادی از متفکران برجسته ی‬
‫مسيحی طرح "انجيل اجتماعی" را توسعه دادند‪.‬آنھا آمدن ملکوت خدا به زمين را به آفرينش يک جامعه ی عادل و آرام بر زمين تفسير کرده‬
‫سنتی مسيحی‪ ,‬اين تالش را فرو پاشيد‪ .‬متفکران سنتی می گويند ملکوت فقط با بازگشت دوباره ی مسيح ايجاد می‬ ‫ِ‬ ‫مخالف متفکران‬
‫ِ‬ ‫اند‪ .‬نظر‬
‫شود‪ .‬به نظر آنان‪ ,‬تالش برای سرکوب اصالحات اجتماعی مفيد است ولی اين تالش چيزی بيشتر از کوشش ناقص بشربعد از پيشرفت را‬
‫ارتودوکس کليسای مسيحی و عناصر روشن فکر که تحت تاثير تفکرات‬
‫ِ‬ ‫نشان نمی دھد‪ .‬در دوران ما‪ ,‬تحت تاثير اختالف بين گروھھای‬
‫اجتماعی کنونی قرار دارند‪ ,‬اين بحثھا دوباره به وجود آمده است‪.‬‬
‫ِ‬ ‫مارکسيستی درباره ی شرايط‬

‫‪٧١‬‬
‫البته خدا قادر مطلق است و اگر بخواھد می تواند در يک لحظه ملكوت را بر زمين برقرار سازد‪ .‬اما حضرت‬
‫بھاءﷲ توضيح داده كه خدا می خواھد با روش ديگری اين کار را بکند و درسھای خاصی به ما بدھد‪ .‬بھائيان معتقدند كه‬
‫جامعه ھای دنيای ما نتوانسته اند نيازھای واقعی بشر را برآورده كند چون اجتماعات دنيا بر اساس گرايشاتی مخالف‬
‫قوانين الھی ساخته شده اند‪ .‬بنابراين خدا ھمزمان با تاسيس سلطنت خود بر زمين‪ ،‬به ما اجازه می دھد تجربه کنيم و با‬
‫ت توانايی ھا و محدوديتھای خود را بياموزيم؛ تجربه ی زندگی کردن با نتيجه ی كارھای‬ ‫تجربه و عمل‪ ،‬حقيق ِ‬
‫ً‬
‫خودمان‪.‬حضرت بھاءﷲ به انسان تذکر می دھد كه فقط اگر اشتباھات گذشته خود را عميقا بفھميم و قبول كنيم‪ ،‬از تكرار‬
‫اين خطاھا حفظ خواھيم شد‪ ،‬خطاھايی كه باعث شده حاال چنين وضعی در دنيا داشته باشيم و جنگ و خونريزی‪ ،‬سختی‬
‫‪٢٠٧‬‬
‫و مشكالت جنگ‪ ،‬استثمار و نااميدی دنيا را تھديد كند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ پيش بينی كرد كه برقراری نظم جھانی در سه مرحله پشت سر ھم اتفاق می افتد‪ .‬نقشه ی‬
‫الھی اين است که مرحله ی اول دوره ی شكست اجتماعی و رنج فراوان باشد‪ ،‬رنجی كه دنيا تا حال نديده است‪ .‬بھائيان‬
‫معتقدند كه اين مرحله آغاز شده و پيشرفت کرده و اضطراب و آشوب آن دنيا را گرفته و بر زندگی ھمه ی مردم و‬
‫موسسات اجتماعی تاثير خواھد گذاشت‪ .‬شوقی ربانی در اثری به نام "قد ظھر يوم الميعاد" توضيح می دھد كه اين رنج‬
‫و عذاب‪ ،‬ھم مجازات كارھای بشر است و ھم عامل ايجاد يك انضباط مقدس و عالی از طرف خدا‪:‬‬
‫"اين قضا الھی‪ ...‬ھم مصائب جزائيّه است و ھم يک تأديب مق ّدس عالی و در عين حال که به منزله‬
‫ی نزول بالئی من جانب ﷲ است نوع بشر را از آلودگيھای دنيوی پاک و مطّھر می سازد‪ .‬نارش مجازات تبه‬
‫‪٢٠٨‬‬
‫کاران و علّت التيام عناصر مرکبه ی نوع بشر در يک ھيأت اليتج ّزای جامعه ی عمومی نوع انسان‪".‬‬
‫بھائيان معتقدند اين دوره ی رنج و سختی بيشتر خواھد شد و باعث تشنّج و آشوب عمومی روحانی‪ ،‬مادی و‬
‫پايان مرحله ی اول نقشه ی الھی را نشان می دھد و وارد مرحله ی دوم خواھيم شد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫اجتماعی خواھد شد‪ .‬اين بحران‬
‫حضرت بھاءﷲ به اين بحران اشاره می كند‪:‬‬
‫"انّا جعلنا ميقاتا ً لکم فاذا ت ّمت الميقات و ما اقبلتم الی ﷲ ليأخذنّکم عن ک ّل الجھات و يرسل عليکم‬
‫‪٢٠٩‬‬
‫نفحات العذاب عن ک ّل االشطار و کان عذاب ربّک لشديد‪".‬‬
‫]ترجمه‪ :‬ھمانا ما برای شما مھلت و ميقاتی قرر داديم‪ ،‬پس وقتی که مھلت شما تمام شود و به خدا‬
‫اقبال نکنيد‪ ،‬حتما ً شما را از جميع جھات تنبيه خواھد کرد و بادھای عذاب را از ھمه طرف بر شما می فرستد‬
‫و عذب پروردگارت شديد است‪[.‬‬
‫پيشروی بشر به نظم جھانی "صلح اصغر" )صلح کوچکتر( است‪ .‬احتماالً اين مرحله‪ ،‬مرحله‬ ‫ِ‬ ‫دوم‬
‫مرحله ی ِ‬
‫ھميشگی جنگ است‪ ،‬و با صلح مثبت و کامل جھانی متفاوت است‪ .‬صلح اصغر يك صلح سياسی است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ی كنار گذاشتن‬
‫تمام ملتھای جھان يك توافق نامه ی بين المللی خواھند نمود و به صلح اصغر خواھند رسيد‪ .‬ويژگی اصلی صلح اصغر‬
‫آن است که در اثر آن‪ ،‬يك نيروی امنيت بين المللی به وجود می آيد كه از جنگ بين ملتھا جلوگيری کند‪ .‬ملتھای جھان‬
‫در توافق نامه ای رسمی‪ ،‬اين نيرو را بر اساس اصل "امنيت جمعی" طراحی نموده و پشتيبانی خواھند کرد‪ .‬بر اساس‬
‫اصل امنيت جمعی‪ ،‬اگر ملتی به ملت ديگر حمله كند‪ ،‬تمام ملتھا بايد يک صدا جلوی ملت متجاوز را بگيرند‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ می گويد‪:‬‬
‫‪٢١٠‬‬
‫"و ان قام احد منکم علی اآلخر قوموا عليه ان ھذا االّ عدل مبين"‪.‬‬
‫]ترجمه‪ :‬و اگر يکی از شما عليه ديگری قيام کرد‪ ،‬عليه او قيام کنيد‪ .‬اين جز عدالت آشکار نيست‪[".‬‬
‫حضرت عبدالبھاء چنين توضيح می دھد‪:‬‬
‫"‪ ...‬چند ملوک بزرگوار‪ ...‬عقد انجمن دول عالم نمايند و يک معاھده ی قويّه و ميثاق و شروط‬
‫محکمه ی ثابته تأسيس نمايند و اعالن نموده به اتّفاق عموم ھيأت بشريّه مؤ ّکد فرمايند‪ ...‬جميع قوای عالم‬
‫متوجّه ثبوت و بقای اين عھد اعظم باشند و در اين معاھده ی عموميّه تعيين و تحديدی حدود و ثغور ھر دولتی‬
‫گردد و توضيح روش و حرکت ھر حکومتی شود و جميع معاھدات و مناسبات دوليّه و روابط و ضوابط مابين‬
‫ھيأت حکومتيّه به ح ّدی معلوم مخصّص شود چه که اگر تدارکات محاربه و قوّه ی عسکريّه ی دولتی ازدياد‬
‫يابد سبب توھّم دول سائره گردد‪ .‬باری اصل مبنای اين عھد قويم را بر آن قرار دھند که اگر دولتی از دول من‬
‫بعد شرطی از شروط را فسخ نمايد ک ّل دول عالم بر اضمحالل او قيام نمايند بلکه ھيأت بشريّه به کمال قوّت بر‬

‫بھائيان معتقدند که اختالف نتيجه ی سوء تفاھمی است که برای دو طرف ايجاد شده است‪ .‬چون حضرت مسيح به اعتقاد بھائيان‪ ,‬به صورت‬
‫حضرت بھاءﷲ دوباره ظھور نموده است‪ ,‬حرکت جھانی برای ساختن اجتماعی جديد بر پايه ی انسانيت که شرايط اجتماعی ھمه ی بشريت را‬
‫برقراری تدريجی ملکوت خدا بر زمين از طريق شرکت فعّال ساکنان زمين خواھد بود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫بھبود بخشد‪ ,‬نشانه‬
‫‪٢٠٧‬‬
‫اثر شوقی ربانی‪,‬ص‪.۴‬‬
‫‪ ٢٠٨‬مراجعه کنيد به "قد ظھر يوم الميعاد" ِ‬
‫شوقی ربانی "قد ظھر يوم الميعاد" ص ‪.۴‬‬
‫‪" ٢٠٩‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١٣٩‬‬
‫‪" ٢١٠‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" ص ‪.١۶٣‬‬

‫‪٧٢‬‬
 ‫تدمير آن حکومت برخيزد اگر جسم مريض عالم به اين داروی اعظم موفّق گردد البتّه اعتدال کلّی کسب نموده‬
‫‪٢١١‬‬
‫و به شفای دائمی باقی فائز گردد‪".‬‬
‫بھائيان معتقدند به زودی بعد از پايان دوره ی رنج و ھرج و مرج عمومی‪ ،‬صلح اصغر اتفاق می افتد‪ .‬آنھا‬
‫ادعا می کنند که مصيبت ھای كنونی‪ ،‬علّت اصلی حرکت ملتھا به سوی صلح است و آنھا را مجبور می كند جنگ را به‬
‫‪٢١٢‬‬
‫ھر قيمتی كنار بگذارند‪ .‬حضرت عبدالبھاء پيش بينی كرد كه تا پايان قرن بيستم صلح اصغر آغاز خواھد شد‪.‬‬
‫صلح اصغر مقدمه ی مرحله ی سوم ظھور نظم جھانی است‪ .‬اين مرحله به تدريج ظاھر خواھد شد‪ .‬حضرت‬
‫بھاءﷲ آن را صلح اعظم )بزرگترين صلح( ناميده است‪ .‬او فرمود اين صلح ھمزمان با ظھور نظم جھانی بھائی ظاھر‬
‫خواھد شد‪ .‬شوقی ربانی نظم جھانی آينده را توصيف نموده است که قبالً آن را خوانديم‪ .‬در جای ديگری آن را "امتزاج‬
‫نھائی تمام اقوام‪ ،‬کيشھا‪ ،‬طبقات و ملل" می داند‪ .‬گفته شد صلح اصغر به اين طريق ايجاد می شود‪" :‬ملل زمين‪ ،‬در‬
‫اصلی ]آن[ را پيش می برند" به اين صلح می‬ ‫ِ‬ ‫ظھور ]حضرت بھاءﷲ[ ناآگاه ھستند و ناآگاھانه تعاليم‬ ‫ِ‬ ‫حالی که ھنوز از‬
‫شناختن شخصيت دين حضرت بھاءﷲ و اقرار به درستی ادعای اين دين"‬ ‫ِ‬ ‫رسند‪ .‬اما صلح اعظم فقط "در نتيجه ی‬
‫خواھد آمد‪ ٢١٣.‬بھائيان معتقدند در فاصله ی بين ايجاد صلح اصغر تا ايجاد صلح اعظم‪ ،‬ھمه ی مردم ماموريت حضرت‬
‫بھاءﷲ را كامالً خواھند شناخت و آگاھانه آن را قبول خواھند کرد و اكثر نوع بشر تعاليم دين بھائی را اجرا خواھند‬
‫نمود‪.‬‬
‫جنينی" نظم بديع جھانی در آينده است‪ .‬شوقی ربانی می گويد موسسات و قوانين‬ ‫ِ‬ ‫نظم اداری دين بھائی "شکل‬
‫نظم اداری بھائی "مق ّدر است طرحی برای جامعه ی آينده باشند و وسيله ی اعظم برای استقرار صلح اعظم و يگانه‬
‫‪٢١٤‬‬
‫ق و عدالت بر زمين باشند"‪.‬‬ ‫نماينده برای وحدت دنيا و اعالم سلطنت ح ّ‬
‫وق نَبی از انبيای بنی اسرائيل‬ ‫ّ‬
‫پيامبران گذشته به صلح اعظم بشارت داده اند و آن را پيش گويی كرده اند‪َ .‬حبَقـ ُ ِ‬
‫)بعد از موسی( می گويد در آن زمان "زمين از دانش بھاء الھی پر می شود‪ ،‬ھمانطور که درياھا از آب لبريز‬
‫است‪)"...‬کتاب حبقوق نبی‪ (١۴ ،٢‬يوحنای رسول نيز آن را نشانه ی "شفای ا ّمتھا" می داند )مکاشفات يوحنای‬
‫شدن دسته جمعی" نيز‬ ‫ِ‬ ‫رسول‪ .(٢ ،٢٢‬صلح اعظم نه تنھا يک تمدن جھانی به وجود خواھد آورد‪ ،‬بلکه باعث "روحانی‬
‫‪٢١٥‬‬
‫خواھد شد‪ .‬صلح اعظم "بلوغ تمام نوع بشر" را نمايش می دھد‪.‬‬
‫شوقی ربانی درباره ی صلح اعظم می فرمايد‪:‬‬
‫ّ‬
‫"آن وقت است که عھد ابدی بطور کامل تحقق خواھد يافت‪ ،‬آنوقت است که مواعيد مندرج در تمام‬
‫کتب الھيه بانجام خواھد رسيد و تمام نبوّاتی که پيغمبران سلف بدان تکلّم کردند به وقوع خواھد پيوست و‬
‫رؤيای پيشگويان و شعرا تحقّق خواھد يافت آن وقت است که کره ی ارض با ايمان عمومی تمام ساکنين آن به‬
‫ت حضرت بھاءﷲ را‪ ،‬با‬ ‫درخشان سلطن ِ‬
‫ِ‬ ‫خدای واحد صيقل يافته و اطاعتشان از يک ظھور مشترک‪ ،‬انوار‬
‫توجه به محدوديتھايی که بر ]نوع بشر[ تحميل شده‪ ،‬منعکس خواھد نمود‪ ...‬و قادر بر تحقّق ملکوت خدا بر‬
‫‪٢١٦‬‬
‫زمين خواھد بود‪ ،‬ھمان سرنوشتی که از م ّدتھا پيش‪ ،‬عشق و حکمت الھی برايش مق ّدر فرموده است‪"...‬‬
‫بھاييان معتقدند كه صلح اعظم از دو راه مختلف به دست می آيد‪ .‬يكی راه غير مستقيم است خدا اراده ی خود‬
‫را به صورت شديد اما غيرمستقيم در تمام دنيا و تمام موجودات و تمام اتفاقات تاريخ تاثير می دھد و ھمه ی عوامل در‬
‫طول زمان به ايجاد وحدت عالم انسانی خدمت می كنند‪ .‬به ھمين دليل بھاييان صميمانه‪ ،‬از اديان دنيا و فعاليتھای جھانی‬
‫و انسانی پشتيبانی می كنند و آنھا را تشويق می كنند حتی اگر كامالً مطابق عقيده ی بھائی نباشد‪.‬‬
‫راه ديگر‪ ،‬نظم اداری بھائی است و خدا در دوره ی ما از طريق نظم اداری و دين بھايی‪ ،‬اراده و خواسته اش‬
‫را به بشر اعالم می كند‪ .‬با كمك نظم اداری‪ ،‬روح وحدت و ھماھنگی وارد فعاليتھای بشری می شود‪ .‬بنابراين بھاييان‬
‫وظيفه ی خود می دانند كه نظم اداری‪ ،‬اين وسيله ی خدادادی را كامل كنند‪ .‬ھمين طور كه دين بھايی در جامعه نفوذ می‬
‫كند‪ ،‬جامعه از صلح اصغر به سمت صلح اعظم پيش می رود‪ .‬مردم خواھند فھميد كه اراده ی خدا برای بشر چيست و‬
‫راری ملكوت خدا را روی زمين می بينند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫برق‬

‫‪ ٢١١‬حضرت عبدالبھاء "رسالۀ مدنيّه"‪ ،‬لجنۀ نشر آثار امری بلسان فارسی و عربی‪ ،‬النگنھاين آلمان ‪ ١۴١‬بديع" ص ‪.٧۵‬‬
‫‪ ٢١٢‬مراجعه کنيد به "مکاتيب حضرت عبدالبھاء"‪ ,‬جلد ‪ ,١‬صص‪٣٥٤-٩‬‬
‫‪ ٢١٣‬ترجمه ای از "قد ظھر يوم الميعاد" ص‪.٣٠١‬‬
‫‪ ٢١٤‬ترجمه ای از "قد ظھر يوم الميعاد" ص ‪.١٩٧‬‬
‫‪ ٢١٥‬ترجمه ای از "قد ظھر يوم الميعاد"‪,‬صص‪.٣٠١-٢‬‬
‫‪ ٢١٦‬شوقی ربانی "قد ظھر يوم الميعاد" ص ‪.١٩٨‬‬

‫‪٧٣‬‬
 ‫‪.٨‬موسسات اداری و قوانين‬

‫بھائيان معتقدند عھد و ميثاق حضرت بھاءﷲ يكی از خصوصيات متمايز دين بھايی است‪ .‬قرار است بااين عھد‬
‫و ميثاق‪ ،‬در آينده‪ ،‬يک نظم و تمدن جھانی به وجود آيد‪ .‬بھائيان معتقدند ھسته و نمونه ی کوچک آن نظم ھم اکنون وجود‬
‫دارد‪ :‬نظم اداری بھايی و موسسات اداره ی اين جامعه که موسس دين بھائی آن را به وجود آورد و حضرت عبدالبھاء و‬
‫شوقی ربانی آن را اجرا کردند‪ .‬به ھمين دليل بھاييان به تكميل و توسعه ی موسسات بھائی خيلی اھميت می دھند‪.‬اين‬
‫موسسات ھم مشكالت جامعه ی بھايی را حل می كنند و برای جامعه ی بھايی تصميم می گيرند وھم کم کم تمرين می‬
‫اداری ملکوتی شان آھسته آھسته ظاھر شود‪ ،‬ھمانطور که تواناييھای انسان با عمل‬
‫ِ‬ ‫کنند و اصالح می شوند تا تواناييھای‬
‫و تالش مستمر ظاھر می شوند‪.‬‬
‫به اين علت است که رون ِد اداری برای بھائيان بسيار مھم است‪.‬بسياری از ناظران جامعه ی بھائی نيز به رون ِد‬
‫اداری جامعه ی بھائی توجه دارند‪ .‬بشر از خدمات اداری سوء استفاده نموده و آنھا را به فساد کشيده است‪ .‬بھائيان‬
‫ت تمدن جھانی برای رسيدن به ھدفھای روحانی استفاده كرده است‪ .‬آنھا می گويند که خدا می‬ ‫معتقدند كه خدا ازاين فعالي ِ‬
‫خواھد خدمات اجتماعی به فعاليت روحانی تبديل شوند كه ھم به زندگی شركت كنندگان در اين خدمات بركت دھد و ھم‬
‫‪٢١٧‬‬
‫به ک ّل جامعه ای كه به اين سيستم وابسته اند‪.‬‬

‫‪ ٢١٧‬مثالً حضرت عبدالبھاء فرمود‪" :‬و ھذه المحافل الرّوحانيّة سرج نورانيّة و حدائق ملکوتيّة ينتشر منھا نفحات القدس علی اآلفاق و يشرق منھا‬
‫انوار العرفان علی االمکان و يسری منھا روح الحيات علی ك ّل الجھات و ھی اعظم سبب لترقّی االنسان فی جميع ال ّشؤون و االحوال" ] و اين‬
‫محافل روحانی چراغھای نورانی و باغھای ملکوتی ھستند که از آنھا بوھا و نفحات پاکی به ھمه ی دنيا منتشر می شود و از آنھا نورھای‬
‫شناسايی و عرفان بر عالم امکان می درخشد و از آنھاروح زندگی بر ھمه ی جھات جريان می يابد‪ .‬آنھا بزرگترين علت ترقی انسان در ھمه ی‬
‫جنبه ھا و احوال ھستند‪) .‬ترجمه([ کتاب قرن بديع‪ ،‬ص‪.۶٧٢‬‬

‫‪٧٤‬‬
 ‫موسسات بھايی‬

‫با راھنمايی نوشته ھای شوقی ربانی‪ ،‬ولی امر جامعه ی بھائی‪ ،‬و بيت العدل اعظم‪ ،‬مقام قانون گذار و اجرايی‬
‫جامعه ی بھائی‪ ،‬جامعه ی بھائی با دو نوع موسسه اداره می شود‪ (١) :‬موسساتی كه برای تصميم گيری در مورد‬
‫جامعه ی بھايی و ھدفھای آن طراحی شده است‪(٢) .‬دومی موسساتی كه به محافظت از جامعه و توسعه ی آن می‬
‫پردازد‪ .‬دسته ی اول شامل بيت العدل اعظم و محفلھای روحانی ملی و محلی است و در سه سطح بين المللی‪ ،‬ملی و‬
‫محلی فعاليت می کنند‪ .‬موسسات دسته ی دوم‪ ،‬موسساتی ھستند مثل اياديان امر که بر اساس ميثاق حضرت بھاءﷲ به‬
‫وجود آمده اند و بعداً شوقی ربانی و بيت العدل اعظم آنھا را توسعه دادند و ھم اکنون ھيئتھای ھيئتھای مشاوران و‬
‫معاونان و مساعدان وجود دارند تا وظايف اين گونه موسسات را انجام دھند‪ .‬آنھا با محفلھای روحانی و افراد بھائی‬
‫مشورت می کنند و راھنمايی ھای الزم را ارائه می دھند‪ ،‬آنان را تشويق می کنند و به آنھا انگيزه می دھند‪ .‬در ذيل به‬
‫اين موسسات می پردازيم‪.‬‬
‫بيت العدل اعظم الھی و محفلھای روحانی‬
‫حضرت بھاءﷲ در کتاب اقدس فرمود بايد در ھر شھری بيت العدل تشکيل شود‪ .‬برای رسيدن به اين ھدف‪،‬‬
‫حضرت عبدالبھاء فرمود ھر محلی كه نُه نفر يا تعداد بيشتری بھائی بالغ داشته باشد‪ ،‬بايد "محفل روحانی" انتخاب کند تا‬
‫وظيفه ی اداره ی جامعه محلی را به عھده بگيرد‪ .‬ھر محفل روحانی نُه عضو دارد كه از بين تمام بھائيان باالی ‪٢١‬‬
‫سال محل انتخاب می شوند‪ .‬وظيفه ی محفل نظارت بر ھمه ی فعاليتھای محلی بھائيان است‪ ،‬مثل تبليغ دين بھائی‪،‬ھدايت‬ ‫ِ‬
‫برنامه ھای آموزشی‪ ،‬چاپ و نشر آثار مورد نياز‪ ،‬ھدايت خدمات فداکارانه‪ ،‬استفاده از صندوق بھايی‪ ،‬مشورت با‬
‫‪٢١٨‬‬
‫خاص بھائی و ‪...‬‬
‫ِ‬ ‫بھائيان در مورد مقررات‬
‫حضرت عبدالبھاء بر ايجاد اولين محفلھای روحانی در ايران و غرب نظارت داشت و در ھمان مراحل اوليه‬
‫ی تالش آنھا راھنمايی ھای الزم را ارائه كرد‪ .‬شوقی ربانی نيز به عنوان ولی امر بھائی‪ ،‬وقت زيادی برای اين كار‬
‫صرف كرد‪.‬حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی‪ ،‬تنھا مفسّران آثار بھائی‪ ،‬اصول نظم اداری را طراحی کردند و كتابھای‬
‫زيادی در اين زمينه نوشتند و اآلن جامعه ی بھايی از آنھا استفاده می كند‪ .‬اين نوشته ھا در مورد موضوعھای متنوعی‬
‫است ‪ .‬به اين ترتيب‪ ،‬توسعه ی جامعه ی بھائی در آينده دقيقا ً به ھمان شکلی خواھد بود که حضرت بھاءﷲ و جانشينانش‬
‫‪٢١٩‬‬
‫)که خود حضرت بھاءﷲ آنھا را انتخاب کرده است( گفته اند‪.‬‬
‫به جز محفلھای محلی كه در سطح محل و شھر به وجود می آيند‪ ،‬محفلھای ملی و منطقه ای ھم وجود دارند‬
‫كه در يك كشور يا منطقه فعاليت می كنند‪ .‬اين گونه محفلھا ھم وظايف محفلھای محلی را دارند فقط در سطح وسيعتر و‬
‫پيچيده تری فعاليت می كنند‪ .‬البته وظيفه ھای ديگری ھم دارند مثل نظارت بر کار محفلھای محلی و تعيين اين که کدام‬
‫مسئوليتھا مربوط به محفل محلی و کدام مربوط به محفل ملی است‪.‬‬
‫محفل ملی و محلی ھر کدام نُه عضو دارند‪ ،‬ولی اين دو از نظر نحوه ی انتخاب با ھم تفاوت دارند‪ .‬محفلھای‬
‫محلی را بھائيان محل به صورت مستقيم انتخاب می كنند‪ ،‬ولی محفلھای ملی در دو مرحله انتخاب می شوند‪ .‬اول‬
‫بھائيان ھر محل نماينده يا نمايندگانی انتخاب می كنند‪ .‬تعداد نمايندگان با توجه به اندازه و قلمرو جامعه ی بھائی محل‬
‫مشخص می شود‪ .‬بعد ھمه ی نماينگان در يك جلسه ی ملی يا "کانونشن" جمع می شوند و نُه نفر عضو محفل روحانی‬
‫سال كشور يا منطقه)نه فقط از بين شرکت کنندگان کانونشن( انتخاب می كنند‪.‬‬ ‫ملی را از بين ھمه ی بھائيان باالی ‪ِ ٢١‬‬
‫روش انتخابات بھائی ويژگيھای خاصی دارد‪ .‬انتخابات با رأی مخفی انجام می شود‪ .‬ھر نوع مبارزه انتخاباتی‬
‫قبيل نامزد شدن ممنوع است‪ .‬ھر فرد رای دھنده نُه اسم متفاوت روی برگه ی رأی می نويسد‪ .‬آراء شمارش می شود‬ ‫از ِ‬
‫و نُه نفری كه بيشترين رأی را آورده باشند‪ ،‬اعضای محفل خواھند بود‪ .‬اگر برای نفر نھم دو يا چند نفر رأی مساوی‬
‫آورده باشند‪،‬دوباره بين آنھايی كه رای مساوی آورده اند‪ ،‬انتخابات انجام می شود تا يك عضو انتخاب شود‪ .‬چون ھيچ‬
‫نوع كانديدا انتخاب نمی شود و تبليغات انجام نمی شود‪ ،‬رأی دھنده برای انتخاب‪ ،‬آزادی كامل دارد و نيز از قدرت‬
‫بھائی باالی ‪٢١‬‬
‫ِ‬ ‫طلبی ھايی كه در انتخابات ديگر ممكن است رخ دھد‪ ،‬جلوگيری می شود‪ .‬طبق اعتقاد بھائيان‪ ،‬ھر فرد‬
‫آمادگی انجام وظيفه به عنوان عضو محفل را خواھد داشت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫سال که در اين انتخابات انتخاب شود‪ ،‬توانايی و‬
‫انتخابات بھايی سالی يك بار‪ ،‬در ارديبھشت ماه يعنی عيد رضوان )ر‪ .‬ك‪ .‬به فصل ‪ ( ٣‬انجام می شود‪ .‬محفلی‬
‫كه انتخاب می شود در اولين فرصت ممكن جلسه ای تشكيل می دھد و تا يك سال اداره ی امور جامعه را بر عھده‬
‫دارد‪.‬‬
‫ظاھری روند انتخابات بھائی را اين گونه تصوير می کند‪:‬‬
‫ِ‬ ‫شوقی ربانی‪ ،‬شرايط روحانی و‬
‫" محافل روحانی ياران در شرق و غرب عالَم بايد ِمن دون استثناء ھر سالی در يوم اوّل عيد سعيد‬
‫رضوان تجديد شود و انتخابات در آن يوم مبارک بايد در نھايت متانت و روحانيت شروع شود و اجراء گردد‬

‫‪ ٢١٨‬برای آشنايی بيشتر با ماھيت و وظايف محفلھای روحانی بھائی‪ ،‬مراجعه کنيد به "‪ "Trustees of the Merciful‬نوشته ی اديب‬
‫طاھرزاده‪.‬‬
‫مختلف شوقی ربانی درباره ی نظم اداری بھائی مراجعه کنيد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪ ٢١٩‬برای توضيح بيشتر به نوشته ھای‬

‫‪٧٥‬‬
 ‫و اگر ممکن ھمان يوم نتيجه انتخابات معلوم و اعالن شود و اصول انتخاب از اينقرار ‪ :‬چون يوم انتخاب رسد‬
‫بايد جميع ياران ُمتﱠ ِحداً ُمتﱠفُقا ً ُمتَ َو ﱢجھاًاِلَي ِه ُمنقَ ِطعاًعَن دُونِ ِه طَالِبا ً ِھدَايتِ ِه ُمستَ ِعينا ً ِمن فَضلِ ِه به دل و جان اقدام به‬
‫انتخاب نمايند و انتخاب اعضای محفل روحانی خويش را از وظائف مق ّدسه مھ ّمه وجدانيه خود شمرند ابداً‬
‫منتخبين و منت َخبين به ھيچ وجه دَم از استعفا نزنند‬ ‫ِ‬ ‫اھمال در اين امر نکنند و کناره نگيرند و دوری نجويند ‪.‬‬
‫‪٢٢٠‬‬
‫بلکه در نھايت افتخار و جديت و سرور ابدای رأی نمايند "‬
‫حضرت بھاءﷲ برای اين تعليم روحانی نيز راه حل عملی ارائه کرده است‪.‬حضرت بھاءﷲ می گويد چون‬
‫تبعيض بسيار کشيده اند‪ ،‬به ھمين‬
‫ِ‬ ‫نژادھای اقليت و گروھھای قومی تا به حال در بسياری از مناطق دنيا محروميت و‬
‫دليل مردم اقليت تا حاال فرصت پيدا نكرده اند كه توانايی ھای ذھنی و فكری خود را پرورش و توسعه دھند‪ .‬اين افراد‬
‫نيز توانايی ھايی فكری مساوی با تمام ھمنوعانشان دارند‪ .‬جامعه ی بھايی بايد طوری فعاليت كند كه تا جای ممكن اين‬
‫بی عدالتی ھا را برطرف كند‪ .‬اگر در انتخابات بھائی‪ ،‬دو نفر به يك اندازه شايسته ی عضويت در محفل باشند‪ ،‬رأی‬
‫دھنده وجدانا ً بايد فردی را انتخاب كند كه اقليت نژادی يا قومی است‪ .‬اگر برای عضو نھم دو نفر رای مساوی آورده‬
‫باشند‪ ،‬آن كس كه اقليت نژادی يا قومی است‪ ،‬عضو خواھد شد‪.‬‬
‫اعضای بيت العدل اعظم را اعضای محفلھای روحانی ملی تمام دنيا انتخاب می كنند‪ .‬اعضای بيت العدل‬
‫اعظم ھر ‪ ۵‬سال يك بار در جلسه ای كه در مركز جھانی جامعه ی بھائی در حيفا برگزار می شود)کانونشن(‪ ،‬انتخاب‬
‫‪٢٢١‬‬
‫می شوند‪.‬‬
‫ايادی امرﷲ‪ -‬ھيئتھای مشاورين و معاونين‬
‫نوع ديگری از موسسات بھائی نيز وجود دارد که به موسسات فوق کمک می کند‪ .‬حضرت بھاءﷲ وحضرت‬
‫عبدالبھاء تعدادی از بھائيان ممتاز را برای انتشار و محافظت امر بھائی‪ ،‬به عنوان "ايادی امرﷲ" انتخاب كردند‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء فرمود كه ولی امرﷲ نيز بايد "ايادی امرﷲ" تعيين كنند‪ .‬شوقی ربانی نيز چنين کرد به طوری که در‬
‫زمان در گذشت او در آبان ‪ ،١٣٣۶‬بيست و ھفت نفر از ايادی امرﷲ ھنوز زنده بودند‪ .‬در زير بخشی از وصيت نامه‬ ‫ِ‬
‫ی حضرت عبدالبھاء که به اياديان مربوط است‪ ،‬می آيد‪:‬‬
‫"ای ياران ‪ ،‬ايادی امرﷲ را بايد ول ّی امرﷲ تسميه و تعيين کند جميع بايد در ظ ّل او باشند و در تحت‬
‫حکم او‪...‬و وظيفۀ ايادی امرﷲ نشر نفحات ﷲ و تربيت نفوس و تعليم علوم و تحسين اخالق عموم و تقديس و‬
‫‪٢٢٢‬‬
‫تنزيه در جميع شؤون است‪ .‬از اطوار و احوال و کردار و گفتار بايد تقوای الھی ظاھر و آشکار باشد"‪.‬‬
‫بعد از درگذشت شوقی ربانی‪ ،‬ديگر ولی امری وجود نداشت كه ايادی امرﷲ را انتخاب كند‪ .‬در عوض عھد و‬
‫ميثاق حضرت بھاءﷲ به بيت العدل اعظم اجازه داده برای تکامل جامعه ی بھائی ھر موسسه ای که مورد نياز است‪ ،‬به‬
‫ناپذير نظم اداری است‪ .‬بيت‬
‫ِ‬ ‫وجود آورد‪ .‬بر اساس وصيت حضرت عبدالبھاء‪ ،‬وظيفه ی اياديان امرﷲ يک جزء جدايی‬
‫العدل اعظم نيز موسسه ی جديدی به وجود آوردند به نام "ھيئت مشاوران قاره ای"‪ ٢٢٣.‬بيت العدل اعظم تعدادی از‬
‫بھائيان بسيار خدمتگزار و ممتاز را انتخاب می كنند تا به مدت ‪ ۵‬سال به خدمت در سطح قاره ای بپردازند‪ .‬ھر قاره ای‬
‫‪ ٧‬تا ‪ ١۶‬نفر مشاور دارد‪.‬‬
‫شوقی ربانی از ايادی خواستند كه برای خود در ھر قاره ای ھمكارانی انتخاب كنند‪ .‬اين ھمكاران "ھيئتھای‬
‫معاونت" ناميده شدند‪ .‬بيت العدل اعظم‪ ،‬بعداً‪ ،‬ھيئتھای معاونت را نيز به ھيئتھای مشاوران ضميمه کردند تا در خدمت‬
‫ھيئتھای مشاوران باشند‪ .‬با توجه به توسعه ی سريع جامعه ی بھائی‪ ،‬بيت العدل اعظم به معاونان اجازه دادند كه برای‬
‫خود ھمكارانی به نام "مساعد" انتخاب كنند تا در سطح محلی خدمت كنند‪ .‬بنابراين‪ ،‬عالوه بر سيستم محفلھای روحانی‬
‫ملی و محلی‪ ،‬نوع ديگری از موسسات در نظم اداری به وجود آمده که در سطح قاره ای‪ ،‬منطقه ای و محلی وظايف‬
‫خاصی را انجام می دھند‪.‬‬

‫روابط مشاورين با محفلھای روحانی‬

‫ديديم که دو شاخه ی مجزا از موسسات در نظم اداری وجود دارد‪ .‬دو تفاوت مھم بين اين دو شاخه وجود‬
‫دارد‪ .‬اين تفاوتھا به روش عمل و اختيارات آنھا مربوط است‪ .‬محفل ھا ھيئتھای متحدی ھستند که ھمه ی افراد جامعه به‬
‫سيستم رای اکثريت تصميم گيری و عمل می کنند‪ .‬اما مشاوران قاره‬
‫ِ‬ ‫روش انتخابات اعضای آن را انتخاب می کنند و با‬
‫ای را بيت العدل اعظم انتخاب می كنند و معاونان را مشاوران قاره ای انتخاب می کنند‪ .‬اين مشاوران و معاونان و‬
‫مساعدان به صورت فردی خدمت می کنند‪ .‬البته اعضای محفل روحانی نيز ممكن است به تنھايی وظايفی را انجام دھند‬

‫‪" ٢٢٠‬توقيعات مبارکه سالھای ‪ ،"١٩٢٢ – ٢٦‬ج ‪ ،١‬ص ‪٣٢٢‬؛ نقل از "گلزار تعاليم بھائی" اثر رياض قديمی‪.‬‬
‫‪ ٢٢١‬بيت العدل اعظم برای اولين بار در بھار‪١٩۶٣) ١٣۴٢‬م‪ (.‬انتخاب و تشکيل شد‪.‬‬
‫‪ ٢٢٢‬حضرت عبدالبھاء "الواح وصايای مبارکه" کتاب ايّام تسعه صفحۀ ‪.۴۶٩‬‬
‫‪ ٢٢٣‬به بيانيه ی بيت العدل اعظم مورخ ‪ ٢٤‬جون ‪ ٣)١٩٦٨‬تير‪ (١٣٤٧‬مراجعه کنيد‪.‬‬
‫‪no.59.،1963-86،Messages from the Universal House of Justice‬‬

‫‪٧٦‬‬
‫)مثالً نماينده و مامور منتخب( يا مشاوران و معاونان با مشورت ھم كار كنند‪ ،‬اما به طور كلی محفل مشورتی كار می‬
‫كند و مانند يك فر ِد واحد و رسمی عمل می كند‪ .‬و مشاوران در قالب تيمھای ھمکاری ھستند که به صورت فردی کار‬
‫می کنند‪.‬‬
‫تفاوت دوم در اختياراتی است که اين دو شاخه دارند‪ .‬فقط بيت العدل اعظم و محفل روحانی می توانند در‬
‫مورد جامعه تصميم بگيرند‪ .‬مشاوران و معاونان با محفلھای روحانی مشورت می كنند و راھنمايی ھای الزم را ارائه‬
‫می دھند‪ ،‬در مورد برنامه ھای محفل نظر می دھند و آنھا را تشويق می كنند‪ ،‬اما نقش آنھا محدود به ھمين فعاليتھا‬
‫ب تمام جامعه است‪ .‬احتماالًاين تفاوت و تمايز اصلی بين‬ ‫است‪ .‬محفل تصميم نھايی را می گيرد‪ ،‬محفل كه نماينده ی منتخ ِ‬
‫نقش اياديان‪ ،‬مشاوران‪ ،‬معاونان و مساعدان با نقش "روحانيون" در اديان ديگر است‪ .‬در اديان قبل‪" ،‬روحانيان" يا‬
‫رھبران مذھبی اختيار جامعه را در دست می گرفتند و مقدس شمرده می شدند‪ ،‬اما در دين بھايی اوالً تصميم گيرنده‪،‬‬
‫محفل است كه از بين بھاييان جامعه انتخاب شده و ثانيا ً ايادی و مشاوران و معاونان آنھا ھيچ مقام روحانی ندارند‪،‬‬
‫تصميم نھايی را نميگيرند و حق تفسير آثار بھايی را ندارند‪ ٢٢٤.‬به عالوه مشاوران و معاونان فقط برای مدت مشخصی‬
‫به خدمت می پردازند نه تا پايان عمر‪.‬‬
‫به ھر حال نقش آنھا خيلی مھم است‪ .‬آنان برای خدمت انتخاب شده اند چون بلوغ روحانی خود را نشان داده‬
‫اند و ثابت کرده اند که می توانند به زندگی جامعه کمک باارزشی بکنند‪ .‬در آثار بھايی آمده كه اين افراد‪ ،‬مقام بااليی‬
‫دارند و شايسته است كه محفل و افراد بھائی تا می توانند از تجربه ی آنھا استفاده كنند‪.‬‬

‫دارالتبليغ بين المللی‬

‫در سال ‪١٩٧٣)١٣۵٢‬م‪ (.‬موسسه ی جديدی به نام "دارالتبليغ بين المللی" تشكيل شد‪ .‬اين موسسه بر مشاوران‬
‫و معاونان نظارت می کند و در مرکز جھانی بھائی در حيفا فعاليت می کند‪ ٢٢٥.‬اعضای دارالتبليغ اين افراد بودند‪ :‬ھمه‬
‫ی اياديان امرﷲ كه زنده باشند و مشاورانی كه بيت العدل اعظم آنھا را تعيين می كند‪ .‬امروزه که اياديان امر ديگر در‬
‫قيد حيات نيستند‪ ،‬ھمه ی اعضای دارالتبليغ را بيت العدل اعظم انتخاب می کنند و اين موسسه با نظارت بيت العدل اعظم‬
‫فعاليت می کند‪.‬‬
‫وظايف اصلی دارالتبليغ بين المللی ھماھنگ كردن فعاليتھای مختلف مشاوران و كمك به بيت العدل اعظم در‬
‫توسعه و پيش بُر ِد نقشه ھای جھانی بھائی است‪ .‬در دين بھايی مرتبه ی اجتماعی بھائيان‪ ،‬جايگاه روحانی آنھا را‬
‫مشخص نمی كند‪ .‬بيت العدل اعظم اين مطلب را توضيح می دھد‪:‬‬
‫"اعتبار‪ ،‬شخصيّت‪ ،‬احترام و شرافت مقام و موقعيّت انسان بسته به خدمتی است که به ھماھنگی و‬
‫بھبود جامعه تقديم می گردد ودر مقابل غرور و خود بزرگ بينی تنھا گناھی کبيره ومرگ آور بشمار می‬
‫ق را حاصل کند‪.‬‬ ‫رود‪ .‬ھدف نھائی زندگی ھر نفسی بايد آن باشد که به تعالی روحانی دست يافته و رضای ح ّ‬
‫جايگاه روحانی ھر نفسی را فقط خدا می داند و با رتبه و مقامی که رجال و نساء درھريک از قسمتھای‬
‫‪٢٢٦‬‬
‫جامعه اشغال می نمايند تفاوتی فاحش دارد‪".‬‬

‫زندگی جامعه و ضيافت نوزده روزه‬

‫در ھر محلی فعاليتھای جامعه ی بھائی بر ضيافت ‪ ١٩‬روزه متمركز است‪ .‬ضيافت ‪ ١٩‬روزه جلسه ھايی‬
‫ھستند كه مرتب تشكيل می شوند و ھمه ی اعضای جامعه می توانند در آن شرکت کنند‪ .‬اين جلسات در ھمه جای جھان‬
‫در روزھای مشخص تشكيل می شود‪ .‬اين روزھا طبق تقويم خورشيدی بھائی و تقسيم بندی حضرت باب مشخص می‬
‫شود‪.‬طبق تقويم حضرت باب ھر سال ‪ ١٩‬ماه و ھر ماه ‪ ١٩‬روز دارد‪ ٢٢٧.‬چھار روز باقيمانده )در سالھای کبيسه‪ ،‬پنج‬

‫‪" ٢٢٤‬اگرچه دستورات و راھنمائيھا از طرف محافل روحانيّه صادر می گردد ولی اجرا و اعمال آن به عھده ی کليّه ی افراد جامعه گذاشته شده‬
‫است‪ .‬وظيفه ی اصلی اعضاء ھيأت ھای معاونت کمک و معاضدت در ايجاد تحرّک برای انجام اين امور خواھد بود‪ ".‬از پيام بيت العدل اعظم‬
‫مورخ اوّل اکتبر ‪٩)١٩۶٩‬مھر‪) (١٣۴٨‬ترجمه(‪.‬‬
‫‪ ٢٢٥‬مراجعه کنيد به ‪.pp45-48،Continental Boards of Counselors‬‬
‫‪ ٢٢٦‬بيت العدل اعظم صفحۀ ‪ ۶٠‬از جزوۀ‪:‬‬
‫”‪“THE CONTINENTAL BOARDS OF COUNSELLORS‬‬
‫‪ ٢٢٧‬مراجعه کنيد به ص‪ ٧۵١‬از ‪ ،Bahai World‬جلد‪.١٣‬‬

‫‪٧٧‬‬
‫روز باقيمانده( ايام "ھاء" ناميده می شود و برای جشن و ميھمانی و ميھمان نوازی است‪ ٢٢٨.‬ضيافت ‪ ١٩‬روزه معموالً‬
‫در اول ھر ماه بھائی تشكيل می شود‪ ،‬يعنی ھر سال ‪ ١٩‬بار‪.‬‬
‫ھر ضيافت سه قسمت اصلی دارد‪ :‬اول بخش روحانی كه در آن به دعا و تفکر می پردازند وآثار مقدس بھائی‬
‫يا دينھای ديگر را می خوانند‪ .‬بعد بخش اداری است‪ .‬در اين بخش ھمه ی حاضران‪ ،‬بزرگساالن‪ ،‬جوانان و اطفال‬
‫درباره ی فعاليتھای جامعه مشورت می كنند‪ .‬محفل محلی‪ ،‬فعاليتھا و تصميمھای خود را که برای عموم جامعه است‬
‫صندوق مالی جامعه را بيان می كند و بھائيان را تشويق می کند که پيشنھادھا‪ ،‬سواالت و‬
‫ِ‬ ‫گزارش می دھد و وضع‬
‫نگرانی ھای خود را با نمايندگان محفل در ميان گذارد و در مورد آنھا مشورت می شود‪ .‬البته محفل مجبور نيست‬
‫پيشنھادبھائيان را اجرا کند‪ ،‬اما بايد آنھا را بررسی كند و نتيجه را به جامعه ی بھائی اطالع دھد‪ .‬سوم‪ ،‬بخش اجتماعی‬
‫است يعنی پذيرايی و ھمنشينی و دوستی‪ .‬در اين بخش ھمراه تجديد قوا و ھمنشينی می توان از موسيقی‪ ،‬ھنرھا‪ ،‬بازی و‬
‫تفريح نيز استفاده كرد‪ .‬ھر سه قسمت در ضيافت الزم ھستند و بھائيان تشويق می شوند كه از ھر سه قسمت برای‬
‫پيشرفت روحانی خود استفاده كنند‪.‬‬
‫درحال حاضر معموالً ضيافت در منازل شخصی يا مركزھای كوچك بھائی برگزار می شود؛ شايد چون اين‬
‫جوامع آن قدر بزرگ نيستند که سرمايه ی جامعه را صرف ساخت تجھيزات جزئی بکنند‪ .‬طرحی که حضرت بھاءﷲ‬
‫برای توسعه ی جامعه در نظر داشت‪ ،‬می تواند برای جامعه ھای بزرگتر نيز مناسب باشد‪ .‬در آينده قرار است ھر‬
‫روستا و محلی يک مشرق االذکار داشته باشد‪ .‬مشرق االذکار يعنی محل طلوع ذکر و ستايش خدا‪ .‬اين عبادتگاه در آينده‬
‫مرکز حيات)زندگی( جامعه ی بھائی خواھد شد و اطراف آن موسسات مختلفی برای خدمت رسانی ساخته خواھد‬
‫‪٢٢٩‬‬
‫شد‪.‬‬

‫قانون بھائی‪ :‬آزادی روحانی در پناه انضباط‬

‫ھمه ی موسسات بھائی كه در موردشان صحبت شد‪ ،‬بر اساس احكام و قوانين الھی وظيفه ی خود را انجام می‬
‫دھند‪ .‬حضرت بھاءﷲ تاكيد می كند كه قانون پايه جامعه ی بشری است‪ ٢٣٠.‬بدون قانون ھيچ نظمی برقرار نمی شود و‬
‫بدون نظم‪ ،‬قالبی برای توسعه ی فعاليتھای متقابل انسانی ) فعاليتھای روحانی‪ ،‬فرھنگی‪ ،‬علمی و تكنولوژی( وجود‬
‫نخواھد داشت‪ .‬حتی آزادی فردی به قانون بستگی دارد‪ .‬فردی که با پذيرش سيستم قانونمند‪ ،‬از مقداری از آزادی خود‬
‫دی فردی می‬ ‫کردن مقداری از آزا ِ‬
‫ِ‬ ‫می گذرد‪ ،‬به ايجاد محيطی کمک می کند که سود زيادی دارد‪ ،‬آن قدر زياد که به فدا‬
‫ارزد‪.‬‬
‫ً‬
‫با توجه به جنبه ھای حيوانی بشر الزم است مقرراتی وجود داشته باشد تا انسان با انضباط زندگی كند‪ .‬قبال در‬
‫اين مورد صحبت کرديم‪ .‬گفته شد كه بھائيان معتقدند فقط وقتی تواناييھای روحانی‪ ،‬ذھنی و اخالقی انسان شكوفا می‬
‫شود كه طبيعت جسمانی او به انضباط درآيدو اصالح شود و به يك وسيله ی قابل اعتماد تبديل گردد‪ .‬ھر وقت خواسته‬
‫ھای جسم مادی‪ ،‬انسان را كنترل كنند‪ ،‬روح ناتوان می شود و در طبيعت حيوانی زندانی می گردد‪.‬‬
‫‪٢٣١‬‬
‫بھترين منبع برای يافتن مقرراتی كه به رشد روحانی كمك می كند وحی پيامبران است‪ .‬قوانين موسی‪،‬‬
‫مسيح‪ ،‬يا حضرت محمد فقط يك سری مقررات ساده يا نصيحت اخالقی نيست‪ .‬چون عشق پيامبران در قلب انسانھا نفوذ‬
‫می كند‪ ،‬احكام آنان می تواند باطن و وجدان افراد را دگرگون كند و دوباره شکل دھد‪ .‬در زمان ھر پيامبری ميزان‬
‫قانونی جديدی‬
‫ِ‬ ‫درست و نادرست بودن كارھا‪ ،‬بر اساس وحی پيامبر جديد تغيير می كند و جامعه بر اساس وحی‪ ،‬سيستم‬
‫می سازد‪.‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪:‬‬
‫‪٢٣٢‬‬
‫"ال تحسبّن انّا نزلّنا لکم االحکام بل فتحنا ختم الرّحيق المختوم باصابع القدرة و االقتدار"‪.‬‬
‫ّ‬
‫ھر رحيق مختوم را به انگشتان قدرت و‬ ‫]ترجمه‪ :‬نپنداريد که ما برای شما احکام نازل کرديم بلکه ُم ِ‬
‫اقتدار گشوديم‪[.‬‬

‫‪ ٢٢٨‬اين ‪ ٤‬يا ‪ ٥‬روز قبل از آخرين ماه سال قرار دارد‪ .‬آخرين ماه‪ ،‬ماه روزه است و در حدود ‪ ١١‬اسفند ھر سال شروع می شود‪ .‬در دين بھائی‪،‬‬
‫اساسی اين‬
‫ِ‬ ‫به جز اينھا‪ ،‬روزھای مخصوص ديگری نيز وجود دارد‪ .‬در بعضی از اين روزھا کار حرام است‪ .‬بيشتر روزھای مقدس اتفاقات‬
‫دين مثل تولد حضرت باب وحضرت بھاءﷲ است‪.‬‬
‫‪ ٢٢٩‬و نيز مراجعه کنيد به فصل ‪.٩‬‬
‫‪ ٢٣٠‬مراجعه کنيد به ‪ ،Gleanings‬حضرت بھاءﷲ‪ ،‬صص‪ ٣٣٠-٣‬و ‪.٣٣۵-۶‬‬
‫‪ ٢٣١‬مراجعه کنيد به ‪،Secret of Divine Civilization‬صص‪.٩۴-٩‬‬
‫‪" ٢٣٢‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.٢١۴‬‬

‫‪٧٨‬‬
 ‫كتاب مستطاب اقدس‪ -‬مجموعه احكام‬

‫با توجه به اھميت قوانين الھی‪ ،‬شوقی افندی كتاب اقدس يعنی مجموعه احكام حضرت بھاءﷲ را " اعلی و‬
‫اجلی"‪ ٢٣٣‬اثر دوران زندگی حضرت بھاءﷲ و "ابھی تجلی از ھويت" حضرت بھاءﷲ و "منشور نظم بديع"‪ ٢٣٤‬او‬
‫دانسته است‪ .‬در كتاب اقدس‪ ،‬مقررات اصلی زندگی روحانی انسانھا و مقررات عضويت در جامعه ی بھائی آمده است‪.‬‬
‫توضيح كامل كتاب اقدس‪ ،‬اين سند خارق العاده‪ ،‬در اين كتاب نمی گنجد اما بايد سه موضوع را در مورد ِ كتاب اقدس‬
‫بيان كرد‪ :‬جامعيت و وسعت احکام آن‪ ،‬اجرای تدريجی احکام‪ ،‬روش انتشار آن‪.‬‬
‫احكام حضرت بھاءﷲ شامل موضوعات متنوع مربوط به فرد و جامعه است‪ ،‬مثل دعا‪ ،‬نماز‪ ،‬روزه‪ ،‬ازدواج‬
‫و طالق‪،‬ارث‪ ،‬تعليم و تربيت‪ ،‬دفن مرده و نوشتن وصيت نامه‪ ،‬شكار حيوانات‪ ،‬زکات‪ ،‬روابط جنسی‪ ،‬بھداشت و‬
‫نگھداری از بدن‪ ،‬كار‪ ،‬تغذيه‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ وحضرت عبدالبھاء توضيح داده اند كه احكام كتاب اقدس بايد به تدريج ‪ ،‬مطابق با پيشرفت‬
‫استعداد و توانايی بشر در فھميدن مسئوليتھای ضروری اجرا شود‪ .‬اجرا ی بعضی از قوانين به پيشرفت روحانی انسانھا‬
‫سرعت می دھد و راه را برای اجرای قوانين ديگر ھموار می كند‪.‬حضرت بھاءﷲ اصل اجرای تدريجی احکام را‬
‫توضيح می دھد‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ّ‬
‫بان فی ک ّل ظھور يتجلی علی العباد علی مقدارھم مثال فانظر الی الشمس فانھا حين‬ ‫ک ايقن ّ‬ ‫ّ‬
‫"ان ّ‬
‫طلوعھا عن افقھا تکون حرارتھا و اثرھا قليله و تزداد درجة بعد درجة ليستأنس بھا االشياء قليالً قليالً الی ان‬
‫يبلّغ الی قطب ال ّزوال ث ّم تنزل بدرايج مق ّدرة الی ان يغرب فی مغربھا‪ ...‬و انّھا لو تطّلع بغتتا ً فی وسط السّماء‬
‫يضّر حرارتھااالشياء کذلک فانظر فی شمس المعانی لتکون من المطّلعين فانّھا لو تستشرق فی اوّل فجر‬
‫ّ‬
‫يستعکسن‬ ‫الظّھور باالنوار الّتی قدرﷲ لھا ليحترق ارض العرفان من قلوب العباد النّھم لن يق ّدرن ان يحملّنا او‬
‫‪٢٣٥‬‬
‫منھا بل يضطربّن منھا و يکونّن من المعدومين‪"...‬‬
‫]ترجمه‪ :‬مطمئن باش که پروردگار در ھر ظھوری ‪ ،‬به اندازه و مقدار بندگان‪ ،‬بر ايشان تجلی می‬
‫نمايد‪ .‬مثالً به آفتاب نگاه کن که ھنگام طلوع از افق حرارت و اثرش کم است و درجه به درجه زياد می شود‬
‫تا کم کم اشياء به آن خو بگيرند تا اينکه به قطب زوال )ظھر( می رسد سپس درجه به درجه به اندازه ی معين‬
‫در مغرب خود غروب می کند‪ ...‬براستی اگر به يکباره در وسط آسمان برآيد‪ ،‬حرارتش به اشياء زيان می‬
‫رساند‪ .‬به ھمچنين در شمس معانی )مظھر الھی( نظر کن تا از آگاھان باشی پس اگر در اول ظھور به‬
‫انواری که خداوند برای آن مق ّدر فرموده اشراق کند‪ ،‬ارض عرفان در قلوب بندگان خواھد سوخت زيرا آنھا‬
‫نمی توانند اين انوار را تح ّمل کنند و يا آنھا را منعکس سازند بلکه از آنھا مضطرب می شوند و حتما ً معدوم‬
‫می شوند‪[.‬‬
‫به ھمين دليل شوقی ربانی و و بيت العدل اعظم كم كم مطابق با رشد و بلوغ جامعه ی بھائی‪ ،‬قوانين كتاب‬
‫اقدس را معرفی کرده اند‪ .‬البته اين جريان خيلی طول می كشد‪ .‬شوقی ربانی فرمود كه "بعضی ديگر از احکام برای‬
‫زمانی نازل گرديده که به تقدير الھی بايد جامعه بشری به وضع ديگری از ميان ھرج و مرج کنونی عالم ظاھر و پديدار‬
‫‪٢٣٦‬‬
‫شود"‬
‫كتاب اقدس يك جلد است اما بايد گفت كه اين کتاب‪ ،‬ھسته و محور كتابھای بسياری درباره ی احکام بھائی‬
‫اصل اين كتاب به زبان عربی است و خيلی مختصر است‪ .‬حضرت بھاءﷲ مطالب بسياری برای توضيح جزئی‬ ‫ِ‬ ‫است‪.‬‬
‫تر مطالب اين کتاب نوشت و به اين کتاب ضميمه كرد‪ .‬ھمچنين در يك كتاب به بعضی سواالت محققان بھائی قرن‬
‫سيزده درباره ی كتاب اقدس پاسخ داد‪.‬حضرت عبدالبھاءنيز به دستور حضرت بھاءﷲ ھر چه الزم می ديد درباره ی آن‬
‫توضيح داد‪ ،‬بسياری از مطالب آن را تفسير نمود و نظرھای الزم را ارائه فرمود‪ .‬شوقی ربانی نيز به عنوان ولی امر‬
‫جامعه ی بھائی‪ ،‬تفسيرھای مفصلی بر مطالب کتاب اقدس ارائه فرمود‪.‬‬
‫بنابراين برای تعيين بندھا و مواد مخصوص کتاب اقدس بايد سابقه ی تک تک آنھا را پيدا کنيم و اين کار فقط‬
‫با روند کامل تدوين ممکن است‪ .‬شوقی ربانی فرمود که سرانجام احکام و قوانين کتاب اقدس تدوين خواھد شد‪ .‬او‬
‫خودش خيلی روی آن کار کرد و بخشھای زيادی از آن را ترجمه کرد و طرح "تلخيص و تدوين" را به عالوه ی‬
‫يادداشتھا و زيرنويسھای الزم از خود به جا گذاشت‪.‬در سال ‪ ،١٣۵٢‬صدسال پس از اين که حضرت بھاءﷲ کتاب اقدس‬
‫را تکميل کند‪ ،‬بيت العدل اعظم قسمتھايی که شوقی ربانی از کتاب اقدس ترجمه کرده بود جمع آوری کرد و ھمراه‬
‫خالصه ی موضوعات کتاب اقدس با عنوان "جزوه تلخيص و تدوين حدود و احکام کتاب اقدس" چاپ کرد؛ بعد در‬

‫‪ ٢٣٣‬کتاب "قرن بديع"‪ ،‬ص‪.۴٢۶‬‬

‫‪" ٢٣٤‬کتاب مستطاب اقدس" چاپ مرکز جھانی‪ ،‬ص‪.٢٣‬‬
‫‪" ٢٣٥‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.۶٣‬‬
‫‪" ٢٣٦‬کتاب مستطاب اقدس"‪ ،‬چاپ مرکز جھانی‪،‬ص‪.١٤‬‬

‫‪٧٩‬‬
‫‪ ،١٣٧١‬ترجمه ی کاملی از کتاب به زبان انگليسی با يادداشتھای کامل‪ ،‬به اضافه ی نظرات مکمل حضرت بھاءﷲ و‬
‫‪٢٣٧‬‬
‫"تلخيص و تدوين" )اثر شوقی ربانی( چاپ نمود‪.‬‬

‫بعضی احكام خاص كتاب اقدس‬

‫بررسی بعضی از احكام کتاب اقدس که تا به حال بشر آنھا را در جنبه ھای مختلف زندگی به کار برده‪ ،‬يك‬
‫طرح كلی و عمومی از دستورات حضرت بھاءﷲ ارائه می دھد و سه صفت جامعيت و كامل بودن‪ ،‬تدريجی بودن و‬
‫روش انتشار آنھا را روشن می کند‪.‬‬
‫نماز‪ ،‬دعا و مناجات‪ ،‬و تفکر‬

‫يكی از مھمترين احكام برای ايجاد انضباط فردی نماز‪ ،‬دعا و مناجات‪ ،‬و تفکراست‪ .‬مناجاتھای فارسی‪ ،‬عربی‬
‫ترکی زيادی از حضرت بھاءﷲ وحضرت عبدالبھاء جمع آوری و به زبانھای مختلف ترجمه و منتشر شده ومنابعی‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫برای زندگی روحانی )برای بھائيان( به شمار می روند‪.‬‬
‫ھر فردی كه به بلوغ شرعی )‪ ١۵‬سال تمام(رسيده است به جز دعا بايدنماز روزانه نيز بخواند‪ ٢٣٨.‬سه نوع‬
‫نماز روزانه وجود دارد و ھر فردی آزاد است يكی از آن انواع را انتخاب و در ھر شبانه روز اجرا كند‪ .‬اين كوچكترين‬
‫نماز روزانه ی بھائی است كه بايد از ظھر تا غروب آفتاب روزی يك بار ادا شود‪:‬‬
‫"اشھد يا الھی بانّک خلقتنی لعرفانک و عبادتک اشھد فی ھذالحين بعجزی و قوّتک و ضعفی و‬
‫‪٢٣٩‬‬
‫اقتدارک و فقری و غنائک ال اله اال انت المھيمن القيوم"‬
‫]ترجمه‪ :‬شھادت می دھم ای خدای من به اين که مرا برای شناسايی و عبادت خودت آفريدی‪ .‬در اين‬
‫ھنگام شھادت می دھم به عجز خودم و قوت و توانايی تو و ضعف خودم و اقتدار تو و فقر خودم و ثروت تو‪.‬‬
‫نيست خدايی جز تو که مھيمن و قيوم ھستی‪[.‬‬

‫منع استفاده از مشروبات الكلی و مواد مخدر‬

‫حضرت بھاءﷲ فرمود كه ھر گونه ماده ی مخدر‪ ،‬الکل و داروھای توھم زا به تواناييھای ذھن و جسم صدمه‬
‫می زند؛ در نتيجه از پيشرفت روحانی جلوگيری می كند‪ .‬بھائيان نبايد به ھيچ شکلی آنھا را مصرف كنند‪ ،‬مگر وقتی كه‬
‫پزشك برای درمان بيماری خاصی آن را تجويز كند)اگر داروی جايگزينی وجود نداشته باشد(‪ .‬استفاده از ھيچ نوع‬
‫خوراكی ديگری در تعاليم بھائی حرام نشده است‪ .‬مثالً استعمال دخانيات حرام نشده‪ ،‬گرچه شديداً محکوم گرديده است‬
‫‪٢٤٠‬‬
‫چون به سالمتی جسمانی فرد صدمه می زند و از نظر اجتماعی زننده است‪.‬‬
‫روزه‬

‫در دين بھائی نيز مثل اديان ديگر‪ ،‬روزه ارزش زيادی دارد و برای ايجاد انضباط روحانی بسيار مھم است‪.‬‬
‫بھائيانی كه به بلوغ شرعی رسيده اند ھر سال ‪١٩‬روز روزه می گيرند و از طلوع تا غروب آفتاب از خوردن و‬
‫آشاميدن خودداری می كنند‪ .‬زمان روزه آخرين ماه سال در تقويم بھائی است كه شھرالعالء )عالء يعنی بلندی( نام‬
‫دارد‪ .‬پايان آن عيد نوروز است‪ ،‬اين نوروز برای بھائيان يک عيد دينی ھم ھست‪ .‬گويی افراد با روزه گرفتن‪ ،‬از نظر‬
‫روحانی برای شروع فعاليتھای سال جديد آماده می شوند‪ .‬در كتاب اقدس اين گروھھا از روزه گرفتن معاف ھستند‪:‬‬

‫‪ ٢٣٧‬حضرت بھاءﷲ فرموده ھمه ی بھائيان بايد به کتاب مستطاب اقدس توجه کنند‪ .‬مخالفان دين بھائی‪ ،‬به خصوص علمای مسلمان و مسيحی‪،‬‬
‫سعی کرده اند اثبات کنند که رھبر جامعه ی بھائی اين حکم را ناديده گرفته و نگذاشته اعضای جامعه ی بھائی از دستور حضرت بھاءﷲ‬
‫اطاعت کنند‪ ،‬چون متن کتاب اقدس را ترجمه و منتشر نکرده‪ .‬اما ھمانطور که ديديم‪ ،‬حضرت بھاءﷲ به صراحت اعالم و اصرار فرمود که‬
‫تنھا راه بھائيان برای توجه به تعاليم بھائی و پيروی از آنھا از طريق تفسيرھا و توضيحات جانشين رسمی حضرت بھاءﷲ يعنی حضرت‬
‫عبدالبھاء ممکن است‪ .‬حضرت عبدالبھاء نيز فرمود تنھا کسی که بعد از او حق تفسير دارد شوقی ربانی است‪ .‬حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی‬
‫در ‪ ۶۵‬سال خدمتشان به عنوان جانشين حضرت بھاءﷲ‪ ،‬تفاسير بسياری برای ھدايت جامعه ی بھائی ارائه کردند‪ .‬بدون اين تفاسير ممکن نبود‬
‫در مدت چند دھه‪ ،‬تعاليم کتاب اقدس تا اين حد موثر واقع شود‪.‬‬
‫‪ ٢٣٨‬سن بلوغ شرعی در دين بھائی‪ ١۵ ،‬سال تمام است و از آن زمان به بعد فرد مومن مسئوليت کامل زندگی روحانی و پيشرفت خود را بر‬
‫عھده می گيرد‪.‬‬
‫‪ ٢٣٩‬حضرت بھاءﷲ "ادعيۀ حضرت محبوب" ص ‪.٨۴‬‬
‫‪ ٢٤٠‬برای اطالع بيشتر درباره ی حکم دخان به "مکاتيب جضرت عبدالبھاء" جلد ‪، ١‬صص‪ ٣٢٤-٣٠‬مراجعه کنيد‪.‬‬

‫‪٨٠‬‬
‫زنان باردار و شيرده‪ ،‬سالخوردگان‪ ،‬بيماران‪ ،‬مسافرين و آنان که بکارھای سخت مشغولند و کودکانی که بسن پانزده‬
‫سالگی نرسيده اند‪.٢٤١‬‬

‫غيبت حرام است‬

‫حضرت بھاءﷲ به جز قوانين فردی‪ ،‬قوانين اجتمای نيز آورده است‪ .‬مثالً غيبت و عيب جويی حرام است و‬
‫برای سالمتی روحانی مضر است‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪" :‬غيبت سراج منير قلب را خاموش نمايد و حيات دل را‬
‫بميراند"‪ ٢٤٢.‬ھمانطور که می دانيد غيبت يعنی از يك نفر نزد ديگری بدگويی كردن‪ ،‬چه با نيت خوب و چه بد‪.‬اگر‬
‫بھائيان در رفتار ديگران به مسئله ی به خصوصی برخورد كنند‪ ،‬می توانند محرمانه آن را به محفل روحانی محل‬
‫بگويند و موضوع را به آنان سپارند و ديگر درباره ی آن صحبتی نکنند‪.‬‬

‫ازدواج‬

‫ازدواج در دين بھائی يك مسئله ی روحانی و نيز اجتماعی است‪ .‬ازدواج نه تنھا در زندگی زن و مرد و‬
‫فرزندان آنھا تاثير دارد‪ ،‬بلکه والدين آنھا‪ ،‬اجداد و نوه ھا و ديگر بستگان آنھا را نيز تحت تاثير قرار می دھند؛ در‬
‫حقيقت در يک جامعه ی سالم‪ ،‬ازدواج بر تمام روابط اثر می گذارد‪ .‬به اين دليل‪ ،‬حضرت بھاءﷲ تاكيد كرد كه دو‬
‫طرف بايد آموزش ببينند توانايی ھا و محدوديتھای يكديگر را كامالً بشناسند‪ .‬به اين ترتيب تا حد زيادی از اشتباھات‬
‫بيھوده در روابطشان با ھم محفوظ می مانند‪ .‬ھر بھايی برای ازدواج‪ ،‬بايد پدر ومادر خود و پدر و مادر طرف مقابل را‬
‫راضی نمايد )چه بھائی باشند چه نباشند(‪ .‬به اين ترتيب نه مثل سنّت قديمی شرقيان‪ ،‬والدين می توانند برای فرزند خود‬
‫‪٢٤٣‬‬
‫ھمسر انتخاب كنند و نه مثل سنّت غربيان‪ ،‬دختر و پسر آزاد ھستند كه بدون اجازه ی پدر و مادر ازدواج كنند‪.‬‬
‫درتعاليم بھائی عفت و پاكدامنی قبل از ازدواج به شدت تاكيد شده است‪ .‬غريزه ی جنسی يك ھديه ی الھی‬
‫است که برای برقراری نسل آدمی و استحكام اساس ازدواج الزم است‪ .‬به اين دليل وفاداری كامل دو طرف ازدواج‬
‫بسيار مھم است‪ .‬در دين بھائی ازدواج واجب نيست‪ ،‬اما به عنوان قلعه و پناھگاھی برای خوشبختی توصيه شده است‪.‬‬
‫‪٢٤٤‬‬
‫ازدواج نكردن در دين بھائی پاكدامنی نيست بلكه يك محدوديت نامطلوب است‪.‬‬
‫مراسم ازدواج بھائی سنت خاصی ندارد و بسيار ساده است‪ .‬فقط الزم است دختر و پسر جمله ی "اِنّا ُكل‬
‫راضون" و " اِنّا ُكل راضيات" )يعنی‪ :‬ھمانا ما ھمه برای خاطر خدا راضی ھستيم( را بگويند و رضايت خود را‬
‫اعالم كنند‪ .‬بعد محفل روحانی که از رضايت دختر و پسر و والدين آنھا و شاھدان مطمئن است‪ ،‬ازدواج را تاييد می‬
‫كند‪ .‬اغلب با دعا و موسيقی مراسم ازدواج پايان می يابد‪.‬‬

‫قوانين طالق‬

‫طالق در دين بھايی حرام نيست ولی به شدت زشت و مكروه است‪ .‬بعضی از مشکالت زندگی زناشويی‬
‫باعث پاك شدن شخصيت دو طرف می شودو اتحاد خانواده را بيشتر می كند‪ .‬اما به ھر حال بعضی مشكالت حل نشدنی‬
‫نيز ممكن است ايجاد شودو باعث اختالف قطعی زن و مرد شود‪ .‬اگر اختالف آن قدر زياد باشد كه زن ومرد بخواھند از‬

‫‪ ٢٤١‬در ماه روزه‪ ،‬بھائيان قبل از طلوع خورشيد از خواب برمی خيزند و سحری می خورند‪ .‬بعد تا غروب از چيزی نمی خورند و نمی نوشند‪.‬‬
‫روز معموالً با دعا شروع می شود و زمانی که در بقيه ی روزھای سال به تھيه يا خوردن غذا می گذرد صرف دعا و مناجات و نماز می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪" ٢٤٢‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١٨۴‬‬
‫‪ ٢٤٣‬برای اطالع بيشتر از تعاليم بھائی درباره ی ازدواج مراجعه کنيد به‪:‬‬
‫‪A Fortress for Well-Being: Bahai Teachings on Marriage‬‬
‫‪ ٢٤٤‬حضرت بھاءﷲ به روحانيان مسيحی می فرمايد‪" :‬قل يا مأل الرّھبان ال تعتکفوا فی الکنائس و المعابد اخرجوا باذنی ث ّم اشتغلوا بما تنتفع به‬
‫انفسکم وانفس العباد‪...‬ت ّزوجوا ليقوم بعدکم احد مقامکم انّا منعناکم عن الخيانة ال ع ّما تظھر به االمانة اَ اخذتم اصول انفسکم و نبذتم اصول ﷲ‬
‫ورائکم اتّقوﷲ و ال تکونوا من الجاھلين‪ .‬لوالاالنسان من يذکرنی فی ارضی و کيف تظھر صفاتی و اسمائی تف ّکروا و ال تکونوا من الّذين احتجبوا‬
‫و کانوا من الرّاقدين"‪ ] .‬بگو ای گروه راھبان‪ ،‬در کنيسه ھا و معبدھا گوشه نشينی نکنيد به اجازه ی من خارج شويد سپس به آنچه به نفع خودتان‬
‫و بندگان است مشغول شويد‪...‬ازدواج کنيد تا بعد از شما کسی به جای شما برخيزد ھمانا ما شما را از خيانت منع کرديم نه از آنچه که امانت به‬
‫آن ظاھر می شود‪ .‬آيا اصول خودتان را گرفته ايد و اصول خدا را پشت گوش انداخته ايد؟ از خدا بترسيد واز جاھالن نباشيد‪ .‬اگر انسانی که مرا‬
‫در زمينم ذکر کند‪ ،‬نباشد پس چگونه صفات و اسماء من ظاھر می شود؟ بينديشيد و نباشيد از کسانی که محتجب ماندند و در خوابند‪.‬‬
‫)ترجمه([)لوح مبارک خطاب به شيخ مح ّمد تقی مجتھد اصفھانی‪ ،‬لجنۀ نشر آثار امری به لسانھا عربی و فارسی‪ ،‬النگنھاين ‪ ١٣٨‬بديع ص‬
‫‪.(٣۵‬‬

‫‪٨١‬‬
‫ھم جدا شوند‪ ،‬بين آنھا "تربﱡص" گذاشته می شود‪ ،‬يعنی طبق مقررات بھائی دو نفر بايد يك سال كامل جدا از ھم زندگی‬
‫كنند تا شايد با مشورت و تالشھای ديگر بتوانند اختالفھا را حل كنند‪ .‬ھم زن وھم مرد می توانند درخواست طالق را به‬
‫محفل روحانی بدھند‪ .‬محفل با زن و مرد مالقات می كند و آنھا را تشويق می كند كه اختالف را حل كنند ولی اگر موفق‬
‫نشد آغاز يك سال زندگی جداگانه را تعيين و ثبت می كند‪.‬‬
‫در اين سال محفل با كمك افراد متخصص سعی می كند به زوج کمک کند تا اختالف را حل كنند‪ .‬اگر در اين‬
‫يك سال مشكالت حل نشد‪ ،‬طالق انجام می شود‪.‬‬
‫ناسالم را‬
‫ِ‬ ‫می توان گفت يك سال زندگی جداگانه‪ ،‬بيمارستانی برای درمان بيماری ھای ازدواج است كه روابط‬
‫درمان می کند و اندکی از فشار موجود كم می كند تا درمان آسانتر شود تا اتحاد دوباره برگردد و روابط سالم دوباره‬
‫برقرار شود‪.‬‬

‫منع دخالت كردن در سياست‬

‫دخالت بھائيان در ھر نوع فعاليت سياسی به شدت منع شده است‪ .‬شايد به نظر برسد كه بھائيان بايد در‬
‫فعاليتھای سياسی بسياری فعاالنه درگير باشند چون ايدئالھای جھانی دارند‪ .‬ولی حقيقت چيز ديگری است‪ .‬بھائيان )بسته‬
‫به شرايط جامعه(می توانند به ھر شخصی كه وجدانا ً فكر می كنند می تواند به جامعه خدمت كند‪ ،‬رای بدھند‪ ،‬می توانند‬
‫دولتی غير سياسی را برعھده بگيرند‪ ،‬اما نمی توانند عضو احزاب سياسی باشند و يا به طرفداری از نھضتھای‬ ‫ِ‬ ‫ھر مقام‬
‫‪٢٤٥‬‬
‫سياسی فعاليت کنند‪.‬‬
‫دليلش‪ ،‬اين تعليم حضرت بھاءﷲ است که امروزه چالش اساسی برای ھر فرد يا ملتی‪ ،‬رسيدن به وحدت عالم‬
‫انسانی است‪ .‬حضرت بھاءﷲ می گويد پيشرفت واقعی جامعه در رسيدن به اين مرحله ی جديد از پيشرفت تمدن بشری‬
‫است‪" :‬مقصود اصالح عالم و راحت امم بوده و اين اصالح و راحت ظاھر نشود مگر به اتّحاد و اتّفاق و آن حاصل‬
‫نشود مگر بنصايح قلم اعلی"‪ ٢٤٦.‬حضرت بھاءﷲ توضيح داده است كه فعاليت سياسی تعصب و تفرقه ايجاد می کند؛‬
‫شخص مجبور است به يك گروه عالقه مند باشد و از ديگران روبرگرداند؛ بنابراين اين مسائل نمی تواند مشكالت‬
‫جھانی را حل كند‪ .‬تمام فعاليتھای سياسی محدوداست چه ملی باشد يا نژادی يا فرھنگی يا مسلکی و عقيدتی‪.‬‬
‫اين كه بھائيان نمی توانند در سياست دخالت كنند مانع انجام فعاليتھای اجتماعی و اخالقی كه به اختالفات‬
‫حزبھای سياسی ربطی نداشته باشد نمی شود‪ .‬در حقيقت بھائيان سالھا است كه در صف اول فعاليت برای مسائل‬
‫اجتماعی مثل برابری نژادی و رفع تبعيض ھستند‪.‬‬
‫منع از دخالت در فعاليتھای سياسی ھم در اعتقاد و ھم در عمل به تعليم ديگر حضرت بھاءﷲ مربوط است‪:‬‬
‫تعليم اطاعت و وفاداری به حكومت‪ .‬حضرت بھاءﷲ به بھائيان دستور داداز حكومت وقت اطاعت كنند و برای ضعيف‬
‫كردن يا براندازی دولت ھيچ گونه فعاليتی نكنند‪ .‬اگر ھم حكومت كشوری تغيير كند‪ ،‬بھائيان بايد به حكومت جديد وفادار‬
‫‪٢٤٧‬‬
‫باشند‪ ،‬اما به ھيچ وجه در سياست دخالت نكنند‪.‬‬

‫نياز اساسی زندگی اجتماعی‪:‬اصل مشورت‬

‫گيری گروھی است به نام‬ ‫ِ‬ ‫اساس ھمه ی قوانين و ساختارھای اجتماعی در دين بھائی يک روش تصميم‬
‫"مشورت‪ ".‬مشورت بھايی يعنی تبادل نظر اعضای گروه با يكديگر‪ ،‬با آزادی كامل اما ھمراه رعايت محبت‪ ،‬با ھدف‬
‫کشف حقيقت موضوع و رسيدن به رأی اكثريت‪ .‬در حقيقت‪ ،‬ھر فرد بھائی مثل دانش آموزی است كه در مدرسه ی‬
‫مشورت درس می خواند‪ .‬شوقی ربانی در اين باره می فرمايد‪:‬‬
‫"اصل مشورت که يکی از قوانين مھ ّم نظم اداری را تشکيل می دھد بايد در جميع امور احبّا به کار‬
‫گرفته شود‪ .‬زيرا در سايۀ ھمکاری و تعاطی دائمی افکار و ديدگاھھا است که امر الھی می تواند منافع خود را‬
‫حفظ نموده و حمايت کند‪ .‬اقدامات فردی‪ ،‬توانائی شخصی و صرف منابع خصوصی ھرچند واجب و الزم‬
‫است ولی وقتی با تجارب جمعی و تف ّکرات گروھی توأم و پشتيبانی نشود قطعا ً از حصول نتيجۀ مطلوب‬
‫‪٢٤٨‬‬
‫ناتوان خواھد بود"‪.‬‬

‫‪ ٢٤٥‬در آثار بھائی درباره ی موضوع اطاعت از حکومت و عدم دخالت در سياست آثار زيادی ھست‪ .‬مثالً مراجعه کنيد به‬
‫‪ 1963-1986،Messages from the Universal House of Justice‬شماره ھای ‪ ۵۵‬و ‪ ٧٧‬و ‪.١٧٣‬‬
‫‪" ٢٤٦‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١٨٣‬‬
‫‪ ٢٤٧‬حضرت بھاءﷲ در لوح بشارات می فرمايند "اين حزب در مملکت ھر دولتی ساکن شوند بايد بامانت و صدق و صفا با آن دولت رفتار‬
‫نمايند‪".‬‬
‫‪ ٢٤٨‬حضرت ول ّی امرﷲ –ترجمه شده از جزوۀ ”‪ “CONSULTATION‬مجموعۀ بيانات مبارکۀ حضرت بھاءﷲ‪ ،‬حضرت عبدالبھاء حضرت‬
‫ول ّی امرﷲ و بيت العدل اعظم الھی صفحۀ ‪.١۵‬‬

‫‪٨٢‬‬
‫مشورت در خانواده و به خصوص در روابط بين زن ومرد با ھم نيز بسيار مھم است‪ .‬بھائيان تشويق شده اند‬
‫كه حتی در امور خصوصی اگر ممكن باشد‪ ،‬با ديگران مشورت كنند‪ .‬با اين حال‪ ،‬بيت العدل اعظم ھشدار می دھد که‪:‬‬
‫"بايد به خاطر داشت که ھدف جميع مذاکرات رسيدن به ح ّل مسائل و مشکالت بوده و از مشاجرات‬
‫جانکاه دسته جمعی که امروزه بسيار معمول است دور و از نوع اقرار به معاصی که به کلّی ممنوع است‬
‫درکنار می باشد چه ما از اقرار به گناھان و تقصيرات و توبه در مقابل افراد يا اجتماع چنانچه معمول برخی‬
‫فرقه ھای مذھبی است ممنوع ھستيم ولی چنانچه دقيقا ً دريابيم که در امری قصور نموده و يا اينکه در روابط‬
‫‪٢٤٩‬‬
‫با ديگران دچار اشتباه شده ايم ومايليم از فردی عفو و بخشش بطلبيم‪ ،‬در اين کار آزاد می باشيم"‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء درباره ی روش مشورت مطلبی فرموده که برای محفلھای روحانی‪ ،‬دستور کار شده است‪:‬‬
‫" اوّل شرط محبّت و الفت تا ّم بين اعضاء آن انجمن است که از بيگانگی بيزار گردند و يگانگی‬
‫حضرت پروردگار آشکار کنند زيرا امواج يک بحرند و قطرات يک نھر‪ ،‬نجوم يک افقند ‪ ...‬و اعضاء در‬
‫حين ورود توجّه بملکوت أعلی کنند و طلب تأييد از افق ابھی و در نھايت خلوص و وقار و سکون و آداب در‬
‫انجمن قرار يابند و بنھايت ادب و ماليمت کالم و اھ ّميت خطاب ببيان آراء پردازند در ھر مسئلهئی تحرّی‬
‫حقيقت کنند نه اصرار در رأی زيرا اصرار و عناد در رأی منجر بمنازعه و مخاصمه گردد و حقيقت مستور‬
‫ماند ولی اعضای محترمه بايد بنھايت آزادگی بيان رأی خويش نمايند و ابداً جائز نه که نفسی تزييف رأی‬
‫ديگری نمايد بلکه بکمال ماليمت بيان حقيقت کند و چون اختالف آراء حاصل شود رجوع باکثريت آراء کنند‬
‫و ک ّل اکثريت را مطيع و منقاد گردند و ديگر جائز نه که نفسی از اعضاء محترمه بر قرار اخير چه در خارج‬
‫و چه در داخل اعتراض نمايد و يا نکته گيرد ولو مخالف صواب باشد زيرا اين نکتهگيری سبب شود که ھيچ‬
‫قراری استقرار نيابد‪ ....‬در اينخصوص و اجراء اين شروط چون ھ ّمت نمايند تأييد روح القدس رسد و آن‬
‫‪٢٥٠‬‬
‫مجمع مرکز سنوحات رحمانيه گردد و جنود توفيق ھجوم کند و ھر روز فتوحی جديد حاصل شود"‬
‫ب ديگر ِمشورت بھائی اين است كه ھدف از مشورت و تبادل نظر بايد رسيدن به يك ديدگاه‬ ‫مشخصه جال ِ‬
‫ھدف حداقل است و در مشورت بھائی تصميمی كه گرفته می‬ ‫ِ‬ ‫آراء‬ ‫اکثريت‬ ‫به‬ ‫رسيدن‬ ‫بنابراين‬ ‫يکسان و جمعی باشد‪.‬‬
‫شود يا با موافقت ھمه ی اعضای جلسه ی مشورتی تصويب می شود يا دست كم با رأی اكثريت‪ .‬بيت العدل اعظم می‬
‫فرمايد‪:‬‬
‫ّ‬
‫"ھدف اصلی از مشورت در امر بھائی آنست که به اتفاق آراء دست يابيم چنانچه اين امر ميسّر‬
‫نشود ناچار بايد به رأی اکثريت توسّل جست به مجرّد اينکه تصميمی به اکثريت آراء اتّخاذ شد اين تصميم‬
‫مربوط به ھمۀ اعضاء محفل است نه آنکه فقط ارتباط به اشخاصی داشته باشد که به آن رأی مثبت داده‬
‫‪٢٥١‬‬
‫اند"‪.‬‬

‫نتيجه‬

‫قوانينی كه ذکر کرديم و ديگر قوانين اساسی و رويه ھای اداری دين بھائی يک رشته ی محکم به ھم پيوسته و‬
‫منطقی است كه در تمام دين بھائی ريشه دوانده است‪ .‬ممکن است ھدف جامعه ی بھائی مبھم به نظر برسد و تمرکز ھمه‬
‫بھائيان بر ھدف وحدت نوع بشر و ايجاد يک جامعه ی جديد جھانی بر اساس عدالت غير واقع گرايانه به نظر برسد‪.‬‬
‫مسلّما ً اين ھدف خيلی رويايی است؛ اما بھائيان فقط اميدوار نيستند‪ ،‬می دانند كه به آسانی نمی شود به اين ھدف رسيد‪،‬‬
‫از خود گذشتگی و تالش فراوان می خواھد‪ ،‬ھم افراد و ھم جامعه بايد تالش و فداکاری كنند تا به اين ھدف برسند‪.‬‬
‫بھائيان معتقدند اگر می خواھند نظم و تمدن جھانی جديدی ايجاد شود‪ ،‬بايد روش زندگی نيز تغيير کند‪ .‬روش‬
‫ت بشر را با اھداف خدا ھماھنگ سازد و ھم به زندگی فردی و ھم اجتماعی انضباط روحانی بخشد‪.‬‬ ‫جديد بايد طبيع ِ‬
‫ت خود را به عنوان زيربنای رش ِد تمدن به دست آورد‪ .‬زندگی شخصی روحانيت خود را دوباره به‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫موقع‬ ‫ازدواج بايد‬
‫دست آورد و اين روحانيت با ايجاد يك انضباط فردی در خواندن نماز و دعا و تفکر و خدمت به ديگران به دست می‬
‫آيد‪ .‬عادتھای ضعيف كننده ی جامعه مثل غيبت بايد كالً از بين برود‪ .‬مردم بايد به جای توجه به مسائل بی فايده مثل‬
‫تعصب سياسی‪ ،‬ھمكاری ومشورت را ياد بگيرند‪ .‬ساختارھای اجتماعی جديدی بايد ايجاد شود و افراد بيشتری از جامعه‬
‫در ايجاد اين چنين فرھنگ جديدی شركت كنند‪ .‬نظامھای كنونی دنيا‪ ،‬ھنوز اين تعاليم ضروری را نپذيرفته اند و‬
‫ساختارھای جديد را اجرا نکرده اند و به ھمين دليل برای حل مشکالت دنيا به دنبال راھھای معجزه وار ھستند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ فرمود‪:‬‬
‫ان الّذين اوتوا بصائر من ﷲ يرون حدودﷲ السّبب االعظم لنظم العالم و حفظ االمم و الّذی غفل انهّ‬ ‫" ّ‬
‫من ھمج رعاع‪ ...‬انّا امرناکم بکسر حدودات النّفس و الھوی ال ما رقم من القلم االعلی‪ ...‬يا مالء االرض اعلموا‬

‫‪ ٢٤٩‬حضرت ول ّی امرﷲ ترجمه شده از ‪ “CONSULTATION‬صفحۀ ‪.٢٢‬‬

‫‪ ٢٥٠‬حضرت عبدالبھاء ‪" ،‬مکاتيب حضرت عبدالبھاء" جلد‪ ،٣‬صص‪.۵٠۶-٨‬‬
‫‪ ٢٥١‬بيت العدل اعظم ترجمه شده از ‪ “CONSULTATION‬صفحۀ ‪.٢٣‬‬

‫‪٨٣‬‬
‫ان اوامری سرج عنايتی بين عبادی و مفاتيح رحمتی لبريّتی ‪ ...‬لو يجد احد حالوة البيان الّذی ظھر من فم مشيّة‬‫ّ‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫الرّحمن لينفق ما عنده ولو يکون خزائن االرض کلھا ليثبت امرا من اوامره المشرقة من افق العناية‬
‫‪٢٥٢‬‬
‫وااللطاف"‪.‬‬
‫]ترجمه‪ :‬کسانی که خداوند به آنان ديدۀ بينا عطا فرموده‪ ،‬احکام الھی را سبب اعظم برای نظم عالم و‬
‫حفظ مردمان می بينند‪ .‬و کسی که غافل است شخص فرمايه ای بيش نيست‪ ...‬ما شما را به شکستن حدودات‬
‫نفس و ھوی مأمور نموديم نه آنچه از قلم اعلی رقم زده شده است‪ ...‬ای ساکنين زمين بدانيد که دستورات من‬
‫چراغ ھای عنايت من است بين بندگانم و کليدھای رحمت من است برای مر ُد َمم ‪ ...‬اگر کسی شيرينی بيانی که‬
‫از دھان مشيّة خداوند رحمن ظاھر شد بيابد‪ ،‬ھمۀ آنچه را که دارد برای اثبات يکی از اوامر الھی که از افق‬
‫عنايت و الطاف اشراق نموده انفاق خواھد کرد ولو تمام گنجينه ھای زمين باشد‪[.‬‬

‫‪" ٢٥٢‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صفحۀ ‪.١۵۵‬‬

‫‪٨٤‬‬
 ‫‪.٩‬جامعه بھائی‬

‫از گذشته ھای دور ‪،‬ھمواره ھر جا اعتقادات مذھبی خاصی به وجود آمده‪ ،‬جامعه ھايی اطراف آن تشكيل شده‬
‫است‪ .‬انسانھا با کمک تعاليم پيامبرانی مثل بودا‪ ،‬مسيح و حضرت محمد جامعه ھايی تشكيل داده اند‪ .‬چنين پاسخھايی به‬
‫دعوت پيامبران‪ ،‬نشان می دھد که چطور ھزاران ھزار انسان با دين و ايمان خود به ھم پيوسته اند و بر اساس تعاليم و‬
‫اولَويتھايی که پيامبر آورده‪ ،‬جامعه ھای خود را سازمان داده اند‪ .‬به تدريج وقتی اين جامعه ھا گسترده شدند و توانستند‬
‫نيازھای خود را بر طرف كنند‪ ،‬ميليونھا نفر ديگر نيز به جامعه ی آنھا پيوستند و فرھنگھای جديدی به وجود آمد‪.‬‬
‫ھمه ی اديان حتی در مراحل اوليه تمدن بشری چنين نقشی داشته اند‪ .‬لوئيز مامفورد‪ ،‬فيلسوف اجتماعی‪ ،‬در‬
‫كتاب معروف خود به نام "شھر در تاريخ" درباره ی شكلھای اوليه ی جامعه ھای بشری توضيح می دھد‪:‬‬
‫"آنھا فقط به ادامه ی زندگی فكر نمی كنند‪ .‬به مقدسات نيز می پردازند‪ ،‬آنھا با نوع ارزشمندتر و‬
‫بامعناتری از زندگی ارتباط دارند‪ ،‬نسبت به گذشته و آينده ی خود ھوشيار ھستند و در جستجوی کشف رمز‬
‫احساسات جنسی‪ ،‬اسرار مرگ و زندگی پس از مرگ ھستند‪ .‬با شکل گيری جامعه ی شھری‪ ،‬مسائل ديگری‬
‫ھم پيش می آيد‪ ،‬اما اين موضوعات دليل اصلی وجود شھر ھستند و نمی توان آنھا را از امكانات اقتصادی كه‬
‫به تشكيل شھر كمك كرده جدا نمود‪ .‬در اجتماعات اوليه اطراف يك مقبره يا عالمت رنگ زده‪ ،‬يک صخره ی‬
‫بزرگ يا مكان مقدس‪ ،‬می توان نشانھايی از موسسات اوليه ی شھری ديد كه از معبد تا رصدخانه‪ ،‬از تئاتر تا‬
‫‪٢٥٣‬‬
‫دانشگاه را درخود دارد‪".‬‬

‫‪ ٢٥٣‬لوئيز مامفرد‪ ،‬ص‪The City in History. ،٩‬‬

‫‪٨٥‬‬
‫در مورد دين بھايی به سرعت جامعه تشكيل شد و به صورت فوق العاده ای پيشرفت كرد‪ .‬در ابتدا جامعه ی‬
‫بھائی بيشتر در ايران متمرکز بود‪ .‬جامعه ی بھائی در ايران اقليتی بود كه آزار و شكنجه می شد و اجازه نداشت به‬
‫سادگی تعاليم حضرت بھاءﷲ را اجرا كند‪ .‬بعدھا با ھدايت شوقی ربانی نقشه ھايی برای تبليغ اين دين اجرا شد و بعد‬
‫نوبت به نقشه ھای بين المللی رسيد‪ .‬با اين نقشه ھا‪ ،‬بھائيان تواناييھای نھفته ی خود را در "جامعه سازی" ظاھر کردند‪.‬‬
‫اين كه دين بھايی ھم سرانجام مثل اديان ديگر تمدن پيشرفته تر و جديدی در دنيا به وجود آورد‪ ،‬فقط با گذشت اثبات‬
‫اثر فعاليتھای امر بھائی از سال ‪ ١٢٢٣‬تا حال‪ ،‬يک جامعه ی جھانی بھائی تشكيل‬ ‫خواھد شد‪ .‬حقيقت مھم آن است که در ِ‬
‫شده و به سرعت دارد توسعه می يابد‪ .‬برای شناخت دين بھائی بايد اين نكته ی مھم را نيز در نظر گرفت‪.‬‬
‫ميراث روحانی كه بھائيان اوليه برای نسل امروز گذاشته اند‪ ،‬خيلی در توسعه ی جامعه موثر بوده است‪.‬‬
‫تاريخ اين دين كه از سال ‪ ١٢٢٣‬شروع شد‪ ،‬پر از فداكاری و جانبازی و موفقيت است‪ ،‬يك تاريخ قھرمانانه‪ .‬پيام دين‬
‫بھائی نيز ھمان قدر قوی و پر نيرو است‪ .‬تعاليم حضرت بھاءﷲ به بسياری از موضوعھای مورد توجه انسان پرداخته‬
‫و بسياری از موضوعات مربوط به تفكرات جديد را بررسی می كند‪ .‬كمتر كسی پيدا می شود كه نظم اداری بھائی را‬
‫موفقيت بزرگی نداند‪ ،‬نظم اداری ھم با ھدف اصلی دين بھائی ھماھنگ است و ھم دقيقا ً به ھمان صورتی كه حضرت‬
‫بھاءﷲ گفته‪ ،‬مستقر شده است‪ .‬با توجه به تاريخ دين بھائی‪ ،‬تعاليم آن و نظم اداری آن كه ميراث حضرت بھاءﷲ به‬
‫بھائيان است‪ ،‬می توان به امتيازات بزرگی كه جامعه بھائی با آن ھا شکل گرفت‪ ،‬پی برد‪.‬‬
‫بھائيان چطور از اين ميراث و امتياز استفاده كردند؟ با کوششھای خود چه جامعه ای به وجود آورده اند‪ ،‬آنھا‬
‫سعی کرده اند مثل بھائيان اوليه تالش کنند‪ ،‬ھدف و پيام حضرت بھاءﷲ را بشناسند و زندگی جمعی خود را بر اساس‬
‫الگوھای اداری که حضرت بھاءﷲ و جانشينانش به وجود آورده اند بنا کنند؟‬
‫از مشخصات ظاھری جامعه ی بھائی و توسعه ی آن از زمان پيدايشش شروع می كنيم‪ :‬در حالی كه آمار‬
‫دقيقی وجود ندارد‪ ،‬به نظر می رسد بيش از ‪۵‬مليون بھائی در دنيا وجود دارد که حدود نيمی از آنھا در ھند و ايران‬
‫‪٢٥٤‬‬
‫زندگی می کنند‪ .‬با توجه به اندازه ی جوامع دينی ديگر‪ ،‬جامعه ی بھائی بزرگ به نظر نمی رسد‪.‬‬
‫نوع توسعه ی آن توجه کنيم‪ .‬جامعه ی بھائی‬ ‫اھميت توسعه ی جامعه ی بھائی فقط وقتی ظاھر می شود که به ِ‬
‫در نقاط بسياری گسترش يافته است‪.‬امروزه بيش از ‪ ١٧٠٠٠‬محفل روحانی محلی در بيش از ‪ ٢٠٠‬ايالت و منطقه ی‬
‫اصلی فعاليت می کنند و بھائيان در بيش از ‪ ١١٩٠٠٠‬مرکز زندگی می کنند‪ .‬جامعه ی بين المللی بھائی تخمين زده که‬
‫اعضای جامعه ی بھائی از بيش از ‪ ٢٠٠٠‬اقليت نژادی و قبيله ای ھستند و در نقاط دوردست جھان زندگی می کنند‪:‬‬
‫جزاير اقيانوس آرام‪ ،‬زيست گاه ھای قطبی‪ ،‬روستاھای جنگلی و کوھستانھای آند‪ .‬بيش از ‪ ١٧٠‬محفل روحانی ملی يا‬
‫سازماندھی جامعه ی متنوع بھائی‪ ،‬دعاھا و آثار بھائی را به بيش از‬
‫ِ‬ ‫منطقه ای وجود دارد‪ .‬اين محفلھا برای تعليم و‬
‫‪ ٨٠٠‬زبان ترجمه و منتشر کرده اند‪.‬‬
‫اين که جامعه ی بھائی در اين مدت کوتاه تا اين حد در تمام دنيا گسترش و سازمان يافته‪ ،‬موفقيت خارق العاده‬
‫ای است‪ .‬جامعه ھمچنين در نظر مسئوالن مدنی اعتبار خود را به دست آورده است‪ .‬جامعه ی بھائی نه تنھا "جھان" و‬
‫موسسات اداره کننده ی آن را رد نمی کند‪ ،‬بلکه با مسئوالن مدنی رابطه برقرار می کند و اين عمل را بخشی از فرايند‬
‫پيشرفت خود می داند‪ .‬محفلھای روحانی بھائی با تالش مستمر و نقشه ھای جھانی توسعه‪ ،‬در بسياری از کشورھايی که‬
‫جامعه ی بھائی دارد‪ ،‬قانونا ً به ثبت رسيده و شخصيّت حقوقی يافته اند‪ .‬مراسم عقد ازدواج بھائی در بسياری مراجع‬

‫‪ ٢٥٤‬برای اطالع بيشتر از جزئيات توسعه مراجعه کنيد به ‪:‬‬

‫‪The Bahai Faith, 1844-1952‬‬
‫‪The Bahai World: A Biennial Record, vol.7, 1936-1938‬‬
‫‪The Bahai World: A Biennial International Record, vol.8, 1938-1940‬‬
‫‪The Bahai World: A Biennial International Record, vol.9, 1940-1944‬‬
‫‪The Bahai World: A Biennial International Record, vol.10, 1944-1946‬‬
‫‪The Bahai World: A Biennial International Record, vol.11, 1946-1950‬‬
‫‪The Bahai World: A Biennial International Record, vol.12, 1950-1954‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, vol.13, 1954-1963‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, vol.14, 1963-1968‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, vol.15, 1968-1973‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, vol.16, 1973-1976‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, vol.17, 1976-1979‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, vol.18, 1979-1983‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, vol.19, 1983-1986‬‬
‫‪The Bahai Faith, Statistical Information, 1844-1968‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, 1992-1993‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, 1993-1994‬‬
‫‪The Bahai World: An International Record, 1994-1995.‬‬

‫‪٨٦‬‬
‫کشوری در نقاط مختلف دنيا به رسميت شناخته شده و ايام متبرکه و محرمه ی بھائی نيز کم کم در مؤسّسات تجاری‪،‬‬
‫مدارس و ادارات دولتی به رسميت شناخته شده است‪.‬‬
‫جامعه ی بين المللی بھائی به تدريج موقعيت خود را به عنوان عضو مشاور در انجمن اقتصادی و اجتماعی‬
‫)‪ (ECOSOC‬در سازمان ملل متحد توسعه داده است‪ .‬نمايندگان جامعه ی بھائی در کنفرانسھای بين المللی فراوانی که‬
‫به دعوت ارگانھا و آژانسھای مختلف سازمان ملل تشکيل می شود شرکت می کنند و به بنيان گذاری پيمانھای غير‬
‫رسمی بين المللی کمک می کنند و اين امکان را برای جامعه ی بھائی فراھم می کنند که آرمانھای جھانی بھائی را با‬
‫‪٢٥٥‬‬
‫ديگران در ميان گذارند‪.‬‬
‫جامعه ی بھائی تا جايی که امکانات اجازه دھد مردم دنيا را از وجود امر بھائی و تعاليم آن آگاه می کنند‪.‬‬
‫کشورھای مختلف آثار بھائی را‪ ،‬از مجموعه ھای آثار حضرت بھاءﷲ گرفته تا تحقيقات محققان بھائی‪ ،‬کتابھايی برای‬
‫عموم مردم‪ ،‬خبرنامه ھا و مجالت گوناگون چاپ و منتشر می کنند‪ .‬از رسانه ھای ديگر نيز استفاده می شود‪ :‬فيلمھا‪،‬‬
‫برنامه ھای تلويزيونی و آگھی ھای فوری‪ ،‬پيام ھای راديوئی‪ ،‬مقاالت و اعالنات منتشره در روزنامه ھا و مجالّت‪،‬‬
‫جزوه ھا و پوسترھا و کتابھای دستی‪ ،‬دروس مکاتبه ای‪ ،‬نمايشگاھھا‪ ،‬کنفرانسھا و مدارس تابستانه و زمستانه‪ .‬با کمک‬
‫تکنولوژی الکترونيکی که دنيای جديدی از ارتباطات را به روی بشر گشوده‪ ،‬در بھار ‪ ١٣٧۵‬جامعه ی بين المللی‬
‫بھائی وب سايت رسمی خود را به نام جھان بھائی )‪ (The Bahai World‬به راه انداخت‪ ٢٥٦.‬ھدف اين فعاليت آن بود‬
‫که ھمه جھانيان بتوانند با پيام حضرت بھاءﷲ ارتباط برقرار کنند‪.‬‬
‫يکی از موسساتی که نقش برجسته ای در برنامه ی تعليم عمومی داشته است مشرق االذکار است‪ .‬امروزه در‬
‫ھر قاره ای مشرق االذکار وجود دارد و نقاط بسيار ديگری نيز در سرتاسر دنيا برای ساختن اين بناھا خريداری شده‬
‫است‪ .‬اين بناھا قرار است نقش مرکزی را در زندگی جامعه بھائی بازی کنند‪ .‬قرار است در آينده موسسات ديگری مثل‬
‫مدرسه يا دانشکده‪ ،‬آسايشگاھھا‪ ،‬خانه ھای سالمندان و مراکز اداری نيز پيرامون اين بنا ھا ساخته شود‪ .‬در حال حاضر‬
‫مشرق االذکار اساسا ً برای خدمات اجتماعی بھائی به کار نمی رود‪ ،‬بلکه مکانی است که پيروان اديان مختلف )يا‬
‫افرادی که خود را پيرو ھيچ کدام از اديان معرفی نمی کنند( برای عبادت خدای يکتا جمع می شوند‪ .‬خدمات مخصوص‬
‫گروه خاصی نيست‪ ،‬بلکه شامل متون و دعاھايی از آثار ھمه ی اديان است بدون اين که آنھا را به روش بھائی تفسير‬
‫کنند‪ .‬معموالً گروھھای ُکر بخشھايی را ھمراه موسيقی اجرا می کنند‪ .‬تھا ويژگی معماری الزم برای مشرق االذکار اين‬
‫است که بايد ‪ ٩‬ضلع و يک گنبد داشته باشد‪ .‬اين سمبل آن است که دين بھائی تمام سنتھای دينی را می پذيرد؛ گرچه‬
‫افراد از درھای مختلفی وارد می شوند‪ ،‬ولی ھمه با ھم برای شناخت خالق يکتا جمع می شوند‪.‬‬
‫مشرق االذکار به روشھای گوناگونی طرز برخورد امر بھائی را با بقيه ی جامعه نشان می دھد‪ .‬اين بناھا‬
‫ساختارھای بازی ھستند که پر از نورھستند؛ طوری بنا شده اند که تعھد دين بھائی را به وحدت و يگانگی در عين تنوع‬
‫اقوام و نژادھای بشر نشان بدھند و عملی بودن اين تعليم را اثبات نمايند‪ .‬در مورد "ا ّم المعابد غرب" يعنی مشرق‬
‫االذکار ويلمت در ايلی نويز‪ ،‬مھندس معمار سنتھای معماری اصلی را به ھم آميخته و سمبلھای اديان مختلف الھی را در‬
‫طرح خود با ھم ترکيب کرده است‪ .‬او می گويد‪:‬‬
‫وقتی عقايد بشری را از اديان ريشه کن کنيم‪ ،‬تنھا ھماھنگی و توازن باقی می ماند‪ .‬با اين وجود‪ ،‬امروزه دين‬
‫بسيار در خرافات و عقايد بشری فرو رفته که بايد به فرم جديدی درآيد تا دوباره خالص و بی عيب شود‪ .‬در معماری‬
‫نيز چنين است‪...‬حاال در اين طرح جدي ِد مشرق االذکار‪ ،‬تعليم بزرگ وحدت و يگانگی به شکلی سمبليک گنجانده شده‬
‫است‪ :‬يگانگی تمام اديان و نوع بشر‪ .‬در آن ترکيبی از خطوط رياضی می يابيم که نشانه ی نمونه ھای آن در دنيا می‬
‫باشد‪ .‬و نيز دايره ھايی را می بينيم که به صورت پيچيده ای بر ھم منطبق شده و به ھم آميخته اند و با کمک آنھا می‬
‫‪٢٥٧‬‬
‫توانيم يکی شدن تمام اديان را با ھم توضيح دھيم‪.‬‬
‫بينی جامعه ی بھائی را نيز می توان ديد‪ .‬بھائيان با اطمينان انتظار دارند‬
‫در معماری ِ مشرق االذکار‪ ،‬خوش ِ‬
‫که عموم بشر سرانجام پيرو تعاليم حضرت بھاءﷲ خواھند شد‪ .‬آنھا معتقدند با عميقتر شدن بحران عصر حاضر‪ ،‬مردم‬
‫دنيا ج ّدی تر از گذشته به دنبال ِ حقيقت خواھند گشت و اگر پيام حضرت بھاءﷲ به درستی ارائه شود‪ ،‬ھر روز افراد‬
‫بيشتری تعاليم آن را خواھند پذيرفت‪ .‬مشرق االذکار با قدرت فراوان اين روح خوش بينی را با طرح باز و گشاده ی‬
‫معماری مختلف‪ ،‬و با خدماتی که از خطابه و مراسم مذھبی به دور است‪ ،‬نشان می دھد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫کردن سنتھای‬
‫ِ‬ ‫خود‪ ،‬با ترکيب‬
‫ً‬
‫بنابراين خوش بينی جامعه ی بھائی کامال موجّه به نظر می رسد‪ .‬امر بھائی امروزه بسيار سريع رشد می‬
‫کند‪ .‬در ارديبھشت سال ‪ ،١٣۵٨‬بيت العدل اعظم اعالم کرد که نقشه ی ‪ ۵‬ساله تبليغی که در ‪ ١٣۵٣‬آغاز شد‪ ،‬با‬
‫موفقيت ِ کامل به پايان رسيد‪ .‬موفقيتھا حتی بيشتر از اھداف تعيين شده بود‪ .‬مثالً تعداد محفلھای روحانی تاسيس شده‬
‫بيشتر از حد انتظار بود و دين بھائی در مناطق بيشتری پيروانی پيدا کرد‪ ،‬بيشتر از حدی که تعيين شده بود‪ .‬تخمين زده‬
‫شد که در مدت‪ ۵‬سال‪ ،‬تعداد بھائيان بيش از ‪ ۴٠‬درصد افزايش يافت‪.‬‬

‫‪ ٢٥٥‬مثالً◌ً در نقشه ی ھفت ساله ) ‪ 1958-65‬يا ‪ ١٣٣٧‬تا‪ (١٣٤٤‬جامعه ی بين المللی بھائی در بيش از ‪ ٢٠٠‬کنفرانس‪ ,‬سمينار و جلسه سازمان‬
‫ملل متحد در سرتاسر دنيا شرکت کرد‪.‬‬
‫‪The Bahai World <http://www.bahai.org> ٢٥٦‬‬
‫‪ ٢٥٧‬لوئی بورژوآ‪.Un Homme et Son Oeuvre ،‬‬

‫‪٨٧‬‬
‫در نقشه ی قبلی )نقشه ی ‪ ٩‬ساله( سريعترين مقدار رشد در افريقا و امريکای التين رخ داد؛ اما در نقشه ی‬
‫‪۵‬ساله‪ ،‬جامعه ھای آسيا و جزاير اقيانوس آرام در اين کار پيشی گرفتند‪ .‬بيت العدل اعظم‪ ،‬شروع نقشه ی ‪٧‬ساله را‬
‫بھائی سرتاسر دنيا برای کانونشن بين‬‫ِ‬ ‫اجتماع نمايندگان‬
‫ِ‬ ‫اعالم کردند که قرار بود تا بھار‪ ١٣۶۵‬تمام شود‪ ٢٥٨.‬تا زمان‬
‫المللی ‪ ١٣۶٢‬در حيفا‪ ،‬اين نقشه ی جديد نيز به اھداف خود دست يافته بود‪.‬‬
‫قلمرو جامعه ی بين المللی بھائی و ويژگی و طبيعت توسعه ی آن به اختصار بررسی شد‪ .‬بخش سخت تر‬
‫بررسی زندگی درونی جامعه ی بھائی است‪ .‬برای بررسی مستقيم آن می توان از تجربه ی بھائيان که اعضای اين‬ ‫ِ‬
‫جامعه اند استفاده نمود‪ .‬چطور شخص بھائی می شود؟ چه ويژگيھايی در تجربه ی شخصی که در اين مرحله از تاريخ‬
‫جامعه ی بھائی به آن می پيوندد‪ ،‬قابل توجه است؟‬
‫روشن است که پاسخھا از فردی به فرد ديگر متفاوت است‪ .‬به عالوه‪ ،‬با توجه به تفاوت تمرکز و ارجحيت در‬
‫مناطق مختلف دنيا ‪ ،‬تجربه ی افراد نسبتا ً با ھم متفاوت است‪ .‬با اين حال‪ ،‬تاريخ امر بھائی ‪ ،‬تعاليم آن‪ ،‬و نظم اداری آن‬
‫يک زمينه ی کلی را نشان می دھد که اساسا ً در تمام دنيا يکسان است و اين قطعا ً بايد پاسخھای منسجم و سازگاری از‬
‫ھمه ی بھائيان از ھر قوم و قبيله ای که باشند‪ ،‬بر انگيزد‪.‬‬
‫با توجه به کيفيتھای عضويت در جامعه ی بھائی‪ ،‬بيت العدل اعظم نوشته است‪:‬‬
‫"انگيزه ی اصلی ھمواره بايد پاسخ فرد انسانی به پيام الھی و شناخت مظھر رحمانی باشد‪ .‬آنان که‬
‫خود را بھائی می نامند بايد مجذوب زيبايی تعاليم ربانی شوند و مسحور محبت جمال ابھايی گردند‪ .‬نيازی‬
‫نيست که مصدقين از جميع داليل و براھين‪ ،‬تاريخ و قوانين و اصول و مبادی امرﷲ آگاھی يابند‪ ،‬بلکه ھنگام‬
‫اقبال به امر فقط کافی است عالوه بر اخذ و جذب بارقه ايمان‪ ،‬به نحو اصولی ھياکل قدسيه مرکزيه امرﷲ را‬
‫‪٢٥٩‬‬
‫بشناسند و از وجود قوانينی که بايد تبعيت کنند و نظمی که بايد اطاعت نمايند‪ ،‬مطلع شوند‪"...‬‬
‫نام رسمی کامالً مستقيم است‪ .‬با‬ ‫برای کسانی که در خانواده ی بھائی به دنيا آمده و بزرگ شده اند‪،‬روند ثبت ِ‬
‫وجود اين که تعاليم بھائی تعصب مذھبی را محکوم می کند‪ ،‬کودکان بھائی به عنوان اعضای جامعه پرورش می يابند‪.‬‬
‫بيشتر وقايع تقويم بھائی شرکت می کنند‪ ،‬تاريخ بھائی و تعاليم حضرت بھاءﷲ و اديان بزرگ ديگر را مطالعه‬ ‫ِ‬ ‫آنھا در‬
‫‪٢٦٠‬‬
‫ّ‬
‫می کنند و تشويق می شوند که مطابق معيارھای زندگی بھائی که برای سنشان مناسب است زندگی کنند‪ .‬تمرکزی که‬
‫اجتماعی معاصر می گذارد‪ ،‬بی شک جوانان بھائی را تشويق می کند که جستجوی روحانی و‬ ‫ِ‬ ‫تعاليم بھائی بر مسائل‬
‫ذھنی خود را در امر بھائی ادامه دھند‪ .‬با اين حال‪ ،‬آنھا آزاد ھستندکه اگر بخواھند از عضويت اين جامعه خارج شوند‪.‬‬
‫با رسيدن به سن "بلوغ" ) که در دين بھائی ‪ ١۵‬سالگی تمام است( جوان مسئوليت رشد روحانی خود را بر عھده می‬
‫گيرد‪ .‬در حدود ھمين سن است که جوانان اعالم می کنند که بھائی خواھند بود و به عضويت در زندگی جامعه ی بھائی‬
‫ادامه خواھند داد يا نه‪.‬‬
‫کسانی که خودشان بھائی می شوند‪ ،‬معموالً در نتيجه ی معاشرت با بھائيان تصميم می گيرند به عضويت‬
‫جامعه ی بھائی درآيند‪ .‬فعاليتھای اطالع رسانی گوناگون جامعه ی بھائی‪ ،‬قاعدتا ً ھزاران فرد عالقه مند را به خود جلب‬
‫مطالعاتی کوچک يا نطقھای برنامه ريزی شده‪ ،‬تعاليم و اھداف امر بھائی طبق تمايل عالقه مندان‬ ‫ِ‬ ‫می کند‪ .‬در گروه ھای‬
‫به آنان ارائه می شود‪ .‬آنھا ممکن است خودشان درخواست کنند عضو جامعه ی بھائی شوند يا دوستان بھائی از آنھا‬
‫دعوت کنند که به جامعه ی بھائی بپيوندند‪ .‬اگر آنھا درخواست عضويت بدھند‪ ،‬درخواست نامه را به محفل روحانی‬
‫محلی می دھند و اگر محفل متقاعد شود که متقاضيان مفھوم عضويت در جامعه ی بھائی را می فھمند و آماده اند که‬
‫مسئوليت زندگی بر اساس تعاليم حضرت بھاءﷲ را بر عھده بگيرند‪ ،‬اين متقاضيان ثبت نام می شوند‪ .‬مراسم خاصی‬
‫وجود ندارد‪ ،‬ولی می توان اين واقعه را به صورت غير رسمی جشن گرفت‪.‬‬
‫وقتی شخص عضو جامعه ی بھائی شد‪ ،‬وارد دو جريان ھمزمان می شود‪ :‬پيشرفت روحانی فردی‪ ،‬و تالش‬
‫يک جامعه ی جوان برای درک و بيان آرمانھايی که در تعاليم حضرت بھاءﷲ توضيح داده شده است‪ .‬دعا‪ ،‬تفکر‪ ،‬روزه‬
‫گرفتن در زمانی که برای اين کار تعيين شده‪ ،‬پرھيز از مصرف مواد مخدر و الکل‪ ،‬و تالش برای جلوگيری از عيب‬
‫جويی و غيبت عناصر اصلی انضباط فردی ھستند‪ .‬ھمچنين‪ ،‬جامعه ی بھائی يک برنامه ی رشد و توسعه ی طوالنی‬
‫مدت را شروع کرده که به تالش ھماھنگ و توجه به اولويتھا و ھدفھا نياز دارد‪ .‬نفوذ اعتقاد و عمل به تعاليم بھائی‪،‬‬
‫روابط دو جانبه بين فرد و جامعه ی بھائی را قوی تر می کند‪.‬‬
‫دليل تأکيدی که دين بھائی بر "خدمت" دارد‪ ،‬تالشھای فرد و جامعه با ھم جمع می شوند‪ .‬حضرت بھاءﷲ‬ ‫به ِ‬
‫فرمود عالی ترين جلوه ی طبيعت بشری "خدمت" است‪ .‬وقتی فرد به آرمان وحدت عالم انسانی خدمت می کند‪ ،‬رشد‬
‫درونی و تربيت روحانی پيدا می کند و به حقيقت وجودش می رسد‪ .‬ھدف از انضباط روحانی فردی اين است که روح‬
‫از توجه بيش از حد به خود آزاد شود‪ ،‬خود را عضوی از جامعه بداند )نه جدا از آن(‪ ،‬و سعی کند راھھايی برای‬

‫‪ ٢٥٨‬جزئيات دستاوردھای نقشه ی پنج ساله را در ‪ The Five Year Plan, 1974-1979: Statistical Report‬ببينيد‪ .‬نقشه ھای بعدی که به‬
‫ترتيب از ‪ ١٩٧٩‬تا ‪ ١٩٨۶ ،١٩٨۶‬تا ‪ ،١٩٩٢‬و ‪ ١٩٩٣‬تا ‪ ١٩٩۶‬بودند نيز به اھداف مورد نظر رسيدند‪.‬‬
‫‪ ٢٥٩‬انوار ھدايت‪ ،‬ص‪،٧۵۵‬بند‪) ٢٠٢٢‬مکتوب منيع معھد اعلی خطاب به کليه محافل روحانيه مليه‪ ،‬مورخ ‪ ١٣‬جوالی ‪(١٩۶۴‬‬
‫‪ ٢٦٠‬مراجعه کنيد به "مجموعه آثار مبارکه دربارهء تربيت بھائی" تنظيم شده از طرف دائره مطالعه نصوص و الواح بيت العدل اعظم الھی‪،‬‬
‫مرکز جھانی بھائی‪ ،‬ترجمه و تدوين به اھتمام نصرﷲ مو ّدت‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬
‫خدمت به ديگران پيدا کند‪ .‬فعاليتھای جامعه ی بھائی برای فرد امکان خدمات زيادی فراھم می کند‪ .‬دين بھائی ھيچ طبقه‬
‫ی روحانی ندارد‪ ،‬بلکه فعاليتھای جامعه طوری طراحی شده اند که ھمه ی اعضا بتوانند در آن شرکت کنند‪.‬‬
‫ھمه ی اعضای جامعه تشويق می شوند که در توسعه ی جامعه شرکت کنند‪ .‬حضرت بھاءﷲ فرمود که‬
‫بزرگترين خدمتی که ھر کس می تواند در اين روز ارائه کند‪" ،‬تبليغ امرﷲ" است‪ ٢٦١.‬ھمه ی افراد بھائی تشويق شده‬
‫اند که پيام حضرت بھاءﷲ را به افرادی که مستعد و پذيرای دريافت آن ھستند برسانند‪ .‬حضرت عبدالبھاء اخطار فرمود‬
‫که وقت تنگ است‪ .‬بحرانھايی که جامعه ی امروز را گرفتار کرده‪ ،‬عميقتر و شديدتر خواھد شد و به تدريج رنجھای‬
‫بيشتری به بار خواھد آورد و سرانجام باعث تخريب موسسات جامعه ی کنونی خواھد شد‪ .‬بايد روش زندگی جديدی در‬
‫جامعه ھای بھائی ايجاد شود و توسعه يابد‪ ،‬و اين تنھا وقتی انجام می شود که تعداد افرادی که پيام حضرت بھاءﷲ را‬
‫‪٢٦٢‬‬
‫پذيرفته و خود را متعھد به اجرای تعاليم او می دانند در تمام سرزمينھا افزايش يابد‪.‬‬
‫باعث تعجب نيست که بيشتر افرادی که عضو جامعه ی بھائی می شوند‪ ،‬مشتاقند به اين درخواست پاسخ مثبت‬
‫بدھند‪ .‬آنھا چيزی يافته اند که به آنھا اطمينان دوباره و ھدف بزرگی بخشيده است و اکنون می خواھند آن را با ديگران‬
‫در ميان گذارند‪ .‬با وجود تاکيد بر تبليغ‪ ،‬اجبار افراد به پذيرش دين بھائی آشکارا ممنوع شده است‪ ٢٦٣.‬بنابراين‪ ،‬بھائيان‬
‫به دنبال راه ھايی ھستند که عقايد خود را با ديگران در ميان گذارند بدون اين که در امور خصوصی افراد دخالت‬
‫کنندتجاوز کنند يا به آداب و رسوم جامعه ی محل سکونت خود صدمه زنند‪ .‬نتيجه ی اين تالش به وجود آمدن تجربيات‬
‫فراوان بود‪ .‬اين تجربيات در مناطق مختلف و برای افراد مختلف متفاوت بود‪.‬‬
‫نمی توان روشھای تبليغ را تعميم داد‪ .‬در بيشتر کشورھای غربی‪ ،‬بھائيان به صورت فردی يا جمعی در‬
‫زندگی روزمره ی عادی خود تبليغ می کنند‪ :‬در گفتگو با ھمسايگان‪ ،‬دوستان‪ ،‬و ھمکاران؛ کسانی که در پروژه ھای‬
‫خدمات عمومی يا کالسھای درسی يا فعاليتھای تفريحی با آنھا آشنا می شوند؛ يا کسانی که در جمعھای عمومی بھائی که‬
‫به روی ھمه باز است با آنھا مالقات می کنند‪ .‬در بعضی مناطق‪ ،‬افرا ِد بسياری به دين عالقه مند ھستند‪ ،‬و ممکن است‬
‫ھمه ی جامعه درباره ی تعاليم روحانی جديدگفتگو کنند‪ .‬در افريقای مرکزی‪ ،‬امريکای جنوبی و آسيای جنوب شرقی‪،‬‬
‫با برنامه ھای تيمی ِ بھائيان‪ ،‬مردم گروه گروه به جامعه ی بھائی پيوسته اند‪ .‬در اين برنامه ھا‪ ،‬نمايشھای دراماتيک و‬
‫موسيقی ھمراه نطق ھا يا واحدھای مطالعاتی درباره ی دين بھائی ارائه می شود‪ .‬در بعضی جوامع ممکن است عالقه‬
‫مندان از بھائيان بخواھند برايشان صحبت کنند‪ .‬مثالً از بھائيان امريکای شمالی دعوت شده در جماعت کليساھای سياه‬
‫پوستان نطق کنند يا پيام حضرت بھاءﷲ را در جشنھای مخصوص بوميان شمال آمريکا در سرزمينھای کانادا ابالغ‬
‫کنند‪ .‬گاھی از دانشمندان بھائی امريکای شمالی‪ ،‬ھند‪ ،‬ملتھای جدي ِد جزاير اقيانوس آرام و جزاير دريای کارائيب دعوت‬
‫می کنند در دانشکده ھا و دانشگاه ھا درباره ی تعاليم بھائی نطق کنند‪.‬‬
‫با اين وجود‪ ،‬رايجترين روش انتشار پيام حضرت بھاءﷲ "بيت تبليغی" نام دارد‪ .‬برای اولين بار‪ ،‬بھائيان‬
‫اوليه ی مونترئال )کانادا( بيت تبليغی را به اين نام به وجود آوردند؛ البته اين فعاليت در بعضی مراکز ديگر نيز انجام‬
‫می شد‪ ٢٦٤.‬بيت تبليغی گروه ھای مطالعه ی کوچکی ھستند که افراد با فاصله ی زمانی منظ ّمی در منزل خود برگزار‬
‫می کنند و دوستان و آشنايان را دعوت می نمايند‪ .‬با اين فعاليت غير رسمی افراد بسياری به جامعه ی بھائی می پيوندند‪.‬‬
‫به اين ترتيب فرد محقق می تواند خودش قدم به قدم موضوعات‪ ،‬قوانين و تعاليم بھائی را بررسی کند بدون اين که‬
‫ديگران فرايند تحقيقات روحانی او را بفھمند‪ .‬بعد از اين که فرد به جامعه ی بھائی پيوست‪ ،‬بيت تبليغی ادامه می يابد تا‬
‫عضو جديد بتواند با جامعه ی ھماھنگ شود‪.‬‬
‫روش ديگر تبليغ مھاجرت نام دارد‪ .‬در دين بھائی نه طبقه ی روحانی وجود دارد و نه مبلغان حرفه ای که‬
‫تعاليم بھائی را به محلھای مختلف ببرند‪ .‬اما از ابتدای ظھور دين بھائی‪ ،‬پيروان اين دين به صورت فردی يا گروھی‬
‫منزل خود را ترک می کردند و در مناطق جديدی ساکن می شدند‪ .‬از آن زمان اين روش برای توسعه ی جامعه ی‬
‫بھائی به کار می رود‪ .‬مھاجران معموالً خودشان زندگی خود را تأمين می کنند و در اوقات فراقت خود به خدمت می‬
‫پردازند‪ .‬آنھا شغل خود را عوض می کنند و خانه ی خود را می فروشند و خانه ی جديدی پيدا می کنند‪ ،‬زبانھای جديدی‬
‫فرا می گيرند و بسياری ديگر از جنبه ھای زندگی روزانه ی خود را دوباره نظم می دھند تا دين بھائی را به شھرستان‬
‫و منطقه ی جديدی معرفی کنند‪.‬‬

‫‪ ٢٦١‬رجوع کنيد به مجموعه ی‬

‫‪The Individual and Teaching: Raising the Divine Call, Extracts from the Writings of Bahaullah, Abdul-Baha,‬‬
‫‪and Shghi Effendi.‬‬
‫‪ ٢٦٢‬مراجعه کنيد به ‪ ،Gleanings‬ص‪.٢٧٧‬‬
‫‪ ٢٦٣‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد "اگر نزد شما کلمه و يا جوھری است که دون شما از آن محروم به لسان محبّت و شفقت‬
‫القا نمائيد و بنمائيد اگر قبول شد و اثر نمود مقصد حاصل واالّ او را به او واگذاريد و در بارۀ او دعا نمائيد نه جفا‪".‬‬
‫)منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ‪ ،‬ص ‪(١٨۵‬‬
‫‪ ٢٦٤‬مؤلّفين در کسب اين اطّالعات مرھون امة البھاء روحيّه خانم‪ ،‬ھمسر شوقی ربّانی ھستند که مادر محترمشان اوّلين‬
‫دائرکنندۀ جلسات بيت تبليغ در مونترئال کانادا بود‪ .‬شوقی ربانی اين عبارت را در مکاتبات مستمر و متوالی خود به کار‬
‫بُرد و اين عبارت رايج شد‪.‬‬
‫‪٨٩‬‬
‫بھائيان ممکن است برای مھاجرت به کشورھای ديگری که جامعه ی بھائی ندارد نيز بروند‪ .‬در ھر نقشه ی‬
‫تبليغی جھانی‪ ،‬بيت العدل اعظم ليستی از کشورھايی که به کمک جامعه ھای بھائی ديگر نياز دارند تھيه می کند و تعداد‬
‫افراد مورد نياز را نيز مشخص می کند‪ .‬در بسياری از نقشه ھا‪ ،‬ھدفھای مشخصی برای جامعه ھای بھائی کشورھای‬
‫مختلف تعيين می شود‪ .‬خيلی وقتھا از سه يا چھار کشور خواسته می شود به يک منطقه يا کشور مھاجر بفرستند‪ .‬به اين‬
‫ترتيب ممکن است بھائيانی از ايران‪ ،‬فرانسه‪ ،‬ژاپن و اياالت متحده برای مھاجرت به فنالند يا ھائيتی بروند‪ .‬اين افراد‬
‫منابع و کمکھای جديدی برای ميزبانان خود ھستند‪ .‬ھم مھاجران و ھم ميزبانان در زمينه ی تعليم "وحدت در کثرت"‬
‫تجربه ی بزرگی پيدا می کنند چون از فرھنگھای متفاوت ھستند‪.‬‬
‫در اين مورد نيز جامعه ی بھائی بر مسئوليت پذيری افراد بھائی متکی است‪ .‬ھيچ مرجعی ميزان وفاداری‬
‫بھائيان را به مسئوليت تبليغ کنترل نمی کند‪ .‬اگر فردی فعاليت نامناسبی کند‪ ،‬محفل روحانی دخالت می کند‪ .‬اما به طور‬
‫کلی‪ ،‬ھر فرد بھائی با وجدان خود در مورد اين وظيفه تصميم می گيرد‪ .‬در مورد مھاجرت‪ ،‬اين خدمت بزرگ‪ ،‬نيز‬
‫دقيقا ً ھمين طور است و ھر فرد خودش در اين مورد تصميم می گيرد‪ .‬ھر ماه‪ ،‬محفل روحانی در ضيافت نوزده روزه‪،‬‬
‫کنفرانسھا يا نشريات‪ ،‬نيازھای مربوط به تبليغ و مھاجرت را با جامعه در ميان می گذارد‪ .‬بعد افراد بھائی خودشان‪ ،‬پس‬
‫از مشورت با خانواده ی خود‪ ،‬برای انجام وظيفه پيشقدم می شوند‪ .‬سپس داوطلبان درباره ی پروژه ھای مخصوص با‬
‫محفل مشورت می کنند تا تصميم نھايی را بگيرند‪.‬‬
‫در مورد برآورده شدن نيازھای مالی برنامه ھای مختلف نيز بھائيان خودشان داوطلب می شوند و ھيچ کسی‬
‫آنھا را مجبور به اين کار نمی کند‪ .‬در ابتدای ھر سال بھائی‪ ،‬محفلھای روحانی و محلی بودجه ی الزم برای اجرای‬
‫پروژه ھای آن سال )برای تبليغ‪ ،‬خريد اموال و برنامه ھا ی توسعه‪ ،‬مخارج اداری يا خدمات اجتماعی( را تعيين می‬
‫کند‪ .‬سپس اين نيازھا را در ضيافت يا کنفرانسھا يا نشريات بھائی به جامعه ی بھائی اعالم می کنند‪ .‬در دين بھائی برای‬
‫"جمع آوری اعانه" که در در اديان يا سازمانھای خيريه متداول است‪ ،‬فعاليتھای حرفه ای انجام نمی شود‪ .‬فقط ممکن‬
‫است به صورت عمومی نيازھا اعالم شود‪ ،‬اما درخواست تک تک از افراد ممنوع است‪ .‬ھر گونه "تقديم تَبَرﱡ ع" يا‬
‫‪٢٦٥‬‬
‫کمک مالی داوطلبانه است‪ .‬شوقی ربانی شديداً فشار روانی آوردن بر افراد برای تقديم تبرّع را محکوم فرموده است‪.‬‬
‫به عالوه‪ ،‬تقديم تبرّع فقط بين فرد يا خانواده با "امين صندوق" يعنی کسی که تبرّع را به او می دھند‪ ،‬سرّی باقی می‬
‫ماند‪.‬‬
‫به نظر بھائيان امکان تقديم تبرّعات به صندوق بھائی‪ ،‬امتيازی است که فقط برای بھائيان است‪ .‬بنابراين از‬
‫ھيچ فرد غير بھائی به ھيچ شکلی نمی توان تبرّعی قبول کرد‪ .‬بارھا غير بھائيان خواسته اند برای قدردانی از يک يا‬
‫چند برنامه ی جامعه ی بھائی‪ ،‬به محفل روحانی پول اھدا کنند ‪ .‬در چنين مواردی محفل از اھداکننده می خواھد‪ ،‬ھديه‬
‫ی مورد نظر را صرف فعاليتھای خيريه ی عمومی کنند‪ .‬در مواردی که اھداکننده مشخص نيست‪ ،‬نظم اداری بھائی‬
‫ھديه ی مورد نظر را صرف کارھای خيريه ی عمومی می کند‪ .‬ادارات بھائی فقط در مورد برنامه ھای خدمات‬
‫عمومی جامعه‪ ،‬می توانند از غيربھائيان تبرّع قبول و استفاده کنند‪ .‬اين روش‪،‬‬
‫ِ‬ ‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬يا نيازھای تحصيلی‬
‫احساس فرد بھائی را به عنوان عضو جامعه ی بھائی قوی تر می کند و احساس مسئوليت فرد بھائی را در برابر‬
‫‪٢٦٦‬‬
‫کارھايی که جامعه انجام می دھد باال می برد‪.‬‬
‫ھمچنين‪ ،‬يك بھايی موقعيتھای زيادی برای خدمت در مسائل اداری جامعه دارد‪ .‬دين بھايی يك دين عمومی و‬
‫برای تمام طبقات جامعه است‪ ،‬اين حقيقت بر افرادی كه تازه بھايی می شود به زودی اثر می گذارد‪ .‬آنان درك می كنند‬
‫عضو يك جامعه ی متحد شده اند‪ ،‬نه اين كه فقط عقيده ای را پذيرفته باشند و عضو گروه جديدی از انسانھا شده‬ ‫ِ‬ ‫كه‬
‫ً‬
‫باشند‪ .‬اعضای جامعه نه تنھا وظايفی مثل "خدمات عمومی" را انجام می دھند‪ ،‬بلكه كامال در جريان تصميم گيری و‬
‫برنامه ريزی مسئول ھستند و نيز به عنوان نمايندگان رسمی جامعه خدمت می كنند‪.‬‬
‫اعضای جديد جامعه به زودی درك می کنند که دين جديد در مراحل شكل گيری قرار دارد‪ .‬تعاليم بھائی و‬
‫راھنمايی ھای بيت العدل اعظم فرصت زيادی برای تجربه کردن به فرد می دھد‪ .‬به عالوه‪ ،‬برای اين كه جامعه به‬
‫اھدافش برسد‪ ،‬نياز شديدی به اين تجربه ھا وجود دارد‪ .‬اگر عضو جديد جامعه ی بھايی استعدادھای خاصی داشته باشد‪،‬‬
‫از آن استعدادھا به زودی استفاده خواھد شد‪ .‬ممكن است از او بخواھند در يك كالس اطفال )كودكان( درس بدھد‪ ،‬يا‬
‫برای روزنامه آگھی طراحی كند‪ ،‬نماينده ی جامعه باشد و با شھردار يا مقامات اداری شھر مالقات كند‪ ،‬در منزل ِ خود‬
‫ضيافت ‪ ١٩‬روزه تشكيل دھد‪ ،‬در برنامه ريزی برای كنفرانسھای ناحيه ای كمك كند‪ ،‬در اجرای موسيقی يا نمايش‬
‫شرکت کند‪ ،‬پروژه ای را اجرا كند‪ ،‬غرفه ای در نمايشگاه تھيه و تنظيم كند‪ ،‬دفتردار يا حسابدار باشد‪ ،‬كتابخانه ای را‬

‫‪ ٢٦٥‬مراجعه کنيد به صفحه ی ‪ ١١‬از ‪. Bahai Funds and Contributions‬‬

‫‪ ٢٦٦‬رويکرد بھائی به مسئله ی تأمين مخارج و تقديم تبرعات در اين نامه ی شوقی ربانی به محفل روحانی ملی بھائی اياالت متحده در ‪١٩٤٢‬‬
‫خالصه می شود‪" :‬ما بايد بمثابه چشمه باشيم که بطور مداوم خود را از جميع آنچه که دارد تُھی می سازد و بطور مداوم از سرچشمه نامريی‬
‫مج ّدداً پر می گردد‪ .‬تب ّرع و ايثار مداوم برای خير و صالح ھمنوعان بدون خوف از فقر و با ات ّکاء بر فضل الريبيّه منشأ جميع ثروتھا و خيرھا‪،‬‬
‫س ّر حيات صحيح و درست است‪) ".‬طيور حديقه وفا‪ ،‬ص‪ (٤٢‬و نيز مراجعه کنيد به‬
‫‪ ،Bahai Funds and Contributions‬ص‪.١٩۶-١٩٩‬‬

‫‪٩٠‬‬
‫اداره كند‪ ،‬نامه ھا را تايپ كند‪ ،‬يا در فعاليتھای ديگر جامعه كمك كنند‪ .‬اگر سوال شود "چرا ما چنين و چنان نمی كنيم؟"‬
‫اغلب پاسخ اين است "زيرا تا حاال كسی نبوده كه وقت يا توانايی الزم برای انجام اين كار را داشته باشد‪".‬‬
‫اجتماعی فعال‪ ،‬ويژگی برجسته ی جامعه ی بھائی است‪ .‬در فصل ‪ ٨‬به ضيافت نوزده روزه اشاره شد‬ ‫ِ‬ ‫زندگی‬
‫بھائی محل است و نيز اين که در آثار بھائی به ھمه ی جنبه ھای‬ ‫ِ‬ ‫زندگی اجتماعی در جامعه ی‬
‫ِ‬ ‫اساس‬
‫ِ‬ ‫و اين که ضيافت‪،‬‬
‫اين اجتماع اھميت داده شده است‪َ .‬مج َمعھا و کانونشن ھای منطقه ای و ملی مکانھايی برای مشورت درباره ی مسائل‬
‫جامعه ھستند و نيز موقعيتھايی برای روابط اجتماعی بھائيان منطقه يا کشور فراھم می کنند‪.‬‬
‫به عالوه‪ ،‬جامعه به طور منظم کنفرانسھای مختلفی برگزار می کند‪ .‬در ھر نقشه ی تبليغی جھانی تعدادی‬
‫مختلف جھان در اين جلسات سه‬ ‫ِ‬ ‫کنفرانس بين المللی در مراکز مھم نيز ترتيب داده می شود‪ .‬بھائيان بسياری از مناطق‬
‫تا پنج روزه شرکت می کنند تا موفقيتھای اخير تبليغی را جشن بگيرند‪ ،‬گرايشھا و نيازھای زمان را بررسی کنند‪ ،‬با‬
‫سخنرانان‬
‫ِ‬ ‫آثار جديد بھائی يا منابع صوتی‪-‬تصويری يا منابع ديگری که به پيشرفت جامعه کمک می کنند‪ ،‬آشنا شوند‪.‬‬
‫اين برنامه ھا‪ ،‬اياديان امرﷲ )ر‪.‬ک‪ .‬فصل ‪ (٨‬يا دانشمندان بھائی در زمينه ھای مختلف ھستند‪ .‬اين کنفرانسھا ھمچنين‬
‫موقعيتھايی ھستند که بھائيان می توانند در اجراھای نمايشی‪ ،‬موسيقايی يا ھنرھای ديگر آنھا‪ ،‬تفاوتھای فرھنگی را در‬
‫‪٢٦٧‬‬
‫جامعه ی جھانی بھائی از نزديک مالحظه کنند‪.‬‬
‫اين برنامه ھا در سطح ملی و منطقه ای نيز تا جايی که امکان داشته باشد برگزار می شوند‪ .‬در نتيجه بھاييان‬
‫برای آشنايی با ھمديگر موقعيتھای مختلفی دارند‪ .‬برای رفتن به اين كنفرانسھا ‪ ،‬افراد بھايی بايد سفر كنند‪ .‬اين سفرھا‬
‫باعث می شود مسافران بيشتر با الگوھای اجتماعی و آداب و رسوم جامعه ھای ديگر آشنا شوند‪ .‬اين مسافرتھا‬
‫موقعيتھايی نيز برای تبليغ غير رسمی فراھم می كند‪ .‬به عالوه‪ ،‬مسافران می توانند مناطق مختلف را از نظر امکان‬
‫مھاجرت بررسی كنند؛ اين موضوع پروژه ی تبليغی را جذابتر می کند و از اضطراب احتمالی فرد و خانواده اش می‬
‫کاھد‪.‬‬
‫ھيچ تجربه ای بيشتر از زيارت باعث تقويت روحانی و اجتماعی بھائيان نمی شود‪ .‬تعاليم بھائی مومنان را‬
‫تشويق می کند که سعی كنند حداقل يك بار در زندگی خود به يك زيارت ‪ ٩‬روزه از مركز جھانی بھائی‪ ،‬واقع در حيفا‪،‬‬
‫اسرائيل بروند‪ .‬امروزه افراد معموالً بايد برای اين زيارت مدتی انتظار بكشند‪ ،‬چون ھر روز تعداد متقاضيان زيارت‬
‫بيشتر می شود‪.‬‬
‫زيارت مركز جھانی يكی از اتفاقات مھم زندگی فرد بھائی است‪ .‬او ھمراه يك گروه حدود ‪ ٨٠‬نفری كه از‬
‫نقاط مختلف دنيا ھستند‪ ،‬وارد حيفا می شود‪ .‬اين گروه در ‪ ٩‬روز مكانھای مقدس داخل و اطراف حيفا و عكا را زيارت‬
‫می كنند‪ .‬آنھا آرامگاه حضرت بھاءﷲ‪ ،‬حضرت باب و حضرت عبدالبھاء را يا به تنھايی يا با گروھھای كوچك زيارت‬
‫می كنند‪ .‬ممكن است منزل حضرت بھاءﷲ در دوران زندان و تبعيد در اراضی مقدسه عکا را زيارت كنند‪ ،‬در بخشی‬
‫از روز آرشيو بين المللی بھائی را زيارت کنند‪ .‬در ساختمان آرشيو بين المللی‪ ،‬نسخه ھای اصل نوشته ھای بھائی و‬
‫اشيای متبرك يادگاری از موءسسين دين بھائی و شھيدان و قھرمانان اوليه ی آن جمع آوری شده است‪ .‬تصاوير حضرت‬
‫باب و حضرت بھاءﷲ فقط در اين مکان به نمايش گذاشته می شود‪ ٢٦٨.‬بيت العدل اعظم گروه ھای زائران را به حضور‬
‫می پذيرند و افراد مختلف بھائی می توانند با اعضای بيت العدل اعظم يعنی باالترين مرجع بھائی صحبت و ھم نشينی‬
‫نزديک غير رسمی و وحدت بخش جامعه ی نوپای بھائی را بيشتر می کند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫كنند؛ اين موضوع روابط‬
‫زيارت بر بھائيان تأثير شديدی می گذارد‪ .‬بھائيان معتقدند كه از جھات بسياری اين زيارت عاليترين موقعيت‬
‫ارتباط با ملکوت در اين دنيا است‪ .‬يكی از نويسندگان ارجمند بھائی‪ ،‬معاون اسقف سابق كليسای انگليكن‪ ،‬جرج تاونزند‬
‫گفته است كه خداوند با ظھور حضرت باب و حضرت بھاءﷲ "به صورت مخفيانه و ناشناس آمد" )نه آنطور كه ھمه او‬
‫را ببينند(‪ .‬در حيفا و عكا می توان با نشانه ھای اين واقعه‪ ،‬نزديكترين ارتباط را برقرار كرد و اين تجربه به فرد بھائی‬
‫كمك می كند كه با قلب و ذھن خود بر حقيقتھای اساسی ظھور بھائی تمركز كند‪.‬‬
‫جھانی بھائی است‪ .‬در نُه روز اين‬
‫ِ‬ ‫بھتر فرد بھائی از جامعه ی‬
‫ِ‬ ‫اجتماعی‬
‫ِ‬ ‫اين زيارت موقعيت خوبی برای درك‬
‫ھمه انسان با فرھنگھای مختلف با ھم ھمنشينی می كنند‪ ،‬امروزه چنين موقعيتی كمتر پيش می آيد‪ .‬بھائيان‪ ،‬با خاطره ی‬
‫کردن "خانواده‬
‫ِ‬ ‫يک تاريخ مشترك پر از رنج‪ ،‬فداكاری و موفقيت‪ ،‬با ھم معاشرت می كنند؛ اين موقعيت يعنی تجربه‬
‫جھانی" ای که حضرت بھاءﷲ به وجود آورده است‪ .‬اين سفر زيارتی اغلب فرصت خوبی برای سفرھای تبليغی به‬
‫جاھای گوناگون دنيا به وجود می آورد؛ افراد می توانند با كسانی كه خارج از كشور به مھاجرت رفته اند‪ ،‬مالقات كنند‬
‫و امکانات خود را بسنجند تا اگر خواستند خودشان نيز به اين گونه سفرھا بروند‪.‬‬

‫‪ ٢٦٧‬در طول نقشۀ ‪ ٧‬سالۀ کنفرانس ھای بين المللی بھائی در مونترئال کانادا‪ ،‬کوئيتو اکوادور‪ ،‬الگوس نيجريه‪ ،‬کانبرا‬
‫استراليا‪ ،‬و دوبلين ايرلند تشکيل شد‪.‬‬
‫‪ ٢٦٨‬شوقی ربانی برای اين که تقديس و احترام تصوير حضرت باب و حضرت بھاءﷲ حفظ شود نمايش اين تصاوير را اجازه ندادند مگر برای‬
‫زائران به مدت کوتاه‪.‬‬

‫‪٩١‬‬
‫حضرت بھاءﷲ عالوه بر چنين آموزش ھای روحانی و اخالقی‪ ،‬بر آموزش ھنر و دانش خيلی تاكيد كرده اند‪.‬‬
‫بھائيان بايد بھترين وسايل را برای تحصيل كودكان خود تھيه كنند‪ ،‬حتی از تمام وسايل آموزشی اجتماع كمك بگيرند تا‬
‫خودشان نيز پيشرفت کنند‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ فرمود "علم بمنزلۀ جناح است از برای وجود و مرقات است از برای صعود‪ .‬تحصيلش بر‬
‫ک ّل الزم ولکن علومی که اھل ارض از آن منتفع شوند نه علومی که از حرف ابتدا شود و به حرف منتھی گردد‪.‬‬
‫‪٢٦٩‬‬
‫ق عظيم است بر اھل عالم"‪.‬‬ ‫صاحبان علوم و صنايع را ح ّ‬
‫از ھمان ابتدای ظھور بھائی‪ ،‬بھائيان ايران اين دستور را خيلی ج ّدی اطاعت كردند‪ .‬در نتيجه بعد از ‪ ٣‬يا ‪۴‬‬
‫نسل كار به جايی رسيد كه بخش زيادی از طبقه تحصيل كرده ی ايران‪ ،‬بھائی بودند‪ ،‬گرچه ايران فقط حدود ‪٣٠٠٠٠٠‬‬
‫بھايی دارد‪ ٢٧٠.‬در زمانی كه كمتر از ‪ %۴٠‬ايرانيان باسواد بودند‪ ،‬بيشتر از ‪ %٩٠‬از بھائيان سواد داشتند‪.‬‬
‫جامعه ھای بھائی ديگر نيز تا جای ممكن از اين روش پيروی كردند‪ .‬يكی از وظايف خاص محفلھای محلی و‬
‫ملی در نقشه ھای تبليغی جھانی اين بوده كه تدارک الزم را ببينند که با مشورت با جوانان‪ ،‬به آنھا کمک کنند طوری‬
‫برای تحصيالت خود برنامه ريزی كنند که نه تنھا به جامعه ی خود بلكه به كل بشر خدمت کنند‪ ٢٧١.‬بسياری از مدرسه‬
‫ھای تابستانی و زمستانی بھائی اين كار را انجام می دھند‪ .‬اين مدارس‪ ،‬ھر وقت امکانش باشد‪ ،‬از سخنرانان برجسته‬
‫كمك می گيرند تا دوره ھای درسی ای را اداره کنند‪ ،‬دوره ھايی که به جوانب مختلف تعاليم مذکور در آثار بھائی‬
‫عقلی خود علم ودين را با ھم تطبيق بدھند‪ ،‬نمونه و انگيزه ای‬ ‫ِ‬ ‫مربوط ھستند‪ .‬دانشمندان بھائی که توانسته اند در زندگی‬
‫‪٢٧٢‬‬
‫قوی ھستند برای جوانان بھائی تا جوانان نيز در اين راه گام بردارند‪.‬‬
‫در مناطقی كه مدرسه ی عمومی كم باشد يا در دسترس نباشد‪ ،‬جامعه ی بھائی محل‪ ،‬برنامه ی آموزشی‬
‫خودش را به ويژه در مقطع ابتدايی شروع می کند‪ .‬در ھندوستان محفل ملی چند مدرسه ی تمام وقت بھائی را اداره می‬
‫كند‪ .‬در اين مدارس دروس ابتدايی‪ ،‬متوسطه و رشته ھای فنی تدريس می شود‪ .‬در بسياری از جامعه ھای ملی بھائی‬
‫ديگر نيز‪ ،‬دوره ھای مكاتبه ای برای بزرگساالن‪ ،‬يا كودكان و جوانان وجود دارد‪ .‬در مدت نقشه ی بين المللی اخير ‪٣٧‬‬
‫وحانی ملی برنامه ھای مشابھی به وجود آورده اند‪) .‬اين آمار مربوط به سال ‪ ١٩٩٨‬می باشد‪(.‬‬ ‫ِ‬ ‫محفل ر‬
‫از ابتدای تاريخ بھائی‪ ،‬به آموزش ھنرھای زيبا‪ ،‬توجه مخصوص شده است‪ .‬حضرت بھاءﷲ فرموده اند كه‬
‫ھنر و صنعتھای ظريف و زيبا نوعی عبادت خداوند است‪ .‬زيبايی و شكوه آرامگاه ھای بھائی و باغھای مقام اعلی‬
‫)آرامگاه حضرت باب( و مشرق االذكارھا‪ ،‬تاثير عميقی روی بازديدكنندگان می گذارد‪ .‬شوقی ربانی تاکيد فرمود كه‬
‫قرنھا بايد بگذرد تا چيزی به نام "ھنر بھائی" در جھان به وجود آيد و جلوه كند‪ .‬در واقع‪ ،‬وقتی كه تمدن جديد حاصل از‬
‫مخصوص آن دين نيز آشكار می شود‪ .‬با اين وجود‪ ،‬شكی نيست كه تعاليم حضرت‬ ‫ِ‬ ‫يك دين کامالً شکوفا شود‪ ،‬ھنر‬
‫بھاءﷲ مثل وحدت و يگانگی ‪،‬ھماھنگی ‪ ،‬درستی و خوشبينی بر كار ھنرمندان بھائی امروزی تاثير گذاشته اند‪ .‬ھنرمند‬
‫بھايی امريكايی ‪ ،‬مارك توبی‪ ،‬يكی از مشھورترين نقاشان قرن بيستم‪ ،‬در مورد اين اثر صحبت می كند‪:‬‬
‫"اين دين جھانی بھاءﷲ كه پيشرفت بشر را به ثمر رسانده‪ ،‬بشر را به چالش می كشد و توجه او را‬
‫به نورانيت اين روز يعنی وحدت و يگانگی تمام زندگی جلب می كند‪ ،‬بشر را از تاثير غير ارادی و محيطی‬
‫محفوظ می دارد و می خواھد ديدگاھی در او ايجاد كند كه برای وجود‪ ،‬كامالً الزم است‪ .‬تعاليم بھاءﷲ ھمان‬
‫‪٢٧٣‬‬
‫نوری ھستند كه با كمك آنھا می توانيم مسير و روش حرکت خود را به سوی تكامل ببينيم‪".‬‬
‫توبی درباره ی رابطه ی ھنر با تمدن جھانی آينده می گويد‪:‬‬
‫"البته ما امروز از سبكھای بين المللی صحبت می كنيم‪ ،‬اما فكر می كنم بعدھا از سبكھای جھانی‬
‫صحبت كنيم ‪ ...‬آينده ی جھان بايد شناخت و درک ھمين يگانگی باشد‪ ،‬آنطور كه من می فھمم يگانگی تعليم‬

‫‪ ٢٦٩‬حضرت بھاءﷲ "لوح مبارک خطاب به شيخ مح ّمد تقی نجفی اصفھانی" ص ‪.١٢‬‬
‫‪٢٧٠‬اين دستاوردھا عواقب غيرمنتظره و ناخوشايندی در انقالب سياسی ايران داشته است‪ .‬بھائيان بخش قابل توجھی از طبقه تحصيل کرده بودند‬
‫و بسياری از خانواده ھای بھائی‪ ،‬به خاطر تحصيالت باال‪ ،‬مشاغل موفقيت آميزی در خدمات دولتی يا مشاغل آزاد‪ ،‬و تجارت و صنعت به دست‬
‫آورده بودند‪ .‬اين موفقيتھا دشمنی عناصر انقالبی را برانگيخت‪ .‬به بھائيان تھمت زدند که از حکومت گذشته منفعت می برند در حالی که بھائيان‬
‫در دورۀ حکومت دو پادشاه سلسلۀ پھلوی از تبعيضات مذھبی شديداً رنج برده بودند و کامالً از طرفداری سياسی دوری کرده بودند‪.‬‬
‫‪٢٧١‬بھائيان ايران سرمشقی در مورد پذيرفتن مسئوليتھای سنگين مھاجرت به کشورھای ديگر به شمار آمده اند‪ .‬جوانان‬
‫بھائی رشته ھای تحصيلی ای را انتخاب کردند که آنان را آماده سازد تا در کشورھای در حال توسعه بتوانند شغلی يافته‬
‫ت فنّی‪ ،‬علوم کشاورزی و غيره‪.‬‬
‫و به کار مشغول شوند؛ از قبيل پزشکی‪ ،‬پرستاری‪ ،‬مھندسی‪ ،‬تحصيال ِ‬
‫‪ ٢٧٢‬در سال ‪١٩٧۴) ١٣۵٣‬م‪ (.‬گروھی از دانشجويان و اساتيد دانشگاه مؤسّسه ی مطالعات بھائی )‪ (ABS‬را تأسيس‬
‫نمودند‪ .‬از آن زمان مرکز مطالعات بھائی در اتاوا‪ ،‬کانادا و شعبه ھای آن در تمام جھان تأسيس شده است‪ .‬ھدف اصلی‬
‫اين مؤسّسه توسعه ی دوره ھا و منابع برای مطالعه ی امر بھائی در موسسات عالی و دانشگاھی است‪.‬‬
‫‪ ٢٧٣‬آرتور دال در "‪ "The Fragrance of Spirituality: An Appreciatiom of the Art of Mark Tobey‬در‬
‫‪ The Bahai World, vol.16, 1973-76‬صفحات ‪ ۶٣٨‬تا ‪ ۶۴۵‬اين سخنان را ذکر کرده است‪ .‬توبی يک ھنرمند جھانی ديگر را نيز به‬
‫دين بھائی جذب نمود‪ :‬سفالگر بريتانيايی به نام برنارد ليچ‪.‬‬

‫‪٩٢‬‬
 ‫اساسی ِدين بھائی است و اين يگانگی‪ ،‬طبيعتا ً روح جديدی در ھنر ايجاد خواھد كرد ‪ ،‬زيرا اين يگانگی روح‬
‫‪٢٧٤‬‬
‫است و چيزی جز آن نيست؛ اين فقط كلمات جديد و ايده ھای تازه نيست‪ ،‬بلکه يك روح است‪".‬‬
‫موسيقيدانان بھائی نيز به ھمين صورت تحت تاثير قرار گرفته اند‪ .‬حضرت عبدالبھاء جامعه ھای بھائی را‬
‫بسيار تشويق فرمود كه از افرادی كه استعداد موسيقی دارند‪ ،‬به بھترين نحو استفاده شود‪:‬‬
‫"ھنر موسيقی آسمانی و مؤثّر است‪ ،‬موسيقی مائدۀ روح و جان است‪ .‬به قوت و جذابيت موسيقی‬
‫روح انسان تعالی می يابد‪ .‬بر قلوب کودکان تأثير شديد دارد چون قلبشان پاک است نغمات موسيقی بر آنھا‬
‫تأثير بسزايی می گذارد‪ .‬استعدادھای نھفته که به قلوب اين اطفال عطا شده به واسطه موسيقی شکوفا می شود‬
‫بنابراين شما بايد کوشش کنيد که آنھا را در اين فن ماھر نماييد به آنان بياموزيد که به نحو عالی و مؤثّر تغنی‬
‫کنند‪ .‬ھر طفلی بايد قدری موسيقی بداند زيرا بدون اطّالع از اين ھنر الحان و نغمات وسايل موسيقی و صدای‬
‫‪٢٧٥‬‬
‫آدمی به درستی ادراک نخواھد شد‪"...‬‬
‫اينھا چند نمونه از مشخصه ھای جامعه ی بھائی ھستند‪ ،‬جامعه ای كه حضرت بھاءﷲ تاريخ ‪ ،‬تعاليم و‬
‫شتر كشورھا و مناطق ِ كره ی زمين وجود‬ ‫موسسات اداری دينش را به آن واگذار فرموده است‪ .‬جامعه ی بھائی در بي ِ‬
‫دارد؛ و نمونه ای از ھمه ی گروه ھای نوع بشر است؛ و به ماموريتی كه حضرت عبدالبھاء به عھده ی آنان گذاشته‪،‬‬
‫وفادار مانده است‪ :‬ماموريتی به عنوان "فتح روحانی كره ی ارض‪ ".‬جريان توسعه و رشد جامعه ی بھائی‪ ،‬اعضاء‬
‫جامعه را در انواع فعّاليت ھا‪ ،‬تأثيرات متقابل اجتماعی و رشد فردی وارد می کند‪ .‬اين تأثيرات متقابل‪ ،‬و رشد روحانی‬
‫که در اثر آنھا ايجاد می شود‪ ،‬احساس يک "خانواده ی جھانی" را به وجود می آورد و ھويت جديدی به اعضای جامعه‬
‫ی بھائی می بخشد که از سنتھای دينی ديگر متمايز است‪.‬‬
‫ُ‬
‫برای بھائيان‪ ،‬جامعه فقط جمعی از افراد جدا از ھم نيست‪ ،‬بلكه يك سيستم ارگانيك و زنده است‪ .‬در نوشته‬
‫ھای حضرت عبدالبھاء و شوقی ربّانی استعاره ھای زيست شناسی زيادی به كار رفته است‪" :‬شکفتگی"‪،‬‬
‫"تکامل"‪"،‬جنين"‪"،‬دانه"‪"،‬رشد ارگانيک )رشد آلی يا مربوط به موجودات زنده("‪" ،‬ھسته"‪" ،‬تاثير زايا"‪" ،‬جذب‬
‫کردن‪ ".‬بھائيان خودشان را بخشھای يك ارگانيسم زنده و در حال رشد می بينند كه سيستم حياتی آن قانونھا‪ ،‬تعاليم و‬
‫موسسه ھايی است كه حضرت بھاءﷲ به وجود آورده است‪ .‬بيت العدل اعظم تاكيد كرده است كه پيشرفت توانايی ھای‬
‫فرد و احساس درک تعاليم بھائی و تطبيق خود با آنھا وابسته است به توانايی شخص در شركت كردن کامل در زندگی‬
‫جامعه‪:‬‬
‫در ھيکل انسانی ھر سلول‪ ،‬ھر عضو و ھر عصب‪ ،‬وظيفه ای به عھده دارد که بايد انجام دھد‪ .‬وقتی‬
‫که کليه ی اين اجزا عمل مقرر خود را انجام دادند‪ ،‬پيکر انسان سالم‪ ،‬مقتدر و شاداب و آماده ی انجام ھر‬
‫کاری است که به عھده اش نھاده شود‪ .‬ھيچ سلولی ھر قدر ھم ناچيز و حقير باشد‪ ،‬مجزا از ھيکل‪ ،‬زنده‬
‫نخواھد ماند‪ ،‬چه ھنگام خدمت به آن و چه در وقت استفاده از آن‪ .‬اين حقيقت نسبت به ھيکل عالم انسانی نيز‬
‫صادق است‪،‬عالمی که در آن‪ ،‬خداوند حکيم به ھر موجود ضعيف و ناچيزش قدرت و استعدادی مخصوص‬
‫عنايت فرموده است و به نحوی بسيار عالی درباره ی جامعه جھانی بھائی ھم مصداق دارد‪ ،‬زيرا که اين پيکر‬
‫عظيم ھم اکنون به مثابه ی يک ارگانيزم است‪ ،‬ارگانيزمی که در آرمانھايش متحد‪ ،‬در شيوه ھا و روشھايش‬
‫متفق‪ ،‬از يک منشأ طالب حمايت و تائيد بوده‪ ،‬با آگاھی ھوشيارانه از اين اتحاد و اتفاقش‪ ،‬درخشان و‬
‫نورافشان می باشد‪...‬جامعه جھانی بھائی‪ ،‬ناميه ھمچون ھيکلی سالم و بديع‪ ،‬ھمچنانکه در مسير بلوغ خود می‬
‫پويد‪ ،‬سلولھايی جديد و اعضاء و ارگانھايی بديع و وظايف و قوايی تازه‪ ،‬می روياند و می تراود و ھر نفسی‬
‫که برای امرﷲ زندگی کند از اين امر مقدس منيع تندرستی و اطمينان و فيوضات فوق احصاء حضرت‬
‫حضرت بھاءﷲ را دريافت خواھد کرد‪ ،‬فيوضاتی که به واسطه نظم بديع الھيش‪ ،‬منتشر و متواصل می‬
‫‪٢٧٦‬‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪ ٢٧٤‬ھمان منبع‪ ،‬ص‪.٦٤٤‬‬

‫‪ ٢٧٥‬انوار ھدايت‪ ،‬ص‪،۵١٩‬بند‪) ١٣۶٢‬از بيانات حضرت عبدالبھاء اعالم صلح جھانی‪،‬ص‪،۵٢‬آثار مبارکه درباره موسيقی(‪.‬‬
‫‪ ٢٧٦‬انوار ھدايت‪،‬صص‪ ،١٠٦-١٠٧‬بند ‪) ٢٧٨‬پيام منيع معھد اعلی خطاب به احباء دنيا‪ ،‬سپتامبر ‪ -١٩۶۴‬کتاب سرچشمه ھدايت‪ ،‬صص ‪-٣٨‬‬
‫‪(٣٧‬‬

‫‪٩٣‬‬
 ‫‪ .١٠‬در تالش موفقيّت‬

‫در ‪ ٨‬خرداد ‪ ،١٣٧١‬صدمين‬

‫سال درگذشت حضرت بھاءﷲ‪ ،‬مجلس‬
‫نمايندگان برزيل‪ ،‬در جلسه دو ساعته‬
‫مخصوصی جمع شدند تا زندگی و کار‬
‫حضرت بھاءﷲ را تمجيد و تشويق‬
‫کنند‪ .‬سخنران پيامی از بيت العدل‬
‫اعظم خواند و سخنگوھای ھمه ی‬
‫گروه ھای سياسی مجلس به سھم خود‬
‫از ايشان قدردانی نمودند‪ .‬در نظر‬
‫بھائيان اين واقعه مثال تشويق آميزی‬
‫بود که نشان می داد تا چه حد دينشان‬
‫به عنوان يک دين مستقل و مورد‬
‫احترام در صحنه ی معاصر شناخته شده است‪ .‬مھمتر از آن اين است که شخص حضرت بھاءﷲ‪ ،‬بنيان گذار اين دين‪،‬‬
‫دارد به تدريج از ھاله ی ابھامی که دنيا در قرن پيش نسبت به او داشت بيرون می آيد‪.‬‬

‫از زمانی که بھائيان معرفی دين خود را به دوستان و عالقه مندان شروع کرده اند‪ ،‬ھميشه به اين موضوع‬
‫توجه کرده اند‪ .‬از ابتدای شکل گيری دين بھائی‪ ،‬بھائيان در فعاليتھای تبليغی خود بر ادعای پيامبری حضرت بھاءﷲ‬
‫تمرکز و توجه کرده اند‪ .‬آثار بھائی نيز ھمواره سعی کرده اند ماموريت بنيانگذاران اين دين‪ ،‬يعنی حضرت باب و‬
‫حضرت بھاءﷲ را در مسير ظھور اديان الھی نشان دھند‪ ،‬ظھورھايی که راه را برای اين دين جديد آماده کرده اند‪.‬‬
‫با اين حال‪ ،‬جامعه ھای سازمان يافته‪ ،‬مخصوصا ً در غرب‪ ،‬تالش کرده اند به طيف وسيعتری از مردم‬
‫اطالعات عمومی نيز بدھند‪ .‬وقتی در نيمه ی دوم قرن بيستم‪ ،‬اداره ھای بھائی در سرتاسر دنيا مستقر شدند‪ ،‬جامعه‬
‫بيشتر سعی کرده عملی بودن تعاليم بھائی برای حل مشکالت بشری را اثبات کند‪ :‬تناقضھای نژادی‪ ،‬اختالفات اجتماعی‬
‫و اقتصادی‪ ،‬نابرابری نقش زنان در جامعه‪ ،‬و نتيجه ھای تعصبھای دينی و فرھنگی‪.‬‬
‫بيت العدل اعظم در مھر ماه ‪ ،١٣۶۴‬اين پيام اجتماعی را در بيانيه ی "وعده صلح جھانی"‪ ٢٧٧‬به "تمام مردم‬
‫دنيا" بيان کرد‪ .‬با توجه به شرايط سياسی در زمانی که اين بيانيه منتشر شده بود‪ ،‬مفھوم اين بيانيه به طور شگفت آوری‬
‫خوش بينانه بود؛ و البته با توجه به حوادثی که بعد از آن رخ داد‪ ،‬ثابت شد که از آينده باخبر بوده است‪ .‬در اين بيانيه آمده‬
‫بود که تاسيس صلح بين المللی "نه تنھا امکان دارد بلکه اجتناب ناپذير است و مرحله ديگری از ترقّی و تکامل عالم‬
‫است‪ ".‬رھبران جھان تالش می کنند خود را از ديدگاھی که "زور گوئی و تجاوز را در خميره طبيعت بشری سرشته ]می‬
‫داند[ و از ميان بردنش را مستحيل و غير ممکن ]می شمارد[‪ "،‬آزاد سازند‪ .‬برای رو گرداندن از اين خيال باطل و انتخاب‬
‫مسير صلح الزم نيست " که آنچه را که در گذشته بر سر بشر آمده منکر شويم بلکه" بايد"علل بروز آن وقايع را درک‬
‫نمائيم‪ ٢٧٨".‬در بيانيه می خوانيم‪:‬‬
‫اگر صادقانه اذعان کنيم که تعصّب و جنگ و استثمار ھمه مظاھر مراحل کودکی و نا بالغی بشر در‬
‫مسير گسترده تاريخی اش بوده و اگر قبول کنيم که اين سر کشی و طغيان که امروز نوع بشر ناچار بدان‬
‫مبتالست عالمت وصول ھيئت اجتماع بمرحلهء بلوغ اوست آنوقت جائی ديگر برای يأس و حرمان باقی‬
‫نميماند زيرا ديگر ھمه آنھا از لوازم ضروری و از عزم جزم بشر در بنای يک عالم مقرون به صلح و‬
‫‪٢٧٩‬‬
‫آرامش بشمار می آيد ‪.‬‬
‫اين بيانيه به زبانھای فراوان منتشر شد و ھزاران ھزار کپی از آن به اوليای امور دولتی و رھبران فکری در‬
‫زمينه ھای گوناگون تالش بشری داده شد و اين نمايشی مھيج از شبکه جھانی بود امر بھائی به وجود آورده است‪ .‬در‬

‫‪٢٧٧‬‬
‫وعده صلح جھانی‪ ،‬ترجمهء بيانيّهء بيت العدل اعظم خطاب باھل عالم‬
‫مرکز جھانی بھائی‪ ،‬از انتشارات لجنهء امور احبّای ايرانی_امريکائی‪ ،‬داراالنشاء محفل روحانی ملّی بھائيان اياالت متّحده‪ ،‬ويلمت‬
‫ايلينوی‪.١٩٨٥،‬‬
‫‪ ٢٧٨‬ھمان‪ ،‬ص‪.٤‬‬
‫‪ ٢٧٩‬ھمان‪ ،‬ص‪.۵‬‬

‫‪٩٤‬‬
‫اصلی گفتمانھای بھائی و فعاليتھای اطالعات عمومی شد‪ .‬اين‬‫ِ‬ ‫دھه بعدی‪ ،‬مفاھيمی که اين بيانيه پيش آورد‪ ،‬موضوعھای‬
‫‪٢٨٠‬‬
‫خالق قوانين و مفاھيم ارائه شده و "مؤ ّسس آئين بھائی‪ "،‬معرفی می کند‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بيانيه آشکارا حضرت بھاءﷲ را موسس و‬
‫اما اين بيانيه درباره ی طبيعت ماموريت حضرت بھاءﷲ يا مسئوليت ملکوتی ايشان صحبتی نمی کند‪.‬‬
‫از آن زمان‪ ،‬بعد از واقعه مجلس نمايندگان برزيل که در ابتدای فصل درباره اش سخن گفتيم‪ ،‬گفتمان عمومی‬
‫بھائی بيش از پيش مستقيما ً بر شخصيت حضرت بھاءﷲ تمرکز کرده‪ ،‬نه فقط به عنوان موسس دين‪ ،‬بلکه به عنوان‬
‫خالق يک ھيئت فکری نافذ و قاطع درباره ی طبيعت بشر و سازمان جامعه ی بشری‪ .‬گفتمان عمومی بھائی‬ ‫ِ‬ ‫موسس و‬
‫تبليغی بھائيان دارند به سوی ھم می گرايند و به سوی ھدف واحدی می روند‪ .‬بی‬ ‫ِ‬ ‫تالشھای‬ ‫و‬ ‫جھانی‬ ‫مسائل‬ ‫ی‬ ‫درباره‬
‫شک‪ ،‬اين نشانه ای از اعتماد فزاينده ی جامعه ی بھائی به مخاطبين خودش است‪ .‬برای يادبود صدمين سال درگذشت‬
‫حضرت بھاءﷲ‪ ،‬جامعه جھانی بھائی معرفی مختصری درباره ی زندگی و کار حضرت بھاءﷲ تھيه نمود که در سطح‬
‫وسيعی چاپ و منتشر شد‪ .‬اين بيانيه با کلمات زير شروع می شود‪:‬‬
‫با فرارسيدن ھزارهء جديد‪،‬نياز حياتی نوع انسان در آن است که در بارهء طبيعت انسان و جامعهء‬
‫انسانی ‪ ،‬به وحدت نظر دست يابد‪ ... .‬زيرا بدون يک اعتقاد مشترک در بارهء مسير تاريخ بشر ‪ ،‬به نظر‬
‫نمیرسد بتوان پايهھای چنان جامعهای جھانی را بنيان گذاشت که اکثريت مردم خود را نسبت به آن‬
‫متعھّد احساس کنند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫چنين چشم اندازی در آثار حضرت بھاءﷲ آشکارا مالحظه میشود‪ .‬حضرت بھاءﷲ ‪...‬در قرن‬
‫نوزدھم به رسالت الھی مبعوث گرديد و تأثير و نفوذ روزافزون تعاليمش مھمترين واقعهء تاريخ معاصر‬
‫اديان است‪...‬اين پديده گر چه در جھان معاصر بیسابقه و نظير است وليکن با تغييرات عظيمی که در‬
‫ّ‬
‫بھاءﷲ خود را حامل وحی‬ ‫گذشته در مسير حيات مشترک بشری روی داده ارتباط دارد ‪ ،‬زيرا حضرت‬
‫‪٢٨١‬‬
‫آسمانی و پيامبر الھی در دوران بلوغ عالم انسانی اعالم فرمود‪....‬‬
‫شوقی ربانی در ‪ ١٣٣٢‬برای ناميدن صدمين سال ظھور ديانت بھائی بر حضرت بھاءﷲ در سياه چال طھران‬
‫)تھران(‪ ،‬از عبارت "سنهء مقدس" )سال مقدس( استفاده نمود‪ .‬بيت العدل اعظم نيز از ارديبھشت ‪) ١٣٧١‬آپريل‬
‫‪(١٩٩٢‬تا ارديبھشت ‪) ١٣٧٢‬آپريل ‪ (١٩٩٣‬را "دومين سنهء مقدس" اعالم نمود تا ھم صدمين سالگرد درگذشت‬
‫حضرت بھاءﷲ در ‪ ٩‬خرداد ‪ِ ٢٩) ١٢٧١‬می ‪ (١٨٩٢‬را نشان دھد و ھم افتتاح عھد و ميثاق ايشان در ماه نوامبر ھمان‬
‫سال را‪.‬‬
‫شش ماه بعد‪ ،‬يک "کنگره جھانی" چھار روزه در مرکز جاويتس در نيويورک‪" ،‬مدينه ميثاق"‪ ٢٨٢‬برگزار‬
‫شد‪ .‬اين کنگره بزرگترين و متنوع ترين جمع بھائی بود که تا آن زمان تشکيل شده بود‪ .‬آنھا آمده بودند توسعه ی جھانی‬
‫جامعه ی بھائی را جشن بگيرند‪ ،‬توسعه ای که نيروی وحدت بخش ميثاق حضرت بھاءﷲ آن را ممکن ساخته است‪ .‬اين‬
‫کنفرانس با شبکه ای پيشرفته از ھشت ماھواره برای کنفرانسھای وابسته در بوينوس آيرس‪ ،‬سيدنی‪ ،‬دھلی نو‪ ،‬نايروبی‪،‬‬
‫پاناما‪ ،‬بوخارست‪ ،‬موسکو‪ ،‬سنگاپور‪ ،‬و ساموآی غربی پخش می شد و با آنھا مرتبط بود‪.‬‬
‫يکی از لحظات مھيج وقتی بود که کنفرانس بھائيانی که در موسکو جمع شده بودند‪ ،‬کنفرانس نيويورک را‬
‫مورد خطاب قرار دادند‪ .‬اين اولين بار بود که بھائيان موسکو در يک واقعه ی بين المللی بھائی شرکت می کردند‪ .‬در‬
‫روز آخر‪ ،‬اعضای بيت العدل اعظم از طريق يک خط ماھواره ويديويی‪ ،‬از محل تشکيل جلسات بيت العدل در کوه‬
‫کرمل‪ ،‬مستقيما ً با جمع نيويورک صحبت کردند‪ .‬يکی از مجريان شرکت پخش برنامه در کانادا که در تنظيم و‬
‫سازماندھی برنامه ھا کمک کرده بود‪ ،‬گفت‪]" :‬اين کنگره[ دنيای تازه ای از امکانات به روی دينی گشود که مرام‬
‫اساسی اش وحدت و يگانگی است‪".‬‬

‫***‬

‫پيشرفت ديگری نيز در ھمان سال رخ داد که به تمرکز بر نقش حضرت بھاءﷲ به عنوان سرچشمه ی پيام‬
‫تدوين" کتاب اقدس‪ ،‬کتاب احکام‬
‫ِ‬ ‫امر بھائی‪ ،‬بيشتر کمک کرد‪ .‬اشاره کرديم که در سال ‪" (١٣۵٢) ١٩٧٣‬تلخيص و‬
‫حضرت بھاءﷲ‪ ،‬چاپ شد و گفتيم شوقی ربانی کار مقدماتی بر روی اين جزوه ی تدوين را انجام داد‪ ٢٨٣.‬در سالھای‬
‫بعدی‪ ،‬کم کم کار پيچيده و طاقت فرسای ترجمه و طبقه بندی و يادداشت نويسی مواد سازنده ی کتاب ادامه يافت‪ .‬نتيجه‬
‫ی کار‪ ،‬که جھان بھائی سالھا منتظرش بود‪ ،‬در سال مقدس ارائه شد‪.‬‬
‫شوقی ربانی حدود دو سوم از کتاب را در زمان زندگی اش ترجمه و چاپ نمود و بقيه ی کار را يک کميته‬
‫زير نظر بيت العدل اعظم تمام کردند‪ .‬کار سخت تر ترجمه ی مطالب جنبی مربوط به کتاب اقدس و جزوه ی سوال و‬
‫جواب درباره ی کتاب اقدس بود که حضرت بھاءﷲ به کتاب اقدس اضافه فرموده بود‪ .‬پس از آن‪ ،‬به فرمايش شوقی‬

‫‪ ٢٨٠‬ھمان‪ ،‬ص‪.٣‬‬
‫‪ ٢٨١‬حضرت بھاءﷲ‪ ،‬ترجمه ی فارسی‪ ،‬ص‪ ١‬و‪.٢‬‬
‫‪ ٢٨٢‬حضرت عبدالبھاء در سفر ‪ ،١٩١٢‬ميثاق حضرت بھاءﷲ را به بھائيان اعالن فرمود‪ .‬مراجعه کنيد به صفحهء ‪ ٧‬از فصل ادامه ی رھبری‪.‬‬
‫‪ ٢٨٣‬رجوع کنيد به صفحه ‪.68‬‬

‫‪٩٥‬‬
‫ربانی‪ ،‬بايد تمام مطالب "به تفصيل" يادداشت نويسی می شد و تفسيرھای حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی در مورد‬
‫بخشھای خاصی از کتاب نيز به آنھا اضافه می شد‪ .‬حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی از طرف حضرت بھاءﷲ مأمور‬
‫بودند که آثار حضرت بھاءﷲ را تفسير کنند و توضيح بدھند‪ .‬به اين ترتيب کتابی ‪ ٢۵١‬صفحه ای منتشر شد‪ ،‬در حالی‬
‫که متن اصلی کتاب اقدس ‪ ۶٩‬صفحه بود‪.‬‬
‫نمی توان درمورد اھميت ماموريت دين بھائی درباره ی اين کتاب اغراق نمود‪ .‬شوقی ربانی از اين کتاب به‬
‫عنوان "اعلی و اجلی ثمرهء اسم اعظم" و "منشور نظم بديع اسنی در اين قرن امنع افخم"‪ ٢٨٤‬ياد می کند‪ .‬با اين که‬
‫اخالقی عصر بلوغ جمعی بشر را‬ ‫ِ‬ ‫بھائيان به حقيقت اديان گذشته اعتقاد دارند‪ ،‬به نظرشان کتاب اقدس اساس روحانی و‬
‫بنا گذاشته‪ ،‬سيستم جديدی از احکام و پندھای اخالقی فراھم کرده و موسساتی به وجود آورده که يک جامعه ی متحد‬
‫‪٢٨٥‬‬
‫جھانی به وجود آورند که با قوانين روحانی و اخالقی اداره شود‪.‬‬
‫اين کتاب ام الکتاب )کتاب مرکزی( ظھور حضرت بھاءﷲ است؛ حضرت بھاءﷲ در آن دوباره بيان می کند‬
‫مرجع اداره کننده ی زندگی اخالقی است‪ .‬خدا منشأ ھمه است يعنی از طريق پيامبرانش احکام و‬ ‫ِ‬ ‫که سلطنت الھی تنھا‬
‫قوانينی را آورده که طبيعت بشری را متمدن سازد‪ .‬بنابراين اختيار فرد به دست محدوديتھای دنيای مادی و محيط‬
‫زندگی نيست‪ ،‬بلکه به دست جھان روحانی است که فراتر از اين جھان است و به دنيای مادی زندگی می بخشد‪ .‬امروز‬
‫نوع بشر دارند طلوع عدالت را مالحظه می کنند که در تمام اديان قبل به آن بشارت داده شده است‪ .‬مردم دنيا از طريق‬
‫رنج و مشقت دارند بيدار می شوند و امکاناتی را که نوع دوستی و زندگی متحد جمعی به آنھا می بخشد‪ ،‬می بينند‪ .‬آنھا‬
‫کم کم آماده می شوند تا يگانگی بشريت و اعتماد و وابستگی ھمه به عدالت ِ يک خالق مھربان و باوفا و جاودان را قبول‬
‫کنند‪.‬‬
‫کتاب اقدس تجلی اين عدالت ملکوتی است‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪" :‬سراج عباد داد است ‪...‬و مقصود از‬ ‫ّ‬
‫آن ظھور اتّحاد است بين عباد‪ ٢٨٦".‬عشق‪ ،‬مھربانی و بخشش ويژگيھايی ھستند که بايد انسانھا در روابط شخصی خود با‬
‫ديگران‪ ،‬از خود بروز دھند‪ .‬برای اين که اين ويژگيھا‪ ،‬ويژگيھای برجسته ی تمدن بشری شوند‪ ،‬ھمه ی اعضا و گروه‬
‫ھای جامعه بايد اطمينان پيدا کنند که اين قوانين اخالقی برای ھمه ی اعضای جامعه يکسان است‪ .‬موضوعھا‪ ،‬احکام و‬
‫قوانينی که در کتاب اقدس آمده‪ ،‬بستر روحانی اين اطمينان را برای زندگی جمعی بشر فراھم می کند‪.‬‬
‫بيت العدل اعظم‪ ،‬در مقدمه ی متن چاپ شده‪ ،‬توضيح می دھد‪:‬‬
‫اگر با نظری دقيق در حدود و احکام الھيه بنگريم سه جنبه رادر آن مشھود می بينيم‪ .‬يکی مختصّ‬
‫است به رابطه افراد با خدای متعال ‪،‬ديگری مربوط است به امور جسمانی و روحانی که مستقيما ً نفعش به‬
‫افراد راجع ‪ ،‬و باالخره آنچه به رابطه بين افراد و بين جامعه و افراد تعلّق دارد‪ .‬احکام را عموما ً ميتوان تحت‬
‫عناوين ذيل طبقه بندی کرد ‪ :‬صالت و صوم ‪ ،‬احوال شخصيه مربوط به ازدواج ‪ ،‬طالق وارث و يک دسته‬
‫از احکام ديگر مشتمل بر اوامر و نواھی و خطابات نصحيه و باالخره آنچه که ناسخ بعضی از شرايع قبل‬
‫‪٢٨٧‬‬
‫است‪.‬‬
‫زبانی کتاب اقدس ھست‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫سبک‬ ‫ی‬ ‫درباره‬ ‫نيز‬ ‫جالبی‬ ‫توضيح‬ ‫در مقدمه‬
‫ّ‬
‫جمال اقدس ابھی به لسان عربی تسلط کامل داشتند و به اقتضای مقام ھر وقت الزم میآمد که معنی‬
‫دقيق مطلبی در الواح و آثار بيان گردد‪ ،‬ترجيح می دادند که آيات به لسان عربی نازل گردد‪ .‬گذشته از اختيار‬
‫زبان عربی ‪ ،‬آيات کتاب مستطاب اقدس به سبکی مھيج و منيع و مھيمن نازل گرديده و اين کيفيت را‬
‫ّ‬
‫امرﷲ در‬ ‫مخصوصا ً نفوسی که به ادبيات لغت فصحی آشنائی دارند بھتر ادراک می نمايند‪ .‬حضرت ولی‬
‫ترجمه آثار به اين مسئله اساسی تو ّجه مخصوص فرمودند که در زبان انگليسی اسلوبی را اتّخاذ فرمايند که ھم‬
‫معنای بيانات مبارکه را دقيقا ً برساند و ھم در خواننده حالت توجّھی را بوجود آورد که معموالً از تالوت آيات‬
‫اصليه حاصل ميگردد‪ .‬لذا در اين مقام شيوه کالمی را اختيار فرمودند که حاکی از اسلوبی است که در قرن‬
‫ھفدھم ميالدی در ترجمه کتاب مق ّدس به کار رفته است‪ .‬اين اسلوب عل ّو سياق آثار جمال اقدس ابھی به زبان‬
‫‪٢٨٨‬‬
‫عربی را حفظ می کند و در عين حال برای خوانندگان معاصر قابل درک است ‪.‬‬
‫بحث در اين باره در اين کتاب نمی گنجد‪ .‬با اين حال‪ ،‬بايد اشاره کنيم که تا حال تنھا بخش مختصری از احکام‬
‫اخالقی و روحانی کتاب اقدس امروزه در جامعه ی بھائی اجرا می شود‪ .‬اشاره کرديم که حضرت بھاءﷲ تاکيد نموده‬
‫اديان الھی در تاريخ به تدريج ظاھر شده اند‪ ،‬در مورد نيازھای زندگی بشری نيز ھمين اصل پا بر جاست و تعاليم‬

‫‪ ٢٨٤‬قرن بديع‪ ،‬ص‪.٤٢٦‬‬

‫‪ ٢٨٥‬نظرات اين قسمت بر اساس مقاله ھای زير که به ترتيب در جلد اول و دوم از ‪ Bahai World‬آمده اند‪ ،‬گرفته شده است‪:‬‬
‫”‪Douglas Martin, “The Kitab-i-Aqdas, Its Place in Bahai Literature‬‬
‫”‪William Hatcher, “The Kitab-i-Aqdas, The Causality Principle in the World of Being‬‬
‫‪ ٢٨٦‬کلمات فردوسيه‪ ،‬مجموعهای از الواح جمال اقدس ابھی که بعد از کتاب اقدس نازل شده‪) ،‬لجنه نشر آثار امری بلسان فارسی و عربی‪،‬‬
‫النگنھاين – آلمان‪ ،‬نشر اول – ‪ ١٣٧‬بديع‪ (،‬ص‪٣۶‬‬
‫‪ ٢٨٧‬کتاب اقدس‪ ،‬چاپ مرکز جھانی‪ ،‬ص‪.١١‬‬
‫‪ ٢٨٨‬ھمان‪ ،‬ص‪.١٩‬‬

‫‪٩٦‬‬
‫ظھور جديد بھائی نيز کم کم در زندگی بشری به کار خواھد رفت‪ ،‬مثل طلوع خورشيد‪ ٢٨٩.‬وقتی افرادی پيامبری را‬
‫می شناسند‪ ،‬احکام و دستوراتش را اجرا می کنند و به اين ترتيب توانايی خود را برای درک و نمايش دادن جنبه ھای‬
‫تدوين" کتاب اقدس تاکيد‬
‫ِ‬ ‫ديگر اراده ی خداوند افزايش می دھند‪ .‬ھمانطور که بيت العدل اعظم در جزوه ی "تلخيص و‬
‫اثر آشفتگی و‬ ‫ً‬
‫می کند‪ ،‬در مورد دين بھائی‪ ،‬بسياری از احکام کتاب اقدس برای جامعه ای طراحی شده که بعدا در ِ‬
‫رنجھای امروزی نوع بشر ظاھر خواھد شد‪.‬‬
‫انتشار کتاب اقدس‪ ،‬برای بھائيان نشانه ی مرحله ی جديدی از تکامل ماموريت حضرت بھاءﷲ بود‪ ،‬مرحله‬
‫ای که در آن بھائيان اھميت نقش پيامبر به عنوان قانون گذار و نازل کننده ی احکام را تجربه نمودند‪ .‬چاپ شدن کتاب‬
‫اقدس در ھنگام يادبود درگذشت بنيانگذار دين بھائی و افتتاح عھد و ميثاق ايشان‪ ،‬انگيزه ی جديدی برای توجه مستقيم‬
‫تر جامعه ی بھائی به حضرت بھاءﷲ ايجاد کرد‪ ،‬حضرت بھاءﷲ که ھم منشأ عقيده ی بھائی بودند و ھم دليل اطمينان‬
‫عميق پيروان دين بھائی به آينده‪.‬‬

‫***‬

‫زمانی که يادبود برگزار شد‪ ،‬بھائيان دنيا داشتند از جنبه ی جديدی از توانايی روحانی دين بھائی آگاه می شدند‬
‫و آن اجرای حکم "حقوق ﷲ" در تمام جامعه ھای بھائی بود‪ ٢٩٠.‬حقوق ﷲ پولی است که تمام بھائيان به مسئول اصلی‬
‫دين خود می دھند و وسيله ای عالی برای موفقيت ماموريت حضرت بھاءﷲ در سطح جھانی است‪ .‬ھمانطور که قبالً‬
‫گفتيم نيازھای مالی جامعه ھای بھائی با شرکت داوطلبانه ی بھائيان برآورده می شود‪ ٢٩١.‬ھر بھائی در خلوت با وجدان‬
‫خودش درباره ی کمک به صندوقھای مختلف بھائی تصميم می گيرد‪ .‬سيستم جمع آوری اعانه که در بسياری از‬
‫نظامھای دينی رايج است‪ ،‬در آثار بھائی کامالً منع شده است‪ .‬تقاضای پول يا شکلھای مستقيم و غيرمستقيم فشار روی‬
‫افراد برای جمع کردن پول در آثار بھائی وجود ندارد‪ .‬ھمچنين نمی توان کمکھای غيربھائيان را پذيرفت‪.‬‬
‫با وجود اين محدوديتھا‪ ،‬اين ديدگاه در برآوردن نيازھای مالی جامعه ھای بھائی در سطح ملی و محلی بسيار‬
‫موفق بوده است‪ .‬بھائيان سرتاسر دنيا به صندوقھای بين المللی بھائی نيز کمکھای مشابھی می کنند‪ .‬حضرت بھاءﷲ‬
‫تالش فرمود تا برای مسئول بين المللی اداره ی دينش در آينده‪ ،‬وسايل و مواد الزم برای رسيدن به اھداف را فراھم‬
‫نمايد‪ ،‬مستقيم و بدون اين که به کانالھای ملی يا محلی وابسته باشد‪ .‬حقوق ﷲ برای رفع اين نياز است‪.‬‬
‫حقوق ﷲ روابط روحانی فرد بھائی را با مسئول اصلی دين تکميل می کند‪ .‬حضرت بھاءﷲ كل بشر را به يك انسان‬
‫تشبيه می كند‪ ،‬حضرت عبدالبھاء با توجه به اين موضوع توضيح می دھد كه‪:‬‬
‫"‪...‬در مراتب وجود در قوس صعود آنچه به رتبه ی اعلی تر نگری شئون و آثار حقيقت تعاون و‬
‫تعاضد را در رتبه مافوق اعظم از رتبه مادون مشاھده نمائی‪ ...‬آنچه اين روابط متانت و ازدياد بيشتر يابد‬
‫جمعيت بشريه در ترقی و سعادت قدم پيشتر نھد بلكه فالح و نجاح به جھت ھيئت جامعه انسانيه بدون اين‬
‫شئون عظيمه محالست حال مالحظه فرمائيد كه اين امر خطير مادامی كه بين نفوسی كه مظاھر حقايق كونيه‬
‫ھستند به اين درجه مھم است آيا فيما بين جواھر وجودی كه در ظ ّل سدره ی ربانيه و مظاھر فيوضات‬
‫رحمانيه ھستند ]و ظھور الھی را شناخته اند[‪ ...‬شبھه ای نيست كه حتی جان را در راه يكديگر بايد فدا كنند و‬
‫اساس حقوق ﷲ اين است چه كه در سبيل اين شئون صرف می شود و اال حق لم يزل مستغنی از مادون بوده و‬
‫‪٢٩٢‬‬
‫خواھد بود‪".‬‬
‫امروزه‪ ،‬حقوق ﷲ برای انجام ماموريتھای بيت العدل اعظم و مرکز جھانی بھائی به کار می رود‪ :‬از طرفی‬
‫برای پيشرفت تعاليم حضرت بھاءﷲ و موسسات بين المللی بھائی و از طرف ديگر برای تامين مخارج پروژه ھای‬
‫توسعه در سرتاسر دنيا‪.‬‬
‫ھمان طور که از کلمه ی "حقوق ﷲ" برمی آيد‪ ،‬حقوق ﷲ کمک و خيريه نيست‪ .‬بلکه به نظر بھائيان‪ ،‬خداوند‬
‫از ھر کس که به ظھور بھائی اعتقاد دارد می خواھد که فعاليتی را که به نفع ھمه ی بشر است‪ ،‬پشتيبانی کند و بخشی‬
‫از سرمايه ی خود را که حق خداوند است به خدا بازگرداند‪ .‬حقوق ﷲ از سرمايه ی انباشته ی فرد حساب می شود‪ ،‬نه‬
‫از درآمد او‪ .‬حقوق ﷲ به تدريج سود ثروت مادی بھائيان را بين فعاليتھای بھائی در مناطق ثروتمند و فقير دنيا به طور‬
‫مساوی تقسيم خواھد کرد‪ .‬اين حکم‪ ،‬از ھر فرد بھائی می خواھد که نوزده درصد از سرمايه ی انباشته ی خود را‪ ،‬يعنی‬
‫ھر مقداری که پس از مخارج زندگی و پرداخت ھمه ی قرضھا باقی می ماند‪ ،‬به خدا برگرداند‪ .‬دارايی ھايی مثل خانه‬
‫ی مسکونی‪ ،‬اثاث منزل‪ ،‬دارايی ھای شخصی يا خانوادگی‪ ،‬جزء سرمايه ای که بايد از آنھا حقوق ﷲ پرداخت نيست‪.‬‬
‫محاسبه ی مقدار حقوق ﷲ‪ ،‬زمان پرداخت آن‪ ،‬و مسائل مربوطه به وجدان خصوصی فرد واگذار شده است‪.‬‬

‫‪ ٢٨٩‬ص‪۶٧‬و‪.۶٨‬‬
‫‪ ٢٩٠‬اين حکم از ابتدای ظھوربھائی در جامعه ھای بھائی در خاورميانه اجرا می شد‪.‬‬
‫‪ ٢٩١‬مراجعه کنيد به ص‪.٧٧‬‬
‫‪ ٢٩٢‬جزوه حقوق ﷲ‪ ،‬موسسه ملي مطبوعات امري‪١٢٧،‬بديع‪ ،‬صص‪.٢٠-٢٢‬‬

‫‪٩٧‬‬
‫ديگر امر بھائی‪ ،‬حضرت بھاءﷲ تقاضا و تحت فشار‬ ‫ِ‬ ‫اگرچه حقوق ﷲ اجباری است‪ ،‬ولی مثل امور مالی‬
‫قرار دادن افراد را در اينجا نيز ممنوع فرموده است و ھيچ فرد بھائی از آنچه ديگران کرده اند‪ ،‬باخبر نمی شود‪ .‬اين‬
‫حکم بلوغ فردی بھائيان را فرا می خواند‪ .‬حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪" :‬ادای حقوق الھی بر کل فرض است و حکمش‬
‫از قلم اعلی در کتاب نازل و ثابت و لکن اظھار و اصرار ابداً جائز نه‪ .‬ھر نفسی موفق شود بر اداء آن و به روح و‬
‫ربحان برساند مقبولست و اال فال‪ ٢٩٣"...‬و نيز‪" :‬پرداخت حقوق ﷲ مشروط به توانايی مالی فرد است‪ .‬اگر نفسی قادر‬
‫نيست نيازھای خود را برطرف نمايد‪ ،‬ھر آينه خدا او را معذور می دارد‪ .‬اوست رحيم و بخشنده‪ ٢٩٤".‬فرد بھائی با‬
‫شرکت در اين موسسه ی بی ھمتا به فرموده ی حضرت بھاءﷲ باعث "تطھير"‪ ٢٩٥‬اموال خودش و اطرافيانش می شود‬
‫و مستقيما ً به ھدفی می رسد که حضرت بھاءﷲ برای دينش تعيين فرموده است‪ :‬دگرگون شدن زندگی روحانی و مادی‬
‫دنيا‪.‬‬
‫حقوق ﷲ تازه دارد وارد زندگی شخصی بھائيان می شود‪ .‬اين حکم روحانی ديدگاه افراد را به مصرف ثروت‬
‫انضباط می بخشد‪ .‬پيش بينی ھای آينده ی اين موسسه بسيار ھيجان انگيز است‪ .‬شوقی ربانی از روزی صحبت کرد که‬
‫امينھای موسسه )کسانی که حقوق ﷲ را دريافت می کنند( زير نظر بيت العدل اعظم فعاليت می کنند و مجموعه ای از‬
‫موسسات توسعه و صندوقھای سرمايه گذاری را اداره می کنند‪ ،‬موسساتی که عدالت‪ ،‬قلب ماموريت حضرت بھاءﷲ‪،‬‬
‫را عملی خواھند ساخت‪ .‬با امکان شرکت مستقيم تمام بھائيان روی زمين در اجرای حکم حقوق ﷲ‪-‬جدای از امور‬
‫خيريه و محدوديتھای ملی و فرھنگی‪ -‬جريانی آغاز شده است که رويکرد جديدی نسبت به برآوردن نيازھای بين المللی‬
‫توسعه عرضه می کند‪.‬‬

‫***‬

‫بعد از پخش ماھواره ای کنگره ی جھانی در سال مقدس و تماس مستقيم کنفرانسھای بوخارست و موسکو با‬
‫کنگره ی نيويورک‪ ،‬پيشرفت جديد و غيرمنتظره ای در آخرين دھه ی قرن بيستم رخ داد‪ :‬استقرار مج ّدد و شکوفائی‬
‫جامعه ھای بھائی در روسيه‪ ،‬آسيای مرکزی و اروپای شرقی بعد از فروپاشی بلوک شوروی‪ .‬قبل از جنگ جھانی دوم‬
‫بيشتر کشورھای اروپای شرقی به وجود آمده بود‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫در اثر فعاليتھای مھاجران غربی‪ ،‬جامعه ھای کوچک بھائی در‬
‫سرکوبی شوروی باقی مانده بودند‪ .‬سالھا قبل از جنگ‪ ،‬يکی از‬ ‫ِ‬ ‫اندکی از اين جوامع بعد از تصرف حزب نازی و‬
‫ايمان ماری‪ ،‬ملکه ی رومانی به‬
‫ِ‬ ‫مللی‪،‬‬ ‫ال‬ ‫بين‬ ‫ی‬ ‫صحنه‬ ‫در‬ ‫بھاءﷲ‬ ‫حضرت‬ ‫برجسته ترين اقدامات در پيش بُردن ديدگاه‬
‫ّ‬ ‫‪٢٩٦‬‬
‫دين بھائی بود‪ .‬با اقدامات خستگی ناپذير مارثا روت‪ ،‬مبلغ امريکايی‪ ،‬در حدود سال ‪ ،١٣٠٠‬ملکه بھائی شد و در‬
‫روزنامه ھای بسياری در سرتاسر دنيا مطالبی در اين مورد چاپ کرد و به نيرو و توانايی ظھور بھائی شھادت داد‪.‬‬
‫يکی از اين بيانيه ھا در سال ‪ ١٩٢۶‬به اين شرح است‪:‬‬
‫پيامی که حضرت بھاءﷲ و فرزندشان‪ ،‬حضرت عبدالبھاء‪ ،‬به ما داده اند‪ ،‬پيامی شگفت انگيز‬
‫است‪ ....‬اين ھمان پيام حضرت مسيح است که تازه شده‪ ،‬تقريبا ً با ھمان کلمات‪ ،‬اما برای ھزاران سال تنظيم‬
‫شده و برای ھزاران ھزار تفاوتی که بين سال اول و امروز وجود دارد ‪....‬‬
‫من آن را به ھمه ی شما پيشنھاد می کنم‪ .‬اگر زمانی نام بھاءﷲ يا عبدالبھاء به گوشتان رسيد‪ ،‬نوشته‬
‫‪٢٩٧‬‬
‫ھای آنھا را از خود دور نکنيد‪.‬‬
‫روسيه کشوری است که بعد از ايران‪ ،‬بيشترين ارتباط را با تاريخ اوليه ی امر بھائی‪ ،‬و بنيانگذار آن داشته‬
‫است‪ .‬نمايندگان سياست خارجی دولتھای غربی مختلفی به ناصرالدين شاه درباره ی رفتار وحشيانه با بابيان بی گناه‬
‫)در دھه ی ‪ (١٢٢٠‬اعتراض کردند‪ .‬يکی از اين نمايندگان‪ ،‬پرنس ديميتری دالغورکی‪ ،‬سفير دولت امپراطوری روس‬
‫بود که آشکارا به اين ظلم اعتراض نمود‪ .‬حضرت بھاءﷲ اشاره می کنند که دالغورکی در رھا شدن ايشان از زندان‬
‫سياه چال موثر بود‪ ،‬او از طرف خودش )و نه از طرف دولت( مستقيما ً از دولت خواست تحقيق کنند که آيا واقعا ً‬
‫حضرت بھاءﷲ نقشی در سوء قصد به جان شاه داشته يا نه‪ .‬سالھا بعد حضرت بھاءﷲ در لوحی که خطاب به تزار‬
‫الکساندر دوم نوشت‪ ،‬اين رفتار انسان دوستانه را به ياد آورد و به پادشاه اطمينان داد که اين رفتار گنجينه ای روحانی‬
‫برای ملت و مردم روسی خواھد بود‪.‬‬
‫‪٢٩٨‬‬
‫ھمانطور که قبالً اشاره شد‪ ،‬پژوھشگران روسی از اولين افرادی بودند که به دين بابی و بھائی عالقه مند‬
‫جنوبی روسيه که به ايران‬
‫ِ‬ ‫شدند‪ ،‬کارھای چاپ شده ی آنان باعث شد به حوادث ايران توجه جدی بشود‪ .‬در بخشھای‬
‫نزديکتر است‪ ،‬به زودی جامعه ھای محلی بھائی تشکيل شد‪ .‬در ‪ ،١٢٨١‬با تشويق دولت روسيه و با حضور فرماندار‬

‫‪ ٢٩٣‬حضرت بھاءﷲ‪ ،‬برگرفته از گلزار تعاليم بھائی‪ ،‬از دکتر رياض قديمی‪ ،‬صص‪ ١۵٣‬و ‪.١۵۴‬‬
‫‪٢٩٤‬ترجمه‬
‫‪ ٢٩٥‬کتاب مستطاب اقدس‪ ،‬برگرفته از کتاب گلزار تعاليم بھائی‪ ،‬از دکتر رياض قديمی‪ ،‬ص‪.١۵٢‬‬
‫‪ ٢٩٦‬ص‪.٣١‬‬
‫‪.Toronto Daily Star, May4, 1926 ٢٩٧‬‬
‫‪ ٢٩٨‬ص‪.١۶‬‬

‫‪٩٨‬‬
‫ايالتی‪ ،‬اولين مشرق االذکار بھائی که به عبادت خدا اختصاص داشت در عشق آباد در آذربايجان ساخته شد‪ .‬ھمچنين‬
‫کشور روسيه اولين کشوری بود که مستقيما ً در حفظ حقوق شھروندی بھائيان ساکن روسيه اقدام نمود‪ .‬وقتی مسلمانان‬
‫متعصب يکی از بھائيان برجسته ی عشق آباد را به قتل رساندند‪ ،‬مسئوالن روسی اين حمله را سرکوب کرد و يک‬
‫دادگاه مدنی تشکيل شد و قاتالن را به مرگ محکوم ساخت‪ .‬اما محفل روحانی محلی از دادگاه تقاضا نمود در حکم‬
‫‪٢٩٩‬‬
‫قاتالن تخفيف داده شود‪ .‬به خاطر اين تقاضا حکم اعدام را به زندان تخفيف دادند‪.‬‬
‫با فروپاشی اتحاد جماھير شوروی‪ ،‬قوانين آن نيز که فعاليتھای بھائيان را به شدت سرکوب می کرد از بين‬
‫رفت‪ ٣٠٠.‬به اين ترتيب محفلھای روحانی بھائی به تعداد زيادی در سرتاسر روسيه و جمھوری ھای ھمسايه تشکيل شد‬
‫و اين جامعه ھا را حيات دوباره بخشيد و سرانجام با تحکيم کردن اين جامعه ھا حدود بيست محفل ملی روحانی در اين‬
‫منطقه تشکيل شد‪ .‬يکی از اياديان امرﷲ‪ ،‬علی اکبر فروتن‪ ،‬که در روسيه متولد شد و پرورش يافت‪ ،‬در سن ‪ ٨۶‬سالگی‬
‫برای انتخابات اولين محفل روحانی ملّی روسيه در ارديبھشت ‪ ،١٣٧٠‬پس از سالھا دوری به موسکو بازگشت‪ .‬امروزه‬
‫آثار بھائی به زبانھای مختلف منطقه ترجمه شده است و موسسات اداری بھائی در اين منطقه نيز ھمانند مناطق ديگر از‬
‫نظر مدنی به رسميت شناخته می شود‪.‬‬

‫***‬

‫در آخرين دھه ی قرن بيستم‪ ،‬تشخيص حضرت بھاءﷲ درباره ی بيماريھای کنونی بشر و تجويز نسخه و راه‬
‫حلھای درمان اين بيماريھا کامالً آشکار شد‪ .‬سازمان ملل متحد يک مجموعه کنفرانسھای بين المللی برگزار کرد‪.‬‬
‫بسياری از آنھا کنفرانس " َسران" ناميده شد زيرا در آنھا رھبران دنيا حضور داشتند‪ .‬در اين کنفرانسھا‪ ،‬دولتھا بايد به‬
‫موضوعات بحرانی بشر توجه می کردند‪ .‬موضوعات بحرانی شامل اين مسائل می شد‪ :‬نيازمندی ھای کودکان جھان‪،‬‬
‫بحران محيط زيست‪ ،‬حقوق بشر‪ ،‬مسائل مربوط به جمعيت‪ ،‬توسعه ی پايدار‪ ،‬پيشرفت زنان‪ ،‬مشکل مسکن انسانھا‪.‬‬
‫رسانه ھا به اين کنفرانسھا بسيار توجه کردند‪ ،‬و ھزاران ھزار سازمان غيردولتی نيز در اين کنفرانسھا شرکت کردند‪.‬‬
‫بيشتر آنھا شرکت داشت‪.‬‬
‫ِ‬ ‫جامعه جھانی بھائی نيز در‬
‫تصميم گيرندگان تمايل داشتند بر موضوعاتی تمرکز کنند که دقيقا ً مورد توجه حضرت بھاءﷲ بود‪ .‬اين حقيقت‬
‫سبب شد که کنفرانسھا برای بھائيان اھميتی بيشتر از نتايج به دست آمده داشته باشد‪ :‬به ھر حال‪ ،‬اراده ی دنيا برای‬
‫تغيير و تحول دادن و حل مشکالت ضعيف بود و بعضی از قطعنامه ھا نيز پايه ی محکمی نداشت‪ ،‬اما سازمان ملل‬
‫متحد –تنھا يک قرن پس از درگذشت حضرت بھاءﷲ‪ -‬حکم داد که موضوعات مورد توج ِه حضرت بھاءﷲ ھمان‬
‫حقايق بزرگی ھستند که بشر با آنھا رو به رو است‪ .‬خيلی از آثار حضرت بھاءﷲ که از چنين مطالبی سخن گفته در‬
‫الواح و نامه ھای او خطاب به ملکه ی ويکتوريا‪ ،‬قيصر آلمان‪ ،‬تزار روسيه يافت می شود‪ ،‬افرادی که فقط يک قرن با‬
‫ما فاصله دارند ولی دنيايشان خيلی دورتر از اينھا به نظر می رسد‪.‬‬
‫وقتی مجموعه ی کنفرانسھا در سال ‪١٩٩۶‬م‪ (١٣٧۵) .‬تمام شد‪ ،‬روشن بود که نيروی جديدی به وجود آمده‬
‫که منظم تر از گذشته تعاليم حضرت بھاءﷲ برای مسائل تغيير شکل اجتماع را بررسی خواھد کرد و يافته ھای خود را‬
‫در مباحثات بين المللی معاصر به کار خواھد بُرد‪ .‬تا پايان آن سال‪ ،‬بيت العدل اعظم با ايجاد دفتر نمايندگی جديد جامعه‬
‫ی بين المللی بھائی به نام "موسسه مطالعات رفاه جھانی" موافقت کرد‪ .‬اين دفتر صحنه ای برای مبادله ی اطالعات‬
‫بين دانشمندان بھائی و متخصصان و نيز بين دانشمندان بھائی و ھمکاران آنان در سازمانھای غير دولتی و ھيئتھای‬
‫دانشگاھی مختلف فراھم می کند‪ .‬برای تاسيس اين موسسه‪ ،‬از بيانيه رفاه عالم انسانی‪ ،‬الھام گرفته شد‪ ،‬ھمان سندی که‬
‫جامعه جھانی بھائی در سال ‪١٩٩۵‬م‪ (١٣٧۴) .‬برای مجموعه کنفرانسھای سازمان ملل متحد تھيه کرد‪ .‬اين سند‪،‬‬
‫شرکت مستقيم بھائيان را در تالشھای جامعه ی بين المللی برای مقابله با بحرانھای بشری در پايان قرن بيستم توضيح‬
‫‪٣٠١‬‬
‫می دھد و از اين رو مطالب آن شايان توجه است‪.‬‬
‫در ابتدای اين بيانيه‪،‬می خوانيم که "با ايجاد وحدت صوری بين كشورھای كرهء زمين در اين قرن‪ ،‬و پذيرفتن‬
‫وابستگی متقابل ھمهء كسانی كه بر روی آن زندگی می كنند‪ ،‬تاريخ بشر به صورت مردمی واحد" دارد آغاز می شود‪.‬‬
‫اين حقيقت نشان می دھد که بايد يک " بازنگری دقيق در طرز فكرھا و فرضياتی كه اكنون اساس اقدامات توسعهء‬
‫اقتصادی و اجتماعی است " انجام شود‪ .‬بيانيه می گويد که اين بازنگری بايد با ترک دو فرضيه ی غلط شروع شود؛‬
‫اين دو فرضيه ی غلط ھرگونه تالش در راه طراحی کردن يک راه حل واقع بينانه برای توسعه را فلج می کنند‪ ،‬حتی‬
‫اگر برنامه ھای مورد نظر بسيارخوب طراحی شده باشند و بودجه ی بسياری به آنھا اختصاص داده شود‪ .‬اولين فرضيه‬
‫آن است که برای ايجاد رفاه و آرامش بشر بايد فقط به ديدگاه مادی توجه کرد و جنبه ی مادی وجود انسان را در نظر‬
‫داشت‪ .‬تا کنون تالشھايی که با اين ديدگاه انجام شده نه تنھا مردم را به رفاه نرسانده بلکه تعداد انسانھای مرفه را کمتر و‬
‫کمتر ساخته است و روز به روز مردم دنيا را ضعيف تر می کند‪ .‬چنين روشی " نه تنھا برای تأمين توسعه و عمران‬

‫‪ ٢٩٩‬مراجعه کنيد به ص ‪ ٧٩‬از )‪The Bahai Yearbook, vol.1 (Wilmette, Ill.: Bahai Publishing Trust, 1980‬‬
‫‪ ٣٠٠‬مراجعه کنيد به ص‪.٩٧‬‬
‫‪ ٣٠١‬رفاه عالم انسانی‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫كافی نيست بلكه ‪ ...‬نامربوط نيز به نظر می رسد‪ ".‬فرضيه ی غلط دوم اين عقيده است که اکثر مردم نمی توانند‬
‫مسئوليت زندگی جمعی را بپذيرند و بايد تصميم گيری در اين مورد را به گروه ھای برگزيده ای واگذار کنند که دقيقا ً به‬
‫ھمان ديدگاه فاجعه آفرين متعھد ھستند‪ .‬بيانيه با اين دو مسئله مستقيما ً مخالفت می کند‪ .‬درباره ی مادی گرايی می‬
‫‪٣٠٢‬‬
‫گويد‪:‬‬
‫در پايان قرن بيستم ديگر نمی توان از اين عقيده پشتيبانی كرد كه نيازمنديھای بشری را می توان با‬
‫نحوه ای از توسعهء اجتماعی و اقتصادی كه صرفا ً از درك ما ّدی زندگی انسان سرچشمه گرفته است بر‬
‫طرف ساخت‪ .‬فاصلهء ژرف و ھولناك مابين سطح زندگی گروه كوچك مردم مرفّه جھان‪ ،‬يعنی اقلّيتی كه‬
‫بالنّسبه رو به تقليل است‪ ،‬و اكثريت بزرگی از ساكنان كرهء زمين كه در پنجهء فقر گرفتارند پيوسته افزايش‬
‫می يابد و پيش بينی ھای خوشبينانه دربارهء تغييراتی كه انتظار می رفت در اثر اين طرز توسعهء اجتماعی و‬
‫‪٣٠٣‬‬
‫اقتصادی حاصل شود باطل و بی اثر شده است‪.‬‬
‫طبق فرضيه ی دوم‪ ،‬نقش توده ی مردم در برنامه ھای توسعه و رفاه تنھا دريافت آموزش و امکانات است و‬
‫آنھا ھيچ نقش مستقيمی در ايجاد رفاه ندارند‪ .‬در اين باره می خوانيم‪:‬‬
‫به ھر صورت برای نسل ھای آينده فھم اين نكته آسان نخواھد بود كه چرا در عصری كه اصل‬
‫مساوات مورد ستايش بوده در طرّاحی برنامه ھای عمرانی به تودهء مردم اصوالً به چشم دريافت كنندگان‬
‫كمك و آموزش می نگريسته اند‪ .‬با وجود اعتقاد به اصل مشاركت‪ ،‬تنھا مجالی كه در بھترين شرايط به‬
‫اكثريت مردم جھان در تصميم گيری داده می شود نقشی فرعی و محدود به انتخاب از ميان چند راه ح ّل است‪،‬‬
‫راه ح ّل ھايی كه به وسيلهء سازمان ھايی كه اكثريت مردم را به آنان دسترسی نيست تعيين شده و يا بر اساس‬
‫ھدفھايی مش ّخص گرديده است كه اغلب با برداشتی كه اكثريت مردم از واقعيت دارند تطبيق نمی كند‪....‬‬
‫اين طرز فكر‪ ،‬موجب غفلت از اھ ّميت پديده ای می شود كه در زمان ما ممكن است مھمترين پديدهء‬
‫اجتماعی باشد‪ .‬درست است كه دول جھان از طريق سازمان ملل می كوشند تا نظامی جھانی بوجود آورند‬
‫ولكن مردم جھان نيز از تصوّر چنين چشم اندازی به ھيجان آمده اند‪ .‬پاسخ آنان به صورت ظھور ناگھانی‬
‫نھضتھا و سازمانھای گوناگون برای تغيير و تحوّل اجتماعی در سطح محلّی ‪ ،‬ناحيه ای وجھانی جلوه گر شده‬
‫است‪... .‬‬
‫اين پاسخ مردم جھان به نيازمنديھای مبرم زمان‪ ،‬انعكاس ندايی است كه حضرت بھاءﷲ بيش از صد‬
‫سال پيش به اھل عالم فرمودند ‪ " :‬امروز را نگران باشيد و سخن از امروز رانيد" تحوّلی كه به تدريج‬
‫بسياری از مردم عادی در خود احساس می كنند‪ ،‬تغييری كه از ديدگاه مورّخان تاريخ فرھنگ بسيار‬
‫ناگھانيست‪ ،‬پرسش ھايی اساسی را دربارهء نقش ھيئت عمومی جامعهء بشری در طرّاحی آيندهء كرهء زمين‬
‫‪٣٠٤‬‬
‫مطرح می سازد‪.‬‬
‫قطعا ً با گذشت زمان‪ ،‬در بيانيه ی رفاه عالم انسانی تحقيقات بسياری انجام خواھد شد و جامعه ی بھائی تالش‬
‫خواھد کرد تا دارويی که حضرت بھاءﷲ تجويز کرده بيش از پيش برای درمان دردھای بشر به کار رود‪ .‬مطالب آن‬
‫مسير تالشھای بعدی را نشان داده است‪ .‬مثالً بيانيه می گويد که می توان و بايد توانايی ذھنی ھمه ی اقشار جامعه در‬
‫ھمه ی زمينه ھا را پرورش داد‪ ،‬بيشتر از ھر آنچه بشر تاحال به آن دست يافته است‪ .‬با توجه به اين مطلب‪ ،‬بيانيه توجه‬
‫خاصی به نقش دانش دارد و اضافه می کند که بايد ھمه ی مردم از ھمه ی فرھنگھا و مليتھا امکان تحصيل را داشته‬
‫اصلی استراتژی توسعه باشد‪ .‬در اين باره می خوانيم‪" :‬بايد وظيفهء ايجاد تساوی‬ ‫ِ‬ ‫باشند و اين مسئله بايد يکی از اھداف‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫فرصت برای دسترسی به جريانات علمی و فنی را نيز كه حق طبيعی و مشترك ھمهء افراد است از اھداف اصلی‬
‫بشمار آورد‪ ٣٠٥".‬بيانيه ھمچنين درباره ی ديدگاھی که حقايق روحانی را تحقير می کند‪ ،‬و به کار بُردن آن ديدگاه در‬
‫رأس برنامه ريزی برای توسعه می گويد‪:‬‬
‫"‪ ...‬واضح است كه ھر كوششی كه به منظور پيشرفت بشر معمول گردد بايد موجب شود كه استعداد‬
‫خالق است عمالً به منصّهء ظھور و بروز‬ ‫ھا و قابلياتی را كه بالقوّه در ھمهء مردم موجود و تا اين ح ّد ّ‬
‫رساند‪ .‬پس چرا مسائل روحانی كه بشر با آنھا مواجه است در مطالعات و مذاكرات مربوط به توسعه و‬
‫عمران مورد توجّه اساسی قرار نمی گيرد ؟ چرا اغلب اولويت ھا در برنامهء توسعه و عمران‪ ،‬و مفروضاتی‬
‫كه مبنای اولويت ھای مزبور است‪ ،‬صرفا ً بر اساس جھان بينی ھای ما ّدی تنظيم شده كه اقلّيت ھای كوچكی از‬
‫مردمان جھان بدان پای بندند‪ .‬برای تعھّدی بظاھر صميمی كه نسبت به اصل مشاركت عمومی ابراز می شود‬
‫‪٣٠٦‬‬
‫ولكن به تجارب فرھنگی مشاركت كنندگان وقعی نمی گذارد چه اعتباری می توان قائل شد ؟"‬

‫‪ ٣٠٢‬رفاه عالم انسانی‪ ،‬صص‪.١-٣‬‬

‫‪ ٣٠٣‬رفاه عالم انسانی‪،‬ص‪.٢‬‬
‫‪ ٣٠٤‬رفاه عالم انسانی‪ ،‬ص‪.٣-۴‬‬
‫‪ ٣٠٥‬رفاه عالم انسانی‪ ،‬ص‪.٣١‬‬
‫‪ ٣٠٦‬رفاه عالم انسانی‪ ،‬صص ‪.۴٠-۴١‬‬

‫‪١٠٠‬‬
‫درباره ی مسائل اقتصادی‪ ،‬بيانيه توضيح می دھد که آزادی زنان می تواند راه حلی برای بحران اقتصادی‬
‫داشتن ثروت مساوی‬
‫ِ‬ ‫امکان‬
‫ِ‬ ‫عميق بشر باشد‪ .‬در اينجا بيانيه فقط نمی خواھد زن و مرد در امکانات شغلی و تحصيلی و‬
‫باشند‪ ،‬بلکه می خواھد مسائل اقتصادی دوباره مطالعه و بررسی شوند تا ارتباطات بشری عميقتر از گذشته درک شوند‬
‫و در بحثھای اقتصادی به کار روند‪ .‬به يک ديدگاه نوعدوستانه نياز است‪ ،‬نه خودمحور‪ ،‬ديدگاھی که در آن "ھزاران‬
‫‪٣٠٧‬‬
‫سال تجربه‪ ،‬زنان را برای ايفای نقشی حسّاس در اين كوشش عمومی آماده نموده است‪".‬‬

‫***‬

‫در سرتاسر تاريخ‪ ،‬معماری شگفت انگيز و عالی نقش مھمی در انگيزه ی اجتماعی دادن و ايجاد تعھّد الزم‬
‫برای دست يابی به اھداف بلندپروازانه ی عمومی داشته است‪ .‬از اولين مراحل تمدن بشری‪ ،‬جامعه ھای بشری ساختن‬
‫عمارات باشکوه را مھم دانسته اند‪ ،‬عماراتی که آرمانھای جوامع را به تصوير می کشند و به مردم انگيزه و تحرک می‬
‫بخشند و و نقشی که مسئوالن در نظر دارند‪ ،‬ايفا می کنند‪ .‬اين پديده در دولتھای مدنی وجود دارد‪ ،‬اما به ھيچ وجه به‬
‫قلمرو سياست محدود نمی شود‪ .‬اين ديدگاه از اھميتی خبر می دھد که بنيانگذاران دين بھائی‪ ،‬از زمان رسيدن حضرت‬
‫بھاءﷲ به اراضی مقدسه‪ ،‬برای توسعه ی مرکز جھانی بھائی قائل ھستند‪ .‬حضرت بھاءﷲ اشاره می کند که موسسات‬
‫مرکز جھانی بھائی در َر َون ِد وحدت يافتن بشر نقشی حياتی بازی می کنند؛ و درباره ی کوه کرمل با جالل و شکوه‬
‫سخن می گويد و آن را "کوه خدا" می خواند‪:‬‬
‫ﷲ فی ھذا اليوم َمقَ ّر عَرشه َو َم ْ‬
‫طلع آياتِه َو‬ ‫لک ّ‬ ‫ع‬
‫ِ َ َ ِ‬ ‫ج‬ ‫ما‬ ‫ب‬ ‫ک‬ ‫َ‬ ‫ل‬ ‫وبی‬ ‫ُ‬ ‫ط‬ ‫‪ ...‬يا َکر ِم ُل احْ مدی َرب ِ‬
‫ﱠک ‪...‬‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫شرق بيناته ‪ ...‬ھذا يوْ ٌم فيه بُ ّشر البَحر َو البَ ّر و أ ْخبِ َر بما يظھَر ِمن بَعد ِم ْن عنايات ﷲ ال َمکنون ِة ال َمستُورة عَن‬ ‫َم ِ‬
‫‪٣٠٨‬‬
‫ﷲ عَليک و يظھ ُر اَھ ُل البَھآء الّ ِذين َذ َک َرھُ ْم فی کتاب األسمآء‪...‬‬ ‫العُقول و األَبصار َسوف تجری َسفينة ّ‬
‫]ترجمه‪ :‬ای کرمل‪ ،‬پروردگارت را حمد کن‪...‬خوشا به حال تو که خداوند دراين يوم تو را مق ّر‬
‫عرش خود و مطلع آيات خود و مشرق بينات خود قرار داد‪ ...‬اين روزی است که در آن خشکی و دريا‬
‫بشارت دادند و ‪ ،‬اخبار نمودند به آنچه بعدھا از عنايات خداوند که از عقلھا و ديدگان پنھان است ظاھر خواھد‬
‫شد‪ .‬به زودی بر تو سفينه ﷲ )کشتی خدا يعنی کشتی احکام( جاری می شود و ظاھر می شوند اھل بھائی‬
‫)اعضای بيت العدل اعظم( که در کتاب اسماء ايشان را ذکر فرمود‪[...‬‬
‫مرکز اداری و مرکز روحانی دين بھائی در يک مکان قرار دارند و شامل امالک وسيعی ھستند که در‬
‫مجاورت خليج حيفا در اراضی مقدسه و پايين ارتفاعات کوه کرمل قرار دارد و اين يک مزيت مھم دين بھائی بر اديان‬
‫مستقل ديگر است‪ .‬محور آنھا آرامگاه حضرت بھاءﷲ در بَھجی‪ ،‬درست در بيرون شھر قديمی عکا قرار دارد و باقی‬
‫بشری حضرت بھاءﷲ در ‪ ١٢٧١‬در آنجا به خاک سپرده شده است‪ .‬جامعه ی بھائی به تدريج و طی‬ ‫ِ‬ ‫مانده ی پيکر‬
‫ساليان دراز‪ ،‬سند اين مکانھا را به دست آورد و يک برنامه ی دقيق ترميم اين مکانھا را حفظ نموده است و تجربه ی‬
‫ھزاران زائر بھائی را که ھمه ساله به مرکز جھانی بھائی می آيند‪ ،‬پربارتر ساخته است‪.‬‬
‫در عرض خليج مجموعه ای شگفت انگيز از بناھای يادبود‪ ،‬طبقات وسيع‪ ،‬نھرھای جاری‪ ،‬چشمه ھا و‬
‫باغھای مجلّل قرار دارد که تا دامنه ھای کوه کرمل کشيده شده است و ھمه ساله صدھا ھزار زائر را از تمام بخشھای‬
‫مرمر درخشان تزيين شده اند و‬ ‫ِ‬ ‫دنيا به خود جلب می کند‪ .‬طرح اين بناھا به شکل يونانی باستان است‪ ٣٠٩.‬ساختمانھا با‬
‫ستونھای قرنتی)شھری در يونان باستان( بسيار بلند به آنھا افزوده شده است‪ .‬اين ساختمانھا بيت العدل اعظم و ديگر‬
‫مراکز اداری جامعه ی بھائی را در خود جا داده اند‪.‬‬
‫مقبره ی مب ّش ِر حضرت بھاءﷲ‪ ،‬يعنی حضرت باب‪ ،‬با گنبد طالئی رنگ‪ ،‬اين مجموعه ی ساختمانھا را احاطه‬
‫نموده است‪ .‬اين مقبره در باغھای خودش‪ ،‬مقابل خليج عکا قرار دارد‪ ٣١٠.‬شوقی ربانی به اين پند ُکھن اشاره می کند که‬
‫خون شھيدان بذر امر الھی است و می نويسد که امروز خون شھيدان بابی نه تنھا بذر امر )دين( مومنان است بلکه بذر‬
‫موسسات نظم اجتماعی جديد نيز ھست‪ .‬پس جای تعجب نيست که موسسات اداری بين المللی بھائی در کنار آخرين‬
‫آرامگاه شخصيتی قرار دارد که بزرگترين شھيد بھائی است‪ .‬باقی مانده ھای جسد حضرت باب بالفاصله بعد از شھادت‬
‫ايشان‪ ،‬توسط پيروان اين دين حفظ شد و با وجود خطرات و مشکالت فراوان از ايران به اراضی مقدسه آورده شد‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ در يکی از مالقاتھايشان از کوه کرمل‪ ،‬در دو سال پايان زندگی شان‪ ،‬محل آرامگاه مب ّشر برجسته ی‬
‫داخلی آرامگاه را با سنگ ساخت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫خود را تعيين فرمود و چند سال بعد‪ ،‬حضرت عبدالبھاء بخش‬
‫با توجه به اين که در برنامه ھای ساخت و ساز در ديانت بھائی‪ ،‬تنھا می توان از ثروت جامعه ی بھائی‬
‫استفاده نمود‪ ،‬ساختن آرامگاه حضرت باب و بناھای مخصوص موسسات اداری بھائی بسيار ُکند پيش رفت و ده ھا سال‬

‫‪ ٣٠٧‬رفاه عالم انسانی‪ ،‬ص‪.٩١‬‬

‫‪٣٠٨‬مجموعهای از الواح جمال اقدس ابھی که بعد از کتاب اقدس نازل شده‪ ،‬ص‪١‬و‪.٢‬‬
‫‪ ٣٠٩‬شوقی ربانی سبک يونان باستان را انتخاب فرمود به خاطر ريشه ھای مديترانه ای آن و فرمود که اين سبک از آزمايش زمان به سالمت‬
‫خارج شده است‪.‬‬
‫‪٣١٠‬مراجعه کنيد به ص‪.٣٢‬‬

‫‪١٠١‬‬
‫طول کشيد‪ .‬ساختمان آرشيو بين المللی در زمان حيات شوقی ربانی در سال ‪ ١٣٣٦‬به اتمام رسيد‪ .‬ساختمان مق ّر بيت‬
‫العدل اعظم در سال ‪ ١٣٦٢‬پايان يافت‪ .‬در سال ‪ ،١٣٦٦‬بيت العدل اعظم به نتيجه رسيدند که وقت ساختن بقيه ی‬
‫ساختمانھا فرا رسيده است‪ .‬به عالوه شوقی ربانی فرموده بود که بايد پلکانھايی از سنگ و مرمر ساخته شود که از پايين‬
‫کوه تا مقبره ی حضرت باب و از آنجا تا قله ی کوه‪ ٩ ،‬طبقه باغ پايين تر و ‪ ٩‬طبقه باالتر از مقبره باال رود‪.‬بيت العدل‬
‫دستور اجرای اين پروژه را نيز داد‪ .‬قرار شد مجموعه تا پايان قرن بيستم کامل شود‪.‬‬
‫ھمزمان با پروژه ھای کوه کرمل‪ ،‬جامعه ی بھائی فعاليتھای تبليغی و برنامه ی توسعه ی اقتصادی و‬
‫اجتماعی خود را در تمام دنيا ادامه داده است‪ .‬برای اجرای تمام اين برنامه ھا‪ ،‬بايد جامعه ی کوچک بھائی دنيا که‬
‫بيشتر اعضايش در سرزمينھای توسعه نيافته زندگی می کنند‪ ،‬فداکاری ھای مالی بزرگی می کرد‪ .‬اين فداکاری با آسانی‬ ‫ِ‬
‫انجام شد و سرمايه ی الزم فراھم شد و اين ثابت می کند که بھائيان تا چه حد برای اجرای موفقيت آميز اين پروژه ھا‬
‫اھميت قائل شدند‪ .‬برای افراد معاصر که از تاريخ اوليه ی اديان مطّلع ھستند‪ ،‬شباھت اين کار با دستاوردھای جمعی‬
‫جامعه ھای دينی نوزاد ديگر مثل ساختن کليساھای جامع‪ ،‬مسجدھا و معبدھا بسيار موثّر است‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء با اطمينان روزی را پيش بينی کرد که دو شھر و تمام مناطق اطراف آنھا تغيير می کنند‪.‬‬
‫دو شھر دو قلوی حيفا و عکا‪ ،‬که در زمان حضرت عبدالبھاء در دو طرف خليج قرار داشتند‪ ،‬با ھم ادغام می شوند و به‬
‫يک شھر بزرگ تبديل می شوند و موسسات بين المللی که برای بھتر شدن اوضاع نوع بشر ھستند‪ ،‬در آنجا ساخته‬
‫خواھد شد‪ .‬شوقی ربانی درباره ی پله ھای با شکوھی صحبت می کند که از دامنه ھای کوه کرمل باال می روند و از‬
‫تاثير معنوی مرکز جھانی بھائی در ھدايت فعاليتھای بين المللی صحبت می کند و می گويد روزی خواھد آمد که‬
‫رھبران جھان با احترام از طبقات کوه کرمل تا مقبره ی حضرت باب باال روند و تاج ھا و نشانه ھای قدرت خود را در‬
‫‪٣١١‬‬
‫آستانه ی مقبره قرار دھند‪.‬‬
‫امروزه‪ ،‬ھمانطور که حضرت عبدالبھاء پيش بينی فرموده بود‪ ،‬عکا و حيفا با ھم ادغام شده اند و به يک شھر‬
‫تبديل شده اند و در شب‪ ،‬از دريای مديترانه به صورت فرشی يکپارچه از نور به چشم می آيد که خليج را فرا گرفته‬
‫ران دولت و ديگر شخصيتھای با نفوذ در امور انسانی‪ ،‬به تازگی به حيفا می آيند تا با موسسه ی‬ ‫است‪ .‬نمايندگانی از َس ِ‬
‫اداره کننده ی جامعه ی بھائی مشورت کنند‪ .‬اين موضوع توانايی ھای وحدت بخش دين حضرت بھاءﷲ را کم کم اثبات‬
‫می کند‪ .‬آينده ھر چه که باشد‪ ،‬با توجه به دستاوردھای کنونی جامعه ی بھائی‪ ،‬چيزی از اھداف ديانت بھائی باقی نمی‬
‫ماند که دستيابی به آن غيرممکن به نظر برسد‪ .‬وقتی حدود ‪ ١٤٠‬سال پيش‪ ،‬حضرت بھاءﷲ برای اولين بار پا بر عکا‪،‬‬
‫آن شھر تبعيدی در حکومت عثمانی گذاشت‪ ،‬ھيچ کس فکرش را نمی کرد که کلمات يک تبعيدی محکوم به حبس ابد که‬
‫در آن زمان حتی نمی توانست گرسنگی و تشنگی اعضای خانواده ی خود را برطرف کند‪ ،‬باعث چنان توسعه ی جھانی‬
‫بشود‪ .‬با توجه به آنچه گفته شد کمتر کسی پيدا می شود که احتمال رسيدن دين حضرت بھاءﷲ به بقيه ی اھداف خود را‬
‫رد نمايد‪.‬‬

‫***‬

‫فروپاشی نظم جھانی که حضرت بھاءﷲ از آن خبر داد‪ ،‬ھمزمان با پيشرفت ماموريت حضرت بھاءﷲ در کره‬
‫زمين ادامه می يابد‪ .‬با وجود آنچه تا حال رخ داده‪ ،‬نمی توان به سادگی از پيش بينی ھايی که حضرت بھاءﷲ برای آينده‬
‫ی دنيا کرده چشم پوشيد‪ .‬حضرت بھاءﷲ فرمود که رنجھا و ھرج و مرج اجتماعی در مقياسی که ھنوز بشر فکرش را‬
‫ھم نمی کند‪ ،‬سرانجام مردم دنيا را مجبور خواھد کرد که برای نجات از نابودی‪ ،‬تعصبھا و دشمنيھای موروثی را کنار‬
‫گذارند‪ .‬حضرت بھاءﷲ درباره ی "صلح اصغر" سخن می گويد و زمانی را پيش بينی می کند که تمام دولتھا به خاطر‬
‫شرايط موجود‪ ،‬بدون اين که کنترلی بر آن شرايط داشته باشند‪ ،‬مجبور می شوند از بخش زيادی از قدرت ملی خود‬
‫برای دستيابی به امنيت جمعی )امنيت تمام دنيا( صرف نظر کنند‪ .‬در آن زمان اگر دولتی عليه دولت ديگر قيام کند‪،‬‬
‫جامعه ی بين المللی حق دارد و بايد با تجاوز و تھاجم مقابله کند؛ به عالوه بايد دولت متھاجم را از قدرت برکنار کند‪.‬‬
‫حضرت عبدالبھاء اين طور توضيح می دھد‪:‬‬
‫"‪ ...‬يک معاھده قويه و ميثاق و شروط محکمه ثابته تأسيس نمايند و اعالن نموده باتّفاق عموم ھيئت‬
‫بشريه مؤ ّکد فرمايند‪ ....‬باری اصل مبنای اين عھد قويم را بر آن قرار دھند که اگر دولتی از دول من بعد‬
‫شرطی از شروط را فسخ نمايد ک ّل دول عالم بر اضمحالل او قيام نمايند بلکه ھيئت بشريه بکمال ق ّوت بر‬
‫تدمير آن حکومت بر خيزد‪ .‬اگر جسم مريض عالم باين داروی اعظم موفّق گردد البتّه اعتدال کلّی کسب نموده‬
‫‪٣١٢‬‬
‫و بشفای دائمی باقی فائز گردد‪".‬‬
‫حضرت عبدالبھاء فرمود که تا پايان قرن بيستم‪" ،‬صلح اصغر" به يک ويژگی زندگی جمعی بشر تبديل خواھد‬
‫آغاز جريان تشکيل سازمان ملل متحد را پيدا خواھند کرد‪ .‬به شورای‬ ‫ِ‬ ‫شد‪ ٣١٣.‬در اين صورت مورّخان آينده احتماالً‬

‫‪ ٣١١‬شوقی ربانی‪ ،‬توقيع نوروز ‪ ١٣٣٠‬به بھائيان ايران‪.‬‬

‫‪ ٣١٢‬وعدهء صلح جھانی‪ ،‬صص‪.٢۴-٢۵‬‬
‫‪ ٣١٣‬مراجعه کنيد به صص‪٦١‬و ‪.٦٢‬‬

‫‪١٠٢‬‬
‫امنيت سازمان ملل‪ ،‬قدرت حفظ صلح داده شده است‪ ،‬در حالی که مجمع اتفاق ملل چنين قدرتی نداشت‪ .‬در قرن بيستم‪،‬‬
‫در صحنه ی مشکالت جھانی تا حدودی از اين قدرتھا استفاده شد؛ در سالھای آخر قرن بيستم‪ ،‬اين قدرتھا به صورت‬
‫دخالت مسلّحانه عليه تجاوزھا درآمدند‪ .‬گرچه اولين گامھا در اين راه با ترديد ھمراه بود و بعضی از نتايج حاصله نيز‬
‫‪٣١٤‬‬
‫رضايت بخش نبود‪ ،‬ولی قطعا ً در روابط ملتھای دنيا با ھم تغييراتی حاصل شده است‪.‬‬
‫البته اين موفقيتھا‪ ،‬ھنوز با معاھده ی جھانی قدرتمندی که حضرت بھاءﷲ پيش بينی فرمود‪ ،‬خيلی متفاوت‬
‫است و خيلی از آن ھدف دور است؛ در واقع‪ ،‬به فرموده ی حضرت بھاءﷲ‪ ،‬فقط وقتی می توان به آن ھدف رسيد که‬
‫ھوشياری بشر دچار تحول عميقی شود‪ .‬با توجه به وقايع تاريخی که بعد از ھشدارھای حضرت بھاءﷲ به رھبران‬
‫دنيا‪ ٣١٥‬در قرن نوزده اتفاق افتاد‪ ،‬بررسی توضيحات حضرت بھاءﷲ از شرايط دنيا در اين سالھای اول قرن بيست و‬
‫يک عاقالنه به نظر می رسد‪:‬‬
‫»تا ّ قد اتی اليوم الموعود يوم يغشيھم العذاب من فوقھم و من تحت ارجلھم و تقول ذوقوا ما کنتم‬
‫‪٣١٦‬‬
‫تعملون«‬
‫]ترجمه‪ :‬قسم به خدا که روز موعود فرا رسيد‪ ،‬روزی که عذاب از باال و از زير پاھايشان ايشان را‬
‫فرا خواھد گرفت و خواھد گفت بچشيد آنچه را که عمل می کرديد‪[.‬‬
‫اس ‪...‬‬‫ِ‬ ‫ﱠ‬ ‫ن‬ ‫ال‬ ‫ی‬‫َ‬ ‫ل‬‫ع‬‫َ‬ ‫ً‬ ‫ة‬ ‫م‬
‫َ‬ ‫ق‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ُ‬ ‫ه‬‫ا‬‫ر‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ت‬‫َ‬ ‫ل‬ ‫دال‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ع‬‫اال‬
‫ِ‬ ‫د‬‫ﱠ‬ ‫ح‬‫َ‬ ‫ُ‬
‫ز‬ ‫ضل لَوْ ي َ‬
‫او‬ ‫ج‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ت‬ ‫اِ ﱠن اَلتَ َم ُدنَ الّذی يذ ُک ُرهُ ُعلَ َما ُء ِمصْ ِر ال ﱠ‬
‫صنَاي ِع َوالفَ ِ‬
‫ک ّ ِ ال َعزي ِز‬ ‫ق لِ َسانُ ال َعظَ َم ِة ال ُمل ُ‬ ‫نط ُ‬‫َار ِه َو ي ِ‬‫ق ِمن ن ِ‬‫تَفَ ﱠکرُوا يا قَو ُم َو الَتَ ُکونُوا ِمنَ الھَائ ِمينَ َسوفَ تَحت َِر ُ‬
‫‪٣١٧‬‬
‫ال َح ِمي ِد"‪.‬‬
‫]ترجمه‪ :‬ھمانا تمدنی که دانشمندان مراکز صنايع و فضل از آن ياد می کنند‪ ،‬اگر از حد اعتدال‬
‫خارج شود ھر آينه آن را عذاب و عقوبتی بر مردم خواھی ديد‪ ...‬ای قوم تفکر کنيد و از سرگردانان نباشيد‪ .‬به‬
‫آن خداوند عزيز حميد است‪[.‬‬ ‫زودی از آتشش می سوزند و لسان عظمت می فرمايد ملک از ِ‬
‫البته حضرت بھاءﷲ می کند که حتما ً بشريت از اين بزرگترين آزمايش و امتحان زندگی جمعی خود خارج‬
‫خواھد شد در حالی که از عادتھا و ديدگاھھای بی مورد پاک شده و به يک انسان به ھم پيوسته تبديل شده است و خود‬
‫را متعھد می بيند به انجام وظيفه ی دشوار بنا کردن يک دنيای متحد جھانی‪:‬‬
‫ﷲو‬ ‫ان ربّکم الرّحمن يحبّ ان يرى من فى االکوان کنفس واحدة و ھيکل واح ٍد ان اغتنموا فضل ّ‬ ‫‪ّ ...‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫رحمته فى تلک االيام التى ما رات عين االبداع شبھھا طوبى لمن نبذ ما عنده ابتغآء لما عند ﷲ نشھد انه من‬ ‫ّ‬
‫‪٣١٨‬‬
‫الفائزين‪....‬‬
‫] ترجمه‪ :‬ھمانا پروردگار رحمانتان دوست دارد عالميان را ھمچون نفسی واحد و ھيکلی يگانه ببيند‪.‬‬
‫غنيمت شمريد فضل خدا و رحمت او را در اين ايامی که چشم آفرينش مانن ِد آن را نديده‪ .‬خوشا به حال کسی‬
‫که به خاطر آنچه نزد خداست آنچه را که خود دارد رھا نمود شھادت می دھيم که او از فائزين است‪[...‬‬
‫امروز روز فضل اعظم و فيض اکبر است بايد ک ّل بکمال اتّحاد و اتّفاق در ظ ّل سدره عنايت الھی‬
‫ساکن و مستريح باشند و تمسّک نمايند بآنچه اليوم سبب ع ّزت و ارتفاع است ‪ ...‬زود است بساط عالم جمع‬
‫‪٣١٩‬‬ ‫ان ربّک لھو الحق ّ‬
‫عالم الغيوب ‪.‬‬ ‫شود و بساط ديگر گسترده گردد ّ‬

‫***‬

‫سرانجام‪ ،‬ھمانند تمام ظھورات الھی در تاريخ‪ ،‬پيام حضرت بھاءﷲ نيز با قلب و ذھن فرد سخن می گويد‪.‬‬
‫ﷲ من قبل و من بعد"‪]٣٢٠‬ترجمه‪ :‬اين است دين خدا از قبل و بعد[ از فرد می‬ ‫حضرت بھاءﷲ می فرمايد‪" :‬ھذا دين ّ‬
‫خواھد رابطه ی کامل تر و بالغ تری با خالق خود برقرار کند‪ ،‬رابطه ای که برای مرحله ی بلوغ جمعی نوع بشر‬
‫مناسب باشد‪ .‬از اين چشم انداز‪ ،‬تمام مسائل روحانی که ذھن بشر با آنھا سروکار دارد –ھدف زندگی‪ ،‬شناختن خود‪،‬‬
‫رشد دادن توانايی ھا‪ -‬از نو طراحی شده اند‪:‬‬
‫و ليکن ای برادر من‪ ،‬شخص مجاھد که اراده نمود قدم طلب و سلوک در سبيل معرفت سلطان قِدَم‬
‫گذارد بايد در بدايت امر قلب را که مح ّل ظھور و بروز تجلّی اسرار غيبی الھی است از جميع غبارات تيره‬
‫علوم اکتسابی و اشارات مظاھر شيطانی پاک و من ّزه فرمايد و صدر را که سرير ورود و جلوس محبّت‬

‫‪ ٣١٤‬جامعه ی جھانی بھائی‪ ،‬برای پانزدھين سالگرد تولد سازمان ملل متحد‪ ،‬سندی منتشر کرد به نام‪ :‬نقطه تحول برای تمام ملتھا‪ .‬در اين سند‬
‫مرحله ی بعدی توسعه ی سازمان از ديدگاه ديانت بھائی بيان شده بود‪.‬‬
‫)‪(New York: Bahai International Community, October1995‬‬
‫‪ ٣١٥‬ناپلئون سوم‪ ،‬قيصر ويلھلم اول‪ ،‬سلطان عبدالعزيز‪ ،‬پاپ پيوس نھم‪ ،‬مراجعه کنيد به فصل‪،٣‬صص‪.١١-١۶‬‬
‫‪ ٣١٦‬حضرت بھاءﷲ‪) ،‬شوقی ربانی آن را درظھور عدل الھی‪،‬ذکر کرده‪ ،‬ترجمه ی ھوشمند فتح اعظم‪ ،‬ص‪.(۶٨‬‬
‫بھاءﷲ‪ ،‬ص ‪٢٢٠‬؛ برگرفته از کتاب گلزار تعاليم بھائی‪ ،‬از دکتر رياض قديمی‪،‬ص‪.۵١‬‬ ‫ّ‬ ‫‪٣١٧‬منتخباتی از آثار حضرت‬
‫‪ ٣١٨‬آثار قلم اعلی‪ ،‬جلد ‪ ،١‬ص‪.٣۶‬‬
‫ّ‬
‫‪٣١٩‬منتخباتی از آثار حضرت بھآءﷲ‪ ،‬چاپ آلمان‪ ،‬نشر اوّل‪ ،‬صص‪.١٢-١٣‬‬
‫‪ ٣٢٠‬متن کتاب اقدس‪) ،‬چاپ مرکز جھانی( ص‪.١٧٣‬‬

‫‪١٠٣‬‬
‫محبوب ازلی است لطيف و نظيف نمايد‪ .‬و ھمچنين دل را از عالقه آب و گل يعنی از جميع نقوش شبحيه و‬
‫صور ظلّيه مق ّدس گرداند به قسمی که آثار حبّ و بغض در قلب نماند ‪ ...‬و چون سراج طلب و مجاھده و ذوق‬
‫و شوق و عشق و وله و جذب و حبّ در قلب روشن شد و نسيم محبّت از شطر احديه وزيد ظلمت ضاللت‬
‫ک و ريب زائل شود و انوار علم و يقين ھمه ارکان وجود را احاطه نمايد‪ .‬در آن حين بشير معنوی به‬ ‫ش ّ‬
‫بشارت روحانی از مدينه الھی چون صبح صادق طالع شود و قلب و نفس و روح را به صور معرفت از نوم‬
‫‪٣٢١‬‬
‫غفلت بيدار نمايد‪ ....‬و آن مدينه کتب الھيه است در ھر عھدی‪.‬‬

‫‪ ٣٢١‬کتاب مستطاب ايقان‪ ،‬صص‪.١٢٦-١٣١‬‬

‫‪١٠٤‬‬
 ‫کالم آخر‪ :‬چالشھای موفقيت‬

‫نظر ادوارد گرانويل براون‪ ،‬يکی از اولين غربی ھايی که در قرن‬ ‫ِ‬ ‫در مقدمه ی کتاب‪ ،‬تا حدودی به عقيده و‬
‫‪ ١٣‬با دين بھائی در ايران آشنا شد‪ ،‬اشاره کرديم‪ .‬براون معتقد بود که اين دين جوان آغاز يک دين جھانی جديد است‪.‬‬
‫به نظر او‪ ،‬دانشمندان و پژوھشگران می توانند بررسی کنند که چطور يک دين جديد به وجود می آيد‪ ٣٢٢.‬براون در‬
‫نتيجه ی تحقيقات اوليه اش‪ ،‬در سه دھه ی بعدی‪ ،‬وقت بسياری را صرف مطالعه ی دقيق ريشه ھای پيدايش دين بھائی‬
‫کرد‪ .‬او ھمچنين نظرات انتقادی خود را نوشت و بخشھايی از آثار بابی و بھائی را به انگليسی ترجمه کرد‪.‬‬
‫جھانيان در عصر براون ارزش تالشھای او را ندانستند‪ .‬گرچه بعضی از ھمکاران براون از کارھای او‬
‫حمايت کردند‪ ،‬ديگران فکر می کردند دين جديد نھضتی اصالح طلب در درون اسالم است و توجه براون به آن بيھوده‬
‫است‪ ٣٢٣.‬يکی از منتقدين در مجله ی بانفوذ آکسفورد )‪ (The Oxford Magazine‬به مطالعات براون در مورد ديانت‬
‫‪٣٢٤‬‬
‫بھائی اعتراض کرد و آنھا را "تجاوز نامعقول از چشم انداز تاريخی" ناميد‪.‬‬
‫تاريخ صد سال بعد از زمانی که براون مطالعه ی ديانت بھائی را شروع کرد‪ ،‬قضاوت اوليه ی او را توجيه می کند‪.‬‬
‫آرام آرام يک نظام دينی جديد و مستقل با استحکام شکل گرفته و در ھمه ی مناطق دنيا منتشر شده است‪ .‬اين نظام دينی‬
‫که از محيط اسالمی ظاھر شد‪ ،‬کامالً با نظام اسالمی متفاوت است‪ .‬ديگر تعجب آور نيست وقتی می بينيم دانشمندان‬
‫دينی امروزی مثل آرنولد تويين بی )يک مورّخ( دين بھائی را در کنار اسالم و مسيحيت قرار می دھند و آن را يک دين‬
‫رسمی موسسات اسالمی نيز ھمين نظر را به صورتی ديگر بيان کرده اند‪ .‬در سال‬ ‫ِ‬ ‫مستقل می دانند‪ ٣٢٥.‬سخنگوھای‬
‫‪ ،١٣٠۴‬دادگاه استينافی سنّی در منطقه ی بِبا در مصر‪ ،‬در مورد پرونده ای چنين قضاوت کرد‪:‬‬

‫‪ ٣٢٢‬ا‪ .‬گ‪ .‬براون‪،‬مقاله شخص سياح‪ ،‬ص ‪.viii‬‬

‫‪ ٣٢٣‬برای مثال مراجعه کنيد به "بابيت" اثر ا‪ِ .‬دنيسون راس‪ ،‬در اديان بزرگ جھان صص ‪ .١٨٩-٢١٦‬راس يک شرق شناس بريتانيايی و‬
‫دوست دانشگاھی براون بود‪.‬‬
‫‪ ٣٢٤‬ادوارد براون اين نکته را در مقدمه ی زندگی و تعاليم عباس افندی )‪ (Life and Teachings of Abbas Effendi‬نوشته ی مايرون ه‪.‬‬
‫فِلپس‪ ،‬ص ‪ ،xiii‬يادداشت ‪ ١‬ذکر می کند‪.‬‬
‫‪ ٣٢٥‬مراجعه کنيد به يادداشت ‪ ١‬از مقدمه‪.‬‬

‫‪١٠٥‬‬
 ‫ان البھائيّه دين جديد قائم بذاته له عقايد و اصول و احکام خاصّه به تغاير و تناقض عقائد و اصول و‬ ‫" ّ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫احکام ال ّدين االسالمی تناقضا تاما فال يقال للبھائی مسلم و ال العکس کما ال يقال بودی او برھمی او مسيحی‬
‫‪٣٢٦‬‬
‫مثالً مسلم‪"...‬‬
‫ً‬
‫]ترجمه‪ :‬امر بھائی يک دين جديد و کامال مستقل است عقايد و اصول و احکامی مخصوص به خود‬
‫دارد که با عقايد و اصول و احکام دين اسالم کامالً متفاوت و متناقض است‪ .‬بنابراين ھيچ فرد بھائی را نمی‬
‫توان مسلمان دانست يا برعکس‪ ،‬ھمانطور که ھيچ بودايی‪ ،‬برھمايی يا مسيحی را نمی توان مسلمان دانست‪[".‬‬
‫بھائيان معتقدند که اين امر مستقل جديد ظرفيت وحدت بخشيدن به ھمه ی مردم جھان را دارد و در آينده ی‬
‫دور‪ ،‬تولد يک تمدن جھانی را ممکن خواھد ساخت‪ .‬آنھا تاکيد می کنند که دين بھائی اين توانايی را دارد چون جامعه ی‬
‫بھائی از امتحانات و آزمايشات مختلف که در مسير موفقيتش پيش آمده‪ ،‬به سالمت بيرون آمده است‪ .‬کلمه ی امتحان در‬
‫فرھنگ بھائی معنای خاصی دارد‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ اشاره می فرمايد که امتحان برای رشد بشر بسيار ضروری و الزم است‪ .‬حضرت عبدالبھاء‬
‫فرمود که اگر ما مورد امتحان قرار نگيريم‪ ،‬توانايی ھا و استعدادھای خدادادی که در وجود ما نھفته است‪ ،‬ھرگز ظاھر‬
‫نخواھد شد‪:‬‬
‫"لوالاالمتحان لما امتاز ذھب االبريز من المغشوش و لوالاالمتحان لما تميّز ال ّشجاع من الجبان و‬
‫‪٣٢٧‬‬
‫لوال االمتحان لما امتاز اھل الوفا من اھل الجفا"‪.‬‬
‫]ترجمه‪ :‬اگر امتحان نبود ھمانا طالی خالص از طالی ناخالص تشخيص داده نمی شد و اگر امتحان‬
‫نبود ھمانا شجاع از ترسو معلوم نمی شد و اگر امتحان نبود ھمانا اھل وفا از اھل جفا مشخص نمی شدند‪[.‬‬
‫اين موضوع در مورد پيشرفت جامعه ی بھائی نيز درست است‪ .‬شوقی ربانی می فرمايد‪:‬‬
‫در حقيقت تاريخ قرن اوّل بھائی مشحون از يک سلسله انقالبات داخلی و وقايع خارجی است که‬
‫بمراتب از ضعف و ش ّدت عرض اندام نموده و ك ّل در بادی امر علّت توقّف واضمحالل امر الھی تلقّی گشته‬
‫ولی ھر يک بنحوی اسرار آميز موجب کسب تأييدات بديعهء ربّانيه و تھييج و تقويت نفوس مؤمنه و ّ‬
‫بث نطاق‬
‫امر ﷲ و تقويت اساس شريعة ﷲ گرديده است ‪ .‬و اين بسط و اشاعهء امر الھی خود مايهء تشديد عداوت‬
‫دشمنان و حدوث بليات جديده بوده و آن باليا و رزايا نيز مج ّدداً جالب عنايات الھی و جاذب توفيقات ال ريبيهء‬
‫سبحانی و بالنّتيجه ايجاد روح بديع در پيروان امر ﷲ و تحريص و تحريض آنان بتوسيع دايرهء خدمت و‬
‫‪٣٢٨‬‬
‫تحکيم مجھودات و دخول در ميادين وسيعهء ابالغ و انتشار كلمة ﷲ گرديده است‪.‬‬
‫بنابراين خوب است انواع جديد امتحاناتی که ديانت بھائی امروزه با آنھا روبرو است در نظر بگيريم‪ .‬در اين‬
‫مسير بايد توجه داشته باشيم که امروزه ديانت بھائی به عنوان ديانتی مستقل شناخته می شود که روز به روز بر‬
‫شھرتش اضافه می گردد‪ .‬مھمترين مشکالتی که جامعه بھائی با آنھا روبرو است‪ ،‬عبارتند از‪ (١) :‬حفظ وحدت و اتحاد‬
‫جامعه ی بھائی؛ )‪ (٢‬دستيابی به مشارکت ھمه )يا حداقل تعداد بيشتری از( اعضای جامعه در فعاليتھای جامعه؛ )‪(٣‬‬
‫مقابله با مخالفتھای روزافزونی که با جامعه بھائی می شود؛ و)‪ (۴‬ايجاد روش زندگی بھائی که مثالی باشد برای تمدن‬
‫جھانی آينده‪.‬‬
‫بزرگترين و مھمترين موھبت جامعه ی بھائی وحدت آن است‪ .‬يکی از مھمترين اھداف جامعه ی بھائی آن‬
‫است که به ايجاد يگانگی نوع بشر کمک کند‪ .‬در نظر مردم‪ ،‬در اين عصر آکنده از شک و ترديد‪ ،‬شاھد جامعه ی بھائی‬
‫برای موفقيت در رسيدن به وحدت نوع بشر آن است که جامعه ی بھائی در اين يک و نيم قرن پيدايش خود‪ ،‬از‬
‫امتحانات و مشکالت بحرانی به سالمت بيرون آمده و وحدت جامعه اش کامالً محفوظ مانده‪ ،‬يعنی فرقه فرقه نشده‬
‫است‪ ٣٢٩.‬تنھا ھمين دستاورد جامعه ی بھائی‪ ،‬دين بھائی را از ساير اديان متمايز می سازد‪ ،‬زيرا ھيچ نھضت دينی‬
‫بزرگ ديگری وجود ندارد که بتوان درباره ی آن چنين مطلبی گفت‪ .‬تمام انجمنھای دينی‪ ،‬اغلب در ھمان اولين و‬
‫حساس ترين و آسيب پذيرترين مراحل تشکيل‪ ،‬فرقه فرقه شده اند و حرکت اصلی مجبور شده کار خود را از طريق‬
‫رقابت فرقه ھا و طبقات مخالف ھم ادامه دھد‪.‬‬
‫در اديان قديمی تر دنيا‪ ،‬اين مشکل‪ ،‬به اندازه ی امروز بحرانی نبود‪ .‬مومنان اوليه انرژی و توجه خود را در‬
‫مسائل ديگری صرف می کردند‪ .‬با اين وجود‪ ،‬در مورد ديانت بھائی‪ ،‬وحدت نشانه ی اصلی الھی بودن اين دين است‪.‬‬
‫حضرت بھاءﷲ ھر نوع تالشی را که برای منتشر کردن ويروس دسته بندی و تفرقه افکنی در جامعه صورت گيرد‪ ،‬به‬

‫‪ ٣٢٦‬شوقی ربانی در قرن بديع‪ ،‬ص‪ ٧٣٠‬اين مطلب را ذکر کرده است‪.‬‬
‫‪ ٣٢٧‬حضرت عبدالبھاء‪ ،‬برگرفته از لوح مبارک مص ّدر به "ايّھاالمنادية بملکوت ﷲ" مرحمتی معھد اعلی‪.‬‬
‫‪ ٣٢٨‬کتاب قرن بديع‪ ،‬از شوقی ربانی‪ ،‬ترجمه ی نصرﷲ مو ّدت‪ ١٩٩٢) ،‬م‪ .‬کانادا( صص‪.٢٧-٨‬‬
‫‪ ٣٢٩‬فرقه فرقه نشد ِن جامعه ی بھائی به اين معنا نيست که حمله ای به وحدت جامعه نشده است‪ .‬ماجرای محمدعلی و ابراھيم خيرﷲ )به فصل ‪٤‬‬
‫مراجعه کنيد( اين حقيقت را اثبات می کند‪ .‬به جز اين دو که در زمان حضرت عبدالبھاء سعی کردند وحدت جامعه را از بين ببرند‪ ،‬از زمان‬
‫درگذشت حضرت بھاءﷲ در سال ‪ ، ١٢٧١‬تعدادی از افراد برجسته ی جامعه ی بھائی تالش کرده اند بخشھايی از جامعه جدا کنند و فرقه ھايی‬
‫به وجود آورند که از ايشان پيروی کنند‪ .‬ھيچ يک از اين حمالت‪ ،‬گروه خاصی از بھائيان را به خود جذب نکرده و اغلب با مرگ اين افراد‬
‫تالش آنھا نيز فراموش شده واز ھم پاشيده است‪.‬‬

‫‪١٠٦‬‬
‫شدت منع فرموده است‪ ٣٣٠.‬در ديانت بھائی ھيچ فرقه و طبقه بندی وجود ندارد‪ ،‬چه "آزادی خواه و روشنفکر")ليبرال(‪،‬‬
‫چه "ارتدکس" و چه "اصالح شده"‪ .‬تنوع ديدگاه افراد به خاطر اين است که ھر فرد افکار مخصوص به خودش را‬
‫دارد و ھوشياری افراد با ھم متفاوت است؛ اين موضوع نبايد باعث فرقه فرقه کردن جامعه شود‪ ،‬زيرا تنوع حاصل از‬
‫نفاق ممنوع شده و نه تشويق‪ .‬بنابراين بھائيان در سرتاسر دنيا اعضای يک جامعه ی واحد ھستند که از اصل متحد و‬
‫يگانه است‪.‬‬
‫حاال که امر بھائی دارد به سرعت در تمام دنيا منتشر می شود و افراد مختلفی از فرھنگھای مختلف به‬
‫عضويت جامعه ی بھائی در می آيند‪ ،‬چه خواھد شد؟ زمانی که در بعضی از مناطق جامعه ی بھائی مدتھا قدمت داشته‬
‫باشد و در اجرای تعاليم بھائی در ساختار اجتماعی منطقه‪ ،‬بيشتراز ديگر مناطق پيشرفت کرده باشد ولی در مناطق‬
‫ديگر‪ ،‬به تازگی جامعه ی بھائی به وجود آمده باشد و از نظر منابع و پيشرفت اداری از جوامع ديگر عقب مانده باشد‪،‬‬
‫آيا جامعه خواھد توانست وحدت و اتحاد خود را تا ھمين حد حفظ کند؟ امروزه ما در دوره ی فشارھای شديد سياسی‬
‫زندگی می کنيم‪ .‬آيا جامعه ھای بھائی می توانند در کشورھايی که در اثر رقابتھای نژادی و فرھنگی از ھم پاشيده شده‬
‫اند‪ ،‬توسعه يابند و مردمی را از نژادھا و فرھنگھای مختلف به عضويت جامعه ی خود درآورند؟ مسئوليت و اختيار‬
‫بيت العدل اعظم در حفظ وحدت جامعه ی بھائی ضروری و حياتی است‪ .‬آيا بيت العدل اعظم خواھد توانست ھماھنگی‬
‫جامعه ی بسيار متنوع و رو به رشد بھائی را در چنين زمان فروپاشی اجتماعی حفظ کند؟ آيا جامعه ی بھائی می تواند‬
‫وحدت عقيده ی خود را از راه تمرکز بر تعاليم حضرت بھاءﷲ وتفسيرھای منصوص آنھا )که جانشينان رسمی‬
‫‪٣٣١‬‬
‫حضرت بھاءﷲ يعنی حضرت عبدالبھاء و ولی امر الھی‪ ،‬شوقی ربانی تھيه کرده اند( حفظ کند؟‬
‫واضح است که جامعه ی بھائی برای روبرو شدن با اين نيازھا امروزه بيش از ھر زمانی مجھز و آماده است‪.‬‬
‫ھر کس با تعاليم و تاريخ بھائی به خوبی آشنا باشد‪ ،‬شک نمی کند که بيت العدل اعظم الھی تنھا مرجع قانونی جامعه ی‬
‫بھائی است‪ .‬مدارک مربوط به اين واقعيت کامل است و در ھمه جا منتشر شده است؛ ک ّل جامعه ی بھائی در انتخابات‬
‫بيت العدل اعظم شرکت می کنند؛ اين انتخابات کامالً مطابق دستورات حضرت بھاءﷲ برگزار می شود‪ .‬و خو ِد بيت‬
‫العدل اعظم الھی توسعه ی جامعه ی جھانی را از طريق نقشه ھای تبليغی جھانی که يکی پس از ديگری طراحی و‬
‫اجرا می شوند‪ ،‬ھدايت می کند و در اين نقشه ھا‪ ،‬تمام موسسات و افراد جامعه نقشھايی که بيت العدل اعظم برايشان‬
‫تعيين کرده‪ ،‬اجرا می کنند‪.‬‬
‫ھر گونه نقطه آسيب پذيری احتمالی امر بھائی که در اين مرحله از تاريخ آن‪ ،‬به توسعه ی سريع جامعه و‬
‫کنونی دنيا مربوط است‪ .‬اخيراً‪ ،‬ھر ساله ھزاران ھزار بھائی جديد به جامعه ی بھائی پيوسته‬‫ِ‬ ‫وضعيت متغير و نامعلوم‬
‫اند و به نظر می رسد سرعت توسعه ی جامعه بھائی روزبه روز افزايش می يابد‪ .‬اين روند در جھان سوم بيشتربه چشم‬
‫می خورد‪ .‬بخشھای عظيمی از جامعه ی جھانی از اعضای جديدی که به دين بھائی داخل شده اند تشکيل شده است‪ .‬اين‬
‫دخول به علت شناخت مستقل و بی واسطه ی حضرت بھاءﷲ به عنوان پيامبر خدا و نيز جذابيتی است که به وسيله ی‬
‫روح و نمونه ی عملی اتحاد بھائی حاصل شده است‪.‬‬
‫بسياری از بھائيان جديد‪ ،‬بی سواد ھستند؛ برای استحکام يافتن چنين جامعه ی جديد و رو به رشدی بايد از‬
‫طريق سفر کردن‪ ،‬ارتباط جامعه ھای بھائی ديگربا اين جامعه حفظ شود‪ .‬چه بسا اتفاقات غيرقابل کنترلی که در جھان‬
‫دليل‬
‫ِ‬ ‫می افتد‪ ،‬اين ارتباط سفری را قطع کند‪ .‬حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی روزی را پيش بينی کرده اند که به‬
‫اوضاع نابسامان اجتماعی و فروپاشی کامل و نھايی نظم جھانی‪ ،‬ارتباط با مرکز جھانی بھائی گاھی موقتا ً قطع شود و‬
‫اين اوضاع مدتی ادامه يابد)ھمانطور که در جنگ جھانی اول و جنگ جھانی دوم اتفاق افتاد(‪ .‬آيا نظم اداری نوزاد‬
‫بھائی خواھد توانست وحدت عقيده و عمل خود را در آن زمان حفظ کند؟‬
‫بھائيان مطمئن ھستند که خواھد توانست‪ .‬آنھا فکر می کنند ميثاق حضرت بھاءﷲ وحدت جامعه ی بھائی را‬
‫تضمين می کند‪ ،‬ھمانطور که در فراز و نشيبھای سالھای گذشته چنين کرد‪ .‬قطعا ً موسسات عھد و ميثاق حضرت بھاءﷲ‬

‫‪ ٣٣٠‬حضرت عبدالبھاء در الواح وصايای مبارکه که وصيت نامه ی ايشان است‪ ،‬اياديان امرﷲ را مأمور کرد که ھرکس عمداً وحدت و يگانگی‬
‫جامعه را به خطر اندازد‪ ،‬فوراً از امر بھائی اخراج نمايند‪ .‬در اينجا معيار مورد نظر وفاداری فرد به موسسات مرکزی عھد و ميثاق حضرت‬
‫بھاءﷲ است‪ .‬حضرت عبدالبھاء می فرمايد‪" :‬ولی امرﷲ و بيت عدل عمومی که به انتخاب عموم تأسيس و تشکيل شود در تحت حفظ و صيانت‬
‫جمال ابھی و حراست و عصمت فائض از حضرت اعلی روحی لھماالفداء است آنچه قرار دھند من عندﷲ است من خالفه و خالفھم فقد خالف‬
‫ﷲ"‬
‫حضرت عبدالبھاء اين نکته را روشن فرمود که در اينجا منظور اختالف نظرات يا خطا در رفتار شخصی نيست‪ ،‬بلکه منظور تالشھای عمدی‬
‫برای ايجاد فرقه در جامعه ی بھائی و نديده گرفتن مرجع منصوص ديانت بھائی )مرجعی که طبق آثار موسسان ديانت بھائی حق رھبری جامعه‬
‫را دارد( است‪ .‬حضرت عبدالبھاء چنين شخصی را "ناقض عھد و ميثاق الھی" )کسی که عھد و ميثاق خود را با خدا و حضرت بھاءﷲ بشکند(‬
‫ناميد و اعالم فرمود که چنين شخصی نمی تواند خود را بھائی بنامد و يا با جامعه ی بھائی تماسی داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ٣٣١‬اين سوالی نظری و فرضی نيست‪ .‬در سال ‪ ،١٩٩٤‬چند نفر که به ظاھر عضو جامعه ی بھائی اياالت متحده بودند نقشه ای کشيدند تا دين‬
‫بھائی را در طرحی کامالً جديد به صورت يک ايدئولوژی اجتماعی و سياسی درآورند و اين چند نفر تفسيرکنندگان اين ايدئولوژی باشند‪ .‬قرار‬
‫بود اين نقشه سخنان حضرت عبدالبھاء و شوقی ربانی را کنار گذارد و نوشته ھای حضرت بھاءﷲ را به صورت مادی که ھيچ ربطی به اصل‬
‫نيت حضرت بھاءﷲ نداشت‪ ،‬تفسير کند‪ .‬اگر چه اين طرح از طريق ليستھای شبکه ی اينترنت دنبال شد‪ ،‬نتوانست بھائيانی را که از اين طرح‬
‫خبردار شدند تحت تاثير قرار دھد‪ .‬سرانجام وقتی فعاليتھای طرفداران اين طرح توسط موسسات امر بھائی به چالش کشيده شد‪ ،‬آنھا از جامعه ی‬
‫بھائی کناره گرفتند‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬
‫اختيار الزم را برای باطل نمودن عضويت ھر فرد يا گروه تفرقه افکن دارند و بعد از مشورت و اخطار به فرد يا‬
‫گروھی که تالش می کند در جامعه ی بھائی تفرقه ايجاد کند‪ ،‬او را از عضويت جامعه ی بھائی خارج می کنند‪ .‬به ھر‬
‫حال يک مسئله روشن است‪ :‬جامعه ی بھائی دارد وارد مرحله ای می شود که وحدت آن در معرض سختی ھای‬
‫بيشتری قرار می گيرد‪ ،‬وحدتی که حفظ کردنش چندان ھم آسان نبوده است‪.‬‬
‫مسئله ی ديگری که جامعه ی بھائی امروزه با آن روبرو است آن است که ھمه ی اعضايش بتوانند در‬
‫فعاليتھای جامعه شرکت کنند‪ .‬در نگاه اول‪ ،‬به نظر نمی رسد اين مسئله ای باشد که بايد ذھن اعضای جامعه ی بھائی را‬
‫به خود مشغول کند‪ .‬جامعه ی بھائی از اعضای عادی تشکيل شده است يعنی طبقه ی روحانی ندارد‪ .‬يکی از ويژگيھای‬
‫مخصوص جامعه ی بھائی آن است که اعضای آن‪ ،‬از بلندپايه ترين عضو تا ساده ترين آنھا‪ ،‬در فعاليتھای جامعه‬
‫شرکت می کنند‪.‬‬
‫البته اين ويژگی‪ ،‬سرگرمی ای نيست که به جامعه اضافه شده باشد‪ ،‬بلکه برای حفظ جامعه و رشد آن‬
‫ضروری است‪ .‬ديانت بھائی آمده تا جامعه ی جديدی بسازد که بتواند نمونه ای برای تمدن جھانی باشد‪ .‬به نظر بنيانگذار‬
‫دين بھائی و بھائيان‪ ،‬اين موفقيت تنھا با تالش مستمر برای دستيابی به ھدف به دست می آيد‪ .‬برای چنين پيشرفتی بايد‬
‫تمام منابع مادی و انسانی به حرکت درآيند‪ .‬برای جامعه ای نسبتا ً کوچک اين منابع را بايد با مشارکت فعال و مشتاقانه‬
‫ب اعضا در برنامه ھای جامعه تامين کرد‪ .‬بدون شک با توجه به اين ديدگاه بود که بيت العدل اعظم‬ ‫ی ھمه يا اغل ِ‬
‫"تشريک مساعی و شرکت عموم بھائيان دنيا" را يکی از دو ھدف اولين نقشه ی جھانی قرار داد‪ .‬اين نقشه در‬
‫ارديبھشت ماه ‪ ،١٣۴٣‬يک سال پس از انتخاب اولين بيت العدل اعظم آغاز شد‪ ٣٣٢.‬بيت العدل اعظم توضيح کاملی از‬
‫اين موضوع را در بيانيه ای منتشر فرمود‪:‬‬
‫"شرکت ھمۀ احبّا واجد کمال اھميّت است و دارای چنان قدرت و نيروی حياتی است که اھميّتش‬
‫ھنوز بر ما پوشيده است‪ ...‬چنانچه ھمۀ افراد احبّا اين وظائف مق ّدسه را انجام دھند از افزايش نيروئی که در‬
‫نتيجۀ آن ھيأت جامعه را فرا می گيرد متحيّر خواھيم شد‪ ،‬نيروئی که به نوبۀ خود ترقّی و تعالی جامعه را‬
‫سرعت بخشيده و موجب انزال برکات عظيم تری بر ھمۀ ما خواھد شد‪.‬‬
‫رمز حقيقی تشريک مساعی عمومی در بيانات مکرّر سرکار آقا ]يعنی حضرت عبدالبھاء[ است که‬
‫اغلب اين آرزو را تکرار می کنند‪" :‬احبّا عاشق يکديگر باشند‪ ،‬مرتّبا ً مشوّق يکديگر شوند‪ .‬با ھمديگر‬
‫ھمکاری کنند و مثل يک جان در بدن واحد باشند اگر چنين کنند حقيقتا ً بصورت ھيأت ]کامل[ مؤتلف سالمی‬
‫‪٣٣٣‬‬
‫در خواھند آمد که با انوار روح متحرّک و منوّر خواھند شد‪".‬‬
‫اين درخواست بيت العدل اعظم در جامعه ی بھائی در غرب بسيار به کار رفت‪ .‬در جامعه ھای بھائی جوانتر‬
‫مثل جامعه ی افريقا‪ ،‬امريکای جنوبی‪ ،‬آسيا‪ ،‬و اقيانوس آرام که با تالشھای مھاجرانی از ايران و امريکای شمالی به‬
‫وجود آمده بود‪ ،‬درخواست مشارکت عمومی بُعد ديگری نيز داشت‪ :‬در اين سرزمينھا چالش اصلی آن است که بھائيان‬
‫بومی مسئوليت کامل اداره ی جامعه ی خود را در کشورھايشان بر عھده بگيرند و برای پيشرفت و توسعه ی جامعه به‬
‫صورتی که با محيط فرھنگی مخصوص کشورھايشان متناسب باشد‪ ،‬فعاليت کنند‪.‬‬
‫به طور کلی‪ ،‬جامعه ی بھائی در اين راه به پيشرفت زيادی دست پيدا کرده است‪ .‬در اولين عکسھای محفلھای‬
‫بيشتر اعضا از مھاجران خارجی ھستند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫روحانی ملی اين مناطق )و بعضی کشورھای کوچک اروپايی(‪ ،‬می بينيم که‬
‫امروزه اوضاع کامالً تغيير کرده است‪ .‬تقريبا ً در تمام جامعه ھای ملی‪ ،‬فعاليتھای جامعه کامال به دست بھائيان بومی‬
‫ً‬
‫است‪ .‬البته کنترل امور اداری جامعه به دست بھائيان بومی‪ ،‬فقط اولين قدم است‪ .‬چالش امروزی اين جوامع آن است که‬
‫کامل تمام فعاليتھای نقشه ھای بيت العدل اعظم ‪ ،‬حتی جزئی ترين آنھا‪ ،‬را خودشان به دست‬ ‫ِ‬ ‫بھائيان بومی مسئوليت‬
‫بگيرند‪ .‬اين فعاليتھا شامل ساختن مدرسه و مراکز اجتماعی‪ ،‬اداره کردن پروژه ھای توسعه ی اقتصادی‪ ،‬رشد بيشتر از‬
‫طريق ايجاد روابط نزديکتر با مسئوالن دولتی و مدنی در ھمه ی سطوح‪.‬‬
‫مشارکت عمومی در ھيچ جايی مھمتر ازمشارکت عمومی در تبليغ دين بھائی نيست‪ .‬اگرچه سرعت رشد‬
‫جامعه ی بھائی به نظر خيلی از ھيئتھای مذھبی زياد است‪ ،‬اما از ديدگاه بھائيان ھنوز ميليونھا نفر ديگر الزم است از‬
‫پيام حضرت بھاءﷲ حمايت کنند و آن پيام را به عالقه مندان برسانند‪ .‬ھنوز تعداد اين حمايت کنندگان و پيام رسانان‬
‫بھائی خيلی کم است‪ .‬شايد اين موضوع تاحدی به خاطر اين حکم بھائی باشد که نبايد در تبليغ افراد را مجبور کنيم بھائی‬
‫بھائيان بسياری توانسته اند با رعايت اين حکم به‬
‫ِ‬ ‫شوند‪ .‬کمتر کسی پيدا می شود که در ارزش اين حکم شک کند‪ .‬البته‬
‫تبليغ بپردازند و اين نشان می دھد که مسئله ی اصلی ھمان مشارکت عمومی است‪.‬‬
‫خالصه‪ ،‬وضعيت کنونی امکان شرکت فعال ھزاران بھائی را در فعاليتھای جامعه فراھم نموده است‪ .‬در غير‬
‫اين صورت شايد اين افراد عضو غير فعال جامعه می ماندند‪ .‬ولی آيا اين مسئله واقعا ً اتفاق خواھد افتاد؟ يا توجه‬
‫اعضای توانای جامعه ی بھائی از امر بھائی منحرف می شود و به جاذبه ھا و فشارھای سياسی و مسائل اقتصادی‬
‫جلب می شود‪ ،‬مثل اتفاقی که برای بعضی از جامعه ھای دينی ديگر اتفاق افتاد؟ آيا بھائيان بومی می توانند روش‬

‫‪ ٣٣٢‬رجوع کنيد به پيامھای بيت العدل اعظم‪.‬‬

‫‪ ٣٣٣‬ترجمه ای ازبيانيه ی بيت العدل به نام "‪ "Wellspring of Guidance‬صص‪٢۵‬و‪.٣٨‬‬

‫‪١٠٨‬‬
 ‫زندگی بھائی را که مھاجران از کشورھای ديگر به آنھا ارائه می کنند‪ ،‬به کار ببرند و اين روش را با نيازھای منطقه‬
‫ی خود تطبيق بدھند و در عين حال به ديدگاه حضرت بھاءﷲ وفادار بمانند؟ آيا آنھا منابع انسانی مورد نياز را برای‬
‫اجرای برنامه ھای بلندپرواز جامعه ی جھانی بھائی فراھم می کنند؟‬
‫چنين چالشھايی انگيزه ھايی ھستند که برای موفقيت ھر سازمان سالمی مفيد ھستند‪ .‬چالشھای ديگر جذابيت‬
‫کمتری دارند‪ .‬افرادی وجود دارند که به شدت با توسعه ی دين بھائی مخالف ھستند و گاھی تصميم گرفته اند آن را نابود‬
‫کنند‪ .‬بھائيان معموالً ميل ندارند وقت خود را صرف توجه به اين گونه مسائل کنند‪ ،‬ولی در آثار بھائی به اين مسئله دقيقا ً‬
‫توجه شده است‪ .‬برای مثال‪ ،‬شوقی ربانی می فرمايد‪:‬‬
‫آيا می توان تصوّر نمود ظھور چنين انقالب عظيم که ارکان اجتماع و مذھب و دعائم اقتصاد و‬
‫سياست را در سراسر جھان متزلزل نموده و انظمهء سياسی و اصول جنسی و شئون اجتماعی و موازين ادبی‬
‫و عالئق دينی و مناسبات تجاری را مضطرب و منقلب ساخته با وجود ح ّدت و عظمت و صولت و دھشتی که‬
‫نظير آن در قرون و اعصار سالفه مشاھده نشده عکس العملی نسبت به مؤسّسات و مشروعات امر نوزاد الھی‬
‫که تعاليمش تأثير مستقيم و حياتی راجع به ھر يک از حدود و ضوابط مذکوره داشته و دارد ظاھر نخواھد‬
‫ساخت و مؤسّسات و مشروعات مذکوره از آفات و گزند آن محفوظ و از اثرات و عواقبش مصون و محروس‬
‫باقی خواھد ماند ؟‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫بنا بر اين جای شگفتی نيست اگر نفوسی که لوای چنين امر عظيم و سريع التقدم رحمانی را‬
‫برافراشته و اھل عالم را به استظالل در ظ ّل ظليل آن دعوت نمايند معرض فشار و تأثير قوای مدُھشهء مرُعبه‬
‫که جھان بشريت را متزعزع نموده قرار گيرند و خود را در گرداب اغراض و اھواء سيئهء عُصبهء غرور‬
‫مستغرق و محصور مشاھده کنند چندانکه ح ّريت و آزاديشان محدود و اصول و مبادئشان مردود و تأسيسات و‬
‫معاھدشان مطرود و اھداف و مآربشان مذموم و حقوق و اختياراتشان مسلوب و اذکار و دعاويشان غير معتبر‬
‫‪٣٣٤‬‬
‫و مظنون قلمداد گردد ‪.‬‬
‫عمر دين جديد وجود داشته است‪ .‬اخيراً اين حمالت به صورت جدی افزايش يافته‬ ‫ِ‬ ‫بيشتر‬
‫ِ‬ ‫چنين حمالتی در‬
‫است و الزم است جامعه ی بين المللی بھائی پاسخی پرانرژی و متحد به اين حمالت بدھد‪ .‬در کشورھای اسالمی‬
‫مختلف اين حمالت به صورت سرکوب عمومی درآمده و در نتيجه ی اين فشارھا‪ ،‬در ايران‪ ،‬وطن ديانت بھائی‪ ،‬بھائيان‬
‫مورد آزار و شکنجه ی بسيار قرار گرفته اند‪.‬‬
‫بنيادی‬
‫ِ‬ ‫الھيات‬ ‫‪.‬‬ ‫است‬ ‫بھائی‬ ‫ی‬ ‫جامعه‬ ‫داشتن‬ ‫وجود‬ ‫ھمين‬ ‫بھائی‬ ‫امر‬ ‫اصلی‬ ‫جرم‬ ‫به نظر روحانيون شيعه ايران‪،‬‬
‫اسالمی حضرت محمد را آخرين پيامبر خدا و اسالم را آخرين دين برای بشريت می داند‪ .‬با اين ديدگاه‪ ،‬به وجود آمدن‬
‫ھرگونه دين جديدی غيرممکن است‪ .‬مسلمانان متعصب‪ ،‬به ويژه در ايران شيعه‪ ،‬وقتی می بينند دين بھائی وجود دارد‬
‫و به سرعت به رشد خود ادامه می دھد‪ ،‬تالش کرده اند اين دين را به صورتھای مختلف به عنوان "مرتد و بدعت‬
‫گذار"‪" ،‬نھضت سياسی"‪ ،‬يا "توطئه و دسيسه ای عليه اسالم" معرفی کنند و ريشه کن کردن اين دين را خدمتی به‬
‫خداوند به شمار آورند‪.‬‬
‫در رژيمھای سلطنتی ايران و به علت فشارھای طبقه ی روحانی‪ ،‬دين بھائی‪ ،‬بر خالف سه اقليت دينی‬
‫يھودی‪ ،‬مسيحی و زرتشتی‪ ،‬به رسميت شناخته نشد‪ .‬در ايران برای برخورداری از حقوق مدنی بايد فرد به دينی‬
‫معتقد باشد که آن دين به رسميت شناخته شده باشد‪ .‬اين يعنی بيش از ‪٣٠٠٠٠٠‬بھائی‪ ،‬که تعدادشان از مجموع ساير‬
‫اقليتھای دينی ايران بيشتر است‪ ،‬از حمايت قوانين مدنی کشور محروم ھستند‪.‬‬
‫درنتيجه‪ ،‬بھائيان ھميشه در معرض آزار و اذيت گروھی از ھموطنان مسلمان نامھربان خود قرار گرفته اند‪.‬‬
‫به تحريک روحانيون شيعه‪ ،‬اوباش خشمگين بارھا به قبرستانھای بھائی بی حرمتی کرده اند‪ .‬بسيار اتفاق افتاده که در‬
‫مدرسه بچه ھای بھائی را تحقير کرده اند و به آنھا "بابی نجس" گفته اند‪ .‬بھائيان را در بسياری از شغلھای خدمات‬
‫مدنی استخدام نمی کنند‪ .‬بسياری از بھائيان را کتک زده اند‪ ،‬به ناموسشان تجاوز کرده اند‪ ،‬و حتی در مواردی بھائيان‬
‫را ُکشته اند‪ .‬رژيم شاه نيز گاھی برای پرت کردن حواس مردم از مسائل سياسی يا اقتصادی‪ ،‬بھائيان را بالگردان می‬
‫کرد و آنھا را آزار و اذيت می نمود‪ .‬يک نمونه از اين آزارھای سازماندھی شده در سال ‪ ،١٣٣٤‬به دخالت سازمان ملل‬
‫‪٣٣٥‬‬
‫متحد احتياج پيدا کرد‪.‬‬
‫‪٣٣٦‬‬
‫بعد از انقالب اسالمی در سال ‪ ،١٣٥٧‬وضعيت بدتر شد‪ .‬به دستور روحانيون شيعه که حکومت جديد را‬
‫نيز به دست گرفتند‪ ،‬اموال بھائيان مصادره شد‪ ،‬گروه ھای مسلح مسلمان اماکن مقدسه ی بھائی را اشغال کردند و‬

‫‪ ٣٣٤‬ظھور عدل الھی‪ ،‬ترجمه ی نصرﷲ مو ّدت‪ ،‬صص‪.٥-٦‬‬

‫‪ ٣٣٥‬برای بحث کاملی از آزار بھائيان در زمان حکومت پھلوی مراجعه کنيد به فصلنامه ی ‪ Middle East Focus‬جلد‪ ،۴‬شماره ‪ ،۶‬سال‬
‫‪ ،١٩٨٢‬صفحات ‪ ٧‬تا ‪ ،١٧‬مقاله ی ”‪“The Bahais of Iran under the Pahlavi Regime, 1921-1979‬از داگالس مارتين‪.‬‬
‫‪ ٣٣٦‬نظريۀ رژيم جديد دربارۀ بھائيان توسط آيت ﷲ خمينی بيان شد‪ .‬اين نظريه را آيت ﷲ روح ﷲ خمينی در مصاحبه ای با پروفسور جيمز‬
‫کوک رافت ‪ JAMES COCK ROFT‬استاد دانشگاه ‪ RUTGERS‬در دسامبر سال ‪ ١٩٧٨‬که در يکی از مجالت امور اجتماعی اياالت‬
‫متّحدۀ آمريکا بنام ”‪ “SEVEN DAYS‬در ‪ ٢٣‬فوريۀ ‪ ١٩٧٩‬در صفحۀ ‪ ٢٠‬منتشر شده و توسط دکتر ابراھيم يزدی مترجم مورد تأييد آيت‬
‫ﷲ خمينی ترجمه شده‪ ،‬در اين باره بيان کرد‪) .‬متن اين مصاحبه در دو منبع زير نيز موجود می باشد‪ :‬کتاب صحيفه ی نور‪ ،‬جلد ‪ ،۴‬ص‪١٠٨‬؛‬

‫‪١٠٩‬‬
‫بسياری از آنھا را تخريب نمودند‪ ،‬قبرستانھای بھائی را تخريب و با خاک يکسان نمودند‪ ،‬بھائيان را از کار برکنار‬
‫کردند و حقوقشان را قطع نمودند و پس اندازھای آنھا را ضبط کردند‪ ،‬دانش آموزان بھائی را از مدرسه ھا اخراج‬
‫کردند‪ .‬قانون اساسی جديد اسالمی که در پاييز ‪ ١٣٥٨‬تصويب شد‪ ،‬حتی واضح تر از رژيم قبلی بھائيان را از حقوق‬
‫مدنی محروم کرد‪.‬‬
‫در تابستان ‪ ،١٣٥٩‬کميته ھای اسالمی شروع کردند به بازداشت کردن اعضای محفلھای روحانی ملّی و‬
‫محلی بھائی‪ ،‬و ساير بھائيان برجسته و آنھا را به مرگ محکوم کردند‪ .‬سخنگوھای دولت در خارج از ايران سعی می‬
‫کردند نشان دھند که اين آدم ربايی ھا و آدم ُکشی ھا ‪ ،‬اعدام عوامل "جاسوسی" است‪ ،‬با اين حال اتھام اين قربانيان‬
‫کامالً روشن بود‪ :‬عقيده به ديانت بھائی و عضويت در جامعه ی بھائی! آنھا به اين "مجرمان" وعده می دادند که اگر از‬
‫عقيده ی خود برگردند و مسلمان شوند‪ ،‬از مرگ نجات خواھند يافت‪ .‬نشريات تحت کنترل دولت ايران‪ ،‬آشکارا گزارش‬
‫می کردند که اعدامھا و آزار و اذيتھای بھائيان برای سرکوب "فرقه ی ضاله ی بھائيت" است‪ ٣٣٧.‬سرانجام رژيم‬
‫اسالمی در تابستان ‪ ،١٣٦٢‬رسما ً تمام موسسات دينی‪ ،‬تعليم و تربيتی و خيريه ی بھائی را در ايران تعطيل کرد‪ .‬محفل‬
‫روحانی ملّی بھائيان ايران‪ ،‬برای اطاعت از حکم بھائی اطاعت از حکومت در اين گونه موارد‪ ،‬تمام محفلھای روحانی‬
‫محلی را منحل فرمود و سپس انحالل خود را اعالم فرمود‪ .‬با وجود اين اطاعت‪ ،‬مسئوالن شروع کردند به زندانی‬
‫کردن اعضای سابق محافل وعمالً اين حکم را عطف بماسبق کردند )يعنی در اين حکم گذشته را نيز در نظر گرفتند(‪.‬‬
‫کنگره ی اياالت متحده ی امريکا شواھد دست اولی از شاھدان عينی شنيده که نشان می دھد بھائيان را به صورت منظم‬
‫و برنامه ريزی شده شکنجه می کردند تا عقيده ی خود را انکار کنند و به "جاسوسی" اعتراف نمايند‪ .‬بھائيان به دو‬
‫صورت به اين حمالت پاسخ دادند‪ .‬بارھا به خو ِد رژيم انقالب اسالمی مراجعه شد اما ھيچ پاسخی گرفته نشد‪ .‬بعد‬
‫اقدامات ھماھنگ برای مراجعه به مراجع بين المللی آغاز شد‪ .‬اولين بار در تابستان‪ ،١٣۵٩‬مجلس کشور کانادا يک‬
‫کردن عمليات‬
‫ِ‬ ‫قطعنامه ی دسته جمعی صادر کرد و به دنبال آن دولتھای کشورھای مختلف‪ ،‬ايران را برای متوقف‬
‫وحشيانه عليه بھائيان تحت فشار قرار دادند‪ .‬بعد از آن‪ ،‬در پاييز ‪ ،١٣۵٩‬پارلمان اروپا اليحه ای در اين مورد صادر‬
‫کرد‪ .‬آژانسھای سازمان ملل متحد نيز جلسات پی در پی در اين مورد تشکيل دادند که نتيجه اش صدور قطعنامه ھای‬
‫ساالنه بود‪ .‬يکی از اين قطعنامه ھا در ماه مارچ سال ‪ ١٩٨۴‬م‪ .‬به دبيرکل فرمان داد به مسئله رسيدگی کند‪ .‬کنگره ی‬
‫‪٣٣٨‬‬
‫اياالت متحده امريکا دو بار اين آزار و اذيت بھائيان را با لحن شديد محکوم کرد‪.‬‬
‫اين فشار بين المللی ھر سال بيشتر و بيشتر شد و در نتيجه ی آن‪ ،‬بارھا و بارھا رسانه ھا رژيم ايران را متھّم‬
‫ساختند و گزارشگران سازمان ملل متحد به شدت از اين اقدامات رژيم انتقاد کردند‪ .‬تا سال ‪ ،١٣٧٢‬به نظر می رسيد‬
‫مسئوالن مرکزی در تھران به نتيجه رسيده اند که تجاوز به حقوق انسانی بھائيان به فشارھای سياسی و اقتصادی ناشی‬
‫از آن نمی ارزد‪ .‬اعدام و زندانی کردن بھائيان را کم کردند و در عوض به آزار و اذيت آنھا در موقعيتھای عادی و‬
‫معمولی زندگی ادامه دادند‪ .‬اما در سال ‪ ١٣٧٢‬آقای ِرينالدو گاليندو پُل‪ ،‬گزارشگر مخصوص سازمان ملل متحد يک‬
‫سند محرمانه از حکومت ايران افشاء کرد که نشان می داد رژيم اسالمی نيت اصلی خود را در مورد بھائيان تغيير‬
‫نداده است‪.‬در متن سند محرمانه ی ايرانی که آقای گاليندو پل به کميسيون حقوق بشر سازمان ملل متحد ارائه داد‪ ،‬طرح‬
‫برنامه ای داده شده بود که بتوانند اقليت بھائی را در ايران خفه کنند ولی توجه مجامع بين المللی به اين کار جلب نشود‪.‬‬
‫يک مسئله ی جالب در مورد داستان اقليت بھائيان ايران آن است که نشان می دھد سيستم حقوق بشر سازمان‬
‫ملل متحد تا چه حد موثر است‪.‬فشار ارزيابی ھا و قطعنامه ھای منفی و مداوم صندوق جمعيت سازمان ملل‪٣٣٩‬اگرچه‬

‫کتاب تاريخ سياسی معاصر ايران‪ ،‬جلد ‪ ،٢‬تاليف دکتر سيد جالل الدين مدنی‪ ،‬دفتر انتشارات اسالمی وابسته به جامعه ی مدرسين حوزه ی‬
‫علميه ی قم‪ ،‬ص‪.٣١٢‬مترجم(‬
‫"سؤال‪ :‬آيا برای بھائيان در حکومت آينده آزاديھای سياسی و مذھبی وجود دارد؟‬
‫جواب‪ :‬آزادی برای افرادی که مض ّر به حال مملکت ھستند داده نخواھد شد‪.‬‬
‫سؤال‪ :‬آيا آزادی برای مراسم مذھبی آنھا داده می شود؟‬
‫جواب ‪ :‬خير‪.‬‬
‫‪٣٣٧‬در مصاحبۀ روزنامۀ دولتی "خبر جنوب" شيراز در ‪ ۴‬اسفند‪ ،١٣۶١‬قاضی اسالمی شيراز که ده خانم و دختر جوان و حتی زير ‪ ٢٠‬ساله ی‬
‫بھائی را در شيراز به دار آويخته بود‪ ،‬گفت‪" :‬تا دير نشده بھائيھا بايد بھائيت را ترک گويند در غير اينصورت ا ّمت اسالمی به زودی ‪ ...‬دعايی‬
‫را که در قرآن ذکر شده ‪":‬الھی ال تذز فی االرض من الکافرين ديّارا" تحقّق خواھد بخشيد و احدی از آنانرا زنده نخواھد گذاشت‪ ".‬برای‬
‫بررسی مدارک آزار بھائيان مراجعه کنيد به‪:‬‬
‫‪The Bahais in Iran: A Report on the Persecution of a Religious Minority.‬‬
‫‪ ٣٣٨‬برای بحث کاملتری از آزار بھائيان در رژيم اسالمی و پاسخ بھائيان به آن مراجعه کنيد به فصلنامه ی ‪ Middle East Focus‬جلد‪،۶‬‬
‫شماره ‪ ،۴‬صفحات ‪ ١٧‬تا ‪ ٢٧‬و ‪ ٣٠‬تا ‪ ،٣١‬مقاله ی‬
‫”‪“The Bahais of Iran under the Islamic Republic, 1979-1983‬از داگالس مارتين‪.‬‬
‫‪ :UNHRC ٣٣٩‬تشکيالتی در سازمان ملل متحد که مسئول ھماھنگ کردن عمليات بين المللی برای محافظت جھانی از پناھندگان و حل‬
‫مشکالت مربوط به پناھندگان می باشد‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬
‫مسلّما ً اثرش طاقت فرسا و ُکند است‪ ،‬ولی می تواند دولتی را که راضی به ھمکاری نيست منزوی و گوشه گير نمايد و‬
‫‪٣٤٠‬‬
‫اقتصاد و سياست خارجی آن را نسبت به نتايج نامطلوب آسيب پذير سازد‪.‬‬
‫پاسخ جامعه ی بھائی ايران خواھد بود‪ .‬بھائيان ايران با وجود حمالت‬ ‫ِ‬ ‫اصلی ترين پاسخ در دراز مدت‪ ،‬ھمان‬
‫مالھا‪ ،‬اسالم ھمواره در نظرشان محترم بوده و ھيچ گاه به اسالم بی احترامی نمی کنند‪ .‬به نظر بھائيان ايران انتقادی‬ ‫ّ‬
‫که مسلمانان بی انصاف از دين بھائی می کنند و می گويند بھائی مخالف اسالم است‪ ،‬اصالً منصفانه نيست‪ .‬در واقع‬
‫مسيحيان‪ ،‬يھوديان‪ ،‬بودايی ھا‪ ،‬يا ھندوھايی که بھائی می شوند‪ ،‬به الھی بودن اسالم و پيامبر آن نيز اعتقاد پيدا می کنند‪.‬‬
‫رفتار جامعه بھائی ايران ھمچنين ثابت می کند که بھائيان واقعا ً به دولت احترام می گذارند و در حزبھای‬
‫سياسی شرکت نمی کنند‪ ،‬ھمان اصلی که حضرت بھاءﷲ دستور فرموده است‪ .‬به بھائيان‪ ،‬بيشتر از اقليتھای ديگر‬
‫سی رژيم اسالمی شرکت‬ ‫ايران ظلم شده است‪ ،‬با اين حال بھائيان در ھيچ کدام از انقالبھا و شورشھای دشمنان سيا ِ‬
‫نکرده اند‪ .‬در واقع بھائيان ايران در ھمان سال اول که آزار و اذيت آنھا شروع شد‪ ،‬مسئله را به جوامع بين المللی‬
‫نکشاندند چون می خواستند به رژيم فرصت بدھند تا ظلم خود را جبران کند‪ .‬در سلسله ی پھلوی نيز به طور منظم‬
‫ھمين روش انجام شد‪ .‬بھائيان معتقدند اين روش باعث محافظت دين بھائی در درازمدت می شود‪.‬‬
‫اگر با ديدگاھی آرمانی نگاه کنيم‪ ،‬شايد بتوان گفت جريان مشقات بھائيان در ايران فايده ھای مھمی برای دين‬
‫بھائی داشته است‪ ،‬اگرچه بھای سنگينی در عوض اين فايده پرداخت شد‪ .‬ھمه ی دنيا به تالشھايی که برای کم کردن‬
‫شدن مأموران دولتی‪ ،‬دانشگاھيان‪ ،‬رسانه ھا و عموم مردم در ھمه‬ ‫ِ‬ ‫رنجھای بھائيان می شد توجه کردند و اين باعث آگاه‬
‫جا‪ ،‬از ماھيت دين بھائی و ھدفھا و تعاليم آن شد‪ .‬ماھيت و نوع مسائلی که در دين بھائی مطرح است‪ ،‬شخصيت صلح‬
‫پيشرو جامعه ی بھائی را نشان می دھد‪ .‬بھائيان بيرون ايران نيز تجربه ی جالبی داشتند‪ :‬آنھا ھمگی با ھم از‬ ‫ِ‬ ‫طلب و‬
‫برابر حمالت وحشيانه و بی دليل دفاع کردند؛ بی شک اين مطلب تاثير قوی و استحکام بخشی بر‬ ‫ِ‬ ‫ھمدينان خود در‬
‫ايمان بھائيان دنيا داشته است‪ .‬باالتر از ھمه‪ ،‬توانايی قھرمانانه ی بھائيان ايران برای فداکردن خودشان دليل قانع کننده‬
‫ای بود که نشان می داد انگيزه ی روحانی ديانت بھائی به ھيچ وجه کم نشده است‪ .‬يک بار ديگر ضرب المثل قديمی‬
‫تلويزيونی دنيا‪.‬‬
‫ِ‬ ‫"خون شھيد بذر و دانه ی دين و ايمان است" اثبات شد‪ ،‬اما اين بار در مقابل دوربينھای‬
‫آزار‬
‫ِ‬ ‫آزار و اذيت بھائيان به جامعه ھای مسلمان محدود نمی شود‪ .‬مثل بقيه ی اديان‪ ،‬بھائيان نيز مورد‬
‫دينی‬
‫ِ‬ ‫مراسم‬ ‫رژيمھای ديکتاتوری قرار گرفتند‪ .‬در آلمان نازی نيز امر بھائی را به طور رسمی محکوم شد و فعاليتھا و‬
‫آن ممنوع شد‪ .‬علت اصلی مخالفت نازی ھا با دين بھائی‪ ،‬وجود تعليم يگانگی نژاد بشری در دين بھائی است‪ .‬در‬
‫کشورھای کمونيستی امر بھائی کامالً سرکوب شد‪ .‬طبق نظريه ی مارکسيسم‪ ،‬خدا و روح منطقی وجود ندارند‪ .‬اين‬
‫نظريه‪ ،‬تمام مسائل تاريخ اجتماعی بشر را با فلسفه ی ماديگرايی توضيح می دھد‪ .‬با توجه به اين مطالب‪ ،‬نظريه ی‬
‫مارکسيسم بدون تحقيق درباره ی ديانت بھائی‪ ،‬وجود آن را ناديده می گيرد‪ .‬در دنيای مارکسيستی جايی برای اديان‬
‫الھی وجود ندارد‪ .‬در اتحاد جماھير شوروی‪ ،‬تعدد بسيار زيادی از بھائيان دستگير شدند و سرانجام به سيبری تبعيد‬
‫شدند؛ موسسات بھائی تعطيل شدند؛ ادبيات و آرشيو بھائی مصادره شد؛ و تمام فعاليتھای تبليغی جامعه ی بھائی ممنوع‬
‫شد‪ .‬مشرق االذکار عشق آباد که اولين مشرق االذکار بھائی بود‪ ،‬برای استفاده ی دولت توقيف شد‪ ٣٤١.‬درجه ی سرکوب‬
‫ديانت بھائی در کشورھای کمونيستی مختلف فرق می کرد‪ ،‬ولی در تمام اين کشورھا وجود جامعه ی بھائی مدام تحت‬
‫‪٣٤٢‬‬
‫فشار و محدوديت شديدی بود‪.‬‬
‫مثل تمام جنبه ھای ديگر زندگی در کشورھای بلوک شرق‪ ،‬وضعيت بھائيان نيز با فروپاشی ديوار برلين‬
‫کامالً عوض شد‪ .‬از حدود ‪ ،١٢٨٠‬محفلھای روحانی ملی جديد در کشورھای اين منطقه به وجود آمدند‪ ،‬تعداد محفلھای‬
‫روحانی محلی اين منطقه روز به روز زيادتر می شوند و فعاليتھای جدی برای ترجمه و چاپ به راه افتاده که آثار‬
‫بھائی به زبانھای مختلف اين منطقه منتشر شوند‪.‬‬
‫سرانجام از طرف نمايندگان مسيحيت سنتی‪ ،‬به ويژه مبلغينی که به کشورھای خود بازگشته بودند‪ ،‬به جامعه‬
‫ی بھائی به صورت مداوم حمله شده است‪ ٣٤٣.‬ھيچ کدام از مکانھای فعاليتھای مبلغان مسيحی به اندازه ی خاور نزديک‬
‫و شرق ميانه بی حاصل و مايوس کننده نبود‪ .‬بيش از ھفتاد سال پيش ادوارد براون اشاره کرد که تعدادی از مبلغان‬
‫مسيحی که در تالشھای تبليغی خود شکست خورده اند‪ ،‬ازموفقيتھای بھائيان در زمينه ی تبليغ در ھمان مناطق ناراحت‬

‫‪ ٣٤٠‬مراجعه کنيد به ‪Douglas Martin, “The Case of the Bahai Minority in Iran,” Bahai World, Series II, vol.1, (Haifa:‬‬
‫‪Bahai World Centre, 1993) pp.247-271.‬‬
‫‪ ٣٤١‬اين مشرق االذکار در نيمه ی دوم قرن ‪ ١٣‬ساخته شد‪ .‬مسئوالن شوروی سرانجام آن را تخريب کردند‪.‬‬
‫‪ ٣٤٢‬برای اطالع از تجربه ی جامعه ی بھائی در رژيم نازی و کمونيسم به کتاب قرن بديع اثر شوقی ربانی مراجعه کنيد‪.‬‬
‫‪ ٣٤٣‬برای مثال مراجعه کنيد به‬
‫;‪S.G.Wilson, Bahaism and Its Claims‬‬
‫;‪J.R . Richards, The Religion of the BAhais‬‬
‫)‪W. M. Miller, Bahaism: Its Origins and Teachings (New York, Chicago: Fleming H. Revell Company, 1931‬‬
‫مقاالت مختلفی از ‪ R.P. Richardson‬در مجله ی مقايسه ای اديان به نام ‪Open Court‬مثل‪:‬‬
‫)‪“The Persian Rival to Jesus…” (August 1915‬و‬
‫)‪”The Precursor, The Prophet and The Pope” (October 1915‬‬

‫‪١١١‬‬
‫و خشمگين شده اند‪ .‬وقتی امر بھائی در کشورھای غربی و بين افرادی که قبالً مسيحی بوده اند‪ ،‬پيشرفت کرد‪ ،‬اين‬
‫دشمنی بيشتر شد‪ .‬به اين دليل‪ ،‬مبلغان مسيحی دست به دست ھمکاران مسلمان خود دادند و ھمراه آنان مطالب تند و‬
‫طعنه آميز درباره ی محرکھا و فعاليتھای بھائی چاپ کردند‪ .‬دينی که در شرق مورد آزار و اذيت ھای وحشيانه قرار‬
‫گرفته بود‪ ،‬حاال در غرب دکترين ھا و نظريات جديدی درباره ی تاريخ و تعاليم آن داده می شد که سعی می کرد اين‬
‫‪٣٤٤‬‬
‫دين را دشمن مسيحيت معرفی کند‪.‬‬
‫حمالت سازماندھی شده ی کليساھای مسيحی عليه امر بھائی در آلمان بسيار شديد بوده است‪ .‬در ‪١٩۵٣‬م‪.‬‬
‫)‪١٣٣٢‬ه‪ .‬ش‪ ،(.‬جامعه ی بھائيان آلمان می خواست در قطعه زمينی در فرانکفورت‪ ،‬اولين مشرق االذکار قاره ی اروپا‬
‫را بسازد‪ .‬کليساھای پروتستا ِن محل جلساتی برای اعتراض ترتيب دادند؛ بعداً مسئوالن کاتوليک رم محل نيز به آنھا‬
‫پيوستند‪ .‬اين فشار جامعه ی بھائی را مجبور کرد که ‪ ۶‬سال تالش کنند تا جواز ساخت مشرق االذکار را بگيرند‪.‬‬
‫سرانجام اين حمالت نه تنھا نتيجه نداد‪ ،‬بلکه باعث پيشرفت بيشتر امر بھائی شد‪ .‬وقتی جامعه ی بھائی جواز‬
‫ساختن مشرق االذکار را گرفت‪ ،‬در سال ‪١٩۵٩‬م‪ (١٣٣٨) .‬طرح پيشنھادی مھندس بزرگ تِئوتو ُر ُکلی پذيرفته شد و‬
‫در سال ‪١٩۶٣‬م‪١٣۴١-٢) .‬ه‪.‬ش‪ (.‬ھزاران بھائی اروپايی در ساختن مشرق االذکار رسما ً با اھداء تبرّعات خود‬
‫مشارکت جُستند‪ .‬در اين جا نيز مثل ساير موارد‪ ،‬تعصب دشمنان دين بھائی باعث ھمدردی عمومی با جامعه ی بھائی و‬
‫نشر مقاالت در روزنامه ھا و نطقھايی در راديو شد‪ .‬نتيجه آن شد که مردم آلمان بيشتر از ھر وقت ديگری با ماھيت و‬
‫تعاليم دين بھائی آشنا شدند‪.‬‬
‫در سال ‪١٩٨١‬م‪ .‬دکتر کورت ھوتن‪ ،‬رئيس آژانس تبليغات پروتستانی‬
‫‪ Evangelische Zentralstelle für Weltanschauungssragen‬و نويسنده ی مقاالت ضد بھائی گوناگون از‬
‫نوشته ی عجيب فردی به نام فرانچسکو فيچيکيا استفاده کرد‪ .‬رفتار فيچيکيا باعث شد از امر بھائی خارج شد‪ .‬او با‬
‫رفتارش نشان داد که می خواھد به شھرت عمومی امر بھائی صدمه بزند و نوشته اش کامالً از سر دشمنی و‬
‫سودجويانه بود‪ .‬اگرچه نويسنده ھيچ مدرک وگواھی معتبر مربوط به موضوع نداشت‪ ،‬ولی آژانس ‪Zentralstelle‬‬
‫نسخه ای از اين کتاب را چاپ کرد و به تعداد بسيار پخش نمود و آن را يک تحقيق دانشگاھی و علمی جلوه داد‪.‬‬
‫سرانجام سه دانشمند بھائی آلمانی کار پرزحمت پاسخ دادن به تمام بحث و جدلھا و ادعاھای جعلی کتاب را‬
‫‪ Olms Verlag‬اين‬ ‫انجام دادند‪ .‬نتيجه ی کار کتابی شد به نام ‪ .Desinformation als Methods‬انتشارات‬
‫ب بيش از ‪ ۶٠٠‬صفحه ای با جزئيات کامل و مستند خود‪ ،‬يک منبع گرانبھا برای جامعه ی‬ ‫پاسخ را منتشر نمود‪ .‬اين کتا ِ‬
‫بھائی است‪ ٣٤٥.‬مثل بحرانی که در مورد ساختن مشرق االذکار فرانکفورت به وجود آمد‪ ،‬حمله ھايی که با چاپ نوشته‬
‫ھای ضد بھائی انجام شد باعث شد تالشھای بھائيان در زمانی کوتاه به چنان موفقيتی برسد که شايد به تنھايی نمی شد به‬
‫آن رسيد‪ .‬بحثھای ضد بھائی که پيش آوردند توجه جامعه ی دانشمند آلمان را به مفاھيم اصلی و تاريخ و عقايد واقعی‬
‫جلب کرد و اعتبار و ارزش دشمنان امر بھائی را شديداً زير سوال بُرد‪.‬‬
‫بحران ديگری در منطقه ای ديگر ايجاد شد که مقام جامعه ی بھائی را در آلمان محکم تر کرد‪ .‬مدير قانونی‬
‫بخش توبين ِگن به محفل روحانی بھائی حق تشکيل نداد چون سيستم سه مرحله ای موسسات بھائی تاحدودی با‬ ‫ِ‬ ‫دادگاه‬
‫مقررات قانونی آلمان ناسازگار بود‪ .‬محفل روحانی ملی آلمان ازديوان عالی فدرال قانون اساسی کشور خواست به‬
‫ت مذکور اعالم کرد که نظم اداری بھائی جزئی جدانشدنی از دين بھائی‬ ‫موضوع رسيدگی کند‪.‬تصميم برجسته ی ھيئ ِ‬
‫است و نبايد اينچنين محدوديت قانونی برای آن قائل شد‪.‬‬
‫در سرزمينی که کليساييان می خواستند موقعيت امر را به عنوان يک دين شناخته شده زير سوال ببرند‪،‬‬
‫سخنان قاضی خيلی مھم بود‪:‬‬
‫در پرونده ی جاری الزم نيست بيش از اين در مورد اين موضوع بررسی کرد‪ ،‬زيرا شخصيت امر‬
‫بھائی به عنون يک دين و شخصيت جامعه ی بھائی به عنوان يک جامعه ی دينی‪ ،‬در زندگی روزمره‪ ،‬در‬
‫‪٣٤٦‬‬
‫فرھنگ‪ ،‬و در نظر عموم مردم و علم معيارھای اديان آشکار است‪.‬‬
‫اگرچه اين پيروزی ھا برای جامعه ی بھائی آلمان و جاھای ديگررضايت بخش ھستند‪ ،‬ولی شدت عملياتی که‬
‫سازمانھای کليسايی عليه دين بھائی اجرا کردند‪ ،‬کينه ی عميقی را نشان می داد که ممکن است در آينده به شکلھای‬
‫ديگری ظاھر شود‪.‬‬

‫‪ ٣٤٤‬برای مثال‪ ،‬رابرت ريچارد سون در مقاله ی ”‪ “The Precursor, The Prophet and The Pope‬در مجله ی ‪ Open Court‬جلد‪٣٠‬‬
‫)نوامبر ‪ (١٩١۶‬صفحه ی ‪ ۶٢۶‬درباره ی عقيده ی بھائی که می گويد مظھر ظھور الھی مصون از خطا )معصوم( است صحبت می کند‪" :‬اين‬
‫عقيده می تواند زيان آورترين تعليم دينی به شمار آيد که بشر تا حاال جرئت کرده مطرح نمايد‪ -‬ھمان تعليمی که محرک اساسينھا* بوده است‪.‬‬
‫بابيان و بھائيان از کوچک و بزرگ ھمواره اين عقيده را قبول داشته اند‪".‬‬
‫* فرقۀ مذھبی حسن صبّاح يا )ح ّشاشين(‪ ،‬گروھی از مسلمانان متعصب در سوريه و ايران که می خواستند صليبيون را ترور کنند‪.‬‬
‫‪١٩٩۵ ٣٤٥‬؛ نويسندگان اودو شفر‪ ،‬اولريک گول ِمر‪ ،‬ني ُکال توفيق‪.‬‬
‫‪ ٣٤٦‬ديوان فدرال قانون اساسی‪ ۵ ،‬فوريه ‪١٩٩١‬م‪.‬؛ ‪.2BvR-263/86‬‬

‫‪١١٢‬‬
‫اين مخالفتھا چالشھای جديد پيش روی امر بھائی را نشان می دھند‪ ،‬چالشھايی که در اثر توسعه ی فعاليتھای‬
‫جامعه ی بھائی و جلب توجه بيشتر مردم به جامعه ی بھائی به وجود می آيند‪ .‬روح و روش پاسخھای جامعه ی بھائی‬
‫به اين حمالت ھم بر تصوير امر بھائی در انظار جھانيان تاثير بسياری می گذارد و ھم بر کيفيت زندگی بھائيان‪.‬‬
‫حفظ وحدت جامعه ی بھائی‪ ،‬پاسخ به حمالتی که به امر بھائی می شود و شرکت اکثر بھائيان در فعاليتھای‬
‫توسعه ی جامعه ی بھائی‪ ،‬به تنھايی ھدف حضرت بھاءﷲ را تامين نمی کنند‪ ،‬و احتماالً نوع بشر نيز کامالً نخواھد‬
‫پذيرفت که ظھور بھائی پاسخگوی نيازھای آينده ی بشری است‪ .‬بشر فقط در صورتی اين حقيقت را می پذيرد که روح‬
‫جديد و روش زندگی و ويژگيھای جديد و جذابتری در زندگی بھائيان و رفتارشان مشاھده کند‪ .‬شوقی ربانی بارھا‬
‫فرمود‪:‬‬
‫ّ‬
‫"فقط و فقط يک عامل‪ ،‬بدون ترديد و به تنھائی‪ ،‬نصرت و غلبه ی مسلم و قطعی اين امر اقدس‬
‫ابھايی را تضمين و تامين خواھد کرد و آن حد و اندازه ای است که مرآت حيات درونی فردی و شخصيت‬
‫پنھانی خصوصی ما‪ ،‬در زمينه ھا و عرصه ھای متنوع و متعدد خود‪ ،‬شکوه و عظمت اصول و مبادی ازليه‬
‫‪٣٤٧‬‬
‫ی ابديه ای را که مظھر کليه ی الھيه‪ ،‬اعالن و ابالغ فرموده‪ ،‬منعکس و متجلی نمايد‪".‬‬
‫بيشتر آن چيزھايی که جامعه ی مدرن به آن توجه می کند‪ ،‬چاره ی‬ ‫ِ‬ ‫شکی نيست که جامعه ی بھائی برای‬
‫جالبی دارد‪ .‬از اولين روزھای پيدايش دين بھائی‪ ،‬شخصيت بھائيان عموما ً تحسين و تعريف عموم را برانگيخته است‪.‬‬
‫ادوارد گرانويل براون در قرن ‪ ١٣‬آنچه را ديده اين طور شرح می دھد‪:‬‬
‫اغلب شنيده ام که کشيشھای مسيحی از موفقيت شگفت انگيز مبلغان بابی ]يعنی بھائی[ و شکست‬
‫تقريبا ً کامل خود حيرت می کردند‪...‬به نظر من‪ ،‬پاسخ به روشنی خورشيد ظھر است‪] .‬در ادامه بعضی‬
‫نظرات انتقادی خودش را درباره ی جنبه ھای خاصی از فرقه گرايی مسيحی می آورد[‪....‬‬
‫خلوص کامل بابيان‪ ،‬ناديده گرفتن و نترسيدن از مرگ و شکنجه ای که به خاطر دينشان تحمل می‬
‫راستی دينشان‪ ،‬رفتار تحسين آميز آنھا در برابر بشر و مخصوصا ً در برابر‬
‫ِ‬ ‫کنند‪ ،‬اعتقاد محکم و قطعی آنھا به‬
‫‪٣٤٨‬‬
‫ھمدينانشان‪ ،‬در نظر ناظران غربی‪ ،‬قوی ترين دالئلی ھستند که نظر ديگران را به بابيان جلب می کنند‪.‬‬
‫امروزه نيز ناظران ديانت بھائی‪ ،‬جامعه را به ھمان اندازه تحسين می کنند‪ .‬نمايش کامل يگانگی نژاد بشری و‬
‫نفی نژادپرستی در جامعه ی بھائی که تقريبا ً افرادی از ھمه ی نژادھا در آن حضور دارند‪ ،‬خودداری کامل از بحث و‬
‫جدل دينی يا انتقاد از اديان ديگر‪ ،‬آزادی از لکه ھای رسوايی اخالقی و مالی که نھضتھای دينی امروزی اکثراً به آن‬
‫دچار ھستند‪ ،‬نشر پيام بھائی بدون اين که به زور و فشار بخواھند عقيده ی خود را به ديگران بقبوالنند‪ ،‬و شھرت‬
‫عمومی جامعه ی بھائی به مھمان نوازی‪ -‬ھر کدام از اينھا در پايه گذاری احترام ھمگان به جامعه ی بھائی نقش داشته‬
‫اند‪.‬‬
‫به ھر حال‪ ،‬با توجه به بحران ھای فزاينده در امور انسانی‪ ،‬امروزه جامعه ی بھائی چالش بزرگی دارد تا‬
‫الگويی برای تغييرات اساسی اجتماعی ارائه کند‪ .‬مثالً در کشورھای غربی‪ ،‬مردم منتظرند ببينند که آيا خانواده ی بھائی‬
‫شروع جديدی را نشان می دھد؛ آنھا توجه دارند که تا چه حد جامعه ی جوان و کودک بھائی پندھا و دستورات حضرت‬
‫بھاءﷲ را در زندگی و ديدگاه ھای خود منعکس می کنند‪ .‬در افريقا‪ ،‬ھنوز قبيله گرايی وجود دارد و تالشھای نھضتھای‬
‫سياسی و دينی را که می خواھند شرايط ايجاد جامعه ی جديدی را فراھم کنند‪ ،‬خنثی می کند‪ .‬آيا جامعه ھای بھائی آن‬
‫قوی‬
‫ِ‬ ‫کشورھا می توانند از عھده ی اين مشکالت برآيند؟ در بسياری از فرھنگھای آسيايی‪ ،‬با وجود برنامه ھای‬
‫آموزشی‪ ،‬زنان ھمچنان در مقام اجتماعی پايينی که قرنھا داشته اند باقی مانده اند‪ .‬گرچه جامعه ھای بھائی در از بين‬
‫بردن اين وضع گامھای بزرگی برداشته اند‪ ،‬اما آيا تعاليم حضرت بھاءﷲ در مورد تساوی زن و مرد‪ ،‬می تواند چنان‬
‫در اين جامعه ھا نفوذ کند که به زنان فرصت بدھد نقش متحول کننده ی جديد را که حضرت بھاءﷲ پيش بينی فرمود در‬
‫جامعه ايفاء کنند؟‬
‫سرانجام‪ ،‬آيا جامعه بھائی می تواند ثابت کند عقايد بھائی حالل مشکالت اقتصادی کنونی است‪ ،‬مشکالتی که‬
‫زندگی اجتماعی و روحانی بشر را فلج کرده است؟ اخيراً در بسياری از کشورھای جھان سوم‪ ،‬در بعضی از مناطق‪،‬‬
‫اکثر جمعيت را بھائيان تشکيل می دھند و محفلھای روحانی محلی در اين مناطق مستقيما ً با اين چالش روبرو ھستند‪.‬‬
‫المللی سال ‪ ،١٣۶٢‬اعالم کرد که يک دفتر جديد توسعه ی اجتماعی و اقتصادی ايجاد‬ ‫ِ‬ ‫بيت العدل اعظم در کانونشن بين‬
‫شده است‪ .‬جامعه ھای بھائی تشويق شدند که پروژه ھای بسياری را در "سطح مقدماتی و مردمی" شروع کنند که در‬
‫آنھا تعاليم اجتماعی و اقتصادی حضرت بھاءﷲ به کار رود‪ .‬نشريه ی باکيفيت بين المللی بھائی نام ‪ One Country‬اين‬
‫فعاليتھا را بررسی می کند‪ .‬اين نشريه به زبانھای انگليسی‪ ،‬فرانسوی‪ ،‬اسپانيايی‪ ،‬چينی‪ ،‬روسی و آلمانی منتشر می شود‬
‫و در جامعه ی غير دولتی )‪ ،(nongovernmental community‬خوانندگان بسياری دارد‪ .‬روشن است که جامعه ی‬
‫بھائی مشغول يادگيری از راه تجربه در امور اقتصادی است و تنھا يک سيستم عقيدتی ارائه نمی کند‪ .‬اين فعاليتھا جزئی‬
‫ت آينده می طلبد‪.‬‬‫از زندگی جامعه ی بھائی است‪ .‬اين جنبه از زندگی جامعه ی بھائی بررسی دقيقی را در سالھای سخ ِ‬

‫‪ ٣٤٧‬انوار ھدايت‪ ،‬ص‪.۴۶٠‬‬

‫‪٣٤٨‬مقدمه ی ادوارن براون بر کتاب ”‪ “Life and Teachings of Abbas Effendi‬نوشتۀ مايرون اچ‪ .‬فِلپس ‪ ،‬صص ‪.xv-xx‬‬

‫‪١١٣‬‬
‫چنين چالشھايی روحيه ی قھرمانی و اشتياق جامعه ی بھائی را در سالھای پايانی قرن بيستم محک می زند و‬
‫اين روحيه را تا حد اعالی آن ظاھر می کند‪ .‬به خصوص‪ ،‬نيرويی که در جامعه ی جھانی بھائی وجود دارد و می تواند‬
‫اين جامعه را الگوی اجتماعی جديدی قرار دھد‪ .‬در سالھای آينده بھائيان دليل خوبی دارند برای اين که عميقتر در اين‬
‫امتياز رسالت خود را نسبت به رسالت انبيای گذشته بيان‬ ‫ِ‬ ‫بيان حضرت بھاءﷲ تفکر کنند؛ حضرت بھاءﷲ در اين بيان‬
‫می کند‪ .‬می فرمايد‪:‬‬
‫‪٣٤٩‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫"انّه )مسيح( قال تعاليا ِالج َعلکما َ‬
‫صيّادَی االنسان و اليوم يقول تعالوا لِنَج َعلکم ِعلة حيوة العالم‪".‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫]ترجمه‪ :‬ھمانا او )مسيح( فرمود بياييد شما دو نفر تا شما را شکارچی انسان قرار دھم و امروز می گويد‬
‫بياييد تا شما را علت حيات و زندگی عالَم قرار دھيم‪[.‬‬

‫‪" ٣٤٩‬منتخباتی از آثار حضرت بھاءﷲ" صص ‪.۵ – ۴‬‬

‫‪١١٤‬‬
 ‫ضميمه‪ :‬ادوارد گرانويل براون‬

‫نام ادوارد گرانويل براون در تاريخ‬

‫قرن اوّل بھائی جايگاھی خاصی دارد‪ .‬در دھه‬
‫ی ‪١٨٨٠‬م‪ .‬که در دانشگاه کمبريج علوم‬
‫پزشکی می خواند‪ ،‬نظر وی به "تاريخ و‬
‫ادبيّات فارس)ايران(" جلب شد و در تمام طول‬
‫عمر به تحقيق در آن ادامه داد‪ .‬اين امر باعث‬
‫شد او به تحقيق در نھضت بابی بپردازد‪ .‬براون‬
‫برای اولين بار در تحقيق معتبر ژوزف آرتور‬
‫دوگوبينو‪ ،‬کتاب "مذاھب و فلسفه ھای آسيای‬
‫مرکزی"‪ ،‬با نھضت بابی روبرو شد‪ .‬پس از آن‬
‫درسالھای ‪ ١٨٨٨ – ١٨٨٧‬به ايران سفر کرد‪.‬‬
‫اين سفر سبب شد براون شروع کند به جمع‬
‫آوری کردن و ترجمه کردن آثار مھ ّم دين بابی‬
‫و بھائی‪ ،‬و نيز انجام دادن تحقيقات علمی‬
‫فراوانی در اين زمينه‪ .‬بسياری از اين آثار تحت‬
‫نظر مؤسّسۀ سلطنتی آسيائی چاپ و منتشر شده‬
‫است‪.‬‬
‫تحقيقات براون سرانجام او را به‬
‫فلسطين کشانيد و در آن جا در سال ‪ ،١٨٩٠‬دو‬
‫سال قبل از درگذشت حضرت بھاءﷲ چھاربار‬
‫ايشان را زيارت و با ايشان مصاحبه نمود‪.‬‬
‫براون که بسيار باھوش و آرمانگرا بود‪ ،‬به‬
‫ش ّدت و به صورت غيرقابل مقاومتی مجذوب داستان قھرمانی دين جديد شد‪ .‬اين تاثير را می توان در مقدمه ی ترجمه ی‬
‫براون از مقاله ی شخصی سياح‪ ٣٥٠‬نوشته ی حضرت عبدالبھاء و نيز در مقاله ی طوالنی او به نام "بابيت" که در مجله‬
‫ی سيستم ھای مذھبی جھان‪ ٣٥١‬چاپ شد‪ ،‬ديد‪.‬‬

‫متأسّفانه با گذشت زمان‪ ،‬کارھای محقّقانه ی براون با اغراض مختلف سياسی دوران ويکتوريَن آميخته شد‪.‬‬
‫براون به خاطر عالقه ای که به مردم ايران داشت‪ ،‬اميدوار بود آنان را از نادانی و استبداد سلطه ی دوگانه ی علمای‬
‫شيعه و پادشاھان قاجار آزاد کند‪ .‬در نتيجه‪ ،‬براون طرفدار "نھضت مشروطه خواھی" ايران شد‪ ٣٥٢.‬براون در اروپا‬
‫برای اين نھضت پول جمع کرد‪ ،‬به نمايندگی آنھا به سخنرانی پرداخت و خانۀ خود را در کمبريج مح ّل مالقات و‬
‫قرارگاه تبعيديان ايرانی قرار داد‪ .‬طرفداری از سياست آزاديخواھی وی را به ملّی گرائی افراطی کشانيد‪ .‬مشروطه‬
‫خواھان ايران در دايرۀ حکومت امپرياليستی بريتانيا بصورت متّفقين طبيعی عليه روسيّۀ تزاری که از شاھان قاجار‬
‫طرفداری می نمود‪ ،‬درآمدند‪.‬‬
‫براون چون جامعۀ بھائی را )يا بگفتۀ خود وی که ھمواره آن را تکرار می کند بابی ھا( ھمبسته ترين نيروی‬
‫مترقّی ايران می دانست‪ ،‬انتظار داشت که آنان رھبری دگرگونی سياسی و اجتماعی کشور را بعھده بگيرند‪ .‬چون‬
‫بھائيان از ھرگونه دخالت در مخاصمات ملّی و يا بين المللی خودداری کردند‪ ،‬براون نااميد شد‪ .‬علت آن بود که حضرت‬
‫بھاءﷲ دين بھائی رسالتی الھی می دانست که حضرت باب مسير رسيدن به آن را ھموار فرمود و نمی پذيرفت که اين‬

‫‪ ٣٥٠‬ادوارد گرانويل براون‪ ،‬مقاله ی شخصی سياح‪.‬‬

‫‪ ٣٥١‬ادوارد گرانويل براون‪.“Babism” in Relious Systems of the World ،‬‬
‫‪ ٣٥٢‬مشروطه خواھان که متفقين عجيبی از روحانيون شيعه ی روشن فکر و سياسيون دنيوی راديکال بودند و طاليه داران نھضت انقالبی بودند‬
‫که سرانجام آيت ﷲ خمينی را در ‪ ١٣٥٧‬به قدرت رساند‪.‬‬

‫‪١١٥‬‬
‫دين جھانی را به حد ھواداری از تعصّبات سياسی تقليل دھد‪ .‬ناخشنودی براون را می توان از مطالبی که در بارۀ تعليم‬
‫حضرت بھاءﷲ راجع به "وحدت عالم انسانی" نوشته‪ ،‬به خوبی احساس کرد‪:‬‬
‫"اھداف ديانت بھائی بعقيدۀ من بيش از آن جھانی و بين المللی است که بتواند خدمتی به تجديد حيات سياسی‬
‫)ايران( بنمايد‪ .‬بھاء ﷲ می گويد "ليس الفخر لمن يحبّ الوطن بل لمن يحبّ العالم" البتّه اين بيان بغايت زيبا است ولی در‬
‫‪٣٥٣‬‬
‫حال حاضر ايران به مردانی احتياج دارد که حبّ وطن را به ھرچيز ديگر ترجيح دھند"‪.‬‬
‫ع ّدۀ کمی از بابيان البتّه‪ ،‬با اشتياق و عالقه حاضر شدند که نقش سياسی خود را آن طور که براون در نظر‬
‫داشت ايفاء نمايند‪ .‬اينان اَزَليھايی بودند که در آن زمان رھبر پيشين خود ميرزايحيی را در تنھائی تبعيدگاه جزيرۀ قبرس‬
‫رھا نموده و ناگھان به ايدئولوگھا و روزنامه نگاران و عوامل زيرزمينی سياسی تبديل شدند‪ ٣٥٤.‬اين اشخاص در جريان‬
‫فعّاليت ھای خود به مکاتبات دوستانه با براون ادامه داده و آن طور که براون گفت قابل اعتمادترين ھمکاران براون‬
‫شدند‪ .‬اين افراد که اشتياقی شديد به احراز مقامات سياسی داشتند و حضرت بھاءﷲ آنھا را از به کاربردن ميراث‬
‫حضرت باب برای اين منظورمنع کرده بود‪ ،‬اسناد و مطالبی را که منبع اصلی تحقيقات بعدی براون بشمار می رفت‬
‫‪٣٥٥‬‬
‫برای وی تھيّه نمودند‪.‬‬
‫نتيجه از نقطه نظر پژوھشی تأسّف آور بود‪ .‬فصل ازليھا در تاريخ بھائی نقشی زودگذر داشت و اسناد معتبری‬
‫که براون شديداً به آن تکيه کرده بود بزودی اعتبار خود را از دست داد و مغشوش و مقلوب از کار درآمد‪ ٣٥٦.‬نکته ی‬
‫تاسف اور مھم اھميتی بود که براون برای سند عجيبی که در‪ ١٨٩٢‬بين مقاالت کنت دو گوبينوی فقيد پيدا کرد قائل بود‪.‬‬
‫او بعداً اين سند را به نام محرمانه ی فارسی آن ‪ ،‬کتاب نقطه الکاف چاپ نمود‪ .‬ماجرای کامل آن در حد اين يادداشت‬
‫نمی گنجد‪ ،‬اما اين موضوع شايان توجه است چون درمنحرف شدن موقتی براون از ريشه ھای بھائی موثر بود‪.‬‬
‫نقطه الکاف به ظاھر يک تاريخ از نھضت بابی بود و براون آن را به شھيد محترم بابی‪ ،‬حاجی ميرزا جانی‬
‫نسبت می داد که چھل سال پيش‪ ،‬در ‪ ،١٨۵٢‬اعدام شده بود و مشھور بود که حاج ميرزا جانی خاطرات شخصی خود‬
‫را از بعضی از اتفاقاتی که در آنھا درگير بوده نوشته است‪ .‬تنھا مدرک براون برای اين ادعا ميرزا يحيی بود‪ ،‬ميرزا‬
‫يحيی که اخيراً اعتبار خود را بين ھمدستانش از دست داده بود؛ خو ِد متن نام نويسنده را ذکر نکرده بود‪.‬‬
‫اگرچه به نظر می رسيد گزيده ھايی از يادداشتھای گم شده ی حاج ميرزا جانی در اين متن به کار رفته بود‪،‬‬
‫ولی بايد براون می فھميد که شھيد جانی نمی توانسته نويسنده ی نقطه الکاف باشد‪ .‬به جز شواھد داخلی‪ ،‬اشاره ھايی نيز‬
‫به اتفاقات سالھای ‪ ١٨۵٣-١٨۵۴‬در آن شده بود‪ ،‬يعنی بيش از يک سال پس از شھادت شھيد جانی‪ .‬به عالوه دليل کافی‬
‫وجود دارد که نشان دھد نسخه ی نھايی در حدود اوايل دھه ی ‪ ،١٨۶٠‬جمع آوری شده و يک کپی از آن بدون نام و‬
‫نشان به پاريس‪ ،‬به کنت دوگوبينو يا بيبليوتک ناسيونال)کتابخانه ی ملی( فرستاده شده بود و در کلکسيون کتابھای او‬
‫قرار گرفته بود‪ .‬اين مجموعه در کتاب کنت دوگوبينو به نام مذاھب و فلسفه ھای آسيای مرکزی)چاپ ‪ (١٨۶۵‬ذکر نشده‬
‫بود‪ ،‬کتابی که مسلما ً بايد از اين سند به عنوان يک منبع کليدی استفاده می کرد‪ ٣٥٧.‬يک محقق بھائی بزرگ به نام ميرزا‬
‫ابوالفضل گلپايگانی که زمانی روی يک کپی از کتاب اصلی ميرزا جانی کار کرده بود‪ ،‬بی پرده اعالم کرد که نقطه‬
‫الکاف اثر ميرزا جانی نيست‪.‬‬
‫چون در اين کتاب ميرزا يحيی بسيار تحسين شده و رھبری حضرت بھاءﷲ را در حوادثی که به نظر می رسد‬
‫کتاب آنھا را روايت می کند‪ ،‬بد می داند‪ ،‬ممکن است اين کتاب تالش طرفداران يحيی باشد که می خواسته اند نقش‬
‫کمرنگ يحيی را در اواخر دھه ی ‪ ١٨۶٠‬محکم کنند‪ .‬شخصيت نامانوس بعضی از مندرجات دينی کتاب‪ ،‬وفادارانه‬
‫ديدگاھھای مشھور يحيی را منعکس می کند و اعتماد بيشتری به اين تصور می بخشد‪ .‬تحقيقاتی بسياری الزم است که‬
‫رمز اصل اين سند گشوده شود‪.‬‬
‫با اين وجود‪ ،‬براون نقطه الکاف را تاريخ معتبری از حوادثی می دانست که عميقا ً به آنھا عالقه داشت‪.‬‬
‫برخالف تمام شواھد عينی که وجود داشت‪ ،‬يه نظر می رسد ھمدستان ازلی‪ ،‬براون را تشويق کرده اند که باور کند‬
‫جامعه ی بھائی عمداً اين سند را سرکوب کرده است تا تاريخ بابی را طوری از نو تنظيم کند که ادعای حضرت بھاءﷲ‬
‫را تقويت نمايد‪ .‬از بعضی از اشاره ھای خو ِد براون به اين موضوع واضح است که او خود را در موقعيت معاصرين‬

‫‪ ٣٥٣‬ادوارد براون – مق ّدمۀ نقطة الکاف نقل از کتاب "ادوارد براون و امر بھائی" تأليف ايادی امرﷲ جناب حسن باليوزی‪.‬‬
‫‪ ٣٥٤‬ازلی ھا از قبول امر حضرت بھاءﷲ سرباز زده و خود را ھنوز بابی می دانند‪ .‬چنين بنظر می رسد که اکثريّت قريب باتفاق آنان اصوال از‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫ھرگونه عالقۀ مذھبی بريده و بدامان نظريات انقالبی سياسی پناه برده و با علمای اسالمی که زمانی بقتل عا ّم بابيان می پرداختند ھمداستان شده‬
‫اند‪.‬‬
‫‪ ٣٥٥‬دو نفر از رھبران معروف ازلی بنام شيخ احمد روحی و ميرزا آقاخان کرمانی که ھردو با دختران ميرزا يحيی ازدواج کرده بودند و تصّور‬
‫می نمودند که براون تمايلی بحضرت بھاءﷲ پيدا کرده است سعی نمودند که با تھيّۀ اسناد و مدارک جعلی وی را متقاعد سازند که حضرت‬
‫بھاءﷲ مقامی را که متعلّق بميرزا يحيی بوده غصب کرده اند‪ .‬نتيجۀ اقدامات آنانرا می توان در آثار براون بخوبی مشاھده کرد زيرا وی ھمواره‬
‫جامعه ای را که م ّدتھای مديد است بنام بھائی معروف شده در تمام نوشته ھای خود بابی می نامد‪.‬‬
‫‪ ٣٥٦‬برای نمونه به کتاب ھشت بھشت صفحات ‪ ٨۴ -٨٠ – ٣۴ – ٣٣ – ٢١ – ١٩‬و کتاب نقطة الکاف صفحات ‪ ٧٠‬تا ‪ ٨٨‬و مقدمۀ اين کتاب که‬
‫در کتاب "ادوارد براون و امر بھائی" تأليف ايادی امرﷲ جناب حسن باليوزی مورد بحث قرار گرفته مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ ٣٥٧‬اين که دقيقا ً چطور اين متن وارد کلکسيون دوگوبينو شد ھنوز رازی باقی ماند ه است‪ .‬ھيچ شاھدی وجود دارد مبنی بر اين که گوبينو اين‬
‫کتاب را داشته است يا به محتوای آن آشنا بوده است‪.‬‬

‫‪١١٦‬‬
‫خود‪ ،‬از سخنگويان محققين منتقد به اسناد دينی می ديد که ھمزمان داشتند در نسخه ھای مختلف انجيل‪ ،‬نشانه ھايی از‬
‫‪٣٥٨‬‬
‫رقابتھای فرقه ای و حزبی بين مسيحيان اوليه پيدا می کردند‪.‬‬
‫دليل ھر چه بود‪ ،‬نتيجه آن بود که توجھات‪ ،‬از پيشرفتھای مھم در طلوع دين جديد منحرف شوند‪ .‬شايد در‬
‫نتيجۀ ھمين احساس بود که براون بعداً باب مراوده را باجامعۀ بھائی باز کرد‪ .‬با حضرت عبدالبھاء به مکاتبه پرداخت و‬
‫در لندن و پاريس در سال ‪ ١٩١١‬ضمن سفر ايشان به اروپا با ايشان مالقات کرد‪ .‬و عاقبت در ژانويۀ ‪ ١٩٢٢‬شرح‬
‫مبسوطی در مجلّۀ "جامعۀ سلطنتی آسيائی" منتشر ساخت و در آن از رھبر در گذشتۀ جامعۀ بھائی بنام شخص‬
‫بزرگواری ياد کرد که احتماالً نفوذ فوق العاده ای نه تنھا در شرق بلکه در غرب جھان بيش از ھر متف ّکر و مربّی‬
‫آسيائی ديگر در اين زمان داشته است‪.‬‬
‫اوّلين قدم مفيد در ارزيابی سھم براون در تاريخ امر بھائی در سال ‪ ١٩٧٠‬توسّط دانشمند ايرانی مقيم بريتانيا‪،‬‬
‫ايادی امرﷲ‪ ،‬حسن باليوزی با نوشتن کتاب "ادوارد گرانويل براون و آئين بھائی" برداشته شد‪ .‬تحقيقات آينده قطعا ً دست‬
‫آوردھای علمی را که براون با تح ّمل رنج فراوان تھيّه و بجای گذاشته از فعّاليت ھای زودگذر سياسی زمان او به خوبی‬
‫متمايز و مشخص خواھد نمود‪ .‬نتيجۀ اين تحقيقات ھرچه باشد‪ ،‬مطالعه ی ريشه ھای دين بھائی با رعايت تعادل بين‬
‫تحقيقات علمی و احساس محبت‪ ،‬سبب شد يک دانشمند ممتاز غربی نوشته ھائی چنين دقيق از تجربه ھای دست اوّ ل‬
‫خود و مالقات ھای بدون واسطه با بنيانگذاردين بھائی تھيه نمايد‪.‬‬

‫‪ ٣٥٨‬در اين رابطه‪ ،‬براون به پيشنھاد يکی از دوستان نزديکش در خدمات خارجی بريتانيا‪ِ ،‬سر سسيل سپرينگ رايس‪ ،‬اشاره می کند که رابطه‬
‫ی حضرت بھاءﷲ و ميرزا يحيی مثل رابطه ی سينت پُل و سينت پيتر بوده است)با اشاره به اين که اولی مقام دومی را غصب کرد(‪ .‬در‬
‫حقيقت‪ ،‬براون پيش از اين اشاره کرده بود که تنھا رابطه ی بامعنی بين حوادث تاريخ مسيحی و بھائی اين است که حضرت باب برای حضرت‬
‫بھاءﷲ نقشی شبيه نقش يحيی تعميددھنده برای حضرت مسيح را بازی کرد و راه را برای آمدن حضرت بھاءﷲ ھموار ساخت‪ .‬با توجه به اين‬
‫ديدگاه تنھا نقشی که يحيی داشت‪ ،‬نقش يھودای اسخريوطی در تاريخ مسيحی بود‪ ،‬چيزی که برای ازلی ھا و براون جاذبه ای نداشت‪.‬‬

‫‪١١٧‬‬