‫ﻫﻮ‬

‫‪121‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ اﺻﻮل رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬

‫از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ در ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮ‪‬ف اﺳﻼﻣﯽ‬

‫)ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ(‬

‫دﮐﺘﺮ ﺑﯿﮋن ﺑﯿﺪآﺑﺎد‬

 ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫»ﻣﻨﺰﻫﯽ ﺗﻮ ﻣﺎ را داﻧﺸﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﯽ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮﺋﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺣﮑﯿﻢ«‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫آﯾ ﻪ ‪ 32‬ﺳﻮر ه ﺑﻘﺮه‬

‫ﻃﺒﻊ و ﺗﮑﺜﯿﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب و ﺗﺮﺟﻤـﮥ ﺑﺨـﺶ ﯾـﺎ‬

‫ﺗﻤــﺎﻣﯽ آن ﺑــﻪ ﻫــﺮ زﺑــﺎﻧﯽ ﺑــﻪ ﺷــﺮط رﻋﺎﯾــﺖ‬
‫اﻣﺎﻧــﺖ آزاد ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﻋﻼﻗــﻪﻣﻨــﺪان ﺑــﺮاي‬
‫درﯾﺎﻓﺖ آﺧﺮﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮات‬
‫ﺑﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ج‬
 ‫‪Bidabad, Bijan‬‬ ‫ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن ‪-1338‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﺻﻮل رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ در ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮ‪‬ف اﺳﻼﻣﯽ‪) ،‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ( ‪ /‬ﺑﯿﮋن ﺑﯿﺪآﺑﺎد ‪ -‬وﯾﺮاﯾﺶ ‪ -1‬ﺗﻬﺮان‪،1388 ،......:‬‬
‫دوازده‪ 404 ،‬ص‪.‬‬
‫‪ .........‬رﯾﺎل‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻓﯿﭙﺎ )ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﭘﯿﺶ از اﻧﺘﺸﺎر(‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‪ :‬ص‪397-404 :‬‬
‫‪ -1‬ﻋﺮﻓﺎن‪ -2 .‬رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ -3 .‬اﺳﻼم‪ -4 .‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ -5 .‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪-6 .‬‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‪ -7 .‬ﺣﮑﻤﺖ‪ .‬اﻟﻒ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ .‬ب ﻋﻨﻮان‪.‬‬
‫‪.........................‬‬ ‫‪....................................‬‬
‫‪..................‬‬ ‫‪1390‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ اﺻﻮل رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬

‫از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ در ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮ‪‬ف اﺳﻼﻣﯽ‬
‫)ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ(‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﺑﯿﮋن ﺑﯿﺪآﺑﺎد‬
‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻮر ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫آدرس‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو‪ ،‬ﭘﺎﺳﺎژ رﺣﻤﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﻃﺒﻘﮥ دوم‬
‫اﯾﻤﯿﻞ‪bidabad@yahoo.com :‬‬
‫وب‪http://www.bidabad.com/ :‬‬
‫ﺗﻠﻔﻦ‪021-88060524 :‬‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‪ :‬او‪‬ل ‪1390‬‬
‫ﺗﻌﺪاد‪ 1000 :‬ﺟﻠﺪ‬
‫ﺑﻬﺎء‪ ......... :‬رﯾﺎل‬
‫ﺣﻘﻮق‪ :‬ﻃﺒﻊ و ﺗﮑﺜﯿﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب و ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺑﺨﺶ ﯾﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ آن ﺑﻪ ﻫﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط رﻋﺎﯾﺖ اﻣﺎﻧﺖ‬
‫آزاد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ آﺧﺮﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮات ﺑﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ISBN:‬‬ ‫ﺷﺎﺑﮏ‪:‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ‪ .....................................................................................................................‬ك‬
‫ﮐﻠﯿﺎت‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪1 ............................................................................................................................‬‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﯽ‪1 ...................................................................................................................‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺘﻤﮕﺮي ‪2 ............................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺸﺮ و دﯾﻦ ‪5 .............................................................................................................‬‬
‫روش اﺳﺘﻨﺒﺎط ‪6 .................................................................................................................‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺷﺮاﯾﻊ و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪10 ....................................................................................‬‬
‫اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪15 .......................................................................................‬‬
‫اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ‪18 ..................................................................................................‬‬
‫اﺻﻮل دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ‪20 ...........................................................................................................‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي و ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ‪26 .........................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ ‪31 ..........................................................................................................................‬‬
‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺟﻮاز ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﭘﺬﯾﺮش اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ‪32 ...................................................‬‬
‫‪ -2‬اﺻﻞ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﺣﺪ‪ ‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﺷﺮع ‪33 .................................‬‬
‫‪ -3‬اﺻﻞ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﺮﻓﯽ ‪34 ......................................................................‬‬
‫‪ -4‬اﺻﻞ اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻗﻠﻮب ‪35 ............................................................‬‬
‫‪ -5‬اﺻﻞ وﻓﺎي ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪات ‪36 .........................................................................................‬‬
‫‪ -6‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻗﺮاردادﻫﺎ ‪37 .................................................................‬‬
‫‪ -7‬اﺻﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﺪل‪38 ................................................................................................‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫و‬
‫‪ -8‬اﺻﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮدن ﺟﺰا ﺑﺮ ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ ﺟﺮم ‪40 ......................................................................‬‬
‫‪ -9‬اﺻﻞ ﻣﺴﺎوات در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ‪41 ..................................................................................‬‬
‫‪ -10‬اﺻﻞ دوام دوﻟﺖ ‪42 ................................................................................................‬‬
‫‪ -11‬اﺻﻞ ﻣﻨﻊ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ‪43 ................................................................................‬‬
‫‪ -12‬اﺻﻞ ﻣﻨﻊ اﺿﺮار ‪44 .................................................................................................‬‬
‫‪ -13‬اﺻﻞ ﺑﺮ ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ ‪45 ............................................................................................‬‬
‫‪ -14‬اﺻﻞ ﺳﺪ‪ ‬ذراﯾﻊ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ‪47 ....................................................................................‬‬
‫‪ -15‬اﺻﻞ اﻧﺤﺼﺎر اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ و اﺟﺎزه ‪47 .......................................................‬‬
‫‪ -16‬اﺻﻞ اﺳﺘﺼﻼح ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪48 .....................................................................................‬‬
‫‪ -17‬اﺻﻞ اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺣﻖ ‪49 ....................................................‬‬
‫‪ -18‬اﺻﻞ ﻋﻄﻒ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺒﻖ ﻧﺸﺪن ﻗﺎﻧﻮن ‪50 .........................................................................‬‬
‫‪ -19‬اﺻﻞ دوام ﺗﺼﺮّف ﺑﻼﻣﻌﺎرض ‪50 ..............................................................................‬‬
‫‪ -20‬اﺻﻞ ﭘﺎداش وﮐﯿﻞ ﻣﺤﻖ و ﮐﯿﻔﺮ وﮐﯿﻞ ﺑﺎﻃﻞ ‪51 ..........................................................‬‬
‫‪ -21‬اﺻﻞ رﻓﻊ ﺗﮑﻠﯿﻒ در ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ و ﻋﺪم رﻓﻊ آن در ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻓﻄﺮي ‪52 ...‬‬
‫‪ -22‬اﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ ‪53 ..............................................................................‬‬
‫‪ -23‬اﺻﻞ اﻋﺘﺒﺎر اﻣﺮ ﻣﺨﺘﻮﻣﻪ ‪54 .......................................................................................‬‬
‫‪ -24‬اﺻﻞ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ‪54 ....................................................................................‬‬
‫‪ -25‬اﺻﻞ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎروا ‪61 ...................................................................................‬‬
‫‪ -26‬اﺻﻞ وﺟﻮد ﺣﯿﺎت در ﻗﺼﺎص ‪62 ..............................................................................‬‬
‫‪ -27‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﻌﺪ‪‬ي در ﻗﺼﺎص ‪62 .....................................................................‬‬
‫‪ -28‬اﺻﻞ ﺗﺴﻬﯿﻞ در ﻓﻮرس ﻣﺎژور )ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج( ‪63 .........................................................‬‬
‫‪ -29‬اﺻﻞ آزادي ﺗﺠﺎرت در ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪64 ...................................................‬‬
‫‪ -30‬اﺻﻞ آزادي درﯾﺎﻫﺎ و ﺟﻮ ‪65 ....................................................................................‬‬
‫‪ -31‬اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن و ﻧﻪ دوﻟﺖ ‪66 ....................................................‬‬
‫‪ -32‬اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ اﻓﺮاد و ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻧﺎﻗﺺ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺖﻫﺎ ‪68 ...........‬‬
‫ز‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -33‬اﺻﻞ اﻫﺪاء ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ‪71 ..............................................................................‬‬
‫‪ -34‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و اﻗﺮار ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﮐﺘﻤﺎن ﺣﻖ و ﺷﻬﺎدت زور ‪72 ....‬‬
‫‪ -35‬اﺻﻞ ﻗﺒﻮل ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ‪73 ....................................‬‬
‫‪ -36‬اﺻﻞ ﻣﺬاﮐﺮه در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﭘﺬﯾﺮش داوري در دﻋﺎوي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ‪74 ..........‬‬
‫‪ -37‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي و اﺻﻼح )ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺧﺘﯿﺎري( ‪76 .......................................‬‬
‫‪ -38‬اﺻﻞ آﺷﺘﯽ دادن و دﺧﺎﻟﺖ در ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ )ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺟﺒﺎري( ‪77 ................‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ ‪81 ..........................................................................................................................‬‬
‫‪ -39‬اﺻﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ‪81 ....................................................‬‬
‫‪ -40‬اﺻﻞ ﺗﻌﻠّﻖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ‪85 ..................................................................................‬‬
‫‪ -41‬اﺻﻞ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ‪86 ...........................................................................................‬‬
‫‪ -42‬اﺻﻞ وﺣﺪت ‪87 .....................................................................................................‬‬
‫‪ -43‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻧﮋادي ‪90 .....................................................................................‬‬
‫‪ -44‬اﺻﻞ ﺑﯿﺰاري از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ‪91 ......................................................................................‬‬
‫‪ -45‬اﺻﻞ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ دوﻟﺖﻫﺎ ‪94 .....................................‬‬
‫‪ -46‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ ﻣﻠّﯽ ‪96 .............................................................‬‬
‫‪ -47‬اﺻﻞ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ ‪99 ..............................................................................‬‬
‫‪ -48‬اﺻﻞ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻠﻞ و اﻗﻮام ‪100 ................................................................................‬‬
‫‪ -49‬اﺻﻞ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ و دول در ﺣﻀﻮر ﯾﺎ ﻏﯿﺎب ‪102 ............................................‬‬
‫‪ -50‬اﺻﻞ اﻣﺎﻧﺖداري ‪104 ..............................................................................................‬‬
‫‪ -51‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻣﻨﻊ ﺧﯿﺮ ‪105 ....................................................................................‬‬
‫‪ -52‬اﺻﻞ ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪106 ..............................................................................‬‬
‫‪ -53‬اﺻﻞ ﻧﻔﯽ ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﯾﮕﯽ و ﺟﻮاز ﺣﻤﺎﯾﺖ‪106 ...........................................................‬‬
‫‪ -54‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮرﻫﺎ ‪107 ....................................................................‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫ح‬
‫‪ -55‬اﺻﻞ وﺟﻮب آزادﺳﺎزي ﺳﺘﻢدﯾﺪﮔﺎن ‪109 ..................................................................‬‬
‫‪ -56‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ‪110 .....................................................................‬‬
‫‪ -57‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﺼﺪاق ﺑﺮدﮔﯽ و ﺑﺮده ﻓﺮوﺷﯽ در اﯾﻦ زﻣﺎن ‪112 ..........................................‬‬
‫‪ -58‬اﺻﻞ اﺗّﺤﺎد ﺑﺮ ﺣﻖ ‪117 ............................................................................................‬‬
‫‪ -59‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻇﻠﻢ و ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﯾﺎري در ﻇﻠﻢ‪119 .................................................‬‬
‫‪ -60‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ و ﺑﻐﯽ ‪121 ..................................................................‬‬
‫‪ -61‬اﺻﻞ اﮐﺮاه ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ‪123 .........................................................................................‬‬
‫‪ -62‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ و ﺟﻮاز دﻓﺎع ‪124 .................................................................‬‬
‫‪ -63‬اﺻﻞ ﺷﺪ‪‬ت ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوز ﻣﺤﺎرب ‪126 ...............................................................‬‬
‫‪ -64‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﯾﺎري در ﻧﯿﮑﯽ و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎري در ﺗﺠﺎوز ‪129 ......................................‬‬
‫‪ -65‬اﺻﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮدن اﺳﺘﺮاﺗﮋي و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﺟﺎزه‪130 ...................‬‬
‫‪ -66‬اﺻﻞ اﺟﺒﺎر در ﭘﺬﯾﺮش ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ ‪133 ...................................................................‬‬
‫‪ -67‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ اﺳﺎرت دﺷﻤﻦ ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺟﻨﮓ ‪136 ..........................................‬‬
‫‪ -68‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار اﺳﺮاي دﺷﻤﻦ ‪137 ..................................................‬‬
‫‪ -69‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز در ﺗﺠﺎرت و اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ و ﺿﺪ‪ ‬ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ‪139 .................‬‬
‫‪ -70‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ در ﺟﻬﺖ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎد‪‬ي ‪143 ..................‬‬
‫‪ -71‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ اﺣﺘﮑﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ارزاق و اﻟﺰام ﺧﻮراكرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن ﺟﻬﺎن ‪145 ...‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‬
‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ ‪153 ........................................................................................................................‬‬
‫‪ -72‬اﺻﻞ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺎزه ‪159 ...........................................................................‬‬
‫‪ -73‬اﺻﻞ اﻃﺎﻋﺖ از ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه ‪162 ...........................................................................‬‬
‫‪ -74‬اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿ‪‬ﺖ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ ‪162 ...............................................................................‬‬
‫‪ -75‬اﺻﻞ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻋﺪم ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﺨﺼﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎت ‪164 ......................‬‬
‫‪ -76‬اﺻﻞ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ و ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ ‪166 ...................................................‬‬
‫ط‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -77‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻋﻘﯿﺪه ‪169 ........................................................................‬‬
‫‪ -78‬اﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه دﯾﮕﺮان و ﻣﻨﻊ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻋﻘﯿﺪه ‪172 ................................................‬‬
‫‪ -79‬اﺻﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺎ ﮐﺮدار ‪173 ...............................................................................‬‬
‫‪ -80‬اﺻﻞ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﯾﺪﮔﯽ ﮐﯿﺪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ‪174 .............................................‬‬
‫‪ -81‬اﺻﻞ ﺻﺪاﻗﺖ در ﻣﺬاﮐﺮات ‪179 ...............................................................................‬‬
‫‪ -82‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺟﻌﻞ ﮐﻼم‪ ،‬دروغ و ﺑﻬﺘﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ‪181 .................................................‬‬
‫‪ -83‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﯾﺎ اﺳﺘﻬﺰاء‪183 ....................................................................‬‬
‫‪ -84‬اﺻﻞ ﺗﺤﯿ‪‬ﺖ و دﻓﻊ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ و ﺟﺰاء اﺣﺴﻦ ‪184 ...........................................................‬‬
‫‪ -85‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺧﺎﺋﻦ و ﺟﻮاز اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ‪186 ...................................................‬‬
‫‪ -86‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ دادن ﯾﺎ ﺳﺘﺎﻧﺪن رﺷﻮه ‪188 .............................................................‬‬
‫‪ -87‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻏﺼﺐ و اﮐﻞ اﻣﻮال دول و ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ‪188 ................................‬‬
‫‪ -88‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﺮور ‪190 .........................................................................................‬‬
‫‪ -89‬اﺻﻞ اﮐﺮام ﺑﺮ ﺿﯿﻒ ‪192 .........................................................................................‬‬
‫‪ -90‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ و ﻧﻔﯽ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ‪197 .................................................................‬‬
‫‪ -91‬اﺻﻞ آزادي ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﻓﺮاد و ﺣﺬف روادﯾﺪ ‪198 ........................................................‬‬
‫‪ -92‬اﺻﻞ ﺟﻮاز ﻣﻬﺎﺟﺮت و اﻗﺎﻣﺖ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮاي ﮐﻠّﯿﻪ اﻓﺮاد روي زﻣﯿﻦ ‪200 ............................‬‬
‫‪ -93‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ ﮐﺘﻤﺎن اﺳﺮار ‪202 .................................................................................‬‬
‫‪ -94‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻣﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد ‪203 ..................................................‬‬
‫‪ -95‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻣﻮر ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﯽ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و دﺷﻤﻦ و ﮐﺸﻒ ﺟﺮاﯾﻢ ‪206 ..‬‬
‫ﺿﻤﯿﻤﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﯽ ‪209 ...............................................................................................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺮﺑﯽ ‪213 .................................................................................................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪214 .............................................................................................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ‪215 ............................................................................................................‬‬
 ‫ﻫﻮ‬
‫‪121‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺳﺨﻦ در زﺑﺎن آﻓﺮﯾﻦ‬ ‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن آﻓﺮﯾﻦ‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺴﻖ ﻧﺎﺻﻮاﺑﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺸﺎء ﺻﺪﻣﺎت‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ دوﻟﺖﻫﺎ و ﻣﻠّﺖﻫﺎ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻄﺮح و اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد و ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﺪﯾﺪي از ﻧﻮ ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎط روح ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻫﺪف ﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم را در ﺣﺪ‪ ‬اﺻﻮل ﺑﺮﺷﻤﺎرﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﻟﻄﺎﻓﺖ‬
‫و ﺻﺪق و ﺣﻘّﺎﻧﯿ‪‬ﺖ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﺼﺎرة ﺗﻔﮑّﺮ اوﻟﯿﺎء ﺑﺸﺮ ﻃﯽ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪،‬‬
‫ﻗﻠﻢ و ﺑﯿﺎن ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻤﺖ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﺎي ﻓﮑﺮي ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﻓﺮآﯾﻨﺪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫در ﺟﻬﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﻃﺮح دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎ و ﻧﮕﺮش ﺣﮑﻤﺖ در ﻋﺮﻓﺎن و‬
‫ﺗﺼﻮف اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺎﺳﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺻﻮﻟﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدي و اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎري در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﻪ از ﺷﺮاﯾﻊ ادﯾﺎن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﺑﻪ دﻻﺋﻞ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎﻻﺧﺺ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدن و ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮدن ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﻮام و دول و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻧﮋاد و آب و ﺧﺎك و اﻗﻠﯿﻢ و‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮ اﺟﺎزه وﺿﻊ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ را ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬وﻟﯽ روح ﺷﺮاﯾﻊ در ﻫﻤﻪ‬
‫ادﯾﺎن ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻃﺮﯾﻘﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن و ﺑﺎورﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﺑﺎور ﻫﻤﻪ‬
‫ﻋﻘﻼي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﯾﮑﺴﺎن و واﺣﺪ اﺳﺖ ﻫﺰارهﻫﺎﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮده و ﻋﻘﻞ ﺑﻪ آن در ﻫﻤﻪ ازﻣﻨﻪ و اﻣﮑﻨﻪ ﺣﮑﻢ ﮐﺮده و ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫ل‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس روح واﺣﺪ ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن واﺣﺪي ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫رﺳﯿﺪ ﮐﻪ از ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮش ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ را از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ در ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ذﮐﺮ‬
‫اﺻﻮﻟﯽ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺣ‪‬ﮑَﻤﯽ از ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪاي ﺑﺮاي ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺠﺪد ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻮل ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﺻﻮل ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ و در ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ آرﻣﺎن ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﻢ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫اﻗﺘﻀﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﭘﯿﺸﯽ دارد‪ .‬اﺳﻼم در اﺻﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ وﻟﯽ ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﻫﺪف را ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﮐﺮدن و‬
‫اﺿﻤﺤﻼل ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم و دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ و در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت ﻻزم در‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﻣﻬﯿﺎ ﺳﺎزد‪ .‬ﻟﺬا در ﻓﺼﻠﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪي ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠّﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﺤﻮة رﻓﺘﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻠّﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ را از دﯾﺪﮔﺎه ﻋﺮﻓﺎ و ﺻﻮﻓﯿ‪‬ﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﺪف دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در‬
‫اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ در ﮐﺴﺐ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬
‫اﺷﺎﻋﮥ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺎد‪‬ي ﻣﺒﺎدﻟﮥ اﻣﺘﯿﺎزات ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﺻﻮﻻً ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﻔﺎع ﻧﻤﯽﻧﮕﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮادر ﯾﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﻇﯿﻔﮥ ﺑﺮادري ﯾﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫و دوﺳﺘﯽﻫﺎي ﻣﻠّﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت و اﻗﺘﺼﺎد در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ اﺳﻼم ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت و اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻟﯽ روﺣﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي رﻓﺎه و ﺗﻠﺬّذ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‪ .‬در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﻧﻈﺎم ﻓﻌﻠﯽ ﺟﻬﺎن آﻧﻘﺪر ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺐ‬
‫ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼﻗﯿﺎت و ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ﻫﻤﻪ در زﯾﺮ ﭘﺎي اﻗﺘﺼﺎدﯾﺎت ﻟﮕﺪ ﻣﺎل ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻋﺘﻼي ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت و اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد و ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ‬
‫م‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ دارد و در اﯾﻦ ﻫﺪفﮔﺬاري اﺻﻮل ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ را ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرش‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺪﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻃﺮح دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎ و ﻧﮕﺮش اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻗﺼﺪ دارد اﺻﻮﻟﯽ‬
‫را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎرﺑﺮدي و اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎري در اﯾﻦ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دوﺳﺘﺎن ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻨﺸﻮر ﯾﺎ اﻋﻼﻣﯿﻪاي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮات و آراء ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً زﻣﯿﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﺐ آن را در‬
‫اﻣﻮر اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﻟﺐ آن را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﯿﻮه ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮاي ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﻣﻔﺎد آن در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻨﺘﺞ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮات ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ و ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺘﯽ در‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﺮﻓﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﮑّﻪ ﻣﻌﻈّﻤﻪ و اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ ﺗﻤﺘّﻊ در ﻧﻈﺮ دارم در‬
‫ﺣﺎﺷﯿﻪ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ دﯾﻨﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺎ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح ﺗﺎ از ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻈﺮات‬
‫و اﻧﺘﻘﺎدات ﺑﺮادران اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را ﻧﯿﺰ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻊ ﺑﻮدن ﻧﮕﺮش اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻪ ﮐﺜﺮت ﺧﻄﺎي ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ ﻟﺬا از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫دارد ﺗﺎ از ﺗﺬﮐّﺮ ﻧﻘﺎﺋﺺ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺧﻮدداري ﻧﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ در وﯾﺮاﯾﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﺻﻼح ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﯿﮋن ﺑﯿﺪآﺑﺎد‬

‫‪1‬‬
‫‪-Email: bijan@bidabad.com‬‬ ‫‪bidabad@yahoo.com‬‬ ‫‪Web: http://www.bidabad.com‬‬
‫ﮐﻠﯿﺎت‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺷﮑﻨﻨﺪهاي رﺳﯿﺪه و ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت ﻓﻌﻠﯽ ﺗﻮان ﺑﺮﻗﺮاري‬
‫ﺛﺒﺎت و ﺻﻠﺢ را در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﺎز‬
‫و ﮐﺎرﻫﺎي ﻓﻌﻠﯽ ﺧﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم را ﻣﻬﯿﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺷﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ از دﻻﺋﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و‬
‫دﯾﺴﯿﭙﻠﯿﻦﻫﺎي آن در اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮده‪ ،‬دور ﺷﺪن اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﺣﻘﻮق از ﻓﻄﺮت و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﮔﺮ ﺳﺎز و ﮐﺎرﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻃﺒﻊ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﺸﺮ ﻃﺮاﺣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﯾﮑﺴﻮﯾﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻨﮕﺮد ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺪﻣﯽ در ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﻄﻊ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﻪ از ﺷﺮاﯾﻊ ادﯾﺎن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﺑﻪ دﻻﺋﻞ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎﻻﺧﺺ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدن و ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮدن ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﻮام و دول و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻧﮋاد و آب و ﺧﺎك و اﻗﻠﯿﻢ و‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮ اﺟﺎزه وﺿﻊ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ را ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬وﻟﯽ روح ﺷﺮاﯾﻊ ﮐﻪ در‬
‫ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﻫﻢ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﺑﺎور ﻫﻤﻪ ﻋﻘﻼي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در‬
‫ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﯾﮑﺴﺎن و واﺣﺪ اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت از ﻃﺮﯾﻘﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن و ﺑﺎورﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ در‬
‫ادﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺰارهﻫﺎﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮده و ﻋﻘﻞ ﺑﻪ آن در ﻫﻤﻪ ازﻣﻨﻪ و اﻣﮑﻨﻪ‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﺮده و ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮاﺳﺎس روح ادﯾﺎن ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن واﺣﺪ اﺳﺖ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن واﺣﺪي ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ از ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮش ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫روشﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫ورود و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻘﻪ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ادﯾﺎن ﺑﻪ ﺣﻮزة ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮده و‬
‫ﻋﻠﺖ آن ﻧﯿﺰ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﻐﺎﯾﺮ ﻓﻘﻬﯽ ادﯾﺎن و ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ از آﻣﻮزهﻫﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺧﺘﻼف در آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و آن آﻣﻮزهﻫﺎ ﭼﯿﺰي ﺟﺰ آﻣﻮزهﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪2‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﻣﺸﺘﺮك و ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﮑﻠّﻤﯿﻦ و ﺣﮑﻤﺎ در ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ و ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ درك ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﺎﻟﻢ و ﺣﮑﻤﺖ را درك ﺳﺮّ اﺷﯿﺎء ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻫﺮ‬
‫دوي آﻧﻬﺎ در ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻌﺎرة ﺣﮑﻤﺖ ﮐﻪ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‬
‫ﻧﺎزﻟﮥ ﺗﻨﺰّل ﯾﺎﻓﺘﻪ از ﺑﺎرﻗﮥ ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﮥ ﺷﺎرع اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺸﺮﯾﻊ اﺣﮑﺎم ﺻﻮري و ﻓﺮﻋﯽ ادﯾﺎن‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻠﺖ ﺗﻘﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪه ﮐﻠﯽ اﺻﻞ ﺣﮑﻤﺖ ﮐﻪ ﺗﻼزم ﻋﻘﻞ و ﺷﺮع‬
‫)ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري( را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد ﺑﻨﯿﺎن اﺻﻠﯽ ﻧﮕﺮش ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادن اﯾﻦ ﺷﯿﻮة ﻋﻘﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻨﺒﻂ از روح واﺣﺪ ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن اﺳﺖ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﻔﺎد ﻻزم ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺻﻮل ﮐﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل دول ﺟﻬﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ را ﻓﺮاﻫﻢ آورﯾﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ زﻣﯿﻨﻪاي را ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ دوﻟﺖﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻃﺮح ﻧﻤﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺻﻮل ﻧﯿﺰ ﭼﺎرﭼﻮب رﻓﺘﺎر دوﻟﺖﻫﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺪآﺑﺎد )‪ 2(1385‬در ﻃﺮح اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻮل ﻣﺘﻨﻮع و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ را از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺘﺐ‬
‫ﻋﺮﻓﺎ و ﺻﻮﻓﯿﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﯾﻪاي ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت در زﻣﺎن ﻓﻌﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫آن ﮐﺘﺎب اﺻﻮل ﻣﻬﻤﯽ در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ در ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺎت ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬

‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺘﻤﮕﺮي‬

‫اﺳﺘﮑﺒﺎر در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﺮدن اﺳﺖ و آن ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در دﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺺ اﮔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮ اﻟﻬﯽ واﻗﻊ ﺷﻮد و ﻣﺴﺘﮑﺒﺮ ﺧﻮد را از ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ اﻟﻬﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﻨﺸﺎء ﺗﻤﺎم ﻓﺴﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﺿﻼﻟﺖﻫﺎ و ﺗﺠﺎوزات‪ ،‬اﺳﺘﮑﺒﺎر اﺳﺖ و ﻋﻠّﺖ راﻧﺪن اﺑﻠﯿﺲ‪ 3‬از درﮔﺎه اﻟﻬﯽ‬

‫‪2‬‬
‫‪ -‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن )‪ ،(1385‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ و‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-ravabet-beynolmelal.pdf .‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،34‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﹾ ﻗﹸﻠﹾﻨﺎ ﻟ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜﹶﺔ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻟ‪‬ﺂﺩ‪‬ﻡ‪ ‬ﻓﹶﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻻﱠ ﺇﹺﺑ‪‬ﻠ‪‬ﻴﺲ‪ ‬ﺃﹶﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﯿﻢ آدم را ﺳﺠﺪه ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﻪ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧﺪ ﺟﺰ اﺑﻠﯿﺲ ﮐﻪ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﮐﺮد و ﺳﺮﺑﺎز زد و او از ﮐﺎﻓﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﻮد و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻓﺮﻋﻮن ﺳﺒﺐ ﻫﻼﮐﺖ وي ﺷﺪ‪ 4.‬از ﻟﺤﺎظ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮدي اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮد ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ از دﯾﮕﺮان ﺑﺪاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺑﻠﯿﺲ ﻧﯿﺰ دﭼﺎر ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺸﺮي را از ﮔﻞ ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻤﺎﻣﺶ‬
‫ﮐﺮدم و در آن از روح ﺧﻮد دﻣﯿﺪم‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﺠﺪهاش ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ‬
‫اﺑﻠﯿﺲ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺰرگ ﭘﻨﺪاﺷﺖ و از ﮐﺎﻓﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ اي اﺑﻠﯿﺲ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮ را از ﺳﺠﺪه‬
‫ﮐﺮدن در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪهام ﻣﻨﻊ ﮐﺮد؟ آﯾﺎ ﺧﻮد را ﺑﺰرگ ﭘﻨﺪاﺷﺘﯽ ﯾﺎ ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﻮدي؟ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ از او ﺑﻬﺘﺮم‪ .‬ﻣﺮا از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪهاي و او را از ﮔﻞ‪ .‬ﮔﻔﺖ از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺮون رو ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﺮودي و ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﺖ‪ 5«.‬اﺑﻠﯿﺲ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺴﺖ و اﯾﻦ وﻫﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﺰّل او ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫از ﺑ‪‬ﻌﺪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در اﻗﻮام‪ ،‬ﻣﻠﻞ و ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﺎﻣﻼً ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺑﺮﺗﺮي ﻃﻠﺒﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬دو ﮐﺸﻮر ﺑﺮ اﺛﺮ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر و ﻗﺘﺎل ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠّﺖ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ در آن‬
‫ﺳﻮي ﻣﺮز زﯾﺴﺖ ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﻣﻦ در اﯾﻦ ﺳﻮ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﻃﻠﺒﯽ ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي‪،‬‬
‫زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬دﯾﻨﯽ‪ ،‬و ﺣﺘّﯽ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﻟﺪ اﺳﺘﮑﺒﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻨﮓﻫﺎ و اﺟﺤﺎفﻫﺎ و ﻇﻠﻢﻫﺎ و ﺳﺘﻢﻫﺎ و ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺴﺎدﻫﺎ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﮐﻨﯿﻢ درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﺮاﻣﺖ اﺳﺖ ﺗﻘﻮي اﺳﺖ و ﺷﻌﺒﻪ و‬

‫‪4‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮره ﻗﺼﺺ آﯾﺎت ‪ ،38-39‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﻝﹶ ﻓ‪‬ﺮ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹸ ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹶﺄﹸ ﻣﺎ ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻟﻪ‪ ‬ﻏﹶﻴ‪‬ﺮﹺﻱ ﻓﹶﺄﹶﻭ‪‬ﻗ‪‬ﺪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ ﻳﺎ ﻫﺎﻣﺎﻥﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻄﱢﲔﹺ‬
‫ﻓﹶﺎﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻟ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﺮ‪‬ﺣﺎﹰ ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﱢﻲ ﺃﹶﻃﱠﻠ‪‬ﻊ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺇﹺﻟﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺳﻰ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻲ ﻟﹶﺄﹶﻇﹸﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﺎﺫ‪‬ﺑﹺﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻇﹶﻨ‪‬ﻮﺍ‬
‫ﺃﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻨﺎ ﻻ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ اي ﻣﻬﺘﺮان‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﯾﯽ ﺟﺰ ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‪ .‬اي ﻫﺎﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﻦ آﺟﺮ‬
‫ﺑﭙﺰ و ﻃﺎرﻣﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺴﺎز‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺧﺪاي ﻣﻮﺳﯽ را ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﻪ دروﻏﮕﻮﯾﺶ ﭘﻨﺪارم‪ .‬او و ﻟﺸﮕﺮﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ در زﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ص‪ ،‬آﯾﺎت ‪ .71-78‬ﺇﹺﺫﹾ ﻗﺎﻝﹶ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟ‪ ‬ﻠﹾﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜﹶﺔ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻲ ﺧﺎﻟ‪‬ﻖ‪ ‬ﺑ‪‬ﺸ‪‬ﺮﺍﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻃ‪‬ﲔﹴ ﻓﹶﺈﹺﺫﺍ ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹶﺨ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﻭﺣ‪‬ﻲ ﻓﹶﻘﹶﻌ‪‬ﻮﺍ‬
‫ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺳﺎﺟﹺﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓﹶﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜﹶﺔﹸ ﻛﹸﻠﱡﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺇﹺﺑ‪‬ﻠ‪‬ﻴﺲ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻗﺎﻝﹶ ﻳﺎ ﺇﹺﺑ‪ ‬ﻠ‪‬ﻴﺲ‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤﺎ‬
‫ﺧ‪ ‬ﻠﹶﻘﹾﺖ‪ ‬ﺑﹺﻴ‪‬ﺪ‪‬ﻱ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺃﹶﻡ‪ ‬ﻛﹸﻨ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌﺎﻟ‪‬ﲔ‪ ‬ﻗﺎﻝﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﺘ‪‬ﻨﹺﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧﺎﺭﹴ ﻭ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻃ‪‬ﲔﹴ ﻗﺎﻝﹶ ﻓﹶﺎﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺝ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺭ‪‬ﺟﹺﻴﻢ‪‬‬
‫ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻲ ﺇﹺﱃ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪4‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ و ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ و ﻧﮋاد و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺣﺘّﯽ داﻧﺶ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ ﺳﺒﺐ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻣﻌﮥ وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ 6‬و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻤﻪ دﺳﺖﺳﺎﺧﺖ ﯾﮏ ﺧﺎﻟﻘﻨﺪ و آن ﺧﺎﻟﻖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽﻧﮕﺮد ﭘﺲ ﭼﻪ ﺟﺎي ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮي؟‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻧﮋاد ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮﺗﺮ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬داﻧﺶ ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﺗﺠﻬﯿﺰات و ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت و ﻋﻠﻮم ﺑﺮﺗﺮ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﺸﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ را ﺑﻪ درﺟﮥ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﯽ ﺑﻠﮑﻪ درﺟﺎت ﭘﺴﺖﺗﺮ از آن ﯾﻌﻨﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺟﻤﺎدات‬
‫ﺳﻮق داده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﯿﻦ ﻣﻌﺪود ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ رﺳﻢ ﻫﻤﻨﻮع ﮐﺸﯽ‪ -‬آن ﻫﻢ ﻓﻘﻂ در ﺷﺮاﯾﻂ اﺿﻄﺮار‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻣﻔﺮط‪ -‬وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ ﺟﺰ ﮔﺮگ و ﮐﻔﺘﺎر در ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻧﻮع ﺧﻮد‬
‫را ﻧﻤﯽدرد‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن و ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﺮاي اﻃﻔﺎء اﻣﯿﺎل رﯾﺎﺳﺖ ﻃﻠﺒﯽ و‬
‫اﺳﺘﮑﺒﺎرش و ﻟﺬّت ﺣﻠﻖ و ﻓﺮﺟﺶ ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮد را ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ وي را ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ از روي ﻧﻌﺶ ﺑﺮادرش ﺑﺎ ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎ ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎ ﻧﮋاد دﯾﮕﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ﺧﻮﺷﺘﺮ ﺑﺨﻮرد و ﺧﻮﺷﺘﺮ‬
‫ﺑﯿﺂﻣﯿﺰد و ﺳﻬﻠﺘﺮ دﻓﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻨﺸﺎء ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺳﺘﺒﻌﺎدي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﺤﺎل ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻤﺎﻗﺖ اﺳﺘﮑﺒﺎري ﺧﻮﯾﺶ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻧﺰده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺠﺪ‪‬داً از ﻧﻮ ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ زﻧﮓ دﯾﮕﺮي از ﻫﻤﯿﻦ آﻣﻮزة اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮد و‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي آﺗﺶ و وﯾﺮاﻧﯽ و ﭘﻠﺸﺘﯽ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد ﮐﻪ ﺟﺎهﻃﻠﺒﺎﻧﯽ‬
‫ﭼﻮن ﻫﯿﺘﻠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮد دﺳﺖ ﯾﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ ﺣﮑّﺎم ﺟﺎﻫﻞ ﮐﻪ ﺑﻮﺋﯽ از اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ و‬
‫در ﺣﻤﺎﻗﺖ اﺳﺘﮑﺒﺎر و ﺟﻬﻞ ﻧﺎﺷﯽ از آن ﺑﺎز اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و اﻧﺪﮐﯽ در درون ﻣﺴﺘﺮاح ﺷﮑﻢ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮش ﭘﺮﮐﺮدن اﯾﻦ ﻣﺴﺘﺮاح‪ ،‬ﻗﻠﺐﻫﺎي ﻣﻤﻠﻮ از روح و ﺟﺎن و اﺣﺴﺎس‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن و ﻣﯿﺎن ﺳﺎﻻن و ﭘﯿﺮان از زن و ﻣﺮد را ﺑﻪ ﺧﺎك و ﺧﻮن ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰي در اﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻻزماﻻﻃﻔﺎءﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﻖ ﺗﻮاﻓﻘﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻮر‬

‫‪6‬‬
‫‪ -‬در ﺳﻮره ﺣﺠﺮات آﯾﻪ ‪ 13‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻛﹶﺮﹴ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻧ‪‬ﺜﻰ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ‬
‫ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻛﹾﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻘﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﺒﹺﲑ‪ .‬اي ﻣﺮدم ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را از ﯾﮏ زن و ﻣﺮد آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ و در ﺷﻌﺐ و‬
‫ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻗﺮار دادﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖﺗﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ ﺳﺮﺷﺎر ﮔﺮدد و ﺣﺮﮐﺖ از ﺣﯿﻮاﻧﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ آﻏﺎز ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠّﺖ اﯾﻦ دﺳﺖدرازيﻫﺎ ﺗﻨﺰّل دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﭘﺎﺋﯿﻦﺗﺮ ﯾﻌﻨﯽ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﻨﮕﻞ ﻫﻤﻮاره ﺿﻌﯿﻒ ﭘﺎﯾﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد در‬
‫ﺟﻨﮕﻞ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ دارد و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﻘﺎء ﻧﻮع در آن رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﻤﺘﺮ دﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ‬
‫درﻧﺪهاي ﻧﻮع ﺧﻮد را ﺑﺪرد ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎء ﮐﻪ ﺑﻘﺎء ﻧﻮع ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻫﻤﻨﻮع ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺣﯿﻮاﻧﯽ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﺪﺗﺮ‬
‫از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﻨﮕﻞ اﺳﺖ ﭼﻪ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎﺻﻄﻼح اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻟﻘﺎﻣﻪ ﮔﺮوه‬
‫ﮔﺮوه ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮد را ﻣﯽﮐﺸﺪ و اﯾﻦ ﮐﺸﺘﺎر ﻧﻪ ﺑﺮاي ارﺗﺰاق ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺰاﺣﻢ از ﺳﺮ راه‬
‫ﺣﺼﻮل اﻣﯿﺎل ﻓﺮدي ﯾﺎ ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن آﺗﺶ ﮐﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺪﻓﯽ در ﺑﯿﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬
‫در ﻗﺘﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ‪ -‬ﻣﮕﺮ اﺳﺘﺜﻨﺎً‪ -‬دﻧﺒﺎل ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺸﺮ و دﯾﻦ‬

‫ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در دﯾﮕﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﺣﯿﻮاﻧﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻋﺘﻼي اﺧﻼﻗﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از ﺟﻤﻠﮥ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﯿﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي آن ﻗﺪرت‪ ،‬و ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻣﺆﻟّﻔﻪﻫﺎي آن اﺟﺰاء ﻗﺪرت‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺸﺮ اﻣﺮوز ﻫﻨﻮز ﻣﺼﻤ‪‬ﻢ ﺑﻪ ﺣﺼﻮل و ﺑﺮﻗﺮاري اﯾﻦ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺮنﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻮل و ﺣﻮش اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻼش ﺿﻌﯿﻔﯽ ﻧﻤﻮده وﻟﯽ راه ﺗﺎ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻓﮑﺮي ﻣﺘﺤﻮ‪‬ل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ‬
‫آرزوﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻓّﻖ ﺷﻮد ﺑﺎ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﻋﻠﻢ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي در ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺧﻮد‬
‫دﺳﺘﮑﺎري ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﺼﺎﺋﻞ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ را در ﺧﻮد ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺬر اﻧﺴﺎن اﺻﻼح ﺷﺪه را‬
‫ﭘﺮورش دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻖ آرزوﯾﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎر دور ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و رﺳﻮﻻن ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﯾﻦ‬
‫ﻫﺪف ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﮥ اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء و اوﺻﯿﺎء اﻟﻬﯽ از آدم ع ﺗﺎ ﺧﺎﺗﻢ ص و ﺗﺎ اﻧﻘﺮاض‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و دارد و ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺑﺮ ﮐﻤﺎل آﯾﺎت اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن رﺳﻮﻻن اوﻟﻮاﻻﻣﺮ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪6‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﮑﺎن و زﻣﺎن اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪ 7.‬و ﻟﺬا ادﯾﺎن را در اﻣﺘﺪاد ﻫﻢ در‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﺗﻼﺷﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻼش اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء و اوﺻﯿﺎء اﻟﻬﯽ ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ و رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم‬
‫ص ﺗﺠﻠﯽ ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺗﻔﮑّﺮات دﯾﻨﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﯿﺮاث رﺷﺪﯾﺎﻓﺘﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺷﺮاﯾﻊ ادﯾﺎن ﺳﻠﻒ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﮥ ﻋﻄﻒ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺄوﯾﻞ دﺳﺘﻮرات ﮔﺮاﻧﻤﺎﯾﮥ آن ﺣﻀﺮت‬
‫آﻧﻘﺪر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﯾﺎن دﯾﻦ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﺎرﻓﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮﺗﺶ‬
‫ص ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ آﻧﻘﺪر ﺑﺮ دﯾﻦ ﺗﻮ ﭘﯿﺮاﯾﻪ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﺎزآﯾﯽ دﯾﻨﺖ را ﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬

‫روش اﺳﺘﻨﺒﺎط‬

‫روﯾﮑﺮد اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ اﺳﺖ و اﺣﮑﺎم واﻗﻌﯽ اﺳﻼم ﻧﺰد‬
‫اﻫﻞ ﺧﺮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻋﻠﻤﯽ ﺛﺎﺑﺖ و ﻻﯾﺘﻐﯿ‪‬ﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮي اﺑﺪاع و‬
‫وﺿﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﻮاﻓﻖ و ﺳﺎزﮔﺎري را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر و ﺣﺎﻻت و ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮ دارد‪ .‬ﺷُﻌﺐ‬
‫و ﻓ‪‬ﺮَق ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻓﻘﻬﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ دﯾﻦ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻋﻠّﺖ‬
‫ﺑﺮوز آراء ﻣﺨﺘﻠﻒ در دﯾﻦ ﺷﺪه و اﺧﺘﻼﻓﺎت را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روش ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺘﺪاول در ﺑﯿﻦ ﻓ‪‬ﺮَق‬
‫ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ و ﻧﺤﻮة اﺳﺘﺪﻻل ﻓﻘﻬﺎي ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺬاﻫﺐ در ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻘﻪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و‬
‫اﯾﻦ ﺧﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺸﺎء اﺧﺘﻼف آراء و ﻧﻈﺮات ﮔﺮدد ﮐﻪ اﺻﻮﻻً ﺑﺮ ﺧﻼف ﻫﺪف دﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف دﯾﻦ وﺣﺪت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ رﺷﺘﮥ اﻟﻬﯽ ﭼﻨﮓ ﺑﺰﻧﯿﺪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﺸﻮﯾﺪ و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد آرﯾﺪ‪ 8«.‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ از ﺟﺮّ و ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻘﻪ و روشﻫﺎي اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑﺎم از اﺣﺎدﯾﺚ و اﺧﺒﺎر و ﻗﯿﺎس و اﺟﻤﺎع و اﺳﺘﺤﺴﺎن و‬
‫اﺳﺘﺼﻼح و ﺳﺪ ذراﯾﻊ و ﻏﯿﺮه ﺧﻮدداري ﮐﻨﯿﻢ و ﻓﻘﻂ از آن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻬﺖ ﺑﺎزﺷﺪن ﻓﮑﺮ و‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي ﺗﻌﻘّﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎم اﻟﻌﺼﺮ واﻟﺰّﻣﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺎﺋﯿﺪ‬
‫‪7‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،106‬ﻣﺎ ﻧ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﺦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﻳ‪‬ﺔ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﻨ‪‬ﺴِﻬﺎ ﻧ‪‬ﺄﹾﺕ‪ ‬ﺑﹺﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹴ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻠ‪‬ﻬﺎ ﺃﹶ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻛﹸﻞﱢ ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻗﹶﺪﻳﺮ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫آﯾﻪاي را ﻣﻨﺴﻮخ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﯾﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎري ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ؟‬
‫‪8‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .103‬ﻭ‪ ‬ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺼ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﺤ‪‬ﺒ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻔﹶﺮ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﺫﹾﻛﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﻧﹺﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ داراي ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ و در ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ اﺧﯿﺮ ﻫﻤﮥ ﻓ‪‬ﺮَق و ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﺘّﻔﻖاﻟﻘﻮﻟﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس در ﺗﺪوﯾﻦ اﯾﻦ اﺻﻮل ﺳﻌﯽ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬اﻣﮑﺎن از اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ و‬
‫اﺧﺒﺎر و رواﯾﺖ ﮐﻪ ﻇﻨّﯽاﻟﺼﺪور و ﻇﻨّﯽاﻟﺪ‪‬ﻻﻟﻪ‪ 9‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻇﻦّ از ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭼﯿﺰي را ﺑﯽﻧﯿﺎز‬
‫ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ 10‬ﭘﺮﻫﯿﺰ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻘﺪر اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻤﻌﻨﯽ و ﺣﺘّﯽ ﻣﺘﻀﺎد وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤﻮد و اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻞ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ آراء ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻫﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ وﺣﺪتاﻧﮕﯿﺰ ﮐﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﺳﻬﻞ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻔﺎقاﻧﮕﯿﺰ ﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﻔﺴ‪‬ﺮ ﮐﻼم ﻣﻌﺼﻮم ع ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ دارد ﮐﻪ از ذﮐﺮ آن در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺧﻮدداري ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ 11.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻤﯿﯿﺰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت ﺣﻀﺮات ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ ع در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم‬
‫ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ 12‬ﮐﺎر ﺳﺎدهاي ﻧﯿﺴﺖ‪ 13.‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪14‬‬
‫»ﯾﺎر و ﻣﺼﺎﺣﺐ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﺪ و از ﺳﺮ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺖ و ﺳﺨﻦ او ﺟﺰ وﺣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫وﻟﯽ درك و ﺗﻤﯿﯿﺰ آن ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺪﯾﺪة ﺳﻠﻮك آن ﺑﺰرﮔﻮاران اﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻟﻔﻆ از ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ 15.‬در ﮐﺘﺎب ﺷﺮﯾﻒ ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻇﻨ‪‬ﻲ‬

‫‪9‬‬
‫‪ -‬ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺮ ﻗﻄﻌﯽ اﻟﺪ‪‬ﻻﻟﻪ ﺑﻮدن اﺣﺎدﯾﺚ و اﺧﺒﺎر اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﺼﻮم در ﺗﻘﯿﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﯾﺎ در‬
‫ﺧﻮر ﺣﻠﻖ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﻟﺬا ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎﺗﺸﺎن ﻇﻨّﯽ اﻟﺪ‪‬ﻻﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮره ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،36‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻈﱠﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻨﹺﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 11‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد و ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ )‪ (1382‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻘﻬﯽ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي رﺑﺎ در واﻣﻬﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و‬
‫ﮐﺎﺳﺘﯿﻬﺎي ﻓﻘﻪ ﻣﺘﺪاول در ﮐﺸﻒ اﺣﮑﺎم ﺷﺎرع‪ http://www.bidabad.com/doc/reba-fa.pdf ،‬و‪:‬‬
‫‪Bidabad (2004), Economic-juristic analysis of usury in consumption and investment loans and‬‬
‫‪contemporary jurisprudence shortages in exploring legislator commandments. Proceeding of the‬‬
‫‪2nd International Islamic Banking Conference. Monash University of Malaysia. 9-10 September.‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/reba-en.pdf‬‬
‫‪12‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .110‬ﻗﹸﻞ ﺇﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﹶﻧﺎ ﺑﺸﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﻠﻜﹸﻢ ﻳ‪‬ﻮﺣﻲ ﺍ‪‬ﱄﹼ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺸﺮي ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻓﻘﻬﯽ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮﻧﻮرﻋﻠﯽﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.1380 ،‬‬
‫‪14‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮره ﻧﺠﻢ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ .2-4‬ﻣ‪‬ﺎ ﺿ‪‬ﻞﱠ ﺻ‪‬ﺎﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻜﹸﻢ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻏﹶﻮ‪‬ﻱ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻨﻄ‪‬ﻖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﳍﹶﻮ‪‬ﻱ ﺍ‪‬ﻥ ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍ‪‬ﻟﹼﺎ ﻭ‪‬ﺣﻲ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮﺣ‪‬ﻲ‪.‬‬
‫‪ - 15‬اﺧﺒﺎر زﯾﺎدي در اﯾﻦ ﺑﺎب رﺳﯿﺪه‪ .‬در ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ﺑ ﺎﺑﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎ ‪ 116‬ﺣﺪﯾﺚ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار ج‪ 2 :‬ص‪ ،182 :‬ﺑﺎب ‪ -26‬ﺃﻥ ﺣﺪﻳﺜﻬﻢ ﻉ ﺻﻌﺐ ﻣﺴﺘﺼﻌﺐ ﻭ ﺃﻥ ﻛﻼﻣﻬﻢ ﺫﻭ ﻭﺟﻮﻩ‬
‫ﻛﺜﲑﺓ ﻭ ﻓﻀﻞ ﺍﻟﺘﺪﺑﺮ ﰲ ﺃﺧﺒﺎﺭﻫﻢ ﻉ ﻭ ﺍﻟﺘﺴﻠﻴﻢ ﳍﻢ ﻭ ﺍﻟﻨﻬﻲ ﻋﻦ ﺭﺩ ﺃﺧﺒﺎﺭﻫﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪8‬‬
‫ﺍﻟﺪ‪‬ﻻﻟﺔ ﻭﺍﻟﺴ‪‬ﻨﺪ ﯾﺎ ﻇﻨ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻻﻟﺔ ﺑﻌﻠﻢ ﻧﮑﺸﺎﻧﺪ ﻇﻦّ آورد‪ ،‬آن ﮐﺲ ﮐﻪ راه ﺗﮑﻠﯿﻒ داﻧﺪ و در ﻣﻮﺿﻮع‬
‫آن ﯾﺎ ﺷﺒﻬﺎت آن ﺷﺒﻬﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻌﻠﻢ رﺳﺪ ﺑﻈﻦّ ﻣﻌﺬور اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺣﮑﻢ ﻇﻨّﯽ را ﻗﻄﻌﯽ‬
‫ﺷﻤﺮدن و ﺣﮑﻢ ﺧﺪا در ﺣﻖّ ﺧﻮد و ﻣﻘﻠّﺪ ﮔﻔﺘﻦ و ﺣﮑﻢ ﺧﺪا را ﻣﻌﻠّﻖ و ﻣﻨﻮط ﺑﻪ رأي ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ و‬
‫ﻗﯿﺎس ﺑﯽﻣﻘﯿﺎس و ﻣﻘﯿﺎس ﻫﻮاي ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻀﺎد‪‬ت ﺑﺎ ﺧﺪا ﻧﻤﻮدن و ﺑﺮﺧﻼف او وﮐﯿﻞ او ﺷﺪن‬
‫اﺳﺖ و ﻻ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻨﹺﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ 16‬اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻨﹺﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻠﻖ ﺑﺎﺷﺪ«‪ 17.‬و در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ در ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪» :‬اﺧﺒﺎر آﺗﯿﻪ و ﻣﺎﺿﯿﻪ و اﺧﺒﺎر ﻏﯿﺒﯿ‪‬ﻪ در ﻗﺮآن ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ ﻇﺎﻫﺮش ﻓﺼﯿﺢ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎﻃﻨﺶ ﻓﺴﯿﺢ‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎت او ﺑﺎ ﻣﺮام و ﮐﻼمﻫﺎي او ﻫﺮﯾﮏ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺗﻤﺎم و ﺑﺎ دﯾﮕﺮي ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺎم‪ ‬و‬
‫‪18‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻓﺮﺟﺎم اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺳﻌﯽ ﺷﺪ ﺣﺘّﯽ اﻟﻤﻘﺪور ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﺳﺘﻨﺎد ﮔﺮدد و در ﻣﻮارد ﺧﺎص ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ ص و اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ع ارﺟﺎع ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻮرد‬
‫ﻗﺒﻮل و اﺣﺘﺮام ﻫﻤﮥ ﻣﺬاﻫﺐ و ﻓ‪‬ﺮَق اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت اﯾﺸﺎن را ﻫﻤﮥ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎن و دل و دﯾﺪه ﻣﯽﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮي ﻋﻠﯿﻪاﻟﺮﺣﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺮآن را ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﻄﻨﯽ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻄﻦ آن ﺑﻄﻨﯽ دارد و آن ﺑﻄﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻄﻦ دﯾﮕﺮي و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺎ اﻗﺘﻀﺎء‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻗﺮآن ﻗﺎﺑﻞ درك و اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﻗﺮآن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﻔ ﺴ‪‬ﺮ‬
‫ﻓﻬﻢ ﺧﻮد را از ﻋﺒﺎرت ﻗﺮآن اﺑﺮاز داﺷﺘﻪ و اﯾﻨﻄﻮر ﻣﻌﻨﯽ آن را ﻓﻬﻤﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ از اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻮق‬
‫اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﺮآن را ﺗﺄوﯾﻞ و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻨﯿ‪‬ﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺮآن ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ 19.‬ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ ادارة ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﻋﻬﺪة رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﻗﺘﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺟﺪﯾﺪي ﯾﺎ ﻟﺰوم ﺳﺨﺖﮔﯿﺮي ﺑﺮ ﺟﺮﻣﯽ اﺣﺴﺎس‬

‫‪16‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮره ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﻪ ‪.36‬‬
‫‪17‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﻧﻮرﻋﻠﯿﺸﺎه ﺛﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮥ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ .1346 ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ ،374‬ص ‪.256‬‬
‫‪18‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﻧﻮرﻋﻠﯿﺸﺎه ﺛﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮥ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ .1346 ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ ،363‬ص ‪.252‬‬
‫‪19‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي ﺷﺮح اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب رﻫﻨﻤﺎي ﺳﻌﺎدت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻘﺪﻣﮥ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﯿﺎن اﻟﺴﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده ﺑﺎ ﻫﻔﺖ‬
‫ﺳﻮره‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1342 ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬
‫‪9‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺎزل ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺟﺪﯾﺪي در ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻧﺎزل‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺗﻮرات اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ َﺍﻟﺘ‪‬ﻮ‪‬ﺭﺍﺓﹸ‬
‫ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﺣ‪‬ﻜﹾﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ 20‬و ﺍﻟﺘ‪‬ﻮ‪‬ﺭﺍﺓﹶ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻫ‪‬ﺪﻯ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮﺭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻬ‪‬ﺎ‪ 21‬و ﻫﺮوﻗﺖ ﺿﺮورت داﺷﺖ آﯾﺎت دﯾﮕﺮي‬
‫ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﺪ و اﺣﮑﺎم ﺗﻮرات ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﻧﺴﺦ ﻧﻤﯽﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﮔﺮﭼﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ وﻗﺎﯾﻊ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﺎن زﻣﺎن اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺮ واﻗﻌﻪ ﻗﺎﻋﺪهاي‬
‫ﮐﻠّﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﯾﺎت‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن زﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﮥ زﻣﺎﻧﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه و آﯾﻪاي از ﻗﺮآن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ 22‬ﮐﻪ اﻫﻢ‪‬‬
‫ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ -‬ﺣ‪‬ﮑَﻤﯽ در اﺳﻼم اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺟﻤﻠﮥ اﻋﺎﻇﻢ داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﺷﯿﻌﻪ در داﺧﻞ و ﺧﺎرج اﯾﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮ‬
‫ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ آﯾﺎت ﻣﺤﮑﻤﺎت ام‪ ‬اﻟﮑﺘﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ در دﻟﺸﺎن ﻣﯿﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺘﻨﻪ ﺟﻮﺋﯽ و ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ آن را ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬و اﺳﺘﻮاران در ﻋﻠﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ از ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد‬
‫اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و ﺟﺰ ﺧﺮدﻣﻨﺪان درﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ 23«.‬و درﺑﺎرة اﺳﺘﻮاران در ﻋﻠﻢ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻟﯿﮑﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ ﻗﺪﻣﯽ ﺛﺎﺑﺖ و ﻧﻈﺮي ﻋﻤﯿﻖ دارﻧﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﺮﭘﺎدارﻧﺪﮔﺎن ﻧﻤﺎز و دﻫﻨﺪﮔﺎن‬

‫‪20‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .43‬ﺗﻮرات در آن ﺣﮑﻢ ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .44‬ﺗﻮرات در آن ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺣﮑﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ -‬ﭼﺎپ دوم ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎدة ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎدة در ﭼﻬﺎر ﻣﺠﻠﺪ ﻗﻄﻊ رﻗﻌﯽ در ﺳﺎل ‪ 1344‬ﺷﻤﺴﯽ در ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮥ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 23‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،7‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺁﻳﺎﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹶﻤﺎﺕ‪ ‬ﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹸﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﺧ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺘ‪‬ﺸﺎﺑﹺﻬﺎﺕ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻗﹸ ﻠﹸﻮﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﺯ‪‬ﻳ‪‬ﻎﹲ ﻓﹶﻴ‪‬ﺘ‪‬ﺒﹺﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣﺎ ﺗ‪‬ﺸﺎﺑ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﺘ‪‬ﻐﺎﺀَ ﺍﻟﹾﻔ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﺘ‪‬ﻐﺎﺀَ ﺗ‪‬ﺄﹾﻭﹺﻳﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺄﹾﻭﹺﻳ ﻠﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺍﺳ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻠﹾﻢﹺ‬
‫ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻛﹸﻞﱞ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪ ‬ﱠﺬﻛﱠﺮ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹸﻭﻟﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﺄﹶﻟﹾﺒﺎﺏﹺ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪10‬‬
‫‪25‬‬
‫زﮐﺎت و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زودي اﺟﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪ 24«.‬و اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺗﻘﻮا ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻧﻪ در ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫‪26‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪«.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺷﺮاﯾﻊ و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬

‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از دﯾﺮﺑﺎز ﺑﯿﻦ اﻗﻮام ﺑﺸﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﭘﺪﯾﺪة ﺟﺪﯾﺪي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﺬاﻟﮏ ﭼﻨﺪ‬
‫دﻫﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻌﻨﻮان رﺷﺘﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف اﯾﻦ‬
‫رﺷﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺷﯿﻮة زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﻨﻮ‪‬ﻋﯽ ﮐﻪ از ﮐﻠﻤﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ ﺗﻌﺒﯿﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ را از اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ در ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﺋﯽ از ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ 27.‬در‬
‫ﻃﺮح اﯾﻦ اﺻﻮل ﺳﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻋﻤﺪه و ﻣﻠﻤﻮس در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺒﺤﺚ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻘﺎﺑﻞ روي دوﻟﺖﻫﺎ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﯾﻢ اﺻﻮل ﻣﻬﻢ ﻧﮕﺮش دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ اﻫﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ ،‬ﻟﺬا در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺷﺮح اﺻﻮل‬
‫ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﻟﻐﻮي ﻋﻠﻤﺎي ﮐﻼم اﺻﻞ را ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﺑﺮآن ﺑﻨﺎ ﺷﻮد‪ 28‬و در اﺻﻄﻼح اﺻﻮﻟﯿﯿﻦ ﺑﺮ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﺟﻤﻠﻪ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه‪،‬‬

‫‪ - 24‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،162‬ﻟﻜ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺮ‪‬ﺍﺳ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻠﹾﻢﹺ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻤ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﺆﺗ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﺎﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮﹺ ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻴﻬﹺﻢ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﺮﺍﹰ ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي ﺷﺮح اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺳﻌﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻌﻠﯿﺸﺎه‬
‫ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت‪ :‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1379 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ - 26‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،282‬ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﱢﻤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻫﻮﻧﺘﺰﯾﻨﮕﺮ‪ ،‬ژاك )‪ ،(1376‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒ‪‬ﺎس آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫‪ -‬اﺻﻞ در ﻟﻐﺖ ﺑﯿﺦ ﭼﯿﺰي را ﮔﻮﯾﻨﺪ و در اﺻﻄﻼح‪ :‬ﺍﻻﺻﻞ ﻣﺎﻳﺒﻨﯽ ﻋﻠﯽ ﺷﯽﺀ ﻏﲑﻩ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﺷﺮح اﻻﻣﺜﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ‬
‫اﻟﻤﻘﺪ‪‬ﻣﺎت‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي ﻗﺎﯾﻨﯽ اﻧﺘﺸﺎرات داراﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،1377 ،‬ص ‪.62‬‬
‫‪11‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﺳﺘﺼﺤﺎب و راﺟﺢ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎﺑﻘﮥ ﻫﺮﭼﯿﺰي و ﺣﮑﻤﯽ را اﺻﻞ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺎ‬
‫در ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي اﯾﻦ ﺷﯿﻮه‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﺻﻮل‪ -‬اراﺋﻪ ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎي ﻓﮑﺮي در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ذﮐﺮ اﺻﻮل ﻣﺘﻌﺪ‪‬د ﺳﺮﻓﺼﻞﻫﺎﯾﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ روح‬
‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ را ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ اﯾﻦ اﺻﻮل ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ و‬
‫ﻣﺘﻮن اﺟﺮاﯾﯽ ﮐﺎر ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬و اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻼش ﻓﺘﺢ ﺑﺎﺑﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻠﯽ ﻧﮕﺮش اﯾﻦ اﺻﻮل ﺑﻪ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﻪ زﻣﯿﻨﮥ ﻓﻮق‪ ،‬اﺻﻞ ﺣﮑﻤﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻞ ﺣﮑﻤﺖ در اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎرع ﻣﻘﺪ‪‬س در ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻫﺮ ﺣﮑﻤﯽ‬
‫ﺣﮑﻤﺘﯽ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ و درك آن ﺣﮑﻤﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﮑﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» 29:‬ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻗﺪرت و ﻧﯿﺮوﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﻧﺴﺎن در ادراك دﻗﺎﯾﻖ اﻣﻮر و ﺧﻔﺎﯾﺎي ﻣﺼﻨﻮع ﻗﺪرت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎﺗﯽ را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دﻗﺎﯾﻖ ﺻﻨﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺘﻌﻠّﻘﺶ‬
‫ﻣﺮﮐﺐ از دو ﺟﺰء اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺰء ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻧﻈﺮي ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﮏ ﺟﺰء ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ از آن دو‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺮدهﺑﯿﻨﯽ و ﺧﺮدهﮐﺎري ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ از ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻪ اﺗﻘﺎن در ﻋﻤﻞ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﺟﺰء ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل و اﺗﻘﺎن در ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد و آن اﺷﺎره ﺑﻪ ﺟﺰء دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ‬
‫اﺗﻘﺎن در ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﺮدو ﺟﺰء دارد و ﺣﮑﻤﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﺑﺰه‬
‫ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﻋﺒﺎرت از آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﻌﯿﺸﺖ از ﺟﻬﺖ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﻗﻮام و اﺳﺎس ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺟﺮﺑﺰه اﻓﺮاط آن اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺮﺗﺒﮥ وﻻﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﺮّدش‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻗﺎﯾﻖ اﺷﯿﺎء را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﭼﯿﺰي از او ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻗﺎﯾﻖ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت را ﺧﻮدش ﺑﺴﺎزد و ﺧﻠﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﯿﺰي از او ﻣﻤﺘﻨﻊ ﻧﯿﺴﺖ و از اﯾﺠﺎد‬
‫آن ﺧﻮدداري ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺣﮑﯿﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺨﺴﺖ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻧﺒﯿﺎء و رﺳﻮﻻن از‬
‫ﺟﻬﺖ وﻻﯾﺘﺸﺎن‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﻠﻔﺎ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن آﻧﻬﺎ و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮاران ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ‪ .‬و‬

‫‪29‬‬
‫‪ -‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،102-104‬در ذﯾﻞ آﯾﮥ ‪ 54‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬ﻓﹶﻘﹶﺪ ﺁﺗ‪‬ﻴﻨﺎ‬
‫ﺁﻝﹶ ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﺮﺍﻫﻴﻢ‪ ‬ﺍﻟﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﳊ‪‬ﻜﹾﻤ‪‬ﺔﹶ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺎ ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ را ﺑﻪ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ دادﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪12‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﮥ ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻗﺎﯾﻖ ﺻﻨﻊ ﺧﺪا را در ﺧﻮدت و ﺑﺪﻧﺖ درك ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ در‬
‫ﺑﺮزخ ﺑﯿﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﻔﻠﯽ و ﻋﻠﯿﺎ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاي و اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻔﺲ ﺗﻮ ﺟﻬﺖ ﺗﺼﺮّف در ﻫﺮ دو ﻣﻠﮑﻮت‬
‫داراي ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ ﻣﺤﺾ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻔﺲ اﺑﺎﺋﯽ از ﺗﺼﺮّف ﺑﺮ آن دو ﻧﺪارد‪ ،‬و اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺼﺮّف‬
‫در ﻣﻠﮑﻮت ﺳﻔﻠﯽ ﻧﻔﺲ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺠﻦ و ﺳﺠ‪‬ﯿﻦ‪ ،‬و ﺗﺼﺮّف ﻋﻠﯿﺎ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﻸ اﻋﻠﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻢ و ﮔﻤﺎن ﮐﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻤﺎي اﺧﻼق‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﻠّﯽ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﻧﻔﻮس ﺟﺰﺋﯽ ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫از ﻋﻠﻤﺸﺎن ﺑﻬﺮهاي ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻫﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ دﻗﺎﯾﻖ ﻋﻤﻞ ﻗﺪرت ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ راﻫﻬﺎي ﺗﺼﺮّف‬
‫ﻣﻠﮑﻮت ﺳﻔﻠﯽ را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ .‬و راﻫﻬﺎي ﺗﺼﺮّف ﻣﻠﮑﻮت ﻋﻠﯿﺎ را ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪرت ﻋﻠﯽ ع در‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺮك ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ‪ ،‬در ﺣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻇﻔﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﺮ روي دﺷﻤﻦ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و دﺷﻤﻦ ﺑﺮ روي ﻋﻠﯽ ع آب دﻫﻦ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ع ﺷﻤﺸﯿﺮ زدن را رﻫﺎ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﮐﻪ ﻧﻔﺲ او ﺑﺮاي ﺷﻤﺸﯿﺮ زدن ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن وﻗﺘﯽ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫و ﻗﺪرت ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﯾ‪‬ﺖ ارﺗﻘﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻣﻘﺎم ﻓﻨﺎ و ﻣﻘﺎم وﻻﯾﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در او اﺳﺘﻌﺪاد اﺻﻼح دﯾﮕﺮان وﺟﻮد دارد او را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺘﺶ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻪ او ﺧﻠﻌﺖ ﻧﺒﻮ‪‬ت و رﺳﺎﻟﺖ ﯾﺎ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ دﻗﺎﯾﻖ ﺻﻨﻊ در‬
‫ﻣﻠﮏ و ﻣﻠﮑﻮت آﮔﺎه ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و او را ﺑﺮ دﻗﺎﯾﻖ ﺗﺼﺮّف در اﺷﯿﺎء ﻗﺎدر ﻣﯽﺳﺎزد و ﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات را در ﺧﺪﻣﺖ او ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و آن آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﮥ ﺣﮑﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺣﮑﻤﺖ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬وﻻﯾﺖ اﺳﺖ ﭼﻮن وﻻﯾﺖ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﮑﻤﺖ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻤﺖ و ﺗﺤﻘﯿﻖ آن اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﺗﻔﺴﯿﺮات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻪ در ﺳﺨﻨﺎن آﻧﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ :‬ﺣﮑﻤﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺷﯿﺎء اﺳﺖ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺒﺎرت از ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽﻫﺎ‬
‫و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهاي دارد‪ ،‬ﯾﺎ اﻗﺘﺪا ﮐﺮدن ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻃﺎﻗﺖ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺸﺒ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻟﻪ اﺳﺖ در ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻃﺎﻗﺖ ﺑﺸﺮي‪«.‬‬
‫ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ زﯾﺎدي از ﺣﮑﻤﺖ در ﮐﺘﺐ و ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت ﻋﺮﻓﺎء آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﻟﻘﻤﺎن‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﯿﻪ و ﺣﮑﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻨّﺎس ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و او ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﺮ اﺳﺖ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮدم ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ راه ﻋﺎﻓﯿﺖ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪم‪ .‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او‬
‫ﺣﮑﻤﺖ را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺣﮑﻤﺖ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪة اﺷﯿﺎء آن ﻃﻮري ﮐﻪ‬
‫‪13‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺘﺸﺎن اﺳﺖ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ 30.‬ﺣﮑﻤﺖ در اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ذﮐﺮ آن‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺟﻮه ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ از رﺳﺎﻟﮥ ﺷﺮﯾﻒ ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ اﮐﺘﻔﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺣﮑﻤﺎء ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ و ﻓﮑﺮ و ﺑﺮﻫﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ اﻫﻞ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﻒ و ﻋﯿﺎن ﮐﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ او‪‬ل را ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺎﻣﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮم رﺳﺎﻧﺪ و اﻻّ ﻇﻦّ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺗﻮ اﻋﻠﻤﯽ از‬
‫ﺑ‪‬ﺸﺮ ﺣﺎﻓﯽ ﭼﺮا ﺑﻪ زﯾﺎرت او روي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺧﺪا را ﺑﻪ از ﻣﻦ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻦ ﻋﻠﻮم را ﺑﻪ از‬
‫او داﻧﻢ‪ .‬داراي ﻋﻠﻢ ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻘﻠﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻧﮓ ﺷﺮاب را دﯾﺪه ﯾﺎ وﺻﻒ آن را ﺷﻨﯿﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و داراي ﻋﻠﻢ ﻋﻘﻠﯽ ﻣﺜﻞ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻮي او را ﺷﻤﯿﺪه‪ ،‬و داراي ﺣﮑﻤﺖ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻤﺲ‬
‫ﮐﺮده و ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻧﺮاﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﯿﺪه ﯾﺎ ﺳﺮﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﻗﻄﺮهاي ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻟﻪاي ﯾﺎ ﻗﺪﺣﯽ ﯾﺎ ﺳﺒﻮﺋﯽ ﯾﺎ ﺧﻤﯽ‬
‫‪31‬‬
‫ﯾﺎ ﻏﺮق آن ﺷﺪه ﻋﯿﻦ آن ﮔﺮدﯾﺪه‪«.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر در رﺳﺎﻟﮥ ذواﻟﻔﻘﺎر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :32‬ﺳﺒﺐ در ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ در ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪه ﮐﻪ‬
‫ﻓﺴﺎد ﺧَﻠﻖ اﺳﺖ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎع و ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺧﻠﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( و ﺗﺪﺑﯿﺮ و‬
‫ﻗﺼﺎص ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺎت و ﺣﺮﻣﺖ زﻧﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻓﺴﺎد اﺳﺖ و ﻋﻠّﺖ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ ﺧﻮردن‬
‫در ﺧﺒﺮي رﺳﯿﺪه ﮐﻪ اﻋﺎﻧﺖ ﺑﺮ ﻗﺘﻞ آن ﻃﻔﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﻣﺘﺤﻤ‪‬ﻞ ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺪ ﺑﯽ ﻣﺎل‪ ،‬و رﺳﯿﺪه‬
‫‪33‬‬
‫ﮐﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﺷﻮد آن ﯾﺘﯿﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺰاع و ﻓﺴﺎد اﺳﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﻓﺮار از ز‪‬ﺣﻒ‬
‫ﯾﮏ وﺟﻬﺶ ﻓﺴﺎد اﺳﺖ و ﻫﮑﺬا ﻋﻠّﺖ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ﺑﺮ اﻓﺘﺎدن ﻗﺮض دادن و ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﺗﻠﻒ‬
‫اﻣﻮال و اﻧﻔﺲ و ﻇﻠﻢ و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﺘﺤﺒ‪‬ﺎت و ﻣﮑﺮوﻫﺎت ﻣﺆﮐّﺪه ﻫﺴﺖ ﮐﻪ در اﺧﺒﺎر ﻣﻌﻠّﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﻣﻮرث ﻓﻘﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﻀﺮّ ﺟﺴﺪ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﺮر ﺑﻪ اوﻻد ﯾﺎ ﻧﺴﻞ اﺳﺖ و اﻣﺜﺎل ذﻟﮏ‪ .‬و‬

‫‪30‬‬
‫‪ -‬ﭼﻬﻞ ﮔﻮﻫﺮ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨﺒﯽ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽﻫﺎي ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﺻﺺ ‪.144-154‬‬
‫‪31‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﻧﻮرﻋﻠﯿﺸﺎه ﺛﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮥ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ .1346 ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ ،384‬ص ‪.258‬‬
‫‪32‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ذواﻟﻔﻘﺎر‪ ،‬در ﺣﺮﻣﺖ ﮐﺸﯿﺪن ﺗﺮﯾﺎك‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1382 ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ از ﻓﻘﺮة ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺻﺺ ‪.69 -73‬‬
‫‪33‬‬
‫‪ -‬ﻣﺮاد از ز‪‬ﺣﻒ ﺟﻨﮓ ﮐﺮدن و روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،276 ،2 ،‬ﺑﺎب اﻟﮑﺒﺎﺋﺮ‪ ،‬ص‪.2 ،276 :‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪14‬‬
‫از اﻣﺎم رﺿﺎ ع اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺍﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ 34... ‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﺣﺮاﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺿﺮر داﺷﺘﻦ آن ﺣﺮام ﺷﺪه و ﻫﺮ‬
‫ﻣﻀﺮّي ﺣﺮام اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻧﺎﻓﻌﯽ ﺣﻼل و ﻫﺮ ﺣﻼﻟﯽ ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﯿﺘﻪ ﮐﻪ ﺣﺮام ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮض ﮐﻠﺐ و ﻣﻮت ﻓﺠﺄﺓ و آﮐﻠﻪ ﻣﯽآورد‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آﻧﮑﻪ‬
‫ﻗﻠﺐ را ﻗﺴﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻮرث ﻣﺮض دﺑﯿﻠﻪ‪ 35‬اﺳﺖ و ﺟﺮي‪ 36‬ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮر دارد و ﺳﻢ‪‬‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻨﺪه اﺳﺖ و ﺧﻤﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرث ﻓﺴﺎد ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﯿﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫دﻧﺪان را‪ ،‬و دﻫﺎن را ﺑﺪﺑﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻟﺦ‪ .‬و در ﺧﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻓﹶﺮ‪‬ﺽ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ 37 ...‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﺎز را‬
‫واﺟﺐ ﻗﺮار داده ﺑﺮاي دور ﮐﺮدن ﮐﺒﺮ و ﻧﺨﻮت‪ ،‬و زﮐﺎت را ﺑﺮاي وﺳﯿﻠﻪﺷﺪن در روزي و روزه‬
‫را ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﺣﺞ‪ ‬را ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ دﯾﻦ و ﺟﻬﺎد را ﺑﺮاي ﻋﺰﯾﺰ ﮐﺮدن اﺳﻼم و اﻣﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف را ﺑﺮاي ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺮدم و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ را ﺑﺮاي ﻣﻨﺰﺟﺮ ﮐﺮدن ﺳﻔﯿﻬﺎن و ﺻﻠﮥ رﺣﻢ را ﺑﺮاي‬
‫زﯾﺎدي در ﻋﺪد و ﻗﺼﺎص را ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﮐﺮدن ﺧﻮﻧﻬﺎ و ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺪود ﺧﺪاﯾﯽ را ﺑﺮاي ﺑﺰرگ‬
‫ﻗﺮار دادن ﻣﺤﺮّﻣﺎت و ﺗﺮك ﺧﻮردن ﺷﺮاب را ﺑﺮاي ﻣﺤﻔﻮظ ﻗﺮار دادن ﻋﻘﻞ و دوري از دزدي را‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻋﻔّﺖ و ﺗﺮك زﻧﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ ﻧَﺴ‪‬ﺐ و ﺗﺮك ﻟﻮاط را ﺑﺮاي زﯾﺎد ﮐﺮدن‬
‫ﻧﺴﻞ و ﺷﻬﺎدت را ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ اﻧﮑﺎرﺷﺪهﻫﺎ و ﺗﺮك دروغ را ﺑﺮاي ﺑﺰرگﮐﺮدن و اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ راﺳﺘﯽ‬
‫و ﺳﻼم را ﺑﺮاي اﯾﻤﻨﯽ از ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮف و ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ را ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎع و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ اﻣﺎﻣﺖ و ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ‪ .‬و در رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﺍﻟﻌﺪﻝ ﺗﻨﺴﻜﺎ ﻟﻠﻘﻠﻮﺏ‪ 38...‬ﯾﻌﻨﯽ و ﻋﺪل را ﺑﺮاي‬
‫آراﻣﺶ دﻟﻬﺎ و ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر را ﺑﺮاي ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ از ﻏﻀﺐ ﺧﺪاﯾﯽ و وﻓﺎي ﺑﻪ ﻧﺬر را ﺑﺮاي‬
‫ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮاي آﻣﺮزش و ﺣﮑﻢ ﻗﺬف زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار را ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺸﺮوع و ﺣﮑﻢ ﺳﺮﻗﺖ را ﺑﺮاي اﯾﺠﺎب ﻋﻔّﺖ و ﺣﮑﻢ ﺧﻮردن ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ را ﺑﺮاي ﻧﮕﺎﻫﺪاري از‬

‫‪34‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪-1 ،165 ،16 ،‬ﺑﺎﺏ ﲢﺮﱘ ﺍﳌﻴﺘﺔ ﻭ ﺍﻟﺪﻡ ﻭ ﳊﻢ ‪ -5 -19471...‬ﻓ‪‬ﻘﹾﻪ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺿ‪‬ﺎ‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫‪ -‬دﺑﯿﻠﻪ ورﻣﯽ اﺳﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از دﻣﻞ‪ .‬ﺷﮑﻞ آن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﮔﺮد و رﻧﮓ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن اﺳﺖ و ذر‪‬ات و‬
‫اﺟﺴﺎم ﻏﺮﯾﺒﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﺧﻦ و ﻣﻮ و ﮔﻞ و ذﻏﺎل و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ در آن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮ وزن ذﻣﯽ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻣﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 37‬ﺷﺮﺡ ‪‬ﺞﺍﻟﺒﻼﻏﺔ‪.249 ،86 ،19 ،‬‬
‫‪ - 38‬ﻛﺸﻒ ﺍﻟﻐﻤﺔ‪ ،٤٨٠ ،١ ،‬ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻉ ‪ ...‬ﺹ‪.٤٤٩ :‬‬
‫‪15‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻇﻠﻢ اﻟﺦ‪ .‬و از رﺿﺎ ع اﺳﺖ‪ :‬ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻗﹶﺘ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﻔﹾﺲﹺ‪ 39...‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ را ﺣﺮام ﻗﺮار داده‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎع ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻓﻨﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻘﻮق ﭘﺪر و ﻣﺎدر را ﺣﺮام‬
‫ﮐﺮده ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﺮوج از ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺧﺪا و واﻟﺪﯾﻦ و ﺳﺒﺐ ﮐﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ و ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺷﮑﺮ‬
‫و ﻣﻘﻄﻮع ﺷﺪن ﻧﺴﻞ ﻣﯽﺷﻮد و زﻧﺎ را ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺴﺎدﻫﺎي ﻗﺘﻞ ﻧﻔﻮس و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ اﻧﺴﺎب و ﻓﺴﺎد‬
‫ﻣﻮارﯾﺚ و ﺗﺮك ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻃﻔﺎل و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎرف ﺣﻘّﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﻮردن ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ را ﺑﺮاي‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ او ﻣﯽﮐﻨﺪ زﯾﺮا او از ﻣﺎل دﻧﯿﺎ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﻮدش ﻫﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﺤﻤ‪‬ﻞ‬
‫اﻣﻮر ﺧﻮد ﮔﺮدد و دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻬﺪهدار ﻣﺨﺎرج او ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻼوه داراي ﻋﻘﻮﺑﺖ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﺧﻮد ﯾﺘﯿﻢ ﭘﺲ از رﺷﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺰاع و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﺮار از ﺟﻨﮓ را ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﻫﯿﻦ دﯾﻦ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن دﯾﻦ و ﺟﺮأت دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ و دورﺷﺪن از ﺷﻬﺮ اﺳﻼم ﭘﺲ از ﺗﻮﻃّﻦ در آن ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺒﺐ رﺟﻮع از دﯾﻦ و‬
‫ﺗﺮك روﯾ‪‬ﮥ اﻧﺒﯿﺎء اﺳﺖ و رﺑﺎء را ﺑﺮاي ﻓﺴﺎد اﻣﻮال ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺣﺮام ﺷﺪه دادن ﻣﺎل ﺑﻪ ﺳﻔﯿﻪ و‬
‫ﻋﻠّﺖ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎي ﻧﺴﯿﻪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮏ و ﺣﺲ‪ ‬ﻣﺴﺎﻋﺪت و ﺗﺮك ﻗﺮض دادن و ﺗﻠﻒ‬
‫ﺷﺪن اﻣﻮال و ﺑﺮوز ﻓﺴﺎد و ﻇﻠﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬

‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﺎﺧﻪاي از ﺣﻘﻮق اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد و ﻣﻠّﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ‪ ،‬در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ در داﺧﻞ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ رواﺑﻂ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺳﺮوﮐﺎر دارد‪ .‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در زﻣﯿﻨﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ دارد‪ .‬در ﺣﻘﻮق‬
‫داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ و اداري و ﺟﺰاﺋﯽ را درﺑﺮدارد‪ .‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ از آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ ﺗﺎ ﻣﻮارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و رواﺑﻂ اﻓﺮاد را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﻋﻤﺎل ﺣﻖ ﺑﺮ رواﺑﻂ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﮐﻨﺴﻮﻟﯽ‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دارد و‬
‫‪39‬‬
‫‪ -‬ﻣﻦﻻﳛﻀﺮﻩﺍﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،٥٦٥ ،٣ ،‬ﺑﺎﺏ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺍﻟﻜﺒﺎﺋﺮ ﺍﻟﱵ ﺃﻭﻋﺪ ﺍﷲ ﻋ ﺰ‪ ‬ﻭ ﺟﻞ‪.٤٩٣٤ ،‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪16‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و رواﺑﻂ اﻓﺮاد ﻣﻠّﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و روش رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺗﻌﺎرض ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و‬
‫اﺣﮑﺎم و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺪف ﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﺣﺘّﯽاﻟﻤﻘﺪور وارد ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺸﻮﯾﻢ ﭼﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮﻓﺼﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻨﺪرج در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺣ‪‬ﮑَﻤﯽ اﺣﮑﺎم ﻓﻘﻬﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﻄﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻠّﺖ و ﺳ‪‬ﺮّ ﻫﺮ ﺣﮑﻤﯽ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻠﯽ وﺿﻊ ﺣﮑﻢ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺘﻦ ﻋﻠّﺖ اﺣﮑﺎم و روح ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ در ﺻﺪد ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻗﻮاﻋﺪ و اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد ﻟﺬا اﺻﻮل زﯾﺮ را‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺟﻮاز ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﭘﺬﯾﺮش اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫‪ -2‬اﺻﻞ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﺣﺪ‪ ‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﺷﺮع‬
‫‪ -3‬اﺻﻞ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﺮﻓﯽ‬
‫‪ -4‬اﺻﻞ اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻗﻠﻮب‬
‫‪ -5‬اﺻﻞ وﻓﺎي ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪات‬
‫‪ -6‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻗﺮاردادﻫﺎ‬
‫‪ -7‬اﺻﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﺪل‬
‫‪ -8‬اﺻﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮدن ﺟﺰا ﺑﺮ ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ ﺟﺮم‬
‫‪ -9‬اﺻﻞ ﻣﺴﺎوات در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ -10‬اﺻﻞ دوام دوﻟﺖ‬
‫‪ -11‬اﺻﻞ ﻣﻨﻊ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ‬
‫‪ -12‬اﺻﻞ ﻣﻨﻊ اﺿﺮار‬
‫‪ -13‬اﺻﻞ ﺑﺮ ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ‬
‫‪ -14‬اﺻﻞ ﺳﺪ‪ ‬ذراﯾﻊ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫‪ -15‬اﺻﻞ اﻧﺤﺼﺎر اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ و اﺟﺎزه‬
‫‪17‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -16‬اﺻﻞ اﺳﺘﺼﻼح ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫‪ -17‬اﺻﻞ اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺣﻖ‬
‫‪ -18‬اﺻﻞ ﻋﻄﻒ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺒﻖ ﻧﺸﺪن ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ -19‬اﺻﻞ دوام ﺗﺼﺮّف ﺑﻼﻣﻌﺎرض‬
‫‪ -20‬اﺻﻞ ﭘﺎداش وﮐﯿﻞ ﻣﺤﻖ و ﮐﯿﻔﺮ وﮐﯿﻞ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫‪ -21‬اﺻﻞ رﻓﻊ ﺗﮑﻠﯿﻒ در ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ و ﻋﺪم رﻓﻊ آن در ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻓﻄﺮي‬
‫‪ -22‬اﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ‬
‫‪ -23‬اﺻﻞ اﻋﺘﺒﺎر اﻣﺮ ﻣﺨﺘﻮﻣﻪ‬
‫‪ -24‬اﺻﻞ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫‪ -25‬اﺻﻞ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎروا‬
‫‪ -26‬اﺻﻞ وﺟﻮد ﺣﯿﺎت در ﻗﺼﺎص‬
‫‪ -27‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﻌﺪ‪‬ي در ﻗﺼﺎص‬
‫‪ -28‬اﺻﻞ ﺗﺴﻬﯿﻞ در ﻓﻮرس ﻣﺎژور )ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج(‬
‫‪ -29‬اﺻﻞ آزادي ﺗﺠﺎرت در ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫‪ -30‬اﺻﻞ آزادي درﯾﺎﻫﺎ و ﺟﻮ‬
‫‪ -31‬اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن و ﻧﻪ دوﻟﺖ‬
‫‪ -32‬اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ اﻓﺮاد و ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻧﺎﻗﺺ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺖﻫﺎ‬
‫‪ -33‬اﺻﻞ اﻫﺪاء ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ‬
‫‪ -34‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و اﻗﺮار ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﮐﺘﻤﺎن ﺣﻖ و ﺷﻬﺎدت زور‬
‫‪ -35‬اﺻﻞ ﻗﺒﻮل ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫‪ -36‬اﺻﻞ ﻣﺬاﮐﺮه در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﭘﺬﯾﺮش داوري در دﻋﺎوي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫‪ -37‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي و اﺻﻼح )ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺧﺘﯿﺎري(‬
‫‪ -38‬اﺻﻞ آﺷﺘﯽ دادن و دﺧﺎﻟﺖ در ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ )ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺟﺒﺎري(‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ اﺻﻮل ﻣﻨﺒﻌﺚ از اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﯾﺮش ﻫﻤﮥ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪18‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن ﺑﻮده و در ﻣﯿﺎن ﻫﻤﮥ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ 40.‬اﺻﻮﻟﯽ‬
‫ﻧﻈﯿﺮ‪ :‬ﺗﻘﺪ‪‬م ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺪ‪‬م ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ داﺧﻠﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ واﮔﺬاري ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﯿﺶ‬
‫از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻞ ﺗﺴﺎوي ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ زور‪ ،‬اﺻﻞ‬
‫ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬اﺻﻞ اﻟﺰامآور ﺑﻮدن ﺗﻌﻬﺪات‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﯿﻄﺮﻓﺎﻧﻪ ﺑﻮدن ﻗﻀﺎوت‪ ،‬اﺻﻞ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﻃﺮف ﻣﺤﮑﻮم‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﻮاي ﻣﻄﺮح در‬
‫دادﮔﺎه دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻞ آزادي ﺗﺮد‪‬د در درﯾﺎي آزاد‪ ،‬اﺻﻞ دوام ﺗﺼﺮّف ﺑﻼﻣﻌﺎرض در اﯾﺠﺎد ﺣﻖّ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ و ﻣﺴﺎوات اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﻪ‪ :‬اﺻﻞ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ داﺧﻠﯽ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﺻﻞ ﺗﻘﺪ‪‬م ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن داﺧﻠﯽ‪ ،‬اﺻﻞ دوام‬
‫دوﻟﺖ )ﮐﺸﻮر(‪ ،‬اﺻﻞ اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﻃﺮح و اﻗﺎﻣﮥ دﻋﺎوي در ﻣﺮاﺟﻊ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻧﮕﺮش و ﺑﺮﺧﻮرد ﯾﮏ ﮐﺸﻮر را ﺑﺎ دول دﯾﮕﺮ‬

‫ﻣﺸﺨّﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬اﺳﺎس ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺰاري ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﻗﺘﻀﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻼم ﻧﮕﺮش ﻣﺘﻔﺎوت از اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﺳﻼم اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻋﺘﻼي‬
‫ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً اﺳﻼم ﺑﺮاي اﻗﻮام ﻋﺮب ﯾﺎ ﻓﺎرس ﯾﺎ ﺷﺮق وﺳﻄﯽ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫‪ -‬در ﻣﺎد‪‬ة ‪ 38‬ﻗﺮارداد ﻻﻫﻪ ‪ 1907‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن ﺑﻪ رﺳﻤﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪-‬ﯾﻌﻨﯽ از اﺟﺰاي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن آن را ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ -‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺸﺨّﺺ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪19‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﺳﻼم آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺪري ﺗﻤﺎم اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ را ﺗﺤﺖ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺎﺷﯽ از اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ آﻧﻘﺪر زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﻔﺎع ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﻧﻔﻊ ﺑﯿﺶ از ﻣﻨﻔﻌﺖ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻮد ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺤﺚ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ‬
‫و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻﻻت رﯾﺎﺿﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ در آﺗﯿﻪ در ﮐﺘﺎب‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ .‬و ﻓﻘﻂ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺳﻮد ﯾﮏ‬
‫ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺳﻮد ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺳﻮد ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ اﺷﺘﺒﺎه اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﺸﻮر ﯾﺎ‬
‫ﺣﺰب و ﮔﺮوه و دﺳﺘﮥ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ذﯾﻼً ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ از اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫اﺳﻼم اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﺻﻮل ﻗﺒﻠﯽ و ﺑﻌﺪي روح ﻧﮕﺮش اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻣﻠﻞ و‬
‫دول دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ -39‬اﺻﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫‪ -40‬اﺻﻞ ﺗﻌﻠّﻖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫‪ -41‬اﺻﻞ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫‪ -42‬اﺻﻞ وﺣﺪت‬
‫‪ -43‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻧﮋادي‬
‫‪ -44‬اﺻﻞ ﺑﯿﺰاري از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‬
‫‪ -45‬اﺻﻞ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ دوﻟﺖﻫﺎ‬
‫‪ -46‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ ﻣﻠّﯽ‬
‫‪ -47‬اﺻﻞ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ‬
‫‪ -48‬اﺻﻞ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻠﻞ و اﻗﻮام‬
‫‪ -49‬اﺻﻞ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ و دول در ﺣﻀﻮر ﯾﺎ ﻏﯿﺎب‬
‫‪ -50‬اﺻﻞ اﻣﺎﻧﺖداري‬
‫‪ -51‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻣﻨﻊ ﺧﯿﺮ‬
‫‪ -52‬اﺻﻞ ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫‪ -53‬اﺻﻞ ﻧﻔﯽ ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﯾﮕﯽ و ﺟﻮاز ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪20‬‬
‫‪ -54‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫‪ -55‬اﺻﻞ وﺟﻮب آزادﺳﺎزي ﺳﺘﻢدﯾﺪﮔﺎن‬
‫‪ -56‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ‬
‫‪ -57‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﺼﺪاق ﺑﺮدﮔﯽ و ﺑﺮده ﻓﺮوﺷﯽ در اﯾﻦ زﻣﺎن‬
‫‪ -58‬اﺻﻞ اﺗّﺤﺎد ﺑﺮ ﺣﻖ‬
‫‪ -59‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻇﻠﻢ و ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﯾﺎري در ﻇﻠﻢ‬
‫‪ -60‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ و ﺑﻐﯽ‬
‫‪ -61‬اﺻﻞ اﮐﺮاه ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫‪ -62‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ و ﺟﻮاز دﻓﺎع‬
‫‪ -63‬اﺻﻞ ﺷﺪ‪‬ت ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوز ﻣﺤﺎرب‬
‫‪ -64‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﯾﺎري در ﻧﯿﮑﯽ و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎري در ﺗﺠﺎوز‬
‫‪ -65‬اﺻﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮدن اﺳﺘﺮاﺗﮋي و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﺟﺎزه‬
‫‪ -66‬اﺻﻞ اﺟﺒﺎر در ﭘﺬﯾﺮش ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ‬
‫‪ -67‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ اﺳﺎرت دﺷﻤﻦ ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫‪ -68‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار اﺳﺮاي دﺷﻤﻦ‬
‫‪ -69‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز در ﺗﺠﺎرت و اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ و ﺿﺪ‪ ‬ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‬
‫‪ -70‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ در ﺟﻬﺖ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎد‪‬ي‬
‫‪ -71‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ اﺣﺘﮑﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ارزاق و اﻟﺰام ﺧﻮراكرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن ﺟﻬﺎن‬

‫اﺻﻮل دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‬

‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠّﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ اول دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻂﻣﺸﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر در ﻗﺒﺎل ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻋﻢ‪ ‬از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﺎ ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻋﻢ‪ ‬از ﺟﻬﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ دوم ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻫﻨﺮ ﯾﺎ ﻓﻦ ﻣﺬاﮐﺮه ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮك در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫‪21‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﯽ در ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻣﻔﻬﻮم ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ 41.‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻔﻬﻮم‬
‫‪42‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠّﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﺤﻮة رﻓﺘﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﻠّﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ 43‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻃﻮل‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ در ﺻﺪر اﺳﻼم و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل آﺧﺮ دوران ﺣﯿﺎت اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ ع‬
‫ﺑﻮده و در ﺑﺎﻗﯽ دورهﻫﺎ ﭼﻪ زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﺑﻨﯽاﻣﯿ‪‬ﻪ و ﺑﻨﯽﻋﺒ‪‬ﺎس و ﭼﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ازﻣﻨﻪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳﻢ اﺳﻼم در ﺑﻼد و ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺮ ارﯾﮑﮥ ﻗﺪرت ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺗﻔﺎوت زﯾﺎدي در ﺑﺎﻃﻦ و ﺻﻮرت اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ واﻗﻌﯽ‬
‫اﺳﻼم وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫در رواﺑﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮ اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺤﻮه ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و رﻫﺒﺮي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و‬
‫ﻣﺒﻨﺎي اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ ﯾﺎ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﻫﺪف آن و روشﻫﺎ و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻫﺪف ﻫﻤﻪ‬
‫از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﺘﺪاول و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ در ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد ﻣﻬﻢ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف و اﻧﮕﯿﺰه دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در اﺻﻞ ﭼﺮاﺋﯽ اﯾﺠﺎد و ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دﻧﯿﺎي ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻧﮕﯿﺰه در زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اﻧﻮاع‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺪرت ﯾﮏ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻮازن ﻗﻮاي دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪،‬‬

‫‪41‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎﻧﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ دو ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻐﻮي آن ﺷﺎﻣﻞ »دو‬
‫ﭼﻬﺮه داﺷﺘﻦ« ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺮ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﻼﺳﯿﮏ درﺑﺎره دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪· A Guide to Diplomatic Practice by Sir Ernest Satow, Longmans, Green & Co. London & New‬‬
‫‪York, (1917). Now in its fifth edition (1998).‬‬
‫‪· The Rise of the Great Powers: 1648-1815 Derek McKay and H.M. Scott (1983) .‬‬
‫‪42‬‬
‫‪ -‬آﻻدﭘﻮش‪ ،‬ﻋﻠﯽ و ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﺗﻮﺗﻮﺗﭽﯿﺎن )‪ (1372‬دﯾﭙﻠﻤﺎت و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات وزارت اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ را در ‪ 46‬ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در دو ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻮق ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 43‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-oloome-siasi.pdf‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪22‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮن در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻠﻮكاﻟﻄّﻮاﯾﻔﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺪف‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ و ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺗﻤﺎم اﺷﮑﺎل دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﮐﺴﺐ‬
‫اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮدﺑﻘﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺣﻔﻆ وﺟﻮد ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻓﻌﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﮕﺮان‪ ،‬آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮي ﺑﺮاي ﺳﺒﻘﺖ از‬
‫دﯾﮕﺮان در آﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺮس از دﺳﺖ دادن ﻣﺘﺼﺮّﻓﺎت‪ ،‬و ﺗﺮس از ﺗﺠﺎوز و ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﯿﺰ در ﺣﺼﻮل ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎﻃﺎت و رواﺑﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﯾﺎ وﺳﻮﺳﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺗﺼﺮّﻓﺎت دﯾﮕﺮان و ﯾﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن اﻋﺘﺒﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺧﻮد ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻨﺘﺞ از رواﺑﻂ ﺗﺠﺎري و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد ﺳﺮﻓﺼﻞ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ در ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺪف دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ در ﮐﺴﺐ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﮐﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮاي دوﻟﺖ و ﻣﻠّﺖ‪،‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺪف ﺑﺎﻻﺗﺮي اﻗﺪام ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در‬
‫آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ‪» :‬اي ﻣﺮدم ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻧﺮ و ﻣﺎد‪‬هاي ﺧﻠﻖ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺷﻤﺎ را در ﺷﻌﺐ و ﻗﺒﺎﺋﻠﯽ ﻗﺮار‬
‫دادﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﮐﺮم ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺧﻮددارﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ 44«.‬ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ را ﺑﻨﺪﮔﯽ و‬
‫ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﻠﻖ ﻧﮑﺮدم ﺟﻦ و اﻧﺴﺎن را ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﻋﺒﺎدت«‪ 45‬ﮐﻪ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥ‪ ‬ﺑﻪ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻓﻮﻥ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﺮﻓﺎن و‬
‫آﮔﺎﻫﯽ و ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ را ﻇﺮف ‪‬ﺷﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در‬
‫ﺷﻌﺐ و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﯾﮕﺮي‬
‫و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ رواﺑﻂ اﻗﻮام و ﺷﻌﺐ و ﻣﻠﻞ را وﺳﯿﻠﮥ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻠﻘﺖ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪ‪‬د اﻗﻮام و اﻣﻢ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﻠﻘﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﮥ‬

‫‪44‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .13‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻛﹶﺮﹴ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻧ‪‬ﺜﻰ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻛﹾﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻘﺎﻛﹸﻢ‪.‬‬
‫‪45‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ذارﯾﺎت‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .56‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠﹺﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺈﹺﻧ‪‬ﺲ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥ‪.‬‬
‫‪23‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﯾﮏ ﻣﻠّﺖ و ﻗﻮم ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﯽ از ﺷﻤﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ و‬
‫روﺷﯽ ﻧﻬﺎدﯾﻢ و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ وﻟﯽ ﺧﻮاﺳﺖ در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪﺗﺎن ﭘﺲ در ﺧﯿﺮات ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮﯾﺪ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫‪47‬‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﺎ از آﻧﭽﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ آﮔﺎﻫﺘﺎن ﺳﺎزد‪ 46«.‬در ﺷﺮح اﯾﻦ آﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱟ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻋ‪‬ﺔﹰ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪ و اﻣ‪‬ﺘﯽ از ﺷﻤﺎ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺮار دادﯾﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺘﯽ از اﺧﺘﻼف اﺳﺘﻌﺪاد آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﺟﺎﹰ ﯾﻌﻨﯽ راه واﺿﺢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻗﻠﺐ و ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻋ‪‬ﺔﹰ راه آب اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوي وارد آن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻟﺒﯽ در ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺖ و ﺷﺮﯾﻌﺖ راه ﺑﻪ آب ﺣﯿﺎت‬
‫اﺳﺖ و ﺟﻤﯿﻊ اﻣ‪‬ﺖ در آن ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﺝ از ﻧﻬﺞاﻻﻣﺮ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺮاد‬
‫ﻃﺮﯾﻖ واﺿﺢ از ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ و آن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺗﻌﻠﯿﻞ ﺳﺎﺑﻖ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ از ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﺧﻮدت ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﺷﺮاﯾﻊ آﻧﺎن ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﺮاﯾﻊ آﻧﺎن ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﺗﻮ‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮدت اﺳﺖ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺷﺎﺀَ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﯾﮏ‬
‫اﻣ‪‬ﺖ ﻣﺘّﻔﻖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻃﺮﯾﻖ واﺣﺪ و ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﻧﺴﺦ و ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺷﻮد ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽداد ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷﻤﺎ را اﻣ‪‬ﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار داد ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺒ‪‬ﻠﹸﻮ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻣﺎ ﺁﺗﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﭽﻪ از ﺷﺮاﯾﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪﺗﺎن‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻗﺒﻮل آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﺎدت و اﻟﻔﺖ ﺑﻪ او ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﻔﺲ‬
‫آﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺻﺪق اﯾﻤﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮﻣﺄﻟﻮف اﺳﺖ و‬
‫ﻋﺎدت ﺑﻪ آن ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺒﻮل آن ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ از ﺻﺪق اﯾﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ داده ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺒﹺﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﺕ‪ ‬ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ داﻧﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف اﻣ‪‬ﺖﻫﺎ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﯿﺮ ﯾﻌﻨﯽ در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺳﺒﻘﺖ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﻧﻪ‬
‫ﻋﺎدتﻫﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺘﺎن ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﯿﺮ را در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﻔﻮﺳﺘﺎن ﺳﺒﻘﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻔﺴﻬﺎﯾﺘﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺎدتﻫﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﺠﻮاراﻧﺘﺎن ﺳﺒﻘﺖ‬

‫‪46‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ :48‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱟ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻋ‪‬ﺔﹰ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﺟﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺷﺎﺀَ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺒ‪ ‬ﻠﹸﻮ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻣﺎ‬
‫ﺁﺗﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺒﹺﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﺕ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺟﹺﻌ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ ﻓﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺒ‪‬ﺌﹸﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺘ‪ ‬ﻠ‪‬ﻔﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻗﺮآن زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪47‬‬
‫‪ -‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.342-344‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪24‬‬
‫ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﺗﺎ ﮔﻮي ﺳﺒﻘﺖ را ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ .‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺟﹺﻌ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﻤﻠﮕﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اوﺳﺖ ﭼﻪ‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﭼﻪ آﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﺎدت اﺧﺬ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺗﻌﻠﯿﻞ ﻗﻮل‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺒﹺﻘﹸﻮﺍ وﻋﺪ و وﻋﯿﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺒ‪ ‬ﺌﹸﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻔﹸﻮﻥﹶ ﭘﺲ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ و اﻣﺮ و ﻋﺎدت در آن اﺧﺘﻼف داﺷﺘﯿﺪ آﮔﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮐﻨﺎﯾﻪ از وﻻﯾﺖ و اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ص اﺳﺖ‪«.‬‬
‫در آﯾﮥ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺘﯽ آﺋﯿﻨﯽ ﻧﻬﺎدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ آن آﯾﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻮ در اﻣﺮ‬
‫‪48‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮدت دﻋﻮت ﮐﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺴﺘﯽ‪«.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﻬﺎج و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻫﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﺋﯿﻦ ﺧﻮد و ﺗﻮ ﺑﻪ‬
‫آﺋﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺎش ﮔﺮﭼﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺗﻮ ﺑﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻊ دﯾﮕﺮ راﻫﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ دور از ﺻﺤﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺗﺄوﯾﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻠّﺖ اﯾﺠﺎد اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﺸﯿﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺮ ﺷﻌﻮب و اﻣﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺧﺘﻼف و ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﺟﺰ ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد‪ 49«.‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺸﺎرت ده و ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه را ﺑﺎ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﺣﻖ‬
‫‪50‬‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﺪف دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺷﺎﻋﮥ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه آورد ﭘﻨﺎﻫﺶ ده ﺗﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮد ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن اﻣﻨﺶ ﺑﺮﺳﺎن‬
‫زﯾﺮا اﯾﺸﺎن ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ 51«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬

‫‪48‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺣﺞ آﯾﻪ ‪ .67‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﺃﹸﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﻜﺎﹰ ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻧﺎﺳ‪‬ﻜﹸﻮﻩ‪ ‬ﻓﹶﻼ ﻳ‪‬ﻨﺎﺯﹺﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﻰ ﻫ‪‬ﺪﻯ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢﹴ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ آﯾﻪ ‪ 34‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪.‬‬
‫‪49‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ آﯾﻪ ‪ .19‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﻓﹶﺎﺧ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹶﻔﹸﻮﺍ‪.‬‬
‫‪50‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،213‬ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﻓﹶﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺚﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺬ‪‬ﺭﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪‬‬
‫ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﺍﺧ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹶﻔﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪.‬‬
‫‪51‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :6‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺠﺎﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺟﹺﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﻛﹶﻼﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻠ‪‬ﻐ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻻ‬
‫ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪25‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺎه ﻫﻢ ﺑﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ﻣﺄﻣﻦ اﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺪرﻗﻪ‬
‫ﮐﻦ و اﯾﻦ ﺑﺎرِ زﺣﻤﺖ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎ ﺗﺎ اﯾﺸﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻼم ﺧﺪا را )از ﺑﯿﺎﻧﺎت ﺗﻮ( ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫از اﯾﻦ اﺳﺘﻤﺎع ﺗﻐﯿﯿﺮ روش دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ راه ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﺒﯿ‪‬ﻦ ﻫﺪف‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ و ﻣﯽآﻣﻮزد ﮐﻪ روش ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط در اﺳﻼم ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﯾﮏ روش ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ راﻫﺶ ﺑﺪﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ص را ﻣﺘﺤﻤ‪‬ﻞ ﻣﺸﻘﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﮐﻪ از دﻫﺎن ﻣﺒﺎرك رﺳﻮﻟﺶ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﻼم ﻧﻪ ﺗﺤﮑّﻢ اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻣﺮ و ﻧﻪ ﻧﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺘﻌﺎرف‪ .‬در ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ ﻫﻤﯿﻦ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻇﺮاﻓﺖ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﮥ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ راه ﭘﺮوردﮔﺎرت دﻋﻮت ﮐﻦ و ﺑﻪ روش ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ آﮔﺎهﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از راه ﮔﻤﺮاه اﺳﺖ و آﮔﺎهﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫‪52‬‬
‫ﺷﺪﮔﺎن‪«.‬‬
‫روﺷﻬﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺬاﮐﺮه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﭼﺎﻧﻪزﻧﯽ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻣﺘﯿﺎزات ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻌﺎوﺿﮥ اﻣﺘﯿﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﻮد و ﻃﺮفﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻋﺘﻼي ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت و‬
‫اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد و ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ دارد و در اﯾﻦ ﻫﺪفﮔﺬاري‬
‫اﺻﻮل ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ را ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرش ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬
‫‪ -72‬اﺻﻞ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺎزه‬
‫‪ -73‬اﺻﻞ اﻃﺎﻋﺖ از ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه‬
‫‪ -74‬اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿ‪‬ﺖ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ‬
‫‪ -75‬اﺻﻞ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻋﺪم ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﺨﺼﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎت‬
‫‪ -76‬اﺻﻞ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ و ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ‬

‫‪52‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .125‬ﺍﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻜﹾﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻋ‪‬ﻈﹶﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺟﺎﺩ‪‬ﻟﹾﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬
‫ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺿ‪‬ﻞﱠ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪‬ﻬ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪26‬‬
‫‪ -77‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻋﻘﯿﺪه‬
‫‪ -78‬اﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه دﯾﮕﺮان و ﻣﻨﻊ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻋﻘﯿﺪه‬
‫‪ -79‬اﺻﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺎ ﮐﺮدار‬
‫‪ -80‬اﺻﻞ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﯾﺪﮔﯽ ﮐﯿﺪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫‪ -81‬اﺻﻞ ﺻﺪاﻗﺖ در ﻣﺬاﮐﺮات‬
‫‪ -82‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺟﻌﻞ ﮐﻼم‪ ،‬دروغ و ﺑﻬﺘﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫‪ -83‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﯾﺎ اﺳﺘﻬﺰاء‬
‫‪ -84‬اﺻﻞ ﺗﺤﯿ‪‬ﺖ و دﻓﻊ ﺣﺴﻦ و ﺟﺰاء اﺣﺴﻦ‬
‫‪ -85‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺧﺎﺋﻦ و ﺟﻮاز اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺜﻞ‬
‫‪ -86‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ دادن ﯾﺎ ﺳﺘﺎﻧﺪن رﺷﻮه‬
‫‪ -87‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻏﺼﺐ و اﮐﻞ اﻣﻮال دول و ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫‪ -88‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﺮور‬
‫‪ -89‬اﺻﻞ اﮐﺮام ﺑﺮ ﺿﯿﻒ‬
‫‪ -90‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ و ﻧﻔﯽ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ‬
‫‪ -91‬اﺻﻞ آزادي ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﻓﺮاد و ﺣﺬف روادﯾﺪ‬
‫‪ -92‬اﺻﻞ ﺟﻮاز ﻣﻬﺎﺟﺮت و اﻗﺎﻣﺖ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮاي ﮐﻠّﯿﻪ اﻓﺮاد روي زﻣﯿﻦ‬
‫‪ -93‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ ﮐﺘﻤﺎن اﺳﺮار‬
‫‪ -94‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻣﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد‬
‫‪ -95‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻣﻮر ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﯽ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و دﺷﻤﻦ و ﮐﺸﻒ ﺟﺮاﯾﻢ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي و ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬

‫اﺻﻮل ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد و اﺟﺮا ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮارد ﮔﺮﭼﻪ در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ از ﻣﻮارد ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﻪ در ﻓﻘﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﻤ‪‬ﻖ در آﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﻼم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬و اﺳﻼم در ﺧﺮدهﺑﯿﻨﯽﻫﺎ و ﻇﺮاﻓﺖﻫﺎي اﯾﻦ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻊ‬
‫‪27‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﭼﻮن ﻣﻔﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ و ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮده ﻟﺬا ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺴﻂ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ روح ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري در اﺳﻼم ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ راﺣﺘﯽ‬
‫ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ وﺟﺪان و ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در اﺳﻼم ﻧﻔﻊ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﯽ ﻫﺪف‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻔﻊ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺟﺰﺋﯽ از ﻫﺴﺘﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و در ﺗﻌﻤﻖ در اﯾﻦ اوراق و ﻣﺘﻮن‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ 53‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﻋﺼﺎرة ارزﺷﯽ در ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯽ ﺑﺮد و ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﻇﻬﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺮش اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﮥ ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق اﺳﻼم‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫دول ﻣﺘﻌﺎرف ﺟﻬﺎن ﻫﻤﻮاره ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﺗّﺨﺎذ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ دول دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ ﺧﻮد را ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﺳﻼم ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ و ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﻠّﯽ و ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻌﺎرف آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺗّﺨﺎذ روﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ و اﺳﻼم ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﺘّﯽ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫روش دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ در اﺳﻼم ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺎد‪‬ي ﻣﺒﺎدﻟﮥ اﻣﺘﯿﺎزات ﻗﺮار دارد‪ .‬اﺻﻮﻻً‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﻔﺎع ﻧﻤﯽﻧﮕﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮادر ﯾﺎ‬

‫‪ - 53‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ‪:‬‬

‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ‪ ،‬ﺑﯿﻤﻪ و ﻣﺎﻟﯿﻪ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.1383 .‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-eqtesade-islami.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-ravabet-beynolmelal.pdf .1384 .‬‬

‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-oloome-siasi.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق در اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا از دﯾﺪﮔﺎه‬
‫ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-hoqooq.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه‬
‫ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-hoquqe-asasi.pdf‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪28‬‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﻇﯿﻔﮥ ﺑﺮادري ﯾﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫و دوﺳﺘﯽﻫﺎي ﻣﻠّﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت و اﻗﺘﺼﺎد در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ اﺳﻼم ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت و اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻟﯽ روﺣﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي رﻓﺎه و ﺗﻠﺬّذ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻧﻘﺪر‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺐ ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼﻗﯿﺎت و ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ﻫﻤﻪ در زﯾﺮ ﭘﺎي اﻗﺘﺼﺎدﯾﺎت ﻟﮕﺪ ﻣﺎل‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﺴﻂ اﯾﻦ ﻧﮕﺮش ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﯾﺎدي دارد و ﻫﺮﭼﻪ وﺳﻌﺖ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﻓﺰون‬
‫ﮔﺮدد ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻋﺎمﺗﺮي در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺆﺳﺴﻪاي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ و‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎورﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻤﯿﻦ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺮﮔﺰاري ﺳﻤﯿﻨﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻃﺮح و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ درﺑﺎرة داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻗﺪمﻫﺎي ﺧﻮﺑﯽ در ﺟﻬﺖ ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت و ﻧﻈﺎم رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﻮﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﻼﻣﯽ‬

 ‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‬

‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﺎﺧﻪاي از ﺣﻘﻮق اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد و ﻣﻠّﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﻋﻤﺎل ﺣﻖ ﺑﺮ رواﺑﻂ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﮐﻨﺴﻮﻟﯽ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دارد و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و رواﺑﻂ اﻓﺮاد ﻣﻠّﺖﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و روش رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺗﻌﺎرض‬
‫ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و اﺣﮑﺎم و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻋﻤﻞ اﯾﻦ رﺷﺘﻪ از ﺣﻘﻮق ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﺎز و ﮐﺎرﻫﺎي ﻓﻌﻠﯽ ﺧﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم را ﺑﺮاي‬
‫رواﺑﻂ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﯿﻦ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻬﯿﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ از دﻻﺋﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و دﯾﺴﯿﭙﻠﯿﻦﻫﺎي‬
‫آن در اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮده‪ ،‬دور ﺷﺪن اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﺣﻘﻮق از ﻓﻄﺮت و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ اﮔﺮ ﺳﺎز و ﮐﺎرﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻃﺒﻊ ﺳﻠﯿﻢ ﺑﺸﺮ ﻃﺮاﺣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﯾﮑﺴﻮﯾﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻨﮕﺮد ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺪﻣﯽ در ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﯾﻦ ﻣﻘﻄﻊ از‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﺮدارد‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﺳﻌﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﺣﺘّﯽاﻟﻤﻘﺪور وارد ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺸﻮﯾﻢ ﭼﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮﻓﺼﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻨﺪرج در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻌﻤﯿﻢ‬
‫ﺣ‪‬ﮑَﻤﯽ اﺣﮑﺎم ﻓﻘﻬﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﻄﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠّﺖ و ﺳ‪‬ﺮّ ﻫﺮ‬
‫ﺣﮑﻤﯽ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻠﯽ وﺿﻊ ﺣﮑﻢ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺘﻦ ﻋﻠّﺖ اﺣﮑﺎم و روح ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺷﺮﻋﯽ در ﺻﺪد‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻗﻮاﻋﺪ و اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺮوح اﺳﺘﺪﻻﻻت و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺮآﻧﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮي و ﮐﻼﻣﯽ و ﻓﻘﻬﯽ آن از ﻧﮕﺎه اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺒﻼً در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﺠﺰا ﻃﺮح ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و در اﺻﻞ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﻼﺻﻪاي‬
‫‪54‬‬
‫از ﻓﺼﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ آن ﮐﺘﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 54‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪32‬‬
‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺟﻮاز ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﭘﺬﯾﺮش اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫اﺻﻮل ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد و اﺟﺮا ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ اﺻﻮل‬
‫ﻣﻨﺒﻌﺚ از اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﯾﺮش ﻫﻤﮥ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن ﺑﻮده و در ﻣﯿﺎن ﻫﻤﮥ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺎد‪‬ة ‪ 38‬ﻗﺮارداد ﻻﻫﻪ ‪ 1907‬آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن ﺑﻪ رﺳﻤﯿ‪‬ﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ از اﺟﺰاي‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن آن را ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ -‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺸﺨّﺺ و ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻮﻟﯽ ﻧﻈﯿﺮ‪ :‬ﺗﻘﺪ‪‬م ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺪ‪‬م ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ داﺧﻠﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ‬
‫واﮔﺬاري ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﯿﺶ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻞ ﺗﺴﺎوي ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم‬
‫ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ زور‪ ،‬اﺻﻞ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬اﺻﻞ اﻟﺰامآور ﺑﻮدن ﺗﻌﻬﺪات‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﯿﻄﺮﻓﺎﻧﻪ ﺑﻮدن‬
‫ﻗﻀﺎوت‪ ،‬اﺻﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﻃﺮف ﻣﺤﮑﻮم‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﻮاي‬
‫ﻣﻄﺮح در دادﮔﺎه دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻞ آزادي ﺗﺮد‪‬د در درﯾﺎي آزاد‪ ،‬اﺻﻞ دوام ﺗﺼﺮّف ﺑﻼﻣﻌﺎرض در‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﮐﺘﺎب از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ‪ ،‬ﺑﯿﻤﻪ و ﻣﺎﻟﯿﻪ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.1383 .‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-eqtesade-islami.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.1384 .‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-ravabet-beynolmelal.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-oloome-siasi.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق در اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا از دﯾﺪﮔﺎه‬
‫ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-hoqooq.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه‬
‫ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-hoquqe-asasi.pdf‬‬
‫‪33‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﯾﺠﺎد ﺣﻖّ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ و ﻣﺴﺎوات اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﻪ‪ :‬اﺻﻞ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫داﺧﻠﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﺻﻞ ﺗﻘﺪ‪‬م ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن داﺧﻠﯽ‪،‬‬
‫اﺻﻞ دوام دوﻟﺖ )ﮐﺸﻮر(‪ ،‬اﺻﻞ اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ و ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﻃﺮح و اﻗﺎﻣﮥ دﻋﺎوي در ﻣﺮاﺟﻊ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻮل‬
‫ﮐﻠّﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮارد ﮔﺮﭼﻪ در ﻗﺎﻟﺐ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ‬
‫از ﻣﻮارد ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﻪ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﻤ‪‬ﻖ در آﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ‬
‫اﺗّﻔﺎق اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﻼم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬و اﺳﻼم در ﺧﺮدهﺑﯿﻨﯽﻫﺎ و‬
‫ﻇﺮاﻓﺖﻫﺎي اﯾﻦ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻊ ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﭼﻮن ﻣﻔﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺣﻘﻮق‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ و ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد و اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺑﻮده ﻟﺬا ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺴﻂ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل در ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﺻﻮل ﮐﻠّﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺸﺨّﺺ اﺳﻼم را ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ روح ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري در اﺳﻼم ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ وﺟﺪان و ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در اﺳﻼم ﻧﻔﻊ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﻫﺪف ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻔﻊ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺟﺰﺋﯽ از ﻫﺴﺘﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و در ﺗﻌﻤﻖ در اﯾﻦ اوراق ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﻋﺼﺎرة ارزﺷﯽ در ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ اﻇﻬﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﮕﺮش اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﮥ ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺻﻞ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﺣﺪ‪ ‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﺷﺮع‬

‫از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﻼم ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﻮرد‬
‫ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي ص ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺎب اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚﻫﺎي‬
‫ﻣﻔﺼ‪‬ﻠﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﺳﺘﻮرات ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪34‬‬
‫اﺳﻼم ﺗﻄﺒﯿﻖ داده و ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ و ﻋﺪم ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ آنﻫﺎ را ﻣﯽﺳﻨﺠﺪ‪ 55.‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺎد‪‬ة ‪ 38‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﮥ‬
‫دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دادﮔﺴﺘﺮي ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻋﻢ‪ ‬از‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺧﺘﻼف آن ﻗﻮاﻋﺪ را ﺻﺮﯾﺤﺎً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و رﺳﻮم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و‬
‫اﺻﻮل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻘﺒﻮل ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن اﺳﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻗﻀﺎﺋﯽ و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺆﻟّﻔﯿﻦ ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ وﺳﺎﯾﻞ ﻓﺮﻋﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﻼم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﻮق از ﻟﺤﺎظ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا اﺣﮑﺎم اوﻟﯿﻪ اﺳﻼم ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي ص ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﯿﻪ‬
‫ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت و داوري اﺳﺖ و ﭘﺲ از آن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠّﻢ‬
‫اﺳﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻌﺪي ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻀﺎد ﯾﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻼك اﺻﻠﯽ ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﺷﺮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﻣﻮر ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ا‪‬ﻋﻤﺎل دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ و ﮐﺎرﺑﺮد ﻋﻘﻞ ﺗﻮاﻓﻖ ﯾﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ دﺳﺘﻮرات ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻘﻠﯽ ﺧﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ و ﻣﺘﻘﻨﯽ دارد‬
‫‪56‬‬
‫و ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دﯾﮕﺮي در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺻﻞ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﺮﻓﯽ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮﻗﯽ در ﺳﻄﻮح و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﺷﺪ‪‬ت و ﺿﻌﻒ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ )ﻧﻮﺷﺘﻪ( و ﻋﺮف و روﯾﮥ ﻗﻀﺎﯾﯽ و ﺣﺘّﯽ دﮐﺘﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﺮف ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اﻓﺮاد در ﻃﻮل زﻣﺎن ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﯽﮔﺮدد و در وﺟﺪان ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روﯾﮥ‬
‫ﻻزماﻻﺟﺮا ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻋﺎدات ﻗﺪﯾﻤﯽ و ﻣﺴﺘﻤﺮ و اﺣﺴﺎس اﻟﺰام وﺟﺪان ﻋﻤﻮﻣﯽ‬

‫‪ - 55‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﺟﺎﻟﺐ ﮐﺘﺎب ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﮕﺎرش ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‬
‫ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﭼﺎپ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ 1354 ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاﺿﻊ اﺳﻼم را ﺑﺎ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﯽﺳﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫‪56‬‬
‫‪ -‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ در ﺑﯿﺪآﺑﺎد و ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ )‪» (1382‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻘﻬﯽ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي رﺑﺎ در واﻣﻬﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﮐﺎﺳﺘﯿﻬﺎي ﻓﻘﻪ ﻣﺘﺪاول در ﮐﺸﻒ اﺣﮑﺎم ﺷﺎرع« آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة ﭘﻮﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮑﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان‪http://www.bidabad.com/doc/reba-fa.pdf .‬‬
‫‪35‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻋﺮف در اﺻﻄﻼح ﺣﻘﻮﻗﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻋﺮف ﯾﮏ‬
‫ﻋﺎدت اﺧﺘﯿﺎري ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺪرﯾﺠﺎً در اذﻫﺎن ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪه ﻻزماﻟﺮﻋﺎﯾﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮف ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺼﺪاق ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻋﺒﺎرت از ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪة‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد آن را اﻋﻤﺎل داﺷﺘﻪ و رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ وﺟﺪان ﻋﻤﻮﻣﯽ دوﻟﺖﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﻻزماﻟﺮﻋﺎﯾﻪ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻋﺮف ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺜﺎلﻫﺎي‬
‫ﺑﺎرز ﻣﻘﺒﻮﻟﯿ‪‬ﺖ ﻋﺮف در ﺣﻘﻮق اﺳﻼم در ﺣﻘﻮق زوﺟﯿ‪‬ﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺟﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﺸﺎﺑﻪ زﯾﺎدي ﺑﺎ ﺣﻘﻮق زوﺟﯿ‪‬ﺖ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺿﻤﺎﻧﺖ‬
‫اﺟﺮاي ﻗﺮارداد و ﻋﺪم ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺑﺮ اﻟﺰام ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻘﺪ دارد و ﻟﺬا آﺋﯿﻦ‬
‫دادرﺳﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪة ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻓﻮق ﻋﺮف را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ در ﻋ‪‬ﺪاد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﻼم ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮش ﻋﺮف ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻗﻄﻌﯽ و ﻣﺴﻠّﻢ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺑﺎورﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻮاﻣﻊ و دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﻟﯽ ﻫﻤﻮاره ﻧﻤﺎﯾﯽ از ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﺮ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﯾﺎ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را در ﺑﺮدارد ﮐﻪ از اﯾﻦ وﺟﻪ در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ دﻋﺎوي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﺻﻞ اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻗﻠﻮب‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳﻼم ﻫﻤﻮاره در رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻋﻢ‪ ‬از داﺧﻠﯽ ﯾﺎ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻔﻮ اوﻟﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺎص اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در آﯾﻪ ﻗﺼﺎص ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺎص ﻣﺠﺎز اﺳﺖ وﻟﯽ ﻋﻔﻮ ارﺟﺢ و‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اوﻟﯽ ﺑﻮدن ﻋﻔﻮ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص در ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻫﺮ‬
‫اﻗﺪام ﺳﻮﺋﯽ را ﺑﺎﻻﺧﺺ اﮔﺮ از روي ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺑﻮده ﯾﺎ ﻓﺎﻋﻞ از اﻗﺪام ﺧﻮد ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ داده‬
‫ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﻗﻮة ﻏﻀﺒﯿﮥ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﻪ در رؤوس ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ و از ﻋﻘﻮل ﺿﻌﯿﻔﻨﺪ را‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮده و آﺗﺶ ﻏﺎﺋﻠﻪاي آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻠﻠﯽ در آن ﻣﯽﺳﻮزﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ آﻏﺎز ﺷﺪ و دود آن ﭼﺸﻢ ﻣﻠّﺘﻬﺎ را ﮐﻮر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪36‬‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻇﺎﻟﻢﭘﺮوري ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮد از ﻇﻠﻢ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﯽ ﺑﻮدن ﻋﻔﻮ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﯾﮏ ﻧﻮع اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺗﻔﻀﯿﻠﯽ اﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ اﻟﺰام ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ در ﺗﺨﯿﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﺻﻞ وﻓﺎي ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪات‬

‫وﻓﺎي ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪات از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﻀﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮاﯾﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ از اوﺳﺘﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت زردﺷﺖ ع ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻦ ﻧﺎﺑﮑﺎر‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر را وﯾﺮان ﺳﺎزد‪ ...‬و ﮐﺎرش ﺑﺪان ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﻨﺪة ﻣﺮد ﭘﺎك دﯾﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎدا ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺸﮑﻨﯽ ﻧﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ دروﻏﮕﻮ ﺑﺴﺘﻪاي و ﻧﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﻪاي‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﺮ دو ﭘﯿﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮاه ﺑﺎ دروﻏﮕﻮ و ﺧﻮاه ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮ«‪ 57.‬در ﺗﻮرات و اﻧﺎﺟﯿﻞ ﻧﯿﺰ‬
‫در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط آﯾﺎت زﯾﺎدي درج اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه و‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء در ﻧﻘﺺ ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺪم اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﻃﺮف ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ در اﺻﻞ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ رﺑﻮس‪ 58‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد وﯾﻦ ‪ 1969‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺳﺎﺳﯽ در اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﺑﻮده ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪ ،‬ﻃﺮف ذﯾﻨﻔﻊ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻘﺪ را ﯾﮑﻄﺮﻓﻪ ﻓﺴﺦ و ﻣﻌﺎﻫﺪه را ﺧﺎﺗﻤﻪ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎد‪‬ه ‪ 64‬ﻣﻌﺎﻫﺪه وﯾﻦ ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ اﺻﻞ رﺑﻮس ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﻪ ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮏ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺳﺎﺳﯽ در ﻣﻮرد اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻘﺪ ﺑﻮده ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ رﺿﺎﯾﺖ‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوم‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﻌﻬﺪات ﺷﻮد و‬
‫‪59‬‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬دﻻﯾﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﯾﺎ ﻟﻐﻮ ﻗﺮارداد ﻣﯽﺷﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻔﺎد آﯾﺎت ﻗﺮآن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻘﺾ ﻣﻌﺎﻫﺪات در اﺳﻼم ﻋﺪم ﭘﺎﯾﺪاري‬

‫‪ - 57‬اوﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﯾﺸﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺟﻠﯿﻞ دوﻟﺘﺨﻮاه‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮوارﯾﺪ‪ ،1361 ،‬ﺗﻬﺮان ﭼﺎپ ﺳﻮم‪.‬‬
‫‪58‬‬
‫‪- La regle rebus sic stantibus‬‬
‫‪ -59‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻓﺮاﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ )‪ (1367‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن‪ ،...‬ﺻﺺ‪.29-32‬‬
‫‪37‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻟﺬا ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ اﺻﻞ رﺑﻮس و ﺳﻪ ﺷﺮط آن ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮرد اﺻﻞ رﺑﻮس ﻧﻘﺺ‬
‫ﻣﻌﺎﻫﺪه را ﻣﻘﺒﻮل ﻣﯽداﻧﺪ وﻟﯽ اﺳﻼم ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن در اﺳﻼم اﺻﻞ ﺿﻤﻨﯽ ﻫﻤﮥ‬
‫ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ اﻧﺘﻔﺎع ﯾﮑﺴﻮﯾﻪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اﻧﺘﻔﺎع دوﺳﻮﯾﻪ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﺳﻼم ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و اﻧﺘﻔﺎع از ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﻓﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﺘﻔﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺮارداد را ﻣﻠﻐﯽ و ﺑﻪ ﻣﻔﺎد آن ﭘﺸﺖ ﭘﺎ زد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﻘﻮقداﻧﺎن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﺮاﯾﻂ اﺻﻞ رﺑﻮس را ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻮرس ﻣﺎژور ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻞ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻣﻌﺎﻫﺪات‪ ،‬ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫را دﭼﺎر اﺧﺘﻼل ﻣﯽﺳﺎزد زﯾﺮا ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از ﺗﻌﻬﺪات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﻗﺮاردادن اﺻﻞ ﻣﺰﺑﻮر اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﺆاﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺣﻘﻮق‬
‫‪60‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﺿﺎﯾﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻗﺮاردادﻫﺎ‬

‫در ﻗﺮآن در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه در ﺑﺎب ﻋﻘﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻔﺎﯾﺖ از آن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در اﺛﺮ ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻮدن ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﻤﯿﻊ اﻣﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺗﻤﻬﯿﺪات ﻻزم‬
‫از ﻗﺒﻞ در ﻗﺮاردادﻫﺎ درج ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﮕﺮدد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﮑﻢﮐﺎريﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﺗﺒﺎع ﻣﻠﻞ در ﺣﯿﻄﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 60‬ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪:‬‬

‫–‪Abd-el-Kader Boye, Serie "Tiers monde en marche", Tome 3-L’acte de nationalisation, Berger‬‬
‫‪Levrault, les Nouvelles editions africaines.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪38‬‬
‫‪ -7‬اﺻﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﺪل‬

‫ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ وارد ﺟﺰﺋﯿﺎت اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺷﻮﯾﻢ ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﻠّﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪل‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺘﻨﻮ‪‬ﻋﯽ دارد‪ 61‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﮑﺘﺐﻫﺎ ﻇﻠﻢ در ﻣﮑﺘﺐ دﯾﮕﺮي ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوي ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﻏﺎﻟﺒﺎً دﭼﺎر اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ وﻟﯽ ﮐﻠّﯿ‪‬ﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿ‪‬ﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿ‪‬ﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ از ﻟﺤﺎظ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺮار دادن ﺷﺊ در‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮدش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ از ﻋﮑﺲ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻇﻠﻢ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد‪ 62.‬وﻟﯽ ﻗﺮاردادن‬
‫ﺷﺊ در ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪهاي در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻧﺘﻮان آن را‬
‫ﺣﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺨﺼﯿﺺ‬
‫ﺑﻬﯿﻨﮥ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ 63‬ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﭘﺎرﺗﻮ‪ 64‬در اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد‪ 65‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻌﺎدﻟﮥ‬
‫ﻣﻌﺮوف اوﻟﺮ‪ 66‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻮﺿﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ در اﺟﺘﻤﺎﻋﯿﺎت‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻣﻔﻬﻮم ارزش ﻓﺮد و ﺑﺎزده او ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ داراي ﺟﻮاب‬
‫ﺑﻬﯿﻨﮥ ﯾﮑﺘﺎ‪ 67‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﺣﻘﻮق از آن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮﻗﺮاري اﻋﻤﺎل ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ‬
‫ﺗﺴﺎوي ﺑﺮ ﻓﺮد ﻓﺮد اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ در ﺣﯿﻄﮥ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻂ ﻋﺪاﻟﺖ را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﻪ در ﺟﻤﯿﻊ ﺟﻬﺎت‪ .‬اﮔﺮ در رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮدي و‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ﻫﯿﭻ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎوت در ﻣﻮرد ﻋﺪل در‬

‫‪ -61‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ِا‪ُ‬ﺗﻔﺮﯾﻪ ﻫﻮﻓﻪ )‪ (1383‬درﺑﺎره ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﺧﺘﺮان‪.‬‬
‫‪ -62‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺍﶈﻴﻂ ﺍﻻﻋﻈﻢ ﻭ ﺍﻟﺒﺤﺮ ﺍﳋﻀﻢ ﰲ ﺗﺄﻭﻳﻞ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﷲ ﺍﻟﻌﺰﻳﺮ ﺍﳊﻜﻴﻢ‪ .‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﯿﺪر آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭼﺎپ‬
‫و ﻧﺸﺮ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ 1414 ،‬ه‪ -‬ق ﺻﺺ ‪ 402 – 409‬از اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪63‬‬
‫‪- Optimum allocation of resources.‬‬
‫‪64‬‬
‫‪- Pareto optimality.‬‬
‫‪65‬‬
‫‪- Microeconomics.‬‬
‫‪66‬‬
‫‪- Euler equation.‬‬
‫‪67‬‬
‫‪- Unique optimal solution.‬‬
‫‪39‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ و ﻋﺸﻖ در ﺑﺸﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ ﺣﺼﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰﺋﯽ در‬
‫ﻫﺮ زﻣﯿﻨﻪاي ﻣﻨﻮط ﺑﻪ »ﻗﻀﺎوت اﻧﺴﺎﻧﯽ«‪ 68‬اﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﻠّﯿﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻓﻄﺮت و ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺧﻠﻘﺖ ﻣﻮﺟﻮدات و ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﺎﻟﻖ آﻧﻬﺎ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮد اﺳﺎس‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮد در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰﺋﯽ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﻗﻀﺎوت‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺎﯾﺪ در درون ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ »اﻟﻌﺎدل« در وﺟﻮدش‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺤﺚ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎدل ﺷﺨﺺ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او‬
‫ﻣﯿﺰان ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ او ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﻢ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك‬
‫آن ﺣﻀﺮت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﻬﻮر ﻋﯿﻨﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و روﺷﻨﺎﺋﯽ وﺟﻮد اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻂ ﻋﺪل را ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ و‬
‫ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﮑﺎﺗﺐ دﯾﮕﺮ ﺣﺘّﯽ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﭼﭗ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﮑﻞ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ در‬
‫رأس ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺰان ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ‬
‫ﻣﯿﺰان در ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎ ﻧﺒﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ وﻟﯽ اﺳﺖ و ﯾﺎ وﺻﯽ‪ .‬و اﯾﻦ ﻓﺮد اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﻘﺮار »اﻟﻌﺎدل« در وﺟﻮدش ﻣﯿﺰان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﺪل رﻓﺘﺎر ﮐﺮدن وﻇﯿﻔﻪ و ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء و اوﺻﯿﺎء اﻟﻬﯽ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي اﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ و اﻣﺮ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ‬
‫دﺳﺘﻮر اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﯿﺰ داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺘّﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﮑﻢ ﺣﻀﺮت ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺮاﻋﺎت ﺷﻮد‪ .‬وﻇﯿﻔﮥ ﻗﻀﺎوت و داوري ﺑﻪ ﻋﺪل ﮐﻪ اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء‬
‫و اوﺻﯿﺎء اﻟﻬﯽ و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻮﻇّﻔﻨﺪ ﺑﯿﻦ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻣﻠﻞ ﺳﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ارﺟﺤﯿ‪‬ﺘﯽ ﺑﯿﻦ‬
‫اﺻﺤﺎب دﻋﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﯾﺎﺗﯽ از ﻗﺮآن ﺗﺄﮐﯿﺪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎء و ﻧﺰول ﮐﺘﺎب و ﻣﯿﺰان‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺴﻂ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ و اﺷﺎره ﻋﺎم ﺑﻪ اﻧﺒﯿﺎء و ﮐﺘﺎب و ﻣﯿﺰان اﺳﺖ و وﺳﻌﺖ‬
‫ﮐﻠﻤﮥ ﻧﺎس در آﯾﺎت ﻋﻤﻮم ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ رﻓﺘﺎر دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ ﻋﻤﻮم ﻣﻠﻞ ﺟﻬﺎن ﻣﺒﯿﻦ‬
‫اﻗﺎﻣﮥ ﻗﺴﻂ و ﻋﺪاﻟﺖ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺻﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﺪل ﺣﺘّﯽ در‬
‫ﻣﻮرد دﺷﻤﻦ ﻧﯿﺰ ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫‪- Human justice.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪40‬‬
‫در ﺑﺎب ﻇﺮاﻓﺖ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻗﻀﺎوت و رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻗﺴﻂ در ﺻﺪور ﺣﮑﻢ و‬
‫رﻓﺘﺎر ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺒﺎﺣﺚ زﯾﺎدي در ﮐﺘﺐ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﻼﻣﯽ درج اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﺪل در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ارﺳﺎل رﺳﻞ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎء‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎد‪‬ي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮاي اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﻮم ﺧﻮدش‬
‫را ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻫﺪف ﺟﻤﻊ ﻣﺎل و اﻣﻮال ﻧﺪارد ‪ 69‬ﺑﺎﻻﺧﺺ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ و ﺿﺒﻂ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮﻋﮑﺲ رﻓﺘﺎر ﻏﺎﻟﺐ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻠﺐ و ﺗﺼﺮّف ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان و اﻧﻀﻤﺎم آن ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ‬
‫اﺳﻼم اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻫﺪﻓﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺪف اﺳﻼم ﺗﻌﺎﻟﯽ روﺣﯽ‪ -‬ﺟﺴﻤﯽ ﻓﺮد ﻓﺮد اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ و ﮐﻠّﯿﮥ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺎت آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺻﻞ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﺪل در ﺻﺤﻨﮥ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را‬
‫ﭘﯽﻣﯽﮔﯿﺮد ﭼﻮن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ وي در راﺳﺘﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ ﭼﻮن ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮاردادن و رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ‬
‫)اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در اﯾﻦ ﺳﻮي ﻣﺮز ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ در آن ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪.‬‬

‫‪ -8‬اﺻﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮدن ﺟﺰا ﺑﺮ ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ ﺟﺮم‬

‫در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺟﺰا ﺑﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺰاي اﻋﻤﺎل ﭘﺲ‬
‫از وﻗﻮع ﻓﻌﻞ ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ 70.‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ ﻇﻦّ ﻃﺒﻖ آﯾﺎت ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ در‬
‫اﺛﺒﺎت ﺣﻖ ﻧﺪارد‪ .‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺮور اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ ع ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﻗﺼﺪ ﺳﺆ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻟﯽ را دارد‪ ،‬اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ او را ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﻮز ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮﻣﯽ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼم و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﻓﺘﺎر آن ﺣﻀﺮت ﭘﺲ از ﺳﺆ ﻗﺼﺪ ﺑﺎ ﻗﺎﺗﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را در اﯾﻦ ﺑﺎب راﻫﻨﻤﺎﺋﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -69‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن )‪ (1384‬ﻫﺰﯾﻨﻪ در ﻣﺎﻟﯿﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة ﭘﻮﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮑﯽ‪.‬‬
‫‪ - 70‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪.1354 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ .‬ﺻﺺ ‪.53 – 54‬‬
‫‪41‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد اﯾﻦ ﻗﺎﺋﺪه در ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﻗﺮار دادن ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،71‬ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ ﻣﻠﻞ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺎدرة داراﺋﯽﻫﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮور ﺧﻮاﻧﺪن ﯾﺎ ﺗﺮورﯾﺴﺖ ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻧﻤﻮدن دوﻟﺘﻬﺎ و ﻗﺮار دادن‬
‫اﯾﺸﺎن در ﻣﻀﯿﻘﻪ و ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘّﯽ دﯾﺪه ﺷﺪه ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎي‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮي ﮐﺸﻮري را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻇﻦ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻏﯿﺮﻣﺴﺎﻓﺮي ﯾﺎ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻮدن‬
‫آن ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻇﻨّﯽ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ در ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﺗﻤﺴ‪‬ﮏ ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺟﺰاﺋﯽ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ را ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﺮف اﯾﻨﮑﻪ اﺣﺘﻤﺎل داده ﺷﻮد‬
‫ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﺋﯽ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي ﻇﻨّﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫اﺟﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎي ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ از اﯾﻦ دﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ ﺟﺮم اﺣﺮاز ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -9‬اﺻﻞ ﻣﺴﺎوات در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط از اﺻﻞ وﺣﺪت و اﺻﻞ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺪام‬
‫از ﻣﺎ از دﯾﮕﺮي ﺑﺮﺗﺮ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ و ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ‬ﯾﮏ ﺧﺎﻟﻖ و ﻓﺮزﻧﺪانِ ﯾﮏ ﭘﺪرﯾﻢ و ﺷﻌﺒﻪ و ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺎ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﻘﻂ ﺗﻘﻮي وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ از ﻏﯿﺮﻣﺘﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ و آن ﻫﻢ ﻣﻌﯿﺎري‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻧﺰد ﺧﻠﻖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﯾﺎ ﻣﺠﺮم داﺧﻠﯽ و ﻣﺘﺒﻮع ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﯾﺎ ﻣﺠﺮم ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﺎزات ﻣﺠﺮم داﺧﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ اﮐﺮام ﺑﺮ ﺿﯿﻒ ﺷﺎﯾﺪ اﮔﺮ‬
‫ﺗﺨﻔﯿﻔﯽ ﺑﺘﻮان درﺑﺎرة ﻣﺠﺮم ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ ﻣﻤﺪوح اﺳﺖ ﭼﻪ ﮐﻪ او ﻣﻬﻤﺎن اﺳﺖ و اﮐﺮام ﺑﺮ‬
‫ﻣﻬﻤﺎن در اﺳﻼم ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺴﺎوي ﺗﺎﺑﻌﯿﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﯾﺎ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﺗﺴﺎوي در‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ اﺳﺖ و اﺻﻞ ﺻﺪاﻗﺖ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد اﻟﺰام ﺑﻪ ﺣﺬف‬
‫ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ - 71‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آﻟﻤﺎن ﻧﺎزي ﺑﺎ ﻃﺮح دﺳﯿﺴﻪاي از اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻪ ﻟﻬﺴﺘﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد و ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ را آﻏﺎز ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫در ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺦ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ درج اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪42‬‬
‫از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﻧﯿﺴﺖ و ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از ﺧﺪا اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮده و اﻣﺮ ﺧﺪا را ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻃﺮﻓﯽ از ﻃﺮفﻫﺎي دﻋﻮي ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬و‬
‫ﻃﺮفﻫﺎي دﻋﻮي ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ ﻧﺴﺒﺘﯽ و ﻫﺮ اﻣﻮاﻟﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫اﻃﺎﻋﺖ اﻣﺮ ﺧﺪا ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻗﺴﻂ و ﻋﺪل ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬اﺻﻞ ﮐﺎﭘﯿﺘﻮﻻﺳﯿﻮن در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﻣﻠﻐﯽ ﻣﯽدارد و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺟﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﺟﺰ ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﺷﺎرع ﺑﻮده ﺗﻔﺎوﺗﯽ در‬
‫اﻓﺮاد از ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬روح اﯾﻦ ﻧﮕﺮش در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺪاق ﺧﺎص‪‬‬
‫ﺧﻮد را دارد ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ در دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻣﺮدود ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪.‬‬

‫‪ -10‬اﺻﻞ دوام دوﻟﺖ‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺸﻮري ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و در‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد وﻟﯽ داراي اﺷﮑﺎل و اﯾﺮاد اﺳﺖ‪ .‬از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻌﻬﺪات ﻧﺎﺑﺠﺎﯾﯽ را ﺑﺎ دول دﯾﮕﺮ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺑﺎ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دوﻟﺖ ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻨﻔﯿﺬ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ از اﻋﺘﺒﺎر آﻧﻬﺎ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ ﺳﺎﻗﻂ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﻋﻤﺎل و‬
‫ﺗﻔﮑّﺮات ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﺑﺮاي آﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در دﯾﻮن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﻣﺎﯾﻤﻠﮏ ﻣﺘﻮﻓّﯽ ﺑﻪ وارث ﺑﻪ ارث ﻣﯽرﺳﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺘﻮﻓّﯽ د‪‬ﯾﻨﺶ ﺑﯿﺶ از ﻣﺎﺗﺮك وي ﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﯾﻦ د‪‬ﯾﻦ ﺑﻪ وارث ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺮ دﻟﯿﻞ ﻋﻘﻠﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺮح اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻌﻨﻮان ﺳﺮﻓﺼﻞ ﻣﺒﺤﺜﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻨّﺖ ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ و ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً اﺳﻼم ﺧﻼﻓﺖ ﻻﺣﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺼﻮ‪‬ﺑﺎت ﺧﻼﻓﺖ ﺳﺎﺑﻖ را ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫و ﺗﻨﻔﯿﺬ ﮐﻨﺪ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻋﺘﺒﺎر آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ اﺻﻞ دوام دوﻟﺖ‬
‫در ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯿﻢ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻮﯾﻨﯽ از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼﻣﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﺎﻻﺧﺺ آﻧﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺣﺪود و ﺛﻐﻮر ﮐﺸﻮرﻫﺎ را‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي را از دوﻟﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮي دادهاﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ آن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪43‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -11‬اﺻﻞ ﻣﻨﻊ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ‬

‫اﮔﺮ ﮐﺸﻮري ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﻧﺎﻣﺤﺪود ﻣﻮﺟﺐ زﯾﺎن ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ دادﮔﺎه‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻋﺪه »ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ«‪ 72‬ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ از ﺣﻘﻮق ﺧﻮد در ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ راﯾﺞ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎدي دارد‪ .‬زﯾﺮا ﯾﺘﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ‬
‫اﺣﻘﺎق ﺣﻖّ ﺧﻮد را ﻧﺪارد و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد ﺣﺘّﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻖّ ﯾﺘﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺠﺎوزات اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ آﻧﻬﺎ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎت‬
‫ﭼﻨﺪي در ﺑﺎب اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﺻﻞ ﻣﻨﻊ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺣﻖ را از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﻌﻨﯽ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﯾﺘﯿﻢ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﯾﻦ روش را ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺛﻤﺮات ﮐﺸﻮر ﺿﻌﯿﻔﯽ را دارﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و رﺿﺎﯾﺖ آن ﮐﺸﻮر و ﺑﺎ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ درﺧﻮاﺳﺖ اﻟﺤﺎق آن ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻮن ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﺿﻌﯿﻒ اﺗّﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ دﯾﮕﺮ از ﺷﺪ‪‬ت اﺳﺘﺜﻤﺎر ﮐﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه‬
‫رﻓﺘﺎر ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل در اﺛﺮ ﺗﺪاوم اﯾﻦ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﮐﺸﻮر ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠّﯿﮥ اﺧﺘﯿﺎر را ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ و‬
‫ﮐﯿﻔﯿ‪‬ﺖ اﻧﺘﻔﺎع از اﻣﻮال ﯾﺘﯿﻢ ﯾﺎ ﮐﺸﻮر ﺿﻌﯿﻒ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ اﻣﻮال و ﺣﻘﻮق و داراﯾﯽﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫رﺷﻮتﻫﺎ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﻤﻮاره ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻄﻤﯿﻊ ﺣﮑّﺎم‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ اﻣﻮال آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻣﺘﺼﺮّف ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ »ﺣﺮامﺧﻮردن« ﭼﻪ‬
‫در ﺻﺤﻨﮥ ﻣﻠّﯽ و ﭼﻪ در ﺻﺤﻨﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در اﺳﻼم ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮردن ﻣﺎل دﯾﮕﺮان در ﻫﺮ‬
‫ﺷﮑﻞ و ﻟﺒﺎس و ﻣﺤﻠّﯽ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﻫﻢ در ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ و ﻫﻢ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﺎﻓﺬ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫‪- Abuse of right‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪44‬‬
‫‪ -12‬اﺻﻞ ﻣﻨﻊ اﺿﺮار‬

‫اﺿﺮار ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ زﯾﺎن ﯾﺎ ﮔﺰﻧﺪ رﺳﺎﻧﯿﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪة ﻻﺿﺮر از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻌﺮوف ﻓﻘﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻓﺮد ﺣﻖ ﻧﺪارد در اﺣﻘﺎق ﺣﻖّ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺿﺮر دﯾﮕﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ا‪‬ﻋﻤﺎل ﺣﻖّ ﺧﻮد را وﺳﯿﻠﮥ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﯾﺎ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﯾﮕﺮي ﯾﺎ ﻋﻤﻮم ﻗﺮار داد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ ﮔﺮﭼﻪ رواﯾﺎﺗﯽ‪ 73‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﻮاﺗﺮ اﺟﻤﺎﻟﯽ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﻀﻤﻮن‬
‫ﯾﮏ رواﯾﺖ ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﻣﺘﻌﺪ‪‬د( در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﻘﻞ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﯾﮑﯽ در ﺟﻬﺖ اﻋﺎدة ﺣﻖّ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺮر دﯾﮕﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﺢ ﺿﺮر و اﺿﺮار در ﻓﻘﻪ از ﻣﺴﺘﻘﻼت‬
‫ﻋﻘﻠﯿ‪‬ﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﯾﻌﻨﯽ از ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﺪون اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻣﺴﺘﻘﻼت‬
‫ﻋﻘﻠﯿ‪‬ﻪ ﮐﻪ در ﻓﻘﻪ از آن ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻼت ﻋﻘﻠﯿ‪‬ﻪ در ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺎﻗﺾ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ ﻋﻘﻠﯽ درﺑﺎرة ﮐﻞ و ﺟﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﻀﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻓﺮدي ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻨﺘﺞ ﮔﺮدد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اﺳﺘﺼﻼح و ﺳﺪ ذرﯾﻌﻪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﮐﻠّﯿ‪‬ﺖ ﻣﻮﺿﻮع در اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﺣﻘﺎق ﺣﻖّ ﺧﻮد راﻫﯽ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺮر ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ‬
‫ﮐﺸﻮري درﮔﯿﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارد از ﺧﺎك ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﺣﻘﺎق ﺣﻖّ‬
‫ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻪ ﺣﻖّ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ او ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ رﺳﯿﺪن زﯾﺎن ﺑﻪ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺛﺎﻟﺚ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﮥ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎرز ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺲ و‬
‫روﺳﯿﻪ از ﻣﺘّﻔﻘﯿﻦ ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺘّﺤﺪﯾﻦ‪ ،‬اﯾﺮان را از ﺟﻨﻮب و ﺷﻤﺎل ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺎدي ﺑﺎﻻﺧﺺ در اﺷﺘﺮاﮐﺎت ﻣﺮزي اﻋﻢ‪ ‬از زﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬درﯾﺎﯾﯽ و ﻫﻮاﺋﯽ در اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻨﺠﺪ‪ .‬وﺳﻌﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎري از رواﺑﻂ دول ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭘﺎﯾﻤﺎل ﮐﺮدن‬

‫‪ -‬ﺍﻟﻜﺎﰲ‪ ،٢٨٠ ،٥ ،‬ﺑﺎﺏ ﺍﻟﺸﻔﻌﺔ‪ ،‬ﺹ‪ .٤ ،٢٨٠ :‬ﻭ ﺍﻟﻜﺎﰲ‪ ،٢٩٢ ،٥ ،‬ﺑﺎﺏ ﺍﻟﻀﺮﺍﺭ‪ ،‬ﺹ‪ .٢ ،٢٩٢ :‬ﻭ ﺍﻟﻜﺎﰲ‪،٥ ،‬‬ ‫‪73‬‬

‫‪ ،٢٩٣‬ﺑﺎﺏ ﺍﻟﻀﺮﺍﺭ‪ ،‬ﺹ‪ .٦ ،٢٩٢ :‬ﻭ ﺍﻟﻜﺎﰲ‪ ،٢٩٤ ،٥ ،‬ﺑﺎﺏ ﺍﻟﻀﺮﺍﺭ‪ ،‬ﺹ‪.٨ ،٢٩٢ :‬‬
‫‪45‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق دول ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ -13‬اﺻﻞ ﺑﺮ ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ در ﺣﮑﻤﯽ ﺷﮏ دارﯾﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﺠﺮاي اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ را‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮد ﺷﮏ در ﺗﮑﻠﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺘﻔﺎوت از اﺻﻞ ﻋﺪم اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺪم ﭼﯿﺰي‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ وﺟﻮدش ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻗﺎﻋﺪه »ﺍﻟﺒﻴ‪‬ﻨﺔ ﻋﻠﯽ ﺍﳌﺪ‪‬ﻋﻲ ﻭ ﺍﻟﻴﻤﲔ ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﺍﻧﻜﺮ« ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺪ‪‬ﻋﯽ ﺣﻘّﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ آن را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از اﺻﻞ اﺑﺎﺣﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺮاردادن اﺻﻞ ﺑﺮ ﺣﻠﯿ‪‬ﺖ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺸﮑﯿﮏ در اﯾﻨﮑﻪ آن‬
‫ﭼﯿﺰ ﺣﻼل ﯾﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﺗﺸﮑﯿﮏ و ﺷﺒﻬﺎت و ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮاﺋﺖ در ﻣﺠﺮاي آن از‬
‫‪74‬‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻔﺼ‪‬ﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺐ اﺻﻮل درج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬اﺻﻞ ﻋﺪم‪ ،‬ﻋﺪم اﺛﺒﺎت اﺳﺖ ﻧﻪ اﺛﺒﺎت ﻋﺪم‪ ،‬و اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﺮئ ﻧﮕﺮداﻧﺪ و اﺻﻞ‬
‫ﻧﻔﯽ ﻧﻔﯽ ﻣﺎﻫﯿ‪‬ﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺑﺎ اﺧﺘﻼف اﺷﺨﺎص و اﺣﻮال ﺟﺎري‬
‫‪75‬‬
‫ﻧﮕﺮدد‪ ،‬و ﺑﺮ ﻓﺮض در ﻣﻘﺎم ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﻣﻌﺬرت آورد ﻧﻪ ﺣﮑﻤﯽ را ﺳﺠ‪‬ﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ از ﺑﺮﺧﯽ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ اﺣﮑﺎم ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺪم اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﮐﯿﻔﺮي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻫﻤﮕﯽ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﭘﺲ از اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﺸﺮﯾﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺴﺌﻠﮥ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺟﺪا از اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ وﻟﯽ‬
‫اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ زﯾﺮﺑﻨﺎي اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﯾﺮا ﺗﺎ ﻓﺮدي اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺷﻤﻮل ﺣﮑﻤﯽ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﮏ در ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺠﺮاي اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻮﻗﺎً ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿ‪‬ﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - 74‬اﺻﻮﻟﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﺻﻞ اﺑﺎﺣﻪ و اﺻﻞ ﻋﺪم ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﮐﻤﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻇﺮاﻓﺘﻬﺎي اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻤﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ و ﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺤﻮر اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‬
‫)‪ (1356‬ﺻﺺ ‪.215 – 224‬‬
‫‪ - 75‬ﺣﻀﺮت ﻧﻮرﻋﻠﯿﺸﺎه ﺛﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮥ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ .1346 ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ ،379‬ص ‪.257‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪46‬‬
‫زﯾﺮا ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻧﺎم ﻣﺒﺎرك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‬
‫ﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺮﺗﺮي ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﺑﺮ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ دارﻧﺪ و ﮔﺎه دﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ از روي ﺗﻌﺼ‪‬ﺒﺎت ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﺮوان ﻣﺬاﻫﺐ دﯾﮕﺮ اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮادرﮐﺸﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺆﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﻔﻬﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﺷﺪه ﺟﺎي ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ 76.‬ﭼﻪ ﮐﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﻫﻨﻮز ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﮑﻠّﻒ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و ﻋﻤﻞ ﯾﺎ ﺗﺮك ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻋﻠﯽاﻟﺴﻮﯾﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺴﺎوي ﻧﯿﺴﺖ و آﻧﺎن در ﺗﮑﻠﯿﻒ و وﻇﯿﻔﻪ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮي ﺑﺮ دوش دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ ﺟﺎي ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ و ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻣﮑﻠّﻔﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﺟﺮم ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻓﺮاواﻧﯽ دارد ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﺟﺮم ﻫﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺟﺮم‬
‫داﻧﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﺪ‪‬ﻋﯽ ﺣﻘّﯽ ﯾﺎ دﯾﻨﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ آن را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﺪ و اﻻ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺪ‪‬ﻋﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮاﺋﺖ ﻗﺎﻋﺪة ﻋﻘﻠﯽ »ﻗﺒﺢ ﻋﻘﺎب ﺑﻼ ﺑﯿﺎن« اﺳﺖ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻘﻠﯽ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﯾﺎ ﻣﺮدم ﺧﺎص ﻧﺪارد و زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن در آن ﺑﯽﺗﺎﺛﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻋﻘﻞ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ را زﺷﺖ ﻣﯽداﻧﺪ و اﯾﻦ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﻧﺪارد و ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﯾﮏ درك روﺷﻦ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ و در ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬

‫‪ - 76‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ آﯾﺎت ﻣﺜﻼً‪ :‬ﻟﹶﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟ‪ ‬ﻠﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨﹺ ﲔ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻼﹰ‪ ،‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .141‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ راﻫﯽ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ آﯾﺎت در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﻗﻮم ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮﺗﺮ و اﻓﻀﻞ از دﯾﮕﺮان ﻣﯿﺸﻤﺎرﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺑﺨﺸﻬﺎي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﻨﺘﺴﺒﯿﻦ ﺑﻪ ادﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺳﺆال ﮐﺮد ﮐﻪ آﯾﺎ ﺧﯿﺮاﻻﻣﻢ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان رﺳﻮل ﮔﺮاﻧﻘﺪرﺷﺎن ص را در ﮐﺮﺑﻼ ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﯾﺎ‬
‫اﻗﻮام ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺒﯿﺎء ﺳﻠﻒ را ﻣﯽﮐﺸﺘﻨﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻫﯿﭽﮑﺪام از اﯾﻦ ﻃﻮاﺋﻒ ﺧﯿﺮاﻻﻣﻢ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ و ﻫﯿﭻ‬
‫ﺟﺎي ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮي ﻃﻠﺒﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪47‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﺮﻓﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -14‬اﺻﻞ ﺳﺪ‪ ‬ذراﯾﻊ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫ذراﯾﻊ ﺟﻤﻊ ذرﯾﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ وﺳﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻋﺎدﺗﺎً‬
‫‪77‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﺴﺪهاي ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد اﺻﻞ ﺳﺪ‪ ‬ذرﯾﻌﻪ ﺑﺎﯾﺴﺖ از آن ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻌﻤﻞ آورد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آزادي ﺗﺮاﻧﺰﯾﺖ و ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر از ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺧﺎرﺟﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺸﻮر دوم‬
‫ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ آزادي ﺗﺮاﻧﺰﯾﺖ در ﮐﺸﻮر دوم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺬاﻟﮏ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮاﻧﺰﯾﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺛﺎﻟﺚ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺸﻮر دوم ﻣﺎﻧﻊ از آن ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺸﻮر دوم ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺪ ذرﯾﻌﻪ ﺗﻮزﯾﻊ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺳﻮم ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اﺗﮑﺎء ﺑﺮ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺑﻨﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و‬
‫ﻋﻘﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﺆﯾﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻋﺘﻼي ﺗﻤﺎم آﺣﺎد‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ و اﮔﺮ ﻓﺴﺎد در ﮐﺸﻮري رﺧﻨﻪ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺿﺮر و زﯾﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرگ اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي ﺧﻮد را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ و‬
‫ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -15‬اﺻﻞ اﻧﺤﺼﺎر اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ و اﺟﺎزه‬

‫اﺳﺘﺤﺴﺎن از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺤﺚ اﻧﮕﯿﺰ ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ آن در ﺑﯿﻦ ﻣﺬاﻫﺐ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد ﻧﺰاع اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﯿﮏ داﻧﺴﺘﻦ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪن اﺳﺖ و در ﻓﻘﻪ ﻣﺬاﻫﺐ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دارد‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ اﺳﺘﺤﺴﺎن اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺻﺪور ﺣﮑﻤﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﯿﮏ داﻧﺴﺘﻦ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪن ﻋﻤﻠﯽ و رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎب اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺑﺎز‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺣﮑﻤﯽ ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﯿﻞ و ﻫﻮي ﻣﯽدﻫﺪ و اﺳﺎس اﺣﮑﺎم و ﺣﻘﻮق را ﺑﺮ ﻫﻢ‬

‫‪ - 77‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬دﻓﺘﺮ دوم ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﺤﻘﻖ داﻣﺎد)‪ ،(1379‬ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ‪ .‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪48‬‬
‫ﻣﯽرﯾﺰد‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﺳﺘﺤﺴﺎن‪ 78‬در اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﺣﻀﺮت ﺧﻀﺮ ع ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر وي از ﺳﻮراخ ﮐﺮدن ﮐﺸﺘﯽ و ﮐﺸﺘﻦ ﻃﻔﻞ و راﺳﺖ ﮐﺮدن دﯾﻮار ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ ﻣﻨﻄﺒﻖ‬
‫ﺑﺎ اﺣﮑﺎم و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﺤﺴﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﯽ‬
‫ﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺪﺧﻞ ﻫﺮﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺳﺘﺤﺴﺎن ﻣﻘﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ اوﻟﻮاﻻﻣﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي ﯾﺎ ﻣﻠّﯽ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺮز ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﮏ داﻧﺴﺘﻦ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪن ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻠّﺖ ﯾﺎ اﻓﺮاد ﺧﺎص ﻣﻄﺮح و ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺗﻤﺎم ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت و‬
‫اﺣﮑﺎم ﻣﻘﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ اوﻟﻮاﻻﻣﺮ اﺳﺖ و ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺧﻮد را‬
‫در ﺻﺪور ﺣﮑﻢ و ﻓﺘﻮا و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﯽﻫﺎ ﻣﺤﻖ ﻧﺪاﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺤﻖ داﻧﺴﺘﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫رﺣﻠﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﺴﯿﺮ اﺳﻼم را ﺑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪.‬‬
‫در ﺗﻔﺼﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻧﯿﺰ ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺣﻖّ ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻓﺘﻮا و در اﯾﻦ ﺑﺎب در ﻣﺎﺟﺮاي اﻧﻘﻄﺎع وﺣﯽ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪ‪‬ت ﭼﻬﻞ روز وﺣﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪ‪ 79‬و ﺳﭙﺲ آﯾﺎت ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -16‬اﺻﻞ اﺳﺘﺼﻼح ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬

‫اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺼﻼح ﯾﺎ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺮﺳﻠﻪ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي آزاد ﯾﺎ رﻫﺎ )در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﯿ‪‬ﺪ( اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻮل و ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق ﻋﺒﺎرت‬
‫از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﻓﻘﻬﯽ را ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺮﺳﻠﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫‪ - 78‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻨﺎي ﻋﻤﻞ ﺧﻀﺮ ع را ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ اﺳﺘﺤﺴﺎن‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﻨﺎ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻋﻠﻢ ﺧﻀﺮ ع ﻟﺪﻧﯽ ﺑﻮد‬
‫و اﺳﺘﺤﺴﺎن وي ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﯽ ﺑﻮد و ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺘﺤﺴﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺠﺎزﯾﻦ و اوﻟﯽاﻻﻣﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 79‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻧﮑﺮدن ﺑﺎ ﺃﹶﻥﹾ َﺷﺎﺀَ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣﯽداﻧﻨﺪ وﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﺎت در‪ :‬ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و ﺳﻪ داﺳﺘﺎن اﺳﺮارآﻣﯿﺰ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎرش ﺣﻀﺮت ﺣﺎج‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﮔﻨﺎﺑﺎدي آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪49‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﻧﻪ ﺑﺮ وﺟﻮب رﻋﺎﯾﺖ آن رﺳﯿﺪه و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ آن‪ 80.‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺘﺼﻼح ﺣﮑﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮ در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﺸﺮ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﺮع در‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻤﺴﻪ دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻧﺴﻞ و ﻣﺎل ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس در ﺻﺤﻨﮥ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺼﻼح در ﺻﺪور ﺣﮑﻢ و اﺗّﺨﺎذ روش ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻫﺮ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر‬
‫درﮔﯿﺮ اﺳﺖ و در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ را از ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻤﺴﮥ ﻓﻮق ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ اﺳﺘﺼﻼح در اﺣﮑﺎم ﻓﻘﻬﯽ ﺳﻨّﺘﯽ ﻣﺸﻤﻮل ﻃﯿﻒ ﮐﻤﯽ از اﺣﮑﺎم اﺳﺖ وﻟﯽ در ﺻﺤﻨﮥ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ داﻣﻨﮥ وﺳﯿﻌﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ زﯾﺮا اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ‬
‫اﺳﺘﺼﻼح ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ ﻗﺒﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﮑﻢ ﻓﻘﻬﯽ آن در ﻓﻘﻪ اﺳﻼم‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ دول‬
‫و ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﻧﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺒ‪‬ﺪي اﺣﮑﺎم ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮﯾﺶ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﮔﺸﺘﻪ و ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ ﭘﺬﯾﺮش‬
‫‪81‬‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺤﺴﺎن ﻣﻘﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ اذن اﺳﺖ و‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ از اﯾﻦ ﺑﺎب اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﺣﮑﺎم ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ ﯾﺎ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪ -17‬اﺻﻞ اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺣﻖ‬

‫اﺳﺘﺼﺤﺎب در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻦ و ﻫﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬از اﺳﺘﺼﺤﺎب در رﺳﺎﺋﻞ ﺷﯿﺦ‬
‫اﻧﺼﺎري ﺑﻪ »اﺑﻘﺎء ﻣﺎ ﮐﺎن« ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺑﻘﺎء آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﻗﺒﻼً وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺷﮏ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺣﺎﻻ ﻫﻢ وﺟﻮد‬
‫دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ ،‬آن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﻘﯿﻦ ﻗﺒﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺣﻘﻮﻗﯽﺗﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ اﮔﺮ ﺣﻖ ﯾﺎ دﯾﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﮐﺴﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ اﺻﻞ ﺑﻘﺎء آن اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺧﻼﻓﺶ ﺛﺎﺑﺖ‬

‫‪ - 80‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﺤﺴﻦ )‪ (1356‬ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ .‬ﺻﺺ ‪.164 – 170‬‬
‫‪ - 81‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺣﮑﻢ ﻃﻼق در ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻧﺒﻮد و ﺳﺎﻟﻬﺎ دوﻟﺖ ر‪‬م از ﻗﺒﻮل آن ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﯽزد از اﺣﮑﺎم اﺳﻼم اﻗﺘﺒﺎس و‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻮاﺳﻄﮥ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن در ﻫﻤﺎن روز ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺣﺪود ﭼﻬﺎرده ﻫﺰار زوج در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪50‬‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺘﺼﺤﺎب‪ ،‬ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬اﻗﺴﺎم و ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ادﻟﮥ دﯾﮕﺮ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﺮاﺋﺖ ﯾﺎ اﺣﺘﯿﺎط )اﺷﺘﻐﺎل( ﯾﺎ‬
‫ﺗﺨﯿﯿﺮ ﯾﺎ اﺻﺎﻟﺖ اﻟﺼ‪‬ﺤﺖ ﯾﺎ اﺻﺎﻟﺖ اﻟﻠّﺰوم ﯾﺎ اﻣﺎرة ﯾﺪ ﯾﺎ اﻗﺮار و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺼﺤﺎب دﯾﮕﺮ ﻫﻤﻪ از‬
‫‪82‬‬
‫ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻣﻬﻢ در اﺳﺘﺼﺤﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد را داراﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎ ورود‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻪ ﺻﺤﻨﮥ ﺟﻬﺎن وارد ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﮕﺮش‬
‫ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺮ ﮐﻠّﯿﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻧﮕﺮش ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده‬
‫و اﺟﺮا ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ را زﯾﺮ ﺷﮏ و ﺳﺆال ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺑﺎ ﺑﻘﺎء ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪة ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ‬
‫ﺣﻠﯿ‪‬ﺖ آن‪ ،‬اﺑﻘﺎء ﻣﺎﮐﺎن را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -18‬اﺻﻞ ﻋﻄﻒ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺒﻖ ﻧﺸﺪن ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﻋﻄﻒ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﺒﻖ ﻧﺸﺪن ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺪم ﺗﺴﺮّي آﺛﺎر ﺣﻘﻮﻗﯽ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﮔﺬﺷﺘﮥ‬
‫اﻓﺮاد ﯾﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﯾﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ زﻣﺎن ﭘﯿﺶ از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪم ﻗﺒﻮل اﯾﻦ اﺻﻞ‬
‫ﻫﻤﻮاره زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را در ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ زﯾﺮا ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﯿﻢ آن‬
‫ﻣﯽرود ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪي وﺿﻊ ﺷﻮد و ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد را زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻟﺬا رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ در‬
‫ﺣﻘﻮق دول ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ آن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ اﯾﻦ‬
‫اﺻﻞ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺳﺒﺐ ﺗﻘﻮﯾ‪‬ﺖ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﺛﺒﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري در‬
‫ﻋﺮﺻﮥ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺛﺒﺎت از ﻟﻮازم رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -19‬اﺻﻞ دوام ﺗﺼﺮّف ﺑﻼﻣﻌﺎرض‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻖّ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﮐﺸﻮري ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ را ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻋﻠﯿﻪ آن ادﻋﺎﺋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬

‫‪ - 82‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ )‪ (1356‬ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪.229 – 245‬‬
‫‪51‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺗﺼﺮّف ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺪون ﻣﻌﺎرض اﺳﺘﻤﺮار ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ آن ﮐﺸﻮر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮرد ﺗﺼﺮّف را ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿ‪‬ﺖ اﺑﻘﺎء ﻣﺎﮐﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ آن رﻓﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿ‪‬ﺖ اﺻﻞ دوام ﺗﺼﺮّف‬
‫ﺑﻼﻣﻌﺎرض ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺻﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ و اﺳﺘﺼﺤﺎب ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺣﻖ و ﻏﯿﺮﻏﺼﺒﯽ ﺑﻮدن آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﯿﺰ در اﺳﻼم ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻏﯿﺮﻏﺼﺒﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻣﺒﺤﺚ اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ دول‬
‫ذﮐﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -20‬اﺻﻞ ﭘﺎداش وﮐﯿﻞ ﻣﺤﻖ و ﮐﯿﻔﺮ وﮐﯿﻞ ﺑﺎﻃﻞ‬

‫وﮐﺎﻟﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻬﻢ در اﺣﻘﺎق ﺣﻖ و ﺣﺘّﯽ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬وﮐﺎﻟﺖ‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺪﺑﯿﻨﺎﻧﮥ آن ﺷﻐﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﮐﯿﻞ ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﺣﻖّاﻟﺰّﺣﻤﻪ از ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد ﺳﻌﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد را در دادﮔﺎه ﻣﺤﻖ ﮐﻨﺪ ﭼﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﻮﮐﻞ وي ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺤﻮه ﻧﮕﺮش ﺑﻪ‬
‫وﮐﺎﻟﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﻒﺑﺎر اﺳﺖ و ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﯾﻦ ﻧﻮع وﮐﺎﻟﺖ را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﯾﺎري در ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﻘﻮا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و از ﯾﺎري در ﮔﻨﺎه و ﺗﺠﺎوز ﻣﻨﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﮐﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﻔﻮق ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮ ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ در ﺟﺮم اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ روﻧﺪ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ رو ﺑﻪ ﺻﻼح و ﻓﻼح ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺎون در ﺟﺮم در ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﺠﺮم ﺳﻬﯿﻢ و ﺷﺮﯾﮏ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ وﮐﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ درﺻﺪد اﺣﻘﺎق ﺣﻖّ ﻣﺤﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ اﺣﻘﺎق ﺣﻖّ ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎء‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ دﻋﻮي و وﮐﻼي آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﮐﺎﻟﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺳﺖ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس وﮐﯿﻞ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﮐﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬از ﻣﻮﮐﻞ ﺧﻮد ﺣﻖّاﻟﺰّﺣﻤﻪ درﯾﺎﻓﺖ دارد وﻟﯽ اﮔﺮ در ﻣﺤﻖ‬
‫ﮐﺮدن ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻣﻌﺎوﻧﺖ در ﺟﺮم‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺠﺎزات را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠّﻢ‬
‫اﺳﺖ اﻋﻤﺎل اﯾﻦ روش‪ ،‬وﮐﺎﻟﺖ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻀﺎوت ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﯾﺎري ﺻﺎدﻗﺎﻧﮥ وﮐﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ و ﻓﺴﺎد اﯾﻦ ﺷﻐﻞ را ﺗﻘﻠﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪52‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗّﺴﺮي اﺳﺖ وﻟﯽ در آن ﺻﺤﻨﻪ وﮐﻼ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دول ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺰاي ﻣﻌﺎوﻧﺖ در ﺟﺮم ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺴﺎب و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺑﻪ وﮐﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ وﮐﯿﻞ از ﻋﻬﺪة اﯾﻦ ﺟﺰا ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﭼﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎس ﺟﺮاﺋﻢ و ﮐﯿﻔﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬
‫ﻗﺪرت ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ وﮐﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﺮاي ﮐﺸﺎﻧﺪن وﮐﺎﻟﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬
‫ﺗﻤﻬﯿﺪاﺗﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺑﺪاع ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ از ﻓﺮﺻﺖ ﺟﻮﯾﯽ ﻣﺠﺮﻣﺎن در‬
‫ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﻮدن ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي وﮐﻼ اﯾﻤﻦ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -21‬اﺻﻞ رﻓﻊ ﺗﮑﻠﯿﻒ در ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ و ﻋﺪم رﻓﻊ آن در ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻓﻄﺮي‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺣﻘﻮﻗﯽ »ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ رﻓﻊ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ« ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاواﻧﯽ در ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ‬
‫دارد و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺠﺮم ﻋﻠّﺖ ﺟﺮم ﺧﻮد را ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻗﺼﻮر در‬
‫داﻧﺴﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬رﻓﻊ ﺗﻘﺼﯿﺮ وي ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﻣﺠﺮم ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد و ﻣﺸﻮق ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻃﻼع ﯾﺎﺑﻨﺪ وﻟﯽ از ﺳﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺣﻘﻮق اﻓﺮادي ﮐﻪ واﻗﻌﺎً ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺟﻬﻞ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﯿﺰي ﺑﯿﻦ اﺣﮑﺎم ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و اﺣﮑﺎم ﻓﻄﺮي ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﺣﮑﺎم ﻓﻄﺮي‬
‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺟﺮاﺋﻤﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ وﺟﺪان ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺜﻼً ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و اﺟﺤﺎف و‬
‫ﺿﺎﯾﻊ ﮐﺮدن ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان و ﺳﺮﻗﺖ و ﺗﺠﺎوز و ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ را ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺮم و‬
‫ﺧﻄﺎ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ وﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﺒﺎر در ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺠﻮز ﺷﻬﺮداري ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ در روز ﻣﺸﺨّﺺ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﺣﻖّ ورود ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﺷﻬﺮ را‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و اﯾﻦ اﺣﮑﺎم اﺧﯿﺮ ﻫﻤﮕﯽ در زﻣﺮة اﺣﮑﺎم ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫اﯾﻦ دو ﮔﺮوه اﺣﮑﺎم ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻓﻄﺮي ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻘﻠﯽ ﮐﻠّﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺧﺎص ﻧﺪارﻧﺪ و زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن در آن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد و وﺟﺪان ﻣﺼﺪ‪‬ق آﻧﻬﺎﺳﺖ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‬
‫ﺑﮑﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺠﺮم ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ارﺗﻔﺎع ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺠﺎﻫﻞ وادارد و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺎﻋﺪة »ﻗﺒﺢ ﻋﻘﺎب ﺑﻼﺑﯿﺎن« ﻣﺘﻤﺴ‪‬ﮏ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻢ‬
‫ﺳﺮﻗﺖ ﯾﺎ ﻇﻠﻢ ﯾﺎ ﺗﺠﺎوز اﻋﻤﺎل زﺷﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ در اﺣﮑﺎم ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ و ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫‪53‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺮم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﯾﺎ ﮐﺸﻮر ﻏﺮﯾﺒﻢ و ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬
‫در ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻋﺎت ﻣﺸﺨّﺺ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ وارد ﻣﺤﺪودة ﻣﺮﮐﺰي ﺷﻬﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪة »ﻗﺒﺢ ﻋﻘﺎب‬
‫ﺑﻼﺑﯿﺎن« ﻣﺘﻤﺴ‪‬ﮏ ﺷﺪه و از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪة »ﻗﺒﺢ ﻋﻘﺎب ﺑﻼﺑﯿﺎن« ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪة‬
‫ﻋﻘﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻘﻠﯽ اﺳﺎس ﺗﻤﯿﯿﺰ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻔﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﯽ ﺣﻖ و ﯾﺎ‬
‫اﺻﻮﻻً ﻗﻀﺎء ﮔﺮدد و ﻟﺬا ﻣﻌﻘﻮل ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮدي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آن ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺒﻮده‬
‫ﻣﺠﺎزات ﮐﺮد‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﺣﮑﺎم ﻓﻄﺮي دﺳﺘﻮر ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺻﺮﯾﺢ اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺟﻬﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻓﻄﺮي رﻓﻊ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ وﻟﯽ در ﻣﻮرد اﺣﮑﺎم ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ وﻗﺘﯽ ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ رﻓﻊ‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻣﺠﺮم اﺑﻼغ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ ﺗﺴﺮّي دارد و آن در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻏﯿﺮﻣﻮﻃﻦ ﺧﻮد آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ دارﻧﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ اﺣﮑﺎم ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ ﺑﺎ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺨﺶﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﺪهاي از ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و اداري ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ واردﯾﻦ ازآﻧﻬﺎ ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ واردﯾﻦ و ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﺧﺎرﺟﯽ و ﺗﻮرﯾﺴﺘﻬﺎ ﺗﻔﻬﯿﻢ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ روش ﺗﻔﻬﯿﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫اﻋﻤﺎل واردﯾﻦ و ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺮاﺋﻢ ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد و آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ واﻗﻌﺎً ﺑﻪ آن ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﮔﺎه ﻧﺒﻮده و ﻋﻘﻼً ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻣﺠﺎزات ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺴﮑﻮت ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﯿﻔﺎء ﺣﻖّ اﻓﺮاد ﻏﯿﺮﺑﻮﻣﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﻣﻄﺮح و ﺑﺎز ﻧﻤﻮد ﺗﺎ دوﻟﺖﻫﺎ ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺑﺪاع و وﺿﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -22‬اﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ‪ 83‬را ﻓﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﺪارد و از اﮐﺘﺴﺎب وي ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﺣﻖّ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ از ﺟﻤﻠﮥ ﻣﻮارد اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﻃﺒﻖ ﻣﺎد‪‬ة ‪ 38‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫‪83‬‬
‫‪- Acquired or verted rights‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪54‬‬
‫دادﮔﺴﺘﺮي از ﺟﻤﻠﮥ اﺻﻮل ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ دﻋﺎوي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﯿﺎزات اﮐﺘﺴﺎب ﺷﺪه ﻧﺎﺷﯽ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن از ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻓﻘﻪ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﺮﺗﻀﯽ اﻧﺼﺎري در رﺳﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪» :‬اﺑﻘﺎء ﻣﺎ ﮐﺎن« ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺑﻘﺎء آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎب ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ را‬
‫ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ را ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺼﺤﺎب و ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫وﻟﯽ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﻫﺮ دو اﻣﺘﯿﺎزات ﻗﺒﻠﯽ را ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺑﻘﺎء ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ اﺳﺘﺼﺤﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺮدﯾﺪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﺮدﯾﺪﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺮدﯾﺪﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم در ﻧﺤﻮه ﺳﻼﻣﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ‬
‫از ﺣﯿﺚ ﺣﻠﯿ‪‬ﺖ در ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺣﻖ و ﻋﺪم ﻏﺼﺒﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت رﻓﻊ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮدﯾﺪﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺒﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻖّ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ از ﻋﻤﺪه ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ از‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺐ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -23‬اﺻﻞ اﻋﺘﺒﺎر اﻣﺮ ﻣﺨﺘﻮﻣﻪ‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻨﺎزﻋﻪ و اﺧﺘﻼف ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻬﺎﯾﯽ و‬
‫ﻗﻄﻊ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﯾﮏ دادﮔﺎه ذﯾﺼﻼح رﺳﯿﺪﮔﯽ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺷﺪ ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫دﻋﻮي ﻣﺨﺘﻮﻣﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺠﺪ‪‬داً آن را ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻮرد ﻗﺒﻮﻟﯽ دارد‪ .‬در آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺎدﯾﻖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ در ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪارك ﺟﺪﯾﺪ دال ﺑﺮ ﮐﺸﻒ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺠﺪ‪‬د ﭘﺮوﻧﺪه در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -24‬اﺻﻞ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻣﺒﺮﻫﻦ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺸﻮري ﻣﺮﺗﮑﺐ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺧﺴﺎرت وارد ﺳﺎزد ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫‪55‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع از داﻣﻨﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺴﺮّي دارد و‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺘﺒﻮع ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﺒﺤﺚ ﺣﻤﺎﯾﺖ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ ﺗﺎ ﺣﺪ ﮐﺎﭘﯿﺘﻮﻻﺳﯿﻮن ﻧﯿﺰ وﺳﻌﺖ دارد ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮي از ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ را در‬
‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﺪ‪‬ت ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺟﺪا از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﭼﻮن ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ از ﺣﯿﻄﮥ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻟﺬا اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻧﯿﺰ در اﯾﻨﺠﺎ ﻗﺮار داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﯿﻤﻮﻣﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ در ﺣﯿﻄﻪﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻣﺠﺎور اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﺎ ﺣﺪ‪‬ي ﮔﺴﺘﺮش دارد ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﻣﻘﺎﻣﯽ‬
‫از ﮐﺸﻮري ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﻋﻠﻨﺎً ﻋﺬرﺧﻮاﻫﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ ﻋﺰل وي از‬
‫ﻣﻘﺎم ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺪي ﻧﯿﺰ از وﻗﺎﯾﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰﺋﯿﺎت اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دادﮔﺴﺘﺮي درج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ در ﺑﺎب ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ از ﺣﯿﻄﮥ ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺑﻪ داﻣﻨﮥ ﻗﺼﻮر ﻧﯿﺰ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ ﭼﻮن اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ در ﺣﯿﻄﮥ ﻗﺼﻮر ﺳﺨﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت اﺳﺖ و اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎدة ﻧﺎﺑﺠﺎ از آن وﺟﻮد دارد ﻟﺬا ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ روﺑﺮو اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﺪﯾﺪهاي در اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺸﺮوﻋﯿ‪‬ﺖ و ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﯿ‪‬ﺖ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﯿﻦ داﺧﻠﯽ ﯾﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺼﺪوم ﯾﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﻫﻢ ﻃﺮح ﮔﺮدﻧﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﺋﯽ آن ﺑﺎ ﺗﺮدﯾﺪ روﺑﺮو اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ و ﺣﻤﻠﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻻﺧﺺ ﻫﺠﻤﮥ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺗّﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ذﮐﺮ ﮐﺮد‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﺴﺒﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل و ﺗﺠﺎوزات اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﮔﺮ در ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﻫﻢ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﮏ ﺟﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺼﺎص ﮔﺮدﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺸﺘﻦ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫در ﺻﻮرت ﻋﺪم آﻣﺎدﮔﯽ ﮐﺸﻮر ﺧﺴﺎرت زﻧﻨﺪه‪ ،‬ﺧﺴﺎرت دﯾﺪه ﺣﻖّ ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ زور ﯾﺎ ﺟﻨﮓ را‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﯾﻨﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪56‬‬
‫از ﭼﻪ ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﻠﻮر اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺤﺚ دﯾﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﻘﻪ اﺳﻼم‬
‫دﯾﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺴﺎرت در ﺿﺎﯾﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ در‬
‫اﺳﻼم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺠﺰا ﮐﻨﻨﺪة اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻧﺪارد ﻟﺬا ﺿﺎﯾﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺿﺎﯾﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و دﯾﻪ ﺑﺮ آن ﺗﻌﻠّﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻃﯿﻒ‬
‫وﺳﯿﻊ ﺗﻌﻠّﻖ دﯾﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﻠّﻔﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻢ ﻗﺼﻮرات و ﻫﻢ ﺗﻘﺼﯿﺮات ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻘﻬﯽ ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﻓﺮدي ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن دﯾﮕﺮي ﺷﻮد ﻣﺸﻤﻮل دﯾﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ‬
‫ﺗﺮﺳﯿﺪن ﻓﺮد ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺴﺎرتﻫﺎﯾﯽ اﻋﻢ‪ ‬از ﻣﺎد‪‬ي ﯾﺎ روﺣﯽ ﯾﺎ ﺟﺴﻤﯽ ﺑﺮاي او ﮔﺮدد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان‬
‫دﯾﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ دﯾﻪ دﻫﻨﺪه در ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻓﺮض اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫دو ﻃﺮف را اﺣﯿﺎء ﻧﻤﻮده و از ﺑﯿﺖاﻟﻤﺎل ﺑﻪ ﺧﺴﺎرت دﯾﺪه دﯾﻪ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺿﻤﺎن ﺟﺮﯾﺮه ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﻓﺮد در ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺧﺴﺎرت ﻓﺮدي دﯾﮕﺮ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺣﯿﻄﻪ وارد ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻮن ﺿﻤﺎن‬
‫ﺟﺮﯾﺮه ﺑﺮ اﺳﺎس اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ وﻟﯽ دﯾﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺟﺒﺎر ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ وﺿﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﺼﺮﯾﺢ در ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ اﻋﻢ‪ ‬از ﻣﻠّﯽ ﯾﺎ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻣﺮزﻫﺎ در اﺳﻼم ﻣﺘﻤﺎﯾﺰﮐﻨﻨﺪة ﺣﻘﻮق ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﮐﻠﯿ‪‬ﮥ اﻓﺮاد ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي از ﺣﯿﺚ ﻧﮋاد و‬
‫ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ و ﻣﺤﻞّ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻟﺬا اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺆﯾﺪ اﺻﻞ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ در‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻫﺮﮐﺲ ﺳﺘﻢ ﮐﻨﺪ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ اوﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺴﺎرت وارده را‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺗﻌﻤﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻓﺮاد ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ در‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺮاﺋﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﺮﻋﯽ و ﻗﺮاردادي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫از ﯾﮏ ﻃﺮف ﻋﺒﺎرت از ﺟﺮاﺋﻤﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﻨﺒﮥ ﻋﺎم داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دزدي درﯾﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش‬
‫ﺑﺮده و زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺸﺮﯾﺎت ﺧﻼف ﻋﻔّﺖ و اﺧﻼق و ﭼﺎپ‬
‫اﺳﮑﻨﺎس ﺟﻌﻠﯽ و ﺿﺮب ﺳﮑﻪﻫﺎي ﻗﻠﺐ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋﺪ و‬
‫رﺳﻮم ﺟﻨﮓ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﭼﻨﺪ ﺟﺮم ﺑﺮ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺮاﯾﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻓﺰوده ﺷﺪ و ﺣﻘﻮق‬
‫‪57‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺟﺰاي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻮرد اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﺮاﯾﻢ ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺿﺪ‪ ‬ﺻﻠﺢ و ﮐﺸﺘﺎر‬
‫دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮارد اﻓﺰوده ﺷﺪ و دادﮔﺎهﻫﺎي ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﮐﻤﮥ ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران ﺟﻨﮕﯽ ﻧﻈﯿﺮ‬
‫دادﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻮرﻧﺒﺮگ و ﺗﻮﮐﯿﻮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﻮﻇﻬﻮر ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻋﺮف ﻋﺎدي و ﻗﺮاردادي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﻮاي ﻣﺴﻠﺢ دوﻟﺘﻬﺎ ﺣﻖ دارﻧﺪ در زﻣﺎن‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﺷﻤﻦ از اﺳﻠﺤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪام و ﻫﺮ ﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺳﻼﺣﻬﺎي ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻏﺎرت و ﻗﺘﻞ اﻓﺮاد ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﺢ ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﻤﺎل و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻋﺮف و روﯾﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﺰء ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻤﻌﻨﯽ اﺧﺺ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻫﺮ ﯾﮏ از دول ﻣﺘﺤﺎرب ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺰاﯾﯽ داﺧﻠﯽ ﺑﺎ اﺗﺒﺎع‬
‫ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻋﺪهاي ﮐﻪ از دﯾﺮﺑﺎز در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ دوﻟﺘﻬﺎ ﺣﻖ دارﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻓﺮاد دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﯿﺮ ﺟﻨﮕﯽ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﻮد ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻨﮓ دوم ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻓﺮاد ﻣﻔﻬﻮم وﺳﯿﻌﺘﺮي ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻧﻘﺾ ﮐﺮده و اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﻌﺮّﺿﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻣﺠﺮم و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮارداد ﻟﻨﺪن ﻣﻮرخ ‪ 8‬اوت ‪ 1945‬ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺠﺎزات ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران ﺑﺰرگ ﺟﻨﮓ دول اروﭘﺎﯾﯽ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫دادﮔﺎه ﻃﺒﻖ ﻣﺎد‪‬ة اول ﻗﺮارداد ﻟﻨﺪن در آﻟﻤﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﯾﺎت اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺟﺮاﯾﻢ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺤﻞّ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﻌﯿ‪‬ﻨﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﺎد‪‬ة ‪ 6‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دول اروﭘﺎﯾﯽ ﻣﻨﻔﺮداً ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮاﯾﻢ‪ :‬ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪‬‬
‫ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺟﻨﮓ و ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺻﻠﺢ از ﺟﺮاﯾﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﻣﺮي ﮐﺎﻣﻼً‬
‫ﺗﺎزه ﺑﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم اﺻﻮل ﺗﺎزهاي در ﻣﻮرد ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫اﻓﺮاد ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﯿ‪‬ﺖ آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ اﻟﻒ ﻣﺎد‪‬ة ‪ 6‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺻﻠﺢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬اداره ﯾﺎ ﺷﺮوع و ﺗﻬﯿ‪‬ﻪ و ﯾﺎ اداﻣﮥ ﯾﮏ ﺟﻨﮓ ﺗﻌﺮّﺿﯽ ﯾﺎ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪58‬‬
‫ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ واﻗﻊ ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺷﺮﮐﺖ در ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﯾﮑﯽ از اﻋﻤﺎل ﻣﺬﮐﻮر‪ 84«.‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻨﺪ ب ﻣﺎد‪‬ة ‪6‬‬
‫اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺟﻨﮓ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻋﺎدات ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻮارد‬
‫آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از )ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺪ‪‬ه ﺑﺎﺷﺪ( ﻗﺘﻞ و ﺗﺒﻌﯿﺪ اﻓﺮاد ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ اﺷﻐﺎل ﺷﺪه و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎر اﺟﺒﺎري ﯾﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﻈﻮر دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺘﻞ اﺳﯿﺮان‬
‫ﺟﻨﮕﯽ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻋﺪام ﮔﺮوﮔﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻏﺎرت اﻣﻮال ﻋﻤﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﺪون‬
‫ﻋﻠّﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﯾﺎ دﻫﺎت ﯾﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺨﺮﯾﺐ و اﻧﻬﺪام ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺟﻨﮕﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺧﺺ ﻋﺒﺎرت از ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮّراﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫‪85‬‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دول ﻣﺘﺤﺎرب و اﻓﺮاد ارﺗﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻨﮓ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻧﯿﺰ از ﺟﺮاﯾﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ در ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻨﻮان ﺧﺎص و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺸﺨّﺼﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ ج ﻣﺎد‪‬ة ‪ 6‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ‬
‫دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮدي‪ ،‬ﺑﺮده ﮐﺮدن‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ‬

‫‪ -84‬ﮔﺮﭼﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﻌﺮّﺿﯽ و ﺟﻨﮓ ﻧﺎﻗﺾ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻣﻌﺬﻟﮏ از‬
‫ادﻋﺎﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻘﺪﯾﻤﯽ ﺑﻪ دادﮔﺎه و اﻇﻬﺎرات ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دول ﻣﺘّﺤﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺠﺎزات ﺳﺮان دول ﻣﺘﺠﺎوز را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺣﮑﻢ دادﮔﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از ﺟﻨﮓ ﺗﻌﺮّﺿﯽ ﯾﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﺎﻗﺾ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺟﻨﮕﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﮥ ﺑﺮﯾﺎن ﮐﻠﻮگ )ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺟﻨﮓ( ﮐﻪ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺟﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﻠﯽ‬
‫ﻣﻨﻊ ﮐﺮده و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﮥ ورﺳﺎي و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻟﻮﮐﺎرﻧﻮ و ﻏﯿﺮه از‬
‫ﻃﺮف دوﻟﺖ آﻟﻤﺎن و ﻣﺘّﺤﺪﯾﻦ اروﭘﺎﯾﯽ را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 85‬اﯾﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ در درﺟﻪ اول ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻻﻫﻪ ‪1899‬‬
‫و ‪ 1907‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و رﺳﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﻨﮓ زﻣﯿﻨﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد و ﻗﺮارداد ‪ 1927‬راﺟﻊ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ اﺳﯿﺮان‬
‫ﺟﻨﮕﯽ و ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻟﻨﺪن ‪ 1930‬و ‪ 1936‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ درﯾﺎﯾﯽ و زﯾﺮدرﯾﺎﯾﯽ و در درﺟﻪ دوم ﻋﺮف و ﻋﺎدﺗﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮاردادﻫﺎ و ﻃﺒﻖ ﻋﺮف ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋﺪ و‬
‫رﺳﻮم ﺟﻨﮓ از ﻃﺮف دول ﻣﺘﺤﺎرب اﺻﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻣﺎ اوﻻً ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ و ﻧﻘﺾ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺻﺮﯾﺤﺎً ﺟﺮم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﺛﺎﻧﯿﺎً از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دوﻟﺘﻬﺎ‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺟﺰاﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﺪﻧﯽ دوﻟﺖ ﻣﺘﺨﻠّﻒ ﻣﯽﺷﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫در ﻣﺎد‪‬ه ﺳﻮم ﻗﺮارداد ﻻﻫﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻣﺘﺨﻠّﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرات وارده از ﻃﺮف اﺗﺒﺎع ﺧﻮد را ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪59‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺮدم ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯽ )ﮐﺸﻮري( ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﯾﺎ در ﺣﯿﻦ ﺟﻨﮓ ارﺗﮑﺎب ﺷﻮد ﯾﺎ‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب دادن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﯽ )اﻋﻢ از اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻨﺠﻪﻫﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﯾﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺤﻞّ ارﺗﮑﺎب ﺑﺎﺷﺪ( ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ ارﺗﮑﺎب ﺷﻮد ﮐﻪ داﺧﻞ در‬
‫ﺻﻼﺣﯿ‪‬ﺖ دادﮔﺎه ﯾﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ادارهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺤﺮّﮐﯿﻦ و ﺷﺮﮐﺎء و‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﯿﻦ ﺟﺮﻣﯽ ﮐﻪ در ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﻬﯿ‪‬ﻪ و ﯾﺎ اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاي ارﺗﮑﺎب‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﺬﮐﻮر در ﻓﻮق ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺴﺆول ﮐﻠّﯿﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي‬
‫‪86‬‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺰﺑﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﺮاﯾﻤﯽ ﮐﻪ در اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻧﻮرﻧﺒﺮگ و ﺗﻮﮐﯿﻮ و اﺣﮑﺎم دادﮔﺎﻫﻬﺎي‬
‫ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ‪ 11‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1948‬ﮐﺸﺘﺎر‬
‫دﺳﺘﺠﻤﻌﯽ ﻧﯿﺰ اﻋﻢ‪ ‬از اﯾﻨﮑﻪ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﯾﺎ در زﻣﺎن ﺻﻠﺢ ارﺗﮑﺎب ﺷﻮد ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ آن از اﻓﺮاد ﻋﺎدي و ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﯽ و اﻋﻀﺎي ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮐﺸﺘﺎر دﺳﺘﺠﻤﻌﯽ ﻃﺒﻖ ﻣﺎد‪‬ه ‪ 2‬ﻗﺮارداد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮑﯽ از اﻋﻤﺎل ذﯾﻞ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن ﺗﻤﺎم ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮔﺮوه ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺬﻫﺒﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻗﺘﻞ اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه‬
‫‪ -2‬ﺻﺪﻣﻪ ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ ﯾﺎ روﺣﯽ اﻓﺮاد آن ﮔﺮوه‬
‫‪ -3‬ﻗﺮاردادن ﻋﻤﺪي ﮔﺮوه در ﻣﻌﺮض ﺷﺮاﯾﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ زوال ﻗﻮاي‬
‫ﺟﺴﻤﯽ آن ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠّﯽ ﯾﺎ ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﻮاﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻞ آن ﮔﺮوه ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -5‬اﻧﺘﻘﺎل اﺟﺒﺎري اﻃﻔﺎل آن ﮔﺮوه ﺑﻪ ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ دادﮔﺎه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎزه و ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬

‫‪ -86‬ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ در اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺮم اﺻﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺗﻬﯿ‪‬ﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه و ﻋﻨﻮان ﺟﺮم ﺗﺒﻌﯽ دارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﺪﻫﺎي اﻟﻒ و ب ﻣﺎد‪‬ة ‪ 6‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ارﺗﮑﺎب آن ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﮔﺮدﻧﺪ ﻣﺴﺆول ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻃﺮح‬
‫ﻗﺮارداد راﺟﻊ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ و اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﺸﺮ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪ ﺟﻨﺎﯾﺎت‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﺪ ج ﻣﺎد‪‬ة ‪ 6‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ ذﮐﺮ و ﺟﺮم ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪60‬‬
‫ﺑﻮد و آن ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ و ﻣﺠﺎزات اﻓﺮاد اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺗﺨﻠّﻒ از ﺗﻌﻬﺪي ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﮑﻢ دادﮔﺎه ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺪ‪‬ﺗﻬﺎﺳﺖ ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ و ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺘﻬﺎﯾﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ را ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺘﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎراﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﺳﺘﻨﺎد ﺳﻤﺖ‬
‫رﺳﻤﯽ ﺧﻮد از ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﺎف ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻓﺮدي ﺑﻌﻠّﺖ ﻧﻘﺾ ﺗﻌﻬﺪات‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻗﺮارداد ﮐﺸﺘﺎر دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه و ﺑﺮﺳﻤﯿ‪‬ﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫در ﻣﺎد‪‬ة اول ﻃﺮح ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﺸﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺳﻮاﺑﻖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ و ﺣﮑﻢ دادﮔﺎه ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﺗﻬﯿ‪‬ﻪ و در ﺷﺸﻤﯿﻦ دورة اﺟﻼﺳﯿﮥ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1954‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ و ﻣﺠﺎزات اﻓﺮاد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮح اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﺸﺮ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد و اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻣﺴﺆول آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺎد‪‬ة ‪ 2‬ﻃﺮح ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 13‬ﺑﻨﺪ اﺳﺖ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﺮم ﯾﺎ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺣﺼﺎ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺎوزﮐﺎراﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺎوزﮐﺎراﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﻬﯿ‪‬ﻪ و ﺗﺪارك ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﺗﺸﻮﯾﻖ دﺳﺘﺠﺎت‬
‫ﻣﺴﻠﺢ ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﺸﺘﺎر دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬
‫ﺧﻼف اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻋﺎدات ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﯾﺎ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﺷﺮﮐﺖ‬
‫‪87‬‬
‫در ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﺬﮐﻮر در ﻓﻮق‪«.‬‬
‫در ﻣﺒﺤﺚ وﻓﺎي ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﻠّﯿﮥ ﻣﻌﺎﻫﺪات اﻟﺰامآور اﺳﺖ و اﯾﺠﺎد‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻬﺪي اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺮاز داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺧﻮل در اﺳﻼم و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ در اﯾﻤﺎن ﻣﻔﺎد ﺗﻌﻬﺪات اﻋﻤﺎل و‬
‫رﻓﺘﺎر اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻄﻮر ﺿﻤﻨﯽ و ﺻﺮﯾﺢ از ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﯿﻌﺖ ﻋﺎم و ﺧﺎص ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺘﺮض اﻻﺗﺒﺎﻋﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻪ ﮐﺸﻮر اﺳﻼم در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وارد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ‬

‫‪ - 87‬ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت از ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﻔﺪري‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪61‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫دﺳﺘﻮرات اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ دول و ﻣﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -25‬اﺻﻞ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎروا‬

‫اﺻﻞ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﺎروا ﯾﺎ اﺻﻞ ﺟﺒﺮان ﻋﻤﻞ ﺧﻼف‪ 88‬در ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﻧﻬﺎ روش ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻧﯿﺰ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻠّﯽ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﯾﺎ ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي‬
‫ﺧﺴﺎرت زﻧﺪ ﻣﻮﻇّﻒ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﺴﺎرت وارده را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﯾﻦ ﺟﺒﺮان‬
‫اﻗﺪاﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﺧﺴﺎرت ﻣﺘﺤﻤ‪‬ﻞ‬
‫ﺷﺪه را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻫﺪف از اﯾﻦ اﻗﺪام اﻋﺎدة وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ ﻗﺒﻞ از ﺧﺴﺎرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ اﺻﻞ در‬
‫ﻣﺎد‪‬ه ‪ 37‬ﻗﺮارداد ﻻﻫﻪ ‪ 1907‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ در اﺳﻼم ﻧﯿﺰ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻘﻬﯽ ﺿﻤﺎن ﻣﻄﺮح و ﮐﺎﻣﻼً ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﺴﺎرت وارده از ﻃﺮف ﻓﺮد ﯾﺎ دوﻟﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي اﻋﻢ‪ ‬از ﺣﯿﻄﮥ ﻋﻤﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﯾﺎ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻋﺎدة وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ ﻗﺒﻞ از ﺧﺴﺎرت ﯾﺎ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت وارده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﺟﺒﺮان ﻋﻤﻞ‬
‫ﺧﻼف ﺧﺎﻃﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﺻﺎﻟﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻋﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻤﺘﺮ دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ دﻋﻮي دوﻟﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺘﺎﻧﺪن ﺧﺴﺎرت از دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﺒﺤﺚ وﺳﯿﻌﺘﺮي از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﮐﻤ‪‬ﯽ و ﮐﯿﻔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻠّﯽ )ﺑﺪون ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت اﺻﺎﻟﺖ ﺣﻖ(‬
‫در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﺑﻪ رﺳﻤﯿ‪‬ﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﯾﺎت زﯾﺎدي در ﻣﻮرد ﭘﺎداش اﻓﺮاد آﻣﺪه اﺳﺖ و در ﻫﻤﮥ اﯾﻦ آﯾﺎت ﺟﺰا ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازة ﺟﺮم در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻗﻮﻣﯽ و ﮔﺮوﻫﯽ و ﻣﻠّﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺛﺎر‬
‫آن در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺴﺮّي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪88‬‬
‫‪- Reparation.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪62‬‬
‫‪ -26‬اﺻﻞ وﺟﻮد ﺣﯿﺎت در ﻗﺼﺎص‬

‫ﻗﺼﺎص از اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و از ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از وﻗﻮع ﻗﺘﻞ و ﺗﻌﺪ‪‬ي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام را‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻗﺘﻞ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻮاﻣﻊ رﺷﺪ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص در ادﯾﺎن ﻗﺒﻞ ﻧﯿﺰ ﺗﺸﺮﯾﻊ و در ﺗﻮرات ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺟﻮد و ﻗﺒﻮل ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ درﺑﺎرة ﻗﺼﺎص و ﺗﻘﯿ‪‬ﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ اﺟﺮاي آن ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪه از ﺗﻌﺪ‪‬ي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻘﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن و ﻋﻤﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ آن ﻋﺒﺮﺗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺘﺠﺎوزان ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﺗﺠﺎوز را از ﺳﺮ ﺑﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺼﺎص و ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﺟﻨﮕﻬﺎ ﭘﺲ‬
‫از اﺗﻤﺎم ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻧﯿﺴﺖ و در ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -27‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﻌﺪ‪‬ي در ﻗﺼﺎص‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﺒﻌﮥ ﯾﮏ ﮐﺸﻮري ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﮐﺸﻮر‬
‫اﺳﻼم وارد آﻣﺪ ﺣﻖّ ﻗﺼﺎص ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺟﺮم واﻗﻊ ﺷﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ در ﭘﺎﺋﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﺣﺪ اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دارد و ﺳﻄﺢ‬
‫ﻧﺎزل اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺣﺘّﯽ در اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻼﻓﯽ ﺟﻮﯾﺎﻧﻪ ﺣﻖّ ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺧﺴﺎرت‪،‬‬
‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﯾﺎ ﻗﺼﺎص ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻟﺒﺘّﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ رﺣﻢ و ﺷﻔﻘﺖ و ﮔﺬﺷﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ي ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺣﺘّﯽ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫او ﻇﻠﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﻧﺪازة ﻇﻠﻢ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﻇﺎﻟﻢ اول را ﯾﺎري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﯿﺰ او را‬
‫ﯾﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬و ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻗﺼﺎص و ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﺣﻖّ ﻣﺴﻠّﻢ اﻓﺮاد اﺳﺖ و دﯾﮕﺮان‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺘﻌﺮّض آن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ در ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ دارد‪ .‬ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ آن ﻋﺪم اﺟﺎزه‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺑﯿﺶ از ﻣﯿﺰان ﺳﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺪازه ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﺻﻞ را ﺑﭙﺬﯾﺮد‬
‫ﺗﺠﺎوزات زﯾﺎدي ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫‪63‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽرﻓﺖ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎﺋﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺎوزات‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺣﺪ ﺟﻨﮓﻫﺎ و ﻟﺸﮕﺮﮐﺸﯽﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر ﺑﻪ آن ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ آﻣﻮزة ﻗﺼﺎص‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺠﺎوزات ﺟﺒﺮاﻧﯽ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺗﻌﺪ‪‬ي و‬
‫ﺗﺠﺎوزات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ رو ﺑﻪ ﻧﻘﺼﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -28‬اﺻﻞ ﺗﺴﻬﯿﻞ در ﻓﻮرس ﻣﺎژور )ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج(‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاردي ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﺮاردادﻫﺎ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ و درج ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻻزم در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻮرس ﻣﺎژور ﯾﺎ اﺿﻄﺮار ﯾﺎ ﻧﺎﭼﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﻮرس ﻣﺎژور ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻻﺋﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺪه روﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﻋﻘﺪ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﯾﺎ ﺗﻮﻗّﻒ دﭼﺎر ﺳﺎزد‪ .‬در اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﺪه و ﺗﺴﻬﯿﻞ در ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ اﺣﮑﺎم را در ﺷﺮاﯾﻂ اﺿﻄﺮار ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺴﻬﯿﻞ در‬
‫اﺻﻞ ﮐﺎﺳﺘﻦ از ﺣﻖّ اﷲ و اﻓﺰودن ﺑﺮ ﺣﻘﻮق اﻟﻨّﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﮔﺮ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺣﯿﺎت‬
‫اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻘﺾ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺎز ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﻘﺾ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ‬
‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮي از آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺄﮐﻮﻻت ﻧﺎزل ﺷﺪه‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮارد رﻋﺎﯾﺖ ﻧﯿ‪‬ﺖ ﻋﺪم ﺗﺨﻄﯽ و از ﺣﺪ ﻧﮕﺬراﻧﺪن از‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻧﻘﺾ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ در زﻣﺎن اﺿﻄﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺨﻤﺼﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺤﻄﯽ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎل آن در ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻮرسﻣﺎژور و اﺿﻄﺮار ﯾﺎ ﻧﺎﭼﺎري را درك و ﻗﺒﻮل‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺪيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را رﻓﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﺣﺼﻞ ﮐﻼم در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﻼم ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﻌﺐ و ﺧﺸﮏ و ﺳﺨﺖﮔﯿﺮي ادﯾﺎن ﺳﻠﻒ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﺿﻄﺮار ﺳﺴﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ راه ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺪ و در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻋﺪم‬
‫ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ و ﻋﺪم ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺠﺎوز از ﺷﺮوط اﯾﻦ ﺗﺨﻄﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻔﯽ ﻋﺴﺮ و ﺣﺮج ﮐﻪ در ﻓﻘﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل دارد ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در‬
‫ﻣﻮاردي ﺳﺨﺘﯽ و ﻣﺸﻘّﺖ ﻏﯿﺮﻣﺘﻌﺎرف در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﯾﺎ ﺣﮑﻤﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آن ﺗﮑﻠﯿﻒ‬
‫و ﺣﮑﻢ ﺗﺎ رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺨﺘﯽ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽﺗﻮان ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﻮرد ﻓﻮرس ﻣﺎژور را ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪64‬‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ را در راﺳﺘﺎي ﺗﺸﺮﯾﻊ اﺳﻼﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -29‬اﺻﻞ آزادي ﺗﺠﺎرت در ﺣﻘﻮق ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻤﺪة ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻣﺎ‬
‫اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از ﻣﺒﺎﻧﯽ ارﺗﺒﺎط ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﮕﺮش‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ آن ﻣﻬﻢ‪ ‬اﺳﺖ ﻟﺬا اﺷﺎرهاي ﺑﻪ آن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺗﻤﺎم دوﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم از ﺻﺪر اﺳﻼم ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ در ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻗﺘﺼﺎدي دوﻟﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ص رواﯾﺖ ﻧﺸﺪه ﮐﻪ ﺣﻀﺮت از ورود ﮐﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮده ﯾﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻓﻪ وﺿﻊ ﻣﯽﻧﻤﻮده‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻋﺸﻮر و ﻣﮑﻮس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺮﻓﻪ‬
‫و ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ واردات در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﯾﻦ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻨﯽاﻣﯿ‪‬ﻪ و ﺑﻨﯽﻋﺒ‪‬ﺎس دﯾﺪه ﺷﺪه‬
‫وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ از دول روم و اﯾﺮان آن زﻣﺎن اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه و ﻧﻪ از اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم‪ 89.‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ واردات ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢ واردات و ﯾﺎ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻧﺴﺒﯽ آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﻮاﻧﻊ‬
‫ﺗﻌﺮﻓﻪاي و ﻏﯿﺮﺗﻌﺮﻓﻪاي در ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻔﺼﯿﻞ در ﻣﻮرد ﺻﺎدرات اﺳﺖ‬
‫زﯾﺮا ﺧﺮﯾﺪاران آن واردﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺒﺤﺚ واردات ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺮآن‬
‫ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺼﺮف ﮐﺎﻻﻫﺎي ﭘﺎك را ﺣﺮام ﮐﻨﯿﺪ ﺗﻌﺪ‪‬ي ﮐﺮدهاﯾﺪ و اﯾﻦ ﮐﺎر را‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ و از ﮐﺎﻻﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﺎك و ﺣﻼل ﻗﺮار داده ﻣﺼﺮف ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺠﺎري در ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﺪ‪‬ي و ﺗﺠﺎوز‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت ﺗﺠﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﻮل‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﻓﻪ در ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺴﯿﺎري‬

‫‪ - 89‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن و ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ )‪ .(1382‬ﻧﺮخ و ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ در ﻣﺎﻟﯿﻪ اﺳﻼم و ﺑﻨﺎي ﺣﮑﻤﺖ در‬
‫اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﭘﻮﯾﺎي اﻣﺎﻣﯿﻪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ‪ :‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن و ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ )‪ .(1383‬ﻋﺸﺮﯾﻪ در ﻣﺎﻟﯿﻪ اﺳﻼم‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة ﭘﻮﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.bidabad.com/ .‬‬
‫‪65‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫از ﻣﺸﮑﻼت اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻬﯿﻨﮥ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺣﺼﻮل ﮐﺎراﺋﯽ رﻓﻊ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﺠﺰا ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ وﻟﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ اﺷﺎره ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ اﺳﻼم از ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﭘﯿﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ و در اﯾﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻔﺎد ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ اﺳﻼم آزادي ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺠﺎرت ﻣﺸﺮوع در ﺻﺤﻨﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -30‬اﺻﻞ آزادي درﯾﺎﻫﺎ و ﺟﻮ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺒﺤﺚ آزادي درﯾﺎﻫﺎ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ درﯾﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﮐﺘﺮﯾﻦ ﮔﺮوﺳﯿﻮس ﻫﻠﻨﺪي در ﺳﺎل ‪ 1609‬ﻣﻄﺮح و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ و‬
‫ﻗﺒﻮل ﻫﻤﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ 90.‬ﻣﻮﺿﻊ اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﮐﻪ اﺻﻞ آزادي درﯾﺎﻫﺎ ﻧﯿﺰ از‬
‫زﻣﺮه ﻣﻮارد آن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠّﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻘﻨﯿﻦﻫﺎ ﻣﻐﺎﯾﺮﺗﯽ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺣﻘﻮق درﯾﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ را اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﻐﺎﯾﺮت ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻧﺪارد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﯾﺎ ﮐﻒ درﯾﺎﻫﺎ ﻣﺼﺪاق ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﮐﻒ ﯾﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫ﯾﺎ ﻋﻤﻖ درﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﯾﺎ اﻋﯿﺎن آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻠﮏ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺷﻮد در آن زﻣﺎن‬
‫ﻣﯽﺗﻮان اﺻﻞ آزادي درﯾﺎﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داد زﯾﺮا در آن زﻣﺎن ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮ‬
‫درﯾﺎﻫﺎ )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﻣﯿﻦﻫﺎي ﺑﺎﯾﺮ و داﺋﺮ( ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺸﮑﯽ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﮐﺎرﺑﺮان را‬
‫ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﺣﮑﺎم ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ و ﺗﺼﺮّف و ﻏﺼﺐ ﮐﻪ از اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‬
‫اﺻﻮل و اﺣﮑﺎم ﺷﻮارع ﻋﺎم و راﻫﻬﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺪﻧﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ در ﻣﻮرد درﯾﺎﻫﺎ و ﻫﻮاي اﻃﺮاف زﻣﯿﻦ و ﻓﻀﺎي ﻣﺎوراء ﺟﻮ‪ 91‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻘﺎت‬

‫‪90‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬راﺑﯿﻦ ﭼﺮﭼﯿﻞ و آﻟﻦ ﻟﻮ )‪ (1367‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ درﯾﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻬﻤﻦ آﻗﺎﯾﯽ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪.‬‬
‫‪91‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬زاﯾﺪل‪ ،‬ﻫﻮﻫﻦ ﻓﻠﺪرن‪ ،‬آﯾﮕﻨﺎﺗﺲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﺳﻢ زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺷﻬﺮ داﻧﺶ‪ .1378 ،‬ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪66‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام و ﻗﺒﻮل اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -31‬اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن و ﻧﻪ دوﻟﺖ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ و آﺛﺎر آن در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ آن‬
‫دوﻟﺘﯽ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و در اﺛﺮ آن ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﯿﻦ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺗﻌﺎرﯾﻒ دﯾﮕﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺼﺪﯾﻖ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮّرات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ 92.‬ﺳﻨّﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ در‬
‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﻗﺮن ‪ 18‬ﻣﯿﻼدي ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺪ و در اﺻﻞ ﺟﺰ اﻋﺘﺮاف ﮐﺸﻮري ﺑﻪ ﻗﺒﻮل‬
‫ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﺮاف و اﻗﺮار‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺘﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺷﺮاﯾﻂ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي از ﻗﺒﯿﻞ وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﮐﺸﻮر و‬
‫دوﻟﺖ ﭼﻮن ﺟﻤﻌﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬زﻣﯿﻦ و ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ و ﻋﺪم ﺗﻮﻟﺪ دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺟﻨﮓ ﺗﺠﺎوزﮐﺎراﻧﻪ‬
‫)ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻫﺪة ‪ 1928‬ﺑﺮﯾﺎن ﮐﻠﻮگ ﭘﺎرﯾﺲ( و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﻣﺮدم ﯾﺎ ﺳﻠﻄﮥ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻮرد ادﻋﺎ ﯾﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮي‬
‫ذﮐﺮ ﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ اﻏﻠﺐ در ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﻮدهاﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﺸﺨّﺼﻪﻫﺎي ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ‬
‫در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ را ﺑﻪ دو ﻧﻮع دوﻓﺎﮐﺘﻮ‪ 93‬ﯾﺎ ﻧﺎﻗﺺ و دوژوره‪ 94‬ﯾﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺮﺑﻪاي ﺑﺮاي اﻋﻄﺎي اﻣﺘﯿﺎز ﯾﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬اﺗّﺨﺎذ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﮐﻨﻨﺪه در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺷﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫‪ - 92‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺻﻔﺪري )‪ (1340‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺧﯿﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪93‬‬
‫‪-de facto‬‬
‫‪94‬‬
‫‪-de jure‬‬
‫‪67‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺳﺆال ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﭼﯿﺴﺖ؟ از ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم‪،‬‬
‫ﺣﺪود و ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﺗﺼﻨّﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺖ آﻧﺎن اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ )و ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ( ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺮز ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺻﺎﻟﺖ ﻧﺪارد و ﺗﻮاﻓﻘﺎت اﻧﺘﺴﺎب ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺿﻤﻨﯽ و اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺣﺪود و ﻣﺮزﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﻤﻮده و در اﺻﻞ ﻣﻠﮏ در اﺧﺘﯿﺎر ﺣﻖّ اﺳﺖ و ﻧﻪ »ﺍﳌﻠﻚ ﳌﻦ ﻏﻠﺐ«‪ 95.‬و ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎ و ﻣﺮدم آن را ﺗﺤﺖ اﺳﺘﯿﻼء و‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد دﯾﮕﺮي را از‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻨﺶ ﺑﯿﺮون راﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠّﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻠﮑﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺸﻮر ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻣﻌﯿﺎر اﯾﺠﺎد زﻣﯿﻨﮥ ﻻزم ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ارض ﯾﺎ ﺳﯿ‪‬ﺎرة زﻣﯿﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﮑﻮﻧﺖ اﻓﺮاد در‬
‫ﻫﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬارد‪ 96.‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ از ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺣﺘﺮام ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ روﯾﻪاي ﺧﺎص ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام اﺳﻼم اﺳﺖ و اﺻﻮﻻً دﯾﻦ اﺳﻼم دﯾﻦ آزادي اﺳﺖ و اﯾﻦ آزادي ﻓﻘﻂ در ﻣﻮارد‬
‫ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺨﻄّﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﺷﻮد ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻫﺮ روﺷﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﻞ دارد ﺣﻖّ دارد زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ آزادي ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم آزادي در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدي اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻧﺪازي ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻤﺪ‪‬ن و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺸﺨّﺼﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﯿﭽﮑﺪام ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺟﻪ ﺗﻤﯿﯿﺰ و ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر و از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة ﮐﺸﻮر‬
‫‪ - 95‬اﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،206 ،8 ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻗﻮم ﺻﺎﻟﺢ ع ‪ ....‬ص‪251 ،185 :‬‬
‫‪ - 96‬از رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﺐ ﺍﻟﻮﻃﻦ ﻣﻦ ﺍﻻﳝﺎﻥ ﯾﻌﻨﯽ دوﺳﺘﯽ وﻃﻦ از اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ وﺛﻮق ﮐﺎﻓﯽ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ – ﮐﻪ ﺗﺮدﯾﺪ ﻫﺴﺖ‪ -‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽرود ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻀﺮت از وﻃﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮐﺸﻮر و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻮي ﻋﻠﯿﻪاﻟﺮﺣﻤﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ وﻃﻦ ﺟﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﻧﺎم ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫اﯾﻦ وﻃﻦ ﻣﺼﺮ و ﻋﺮاق و ﺷﺎم ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪68‬‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﯽروﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﻣﺘﻌﺎرف ﻓﻌﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﺮاد‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ در اﺳﻼم از اﺻﺎﻟﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻤﯿﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﺳﻼم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻃﺮف ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ‪ .‬ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﻃﺮف و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺣﺎﻣﯽ آن ﺣﮑﻮﻣﺖ در اﺋﺘﻼف ﺧﻮد در ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ‬
‫اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺷﺎﮐﻠﮥ اﺳﺎﺳﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻓﺮاد اﻧﺴﺎن ﻗﺮار دارد‪ .‬در‬
‫اﺳﻼم ﻫﺮ ﻓﺮد داراي ﺣﻘﻮق ﺣﻘﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﻻزم اﻻﺣﺘﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻨﯽ آدم را ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد‪ .‬ﭘﺲ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد و ﺣﻘﻮق ﺗﮏ ﺗﮏ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را از ﻟﺤﺎظ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻓﺮدي ﮐﺎﻣﻼً دوژوره ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﻘﻂ اﮔﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﺎﺷﯽ از اﺋﺘﻼف اﻓﺮاد در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰه‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺰد ﻣﺸﻤﻮل ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺣﺮب ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺣﺘّﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻓﺘﺎر‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﻓﺮاد آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺳﻼم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﻤﻠﻮك ﺧﺪا‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﺣﻘﮥ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪا از وﻇﺎﯾﻒ اﺳﻼم و ﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫در ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد آﻧﻘﺪر ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺣﺴﻨﺎت را در اﯾﺜﺎر و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ روﯾﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ و راﺿﯽ ﺑﻮدﻧﺪ آن روﯾﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻧﻔﻮس ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام اﺳﻼم اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ اﻧﺴﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺗﺤﺖ‬
‫ﻇﻠﻢ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وﻇﯿﻔﮥ اﺳﻼم ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﻦ اﺳﺖ ‪ -‬در اﺻﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ در اﺳﻼم ﭘﺪﯾﺪة ﻋﺮﺿﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ذاﺗﯽ و ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻄﺮح در‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻓﻌﻠﯽ در اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -32‬اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ اﻓﺮاد و ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻧﺎﻗﺺ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺖﻫﺎ‬

‫ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ در اﺳﻼم از ﻣﻮﺿﻊ ﻗﻮي و ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺣﺪود و ﻣﺮز اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﻘﺪري‬
‫ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻔﻮ در ﺣﻖّاﻟﻨّﺎس را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ در زﻣﯿﻨﮥ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫‪69‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫وﺟﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان در ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺼﺮّﻓﯽ ﺑﺪون رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺎﻟﮏ آن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﭼﻪ در ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﻮح ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و ﭼﻪ در‬
‫وﺳﯿﻊﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ آن ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺒﻨﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي‬
‫آﻧﺎرﺷﯿﺴﺘﯽ‪ -‬اﻧﻘﻼﺑﯽ داﺧﻠﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎي ﺗﺠﺎوزﮔﺮاﻧﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺟﺎزة ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ اﻓﺮاد و ﻣﻠّﺖﻫﺎ را ﻣﺤﮑﻮم و ﺳﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﻓﺮدي در‬
‫ﺣﻘﻮق اﺳﻼم ﻗﻄﻌﯿ‪‬ﺖ دارد وﻟﯽ ﺣﻖّ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ در زﻣﺮة ﺣﻖّ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﻧﯿﺴﺖ و از آن‬
‫ﺳﺴﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻠﮏ در آن اﺳﺖ را ﻧﻤﯽﺗﻮان از وي ﺳﻠﺐ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﺳﺒﺐ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺒﺐ اﺷﺎﻋﮥ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ و ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﻄﻠﻖ در اﺳﻼم از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫اﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﻋﻄﺎء ﻓﺮﻣﻮده وﻟﯽ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﻐﺼﻮب ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬از آﯾﺎت ﻗﺮآن واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﺨﺘﺺ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣ‪‬ﮑَﻤﯽ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ از ﺣﻮﺻﻠﮥ اﯾﻦ ﻣﻘﺎل ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ آن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺘﺐ ﻋﺮﻓﺎء در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ 97.‬ذات اﻗﺪس اﺣﺪﯾ‪‬ﺖ ﻣﺒﺮّي از ﺻﻔﺎت اﺳﺖ‪ .‬و ﺻﻔﺎت‬
‫از ﻣﺘﻌﻠّﻘﺎت اﺳﻢ ذات اﺳﺖ و اﺳﻢ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﻤ‪‬ﯽ دارد و ﮐﻠّﯿﻪ ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﻢ‬
‫او ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻋﻈﻢ اﺳﻤﺎء اﻟﻬﯽ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ص اﺳﺖ و ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦاﻧﺪ ع‬

‫‪97‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﯾﺪ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺎس ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﮑﻤﺖ و ﮐﻼم در دﯾﻦ ﺑﺮ ﺣﻮل و ﺣﻮش اﯾﻦ ﻣﺤﻮر اﺳﺖ ﺑﯿﻬﻮده‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺘﺐ ارزﺷﻤﻨﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻣﯽﺗﻮان اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﻧﻮرﻋﻠﯿﺸﺎه ﺛﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮥ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ 1346 ،‬ﺷﻤﺴﯽ‪ .‬ﭼﺎپ ﺳﻮ‪‬م ‪ 1351‬ﺷﻤﺴﯽ‪.‬‬
‫§ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻼلاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺮح ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﮥ ﻗﯿﺼﺮي ﺑﺮ ﻓﺼﻮص اﻟﺤﮑﻢ ﺷﯿﺦ اﮐﺒﺮ ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1370 ،‬‬
‫§ ﺳﯿ‪‬ﺪ روح اﷲ ﻣﻮﺳﻮي ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺒﺎﺡ ﺍﳍﺪﺍﻳﺔ ﺍﱄ ﺍﳋﻼﻓﺔ ﻭ ﺍﻟﻮﻻﻳﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﻓﻬﺮي‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﯿﺎم آزادي‪،‬‬
‫‪ ،1360‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﺳﯿ‪‬ﺪ روح اﷲ ﻣﻮﺳﻮي ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌ ﻠّﻢ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ و اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﻓﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ رﺟﺎء‪ ،1367 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪70‬‬
‫و اوﺻﯿﺎء آن ﺑﺰرﮔﻮاران‪ 98.‬و اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺧﺪا ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ‪ .‬و اﯾﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ را ﺗﮑﻠﯿﻔﺎً ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد – و ﻧﻪ ﺗﮑﻮﯾﻨﺎً‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻤﮥ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﮑﻮﯾﻨﺎً اﯾﻦ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺪﯾﺪهاي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم آن را ﻃﺮح ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺮّ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪاﻧﺪ و ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ از ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺧﺪا ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ را واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﻪ در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺴﺘﻤﺮّاً و ﻣﺪام ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﺣﻀﺮت آدم‬
‫ع ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺧﺪا ﺑﻮد و ﻣﺪ‪‬ﺗﯽ ﺷﯿﺚ و زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮح و ﻣﺪ‪‬ﺗﯽ ﺳﺎم و زﻣﺎﻧﯽ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و اﺳﺤﺎق و‬
‫ﯾﻌﻘﻮب و ﯾﻮﺳﻒ و ﻣﻮﺳﯽ و ﯾﻮﺷﻊ و زﮐﺮﯾﺎ و ﯾﺤﯿﯽ و ﻋﯿﺴﯽ و ﭘﻄﺮوس و ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف و ﻫﺎﺷﻢ و‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄّﻠﺐ و اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ص و دوازده ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺑﺮﺣﻘﺶ و ﭘﺲ از ﻏﯿﺒﺖ دوازدﻫﻤﯿﻦ از آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاران ﻧﻮاب آن ﺣﻀﺮت و در رأس ﻫﻤﮥ آﻧﺎن ﺣﻀﺮت ﺟﻨﯿﺪ و ﭘﺲ از آن ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﯾﺪاً ﺑﻪ ﯾﺪ ﺧﻼﺋﻒ اﷲ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر و ﺧﺮوج‬
‫ﺣﻀﺮﺗﺶ از ﻏﯿﺒﺖ و ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪن زﻣﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﺻﻮري ﻋﺎﻟﻢ را دارﯾﻢ‪ -‬ﭼﻪ ﮐﻪ او زﻣﺎم ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻣﻌﻨﻮي را ﺑﯽوﻗﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺪﻗﯿﻖ در ﻗﺮآن و ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و اوﺳﺘﺎ و ﺻﺤﻒ و‬
‫‪99‬‬
‫زﺑﻮر و ﺑﺎﻗﯽ ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ و رواﺋﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ وﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ درﯾﺎﻓﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -98‬اﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،223 ،1 ،‬ﺑﺎﺏ ﺃﻥ ﺍﻷﺋﻤﺔ ﻭﺭﺛﻮﺍ ﻋﻠﻢ ﺍﻟﻨﱯ ﻭ‪.1...‬‬

‫‪ - 99‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪» ،‬ﺣﻀﺮت ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻧﻮراﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﻧﻌﻤﺖ اﷲ وﻟﯽ« ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان ﺷﻤﺎره ‪ ،15‬ﺻﺺ‬
‫‪ ،5-20‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1382 ،‬ﺗﻬﺮان‪ ...» .‬و اﻣ‪‬ﺎ در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻃﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ اﻣﺎم‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺮدم ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺜﻼً ﺑﯿﻌﺖ ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺑﯿﻌﺖ وﻻﯾﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ارﮐﺎن ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻄﻬ‪‬ﺮ اﺳﻼم ﺑﻮد و در زﻣﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﻢ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﺷﺪ و ﻣﻘﺮّر ﮔﺮدﯾﺪ و ﻫﯿﭻ دﺳﺘﻮر و آﯾﻪاي ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﺴﺦ‬
‫آن ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ و اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻫﻢ‪ ،‬اواﯾﻞ ﺷﺨﺼﺎً ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﺘّﯽ ﺧﻠﻔﺎي ﺟﻮر ﻫﻢ ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﮑﻠﯿﻒ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﺋﻤ‪‬ﻪ اﻃﻬﺎر‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻓﺸﺎر و اﺧﺘﻨﺎق ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ از اﺧﺘﻨﺎق ﺷﺪﯾﺪ در زﻣﺎن اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻌﺪ از ﺣﻀﺮت رﺿﺎ ع در ﺗﻮارﯾﺦ ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ... .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫اﮔﺮ ﺧﻠﻔﺎ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﯿﻌﺘﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﺑﺮاي ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺟﻤﻊآوري ﻃﺮﻓﺪار ﻧﯿﺴﺖ‪ -‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﺎن اﻣﺎم و ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﮥ ﺷﯿﻌﯿﺎن اﯾﺸﺎن در ﺧﻄﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﺧﻠﻔﺎ ﻫﻤﻮاره ﻣﺮاﻗﺐ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺋﻤ‪‬ﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺄﻣﻮراﻧﯽ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ آن ﻣﺄﻣﻮران از ﻃﺮف ﺣﻀﺮت ﺑﯿﻌﺖ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﺠﺎز ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ... .‬اﯾﻦ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫‪71‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -33‬اﺻﻞ اﻫﺪاء ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ درﯾﺎﻓﺖ آن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ اﻫﺪاء ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دﯾﻦ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮد از ﮐﻠّﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دﯾﻦ ﺧﻮد از ادﯾﺎن اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺸﻤﻮل‬
‫ﻣﻘﺮّرات ﺟﺰﯾﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﺳﻌﺖ ﻋﻤﻞ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺎ ﺣﺪ‪‬ي اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮدي در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﺳﻼم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ وي اﻫﺪاء ﻣﯽﮔﺮدد و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل اﺳﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﯾﮑﺘﺎﺋﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ رﺳﻮل او ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘّﯽ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎﺋﯿﻦﺗﺮﯾﻦ درﺟﺎت ﺗﻔﮑّﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ را دارﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﻔﻆ ﻧﺠﺲ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﺗﻘﺪﯾﺮ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﺸﺮﮐﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﯾﺎت ﻗﺮآن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص را ﻣﻠﺰم‬
‫ﺑﻪ ﭘﻨﺎه دادن ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﯽ اﯾﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط را ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﻣﺄﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﺳﻼم وارد ﺷﻮد از ﻟﺤﺎظ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ در اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫دول و ﻣﻠﻞ ﺧﺎرﺟﯽ اﺟﺎزة دﺳﺘﺮﺳﯽ و ﺗﻌﺮّض ﺑﻪ او ﻧﺪارﻧﺪ و او در ﮐﻨﻒ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﺳﻼم ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻗﺎﻣﺖ و ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ دوام درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ داﺧﻠﯽ اﺳﻼم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫و اﮔﺮ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺘﺶ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﻣﺪ‪‬ت اﻗﺎﻣﺘﺶ در ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼم و در ﻣﺄﻣﻦ دوﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ دول ﯾﺎ ﻣﻠﻠﯽ ﮐﻪ در ﺗﻌﻘﯿﺐ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺑﻪ ﺣﻖّ اﻟﻨّﺎس ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻨﻮز ﭼﻨﺪﯾﻦ دﻫﻪ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ اﻣﺮوزي زود ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﻗﺎﻋﺪة ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬
‫ﺗﻮاﻟﯽ و ﺗﻌﺎﻗﺐ اﺟﺎزة ﻣﺸﺎﯾﺦ و ﻣﺮﺑﯿﺎن ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ را در ﺗﺼﻮ‪‬ف »ﺳﻠﺴﻠﻪ« اﺻﻄﻼح ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ... .‬ﺳﻼﺳﻞ ﺣﻘّﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﻗﺪﯾﻢ ﻣﺘﻌﺪ‪‬د ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤﻪ رﺷﺘﮥ اﺟﺎزة ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ع ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺳﺎس ﺗﺼﻮ‪‬ف ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫از ﯾﺪ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ رﺷﺘﻪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﭘﯿﺮوان راﺳﺘﯿﻦ ﺗﺼﻮ‪‬ف ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اداﻣﻪ دارد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺳﻼﺳﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻼﺳﻠﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺮﺳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ع ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻤﮥ ﺳﻼﺳﻞ‬
‫از ﻋﻠﯽ ﺟﺎري ﺷﺪه و ﻋﻠﯽ ﻫﻢ از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺟﺎزه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪«... .‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪72‬‬
‫ﺟﺎﻫﻼﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ در زﯾﺮ ﯾﻮق ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺗﻦ ﺑﻪ آن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﻋﺒﺎرت از راﺑﻄﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﮔﺮ دوﻟﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻓﺮد را ﺣﺘّﯽ ﺑﺎ وﺿﻊ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ از وي ﮔﺮﻓﺖ ﻋﻠﯽاﻻﺻﻮل وي ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺣﻖّ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺣﻘﻮق اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ را ﻣﻀﻤﺤﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﻟﺬا ﺣﻘﻮق ﻓﻄﺮي ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﻠّﯽ ﺧﺎرج ﮔﺮدد و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺮّرات ﺧﺎص‪ ‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﯾﺴﺖ اﻟﺰاﻣﺎت ﺧﺎص‪ ‬ﺣﻘﻮﻗﯽ دوﻟﺖ ﯾﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺸﺮ ﻣﺤﮑﻮم دوﻟﺖﻫﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬او آزاد‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و در ﺣﻘﻮق ﻓﻄﺮي ﺧﻮد آزاد اﺳﺖ ﭼﻪ ﺳﯿﺎه ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺳﭙﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﺮخ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ‬
‫زرد‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ ﺣﻖّ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﻓﻄﺮي وي و ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﮐﺸﯿﺪن ﺧﻄﻮﻃﯽ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮز اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻔﺎوت از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﮕﯽ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺪم ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺸﺮ اﻣﺮوزي اﺳﺖ و ﺑﺸﺮ ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎً در آﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت‬
‫را ﺑﻪ دور ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺪاﺧﺖ و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﯿﻞ و ﺳﻠﯿﻘﻪ و ﻃﺒﯿﻌﺘﺶ در ﻫﺮ ﺟﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﮑﻨﯽ ﮔﺰﯾﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ و ﺧﺮاﻓﻪﻫﺎي ﻣﻠّﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺰاﺣﻢ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‪،‬‬
‫از ﺑﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ آن رﻓﺖ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ و ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺒﺐ اﺷﺎﻋﮥ ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺤﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد را ﻧﺪارد و ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺰاره ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ‬
‫داده ﺷﺪه ﺗﺎ از آن ﻣﻨﺘﻔﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ -34‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و اﻗﺮار ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﮐﺘﻤﺎن ﺣﻖ و ﺷﻬﺎدت زور‬

‫در ﻗﻀﺎوتﻫﺎ و ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﻇﯿﻔﮥ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﻗﻮام ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﻋﺪل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﮐﺘﻤﺎن ﺣﻖ در ﺷﻬﺎدت از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪ‪‬س اردﺑﯿﻠﯽ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﺎت ﮐﺘﻤﺎن ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ اﻋﻢ‪ ‬از اﺻﻮل دﯾﻦ و ﻓﺮوع دﯾﻦ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻄﻠﻖ ﻋﻠﻮم از‬
‫‪73‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺳﺎزد‪ 100.‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻃﺮح ﺑﺎب ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ در ﺣﻘﻮق‬
‫ﺗﺠﺎرت و ﺑﺎﻻﺧﺺ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺎد ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن وﯾﻦ در ﻣﻮرد ﺣﻖّ ﮐﭙﯽ راﯾﺖ‬
‫و ﺣﻖّ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ ﻓﮑﺮي و ﺗﺠﺎرت ﺧﺪﻣﺎت ﮐﻪ از ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ‪ ‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ را ﻣﻮرد اﺷﮑﺎل ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ در آﯾﻨﺪه در ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬آﯾﺎﺗﯽ ﻫﻢ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ وﺟﻮب ﻋﺮﺿﮥ ﻋﻠﻢ و ﻓﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و از ﺻﻔﺎت‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ در ﻗﺮآن ﯾﮑﯽ ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﻗﺮار ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﺻﺤﺖ« آﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﺻﻮل در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺻﺪاﻗﺖ ﮔﻔﺘﺎر و ﺣ‪‬ﺴﻦ رﻓﺘﺎر دوﻟﺖ اﺳﻼم را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و زﻣﯿﻨﮥ‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﺳﻼم را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﻧﺸﺪهاﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺟﺤﺎف ﺑﺮ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﻣﻨﺘﻔﻊ از اﻣﻮال ﻏﯿﺮ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺳﯿ‪‬ﺎره ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﮏ ﭘﺪر‬
‫ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادرﯾﻢ و ﻫﯿﭽﮑﺪام ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﻧﺪارﯾﻢ و ﺑﺮﺗﺮي و ﻣ‪‬ﻠﮏ از آنِ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺷﻬﺎدت زور ﯾﺎ اﺳﺘﺸﻬﺎد ﺑﻪ زور ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﮥ ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ در اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ‬
‫‪101‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -35‬اﺻﻞ ﻗﺒﻮل ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ روش »ﺗﺤﻘﯿﻖ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ روش ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ و رﺳﯿﺪﮔﯽ درﺑﺎرة وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي اﺧﺘﻼف ﺑﻮده و ﭘﺲ از اﺛﺒﺎت ﺗﻘﺼﯿﺮ‬
‫دوﻟﺖ ﯾﺎ دول ﻣﻘﺼ‪‬ﺮ در رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت اﻗﺪام ﻣﯽﮔﺮدد و از ﺟﻨﮓ و ﺗﻌﺮّض و اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺧﺼﻮﻣﺖآﻣﯿﺰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ روش در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد روﺳﯿﻪ در‬
‫ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اول ﻻﻫﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ دوم ﻻﻫﻪ در ‪ 1907‬ﻣﻘﺮّرات ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪100‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )‪ (1369‬ادوار ﻓﻘﻪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.256 -257‬‬
‫‪ -101‬ﲝﺎﺭﺍﻷﻧﻮﺍﺭ‪،٣١٠،١٠١،‬ﺑﺎﺏ ‪ -٢‬ﺷﻬﺎﺩﺓ ﺍﻟﺰﻭﺭ ﻭ ﻛﺘﻤﺎﻥ ﺍﻟﺸﻬﺎﺩﺓ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪74‬‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻮرد ﺗﺎﺋﯿﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼم ﻗﺮار دارد و از ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫آﯾﺎت ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ روش در ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و رﻓﻊ ﻣﺨﺎﺻﻤﺎت ﺑﯿﻦ دول‬
‫ﭘﯽﺑﺮد‪ .‬درﺑﺎره ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺒﻞ از ﺗﺼﻤﯿﻢ و اﻗﺪام در اﺳﻼم دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﮐﻠّﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻫﻤﮥ اﻣﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ ادﻋﺎ ﯾﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺳﺖ و واﮐﻨﺶ ﺑﺪون ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺧﺒﺮي ﯾﺎ ادﻋﺎﺋﯽ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﺘﯿﺠﮥ روﺷﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﮐﻔﺎﯾﺖ از ﻗﺒﻮل روش ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -36‬اﺻﻞ ﻣﺬاﮐﺮه در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﭘﺬﯾﺮش داوري در دﻋﺎوي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫در اﺳﻼم‪ ،‬روش اﻧﺘﺨﺎب اﺣﺴﻦ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ روش ﺷﻮرا و ﻣﺸﻮرت اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ‬
‫روش در اﻧﺘﺼﺎﺑﺎت اﺳﺖ و اﻧﺘﺼﺎﺑﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺎﺣﺐ اذن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻧﺘﺼﺎب در‬
‫ﺧﺼﻮص ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ اﻟﻬﯽ ﻣﺸﺨّﺼﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اذن ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﻓﺮد ﻣﺄذون‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ اذن ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ ﮔﺮدد و واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﺖ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ اﻣﻮر ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻣﻮر ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺸﻮرت ﺑﯿﻦ ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺸﻮرت ﺧﻮاص ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺧﺼﻮﻣﺘﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ اﺗّﺤﺎد و اﺻﻼح ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮرا از ﻟﺤﺎظ اﯾﺠﺎد زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي وﺣﺪت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ وﺣﺪت و ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آراء و وﺣﺪت‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﺣﻞ ﺷﻮراﺋﯽ ﮐﻠّﯿﮥ دﻋﺎوي و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻣﺬاﮐﺮه روش ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪة اﺳﻼﻣﯽ در درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻈﺮات و آراء ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺬاﮐﺮه ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﯾﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺣﻘﻮق ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻃﺮف ﺛﺎﻟﺚ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺿﻤﯿﺮ ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﯾﺎ اﺟﺤﺎف ﯾﺎ ﺗﺒﺎﻧﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﻫﻤﺴﻮﺋﯽ و ﺗﻮاﻓﻖ در ﺣﺼﻮل ﺣﻖّ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺬاﮐﺮه‬
‫و ﺷﻮر ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﺪﺷﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻂ و ﻋﺪاﻟﺖ وارد آورد و ﯾﺎ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان را ﻣﻀﻤﺤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب آﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺒﺮﻫﻨﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ در اﻋﻤﺎل ﻗﺴﻂ و ﻋﺪل ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‬
‫ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺲ را ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺷﻮر و ﻣﺸﻮرت ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ داوري و ﺣﮑﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ در‬
‫‪75‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ‪ ‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در اﺟﺒﺎر دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش رأي ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻗﺘﺪار ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺗﻦ دادن ﺑﻪ آراء ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﻃﻔﺮه ﻣﯽروﻧﺪ و در ﻧﻈﺮ ﻗﺎﺿﯽ ﺗﺸﮑﯿﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬روﯾﮥ داوري از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً داوران ﮐﻪ ﻫﺮ ﻃﺮف ﻣﻨﺼﻮب ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﻓﻬﺎي دﻋﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠﺘﻤﻌﺎً اﻗﺪام‬
‫ﺑﻪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ دﻋﺎوي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﭼﻮن داوران ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻃﺮﻓﻬﺎي دﻋﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ رأي اﯾﺸﺎن ﻗﺮﯾﻦ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺬﯾﺮش دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫روﯾﮥ داوري ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در اﺳﻼم از ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ اﺳﻼم در ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف‬
‫زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺧﺬ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف زن و ﻣﺮد رﺟﻮع ﺑﻪ ﺣﮑﻢ داوران را‬
‫ﻣﻘﺮّر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻄﺒﺎق اﯾﻦ روش در آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از ﻧﻈﺮ ﮐﯿﻔﯿ‪‬ﺖ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﻋﺪم ﺿﻤﺎﻧﺖ اﻟﺘﺰام آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺮارداد‬
‫ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮارداد ﻋﻘﺪ ازدواج ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ اداﻣﮥ‬
‫ﻋﻘﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻗﺮارداد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻠّﻖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺠﺪ‪‬داً‬
‫ﺑﺎ زور ﺑﻪ اﯾﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ اﺟﺒﺎر ﮐﺮد ﻟﺬا ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﺋﯽ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﯿﺰ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻫﺮ ﻃﺮف از‬
‫ﻃﺮفﻫﺎي دﻋﻮا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﺴﻠﻄﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﻧﺎﻗﺾ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻔﺎد ﻗﺮارداد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽﺗﻮان روش‬
‫داوري را در ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ .‬داوري در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ در‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﮐﻢ‪ ‬و ﮐﯿﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﺮف ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ داوري در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي‬
‫‪102‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ داوري ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺣ‪‬ﮑَﻢ )داور( ﻧﯿﺰ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﻟﺘﺸﻬﺮﻫﺎي ﻗﺪﯾﻢ ﯾﻮﻧﺎن ﻣﯽرﺳﺪ در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ دوم ﻻﻫﻪ ‪ 1907‬ﺑﺎ ﺗﻼش زﯾﺎد ﺑﺮﺧﯽ از دول ﺑﻪ‬
‫رﺳﻤﯿ‪‬ﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت داوري اﺟﺒﺎري اﻟﺰاﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ - 102‬رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻓﺮاﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ )‪ (1367‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن‪...‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪76‬‬
‫‪ -37‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي و اﺻﻼح )ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺧﺘﯿﺎري(‬

‫اﺻﻼح و ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي ﺑﯿﻦ اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ از وﻇﺎﯾﻒ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ و در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط در‬
‫ﻣﻮاردي ﺣﺘّﯽ ﺣﻖّ ﺳﺮﮐﻮب ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻮد داده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺣﻖ در زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﺻﻼح‬
‫ﻣﺠﺪ‪‬داً ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف روﯾﻪ ﻓﻌﻠﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﺟﻨﮓ درﻣﯽﮔﯿﺮد ﻫﻤﮥ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺎره ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ و ﺣﺘّﯽ از ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﺮوش ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ و ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت ﺑﻪ دو ﻃﺮف ﻣﻨﺎزع‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف روﯾﮥ ﻣﺘﺪاول ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﻮﻇّﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﺠﺎد‬
‫اﺻﻼح و ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي ﺗﺎ ﺣﺪ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﺮوي ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺣﺪود ﻣﺸﺨﺺ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮارداد ﻻﻫﻪ ‪ 1907‬در ﻗﺮارداد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻫﺮ دوﻟﺖ ﺛﺎﻟﺚ ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦ دو دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﺳﺎﺧﺘﻦ آﺗﺶ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آن دو ﺷﻌﻠﻪور ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺧﺘﻼف ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺪاﻣﯽ را ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺻﻮل دوﺳﺘﯽ و رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ‬
‫ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از درج اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮارداد ﻻﻫﻪ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ وﺳﺎﻃﺖ و دﺧﺎﻟﺖ دول دﯾﮕﺮ‬
‫را در اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ اﺻﻞ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻗﺪام دوﻟﺖ ﺛﺎﻟﺚ را ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘﯽ‬
‫‪103‬‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺘّﯽ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮﯾﻘﮥ آﺷﺘﯽ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮق ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت آﺷﺘﯽ و ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﺷﺘﯽ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮنﻫﺎﯾﯽ ﻣﺮﮐﺐ از‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﺣﻘﻮقداﻧﻬﺎ و دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي ﮐﺸﻮر ﺛﺎﻟﺚ‬
‫‪104‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و در‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً اﻗﺪام ﺑﻪ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻃﺮﯾﻘﮥ آﺷﺘﯽ در ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺑﺮﯾﺎن‬
‫ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﻠﻞ ﺳﺎل ‪ 1922‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻋﻀﺎء ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺷﺪ و در ﻣﺎد‪‬ة ‪ 33‬ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻠﻞ ﻣﺘّﺤﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه وﻟﯽ در ﻋﻤﻞ ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ در ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ - 103‬در ﺗﺎرﯾﺦ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﻮاﻫﺪي ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺪري‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬
‫)‪ (1342‬ج ‪ 3‬ﺻﺺ‪.128– 131‬‬
‫‪104‬‬
‫‪- Bryan‬‬
‫‪77‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -38‬اﺻﻞ آﺷﺘﯽ دادن و دﺧﺎﻟﺖ در ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ )ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺟﺒﺎري(‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ وﻇﯿﻔﮥ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آﺷﺘﯽ‬
‫دادن ﺑﯿﻦ ﻣﺘﺨﺎﺻﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻮﺳ‪‬ﻊ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ و ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﺎزﻟﮥ اﯾﻤﺎن ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼم‬
‫و اﻗﺮار ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺗﺴ‪‬ﺮي ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻟﺬا از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﯿﻦ دو‬
‫ﮔﺮوه از اﻓﺮاد ﯾﺎ ﻣﻠﻞ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ وﻇﯿﻔﮥ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم دﺧﺎﻟﺖ ﺟﻬﺖ آﺷﺘﯽ ﺑﯿﻦ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ و اﮔﺮ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻌﺪ‪‬ي ﺑﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﺪ‪‬ي ﮐﺮده ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺗﺄوﯾﻼت آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫آﻟﺖ دﺳﺖ ﻗﺮاردادن ﻧﺎم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﺳﺴﺘﯽ و ﮐﺎﻫﻠﯽ ﺧﻮد در ﻋﺪم اﻧﺠﺎم وﻇﺎﺋﻒ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﻘﻮي و اﺻﻼح در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪات ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﺷﺒﻪ ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺬاﮐﺮات ‪ -‬ﺣﺘّﯽ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺻﻼح ﺑﯿﻦ اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻮاﻓﻘﺎت در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ اﺻﻞ دﺧﺎﻟﺖ اﺟﺒﺎري ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ در اﺳﻼم‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺟﺒﺎري‬
‫ﻧﯿﺰ اﺑﺪاع ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ دوﻟﺖ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﮐﺸﻤﮑﺶ و اﺧﺘﻼﻓﯽ روي دﻫﺪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺛﺎﻟﺜﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﻗﺒﻮل ﮐﺮدهاﻧﺪ‬
‫رﺟﻮع ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ رﻓﻊ اﺧﺘﻼف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﺎد‪‬ة ‪ 8‬ﻗﺮارداد ﻻﻫﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم اﺧﺘﻼف ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ آﻧﻬﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‬
‫وارد ﻣﺬاﮐﺮه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﺰاع ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺨﺸﯽ از اﺧﺘﯿﺎر و ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﺧﻮد‬
‫را ﺳﻠﺐ و ﺑﻪ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺟﺒﺎري در ﻋﻤﻞ ﭼﻨﺪان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ‬
‫واﻗﻊ ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯿﺎﻧﺠﯿﮕﺮي اﺟﺒﺎري ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪاي ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر اﯾﺠﺎد ﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﺗﻌﺪ‪‬ي‬
‫ﮐﺮده ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺑﺮﮔﺮدد و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻣﺬاﮐﺮه و اﯾﺠﺎد ﺻﻠﺢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﺎن‬
‫اﻗﺪام ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﺗﺠﺎوزات‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼﻣﯽ‬

 ‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻧﮕﺮش و ﺑﺮﺧﻮرد ﯾﮏ ﮐﺸﻮر را ﺑﺎ دول دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺸﺨّﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬اﺳﺎس ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺰاري ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﻗﺘﻀﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻼم ﻧﮕﺮش ﻣﺘﻔﺎوت از اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﺳﻼم اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻋﺘﻼي‬
‫ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً اﺳﻼم ﺑﺮاي اﻗﻮام ﻋﺮب ﯾﺎ ﻓﺎرس ﯾﺎ ﺷﺮق وﺳﻄﯽ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺪري ﺗﻤﺎم اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ را ﺗﺤﺖ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺎﺷﯽ از اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ آﻧﻘﺪر زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﻔﺎع ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﻧﻔﻊ ﺑﯿﺶ از ﻣﻨﻔﻌﺖ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻮد ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺤﺚ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ‬
‫و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻﻻت رﯾﺎﺿﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن‬
‫ﺳﻮد ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺳﻮد ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺳﻮد‬
‫ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ اﺷﺘﺒﺎه اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﮐﺸﻮر ﯾﺎ ﺣﺰب و ﮔﺮوه و دﺳﺘﮥ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ از‬
‫اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼم ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ روح ﻧﮕﺮش‬
‫اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻣﻠﻞ و دول دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -39‬اﺻﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬

‫ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼم‪ ،‬دوﻟﺖ اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ دول‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف در ﺟﻬﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي درﺻﺪد ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬دول‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف ﺟﻬﺎن ﻫﻤﻮاره ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﺗّﺨﺎذ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫دول دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ ﺧﻮد را ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﺳﻼم ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ و ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ و ﻗﻮﻣﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻌﺎرف آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺗّﺨﺎذ روﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد اﺳﻼم ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ﺣﺘّﯽ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪ .‬اﺳﻼم ﻧﺎزﻟﮥ رﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﯿﻦ و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺺ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم و دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪82‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻘﻂ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دول دﯾﮕﺮ ﻗﺼﺪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ اﺳﻼم و آن ﻫﻢ از ﻃﺮﯾﻖ اﻗﺪام‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﺮب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮد در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم ﺑﺮ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﺠﺎوز دوﻟﺖ ﻣﺘﺠﺎوز ﺗﻔﻮق ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوز ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺘّﯽ در اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ‪‬ﺗﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﺟﺎزة ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﺠﺎوز ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺼﻠﺤﺖ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺟﻤﯿﻊ آﺣﺎد‬
‫ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه و در اﺳﻼم ﺟﻤﯿﻊ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮏ ﭼﺸﻢ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و آن ﻣﻨﻈﺮ ﻫﻤﻪ را ﻣﺨﻠﻮق ﻧﺎزل ﮐﻨﻨﺪة اﺳﻼم ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺗﻤﺎم اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ‬
‫ﻣﺨﻠﻮق و ﻣﺤﺒﻮب و ﻣﻌﺸﻮق ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻗﺪم ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ از ﺧﺪا‬
‫و رﺳﻮل ص و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮ از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻤ‪‬ﺖ ﻧﮕﻤﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻬﺠﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺎﻓﺘﮥ ﺑﺪﺑﺎﻓﺘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻬﺠﻮرﯾﺖ اﯾﺸﺎن دﻟﯿﻞ ﻣﺘﻘﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ رأﻓﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪي‬
‫ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ از ﭘﺪر ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ زﺣﻤﺖ ﭘﺪر در ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻣﻬﺠﻮرﯾﻦ در اﺳﻼم ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﺧﻠﯿﻔﮥ اﷲ و ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﻧﺒﯽ ص ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻤﺖ اﺑﻮ‪‬ت ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪة ﯾﮏ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮ روي‬
‫زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪ 105«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﮥ اﺳﻤﯿ‪‬ﻪ اﺳﺖ و ﺟﺎﻋ‪‬ﻞﹲ ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺒﻬﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮدوي اﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺎت ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻪ دوام و اﺳﺘﻤﺮار ﺟﻌﻞ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ دارﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﯾﺎ رﺳﻮل ﯾﺎ اوﻟﻮاﻻﻣﺮ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﮐﻠّﯿﮥ زﻣﯿﻦ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ در ﻣﻌﺮّﻓﯽ آدم ع ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺖ و در آن ﻫﻨﮕﺎم او ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻠﯿﻔﮥ اﷲ در زﻣﯿﻦ ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪ .‬اذنﻫﺎي ﺻﺎدره و ﻣﻨﺘﺸﺮه از آدم ع‬
‫ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ از اذن و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻠﻔﺎء اﻟﻬﯽ‬
‫در ﺗﻤﺎم زﻣﯿﻦ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻗﻮﻣﯽ و اﻣ‪‬ﺘﯽ ﻫﺎدي و رﺳﻮل ﻗﺮار داد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮاي‬
‫ﻫﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺎدي ﻫﺴﺖ«‪ 106‬و »ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺘﯽ رﺳﻮﻟﯽ ﻫﺴﺖ«‪ 107‬و اﻓﻀﻞ‪ 108‬اﯾﻦ ﺧﻼﺋﻒ در زﻣﯿﻦ و‬

‫‪ - 105‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه آﯾﮥ ‪ ،30‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻲ ﺟﺎﻋ‪‬ﻞﹲ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺧ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻔﹶﺔﹰ‪.‬‬

‫‪ - 106‬ﺳﻮرة رﻋﺪ آﯾﮥ ‪ ،7‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﻫﺎﺩ‪.‬‬
‫‪ - 107‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ آﯾﻪ ‪ ،47‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﺃﹸﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹲ‪.‬‬
‫‪83‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺧﺎﺗﻢ و زﯾﻨﺖ اﯾﻦ ﺧﻼﺋﻒ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ص و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن رﺷﺘﮥ اذن آن ﺣﻀﺮت از آدم ع‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻢ ص و از ﺧﺎﺗﻢ ص ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺐ اﻟﻌﺼﺮ واﻟﺰّﻣﺎن در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺣﯽ و زﻧﺪه و‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﺮ ﮐﺮﺳﯽ ﺧﻠﯿﻔﻪ اﻟﻬﯽ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻏﺼﺐ اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ ﺻﺎﺣﺒﺎن اذن او ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﮥ‪» :‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﻏﻀﺒﻨﺎك ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ«‪ 109‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪» 110 :‬ﻫﺮ ﻧﺒﯽ ﭘﺪر ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮاي اﻣ‪‬ﺘﺶ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﻣ‪‬ﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺰﯾﺰي ﺑﺮاي او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺻﺤﺖ ﮐﺎﻣﻞ آﻧﺎن و ﻧﻘﺼﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن آﻧﻬﺎ و ﺑﻄﻼن آن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﻣﺮض و ﻫﻼﮐﺘﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﺒﯽ در ﺻﺤﺖ و ﻣﺮض و ﻫﻼﮐﺖ‬
‫اﻣ‪‬ﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺎل ﭘﺪر ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوﻻدش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و ﺷﻔﻘﺖ در ﻧﺒﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻣ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه و ﺣﺎﮐﻢ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ .‬در ﺳﻮرة ص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ داود ع اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي‬
‫داود ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺧﻠﯿﻔﮥ روي زﻣﯿﻦ ﻗﺮار دادﯾﻢ ﭘﺲ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﮑﻢ ﮐﻦ«‪ 111 .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫دﺳﺘﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ داود ع داده ﻣﯽﺷﻮد دﺳﺘﻮر ﺣﮑﻢ ﮐﺮدن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﮑﻤﯿ‪‬ﺖ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﯽ دارد و ﻇﺮف آن ﻧﺎس ﯾﺎ ﻣﺮدم ﻗﺮار داده ﺷﺪه و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﯾﺎ ﭘﯿﺮوان داود ع ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اي داود ﺗﻮ را ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻣﺮدم روي زﻣﯿﻦ‬
‫ﻗﺮار دادﯾﻢ و ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺗﺤﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻮ ﻗﺮار دارﻧﺪ و در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻦ و‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﻦ و ﺣﮑﻤﯿ‪‬ﺖ ﮐﻦ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن را ﺗﺤﺖ اﺑﻮ‪‬ت ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﮥ اﻟﻬﯽ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﻗﺮار‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫‪ - 108‬در ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﻪ ‪ 165‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮ )از آﯾﻪ ﻗﺒﻞ( اوﺳﺖ ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺧﻠﯿﻔﮕﺎن زﻣﯿﻦ ﮐﺮد و ﺑﻌﻀﯽ را ﺑﺮ ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ درﺟﺎﺗﯽ ﺑﺮﺗﺮي داد‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪‬‬
‫ﺭ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﻮ‪‬ﻕ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﺩ‪‬ﺭ‪‬ﺟﺎﺕ‪.‬‬
‫‪ - 109‬ﺳﻮرة ﻃﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .86‬ﻓﹶﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻊ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺳﻰ ﺇﹺﱃ ﻗﹶﻮ‪‬ﻣ‪‬ﻪ‪ ‬ﻏﹶﻀ‪‬ﺒﺎﻥﹶ ﺃﹶﺳ‪‬ﻔﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 110‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،9‬ص ‪.248‬‬
‫‪ - 111‬ﺳﻮرة ص‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،26‬ﻳﺎ ﺩﺍﻭ‪‬ﺩ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻙ‪ ‬ﺧ‪ ‬ﻠ‪‬ﻴﻔﹶﺔﹰ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﺎﺣ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖﹺ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪84‬‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﯿﻦ روﯾﻪ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ‬
‫از اﺻﻮل ﻣﻬﻢ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼم ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ‬
‫اﺳﻼم و ﻣﺼﻠﺤﺖ دوﻟﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن ﻣﻌﺘﺮض ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺎﻣﻼً ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن ﺣﻘّﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪهاﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻫﺪف ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻧﺒﯿﺎء ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮي اﮐﻤﻞ‬
‫از ﻧﺒﯽ‪ ‬ﺳﻠﻒ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮﻗﺮار و اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻮن رو ﺑﻪ ﺗﺮﻗّﯽ و ﮐﻤﺎل‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﮐﻪ ﻣﺒﻌﻮث ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ زﻣﺎن ﻣﺘﮑﺎﻣﻠﺘﺮ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮﻓﯽ ﺗﻤﺎم اﻧﺒﯿﺎء ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪة ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ‪ ‬ﻗﺒﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮﺑﻮب ﻫﻢ درﺟﺎت رب و ﻫﻢ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﻮد را ﺗﻮأم داراﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮ آﯾﻪاي را ﻣﻨﺴﻮخ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آن‬
‫ﯾﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎري ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ؟«‪ 112‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﯿﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻓﻮق ﺣﺎﮐﯽ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﺪف اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﻫﺮ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﻮد و ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و اﺳﺘﻌﺪاد اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ را ﺗﻘﻨﯿﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻔﻨﯿﻦ ﻣﻮﺳﯽ ع را ﻋﯿﺴﯽ ع اﻣﻀﺎء ﻓﺮﻣﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﮑﺮ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺗﻮرات و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ﻧﯿﺎﻣﺪهام ﺗﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﮐﻨﻢ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ«‪ 113.‬ﻋﯿﺴﯽ ع از ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻠﻒ ﻧﺒﻮ‪‬ت‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ع ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮﺗﺶ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻃﺮﯾﻘﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻮﺳﻮي را از ﯾﺤﯿﯽ ع و آن ﺣﻀﺮت از‬
‫ذﮐﺮﯾﺎ ع ﯾﺪاً ﺑﻪ ﯾﺪ ﺗﺎ از ﻣﻮﺳﯽ ع درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ص ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان دﯾﻦ‬
‫ﻋﯿﺴﯽ ع ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮﺗﺶ در ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑ‪‬ﺮَد‪‬ه ع )اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ع( و او ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄّﻠﺐ ع و او ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪة ﻫﺎﺷﻢ ع و او ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ع ﺗﺎ ﭘﻄﺮس ع و او ﺗﺮﺑﯿﺖ‬

‫‪ - 112‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،105‬ﻣﺎ ﻧ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﺦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﻳ‪‬ﺔ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﻨ‪‬ﺴِﻬﺎ ﻧ‪‬ﺄﹾﺕ‪ ‬ﺑﹺﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹴ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻠ‪‬ﻬﺎ ﺃﹶ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻛﹸﻞﱢ ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻗﹶﺪﻳﺮ‪.‬‬
‫‪ - 113‬اﻧﺠﯿﻞ ﻣﺘﯽ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ ،5‬آﯾﮥ ‪.17‬‬
‫‪85‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺷﺪة ﻋﯿﺴﯽ ع ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم رﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺧﺘﻼﻓﯽ در ادﯾﺎن ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي ﮐﻠﻤﮥ واﺣﺪي ﻣﺒﻌﻮث‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﮕﻮ ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻠﻤﻪاي ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮥ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ 114«.‬و ادﯾﺎن‬
‫در اﻣﺘﺪاد ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ و ﺗﻮﻗّﻒ ﺑﺮ دﯾﻦ ﺳﻠﻒ ﺗﻌﺼ‪‬ﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -40‬اﺻﻞ ﺗﻌﻠّﻖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬

‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻖ ﻣﻨﺘﺞ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻓﻄﺮي و ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻫﺴﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا دﯾﺪﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﻮال‬
‫ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎء اﯾﻦ ﺗﻔﮑّﺮات در ادﯾﺎن ﺣﻘّﻪ و ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻀﺞ و‬
‫رﺷﺪ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻓﮑﺮي در ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻓﮑﺮي و‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺑﺎ دﺳﺘﻮرات و آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮي‬
‫ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ‪ ،‬و ﻻﺣ‪‬ﻖ از ﺳﺎﺑﻖ اﮐﻤﻞ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﺎن و ﺧﺼﻮﺻﯿ‪‬ﺎت اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻇﺮف‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ آن اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﺎ اﻣﻀﺎء اﺣﮑﺎم و ﻧﻀﺞ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺣﮑﺎم را ﺑﺮ‬
‫وﻓﻖ ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم دﯾﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﻄﺒﺎق‬
‫آن ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﺑﺘﻨﺎي آن ﺑﺮ ﻋﻘﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎل ﻫﻤﮥ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺺ دﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻊ‬
‫ﺷﺮاﯾﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻮق اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻮرات اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ از اﺳﻼم و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از‬
‫دﺳﺘﻮرات آن ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺳﺒﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي‬
‫‪115‬‬
‫در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺮدم ﻣﮋده دﻫﻨﺪه و ﺑﯿﻢ دﻫﻨﺪه و ﻟﯿﮑﻦ اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﮐﺮم ص اﻣﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻤﯿﻊ ﺷﻤﺎ‬
‫‪116‬‬
‫ﻣﺎﺣﺼﻞ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮان ﻧﻌﻤﺖ اﺳﻼم ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ«‪.‬‬

‫‪ - 114‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان آﯾﮥ ‪ ،64‬ﻗﹸﻞﹾ ﻳﺎ ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﺗ‪‬ﻌﺎﻟﹶﻮ‪‬ﺍ ﺇﹺﱃ ﻛﹶﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٍ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ - 115‬ﺳﻮرة ﺳﺒﺎ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،28‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹶﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻙ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻛﹶﺎﻓﱠﺔﹰ ﻟ‪‬ﻠﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺑ‪‬ﺸ‪‬ﲑﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺬ‪‬ﻳﺮﺍ ًﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾﺜﹶﺮ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻻ ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 116‬ﺳﻮرة اﻋﺮاف‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .158‬ﻗﹸﻞﹾ ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻲ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪86‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﯾﺎ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ دﻋﻮت ﻋﺎم ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﮔﺴﺘﺮدة اﻟﻬﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺮﺷﯽ ﮐﻠّﯿﮥ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﻧﺰد اﺳﻼم ﮔﺮاﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠّﺖ و ﻫﺪف ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﻫﻤﮥ‬
‫اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺧﻮد را ارﺟﺢ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻓﺨﺮ‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪ ﯾﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ دﯾﮕﺮان را ﺑﺎ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮاردادن ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮاﺳﻄﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي رﺣﻤﺖ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن«‪ 117‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻫﺪف از ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ص رﺣﻤﺖ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮده و ﻧﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ -41‬اﺻﻞ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬

‫‪118‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﯿﻢ«‬
‫ﺑﻨﯽآدم را ﮔﺮاﻣﯽ دارد ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻫﻤﮥ آﺣﺎد ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﮐﺮاﻣﺖ را ﻣﺮﻋﯽ دارﻧﺪ و ﻫﯿﭽﮑﺲ‬
‫ﻣﺤﻖ ﻧﯿﺴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ع را ﺧﻮار ﺷﻤﺮد و ﯾﺎ ﺑﻪ دﯾﺪة ﺣﻘﺎرت ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻨﮕﺮد ﯾﺎ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻠّﯿﮥ آﺣﺎد اﻓﺮاد ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﮔﺮاﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ارج‬
‫‪119‬‬
‫ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻓﺮداً و ﺟﻤﻌﺎً اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻠّﯿﮥ اﺑﻨﺎي ﺑﺸﺮ در ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺤﺖ ﻫﺮ وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ و رﻧﮓ و ﻧﮋاد و ﺗﺎﺑﻌﯿﺘﯽ از‬
‫ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم و دوﻟﺖ اﺳﻼم ﮔﺮاﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ اﺻﻞ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﯾﻘﯽ اﻗﺪاﻣﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮار ﯾﺎ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در رﻓﺘﺎر راﯾﺞ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دول ﻣﻌﻈﻢ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺧﻮد ﺑﺎ دول ﻓﻘﯿﺮ ﯾﺎ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺗﺒﻌﮥ آﻧﻬﺎ را ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮار ﺷﻤﺮده و‬
‫ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﺰاري ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل در اﺗّﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﺮدود و ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺨﺎﺻﻤﺘﯽ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺧﺎرﺟﯽ وﺟﻮد دارد ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫آن را ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﻠّﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﻨﯽ آدم اﺳﺖ ﺗﻌﻤﯿﻢ داد و ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫‪ - 117‬ﺳﻮرة اﻧﺒﯿﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .107‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹶﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻙ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹰ ﻟ‪‬ﻠﹾﻌﺎﻟﹶﻤ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 118‬ﺳﻮرة اﺳﺮا‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .70‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﻛﹶﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎ ﺑ‪‬ﻨﹺﻲ ﺁﺩ‪‬ﻡ‪.‬‬
‫‪ - 119‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺷﺮح ﻣﻮاد ‪ 22-25‬اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺻﺺ ‪.108 – 113‬‬
‫‪87‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -42‬اﺻﻞ وﺣﺪت‬
‫‪120‬‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﻟﻮدة ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻗﺮار‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮐﻮﺗﻪﻓﮑﺮاﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺎﮐﯿﺎول‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻞ وﺣﺪت از ﻣﺴﻠﻢﺗﺮﯾﻦ اﺻﻮل دﯾﻨﯽ ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ اﻟﻬﯽ ﺑﻮده و ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫دﻫﻨﺪة ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻠّﯿﮥ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ‬
‫در ﺣﺼﻦ ﺣﺼﯿﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﻃﯿﺒﮥ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادر و ﻣﺴﺘﺤﻖّ ﺣﻘﻮق ﺑﺮادري و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮياﻧﺪ‪ .‬اﺣﺮاز اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دﯾﻦ و آﺋﯿﻦ و ﻣﺴﻠﮏ و ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻓﺮاد ﻧﯿﺴﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﻫﻤﮥ اﻓﺮاد و ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻣﺬاﻫﺐ ﯾﺎ ادﯾﺎن‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎء در اﯾﻦ اﺻﻞ ﻓﻘﻂ در ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن ﻣﺘﺠﺎوز در ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﺼﺪاق دارد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻮاي آﯾﺎت ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ و ﺳﻮر دﯾﮕﺮ ﮐﻪ درﺑﺎرة ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ‬
‫اﺳﻼم ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ وﻇﯿﻔﮥ رﺳﻮل اﮐﺮم ص و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﮐﻔّﺎر ﻏﯿﺮﺣﺮﺑﯽ‪ ،‬اﮐﺮام‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﮕﻮ ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﮐﻠﻤﻪاي ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮥ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ 121«.‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ اﻣﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ در ﻟﻮاي ﮐﻠﻤﻪ ﻻ ﺍﻟﻪ‬
‫ﺍﻻ ﺍﷲ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ وﺣﺪت ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ‪» :‬ﻣﺮدم ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ واﺣﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺸﺎرت دﻫﻨﺪه و ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﺎزل ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم در‬
‫آن اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ 122«.‬ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎء رﻓﻊ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻫﺪف ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎء اﯾﺠﺎد وﺣﺪت ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺣﺘّﯽ ﻧﻪ وﺣﺪت ﺑﯿﻦ ﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﻪ دﯾﻦ‪ .‬ﮐﻠﻤﮥ ﻧﺎس در آﯾﮥ ﻓﻮق ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﺗﺨﺼﯿﺼﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠّﯿﮥ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﯽ در ﺑﯿﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺪف ﺷﺎرع ﺑﺰرگ ﻧﯿﺰ رﻓﻊ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت و اﯾﺠﺎد ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ واﺣﺪ اﺳﺖ ﭼﻪ در اول اﯾﻦ‬

‫‪ Niccolo Machiavelli (1469-1529) -120‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة ﻓﻠﻮراﻧﺴﯽ در ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ‪ The Prince‬روش ﺣﺼﻮل‬
‫اﻫﺪاف ﺳﯿﺎﺳﯽ را در ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﺧﺪﻋﻪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ و اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ - 121‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان آﯾﮥ ‪ ،64‬ﻗﹸﻞﹾ ﻳﺎ ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﺗ‪‬ﻌﺎﻟﹶﻮ‪‬ﺍ ﺇﹺﱃ ﻛﹶﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٍ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه آﯾﻪ ‪ ،213‬ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﻓﹶﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺚﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪ ‬ﺬﺭﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪‬‬ ‫‪122‬‬

‫ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﺍﺧ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹶﻔﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪88‬‬
‫آﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺮدم ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ واﺣﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻧﺒﯿﺎء ﺑﺮاي اﺣﯿﺎء ﻣﺠﺪ‪‬د اﯾﻦ وﺣﺪت ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﯿﺎم اﻓﺘﺘﺎﺣﯿ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺻﻠﺢ ادﯾﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ ...» :123‬دﯾﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬
‫آن را ﺑﻪ زور و ﺟﺒﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آن را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯿﻢ اﺳﻼم را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﯾﻢ و ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﺳﻼم آﺧﺮﯾﻦ دﯾﻦ اﻟﻬﯽ و‬
‫ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد را ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﯾﻘﯿﻨﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوان‬
‫ادﯾﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ واﺣﺪ ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ادﯾﺎن اﺣﺘﺮام‬
‫ﮔﺬارد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ داد و اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺧﻮدﺷﺎن را‬
‫اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ در راه وﺣﺪت ادﯾﺎن ﻣﻮﻓّﻖ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪«....‬‬
‫در ﻧﺤﻮه رﻓﺘﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺎﺑﻖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪا ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ﻣﯽورزﯾﺪ دوﺳﺘﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬ﺧﺪا ﻗﺎدر اﺳﺖ و ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از ﻧﯿﮑﯽ‬
‫ﮐﺮدن و ﻋﺪاﻟﺖ ورزﯾﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در دﯾﻦ ﻧﺠﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ و از ﺳﺮزﻣﯿﻨﺘﺎن ﺑﯿﺮون ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎز‬
‫ﻧﻤﯽدارد ﺧﺪا ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ دوﺳﺖ دارد‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا از‬
‫دوﺳﺘﯽ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در دﯾﻦ ﺟﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ و از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﯿﺮوﻧﺘﺎن راﻧﺪهاﻧﺪ ﯾﺎ در‬
‫ﺑﯿﺮون راﻧﺪﻧﺘﺎن ﻫﻤﺪﺳﺘﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎز دارد و ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن دوﺳﺘﯽ ورزد از ﺳﺘﻤﮑﺎران‬
‫‪124‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ ص در ﺧﻄﺒﮥ وداﻋﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ‬

‫‪123‬‬
‫‪ -‬ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺎم اﻓﺘﺘﺎﺣﯿ‪‬ﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﻣﺠﺬوﺑﻌﻠﯿﺸﺎه ﺑﻪ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺻﻠﺢ ادﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ‬
‫ادﯾﺎن و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ )‪ 29 -31 ،(Foundation for Religious Harmony and Universal Peace‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪،1384‬‬
‫)‪ 18 -20‬آﭘﺮﯾﻞ ‪ ،(2005‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬دﻫﻠﯽ ﻧﻮ‪ .‬ﺻﻠﺢ ادﯾﺎن‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﮔﺮدآوري و ﺗﺪوﯾﻦ‬
‫دﮐﺘﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،22‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1384 ،‬ﺻﺺ ‪.5-9‬‬
‫‪ - 124‬ﺳﻮرة ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،7 -9‬ﻋ‪‬ﺴ‪‬ﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻋﺎﺩ‪‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺩ‪‬ﺓﹰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻗﹶﺪ‪‬ﻳﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪‬‬
‫ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻻ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻘﹾﺴِﻄﹸﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘﹾﺴِﻄ‪ ‬ﲔ‪ .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻗﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻇﺎﻫ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺇﹺﺧ‪‬ﺮﺍﺟﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ‬
‫ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪89‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﯾﮑﯽ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺪر ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻋﺮب ﺑﺮ ﻋﺠﻢ و ﻧﻪ ﻋﺠﻢ ﺑﺮ ﻋﺮب و ﻧﻪ ﺳﯿﺎه‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮخ و ﻧﻪ ﺳﺮخ ﺑﺮ ﺳﯿﺎه ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻮا«‪ 125.‬اﺻﻞ وﺣﺪت ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺿﻮح ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪» :‬اي ﻣﺮدم ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن آن ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﯾﮏ ﺗﻦ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ و از آن‬
‫ﯾﮏ ﺗﻦ ﻫﻤﺴﺮ او را و از آن دو‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺪﯾﺪ آورد و ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ از آن ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم او از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰي ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ و زﻧﻬﺎر از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺒﺮﯾﺪ ﻫﺮآﯾﻨﻪ ﺧﺪا ﻣﺮاﻗﺐ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ 126 «.‬از ﻗﺴﻤﺖ اول آﯾﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺣﺪت ﭘﺪر آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪﻧﺪ و در ﻗﺴﻤﺖ دوم آﯾﻪ ﻣﺒﺮﯾﺪن از ارﺣﺎم و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان را ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻗﺴﻤﺖ او‪‬ل آﯾﻪ ﮐﻠّﯿﮥ اﻓﺮاد روي زﻣﯿﻦ از ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﺗﺎ آﯾﻨﺪه ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺻﻞ وﺣﺪت ﮐﻠّﯿﮥ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﮐﻠّﯿﻪ اﻣﮑﻨﻪ و ازﻣﻨﻪ دارد‪ .‬و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻫﻤﮥ اﻫﻞ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن ﺧﺪا ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﺸﻮﯾﺪ و از‬
‫ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮدﯾﺪ و او‬
‫دﻟﻬﺎﯾﺘﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﻟﻄﻒ او ﺑﺮادر ﺷﺪﯾﺪ و ﺑﺮ ﻟﺒﮥ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﯽ از آﺗﺶ ﺑﻮدﯾﺪ ﭘﺲ‬
‫ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از آن ﺑﺮﻫﺎﻧﯿﺪ‪ 127«.‬در آﯾﺎت ﺑﻌﺪي در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره ﺑﺎ ﻧﻬﯽ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن‬
‫ﮐﺴﺎن ﻣﺒﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ آﯾﺎت روﺷﻦ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﻬﺎ آﺷﮑﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫اﺧﺘﻼف ورزﯾﺪﻧﺪ‪ 128«.‬و در ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺗﻮ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮﻗﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﺎري ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫‪129‬‬
‫آﮔﺎه ﻣﯽﺳﺎزد‪«.‬‬

‫‪ - 125‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان‪ ،‬ﻋﻼﻣﮥ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،18‬ص ‪ .334‬ﻣﻌﺪناﻟﺠﻮاﻫﺮ‪ ،21 ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ واﺣﺪ‪ ...‬ص‪.21 :‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،1‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺲﹴ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹶﻖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﺯ‪‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﺚﱠ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻤﺎ ﺭﹺﺟﺎﻻﹰ‬ ‫‪126‬‬

‫ﻛﹶﺜ‪‬ﲑﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﻧﹺﺴﺎﺀً ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺗ‪‬ﺴﺎﺋﹶﻠﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺣﺎﻡ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﻗ‪‬ﻴﺒﺎﹰ‪.‬‬
‫ﺼﻤ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﺤ‪‬ﺒ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻔﹶﺮ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﺫﹾﻛﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﻧﹺﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﺫﹾ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﺪﺍﺀً‬
‫‪ - 127‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :103‬ﻭ‪ ‬ﺍﻋ‪‬ﺘ‪ ‬‬
‫ﻓﹶﺄﹶﻟﱠﻒ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸﻠﹸﻮﺑﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺻ‪‬ﺒ‪‬ﺤ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻨﹺﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﺧ‪‬ﻮﺍﻧﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺷ‪‬ﻔﺎ ﺣ‪‬ﻔﹾﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭﹺ ﻓﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻘﹶ ﹶﺬﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ - 128‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪ 105‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﻛﹶﺎﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻔﹶﺮ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﺧ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹶﻔﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣﺎ ﺟﺎ ﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻨﺎﺕ‪.‬‬
‫‪ - 129‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ 159‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓﹶﺮ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﺩ‪‬ﻳﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﻌﺎﹰ ﻟﹶﺴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺃﹶﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺒ‪‬ﹸﺌﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ‬
‫ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻳ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪90‬‬
‫در ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و از ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺰاع ﺑﺮﻣﺨﯿﺰﯾﺪ‬
‫‪130‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎﺗﻮان ﺷﻮﯾﺪ و ﻣﻬﺎﺑﺖ و ﻗﻮت از ﺷﻤﺎ ﺑﺮود‪ .‬ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﻪ ﮔﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﺮاه ﺻﺎﺑﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰاع ﺑﯿﻦ ﻣﻠﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت‬
‫و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻧﺎﺗﻮان ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﻫﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ وﺣﺪت‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻬﯿﻨﮥ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺑ‪‬ﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻣﯿﺎن ﮐﻠّﯿﮥ اﻗﻮام و‬
‫ﻣﻠﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻨﺮﺳﯽ اﺿﺎﻓﻪ از اﯾﻦ وﺣﺪت ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎزدﻫﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺣﺪ ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻘﯿﺎس‪ 131‬ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻋﻤﻮم اﻓﺮاد ﺟﻬﺎن و ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﯾﻨﺮﺳﯽ را اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ درك ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ وﺣﺪت اﻗﻮام و ﺣﺬف ﻧﺰاع‬
‫ﺑﺎﻋﺚ اﻋﺘﻼي ﻫﻤﮕﯽ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه و ﺑﻪ اوﻫﺎم ﺧﻮد دﻟﺨﻮﺷﻨﺪ و ﺑﺸﺎرت و اﻧﺬار رﺳﻮل ﺧﺪا ص را در‬
‫ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ »از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﻓﺮﻗﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻗﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪاي‬
‫‪132‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻪ داﺷﺖ دﻟﺨﻮش ﺑﻮد‪«.‬‬

‫‪ -43‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻧﮋادي‬

‫اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻧﮋادي را ﻣﯽﺗﻮان از اﺻﻮل دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد وﻟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ آن‬
‫ﻣﺠﺪ‪‬داً آن را ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﻧﺎم ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﻣﺮدم ﻣﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﻣﺮد و زﻧﯽ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺷﻌﺐ و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ 133«.‬از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﻌﺐ و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﮐﻪ اﺳﺎس‬
‫ﻧﮋادﻫﺎ و ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﺒﺐ ﺗﻔﻀّﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﻧﮋادي ﻧﻤﯽ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻘﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﻣﺮدم رب‪ ‬ﺷﻤﺎ‬
‫واﺣﺪ اﺳﺖ و ﭘﺪر ﻫﻤﮥ ﺷﻤﺎ آدم اﺳﺖ و آدم از ﺧﺎك اﺳﺖ و ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا‬

‫‪ - 130‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .46‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻨﺎﺯ‪‬ﻋ‪‬ﻮﺍ ﻓﹶﺘ‪‬ﻔﹾﺸ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺬﹾﻫ‪‬ﺐ‪ ‬ﺭﹺﳛ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺻ‪‬ﺒﹺﺮ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺑﹺﺮﹺﻳﻦ‪.‬‬
‫‪131‬‬
‫‪- Economies of scale.‬‬
‫‪ - 132‬ﺳﻮرة روم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،32‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓﹶﺮ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﺩ‪‬ﻳﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﻌﺎﹰ ﻛﹸﻞﱡ ﺣ‪‬ﺰ‪‬ﺏﹴ ﺑﹺﻤﺎ ﻟﹶﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻓﹶﺮﹺﺣ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 133‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .13‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪ ‬ﻠﹶﻘﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻛﹶﺮﹴ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻧ‪‬ﺜﻰ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻛﹾﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻘﺎﻛﹸﻢ‪.‬‬
‫‪91‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪134‬‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻋﺮب ﺑﺮ ﻋﺠﻢ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻮا«‪.‬‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﻣﺘﯿﺎز ﯾﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﻧﮋادﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺷﺎره در اﯾﻦ اﺻﻞ ﮔﺰﯾﻨﺶﻫﺎ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺳﻬﻤﯿﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎ در ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﮋادﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺒﻌﯿﻀﺎت ﺑﻌﻀﺎً ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﺪف ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﺧﺘﻼط‬
‫ﻧﮋادي ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﮋادﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﻧﮋاد ﮐﺸﻮر ﻣﻬﺎﺟﺮﭘﺬﯾﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺳﻬﻤﯿﻪﺑﻨﺪي و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯾﺎ ﻣﻀﺎﯾﻖ از اﯾﻦ دﺳﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -44‬اﺻﻞ ﺑﯿﺰاري از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ در اﺳﻼم ﺗﻘﻮا اﺳﺖ و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ 135«.‬ﺷﺎﯾﺪ ﻋﻠّﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﺗﻘﻮا ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ و ادارك اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻘﻮا اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ و ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﺴﺎن ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﻘﻮا ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪136‬‬
‫»ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﯾﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪«.‬‬
‫ﻟﺬا از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي اﻧﺴﺎﻧﯽ در رﺟﺤﺎن ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﯿﺰان )ﺗﺮازوي( ﺗﻘﻮا ﻣﺸﺨّﺺ ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا آﻧﮑﻪ ﺗﻘﻮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﻋﻠﻤﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ‪ -‬و اي‬
‫ﺑﺴﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﻮا ﻣﺴﻠﻢ واﻗﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﻋﺪم ﺗﻘﻮا ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﻘﻮا ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﮑّﺮ درﺑﺎرة آﻓﺎق و اﻧﻔﺲ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﻧﺪﯾﺸﮥ اﻧﺴﺎن‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﻢ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﯽﺳﺒﺐ ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﺮﭼﯿﺰي ﺑﺮﺟﺎي ﺧﻮد اﺳﺘﻮار و ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﻟﺬا‬
‫از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻫﺮاﺳﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ و اﺻﻼح آن ﻣﯽﭘﺮدازد ﻟﺬا ﺗﻘﻮا ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ‬

‫‪ -134‬ﲝﺎﺭﺍﻷﻧﻮﺍﺭ‪ ،٣٤٨ ،٧٣ ،‬ﺑﺎﺏ ‪ -٦٧‬ﺟﻮﺍﻣﻊ ﻣﻨﺎﻫﻲ ﺍﻟﻨﱯ ﺹ ﻭ ﻣﺘﻔﺮﻕ ‪ -١٣‬ﻑ‪] ،‬ﲢﻒ ﺍﻟﻌﻘﻮﻝ[‬
‫‪ - 135‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات آﯾﮥ ‪ .13‬ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻛﹾﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻘﺎﻛﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ - 136‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،282‬ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﱢﻤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪92‬‬
‫اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﮑّﺮ و ﺗﻘﻮا و ﻋﻠﻢ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﻼزم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ و ادﯾﺎن ﺑﺮاي ﺗﻨﻮﯾﺮ اﻓﮑﺎر ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺗﻼش اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء و اوﺻﯿﺎء اﻟﻬﯽ ﻫﻤﮕﯽ در ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻮﯾﺮ اﻓﮑﺎر ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ وﺿﻊ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﻮﻋﯽ ﻇﻠﻢ ﯾﺎ ﭘﺴﺖ ﺷﻤﺮدن‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﮑﺲ اﯾﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ زﯾﺮا ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ دروغ وارد اﺳﻼم ﻣﯽﺷﻮد از ﺟﻤﯿﻊ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺨﺖﮔﯿﺮيﻫﺎي وﺿﻊ ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﯽ از اﺣﮑﺎم درﺑﺎرة ﺣﺪود و‬
‫دﯾﺎت ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﻻاﻗﻞ از ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ و‬
‫ﻋﻼﻗﮥ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت و ﺗﺮس از ﺣﺪود و دﯾﺎت آﻧﻬﺎ را ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﮐﻮﺗﻪ ﻓﮑﺮي ﺧﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺠﺴﻤﻪاي از ﺳﻨﮓ ﯾﺎ ﭼﻮب ﯾﺎ ﻓﻠﺰ و ﺟﻮاﻫﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺧﺪاي ﻣﺎﺳﺖ دوري‬
‫ﺟﻮﯾﻨﺪ و در ﮐﺘﺎب ﺧﻠﻘﺖ و ﺧﺎﻟﻖ آن ﺗﻔﮑّﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﻧﮕﯿﺰة ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺗﻔﮑّﺮ در‬
‫ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺟﻬﺎن در آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ روش ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ روﺷﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﺤﺠ‪‬ﺮ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻔﮑّﺮ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﻤﻮد ﻓﮑﺮي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﺳﻼم از‬
‫ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﺗﻬﺪﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﻤﻮد ﻓﮑﺮي را در ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺎز ﻧﻤﻮدن درب اﺳﻼم ﺑﺎ ﺷﺮط ﺳﺎدة اﻗﺮار ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ -‬ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ دروغ‪ -‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ را ﺑﻪ ﻗﺒﻮل‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ واﺣﺪ دﻋﻮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺗﻮأم داﻓﻌﻪ ﺑﺮاي ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد را ﻣﺎﺑﯿﻦ دو ﻗﻮ‪‬ة ﻓﺸﺎردﻫﻨﺪه و ﮐﺸﻨﺪه ﻗﺮار داده ﺗﺎ زودﺗﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻓﻼح ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﻮه از ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ روشﻫﺎي ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﺷﺎرع‬
‫‪137‬‬
‫ﻣﻘﺪ‪‬س ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺪ‪‬ت ﻋﻤﻞ و ﺑﯿﺰاري از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ و ﺗﻬﺪﯾﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ از ﻋﻘﯿﺪة ﻧﺎروا و ﻣﺘﺤﺠ‪‬ﺮ ﺧﻮد‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ در آﯾﺎت اول ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺸﺨّﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﺪي ﮐﻠﻤﺎت و آﯾﺎت در اﯾﻦ ﺑﺎره از ﯾﮏ‬
‫ﺳﻮء ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﺗﻬﺪﯾﺪ اﺳﺖ و از ﯾﮏ ﺳﻮء ﻣﺒﯿ‪‬ﻦ رﺟﺎء اﺳﺖ و از ﻟﺤﺎظ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد از روﺷﻬﺎي ﻣﻬﻢ در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﮑﺮ و رﻓﺘﺎر ﺑﺰﻫﮑﺎران ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺗﺎ ﺷﺪ‪‬ت ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺮج‬

‫‪ -137‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط در ﺷﺮح ﻣﺎد‪‬ة اول اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻔﺼﻠﯽ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ‬
‫ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.38 – 44‬‬
‫‪93‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫داده ﻧﺸﻮد ﻓﺮد ﺑﺰﻫﮑﺎر ﺑﻪ ﺗﻔﮑّﺮ ﻧﻤﯽﭘﺮدازد و ﺗﻐﯿﯿﺮ روﯾﻪ ﻧﻤﯽدﻫﺪ و اﺳﺎس اﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻔﮑّﺮ واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪه و ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﻔﮑّﺮ دﻋﻮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از اﺑﺘﺪا دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﺟﺰ ﺗﻔﮑّﺮ ﻧﯿﺴﺖ و اﺳﻢ ﻧﯿﺰ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﻤ‪‬ﺎي ﺧﻮد‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ذات ﺧﺪاوﻧﺪ دارد ﻟﺬا ﻧﺰول ﻣﮑﺮّر آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻔﮑّﺮ ﺑﻪ اﺳﻢ و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ و ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺧﺪا در روي‬
‫‪138‬‬
‫از اﯾﻦ ﺑﺎب اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﺮاﺗﺐ اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ را ﭘﯿﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل در ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» 139:‬ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش از ﻣﺸﺮﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﯾﺪ ﺑﯿﺰارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ‪ 140‬ﻣﻬﻠﺖ داده ﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ از ﺧﺪا ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ ،‬و‬
‫اوﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان را رﺳﻮا ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬در روز ﺣﺞ ﺑﺰرگ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻋﻼم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﯿﺰارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ‬
‫ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ از ﺧﺪا ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ .‬و ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﯽ دردآور ﺑﺸﺎرت ده‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫آن ﮔﺮوه از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﯿﺰي )از ﭘﯿﻤﺎن ﺷﻤﺎ را( ﻧﻘﺺ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺪ‪‬ﺗﺶ وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪا ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران را دوﺳﺖ دارد‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام‪ 141‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن را‬

‫‪ - 138‬اﯾﻦ ﺳﻮره را ﺑﺮاﺋﺖ ﻫﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯿﺰاري اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﯾﮥ آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 139‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،1-8‬ﺑ‪‬ﺮﺍﺀَﺓﹲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻋﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪ ‬ﲔ‪ .‬ﻓﹶﺴِﻴﺤ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹶ ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺮﹴ‬
‫ﻭ‪ ‬ﺍﻋ‪ ‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺠﹺﺰﹺﻱ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﺰﹺﻱ ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺫﺍﻥﹲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺞ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮﹺ ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪‬‬
‫ﺑ‪‬ﺮﹺﻱﺀٌ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹸﻪ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻮ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺠﹺﺰﹺﻱ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻛﹶﻔﹶﺮ‪‬ﻭﺍ‬
‫ﺑﹺﻌ‪‬ﺬﺍﺏﹴ ﺃﹶﻟ‪‬ﻴﻢﹴ‪ .‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻋﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪ ‬ﲔ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻘﹸﺼ‪‬ﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻈﺎﻫ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪﺍﹰ ﻓﹶﺄﹶﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﱃ‬
‫ﻣ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﲔ‪ .‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺍﻧ‪‬ﺴ‪‬ﻠﹶﺦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶ ‪‬ﺷﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻓﹶﺎﻗﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹸ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺧ‪‬ﺬﹸﻭﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺣ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻗﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻛﹸﻞﱠ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺻ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺗﺎﺑ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻗﺎﻣ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺍ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﺎﺓﹶ ﻓﹶﺨ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻠﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺠﺎﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺟﹺﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﻛﹶﻼﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻠ‪‬ﻐ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹸ ﻟ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﻋ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻋﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡﹺ ﻓﹶﻤ‪‬ﺎ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻘﺎﻣ‪‬ﻮﺍ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻤ‪‬ﻮﺍ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﻈﹾﻬ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﻗﹸﺒ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻻ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺫ‪‬ﻣ‪‬ﺔﹰ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺿ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻓﹾﻮﺍﻫ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺄﹾﰉ ﻗﹸﻠﹸﻮﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾﺜﹶﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﺎﺳ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 140‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 141‬رﺟﺐ‪ ،‬ذياﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬ذياﻟﺤﺠ‪‬ﻪ و ﻣﺤﺮم‪ .‬اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮاد ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﻣﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﻬﻠﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪94‬‬
‫ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ ﺑﮑﺸﯿﺪ و ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﻓﮑﻨﯿﺪ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﻨﺸﺎن ﻧﺸﯿﻨﯿﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و زﮐﺎت دادﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدارﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه آورد‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﺶ ده ﺗﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن اﻣﻨﺶ ﺑﺮﺳﺎن‪،‬‬
‫زﯾﺮا اﯾﻨﺎن ﻣﺮدﻣﯽ ﻧﺎداﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﮕﺮ آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد‬
‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﯿﻤﺎﻧﺸﺎن اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﯿﻤﺎﻧﺘﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪا‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران را دوﺳﺖ دارد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻋﻬﺪ و‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي وﻓﺎ ﻧﮑﻨﻨﺪ؟ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﺸﻨﻮدﺗﺎن ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و در دل ﺳﺮﻣﯽﭘﯿﭽﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺼﯿﺎنﮔﺮاﻧﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪ -45‬اﺻﻞ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ دوﻟﺖﻫﺎ‬

‫ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ وﺣﺪت ﻣﻠّﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻫﻮﯾﺖﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻠﻞ‬
‫‪143‬‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ 142‬و اﯾﻦ ﺗﻔﮑّﺮ آﻧﻘﺪر ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ آن را ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ از ﺑ‪‬ﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻇﺮﻓﯽ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ در ﺟﻬﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و در‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي اوﺗﺎرﯾﺘﺮي و ﺗﻮﺗﺎﻟﯿﺘﺮي‪ ،‬ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺰمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺘّﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﻠّﺖ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً اﺳﻼم ﺑﺎ رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن‬
‫ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺰم و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻧﮋادي‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺗﺴﺎوي و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﺳﻌﯽ ﺑﺮ ﺣﺬف ﺧﺮاﻓﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻔﺎوت ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖﻫﺎ و ﻧﮋادﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎ و ﻗﺒﺎﺋﻞ دارد‪ .‬ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﻫﻤﻪ را ﺑﺮادر و ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻫﻤﮥ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم را از ﯾﮏ زن و ﻣﺮد آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‬
‫و در ﺷﻌﺒﻪﻫﺎ و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار دادﯾﻢ وﻟﯽ اﯾﻦ اﺳﺘﻘﺮار ﺳﺒﺐ ﺑﺮﺗﺮي و اﻣﺘﯿﺎز ﺷﻤﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫‪144‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻔﮑّﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار داده ﺷﺪه و ﻣﻤﺘﺎز ﺷﻤﺎ ﻣﺘّﻘﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﺑﺮادر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد و ﺑﺮﺗﺮي‬
‫‪ - 142‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )‪ (1371‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺳﻔﯿﺪ ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ص ‪.15‬‬
‫‪ - 143‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﺪر‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ )‪ (1370‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ﻧﺸﺮ ﻣﻔﻬﻮس‪ ،‬ص ‪.56‬‬
‫‪ - 144‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات آﯾﮥ ‪ .13‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻛﹶﺮﹴ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻧ‪‬ﺜﻰ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻛﹾﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻘﺎﻛﹸﻢ‪.‬‬
‫‪95‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺟﻮﺋﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ ﺑﯽارزش و ﺳﺪ راه اﺧﻮت اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﻣﻮرد ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ روﺣﯿﻪﻫﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﻓﻨﺪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺪاوم و اداﻣﮥ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻠّﺖﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮودﻫﺎي ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺎرشﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻓﺘﺨﺎرات ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﺰات‬
‫ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﯽﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و دﯾﮕﺮ ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﯿﻮهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺤﻤﯿﻖ ﻣﻠّﺖﻫﺎ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ دوﻟﺖﻫﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﻠّﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ را ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﭼﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮدي در‬
‫اﯾﻦ ﺳﻮي ﻣﺮز ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﯾﺪ ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﮐﺸﻮر اول را ﺑﮕﯿﺮد و ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮي آن ﻃﺮفﺗﺮ در آن ﺳﻮي ﻣﺮز‬
‫ﺗﻮﻟّﺪ ﯾﺎﺑﺪ ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ و در‬
‫ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺮادر ﺧﻮد از ﮐﺸﻮر ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻗﺪام ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻞّ زاﯾﻤﺎن ﻣﺎدرش ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺘﺮ اﯾﻦ ﻃﺮفﺗﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ! اﺳﻼم و ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺮاﻓﺎت را در ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﺮدم از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ 145.‬ﻣﻮﻫﻮﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺸﯿﺪن ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻠّﯽ و ﻗﻮﻣﯽ ﺷﺪه‬
‫‪146‬‬
‫ﭘﺲ از ﺷﺮح‬ ‫از اﻧﻮاع اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮏ آﯾﻮر در ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻔﺼ‪‬ﻠﯽ درﺑﺎرة اﯾﻨﮑﻪ ﻫﯿﭻ ﻓﺮدي از دﯾﮕﺮي ﻗﻮيﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﭘﺮدازد ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫اﻗﺘﺪار دوﻟﺘﻤﺮدان اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﺰات ﻗﻮﻣﯽ و ﺑﯿﻦ ﻗﻮﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﻠّﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ دﯾﮕﺮان و در‬
‫ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻠّﺖ ﺧﻮد ﺗﻮﺳﻂ آداب و رﺳﻮم و ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت و ﻏﯿﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم اﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ و ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ را ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ص اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺗﻮ ﺣﻖّ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻧﺪاري«‪ 147‬و اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﺳﺘﯿﻼء و ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﻄﻪ و اﺳﺘﯿﻼء و رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﯽارزشﺗﺮﯾﻦ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺘﻌﻔﻦﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ در اﺳﻼم اﺳﺖ وﻟﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اﻋﺘﻼي اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ و ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫‪145‬‬
‫‪ -‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﻀﺮت دﮐﺘﺮ ﺣﺎج ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه )‪ (1379‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﯾﺮان ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﯾﺮان‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان ﺷﻤﺎرة ‪ 3‬ﺻﺺ ‪ 8 – 14‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪146‬‬
‫‪ -‬ر‪.‬م‪ .‬ﻣﮏ آﯾﻮر )‪ ،(1349‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ .The web of government ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯽ ﮐﻨﯽ‪ .‬ﭼﺎپ‬
‫دوم‪ .‬ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب‪.‬‬
‫ﺼﻴ‪‬ﻄ‪‬ﺮﹴ‪.‬‬
‫‪ - 147‬ﺳﻮرة ﻏﺎﺷﯿﻪ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،22‬ﻟﹶﺴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤ‪ ‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪96‬‬
‫ﺑﺮاي اﺳﻼم ﮐﺎرﺑﺮد دارد و ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ ﻣﺼﺎﺋﺐ ﮐﺸﺎﻧﺪن ﺑﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻪ از ﺑﺎب ﺷﻮق ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫از ﺑﺎب اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ ﺗﻮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻦ و ﻃﻐﯿﺎن ﻣﮑﻨﯿﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮﯾﺪ و رﻫﺎ ﮐﻨﯿﺪ(«‪ 148‬ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص‬
‫‪149‬‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ در ﺳﻮرة ﻫﻮد ﮐﻤﺮ ﻣﺮا ﺧﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -46‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ ﻣﻠّﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ و راﯾﺞ در ﺑﯿﻦ ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻣﻠّﯽ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺧﺮ در‬
‫اﺷﮑﺎل ﻣﺘﻨﻮع در ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻏﻠﺒﻪ و ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﻫﻤﻮاره رو ﺑﻪ اﻓﺰون ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻣﻠّﯽ و ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺧﻮد را اﻓﻀﻞ از‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ داﻧﺴﺘﻦ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﻀﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اول و دوم را ﻣﻨﺸﻌﺐ از اﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﺟﻮﯾﯽ ﻣﻠﯽ‪ -‬ﻗﻮﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘّﺤﺪﯾﻦ و در رأس آﻧﻬﺎ آﻟﻤﺎن ﺑﺎﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﻗﻮﻣﯽ ﻧﮋاد آرﯾﺎﯾﯽ‬
‫ژرﻣﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ ﺟﻨﮓﻫﺎي اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎده در ﺳﯿ‪‬ﺎرة زﻣﯿﻦ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي از اﻧﺤﺎء ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﺎﺧﺮات و ﺑﺮﺗﺮيﻃﻠﺒﯽﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻫ‪‬ﻢِ ﺑﺮﺗﺮي از ﺑﯽﺧﺒﺮي و ﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻧﯿﮏ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ ﻫﻤﮥ ﻣﺎ ﻣﺼﻨﻮع ﯾﮏ ﺧﺎﻟﻖ‬
‫ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﻫﯿﭽﮑﺪام ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪارﯾﻢ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادرﯾﻢ و ﺷﻌﺒﻪ و ﻗﺒﯿﻠﻪ و ﮐﺸﻮر و ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ‬
‫و ﺳﺎﯾﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ دﻟﯿﻞ ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ در ﻧﺰد او ﯾﮑﺴﺎﻧﯿﻢ و‬
‫اﮐﺮم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ 150.‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪاي را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و‬
‫ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺷﺮﯾﮏ او ﻣﺴﺎزﯾﺪ و ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎن و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﯾﺎر ﻣﺼﺎﺣﺐ و ﻣﺴﺎﻓﺮ رﻫﮕﺬر و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮآﯾﻨﻪ ﺧﺪا ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮان و‬

‫‪ - 148‬ﺳﻮرة ﻫﻮد‪ ،‬آﯾﻪ ‪ 112‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻛﹶﻤﺎ ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗﺎﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻄﹾﻐ‪‬ﻮ‪‬ﺍ‪.‬‬
‫‪ - 149‬ﺳﻮرة ﺷﻮري‪،‬آﯾﮥ ‪ :15‬ﺑﺮاي آن دﻋﻮت ﮐﻦ واﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻦ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻣﺮﺷﺪ‪.‬ﻓﹶﻠ‪‬ﺬﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﺎﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻢ‪‬ﻛﹶﻤﺎ ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪.‬‬
‫‪ - 150‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات آﯾﮥ ‪ .13‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻛﹶﺮﹴ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻧ‪‬ﺜﻰ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻛﹾﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻘﺎﻛﹸﻢ‪.‬‬
‫‪97‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ 151«.‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ واژة ﻓﺨﻮر در اﯾﻦ آﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﻮدش ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش را ﺑﺰرگ و ﻏﯿﺮ ﺧﻮدش را ﺣﻘﯿﺮ‬
‫‪152‬‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ اﯾﻦ آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺪون اﺷﮑﺎل اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪«.‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻔﺎد آن را ﺑﺮاي رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﮑﺒﺎر و ﺧﻮدﺳﺘﺎﺋﯽ از ﻣﻌﺎﺻﯽ زﺷﺖ و ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺤﺎء ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺟﺎي ﺟﺎي‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ درﺑﺎرة آن آﯾﺎﺗﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﺎ ﻣﻈﻬﺮ زﺷﺖ ﺧﻮدرأﯾﯽ‬
‫اﺑﻠﯿﺲ و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﺋﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آدم ع و ﻋﺪم اﻃﺎﻋﺖ اﻣﺮ اﻟﻬﯽ ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا داﻧﺴﺘﻦ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ در ﻗﺮآن ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬روزي ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﺮ آﺗﺶ ﻋﺮﺿﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ از ﭼﯿﺰﻫﺎي ﭘﺎﮐﯿﺰه و‬
‫ﺧﻮش ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺧﻮاري ﭘﺎداﺷﺘﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ و اﯾﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮﺣﻖ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﮐﺮدﯾﺪ و ﻓﺴﻖ ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﯾﺪ‪ 153«.‬در اﯾﻦ آﯾﻪ از واژة زﻣﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه و ﺗﺨﺼﯿﺼﯽ از ﺑﺎﺑﺖ ﮐﺸﻮر ﯾﺎ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺧﺎص‪ ‬ﻧﺨﻮرده اﺳﺖ و ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺮدم زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ‬
‫ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬و در ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ در زﻣﯿﻦ‬
‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎز و ﺗﻔﺎﺧﺮ راه ﻣﯽرﻓﺘﯿﺪ‪ .‬از درﻫﺎي ﺟﻬﻨّﻢ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ‬
‫و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﮑﺒ‪‬ﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ 154«.‬ﻗﺮآن اﺳﺘﮑﺒﺎر‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺘﺎﺋﯽ و ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ را ﻣﻨﺘﺴﺐ‬
‫‪ - 151‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎءآﯾﻪ ‪ ،36‬ﻭ‪‬ﺍﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻﺗ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛﹸﻮﺍﺑﹺﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﻭ‪‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻮﺍﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ ﺇﹺﺣ‪‬ﺴﺎﻧﺎﹰ ﻭ‪‬ﺑﹺﺬ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺠﺎﺭﹺ‬
‫ﺫ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺠﺎﺭﹺ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺣ‪‬ﺐﹺ ﺑﹺﺎﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠﹶﻜﹶﺖ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﺘﺎﻻﹰ ﻓﹶﺨ‪‬ﻮﺭﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ - 152‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ص ‪.66‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة اﺣﻘﺎف‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،20‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﺽ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻛﹶﻔﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭﹺ ﺃﹶﺫﹾﻫ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻃﹶﻴ‪‬ﺒﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺣ‪‬ﻴﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻬﺎ‬ ‫‪153‬‬

‫ﻓﹶﺎﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺗ‪‬ﺠ‪ ‬ﺰﻭ‪‬ﻥﹶ ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺍﻟﹾﻬ‪‬ﻮﻥ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒﹺﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻔﹾﺴ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 154‬ﺳﻮرة ﻏﺎﻓﺮ )ﻣﺆﻣﻦ(‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،75 – 76‬ﺫﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻔﹾﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﺍﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ‬
‫ﺃﹶﺑ‪‬ﻮﺍﺏ‪ ‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﺧﺎﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻓﹶﺒﹺﺌﹾﺲ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻮ‪‬ﻯ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹶﺒ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ .‬در ﺳﻮرة زﻣﺮ آﯾﻪ ‪ 72‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد از درﻫﺎي ﺟﻬﻨّﻢ داﺧﻞ‬
‫ﺷﻮﯾﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮان ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻗ‪‬ﻴﻞﹶ ﺍﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﺑ‪‬ﻮﺍﺏ‪ ‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﺧﺎﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻓﹶﺒﹺﺌﹾﺲ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻮ‪‬ﻯ‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹶﺒ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ .‬و در آﯾﮥ ‪ 60‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮان را در ﺟﻬﻨّﻢ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺃﹶ ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻮﻯ‪‬‬
‫ﻟ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹶﺒ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ .‬در ﺳﻮره ﻧﺤﻞ آﯾﻪ ‪ 29‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از درﻫﺎي ﺟﻬﻨّﻢ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ و ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ اﺳﺖ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮان‪ ،‬ﻓﹶﺎﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﺑ‪‬ﻮﺍﺏ‪ ‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﺧﺎﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻓﹶﻠﹶﺒﹺﺌﹾﺲ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻮ‪‬ﻯ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹶﺒ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪98‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ ﭼﻪ در دل ﭘﻨﻬﺎن دارﻧﺪ و ﭼﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫‪155‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﻫﯿﭻ ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮ‬ ‫آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و او ﻣﺴﺘﮑﺒﺮان را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫‪156‬‬
‫و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻨﺪهاي را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ از ﻣﺮدم روي ﻣﮕﺮدان و ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪي ﺑﺮ زﻣﯿﻦ راه ﻣﺮو‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا ﻫﯿﭻ ﺑﻪ ﻧﺎز‬
‫‪157‬‬
‫و در ﺳﻮرة اﺳﺮاء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي ﺑﺮزﻣﯿﻦ‬ ‫ﺧﺮاﻣﻨﺪة ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫راه ﻣﺮو‪ ،‬ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪي ﮐﻮﻫﻬﺎ ﻧﺨﻮاﻫﯽ رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‬
‫‪158‬‬
‫و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎن رﺣﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ آﻧﻬﺎ را ﻧﺎﺧﻮش دارد‪«.‬‬
‫ﮐﻪ در روي زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺮوﺗﻨﯽ راه ﻣﯽروﻧﺪ و ﭼﻮن ﺟﺎﻫﻼن آﻧﺎن را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻼﯾﻤﺖ‬
‫‪159‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺮاي آﺧﺮت را از آنِ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﻧﻪ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﻓﺴﺎد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﯿﮏ از آنِ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ‪ 160«.‬و‬
‫ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺗﻮاﺿﻊﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺸﺎرت ده« ‪ 161‬ﻏﺎﻟﺐ آﯾﺎت ﻓﻮق ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫واژة ارض ﯾﺎ زﻣﯿﻦ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﻟﺬا ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ ﮐﻪ داده ﺷﺪ دﺳﺘﻮر ﻋﻤﻠﯽ اﻣ‪‬ﺖ و‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼم در ﺣﻔﻆ ﺷﺆون ﺑﺮاﺑﺮي و ﺑﺮادري در رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺨﺼﯿﺼﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ دروﯾﺸﺎن ﺧﺪاﺋﯿﺪ و ﺧﺪا ﻏﻨﯽ و‬

‫‪ - 155‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،22 -23‬ﻓﹶﺎﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻗﹸﻠﹸﻮﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹲ ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒﹺﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻻ ﺟ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻣﺎ‬
‫ﻳ‪‬ﺴِﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒﹺﺮﹺﻳﻦ‪.‬‬
‫‪ - 156‬ﺳﻮرة ﺣﺪﯾﺪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،23‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻛﹸﻞﱠ ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﺘﺎﻝﹴ ﻓﹶﺨ‪‬ﻮﺭﹴ‪ .‬و آﯾﻪ ‪ 36‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪.‬‬
‫‪ - 157‬ﺳﻮرة ﻟﻘﻤﺎن‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،18‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺼ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪ ‬ﺧ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﺶﹺ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺣﺎﹰ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻛﹸﻞﱠ ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﺘﺎﻝﹴ ﻓﹶﺨ‪‬ﻮﺭﹴ‪.‬‬
‫‪ - 158‬ﺳﻮرة اﺳﺮاء‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،37 – 38‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﺶﹺ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺣﺎﹰ ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺮﹺﻕ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺒ‪ ‬ﻠﹸﻎﹶ ﺍﻟﹾﺠﹺﺒﺎﻝﹶ ﻃﹸﻮﻻﹰ‪ .‬ﻛﹸﻞﱡ‬
‫ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹸﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹾﺮ‪‬ﻭﻫﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 159‬ﺳﻮرة ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،63‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒﺎﺩ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤﻦﹺ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﺸ‪‬ﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻫ‪‬ﻮ‪‬ﻧﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺧﺎﻃﹶﺒ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠﺎﻫ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻗﺎﻟﹸﻮﺍ ﺳ‪‬ﻼﻣﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 160‬ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،83‬ﺗ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹸ ﻧ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻬﺎ ﻟ‪‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹸﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﻓﹶﺴﺎﺩﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌﺎﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﻟ‪ ‬ﻠﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 161‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .34‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺨ‪‬ﺒﹺﺘ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪99‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺣﻤﯿﺪ اﺳﺖ‪ .162«.‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺳﯿ‪‬ﺎره ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ در درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دروﯾﺶ ﻫﺴﺘﯿﺪ‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﻗﺎﺑﻠﯿ‪‬ﺖ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ را ﻧﺪارﯾﺪ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻧﻮرزﯾﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﻮن دروﯾﺸﯿﺪ ﭼﻪ ﺟﺎي ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺗﺤﻤﯿﺪ و ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﯾﯽ‪.‬‬

‫‪ -47‬اﺻﻞ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ‬

‫اﺻﻞ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ از اﺻﻮل ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ در رواﺑﻂ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﺎرﺟﯽ و ﭘﺲ از آن ﮐﻠّﯿﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق ﮐﻠّﯿﮥ‬
‫دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﮐﻪ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻧﺰدﯾﮏ و‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﯾﮏ و واﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در راه و زﯾﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ آﯾﻨﻪ‬
‫‪163‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮان و ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﺎن را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد‪«.‬‬
‫اﺻﻞ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺒﻨﺎي »رواﺑﻄﯽ« ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺴﺘﺮﺳﺎز ﮔﺴﺘﺮشﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ زﻣﯿﻨﮥ ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻠﻞ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از آن اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﻦ دﺳﺘﻮرات اﺳﻼم‬
‫‪164‬‬
‫ﭘﯽﺑﺮﻧﺪ و ﻗﻠﺒﺎً اﺳﻼم آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﮔﻤﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم دﯾﻦ ﺟﻨﮓ و ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﺠﺎوز اﺳﺖ‬

‫‪ - 162‬ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،15‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹸﻘﹶﺮﺍﺀُ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ - 163‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﻪ ‪ ،36‬ﻭ‪ ‬ﺍﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛﹸﻮﺍ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻮﺍﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ ﺇﹺﺣ‪‬ﺴﺎﻧﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺑﹺﺬ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺠﺎﺭﹺ ﺫ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠﺎﺭﹺ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺣ‪‬ﺐﹺ ﺑﹺﺎﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠﹶﻜﹶﺖ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﺘﺎﻻﹰ‬
‫ﻓﹶﺨ‪‬ﻮﺭﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ - 164‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﺪوري‪ ،‬ﻣﺠﯿﺪ )‪ (1335‬ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﯿﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻨﺘﺴﮑﯿﻮ در روح اﻟﻘﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻣﺸﻬﺪي‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،1324 ،670-1‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ دﯾﻦ اﺳﻼم‬
‫و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮده ﮐﻪ دﯾﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ زور ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه و ﭼﻮن اﺳﺎس آن ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺟﺒﺮ و‬
‫زور ﺑﻮده ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺨﺘﯽ و ﺷﺪ‪‬ت ﺷﺪه اﺳﺖ و اﺧﻼق و روﺣﯿ‪‬ﺎت را ﺗﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﺗﻌﻤﯿﻢ اﺳﻼم ﺑﻪ‬
‫دوران ﺧﻠﻔﺎي ﺛﻼث و ﺧﻠﻔﺎي ﺟﻮر ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﯿﺎس ﻣﻊ اﻟﻔﺎرق اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪100‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺑﺮﻫﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﻻﺧﺺ در زﻣﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﮐﻪ‬
‫‪165‬‬
‫ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف اﺣﻘﺎق و ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﯽ ﺣﻖّ و دﻓﺎع ﺑﻮده‬ ‫ﻋﻤﻼً دوران ﺗﺤﻘﻖ اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻖّ دﯾﮕﺮان‪ .‬از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴﺘﺮﮔﺸﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻣﺼﺪاق ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺋﯽ ﮐﻪ از ﻣﺮدم ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ ﺗﺎ‬
‫‪166‬‬
‫ﺑﺎ ﮐﺮاﻫﺖ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ؟«‬
‫‪167‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫در اﯾﻦ آﯾﻪ‪» :‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا دوﺳﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮداﻧﺪ«‬
‫اﺻﻞ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﺘّﯽ آرﻣﺎﻧﯽ درج اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از آن ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻼش ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ دوﺳﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -48‬اﺻﻞ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻠﻞ و اﻗﻮام‬

‫دﯾﻦ ﺑﺮ دوﺳﺘﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺇﹺﻟﱠﺎ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺐ‪ 168«‬و دوﺳﺘﯽ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫دارد و در ﻫﺮ زﻣﯿﻨﻪاي ﻧﻤﻮد ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد را ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬دوﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﻗﻮام و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﭘﺲ از ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻧﺒﯽ و وﻟﯽ و وﺻﯽ ع ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ )آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﻋﺎم و ﺧﺎص ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﭼﻪ در رﺷﺘﮥ رﺳﻮل اﮐﺮم ص و ﭼﻪ در‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺘﺼﻞ ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ(‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ )آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﻋﺎم ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪ - 165‬و ﻧﻪ ازﻣﻨﮥ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﺤﺖ اﻣﺮ ﺧﻠﻔﺎي ﻣﻨﺘﺨﺐ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮدم ﯾﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﺟﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ در ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻠّﺖ در ﯾﮏ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻗﻮاﻋﺪ و اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺮي دارﻧﺪ وﻟﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﻣﻠّﺖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﯾﺎ ﯾﻬﻮدي ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﯾﺎ ﯾﻬﻮدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﯽ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ دﯾﻨﯽ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺧﺪا در رأس آن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ و اوﻟﯽ اﻻﻣﺮ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪه ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ - 166‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،99‬ﺃﹶ ﻓﹶﺄﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹾﺮﹺﻩ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪.‬‬
‫‪ - 167‬ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،7‬ﻋ‪‬ﺴ‪‬ﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻋﺎﺩ‪‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺩ‪‬ﺓﹰ‪.‬‬
‫‪ - 168‬ﺍﻟﻜﺎﰲ‪،٧٩،٨ ،‬ﻭﺻﻴﺔ ﺍﻟﻨﱯ ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻷﻣﻲ‪.٣٥،‬‬
‫‪101‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -3‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ وارد در ﻧﺤﻠﮥ اﺳﻼم )آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺪون ﺑﯿﻌﺖ در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮ ﺧﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﻼم واﻟﺪﯾﻦ ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎع در ﻧﺤﻠﮥ اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب )ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري و ﺻﺎﺑﺌﯿﻦ و ﻣﺠﻮس و ﺑﺎﻗﯽ رﺷﺘﻪﻫﺎي ادﯾﺎن ﺣﻘﻪ(‪.‬‬
‫‪ -5‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب اﺳﺘﻬﺰا ﮐﻨﻨﺪه‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ )آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ دﯾﮕﺮان اﻋﻢ‪ ‬از اﺷﯿﺎء ﯾﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫رﺑﻮﺑﯿﺖ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ -7‬ﮐﻔّﺎر )آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ(‪.‬‬
‫در ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ دﯾﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺨﺮه و ﺑﺎزي ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺑﺮﻣﮕﺰﯾﻨﯿﺪ و از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﯿﺪ‬
‫‪169‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺎﻧﮓ ﻧﻤﺎز ﮐﻨﯿﺪ آن را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه و ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﮔﯿﺮﻧﺪ زﯾﺮا ﻣﺮدﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎراﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﯾﺎت ﻗﺒﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺑﺮﻣﮕﺰﯾﻨﯿﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺧﻮد دوﺳﺘﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ و‬
‫ﻫﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻨﺪ در زﻣﺮة آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺧﺪا ﻗﻮم ﺳﺘﻤﮑﺎران را‬
‫‪170‬‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﮔﺮ ﺻﺤﺒﺖ از ﻋﺪم دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب آﻣﺪ اﯾﻦ ﻋﺪم دوﺳﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﯽ‬
‫از اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮرد اﺳﺘﻬﺰاﯾﯽ ﯾﺎﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ دارﻧﺪ وﮔﺮﻧﻪ در ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻫﻤﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و آﯾﺎت ﺧﺪا را در‬
‫دل ﺷﺐ ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺳﺠﺪه ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و اﻣﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮏ ﺷﺘﺎب ﻣﯽورزﻧﺪ و از ﺟﻤﻠﮥ ﺻﺎﻟﺤﺎﻧﻨﺪ‪ 171«.‬و‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،57 – 58‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﺍ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﺍ ﺩ‪‬ﻳﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻫ‪‬ﺰ‪‬ﻭﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﺒﺎﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺃﹸﻭﺗ‪‬ﻮﺍ‬ ‫‪169‬‬

‫ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪ ‬ﻠ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﹸﻔﱠﺎﺭ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺎ ﺀَ ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻧﺎﺩ‪‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻫﺎ ﻫ‪‬ﺰ‪‬ﻭﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﺒﺎﹰ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻘ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫ﺾ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪ ‬ﻮﻟﱠﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫‪ - 170‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،51‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﺍ ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻬ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺼﺎﺭﻯ ﺃﹶﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺎﺀَ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺎﺀُ ﺑ‪‬ﻌ‪ ‬ﹴ‬
‫ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،113 – 114‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺍ ﺳ‪‬ﻮﺍﺀً ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹲ ﻗﺎﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹲ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺁﻳﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺁﻧﺎﺀَ ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪‬‬ ‫‪171‬‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪102‬‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﯿﻊ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﯾﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎت ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي اﻧﺪك ﻧﻤﯽﻓﺮوﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰد اﯾﺸﺎن ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ 172 «.‬و در ﻣﻮرد ﯾﻬﻮد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻟﯿﮑﻦ اﺳﺘﻮاران آﻧﻬﺎ در ﻋﻠﻢ‬
‫و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‬
‫و زﮐﺎتدﻫﻨﺪﮔﺎن و اﯾﻤﺎنآورﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز دﯾﮕﺮ اﺟﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪ 173«.‬و ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﮐﻠّﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮآﯾﻨﻪ از ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﯾﻬﻮد و ﺻﺎﺑﺌﺎن و ﻧﺼﺎرا ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫و روز آﺧﺮ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﻨﺪ ﺑﯿﻤﯽ ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺤﺰون ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ 174«.‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮآﯾﻨﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﷲ اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﭘﺎﯾﺪاري‬
‫‪175‬‬
‫ورزﯾﺪﻧﺪ ﺑﯿﻤﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ و اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ -49‬اﺻﻞ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ و دول در ﺣﻀﻮر ﯾﺎ ﻏﯿﺎب‬

‫دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻞ و دول ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻋﻢ‪ ‬از آﺷﮑﺎر ﯾﺎ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫و در ﺣﻀﻮر ﯾﺎ ﻏﯿﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ‬
‫‪176‬‬
‫اﯾﻦ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ در ﻏﯿﺎب او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﺮدهام و ﺧﺪا ﺣﯿﻠﮥ ﺧﺎﺋﻨﺎن را ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﯾﻪ ﺗﺼﺮﯾﺤﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﯾﮕﺮان در ﻏﯿﺎب آﻧﻬﺎ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ در‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻑ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹶﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴﺎﺭﹺﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 172‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،199‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﻟﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺧﺎﺷ‪‬ﻌ‪‬ﲔ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ‬
‫ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺑﹺﺂﻳﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺛﹶﻤ‪‬ﻨﺎﹰ ﻗﹶﻠ‪‬ﻴﻼﹰ ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻬﹺﻢ‪.‬‬
‫‪ - 173‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،162‬ﻟﻜ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺮ‪‬ﺍﺳ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻠﹾﻢﹺ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻤ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﺆﺗ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﺎﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮﹺ ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻴﻬﹺﻢ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﺮﺍﹰ ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 174‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،69‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻫﺎﺩ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺑﹺﺌﹸﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺼﺎﺭﻯ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹶ‬
‫ﺻﺎﻟ‪‬ﺤﺎﹰ ﻓﹶﻼ ﺧ‪‬ﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪ ‬ﺰﻧ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﻪ ‪ ،62‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﮑﺮار ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ - 175‬ﺳﻮرة اﺣﻘﺎف‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،13‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻗﺎﻟﹸﻮﺍ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻘﺎﻣ‪‬ﻮﺍ ﻓﹶﻼ ﺧ‪‬ﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺰ‪‬ﻧ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 176‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،52‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻲ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻛﹶﻴ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺ ﲔ‪.‬‬
‫‪103‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻏﯿﺎب دﯾﮕﺮي واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ در ﺣﻀﻮر وي ﻧﯿﺰ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط را ﻣﯽﺗﻮان از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺸﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ‬
‫وﺟﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻼح او ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺳﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و وزن را از روي ﻋﺪل ﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺗﻮاﻧﺶ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺨﻦ ﮔﻮﺋﯿﺪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﮔﻮﺋﯿﺪ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ اﯾﻨﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪان ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﯾﺎدآرﯾﺪ‪ 177«.‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ در ﻏﯿﺎب ﺷﻌﻮر و رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﯾﺘﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎل او ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ و در ﻏﯿﺎب و ﭘﻨﻬﺎن از ﻣﺸﺘﺮي از ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و وزن ﮐﻢ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﭼﻪ او ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ و اﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ در ﺣﺪ ﺗﻮان ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ و ﺣﺘّﯽ در ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫و ﺟﺎﻧﺒﺪاري از ﺧﻮد و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﺋﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﻊ ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮد و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎن ﺧﻮد را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ .‬ﺗﻌﻤﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و اﺗّﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﺴﯿﺎر آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن دول و ﻣﻠﻞ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻢ ﻫﻨﻮز وﻻﯾﺖ اوﻟﻮاﻻﻣﺮ را‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﯾﺘﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﭘﺪر و وﻟﯽ روﺣﺎﻧﯽ ﻣﻬﺠﻮرﻧﺪ ﻟﺬا ﺷﻤﻮل اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺸﻤﻮل ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺗﻄﺎﺑﻖ واژة ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان در آﯾﮥ ﻓﻮق از ﻟﺤﺎظ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﻼم ﻣﻠّﺖ و اﻣ‪‬ﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ در ﻣﻮﻃﻦ و ﭼﻪ در‬
‫ﻏﯿﺮﻣﻮﻃﻦ اﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ و دول ﺣﺘّﯽ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن را در ﻋﺎﻟﻢ‬
‫در ﺣﻀﻮر ﯾﺎ ﻏﯿﺎب آﻧﻬﺎ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﻖ ﻧﺪارد در اﯾﻦ راه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﺖ ﺧﻮد‬
‫اﺟﺤﺎف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ وﺟﻮد دارد ﯾﮑﯽ دﻓﺎع در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﻠﮥ دول دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺤﺎرﺑﯿﻦ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺳﺘﺜﻨﺎء دﯾﮕﺮ در زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﻠﻢ واﻗﻊ ﺷﻮد و ﻣﻈﻠﻮم ﺣﻖّ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺟﻬﺮ دارد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻠﻨﺪﮐﺮدن ﺻﺪا را ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ از آن‬
‫ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺳﺘﻤﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪ 178‬و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻈﻠﻮم و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻇﺎﻟﻢ از‬

‫‪ - 177‬ﺷﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،152‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺑ‪‬ﻮﺍ ﻣﺎﻝﹶ ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻴﻢﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺒ‪ ‬ﻠﹸﻎﹶ ﺃﹶﺷ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜﹶﻴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﺰﺍﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘ‪‬ﺴ‪‬ﻂ‪‬‬
‫ﻻ ﻧ‪‬ﻜﹶﻠﱢﻒ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴﺎﹰ ﺇﹺﻻﱠ ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻌ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻗﹸﻠﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺫﺍ ﻗﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺑﹺﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺫﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪ ‬ﻠﱠﻜﹸﻢ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﹶﺬﻛﱠﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 178‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،148‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺴ‪‬ﻮﺀِ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﻝﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻇﹸﻠ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪104‬‬
‫وﻇﺎﯾﻒ دوﻟﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﺮا در راه ﺧﺪا و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﻗﺮﯾﮥ ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺑﯿﺮون آر و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﯾﺎر‬
‫و ﻣﺪدﮐﺎري ﻗﺮار ده ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﻨﺪ«‪ 179.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫‪180‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ در دﯾﻦ از ﺷﻤﺎ ﯾﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎري ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -50‬اﺻﻞ اﻣﺎﻧﺖداري‬
‫اﺻﻞ اﻣﺎﻧﺖداري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎص‪ ‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ داراﺋﯽﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺧﻮد ﻧﻈﯿﺮ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﻫﺎ را ﻧﺰد ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و در ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﻌﻤﻮل‬
‫ﻧﯿﺰ داراﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت داراﯾﯽﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ در ﺣﺴﺎب ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺧﻮد در دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ داراﯾﯽﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ اﻓﺮاد اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ و ﻟﺬا اﻣﺎﻧﺖداري‬
‫آﻧﻬﺎ و رد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ زﯾﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن اﻣﺎﻧﺎت‬
‫اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ و‬
‫ﭼﻮن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ داوري ﻧﺸﯿﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﺪل داوري ﮐﻨﯿﺪ‪ 181 «.‬ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺣﻘّﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ دﯾﮕﺮي اﻣﺎﻧﺖ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﺮد ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن اﺳﺖ ﺗﺤﻮﯾﻞ و‬
‫واﮔﺬار ﺷﻮد و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد و ﺣﻖ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﺤﻖ اﻗﺪام‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ در ﺻﻔﺎت ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)» :‬ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ( ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺖﻫﺎ و‬
‫‪182‬‬
‫ﻟﺬا دﺳﺘﻮر اﺳﻼم ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ و اﻓﺮاد ﻧﺰد دوﻟﺖ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺪم ﻋﻮدت‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﻪ ‪ :75‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻀ‪‬ﻌ‪‬ﻔ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﺎﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮﹺﻟﹾﺪﺍﻥ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪‬‬ ‫‪179‬‬

‫ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎ ﺃﹶﺧ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫﺬ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻢﹺ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠﹸﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻟﹶﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻟﹶﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻧ‪‬ﺼ‪‬ﲑﺍﹰ‪.‬‬
‫ﺼﺮ‪‬ﻭﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪.‬‬
‫‪ - 180‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل آﯾﮥ ‪ :72‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪ ‬‬
‫‪ - 181‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﻪ ‪ ،58‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺆ‪‬ﺩ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣﺎﻧﺎﺕ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺣ‪‬ﻜﹶﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻤ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﺎﻟﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻝﹺ‪.‬‬
‫‪ - 182‬ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ، 8‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﺄﹶﻣﺎﻧﺎﺗ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭﺍﻋ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪105‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﻣﺎﻧﺎت اﻋﻢ‪ ‬از اﻣﺎﻧﺎت ﻫﺪاﯾﺖ و رﻫﺒﺮي ﺧﻠﻖ ﺗﺎ دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر ﺧﻠﻖ ﺧﺪا و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ از‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺼﺐ ﺷﺮﻋﯽ ﺗﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣ‪‬ﻨﺎﺻﺐ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﻈﻤﺎي ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﮥ‬
‫اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻇﻬﻮر دوﻟﺖ اﺳﻼم ﮐﻠّﯿﮥ اﯾﻦ ﻣﻨﺼﺐﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ‬
‫وﺻﯽ اﻟﻬﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻫﺮﮐﺲ از ﭘﯿﺶ ﺧﻮد و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﻠﯿﻘﮥ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﺧﯿﺎﻧﺖ‬
‫در اﻣﺎﻧﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ و‬
‫‪183‬‬
‫در اﻣﺎﻧﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻮرزﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -51‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻣﻨﻊ ﺧﯿﺮ‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ دوﻟﺖ اﺳﻼم در‬
‫اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺧﯿﺮ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺨﻞ ورزﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﮥ دﯾﮕﺮان ﻣﻨﻌﯽ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ زﯾﺮ ﺑﺮ ﻧﮑﻮﻫﺶ »ﻣﻨﻊ ﺧﯿﺮ« دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻧﺎﺳﭙﺎس ﮐﯿﻨﻪﺗﻮز‬
‫‪184‬‬
‫ﻣﻨﻊﮐﻨﻨﺪة ﺧﯿﺮ و ﻣﺘﺠﺎوز را ﺑﻪ دوزخ اﻧﺪازﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﯾﻦ اﺻﻞ در ﻣﺬاﮐﺮات و ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دول ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻮرد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﯾﺎ دول دﯾﮕﺮ ﻣﺸﻮرت و اﺗّﺨﺎذ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً روش ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﻄﻌﯽ و اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ‬
‫ﺣﺎﻟﯿ‪‬ﻪ و آﺗﯿﮥ ﺧﻮد از ﻗﺪرت ﭼﺎﻧﻪزﻧﯽ و ﻣﺬاﮐﺮهاي ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر دارد ﻣﻨﺎﻓﻊ دول دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﺪود ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻨﮓﻧﻈﺮي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر راﯾﺞ اﺳﺖ و ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺮﻗّﯽ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻣﻨّﺎع‬
‫اﻟﺨﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ اﺳﺎﺳﺎً ﻏﻠﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﮔﺮو ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬روﯾﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم در اﯾﻦ ﻣﻮرد رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﻟﺤﺎظ ﮐﻤ‪‬ﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮاي ﻫﻤﮥ دول و ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 183‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .27‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻣﺎﻧﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ - 184‬ﺳﻮرة ق‪ ،‬آﯾﺎت ‪ 24 – 25‬ﺃﹶﻟﹾﻘ‪‬ﻴﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﻛﹸﻞﱠ ﻛﹶﻔﱠﺎﺭﹴ ﻋ‪‬ﻨﹺﻴﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎﻉﹴ ﻟ‪ ‬ﻠﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮﹺﻳﺐﹴ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪106‬‬
‫‪ -52‬اﺻﻞ ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪم ﻣﺪاﺧﻠﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯿﺎن دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر ﺑﺮ ﻟﻪ ﯾﺎ ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر از آﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮ اﺻﻄﻼح ﻋﺪم ﺗﻌﻬﺪ دارد ﮐﻪ در ﺣﺎل‬
‫‪185‬‬
‫ﺣﺎﺿﺮ در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ راﯾﺞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ در اﺳﻼم ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻘﺮّرات ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺧﺎﺻﯿﺘﺎً وﻻﯾﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وﻟﯽ و ﭘﺪر ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد و اﯾﻦ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﻓﺮد ﻓﺮد آﺣﺎد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﺎري‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء و اوﺻﯿﺎ اﻟﻬﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه در زﯾﺮ ﺳﺘﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺘﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﻼم در ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﺑﯽﻃﺮﻓﯽ ﻓﻌﺎلِ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺪود ﻇﻠﻢ اﯾﺠﺎب ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ اﺳﻼم ﻣﻮﺿﻊ ﻓﻌﺎلِ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﺪ‪‬هاي ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﻮﺿﻊ‬
‫ﺑﯿﻄﺮف ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﻢدﯾﺪه و ﺳﺘﻢﮐﻨﻨﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﺖ اﻣﺮ ﺣﻀﺮت وﻟﯽ ﻋﺼﺮ ع ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺎﯾﺒﯿﻦ ﻣﻨﺼﻮص او ﮐﻪ ﺑﻪ اذن ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ آراء ﯾﺎ ﺷﻮرا اﻓﺮاد ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﺺ ﺻﺮﯾﺢ و ﻣﻌﻨﻌﻦ ﻣﻌﺼﻮم ع‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ در ﺟﻨﮓ‪ ،‬وﻗﻮع در ﻣﻘﺎم ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﺛﺎﻟﺚ و ﯾﺎ ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ درﮔﯿﺮ‪ .‬اﺣﮑﺎم دﻓﺎع در ﺟﻨﮓ ﺧﻮد ﻣﺒﺤﺚ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ آن اﺷﺎره‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي ﺻﻠﺢ ﮐﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در اﯾﻦ ﺑﺎب ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي ﻋﺪم ﺗﻌﺮّض ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﻣﻮﺿﻊ ﺛﺎﻟﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬

‫‪ -53‬اﺻﻞ ﻧﻔﯽ ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﯾﮕﯽ و ﺟﻮاز ﺣﻤﺎﯾﺖ‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿ‪‬ﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺸﻮري دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﯾﻪ‪ 186‬از ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ دوﻟﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﮥ‬

‫‪185‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي ﺷﺮح ﻣﺒﺤﺚ ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ و ﻋﺪم ﺗﻌﻬﺪ ﮐﻪ از اﻧﻮاع ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﻮام‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﯽ‬
‫)‪ ،(1381‬اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪186‬‬
‫‪- Protectorat‬‬
‫‪107‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻘﺘﺪر و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي راﺑﻄﮥ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﺠﺎد و‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﮥ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺬﮐﻮر دوﻟﺖ ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﯾﻪ در ﻋﯿﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد را‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﺑﻌﺾ ﺟﻬﺎت ﺗﺎﺑﻊ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺣﺎﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد واﻗﻊ ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫ادارة رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﻣﻮر داﺧﻠﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن واﮔﺬار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺰان ادارة اﯾﻦ رواﺑﻂ ﭼﻪ در زﻣﯿﻨﮥ رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ و ﭼﻪ در زﻣﯿﻨﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر را‬
‫‪187‬‬
‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﮥ ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ ﻣﺸﺨّﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺗﺤﺖ اﻟﺤﻤﺎﯾﮥ ﻫﯿﭻ ﮐﺸﻮري ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﯾﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬وﻻﯾﺖ ﮐﻠﯿ‪‬ﻪ در اﺳﻼم ﮐﻪ ﻣﻮرث اذن ﻣﻨﺼﻮص اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ‬
‫ﺣﮑﻢ وﻟﯽ و ﺣﺎﻣﯽ دارد و ﻫﻤﮥ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ را ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﺍﷲ‪ ،‬ﺑﻘﻴﺔ ﺍﷲ در‬
‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و اﻣﺎم ﻋﺼﺮ اﺳﺖ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ص و واﺳﻄﮥ ﻓﯿﺾ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺮزﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮب و ﻋﺎﻟﻢ اﻣﮑﺎن اﺳﺖ و از دﺳﺘﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺎ دﺳﺘﯽ ﻓﯿﺾ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﺄﻧﻪ را ﺑﻪ ﺧﻠﻖ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﻻﯾﺖ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﺒﺎﺣﺚ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ دوران از آن ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﺍﷲ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ در ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﻔﺮ‪ ،‬ﺷﺮك‪ ،‬اﺳﻼم و اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ او را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ در ﮐﻔﺮ ﯾﺎ ﺗﺤﺖ ﮐﻔﺮه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻫﺮﮐﺲ او‬
‫را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﯾﮕﺮي ﯾﺎ ﺧﻮد ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ ﮐﻨﺪ در ﻣﻘﺎم ﺷﺮك اﺳﺖ و آن ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻣﺮ او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و آن ﮐﻪ او را ﺷﻨﺎﺧﺖ در اﯾﻤﺎن ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﮑﻪ از ﺧﻮدﯾ‪‬ﺖ ﺧﻮد ﻣ‪‬ﺮد و‬
‫‪188‬‬
‫در ﺧﺪاﺋﯿﺖ او ﻣﺴﺘﻐﺮق ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﺣﺴﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -54‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬

‫اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﻟﻮازم ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻖّ اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﺣﻖ دارد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را ﺧﻮد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد در ﺗﻌﯿﯿﻦ و‬

‫‪ - 187‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺻﻔﺪري‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ )‪ (1342‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪.549 – 552‬‬
‫‪ - 188‬ﺑﺮاي ﺷﺮح درﺑﺎرة اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌ ﻠّﻢ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ و اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )‪،(1363‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﻓﻬﺮي‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ رﺟﺎء‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ‪ ،1363‬ﭼﺎپ اﻓﺴﺖ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 17‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪108‬‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ او ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﻣﺴﻠّﻢ و اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻫﯿﭻ‬
‫ﮐﺸﻮري ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در اﻣﻮر داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮق ﺻﯿﺎﻧﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﻣﺴﺎوات‪ ،‬اﻗﺪام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن اﯾﻦ اﺻﻮل را ﺗﺎﺋﯿﺪ و از ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠّﻢ دوﻟﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ 189.‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪة ﮐﻠّﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﮔﺮ دوﻟﺘﯽ اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را‬
‫زﯾﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارد و ﯾﺎ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر ﺑﺮ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ وارد آوردن ﺧﺴﺎرت ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ‬
‫آﺋﯿﻦ دادرﺳﯽ ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق اﺗﺒﺎع ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در آن ﮐﺸﻮر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮر ﻣﺰﺑﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪاﺧﻼت ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﺟﻠﺐ اﻓﮑﺎر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و در وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﺎس ﺑﺮ اﻗﺪام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻋﺪم دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل‬
‫دﯾﮕﺮي اﯾﻦ اﺻﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﻮارد ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺗﺤﺖ ﻇﻠﻢ و‬
‫ﺳﺘﻢ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ اﻓﺮاد در ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮي واﻗﻌﻨﺪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آﻧﺎن در اﺳﻼم‬
‫ﻣﻘﺮّر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺮاد اﮔﺮﭼﻪ اﺗﺒﺎع ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻮرد‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻠّﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮم در اﺳﻼم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﻗﺾ ﺑﺴﯿﺎري از اﺻﻮل‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺣﺘّﯽ ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﺤﺮوم ﯾﺎ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ و ﻧﻪ‬
‫ﻣﻈﻠﻮم ﯾﺎ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ از دوﻟﺖ اﺳﻼم درﺧﻮاﺳﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﯽﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ از ﯾﺘﯿﻢ روي ﺑﺮﻧﮕﺮدان و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﻨﺪه را ﻧﺮان«‪ 190‬اﻟﺒﺘّﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﻖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺪﯾﺪه ﻻزم اﻻﺟﺮا اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮان در ﻓﻘﻪ اﺳﻼم اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ را اﺳﺘﻨﺒﺎط و‬
‫اﺣﺼﺎء ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪189‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ارﺳﻨﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ (1342‬ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺘﻬﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺟﯿﺒﯽ ﺗﻬﺮان‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﻔﺪري‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬
‫)‪ (1340‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ - 190‬ﺳﻮرة واﻟﻀﺤﯽ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،9-10‬ﻓﹶﺄﹶﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﻓﹶﻼ ﺗ‪‬ﻘﹾﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻞﹶ ﻓﹶﻼ ﺗ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪.‬‬
‫‪109‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -55‬اﺻﻞ وﺟﻮب آزادﺳﺎزي ﺳﺘﻢدﯾﺪﮔﺎن‬
‫در اﺳﻼم‪ ،‬ﮐﻠّﯿﮥ اﻓﺮاد ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻛﻠﻜﻢ ﺭﺍﻉ ﻭ ﻛﻠﻜﻢ‬
‫‪191‬‬
‫در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن ﺳﺘﻢ ﺷﻮد ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻝ«‪.‬‬

‫ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه و ﻣﻈﻠﻮم اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ رﻓﻊ ﻇﻠﻢ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻇﻠﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﺣﺘّﯽ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ‬
‫اﻗﺪام ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﺮا در راه ﺧﺪا و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﻗﺮﯾﮥ ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺑﯿﺮون آر و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﯾﺎر و‬
‫ﻣﺪدﮐﺎري ﻗﺮار ده ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﻨﺪ«‪ 192.‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺳﺆال ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻌﺠ‪‬ﺐ از ﺗﻮﻗّﻒ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎم ﺑﺮاي‬
‫رﻓﻊ ﻇﻠﻢ از ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﺣﺎﮐﻢ ﯾﮏ ﻗﺮﯾﻪ )ﯾﺎ ﮐﺸﻮر( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫اﺷﺎرهاي ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﮐﻠّﯿﮥ آﺣﺎد ﺑﺸﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﺨﺼﯿﺺ آﯾﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ رﻓﻊ ﺳﺘﻢ از ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ رب‪ ‬ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﭼﻪ ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﭼﻪ‬
‫رب‪ ‬آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻏﺎﯾﺐ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ ﯾﺎري در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ دﯾﮕﺮان واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ در دﯾﻦ‬
‫‪193‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ آﯾﻪ درﺑﺎرة ﺑﺮﺧﯽ ﭘﯿﻤﺎنﻫﺎﯾﯽ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﯾﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎري ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه و در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺒﯿﻪ اﯾﻦ ﯾﺎري در‬
‫ﻟﺸﮕﺮﮐﺸﯽﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﮥ آزادﺳﺎزي ﻣﻠّﺖﻫﺎ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻘﺎت و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻖ ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ ﺑﯿﺎﺑﺪ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ در ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﮥ آزادﺳﺎزي ﻣﻠﻞ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ آن‬
‫را ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروي و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﯾﮏ ﻗﻄﺒﯽ در ﻋﺮﺻﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل دوﻟﺖ اﺳﻼم در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻣﻈﻠﻮم را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ دارد‪.‬‬

‫‪ - 191‬ﲝﺎﺭﺍﻷﻧﻮﺍﺭ‪ ،٣٨ ،٧٢ ،‬ﺑﺎﺏ ‪ -٣٥‬ﺍﻹﻧﺼﺎﻑ ﻭ ﺍﻟﻌﺪﻝ‪ ...‬ﻭ ﺭﻭﻱ ﻋﻦ ﺍﻟﻨﱯ ﺹ ﻛﻠﻜﻢ ﺭﺍﻉ ﻭ ﻛﻠﻜﻢ ﻣﺴﺌﻮﻝ ﻋﻦ ﺭﻋﻴﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﻪ ‪ :75‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻀ‪‬ﻌ‪‬ﻔ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﺎﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮﹺﻟﹾﺪﺍﻥ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪‬‬ ‫‪192‬‬

‫ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎ ﺃﹶﺧ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫﺬ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻢﹺ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠﹸﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻟﹶﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻟﹶﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻧ‪‬ﺼ‪‬ﲑﺍﹰ‪.‬‬
‫ﺼﺮ‪‬ﻭﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪.‬‬
‫‪ - 193‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل آﯾﮥ ‪ :72‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪ ‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪110‬‬
‫‪ -56‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ‬
‫ﭘﺪﯾﺪة ﺗﻤﺎﯾﺰ اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﺟﻨﺒﮥ ﻣﺬﻫﺒﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﻮع در‬
‫ﻣﻀﯿﻘﻪ ﻗﺮار دادن ﻫﻤﻮاره از ﺟﺒﻬﮥ ﺟﺎﻫﻼن و ﻗﺸﺮﯾﻮن ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﻓ‪‬ﺮَق ﯾﺎ ﻣﺬاﻫﺐ ﯾﺎ ادﯾﺎن دﯾﮕﺮ‬
‫رخ ﻣﯽداده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﯿﺰ در ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﻞ ﺳﯿﺎرة زﻣﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ وﺟﻮد‬
‫دارد و ﻋﺪ‪‬هاي ﻋﻮاماﻟﻨّﺎس ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ روﺣﺎﻧﯽﻧﻤﺎﯾﺎن ادﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﺧﻔﺎ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ‬
‫ﻗﺪرتﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻨﺘﺮل و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ آزرده ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺮون ‪ 17‬و ‪ 18‬و‪ 19‬ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺳﺘﻔﺎﻟﯽ و وﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﻌﻨﯽ آزادي‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﮥ ﭘﺎرﯾﺲ ‪ 1856‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﮐﺮﯾﻤﻪ ﻣﻘﺮّر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻠﮑﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﮋادي ﻧﯿﺰ اﻓﺮاد ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﻌﯿﺾ و اﺧﺘﻼف ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻬﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﮥ ﺑﺮﻟﻦ ‪ 1878‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ آزادي ﻣﺬﻫﺒﯽ اﺗﺒﺎع ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه‪ .‬در ﺳﻮﻣﯿﻦ دورة اﺟﻼﺳﯿﮥ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﻠﻞ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1922‬اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻧﮋادي و زﺑﺎﻧﯽ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ واﻗﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﺣﻖّ اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻈﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖّ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ اﺗﺒﺎع ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﺣﻖّ اﺳﺘﻔﺎده از زﺑﺎن‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻏﯿﺮ از زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر در رواﺑﻂ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫ﺣﻖّ ﺗﺄﺳﯿﺲ و ادارة ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺧﯿﺮﯾ‪‬ﻪ و ﻣﺬﻫﺒﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺪارس و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻢ‬
‫زﺑﺎن ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد در آن ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﻣﺪارس و ﺣﻖّ داﺷﺘﻦ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﮐﺸﻮر ﻣﺤﻞّ‬
‫ﺳﮑﻮﻧﺖ ﯾﺎ ﺗﻮﻗّﻒ ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﻣﮑﻠّﻒ ﺑﻪ وﻓﺎداري و ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﯿﻦ اﺣﺘﺮام و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ در ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ اول ﻣﻘﺮّر‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ را در ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫ﻣﻠﻞ ﻧﯿﺰ اﺟﺮاي اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪات را ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﺸﺨّﺼﺎً اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﻠﻞ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ‬
‫ﺑﺬل ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻘﺮّرات ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽاﯾﺤﺎل‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫دول ﻋﻀﻮ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﻮد اﻓﺮاد اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﻮرا را ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﻣﻘﺮّرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻫﺮ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﻪ دﺑﯿﺮﮐﻞ‪ ،‬وي ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ارﺳﺎل آن ﺑﻪ ﺷﻮراي ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫‪111‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﻠﻞ اﺳﺖ و دﯾﻮان داﺋﻤﯽ دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﻇﯿﻔﮥ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﯿﻦ دوﻟﺘﻬﺎي‬
‫ذﯾﻨﻔﻊ و اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻘﺮّرات ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ را ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫‪194‬‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘّﺤﺪ در اوﻟﯿﻦ دوره اﻃﻼﻋﯿ‪‬ﮥ ﺧﻮد‬
‫اﻋﻼم ﮐﺮد‪» :‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻋﺎﻟﯿﮥ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﻗﺘﻀﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آزار و اﯾﺬاي اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ و‬
‫ﺗﺒﻌﯿﻀﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻧﮋادي ﺧﺎﺗﻤﻪ داده ﺷﻮد«‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن‬
‫ﻓﺮﻋﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺒﻌﯿﺾ در ﺳﺎل ‪ 1947‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻋﻼﻣﯿﮥ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﺳﻼم ﺣﻘﻮق اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﻧﮕﺮش ﺧﺎص اﻋﺘﻼي‬
‫ﻓﮑﺮ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ در اﺳﻼم ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه و ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ و ﺑﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﺳﻼم از اﯾﻦ‬
‫ﮔﺮوه ﺑﯿﺰاري ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ و اﯾﻦ ﺑﯿﺰاري ﺟﺴﺘﻦ ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ از اﯾﻦ ﺗﻔﮑّﺮ‬
‫ﻣﺘﺤﺠ‪‬ﺮاﻧﮥ ﺧﻮد ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه از اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺘﺶ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ در زﻣﺮة ﮔﺮوهﻫﺎي دﯾﮕﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺒﺤﺚ ﺑﯿﺰاري از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ در ﻫﻤﮥ ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺮﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫درﻋﻮض ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼم از ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس و آﺑﺮوي آﻧﺎن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺰﯾﻪ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ از آﻧﻬﺎﺳﺖ و در ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﻣﻌﺎف از ﺳﺮﺑﺎزي‬
‫و ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺎق و دروغ از اﯾﻦ اﻗﻠﯿ‪‬ﺖ ﺑﯿﺮون‬
‫آﻣﺪه و در زﻣﺮة ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻗﺮار ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻗﺒﻮل ﻟﻔﻈﯽ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ص ﺣﺎدث ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و اﺳﻼم ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﺄﻣﯿﻦ و اﻋﻄﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ اﯾﻤﺎن اﻣﺮي ﻗﻠﺒﯽ و روﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺪق و‬
‫‪195‬‬
‫ﺧﻠﻮص ﻗﻠﺒﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ - 194‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺪري‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ )‪ (1342‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪ ،‬ﺻﺺ ‪.223 – 238‬‬

‫‪ - 195‬در ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات آﯾﺎت ‪ 14 – 15‬ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻗﺎﻟﹶﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻋ‪‬ﺮﺍﺏ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻗﹸﻞﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺃﹶﺳ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻤ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺧ‪‬ﻞﹺ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪112‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺮدﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ ﺧﻮد ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﮐﻨﺪ و رﻓﻊ ﻇﻠﻢ از اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺮح ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ اﻟﻐﺎي ﺑﺮدﮔﯽ در ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﻮارد ﻓﻮق اﻗﻠﯿ‪‬ﺖ دﯾﮕﺮي در اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و اﯾﻦ‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻇﺎﻫﺮي ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﺾ اﻗﻮام و اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﺟﻬﺖ اﻋﺘﻼي ﻓﮑﺮي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺬاﻟﮏ در ﻫﻤﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﻣﻮرد اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺼﻮﺑﺎت دوﻣﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ 196‬در ژوﺋﻦ ‪) 1993‬ﺗﯿﺮ ‪(1372‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ رﻓﻊ ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻧﮋادي و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺳﺘﯿﺰي و ﺳﺎﯾﺮ اﺷﮑﺎل ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﻣﻮرد اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎي ﻣﻠّﯽ ﯾﺎ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﯾﺎ زﺑﺎﻧﯽ و اﻋﻄﺎي ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺎوي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫دارد و آزادي اﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ در ﻋﻘﺎﯾﺪ‪ ،‬آراء‪ ،‬رﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻨّﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ و ارادة ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺤﺮز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ آن در ﺗﺠﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻓﺴﻖ و‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از اﻗﻠﯿ‪‬ﺖﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ دﻓﺎع و ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﺮ دوﻟﺖ‬
‫اﺳﻼم از واﺟﺒﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -57‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﺼﺪاق ﺑﺮدﮔﯽ و ﺑﺮده ﻓﺮوﺷﯽ در اﯾﻦ زﻣﺎن‬

‫ﺑﺮدهداري ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪاﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﺳﻼم ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﺍﻟﹾﺈﹺﳝﺎﻥﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﻗﹸﻠﹸﻮﺑﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﻄ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹶﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪ ‬ﻠ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻤﺎﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ‬
‫ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺗﺎﺑ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺟﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺑﹺﺄﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻬﹺﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺩ‪‬ﻗﹸﻮﻥﹶ‪ .‬اﻋﺮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ اﯾﻤﺎن‬
‫آوردﯾﻢ‪ .‬ﺑﮕﻮ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم آوردهاﯾﻢ و ﻫﻨﻮز اﯾﻤﺎن در دلﻫﺎﯾﺘﺎن داﺧﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ از اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دﯾﮕﺮ ﺷﮏ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن راﺳﺘﮕﻮﯾﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 196‬ﻣﺪﻧﺐ‪ ،‬ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ )‪ (1374‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺻﻮل رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ .‬ﺻﺺ ‪.409 – 442‬‬
‫‪113‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ و اﺳﻼم را ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﯿﺢ اﻧﺴﺎن آزاد ﺑﻪ ﺑﺮده ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه در ﺷﺮﺣﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ 197.‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﺷﺮﺣﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎه‬
‫‪198‬‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼم ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮدهداري در اﺳﻼم را ﺷﺮح و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺮدهداري ﺑﺮ دو ﻣﺤﻮر اﺻﻠﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫اﺳﺮاي ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺣﺮب ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ در زﻣﺮة ﺑﺮدﮔﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﺾ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن را آزاد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮﺿﻮع اول از ﻟﺤﺎظ اداره اﻣﻮر‬
‫ﻣﻌﯿﺸﺖ اﺳﺮا ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮدهداري اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ در ﺻﺪر اﺳﻼم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ را ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﯾﺎن ﮐﻠّﯿﮥ ﺧﺼﻮﻣﺖﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺳﻼح ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان آﻧﺎن را ﺑﺪون ﺧﻮراك و ﻣﺴﮑﻦ ﻧﯿﺰ رﻫﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﺸﮑﯿﻼت زﻧﺪان ﻧﯿﺰ در آن زﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﺒﻮده ﮐﻪ اﺳﺮا را ﻧﮕﻬﺪاري و ﻗﻮت آﻧﻬﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎر اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﺗﺎ اوﻻً ﺷﻐﻞ ﺣﺪاﻗﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻏﺬا و ﻣﺴﮑﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻓﺘﻨﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺳﻮ ﺣﻘﻮق آﻧﺎن را ﻧﯿﺰ در‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺼﻒ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﻗﺮار دارد در ﻋﻮض ﺣﺪود و ﻣﺠﺎزات را ﻧﯿﺰ ﻧﺼﻒ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻨﻪ را ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﮔﯿﺮد از‬
‫ﮐﻨﯿﺰان ﻣﺆﻣﻨﻪاي ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﺑﻪ زﻧﯽ ﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺧﺪا ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﺷﻤﺎ آﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ از‬
‫ﺟﻨﺲ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ اذن ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن ﻧﮑﺎح ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﻬﺮﺷﺎن را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪاي‬
‫ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻪ زﻧﺎﮐﺎر و ﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ رﻓﯿﻖ )دوﺳﺖ ﭘﺴﺮ( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻓﺤﺸﺎ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺬاب آﻧﻬﺎ ﻧﺼﻒ ﻋﺬاب زﻧﺎن آزاد اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﻢ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻧﺞ اﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ اﮔﺮ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و‬

‫‪ - 197‬ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم ‪ ،1354‬ﺗﻬﺮان‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.45 – 51‬‬
‫‪198‬‬
‫‪ -‬ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻣﺠﻠﮥ ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮدآوري و ﺗﺪوﯾﻦ دﮐﺘﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪،19‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1383 ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﺮدهداري در اﺳﻼم‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 10 – 18‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪114‬‬
‫ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ 199«.‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﺠﺎوزات و ﺷﺒﯿﺨﻮنﻫﺎي اﻋﺮاب ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺼﺮّف اﻣﻮال و اﻓﺮاد ﻗﺒﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم از اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه‬
‫و رﺳﻮم ﺑﺮدهداري در اﺻﻞ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﺑﻘﺎي دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻓﻮق ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺗﺤﺮﯾﺾ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ آزادﺳﺎزي آﻧﻬﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺎرج‬
‫ﺷﺪن از ﻗﯿﻤﻮﻣﺖ ﺻﺎﺣﺒﺎن آﻧﻬﺎ و اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻏﯿﺐ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ آزاد ﺳﺎزي ﺑﺮدﮔﺎن و ﻗﺮاردادن ﮐﻔّﺎره ﺑﺴﯿﺎري از ﺧﻄﺎﻫﺎ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از آﯾﺎت‬
‫زﯾﺮ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ :‬در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻧﯿﮑﯽ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ روي ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮ و ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﮐﺘﺎب و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن آورد و ﻣﺎل‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﮑﻪ دوﺳﺘﺶ دارد ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن و درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان و ﮔﺪاﯾﺎن و )آزاد‬
‫ﺳﺎزي( ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد و زﮐﺎت ﺑﺪﻫﺪ و ﭼﻮن ﻋﻬﺪي ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ ﺑﻪ آن وﻓﺎ ﮐﻨﻨﺪ و در‬
‫‪200‬‬
‫ﺑﯿﻨﻮاﯾﯽ و ﺑﯿﻤﺎري و ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ اﯾﻨﺎن راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎراﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫در ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﻟﻐﻮﺗﺎن ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﮐﺮد وﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮐﻔّﺎرة آن‬
‫ا‪‬ﻃﻌﺎم ده ﻣﺴﮑﯿﻦ اﺳﺖ از ﻏﺬاي ﻣﺘﻮﺳﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﺧﻮراﻧﯿﺪ ﯾﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪن آﻧﻬﺎ ﯾﺎ‬
‫آزاد ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﻨﺪه و ﻫﺮ ﮐﻪ ﻧﯿﺎﺑﺪ ﺳﻪ روز روزه داﺷﺘﻦ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻔّﺎرة ﻗﺴﻢ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺴﻢ‬
‫ﺧﻮردﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﻬﺎي ﺧﻮد وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪا آﯾﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫‪201‬‬
‫در ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺻﺪﻗﺎت ﺑﺮاي ﻓﻘﯿﺮان اﺳﺖ و ﻣﺴﮑﯿﻨﺎن و‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﺎﺷﯿﺪ‪«.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،25‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻄ‪‬ﻊ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻃﹶﻮ‪‬ﻻﹰ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻜ‪‬ﺢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺤ‪‬ﺼ‪‬ﻨﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﺕ‪ ‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠﹶﻜﹶﺖ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬ ‫‪199‬‬

‫ﻓﹶﺘ‪‬ﻴﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﺕ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﺈﹺﳝﺎﻧﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﻜ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺈﹺﺫﹾﻥ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻬﹺﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹸﺟ‪‬ﻮﺭ‪‬ﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻑ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﺼ‪‬ﻨﺎﺕ‪‬‬
‫ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴﺎﻓ‪‬ﺤﺎﺕ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻣ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﺍﺕ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﺪﺍﻥ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﺫﺍ ﺃﹸﺣ‪‬ﺼ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺃﹶﺗ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﻔﺎﺣ‪‬ﺸ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻌ‪ ‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻦ‪ ‬ﻧﹺﺼ‪‬ﻒ‪ ‬ﻣﺎ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺤ‪‬ﺼ‪‬ﻨﺎﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺬﺍﺏﹺ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪‬‬
‫ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﺸ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻨ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺼ‪‬ﺒﹺﺮ‪‬ﻭﺍ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮر ة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،177‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱡﻮﺍ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻗ‪‬ﺒ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻕﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮﹺﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ‬ ‫‪200‬‬

‫ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜﹶﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻰ ﺍﻟﹾﻤﺎﻝﹶ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻪ‪ ‬ﺫﹶﻭﹺﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻠ‪‬ﲔ‪‬‬
‫ﻭ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﻗﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻗﺎﻡ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻰ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﺎﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮﻓﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻋﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺑﹺﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺄﹾﺳﺎﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻀ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀِ ﻭ‪ ‬ﺣ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺄﹾﺱﹺ‬
‫ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﺪ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،89‬ﻻ ﻳ‪‬ﺆﺍﺧ‪ ‬ﹸﺬﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻐ‪‬ﻮﹺ ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺆﺍﺧ‪‬ﺬﹸﻛﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻋ‪‬ﻘﱠﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻥﹶ ﻓﹶﻜﹶﻔﱠﺎﺭ‪‬ﺗ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻃﹾﻌﺎﻡ‪‬‬ ‫‪201‬‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬

‫‪115‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﮐﺎرﮔﺰارانِ آن و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻗﻠﻮب و آزادﮐﺮدن ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﻗﺮﺿﺪاران و اﻧﻔﺎق در راه ﺧﺪا و‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮان ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و آن ﻓﺮﯾﻀﻪاي اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و ﺧﺪا داﻧﺎ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ 202 «.‬در ﺳﻮرة‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﻧﺎﻧﺸﺎن را ﻇ‪‬ﻬﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺸﯿﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎس ﯾﺎﺑﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻨﺪهاي آزاد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺧﺪا ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهاي ﻧﯿﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎس ﯾﺎﺑﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ دو ﻣﺎه ﭘﯽ در ﭘﯽ روزه ﺑﺪارﻧﺪ و آن ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺼﺖ ﻣﺴﮑﯿﻦ را ﻃﻌﺎم‬
‫دﻫﺪ و اﯾﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ 203«.‬در اﻋﺮاب رﺳﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮده‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺮدي ﺑﻪ زﻧﺶ ﺧﻄﺎب ﻣﯽﮐﺮده ﮐﻪ ﺗﻮ ﻣﺜﻞ ﻣﺎدر ﻣﻦ ﻫﺴﺘﯽ دﯾﮕﺮ رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﺮام ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ رﺳﻢ ﺑﻪ ﻇ‪‬ﻬﺎر ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده اﺳﻼم ﺑﺎ ﻧﻔﯽ اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﻪ در آﯾﮥ ﻗﺒﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺎﻧﺸﺎن را ﻇ‪‬ﻬﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻣﺎدراﻧﺸﺎن ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎدراﻧﺸﺎن‬
‫ﻓﻘﻂ زﻧﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را زاﺋﯿﺪهاﻧﺪ و ﺳﺨﻨﯽ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و دروغ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺧﺪا از‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎن درﮔﺬرﻧﺪه و آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ‪ 204«.‬ﺗﻼش ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻇ‪‬ﻬﺎرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﻪ‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﺮاﻓﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد و اﺟﺘﻤﺎع اﯾﺠﺎد ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﻧﻤﻮده و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻔّﺎره ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﮐﻔّﺎره ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻊ ﺑﺮدﮔﺎن‬
‫و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺤﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﮐﻔّﺎره را آزادﺳﺎزي ﺑﺮده ﯾﺎ ا‪‬ﻃﻌﺎم ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻂ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﻄﹾﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻛ‪‬ﺴ‪‬ﻮ‪‬ﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺮﹺﻳﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﻗﹶﺒ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﺼ‪‬ﻴﺎ ﻡ‪ ‬ﺛﹶﻼﺛﹶﺔ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻡﹴ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻛﹶﻔﱠﺎﺭ‪‬ﺓﹸ‬
‫ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺣ‪ ‬ﻠﹶﻔﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺣ‪‬ﻔﹶﻈﹸﻮﺍ ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻛﹶﺬﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺁﻳﺎﺗ‪‬ﻪ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪ ‬ﻠﱠﻜﹸﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻜﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 202‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪،‬آﯾﮥ ‪ ،60‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻗﺎﺕ‪ ‬ﻟ‪ ‬ﻠﹾﻔﹸﻘﹶﺮﺍﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌﺎﻣ‪‬ﻠ‪‬ﲔ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻟﱠﻔﹶﺔ‪ ‬ﻗﹸﻠﹸﻮﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﻗﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐﺎﺭﹺﻣ‪‬ﲔ‪‬‬
‫ﻭ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻓﹶﺮﹺﻳﻀ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺠﺎدﻟﮥ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،3 -4‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻈﺎﻫ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧﹺﺴﺎﺋ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻭﻥﹶ ﻟ‪‬ﻤﺎ ﻗﺎﻟﹸﻮﺍ ﻓﹶﺘ‪‬ﺤ‪‬ﺮﹺﻳﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﻗﹶﺒ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹺ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺳ‪‬ﺎ‬ ‫‪203‬‬

‫ﺫﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮﻋ‪‬ﻈﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺧ‪‬ﺒﹺﲑ‪ .‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﺼ‪‬ﻴﺎﻡ‪ ‬ﺷﻬ‪‬ﺮ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ ﻣ‪‬ﺘ‪‬ﺘﺎﺑﹺﻌ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹺ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺳ‪‬ﺎ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻄ‪‬ﻊ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻃﹾﻌﺎﻡ‪‬‬
‫ﺳ‪‬ﺘ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻨﺎﹰ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،2‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻈﺎﻫ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧﹺﺴﺎﺋ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﻬﺎﺗ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹸﻣ‪‬ﻬﺎﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﻼﱠﺋ‪‬ﻲ ﻭ‪‬ﻟﹶﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬ ‫‪204‬‬

‫ﻟﹶﻴ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹶﺮﺍﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﺯ‪‬ﻭﺭﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻔﹸﻮ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪116‬‬
‫ﺳﻮرة ﺑﻠﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺗﻮ ﭼﻪ داﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﺒﻪ ﭼﯿﺴﺖ‪ ،‬آزاد ﮐﺮدن ﺑﻨﺪه اﺳﺖ«‪ .205‬در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﯿﭻ ﻣﺆﻣﻨﯽ را ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ دﯾﮕﺮ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﮑﺸﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻄﺎ ﺑﮑﺸﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻨﺪهاي ﻣﺆﻣﻦ را آزاد ﮐﻨﺪ و ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯾﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬
‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ را ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﻘﺘﻮل ﻣﺆﻣﻦ و از ﻗﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻨﺪة ﻣﺆﻣﻨﯽ را‬
‫آزاد ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ از ﻗﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد و‬
‫ﺑﻨﺪة ﻣﺆﻣﻦ را آزاد ﮐﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهاي ﻧﯿﺎﺑﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺑﻪ دو ﻣﺎه ﭘﯽدرﭘﯽ روزه ﺑﮕﯿﺮد و ﺧﺪا‬
‫داﻧﺎ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ 206«.‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮرة ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎن و ﯾﺘﯿﻤﺎن و‬
‫ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ ﺧﻮﯾﺸﺎن و ﻫﻤﺴﺎﯾﮥ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﯾﺎر ﻣﺼﺎﺣﺐ و ﻣﺴﺎﻓﺮ رﻫﮕﺬر و آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺷﺪهاﯾﺪ )ﺑﺮدﮔﺎن( ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮآﯾﻨﻪ ﺧﺪا ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮان و ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ 207«.‬در ﺳﻮرة‬
‫ﻧﺤﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪا روزي ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ را از ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ اﻓﺰون ﮐﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻓﺰوﻧﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ از روزي ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ آﻧﻬﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ در روزي ﯾﮑﺴﺎن‬
‫ﺷﻮﻧﺪ آﯾﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟«‪ 208‬در ﺳﻮرة ﻧﻮر دﺳﺘﻮر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﻋﺰﺑﻬﺎﯾﺘﺎن را و‬
‫ﻏﻼﻣﺎن و ﮐﻨﯿﺰان ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻤﺴﺮ دﻫﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﯿﻨﻮا ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﮐﺮم ﺧﻮد‬
‫ﺗﻮاﻧﮕﺮﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﮔﺸﺎﯾﺶ دﻫﻨﺪه و داﻧﺎﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﮐﻪ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا از ﮐﺮم ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻮاﻧﮕﺮﺷﺎن ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺘﺎن )ﺑﺮدﮔﺎن(‬
‫آﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺎزﺧﺮﯾﺪن ﺧﻮﯾﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ در آﻧﻬﺎ ﺧﯿﺮي ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ ﺑﺎزﺧﺮﯾﺪﺷﺎن را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ و از‬
‫آن ﻣﺎل ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﮐﻨﯿﺰان ﺧﻮد را اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ - 205‬ﺳﻮرة ﺑﻠﺪ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،12 – 13‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹶﺩ‪‬ﺭﺍﻙ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻘﹶﺒ‪‬ﺔﹸ‪ .‬ﻓﹶﻚ‪ ‬ﺭ‪‬ﻗﹶﺒ‪‬ﺔ‪.‬‬
‫‪ - 206‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﻪ ‪ ،92‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻥﹶ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻦﹴ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻞﹶ ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﹰ ﺇﹺﻻﱠ ﺧ‪‬ﻄﹶﺄﹰ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺘ‪‬ﻞﹶ ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﹰ ﺧ‪‬ﻄﹶﺄﹰ ﻓﹶﺘ‪‬ﺤ‪‬ﺮﹺﻳﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﻗﹶﺒ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳ‪‬ﺔﹲ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠﱠﻤ‪‬ﺔﹲ‬
‫ﺇﹺﱃ ﺃﹶﻫ‪ ‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪ ‬ﻡﹴ ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﺤ‪‬ﺮﹺﻳﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﻗﹶﺒ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻴﺜﺎﻕ‪ ‬ﻓﹶﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺔﹲ ﻣ‪‬ﺴ‪ ‬ﻠﱠﻤ‪‬ﺔﹲ ﺇﹺﱃ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺮﹺﻳﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﻗﹶﺒ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﺼ‪‬ﻴﺎﻡ‪ ‬ﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ ﻣ‪‬ﺘ‪‬ﺘﺎﺑﹺﻌ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺑ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‬
‫ﺣ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 207‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ‪ ،36‬ﻭ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻮﺍﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ ﺇﹺﺣ‪‬ﺴﺎﻧﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺑﹺﺬ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠﺎﺭﹺ ﺫ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠﺎﺭﹺ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺣ‪‬ﺐﹺ ﺑﹺﺎﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠﹶﻜﹶﺖ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﺘﺎﻻﹰ ﻓﹶﺨ‪‬ﻮﺭﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ آﯾﮥ ‪ ،71‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻞﹶ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﺯ‪‬ﻕﹺ ﻓﹶﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓﹸﻀ‪ ‬ﻠﹸﻮﺍ ﺑﹺﺮ‪‬ﺍﺩ‪‬ﻱ ﺭﹺﺯ‪‬ﻗ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻣﺎ ﻣ‪ ‬ﻠﹶﻜﹶﺖ‪‬‬ ‫‪208‬‬

‫ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٌ ﺃﹶ ﻓﹶﺒﹺﻨﹺﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﺤ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬

‫‪117‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺛﺮوت دﻧﯿﻮي ﺑﻪ زﻧﺎ وادار ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ زﻧﺎ وادارد‪ ،‬ﺧﺪا‬
‫‪209‬‬
‫ﺑﺮاي آن ﮐﻨﯿﺰان ﮐﻪ ﺑﻪ اﮐﺮاه ﺑﺪان ﮐﺎر وادار ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ -58‬اﺻﻞ اﺗّﺤﺎد ﺑﺮ ﺣﻖ‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در‬
‫ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﺷﺎره دارد‪ .‬ﻫﻤﻮاره دﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ اﺗّﺤﺎدﯾﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﻋﻢ‪ ‬از ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎري در ﺑﯿﻦ ﮔﺮوه ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن دو ﻫﺪف‬
‫ﮐﻠّﯽ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف اول اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎرآﺋﯽ اﻧﺘﻔﺎع ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﺗّﺤﺎدﯾﻪ اﺳﺖ و ﻫﺪف‬
‫دوم اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮد ﯾﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از زﯾﺎن وارده ﻧﺎﺷﯽ ازﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮﻋﻀﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ‬
‫اﺗّﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ژﺋﻮﭘﻮﻟﺘﯿﮏ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽﻫﺎ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ‬
‫ﻫﻤﮕﻨﯽﻫﺎ و اﺷﺘﺮاك ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و روﯾﻪ و ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖ و زﺑﺎن و آداب و ﻏﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺗّﺤﺎدﯾﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاﺳﺎس دو ﻫﺪف ﻓﻮق ﻫﻤﻮاره در ﺟﻬﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽِ اﻋﻀﺎء ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم اﯾﻦ اﺗّﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ ﻓﻘﻂ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺷﺪن ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻇﻠﻢ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺸﻮر ﺿﻌﯿﻒ دﯾﮕﺮي ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﺛﺎﻟﺜﯽ ﻣﺘّﺤﺪ ﺷﺪ ﯾﺎ وارد ﻣﻌﺎﻫﺪهاي ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﻏﯿﺮﺣﺮﺑﯽ در ﺣﻀﻮر و ﻏﯿﺎب آﻧﻬﺎﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺣﺮﺑﯽ ﻫﻢ ﺑﺎ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫ﺳﻼح ﺣﺮب و ﮔﻔﺘﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﻻﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺎق در ﻣﺄﻣﻦ اﺳﻼم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس و آﺑﺮوي وي در اﻣﺎن دوﻟﺖ‬
‫اﺳﻼم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد وﻟﯽ دوﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ 210‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﮐﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﭘﺲ از اﺳﻼم‬

‫‪ - 209‬ﺳﻮرة ﻧﻮر‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،32 – 33‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻜ‪‬ﺤ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﺄﹶﻳﺎﻣﻰ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒﺎﺩ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻣﺎﺋ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﻓﹸﻘﹶﺮﺍﺀَ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻨﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭﺍﺳ‪‬ﻊ‪ ‬ﻋ‪ ‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻟﹾﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﻔ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻧﹺﻜﺎﺣﺎﹰ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻨﹺﻴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ‬
‫ﻣ‪‬ﻠﹶﻜﹶﺖ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻤﺎﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﻜﺎﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻋ‪ ‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﹺﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣﺎﻝﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺁﺗﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻜﹾﺮﹺﻫ‪‬ﻮﺍ ﻓﹶﺘ‪‬ﻴﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﺒﹺﻐﺎﺀِ ﺇﹺﻥﹾ‬
‫ﺃﹶﺭ‪‬ﺩ‪‬ﻥﹶ ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺼ‪‬ﻨﺎﹰ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪‬ﺮ‪‬ﺽ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻴﺎﺓ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹾﺮﹺﻫ‪‬ﻬ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺇﹺﻛﹾﺮﺍﻫ‪‬ﻬﹺﻦ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،71‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﺕ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺎ ﺀُ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ‪ .‬ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ دوﺳﺘﺎن‬ ‫‪210‬‬

‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ آﯾﮥ ‪ ،23‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﺍ ﺁﺑﺎﺀَﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺧ‪‬ﻮﺍﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺎﺀَ ﺇﹺﻥ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺤ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜﹸﻔﹾﺮ‪ ‬ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪118‬‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﯿﻌﺖ ﺧﺎص ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و اﮔﺮ ﮐﺸﻮر ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻮرد اﺷﺎره در زﻣﺮة ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮد ﺑﺮ ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺪاﻓﻊ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪا از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‬
‫دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﺪا ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎران ﻧﺎﺳﭙﺎس را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ 211«.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺧﯿﺎﻧﺖ‬
‫ﻧﮑﻨﺪ«‪ 212.‬و ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪213‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از اﯾﺠﺎد اﺗّﺤﺎد‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﯿﺪ و در اﻣﺎﻧﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ورزﯾﺪ‪«.‬‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ آن ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬در ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ در ﻏﯿﺎب او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﺮدهام‬
‫و ﺧﺪا ﺣﯿﻠﮥ ﺧﺎﺋﻨﺎن را ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ 214«.‬ﺗﻌﻤﯿﻢ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻨﻊ اﺗّﺤﺎد‬
‫و ﯾﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﯽ ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص را از دﺷﻤﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﺧﺎﺋﻨﯿﻦ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﺎﺋﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ ﺑﺮﻣﺨﯿﺰ‪ 215 «.‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد اﺗّﺤﺎد ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺎ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻧﻤﺎﺋﯽ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮي در‬
‫اﺗّﺤﺎد ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼم اﻗﺪام ﻧﻤﻮد ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ دﺳﺘﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ در ﭘﯿﻤﺎن ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﮐﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻋﻤﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد زﯾﺮا ﺧﺪا ﺧﺎﺋﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ 216«.‬و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل ص ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪217‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﯿﺎﻧﺖ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﻗﺮآن در ﻣﻌﯿ‪‬ﺖ و اﺗّﺤﺎد ﺑﺎ ﺣﻖ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬
‫ﺍﻟﹾﺈﹺﳝﺎﻥ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﯾﺪ اﮔﺮ ﭘﺪراﻧﺘﺎن و ﺑﺮادراﻧﺘﺎن دوﺳﺖ دارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻔﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻤﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻫﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ دوﺳﺘﺸﺎن ﺑﺪارد از ﺳﺘﻤﮑﺎران اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺣﺞ آﯾﻪ ‪ ،38‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪﺍﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻛﹸﻞﱠ ﺧ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻥ‪ ‬ﻛﹶﻔﹸﻮﺭﹴ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﻪ ‪107‬‬ ‫‪211‬‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺧ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻧﺎﹰ ﺃﹶﺛ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﺋﻨﺎن ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ - 212‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان آﯾﻪ ‪ ،161‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻥﹶ ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻞﹶ‪.‬‬
‫‪ - 213‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،27‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻣﺎﻧﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 214‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ آﯾﮥ ‪ ،52‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻲ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻛﹶﻴ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺﲔ‪.‬‬
‫‪ - 215‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،105‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ‬ﺧ‪‬ﺼ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 216‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،58‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺨﺎﻓﹶﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺧ‪‬ﻴﺎﻧ‪‬ﺔﹰ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﺒﹺﺬﹾ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺﲔ‪.‬‬
‫‪ - 217‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،71‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﺍ ﺧ‪‬ﻴﺎﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺧﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹸ‪.‬‬
‫‪119‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪218‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻃﺮﻓﺪاري ﯾﺎ ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﯾﺎ اﺗّﺤﺎد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﯿ‪‬ﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﯽ را ﺑﺎ ﺻﺎدﻗﯿﻦ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺗﻮاﻓﻖ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ اﺗّﺤﺎد‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ داد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺸﻮر ﺧﺎﻃﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ و ﺿﺎﻣﻦ اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫وﺣﺪت‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪن ﻣﻔﺎد اﯾﻦ آﯾﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﮕﻮ ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻠﻤﻪاي ﮐﻪ‬
‫‪219‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮥ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ -59‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻇﻠﻢ و ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﯾﺎري در ﻇﻠﻢ‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ از اﺻﻮل ﭘﺎﯾﻪ در اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻇﻠﻢ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ »ﻗﺮار دادن ﺷﺊ در ﻏﯿﺮ‬
‫‪220‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﮥ ﮐﻼم در ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻖّ و ﻇﻠﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮدش«‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺣﻖ؛ و ﺑﺎزدﻫﯽ زﯾﺮ ﻇﺮﻓﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ 221.‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻗﺮآﻧﯽ‬
‫ﻣﻌﯿﺎر »ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري« »ﺣﺪود اﻟﻬﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﯿﺎر »ﺣﺪود اﻟﻬﯽ« ﺑﯿﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫»ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري« اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ ﺗﻌﺪ‪‬ي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫‪222‬‬
‫در اﺳﻼم ﺑﻬﯿﻨﮥ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﻄﺒﺎق ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ اﺳﺖ و‬ ‫ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﻇﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺪود اﻟﻬﯽ ﺧﻮد ﺷﺮح ﻣﻔﺼ‪‬ﻠﯽ دارد ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺎرج از ﺣﻮﺻﻠﮥ اﯾﻦ ﻣﻘﺎل ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ اﺷﺎره ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ - 218‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،119‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺩ‪‬ﻗ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 219‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان آﯾﮥ ‪ ،64‬ﻗﹸﻞﹾ ﻳﺎ ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﺗ‪‬ﻌﺎﻟﹶﻮ‪‬ﺍ ﺇﹺﱃ ﻛﹶﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٍ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ - 220‬راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ ﻣﻔﺮﺩﺍﺕ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﺍﻟﻘﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻟﻔﻜﺮ ﺍﻟﻄﺒﺎﻋﺔ ﻭ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻭ ﺍﻟﺘﻮﺯﻳﻊ‪ ،‬ﺑﲑﻭﺕ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎﻥ‪ .‬ﺹ ‪» ،۳۲۶‬ﻭﺿﻊ‬
‫ﺍﻟﺸﺌﻲ ﻣﻦ ﻏﲑ ﻣﻮﺿﻌﻪ«‪.‬‬
‫‪221‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻓﻮق ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﺪﯾﺪهاي را در ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬از ﻟﺤﺎظ واژهﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ »ﻣﻮﺿﻊ‬
‫ﯾﺎ ﮐﺎراﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﮐﺎرآﻣﺪﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ‬ ‫‪optimal‬‬ ‫ﺷﺊ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ »ﺑﻬﯿﻨﻪ« ﯾﺎ‬
‫راﻧﺪ‪‬ﻣﺎن ﮐﺎرﺑﺮد ﺷﺊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واژة ﺑﻬﯿﻨﻪ از ﻟﺤﺎظ رﯾﺎﺿﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎ ﺻ‪‬ﯽ دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ .‬واژة ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي دارد و ﮐﻠّﯿﮥ اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻗﻮا در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن و در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ در زﻣﺮة ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪..‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،229‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺩ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ در ﺳﻮرة ﻃﻼق آﯾﻪ ‪ 1‬ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬ ‫‪222‬‬

‫ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺩ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﻇﹶ ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴ‪‬ﻪ‪ .‬و ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺧﺪا ﺗﻌﺪ‪‬ي ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪120‬‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ﻋﻠﯿﻬﻢاﻟﺴ‪‬ﻼم ﺣﺪود اﻟﻬﯽ و ﻣﯿﺰان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺎزﻟﮥ ﻧﺒﯽ ص ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻇﻠﻢ در اﺳﻼم ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﮐﻢﮐﺎري‪ ،‬ﺑﺪﮐﺎري و ﻋﺪم اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺣﺪاﮐﺜﺮ‬
‫ﺑﺎزدﻫﯽ از اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻗﻮا ﺗﺨﻄﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﮥ ﻋﻄﺎﯾﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺣﻤﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﺎزدﻫﯽ را از آن اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻧﻤﻮد و ﻋﺪم ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﺎزدﻫﯽ ﻇﻠﻢ‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺳﻮره ﻫﻮد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ از ﭘﯽ آﺳﻮدﮔﯽ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺠﺮم‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ 223«.‬ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ )ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ( در راه اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺎم ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻠﮑﻪ ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ در‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ واﺿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 224«.‬و ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ واﺳﻄﮥ اﯾﻦ ﻇﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺑﻪ ﺟﺰ زﯾﺎن ﺑﻪ ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ ﭼﯿﺰي‬
‫‪225‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻧﮕﺮدد‪«.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻇﻠﻢ در زﻣﺮة ﺟﺮاﯾﻢ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﺪم ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻇﻠﻢ و‬
‫ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺟﺮﯾﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺟﺰاي ﺑﺪ در ﺧﻮر ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫‪226‬‬
‫و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ در ﻋﺘﺎب ﺷﺪﯾﺪي ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ در زﻣﯿﻦ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ واي ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻇﻠﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ 227«.‬و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران ﯾﺎوري ﻧﯿﺴﺖ‪ 228«.‬و اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﯿﺰ ﻣ‪‬ﻘﺮّ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎر ﯾﺎري ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺪاق ﻋﯿﻨﯽ دارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼم در ﻣﻮرد ﻣﻠﻞ ﯾﺎ اﻓﺮاد ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ از ﺣﻖ دور و ﺑﻪ ﺳﺘﻢ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ و اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد و ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﯾﺎري ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ - 223‬ﺳﻮرة ﻫﻮد‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،116‬ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻇﹶ ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﻣﺎ ﺃﹸﺗ‪‬ﺮﹺﻓﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﺮﹺﻣ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 224‬ﺳﻮرة ﻟﻘﻤﺎن‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،11‬ﺑ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺿ‪‬ﻼﻝﹴ ﻣ‪‬ﺒﹺﲔﹴ‪ .‬و در آﯾﮥ ‪ 38‬ﺳﻮرة ﻣﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻟﻜ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‬
‫ﺿ‪‬ﻼﻝﹴ ﻣ‪‬ﺒﹺﲔﹴ‪.‬‬
‫‪ - 225‬ﺳﻮرة اﺳﺮا‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،82‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺰﹺﻳﺪ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺧ‪‬ﺴﺎﺭﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ - 226‬ﺳﻮرة ﺷﻮري آﯾﮥ ‪ ،42‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪ ‬ﹾﻈﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻐ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖﹺ‪.‬‬
‫‪ - 227‬ﺳﻮرة زﺧﺮف آﯾﻪ ‪ ،65‬ﻓﹶﻮ‪‬ﻳ‪‬ﻞﹲ ﻟ‪‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻇﹶ ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ‪.‬‬
‫‪ - 228‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،270‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻟ‪‬ﻠﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺼﺎﺭﹴ‪.‬‬
‫‪121‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﺗّﺤﺎدﯾﻪﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﻗﺮون اﺧﯿﺮ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺑﺎرز اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دول ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘّﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻟﺸﮕﺮﮐﺸﯽﻫﺎي ﺑﺮﺧﯽ دول ﺑﺰرگ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در اواﺋﻞ ﻗﺮن ﺟﺎري و اواﺧﺮ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻤﮕﯽ در اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﯽﮔﻨﺠﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -60‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ و ﺑﻐﯽ‬

‫در اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﺘّﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص ﻧﯿﺰ از ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺷﺮﯾﻔﮥ ﻏﺎﺷﯿﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺗﺬﮐّﺮ ﺑﺪه ﮐﻪ ﺗﻮ ﺟﺰ ﺗﺬﮐّﺮدﻫﻨﺪهاي ﻧﯿﺴﺘﯽ و ﺗﻮ ﺑﺮ‬
‫آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﻧﯿﺴﺘﯽ‪ 229«.‬و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮ ﺑﯿﻢ دﻫﻨﺪه ﻫﺴﺘﯽ و ﺑﺮاي‬
‫ﻫﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺎدي ﻫﺴﺖ«‪ 230.‬اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﻣﺄﺧﺬ ﮐﺸﻒ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﯿﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ اﺻﻠﯽ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ص وﻇﯿﻔﻪاش ﺟﺰ ﺗﺬﮐّﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ و وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ص اﺟﺎزة‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺻﻼﺣﯿ‪‬ﺖ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد ﮐﺮة زﻣﯿﻦ اﻋﻢ‪ ‬از ﻋﺎﻟﻢ و ﻓﻘﯿﻪ و‬
‫ﺳﻠﻄﺎن و ﭘﺎدﺷﺎه و‪ ...‬در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﻣﻨﺴﻮخ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ‬
‫آﯾﺎت ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﺣﺘّﯽ ﺗﺤﮑّﻤﯽ ﺳﺎده ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي دﯾﻦ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻ‬
‫اﺣﺪي ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ در دوران ﻏﯿﺒﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻣﺪ‪‬ﻋﯽ اﺟﺮاي اﺣﮑﺎم اﺳﻼم و اﺟﺮاي ﺣﺪود و‬
‫ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ دﯾﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع وﻻﯾﺖ اﺳﺘﯿﻼﺋﯽ )اﺳﺎﻃﯿﺮي( ﺗﺎ ﻇﻬﻮر و ﺧﺮوج ﺣﻀﺮت‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﻋﺞ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﻗﺎﺋﻢ آل ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ص ﺑﻮده و از ﺣﻀﺮﺗﺶ‬
‫ﺟﺎﯾﺰ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮﮐﺲ در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد و ﻣ‪‬ﻦ ﻋﻨﺪي اﻗﺪام ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﺪود‬
‫و اﺣﮑﺎم ﺷﺮع ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺟﺰ وزر و وﺑﺎل ﭼﯿﺰي ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮥ آﺧﺮت را ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار دادﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﯾﯽ و ﻧﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﺮ‬
‫‪231‬‬
‫روي زﻣﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم از آنِ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺻﺤﻨﮥ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﭼﻪ در زﻣﺎن ﺻﻠﺢ و ﭼﻪ در‬

‫ﺼﻴ‪‬ﻄ‪‬ﺮﹴ‪.‬‬
‫‪ - 229‬ﺳﻮرة ﻏﺎﺷﯿﻪ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ 21‬و ‪ ،22‬ﻓﹶ ﹶﺬﻛﱢﺮ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪ ‬ﹶﺬﻛﱢﺮ‪ ‬ﻟﹶﺴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤ‪ ‬‬
‫‪ - 230‬ﺳﻮرة رﻋﺪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،7‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺬ‪‬ﺭ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﻫﺎﺩ‪.‬‬
‫‪ - 231‬ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،83‬ﺗ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹸ ﻧ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻬﺎ ﻟ‪‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹸﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﻓﹶﺴﺎﺩﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌﺎﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﻟ‪ ‬ﻠﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪122‬‬
‫زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ ﺑﺮ اﻣﻢ ﻣﺴﻠﻢ و ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻢ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺷﺮح اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫‪232‬‬
‫روش اﺳﻼم در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﻣﻐﻠﻮب ﮐﻪ‬ ‫ذﮐﺮ داﺳﺘﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑّﻪ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص و ﯾﺎران آن ﺣﻀﺮت ﺟﻨﮕﯿﺪه و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﯾﺎران ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﺣﻀﺮﺗﺶ را ﯾﺎ در ﺷﮑﻨﺠﻪ ﯾﺎ در ﭘﯿﮑﺎر ﺑﻪ ﺷﺮف ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﺋﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻣﺸﺨّﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎده ﺳﺮدار رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﺑﺎ ﺳﺘﻮﻧﯽ از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﮑّﻪ رﺟﺰ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»اﻣﺮوز روز اﻧﺘﻘﺎم اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮوز زﻧﺎن آﻧﺎن اﺳﯿﺮ ﻣﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﻣﺮوز روزي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ را ﺧﺪا‬
‫ذﻟﯿﻞ ﮔﺮداﻧﯿﺪ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده را ﻋﺰل ﻓﺮﻣﻮد و ﻓﺮزﻧﺪ او ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده را‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري و ﭘﺮﭼﻤﺪاري ﻟﺸﮑﺮ ﻧﺼﺐ ﻓﺮﻣﻮد و ﻓﺮﻣﻮد اﻋﻼم ﮐﻦ‪» :‬اﻣﺮوز روز رﺣﻤﺖ اﺳﺖ‬
‫روزي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮﯾﺶ را ﻋﺰﯾﺰ ﻗﺮار داد«‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﺧﺎﻧﮥ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺸﺎء اﮐﺜﺮ ﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﺑﻮد را ﻣﺄﻣﻦ ﻗﺮار داد و ﻓﺮﻣﻮد ﻫﺮ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﮥ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﭘﻨﺎه ﮔﯿﺮد‬
‫‪233‬‬
‫اﯾﻤﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم دﯾﮕﺮي از ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ در آﯾﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻐﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺑﻐﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﻐﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺴﻂ ﯾﺪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ و رﯾﺎﺳﺖ اﺳﺖ و ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ آن‬
‫را ﻣﻘﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺣﻖ ﺑﻮدن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﻐﻲ از ﺑﻐﻲٰ‪ ،‬ﺑﻐﻴﺎﹰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪن اﺳﺖ«‪ 234.‬در اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ زﺷﺘﮑﺎريﻫﺎ را ﭼﻪ آﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ ﭘﻨﻬﺎن و ﻧﯿﺰ ﮔﻨﺎﻫﺎن‬
‫‪235‬‬
‫و در ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‬ ‫و ﺗﺴﻠﻂ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان )ﺑﻐﯽ( را ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺣﻖ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺣﻖ ﺑﻐﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اي ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺗﺠﺎوز و ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ )ﺑﻐﯽ( ﺑﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ 236 «.‬ﻋﻠّﺖ اﯾﻦ ﮐﻪ آﺛﺎر اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽﻫﺎ و ﺗﺠﺎوزات ﺑﻪ ﺿﺮر ﺧﻮد ﻣﺮدم‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺳﺘﺪﻻﻻت رﯾﺎﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫اﺛﺒﺎت ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﺎوز ﯾﺎ ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ رﻓﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا‬
‫‪ - 232‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻐﺎزي واﻗﺪي ج ‪ 2‬ﺻﺺ ‪ 821-2‬و ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.597 – 8‬‬
‫‪ - 233‬ﺍﻣﲔ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﻃﱪﺳﻲ‪ ،‬ﺇﻋﻼﻡ ﺍﻟﻮﺭﻯ ﺑﺄﻋﻼﻡ ﺍﳍﺪﻱ‪ ،۱۰۸ ،‬ﺹ‪ ،۱۰۶:‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺩﺍﺭﺍﻟﻜﺘﺐ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻗﻢ‪.‬‬
‫‪ - 234‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬در ذﯾﻞ آﯾﻪ ‪ 33‬ﺳﻮرة اﻋﺮاف‪ ،‬ص ‪.280‬‬
‫‪ - 235‬ﺳﻮرة اﻋﺮاف‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ، 33‬ﻗﹸﻞﹾ ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹶﻮﺍﺣ‪‬ﺶ‪ ‬ﻣﺎ ﻇﹶﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺑ‪‬ﻄﹶﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻐ‪‬ﻲ‪ ‬ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖﹺ‪.‬‬

‫‪ - 236‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،23‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻐ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺑ‪ ‬ﻐ‪‬ﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪123‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫در ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و‬
‫از ﻓﺤﺸﺎء و زﺷﺘﮑﺎري و ﺑﻐﯽ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ 237«.‬در ﺳﻮرة ﺷﻮري ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻇﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺣﻖ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ و ﺗﺠﺎوز )ﺑﻐﯽ( ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻋﺬاﺑﯽ‬
‫‪238‬‬
‫دردﻧﺎك ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬

‫‪ -61‬اﺻﻞ اﮐﺮاه ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬

‫اﺳﻼم ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ دﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺴﺖ و اﮔﺮ در ﻣﻘﺎﻃﻌﯽ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮده‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد آن در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‬
‫در ﺷﺮح اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﻧﻬﺎدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮن ﻫﻢ ﻣﺮﯾﺰﯾﺪ و‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را از دﯾﺎرﺗﺎن آواره ﻣﺴﺎزﯾﺪ و ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﯾﺪ و ﺧﻮد ﺑﺮ آن ﮔﻮاه ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ از ﺧﻮدﺗﺎن را از ﺧﺎن و ﻣﺎﻧﺸﺎن آواره ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‬
‫و ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺷﻤﺎ درآﯾﻨﺪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آزادﯾﺸﺎن ﻓﺪﯾﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﯿﺮون راﻧﺪﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﺑﻮد‪ .‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﮐﺘﺎب اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﯾﺪ و ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﭘﺎداش ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ در دﻧﯿﺎ ﺟﺰ‬
‫ﺧﻮاري ﻧﯿﺴﺖ و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ وﺟﻬﯽ ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ 239«.‬ﺑﺎز در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮرة ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺮّر ﮐﺮدﯾﻢ ﺣﺎل‬
‫آﻧﮑﻪ آن را ﮐﺮﯾﻪ )زﺷﺖ( داﻧﯿﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰي را ﮐﺮﯾﻪ داﻧﯿﺪ و ﺧﯿﺮ ﺷﻤﺎ در آن ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰي‬
‫را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺮّي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ‪ .‬ﺗﻮ را از ﺟﻨﮓ‬

‫‪ - 237‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،90‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺈﹺﺣ‪‬ﺴﺎﻥ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻳﺘﺎﺀِ ﺫ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻬﻰ ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﻔﹶﺤ‪‬ﺸﺎﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹶﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻐ‪‬ﻲﹺ‪.‬‬
‫‪ - 238‬ﺳﻮرة ﺷﻮري‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،42‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻈﹾﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻐ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪‬‬
‫ﺃﹶﻟ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﺎت ‪ .84 – 85‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﹾ ﺃﹶﺧ‪‬ﺬﹾﻧﺎ ﻣ‪‬ﻴﺜﺎﻗﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﻔ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﺩ‪‬ﻣﺎﺀَﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻛﹸﻢ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪‬‬ ‫‪239‬‬

‫ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺭ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫﺆ‪‬ﻻﺀِ ﺗ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓﹶﺮﹺﻳﻘﺎﹰ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻈﺎﻫ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢﹺ ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍﻥ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹸﺳﺎﺭﻯ ﺗ‪‬ﻔﺎﺩ‪‬ﻭﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﺧ‪‬ﺮﺍﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶ ﻓﹶﺘ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹺ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹾﻔﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺑﹺﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﻓﹶﻤﺎ ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹸ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺧ‪‬ﺰ‪ ‬ﻱ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻴﺎﺓ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﻴﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪‬ﻭﻥﹶ ﺇﹺﱃ ﺃﹶﺷ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺬﺍﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻐﺎﻓ‪‬ﻞﹴ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪124‬‬
‫ﮐﺮدن در ﻣﺎه ﺣﺮام ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ ﺟﻨﮓ ﮐﺮدن در آن ﻣﺎه ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ‬
‫ﻣﺮدم از راه ﺣﻖ و ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪن ﺑﻪ او و ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام و ﺑﯿﺮون راﻧﺪن ﻣﺮدﻣﺶ از آﻧﺠﺎ در ﻧﺰد‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ و ﺷﺮك از ﻗﺘﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫‪240‬‬
‫ﺷﻤﺎ را از دﯾﻨﺘﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﮐﺮاﻫﺖ ﺟﻨﮓ ﻟﺰوم آن در ﻣﻮارد ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻓﺴﺎد ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة‬
‫‪241‬‬
‫ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ را ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ دﻓﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺗﺒﺎه ﻣﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫در آﯾﮥ دﯾﮕﺮي در ﺳﻮرة ﺣﺞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ از دﯾﺎرﺷﺎن راﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﺟﺰ آن ﻧﺒﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﷲ رب ﻣﺎﺳﺖ و اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻌﻀﯽ را ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ ﺑﻌﻀﯽ دﻓﻊ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﺮﻫﺎ و ﮐﻠﯿﺴﯿﺎﻫﺎ و‬
‫‪242‬‬
‫ﮐﻨﺸﺘﻬﺎ و ﻣﺴﺠﺪﻫﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا زﯾﺎد در آن ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد وﯾﺮان ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ«‪.‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﮐﻠّﯽ ﺟﻨﮓﻫﺎ در اﺳﻼم ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﺠﺎوز و‬
‫ﯾﺎري ﻣﻈﻠﻮم و اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﮑﻢ ﺟﻬﺎد در اﺳﻼم و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﺺ ﻧﺒﯽ ص و ﻗﺎﺋﻢ آل ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ص اﺳﺖ و در اﺧﺘﯿﺎر دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻗﺴﺎم دوم و ﺳﻮم ﯾﻌﻨﯽ‬
‫دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﺠﺎوز و ﯾﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺮ ﻫﻤﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺣﺎﻻت دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺑﺎ ﻫﺮ دﯾﻦ و ﻣﺴﻠﮑﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﺘّﯽ ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﻨﻮع‬
‫اﺳﺖ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﺠﺎوز‪.‬‬

‫‪ -62‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ و ﺟﻮاز دﻓﺎع‬

‫دﺳﺘﻮر ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺮ اﺻﻼح و ﺻﻠﺢ ﺑﯿﻦ ﻣﻠﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﻨﮓﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺻﺪر اﺳﻼم‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،216-217‬ﻛﹸﺘ‪‬ﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﺘﺎﻝﹸ ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻛﹸﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﺴﻰ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻜﹾﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻮﺍ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬‬ ‫‪240‬‬

‫ﻋ‪‬ﺴﻰ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺍ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺌﹶﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡﹺ ﻗ‪‬ﺘﺎﻝﹴ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻗﹸﻞﹾ ﻗ‪‬ﺘﺎﻝﹲ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻛﹶﺒﹺﲑ‪‬‬
‫ﻭ‪ ‬ﺻ‪‬ﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﹸﻔﹾﺮ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺧ‪‬ﺮﺍﺝ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹸ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺘ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺰﺍﻟﹸﻮﻥﹶ‬
‫ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪‬ﻭﻛﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﻨﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻄﺎﻋ‪‬ﻮﺍ‪.‬‬
‫‪ - 241‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،251‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻻ ﺩ‪‬ﻓﹾﻊ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﻟﹶﻔﹶﺴ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺫﹸﻭ ﻓﹶﻀ‪‬ﻞﹴ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻌﺎﻟﹶﻤ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،40‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺃﹸﺧ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻻ ﺩ‪‬ﻓﹾﻊ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬ ‫‪242‬‬

‫ﺑﹺﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﻟﹶﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻮﺍﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑﹺﻴ‪‬ﻊ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﹶﻮﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴﺎﺟﹺﺪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺬﹾﻛﹶﺮ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺍﺳ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻛﹶﺜ‪‬ﲑﺍﹰ‪.‬‬
‫‪125‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص و ﯾﺎران آن ﺣﻀﺮت در ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪ‪‬د درﺻﺪد‬
‫اﺣﻘﺎق ﺣﻖّ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﻏﺰوات ﯾﺎ ﺳﺮﯾﻪﻫﺎ در زﻣﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﺑﺪون اﯾﻦ وﺟﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪن ﺣﻘﻮق ﻧﺎﺷﯽ از ﻇﻠﻢ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﺳﻼم ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰي ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ﭘﯿﮑﺎر‬
‫‪243‬‬
‫داده ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﯿﺮوزي آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ﺗﻌﺪ‪‬ي‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺗﻌﺪ‪‬ي ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ 244 «.‬اﯾﻦ آﯾﻪ دﺳﺘﻮر دﻓﺎع اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ اﺟﺎزة ﺗﻌﺪ‪‬ي را ﻧﯿﺰ ﺳﻠﺐ ﻓﺮﻣﻮده ﭼﻪ »ﺗﻌﺪ‪‬ي از اﺑﺘﺪا« ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺗﺠﺎوز و ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ و ﭼﻪ »ﺗﻌﺪ‪‬ي در ﻣﯿﺎﻧﻪ« ﺟﻨﮓ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ‬
‫آﺳﯿﺐ زده ﺷﻮد ﯾﺎ اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﯾﺸﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ اﺳﯿﺮان آﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯿﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﺠﺎوز ﺷﻮد‪ .‬ﺣﮑﻢ دﻓﺎع در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪ 245«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻧﯿﺰ ﺟﻮاز ﺑﻪ دﻓﺎع و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎه ﺣﺮام در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎه ﺣﺮام ﻗﺮار دارد و در ﺑﺮاﺑﺮ )ﻫﺘﮏ( ﺣﺮﻣﺖﻫﺎ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ‬
‫ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺠﺎوز ﮐﺮد ﺑﺮ او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺠﺎوز ﮐﺮده ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﮐﻨﯿﺪ و از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ‪ 246«.‬از اﯾﻦ آﯾﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺎل‬
‫ﮐﺴﯽ را ﻏﻀﺐ ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻟﺶ را ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮد ﯾﺎ ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺎص ﻧﺎم دارد و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ ﻗﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻼﻓﯽ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺟﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ دﻻﻟﺖ دارد و‬
‫‪247‬‬
‫ﺑﺮ دﻓﺎع در ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺪاق ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻣﺸﻤﻮل ﺗﻘﺎص ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ ع ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻌﻘ‪‬ﻞ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رﯾﺎﺣﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ در ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﮥ ﺳﭙﺎه‬

‫‪ 243‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،39‬ﺃﹸﺫ‪‬ﻥﹶ ﻟ‪ ‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻇﹸﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻧ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻘﹶﺪ‪‬ﻳﺮ‪.‬‬
‫‪ - 244‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،190‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫‪ - 245‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،36‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﻛﹶﺎﻓﱠﺔﹰ ﻛﹶﻤﺎ ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻛﹶﺎﻓﱠﺔﹰ‪.‬‬
‫‪ - 246‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،194‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻣﺎﺕ‪ ‬ﻗ‪‬ﺼﺎﺹ‪ ‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦﹺ ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪﻯ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑﹺﻤ‪‬ﺜﹾﻞﹺ ﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪﻯ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻋ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 247‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﮔﺮﺟﯽ )‪ (1380‬آﯾﺎت اﻻﺣﮑﺎم )ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺟﺰاﯾﯽ( ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺰان ﺻﺺ ‪.70 – 73‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪126‬‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺎم ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬از ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﺘﺮس ﮐﻪ از دﯾﺪار او ﻧﺎﭼﺎري‪ ،‬و ﺟﺰ آﺳﺘﺎﻧﺶ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺪاري‪ .‬ﺟﻨﮓ ﻣﮑﻦ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ...‬ﮐﯿﻨﮥ آﻧﺎن ﺷﻤﺎ را واﻧﺪارد ﮐﻪ ﺟﻨﮓ را آﻏﺎز‬
‫‪248‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ ﺑﻪ راه راﺳﺘﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و درِ ﻋﺬر را ﺑﻪ روﯾﺸﺎن ﻓﺮاز ﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ از ﺗﻬﻮ‪‬ر در ﺷﺮوع ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ و از اﯾﻦ ﺑﺎب رﻋﺎﯾﺖ آن در ﻋﺮﺻﮥ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺻﻮل ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺮف ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل‬
‫ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد اﺛﺮات ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ در ﺗﺸﻨﺞزداﺋﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -63‬اﺻﻞ ﺷﺪ‪‬ت ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوز ﻣﺤﺎرب‬

‫آﯾﺎت زﯾﺎدي درﺑﺎرة وﻇﺎﯾﻒ ﻧﺒﯽ ص و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ در ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﻪ زﯾﺮ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺬار و ﺗﺤﺬﯾﺮ ﻣﺤﺎرﺑﯿﻦ در ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﯿﻔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰه ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و در زﻣﯿﻦ ﺳﻌﯽ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ دﺳﺖﻫﺎ و ﭘﺎﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﻄﻊ ﺷﻮد ﯾﺎ از‬
‫آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ ﻋﺬاب آﻧﺎن در دﻧﯿﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي اﯾﺸﺎن در آﺧﺮت ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ 249«.‬ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اﯾﻦ ﺷﺪ‪‬ت ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻔﺮّ ﺑﺴﯿﺎر راﺣﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮔﺮوه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در آﯾﮥ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯿﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ 250«.‬ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ دو آﯾﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺣﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻨﯿﺪ ﯾﺎ اﮔﺮ ﮐﺮدﯾﺪ ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ ﺷﻤﺎ دﺧﻮل در اﺳﻼم‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ از آﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﻣﯽﺷﮑﻨﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﭘﺮوا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را در ﺟﻨﮓ ﺑﯿﺎﺑﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪهﺷﺎن ﺳﺎز ﺗﺎ ﭘﯿﺮواﻧﺸﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫‪248‬‬
‫‪ -‬ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪ ،12‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻬﯿﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،1378 ،‬ص ‪.279‬‬
‫ﺷﺮح ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﮥ‪.12 ،92 ،15 ،‬‬
‫‪ - 249‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ :‬آﯾﻪ ‪ ،33‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤﺎﺭﹺﺑ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻌ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﺴﺎﺩﺍﹰ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻘﹶﺘ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱠﺒ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻭ‪‬‬
‫ﺗ‪‬ﻘﹶﻄﱠﻊ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺟ‪ ‬ﻠﹸﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻼﻑ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹶﻮ‪‬ﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﺰ‪‬ﻱ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ - 250‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،34‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺗﺎﺑ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹺ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻘﹾﺪ‪‬ﺭ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪127‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺮت ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ در ﭘﯿﻤﺎن ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن اﻋﻼم ﮐﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد زﯾﺮا ﺧﺪا ﺧﺎﺋﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﭙﻨﺪارﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا را ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻤﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﯿﺮو و اﺳﺒﺎن ﺟﻨﮕﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد و ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﯿﺪ و ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﯿﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﺸﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮاي و ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﮐّﻞ‬
‫ﮐﻦ ﮐﻪ اوﺳﺖ ﺷﻨﻮا و داﻧﺎ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﻮ را ﺑﻔﺮﯾﺒﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﻪ ﯾﺎري ﺧﻮﯾﺶ و ﯾﺎري ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮ‬
‫ﻫﻤﮥ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در روي زﻣﯿﻦ اﺳﺖ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﺮدي دﻟﻬﺎي اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﺳﺎﺧﺘﯽ وﻟﯽ ﺧﺪا دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ او ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬اي‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺪا و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﻮ را ﺑﺴﻨﺪ‪ .‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰان ﮐﻪ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺴﺖ ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺟﻨﮓ ﭘﺎﯾﺪاري ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮ دوﯾﺴﺖ ﺗﻦ ﻏﻠﺒﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و اﮔﺮ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ ﻫﺰار ﺗﻦ از ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﺮوز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﯽ ﻋﺎري از‬
‫ﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺧﺪا ﺑﺎر از دوﺷﺘﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎﺋﯽﺗﺎن آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و در ﺟﻨﮓ ﭘﺎي ﻓﺸﺮﻧﺪ ﺑﺮ دوﯾﺴﺖ ﺗﻦ ﭘﯿﺮوز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﺎري ﺧﺪا‬
‫ﺑﺮ دوﻫﺰار ﺗﻦ ﭘﯿﺮوز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺸﺘﺎر ﮐﻨﺪ اﺳﯿﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﺘﺎع اﯾﻦ دﻧﯿﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ و ﺧﺪا آﺧﺮت را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺧﺪا ﻋﺰﯾﺰ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪) .‬اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺟﻨﮓ و ﻗﺘﺎل ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻠﮑﻪ دﺷﻤﻨﺎن را اﺳﯿﺮ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﺧﺬ ﻓﺪﯾﻪ آزاد ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮده ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺷﺪ‪‬ت ﻋﻤﻞ ﺟﻨﮕﯿﺪ و ﮐﺸﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺳﺮاﺋﯽ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﺎ ﻓﺪﯾﻪ آزاد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ در ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﺟﻨﮓ اُﺣﺪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ را ﮐﺸﺘﻨﺪ(‪ .‬اﮔﺮ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺣﮑﻤﯽ ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﯾﺪ ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬از آﻧﭽﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺣﻼل اﺳﺖ و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﺨﻮرﯾﺪ و از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﻫﺮآﯾﻨﻪ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ‬
‫اﺳﯿﺮاﻧﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا در دﻟﻬﺎﯾﺘﺎن ﻧﺸﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ارزاﻧﯿﺘﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻣﯽآﻣﺮزدﺗﺎن و ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻗﺼﺪ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪128‬‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻪ اول ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﯿﺎﻧﺖ ورزﯾﺪهاﻧﺪ و ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫‪251‬‬
‫ﻧﺼﺮت داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا داﻧﺎ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫در آﯾﺎت دﯾﮕﺮي در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در راه ﺧﺪا‬
‫ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ وﺗﻌﺪ‪‬ي ﻣﮑﻨﯿﺪ زﯾﺮا ﺧﺪا ﺗﻌﺪ‪‬يﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد و ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﺑﮑﺸﯿﺪ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺮون ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺘﻨﻪ از ﻗﺘﻞ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ و در‬
‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺠﻨﮕﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ ﺑﮑﺸﯿﺪﺷﺎن ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﭘﺎداش ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺎز اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻓﺘﻨﻪاي ﻧﺒﺎﺷﺪ و دﯾﻦ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ اﮔﺮ از آﯾﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺠﺎوز ﺟﺰ ﺑﺮ‬
‫‪252‬‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران روا ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﺘﺠﺎوز ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺄدﯾﺐ اوﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﺒ‪‬ﻪ ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز‬

‫‪ - 251‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،56 – 71‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻋﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻘﹸﻀ‪‬ﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻓﹶﺈﹺﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺜﹾﻘﹶﻔﹶﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﺏﹺ ﻓﹶﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪ ‬ﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹾﻔﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪ ‬ﱠﺬﻛﱠﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺨﺎﻓﹶﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺧ‪‬ﻴﺎﻧ‪‬ﺔﹰ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﺒﹺﺬﹾ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺ ﲔ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻛﹶﻔﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺇﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺠﹺﺰ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻄﹶﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸﻮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭﹺﺑﺎﻁ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﻞﹺ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺒ‪‬ﻮﻥﹶ‬
‫ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺁﺧ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻭﻧﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﻨ‪‬ﻔ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬‬
‫ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪ ‬ﹾﻈ ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺟ‪‬ﻨ‪‬ﺤ‪‬ﻮﺍ ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ﻠﹾﻢﹺ ﻓﹶﺎﺟ‪‬ﻨ‪‬ﺢ‪ ‬ﻟﹶﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱠﻞﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﺍ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮﻙ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ‬
‫ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺃﹶﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﺑﹺﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻟﱠﻒ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸﻠﹸﻮﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹶﻘﹾﺖ‪ ‬ﻣﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ ﻣﺎ ﺃﹶﻟﱠﻔﹾﺖ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸ ﻠﹸﻮﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪‬‬
‫ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻟﱠﻒ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺰﹺﻳﺰ‪ ‬ﺣ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦﹺ ﺍﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪ .‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﺽﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﺘﺎﻝﹺ ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺻﺎﺑﹺﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻠ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﺎﺋﹶﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎﺋﹶﺔﹲ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻠ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻟﹾﻔﺎﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻛﹶﻔﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻻ‬
‫ﻳ‪‬ﻔﹾﻘﹶﻬ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﺍﻟﹾﺂﻥﹶ ﺧ‪‬ﻔﱠﻒ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻓ‪‬ﻴﻜﹸﻢ‪ ‬ﺿ‪‬ﻌ‪‬ﻔﺎﹰ ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎﺋﹶﺔﹲ ﺻﺎﺑﹺﺮ‪‬ﺓﹲ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻠ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﺎﺋﹶﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻟﹾﻒ‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﻐ‪ ‬ﻠ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻟﹾﻔﹶﻴ‪‬ﻦﹺ ﺑﹺﺈﹺﺫﹾﻥ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺑﹺﺮﹺﻳﻦ‪ .‬ﻣﺎ ﻛﺎﻥﹶ ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺮﻯ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺜﹾﺨ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺗ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻋ‪‬ﺮ‪‬ﺽ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺰﹺﻳﺰ‪ ‬ﺣ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻻ ﻛ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻖ‪ ‬ﻟﹶﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻤﺎ ﺃﹶﺧ‪‬ﺬﹾﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻓﹶﻜﹸﻠﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻏﹶﻨﹺﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻼﻻﹰ‬
‫ﻃﹶﻴ‪‬ﺒﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﻗﹸﻞﹾ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺳ‪‬ﺮﻯ ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻗﹸ ﻠﹸﻮﺑﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺃﹸﺧ‪‬ﺬﹶ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﺍ ﺧ‪‬ﻴﺎﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺧﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹸ ﻓﹶﺄﹶﻣ‪‬ﻜﹶﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪‬‬
‫ﺣ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ - 252‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه آﯾﺎت ‪ ،190 – 193‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪ .‬ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻗﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹸ ﺛﹶﻘ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹸ ﺃﹶﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹸ ﺃﹶﺷ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺘ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡﹺ‬
‫ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻗﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻗﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻛﹶﺬﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ .‬ﻓﹶﺈﹺﻥ‪ ‬ﺍﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻮ‪‬ﺍ ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻻ‬
‫ﺗ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹲ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥ‪ ‬ﺍﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻮ‪‬ﺍ ﻓﹶﻼ ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍﻥﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪129‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺼﺎص ﻣﻮﺟﺐ ﺣﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﺸﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوز ﻣﺤﺎرب ﺑﺮﺧﻮردي ﺷﺪﯾﺪ و از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮاﺋﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -64‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﯾﺎري در ﻧﯿﮑﯽ و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎري در ﺗﺠﺎوز‬

‫ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ اﺻﻞ آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪاي اﺳﺖ در ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬در ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري و‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎري ﻫﻤﮑﺎري ﮐﻨﯿﺪ و در اﺛﻢ و ﻋﺪوان ﯾﺎري ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ از ﺧﺪا ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺳﺨﺖ ﻋﻘﻮﺑﺖ دﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪ 253«.‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :254‬اﺛﻢ ﺑﺪي ﮐﺮدن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ‬
‫ﺗﻌﺪ‪‬ي ﻧﺸﻮد و ﻋﺪوان ﺑﺪي ﮐﺮدن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺷﻮد‪ «.‬ﻟﺬا اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺮ‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﺑﺪي ﺑﻪ ﺧﻮد ﯾﺎ دﯾﮕﺮي رﺳﺪ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻇﺎﻟﻤﺎن را ﻫﯿﭻ ﯾﺎوري ﻧﯿﺴﺖ‪» 255«.‬و ﺑﺮ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﻧﻪ وﻟﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻧﺼﯿﺮ«‪ 256‬در‬
‫ﻣﻌﻨﯽ وﻟﯽ و ﻧﺼﯿﺮ در ذﯾﻞ آﯾﮥ »آﯾﺎ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﺮاي ﺧﺪاﺳﺖ و ﺷﻤﺎ‬
‫را ﻏﯿﺮ ﺧﺪا وﻟﯽ و ﻧﺼﯿﺮي ﻧﯿﺴﺖ«‪ 257‬اﯾﻦ آﯾﺎت ﭼﻮن اذﻋﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎوري ﺑﺮاي ﻇﺎﻟﻢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ ﺧﻼف اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ رﻓﺘﺎر ﺷﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ ﺣﮑﻢ ﮐﻠّﯽ ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﯾﺎر ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ در ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و اﺗّﺤﺎدﻫﺎي ﻧﺎﻣﯿﻤﻮن ﺑﺮﺧﯽ ﻗﺪرتﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ در ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻧﻤﻮد ﺑﺎرزي دارد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري‬
‫در ﯾﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ دو ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻃﺮﻓﻬﺎي درﮔﯿﺮ در ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،2‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌﺎﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺘ‪‬ﻘﹾﻮﻯ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌﺎﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍﻥ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﺪ‪‬ﻳﺪ‪‬‬ ‫‪253‬‬

‫ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻘﺎﺏﹺ‪.‬‬
‫‪ - 254‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﺻﺺ ‪.280-281‬‬
‫‪ - 255‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪ 13‬و ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ 72‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻟ‪‬ﻠﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺼﺎﺭﹴ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺣﺞ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ 71‬و ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ‬
‫آﯾﻪ ‪ 37‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻟ‪‬ﻠﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﺼ‪‬ﲑﹴ‪.‬‬
‫‪ - 256‬ﺳﻮرة ﺷﻮري‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،8‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣﺎ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻧ‪‬ﺼ‪‬ﲑﹴ‪.‬‬
‫‪ - 257‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،107‬ﺃﹶ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﻭﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻭﻥ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻧ‪‬ﺼ‪‬ﲑﹴ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪130‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﯾﺎ آﺗﯽ ﺧﻮد ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪي از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﮐﺸﻮر ﻣﻈﻠﻮم اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﯾﺎوراﻧﮥ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ در ﺗﻤﺎم ﺟﻨﮓﻫﺎي واﻗﻊ ﺷﺪه در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻤﻮاره ﻋﺪ‪‬هاي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺑﺮوز آﺗﺶ ﺑﯿﻦ ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻮد ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳﻼم ﺳﻮدي ﮐﻪ از اﯾﻦ‬
‫ﯾﺎوري ﻧﺼﯿﺐ ﮔﺮدد ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺘﻔﺎع از اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد ﺑﻠﮑﻪ از ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺳﺨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﯾﺎري ﺑﻪ ﻣﺘﺠﺎوز ﻧﯿﺰ در ﻫﺮاس اﺳﺖ و دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ‬
‫از اﯾﻦ ﺣﺮامﺧﻮارﮔﯽ ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -65‬اﺻﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮدن اﺳﺘﺮاﺗﮋي و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﺟﺎزه‬

‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻗﺮون اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﯿﯿ‪‬ﺖﻫﺎي ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در‬
‫زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد وﻟﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﻻﺧﺺ ﻏﺮب در ﻗﺮن اﺧﯿﺮ و ﻓﺴﺎد‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺪرت ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت ﺻﻨﻌﺘﯽ از اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮازﯾﻦ و ﺿﺎﺑﻄﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﮐﺎﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ در ازﻣﻨﮥ ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﺑﻮد ﮐﻪ راﻫﺰﻧﺎن و دزدان ﺣﺮﻓﻪاي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﺻﻮل اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻪ و رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب ﺑﺎﺗّﻔﺎق ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ‬
‫رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ذﯾﻘﻌﺪه و ذﯾﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮم و رﺟﺐ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻟﺬا در اﯾﻦ ‪ 4‬ﻣﺎه رﻓﺖ و آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﻗﺒﺎﺋﻞ آزاداﻧﻪ و در‬
‫اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺖ وﻟﯽ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﭼﻬﺎرﻣﺎه ﺑﺎ ﺗﺠﺎوز و ﺷﺒﯿﺨﻮن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﺎرواﻧﻬﺎ و‬
‫ﻣﻨﺎزل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﺑﺮده ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺣﺘﺮام‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﻋﺪم ﺗﺠﺎوز ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻗﺮون ﻧﻮزده و ﺑﯿﺴﺖ و ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﺣﺪ‬
‫اﺣﺘﺮام راﻫﺰﻧﺎن اﻋﺮاب ﺟﺎﻫﻠﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﺳﻼم ﺟﻨﮓ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻌﺚ از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ‬
‫و ﻟﺸﮕﺮﮐﺸﯽ ﺑﺮاي ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿ‪‬ﺖ و ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠّﻢ دﯾﮕﺮان –ﮐﻪ ﺗﺼﺮّف ﻋﺪواﻧﯽ و ﻏﺼﺐ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ -‬در اﺳﻼم ﺟﺎﺋﯽ از اﻋﺮاب ﻧﺪارد‪ .‬در اﺳﻼم ﺟﻨﮓ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﻓﺎع و ﯾﺎ‬
‫ﺟﻬﺎد و ﯾﺎ ﯾﺎري ﺑﻪ ﺳﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن و ﯾﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬دﻓﺎع‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﺟﻨﮓ‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻌﺎﺻﺮ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎد ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻣﺮ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ‪ ‬ﻫﺮ زﻣﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﺮ او ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﻠﺰم‬
‫‪131‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ در ﺟﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎد ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در دﻓﺎع ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ در ﺣﻤﻠﻪ‪ .‬اﺧﺘﯿﺎر ﺟﻬﺎد ﺑﺎ‬
‫اوﻟﯽاﻻﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اذن او ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻨﻌﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮم ع ﺑﺮﺳﺪ و اوﻟﯽاﻻﻣﺮ‪ ،‬ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ زﻣﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﯿﭻ ﻓﺮد دﯾﮕﺮي ﺑﺪون اﯾﻦ اذن و اﺟﺎزه ﺣﻖّ ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﺟﻬﺎد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا در دﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة ﺧﺪا اﺳﺖ ﻧﻪ دﯾﮕﺮي‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ رؤﺳﺎي‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﺮاد ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮد ﯾﺎ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺣﺮﯾﻒ را ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ در اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺆول ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ اﺟﺎزهاي و ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﺠﻮزي از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﺧﻠﻖ را وادار ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮا ﺑﮑﺸﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ دﻫﯿﺪ ﯾﺎ از روي ﺧﯿﺎل ﺧﻮد اﻗﺪام ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﺮدﯾﺪ؟ ﺑﺰرگ‬
‫وﻗﺖ در ﻫﺮ زﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ و ﺑﻪ اذن ﺧﺪا اﮔﺮ ﺻﻼح دﯾﺪ دﺳﺘﻮراﺗﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب‬
‫ﺻﺎدر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ وﮔﺮﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻬﻞ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﺻﺪور دﺳﺘﻮر ﺟﻬﺎد ﺑﺮاي ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺣﺮام و‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﮥ ﻓﻀﻮﻟﯽ در ﮐﺎر ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻢ ﺟﻬﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ اﺣﮑﺎم و ﺣﺪود اﻟﻬﯽ در اﺧﺘﯿﺎر اوﻟﻮاﻻﻣﺮ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪا و رﺳﻮل او ص و اﺋﻤ‪‬ﮥ ﻫﺪي ع اذن ﻣﻌﻨﻌﻦ دارد و ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺣﮑﻤﯽ ﺑﺠﺰ اﻣﺮ‬
‫او دﻫﺪ ﮐﺎﻓﺮ و ﻇﺎﻟﻢ و ﻓﺎﺳﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﮐﺮده‬
‫‪259‬‬ ‫‪258‬‬
‫و در دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻓﺎﺳﻖ‬ ‫و در دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻇﺎﻟﻢ اﺳﺖ‬ ‫ﺣﮑﻢ ﻧﮑﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺳﺖ‪ 260‬و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ آن ﺳﻪ ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺗﮑﺮار‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﮐﻪ در ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﯿﻒ )اﺳﺘﺪﻻﻻت( زﺑﺎﻧﯿﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫دروغ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻼل و آن ﺣﺮام اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا دروغ و اﻓﺘﺮا ﺑﺒﻨﺪﯾﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫‪261‬‬
‫و اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ و اﻓﺘﺮا ﺑﻨﺪد رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫»ﮐﯿﺴﺖ ﻇﺎﻟﻢﺗﺮ از آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ ﺑﻨﺪد ﯾﺎ آﯾﺎﺗﺶ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﺪ«‪ 262‬ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮ‬

‫‪ - 258‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،44‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 259‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،45‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 260‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،47‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﺎﺳ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 261‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .116‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﻟ‪‬ﻤﺎ ﺗ‪‬ﺼ‪‬ﻒ‪ ‬ﺃﹶﻟﹾﺴِﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﹶﺬ‪‬ﺏ‪ ‬ﻫﺬﺍ ﺣ‪‬ﻼﻝﹲ ﻭ‪ ‬ﻫﺬﺍ ﺣ‪‬ﺮﺍﻡ‪ ‬ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﹶﺬ‪‬ﺏ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ‬
‫ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﹶﺬ‪‬ﺏ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻔﹾﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 262‬ﺳﻮرة اﻋﺮاف آﯾﻪ ‪ ،37‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻇﹾﻠﹶﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﻦﹺ ﺍﻓﹾﺘ‪‬ﺮﻯ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻛﹶﺬ‪‬ﺑﺎﹰ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻛﹶﺬﱠﺏ‪ ‬ﺑﹺﺂﻳﺎﺗ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪132‬‬
‫ﺧﻼف ﻋﻘﯿﺪة ﺷﯿﻌﻪ ﮐﻪ ﻓﻮﻗﺎً ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺑﺮادران اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازة ﮐﺎﻓﯽ زﯾﺎد ﺷﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ 263.‬اﯾﻦ‬
‫ﻋﻘﯿﺪة ﻏﻠﻂ در زﻣﺎنﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺣﺘّﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺠﺎوزات در اﺳﻼم ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮم ﯾﺎ ﻣﻠﻞ ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه ﻧﯿﺰ از وﻇﺎﯾﻒ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪» :‬ﭼﺮا در راه ﺧﺪا و ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن از ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫‪264‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﺷﻬﺮي ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﺶ ﻇﺎﻟﻤﻨﺪ رﻫﺎﺋﯽ ده ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ ﻧﯿﺰ در ﺣﯿﻄﮥ رﻓﻊ ﻇﻠﻢ از ﻣﻈﻠﻮم ﯾﺎ ﺟﻬﺎد ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ در اﺳﻼم ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ در دﯾﻦ از ﺷﻤﺎ ﯾﺎري‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎري ﮐﻨﯿﺪ«‪ 265 .‬وﻟﯽ ﻣﺸﺮوﻋﯿ‪‬ﺖ آن در ﻣﺮاﺗﺐ اﯾﻤﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﻣﻨﻮط ﺑﻪ‬
‫اوﻟﻮاﻻﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دﯾﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺄﻣﻮر و ﻣﺄذون اﻟﻬﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻮد و ﻧﻪ ﻏﯿﺮ‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ »آﻧﮑﻪ ﺧﺪا ﻫﺪاﯾﺘﺶ ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪ و آﻧﮑﻪ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ وﻟﯽ‪ ‬ﻣﺮﺷﺪ‬
‫را ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ 266«.‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ اﻓﺮاد وﻇﯿﻔﮥ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻞ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﺳﺘﻨﺼﺎر دﯾﻨﯽ‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺠﺎﻫﺪهاي ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻞ ﯾﺎ راﻫﻨﻤﺎي اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ در راه ﻣﺎ‬
‫‪267‬‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎً و ﺣﺘﻤﺎً آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺴﯿﺎري ﻧﯿﺰ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺟﻨﮓ در اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﺎن‬
‫ﺣﺠﯿ‪‬ﺖ ﻧﺪارد و اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻮﺛّﻖ از روﯾﮥ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺴﯿﺎري در‬
‫ﻣﻮرد وﺣﺪت ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪاري و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬وﺟﻮب ﮐﻔﺎﺋﯽ ﺷﺮﮐﺖ در ﺟﻨﮓ‪،‬‬

‫‪ - 263‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﯿﺪ ﺧﺪوري )‪ (1335‬ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﻼم‪ ،‬ﭼﺎپ اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﺻﺺ ‪– 104‬‬
‫‪ 102‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺤﻤ‪‬ﺪرﺿﺎ ﺿﯿﺎﺋﯽ ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ )‪ (1375‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﭼﺎپ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﮔﻨﺞ داﻧﺶ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،75‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻀ‪‬ﻌ‪‬ﻔ‪ ‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﺎﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮﹺﻟﹾﺪﺍﻥ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪‬‬ ‫‪264‬‬

‫ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎ ﺃﹶﺧ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫﺬ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻢﹺ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠﹸﻬﺎ‪.‬‬

‫ﺼﺮ‪‬ﻭﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪.‬‬
‫‪ - 265‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل آﯾﮥ ‪ :72‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪ ‬‬
‫‪ - 266‬ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،17‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻱ ﭐﷲُ ﻓﹶﻬ‪‬ﻮ‪ ‬ﭐﻟﹾﻤ‪‬ﻬ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻠﹶﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﻴ‪‬ﺎﹰ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺷ‪‬ﺪﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ - 267‬ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت‪ ،‬آﯾﻪ آﺧﺮ‪ ،‬ﻭ‪ ‬ﺍﹶﻟﱠﺬﻳﻦ‪ ‬ﺟﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻓﻴﻨٰﺎ ﻟﹶﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻠﹶﻨٰﺎ‪.‬‬
‫‪133‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫آﻣﺎدﮔﯽ رزﻣﯽ و ﺑﺴﯿﺞ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻦ و ﺣ‪‬ﺴﻦ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻨﮓ و‬
‫ﺣﯿﻠﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ و ﮐﺸﺘﺎر ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن و ﻧﻈﺎﻣﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ در ﺟﻨﮓ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻓﺮارﯾﺎن‪ ،‬اﺳﻼم آورﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺮوﺣﺎن و اﺳﯿﺮان ﺟﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ اﻣﻮال دﺷﻤﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ و ﺳﻼﺣﻬﺎي‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻣﯿﮑﺮوﺑﯽ و ﺗﺸﻌﺸﻌﯽ و اﺗﻤﯽ‪ ،‬اﻣﺎن در ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺟﻨﮕﯽ اﻋﻢ‪ ‬از ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﻨﻘﻮل‪ ،‬ﺗﺮك ﻣﺨﺎﺻﻤﻪ‪ ،‬اﻧﻌﻘﺎد ﭘﯿﻤﺎنﻫﺎي ﻣﮑﻤﻞ و ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ از ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در‬
‫ﺟﻨﮓﻫﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ اﺳﻼم و در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻄﺮح و ﻣﻮرد‬
‫‪268‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و روﯾﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ و اﺟﺮاﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨّﺺ و اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺑﺎرة اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺻﻮل اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﺎﻧﮥ اﺳﻼم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻻزم اﻟﺮﻋﺎﯾﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ آﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ و ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯿﺎن از‬
‫ﻣﻮارد ﻻزم اﻟﺮﻋﺎﯾﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻤﯽ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻮارد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ واﻗﻊ در ﺻﺤﻨﮥ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و اﺗّﺨﺎذ ﺗﺼﻤﯿﻢ در آنﻫﺎ از ﻣﻮارد ﻣﻨﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اوﻟﯽاﻻﻣﺮ ﺣﻖ دارد ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد و اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎد اﻓﺮاد ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞّ و ﻓﺼﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -66‬اﺻﻞ اﺟﺒﺎر در ﭘﺬﯾﺮش ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ‬

‫دﺳﺘﻮر اﺳﻼم در ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺧﻮرد و ﭘﯿﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺟﻮاز‬
‫ﺟﻨﮓ ﺗﺎ ﺣﺼﻮل ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﯿ‪‬ﺖ در ﺧﻮاﺑﺎﻧﯿﺪن ﻓﺘﻨﻪ و ﺗﺠﺎوز اﺳﺖ و ﺑﯿﺶ از آن ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﮐﻪ‪» :‬در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﮐﺎرزار ﺑﭙﺮدازﯾﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرزار ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ وﻟﯽ )ﺑﯿﺶ از ﻟﺰوم( ﺗﻌﺪ‪‬ي ﻧﻨﻤﺎﺋﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺪ‪‬يﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ 269«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﯿ‪‬ﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﻠﻖ ﮐﺮدم را‬

‫‪ - 268‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ رﺿﺎ ﺿﯿﺎﺋﯽ ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.116 – 172‬‬
‫‪ - 269‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :190‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪134‬‬
‫دوﺳﺖ دارم و ﺷﻤﺎ )ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ( ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻻزم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﺳﯿﺐ ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص اﺳﺖ ﮐﻪ »اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﮐﻦ‪ 270«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻏﻠﺒﻪ داﺷﺘﯽ در ﺻﻮرت درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﯾﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺗﻌﺪ‪‬ي و ﻇﻠﻢ ﻧﮑﻦ و ﺻﻠﺢ ﮐﻦ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺗﻮ از ﺟﻨﮓ ﻫﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪271‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ آﯾﻪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﺟﻤﻠﮕﯽ در ﺻﻠﺢ وارد ﺷﻮﯾﺪ‪«.‬‬
‫ﻗﺒﻮل ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ اﺳﺖ و ﻟﺬا ورود در ﺻﻠﺢ وﻇﯿﻔﮥ ﻫﻤﮥ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ )و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‬
‫اﮔﺮ در ﺟﻨﮓ ﺻﻠﺢ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ اﺗّﺨﺎذ ﻧﮑﻨﻨﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺻﻠﺢ ﻧﺸﺪﻧﺪ و اﮔﺮ دﺳﺖ درازي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﺮدﻧﺪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﺎرزار‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ 272«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺻﻠﺢ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﮐﺮد‬
‫ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺻﻠﺢ را ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻋﺘﺰال ﯾﺎ ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ در ﻣﺪاﺧﻠﮥ در‬
‫اﻣﻮر دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد‪ 273.‬در آﯾﮥ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺠﻨﮕﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ ﮐﺮدﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ راﻫﯽ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬آﻧﺎن ﻣﺠﺎز‬
‫ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﮐﺮدﻧﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎرزار ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اداﻣﻪ دﻫﯿﺪ‪ 274.‬ﭘﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﮐﻠّﯽ ﺑﺎﯾﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺻﻠﺢ ﺟﻮﯾﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫‪ - 270‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :61‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺟ‪‬ﻨ‪‬ﺤ‪‬ﻮﺍ ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ﻠﹾﻢﹺ ﻓﹶﺎﺟ‪‬ﻨ‪‬ﺢ‪ ‬ﻟﹶﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،208‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺍﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪ ‬ﻠﹾﻢﹺ ﻛﹶﺎﻓﱠﺔﹰ‪ .‬در ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده در ذﯾﻞ‬ ‫‪271‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ﻛﹶﺎﻓﱠﺔﹰ آﻣﺪه‪ :‬ﻛﹶﺎﻓﱠﺔﹰ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻤﯿﻌﺎً و آن ﺣﺎل اﺳﺖ از ﻓﺎﻋﻞ ﺍﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﯾﺎ ﺣﺎل از ﺳ‪‬ﻠﹾﻢﹺ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دﺧﻮل در ﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﻠﻢ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ از ﮐ ﻒ‪ ‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﻊ و ﺗﺎء آن ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺣﺎل از‬
‫ﺳﻠﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ در ﺳﻠﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﺧﻮل در ﺳﻠﻢ ﺷﻤﺎ را از ﺧﺮوج ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ از زﺷﺘﯽ‬
‫ﻧﻘﺺ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 272‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،91‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪ ‬ﹺﺰﻟﹸﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪ ‬ﻠﹾﻘﹸﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹸﻔﱡﻮﺍ ﺃﹶﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻗﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹸ ﹶﺛﻘ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪ - 273‬در ﺳﻮره ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،35‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎدا ﺳﺴﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﯿﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮﯾﺪ و ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﹶﻼ ﺗ‪‬ﻬﹺﻨ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﺴ‪‬ﻠﹾﻢﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻋ‪ ‬ﻠﹶﻮ‪‬ﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻜﹸﻢ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ از روي ﺳﺴﺘﯽ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 274‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،90‬ﻓﹶﺈﹺﻥ‪ ‬ﺍﻋ‪‬ﺘ‪ ‬ﺰﻟﹸﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﺍ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻓﹶﻤﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻼﹰ‪.‬‬
‫‪135‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺻﻠﺢ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ 275«.‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ ﺷﺒﻪ ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﻄﻮح رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺴ‪‬ﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ ع در ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اي ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﺻﻠﺤﯽ را ﮐﻪ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﻪ آن‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ رد ﻧﮑﻦ‪ ،‬آن ﺻﻠﺤﯽ ﮐﻪ رﺿﺎي ﺧﺪا در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ...‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺻﻠﺢ ﻧﻤﻮدي‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺐ و ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯽ‪ .‬ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ ﺗﻮ را ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫دام اﻧﺪازد‪ .‬ﯾﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺮﺑﻪ ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﮕﺮي ﺟﻨﮓ را‬
‫ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺷﮑﺴﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺻﻠﺢ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮي‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻮﺷﯿﺎر‬
‫و آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯽ ﺗﺎ ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺨﻮري‪ .‬دوراﻧﺪﯾﺸﯽ و دﻗّﺖ و آﯾﻨﺪهﻧﮕﺮي را در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﻨﮓ ﺳﺎده ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﮑﻦ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺒﻮل ﺻﻠﺢ را ﺑﻪ دﻗّﺖ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻦ و در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎب ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ را ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬار‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ دﺷﻤﻦ‪ ،‬دﺷﻤﻦ اﺳﺖ‪ 276«...‬ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎء و ﺗﺬﮐّﺮ در‬
‫ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ و در ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ از آﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﯽﺷﮑﻨﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﭘﺮوا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را در ﺟﻨﮓ ﺑﯿﺎﺑﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪهﺷﺎن‬
‫ﺳﺎز ﺗﺎ ﭘﯿﺮواﻧﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺮت ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ در ﭘﯿﻤﺎن‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﮐﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد زﯾﺮا ﺧﺪا ﺧﺎﺋﻨﺎن را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﭙﻨﺪارﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا را ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻤﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﯿﺮو و اﺳﺒﺎن ﺟﻨﮕﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد و ﺟﺰ‬
‫آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﯿﺪ و ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﯿﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﺸﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮاي و ﺑﺮ‬
‫‪277‬‬
‫ﺧﺪا ﺗﻮﮐّﻞ ﮐﻦ ﮐﻪ اوﺳﺖ ﺷﻨﻮا و داﻧﺎ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﻮ را ﺑﻔﺮﯾﺒﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ - 275‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ .128‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪ ‬ﻠﹾﺢ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪.‬‬

‫‪ - 276‬ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪ 53‬ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ .‬ﻣﺴﺘﺪركاﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ -18 ،43 ،11 ،‬ﺑﺎب ﺟﻮاز إﻋﻄﺎء اﻷﻣﺎن ‪-۱۲۳۸۷‬‬
‫‪.۱‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،56-62‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻋﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻘﹸﻀ‪‬ﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻓﹶﺈﹺﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺜﹾﻘﹶﻔﹶﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‬ ‫‪277‬‬

‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﺏﹺ ﻓﹶﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪ ‬ﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹾﻔﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪ ‬ﱠﺬﻛﱠﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺨﺎﻓﹶﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺧ‪‬ﻴﺎﻧ‪‬ﺔﹰ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﺒﹺﺬﹾ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺ ﲔ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻛﹶﻔﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺇﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺠﹺﺰ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻄﹶﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸﻮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭﹺﺑﺎﻁ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﻞﹺ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺒ‪‬ﻮﻥﹶ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪136‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ آن رﻓﺖ ﺟﻨﮓ در اﺳﻼم ﻫﺪف ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮاي ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﺪرﺗﻬﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﯾﺎ دﻻﻻن آﻧﻬﺎ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪ‪‬ت و ﻣﯿﺎنﻣﺪ‪‬ت اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻻزم و ﺑﺮاي اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ و اﻫﺪاف اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﺎ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﯾﺎ دﻓﺎع از ﺧﻮد و ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﻦ‬
‫ﺟﻨﮓ را ﻻزم ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺮﻋﮑﺲ روﯾﮥ ﺳﻮداﮔﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﺪن آن‬
‫ﭼﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺎرزار و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از اﺧﺘﺘﺎم آن ﻣﻨﺘﻔﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺘﺠﺎوز‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﺑﺪون ﻧﯿ‪‬ﺖ ﻓﺮﯾﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺬﯾﺮش آن ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻓﺮض ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫‪278‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد و ﺗﻮﺳﻌﮥ دوﺳﺘﯽ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ دﯾﻦ ﺑﻪ ﺟﺰ دوﺳﺘﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -67‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ اﺳﺎرت دﺷﻤﻦ ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺟﻨﮓ‬

‫در ﺟﻨﮓ ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﯾﺪ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد و در ﺻﻠﺢ ﻗﻮاﻋﺪ ﺻﻠﺢ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﯿﺮوي دﺷﻤﻦ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﺮد وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺠﺎوز ﺳﺮﮐﻮب ﺷﺪ و ﻧﯿﺮوي دﺷﻤﻦ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎرت درآﻣﺪ دﯾﮕﺮ ﺟﻮازي ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري اﺳﺮا ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎﯾﺪ آﻧﻬﺎ را ﯾﺎ رﻫﺎ ﻧﻤﻮده ﯾﺎ ﭘﺲ از‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻓﺪا آزاد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﯽورزﻧﺪ در ﺟﻨﮓ‬
‫درﮔﯿﺮ ﺷﺪﯾﺪ ﮔﺮدن آﻧﺎن را ﺑﺰﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻮن آﻏﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ اﺳﯿﺮﺷﺎن ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺒﻨﺪﯾﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺟﻨﮓ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﺑﺪ ﺑﻌﺪ از آن ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻨّﺖ آزاد ﮐﻨﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺪﯾﻪ‪ 279«.‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺷﯿﻮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن در‬
‫ﺗﺼﺮّف و ﻓﺘﺢ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﻗﺮآن ﻣﺬﻣ‪‬ﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن وﻗﺘﯽ ﻗﺮﯾﻪاي را ﻓﺘﺢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺒﺎﻫﺶ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و اﻫﻠﺶ را ﺧﻮار ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ 280.‬از ﮐﻠﻤﺎت ﻗﺼﺎر‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺁﺧ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻭﻧﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﻨ‪‬ﻔ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬‬
‫ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪ ‬ﹾﻈ ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺟ‪‬ﻨ‪‬ﺤ‪‬ﻮﺍ ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ﻠﹾﻢﹺ ﻓﹶﺎﺟ‪‬ﻨ‪‬ﺢ‪ ‬ﻟﹶﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱠﻞﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﺍ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮﻙ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ‬
‫ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪.‬‬
‫‪ - 278‬اﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،79 ،8 ،‬ﻭﺻﻴﺔ ﺍﻟﻨﱯ ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻷﻣﻲ‪.٣٥ ،‬‬
‫‪ - 279‬ﺳﻮرة ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .4‬ﻓﹶﺈﹺﺫﺍ ﻟﹶﻘ‪‬ﻴﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻛﹶﻔﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﻓﹶﻀ‪‬ﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻗﺎﺏﹺ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺇﹺﺫﺍ ﺃﹶﺛﹾﺨ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺸ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺛﺎﻕ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﻓ‪‬ﺪﺍﺀً‪.‬‬
‫‪ - 280‬ﺳﻮرة ﻧﻤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :34‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻙ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺩ‪‬ﺧ‪ ‬ﻠﹸﻮﺍ ﻗﹶﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺔﹰ ﺃﹶﻓﹾﺴ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻫﺎ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻋ‪‬ﺰ‪‬ﺓﹶ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻬﺎ ﺃﹶﺫ‪‬ﻟﱠﺔﹰ ﻭ‪ ‬ﻛﹶﺬﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪137‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪن او را ﺳﭙﺎس دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ‬
‫‪281‬‬
‫وي ﺳﺎز«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎد در اﺳﻼم ﻣﺘﻔﺎوت از ﺟﻨﮕﻬﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬
‫)ﮐﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم را دارﻧﺪ و ﺗﺤﺖ اﻧﻘﯿﺎد ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ( در آن درﮔﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ دوﻟﺖ در ﺻﺪر‬
‫اﺳﻼم در ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻮد و در ازﻣﻨﮥ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺎﺋﻢ آل ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ص اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻓﺮد دﯾﮕﺮي ﻏﯿﺮ از ﺣﻀﺮﺗﺶ در ﻣﻘﺎم ﺻﺪور اﻣﺮ ﺟﻬﺎد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻮاﺳﻄﮥ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺳﻼم‬
‫ﺟﻬﺎد را ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ ع ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺪر اﺳﻼم در ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﺳﺮا را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﻻﯾﻞ ﺧﺎص‪ ‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﺷﺖ ﮐﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﻋﺪم ﻣﺼﺪاق‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ در اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -68‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار اﺳﺮاي دﺷﻤﻦ‬

‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ آزار اﺳﺮاي دﺷﻤﻦ و ﺣﺘّﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ درﺑﺎرة‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ آن در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫‪282‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ﺗﻌﺪ‪‬ي ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺗﻌﺪ‪‬ي ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و از ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﮑﻦ و آزارﺷﺎن را‬
‫‪283‬‬
‫واﮔﺬار و ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﮐّﻞ ﮐﻦ و وﮐﯿﻞ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫در ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﺰاﺋﯽ اﺳﻼم ﻣﺠﺎزات وﺟﻮد دارد وﻟﯽ ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﺠﺎز‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ دﻫﻨﺪه ﯾﺎ آزار دﻫﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﺤﻖّ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮاد از‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺰاﺋﯽ اﺳﻼم آن ﮔﺮوه ﻣﺠﺎزاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺮع اﻧﺪازة آن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه و ﺗﻌﺰﯾﺮ ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺷﺮع اﻧﺪازه آن ﻣﺸﺨّﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ 284.‬ﺣﺒﺲ از ﻣﺠﺎزات ﺛﺎﻧﻮي‬
‫‪ - 281‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﯿﺪي‪ ،‬ص ‪.362‬‬
‫‪ - 282‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،190‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪ ‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫‪ - 283‬ﺳﻮرة اﺣﺰاب‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،48‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻄ‪‬ﻊﹺ ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺃﹶﺫﺍﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱠﻞﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﹶﻔﻰ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻛ‪‬ﻴﻼﹰ‪.‬‬
‫‪ - 284‬ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ )‪ (1362‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص ‪ ،430‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻗﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪138‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺒﺲ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از آزادي ﻋﻤﻞ و رﻓﺖ و آﻣﺪ و ﺗﻮﻗّﻒ ﻓﺮد ﯾﺎ ﻣﺤﺪود‬
‫‪285‬‬
‫ﻧﻤﻮدن او در اﻣﻮر و ﮐﺎرﻫﺎ اﺳﺖ و واﺟﺐ اﺳﺖ از ﻫﺮ ﻧﻮع اذﯾ‪‬ﺖ ﺑﻪ دور ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺟﺮاﺋﻢ ﻗﺘﻞ اوﻟﯿﺎء اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺤﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﻠﯽ ع ﺑﺎ ﻗﺎﺗﻞ ﺧﻮد‬
‫روش ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺠﺮم و اﺳﯿﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽآﻣﻮزد‪ .‬ﺣﻀﺮﺗﺶ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ اﺳﯿﺮ را زﻧﺪاﻧﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ و ﺑﻪ او ﻏﺬا ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﺑﺎ او ﺧﻮﺷﺮﻓﺘﺎري ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ 286«.‬ﻣﻮارد ﺣﺒﺲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺰﯾﺮ در ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم از ﺣﺪود ﺳﯿﺰده ﯾﺎ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ 287.‬در ﺳﻮرة ﺑﺮوج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪« :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ و ﻣﺆﻣﻨﺎت را اذﯾ‪‬ﺖ )ﺷﮑﻨﺠﻪ( ﮐﺮدﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨّﻢ و آﺗﺶ ﺑﺮاي‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ 288 «.‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ از ﻫﻤﺎن ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫اﺳﯿﺮان ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﺎن ﻃﻌﺎم ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة اﻧﺴﺎن درﺑﺎرة ﻧﯿﮑﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬و ﻃﻌﺎم را در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮد )ﮔﺮﺳﻨﻪاﻧﺪ و( ﺑﻪ آن ﻣﯿﻞ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﮑﯿﻦ و ﯾﺘﯿﻢ و اﺳﯿﺮ ﻣﯽﺧﻮراﻧﻨﺪ‪ 289«.‬ﻣﻌﻨﯽ آن اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري اﺳﯿﺮ‪ ،‬اﺳﺮا را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺣﺘّﯽ ﺧﻮراك ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﮥ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ ع در ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺶ از دﯾﺪار دﺷﻤﻦ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺠﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دﺳﺖ ﯾﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪاﷲ ﺣﺠ‪‬ﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫رﻫﺎ ﮐﺮدﻧﺸﺎن ﺗﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺎر ﮔﺸﺎﯾﻨﺪ ﺣﺠ‪‬ﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و ﮔﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬آن را ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﮐﺮده ﻣﮑﺸﯿﺪ و ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دﻓﺎع از ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
‫آﺳﯿﺐ ﻣﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و زﺧﻢ ﺧﻮرده را از ﭘﺎ درﻣ‪‬ﯿﺎرﯾﺪ‪ .‬زﻧﺎن را ﺑﺎ زدن ﺑﺮﻣﯿﺎﻧﮕﯿﺰاﻧﯿﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آﺑﺮوي‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻧﺘﺎن را دﺷﻨﺎم ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻮان زﻧﺎن اﻧﺪك اﺳﺖ و ﺟﺎﻧﺸﺎن ﻧﺎﺗﻮان و ﺧ‪‬ﺮدﺷﺎن‬
‫دﺳﺘﺨﻮش ﻧﻘﺼﺎن‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ زﻧﺎن در ﺷﺮك ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﯾﻢ دﺳﺖ از آﻧﺎن ﺑﺎزدارﯾﻢ‪،‬‬
‫و در ﺟﺎﻫﻠﯿ‪‬ﺖ اﮔﺮ ﻣﺮدي ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﯾﺎ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﯽ ﺑﺮ زﻧﯽ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬او و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ را ﮐﻪ از ﭘﺲ‬
‫‪ - 285‬اﻻﺣﮑﺎم اﻟﺴﻠﻄﺎﻧﯿﻪ و اﻟﻮﻻﯾﺎت اﻟﺪﯾﻨﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺎوردي‪.‬‬
‫‪ - 286‬ﻣﺴﺘﺪركاﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪.۱-۱۲۴۶۷ -30 ،78 ،11 ،‬‬
‫‪ - 287‬ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.431‬‬
‫‪ - 288‬ﺳﻮرة ﺑﺮوج‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،10‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﺕ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻮﺑ‪‬ﻮﺍ ﻓﹶ ﻠﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﹺﻳﻖﹺ‪.‬‬
‫‪ - 289‬ﺳﻮرة اﻧﺴﺎن‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،8‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻄﹾﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﻄﱠﻌﺎﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻨﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻴﻤﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﲑﺍﹰ‪.‬‬
‫‪139‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪291‬‬ ‫‪290‬‬
‫و وﺳﺎﺋﻞ‬ ‫در ﮐﺘﺐ رواﺋﯽ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ اﺻﻮل ﮐﺎﻓﯽ‬ ‫او آﯾﻨﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺎر ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ 292‬و ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ 293‬ﺑﺎﺑﯽ در اﺳﺘﺤﺒﺎب اﻃﻌﺎم زﻧﺪاﻧﯽ و ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ اﺳﯿﺮ وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻣﻤﻠﻮ از اﺧﺒﺎر در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮاردادن ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻞ درﮔﯿﺮ در ﺟﻨﮓ‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ‬
‫از اﺳﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﮐﺮده‬
‫ﯾﺎ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ آزار اﺳﯿﺮ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﻗﺘﻞ ﯾﺎ ﻗﺼﺎص اﺳﯿﺮ ﺑﻪ ﺟﺮم ﺣﻤﻼت ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺎ اﺧﯿﺮ دﺷﻤﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻼﻓﯽ ﺣﻤﻠﮥ دﺷﻤﻦ اﺳﺮاﯾﯽ از دﺷﻤﻦ ﮐﻪ در ﺗﮏ و ﭘﺎﺗﮏﻫﺎ و ﯾﺎ ﭘﯿﮑﺎرﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه را ﻗﺼﺎص ﮐﺮد و ﯾﺎ ﮐُﺸﺖ و ﯾﺎ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ از اﺳﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان در ﺣﯿﻦ ﺟﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﭼﻮن او ﻧﯿﺰ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﻬﻮر دوﻟﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ و‬
‫روﯾ‪‬ﮥ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﻘﻬﻮر ﺧﻮد ﻫﻤﺎن روﯾ‪‬ﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ از ﻗﺎﻫﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫اﻧﺘﻈﺎر دارد ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -69‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز در ﺗﺠﺎرت و اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ و ﺿﺪ‪ ‬ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل ﭘﺮ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﺳﻼم اﻋﺘﻼي‬
‫ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ و ﻋﻠﻮ‪ ‬درﺟﺎت اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺘﻼ ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﮐﻤﯿﺖ و ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﮐﯿﻔﯿ‪‬ﺖ ﻣﺪ‪‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﺎرع ﻣﻘﺪ‪‬س اﺳﻼم ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﻫﺪف ﯾﻌﻨﯽ اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻋﻀﻮي از آن اﺳﺖ ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺷﺎرع ﻣﻘﺪ‪‬س ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻔﻆ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻧﺒﺎﺗﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻄﻮف ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤﯽ دﻗّﺖ و ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ در اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺘّﯽ‬

‫‪ - 290‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﯿﺪي‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ ‪ ،14‬ص ‪ ،280‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،458 ،33 ،‬ﺑﺎب ‪ -674 -28‬ﺞ‪] ،‬ﺞ ﺍﻟﺒﻼﻏﺔ[‬
‫‪ - 291‬ﺍﻟﻜﺎﰲ ﺝ‪ ٥ :‬ﺹ‪ ،٣٥ :‬ﺑ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪ ‬ﻓﹾﻖﹺ ﺑﹺﺎﻟﹾﺄﹶﺳ‪‬ﲑﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻃﹾﻌ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻭﺳﺎﺋﻞﺍﻟﺸﻴﻌﺔ ﺝ‪ ١٥ :‬ﺹ‪ -٣٢٩١ :‬ﺑ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺤ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺏﹺ ﺍﻟﺮ‪ ‬ﻓﹾﻖﹺ ﺑﹺﺎﻟﹾﺄﹶﺳ‪‬ﲑﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻃﹾﻌ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺳ‪‬ﻘﹾﻴﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻛﹶﺎﻓ‪‬ﺮﺍﹰ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺩ‪ ‬ﻗﹶﺘ‪‬ﻠﹸﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪ ‬ﺪ‪‬‬ ‫‪292‬‬

‫ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺇﹺﻃﹾﻌ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻄﹾﻌ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻦﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺎﻝﹺ‪٢٠٠٥٠ :‬‬
‫‪ - 293‬ﻣﺴﺘﺪﺭﻙﺍﻟﻮﺳﺎﺋﻞ ﺝ‪ ١١ :‬ﺹ‪ -٣٠ ٧٨ :‬ﺑ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺤ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺏﹺ ﺍﻟ ﺮ‪‬ﻓﹾﻖﹺ ﺑﹺﺎﻟﹾﺄﹶﺳ‪‬ﲑﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻃﹾﻌ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺳ‪‬ﻘﹾﻴﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻛﹶﺎﻓ‪‬ﺮﺍﹰ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺩ‪ ‬ﻗﹶﺘ‪‬ﻠﹸﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ‬
‫ﺇﹺﻃﹾﻌ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻄﹾﻌ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻦﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺎﻝﹺ‪١ -١٢٤٦٧ :‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪140‬‬
‫درﺑﺎرة ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺰﺋﯽ و ﻓﺮﻋﯽ ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ از اﺣﮑﺎم ﺷﺎرع ﻣﻘﺪ‪‬س ﺣﻔﻆ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﺮد ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻠﺬّذات ﺟﻨﺴﯽ ﺑﺮاي زن اﺳﺖ و ﺑﻠﻌﮑﺲ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺮد از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﯾﮏ ﻋﻀﻮ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺤﻖ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎ اﻣﺴﺎك از ازدواج ﺣﻖ زﻧﺎن را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫اﮔﺮﭼﻪ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺟﺒﺎر ﻧﺪارد وﻟﯽ اﺷﺎرات ﻇﺮﯾﻒ اﺣﮑﺎم ﺷﺮع اﺳﺘﺤﺒﺎب آن را‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از وﺟﻮب ﺑﯿﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪» :294‬از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ع ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺣﺪ در زﻧﺎ‬
‫ﺻﺪ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ اﺳﺖ و در ﺷﺮاب ﻫﺸﺘﺎد ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺎ ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻀﯿﯿﻊ ﻧﻄﻔﻪ و‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ او را در ﻏﯿﺮ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺣﺮث ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻓﻘﻪاﻟﺮﺿﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ص ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻟﻮاط ﺣﺮام ﺷﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اوﺳﺖ از ﻓﺴﺎد و ﺑﻄﻼن ﺣﻖ‬
‫زﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﮐﺮده‪ .‬و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖ در ﺣﺮﻣﺖ ﻟﻮاط ﻓﺴﺎد ﺣﻖ زﻧﺎن‬
‫و ﻓﺴﺎد ﻧﺴﻞ اﺳﺖ و ﺿﺎﯾﻊ ﺷﺪن ﻧﻄﻔﻪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻤﻨﺎء را ﺣﺮام ﮐﺮدهاﻧﺪ و و‪‬ﻃﯽ در د‪‬ﺑ‪‬ﺮ زن‬
‫را ﺣﺮام ﮐﺮدهاﻧﺪ و و‪‬ﻃﯽ ﺑﻬﯿﻤﻪ را ﺣﺮام ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺣﻘﮥ زﻧﺎن را ﺣﺮام ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮد اﮐﺘﻔﺎء ﮐﻨﺪ و زن ﺑﻪ زن اﻣﺮ ﻧﺴﻞ و ﺗﻨﺎﺳﻞ از ﻣﯿﺎن ﻣﯽرود«‪ .‬از ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﻓﻘﻬﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻓﻮق را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﯿﺎت ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮي اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎ و داﻣﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺳﺮﻓﺼﻞﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﻼم ﺗﻠﻘّﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﻮن از ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﺎز‬
‫‪295‬‬
‫ﮔﺮدد در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﮐﻨﺪ و ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎ و داﻣﻬﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد و ﺧﺪا ﻓﺴﺎد را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﮐﺸﺖزارﻫﺎ و داﻣﻬﺎ ﻓﺴﺎد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ اﻋﻤﺎل را دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن داﻣﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﭼﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺨﺮﯾﺐ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ و‬
‫‪294‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﻋﻠﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ذواﻟﻔﻘﺎر‪ ،‬در ﺣﺮﻣﺖ ﮐﺸﯿﺪن ﺗﺮﯾﺎك‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،‬‬
‫‪ ،1382‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪.75-76‬‬
‫‪ - 295‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،205‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻰ ﺳ‪‬ﻌﻰ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﺙﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹶﺴﺎﺩ‪.‬‬
‫در آﯾﻪ ‪ 77‬ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در زﻣﯿﻦ از ﭘﯽ ﻓﺴﺎد ﻣﺮو ﮐﻪ ﺧﺪا ﻓﺴﺎدﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻎﹺ‬
‫ﺍﻟﹾﻔﹶﺴﺎﺩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻳﻦ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در آﯾﻪ ‪ 64‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪.‬‬
‫‪141‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ آﻟﻮدهﺳﺎزي ﻣﺤﯿﻂ و اﯾﺠﺎد ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل در اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻫﺮﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻓﺴﺎد ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در آﯾﻪ ﻓﻮق ﺗﻌﻠّﻖ ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎ ﯾﺎ داﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﯾﺎ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻠﻤﮥ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻞ آﻧﻬﺎ را در ﺟﻬﺎن ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮕﺮش‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﺑﺴﯿﺎري را‬
‫ﻓﺮاروي دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻖ ﻓﺴﺎد در ﺳﯿﺎرة زﻣﯿﻦ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ از ﻟﺤﺎظ آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ ﻓﻮق ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ ،‬اﻋﻢ‪ ‬از ﮔﯿﺎه‪ ،‬ﺣﯿﻮان و اﻧﺴﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﻤﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﮕﺮي را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ذﮐﺮ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﺠﺎرت ﻣﻮاد ﻣﻀﺮ و ﺳﻤﻮم ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﯿﻦ‬
‫ﺑﺮدن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺰارع و داﻣﻬﺎ ﺑﺮاي ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ و‬
‫ﺳﻼﺣﻬﺎي ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪاي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ و ﺗﺒﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮران و‬
‫رﻫﺒﺮان آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺻﺎدرات و واردات ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﺎد‪‬ة اوﻟﯿﻪ ﯾﺎ واﺳﻄﻪاي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد در ﻧﺒﺎت و دام و اﻧﺴﺎن ﮔﺮدد و ﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﮕﯽ‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻗﺮآن ﻓﺴﺎد ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻗﺘﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫وارد ﺷﻬﺮي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ 296«.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺳﯿﺪﯾﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ در‬
‫زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ 297«.‬و ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﻧﮑﻨﯿﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺎﻧﯿﻢ ﺑﺪاﻧﯿﺪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد ﻣﻔﺴﺪﻧﺪ و ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ 298«.‬و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎن‬
‫ﺧﺪا را ﭘﺲ از ﺑﺴﺘﻦ ﻣﯽﺷﮑﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻦ آن ﻓﺮﻣﺎن داده ﻣﯽﮔﺴﻠﻨﺪ و در زﻣﯿﻦ‬
‫‪299‬‬
‫ﻓﺴﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻬﺎي آن ﺟﻬﺎن ﻧﺼﯿﺒﺸﺎن‪«.‬‬

‫‪ - 296‬ﺳﻮرة ﻧﻤﻞ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،34‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻙ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﻗﹶﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺔﹰ ﺃﹶﻓﹾﺴ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻫﺎ‪.‬‬

‫‪ - 297‬ﺳﻮرة ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ :22‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻞﹾ ﻋ‪‬ﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ‪.‬‬
‫ﺼ ﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻥﺃﹶﻻ ﺇﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻭ‪‬‬
‫‪ - 298‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،11 – 12‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻗ‪‬ﻴﻞﹶ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻗﺎﻟﹸﻮﺍ ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪ ‬‬
‫ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 299‬ﺳﻮرة رﻋﺪ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ :25‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻘﹸﻀ‪‬ﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻴﺜﺎﻗ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹾﻄﹶﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣﺎ ﺃﹶﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻮﺻ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ‬
‫ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻌ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹸ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮﺀُ ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﹺ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪142‬‬
‫در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي ﺗﺨﻠّﻔﺎت زﯾﺎد دﯾﮕﺮي در زﻣﺮة ﻓﺴﺎد ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫آﯾﻪ‪» :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ را ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﻓﺴﺎد ﮐﻨﺪ و ﺧﻮﻧﻬﺎ ﺑﺮﯾﺰد‪ 300«.‬ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﻓﺴﺎد اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﯿﺪ‬
‫‪301‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﻗﺖ از ﻣﻮارد ﻓﺴﺎد‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻓﺴﺎد ﮐﺮدن در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎﻣﺪﯾﻢ و ﺳﺎرق ﻧﺒﻮدﯾﻢ«‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ درﺑﺎرة ﻋﺼﯿﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻋﺼﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدي و از ﻣﻔﺴﺪﯾﻦ‬
‫ﺑﻮدي«‪ 302‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺼﯿﺎن از اواﻣﺮ اﻟﻬﯽ از زﻣﺮة ﻣﻮارد ﻓﺴﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻢ ﻓﺮوﺷﯽ ﻧﯿﺰ از ﻣﻮارد ﻓﺴﺎد‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را از روي ﻋﺪل ﮐﺎﻣﻞ ادا ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﺸﺎن را ﮐﻢ ﻣﺪﻫﯿﺪو ﭼﻮن ﻣﻔﺴﺪﯾﻦ در زﻣﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ 303«.‬ﻇﻠﻢ و ﻗﺘﻞ و ﺗﺠﺎوز ﻧﯿﺰ از ﻣﻮارد‬
‫ﻓﺴﺎد اﺳﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮﻋﻮن در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺮﺗﺮي ﺟﺴﺖ و ﻣﺮدﻣﺶ را ﻓﺮﻗﻪ ﻓﺮﻗﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻃﺎﯾﻔﻪاي را زﺑﻮن ﻣﯽداﺷﺖ و ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﯽﮐﺸﺖ و زﻧﺎﻧﺸﺎن را زﻧﺪه ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ او‬
‫‪304‬‬
‫از ﻣﻔﺴﺪﯾﻦ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫در اﺳﻼم ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺷﺮاب و ﻣﺴﮑﺮات ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺳﮑﺮ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ زﯾﺮا‬
‫ﺷﺮاب ﻗﻮة ﻋﺎﻗﻠﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺪ‪‬ﺗﯽ از ﮐﺎر ﻣﯽاﻧﺪازد و ﻣﻌﻨﯽ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺷﻌﻮر‬
‫در ادراﮐﺎت ﺧﻮد اﺳﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺪ‪‬ﺗﯽ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺷﺎرع ﻣﻘﺪ‪‬س‬
‫آن را ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﻊ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺷﺎﯾﻊ و‬
‫راﯾﺞ اﺳﺖ را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺗﺠﺎرت ﻣﻮاد ﻣﺨﺪ‪‬ر و ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺗﺠﺎرت ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﺟﻬﺎن را‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ درآﻣﺪ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﯾﻦ ﻣﻮاد در ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺎﻟﻬﺎ از درآﻣﺪ ﻓﺮوش‬
‫ﻧﻔﺖ در ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺟﻮازي ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‬

‫‪ - 300‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ :30‬ﻗﺎﻟﹸﻮﺍ ﺃﹶ ﺗ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹸ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻔ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻣﺎﺀَ‪.‬‬
‫‪ - 301‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :73‬ﻗﺎﻟﹸﻮﺍ ﺗ‪‬ﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﻋ‪ ‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﺟﹺﺌﹾﻨﺎ ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺎ ﺳﺎﺭﹺﻗ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 302‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،91‬ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺼ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹸ ﻭ‪ ‬ﻛﹸﻨ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫‪ - 303‬ﺳﻮرة ﻫﻮد‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،85‬ﻳﺎ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹺ ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻜﹾﻴﺎﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﺰﺍﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘ‪‬ﺴ‪‬ﻂ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻴﺎﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺜﹶﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ‬
‫ﻣ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻳﻦ‪ ‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﻪ ‪ 183‬ﺳﻮرة ﺷﻮري‪.‬‬
‫‪ - 304‬ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،4‬ﺇﹺﻥﱠ ﻓ‪‬ﺮ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﻋ‪‬ﻼ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠﹶﻬﺎ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﻌﺎﹰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻀ‪‬ﻌ‪‬ﻒ‪ ‬ﻃﺎﺋ‪‬ﻔﹶﺔﹰ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺬﹶﺑ‪‬ﺢ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻨﺎﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻴﹺﻲ‬
‫ﻧﹺﺴﺎﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫‪143‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ ﻫﻤﮑﺎري در ﺗﻮزﯾﻊ اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬در ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﻘﻮي ﻫﻤﮑﺎري‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و در ﮔﻨﺎه )ﯾﺎ اﺛﻢ( و ﺗﺠﺎوز ﻫﻤﮑﺎري ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ 305«.‬واژة اﺛﻢ در آﯾﮥ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺮاب ﻫﻢ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ و در آﻧﺠﺎ از آن ﺑﻪ »اﺛﻢ ﮐﺒﯿﺮ« ﯾﺎ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎون و‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺘﯽ در اﯾﻦ »اﺛﻢ ﮐﺒﯿﺮ« ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻣﺴﮑﺮات ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر را ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬از ﺗﻮ از ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ در اﯾﻦ دو‬
‫ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ )اﺛﻢ ﮐﺒﯿﺮ( اﺳﺖ و ﮔﻨﺎه )اﺛﻢ( آﻧﻬﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻧﻔﻊ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ 306«.‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎن‬
‫اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و اﻓﯿﻮن را در ﺷﺮح ذﯾﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫‪307‬‬
‫ﺣﺮام اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺎد اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮح ﻓﻮق ﺑﻪ ﮐﻠّﯿﻪ اﺛﻢﻫﺎ ﺣﺘّﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺴ‪‬ﺮي و‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ از ذﮐﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد آن ﺧﻮدداري ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ وﻟﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻌﻀﻼت ﺟﻬﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺗﺠﺎرتﻫﺎي ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﻋﻈﯿﻤﯽ از ﮐﻞّ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻓﻮق از ﻣﻮارد اﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮاي‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم اﯾﻦ اﺻﻮل را از ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺧﻮد اﺧﺬ ﻧﻤﻮده و ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -70‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ در ﺟﻬﺖ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎد‪‬ي‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره دارد ﮐﻪ اﺻﻮﻻً از ﺑﯿﻦ‬
‫ﺑﺮدن ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎ و داﻣﻬﺎ و ﻧﺴﻞ اﻧﺴﺎن ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ از ﻣﻮارد ﭘﺮ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﻤﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺨﺸﯽ از آن را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻈﯿﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻓﺖ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﻨﺪم ﻗﺴﻤﺘﯽ از‬

‫‪ - 305‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،2‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌﺎﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺘ‪‬ﻘﹾﻮﻯ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌﺎﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍﻥ‪.‬‬
‫‪ - 306‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،219‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺌﹶﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻤ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴ‪‬ﺴِﺮﹺ ﻗﹸﻞﹾ ﻓ‪‬ﻴﻬﹺﻤﺎ ﺇﹺﺛﹾﻢ‪ ‬ﻛﹶﺒﹺﲑ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺ ﹾﺛﻤ‪‬ﻬ‪‬ﻤﺎ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻬﹺﻤﺎ‪.‬‬
‫‪ - 307‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ .‬ﺟﻠﺪ دوم ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.450 – 460‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪144‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻨﺪم ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮐﺸﺘﯽ ﺑﻪ درﯾﺎ ﺣﻤﻞ و در اﻗﯿﺎﻧﻮس ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در‬
‫آﻓﺮﯾﻘﺎ ﺑﺴﯿﺎري از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺗﻠﻒ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘّﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ در ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﮐﺸﺖ ﻏﻼت ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻓﺖ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺮﺿﮥ زﯾﺎد ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم ﺷﺒﻬﺎت زﯾﺎدي دارد؛ و‬
‫ﻻاﻗﻞ ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﻮرد ارزاق ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ را اﺑﺮاز ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺳﻼم ﺟﻮاز ﻣﺤﺪود‬
‫ﮐﺮدن ﺗﻮﻟﯿﺪ ارزاق را ﺗﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻠّﯿﮥ اﻓﺮاد روي ﺳﯿ‪‬ﺎرة زﻣﯿﻦ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﻮن از ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﺮدد در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﮐﻨﺪ و ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎ و داﻣﻬﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد‬
‫و ﺧﺪا ﻓﺴﺎد را دوﺳﺖ ﻧﺪارد« ‪ 308‬ﺣﺘّﯽ ﻓﺴﺎدي ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺴﺮي ﺑﺎزده ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎ و‬
‫داﻣﻬﺎ ﺷﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و در ﻗﺮون ﻗﺒﻞ ﺑﻪ‬
‫اﺷﮑﺎل ﺳﻨّﺘﯽ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از دول ﺑﺎ ﭘﺨﺶ و ﺻﺪور ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﮥ اﻧﮕﻞﻫﺎ و آﻓﺎت‬
‫ﻧﺒﺎﺗﯽ و داﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺗﻮﻟﯿﺪات زراﻋﯽ و داﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﺷﯿﻮع ﮐﺮم ﺳﺎﻗﻪ ﺧﻮار ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﮐﺮم ﺳﺎﻗﻪ ﺧﻮار درﺧﺘﺎن ﻣﯿﻮه‪ ،‬ﮐﺮم‬
‫ﺳﯿﺐزﻣﯿﻨﯽ و ﺻﯿﻔﯽﺟﺎت و زﻧﮓ ﮔﻨﺪم و اﻧﻮاع ﻗﺎرچﻫﺎ و ﺷﺘﻪﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دامﻫﺎ و ﻃﯿﻮر‬
‫را ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪ و ﺟﻤﻠﮥ اﯾﻦ‬
‫‪309‬‬
‫ﻣﻮارد ﺑﻪ اﻧﺤﺎء ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺣﯿﻄﮥ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﮐﻠّﯿﮥ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت را در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪ .‬در اﻣﻮال دوﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫ﺳﻬﻤﯽ ﺑﺮاي ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان در ا‪‬ﺷﻞ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺤﺮوﻣﯿﻦ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬در اﻣﻮال اﯾﺸﺎن ﺳﻬﻤﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن و‬
‫‪310‬‬
‫و اﯾﻦ ﺳﻬﻢ ﮐﻪ در اﻣﻮال ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ در‬ ‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ - 308‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،205‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻰ ﺳ‪‬ﻌﻰ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﺙﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹶﺴﺎﺩ‪.‬‬
‫در آﯾﻪ ‪ 77‬ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‪ :‬در زﻣﯿﻦ از ﭘﯽ ﻓﺴﺎد ﻣﺮو ﮐﻪ ﺧﺪا ﻓﺴﺎدﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻎﹺ ﺍﻟﹾﻔﹶﺴﺎﺩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‬
‫ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻳﻦ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ :‬آﯾﻪ ‪ 64‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪.‬‬
‫‪309‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﻫﺪان ﻋﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ اﺑﺮاز ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ در اواﺧﺮ دﻫﮥ ‪ 1940‬ﻣﯿﻼدي در دوران ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ دو‪‬م ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﺮﻓﺮاز ﺷﺎﻟﯿﺰارﻫﺎي ﮔﯿﻼن و ﻣﺎزﻧﺪران ﭘﺮواز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﺘﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ را ﻣﯿﺎن‬
‫ﺷﺎﻟﯿﺰارﻫﺎي ﺑﺮﻧﺞ ﻣﯽرﯾﺨﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺴﺘﻪﻫﺎ ﮐﯿﺴﻪﻫﺎﯾﯽ ﺗﻮري و ﻣﺤﺘﻮي ﮐﺮم ﺳﺎﻗﻪﺧﻮار ﺑﺮﻧﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ - 310‬ﺳﻮرة ذارﯾﺎت‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،19‬ﻭ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻡﹺ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻣﻌﺎرج آﯾﺎت ‪ 24 – 25‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻭ‪‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫‪145‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﯿﺖاﻟﻤﺎل اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﺑﯿﻨﻮا و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺮﮐﻪ و ﻫﺮﮐﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﯿﻨﻮا و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻧﻮازش‪ .‬در ﺳﻮرة اﺳﺮاء ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرة ﺗﺒﺬﯾﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺣﻖّ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و ﻣﺴﮑﯿﻦ و‬
‫راهﻣﺎﻧﺪه را اداﮐﻦ و ﻫﯿﭻ اﺳﺮاف ﻣﮑﻦ‪ .‬اﺳﺮافﮐﺎران ﺑﺎ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﺮادرﻧﺪ و ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪311‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﺎﺳﭙﺎس ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺗﺒﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺘﻨﺪ اﯾﻦ اﺻﻞ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و در ﻣﻮاﺟﻬﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻠﻞ ﺿﻌﯿﻒ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺣﻖّ ﺿﻌﻔﺎ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن از ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﻫﺮﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ اﻗﺘﻀﺎء ﮐﺮد ﺑﻪ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺣﻘّﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺋﻞ و‬
‫ﻣﺤﺮوم در اﻣﻮال ﻣﻠّﺖ اﺳﻼم ﻣﻌﻠﻮم ﮐﺮده را ﺑﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﺤﺮوم اﻋﻄﺎء ﻧﻨﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -71‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ اﺣﺘﮑﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ارزاق و اﻟﺰام ﺧﻮراكرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن‬

‫ﺟﻬﺎن‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﯾﮑﯽ از ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺑﺎرز ﻗﺮون اﺧﯿﺮ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ و در ﺟﻬﺎن ﻣﯿﺰان‬
‫ﺗﻠﻔﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ از ﺗﻠﻔﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﻮادث ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﮑﺎر ارزاق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﯾﺎ‬
‫ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻣﺘﺪاول در ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖ ارزاق ﻣﺜﻼً ﺑﺎ روشﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﯾﺎ ﺑﺎ ﮐﺎﺳﺘﻦ از ﺳﻄﺢ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻋﺮﺿﻪ و ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ در اﺳﻼم‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮع ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ اﻧﺒﺎرﻫﺎ را‬
‫ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ و ﻗﻮت ﻣﺮدم را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﺧﻮد دوﻟﺖ‬
‫اﺳﻼم ﺣﻖ ﻧﺪارد آذوﻗﻪ و ارزاق ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﭼﻪ داﺧﻠﯽ و ﭼﻪ ﺧﺎرﺟﯽ را اﺣﺘﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ و آﻧﻬﺎ از‬
‫ﻗﺤﻄﯽ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺗﻠﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺎب اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﻮﺳﻒ ع »دﺳﺘﻮر‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺑﮑﺎرﯾﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯽدروﯾﺪ ﺟﺰ اﻧﺪﮐﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ ﺑﺎ ﺧﻮﺷﻪ اﻧﺒﺎر‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹸﻮﻡ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻡﹺ‪.‬‬
‫‪ - 311‬ﺳﻮرة اﺳﺮا‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،26-27‬ﻭ‪ ‬ﺁﺕ‪ ‬ﺫﹶﺍ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﺣ‪‬ﻘﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻜ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺬﱢﺭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺬ‪‬ﻳﺮﺍﹰ‪ .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺒ‪‬ﺬﱢﺭﹺﻳﻦ‪ ‬ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ‬
‫ﺇﹺﺧ‪‬ﻮﺍﻥﹶ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺎﻃ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﺎﻥﹸ ﻟ‪‬ﺮ‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ ‬ﻛﹶﻔﹸﻮﺭﺍﹰ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪146‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ از آن ﭘﺲ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺳﺨﺖ ﻣﯽآﯾﺪ و در آن ﻫﻔﺖ ﺳﺎل آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﻧﺪوﺧﺘﻪاﯾﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ اﻧﺪﮐﯽ ﮐﻪ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارﯾﺪ‪ ... 312«.‬و ﭼﻮن »ﺑﺮادران ﯾﻮﺳﻒ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ او داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪش ﭼﻮن ﺑﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن را ﻣﻬﯿ‪‬ﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﺑﺮادر ﭘﺪرﯾﺘﺎن را ﻧﯿﺰ ﻧﺰد ﻣﻦ‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﺪ آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ را ﮐﺎﻣﻞ ادا ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﻢ‪» ...313.‬و ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺧﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﺷﺎن را در ﺑﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻨﻬﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻧﺰد ﮐﺴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ و آن را ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎز آﯾﻨﺪ‪ 314«.‬اﯾﻦ آﯾﺎت دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دارد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﯾﻮﺳﻒ رزق ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻇﻠﻢ را ﺑﻪ او ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﯾﮕﺮي ﺑﻮدﻧﺪ در زﻣﺎن ﻗﺤﻄﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﮥ ﮐﺎﻣﻞ داد‪.‬‬
‫در آن زﻣﺎن ﯾﻮﺳﻒ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد و واردﺷﺪﮔﺎن از ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﯾﮕﺮي ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻨﻌﺎن ﺑﻪ ﻣﺼﺮ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﯾﻮﺳﻒ ع ﺑﺮ ﺧﻮد ﻓﺮض ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ رزق آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻫﺪ و اﯾﻦ رزق را ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻫﺮ ﻓﺮد ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﺮﻣﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﯿﺎز ارزاق آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻮن در آﯾﺎت ﺑﻌﺪ ﮐﻪ ﺑﺮادران‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﺒﺮﻧﺪ دﻟﯿﻞ ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ »ﺑﺮاي ﮐﺴﺎن ﺧﻮد ﻏﻠﻪ‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﺑﺮادرﻣﺎن را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺎر ﺷﺘﺮي اﻓﺰون ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ دارﯾﻢ اﻧﺪك اﺳﺖ‪ 315«.‬از‬
‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺎزاء ﻓﺮد رزق ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﺟﻤﻠﻪ آﺧﺮ ﮐﻪ‬
‫»آﻧﭽﻪ دارﯾﻢ اﻧﺪك اﺳﺖ« ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻓﻘﻂ ﮐﻔﺎف ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻌﯿﺸﺖ ﮐﺴﺎن و اﻫﻞ‬
‫ﺧﻮدش را ﻣﯽﮐﺮده و ﭼﻮن ﺑﺮادران ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ را ﻧﺒﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﺑﺮاز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻪ درﯾﺎﻓﺘﯽ‬
‫اﻧﺪك و ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﻌﯿﺸﺖ ﻫﻤﮕﯽ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺑﺎر ﺧﻮد ﮔﺸﻮدﻧﺪ‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﺷﺎن را ﭘﺲ دادهﻧﺪ«‪ 316‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﮥ درﯾﺎﻓﺖ ﻏﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از‬

‫‪ - 312‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ آﯾﺎت ‪ ،47 – 48‬ﻗﺎﻝﹶ ﺗ‪ ‬ﺰﺭ‪‬ﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻊ‪ ‬ﺳ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ‬ﺩ‪‬ﺃﹶﺑﺎﹰ ﻓﹶﻤﺎ ﺣ‪‬ﺼ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺬﹶﺭ‪‬ﻭﻩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺒ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻗﹶﻠ‪‬ﻴﻼﹰ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺄﹾﻛﹸ ﻠﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﺛﹸﻢ‪‬‬
‫ﺼﻨ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫ﻳ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻊ‪ ‬ﺷ‪‬ﺪﺍﺩ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﻛﹸ ﻠﹾﻦ‪ ‬ﻣﺎ ﻗﹶﺪ‪‬ﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻗﹶﻠ‪‬ﻴﻼﹰ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺤ‪ ‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ آﯾﺎت ‪ ،58 – 59‬ﻭ‪ ‬ﺟﺎﺀَ ﺇﹺﺧ‪‬ﻮ‪‬ﺓﹸ ﻳ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻒ‪ ‬ﻓﹶﺪ‪‬ﺧ‪ ‬ﻠﹸﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻤ‪‬ﺎ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﺰ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪‬‬ ‫‪313‬‬

‫ﺑﹺﺠ‪‬ﻬﺎﺯﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﺎﻝﹶ ﺍﺋﹾﺘ‪‬ﻮﻧﹺﻲ ﺑﹺﺄﹶﺥﹴ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺑﹺﻴﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶ ﻻ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻭ‪‬ﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﻲ ﺃﹸﻭﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻜﹶﻴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﺰﹺﻟ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ آﯾﻪ ‪ ،62‬ﻭ‪ ‬ﻗﺎﻝﹶ ﻟ‪‬ﻔ‪‬ﺘ‪‬ﻴﺎﻧﹺﻪ‪ ‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺑﹺﻀﺎﻋ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺭﹺﺣﺎﻟ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺮﹺﻓﹸﻮﻧ‪‬ﻬﺎ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺍﻧ‪‬ﻘﹶﻠﹶﺒ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﱃ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪‬‬ ‫‪314‬‬

‫ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺟﹺﻌ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 315‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ آﯾﻪ ‪ ،65‬ﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﻤ‪‬ﲑ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻠﹶﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻔﹶﻆﹸ ﺃﹶﺧﺎﻧﺎ ﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺰ‪‬ﺩﺍﺩ‪ ‬ﻛﹶﻴ‪‬ﻞﹶ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﲑﹴ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻛﹶﻴ‪‬ﻞﹲ ﻳ‪‬ﺴِﲑ‪.‬‬
‫‪ - 316‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ آﯾﻪ ‪ ،65‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻤ‪‬ﺎ ﻓﹶﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﺘﺎﻋ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺑﹺﻀﺎﻋ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺩ‪‬ﺕ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪.‬‬
‫‪147‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﯽﺷﻮد اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮدم در ﻫﺮ ﺟﺎي ﺟﻬﺎن دﭼﺎر ﺗﻨﮕﯽ رزق‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻇﯿﻔﮥ دوﻟﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ و دﯾﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﻌﯿﺸﺖ آﻧﺎن و‬
‫ﺑﺪون درﯾﺎﻓﺖ ﭘﻮل ﯾﺎ ﻋﻮض اﻗﺪام ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﺧﻮراك ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺨﻞ ﻣﯽورزﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﺨﻞ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺎﻟﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ( ﻣﺎ ﺑﺮاي ﮐﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﯽ ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪه ﻣﻬﯿ‪‬ﺎ‬
‫‪317‬‬
‫در ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﺎن ﮐﻪ در ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﺮده‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ‪«.‬‬
‫اﺳﺖ ﺑﺨﻞ ﻣﯽورزﻧﺪ ﻣﭙﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺧﯿﺮي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﺷﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺶ ﺑﺨﻞ ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ ﭼﻮن ﻃﻮﻗﯽ ﺑﻪ‬
‫‪318‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﮔﺎه‬ ‫ﮔﺮدﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ آوﯾﺨﺖ و از آنِ ﺧﺪاﺳﺖ ﻣﯿﺮاث آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ‪«.‬‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ در راه ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻞ ﻣﯽورزﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻞ ورزد در ﺣﻖّ ﺧﻮد ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪه اﺳﺖ زﯾﺮا ﺧﺪا ﻏﻨﯽ و ﺷﻤﺎ دروﯾﺸﯿﺪ و اﮔﺮ‬
‫روي ﺑﺮﺗﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺮدﻣﯽ دﯾﮕﺮ آرد ﮐﻪ ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ 319 «.‬و در ﺳﻮرة ﺗﻐﺎﺑﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﺲ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﮔﻮش ﻓﺮا دارﯾﺪ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد از ﻣﺎﻟﺘﺎن‬
‫‪320‬‬
‫اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ از ﯾﻮق ﺑﺨﻞ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﯾﺎت ﻓﻮق ﻫﻤﮕﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺨﻞ ﻧﻮرزد و اﻧﻔﺎق ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ و از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺗﺨﺼﺼﯽ اﻗﺘﺼﺎد‬

‫‪ - 317‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﻪ ‪ ،37‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣﺎ ﺁﺗﺎﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻧﺎ ﻟ‪ ‬ﻠﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﺬﺍﺑﺎﹰ ﻣ‪‬ﻬﹺﻴﻨﺎﹰ‪ .‬ﺳﻮرة ﺣﺪﯾﺪ آﯾﻪ ‪ :24‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺨﻞ ﻣﯽورزﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﺨﻞ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن ﮐﻪ رويﮔﺮدان ﺷﻮد‬
‫)ﺑﺪاﻧﻨﺪ( ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﯽﻧﯿﺎز و ﺳﺘﻮدﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻮ‪‬ﻝﱠ ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺪ‪.ً ‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،180‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﻤﺎ ﺁﺗﺎﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪ ‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻞﹾ ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪‬‬ ‫‪318‬‬

‫ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﻮ‪‬ﻗﹸﻮﻥﹶ ﻣﺎ ﺑ‪‬ﺨ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﻴﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﲑﺍﺙﹸ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﻭﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ‪.‬‬
‫‪ - 319‬ﺳﻮرة ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،38‬ﻫﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫﺆ‪‬ﻻﺀِ ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﻔ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻞﹸ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻞﹸ ﻋ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹸﻘﹶﺮﺍﺀُ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﺘ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻮ‪‬ﺍ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻝﹾ ﻗﹶﻮ‪‬ﻣﺎﹰ ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﺜﺎﻟﹶﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺗﻐﺎﺑﻦ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،16‬ﻓﹶﺎﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻄﹶﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻔ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻟ‪‬ﺄﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮﻕ‪ ‬ﺷ‪‬ﺢ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪‬‬ ‫‪320‬‬

‫ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪148‬‬
‫ﺧُﺮد و ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻧﻔﻊ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫ﺟﻤﻠﮕﯽ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﺨﻞ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿ‪‬ﺎت اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻗﺮآن ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاراﻧﯽ ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز داﺋﻢاﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﺎد ﺧﺪا ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة‬
‫ﻣﻌﺎرج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و آﻧﮑﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و اﻧﺪوﺧﺖ‪ ،‬ﻫﺮآﯾﻨﻪ اﻧﺴﺎن را ﺣﺮﯾﺺ و ﻧﺎﺷﮑﯿﺒﺎ آﻓﺮﯾﺪهاﻧﺪ‬
‫ﭼﻮن ﺷﺮي ﺑﺪو رﺳﺪ ﺑﯿﻘﺮاري ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ دﺳﺘﺶ اﻓﺘﺪ ﺑﺨﻞ ﻣﯽورزد ﻣﮕﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‪،‬‬
‫‪321‬‬
‫آﻧﺎن ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز داﺋﻢاﻧﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ در اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺣﻘّﯽ اﺳﺖ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﺑﺮاي ﺳﺎﺋﻞ و ﻣﺤﺮوم‪«.‬‬
‫ﻣﻮاردي ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻧﻔﺎق ﻓﺮدي و ﺑﺨﻞ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮدي اﺳﺖ از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﯿﺰ در ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻗﻮام ﯾﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آن ﻏﻨﯿﻤﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪا از ﻣﺮدم ﻗﺮﯾﻪﻫﺎ ﻧﺼﯿﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﮐﺮده اﺳﺖ از آنِ ﺧﺪاﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن‬
‫و ﻣﺴﮑﯿﻨﺎن و راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﯿﺎن ﺗﻮاﻧﮕﺮاﻧﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد‬
‫ﺑﺴﺘﺎﻧﯿﺪ و از ﻫﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﺪ و از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺳﺨﺖ ﻋﻘﻮﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﻏﻨﺎﯾﻢ از آنِ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻓﻘﯿﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺮزﻣﯿﻨﺸﺎن راﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ در ﻃﻠﺐ ﻓﻀﻞ و‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاﯾﻨﺪ و ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﯾﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن راﺳﺘﮕﻮﯾﺎﻧﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از‬
‫آﻣﺪن ﻣﻬﺎﺟﺮان در دﯾﺎر ﺧﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان را داده ﻣﯽﺷﻮد در دل اﺣﺴﺎس ﺣﺴﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫دﯾﮕﺮان را ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ از ﯾﻮق ﺷﺢ‪ ‬ﺧﻮﯾﺶ‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﻌﺎرج‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،18 – 25‬ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﻭ‪‬ﻋﻰ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﹾﺈﹺﻧ‪‬ﺴﺎﻥﹶ ﺧ‪‬ﻠ‪‬ﻖ‪ ‬ﻫ‪‬ﻠﹸﻮﻋﺎﹰ ﺇﹺﺫﺍ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺟ‪‬ﺰ‪‬ﻭﻋﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪‬‬ ‫‪321‬‬

‫ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻋﺎﹰ ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﲔ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺻ‪‬ﻼﺗ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺩﺍﺋ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻮﻡ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻡﹺ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻟﯿﻞ‬
‫آﯾﺎت ‪» 4 – 11‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎري ﮐﺮد و آن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ را‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮد ﭘﺲ ﺑﺮاﯾﺶ آﺳﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻞ و ﺑﯽﻧﯿﺎزي ﻣﯽورزﯾﺪ و آن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮد‬
‫ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ و ﭼﻮن ﻫﻼﮐﺶ دررﺳﺪ داراﯾﯽاش ﺳﻮد ﻧﺒﺨﺸﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﯿﻢ«‪ .‬ﺇﹺﻥﱠ‬
‫ﺳ‪‬ﻌ‪‬ﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﺸ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻓﹶﺄﹶﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻄﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﻰ ﻭ‪ ‬ﺻ‪‬ﺪ‪‬ﻕ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﲎ ﻓﹶﺴ‪‬ﻨ‪‬ﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﹾﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺮﻯ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﺨ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﲎ ﻭ‪ ‬ﻛﹶﺬﱠﺏ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﲎ‬
‫ﻓﹶﺴ‪‬ﻨ‪‬ﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﹾﻌ‪‬ﺴ‪‬ﺮﻯ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻨﹺﻲ ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣﺎﻟﹸﻪ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪‬ﻯ ﺇﹺﻥﱠ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨﺎ ﻟﹶﻠﹾﻬ‪‬ﺪﻯ‪.‬‬
‫‪149‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ‪ 322«.‬اﻟﺒﺘّﻪ در ﺑﺨﺸﺶ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻧﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺖ ﺑﺒﻨﺪ و ﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎز ﻧﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﻼﻣﺖ و ﺣﺴﺮت ﺧﻮري‪ 323«.‬و ﺑﻪ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﭼﻮن اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ اﺳﺮاف ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﺴ‪‬ﺖ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫‪324‬‬
‫اﯾﻦ دو ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺣﺸﺮ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،7-9‬ﻣﺎ ﺃﹶﻓﺎﺀَ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮﻯ ﻓﹶﻠ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﺬ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪‬‬ ‫‪322‬‬

‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻛﹶﻲ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﺩ‪‬ﻭﻟﹶﺔﹰ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻏﹾﻨﹺﻴﺎﺀِ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺁﺗﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﻓﹶﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻧ‪‬ﻬﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ‬
‫ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﺪ‪‬ﻳﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻘﺎﺏﹺ‪ .‬ﻟ‪‬ﻠﹾﻔﹸﻘﹶﺮﺍﺀِ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻬﺎﺟﹺﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺃﹸﺧ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓﹶﻀ‪‬ﻼﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭﹺﺿ‪‬ﻮﺍﻧﺎﹰ ﻭ‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹶﻪ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺩ‪‬ﻗﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻮ‪‬ﺅ‪‬ﺍ ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺈﹺﳝﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻠ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺒ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫﺎﺟ‪‬ﺮ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻭﻥﹶ‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺭﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺣﺎﺟ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺃﹸﻭﺗ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺛ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪‬ﻛﺎﻥﹶ ﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﺼﺎﺻ‪‬ﺔﹲ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮﻕ‪ ‬ﺷ‪‬ﺢ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 323‬ﺳﻮرة اﺳﺮاء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،29‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﻣ‪‬ﻐ‪‬ﻠﹸﻮﻟﹶﺔﹰ ﺇﹺﱃ ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻘ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺴ‪‬ﻄﹾﻬﺎ ﻛﹸﻞﱠ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺴ‪‬ﻂ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹾﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻠﹸﻮﻣﺎﹰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺭﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ - 324‬ﺳﻮرة ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،69‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹶﻘﹸﻮﺍ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺮﹺﻓﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻗﹶﻮﺍﻣﺎﹰ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‬
 ‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠّﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ اول دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻂﻣﺸﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر در ﻗﺒﺎل ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻋﻢ‪ ‬از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﺎ ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻋﻢ‪ ‬از ﺟﻬﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ دوم ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻫﻨﺮ ﯾﺎ ﻓﻦ ﻣﺬاﮐﺮه ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮك در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﯽ در ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻣﻔﻬﻮم ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ 325.‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻫﺮ دو‬
‫‪326‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺘﺪاول ﺟﻬﺎن ﻣﺒﻨﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﺸﮑﻠﮥ ﻗﺪرت ﻧﻈﯿﺮ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻮان اﻗﺘﺼﺎدي و ﺧﺼﺎﺋﺺ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ‬
‫ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻧﺤﻮه ﺗﺪاﺧﻞ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر در ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﺳﻌﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﯿﻤﯽ و اوﺿﺎع ﻃﺒﯿﻌﯽ از ﻟﺤﺎظ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ اﻗﺘﺪار و ﺳﻠﻄﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮدد ﯾﺎ ﻧﯿﺮوي ﻫﻮاﺋﯽ‪ ،‬درﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬زﻣﯿﻨﯽ و ﯾﺎ‬
‫‪327‬‬
‫ﻣﻌﺮوف ﮐﺮده اﺳﺖ‪ -‬ﯾﺎ‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺗﺤﺮك ﻗﻮا ‪-‬ﮐﻪ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻓﺸﺎر ﺗﮑﻤﻪ‬
‫ﺳﻼﺣﻬﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ و ﺑ‪‬ﺮد آﻧﻬﺎ ﻣﺆﻟّﻔﮥ ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﻗﺪرت را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ و‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺮﺗﻮان و ﺳﻬﻢ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر در ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺆﻟّﻔﮥ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺪرت را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺧﺼﺎﺋﺺ ﻣﻠّﯽ و روﺣﯿﮥ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ‬
‫اﻓﺮاد و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ‪ -‬ﻧﮋادي و ﺗﻌﺼﺒ‪‬ﺎت ﻣﻠّﯽ و ﻣﯿﻬﻦ دوﺳﺘﯽ و ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة ﻣﺆﻟّﻔﮥ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺪرت ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺳﺎﯾﺮ‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮد و وﺟﻬﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﮏ‬
‫‪325‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎﻧﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ دو ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻐﻮي آن ﺷﺎﻣﻞ »دو‬
‫ﭼﻬﺮه داﺷﺘﻦ« ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫‪· A Guide to Diplomatic Practice by Sir Ernest Satow, (Longmans, Green & Co. London & New‬‬
‫‪York, 1917). Now in its fifth edition (1998).‬‬
‫‪· The Rise of the Great Powers: 1648-1815 Derek McKay and H.M. Scott (1983).‬‬
‫‪ - 326‬آﻻدﭘﻮش‪ ،‬ﻋﻠﯽ و ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﺗﻮﺗﻮﺗﭽﯿﺎن )‪ (1372‬دﯾﭙﻠﻤﺎت و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات وزارت اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ را در ‪ 46‬ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در دو ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻮق ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪327‬‬
‫‪- Push button age.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪154‬‬
‫ﮐﺸﻮر ﻧﺰد اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﻬﺎن و دوﻟﺖﻫﺎ ﻧﯿﺰ از ﻣﺆﻟّﻔﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻗﺪرت ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻮازن ﻗﻮا در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دوﻟﺘﻬﺎ و ﻣﻠّﺘﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ )ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ژان ژاك رﺳﻮ‪ -‬وﻟﯽ در اﻧﺪازة ﺟﻬﺎﻧﯽ آن( ﺑﯿﺸﺘﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه وﻟﯽ ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺸﻮري ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿ‪‬ﺖ ﻣﻤﺘﺎزي از ﻟﺤﺎظ ﻗﺪرت دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺠﺎوز ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮ ﻣﻠّﺖﻫﺎ و دوﻟﺘﻬﺎ آﻏﺎز‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﺪ‪‬ﻋﯽ آﻧﻘﺪر در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﮐﺘﺐ ﻋﺪﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻣﻤﻠﻮ از اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠّﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﺤﻮة رﻓﺘﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم‬
‫ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﻠّﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در‬
‫ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ در ﺻﺪر اﺳﻼم و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل آﺧﺮ دوران ﺣﯿﺎت اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ ع ﺑﻮده و در ﺑﺎﻗﯽ دورهﻫﺎ ﭼﻪ زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﺑﻨﯽاﻣﯿ‪‬ﻪ و ﺑﻨﯽﻋﺒ‪‬ﺎس و ﭼﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ازﻣﻨﻪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳﻢ اﺳﻼم در ﺑﻼد و ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺮ ارﯾﮑﮥ ﻗﺪرت ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم اﺳﺖ وﻟﯽ ﺗﻔﺎوت زﯾﺎدي در ﺑﺎﻃﻦ و ﺻﻮرت اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ واﻗﻌﯽ‬
‫اﺳﻼم وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫در رواﺑﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮ اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺤﻮه ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و رﻫﺒﺮي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و‬
‫ﻣﺒﻨﺎي اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ ﯾﺎ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﻫﺪف آن و روشﻫﺎ و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻫﺪف ﻫﻤﻪ‬
‫از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﺘﺪاول و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ در ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد ﻣﻬﻢ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف و اﻧﮕﯿﺰه دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در اﺻﻞ ﭼﺮاﺋﯽ اﯾﺠﺎد و ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دﻧﯿﺎي ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻧﮕﯿﺰه در زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اﻧﻮاع‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺪرت ﯾﮏ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻮازن ﻗﻮاي دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪،‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮن در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻠﻮكاﻟﻄّﻮاﯾﻔﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺪف‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ و ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺗﻤﺎم اﺷﮑﺎل دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﮐﺴﺐ‬
‫اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫‪155‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮدﺑﻘﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺣﻔﻆ وﺟﻮد ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻓﻌﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﮕﺮان‪ ،‬آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮي ﺑﺮاي ﺳﺒﻘﺖ از‬
‫دﯾﮕﺮان در آﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺮس از دﺳﺖ دادن ﻣﺘﺼﺮّﻓﺎت‪ ،‬و ﺗﺮس از ﺗﺠﺎوز و ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﯿﺰ در ﺣﺼﻮل ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎﻃﺎت و رواﺑﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﯾﺎ وﺳﻮﺳﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺗﺼﺮّﻓﺎت دﯾﮕﺮان و ﯾﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن اﻋﺘﺒﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺧﻮد ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻨﺘﺞ از رواﺑﻂ ﺗﺠﺎري و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد ﺳﺮﻓﺼﻞ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ در ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار و اﺳﮑﺎن ﺟﻤﻌﯿ‪‬ﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻣﻦ و وﺿﻊ‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ اﺳﺘﺤﻔﺎﻇﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از رﺷﺪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﮔﺴﺘﺮش ارﺗﺒﺎﻃﺎت و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﮓاﻓﺰارﻫﺎي دورﺑ‪‬ﺮد‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺼﻮل اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‪،‬‬
‫ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي روشﻫﺎي ﺗﻔﺮﻗﻪاﻧﺪازي و ﻣﺎﮐﯿﺎوﻟﯿﺴﻢ در ﻣﻮرد ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺧﻮدﮐﻔﺎﺋﯽ‬
‫و اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺴﺒﯽ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﻠّﯽ و ﭘﺎﯾﺶ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﻤﻪ از روﺷﻬﺎ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﮐﺴﺐ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫اﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ در ﻗﺮون و اﻋﺼﺎر ﻗﺪﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي روش ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻣﺒﺎﻧﯽ روشﻫﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ در ﮐﺴﺐ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ در ﮐﺴﺐ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ و ﮐﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮاي دوﻟﺖ و ﻣﻠّﺖ‪،‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺪف ﺑﺎﻻﺗﺮي اﻗﺪام ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در‬
‫آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ‪» :‬اي ﻣﺮدم ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻧﺮ و ﻣﺎد‪‬هاي ﺧﻠﻖ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺷﻤﺎ را در ﺷﻌﺐ و ﻗﺒﺎﺋﻠﯽ ﻗﺮار‬
‫دادﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﮐﺮم ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺧﻮددارﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ 328«.‬ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ را ﺑﻨﺪﮔﯽ و‬
‫ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﻠﻖ ﻧﮑﺮدم ﺟﻦ و اﻧﺴﺎن را ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي‬

‫‪ - 328‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .13‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪ ‬ﻠﹶﻘﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻛﹶﺮﹴ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻧ‪‬ﺜﻰ ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻛﹾﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻘﺎﻛﹸﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪156‬‬
‫ﻋﺒﺎدت«‪ 329‬ﮐﻪ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥ‪ ‬ﺑﻪ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻓﻮﻥ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﺮﻓﺎن و‬
‫آﮔﺎﻫﯽ و ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﻌﺎﺭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ را ﻇﺮف ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺑﺎﹰ ﻭ ﻗﹶﺒﺎﺋ‪‬ﻞﹶ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در‬
‫ﺷﻌﺐ و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻫﻤﺴﺎﻧﯽ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﯾﮕﺮي‬
‫و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ رواﺑﻂ اﻗﻮام و ﺷﻌﺐ و ﻣﻠﻞ را وﺳﯿﻠﮥ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻠﻘﺖ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪ‪‬د اﻗﻮام و اﻣﻢ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﻠﻘﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﮥ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﯾﮏ ﻣﻠّﺖ و ﻗﻮم ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﯽ از ﺷﻤﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ و‬
‫روﺷﯽ ﻧﻬﺎدﯾﻢ و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ وﻟﯽ ﺧﻮاﺳﺖ در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪﺗﺎن ﭘﺲ در ﺧﯿﺮات ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮﯾﺪ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫‪330‬‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﺎ از آﻧﭽﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ آﮔﺎﻫﺘﺎن ﺳﺎزد‪«.‬‬
‫در آﯾﮥ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺘﯽ آﺋﯿﻨﯽ ﻧﻬﺎدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ آن آﯾﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻮ در اﻣﺮ‬
‫‪331‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮدت دﻋﻮت ﮐﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺴﺘﯽ‪«.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﻬﺎج و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻫﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﺋﯿﻦ ﺧﻮد و ﺗﻮ ﺑﻪ‬
‫آﺋﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺎش ﮔﺮﭼﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺗﻮ ﺑﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻊ دﯾﮕﺮ راﻫﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ دور از ﺻﺤﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺗﺄوﯾﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻠّﺖ اﯾﺠﺎد اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﺸﯿﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺮ ﺷﻌﻮب و اﻣﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺧﺘﻼف و ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫‪332‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﮥ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﺟﺰ ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد‪«.‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﯾﮏ اﻣ‪‬ﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺸﺎرت ده و ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه را ﺑﺎ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ‬
‫‪333‬‬
‫ﺣﻖ ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪ - 329‬ﺳﻮرة ذارﯾﺎت‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .56‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹾﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠﹺﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺈﹺﻧ‪‬ﺲ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥ‪.‬‬
‫‪ - 330‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ :48‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱟ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻋ‪‬ﺔﹰ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﺟﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺷﺎﺀَ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺒ‪ ‬ﻠﹸﻮ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻣﺎ‬
‫ﺁﺗﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺒﹺﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﺕ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺟﹺﻌ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ ﻓﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺒ‪‬ﺌﹸﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺘ‪ ‬ﻠ‪‬ﻔﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻗﺮآن زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺣﺞ آﯾﻪ ‪ .67‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﺃﹸﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﻜﺎﹰ ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻧﺎﺳ‪‬ﻜﹸﻮﻩ‪ ‬ﻓﹶﻼ ﻳ‪‬ﻨﺎﺯﹺﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﻰ ﻫ‪‬ﺪﻯ‪‬‬ ‫‪331‬‬

‫ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢﹴ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ آﯾﻪ ‪ 34‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪.‬‬

‫‪ - 332‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ آﯾﻪ ‪ .19‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﻓﹶﺎﺧ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹶﻔﹸﻮﺍ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،213‬ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹰ ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﻓﹶﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺚﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪ ‬ﺬﺭﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪‬‬ ‫‪333‬‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬

‫‪157‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻫﺪف دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺷﺎﻋﮥ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه آورد ﭘﻨﺎﻫﺶ ده ﺗﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮد ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن اﻣﻨﺶ ﺑﺮﺳﺎن‬
‫زﯾﺮا اﯾﺸﺎن ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ 334«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺎه ﻫﻢ ﺑﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ﻣﺄﻣﻦ اﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺪرﻗﻪ‬
‫ﮐﻦ و اﯾﻦ ﺑﺎرِ زﺣﻤﺖ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎ ﺗﺎ اﯾﺸﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻼم ﺧﺪا را )از ﺑﯿﺎﻧﺎت ﺗﻮ( ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫از اﯾﻦ اﺳﺘﻤﺎع ﺗﻐﯿﯿﺮ روش دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ راه ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﺒﯿ‪‬ﻦ ﻫﺪف‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ و ﻣﯽآﻣﻮزد ﮐﻪ روش ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط در اﺳﻼم ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﯾﮏ روش ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ راﻫﺶ ﺑﺪﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ص را ﻣﺘﺤﻤ‪‬ﻞ ﻣﺸﻘﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﮐﻪ از دﻫﺎن ﻣﺒﺎرك رﺳﻮﻟﺶ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﻼم ﻧﻪ ﺗﺤﮑّﻢ اﺳﺖ و ﻧﻪ اﻣﺮ و ﻧﻪ ﻧﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺘﻌﺎرف‪ .‬در ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ ﻫﻤﯿﻦ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻇﺮاﻓﺖ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﮥ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ راه ﭘﺮوردﮔﺎرت دﻋﻮت ﮐﻦ و ﺑﻪ روش ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ آﮔﺎهﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از راه ﮔﻤﺮاه اﺳﺖ و آﮔﺎهﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫‪335‬‬
‫ﺷﺪﮔﺎن‪«.‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ رﻫﺒﺮي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﺗﻌﺮﯾﻒ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﺻﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع ﺑﺎﺷﺪ و در‬
‫ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ دﯾﻨﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ و در‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ وﺟﻮب ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ از ﺧﻠﻔﺎي ﺟﻮر‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﺑﻨﯽاﻣﯿ‪‬ﻪ و ﺑﻨﯽﻋﺒ‪‬ﺎس و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ اﻟﺰام ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﺍﺧ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹶﻔﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ - 334‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :6‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺠﺎﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺟﹺﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﻛﹶﻼﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻠ‪‬ﻐ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪‬‬
‫ﻻ ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 335‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .125‬ﺍﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻜﹾﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻋ‪‬ﻈﹶﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺟﺎﺩ‪‬ﻟﹾﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬
‫ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺿ‪‬ﻞﱠ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪‬ﻬ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪158‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪن ﻣﻌﺼﻮم ع ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در داﺳﺘﺎن ﺻﻔﻮان ﺟﻤ‪‬ﺎل ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ‬
‫ﺻﺎدق ع ﺻﻔﻮان را از اﺟﺎره دادن ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺗﺤﺬﯾﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮح آن در ﮐﺘﺐ رواﺋﯽ‬
‫ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﺮاد ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺻﻔﻮان ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺗﻮ ﻣﯿﻞ داري ﺷﺘﺮﻫﺎﯾﺖ ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ ﻗﻠﺒﺎً ﻣﯿﻞ داري ﮐﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻧﯿﺰ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎز آﯾﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻗﻠﺒﯽ ﺗﻮ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺼﺎدر ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اذن از اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء و اوﺻﯿﺎء اﻟﻬﯽ ﻣﻨﻀﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺄذوﻧﯿﻦ و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮ اﻟﻬﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪا را و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ رﺳﻮل و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮ از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺗﺎن را«‪ 336‬در ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻃﺎﻋﺖ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺼﺪاق ﻧﺪارد و اﻃﺎﻋﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻣﺸﺮوﻋﯿ‪‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺼﺪاق ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام و در ﺣﯿﻄﮥ ﻗﺎﻧﻮن ﻻزم‬
‫اﻻﺗﺒﺎع اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻫﺒﺮي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ درﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ رﯾﺎﺳﺖ ﻗﻮة ﻣﺠﺮﯾﻪ و ﺗﺸﮑﯿﻼت اﺟﺮاﯾﯽ وي اﺳﺖ‬
‫و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد را داراﺳﺖ‪ .‬در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫رﻫﺒﺮي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠّﯽ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮ‪ ،‬رﻫﺒﺮي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ را‬
‫‪337‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ رﻫﺒﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻋﻬﺪهدار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫روﺷﻬﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺧﺼﻮﺻﺎً از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺬاﮐﺮه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﭼﺎﻧﻪزﻧﯽ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻣﺘﯿﺎزات ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻌﺎوﺿﮥ اﻣﺘﯿﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﻮد و ﻃﺮفﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫روش دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ در اﺳﻼم ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺎد‪‬ي ﻣﺒﺎدﻟﮥ اﻣﺘﯿﺎزات ﻗﺮار دارد‪ .‬اﺻﻮﻻً‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﻔﺎع ﻧﻤﯽﻧﮕﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮادر ﯾﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﻇﯿﻔﮥ ﺑﺮادري ﯾﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫و دوﺳﺘﯽﻫﺎي ﻣﻠّﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎ‬

‫‪ - 336‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،59‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ - 337‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ )‪ (1382‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻘﻬﯽ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﻪ و ﺷﯿﻮة ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫‪159‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت و اﻗﺘﺼﺎد در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ اﺳﻼم ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت و اﻗﺘﺼﺎد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻟﯽ روﺣﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي رﻓﺎه و ﺗﻠﺬّذ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻧﻘﺪر‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺐ ﻣﺎد‪‬ﯾﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼﻗﯿﺎت و ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ﻫﻤﻪ در زﯾﺮ ﭘﺎي اﻗﺘﺼﺎدﯾﺎت ﻟﮕﺪ ﻣﺎل‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻋﺘﻼي ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت و اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد و‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ دارد و در اﯾﻦ ﻫﺪفﮔﺬاري اﺻﻮل ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ را ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرش ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ -72‬اﺻﻞ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺎزه‬

‫در اﺳﻼم‪ ،‬اﺣﺮاز ﻣﻨﺎﺻﺐ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺮاﺋﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺎزه اﺳﺖ و ﻫﯿﭽﮑﺲ‬
‫از ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﻣﺤﻖ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﺣﺘّﯽ در اﻣﻮر ﺟﺰﺋﯿ‪‬ﮥ ﻓﺮﻋﯿ‪‬ﮥ ﻧﯿﺰ دﺧﺎﻟﺖ ﯾﺎ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫در آﯾﺖ اﻟﮑﺮﺳﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اذن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد او ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اذن او‪ 338«.‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ﺑﯿﻌﺖ و اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ‬
‫دﯾﻦ را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ع ﺑﻪ ﺷُﺮﯾﺢ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﺷﺮﯾﺢ در‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺴﺘﻪاي ﻓﻘﻂ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ‪ ‬ﻧﺒﯽ ﯾﺎ ﺷﻘﯽ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ«‪ 339.‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﻀﺎء و ﻓﺘﻮا در‬
‫ﻓﺮوع دﯾﻦ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺰﺋﯿ‪‬ﮥ دﯾﻨﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻧﺒﯿﺎء ﯾﺎ اوﺻﯿﺎء آن ﺑﺰرﮔﻮاران ع اﺳﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن‬
‫در اﻧﺤﺼﺎر ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه ﻗﺮار دارد ﻟﺬا در اﯾﻦ زﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﻋﻠﻤﺎء اﺻﯿﻞ ﻣﺮاﻋﯽ اﺟﺎزة رواﯾﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و اذن رواﯾﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺮق ﺻﺤﯿﺤﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮم ع ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﺟﺎزة رواﯾﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺬور از ﺣﺘّﯽ ﻧﻘﻞ و ﺑﯿﺎن اﺧﺒﺎر و اﺣﺎدﯾﺚ اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺣﮑﻢ اﯾﺸﺎن در ﮐﻠّﯿﮥ‬
‫اﻣﻮر ﺣﺘّﯽ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﯿ‪‬ﮥ ﻓﺮﻋﯿ‪‬ﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺴﻖ و ﻇﻠﻢ و ﮐﻔﺮ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻓﺘﻮا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ در ﻗﺮآن‬

‫‪ - 338‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،255‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﺍ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﻔﹶﻊ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺈﹺﺫﹾﻧﹺﻪ‪‬‬
‫‪ - 339‬ﺍﻟﻜﺎﰲ‪ ،۴۰۶ ،۷ ،‬ﺑﺎﺏ ﺃﻥ ﺍﳊﻜﻮﻣﺔ ﺇﳕﺎ ﻫﻲ ﻟﻺﻣﺎﻡ ﻉ ‪ -۲‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﻰ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦﹺ ﺃﹶﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻘﹸﻮﺏ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦﹺ ﻳ‪‬ﺰﹺﻳﺪ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﻰ ﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦﹺ ﺟ‪‬ﺒ‪ ‬ﻠﹶﺔﹶ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺑﹺﻲ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴ ﻠﹶﺔﹶ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﺳ‪‬ﺤ‪‬ﺎﻕ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦﹺ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺭﹴ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺑﹺﻲ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻉ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺃﹶﻣ‪‬ﲑ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ‬ﻉ ﻟ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺢﹴ ﻳ‪‬ﺎ ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺢ‪ ‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺟ‪‬ﻠﹶﺴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺴﺎﹰ ﻟﹶﺎ ﻳ‪‬ﺠ‪ ‬ﻠ‪‬ﺴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﱠﺎ ﻧ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺷ‪‬ﻘ‪‬ﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪160‬‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﮐﺮده ﺣﮑﻢ ﻧﮑﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ 340«.‬و در دﻧﺒﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻇﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ 341‬و در دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻓﺎﺳﻖ اﺳﺖ ‪ 342‬و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ آن ﺳﻪ ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺗﮑﺮار ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺻﺪر اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺗﻤﺎم اﻧﺘﺼﺎﺑﺎت ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ اﺟﺎزه و ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ ﻫﻤﮕﯽ از ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﻌﯿ‪‬ﺖ را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫و رﺳﻮل ﺧﻮد و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﻮده‪ 343‬و اﯾﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻻزﻣﮥ رﺷﺪ در ارﺷﺎد ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﻧﻈﻢ در‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ ﻓﻘﻂ ﺷﻖ دوم ﻣﻄﺮح اﺳﺖ وﻟﯽ در‬
‫اﺳﻼم رﺷﺪ ﻣﻌﻨﻮي و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺧﻼﻗﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺗّﻔﺎق‬
‫ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ارﺷﺎد ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻧﮑﻪ‬
‫‪344‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﯾﺘﺶ ﮐﺮد ﭘﺲ او ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪه و آﻧﮑﻪ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪ وﻟّﯽِ ﻣﺮﺷﺪ ﻧﺪاﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻤﺖﻫﺎي اﺧﺬ ﺑﯿﻌﺖ و ارﺷﺎد و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎ رواﯾﺖ و ﺻﺪور اﺣﮑﺎم ﻣﺬﻫﺒﯽ‬
‫ﭼﻪ در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ و ﭼﻪ در زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻢ آل ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ص و ﻧﻮاب آن ﺣﻀﺮت اﺧﺘﺼﺎص‬
‫دارد و ﺳﻤﺖﻫﺎي ﻗﻀﺎء و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺳﻔﺎرت در زﻣﺎن ﺧﺮوج آن ﺣﻀﺮت و در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎز ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ و ﻧﻮاب آن ﺣﻀﺮت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﻮب ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ ﺳﻤﺖﻫﺎي ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ در‬
‫ﻏﺼﺐ و ﺗﺼﺮّف ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﻧﺎن ﺑﺪون اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ او ﺣﮑﻢ‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺷﻔﯿﻊ )و واﺳﻄﻪ( ﺟﺰ ﺑﻪ رﺧﺼﺖ او ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻣﯽراﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪345‬‬
‫ﺑﻮد«‪.‬‬
‫در دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة رﺳﻤﯽ و آﮐﺮدﯾﺘﻪ از‬

‫‪ - 340‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،44‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‬
‫‪ - 341‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،45‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‬
‫‪ - 342‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ ،47‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﺎﺳ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 343‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،59‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ - 344‬ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ آﯾﻪ ‪ ،17‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻬ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻠﹶﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺷ‪‬ﺪﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ - 345‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،3‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻔ‪‬ﻴﻊﹴ ﺇﹺﻻﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺇﹺﺫﹾﻧﹺﻪ‪.‬‬
‫‪161‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺳﻮي رﺋﯿﺲ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﮥ اﺻﻠﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎوﯾﻦ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ در ﮐﻨﮕﺮة وﯾﻦ ‪ 1815‬و اﯾﮑﺲ ﻻﺷﺎﭘﻞ‪ 346‬در ‪ 1818‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ آن زﻣﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن وﯾﻦ‪ 347‬درﺑﺎرة رواﺑﻂ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ ﻣﺼﻮب ‪ 18‬آورﯾﻞ ‪ 1961‬دول ﻣﺘﻌﺎﻫﺪ‬
‫را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻘﺪﯾﻢ اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﮥ ﺳﻔﺮا ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﻓﯿﻦ )ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﺳﻔﯿﺮ ﯾﺎ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺳﻔﯿﺮ( ﻣﺸﺮوﻋﯿ‪‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺳﻔﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﭘﺲ از ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﺎدﺷﺎه ﯾﺎ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺳﻔﺮا ﺑﺎﯾﺴﺖ اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﮥ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺪﯾﺪ اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﮔﺮ رﺗﺒﮥ دﯾﭙﻠﻤﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﺑﺪ‬
‫وي ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺻﻼﺣﯿ‪‬ﺖ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺳﻔﯿﺮ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﺶ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺪ ﻣﻌﻮ‪‬ض وي ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺠﺪ‪‬داً اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﮥ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯿﺰﺑﺎن اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ 348.‬ﺣﺎﻟﺖ دﯾﮕﺮ در ﺗﻌﻮﯾﺾ دوﻟﺖﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ دوﻟﺖﻫﺎ ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ در ﮐﺸﻮري ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ‬
‫ﻗﻬﺮي ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﯿﺜﺎق دوﻟﺖ ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﮐﻠّﯿﮥ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن و ﺳﻔﺮاي دوﻟﺖ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ رﺳﻢ و آﺋﯿﻦ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻋﻬﺪ ﺑﯿﻌﺖ در اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﮥ اﷲ در ﻫﺮ زﻣﺎن ﻫﻤﮥ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن او ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﺟﺮاي ﻏﺪﯾﺮ ﺧﻢ و ﭼﺎدر زدن ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ ع و ﺑﯿﻌﺖ ﻫﻤﮥ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺣﺘّﯽ ﻗﺒﻞ از‬
‫رﺣﻠﺖ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ص ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﻮﺿﻮع در ﺗﺎرﯾﺦ ﺛﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ اﻣ‪‬ﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن درﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از آنِ آﻧﻬﺎﺳﺖ و‬
‫آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﻨﯿﺪ از آنِ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺷﻤﺎ را از اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ 349«.‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دارد ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮارد اﺣﮑﺎم‪ ،‬اﻧﺘﺼﺎﺑﺎت و ﻣﻌﺎﻫﺪات‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺗﻨﻔﯿﺬ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﺠﺪ‪‬د ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪346‬‬
‫‪- Aix la Chapelle‬‬
‫‪347‬‬
‫‪- American Journal of international law (1961) pp 1062 – 1082.‬‬
‫‪ - 348‬ﺑﺮاي ﺷﺮح اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﮐﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ا ﺻﻐﺮ )‪ (1365‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻧﻮﯾﻦ در ﻋﺼﺮ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ - 349‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،134‬ﺗ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺔﹲ ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹶﺖ‪ ‬ﻟﹶﻬﺎ ﻣﺎ ﻛﹶﺴ‪‬ﺒ‪‬ﺖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﹶﺴ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﹶﺌ ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪162‬‬
‫‪ -73‬اﺻﻞ اﻃﺎﻋﺖ از ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣ‪‬ﻨﺎﺻﺐ دﯾﻨﯽ در اﺳﻼم و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺻﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺎزه ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﺪون اﺟﺎزة ﺻﺎﺣﺒﺎن ا‪‬ذن ﻓﻀﻮﻟﯽ در‬
‫اﻣﺮ ﺧﺪا ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﻃﺎﻋﺖ ﻓﻘﻂ از ﺧﺪا و رﺳﻮل و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه دﺳﺘﻮر داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ اﻃﺎﻋﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪا را و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ رﺳﻮل و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺟﺎزه از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺗﺎن را و ﭼﻮن در ﭼﯿﺰي‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰاع رﺳﯿﺪﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ اﮔﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮ دارﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻮب‬
‫‪350‬‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را دارد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ از اﺻﻮل ﺑﺎزدارﻧﺪة دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺳﺮﺧﻮد ﯾﺎ اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻪ رأي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻓﺴﺎدﻫﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا در اﺳﻼم اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎرات از ﻋﻤﻮم ﺳﻠﺐ و‬
‫ﺗﺤﺖ اﺧﺘﯿﺎر اوﻟﻮاﻻﻣﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ آن را در ﭘﯿﺎده ﺳﺎزي اﺣﮑﺎم اﺳﻼم در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ دارد‪.‬‬

‫‪ -74‬اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿ‪‬ﺖ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ‬

‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ در ﻋﺮف دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺎد‪‬ة ‪3‬‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ وﯾﻦ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻪاي از وﻇﺎﯾﻒ اﻋﺰام ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫§ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع‬
‫§ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع‬
‫§ ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن‬
‫§ ﮔﺰارش اوﺿﺎع و وﻗﺎﯾﻊ دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع‬
‫§ ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع و دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،59‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﻨﺎ ‪‬ﺯﻋ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺷ‪‬ﻲ‪ ‬ﺀٍ‬ ‫‪350‬‬

‫ﻓﹶﺮ‪‬ﺩ‪‬ﻭﻩ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮﹺ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺄﹾﻭﹺﻳﻼﹰ‪.‬‬
‫‪163‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫در ﻫﺮﮐﺪام از وﻇﺎﯾﻒ ﻓﻮق ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از‬
‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ دول دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ ﻣﺄﻣﻮر در اﺳﻼم ﻣﻌﺬور ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮول اﺳﺖ‪ 351‬ﯾﻌﻨﯽ وي ﻣﻮﻇّﻒ اﺳﺖ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﺣﻖ ﮔﺮدد و ﻧﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ اﺳﻤﯽ وي‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ در‬
‫اﺳﻼم اﺳﺘﯿﻼي ﺣﻖ ﺑﺮ ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺴﺘﺮدة ﺣﻖ و ﻇﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺷﺮح داده ﺷﺪ و‬
‫ﺣﻖ ﺑﻬﯿﻨﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻇﻠﻢ ﻧﺎﺑﻬﯿﻨﻪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﺪاول آن در رﯾﺎﺿﯽ و اﻗﺘﺼﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻇﯿﻔﮥ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ ﯾﺎ ﻗﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﻓﺮدي ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او را ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﯾﺎ ﻣﺬاﮐﺮه ﯾﺎ ﮔﺰارشدﻫﯽ ﯾﺎ ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ اﻋﺰام ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در اﺻﻞ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫اﻋﺰام ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﯾﺎ آﻣﺮ او ﯾﺎ ﻓﺮد وي‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ‬
‫او وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ ﮐﻠﯿ‪‬ﮥ ﻣﻤﻠﻮﮐﺎت ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺷﺄن آﻧﻬﺎ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺧﺪﻣﺖ و اﻟﺘﻔﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﺷﻖ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ را آﻓﺮﯾﺪه و ﻫﻤﮥ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﺰد او ﻋﺰﯾﺰﻧﺪ و ﻣﺄﻣﻮر‬
‫او ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻪ را ﻋﺰﯾﺰ ﺑﺪارد وﮔﺮﻧﻪ ﻣﻘﻬﻮر ارﺑﺎب ﺧﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﻬﻮده آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﺎزﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ!«‪ 352‬و در اﯾﻦ راه اﻋﻤﺎل ﻓﺮد دﯾﭙﻠﻤﺎت ﯾﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖآور اﺳﺖ‬
‫و در ﻗﺒﺎل ﮐﻠﯿﮥ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﺧﻮد و آﺛﺎر آن در ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﯽ ﭼﻪ در دﻧﯿﺎ و ﭼﻪ در آﺧﺮت ﻣﺴﺌﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪة ﮐﻠّﯽ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺴﯽ در ﮔﺮو ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ 353«.‬در‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ع ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)» :‬اي ﻣﺎﻟﮏ( ﻫﺮ آن اﻣﺮ ﮐﻪ از ﻣﺎﻓﻮق‬
‫ﻣﯽﺷﻨﻮي‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺮ ﺧﺪاي ﺑﺴﻨﺞ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را از آن ﻋﻤﻞ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﻧﻬﺎر ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺎﻟﻖ‬
‫را در راه ﻫﻮس ﻣﺨﻠﻮق ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﮑﻦ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮرم و ﻣﻌﺬور‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻃﻤﻊ ﻣﺪار ﮐﻪ ﺗﻮ را ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫‪354‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮوري ﺧﻮد را ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﮑﻦ«‬
‫‪ - 351‬ﲝﺎﺭﺍﻷﻧﻮﺍﺭ‪ ،٣٨ ،٧٢ ،‬ﺑﺎﺏ ‪ -٣٥‬ﺍﻹﻧﺼﺎﻑ ﻭ ﺍﻟﻌﺪﻝ‪....‬‬
‫‪ - 352‬ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،115‬ﺃﹶ ﻓﹶﺤ‪‬ﺴِﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻤﺎ ﺧ‪ ‬ﻠﹶﻘﹾﻨﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺜﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻨﺎ ﻻ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 353‬ﺳﻮرة ﻃﻮر‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،21‬ﻛﹸﻞﱡ ﺍﻣ‪‬ﺮﹺﺉﹴ ﺑﹺﻤﺎ ﻛﹶﺴ‪‬ﺐ‪ ‬ﺭ‪‬ﻫ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 354‬ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ع ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﯾﯽ‪ 1371 ،‬ص ‪.14‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪164‬‬
‫‪ -75‬اﺻﻞ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻋﺪم ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﺨﺼﯽ دﯾﭙﻠﻤﺎت‬

‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖﻫﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻠﯽ از ﮔﺬﺷﺘﮥ دور ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره ﺗﺤﻮﻻت و ﻧﺸﯿﺐ و ﻓﺮازﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ و ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺄدﯾﺐ دوﻟﺖﻫﺎ ﺳﻔﺮاي اﻋﺰاﻣﯽ آﻧﻬﺎ را ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه ﯾﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺴﯿﻞ دارﻧﺪة ﺳﻔﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و در زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺎﭘﯿﺘﻮﻻﺳﯿﻮن واﺑﺴﺘﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮﺳﯿﺎﺳﯽ دول ﺧﺎص را از‬
‫ﻗﯿﺪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ در دوﻟﺖ ﻣﺤﻠّﯽ ﻣﻌﺎف ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در روم ﻗﺪﯾﻢ ﺳﯿﺮون‪ 355‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﻔﯿﺮ را‬
‫ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﺣﻘﻮق اﻟﻬﯽ و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﺴﮑﯿﻮ ﺳﻔﯿﺮ را زﺑﺎن ﺣﺎﮐﻢ اﻋﺰام ﮐﻨﻨﺪة ﺳﻔﯿﺮ‬
‫ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »زﺑﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﯾﺎ ﺳﻠﻄﺎن ﺑﺎﯾﺪ آزاد ﺑﺎﺷﺪ‪ 356 «.‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫دو ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪة ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻓﺮدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣﺼﻮن ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎد‪‬ه‬
‫ﺳﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ وﯾﻦ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﻘﺮّرات آن ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮔﺮدد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﮐﻨﺴﻮﻟﯽ ﯾﮏ دﯾﭙﻠﻤﺎت ﮔﺮدد‪ .‬و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎد‪‬ه ‪ 29‬ﻣﺄﻣﻮر دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ‬
‫ﻣﺼﻮن اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮان او را ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﻗﯿﻒ ﯾﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﻗﺒﻠﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط اﻟﺰامآور ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠّﯿﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ در ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ وﻇﺎﯾﻒ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ در ﺣﺪود ﻣﻮارد ﺷﻤﺮده ﺷﺪه در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن وﯾﻦ و ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﮐﻪ دﯾﭙﻠﻤﺎت اﺳﻼم‬
‫ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ و ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ اﻋﺘﻼي ﺣﻖ و رﻓﻊ ﻇﻠﻢ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و اﺣﺘﺮام اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن وﯾﻦ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺷﺨﺼﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ ﻧﻈﯿﺮ ﺗﻮﻗﯿﻒ و ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻣﺮاﺳﻼت و‬
‫ﻣﻨﺎزل و ﻟﻮازم آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻤ‪‬ﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫‪355‬‬
‫‪- Marcus Tullius Cicero.‬‬
‫‪356‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﮐﺎﻇﻤﯽ )‪ (1365‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻧﻮﯾﻦ در ﻋﺼﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬دﻓﺘﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪.‬‬
‫‪165‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن وﯾﻦ اﮔﺮ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن‬
‫ﻣﺤﻖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﻋﻮدت او ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﻋﺰام ﮐﻨﻨﺪه ﮔﺮدد‪ .‬و دﯾﭙﻠﻤﺎت ﺧﺎﻃﯽ ﻣﺼﻮن از‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺑﻪ ﮐﺸﻮرش ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺗﺎ ﺣﺪودي اﻓﺮاط در ﻣﺼﻮن ﻧﻤﻮدن‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻏﺮضورزيﻫﺎي دول ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ وﺿﻊ ﺷﺪه و از ﻟﺤﺎظ‬
‫اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻐﺎﯾﺮت و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﺣﺪود اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯽ در ﮐﺸﻮر اﺳﻼم اﻗﺪام ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و ﻋﻤﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ اوﻟﯿﺎء دم ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺼﺎص ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي اﺟﺮاي ﺣﺪ‪ ‬اﻟﻬﯽ را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ‬
‫ﺣﻘﻮق اوﻟﯿﺎء دم اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯽ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺟﺎري ﺷﺪن ﺣﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ از ﺟﺰاء ﻣﻌﺎف ﻧﯿﺴﺖ‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ ﺷﺎﮐﯽ ﻓﺮدي ﯾﺎ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺮم وي در زﻣﺮه ﺟﺮاﺋﻢ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫اﻓﺮاد ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻧﺸﻮد ﻃﺒﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ دوﻟﺖ اﺳﻼم از ﻟﺤﺎظ ﻋﻔﻮ ﯾﺎ اﺧﺮاج ﺑﺎ وي ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻃﺒﻖ ﻋﺮف ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﭘﺎﺳﺦ داده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ ﻋﻔﻮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﺰاع در ﺑﯿﻦ اﻣﻢ و ﻣﻠﻞ و دول ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺷﯿﻮة ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﯿﺰ ﺑﺎ دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎي اﻋﺰاﻣﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﻮرد ﺗﻮﻗﻊ دوﻟﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ دﯾﭙﻠﻤﺎت اﺳﻼم در زﻣﯿﻨﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺨﺼﯽ درﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺗﺨﻄّﯽ ﻧﻤﻮد ﺑﺎ وي ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻫﻢ ﺷﺄن ﻣﻘﺮّرات اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ذﮐﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺮف ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻓﻘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬
‫در ﻣﻮرد آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 357‬وﻟﯽ ﻣﺘﯿﻘّﻦ ﻧﯿﺴﺖ و از ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﻮار ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ ﻧﮕﺮدد و اﺣﮑﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﻘﺾ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎد‪‬ه ‪ 31‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن وﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫در دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن از ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺟﺰاﺋﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و از ﻣﺼﻮﻧﯿﺖﻫﺎي ﻣﺪﻧﯽ و اداري ﻧﯿﺰ‬

‫‪357‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﺪوري ﻣﺠﯿﺪ )‪ (1335‬ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‬
‫ﺳﻌﯿﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻗﺒﺎل‪ .‬و اﺣﻤﺪ رﺷﯿﺪ )‪ (1353‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪي‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪166‬‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي دوﻟﺖ ﻣﯿﻬﻤﺎن در ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎف از‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن اﺳﺖ و ﻣﺄﻣﻮران ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن از‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻮارض ﮔﻤﺮﮐﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎﻓﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽرود ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ ﻣﻮارد زﯾﺎدهروي در‬
‫اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺒﻮل و اﻋﻄﺎي‬
‫اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻣﻘﺒﻮل ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﯾﺮاد‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ در دوران ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﯿﻪ دول‬
‫دﯾﮕﺮ ﺳﻔﺮاي آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﺢ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة‬
‫آل ﻋﻤﺮان ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﺧﺪا اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﻣﺮدم ﮐﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎك‬
‫ﺑﺸﺎرت ده«‪ 358‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ وﻟﯽ ﺳﻔﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﭘﯿﻐﺎمآور دوﻟﺘﯽ ﺑﺮاي‬
‫دوﻟﺖ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و از ﺗﺄوﯾﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﻮرد ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻗﺒﯿﺢ ﮐﺸﺘﻦ ﺳﻔﯿﺮ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ از ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻏﹶﻴ‪‬ﺮﹺ ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺸﺘﻦ او ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺧﻼﻓﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻻزﻣﮥ آن ﻗﺼﺎص ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺑﺮاي وي از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﮥ اﯾﻦ آﯾﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺳﻔﯿﺮ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ دارد وﻟﯽ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺪارد ﯾﻌﻨﯽ در ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﯿ‪‬ﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﻣﺼﻮن اﺳﺖ وﻟﯽ در ﺣﻮزة ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺼﻮن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -76‬اﺻﻞ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ و ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻇﺮﯾﻒ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯿ‪‬ﺖ دارد‪ .‬در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻫﻤﻮاره ﻣﻄﺮح ﺑﻮده ﮐﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﯾﺎ اﺳﻼم در دﺳﺖ ﮐﺪام ﮐﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس‬

‫‪ - 358‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .21‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹾﻔﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺑﹺﺂﻳﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﲔ‪ ‬ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘ‪‬ﺴ‪‬ﻂ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻓﹶﺒ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻌ‪‬ﺬﺍﺏﹴ ﺃﹶﻟ‪‬ﻴﻢﹴ‪.‬‬
‫‪167‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﯾﻦ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﻋﺰام ﻣﯿﺴﯿﻮﻧﺮﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت رﺳﺎﻧﻪاي اﻗﺪام ﺑﻪ اﻋﻄﺎي دﯾﻦ ﯾﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻎ در ﺷﺮع اﺳﻼم ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ و در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺘﺐ ﻓﻘﻬﯽ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﺬﮐّﺮ داده ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼم دﭼﺎر اﺷﮑﺎل اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﺳﺎس دﯾﻦ ﺑﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﺟﺪا از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺎﻟﻪاي ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﻃﻠﺒﻪاي اﻫﺪاء ﺷﻮد و ﻣﻘﻠﱢﺪ‬
‫از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة آن ﮐﺘﺎب ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎﻓﺘﻦ اوﻟﻮاﻻﻣﺮ و ﻗﻼدة ﺑﻨﺪﮔﯽ وي ﺑﻪ ﮔﺮدن‬
‫‪359‬‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮح ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ آن در ﮐﺘﺐ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ درج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﻮد ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺎﻗﺺ ﻣﺎ ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ را از اﺳﻼم ﻣﯽرﻫﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎل اﺳﻼم ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ زﯾﺎن ﻫﻢ دارد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻫﻢ ﺑﻪ دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ و ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﮐﺸﻮر اﺳﻼم اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻗﯿﻘﺎً ﺗﻔﻬﯿﻢ ﮔﺮددﮐﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ اﯾﺸﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺻﻼح و ﺻﺤﺖ ﻋﻤﻞ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺒﻠﯿﻎ زﺑﺎﻧﯽ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺘﺺ‪ ‬اﻓﺮادي اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ اﺟﺎزاﺗﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﻌﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ع ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺣﻖّ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﯾﺖاﷲ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻮري اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ و ﻣﻨﺒﺮي را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺎد و دو ﺷﺮط ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ 360‬ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮط اﺟﺎزه و ﺷﺮط اﺛﺮ و اﺟﺘﻬﺎد آﻣﺮ و ﻧﺎﻫﯽ ﻣﺬﮐﻮر در آن ﮐﺘﺎب ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻌﺪودي ﺣﻖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺗﺎزه روش آن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در آﯾﮥ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و اﻧﺪرز ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ راه‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺨﻮان و ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺎ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻦ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از راه‬
‫‪361‬‬
‫او ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ آﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ و او ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪﮔﺎن آﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ رﺳﻮﻟﺶ ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ‬

‫‪359‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺐ زﯾﺮ از ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻌﻠﯿﺸﺎه‪ :‬ﺑﺸﺎرت اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،‬‬
‫‪ ،1360‬ﺗﻬﺮان‪ .‬ﺳﻌﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1379 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫وﻻﯾﺘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1379 ،‬ﺗﻬﺮان‪ .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺴﻌﺎدات‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1378 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ - 360‬آﯾﺖاﷲ ﺣﺎج ﺷﯿﺦ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻮري ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ در ﻟﺆﻟﺆ و ﻣﺮﺟﺎن اﯾﻦ ﺷﺮوط را ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ - 361‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .125‬ﺍﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻜﹾﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻋ‪‬ﻈﹶﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺟﺎﺩ‪‬ﻟﹾﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬
‫ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺿ‪‬ﻞﱠ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪‬ﻬ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪168‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا از درون دﻟﻬﺎي آﻧﻬﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ ﭘﺲ از آﻧﻬﺎ اﻋﺮاض ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﯽ‬
‫‪362‬‬
‫ﺣ‪‬ﺴﻦ ﻗﻮل ﻧﯿﺰ از ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺷﺮط اﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺪرزﺷﺎن ده ﮐﻪ در وﺟﻮدﺷﺎن ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫‪363‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ«‬
‫‪364‬‬
‫ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اﯾﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪات ﺑﺮ ﺣ‪‬ﺴﻦ ﻗﻮل و ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻌﺬاﻟﮏ اﻣﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ ﮔﻮﺋﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ را ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ از‬
‫‪365‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎي ﺻﺎﻟﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ از ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﺎ اﻋﻼم اﺳﻼم ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻧﯿﺰ از آن ﻧﻬﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣ‪‬ﺘﯽ آﺋﯿﻨﯽ ﻧﻬﺎدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ آن آﺋﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد دﻋﻮت ﮐﻦ زﯾﺮا ﺗﻮ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﺮ راه راﺳﺖ ﮔﺎم ﻣﯽﻧﻬﯽ و اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺎري ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺧﺪا در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﮑﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ 366«.‬و در ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب ﺟﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮهاي ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﮑﻨﯿﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺳﺘﻢ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و ﺧﺪاي ﻣﺎ و ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ او‬
‫‪367‬‬
‫در ﻣﻮرد ﮐﺎﻓﺮان ﻫﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ اي ﮐﺎﻓﺮان ﻣﻦ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﺘﻢ و ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ و ﻣﻦ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪة ﭼﯿﺰي ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﻧﯿﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪة ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻢ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ دﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ و دﯾﻦ‬

‫‪ - 362‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،63‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﻗﹸﻠﹸﻮﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﻋ‪‬ﺮﹺﺽ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪ ‬ﹾﻈﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻞﹾ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻬﹺﻢ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻻﹰ ﺑ‪ ‬ﻠ‪‬ﻴﻐﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 363‬ﺳﻮرة اﺳﺮاء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،53‬ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻞﹾ ﻟ‪‬ﻌ‪‬ﺒﺎﺩ‪‬ﻱ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪.‬‬
‫‪ - 364‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،83‬ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﻟ‪‬ﻠﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 365‬ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،33‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻻﹰ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻋﺎ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹶ ﺻﺎﻟ‪‬ﺤﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﺎﻝﹶ ﺇﹺﻧ‪‬ﻨﹺﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 366‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪،‬آﯾﺎت ‪ ،67 – 69‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﺃﹸﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﻜﺎﹰ ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻧﺎﺳ‪‬ﻜﹸﻮﻩ‪ ‬ﻓﹶﻼ ﻳ‪‬ﻨﺎﺯﹺﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﻰ‬
‫ﻫ‪‬ﺪﻯ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢﹴ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺟﺎﺩ‪‬ﻟﹸﻮﻙ‪ ‬ﻓﹶﻘﹸﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﻴﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻤﺎ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻔﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 367‬ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،46‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺠﺎﺩ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻇﹶ ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺑﹺﺎﻟﱠﺬ‪‬ﻱ‬
‫ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹶ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﳍﹸﻨﺎ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﳍﹸﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭﺍﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪169‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪369‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮدم‪ 368«.‬زﯾﺮا »در دﯾﻦ اﺟﺒﺎري ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺪاﯾﺖ از ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻣﺸﺨّﺺ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ -77‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻋﻘﯿﺪه‬

‫ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻋﻘﯿﺪه در اﺳﻼم ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ اﺻﻞ ﺑﺮ آزادي ﮐﺎﻣﻞ ﻋﻘﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮﻻً اﯾﻤﺎن‬
‫ﻣﻮﻫﺒﺘﯽ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ و ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ و زور ﺑﻪ دﯾﮕﺮان اﻟﻘﺎء ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ روي زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺗﻮ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺟﺒﺎر وا ﻣﯽداري ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ؟«‪ 370‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺘﺄﻧﻔﻪ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﯿﺮ ﺗﻮ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺟﺒﺎر ﮐﻨﯽ و اﮔﺮ اﺟﺒﺎر ﻣﯽﮐﺮدي ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورد‪ .‬در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»اﺟﺒﺎر و اﮐﺮاﻫﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﻮدن دﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ )ﮔﺮ ﭼﻪ( ﻫﺪاﯾﺖ از ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪه‬
‫‪371‬‬
‫و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد و ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد«‪ 372.‬در آﯾﮥ دﯾﮕﺮي‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در دﯾﻦ ﺗﻨﮕﯽ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ«‪ 373 .‬ﺑﻠﮑﻪ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ دﻋﻮت اﺳﺖ آن ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﮥ ﺣﺴﻨﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮة اَﺣﺴﻦ ﮐﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺮدم‬
‫‪374‬‬
‫را ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﮥ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ راه ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺨﻮان و ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﻦ‪«.‬‬
‫در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ وﺟﻬﯽ ﭘﺎﺳﺦ ده ﺗﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺗﻮ و او دﺷﻤﻦ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻮن دوﺳﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺗﻮ ﮔﺮدد‪ 375«.‬در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺑﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﮑﻨﯿﺪ‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،1 -6‬ﻗﹸﻞﹾ ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻜﺎﻓ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻻ ﺃﹶﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋﺎﺑﹺﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻣﺎ ﺃﹶﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺃﹶﻧﺎ ﻋﺎﺑﹺﺪ‪ ‬ﻣﺎ‬ ‫‪368‬‬

‫ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋﺎﺑﹺﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻣﺎ ﺃﹶﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﻦﹺ‪.‬‬
‫‪ - 369‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،256‬ﻻ ﺇﹺﻛﹾﺮﺍﻩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺷ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻲ‪.‬‬
‫‪ - 370‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .99‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺷﺎﺀَ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﺂﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻛﹸﻠﱡﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ ﺃﹶ ﻓﹶﺄﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹾﺮﹺﻩ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪‬‬
‫‪ - 371‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه آﯾﮥ ‪ .256‬ﻻ ﺇﹺﻛﹾﺮﺍﻩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺷ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻲﹺ‪.‬‬
‫‪ - 372‬ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .29‬ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻞﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷﺎﺀَ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷﺎﺀَ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻜﹾﻔﹸﺮ‪.‬‬
‫‪ - 373‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،78‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﺝﹴ‪.‬‬
‫‪ - 374‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،125‬ﺍﺩ‪‬ﻉ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻜﹾﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻋ‪‬ﻈﹶﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺟﺎﺩ‪‬ﻟﹾﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪.‬‬
‫‪ - 375‬ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .34‬ﺍﺩ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺪﺍﻭ‪‬ﺓﹲ ﻛﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪170‬‬
‫‪376‬‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل »ﺑﮕﻮ ﺧﺪا را ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﺣﺴﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺘﻤﮑﺎران اﯾﺸﺎن‪«.‬‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻢ و از ﺑﺮاي اوﺳﺖ دﯾﻦ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻏﯿﺮ او را ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ«‪ 377.‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﻤﺎ در اﻧﺘﺨﺎب دﯾﻦ ﺧﻮد آزادﯾﺪ و ﻫﺮ ﮐﻪ را دوﺳﺖ دارﯾﺪ ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬و »ﺑﺮ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ راه راﺳﺖ‬
‫را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و از راﻫﻬﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺤﺮﻓﻨﺪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ 378«.‬و‬
‫وﻇﯿﻔﮥ اﻧﺒﯿﺎء ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ آﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺟﺰ ﺗﺒﻠﯿﻎ روﺷﻨﮕﺮاﻧﻪ وﻇﯿﻔﮥ دﯾﮕﺮي‬
‫اﺳﺖ؟«‪ 379‬ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ آﯾﻪ در آﯾﮥ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﺟﺰ‬
‫ﺑﯿﻢ دﻫﻨﺪهاي ﻧﯿﺴﺘﯽ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺎدي ﻫﺴﺖ‪ 380«.‬ﯾﻌﻨﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ اﻧﺬار‬
‫اﺳﺖ و ﺣﺘّﯽ ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ‬
‫ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻫﻢ ﺑﺮ ﮔﻮش ﺑﺴﯿﺎري اﺛﺮ ﻧﺪارد ﭼﻪ رﺳﺪ ﻧﺼﺎﯾﺢ ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ ﻣ‪‬ﻦﻋﻨﺪﯾﻪ‪ .381‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺗﻮ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ ﻣﺮدﮔﺎن را ﺷﻨﻮا ﺳﺎزي و آواز ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮش ﮐﺮاﻧﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ روي ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ ﮐﻮران را از ﮔﻤﺮاﻫﯿﺸﺎن ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬آواز ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮش ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫‪382‬‬
‫ﺗﻮاﻧﯽ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻋﻘﯿﺪه در اﻋﺘﻘﺎدﯾﺎت اﺳﻼم وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ آزادي و‬
‫اﻧﺘﺨﺎب آزاد ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺒﻨﺎي ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪة اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪ‪‬د دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط را درﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺟﺰ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﯿﺎم‬

‫‪ - 376‬ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت آﯾﮥ ‪ ،46‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺠﺎﺩ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻇﹶﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪ - 377‬ﺳﻮرة زﻣﺮ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ 14‬و ‪ :15‬ﻗﹸﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﻠ‪‬ﺼﺎﹰ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﻨﹺﻲ ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻣﺎ ﺷ‪‬ﺌﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻭﻧﹺﻪ‪.‬‬
‫‪ - 378‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ آﯾﮥ ‪ ،9‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻗﹶﺼ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﺟﺎﺋ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺷﺎﺀَ ﻟﹶﻬ‪‬ﺪﺍﻛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 379‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ آﯾﮥ ‪ ،35‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻞﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻞﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻼﻍﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺒﹺﲔ‪.‬‬
‫‪ - 380‬ﺳﻮرة رﻋﺪ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،7‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺬ‪‬ﺭ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﻫﺎﺩ‪.‬‬
‫‪ - 381‬ﻣ‪‬ﻦ ﻋﻨﺪﯾ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻧﺰد ﺧﻮد و ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ا‪‬ذن از ﺟﺎﻧﺐ اﻧﺒﯿﺎء ﯾﺎ اوﻟﯿﺎء ﯾﺎ اوﺻﯿﺎء اﻟﻬﯽ ع‬
‫اﻓﺪام ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺣﮑﺎم دﯾﻦ و دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر ﻋﺒﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﻤﻞ آﯾﺎت ‪ 80‬و ‪ ،81‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮ‪‬ﺗﻰ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻋﺎﺀَ ﺇﹺﺫﺍ ﻭ‪‬ﻟﱠﻮ‪‬ﺍ ﻣ‪‬ﺪ‪‬ﺑﹺﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺑﹺﻬﺎﺩ‪‬ﻱ‬ ‫‪382‬‬

‫ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻲﹺ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺿ‪‬ﻼﻟﹶﺘ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺂﻳﺎﺗ‪‬ﻨﺎ ﻓﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪ ‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪171‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪383‬‬
‫و در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺪاﯾﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﺪا ﻫﺮﮐﻪ را‬ ‫وﻇﯿﻔﻪاي ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ 384«.‬و در آﯾﻪ دﯾﮕﺮ در ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪا را و‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ رﺳﻮل را و ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ روي ﺑﺮﺗﺎﺑﯿﺪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﭼﯿﺰي ﺟﺰ‬
‫‪385‬‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﭘﯿﺎم آﺷﮑﺎر وﻇﯿﻔﻪاي ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫‪386‬‬
‫در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط در ﭘﯿﺎم ﺑﻪ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺻﻠﺢ ادﯾﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ‪ ...» :‬اﻋﺘﻘﺎدات دﯾﻨﯽ ﮐﺎﻣﻼً‬
‫ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﻣﺘﺪﯾ‪‬ﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن ﻫﻤﺎن دﯾﻦ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ »ﺗﺪﯾ‪‬ﻦ« اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺒﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻤﯽ ﻣﻌﻨﻮي و ﺗﻘﯿ‪‬ﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﻌﻨﻮي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ اﺳﻼم را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬آن را دﯾﻦ ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ و‬
‫آزادي داﻧﺴﺘﻪاﯾﻢ و ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﮑﺮﯾﻢﺷﺪﮔﺎن )ﺑﻨﯽ آدم( اﻧﺲ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻮي دارﯾﻢ و ﭼﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ‪ :‬ﻻ ﺇﹺﻛﹾﺮﺍﻩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ ‪ ، 387‬ﻟﺬا ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اﯾﻦ ﺣﻖ‪ -‬و ﺑﻠﮑﻪ وﻇﯿﻔﻪ‪ -‬را ﻗﺎﺋﻠﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﻻزﻣﻪ وﺟﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت آزاد ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮﯾﯽ را اﺳﺘﻘﺮار ﺻﻠﺢ در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﯽداﻧﯿﻢ و از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ وﻇﯿﻔﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺨﺼﻮص دﯾﻨﺪاران ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺣﻔﻆ و اﺳﺘﻘﺮار ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺻﻠﺤﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص ﺳﻠﻮك ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ را ﺑﺮاي ﻣﺘﺪﯾ‪‬ﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن ﻻزم ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎن‬
‫‪ - 383‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،99‬ﻣﺎ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻼﻍﹸ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺳﻮرة ﻧﻮر آﯾﻪ ‪ 54‬و ﻋﻨﮑﺒﻮت آﯾﮥ ‪ :18‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ‬
‫ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻼﻍﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺒﹺﲔ‪ .‬و در ﺳﻮرة ﯾﺲ آﯾﻪ ‪ ،17‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨﺎ ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻼﻍﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺒﹺﲔ‪ .‬و در ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان آﯾﻪ ‪ 2‬و ﺳﻮرة‬
‫ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،82‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻮ‪‬ﺍ ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻼﻍﹸ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﻪ ‪ 48‬ﺳﻮره ﺷﻮري ﺇﹺﻥﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻼﻍﹸ‪.‬‬
‫‪ - 384‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه آﯾﻪ ‪ ،272‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﺪﺍﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺸﺎﺀُ‪.‬‬
‫‪ - 385‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪ :92‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﺣ‪‬ﺬﹶﺭ‪‬ﻭﺍ ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻤﺎ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻼﻍﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺒﹺﲔ‪.‬‬
‫‪386‬‬
‫‪ -‬ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺎم اﻓﺘﺘﺎﺣﯿ‪‬ﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﻣﺠﺬوﺑﻌﻠﯿﺸﺎه ﺑﻪ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺻﻠﺢ ادﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ‬
‫ادﯾﺎن و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ )‪ 29 -31 ،(Foundation for Religious Harmony and Universal Peace‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪،1384‬‬
‫)‪ 18 -20‬آﭘﺮﯾﻞ ‪ ،(2005‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬دﻫﻠﯽ ﻧﻮ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻗﺎي ‪ Maharishi Kapil Adwait‬اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻠﺢ‬
‫ادﯾﺎن‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﮔﺮدآوري و ﺗﺪوﯾﻦ دﮐﺘﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،22‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1384 ،‬ﺻﺺ ‪ .5 -9‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺷﺮح اﯾﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ در ﻫﻤﺎن ﺷﻤﺎره در ﻣﻘﺎﻟﮥ‪ :‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻨﯿﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ادﯾﺎن‬
‫و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 125 -136‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 387‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪.256‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪172‬‬
‫ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﯽ و روح ﻫﻤﮥ ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﺳﯿﻠﮥ ارﺗﺒﺎط و وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮك آﻧﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«... .‬‬
‫اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎﯾﺪ ذﮐﺮ ﮐﺮد اﻋﺘﻘﺎدات در زﻣﺮة اﯾﻤﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻋﺪم ﺗﻘﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻓﺮدي‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺮاض ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﺣﮑﺎم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼم ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه‬
‫رﻋﺎﯾﺖ آن ﺑﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺗﮑﻠﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ آزادي ﻋﻘﯿﺪه و ﻓﮑﺮ و ﻣﺬﻫﺐ در اﺳﻼم‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ روﺑﺮو اﺳﺖ و ﻣﺮز اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺻﻮل‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽﻫﺎي اﻣﺮوزي از آن ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آزادي ﻓﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﺋﯽ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آزادي دﯾﮕﺮان ﻟﻄﻤﻪاي وارد ﻧﺴﺎزد‪ .‬در اﺳﻼم ﻧﯿﺰ اﺟﺎزه آزادي ﻓﺮدي در‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آزادي و دﯾﻦ دﯾﮕﺮان ﻟﻄﻤﻪاي وارد ﻧﺴﺎزد‪.‬‬

‫‪ -78‬اﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه دﯾﮕﺮان و ﻣﻨﻊ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻋﻘﯿﺪه‬

‫در اﺳﻼم ﻫﺮﮐﺲ آزاد اﺳﺖ ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻫﯿﭻ اﺟﺒﺎر و اﮐﺮاﻫﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ و روﯾﻪﻫﺎي ﻓﮑﺮي در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ اﺳﺖ و اﺗّﺨﺎذ‬
‫اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ آزاد اﺳﺖ‪ .‬آﯾﮥ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﻦﹺ‪ 388‬ﺧﻄﺎب رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ و اﻋﻼم اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻢ و ﺗﻌﺮّﺿﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﯿﺪة ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺎب ﭘﺬﯾﺮش ﻋﻘﯿﺪه ﻧﯿﺰ در ﺳﻮرة زﻣﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از‬
‫‪389‬‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺸﺎرت ده ﮐﻪ ﮔﻔﺘﺎر را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ را ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه در ﺳﻄﻮح ﻣﻠّﺖﻫﺎ در ﺟﻬﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮاﻫﻤﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ زﯾﺮا ﺗﻨﻮع ﮐﺸﻮرﻫﺎ و‬
‫اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﻮع ﺷﺪﯾﺪ ﻋﻘﺎﯾﺪ در ﻣﯿﺎن اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﻋﻘﯿﺪة‬
‫ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﻣﺤﺘﺮم ﻣﯽداﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﯾﺎ اﺳﺘﻬﺰاء‬
‫دﯾﮕﺮان ذﮐﺮ ﺷﺪ در اﺳﻼم اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪه ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻋﻘﯿﺪهاي ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰاء ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ - 388‬ﺳﻮرة ﮐﺎﻓﺮون‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،6‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد و ﻣﻦ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد‪.‬‬

‫‪ - 389‬ﺳﻮرة زﻣﺮ آﯾﺎت ‪ ،17 – 18‬ﻓﹶﺒ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒﺎﺩ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﻝﹶ ﻓﹶﻴ‪‬ﺘ‪‬ﺒﹺﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫‪173‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ اﺻﻞ در ﻋﻘﯿﺪة ﺷﺮك اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﺾ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ از رﻫﺎ ﻧﻤﻮدن ﻋﻘﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺘﺤﺠ‪‬ﺮﺷﺎن ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪن اﺟﺴﺎم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺪا در اﺳﻼم ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰي ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﻘﯿﺪة ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم و ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ اﻋﻢ‪ ‬از ﻓﺮدي ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در اﺻﻞِ ﺑﯿﺰاري از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ و اﺻﻞِ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻋﻘﯿﺪه ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -79‬اﺻﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺎ ﮐﺮدار‬

‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ را در وﺣﺪت ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ در اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ در‬
‫ﻫﻤﮥ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺼﺪاق ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﻮاﻋﻆ اﺳﻼم ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﺳﻼم و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ‬
‫و ﻣﺴﻠﯿﻤﻦ در درﺟﮥ اول اﺳﺖ و ﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮاي ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻠّﺘﯽ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از آن ﻣﻠّﺖ ﯾﺎ ﻫﯿﺌﺖ ﺣﺎﮐﻤﻪ آن ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺷﻮد ﺑﺮاي ﺧﻮد دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺻﺤﺖ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺘﺎب را ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟«‪ 390‬اﯾﻦ وﺣﺪت ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪي در‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از اﻟﺰاﻣﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺗﺮورﯾﺴﻢ از‬
‫ﻟﺤﺎظ اﺳﻼم ﻣﺮدود اﺳﺖ اﻋﻤﺎل آن در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﯾﺎ آﺷﮑﺎر ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻐﺎﯾﺮت ﮔﻔﺘﺎر و ﻋﻤﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫آوردهاﯾﺪ ﭼﺮا ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرﺷﺎن ﻧﻤﯽﺑﻨﺪﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﯿﺰي ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ وﻟﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ 391«.‬ﺣﺘّﯽ در آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻫﻢ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺳﻮرة ﻓﺘﺢ در ذم‪ ‬ﺑﺮﺧﯽ اﻋﺮاب ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪« :‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﭼﯿﺰي‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در دﻟﺸﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ 392«.‬و در ذم‪ ‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﻔﺮ‬

‫‪ - 390‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪،‬آﯾﮥ ‪ ،44‬ﺃﹶ ﺗ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪.‬‬
‫‪ - 391‬ﺳﻮرة ﺻﻒ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،2-3‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻟ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﻣﺎ ﻻ ﺗ‪‬ﻔﹾﻌ‪ ‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻛﹶﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻘﹾﺘﺎﹰ ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﻣﺎ ﻻ ﺗ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 392‬ﺳﻮرة ﻓﺘﺢ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،11‬ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﺄﹶﻟﹾﺴِﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻗﹸﻠﹸﻮﺑﹺﻬﹺﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪174‬‬
‫‪393‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دل اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ -80‬اﺻﻞ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﯾﺪﮔﯽ ﮐﯿﺪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﺷﻌﺎر ﺍﹶﻟﻨ‪‬ﺠﺎﺓﹸ ﰲ ﺍﻟﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻕ )ﻧﺠﺎت در راﺳﺘﯽ اﺳﺖ( ﯾﮑﯽ از اﻣﻬﺎت و اﺻﻮل ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ در اﺳﻼم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎً اﺻﻞ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﺷﻮد‪ 394.‬راﺳﺘﯽ‬
‫و درﺳﺘﯽ ﻧﯿﺰ در اﺳﻼم اﺻﻞ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﺣﮑﺎم ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻮل اﺳﺘﻮارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺣﮑﺎم از‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدي‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﺷﻐﻠﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﯾﺎت ﺑﺴﯿﺎري درﺑﺎرة ﻣﮑﺮ و ﮐﯿﻔﺮ ﻣﮑﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را‬
‫ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﺰاي ﺳﺨﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي آن ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺮد‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﮐﯿﺪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ ﯾﺎ ﺣﯿﻠﻪ در ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺿﺎﯾﻊ ﮐﺮدن ﺣﻖ ﯾﺎ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ اﻋﻤﺎل روﺷﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﯾﺎ ﺑﺪون اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﯾﺎ ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ﺣﻖّ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺪون درﯾﺎﻓﺖ ﻋﻮض ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻓﺮد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ از دﺳﺖ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﮑﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﮑﺮ ﻣﺨﻔﯽ ﮐﺮدن ﻣﻘﺼﻮد و اﻇﻬﺎر ﻏﯿﺮ آن در ﺟﻬﺖ ﻋﺠﺰ از‬
‫ﺣﺼﻮل ﻣﻘﺼﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﻃﻼق ﻣﮑﺮ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ از‬
‫ﺑﺎب ﻣﺸﺎﮐﻠﻪ‪ 395«.‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻮق ﺷﺎﯾﺪ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق اﻓﺮاد روي زﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﮑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻣﮑﺮ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد ﺻﺤﺖ ﻧﻔﺲ اﻓﺰون ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎﻻﯾﻄﺎق ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺸﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺗﻮان ﮔﺬر از ﺧﻢ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ را ﻧﺪارد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻇﺮاﺋﻒ ﻣﮑﺮ و ﺣﯿﻠﻪﻫﺎي ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺻﺪق ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ دو ﺑ‪‬ﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ وﺟﺪانﻫﺎي ﻓﺮد و اﺟﺘﻤﺎع ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﮑﺮ و ﺣﯿﻠﻪﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي و ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬دور از ﺷﺄن ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ‬

‫‪ - 393‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،167‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪ ‬ﻠﹾﻜﹸﻔﹾﺮﹺ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻣ‪‬ﺌ‪‬ﺬ‪ ‬ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﹾﺈﹺﳝﺎﻥ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﺄﹶﻓﹾﻮﺍﻫ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻗﹸﻠﹸﻮﺑﹺﻬﹺﻢ‪.‬‬
‫‪ - 394‬ﺍﻻﺻﻞ ﻣﺎﻳﺒﲏ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺊﹲٌ ﻏﲑﻩ‪ .‬ﺷﺮح اﻣﺜﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻤﻘﺪ‪‬ﻣﺎت ص ‪ ،62‬اﻧﺘﺸﺎرات داراﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﻗﻢ‪.1377 ،‬‬
‫‪ - 395‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ .‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ص ‪ 265‬ذﯾﻞ آﯾﻪ ‪ 54‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹶﺮ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪‬‬
‫ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤﺎﻛ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪.‬‬
‫‪175‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﺼﺮّف ﺣﻖّ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺣﯿﻠﻪ روي آورد و ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان را از آنِ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﺳﻼم و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم و ﻧﺒﯽ و وﻟﯽ و وﺻﯽ ع ﻫﻤﮕﯽ ﺣﮑﻢ اوﻟﯿﺎء ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ را دارﻧﺪ‬
‫و اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ را ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ ﯾﺎ ﻗﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﻣﻠّﯽ ﺧﻮﯾﺶ را‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺳﻼم در ﺻﺤﻨﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺮز ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ در ﻣﻘﺎم اﺑﻮ‪‬ت ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا‬
‫ﺟﻨﺒﮥ ﭘﺪري دارد‪ .‬و ﭘﺪر ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﺣﯿﻠﻪ و ﺧﺪﻋﻪ و ﻣﮑﺮ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﮥ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﻧﻮا و ﻧﻌﻤﺖ رﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻣﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن و ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ 396«.‬ﮐﻪ‬
‫زﯾﺎن ﻣﮑﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد اﯾﺸﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﯾﺎ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺣﯿﻠﻪﻫﺎي ﺑﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ‬
‫اﯾﻤﻨﻨﺪ از اﯾﻨﮑﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﻓﺮو ﺑﺮد ﯾﺎ ﻋﺬاب از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮود‬
‫آﯾﺪ‪ 397«.‬و در ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﮐﻪ از ﺑﺪي ﺣﯿﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﮑﺮﺷﺎن ﻧﯿﺰ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮود‪ 398«.‬و در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮔﺮدن ﮐﺸﯽ در زﻣﯿﻦ و ﺣﯿﻠﻪﻫﺎي‬
‫‪399‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮدنﮐﺸﯽﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪ‪ ،‬و ﺣﯿﻠﻪﻫﺎي ﺑﺪ ﺟﺰ ﺣﯿﻠﻪﮔﺮان را ﺑﺮﻧﮕﯿﺮد‪«.‬‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻠﻞ ﺿﻌﯿﻒ و ﺣﯿﻠﻪ در ﺗﺼﺮّف ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠّﻢ آﻧﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄوﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﺣﯿﻠﮥ ﺑﺪ در ﺟﻬﺖ اﺳﺘﮑﺒﺎر و ﺧﻮدﯾ‪‬ﺖ و ﻣﺎﺋﯿ‪‬ﺖ ﻣﻠّﯽ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﮑﺮ و ﺣﯿﻠﻪ ﺟﺰ ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﻫﻼك‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﮑﺮﮐﻨﻨﺪه در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﮑﺮ ﻣﻮرد ﺳﺨﺮﯾﮥ ﺷﯿﻄﺎن و ﻣﺤﺎط ﺑﻪ او ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ﻣﺤﮑﻮم او ﻣﯽﮔﺮدد و داﺧﻞ ﺷﺪن در ﺗﺤﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﯿ‪‬ﺖ اﻧﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﻣﮑﺮ او ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻮرد ﻣﮑﺮ ﺑﺮﺳﺪ و ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﻣﮑﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ درﺟﮥ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻣﮑﺮ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود ﯾﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﯾﺎ ﻓﻘﻂ در آﺧﺮت و ﻣﮑﺮﮐﻨﻨﺪه در دﻧﯿﺎ و‬

‫‪ - 396‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .123‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻜﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .45‬ﺃﹶ ﻓﹶﺄﹶﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﺕ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺴِﻒ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹸ ﻻ‬ ‫‪397‬‬

‫ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 398‬ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .10‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻜﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﺕ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺷ‪‬ﺪ‪‬ﻳﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹾﺮ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺭ‪.‬‬
‫‪ - 399‬ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،43‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻜﹾﺒﺎﺭﺍﹰ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹾﺮ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺊ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻴﻖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻜﹾﺮ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺊﹸ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺄﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪176‬‬
‫‪400‬‬
‫آﺧﺮت و ﯾﺎ ﻓﻘﻂ در آﺧﺮت ﺗﻨﺰّل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﮐﯿﺪ در اﻣﻮر ﺗﺠﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻮق اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﮐﺮدن واﻗﻌﯿ‪‬ﺖ در ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻔﺎع ﻣﻠّﯽ از ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ در اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻣﻮال ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ ﻣﺨﻮرﯾﺪ و آن را ﺑﻪ رﺷﻮت ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻣﺪﻫﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺪان‬
‫ﺳﺒﺐ اﻣﻮال ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ 401«.‬و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬اﻣﻮال ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻣﺨﻮرﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف‬
‫ﺑﺪان رﺿﺎﯾﺖ داده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ 402«.‬اﯾﻦ دو آﯾﻪ از ﻟﺤﺎظ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎل ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪-‬ﮐﻪ آن را‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮرد‪ -‬ﺗﺨﺼﯿﺼﯽ ﻧﺨﻮرده اﺳﺖ‪ .‬از ﺑ‪‬ﻌﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ وﺟﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺣﻖ ﻧﺪارد اﻣﻮال دول ﯾﺎ ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ را ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﯽ و ﭼﻪ ﻓﺮدي‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﮐﯿﺪ ﺑﺎ ﺣﻖ و ﻧﺎﺣﻖ ﮐﺮدن و ﯾﺎ رﺷﻮت و ﺗﻄﻤﯿﻊ دﯾﮕﺮان ﻏﺼﺒﺎً ﺗﺼﺮّف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺼﺮّف ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﺮﺿﯽ اﻟﻄﺮﻓﯿﻦ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫در اﯾﻦ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﮐﯿﻞ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﺣﺘّﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺮازوﯾﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»آﻧﺎن ﮐﻪ ﺗﺮازوﯾﺸﺎن ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮد رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ و آﻧﺎن ﮐﻪ ﺗﺮازوﯾﺸﺎن ﺳﺒﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫زﯾﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ و در ﺟﻬﻨّﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ 403«.‬و اﻣﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را از‬
‫روي ﻋﺪل ﺗﻤﺎم ﮐﻨﯿﺪ‪ 404 «.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ را ﺗﻤﺎم ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و ﮐﻢﻓﺮوﺷﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﺗﺮازوي‬
‫درﺳﺖ وزن ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﻢ ﻣﺪﻫﯿﺪ و ﺑﯽﺑﺎﮐﺎﻧﻪ در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ 405«.‬و در ﺳﻮرة ﻣﻄﻔﻔﯿﻦ‬
‫‪ - 400‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،12‬ﺻﺺ ‪.157 – 158‬‬
‫‪ - 401‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،188‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺄﹾﻛﹸ ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒﺎﻃ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﺑﹺﻬﺎ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻜﱠﺎﻡﹺ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﺄﹾﻛﹸﻠﹸﻮﺍ ﻓﹶﺮﹺﻳﻘﺎﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻝﹺ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ‬
‫ﺑﹺﺎﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢﹺ‪.‬‬
‫‪ - 402‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،29‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺄﹾﻛﹸﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒﺎﻃ‪‬ﻞﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﺗ‪‬ﺠﺎﺭ‪‬ﺓﹰ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺮﺍﺽﹴ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪.‬‬
‫‪ - 403‬ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،102 – 103‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺛﹶﻘﹸﻠﹶﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺯﹺﻳﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻔﱠﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺯﹺﻳﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪‬‬
‫ﺧ‪‬ﺴِﺮ‪‬ﻭﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﺧﺎﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﺎت ‪ 8 -9‬ﺳﻮرة اﻋﺮاف‪ :‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﹶﺛﻘﹸﻠﹶﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺯﹺﻳﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾ ﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺧ‪‬ﻔﱠﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺯﹺﻳﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﺴِﺮ‪‬ﻭﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﺂﻳﺎﺗ‪‬ﻨﺎ ﻳ‪ ‬ﹾﻈﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 404‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،152‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜﹶﻴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﺰﺍﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘ‪‬ﺴ‪ ‬ﻂ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺷﻌﺮا‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،181 – 183‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜﹶﻴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺨ‪‬ﺴِﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺯﹺﻧ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘ‪‬ﺴ‪‬ﻄﺎﺱﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ‬ ‫‪405‬‬

‫ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻴﺎﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺜﹶﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻣ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻳﻦ‪.‬‬

‫‪177‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫آﯾﮥ ﻭﻳﻞ ﺑﺮاي ﮐﻢﻓﺮوﺷﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬واي ﺑﺮ ﮐﻢﻓﺮوﺷﺎن‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﭼﻮن از‬
‫ﻣﺮدم ﮐﯿﻞ ﻣﯽﺳﺘﺎﻧﻨﺪ آن را ﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﯽﭘﯿﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ از آن ﻣﯽﮐﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ اﯾﻨﺎن ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ در آن روز ﺑﺰرگ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ 406«.‬و ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬در ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو‬
‫ﻧﻘﺼﺎن ﻣﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺷﻤﺎ را در ﻧﻌﻤﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ و از روزي ﮐﻪ ﻋﺬاﺑﺶ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاﮔﯿﺮد ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻢ‪.‬‬
‫اي ﻗﻮم‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را از روي ﻋﺪل ﮐﺎﻣﻞ ادا ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﺸﺎن را ﮐﻢ ﻣﺪﻫﯿﺪ و‬
‫‪407‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦ آﯾﺎت دﻻﻟﺖ ﺑﺮ وﺟﻮب رﻋﺎﯾﺖ ﺻﺤﺖ‬ ‫ﭼﻮن ﺗﺒﻪﮐﺎران در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﻣﮑﻨﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ دارد‪.‬‬
‫در ﺗﮑﻤﯿﻞ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﮑﺮ و ﺧﺪﻋﻪ در آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪ‬
‫ﻣﮑﺮ ﺑﺪ ﯾﺎ ﺣﯿﻠﮥ ﺑﺪ ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﮑﺮﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﮑﺮ و ﺣﯿﻠﮥ ﺧﻮب ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﮑﺮ ﺧﻮدش در اﯾﻦ ﺑﺎب ذﮐﺮ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬آﻧﺎن ﻣﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا ﻫﻢ‬
‫ﻣﮑﺮ ﮐﺮد و ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﮑﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ 408«.‬ﻣﮑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎ در ﺟﻬﺖ ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﺗﻨﺒ‪‬ﻪ و ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﭘﺎداش ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ و ﻣﮑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻣﺎﻧﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ‬
‫اﻟﻬﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﯽ ﺑﯿﺶ از ﺳﯿﺮ و ﺳﺒﺎﺣﺖ ﺗﮑﻮﯾﻦ از ﻗﻮه ﺑﻪ ﻓﻌﻞ درآﯾﺪ و ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﮑﺮ ﻣﮑﺎران ﻣﺘﮑﺒ‪‬ﺮ ﯾﺎ ﻇﺎﻟﻢ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﮑﺮ ﺧﺪا ﺑﺮاي از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﮑﺮ ﻣﮑﺎران اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و ﻣﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﮑﺮي‪ ،‬و ﻣﮑﺮ ﮐﺮدﯾﻢ ﻣﮑﺮي‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺒﯿﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد‬
‫‪409‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻧﺎن ﻣﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا ﻧﯿﺰ ﻣﮑﺮ ﮐﺮد و ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﮑﺮ آﻧﻬﺎ‪«.‬‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﻄﻔﻘﯿﻦ‪،‬آﯾﺎت ‪ ،1 -5‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻞﹲ ﻟ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﻄﹶﻔﱢﻔ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺍﻛﹾﺘﺎﻟﹸﻮﺍ ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻮ‪‬ﻓﹸﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻛﺎﻟﹸﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻭ‪‬ﺯ‪‬ﻧ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪‬‬ ‫‪406‬‬

‫ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺴِﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺃﹶ ﻻ ﻳ‪‬ﻈﹸﻦ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺛﹸﻮﻥﹶ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹴ ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻢﹴ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻫﻮد‪ ،‬آﯾﺎت ‪ .84 – 85‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻨ‪‬ﻘﹸﺼ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻜﹾﻴﺎﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﺰﺍﻥﹶ ﺇﹺﻧ‪‬ﻲ ﺃﹶﺭﺍﻛﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹴ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻲ ﺃﹶﺧﺎﻑ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹴ‬ ‫‪407‬‬

‫ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻴﻂ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳﺎ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹺ ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻜﹾﻴﺎﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﺰﺍﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘ‪‬ﺴ‪‬ﻂ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻴﺎﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺜﹶﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻣ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻳﻦ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫آﯾﻪ ‪ 85‬ﺳﻮرة اﻋﺮاف‪ ،‬ﻓﹶﺄﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜﹶﻴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﺰﺍﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺨ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻴﺎ ﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻔﹾﺴِﺪ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺇﹺﺻ‪‬ﻼﺣ‪‬ﻬﺎ ﺫﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪.‬‬
‫‪ - 408‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .54‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹶﺮ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤﺎﻛ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪.‬‬
‫‪ - 409‬ﺳﻮرة ﻧﻤﻞ‪،‬آﯾﺎت ‪ ،50 – 51‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹶﺮ‪‬ﻭﺍ ﻣ‪‬ﻜﹾﺮﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹶﺮ‪‬ﻧﺎ ﻣ‪‬ﻜﹾﺮﺍﹰ ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﻈﹸﺮ‪ ‬ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻋﺎﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﻣ‪‬ﻜﹾﺮﹺﻫ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪178‬‬
‫‪411‬‬ ‫‪410‬‬
‫ﭘﺲ‬ ‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﮑﺮ ﺧﺪا ﺳﺮﯾﻌﺘﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻣﮑﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﯽﺗﻮان ﺟﻮاز ﻣﮑﺮ را ﻫﻨﮕﺎم ﻣﮑﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎران داﻧﺴﺖ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﮑﺎران‬
‫ﻣﺠﺮم را ﺑﻪ ﺟﺰاي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬آﯾﮥ زﯾﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺰودي ﺑﻪ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ‬
‫ﻣﮑﺮي ﮐﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺧﻮاري و ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ 412 «.‬و ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و‬
‫ﺑﺮاي آﻧﺎن ﮐﻪ از روي ﻣﮑﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﻬﮑﺎري ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ ﻋﺬاﺑﯽ اﺳﺖ ﺳﺨﺖ و ﻣﮑﺮﺷﺎن ﻧﯿﺰ از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﺮود‪ 413«.‬و ﻫﻤﮥ اﯾﻦ آﯾﺎت دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺰاي ﻣﮑﺮ ﺑﺎﯾﺪ داده ﺷﻮد ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﻣﮑﺮ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻣﮑﺮ در ﺟﻨﮓﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺟﻨﮓ‬
‫و اﺣﮑﺎم آن درج ﺷﺪ در اﺳﻼم ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻧﯿﺎت ﻣﻘﺪ‪‬ﺳﯽ از ﺟﻤﻠﻪ دﻓﺎع ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و در اﯾﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﮑﺮ ﻣﺘﺠﺎوز ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻣﮑﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻠﮑﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ را در‬
‫روﯾﺎروﯾﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ ع ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪود ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ وي ﻓﺮدي ﻗﻮي ﻫﯿﮑﻞ و ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ ﺑﻮد و‬
‫از ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن ﻧﺎﻣﯽ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ و ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ ع ﮐﻮﺗﺎه ﻗﺪ و در ﺟﻨﮓ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ در‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻀﯿﻪ ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮﺗﺶ در ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺗﻮ ﮐﻪ اﯾﻨﻘﺪر ﻻف ﺷﺠﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﯽزﻧﯽ ﭼﺮا ﺑﺎ ﺧﻮد اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻟﺸﮕﺮ آوردهاي‪ .‬وي از ﻏﺮور ﺑﻪ ﭘﺸﺘﺶ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﭘﺎﻫﺎي وي را ﻗﻠﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺳﯿﻨﮥ وي ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪﻧﺪ ﺧﺪوﺋﯽ ﺑﺮ روي ﻣﺒﺎرك ﺣﻀﺮﺗﺶ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺣﻀﺮت از روي ﺳﯿﻨﮥ او ﭘﺎ ﺷﺪﻧﺪ و او را‬
‫ﻧﮑﺸﺘﻨﺪ و ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﻀﺐ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪود ﻋﺮض ﮐﺮد ﭼﺮا در د‪‬م ﻣﺮا‬
‫ﻧﮑﺸﺘﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد در آن ﻣﻮﻗﻊ ﮐﻪ ﺧﺪو اﻧﺪاﺧﺘﯽ ﻏﻀﺐ در ﻣﻦ ﺑﺠﻨﺒﯿﺪ و اﮔﺮ در آن ﺣﺎل ﺗﻮ را‬
‫ﻣﯽﮐﺸﺘﻢ ﺑﺮاي ارﺿﺎء ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮدم ﻟﺬا ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﮐﺮدم ﺗﺎ ﻏﻀﺐ ﻓﺮو ﻧﺸﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﺪه اﻣﺮ‬
‫‪414‬‬
‫ﺣﻘﻢ و ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﯽزﻧﻢ ﻧﻪ ﺑﺮاي ارﺿﺎء ﻧﻔﺲ ﺧﻮد‪...‬‬

‫‪ - 410‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،30‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻜﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻜﹸﺮ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤﺎﻛ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪.‬‬
‫‪ - 411‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،21‬ﻗﹸﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺮ‪‬ﻉ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹾﺮﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ - 412‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :124‬ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻴﺐ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﺮ‪‬ﻣ‪‬ﻮﺍ ﺻ‪‬ﻐﺎﺭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺷ‪‬ﺪ‪‬ﻳﺪ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻜﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 413‬ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ‪،‬آﯾﮥ ‪ ،10‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻜﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﺕ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺷ‪‬ﺪ‪‬ﻳﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜﹾﺮ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺭ‪.‬‬
‫‪ - 414‬ﺷﺮح اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ در دﻓﺘﺮ اول ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﻮﻟﻮي در ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺧﺪو اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺧﺼﻢ ﺑﺮ روي‬
‫اﻣﯿﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم و اﻧﺪاﺧﺘﻦ آن ﺣﻀﺮت ﺷﻤﺸﯿﺮ از دﺳﺖ و دو ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺑﻌﺪ از آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪179‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -81‬اﺻﻞ ﺻﺪاﻗﺖ در ﻣﺬاﮐﺮات‬

‫ﻫﻤﻮاره در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دول ﻣﻘﺘﺪر ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺎ ﮐﯿﺪﻫﺎ و‬

‫ﻧﯿﺮﻧﮓﻫﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ در ﺧﻼل ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪ‪‬د ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه ﻣﻮادي‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪهاﻧﺪﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﺮر ﻣﻠﻞ ﻣﺤﺮوم آن ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮده و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺎراج ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ در ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻮدتآﻣﯿﺰ و دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻮده‬
‫وﻟﯽ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺿﻌﻒ و ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﯽ ﻣﻠّﺖ ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮر در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬وﻇﯿﻔﮥ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺟﻠﺐ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎد‪‬ي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺪف ﺑﺰرﮔﺘﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ آن اﻋﺘﻼي ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽرود و ﺳﺎﯾﮥ ﺑﺰرﮔﯽ و ﻟﻄﻒ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺺ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺬاﮐﺮات اﺻﻞ ﺻﺪاﻗﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ از ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻮﺋﯿﺪ ﭘﺲ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﮔﻮﺋﯿﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ 415«.‬در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺣﻖ را‬
‫‪416‬‬
‫در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻣﻠﺒﺲ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﺣﻖ را ﮐﺘﻤﺎن ﻧﮑﻨﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ آﻧﮑﻪ از ﺣﻘﯿﻘﺖ آﮔﺎﻫﯿﺪ ﭼﺮا ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﮐﺘﻤﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ 417«.‬اﯾﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺸﻤﻮل ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ زﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﯾﻦ زﻣﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب در ﺻﺪر اﺳﻼم ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ‬
‫وﺻﯽ آﺧﺮ زﻣﺎن را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﻧﮕﺎه اﯾﺸﺎن ﺣﻀﺮﺗﺶ در ﻏﯿﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﯾﻦ زﻣﺎن ﻣﺼﺪاق دارد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و ﺧﺪا از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﺘﺎب‬
‫داده ﺷﺪ ﻣﯿﺜﺎق ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم آﺷﮑﺎرش ﺳﺎزﻧﺪ و ﮐﺘﻤﺎﻧﺶ ﻧﮑﻨﻨﺪ وﻟﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﺸﺎن‬

‫‪ - 415‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .152‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻗﹸﻠﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺫﺍ ﻗﹸﺮ‪‬ﰉ‪.‬‬
‫‪ - 416‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،42‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻠﹾﺒﹺﺴ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒﺎﻃ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 417‬آﯾﮥ ‪ 71‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ .‬ﻳﺎ ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﻟ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻠﹾﺒﹺﺴ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒﺎﻃ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪180‬‬
‫اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻬﺎي اﻧﺪﮐﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﮐﺮدﻧﺪ‪ 418«.‬و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در اﯾﻦ زﻣﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫از ﮔﺮوه ﮐﺘﺎب داده ﺷﺪﮔﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺳﻮرة ﻣﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﯾﺎد ﮐﻦ‪ .‬او درﺳﺖ وﻋﺪه و‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ 419«.‬در اﯾﻦ آﯾﻪ واژه »ﺻﺎﺩ‪‬ﻕ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﻋ‪‬ﺪ‪ «‬ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺪاﻗﺖ در‬
‫وﻋﺪه ﺑﻪ دﯾﮕﺮان را دارد‪ .‬ﻣﺬاﮐﺮات دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ در ﻋﺮﺻﮥ ﺟﻬﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺑﺪه ﺑﺴﺘﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻋﻄﺎي اﻣﺘﯿﺎزات‬
‫ﮐﻢ اﻣﺘﯿﺎزات ﺑﯿﺸﺘﺮي درﯾﺎﻓﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺬاﮐﺮات و ﭼﺎﻧﻪزﻧﯽ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ از ﺳﻨﻦ و‬
‫رﺳﻮم دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻼم اﯾﻦ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﺣﻘﺎق ﺣﻖ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﻖ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وي اﻋﻄﺎء ﮔﺮدد ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎﺻﺪاﻗﺘﯽ آن را ﺑﻪ ﺗﺼﺮّف ﺧﻮد ﯾﺎ دوﻟﺖ ﺧﻮد درآورد زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺼﺮّف در ﻣﺎل‬
‫ﻏﺼﺒﯽ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ در اﺳﻼم ﺗﺼﺮّف در ﻏﺼﺐ و اَﮐﻞ اﻣﻮال ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﺻﻞ‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ در ﻣﺬاﮐﺮات در اﺳﻼم ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار دارد و وﻇﯿﻔﮥ دﯾﭙﻠﻤﺎت ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر اﺳﺖ و ﻣﺴﺆول‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖّ ﻣﺤﻖ را ﺑﻪ وي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ زﯾﺎن ﻣﻠّﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺸﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ وﺟﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻼح او ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺳﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و وزن را از روي ﻋﺪل ﺗﻤﺎم ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺗﻮاﻧﺶ‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺨﻦ ﮔﻮﺋﯿﺪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﮔﻮﺋﯿﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪ ﺧﺪا وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ اﯾﻨﻬﺎﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﺎد دارﯾﺪ‪ 420«.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﮐﻪ در ﺗﺄوﯾﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻠّﺖ اﺳﻼم‪ ،‬و ﯾﺘﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻠﻞ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻢ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ اﺳﺖ و دﺳﺘﻮر وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﺗﮑﻠﯿﻒ در اﻧﺪازة ﺗﻮان اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺴﺆوﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﺄﻣﻮر ﯾﺎ دﯾﭙﻠﻤﺎت‬
‫در اﺳﻼم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﯽ و ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪-‬آﯾﮥ ‪ 187‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﹾ ﺃﹶﺧ‪‬ﺬﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻴﺜﺎﻕ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺃﹸﻭﺗ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﻟﹶﺘ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻜﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻨ‪‬ﺒ‪‬ﺬﹸﻭﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭﺍﺀَ‬ ‫‪418‬‬

‫ﻇﹸﻬ‪‬ﻮﺭﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺷ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺍ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﺛﹶﻤ‪‬ﻨﺎﹰ ﻗﹶﻠ‪‬ﻴﻼﹰ ﻓﹶﺒﹺﺌﹾﺲ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬

‫‪ - 419‬ﺳﻮرة ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .54‬ﻭ‪ ‬ﺍﺫﹾﻛﹸﺮ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﺇﹺﺳ‪‬ﻤﺎﻋ‪‬ﻴﻞﹶ ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺻﺎﺩ‪‬ﻕ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﻋ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻻﹰ ﻧ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﺎ‪.‬‬
‫‪ - 420‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم آﯾﮥ ‪ .152‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺑ‪‬ﻮﺍ ﻣﺎﻝﹶ ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻴﻢﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻠﹸﻎﹶ ﺃﹶ ‪‬ﺷﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜﹶﻴ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﺰﺍﻥﹶ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘ‪‬ﺴ‪‬ﻂ‪‬‬
‫ﻻ ﻧ‪‬ﻜﹶﻠﱢﻒ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴﺎﹰ ﺇﹺﻻﱠ ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻌ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻗﹸﻠﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺫﺍ ﻗﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺑﹺﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻓﹸﻮﺍ ﺫﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪ ‬ﻠﱠﻜﹸﻢ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﹶﺬﻛﱠﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪181‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫در ﻣﺬاﮐﺮات ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﯿﺰ ﻃﺮﻓﺪاري و ﻣﻌﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎﯾﺪ از ﺻﺎدﻗﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪421‬‬
‫از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﻌﯿ‪‬ﺖ و‬ ‫»اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﺻﺎدﻗﯿﻦ در ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻓﺮدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻣﻠّﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -82‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺟﻌﻞ ﮐﻼم‪ ،‬دروغ و ﺑﻬﺘﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ ﺻﺤﻨﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﺪون ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﯿﺜﯿ‪‬ﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺸﺮ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ دروغ و ﺑﻬﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دول ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘّﯽ‬
‫دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺎن و دروغ ﻋﻤﻼً روال ﻣﺘﺪاول ﺟﺮﯾﺎن رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را در ﻣﺴﯿﺮي ﻗﺮار داده ﮐﻪ ﺗﺮك آن ﺑﺪون ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺮف‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﯿﺎن دول ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي دوﻟﺘﻤﺮدان آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﯽ ﮐﻢ‬
‫و ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻫﻤﻮاره ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻼش آﻧﻬﺎ و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﺸﺎن در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﻮده و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﻨﺎي دروغ از‬
‫ﻫﻤﯿﻦﺟﺎ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب و ﺣﺘّﯽ اﻧﺘﺼﺎب ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ وﻋﺪه و وﻋﯿﺪﻫﺎي ﺑﻪ‬
‫ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ و ﺗﻌﻬﺪات و دﻟﮕﺮﻣﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺛﺮوت و ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮاردي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺨﺒﯿﻦ و ﯾﺎ ﻣﻨﺘﺼﺒﯿﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺻﻼﺣﯿ‪‬ﺖ و ﮐﻔﺎﯾﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺳﻤﺖﻫﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﻔﻊ ﭘﺮﺳﺘﯽ و رﯾﺎﺳﺖ ﻃﻠﺒﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق‬
‫ﺣ‪‬ﮑّﺎم ﻣﻠﻞ ﻋﺎﻟﻢ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﻤﻞ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺎت ﻋﻨﺪاﻟﺰوم اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻌﻞ ﮐﻼم‪ ،‬دروغ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺻﺪاﻗﺘﯽ و‪ ...‬ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺎزهاي در رﻓﺘﺎر ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻤﻮاره ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛‬
‫ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﺪ‪‬ت و ﺿﻌﻒ آن در ﻣﯿﺎن اﻗﻮام و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ادﯾﺎن و در ازﻣﻨﻪ و اﻣﮑﻨﮥ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻌﻞ ﮐﻼم و ﺗﺤﺮﯾﻒ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺷﺒﻪ‬

‫‪ - 421‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،119‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻛﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺩ‪‬ﻗ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪182‬‬
‫ﺟﻤﻠﮥ »ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻼم از ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮدش«‪ 422‬ﯾﺎ »ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻼم«‪ 423‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻌﻞ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﻼم‬
‫دروغ و اﻧﺘﺴﺎب آن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان و ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺧﻼف ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺎن ﯾﺎ اﻓﮏ ﯾﺎ اﻓﺘﺮا ﻫﻤﻪ در اﺳﻼم ﻣﻤﻨﻮع و‬
‫ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬واي ﺑﺮ ﻫﺮ دروغﭘﺮداز ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر«‪ 424‬و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﮐﻪ دروﻏﮕﻮ‬
‫و ﻧﺎﺳﭙﺎس ﺑﺎﺷﺪ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪ 425‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دروغ ﻣﯽﺑﺎﻓﻨﺪ )اﻓﺘﺮا ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ( ﺑﻪ‬
‫‪426‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻫﺮﮐﻪ ﺧﻮد ﺧﻄﺎﺋﯽ ﯾﺎ‬ ‫آﯾﺎت ﺧﺪا اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺧﻮد دروﻏﮕﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﮔﻨﺎﻫﯽ ﮐﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﯽﮔﻨﺎﻫﯽ را ﺑﺪان ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﺮآﯾﻨﻪ ﺑﺎر ﺗﻬﻤﺖ و ﮔﻨﺎﻫﯽ آﺷﮑﺎر را ﺑﺮ دوش‬
‫‪427‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه از ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺎﻧﻮاده و رواﺑﻂ زن و‬ ‫ﺧﻮد ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ زﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي زﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و‬
‫او را ﻗﻨﻄﺎري ﻣﺎل دادهاﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰي از او ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺗﻬﻤﺖ ﻣﯽزﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺎز ﭘﺲ ﮔﯿﺮﯾﺪ؟ و اﯾﻦ‬
‫‪428‬‬
‫ﮔﻨﺎﻫﯽ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﮥ ﮐﻼم در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﻫﺪاف ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺘﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ دروغ و ﺟﻌﻞ‬
‫ﮐﻼم و ﺑﻬﺘﺎن و اﻓﮏ و اﻓﺘﺮا در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﺎﺻﻮاﺑﯽ ﻧﻤﻮده و آن را ﺑﻪ ﮔﺮدن دوﻟﺖﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻠّﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل در اﺳﻼم ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ وﺟﺪان ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺗﺨﻠّﻒ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،46‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻜﹶﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺿ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .5‬و در ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪،41‬‬ ‫‪422‬‬

‫ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻜﹶﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺿ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪.‬‬

‫‪ - 423‬ﺳﻮرة ﻓﺘﺢ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :15‬ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﻛﹶﻼﻡ‪ ‬و در ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﺎت ‪ 35‬و ‪ 15‬و ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ آﯾﻪ ‪ ،27‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻝﹶ‬
‫ﻟ‪‬ﻜﹶﻠ‪‬ﻤﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺪا را ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨﺪهاي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و در ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،64‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻞﹶ ﻟ‪‬ﻜﹶ ﻠ‪‬ﻤﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪.‬‬
‫‪ - 424‬ﺳﻮرة ﺟﺎﺛﯿﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .7‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻞﹲ ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﺃﹶﻓﱠﺎﻙ‪ ‬ﺃﹶﺛ‪‬ﻴﻢﹴ‪.‬‬
‫‪ - 425‬ﺳﻮرة زﻣﺮ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .3‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻛﺎﺫ‪‬ﺏ‪ ‬ﻛﹶﻔﱠﺎﺭ‪ ‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در آﯾﻪ ‪ 28‬ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻦ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺮاف ﮐﻨﻨﺪة دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪ :.‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺮﹺﻑ‪ ‬ﻛﹶﺬﱠﺍﺏ‪.‬‬
‫‪ - 426‬ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،105‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﻳ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ﺮﹺﻱ ﺍﻟﹾﻜﹶﺬ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺂﻳﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﺎﺫ‪‬ﺑ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 427‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ :‬آﯾﮥ ‪ ،112‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹾﺴِﺐ‪ ‬ﺧ‪‬ﻄ‪‬ﻴﺌﹶﺔﹰ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺇﹺﺛﹾﻤﺎﹰ ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﻡﹺ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﺮﹺﻳﺌﺎﹰ ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺍﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹶ ﺑ‪‬ﻬ‪‬ﺘﺎﻧﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺛﹾﻤﺎﹰ ﻣ‪‬ﺒﹺﻴﻨﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 428‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،20‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹶﺭ‪‬ﺩ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺪﺍﻝﹶ ﺯ‪‬ﻭ‪‬ﺝﹴ ﻣ‪‬ﻜﺎﻥﹶ ﺯ‪‬ﻭ‪‬ﺝﹴ ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﺣ‪‬ﺪﺍﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗ‪‬ﻨ‪‬ﻄﺎﺭﺍﹰ ﻓﹶﻼ ﺗ‪‬ﺄﹾﺧ‪‬ﺬﹸﻭﺍ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﺃﹶ ﺗ‪‬ﺄﹾﺧ‪‬ﺬﹸﻭﻧ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ﺑ‪‬ﻬ‪‬ﺘﺎﻧﺎﹰ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺛﹾﻤﺎﹰ ﻣ‪‬ﺒﹺﻴﻨﺎﹰ‪.‬‬
‫‪183‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -83‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﯾﺎ اﺳﺘﻬﺰاء‬

‫ﺳﺐ‪ ،‬ﺗﻮﻫﯿﻦ ﯾﺎ اﺳﺘﻬﺰاء در ﺷﺄن اﺳﻼم و دﯾﭙﻠﻤﺎت اﺳﻼم و ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺴﺖ و در ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﺷﺪﯾﺪاً ﻧﻬﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و دﺷﻨﺎم ﻣﺪﻫﯿﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ 429 «.‬و در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬واي ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻋﯿﻮب دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ‬
‫‪430‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻫﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻣﺮدهﺑﺎد‪ ،‬ﻣﺮگﺑﺮ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮐﺎرﯾﮑﺎﺗﻮر ﮐﺸﯿﺪن‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪ رؤﺳﺎي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را آﺗﺶ زدن‪ ،‬ﺷﮑﻠﮏ درآوردن‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ‬
‫ﮐﺸﻮري را آﺗﺶ زدن ﯾﺎ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﮐﺸﻮري را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زﯾﺮ ﭘﺎي ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺨﻔﯿﻒ و ﺧﻮارﮐﺮدن آن ﮐﺸﯿﺪن و ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ دﻟﻘﮑﯽ ﻧﺸﺎن دادن ﯾﺎ ﻟﻄﯿﻔﻪﻫﺎ ﯾﺎ‬
‫ﺳﺮودﻫﺎي ﻧﺎﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻬﺰي درﺑﺎرة ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ و از رادﯾﻮ ﭘﺨﺶ ﮐﺮدن و ﺑﺴﯿﺎري‬
‫ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺧﻼف دﺳﺘﻮر اﺳﻼم اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮﮐﺖ اﺳﻼم ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮاري آن ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﻣﺒﺎدا ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدان ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ را ﻣﺴﺨﺮه ﮐﻨﺪ ﺷﺎﯾﺪ آن ﻣﺴﺨﺮه ﺷﺪﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺒﺎدا‬
‫ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از زﻧﺎن ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ را ﻣﺴﺨﺮه ﮐﻨﻨﺪ ﺷﺎﯾﺪ آن ﻣﺴﺨﺮه ﺷﺪﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از‬
‫ﻫﻢ ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ ﻣﮑﻨﯿﺪ و ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ اﻟﻘﺎب زﺷﺖ ﻣﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﺪ اﺳﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﺴﻖ ﭘﺲ از اﯾﻤﺎن‬
‫‪431‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ در ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‬ ‫آوردن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﺧﻮد ﺳﺘﻤﮑﺎراﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﯾﺎت ﺧﺪا را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ و اﺳﺘﻬﺰاء ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ‪ 432«.‬و آﯾﺎت اﻟﻬﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠّﯿﻪ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪاي از او ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﺻﺪا را ﺑﻪ ﺑﺪي دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ‬

‫‪ - 429‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .108‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻭﻥ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪.‬‬
‫‪ - 430‬ﺳﻮرة ﻫﻤﺰه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .1‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻞﹲ ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺰ‪‬ﺓ‪ ‬ﻟﹸﻤ‪‬ﺰ‪‬ﺓ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ :‬واي ﺑﺮ ﻫﺮ ﻋﯿﺒﺠﻮي ﻫﺮزه زﺑﺎن‪.‬‬
‫‪ - 431‬آﯾﮥ ‪ 11‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات‪ ،‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺨ‪‬ﺮ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﻋ‪‬ﺴﻰ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻧﹺﺴﺎﺀٌ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧﹺﺴﺎﺀٍ‬
‫ﻋ‪‬ﺴﻰ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪ ‬ﻠﹾﻤ‪‬ﺰ‪‬ﻭﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻨﺎﺑ‪‬ﺰ‪‬ﻭﺍ ﺑﹺﺎﻟﹾﺄﹶﻟﹾﻘﺎﺏﹺ ﺑﹺﺌﹾﺲ‪ ‬ﺍﻻ‪‬ﺳ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹸﺴ‪‬ﻮﻕ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺈﹺﳝﺎﻥ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺐ‪‬‬
‫ﻓﹶﺄﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 432‬آﯾﮥ ‪ 231‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ :‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﺍ ﺁﻳﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﺰ‪‬ﻭﺍﹰ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪184‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻇﻠﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ 433«.‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻬﺰاء‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت و ﺷﮑﻠﯽ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬وﻟﯽ ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه ﺣﻖ دارد ﮐﻪ دادﺧﻮاﻫﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺗﺎ رﻓﻊ ﺳﺘﻢ آوازش را ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -84‬اﺻﻞ ﺗﺤﯿ‪‬ﺖ و دﻓﻊ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ و ﺟﺰاء اﺣﺴﻦ‬

‫ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﯿﮑﻮ و ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮب و ﭘﺎداش ﺑﻬﺘﺮ از ﻋﻤﻞ ﻃﺮف‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ آﯾﺎت زﯾﺎدي در ﻗﺮآن راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻋﺪم‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ آن ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻣﻠﻞ و اﻗﻮام و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن ﮔﺮاﯾﺶ زﯾﺎدي ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺧﻮش ﺧﻠﻘﯽ ﺟﺬب‬
‫و ﺑﺎ ﺑﺪ ﺧﻠﻘﯽ دﻓﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮐﻢ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧُﻠﻖ ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘّﺎﻧﯿﺖ دﻋﻮي‬
‫ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺧﻮﺷﺨﻮي و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﺪﺧﻮ و ﺳﺨﺘﺪل‬
‫ﻣﯽﺑﻮدي از ﮔ‪‬ﺮد ﺗﻮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺒﺨﺶ و ﺑﺮ اﯾﺸﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه و در ﮐﺎرﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ و ﭼﻮن ﻗﺼﺪ ﮐﺎري ﮐﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﮐّﻞ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﮐّﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را‬
‫دوﺳﺖ دارد‪ 434«.‬در ﺳﻮرة ﻗﻠﻢ ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ ﻣﺪاﻫﻨﻪ ﮐﻨﯽ ﺗﺎ آﻧﺎن‬
‫ﻣﺪاﻫﻨﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ 435«.‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﺪاﻫﻨﻪ و ادﻫﺎن اﻇﻬﺎر ﺧﻼف آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﺿﻤﯿﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺶ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻏﺶ ﺗﻮ ﯾﺎ ﻧﻔﺎق ﺗﻮ ﯾﺎ ﻣﺪارا ﮐﺮدن ﺗﻮ را ﮐﻪ ﺧﻼف ﻣﺎ‬
‫ﻓﯽ اﻟﻀﻤﯿﺮ ﺧﻮد را اﻇﻬﺎر ﮐﻨﯽ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﻣﺴﺘﻤﺮّاً ﻣﺪاﻫﻨﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ 436«.‬ﺑﻪ‬

‫‪ - 433‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،148‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺴ‪‬ﻮﺀِ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﻝﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻇﹸﻠ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪ - 434‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،159‬ﻓﹶﺒﹺﻤﺎ ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺖ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻛﹸﻨ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓﹶﻈ‪‬ﺎ ﻏﹶﻠ‪‬ﻴ ﻆﹶ ﺍﻟﹾﻘﹶﻠﹾﺐﹺ ﻻﹶﻧ‪‬ﻔﹶﻀ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﻒ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺷﺎﻭﹺﺭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻓﹶﺈﹺﺫﺍ ﻋ‪‬ﺰ‪‬ﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱠﻞﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱢﻠ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 435‬ﺳﻮرة ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،9‬ﻭ‪‬ﺩ‪‬ﻭﺍ ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻴ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 436‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 14‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ص ‪.267‬‬
‫‪185‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺷﺮح رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﻓﺮاد ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ ص اﻣﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪« :‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫‪437‬‬
‫ﺷﯿﻄﺎن در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪﮔﺮي اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺼﺎص و ﺟﺰاي ﻫﺮ ﺑﺪي را ﺑﺪي ﻣﺜﻞ آن ﻣﻘﺮّر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ وﻟﯽ ﻋﻠﻮ‪ ‬درﺟﺎت‬
‫اﺣﺴﺎن و ﻧﯿﮑﯽ را ﺑﺮﺗﺮ از اﯾﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺟﺰاي ﻫﺮ ﺑﺪي ﺑﺪﯾﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻋﻔﻮ ﮐﻨﺪ و آﺷﺘﯽ ورزد ﻣﺰدش ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ زﯾﺮا او ﺳﺘﻤﮑﺎران را دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ 438«.‬و در ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺪي ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻬﯽ‬
‫دﻓﻊ ﮐﻦ ﺗﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺗﻮ و او دﺷﻤﻦ اﺳﺖ ﭼﻮن دوﺳﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺗﻮ ﮔﺮدد‪ 439«.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺪي آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ ﭘﺎﺳﺦ ده و ﺑﮕﻮ از وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم و ﭘﻨﺎه ﺑﺮ‬
‫‪440‬‬
‫ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎرا از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﯾﺎت ﻓﻮق دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽاش ص اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮده ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻦ«‪ 441‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪442‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﭘﺎداش آﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ و‬ ‫»آﯾﺎ ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﯽ ﺟﺰ ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ؟«‬
‫ﭼﯿﺰي اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ 443 «.‬و در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﻘﺮّر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ درودي ﻧﻮاﺧﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫‪444‬‬
‫درودي ﺑﻬﺘﺮ از آن ﯾﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﺋﯿﺪ‪«.‬‬

‫‪ - 437‬ﺳﻮرة اﺳﺮاء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،53‬ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻞﹾ ﻟ‪‬ﻌ‪‬ﺒﺎﺩ‪‬ﻱ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﺎﻥﹶ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺰ‪‬ﻍﹸ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪ - 438‬ﺳﻮرة ﺷﻮري‪،‬آﯾﻪ ‪ ،40‬ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹶﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹶﺔﹲ ﻣ‪‬ﺜﹾﻠﹸﻬﺎ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻔﺎ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺻ‪‬ﻠﹶﺢ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺟ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 439‬ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،34‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻮﹺﻱ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹸ ﻭ‪ ‬ﻻﹶ ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹶﺔﹸ ﺍﺩ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺪﺍﻭ‪‬ﺓﹲ ﻛﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ - 440‬ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن آﯾﻪ ‪ ،96-98‬ﺍﺩ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹶﺔﹶ ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻞﹾ ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺰﺍﺕ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺎﻃ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪‬‬
‫ﻀﺮ‪‬ﻭﻥ‪.‬‬
‫ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺤ‪ ‬‬
‫‪ - 441‬ﺳﻮرة ﻗﺼﺺ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .77‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴِﻦ‪ ‬ﻛﹶﻤﺎ ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪.‬‬
‫‪ - 442‬ﺳﻮرة اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .60‬ﻫ‪‬ﻞﹾ ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ ﺍﻟﹾﺈﹺﺣ‪‬ﺴﺎﻥ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﺈﹺﺣ‪‬ﺴﺎﻥﹸ‪.‬‬
‫‪ - 443‬ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .26‬ﻟ‪ ‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﲎ ﻭ‪ ‬ﺯﹺﻳﺎﺩ‪‬ﺓﹲ‪.‬‬
‫‪ - 444‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .86‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﻴﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﺤ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﺄﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺩ‪‬ﻭﻫﺎ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪186‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ ﺑﺪي ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ 445«.‬و در ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺎري ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮐﺮده و ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺪ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ زﯾﺎن اوﺳﺖ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺘﻢ‬
‫‪446‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ذﻟّﺖ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫روا ﻧﻤﯽدارد«‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮل اﻋﻤﺎل ﻣﺎﺳﺖ و ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻇﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬زﯾﺮا ﺧﺪا ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺪﻫﺪ ﺗﺎ آن ﻗﻮم ﺧﻮدﺷﺎن را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ 447«.‬و در ﺳﻮرة رﻋﺪ‬
‫‪448‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪ -85‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺧﺎﺋﻦ و ﺟﻮاز اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺜﻞ‬

‫ﺧﯿﺎﻧﺖ از ﺻﻔﺎت ﻣﻨﻬﯿ‪‬ﻪ و رذﯾﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ و در اﻣﺎﻧﺖ‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻮرزﯾﺪ‪ 449 «.‬در آﯾﮥ دﯾﮕﺮي در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل را ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺷﻤﺮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اول ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﯿﺎﻧﺖ‬
‫‪451‬‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ 450«.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎران ﻧﺎﺳﭙﺎس را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫در آﯾﺎت ﺷﺮﯾﻔﻪ زﯾﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ص در داوري ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم از ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﺧﺎﺋﻨﺎن ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪» :‬ﻣﺎ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺪان ﺳﺎن ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻣﯿﺎن‬

‫‪ - 445‬ﺳﻮرة اﺳﺮاء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،7‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﺄﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ - 446‬ﺳﻮرة ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،46‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹶ ﺻﺎﻟ‪‬ﺤﺎﹰ ﻓﹶ ﻠ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺳﺎﺀَ ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺ ﹶﻈﻼﱠﻡﹴ ﻟ‪‬ﻠﹾﻌ‪‬ﺒﹺﻴﺪ‪ .‬در ﺳﻮرة ﺟﺎﺛﯿﻪ آﯾﮥ ‪15‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮐﺮده و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺪي ﮐﻨﺪ ﺑﺮ اوﺳﺖ آن ﺑﺪي«‪ .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹶ ﺻﺎﻟ‪‬ﺤﺎﹰ‬
‫ﻓﹶﻠ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺳﺎﺀَ ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ - 447‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،53‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﺍﹰ ﻧﹺﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹰ ﺃﹶﻧ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻬﺎ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﻣﺎ ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻬﹺﻢ‪.‬‬
‫‪ - 448‬ﺳﻮرة رﻋﺪ‪،‬آﯾﮥ ‪ ،11‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣﺎ ﺑﹺﻘﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﻣﺎ ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻬﹺﻢ‪.‬‬
‫‪ - 449‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .27‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻣﺎﻧﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫‪ - 450‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .71‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭﺍ ﺧ‪‬ﻴﺎﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺧﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹸ‪.‬‬
‫‪ - 451‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .38‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻛﹸﻞﱠ ﺧ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻥ‪ ‬ﻛﹶﻔﹸﻮﺭﹴ‪.‬‬
‫‪187‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﺮدم داوري ﮐﻨﯽ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﺎﺋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ ﺑﺮﻧﺨﯿﺰ و از ﺧﺪا آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ او آﻣﺮزﻧﺪه‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﮑﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﺎﺋﻨﺎن ﺑﺪﮐﺎر‬
‫را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬از ﻣﺮدم ﻣﺨﻔﯽ ﻣﯽدارﻧﺪ و از ﺧﺪا ﻣﺨﻔﯽ ﻧﯿﺴﺖ او ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﻬﺎ داﻧﺎ و ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺎن اﯾﻦ ﺷﻤﺎﺋﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن از‬
‫آﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﮐﻨﺪ ﯾﺎ‬
‫‪452‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ وﮐﯿﻞ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص دﺳﺘﻮر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺗﺎ از ﺧﺎﺋﻨﯿﻦ دﻓﺎع ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص دﺳﺘﻮر‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﮐﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد زﯾﺮا ﺧﺪا ﺧﺎﺋﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ 453«.‬و در آﯾﺎت ﺑﻌﺪ دﺳﺘﻮرات ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺠﻬﯿﺰ ﻗﻮا و ﻧﯿﺮو ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺧﯿﺎﻧﺖ در اﻣﻮر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﺒﺎﺣﺚ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن‬
‫ﮐﻪ در وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺄﻣﻮران و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺤﻮﻟﻪ‬
‫دﭼﺎر ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و دول ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ از اﯾﻦ دﺳﺖ‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن و ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ داﺷﺘﻦ ﻗﻮاي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺮاﯾﯽ در ﺣﯿﻄﻪﻫﺎﯾﯽ از اﻣﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺟﺤﺎف ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﭼﻪ داﺧﻠﯽ و ﭼﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﺣﻘﻮق اﯾﺸﺎن را زﯾﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و‬
‫اﻋﺘﻼي دﯾﻦ و دوﻟﺖ اﺳﻼم و ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ اﺳﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ورزﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﮥ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺧﯿﺎﻧﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻠّﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ و ﺑﺸﺮﯾ‪‬ﺖ از ﺳﻤﺖ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي‬

‫‪ - 452‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،105 – 109‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻟﹾﻨﺎ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺑﹺﻤﺎ ﺃﹶﺭﺍﻙ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺﲔ‪‬‬
‫ﺧ‪‬ﺼ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻏﹶﻔﹸﻮﺭﺍﹰ ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪ .‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺠﺎﺩ‪‬ﻝﹾ ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺘﺎﻧ‪‬ﻮﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ‬
‫ﺧ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻧﺎﹰ ﺃﹶﺛ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪ .‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﻔﹸﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﻔﹸﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﺫﹾ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣﺎ ﻻ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺿﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ‬
‫ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪ ‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻴﻄﺎﹰ‪.‬ﻫﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫﺆ‪‬ﻻﺀِ ﺟﺎﺩ‪‬ﻟﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻴﺎﺓ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠﺎﺩ‪‬ﻝﹸ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﻴﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺃﹶﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻛ‪‬ﻴﻼﹰ‪.‬‬
‫‪ - 453‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .58‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺨﺎﻓﹶﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺧ‪‬ﻴﺎﻧ‪‬ﺔﹰ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﺒﹺﺬﹾ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺳ‪‬ﻮﺍﺀٍ ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨﺎﺋ‪‬ﻨﹺﲔ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪188‬‬
‫وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -86‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺑﻪ دادن ﯾﺎ ﺳﺘﺎﻧﺪن رﺷﻮه‬

‫رﺷﻮه دادن و ﮔﺮﻓﺘﻦ در اﺳﻼم ﻣﻨﻊ ﺷﺪه و ﻓﻘﻂ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ در ﭘﺮداﺧﺖ آن ﺟﻬﺖ اﻋﺎدة ﺣﻖ‬
‫ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در اﺳﻼم ﻣﺮز ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻣ‪‬ﺖ ﻣﻠّﯽ‬
‫ﮐﻤﺮﻧﮓ و ﻣﺤﺪودة اﺳﻼم ﺟﻬﺎن و اﻣ‪‬ﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﻣ‪‬ﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻏﺎﻟﺐ ﻗﻮاﻋﺪ و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﮐﻮﭼﮏ و ﻓﺮد ﻧﻔﻮذ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺎوراء ﮐﺸﻮر و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻤﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در ذم ﺣﺮام ﺧﻮارﮔﯽ‪ 454‬رﺷﻮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪« :‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﺸﺎن را ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﺗﺠﺎوز و ﺣﺮاﻣﺨﻮارﮔﯽ ﻣﯽﺷﺘﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺪﮐﺎرﻫﺎي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﭼﻪ روي روﺣﺎﻧﯿﻮن و‬
‫ﻋﻠﻤﺎء آﻧﺎن را از ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺪ و ﺣﺮاﻣﺨﻮارﮔﯽ ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارﻧﺪ ﭼﻪ ﺑﺪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ 455«.‬ﻟﺬا از‬
‫ﻟﺤﺎظ دﯾﺪﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ وﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﺎ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﯾﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺖ ﮐﺘﻤﺎن ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺧﻮد و ﯾﺎ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -87‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻏﺼﺐ و اﮐﻞ اﻣﻮال دول و ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاردي ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ دول ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﻮال‪ ،‬ﻣﺴﺘﻐﻼت‪ ،‬ﺣﺴﺎبﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ و ﺳﺎﯾﺮ داراﯾﯽﻫﺎي ﻣﻨﻘﻮل و‬
‫ﻏﯿﺮﻣﻨﻘﻮل ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﺮّف‪ ،‬ﻣﺼﺎدره ﯾﺎ ﺣﺒﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮوﮐﺸﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﻧﻪ در ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ اﺳﻼم و ﻧﻪ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻨﮓ و ﺣﺮب ﮔﺮم و ﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و آن ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص‬

‫‪454‬‬
‫‪ -‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﮐﻠﻤﮥ ﺳ‪‬ﺤﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺎﻧﯽ آن رﺷﻮهﺧﻮاري اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺠﻢ ﻣﻔﺮدات اﻟﻔﺎظ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬راﻏﺐ‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داراﻟﻔﮑﺮ‪.‬‬
‫‪ - 455‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه آﯾﺎت ‪ .62 – 63‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺮﻯ ﻛﹶﺜ‪‬ﲑﺍﹰ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴﺎﺭﹺﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍﻥ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾ ﻠ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻟﹶﺒﹺﺌﹾﺲ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ‬
‫ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪ ‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺑ‪‬ﺎﻧﹺﻴ‪‬ﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺣ‪‬ﺒﺎﺭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾﻠ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻟﹶﺒﹺﺌﹾﺲ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻨ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪189‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻣﺤﺎرب‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺟﻮازي ﺑﺮاي اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺠﺎوزات‬
‫داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ اﮐﻞ اﻣﻮال دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ در ﻗﺮآن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬اﻣﻮال ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫را ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺨﻮرﯾﺪ و آن را ﺑﻪ رﺷﻮت ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻣﺪﻫﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﻣﻮال ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ 456«.‬ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي اﮐﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮردن و ﻓﺮو دادن ﻟﻘﻤﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻄﻠﻖ ﺗﺼﺮّف اﺳﺖ‪ 457.‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﺮّف ﺗﻨﻬﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﺼﺮّف‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺼﺮّﻓﺎت اﻋﺘﺒﺎري ﯾﺎ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﻠّﮏ و ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ 458.‬در‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي اﻫﻞ اﯾﻤﺎن اﻣﻮال ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻣﺨﻮرﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ از‬
‫‪459‬‬
‫روي رﺿﺎ و رﻏﺒﺖ ﮐﺮده و ﺧﻮدﺗﺎن را ﻧﮑﺸﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻏﺼﺐ ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺮّف ﻋﺪواﻧﯽ در ﻣﺎل ﯾﺎ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﯾﺎ ﺣﻖّ ﻏﯿﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﻮر اﺳﻼم‬
‫ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺎل را ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺴﺘﺮد ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎل ﻣﻐﺼﻮب ﺗﻠﻒ ﺷﻮد ﻏﺎﺻﺐ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﺜﻞ ﯾﺎ‬
‫ﺑﻬﺎي آن اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻢ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻏﺼﺐ از آﯾﻪ زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ‪» 460:‬ﻣﺎه ﺣﺮام در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎه‬
‫ﺣﺮام ﻗﺮار دارد و در ﺑﺮاﺑﺮ )ﻫﺘﮏ( ﺣﺮﻣﺘﻬﺎ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺠﺎوز ﮐﺮد ﺑﺮ‬
‫او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺠﺎوز ﮐﺮده ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﮐﻨﯿﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران اﺳﺖ‪ 461«.‬در آﯾﺎت دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺣﮑﻢ ﻏﺼﺐ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺟﺰاي ﺑﺪي‪،‬‬
‫ﺑﺪي اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﺻﻠﺢ ﮐﻨﺪ ﭘﺎداش او ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﻇﺎﻟﻤﺎن را‬

‫‪-‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،188‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺄﹾﻛﹸﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒﺎﻃ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﺑﹺﻬﺎ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻜﱠﺎﻡﹺ ﻟ‪‬ﺘ‪‬ﺄﹾﻛﹸﻠﹸﻮﺍ ﻓﹶﺮﹺﻳﻘﺎﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻝﹺ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ‬ ‫‪456‬‬

‫ﺑﹺﺎﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬

‫‪ - 457‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﺰاﻟﻌﺮﻓﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬ص ‪ 33‬و زﺑﺪﺓ اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ص ‪ ،427‬ﭼﺎپ ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﳌﺮﺗﻀﻮﻳﻪ‪.‬‬
‫‪ - 458‬ﮔﺮﺟﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )‪ (1380‬آﯾﺎت اﻻﺣﮑﺎم )ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺟﺰاﺋﯽ( ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺰان‪ ،‬ص ‪.24‬‬
‫‪ - 459‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،29‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺄﹾﻛﹸﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﻮﺍﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺒﺎﻃ‪‬ﻞﹺ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﺗ‪‬ﺠﺎﺭ‪‬ﺓﹰ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺮﺍﺽﹴ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ‬
‫ﺗ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﺑﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ - 460‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﮔﺮﺟﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬آﯾﺎت اﻻﺣﮑﺎم )ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﭼﺰاﺋﯽ(‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﺻﺺ ‪.70– 73‬‬
‫‪ - 461‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،194‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮﺍﻡﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻣﺎﺕ‪ ‬ﻗ‪‬ﺼﺎﺹ‪ ‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦﹺ ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪﻯ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑﹺﻤ‪‬ﺜﹾﻞﹺ ﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪﻯ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻋ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪190‬‬
‫دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد‪ 462«.‬در آﯾﻪ اﺧﯿﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﺒﺘﺪا ﻏﺼﺐ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺪي اول ﻏﺼﺐ اﺳﺖ و ﺑﺪي‬
‫دوم ﺟﺰاي آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪463‬‬
‫ﻣﻠﻞ و دول‬ ‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ اﮐﻞ اﻣﻮال و ﺣﻘﻮق و داراﺋﯽﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮس و ﻏﯿﺮﻣﻠﻤﻮس‬
‫دﯾﮕﺮ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽداﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻨﺎء ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -88‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﺮور‬

‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﭘﺲ از ﺷﺮح ﻗﺘﻞ ﻫﺎﺑﯿﻞ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﻗﺎﺑﯿﻞ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﭘﺴﺮان آدم ع ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪة‬
‫ﮐﻠّﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ را ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻗﺘﻞ دﯾﮕﺮي ﯾﺎ ارﺗﮑﺎب ﻓﺴﺎد‬
‫ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﺑﮑﺸﺪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺸﺪ‬
‫ﭼﻮن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم را ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪ 464.‬ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺑﯿﻞ در ﻗﺘﻞ ﺑﺮدار ﺧﻮد ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ‬
‫و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ و ﺑﺪون ﻣﺠﻮز ﻗﺼﺎص ﯾﺎ ﻣﺠﻮز ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻓﺴﺎد ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﻮرة‬
‫اﺳﺮا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻧﻔﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺘﺮم ﻗﺮار داده ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﮑﺸﯿﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻈﻠﻮم ﮐﺸﺘﻪ‬
‫‪465‬‬
‫ﺷﺪه ﻣﺎ ﺑﺮاي وﻟﯽ‪ ‬د‪‬م او ﺣﻖّ ﻗﺼﺎص ﻗﺮار دادﯾﻢ ﭘﺲ در ﻗﺘﻞ اﺳﺮاف ﻧﮑﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﺎت اﺷﺎره ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﯾﺎ ﺗﺮور دارﻧﺪ و ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﻗﺘﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﯽ ﻗﺼﺪ‪ ‬ﺧﻮد‪ ‬ﻗﺘﻞ‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺘﻞ ﻫﻢ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮد‪ .‬و ﻣﺠﺎزات ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ را در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺸﺨّﺺ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ‪» :‬و‬
‫ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﯽ را ﻋﻤﺪاً ﺑﮑﺸﺪ ﭘﺲ ﺟﺰاي او ﺟﻬﻨّﻢ ﻣﺎدام اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ ﮔﯿﺮد و‬
‫‪466‬‬
‫او را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي او ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﯽ آﻣﺎده ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ آﻣﺪه ﻗﺼﺎص در اﺳﻼم ﻣﻘﺮّر ﺷﺪه و در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﺗﻮان‬

‫‪ - 462‬ﺳﻮرة ﺷﻮري‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،40‬ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹶﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹶﺔﹲ ﻣ‪‬ﺜﹾﻠﹸﻬﺎ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻔﺎ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺻ‪‬ﻠﹶﺢ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺟ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎﻟ‪‬ﻤ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫‪463‬‬
‫‪- Tangible and intangible assets.‬‬
‫‪ - 464‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .32‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺘ‪‬ﻞﹶ ﻧ‪‬ﻔﹾﺴﺎﹰ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﻧ‪‬ﻔﹾﺲﹴ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻓﹶﺴﺎﺩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﻜﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻤﺎ ﻗﹶﺘ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة اﺳﺮا‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .33‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﹾﺘ‪ ‬ﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﻨ‪‬ﻔﹾﺲ‪ ‬ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸﺘ‪‬ﻞﹶ ﻣ‪‬ﻈﹾﻠﹸﻮﻣﺎﹰ ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﻟ‪‬ﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺳ‪‬ﻠﹾﻄﺎﻧﺎﹰ ﻓﹶﻼ‬ ‫‪465‬‬

‫ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺮﹺﻑ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻘﹶﺘ‪‬ﻞﹺ‪.‬‬

‫‪ - 466‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،93‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻞﹾ ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﹰ ﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﻓﹶﺠ‪‬ﺰﺍﺅ‪‬ﻩ‪ ‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪ ‬ﺧﺎﻟ‪‬ﺪﺍﹰ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﻏﹶﻀ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﺪ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺑﺎﹰ‬
‫ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻤﺎﹰ‪.‬‬
‫‪191‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﻗﺎﺗﻞ را ﮐﺸﺖ و اﯾﻦ ﻗﺘﻞ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎء ﺣﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻀﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻔﯿﺪ ﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﯾﻦ ﻗﺼﺎص در زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﻓﺮد دﯾﮕﺮي را ﺑﮑﺸﺪ و ﮐﯿﻔﺮ ﻋﻤﻠﺶ ﻗﺼﺎص‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺪون اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﺻﺮف رأي ﺷﺨﺼﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ ﯾﺎ ﺗﺮور دﯾﮕﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ رأي و ﺧﯿﺎل و ﻫﻮي و اﻓﮑﺎر و ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﺧﻮد ﻓﺮدي را ﻇﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺮور وي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫ﭼﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دﯾﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺮور‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺼﺎص ﻫﻢ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺣﻖﱢ ﻗﺼﺎص ﺑﺎ اوﻟﯿﺎء دم اﺳﺖ و اوﻟﯿﺎء دم‬
‫اول ﺗﺤﺮﯾﺾ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻮدن و ﻋﻔﻮ ﮐﺮدن ﻗﺎﺗﻞ ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﻓﺮض ﻣﻘﺎم ﯾﮏ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺗﺨﻠّﻒ و ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬در درﺟﮥ اول ﺳﺌﻮال اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺮم او را ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺘﻞ ﺑﺮاي او ﺻﺎدر ﺷﻮد؟ دوم آﯾﺎ وي از ﺧﻮد‬
‫دﻓﺎع ﻧﻤﻮده؟ ﺳﻮم آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻗﺼﺎص وي دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ )ﻣﺜﻼً ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ اﻧﻔﺠﺎر ﻫﻤﺮاه( ﺑﺎ او‬
‫ﮐﺸﺖ؟ ﭼﻬﺎرم آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﺧﺴﺎرت زدن ﺑﻪ وي ﯾﺎ ﻣﻤﻠﮑﺖ وي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﺒﻮع دوﻟﺖ وي‬
‫را ﮐﺸﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮد؟ و ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎي ﭘﯿﺎﭘﯽ دﯾﮕﺮي از اﯾﻦ دﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاب‬
‫ﻣﻨﻔﯽ دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﮐﺸﺘﻦ ﻗﺎﺗﻞ را اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﻮده و آن ﻫﻢ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺼﺎص ﺑﺎ‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫ﻣﮑﺸﯿﺪ‪ 467«.‬از ﻃﺮﻓﯽ درﺑﺎرة ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﺗﻞ ﻫﻢ ﻟﻔﻆ ﺑﺮادر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫آوردهاﯾﺪ‪ ،‬درﺑﺎرة ﮐﺸﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺼﺎص ﻣﻘﺮّر ﺷﺪ آزاد در ﺑﺮاﺑﺮ آزاد و ﺑﻨﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻨﺪه و زن‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ زن‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻋﻔﻮ ﮔﺮدد ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻨﻮدي از ﭘﯽ اداي‬
‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ رود و آن را ﺑﻪ وﺟﻬﯽ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺪو ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﺗﺨﻔﯿﻒ و رﺣﻤﺘﯽ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ‬

‫‪ - 467‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪،‬آﯾﮥ ‪ ،151‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻭ‪‬ﻻﺩ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻣ‪‬ﻼﻕﹴ ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﺮ‪‬ﺯ‪‬ﻗﹸﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻳ‪‬ﺎﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺑ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﻔﹶﻮﺍﺣ‪‬ﺶ‪ ‬ﻣﺎ ﻇﹶﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ‬
‫ﺑ‪‬ﻄﹶﻦ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻘﹾﺘ‪ ‬ﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﻨ‪‬ﻔﹾﺲ‪ ‬ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖﹺ‪ .‬و ﺳﻮرة ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،68‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﳍﺎﹰ ﺁﺧ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻘﹾﺘ‪ ‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‬
‫ﺍﻟﻨ‪‬ﻔﹾﺲ‪ ‬ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪ ‬ﺰﻧ‪‬ﻮﻥﹶ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹾ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻳ‪‬ﻠﹾﻖ‪ ‬ﺃﹶﺛﺎﻣﺎﹰ‪ .‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ ﺧﺪاي دﯾﮕﺮي‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﮐﺮده ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻤﯽﮐﺸﻨﺪ و زﻧﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪192‬‬
‫‪468‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن و ﻫﺮﮐﻪ از آن ﺳﺮﺑﺎز زﻧﺪ ﺑﻬﺮة او ﻋﺬاﺑﯽ دردآور اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪ -89‬اﺻﻞ اﮐﺮام ﺑﺮ ﺿﯿﻒ‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺑﻌﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ -‬ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻗﻮام ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻦ ﻣﯿﻬﻤﺎن در ﻃﻮل‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ داﻧﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و آﮔﺎﻫﯽ و ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ اﻓﺮاد ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي وﺣﺪت در ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ و ﻃﺮز ﺗﻔﮑّﺮ آﺣﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرﺟﯽﻫﺎ در‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻗﺪﯾﻢ داﺷﺘﻪاﻧﺪ در ﺑﯿﻦ ﻣﻠﻠﯽ ﮐﻪ اﺳﺎس ﺗﺸﮑﯿﻼت آﻧﻬﺎ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺑﻮده ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﺳﺨﺖﺗﺮ از وﺿﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﻠﻠﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﺠﺎرت ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﺸﮏ ﻣﺬﻫﺒﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﺻﻞ ﮐﻠّﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫ﻧﺎﭘﺎك و ﺧﺎرج از ﻣﺬﻫﺐ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﺮوم از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد داﺧﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺎﻧﻮ‪ 469‬ﺑﯿﻦ ﺑﺮﻫﻤﻦ‪ 470‬و ﺳﻮﺗﺮا‪ 471‬ﻓﺮق ﮐﻠّﯽ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺮﻫﻤﻦ ﻓﺎﺗﺢ و ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻮد در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺳﻮﺗﺮا ﻣﻐﻠﻮب و اﺳﯿﺮ ﺑﻮد و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺮﻫﻤﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﯾﺎ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﭘﯿﺪا‬
‫‪472‬‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد آن ﺣﻖ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﮥ دﯾﮕﺮي ﭘﺴﺖﺗﺮ از ﻃﺒﻘﮥ ﺳﻮﺗﺮا ﺑﻪ ﻧﺎم ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺎرﯾﺎ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻏﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺮﻫﻤﻦ وارد ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮاﻋﻨﻪ ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺎﻟﻢﻧﻤﺎﯾﺎن دﯾﻦ ﻧﻮح ع‪ -‬در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺎدام ﮐﻪ‬
‫ﻗﺪرت در دﺳﺖ رؤﺳﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻓﺮاﻋﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺎرﺟﯿﻬﺎ ﻣﺒﻐﻮض ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺪي رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬رؤﺳﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺼﺮ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﺣﮑﺎم ﻏﻀﺐ اﻟﻬﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﯿﻬﺎ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺠﺲ و ﺧﺎرج از ﻣﺬﻫﺐ اﺟﺮا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮم ﯾﻬﻮد ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻗﻮم‬

‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :178‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻛﹸﺘ‪‬ﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﺼﺎﺹ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻘﹶﺘ‪‬ﻠﻰ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹸﻧ‪‬ﺜﻰ‬ ‫‪468‬‬

‫ﺑﹺﺎﻟﹾﺄﹸﻧ‪‬ﺜﻰ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻔ‪‬ﻲ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪ ‬ﺀٌ ﻓﹶﺎﺗ‪‬ﺒﺎﻉ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻑ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺩﺍﺀٌ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑﹺﺈﹺﺣ‪‬ﺴﺎﻥ‪ ‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻔ‪‬ﻴﻒ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹲ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦﹺ ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪﻯ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬‬
‫ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺃﹶﻟ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪٤٦٩‬‬
‫‪-Manou‬‬
‫‪٤٧٠‬‬
‫‪- Brahmane‬‬
‫‪٤٧١‬‬
‫‪-Soutra‬‬
‫‪٤٧٢‬‬
‫‪-Paria‬‬
‫‪193‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺧﺪا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﻧﻤﻮد ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻣﺮاوده ﺑﺎ اﺟﺎﻧﺐ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﻬﻮديﻧﻤﺎﯾﺎن در‬
‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاي اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﺟﺎﻧﺐ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺿﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ در‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺳﯽ ع اﺣﮑﺎم رأﻓﺖآﻣﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﺣﺘّﯽ در ﻣﺠﺎزات ﺑﯿﻦ ﯾﻬﻮد و‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﺒﻮده و درب ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼ‪‬ﻦ اﺟﺎﻧﺐ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺬﻟﮏ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫و ﭘﺴﺘﯽ اﺟﺎﻧﺐ اﻣﺮي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢﻧﻤﺎﯾﺎن ﯾﻬﻮد ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺎﻟﺐ دوﻟﺖﻫﺎي اﯾﺮان ﭼﻪ در زﻣﺎن ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ و ﭼﻪ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ دوﻟﺖﻫﺎﯾﯽ ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﻃﻠﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ ﻫﻢ ﺗﺠﺎرت را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﺋﯿﻦ اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن از ﻣﺎ ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮازي ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﯾﺎﺑﻨﺪ اﯾﻦ ﻧﮑﻮﺋﯽ و دادﮔﺮي ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن رﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻣﺘﺎع ﺧﻮد رو ﺑﻪ‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ ﻧﻬﻨﺪ و ﮐﺸﻮر آﺑﺎدان ﮔﺮدد‪ .‬در ﮐﺘﯿﺒﻪﻫﺎ و اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﺎﻻﺧﺺ ﮐﻮرش‪-‬ﮐﻪ وي را ذواﻟﻘﺮﻧﯿﻦ ﮐﻪ ﺷﺮح آن در ﺳﻮرة ﮐﻬﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ 473‬و دﻻﯾﻠﯽ ﻧﯿﺰ در اﺛﺒﺎت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي وي اراﺋﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ -‬ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر ﻣﺴﯿﺢ ع‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢﻧﻤﺎﯾﺎن ﺳﻠﻒ در رم اﺟﺎﻧﺐ ﻋﯿﺴﻮي ﻣﺬﻫﺐ را‬
‫ﻃﻌﻤﮥ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺳﺒﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻈﺎﻫﺮﯾﻦ ﺑﻪ رﺳﻮم ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن از اذﯾ‪‬ﺖ و آزار در‬
‫اﻣﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﻧﯿﺰ در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن دﭼﺎر‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺳﺨﺘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ اﻓﺮاد ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳﺨﺖﺗﺮي ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﺜﻞ آﻧﮑﻪ اﺧﺬ رﺑﺎ از ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﻼل و از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﺮام و ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻢ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ‬
‫‪474‬‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪475‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎء ﺣﻘﻮق ﻧﯿﺰ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﺑﺎب اﺗﺒﺎع ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ دادهاﻧﺪ‪ .‬اﺑﺮي و رو‬
‫ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﺎﯾﺪ داراي ﮐﻠّﯿﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪ‪‬ن آن‬
‫را ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ داﻧﺴﺘﻪ و ﯾﺎ ﻋﻤﻼً آن را ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻠﻞ ﻣﺰﺑﻮر ﻗﺒﻮل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬

‫‪ - 473‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و ﺳﻪ داﺳﺘﺎن اﺳﺮارآﻣﯿﺰ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪،1365 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.‬‬
‫‪ - 474‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﺮي‪ ،‬ﺟﻮاد‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه‪ ،1362 ،‬ﺗﻬﺮان‪ .‬ﺻﺺ ‪.77 -80‬‬
‫‪٤٧٥‬‬
‫‪-Aubry and Rau‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪194‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻠّﺖ ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻮده و ﺗﻌﻤﯿﻢ آن ﺑﻪ اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ از‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯿﺎت ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﺮار آن از اﺑﺘﮑﺎرات ﯾﮏ ﻣﻠّﺖ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي‬
‫اﺗﺒﺎع ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ وارد ﻣﯽآورﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﻻزﻣﮥ ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه دﻣﺎﻧﮋا و‬
‫واﻟﺖ‪ 476‬اﺗﺒﺎع ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﯿﺚ دارا ﺑﻮدن ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﺒﺎع داﺧﻠﻪ ﺑﻮده و ﮐﻠّﯿﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺺ ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮن از داﺷﺘﻦ آن ﻣﺤﺮوم ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا ﺳﻠﺐ‬
‫ﺣﻖّ از ﺗﺒﻌﻪ ﺧﺎرﺟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﯿﭻ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪477‬‬
‫ﺻﺮﯾﺤﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺘﯽ ﻣﻘﺮّر ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ اﮐﺮام ﺑﺮ ﺿﯿﻒ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﺳﻼم وارد ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﮔﺮدد و ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺐ ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽآورد ﺑﻠﮑﻪ از‬
‫ﺣﻘﻮق وﯾﮋة ﻣﯿﻬﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ اﮐﺮام ﺑﺮ ﺿﯿﻒ ﻣﯿﻬﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر‬
‫اﺳﻼم وارد ﻣﯽﺷﻮد ﮔﺮاﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﯿﺎزﻫﺎي وي ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮ اﺳﺎس آﯾﺎت زﯾﺎدي اﺑﻦاﻟﺴﺒﯿﻞ ﯾﺎ راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‬
‫از ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ درﯾﺎﻓﺖ اﻧﻮاع ﺻﺪﻗﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺧﺎرﺟﯿﺎن ﯾﺎ اﻓﺮاد ﺷﻬﺮﻫﺎ ﯾﺎ ﻗﺮاء دﯾﮕﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﺳﻼم وارد ﺷﺪهاﻧﺪ و ﯾﺎ از ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺷﻬﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺮدهاﻧﺪ و از ﻋﻬﺪة‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺧﻮد ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬آﯾﮥ ‪ 177‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه ﻧﯿﮑﯽ را ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﺋﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻄﺎي ﻣﺎل ﺑﻪ واﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در راه اﺳﺖ‪ 478.‬در آﯾﮥ دﯾﮕﺮي »ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ اﻧﻔﺎق‬
‫‪٤٧٦‬‬
‫‪-Demangeat and Valette‬‬
‫‪ - 477‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﺮي‪ ،‬ﺟﻮاد )‪ (1363‬ﺻﺺ ‪.89 – 93‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،177‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱡﻮﺍ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻗ‪‬ﺒ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻕﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮﹺﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ‬ ‫‪478‬‬

‫ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜﹶﺔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻰ ﺍﻟﹾﻤﺎﻝﹶ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻪ‪ ‬ﺫﹶﻭﹺﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻠ‪‬ﲔ‪‬‬
‫ﻭ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﻗﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻗﺎﻡ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺁﺗ‪‬ﻰ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﺎﺓﹶ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮﻓﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﻋﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﺑﹺﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺄﹾﺳﺎﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻀ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀِ ﻭ‪ ‬ﺣ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺄﹾﺱﹺ‬
‫ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﺪ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ‪ .‬ﻧﯿﮑﯽ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ روي ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﯽ آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮ و ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﮐﺘﺎب و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ و ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﮑﻪ دوﺳﺘﺶ دارد ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن و درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان و ﮔﺪاﯾﺎن و )آزاد ﺳﺎزي( ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد و زﮐﺎت‬
‫ﺑﺪﻫﺪ و ﭼﻮن ﻋﻬﺪي ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ ﺑﻪ آن وﻓﺎ ﮐﻨﻨﺪ و در ﺑﯿﻨﻮاﯾﯽ و ﺑﯿﻤﺎري و ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ اﯾﻨﺎن راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن و‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫‪195‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﺑﮕﻮ از ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺮاي واﻟﺪﯾﻦ و ﻧﺰدﯾﮑﺎن و اﯾﺘﺎم و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و‬
‫راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﭘﺲ ﺧﺪا ﺑﻪ آن داﻧﺎﺳﺖ‪ 479«.‬در آﯾﮥ ‪ 60‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ ﺻﺪﻗﺎت ﺑﻪ‬
‫ﻫﺸﺖ ﮔﺮوه ﺗﺨﺼﯿﺺ داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .480‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر در آﯾﮥ ‪ 41‬ﺳﻮرة‬
‫اﻧﻔﺎل ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻣﺼﺮف ﺧﻤﺲ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮐﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﻪ درآﻣﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ‬
‫راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ 481.‬و اﯾﻦ راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ 482.‬واﻣﺎﻧﺪﮔﯽ در راه ﯾﮑﯽ از‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﺎص‪ ‬ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮ در ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت دﯾﮕﺮي داﺷﺖ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺷﺄن ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد و در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺣﻖّ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و در راهﻣﺎﻧﺪه را ادا ﮐﻦ و ﻧﻪ ﺑﯿﺶ و ﻧﻪ ﮐﻢ«‪ 483‬و ﻣﯿﺰان اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫در ﺳﻮرة ﺣﺸﺮ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و‬
‫‪484‬‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎراﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 479‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،215‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺌﹶﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣﺎ ﺫﺍ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻔ‪‬ﻘﹸﻮﻥﹶ ﻗﹸﻞﹾ ﻣﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹶﻘﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹴ ﻓﹶﻠ‪ ‬ﻠﹾﻮﺍﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺑﹺﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪‬‬
‫ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹴ ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،60‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻗﺎﺕ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﹾﻔﹸﻘﹶﺮﺍﺀِ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪ ‬ﲔﹺ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌﺎﻣ‪‬ﻠ‪‬ﲔ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﻟﱠﻔﹶﺔ‪ ‬ﻗﹸﻠﹸﻮﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﻗﺎﺏﹺ ﻭ‪‬‬ ‫‪480‬‬

‫ﺍﻟﹾﻐﺎﺭﹺﻣ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻓﹶﺮﹺﻳﻀ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻢ‪ .‬ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺻﺪﻗﺎت ﺑﺮاي ﻓﻘﺮاء و‬
‫ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و ﻋﺎﻣﻠﯿﻦ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻗﻠﻮب اﯾﺸﺎن و آزاد ﻧﻤﻮدن ﺑﺮدﮔﺎن و در راه ﺧﺪا و راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا‬
‫واﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﺪا داﻧﺎ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 481‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،41‬ﻭ‪ ‬ﺍﻋ‪ ‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﻤﺎ ﻏﹶﻨﹺﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻓﹶﺄﹶﻥﱠ ﻟ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﺬ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ‬
‫ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ‪ .‬و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ ﯾﮏ ﭘﻨﺠﻢ آن ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﺑﺮاي رﺳﻮل و ﺑﺮاي ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و‬
‫ﯾﺘﯿﻤﺎن و درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 482‬ﻣﺘﺸﺎﺑﻪاﻟﻘﺮآن‪.174 ،2 ،‬‬
‫‪ - 483‬ﺳﻮرة اﺳﺮا‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،26‬ﻭ‪ ‬ﺁﺕ‪ ‬ﺫﹶﺍ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﺣ‪‬ﻘﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻜ‪‬ﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺬﱢﺭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺬ‪‬ﻳﺮﺍﹰ‪ .‬ﺣﻖّ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و ﻣﺴﮑﯿﻦ و‬
‫راه ﻣﺎﻧﺪه را اداﮐﻦ و ﻫﯿﭻ اﺳﺮافﮐﺎري ﻣﮑﻦ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﺳﻮرة روم آﯾﮥ ‪ 38‬ﻣﺠﺪ‪‬د ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﻓﹶﺂﺕ‪‬‬
‫ﺫﹶﺍ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﺣ‪‬ﻘﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻜﲔ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﻴﻞﹺ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪ ‬ﻠﱠﺬﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮﻳﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻥ‪ .‬ﺣﻖّ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و‬
‫ﻣﺴﮑﯿﻦ و راه ﻣﺎﻧﺪه را اداﮐﻦ و اﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا را ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ و اﯾﺸﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 484‬ﺳﻮرة ﺣﺸﺮ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،7‬ﻣﺎ ﺃﹶﻓﺎﺀَ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮﻯ ﻓﹶﻠ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﻟ‪‬ﺬ‪‬ﻱ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﰉ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺘﺎﻣﻰ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴﺎﻛ‪‬ﲔﹺ ﻭ‪‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪196‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﯾﻮﺳﻒ ع ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﺑﺮادراﻧﺶ را ﻣﻬﯿ‪‬ﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ »ﻣﻦ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﻢ «‪ 485‬ﻟﺬا ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﮐﻪ ﺗﺤﺖ وﻻﯾﺖ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﯾﮥ‬
‫ﻓﻮق وﻇﯿﻔﮥ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰﺑﺎن را ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واردﯾﻦ ﻣﺮﻋﯽ دارد‪ .‬ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺖ‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ع ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﮐﻤﻞ در اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻓﻮق در ﻣﻮرد واردﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻬﻤﺎن وارد ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻋﻄﺎي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ از ﻃﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ -‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي‬
‫ﻣﺘﺒﻮع ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ در ﭘﻨﺎه ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻨﻮز از ﺣﺪود وﻇﺎﯾﻒ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﺸﺪهاﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪة ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ در ﭘﻨﺎه اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﻃﯿﺒﻪ از ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺟﺎن و‬
‫ﻣﺎل و ﻋﺮض و ﻧﺎﻣﻮس ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺗﻌﺮّﺿﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز‬
‫اﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﻃﯿﺒﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﯿﻬﻮده ﻧﮕﻔﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‬
‫‪486‬‬
‫ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﻻت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ آن اﺷﺎراﺗﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺣﺘّﯽ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻫﻢ در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻻزم اﻟﻘﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﯾﮥ ‪ 6‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه آورد ﭘﻨﺎﻫﺶ ده ﺗﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا‬
‫را ﺑﺸﻨﻮد ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن اﻣﻨﺶ ﺑﺮﺳﺎن زﯾﺮا اﯾﺸﺎن ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ 487«.‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﺍﺑ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﻛﹶﻲ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﺩ‪‬ﻭﻟﹶﺔﹰ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻏﹾﻨﹺﻴﺎﺀِ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺁﺗﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﻓﹶﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﻧ‪‬ﻬﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻮﺍ‪ .‬آن ﻏﻨﯿﻤﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪا از ﻣﺮدم ﻗﺮﯾﻪﻫﺎ ﻧﺼﯿﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﮐﺮده اﺳﺖ از آنِ ﺧﺪاﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﻣﺴﮑﯿﻨﺎن و‬
‫راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﯿﺎن ﺗﻮاﻧﮕﺮاﻧﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد ﺑﺴﺘﺎﻧﯿﺪ و از ﻫﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ - 485‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ آﯾﮥ ‪ :59‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﺰﹺﻟ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺪآﺑﺎد و ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ )‪ (1382‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﺑﺎﻧﮏ ﻏﯿﺮرﺑﻮي و ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ رﺑﻮي و ﻏﯿﺮرﺑﻮي‬ ‫‪486‬‬

‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻣﺘﺪاول‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ دوﺳﺎﻻﻧﮥ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ »ﻧﻈﺮﯾﮥ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ و‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان«‪ 3-4 ،‬دي ‪ ،1382‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،193-224‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/sherkat-sahami-bank.pdf‬‬
‫‪ - 487‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ آﯾﮥ ‪ :6‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺠﺎﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺟﹺﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﻛﹶﻼﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻠ‪‬ﻐ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺄﹾﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻻ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫‪197‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم ص را ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮده ﺑﻠﮑﻪ دﯾﻦ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﯽاﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﮐﺮده و از ﻃﺮﻓﯽ ﺣﻀﺮﺗﺶ را ﻣﻮﻇّﻒ ﮐﺮده ﺗﺎ وي را اﯾﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﺷﯽ از اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻫﺮ دو ﺳﺒﺐ اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺗﺎﺑﻌﯿﺖﭘﺬﯾﺮﻧﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻓﺮد ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻤﺘﺮ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺪود اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ ﻧﺒﯽ ﯾﺎ وﻟﯽ ﯾﺎ وﺻﯽ ع ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ اﺗّﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﺣﺘﯿﺎط از ﺧﺼﻮﻣﺖ ﯾﺎ دﺷﻤﻨﯽﻫﺎي ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ در ﻟﺒﺎس ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﯾﺎ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ و در اﻋﻄﺎي ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪة اﺣﺘﺮام‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺐ‪) 488‬ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺷﺪه( ﻧﯿﺰ ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺐ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﯾﺎ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه را‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﻗﺒﻮل ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫‪ -90‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ و ﻧﻔﯽ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ‬

‫ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد دو آﯾﮥ زﯾﺮ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد ﮐﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ )ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد‬
‫ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد( ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ اﻓﺮاد ﭼﻪ در ﺣﯿﻄﮥ ﻣﻠّﯽ و ﭼﻪ در ﺣﯿﻄﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﻟﺬا ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﯽ ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و آن‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮن ﻫﻢ ﻣﺮﯾﺰﯾﺪ و ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را از دﯾﺎرﺗﺎن آواره ﻣﺴﺎزﯾﺪ و ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﯾﺪ و ﺧﻮد ﺑﺮ آن ﮔﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ اﯾﻨﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‬
‫و ﮔﺮوﻫﯽ از ﺧﻮد را از دﯾﺎرﺷﺎن آواره ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﯽ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺷﻤﺎ درآﯾﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ آزادﯾﺸﺎن ﻓﺪﯾﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ‬
‫ﺑﯿﺮون راﻧﺪﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﺑﻮد‪ .‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺘﺎب اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﯾﺪ و ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ را اﻧﮑﺎر‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬

‫ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 488‬درﺑﺎرة ﺣﻘﻮق ﻣﮑﺘﺴﺐ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻋﺎﻣﺮي‪ ،‬ﺟﻮاد‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه‪،‬‬
‫‪ ،1362‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪198‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﭘﺎداش ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ در دﻧﯿﺎ ﺟﺰ ﺧﻮاري ﻧﯿﺴﺖ و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮ‬
‫‪489‬‬
‫وﺟﻬﯽ ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل اوﺳﺖ ص و ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﯿﻔﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و در روي زﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﮐﺸﺘﻪ ﯾﺎ ﺑﻪ دار ﻣﺠﺎزات آوﯾﺨﺘﻪ و ﯾﺎ دﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺸﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻼف ﺑﺒﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ ﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﺧﻮاري ﻋﺬاب دﻧﯿﻮي آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و در آﺧﺮت در ﻋﺬاب‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯿﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ 490«.‬ﺷﺮح آﯾﺎت ﻓﻮق در ﺑﺨﺶ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺤﺎرب ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -91‬اﺻﻞ آزادي ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﻓﺮاد و ﺣﺬف روادﯾﺪ‬

‫اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ در زﻣﯿﻦ ﺳﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﭘﺲ‬
‫ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺗﮑﺬﯾﺐﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 491«.‬در ﺳﻮرة ﻧﻤﻞ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮاي دﯾﺪن و‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ 492.‬در ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت دﺳﺘﻮر ﮔﺮدش ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ را ﺑﺮاي دﯾﺪن‬
‫ﺑﺪاﯾﺖ ﺧﻠﻘﺖ و ﻏﺎﯾﺖ آﺧﺮت اﻣﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮ در زﻣﯿﻦ ﺳﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات را آﻓﺮﯾﺪه ﺳﭙﺲ آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺧﺮ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد‪ 493«.‬و در ﺳﻮرة روم ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ،84 – 85‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﹾ ﺃﹶﺧ‪‬ﺬﹾﻧﺎ ﻣ‪‬ﻴﺜﺎﻗﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﻔ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﺩ‪‬ﻣﺎ ﺀَﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻛﹸﻢ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪‬‬ ‫‪489‬‬

‫ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺭ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫﺆ‪‬ﻻﺀِ ﺗ‪‬ﻘﹾﺘ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﺮﹺﺟ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓﹶﺮﹺﻳﻘﺎﹰ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳﺎﺭﹺﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻈﺎﻫ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﺈﹺﺛﹾﻢﹺ ﻭ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍﻥ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻮﻛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹸﺳﺎﺭﻯ ﺗ‪‬ﻔﺎﺩ‪‬ﻭﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﺧ‪‬ﺮﺍﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶ ﻓﹶﺘ‪‬ﺆ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹺ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹾﻔﹸﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺑﹺﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﻓﹶﻤﺎ ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹸ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺧ‪‬ﺰ‪ ‬ﻱ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻴﺎﺓ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﻴﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪‬ﻭﻥﹶ ﺇﹺﱃ ﺃﹶﺷ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺬﺍﺏﹺ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻐﺎﻓ‪‬ﻞﹴ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪،‬آﯾﺎت ‪ ،33 – 34‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺟ‪‬ﺰﺍﺀُ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤﺎﺭﹺﺑ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻌ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﺴﺎﺩﺍﹰ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻘﹶﺘ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺃﹶﻭ‪‬‬ ‫‪490‬‬

‫ﻳ‪‬ﺼ‪ ‬ﻠﱠﺒ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﻘﹶﻄﱠﻊ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺟ‪ ‬ﻠﹸﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻼﻑ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹶﻮ‪‬ﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺫﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﺰ‪‬ﻱ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺗﺎﺑ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹺ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻘﹾﺪ‪‬ﺭ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻋ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻏﹶﻔﹸﻮﺭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ - 491‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،11‬ﻗﹸﻞﹾ ﺳ‪‬ﲑ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻧ‪‬ﻈﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻋﺎﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻜﹶ ﱢﺬﺑﹺﲔ‪ .‬و ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪،‬آﯾﻪ ‪ 137‬و‬
‫ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﻪ ‪.36‬‬
‫‪ - 492‬ﺳﻮرة ﻧﻤﻞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،69‬ﻗﹸﻞﹾ ﺳ‪‬ﲑ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﻈﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻋﺎﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺠ‪‬ﺮﹺﻣ‪‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﻋﻨﮑﺒﻮت‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،20‬ﻗﹸﻞﹾ ﺳ‪‬ﲑ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﻈﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﺃﹶ ﺍﻟﹾﺨ‪ ‬ﻠﹾﻖ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺸ‪‬ﺊﹸ ﺍﻟﻨ‪‬ﺸ‪‬ﺄﹶﺓﹶ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹶ‪ .‬ﺑﮕﻮ در‬ ‫‪493‬‬

‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ در ﺻﻔﺤﮥ ﺑﻌﺪ‪:‬‬

‫‪199‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪494‬‬
‫در ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻋﺒﺮت از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻗﺒﻠﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺌﻮال ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ 495 .‬در ﺳﻮرة ﺣﺞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﯾﺎ در زﻣﯿﻦ ﺳﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﺎﺣﺐ دﻟﻬﺎﯾﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪان ﺗﻌﻘّﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﮔﻮﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺪان ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫‪496‬‬
‫در ﺳﻮرة ﺳﺒﺎ‬ ‫ﭼﺸﻤﻬﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﻟﮑﻦ ﻗﻠﺐﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻮرﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﯿﺎن آﻧﺎن و ﻗﺮﯾﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﮐﺖ داده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺮﯾﻪﻫﺎﯾﯽ ﻇﺎﻫﺮ داﺷﺘﯿﻢ و در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫‪497‬‬
‫ﻣﻌﺒﺮ ﻗﺮار دادﯾﻢ‪ .‬در آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻬﺎ و روزﻫﺎ اﻣﻦ ﺳﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از آﯾﺎت ﻓﻮق ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ دﺳﺘﻮر ﺳﻔﺮ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي از اواﻣﺮ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫ﺟﻠﻮي اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﻮاﻧﻊ روادﯾﺪ و ﻏﯿﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﺪا را ﻧﯿﺰ ﻓﺮاﻫﻢ آورده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﺧﻮد اﺧﺬ روادﯾﺪ را از ﺳﺮ راه‬
‫ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮدارد و ﻫﻢ از دول دﯾﮕﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاﻧﻊ روادﯾﺪ ﺧﻮد را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬
‫واژة ﺍﹶﺭ‪‬ﺽ در آﯾﺎت ﻓﻮق دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﺮة زﻣﯿﻦ دارد و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻫﻤﮥ اﻓﺮاد ﺳﺎﮐﻦ‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺮه اﺳﺖ و ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻔﺎﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ روز ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭼﻮن رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ از ﺗﺮورﯾﺴﻢ و ﻧﮕﺮاﻧﯽ‬
‫از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و اﻣﻨﯿ‪‬ﺘﯽ ﻣﺴﺘﻤﺴﮑﯽ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ و اﻣﻨﯿ‪‬ﺘﯽ در درون‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺷﺪه و در اﺻﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدش آب در آﺳﯿﺎب اﯾﻦ ﮔﺮوه از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺸﺘﻪ و اﯾﻦ‬
‫اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ -‬اداري‪ -‬ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺧﻮد ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ رﻋﺐ ﻧﺎﺷﯽ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﮥ زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ از ﺻﻔﺤﮥ ﻗﺒﻞ‪:‬‬
‫زﻣﯿﻦ ﺳﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪا ﻣﻮﺟﻮدات را آﻓﺮﯾﺪه ﺳﭙﺲ آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺧﺮ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫‪ - 494‬ﺳﻮرة روم‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،42‬ﻗﹸﻞﹾ ﺳ‪‬ﲑ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﻈﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻋﺎﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹸ ﻛﺎﻥﹶ ﺃﹶﻛﹾﺜﹶﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫‪ - 495‬ﺳﻮرة ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،109‬ﺃﹶ ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴِﲑ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻈﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻛﺎﻥﹶ ﻋﺎﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪ ‬ﻠ‪‬ﻬﹺﻢ‪ .‬و ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬آﯾﮥ‬
‫‪ 82‬و ﺳﻮرة ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ آﯾﻪ ‪ 10‬و ﺳﻮرة روم آﯾﻪ ‪ 9‬و ﺳﻮرة ﻓﺎﻃﺮ آﯾﮥ ‪ 44‬و ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻦ آﯾﻪ ‪ 21‬ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ را ﺑﺎ ﺍﹶﻭ‪َ‬ﻟﹶﻢ‬
‫ﺷﺮوع ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة ﺣﺞ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،46‬ﺃﹶ ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴِﲑ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﺭ‪‬ﺽﹺ ﻓﹶﺘ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹸﻠﹸﻮﺏ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻘ‪ ‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﺑﹺﻬﺎ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺁﺫﺍﻥﹲ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﺑﹺﻬﺎ ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻬﺎ ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻰ‬ ‫‪496‬‬

‫ﺼﺪ‪‬ﻭﺭﹺ‪.‬‬
‫ﺍﻟﹾﺄﹶﺑ‪‬ﺼﺎﺭ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻰ ﺍﻟﹾﻘﹸﻠﹸﻮﺏ‪ ‬ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟ ‪‬‬
‫‪ - 497‬ﺳﻮرة ﺳﺒﺎ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،18‬ﻭ‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﻯ ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﺑﺎﺭ‪‬ﻛﹾﻨﺎ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻗﹸﺮﻯ‪ ‬ﻇﺎﻫ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ ﻭ‪ ‬ﻗﹶﺪ‪‬ﺭ‪‬ﻧﺎ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺳ‪‬ﲑ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻟﹶﻴﺎﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪‬‬
‫ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻣﺎﹰ ﺁﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪200‬‬
‫از ﻋﺪم اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ اﻓﺰوده و ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﺎاﻣﻨﯽﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﺰوده ﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ و اﻣﻨﯿ‪‬ﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎزﺗﺎب اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ورود و ﺧﺮوج از ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ و ﮐﻨﺘﺮلﻫﺎي اﻣﻨﯿ‪‬ﺘﯽ‪-‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪة روادﯾﺪ و وﯾﺰا را در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺟﻠﻮه‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ اﻓﺮاد ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫وﺳﺎﺋﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ آﻧﻘﺪر ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺴﯽ از ﻫﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در دﻫﮑﺪة ﺟﻬﺎﻧﯽ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮد ﻓﺮد ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي رﻓﺖ و‬
‫آﻣﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﺬاﺋﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻘﯿﻘﯽ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﯿﺰ از دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺻﺪور وﯾﺰا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﻟﺒﺘّﻪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ زﯾﺎدي دارد وﻟﯽ در ﺟﺎي ﺧﻮد ذﮐﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ در دوﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﭘﺬﯾﺮي‪ 498‬و ﻣﻬﺎﺟﺮﻓﺮﺳﺘﯽ‪ 499‬ﻫﺮ دو از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﻣﻠّﺖ اﺳﺖ و ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﻧﺎدر اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق را ﻧﻤﯽﺗﻮان از اﻓﺮاد ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﺎ داﺧﻠﯽ ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -92‬اﺻﻞ ﺟﻮاز ﻣﻬﺎﺟﺮت و اﻗﺎﻣﺖ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮاي ﮐﻠّﯿﻪ اﻓﺮاد روي زﻣﯿﻦ‬

‫ﮐﺮة ارض ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و وﻃﻦ اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺤﻖ اﺳﺖ در ﻫﺮ‬
‫ﮐﺸﻮري ﺳﮑﻨﯽ ﮔﺰﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ آن ﯾﺎ از آن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﺠﺮت اﺟﺎزهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫‪500‬‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﯾﺎ زﻣﯿﻦ ﺧﺪا ﮔﺴﺘﺮده ﻧﺒﻮد ﺗﺎ در آن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﻨﯿﺪ؟«‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻼد ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻨﺪهﻫﺎي ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮﮐﺠﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮ ﺧﻮش ﺑﮕﺬرد آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮐﻦ‪ 501«.‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» 502:‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در دوران ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻇﺎﻫﺮﯾﻪ اﻣﯿﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ ع ﺑﻌﻀﯽ از ﭘﯿﺮوان ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻌﺎوﯾﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻪ‬
‫‪498‬‬
‫‪- Immigration.‬‬
‫‪499‬‬
‫‪- Emigration.‬‬
‫‪ - 500‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء آﯾﮥ ‪ ،97‬ﺃﹶ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺽ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻭﺍﺳ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹰ ﻓﹶﺘ‪‬ﻬﺎﺟﹺﺮ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ - 501‬ﻧﻬﺞ اﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ :‬ﺍﻟﺒﻼﺩ ﺑﻼﺩ ﺍﷲ ﻭ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ ﻋﺒﺎﺩﺍﷲ ﻓﺤﻴﺚ ﻣﺎ ﺍﺣﺒﺒﺖ ﺧﲑﺍ ﻓﺎﻗﻢ‬
‫‪ - 502‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ص ‪.58‬‬
‫‪201‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺮض ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ اﯾﺠﺎد ﻓﺘﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺣﻀﺮت ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﻨﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮد آﻧﻬﺎ آزادﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺣﻀﺮت واﻟﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻣﺮدم را وادار ﺑﻪ ﺗﺮك ﭘﯿﺮوي ﺗﻮ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﺷﺎم‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد آﻧﻬﺎ را آزاد ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫آن ﺣﻀﺮت در ﺑﺼﺮه ﺷﺮﺣﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺪ‪‬هاي از ﻣﻌﺎرﯾﻒ و ﺳﺮان ﺷﻬﺮ و‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻗﺼﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﺎم دارﻧﺪ آﯾﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻢ ﯾﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﻢ ﺣﻀﺮت در ﺟﻮاب‬
‫ﻣﺮﻗﻮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻻﺗﺄﺳ‪‬ﻒ ﻋﻠﻲ ﻣﺎﻳﻔﻮﺗﻚ ﻣﻦ ﻋﺪﺩﻫﻢ ﻓﺎﳕﺎ ﻫﻢ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﻣﻘﺒﻠﻮﻥ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻣﺴﺮﻋﻮﻥ ﺍﻟﻴﻬﺎ ﻭ‬
‫ﻋﻠﻤﻮﺍ ﺍﻥ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ ﻋﻨﺪﻧﺎ ﰲ ﺍﳊﻖ‪ ‬ﺳﻮﺍﺀ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮕﺬار ﺑﺮوﻧﺪ و از ﮐﻢ ﺷﺪن ﻋﺪد آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺄﺳ‪‬ﻒ ﻣﺒﺎش ﮐﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ اﻫﻞ دﻧﯿﺎ و ﻃﺎﻟﺐ ﺷﻬﻮات دﻧﯿﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻧﺰد ﻣﺎ در اﺟﺮاي ﺣﮑﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﻓﻌﻠﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ورود و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺻﺪور روادﯾﺪ و اﺟﺎزة اﻗﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ و ﯾﺎ داﺋﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در دوﻟﺖ اﺳﻼم اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ اﺟﺎزه ورود و اﻗﺎﻣﺖ ﺑﺪﻫﺪ و ﭼﻮن در ﺑﺪو‬
‫ورود ﻣﯿﻬﻤﺎن اﺳﺖ وﻇﯿﻔﮥ اﮐﺮام ﺑﺮ ﺿﯿﻒ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺼﺪاق دارد و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﯿﺎزﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺮوع وي ﻧﯿﺰ ﺑﺮآورده ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ دﯾﻦ دﯾﮕﺮي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ آﺋﯿﻦ و ﻓﻘﻪ ﺧﻮد در‬
‫اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻣﺬﻫﺒﯽ آزادﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘّﯽ از ﻧﻈﺮ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ آزادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫و در ﻓﻘﻪ اﺳﻼم ﯾﮏ ﻓﺮد ذﻣ‪‬ﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ 503.‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﮑﻮﻧﺖ اﻫﻞ ذﻣ‪‬ﻪ در ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼم ﻣﺸﻤﻮل ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﺟﺰﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻞ ذﻣ‪‬ﻪ ﺑﺎ اﻧﻌﻘﺎد ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و اﺣﮑﺎم ﺟﺰاﺋﯽ‬
‫اﺳﻼم را در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﯾﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ دوﻟﺖ‬
‫اﺳﻼم ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﻧﺎﺗﻮان‪ ،‬دﯾﻮاﻧﮕﺎن‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن از ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ ﻣﻌﺎﻓﻨﺪ و‬
‫رﻗﻢ ﺟﺰﯾﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ دوﻟﺖ اﺳﻼم ﻣﺸﺨّﺺ و ﺳﺮاﻧﻪ وﺿﻊ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﻣﺮد ﺑﺎﻟﻎ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﯾﻪ و ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﺰﯾﻪ‬

‫‪ - 503‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ج‪ ،2‬ص ‪.595‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪202‬‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ«‪ 504‬و اﯾﻦ ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺟﺰﯾﻪدﻫﻨﺪﮔﺎن از‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻌﺎﻓﻨﺪ و ﻣﺸﻤﻮل ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﺳﺮﺑﺎزي و ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻫﻞ ذﻣ‪‬ﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺎ اﻗﺮار ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ از ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ ﻣﻌﺎف‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﯿﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼم زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ آزاد اﺳﺖ و از‬
‫ﮐﻠّﯿﮥ ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﺄﻣﯿﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎد‪‬ة ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ آزاد ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﯾﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﺲ از ﻗﻀﯿﮥ ﺗﺤﮑﯿﻢ و ﭘﯿﺪا ﺷﺪن ﺧﻮارج و ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﯾﯽ آﻧﺎن در داﺧﻞ ﺷﻬﺮ‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻠﯽ ع ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ در ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‬
‫آﻧﻬﺎ آزادﻧﺪ و ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﺨﺼﯽ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻦ اﺳﺖ آزادي ﻋﻤﻞ دارﻧﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﺑﺠﺎ آورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﺨﻞ اﻣﻨﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﭘﺲ از ﺗﺠﻤﻊ آﻧﻬﺎ‬
‫‪505‬‬
‫در ﺧﺎرج و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻃﻐﯿﺎن و ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت درﺻﺪد دﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻣﺪ‪«.‬‬

‫‪ -93‬اﺻﻞ اﻟﺰام ﺑﻪ ﮐﺘﻤﺎن اﺳﺮار‬

‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻪ ﮐﺘﻤﺎن ﺳ‪‬ﺮّ دﺳﺘﻮر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪،‬‬
‫دوﺳﺖ ﻫﻤﺮازي ﺟﺰ از ﻫﻤﮑﯿﺸﺎن ﺧﻮد ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ دﯾﮕﺮان از ﻓﺴﺎد در ﺣﻖّ ﺷﻤﺎ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﺷﻤﺎﯾﻨﺪ و ﮐﯿﻨﻪﺗﻮزي از ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن آﺷﮑﺎر اﺳﺖ و آن ﮐﯿﻨﻪ ﮐﻪ‬
‫در دل دارﻧﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ‪ 506«.‬در ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺧﺒﺮي‪،‬‬
‫ﭼﻪ اﯾﻤﻨﯽ و ﭼﻪ ﺗﺮس ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﺪ‪ ،‬آن را در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻓﺎش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ اﮔﺮ در آن ﺑﻪ‬
‫‪507‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن رﺟﻮع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﺮ را درﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ - 504‬ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ آﯾﻪ ‪ ،29‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻄﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﺠﹺﺰ‪‬ﻳ‪‬ﺔﹶ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺻﺎﻏ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 505‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.59 – 60‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﮥ ‪ ،118‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﺍ ﺑﹺﻄﺎﻧ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻭﻧﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺄﹾﻟﹸﻮﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﺒﺎﻻﹰ ﻭ‪‬ﺩ‪‬ﻭﺍ ﻣﺎ ﻋ‪‬ﻨﹺﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﺪ‪‬‬ ‫‪506‬‬

‫ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻐ‪‬ﻀﺎﺀُ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻓﹾﻮﺍﻫ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻔ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪.‬‬

‫‪ - 507‬ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .83‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﺫﺍ ﺟﺎﺀَﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﻦﹺ ﺃﹶﻭﹺ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﺃﹶﺫﺍﻋ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺭ‪‬ﺩ‪‬ﻭﻩ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﻭ‪ ‬ﺇﹺﱃ ﺃﹸﻭﻟ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺄﹶﻣ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﻟﹶﻌ‪ ‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺒﹺﻄﹸﻮﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪203‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫‪ -94‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿ‪‬ﺖ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻣﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد‬

‫اﺻﻮﻻً ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﺳﻼم ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻮن در اﺛﺮ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﻋﯿﻮب اﻓﺮاد ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﻌﺮض اﻃﻼع دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد ﺗﺠﺴ‪‬ﺲﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫ورود ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ دﯾﮕﺮان از ﻟﺤﺎظ روﺣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺰﺑﻮر ﯾﺎ اﻓﺮاد ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﻗﻠﺐ ﺧﻮد ﺳﺆ ﻧﻈﺮ‬
‫ﯾﺎﺑﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﺎﯾﻪ اﺧﻮت و ﺑﺮادري در ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺴﺖ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﻋﯿﻮب را ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮده و اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺴﺐ ﺷﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ را از اﻧﻮاع‬
‫ﻇﻦ ﻣﯽداﻧﺪ و ﻧﻪ ﯾﻘﯿﻦ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﯿﻤﻪاي از ﯾﮏ واﻗﻌﻪ ﺑﺮاي ﻣﺘﺠﺴ‪‬ﺲ ﮐﺸﻒ ﺷﻮد و او را‬
‫ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ اﻧﺪازد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﺘﺠﺴ‪‬ﺲ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ از ﻧﯿﻤﮥ اول ﮐﻪ ازدواج آن دو ﺑﻮده ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻗﺮان ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ از ﮔﻤﺎن درﺑﺎرة دﯾﮕﺮان ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻇﻦﻫﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺪي ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را در ﻏﯿﺒﺘﺸﺎن ذﮐﺮ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ‬
‫ﻣﯽدارﯾﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺮادر ﻣﺮده ﺧﻮد را ﺑﺨﻮرﯾﺪ اﻟﺒﺘّﻪ ﮐﺮاﻫﺖ و ﻧﻔﺮت از آن دارﯾﺪ‪ .‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و‬
‫‪508‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻮاره ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﺧﻮاه ﺑﺎ وﺳﺎﺋﻞ و ﺗﺠﻬﯿﺰات‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و ﺧﻮاه ﺑﺪون وﺳﯿﻠﻪ و ﻣﺘﺠﺴ‪‬ﺲ ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد وارد ﺷﻮد‪ .‬ورود ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ورود ﺑﺎ ﻗﺪم ﯾﺎ ﻧﮕﺎه ﯾﺎ اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ وﺳﯿﻠﻪاي ﻣﻤﻨﻮع‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرة ﻧﻮر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﻏﯿﺮ از ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﺑﯽ‬
‫آﻧﮑﻪ اﺟﺎزت ﻃﻠﺒﯿﺪه و ﺑﺮ ﺳﺎﮐﻨﺎﻧﺶ ﺳﻼم ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﺪ داﺧﻞ ﻣﺸﻮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﯾﺪ و اﮔﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺴﯽ را ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﺪ داﺧﻞ ﻣﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را رﺧﺼﺖ دﻫﻨﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﺎﮐﯿﺰهﺗﺮ اﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺎري ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺎﻋﯽ در آن دارﯾﺪ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ و‬

‫‪ - 508‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .12‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺍﺟ‪‬ﺘ‪‬ﻨﹺﺒ‪‬ﻮﺍ ﻛﹶﺜ‪‬ﲑﺍﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﻦ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﻦ‪ ‬ﺇﹺﺛﹾﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﺠ‪‬ﺴ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﺘ‪‬ﺐ‪‬‬
‫ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀﺎﹰ ﺃﹶ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺄﹾﻛﹸﻞﹶ ﻟﹶﺤ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻴ‪‬ﺘﺎﹰ ﻓﹶﻜﹶﺮﹺﻫ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺏ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪204‬‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ ﻫﺮﭼﻪ را ﭘﻨﻬﺎن ﯾﺎ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎزﯾﺪ‪ 509«.‬از ﻣﻔﺎد اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ورود ﺑﻪ‬
‫ﺣﯿﻄﮥ ﺷﺨﺼﯽ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﺑﺪون اﺟﺎزة ﻓﺮد ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺣﺘّﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ دورﺑﯿﻦ ﯾﺎ‬
‫ﻣﯿﮑﺮوﻓﻦ ﯾﺎ ﻫﺮ وﺳﯿﻠﮥ اﺳﺘﺨﺒﺎري دﯾﮕﺮ وارد ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ دﯾﮕﺮان ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ اﺑﺰار ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ از ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ وارد ﺷﺪن اﺳﺖ و ﻧﻪ از درب ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ .‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ وﻟﯽ روش ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و از درﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ 510«.‬از ﺗﻔﺼﯿﻞ اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ورود ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد در اﺳﻼم ﻣﻤﻨﻮع و ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از ﻋﯿﻮب دﯾﮕﺮان آﮔﺎه ﺷﺪ و ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﭘﺨﺶ و اﻧﺘﺸﺎر آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻬﯿﮥ دﯾﮕﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ از آن ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ زﺷﺘﯿﯽ درﺑﺎره ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﺷﺎﯾﻊ ﺷﻮد ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ در‬
‫‪511‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ آﯾﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ‬ ‫دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﻬﯿ‪‬ﺎ اﺳﺖ و ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﻄﺎﺋﯽ از ﻣﺆﻣﻨﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﺣﻖّ ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ آن در ﺟﺎﺋﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﯿﻢ ﺧﺒﺮآورﻧﺪه را ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ ﻓﺎﺳﻖ ﺧﻄﺎب ﻓﺮﻣﻮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫آوردهاﯾﺪ اﮔﺮ ﻓﺎﺳﻘﯽ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺧﺒﺮي آورد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﻣﺒﺎدا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﯽ از روي ﻧﺎداﻧﯽ آﺳﯿﺐ‬
‫‪512‬‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ و ﭼﻮن آﺷﮑﺎر ﺷﺪ از ﮐﺎري ﮐﻪ ﮐﺮدﯾﺪ ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﻮﯾﺪ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﺬﯾﺮات ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺒﺮ راﺳﺖ را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ دروغ ﺑﯿﺎﻣﯿﺰﯾﺪ‬
‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ آن را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮﯾﻒ واﻗﻌﯿ‪‬ﺖ ﺷﻮد ﺟﺮم دﯾﮕﺮي ﺑﺮ آن اﺿﺎﻓﻪ‬
‫‪ - 509‬ﺳﻮرة ﻧﻮر آﯾﺎت ‪ ،27 – 29‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻻ ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗﺎﹰ ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺄﹾﻧﹺﺴ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﺗ‪‬ﺴ‪‬ﻠﱢﻤ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻬﺎ‬
‫ﺫﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪ ‬ﻠﱠﻜﹸﻢ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﹶﺬﻛﱠﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪﺍﹰ ﻓﹶﻼ ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﻫﺎ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪ ‬ﺆﺫﹶﻥﹶ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻗ‪‬ﻴﻞﹶ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﺭ‪‬ﺟﹺﻌ‪‬ﻮﺍ ﻓﹶﺎﺭ‪‬ﺟﹺﻌ‪‬ﻮﺍ ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬
‫ﺃﹶﺯ‪‬ﻛﻰ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑﹺﻤﺎ ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻋ‪ ‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ﻨﺎﺡ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺪ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗﺎﹰ ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻣ‪‬ﺘﺎﻉ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ‬
‫ﻭ‪ ‬ﻣﺎ ﺗ‪‬ﻜﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫‪ - 510‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .189‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻇﹸﻬ‪‬ﻮﺭﹺﻫﺎ ﻭ‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦﹺ ﺍﺗ‪‬ﻘﻰ ﻭ‪ ‬ﺃﹾﺗ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻮﺍﺑﹺﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ - 511‬ﺳﻮرة ﻧﻮر‪ ،‬آﯾﻪ ‪ ،19‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺒ‪‬ﻮﻥﹶ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻴﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﺎﺣ‪‬ﺸ‪‬ﺔﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﺃﹶﻟ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌ‪ ‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻮﻥﹶ‪.‬‬
‫ﺼﺒﹺﺤ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻣﺎ‬
‫‪ - 512‬ﺳﻮرة ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﯾﻪ ‪ .6‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﻥﹾ ﺟﺎﺀَﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﺎﺳ‪‬ﻖ‪ ‬ﺑﹺﻨ‪‬ﺒ‪‬ﺈﹴ ﻓﹶﺘ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺼ‪‬ﻴﺒ‪‬ﻮﺍ ﻗﹶﻮ‪‬ﻣﺎﹰ ﺑﹺﺠ‪‬ﻬﺎﻟﹶﺔ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪ ‬‬
‫ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻧﺎﺩ‪‬ﻣ‪ ‬ﲔ‪.‬‬
‫‪205‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﺸﻨﻮد آن را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن‬
‫را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاي داﻧﺎ اﺳﺖ‪ 513«.‬در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه و‬
‫اﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﺮدار آﻧﺎن ﺗﻮ را ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻧﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﯽﺷﺘﺎﺑﻨﺪ ﭼﻪ آﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ و ﺑﻪ دل اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎوردهاﻧﺪ و ﭼﻪ آن ﯾﻬﻮدان ﮐﻪ ﮔﻮش‬
‫ﻣﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ ﺗﺎ دروغ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﭼﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺳﺨﻦ‬
‫ﺧﺪا را ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ و ﮔﺮﻧﻪ از وي دوري‬
‫ﮔﺰﯾﻨﯿﺪ و ﻫﺮﮐﺲ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮاي او ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮاي او ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ‬
‫ﺑﮑﻨﯽ اﯾﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ آﻧﺎن را در دﻧﯿﺎ‬
‫‪515‬‬ ‫‪514‬‬
‫»و ﻣﻘﺼﻮد از‬ ‫در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮاري و در آﺧﺮت ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻼم ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ آن در ﻟﻔﻆ اﺳﺖ ﺑﻪ زﯾﺎد و ﮐﻢ ﮐﺮدن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ درﺑﺎرة ﺑﺴﯿﺎري از آﯾﺎت‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه ﯾﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن از ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن از ﻣﺼﺪاﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫ص ﺑﺮاي آن وﺿﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻌﻨﯽ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻜﹶﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺿ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم را ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺛﺒﻮت در ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮدش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .«...‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﺨﺎص را ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫در ﻗﺮآن ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺑﮕﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ از ﻋﯿﺐﺟﻮﯾﯽ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ«‪ 516.‬و در ﺳﻮرة ﻗﻠﻢ در اداﻣﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ اﯾﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ ﻣﯽرود‪ 517«.‬و در ﺳﻮرة ﻫﻤﺰه ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ آﯾﮥ ﻭﻳﻞ‬

‫‪ - 513‬ﺳﻮرة ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .181‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣﺎ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻤﺎ ﺇﹺﺛﹾﻤ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻊ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ - 514‬ﺳﻮرة ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﯾﮥ ‪ .41‬ﻳﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺰ‪‬ﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴﺎﺭﹺﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻜﹸﻔﹾﺮﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻗﺎﻟﹸﻮﺍ ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺑﹺﺄﹶﻓﹾﻮﺍﻫ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﻗﹸﻠﹸﻮﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻫﺎﺩ‪‬ﻭﺍ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﻟ‪‬ﻠﹾﻜﹶﺬ‪‬ﺏﹺ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻋ‪‬ﻮﻥﹶ ﻟ‪‬ﻘﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﺁﺧ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻮﻙ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹸﻮﻥﹶ ﺍﻟﹾﻜﹶﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﺍﺿ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻮﻥﹶ ﺇﹺﻥﹾ‬
‫ﺃﹸﻭﺗ‪‬ﻴﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫﺬﺍ ﻓﹶﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻩ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻓﹶﺎﺣ‪‬ﺬﹶﺭ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮﹺﺩ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟ ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﺃﹸﻭﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮﹺﺩ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ‬
‫ﻳ‪‬ﻄﹶﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﻗﹸﻠﹸﻮﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎ ﺧ‪‬ﺰ‪‬ﻱ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﺍﺏ‪ ‬ﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ - 515‬ﺑﯿﺎن اﻟﺴ‪‬ﻌﺎده ﻓﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ص ‪.331‬‬
‫‪ - 516‬ﺳﻮرة ﻣﺆﻣﻨﻮن آﯾﮥ ‪ :97‬ﻭ‪ ‬ﻗﹸﻞﹾ ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺰﺍﺕ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺎﻃ‪‬ﲔﹺ‪.‬‬
‫‪ - 517‬ﺳﻮرة ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﯾﮥ ‪ :11‬ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺯﹴ ﻣ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺀٍ ﺑﹺﻨ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻢﹴ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪206‬‬
‫‪518‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬واي ﺑﺮ ﻫﺮ ﻏﯿﺒﺖ ﮐﻨﻨﺪة ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ‪«.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد در‬
‫اﺳﻼم ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺟﻪ ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫ﺣﻖ ﻧﺪارد در ﺣﺮﯾﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻏﯿﺮﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺗﺤﺮﮐﺎت دﺷﻤﻦ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ در‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻓﻘﻂ در ﻣﻮارد ﻣﻌﺪودي ﭼﻮن‬
‫ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ از ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ دﺷﻤﻦ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﯾﺎ ﻓﺮدي ﮐﻪ ﺑﺮاي دﺷﻤﻦ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -95‬اﺻﻞ وﺟﻮب ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻣﻮر ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﯽ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و دﺷﻤﻦ و ﮐﺸﻒ ﺟﺮاﯾﻢ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻣﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد ﺣﺮام اﺳﺖ وﻟﯽ در اﺳﻼم ﭘﻨﺞ ﻧﻮع‬
‫ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﻣﺠﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻋﻤﺎل و ﻓﻌﺎﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﺄﻣﻮران و ﺷﺎﻏﻠﯿﻦ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺨﻠّﻒ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﻣﺮزي در ورود ﮐﺎﻻي ﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ورود دﺷﻤﻦ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎﻻت و ﺗﺤﺮﮐﺎت ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﻋﻢ‪ ‬از دﺷﻤﻨﺎن ﯾﺎ ﻏﯿﺮه ﺑﺮاي‬
‫اﯾﺠﺎد ﺷﺮاﯾﻂ اﻣﻦ و ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ از ﺗﻌﺮّض دﯾﮕﺮان‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ ﺑﺮاي ﮐﺸﻒ ﺟﺮم و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﺠﺮم و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﺣﻖ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در اﻋﻤﺎل و ﻓﻌﺎﻟﯿ‪‬ﺖ ﻣﺘﺠﺴ‪‬ﺴﯿﻦ )ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪520‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‪ 519‬در ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺣﺎدﯾﺚ و اﺧﺒﺎر ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‬

‫‪ - 518‬آﯾﮥ ﯾﮏ ﺳﻮرة ﻫﻤﺰه‪ :‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻞﹲ ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺰ‪‬ﺓ‪ ‬ﻟﹸﻤ‪‬ﺰ‪‬ﺓ‪.‬‬

‫‪ - 519‬ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت و اﺳﺘﺨﺒﺎرات‪ ،‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬و ﻓﺼﻞ ‪ 7‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ - 520‬وﻻﯾﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1380 ،‬ﺻﺺ ‪.154 -163‬‬
 ‫ﺿﻤﯿﻤﻪ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻓﻘﻬﯽ– اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،‬‬
‫‪ ،1380‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪» ،‬ﺣﻀﺮت ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻧﻮراﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﻧﻌﻤﺖ اﷲ وﻟﯽ« ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان‪،‬‬
‫ﮔﺮدآوري و ﺗﺪوﯾﻦ دﮐﺘﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،15‬ﺻﺺ ‪ ،5-20‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1382 ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺮدهداري در اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮدآوري و ﺗﺪوﯾﻦ‬
‫دﮐﺘﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ 19‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1383 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪http://www.sufism.ir‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﻣﺠﺬوﺑﻌﻠﯿﺸﺎه‪ ،‬ﺻﻠﺢ ادﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺎم اﻓﺘﺘﺎﺣﯿ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ‬
‫ﺻﻠﺢ ادﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ادﯾﺎن و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ‪(Foundation for Religious Harmony‬‬
‫)‪ 29-31 ،and Universal Peace‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ 18-20) ،1384‬آﭘﺮﯾﻞ ‪ ،(2005‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪،‬‬
‫دﻫﻠﯽ ﻧﻮ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﮔﺮدآوري و ﺗﺪوﯾﻦ دﮐﺘﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ آزﻣﺎﯾﺶ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ‪ ،22‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،1384 ،5 -9‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬اﯾﺮان ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﯾﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮدآوري و‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ دﮐﺘﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪ ،8 -14‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،1379 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج دﮐﺘﺮ ﻧﻮرﻋﻠﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﯽ ﻗﻀﺎﯾﯽ و اداري ﻗﻢ‪،1356 ،‬‬
‫ﻗﻢ‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬رﻫﻨﻤﺎي ﺳﻌﺎدت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻘﺪﻣﮥ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﯿﺎن اﻟﺴﻌﺎده ﻓﯽ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﻮره‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪http://www.sufism.ir .1342 ،‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫دوم‪ ،1354 ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و ﺳﻪ داﺳﺘﺎن اﺳﺮارآﻣﯿﺰ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪210‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1365 ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺎﺑﻐﮥ ﻋﻠﻢ و ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي ﺳﻠﻄﺎﻧﻌﻠﯿﺸﺎه‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1350 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪http://www.sufism.ir‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﮔﻮﻫﺮ ﺗﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨﺒﯽ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽﻫﺎي ﺣﻀﺮت ﺣﺎج‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﺤﺴﯿﻦ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات آﺷﻨﺎ‪ ،1383 ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﯿ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮥ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.1346 ،‬‬
‫ﭼﺎپ ﺳﻮ‪‬م ‪ ،1351‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ذواﻟﻔﻘﺎر‪ ،‬در ﺣﺮﻣﺖ ﮐﺸﯿﺪن ﺗﺮﯾﺎك‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1382 ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﺑﺸﺎرت اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،1360 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬

‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻟﺴ‪‬ﻌﺎﺩﺓ ﰲ ﻣﻘﺎﻣﺎﺕ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩﺓ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ‬
‫ﺣﺸﻤﺖاﷲ رﯾﺎﺿﯽ و ﻣﺤﻤ‪‬ﺪآﻗﺎ رﺿﺎﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،1377 ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﺳﻌﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،1379 ،‬ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺴﻌﺎدات‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،1378 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪http://www.sufism.ir .‬‬
‫§ ﺣﻀﺮت ﺣﺎج ﻣﻼّ ﺳﻠﻄﺎﻧﻤﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﯿﺪﺧﺘﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‪ ،‬وﻻﯾﺖ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.1380 ،‬‬
‫‪http://www.sufism.ir‬‬
‫§ اُﺗﻔﺮﯾﻪ ﻫﻮﻓﻪ‪ ،‬درﺑﺎره ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﺧﺘﺮان‪،1383 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ اﺣﻤﺪ رﺷﯿﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪي‪.1353 ،‬‬
‫§ ارﺳﻨﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿ‪‬ﺖ دوﻟﺘﻬﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺟﯿﺒﯽ‪ ،1342 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻼلاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ‪ ،‬ﺷﺮح ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﮥ ﻗﯿﺼﺮي ﺑﺮ ﻓﺼﻮص اﻟﺤﮑﻢ ﺷﯿﺦ اﮐﺒﺮ‬
‫‪211‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻣﺤﯿﯽاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،1370 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ آﻻدﭘﻮش‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﺗﻮﺗﻮﺗﭽﯿﺎن‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎت و دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات وزارت‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،1372 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ اوﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺟﻠﯿﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮوارﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،1361 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ آﯾﺖ اﷲ ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪،‬ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت و اﺳﺘﺨﺒﺎرات‪ ،‬ﭼﺎپ ﮐﻤﯿﺘﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫§ آﯾﺖاﷲ ﺳﯿ‪‬ﺪ روح اﷲ ﻣﻮﺳﻮي ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌﻠّﻢ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ و اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ‬
‫اﺣﻤﺪ ﻓﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ رﺟﺎء‪ ،1367 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ آﯾﺖاﷲ ﺳﯿ‪‬ﺪ روح اﷲ ﻣﻮﺳﻮي ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺒﺎﺡ ﺍﳍﺪﺍﻳﺔ ﺍﱄ ﺍﳋﻼﻓﺔ ﻭ ﺍﻟﻮﻻﻳﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ‬
‫ﻓﻬﺮي‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﯿﺎم آزادي‪ ،1360 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ‪» ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻘﻬﯽ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي رﺑﺎ در واﻣﻬﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﮐﺎﺳﺘﯿﻬﺎي ﻓﻘﻪ ﻣﺘﺪاول در ﮐﺸﻒ اﺣﮑﺎم ﺷﺎرع«‪.1382 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/reba-fa.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد ﺑﯿﮋن‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﺮﺳﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﺑﺎﻧﮏ ﻏﯿﺮرﺑﻮي و ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ رﺑﻮي و‬
‫ﻏﯿﺮرﺑﻮي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻣﺘﺪاول‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ دوﺳﺎﻻﻧﮥ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ‬
‫»ﻧﻈﺮﯾﮥ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ و ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان«‪ 3-4 ،‬دي ‪ ،1382‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،193-224‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/sherkat-sahami-bank.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ در ﻣﺎﻟﯿﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة ﭘﻮﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي‬
‫اﯾﺮان‪http://www.bidabad.com/ .1384 ،‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻘﻬﯽ– اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﻪ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﯿﻮه ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﭘﻮﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان‪/http://www.bidabad.com .1382 ،‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻧﺮخ و ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ در ﻣﺎﻟﯿﻪ اﺳﻼم و ﺑﻨﺎي ﺣﮑﻤﺖ در اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﭘﻮﯾﺎي اﻣﺎﻣﯿﻪ‪،‬‬
‫‪ ،1382‬ﺗﻬﺮان‪http://www.bidabad.com/ .‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻋﺸﺮﯾﻪ در ﻣﺎﻟﯿﻪ اﺳﻼم‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة ﭘﻮﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان‪،1383 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪http://www.bidabad.com/ .‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ‪ ،‬ﺑﯿﻤﻪ و ﻣﺎﻟﯿﻪ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪212‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪة ﭘﻮﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪.1383 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-eqtesade-islami.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪.1384 .‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-ravabet-beynolmelal.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ از دﯾﺪﮔﺎه‬
‫ﺣﮑﻤﺖ‪.1388 ،‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-oloome-siasi.pdf‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق در اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-hoqooq.pdf .1388 ،‬‬
‫§ ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪ ،‬ﺑﯿﮋن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ در اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‪http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani- .1388 ،‬‬
‫‪hoquqe-asasi.pdf‬‬
‫§ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻤﻘﺪ‪‬ﻣﺎت‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داراﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي ﻗﺎﯾﻨﯽ‪ ،1377 ،‬ﻗﻢ‪.‬‬
‫§ ﺧﺪوري ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺳﻌﯿﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻗﺒﺎل‪،1335 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ راﺑﯿﻦ ﭼﺮﭼﯿﻞ و آﻟﻦ ﻟﻮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ درﯾﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻬﻤﻦ آﻗﺎﯾﯽ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،1367 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ زاﯾﺪل‪ ،‬ﻫﻮﻫﻦ ﻓﻠﺪرن‪ ،‬آﯾﮕﻨﺎﺗﺲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﺳﻢ زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺷﻬﺮ داﻧﺶ‪ ،1378 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،1362 ،‬ﻗﻢ‪.‬‬
‫§ ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،1371 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﺷﻬﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ادوار ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫‪ ،1369‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﺻﻔﺪري ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،1340 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﺿﯿﺎﺋﯽ ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪرﺿﺎ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﭼﺎپ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﮔﻨﺞ داﻧﺶ‪،1375 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪213‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬
‫§ ﻋﺎﻣﺮي‪ ،‬ﺟﻮاد‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه‪ ،1362 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻋﻼﻣﮥ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان‪.‬‬
‫§ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ع ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﯾﯽ‪ ،1371 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻋﻤﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﯿﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻓﺮاﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن‪ ،...‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﺎژﻧﮓ‪،1367 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻗﻮام‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﯽ‪ ،‬اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻤﺖ‪ ،1381 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﮐﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻧﻮﯾﻦ در ﻋﺼﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،1365 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﮔﺮﺟﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬آﯾﺎت اﻻﺣﮑﺎم )ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺟﺰاﯾﯽ(‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺰان‪ ،1380 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻣﺤﻘﻖ داﻣﺎد‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ ،‬اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬دﻓﺘﺮ دوم‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ‪ .‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪،1379 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﺤﺴﻦ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،1356 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻣﺪﻧﺐ‪ ،‬ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺻﻮل رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،1374 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻣﻨﺘﺴﮑﯿﻮ‪ ،‬روح اﻟﻘﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻣﺸﻬﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻬﯿﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،1378 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻗﺼﺎر رﺳﻮل اﮐﺮم ص‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﯾﻨﺪه‪ ،1337 .‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫§ ﻫﻮﻧﺘﺰﯾﻨﮕﺮ‪ ،‬ژاك‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒ‪‬ﺎس آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‬
‫رﺿﻮي‪ ،1376 ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺮﺑﯽ‬

‫§ ﺣﻀﺮﺕ ﺣﺎﺝ ﻣ ﻼﹼ ﺳﻠﻄﺎﳕﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻴﺪﺧﱵ ﮔﻨﺎﺑﺎﺩﻱ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻟﺴ‪‬ﻌﺎﺩﺓ ﰲ ﻣﻘﺎﻣﺎﺕ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩﺓ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺩﺭ‬
‫ﭼﻬﺎﺭ ﳎﻠﺪ ﺭﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﰊ‪ ۱۳۴۴ ،‬ﻫﺠﺮﻱ ﴰﺴﻲ‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﺔ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ‪‬ﺮﺍﻥ‪.‬‬
‫‪http://www.sufism.ir‬‬
‫§ ﺍﺑﻦ ﺍﰊ ﺍﳊﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﱄ‪ ،‬ﺷﺮﺡ ‪‬ﺞﺍﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻻﺣﺎﺩﻳﺚ‪ ،‬ﻧﻮﺭ ‪ ،۲‬ﻣﺮﻛﺰ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻱ ﻋﻠﻮﻡ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺳﻼم‬ ‫‪214‬‬
‫ﺍﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻮﺡ ﻓﺸﺮﺩﻩ ‪.CD‬‬
‫ﺇﺭﺑﻞ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻒ ﺍﻟﻐﻤﺔ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻻﺣﺎﺩﻳﺚ‪ ،‬ﻧﻮﺭ ‪ ،۲‬ﻣﺮﻛﺰ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻱ ﻋﻠﻮﻡ‬ ‫§‬
‫ﺍﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻮﺡ ﻓﺸﺮﺩﻩ ‪.CD‬‬
‫ﺗﻔﺴﲑ ﻛﻨﺰﺍﻟﻌﺮﻓﺎﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻣﻜﺘﺒﻪ ﺍﳌﺮﺗﻀﻮﻳﻪ‪.‬‬ ‫§‬
‫ﺭﺍﻏﺐ ﺍﺻﻔﻬﺎﱐ‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ ﻣﻔﺮﺩﺍﺕ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﺍﻟﻘﺮﺍﻥ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻟﻔﻜﺮ ﺍﻟﻄﺒﺎﻋﺔ ﻭ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻭ ﺍﻟﺘﻮﺯﻳﻊ‪ ،‬ﺑﲑﻭﺕ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎﻥ‪.‬‬ ‫§‬
‫ﺯﺑﺪﻩ ﺍﻟﺒﻴﺎﻥ‪ ،‬ﭼﺎﭖ ﻣﻜﺘﺒﻪ ﺍﳌﺮﺗﻀﻮﻳﻪ‪.‬‬ ‫§‬
‫ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺣﻴﺪﺭ ﺁﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﲑ ﺍﶈﻴﻂ ﺍﻻﻋﻈﻢ ﰲ ﺗﺄﻭﻳﻞ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﷲ ﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﺍﶈﻜﻢ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺍﻟﻄﺒﺎﻋﺔ ﻭ ﺍﻟﻨﺸﺮ‪،‬‬ ‫§‬
‫ﻭﺯﺍﺭﺓ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﻭ ﺍﻹﺭﺷﺎﺩ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻻﻭﱄ‪ ۱۴۱۴ ،‬ﻩ‪.‬ﻕ ﻃﻬﺮﺍﻥ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺣﺮ ﺁﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻭﺳﺎﺋﻞﺍﻟﺸﻴﻌﺔ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻻﺣﺎﺩﻳﺚ ﻧﻮﺭ ‪ ،٢‬ﻣﺮﻛﺰ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪،‬‬ ‫§‬
‫ﻟﻮﺡ ﻓﺸﺮﺩﻩ ‪.CD‬‬
‫ﺛﻘﺔ ﺍﻻﺳﻼﻡ ﻛﻠﻴﲏ‪ ،‬ﺍﻟﻜﺎﰲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻻﺣﺎﺩﻳﺚ‪ ،‬ﻧﻮﺭ ‪ ،۲‬ﻣﺮﻛﺰ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻮﺡ‬ ‫§‬
‫ﻓﺸﺮﺩﻩ ‪.CD‬‬
‫ﺍﳌﺎﻭﺭﺩﻱ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﳏﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺍﻻﺣﻜﺎﻡ ﺍﻟﺴﻠﻄﺎﻧﻴﻪ ﻭ ﺍﻟﻮﻻﻳﺎﺕ ﺍﻟﺪﻳﻨﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ ﺩﺍﺭ ﺍﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ‪ ،‬ﺍﻟﻜﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ‬ ‫§‬
‫ﺍﻻﻭﱄ‪ .١٤٠٩ ،‬ﭼﺎﭖ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﻗﻢ‪ ،‬ﺩﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺕ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫ﳏﻤ‪‬ﺪﺑﺎﻗﺮ ﳎﻠﺴﻲ‪ ،‬ﲝﺎﺭﺍﻷﻧﻮﺍﺭ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻻﺣﺎﺩﻳﺚ ﻧﻮﺭ ‪ ،۲‬ﻣﺮﻛﺰ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻮﺡ‬ ‫§‬
‫ﻓﺸﺮﺩﻩ ‪.CD‬‬
‫§ ﳏﺪﺙ ﻧﻮﺭﻱ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪﺭﻙ ﺍﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻻﺣﺎﺩﻳﺚ ﻧﻮﺭ ‪ ،۲‬ﻣﺮﻛﺰ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪،‬‬
‫ﻟﻮﺡ ﻓﺸﺮﺩﻩ ‪.CD‬‬
‫§ ﺷﻴﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﻣﻦ ﻻﳛﻀﺮﻩ ﺍﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻻﺣﺎﺩﻳﺚ ﻧﻮﺭ ‪ ،۲‬ﻣﺮﻛﺰ ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪،‬‬
‫ﻟﻮﺡ ﻓﺸﺮﺩﻩ ‪.CD‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬
‫‪§ American Journal of international law (1961) pp 1062 – 1082.‬‬
‫‪§ Bidabad (2004), Economic-juristic analysis of usury in consumption and‬‬
‫‪investment loans and contemporary jurisprudence shortages in exploring‬‬
‫‪legislator commandments. Proceeding of the 2nd International Islamic‬‬
‫‪Banking Conference. Monash University of Malaysia. 9-10 September.‬‬
‫‪http://www.bidabad.com/doc/reba-en.pdf‬‬
215 ‫ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻤﺖ‬،‫ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‬،‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
§ Bidabad, Bijan (2005) Mystical (Sufi) foundations of Islamic international
relations, public international law, foreign policy and diplomacy, a theosophy
approach, 2007.
http://www.bidabad.com/doc/mabani-erfani-ravabet-beynolmelal-en.pdf
§ Sir Ernest Satow, A Guide to Diplomatic Practice, Longmans, Green & Co.
London & New York, (1917). Now in its fifth edition (1998).
§ Derek McKay and H.M. Scott (1983), The Rise of the Great Powers: 1648-
1815.
§ Charles de Montesquieu (1752), The spirits of Laws, Translated by Thomas
Nugent, revised by J. V. Prichard. Based on edition published in 1914 by G.
Bell & Sons, Ltd., London. Translated to Farsi by Ali-Akbar Mashadi, pp.
670-1 (1945).

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‬
§ Abd-el-Kader Boye, Serie "Tiers monde en marche", Tome 3-L’acte de
nationalisation, Berger–Levrault, les Nouvelles editions africaines.