‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫ﻣﺆﻟﻒ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﻌﻢ ﻣﺼﻄﻔﯽ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﻌﻢ ﻣﺼﻄﻔﯽ‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ‪:‬‬

‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫اﺣﮑﺎم ﻋﺒﺎدات‪) ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬زﮐﺎت و ﺣﺞ(‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬

‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫دی )ﺟﺪی( ‪۱۳۹۴‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬ر ﺑﯿﻊ اﻷول ‪ ۱۴۳۷‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪ ...................... ................................‬أ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪١ .............................. ................................‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺣﻠﻮل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪٥ ........... ................................‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪٦ ................... ................................‬‬

‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪٦..............................................‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﻠﻮل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‪٧................................‬‬
‫ﺑﺎ اﺛﺒﺎت ﺣﻠﻮل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬روزهی اﯾﻦ ﻣﺎه واﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ‪٩................‬‬

‫روزه ﺑﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪١٠ ................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزهی ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪١٢ ....... ................................‬‬

‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﺪی و ﺑﺪون ﻋﺬر در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن روزه ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪٢٠ ..........‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺻﯿﺎم )روزه(‪٢١ ................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﻄﻼت روزه ‪٢١ ...................... ................................‬‬

‫ارﺗﺪاد‪٢١............................................................................ :‬‬
‫ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﺪی‪٢٢........................................ :‬‬
‫ﺟﻤﺎع و ھﻢﺑﺴﺘﺮی‪٢٢............................................................ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫ب‬

‫اﺳﺘﻔـﺮاغ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﺪی‪٢٣................................................... :‬‬

‫ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺧﻮن ﺣﯿﺾ و ﻧﻔﺎس‪٢٤............................................ :‬‬

‫وﺟﻮب ﺳﭙﺮی ﮐﺮدن ﺷﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﯿﺖ ‪٢٤ ............................‬‬

‫ﺳﺤﺮی و اﻫﻤﯿﺖ آن ‪٢٥ ................ ................................‬‬

‫وﻗﺖ ﺳﺤﺮی‪٢٦ .....................................................................‬‬
‫ﻓﺠﺮ ﮐﺎذب‪٢٧...................................................................... :‬‬
‫ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق‪٢٧...................................................................... :‬‬

‫اﻓﻄﺎر ‪٢٩ .............................. ................................‬‬

‫زﻣﺎن اﻓﻄﺎر‪٢٩.......................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐﺑﻮدن ﻋﺠﻠﻪ در اﻓﻄﺎر ‪٣٠.................................................‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﻮدن اﻓﻄﺎر ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ ﯾﺎ آب ‪٣٢..........................................‬‬

‫اﻣﻮریﮐﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮای روزهدار اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد ‪٣٢ ...................‬‬

‫ﺑﻮﺳﯿﺪن و ﻣﻌﺎﺷﺮت و ھﻤﺒﺴﺘﺮﺷﺪن ﺑﺪون ﺟﻤﺎع‪٣٢......................... :‬‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺳﻮاک و ﻣﺴﻮاک ﺑﺪون اﺳﺘﻌﻤﺎل و زﯾﺎدھﺮوی‪٣٤................. :‬‬
‫ﺣﺠﺎﻣﺖ و ﺧﺎرجﻧﻤﻮدن ﺧﻮن ﻓﺎﺳﺪ و ھﻤﯿﻨﻄﻮر اھﺪاء ﺧﻮن و ﺷﺴﺘﻦ ﮐﻠﯿﻪ‬
‫ﺑﺮای ﺑﯿﻤﺎران دﯾﺎﻟﯿﺰی‪٣٤........................................................ :‬‬
‫اﺳﺘﻨﺸﺎق و ﻣﻀﻤﻀﻪ )آب ﺑﻪ ﺑﯿﻨﯽ و دھـﺎن زدن( ﺑﺪون ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‪٣٥......... :‬‬
‫ﺷﺴﺘﻦ ﺳﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎمﮐﺮدن و ﺷﻨﺎ‪٣٥............................................... :‬‬
‫ﭼﺸﯿﺪن ﻏﺬا ﺑﺪون ﺑﻠﻌﯿﺪن‪٣٦................................................... :‬‬
‫ﺳﺮﻣﻪ ﮐﺸﯿﺪن و ﻋﻄﺮ زدن و ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﻗﻄﺮهی ﭼﺸﻢ‪٣٧................. :‬‬
‫ﺳﻮزن و ﺳﺮﻧﮓ ﻏﯿﺮ ﻏﺬاﯾﯽ‪٣٧................................................... :‬‬

‫ﻣﻮارد رﺧﺼﺖ ﺑﺮای روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ‪٣٧ . ................................‬‬

 ‫ج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای زن در ﺣﺎل ﺣﯿﺾ‪٤٠........................................ :‬‬

‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮد ﺳﺎﻟﺨﻮرده و زن ﺳﺎﻟﺨﻮرده‪٤٢................................ :‬‬

‫ﻗﻀﺎی روزهی ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪٤٢ ........ ................................‬‬

‫ﻣﻮاردیﮐﻪ روزهدار ﺑﺎﯾﺪ از آن دوری ﮐﻨﺪ ‪٤٣ ...........................‬‬

‫روزهدار‪ ،‬روزش را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ‪٤٥ ........................‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﺷﺐ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ‪٤٧ .......... ................................‬‬

‫اﻋﺘﮑﺎف ‪٤٨ ............................ ................................‬‬

‫زﮐﺎت ﻓﻄﺮ و اﺣﮑﺎم ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن ‪٥١ ... ................................‬‬

‫روزهی ﺷﺶ روز ﻣﺎه ﺷﻮال ‪٥٣ ........ ................................‬‬

 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﱠ‬
‫إن اﳊﻤﺪ ﷲ ﻧﺤﻤﺪه وﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ وﻧﺴﺘﻐﻔﺮه وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﴍور أﻧﻔﺴﻨﺎ وﻣﻦ ﺳﻴﺌﺎت‬
‫أﻋﲈﻟﻨﺎ ﻣﻦ ﳞﺪه اﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ ﻫﺎدي ﻟﻪ وأﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻﱠ اﷲ وﺣﺪه‬
‫أن ﳏﻤﺪ ﹰا ﻋﺒﺪه ورﺳﻮﻟﻪ ﺻﲆ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﻋﲆ آﻟﻪ وأﺻﺤﺎﺑﻪ وﻣﻦ‬
‫ﻻ ﴍﻳﻚ ﻟﻪ وأﺷﻬﺪ ﱠ‬
‫ﺗﺒﻌﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎن إﱃ ﻳﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪.‬‬
‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺪﻋﺖ و ﻧﻮآوری در دﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ و ﯾﺎدآوری اﺻﻠﯽ از‬
‫اﺻﻮل ﻋﺒﺎدت و ﺷﺮﻃﯽ از ﺷﺮوط آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﮐﻠﯽ در ﭘﯽ ﻃﻠﺐ روش و ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻮد و ﻧﻪ در ﭘﯽ اھﻮاء و آراء و‬
‫ﻣﺬاھﺐ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻧﺎھﻤﮕﻮن و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺪﻋﺖﮔﺬاری در دﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ھﺮ ﺑﺪﻋﺘﯽ ﮔﻤﺮاھﯽ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ھﺮ ﮔﻤﺮاھﯽ‪ ،‬آﺗﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪأ در ﻟﺰوم ّ‬
‫يب ُه ۡم ف ِۡت َن ٌة أَ ۡو يُ ِص َ‬
‫يب ُه ۡم‬ ‫ون َ� ۡن أَ ۡمره ِۦٓ أَن تُ ِص َ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َّ َ ُ َ ُ َ‬
‫﴿‪ ...‬فليحذرِ ٱ�ِين �ال ِف‬
‫ِ‬
‫َ َ ٌ َ‬
‫عذاب أ ِ� ٌم ‪] ﴾٦٣‬اﻟﻨﻮر‪.[٦٣ :‬‬
‫»ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ از اﯾﻦﮐﻪ ﻓﺘﻨﮥ‬
‫اﯾﺸﺎن را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ /‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬در ﻗﺮآن ﺗﺄﻣﻞ ﮐﺮدم‪ ٬‬در ﺳﯽ و ﺳﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ از رﺳﻮل ﺧﺪا ج را ﯾﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َّ َ ُ َ ُ َ َ ۡ َ ۡ ٓ َ ُ َ ُ ۡ ۡ َ ٌ‬
‫صيبهم ف ِتنة‪] ﴾٦٣‬اﻟﻨﻮر‪.[۶۳:‬‬‫ﻣﯽﮐﺮد‪﴿ :‬فليحذرِ ٱ�ِين �ال ِفون �ن أمرِه ِۦ أن ت ِ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٢‬‬

‫آن را ﺑﺎرھﺎ ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺘﻨﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﺟﻮاب ﻣﯽداد ﻓﺘﻨﻪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮک؛ زﯾﺮا ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺨﻨﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﻧﭙﺬﯾﺮد در ﻗﻠﺒﺶ‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺤﺮاف ﻗﻠﺒﺶ از راه ﺣﻖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ھﻼﮐﺘﺶ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﻗﻮﻣﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را رھﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ و‬
‫آراء ﺳﻔﯿﺎن ﮔﺮاﯾﺶ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺘﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺖزدهام از ﻗﻮﻣﯽﮐﻪ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﺷﻨﯿﺪه و اﺳﻨﺎد و ﺻﺤﺖ آنرا ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬آن را رھﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﻔﯿﺎن و دﯾﮕﺮان روی ﻣﯽآورﻧﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪأ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ ٌ‬ ‫ون َ� ۡن أَ ۡمره ِۦٓ أَن تُ ِص َ‬
‫يب ُه ۡم ف ِت َنة ‪] ﴾٦٣‬اﻟﻨﻮر‪ .[٦٣ :‬آﯾﺎ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َّ َ ُ َ ُ َ‬
‫﴿فليحذرِ ٱ�ِين �ال ِف‬
‫ِ‬
‫ۡ ۡ ُ‬
‫ﻣﯽداﻧﯽ ﻓﺘﻨﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺘﻨﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻔﺮ! ﺧﺪاوﻧﺪﻷ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وٱلفِت َنة‬
‫َۡۡ‬ ‫َ ۡ‬
‫�َُ‬
‫� م َِن ٱلقت ِل� ‪] ﴾٢١٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢١٧ :‬و ﻓﺘﻨﻪ )ﺷﺮک و ﺷﮑﻨﺠﮥ ﻣﺆﻣﻨﺎن( از‬ ‫أ‬
‫ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را رھﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ھﻮا و ھﻮسﺷﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﭼﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪١‬‬
‫و آﻧـﺎن را ﺑﻪ ﺳـﻮی رأی و ﻧﻈـﺮﯾﻪ ﭘﺮدازی ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ؟!‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ ۡ ۡ ُ َّ ُ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُ ُ َ ُ ۡ‬ ‫ٱ� فَٱتَّب ُ‬ ‫ُ ُ ۡ ُ ُّ َ‬
‫ون َّ َ‬ ‫ُۡ‬
‫و� �بِب� ُم ٱ� و�غفِ ۡر ل�م ذنو��مۚ‬ ‫ِ ِ‬‫ع‬ ‫﴿قل إِن كنتم �ِب‬
‫ِيم ‪] ﴾٣١‬آ ل ﻋﻤﺮان‪.[٣١ :‬‬‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬
‫َو َّ ُ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ اﻟﻠﻪ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻟﻠﻪ ﺷﻤﺎ را‬
‫دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬و ﮔﻨﺎھﺎنﺗﺎن را ﺑﺮایﺗﺎن ﺑﯿﺎﻣﺮزد‪ ،‬و اﻟﻠﻪ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬اﻟﺼﺎرم اﳌﺴﻠﻮل‪ /‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪56 :‬‬

 ‫‪٣‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﭘﺲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﯽ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺮوی از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫اﺳﺖ و ﻣﺤﺒﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﭘﯿﺮوی از اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺧﺬوا ﻋ�‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻜ�ﻢ« ‪.١‬‬
‫»از ﻣﻦ راه و روش ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدنﺗﺎن را ﻓﺮا ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﺻﻠﻮا ﻛﻤﺎ رأﻳﺘﻤﻮ� أﺻ�« ‪.٢‬‬
‫»ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺮا ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ«‪.‬‬
‫ٌّ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﻣﻦ أﺣﺪث ﻲﻓ أمﺮﻧﺎ ﻣﺎ ﻟيﺲ ﻓﻴﻪ ﻓﻬﻮ رد«‪.‬‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ در اﻣﺮ دﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺟﺪﯾﺪی ﺑﯿﺎورد ﮐﻪ در دﯾﻦ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬آن ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ً‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﻣﻦ ﺻﻨﻊ أمﺮا ﻰﻠﻋ ﻏ� أمﺮﻧﺎ ﻓﻬﻮ رد« ‪.٣‬‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دھﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر ﻣﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ آن ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اذن و ﯾﺎری ﺧﺪاوﻧﺪأ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ آنﭼﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻣﻀﺎن و روزۀ اﯾﻦ ﻣﺎه ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻘﺮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ در ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﺗﺮﺟﯿﺢ آن‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۷۸۸۴ :‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۸۹۳ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۶۳۶۹ :‬‬
 ‫ﻗﺒﻞ از ﺣﻠﻮل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﻗﺮار دارد ﮐﻪ در آن‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻣﺎدﮔﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﺮای اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﻣﺎه‬
‫رﻣﻀﺎن‪ ،‬زﯾﺎد روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ‬
‫»ﺷﻌﺒﺎن ﺑ� رﺟﺐ ورمﻀﺎن‪ ،‬ﻳﻐﻔﻞ اﻨﻟﺎس ﻋﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺮﻓﻊ ﻓﻴﻪ أﻋﻤﺎل اﻟﻌﺒﺎد‪،‬‬
‫ﻓﺄﺣﺐ أن ﻻ ﻳُﺮﻓﻊ ﻋﻤ� إﻻ وأﻧﺎ ﺻﺎﺋﻢ« ‪.١‬‬
‫»ﺷﻌﺒﺎن ﺑﯿﻦ رﺟﺐ و رﻣﻀﺎن )ﺑﻌﺪ از رﺟﺐ و ﻗﺒﻞ از رﻣﻀﺎن( اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫از آن در ﻏﻔﻠﺖاﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در آن اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺲ دوﺳﺖ دارمﮐﻪ ﻋﻤﻠﻢ ﺗﻨﮫﺎ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه ھﺴﺘﻢ ﺑﺎﻻ ﺑﺮده‬
‫ﺷﻮد«‪.‬‬
‫و در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﺋﺸﻪل رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ً‬
‫ﺷﻬﺮ أ�ﺮﺜ ﺻﻴﺎﻣﺎ ﻣﻨﻪ ﻲﻓ ﺷﻌﺒﺎن«‪.‬‬
‫»ﻣﺎ رأﻳﺖ رﺳﻮل اﷲ ج ﻲﻓ ٍ‬
‫»در ھﯿﭻ ﻣﺎھﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﻧﺪﯾﺪمﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن روزه ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ و وﺻﻞ ﮐﺮدن ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻪ رﻣﻀﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدۀ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫»ﻻ ﺗﻘﺪمﻮا رمﻀﺎن ﺑﺼﻮم ﻳﻮمٍ وﻻ ﻳﻮﻣ� إﻻ رﺟﻼ ﻳﺼﻮم ﺻﻮﻣﺎ ﻓﻠﻴﺼﻤﻪ«‪.‬‬
‫»روزی ﯾﺎ دو روز ﻗﺒﻞ از رﻣﻀﺎن روزه ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﺎ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ً‬
‫اﺣﺘﯿﺎط ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل رﻣﻀﺎن ﻧﺮوﯾﺪ )ﺑﻪ ﺟﺰ ﺷﺨﺼﯽﮐﻪ ﻋﺎدﺗﺎ در آن روزھﺎ روزه‬
‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ(«‪.‬‬

‫‪ -١‬أﺧﺮﺟﻪ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ وﻏﯿﺮه‪ ،‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪.۱۸۹۸ :‬‬

 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٦‬‬

‫ﻣﺜﻼ دوﺷﻨﺒﻪ ﯾﺎ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﯾﺎ ﻃﺒﻖ ﻋﺎدت ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ و ﺟﻤﻌﻪ روزه ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و رﻣﻀﺎن در ﺷﻨﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای او اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ روزه ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪» :‬ﻣﻦ ﺻﺎم ﻳﻮم اﺬﻟي �ﺸﻚ ﻓﻴﻪ ﻓﻘﺪ ﻋﻰﺼ أﺑﺎ‬
‫اﻟﻘﺎﺳﻢ« ‪.١‬‬
‫»ﮐﺴﯽﮐﻪ ﯾﻮم اﻟﺸﮏ )روزیﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﺷﻌﺒﺎن اﺳﺖ ﯾﺎ رﻣﻀﺎن(‬
‫روزه ﺑﺎﺷﺪ از ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫***‬

‫اﺛﺒﺎت ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬

‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد؟‬

‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﺎ رؤﯾﺖ ھﻼل اﯾﻦ ﻣﺎه ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ھﻼل در‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﮫﻢ ﺷﻌﺒﺎن رؤﯾﺖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺳﯽ روز ﺷﻌﺒﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫ُ‬
‫»ﺻﻮمﻮا لﺮؤ�ﺘﻪ وأﻓﻄﺮوا لﺮؤ�ﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺈن � َّﻢ ﻋﻠﻴ�ﻢ ﻓﺄ�ﻤﻠﻮا ﻋﺪة ﺷﻌﺒﺎن‬
‫ﺛﻼﺛ�« ‪.٢‬‬
‫»ﺑﺎ رؤﯾﺖ ھﻼل ﻣﺎه روزه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﺎ رؤﯾﺖ آن از روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮدداری‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ ﻣﺎه )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺑﺮ ﯾﺎ ‪ (...‬از ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯽ روز ﺷﻌﺒﺎن را‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪.۵۵۳:‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
 ‫‪٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫»ﻻ ﺗﺼﻮمﻮا ﺣﻰﺘ ﺗﺮوا اﻬﻟﻼل‪ ،‬وﻻ ﺗﻔﻄﺮوا ﺣﻰﺘ ﺗﺮوه‪ ،‬ﻓﺈن أﻏ� ﻋﻠﻴ�ﻢ‬
‫ﻓﺎﻗﺪروا ﻪﻟ« ‪.١‬‬
‫»روزه ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ ﺗﺎ ھﻼل ﻣﺎه را ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و اﻓﻄﺎر ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ھﻼل را‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ و در ﺻﻮرت ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﺎﻧﺪن ھﻼل و ﻋﺪم رؤﯾﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اﻧﺪازۀ ﻣﺎه را‬
‫ﺳﯽ روز ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ )و ﺳﯽ روز را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ(«‪.‬‬
‫***‬

‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﻠﻮل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬

‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﺎ رؤﯾﺖ ھﻼل از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻋﺎدل اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫ﻓﺄمﺮ ج‬ ‫»ﺟﺎء رﺟﻞ أﻋﺮاﻲﺑ ﻣﻦ اﺒﻟﺎدﻳﺔ ﻓﺄﺧﺮﺒ اﻨﻟﻲﺒ ج ﺑﺄﻧﻪ رأى اﻬﻟﻼل‬
‫ِّ‬ ‫ً‬
‫ﺑﻼﻻ أن ﻳﺆذن ﺑﺎلﺼﻴﺎم«‪.‬‬
‫»ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺧﺒﺮ دادﮐﻪ ھﻼل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را‬
‫دﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺑﻼل دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫و اﺑﻦﻋﻤﺮل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﺑﺮای دﯾﺪن ھﻼل ﺑﻪ آﺳﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺧﺒﺮ دادمﮐﻪ ھﻼل را دﯾﺪهام‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج روزه‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ« ‪.٢‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ رؤﯾﺖ و ﮔﻮاھﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺎدل )ﺑﺎ وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﺷﮫﺮھﺎ و‬
‫دوﻟﺖھﺎ( ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد وﺟﻮاﻣﻊﮐﻪ از آن ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬روزه ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﮥ ﺧﺪاوﻧﺪأ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮاواﻧﯽ رﺳﺎﻧﻪھﺎ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﭘﺨﺶ اﺧﺒﺎر در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﮫﺎن را ﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﮫﻞ و ﻣﻤﮑﻦ‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪.۲۰۵۲ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٨‬‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ دوﻟﺖھﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻋﺬری ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮ دوﻟﺘﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫رؤﯾﺖ ﺧﻮد روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﮑﻨﯽ در دﯾﻦ و ﺑﺮﺧﻼف ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺣﮑﺎم و‬
‫اوﻗﺎت ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬آنﭼﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﭘﯿﺮوی اھﻮاء و ﺧﻮاﺳﺘﮥ رھﺒﺮان‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ و ﺣﮑﺎم ﻃﺎﻏﻮت در ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮریﮐﻪ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن را ﺑﻪ اﺧﺘﻼف در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺮوع و اﻧﺘﮫﺎی رﻣﻀﺎن‬
‫و روز ﻋﯿﺪ وادار ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﻣﻠﺖھﺎیﺷﺎن ﻧﯿﺰ دﭼﺎر اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫و ﮐﯿﻨﻪﺗﻮزی ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﯾﻨﺎن دارای ﺣﻖ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ و راه ﺻﺤﯿﺢ ﺷﺮﻋﯽ )ﮐﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﺎ‬
‫آن ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد( از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪأ ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ از ھﯿﭻ آﻓﺮﯾﺪهای روا ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ای ﻣﺮدم! اﮔﺮ ﺣﮑﺎم ﻃﺎﻏﻮت در ﺳﺮزﻣﯿﻦﺗﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟! اﮔﺮ‬
‫ً‬
‫ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﺣﺘﻤﺎ ﺟﻮاب ﺑﺎﯾﺪ ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺗﻘﺪﯾﻢ و ﺗﺄﺧﯿﺮ‬
‫روزۀ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آنﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺷﺮع ﺛﺎﺑﺖ از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪ ،‬ﺑﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪن روزه اﻃﻼع ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﯾﺪ؟!!‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬از ﻣﻌﺎوﯾﺔس ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺎم ﺑﻮد و روز ﺟﻤﻌﻪ از ﻣﺎه‬
‫رﻣﻀﺎن روزه ﺑﻮده‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎسل و اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ را‬
‫روزه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮای ھﺮ ﮐﺪام رؤﯾﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬
‫در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺷﮫﺮھﺎ و‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎ‪ ،‬اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اھﻞ ﺷﺎم روز ﺟﻤﻌﻪ ھﻼل را دﯾﺪهاﻧﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﺎم و ﻣﮑﻪ و ﮐﻤﺒﻮد وﺳﺎﺋﻞ اﻃﻼعرﺳﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﺒﺮ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ در ﻇﺮف ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺑﺎ وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
 ‫‪٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎھﺪۀ ھﻼل ﻣﺎه را اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﺛﺮ ﻣﻌﺎوﯾﻪ و‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﺗﻨﮫﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺟﺎﯾﺰ و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ رؤﯾﺖ‬
‫ﻣﺎه در ھﻤﺎن وﻗﺖ ﮐﻪ ﻣﺎه در آن ﻣﺸﺎھﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬واﻟﻠﻪ‬
‫اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎ اﺛﺒﺎت ﺣﻠﻮل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬روزهی اﯾﻦ ﻣﺎه واﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪأ‪:‬‬
‫ۡ‬
‫ت ّم َِن ٱل ُه َد ٰ‬ ‫ّ‬
‫ان ُه ٗدى ل َّ‬
‫ِلن ِ َ َ ّ َ‬ ‫َُۡ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ َ َّ ٓ ُ َ‬
‫ى‬ ‫اس و�يِ� ٰ ٖ‬ ‫نزل �ِيهِ ٱلقرء‬
‫﴿شهر رمضان ٱ�ِي أ ِ‬
‫َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫ان � َمن ش ِهد مِن� ُم ٱلشه َر فل َيصمهۖ ‪] ﴾١٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٥ :‬‬
‫َ َُۡۡ َ‬
‫وٱلفرق ِ �‬
‫»)آن ﭼﻨﺪ روز ﻣﺤﺪود و اﻧﺪک( ﻣﺎه رﻣﻀﺎن اﺳﺖ )ﻣﺎھﯽ( ﮐﻪ ﻗﺮآن در آن‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﮐﺘﺎﺑﯽ( ﮐﻪ راھﻨﻤﺎی ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬و )در ﺑﺮدارﻧﺪه( ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و‬
‫دﻻﯾﻞ آﺷﮑﺎر و روﺷﻦ از ھﺪاﯾﺖ و ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪۀ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ‬
‫از ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﻣﺎه را )در ﺣﻀﺮ( درﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ آن را روزه ﺑﺪارد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ َ ۡ ُ ُ ّ َ ُ َ َ ُ َ َ َ َّ‬
‫ٱلصيام كما كتِب � ٱ�ِين مِن‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا كتِب علي�م ِ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ ُ ۡ َ َ َّ ُ ۡ َ َّ ُ َ‬
‫�بل ِ�م لعل�م �تقون ‪] ﴾١٨٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٣ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ! روزه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻓﺮض ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫روزه‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﮥ اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑُ� اﻹﺳﻼم ﻰﻠﻋ ﻤﺧﺲ‪ :‬ﺷﻬﺎدة أن ﻻ � إﻻ اﷲ وأن‬
‫ً‬
‫�ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬و�ﻗﺎم الﺼﻼة‪ ،‬و�ﻳﺘﺎء الﺰ�ة‪ ،‬وﺣﺞ اﺒﻟﻴﺖ‪ ،‬وﺻﻮم رمﻀﺎن«‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪١٠‬‬

‫»اﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﮔﻮاھﯽ ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ‬
‫ﺣﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ اﻟﻠﻪ و ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ ﺧﺪاﺳﺖ ‪ -۲‬ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز ‪-۳‬‬
‫اداﻧﻤﻮدن زﮐﺎت ‪ -۴‬ﺣﺞ ﮐﻌﺒﻪ ‪ -۵‬روزۀ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن«‪.‬‬
‫***‬

‫روزه ﺑﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد؟‬

‫ﺑﺎﻟﻎ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن‪ ،‬واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻗﻞ ِ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ِ‬
‫ِ‬ ‫روزه ﺑﺮ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا از ﮐﺎﻓﺮ ھﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و‬
‫ﺷﺮک ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺑﻮدی ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َ ۡ َّ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ‬
‫�بِط �ن ُهم ما �نوا �ع َملون ‪] ﴾٨‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[٨٨ :‬‬ ‫﴿ولو أ��وا‬
‫»و اﮔﺮ ﺷﺮک ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ؛ ھﺮ آﯾﻨﻪ آنﭼﻪ را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ از )اﻋﻤﺎل‬
‫ﻧﯿﮏ( آنھﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫َۡ َ َ ۡ َۡ َۡ َ َ‬ ‫�� َّٱ� َ‬‫َ ََ ۡ ُ َ َۡ َ َ‬
‫ت �َ ۡح َب َط َّن � َملك‬ ‫ِين مِن �بل ِك ل�ِن أ��‬ ‫و� إِ�ك‬ ‫﴿ولقد أ ِ‬
‫�ٰ ِ� َ‬‫َ َ َ ُ َ َّ َ ۡ َ‬
‫�ن ‪] ﴾٦٥‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٦٤ :‬‬ ‫ِ‬ ‫و�كو�ن مِن ٱل‬
‫»و ﺑﻪ راﺳﺘﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ً‬
‫ﺷﺮک آوری‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ اﻋﻤﺎﻟﺖ )ﺗﺒﺎه و( ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و از زﯾﺎنﮐﺎران ﺧﻮاھﯽ‬
‫ﺑﻮد«‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ﻋﺎﻗﻞ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا از دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫» ُرﻓﻊ اﻟﻘﻠﻢ ﻋﻦ ﺛﻼﺛﺔ‪ :‬ـ ﻣﻨﻬﺎ ـ وﻋﻦ اﻤﻟﺠﻨﻮن ﺣﻰﺘ ﻳﻌﻘﻞ أو ﻳﻔﻴﻖ« ‪.١‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۳۲۱۱ :‬‬

 ‫‪١١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫»از ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻋﺎﻗﻞ‬
‫ﺷﻮد«‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬روزه واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا از ﺑﭽﻪ )ﭘﺴﺮ ﯾﺎ دﺧﺘﺮ( ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎن رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫» ُرﻓﻊ اﻟﻘﻠﻢ ﻋﻦ ﺛﻼﺛﺔ ‪-‬ﻣﻨﻬﺎ‪ -‬وﻋﻦ الﺼﻲﺒ ﺣﻰﺘ �ﺘﻠﻢ« ‪.١‬‬
‫»از ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺑﭽﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ«‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎ واﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪأ ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫� ّل ُِف َّ ُ َ ۡ ً َّ ۡ َ َ‬
‫ٱ� �فسا إِ� ُوسعها ۚ ‪] ﴾٢٨٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٦ :‬‬
‫َ ُ َ‬
‫﴿� ي‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽاش ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫� ّل ُِف َّ ُ َ ۡ ً َّ َ ٓ َ َ‬
‫ٱ� �فسا إِ� ما َءاتٮٰها ۚ ‪] ﴾٧‬اﻟﻄﻼق‪.[٧ :‬‬
‫َ ُ َ‬
‫﴿� ي‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ھﯿﭻﮐﺲ ﺟﺰ )ﺑﻪ ﻗﺪر( آنﭼﻪ ﺑﻪ او داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﮑﻠﯿﻒ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬وﻣﺎ أمﺮﺗ�ﻢ ﺑﻪ ﻓﺄﺗﻮا ﻣﻨﻪ ﻣﺎ‬
‫اﺳﺘﻄﻌﺘﻢ«‪.‬‬
‫»آنﭼﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن دادهام‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ« ]ﻣﺘﻔﻖ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫و ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ دو دﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ داﺋﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎری‬
‫داﺋﻤﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺎﻧﻊ روزهﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﭘﯿﺮ ﻣﺮدیﮐﻪ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ روزهﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ازای ھﺮ روز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﮑﯿﻦ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪.۳۷۰۰ :‬‬

 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪١٢‬‬
‫َ َ َ َّ َ ُ ُ‬
‫يقونَ ُهۥ ف ِۡديَة‪َ ٞ‬ط َع ُ‬
‫ام‬ ‫ﻃﻌﺎم دھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪأ‪﴿ :‬و� ٱ�ِين ي ِط‬
‫�� ‪] ﴾١٨٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٤ :‬‬ ‫م ِۡس ِ‬
‫ك ٖ‬
‫ّ‬
‫»و ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ اﻧﺠﺎم آن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻔﺎره ﺑﺪھﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب در ﻣﻮرد اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫ﻣﻨﻈﻮر آن ﭘﯿﺮﻣﺮد و ﭘﯿﺮزﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ازای‬
‫ھﺮ روز‪ ،‬ﻣﺴﮑﯿﻨﯽ را ﻃﻌﺎم دھﻨﺪ« ]اﻣﺎم ﺑﺨﺎری[‪.‬‬
‫ﻧﻮع دﯾﮕﺮی از ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺆﻗﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺳﺒﺐ آن‪،‬‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎری ﻣﺆﻗﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻼج و درﻣﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮدی‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻀﺎی روزه را ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪأ‪:‬‬
‫َُ‬ ‫ُ َّ ً َ ۡ َ َ َ َ َ َّ ‪ََّ ۡ ّ ٞ‬‬
‫� سفرٖ فعِدة مِن �يا ٍ� أخ َر ۚ ‪] ﴾١٨٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪:‬‬‫﴿ َ� َمن َ� َن مِن�م مر�ضا أو ٰ‬
‫ِ‬
‫‪. [١٨٤‬‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ از ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻤﺎر ﯾﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ )اﮔﺮ اﻓﻄﺎر ﮐﺮدﻧﺪ و روزه‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ آن روزھﺎ( ﭼﻨﺪ روز دﯾﮕﺮی را روزه ﻣﯽدارﻧﺪ«‪.‬‬
‫***‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ روزهی ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬

‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﻣﺎه ﺑﺰرگ و ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺎه ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ‬
‫َ ۡ ُ َ َ َ َ َّ ٓ َ‬
‫ت ّم َِن ٱل ۡ ُه َد ٰ‬
‫ى‬ ‫ان ُه ٗدى ّل َّ‬
‫ِلن ِ َ َ ّ َ‬
‫اس و�يِ� ٰ ٖ‬
‫َُۡۡ ُ‬
‫نزل �ِيهِ ٱلقرء‬
‫﴿شهر رمضان ٱ�ِي أ ِ‬
‫َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َُۡۡ َ‬
‫ان � َمن ش ِهد مِن� ُم ٱلشه َر فل َيصمهۖ ‪] ﴾١٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٥ :‬‬
‫وٱلفرق ِ �‬
‫»)آن ﭼﻨﺪ روز ﻣﺤﺪود و اﻧﺪک( ﻣﺎه رﻣﻀﺎن اﺳﺖ )ﻣﺎھﯽ( ﮐﻪ ﻗﺮآن در آن‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﮐﺘﺎﺑﯽ( ﮐﻪ راھﻨﻤﺎی ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬و )در ﺑﺮدارﻧﺪه( ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫دﻻﯾﻞ آﺷﮑﺎر و روﺷﻦ از ھﺪاﯾﺖ و ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪۀ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ‬
‫از ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﻣﺎه را )در ﺣﻀﺮ( درﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ آن را روزه ﺑﺪارد«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮآن را در ﺷﺒﯽ از ﺷﺐھﺎی رﻣﻀﺎن ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ‬
‫آن از ھﺰار ﻣﺎه ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪأ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َۡ َُ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ٓ َۡ َ ٰ َ َ َۡ َُ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫﴿إِ�ا أنزل�ه ِ� �لةِ ٱلقدرِ ‪ ١‬وما أدرٮك ما �لة ٱلقدرِ ‪� ٢‬لة ٱلقدرِ‬
‫َ ۡ‬ ‫َ ۡ ‪َۡ ّ ٞ‬‬
‫خ� م ِۡن �ل ِف شه ٖر ‪] ﴾٣‬اﻟﻘﺪر‪.[۳-۱ :‬‬
‫»ﻣﺎ )ﻗﺮآن را( در ﺷﺐ ﻗﺪر ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ و ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯽ ﺷﺐ ﻗﺪر ﮐﺪام‬
‫اﺳﺖ )و ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ؟( ﺷﺐ ﻗﺪر از ھﺰار ﻣﺎه ارﺟﻤﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت در آن ‪-‬اﮔﺮ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﻮد‪ -‬از ﻋﺒﺎدت ‪ ۸۳‬ﺳﺎل و ‪۳‬‬
‫ﻣﺎه ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ /‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﺠﺎھﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺐ ﻗﺪر از ھﺰار‬
‫ﻣﺎه ﮐﻪ ﺷﺐ ﻗﺪر در آنھﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺘﺎدۀ ﺑﻦ دﻋﺎﻣﮥ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﯽ و‬
‫دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ رأی ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﺰول ﻗﺮآن در اﯾﻦﺟﺎ‪ ،‬ﻧﺰول ﯾﮏﺑﺎره ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ در ﺷﺐ ﻗﺪر‬
‫ً‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺪرﯾﺠﯽ در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻧﺒﻮت ﺑﺮ اﺳﺎس روﯾﺪادھﺎ و‬
‫ﻣﺮاﺣﻠﯽﮐﻪ ﭘﯿﺶ روی دﻋﻮت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺎزل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ /‬در ﺗﻔﺴﯿﺮش آورده اﺳﺖ‪» :‬و اﻣﺎ ﻗﺮآن ﯾﮏﺑﺎره ﺑﻪ »ﺑﻴﺖ اﻟﻌﺰة«‬
‫از آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬و اﯾﻦ اﺗﻔﺎق در ﺷﺐ ﻗﺪر از ﻣﺎه رﻣﻀﺎن روی داده‬
‫َ َ َۡ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ‬
‫نزل َ�ٰ ُه ِ� ۡ�ل ِة ٱلق ۡدرِ‪﴾١‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪأ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ا أ‬
‫]اﻟﻘﺪر‪ .[۱ :‬و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺪرﯾﺠﯽ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻮادث ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻗﺮآن در ﺷﺐ ﻗﺪر از ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬در ﺷﺒﯽ‬
‫ﻣﺒﺎرک ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻢ و ھﻤﺎھﻨﮓ در ﻃﻮل ﻣﺎهھﺎ و اﯾﺎم‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪١٤‬‬

‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬و ﻋﮑﺮﻣﻪس از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻗﺮآن در ﺷﺐ ﻗﺪر از ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﯾﮏﺑﺎره ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش آنﭼﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑـﺎ ھﺮ ﺳﺨﻨﯽﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺷﻤﻨـﯽ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪأ ﺟﻮاب آﻧﺎن را ﻧﺎزل ﻣﯽﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ﺷﺐ ﻗﺪر ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺷﺐھﺎی ﻓﺮد ده آﺧﺮ رﻣﻀﺎن ﻃﻠﺐ‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َّ ْ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫اﺧ ِﺮ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫اﻷ‬ ‫ﺮﺸ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺤﺗﺮوا ﻴﻟﻠﺔ اﻟﻘﺪ ِر ِﻲﻓ ِ‬
‫الﻮﺗ ِﺮ‪ِ ،‬ﻣﻦ اﻟﻌ ِ‬
‫َ َ‬
‫ِﻣ ْﻦ َر َمﻀﺎن«‪.‬‬
‫»ﺷﺐ ﻗﺪر را در ﺷﺐھﺎی ﻓﺮد از دھﮥ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﯿﺪ« ]ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺑﺨﺎری[‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻌﺪادی از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در‬
‫ﺧﻮاب‪ ،‬ﺷﺐ ﻗﺪر را در ‪ ۷‬ﺷﺐ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ َ َ ِّ َ َ ْ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫ََ ُ َْ ُ ْ َ ْ ََ َ َ ْ‬
‫�ﻬﺎ ﻓﻠﻴَﺘَ َﺤ َّﺮﻫﺎ‬ ‫اﺧ ِﺮ‪� ،‬ﻤﻦ ﺎﻛن ﻣﺘﺤﺮ‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫اﻷ‬ ‫ﻊ‬
‫ِ‬ ‫ﺒ‬‫الﺴ‬ ‫ﻲﻓ‬
‫»أرى رؤ�ﺎ�ﻢ ﻗﺪ ﺗﻮاﻃﺄ ِ‬
‫ت‬
‫َّ ْ َ‬
‫ِﻲﻓ الﺴﺒ ِﻊ اﻷ َو ِ‬
‫اﺧ ِﺮ«‪.‬‬
‫»ﻣﯽﺑﯿﻨﻢﮐﻪ ﺧﻮابھﺎیﺗﺎن در دﯾﺪن ﺷﺐ ﻗﺪر در ھﻔﺖ ﺷﺐ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن‬
‫ﯾﮏﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ در ﺻﺪد ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺷﺐ ﻗﺪر اﺳﺖ آن را در ھﻔﺖ ﺷﺐ‬
‫آﺧﺮ رﻣﻀﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﺪ«‪] .‬ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف ﻣﺮدم در اﻓﻖ و دﯾﺪن ﻣﺎه؛ ﺑﮕﻮﻧﮥ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﯾﮏ روز‬
‫زودﺗﺮ و ﺑﺮﺧﯽ ﯾﮏ روز دﯾﺮﺗﺮ روزه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺑﺮای اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫از درک ﺷﺐ ﻗﺪر ـ آن را در ده ﺷﺐ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺐھﺎی‬
‫ﻓﺮد و ﭼﻪ ﺷﺐھﺎی زوج‪ .‬واﻟﻠﻪ أﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫و در ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﺷﺐ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬
‫َْ‬ ‫ََ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ َََْ َْ ْ َ ً ْ‬
‫ﻳﻤﺎﻧﺎ َواﺣتِ َﺴﺎﺑًﺎ‪ ،‬ﻏ ِﻔ َﺮ ُﻪﻟ َﻣﺎ �ﻘ َّﺪ َم ِﻣ ْﻦ ذﻧ ِﺒ ِﻪ« ‪.١‬‬ ‫»ﻣﻦ ﻗﺎم ﻴﻟﻠﺔ اﻟﻘﺪ ِر إِ‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ﺷﺐ ﻗﺪر را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺛﻮاب و اﺟﺮ اﻟﮫﯽ‬
‫ﺑﺮﭘﺎ دارد‪ ،‬ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﮥ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫زﻣﺎن ﭘﺮ ﺑﺮﮐﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﺶ ﮐﻢ و ﺧﯿﺮش ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ ،‬زود ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺴﯽﮐﻪ آن را ﻣﻐﺘﻨﻢ ﺑﺸﻤﺎرد و از آن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺎه دروازهھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده و درھﺎی ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ و زﻧﺠﯿـﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ِّ َ‬
‫ﺎر‪َ ،‬وﺻﻔﺪ ِ‬
‫ت‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ ُ ِّ َ ْ ْ َ ُ ْ َ َّ َ ُ ِّ َ ْ ْ َ ُ َّ‬
‫» ِإذا ﺟﺎء رمﻀﺎن‪� ،‬ﺘﺤﺖ أﺑﻮاب اﺠﻟﻨ ِﺔ‪ ،‬وﻏﻠﻘﺖ أﺑﻮاب اﻨﻟ ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫وﺻﻔﺪت‬ ‫وﻏﻠﻘﺖ أﺑﻮاب اﻨﻟ�ان ُ‬ ‫� إذا ﺟﺎء رمﻀﺎن �ﺘِّﺤﺖ أﺑﻮاب اﺠﻟﻨﺔ‬‫الﺸﻴَﺎﻃ ُ‬
‫ِ‬
‫الﺸﻴﺎﻃ�« ‪.٢‬‬
‫»ﺑﺎ ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده و درھﺎی آﺗﺶ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ِّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َ‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إذا ﺎﻛن أ َّول ﻴﻟْﻠ ٍﺔ ِﻣ ْﻦ ﺷﻬ ِﺮ َر َمﻀﺎن ُﺻﻔﺪ ِت‬
‫ﺖ‬ ‫ﺤ ْ‬ ‫ﺖ أَﺑ ْ َﻮ ُ‬
‫اب اﻨﻟَّﺎر‪ ،‬ﻓَﻠَ ْﻢ ُ� ْﻔﺘَ ْﺢ ﻣﻨْ َﻬﺎ ﺑَ ٌ‬
‫ﺎب‪َ ،‬و ُ�ﺘِّ َ‬ ‫�‪َ ،‬و َم َﺮ َد ُة اﺠﻟ ِّﻦ‪َ ،‬و ُﻏﻠِّ َﻘ ْ‬ ‫الﺸﻴَﺎﻃ ُ‬‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫اب اﺠﻟَﻨَّﺔ‪ ،‬ﻓَﻠَ ْﻢ ُ� ْﻐﻠَ ْﻖ ﻣﻨْ َﻬﺎ ﺑَ ٌ‬ ‫أَﺑ ْ َﻮ ُ‬
‫ﺎﻲﻏ اﺨﻟ َ ْ� أﻗْﺒ ْﻞ‪َ ،‬و َ�ﺎ ﺑَ ِ َ‬
‫ﺎﻲﻏ‬ ‫ﺎب‪َ ،‬و ُ�ﻨَﺎ ِدي ُﻣﻨَﺎ ٍد‪ :‬ﻳَﺎ ﺑَ ِ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ ِ‬
‫َ َ َ ُ ُّ َ ْ َ ‪٣‬‬
‫ﺎر‪ ،‬وذلﻚ ﻞﻛ ﻴﻟﻠ ٍﺔ« ‪.‬‬ ‫ﺎء ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ‬ ‫َ‬
‫� �ﺘﻘ ُ‬‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫الﺮﺸ أَﻗْ ْ‬
‫ﺮﺼ‪َ ،‬‬
‫و‬ ‫َّ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬رواه ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪) ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.(۴۷۰ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪.۵۴۹ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪١٦‬‬

‫»ﺑﺎ ﻓﺮارﺳﯿﺪن ﺷﺐ اول از رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ و ﺟﻦھﺎی ﺳﺮﮐﺶ ﺑﻪ زﻧﺠﯿـﺮ‬

‫ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ درھﺎی ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮریﮐﻪ دری ﺑﺎز‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ درھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮریﮐﻪ دری‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﻧﺪا ﻣﯽدھﺪ‪ :‬ای ﺧﻮاھﺎن ﺧﯿﺮ و ﺛﻮاب! ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪا‬
‫و ﻋﺒﺎدت روی آور‪ ،‬و ای ﺧﻮاھﺎن ﺷﺮ و ﺑﺪی و ﻓﺴﺎد! دﺳﺖ ﺑﺮدار‪ ،‬و در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎه ﺧﺪا آزاد ﺷﺪﮔﺎﻧﯽ از آﺗﺶ دارد و اﯾﻦ ﻧﺪا و آزاد ﺷﺪن در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺐھﺎی‬
‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ َ ُ‬ ‫ﺎر ٌك ﻓَ َﺮ َض َّ ُ‬ ‫ﺎن َﺷ ْﻬ ٌﺮ ُﻣﺒَ َ‬
‫َ ُ ْ ََ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ا� َﻋ َّﺰ َو َﺟﻞ َﻋﻠﻴْ� ْﻢ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬أﺗﺎ�ﻢ رمﻀ‬
‫َُ‬ ‫ُ َ ُّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫الﺴ َﻤﺎءِ‪َ ،‬و ُ� ْﻐﻠَ ُﻖ �ﻴﻪ أﺑ ْ َﻮ ُ‬ ‫ﺎﻣ ُﻪ‪ْ �ُ ،‬ﻔﺘَ ُﺢ �ﻴﻪ أَﺑ ْ َﻮ ُ‬
‫ﻴﻢ‪َ ،‬و�ﻐﻞ ِ�ﻴ ِﻪ َم َﺮدة‬ ‫ِ‬ ‫ﺤ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫اب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اب َّ‬
‫ِ ِ‬
‫ﺻﻴَ َ‬
‫ِ‬
‫َ ْ َ ْ ُ َ َ َْ ََ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻃ�‪� �َّ ،‬ﻴﻪ ﻴﻟْﻠَ ٌﺔ َﺧ ْ ٌ‬ ‫َّ َ‬
‫� َﻫﺎ �ﻘﺪ ُﺣ ِﺮ َم« ‪.١‬‬ ‫� ِﻣ ْﻦ أﻟ ِﻒ ﺷﻬ ٍﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﺣ ِﺮم ﺧ‬ ‫الﺸﻴ ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫»ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ روزۀ اﯾﻦ ﻣﺎه را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺎه درھﺎی آﺳﻤﺎن ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد و درھﺎی ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺳﺮﮐﺶ زﻧﺠﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺒﯽ دارد ﮐﻪ‬
‫از ھﺰار ﻣﺎه‪ ،‬ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺘﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ھﺮ ﮐﺲ از ﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﺷﺐ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ﺖ أﺑ ْ َﻮ ُ‬‫الﺴ َﻤﺎءِ‪َ ،‬و ُﻏﻠِّ َﻘ ْ‬
‫اب َّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ أﺑ ْ َﻮ ُ‬ ‫ﺎن ُ�ﺘِّ َﺤ ْ‬‫َ َ ََ َ ُْ ََ َ َ‬
‫اب‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إذا دﺧﻞ ﺷﻬﺮ رمﻀ‬
‫الﺸﻴَﺎﻃ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َّ َ ُ ْ َ‬
‫�« ‪.٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ‬‫ﺟﻬﻨﻢ ‪َ ،‬وﺳﻠ ِﺴﻠ ِ‬
‫»ﺑﺎ آﻣﺪن ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬درھﺎی آﺳﻤﺎن ﮔﺸﻮده و درھﺎی ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۱۹۹۲ :‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۱۹۹۱ :‬‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺎه ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫َْ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ ََ َ َ َ ً ْ‬
‫ﻳﻤﺎﻧﺎ َواﺣتِ َﺴﺎﺑًﺎ‪ ،‬ﻏ ِﻔ َﺮ ُﻪﻟ َﻣﺎ �ﻘﺪ َم ِﻣ ْﻦ ذﻧ ِﺒ ِﻪ« ‪.١‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺻﺎم رمﻀﺎن ِإ‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ رﻣﻀﺎن را ﺑﺎ اﯾﻤﺎن‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﯿﺖ اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﻗﯿﺎﻣﺖ روزه ﺑﮕﯿﺮد‪،‬‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﮥ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ ُ َ َ َ َ َ ُ َ ِّ ٌ َ َ ْ َ ُ َّ َ ْ ُ َ‬
‫ﺖ‬‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬ورمﻀﺎن إِﻰﻟ رمﻀﺎن‪ ،‬ﻣ�ﻔ َﺮات ﻣﺎ ﺑيﻨﻬﻦ إِذا اﺟﺘنِﺒ ِ‬
‫ْ َ‬
‫اﻟﻜﺒَﺎﺋِ َﺮ« ‪.٢‬‬
‫»رﻣﻀﺎن ﺗﺎ رﻣﻀﺎن ﺳﺒﺐ ﮐﻔﺎرۀ ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﯿﻦ آن دو اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽﮐﻪ از‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺧﻮدداری ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ُ ً‬ ‫َ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬إن ﺟﺮﺒ�ﻞ‪ ‬ﻋﺮض ﻲﻟ ﻓﻘﺎل‪ :‬ﺑﻌﺪا ﻤﻟﻦ أدرك رمﻀﺎن ﻓﻠﻢ‬
‫ﻳُﻐﻔﺮ ﻪﻟ‪ ،‬ﻓﻘﻠﺖ‪ :‬آﻣ�« ‪.٣‬‬
‫»ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ÷ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬دور ﺑﺎد ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را ﺳﭙﺮی‬
‫ﮐﻨﺪ و ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ ھﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻣﯿﻦ«‪.‬‬
‫در ﻓﻀﯿﻠﺖ روزه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺎدی رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ﺎر‬ ‫ﺎم ﻳَ ْﻮ ًﻣﺎ ﻲﻓ َﺳبﻴﻞ ا ِ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َّ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺻ َ‬
‫ﷲ ﺟﻌﻞ ا� ﺑيﻨﻪ و�� اﻨﻟ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َﺧﻨْ َﺪﻗًﺎ َﻛ َﻤﺎ َ� ْ َ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء َواﻷ ْر ِض« ‪.٤‬‬
‫� َّ‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ روزی در راه ﺧﺪا روزه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻦ او و آﺗﺶ‪ ،‬ﺧﻨﺪﻗﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﮥ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۳۸۷۵ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮھﯿﺐ‪.۱۶۷۹ :‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪.۱۳۲۵ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪١٨‬‬

‫ﺎر‬‫َّ‬ ‫ﺎم ﻳَ ْﻮ ًﻣﺎ ﻲﻓ َﺳبﻴﻞ ا َ ْ َ َ ُ َّ ُ َ‬

‫و ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺻ َ‬
‫ﷲ زﺣﺰﺣﻪ ا� ﻋ ِﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ ً‬
‫� ﺧ ِﺮ�ﻔﺎ« ‪.١‬‬‫ﺳﺒ ِﻌ‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ‪ ،‬روزی در راه ﺧﺪا روزه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ھﻔﺘﺎد ﺳﺎل از آﺗﺶ‬
‫دور ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫و از اﺑﻮ أﻣﺎﻣﻪس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا‪،‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ارﺷﺎد ﮐﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم آن ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﺷﻮم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َ َْ َ‬ ‫ﺎلﺼ ْﻮمِ ؛ ﻓَﺈﻧَّ ُﻪ َﻻ ِﻣﺜْ َﻞ َ ُ‬ ‫َ َْ َ‬
‫ﺎلﺼ ْﻮمِ ؛ ﻓ ِﺈﻧ ُﻪ ﻻ ِﻋﺪل ُﻪﻟ« ‪.٢‬‬ ‫ﻚ ﺑ َّ‬
‫ِ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬ ‫»‬ ‫‪:‬‬‫رواﻳﺔ‬ ‫و�‬ ‫‪.‬‬‫«‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫ِ‬
‫ﻚ ﺑ َّ‬
‫»ﻋﻠﻴ ِ‬
‫»روزه ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬زﯾﺮا ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ روزه ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫»روزه ﺑﮕﯿﺮ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﺎ آن ﺑﺮاﺑﺮی ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫َْ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ُ ُّ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ُ‬
‫ﺮﺸ أﻣﺜﺎلِﻬﺎ ِإﻰﻟ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪» :‬ﻞﻛ �ﻤ ِﻞ اﺑ ِﻦ آدم ﻳﻀﺎ�ﻒ‪ ،‬اﺤﻟﺴﻨﺔ ﺑِﻌ ِ‬
‫ََ َ ْ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫ا�‪ :‬إ َّﻻ َّ‬ ‫ﻮل َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫الﺼ ْﻮ َم؛ ﻓ ِﺈﻧﻪ ِﻲﻟ َوأﻧﺎ أﺟ ِﺰي ﺑِ ِﻪ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َﺳﺒْ ِﻌ ِﻤﺎﺋ ِﺔ ِﺿﻌ ٍﻒ ِإﻰﻟ ﻣﺎ ﺷﺎء ا�‪� ،‬ﻘ‬
‫َ ٌ َْ‬ ‫َ ٌ َْ‬ ‫ﻠﺼﺎﺋﻢ ﻓَ ْﺮ َﺣﺘَ‬ ‫ََ ُ َ ََُْ ََ َ َ ُ ْ َ ْ‬
‫ﺎن‪ :‬ﻓ ْﺮ َﺣﺔ ِﻋﻨﺪ ﻓِ ْﻄ ِﺮهِ‪َ ،‬وﻓ ْﺮ َﺣﺔ ِﻋﻨﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺟ�‪ ،‬ل َّ‬
‫ِ‬ ‫ﻳﺪع ﺷﻬﻮﺗﻪ وﻃﻌﺎﻣﻪ ِﻣﻦ أ ِ‬
‫ْ‬ ‫ﺐ ﻋﻨْ َﺪ َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ َ ِّ‬
‫�ﺢ ال ِﻤ ْﺴ ِﻚ«‪.‬‬ ‫ا� ِﻣﻦ ِر ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ُ‬
‫ِﻟﻘﺎ ِء ر� ِﻪ‪َ .‬وﺨﻟﻠﻮف ﻓ ِﻢ الﺼﺎﺋِ ِﻢ أﻃﻴ ِ‬
‫»ھﺮ ﮐﺮدار ﻧﯿﮑﻮی اﻧﺴﺎن ده ﺗﺎ ھﻔﺘﺼﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺛﻮاب و ﭘﺎداش دارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﺟﺰ روزه‪ ،‬ﭼﻮن روزه ﺑﺮای ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﭘﺎداش آنرا‬
‫ﻣﯽدھﻢ‪ ،‬ﺷﮫﻮت و ﻃﻌﺎﻣﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ رھﺎ ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﺮای ﻓﺮد روزه دار‬
‫دو ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ھﺴﺖ‪ :‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ در ھﻨﮕﺎم اﻓﻄﺎرش و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ در ھﻨﮕﺎم ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻮی دھﺎن روزهدار در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ از‬
‫ﺑﻮی ﻣﺸﮏ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪.۱۳۲۳ :‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۲۰۹۹ :‬‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬
‫َْْ ََْ ْ َ َ َُ ُ‬ ‫ِّ َ ُ َ ْ ُ ْ ُ َ ْ َ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‪� ،‬ﻘﻮل‬ ‫ﺎن لِﻠﻌﺒ ِﺪ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪» :‬الﺼﻴﺎم واﻟﻘﺮآن �ﺸﻔﻌ ِ‬
‫ُ ُ ُْ ُ‬ ‫َّ َ َ َ ِّ ْ‬ ‫ِّ َ ُ َ ْ َ ِّ َ َ ْ ُ ُ َّ َ َ َ َّ‬
‫الﺸ َﻬ َ‬
‫ﺎر‪ ،‬ﻓﺸﻔﻌ ِ� ِ�ﻴ ِﻪ‪َ ،‬و َ�ﻘﻮل اﻟﻘ ْﺮآن‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺎﻨﻟ‬ ‫ﺑ‬ ‫ات‬
‫ِ ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫الﺼﻴﺎم‪ :‬أي رب‪ ،‬ﻣﻨﻌﺘﻪ اﻟﻄﻌﺎم و‬
‫َ َ َ ُ َ َّ َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َّ ْ َ َّ ْ َ َ ِّ ْ‬
‫ﺎن« ‪.١‬‬
‫ﻣﻨﻌﺘﻪ اﻨﻟﻮم ِﺑﺎلﻠﻴ ِﻞ‪ ،‬ﻓﺸﻔﻌ ِ� ِ�ﻴ ِﻪ«‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻓيﺸﻔﻌ ِ‬
‫»روزه و ﻗﺮآن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای ﺑﻨﺪه ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬روزه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ‪ ..‬او را از ﺧﻮراک و ﺷﮫﻮت ﺑﺎز داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺮا درﺑﺎرۀ او‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮ و ﻗﺮآن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬او را از ﺧﻮاب ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎز داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻔﺎﻋﺘﻢ را درﺑﺎرۀ‬
‫او ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ْ َ َّ َ ً ُ َ ُ َ ُ َّ ُ ْ ُ ُ ْ ُ‬ ‫َّ‬
‫الﺮ َّ�ﺎن‪ ،‬ﻳَﺪﺧﻞ ِﻣﻨﻪ‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪» :‬إِن ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﺑﺎﺑﺎ �ﻘﺎل ﻪﻟ‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ َ ُْ ُ َ َ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬
‫�ﻫ ْﻢ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا دﺧﻠﻮا أﻏ ِﻠ َﻖ َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ ﻓﻠ ْﻢ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ ﻻ ﻳَﺪﺧﻞ ِ�ﻴ ِﻪ أﺣﺪ �‬ ‫الﺼﺎﺋِﻤﻮن ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬
‫ب‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ُﻫ ْﻢ ﻓﺈذا َد َﺧﻞ آﺧ ُﺮ ُﻫ ْﻢ أﻏﻠ َﻖ‪َ ،‬ﻣ ْﻦ َد َﺧﻞ �ﻴﻪ َﺮﺷ َب َو َﻣ ْﻦ َﺮﺷ َ‬
‫ُ‬ ‫ﻳَ ْﺪ ُﺧ ْﻞ �ﻴﻪ أَ َﺣ ٌﺪ َ� ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ً‬ ‫َ َْ َْ‬
‫ل ْﻢ �ﻈ َﻤﺄ أﺑَﺪا« ‪.٢‬‬
‫»در ﺑﮫﺸﺖ دروازۀ ھﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن »رﯾﺎن« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﺗﻨﮫﺎ روزهداران از آن در وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از آن در‪ ،‬ھﯿﭻ ﮐﺲ دﯾﮕﺮی‬
‫ﺟﺰ روزهداران وارد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻔﺮ از روزهدارن ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﺷﺪ‪ ،‬آن‬
‫در ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و ھﺮ ﮐﺲ از آن در وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ و ھﺮ ﮐﺲ‬
‫ﺑﻨﻮﺷﺪ ھﺮﮔﺰ ﺗﺸﻨﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬و ﺷﻌﺐ اﻹﯾﻤﺎن ﺑﯿﮫﻘﯽ‪ .‬آﻟﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ .‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ‪.۹۷۹ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٢٠‬‬

‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﺪی و ﺑﺪون ﻋﺬر در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن روزه ﻧﺒﺎﺷﺪ‬

‫ھﺮ ﮐﺲ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺪی و ﺑﺪون ﻋﺬر ﺷﺮﻋﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ‪ ،‬روزه ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮۀ ﺑﺰرﮔﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪی در روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﮐﻪ أﺑﻮ أﻣﺎﻣﺔ ﺑﺎھﻠﯽس ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺷﻨﯿﺪمﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﻮدم دو ﻧﻔﺮ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫دو ﺑﺎزوی ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﺎی ﮐﻮھﯽ ﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮر ﺑﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮو‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮان ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ از اﯾﻦ ﮐﻮه را ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن را ﺑﺮاﯾﺖ ﺳﮫﻞ و آﺳﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬از ﮐﻮه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻻی آن رﺳﯿﺪم‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺳﺮ و ﺻﺪاھﺎی‬
‫ﺑﻠﻨﺪی ﺷﻨﯿﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺮ و ﺻﺪاھﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﻮﻋﻮ و زوزۀ‬
‫ﺟﮫﻨﻤﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮا ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوھﯽ رﺳﯿﺪمﮐﻪ از ﭘﺎھﺎیﺷﺎن‬
‫آوﯾﺰان ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺐھﺎیﺷﺎن ﮔﺸﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و از آن ﺧﻮن ﻣﯽرﯾﺰد ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫اﯾﻨﺎن ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﻗﺒـﻞ از زﻣـﺎن اﻓﻄـﺎر‪ ،‬اﻓﻄـﺎر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ!!«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از وﻗﺖ اﻓﻄﺎر‪ ،‬اﻓﻄﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﭘﺲ ﺣﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در روزۀ رﻣﻀﺎن ﻋﻤﺪا اﻓﻄﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﺻﻼ روزه‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؟!!‬
‫ً‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﺪا در رﻣﻀﺎن روزه ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻗﻀﺎء‬
‫ﯾﺎ ﮐﻔﺎره وﺟﻮد دارد؟‬
‫در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ از اھﻞ ﻋﻠﻢ ﮐﻔﺎرۀ روزه ﺧﻮار ﻣﺘﻌﻤﺪ را ﺑﺮ ﮐﻔﺎرۀ‬
‫ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش در روز رﻣﻀﺎن ﺟﻤﺎع ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺎس ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻠﺖ اﻓﻄﺎر در اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎھﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺼﯽ‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻟﺰام روزه ﺧﻮار ﻣﺘﻌﻤﺪ ﺑﻪ ﮐﻔﺎره ﯾﺎ ﻗﻀﺎء وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و ﻗﻮل راﺟﺢ‬
‫ً‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﺪا روزه ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﻔﺎره واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﻀﺎء‪ ،‬و‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ روزﮔﺎر را روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ روزۀ رﻣﻀﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ او‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺼﻮح ﮐﻨﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺎد روزۀ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﮕﯿﺮد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در راهھﺎی ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻓﺮاوان ﺻﺪﻗﻪ دھﺪ‪ .‬واﻟﻠﻪ أﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫***‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺻﯿﺎم )روزه(‬

‫ً‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻢ روزه و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن و ﺳﺰای ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﺪا روزه‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اذن و ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﺪاوﻧﺪأ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿـﺎن اﺣﮑﺎم و ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روزه‬
‫ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫روزه )ﺻﻮم( در ﻟﻐﺖ ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺴﺎک و ﺧﻮدداری‪ ،‬و در ﺷﺮع ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺧﻮدداری از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽﮐﻪ روزه را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق ﺗﺎ ﻏﺮوب‬
‫آﻓﺘﺎب‪ ،‬ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﯿﺖ و ﻗﺼﺪ روزه‪.‬‬
‫***‬

‫ﻣﺒﻄﻼت روزه‬

‫ارﺗﺪاد‪:‬‬
‫اﮔـﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن روزهداری ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻗﻮل‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﯾﺎ اﻋﺘﻘﺎدی‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد‪،‬‬
‫روزهاش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪأ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َ ۡ َّ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ‬
‫�بِط �ن ُهم ما �نوا �ع َملون ‪] ﴾٨٨‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[٨٨ :‬‬ ‫﴿ولو أ��وا‬
‫ً‬
‫»واﮔﺮ آﻧﺎن ﺷﺮک ورزﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ آنﭼﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ از دﺳﺖﺷﺎن‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﻓﺮدی ﺗﺎرک ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روزهاش ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﺪی‪:‬‬

‫ً‬
‫ھﺮﮐﺲ ﻋﻤﺪا ﺧﻮراﮐﯽ و ﯾﺎ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﯾﺎ ‪ ...‬را داﺧﻞ ﺷﮑﻤﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬روزهاش‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﯿﻦﻃﻮر اﮔﺮ آﻣﭙﻮل و ﺳﺮﻧﮓ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ‬
‫آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﺧﻮراک و آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و از روی ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﭼﯿﺰی ﺑﺨﻮرد ﯾﺎ ﺑﻨﻮﺷﺪ‪،‬‬
‫روزهاش ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺸﺪه و ﺑﺎﯾﺪ روزهاش را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ُرﻓﻊ ﻋﻦ أﻣﻲﺘ اﺨﻟﻄﺄ‪ ،‬واﻟنﺴﻴﺎن‪ ،‬وﻣﺎ اﺳﺘُﻜﺮﻫﻮا ﻋﻠﻴﻪ« ‪.١‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ و اﮐﺮاه اﻣﺘﻢ درﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َُ‬ ‫َ‬
‫ﻮﻣﻪ؛ ﻓﺈﻧﻤﺎ أﻃﻌﻤﻪ اﷲ وﺳﻘﺎه«‪.‬‬ ‫َّ‬
‫ﻓﻠﻴﺘﻢ ﺻ‬ ‫وﺮﺷ َب‬
‫»إذا �ﻲﺴ ﻓﺄ�ﻞ ِ‬
‫»ھﺮﮔﺎه روزهدار از روی ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ‪ ،‬ﺧﻮرد و ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬روزهاش را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺧﻮراﻧﺪه و ﻧﻮﺷﺎﻧﺪه اﺳﺖ« ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬

‫ﺟﻤﺎع و ﻫﻢﺑﺴﺘﺮی‪:‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش در روزھﺎی ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬روزهاش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﻔﺎرۀ آن آزاد ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ دو ﻣﺎه ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ھﻢ روزه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺼﺖ‬
‫ﻣﺴﮑﯿﻦ را ﻃﻌﺎم ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ أﺑﻮھﺮﯾﺮة رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ٌ‬
‫ﻫﻠﻜﺖ‪،‬‬ ‫»ﺑيﻨﻤﺎ �ﻦ ﺟﻠﻮس ﻋﻨﺪ اﻨﻟﻲﺒ ج إذا ﺟﺎء رﺟﻞ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‬
‫ُ‬
‫وﻗﻌﺖ ﻰﻠﻋ امﺮأﻲﺗ وأﻧﺎ ﺻﺎﺋﻢ‪ .‬ﻓﻘﺎل رﺳﻮل اﷲ ج‪ :‬ﻫﻞ ﺠﺗﺪ‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬ﻣﺎ لﻚ؟ ﻗﺎل‪:‬‬
‫ً‬
‫رﻗﺒﺔ ﺗﻌﺘﻘﻬﺎ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻬﻞ �ﺴﺘﻄﻴﻊ أن ﺗﺼﻮم ﺷﻬﺮ�ﻦ ﻣﺘﺘﺎﺑﻌ�؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۳۵۱۵ :‬‬

 ‫‪٢٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬
‫ً‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬ﻫﻞ ُ‬
‫ﺠﺗﺪ إﻃﻌﺎم ﺳت� مﺴﻜﻴﻨﺎ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻤﻜﺚ اﻨﻟﻲﺒ ج ﻓﺒيﻨﺎ �ﻦ‬
‫ﻰﻠﻋ ذلﻚ أُﻲﺗ اﻨﻟﻲﺒ ج ﺑ َﻌﺮق ﻓﻴﻬﺎ ﺗﻤﺮ ‪َ -‬‬
‫واﻟﻌ َﺮق‪ :‬ال ِﻤﻜﺘﻞ‪ -‬ﻗﺎل‪ :‬أﻳﻦ الﺴﺎﺋﻞ؟‬ ‫ِ ٍ‬
‫ّ‬
‫ﻓﻘﺎل‪ :‬أﻧﺎ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﺧﺬ ﻫﺬا ﻓﺘﺼﺪق ﺑﻪ‪ .‬ﻓﻘﺎل الﺮﺟﻞ‪ :‬ﻰﻠﻋ أﻓﻘﺮ ﻣ� ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ؟‬
‫ﻘﺮ ﻣﻦ أﻫﻞ ﺑيﻲﺘ‪ .‬ﻓﻀﺤﻚ‬ ‫ﺑﻴﺖ أﻓ ُ‬‫ﻓﻮا� ﻣﺎ ﺑ� ﻻﺑتﻴﻬﺎ ‪-‬ﻳﺮ�ﺪ اﺤﻟﺮﺗ�‪ -‬أﻫﻞ ٍ‬
‫ً‬ ‫َ‬
‫اﻨﻟﻲﺒ ج ﺣﻰﺘ ﺑﺪت ﻧﻮاﺟﺬه ﺛﻢ ﻗﺎل‪ :‬أﻃﻌﻤﻪ أﻫﻠﻚ«‪ .‬و� رواﻳﺔ‪» :‬وﺻﻢ ﻳﻮﻣﺎ‬
‫مﺎﻜﻧﻪ« ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫»ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢﮐﻪ ﻣﺮدی آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا ھﻼک‬
‫و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ زﻧﻢ ھﻤﺒﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﺪهام در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه ﺑﻮدهام‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺮدهای را آزاد‬
‫ﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ دو ﻣﺎه ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ھﻢ روزه ﺑﮕﯿﺮی؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﺷﺼﺖ ﻣﺴﮑﯿﻦ را ﻏﺬا ﺑﺪھﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﮥ ﻣﮑﺚ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻮدﯾﻢﮐﻪ زﻧﺒﯿﻠﯽ از ﺧﺮﻣﺎ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫آورده ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ را ﺑﮕﯿﺮ و ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﻓﻘﯿﺮﺗﺮ از ﺧﻮدم ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻢ؟ ای‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﺎﻧﻮادهای ﻓﻘﯿﺮﺗﺮ از ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺧﻨﺪﯾﺪ ﭼﻨﺎنﮐﻪ دﻧﺪانھﺎی ﻋﻘﻠﺶ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آن را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهات ﺑﺪه« و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ »و ﯾﮏ روز ﺑﻪ ﺟﺎی آن روزه ﺑﮕﯿﺮ«‪.‬‬

‫اﺳﺘﻔـﺮاغ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﺪی‪:‬‬

‫ً‬
‫ھﺮ ﮐﺲ ﻋﻤﺪا ﻗﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬روزهاش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ روزی ﺑﻪ ﺟﺎی آن‬
‫روزه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﯽ اﺧﺘﯿﺎر اﺳﺘﻔﺮاغ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ﻓﻠﻴﻘﺾ« ‪.١‬‬
‫ِ‬ ‫»ﻣﻦ ذرﻋﻪ ﻲﻗء وﻫﻮ ﺻﺎﺋﻢ ﻓﻠيﺲ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻀﺎء‪ ،‬و�ن اﺳﺘﻘﺎء‬
‫»ھﺮﮐﺲ در ﺣﺎل روزه‪ ،‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر اﺳﺘﻔﺮاغ از دھﺎﻧﺶ ﺑﯿﺮونآﻣﺪ‪ ،‬ﻻزم‬
‫ً‬
‫ﻧﯿﺴﺖ روزهاش را ﻗﻀﺎ ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﯽﮐﻪ ﻋﻤﺪا اﺳﺘﻔﺮاغ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ روزهاش را‬
‫ﻗﻀﺎ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺧﻮن ﺣﯿﺾ و ﻧﻔﺎس‪:‬‬

‫ھﻤﯿﻦﻃﻮر اﮔﺮ در روز ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺧﻮن ﺣﯿﺾ‪ ،‬زن روزهدار را ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮ‬
‫ً‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬روزهاش ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه و ﺑﺎﯾﺪ روزهاش را ﺑﺎز ﮐﺮده و ﺑﻌﺪا آن را ﻗﻀﺎ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ درﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎھﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻗﻀﺎی روزه ﺑﻮدﯾﻢ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎز اﻣﺮ‬
‫ﻧﺸﺪهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫***‬

‫وﺟﻮب ﺳﭙﺮی ﮐﺮدن ﺷﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﯿﺖ‬

‫ﺑﺮای روزۀ ﻓﺮض رﻣﻀﺎن‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻗﺒﻞ از ﻓﺠﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺖ روزه‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫»ﻣﻦ لﻢ ﻳُبﻴﺖ الﺼﻴﺎم ﻣﻦ الﻠﻴﻞ ﻓﻼ ﺻﻴﺎم ﻪﻟ« ‪.٢‬‬
‫»ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺷﺐ ﻧﯿﺖ روزه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای او روزه ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ُ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدۀ اﯾﺸﺎن ج‪» :‬ﻣﻦ لﻢ �ﻤﻊ الﺼﻴﺎم ﻗﺒﻞ اﻟﻔﺠﺮ ﻓﻼ ﺻﻴﺎم ﻪﻟ« ‪.٣‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪.۲۰۸۴ :‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۲۱۹۹ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۲۱۹۶ :‬‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫»ھﺮ ﮐﺲ ﻗﺒﻞ از ﻓﺠﺮ ارادۀ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای او روزه‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد ﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ آن ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ و اﻧﻌﻘﺎد آن در ﻗﻠﺐ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف روزۀ ﺳﻨﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺖ در ﺧﻼل روز ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺎن ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻣﯽآﻣﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻧﮫﺎر دارﯾﺪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻦ روزه ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫***‬

‫ﺳﺤﺮی و اﻫﻤﯿﺖ آن‬

‫ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن ﺳﺤﺮی‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮج ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻫﻠﻤﻮا إﻰﻟ اﻟﻐﺪاء اﻤﻟﺒﺎرك« ‪.١‬‬
‫»ﺑﻪ ﺳﻮی ﻏﺬاﯾﯽ دارای ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ )ﺳﺤﺮی( ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﺴﺤﺮوا ﻓﺈن الﺴﺤﻮر ﺑﺮ�ﺔ« ‪.٢‬‬
‫»ﺳﺤﺮﮔﺎه‪ ،‬ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺳﺤﺮی ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬إن اﷲ ومﻼﺋ�ﺘﻪ ﻳﺼﻠﻮن ﻰﻠﻋ اﻤﻟتﺴﺤﺮ�ﻦ« ‪.٣‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﺳﺤﺮیﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺻﻠﻮات )آﻣﺮزش از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺧﺪا و دﻋﺎی ﺧﯿﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻼﺋﮑﻪ( ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﺴﺤﺮوا ولﻮ ﺠﺑﺮﻋﺔ ﻣﺎء«‪.‬‬
‫»ﺳﺤﺮی ﺑﺨﻮرﯾﺪ اﮔﺮﭼﻪ ﺟﺮﻋﮥ آب ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۲۰۴۳ :‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۳۶۸۳ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٢٦‬‬
‫ُ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬الﺴﺤﻮر أ�ﻠﺔ ﺑﺮ�ﺔ ﻓﻼ ﺗﺪﻋﻮه ولﻮ أن �ﺮع أﺣﺪ�ﻢ ﺟﺮﻋﺔ‬
‫ﻣﺎء«‪.‬‬
‫»ﺳﺤﺮی ﺧﻮردﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آن را رھﺎ ﻧﺴﺎزﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺟﺮﻋﮥ آب‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺤﺮی روزۀ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از روزۀ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺳﺎزد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫ُ‬
‫أ�ﻠﺔ ّ‬ ‫ٌ‬
‫الﺴﺤﺮ«‪.‬‬ ‫»ﻓﺼﻞ ﻣﺎ ﺑ� ﺻﻴﺎﻣﻨﺎ وﺻﻴﺎم أﻫﻞ الﻜﺘﺎب‬
‫»ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪۀ روزۀ ﻣﺎ ﺑﺎ روزۀ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺳﺤﺮی اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺣﺮﯾﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫وﻗﺖ ﺳﺤﺮی‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺤﺮی ﺗﺎ ﮐﻤﯽ ﻗﺒﻞ از ﻇﮫﻮر ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪأ‪:‬‬
‫ۡ َ ۡ ۡ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫� ُم ۡ َ‬
‫َ ُ ُ ْ َ ۡ َ ُ ْ َ َّ ٰ َ َ َ َّ َ َ ُ‬
‫ٱ� ۡي ُط ٱ� ۡ� َيض م َِن ٱ�ي ِط ٱ�س َودِ م َِن‬ ‫﴿و�وا وٱ��وا ح� يتب� ل‬
‫ۡ َ ۡ ُ َّ َ ُّ ْ ّ َ َ َّ‬
‫ٱلص َيام إِ� ٱ�ۡ ِل� ‪] ﴾١٨٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٧ :‬‬‫ٱلفج ِر� �م أت ِموا ِ‬
‫»و ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ ﺗﺎ رﺷﺘﮥ ﺳﭙﯿﺪ ﺑﺎﻣﺪاد از رﺷﺘﮥ ﺳﯿﺎه )ﺷﺐ( ﺑﺮﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ روزه را ﺗﺎ )ﻓﺮا رﺳﯿﺪن( ﺷﺐ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖس ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ھﻤﺮاه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺤﺮی ﻣﯽﺧﻮردﯾﻢ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﻦ اذان و ﺳﺤﺮی ﭼﻘﺪر‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺗﻼوت ﭘﻨﺠﺎه آﯾﻪ«‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﮥ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺠﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫ﻓﺠﺮ ﮐﺎذب‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﻇﮫﻮر آن ﻧﻤـﺎز ﺻﺒﺢ ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺧﻮردن ﺳﺤﺮی ﺣـﺮام‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﭙﯿﺪی در آﺳﻤﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﻇﮫﻮر آن ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺟﺎﯾﺰ و ﺧﻮردن و ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻗﺮﻣﺰیﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻄﺢ اﻓﻖ را ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘـﺎب در ﺟﮫﺖ ﺷـﺮﻗﯽ‬
‫در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َّ‬
‫»ﻠﻛﻮا واﺮﺷ�ﻮا‪ ،‬وﻻ ﻳﻬﻴﺪﻧ�ﻢ ‪-‬أي ﻻ ﻳﺰﻋﺠﻨ�ﻢ ﻓﻴﻤﻨﻌﻨ�ﻢ‪ -‬الﺴﺎﻃﻊ‬
‫ُ‬
‫اﻷﻤﺣﺮ« ‪.١‬‬ ‫ّ‬
‫اﻤﻟﺼﻌﺪ‪ ،‬ﻓﻠﻜﻮا واﺮﺷ�ﻮا ﺣﻰﺘ ﻳﻌﺮﺘض ﻟ�ﻢ‬
‫»ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻮریﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮدی در آﺳﻤﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از ﺧﻮردن ﺑﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﻮر ﻗﺮﻣﺰ‬
‫ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻻ ﻳﻐﺮﻧ�ﻢ أذان ﺑﻼل‪ ،‬وﻻ ﻫﺬا اﺒﻟﻴﺎض ﻟﻌﻤﻮد الﺼﺒﺢ ﺣﻰﺘ‬
‫�ﺴﺘﻄ�«‪.‬‬
‫»اذان ﺑﻼل و ﺳﭙﯿﺪیﮐﻪ ﻋﻤﻮدی ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﺷﻤﺎ را ﺑﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﻓﻘﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد« ]ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫اﮔﺮ دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ ﺷﺪی و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق از ﮐﺎذب را ﻧﺪاﺷﺘﯽ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ در ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬ﺑﺨﻮری‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺷﮏ ﮐﺮدی‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن را ﺑﺮای ﺗﻮ ﺣﻼل‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬أﺧﺮﺟﻪ أﺑﻮ داود‪ ،‬واﻟﺘﺮﻣﺬی‪ ،‬وﻏﯿﺮھﻤﺎ‪ ،‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪.۲۰۳۱ :‬‬

 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٢٨‬‬

‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ اذان ﺻﺒﺢ را ﺷﻨﯿﺪی و ﻟﻘﻤﮥ در دھﺎن ﯾﺎ ﮐﺎﺳﮥ آب‪ ،‬در‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﯽ ﺑﻪ آراﻣﯽ ﻟﻘﻤﻪ را ﻗﻮرت ﺑﺪه و آب را ﺑﻨﻮش‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﮔﻔﺘﮥ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ اﻓﺮاد ﺟﺎھﻞﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﻟﻘﻤﻪ را از دھﺎﻧﺶ ﺗﻒ ﮐﻨﺪ!!‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫»إذا ﺳﻤﻊ أﺣﺪ�ﻢ اﻨﻟﺪاء واﻹﻧﺎء ﻲﻓ ﻳﺪه ﻓﻼ ﻳﻀﻌﻪ ﺣﻰﺘ ﻳﻘﻲﻀ ﺣﺎﺟﺘﻪ‬
‫ﻣﻨﻪ« ‪.١‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ اذان را ﺷﻨﯿﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻇﺮﻓﯽ در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬آن‬
‫را زﻣﯿﻦ ﻧﮕﺬارد ﺗﺎ ﻧﯿﺎزش را ﺑﺮآورده ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫و أﺑﻮأﻣﺎﻣﺔس ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮای ﻧﻤﺎز اذان داده ﺷﺪ و ﮐﺎﺳﻪای در دﺳﺖ‬
‫اﻣﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻨﻮﺷﻢ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬و ﻧﻮﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ ﺑﺮای اﻣﺴﺎک‪) ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ راﯾﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﯿﺴﺖ دﻗﯿﻘﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫اذان دوم و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ادﻋﺎی اﺣﺘﯿﺎط وادار ﺑﻪ اﻣﺴﺎک ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ( ﻓﮫﻤﯿﺪه‬
‫وﻗﺖ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪه‪ ،‬ھﻤﺎن وﻗﺖ ﻣﺒﺎرک و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎزه اﯾﻦ ِ‬
‫ﺳﺤﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬از أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﻼلس ﺷﺐ‬
‫ھﻨﮕﺎم‪ ،‬اذان اول را ﻣﯽداد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ‬
‫ﻳﻄﻠﻊ اﻟﻔﺠﺮ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ِّ‬
‫أم مﻜﺘﻮم؛ ﻓﺈﻧﻪ ﻻ ﻳﺆذن ﺣﻰﺘ‬ ‫»ﻠﻛﻮا واﺮﺷ�ﻮا ﺣﻰﺘ ﻳﺆذن ُ‬
‫»ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ ﺗﺎ اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم اذان ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬زﯾﺮا او در ھﻨﮕـﺎم‬
‫ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ اذان ﻣﯽدھﺪ«‪ .‬ﻗﺎﺳﻢ اﺑﻦ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ اذان آن دو‪،‬‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن ﺑﻼل و ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬رواه أﺑﻮ داود‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۶۰۷ :‬‬

 ‫‪٢٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ ﻣﯿﺎن اذان ﺑﻼل و اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم اذان ﺑﻼل ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬اذان او ﺷﺐ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ!!‬
‫و ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای اﻣﺴﺎک و اذان‬
‫دادن‪ ،‬ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻧﻪ اوﻗﺎﺗﯽﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏﺳﺎل‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺣﻠﻮل ﻣﺎه رﻣﻀﺎن و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ اﻓﺮادیﮐﻪ دﯾﻦ و ﻋﺪاﻟﺖﺷﺎن ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ـ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدم را ﺑﯿﺴﺖ دﻗﯿﻘﻪ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ‬
‫ﺻﺎدق وادار ﺑﻪ اﻣﺴﺎک‪ ،‬اذان و اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ!!‬
‫در اذان اول‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ دﻗﯿﻘﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ادﻋﺎی اﺣﺘﯿﺎط‪ ،‬از ﺧﻮردن و‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و در اذان دوم‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ دﻗﯿﻘﻪ ﻗﺒﻞ از ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق و‬
‫زﻣﺎن ﺷﺮﻋﯽ و دﻗﯿﻖ‪ ،‬اذان ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣـﺠﻤﻮع زﻣﺎﻧﯽﮐـﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از‬
‫ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻣـﺤﺮوم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮫﻞ دﻗﯿﻘﻪ ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺻﺎدق‬
‫اﺳﺖ!!‬
‫***‬

‫اﻓﻄﺎر‬

‫زﻣﺎن اﻓﻄﺎر‬
‫زﻣﺎن ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای اﻓﻄﺎر‪ ،‬ﻏﺮوب ﻗﺮص ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ھﺮﮔﺎه ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫ﻏﺮوب ﮐﺮد‪ ،‬روزهدار اﻓﻄﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫»إذا أﻗﺒﻞ الﻠﻴﻞ ﻣﻦ ﻫﺎﻫﻨﺎ وأدﺑﺮ ﻣﻦ ﻫﺎﻫﻨﺎ‪ ،‬وﻏﺮ�ﺖ الﺸﻤﺲ ﻓﻘﺪ أﻓﻄﺮ‬
‫الﺼﺎﺋﻢ«‪.‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺷﺐ از ﻃﺮف ﻣﺸﺮق روی آورد و روز از ﻃﺮف ﻣﻐﺮب ﺳﭙﺮی ﺷﺪ و‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻏﺮوب ﮐﺮد‪ ،‬روزهدار اﻓﻄﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪] .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٣٠‬‬

‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ روزه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮدی دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻی ﺑﻠﻨﺪی‬
‫ﺑﺮود و ھﺮﮔﺎه ﺧﺒﺮ ﻣﯽداد ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻏﺮوب ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﻓﻄﺎر‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای وﻗﺖ اﻓﻄﺎر‪ ،‬اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ‬
‫ﻓﻠﮑﯽﮐﻪ در اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﯾﺎدی ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫اوﻗﺎت ﻓﻠﮑﯽ را ﺑﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ اوﻗﺎت ﺷﺮﻋﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ اوﻗﺎت ﻓﻠﮑﯽ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ده دﻗﯿﻘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻏﺮوب‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ!!‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻠﻨﺪی ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنھﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ رؤﯾﺖ‬
‫ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﺳﺒﺎب دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮدی ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﮐﻤﮏ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﺗﺸﺨﯿﺺ دھﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ اوﻗﺎت‬
‫ﻓﻠﮑﯽ اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪوارم در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ او ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬إن ﺷﺎء اﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﻣﺴﺘﺤﺐﺑﻮدن ﻋﺠﻠﻪ در اﻓﻄﺎر‬

‫ﻋﺠﻠﻪ در اﻓﻄﺎر ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫»ﻻ ﺗﺰال أﻣﻲﺘ ﺨﺑ� ﻣﺎ ﻋﺠﻠﻮا اﻟﻔﻄﻮر« ‪. ١‬‬
‫»اﻣﺘﻢ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ در اﻓﻄﺎر ﻋﺠﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮ ﺧﯿﺮ ھﺴﺘﻨﺪ« ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻻ ﻳﺰال اﺪﻟﻳﻦ ﻇﺎﻫﺮا ً ﻣﺎ ّ‬
‫ﻋﺠﻞ اﻨﻟﺎس اﻟﻔﻄﺮ؛ ﻷن اﻴﻟﻬﻮد واﻨﻟﺼﺎرى‬
‫ﻳﺆﺧﺮون« ‪.٢‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۷۲۸۴ :‬‬

‫‪ -٢‬رواه أﺑﻮ داود‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۷۶۸۹ :‬‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫»اﯾﻦ دﯾﻦ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻣﺮدم در اﻓﻄﺎر ﻋﺠﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻏﺎﻟﺐ و ﭼﯿﺮه اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎری اﻓﻄﺎر را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻗﺎل اﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ إن أﺣﺐ ﻋﺒﺎدي إﻲﻟ أﻋﺠﻠﻬﻢ ﻓﻄﺮا« ‪.١‬‬
‫»دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽﺗﺮﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﺰد ﻣﻦ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﻓﻄﺎر ﻋﺠﻠﮥ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺠﻠﻪ در اﯾﻦﺟﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﻌﺠﯿﻞ اﻓﻄﺎر ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﻗﺮص ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻓﮫﻤﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ٌ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺛﻼث ﻣﻦ أﺧﻼق اﻨﻟﺒﻮة‪ :‬ﺗﻌﺠﻴﻞ اﻹﻓﻄﺎر‪ ،‬وﺗﺄﺧ� الﺴﺤﻮر‪،‬‬
‫ووﺿﻊ اﻴﻟﻤ� ﻰﻠﻋ الﺸﻤﺎل ﻲﻓ الﺼﻼة« ‪.٢‬‬
‫»ﺳﻪ ﭼﯿﺰ از اﺧﻼق ﻧﺒﻮت اﺳﺖ؛ ﺗﻌﺠﯿﻞ در اﻓﻄﺎر‪ ،‬ﺗﺄﺧﯿﺮ در ﺳﺤﺮی‪ ،‬و ﻗﺮار‬
‫دادن دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺮ روی دﺳﺖ ﭼﭗ در ﻧﻤﺎز«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ ﺗﺰال أﻣﻲﺘ ﻰﻠﻋ ﺳنﻲﺘ ﻣﺎ لﻢ ﺗنﺘﻈﺮ ﺑﻔﻄﺮﻫﺎ اﻨﻟﺠﻮم« ‪.٣‬‬
‫»اﻣﺖ ﻣﻦ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ در اﻓﻄﺎر ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻇﮫﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن در آﺳﻤﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﻨﺖ ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ«‪) .‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن راﻓﻀﯽ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫و اﻓﻄﺎر را )ﺑﻪ ﭘﯿﺮوی از ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎری و ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اھﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ(‬
‫ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در وﺳﻂ آﺳﻤﺎن ﭘﺪﯾﺪار‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ(!!‬
‫***‬

‫‪ -١‬روا أﺣﻤﺪ‪ ،‬وﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ ﺷﺎﻛﺮ ﻓﯽ اﻟﺘﺨﺮﻳﺞ ‪ :154/16‬إﺳﻨﺎده ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۳۰۳۸ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ‪.۱۰۷۴ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٣٢‬‬

‫ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﻮدن اﻓﻄﺎر ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ ﯾﺎ آب‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫»ﻣﻦ وﺟﺪ ﺗﻤﺮا ﻓﻠﻴﻔﻄﺮ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬وﻣﻦ لﻢ �ﺪ ﺗﻤﺮا ﻓﻠﻴﻔﻄﺮ ﻰﻠﻋ اﻤﻟﺎء ﻓﺈﻧﻪ‬
‫ﻃﻬﻮر ‪ .١‬ﺛﻢ ﻳﻘﻮم ﻓﻴﺼ� الﺼﻼة لﻮﻗﺘﻬﺎ ‪.«..‬‬
‫»ھﺮ ﮐﺲ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ را ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ اﻓﻄﺎر ﮐﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎ آب اﻓﻄﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﭘﺎک اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﯿﺰد و ﻧﻤﺎز را در وﻗﺘﺶ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ‪.«..‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ذﻫﺐ اﻟﻈﻤﺄ‪ ،‬واﺑﺘﻠﺖ اﻟﻌﺮوق‪ ،‬وﺛﺒﺖ اﻷﺟﺮ‬
‫إن ﺷﺎء اﷲ« ‪.٢‬‬
‫»ﺗﺸﻨﮕﯽ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ و رگھﺎ )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﻓﻊ ﻋﻄﺶ( ﺑﮫﺒﻮد ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﺧﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮ ﻃﺮف ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا ﺛﻮاب و ﭘﺎداش ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫***‬

‫اﻣﻮریﮐﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮای روزهدار اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‬

‫در اﯾﻦﺟﺎ اﻣﻮری ھﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دادن آن ﺑﺮای روزهدار اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫ﺑﻮﺳﯿﺪن و ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﻫﻤﺒﺴﺘﺮﺷﺪن ﺑﺪون ﺟﻤﺎع‪:‬‬

‫أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺎﻛن اﻨﻟﻲﺒ ج ﻳُﻘﺒﻞ ُ‬
‫و�ﺒﺎﺮﺷ وﻫﻮ ﺻﺎﺋﻢ‪ ،‬و�ن أمﻠﻜ�ﻢ ﻹر�ﻪ« ]ﻣﺘﻔﻖ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۶۵۸۳ :‬‬

‫‪ -٢‬رواه أﺑﻮ داود‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۴۶۷۸ :‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از‬
‫ھﻤﮥ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺷﮫﻮت و ﺣﺎﺟﺘﺶ ﮐﻨﺘﺮل و ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫ﹶﲇ ﹺﻣ ﹺﻦ ا ﹾﻣ ﹶﺮ ﹶأ ﹺﰐ‬ ‫ﹺﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺎل ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﹶﺳ ﹶﺄ ﹾﻟ ﹸﺖ ﻋﹶﺎﺋ ﹶﺸ ﹶﺔ ﹸأ ﱠم اﳌﹾﹸﺆﹾ ﻣﻨﲔﹶ ‪ :‬ﹶﻣﺎ ﹶ ﹾ‬
‫ﳛ ﹸﺮ ﹸم ﻋ ﹶ ﱠ‬
‫ﹶو ﹶأﻧﹶﺎ ﹶﺻ ﹺﺎﺋ ﹲﻢ؟ ﹶﻗﺎ ﹶﻟ ﹾﺖ‪ » :‬ﹶﻓ ﹾﺮ ﹸﺟ ﹶﻬﺎ« ‪.١‬‬
‫»از ﻋﺎﺋﺸﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬در ﺣﺎل روزه ﭼﻪ ﭼﯿﺰ از زﻧـﻢ ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﺣـﺮام اﺳـﺖ؟‬
‫ﺟﻮاب داد‪ :‬ﺷﺮﻣﮕﺎھﺶ«‪.‬‬
‫و از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎبس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺸ ْﺸ ُ‬
‫ﺖ ﻓﻘﺒَّ ُ‬
‫ﻠﺖ وأﻧﺎ ﺻﺎﺋﻢ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫َ ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫اﻴﻟﻮم أمﺮا ﻋﻈﻴﻤﺎ؛ ﻓﻘﺒﻠﺖ وأﻧﺎ ﺻﺎﺋﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬أرأﻳﺖ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‬ ‫ﻓﻘﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪،‬‬
‫َ‬
‫مﻀﻤﻀﺖ ﻣﻦ اﻤﻟﺎء وأﻧﺖ ﺻﺎﺋﻢ؟« ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻻ ﺑﺄس ﺑﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻓﻤﻪ؟«‪.‬‬ ‫لﻮ‬
‫»ﺧﻮشﺣﺎل ﺷﺪم و ﺑﻮﺳﻪ زدم در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه ﺑﻮدم‪ ،‬ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺧﻄﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪم؛ ﺑﻮﺳﻪ زدم در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه ﺑﻮدم‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻄﻮر ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ اﮔﺮ ﺑﺎ آب ﻣﻀﻤﻀﻪ ﮐﻨﯽ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه‬
‫ھﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ دﯾﮕﺮ ﭼﻪ؟« ‪.٢‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﺎب ﺳﺪ ذراﺋﻊ ‪ ٣‬ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺗﺎزه ازدواج ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻮﺳﻪ‬
‫زدن و ﻣﺒﺎﺷﺮت ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم روزهداری ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﺣﺪﯾﺜﯽﮐﻪ أﺑﻮھﺮﯾﺮة رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻗﺎل اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻓﯽ اﻟﻔﺢ ‪ :177/4‬إﺳﻨﺎده إﱃ ﺣﻜﻴﻢ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪.۲۰۸۹ :‬‬
‫‪ -٣‬ذراﺋﻊ ﺟﻤﻊ ذرﯾﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ وﺳﯿﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ذراﺋﻊ در اﺻﻄﻼح ﻓﻘﮫﺎء ﺑﻪ اﻣﻮری اﻃﻼق‬
‫ﻣﯽﺷﻮدﮐﻪ ﻣﻨﺘﮫﯽ ﺑﻪ ﺣﺮام ﯾﺎ ﺣﻼل ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﻨﺘﮫﯽ ﺑﻪ ﺣﺮام ﺷﻮد‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬وﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﻨﺘﮫﯽ ﺑﻪ ﺣﻼل ﺷﻮد ﺣﻼل اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ واﺟﺒﯽ از واﺟﺒﺎت‬
‫ﺑﺪون اﻧﺠﺎم آن اﻣﮑـﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻘﺼﻮد از ّ‬
‫ﺳﺪ ذراﺋﻊ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﭼﯿﺰھﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮام ﻣﻨﺘﮫﯽ ﮔﺮدد ‪...‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٣٤‬‬
‫ً‬
‫»أن رﺟﻼ ﺳﺄل اﻨﻟﻲﺒ ج ﻋﻦ اﻤﻟﺒﺎﺮﺷة لﻠﺼﺎﺋﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺧﺺ ﻪﻟ‪ ،‬وأﺗﺎه آﺧـﺮ ﻓﻨﻬـﺎه؛‬
‫َّ‬
‫ﻓﺈذا اﺬﻟي رﺧﺺ ﻪﻟ ﺷﻴﺦ‪ ،‬واﺬﻟي ﻧﻬﺎه ﺷﺎب« ‪.١‬‬
‫»ﺷﺨﺼﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد ﻣﺒﺎﺷﺮت روزه دار ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش‪ ،‬ﺳﺆال ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ او رﺧﺼﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر را دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﮫﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ او رﺧﺼﺖ داد ﯾﮏ‬
‫ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺑﻮد‪ ،‬و ﮐﺴﯽ او را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﮫﯽ ﮐﺮد ﯾﮏ ﺟﻮان ﺑﻮد«‪.‬‬

‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺳﻮاک و ﻣﺴﻮاک ﺑﺪون اﺳﺘﻌﻤﺎل و زﯾﺎدهروی‪:‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺣﺎل روزه ﺳﻮاک‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ و اﺑﻦ ﻋﻤﺮب ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬در اول و آﺧﺮ روز ﺳﻮاک‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آب آن ﺑﻠﻌﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪ .‬و ﻋﻄﺎء ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬اﮔﺮ آب‬
‫دھﺎﻧﺶ را ﺑﺒﻠﻌﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ اﻓﻄﺎر ﮐﻨﺪ«‪ .‬و اﺑﻦﺳﯿﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﺳﻮاک ﺗﺮ و ﺗﺎزه اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺳﻮاک ﺗﺎزه دارای ﻃﻌﻢ و ﻣﺰه‬
‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آب ھﻢ ﻣﺰه دارد در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺿﻤﻀﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﯽ«‪.‬‬

‫ﺣﺠﺎﻣﺖ و ﺧﺎرجﻧﻤﻮدن ﺧﻮن ﻓﺎﺳﺪ و ﻫﻤﯿﻦﻃـﻮر اﻫـﺪاء ﺧـﻮن و ﺷﺴـﺘﻦ‬

‫ﮐﻠﯿﻪ ﺑﺮای ﺑﯿﻤﺎران دﯾﺎﻟﯿﺰی‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»إﺣﺘﺠﻢ اﻨﻟﻲﺒ ج وﻫﻮ ﺻﺎﺋﻢ«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺣﺎﻟﺖ روزه‪ ،‬ﺣﺠﺎﻣﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻋﮑﺮﻣﻪب ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬روزه از ﭼﯿﺰیﮐﻪ وارد ﺑﺪن ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ از ﭼﯿﺰیﮐﻪ ﺧﺎر ج ﮔﺮدد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪.۲۰۹۰ :‬‬

 ‫‪٣٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫و اﯾﻦﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮج ﮐﻪ‪» :‬أﻓﻄﺮ اﺤﻟﺎﺟﻢ واﻤﻟﺤﺠﻮم«‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ »ﺣﺠﺎﻣﺖﮐﻨﻨﺪه‬

‫و ﺣﺠﺎﻣﺖﺷﻮﻧﺪه ھﺮدو روزه ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﻨﺪ«‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻌﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﻨﺴﻮخ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬در ﺑﺎﻻ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدهاش ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺜﯽ از ﺳﻌﯿﺪاﻟﺨﺪری رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫»رﺧﺺ رﺳﻮل اﷲ ج ﻲﻓ اﻟﻘﺒﻠﺔ لﻠﺼﺎﺋﻢ‪ ،‬واﺤﻟﺠﺎﻣﺔ«‪.‬‬
‫»رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در ﻣﻮرد ﺑﻮﺳﯿﺪن وﺣﺠﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ روزهدار رﺧﺼﺖ داده‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬و رﺧﺼﺖ ﺑﻌﺪ از ﻋﺰﯾﻤﺖ و ﺣﻈﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻨﺸﺎق و ﻣﻀﻤﻀﻪ )آب ﺑﻪ ﺑﯿﻨﯽ و دﻫـﺎن زدن( ﺑﺪون ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫ً‬
‫ﺻﺎﺋﻤﺎ«‪.‬‬
‫�ً‬ ‫»ﺑﺎﻟﻎ ﻲﻓ اﻻﺳﺘنﺸﺎق إﻻ أن ﺗ�ﻮن‬
‫»در اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﮐﻦ ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ روزه ﺑﺎﺷﯽ«‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﮫﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﻨﺸﺎق ﺑﺮای روزهدار ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪون ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬آورده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮی ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﺑﺮای روزهدار‬
‫ﻣﻀﻤﻀﻪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ آب ﺧﻨﮏ ﮐﺮدن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد« ]ﺗﺮﻣﺬی ‪.[۷۱۸‬‬
‫در ﺑﺎﻻ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺮس ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮدن ﻣﻀﻤﻀﻪ ﺑﺮای روزه دار را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺴﺘﻦ ﺳﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎمﮐﺮدن و ﺷﻨﺎ‪:‬‬

‫اﻣﺎمﺑﺨﺎری‪ /‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ أماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ً‬
‫َ‬
‫و�ﺼﻮم«‪.‬‬ ‫»ﺎﻛن اﻨﻟﻲﺒ ج ﻳُﺪر�ﻪ اﻟﻔﺠﺮ ُﺟﻨﺒﺎ ﻲﻓ رمﻀﺎن ﻣﻦ ﻏ� ُﺣﻠﻢ ﻓﻴﻐتﺴﻞ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٣٦‬‬

‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در رﻣﻀﺎن ﺻﺒﺢ ﻣﯽﮐﺮد در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ھﻢﺑﺴﺘﺮی‪،‬‬

‫ﺟﻨﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻏﺴﻞ ﻣﯽﻧﻤﻮد و روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮس در ﺣﺎل روزه ﻟﺒﺎﺳﯽ را ﺧﯿﺲ ﮐﺮده و ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﯽ در ﺣﺎل روزه ﺑﻪ ﺣﻤﺎم رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺲس ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺣﻮﺿﯽ‬
‫ﺳﻨﮕﯽ داﺷﺘﻢﮐﻪ در ﺣﺎل روزه ﺧﻮد را ﺑﻪ داﺧﻞ آن ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻢ«‪.‬‬
‫ً‬
‫اﮔﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﻮد‪ :‬اﮔﺮ اﺷﺘﺒﺎھﺎ آب وارد ﺣﻠﻖ ﺷﺪ؟‬
‫در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪأ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ‬
‫ِيما ٓ أَ ۡخ َط�تُم بهِۦ َو َ� ٰ ِ َّ َ َ َّ َ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ‬ ‫ََۡ َ َ َۡ ُ‬
‫� ۡم ُج َن ‪ٞ‬‬
‫اح � َ‬
‫�ن ما �عمدت قلو��مۚ‬ ‫ِ‬ ‫﴿وليس علي‬
‫ِيما‪] ﴾٥‬اﻷﺣﺰاب‪.[٥ :‬‬ ‫ور� َّرح ً‬ ‫َو َ� َن َّ ُ‬
‫ٱ� َ� ُف ٗ‬
‫ً‬
‫»ودر آنﭼﻪ اﺷﺘﺒﺎھﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺷﺪهاﯾﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در‬
‫آﻧﭽﻪ دلھﺎیﺗﺎن ﻋﻤﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺪ( وﺧﺪا ھﻤﻮاره آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﮫﺮﺑﺎن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬رﻓﻊ ﻋﻦ أﻣﻲﺘ اﺨﻟﻄﺎء«‪.‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻄﺎی اﻣﺘﻢ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬از ﻋﻄﺎ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬اﮔﺮ آب ﺑﻪ ﺑﯿﻨﯽ زده و آب در‬
‫ﺣﻠﻘﺶ ﻓﺮو رﻓﺖ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد و روزهاش ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫دﻓﻊ آب را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﭼﺸﯿﺪن ﻏﺬا ﺑﺪون ﺑﻠﻌﯿﺪن‪:‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﭼﺸﯿﺪن ﻏﺬا‬
‫ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد«‪ .‬و ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬ﭼﺸﯿﺪن ﺳﺮﮐﻪ ﯾﺎ ﻏﯿﺮه در ﺣﺎل روزه ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪،‬‬
‫اﮔﺮ داﺧﻞ ﺣﻠﻖ ﻧﺸﻮد«‪.‬‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫ﺳﺮﻣﻪ ﮐﺸﯿﺪن و ﻋﻄﺮ زدن و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﻗﻄﺮهی ﭼﺸﻢ‪:‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬اﻧﺲ و ﺣﺴﻦ و اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬در اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺳﺮﻣـﻪ ﺑﺮای روزهدار‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﻤﯽدﯾﺪﻧﺪ«‪ .‬و از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮ روز ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ روزه ﺑﻮد‪ ،‬روﻏﻦ زده و ﺷﺎﻧﻪ ﮐﺮده‬
‫ﺻﺒﺢ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻠﻒ ﺑﺮای روزهدار‪ ،‬آراﺳﺘﻦ ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ ﮐﺮدن و‬
‫روﻏﻦ زدن و ﺳﺮﻣﻪ ﮐﺸﯿﺪن و ﻏﯿﺮه را ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ« ]ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری‪:‬‬
‫‪.[۱۸۳/۴‬‬

‫ﺳﻮزن و ﺳﺮﻧﮓ ﻏﯿﺮ ﻏﺬاﯾﯽ‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦھﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺪه ﻧﺮﺳﺪ و دارای ارزش ﻏﺬاﯾﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد و اﺻﻞ در اﯾﻦ اﻣﻮر ﻧﻮ ﭘﯿﺪا‪ ،‬ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن اﺳﺖ ﻣﮕﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﻟﻠﻪ أﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫***‬

‫ﻣﻮارد رﺧﺼﺖ ﺑﺮای روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ‬

‫روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﺮای ﻣﺮﯾﺾ و ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪأ‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ ُ َّ ۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُ َ َ َ َ َ ً ۡ َ َ ٰ َ َ َ َّ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫﴿� َمن ش ِه َد مِن�م ٱلشهر فليصمهۖ ومن �ن مرِ�ضا أو � سف ٖر فعِدة‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ّ ۡ َ َّ ُ َ َ ُ ُ َّ ُ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ َ َ ُ ُ ُ ُ ۡ‬
‫مِن �يا ٍ� أخر ۗ ي ِر�د ٱ� بِ�م ٱلي� و� يرِ�د بِ�م ٱلع� ‪] ﴾١٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٥ :‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﻣﺎه را درک ﮐﺮد ﺑﺎﯾﺪ آن را روزه ﺑﺪارد و ﮐﺴﯽﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﯾﺎ در ﺳﻔﺮ اﺳﺖ )ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرۀ آن( ﺗﻌﺪادی از روزھﺎی دﯾﮕﺮ )را روزه‬
‫ﺑﺪارد( ﺧﺪا ﺑﺮای ﺷﻤﺎ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ و ﺑﺮای ﺷﻤﺎ دﺷﻮاری ﻧﻤﯽﺧﻮاھﺪ«‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٣٨‬‬

‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﻟيﺲ ﻣﻦ اﻟﺮﺒ الﺼﻴﺎم ﻲﻓ الﺴﻔﺮ«‪.‬‬
‫»روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺳﻔﺮ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻧﯿﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای ﻣﺠﺎھﺪ در ﺣﺎل ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻦ‪ ،‬روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫»إﻧ�ﻢ مﻼﻗﻮ ﻋﺪو�ﻢ واﻟﻔﻄﺮ أﻗﻮى ﻟ�ﻢ ﻓﺄﻓﻄﺮوا «‪.‬‬
‫»ﺷﻤﺎ ﻓﺮدا ﺑﺎ دﺷﻤﻦ رو ﺑﻪ رو ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ و روزه ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﺮای ﻗﻮی ﺑﻮدن‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﯿﻤﺎری و ﺳﻔﺮیﮐﻪ اﻓﻄﺎر را ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ دارای ﭼﻪ‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ و آﯾﺎ اﻓﻄﺎر رﺧﺼﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ واﺟﺐ؟‬
‫در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ھﺮ ﺑﯿﻤﺎریﮐﻪ ﻣﺸﻘﺖ و ﺳﺨﺘﯽ را ﺑﺮای ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻪ ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ ،‬روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬رﺧﺼﺖ و ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و ھﺮ ﺑﯿﻤﺎریﮐﻪ روزه‪ ،‬آن را‬
‫ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در اﺳﻼم ﻧﻪ‬
‫ﺿﺮر ھﺴﺖ و ﻧﻪ دﻓﻊ ﺿﺮر ﺑﺎ ﺿﺮر‪) .‬ﻻ ﴐر و ﻻﴐار(‪.‬‬
‫ھﻤﯿﻦﻃﻮر ﺳﻔﺮ ـ ﺳﻔﺮیﮐﻪ در ﻋﺮف ﺑﻪ آن ﺳﻔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ آن‪ ،‬روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در آن رﺧﺼﺖ اﺳﺖ ـ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ روزه‬
‫ﺑﮕﯿﺮد و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ روزه ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﻔﺮ آﻧﻘﺪر ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻠﻒ ﺷﺪن و درﻣﺎﻧﺪن ﻣﺴﺎﻓﺮ روزهدار ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎل روزه‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ از ﺟﺎﺑﺮس آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﮐﻨﺎر ﻓﺮدی‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﮥ درﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ او آب ﻣﯽﭘﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دوﺳﺖﺗﺎن ﭼﺮا‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا روزه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬
‫َّ‬
‫»إﻧﻪ ﻟيﺲ ﻣﻦ اﻟﺮﺒ أن ﺗﺼﻮمﻮا ﻲﻓ الﺴﻔﺮ‪ ،‬وﻋﻠﻴ�ﻢ ﺑﺮﺧﺼﺔ اﷲ اﻟﻲﺘ رﺧﺺ‬
‫ﻟ�ﻢ ﻓﺎﻗﺒﻠﻮﻫﺎ« ‪.١‬‬
‫»روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻤﺎ در ﺳﻔﺮ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻧﯿﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬رﺧﺼﺘﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪأ‬
‫در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬إن اﷲ ﺗﺒﺎرك وﺗﻌﺎﻰﻟ ُ� ُّ‬
‫ﺐ أن ﺗﺆ� ُر َ‬
‫ﺧﺼﺔ ﻛﻤﺎ‬
‫ُ َ‬
‫ﻳ�ﺮه أن ﺗﺆ� ﻣﻌﺼﻴﺘُﻪ« ‪.٢‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ دوﺳﺖ دارد ﺑﻪ رﺧﺼﺖھﺎﯾﺶ ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارد از وی ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺟﮫﺎد ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ اﻓﻄﺎر روزهدار‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﺑﺮای‬
‫روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻗﻮیﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﺎن اﻧﺪازه اﻓﻄﺎر ﺑﻪ وﺟﻮب ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪریس ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه ﺑﻮدﯾﻢ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﮑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬در‬
‫ﺟﺎﯾﯽ اﺗﺮاق ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»إﻧ�ﻢ ﻗﺪ دﻧﻮﺗﻢ ﻣﻦ ﻋﺪو�ﻢ‪ ،‬واﻟﻔﻄﺮ أﻗﻮى ﻟ�ﻢ«‪.‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪهاﯾﺪ‪ ،‬اﻓﻄﺎر ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻗﻮیﺗﺮ ھﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رﺧﺼﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ روزه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ روزه را ﺑﺎز‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﯽ دﯾﮕﺮ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»إﻧ�ﻢ مﺼﺒﺤﻮا ﻋﺪو�ﻢ واﻟﻔﻄﺮ أﻗﻮى ﻟ�ﻢ ﻓﺄﻓﻄﺮوا«‪.‬‬
‫»ﺷﻤﺎ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ھﺴﺘﯿﺪ و روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﻗﻮیﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫روزهھﺎﯾﺘﺎن را ﺑﺎز ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬رواه اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ‪.۱۰۵۴ :‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۱۸۸۵ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٤٠‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻮد‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ھﻢ در ﺳﻔﺮ ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮج روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯿﻢ« ]ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫ﺣﻤﺰه اﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺳﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﻮد ﮐﻪ زﯾﺎد روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫َ‬
‫ﺷﺌﺖ ﻓﺄﻓﻄﺮ«‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬آﯾﺎ در ﺳﻔﺮ روزه ﺑﮕﯿﺮم؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إن ﺷﺌﺖ ُ‬
‫ﻓﺼﻢ‪ ،‬و�ن‬
‫»اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ روزه ﺑﮕﯿﺮ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﻧﮕﯿﺮ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﻘﺖ و ﻧﻮع ﻣﺸﻘﺖ و اﺛﺮ و ﻋﻮاﻗﺐ آن دارد‪،‬‬
‫و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬رﺧﺼﺖ ﯾﺎ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻮدن اﻓﻄﺎر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای زن در ﺣﺎل ﺣﯿﺾ‪:‬‬

‫ﺑﺮ وی واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ روزه ﻧﮕﯿﺮد و ﺑﻌﺪ از رﻣﻀﺎن ﻗﻀﺎی آن را ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫آورد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬أماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺎﻛن ﻳُﺼﻴبﻨﺎ ذلﻚ ‪-‬أي اﺪﻟورة الﺸﻬﺮ�ﺔ‪ -‬ﻓﻨﺆمﺮ ﺑﻘﻀﺎء الﺼﻮم‪ ،‬وﻻ ﻧﺆمﺮ‬
‫ﺑﻘﻀﺎء الﺼﻼة«‪.‬‬
‫»ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎھﺎﻧﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻗﻀﺎی روزه ﺑﻮدﯾﻢ وﻟـﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻀﺎی ﻧﻤـﺎز اﻣﺮ ﻧﺸﺪهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫و ھﻤﯿﻦﻃﻮر زن ﺣﺎﻣﻠﻪ و ﺷﯿﺮده‪ :‬اﯾﻦ دو ﮔﺮوه ﻧﺒﺎﯾﺪ روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﯾﺪ در ازای ھﺮ روز ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﮑﯿﻦ را ﺧﻮراک دھﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﻀﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻧﻤﯽآورﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪:‬‬
‫»إن اﷲ وﺿﻊ ﻋﻦ اﻤﻟﺴﺎﻓﺮ الﺼﻮم‪ ،‬وﺷﻄﺮ الﺼﻼة‪ ،‬وﻋﻦ اﺤﻟﺎمﻞ واﻤﻟﺮﺿﻊ‬
‫الﺼﻮم« ‪.١‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪.۵۷۵ :‬‬

 ‫‪٤١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ روزه و ﻧﯿﻤﯽ از ﻧﻤﺎز را از ﮔﺮدن ﻣﺴﺎﻓﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و روزه را از‬

‫ﮔﺮدن زن ﺣﺎﻣﻞ و ﺷﯿﺮده« ]ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و آن را ﺣﺴﻦ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ[‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎسل و دﯾﮕﺮان ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ رأی ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎسس‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐـﻪ در رﻣﻀـﺎن زن ﺣﺎﻣﻠﻪ از ﺧﻮد و زن ﺷﯿﺮده از ﺑﭽـﻪاش‬
‫ﺗﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬روزه ﻧﻤـﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و در ازای ھﺮ روز ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﺧﻮراک ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫و ﻗﻀﺎی روزه را ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽآورﻧﺪ«‪ .‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮس ﻧﯿﺰ ﻗﻮﻟﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﻮل اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎسل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬اﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎدر‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪش را ﯾﮏ ﺳﺎل ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬ﯾﺎ دو‬
‫ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺷﯿﺮ ﺑﺪھﺪ؛ ھﻤﺎنﻃﻮر ﺧﺪاوﻧﺪأ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ ٰ َ ٰ ُ ُ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ٰ َ ُ َّ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫�� ل َِم ۡن أ َراد أن يُت ِ َّم‬
‫� �مِل ِ‬ ‫ضعن أو�دهن حول ِ‬ ‫﴿۞وٱل�ل ِ�ت ير ِ‬
‫َّ َ َ َ‬
‫ٱلرضاعة ۚ‪] ﴾٢٣٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٣٣ :‬‬
‫»ﻣﺎدران‪ ،‬دو ﺳﺎل ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺷﯿﺮ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از‬
‫واﻟﺪﯾﻦ ﯾﺎ ھﺮ دوی اﯾﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﮑﻤﯿﻞ دوران ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ روزھﺎی زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﮐﻼ ﺑﯿﻦ ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ وﺷﯿﺮدھﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﺎل‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد و او ھﻨﻮز در ﺣﺎﻟﺖ ﺷﯿﺮدادن ﺑﻪ ﮐﻮدک اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﯾﻦ زن اﺟﺎزه‬
‫دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ھﺮ روزیﮐﻪ روزه ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻓﻘﯿﺮی را ﻃﻌﺎم ﺑﺪھﺪ؛ زﯾﺮا ﻧﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻧﻪ وﻗﺖ ﻗﻀﺎ را دارد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﮐﻮدک ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺷﯿﺮ‬
‫ﻣﯽداده ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺎدت ﻏﺎﻟﺐ زﻧﺎن اﻣﺮوزی اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از آن ﺷﯿﺮدادن را ﻗﻄﻊ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺳﺎل را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺷﯿﺮ ﮔﺎو ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ ‪ ..‬او ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در‬
‫رﻣﻀﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺷﯿﺮدادن‪ ،‬روزه ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮ او ﻗﻀﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻃﻌﺎم دادن‬
‫ﺑﺮای او ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا او وﻗﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻗﻀﺎ را در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻏﯿﺮ از ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ و‬
‫ﺷﯿﺮدھﯽ دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ أﻋﻠﻢ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٤٢‬‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮد ﺳﺎﻟﺨﻮرده و زن ﺳﺎﻟﺨﻮرده‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ روزه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬روزه ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺟﺎی ھﺮ روز‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﻘﯿﺮ ﺧﻮراک ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ رأی اﺑﻦﻋﺒﺎسس و ﻋﻠﻤﺎی دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ /‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪» :‬ﻋﻄﺎء از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسس ﺷﻨﯿﺪه ﮐﻪ‬
‫َ َ َ َّ َ ُ ُ َ ُ ۡ َ ‪ۡ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ِ��‬
‫اﯾﺸﺎن اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮد ﴿و� ٱ�ِين ي ِطيقونهۥ ف ِدية طعام مِسك ٖ‬
‫‪] ﴾١٨٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٤ :‬‬
‫»و ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ )روزه( ﺑﺮ آنھﺎ ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎﺳﺖ ﮐﻔﺎرهای اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮراک دادن ﺑﻪ ﺑﯿﻨﻮاﯾﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ در ﺣﻖ زن و ﻣﺮد‬
‫ﺳﺎﻟﺨﻮرده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ازای ھﺮ روز ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺴﮑﯿﻦ ﺧﻮراک ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫***‬

‫ﻗﻀﺎی روزهی ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬

‫ً‬
‫ﻗﻀﺎی روزهھﺎی از دﺳﺖ رﻓﺘﮥ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻓﻮرا‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺎه رﻣﻀـﺎن اداء ﺷـﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪا ﯾﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ھﻢ ﻧﯿﺰ اﺷﮑﺎﻟﯽ‬
‫ﻧـﺪارد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ أماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»روزۀ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﺗﻨﮫﺎ در ﺷﻌﺒﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎی آن را‬
‫اداء ﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ /‬درﺑﺎرۀ ﻗﻀﺎی ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب داد‪» :‬اﮔﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ھﻢ روزه ﺑﮕﯿﺮد و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮھﻢ«‪.‬‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫اﮔﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮ او روزه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻓﺎت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎی او‬
‫ُ‬ ‫ٌ‬
‫ﺻﻴﺎم‪ ،‬ﺻﺎم ﻋﻨﻪ وﻴﻟُّﻪ«‪.‬‬ ‫روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺎت وﻋﻠﻴﻪ‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﻤﯿﺮد و ﺑﺮ ﮔﺮدن او روزهای ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎی او‬
‫روزه ﺑﮕﯿﺮد« ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺬور ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ در ازای ھﺮ روز ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻏﺬا ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی او ﺧﻮراک ﺑﺪھﺪ‬
‫و روزه ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﻣﻮاردیﮐﻪ روزهدار ﺑﺎﯾﺪ از آن دوری ﮐﻨﺪ‬

‫روزهدار ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ از روزه ﻓﺎﯾﺪه و ﺑﮫﺮۀ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺒﺮد‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ ﺗﺮک ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬از ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ و اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﮔﻨﺎه دوری‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺮک آن در ھﻤﮥ اوﻗﺎت واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬
‫ﺑﺮای ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی ﮐﺎﻣﻞ از روزه‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺮک و دوری از آن ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮج ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ لﻢ ﻳﺪع اﺨﻟﻨﺎ والﻜﺬب؛ ﻓﻼ ﺣﺎﺟﺔ ﷲ أن ﻳﺪع ﻃﻌﺎﻣﻪ وﺮﺷاﺑﻪ« ‪.١‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ و دروغ را رھﺎ ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺗﺮک ﺧﻮراک و‬
‫ﺷﺮاب او ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ُ‬
‫الﺼﻴﺎم ﻣﻦ اﻷ�ﻞ والﺮﺸاب‪ ،‬إﻧﻤﺎ الﺼﻴﺎم ﻣﻦ الﻠﻐﻮ‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻟيﺲ‬
‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ّ‬
‫ﺟﻬﻞ ﻋﻠﻴﻚ ﻓﻘﻞ‪ :‬إ� ﺻﺎﺋﻢ‪ ،‬إ� ﺻﺎﺋﻢ« ‪.٢‬‬
‫والﺮﻓﺚ‪ ،‬ﻓﺈن ﺳﺎﺑﻚ أﺣﺪ أو ِ‬

‫‪ -١‬ﻗﺎل اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻓﯽ اﻟﻔﺘﺢ ‪:140/4‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۵۳۷۶ :‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٤٤‬‬

‫»روزه‪ ،‬ﻧﺨﻮردن و ﻧﻨﻮﺷﯿﺪن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ روزه‪ ،‬دوری از ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﻮچ و‬

‫ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ و دﺷﻨﺎم دادن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﻮ را دﺷﻨﺎم داد‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﺎر‬
‫ﺟﺎھﻼﻧﻪای اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﻣﻦ روزه ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ روزه دارم«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻻ � َ َّ‬
‫ﺴﺎب وأﻧﺖ ﺻﺎﺋﻢ‪ ،‬ﻓﺈن ﺳﺎﺑَّﻚ أﺣﺪ ﻓﻘﻞ‪ :‬إ� ﺻﺎﺋﻢ‪ ،‬و�ن‬
‫ً‬
‫ﻛﻨﺖ ﻗﺎﺋﻤﺎ ﻓﺎﺟﻠﺲ« ‪.١‬‬
‫»در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ روزه ھﺴﺘﯽ دﺷﻨﺎم ﻣﺪه‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﻮ را دﺷﻨﺎم داد‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﻣﻦ‬
‫روزه ھﺴﺘﻢ و اﮔﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدی ﺑﻨﺸﯿﻦ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫ﺻﺎﺋﻢ ﺣﻈﻪ ﻣﻦ ﺻﻴﺎﻣﻪ اﺠﻟﻮع واﻟﻌﻄﺶ« ‪.٢‬‬
‫ٍ‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ ...» :‬و ُر ّب‬
‫»ﭼﻪ روزه داراﻧﯽﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﮫﺮه و ﻧﺼﯿﺐ آﻧﺎن از روزه‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺗﺸﻨﮕﯽ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬الﺼﻮم ُﺟﻨَّﺔ ‪-‬أي ﻣﻦ اﻨﻟﺎر‪ -‬ﻣﺎ لﻢ �ﺮﻗﻬﺎ« ‪.٣‬‬
‫»روزه ﺳﭙﺮ و ﺟﺎنﭘﻨﺎه از آﺗﺶ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻏﯿﺒﺖ و ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ و‬
‫اﺧﻼق ﺑﺪ آن را ﭘﺎره ﻧﮑﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ روزۀ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﺮع‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺟﺘﻨﺎب از ﺧﻮردن و‬
‫آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬دوری اﻋﻀـﺎی ﻇـﺎھﺮی و ﺑﺎﻃﻨﯽ از ﻣﻌﺎﯾﺐ واﻋﻤﺎل ﻏﯿﺮ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬روزهدار اﮔﺮ ﻣﺸﺘﺎق اﺳﺖ ﮐﻪ از آزادﺷﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﻣﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮرزد‪.‬‬
‫***‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ‪.۱۰۸۲ :‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪.۳۴۹۰ :‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪.۲۱۰۹ :‬‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫روزهدار‪ ،‬روزش را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬

‫ﺗﻨﮫﺎ دوری از ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺮای روزهدار ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ھﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎدات و ﺗﻼوت ﻗﺮآن و ﺻﺪﻗﻪ دادن و اﻃﻌﺎم ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ‬
‫روی آورد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسس ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖﮐﻪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫»ﺎﻛن اﻨﻟﻲﺒ ج أﺟﻮد اﻨﻟﺎس ﺑﺎﺨﻟ�‪ ،‬و�ن أﺟﻮد ﻣﺎ ﻳ�ﻮن ﻲﻓ رمﻀﺎن ﺣ�‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻳﻠﻘﺎه ﺟﺮﺒ�ﻞ‪ ،‬و�ن ﺟﺮﺒ�ﻞ‪ ‬ﻳﻠﻘﺎه ﻞﻛ ﻴﻟﻠ ٍﺔ ﻲﻓ رمﻀﺎن ﺣﻰﺘ ﻳنﺴﻠﺦ‪ ،‬ﻳﻌﺮض‬
‫َ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻨﻟﻲﺒ ج اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﻓﺈذا ﻟﻘﻴﻪ ﺟﺮﺒ�ﻞ‪ ‬ﺎﻛن أﺟﻮد ﺑﺎﺨﻟ� ﻣﻦ الﺮ�ﺢ‬
‫اﻤﻟﺮﺳﻠﺔ«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮد و در رﻣﻀﺎن‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ ‬او را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺨﺎوتﺗﺮ از ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺒﺮﯾﻞ÷‬
‫ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن رﻣﻀﺎن‪ ،‬ھﺮ ﺷﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻗﺮآن را ﺑﺮ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن از‬
‫ﺑﺎد ﻧﯿﺰ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺧﯿﺮ ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ َّ‬
‫اﻟﻌﺮﺸ ﺷﺪ‬ ‫ج إذا دﺧﻞ‬
‫أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﺋﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺎﻛن اﻨﻟﻲﺒ ‪‬‬
‫ﻣﺰﺌره‪ ،‬وأﺣﻴﺎ ﻴﻟﻠﻪ‪ ،‬وأﻳﻘﻆ أﻫﻠﻪ«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ ﻓﺮا رﺳﯿﺪن دھﮥ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن‪ ،‬از زﻧﺎن دوری ﮐﺮده‪ ،‬و در‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺟﺪﯾﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﯽداد‪ ،‬ﺷﺐ زﻧﺪهداری ﻣﯽﮐﺮد و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهاش را ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﮐﺮد« ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺎﻛن رﺳﻮل اﷲ ج �ﺘﻬﺪ ﻲﻓ اﻟﻌﺮﺸ اﻷواﺧﺮ ﻣﺎﻻ �ﺘﻬﺪ‬
‫ﻲﻓ ﻏ�ه«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در دھﮥ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن از دﯾﮕﺮ اوﻗﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻋﺒﺎدت ﺗﻼش‬
‫وﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﺮد«‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٤٦‬‬

‫و اﯾﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آن ھﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻮن‬

‫آنھﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اول رﻣﻀﺎن ﺳﺮﺣﺎل و ﺳﺮزﻧﺪهاﻧﺪ و در آﺧﺮ رﻣﻀﺎن‬
‫ﺑﯽﺣﺎل و ﺳﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ً‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ّ‬
‫ﻓﻄﺮ ﺻﺎﺋﻤﺎ ﺎﻛن ﻪﻟ ﻣﺜﻞ أﺟﺮه وﻻﻳﻨﻘﺺ ﻣﻦ‬
‫ً‬
‫أﺟﺮ الﺼﺎﺋﻢ ﺷيﺌﺎ« ‪.١‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ روزهداری را اﻓﻄﺎر دھﺪ‪ ،‬ﺑﺮای وی ﻧﯿﺰ ﺛﻮاﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺛﻮاب و ﭘﺎداش‬
‫روزهدار ھﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آنﮐﻪ از اﺟﺮ روزهدار ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﮐﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ‪ /‬ﺑﺎ ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺗﺪرﯾﺲ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﺮد و از‬
‫ﻓﻘﻪ و ﻓﺘﻮی و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎز ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﯾﻦ ﻣﺎه‪ ،‬ﻣﺎه ﻗﺮآن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ای ﻣﺴﻠﻤﺎن روزهدار! ﺑﺎ آ ﮔﺎھﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ از اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺶ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫آﻧﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺎه‪ ،‬ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﺧﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﯾﺎلھﺎ و ﻟﮫﻮ و ﻟﻌﺐ و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪھﺎی ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ و ‪ ...‬را ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﮕﺎر رﻣﻀﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای اﯾﻦﮐﺎرھﺎی زﺷﺖ و ﺑﺪور از ادب ﻣﻘﺮر ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ!‬
‫و ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎراﯾﯽ‬
‫رﻣﻀﺎن و اﺛﺮ اﯾﻤﺎﻧﯽ آن را ﺑﺮ ﻧﻔﺲھﺎ ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنھﺎ اﯾﻤﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در‬
‫رﻣﻀﺎن زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و در ﻧﻔﺲھﺎ ارﺗﻘﺎء ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺨﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎ و‬
‫ﺳﺮﯾﺎلھﺎی زﺷﺖ و زﻧﻨﺪه ﺑﺮ ﺻﻔﺤﮥ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮنھﺎ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﮥ از آن ﺧﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻗﺺ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﺻﻼح ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ﻇﺎﻟﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﺖھﺎ ﺑﺮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪.۶۴۷ :‬‬

 ‫‪٤٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫اﯾﻤﺎنﺷﺎن اﻓﺰوده ﺷﻮد و از ﻗﯿﺪ ﺷﮫﻮتھﺎ و ھﻮسھﺎ آزاد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ذھﻦ و‬
‫اﻓﮑﺎر ﺧﻮد را از ھﻮاھﺎ و ﺷﮫﻮتھﺎ ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﯾﮏ ﻣﺎه!‬
‫آنھﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻦ در رﻣﻀﺎن ﺑﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫آنﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ وﻃﻮاﻏﯿﺖ اﻧﺲ ﺗﻼش ﻣﻔﺴﺪاﻧﮥ ﺧﻮد را در‬
‫رﻣﻀﺎن دوﭼﻨﺪان ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺒﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ از دﺳﺖ دادن‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﮐﻤﮏ ﺑﺮادران ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﮐﻨﻨﺪ!‬
‫***‬

‫ﻧﻤﺎز ﺷﺐ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬

‫ﻣﺮدم در ﺗﻌﺪاد رﮐﻌﺎت اﯾﻦ ﻧﻤﺎز اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢﮐﻪ آن را‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﺎز از ﯾﺎزده رﮐﻌﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻪ أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﺎﻛن اﻨﻟﻲﺒ ج ﻳﺰ�ﺪ ﻲﻓ رمﻀﺎن وﻻ ﻲﻓ ﻏ�ه ﻰﻠﻋ إﺣﺪى ﻋﺮﺸة ر�ﻌﺔ«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﻪ در رﻣﻀﺎن و ﭼﻪ در ﻏﯿﺮ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﺎزده رﮐﻌﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪس ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺷﺒﯽ از رﻣﻀﺎنﮐﻪ ھﻤﺮاه‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺐ زﻧﺪهداری ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻤﺎز وﺗﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎﺑﺲ ﺑﻪ أﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ و ﺗﻤﯿﻢ‬
‫دارﯾﮏ اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﯾﺎزده رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ«‪ .‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﻗﺎری ﺳﻮرهھﺎﯾﯽﮐﻪ از ﺻﺪ آﯾﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻮدن ﻗﯿﺎم‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺼﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ و از ﻧﻤﺎز ﻣﻨﺼﺮف‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٤٨‬‬

‫ﻧﻤﯽﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﺎز ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ اداﻣﻪ‬
‫داﺷﺖ(« ]ﻣﻮﻃﺄ إﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ[‪.‬‬
‫***‬

‫اﻋﺘﮑﺎف‬
‫اﻋﺘﮑﺎف ﺑﺪﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﯿﺖ ﻋﺒﺎدت در ﻣﺪت زﻣﺎن‬
‫ﻣﺸﺨﺼﯽﮐﻪ در ﻧﯿﺖ دارد‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺮای‬
‫ﺿﺮورت ﯾﺎ ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪأ‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ َ ُ َ ٰ ُ ُ َّ َ َ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫ج ِد� ‪] ﴾١٨٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٧ :‬‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ٱل‬ ‫�‬‫﴿و� ت� ِ�وهن وأنتم �كِف ِ‬
‫ون‬
‫»ودر ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﻌﺘﮑﻒ ھﺴﺘﯿﺪ )ﺑﺎ زﻧﺎن( در ﻧﯿﺎﻣﯿﺰﯾﺪ«‪.‬‬
‫أماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺮش را داﺧﻞ اﺗﺎق‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻌﺘﮑﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن را ﺷﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدم‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺣﺎل اﻋﺘﮑﺎف ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای ﺿﺮورت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ داﺧﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ« ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮای ﻣﻌﺘﮑﻒ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت‬
‫ﻣﺮﯾﺾ ﻧﻤﯽرود و در ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ زﻧﺶ ھﻢﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای ﺿﺮورت ﺷﺪﯾﺪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫اﻋﺘﮑﺎف ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ روزه ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﮫﺎ در ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ )ﻣﺴﺠﺪیﮐﻪ‬
‫در آن ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﻮد( اﻋﺘﮑﺎف ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ«‪] .‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ‬
‫أﺑﻮداود‪[۲۱۶۰/‬‬
‫اﻋﺘﮑﺎف در ﺗﻤﺎم روزھﺎ و ﻣﺎهھﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در دھﮥ آﺧﺮ‬
‫ﺷﻮال ﻧﯿﺰ اﻋﺘﮑﺎف ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻓﻀﻞ اﻋﺘﮑﺎف در دھﮥ آﺧﺮ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن اﺳﺖ‪،‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در اﯾﻦ وﻗﺖ اﻋﺘﮑﺎف ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ آن ﻣﻮاﻇﺒﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ أماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫اﻟﻌﺮﺸ اﻷواﺧﺮ ﻣﻦ رمﻀﺎن ﺣﻰﺘ ﻗﺒﻀﻪ اﷲ‪ ،‬ﺛﻢ‬ ‫»ﺎﻛن اﻨﻟﻲﺒ ج ﻳﻌﺘﻜﻒ‬
‫أﻋﺘﻜﻒ أزواﺟﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﺪه«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺗﺎ زﻣﺎن وﻓﺎت در دھﮥ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن اﻋﺘﮑﺎف ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﺸﺎن ھﻤﺴﺮاﻧﺶ اﻋﺘﮑﺎف ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮدن اﻋﺘﮑﺎف زﻧﺎن در ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد در ﭼﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪی اﻋﺘﮑﺎف ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟‬
‫در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺧﺘﻼف ﺷﺪﯾﺪی اﺳﺖ و ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﮑﺎف در ھﺮ ﻣﺴﺠﺪیﮐﻪ در آن ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺣﺪﯾﺚ أماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﮑﻒ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ را از دﺳﺖ ﻧﺪھﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﺮای ﺟﻤﻌﻪ‬
‫و ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺧﺮوج ﺑﻪ ﺳـﻮی ﻣﺴﺠﺪ دﯾﮕـﺮی ﻧﺸﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫اﻋﺘﮑﺎف وی ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎی ﺳﻠﻒ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮی دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬از اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ إﻋﺘﺎﻜف إﻻ ﻲﻓ‬
‫اﻤﻟﺴﺎﺟﺪ اﺜﻟﻼﺛﺔ« ﯾﻌﻨﯽ »اﻋﺘﮑﺎف ﺗﻨﮫﺎ در ﺳﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ«‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﮫﻤﯿﻢ؟‬
‫اﻋﺘﮑﺎف ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﯽﺗﻮان ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﻤﻞ ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام و ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ و ﻣﺴﺠﺪ‬
‫اﻻﻗﺼﯽ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس ﺑﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪس ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻄﺎ ﻣﯽدھﺪ‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از اﻋﺘﮑﺎف در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﺰرگ ﮐﻮﻓﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٥٠‬‬

‫ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﭼﻄﻮر ﮔﺮوھﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﺎﻧﮥ ﺗﻮ و أﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ اﻋﺘﮑﺎف ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺗﻮ آﻧﺎن را ﻣﻨﻊ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ؟ و ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻻ إﻋﺘﺎﻜف إﻻ ﻲﻓ اﻤﻟﺴﺎﺟﺪ اﺜﻟﻼﺛﺔ« ‪.١‬‬
‫»اﻋﺘﮑﺎف ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ در اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺴﺠﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻌﻠﻚ �ﺴﻴﺖ وﺣﻔﻈﻮا‪ ،‬أو أﺧﻄﺄت وأﺻﺎﺑﻮا«‪.‬‬
‫»ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻮ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدهای و آﻧﺎن ﺣﻔﻆ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻮ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﮐﻨﯽ و‬
‫آﻧﺎن درﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ« ]اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ ‪.[۲۷۸۶/‬‬
‫اﻣﺎم ﻃﺤﺎوی‪ /‬در ﮐﺘﺎب ﻣﺸﮑﻞ اﻵﺛﺎر‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﮑﺎر اﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮ ﺣﺬﯾﻔﻪ‪ ،‬و ﺟﻮاب دادﻧﺶ ﺑﻪ آن ﺻﻮرت‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﻮدن‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم آن را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺣﺬﯾﻔﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﻤﻮدﯾﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‪ -۱ :‬ﺧﺒﺮ دادن ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻃﻼع اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪ -۲ .‬از ﻋﺪم‬
‫اﻧﮑﺎر ﺳﺨﻦ ﺣﺬﯾﻔﻪ از ﻃﺮف اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﺟﻮاب دادﻧﺶ ﺑﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﭘﯽ ﺑﺮدﯾﻢﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻨﺴﻮخ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻮل اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺗﻮ ﻣﻨﺴﻮخ اﺳﺖ و ﻣﺮدم در اﯾﻦﮐﺎر‪ ،‬ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ و ﻗﺮآن‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ دﻻ ﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ َ ُ َ ٰ ُ ُ َّ َ َ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫ج ِد� ‪] ﴾١٨٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٧ :‬‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ٱل‬ ‫�‬‫﴿و� ت� ِ�وهن وأنتم �كِف ِ‬
‫ون‬
‫»و در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﻌﺘﮑﻒ ھﺴﺘﯿﺪ )ﺑﺎ زﻧﺎن( در ﻧﯿﺎﻣﯿﺰﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺳﮑﻮت ﺣﺬﯾﻔﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻮاب اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬و ﻋﺪم‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺣﺬﯾﻔﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺘﮑﻒ در ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮥ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ‬

‫‪ -١‬أﺧﺮﺟﻪ اﻹﺳﲈﻋﻴﻠﯽ ﰲ اﳌﻌﺠﻢ‪ ،‬واﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﰲ اﻟﺴﻨﻦ‪ ،‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‪.2786 :‬‬

 ‫‪٥١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫ﺑﺎ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ اﻋﺘﮑﺎف در‬
‫ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ و در‬
‫ً‬
‫ﻓﮫﻤﺶ از ﺣﺪﯾﺚ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﺮ او اﯾﺮاد ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺟﻮاﺑﺶ را ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﯽﮐﺮد و ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽرﻓﺖ و ﻣﻌﺘﮑﻔﯿﻦ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ را ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺠﯿﺐ اﯾﻦﮐﻪ ﺷﯿﺦ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ اﻟﺒﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ داﻧﺴﺘﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺣﺬﯾﻔﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر در ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ اﻋﺘﮑﺎف در ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻗﺮار ﮐﺮده و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻄﺎ داده و‬
‫ﻓﮫﻤﺶﮐﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ در آن ﻣﻮاﻓﻖ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺷﺪه را رد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺪﯾﺚ را‬
‫ﻣﺨﺼﺺ آﯾﮥ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورده ﮐﻪ اﻋﺘﮑﺎف را در ھﺮ ﻣﺴﺠﺪی ﻣﺒﺎح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺺ ﮔﻔﺘﮥ وی در ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺻﺤﯿﺤﻪ ‪ ۶۷۰-۶۶۷ /۶‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﮔﻔﺘﮥ اﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺺ ﻗﺎﻃﻌﯽ در ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻄﺎی وی ﺑﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ در رواﯾﺖ ﻟﻔﻆ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎﯾﺪ اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ را در اﻋﺘﮑﺎف ﻣﻮرد اﻧﮑﺎرش ﺧﻄﺎ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻦ ﻣﯽرود ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺰد اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﻋﺘﮑﺎف ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ‪ .«...‬ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬آﯾﻪ ﻋﺎم‬
‫اﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺚ ﺧﺎص و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻘﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺎم ﺑﺮ ﺧﺎص ﺣﻤﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺨﺼﺺ و ﻣﺒﯿﻦ آﯾﻪ اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﮥ ﺣﺬﯾﻔﻪ و ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ‬
‫ھﻤﯿﻦ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫***‬

‫زﮐﺎت ﻓﻄﺮ و اﺣﮑﺎم ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن‬

‫ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ﻓﻄﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ ﺧﻮراﮐﯽ ـ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ ﭘﻮل ـ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن َﺑﺮده‪ ،‬و آزاد‪ ،‬و ﻣﺮد‪ ،‬و زن‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎک ﺷﺪن روزهدار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و از‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٥٢‬‬

‫و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮج زﮐﺎت ﻓﻄﺮ را ﻓﺮض ﻧﻤﻮد ﺗﺎ روزهدار از ﮔﻨﺎھﺎن ﭘﺎک ﺷﻮد و ﻏﺬاﯾﯽ‬
‫ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﮐﺎت ﻓﻄﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ« ]ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮ ﻏﯿﺐ ‪.[۱۰۸۵‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن َﺑﺮده‪ ،‬و‬
‫ِ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج زﮐﺎت ﻓﻄﺮ را ﺑﺮ‬
‫آزاد‪ ،‬و ﻣﺮد‪ ،‬و زن‪ ،‬و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺎع ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﮏ ﺻﺎع ﺟﻮ ﻓﺮض‬
‫ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ً‬ ‫ُ ٍّ‬ ‫ً‬
‫ﻗﻤﺢ‪ ،‬أو ﺻﺎﺎﻋ ﻣﻦ ﺗﻤﺮ‪ ،‬أو‬‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬أدوا ﺻﺎﺎﻋ ﻣﻦ ﺑﺮ أو ٍ‬
‫ﺻﺎﺎﻋ ً ﻣﻦ ﺷﻌ�‪ ،‬ﻋﻦ ﻞﻛ ٍّ‬
‫ﺣﺮ وﻋﺒﺪ‪ ،‬وﺻﻐ� و�ﺒ� ‪ ..‬ذﻛﺮ وأﻧﻰﺜ« ]ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬ ‫ٍ‬
‫»ھﺮ آزاد‪ ،‬و ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﺰرگ‪ ،‬و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﻣﺮد‪ ،‬و زﻧﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺎع ﮔﻨﺪم ﯾﺎ ﺧﺮﻣﺎ ﯾﺎ‬
‫ﺟﻮ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺻﺎع‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﻣﺪ اﺳﺖ و ھﺮ ﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺸﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽﮐﻪ در زﮐﺎت داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻨﺪم‪ ،‬ﺟﻮ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﮐﺸﻤﺶ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ذرت‬
‫ﯾﺎ ﮐﺸﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻣﺎن ﭘﺮداﺧﺖ آن ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ اﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮب ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬أمﺮﻧﺎ رﺳﻮل اﷲ ج ﺑﺰ�ة اﻟﻔﻄﺮ أن ﺗﺆدي ﻗﺒﻞ ﺧﺮوج‬
‫اﻨﻟﺎس إﻰﻟ الﺼﻼة«‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ زﮐﺎت ﻓﻄﺮ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺧﺮوج ﻣﺮدم ﺑﺮای ﻧﻤﺎز‬
‫ﻋﯿﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد« ]ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری[‪.‬‬
‫و از اﺑﻦ ﻋﻤﺮب ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ زﮐﺎت ﻓﻄﺮ را ﯾﮏ ﯾﺎ دو روز ﻗﺒﻞ از ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻋﯿﺪ ﻓﻄﺮ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬

‫رأی ﻣﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻔﺎﯾﺖ در ﻣﮑﺎن زﮐﺎت دھﻨﺪه‪ ،‬و‬
‫وﺟﻮد ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺮم در ﻣﮑﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﮐﺎت ﻓﻄﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ارﺳﺎل‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ زود ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ در زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺷﺪه )ﻗﺒﻞ از ﻋﯿﺪ( ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﻘﯿﺮان ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ آن ﻣﮑﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﮔﺮ در‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ آن ﺗﺄﺧﯿﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان آن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ زﮐﺎت ﻓﻄﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺗﻨﮫﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺣﮑﻤﺖ در دادن ﺻﺪﻗﮥ ﻓﻄﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز‬
‫ﻓﻄﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻓﻘﺮا ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﻮد و ﮐﻮدﮐﺎنﺷﺎن در اﯾﺎم ﻋﯿﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺪﻗﮥ ﻓﻄﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ از دﺳﺖ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﯿﺮون آﯾﺪ ﺗﺎ در دﺳﺖ‬
‫ﺑﯽﻧﯿﺎز دﯾﮕﺮی ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬و او اﯾﻦ ﻣﺎل را در دﺳﺖ ﺧﻮد ﺣﺒﺲ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ھﺮ‬
‫زﻣﺎنﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮای ﻓﻘﺮا ﺧﺮج ﮐﻨﺪ‪ ،‬واﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ أﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫***‬

‫روزهی ﺷﺶ روز ﻣﺎه ﺷﻮال‬

‫ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ رﻣﻀﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺪ و ﻣﺎه ﺷﻮال از راه رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺷﺶ روز از اﯾﻦ ﻣﺎه را روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‪» :‬ﻣﻦ‬
‫ً‬
‫ﺻﺎم رمﻀﺎن ﺛﻢ أﺗﺒﻌﻪ ﺳﺘﺎ ﻣﻦ ﺷﻮال ﺎﻛن ﻛﺼﻴﺎم اﺪﻟﻫﺮ«‪.‬‬
‫»ھﺮﮐﻪ رﻣﻀﺎن را روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺷﺶ روز دﯾﮕﺮ از ﻣﺎه‬
‫ﺷﻮال را ﻧﯿﺰ روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ روزه ﺑﺎﺷﺪ« ]رواه‬
‫ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ روزه را ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﯿﺪ ﻓﻄﺮ ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در روز دوم‬
‫ﺷﻮال‪ ،‬زﯾﺮا از روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در روز ﻋﯿﺪ ﻧﮫﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬واﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ أﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫***‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻣﻀﺎن‬ ‫‪٥٤‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻣﻮرد رﻣﻀﺎن و اﺣﮑﺎم ﭘﯿﺮاﻣﻮن‬

‫آن رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ﺑﻪ‬
‫روزهداران در ھﺮﺟﺎ ﮐﻪ ھﺴﺘﻨﺪ ﻧﻔﻊ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪه و ﻧﺰدﯾﮏ و اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﳏﻤﺪ وﻋﻠﯽ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ وﺳﻠﻢ‬
‫وﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯽ اﻟﻨﺒﻲ اﻷﻣﻲ ﹼ‬
‫وآﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ أن اﳊﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ‪.‬‬