‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ‬

‫ﺑﻪ‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫)ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ‪ ،‬و ﻏﻮريﻫﺎ(‬

‫ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺼﺒﺎح زاده‬

‫ﻧﺎم ﮐﺘﺎب‪ :‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ :‬ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺼﺒﺎحزاده‬
‫ﺗﯿﺮاژ‪1000 :‬ﻧﺴﺨﻪ‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات‪ :‬ﻣﺮﻧﺪﯾﺰ‬
‫ﺳﺎلﻧﺸﺮ‪1391 :‬‬
‫ﻣﺤﻞﻧﺸﺮ‪ :‬ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮع ‪7 ....................................................‬‬

‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪11................‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪14 .......................‬‬
‫ب( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻋﺮبﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪20 ..........................‬‬
‫ج( ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪21 ......................‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ ‪23 .......................................‬‬
‫ب( ﻣﻨﺎﺑﻊ اروﭘﺎﯾﯽ ‪25 .........................................‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎر ﺑﻮدن ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪34 ............‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﺎ اﻗﻮام اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ‪35 .................‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ‪37 ................................................‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﻫﺰارهﻫﺎ ‪39 .................‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري ﻫﺰارهﻫﺎ ‪42 ..........................‬‬

‫اﻟﻒ‬
‫ب( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻮدن ﻫﺰارهﻫﺎ ‪46 ............................‬‬
‫ج( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮدن ﻧﮋاد ﻫﺰارهﻫﺎ ‪47 .....................‬‬
‫و( ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﻫﺰارهﻫﺎ ‪51 ............................‬‬
‫ژﻧﺘﯿﮏ ﻫﺰارهﻫﺎ ‪52 ................................................‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ‪53 ................................................‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪55 ................‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن )اﻓﻐﺎن( ‪59 ................................‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮم ﻫﺰاره ‪64 ...........................................‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ‬
‫‪71 ................................................................................‬‬
‫‪ .1‬ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ ‪73 ..................................................‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ ‪74 ..................‬‬
‫ب( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ ‪83 .....................‬‬
‫‪ .2‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ )ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ( ‪84 .........................................‬‬
‫‪ .3‬ﻏﻮريﻫﺎ ‪89 ....................................................‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ‪92 ................................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪93 ........................................................................‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪99.........................................................................‬‬

‫ب‬
 ‫ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮع‬

‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ زﺑـﺎنﻫـﺎ و ﮔـﻮﯾﺶﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت زﻧـﺪﮔﯽ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻮع ﻗﻮﻣﯽ و زﺑﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﺮان ﺷﺒﻪ ﻗﺎرهي ﻫﻨـﺪ و‬
‫ﺣﺘﯽ آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﻨﺶ ﻫـﺎي ﻗـﻮﻣﯽ و زﺑـﺎﻧﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫اﻣﺮوزي ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﺣـﺪي‬
‫زﯾﺎﻧﺒﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﺒﺎرز ﻫﻮﯾﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻫﻨـﺮ ﻣﻠـﯽ ﻣـﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ ﻋـﺎم و‬
‫ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪه ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي ﮐـﺮده و ﯾﮑـﯽ از ﻋﻮاﻣـﻞ اﺻـﻠﯽ اداﻣـﻪي ﺟﻨـﮓ و‬
‫ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي در ﺳﻪ دﻫﻪي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ -‬اﻟﺒﺘﻪ از ﺟﻨﺒﻪ داﺧﻠﯽ‪ -‬ﺑﻪﺷـﻤﺎر ﻣـﯽرود‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارم ﺑﻪ ﭼﺮاﯾﯽ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻗـﻮﻣﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫ﺑﭙﺮدازم؛ آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ ادﻋﺎﻫﺎ و دﺳـﺘﺒﺮدﻫﺎي‬
‫ﺷﺮراﻧﮕﯿﺰ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺣـﺪود ﻫﺸـﺖ دﻫـﻪي ﮔﺬﺷـﺘﻪ )از ﺗﺄﺳـﯿﺲ‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﯽ ﮐﺎﺑﻞ ﺗﺎﮐﻨﻮن( و ﺑﺨﺼﻮص در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ‪ ،‬از ﺳـﻮي ﻣﺤﺎﻓـﻞ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻪ و ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﻮمﮔﺮا ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرﺧﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻫﺪاﯾﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺎﺷﯿﺴﺖ در ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﻨﺎم »آرﯾﺎﻧﺎ« اﺧﺘـﺮاع ﮐﺮدﻧـﺪ‬
 ‫‪ / 8‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺗﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﯿﺮاث آرﯾﺎﯾﯽﻫﺎ ﻧﺎم ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﻗـﻮم و‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ اي ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻣﻨﺴﻮب ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻮﺗـﻪﺑـﯿﻦ‬
‫و ﻋﺎﻗﺒﺖﻧﯿﻨﺪﯾﺶ در ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﺬﺑﻮﺣﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠـﻪي ﺧـﻮد را داراي‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺒﯿﻠـﻪاي را‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗـﺎرﯾﺦﺳـﺎزي ﺑـﺎ‬
‫واﻗﻌﯽ ﻧﺸﺎندادن اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺟﻌﻞ واژهﻫﺎ آﻏﺎز ﺷﺪ؛ ﯾﻔﺘﻠﯽ )ﻫﯿﻄﻞ(‪» ،‬ﻫﭙﺘـﺎل«‬
‫ﺷﺪ و ﻫﭙﺘﺎل ﺑﻪ »اﺑﺪال«؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واژه ﻫﺎي »ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ« ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎ »ﭘﺨﺘﻮﯾﺲ«‬
‫و )ﭘﺸﺘﻮن(؛ واژهي »ﭘﮑﻬـﺖ« ﺳﺎﻧﺴـﮑﺮﯾﺖ ﺑـﺎ »ﭘﺨـﺖ« و ﭘﺨﺘـﻮن)ﭘﺸـﺘﻮن(؛‬
‫»ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ« ﺑﺎ »ﮐﺸﺎﻧﯽ« و »ﺧﻠﺠﯽ« ﺑﺎ »ﻏﻠﺠﯽ« و ‪ ...‬ﻣﻐﺮﺿـﺎﻧﻪ و ﻏﯿﺮﻣﺤﻘﻘﺎﻧـﻪ‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎزيﻫﺎ زﻣﯿﻨﻪي ذﻫﻨﯽ اﺧﺘﻼف و ﺣﺘﯽ ﺳﺮﮐﻮب اﻗﻮامِ ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﺑﺮادرِ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )از آرﯾﺎﯾﯽﻧﮋاد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺗﺮك و ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎر( را ﻓـﺮاﻫﻢ ﺳـﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻗﻮم ﻧﺠﯿﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬در راﺳﺘﺎي اﺟﺮاي ﺗﻮﻃﺌﻪي ﺗﺼـﻔﯿﻪي ﻗـﻮﻣﯽ‬
‫و ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﻗﻮام دﯾﮕﺮ ﺗﺤﻘﯿـﺮ ﺷـﺪ؛ ﺗﺤﻘﯿـﺮي ﮐـﻪ در ﭼﻨـﺪ دﻫـﻪي‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﺑﺮاي ﭘﺮﯾﺸـﺎن رﻓﺘـﺎري اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﻮم‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﭘﺮﯾﺸـﺎن رﻓﺘـﺎري‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه در دو ﺟﻬﺖ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺬﻫﺐ و ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬و ﺗﺎرﯾﺦﺳـﺎزي‬
‫ﺗﺒﺎرز ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮏ‪ ،‬ﮐﺎر ﺑﺠﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮﯾﺸـﺎن ﻧﮕـﺎ ِر‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻫﺰاره ﭼﻨﺎن در ﻣﻨﺠﻼب ﺑﺤﺮان ﻫﻮﯾـﺖ ﻗـﻮﻣﯽ و ﺗﺒـﺎري‬
‫دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از آنﻫﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺴـﻮب ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪي‬
‫ﭘﺸﺘﻮن دﺳﺖ و ﭘﺎ زدن را آﻏﺎز ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎنﻃـﻮريﮐـﻪ ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ را‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺮب‪ ،‬آرﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺒﻄـﯽ‪ ،‬ارﻣﻨـﯽ‪ ،‬ﮔﺮﺟـﯽ‪ ،‬ﻣﻨﮕـﻮل‪ ،‬ﮐﻮﭘـﺖ و ﺗﻮﻟـﮏ‬
‫ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮع ‪9 /‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎ را ﻫﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻣﻐﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯽ‪ ،‬آرﯾـﺎﯾﯽ‪ ،‬داﻫـﯽ‪ ،‬ﺳـﺎﮐﺎﯾﯽ و‬

‫ﭘﺸﻪاي ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮي اﺿـﺎﻓﻪ ﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﺶﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬واژهي »آرزﻫﯽ« اوﺳـﺘﺎ را ﺑـﺎ واژهي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧـﻪي‬
‫»ازره« در ﻟﻬﺠﻪي ﻫﺰارﮔﯽ و ﺳﭙﺲ ﺑـﺎ »ﻫـﺰاره« ﺗﻄﺒﯿـﻖ ﻧﻤـﻮده و واژهﻫـﺎي‬
‫»آرﯾﺎن« و »ﭘﺎرس« را ﻫﻢ ﺑﻪ »ﻫﺰاره« ﭘﯿﻮﻧﺪ زدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﻣﻦ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﮑﺎف ﻫﺎي ﻧـﮋادي و ﺗـﻨﺶ ﻫـﺎي ﻗـﻮﻣﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﺗﺮ ﻧﺸﺎندادن ﻗﻮم و ﻧﮋاد ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ اﻗﻮام و ﻧﮋادﻫﺎ ﯾﺎ ﺗﺨﻄﺌـﻪ و‬
‫ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻫﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در آﯾﯿﻦ ﻣـﻦ ﻫﻤـﻪي اﻗـﻮام‪ ،‬ﻃﻮاﯾـﻒ و ﻧﮋادﻫـﺎ‬
‫»ﻣﺮدم« و »آدم«اﻧﺪ و آدم از ﺧﺎك‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪي ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺗﻮاﻧﺎ و اﺳـﻼمﺷـﻨﺎس‬
‫ﮐﻢﻧﻈﯿﺮ‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ اﺳﺘﺎد ﻣﻄﻬﺮي »ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ادﻋـﺎي ﺟـﺪا ﺑـﻮدن‬
‫ﺧﻮن ﻫﺎ و ﻧﮋادﻫﺎ ﺧﺮاﻓﻪ اي ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﮋاد ﺳﺎﻣﯽ و آرﯾﺎﯾﯽ و ﻏﯿﺮه ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫ﺟﺪا و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﻘﻂ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺎﻻ آﻧﻘﺪر اﺧـﺘﻼط و‬
‫اﻣﺘﺰاج و ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺮي از ﻧﮋادﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﻫﺪف‪ ،‬اﻃﻼعرﺳﺎﻧﯽ )ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻪ و ﻣﻨﺼـﻔﺎﻧﻪ( اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺷـﺮر‬

‫اﻧﮕﯿﺰي ﻫﺎي ﺗﺒﺎري و ﺑﺎﺳﺘﺎنﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ ارزشﻫﺎي اﻧﺴـﺎﻧﯽ و آﻣـﻮزهﻫـﺎي‬
‫دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪي ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻋـﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤـﺎن‬
‫ﻗﻮﻣﯽ و ‪ ...‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺳﯿﺐ وارد ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬آﺷﮑﺎر ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺌﻮل و ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت‪ ،‬روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﻠﻄﻪﺟﻮﯾـﺎن‬
‫و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎنِ ﻣﻐﺮض‪ ،‬از ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻗﻮﻣﯿﺖﻫﺎ و ﺗﺒـﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﺑـﺎ ﺷـﻌﺎر آزادي‪،‬‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺳﺘﻔﺎدهي راهﮐﻨﺸﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم و اﯾﺮان‪ ،‬ص ‪.43‬‬

 ‫‪ / 10‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻫﺪف ﺧﺎص اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺄﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﭘﺮﯾﺸـﺎنرﻓﺘـﺎري ﺗـﺎرﯾﺦﻧﮕـﺎري ﺑﺮﺧـﯽ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ دو ﻗﻮم ﺷﺮﯾﻒ ﭘﺸﺘﻮن و ﻫـﺰاره اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از‬
‫دﯾﮕﺮان ﻗﯿﻞ و ﻗﺎل ﻧﻤﻮده و ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ را در ﻣﯿـﺎن ﻣـﺮدم ﺳـﺘﻤﺪﯾﺪهي‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺣﺘﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ داﻣﻦ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ .‬از اﯾـﻦرو‪ ،‬در اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺎرﯾﺨﯽ دو ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن و ﻫﺰاره و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺣـﺎﮐﻢ‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ و ﻏﻮري‪ -‬ﮐﻪ ﻣﻮرد ادﻋﺎي ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان ﭘﺸـﺘﻮن‪ ،‬ﻫـﺰاره و‬
‫ﺗﺮك ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻄﺮح در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﮕﺎريِ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﻮقاﻟـﺬﮐﺮ‪ ،‬از‬
‫اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي وﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ؛‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪي ﻗـﻮﻣﯽ و ﺗـﺎرﯾﺦ ﻇﻬـﻮر ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ و ﻫـﺰارهﻫـﺎ در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ‬ ‫‪.2‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي؛‬
‫ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ و ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ)ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ( )ﺗﺎﺟﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺮك‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﯾﺎ ﻫﺰاره؟(؛‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺗﺒﺎر ﻏﻮريﻫﺎ )ﺗﺮك‪ ،‬ﻫﺰاره‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿﮏ ﯾﺎ ﭘﺸﺘﻮن؟(‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ادﻋﺎﻫﺎي ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮﯾﺸـﺎنرﻓﺘـﺎر در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫ﻓﻮقاﻟﺬﮐﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻮرﺧـﺎن‪ ،‬اﻧﺴـﺎنﺷﻨﺎﺳـﺎن و‬
‫ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن )ﻋﺮب‪ ،‬ﭘﺸـﺘﻮن‪ ،‬ﺗـﺮك‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿـﮏ‪ ،‬ﻫـﺰاره و‪ ،(...‬اروﭘـﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬روﺳﯽ‪ ،‬ژاﭘﻨﯽ و ‪ ...‬ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎيﻣﺘﻔﺎوتﭘﯿﺮاﻣﻮن‬
‫ﺗﺎرﯾﺦوﺗﺒﺎرﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ از اﻗـﻮام ﻣﻬـﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن و ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽروﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪهي آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻗـﺮن دﻫـﻢ ﻣﯿﻼدي)ﻗـﺮن ﭼﻬـﺎرم ﻫﺠـﺮي(‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﻗﺮن ﻫﯿﺠﺪﻫﻢ ﻣﯿﻼدي ﻗﺒﺎﯾﻞ ﭘﺸـﺘﻮن ﺑـﺎ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺑﺮﺧـﯽ اﻗـﻮام‬
‫دﯾﮕﺮ و ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎ و ﻗﺰﻟﺒﺎشﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﺳﯿﺎﺳـﯽ در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺎن ﭘـﺲ از ﺣـﺪود‬
‫ﭼﻬﺎر دﻫﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪه و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ واﺣﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮزﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ درﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ ﮔـﺮوه‬
‫ﻗﻮﻣﯽ )در ﺣﺪود ﭼﻬﻞ درﺻﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ( اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ و در‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻧﯿﺰ از اﺑﺘﺪا ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﻘﺶ اول و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ و دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري و ﺳﺎﻣﯽﺗﺒـﺎري ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣﺨﺘﺼـﺮ وﻟـﯽ ﺟـﺎﻣﻊ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ / 14‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽ ﺗﺒﺎري ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن )اﻓﻐﺎن( ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪي ﻧﺎم ﻗﺒﺎﯾـﻞ‬
‫و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨـﺪرج در ﺳـﺮودﻫﺎي ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﯽ »رﯾـﮓ وﯾـﺪا« و ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫»ﻫﺮودت«‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎم واژهﻫﺎ و ﺟﺎي واژهﻫﺎي زﺑﺎن ﭘﺸـﺘﻮ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﮐـﺎر اﺑﺘـﺪا‬
‫ﺗﻮﺳﻂ داﻧﺸﻤﻨﺪان اروﭘﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﺷـﺪ و ﺳـﭙﺲ ﻣﻮرﺧـﺎن اﻓﻐـﺎن در »اﻧﺠﻤـﻦ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺮﯾﺴﺘﯿﻦ ﻟﯿﺴﻦ‪ 1‬ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑـﺎر‬
‫ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎن« ﺑﺮآﻣﺪه از ﮐﻠﻤﻪي ‪ Ashvaka‬در ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺟﯽ‪ .‬دﺑﻠﯿﻮ ﻣﮏ ﮐﺮﯾﻨﺪل‪ ،2‬ام‪ .‬وي دﯾﺴﻨﺖ ﻣﺎرﺗﯿﻦ‪ 3‬و اي‪ .‬رﯾﮑﻠﻮس‪ 4‬ﻧﯿـﺰ اﯾـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدﻧـﺪ و ﺗﻌـﺪادي از داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﻫـﻢ از آن ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻓﺴــﻮر دورن‪ 5‬اﺳــﺘﺎد داﻧﺸــﮕﺎه ﺧــﺎرﮐﻮف‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠــﻪي ﭘــﺎﮐﺘﻮﯾﺲ‪ 6‬ﮐــﻪ‬
‫»ﻫﺮودت« ﻣـﻮرخ ﯾﻮﻧـﺎﻧﯽ از آن ﻧـﺎﻣﺒﺮده اﺳـﺖ را ﺑـﻪ ﭘﺸـﺘﻮن ارﺗﺒـﺎط داده و‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎﮐﺎن واﻗﻌﯽ اﻓﻐﺎن ﻫﺎي اﻣﺮوزي ﺑﺨﺼـﻮص ﭘﺸـﺘﻮن ﻫـﺎ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ ﻫﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ 7.‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﮔﺎردون‪ 1‬ﻧﯿﺰ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را از ﻧﺴﻞ »ﭘـﺎﮐﺘﻮﯾﺲ«‬
‫‪2‬‬
‫ﯾﺎ »ﭘﮑﺘﻮﯾﺲ« ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1 . Christain Lessen‬‬

‫‪2 . J.W.McCrindle‬‬
‫‪3 . M.V.DeSaint Martin‬‬
‫‪4 . E.Reclus‬‬
‫‪5 . Dorn‬‬
‫‪6 . Paktues‬‬
‫‪ . 7‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ‪:‬‬
‫‪www.mandegardaily.af/spip.php?ar cle480‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪15 /‬‬

‫ﻋﻠــﯽاﺣﻤــﺪ ﮐﻬــﺰاد و ﻋﻼﻣــﻪ ﻋﺒــﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒــﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸــﮕﺮان ﻧﺎﻣــﺪار‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬واژهي»ﭘﮑﺖﻫﺎ« ﯾﺎ »ﭘﮑﻬﺖ«‪ ،‬ﻧﺎم ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ دﻫﮕﺎﻧـﻪ ﻣﺘﺨﺎﺻـﻢ‬
‫آرﯾﺎﯾﯽ را ﻫﻤﺎن »ﭘﮑﺘﻮﯾﺲ« در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺮودت داﻧﺴﺘﻪ و آنرا ﺑـﺎ »ﭘﺨﺘـﻮن« ﯾـﺎ‬
‫‪3‬‬
‫»ﭘﺸﺘﻮن« و »ﭘﺨﺘﺎﻧﻪ« ﺗﻄﺒﯿﻖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺮود ﻫﺠﺪﻫﻢ ﮐﺘﺎب »ﺳﺮودﻫﺎي رﯾﮓ وﯾﺪا« ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻓـﺮد ‪ 6‬و ‪ 7‬در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 17‬و ‪ 18‬ﭼﻨـﯿﻦ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪» :‬ﭘﮑـﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻻﻧـﺎ‪ ،‬اﻟﯿﻨﺎﻫـﺎ‪ ،‬ﺷـﯿﻮاﻫﺎ‪،‬‬
‫وﯾﺸﻨﺎﻧﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮏﺟﺎ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬رﻓﯿﻖ آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﺮاي راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ آﻧﻬـﺎ ﻧـﺰد‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪي ﺗﺮﯾﺘﺴﻮ‪ 4‬آﻣﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﻣﺪن در اﺛﺮ ﻋﺸﻖ ﺑـﻪ ﻧﺒـﺮد و ﻣﺤﺒـﺖ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ‬
‫‪5‬‬
‫دﻟﯿﺮاﻧﻪ ﺑﻮد‪«.‬‬

‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺮودوت ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ ﻫﺎ در ﻣﻤﻠﮑـﺖ‬
‫‪6‬‬
‫»ﭘﮑﺘﻮاﯾﮑﯽ« در ﮐﻨﺎر درﯾﺎي اﻧﺪوس ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪«.‬‬

‫و اﻣﺎ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺸﻬﻮري‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﺑﻮدن واژهﻫﺎي »ﭘﮑﻬﺖ« و »ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ«‬

‫را ﺑﺎ واژهي »ﭘﺸﺘﻮ« ﯾﺎ »ﭘﺨﺘﻮ« رد ﻧﻤﻮده و اﯾﻦ واژه را ﻣﺸﺘﻖ از ﻓﺎرﺳﯽ ﻗـﺪﯾﻢ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬در داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻠﺪ اول ﺻﻔﺤﻪ ‪ 150‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪1 . Gordon‬‬
‫‪ . 2‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ‪:‬‬
‫‪www.mandegardaily.af/spip.php?ar cle499‬‬
‫‪ . 3‬ﻋﻠﯽاﺣﻤﺪ ﮐﻬﺰاد‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪،‬ص ‪89‬؛ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص‪.8‬‬
‫‪4 . Tritsus‬‬
‫‪ . 5‬ﻋﻠﯽاﺣﻤﺪ ﮐﻬﺰاد‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص‪.94‬‬
‫‪ . 6‬اﻣﯿﻦاﷲ زﻣﺮﯾﺎﻟﯽ‪ ،‬د ﮐﺎﺑﻞ ﮐﺎﻟﻨﯽ)ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﮐﺎﺑﻞ(‪ ،‬ص ‪.240‬‬
 ‫‪ / 16‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫»ﻧﻈﺮﯾﻪي راﺑﻄﻪي ﮐﻠﻤﻪي ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ و ﮐﻠﻤـﻪي ﭘـﺎﮐﺘﻮاﯾﮑﯽ ﻫـﺮودت ﺑـﺎ‬

‫ﮐﻠﻤﻪي ﭘﺸﺘﻮن و ﭘﺨﺘﻮن‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ از ﻃﺮف ﻟﯿﺴﻦ‪ 1‬ﻣﻄﺮح ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪﻫﺎ ﻣـﻮرد‬
‫‪5‬‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺗﺮﻣﭗ‪ 2‬و ﮔﺮﯾﺮﺳﻮن‪ 3‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﺰد اﺳﭙﯿﮕﻞ‪ 4‬و ﮔﺎﯾﮕﺮ‬
‫آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺸﮑﻮك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ دو ﻧﻔﺮ اﺧﯿﺮاﻟﺬﮐﺮ ﯾﻘـﯿﻦ ﻧﺪارﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﮐﻠﻤﻪﻫﺎي ﻓﻮقاﻟﺬﮐﺮ راﺑﻄﻪاي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي ﮔﺮﯾﺮﺳﻮن‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ راﺑﻄـﻪ ﻣﯿـﺎن ﮐﻠﻤـﻪﻫـﺎي ﻓﺎرﺳـﯽ‬
‫»ﭘﺸﺖ« و »ﭘﺸـﺘﻪ« و ﮐﻠﻤـﻪ وﯾـﺪي »ﭘﮑﻬـﺖ« و ﮐﻠﻤـﻪي »ﭘـﺎﮐﺘﻮﯾﺲ«‪ -‬ﮐـﻪ‬
‫ﻫﺮودت ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ -‬و ﮐﻠﻤﻪ »ﭘﺮﺳـﻮاﯾﺘﯽ« ﮐـﻪ ﺑﻮﺗـﻮﻟﻤﯽ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ اﻏﻠـﺐ‬
‫درﺳﺖ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي دارﻣﺴﺘﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﭼﻨﯿﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﻠﻤـﻪ اﺧﯿﺮاﻟـﺬﮐﺮ از ﻃـﺮف‬
‫ﺑﻮﺗﻮﻟﻤﯽ ﺗﻠﻔﻆ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺻﻮرت اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑـﻪ اﺻـﻞ ﺑـﻪﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ؛ وﻟﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ ﮐﻪ ﻫﺮودت ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ ﺻـﻮرت اﺑﺘـﺪاﯾﯽ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﻓﺮق داﺷﺘﻪ و ﺻﻮرت ﺗﻠﻔﻆ آن ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﭘﺎرﺷﺘﯿﺲ‪ 6‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﭘـﺎﮐﺘﻮاﯾﮑﯽ«‬
‫« ﯾـﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﺻﺮف در ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎﻋـﺚ ﺗﻮﻟﯿـﺪ و اﯾﺠـﺎد ﮐﻠﻤـﻪ »‬
‫‪7‬‬
‫»ﭘﺨﺖ« ﮐﻪ در زﺑﺎن ﺟﺪﯾﺪ اﻣﺮوزي دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮕﺮدد‪«.‬‬

‫‪1 . Lessen‬‬
‫‪2 . Trmpp‬‬
‫‪3 . Grierson‬‬
‫‪4 . Spiegel‬‬
‫‪5 . Geiger‬‬
‫‪6 . Parshtyes‬‬
‫‪ . 7‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.241‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪17 /‬‬

‫ﺟﺮج ﻣﻮرﮔﻦ اﺳﺘﺮن‪ 1‬ﻧﺎروﯾﮋي از ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﯿﻦ ﻣﺘـﺄﺧﺮ ﮐـﻪ اﺻـﺎﻟﺖ ﮐﺘـﺎب‬

‫»ﭘﺘﻪ ﺧﺰاﻧﻪ« را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﻟﻐﺎت اﺷﺘﻘﺎﻗﯽ ﭘﺸﺘﻮ‪ 2‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺟـﯿﮑﺲ‪،‬‬
‫ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻋﺎدي ﮐﻠﻤﻪ »ﭘﺸﺘﻮن« را ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ »ﭘﺎﮐﺘﻮا« ﺧﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﮏ ﻣﯽﻧﮕﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ﻣﺴـﺄﻟﻪ واﺿـﺢ و روﺷـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽ رود ﮐﻪ » « ﭘﺸﺘﻮ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺮف )‪ (xt‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ )‪ 500‬ق‪.‬م(‬
‫اﻇﻬﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و »ﭘﺘﻬﺎن« ﻫﻨﺪي آﺷﮑﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻟﺤﺎق اﺑﺘـﺪاﯾﯽ )آن‪-‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ (an‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ )اون ‪«.(un -‬‬

‫در ﻫﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ آﻗﺎي ﺟﺮج ﻣﻮرﮔﻦ اﺳﺘﺮن در ﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﺑـﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫)‪(st‬‬ ‫‪ 1939/12/20‬ﻣﯿﻼدي ﺑﻪ اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﯽ ﮐﺎﺑﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد ﺻﺪا و ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ ﯾﻘﯿﻨـﺎً از )‪ (rs‬اﯾﺮاﻧـﯽ ﻗـﺪﯾﻢ اﺷـﺘﻘﺎق‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ )‪ (ZD‬زد‪ ،‬از )‪ (rz‬ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‪ :‬ﮐﻠﻤـﻪ‬
‫زدن )‪ (zdan‬ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ آن ارزن)‪ (arzan‬اﺳﺖ ﯾﺎ »اوزد‪ «uzd -‬ﺑﻪ ﻟﻬﺠـﻪ‬
‫وزﯾﺮي »وﯾﺰد‪ «vizd-‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دراز‪ ،‬از ﮐﻠﻤﻪ اوﺳﺘﺎﯾﯽ »ﺑﺮز‪ «brz-‬و ﻏﯿـﺮه‪ .‬از‬
‫اﯾﻦرو ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﺎت »ﭘﺸـﺘﻮ« و »ﭘﺸـﺘﻮن« از ﯾـﮏ ﺷـﺎﺧﻪي ﻗـﺪﯾﻢ‬
‫‪4‬‬
‫ﭘﺎرس )‪ (Pars‬اﺷﺘﻘﺎق و اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮد‪«.‬‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﻪاي در داﯾﺮة اﻟﻤﻌـﺎرف اﯾﺮاﻧﯿﮑـﺎ‪ ،‬ﻧﯿـﺰ راﺑﻄـﻪي ﮐﻠﻤـﻪ »ﭘﺸـﺘﻮ« ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ )‪ (Pâktues‬رد ﺷﺪه و آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در ﻧﻈﺮﯾﻪي راﯾﺞ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺒﻨـﯽ‬

‫‪1 . George Morgen Stierne‬‬

‫‪2 . Etymological Vocabulary of Pashto‬‬
‫‪ . 3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.242‬‬
‫‪ . 4‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪.243-244‬‬
 ‫‪ / 18‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺑـﺮ اﺷـﺘﻘﺎق ﭘﺸــﺘﻮ از ﻗﺒﯿﻠـﻪي)‪ (Pâktues‬در ﺗــﺎرﯾﺦ ﻫـﺮودت از ﻟﺤــﺎظ آوا‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻧﯿﺴﺖ‪ u .‬و ‪ kt‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻫـﯿﭻﮐـﺪام اﻣﮑـﺎن ﻧـﺪارد ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺻﺪاﻫﺎي ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﭘـﯿﺶ از ﻣـﯿﻼد را اراﺋـﻪ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺣـﺮف ‪ u‬ي‬
‫‪)Paxťūn‬ﺟﻤﻊ ﻣﺬﮐﺮ‪» (Paxtânʼe‬ﻋﻀﻮي از ﻗﻮم ﭘﺸـﺘﻮن« در آن زﻣـﺎن‬
‫)‪ a(n‬و ‪ xt‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﭼﯿـﺰي از ﻗﺒﯿـﻞ )‪ rs(t‬ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻠﻔـﻆ »ﺳـﺨﺖ«‬
‫اﻣﺮوزﯾﻦ ‪ xt‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ xt‬ﺑﻪ ﮔﻮﯾﺶﻫـﺎي ﺷـﻤﺎل ﺷـﺮﻗﯽ ﻣﺤـﺪود اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ از رﺳﻢ اﻟﺨﻂ ﻧﯿﺰ ﺑﻮﺿﻮح ﭘﯿﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺸـﺄﯾﯽ ﻣﺘـﺄﺧﺮ دارد‪Pathân .‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﻨﺪ و آرﯾﺎﯾﯽ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﺎﯾﺪ از ‪ paŠtan‬ﭘﺸﺘﻮ اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬

‫آﻗﺎي ﺻﺪﯾﻖ رﻫﭙﻮ ﻃﺮزي ﮐﻪ ﺧﻮد از ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻧﻮادهي‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي‪ ،‬ﻣﺆﺳﺲ ﻧﺸﺮﯾﻪ »ﺳﺮاج اﻻﺧﺒـﺎر اﻓﻐﺎﻧﯿـﻪ« و ﺟﻨـﺒﺶ ﻣﺸـﺮوﻃﻪ‬
‫دوم در ﺳﺎل ‪ 1290‬ﻫﺠـﺮي ﺷﻤﺴـﯽ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ »واژهي‬
‫»ﭘﺸﺘﻮ« از آﻏﺎز ﺳﺪهي ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 2«.‬و در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ ﻣﻨﺸـﺄ‬
‫آن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر »ﺗﺎﮐﻮر« ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺖ‪» :‬از آنﺟﺎﯾﯽﮐﻪ »اﻓﻐﺎﻧﺎن«‬
‫در ﻫﻨﺪ در ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭘ‪‬ﺘَﻨَﻪ« ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨـﺪﯾﺎن آﻧـﺎن را »ﭘﺘـﺎن« ﯾـﺎد‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻫﻨﺪﯾﺎن اﻓﻐﺎﻧـﺎﻧﯽ را ﮐـﻪ درﺟـﺎﯾﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم »روﻫـﻪ«‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪» ،‬روﻫﯿﻠﻪ« ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ واژهي‬
‫ﭘﺸﺘﻮ و ﭘﺸﺘﻮن از ﻫﻤﯿﻦ واژه »ﭘﺘﺎن« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن اﻓﻐـﺎن‬

‫‪ . 1‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﯿﺪ ارﺑﺎب ﺷﯿﺮاﻧﯽ و ﻫﻮﺷﻨﮓ اﻋﻠﻢ‪ ،‬ص ‪.118‬‬
‫‪ . 2‬ﺻﺪﯾﻖ رﻫﭙﻮ ﻃﺮزي‪ ،‬ﻣﺎ‪ ،‬اﺳﻄﻮره‪ -‬واﻗﻌﯿﺖ‪،‬‬
‫‪www.tarzi.blogfa.com/post-49.aspx‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪19 /‬‬

‫ﺗﻼش دارﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ واژه را ﺑﻪ ﮐﻠﻤـﻪ »ﭘﮑﺘﯿﮑـﺎ« ﮐـﻪ ﻫـﺮودت ﻣـﻮرخ ﻣﻌـﺮوف‬
‫‪1‬‬
‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬در اﺛﺮش آنرا ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪«.‬‬

‫از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪي اﺳﺘﺪﻻل ﻫـﺎي ﻣﻮاﻓﻘـﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﻧﻈﺮﯾـﻪي ﻣﺴـﺎوي ﺑـﻮدن‬

‫واژهي»ﭘﺸﺘﻮن« ﺑﺎ واژه ﻫﺎي »ﭘﮑﻬﺖ« ﺳﺎﻧﺴـﮑﺮﯾﺖ و »ﭘـﺎﮐﺘﻮﯾﺲ« ﯾﻮﻧـﺎﻧﯽ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﻗﻮيﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾـﻪ آرﯾـﺎﯾﯽﺗﺒـﺎري و‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﺎم و واژهي ﭘﺸﺘﻮ ﺑـﺎ واژه ﻫـﺎي ﺳـﺮود ﻫـﺎي‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮي »رﯾﮓ وﯾﺪا« و ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺮودت ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻦﮐﻪ »زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ در اﺻﻞ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﻮد ﯾﮑـﯽ از زﺑـﺎنﻫـﺎي اﯾﺮاﻧـﯽ‬

‫اﺳﺖ«‪ 2‬اﻏﻠﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪان و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳـﺎن ﺧـﺎرﺟﯽ و داﺧﻠـﯽ – ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ– اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﺮاﻧـﯽ و آرﯾـﺎﯾﯽ ﺑـﻮدن زﺑـﺎن اﻟﺰاﻣـﺎً‬
‫آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮدن ﯾﮏ ﻗﻮم را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪي دﻗﯿـﻖ و ﺑـﯽﻃﺮﻓﺎﻧـﻪي‬
‫ﻧﺎمﻫﺎي اﻓﺮاد و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ و ﻣﺘـﻮن ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﯽ ﻧﯿـﺰ ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺣﺘﻤﺎل و ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دﻻﯾﻞ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آنﻫﺎ اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ . 2‬ﭘﺘﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‪ ،‬ص‪.3‬‬
 ‫‪ / 20‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ب( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻋﺮبﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‬

‫آﻗﺎي ﻋﻈﯿﻢ اﻓﺮﯾﺪي‪ ،‬از ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎي ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن در ﻣﻘﺎﻟـﻪاي ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬

‫»ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن و ﺷﺒﺎﻫﺖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ اﻋـﺮاب« دﻻﯾـﻞ ﻣﻮاﻓﻘـﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫـﺎ را ذﮐـﺮ ﻧﻤـﻮده و اﯾـﻦ ﻧﻈﺮﯾـﻪ را ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻪ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻋﺮبﻫﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬رد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻈﯿﻢ اﻓﺮﯾـﺪي ﻧﻈﺮﯾـﻪ آرﯾـﺎﯾﯽ ﺗﺒـﺎري ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ را ﻫـﻢ ﺟـﺪي ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻨﺸﺎء ﯾﮏ ﻗﻮم ﺑﺮ ﻣﻌﯿﺎر رﺳﻮم و رواﯾﺖ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬در آنﺻﻮرت ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﺮب ﻫﺎ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﺟﻮاﻣﻊ ﻋـﺮب‬
‫و ﭘﺸﺘﻮن ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫـﺪ‪ .‬ﺑﺨﺼـﻮص‬
‫در ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪ و ﻋﺎدت ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻫـﺮ دو ﮔـﺮوه ﻗـﻮﻣﯽ ارزش ﻫـﺎ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻘﻼلﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬دﻟﯿﺮي‪ ،‬ﺷـﮑﯿﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻬﻤـﺎنﻧـﻮازي و‬
‫ﮐﯿﻨﻪﺟﻮﯾﯽ ارزشﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻬﻢ اﻋﺮاب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺑـﻮد‪ .‬در ﺣـﺎﻟﯽﮐـﻪ‬
‫ارزشﻫﺎ وﺻﻔﺎت ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﻪ زﯾﺮﺑﻨﺎي ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫـﺎ)ﭘﺸـﺘﻮﻧﻮاﻟﯽ(‬
‫‪1‬‬
‫را ﻧﯿﺰ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪«.‬‬

‫آﻗﺎي اﻓﺮﯾﺪي در اداﻣﻪي ﻣﻘﺎﻟﻪ اش ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺷﺒﺎﻫﺖ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﺮب ﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺒﯿﻠﻪ‪ ،‬ارزش ﻫﺎي ﻗﺒﯿﻠﻪ اي‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻠﮏ ﭘﺸﺘﻮن و ﺷﯿﺦ ﻋﺮب‪ ،‬ﻣﺤـﻞ ﺷـﻮرا‬
‫ـ داراﻟﻨﺪوه در ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب و ﺣﺠﺮه در ﻣﯿﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ـ و ﺧـﻂ را ﻣﯿـﺎن اﻋـﺮاب و‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آنﻫﺎ را ﮐﺎﻣﻼً ﺷﺒﯿﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻗﺒﻄﯽ ﺑﻮدن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﺷﺘﻪ در ﻗﺮن ‪ 16‬ﻣﯿﻼدي اﻋـﻼم‬
‫ﺷﺪه و ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ارﻣﻨﯽﺗﺒﺎر ﺑﻮدن آن ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي رواﯾﺖ ﯾﮏ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد آﻟﻤـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎنﻫﺎ را در ارﻣﻨﺴﺘﺎن دﯾﺪه و ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻗـﻮﻣﯽ در ارﻣﻨﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺎم »اﻏﻮاﻧـﺎن«‬

‫‪1 . www.khyber.org/pashtohistory/ethnology-arabs.shtml‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪21 /‬‬

‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮐﻢ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ ﮐـﻪ در ﺗـﺎرﯾﺦ ﺷـﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒـﯽ‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻧﺪارد و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ج( ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑـﺎر ﺣـﺪود ‪ 398‬ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ‬

‫)‪ 1021‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي( ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﻫﺮوي‪ ،1‬از ﮐﺎرﮔﺰاران‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن‪ ،‬در ﮐﺘـﺎب »ﻣﺨـﺰن اﻓﻐـﺎﻧﯽ«‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر »ﺧﺎن ﺟﻬﺎن ﺧـﺎن ﻟـﻮدي«‪ ،‬ﺗـﺪوﯾﻦ ﺷـﺪه‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮاﻃﻼﻋﺎت ﯾﮑﯽ از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺪار ﭘﺸﺘﻮن در آن زﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫»ﻫﯿﺒﺖ ﺧﺎن ﮐﺎﮐﺮ« و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻣﯿﺪاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻀﺎي ﻫﯿـﺄﺗﯽ از‬
‫»ﻣﻼزﻣﺎن ﺧﺎنﺟﻬﺎن ﺧﺎن ﻟﻮدي« ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻗﻄﺐﺧﺎن‪ ،‬ﺳﺮﻣﺴﺖﺧﺎن اﺑـﺪال‬
‫)ﺟﺪ اﺣﻤﺪﺷﺎه اﺑـﺪاﻟﯽ( ﺣﻤـﺰهﺧـﺎن ﺗـﻮﺧﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺧـﺎن ﮐـﺎﮐﺮ‪ ،‬و ﻇﺮﯾـﻒﺧـﺎن‬
‫ﯾﻮﺳﻒزي)زاﯾﯽ(‪ ،‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ اﻓﻐﺎنﻫﺎ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﺴﺐﻧﺎﻣﻪ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ از ﺳﺎول )ﻃﺎﻟﻮت( ﺗﺎ ﻗﯿﺲ )ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷـﯿﺪ( ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﻫﺮوي )‪ 1630‬م ‪ (1613 -‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﺟﻪ ﺣﺒﯿﺐ اﷲ ﮐﻪ او را ﭘﺸﺘﻮن و از ﻗﻮم‬
‫ﻧﻮرزي )ﻧﻮرزاﯾﯽ( ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،.‬در اﺑﺘﺪا ﮐﺘﺎﺑﺪار ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﯿﻢﺧﺎن‪ ،‬ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ‬
‫اﮐﺒﺮ و ﺑﻌﺪاً واﻗﻌﻪ ﻧﻮﯾﺲ درﺑﺎر ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ )ﺷﻬﺰاده ﺳﻠﯿﻢ( اﻣﭙﺮاﺗﻮر ﻣﻐﻮل در ﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻧﻌﻤـﺖ اﷲ ‪35‬‬
‫ﺳﺎل در ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺎﻫﯽ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ اﮐﺒﺮ و ﯾﺎزده ﺳﺎل واﻗﻌﻪ ﻧﻮﯾﺲ درﺑﺎر ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺑﻮد‪ .‬او ﺳﭙﺲ در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎن ﺟﻬﺎن ﺧﺎن ﻟﻮدي از ﺳﺮداران ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﺳﻔﺮي ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮدار ﻣﻮﺻﻮف ﺑﺮاي ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ ﻣﺮﻫﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ دﮐﻦ در ﺳﺎل ‪ 1018‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﯿﺒﺖﺧﺎن‬
‫ﮐﺎﮐﺮ آﺷﻨﺎ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﺸﻮﯾﻖ او و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺧﺎن ﺟﻬﺎن ﺧﺎن ﻟﻮدي ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻮرد اﺻـﻞ و ﻧﺴـﺐ‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺖ و ﮐﺘﺎب ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﯽ را در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ در ﺳﺎل ‪ 1611‬ﻣﯿﻼدي ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫‪ / 22‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫در ﮐﺘﺎب ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺎر اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪﻣﻌﺼـﻮم ﻫﻮﺗـﮏ در ﮐﺘـﺎب »‬
‫« ﻣﻀﻤﻮن آنرا ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﮕﺎرد‪» :‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ رواﯾـﺖ ﻫـﺎي ﻣﺨـﺰن اﻓﻐـﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻠﯽاﻧﺪ و در ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﻧﺴﻞ ﺳﺎول )ﻃـﺎﻟﻮت( ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺎول در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت داوود)ع( ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﺑﻮد و دو ﭘﺴﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ »ارﻣﯿﺎ« و دﯾﮕﺮي »ﺑﺮﺧﯿﺎ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯿﺎ‬
‫وزﯾﺮ ﺣﻀﺮت داوود)ع( و ارﻣﯿﺎ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻرش ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺴﺮ ارﻣﯿﺎ »اﻓﻐﻨﻪ« ﻧﺎم داﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( ﺑﻮد و ﻧﺎم ﭘﺴﺮ دﯾﮕﺮ ارﻣﯿﺎ‪ ،‬آﺻـﻒ ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ وزارت داﺷﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﻐﻨﻪ ﭼﻬﻞ ﻓﺮزﻧﺪ داد و ﺑﻪ آﺻﻒ ﻫﮋده ﻓﺮزﻧﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن درﮔﺬﺷﺖ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( از اوﻻدهي اﯾﻦ دو ﺑﺮادر ﯾﮏ ﻗﺒﯿﻠـﻪي‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻧﻈﯿﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻌﺪ از ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( ﺑﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ از ﺧﺪا ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ را ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻏﻮر ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﮐﺘﺎب»ﻣﺨﺰن اﻓﻐـﺎﻧﯽ« ﮐـﻪ در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ ﮐﺘـﺎب ﻣـﺎدر و ﻣﺮﺟـﻊ‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از ﺳﻮي ﻣﻮرﺧـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن و‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺗﺎ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﻼدي در ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺻﺮﯾﺢ و ﺿـﻤﻨﯽ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ذﯾﻞ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از آﺛـﺎر‬
‫اﺳﻼﻣﯽ و اروﭘﺎﯾﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫«‪ ،‬ص ‪.19‬‬ ‫‪. 1‬آﮐﺎدﻣﯿﺴﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب »‬

‫‪www.payamewatan.com/articles/a.s=13.html‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪23 /‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻌﻤﺖاﷲ ﻫﺮوي )‪ 1020‬ق = ‪ 1611‬م(؛‬ ‫‪.1‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﮔﻠﺸﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﻗﺎﺳﻢ ﻫﻨﺪوﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺸـﻬﻮر‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ )‪ 1015‬ق = ‪ 1606‬م(؛‬
‫ﺗﻮارﯾﺦ رﺣﻤﺖ ﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﯾﻖ )‪ 1031‬ق = ‪ 1622‬م(؛‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﺮآت اﻟﻌﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺘﺎور )‪ 1087‬م = ‪ 1667‬م( در اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب‬ ‫‪.4‬‬
‫ﮔﺰارش واﺿﺤﯽ از ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻓﻐﺎنﻫﺎ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﻏﻮر‪ ،‬ﻏﺰﻧﯽ‬
‫و ﮐﺎﺑﻞ داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬
‫ﺧﻼﺻﺔ اﻻﻧﺴﺎب‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺣﺎﻓﻆ رﺣﻤﺖ ﺑﻦ ﺷﺎهﻋﻠﻢ ﮐﺘﻪﺧﯿـﻞ )‪ 1184‬ق‬ ‫‪.5‬‬
‫=‪1770‬م(؛‬
‫ﺗﻮارﯾﺦ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﯿﺮﻣﺤﻤﺪ ﮔﻨﺪاﭘﻮر اﺑﺮاﻫﯿﻢ زاﯾﯽ )‪ 1311‬ش(؛‬ ‫‪.6‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺮﺻﻊ‪ ،‬اﻓﻀﻞ ﺧﺎن ﺧﺘﮏ؛‬ ‫‪.7‬‬
‫اﻧﺴﺎب اﻓﺎﻏﻨﻪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪاﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ؛‬ ‫‪.8‬‬
‫ﺻﻮﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﯽ؛‬ ‫‪.9‬‬
‫ﺷﻮﮐﺖ اﻓﻐﺎﻧﯽ؛‬ ‫‪.10‬‬
‫ﺗﻮزك اﻓﻐﺎﻧﯽ؛‬ ‫‪.11‬‬
‫ارﻣﻐﺎن اﺳﺮاﺋﯿﻞ؛‬ ‫‪.12‬‬
‫ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﯾﺎ اﻓﺎﻏﻨﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر اﺳﺘﺎﻧﻮي‪.‬‬ ‫‪.13‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓـﻮق اﻟـﺬﮐﺮ ﺷﺨﺼـﯿﺖﻫـﺎي دﯾﮕـﺮي از ﺟﻤﻠـﻪ ﻗﺎﺿـﯽ‬
‫ﻋﻄﺎءاﷲﺧﺎن و داﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ ﭘﻨﺠﺎﺑﯽ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺖ اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ‬
‫«‪،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﻋﻄـﺎءاﷲ در ﮐﺘـﺎب »‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﯾـﮏوﻧـﯿﻢ ﻫـﺰار ﺳـﺎل ﭘـﺲ از ﺣﻀـﺮت ﺳـﻠﯿﻤﺎن)ع(‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻇﻬﻮر ﮐﺮد و ‪ 9‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻧﺒـﻮت اﯾﺸـﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ وﻟﯿـﺪ ﮐـﻪ‬
 ‫‪ / 24‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ اﻻﺻﻞ ﺑﻮد از ﺟﻤﻠﻪ اﺻﺤﺎب آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓـﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟـﺪ را‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺟﺪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﺑﻨﮑﺶ« را »ﺧﺎﻟﺪي« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ داﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ ﭘﻨﺠﺎﺑﯽ ﻣﻌﻠـﻢ ﻣﮑﺘـﺐ ﺣﺒﯿﺒﯿـﻪ و رﺋـﯿﺲ ﺟﻨـﺎح‬

‫»ﺟﺎن ﻧﺜﺎران اﺳﻼم« در ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ اول )‪ 1909‬م( اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در راﺑﻄـﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ اﻓﻐﺎنﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬درﺑﺎره ﺟﺪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺷـﺶ ﻧﻈﺮﯾـﻪ‬
‫ﭘﯿﺶﮐﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﻐﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﮐﻮﯾﺖﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻬـﻮدي ﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﮔﺮﺟﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻟﮏ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﮕﻮل ﻫﺎ و ﯾﺎ ارﻣﻨﯽ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﺸـﺄ اﺻـﻠﯽ‬
‫آنﻫﺎ روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﺻـﺎﻟﺖ ﯾﻬﻮدﯾـﺖ ﻣﺤﺘﻤـﻞ اﺳـﺖ و آنﻫـﻢ از‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻤﯿﺰه و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﭘﻮل ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪«.‬‬

‫اﻓﺰون ﺑﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﻦ از اﻣﯿﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬

‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺑﻮدن ﺗﺒﺎر ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﻣﯿﺮ دوﺳﺖﻣﺤﻤﺪﺧﺎن در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺳـﺆال اﻟﮑﺴـﺎﻧﺪر ﺑـﻮرﻧﺲ‪ ،‬ﺳـﻔﯿﺮ‬
‫ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ در ﮐﺎﺑﻞ درﺑﺎرهي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺑﻮدن اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»ﻣﺮدم در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺷﮏ ﻧﺪارﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ .2‬اﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮﻋﻠﯽ ﺧﺎن در وﻗﺖ وﻓﺎت ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ اﺻﻼً از اﻫﻞ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ‪«.‬‬

‫‪ . 1‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪:‬‬

‫‪www.mandegardaily.af/spip.php?ar cle499‬‬
‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪3 . Sir Alexander Burnes. Travels in to Bokhara, vol. 2: 139-141.‬‬
‫‪ . 4‬ﻋﻨﺎﯾﺖ اﷲ ﺷﻬﺮاﻧﯽ‪» ،‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ اﻗﻮام و ﻧﮋادﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن«‪ ،‬ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪ 2007‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از »ﺳﻔﺎرت‬
‫روﺳﯿﻪ ﺗﺰاري ﺑﻪ درﺑﺎر اﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮﻋﻠﯽ ﺧﺎن«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﻮر ﺑﺮﺷﻨﺎ‪ ،‬ص ‪.34‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪25 /‬‬

‫‪ .3‬اﻣﯿـﺮ ﻋﺒــﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧــﺎن ﺑــﺎ اﺳــﺘﻨﺎد ﺑــﻪ ﮐﺘــﺎبﻫــﺎي ﺗــﺎرﯾﺦ ﭘﺸــﺘﻮ و‬

‫ﺗﺬﮐﺮةاﻟﻤﻠﻮك‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ ﻧـﺎمﺷـﺎن را از ﻧـﺎم »اﻓﻐﺎﻧـﻪ«‬
‫ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺧﺬ ﮐﺮدهاﻧـﺪ و ﺑﻌﻀـﯽ اﻓﻐـﺎنﻫـﺎ از ﻧﺴـﻞ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻪ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از ﻧﺴﻞ ارﻣﯿـﺎ ﻓﺮزﻧـﺪ ﭘﺴـﺮي ﺷـﺎﺋﻮل ﯾـﺎ ﺳـﺎول‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ي اﻣﯿﺮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺳﺮﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻤﺎم اﻫﺎﻟﯽ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﻨﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫اﺳﻢ اﻓﻐﺎن را از ﻟﻔﻆ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻌﻀـﯽ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣـﯽ رﺳـﺪ و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻌﻀـﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ارﻣﯿﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺷﻠﻤﻮﯾﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﻣـﯽرﺳـﺪ‪ ...‬اﯾﻨﻬـﺎ ﻫﻤﯿﺸـﻪ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻮدهاﻧـﺪ و در ﺑـﺎب آزادي و ﻣﻄﻠـﻖ اﻟﻌﻨـﺎﻧﯽ‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﯿﻠﯽ ﺣﺮﯾﺺاﻧﺪ‪«.‬‬

‫ب( ﻣﻨﺎﺑﻊ اروﭘﺎﯾﯽ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و اﯾﻦﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﯾﮑـﯽ از ده‬

‫ﻗﺒﯿﻠﻪي ﮔﻤﺸﺪهي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑـﺮاي ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺑـﺎر در ﻗـﺮن ‪ 19‬ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐـﻪ‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﺮد ﺳﺮ اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﺑﻮرﻧﺲ‪ 3‬ﺳـﻔﯿﺮ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿـﺎ‬
‫در ﮐﺎﺑﻞ ـﮐﻪ در ﻗﯿﺎم ﻫﻔﺘﻢ رﻣﻀﺎن ﺳـﺎل‪1841‬ﻣـﯿﻼدي ﻣـﺮدم ﺷـﻬﺮ ﮐﺎﺑـﻞ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪـ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻮرﻧﺲ در ﮐﺘﺎب »ﻣﺴـﺎﻓﺮت در ﺑﺨـﺎرا« ﮐـﻪ در ﺳـﺎل‬
‫‪ 1835‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣـﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬اﻓﻐـﺎنﻫـﺎ ﺧﻮدﺷـﺎن را ﺑﻨـﯽاﺳـﺮاﺋﯿﻞ‬

‫‪ . 1‬وارﺗﺎن ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﻇﻬﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ص ‪.46‬‬
‫‪ . 2‬اﻣﯿﺮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺎج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص‪.463‬‬
‫‪3 . Sir Alexander Burnes‬‬
 ‫‪ / 26‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣــﯽﺧﻮاﻧﻨــﺪ‪ ،‬اﻣــﺎ اﮔــﺮ واژهي ﯾﻬــﻮدي اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﻮد از ﻣﺨﺎﻟﻔــﺎن و‬

‫ﺳﺮزﻧﺶﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﯾﻬﻮد ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﻫـﺎ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺨـﺖ اﻟﻨﺼـﺮ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺮاﺋﯿﻞ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻏﻮر ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﻣﯿﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮد و در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ رﺋﯿﺲﺷﺎن »اﻓﻐﺎن« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻓﻐﺎنﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮن اول ﻫﺠـﺮي از ﺳـﻮي ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ‬

‫وﻟﯿﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫رواﯾﺖﻫﺎ و ﺗﺎرﯾﺦِ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪهي اﻓﻐﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣـﻦ دﻟﯿـﻞ ﺧـﻮﺑﯽ ﺑـﺮاي‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ رواﯾﺖﻫﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ‪«.‬‬

‫اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﺑﻮرﻧﺲ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬در ﺻـﻮرﺗﯽﮐـﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از‬

‫ﻗﺒﺎﯾﻞ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﺷﺮق ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﭼـﺮا ﻣـﺎ ﺗﺄﯾﯿـﺪ ﻧﮑﻨـﯿﻢ ﮐـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫اﻓﻐﺎنﻫﺎ از اﺧﻼف آنﻫﺎ ﺑﻮده و ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﻃﻮريﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﺑﻮرﻧﺲ در دوﻣﯿﻦ ﺳـﻔﺮش ﺑـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن و اﺑﺘـــﺪاي ﺳـــﻔﺎرﺗﺶ در ﮐﺎﺑـــﻞ در ﺳـــﺎل ‪ 1837‬از اﻣﯿـــﺮ‬
‫دوﺳﺖﻣﺤﻤﺪﺧﺎن درﺑﺎره اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺑﻮدن اﺻﻞ و ﻧﺴـﺐ ﭘﺸـﺘﻮن ﻫـﺎ ﭘﺮﺳـﯿﺪ‪ ،‬و‬
‫دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪﺧﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬ﻣﺮدم او در اﯾﻦ ﻣـﻮرد ﺷـﮏ ﻧﺪارﻧـﺪ؛ ﺑـﺎ‬
‫‪3‬‬
‫وﺟﻮد آن اﯾﺪهي ﯾﻬﻮدﯾﺖ را رد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﺎم ﻫﺎي ﺑﺮﺧﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺗﺒـﺎري‬

‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﺎتﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪1 . Travels in to Bokhara,vol.2:139-141‬‬

‫‪ . 2‬ﺳﻔﺎرت روﺳﯿﻪ ﺗﺰاري ﺑﻪ درﺑﺎر اﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪ ،‬ص ‪.34‬‬
‫‪ . 3‬ﻣﻮﻧﺖ اﺳﺘﻮارت اﻟﻔﻨﺴﺘﻮن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺎن) ﺟﺎي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﮔﺰارش ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺎﺑﻞ(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫آﺻﻒ ﻓﮑﺮت‪ ،‬ﺻﺺ ‪.169-161‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪27 /‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻮﻧﺖ اﺳﺘﻮارت اﻟﻔﻨﺴﺘﻮن‪ :1‬ﻣﻮﻧﺖ اﺳﺘﻮارت اﻟﻔﻨﺴـﺘﻮن )‪(1859-1779‬‬

‫رﺋﯿﺲ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ اﻧﮕﻠﯿﺲ در ﻫﻨﺪ در ﻣﻮرد رواﯾﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﮔﺮﭼﻪ رواﯾﺖﻫﺎي آﻧﺎن )اﻓﻐﺎنﻫﺎ( ﺑﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد و در اﺻﻞ ﺑـﺎ اﻧﺠﯿـﻞ اﺧـﺘﻼف ﭼﻨـﺪاﻧﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐـﻪ ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از ﻓﺮزﻧـﺪان اﻓﻐـﺎن ﭘـﺲ از اﺳـﺎرت ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻮهﻫﺎي ﻏﻮر ﮐﻮﭼﯿﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ رواﯾـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﯿﭻوﺟﻪ دور از اﻣﮑﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ده ﻗﺒﯿﻠـﻪ از دوازده ﻗﺒﯿﻠـﻪي‬
‫ﯾﻬﻮد ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﻬﻮدﯾﻪ در ﺷﺮق ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ و اﯾـﻦ ﻓﺮﺿـﯿﻪ‬
‫ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎن از دودﻣﺎن آﻧﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﻃﺒﻌﺎً‪ ،‬ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪن ﯾﮏ ﻗﻮم و ﻣﻨﺸـﺄ‬
‫‪2‬‬
‫ﻗﻮﻣﯽ دﯾﮕﺮي را آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎزد‪«.‬‬

‫‪ .2‬وﯾﻠﯿﺎم ﻣﻮرﮐﺮاﻓﺖ‪ :3‬وﯾﻠﯿﺎم ﻣﻮرﮐﺮاﻓﺖ ﮐﻪ در ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪1819-1825‬‬

‫ﻣﯿﻼدي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﺠﻮار ﻫﻨﺪ ﺳﻔﺮ ﮐـﺮده اﺳـﺖ در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي درهي ﺧﯿﺒﺮ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺧﯿﺒﺮيﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪ ﺑﻮده و ﺑـﻪ ﻃـﺮز‬
‫‪4‬‬
‫ﻋﺠﯿﺒﯽ ﭼﻬﺮه و ﺳﯿﻤﺎي ﯾﻬﻮدي دارﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪1 . Mountstuart Elphinstone‬‬

‫‪2 . Travels in to Bokhara,vol.2:139-141‬‬
‫‪3 . William Moorcraft.‬‬
‫‪4 . Moorcraft Travels in Hemalayan Provinces, of Hindustan and‬‬
‫‪the Punjab: in Ladakh and Kashmir, in Peshawar, Kabul,‬‬
‫‪Kunduz, and Bukhara, 12.‬‬
 ‫‪ / 28‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .3‬ﺳﺮ وﯾﻠﯿﺎم ﺟﻮﻧﺰ‪ :1‬وﯾﻠﯿﺎم ﺟﻮﻧﺰ ﺧﺎورﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻓﻐﺎنﻫـﺎ از ﺟﻤﻠـﻪ ده‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪي ﮔﻤﺸﺪهي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ادرﯾﺲ از آن ﻫﺎ ﻧﺎم ﺑـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫آنﻫﺎ از اﺳﺎرت ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ و در ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﺎت ارزرات‪ 2‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .4‬ﺟﯽ‪ .‬ﺑـﯽ‪ .‬ﻓـﺮزر‪ :4‬ﻓـﺮزر‪ ،‬اﻧﺴـﺎنﺷـﻨﺎس اﺳـﮑﺎﺗﻠﻨﺪي در ﺳـﺎل ‪1843‬‬

‫ﻣﯿﻼدي ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻋﻘﯿـﺪه دارﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ از ﺗﺒﺎر ﯾﻬﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ اﺻﺎﻟﺖ ﯾﻬﻮديﺷﺎن را ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﯽﮐـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫‪5‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺣﻔﻆ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .5‬ﺟﻮزف ﭘﯿﺮﻓﺮﯾﺮ‪ :6‬ﺟﻮزف ﭘﯿﺮﻓﺮﯾﺮ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺗـﺎرﯾﺦ اﻓﻐـﺎنﻫـﺎ‪ ،‬در ﺳـﺎل‬
‫‪ 1885‬ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ ده ﻗﺒﯿﻠﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮ ﺧﻮد داﺳﺘﺎﻧﯽ از زﻣﺎن ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر را ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫»زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻧﺎدرﺷﺎه ﺑﺮاي ﻓﺘﺢ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺎور رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﻗﺒﯿﻠﻪي‬
‫ﯾﻮﺳﻒزي ﺑﺎ ﻫﺪﯾﻪي ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺗﻮرات ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺒﺮي‪ ،‬و ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﯾﻬﻮدي ـﮐﻪ در ﻗﺪﯾﻢ ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آنﻫﺎ را ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ـ از ﻧﺎدرﺷـﺎه اﻓﺸـﺎر‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﯾﻬﻮدي ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﻟﺸﮑﺮ ﻧﺎدرﺷﺎه‬

‫‪1 . Sir William Jones‬‬

‫‪2 . Arsareth‬‬
‫‪ . 3‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪.‬‬
‫‪4 . J. B. Frazer‬‬
‫‪5 . J. B. Frazer, A Historical and Describtive Account of Persia and‬‬
‫‪Afghanistan, 298.‬‬
‫‪6 . Joseph Pierre Ferrier‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪29 /‬‬

‫ﺑﻮد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﺟﻮد ﺗﻮرات در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ اﻓﻐﺎن ﯾﻬﻮدي‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدن آنﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪«.‬‬

‫درﺳﺘﯽ داﺳﺘﺎن ﻓﻮق را ﮔﺰارش روزﻧﺎﻣﻪ ﮐﻮﯾﺘﯽ اﻟﺮاي اﻟﻌﺎم‪ ،‬در ﺳﺎل ‪،2001‬‬
‫در ﻣﻮرد وﺟﻮد ﺧﺎﺧﺎم ﯾﻬﻮدي ﭘﺸﺘﻮنﺗﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮح ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﯾﮏ ﺧﺎﺧﺎم ﯾﻬﻮدي ﭘﺸﺘﻮن اﻋﻼم ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎري از ﯾﻬﻮدﯾﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪهاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻫﺮﭼـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫زودﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﯾﻬﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ .6‬ﻣﯿﺠﺮ اچ‪ .‬دﺑﻠﯿﻮ‪ .‬ﺑﯿﻠﯿـﻮ‪ :3‬ﺑﯿﻠﯿـﻮ در ﺳـﺎل ‪ 1891‬ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬
‫»ﺟﺴﺘﺠﻮﯾﯽ در ﻧﮋادﺷﻨﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬او در ﮐﺘـﺎب ﺧـﻮد ﺑـﻪ »ﻗﻠﻌـﻪ‬
‫ﯾﻬﻮدي« ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮز ﺷﺮﻗﯽ ﻗﺒﺎﯾﻞ اﻓﻐﺎن اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ و از دﺷـﺘﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫»دﺷﺖ ﯾﻬﻮدي« در ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﻣﺮدان« ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫـﻢ اﮐﻨـﻮن‬
‫در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻠﯿﻮ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣـﯽﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ‪:‬‬
‫»رواﯾﺖ اﻓﻐﺎنﻫﺎ از ﯾﻌﻘﻮب‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ و ﻣﻮﺳﯽ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﯾﻬﻮديﻫـﺎ و ﮔـﺰارش‬
‫اﻓﻐﺎنﻫﺎ از ﺟﻨﮓ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﻫﺎ و ﻓﺘﺢ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﮔـﺰارش آنﻫـﺎ از ﺻـﻨﺪوﻗﭽﻪ‬
‫ﻣﯿﺜﺎق )ﺻﻨﺪوﻗﭽﻪ ﺳـﻠﯿﻤﺎﻧﯽ( و اﻧﺘﺨـﺎب ﺳـﺎول ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﭘﺎدﺷـﺎه و ‪ ...‬ﺑـﻪ‬
‫روﺷﻨﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮔﺰارشﻫﺎ و ﯾﺎدداﺷﺖﻫﺎي ﺗـﻮرات اﺳـﺖ و ﺑﻮﺿـﻮح ﻧﺸـﺎن‬
‫دﻫﻨﺪهي آﮔﺎﻫﯽ آن ﻫﺎ از ﻋﻬﺪ ﻋﺘﯿﻖ اﺳﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﻀﻮر ﯾﻬﻮدﯾـﺎن را‬

‫‪1 . Ferrier, History of the Afghans, 1858.‬‬

‫‪ . 2‬روزﻧﺎﻣﻪ اﻟﺮاي اﻟﻌﺎم‪Arabic Ne4ws ،2001/10/12،‬‬
‫‪3 . Major H. W.Bellew‬‬
 ‫‪ / 30‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﺛﺒﺎت ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ادﻋﺎي آنﻫﺎ را ﮐﻪ اﻓﻐﺎنﻫـﺎ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي‬

‫‪1‬‬
‫ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪي ﻋﻬﺪ ﻋﺘﯿﻖ ﺑﻮدﻧﺪ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪«.‬‬

‫‪ .7‬ﺗﻮﻣﺎس ﻟﯿﺪﻟﯽ‪ :2‬ﻟﯿﺪﻟﯽ در ﺳﺎل ‪ 1898‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اروﭘﺎﯾﯽﻫﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ ﺧﻮد را ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺗﺒﺎر ﯾﻬﻮدي ﺧﻮد را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﺎﺋﻞ را در ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺧﻠـﻂ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ اﯾﺪهي ﯾﻬﻮدي ﺗﺒﺎري را رد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آن ادﻋـﺎ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ از ﺗﺒﺎر ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﯿﺪﻟﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‪» :‬اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ده ﻗﺒﯿﻠﻪاي ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺸﺎن از ﺑﺎرﮔﺎه داوود)ع( ﻋﻨﻮان اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد و ﻗﺒﯿﻠﻪي ﯾﻬﻮدا‪ 3‬ﮐﻪ ﻧﺎم ﯾﻬﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬از آن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪي آﺧﺮي »ﯾﻬﻮد« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ و در ﺷـﺮق و‬
‫‪4‬‬
‫ﻏﺮب از ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .8‬ﻫﻨﺮي ﺟﻮرج راورﺗﯽ‪ :5‬راورﺗﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾﻬـﻮديﻫـﺎ ﻣﺮدﻣـﺎن‬

‫ﺧﻮدﺳﺮ و ﻟﺠﻮج ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮرش اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ را ﺑﻪ اﯾﺎﻟﺖ ﮐﻢ ﻧﻔﻮس و دور دﺳـﺖ‬
‫‪6‬‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻓﺎرس ]داﻣﻨﻪﻫﺎي ﮐﻮه ﺳﻠﯿﻤﺎن[ اﻧﺘﻘﺎل داد‪.‬‬
‫‪ .9‬روﻣﻮدﯾﻦ‪ :1‬روﻣﻮدﯾﻦ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺧـﺎورﺷـﻨﺎس روﺳـﯽ ﻣـﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬در‬
‫ﺗﻮرات ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻋﺒﺮاﻧﯽﻫﺎ ﮐﻠﻤﻪ »اﻓﻐﺎﻧﻪ« و ﯾﺎ ﭼﻬـﺮهي اﻓﻐﺎﻧـﻪ ﺑـﺎ ﺗﮑـﺮار‬

‫‪1 . H. W. Bellew, an Enquiry into the Ethnography of‬‬

‫‪Afghanistan, 34.‬‬
‫‪2 . Thomas Ledlie.‬‬
‫‪3 . Judah.‬‬
‫‪4 . Calcu a Review, January, 1989.‬‬
‫‪5 . Raverty‬‬
‫‪ . 6‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪31 /‬‬

‫ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻓﻐﺎﻧﻪ را ﻧﻮهي ﺳﺎول ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن اﻓﻐﺎﻧـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ زﻣﺎﻣﺪار وﻗﺖ در ردﯾﻒ ﺳﺎﯾﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﮐﻮﻫﺴﺘﺎنﻫﺎي ﻏـﻮر‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻏﺰﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﻓﯿﺮوزﮐﻮه ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .10‬اﺳﺤﻖ ﺑﻦ زﻓﯽ‪ ،‬دوﻣﯿﻦ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ :‬اﺳﺤﻖ ﺑـﻦ زﻓـﯽ در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪي ﺧﻮد در ﺳﺎل ‪ 1957‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪﮔﺎن و ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﮕـﺎن«‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﯾﻬﻮدي ﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﺒﻌﯿﺪ آﻧﺎن از ﺷﻬﺮ ﺳـﺎﻣﺮﯾﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻠﻤﺎﻧﺴﺮ ﭘﺎدﺷﺎه آﺷـﻮري ﻫـﺎ )‪ 719‬ق‪.‬م( آﻏـﺎز ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻦ زﻓـﯽ اداﻣـﻪ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪» :‬ﻗﺒﺎﯾﻞ اﻓﻐﺎن ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﺴـﻞ زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ رواﯾﺖ ﻫﺎﯾﺸﺎن را درﺑﺎرهي ﻗﺒﺎﯾﻞ دهﮔﺎﻧـﻪ ﻫﻨـﻮز‬
‫ﺣﻔﻆ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ رواﯾـﺖ ﻗـﺪﯾﻤﯽ اﺳـﺖ و ﻧـﻪ ﯾـﮏ ﺗﻮﺟﯿـﻪ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‪.‬‬
‫ﻋﺪهاي از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﯾﻬﻮدي و ﻏﯿﺮ ﯾﻬﻮدي ﮐـﻪ در زﻣـﺎنﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﯾﺪن ﮐﺮدهاﻧﺪ و داﻧﺸـﺠﻮﯾﺎن ﺣـﻮزهي اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎنﺷﻨﺎﺳـﯽ ﮐـﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ادﺑﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ رواﯾـﺖ ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ ﮐـﻪ در ﭼﻨـﺪﯾﻦ‬
‫داﺋﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺤﺚ ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻮردهاﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺣﻘﯿﻘـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ و ﻧﻪ ﻫﯿﭻ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﯿـﺎن ﻗﺒﺎﯾـﻞ ﭘﺸـﺘﻮن ﭘﺎﻓﺸـﺎري‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﺎﻃﺮاتﺷﺎن را ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدن دﻫـﺎنﺑـﻪدﻫـﺎن‪ ،‬ﻧﺴـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺴﻞ زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺎرﯾﺦﺷـﺎن ﺑـﺮ اﺳـﺎس رواﯾـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻧـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس رواﯾـﺖ ﻫـﺎي ﻣﮑﺘـﻮب‪ .‬اﯾـﻦ وﺿـﻌﯿﺖ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص درﻣﻮرد ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺎﺣﻞ ﺧﺎوري ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ ﺻـﺪق ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﺮدم ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾـﺮه ي ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن اﻃﻼﻋـﺎتﺷـﺎن درﺑـﺎرهي آﯾـﯿﻦ‬

‫‪1 . Rumodin‬‬
‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
 ‫‪ / 32‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺷﺮك ـﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﻣﻨﺴﻮخ ﮐﺮدﻧﺪ ـ و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ را از ﻃﺮﯾـﻖ ﭼﻨـﯿﻦ‬

‫رواﯾﺖﻫﺎي ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮدم اﯾـﺮان ﮐـﻪ ﻗـﺒﻼً‬
‫زردﺷﺘﯽ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾـﻞ ﺗـﺮك و ﻣﻐـﻮل ﮐـﻪ ﺑـﻮداﯾﯽ و ﺷﺎﻣﺎﻧﯿﺴـﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺳﻮري ﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻮدﻧﺪ از رواﯾﺖ ﻫﺎي ﺷﻔﺎﻫﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ اﻓﻐﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آنﻫـﺎ زﻣـﺎﻧﯽ اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﯾـﺪهاﻧـﺪ و ﮐـﺪام رواﯾـﺖ ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ اﯾـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫رواﯾﺖ در ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﯾﻬﻮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪ .11‬دﮐﺘﺮ آﻟﻔﺮد اﯾﺪرﺷﯿﻢ‪ 2‬از ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت‬

‫‪3‬‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ آن دارد ﮐﻪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ از ﺗﺒﺎر ﻗﺒﺎﯾﻞ ﮔﻤﺸﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪ .12‬اوﻻف ﮐﺎروي‪ :4‬اوﻻف ﮐﺎروي‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﺣﮑﻤـﺮان ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿـﺎ در ﺻـﻮﺑﻪ‬

‫ﺳﺮﺣﺪ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪»:‬ﺳﯿﺪﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎرﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﺰرگ و ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘـﺪﯾﻦ‬
‫و آﮔﺎه از ﺗﻤﺎم دو ﻗﺮن اﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬او اﻋﺘﻘﺎد ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ دارد ﮐﻪ اﻓﻐـﺎنﻫـﺎ و‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ از ﻧﮋاد ﺳﻤﺘﯽ )ﺳﺎﻣﯽ(اﻧﺪ ﻧﻪ آرﯾﺎﯾﯽ‪ .‬زﺑﺎن دﻟﯿﻞ ﺛﺒﻮت اﺗﻨﯿﮑـﯽ ﺷـﺪه‬
‫‪5‬‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪. 13‬ﺟﻮرج روز؛‬
‫‪ .14‬ﭼﺎرﻟﺰ ﻣﯿﺴﻦ؛‬
‫‪ .15‬ﺟﻮرج ﻣﻮر؛‬

‫‪1 . Ben-Zvi, the Exiled and the Redeemed, 1957, 176.‬‬

‫‪2 . Dr. alfred Edersheim‬‬
‫‪3 . Dr.Alfred Edersheim, the Life and Times of Jesus, the‬‬
‫‪Messiah, 15.‬‬
‫‪4 . Olaf Sir Caroe‬‬
‫‪ . 5‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪33 /‬‬

‫‪ .16‬ژﻧﺮال ﺟﻮرج ﻣﺎﮐﻤﻮن؛‬

‫‪ .17‬ﮐﻠﻨﻞ ﺟﯽ‪ .‬ﺑﯽ‪ .‬ﻣﺎﻟﺴﻮن؛‬
‫‪ .18‬ﮐﻠﻨﻞ ﻓﺎﯾﻠﺴﻮن؛‬
‫‪ .19‬ﺟﻮرج ﺑﯿﻞ؛‬
‫‪ .20‬اي‪ .‬ﺑﺎﻟﻔﻮر؛‬
‫‪ .21‬ﺳﺮ ﻫﻨﺮي ﯾﻮل؛‬
‫‪ .22‬ﺗﻮﻣﺎسﻫﺎﻟﺪﯾﺚ؛‬
‫‪ .23‬ﺷﺎﻟﻮا وﯾﻞ‪.‬‬
‫دﻻﯾﻞ ﻣﻮاﻓﻘﺎن اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﺣـﻮل ﻫﺸـﺖ ﻣﺤـﻮر‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬
‫ﻧﺴﺐﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ )ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه در ﮐﺘﺎب ﻣﺨﺰناﻓﻐﺎﻧﯽ(؛‬ ‫‪.1‬‬
‫رواﯾﺖﻫﺎي ﺷﻔﺎﻫﯽ در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﭘﺸﺘﻮن؛‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻗﺒﯿﻠﻪاي؛‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻮرﺧﺎن و واﻗﻌﻪﻧﮕﺎران ﻣﺴﻠﻤﺎن در دورهي اﺳﻼﻣﯽ؛‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اروﭘﺎﯾﯽ از ﻗﺮن ‪ 19‬ﺗﺎﮐﻨﻮن؛‬ ‫‪.5‬‬
‫وﺟﻮد ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺗﻮرات و ﻧﻮﺷـﺘﺎرﻫﺎي ﻣـﺬﻫﺒﯽ ﯾﻬﻮدﯾـﺎن در ﻣﯿـﺎن‬ ‫‪.6‬‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﭘﺸﺘﻮن؛‬
‫ﻗﺮﯾﻨﻪي ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺎم ﻫﺎي ﻃﻮاﯾـﻒ و ﻣﻨـﺎﻃﻖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻠﯿﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪي‪،‬‬ ‫‪.7‬‬
‫دﺷﺖ ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﮐﻮه ﺳﻠﯿﻤﺎن و درهي ﺧﯿﺒﺮ؛‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ژﻧﺘﯿﮑﯽ و ‪ DNA‬ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﻬﻮدﯾﺎن‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
 ‫‪ / 34‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎر ﺑﻮدن ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‬

‫در ﺑﺨﺶ ﭘﯿﺸﯿﻦ روﺷـﻦ ﺷـﺪ ﮐـﻪ داﻧﺸـﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻣﻮرﺧـﺎن و ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬از ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺗﺎ ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﻼدي ﺑﺎ اﺗﻔـﺎق از‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺑﺎ ذﮐـﺮ آن در ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻫـﺎيﺷـﺎن ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮي از داﻧﺸـﻤﻨﺪان و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳـﺎن اروﭘـﺎﯾﯽ از ﮐﺸـﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎر اﻧـﺪﮐﯽ ـ در ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﺑـﺎ ﻣﻮاﻓﻘـﺎن ـ از ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن و داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾـﻪي اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒـﺎري ﭘﺸـﺘﻮن ﻫـﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﻣﻮﻧﺖ اﺳﺘﻮارت اﻟﻔﻨﺴـﺘﻮن« اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ ﻣﻌﺮﻓـﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻧﻈـﺮ اﯾﺸـﺎن در ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻣﻮاﻓﻘـﺎن اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺗﺒـﺎري‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ و او اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻨﺸﺄ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ آنﻫﺎ را رد ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺻﻠﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎرد دورن‪ ،1‬وارﺗـﺎن‬
‫ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن و ﻣﻮرﮔﻦ اﺳﺘﺮﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﻻﯾﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪهاي اراﺋﻪ ﻧﮑﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﯿـﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻏﺒﺎر‪ ،‬اﺣﻤﺪﻋﻠﯽ ﮐﻬﺰاد و ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺗﺒـﺎري‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ را اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪه و آن ﻫﺎ را آرﯾﺎﯾﯽﻧﮋاد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﮐﻮﺗـﺎه و ﺑـﺎ‬
‫اﺷﺎره ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و اﺳﺘﺪﻻل ﺟﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻓﯽ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1 . Bernard Dorn‬‬

‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪35 /‬‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒـﺎري ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از اﺳـﺘﺪﻻل اﻧﮑـﺎر‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ دﻻﯾﻞ آنﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﺣﻮل دو ﻣﺤﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ .1‬رواﯾﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﺗـﻮرات ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ ﻧـﺪارد؛ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﯿﺸﯿﻦ روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻋﺘﺮاف‬
‫ﺑﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ آن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ ﺑﻨـﯽاﺳـﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ارﺗﺒﺎط ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺑﺎ اﻗﻮام اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ‬

‫در ﺳﺎل ‪1388‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي )ﺟﻨـﻮري ‪ (2010‬روزﻧﺎﻣـﻪ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿـﺎﯾﯽ ﮔـﺎردﯾﻦ‬

‫ﮔﺰارش داد‪ ،‬ﺷﻤﺎري از ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐـﻪ درﻣﯿـﺎن اﻗـﻮاﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ ده ﻗﺒﯿﻠﻪي ﮔﻤﺸـﺪه اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ ارﺗﺒـﺎط دارﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺸـﺘﻮن ﻫـﺎ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﻗﻨﺎﻋـﺖﺑﺨـﺶﺗـﺮي در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد دارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﮔـﺎردﯾﻦ‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎﯾﯽ در ﻧﺎمﮔﺬاري‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﯿﻮهي ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن و ﻣﻮاد ﺧـﻮراﮐﯽ‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﯾﻬﻮديﻫـﺎ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ آن در رواﯾـﺖ ﻫـﺎي ﺷـﻔﺎﻫﯽ‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ رﯾﺸﻪي اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ آﻧﺎن ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬روزﻧﺎﻣـﻪيﮔـﺎردﯾﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و اﻗﻮام اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه رﯾﺸﻪي ﻧﮋادي آنﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ارﺗﺒﺎط ‪ 2700‬ﺳﺎﻟﻪاي ﮐﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه درﺳﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﮔﺎردﯾﻦ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﯾﮏ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻫﻨﺪي را ﻧﯿـﺰ‬
‫ﮔﺰارش داد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾـﻦ ﮔـﺰارش دﮐﺘـﺮ ﻧـﻮرس اﻓﺮﯾـﺪي‪ ،‬ﻣـﻮرخ ﻫﻨـﺪي‪،‬‬

‫‪1 . Pashtancluto last tribes of Israel‬‬

‫)‪(h p://www.guardian.co.uk/world/2010/jan17‬‬
 ‫‪ / 36‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﻧﺘﯿﮑﯽ روي ﻗﺒﯿﻠﻪي اﻓﺮﯾﺪي ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﻣﻠـﯿﺢ آﺑـﺎد«‪ ،‬در‬
‫اﯾﺎﻟﺖ »اﺗﺮاﭘﺮادﯾﺶ« اﻧﺠﺎم داده اﺳـﺖ‪ .‬از ﻣﺠﻤـﻮع ‪ 1500‬ﻓـﺮد ﭘﺸـﺘﻮﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮن آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ 650 ،‬ﻧﻔـﺮ داراي ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت‬
‫‪1‬‬
‫ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯾﻬﻮديﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮔﺰارش روزﻧﺎﻣﻪ ﮔﺎردﯾﻦ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺒﺮي ﮔـﺰارش دادﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮرس ﺗﺤﺼـﯿﻠﯽ را ﺑـﻪ ﯾـﮏ داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﻋﻠـﻢ ژﻧﺘﯿـﮏ‬
‫ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺷﺎﻫﻨﺎز ﻋﻠﯽ« اﻋﻄﺎ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ را در ﻣـﻮرد ﺛﺎﺑـﺖ ﮐـﺮدن‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ از ﻧﮋاد و رﯾﺸﻪ ﯾﻬﻮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬اﯾـﻦ داﻧﺸـﻤﻨﺪ در‬
‫ﺷﻬﺮ ﺣﯿﻔﺎ در ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺗﮑﻨﻮﻟـﻮژي اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم »ﺗﮑﻨﺴـﯿﻮن‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ« ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﺗﻌـﺪادي از ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان ﯾﻬـﻮدي ﻣﺘﺨﺼـﺺ در ﻋﻠـﻢ‬
‫ژﻧﺘﯿﮏ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از آن در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1983‬ﺗـﺎ ‪ 2004‬ﻧﯿـﺰ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان روي ‪DNA‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﯾﻬﻮدي ﻫـﺎي ــ اﺷـﮑﻨﺎزي‪ ،‬ﺳـﻔﺎردﯾﮏ و ﻣﯿﺰراﺣـﯽ ـ را ﮐﺸـﻒ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﯿﺰ درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ‪ DNA‬ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ ﺑﻌـﺪ از ‪DNA‬‬
‫ﯾﻬﻮدﯾــﺎن اﯾﺮاﻧــﯽ و ﻋﺮاﻗــﯽ )‪ ،(6709‬دوﻣــﯿﻦ ‪ DNA‬ﻧﺰدﯾــﮏ )‪ (6801‬ﺑــﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﯾﻬﻮديﻫﺎي اﺷﮑﻨﺎزي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1 . h p://www.guardian.co.uk/world/2010/jan17.‬‬
‫‪2 . DNA& Tradition: The genetic link to the ancient Hebrews, by‬‬
‫‪Yaakov kleiman.Yaakov Kleiman-2004-204 pages-page 71.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ‪37 /‬‬

‫اﮐﺜﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧـﻮن ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎﺗﯽﺷـﺎن را از اﻗـﻮام ﭘﺸـﺘﻮن‬

‫ﯾﻮﺳﻒ زي‪ ،‬اﻓﺮﯾﺪي ﯾﺎ ﺧﺘﮏ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠـﻪي آن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد ‪ DNA‬ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺗﻌﻤﯿﻢ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺷﻮاﻫﺪي از ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎري ژﻧﺘﯿﮏ ﯾﻬﻮديﻫﺎ‪،‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻤﺎري ﻋﻀﻼﻧﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺿـﻌﻒ‬
‫ﻋﻀﻼت ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ اﺧﺘﻼل ژﻧﺘﯿـﮏ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﮕﺎه اﺻـﻠﯽ آن ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫ﯾﻬﻮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﺑﯿﻤﺎران اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺪﺗﺎﯾﯽ‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﻢ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺸﺘﺮك دﯾﮕﺮ ﻣﯿﺎن ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ﭘﺸﺘﻮنﻫـﺎ ﺑﯿﻤـﺎري )‪(G6PDH‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﯿﺎن ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﻤﻦ و ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎي‬
‫‪2‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬

‫رواﯾﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻋـﺎم‬

‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻮرﺧﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺣﺘﯽ ﺗﻮاﻓـﻖ اﮐﺜﺮﯾـﺖ‬
‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن اروﭘﺎﯾﯽ از ﻗﺮن ‪ 16‬ﺗـﺎ ﻗـﺮن ﺑﯿﺴـﺘﻢ ﻣـﯿﻼدي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ژﻧﺘﯿﮑﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺣـﺎﮐﯽ از‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ ‪ DNA‬ﺑﯿﺶ از ‪ 43‬درﺻﺪ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎي ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﻬﻮدي ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﯾﻬـﻮديﻫـﺎي اﺷـﮑﻨﺎزي و ﻧﯿـﺰ وﺟـﻮد ﺑﯿﻤـﺎريﻫـﺎي‬
‫ﻣﺸــﺘﺮك ﻣﯿــﺎن ﭘﺸــﺘﻮنﻫـﺎ و ﺑﺮﺧــﯽ اﻗــﻮام اﺳــﺮاﺋﯿﻠﯽ ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ و رواﯾــﺖ‬

‫‪1 . Focus on Genitic Screening Research, by Sandra R.Pupecki-‬‬

‫‪2006-149 pages-page62.‬‬
‫‪2 . The Unfit: A history of a bad ideaElof Axel Carlson, cold spring‬‬
‫‪Harbor Laboratory press, 2001-451pages-page300.‬‬
 ‫‪ / 38‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻫﯿﭻ رواﯾـﺖ‬

‫و ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻗﻄﻌﯽ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ را اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﺗﺒﺎر ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و اﺟﻤﺎع ﻗﻮي ﻣﻮرﺧﺎن ﻋـﺮب و‬
‫ﭘﺸﺘﻮن و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن اروﭘﺎﯾﯽ و روﺳﯽ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﺳـﺎﻣﯽ ﻧـﮋادي ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒـﺎري آﻧـﺎنرا ﺗﺤـﺖ ﺷـﻌﺎع ﻗـﺮار ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻧﻈﺮﯾـﻪي‬
‫ﺳﺎﻣﯽ ﻧﮋاد ﺑﻮدن ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﻮﻟﮑﻮر و داﺳﺘﺎنﻫـﺎي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ارزﯾـﺎﺑﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻗﻄﻌﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﻣﺒﺘﻨـﯽ‬
‫ﺑــﺮ ﺣــﺪس و ﮔﻤــﺎن در ﻣــﻮرد ﺗﺸــﺎﺑﻪ و ﻗﺮاﺑــﺖ ﮐﻠﻤــﺎت ﭘﺸــﺘﻮ ﺑــﺎ ﮐﻠﻤــﺎت‬
‫ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و اوﺳﺘﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎيﻣﺘﻔﺎوتﭘﯿﺮاﻣﻮنﺗﺎرﯾﺦوﺗﺒﺎرﻫﺰارهﻫﺎ‬
‫ﻫﺰارهﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ دوﻣﯿﻦ ﻗﻮم ﺑﺰرگ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي آنﻫﺎ دﺳﺘﺨﻮش ﭘﺮﯾﺸﺎنرﻓﺘﺎري ﺗﺎرﯾﺦﻧﮕﺎري ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪي اﺻﻼح و زﯾﺒﺎﺳﺎزي‬
‫اﺑﺮوي ﻗﻮﻣﯿﺖ‪ ‬ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﻫﻮﯾﺖ آنﻫﺎ را ﮐـﻮر ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻫـﺰارهﻫـﺎ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﯿﻌﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﯿﭻ ﻣﺸﮑﻞ ﻫﻮﯾﺘﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﻃﯽ ﭼﻬﺎر دﻫﻪي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺑﺮﺧـﯽ روﺷـﻨﻔﮑﺮان‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺤﺮان ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﮋادي ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري ﻫﺰارهﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﺑـﻮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ در ﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ادﻋﺎﻫﺎي ﺗﺮكﺗﺒﺎري و آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒـﺎري آنﻫـﺎ ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻧﺎﺷﯿﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ‪ ،‬دﯾﮕﺮي را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﺘﯿﺠﻪي ﻣﻌﻘـﻮل‬
‫و ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻋﺎم ﻫﻢ اراﺋﻪ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي ﻫﺰارهﻫﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻫـﺰاره‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ / 42‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري ﻫﺰارهﻫﺎ‬

‫اﻏﻠــﺐ ﻣﻮرﺧــﺎن‪ ،‬داﻧﺸــﻤﻨﺪان و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳــﺎن‪ ،‬ﻫــﺰارهﻫــﺎ را از ﻧﺴــﻞ‬

‫ﻣﻐﻮلﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﻦ ﺳﺎلﻫـﺎي ‪ 1229‬و ‪1447‬‬
‫ﻣﯿﻼدي در ﻣﺮﮐﺰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﻫـﺰارهﺟـﺎت ﯾـﺎ ﻫﺰارﺳـﺘﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺳﮑﻮﻧﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﺸﺮﯾﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه از ﺳﺎل ‪ 1928‬ﺗﺎ ﺳـﺎل‬
‫‪ 2004‬ﻣﯿﻼدي‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬روﺳﯽ و ژاﭘﻨﯽ‪ ،‬ﻗﻮم ﻫـﺰاره را آﻣﯿﺨﺘـﻪاي‬
‫از ﻧﮋاد زرد و ﻣﺮدم اﯾﺮاﻧﯽﻧﮋاد داﻧﺴﺘﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت‬
‫ژﻧﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﮋادي زﯾﺎدي ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻐﻮل دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﯾـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮﻣﯽ ﻫﺰارهﺟﺎت ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺑﻪﺷـﻤﺎر ﻧﻤـﯽروﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﻐﻮلﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺗﺴـﻠﻂ ﻣﻬﺎﺟﻤـﺎن ﻣﻐـﻮل ﺑـﺮ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن‪ ،‬از ﺳـﺎل ‪ 1227‬ﺑـﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري ﻫﺰارهﻫﺎ در ﮔﺰارش »اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻤﺎﯾـﺖ از اﻗـﻮام زﯾـﺮ‬
‫ﺧﻄﺮ« در ﻓﺒﺮوري ﺳﺎل ‪ 1999‬در زﻣﯿﻨﻪي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﭼﻨـﯿﻦ اﻧﻌﮑـﺎس ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎ در ﺣﺪود ﺳﻨﻪ ‪ 1220‬ﻣﯿﻼدي ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن و ﯾﺎ اﺧﻼف او ﺑﻪ ﻃﺮف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻐﻮلﻫـﺎي ﮐـﻮﭼﯽ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺎن ﺗﺎﺟﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ اﺧﺘﻼط ﯾﺎﻓﺘـﻪ و زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ اﻓﻐـﺎﻧﯽ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دري را ﺑﻪﻋﻮض زﺑﺎن اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮ در زﺑـﺎن‬
‫دري ]ﻓﺎرﺳﯽ[ ﻫﺰارﮔﯽ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ آن‬

‫‪1 . Elizabeth E. Bacon/ History of Hazara Community:‬‬

‫‪http://boozers.fortunecity.com/jerusalem147/History/history.‬‬
‫‪html.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﻫﺰارهﻫﺎ ‪43 /‬‬

‫زﺑﺎنﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﺷﺮﻗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿـﺪه اﺗﻔـﺎق دارﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎم ﻫﺰاره از ﮐﻠﻤﻪ »ﻫﺰار« ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻓـﺎدهي اﯾـﻦ ﮐﻠﻤـﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪاي از ﻣﻔﻬﻮم اﺳﻢ ﻋﺪد »ﻫﺰار« ﻣﻐـﻮﻟﯽ ]ﻣﯿﻨـﮓ[ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ اﺳـﻢ‬
‫‪1‬‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ارﺗﺶ ﻣﻐﻮل ﺑﻮد«‪.‬‬

‫در ذﯾــﻞ ﻓﻬﺮﺳــﺘﯽ از ﻧﻈﺮﯾـﺎت داﻧﺸــﻤﻨﺪان و ﻣﻨــﺎﺑﻌﯽ ﮐــﻪ ﻫــﺰارهﻫــﺎ را‬

‫ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎر ﻣﯽداﻧﻨﺪ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ دﮐﻨﯽ ﻣﻮرخ ﻋﺼﺮ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ اﮐﺒﺮ‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗـﻮر ﻣﻐـﻮﻟﯽ ﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺰارهﻫﺎ را از ﺑﻘﺎﯾﺎي ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او‬
‫در اﮐﺒﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﻫـﺰارهﻫـﺎ از ﺑﻘﺎﯾـﺎي ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن ﻣﻨﮕﻮﻗـﺎآن‪ ،‬ﻧـﻮهي‬
‫‪2‬‬
‫ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬از ﻣﻮرﺧــﺎن و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳــﺎن ﻏﺮﺑــﯽ »ﻣﻮﻧــﺖ اﺳــﺘﻮارت اﻟﻔﻨﺴــﺘﻮن«‪،‬‬
‫»اﻟﮑﺴــﺎﻧﺪر ﺑــﻮرﻧﺲ«‪» ،‬آرﻣﯿﻨــﻮس گ‪ .‬وﻣﺒــﺮي«‪» ،‬راﺑــﺮﺗﺲ« و »ﭘﺮوﻓﺴــﻮر‬
‫ﭘﺘﺮوﺷﻔﺴﮑﯽ« از ﺟﻤﻠﻪي اوﻟـﯿﻦ ﻃﺮﻓـﺪاران ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﻣﻐـﻮلﺗﺒـﺎري ﻫـﺰارهﻫـﺎ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫـﺰارهﻫـﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن ﺳـﺮﺑﺎزان ﻣﻐـﻮل‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﭼﻨﮕﯿﺰ وارد ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از اﺳﮑﺎن ﺑـﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﺪرﯾﺞ زﺑﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺬﻫﺐ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺗﺎﺟﯿﮏ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻧﺪاي ﻫﺰارﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﯾﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺣﻮت ‪.1378‬‬

‫‪ . 2‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪.156‬‬
‫‪ . 3‬ﺳﯿﺪ ﻋﺴﮑﺮ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺪاﷲ ﺷﻔﺎﯾﯽ‪ ،‬ص ‪.49‬‬
 ‫‪ / 44‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .3‬اچ‪ .‬دﺑﻠﯿﻮ‪ .‬ﺑﯿﻠﯿﻮ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﻣﻮرد اﺻﻞ و ﻣﻨﺸـﺄ ﻫـﺰارهﻫـﺎ ﺗﺮدﯾـﺪي‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﯾـﺮا ﻗﯿﺎﻓـﻪ و ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت دﯾﮕﺮﺷـﺎن ﻣـﯽرﺳـﺎﻧﺪ ﮐـﻪ آنﻫـﺎ از‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺎﺗﺎرﻫﺎي ﺳﭙﺎه ﻣﻐﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻠﯿﻮ‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﻐﻮل در رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي ﺑﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻧﻈﺎﻣﯽ از ﻫﺰاران ﻣﺮد ﺟﻨﮕﯽ ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﺟﺪا ﺷﺪه و در ﻫـﺰارهﺟـﺎت‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺳﮑﻮﻧﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻨﮕﯿـﺰﺧـﺎن ده‬
‫ﮔــﺮوه از ﺳــﺮﺑﺎزان را در ﺟﻨــﻮب ﻫﻨــﺪوﮐﺶ ﺗــﺎ رود ﺳــﻨﺪ ﺑــﺮﺟــﺎ ﮔﺬاﺷــﺖ‬
‫ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ‪ 9‬ﮔﺮوه از آنﻫﺎ در ﻫﺰارهي ﮐﺎﺑﻞ و ﮔﺮوه دﻫﻢ در ﻫﺰارهي ﭘﮑﻠـﯽ‬
‫‪2‬‬
‫)ﭘﺨﻠﻪاي( در ﺷﺮق رود ﺳﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﯿﻮ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ادﻋﺎﯾﺶ از ﻫﺰارهﻫﺎي ﭘﻨﺠﺎﺑﯽ در ﺷﻤﺎل ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬درهي‬
‫ﻫـﺰاره ﺑـﯿﻦ ﻟﻐﻤـﺎن و ﮐﺎﭘﯿﺴـﺎ‪ ،‬درهي ﻫـﺰاره در ﭘﻨﺠﺸـﯿﺮ و درهي ﻫــﺰاره در‬
‫دﯾﺮهي اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﺧﺎن در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﻧﯿـﺰ از ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪن‬
‫ﻧﺎمﻫﺎي ﻗﺒﺎﯾﻞ و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻫﺰاره از ﻧﺎمﻫﺎي رﻫﺒـﺮان و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﺎن ﻣﻐـﻮل‬
‫ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ او‪ ،‬داي ﭼﻮﭘﺎن اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﺎم اﻣﯿﺮﭼﻮﭘـﺎن ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﺧﺎنﻫﺎي ﻣﻐﻮل اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺴﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﺎم ﯾﮑﯽ از ﺑﺴﺘﮕﺎن ﭼﻨﮕﯿﺰ ﺑﻪ ﻧـﺎم‬
‫»ﺑﻬﺴﻮد« ﯾﺎ »ﺑﯿﺴﻮد« ﺑﻮده و ﮐﻠﻤﻪي ﻫﺰاره ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻠﻤـﻪ »ﻣﯿﻨـﮓ« ﯾـﺎ‬
‫‪3‬‬
‫»ﻣﻨﮕﺎن« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺪد »ﻫﺰار« اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺎﺑﺮﺷﺎه ﻣﻐﻮل در ﺑﺎﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣـﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺰارهﻫـﺎي درهي ﻣﯿـﺪان ]در‬
‫وﻻﯾﺖ ﻣﯿﺪان وردك[ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ 4.‬در زﻣـﺎن ﺳـﻠﻄﻪي‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان ص ‪.69‬‬

‫‪ . 2‬ﺳﯿﺪﻋﺴﮑﺮ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص‪.50‬‬
‫‪ . 3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.51-50‬‬
‫‪ . 4‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﯾﮏ‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﻫﺰارهﻫﺎ ‪45 /‬‬

‫ﺑﺎﺑﺮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬در اﺑﺘﺪاي ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي‪ ،‬ﻗﻮم ﻫﺰاره ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫و در ﻫﺰارهﺟﺎت ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬در داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﮑﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺰارهﻫـﺎ ﻣﻨﺸـﻌﺐ از ﻗﺒﯿﻠـﻪي‬
‫ﻣﻐﻮلاﻧﺪ و در ﺟﺒﺎل ﻣﺮﮐﺰي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫آنﻫﺎ از ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪهي ﺳﭙﺎه ﭼﻨﮕﯿﺰﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .6‬ﺟﯽ‪ .‬ك داﻟﯿﻨﮓ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﮐﺎﻣﻼً ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﺳـﺘﻘﺮار‬

‫ﻣﻐﻮل ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪي ﯾـﮏ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﺗﺤـﺖ ﻓﺮﻣـﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧـﺎن در ﻗـﺮن‬
‫ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃـﺮح و ﻧﻘﺸـﻪ و‬
‫ﯾﺎ ﺑﻪﺻﻮرت اﺧﺘﯿﺎري ﺗﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺟﻐﺘﺎي ﺧﺎﻧﯿﺖ ]ﺟﻐﺘـﺎيﺧـﺎن[ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺷﯿﺒﺎﻧﯽﻫﺎ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﻣﻐـﻮلﻫـﺎ در ﺣـﻮاﻟﯽ‬
‫‪ 1240‬م‪ ،‬در ﻏﻮرات اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﮐﻪ ﺑـﻪﻧﺤـﻮ ﺑـﯽرﺣﻤﺎﻧـﻪاي‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ زداﯾﯽ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗﺼـﺎﺣﺐ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸـﺘﺮ از اﯾـﻦ در ‪1221‬م‪ ،‬ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﻏﻮري و ﻣﺘﺤﺪانﺷﺎن‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺗﺮﮐﻤﻦ و ﺧﻠﺞ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻐـﻮل و ﯾـﺎ در‬
‫اﺛﺮ ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي ﺟﻨﺎﺣﯽ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﮐﻪ از ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﻮﻣﯽ ﺗﻌـﺪاد‬
‫‪2‬‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪«.‬‬

‫‪ .7‬دﺑﻠﯿﻮ ﺑﺎرﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ روﺳﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬اﺷﻐﺎل ﻧﻮاﺣﯽ ﮐﻮﻫﺴـﺘﺎﻧﯽ و‬

‫ﺑﻠﻨﺪيﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻐﻮلﻫﺎ را ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن و‬
‫ﺳﺮﺑﺎزان در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﻧﯿﺮوﻫـﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﻐﻮل ﺣﻤﻼت اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﺎنﻫﺎي ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﮑﺎ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،11‬ص‪.199‬‬

‫‪ . 2‬ﺳﯿﺪﻋﺴﮑﺮ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪.53‬‬
 ‫‪ / 46‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ »ﻧﯿﮑﻮ درﯾﺲ« )ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣـﺎن ﻧﯿﮑـﻮدر( ﺑـﻮد ﮐـﻪ در‬
‫‪1‬‬
‫زﻣﺎن ﺟﻐﺘﺎي در ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ در اﯾﻦ ﻧﻮاﺣﯽ اﺳﮑﺎن ﮔﺰﯾﺪ‪«.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﺮاد و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ ﭼﻮن »اي‪ .‬اف‪.‬‬
‫ﻓﺎﮐﺲ«‪» ،‬دﺑﻠﯿﻮ‪.‬ك‪ .‬ﻓﺮﯾﺰر ﺗﯿﺘﻠﺮ«‪» ،‬ﮐـﻼوس ﻓﺮدﯾﻨﺎﻧـﺪ«‪» ،‬ﺳـﺎﯾﮑﺲ«‪» ،‬اي‪.‬اي‪.‬‬
‫ﺑﺎﮐﻮن«‪» ،‬دﺑﻠﯿﻮ ﺗﺴﯿﮕﺮ«‪» ،‬ﺑﺮﻧﺎرد دورن«‪» ،‬ﺳﯿﺪﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴـﯿﻨﯽ اﻓﻐـﺎﻧﯽ« و‬
‫»ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎﻧﻒ« ﻫﺰارهﻫﺎ را از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﻐﻮلﻫﺎ و ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎر داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ب( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻮدن ﻫﺰارهﻫﺎ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪي ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻮدن ﻫﺰارهﻫﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻖ ﻓﺮاﻧﺴﻮي »ﺟـﯽ‬
‫ﺑﯽ‪ .‬ﻓﺮﯾﺮ« ﻋﻨﻮان ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﯾﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺰارهﻫﺎ از زﻣﺎن اﺳﮑﻨﺪر ﻣﻘـﺪوﻧﯽ‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از ﻓﺮﯾﺮ‪» ،‬ﻋﺒـﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒـﯽ«‪» ،‬اچ‪ .‬ﺟـﯽ‪.‬‬
‫راورﺗﯽ« و »ﻣﯿﺨﺎﺋﯿﻞ واﯾﺮز« آﻟﻤﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑـﻮﻣﯽ ﺑـﻮدن ﻫـﺰارهﻫـﺎ را ﻣﻄـﺮح‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن از ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي ﻫﺰارهﻫﺎ ﺳـﺨﻦ واﺿـﺤﯽ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺣﺒﯿﺒﯽ و ﻓﺮﯾﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎﻧﻒ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘـﺎب »ﺗـﺎرﯾﺦ ﻣﻠـﯽ‬
‫ﻫﺰاره« و »ن‪ .‬ﺧﺎﻧﯿﮑﻮف« ﻣﺤﻘﻖ روﺳﯽ رد ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﯿﻤـﻮر ﺧـﺎﻧﻒ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺣﺒﯿﺒﯽ و ﻓﺮﯾﺮ را ﭼﻨﯿﻦ رد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ » :‬ﻧﻈﺮ ﻓﺮﯾﺮ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﭘﺎرهاي از دﻻﯾﻞ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﮑﻞ و ﺗﺮﮐﯿـﺐ‬
‫ﻣﻐﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰاره ﻫﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫـﺪ‪ .‬در ﺗﻤـﺎم آﺛـﺎر و ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺟـﺎﺗﯽ ﮐـﻪ‬
‫درﺑﺎرهي ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ اﺻﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه اﯾـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﺗـﺬﮐﺮ ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ و ﺳﯿﻤﺎي ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ اﺻﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي اروﭘـﺎﯾﯽ ﺑـﻮده‪،‬‬

‫‪ . 1‬ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎﻧﻮف‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠﯽ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰﯾﺰ ﻃﻐﯿﺎن‪ ،‬ص‪.20‬‬

‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﻫﺰارهﻫﺎ ‪47 /‬‬

‫ﯾﺎ ﺷﮑﻞ دراوﯾﺪي‪ ،‬داﺷﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻣـﺬﮐﻮر را ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت اﺳـﮑﻠﺖﺷﻨﺎﺳـﯽ‬

‫)اﺳﺘﺨﻮان ﺷﻨﺎﺳﯽ( ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒـﯽ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎد ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻋﺪم ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺰارهﺟﺎت ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻧﯿـﺰ‬
‫اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﻨﺪ و ﻫﻢ ﭼﻨﺎن در ﻣﻮرد راﻧﺪه ﺷـﺪن ﻫـﺰاره ﻫـﺎ ﺗﻮﺳـﻂ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻈﺮ ﻣﺬﮐﻮر درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻫﻨﮕـﺎم ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﯾﯽ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫)در ﺳﺎل ‪ (907 – 892‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﻮام و ﻃﻮاﯾﻒ ﻣﻐﻮﻟﯽ ﯾﺎ ﺗﺎﺗﺎري در ﺧﺮاﺳـﺎن‬
‫‪1‬‬
‫و ﯾﺎ ﺣﻮاﻟﯽ اﯾﺮان زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫ج( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮدن ﻧﮋاد ﻫﺰارهﻫﺎ‬

‫ﻋﺪهاي از ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﻘﻘﺎن اروﭘﺎﯾﯽ و اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻗﻮم ﻫﺰاره را از ﻟﺤـﺎظ ﻧـﮋادي‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬از ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ ﺗـﺎﮐﻨﻮن اراﺋـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺰارهﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻫﺰاره = آرﯾﺎﯾﯽ ‪ +‬ﻣﻐﻮل؛‬
‫‪ .2‬ﻫﺰاره = ﺗﺮك ‪ +‬ﻣﻐﻮل؛‬
‫‪ .3‬ﻫﺰاره = آرﯾﺎﯾﯽ ‪ +‬ﺗﺮك ‪ +‬ﻣﻐﻮل‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫»ﻣﻐﻮل« ﺗﺒﺎرِ اﺻﻠﯽ ﻫﺰارهﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻗﻮام دﯾﮕﺮي آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از اﯾـﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮدن ﻧﮋاد ﻫﺰارهﻫـﺎ را ﺑـﺎ ﻧﻈﺮﯾـﻪي ﻣﻐـﻮل ﺗﺒـﺎري آنﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻤﺪن ﺑﺸﺮي ﮐﻨـﻮﻧﯽ ﻫـﯿﭻ ﺗﺒـﺎر‬
‫ﻗﻮﻣﯽ ﺧﺎﻟﺺ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻗﻮام دﯾﮕﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮدن ﻗﻮم ﻫﺰاره ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪.17-9‬‬

 ‫‪ / 48‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ژﻫﺎرﻻن‪» :‬ﻫﺰارهﻫﺎ از ﺗﺰوﯾﺞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻪي ﺑﺎﺧﺘﺮيﻫﺎي ﻗﺪﯾﻢ و ﺗﺎﺗﺎرﻫـﺎﯾﯽ‬ ‫‪.1‬‬

‫ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ اﯾﺮان زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧـﺪ و ﻇـﺎﻫﺮاً‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐﺰي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫اچ‪ .‬اف‪ .‬ﺷــﺮﻣﻦ‪» :‬ﻫــﺰارهﻫــﺎ در ﺟﺮﯾــﺎن ﻗــﺮنﻫــﺎي ‪ 14‬و ‪ 15‬ﻫﻤــﺎن‬ ‫‪.2‬‬
‫ﮐﻮﭼﯽﻫـﺎي ﺳـﺎﮐﻦ ﺟﻨـﻮب ﺷـﺮق اﯾـﺮان و ﻏﺮﺑـﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺑـﺪون‬
‫‪1‬‬
‫درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻧﮋاديﺷﺎن اﺳﺖ«‬
‫ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪» :‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﮐﻮﻫﺴـﺘﺎن ﻫـﺎي ﻣﺮﮐـﺰي‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﻮر و ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﯾﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﺟﺒﺎل ﯾﺎد ﻣﯽﺷﺪ ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺰاره و ﻧﯿﮑﻮدري ﺟﺎﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ...‬اﯾﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺤﻠـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮرك ﺑﻮد و اﻣﺮاي آلﺷﻨﺴﺐ و ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﻏـﻮري از‬
‫ﺑﯿﻦ اﯾﺸﺎن ﻇﻬﻮر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ آﻣﯿﺰش ﯾﺎﻓﺘﻪ زﺑﺎن آن ﻫﺎ را ﺑـﺎ ﻣﺨﻠـﻮﻃﯽ‬
‫‪2‬‬
‫از ﻟﻐﺎت ﺗﺮﮐﯽ و ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﯿﺮﻏﻼمﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ در ﻣﻮرد ﺣﻤﻼت ﻣﻐﻮلﻫﺎ و ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻗﻮم ﻫﺰاره در ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻫﺰارهﻫﺎ را ﻣﺘﺸـﮑﻞ از ﻋﺴـﺎﮐﺮ‬
‫ﻣﻐﻮل‪ ،‬ﺑﻘﺎﯾﺎي ﺑﻮﻣﯿﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻃـﻮاﯾﻔﯽ از ﺳﯿﺴـﺘﺎن و زاﺑـﻞ و ﻃﻮاﯾـﻒ‬
‫ﭘﺸﻪﯾﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬اﺳﻢ ﻫﺰاره و ﻫﺰارهﺟﺎت ﮐﻪ ﺗـﺎ اﻣـﺮوز در‬
‫ﻣﻮرد ﻋﻤﻮم ﺳﮑﻨﻪي ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺑﺪاً ﻧﺎم ﻣﻠﯽ و ﻗﻮﻣﯽ و‬
‫ﺗــﺎرﯾﺨﯽ آﻧﻬــﺎ ﻧﺒــﻮده‪ ،‬اﺳــﻤﯽ ﮐ ـﻪ در اواﯾ ـﻞ ﻓﻘــﻂ در ﻣــﻮرد ﻋﺴــﺎﮐﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻤﻠﮑﺎﺗﯽ ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﮐﻪ در دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻫﺰار ﻧﻔﺮي ﻣﻨﻘﺴﻢ ﺷـﺪه و در‬
‫وﻻﯾﺖ ﻏﻮر ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ اﺳﻢ را در ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ داراي اﻫﻤﯿﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻣﺤـﻞ ﺳـﮑﻨﺎي ﻋﺴـﺎﮐﺮ‬
‫ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻘﺎم ﻫﺰاره ﺑـﺮ ﺳـﺮك ﻣـﺎﺑﯿﻦ‬

‫‪ . 1‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪.151‬‬

‫‪ . 2‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻨﺞ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‪ ،‬ص‪.15‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﻫﺰارهﻫﺎ ‪49 /‬‬

‫ﮐﺎﺑﻞ و ﮐﺮُم ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺘﺮﮔﺮدن و ﻣﺤﻞ ﻫﺰاره ﺑﺮ ﻟﺐ ﺳﺮﮐﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧـﺐ‬

‫ﻧﻬﺮِ ﺳﻨﺪ ﻣﯽ رود در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺷـﻬﺮ اﻧـﮓ‪ .‬ﻣﺴـﺘﺮ ﺑﯿﻠﯿـﻮ اﯾـﻦ ﻧﻈﺮﯾـﻪ را‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺴﯿﻮ ﺑﺎرﺗﻮﻟﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﻢ ﻫﺰاره در ﻣﻮرد ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻋﺴﮑﺮ ﻣﻐﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ و ﺑﻌـﺪﻫﺎ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻐﻮلﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ ﻏﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺮدﯾﺪ ‪ ...‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ وﺟـﻮد‪ ،‬اﻫـﺎﻟﯽ ﻏـﻮر و‬
‫ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﻫﻨﻮز ﺧﻮد را ﻫﺰاره ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺳﺎﻣﯽ ﻗﺒﯿﻠـﻪاي‬
‫و دﻫﺎﺗﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬ﻗﻠﻨﺪر‪ ،‬ﻣﺴـﮑﻪ‪ ،‬اﻧـﻪ‪ ،‬ازدري‪ ،‬ﺑـﺎغﭼـﺮي‪،‬‬
‫ارزﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻟﺴﺘﺎن‪ ،‬اﺟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺎردﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺧﻮاﺟﻪ‪ ،‬اﻟـﻮدﻧﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺴـﻮد‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻣﺮي‪ ،‬ﮔﺰاب‪ ،‬ﭼﻮره‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺳﯿﻨﻪ و ﻏﯿﺮه‪«...‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ ﮐﺎﮐﺮ‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎﻧﻒ‪ ،‬ﻓﯿﺾ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﮐﺎﺗــﺐ‪ ،‬ﻣــﺎرك ﮔــﻮﮐﯽ‪ ،‬ﮐــﻼوس ﻓﺮدﯾﻨﺎﻧــﺪ‪ ،‬وي‪ .‬ي‪ .‬ﺑــﯿﮑﻦ و ﺑﺮﻣــﻮدﯾﻦ از‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﯾﻪ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻧﮋادي ﻫﺰارهﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪.184‬‬

 ‫‪ / 50‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫د( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﺗﺮكﺗﺒﺎري ﻫﺰارهﻫﺎ‬

‫ﺗﺮكﻫﺎ ﮔﺮﭼﻪ ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و داراي ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﻬﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻧﮋادي آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻐﻮلﻫﺎ‪ ،‬آرﯾﺎﯾﯽﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫـﺎ ﻣﻼﺣﻈـﺎﺗﯽ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺮكﻫﺎ را ﻗﻮم ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ﻣﻐﻮلﻫﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮكﻫﺎ‬
‫در اﺻﻞ ﻣﻐﻮل ﺗﺒﺎراﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﺮﻏﻼمﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر ﺗﺮكﻫﺎ را ﻣﻐﻮلﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽداﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎ آرﯾﺎﯾﯽﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ﻣﺰج و ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه و ﻧﺎم »ﺗﺮك« ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻃﻼق ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ 1.‬او ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﻣﻮج ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺗـﺮك از ﻗـﺮن ﺷﺸـﻢ ﻣـﯿﻼدي‬
‫‪2‬‬
‫وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻫﺰاره و ﺗﺮكﺗﺒﺎر‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎ را ﺗﺮك ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳـﺎن ﺗـﺮكﻫـﺎ و ﻣﻐـﻮلﻫـﺎ را دو ﻗـﻮم‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ در ﻋﺮض ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺻـﻮرت‪ ،‬ﺳـﯿﺮت‬
‫و ژﻧﺘﯿﮏ ﺗﺮكﻫﺎي اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻪ آرﯾﺎﯾﯽ ﻧﮋادﻫﺎ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻐﻮلﻫﺎ و ﻧﮋاد زرد‪.‬‬
‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷـﺮﻗﯽ و اﺳـﻼﻣﯽ ﺗﻨﻬـﺎ در ﮐﺘـﺎب »ﺣﯿـﺎت اﻓﻐـﺎن« ﻫـﺰارهﻫـﺎ‬
‫ﺷﺎﺧﻪاي از اﻗﻮام ﺗﺮك ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺧﺎن اﺑـﺮاﻫﯿﻢزي از ﻗـﻮل‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﺣﯿﺎت اﻓﻐﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻗﻮم ﻫﺰاره از ﺷﺎﺧﻪ اﻟﻮس ]ﻣـﺮدم[ »ﭼـﺮﮐﺲ«‬
‫اﺳﺖ و ﭼﺮﮐﺲ ﻗﻮم ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ از ﺗﺮﮐﺎن ﮐﻪ در ﻧﻮاﺣﯽ داﻏﺴﺘﺎن ﻣﻠﺤﻖ اﻟﺤﺪود‬
‫‪3‬‬
‫روﺳﯿﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻏﻼمﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص‪.124‬‬

‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.125‬‬
‫‪ . 3‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ص‪.158‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﻫﺰارهﻫﺎ ‪51 /‬‬

‫از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ آﻗﺎي ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬ﻫﺰارهﻫـﺎ را‬
‫ﺗﺮكﺗﺒﺎر ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﺮده و ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻧﮋاد ﺗﺮك ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰاره‪ ،‬اﯾﻤـﺎق‪ ،‬اوزﺑﯿـﮏ‬
‫‪1‬‬
‫و ﻗﺮﻗﯿﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪«.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﺗـﺮكﺗﺒـﺎري ﻫـﺰارهﻫـﺎ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻣﺤﻘﻘـﺎن و‬

‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖﻫـﺎي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد و دﻻﯾﻞ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن اراﺋﻪ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫و( ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﻫﺰارهﻫﺎ‬

‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻫـﯿﭻ ﻣﺤﻘـﻖ‪ ،‬ﻣـﻮرخ و ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪهي ﻣﻌﺘﺒـﺮي از ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳـﺎن و‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮﺑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺷـﺮﻗﯽ و ﺑﺨﺼـﻮص اﻓﻐـﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻫﺰارهﻫﺎ را آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎر ‪ -‬ﺑﺠﺰ از ﻧﻈﺮﯾﻪي اﺧﺘﻼط ‪ -‬ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻧﮑـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖﻫـﺎي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻓﯿﺰﯾﮑـﯽ و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ژﻧﺘﯿﮏ ﻫﺰارهﻫﺎ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﻫﺰاره ﻫﺎ اﺧﯿﺮاً ﺗﻮﺳـﻂ ﺑﺮﺧـﯽ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫ﻫﺰارهﺗﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺎﺷـﯿﺎﻧﻪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻫﻤـﺎن ﺷـﯿﻮهي ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﭘﺸﺘﻮنﺗﺒﺎر‪ -‬و ﺑﺨﺼﻮص ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧـﺎمواژهﻫـﺎ و‬
‫ﺟﺎيواژهﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮ ﺑﺎ ﻣﺘﻮن ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و اوﺳـﺘﺎ و ﻧﺴـﺒﺖ دادن ﺣﺎﮐﻤـﺎن و‬
‫ﺷﺎﻫﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮي و ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺎرﯾﺦﺳﺎزي ﮐﺮده اﺳـﺖ –‬
‫ﺗﺎرﯾﺦﺳﺎزي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻫﺰارهﺗﺒﺎر در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﭼﻨـﯿﻦ ادﻋـﺎ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﮐﻬـﻦ‪ ،‬ﻧـﺎم آرﯾـﺎ و اﯾـﺮان و‬

‫‪ . 1‬ﻣﺠﻠﻪ ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ص ‪.169‬‬

 ‫‪ / 52‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﭘﺎرس و دﯾﻦ ﭘﺎرﺳﯽ )زردﺷﺘﯽ( و زﺑﺎن ﭘﺎرﺳـﯽ را دﯾﮕـﺮان از ﻧﯿﺎﮐـﺎن ﻫـﺰاره‬

‫آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از آنﮐﻪ دﯾﮕﺮان آرﯾﺎ و ﭘﺎرس و ﯾﺎ زاﺑﻠﯽ و ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻫﺰارهﻫﺎ را آرﯾﺎن و ﭘﺎرس و زاﺑﻠﯽ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ]!؟[‪«.‬‬

‫ژﻧﺘﯿﮏ ﻫﺰارهﻫﺎ‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺰارهﻫﺎ ﺑﺎ وﺟـﻮديﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺮدﻣـﺎن‬

‫اﻃﺮافﺷﺎن آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ ﻫﻨـﻮز ﭘﯿﻮﻧـﺪ ژﻧﺘﯿﮑـﯽ ﻣـﻮروﺛﯽ ﺑـﺎ ﻣﻐـﻮلﻫـﺎي‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻣـﺮدم ﻣﻐﻮﻟﺴـﺘﺎن ﻣﺸﺨﺼـﺎت‬
‫ﮐﺮوﻣــﻮزوم واي‪ 3‬ﮐــﻪ ﻫﻤــﺎن ﮐﺮوﻣــﻮزوم ﭼﻨﮕﯿﺰﺧــﺎن اﺳــﺖ را دارﻧــﺪ‪ .‬اﯾــﻦ‬
‫ﮐﺮوﻣﻮزوم ﺧﺎرج از ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺟـﺰ در ﻣﯿـﺎن ﻫـﺰارهﻫـﺎ در ﺟـﺎي دﯾﮕـﺮي‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻓﺎﺿﻞ ﮐﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﮑﻮت‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 15‬ﺟﺪي ‪:1389‬‬
‫‪http://urozgan.org/Clear/fa-af/print/ar cle/print/1240‬‬
‫‪2 . Daniel L, Hartl, Elizabeth w.Jones, Genetics: Analysis of Genes‬‬
‫‪and Genomes, Thursday, November 19, 2009, p309‬‬
‫‪h p://hazarawa.blogspot.com/2009/11/hazara-genetics-‬‬
‫‪mongol-linked-y.html‬‬
‫‪Genetics: Analysis of Genes and Genomes. Daniel L.‬‬
‫‪Hartl,Elizabeth w.Jones,p309‬‬
‫‪3 . Y-chromosome.‬‬
‫‪4 . http://news.national‬‬
‫‪geographic.com/news/2oo3/02/0214030214-genghis-2html‬‬
‫‪Genghis Khan a prolifticlover,DNA Data Zmplies‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺒﺎر ﻫﺰارهﻫﺎ ‪53 /‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﮏ ﺗﮏ‪ ‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي ﻫﺰارهﻫﺎ ﻣﻄﺮح‬

‫ﺷﺪ را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻘﺪ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺶ از ﺳـﯽودو ﻣـﻮرخ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ژاﭘﻨﯽ و اﻓﻐﺎﻧﯽ )ﺑﺨﺼـﻮص ﻫـﺰاره( در ﻣـﻮرد ﻣﻨﺸـﺄ ﻣﻐـﻮﻟﯽ‬
‫ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري آنﻫﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري و ﺗﺮكﺗﺒـﺎري ﻫـﺰارهﻫـﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ ،‬ﻣﻐﺮﺿـﺎﻧﻪ و‬
‫ﻧﺎﺷﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﻪي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﯽ ﺑﺨﺸـﯿﺪن ﺑـﻪ ﻗـﻮم و‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ارزش ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼـﻮص ﮐـﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪي ﺑﺸﺮي در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺎل ﺑـﻮده و ﻣﺮزﻫـﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ و ﺗﺒـﺎري‬
‫ﻧﺎﭘﺎﯾﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮر و اﺻﻞ ﻗـﺮار دادن ﻗﻮﻣﯿـﺖ و ﻣﺮزﻫـﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪي ﺣﻔﻆ ﻫﻮﯾﺖ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻧﮋادي و ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ و اﻓﺰونﺧﻮاﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻫﯿﭻ ﻣﺸﮑﻠﯽ را از ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﺑﺸﺮي ﭼﻪ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ و ﭼﻪ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺣـﻞ‬
‫ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﻌﯿﺾ‪ ،‬ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﺳـﺘﻢ‪ ،‬ﻗﺘـﻞ‪ ،‬ﻏـﺎرﺗﮕﺮي‪ ،‬ﺗﺠـﺎوز و‬
‫ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺳﻮز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري دارﻧـﺪ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﻣﻐـﻮلﺗﺒـﺎر ﯾـﺎ‬
‫ﺳﺎﻣﯽﺗﺒﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﻪ دﻋﻮاي ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري و ﯾﺎ ﺗﺮكﺗﺒﺎري دارﻧﺪ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ژﻧﺘﯿﮏ ﺗﺮكﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﺸﺎن داده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ژن اﻏﻠﺐ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ آرﯾـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺗﺮﮐﯽ و ﻣﻐﻮﻟﯽ‪.‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽﻗﻮﻣﯽﭘﺸﺘﻮنﻫﺎوﻫﺰارهﻫﺎدراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫در اﻧﺪﯾﺸﻪي دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤـﯽ‪ ،‬اﻧﺴـﺎن ﻫـﺎ از ﻫـﺮ ﻗـﻮم‪،‬‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ و ﻧﮋادي ﯾﮏ ﻣﻨﺸﺄ دارﻧﺪ و از ﻧﺴﻞ ﯾـﮏ زن و ﻣـﺮد ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﺣﻀـﺮت‬
‫آدم)ع( و ﺣﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در آﯾﯿﻦ زرﺗﺸﺘﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺛﻨﻮﯾـﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺘـﺮ اﺳـﺖ‬
‫»ﮔﯿﻮﻣﺮت«)ﮐﯿﻮﻣﺮث( ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻮرا ﻣﺰدا ﺑﯿﺎﻓﺮﯾـﺪ و ﮐﻠﯿـﻪي‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﮋادﻫﺎي ﺑﺸﺮي از ﻧﺴﻞ او ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﻣﯿﺎن ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ از ﯾﮏ ﻧﻮع ﻫﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﻨﻮع ﻣﻨﺸﺄﯾﯽ واﺣﺪ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺸـﺄ واﺣـﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ و ﭼـﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﻫﻨﻮز داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﺑـﻪ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﻧﺮﺳـﯿﺪهاﻧـﺪ و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮﺿﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﻋﻠﻤﯽ و ﻗﻄﻌﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق‪ ،‬ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫـﺎ و در ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ‪ ،‬داراي اﺻـﻞ و‬
‫ﻧﺴﺐ و دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ ﻧﮋاد‪ ،‬ﻗﻮم و ﻃﺎﯾﻔﻪ در ﺑﺴـﺘﺮ زﻣـﺎن و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش و اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﺴـﻞ ﺑﺸـﺮ و ﺗﺤـﻮﻻت اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌـﯽ و‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﺎن‪ ،‬ﻧﺴـﻞ ﺑﺸـﺮ را در روي زﻣـﯿﻦ‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﮋاد ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎه‪ ،‬زرد و ﺳﺮخ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ‬
‫ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ و در ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دو ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن و ﻫﺰاره‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﭼـﻪ آرﯾـﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ ﺳﺎﻣﯽﺗﺒﺎر ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﮋاد ﺳﻔﯿﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺰارهﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻨﺸـﺄﺗﺒـﺎري‬
‫ﻣﻐﻮﻟﯽ دارﻧﺪ از ﻧﮋاد زرد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﮋاد ﺳﻔﯿﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻫـﺰاران‬
‫ﺳﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪ دارد و ﻧـﮋاد زرد ﻧﯿـﺰ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪي ﻃـﻮﻻﻧﯽ دارد‪ ،‬اﻣـﺎ در‬

‫‪ . 1‬ﺟﻠﯿﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬اوﺳﺘﺎ‪ :‬ﮐﻬﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮودﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص ‪.1050‬‬
 ‫‪ / 58‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﯾﺮان ﺑﻌﺪ از ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ و ﻫﺠﻮم اﻋـﺮاب‪ ،‬ﺗـﺮكﻫـﺎ و‬

‫‪1‬‬
‫ﺗﺎﺗﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫راﺟــﻊ ﺑــﻪ دﯾﺮﯾﻨﮕ ـﯽ ﻧﮋادﻫــﺎﯾﯽ ﮐ ـﻪ اﻗــﻮام ﭘﺸــﺘﻮن و ﻫــﺰاره ﺑــﻪ آﻧﻬــﺎ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ﺣﺮﻓـﯽ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬آﻧﭽـﻪﮐـﻪ ﻣـﻮرد ﺳـﺆال اﺳـﺖ دﯾﺮﯾﻨﮕـﯽ اﻗـﻮام‬
‫ﭘﺸــﺘﻮن و ﻫــﺰاره ‪ -‬ﻧــﻪ ﻧﮋادﺷــﺎن‪ -‬در اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن اﺳــﺖ‪ .‬ﭼــﺮاﮐــﻪ ﻗــﻮم‬
‫ﻣﺮﺣﻠــﻪي ﭘــﺎﯾﯿﻦﺗــﺮ و از ﻟﺤــﺎظ ﺟﻐﺮاﻓﯿ ـﺎﯾﯽ ﻣﺤــﺪودﺗﺮ از ﻧــﮋاد اﺳــﺖ و در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان و داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﯽ آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮنﻫـﺎ و ﻧـﻪ آرﯾـﺎﯾﯽﺗﺒـﺎري‬
‫ﻫﺰارهﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻪ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﺗﺒـﺎري‪ ،‬ﻧـﻪ ﯾﻔﺘﻠـﯽﺗﺒـﺎري و ﻧـﻪ‬
‫ﻏﻮري ﺗﺒﺎري ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻧﻪ از ﻫـﺰارهﻫـﺎ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻣﮑـﺎن دارد ﮐـﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﻫﺰاره ﻫﺎ ﺑﺎﻋﻨﺎﺻﺮي از ﺗﺒﺎرﻫﺎي ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽ و ﻏﻮري آﻣﯿﺨﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ـ و ﻧـﻪ ﻧـﮋادي ـ ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ و ﻫـﺰارهﻫـﺎ را‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽ ﻫﺎ و ﻏﻮري ﻫﺎ ﮔﺬاﺷـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ از زﻣﺎﻧﯽ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫در اﺛﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻃﻮاﯾـﻒ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﭘﺸﺘﻮن«)اﻓﻐﺎن( و »ﻫﺰاره« در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1 . http://www.irantarikh.com‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪59 /‬‬

‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن )اﻓﻐﺎن(‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﮐﻠﻤﻪي »اﻓﻐﺎن«‪» ،‬ﭘﺸـﺘﻮن« و »ﭘﺘـﺎن«‬

‫در ﻣﻌﻨﺎي واﺣﺪ ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ و ﻧﺎم ﯾﮏ ﻗﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻠﻤﺎت ﭘﺸـﺘﻮن و ﭘﺘـﺎن از‬
‫ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺖ راه ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﻗﺒـﻞ از آن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻗﺮن ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺸـﺘﻮن ﻫـﺎ ﺑـﺎ واژهي »اﻓﻐـﺎن« ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖﺷﺎن »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒـﻞ از اﺳـﻼم از‬
‫ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎن« )ﭘﺸﺘﻮن( در ﻫﯿﭻ اﺛﺮ و ﻣﻨﺒﻌﯽ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن ﮐﻠﻤـﻪ ي »اﻓﻐـﺎن« را ﺷـﮑﻞ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﯾﺎﻓﺘـﻪي واژهي‬
‫»اﺑﮕﺎن« ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﺷـﺎﭘﻮر دوم‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗـﻮر ﺳﺎﺳـﺎﻧﯽ در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﺮدهاﻧـﺪ اﻣـﺎ در واﻗـﻊ ﮐﻠﻤـﻪي »اﺑﮕـﺎن«‬
‫رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪي »اﻓﻐﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬

‫از ﻗﻮل ﻣﻨﺠﻢ ﻫﻨﺪي و زاﺋﺮ ﭼﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻮده و ﻗﻄﻌﯿﺖ ﻧﺪارد‪ .‬وارﺗﺎن ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن در اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﮐﻠﻤﻪي اﻓﻐﺎن ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﺮدم )اﻓﻐﺎنﻫـﺎ(‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﻊﺑﯿﻦ ]ﻣﻨﺠﻢ ﻫﻨﺪي[ وراﻫﺎ ﻣﯿﻬﯿﺮا‪ 2‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫـﺎت‬
‫ﺳﺎم ﻫﯿﺘﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ آواﮔﺎﻧﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻣﯽ رود اﻓﻐﺎنﻫﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐـﻪ‬
‫اﻣﺮوز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺮﻗﯽ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬در ﻗـﺮن ﻫﻔـﺘﻢ‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﭘﻨﺞ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول و دوم‪ ،‬ص‪.68‬‬
‫‪2 . Varaha Mihira‬‬
 ‫‪ / 60‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫زاﯾﺮ ﭼﯿﻨﯽ ﻫﯿﻮن ﺗﺴﺎﻧﮓ‪ 1‬از »اﭘﻮﮐﯿﻦ« ﻣﺮدﻣﯽﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻓﻐﺎنﻫـﺎ داﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورد و آن ﻫﺎ دﻗﯿﻘﺎً در ﻧﻮاﺣﯽ رﺷﺘﻪ ﮐﻮهﻫـﺎي ﺳـﻠﯿﻤﺎن واﻗـﻊ‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬

‫آﻗﺎي ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﮐﺘـﺎب »ﭘﺘـﺎن ﻫـﺎ« ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ‪» :‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳـﺖ‪ ،‬ﮐﻠﻤـﻪي اﻓﻐـﺎن ﺑـﺎر اول در ﺳـﺪهي ﺷﺸـﻢ‬
‫ﻣﯿﻼدي ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﺠﻢ ﻫﻨﺪي )وراﻫﺎ ﻣﯿﻬﯿﺮا( در ﮐﺘﺎب ﺑﺮﯾﻬﺎت ﺳـﻤﻬﯿﺘﺎ‪ 3‬ذﮐـﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﻮن ﺗﺴﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد ﻣﻌﺮوف ﭼﯿﻦ ﮐـﻪ از ﺳـﺎل ‪ 629‬ﺗـﺎ ‪644‬‬
‫ﻣﯿﻼدي در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺸﺖ و ﮔﺬار ﺑـﻮد ﻫـﻢ از وﺟـﻮد ﻗﺒـﺎﯾﻠﯽ ﺑـﻪ‬
‫‪4‬‬
‫ﻧﺎم»اﭘﻮﮐﯿﻦ« ﮐﻪ در ﺣﺪود ﮐﻮهﻫﺎي ﺳﻠﯿﻤﺎن زﯾﺴﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬

‫وارﺗﺎن ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن و ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ذﮐـﺮ ﻧﮑـﺮدهاﻧـﺪ ﮐﻠﻤـﻪي‬

‫»اوﮔﺎﻧﻪ« ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﻣﻨﺠﻢ ﻫﻨﺪي در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﯿﻼدي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻗﻮم اﻓﻐﺎن )ﭘﺸﺘﻮن( دارد و ﻧﯿﺰ روﺷـﻦ ﻧﮑـﺮدهاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻧـﺎم‬
‫»اﭘﻮﮐﯿﻦ« ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﯿﻮان ﺗﺴﺎﻧﮓ ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ ﮐﻠﻤـﻪﻫـﺎي‬
‫اﻓﻐﺎن و ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪي‬
‫اﻓﻐﺎن ﺑﺮاي ﺑﺎر اول در ﺳﺪهي ﺷﺸﻢ ﻣﯿﻼدي ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در دورهي اﺳﻼﻣﯽ از ﮐﻠﻤﻪ »اﻓﻐﺎن« و از ﻧﺎم ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐـﺎن )ﭘﺸـﺘﻮن( ﺗـﺎ‬
‫ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي )ﻗﺮن دﻫﻢ ﻣﯿﻼدي( درﮐﺘﺐ ﺟﻐﺮاﻓﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻧﺎﻣﯽ ﺑـﻪ ﻣﯿـﺎن‬

‫‪1 . Hiven Tsang‬‬

‫‪ . 2‬وارﺗﺎن ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽﻋﺎﻟﻤﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺺ‪.47-46‬‬
‫‪3 . Brihat- Samhita‬‬
‫‪ . 4‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص‪ 54‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ص‪.112‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪61 /‬‬

‫ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دوره )ﻗﺮن دﻫﻢ ﻣﯿﻼدي( ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر اﺑﻦ اﺛﯿـﺮ)‪976‬م(‬
‫‪1‬‬
‫و ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﺣﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ )‪ (982‬از وﺟﻮد ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎن ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر و ﻣﯿﺮﻣﺤﻤـﺪ ﺻـﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ و ﻋﻼﻣـﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﯽ اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻮم اﻓﻐـﺎن )ﭘﺸـﺘﻮن( از ﻗـﺮن‬
‫دﻫﻢ ﻣﯿﻼدي )ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي( ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬
‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﻣﺮزﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣـﺮوزي ﻇﻬـﻮر ﮐـﺮده و‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮﮐﺰ‪ ،‬ﻏﺮب‪ ،‬ﺟﻨﻮب و ﺷﺮق اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺒﺎر در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻧﺎم »اﻓﻐﺎن« ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬و اﻣﺎ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎن« ﮐﻪ از ﻗﺮن‬
‫دﻫﻢ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮن ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺠﻬﻮل ﺣﺪود اﻟﻌـﺎﻟﻢ ﻣـﻦ‬
‫اﻟﻤﺸﺮق اﻟﯽ اﻟﻤﻐﺮب‪ ،‬اﺑﻮرﯾﺤﺎن‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴـﺮاج و ﻏﯿـﺮه در‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﭘﺸﺘﻮ زﺑﺎﻧﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آن روز ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻋﺘﺒﯽ در ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫‪2‬‬
‫ﯾﻤﯿﻨﯽ آن را ﻣﻌﺮب ﻧﺎم »اوﻏﺎن« ﻣﯽﺷﻤﺎرد ﻫﻢ ﯾﮏ ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﯽ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﯿﺰ در اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪» :‬در دورهي اﺳـﻼﻣﯽ‬
‫ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ ذﮐﺮ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ]اﻓﻐﺎن[ در ﮐﺘﺎب ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺑﺎ ارزش اﻣﺎ ﻣﺠﻬـﻮل‬
‫اﻟﻬﻮﯾﻪ ﺣﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬در آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﻓﻐﺎﻧـﺎن در ﻗﺼـﺒﻪ‬
‫ﺳﺎول ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﻧﺪ« و ﻫﻤﻮ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑﻨﻬـﺎر‪،‬‬
‫‪3‬‬
‫ادﻋﺎي اﺳﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﯽ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻓﻐﺎن و ﻫﻨﺪو دارد‪«.‬‬

‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻞ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻇﻬﻮر ﻗﻮم اﻓﻐﺎن )ﭘﺸﺘﻮن( اﻏﻠﺐ ﻣﻮرﺧـﺎن و‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯽ ﻧﻮﯾﺴﺎن دورهي اﺳﻼﻣﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻏﺮﺑﯽ اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ ﮐـﻪ‬

‫‪ . 1‬وارﺗﺎن ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص‪.47‬‬

‫‪ . 2‬ﻣﯿﺮﻏﻼمﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪.516‬‬
‫‪ . 3‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.55-54‬‬
 ‫‪ / 62‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﺴﮑﻦ اوﻟﯿﻪي ﻗﺒﺎﯾﻞ اﻓﻐﺎن ﮐﻮه ﻫﺎي ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻧﻮاﺣﯽ اﻃـﺮاف آن ﺑـﻪﺳـﻮي‬
‫رود ﺳﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻌﺪاً »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷـﺪ و اوﻟـﯿﻦ ﮐﺴـﯽ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم را در ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻣـﯿﻼدي )ﻗـﺮن ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮي( ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎنﻫﺎ وارد ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺮد ﺳﯿﻒ ﻫﺮوي ﺑﻮد‪ .‬ﺳـﯿﻒ ﻫـﺮوي در ﮐﺘـﺎب‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﻨﺎﻣـﻪ ﻫـﺮات ﻣـﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬اوﻟﺠﺎﯾﺘﻮﺧـﺎن‪ ،‬ﺧﻄـﻪي ﻫـﺮات ﺗـﺎ اﻗﺼــﺎي‬
‫‪1‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺣﺪ آﻣﻮي ﺑﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻏﯿﺎثاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺮت ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻤﻮده‪«.‬‬

‫ﻣﯿﺮﻏﻼمﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﻗﺪﻣﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻃﻼق آن ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻣﺮوزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در ﻗﺮن ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهي ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺴـﻌﺪﯾﻦ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ذﮐﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮان ]اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﮔﺮﮔﺎن[ ﺑﻪ ﺳﯿﺴـﺘﺎن‬
‫و ﻗﻨﺪﻫﺎر و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« آﻧﮕﺎه از ﻋﻼﻗﻪﻫﺎي ﻓﺮاه‪ ،‬ﺑ‪‬ﺴﺖ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﺗﺨﺖ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻏﯿﺮه ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ واﺿﺢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗـﺎ ﻋﻬـﺪ‬
‫ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻫﻢ ﺟﺰء اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺒـﻮده و ﻫﻤـﺎن ﺗﺨـﺖ ﺳـﻠﯿﻤﺎن و‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ آن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ اﻣﯿﻦ اﺣﻤﺪ رازي در ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﻫﻔﺖ اﻗﻠﯿﻢ ﺧﻮد‬
‫ﺣﺪود ﮐﺎﺑﻞ را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺷﺮﻗﯽ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭘﯿﺸـﺎور و ﻟﻐﻤﺎﻧـﺎت و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ وﻻﯾﺎت ﻫﻨﺪ اﺳﺖ و ﻏﺮﺑﯽ او ﮐﻮﻫﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﻗﻮم ﻧﮑـﻮ دري‬
‫و ﻫﺰاره ﻫﺎ آﻧﺠﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎﻟﯽ آن ﻗﻨﺪز و اﻧﺪراب اﺳﺖ و ﮐـﻮه‬
‫ﻫﻨﺪوﮐﺶ ﻓﺎﺻﻞ‪ ،‬ﺟﻨﻮﺑﺶ ﻓﺮﻣﻞ و ﺑﻪ ﻓﺮد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﺳﯿﻒ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮب ﻫﺮوي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﻨﺎﻣﻪ ﻫﺮات‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻧﻮتﻫﺎي ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻣﺤﻤﺪ زﺑﯿﺮ‬
‫ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ص‪.196‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪63 /‬‬

‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﻪﻧﻮﯾﺲ دﯾﮕﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻠﮕﺮﻣﯽ ﺣـﺪود‬

‫ﺳﯿﺴﺘﺎن را در ﺣﺪﯾﻘﺔ اﻻﻗﺎﻟﯿﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪» :‬در ﺳﯿﺴـﺘﺎن‬
‫وﻻﯾﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪودش از ﺧﺮاﺳﺎن و ﮐﺮﻣﺎن ﺗـﺎ ﻏـﺰﻧﯿﻦ و اﻃـﺮاف‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ «.‬در ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻮد در ﻧﺎﻣـﻪ ﺟﻮاﺑﯿـﻪي ﻻرد‬
‫اﮐﻠﻨــﺪ‪ ،‬واﯾﺴ ـﺮاي ﻫﻨﺪوﺳــﺘﺎن ﻣــﻮرخ ‪ 16‬اﮔﺴــﺖ ‪ 1838‬ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان‬
‫ﺷﺎه ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮاري و ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﺑﻌـﺪ از ﻋﻬـﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﻪي ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻻﻫﻮر ﺑﯿﻦ ﺷﺎه ﺷﺠﺎع ﻣﺨﻠﻮع و رﻧﺠﯿﺖﺳﻨﮓ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﭘﻨﺠﺎب و دوﻟﺖ ﻫﻨﺪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ( ﺑﺮاي ﺑﺎر اول ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻋـﻮض‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﻢ ﺧﺮاﺳﺎن ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪«.‬‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦﺑﺎر ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻨﮕـﺎم‬

‫ﺣﻤﻠﻪي ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﻣﻐﻮل وارد ﮐﺘﺎب ﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬وي در اﯾـﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬وي ]ﺷﻤﺲاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﯿﻦ اﺑـﻦ اﺑـﯽ ﺑﮑـﺮ ﮐـﺮت[ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺎﯾﺮ ﺑﻬﺎدر ﺣﮑﻤﺮان ﺗﺎﺗﺎري ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و ﺣﮑﻤﺮان ﺗﮕـﯿﻦ آﺑـﺎد )ﺣـﺪود ﻗﻨـﺪﻫﺎر‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ( ﮔﺸﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣـﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن )اﯾـﻦ ﻧـﺎم دﻓﻌـﻪ اول در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ از ﻫﻤﯿﻦ وﻗﺖ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗـﺎرﯾﺦ ﻫـﺮات ﺳـﯿﻔﯽ ص‪ (163‬ﻣـﺘﻬﻢ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪﺣﻀﻮر ﻣﯿﻨﮕﻮﺧﺎن رﻓـﺖ)‪645‬ﻫﺠـﺮي= ‪ 1247‬ﻣـﯿﻼدي( و‬
‫ﺧﺎن ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ ﭘﺎس ﺳﻮاﺑﻖ دودﻣﺎﻧﺶ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻤﺎم ﻫﺮات و ﺟﺎم و ﺑـﺎﺧﺰر‬
‫و ﮐﻮﺳﻮﯾﻪ و ﻓﻮﺷﻨﺞ و ﺗﻮﻟﮏ و ﻏﻮر و ﻓﯿـﺮوز ﮐـﻮه و ﻏﺮﺟﺴـﺘﺎن و ﻣﺮﻏـﺎب و‬
‫ﻓﺎرﯾﺎب و ﻣﺮﺣﻖ را ﺗﺎ آب آﻣﻮ و ﻓﺮاه و ﺳﺠﺴﺘﺎن و ﺗﮕﯿﻦ آﺑﺎد و ﮐﺎﺑـﻞ و ﺗﯿـﺮاه‬
‫‪2‬‬
‫و ﺑ‪‬ﺴﺖ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺷﻂ ﺳﻨﺪ ﺑﻪ وي ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪«.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺺ‪.518-517‬‬

‫‪ . 2‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص‪.9‬‬
 ‫‪ / 64‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫از ﻣﺨﺘﺼــﺮ ﻣﻄــﺎﻟﺒﯽ ﮐ ـﻪ در راﺑﻄــﻪ ﺑــﺎ دﯾﺮﯾﻨﮕ ـﯽ واژهﻫــﺎي »اﻓﻐــﺎن« و‬

‫»اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« در ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ اﯾـﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽ آﯾـﺪ ﮐـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎنﻫﺎ)ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ( ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي )ﻗﺮن دﻫﻢ ﻣـﯿﻼدي(‬
‫وارد ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﺪه و در ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮي )ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي( ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ‬
‫ﻗﻮم در اﻃﺮاف رﺷﺘﻪ ﮐﻮه ﻫﺎي ﺳﻠﯿﻤﺎن در ﻣﺮز اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن اﻣـﺮوزي‬
‫در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ در ﻃﯽ ﺷﺸﺼﺪ ﺳﺎل )از ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﺗﺎ ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣـﯿﻼدي( ﺑـﺎ‬

‫ﺟﺬب ﺑﻌﻀـﯽ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻫﻨـﺪي‪ ،‬ﺗـﺮك‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿـﮏ‪ ،‬ﻋـﺮب و ﻣﺴـﻠﻂ ﺷـﺪن ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﻗﺘـﻞ ﻋـﺎم ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﻬﺎﺟﻤـﺎن ﻣﻐـﻮل و ﺗﯿﻤـﻮر‬
‫ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻗﻨـﺪﻫﺎر و وادي ارﻏﻨـﺪاب‪ ،‬ﻣﻠﺘـﯽ را ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و زﺑـﺎن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮﺟﻮد آورده و ﺑﺮ ﺑﺨﺶ وﺳـﯿﻌﯽ از ﺧﺮاﺳـﺎن )اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﮐﻨـﻮﻧﯽ(‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮم ﻫﺰاره‬

‫ﻧﺎم»ﻫﺰاره« ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪي ﻓﺎرﺳﯽ اﺳـﺖ ﻣـﺄﺧﻮذ از »ﻣﯿﻨـﮓ« ﯾـﺎ »ﻣﯿﻨﮕـﺎن«‬

‫ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻫﺰار« اﺳﺖ و ﭘﺲ از ﻫﺠﻮم ﻣﻐﻮلﻫﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن‬
‫در ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﮐـﻪ زﻣـﺎن آن را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺣﺪود ﺳﺎل ‪1226‬ﻣﯿﻼدي )ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ( ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫـﺰاره ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬آﯾﯿﻦ و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﻗﺮن ‪ 16‬ﻣﯿﻼدي)دﻫﻢ ﻫﺠﺮي( ﺛﺒﺖ ﺗـﺎرﯾﺦ ﻧﻮﺷـﺘﺎري ﺷـﺪه‬
‫اﺳـﺖ‪ .‬در ﻗـﺮن ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣـﯿﻼدي ﺑـﺎﺑﺮ اﻣﭙﺮاﺗـﻮر ﻣﻐـﻮل و ﻣﻮرﺧـﺎن درﺑــﺎر‬
‫ﺷﺎهﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮي از ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم»ﻫﺰاره« ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﺑﺮ در ﮐﺘﺎب ﺑـﺎﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪65 /‬‬

‫ﻫﺰاره ﻫﺎ را ﻣﺮدﻣﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻏﺮب از ﮐﺎﺑـﻞ ﺗـﺎ ﻏـﻮر و در ﺟﻨـﻮب ﺗـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻏﺰﻧﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮم ﻫﺰاره در ﻃﯽ ﺣﺪود ﺳﯿﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮي از اﻗﻮام ﺗـﺮك و‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻣﻐﻮلﻫﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻗـﻮم ﻫـﺰاره‬
‫ﺑﺮﺧـﯽ ﻣﻮرﺧـﺎن و ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﻧﻮﺷـﺘﻪاﻧـﺪ ﮐـﻪ در اﯾﻨﺠـﺎ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮي از آﻧﻬﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .1‬اﻟﯿﺰاﺑﺖ ﺑﺎﮐﻮن‪ :2‬ﺑﺎﮐﻮن در ﻣﻘﺎﻟـﻪ اي ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان »ﺗـﺎرﯾﺦ ﺟﺎﻣﻌـﻪي‬
‫ﻫﺰاره« ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺸـﺎن ﻣـﯽ دﻫـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﺰاره ﻫﺎ از ﻧﺴﻞ ﻣﻐﻮلﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﯿﻦ ‪ 1229‬و‬
‫‪ 1447‬در ﻣﺮﮐﺰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ اﻣـﺮوز ﻫـﺰارهﺟـﺎت ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﺳـﺎﮐﻦ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ 3«.‬ﺑﺎﮐﻮن‪ ،‬زﻣﺎنﻫﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺟﺎﺑـﻪﺟـﺎﯾﯽ اﺟـﺪاد ﻫـﺰارهﻫـﺎ در ﻃـﯽ‬
‫ﺳﺎلﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺷﺮح داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ :‬ﻏﺒﺎر در ﮐﺘـﺎب ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺷﺮح ﻣﻔﺼﻠﯽ از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻗﻮم ﻫﺰاره داده اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎ ﺟﻬﺖ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾﯽ از آن ﻧﻘـﻞ ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﻏﺒـﺎر ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬
‫»ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻐﻮل و ﺟﺎ ﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻏﻮر« ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫‪1 . L.Dupree,"Afghanistan:(iv)ethnography",In Encyclopedia‬‬

‫)‪Iranica(www.Iranica.com/newsite/ar cles/vlf5a040a.htm‬‬
‫‪2 . Elizabeth E.Bacon‬‬
‫‪3 .H p://boozers.fortunecity.com/Jerusalem/47/History/history‬‬
‫‪of Hazara community.‬‬
 ‫‪ / 66‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫»ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﮐﻪ ﻣﻐﻮل وﻻﯾﺖ ﻏﻮر را اﺷـﻐﺎل و ﻋﺴـﺎﮐﺮ‬

‫ﻣﺤﺎﻓﻆ در درهﻫﺎي آن ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻟﯿﺎن ﭼﻨﺪي ﻋﺒﻮر ﻧﻤـﻮد و ﻋﺴـﺎﮐﺮ‬
‫وﺣﺸﯽ ﻣﻐﻮل آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴـﺘﻪ اﻫﻠـﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﺑـﺎ ﺑﻘﺎﯾـﺎي ﭘﺮﯾﺸـﺎن‬
‫ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ آﻣﯿﺨﺘﻨـﺪ و آن ﻗﺴـﻤﺖ اﻫـﺎﻟﯽ ﺧـﻮن ﻣﻐـﻮل را‬
‫ﺟﺬب ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﻮز آﺛﺎر آن در ﺳﯿﻤﺎي ﻋﺪه اي از ﻃﻮاﯾﻒ آﺷـﮑﺎر و‬
‫ﭘﺪﯾﺪار اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﮑﺬا ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ از ﺣﺼﺺ زاﺑﻞ و ﺳﯿﺴﺘﺎن ﻃﻮاﯾﻔﯽ‬
‫در درهﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﻫﺠﺮت ﮐﺮده و رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﮑﻨﺪﻧـﺪ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﻼط ﻫﺎي ﻃﻮاﯾﻒ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻪ در داﺧﻠـﻪي ﻏﺮﺟﺴـﺘﺎن‬
‫ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﺗﺤﺖ اﺛﺮ وﺿﻌﯿﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾـﮏ‬
‫وﺣﺪت وﻃﻨﯽ ﺑﻪﻇﻬﻮر ﻣﯽ رﺳـﺪ‪ .‬ﻫـﻢ ﭼﻨـﺎنﮐـﻪ ﻃﻮاﯾـﻒ ﭼﺎدرﻧﺸـﯿﻦ‬
‫ﻏﻮري اﻻﺻﻞ در ﺣﺼﺺ ﻏﻮر ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ آرﯾﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﻫـﺮات و ﺗﺮﮐﻤـﺎن‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻃﻮاﯾـﻒ ﺟﺪﯾـﺪي از ﻗﺒﯿـﻞ ﭼﻬﺎراﯾﻤـﺎق و ﻏﯿـﺮه ﺑـﻪ ﻣﯿـﺪان‬
‫ﮐﺸ ـﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾ ـﻦ ﻃﻮاﯾ ـﻒ ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻋﺒــﺎرت ﺑــﻮد از ﻗﺴــﻤﺘﯽ ﻋﺴــﺎﮐﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﮐـﻪ در ﺻـﻔﺤﺎت ﻫـﺰاره ﻣﻨﻘﺴـﻢ و ﺑـﺎوﺟـﻮد‬
‫اﺧﺘﻼط و ﺣﻠﻮل ﺑﻪ ﻃﻮاﯾﻒ ﺳﺎﯾﺮهي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﯽ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺳﺎﻣﯽ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪوي]ﻗﺒﯿﻠﻪاي[ ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺧﻮدﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺒﯿﻞ دﺳﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﻧﮑﻮدري‪ ،‬ﻫﻼﮐﻮﺧﺎن‪...‬‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻧﮑﻮدري در ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ زﺑﺎن ﺟﺪﯾـﺪ وﻃﻨـﯽ را ﻗﺒـﻮل ﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻬﺬا‪ ،‬ﻟﻐﺎت ﻣﻐﻮﻟﯽ در ﻟﻬﺠﻪي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه و ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺟﻬـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻓﺮﻧﮓ از ﻗﺒﯿﻞ ﻟﯿﺘﻮﻧﺎن ﻟﯿﭻ و ﮐﺎﺑﻠﺘﺲ زﺑـﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ را از ﺣﯿﺚ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻟﻐﻮي و ﻃـﺮز ﺻـﺮف و ﻧﺤـﻮ از ﻟﻬﺠـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﻐﻮل ﺣﺴﺎب ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﮑﺬا ﻃﺎﯾﻔﻪي ﻣﻌـﺮوف ﺑـﻪ ﺻـﺤﺮاﯾﯽ ﮐـﻪ در‬
‫ﺳﻤﺖ ﻋﻠﯿﺎي ﻣﺮﻏﺎب زﻧﺪﮔﯽ و ﺑﺎوﺟﻮد ﺗﮑﻠﻢ ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪي ﻫﺮاﺗﯽ‪ ،‬ﺧـﻮد‬
‫را از ﻧﺴﻞ ﻣﻐﻮل ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪67 /‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ زاﺑﻠﺴﺘﺎن )وﻻﯾﺖ ﻗﻨـﺪﻫﺎر( در ورود ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬

‫ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﺑﺎ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﻃﻮاﯾـﻒ ﺳـﺎﯾﺮه‪ ،‬اﺳـﻢ وﻃـﻦ اﺻـﻠﯽ ﺧـﻮد را‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺟﺴﯿﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻃﻮاﯾﻒ آنﺟﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده‬
‫و ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻧﺎم »زواﻟﻪ« ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻣﻐﺮب ﻟﻬﺠﻪي ﺣﺎﻟﯿﻪي ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن را ﻧﻤﻮﻧﻪاي از زﺑﺎن زواﻟﯽ‬
‫ﻗﺪﯾﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﮑﻠﻮ ﭘﯿﺪي اﺳﻼﻣﯽ اﻧﮕﻠﯿﺰي اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ ﻫـﻢ از ﺷـﺎﺧﻪي ﻃﻮاﯾـﻒ ﭘﺸـﻪﯾـﯽ‬
‫وﻻﯾﺖ ﮐﻨﺮﻫﺎ)دره ﻫﺎي ﻧﺠﺮاو( در اﯾﻦ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻏﺮﺟﺴـﺘﺎن ﺷـﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﺮده و ﺑﺎ ﻃﻮاﯾﻒ ﺳﺎﯾﺮه در آن ﺟﺎ آﻣﯿﺨﺘﻨـﺪ و ﺑـﺎﻟﻄﺒﻊ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻟﻬﺠـﻪ و‬
‫زﺑﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺬﮐﻮره ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺳـﻢ ﻗـﺪﯾﻢ ﻃﺎﯾﻔـﻪ‬
‫»ﭘﯿﺸﻪاي« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻃﻮاﯾﻒ ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ ﮐـﻪ وارد ﻏﺮﺟﺴـﺘﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ‬

‫»داﻫﯽ« ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در زﻣﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮدﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن اﺳﻢ‬
‫اﺳﺒﻖ ﺧﻮد را ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺮده و ﺗﻤﺎم ﺷﻌﺐ ﺗﺎزه آﻧﻬﺎ ﮐﻠﻤـﻪ »داﻫـﯽ« را‬
‫در اﺑﺘﺪاي اﺳﻤﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬داﻫﯽ زﻧﮕﯽ‪ ،‬داﻫﯽ‬
‫ﮐﻨﺪي‪ ،‬داﻫـﯽ ﭼﻮﭘـﺎن‪ ،‬داﻫـﯽ ﻓـﻮﻻد‪ ،‬داﻫـﯽ ﻣﯿـﺮداد و ﻏﯿـﺮه‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻋﺸﯿﺮهي داﻫﯽ از ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺳﯿﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻗـﻮل‬
‫ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻓﺎرس دﻫﺴﺘﺎن ﺣﺎﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ )ﻣﺮدم داه( ﻣﻮﺳﻮم ﺷـﺪه و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﭼﺎدرﻧﺸﯿﻦ ﻫﺎي ﻣﺜﻞ ﻣﺮدم ﻫﺎي داﻫﯽ و »دروﺑﯿﮏ« ﻫﺎ در ﺣﻮاﻟﯽ‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺎرس ﻧﯿﺰ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﺣﻮاﺷﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻓﺮﯾﺪ ﺑﯿﮋﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.186-184‬‬
 ‫‪ / 68‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫آﻗﺎي ﻏﺒﺎر در اداﻣﻪ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﺎ ﮐﻞ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻠﻪي ﻣﻐﻮل ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽﮐﻪ ﮔﻔﺘـﯿﻢ ﻣﻬـﺎﺟﺮﯾﻦ‬
‫ﺟﺪﯾﺪاﻟﻮرود داﺧﻠﻪي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺠـﺮاوي‪ ،‬زاﺑﻠـﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺴـﺘﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻐﻮل و ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻏﻮري و ﺳﻮري و اﻓﻐـﺎن ﺑـﺎﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘـﻪ و‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻧﻮﯾﻨﯽ در ﻏﻮر و ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺿـﻤﻨﺎً ﻟﻬﺠـﻪي‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺮﮐﺐ از زﺑﺎن زاﺑﻠﯽ ﻗـﺪﯾﻢ و ﻓﺎرﺳـﯽ ﮐﻮﻫﺴـﺘﺎﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫ﺑﯿﻦﺷﺎن ﻣﺮوج ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻟﻐﺎت ﻣﻐﻮل در آن‪ ،‬ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ وﺿﻌﯿﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ را وادار ﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫رﯾﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و رؤﺳﺎي ﻣﻘﺘﺪري ﭘﺮورش دﻫﻨـﺪ و اﯾـﻦ‬
‫آن ﻋﻬﺪي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻐﻮل ﻫـﺎ در وادي ﻫـﺎي ﮐﺸـﺎده و ﺳﺮﺳـﺒﺰ ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﺣﺼﺺ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻔﺮج ﺑﻮده و دﯾﮕـﺮ ﯾـﺎدي از اﯾـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬
‫ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻗﺘﺪار ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﻣﺤﻠﯽ ﻏﻮر و ﻏﺮﺟﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪي رﺳﯿﺪ ﮐﻪ در وﻗﺖ ﻇﻬﻮر اﻣﯿـﺮ ﺗﯿﻤـﻮر ﻓـﺎﺗﺢ ﻣﺸـﻬﻮر ﺑـﻪ ﮐﻠـﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر در اﯾﻦ ﺟﺎ دﭼﺎر ﻣﺤﺎرﺑﺎت ﺳـﺨﺖ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي ﺻﻌﺒﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪«.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤــﺪ ﺻــﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨــﮓ‪ :‬آﻗــﺎي ﻓﺮﻫﻨــﮓ در ﺑﺤــﺚ »ﺑﺎﺷــﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﺧﺮاﺳﺎن« در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻗﻮم ﻫﺰاره آورده اﺳﺖ‪:‬‬

‫»درﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﮐﻮﻫﺴﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏـﻮر‬

‫و ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﯾﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﺟﺒﺎل ﯾﺎد ﻣﯽﺷﺪ ﻣﺮدﻣﺎن دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫـﺰاره‬
‫و ﻧﯿﮑﻮدري ﺟﺎﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﭘﯿﺶ از ﻫﺠﻮم ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻄـﻪ‬
‫وارد ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺮﺧﯽ در اﺛﺮ ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن و ﺟﺎﻧﺸـﯿﻨﺎن او در‬
‫آن ﺟﺎﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﺟﯿﮏ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺗـﻮرك‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪.188 -187 ،‬‬

‫دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪69 /‬‬

‫ﺑﻮد و اﻣﺮاي آل ﺷﻨﺴﺐ و ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻏﻮري از ﺑﯿﻦ اﯾﺸﺎن ﻇﻬـﻮر ﮐـﺮده‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻣﯿﺰش ﯾﺎﻓﺘﻪ زﺑﺎن آن ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﻟﻐﺎت ﺗﺮﮐﯽ و ﻣﻐﻮﻟﯽ‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺰاره و ﻣﺴﮑﻦﺷـﺎن ﺑـﻪ ﻫـﺰاره ﺟـﺎت‬
‫ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺰارﮔﺎن در اﺛﺮ ﻣﺴﺎﻋﯽ دﻋﺎت ﺷﯿﻌﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺬﮐﻮر را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻣـﺮدم ﺧﺮاﺳـﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﻨﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .4‬دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪﻋﺴﮑﺮ ﻣﻮﺳﻮي‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮ ﻣﻮﻧﺖ اﺳـﺘﻮارت‬

‫اﻟﻔﻨﺴﺘﻮن‪ ،‬اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﺑﻮرﻧﺲ و آرﻣﯿﻨﻮس وﻣﺒﺮي‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻫﺰارهﻫﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺳـﺮﺑﺎزان ﻣﻐـﻮل ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ارﺗﺶ ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳـﺮﺑﺎزان ﭘـﺲ از‬
‫اﺳﮑﺎن ﺑﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ زﺑـﺎن‪ ،‬ﻣـﺬﻫﺐ و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺳـﺎﮐﻨﺎن ﺗﺎﺟﯿـﮏ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺸﺄ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﻣـﺮوزه ﺑـﻪ ﻫـﺰاره ﻫـﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻮﺳﻮماﻧﺪ‪«.‬‬

‫از آﻧﭽﻪﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫـﺰاره ﻫـﺎ و دﯾﺮﯾﻨﮕـﯽ اﯾـﻦ ﻗـﻮم در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻗﻮل داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻄﺮح ﺷـﺪ اﯾـﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺰاره ﻫـﺎ در ﻃـﯽ ﺣـﺪود ﺳـﻪ ﻗـﺮن )از ﺳـﯿﺰدﻫﻢ ﺗـﺎ ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ‬
‫ﻣﯿﻼدي( ﺗﮑﻮﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪي ﯾﮏ ﻗﻮم ﻣﻬـﻢ و داراي ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬زﺑـﺎن‪،‬‬
‫ﻫﻨﺮ و اﻋﺘﻘﺎدات دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.54-53‬‬

‫‪ . 2‬ﺳﯿﺪﻋﺴﮑﺮ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺪاﷲ ﺷﻔﺎﯾﯽ‪ ،‬ص ‪.49‬‬
 ‫‪ / 70‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه در ﺗـﺪوﯾﻦ اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋاديﺷﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾـﮏ ﻗـﻮم‬
‫و ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽﮐﻪ اﻣـﺮوز اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﺳﻼم ﻇﻬﻮر ﮐﺮدهاﻧﺪ؛‬
‫‪ .2‬ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ ﮐﻮه ﻫﺎي ﺳﻠﯿﻤﺎن در ﻣﺮز ﻏﺮﺑﯽ ﻫﻨـﺪ‬
‫ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ ﺳﻮي رود ﺳـﻨﺪ و در اﻃـﺮاف ﻣـﺮز اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن و ﭘﺎﮐﺴـﺘﺎن‬
‫اﻣﺮوزي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻣﻬـﺎﺟﺮت‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﻗﻮام دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﻫﺰارهﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﻐﻮل در ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫‪ .4‬ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ـ آنﻃﻮريﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﻣﻄـﺮح‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪـ اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺒﺎر )آرﯾﺎﯾﯽ( ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺸﺘﻮن ﻫﺎ و ﻫـﺰاره ﻫـﺎ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ از‬
‫اﻋﻘﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎيﻣﺘﻔﺎوتﭘﯿﺮاﻣﻮنﺗﺒﺎر‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎوﻏﻮريﻫﺎ‬
 ‫‪ .1‬ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮرﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي ﭘﺸـﺘﻮنﻫـﺎ و ﻫـﺰارهﻫـﺎ ﻧﻈﺮﯾـﻪﻫـﺎي‬

‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻣﻨﺸﺄ ﻧﮋادي ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ﻧﯿـﺰ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ ﮔـﺎﻫﯽ آنﭼﻨـﺎن ﻣﺘﻨـﺎﻗﺾ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﻣﻐـﺮض را ﺷـﺮﻣﻨﺪه ﻣـﯽﺳـﺎزد‪ .‬در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﻧـﮋاد‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ دو ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﯾﮑﯽ آرﯾﺎﯾﯽ و ﻧﮋاد ﺳﻔﯿﺪ و دﯾﮕـﺮي ﻣﻐـﻮﻟﯽ و‬
‫ﻧﮋاد زرد‪.‬‬
 ‫‪ / 74‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻈﺮﯾﻪي آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎري ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‬

‫اﻏﻠﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺧﺎرﺟﯽ و اﻓﻐﺎﻧﯽ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ را آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎر ﻣﻌﺮﻓـﯽ‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻮاﻓﻖ آرﯾﺎﯾﯽ ﺗﺒﺎري ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ :‬آﻗﺎي ﻏﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ را ﺷﺎﺧﻪاي از ﻗﻮم ﺗﺨـﺎر و‬
‫ﺗﺨﺎرﻫﺎ را آرﯾﺎﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧـﮋاد ﺗﺨﺎرﻫـﺎ »ﻣﯿﺴـﯿﻮ ﻟﻮﻧﮕـﻮرت دﯾﻤـﺲ‪ 1‬آﻟﻤـﺎﻧﯽ در‬
‫داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ آﻟﻤﺎﻧﯿﺎ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ آن ﻫـﺎ آرﯾـﺎﯾﯽ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ و‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً آﻟﻤﺎن ﻫﺎ وﻃﻦ اﺻﻠﯽ ﻧـﮋاد ﻫﻨـﺪ و ژرﻣـﻦ »آرﯾـﺎﯾﯽ« را در آﺳـﯿﺎ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫ﮐﻮهﻫﺎي ﻫﻨﺪوﮐﺶ و ﭘﺎﻣﯿﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻏﺒﺎر ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﺨﺎرﻫﺎ در ﺣﺪود دو ﻗﺮن ﻗﺒﻞ اﻟﻤﯿﻼد در ﺑﻠﺦ ﻧﻔﻮذ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺻﺪ ﺳﺎل ﺳﮑﻮﻧﺖ در ﺑﺎﺧﺘﺮ‪ ،‬ﻃﺎﯾﻔﻪ اي از آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﺮﻗﯽ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهي ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ از ﭘﯿﺮوان ﺟﺪي دﯾﻦ ﺑﻮدا ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻗﺮن‬
‫ﺳﻮم ﺑﻌﺪاﻟﻤﯿﻼد ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ ﻫﺎ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺐ ﺑﻠـﺦ راﻧـﺪه ﺷـﺪه و در ﺗﺤـﺖ‬
‫‪3‬‬
‫ﺳﻠﻄﻪي ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن درآﻣﺪﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪1 . Mrl.Domes‬‬
‫‪ .2‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﺣﻮاﺷﯽ و ﺗﻄﺒﻘﺎت ﻓﺮﯾﺪ ﺑﭙﮋﻧﺪ‪ ،‬ص ‪.35‬‬
‫‪ . 3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.36‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪75 /‬‬

‫‪ .2‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ :‬ﺣﺒﯿﺒﯽ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ را ﻗﻮﻣﯽ ﻣﯽداﻧـﺪ ﮐـﻪ از آﻣﯿـﺰش‬

‫ﯾﻮﺋﻪﭼﯽﻫﺎ و ﺗﺨﺎرﻫﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و ﺑﺎ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺳﺎﮐﻪ و ﺳﯿﺘﯽ آرﯾﺎﯾﯽ ﻫﻢﻋـﺮق و‬
‫ﻫﻢﻧﮋاد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ در اﯾﻦراﺑﻄﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در ﺣﺪود ‪ 165‬ق‪.‬م ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﮐﻪ ﻫﺎ و ﺳﯿﺘﯽ ﻫـﺎي آرﯾـﺎﯾﯽ‬
‫ﻫﻢﻋﺮق و ﻫﻢﻧﮋاد ﺑﻮده از روي ﻗﯿﺎﻓـﺖ و ﭼﻬـﺮه و ﺑﯿﻨـﯽﻫـﺎي دراز و‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺧﺼﺎﯾﺺ و ﻟﺴﺎﻧﯽ از ﻧﮋاد آرﯾﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫ﭼﯿﻨﯿﺎن اﯾﺸﺎن را ﯾﻮﭼﯽ‪ 1‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺴﮑﻦ ﻗﺪﯾﻢ ﺧﻮد در ﭼﯿﻦ ﺷﺮﻗﯽ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪه و ﺑﻪ وادي ﺳﯿﺮ درﯾﺎ ﺷﻤﺎل آﻣﻮ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸـﺎن ﺳـﺎﮐﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﺳﺎﮐﻦ اﯾﻦﺟﺎ را ﺑﻪﻃﺮف ﺷﺮﻗﯽ و ﺻﻔﺤﺎت آرﯾﺎﻧﻪ در ﺑـﺎﺧﺘﺮ و ﺟﻨـﻮب‬
‫ﻫﻨﺪوﮐﺶ راﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﻨﺪ ﻫـﻢ ﺑﻌـﺪ از ‪ 127‬ق‪.‬م‬
‫ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺟﺎي اﯾﺸﺎن را ﯾﻮﭼﯿﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم ﯾـﻮﭼﯽ در‬
‫ﺣﺪود )‪ 70‬ق‪.‬م( از آﻣﻮ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﺨﺎرﯾﺎن )ﺗﺎﻫﯿـﺎ( ﺑـﺎﺧﺘﺮ را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﯾﻮﭼﯽ و ﺗﺨﺎر آﻣﯿﺰﺷﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه و ﯾـﮏ‬
‫ﻋﺮق ﻗﻮي و ﻣﻤﺘﺎزي را ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪي ﻣﻌﺮوف ﮐﻮﺷـﯽ‪- 2‬‬
‫ﮐﻮي ﺷﺎﻧﮓ= ﮐﻮﺷﺎن‪ -‬ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪي اﯾـﻦ ﻣـﺮدم ﺑـﻮد و‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﮐﻮﭼﯽ )ﭘﻮﻧﺪه ﭘﺸﺘﻮ( اﮐﻨﻮن در ﻫﺮ دو زﺑـﺎن ﭘﺸـﺘﻮ و دري اﯾـﻦ‬
‫رﯾﺸﻪ را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺬﮐﺎر ﯾﮑﯽ از ﻣﻮرﺧـﺎن ﭼـﯿﻦ‪،‬‬
‫رﺋﯿﺲ ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﻣﺴﻤﯽ ﺑﻪ ﮐﯿﻮﺗﺴﯿﻮ ﮐﯿﻮ‪ 3‬رؤﺳﺎي ﭼﻬﺎر ﻗﺒﯿﻠﻪ دﯾﮕﺮ را‬
‫ﻣﻄﯿﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ و و ﺧﻮدش ﺑﻪﻋﻨﻮان‪ ،‬ﺷﺎه ﮐﻮي ﺷﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬و‬
‫از ﻫﻤﯿﻦ وﻗﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﻠﻤـﻪ ﮐﻮﺷـﺎن ﺟـﺎي ﯾـﻮﺟﯽ را در ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫‪4‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬

‫‪1 . YUEH_CHI‬‬
‫‪2 . KUSHI‬‬
‫‪3 . KIeU_TSIU_ KIU‬‬
‫‪ . 4‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺻﺺ ‪.62-63‬‬
 ‫‪ / 76‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .3‬ﻧﺠﯿﺐ اﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧـﺎ‪ :‬ﺗﻮرواﯾﺎﻧـﺎ‪ ،‬ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽﻫـﺎ را ﻣﺘﺸـﮑﻞ از ﺗﺨﺎرﻫـﺎ و‬

‫آرﯾﺎﯾﯽﻫﺎي ﺷﺮﻗﯽ )ﯾﻮﺋﻪﭼﯽ( داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺗﺨﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻨـﺎﺑـﺮ ﻣﻬـﺎﺟﺮت‬
‫»ﯾﻮﺋﻪﭼﯽ«ﻫﺎ ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﻧﻤﻮده ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻣﻘﺘـﺪري را ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪي‬
‫ﻇﻬﻮر آوردﻧﺪ‪ .‬ﯾﻮﺋﻪ ﭼﯽﻫﺎ از آرﯾﺎﻧﯽ ﻫﺎي ﺷﺮﻗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺰرگ آرﯾﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺑﺮادران ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬
‫ﺷﺮق ﻫﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﯿﻦ ﺗﻮﺋﻦ ﻫﻮاﻧﮓ و ﮐﯽ ﻟﯿﻦ رﺣـﻞ اﻗﺎﻣـﺖ‬
‫اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺣﻮاﻟﯽ ﺣـﻮزهي رود اﯾﻠـﯽ و ﺗـﺎرم‪ .‬ﯾﻮﺋـﻪ ﭼـﯽﻫـﺎ را‬
‫»ﺳﯿﺘﯽ« ﻫﻢ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﺎورت اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻗﻮم دﯾﮕـﺮي ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫»ﻫﯽ واﻧﮓ ﻧﻮ«ﻫﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﻮﺋﻪﭼﯽﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﯽواﻧـﮓﻧﻮﻫـﺎ ﮐـﻪ‬
‫اﻏﻠﺒﺎ از ﻋﺮق اﺻﻐﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋـﺪاوت زﯾـﺎدي داﺷـﺘﻨﺪ و در ﺑـﯿﻦ اﯾـﻦ دو‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي و زدوﺧﻮردﻫﺎي ﻻﯾﻨﻘﻄﻊ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫ﮐﺜﺮت ﻃﻮاﯾﻒ و ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﮋاد زرد ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻮﺋـﻪﭼـﯽﻫـﺎ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﮔﺮدﯾﺪه ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺗﺮك ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در ﺑﯿﻦ ﺟﯿﺤﻮن و ﺳـﯿﺤﻮن‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﭘﯿﺶ از ورود اﯾﻦﻫﺎ در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ »ﺳـﯿﺖ«ﻫـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻨﻮب راﻧﺪﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .4‬اﺣﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﮐﻬﺰاد‪ :‬آﻗﺎي ﮐﻬﺰاد ﻣﺪﯾﺮ ﺷﻌﺒﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﯽ در ﺳﺎل‬
‫‪ ،1317‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﯿﻨـﯽ و ﯾﻮﻧـﺎﻧﯽ ﻣﻘﺎﻟـﻪي ﺑﻠﻨـﺪي ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﮐﻮﺷﺎن« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺸﯽ از آن ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف آنﭼﻪﮐﻪ ﺗﺎ ﯾﮏوﻗﺖ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﺪ و آنﻫﺎ‬

‫را ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﮑﺎﯾﯽﻫﺎ آرﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺮﻗﯽﺗـﺮﯾﻦ‬

‫‪ . 1‬ﻧﺠﯿﺐ اﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ‪ ،‬آرﯾﺎﻧﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اول‪ ،‬ﺻﺺ ‪.135-134‬‬

‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪77 /‬‬

‫ﺷﺎﺧﻪ آرﯾﺎﯾﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐـﻪ از ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺑـﻮﻣﯽ آرﯾـﺎﯾﯽ ﺷـﻤﺎل‬

‫ﺣﻮزهي اﮐﺴﻮس ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﺮق ﺑﻪ وادي ﺳﯿﺮدرﯾﺎ و ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﺎوراي ﺷﺮﻗﯽ آن در آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺸـﻘﺮاوﻻن‬
‫ﻧﮋاد آرﯾﺎ‪ ،‬ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدي ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ زرد و زرد ﭘﻮﺳﺘﺎن ﻣﻐـﻮﻟﯽ در ﺗﺼـﺎدم‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻧﻘﻼﺑﺎت روزﮔﺎر اﯾﺸﺎن را دوﺑـﺎره ﺑـﻪ ﻣﻬـﺪ »آرﯾـﺎﯾﯽ« ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪﻫﺎي »آرﯾﺎﻧﺎ« رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻋﻼوهي اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت ﻧﮋادي و ﺧﻄـﻮط ﭼﻬـﺮه و ﺷـﮑﻞ ﺳـﺮ و‬

‫ﻏﯿﺮه ﮐﻪ آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮدن ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﺑـﺎن اﯾﺸـﺎن ﻫـﻢ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻗﺮاري ﮐﻪ از روي ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت و دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻟﻮاﯾﺢ ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ ﺳﺮِ ﺑﻠﻨﺪ ﻧـﻮك ﺗﯿـﺰ‪ ،‬دﻣـﺎغ‬
‫ﺑﺰرگ و ﻃﻮﯾﻞ‪ ،‬اﻻﺷﻪﻫﺎي ﻋﺮﯾﺾ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر »ﮐﻨﻮ« ﺟﻨﺒﻪي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺗﺮﮐﯽ ﺑﻮدن آنﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ آﺧﺮ ﺑﻪ آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮدن آنﻫﺎ اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻗﯿﺎﻓﻪي ﺑﺪﻧﯽ ﺗﯿﭗ ﻣﺨﺼﻮص »ﻫﻮﻣﻮ اﻟﭙﯽ ﻧـﻮس« را در آنﻫـﺎ ﺳـﺮاغ‬
‫داده ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺑﯿﻨﯽ دراز و ﺳﺎﯾﺮ ﺧﺼﺎﯾﺼﯽ ﮐـﻪ در ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻣـﺬﮐﻮر‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪه اﺻﻼً از ﻣﻤﯿﺰات ﻧﮋاد »ﻫﻮﻣﻮاﻟﭙﯽ ﻧﻮس« اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻟﻮﺣﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮل ‪ 90‬ﺳـﺎﻧﺘﯽ ﻣﺘـﺮ و ﻋـﺮض‬

‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 40‬ﺳﺎﻧﺘﯽ ﻣﺘﺮ از ﻣﻌﺒﺪ ﺷﺘﺮك ﺑﮕﺮام ﮐﺸﻒ ﺷﺪه و در ﻣـﻮزهي‬
‫ﮐﺎﺑﻞ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﻪ دور ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺑﻮداي ﻣﺮﮐﺰي ‪ 34‬ﻧﻔـﺮ اﺷـﺨﺎص‬
‫دﯾﮕﺮ روﺣﺎﻧﯽ و ﻏﯿـﺮ روﺣـﺎﻧﯽ و ﻣـﻦﺟﻤﻠـﻪ دو ﻧﻔـﺮ اﻋﺎﻧـﻪ دﻫﻨـﺪهي‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻋﯿﺎلﻫﺎﯾﺸﺎن ﻫﻢ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬رﯾﺶ اﻧﺒﻮه‪ ،‬دﻣـﺎغ ﺑﻠﻨـﺪ و‬
‫ﻗﻠﻤﯽ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬اﻧﺪام ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت ﺑـﺪﻧﯽ‬
 ‫‪ / 78‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﯾﮏ ﻓﺮد آرﯾﺎﯾﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻪ وﺟـﻪ اﺣﺴـﻦ در اﯾـﻦ ﻧﺠﺒـﺎي‬

‫‪1‬‬
‫اﻋﺎﻧﻪ دﻫﻨﺪهي ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ ﺟﻤﻊ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﺳﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ازﺑﮑﺴﺘﺎن ﮐﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫‪ . 1‬اﺣﻤﺪﻋﻠﯽ ﮐﻬﺰاد‪ ،‬اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﮐﻮﺷﺎن‪ ،‬ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ص ‪.156‬‬

‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪79 /‬‬

‫‪ .5‬ﮐﺘﯿﺒﻪﻫﺎ و ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت‪ :‬ﮐﺘﯿﺒﻪﻫـﺎ و ﻣﺴـﮑﻮﮐﺎت دوره ي ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺸﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﻌﮑﺎس ﭼﻬﺮه و ﻗﯿﺎﻓﻪي آرﯾﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ‬
‫زﺑﺎن اﯾﺮاﻧﯽ )آرﯾﺎﯾﯽ(ﺷﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﺣﻤـﺪﻋﻠﯽ ﮐﻬـﺰاد از ﻗـﻮل ﻣﺤﻘﻘـﺎن‬
‫ﻏﺮﺑﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬راﺟـﻊ ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽﻫـﺎ اﮔﺮﭼـﻪ ﺗـﺎ ﺣـﺎل ]‪ 1938‬م[‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺨﺸﯽ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺬاﻟﮏ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﻧﮕﺎرﻧﺪ ﺧـﺎﻟﯽ‬
‫از ﻣﻔﺎد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ زﺑﺎن را ﻣﺪﻗﻘﯿﻦ اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﺎد ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻟﻮي ﻣﻦ‪ 1‬ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻟﺴـﺎن ﻣـﺬﮐﻮر را ﺷـﺮح داده‬
‫آن را »آرﯾﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎﻟﯽ« ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﻼي ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﮐﻪ اول آنﻫﺎ ﻣﻮﺳـﯿﻮ‬
‫ﭘﻠﯿﻮ‪ 2‬ﺑﻮده آنرا »اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﺮﻗﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ و ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻟﯿـﻮدر »زﺑـﺎن اﺳـﮑﺎﯾﯽ«‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬زﺑﺎن ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐـﺪام ﮐـﻪ‬
‫ﯾﺎد ﮐﻨﯿﻢ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دارد‪ .‬اﯾﻦ زﺑﺎن در ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت و ﮐﺘﯿﺒﻪﻫﺎي ﺷـﺎﻫﺎن اﯾﺸـﺎن‬
‫ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ و از ﺟﻤﻠﻪ »ﺷـﺎؤ ﻧـﺎﻓﻮ ﺷـﺎؤ ﮐﻨﺸـﮑﯽ ﮐﻮﺷـﺎﻧﻮ« ﯾﻌﻨـﯽ »ﮐﺎﻧﯿﺸـﮑﺎ‬
‫ﺷﻬﻨﺸﺎه ﮐﻮﺷﺎن« ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻌﻠـﻮم ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ زﺑـﺎن ﻣـﺬﮐﻮر ﺷـﺎﺧﻪ اي از‬
‫‪3‬‬
‫اﻟﺴﻨﻪي اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﮐﺸﻒ ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ ﯾﺎ ﮐﺘﯿﺒﻪي ﺳﻨﮕﯽ رﺑﺎﻃﮏ در ﺳـﺎل ‪1372‬ﺧﻮرﺷـﯿﺪي‬

‫ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ ﭘﯿﺮاﻣـﻮن زﺑـﺎن ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﮐـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ آن را »ﺑﻠﺨـﯽ« و ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫»ﺗﺨﺎري«ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﺳﺘﺎد »واﻟﺘﺮﻫﯿﻨﮓ« آن را زﺑﺎن »ﺑـﺎﺧﺘﺮي« ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن داد‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﺘﯿﺒﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ زﺑﺎن ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫـﺎ »زﺑـﺎن آرﯾـﺎﯾﯽ« ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬

‫‪1 . Leuman‬‬
‫‪2 . Pelliot‬‬
‫‪ . 3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.157‬‬
 ‫‪ / 80‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺷﺪه ﮐﻪ واژهي اﺻﻠﯽ در ﮐﺘﯿﺒﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي »آرﯾﺌﻮ«‪ 1‬آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﮐﺘﯿﺒـﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ زﺑﺎن و ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺳﻨﮓ ﻧﺒﺸﺘﻪ رﺑﺎﻃﮏ در ﺷـﺮق وﻻﯾـﺖ ﺳـﻤﻨﮕﺎن و ﺷـﻤﺎل‬
‫ﺑﺎﺧﺘﺮي وﻻﯾﺖ ﺑﻐﻼن در ﭼﻬﻞ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﻣﺤﻮﻃﻪي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺳﺮخ ﮐﻮﺗـﻞ در‬
‫ﺳــﺎل ‪1372‬ﮐﺸــﻒ و ﺗﻮﺳــﻂ ﻧــﯿﮑﻼس ﺳــﯿﻤﺰ وﯾﻠﯿــﺎﻣﺰ‪ 2‬اﯾــﺮانﺷــﻨﺎس و‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ زﺑﺎنﻫﺎي ﺳﻐﺪي و ﺑﺎﺧﺘﺮ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷـﺮﻗﯽ و آﻓﺮﯾﻘـﺎﯾﯽ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻟﻨﺪن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﯿﺒﻪ را ﺟﻮ ﮐﺮﯾﺐ‪ 3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد و اﺳﺘﺎد ﻏـﻼم‬
‫ﺟﯿﻼﻧـﯽ داوري‪ ،‬ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷـﻨﺎس ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪي اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن در ﺳـﺎل ‪ 1379‬ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫آﻗﺎي دﮐﺘﺮ رﺿـﺎ ﻣـﺮادي ﻏﯿـﺎث آﺑـﺎدي‪ ،‬ﮔـﺰارش ﺟـﺎﻣﻌﯽ در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ رﺑﺎﻃﮏ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮑﯿﺪه آن ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺷـﺮح اﺳـﺖ‪» :‬ﮐﺸـﻒ‬
‫ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ رﺑﺎﻃﮏ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ دﯾﺮﯾﻨﻪ در زﻣﯿﻨـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﯿﺒﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن زﺑﺎن ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم »زﺑﺎن آرﯾﺎﯾﯽ« ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و آن ﻧﯿﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﯾـﺎ دري اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﮔﻮﯾﺎ »دري« ﮔﻮﻧﻪي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪي ﺗﻠﻔﻆ واژه »آرﯾﺌـﻮ« ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﺑـﺎن آرﯾـﺎﯾﯽ و‬
‫ﮔﻮﻧــﻪ ﺗﺤــﻮل ﯾﺎﻓﺘــﻪ آن ﺑــﻪ ﻧــﺎم دري‪/‬ﻓﺎرﺳــﯽ‪ ،‬زﺑــﺎن ﻫﻤﮕــﺎﻧﯽ ﻣﺮدﻣــﺎن‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮده و ﻣﻨﻈﻮر از »ﻓﺎرس« ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺣﯿـﻪ ﻓـﺎرس در ﺟﻨـﻮب‬
‫اﯾﺮان ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﯾﺮاﻧـﯽ دارد‪ .‬اﯾـﻦ زﺑـﺎن در‬
‫ﺷﮑﻞ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و ﭘﺴﯿﻦ ﺧﻮد در ﮔﺴﺘﺮهاي ﭘﻬﻨـﺎور از ﻏـﺮب اﯾـﺮان آن روز در‬

‫‪1 . Aryao‬‬
‫‪2 . Nicholas Sims-Williams‬‬
‫‪3 . Joe Cribb‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪81 /‬‬

‫آﻧﺎﺗﻮﻟﯽ و ﮐﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮات‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﺪ و ﭘﻨﺠـﺎب و آﺳـﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧـﻪ رواج داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﻨﯿﺸﮑﻪ در رﺑﺎﻃﮏ‪ ،‬اﯾـﻦ ﺑﺤـﺚ دﯾﺮﯾﻨـﻪ درﺑـﺎرهي ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﻗﻮﻣﯿﺘﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺑﺎورداﺷﺖﻫﺎي ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن و »ﯾﻮﺋﻪﭼﯽ«ﻫـﺎ را ﭘﺎﯾـﺎن داد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑـﺎ ﻗﺒﯿﻠـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ آﻟﺘﺎﯾﯽ آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و دارﻧﺪهي ﺗﺒﺎر‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬دﯾـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫و زﺑﺎن آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﻣﺘﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ رﺑﺎﻃﮏ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﮐـﻨـﯿـﺸـﮑـﻪ ﮐـﻮﺷـﺎﻧـﯽ‪ ،‬ﺭﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ﺑﺰﺭﮒ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎﺭ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍ ﺩﺍﺩﮔﺮ‪،‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺎﯾﺶ ﯾﺰﺩﺍﻥ‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺮﺍ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﯽ ﺭﺍ ﺑﺨﻮﺍﺳﺖ ﻧَـﻨَـﻪ ﻭ ﺑﺨﻮﺍﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﯾﺰﺩﺍﻥ‪ .‬ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻏﺎﺯﯾﺪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎﻝ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮﺩ ﺧﺪﺍﯾﺎﻥ‪ .‬ﺍﻭ ﺻﺎﺩﺭ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺑﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﺭﯾـﺎﯾـﯽ‪» . . . .‬ﺳَـﮑِــﺘَـﻪ‪،‬‬
‫»ﮐَــﺌـﻮﺳـﺎﻧـﺒـﯽ‪» ،‬ﭘـﺎﺗـﺎﻟﯽﭘـﻮﺗـﺮﺍ‪» ،‬ﭼـﺎﻣـﭙﺎ ‪ . . .‬ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﮐﻨﯿﺸﮑﻪ ﺑﻪ »ﺷـﺎﻓـﺮ‬
‫ﻧـﻮﮐـﻮﻧْــﺰﻭﮎ‪ /‬ﻧﺎﻗَــﻨـﺰﺍﻕ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﺑﻨﺎﻡ ﺍﯾـﺰﺩﺍﻥ ﺩﺭ‬
‫ﺳﺮﺯﻣﯿﻦ ‪ ...‬ﺑﺮﺍ ﺍﯾﺰﺩﺍﻥ ﺑﺴﺎﺯﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺗﻨﺪﯾﺲﻫﺎ ﺍﯾﺰﺩﺑﺎﻧﻮ ﻣَـﻪ« ﺩﺭ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎ‪،‬‬
‫ﺧﺪﺍ ﺁﺭﻣــﻮﺯ« ﺁﻓﺮﯾﻨﻨﺪﻩ ﺧﻮﺷﯽﻫﺎ‪» ،‬ﺁﺭﺩﻭﺧــﺶ‪» ،‬ﺳـﺮﻭﺷَــﺮﺩ‪» ،‬ﻧَـﺮﺳَـــﻪ‪،‬‬
‫»ﻣـﻬــﺮ‪»،‬ﻣَـﻬَـﺸـﺎﻥ ﻭ ﻭﯾـﻨـﮏ« ﺗﺮﺍﺷﯿﺪﻩ ﻭ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻨﺪﯾﺲ ﺍﯾﻦ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﺴﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﺑﮕﺬﺍﺭﻧـﺪ‪» :‬ﺷــﺎﻩ ﮐـﻮﺟـﻮﻟَــﻪ‬
‫ﮐَــﺪﻓـﯿـﺰ‪ ،‬ﭘﺪﺭ ﭘﺪﺭ ﺑﺰﺭﮒ‪»،‬ﺷـﺎﻩ ﻭﯾـﻤَـﻪ ﺗَـﮑــﺘـﻮ« ﭘﺪﺭ ﺑﺰﺭﮒ‪» ،‬ﺷـﺎﻩ ﻭﯾـﻤَـﻪ‬

‫‪ . 1‬رﺿﺎ ﻣﺮادي ﻏﯿﺎث آﺑﺎدي‪ ،‬ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ رﺑﺎﻃﮏ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﺗﺎرﯾﺦ دوﺷﻨﺒﻪ ‪ 25‬دي ‪:1385‬‬
‫‪http://ghiasabadi.com/rabatak.html‬‬
 ‫‪ / 82‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﮐَـﺪﻓـﯿـﺰ‪ ،‬ﭘﺪﺭ ﻭ ﺧﻮﺩ»ﮐـﻨـﯿـﺸـﮑـﻪ ‪ ...‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺁﻥ ﺍﯾﺰﺩﺍﻥ‪ ،‬ﯾﺎﺭ ﺭﺳﺎﻥ ﺷــﺎﻩ‬

‫‪1‬‬
‫ﺷـﺎﻫـﺎﻥ ﮐـﻨـﯿـﺸـﮑـﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ رﺑﺎﻃﮏ‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪83 /‬‬

‫ب( ﻧﻈﺮﯾﻪي ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎري ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‬

‫ﺗﺎﮐﻨﻮن دﻻﯾﻞ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻋﺎم از ﺳﻮي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن و‬

‫ﻣﻮرﺧﺎن اروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺷﺮﻗﯽ و ﺑﻪﺧﺼﻮص اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻐﻮل ﯾـﺎ ﺗـﺮكﺗﺒـﺎري‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﻓﻐﺎﻧﯽ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺣﺎجﮐـﺎﻇﻢ ﯾﺰداﻧـﯽ و دﮐﺘـﺮ ﻋﻨﺎﯾـﺖاﷲ ﺷـﻬﺮاﻧﯽ‪،‬‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ را از ﻧﮋاد زرد و ﻣﻐﻮلﺗﺒﺎر ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﯾﺰداﻧﯽ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‬
‫را ﺷﺎﺧﻪاي از ﻗﻮم »ﺳﯿﺘﯽ« ﯾﺎ »ﯾﻮﺋﻪﭼﯽ« داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻗﺒﺎﯾﻞ »ﺳـﯿﺘﯽ«‬
‫و ﯾﺎ »ﯾﻮﺋﻪﭼﯽ« ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي زرد ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻮدهاﻧـﺪ و ﯾـﺎ ﻣﺨﻠـﻮﻃﯽ از زرد و‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﻔﯿﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪«.‬‬

‫آﻗﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺿﻤﻦ ﯾﺎدآوري از ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ از ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‬

‫ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬اﮐﺜـﺮ اﯾـﻦ ﻣـﺮدم از ﻧـﮋاد زرد و از‬
‫اﻗﻮام ﺗﺮك و ﯾﺎ اﻗﻮام ﺷﺒﯿﻪ ﺑـﻪ آن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺳـﮑﺎﯾﯽﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﭘﺎرتﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻮﭼﻪ ]ﯾﻮﺋﻪﭼﯽ[ﻫﺎ و ﻫﻮنﻫﺎي ﺳﻔﯿﺪ ]ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ ﯾﺎ ﯾﻔﺘﻠـﯽ ﻫـﺎ[ در دوره‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬و ﻏﺰﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻐﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺗﺎرﻫﺎ و ازﺑﮏﻫﺎ در دوره اﺳﻼﻣﯽ«‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ص ‪.33‬‬

‫‪ . 2‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪.33‬‬
 ‫‪ / 84‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪ .2‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ )ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ(‬

‫ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ )ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ( ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ درﺑـﺎرهي اﺻـﻞ و‬

‫ﻧﺴﺐﺷﺎن دو دﯾﺪﮔﺎه ﻋﻤﺪه و ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪ :‬دﯾﺪﮔﺎه اول اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ را از‬
‫اﻗﻮام اﯾﺮاﻧﯽ )آرﯾﺎﯾﯽ( و دﯾـﺪﮔﺎه دوم از اﻗـﻮام ﺗـﺮك ﻣـﯽداﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﺎد ﺟﻠﯿـﻞ‬
‫دوﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬ﮔﺰارﺷﮕﺮ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﮐﺘﺎب »اوﺳﺘﺎ« در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﻫﯿﺎﻃﻠـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»در اوﺳﺘﺎ »ﺧﻮﯾ‪‬ﻮنَ« ﯾﺎ »ﻫ‪‬ﻮﯾ‪‬ﻮنَ« و در ﭘﻬﻠﻮي )ﺧُﯿﻮن( ﯾﺎ »ﻫ‪‬ﯿـﻮن«‬
‫و در ﻓﺎرﺳﯽ »ﺧﯿﻮن« ﯾﺎ »ﻫﻮن« ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﻣﺮدﻣﯽ ﺑـﻮده اﺳـﺖ در‬
‫آنﺳﻮي آﻣﻮدرﯾﺎ )ﺟﯿﺤﻮن( ﮐﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد ﯾﮑـﯽ از اﻗـﻮام اﯾﺮاﻧـﯽ‬
‫ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ »ﺧﯿﻮن« از ﻗﺒﯿﻠـﻪﻫـﺎي ﺗـﻮراﻧﯽ ﺷـﻤﺮده‬
‫ﺷﺪه و در اﯾﺎﺗﮑﺎر زراﯾﺮان‪ ،‬ارﺟﺎﺳﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻮران‪ ،‬از ﺧﯿﻮﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﯿﻼدي )ﻣﺴﺎوي اواﺧـﺮ دورهي اﺷـﮑﺎﻧﯽ(‬
‫ﮐﻪ اﻗﻮام ﺗـﺮكﺗﺒـﺎر در اﯾـﻦ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ و ﺑﺨـﺶﻫـﺎي ﮔﺮداﮔـﺮد آن‪،‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﻗﻮام اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ »ﺧﯿﻮنﻫـﺎ« ﯾـﺎ »ﻫﯿـﻮنﻫـﺎ« ﺑـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺮﮐﺎن و ﻫﻔﺘﺎﻻن ﯾﺎ ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻣﺪﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ آﻧﺎﻧﯽﮐﻪ ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ )ﺧﯿﻮن( را ﺗﺮكﺗﺒﺎر ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺑﻪﺧـﺎﻃﺮ آن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ در اوﺳﺘﺎ از ﻗﺒﯿﻠﻪﻫﺎي ﺗﻮراﻧﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗـﻮران‬
‫ﮐﻪ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪي ﻓﺮدوﺳﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾـﺮان ﻗـﺮار دارد‪ ،‬ﺗـﺮك ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﺸﻬﻮري ﺗﻮران را ﺗﺮك ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎر ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺟﻠﯿﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﺟﻠﯿﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬اوﺳﺘﺎ‪ :‬ﮐﻬﻦﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮودﻫﺎ و ﻣﺘﻦﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﺻﺺ ‪.979 -978‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪85 /‬‬

‫»ﺗﺮك ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪن ﺗﻮراﻧﯿﺎن و ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷـﺪن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ‬

‫ﺗﻮران ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ و از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ راه‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﻣﻬـﺎﺟﺮت اﻗـﻮام‬
‫ﺗﺮكﺗﺒﺎر آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮران از روزﮔﺎر اﺷـﮑﺎﻧﯿﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر ﻧﯿﺰ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪن ﺗﺮكﻫﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي‬

‫اﯾﺮاﻧﯽ )آرﯾﺎﯾﯽ( و آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮدن ﺗﻮراﻧﯽﻫﺎ و ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»روي ﻫــﻢ رﻓﺘــﻪ آﺳـﯿﺎي ﻣﺮﮐ ـﺰي و ﺷــﺮﻗﯽ‪ ،‬ﺷــﺎﻣﻞ ﺻــﺤﺮاﻫﺎ‬
‫رﯾﮕﺰارﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﺮﻣﺎي ﺷﺪﯾﺪ و ﺳﺮﻣﺎي ﺷﺪﯾﺪ و ﺑﻌﻀـﺎً ﺳـﻄﻮح ﻣﺮﺗﻔـﻊ و‬
‫ﻗﺴﻤﺎً ﮐﻮهﻫﺎي ﭘﺮآب و ﻋﻠﻒ و ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﺣﺼـﺺ‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬اول‪ ،‬ﺣﻮزهي ﺑﺎﯾﮑﻞ )ﻣﺴﮑﻦ اﺻﻠﯽ ﻣﻐﻮلﻫـﺎ(‪،‬‬
‫دوم‪ ،‬ﺣﻮزهي ﺑﺎﻟﺨﺎش )ﻣﺴﮑﻦ اﺻﻠﯽ ﺗﺮكﻫﺎ(‪ ،‬ﺳـﻮم‪ ،‬ﺣـﻮزهي ﺗـﺎرم‬
‫)اﺻﻼ ﻣﺴﮑﻦ آري ﻫﺎ ﺑﻮد و از ﻗـﺮن ﻫﺸـﺘﻢ ﻣﺴـﮑﻦ ﺗـﺮك ﻫـﺎ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ(‪ .‬ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺣﻮزهي ارال ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ)اراﺿـﯽ واﻗـﻊ ﺑـﯿﻦ‬
‫ﺟﯿﺤﻮن و ﺳﯿﺤﻮن و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮارزم(‪ .‬ﺣـﻮزهي ارال اﺻـﻼً ﻣﺴـﮑﻦ‬
‫آريﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﺮكﻫﺎ و ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎ در اﯾـﻦ ﺣـﻮزه ﻧﻔـﻮذ و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﺎﯾﻖ و دوﻟﺖ ﻫﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺻﻼً وﻗﺘﯽﮐﻪ ﻗﺴـﻤﺎً‬
‫ﻣﻐﻮل ﻫﺎ ﺑﺎ آرﯾﻪ ﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ﻣﺰج و ﻣﺨﻠﻮط ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧـﺎم »ﺗـﺮك« ﺑـﻪ‬
‫آن ﻫﺎ اﻃﻼق ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﻤﺎن ﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺨﻠـﻮط ﺷـﺪهي‬
‫ﺗﺮك ﺑﻪ ﻣﯿـﺎن آﻣﺪﻧـﺪ و ﺳـﻠﺠﻮﻗﯽ ﻫـﺎي ﺑﻌـﺪي ﺷـﻌﺒﻪ اي از ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ازﺑـﮏ ﻫـﺎ از ﺟﻤﻠـﻪي ﺗﺮﮐـﺎن ﺷـﺮﻗﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و زﺑﺎن ﺷﺎن ﻫﻢ ﺗﺮﮐﯽ ﭼﻐﺘﺎﯾﯽ و ﺑﺎ زﺑـﺎن ﺗﺮﮐﻤﻨـﯽ ﻧﺰدﯾـﮏ‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.964‬‬
 ‫‪ / 86‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ دو زﺑﺎن ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻣـﯽ ﻓﻬﻤﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺗﺮﮐـﺎن ﺗﺮﮐﯿـﻪي‬

‫‪1‬‬
‫اﻣﺮوز از ﺟﻤﻠﻪي »ﺗﺮﮐﺎن ﻏﺮﺑﯽ« اﺳﺘﻨﺪ‪«.‬‬

‫آﻗﺎي ﻏﺒﺎر در ﻣﻮرد ورود ﺗﺮكﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن اﻣـﺮوزي ﭼﻨـﯿﻦ‬

‫اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪:‬‬
‫»درﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻮج ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺮك از ﻗﺮن ﺷﺸـﻢ ﺑـﺎ ﮐﺸـﻮر‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺗﻤﺎس آﻣﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﺎن اﻟﺘﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اواﯾﻞ ﻗـﺮن ﭘـﻨﺠﻢ زﯾـﺮ‬
‫ﺗﻌﺮض اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺗﻮﺑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺟﻮان ﻣﻨﮕﻮﻟﯿﺎ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪه و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪي ﻏﺮب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و از ﺣﻮزهي ﺗﺎرم‬
‫ﺗﺎ ﺣﻮزهي ﺳﯿﺤﻮن ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦﻫﺎ در ﺳـﻐﺪﯾﺎﻧﻪ ﯾﻔﺘﻠـﯽﻫـﺎ را‬
‫ﻣﻐﻠﻮب ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻧﺼﻒ دوم ﻗﺮن ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻧﺎم آن ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑـﺎر اول در‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﯿﺤﻮن ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪ‪«.‬‬

‫ﻏﺒﺎر در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اوﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺗﻮراﻧﯽ ﻫﺎ را آرﯾـﺎﯾﯽﻧـﮋاد ﻣﻌﺮﻓـﯽ‬

‫ﻧﻤﻮده ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪:‬‬
‫»در اوﯾﺴﺘﺎ اﯾﻦ ﻧﺎم ]آرﯾﺎﻧﺎ[ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﯾﺮﯾﺎﻧﺎ ذﮐـﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه ﮐـﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎم ﺗﻮرﯾﺎﻧﺎ ﻗﺮار داﺷـﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ آرﯾـﺎﯾﯽ ﻫـﺎي ﺗﻮرﯾـﺎﯾﯽ ﻣـﺎوراي‬
‫‪3‬‬
‫ﺟﯿﺤﻮن ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪوي زﻧﺪﮔﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻗـﺎي ﻏﺒــﺎر دوﻟــﺖ ﻫﯿﺎﻃﻠـﻪ )ﯾﻔﺘﻠــﯽﻫـﺎ( را ﯾﮑـﯽ از ﻃﻮاﯾــﻒ ﺗﺨﺎرﻫــﺎي‬
‫آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎر‪ 4‬ﻣﯽداﻧﺪ و ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒـﯽ ﻧﯿـﺰ آنﻫـﺎ را آرﯾـﺎﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓـﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر واژه »ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ«‪ ،‬واژه »ﻫﭙﺘـﺎل« و »ﻫﭙﺘﺎﻟﯿـﺎن«‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻏﻼمﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.124 -123‬‬
‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.125‬‬
‫‪ . 3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.41‬‬
‫‪ . 4‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪87 /‬‬

‫را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﭘﺸﺘﻮﻧﯿﺰه ﮐﺮدن اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣـﻪ ﺟﯿﺒـﯽ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬
‫»ﻫﭙﺘﺎﻟﯿﺎن« ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪:‬‬

‫»در ﺣﺪود ‪ 425‬ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺳﭙﯿﺪرﻧﮓ آرﯾﺎﯾﯽﻧﮋادي ﮐﻪ ﭼﯿﻨﯿﺎن »ﯾﯽ ــ‬

‫ﺗﯽ ـ ﻟﯽ ـ دو« و ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن و روﻣﯿﺎن اﻓﺘﻬﺎﻟﯿﺖ‪ 1‬ﯾﺎ ﺧﯿﻮﻧﯿـﺖ‪ 2‬و ﭘﺎرﺳـﯿﺎن‬
‫ﺧﯿﻮن‪ 3‬ﯾﺎ ﻫـﻮن‪ 4‬و در زﺑـﺎن ﭘﻬﻠـﻮي و ﻋﺮﺑـﯽ و دري »ﻫﯿﭙﺘـﺎل« ﯾـﺎ‬
‫»ﻫﯿﻄﻞ« ﯾﺎ »ﻫﯿﻔﺘﺎل« ﯾﺎ »ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ« و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻨﺪي ﺳﻨﺴﮑﺮﯾﺖ »ﺷـﻮﺗﻪ‬
‫ﻫﻮﻧﻪ« )ﻫﻮﻧﺎن ﺳﭙﯿﺪ( ﯾﺎد ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬از اراﺿﯽ آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و درﯾـﺎي‬
‫آﻣﻮ ﺑﻪ ﻃﺮف واديﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﻫﻨﺪوﮐﺶ‪ ،‬ﺗﺨﺎر و ﺑﺎﺧﺘﺮ ﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭼﯿﻨﯿﺎن اﯾﺸﺎن را از »ﻫﻮﻧﺎن ﻫﯿﻮﻧﮓ ‪ -‬ﻧﻮ« ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺟـﺪا داﻧﻨـﺪ‪ .‬و ﻧﯿـﺰ‬
‫»ﭘﺮوﮐﻮﭘﯿﻮس« ﻣﻮرخ ﺑﯿﺰاﻧﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﻫﭙﺘﺎﻟﯿـﺎن اﺳـﺖ و در ﺳـﻨﻪ‬
‫‪562‬م ﻣﺮده اﯾﺸﺎن را ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ از وﺣﺸﯿﺎن زردﭘﻮﺳﺖ ﺟﺪا داﻧﺪ ﮐـﻪ‬
‫رﻧﮓ اﯾﺸﺎن ﺳﭙﯿﺪ و ﻫﻢ ﻣﻬﺬب ﺗﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺣﺘـﯽ ﺑـﻪ ﻗـﻮل ﻣﻮرﺧـﺎن‬
‫ﭼﯿﻨﯽ زﺑﺎن اﯾﺸﺎن ﻫﻢ ﻣﻐـﻮﻟﯽ ﯾـﺎ ﺗﺮﮐـﯽ ﻧﺒـﻮد و ﺷـﺎﯾﺪ ﻣﺨﻠـﻮﻃﯽ از‬
‫ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي ﺗﺮﮐﯽ و آرﯾﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺧﺎن=ﻫﻮن را در اﯾـﻦ اﺧـﺘﻼط‬
‫‪5‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺻﻼ ﻫﻤﺎن ﯾﻮ‪ -‬ﭼﯽاﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﺠﯿﺐاﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ را آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎر داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ ﯾﺎ ﯾﻔﺎﻃﻠﻪ ﮐﻪ آن ﻫـﺎ را ﻫﻔﺘﺎﻟﯿـﺖ ﻧﯿـﺰ ﺧﻮاﻧـﺪه اﻧـﺪ ﻣﺜـﻞ‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ ﻫﺎ ﻗﺒﯿﻠﻪ اي ﺑﻮدﻧﺪ از ﻃﻮاﯾﻒ ﺗﺨﺎري اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﻣﺤﻞ آن ﻫﺎ در‬

‫‪1 . EPHTHALITES‬‬
‫‪2 . CHIONITES‬‬
‫‪3 . HION‬‬
‫‪4 . HUN‬‬
‫‪ . 5‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪.75‬‬
 ‫‪ / 88‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﺪﺧﺸﺎن ﺑﻮده و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﯾﻔﺘﻞ را در ﺑﺪﺧﺸﺎن ﻋﻠﯿﺎ و ﺳﻔﻠﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬

‫آﻧﻬﺎ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮ ﯾﻔﺘﻞ ﻫﻨﻮز در ﺑﺪﺧﺸﺎن ﻋﻠﯿﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻗﺮﯾـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﺷﻬﺮ دوﻣﯽ در ﻗﻄﻐﻦ ﯾﺎ ﺑﺪﺧﺸﺎن ﺳﻔﻼ ﻣﻌﺪوم ﮔﺮدﯾـﺪه‪ .‬ﻧـﺎم‬
‫ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ ﺗﺎ دورهﻫﺎي اﺳﻼم در ﻣﻮرد ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻗﻄﻐﻦ و ﺣﺘـﯽ ﺑﺎﻣﯿـﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ اﻃﻼق ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﯽ ﻣـﻮرﺧﯿﻦ اﻓﻐـﺎﻧﯽ و اﺳـﻼﻣﯽ ﺷـﺎﻫﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﻏﻮري ﺑﺎﻣﯿﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻗﺎﯾﺎن ﯾﺰداﻧﯽ و دﮐﺘـﺮ ﺷـﻬﺮاﻧﯽ ﻫﯿﺎﻃﻠـﻪ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﻫـﺰاره و‬
‫ﺗﺮكﺗﺒﺎر ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺷﻬﺮاﻧﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﻃﺎﯾﻔﻪ ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺰار اﺳﻨﺎد و ﺷﻮاﻫﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺳﯿﺘﯽ »ﺳﺘﯽ« و ﯾﻮﭼﯽ‪ ،‬ﻫﻮن و ﺧﺘﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﮋاد‬
‫‪2‬‬
‫آرﯾﻦ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﮐﻬﺰاد ﻧﯿﺰ ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ را آرﯾﺎﯾﯽ ﻧﮋاد ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﯾﻔﺘﻞ ﻫﺎ ﯾﺎ ﯾﻔﺘﻠﯽ ﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از دﺳﺘﻪي ﻗﺒـﺎﯾﻠﯽ ﮐـﻪ اﺻـﻼ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﻗﻮام ﺗﺨﺎري و ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬آرﯾﺎﯾﯽ ﻧﮋاد ﺑـﻮده اﻧـﺪ و ﺑـﯿﻦ ﺳـﺎل ﻫـﺎي ‪ 385‬و‬
‫‪ 420‬ﻣﺴﯿﺤﯽ از ﻣﺎوراي آﻣﻮ در ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺪﺧﺸﺎن و ﻋﻼﻗﻪي ﺑﻠـﺦ‬
‫اﻣﺮوزه ﺳﺮﮐﺸﯿﺪه و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒـﺎ اول در ﺷـﻤﺎل و ﺑﻌـﺪ در ﺟﻨـﻮب ﻫﻨـﺪوﮐﺶ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻨﺒﺴﻂ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻘﺘﺪري ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪ . 1‬ﻧﺠﯿﺐاﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ‪ ،‬آرﯾﺎﻧﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اول‪ ،‬ﺻﺺ ‪.174-173‬‬

‫‪ . 2‬دﮐﺘﺮ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﷲ ﺷﻬﺮاﻧﯽ= ‪www.turklar.com/dari/?p2772‬‬
‫‪3 . h p://www.ariaye.org/dari5/images/kohzad12.pdf‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪89 /‬‬

‫‪ .3‬ﻏﻮريﻫﺎ‬

‫ﺑﻌﺪ از ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ و ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮔﺮوه و ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪﺧـﺎﻃﺮ ﺗﻌﻠـﻖ‬

‫داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪي ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻮرد ﻧﺰاع و ﭘﺮﯾﺸﺎنرﻓﺘﺎري ﺗﺎرﯾﺦﻧﮕﺎري‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻏﻮريﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻏـﻮريﻫـﺎ را از ﻟﺤـﺎظ ﻧـﮋادي‬
‫ﺑﻪﻃﻮرﮐﻠﯽ آرﯾﺎﯾﯽ و ﻏﯿﺮ آرﯾﺎﯾﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﻟﺤـﺎظ ﻗـﻮﻣﯽ ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﭘﺸﺘﻮن و ﺗﺮكﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ آنﻫـﺎ را ﭘﺸـﺘﻮن و ﺗـﺮك ﻣﻌﺮﻓـﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺟﯿﺒﯽ‪ ،‬ﻧﺠﯿﺐ اﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ و ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﻏـﻮريﻫـﺎ‬
‫را ﭘﺸﺘﻮن و زﺑﺎنﺷﺎن را ﭘﺸﺘﻮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺒﯿﺒـﯽ ﻏﻮرﯾـﺎن را از ﻃﺎﯾﻔـﻪ ﺳـﻮري‬
‫ﭘﺸﺘﻮن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده و ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»زﺑﺎن ﻏﻮرﯾـﺎن ﭘﺸـﺘﻮ و دري ﺑـﻮد و ﭼـﻮن ﻏﻮرﯾـﺎن از ﻃﺎﯾﻔـﻪي‬
‫ﺳﻮري ﭘﺸﺘﻮن اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا در ﻋﺼﺮﺷﺎن اﻗﻮام ﭘﺸﺘﻮن از ﮐﻮه ﻫﺎي ﻏـﻮر و‬
‫ﺟﺒﺎل ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻪ وادي ﻫﺎي ﺗﺮﻧـﮏ و ارﻏﻨـﺪاب و ﻫﯿﺮﻣﻨـﺪ و ﮐﺎﺑـﻞ و‬
‫ﻫﺮﯾﺮود ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻟﺸﮑﺮﻫﺎي ﺷﺎﻫﺎن ﻧﯿـﺰ در ﻓﺘﻮﺣـﺎت ﻫﻤـﻪ‬
‫اﺷﺘﺮاك ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺴﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ و اﻓﺮاد و ﺳﺮان ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﺎ ﺷﻬﻨﺸـﺎﻫﺎن‬
‫و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎنﺷﺎن در ﻫﻨﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻘﺎﯾﺎي آﻧﻬﺎ ﺗـﺎﮐﻨﻮن ﻫـﻢ در‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻫﻨﺪ ﻓﺮاواﻧﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﺠﯿﺐاﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﻏﻮريﻫﺎ ﯾﺎ اﻓﻐﺎن ]ﭘﺸﺘﻮن[ﻫﺎي ﺳﻮري ﮐﻪ در ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﯿﺮوزﮐـﻮه‪،‬‬
‫آﻫﻨﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺪﯾﺶ و ﻏﯿﺮه ﺗﺎ ﺣﺪود ﺑﺎﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧـﺪ ﺑـﻪ زﺑـﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮ ﻣﺘﮑﻠﻢ و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪهي ﮐﺎﻧﻮن ادﺑﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ . 1‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪.165‬‬

‫‪ . 2‬ﻧﺠﯿﺐاﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ‪ ،‬آرﯾﺎﻧﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ص ‪.169‬‬
 ‫‪ / 90‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر ﻧﯿﺰﻏﻮريﻫـﺎ را ﭘﺸـﺘﻮن و ﮐﻠﻤـﻪ ي »ﻏـﻮر« را ﯾـﮏ‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ﻗﺪﯾﻢ ﭘﺸﺘﻮ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»در ازﻣﻨﻪي ﻗﺒﻞ اﻟﺘﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﮐﻪ آرﯾﺎن ﻫﺎ‪ ،‬وارد ﻫﺮات و ﺑﻠـﺦ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه و از آنﺟﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺻﻔﺤﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻨﻘﺴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺴـﻤﺘﯽ‬
‫ﻫﻢ از ﺷﺎﺧﻪي ﭘﺨﺘﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ درهﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﻏﻮر ﺳﺮازﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه و در‬
‫ارﺗﻔﺎع ﺟﺒﺎل و درهﻫﺎي ﺳﻬﻤﻨﺎك او ﻣﺴـﮑﻦ ﮔﺰﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا دره ﻫـﺎي‬
‫ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﭼﺮاﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﻌﺮوف و آب ﻫﺎي ﺟﺎري و اﻧﻬﺎر ﺧﻮﺷﮕﻮار اﯾـﻦ‬
‫وﻻﯾﺖ ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﺖ ﻣﺎﻟﺪاران ﻃﺎﯾﻔﻪي ﺷﺮﯾﻔﻪي آرﯾﻪ ﺑﺴﯽ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻃﻦ اﯾﻦﻫﺎ ﭘﺴﺎن ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻏﻮر ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽﮐﻪ ﻣﺎ در ﻗﺴـﻤﺖ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺎﺧﺘﯿﺎ ﻧﻮﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪ ﻏﻮر و ﯾﺎ ﻏﺮ ﯾﮏ ﻟﻐﺖ ﻗﺪﯾﻢ ﭘﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻮده و‬
‫ﺗﺎ اﻣﺮوز در زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ و ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺮﯾﻔـﺎت و ﺗﺒـﺪﻻت‬
‫اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻣـﺮور زﻣـﺎن ﻏـﺮج و ﻏـﺮچ و ﻏـﺮش ﺷـﺪه و در دورهي‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺒﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ و ﻏﻮريﻫﺎ ‪91 /‬‬

‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺳـﻢ ﻃﺎﯾﻔـﻪي ﺑـﺰرگ ﭘﺨﺘﺎﻧـﻪ‬

‫)ﻏﻠﺠﺎﯾﯽ و ﯾﺎ ﻏﻠﺰاﯾﯽ( ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎم وﻻﯾﺖ ﻏﺮج و ﯾﺎ ﻏﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮرﺧﯿﻦ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻠﺞ و ﺧﻠﺠﯽ ﯾﺎد ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﮐﻞ ﺣﺎل‪ ،‬اﺳﻢ ﻏﻮر ﮐﻪ ﻣﺤﺮف ﻏﺮو اﺳﺖ و ﻏﺮو در ﭘﺨﺘﺎﻧﻪ ﺟﻤـﻊ ﻏـﺮ‬
‫)ﮐﻮه( و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻮه ﻫﺎ و ﮐﻮﻫﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﯾﻦ اﺳﻤﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ وﻻﯾﺖ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ اﻃﻼق ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از اﯾﻦﮐﻪ‬
‫وﻻﯾﺖ ﻏﻮر در ﺣﺼﺺ وﺳﻄﯽ و ﺷﺮﻗﯽ ﺧﻮد ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ﻣﻐـﻮل‬
‫ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻫﺰاره و ﻫـﺰارهﺟـﺎت ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬در ﺳـﻄﻮر ﻧﺰدﯾﮑـﯽ ﺳـﺨﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ«‬

‫آﻗﺎي ﻏﺒـﺎر درﺑـﺎرهي ﻣـﺬﻫﺐ و زﺑـﺎن ﻏﻮرﯾـﺎن و ورود اﺳـﻼم ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﻧﯿﺰ ﺣﻤﻠـﻪ ي ﻣﻐـﻮل و ﺟﺎﺑﺠـﺎﯾﯽ ﺳـﺎﮐﻨﺎن ﻏـﻮر ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻣﻔﺼـﻠﯽ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﮐﻪ در آن ﺗﻨﺎﻗﺾﻫﺎي آﺷﮑﺎري در ﻣﻮرد ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪن ﻏﻮرﯾـﺎن و‬
‫ﺣﻤﻠﻪي ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻪ ﻏﻮر ﺑـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪي ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺳـﺎﺧﺘﻦ آﻧـﺎن و ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺪاري از اﻣﯿﺮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦﺧﺎن در ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻐﺎﯾﺮت ﺑﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ روﺷـﻨﻔﮑﺮ ﭼﭙﮕﺮاﯾـﯽ ﭼـﻮن‬
‫ﻏﺒﺎر ﻧﯿﺰ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻏﻮريﻫﺎ را ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎنِ ﺗﺮك و ﻣﻐـﻮلﺗﺒـﺎر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺗـﺮك ﺗﺒـﺎر‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ زدن ﻏﻮريﻫﺎ ﺑـﻪ ﮐﻮﺷـﺎﻧﯽﻫـﺎ و ﯾﻔﺘﻠـﯽﻫـﺎ و‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺪاري از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺮكﺗﺒﺎري آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺮكﺗﺒﺎري ﻏـﻮريﻫـﺎ را‬
‫ﻧﯿﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ دﮐﺘـﺮ ﻋﻨﺎﯾـﺖاﷲ ﺷـﻬﺮاﻧﯽ ﻏـﻮريﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮكﻫﺎي ﺧﻠﺠﯽ ارﺗﺒـﺎط داده و از ﻋﻨـﻮان »ﻏـﻮريﻫـﺎي ﺧﻠﺠـﯽ«‪ 2‬اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫‪ . 1‬ﻣﯿﺮﻏﻼمﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪.174-173‬‬

‫‪ . 2‬دﮐﺘﺮ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﷲ ﺷﻬﺮاﻧﯽ‪www.turklar.com/dari/?p2772 :‬‬
 ‫‪ / 92‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺷﺒﯿﻪ ﻋﻨﻮاﻧﯽﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺟﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﻏـﻮريﻫـﺎ داد و آنﻫـﺎ را‬
‫»ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎي ﺳﻮري« ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯽﻧﮋاد )ﺗﺎﺟﯿﮏ( ﺑﻮدن ﻏﻮريﻫﺎ ﻃﺮﻓﺪاران ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮي در‬

‫ﻣﯿﺎن ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اروﭘﺎﯾﯽ و روﺳﯽ دارد‪ .‬ﺳـﯿﻔﯽ ﻫـﺮوي‪،‬‬
‫آرﯾﺴﺘﻮف‪ ،‬راورﺗﯽ‪ ،‬ﺑﺎرﺗﻮﻟﺪ و اوﻣﺪﯾﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏـﻮريﻫـﺎ را‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﭘﺮﯾﺸﺎن رﻓﺘﺎري ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦﮐـﻪ‬
‫ﻏﻮريﻫﺎ در دوره اﺳﻼﻣﯽ از ﻗـﺪرت و ﺷـﻬﺮت ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﻮدﻧـﺪ اﺑﻬـﺎﻣﯽ در‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻫﻮﯾﺖ ﻗﻮﻣﯽ و ﺗﺒﺎري آنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑـﻪﺧﺼـﻮص ﮐـﻪ اﮐﺜﺮﯾـﺖ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن اﻣﺮوزي ﻏﻮر از اﺧﻼف ﻫﻤﺎن ﻏـﻮريﻫـﺎي ﻗـﺪﯾﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻫﻮﯾـﺖ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ و زﺑﺎﻧﯽﺷﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻼﻃﯿﻦ و ﻣﺮدم ﻏﻮر اﯾﺮاﻧﯽﻧﮋاد )ﺗﺎﺟﯿـﮏ( و‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻏﻮريﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬

‫از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺘﻔﺎوت داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻣﻮرﺧـﺎن‬

‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻋﺮب‪ ،‬اروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬روﺳﯽ‪ ،‬ژاﭘﻨﯽ و اﻓﻐﺎﻧﯽ در ﻣﻮرد ﺗﺒﺎر و ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫اﻗﻮام ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﻔﺘﻠﯽ )ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ( و ﻏﻮري‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي زﯾﺮ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﯿـﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬آرﯾﺎﯾﯽ ﺗﺒﺎر و زﺑﺎن آنﻫﺎ آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﯿﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ‬
‫دري ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﮐﺸﻒ ﺳـﻨﮓ ﻧﺒﺸـﺘﻪ رﺑﺎﻃـﮏ در ﺳـﺎل‬
‫‪ 1372‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؛‬
‫‪ .2‬ﯾﻔﺘﻠﯽﻫﺎ)ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ(‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮﺷﺎﻧﯽﻫﺎ آرﯾﺎﯾﯽﺗﺒﺎر ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﻏﻮريﻫﺎ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﮋاد )ﺗﺎﺟﯿﮏ( و ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﻣـﺮدم‬
‫ﻏﻮر در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮﻫﻢ ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎن و ﺗﺎﺟﯿﮏاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﯿﺪ ارﺑﺎب ﺷﯿﺮاﻧﯽ و ﻫﻮﺷﻨﮓ اﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﺑﻨﯿـﺎد داﺋـﺮة‬ ‫‪.1‬‬
‫اﻟﻤﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪.1376 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن )‪ (1373‬ﺗﺎج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﯽ ﮐﺎﺑﻞ )‪ (1317‬ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺳﯿﺪ ﻗﺎﺳﻢ رﺷﺘﯿﺎ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ :‬ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﭘﺘﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎﻧﻮف‪ ،‬ل‪ (1372) .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠﯽ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰﯾﺰ ﻃﻐﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎﺗﯽ‬ ‫‪.5‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﺎن‪.‬‬
‫ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ )‪ (1368‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫‪.6‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﻣﺮﯾﮑﺎ‪.‬‬
‫ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ )‪ (1357‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﯽﻧﺎ‪:‬ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫‪ .8‬ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ )‪ (1349‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺎرﯾﺦ و ادب‪-‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﮐﺎدﯾﻤﯽ‪ :‬ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬
‫‪ .9‬دوﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬ﺟﻠﯿﻞ )‪ (1389‬اوﺳﺘﺎ ﮐﻬﻦﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮودﻫﺎ و ﻣﺘﻦﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫دوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮوارﯾﺪ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ .10‬روزﻧﺎﻣﻪ اﻟﺮاي اﻟﻌﺎم‪Arabic Ne4ws،2001/10/12 ،‬‬
‫‪ .11‬زﻣﺮﯾﺎﻟﯽ‪ ،‬اﻣﯿﻦ اﷲ )‪ (1320‬ﭘﺸﺘﻮ ﺗﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﮐـﺎﻟﻨﯽ)ﺳـﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﮐﺎﺑـﻞ(‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌـﻪ‬
‫دوﻟﺘﯽ‪ :‬ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬
 ‫‪ / 96‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺷﻬﺮاﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﷲ )‪ (2007‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ اﻗﻮام و ﻧﮋادﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬ ‫‪.12‬‬
‫از »ﺳﻔﺎرت روﺳﯿﻪ ﺗﺰاري ﺑﻪ درﺑﺎر اﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮﻋﻠﯽ ﺧﺎن«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﻮر ﺑﺮﺷﻨﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه‬
‫در ‪. www.turklar.com‬‬
‫ﻃــﺮزي‪ ،‬ﺻــﺪﯾﻖ رﻫﭙــﻮ )‪ (2009‬ﻣــﺎ‪ ،‬اﺳــﻄﻮره‪ -‬واﻗﻌﯿــﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸــﺮ ﺷــﺪه در‬ ‫‪.13‬‬
‫‪.www.tarzi.blogfa.com‬‬
‫ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ )‪ (1368‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﻮاﺷﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻓﺮﯾﺪ‬ ‫‪.14‬‬
‫ﺑﯿﮋﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌﻪ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات وزارت اﻃﻼﻋﺎت و ﮐﻠﺘﻮر‪ :‬ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬
‫ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ )‪ (1390‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫‪.15‬‬
‫ﻋﺮﻓﺎن‪ :‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﻓﺎﺿﻞ ﮐﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﮑﻮت‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 15‬ﺟﺪي ‪:1389‬‬ ‫‪.16‬‬
‫‪http://urozgan.org/Clear/fa-af/print/ar cle/print/1240‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺻﺪﯾﻖ )‪ (1385‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن درﭘﻨﺞ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول و دوم‪ ،‬ﭼﺎپ‬ ‫‪.17‬‬
‫ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﺮﻓﺎن‪ :‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫اﻟﻔﻨﺴﺘﻮن‪ ،‬ﻣﻮﻧﺖ اﺳﺘﻮارت )‪ (1376‬اﻓﻐﺎﻧﺎن )ﺟﺎي‪-‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪-‬ﻧﮋاد‪-‬ﮔﺰارش ﺳـﻠﻄﻨﺖ‬ ‫‪.18‬‬
‫ﮐﺎﺑﻞ(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ آﺻﻒ ﻓﮑﺮت‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ آﺳـﺘﺎن ﻗـﺪس رﺿـﻮي‪:‬‬
‫ﻣﺸﻬﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻬﺰاد‪ ،‬اﺣﻤﺪﻋﻠﯽ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﮐﻮﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬ ‫‪.19‬‬
‫ﮐﻬﺰاد‪ ،‬ﻋﻠﯽاﺣﻤﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺻﺪﻗﯽ )‪ (1325‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪.‬‬ ‫‪.20‬‬
‫ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن‪ ،‬وارﺗﺎن )‪ (1388‬ﻇﻬﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫‪.21‬‬
‫ﻋﺮﻓﺎن‪ :‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ﻏﺮﺟﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.1‬‬ ‫‪.22‬‬
‫ﻣﺤﺘﺎط‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ )‪ (2009‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‬ ‫‪.23‬‬
‫‪.www.mandegardaily.af‬‬

‫‪ .24‬ﻣﺮادي ﻏﯿﺎث آﺑﺎدي‪ ،‬رﺿﺎ‪ ،‬ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ رﺑﺎﻃﮏ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﺗﺎرﯾﺦ دوﺷﻨﺒﻪ ‪ 25‬دي‬
‫‪http://ghiasabadi.com/rabatak.html :1385‬‬
‫‪ .25‬ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻋﺴﮑﺮ )‪ (1378‬ﻫﺰارهﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺪاﷲ ﺷﻔﺎﯾﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮ اﺷﮏ ﯾﺎس‪ :‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ .26‬ﻧﺠﯿﺐاﷲ ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ )‪ (1323‬آرﯾﺎﻧﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪.1323 ،‬‬
‫‪ .27‬ﻧﺪاي ﻫﺰارﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﯾﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺣﻮت ‪.1378‬‬
97 / ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻧﻮتﻫﺎي‬،‫م( ﺗﺎرﯾﺨﻨﺎﻣﻪ ﻫﺮات‬1923) ‫ ﺳﯿﻒ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻐﻮب‬،‫ ﻫﺮوي‬.28

.‫ ﮐﻠﮑﺘﻪ‬،‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻣﺤﻤﺪ زﺑﯿﺮ ﺻﺪﯾﻖ‬
،‫ ﭼـﺎپ دوم‬،‫ ﺟﻠـﺪ اول‬،‫( ﭘﮋوﻫﺸـﯽ در ﺗـﺎرﯾﺦ ﻫـﺰاره ﻫـﺎ‬1372) ‫ ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ‬،‫ ﯾﺰداﻧﯽ‬.29
.‫ﻗﻢ‬

30. Zvi, Ben (1957) the Exiled and the Redeemed.

31. Hartl, Daniel L. & Elizabeth w. Jones (2009) Genetics:
Analysis of Genes and Genomes.
32. Kleiman, Yaakov (2004) DNA & Tradition: The genetic
link to the ancient Hebrews.
33. Edersheim, Alfred. The Life and Times of Jesus, the
Messiah.
34. Bacon, Elizabeth E. / History of Hazara Community:
h p://boozers.fortunecity.com/jerusalem147/Histor
y/history.html.
35. Ferrier (1858) History of the Afghans.
36. Pupecki, Sandra R. (2006) Focus on Genitic Screening
Research.
37. Bellew, H. W, an Enquiry into the Ethnography of
Afghanistan.
38. H p://boozers.fortunecity.com/Jerusalem/47/Histor
y/history of Hazara community.
39. h p://news.na onalgeographic.com/news/2oo3/02/
0214030214-genghis-2html Genghis Khan a
prolifticlover, DNA Data Zmplies
40. h p://www.ariaye.org/dari5/images/kohzad12.pdf
41. h p://www.guardian.co.uk/world/2010/jan17.
42. http://www.irantarikh.com
43. Frazer, J. B, A Historical and Descriptive Account of
Persia and Afghanistan.
44. Dupree, "Afghanistan: (iv)ethnography", In
Encyclopedia Iranica
(www.Iranica.com/newsite/ar cles/vlf5a040a.htm)
 ‫ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬/ 98

45. Pashtancluto last tribes of Israel

(http://www.guardian.co.uk/world/2010/jan17)
46. Burnes, Alexander. Travels in to Bokhara, vol. 2.
47. The Unfit: A history of a bad ideaElof Axel Carlson,
cold spring Harbor Laboratory press, 2001.
www.khyber.org/pashtohistory/ethnology-
arabs.shtml http://ghiasabadi.com/rabatak.html
48. h p://hazarawa.blogspot.com/2009/11/hazara-
genetics-mongol-linked-y.html
49. www.mandegardaily.af
50. www.payamewatan.com/ar cles/a.s=13.html
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪101 /‬‬

‫اﺳﺤﻖ ﺑﻦ زﻓﯽ · ‪31‬‬

‫اﺳــﺮاﺋﯿﻠﯽ)ﺗﺒﺎري( · ‪,23 ,22 ,21 ,20 ,8‬‬ ‫ا‬
‫‪,32 ,29 ,28 ,27 ,26 ,25 ,24‬‬
‫‪38 ,37 ,36 ,35 ,34 ,33‬‬ ‫اﺑﺪال · ‪21 ,8‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ · ‪48 ,47‬‬ ‫اﺑﮕﺎن · ‪59‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﺧﺎن · ‪44‬‬ ‫اﺑﻦ اﺛﯿﺮ · ‪61‬‬
‫اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن · ‪85‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ دﮐﻨﯽ · ‪43‬‬
‫اﺷﮑﻨﺎزي · ‪37 ,36‬‬ ‫اﺑﻮرﯾﺤﺎن · ‪61‬‬
‫اﻏﻮاﻧﺎن · ‪20‬‬ ‫اﭘﻮﮐﯿﻦ · ‪60‬‬
‫اﻓﺎﻏﻨﻪ · ‪25‬‬ ‫اﺟﺮﺳﺘﺎن · ‪49‬‬
‫اﻓﺮﯾﺪي · ‪37 ,35 ,20‬‬ ‫اچ‪ .‬اف‪ .‬ﺷﺮﻣﻦ · ‪48‬‬
‫اﻓﻀﻞ ﺧﺎن ﺧﺘﮏ · ‪23‬‬ ‫ارﺟﺎﺳﺐ · ‪84‬‬
‫اﻓﻐﺎن)ﻫــﺎ( · ‪,24 ,23 ,21 ,20 ,18 ,14‬‬ ‫ارزرات · ‪28‬‬
‫‪,31 ,30 ,29 ,28 ,27 ,26 ,25‬‬ ‫ارزﮔﺎن · ‪49‬‬
‫‪،62 ,61 ,60 ,59 ,58 ,50 ,32‬‬ ‫ارﻏﻨﺪاب · ‪89 ,64‬‬
‫‪89 ,68 ,64‬‬ ‫ارﻣﻐﺎن اﺳﺮاﺋﯿﻞ · ‪23‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن · ‪,14 ,13 ,10 ,9 ,8 ,7 ,3‬‬ ‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن · ‪20‬‬
‫‪,29 ,28 ,26 ,25 ,24 ,18 ,15‬‬ ‫ارﻣﻨﯽ · ‪20،24 , 8‬‬
‫‪,42 ,41 ,37 ,34 ,32 ,31 ,30‬‬ ‫ارﻣﯿﺎ · ‪25 ,22‬‬
‫‪,51 ,50 ,49 ,48 ,46 ,45 ,43‬‬ ‫ازﺑﮑﺴﺘﺎن · ‪78‬‬
‫‪,63 ,62 ,61 ,59 ,58 ,57 ,55‬‬ ‫ازﺑﮏ)ﻫﺎ( · ‪85, 83‬‬
‫‪,74 ,70 ,69 ,68 ,67 ,65 ,64‬‬ ‫ازدري · ‪49‬‬
‫‪,88 ,87 ,86 ,83 ,80 ,76 ,75‬‬ ‫ازره · ‪9‬‬
‫‪91 ,90 ,89‬‬ ‫اﺳﭙﯿﮕﻞ · ‪16‬‬
‫اﺳﺘﺮن · ‪17‬‬
 ‫‪ / 102‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اوزﺑﯿﮏ · ‪51‬‬
‫اوﺳﺘﺎ · ‪86 ,84 ,57 ,51 ,38 ,9‬‬
‫اوﺳﺘﺎﯾﯽ · ‪17‬‬
‫اوﻏﺎن · ‪61‬‬
‫اوﮔﺎﻧﻪ · ‪60‬‬
‫اوﻻف ﮐﺎروي · ‪32‬‬
‫اوﻟﺠﺎﯾﺘﻮﺧﺎن · ‪62‬‬
‫اي‪ .‬اف‪ .‬ﻓﺎﮐﺲ · ‪46‬‬
‫اي‪ .‬ﺑﺎﻟﻔﻮر · ‪33‬‬
‫اي‪.‬اي‪ .‬ﺑﺎﮐﻮن · ‪46‬‬
‫اﯾﺮان · ‪,48 ,47 ,44 ,42 ,37 ,32 ,9 ,7‬‬
‫‪84 ,80 ,58 ,51 ,50‬‬
‫اﯾﺮﯾﺎﻧﺎ · ‪86‬‬
‫اﯾﻠﺨﺎﻧﺎن · ‪45‬‬
‫اﯾﻤﺎق · ‪51‬‬
‫آ‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن · ‪59‬‬
‫آرزﻫﯽ · ‪9‬‬
‫آرﯾﺎ · ‪77 ,51‬‬
‫آرﯾﺎن · ‪52 ,9‬‬
‫آرﯾﺎﻧﺎ · ‪89 ,88 ,86 ,77 ,76 ,7‬‬
‫آرﯾﺎﻧﻪ · ‪87 ,75‬‬
‫آرﯾـــﺎﯾﯽ · ‪,19 ,18 ,15 ،14 ,13 ,9 ,8‬‬
‫‪,70 ,57 ,53 ,50 ,47 ,32 ,20‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧـﻪ · ‪,27 ,26 ,25 ,24 ,23 ,21 ,20‬‬
‫‪64 ,62 ,60 ,59 ,32 ,30 ,29 ,28‬‬
‫اﻓﻐـــﺎﻧﯽ · ‪,51 ,47 ,42 ,23 ,22 ,21 ,7‬‬
‫‪92 ,88 ,83 ,74 ,53‬‬
‫اﻓﻐﻨﻪ · ‪22‬‬
‫اﮐﺒﺮﻧﺎﻣﻪ · ‪43‬‬
‫اﮐﺴﻮس · ‪77‬‬
‫اﻟﺮاي اﻟﻌﺎم)روزﻧﺎﻣﻪ( · ‪29‬‬
‫اﻟﻔﻨﺴــﺘﻮن‪ ،‬ﻣﻮﻧــﺖ اﺳــﺘﻮارت · ‪,27 ,26‬‬
‫‪69 ,43 ,34‬‬
‫اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﺑﻮرﻧﺲ · ‪43 ,26 ,25 ,24‬‬
‫اﻟﻮدﻧﯽ · ‪49‬‬
‫اﻟﯿﺰاﺑﺖ ﺑﺎﮐﻮن · ‪65‬‬
‫اﻟﯿﻨﺎﻫﺎ · ‪15‬‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺗﻮﺑﺎ · ‪86‬‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﮐﻮﺷﺎن · ‪76‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر)ﮔﺮﮔﺎن( · ‪68 ,62‬‬
‫اﻣﯿﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن · ‪26 , 24‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮﻋﻠﯽ ﺧﺎن · ‪26 ,24‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن · ‪91, 25‬‬
‫اﻣﯿﺮﭼﻮﭘﺎن · ‪44‬‬
‫اﻣﯿﻦ اﺣﻤﺪ رازي · ‪62‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﯽ ﮐﺎﺑﻞ · ‪17 ,7‬‬
‫اﻧﺪراب · ‪62‬‬
‫اﻧﺴﺎب اﻓﺎﻏﻨﻪ · ‪23‬‬
‫اﻧﻪ · ‪49‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪103 /‬‬

‫ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ · ‪26 ,22‬‬ ‫‪,79 ,78 ,77 ,76 ,75 ,74 ,73‬‬
‫ﺑﺪﺧﺸﺎن · ‪88‬‬ ‫‪92 ,89 ,88 ,86 ,85 ,84 ,81 ,80‬‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺎ · ‪22‬‬ ‫آرﯾﺴﺘﻮف · ‪92‬‬
‫ﺑﺮﻣﻮدﯾﻦ · ‪49‬‬ ‫آرﯾﺌﻮ · ‪80‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎت ﺳﺎم ﻫﯿﺘﺎي · ‪59‬‬ ‫آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي · ‪87 ,85 ,7‬‬
‫ﺑﺮﯾﻬﺎت ﺳﻤﻬﯿﺘﺎ · ‪60‬‬ ‫آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ · ‪85 ,81‬‬
‫ﺑ‪‬ﺴﺖ · ‪63 ,62‬‬ ‫آﺷﻮريﻫﺎ · ‪31‬‬
‫ﺑﻐﻼن · ‪80‬‬ ‫آﺻﻒ · ‪26 ,22‬‬
‫ﺑﻠﺦ · ‪90 ,88 ,74‬‬ ‫آل ﺷﻨﺴﺐ · ‪69 ,48‬‬
‫ﺑﻨﮑﺶ · ‪24‬‬ ‫آﻟﻔﺮد اﯾﺪرﺷﯿﻢ · ‪32‬‬
‫ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ · ‪35 ,30 ,23،25 ,22‬‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﯽ · ‪74 ,46 ,20 ,16‬‬
‫ﺑﻮﺗﻮﻟﻤﯽ · ‪16‬‬ ‫آﻣﻮ · ‪88 ,87 ,75 ,63‬‬
‫ﺑﻮداﯾﯽ · ‪32‬‬ ‫آﻣﻮدرﯾﺎ · ‪84‬‬
‫ﺑﻮرﻧﺲ · ‪69 ,25‬‬ ‫آﻧﺎﺗﻮﻟﯽ · ‪81‬‬
‫ﺑﻬﺎﻻﻧﺎ · ‪15‬‬ ‫آواﮔﺎﻧﺎ · ‪59‬‬
‫ﺑﻬﺴﻮد · ‪44‬‬ ‫آﻫﻨﮕﺮان · ‪89‬‬
‫ﺑﯿﺴﻮد · ‪49 ,44‬‬
‫ﺑﯿﮑﻦ · ‪49‬‬
‫ﺑﯿﻠﯿﻮ · ‪49 ,44 ,29‬‬
‫ب‬
‫ﺑﯿﻬﻘﯽ · ‪61‬‬
‫ﺑﺎﺑﺮ)ﺷﺎه( · ‪66 ,64 ,45‬‬
‫ﺑﺎﺧﺘﺮ · ‪87 ,80 ,75 ,74‬‬
‫پ‬ ‫ﺑﺎﺧﺘﺮي · ‪80 ,79 ,48‬‬
‫ﺑﺎﺧﺰر · ‪63‬‬
‫ﭘﺎﺧﺘﯿﺎ · ‪90‬‬ ‫ﺑﺎرﺗﻮﻟﺪ · ‪92 ,49 ,45‬‬
‫ﭘﺎرتﻫﺎ · ‪83‬‬ ‫ﺑﺎغﭼﺮي · ‪49‬‬
‫ﭘﺎرس · ‪67 ,52 ,17 ,9‬‬ ‫ﺑﺎﻣﯿﺎن · ‪89 ,88 ,26‬‬
 ‫‪ / 104‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪,59 ,58 ,57 ,55 ,41،51 ,38 ,37‬‬ ‫ﭘﺎرﺷﺘﯿﺲ · ‪16‬‬

‫‪92 ,90 ,89 ,73 70 ,64 ,60،61‬‬ ‫ﭘﺎﮐﺘﻮا · ‪17‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮﻧﻮاﻟﯽ· ‪20‬‬ ‫ﭘﺎﮐﺘﻮاﯾﮑﯽ · ‪16‬‬
‫ﭘﺸﺘﻪ ‪16‬‬ ‫ﭘﺎﮐﺘﻮﯾﺲ)ﻫﺎ(· ‪19 ,17 ,16 ,15 ,14 ,8‬‬
‫ﭘﺸﻪاي · ‪9‬‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن · ‪,44 ,37 ,29 ,20‬‬
‫ﭘﺸﻪﯾﯽ · ‪48‬‬ ‫‪70 ,64‬‬
‫ﭘﮑﺘﻮاﯾﮑﯽ · ‪15‬‬ ‫ﭘﺘﺎن)ﻫﺎ( · ‪60, 59 ,18‬‬
‫ﭘﮑﺘﻮﯾﺲ · ‪15 ,14‬‬ ‫ﭘﺘﺮوﺷﻔﺴﮑﯽ · ‪43‬‬
‫ﭘﮑﺖﻫﺎ · ‪15‬‬ ‫ﭘ‪‬ﺘَﻨَﻪ · ‪18‬‬
‫ﭘﮑﺘﯿﮑﺎ · ‪19‬‬ ‫ﭘﺘﻪ ﺧﺰاﻧﻪ · ‪19 ,17‬‬
‫ﭘﮑﻬﺖ · ‪19 ,16 ,15 ,8‬‬ ‫ﭘﺘﻬﺎن · ‪17‬‬
‫ﭘﻨﺠﺎب · ‪81 ,63‬‬ ‫ﭘﺨﺖ · ‪16 ,8‬‬
‫ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ · ‪44‬‬ ‫ﭘﺨﺘﺎﻧﻪ · ‪90 ,15‬‬
‫ﭘﯿﺮﻓﺮﯾﺮ · ‪28‬‬ ‫ﭘﺨﺘﻮن · ‪16 ,15‬‬
‫ﭘﯿﺸﺎور · ‪62 ,28‬‬ ‫ﭘﺨﺘﻮﯾﺲ · ‪8‬‬
‫ﭘﯿﺸﻪاي · ‪67‬‬ ‫ﭘﺨﻠﻪاي · ‪44‬‬
‫ﭘﺮﺳﻮاﯾﺘﯽ · ‪16‬‬
‫ﭘﺮوﮐﻮﭘﯿﻮس · ‪87‬‬
‫ت‬ ‫· ‪16‬‬
‫ﭘﺸﺖ · ‪16‬‬
‫ﺗﺎﺗﺎرﻫﺎ · ‪83 ,58‬‬
‫ﭘﺸــﺘﻮ · ‪,38 ,25 ,19 ,18 ,17 ,15 ,14‬‬
‫ﺗﺎﺗﺎري · ‪63 ,47‬‬
‫‪90 ,89 ,75 ,61 ,51‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ)ﻫﺎ( · ‪,64 ,48 ,43 ,42 ,10،13‬‬
‫ﭘﺸــﺘﻮن)ﻫــﺎ( · ‪,14 ,13 ,11 ,10 ,8 ,3‬‬
‫‪92، 69 ,68 ,65‬‬
‫‪,21 ,20 ,19 ,18 ,17 ,16 ,15‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎنﻫﺎ · ‪28‬‬
‫‪,28 ,27 ,26 ,25 ,24 ,23 ,22‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﺷﺘﻪ · ‪23‬‬
‫‪,36 ,35 ,34 ,33 ,32 ,31 ,29‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺮﺻﻊ · ‪23‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪105 /‬‬
‫ﺗﮕﯿﻦآﺑﺎد · ‪63‬‬
‫ﺗﻮارﯾﺦ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺟﻬﺎن · ‪23‬‬
‫ﺗﻮارﯾﺦ رﺣﻤﺖ ﺧﺎﻧﯽ · ‪23‬‬
‫ﺗﻮران · ‪85 ,84‬‬
‫ﺗﻮراﻧﯿﺎن · ‪85‬‬
‫ﺗﻮراﻧﯽ)ﻫﺎ( · ‪86 ,85 ,84‬‬
‫ﺗﻮرك · ‪68 ,48‬‬
‫ﺗﻮرواﯾﺎﻧﺎ · ‪89 ,88 ,87 ,76‬‬
‫ﺗﻮرﯾﺎﻧﺎ · ‪86‬‬
‫ﺗﻮزك اﻓﻐﺎﻧﯽ · ‪23‬‬
‫ﺗﻮﻟﮏ)ﻫﺎ( · ‪63 , 24 ,8‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎسﻫﺎﻟﺪﯾﺚ · ‪33‬‬ ‫ﺗـــﺮك · ‪,51 ,50 ,47 ,41 ,32 ,10 ,8‬‬
‫ﺗﻮﺋﻦ ﻫﻮاﻧﮓ · ‪76‬‬ ‫‪,85 ,84 ,83 ,76 ,65 ،64 ,53‬‬
‫ﺗﯿﺮاه · ‪63‬‬
‫ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎﻧﻒ · ‪49 ,46‬‬
‫ﺗﯿﻤﻮر ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ · ‪64‬‬
‫ج‬
‫ﺟﺎم · ‪63‬‬
‫ﺟﺎن ﻧﺜﺎران اﺳﻼم · ‪24‬‬
‫ﺟﺒﺎل ﺳﻠﯿﻤﺎن · ‪89‬‬
‫ﺟﻐﺘﺎي · ‪46 ,45‬‬
‫ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ اﮐﺒﺮ · ‪43 ,21‬‬
‫ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ · ‪51‬‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ اول · ‪24‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠﯽ ﻫﺰاره · ‪46‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺮودوت · ‪15‬‬
‫ﺗﺎﮐﻮر · ‪18‬‬
‫ﺗﺎﻫﯿﺎ · ‪75‬‬
‫ﺗﺨﺎر)ﻫﺎ( · ‪87 ,76 ,75 ,74‬‬
‫ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن · ‪88‬‬
‫ﺗﺨﺎرﻫﺎ · ‪76 ,75 ,74‬‬
‫ﺗﺨﺎري · ‪88 ,87 ,79 ,76‬‬
‫ﺗﺨﺎرﯾﺎن · ‪75‬‬
‫ﺗﺨﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن · ‪62‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮةاﻟﻤﻠﻮك · ‪25‬‬
‫‪91 ,89 ,86‬‬
‫ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن · ‪85‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﻪ · ‪53 ,50‬‬
‫ﺗﺮﮐﺎن اﻟﺘﺎﯾﯽ · ‪86‬‬
‫ﺗﺮﮐﺎن ﻏﺮﺑﯽ · ‪86‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎنﻫﺎ · ‪85‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﻦ)ﻫﺎ( · ‪85 ,45‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﻨﯽ · ‪85‬‬
‫ﺗﺮﮐﯽ · ‪87 ,85 ,69 ,48 ,9‬‬
‫ﺗﺮﻣﭗ · ‪16‬‬
‫ﺗﺮﻧﮏ · ‪89‬‬
‫ﺗﺴﺎﻧﮓ · ‪60‬‬
‫ﺗﮑﻨﺴﯿﻮن اﺳﺮاﺋﯿﻞ · ‪36‬‬
 ‫‪ / 106‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ دوم · ‪18‬‬

‫ح‬ ‫ﺟﻮ ﮐﺮﯾﺐ · ‪80‬‬
‫ﺟﻮرج ﺑﯿﻞ · ‪33‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ رﺣﻤﺖ· ‪23‬‬
‫ﺟﻮرج روز · ‪32‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﯾﻖ · ‪23‬‬
‫ﺟﻮرج ﻣﻮر · ‪32‬‬
‫ﺣﺒﯿﺒﯽ)ﻋﺒــــﺪاﻟﺤﯽ( · ‪,51 ,46 ,19 ,15‬‬
‫ﺟﻮﻧﺰ · ‪28‬‬
‫‪89 ,87 ,86 ,75 ,63 ,61‬‬
‫ﺟﯿﺤﻮن · ‪86 ,85 ,84 ,76‬‬
‫ﺣﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ · ‪61‬‬
‫ﺟﯿﮑﺲ · ‪17‬‬
‫ﺣﺪﯾﻘﺔاﻻﻗﺎﻟﯿﻢ · ‪63‬‬
‫ﺣﻀﺮت ادرﯾﺲ · ‪28‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن · ‪25‬‬ ‫چ‬
‫ﺣﻤﺰهﺧﺎن ﺗﻮﺧﯽ · ‪21‬‬
‫ﺣﻮزهي ارال · ‪85‬‬ ‫ﭼﺎرﻟﺰ ﻣﯿﺴﻦ · ‪32‬‬
‫ﺣﻮزهي ﺑﺎﻟﺨﺎش · ‪85‬‬ ‫ﭼﺮﮐﺲ · ‪50‬‬
‫ﺣﻮزهي ﺑﺎﯾﮑﻞ · ‪85‬‬ ‫ﭼﻐﺘﺎﯾﯽ · ‪85‬‬
‫ﺣﻮزهي ﺗﺎرم · ‪86 ,85‬‬ ‫ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن · ‪,63 ,52 ,48 ,44 ,43 ,42‬‬
‫ﺣﯿﻔﺎ · ‪36‬‬ ‫‪69 ,68 ,66 ,64‬‬
‫ﭼﻮره · ‪49‬‬
‫ﭼﻬﺎراﯾﻤﺎق · ‪66‬‬
‫خ‬ ‫ﭼﻬﺎردﺳﺘﻪ · ‪49‬‬
‫ﭼﻬﺎرﺳﯿﻨﻪ · ‪49‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ · ‪23‬‬
‫ﭼﯿﻦ · ‪75 ,60‬‬
‫ﺧﺎن ﺟﻬﺎنﺧﺎن ﻟﻮدي · ‪21‬‬
‫ﭼﯿﻨﯽ · ‪87 ,76 ,59‬‬
‫ﺧﺎﻧﯿﮑﻮف · ‪46‬‬
‫ﺧﺘﺎﯾﯽ · ‪88‬‬
‫ﺧﺘﮏ · ‪37‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن · ‪68 ,64 ,63 ,48 ,47 ,13‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪107 /‬‬
‫دروﺑﯿﮏ · ‪67‬‬
‫درهي ﺧﯿﺒﺮ · ‪33 ,27‬‬
‫درﯾﺎي اﻧﺪوس · ‪15‬‬
‫دﺷﺖ ﯾﻬﻮد)ي(· ‪29،33‬‬
‫دورن · ‪46 ,34 ,14‬‬
‫دوﺳﺘﺨﻮاه)ﺟﻠﯿﻞ( · ‪84 ,57‬‬
‫دﯾﺴﻨﺖ ﻣﺎرﺗﯿﻦ · ‪14‬‬
‫دﯾﻤﺲ · ‪74‬‬
‫ر‬
‫راﺑﺮﺗﺲ · ‪43‬‬
‫راورﺗﯽ · ‪92 ,46 ,30‬‬
‫رﻧﺠﯿﺖﺳﻨﮓ · ‪63‬‬
‫رود اﯾﻠﯽ و ﺗﺎرم · ‪76‬‬
‫روﺳﯽ · ‪92 ,46 ,45 ,42 ,38 ,30 ,10‬‬
‫روﺳﯿﻪ · ‪50 ,26 ,24‬‬
‫روﻣﻮدﯾﻦ · ‪30‬‬
‫روﻫﻪ · ‪18‬‬
‫روﻫﯿﻠﻪ · ‪18‬‬
‫رﻫﭙﻮ ﻃﺮزي · ‪18‬‬
‫رﯾﮑﻠﻮس · ‪14‬‬
‫رﯾﮓ وﯾﺪا · ‪19 ,15 ,14‬‬
‫دﺑﻠﯿﻮ‪.‬ك‪ .‬ﻓﺮﯾﺰر ﺗﯿﺘﻠﺮ · ‪46‬‬
‫· ‪23‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ · ‪52‬‬
‫ﺧﻼﺻﺔ اﻻﻧﺴﺎب · ‪23‬‬
‫ﺧﻠﺞ · ‪91 ,45‬‬
‫ﺧﻠﺠﯽ · ‪91 ,8‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻣﺮي · ‪49‬‬
‫ﺧﻮارزم · ‪85‬‬
‫ﺧﻮﯾ‪‬ﻮنَ · ‪84‬‬
‫ﺧﯿﻮن · ‪87 ,84‬‬
‫ﺧُﯿﻮن · ‪84‬‬
‫ﺧﯿﻮﻧﺎن · ‪84‬‬
‫د‬
‫دارﻣﺴﺘﺮ · ‪16‬‬
‫داﻏﺴﺘﺎن · ‪50‬‬
‫داﻟﯿﻨﮓ · ‪45‬‬
‫داه · ‪67‬‬
‫داﻫﯽ · ‪67 ,9‬‬
‫داﻫﯽ ﭼﻮﭘﺎن · ‪67‬‬
‫داﻫﯽ زﻧﮕﯽ · ‪67‬‬
‫داﻫﯽ ﻓﻮﻻد · ‪67‬‬
‫داﻫﯽ ﮐﻨﺪي · ‪67‬‬
‫داﻫﯽ ﻣﯿﺮداد · ‪67‬‬
‫دﺑﻠﯿﻮ ﺗﺴﯿﮕﺮ · ‪46‬‬
 ‫‪ / 108‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺳﺎﻣﯽﻧﮋاد · ‪38‬‬
‫ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ · ‪51 ,38 ,19 ,14 ,8‬‬
‫ز‬
‫ﺳﺎول · ‪61 ,31 ,29 ,25 ,22 ,21‬‬
‫زاﺑﻞ · ‪66 ,48‬‬
‫ﺳﺎﯾﮑﺲ · ‪46‬‬
‫زاﺑﻠﺴﺘﺎن · ‪67‬‬
‫ﺳﺠﺴﺘﺎن · ‪63‬‬
‫زاﺑﻠﯽ · ‪68 ,52‬‬
‫ﺳﺮ ﻫﻨﺮي ﯾﻮل · ‪33‬‬
‫زﺑﺎن اﺳﮑﺎﯾﯽ · ‪79‬‬
‫ﺳﺮاج اﻻﺧﺒﺎر اﻓﻐﺎﻧﯿﻪ · ‪18‬‬
‫زردﺷﺘﯽ · ‪52 ,32‬‬
‫ﺳﺮخ ﮐﻮﺗﻞ · ‪80‬‬
‫زواﻟﻪ · ‪67‬‬
‫ﺳﺮﻣﺴﺖﺧﺎن اﺑﺪال · ‪21‬‬
‫ﺳﻐﺪﯾﺎﻧﻪ · ‪86‬‬
‫ﺳﻔﺎردﯾﮏ · ‪36‬‬
‫ژ‬
‫ﺳﮑﺎﯾﯽﻫﺎ · ‪83‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﻏﯿﺎثاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺮت · ‪62‬‬
‫ژاﭘﻨﯽ · ‪92 ,53 ,42 ,10‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ · ‪33‬‬
‫ژﻧﺮال ﺟﻮرج ﻣﺎﮐﻤﻮن · ‪33‬‬
‫ﺳﻤﻨﮕﺎن · ‪80‬‬
‫ژﻫﺎرﻻن · ‪48‬‬
‫ﺳﻨﺪ · ‪70 ,63 ,62 ,44‬‬
‫ﺳﻮري)ﻫﺎ( · ‪92 ,89 ,68 ,32‬‬
‫ﺳﯿﺖ · ‪76‬‬ ‫س‬
‫ﺳﯿﺘﯽ · ‪88 ,83 ,76 ,75‬‬
‫ﺳﯿﺤﻮن · ‪86 ,85 ,76‬‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ · ‪59 ,58‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر اﺳﺘﺎﻧﻮي · ‪23‬‬ ‫ﺳﺎﮐﻪ)ﻫﺎ( · ‪75‬‬
‫ﺳﯿﺪﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ · ‪46‬‬ ‫ﺳﺎﮐﺎﯾﯽ · ‪9‬‬
‫ﺳﯿﺪﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎرﺷﺎه · ‪32‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﻫﺮوي · ‪21‬‬
‫ﺳﯿﺮدرﯾﺎ · ‪77‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺮﯾﻪ · ‪31‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﺎن · ‪67 ,66 ,63 ,62 ,48‬‬ ‫ﺳﺎﻣﯽ · ‪38 ,32 ,9‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ · ‪68 ,67 ,22‬‬ ‫ﺳﺎﻣﯽﺗﺒﺎر )ي(· ‪57 ,53 ,13‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪109 /‬‬

‫ﺳﯿﻔﯽ ﻫﺮوي · ‪92‬‬

‫ص‬
‫ﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ · ‪83 ,68 ,61‬‬ ‫ش‬
‫ﺻﻨﺪوﻗﭽﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ · ‪29‬‬
‫ﺻﻨﺪوﻗﭽﻪ ﻣﯿﺜﺎق · ‪29‬‬ ‫ﺷﺎﭘﻮر دوم · ‪59‬‬
‫ﺻﻮﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﯽ · ‪23‬‬ ‫ﺷﺎﻟﻮا وﯾﻞ · ‪33‬‬
‫ﺷﺎﻣﺎﻧﯿﺴﺖ · ‪32‬‬
‫ﺷﺎه ﮐﻮي ﺷﺎﻧﮓ · ‪75‬‬
‫ط‬ ‫ﺷﺎهﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ · ‪63‬‬
‫ﺷﺎهﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮي · ‪64‬‬
‫ﻃﺎﻟﻮت · ‪22 ,21‬‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺎز ﻋﻠﯽ · ‪36‬‬
‫ﻃﺎﯾﺮ ﺑﻬﺎدر · ‪63‬‬
‫ﺷﺎﺋﻮل · ‪25‬‬
‫ﺷﺘﺮﮔﺮدن · ‪49‬‬

‫ظ‬ ‫ﺷﻠﻤﺎﻧﺴﺮ · ‪31‬‬

‫ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﯿﻦ اﺑـﻦ اﺑـﯽﺑﮑـﺮ‬
‫ﮐﺮت · ‪63‬‬
‫ﻇﺮﯾﻒﺧﺎن ﯾﻮﺳﻒزي · ‪21‬‬
‫ﺷﻮﮐﺖ اﻓﻐﺎﻧﯽ · ‪23‬‬
‫ﺷﻬﺮ اﻧﮓ · ‪49‬‬
‫ع‬ ‫ﺷﻬﺮاﻧﯽ · ‪91 ,88 ,83 ,24‬‬
‫ﺷﯿﺮﻣﺤﻤﺪ ﮔﻨﺪاﭘﻮر اﺑﺮاﻫﯿﻢ زاﯾﯽ · ‪23‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق · ‪62‬‬ ‫ﺷﯿﺮﻣﺤﻤﺪﺧﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻢزي · ‪50‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ · ‪21‬‬ ‫ﺷﯿﻮاﻫﺎ · ‪15‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﯽ ﭘﻨﺠﺎﺑﯽ · ‪24 ,23‬‬
‫ﻋﺒﺮاﻧﯽﻫﺎ · ‪30‬‬
‫ﻋﺮاق · ‪37‬‬
‫ﻋﺮاﻗﯽ · ‪36‬‬
 ‫‪ / 110‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻏﻮري)ﻫـــﺎ( · ‪,68 ,58 ,48 ,45 ,10 ,3‬‬ ‫ﻋﺮب · ‪92 ,64 ,38 ,20 ,10 ,8‬‬
‫‪92 ,91 ,89 ,88 ,73 ,71 ,70 ,69‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن · ‪31 ,27 ,22‬‬
‫ﻏﯿﺎث آﺑﺎدي · ‪81 ,80‬‬ ‫ﻋﻤﺮﺧﺎن ﮐﺎﮐﺮ · ‪21‬‬
‫ﻋﯿﺴﯽ · ‪29‬‬

‫ف‬
‫غ‬
‫ﻓﺎرﯾﺎب · ‪63‬‬
‫ﻓﺮات · ‪81‬‬ ‫ﻏﺒــﺎر)ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤــﺪ( · ‪,49 ,48 ,34‬‬
‫ﻓﺮاه · ‪63 ,62‬‬ ‫‪,74 ,68 ,67 ,65 ,62 ,61 ,50‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ · ‪84 ,61‬‬ ‫‪91 ,90 ,89 ,86 ,85‬‬
‫ﻓﺮزر · ‪28‬‬ ‫ﻏﺮ · ‪90‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﻨﯿﺸﮑﻪ · ‪81‬‬ ‫ﻏﺮج · ‪90‬‬
‫ﻓﺮﻣﻞ · ‪62‬‬ ‫ﻏﺮﺟﺴــﺘﺎن · ‪,68 ,67 ,66 ,63 ,51 ,48‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ)ﻣﯿﺮﻣﺤﻤــﺪ ﺻــﺪﯾﻖ( ·‪, ,34 ,26‬‬ ‫‪91 ,70‬‬
‫‪, ,69 ,68 ,63 ,61 ,60 ,59 ,48‬‬ ‫ﻏﺮچ · ‪90‬‬
‫‪83‬‬ ‫ﻏﺮش · ‪90‬‬
‫ﻓﺮﯾﺪاﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ · ‪23‬‬ ‫ﻏﺮو · ‪91‬‬
‫ﻓﺮﯾﺮ · ‪46‬‬ ‫ﻏﺰﻧﯽ · ‪65 ,31 ,23‬‬
‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ · ‪29‬‬ ‫ﻏﻼم ﺟﯿﻼﻧﯽ داوري · ‪80‬‬
‫ﻓﻮﺷﻨﺞ · ‪63‬‬ ‫ﻏﻠﺠﺎﯾﯽ · ‪91‬‬
‫ﻓﯿﺮوزﮐﻮه · ‪89 ,63 ,31‬‬ ‫ﻏﻠﺠﯽ · ‪8‬‬
‫ﻓﯿﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﺗﺐ · ‪49‬‬ ‫ﻏﻠﺰاﯾﯽ · ‪91‬‬
‫ﻏـــﻮر · ‪,63 ,48 ,31 ,27 ,26 ,23 ,22‬‬
‫‪92 ,91 ,90 ,89 ,68 ,66 ,65‬‬
‫ﻏﻮرات · ‪45‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪111 /‬‬

‫ﮐُﺮُم · ‪49‬‬
‫ﮐﺮﯾﻨﺪل · ‪14‬‬
‫ق‬
‫ﮐﺸﺎﻧﯽ · ‪8‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻋﻄﺎءاﷲﺧﺎن · ‪23‬‬
‫ﮐﻼوس ﻓﺮدﯾﻨﺎﻧﺪ · ‪49‬‬
‫ﻗﺒﻄﯽ · ‪20 ,8‬‬
‫ﮐﻠﻨﻞ ﺟﯽ‪ .‬ﺑﯽ‪ .‬ﻣﺎﻟﺴﻮن · ‪33‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪي ﺗﺮﯾﺘﺴﻮ · ‪15‬‬
‫ﮐﻠﻨﻞ ﻓﺎﯾﻠﺴﻮن · ‪33‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪي ﯾﻮﺳﻒزي · ‪28‬‬
‫ﮐﻨﻮ · ‪77‬‬
‫ﻗﺮﻗﯿﺰ · ‪51‬‬
‫ﮐﻮرش · ‪30‬‬
‫ﻗﺰﻟﺒﺎشﻫﺎ · ‪13‬‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯽ)ﻫﺎ( ·‪,73 ,71 ,70 ,58 ,10 ,8‬‬
‫ﻗﻄﺐﺧﺎن · ‪21‬‬
‫‪,80 ,79 ,78 ,77 ,76 ,75 ,74‬‬
‫ﻗﻄﻐﻦ · ‪88‬‬
‫‪92 ,91 ,89 ,88 ,84 ,83 ,81‬‬
‫ﻗﻔﻘﺎز · ‪50‬‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن · ‪83 ,81 ,80‬‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﯾﻬﻮد)ي(· ‪33 ,29‬‬
‫ﮐﻮﯾﺖﻫﺎ · ‪24‬‬
‫ﻗﻠﻨﺪر · ‪49‬‬
‫ﮐﻬﺰاد · ‪88 ,79 ,76 ,34 ,15‬‬
‫ﻗﻨﺪز · ‪62‬‬
‫ﮐﻮﭘﺖ · ‪8‬‬
‫ﻗﻨﺪﻫﺎر · ‪67 ,64 ,63 ,62 ,31‬‬
‫ﮐﻮﭼﯽ · ‪75‬‬
‫ﻗﯿﺲ · ‪21‬‬
‫ﮐﻮﺳﻮﯾﻪ · ‪63‬‬
‫ﮐﻮﺷﺎن ﺟﺎي ﯾﻮﺟﯽ · ‪75‬‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن · ‪75‬‬
‫ك‬
‫ﮐﻮﺷﯽ · ‪75‬‬
‫ﮐﻮه ﺳﻠﯿﻤﺎن · ‪33‬‬
‫ﮐﺎﺑــﻞ · ‪,44 ,31 ,26 ,25 ,24 ,23 ,15‬‬
‫ﮐﯽ ﻟﯿﻦ · ‪76‬‬
‫‪89 , 77 ,65 ,63 ,62 ,49‬‬
‫ﮐﯿﻮﺗﺴﯿﻮ ﮐﯿﻮ · ‪75‬‬
‫ﮐﺎﭘﯿﺴﺎ · ‪44‬‬
‫ﮐﺎﺑﻠﺘﺲ · ‪66‬‬
‫ﮐﺘﯿﺒﻪي ﺳﻨﮕﯽ رﺑﺎﻃﮏ · ‪79‬‬
‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن · ‪37‬‬
 ‫‪ / 112‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫م‬ ‫گ‬
‫ﻣﺎرك ﮔﻮﮐﯽ · ‪49‬‬ ‫ﮔﺎردون · ‪14‬‬
‫ﻣﺎﻟﺴﺘﺎن · ‪49‬‬ ‫ﮔﺎردﯾﻦ · ‪36 ,35‬‬
‫ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ · ‪85‬‬ ‫ﮔﺎﯾﮕﺮ · ‪16‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺘﺎور · ‪23‬‬ ‫ﮔﺮﺟﯽ)ﻫﺎ( · ‪24 ,8‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ ﮐﺎﮐﺮ · ‪49‬‬ ‫ﮔﺮﯾﺮﺳﻮن · ‪16‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺧﻮاﺟﻪ · ‪49‬‬ ‫ﮔﺮﯾﮕﻮرﯾﺎن · ‪61 ,60 ,59 ,34 ,25‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻗﺎﺳﻢ ﻫﻨﺪوﺷﺎه · ‪23‬‬ ‫ﮔﺰاب · ‪49‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻣﻌﺼﻮم ﻫﻮﺗﮏ · ‪22‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺮزي · ‪18‬‬
‫ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﯽ · ‪22‬‬
‫ل‬
‫ﻣﺮآت اﻟﻌﺎﻟﻢ · ‪23‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻠﮕﺮﻣﯽ · ‪63‬‬ ‫ﻻرد اﮐﻠﻨﺪ · ‪63‬‬

‫ﻣﺮﺣﻖ · ‪63‬‬ ‫ﻻﻫﻮر · ‪63‬‬

‫ﻣﺮدان · ‪29‬‬ ‫ﻟﻐﻤﺎن · ‪44‬‬

‫ﻣﺮﻏﺎب · ‪66 ,63‬‬ ‫ﻟﻐﻤﺎﻧﺎت · ‪62‬‬

‫ﻣﺴﮑﻪ · ‪49‬‬ ‫ﻟﻮي ﻣﻦ · ‪79‬‬

‫ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺴﻌﺪﯾﻦ · ‪62‬‬ ‫ﻟﯿﺘﻮﻧﺎن ﻟﯿﭻ · ‪66‬‬

‫ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ · ‪9‬‬ ‫ﻟﯿﺪﻟﯽ · ‪30‬‬

‫ﻣﻐﻮل · ‪,46 ,45 ,44 ,43 ,42 ,32 ,21‬‬ ‫ﻟﯿﺴﻦ · ‪16 ,14‬‬

‫‪,65 ,64 ,63 ,52 ,50 ,48 ,47‬‬ ‫ﻟﯿﻮدر · ‪79‬‬

‫‪91 ,83 ,70 ,69 ,68 ,66‬‬

‫ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن · ‪52‬‬
‫ﻣﻐــﻮﻟﯽ · ‪,48 ,47 ,44 ,43 ,42 ,21 ,9‬‬
‫‪87 ,76 ,73 ,69 ,66 ,64 ,57 ,53‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻪ ‪113 /‬‬

‫ﻧﯿﮑﻮدري · ‪68 ,48‬‬ ‫ﻣﻨﺪﯾﺶ · ‪89‬‬

‫ﻣﻨﮕﺎن · ‪44‬‬
‫ﻣﻨﮕﻮﻗﺎآن · ‪43‬‬
‫و‬ ‫ﻣﻨﮕﻮل)ﻫﺎ( · ‪24 ,8‬‬
‫ﻣﻨﮕﻮﻟﯿﺎ · ‪86‬‬
‫واﻟﺘﺮﻫﯿﻨﮓ · ‪79‬‬ ‫ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﺮاج · ‪61‬‬
‫وراﻫﺎ ﻣﯿﻬﯿﺮا · ‪60 ,59‬‬ ‫ﻣﻮرﮐﺮاﻓﺖ · ‪27‬‬
‫وردك · ‪44‬‬ ‫ﻣﻮرﮔﻦ اﺳﺘﺮﯾﻦ · ‪34‬‬
‫وﻣﺒﺮي · ‪69 ,43‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻮي · ‪69 ,45 ,44 ,43‬‬
‫وﯾﺪي · ‪16‬‬ ‫ﻣﻮﺳﯽ · ‪29‬‬
‫وﯾﺸﻨﺎﻧﻦﻫﺎ · ‪15‬‬ ‫ﻣﻮﺳﯿﻮ ﭘﻠﯿﻮ · ‪79‬‬
‫ﻣﯿﺨﺎﺋﯿﻞ واﯾﺮز · ‪46‬‬

‫ﻫ‬ ‫ﻣﯿﺰراﺣﯽ · ‪36‬‬

‫ﻣﯿﻨﮓ · ‪64 ,44 ,43‬‬
‫ﻣﯿﻨﮕﺎن · ‪64‬‬
‫ﻫﭙﺘﺎل · ‪86 ,8‬‬
‫ﻣﯿﻨﮕﻮﺧﺎن · ‪63‬‬
‫ﻫﭙﺘﺎﻟﯿﺎن · ‪87 ,86‬‬
‫ﻫﺮات · ‪90 ,66 ,63 ,62‬‬
‫ﻫﺮودت · ‪19 ,18 ,16 ,15 ,14‬‬ ‫ن‬
‫ﻫﺰار · ‪88 ,64 ,48 ,44 ,43 ,23 ,8‬‬
‫ﻫﺰارﺳﺘﺎن · ‪43 ,42‬‬ ‫ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر · ‪28‬‬
‫ﻫﺰارﮔﯽ · ‪42 ,9‬‬ ‫ﻧﺠﺮاوي · ‪68‬‬
‫ﻫﺰاره)ﻫــﺎ( · ‪,41 ,39 ,13 ,10 ,9 ,8 ,3‬‬ ‫ﻧﻌﻤﺖاﷲ ﻫﺮوي · ‪23‬‬
‫‪,48 ,47 ,46 ,45 ,44 ,43 ,42‬‬ ‫ﻧﮑﻮ دري · ‪62‬‬
‫‪,57 ,55 ,53 ,52 ,51 ,50 ,49‬‬ ‫ﻧﻬﺮِ ﺳﻨﺪ · ‪49‬‬
‫‪,69 ,68 ,66 ,65 ,64 ,62 ,58‬‬ ‫ﻧﯿﮑﻼس ﺳﯿﻤﺰ وﯾﻠﯿﺎﻣﺰ · ‪80‬‬
‫‪91 ,88 ,83 , 73 ,70‬‬ ‫ﻧﯿﮑﻮ درﯾﺲ · ‪46‬‬
 ‫‪ / 114‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻫﺰاره ﺟﺎت · ‪,69 ,65 ,48 ,47 ,45 ,42‬‬

‫ي‬ ‫‪91‬‬
‫ﻫﺰارهي ﭘﮑﻠﯽ · ‪44‬‬
‫ﯾﺰداﻧﯽ · ‪88 ,83 ,50 ,48 ,44 ,43‬‬
‫ﻫﻔﺘﺎﻻن · ‪84‬‬
‫ﯾﻌﻘﻮب · ‪29‬‬
‫ﻫﻨﺪ · ‪,61 ,43 ,37 ,28 ,27 ,21 ,18 ,7‬‬
‫ﯾﻔﺘﻞ · ‪88‬‬
‫‪89 ,81 ,75 ,74 ,70 ,63 ,62‬‬
‫ﯾﻔﺘﻠﯽ)ﻫــــﺎ( · ‪,71 ,70 ,58 ,10 ,8 ,3‬‬
‫ﻫﻨﺪوﮐﺶ · ‪87 ,75 ,74 ,62 ,44‬‬
‫‪,89 , 88 ,86 ,85 ,84 ,83 ,73‬‬
‫ﻫﻮﻣﻮ اﻟﭙﯽ ﻧﻮس · ‪77‬‬
‫‪92 ,91‬‬
‫ﻫﻮن · ‪88 ,87 ,84 ,83‬‬
‫ﯾﻤﻦ · ‪37‬‬
‫ﻫﻮﻧﺎن ﻫﯿﻮﻧﮓ ‪ -‬ﻧﻮ · ‪87‬‬
‫ﯾﻮﭼﻪ · ‪83‬‬
‫ﻫﻮنﻫﺎي ﺳﻔﯿﺪ · ‪83‬‬
‫ﯾﻮﭼﯽ · ‪88 ,75‬‬
‫ﻫ‪‬ﻮﯾ‪‬ﻮنَ · ‪84‬‬
‫ﯾﻮﭼﯿﺎن · ‪75‬‬
‫ﻫﯽ واﻧﮓ ﻧﻮ · ‪76‬‬
‫ﯾﻮﺳﻒزي · ‪37‬‬
‫ﻫﯿﺎﻃﻠﻪ · ‪92 ,88 ,87 ,86 ,84 ,83 ,10‬‬
‫ﯾﻮﺋﻪﭼﯽ)ﻫﺎ( · ‪83 ,81 ,76 ,75‬‬
‫ﻫﯿﺮﻣﻨﺪ · ‪89‬‬
‫ﯾﻬﻮدا · ‪30‬‬
‫ﻫﯿﻄﻞ · ‪87 ,8‬‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن · ‪37 ,36 ,33 ,31 ,29‬‬
‫ﻫ‪‬ﯿﻮن · ‪84‬‬
‫ﯾﻬﻮدي)ﻫﺎ(· ‪,36 ,35 ,31 ,30 ,29 ,24‬‬
‫‪37‬‬
These authors have jangled more than others, and
provoked ethnic tensions among the oppressed
people of Afghanistan. This paper only discusses
briefly the historical origins of both Pashtun and
Hazara tribes and the genealogy of the governing
Kushan, Hyatlh and Ghori dynasties who are claimed
by Pashtun, Hazara and Turk researchers.

The basic issues raised in connection with the above-

mentioned author's historiography are as follow:

1. The ethnic and ancestor origin of Pashtuns and

Hazaras
2. The ethnic background and history of emergence
of Pashtuns and Hazaras on the territory of
present-day Afghanistan
3. The ancestor of Kushanis and Hyatlh (Yftlyha)
(Tajik, Turkish, Pashtun or Hazara?)
4. The ancestor of Ghuris (Tajik, Turkish, Pashtun or
Hazara?).
In this article the claims made by distracted authors
on the above issues are analyzed and compared with
that of Muslim scientists, researchers,
anthropologists and tourists ( Arabs, Pashtuns,
Turkish, Tajiks, Hazaras,…) and some European,
American, Russian, Japanese, … researchers .

Sayed Mohammad Baqer Mesbahzadeh

5
desperate efforts to introduce their own tribe as a
thousand of years of historical reputation to impose
their own tribal culture and language as the national
language and culture on Afghanistan people. Biased
counterfeiting the history began with showing the
legends as actual and forging words Yaftali (Hytl)
changed to "Heptal" and the latter changed to “Ibdal”.

Also, the Greek word of "Paktvys" changed into

"Pkhtvys" and (Pashtun); the Sanskrit term of
"Pokeht" substituted by “Pokht” and Pakhtuns
(Pashtuns), Kushani was replaced by “Kashani” and
the word “khalaji” was replaced with that of
“Ghaljai”,…

The history counterfeiting provided the basis of

mental conflict and even the repression of ethnic
groups (i.e. Aryans, Turks and Mongolians who are
consider themselves as brothers). In order to carry
out ethnic cleansing and religious conspiracy, the
noble people of Hazaras, however, were humiliated
more than other tribes. Such a humiliation has
become in the past few decades, behavioral, social
and ideological pretext to oppress intellectuals
attributed to this tribe. This distracted behavior has
been mainly expressed towards the struggle with
religion and religious symbols, and counterfeiting
history. The purpose of this post is a reflection on the
distracted behavior of historiography by some
authors attributed to two noble Pashtun and Hazara
ethnic groups.

4
Outline

Different ethnic groups with different languages and

dialects live in Afghanistan. Ethnic and linguistic
diversities in Afghanistan are not as much as the
Indian subcontinent and even as Central Asia But
ethnic and linguistic tensions in Afghanistan today is
stronger and more than neighboring countries. The
stress is so harmful that unfortunately it prohibits the
expression of generally accepted and institutionalized
national identity, culture and arts. It is also
considered, though in the internal aspect, as a major
element for enduring war during the last three
decades in the war-torn country. This manuscript is
not going to address why and how ethnic tensions
are made in Afghanistan, what attracted my
attention was the historical claims and shameful
larcenies made during the past eight decades (since
the establishment of the Kabul Literary Society), and
especially in recent years, by the ruling circles of the
politically motivated and biased pan-national
authors.

In the past, Afghans historians and researchers

invented the fictitious title of "Ariana" for
Afghanistan country. These were supported and led
by some fascist elements in the Afghan government,
to allocate the Aryans heritage for Afghanistan first
and secondly for their own tribe and ethnic group.
Narrow-minded and improvident elements who have
taken into account the Afghanistan fate, made

3
 A brief quick look
At the

History of Ethnic Groups of

Afghanistan
Pashtuns, Hazars, Kushanis, Yaftalis and Ghuris

Sayed Mohammad Baqer Mesbahzadeh

2013