‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺑﻌﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ و اﻗﻠﯿﻤﯽ )ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر(‬

‫در رﻣﺎن »ﺳﻮوﺷﻮن« ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر‬

‫اﮐﺒﺮي ﺑﯿﺮق‪١‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ‬

‫رﻋﻨﺎ دﺑ‪‬ﺎغ ﻧﯿﮑﻮﺧﺼﻠﺖ‪2‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬

‫ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر )‪ (Folklor‬ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﺷﻔﺎﻫﯽ از‬
‫ﻧﺴﻞﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و در ﻣﯿﺎن ﺗﻮدة ﻣﺮدم رواج دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﮥ آﺛﺎر داﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺟﺮﯾﺎن ﺣﺎدﺛﮥ اﺻﻠﯽ داﺳﺘﺎن و اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﻟﻮازم‬
‫آن در ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎم ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ داﺳﺘﺎن‪ ،‬واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮاد از ارزش و اﻫﻤﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از رﻣﺎنﻧﻮﯾﺴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﻼﻗﮥ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ و ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي واﻗﻊﮔﺮاﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺮداﺧﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺛﺎر ﺧﻮد ‪ -‬ﺑﻮﯾﮋه رﻣﺎن ﻣﺸﻬﻮر »ﺳﻮوﺷﻮن« ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﻮادث –‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﺤﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﯿﺮاز‪ -‬اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳﻌﯽ دارﻧﺪ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ را در رﻣﺎن »ﺳﻮوﺷﻮن« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر اﻗﻠﯿﻤﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‪ ،‬واژهﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎ و‬
‫ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺮدم‪ ،‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻮﮔﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺮوﺳﯽﻫﺎ و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در ﻣﺤﺪودة ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻮام را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‪ ،‬ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر‪ ،‬ادﺑﯿﺎت داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪ -1‬ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺄت ﻋﻠﻤﯽ و داﻧﺸﯿﺎر داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻤﻨﺎن‪h.akbaribeiragh@gmail.com ،‬‬

‫‪ -2‬ﮐﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪1‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫در ﻫﻤﮥ آﺛﺎر داﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺟﺮﯾﺎن ﺣﺎدﺛﮥ اﺻﻠﯽ داﺳﺘﺎن و اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﻟﻮازم‬
‫آن در ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎم ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ داﺳﺘﺎن‪ ،‬واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮاد از ارزش و اﻫﻤﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎ رت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدﮐﻔﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪه از ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از ﺣﻮادث‬
‫روزﮔﺎر ﺧﻮد اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﯾﺶ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي واﻗﻊﮔﺮاﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺛﺎر ﺧﻮد ‪ -‬ﺑﻮﯾﮋه رﻣﺎن ﻣﺸﻬﻮر »ﺳﻮوﺷﻮن« ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﻮادث اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف از ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‪ ،‬روﺷﻦ ﮐﺮدن و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎزي ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮدة ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﻧﺜﺮ ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر‪،‬‬
‫ﺳﺮﺷﺎر از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺷﯿﺮاز اﺳﺖ‪.‬آﻧﭽﻪ در ﺑﺮرﺳﯽ رﻣﺎن »ﺳﻮوﺷﻮن« از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺤﻠّﯽ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺷﯿﺮاز و ﻧﯿﺰ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن وﺣﻞّ اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻣﻌﺎﻧﯽ واژهﻫﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺤﻠﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻣﺎن »ﺳ‪‬ﻮوﺷﻮن« )اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺗﯿﺮ ‪ (1348‬از ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر داﻧﺸﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫از ﻣﺮگ ﻧﺎﺑﻬﻨﮕﺎم ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ داﻧﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ رﻣﺎن ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﭘﺲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﺷﺎه‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬و ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎي آن در ﻧﯿﻤﮥ اول ﺳﺎل ‪ 1322‬در ﺷﯿﺮاز اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮥ ﺧﻮد داﻧﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ‬
‫رﻣﺰي ﺑﻪ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق در ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﺧﺎﻧﻢ داﻧﺸﻮر ﮐﻪ ﺗﻤﺎم آﺷﻨﺎﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﮔﺮان و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ او رﻓﺖ و آﻣﺪ‬
‫دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﯽ و اﻋﺠﺎب و ﺗﺤﺴﯿﻦ واﻣﯽدارد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮة ﺑﯽﺣﺪ‪ ‬و ﻣﺮز داﻣﻨﮥ اﻃّﻼﻋﺎت و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و داﻧﺴﺘﻪﻫﺎي‬
‫اوﺳﺖ‪» .‬اودر ﺗﻤﺎم زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ادﺑﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﺣﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ آﮔﺎﻫﯽﻫﺎي ﺑﯽاﻧﺪازهاي‬
‫دارد اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ آﮔﺎﻫﯽﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿ‪‬ﺎت‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﻧﮋادﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻮﯾﮋه زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ در ﺗﻤﺎم ﺷﻌﺐ و رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ آن‪ .‬او در ﻣﻮرد اﻗﻮام‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﮐﺸﻮرﻣﺎن و زﺑﺎنﻫﺎ و آداب و رﺳﻮم و ﻋﺎدات آﻧﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﯿﺎر ارزﻧﺪهاي دارد‪ .‬داﻣﻨﮥ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺑﻪ ﺗﯿﺮهﻫﺎ و ﻗﺸﺮﻫﺎ و ﮔﺮوهﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻃﺒﻘﮥ ﺣﺎﮐﻤﻪ اﯾﺮان ﺑﻮﯾﮋه در ﻧﻈﺎم ﺳﺎﺑﻖ ﻫﻢ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﮐﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ‬

‫‪2‬‬
‫وﯾﮋه در ﻣﻮرد ﮐﺘﺎبﻫﺎي ادﺑﯽ و داﺳﺘﺎﻧﯽ ﭼﻨﺎن ﭘﺮ ﻣﺎﯾﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان او را ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻗﺎﻣﻮس ﻣﺘﺤﺮّك دراﯾﻦ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ داﻧﺴﺖ‪) «.‬دﻫﺒﺎﺷﯽ‪ ،1383 ،‬ﺻﺺ ‪ 71‬و‪(70‬‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ذﯾﻞ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر و ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﻧﻮع ادﺑﯽ‬
‫در رﻣﺎن »ﺳﻮوﺷﻮن« ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر ﮐﻪ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر اﻗﻠﯿﻤﯽ در ادﺑﯿﺎت داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﺑﻌﺎد در ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺜﺎلﻫﺎ از اﯾﻦ رﻣﺎن‪ ،‬واژهﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺮدم‪ ،‬آداب‬
‫و رﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻮﮔﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺮوﺳﯽﻫﺎ و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در ﻣﺤﺪودة ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻮام را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﺮاي آن ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﺗﻮده‪ ،‬ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﺷﻔﺎﻫﯽ‪،‬‬
‫ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‪» .‬واژة "ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ" ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﻠﻤﻪ "ﻋﺎﻣﯽ" ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ "اﻧﻪ" ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺴﻮﻧﺪ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﯿﺪ از‬
‫ﺻﻔﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪" .‬ﻋﺎﻣﯽ" اﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ از ﻣﺼﺪر "ﻋﻤﯽ" اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻮري و ﮐﻮر ﺑﻮدن را‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ "ﮐﻮراﻧﻪ" اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺒﺮدن اﯾﻦ اﺻﻄﻼح در ﻧﻮﺷﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻟﻔﻆ ﻣﺬﮐﻮر ﺟﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺬﯾﺮش ﻋﻤﻮم درﺳﺘﺶ را دﻧﺒﺎل ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﺎﻋﺪة زﺑﺎﻧﯽ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن‬
‫اﯾﻦ اﺻﻄﻼح‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻬﺮه را از ﺟﻬﺖ اﺻﻄﻼح ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﮔﺮدان ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺠﺎﺗﺮ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮي را ﺑﺮاي اﺻﻄﻼح ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ واﻗﻌﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ اﯾﺮان دﭼﺎر اﺷﮑﺎل و ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ اﺳﺖ« )ﻣﯿﻬﻦدوﺳﺖ‪ ،1380 ،‬ص ‪.(52‬‬

‫»ﻓﻮﻟﮑﻠﻮرﮐﻪ ﻣﺄﺧﻮذ اﺳﺖ از ﻓﺮاﻧﺴﻪ »ﻓﻮﻟﮏ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻮده و »ﻟﻮر« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﺷﻔﺎﻫﯽ از ﻧﺴﻞﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و در ﻣﯿﺎن ﺗﻮدة ﻣﺮدم‬
‫رواج دارد‪.‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر را ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎّﻣﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻮام و داﻧﺶ ﻋﻮام ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪) .‬ﻣﺤﺠﻮب‪،‬‬
‫‪ ،1382‬ص ‪(35‬‬

‫ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ -1 :‬اﻧﺘﻘﺎل اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ درﺑﯿﻦ ﻣﻠﻞ؛ ‪ -2‬ﭘﺎﺳﺪاري از ارزشﻫﺎ‬
‫و ﻣﯿﺮاثﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎ؛ ‪ -3‬ﺑﯿﺎن درد و رﻧﺞ ﻣﻠﻞ و آﺷﮑﺎرﮐﺮدن ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺷﺎﻫﺎن و ﺳﺘﻤﮕﺮان در ﻃﻮل‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ؛ ‪ -4‬ارج ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ دﻻوريﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن و دﻟﯿﺮ ﻣﺮدان در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﺎﻟﻤﺎن؛ ‪ -5‬ﺗﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد و اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات دﯾﮕﺮ؛ ‪ -6‬ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽﻫﺎي ﻫﻨﺮي و ﺣﮑﻤﯽ؛ ‪ -7‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ذﻫﻨﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﭘﺎﯾﺪار ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي؛‬

‫‪3‬‬
‫‪ -8‬ﺑﯿﺎن ﻣﺸﮑﻼت و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي ﻣﺮدم در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ ‪ -9‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﺑﺮرﺳﯽ اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫و ﻣﺮاﺳﻢ دﯾﻨﯽ و آﯾﯿﻦﻫﺎي اﻗﻮام؛ ‪ -10‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪن ﺣﮑﻤﺖﻫﺎي ﺗﻮده و آداب و رﺳﻮم آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر ﻫﯿﭻ ﻣﻠّﺘﯽ ﺑﮑﺮ و دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده و ﺧﺎﻟﯽ از ﻧﻔﻮذ اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫و رﺳﻮم ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر ﻣﯿﻬﻦ ﻣﺎ‪ ،‬ﺟﺎي ﭘﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮥ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬روﻣﯿﺎن‪ ،‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن‪،‬‬
‫ﻋﯿﺴﻮﯾﺎن و اﻋﺮاب دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮع ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟ »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻮام ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﭼﻮن اﺳﺎﻃﯿﺮ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ‪ ،‬اﻣﺜﺎل و ﺣﮑﻢ‪،‬‬
‫رﻗﺺ و ﺟﺎدوﮔﺮي‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮودﻫﺎ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم راﯾﺠﯽ را ﮐﻪ از ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻠﯽ دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ در‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪) «.‬ﺑﺨﺘﯿﺎري‪ ،1382 ،‬ص ‪(13‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ادب ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪﯾﺎ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‪ ،‬ادب ﻋﺎﻣ‪‬ﻪﯾﺎ ادب ﺷﻔﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺼ‪‬ﻪﻫﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ و ﺗﺼﻨﯿﻒﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﻨﻈﻮم‪ ،‬اﻣﺜﺎل و ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻞﻫﺎ و ﭼﯿﺴﺘﺎنﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻫﺎً از ﻓﺮدي‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ﯾﺎ از ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻣﺸﺘﺮﮐﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽﯾﮏ ﻣﻠﺖ و ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪي ﺑﺎ واﻗﻌﯿ‪‬ﺖﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺎدي‬
‫ﻣﺮدم دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ادﺑﯿ‪‬ﺎت در واﻗﻊ ﺑﺎزﺗﺎب زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﯿﻮة ﮐﺎر و ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻧﺎن و‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة رﻓﺘﺎر و ﻣﻨﺶ و اﻧﺪﯾﺸﻪ و اﺣﺴﺎس و ﻣﺬﻫﺐ و اﺧﻼق و اﻋﺘﻘﺎدات ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﺎً ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﮑﺘﻮب ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ و ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ در آﺛﺎر ﻣﻬﻢ‪ ‬ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺷﻌﺮ و ﻧﺜﺮ‪ ،‬ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ دﺳﺖﻣﺎﯾﮥ اﯾﻦ آﺛﺎر ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ادب ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮدوﺳﯽ ﺟﺰ‬
‫ﮔﺮدآوري و ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ رواﯾﺎت ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ؟‬

‫ﺻﻮرتﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ادب ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﺎن آن در ﺗﻤﺎس داﯾﻢ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛّﺮ و‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﺑﺮ دو اﺻﻞ واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ و ﺧﯿﺎلﭘﺮدازي اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻣﯿﺨﺘﻦ‬
‫اﯾﻦ دو‪ ،‬ﺻﻮرتﻫﺎﯾﯽ دﻟﭙﺬﯾﺮ و زﯾﺒﺎ و ﻣﻘﺒﻮل ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮا و درون ﻣﺎﯾﮥ آن ﻧﯿﺰ اﻏﻠﺐ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ و‬
‫ﺗﻠﻘﯽﻫﺎي ﺳﺎده و ب ﭘﯿﺮاﯾﮥ اﻗﻮام اﺑﺘ ﺪاﯾﯽ و روﺳﺘﺎﯾﯽ از زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻻﻫﻮت و ﻧﺎﺳﻮت‪ ،‬ﮐﺎﯾﻨﺎت و‬

‫‪4‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬آرزوﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺪﯾﻨﮥ ﻓﺎﺿﻠﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ و‪ ...‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮ ﺷﻔﺎﻫﯽ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ روان و ﺳﺎﺧﺘﯽ ﺑﯽﭘﯿﺮاﯾﻪ دارد ﭼﺮاﮐﻪ‬
‫از زﺑﺎن ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎده ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ دﺷﻮار و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ و ﺟﺎري ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺰودي از ﯾﺎدﻫﺎ ﻣﯽرود‪.‬‬

‫ادب ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ ﮐﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪاي ﺑﺮاي ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻣﮑﺘﻮب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤ‪‬ﯽدر دوام و ﭘﺎﯾﺪاري ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ و اﺳﺘﻤﺮار آن درﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ دارد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر اﻧﻮاع ادب ﻋﺎﻣﻪ و ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن را از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫آﺛﺎر و اﺑﻌﺎد ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮ ﭼﻪ ﻣﺎدي و ﭼﻪ ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‪ ...‬ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﺷﮕﺮﻓﯽ دارد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر اﯾﻦ آﺛﺎر را در ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ( زﺑﺎن‪ :‬ﻟﻬﺠﻪﻫﺎ و زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻟﻬﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺒﯿﯿﻦ اﻓﮑﺎر ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت زﺑﺎن‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﻣﺜﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺸﺒﯿﻬﺎت و‬
‫اﺳﺘﻌﺎرات‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﻮام و‪. . .‬‬

‫ب( داﻧﺶ ﻋﻮام و ﻋﻠﻢ ﺗﻮده ﺑﻪاﺷﯿﺎء و ﻣﻮﺟﻮدات‬

‫‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻧﺴﺎن‪ :‬آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن‪ ،‬آدم‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻧﺴﺎن و‪. . .‬‬

‫‪ -‬ﺳﻨﮓﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻣﻌﺎدن‪ :‬ﺳﻨﮓﻫﺎي ﻗﯿﻤﺘﯽ )ﻋﻘﯿﻖ‪ ،‬اﻟﻤﺎس‪ ،‬ﻓﯿﺮوزه‪ ،‬ﯾﺎﻗﻮت‪ ،‬ﻣﻬﺮه ﻣﺎر‪ ،‬زﺑﺮﺟﺪ‪ ( ...،‬و ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ -‬ﻓﻠﺰات‪ :‬روي‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ در ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺖ ﻧﻤﮏ و ﻣﻮﻣﯿﺎﯾﯽ ﮐﺮدن و‪. . .‬‬

‫‪ -‬ﮔﯿﺎهﺷﻨﺎﺳﯽ‪ :‬ﮔﯿﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺑﺘّﻪﻫﺎ‪ ،‬درﺧﺘﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯿﻮهﻫﺎ‪ ،‬داﻧﻪﻫﺎ و ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺮﺑﺰه‪ ،‬ﺳﯿﺎه داﻧﻪ‪ ،‬اﺳﭙﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ‪،‬‬
‫رﯾﻮاس‪ ،‬اﻧﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔﯿﺎه و‪ ...‬ﮔﺎﻫﯽ ﻧﺒﺎﺗﺎت و درﺧﺘﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﻞ داراي اﺣﺘﺮام ﺧﺎﺻﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬درﺧﺖ ﻣﺮاد«‪.‬‬
‫ﺗﺮﺳﺎﻧﯿﺪن درﺧﺖ ﺑﺮاي ﺑﺎر آوردن‪ ،‬ﺑﺮﯾﺪن درﺧﺖﻫﺎي ﮐﻬﻨﻪ و داراي ﮔﻨﺎه‪.‬‬

‫‪ -‬ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﯽ‪ :‬ﮔﺰﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬درﻧﺪﮔﺎن و ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺖﻫﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ :‬ﻣﻮرﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‪ ،‬ﺟﻐﺪ‪ ،‬ﻣﺮغ ﺣﻖ‪ ،‬اﺑﺎﺑﯿﻞ‪ ،‬ﮔﻨﺠﺸﮏ‪ ،‬ﻫﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺮﮐﺲ‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ ﻟﮏ ﻟﮏ‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬ﻣﯿﻤﻮن‪ ،‬ﺷﺘﺮ‪،‬‬

‫‪5‬‬
‫ﮐﻔﺘﺎر‪ ،‬ﺳﮓ‪ ،‬ﺧﺮس‪ ،‬و‪) ...‬ﮔﺮﺑﻪ از دﻣﺎغ ﺷﯿﺮ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻗﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺑﻮزﯾﻨﻪ و ﻻكﭘﺸﺖ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺷﺪه و ﻣﺴﺦ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺒﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪري ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﺎه را ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺧﻮد ﺑﺒﯿﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ -‬ﺗﻔﺄل و ﺗﻄﯿ‪‬ﺮ از ﺣﺮﮐﺖ و ﯾﺎ آواز ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺻﺪاي ﺟﺎﻧﻮراﻧﯽ ﮐﻪ داراي اﺣﺘﺮام ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﭙﺶ‪،‬‬
‫ﮐﺒﻮﺗﺮ‪ ،‬ﭼﻠﭽﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺎر ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺧﺮوس و‪...‬‬

‫‪ -‬ﮔﺎﻫﺸﻤﺎري و ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ و اوزان و ﻣﻘﺎدﯾﺮ‪ :‬روزﻫﺎ و ﻣﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺼﻞﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎلﻫﺎي ﺧﻮب و ﺑﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻫﻮا )ﺧﺸﮏ و ﺑﺎراﻧﯽ(‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎي روﺳﺘﺎﯾﯽ‪ :‬ﻧﻮروز‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﺳﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺎه دﯾﺪن‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻨﮓﻫﺎي‬
‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻣﻘﯿﺎس ﻃﻮل )ﮔﺰ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺐ‪ ،‬دﯾﺪ زدن( و زﻣﺎن )ﺷﺒﮕﯿﺮ‪ ،‬ﭘﮕﺎه‪ ،‬ﺧﺮوس ﺧﻮان‪ ،‬ﭘﺎس‪(... ،‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﻢ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ )ﻣﺎده ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﯾﺎدﺑﻮد ﺳﺎلﻫﺎي ﺧﻮب و ﺑﺪ از ﺟﻬﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ و‬
‫وﻓﻮر ﻧﻌﻤﺖ و ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ‪ (.‬ﺑﺮاي ﻗﺤﻄﯽ و ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫پ( ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫‪ -‬ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺗﻮده‪ :‬روح‪ ،‬ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﺟﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺦ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺪار ﺑﻮدن‬
‫اﺷﯿﺎي ﺑﯽ ﺟﺎن‪.‬‬

‫‪ -‬ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖﻫﺎي اﺳﺎﻃﯿﺮي )ﻫﻤﺰاد از ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮان‪ ،‬ﺷﺎه ﭘﺮﯾﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺘﮏ‪ ،‬ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج‪ ،‬ﻏﻮل ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬اژدﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻫﺎروت و ﻣﺎروت‪ ،‬ﺳﯿﻤﺮغ‪ ،‬ﺧﺮ دﺟ‪‬ﺎل‪ ،‬ﻧﺴﻨﺎس(‬

‫‪ -‬ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬روح ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻣﺮدﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ روﺣﺸﺎن روي زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﺣﻀﺎر ارواح‪ ،‬ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‪،‬‬
‫ﺧﯿﺮ و ﺷﺮّ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﺟﻦ و ﺑﺴﻢ اﷲ‪ ،‬ﺣﻠﻮل ﺷﯿﻄﺎن در ﺟﺴﻢ‪.‬‬

‫‪ -‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬اﺟﻨّﻪ‪ ،‬ﭘﺮﯾﺎن‪ ،‬و ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭘﻞ ﺻﺮاط‪.‬‬

‫ج( ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و اﺧﻼق‬

‫آداب و ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬اﻣﺜﺎل و ﺣﮑﻤﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرة اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺨﺼﯽ ﯾﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﭘﺸﺖ ﭘﺎ‬
‫زدن ﺑﻪ ﻣﺎل دﻧﯿﺎ وﺟﻮد دارد و ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪة ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻮن اﻓﺘﺨﺎر‪ ،‬دﻟﯿﺮي‪ ،‬ﺗﺮﻗﯽ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬زرﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬وﻟﺨﺮﺟﯽ‪ ،‬وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ واﻟﺪﯾﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ و‪...‬‬

‫د ( ﻫﻨﺮﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‬

‫‪6‬‬
‫‪ -‬ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ در ﻣﯿﺎن ﺗﻮده‪ :‬ﻧﻘّﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺒ‪‬ﺖﮐﺎري‪ ،‬ﺳﻨﮓﺗﺮاﺷﯽ‪ ،‬ﺧﺎﺗﻢﮐﺎري‪ ،‬ﻗﻠﻢزﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺮهﮐﺎري‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪ‬
‫دوزي‪ ،‬ﮔﻞدوزي‪ ،‬ﻗﻼبدوزي‪ ،‬ﻣﻨﺠﻮقدوزي‪ ،‬زردوزي‪ ،‬ﻗﺎﻟﯽﺑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و‪...‬‬

‫‪ -‬اﻓﺰارﻫﺎ‪ :‬ﻇﺮوف‪ ،‬ﻗﻠﻤﺪان‪ ،‬ﻟﺒﺎسﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺰﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻮاﻫﺮات‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎ و‪...‬‬

‫‪ -‬ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‪ :‬آوازﻫﺎ‪ ،‬وزنﻫﺎ و ﻣﻘﺎمﻫﺎي ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‪ ،‬ﮔﺎه و ﺳﻪﮔﺎه و ﭼﻬﺎرﮔﺎه‪ ،‬راه و اﻟﺤﺎن‪ ،‬ﺻﺪا و ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺧﻮان‪ ،‬ﻗﺎري و‪ ، ...‬آﻻت ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ )ﭼﻐﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻧﺎ‪ ،‬ﮐﺮﻧﺎ‪ ،‬ﻗﺮه ﻧﯽ‪ ،‬ﻧﯽ اﻧﺒﺎن‪ ،‬ﺗﺎر‪ ،‬ﮐﻤﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دﻫﻞ‪ ،‬ﺳﺎز و‪ ،(...‬اﻧﻮاع‬
‫رﻗﺼﻬﺎ )اﻧﻔﺮادي و دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ( ﺑﺎ آﻫﻨﮓ ﻣﺨﺼﻮص و آﻻﺗﯽ ﮐﻪ درآن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﭼﻮب و ﺷﻤﺸﯿﺮ و‪....‬‬

‫‪ -‬ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﺗﻮده‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺜﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻠﮏﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤ‪‬ﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻐﺰﻫﺎ و‪ ...‬ﭼﯿﺴﺘﺎن )ﻣﺎﻧﻨﺪ دم داره و ﻧﻢ داره‪ ،‬دﯾﮕﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻢ داره‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﯿﻠﯽ ﺑﻪ او دارﯾﻢ او ﻣﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ داره= ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ( دوﺑﯿﺘﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻬﻠﻮﯾ‪‬ﺎت‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﺪ از زﺑﺎن ﺟﺎﻧﻮران‪،‬‬
‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬آوازﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺼ‪‬ﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻮران‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ )ﮔﻮﻫﺮ ﺷﺐ ﭼﺮاغ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺗﺌﺎﺗﺮ و ﻧﻤﺎﯾﺶﻫﺎي ﺗﻮده‪ :‬ﺗﻘﻠﯿﺪ )ﭘﻬﻠﻮان ﮐﭽﻞ‪ ،‬ﺧﯿﻤﻪﺷﺐ ﺑﺎزي( ﺗﻌﺰﯾﻪ‪ ،‬ﺗﺼﻨﯿﻒﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي‬
‫ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ ﺗﻮده )اﻣﯿﺮ ارﺳﻼن‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﻃﻮﻃﯽ‪ ،‬اﺳﮑﻨﺪرﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻨﮕﻮل ﻣﻨﮕﻮل‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪ ﺳﻮﺳﮑﻪ‪ ،‬ﺧﺴﺮو و دﯾﻮزاد‪ ،‬ﺑﻬﺮام و‬
‫ﮔﻞ اﻧﺪام( رﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت و ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‬
‫آﻣﺪن رﺋﯿﺲ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻪ ده ﯾﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺮﺛﯿﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺮگ ﭘﻬﻠﻮان و ﻗﻬﺮﻣﺎن از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺳﺮودﻧﺪ‪.‬‬

‫ر( زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺮارآﻣﯿﺰ و ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو‬

‫‪ -‬ﺟﺎدوﮔﺮي‪ :‬ﺟﺎدوﮔﺮ‪ ،‬ﮔﺪا‪ ،‬ﻣﺮﺗﺎض‪ ،‬ﮐﯿﻤﯿﺎﮔﺮ‪ ،‬دروﯾﺶ و ﻗﺪرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮ و ﭘﯿﺮوان او‪ ،‬ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺳﺮ ﮔﺬر‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻓﺴﻮن و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ؟ و‪...‬‬

‫‪ -‬زﻫﺮﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺪاروﻫﺎ‪ :‬زﻫﺮ دارو )ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن ﺣﺮﯾﻒ(؛ ﻣﻬﺮ دارو ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬داروي‬
‫ﺑﯽﻫﻮﺷﯽ‪ ،‬ﭘﺎدزﻫﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺮة ﻣﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔﯿﺎه‪ ،‬ﻃﻠﺴﻢ ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺨﺘﯽ و ﺳﯿﺎه ﺑﺨﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﻌﻞ در آﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ‪،‬‬
‫ﭼﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ و‪...‬‬

‫‪ -‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﺎﻧﻮران‪ :‬ﻣﺎرﮔﯿﺮ‪ ،‬رام ﮐﻨﻨﺪه ﮔﺮگ و ﯾﺎ درﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬دﻓﻊ ﺟﺎﻧﻮران زﯾﺎﻧﮑﺎر‪ ،‬ﺳﺎس‪ ،‬ﻣﻮرﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮش‪،‬‬
‫ﮔﺮاز‪ ،‬ﻃﻠﺴﻢ ﺳﻦ‪ ،‬ﻃﻠﺴﻢ ﻋﻘﺮب و‪...‬‬

‫‪7‬‬
‫‪ -‬ارواح ﻧﯿﮏﮐﺎر و زﯾﺎﻧﮑﺎر‪ :‬ﻣﺎر ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﻮ‪ ،‬ﺧﺮوس ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﺑﻪ ﺳﯿﺎه‪ ،‬اﺣﻀﺎر ارواح‪ ،‬ﺗﻌﻮﯾﺬ و ادﻋﯿﻪ‪،‬‬
‫ﻋﻘﯿﻘﻪ‪ ،‬ﺣﻤﺎمﻫﺎي ﺟﻨّﯽ و‪...‬‬

‫‪ -‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن ﺟﺎدوﮔﺮان ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻮن ﮔﺮگ و ﻏﻮل و ﺟﺎﻧﻮران دﯾﮕﺮ‪.‬‬

‫‪ -‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ‪ :‬ﻓﺎﻟﮕﯿﺮي ﻣﺮدان و زﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮابﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ از روي ﻧﺨﻮد‪ ،‬ﮐﻒ ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺨﻮد و‬
‫ﺳﺮب و زاج آب ﮐﺮده‪ ،‬ﻓﺎل ﻗﻬﻮه‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ از روي ﺳﺘﺎرﮔﺎن و رﻣ‪‬ﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺟﻦﮔﯿﺮ‪ ،‬آﯾﻨﻪ ﺑﯿﻦ‪ ،‬ﻃﺮز ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ آﻧﻬﺎ و‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن اﺷﯿﺎ ﮔﻤﺸﺪه‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﮔﻨﺞ و ﻣﻌﺪن‬

‫‪ -‬ﺗﻔﺄل‪ :‬ﺗﻔﺄل از اﺷﮑﺎل اﺷﯿﺎء‪ ،‬ﺳﻼم ﮐﺮدن و ﺟﺴﺘﻦ آب در ﮔﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺪﻗﺪم و ﺧﻮشﻗﺪم‪ ،‬ﻗﺪم ﺳﺒﮏ و ﺳﻨﮕﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﺨﺎره‪ ،‬ﻓﺎل ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺧﻮشﺷﮕﻮن وﺑﺪﺷﮕﻮن‪ ،‬ﭼﺸﻢ زﺧﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺷﻮر‪ ،‬ﺳﻮزاﻧﺪن ﯾﮏ ﺗﮑﻪ ﻧﺦ از ﻟﺒﺎس‬
‫آدم ﭼﺸﻢ ﺷﻮر‪ .‬ﺑﺨﺖﮔﺸﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﺬر ﭘﺴﺮ‪ ،‬آش‪ ،‬ﺳﻤﻨﻮ‪ ،‬ﺷﻠﻪ ﻗﻠﻤﮑﺎر‪ ،‬ﺣﻠﻮا‪ ،‬آﺟﯿﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﮔﺸﺎ‪ ،‬ﺳﻔﺮه ﺑﯽﺑﯽ ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ‪،‬‬
‫ﺧﺸﺖ ﭼﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري‪ ،‬اﺣﻀﺎر ﺧﻮاﺟﻪ ﺧﻀﺮ‪ ،‬ﺳﻔﺮه ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا‪ ،‬ﺧﺘﻢ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻔﺮه ﺑﯽﺑﯽ ﺣﻮر و ﺑﯽﺑﯽ ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪ -‬دﻋﺎﻫﺎ و ﯾﺎ آداﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺎر و ﯾﺎ ﺷﮕﻮن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬آداب ﻣﺴﺎﻓﺮت )دﻋﺎ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﯾﺎﺳﯿﻦ‪ ،‬آش ﭘﺸﺖ ﭘﺎ‬
‫و‪ ،(...‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ در ﮐﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ رﺧﺖ ﻧﻮ ﺑﺮﯾﺪن‪ ،‬ﻧﺎﺧﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪،‬‬
‫ﻧﺬر و ﻧﯿﺎز‪.‬‬

‫‪ -‬ﺧﻮاﻧﺪن اوراد و ادﻋﯿ‪‬ﻪ ﺑﺮاي در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن از ﺷﺮّ دزد و آﻓﺖﻫﺎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﯽﻫﺎ‪ ...‬ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ آﯾﻪ‬
‫اﻟﮑﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ دﻋﺎﻫﺎﯾﯽ در ﺗﯿﺮ اﺗﺎق )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﺸﺎده ﺑﺎد ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻫﻤﯿﺸﻪاﯾﻦ درﮔﺎه‪ /‬ﺑﺤﻖّ اًﺷﻬ‪‬ﺪ‪ ‬انْ ﻻ اﻟﻪ‪ ‬اﻟّﺎ اﷲ(‪.‬‬

‫ز( ﺟﺸﻦﻫﺎ و اﻓﺴﻮنﻫﺎ‬

‫‪ -‬اﻓﺴﻮﻧﮕﺎه ﺷﻤﺎري‪ :‬ﺟﺸﻦ ﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺎل ﺑﺎ زﻧﺪﮔﯽ روﺳﺘﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬ﺟﺸﻦ‬
‫ﺳﺪه‪ ،‬ﻧﻮروز‪ ،‬ﺷﺐ ﭼﻠﻪ‪ .‬روز اول ﺳﺎل )ﺗﺒﺮﯾﮏ‪ ،‬ﻋﯿﺪي‪ ،‬ﺳﻔﺮه ﻫﻔﺖﺳﯿﻦ( ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪﺳﻮري‪ ،‬ﭘﺮﯾﺪن از روي ﺑﺘﻪ‬
‫آﺗﺶ‪ ،‬ﻧﯿ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺷﻖ زﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺘﻦ ﮐﻮزه و‪ (...‬ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺷﺎم ﻏﺮﯾﺒﺎن‪ ،‬ﺷﺐ ﻗﺪر‪ ،‬ﺷﺐ ﺑﺮات‪ ،‬ﭼﺎرﺷﻨﺒﻪ‬
‫آﺧﺮ‪ ،‬ﻋﯿﺪ ﻏﺪﯾﺮ و‪...‬‬

‫‪ -‬ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﭼﻮن دﻋﺎ ﺑﺮاي آﻣﺪن ﺑﺎران و ﯾﺎ ﺑﻨﺪ آﻣﺪن آن و‪...‬‬

‫ﻫـ( اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪8‬‬
‫‪ -‬آب و ﻫﻮا و ﻃﺒﯿﻌﺖ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﭘﺮورش ﺟﺎﻧﻮران اﻫﻠﯽ و اﻣﻮرﮐﺸﺎورزي‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ آﺑﯿﺎري زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻗﻨﺎت‪،‬‬
‫رودﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞ و ﻣﺮاﺗﻊ و ﻣﻌﺎدن‪ ،‬راهﻫﺎ و ﺟﺎدهﻫﺎ و ﭘﺎﺳﺒﺎن و اﻣﻨﯿ‪‬ﻪ و وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ و‪...‬‬

‫‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺮداري‪ ،‬دﺑﺴﺘﺎنﻫﺎ‪،‬ﮔﺮدﺷﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬زورﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺪﻣﮕﺎه‪،‬‬

‫زﯾﺎرﺗﮕﺎه‪ ،‬اﻣﺎﻣﺰاده‪ ،‬ﺳﻘّﺎﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻘﺎه‪ ،‬ﺑﺘﮑﺪه‪ ،‬ﮔﻮرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻠﯿﺴﺎ‪ ،‬اﻣﺎﮐﻦ دﯾﻨﯽ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺧﻮراك‪ ،‬ﻏﺬا و ﻣﺸﺮوﺑﺎت‪ :‬ﺗﻬﯿﮥ ﺧﻮراك و آﺷﭙﺰي‪ ،‬ﺧﻮراك ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﯿﺎن اﻫﺎﻟﯽ در ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﭼﻮن ﻋﺮوﺳﯽ و ﻋﺰاداري و ﻣﻬﻤﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺮز ﺧﻮردن ﻏﺬا )روي ﻣﯿ ﺰ ﯾﺎ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻗﺎﺷﻖ و‬
‫ﭼﻨﮕﺎل‪ ،‬ﻃﺮز ﭘﺨﺘﻦ ﻏﺬا‪ ،‬آش‪ ،‬ﺷﻮرﺑﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻧﺎن‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻠﯿﻢ‪ ،‬ﭘﻨﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻮر‪،‬ﮐﺸﮏ‪ ،‬ﻗﺮهﻗﺮوت‪ ،‬دوغ‪،‬‬
‫ﺷﯿﺮه‪ ،‬ﺷﺮاب‪ ،‬ﻋﺪس‪ ،‬ﻟﺒﻮ‪ ،‬ﺗﺮﺷﯽ‪ ،‬ﻗﺎروت‪ ،‬ﮐﻠﻮﭼﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﺎ‪ ،‬ﺷﺮﺑﺖ‪ ،‬ﭘﻠﻮ و ﭼﺎﺷﻨﯽ و‪(...‬‬

‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺎك‪ :‬ﺟﺎﻣﻪ زﻧﺎﻧﻪ و ﻣﺮداﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن و ﯾﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻗﺴﻤﺘﯽ ا ز ﻣﻮي ﺳﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺘﻦ و ﯾﺎ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﻮي ﺳﺮ زن‪،‬‬
‫ﺟﺒﻪ ﻟﺒﺎده‪ ،‬ردا‪ ،‬ﺷﺎل‪ ،‬ﺳﺘﺮه‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺎ‪ ،‬دﺳﺘﺎر‪ ،‬ﮐﻼه‪ ،‬ﻋﺮﻗﭽﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺐ ﮐﻼه‪ ،‬دﺳﺘﮑﺶ‪ ،‬ﺟﻮراب‪ ،‬ﭼﺎرق‪ ،‬ﻧﻌﻠﯿﻦ‪،‬‬
‫ﮔﯿﻮه‪ ،‬آﺟﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻼﻏﯽ‪ ،‬ﻟﭽﮏ‪ ،‬ﭼﺎدر ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﭼﺎﻗﭽﻮر‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﮐﺎر‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﭘﻠﻮﺧﻮري‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺟﺸﻦ و ﻋﺮوﺳﯽ و‬
‫ﻋﺰاداري‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﻨﺰل‪ :‬رﺳﻢ ﻧﻘﺸﻪ اﻃﺎقﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﮕﺎه‪ ،‬اﯾﻮان‪ ،‬ﻣﻬﺘﺎﺑﯽ‪ ،‬آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺮاح‪ ،‬زﯾﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎدﮔﯿﺮ‪ ،‬داﻻن‪،‬‬
‫اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﺗﻨﻮر‪ ،‬ﭼﺎﻫﮏ‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﺣﻮض‪ ،‬آﺑﻨﻤﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺣﺼﺎر ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺧﻨﺪق و ﻗﺼﺮ ﺧﺎن و ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮج وﺑﺎرو‪.‬‬

‫‪ -‬اﺳﺒﺎب ﺧﺎﻧﻪ‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ اﺳﺒﺎﺑﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻇﺮوف ﭼﯿﻨﯽ و ﺷﮑﺴﺘﻨﯽ‪،‬‬
‫اﺳﺒﺎب آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﺗﯿﻞ‪ ،‬دﯾﮓ‪ ،‬ﮐﻤﺎﺟﺪان‪ ،‬دﯾﺰي‪ ،‬ﺳﻪ ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬آﺑﮑﺶ‪ ،‬دﺳﺖ آس )آﺳﯿﺎي دﺳﺘﯽ(‪ ،‬ﭼﻤﭽﻪ‪ ،‬ﮐﻔﮕﯿﺮ‪،‬‬
‫ﺗﺮازو‪ ،‬ﻗﭙﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺎري‪،‬ﮐﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻞ‪،‬ﮐﻠﮏ‪ ،‬ﺑﺎدﯾﻪ‪ ،‬ﺳﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺎس‪ ،‬ﻫﺎون‪ ،‬ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺗﺎﭘﻮ‪ ،‬آﻓﺘﺎﺑﻪ ﻟﮕﻦ‪ ،‬اﺑﺮﯾﻖ‪ ،‬ﺳﻤﺎور‪ ،‬ﮐﻮزه‬
‫ﺧﻤﺮه‪ ،‬ﮐﻨﺪو‪ ،‬ﭘﯿﻪ ﺳﻮز‪ ،‬ﭼﺮاغﻣﻮﺷﯽ‪ ،‬اﺳﺒﺎب رﺧﺘﺨﻮاب )ﺑﺴﺘﺮ‪ ،‬ﭘﺘﻮ‪ ،‬ﻣﺘﮑﺎ‪ ،‬ﻟﺤﺎف‪ ،‬ﻣﻼﻓﻪ‪ ،‬ﺗﺸﮏ(‪ ،‬ﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺻﻨﺪﻟﯽ‪،‬‬
‫ﻧﯿﻤﮑﺖ‪ ،‬رﺧﺘﺪان‪ ،‬ﺧﻮرﺟﯿﻦ‪ ،‬ﺻﻨﺪوق‪ ،‬ﺳﻔﺮه‪ ،‬ﻧﻤﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻟﯽ‪ ،‬زﯾﻠﻮ‪ ،‬ﮔﻠﯿﻢ و‪...‬‬

‫‪ -‬وﺳﺎﯾﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ :‬ﭘﯿﺎدهروي‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺑﺎرﮐﺶ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن )اﻻغ‪ ،‬ﮔﺎو‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬ﺷﺘﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺮ(‪ ،‬اراﺑﻪﻫﺎ‬
‫)ﮔﺎري‪ ،‬ﺳﻮرﺗﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺨﺖ روان‪ ،‬دﻟﯿﺠﺎن‪ ،‬درﺷﮑﻪ‪ ،‬دوﭼﺮﺧﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭼﺮﺧﻪ‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ( راه آﻫﻦ و‪...‬‬

‫ي( ﺗﻔﺮﯾﺢ و آﺳﺎﯾﺶ‬

‫‪9‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﻤﺎﻧﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺎرواﻧﺴﺮا‪ ،‬ﭼﺎي ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﺗﻮق‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻋﺎدي راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬ﭼﺎي‪ ،‬ﻗﻠﯿﺎن‪ ،‬ﭼﭙﻖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوب‪ ،‬ﺷﯿﺮه‪ ،‬ﺗﺮﯾﺎك‪ .‬ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ )ﻗﻤﺎر‪ ،‬ورق‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﻧﺮد‪،‬‬
‫آس‪ ،‬ﺷﺮط ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻣﻌﺮﮐﻪﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻧﻘﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪﺧﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎزارﺧﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻮچﺑﺎزي‪ ،‬ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي‪ ،‬ﺣﻘﻪﺑﺎزي‪ ،‬ﻟﻮﻃﯽ‪،‬‬
‫ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺧﺮوس‪ ،‬ﺧﺮسﺑﺎزي‪ ،‬ﻋﻨﺘﺮي‪ ،‬ﮐﺒﻮﺗﺮﺑﺎزي‪ ،‬ﺧﯿﻤﻪﺷﺐﺑﺎزي‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮان ﮐﭽﻞ‪ ،‬ﺑﻨﺪﺑﺎزي‪ ،‬ﺗﺮﮐﻪﺑﺎزي در‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﻋﺮوﺳﯽ‪.‬‬

‫‪ -‬ورزشﻫﺎ‪ :‬اﺳﺐ ﺳﻮاري‪ ،‬اﻻغﺳﻮاري‪ ،‬ﺷﮑﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺎدهروي‪ ،‬ﮔﻮيﺑﺎزي‪ ،‬دو‪ ،‬ﮐﺸﺘﯽ‪ ،‬ﺷﻨﺎ‪ ،‬و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫اﺑﻌﺎد ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ در رﻣﺎن »ﺳﻮوﺷﻮن«‬

‫اﻟﻒ( آداب و رﺳﻮم‬

‫ﻋﻘﺪﮐﻨﺎن و ﻋﺮوﺳﯽ‬

‫ﻫﺎﻧﺮي ﻣﺎﺳﻪ درﺑﺎرة ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ و ﻋﺮوﺳﯽ اﯾﺮاﻧﯽ در ﮐﺘﺎب » ﻣﻌﺘﻘﺪات و آداب اﯾﺮاﻧﯽ« ﺑﺘﻔﺼﯿﻞ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﻘﺪ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ ﭘﺮﺷﮑﻮهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﭘﯿﺶ از ﻋﺮوﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻬﯿ‪‬ﮥ وﺳﯿﻠﮥ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ‬
‫ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎ داﻣﺎد اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﺮاﺳﻢ آن در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺮوس ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﻋﻘﺪ وﺳﺎﺋﻞ و ﻟﻮازم و‬
‫ﺧﻮراﮐﯽﻫﺎ و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﻣﯿﻮه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻬﻤﺎ ﻧﺎن و ﻧﺤﻮة ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ...‬ﺳﻔﺮة ﻋﻘﺪ در ﯾﮑﯽ از‬
‫اﻃﺎقﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺮوس ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ...‬ﺳﻔﺮة ﺳﻔﯿﺪي را رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﭘﻬﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﯾﮏ ﮔﻮﺷﻪ آن آﯾﯿﻨﻪ ﺑﺨﺖ‬
‫را ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺷﻮﻫﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و دو ﺗﺎ ﺷﻤﻌﺪاﻧﯽ در دو ﻃﺮف آن ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﯾﮏ ﺷﻤﻊ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻮﻫﺮ و ﯾﮏ ﺷﻤﻊ ﺑﻪ ﻧﺎم زن در آﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) «...‬ﻣﺎﺳﻪ‪ ،2535 ،‬ص ‪(34‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮدن ﺳﻔﺮة ﻋﻘﺪ ﻣﺮاﺳﻤﯽدارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮ ﺑﻪ ﻣﻮ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪاﯾﺎ را ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺳﯿﻨﯽﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ و روي آﻧﻬﺎ را ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي ﮔﺮد ﻧﺎزك رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ و روي ﺳﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪) .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﻄﻠﺐ رك‪ :‬ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﯽ‪ ،1353 ،‬ص‪(90‬‬

‫ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر در رﻣﺎن ﺳﻮوﺷﻮن ﻧﯿﺰ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪﮐﻨﺎن را ﺑﺎ ﺟﺰﺋﯿﺎﺗﯽ از ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﺷﯿﺮاز ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺳﻔﺮه ﻋﻘﺪ‬

‫‪10‬‬
‫»ﯾﻮﺳﻒ رﻓﺖ و زري ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺧﻢ ﺷﺪ و ﺳﻔﺮه ﻗﻠﻤﮑﺎر را ﮐﻨﺎرزد‪ .‬دو ﺗﺎ ﻟﻨﮕﻪ‬
‫در را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و دور ﺗﺎ دور ﺳﻔﺮه ﺳﯿﻨﯽﻫﺎي اﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﻞ و ﺑﺘﻪ و ﻧﻘﺶ ﻟﯿﻠﯽ و ﻣﺠﻨﻮن ﻗﺮار داﺷﺖ و‬
‫در وﺳﻂ ﻧﺎن ﺑﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ ﮔﻞ‪ .‬ﺧﻂّ روي ﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺸﺨﺎش ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪» :‬ﺗﻘﺪﯾﻤﯽ ﺻﻨﻒ ﻧﺎﻧﻮا ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺮان ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﮔﺴﺘﺮ« ﺑﺎ زﻋﻔﺮان و ﺳﯿﺎه داﻧﻪ ﻧﻘﻄﻪﮔﺬاري ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و دور ﺗﺎ دور ﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد« )داﻧﺸﻮر‪،1375 ،‬‬
‫ص‪.(7‬‬

‫و ﺑﺎر در ﺗﺰﺋﯿﻦ ﺳﻔﺮه ﻋﻘﺪ در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫» ﻣﮏ ﻣﺎﻫﻮن ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻮد و دورﺑﯿﻦ ﻋﮑﺎﺳﯽ داﺷﺖ و از زري ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎرة ﺑﺴﺎط ﻋﻘﺪ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﺪ و زري درﺑﺎره ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ داد ﺳﺨﻦ داد‪ .‬درﺑﺎرة ﮔﻠﺪان و ﺷﻤﻌﺪان و آﯾﯿﻨﮥ ﻧﻘﺮه ‪ -‬ﺷﺎل و اﻧﮕﺸﺘﺮ ﮐﻪ در‬
‫ﺑﻘﭽﻪ ﺗﺮﻣﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎن و ﭘﻨﯿﺮ و ﺳﺒﺰي و اﺳﻔﻨﺪ ‪ ...‬دوﺗﺎ ﮐﻠّﻪ ﻗﻨﺪ ﻋﻈﯿﻢ ﮐﻪ در ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻗﻨﺪ ﻣﺮو دﺷﺖ ﺧﺎص‬
‫ﺟﺸﻦ ﻋﻘﺪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎﮐﻢ رﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در دو ﻃﺮف ﺳﻔﺮه ﻋﻘﺪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺗﻦ ﯾﮏ ﮐﻠّﻪ ﻗﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﻋﺮوس و ﺑﺮ‬
‫ﺗﻦ ﮐﻠﻪ ﻗﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﻟﺒﺎس داﻣﺎدي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﮐﻼه ﺳﯽ ﻟﻨﺪر‪ ،‬ﺳﺮداﻣﺎد ﮐﻠّﻪ ﻗﻨﺪي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﮏ ﮐﺎﻟﺴﮑﻪ‬
‫ﺑﭽ‪‬ﻪ ﮔﻮﺷﻪ اﻃﺎق ﺑﻮد و داﺧﻞ ﮐﺎﻟﺴﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﺳﺎﺗﻦ ﺻﻮرﺗﯽ‪ ،‬اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ از ﻧﻘﻞ و ﺳﮑّﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮزﻧﯽ ﺗﺮﻣﻪ روي زﯾﻦ‬
‫اﺳﺐ را ﮐﻨﺎر زد و ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﻋﺮوس روي زﯾﻦ اﺳﺐ ﻣﯽ ﻧﺸﯿﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻮﻫﺮش ﺳﻮار ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻪ زدﻧﺪ زﯾﺮ‬
‫ﺧﻨﺪه« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(7‬‬

‫آداب ﺷﺐ ﻋﺮوﺳﯽ‬

‫در آداب ﺷﺐ ﻋﺮوﺳﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﻋﺮوس ﺑﻪ اﻃﺎق ﻋﻘﺪﮐﻨﺎن آﻣﺪ و ﻋﺰّت اﻟﺪ‪‬وﻟﻪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺣﺎﮐﻤﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﯽآﻣﺪ او‬
‫ﻓﻮري ﻣﺸﯿﺮ و ﻣﺸﺎر ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ ﺗﺎ دﺧﺘﺮ ﮐﻮﭼﻮﻟﻮ ﺑﺎ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﭘﻒ ﭘﻔﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام ﯾﮏ‬
‫دﺳﺘﻪ ﮔﻞ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻮد و ﭘﻨﺞ ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﻮﻟﻮ ﺑﺎ ﮐﺖ و ﺷﻠﻮار وﮐﺮاوات دﻧﺒﺎل ﻋﺮوس ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻃﺎق ﭘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ دﺳﺖ زدﻧﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪(8‬‬

‫ﺟﺸﻦ ﺑﻌﺪ از ﻋﻘﺪﮐﻨﺎن‬

‫»ﺑﻌﺪ از ﻋﻘﺪﮐﻨﺎن ﺟﺸﻨﯽ در ﺑﺎغ و در اﯾﻮان ﺟﻠﻮ ﻋﻤﺎرت ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮوﻫﺎ و ﻧﺨﻞﻫﺎي زﯾﻨﺘﯽ‪ ،‬درﺧﺖﻫﺎي‬
‫ﻧﺎرﻧﺞ ﻫﻤﻪ ﭼﺮاﻏﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ درﺧﺘﯽ ﺑﻪ رﻧﮕﯽ‪ .‬درﺧﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﮔﻠﻮﭘﻬﺎي ﺑﺰرگ و درﺧﺖﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ‬

‫‪11‬‬
‫ﺑﺎ ﮔﻠﻮﭘﻬﺎي ﮐﻮﭼﮏ‪ .‬ﻋﯿﻦ ﺳﺘﺎره‪ .‬آب از دو ﺳﻤﺖ‪ ،‬در آب ﻧﻤﺎ ﮐﻪ ﭘﻠّﻪ ﭘﻠّﻪ ﺑﻮد ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﺪ وﺳﻂ ﻫﺮ ﭘﻠّﻪﯾﮏ‬
‫ﭼﺮاغ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﻞ ﺳﺮخ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و آب از روي روﺷﻨﺎﯾﯽﻫﺎي ﺳﺮخ رﻧﮓ ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮ‬
‫ﻣﯽرﯾﺨﺖ‪ .‬ﺑﻨﻪ ﮔﺎه وﺳﯿﻊ ﺑﺎغ را ﺑﺮاي رﻗﺺ‪ ،‬ﻗﺎﻟﯽ ﻓﺮش ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زري ﻓﮑﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﺳﯿﻢﮐﺸﯽ ﭼﺮاغﻫﺎي‬
‫آبﻧﻤﺎ از زﯾﺮ ﻗﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(10‬‬

‫آداب ﻋﺰاداري‬

‫»زري ازﻧﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﺮا ﭼﺎرﻗﺪ ﺳﯿﺎه ﺳﺮﮐﺮدهاﯾﺪ؟ ‪ /‬زن اﯾﻦ ﺑﺎر ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﺼﺪ‪‬ق ﻗﺪ و ﺑﺎﻻت‬
‫ﺑﺸﻮم‪.‬اﻣﺸﺐ ﺷﺐ ﺳﻮوﺷﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮدا روزﺳﻮگ اﺳﺖ‪ /.‬زن ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ‪ .‬ﭼﺎﻧﻪاش ﮔﺮم ﺷﺪه‪ .‬ﺑﺎز ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﮐﻪ‬
‫وارد ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ دورﺗﺎدور ﻣﯿﺪان ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﯿﻢ ﭼﺎي داغ ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎن ﭘﺎدرازي‪ ،‬ﻧﺎن زﻧﺠﺒﯿﻠﯽ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﺑﺖ ﮔﻼب‪ .‬اﻧﮕﻮررﯾﺶ ﺑﺎﺑﺎ‪ ...‬روز ﺳﻮوﺷﻮن و ﺷﺒﺶ ﻧﺎﻫﺎر و ﺷﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬وﺳﻂ ﻣﯿﺪان ﻫﯿﻤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ آﺗﺶ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(273‬‬

‫آداب ﺑﺪرﻗﮥ ﻣﺴﺎﻓﺮ‬

‫»ﯾﻮﺳﻒ ﮐﻪ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﮐﺎﺳﮥ ﺑﻠﻮر ﭘﺮآﺑﯽ را ﮐﻪ دﺳﺘﺶ ﺑﻮد و در آن ﺑﺮگﻫﺎي ﺳﺒﺰ ﻧﺎرﻧﺞ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺑﺰﻣﯿﻦ رﯾﺨﺖ و رﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮ رﻓﺘﻪ ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(147‬‬

‫ب( ﺧﻮاب و ﺗﻌﺒﯿﺮ آن‬

‫در ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و آﯾﯿﻨﯽ‪» ،‬ﺧﻮاب« ارزش و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ و ارزﺷﻤﻨﺪي دارد‪» .‬ﺧﻮاب دﯾﺪن‪ ،‬و ﺣﻮادﺛﯽ ﮐﻪ در‬
‫روﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر دور ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ آدﻣﯿﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎم اﻗﻮام‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن در زﻧﺪﮔﯽ آدﻣﯽ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ و »روﯾﺎي ﺻﺎدﻗﻪ« را ﻧﻮﻋﯽ ﮐﺸﻒ و ﺷﻬﻮد و ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ و‬
‫ﺧﺒﺮدادن از آﯾﻨﺪه ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﮥ ﮐﺎﻣﻞ اﻫﻤﯿﺖ آن در ﻧﺰد اﻗﻮام ﺳﺎﻣﯽداﺳﺘﺎن ﺧﻮاب ﺣﻀﺮت ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺮح آن در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ )ﺳﻮرهي ﯾﻮﺳﻒ( آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ از روزﮔﺎران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺧﻮاب داراي ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻫﻤﯿﺘﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ و داﺳﺘﺎنﺳﺮاﯾﺎن ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﻧﻔﻮذ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ از آن ﺑﻬﺮة ﻓﺮاوان ﺑﺮده و آن را در‬
‫داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪) «.‬ﻣﺤﺠﻮب‪ ،1382 ،‬ص‪(81‬‬

‫‪12‬‬
‫در روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاب ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰار رﺳﯿﺪن رواﻧﮑﺎو ﺑﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎهاﺷﺨﺎص اﺳﺖ و در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﮑﺎﺗﺐ‪ ،‬ﺧﻮاب ﺣﺘﯽ از زﻧﺪﮔﯽ در ﺑﯿﺪاري ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺧﻮابﻫﺎ ﭼﻨﺎن‬
‫ﻣﻬﻢ‪ ‬و ﻣﻘﺪ‪‬س ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻓﺮاد را ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در »ﺳﻮوﺷﻮن« ﻧﯿﺰ در ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎري ﺑﻪ ﺧﻮاﺑﻬﺎي »زري« و ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﺑﺮﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺧﺎﻧﻢ درﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب اﺳﺘﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺣﺘﯽ ﻏﺮﯾﺒﻪﻫﺎ اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ آدﻣﻬﺎي ﻧﺪﯾﺪ و ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺑﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺮاي ﻋﻤﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و او »ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ« ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺛﻮاب‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺑﻬﺎﯾﺸﺎن را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﺧﻄّﯽ ﺧﻮاﺑﮕﺰاري ﻫﻢ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ درﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﺑﻪ آن رﺟﻮع‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﯽ ﻋﻤ‪‬ﻪ در ﺗﻌﺒﯿﺮ دوﺗﺎ از ﺧﻮاﺑﻬﺎي زري در ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﺧﻮاﺑﮕﺰاري را ﻫﻢ ﻫﺮﭼﻪ ورق زد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﮐﻠﯿﺪ رﻣﺰ آن ﺧﻮاﺑﻬﺎرا ﭘﯿﺪا ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻋﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠّﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺧﻮاﺑﻬﺎي زري‪ ،‬آﻧﺪو ﺧﻮاب دم ﺑﻪ دم‬
‫ﺗﮑﺮارﻣﯽﺷﺪ«‪) .‬داﻧﺸﻮر‪ ،1375 ،‬ص‪(240‬‬

‫»زري در ﺧﻮاب دﯾﺪﮐﻪ ﻟﺨﺖ ﻟﺨﺖ در وﺳﻂ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﻧﺎﺷﻨﺎس اﯾﺴﺘﺎده و ﻫﺰارﻫﺎ ﻣﺮد و زن دور ﺗﺎ دور‬
‫ﻣﯿﺪان اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪ ...‬ﺧﻮاب ﻣﯽدﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﻣﺘﺤﺎن اﺳﺖ و او در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻤﺘﺤﻦ اﺧﻤﻮ و‬
‫ﺳﯿﺎه ﭼﺮدهاﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟﻮاب ﺳﻮاﻟﻬﺎ را ﻧﻤﯽداﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(240‬‬

‫»وﺷﺐ دﯾﮕﺮ دﻣﺪﻣﻪ ﻫﺎي ﺻﺒﺢ زري ﺧﻮاب دﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﻮ ﺑﺎ ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن ﻗﻠﻮه ﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬درﺳﺖ وﺳﻂ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‬
‫ﯾﻮﺳﻒ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻮاب را ﻋﻤ‪‬ﻪ اﺻﻼً ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﮑﺮدوﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاب دم ﺻﺒﺢ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﺪارد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪(241‬‬

‫»زري دراز ﮐﺸﯿﺪ و ﺧﻮاﺑﯿﺪ و ﺧﻮاب دﯾﺪ درﺧﺖ ﻋﺠﯿﺒﯽ در ﺑﺎﻏﺸﺎن روﯾﯿﺪه و ﻏﻼم ﺑﺎ آﺑﭙﺎش ﮐﻮﭼﮑﯽ دارد‬
‫ﺧﻮن ﭘﺎي درﺧﺖ ﻣﯽرﯾﺰد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(254‬‬

‫پ( ﺑﺎزيﻫﺎ‬

‫ﻣﺮدم ﻫﺮﻧﺎﺣﯿﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ دارﻧﺪ‪» .‬درﺑﺎرة ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺎزيﻫﺎ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﻮام و‬
‫ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن و رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺳﺨﻦﻫﺎي ﻓﺮاوان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ....‬آﻧﭽﻪ ﻣ ﺴﻠّﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزي‪،‬‬
‫ﺻﻔﺎﺑﺨﺶ روح اﺳﺖ و دل و ﺟﺎن را از ﺑﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﺎﭘﯿﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽرﻫﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﮥ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﯽ در ﻣﻮرد ﺑﺎزيﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه و زﻣﺎن ﺣﺎل اﺳﺖ و دو‬
‫ﺳﺎﺣﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪه را در ﺑﺮﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺎزي وﺳﯿﻠﻪاي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺳﺮﮔﺮم ﮐﺮدن ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﺷﺮﮐﺖ‬

‫‪13‬‬
‫دارﻧﺪ‪.. .‬ﺑﺎزي آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه و در ﻋﺮف ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻣﺮي ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻗﺒﻮل و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ« )اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪ ،1352 ،‬ص‪.(7‬‬

‫ﺑﺎزيﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﻧﻔﺮي ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬درآﺛﺎر ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﯿﺮاز ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬

‫»ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﻣﺮد دور ﻣﯿﺰي ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ وورق ﺑﺎزي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪) «.‬داﻧﺸﻮر‪ ،1375 ،‬ص‪(152‬‬

‫»ﻣﺮد ﻏﺮﯾﺐ ﺗﺎ آﻓﺘﺎب ﻏﺮوب ﺧﻮاﺑﯿﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺧﻮاب ﯾﻮﺳﻒ ﮐﻪ از ﺻﺒﺢ ﺗﻨﺶ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎغ آﻣﺪ و‬
‫ﺳﺮﺣﻮض ﻧﺸﺴﺖ و ﺻﻮرﺗﺶ را ﺷﺴﺖ و ﺑﻪ ﺑﺎزي ﺗﺨﺘﻪ ﻧﺮد ﯾﻮﺳﻒ و ﻣﺠﯿﺪ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪(199‬‬

‫» وﺳﻂ اﺗﺎق ﺳﻪ ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬روي ﺣﺼﯿﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﮐﻼغ ﭘﺮ ﺑﺎزي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬زري ﮐﻪ وارد ﺷﺪ ﯾﮑﯿﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺎن و ﺧﺮﻣﺎﭘﺮ!« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(214‬‬

‫»ﺳﺘﺎرهﻫﺎ ﺗﻮي آﺳﻤﺎن وﻟﻮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ از راه ﻣﯽرﺳﯿﺪ دﻟﺶ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﻗﻞ دو ﻗﻞ ﺑﺎزي‬
‫ﮐﻨﺪ«‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(232‬‬

‫ت( ﭘﻮﺷﺎك‬

‫ﻧﺤﻮة ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺮدم ﻫﺮ ﻧﺎﺣﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﮐﻪ دﭼﺎر ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎﺗﺮﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن و ﻣﻌﺮّﻓﯽ‬
‫ﮐﺮدن ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﻮﻣﯽ اﺷﺨﺎص اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ در ﺟﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮ از ﺷﻬﺮ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد ﻃﺮز ﭘﻮﺷﺶ او‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﺎ ﻏﯿﺮﺑﻮﻣﯽﺑﻮدن اورا در آن ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮع اﻧﺘﺨﺎب ﻟﺒﺎس ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و آب و ﻫﻮاﯾﯽ ﻣﺤﻞ زﯾﺴﺖ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﮔﺸﺎد و راﺣﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﻧﻔﻮذ ﻫﻮا در اﻧﺪاﻣﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬داﻧﺸﻮر‪ ،‬در ﺳﻮوﺷﻮن‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ و ﺟﺎﻣﻌﯽ‬
‫از ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺮدم ﺷﯿﺮاز اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ و در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺟﺰﺋﯿﺎت‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﭘﻮﺷﺎك آن ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫»اﯾﻦ زن وﻗﺘﯽ ﭘﺎﻫﺎي ﺳﺎﻟﻤﯽداﺷﺖ از زري ﯾﮏ دﻣﭙﺎﯾﯽ ﮐﻬﻨﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﮔﯿﻮة ﻧﯿﻤﺪار ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﻠﮑﯽ آﺑﺎدهاي‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(105‬‬

‫»ﯾﮏ ﻣﺮد ﺳﺒﯿﻞ از ﺑﻨﺎﮔﻮش دررﻓﺘﻪ اﯾﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﮐﻼه ﻧﻤﺪي و ﻗﺒﺎي ﭼﺎﮐﺪار و ﺷﺎل ﺑﻪ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺎﻃﺮ آﻣﺪ ﻣﺪرﺳﻪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(139‬‬

‫‪14‬‬
‫»ﭘﯿﺎده ﮐﻪ ﺷﺪم ﭼﺸﻤﻢ اﻓﺘﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮد اﯾﻠﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﻼه ﻧﻤﺪي دو ﺑﺮ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺎن ﺑﻮد و ﮐﭙﻨﮏ ﺑﻪ دوش‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(201‬‬

‫ث( ﺧﻮراك‬

‫ﺧﻮراك ﻣﺮدﻣﺎن ﻫﺮ ﻧﺎﺣﯿﻪ راﺑﻄﮥ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه دارد و ﻧﺤﻮة ﺗﻬﯿ‪‬ﻪ آن ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ آن ﻧﺎﺣﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺗﻨﻮ‪‬ع و ﻃﺮز ﺗﻬﯿ‪‬ﻪ اﻧﻮاع ﺧﻮراكﻫﺎ راﺑﻄﮥ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻧﻮع‬
‫ﻣﻌﯿﺸﺖ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﭘﺨﺖ و ﻣﻮاد ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿ‪‬ﻪ اﻧﻮاع ﺧﻮراكﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎ را در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﺎري ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در ﺳﻮوﺷﻮن‪ ،‬ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎري دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ داﻧﺸﻮر ﺑﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫از ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺧﻮردﻧﯽﻫﺎ و ﻏﺬاﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺤﻠﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﯿﺮازي را ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫»ﻓﻨﺪﻗﻬﺎ را ﮔﺬاﺷﺖ زﻣﯿﻦ و ﺑﻪ دﺳﺘﺶ ﻓﻮت ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬داداش‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻼم ﺑﮕﻮ ﺑﭽﻪ آﻫﻮ را ﻓﺮدا ﺑﮑﺸﺪ اوﻻً‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺷﮑﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪ ﮔﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(6‬‬

‫»زري ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﯿﻦ آن ﺑﭽﻪ ﺑﯿﭽﺎره ﻧﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺨﻮرد ﺣﺎﻻ ﺗﻮ ﺷﯿﺮ ﺑﺮﻧﺞ و ﻋﺴﻞ ﻧﻤﯽﺧﻮري‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(67‬‬

‫»از ﭘﻠﻮ و ﺧﻮرش و ﮐﺒﺎب ﯾﮏ ﻧﮏ ﻗﺎﺷﻖ ﺧﻮرد و ﮐﻨﺎر زد و آب ﻏﻮره ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﺪ ﺧﯿﺎر رﻧﺪه ﮐﺮد‬
‫و ﻧﺎن ﺗﺮﯾﺖ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﭘﯿﺎز ﺧﻮرد و ﮔﻔﺖ ﺑﺮاي ﭘﺎ دردش ﺧﺎﺻﯿﺖ دارد‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ آﺑﻐﻮره ﻫﻢ ﻣﺎل ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(88‬‬

‫»زري ﻟﺒﺶ را ﮔﺰﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺒﮑﻬﺎ را ﺑﺒﺮ آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺷﭙﺰ ﺑﺪه‪ ،‬ﭘﺮﻫﺎﯾﺶ را ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬ﻫﻮا ﮔﺮم اﺳﺖ ﺑﮕﻮ‬
‫ﺷﺐ ﺑﮕﺬارد ﻻي ﭘﻠﻮ‪ .‬ﮐﺸﻤﺶ ﭘﻠﻮ ﮐﻪ دوﺳﺖ داري ﻋﺰﯾﺰم‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(96‬‬

‫»ﯾﻮﺳﻒ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻮد آﺧﺮﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎ را ﮐﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻗﻮرﻣﻪ ﮐﺮده در ﺧﯿﮏ ﭼﭙﺎﻧﯿﺪه‪.‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﭼﺮا اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ ﻫﻤﭽﯿﻦ ﮐﺎري ﻧﻤﯽﮐﺮد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(114‬‬

‫»‪ ...‬ﺑﻌﺪ ﺷﺎﻣﯽ و ﺗﺮﺷﯽ ﺑﺎدﻣﺠﺎن و ﺳﺒﺰي ﺧﻮردن را ﻻي ﯾﮏ ﺗﮑﻪ ﻧﺎن ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ دﻗﺖ ﻟﻮﻟﻪ ﮐﺮد و داد‬
‫دﺳﺖ ﺧﺴﺮو‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(126‬‬

‫ج( ﻣﺸﺎﻏﻞ‬

‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ روﺳﺘﺎﯾﯿﺎن و اﯾﻠﯿﺎﺗﻬﺎ ﺑﺮاي اﻣﺮار ﻣﻌﺎش اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺑﻨﯿﮥ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﯾﺎ ﻣﺎﻟﮏ ارﺑﺎباﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫‪15‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﮐﺎرﮔﺮ وﺷﺎﮔﺮد و رﻋﯿ‪‬ﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اوﺿﺎع ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬آﺛﺎر داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﺎ ﺟﻠﻮهﮔﺎﻫﯽ از ﻣﺸﺎﻏﻞ در ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ و در ﺳﻮوﺷﻮن ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪاي‬
‫از اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻏﻞ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ -‬دﻻل و ﭘﺎدو و دﯾﻠﻤﺎج‬

‫»ﻫﻤﻪﺗﺎن را در ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ زدن ﮐﺮدﻧﺪ دﻻل و ﭘﺎدو و دﯾﻠﻤﺎج ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﻻاﻗﻞ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺟﻠﻮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ ﺗﺎ ﺗﻮي دﻟﺸﺎن ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪:‬ﺧﻮب آﺧﺮش ﯾﮏ ﻣﺮد ﻫﻢ دﯾﺪﯾﻢ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(16‬‬

‫‪ -‬رﻧﮕﺮز و ﻋﻄﺎر‬

‫ﻋﻤ‪‬ﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮدﻟﺖ ﺷﻮر ﻧﺬرت را ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬از ﺣﺎﺟﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎي رﻧﮕﺮز ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﺎ ﻏﻼم ﺑﺮوﻧﺪ‬
‫داراﻟﻤﺠﺎﻧﯿﻦ ﺧﻮدم ﻫﻢ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻄﺎر ﻣﯽروم زﻧﺪان‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(27‬‬

‫‪ -‬ﻧﻌﻞﺑﻨﺪ‬

‫»ﻫﺮ روز ﮐﻪ ﻧﻌﻞﺑﻨﺪ ﻣﯽآﻣﺪ ﺧﻮدم ﭘﺎﯾﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬اواﺋﻞ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪ ورم ﻣﯽﮐﺮد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪،‬‬
‫ص‪(29‬‬

‫چ( اﻋﺘﻘﺎدات‬

‫دﯾﻦ و ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ از ﺗﻔﮑّﺮات‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻋﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺘﺮك‬
‫دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻗﻮاﻧﯿﻦ رﻓﺘﺎري را در اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﺨﺼﯽ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﯿﺎري را ﺑﺮاي ﭘﯿﻮﻧﺪ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﻌﻤﻮﻻً درﻣﯿﺎن ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم در ﻗﺴﻢﻫﺎ و دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﯾﻦﻫﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﻋﺒﺎرات ﻣﺤﺎورهاي و ﮐﻠﯿﺸﻪاي راﯾﺞ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺷﯿﺮاز ﮐﻪ در داﺳﺘﺎنﻫﺎي داﻧﺸﻮر ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻃﻌﻨﻪ‪ ،‬ﮐﻨﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﻓﺎت و‪ ...‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ و واﺿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻧﻮع ﻧﮕﺮش ﻣﺮدم ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻃﺮز ﻓﮑﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﯽ ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫»وﯾﻠﻔﺮد ﻋﻘﯿﺪه دارد ﮐﻪ واژهﻫﺎ ﻫﺮﯾﮏ‪ ،‬ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺧﻮد را در ﻃﻮل زﻣﺎن‪ ،‬در ﭘﯽ ﺣﻮادث ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﻘﻖ ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ واژهﻫﺎ‪ ،‬رﯾﺸﻪ در ﻣﺬﻫﺐ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ دارد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ واژهﻫﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎورﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﯾﮏ ﻗﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪةاﻣﯿﺪﻫﺎ و ارزﺷﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻬﺎ‪ ،‬و آرزوﻫﺎي آن ﻗﻮماﻧﺪ‪.‬ﮐﻪ‬
‫در ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪Wil fred, 1998, pp ) «.‬‬
‫‪(154-157‬‬

‫ﻗﺴﻢ‬

‫ﻗﺴﻢﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﮐﯿﺪ و ﺑﺎوراﻧﺪن ﺣﺮف ﻫﺎي ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ آن اﯾﺠﺎد اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﺧﺎﻃﺮ و آراﻣﺶ دل اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﻗﺴﻢ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬و ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮرﺳﯽ آﺛﺎر ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ وﺳﺎﯾﮥ‬
‫ﮔﺴﺘﺮدة ﻣﺬﻫﺐ در ﻣﺘﻦ ﻗﺴﻤﻬﺎ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﺧﺎن ﮐﺎﮐﺎ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ اﺋﻤﮥ اﻃﻬﺎر‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺣﺮف اﺳﺐ را زده‬
‫ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻋﺰّت اﻟﺪ‪‬وﻟﻪ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﯿﺪ؟« )داﻧﺸﻮر‪ ،1375 ،‬ص‪(61‬‬

‫»ﮐﺪﺧﺪا دﺧﺎﻟﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ ﻗﺴﻢ ﺣﻀﺮت ﻋﺒ‪‬ﺎس ﺑﺨﻮر‪ .‬ﻫﻔﺖ ﻗﺪم رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺮدار وﻗﺴﻢ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒ‪‬ﺎس ﺑﺨﻮر‪ ) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(114‬‬

‫»ﻧﺰدﯾﮑﯽﻫﺎي ﻇﻬﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻣﺠﺮّد ورود ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﻼم ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪه ﻣﺴﯿﺤﯽام« اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻇﻬﺮ‬
‫ﻧﺸﺪهﯾﺎدش ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ اﻟﻌﺒ‪‬ﺎس ﻗﺴﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(238‬‬

‫»ﺧﺪاﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ ﺻﺪ‪‬ﯾﻘﻪ ﻃﺎﻫﺮه ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽدﻫﻢ اﯾﻦ ﭘﺴﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﺑﺒﺨﺶ! از ﺻﺪﻗﻪ ﺳﺮ او ﭘﺴﺮ اﯾﻦ ﮐﻨﯿﺰ‬
‫روﺳﯿﺎﻫﺖ را ﻫﻢ از ﺷﺮ ﻧﻈﺎم اﺟﺒﺎري ﺧﻼص ﮐﻦ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪(242‬‬

‫دﻋﺎ‬

‫از دﯾﺪﮔﺎه ﯾﮏ ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮﯾﻦ ﮔﺮﯾﺰﮔﺎه و اﺳﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ ﺣﺒﻞ اﻋﺘﺼﺎم دﻋﺎي ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫ﺻﺎﻓﺘﺮ و ﺻﺎدﻗﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه‪ ،‬دﻋﺎ از ﺳﺮ ﺧﻠﻮص ﺑﯿﺸﺘﺮ ادا ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻨﺸﺎء آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ از ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ و ﺧﻮش ﻗﻠﺒﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬درﺑﯿﻦ روﺳﺘﺎﯾﯿﺎن و‬

‫‪17‬‬
‫ﮐﻮﯾﺮﻧﺸﯿﻨﺎن و ﻣﮑﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ دور از ﺗﻤﺪن ﺧﻮشرﻧﮓ و ﻓﺮﯾﺒﻨﺪة زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬دﻋﺎﻫﺎﯾﯽ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺤﻮة‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ و دﯾﺪﮔﺎه و ﺑﺎورﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﯾﻦ دﻋﺎﻫﺎ در رﻣﺎن »ﺳﻮوﺷﻮن«‪:‬‬

‫»ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﺧﻮدت اﯾﻦ ﺑﻨﺪه ﺑﯿﮑﺴﺖ را ﻃﻠﺐ ﮐﻦ!« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(66‬‬

‫»روﺑﻪ ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﻪ ﺧﺎﻧﻢ‪ ،‬دﻋﺎﮐﻦ‪ ،‬دﻋﺎﯾﺶ ﮐﻦ‪ «.‬ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﭙ‪‬ﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‬
‫»واﷲ ﺧﯿﺮاﻟﺤﺎﻓﻆ وﻫﻮاﻟﺮّاﺣﻤﯿﻦ« ورو ﺑﻪ ﺗﭙ‪‬ﻪ ﻓﻮت ﮐﺮد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(144‬‬

‫»زن اﻧﮕﺎر ﻧﻤﯽﺷﻨﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺟﻮاب دادن دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮﺷﻮي ﻧﻨﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﺧﺪا ﻃﻮل ﻋﻤﺮوﻋﺰﺗﺖ رازﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(273‬‬

‫ﻧﻔﺮﯾﻦ‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻠﻮي ﺧﻮدش را ﮔﺮﻓﺖ و در دل ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﮕﺬاردت ﻣﺮد‪ .‬ﻣﺮا در ﻋﺠﺐ دردﺳﺮي اﻧﺪاﺧﺘﯽ‬
‫اﮔﺮاﯾﻦ ﻃﻔﻠﮏ رودﺳﺘﻢ ﺑﻤﯿﺮد ﭼﻪ ﺧﺎﮐﯽ ﺑﺴﺮم ﮐﻨﻢ‪) « ...‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪150‬‬

‫دﺷﻨﺎم و اﻫﺎﻧﺖ‬

‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻋﻮام ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﻓﻘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻟﻮده ﺑﻪ دﺷﻨﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ دﺷﻨﺎم ورد زﺑﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‬
‫و ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﻮاري ﺑﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﮐﺴﯽ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوت و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻮن دﺷﻨﺎم‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮدن‬
‫زﺷﺘﯽ اﺳﺖ ﭘﺲ در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي آﻧﻬﺎ‪ ،‬زﺷﺘﯽ و ﺻﻔﺎت ﻣﻨﻔﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮا دارد‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺻﻔﺎت ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﺪ ﺷﻬﺮهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آﺛﺎر داﻧﺸﻮر درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ دﺷﻨﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص‬
‫دﺷﻨﺎمﻫﺎي رﮐﯿﮏ‪ ،‬از زﺑﺎن ﻣﺮدﻫﺎ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺟﻮاﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬دﺷﻨﺎمﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ ﯾﺎ در ﻏﯿﺎب ﺷﺨﺺ از زﺑﺎن ﻣﺮدﻫﺎ‪ ،‬آن‬
‫ﻫﻢ ﺟﻮاﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﺷﻨﺎﻣﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﯾﯽ ﺧﻠﻖ وﺧﻮﯾﯽ ﯾﺎ رﻓﺘﺎري ﺷﺨﺺ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﻌﺮوف ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﺷﻨﺎمﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺷﺪ‪‬ت ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و اﺟﺪاد ﮐﺴﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع دﺷﻨﺎﻣﻬﺎ‪ ،‬رﮐﯿﮏﺗﺮﯾﻦ وﺗﻮﻫﯿﻦآﻣﯿﺰﺗﺮﯾﻦ دﺷﻨﺎﻣﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ‬
‫و اﺻﺎﻟﺖ ﺷﺨﺺ زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺗﻌﺼﺐ ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﮔﺎﻫﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬

‫‪18‬‬
‫»ﮔﻔﺘﻢ ﺷﻤﺎ ﺷﻌﺮ را ﮐﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻋﻮﺿﺶ درﺷﮑﻪﭼﯽﻫﺎ و ﺟﻨﺪهﻫﺎ و دﻻّﻟﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﻠﻤﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪(19‬‬

‫»ﯾﮏ ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ آﻣﺪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮم وﭘﺎﺷﻨﻪ ﭘﺎﯾﺶ را روي ﮐﺘﻔﻢ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻮ ﺳﮓ ﺗﻮ زﻧﺪهاي‪ ،‬وﺧﯽ دﯾﺪم‬
‫ﺧﻮﺑﯿﺪي ﻧﻮﻏﺎن را ﺑﺪه‪ ،‬وﺧﯽ؛ وﺧﯽ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(205‬‬

‫ﻧﺬرﻫﺎ‬

‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاري ﺳﻔﺮهﻫﺎي ﻧﺬري ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از راهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪان ﻣﺘﻮﺳ‪‬ﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫راهﮔﺸﺎي ﻣﺸﮑﻼت ﻻﯾﻨﺤﻞ زﻧﺪﮔﯿﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺟﺰوي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﻣﯿﺎن اﻋﺘﻘﺎدات و‬
‫آﯾﯿﻦﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺬﻫﺒﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ وﯾﮋه زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﺳﻔﺮهﻫﺎي ﻧﺬري از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و‬
‫ﻣﯽﺗﻮان اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺧﺎص زﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﺑﺮاي ﺑﺪﻧﯿﺎ آوردن آﻧﻬﺎ و ﺑﺮادرﺷﺎن ﺧﺴﺮو ﺑﻮد ﮐﻪ زري ﻧﺬر ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﯽﻫﺎ و‬
‫دﯾﻮاﻧﻪﻫﺎي داراﻟﻤﺠﺎﻧﯿﻦ ﻧﺎن و ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺒﺮد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(21‬‬

‫زن و ﻣﺮد ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺴﯿﺤﺎ دم در ﻣﺠﻠﺲ روﺿﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻬﺮي ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﺘﻢ »اﻣﻦ ﯾﺠﯿﺐ«‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮐﺒﺮ ﺧﻮر دل ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪه و دور ﺗﺨﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﺑﻌﺪ ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه و ﮔﻮﺷﺘﺶ‬
‫را ﻣﯿﺎن ﻓﻘﺮا ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﭘﻮﺳﺘﺶ را ﺑﺮده ﺑﺎﺑﺎﮐﻮﻫﯽ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﺎﺑﺎ ﻫﺪﯾﻪ ﮐﺮده و ﺑﺎﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺮﯾﺾ ﻫﻮﮐﺸﯿﺪه‪«.‬‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(149‬‬

‫»ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻗﯿﻄﺎن ﺳﻔﯿﺪش را ﮐﻪ ﻣﺪت ﻫﺎ در ﺿﺮﯾﺢ ﺷﺎه ﭼﺮاغ ﮔﺬارده ﺑﻮد‪ ،‬آورده‪ ،‬ﺑﺎز ﮐﺮد دو وﺟﺐ‬
‫ﺑﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮐﻠﻮ ﮐﺮد و ﺑﺎﻻي ﺳﺮش ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﺴﺎ ﺧﻮاﻧﺪن‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(150‬‬

‫»ﻣﺎدرش ﻧﺬرﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺷﻔﺎﯾﺶ داد ﯾﮏ دﺳﺖ ﻧﻘﺮه ﺑﺒﺮد ﺑﺮاي ﺣﺮم اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ اﻟﻌﺒ‪‬ﺎس و ﺑﻌﺪ ﺑﺮﮔﺮدد‬
‫و ﺳﺮش را ﻣﺜﻞ ﺳﺮ ﻋﺰّت اﻟﺪ‪‬وﻟﻪ رﻧﮓ ﮐﻨﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(160‬‬

‫ح( ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﺮاﻓﯽ‬

‫»ﺧﺮاﻓﺎت ﺟﻤﻊ ﮐﻠﻤﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺧﺮاﻓﻪ از رﯾﺸﻪ ﺧﺮف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭼﯿﺪن ﻣﯿﻮه و ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﺰ ﻓﺮﺗﻮت اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ از اﯾﻦ رو‬
‫ﭘﺎﯾﯿﺰ در ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺧﺮﯾﻒ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮاﻓﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺪر اﯾﻦ ﻓﻌﻞ ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﮑﺎﯾﺖ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ و ﺧﻨﺪه آور‪ .‬ﺧﺮاﻓﻪ در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺳﺨﻦ ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﺎﻃﻞ « )ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ذﯾﻞ واژه(‬

‫‪19‬‬
‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﯾﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺎﺷﻰ از ﻧﺎداﻧﻰ‪ ،‬ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺟﺎدو و ﺑﺨﺖ و‬
‫درك ﻧﺎدرﺳﺖ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻬﺎ اﻃﻼق ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ داراي ﺑﺎر ارزﺷﯽ ﺑﻮده و ﺣﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺮﺷﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ذات اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ و ارﺗﺒﺎط ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ درك درﺳﺖ از آن ﻣﺴﺘﻠﺰم درك درﺳﺖ از ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان از‬
‫ﻧﻈﺮ دور داﺷﺖ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن روﺷﻨﻔﮑﺮي و ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺻﺮﻓﺎً ﺣﺬﻓﯽ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎدات وﺑﺎورﻫﺎي‬
‫ﺑﺸﺮي ﻣﯽﻧﮕﺮد و درﺻﺪد رﻓﻊ آن اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮ وﺷﻮن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﺮاﻓﯽ ﺑﺮ ﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫»ﻣﻬﺮاﻧﮕﯿﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻗﺎي ﮐﻮﭼﯿﮏ‪ ،‬ﯾﻪ ﺟﻐﺪي رو ﭘﺸﺖ ﺑﻮﻧﻪ‪ .‬ﻣﯽﺧﻨﺪه‪ .‬ﺧﯿﻠﯽ ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪ .‬ﺟﻐﺪ از ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺧﺒﺮ‬
‫داره ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﭘﺮﻧﺪهﻫﺎﺳﺖ‪) «.‬داﻧﺸﻮر‪ ،1375 ،‬ص‪(20‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﺮاﻓﯽ ﻓﺎل و ﺟﺎدوﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﺎلﻫﺎ‬

‫اﻧﺴﺎن از زﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎر دور ﺑﻪ ﻓﺎل و ﻓﺎلﺑﯿﻨﯽ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر ﺑﺎزﺗﺎب آن را‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ‪» :‬ﺳﺎﻋﺖ ﺟﯿﺐ ﺣﺎج آﻗﺎﯾﻢ را ﻗﻮرت ﻣﯽداد و از ﺟﯿﺐ ﺧﺎن ﮐﺎﮐﺎ درش ﻣﯽآورد ﮐﻒ ﺑﯿﻦ ﻫﻢ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻒ ﻣﺮا ﻫﻢ دﯾﺪه ﺑﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد دوازده ﭘﺴﺮ ﮔﯿﺮت ﻣﯽآﯾﺪ و ﻫﻤﻪﺷﺎن وزﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(74‬‬

‫ﺟﺎدوﮔﺮيﻫﺎ‬

‫ﺟﺎدو ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﺘﻘﺎداﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻗﻮام از دﯾﺮﺑﺎز ﮔﺮﯾﺒﺎن ﮔﯿﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬در ﺗﺪاول ﻋﻮام ﻧﺰد‬
‫ﻣﺘﺄﺧﺮان‪ ،‬ﺟﺎدوﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺮﮔﻮﯾﻨﺪ وﻟﯽ در زﺑﺎن ادب و ﻧﺰد ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن ﺟﺎدو ﺑﺮ ﺳﺎﺣﺮ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪) «.‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‬
‫دﻫﺨﺪا‬

‫ﺟﺎدو ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺎﻟﺒﺪ اﻧﺮژﯾﮏ اﻧﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺎدوﮐﺮدن اﺻﻮﻻً از اﺑﺰارﻫﺎ و روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬روشﻫﺎي ﺑﺎﻃﻨﯽ ﻣﺜﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ارواح‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﻮاع اوراد و ﺧﻮردﻧﯽﻫﺎ و‪ ...‬در ﺳﻮوﺷﻮن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪة‬
‫ﺧﺮاﻓﯽ روﺑﻪرو ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪20‬‬
‫»ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻨﻢ اﯾﻼن اﻟﺪوﻟﻪ‪ .‬ﻣﻨﻢ وﯾﻼناﻟﺪوﻟﻪ‪ «.‬ﻫﺪﯾﻪﻫﺎي زري را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺶ روي ﮐﺎﻏﺬﻫﺎي‬
‫ﺧﯿﺎﻟﯽ دﻋﺎي ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ و ﺟﺎدو و ﺟﻨﺒﻞ و ﻃﻠﺴﻤﺎت‪ ،‬ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽداد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﯽ ﺣﺴﺎب‪ .‬اﻣﺎ ﭘﯿﺮاﻫﻨﺖ را ﺑﺎ‬
‫آب ﻣﺮده ﺷﻮﯾﺨﺎﻧﻪ ﺑﺸﻮي‪ .‬روي ﻣﺰار ﯾﮏ ﮐﺸﺘﻪ ﭘﻬﻦ ﮐﻦ وﺻﺒﺢ ﺑﺪه ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ .‬ﺳﺒﯿﻞ ﭘﻠﻨﮓ و ﻣﻐﺰ اﻻغ ﺳﯿﺎه‪«...‬‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(104‬‬

‫د( اﺷﻌﺎر و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ اﺷﻌﺎر ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ دوران ﺣﯿﺎت ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﮔﻤﻨﺎم زﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ‬
‫اﺷﻌﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬ي ﻟﻄﯿﻒ و زﯾﺒﺎ و دلاﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد در ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ و در ﻃﯽ‪ ‬ﻗﺮون‬
‫ﻣﺘﻤﺎدي‪ ،‬از ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻠﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ وﮔﺬﺷﺖ روزﮔﺎر و ﺗﻄﻮ‪‬ر زﻣﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺼﺮّﻓﯽ‬
‫درآﻧﻬﺎ ﺑﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺠﺮأت ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﺳﺎس ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬آوازﻫﺎي ﭘﯿﺸﻪوران و ﻧﻮاﻫﺎي ﭼﻮﭘﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ و‬
‫ﻗﻮﻣﯿ‪‬ﺖﻫﺎ ﺗﺮاﻧﻪ وﺟﻮد دارد و درك ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺗﺮاﻧﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ اﺷﻌﺎر ﯾﺎ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﻧﺪﮐﯽ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﻧﻮﺣﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬داﻧﺸﻮر آﻧﻬﺎ را از زﺑﺎن ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖﻫﺎي داﺳﺘﺎنﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫زﻣﺰﻣﻪ ﯾﺎ ﻧﻮﺣﻪﺧﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫»ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺳﺮش را ﺗﮑﺎن داد و ﺧﻮاﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ در ﻏﻤﺖ آﻫﯽ ﮐﻨﻢ‪ /‬ﭼﻮن ﻋﻠﯽ ﺳﺮ را ﻓﺮو ﭼﺎﻫﯽ ﮐﻨﻢ« )ﻫﻤﺎن‪،‬‬
‫ص‪(71‬‬

‫»اﺑﯿﺎﺗﯽ از دﺧﺖ ﻓﺘﻮﺣﯽ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺎ ﺷﯿﺮ ﮔﺎو آﻣﺨﺘﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ /‬زاﻗﺒﺎل ﺑﺪم ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻫﻢ ﻣﺮد‪ //‬ﮐﺒﻮﺗﺮ ﺑﭽﻪ ﺑﻮدم ﻣﺎدرم‬
‫ﻣﺮد ‪ /‬ﻣﺮا ﺑﺮداﯾﻪ ﻫﻢ ﻣﺮد‪ .‬زري ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﺑﯿﺎت از دﺧﺖ ﻓﺘﻮﺣﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﺮاﮐﻪ ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻫﻢ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻫﻤﯿﻦ ﺷﻌﺮﻫﺎ‬
‫را زﻣﺰﻣﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(109‬‬

‫»ﺷﻌﺮ را ﺧﻮدش اﯾﻨﻄﻮر ﻋﻮض ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺮي ﮐﻪﯾﻮﺳﻒ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد‪ :‬ازﺧﯿﺎﻟﯽ ﺻﻠﺤﺸﺎن وﺟﻨﮕﺸﺎن‪/‬‬
‫از ﺧﯿﺎﻟﯽ ﻧﺎﻣﺸﺎن و ﻧﻨﮕﺸﺎن« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(179‬‬

‫» ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮاي دل ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺖ اﯾﻦ ﺷﻌﺮ را زﻣﺰﻣﻪ ﮐﺮد‪ :‬ﺑﻪ ﺻﺒﺮ ﮐﻮش ﺗﻮ اي دل ﮐﻪ ﺣﻖ را رﻫﺎ‬
‫ﻧﮑﻨﺪ ‪ /‬ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺰﯾﺰ ﻧﮕﯿﻨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻫﺮﻣﻨﯽ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(288‬‬

‫ر( ﮐﻠﻤﺎت و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫‪21‬‬
‫ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و داﺳﺘﺎن ﻧﻮﯾﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ اﺳﺘﻮار و ﻣﻌﻨﯽ دﻟﮑﺶ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ادﺑﯽ ﻃﺒﻊآزﻣﺎﯾﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ وﮐﺎرﺑﺮد زﺑﺎن‬
‫ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻓﺎرﺳﯽ زده اﺳﺖ و ﺟﺰ درﻣﻮاردي ﻧﺎدر ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﻼي اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬او از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻟﻬﺠﮥ »ﺷﯿﺮازي« در آﺛﺎر ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬او در ﻧﮕﺎرش داﺳﺘﺎنﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣ‪‬ﻪ و ﺑﻮﻣﯽ و‬
‫زﺑﺎن ﻣﺎدري ﺧﻮد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و از آنﻫﺎ در ﺟﻬﺖ آﻓﺮﯾﺪن ﻓﻀﺎي داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن و ﺣﻮادث داﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻧﻔﻮذ‬
‫در ذﻫﻦ اذﻫﺎن ﻣﺮدم و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ آنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻬﺮهوري را‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎص‬
‫در ﺳﺒﮏ ﻧﮕﺎرش او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪) .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﯿﻞ درﺑﺎره ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻟﻬﺠﮥ ﺷﯿﺮازي در آﺛﺎر ﺳﯿﻤﯿﻦ‬
‫داﻧﺸﻮر‪ ،‬رك‪ :‬رﺳﺘﻤﯽ‪،‬ﮐﺘﺎب ﻣﺎه ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة‪(1380 ،43‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻟﻬﺠﮥ ﺷﯿﺮازي در ﺳﻮ وﺷﻮن را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫»زﯾﺮ ﻃﺮه ارﺳﯽ‪] 3‬ﭘﯿﺶآﻣﺪﮔﯽ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ارﺳﯽ[ و ﯾﺎ ﺳﺮ درﺧﺖﻫﺎ ﻻﻧﻪ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬دم ﺑﻪ دم ﺗﺨﻤﻬﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﯿﻔﺘﺪ روي زﻣﯿﻦ و ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﮑﻪ ﺷﻠﺨﺘﻪاﻧﺪ‪) «.‬داﻧﺸﻮر‪ ،1375 ،‬ص‪(7‬‬

‫»زري ﺧﻨﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﺗﻮ ﻣﻨﻊ ﻣﻮ ]ﻣﻦ[ ﮐﺮدي‪ ،‬ﻣﻮ ﺷﻤﺮدم ﺻﺪو ﺳﯽ ﻣﻮرﭼﻪ ﮐﻪ رﻓﺖ ﺗﻮ اي ]اﯾﻦ[ ﺳﻮراﺧﻮ‬
‫]ﺳﻮراخ[«‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪(30‬‬

‫»راﺳﺘﯽ ﯾﺎدم رﻓﺖ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺎدﯾﺎن ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻣﺎﭼﻪ ]ﻗﺎﺑﻠﻪ[ ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺎدﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ درﻣﯽﮐﺸﯿﺪه‪،‬‬
‫اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮده‪) «...‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(31‬‬

‫»زري ﺣﯿﺮتزده ﻧﮕﺎﻫﺶ ﮐﺮد‪ .‬ازﮐﯽ ﺗﺎ ﺣﺎﻻ اﯾﻨﻄﻮر ﺟﯽ ﺟﯽ ﺑﺎﺟﯽ ]ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮاﻧﺪه‪ -‬دوﺳﺖ ﺟﺎﻧﯽ[ دﺧﺘﺮ‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮدش ﻫﻢ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ؟« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(37‬‬

‫»ﺑﻪ ﺗﺎﻻر ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﯾﮑﯽ ﯾﮏ ﺑﺎدﺑﺰن داد دﺳﺖ ﻣﻠﮏ رﺳﺘﻢ و ﺑﺮادرش ﻣﻠﮏ ﺳﻬﺮاب و ﺑﻪ ﺧﻨﺪه ﮔﻔﺖ »ﺧﻮب‬
‫ﻋﻨﮑﻢ ﮐﺮدﯾﺪﻫﺎ! ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮐﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺎ‪) « ...‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(44‬‬

‫ز( ﻋﺒﺎرات ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫»ﻣﻀﻤﻮن ﺷﻌﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﺑﺎزي در ﻏﺮﺑﺖ دﺧﺘﺮ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪاي را ﺑﻪ دام ﻣﯽآورد و از او ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ...‬ﮐﻔﺶ ﺑﺪه‪ ،‬ﮐﻼه ﺑﺪه‪ ،‬دو ﻗﺎزوﻧﯿﻢ ﻫﻢ ﺑﺎﻻ ﺑﺪه‪) «...‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(39‬‬

‫‪ -3‬ارﺳﯽ‪ :‬درﻫﺎ و ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎي ﮐﺸﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﺸﻪﻫﺎي رﻧﮕﯿﻦ ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺷﺪه‬

‫‪22‬‬
‫»ﻧﻘﺸﮥ ﺳﻬﺮاب ﺧﺎن ﺑﻮده‪ .‬ﻫﻨﻮز دﺳﺖ از ﺷﯿﻄﻨﺖ ﺑﭽﮕﯽ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻬﺮاب ﺧﺎن‪ ،‬ﯾﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ آﺗﺸﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺳﻮزاﻧﯿﺪي؟ آن ﻋﻔﻮ ﻋﻤﻮﻣﯿﺸﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪ زﯾﺮش زدﻧﺪ وﭼﻪ ﺟﻮر ﻫﻢ زﯾﺮش زدﻧﺪ‪ .‬راﺳﺖ آﻣﺪﻧﺪ ﭼﭗ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رﺷﻮه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪ ورزﯾﺪﻧﺪ و ﺗﯿﺮﺑﺎران ﮐﺮدﻧﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(48‬‬

‫»ﺑﺎﻫﻤﺎن ﻣﻠﮏ رﺳﺘﻢ اﺣﻤﻖﺗﺮ از ﺧﻮدش و ﻣﺠﯿﺪ ﻫﭙﻞ وﻫﭙﻮ ‪ -‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و دارﻧﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺳﯽ‬
‫ﺧﺎﻧﻮار ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺪراﻫﺸﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(63‬‬

‫ژ( ﺗﻤﺜﯿﻞﻫﺎ‬

‫ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر در ﺟﺎي ﺟﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد از ﺗﻤﺜﯿﻞﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻤﺜﯿﻞ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﯽ از ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ذﮐﺮﺷﺪه در داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر را ﻧﻘﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫»اﻣﺜﺎل و ﺗﻌﺒﯿﺮات و اﺻﻄﻼﺣﺎت راﯾﺞ در ﻣﯿﺎن ﻫﺮ ﻗﻮم و ﻣﻠّﺖ ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن ﻣﻬﻢ زﺑﺎن و ادب آن ﻗﻮم و‬
‫ﻧﻤﻮداري از ذوق و ﻗﺮﯾﺤﻪ و ﺻﻔﺎت روﺣﯽ و اﺧﻼﻗﯽ و ﺗﺼﻮ‪‬رات و رﺳﻮم و ﻋﺎدات آن ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫در ﻟﺒﺎس اﺳﺘﻌﺎره ﯾﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ و ﯾﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻼﻣﯽ ﻣﻮزون و دﻟﻨﺸﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎوي اﻧﺪﯾﺸﻪاي ﻋﻤﯿﻖ و‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎدي ﺷﺪﯾﺪ و ﻃﻨﺰآﻣﯿﺰ از رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر آدﻣﯿﺎن و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ وﺿﻊ ﻏﻠﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﯾﻦ اﻣﺜﺎل را در روزﮔﺎران ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎذوق و ﺣﺴ‪‬ﺎس و ﺷﻮخ ﻃﺒﻊ و ﻧﮑﺘﻪ ﺳﻨﺞ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ و‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﺧﻠﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ« )ﺷﮑﻮرزاده‪ ،1380 ، ،‬ص ‪(7‬‬

‫ﯾﺎن رﯾﭙﮑﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ »ﺿﺮباﻟﻤﺜﻠﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﻮﺑﯽ درﺑﺎرة ﻣﻔﻬﻮمﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﻋﺎﻣ‪‬ﮥ ﻣﺮدﻣﺎن اﯾﺮان اﺳﺖ‪) «.‬رﯾﭙﮑﺎ‪،‬‬
‫‪ ،1383‬ص ‪(8‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﻤﺜﯿﻞﻫﺎﯾﯽ‪ 4‬ﮐﻪ در ﺳﻮوﺷﻮن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:5‬‬

‫‪ -‬از ﺧﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن )دﺳﺖ ازﻟﺠﺒﺎزي ﮐﺸﯿﺪن(‬

‫»دﻟّﺎل ﮔﻔﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻗﺎ ﻋﺮض ﮐﻦ از ﺧﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ .‬ﭼﻪ ﻓﺎﯾﺪه ﮐﻪ ﮔﻨﺪمﻫﺎ را ﻣﯿﺎن رﻋﯿ‪‬ﺖ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟« )داﻧﺸﻮر‪ ،1375 ،‬ص ‪(253‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻌﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎ از »اﻣﺜﺎل و ﺣﮑﻢ« دﻫﺨﺪا آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺴﺎﻣﺪ ﮐﺎرﺑﺮد ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ در رﻣﺎن ﺳﻮوﺷﻮن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ و در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻨﮕﯽ ﻣﺠﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪23‬‬
 ‫‪ -‬از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ در ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﮕﻨﺠﯿﺪن )ﺷﺎدي و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﺑﯽاﻧﺪازه از ﺷﻨﯿﺪن ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع(‬

‫»ﭘﺴﺮك از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ در ﭘﻮﺳﺘﺶ ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺗﯿﺮوﮐﻤﺎﻧﺶ را ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(239‬‬

‫‪ -‬اﻓﺴﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ دادن )اﺧﺘﯿﺎرﺧﻮدرادﺳﺖ ﮐﺴﯽ دادن(‬

‫»ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻦ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻫﻨﻮز زود اﺳﺖ و ﻓﺎﯾﺪهﻫﺎي ﻫﻢ ﻏﯿﺮاز ﺑﻠﺒﺸﻮ و ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻧﺪارد و ﺑﻪاﯾﻦ آﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻠﮏ ﺳﻬﺮاب ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارم اﻓﺴﺎر ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺪﻫﻨﺪ دﺳﺖ ﺟﻮاﻧﮏ ﺷﺮي ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻠﮏ ﺳﻬﺮاب‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(217‬‬

‫‪ -‬آب از ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻦ )ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎ رﺳﯿﺪن(‬

‫»اﻣﺎ دﯾﮕﺮ آب از ﺳﺮ ﻣﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﮐﻤﮏ ﻧﮑﻨﯿﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﺮد‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(197‬‬

‫‪ -‬آﺳﻤﺎن و رﯾﺴﻤﺎن ﺑﺎﻓﺘﻦ )دروغ ﺳﺮﻫﻢ ﮐﺮدن(‬

‫‪ -‬آﻓﺘﺎﺑﻪ دزدي )ﺧﻄﺎي ﮐﻮﭼﮏ(‬

‫»زﻧﺪان زﻧﺎن ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﻠﻮت اﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪﮔﯿﺮي ﻫﻢ در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ ﭼﺮاﮐﻪ ﺟﺮم زنﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺣﺪود آﻓﺘﺎﺑﻪ‬
‫دزدي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻤﯽرود‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(164‬‬

‫‪ -‬اﮔﻪ ﻻﻻﯾﯽ ﺑﻠﺪي ﭼﺮا ﺧﻮدت ﻧﻤﯽﺧﻮاﺑﯽ )اﮔﺮراه و روش ﭼﯿﺰي را ﺑﻠﺪي ﭼﺮا ﺧﻮدت اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدﻫﯽ(‬

‫»ﻋﻤ‪‬ﻪ ﺳﺮش را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﮐﻪ ﻻﻻﯾﯽ ﺑﻠﺪي‪ ،‬ﭼﺮا ﺧﻮدت ﺧﻮا ﺑﺖ ﻧﻤﯽﺑﺮد؟« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(64‬‬

‫‪ -‬آش ﺧﻮدﺷﺎن را ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ ﺣﻠﯿﻢ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽزﻧﻨﺪ )ﻏﯿﺒﺖ ﮐﺮدن(‬

‫»ﺧﺎنﮐﺎﮐﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬آش ﺧﻮدﺷﺎن را ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و ﺣﻠﯿﻢ دﯾﮕﺮان را ﺑﻬﻢ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ «.‬و ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻄﻮر‬
‫ﺣﯿﺮت آوري ﻧﺮم و ﻣﻼ ﯾﻢ اﻓﺰود‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(26‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬

‫‪24‬‬
‫رﻣﺎن »ﺳﻮوﺷﻮن«‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﮥ ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮة ﺑﯽﺣﺪ و ﻣﺮزي اﺳﺖ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮدة ﻣﺮدم؛ درﯾﺎي ﻋﻈﯿﻤﯽ‬
‫ازﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻠﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻠﻬﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﺷﻌﺎر ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎ وﻣﺮاﺳﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺷﯿﺮاز را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر در ﺗﻤﺎﻣﯽ آﺛﺎر ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﺳﻮوﺷﻮن ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﺛﺎر داﺳﺘﺎﻧﯽ اﻗﻠﯿﻤﯽ در ادﺑﯿﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ و اﺑﻌﺎد و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﻮم‬
‫ﺧﺎﺻﯽ را زﻧﺪه ﻧﮕﺎه دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﯽ دﺳﺘﻐﯿﺐ‪ ،‬ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﺟﺰﺋﯿ‪‬ﺎت اﻗﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬آب و ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري‪ ،‬آداب و رﺳﻮم ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻃﺮز ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖوﮔﻮي‬
‫اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺧﻮراك ﭘﺨﺘﻦ و ﺧﻮردن‪ ،‬وﺿﻊ ﻣﻌﯿﺸﺖ ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬از اﺑﺰار ﺳﺎﺧﺘﺎري رﻣﺎن اوﺳﺖ« )دﺳﺘﻐﯿﺐ‪،‬‬
‫‪ ،1386‬ص ‪(520‬‬

‫ﻧﺜﺮ داﺳﺘﺎﻧﯽ ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر ﺳﺮﺷﺎر از ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺷﯿﺮاز اﺳﺖ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه وي در اﻋﺘﻼء و ﺗﻌﻤﯿﻖ رﻣﺎنﻧﻮﯾﺴﯽ و اﻫﻤﯿﺖ آﺛﺎرش از ﻟﺤﺎظ ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﮑﺮي و ﻫﻨﺮي و ادﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي او را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻨﺠﯿﻨﻪاي از‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﺎه داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -1‬اﻧﺠﻮي ﺷﯿﺮازي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪1352 ،‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺨﺘﯿﺎري‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،‬ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر و ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ادﯾﺒﺎن‪1386 ،‬‬
‫‪ -3‬داﻧﺸﻮر‪ ،‬ﺳﯿﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻮوﺷﻮن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﻮارزﻣﯽ‪.1375 ،‬‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ -4‬دﺳﺘﻐﯿﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﯽ‪ ،‬از درﯾﭽﻪ ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺘﺎب‪1386 ،‬‬
‫‪ -5‬دﻫﺒﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ ﺟﺰﯾﺮه ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺨﻦ‪1383 ،‬‬
‫‪ -6‬دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ‪ ،‬ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪1337 ،‬‬
‫‪ -7‬ــــــــــــــــــ‪ ،‬اﻣﺜﺎل و ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪1338 ،‬‬
‫‪ -8‬رﺳﺘﻢﭘﻮر‪ ،‬س‪ ،.‬ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ »ﺷﯿﺮازي« در آﺛﺎر ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﺎه‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ،43‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪1380‬‬
‫‪ -9‬رﯾﭙﮑﺎ‪ ،‬ﯾﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿ‪‬ﺎت اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﺮّي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺮوش‪ ،‬او‪‬ل‪.1383 ،‬‬
‫‪ -10‬ﺷﮑﻮر زاده‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬دوازده ﻫﺰار ﻣﺜﻞ ﻓﺎرﺳﯽ و ﺳﯽ ﻫﺰار ﻣﻌﺎدل آن‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‬
‫رﺿﻮي‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪1380 ،‬‬
‫‪ -11‬ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬ﻫاﻧﺮي‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪات و آداب اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻬﺪي روﺷﻦ ﺿﻤﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان‪2535 ،‬‬
‫‪ -12‬ﻣﺤﺠﻮب‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺣﺴﻦ ذواﻟﻔﻘﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪ‪،‬‬
‫‪1382‬‬
‫‪ -13‬ﻣﯿﻬﻦدوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻮس‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪1380 ،‬‬
‫‪ -14‬ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺎدق‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﯾﯽ از آداب و رﺳﻮم ﻣﺮدم ﺷﯿﺮاز‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اداره ﮐﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ وﻫﻨﺮ‬
‫ﻓﺎرس‪1353 ،‬‬
‫‪15-‬‬ ‫‪Wil fred, L.Guerin and Earle G. Labor critical Approach to‬‬
‫‪literature, 1998‬‬

‫‪26‬‬