‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬

‫‪1‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻓﺮاﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ ﻣﺠﻠﺔ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة‪ ،179‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬

‫در ﻛﺘﺎب ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬واژهﻫـﺎي ﻓﺎرﺳـﻲ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ واژﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎي آنﻫﺎ در زﺑﺎن ﻫﻨﺪي‪ ،‬درك‬
‫دﻗﻴﻖ ﻣﺘﻦ‪ ،‬دﺷﻮار و در ﻣﻮاردي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻲ ﺑﺮاي آن‬
‫دﺳﺘﻪ از ﻟﻐﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸـﻴﺔ اﻳـﻦ‬
‫اﺛﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد ﻛﻪ ﻟﻐﺎﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮاﻛﻨﺪه درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻳﻦ واژﮔﺎن اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺖ واژﮔﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﻣﺘﻦ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﺸﻴﺔ آن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﮔﺰﻳﻨﺶ‬
‫ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪزﻣﺎن ﻧﻘﺎش‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ ،‬واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪي‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻢﺳﺎﺑﻘﺔ رواﺑﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ در دورة ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ آﺛﺎر ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در‬
‫ﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ آﺛﺎر ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺎرﺳﻲ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺘﺎبﻫـﺎ‬
‫و رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪد ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫـﺎي ﺧﻄـﻲ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﻫﻨـﺪ ﻧﺸـﺎن از‬
‫ﮔﺴﺘﺮش‪ ،‬ﻧﻔﻮذ و ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در آن دﻳﺎر دارد‪ (1).‬ﻋﻼﻗﺔ ﻫﻨـﺪﻳﺎن ﺑـﻪ آﻣـﻮﺧﺘﻦ زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ‪،‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺿﺮورت ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ را اﻳﺠﺎب ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫)‪(3‬‬
‫و ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه و اﻫﻤﻴﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﻧﺰد ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻨﺪراج)‪ (4‬اﺳﺖ‪» .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺎﻣﻊ ﭼﻨﺪ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻟﻐﺖ ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و از ﻟﺤﺎظ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ و اﺣﺘﻮا ﺑﺮ اﻟﻔﺎظ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻐﻮﻟﻲ و ﻫﻨﺪي راﻳﺞ در‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ آن روزﮔﺎر‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ در ﻛﺎر ﺧﻮد از ﮔﺮدآوردهﻫـﺎ‪ ،‬روشﻫـﺎ و ﺗﺠﺮﺑـﻪﻫـﺎي‬

‫‪ -1‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪fjahangard@yahoo.com‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1391/11/30 :‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪1391/7/7 :‬‬

‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪112‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ« )ﻣﺠﺘﺒﺎﻳﻲ‪ .(235 :1368 ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻟﻐﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨـﺪ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ دﺳـﺘﻤﺎﻳﺔ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻧﻮﻳﺴـﺎن دﻳﮕـﺮ ﺷـﺪهاﻧﺪ و در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﻫﻨﺪي ﺑـﻪ ﻓﺎرﺳـﻲﻧﻮﻳﺴـﻲ‬
‫ﻋﻼﻗﺔ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق وﻳـﮋة آﻧـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲزﺑﺎﻧـﺎن را ﭼﻨـﺪان ﺧـﻮش ﻧﻴﺎﻣـﺪه و اﻫﺘﻤـﺎم‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي در راه ﺣﻔﻆ و ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻴﺸـﺘﺮ‪ ،‬دﺷـﻮاري و دﻳﺮﻳـﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻀﻤﻮنﻫﺎي اﺷﻌﺎر و ﻧﺜﺮﻫﺎي ﻓﻨﻲ و ﻣﺼﻨﻮع ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ )ﺻﻔﺎ‪.(1441-1459/5 :1375 ،‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮنﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﻐﻠﻖﻧﻮﻳﺴﻲ ﺳﺒﺐ دﺷﻮاري ﺷﻌﺮﻫﺎ و ﻧﺜﺮﻫﺎي ﻓﻨﻲ و ﻣﺼـﻨﻮع ﻫﻨـﺪي‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺜﺮﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪاي و ﺳﺎدة ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻟﻲ از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و اﺑﻬﺎم ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻛـﺎرﺑﺮد‬
‫اﻏﻠﺐ واژﮔﺎن آنﻫﺎ‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ دﺳﺖﻛﻢ در ﻣﺘﻦﻫﺎي دوره ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ دﻳﺮﻓﻬﻤـﻲ‬
‫ﻣﺘﻦﻫﺎي اﺧﻴﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ »دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ«)‪ (5‬ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ‬
‫ﻟﻔﻆ ﻳﺎ دال ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻳﺎ ﻣﺪﻟﻮل آن دﻳﮕﺮ ﺷﺪه ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎﻫـﺎي آن اﻓـﺰوده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫واژﮔﺎن »اﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن اردو)‪ (6‬ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲروﻧـﺪ‪ ،‬در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ‬
‫اﻣﺮوزي در اﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲروﻧﺪ« )ﭼﻮﻫﺪري‪ :1375 ،‬ﺳﻲ(‪.‬‬
‫ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ واژﮔﺎن دﺧﻴﻞ‪ ،‬اﻣﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬واژهاي از زﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن دﻳﮕﺮي راه ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و در ﻛﻨـﺎر‬
‫ﻣﻌﻨﺎي وﺿﻌﻲ ﻳﺎ ﻗﺮاردادي ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت واژه در زﺑﺎن ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ و ﻣـﺮاد از آن اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻣﻘﺼﺪ »ﺗﻌﺪاد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ واژه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﺪ« )آرﻻﺗـﻮ‪،‬‬
‫‪ (237 :1373‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاي از دوﻣﻌﻨﺎﻳﻲ واژه ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔـﺎه‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واژه اﻧﺪكاﻧﺪك ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻧﻬﺎده و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪﻳﺪ آن در زﺑﺎن ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺪاول و‬
‫رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ »ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪(229 :‬؛ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺎرز و ﻣﻠﻤﻮس‬
‫آن‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻌﻀﻲ از واژﮔﺎن ﺗﺎزي در ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﺑﺮاي ﺗﺎزﻳـﺎن اﺳـﺖ)‪) (7‬اﻣﻴـﺮي‪.(204 :1384 ،‬‬
‫اﻛﺒﺮي ﺷﺎﻟﭽﻲ )‪ (1386‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ واژﮔﺎن را در ﻓﺎرﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻲ داده اﺳـﺖ‪ .‬ﺻـﺎدﻗﻲ )‪(1371‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از اﻳﻦ واژﮔﺎن را در ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲِ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﻨﺪ را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻲﺗـﻮان دﻳـﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘـﻮي )‪ (1341‬ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ از آنﻫـﺎ را در ﻛﺘـﺎب‬
‫‪113‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺤﺮي )‪ (1960‬ﻧﻴﺰ ﻓﻬﺮﺳﺖﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ واژﮔﺎن‬
‫را در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎت ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده از »اﺻﻄﻼﺣﺎت ادﺑﻲ ﻛـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻟﻐـﻮي‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ و ﺑـﻪ آن ﺷـﻜﻞ راﻳـﺞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ« )ﺑﻴﺎت‪ .(38 :1384 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ در زﺑﺎن اردو ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺎﻫﺪ ﭼﻮﻫﺪري واژهﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﻐﺎﺗﻲ در دﺳﺖ اﺳﺖ)‪.(8‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲِ ﺗﺤﻮلﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﻨﺪي‪ ،‬واژﮔﺎن راﻳﺞ و ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮد ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ)‪ (9‬و ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬واژة ﺑﻴﺪل در ﻧﻈﺮ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎﺷﻖ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ آن ﺧﻮد را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﻠﻤﻪ در ﻧﺰد ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻣﻌﻨﺎي آزرده ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ)‪ .(10‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﺪل دﻫﻠﻮي )‪ 1054-1133‬ه‪.‬ق‪ ،(.‬ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﺪار‬
‫ﺳﺒﻚ ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ واژه‪ ،‬ﺻﻨﺎﻋﺎﺗﻲ در ﺷﻌﺮ ﺧﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻣﺘﺪاول ﻓﺎرﺳﻲ آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ و ﺻﻨﻌﺖﻫﺎي ﻫﻤﮕﻮن ﺑـﺎ ﻣﻌﻨـﺎي آزرده‪ ،‬ﺗﺸـﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻟﺤﺎظ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮﻳﻲ ﻋﻼﻗﺔ ﺷﺎﻋﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ و از ﺳـﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ اﻳﻦ واژﮔﺎن ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻟﻐﺎﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻦﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﺎري راه ﻳﺎﺑﻨﺪ و درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﺘﻦ را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪة ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن دﺷﻮار ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺼﺤﺢ ﻳـﺎ ﺷـﺎرح از ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﺘـﺪاول اﻳـﻦ واژﮔـﺎن در‬
‫زﺑﺎنﻫﺎي ﻫﻨﺪي و اردو ﻧﺎآﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺷﺮح اﺛﺮ‪ ،‬دﻗﺖ ﻻزم را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از واژهﻫﺎي دﺧﻴﻞ ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻫـﺎي‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري‪ :1375 ،‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ(‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺷﻌﺮﻫﺎ‬
‫و ﻧﺜﺮﻫﺎي ﻓﻨﻲ در ﺧﺪﻣﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺪﻳﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻬﺎم و اﺳﺘﺨﺪام ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دور ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺴـﺎﻣﺪ‬
‫آنﻫﺎ در اﻳﻦ اﻧﻮاع‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻧﺜﺮﻫﺎي ﺳﺎده و ﺗﺮﺟﻤﻪاي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻴﺎس‪ ،‬در ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از زﺑﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از‬
‫ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻴﺰان ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﻟﻐﺎت ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﻣﻲرود ﻛﺎرﺑﺮد واژﮔﺎن دﺧﻴﻞ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻧﺜﺮِ ﺗﺮﺟﻤﻪاي ﻛﻪ از زﺑﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از ﻫﻨﺪي و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ آن‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﻲ آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﺮاﻧﻲ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ در ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺜﺮي ﺳﺎده از زﺑﺎن ﻻﺗﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ زﻣﺎن ﻧﻘﺎش )ﻗﺮن‬
‫دوازدﻫﻢ(‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻟﻐﺎت را ﺑﻪ وﻓﻮر ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ‪ .‬درﺑـﺎرة‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪114‬‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ »اﻋﺘﻘﺎد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ وي در زﻣﺎن ﺷﺎه ﺟﻬﺎن‪ ،‬و ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﺶ از رم ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻛـﺎﻣﻼً اﺛﺒـﺎت ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ« )ﻣﺮﺗﻀـﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫‪.(277 :1387‬‬

‫ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻓﺎرﺳﻲ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ)‪ (11‬اﻳﻦ اﻗﺒﺎل را ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺛﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه از ﻻﺗﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺘﺮﺟﻤﻲ ﭼﻴﺮهدﺳﺖ و زﺑﺎندان ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺼﺤﻴﺢ آن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﺔ آن ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻟـﻮ‬
‫ﺟﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺤﺢ ﭼﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﻧﺴﺨﺔ ﻓﺎرﺳﻲ را ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﭼﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ اﺛﺮ »ﻫﻴﺄت اﻋﺰاﻣﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﻦ« اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ‬
‫)‪1552 -1610‬م‪ (.‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ﻗـﺪﻳﻢ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﺎ ﺗـﺄﻟﻴﻒ ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﻧﻴﻜـﻮﻻس‬
‫ﺗﺮﻳﮕﻮﻟﺖ‪ 2‬آن را ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ :1387 ،‬ﻫﻔﺪه(‪.‬‬
‫ﭼﻴﻦ »در دورهﻫﺎﻳﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﺑﺮ اﺛﺮ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ درﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬دور از ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻨﺎﻳـﺖ‬
‫اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺘﻲ ﮔﺎه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ و اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب ﻳﺎدداﺷـﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻼﻗﺔ ﻣﻠﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ« )ﻫﻤﺎن(‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑـﻪ‬
‫زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ)‪) (12‬ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ ﺗﻼش ﻛﺮده اﺳﺖ دﻳﺪهﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺧـﻮد را از ﭼـﻴﻦ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺻـﻴﻔﺎت دﻗﻴـﻖ و ذﻛـﺮ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﺪ؛ ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ در ﺳﻨﺖ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪه؛ ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه در دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬وي آداب و رﺳﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﻴﻮة زﻧﺪﮔﻲ ﭼﻴﻨﻴﺎن‬
‫و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭼﻴﻦ را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮﻧﮕﻴﺎن ﻣﺄﻧﻮس ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﻨﺠﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﺎر را ﺑﺮ ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻓﺎرﺳـﻲ اﺛـﺮ‬
‫دﺷﻮارﺗﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ آداب و رﺳﻮم ﭼـﻴﻦ ﭼﻨـﺪان ﻣﺄﻧﻮﺳـﻨﺪ و ﻧـﻪ آﻧﭽـﻪ‬

‫‪1. Matteo Ricci‬‬

‫‪٢. Nicolaus Trigault‬‬
‫‪115‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﭼﻴﻦ و اروﭘﺎ آورده‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭼﻨﺪان آﺷﻨﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎ از دﺷﻮاريﻫﺎي وﻳـﮋة‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واژﮔﺎنِ ﺗﺤﻮلِ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ در اﻳﻦ اﺛﺮ‬
‫از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ آن ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﻠﻤﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﻓﺎرﺳﻲِ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﺑﺮاي ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن اﺳﺖ؛ ﻛﻠﻤﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎﻣﺘﺪاوﻟﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺟﺰﺋﻲ از زﺑﺎن ﺧﻮدﻛﺎر ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛـﺮ اﻗﺎﻣـﺖ ﻃـﻮﻻﻧﻲ وي در‬
‫ﻫﻨﺪ و اﻧﺲ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺪي ﺑﻪ اﺛﺮ راه ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪» .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺳﺎلﻫﺎي زﻳـﺎدي را در‬
‫ﻫﻨﺪ ﮔﺬراﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ و ﻣﻐﻮﻟﻲ در ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻌﻀﻲ از آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺒﻜﻲ ادواري ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ راﻳﺞ آنﻫﺎ در اﻳـﻦ دوره ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ(‪.‬‬
‫در ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻨﻲ‪ ،‬در ﺳﻄﺢ واژﮔﺎن ﺑﻪ ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧـﻮرﻳﻢ ﻛـﻪ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ واژﮔﺎن را در ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ -1-1‬واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺻـﻮرت راﻳـﺞ و ﻣﺘـﺪاوﻟﻲ دارﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻟﻐـﺎت و‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺄﻧﻮس ﻫﻨﺪﻳﺎن را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺎره‪» :‬اﺷﻜﺎل ﻓﻠﻜﻲ را ﺑﻪ روش دﻳﮕﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻮاي ﺗﺎرهﻫﺎي ﻣﺮﺻﻮده‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺘﺎرة دﻳﮕﺮ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(24 :‬‬
‫ﺗﺎرا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺘﺎره‪ ،‬از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻨﺪراج‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬـﺎﻧﮕﻴﺮي و ﺑﺮﻫـﺎن ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺠﻤﻦآرا و ﺑﻪ ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻲروزﮔﺎر‪» :‬و اﮔﺮ ﭘﺪران ﻣﻔﻠﺲ ﺑﻲروزﮔﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻧﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺴـﺮان ﺑـﻪ ﻛﺴـﺐ ﺧـﻮد‪ ،‬اﻳﺸـﺎن را‬
‫ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﺑﻪ وﻓﻮر ﺗﻤﺎم ]ﺳﺮ ﺑﻪ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ[ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(66 :‬‬
‫اﻳﻦ واژه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺑﻴﻜﺎر‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر و درآﻣﺪ ﻧﺪارد« از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ راه‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺪﻳﺎن روزﮔﺎر را در ﻣﻌﻨﺎي »ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر« )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي‪ ،‬ذﻳﻞ »روزﮔﺎر«( و ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺷـﻐﻞ و‬
‫ﻧﻮﻛﺮي )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »روزﮔﺎر«( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪116‬‬

‫رﻳﺸﻢ‪» :‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻮي را ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻳﻜﺠﺎ دﺳﺘﻪ ﻛﺮده در ﻣﻴﺎن ﻛﻼه ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ روش دام از ﻣﻮي اﺳﺐ‬
‫ﻳﺎ از ﻣﻮي آدم ﻳﺎ از ﺗﺎر رﻳﺸﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(74 :‬‬
‫رﻳﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺑﺮﻳﺸﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ »رﻳﺸﻢ«( و )‪.(Bahri, 1960: 125‬‬

‫‪ -2-1‬ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻫﻨﺪي‬

‫‪ -1-2-1‬ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ رواج ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و در ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻫـﻢ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭼَﻮﻛﻲ‪ :‬اﻳﻦ واژة ﻫﻨﺪي در اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﻲ‪» :‬در آن ﻣﻴﺪان ﺑﻠﻨﺪي ﻛﻮه‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﻨﺠﻢ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺣﻴﺎ و ﺷﺐزﻧﺪهداري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼـﻮﻛﻲ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮدن‪ ،‬ﻛﻪ آﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺗﺎزه در اﻓﻼك ﺣﺎدث ﻣﻲﺷﻮد« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(24 :1387 ،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﭼﻮﻛﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ واژه ﻛﻠﻤﺔ »ﭼﻮﻛﻲدار« ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﺔ دﻳﮕﺮ‪» :‬ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻴﻜﭽﻴﺎن و ﭼﻮﻛﻲداران ﻣﻲﮔﻤﺎرﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(84 :‬‬
‫ب‪ -‬ﺳﻜﻮ و ﻛﺮﺳﻲ‪» :‬و ﻧﻴﺰ رﺳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﺴﻲ رود‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮ و ﻛﻼنﺗﺮ آن ﺧﺎﻧﻪ را‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﻳﺎ ﭼﻮﻛﻲ ﻣﻬﻤﺎن ﻳﺎ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﮔﺮد و ﺧﺎك آن‬
‫ﻛﺮﺳﻲ را ﭘﺎك ﻛﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(57 :‬‬
‫ﭼﻮﻛﻲ در ﻣﻌﻨﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ واژة ﻫﻨﺪي در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻬﺎﻧﻪ‪» :‬و ﺳﭙﻪﺳﺎﻻران ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻛﻪ در ﺗﻬﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﺸﻴﻚ ﻣﻲدارﻧﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻠﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻴﻜﺎن و ﭼﻮﻛﻲداران ﻣﻲﮔﻤﺎرﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(84 :‬‬
‫اﻳﻦ واژه از ﻫﻨﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻠﻌﺔ ﻛﻮﭼﻚ و ﺗﻮﻗﻔﮕﺎه ﻋﻤﺪة ﻳﻚ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻮﻳﻠﻲ‪» :‬و ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﺳﻮاري ﺣﻜﺎم و ﻋﻤﺎل‪ ...‬آﻧﻘﺪر ﻛﻼﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺒﻴﻠﺔ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ در آنﻫﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ در ﺣﻮﻳﻠﻲ و ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(76 :‬‬
‫‪117‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﻳﻦ واژه در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﻴﺮاﻣﻮندار آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺣﻮﻳﻠﻲ«(؛ در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا‬
‫اﻣﺎﻟﻪ ﺣﻮاﻟﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺣﻮﻳﻠﻲ«(‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎﻧﻪ )‪،(Bahri, 1960: 122‬‬
‫ﺧﺎﻧﺔ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺤﻮﻃﺔ ﺑﺰرگ‪ ،‬و وﻳﻼي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺣﻮﻳﻠﻲ«(‪.‬‬
‫ﻣﺼﺤﺢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻨﺪراج‪ ،‬ﺣﻮﻳﻠﻲ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺮداﮔﺮد ﻫﺮ ﭼﻴﺰ و اﺳﻢ ﺧﺎص ﻫﺮ ﭼﻬﺎردﻳﻮار‬
‫ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2-2-1‬واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آداب و رﺳﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اداري ﻫﻨﺪﻳﺎن‪:‬‬
‫در ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺰان ﻣﻘﺮري ﻣﺪﺑﺮان و ﻋﻤﺎل ﻛﻼن‪» ،‬در ﻣﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻗﻄﻌﻪ ﻃﻼ و در ﻣﺘﻦ ﭼﻴﻨﻲ ﻳﻚ‬
‫ﻫﺰار ﻟﻴﺎﻧﮓ )واﺣﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي وزن در ﭼﻴﻦ( آﻣﺪه اﺳﺖ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،(138 :1387 ،‬اﻣﺎ در ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻓﺎرﺳـﻲ‪،‬‬
‫واﺣﺪ ﭘﻮل ﻫﻨﺪﻳﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻠﻮﻓﺔ ﻣﺪﺑﺮان و ﻋﻤﺎﻻن ﻛﻼن ﻛﻪ در ﻣﺮﺗﺒﺔ اوﻟﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻲ زﻳﺎده از دوﻫﺰار روﭘﻴﻪ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ از آن ﻋﻠﻮﻓﻪ آن ﻣﻘﺪار ﻧﻔﻊ و درآﻣﺪ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد« )ﻫﻤﺎن‪.(46 :‬‬
‫واﺣﺪ ﭘﻮل در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﺘﻦ‪ ،‬روﭘﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻬﺎر‪» :‬ﻧﻴﺰ از ﻋﺪد ﺣﻤﺎﻻن و ﻛﻬﺎران ﺗﻔﺎوت ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﮔﺮدد« )ﻫﻤﺎن‪.(47 :‬‬
‫آﻧﻨﺪراج ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را از ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻗﻮﻣﻲ از ﻫﻨﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺎﻟﻜﻲ ﻳﺎ ﺗﺨـﺖ و اﻣﺜـﺎل آن را‬
‫ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻓﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )آﻧﻨﺪراج و ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻛﻬﺎر«(‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻮﻛﺮان ﺻﺎﺣﺐ را و ﻣﺮدم ﺧﺮد ﺑﺰرﮔﺎن را ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪] ،‬ﺿﺎﺑﻄﻪ[ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ زاﻧﻮ‬
‫درآﻣﺪه ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ زﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(55 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ واژة ﻋﺮﺑﻲ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي رﻓﻴﻖ‪ ،‬ﻳﺎر و ﻫﻤﺪم آﻣﺪه اﺳﺖ )اﻟﻤﻨﺠﺪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺻﺎﺣﺐ«(‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺎﻟﻚ و ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺻﺎﺣﺐ«(‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ارﺑﺎب ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫راﺟﻪ‪» :‬در اﻳﺎم ﻗﺪﻳﻢ در آن ﻣﻠﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺟـﻪﻫـﺎ و ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن ﺧـﺮد ﻛـﻪ در ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻛﻼن ﭼﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎج و ﺧﺮاج داده ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺧﻄـﺎب و اﻟﻘـﺎب از ﺣﻀـﻮر ﭘﺎدﺷـﺎه‬
‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(35 :1387 ،‬‬
‫راﺟﻪ ﻟﻘﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻫﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪118‬‬

‫ﺟﺎﮔﻴﺮ‪» :‬و ﻋﻠﻮﻓﻪ و ﻣﻮاﺟﺐ واﻓﺮ ﺑﻲاﻧﺪازه ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻘﺪ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﺗﻴﻮل و ﺟﺎﮔﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻛﻨﮕﺎش و ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(37 :‬‬
‫ﺟﺎﮔﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻼك ﺑﻮدن )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺟﺎﮔﻴﺮ«( و اﻣﻼك )‪ (Bahri, 1960: 18‬آﻣﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫»ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ارﺑﺎب دﻓﺎﺗﺮ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻴﻮل و ﻗﺪري از ﻣﻠـﻚ ﻛـﻪ ﻋـﻮض ﻣﺎﻫﺎﻧـﻪ ﺗﻨﺨـﻮاه ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ«‬
‫)ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺟﺎﮔﻴﺮ«(‪.‬‬
‫ﭘﺎﻟﻜﻲ‪» :‬و ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺨﺖ روان و ﭘﺎﻟﻜﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻟﺒﺎس ﻣﺎﺗﻢ‬
‫ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(68 :1387 ،‬‬
‫ﭘﺎﻟﻜﻲ »ﻣﺮﻛﺒﻲ اﺳﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﺮا و اﻏﻨﻴﺎ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«)‪) (13‬ﻫﻤﺎن‪ .(146 :‬اﻳﻦ واژه از‬
‫واژة ﺳﺎﻧﺴﺴﺎﻧﺴﻜﺮﻳﺖ ﭘﺎﻟﻲ ﻳﺎﻧﻜﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﺠﺎوة ﺑﻲﺳﻘﻒ اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﭘﺎﻟﻜﻲ«(‪.‬‬
‫ﻟﻚ‪» :‬و ﻋﺪد ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﺎج و ﺳﺮﺷﻤﺎري ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪ و ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﭘﻨﺞ ﻟﻚ و ﭘﻨﺠﺎه‬
‫ﻫﺰار و ﻫﺸﺘﺼﺪ و ﻳﻚ ﻧﻔﺮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(8 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ واژه در ﻏﻴﺎثاﻟﻠﻐﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻋﺪد ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪ ﻫﺰار ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻴﻜﻦ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻫﻨﺪي اﺳﺖ« )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻟﻚ«(‪.‬‬
‫ﺻﻮﺑﻪ‪» :‬و اﻳﻦ ﭘﺎﻧﺰده دﻳﺎر را ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻚﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﺸﺖ ﺻﻮﺑﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳـﻚ از آنﻫـﺎ را‬
‫ﻓﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(8 :1387 ،‬‬
‫ﺻﻮﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎياﺳﺘﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ﻗﺪﻳﻢ ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن اﺳـﺖ‪» .‬در ﻓﺎرﺳـﻲ ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺻﻮﺑﻪ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ وﻻﻳﺖ و اﻳﺎﻟﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺻﻮﺑﻪ«(‪.‬‬
‫ﺳﺮﻛﺎر‪» :‬و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه در ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﺸﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ﺳـﺮﻛﺎر اﻛـﺎﺑﺮ ﻓﺮﻧﮕﺴـﺘﺎن اﺳـﺖ«‬
‫)ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(14 :1387 ،‬‬
‫در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در اﻳﻨﺠﺎ دم و دﺳـﺘﮕﺎه‪ ،‬ﺧﺎﻧـﻪ و زﻧـﺪﮔﻲ ﻣﺠﻠـﻞ‪ ،‬درﺑـﺎر«‬
‫)ﻫﻤﺎن‪(113 :‬؛ اﻳﻦ واژه ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ در ﺗﺬﻛﺮةاﻟﻤﻠﻮك ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ)‪ .(14‬ﻇﺎﻫﺮاً در ﻫﻨﺪي ﻣﻌﻨﺎي دوﻟﺘﻲ و‬
‫رﺳﻤﻲ ﻧﻴﺰ دارد )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺳﺮﻛﺎر«(‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )‪.(Bahri, 1960: 18‬‬
‫‪119‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﺎورﭼﻲﺧﺎﻧﻪ‪» :‬در آن ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ ﻋﻤﺎرات ﻣﺜﻞ اﻳﻮانﻫﺎ و ﺣﺠﺮهﻫﺎ و ﺑﺎورﭼﻲﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ آن ﺗﺮﺗﻴـﺐ و زﻳﻨـﺖ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮا ﺑﺎﺷﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(76 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ واژه در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﺒﺦ و آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺎورﭼﻲﮔﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﺷﭙﺰي‪.‬‬
‫ﺑﺎورﭼﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﺷﭙﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ واژه در ﻟﻐﺖ ﺧﻮارزم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭼﺎﺷﻨﻲﮔﻴﺮ اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺑﺎورﭼﻲ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ«(‪ .‬ﺑﺎورﭼﻲ را »ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻮي ﻗﻮﺳﻲ‪ ،‬در ذﻳﻞ ﻟﻐﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﺎﺷـﻨﻲﮔﻴﺮ و ﭘﻴﺸـﻜﺎر ﻃﻌـﺎم‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺸﻒاﻟﻠﻐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻄﺒﺨﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮده« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﺬﻳﻞل »ﺑﺎورﭼﻲ«(‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﺎري‪» :‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﺧﻮﺑﻲ و ﻧﻔﺎﺳﺖ ﺗﺮﻛﺎري ]و ﺳﺒﺰي[ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﻣﺪاوﻣﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﻣﻴﺎن ﻋﻮاماﻟﻨﺎس اﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮدم ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺳـﻮاي‬
‫ﺳﺒﺰي ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﻠﻮك و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري و دﻳﻨﺪاري« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(12 :1387 ،‬‬
‫در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔدﻫﺨﺪا آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺮدم ﻫﻨﺪ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ‪ .‬اﻣﺎ از ﻓﺤﻮاي ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮﻛﺎري ﻣﺘﺮادف ﺳﺒﺰي اﺳﺖ )ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رك‪.(Bahri, 1960: 33 :‬‬
‫ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﺶ ﻃﺒﻘﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﮕﺎن و ﻋﻤّﺎﻻن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و وﻛﻼ در ﻫﺮ ﺻﻮﺑﻪ و ﻫـﺮ‬
‫ﺷﻬﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ و واﻗﻌﺎت را از روي دﻳﺎﻧﺖ و راﺳﺘﻲ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪:1387 ،‬‬
‫‪.(40‬‬
‫در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﺎدﺷﺎهزادﮔﺎن و اﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺎﻟﻲ و ﺧﺮدان ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺰرﮔﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺮض‬
‫داﺷﺘﻦ اﺳﺖ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ«(‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »اﻇﻬـﺎر ﻛـﺮدن ﻛـﻮﭼﻜﻲ ﭼﻴـﺰي را ﺑـﻪ ﺑـﺰرگﺗـﺮ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺑﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻧﻮﻳﺴﺪ« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ«(‪.‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺘﻦ را ﺑـﺮاي ﻓﺎرﺳـﻲزﺑﺎﻧـﺎنِ ﻫﻨـﺪيِ ﻣـﺄﻧﻮس ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3-1‬ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻨﺪي دارﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺑﻐﻞﮔﻴﺮي‪» :‬و ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ اﻳﺸﺎن دور از ﺗﻮاﺿﻊ اﺳﺖ ﺑﻐﻞﮔﻴﺮي ﻛﺮدن و ﻳـﺎ دﺳـﺖ ﺑﻮﺳـﻴﺪن و اﻣﺜـﺎل آن«‬
‫)ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(53 :1387 ،‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪120‬‬

‫اﻳﻦ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ و ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در ﺑﻐﻞﮔﺮﻓﺘﻦ« از ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ﺑﻪ آﻧﻨﺪراج و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻤﺎت‪» :‬و ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﺗﻲ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد‪ ،‬اوﻗﺎت ﺿﺎﻳﻊ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻮاﺿـﻊ و ﺗﺴـﻠﻴﻤﺎت‪ ،‬از ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺎﻻﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(57 :‬‬
‫اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن‪ ،‬ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻳﻞ دادن و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدن« ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲرود )اﻟﻤﻨﺠﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«(‪ ،‬اﻣﺎ در ﻓﺎرﺳﻲ در ﻛﻨﺎر ﻣﻌﻨﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺳـﻼم‬
‫ﻛﺮدن ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«(‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﮔـﺮدن ﻧﻬـﺎدن و ﺳـﻼم ﻛـﺮدن و‬
‫ﺳﭙﺮدن« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«( و ﻣﻄﻠﻖ »ﺳﻼم ﻛﺮدن« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«( ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ‪» :‬و ﺟﺎم دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻼنﺗﺮ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮاﺿﻊ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨـﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬
‫‪.(60 :1387‬‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ در ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻧﻤﻮدن اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺎق ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ و‬
‫ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮازي« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮداري‪» :‬و ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ دوﺳﺘﺪار و ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و از اﻳﻦ ﺳـﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر اﺣﺘﻴـﺎط و‬
‫ﺧﺒﺮداري ﺿﺮور اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(83 :‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻮﺷﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺎﺧﺒﺮي‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ و اﻃﻼع دارد )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺧﺒﺮداري«(‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻫﻨﺪﻳﺎن از آن ﻣﻌﻨﺎي اﺣﺘﻴﺎط ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺧﺒﺮداري«(‪ .‬ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺧﺒﺮدار را ﻧﻴـﺰ در ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﻣﺤﺘﺎط ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﻫﻤﺎن(‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﻣﻄﻠـﻊ« آورده اﺳـﺖ )ﺷـﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘـﻮي‪ ،‬ذﻳـﻞ‬
‫»ﺧﺒﺮدار«(‪ .‬در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺘﺮادف ﻣﺤﺘﺎط آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬و در اﻳﺎم ﺳﺎﺑﻖ ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن از درﺑﺎر ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺰاران اﺣﺘﻴﺎط و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺒﺮدار ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(83 :1387 ،‬‬
‫دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧﻪ‪» :‬و ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ روﻧﺪ‪ ،‬در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬رو ﺑـﻪ ﻃـﺮف دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧـﻪ ﻛـﺮده‪،‬‬
‫ﺗﻮاﺿﻌﺎت ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(54 :‬‬
‫اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺪرون ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ« آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧﻪ«(‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻫﻨﺪيﻫﺎ آن را در ﻣﻌﻨﺎي »اﺗﺎق ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﺗﺎق ﻧﺸﻴﻤﻦ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ »دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧﻪ«(‪.‬‬
‫‪121‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﺪ‪» :‬و از ﻃﺮف ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﻛﻮهﻫﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﻛﻤﺮﻫﺎ و ﺷﻜﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﻛﻮﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ دﻳﻮارﻫﺎ‬
‫و ﺣﺼﺎرﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﺑﻪ ﺳﺪّ ﭼﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻓﺖ آنﻫﺎ ﭼﻬﺎرﺻﺪ و ﭘﻨﺞ ﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(9 :1387 ،‬‬
‫ﻫﻨﺪﻳﺎن اﻳﻦ واژه را در ﻣﻌﻨﺎي دﻳﻮار ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺳﺪ«(‪.‬‬
‫ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ‪» :‬و اﺳﻠﺤﺔ اﻳﺸﺎن‪ ...‬ﻛﻢﺑﻬﺎ و زﺑﻮﻧﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻟﺒﺎس و آراﺳﺘﮕﻲ ﻇﺎﻫﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ در وﻗـﺖ ﺳـﺎن‬
‫دادن ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ و ﺷﻼق ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ...‬ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﺔ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺼﺐ اﻳﺸﺎن ﻛﻨﻨـﺪ« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬
‫‪.(85 :1387‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺘﺪاول ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﻮﻫﺪري ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »دﻣﭙﺎﻳﻪ‪ ،‬دﻣﭙﺎﻳﻲ« آﻣﺪه اﺳـﺖ‬
‫)ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ(‪ .‬در ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﻮﻋﻲ از ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران را و اﻃﻔـﺎل را ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻟﻔﻆ زدن و ﺧﻮردن ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ« آﻣﺪه اﺳﺖ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ«(‪.‬‬
‫ﮔِﺮد و ﻧﻮاح‪» :‬اﻳﻦ ﺗﻬﻴﻮ)‪ ،(15‬ﻛﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮﺑﻪاي ﻛـﻪ ﺗﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﻣﻨﺼـﺐ او دارد‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻬﺮي رﺳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ از ﮔﺮد و ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻪ اﻣﻴﺪوار در ﭘﻠﺔ آن ﻣﻨﺼﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫او ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(26 :1387 ،‬‬
‫ﻧﻮاح ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ »ﻣﺄﺧﻮذ از ﺗﺎزي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮاﺣﻲ و ﺣﻮاﻟﻲ و ﻣﺤﺎل و ﺳﺎﺣﻞ و ﻛﻨﺎر درﻳﺎ«ﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪،‬‬
‫ذﻳﻞ »ﻧﻮاح«(‪ .‬ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را در ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﺰدﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻗﺮب و ﺟﻮار‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪاي در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ ﻳـﺎ ﻣﻨﻄﻘـﻪ« ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ »ﮔﺮد و ﻧﻮاح«(‪.‬‬
‫ﻣُﺠﺮا‪» :‬ﭼﺮا ﻛﻪ داﻳﻢ در ﺳﻼم و ﻣﺠﺮا ﻛﺮدن و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ اﻳﺸـﺎن رﻓـﺘﻦ و ﻫـﺪاﻳﺎ و ﭘﻴﺸـﻜﺶﻫـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎدن‬
‫دﻗﻴﻘﻪاي ﻓﻮت و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(49 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ واژه ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻠﻔﻆ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »روان ﻛـﺮده ﺷـﺪه‪ ،‬روان‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬اﺟﺮا ﺷﺪه« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻣﺠﺮا«(‪ .‬ﻫﻨﺪﻳﺎن اﻳﻦ ﻟﻐﺖ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﻮﻋﻲ از ﺳﻼم« ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ »ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻛﺮدن و دادن و ﮔﺸﺘﻦ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ« اﺳﺖ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻣﺠﺮا«(‪.‬‬
‫ﻣﻀﺒﻮط‪» :‬ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ داﺧﻞ ﻣﺤﻜﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ و درﻫﺎ را ﻣﻀﺒﻮط ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﻬﺮ ﻛـﺮده« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ‪:1387 ،‬‬
‫‪.(29‬‬
‫اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﻲ در ﻣﻌﻨﺎي ﺿﺒﻂ ﺷـﺪه و ﺑﺎﻳﮕـﺎﻧﻲ ﺷـﺪه ﻣﺘـﺪاول‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﻜﻢ و ﭘﺎﻳﺪار )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻣﻀﺒﻮط«( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪122‬‬

‫ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه‪» :‬در اﻃﺮاف آنﻫﺎ ﺻﻨﺪﻟﻲﻫﺎي ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه را ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(60 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺟﺎي ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺟﺎي‪ ،‬ﻣﻜﺎن« اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه(‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨـﺪﻳﺎن‬
‫آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﺗﺎق ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﺗﺎق ﻧﺸﻴﻤﻦ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ»ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه«(‪.‬‬
‫ﻧﻔﺮ‪» :‬از ﻃﺮف ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻔﺮان ﻣﻘﺮرﻧﺪ ﻛﻪ از ﺑﻴﺮون ﻛﺎرﻫﺎي او را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(51 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ واژة ﻋﺮﺑﻲ در ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ )وﻓﺎﻳﻲ‪ .(1388 ،‬در ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر و ﭼـﺎﻛﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻔﺮات ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬در ﻫﻨﺪي ﺑﺎ »ان« ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -4-1‬ﻟﻐﺎت ﻋﺮﺑﻲاي ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﺪاول اﻣﺮوزﻳﻦ ﻓﺎرﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ واژهﻫﺎ را در زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻛﺜﻴﻒ‪» :‬رﻳﺶ ﻛﺜﻴﻒ و ﭘﺮﻣﻮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻢﻣﻮي ﻛﻮﺳﺞ ﻃﻮرﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(73 :1387 ،‬‬
‫ﻛﺜﻴﻒ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻠﻴﻆ‪ ،‬اﻧﺒﻮه و ﭘﺮﭘﺸﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﻴﺰ‪» :‬ﻃﺒﻘﺔ ﺷﺸﻢ را ﻫﻴﻨﺒﻮ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر اﻳﺸﺎن ﺗﻤﻴﺰ ﻛﺮدن ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران و ﻣﺠﺮﻣـﺎن اﺳـﺖ« )ﻫﻤـﺎن‪.(40 :‬‬
‫ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺟﺪا ﻛﺮدن و اﻣﺘﻴﺎز دادن« اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ذﻳﻞ ﺗﻤﻴﺰ(‪.‬‬
‫‪ -5-1‬ﻟﻐﺎت ﻓﺎرﺳﻲاي ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻛﺎرﺑﺮد ﺻﻮرت ﻋﺮﺑﻲ آن را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﺮﺑﻲ‬
‫آن ﻟﻐﺎت‪ ،‬ﻧﺰد ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن ﺗﺪاول ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در اﻳﺮان اﻣﺮوز »ﺑﺴﻴﺎري از واژهﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺘﺮوك و رﻫﺎ ﺷﺪه و ﻛﻠﻤﺎت دﻳﮕﺮ از‬
‫ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎ زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آنﻫﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎن واژهﻫﺎ از آﻏﺎز ورود ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﺒﻪ ﻗﺎره در زﺑﺎن‬
‫اردو راه ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در آن زﺑﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ« )ﭼﻮﻫﺪري‪ :1375 ،‬ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ(‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ آن‪:‬‬
‫آواز‪» :‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدﻫﺎ و آوازﻫﺎي ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻤﻠﻮ و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و اﺟﻨﻪاﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(95 :1387 ،‬‬
‫آواز ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﺳﻢ ﺻﻮت اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ذﻳـﻞ‬
‫»آواز«(‪.‬‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن‪» :‬و ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺳﻼم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺿـﺎﺑﻄﻪ‬
‫ﺳﻠﻮك ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﻃﺮف ﺷﻤﺎل ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﺮق ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(54 :1387 ،‬‬
‫‪123‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻟﻄﻒ و ﺷﻔﻘﺖ ﻛﻪ از اﻛﺎﺑﺮ ﺑﺮ اﺻﺎﻏﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺧﻼص و اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻪ اﺻﺎﻏﺮ‬
‫را در ﺟﻨﺎب اﻛﺎﺑﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ«(‪.‬‬
‫اﻧﺪاز‪» :‬و ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻫﺮ ﺻﻮﺑﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ دو ﻛﺲ اﻧـﺪاز ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ ،‬در اﻣﺘﺤـﺎن ﻛـﺮدن‬
‫ﻣﺮدم« )ﻫﻤﺎن‪.(28 :‬‬
‫اﻳﻦ واژه در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻧﻨﺪراج ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺼﺪ و آﻫﻨﮓ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐـﺖﻧﺎﻣـﻪ‪ ،‬ذﻳـﻞ »اﻧـﺪاز«(‪ .‬در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻗﻴﺎس‪ ،‬ﻣﻘﻴﺎس و ﻣﻘﺪار« آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ذﻳﻞ »اﻧﺪاز«( ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -6-1‬ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ آنﻫﺎ در ﻓﺎرﺳﻲ و ﻫﻨﺪي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺮدك‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﺸﺎن ﻏﻼم آن ﻣﺮدك ﻣﺎﻟﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(81 :1387 ،‬‬
‫ﻣﺮدك در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻫﻴﻦ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻣﺮدك«(‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﻨﺪي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺎري ﻧﺪارد‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً در اﻳﻨﺠﺎ »ك« ﻣﻌﺮﻓﻪﺳﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -7-1‬ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻘﺔ دﺳﺘﻮري آنﻫﺎ در ﻫﻨﺪي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﭘﻮچ‪» :‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲﻫﺎ و ﭘﻮچﻫﺎي ﻋﻮاماﻟﻨﺎس ﭼﻴﻦ را‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ در آن ﻣﻘﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ذﻛﺮ ﺧـﻮاﻫﻢ ﻛـﺮد«‬
‫)ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(79 :1387 ،‬‬
‫ﭘﻮچ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﻮﭼﻲ و در ﻣﻌﻨﺎي اﺳﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﻮ‪» :‬دور آن ﺗﺨﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺧﻮﺷﺒﻮ و ﻋﻄﺮﻳﺎت ﻣﻲﺳﻮزﻧﺪ و اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻨﺪر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲﻫﺎ در‬
‫ﻣﺠﻤﺮ ﻣﻲآرﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(67 :‬اﻳﻦ واژه در ﻓﺎرﺳﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دارﻧﺪة ﺑﻮيﺧـﻮش ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﻢ و ﻣﺘﺮادف ﻋﻄﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻫﻢ در ﻣﻌﻨﺎي وﺻﻔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ )ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺧﻮﺷﺒﻮ(‪ ،‬و ﻫﻢ در ﻧﻘﺶ اﺳﻤﻲ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻄﺮﻳﺎت‪.‬‬
‫‪ -8-1‬در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬واژﮔﺎﻧﻲ در ﻣﺘﻦ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳـﻲ ﻳـﻚ ﻣﻌﻨـﺎ و در‬
‫ﻫﻨﺪي ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮ دارﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ دﻗﻴﻘﺎً ﻛﺪام ﻣﻌﻨﺎ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻴﺸﻪ‪» :‬ﺻﻨﻌﺖ ﺷﻴﺸﻪﮔﺮي ﻧﻴﺰ در ﻣﻠﻚ ﭼﻴﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺷﻴﺸﻪﻫﺎي)‪ (16‬ﻓﺮﻧﮕﻲ زﺑﻮنﺗﺮ« )ﻫﻤﺎن‪.(14 :‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪124‬‬

‫ﺷﻴﺸﻪ در ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻳﻨﻪ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺷﻴﺸﻪ«؛ ‪ (Bahri, 1960: 34‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺷﻚ‪» :‬و در ﺧﻮاﺑﮕﺎه و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﻣﻘﺮري ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺧﻮاﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻮﺷﻚﻫـﺎ ﻛـﻪ از ﻛـﺎه ﭘـﺮ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺑﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(68 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ واژه در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻳﺮاﻧﺪاز‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ و رﺧﺘﺨﻮاب ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺗﻮﺷﻚ«(‪ .‬ﻫﻨﺪﻳﺎن‬
‫آن را در ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻟﺶ و ﻛﻮﺳﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )‪.(Bahri, 1960: 100‬‬
‫‪ -9-1‬در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از واژﮔﺎن آنﻫﺎ ﻏﻴﺮﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﮔﻨﮓ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪» :‬و از ﻣﻴﺎن ﺷﺮط زﻧﺎن ﺧﻮد اﺟﺘﻨﺎب ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻬﻤـﺎﻧﻲﻫـﺎ و ﺟﺸـﻦﻫـﺎ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ (68 :1387 ،‬ﻳﺎ‪» :‬و اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺒﻮه ‪ ...‬ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در وﻗﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺧﻮاه‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮد ﻗﺮﺑﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻲ اﻣﺮا آرد« )ﻫﻤﺎن‪.(95 :‬‬
‫‪ -10-1‬ﻋﺒﺎرتﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻌﺪﻫﺎ آن دو ﻛﺲ ﭼﻘﺪر ﻣﺮدم را ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﺎﻗﻲ را رد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(30 :‬‬
‫»در ﻋﺮض ﺑﻪ ﻣﺪت دو ﻣﺎه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ در ﺑﺎب آن ﻗﻼﺋﻮ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه رﺳﻴﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(42 :‬‬
‫»و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺎﻟﺪاران‪ ،‬اﻃﻔﺎل را ﺑﻪ آﺳﺎﻳﺶ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن‪(82 :‬‬
‫»ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﻬﻠﻮ و ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ ﭘﺪران ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﻋﺰت ﺗﻤـﺎم ﺑـﺎ اﻳﺸـﺎن ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(66 :‬‬
‫»و در ﭘﻬﻠﻮي ﺻﻮرت ﻛﻨﻔﻮﺳﻴﻮس ﺻﻮرت ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﺎﮔﺮدان او را ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﺗﻜﻠﻒ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(90:‬‬
‫»اﻳﻠﭽﻴﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﻗﺎﻳﻞاﻧﺪ‪) «...‬ﻫﻤﺎن‪.(91 :‬‬

‫‪ -2‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬

‫‪ -1-2‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺼﺤﺢ ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واژﮔﺎنِ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫‪125‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻃﺒﻌﻲ‪» :‬و ﻫﻢ از ﺑﺰرﮔﻲ و ﻋﻈﻤﺖ ﭼﻴﻦ اﺳﺖ آن ﻛﻪ ﮔﺮداﮔﺮد ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻚ‪ ،‬ﭼـﻪ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﭼـﻪ ﺻـﻨﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ و ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺟﻬﺎز و ﺧﻨﺪق و دﻳﮕﺮ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﻣﺤﻜﻢﻫﺎ« )ﻫﻤﺎن‪.(9 :‬‬
‫اﻳﻦ واژه در ﻫﺮ دو ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺼﺤﺢ‪» ،‬ﻃﺒﻌﻲ« آﻣﺪه اﻣﺎ ﻣﺼﺤﺢ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ ﻛـﻪ در ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻮاردي در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ »ﻃﺒﻴﻌﻲ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛـﻪ در ﺟـﺎي دﻳﮕـﺮي از ﻫﻤـﻴﻦ ﻧﺴـﺨﻪ‪،‬‬
‫»ﻃﺒﻴﻌﻲ« آﻣﺪه)‪ ،(17‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻗﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻌﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در زﺑـﺎن ﻣـﺮدم ﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻌﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻓﻄﺮي دارد‪» .‬ﺻﺎﺣﺐ ﻏﻴﺎثاﻟﻠﻐﺎت ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻃﺒﻌﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳـﺖ ﭼـﺮا ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺮف ﺛﺎﻟﺚ اﮔﺮ ﻳﺎ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺬف ﻛﻨﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮﻛـﺎت‬
‫ﻧﺎم ﻓﻨﻲ از ﻓﻨﻮن ﺣﻜﻤﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اول و ﺳﻜﻮن ﺛﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻣﻨﺴـﻮب ﺑـﻪ ﻃﺒـﻊ ﺑﺎﺷـﺪ«‬
‫)ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻃﺒﻌﻲ«(‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ‪» :‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﺴﺒﺖ ]ﺑﻪ[ ﭘﺎدﺷﺎه واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﻨﺎه را ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ را ﻏـﺪري‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪ ،‬او را و اوﻻد او را از ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻣﻨﺼﺐ ﻣﻌﺰول و ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬
‫‪.(37 :1387‬‬
‫در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻫﻢ »ﻧﺴﺒﺖ« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﻫﻢ »ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ«‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻛﻠﻤﺔ ﻧﺴﺒﺖ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »در‬
‫ﻋﻮض‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص‪ ،‬در ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس »ﻧﺴﺒﺖ« و در ﻧﺴـﺨﻪﺑﺪل‪» ،‬ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ« آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺼﺤﺢ ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺪل را ﺑﺮ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺴﺒﺖ در ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﻧﻴﺎزي‬
‫ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ آن ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺗﺮي و ﺻﺤﺖ ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﺮ‪» :‬و ﺷﻐﻞ و ﻋﻤﻞ ﺧﺎص اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻤﻨﺎن‪ ،‬راﻧﺪن و دور ﻛﺮدن ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و اﺟﻨﻪ اﺳـﺖ از ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﺮﻫﺎ و اﻓﺴﻮنﻫﺎي ﻣﻬﻠﻚ و ﻗﺘﺎل‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﻬﻴﺒﺔ اﺟﻨﻪ را‪ ،‬در ﻛﺎﻏﺬ‬
‫زرد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻣﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ دﻳﻮارﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ‪) «...‬ﻫﻤﺎن‪.(95 :‬‬
‫ﻣﺼﺤﺢ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬آن را ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻗﻴﺎﺳﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻣﻨﻈـﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻄـﺮ)‪ (18‬آورده؛ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ دو ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻘﺎﺷﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻣﺪه و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺘـﻮاي ﻣـﺘﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫﻤﺨـﻮان‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2-2‬ﻣﺼﺤﺢ ﮔﺎه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﻧﻴﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫در ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﻌﻨﺎ را ﺣﺪس زده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪126‬‬

‫اﻫﻠﻴﺖ‪» :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻫﻠﻴﺖ ﻳﻜﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﺔ اﺻﻠﻴﻪ اﺳﺖ و اﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ در ﻋـﺰت و‬
‫اﻛﺮام ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺮدن در ﻣﻌﺎﻣﻼت اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن‪.(53 :‬‬
‫ﻣﺼﺤﺢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه آورده اﺳﺖ‪» :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر از اﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ادب اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و اﻓﺮاد ﻣﻠﺰم ﺑـﻪ اﺟـﺮاي آن در ﺑﺮﺧـﻮرد و ﻣﻌـﺎﻣﻼت ﺑـﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﻟﻐﺖ را ﻫﻨﺪﻳﺎن در ﻣﻌﻨﺎي »ﺳﺰاوار ﺑﻮدن‪ ،‬ﻟﻴﺎﻗﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﻓﺖ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧـﺪ و از ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫آﻧﻨﺪراج ﺑﻪ ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا ﻧﻴﺰ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺠﺎم‪» :‬و زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﭼﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮي ﺳﺮ دراز ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﺣﺠﺎم دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣـﻮي اﻳﺸـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در اﻳﺎم ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ« )ﻫﻤﺎن‪.(73 :‬‬
‫اﻳﻦ واژه در ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ در ﻣﻌﻨﺎي »ﺧﻮنﻛﺸﻨﺪه ﺑﻪ اﺳﺘﺮه زدن و ﻛﺸﻨﺪه ﺧﻮن از ﺷـﺎخ« ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻲرود )اﻟﻤﻨﺠﺪ و ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺣﺠﺎم«(؛ اﻣﺎ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺣـﻼق و‬
‫ﻣﻮﺗﺮاش را ﻣﺠﺎزاً ﺣﺠﺎم ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ )آﻧﻨﺪراج‪ ،‬ذﻳـﻞ »ﺣﺠـﺎم«(‪ .‬اﻧـﺪكاﻧـﺪك اﻳـﻦ واژه ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫»ﻣﻮﺗﺮاش‪ ،‬ﺻﻮرتﺗﺮاش« )ﺷﻬﺮﻳﺎرﻧﻘﻮي‪ ،‬ذﻳـﻞ »ﺣﺠـﺎم«( و »ﺳـﻠﻤﺎﻧﻲ و آراﻳﺸـﮕﺮ« )ﭼﻮﻫـﺪري‪ ،‬ذﻳـﻞ‬
‫»ﺣﺠﺎم«( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋُﺮس‪ ...» :‬ﻋﺮسﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ و اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت و ﺗﻤﻴﺰ ﻋﻠﻤﺎ و ﺧﻄﺎب دادن ﺑﻪ اﻣﺮا و ﺟﻤﻌﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺰاوار و‬
‫ﻻﻳﻖ ﺧﻄﺎب ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ...‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻠﻖ دارد« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(40 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ واژه در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺮوﺳﻲ و وﻟﻴﻤﺔ ﻋﺮوﺳﻲ اﺳﺖ )اﻟﻤﻨﺠﺪ و ﻻروس‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻋﺮس«(؛ اﻣـﺎ »در‬
‫ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻤﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻋﺎرﻓﺎن و ﺣﻜﻴﻤﺎن ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺳﻪ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ روز ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ درﺑﺎرة ﻣﻘﺎم و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳـﺎد او ﺟﺸـﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺮاد ﻣﻲﮔﺮدد و ﺳﭙﺲ ﮔﺮوه ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن )ﻗﻮاﻻن( ﺑﻪ ﻗﻮاﻟﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و آوازﻫﺎ و ﺳﺮودﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻋﺮس«(‪.‬‬
‫در ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻣﺮاد از ﻋﺮس ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺤﻮلﻳﺎﻓﺘﺔ آن در ﻫﻨﺪي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺤﺢ ﻧﻴـﺰ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﻋﺮﺑﻲ را آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﻫﻲ‪» :‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﻬﻴﺒﺔ اﺟﻨﻪ را در ﻛﺎﻏﺬ زرد ﺑـﻪ ﺳـﻴﺎﻫﻲ ﻣﺼـﻮّر‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ دﻳﻮارﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(95 :1387 ،‬‬
‫‪127‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﻴﺎﻫﻲ را ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮﻛﺐ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧـﺪ )‪ (Bahri, 1960: 30‬و ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﻣـﺪاد ﻛـﻪ ﺑـﺪان‬
‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺠﺎز ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و ﺗﺎب از ﺻﻔﺎت او« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﺳﻴﺎﻫﻲ«(‪ .‬اﻳـﻦ واژه در ﻓﺎرﺳـﻲ‬
‫ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻣﺸﺘﻘﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ دارد‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻲرﻳﺰ‪ :‬ﻣﺮﻛﺐزن‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐﻧﻮﻳﺲ )در ﭼﺎپ(؛ ﺳﻴﺎﻫﻲﻛﺎر‪ :‬ﻣﺮﻛﺐﺳﺎز )ﭼﻮﻫﺪري‪،‬‬
‫ذﻳﻞ »ﺳﻴﺎﻫﻲرﻳﺰ« و »ﺳﻴﺎﻫﻲﻛﺎر«(‪ .‬ﻣﺼﺤﺢ در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه آورده اﺳﺖ‪» :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮﻛـﺐ« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬
‫‪ .(158 :1387‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻗﻴﺪِ »در اﻳﻨﺠﺎ« ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ‪» :‬و اﮔﺮ از ﻣﻠﻚﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ و ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﻠﭽﻲ ﺑﻪ ﻣﻠﻚ اﻳﺸﺎن ﺑﺮود‪ ،‬او را ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ و در ﻗﻴﺪ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‬
‫و ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺒﻴﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(84 :‬‬
‫ﻣﺼﺤﺢ اﻳﻦ واژه را »ﭼﺸﻢﺑﺴﺘﻪ« ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮده‪ ،‬اﻣﺎ اﻳـﻦ واژه ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﺗﻮﻗﻴـﻒ« )ﺷـﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘـﻮي‪ ،‬ذﻳـﻞ‬
‫»ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ«(‪» ،‬زﻧﺪاﻧﻲ در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ و ﻣﺤﺒﻮس« )ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ«( و »زﻧـﺪاﻧﻲ« ) ‪Bahri,‬‬
‫‪ (1960: 29‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬آﻧﻨﺪراج و ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻧﻨﺪراج آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬آن ﻛﻪ ﻣﺮدم او را در ﻧﻈﺮ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻨﺪ دارد )دارﻧﺪ(« و در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ در ﭘﺎورﻗﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ آﻣﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺒﺎرت ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻤﻲ ﻛﺮدن‪» :‬و ﻧﻴﺰ ﺣﻮضﻫﺎ و ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ روز از آنﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﺧﺮﻳـﺪ و ﻓﺮوﺧـﺖ و‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻲﺣﺪ و ﺣﺴﺎب ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺮﻣﻲآورﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻤﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(13 :1387 ،‬‬
‫ﻣﺼﺤﺢ ﻛﻤﻲ ﻛﺮدن را »ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ« ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮده‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻛﻤﻲ را در ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ‬
‫)ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻛﻤﻲ«(‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻛﻢ ﺷﺪن« آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ ﻛﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا ﻛﻤﻲ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻢ و ﻛﻮﺗﺎه و ﻧﺎﻗﺺ ﺷﺪن آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ »ﻛﻤﻲﻛﺮدن«(‪.‬‬
‫‪ -3-2‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم دﻗﺘﻲ ﻛﻪ در ﺣﺮوفﭼﻴﻨﻲ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻠﻂﻫﺎي ﻣﻄﺒﻌﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﺘﻦ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫»ﺻﻨﻌﺖ ﺷﻴﺸﻪﮔﺮي ﻧﻴﺰ در ﻣﻠﻚ ﭼﻴﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﻲ زﺑﻮنﺗﺮ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(14 :1387 ،‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ دوم ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻴﺸﻪ‪ ،‬رﻳﺸﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪128‬‬

‫»و ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺴﻴﺎر ﺻﺮف ﻣﻲﺷﻮد در زرﻳﻨﺔ آﻻت و زﻳﻮر زﻧﺎن ﺧﺼﻮﺻﺎً در زﻳﻮر و زرﻳﻨﺔ آﻻت ﺳﺮ و‬
‫رو« )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد در ﻣﺘﻦ زﻳﻨﺖآﻻت ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺣﺮوفﭼﻴﻨﻲ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»در ﻧﻘﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻛﺘﺐ ﻛﻴﻤﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎﻫﺎي ﺧﺮج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪ ،(85 :‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ ،(68 :‬دوزح ﺑﻪ ﺟﺎي دوزخ )ﻫﻤﺎن‪ (:‬و ﺳﭙﻬﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳـﭙﺮ‬
‫)ﻫﻤﺎن‪.(139 :‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ روان و ﺷﻴﻮا ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻘﻴﺪات و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫـﺎﻳﻲ دارد ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﻳﺎري ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲِ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﻨﺪي را ﺛﺒﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬـﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲﻣﺪت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ زﻣﺎن ﻧﻘﺎش‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬در ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪه زﺑﺎن او از ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮد و ﺑﺴـﻴﺎري از واژﮔـﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ راﻳﺞ در ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺮش راه ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻟﻐﺎت دﻳـﻮاﻧﻲ‪ ،‬واﺣـﺪﻫﺎي ﺷـﻤﺎرش و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺷـﻐﻠﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ روي ﺳﺨﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛـﺮد‪ :‬واژﮔـﺎن و‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺻﻮرت راﻳﺞ و ﻣﺘﺪاوﻟﻲ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻟﻐـﺎت و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻣـﺄﻧﻮس‬
‫ﻫﻨﺪﻳﺎن را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده‪ ،‬ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ رواج ﭼﻨـﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و در ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬واژﮔﺎن و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آداب و رﺳـﻮم و ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اداري ﻫﻨﺪﻳﺎن‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ اﻣـﺎ ﻣﻌﻨـﺎي ﻫﻨـﺪي دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﻐـﺎت‬
‫ﻋﺮﺑﻲاي ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻧﻪ در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﺪاول اﻣﺮوزﻳﻦ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻟﻐﺎت‬
‫ﻓﺎرﺳﻲاي ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﺻﻮرت ﻋﺮﺑﻲ آن را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧـﺪ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻋﺮﺑـﻲ آن‬
‫ﻟﻐﺎت ﻧﺰد ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن ﺗﺪاول ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ آنﻫﺎ در ﻓﺎرﺳﻲ و ﻫﻨـﺪي ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻘﺔ دﺳﺘﻮري آنﻫﺎ در ﻫﻨﺪي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪129‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬واژﮔﺎﻧﻲ در ﻣﺘﻦ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻳـﻚ ﻣﻌﻨـﺎ و در ﻫﻨـﺪي‬
‫ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮ دارد و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ دﻗﻴﻘﺎً ﻛﺪام ﻣﻌﻨﺎ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻛﻨﺎر اﻳﻦﻫﺎ در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از واژﮔﺎن آنﻫﺎ ﻏﻴﺮﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ﮔﻨﮓ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرتﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺒﻚ و ﺳـﻴﺎق ﻓﺎرﺳـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺟـﺎﻣﻊ‬
‫واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪي را ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺷﺮح ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺤﺢ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬دو ﻧﺴﺨﻪ از اﻳﻦ اﺛﺮ در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻲ اﻳﻦ دو ﻧﺴـﺨﻪ‪ ،‬در ﻣﻴـﺰان و‬
‫ﻃﺮز ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻫﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺼﺤﺢ در ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس دﻗﺖ واﻓﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮج داده اﺳﺖ و در ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺒﺎرتﻫﺎ را درﺳﺖ ﺣﺪس زده‪ ،‬ﻛﻢﺗـﻮﺟﻬﻲ وي ﺑـﻪ آن دﺳـﺘﻪ از‬
‫واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪه در ﺑﻌﻀـﻲ از ﻣـﻮارد‪ ،‬اﺷـﻜﺎلﻫـﺎﻳﻲ در ﺗﺼـﺤﻴﺢ و‬
‫ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﻮﻳﺴﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ‬
‫‪ -1‬اﺣﻤﺪ ﻣﻨﺰوي ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﻲ ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در ﭼﻬﺎرده ﺟﻠﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» -2‬ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره‪ ،‬اﻧﺸﺎﻧﻮﻳﺴﻲ در ﻛﻨﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ و دﺳﺘﻮرﻧﻮﻳﺴﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ادﻳﺒﺎن و ﻣﻨﺸﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ ﻓﻦ ﭼـﻮن ﻣﻨﺸـ‪Ĥ‬ت‪ ،‬رﻗﻌـﺎت‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺳﻼت و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺠﻢ اﻳﻦ آﺛﺎر در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺶ از اﻳﺮان اﺳﺖ« )رادﻓـﺮ‪:1382 ،‬‬
‫‪.(51‬‬
‫‪ -3‬ﺣﻴﺪر ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي اﻳﻦ آﺛﺎر را در ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» -4‬آﻧﻨﺪراج اﺛﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮزﻧﺪ ﻏﻼم ﻣﺤﻴﻲاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺷﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺎره‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻳﻜﻲ از‬
‫راﺟﻪﻫﺎي ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اﻳﺎﻟﺖ وﻳﺠﻲﻧﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ در ﺗﺪوﻳﻦ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ده ﺳـﺎل رﻧـﺞ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه و آن را در ﺳﺎل ‪1307‬ق‪1888 /.‬م‪ .‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺎراﺟﻪ آﻧﻨﺪراج ﻣﺰﻳﻦ ﻛـﺮده اﺳـﺖ« )دﺑﻴﺮﺳـﻴﺎﻗﻲ‪،‬‬
‫‪.(192 :1338‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪130‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ رك‪:‬ﺧﺎﻧﻠﺮي‪.101/1 :1382 ،‬‬

‫‪» -6‬ﺑﺎآﻣﻴﺰش دو زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ و ﭘﻨﺠﺎﺑﻲ زﺑﺎﻧﻲ ﻧﻮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎم ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻨﺪي و‬
‫ﻫﻨﺪوي و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎﻧﻲ و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭼﻮن اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در اردوﮔﺎهﻫﺎ و ﭘﺎدﮔﺎنﻫﺎ و ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲرﻓﺖ آن را زﺑﺎن اردو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺮون از اردوﮔﺎهﻫﺎ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﺑﺎن ﭼﻨﺪان ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن دﻳﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ اﺻﻮل دﻳﻦ و ﻗﺮآن و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬آﻏﺎزﻛﺮدﻧﺪ« )ﭼﻮﻫﺪري‪ :1375 ،‬ﻫﺠﺪه(‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ »ﻟﻐﺖ رﻋﻨﺎ در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ زن اﺣﻤﻖ و ﺧﻮدآرا و در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ زﻳﺒـﺎ و ﺧﻮﺷـﮕﻞ آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺰام ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﻤﻴﻪ و ﻋﺪﻟﻴﻪ از ﻟﻐﺖﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺼﻄﻠﺢ در ﺗﺮﻛـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬واژة ﻣﺤﺼـﻞ ﻛـﻪ در‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ داﻧﺶآﻣﻮز اﺳﺖ‪ ،‬در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮدآورﻧﺪة ﻣﺎﻟﻴﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮف در ﺗﺎزي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺜﻴﻒ در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺿﺨﻴﻢ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﺮك و آﻟﻮده و ﺷﻮﺧﮕﻦ‪ .‬ﺗﻤﻴﺰ ﻛﻪ در ﻋﺮﺑﻲ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﺎﻛﻴﺰه« )اﻣﻴﺮي‪.(205 :1384 ،‬‬
‫‪ -8‬اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﻟﺤﺎظ ردهﺑﻨﺪي و روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬در زﻣﺮة ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺳـﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﮕﺎر ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از واژهﻫﺎﻳﻲ را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة او‬
‫ﺑﺎﻳﺪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻴﺎﻳﺪ )ﻫﺎﺷﻤﻲ ﻣﻴﻨﺎﺑﺎد‪ .(98 :1371 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -9‬واژﮔﺎن ﻋﺮﺑﻲ »از راه ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اردوزﺑﺎﻧﺎن ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ آنﻫﺎ را ﻋﺮﺑـﻲ ﺑﺪاﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﺟـﺰو‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ« )ﭼﻮﻫﺪري‪ :1375 ،‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ(‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺑﻴﺪل در ﻣﻌﻨﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬از آﻧﻨﺪراج ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻇﻢاﻻﻃﺒﺎء و ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا راه ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺘﻦ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺪل ﻣﺘﺮادف آزرده آﻣﺪه‪» :‬ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﻧﻜﻦ از اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ آزرده و ﺑﻴﺪل ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن دﻳﻮان و ﻧﻈﻢ‬
‫و ﻧﺴﻖ و ﻣﻌﺎﻓﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎً ﺑﻪ آن ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل داﺷﺖ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(44 :1387 ،‬‬
‫‪» -11‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻧﺎم ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﻧﻨﻬﺎده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﺎپ ﻧﺨﺴﺖ و در ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎ از آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﻦ‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﺮﺟﻤﻪاي اﺳﺖ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ و آداب و رﺳﻮم و آﻳﻴﻦﻫﺎي‬
‫ﭼﻴﻦ از ﻛﺘﺎب ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ و ﺧﺎﻃﺮات ﻣﺎﺗﻴﻮرﻳﭽﻲ و ﻣﻄﻠﺒﻲ درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﻦ ﻧﺪارد‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً ﻋﻠﺖ اﻃﻼق ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ در ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ از آن ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و در ﻋﺮف ﺧﺎص ﻛﺎرﺑﺮدي ﻣﻘﻴﺪ دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻧـﺎم و ﻋﻨـﻮان‬
‫رﺳﺎ و ﺟﺎﻣﻊ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﻧﻬﺎده ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ روش دﻳﺮﻳﻦ ﻧﺎمﮔﺬاري ﻛﺘـﺎب در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ دارد و ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺘﺎب اﺳﺖ و واﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد« )ﻫﻤﺎن‪ :‬ﭘﺎﻧﺰده(‪.‬‬
‫‪131‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪ -12‬ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎر و ﻣﻘﺪﻣـﺔ ﺟـﺎﻣﻊ ﻣﺼـﺤﺢ‪ ،‬اﻃﻼﻋـﺎت ﻧـﺎدر و دﻗﻴﻘـﻲ درﺑـﺎرة اﻳـﻦ اﺛـﺮ و‬
‫ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪» -13‬و ﻧﺎﻟﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻮن‪ ،‬در رﺗﺒﻪ اﻓﺰونﺗﺮ از آن اﺳﺖ و ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺳـﻮاري ﭘﺎدﺷـﺎهزادﮔـﺎن« )ﺑﻬـﺎر ﻋﺠـﻢ‪ ،‬ذﻳـﻞ‬
‫»ﭘﺎﻟﻜﻲ«(‪.‬‬
‫‪ -14‬در ﺗﺬﻛﺮةاﻟﻤﻠﻮك در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﻗﻼم ﻣﺬﻛﻮر ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻫﺮ وﻻﻳﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺳﺮﻛﺎر‪«...‬‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در آن وﻻﻳﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﺴﺎب داﻳﺮة ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻛﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻛﺎرﻫﺎي وﻻﻳﺎت ﺑﺎ ﺳﺮﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎﺻﻪ ﻳﺎ ﻣﻌﺎدن و ﻏﻴﺮه ﻣﺘـﺮادف‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ« )ﻣﻴﺮزا ﺳﻤﻴﻌﺎ‪.(211 :1378 ،‬‬
‫‪ -15‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻋﻠﻤﺎ را ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(173 :1387 ،‬‬
‫‪ -16‬در ﻣﺘﻦ رﻳﺸﻪﻫﺎي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻏﻠﻂﻫﺎي ﺣﺮوفﭼﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﺑﻪ ﻗﻴﺎس اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪» :‬اﮔﺮ در ﺟﺎﻳﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ]ﻳﺎ ﻧﻬﺮي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در آن ﻣﻠـﻚ رودﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ[ و ﻧﻬﺮﻫـﺎي‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺻﻨﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ اﻛﺜﺮ ﻣﻠﻚ را ﺑﺮ ﺟﻬﺎز ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺮد« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(13 :1387 ،‬‬
‫‪» -18‬ﻣﻨﻄﺮ ﻳﺎ ﻣﻨﺘﺮ )از اوﺳﺘﺎﻳﻲ ‪ (Manturd‬ﻋﺒﺎرتﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ آﻫﻨﮕﻴﻦ و در ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺎﻟﻲ از ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫ﻛﺎﻫﻨﺎن و راﻫﺒﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ورد ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ آن ﺑﻮد و ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و آﻫﻨﮓ ﻛﻠﻤﻪ و ﻛـﻼم ﺑـﺪون‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ وﺿﻌﻲ و ﻗﺮاردادي اﻟﻔﺎظ ﺗﺄﺛﻴﺮ روﺣﺎﻧﻲ در ﺑﻬﺒﻮد و درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎران و ﺑﺮآوردن ﺣﺎﺟﺖ و ﻧﻴـﺎز راﻧـﺪن و‬
‫دور ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻠﻴﺪ و زﻳﺎﻧﻜﺎر و ﺗﺼﺮف در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺎرانزاﻳـﻲ دارد )ﻳﺎدداﺷـﺖ دﻛﺘـﺮ ﻣﻈﻔـﺮ‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎر(« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪.(158 :1387 ،‬‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‬
‫آرﻻﺗﻮ‪ ،‬آﻧﺘﻮﻧﻲ‪ .(1373) .‬درآﻣﺪي ﺑﺮ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﺪرﺳﻲ‪ .‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺎه ﻋﻠـﻮم اﻧﺴـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫اﻛﺒﺮي ﺷﺎﻟﭽﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺮﺣﺴﻴﻦ‪» .(1386) .‬واژهﻫﺎي ﻓﺮﻳﺒﻜﺎر در ﻓﺎرﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻲ«‪ .‬ﮔﻮﻳﺶﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬دورة ﭼﻬـﺎرم‪ ،‬ش ‪1‬و‪،2‬‬
‫ﺻﺺ ‪.194-213‬‬
‫اﻣﻴﺮي‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪» .(1384) .‬ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﭘﺎرﺳﻲ ﺳـﺮه«‪ .‬درﺧـﺖ ﻣﻌﺮﻓـﺖ؛ ﺟﺸـﻦﻧﺎﻣﺔ اﺳـﺘﺎد دﻛﺘـﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴـﻴﻦ‬
‫زرﻳﻦﻛﻮب‪ .‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻋﻠﻲاﺻﻐﺮ ﻣﺤﻤﺪﺧﺎﻧﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺨﻦ‪ .‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ .‬ﺻﺺ ‪.185-216‬‬
‫ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ(‬ ‫‪132‬‬

‫ﺑﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺆاد اﻓﺮام‪ .(1386) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ )ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﻨﺠﺪ اﻟﻄﻼب(‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪررﻳﮕﻲ‪ .‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫اﺳﻼﻣﻲ‪ .‬ﭼﺎپ ﺑﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳﺎت و اﻣﺜﺎل ﻓﺎرﺳﻲ(‪ .(1380) .‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﺎﻇﻢ دزﻓﻮﻟﻴﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻃﻼﻳـﻪ‪ .‬ﭼـﺎپ‬
‫اول‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪» .(1384) .‬ﺑﺮرﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ادﺑﻲ اردو«‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ .‬ش‪ ،28‬ﺻﺺ ‪.35-52‬‬
‫ﺟﺮ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ‪ .(1380) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺳﻴﺪﺣﻤﻴﺪ ﻃﺒﻴﺒﻴﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪ .‬ﭼﺎپ ﻳﺎزدﻫﻢ‪.‬‬
‫ﺟﻴﻦ‪ ،‬ﻟﻮ‪ .(1387) .‬ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ .‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﺘﻦ ﻻﺗﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪزﻣﺎن‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﭼﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ از ﻟﻮ ﺟﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﻣﻈﻔﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻴﺮاث ﻣﻜﺘﻮب‪ .‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬
‫ﭼﻮﻫﺪري‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ‪ .(1375) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ در زﺑﺎن اردو‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ .‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ‪ .(1382) .‬ﺗﺎرﻳﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺸﺮ ﻧﻮ‪ .‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫داﻋﻲاﻻﺳﻼم‪ ،‬آﻗﺎ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ‪) .‬ﺑﻲﺗﺎ(‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ .‬ﺣﻴﺪرآﺑﺎد دﻛﻦ‪ :‬ﺷﻤﺲ اﻟﻤﻄﺎﺑﻊ‪.‬‬
‫دﺑﻴﺮﺳﻴﺎﻗﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪ‪ .(1338) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺳﭙﺮك‪ .‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬
‫دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ‪ .(1377) .‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬ﭼﺎپ دوم از دورة ﺟﺪﻳﺪ‪.‬‬
‫رادﻓﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪» .(1382) .‬اﻧﺸﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره«‪ .‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ادﺑﻲ‪ .‬ش ‪ ،1‬ﺻﺺ‪.51-64‬‬
‫ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي‪ ،‬ﺣﻴﺪر‪ .(1341) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اداره ﻛﻞ ﻧﮕﺎرش وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ‪.‬‬
‫ﺻﺎدﻗﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲاﺷﺮف‪» .(1371) .‬واژهﻫﺎي ﻓﺮﻳﺒﻜﺎر در ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ«‪ .‬ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬س‪ ،8‬ش ‪ 1‬و ‪ .2‬ﺻﺺ‪-22‬‬
‫‪.12‬‬
‫ﺻﻔﺎ‪ ،‬ذﺑﻴﺢاﷲ‪ .(1378) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮدوس‪ .‬ﭼﺎپ دﻫﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺘﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺘﺢاﷲ‪» .(1368) .‬آﻧﻨﺪراج«‪ .‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻇﻢ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨﻮردي‪ .‬داﻳﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ج‪ .2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﻴـﺎد‬
‫داﻳﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺎدﺷﺎه‪ .(1335) .‬آﻧﻨﺪراج‪ .‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﻴﺮﺳﻴﺎﻗﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺧﻴﺎم‪.‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪» .(1387) .‬ﻋﻠﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﮕﺎرﮔﺮان اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ«‪ .‬آﻳﻨﺔ ﻣﻴﺮاث‪ .‬س‪ ،6‬ش‪ ،1‬ﭘﻴـﺎﭘﻲ‪ ،40‬ﺻـﺺ‪-288‬‬
‫‪.265‬‬
‫ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .(1380) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪ .‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺮزاﺳﻤﻴﻌﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺳﻤﻴﻊ‪ .(1378) .‬ﺗﺬﻛﺮةاﻟﻤﻠﻮك‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اداري ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺻـﻔﻮي )ﺗﻌﻠﻴﻘـﺎت ﻣﻴﻨﻮرﺳـﻜﻲ(‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﺔ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐﻧﻴﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﻴﺮﺳﻴﺎﻗﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪ .‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪.‬‬
‫‪133‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫وﻓﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﻲ‪» .(1388) .‬ﺗﺤﻮل ﺳﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﻔﺮ«‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﺔ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﻲ )ﮔـﻮﻫﺮ ﮔﻮﻳـﺎ(‪ .‬س‪ ،3‬ش‪،2‬‬
‫ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ .10‬ﺻﺺ ‪.75-90‬‬
‫ﻫﺎﺷﻤﻲ ﻣﻴﻨﺎﺑﺎد‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪» .(1370) .‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ردهﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻧﮕﺮﺷـﻲ ﺑـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي دوزﺑﺎﻧـﻪ«‪ .‬ﻣﺠﻠـﺔ‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬س ‪ ،8‬ش ‪1‬و‪ ،2‬ﺻﺺ‪.95-108‬‬
‫‪Bahri, Hardev. (1960). Persian Influence on Hindi. India, Allahabad: Bharati Press.‬‬