‫ﺑﺴﻤﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫‪Philosophy of linguistics‬‬
‫زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ روﺷﻤﻨﺪ زﺑﺎن ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬در زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎن در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي ﺻﺮف‪ ،‬ﻧﺤﻮ‪ ،‬آواﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬واجﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ ،‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪-‬ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪،‬‬
‫ردهﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻧﯿﺰ ﺣﻮزهﻫﺎي ﺑﯿﻦ رﺷﺘﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن‪ ،‬ﻋﺼﺐﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن‪ ،‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻗﻀﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ و زﺑﺎن و ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ زﺑﺎن ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﭘﯿﭽﯿﺪه ي اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﺟﺎﻣﻊ و دﻗﯿﻖ آن‪ ،‬ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻋﻠﻮم ﻣﺮﺗﺒﻂ دﯾﮕﺮ اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﻓﺮاﮔﯿﺮ زﺑﺎن‪،‬‬
‫روﯾﮑﺮدي ﭼﻨﺪﺑﻌﺪي را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﻧﻈﺮي زﺑﺎن ﺑﻪ اﺑﻌﺎد‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮي‪ ،‬ادﺑﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ زﺑﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ ﮐﺎر زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺳﺮوﮐﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اي ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﯿﻪ ي آن ﺑﺮ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﯾﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ي زﺑﺎن ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻌﻨﺎ )‪ (meaning‬و ﻣﺮﺟﻊ )‪ (reference‬ﺳﺮوﮐﺎر دارد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﯾﮏ زﺑﺎن ﻣﯽ‬
‫ﭘﺮدازﯾﻢ‪ ،‬زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ در ﭘﯽ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ از ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ )‪ ،(syntax‬ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ )‪ (semantics‬و‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺳﯽ )‪ (pragmatics‬آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ )‪ :(syntax‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ ﺑﺎ ﻧﻮام ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ )‪ ، (Noam Chomsky‬ﻓﺮدي ﮐﻪ در ﻋﮑﺲ‬
‫اﻟﻌﻤﻞ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي رﻓﺘﺎرﮔﺮان اوﻟﯿﻪ ﮐﻪ ﯾﺎدﮔﯿﺮي زﺑﺎن را ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻘﻠﯿﺪ رﻓﺘﺎري ﻣﯽداﻧﺪ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﺎن در زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫روﯾﮑﺮد ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬راه ﺗﺎزه اي را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮد ﮐﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺎي زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﻧﺴﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮه ي ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﺻﻮل و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﺑﺎن در اﻧﺴﺎن ذاﺗﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﯾﺎدﮔﯿﺮي زﺑﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﺛﯽ و ژﻧﺘﯿﮑﯽ در ﻣﻐﺰ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﮐﻮدك ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺤﺮك را ﺑﺮاي ﯾﺎدﮔﯿﺮي زﺑﺎن ﻣﺎدري اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮدك ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺤﺪودي از اﻃﻼﻋﺎت را از ﻣﺤﯿﻂ زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺧﻮد ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ زﺑﺎن ﻣﺎدري ﺗﻨﻬﺎ از راه‬
‫ﺷﻨﯿﺪن ﮔﻔﺘﺎر اﻃﺮاﻓﯿﺎن و ﺑﻪ ﺻﻮرت اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ وارد ذﻫﻦ ﮐﻮدك ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﺻﺮف و‬
‫ﻧﺤﻮ و ﺑﺨﺶ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻼش ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ در ﭘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎ ﺷﻨﺎﺳﯽ )‪ :(semantics‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ از ﺗﻮﻗﻒ در ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ دور ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ‬
‫ﮐﺮدن در ﺣﯿﻄﻪ ي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺴﯿﺎري از ﮔﺎم ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ‪ :‬ﻓﺮﮔﻪ‪ ،‬راﺳﻞ‪ ،‬وﯾﺘﮕﻨﺸﺘﺎﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺎرﻧﭗ‪،‬رﯾﭽﺎرد ﻣﻮﻧﺘﮋ‪ ،‬و ﮐﺮﯾﭙﮑﯽ‪.‬‬

‫‪١‬‬
‫در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺰرﮔﯽ در ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬در ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و دﻗﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺻﻮري )‪ ، (formal‬ﻣﺪل ﻫﺎي رﯾﺎﺿﯽ وار‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮدن ﻓﺮم زﺑﺎن و ﻣﻌﻨﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺳﯽ )‪ :(pragmatics‬ﮐﺎرﺑﺮد ﺷﻨﺎﺳﯽ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺸﺎء ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽ در ﮐﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺳﯽ از ﻗﺒﻞ در ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ – در ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯽ ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﯽ و ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﮐﺎرﺑﺮد‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻢ اﺟﯿﻦ ﺷﺪه ي ارﺗﺒﺎﻃﺎت زﺑﺎﻧﯽ ﺟﺎ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻪ روﯾﮑﺮد ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازي زﺑﺎﻧﯽ‪.1:‬ﻇﺎﻫﺮﮔﺮوي )‪.2 (Externalism‬ﺑﺮآﯾﻨﺪه ﮔﺮوي )‪.3 (Emergentism‬ذات ﮔﺮوي‬
‫)‪ (Essentialism‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪.1‬ﻇﺎﻫﺮﮔﺮوي )‪(Externalism‬‬

‫اﮔﺮ ﻓﺮدي ﻇﺎﻫﺮﮔﺮا ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺪل ﻫﺎي ﺻﺤﯿﺢ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺻﻮات ﺳﺨﻦ‪ ،‬واژﮔﺎن‪ ،‬ﺟﻤﻼت و دﯾﮕﺮ آﯾﺘﻢ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر واﺿﺢ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻇﻮاﻫﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ را اﻣﺘﯿﺎزي ﻣﺨﺼﻮص ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ )ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ( و آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬از ﺑﺰرﮔﺎن اﯾﻦ ﻧﺤﻠﻪ ﻟﺌﻮﻧﺎرد‬
‫ﺑﻠﻮﻣﻔﯿﻠﺪ )‪ (Leonard Bloomfield‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.2‬ﺑﺮآﯾﻨﺪه ﮔﺮوي )‪(Emergentism‬‬
‫ﻫﺪف اﯾﻦ ﻧﺤﻠﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ زﺑﺎن‪ ،‬در ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﺒﺎرات ﻏﯿﺮزﺑﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬ﯾﻌﻨﯽ اﺛﺮاﺗﯽ ﮐﻪ از زﺑﺎن ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺗﻔﮑﺮ ﮐﺮدن‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدن‪ ،‬و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﺮدن‪ .‬ﭘﺪر اﯾﻦ ﻧﺤﻠﻪ ﺳﯿﭙﯿﺮ )‪ (Sapir‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪.3‬ذات ﮔﺮوي )‪(Essentialism‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺸﺎت ذات ﮔﺮوي ﺗﻤﺎﯾﻞ دارد ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﯽ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ذاﺗﯽ زﺑﺎن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آن زﺑﺎن را آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬زﯾﺮا اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻦ اﯾﻦ روﯾﮑﺮد – ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﯽ در ﺳﻨﺖ دﺳﺘﻮر‬
‫زاﯾﺸﯽ )‪ (Generative grammar‬ﻫﻢ ﻓﮑﺮ ﺑﺎ ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ – ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ روﯾﮑﺮد اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻠﯿﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫زﺑﺎن اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎري ﮐﻪ آﻣﻮزش داده ﻧﺸﺪه اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر دروﻧﯽ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن آن را ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ي آن اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن را آﻣﻮزش ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ذات ﮔﺮوي زاﯾﺸﯽ داراي ﯾﮏ ﺑﺮﺗﺮي اﺳﺖ زﯾﺮا ﺧﺼﯿﺼﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺣﯿﺮت آور زﺑﺎن را ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان از ﻃﺮﯾﻖ داده ﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺘﻨﺘﺎج ﮐﺮد را ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن ﯾﺎ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي آﻣﻮزش داده ﻧﺸﺪه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ زﺑﺎن ﻫﺎ آن را دارا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮان ذات ﮔﺮا از ﻧﻈﺮ ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و در ادﻋﺎي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ و ﮐﺎرﺑﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ‬
‫آﻣﻮزش زﺑﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻘﻮﻟﻨﺪ‪.‬از ﺑﺰرﮔﺎن اﯾﻦ ﻧﺤﻠﻪ ﻧﻮام ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪Stanford encyclopedia of philosophy‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪The Cambridge dictionary of philosophy‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪The shorter Routledge encyclopedia of philosophy‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪Wikipedia.com‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﻣﻮﺳﻮي ﻣﻄﻠﻖ‬

‫‪٢‬‬