‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ )ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ(‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ -4‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬

‫ﻣﺤﻤﻮد ﻧﻘﻲزاده )داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن(‬

‫دﻛﺘﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺗﻮاﻧﮕﺮ )داﻧﺸﻴﺎر زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن(‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤ‪‬ﻤﺪ ﻋﻤﻮزاده )داﻧﺸﻴﺎر زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن(‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎريﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫در ﭼﺎرﭼﻮب زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬

‫ﻫﺪف از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ﺗﻔﻜّﺮ ﻓـﻀﺎﻳﻲ و ﺳـﺎﺧﺘﺎر زﺑـﺎﻧﻲ ﻣـﻨﻌﻜﺲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه آن در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻻﻳﺒﻨﻴـﺘﺲ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن ﻧﻤﻮد ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻟﮕﻮي ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن )‪ (2006‬در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺣﻮزه‬
‫ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ﻣـﻲﭘـﺮدازﻳﻢ‪ .‬دادهﻫـﺎي‬
‫زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻼت زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﮔﻔﺘﺎري و ﻧﻮﺷﺘﺎري ﻛـﻪ داراي ﺣـﺮوف‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﻘﻮﻻت دﺳﺘﻮري ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻜﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺟﻤﻊ آوري‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ داده ﻫﺎي ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ "اﺷﺎره"‪" ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ" و "ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ" در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻔﻬﻮم ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﺤﻮري‪ ،‬ﺧـﻮد را در ﻣﺮﻛـﺰ ﻳـﺎ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻗﺮار داده و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺷﻴﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎريﺷﺪن ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ‪ ،‬اﺷﺎره‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ 1‬ﻳﻜﻲ از روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ در دو‬
‫دﻫﺔ اﺧﻴﺮ رﺷﺪ ﻓﺮاﮔﻴﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﮕﺮاﻳﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر زﺑـﺎﻧﻲ اﻧﻌﻜـﺎس ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪١. Cognitive Linguistics‬‬

‫____________________________‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ 1389/6/9 :‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‪1390/7/11 :‬‬
‫‪mahmood-naghizadeh@yahoo.com‬‬ ‫ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪mohammad amouzadeh@yahoo.com :‬‬
 ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪2‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت زﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﻮهاي ﺧـﺎص از ﻣﻔﻬـﻮم ﺳـﺎزي‪ 1‬ﺑـﺎ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ)ﻟﻲ‪ .(2 :2001،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻋﻘﻴـﺪهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ اﺻـﻮل‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮح زﺑﺎن‪ ،‬رﻳﺸﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ دارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﮕﺮا ﻣﻴـﺎن ﺗﻔﻜـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎر زﺑﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ زﺑﺎﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻋﻤﺪه زﻳﺮ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ)ﻛﺮاﻓﺖ و ﻛﺮوز‪:(1 :2004 ،‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬زﺑﺎن ﻳﻚ اﺳﺘﻌﺪاد ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻴﺴﺖ؛ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ در روﻳﻜﺮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل زﺑﺎن از دﻳﮕﺮ ﻗﻮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ .‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ .‬داﻧﺶ زﺑﺎﻧﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﻧﺸﺄت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﻳﻦ اﺻﻮل زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ ﻧـﺴﺒﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن )‪ (2006‬ﺑﺮآﻧﻴﻢ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻋﺒـﺎرات ﻣﻜـﺎﻧﻲ در دﻳﮕـﺮ ﺣـﻮزهﻫـﺎ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺷﺎره و ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﺤﻮري را در ﻋﺒﺎرات اﺷﺎرهاي و اﻓﻌﺎل اﺷـﺎرهاي‪-‬ﺣﺮﻛﺘـﻲ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم را در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺒﺎرات ﻣﻜﺎﻧﻲ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗـﺮار ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫داد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﺑﺎ ﺑﻬـﺮهﮔﻴـﺮي از ﻣﻔﻬـﻮم ﻓـﻀﺎي ذﻫﻨـﻲ و ﻧﻘـﺶ آن در ﺗﻔـﺴﻴﺮ‬
‫ﻋﺒﺎرات ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮي از ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان‬
‫ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ‪ 2‬ﺑﻪ ﻣﺤـﺪوده‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻟﺬا ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ را ﻛـﻪ زﻳﺮﺑﻨـﺎي‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد ﻓﻀﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪي آﺷﻜﺎر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﻣﻘﺪﻣﻪ از ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ :‬در ﺑﺨـﺶ دوم‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻣـﻲ ﭘـﺮدازﻳﻢ‪ .‬در ﻗـﺴﻤﺖ‬

‫‪١. conceptualization‬‬
‫‪٢. spatial language‬‬
 ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪3‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫دوم اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻔﻬﻮم اﺷﺎره و ﭘﻴﻮﻧﺪ آن ﺑﺎ اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﻗﻴﺪ ﻫـﺎي ﻣﻜـﺎن در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ را‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻌﺎره و ارﺗﺒﺎط آن ﺑـﺎ اﻓﻌـﺎل‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻲ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ داده ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺤﺚ وﺑﺮرﺳﻲ‬
‫‪ :1-2‬ﻓﻀﺎ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺣﻮزه آن‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد و ﻧﺤﻮه ﺗﻮﺻﻴﻒ وي از آن‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺰاﻣﺎ در‬
‫زﺑﺎن اﻧﻌﻜﺎس ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ وي ﺧﻮد را ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻨﺠﺶ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺷﻴﺎ ﻣـﻲداﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮري و اﻧﺴﺎن اﻧﮕﺎري در ﺗﺎر و ﭘﻮد زﺑﺎن ﺑﺸﺮ ﺗﻨﻴـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﺑﺎن اﻧﺴﺎن ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨﺪة ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺤﻮه راه رﻓﺘﻦ و ﺣﺘﻲ ﺷـﻜﻞ و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي‬
‫ﺑﺪن اوﺳﺖ )اچ ﻛﻼرك‪ 1977 ،1‬و ﻣﻴﻠﺮ‪2‬؛ ﺟﺎﻧﺴﻮن‪-‬ﻟﺮد‪ .(1975 ،3‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫راه ﻣﻲ روﻳﻢ و زﻳﺴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻛﻪ ﺑـﺮ روي ﭼﻬـﺎر دﺳـﺖ و ﭘـﺎ راه‬
‫ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ روي دو ﭘﺎ ﻣﻲ اﻳﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻣﺎ از ﻓـﻀﺎ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﺳﻄﺢ زﻣـﻴﻦ ﺗـﺼﻮر ﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوه‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻬﺖ در ﺑﻌﺪ ﻋﻤﻮدي ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن دو ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺎ از ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻋﻤـﻮدي‪ ،‬ﻫـﻢ‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ رواﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﻜﺎﻧﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬از ﻟﺤـﺎظ‬
‫زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ ﻋﻤﻮدي ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺑﻌﺪ اﺳـﺖ )ﺑﻴـﺮوﻳﺶ‪ 1967 ،4‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻻﻳﻨـﺰ‪.(1977 5‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دو ﺟﻬﺖ اﻓﻘﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻫـﻴﭻ ﻛـﺪام ﭼـﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻧﻴـﺮوي‬

‫‪١. H. Clark‬‬
‫‪٢. Miller‬‬
‫‪٣. Johnson-Laird‬‬
‫‪٤. Bierwisch‬‬
‫‪٥. Lyons‬‬
 ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪4‬‬

‫ﺟﺎذﺑﻪ و ﭼﻪ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺛﺒﺎت ﺑﻌـﺪ ﻋﻤـﻮدي را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﻧـﺴﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺘﺤﺮك اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ در ﺑﻌﺪ اﻓﻘﻲ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﭽﺮﺧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ از اﻳـﻦ‬
‫ﻟﺤﺎظ در ﻳﻚ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻮازن اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ از دو ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺘﻘﺎرن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬درﻣﻘﺎﺑـﻞ در ﺑﻌـﺪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﺘﻮازن اﺳﺖ زﻳﺮا دو ﺑﺨﺶ ﻗﺪ‪‬اﻣﻲ و ﺧﻠﻔﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻘﺎرن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺎﻻ‪-‬ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺟﻠﻮ‪ -‬ﻋﻘﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻬـﺖ ﻧﺒـﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﻗﻄﺒﻴﺖ‪ 1‬را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ زﻣـﻴﻦ و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ روي ﻣـﺎ‬
‫ﻗﺮار دارد ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﺑﻮده و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و آﻧﭽﻪ در زﻳـﺮ زﻣـﻴﻦ و ﻳـﺎ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﺑـﺎ آن اﻣﻜـﺎنﭘـﺬﻳﺮ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد ﻣﺤﻮري ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺟﻬـﺎت ﺑـﺎﻻ و‬
‫روﺑﺮو داراي ﻣﻌﻨﺎي ﺿﻤﻨﻲ ﻣﺜﺒﺖ و ﺟﻬﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﭘﺸﺖ داراي ﻣﻌﻨﺎي ﺿﻤﻨﻲ ﻣﻨﻔـﻲ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ درﺑﺎره ﺟﻬﺎت ﭼﭗ و راﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد)ﻻﻳﻨﺰ‪.(477 :1977،‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻀﺎ ﻳﻜﻲ از ﺿﺮورﻳﺎت ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜـﺎر ﺑـﺮاي ﻫـﺮ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫ﺟﻨﺒﻨﺪه اﺳﺖ و اﺳﺎس آن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻓﻀﺎ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺎﺳﺖ و در اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻬﻢ ﻓﻀﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﻌﻘـﻞ‬
‫اﻧﺴﺎن دارد )ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن‪ .(1: 2006 ،2‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ درك ﻓﻀﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﺤـﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺒﺎرات ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﺳـﺘﻌﺎري در ﺳـﺎﻳﺮ ﺣـﻮزهﻫـﺎ و‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﺒﺎرات ﻣﻜﺎﻧﻲ در ﻧﻤﻮدارﻫﺎ و ﺟﺪاول را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺮاي اﻫﻤﻴـﺖ درك ﻓـﻀﺎ در زﺑـﺎن‬
‫داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ درك ﻣﻔﻬـﻮم ﻓـﻀﺎ ﻳـﻚ ﺷـﻢ اﺳﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻛﺎﻧﺖ‪ (1786) 3‬ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و اﻳﻦ ﻓﻜـﺮ‪ ،‬ﻛـﻪ درك ﻣـﺎ از ﻓـﻀﺎ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در ﻋﻠﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(2:‬‬

‫‪١. polarity‬‬
‫‪٢. Levinson‬‬
‫‪٣. Kant‬‬
 ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪5‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺎ در ﺟﺴﺘﺠﻮي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ ﻳـﺎ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞدﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﻛﺪاﻣﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﻢ در ﺳﺎﺧﺘﺎر دﺳﺘﻮري و ﻫﻢ در ﺣﻮزه واژﮔﺎﻧﻲ اﻧﻌﻜﺎس ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﻮزه ﻓﻀﺎ ﺑﻪ دو‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻓﻌﺎﻟﻲ ﻧﻈﻴﺮ "رﻓﺘﻦ"‪" ،‬آﻣﺪن"‪" ،‬ﺑﺮدن" و "آوردن" ﺟﺰء اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺨﺶ اﻳـﺴﺘﺎﻳﻲ ﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪه در‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻜﺎن اﺷﻴﺎء‪ ،‬داراي زاوﻳﻪ دﻳﺪ )ﻣﻨﻈﺮ( ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دو زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ " ﺑﺪون زاوﻳـﻪ‬
‫دﻳﺪ" و "داراي زاوﻳﻪ دﻳﺪ " ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﺷﻮد و زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ "ﺑﺪون زاوﻳﻪ دﻳﺪ" ﻫﻢ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫"ﻣﻮﺿـﻊ ﻣﻜـﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ" ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از اﺻـﻄﻼح ﻣﻜـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آن دﺳـﺘﻪ از‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﻲ اﺷﻴﺎء ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺊ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ زﻳـﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬
‫"داراي زاوﻳﻪ دﻳﺪ" در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﻔﻬﻮم "ﭼﺎرﭼﻮب ارﺟﺎﻋﻲ" اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪:‬‬
‫ارﺟﺎع ﺟﻮﻫﺮي‪ ،‬ارﺟﺎع ﻧﺴﺒﻲ و ارﺟـﺎع ﻣﻄﻠـﻖ ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻤـﻮدار زﻳﺮﻛـﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ از‬
‫ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن )‪ (3 :2006‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺣﻮزه ﻓﻀﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ .(1‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺣﻮزه ﻓﻀﺎ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن )‪(2006‬‬
 ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪6‬‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ‪1‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ ﻧـﺴﺒﻲ ﺑـﻮدن ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺻـﻴﻔﺎت زﺑـﺎﻧﻲ از ﻓـﻀﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ زﺑﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻚ ﺷـﺊ را در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﺷـﺊ دﻳﮕـﺮ ﺑﻴـﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻓـﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻣﻜـﺎﻧﻲ ﻳـﻚ ﺷـﺊ ﻛـﻪ آن را ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﺊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ‪ 3‬ﻳﺎ ﻣﺒﻨﺎ‪ 4‬ﻧﺎم دارد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻋﻨﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨـﻪ دارﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻳـﺎ ﻫـﺮ ﻣﻮﺿـﻊ ﻣﻜـﺎﻧﻲ ﻳـﻚ ﻧﻤـﺎي‬
‫اوﻟﻴﻪ‪ 5‬ﻣﻜﺎﻧﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن راﺑﻄﻪ زﻣﻴﻨﻪ و ﻋﻨﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ ﻧـﺸﺎن داده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻧﻤـﺎي‬
‫اوﻟﻴﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﻧﻤﻮد ذﻫﻨﻲ و آرﻣﺎﻧﻲ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﺔ ﻣﻜـﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﺎص در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ آرﻣﺎﻧﻲ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج )ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ( را ﺑﺎ راﺑﻄﺔ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ )ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﺑﻴﻦ اﺷﻴﺎء( ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻫـﺎي‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﺎﻣﺪ و اﺳﺘﻔﺎدة آﻧﻬﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج‪ ،‬در ذﻫﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﻧﻤـﺎي‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ از واژه ‪ proto‬ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺔ آرﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ راﺑﻄﺔ ذﻫﻨﻲ را ﻣـﻲ رﺳـﺎﻧﺪ و ‪ scene‬ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺔ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺴﻲ )دﻳﺪاري( اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ :2-2‬ﻣﻮاﺿﻊ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻮاﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ‬

‫ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق‪ ،6‬دروﻧﻲ ﺑﻮدن‪ ،7‬و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن‪ 8‬ﺟـﺰو آن دﺳـﺘﻪ از ﻣﻮاﺿـﻊ ﻣﻜـﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎرغ از ﻣﻨﻈﺮ ﻳﺎ دﻳﺪ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺛﺎﺑـﺖ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻨﺞ ﻣﻮﺿﻊ دﻳﮕﺮ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿـﻊ ﺷـﻤﺎﻳﻲ در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ‬

‫‪١. Leibnitz‬‬
‫‪٢. trajector‬‬
‫‪٣. ground‬‬
‫‪٤. landmark‬‬
‫‪٥. Proto-scene‬‬
‫‪٦. coincidence‬‬
‫‪٧. interiority‬‬
‫‪٨. exteriority‬‬
 ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪7‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ‪ ،1‬ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪ ،2‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪ ،3‬ﭘﺴﻴﻦ ‪ 4‬و ﻛﻨﺎري‪ 5‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﻣﻮﺿـﻊ‪ ،‬زاوﻳـﻪ دﻳـﺪ‬
‫ﺑﻴﻨﻨﺪه در ﺑﻴﺎن راﺑﻄﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳـﺖ‪ .‬در زﻳـﺮ‪ ،‬اﺑﺘـﺪا ﺳـﻪ ﻣﻮﺿـﻊ ﻣﻜـﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻊ اﻧﻄﺒﺎق) ﻫﻤﭙﻮﺷﻲ(‪:‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان اﻧﻄﺒﺎق ﻧﺎﻣﻴـﺪ و آن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ﻧـﻮﻋﻲ ﻫﻤﭙﻮﺷـﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺟﻤﻼت زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗـﻮان دﻳـﺪ‪ ،‬ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ"ﺑﺮ"‪" ،‬روي" و "ﺑﺮ روي" ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫)( اﺑﺮ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)( ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻔﺖ ﺻﺒﺢ روي‪/‬ﺑﺮ روي ﺑﺎﻧﺪ ﻓﺮودﮔﺎه ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (1‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ ﻳﻌﻨـﻲ "اﺑـﺮ" ﺑـﺎﻻﺗﺮ از زﻣﻴﻨـﻪ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫"ﺷﻬﺮ" ﻳﺎ "ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ" ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺷﻜﻞ زﻳـﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨـﻪ را در ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ "ﺑﺮ" و "روي"‬

‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان دﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺴﻢ ﻛﺮوي ﺷﻜﻞ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮد ﺑـﺎﻻﺗﺮ و در‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺑﻬﺎم ﭘﻴﺶ آﻳـﺪ ﻛـﻪ در ﺟﻤﻠـﻪ )‪ (1‬ﻋﻨـﺼﺮ‬

‫‪١. inferiority‬‬
‫‪٢. superiority‬‬
‫‪٣. anteriority‬‬
‫‪٤. posteriority‬‬
‫‪٥. laterality‬‬
 ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪8‬‬

‫واﺑﺴﺘﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻴﻨﻨـﺪه و زﻣﻴﻨـﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬در ﺟﻮاب ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﺑﺮ ﺳﺎﻳﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺳﺎﻳﻪ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﭽﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ اﺑﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد اﺑﺮ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻴﻨﻨﺪه و زﻣﻴﻨﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻊ دروﻧﻲ ﺑﻮدن‪:‬‬

‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ راﺑﻄﻪ "دروﻧﻲ ﺑﻮدن" اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را راﺑﻄﻪ ﻇـﺮف و‬
‫ﻣﻈﺮوﻓﻲ ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻨﻪ و ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳـﻦ راﺑﻄـﻪ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺎ ﺣـﺮوف اﺿـﺎﻓﻪ "در"‪،‬‬
‫"درون" و در ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﺎوره اي ﺗﺮ "ﺗﻮي" ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ب‪ :‬در اﺷﻴﺎء ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻪ ﻛﺎر رود؛‬
‫ج‪ :‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﻲ ﻳﺎ ﻣﺠﺎزي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه زﻣﻴﻨﻪ داراي درون‪ ،‬ﺑﻴﺮون و ﻣﺮز ﺑﺎﺷـﻨﺪ آن را زﻣﻴﻨـﻪ ﻣﺤـﺼﻮر‪ 1‬ﻣـﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮر را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﻣﺘﻌﺎرف‪ 2‬و زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎرف‪ 3‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻴﺎء ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻧﻈﻴﺮ ﺟﻌﺒﻪ ﻳـﺎ اﺗـﺎق در زﻣـﺮه زﻣﻴﻨـﻪي ﻣﺤـﺼﻮر ﻣﺘﻌـﺎرف ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ)ﺗﻴﻠـﻮر و‬
‫اﻳﻮاﻧﺰ‪ .(178 :2003،‬ﺟﻤﻠﻪ )‪ (3‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)( ﻛﺘﺎب ﻫﺎ در ﺟﻌﺒﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫راﺑﻄﺔ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﺔ ﻣﻜﺎﻧﻲ " در" ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻧﻤـﺎي‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﻮده و ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﻣﺤﺪوده ﻣﺤﺼﻮر زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺗﻌـﺎﻣﻠﻲ و‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ـ ﻣﻜﺎﻧﻲ داراي ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺪوده وﮔﺴﺘﺮه ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ را ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺎرﻛﺮدي آن از ﻧﻮع ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬

‫‪١. bounded landmark‬‬

‫‪٢. canonical bounded LM‬‬
‫‪٣. non-canonical bounded LM‬‬
 ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪9‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻤﺎﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ داراي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﻪ‬
‫"در" را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ رﺳﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "در"‬

‫در ﺷﻜﻞ ﺑﺎﻻ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در درون زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻳﻚ ﺑﻌـﺪي ﻳـﺎ دو‬
‫ﺑﻌﺪي ﻧﻮﻋﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا داراي درون ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي در ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي‪ ،‬ﻧﻤﺎﻫـﺎي ﻣﻜـﺎﻧﻲ‪ 1‬دو ﺑﻌـﺪي‬
‫ﺑﻌﺪي را ﻧﻴﺰ داراي ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﺎﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺳﻪ ﺑﻌـﺪي ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﻳﻚ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﻄﺢ و دو ﺑﻌﺪي ﻧﻈﻴﺮ "ﻣﺰرﻋﻪ" را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﺼﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫در ﺑﻴﺎن راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ از ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "در" اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع زﻣﻴﻨﻪ را ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﺎً ﻣﺤﺼﻮر ﻧﺒﻮده و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﻌﻄـﺎف ﭘـﺬﻳﺮي در ﻣﻔﻬـﻮم ﺳـﺎزي اﻧـﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺤـﺼﻮر ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻼت زﻳﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫)( ﻛﺎرﮔﺮان در ﻣﺰرﻋﻪ در ﺣﺎل ﻛﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)( در اﻳﻦ ﺳﻮزﺳﺮﻣﺎ اﻓﺮاد ﻃﺎﻗﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ)‪ (4‬ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ "ﻛﺎرﮔﺮان" ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ زﻣﻴﻨـﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ "ﻣﺰرﻋـﻪ" ﻣﺤـﺼﻮراﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ داراي درون )آن ﺑﺨﺸﻲ ﻛـﻪ ﻣﺰرﻋـﻪ‬
‫را ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ(‪ ،‬ﻣﺮز )ﺟﺎده‪ ،‬دﻳﻮار ﻳﺎ ﻫﺮ ﭼـﻪ آن را از ﻣـﺰارع دﻳﮕـﺮ ﺟﺪاﻛﻨـﺪ( و ﺑﻴـﺮون )آن‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺰء ﻣﺰرﻋﻪ ﻧﻴﺴﺖ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻤـﺎي ﻣﻜـﺎﻧﻲ را داراي زﻣﻴﻨـﻪ ﻣﺤـﺼﻮر داﻧـﺴﺘﻪ و‬
‫راﺑﻄﻪ دروﻧﻲ ﺑﻮدن را ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧـﺪ‪ .‬در ﺟﻤﻠـﻪ )‪ (5‬ﻧﻴـﺰ ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ "در" ﺑـﺎ‬

‫‪١. spatial scene‬‬

‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪10‬‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد اﺳﺘﻌﺎري و ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﺷـﺮاﻳﻂ ﺟـﻮي ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان زﻣﻴﻨـﻪ در‬
‫ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ)اﻓﺮاد( اﺳﺖ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻫﺮﺳـﻜﻮوﻳﺘﺲ‪ (1986) 1‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‬
‫رواﺑﻂ ﻣﻜﺎﻧﻲ ـ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﻜـﺎﻧﻲ ﺣـﺮوف اﺿـﺎﻓﻪ ﻣﻜـﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "در" ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از رواﺑﻂ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺻﻮل دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از رواﺑﻂ ﻣﻜﺎﻧﻲ ـ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ رواﺑﻂ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎب راﺑﻄﻪ دروﻧﻲ ﺑﻮدن ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼـﻪ ﺣـﺪي ﺑﺎﻳـﺪ ﻋﻨـﺼﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ آن ﻋﻨﻮان ﻇﺮﻓﻴﺖ داد‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫)( ﮔﻞ در ﮔﻠﺪان ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (6‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓـﺖ ﻓﻘـﻂ ﻗـﺴﻤﺘﻲ از ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ در زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪﮔﻲ ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ دو ﺑﺮﻗـﺮار اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﮔﻠـﺪان ﻧﻘـﺶ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮر ﻛﻨﻨﺪه ﮔﻞ را دارد و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﺔ ﻛﻠﻴﺪي ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬ﮔﻞ در ﮔﻠﺪان ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻼت ﺑﺎﻻﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "در" را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺷـﻤﻮل‬
‫ﻧﺎﻗﺺ‪ 2‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻛﻤﺎﻛﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻊ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن‪:‬‬

‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﻛـﻪ در آن ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﺧﺎرج از زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﻧﮕﺎه اول ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ﺣﺎﻟـﺖ ﻧﻔـﻲ ﺳـﺎده‬

‫‪١. Herskovits‬‬
‫‪٢. Partial inclusion‬‬
 ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪11‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫ﺣﺎﻟﺖ دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ درﺳﺖ ﻋﻜﺲ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫را ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻜﻮس ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻄﻘـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن ﻣﺤﺘـﻮاي راﺑﻄـﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻓﺮاد ﻳﺎ اﺷﻴﺎء ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﺮاي دو ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫دروﻧﻲ ﺑﻮدن و ﺑﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ ‪ X‬درون ‪ Y‬ﻗـﺮار‬
‫دارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ Y‬ﺑﻴﺮون از ‪ X‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺟﻤﻼت زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫) ( ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ ﭼﺎدر ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)
( ﻋﻠﻲ ﺑﻴﺮون ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ )‪ (7‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ﻛﻪ در آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﻲ ﻳـﺎ ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ﺑﻴﺮون از زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼ ﺧﺎرج از زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ زﻳـﺮ ﻧﻤـﺎي اوﻟﻴـﻪ ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫"ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن" را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .4‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺿﻊ "ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن"‬

‫ﭘﺲ از ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪه در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﻞ اﺷﻴﺎء‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﻧﻴﺴﺖ در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ و زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫـﺎي آن ﻣـﻲ ﭘـﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﺑﺘﺪاي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺷـﻴﺎء ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﺮ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪه و زاوﻳﻪ دﻳﺪ او ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺘﻔﺎوت را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ‪ ،1‬ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪ ،2‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪ ،3‬ﭘﺴﻴﻦ ‪ 4‬و ﻛﻨﺎري‪ 5‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫در زﻳﺮ آورده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١. inferiority‬‬
‫‪٢. superiority‬‬
‫‪٣. anteriority‬‬
‫‪٤. posteriority‬‬
‫‪٥. laterality‬‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪12‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ‬

‫ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ در آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗـﺮ از زﻣﻴﻨـﻪ ﻗـﺮار دارد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "زﻳـﺮ" و "ﭘـﺎﻳﻴﻦ" ﻧـﺸﺎن داد‪ .‬ﻣﻌﻨـﺎي اوﻟﻴـﻪ ﺣـﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﻪ "زﻳﺮ" ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗـﺮ و در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻗﺮاردارد‪ .‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "زﻳﺮ" را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ رﺳﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ .5‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "زﻳﺮ"‬

‫ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ ﻛﻪ در آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻣﺒﻨﺎ ﺑﻮده و در ﺗﻤﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫)ﺑﺎﻟﻘﻮه( ﺑﺎ آن ﻗﺮار دارد اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫)( ﻣﻬﺮداد ﻛﺘﺎب ﻫﺎ را زﻳﺮ ﻣﻴﺰ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﺎﻳﻴﻦِ" ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﺑﺎﻻي" ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲ‪-‬‬
‫رود‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ داراي ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻮده ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ از ﻣﻌﻨﺎي اوﻟﻴﻪ و ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻧﻤـﺎي اوﻟﻴـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨـﺼﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ در ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺮﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ و رو ﺑﻪ ﻃﺮف زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻤﻼت زﻳﺮ دﻗﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫)( او ﭘﺎﻳﻴﻦ دﻳﻮار ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد وﺧﺴﺘﮕﻲ در ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ازاﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻧﻈﻴﺮ "ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ" و" ﻗﻔﺴﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ" ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﻗـﺮار داﺷـﺘﻦ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺮﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 6‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .6‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﺎﻳﻴﻦ"‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪13‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫‪ -2‬ﻣﻮﺿﻊ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‬

‫در ﺑﺤﺚ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ دروﻧﻲ ﺑﻮدن و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ رواﺑﻂ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ و ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ داراي ﭼﻨﻴﻦ راﺑﻄـﻪاي ﻫـﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ‪ Y‬ﻗﺮار دارد ﭘﺲ ‪ Y‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ X‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺟﻤﻼت زﻳﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫)( ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﺎﻻي ﺷﻬﺮ در ﺣﺎل ﭘﺮواز اﺳﺖ‪.‬‬
‫)( ﺗﺎ ﻇﻬﺮ ﺑﺎﻻي ﻛﻮه رﺳﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫)( ﭘﺮﻧﺪه از روي ﺳﺮ ﻣﺎ رد ﺷﺪ‪.‬‬
‫)( ﺳﻔﺮه روي ﻣﻴﺰ ﭘﻬﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻼت ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ"ﺑﺎﻻي" ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد در ﺑﺮﺷﻲ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ از دﻧﻴﺎي ﺧـﺎرج زده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮاي زﻣﻴﻨﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (11‬ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع زﻳﺎد از ﺑﺎﻻي ﺷﻬﺮ در ﺣﺎل ﭘـﺮواز ﺑﺎﺷـﺪ؛‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (12‬ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ در‬
‫ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ"روي" ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫)‪ (13‬ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان دﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﺰدﻳﻜﻲ و در دﺳـﺘﺮس ﺑـﻮدن ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (14‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ را ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻼﻗﻲ ﻣﻮﺿﻊ اﻧﻄﺒﺎق)از زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ( و ﻣﻮﺿـﻊ ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ)از زﻳـﺮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ( داﻧﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻔﺮه در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻴﺰ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎس ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺗﻼﻗﻲ دو ﻣﻌﻨـﺎ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫وﺟﻮد ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "روي" داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺮ دو وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ "ﺗﻔﻮق" و "ﺗﻤـﺎس"‬
‫را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ را ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲ ﺗـﻮان در ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ‬
‫"روي" ﻳﺎﻓﺖ و آن ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎﻧﻲ "ﺗﻔﻮق"‪" ،‬ﺗﻤﺎس" و ﻣﻌﺎﻧﻲ"ﭘﻮﺷـﺶ دادن"‬
‫و "ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه ﺑﻮدن" اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (14‬ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ )ﺳﻔﺮه( ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﻣﻴﻨﻪ )ﻣﻴﺰ( و در‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪14‬‬

‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ زﻣﻴﻨﻪ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺳﻄﺢ آن را از ﻧﻈﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫و اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آن زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲ ﺷـﻮد و از ﺳـﻘﻮط آن‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﻮﺿﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬

‫از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻳـﻚ‬
‫زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻮﺿﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دروﻧـﻲ ﺧـﻮد‬
‫ﺷﺊ )ارﺟﺎع ﺟﻮﻫﺮي( و ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎرﭼﻮب ارﺟﺎﻋﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪه )ارﺟﺎع ﻧﺴﺒﻲ( و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاﺿﻊ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺣﻮزه دﻳﺪ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ)ارﺟﺎع ﻣﻄﻠـﻖ( ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺒﺎرات "ﭘﻴﺶ" و "ﺟﻠﻮي" ﺑﻴﺎن ﻛـﺮد‪ .‬در ﻣـﻮرد ﺣـﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﻪ "ﺟﻠﻮي" زﻣﻴﻨﻪ داراي ﺟﻬﺖ ﺑﻮده و رو ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ دار ﻧﻴـﺴﺖ ﻗـﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﺟﻠﻮي" را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .7‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﺟﻠﻮي"‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻧﻤﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ داراي ﻳﻚ ﻧﻮع ﻋـﺪم ﺗﻘـﺎرن ﻗـﺪاﻣﻲ‪/‬ﺧﻠﻔـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻨﻜﻪ وﻗﺘﻲ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻬﺖ دار‪ 1‬ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ دﻗﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫)( ﻋﻠﻲ ﻟﻴﻮان ﺷﻴﺮي را ﻛﻪ ﺟﻠﻮي ﻣﻦ ﺑﻮد ﺳﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪١. oriented‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪15‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (15‬زﻣﻴﻨﻪ ذاﺗﺎ ﺟﻬﺖ دار اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ داراي ﺟﻬﺖ ﻧﻴـﺴﺖ‬
‫و در دﺳﺘﺮس زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮاردارد‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (16‬دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫)( ﻣﺠﻴﺪ ﺟﻠﻮي ﻛﻼس اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﺷﻌﺮ را از ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮﺟﻤﻠﻪ )‪ (16‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ )ﻣﺠﻴـﺪ( رو ﺑـﻪ روي زﻣﻴﻨـﻪ )ﻛـﻼس(‬
‫ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﻫﻴﻞ‪(1978) 1‬ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪ اي‪ 2‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .8‬ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪ اي‬

‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﺤﻮه ارﺗﺒﺎط ﻛﻼﻣﻲ ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم وﺟـﻮد دارد و‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ دو ﺷﺨﺺ وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫روﺑﺮوي ﻫﻢ ﻣﻲ اﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آﻳﻨﻪ اي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﻌﻠﻤﻲ را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ در ﺟﻠﻮي ﻛﻼس‪ ،‬وﻟﻲ رو ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻴﺎه اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺒﻮدن وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪ اي در ﻣﻮﺿﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫) ( ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﻌﻒ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ ﺻﻨﺪﻟﻲ او را ﺟﻠﻮي ﻛﻼس ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ)‪ (17‬ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗـﺎ داراي ﺟﻬـﺖ ﻧﻴـﺰ ﻫـﺴﺖ ﺑـﺎ زﻣﻴﻨـﻪ وﺿـﻌﻴﺖ ﭘـﺸﺖ‬
‫ﺳﺮﻫﻢ‪)3‬ﻫﻴﻞ‪ (1978 ،‬ﻗﺮار دارد؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ دو رو ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻃـﺮف ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ داﻧـﺶ‬
‫آﻣﻮزان رو ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺣﺴﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ اﻫﻤﻴﺖ دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (17‬ﻫﻢ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و ﻫﻢ زﻣﻴﻨﻪ داراي زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ زاوﻳﻪ دﻳﺪ زﻣﻴﻨـﻪ از اﻫﻤﻴـﺖ ﺑﻴـﺸﺘﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آن ﻣﻨﻈﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺶ آﻣـﻮزان ﻣـﻲﺑﻴﻴﻨـﺪ ﻧـﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ از ﺟﻤﻼﺗﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬

‫‪١. Hill‬‬
‫‪٢. Mirror Image alignment‬‬
‫‪٣. In tandom alignment‬‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪16‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﺟﺎﻧﺪار ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ذاﺗﺎ ﺟﻬﺖ دار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ داراي‬
‫ﺟﻬﺖ ﻛﺎرﻛﺮدي‪)1‬ﺗﻴﻠﻮر و اﻳﻮاﻧﺰ‪ (158: 2003 ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺑـﺪون ﺟﻬـﺖ ﺑﺤـﺚ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ" ﺟﻠﻮي" در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻏﻴـﺮ ﺟﺎﻧـﺪار ﻛـﻪ‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎً داراي ﺟﻬﺖ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ دﻗﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫)
( دوﻧﻔﺮ ﺟﻠﻮي ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ وﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻋﻘﺐ‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (18‬ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻬﺖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻛـﺎرﻛﺮد ﻣﺎﺷـﻴﻦ و ﻧﺤـﻮه ﺣﺮﻛـﺖ آن‬
‫درك ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﺤﻮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺎ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ و ﻧﻘﺶ ﻳﺎ ﻛﺎرﻛﺮد زﻣﻴﻨﻪ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻋـﺪم ﺗﻘـﺎرن‬
‫ﻗﺪاﻣﻲ ـ ﺧﻠﻔﻲ‪ 2‬را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗـﺮ ﺑـﻪ ﻛـﺎﭘﻮت ﻣﺎﺷـﻴﻦ‬
‫ﻗﺮار دارد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺎﺷﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻠﻮي ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﺗـﻮان از‬
‫ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻳﻚ درﺧﺖ ﻳﺎ دﻳﻮار را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬در ﻫﺮ زاوﻳﻪ‬
‫اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺧﺖ ﻳﺎ دﻳﻮار ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻧﻪ ذاﺗﺎً داراي ﺟﻬﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻛﺎرﻛﺮدي‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﺎ درﺟﻤﻠـﻪ )‪ (18‬از ﺣـﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﻪ "ﺟﻠﻮي" اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫)( ﻋﻠﻲ ﺟﻠﻮي دﻳﻮار اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ دار ﻧﺒﻮدن زﻣﻴﻨﻪ در ﺟﻤﻠﻪ )‪ ،(19‬ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﻪ در اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اچ ﻛﻼرك‪(1973) 3‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻌـﺎﻣﻼت روزﻣـﺮه ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﻌﺎرف‪ 4‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻣﺘـﻀﻤﻦ ﺗﻌﺎﻣـﻞ رو در روي ﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪاي ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫‪5‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪاي درﺗﻌﺎﻣﻼت روزﻣﺮه ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻧﻤﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‬
‫)ﻧﻤﺎﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن دو ﻋﻨﺼﺮ وﺟﻮد دارد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﻫﺎي ﺑﺎز‪ 6‬ﻛـﻪ ﺑـﻴﺶ از دو ﻋﻨـﺼﺮ‬

‫‪١. functional orientation‬‬

‫‪٢. front-back asymmetry‬‬
‫‪٣. H. Clark‬‬
‫‪٤. canonical Encounter‬‬
‫‪٥. Closed Scenes‬‬
‫‪٦. Open Scenes‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪17‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫درآﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود)ﺗﻴﻠﻮر و اﻳﻮاﻧﺰ‪ .(161: 2003،‬ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف و وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪاي ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ"ﺟﻠﻮي" درﺟﻤﻠﻪ )‪(19‬‬
‫ﻛﻪ داراي زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در ﺟﻤﻠـﻪ )‪(18‬‬
‫از ﻧﻮع ﻧﻤﺎي ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻓﻘﻂ دو ﻋﻨﺼﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﻧﻤﺎﻫـﺎي ﺑـﺴﺘﻪاي ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم وﺟﻮد زﻣﻴﻨﻪ ﺟﺎﻧﺪار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪاي وﺿﻌﻴﺖ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ)ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻗـﺒﻼ‬
‫ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻴﺴﺖ(؛ ﻳﻌﻨﻲ وﻗﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨـﻴﻢ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ را در وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨﻪاي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺎ ﭘـﺸﺖ ﺳـﺮ اﻓـﺮاد را‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻳﻚ ﻧﻤﺎي ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ دﻳﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه در ﺟﻤﻠﻪ اي ﻧﻈﻴﺮ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (18‬ﻛـﻪ در آﻧﻬـﺎ ﻋﻨـﺼﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺟﺎﻧﺪار ﺑﻮده و زﻣﻴﻨﻪ ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻧﺪار اﺳﺖ‪ ,‬ﻳﻚ ﻣﺤﻮر ﻗﺪاﻣﻲ‪/‬ﺧﻠﻔﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻓﻜﻨﻲ‪ 1‬ﺑـﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪاي ﻧﻈﻴﺮ دﻳﻮارﻛﻪ ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣـﻲ دﻫـﻴﻢ )ﻫﻴـﻞ‪1978‬و وﻧـﺪﻟﻮﻳﺰ‪ .(1991‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﻧﮕﺎه ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺟﺎﻧﺪار‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ رو ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ ﻗـﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (18‬ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ درﺟﻠﻮي زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﺟﻠـﻮي"‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻤﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨـﺎي "ﺗﻘـﺪم" از آن ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي "ﺗﻘﺪم" ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي از ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻳـﻚ ﺳـﺮي ﻣﺆﻟﻔـﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي درك ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺷﺘﻘﺎق ﻣﻌﻨﺎي"ﺗﻘﺪم" از ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ‬
‫"ﺟﻠﻮي" ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮدﻗﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫)( ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺟﻠﻮي دﻳﮕﺮان ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ واﺑﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ دو در وﺿـﻌﻴﺖ ﺗـﺼﻮﻳﺮ آﻳﻨـﻪاي‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻤﺖ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻳﻚ ﻫﺪف ﻳﺎ ﻣﻘﺼﺪ در ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (17‬داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺟﻬﺖ دار و زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻬﺖ دار ﻫـﺮ‬
‫دو رو ﺑﻪ ﻃﺮف ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻴﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﻫﻴﻞ )‪(1978‬وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺸﺖ ﺳـﺮﻫﻢ ﻣـﻲ ﻧﺎﻣـﺪ‪.‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ در ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١. projection‬‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪18‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .9‬وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن دو ﻋﻨﺼﺮ در وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺷـﺒﻴﻪ ﻧﻤـﺎي اوﻟﻴـﻪ اﺳـﺖ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ در وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و ﻫﻢ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ دار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﻴﺶ" ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﻴﺶ"‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫آن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬در دﺳﺘﺮس وﺗﺮﺟﻴﺤﺎً رو ﺑﻪ آن ﻗﺮار دارد‪:‬‬
‫)( ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺶ او ﻧﺸﺴﺘﻢ و او را دﻟﺪاري دادم‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﻴﺶ" ﻫﻢ ﺑﺮ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻢ روﺑﻪ‬
‫رو ﺑﻮدن آن دو را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ داﻧﺶ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ اﮔـﺮ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺴﻲ را دﻟﺪراي دﻫﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ اوﻻً درﻛﻨﺎر او و روﺑﺮوي او ﺑﺎﺷﻴﻢ و دوم اﻳﻨﻜﻪ درﺗﻤﺎس ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد دور از ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻳﺎ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻗـﺮار داﺷـﺖ و او را دﻟـﺪاري داد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﻴﺶ" راﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .10‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﻴﺶ"‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از ﺷﻜﻞ ‪ 10‬ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﻴﺶ" ﻗـﺴﻤﺘﻲ از‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻴﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻘﺶ ﭼﺸﻢ را ﺑﺮاي زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﭼـﺸﻢ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪19‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻧﺪار ﺑﺎﺷﺪ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ ﻧـﻮﻋﻲ دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬
‫ﺣﺴﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻮﺿﻊ ﭘﺴﻴﻦ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺴﻴﻦ در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴـﺸﻴﻦ ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ اﮔـﺮ ‪ X‬در ﺟﻠـﻮي ‪ Y‬ﻗـﺮار دارد‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ Y‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ‪ X‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﺸﺖ" را ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .11‬ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ "ﭘﺸﺖ"‬

‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻧﻤﺎي اوﻟﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﻮﻋﻲ زﻣﻴﻨﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دﻫـﺪ ﻛـﻪ داراي‬
‫ﻋﺪم ﺗﻘﺎرن ﻗﺪاﻣﻲ‪-‬ﺧﻠﻔﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺪﻧﻲ اﻧﺴﺎن و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛـﻪ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺣﺴﻲ اﻧﺴﺎن در ﺟﻠﻮي ﺻﻮرت ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺎﻟـﺖ ﭘـﺴﻴﻦ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﻣﻮﺿـﻌﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮادف ﺑﺎ ﻓﻘﺪان دﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﻮد دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺣﺴﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺘـﻲ ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ در‬
‫ﭘﺸﺖ زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻬﺖ دار ﻗﺮار دارد ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﻣﻌﺮض دﻳـﺪ زﻣﻴﻨـﻪ ﻗـﺮار ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﺣﻮزه دﻳـﺪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ از ﻣﺤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﻳﻘﻴﻨـﻲ ﻧـﺪارد‪ .‬در ﺟﻤﻠـﻪ زﻳـﺮ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ﺧﻠﻔﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫)( اﻛﺒﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ )‪ (22‬را ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان از دﻳﺪﮔﺎه ﮔﻮﻳﻨﺪه و ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﺮ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻛﺒﺮ ﺟﺎﻳﻲ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه )ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ( ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺴﻴﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻌﺎدل "ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ روﻳـﺖ‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪20‬‬

‫ﺑﻮدن از دﻳﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪه" ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه دوم اﮔﺮ ﮔﻮﻳﻨﺪه در درون ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳـﺴﺘﺎده ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ در ﺟﻠﻮي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎده ام و اﻛﺒﺮ در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺸﺘﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم "ﭘﺸﺖ" را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﺑﻮدن و دور ﺑـﻮدن از ﻣﺮﻛـﺰ‬
‫ﻳﺎ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻣﻮﺿﻊ ﻛﻨﺎري‬

‫آﺧﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﻣﻮﺿﻊ ﺷـﻤﺎﻳﻲ ﺣﺎﻟـﺖ ﻛﻨـﺎري اﺳـﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟـﺖ ﻛﻨـﺎري ﻋﻨـﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ را در ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺷﻐﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫)( ﻋﻠﻲ در ﻛﻨﺎر ﻣﺎﺷﻴﻦ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫واژه "ﻛﻨﺎر" در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻨﺎري ﻛﻠﻲ‪ 1‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ؛ زﻳـﺮا ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺷﺮط ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﻲ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ و زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺷﺮط دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)( ﻋﻠﻲ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺟﻤﻠﻪ )‪ (24‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دروﻧﻲ ﺧـﻮد زﻣﻴﻨـﻪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗـﻮان دو‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺘﻔﺎوت داﺷﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬از ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻋﻠﻲ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﻋﻠﻲ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺑﺎﻫﻤ‪Ĥ‬ﻳﻲ آن ﺑﺎ دو ﻓﻌﻞ اﺷﺎري‪-‬ﺣﺮﻛﺘﻲ "آﻣﺪن" و "رﻓـﺘﻦ"‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد دو ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﻓﻌـﻞ‬
‫اﺷﺎري‪ -‬ﺣﺮﻛﺘﻲ "آﻣﺪن" ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي "ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫و ﺳﺎزﮔﺎري" را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ دﻗﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫)( دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل زﻳﺎد ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﻨﺎر آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١. generic laterality‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪21‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻣﻴﺎن ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دو ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻢ ﻳﺎ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻫﻢ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘـﻪ ﺟﺎﻟـﺐ اﻳﻨﻜـﻪ در اﻳـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺘﻌﺎري دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﻌﻞ "آﻣﺪن" ﺑﻪ ﻃـﺮف ﮔﻮﻳﻨـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه در آن ﻗﺮار دارد ﻧﻘﻄﻪ ﺳﺎزﮔﺎري‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ و دوﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﺒﺎرت ﻣﻜﺎﻧﻲ "ﻛﻨﺎر" ﺑﺎ ﻓﻌﻞ اﺷﺎري‪ -‬ﺣﺮﻛﺘﻲ "رﻓﺘﻦ" ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)( او را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﮔﺮوه ﻛﻨﺎر ﺑﺮود‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻌﻞ‪ ،‬دوري ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ از ﮔﻮﻳﻨﺪه را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ در‬
‫ﻋﺒﺎرات اﺷﺎرهاي ﮔﻮﻳﻨﺪه در ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮار دارد و ﻧﻪ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن‪ ،‬ﺑﺎﻫﻤ‪Ĥ‬ﻳﻲ اﻳﻦ دو ﻋﺒـﺎرت )ﻛﻨـﺎر و‬
‫رﻓﺘﻦ( ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﻌﻔﺎ و ﺧﺮوج از ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻳﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ را ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺎرت ﻣﻜـﺎﻧﻲ‬
‫"ﻛﻨﺎر" ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﻛﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﻳـﻚ ﻧـﻮع ﺧـﻂ‬
‫ﺳﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﺴﻴﺮ از ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﻣﺪرﺳﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ﺧـﻂ ﺳـﻴﺮ‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻌﻲ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫) ( او ﺑﻪ زﺣﻤﺖ زﻳﺎد ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﻛﻨﺎر زد و ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻫﻤ‪Ĥ‬ﻳﻲ ﻋﺒﺎرت ﻣﻜﺎﻧﻲ "ﻛﻨﺎر" و ﻓﻌـﻞ ﺣﺮﻛﺘـﻲ "زد" ﻣﻌﻨـﺎي رﻓـﻊ ﻳـﻚ ﻣـﺎﻧﻊ از ﺳـﺮ راه را‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ "ﻛﻨﺎر" ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺟﻨـﺐ و ﭘﻬﻠـﻮ)ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻤﻠـﻪ ‪ (25‬ﻳـﺎ‬
‫ﮔﻮﺷﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﻣﺘﺼﻮر ﺷـﺪه در ﺟﻤﻠـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺪارد‪:‬‬
‫)
( ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﻜﻼت را ﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ ﻛﻨﺎر زد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺪف در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﻣﻜﺎن ﻓﻌﻠﻲ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺪف ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ﺧﻂ ﻓﺮﺿﻲ رﺳﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺸﻜﻼت ﺳـﺮ راه ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ را ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺧﻂ ﺳﻴﺮ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮده و ﻳﺎ ﺟﻠﻮي ﺣﺮﻛﺖ ﻋﻨﺼﺮ واﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﻫﺪف را ﻣﺴﺪود ﻛﻨﻨﺪ‪" .‬ﻛﻨﺎر زدن ﻣﺸﻜﻼت" در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ ﻳﺎ ﺣـﻞ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﺶ رو ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﻓـﺮض ﺷـﺪه در ﻫـﺮ دو‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف زﻣﻴﻨﻪ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔـﺎوت ﻛـﻪ در ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫اول اﻳﻦ ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ دارد در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﻤﻠﻪ دوم ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻌﺎري ﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟـﻮد در اﻳـﻦ دو ﻣـﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛـﺖ ﻧﻴـﺰ در ﺟﻤﻠـﻪ اول ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻣﻠﻤﻮس و در ﺟﻤﻠﻪ دوم ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺗﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻜـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ زﻳـﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﺑﺨـﺶ اﻳـﺴﺘﺎﻳﻲاﻧـﺪ‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎ داراي ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ در زﺑﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻧـﺴﺒﻲ ﺑـﻮدن درك‬
‫اﻧﺴﺎن از ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮض ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻴﺰ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺶ رو ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع "ﺣﺮﻛﺖ" ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺨﺶ "ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ" در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ داراي ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز اﺳﺖ و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ دو )ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن( ﻣﺴﺘﻠﺰم وﺟﻮد ﻳﻚ ﺧﻂ ﺳﻴﺮ واﺣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)( او از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ )‪" (29‬ﺧﺎﻧﻪ" ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع و "ﻣﺪرﺳﻪ" ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻓﻌﺎل اﺷﺎرهاي‪ 1‬ﻛﻪ ﻣﺒﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ "آﻣﺪن" در ﺟﻤﻠـﻪ )‪ (30‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺪف "ﻣﺪرﺳﻪ" ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ در آن ادا ﺷﺪه ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺷﺎره ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (30‬در ﻣﺪرﺳﻪ ادا ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)( ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺪرﺳﻪ دﻳﺮ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻳﺎ ﻋﺰﻳﻤﺖ از ﻳـﻚ ﻧﻘﻄـﻪ را ﻧﻴـﺰ ﻧـﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در اﻓﻌﺎل "رﺳﻴﺪن" و "ﺗﺮك ﻛﺮدن" ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬
‫)( ﺑﻌﺪ از ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺖ زﻳﺎد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬

‫‪١. deictic verbs‬‬

 ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪23‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫)( ﺗﻴﻢ ﻣﻠﻲ ﻓﻮﺗﺒﺎل اﻣﺮوز ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺗﺮك ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﻗﻴﺪﻫﺎي ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اﺷـﺎره‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫‪ :3-2‬ﻣﻔﻬﻮم اﺷﺎره در اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﻗﻴﺪ ﻫﺎي ﻣﻜﺎن‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺑﺤﺚ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم اﺷﺎره و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘـﻲ و‬
‫ﻗﻴﺪﻫﺎي ﻣﻜﺎن اﺳﺖ‪ .‬در وﻫﻠﻪ اول ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﻬـﻮم اﺷـﺎره ﺗﻨﻬـﺎ در‬
‫ﻋﺒﺎرات اﺷﺎرهاي ﻧﻈﻴﺮ "اﻳﻦ" و "آن"‪ ،‬ﺿﻤﺎﺋﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ "ﻣﻦ"‪" ،‬ﺗﻮ"‪" ،‬او" و ﻗﻴﺪﻫﺎي ﻣﻜـﺎن‬
‫ﻣﺜﻞ "اﻳﻨﺠﺎ" و "آﻧﺠﺎ" ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان رد ﭘـﺎي اﺷـﺎره را در‬
‫اﻓﻌﺎل ﻣﺒﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻈﻴﺮ"رﻓﺘﻦ"‪" ،‬آﻣﺪن"‪" ،‬آوردن" و "ﺑﺮدن" ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (33‬ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﻛﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ اﺳـﺖ‬
‫و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه وﺟﻮد ﻣﻔﻬﻮم اﺷﺎره دور‪ 1‬در ﻓﻌﻞ "رﻓﺘﻦ" اﺳﺖ‪:‬‬
‫)( ﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻣﻔﻬﻮم اﺷﺎره دور اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺑﺎﻫﻢ آﻳـﻲ ﻓﻌـﻞ "رﻓـﺘﻦ" و‬
‫ﻗﻴﺪ ﻣﻜﺎن "اﻳﻨﺠﺎ" وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا ﻓﻌﻞ "رﻓﺘﻦ" ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺣﺮﻛﺖ در ﺧﻼف ﻣـﺴﻴﺮ ﮔﻮﻳﻨـﺪه‬
‫و دور از ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪه اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﺪ ﻣﻜﺎن "اﻳﻨﺠﺎ" ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪه را ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ )‪ (34‬ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد ﻛـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪه ﻳـﺎ ﺷـﻨﻮﻧﺪه در ﻣﺪرﺳـﻪ‬
‫اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ )‪ (35‬ﻣﻲ ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه در ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫)( آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)( آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮﻳﻨﻪ ﮔﺬراي اﻳﻦ اﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻌﻞﻫـﺎي "آوردن" و "ﺑـﺮدن" ﻧﻴـﺰ از ﻫﻤـﻴﻦ ﻗﺎﻋـﺪه ﭘﻴـﺮوي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﻠﻪ)‪ (33‬ﺧﺎﻟﻲ از اﺷﻜﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﻠـﻪ)‪(36‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫‪١. distal deixis‬‬

‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪24‬‬

‫)( ﻋﻠﻲ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪﺗﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺟﻤﻠﻪ )‪) (36‬ﺣﺘﻲ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه و ﻧﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻫﻴﭻﻛﺪام در ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد اﺷﺎره وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ( ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ درﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ ﻓﻮﻛﻨﻴﺮ)‪ (1994‬ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ ﻳـﻚ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ذﻫﻨـﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در‬
‫ذﻫﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (37‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻓﺮﺿﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺧﻮد او در دﻓﺘﺮ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫) ( ﻓﺮدا ﺑﻴﺎ دﻓﺘﺮ ﻣﻦ‪.‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد اﻓﻌﺎل اﺷﺎرهاي ﻓﻮق ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﮔﻮﻳﻨﺪه و در ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺷـﻨﻮﻧﺪه‬
‫)ﺧﻮاﻧﻨﺪه( ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه)ﺣﺘﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ذﻫﻨﻲ او( ﺑﺴﺘﮕﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻛﻠﻤﺎت "اﻳﻨﺠﺎ" و "آﻧﺠﺎ" ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛـﺴﻲ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ از ﻧﻘﺸﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫)
( رﺿﺎ ﻓﺮدا ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ارﺟﺎع ﻧﻮﻋﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑـﺎ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ در ﮔـﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫اﺳﺘﻌﺎره ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻌﻨﺎي واژه در اﺛﺮ اﻧﺘﻘﺎل از ﺣﻮزه ﻣﺒﺪا ﺑﻪ ﺣﻮزه ﻣﻘـﺼﺪ ﺣـﺬف‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ واژه ﻫـﺎي "اﻳﻨﺠـﺎ" و "ﻣـﻲ‬
‫رود" ﺣﺬف ﺷﺪه‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻻ را در ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲ ﺳـﺎزد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫در ﻛﺎرﺑﺮد اﺳﺘﻌﺎري اﻳﻦ واژه ﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮض وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺎزي ﺧﻮد را در‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ﻗﺮار ﻣـﻲ دﻫـﺪ و اﻳـﻦ ﻫﻤـﺎن ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ آن ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪25‬‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬

‫‪ :4-2‬ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻌﺎره در اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘـﻲ و ﻋﺒـﺎرات ﻣﻜـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﻌﺎل "آﻣﺪن"‪" ،‬رﻓﺘﻦ"‪" ،‬آوردن" و "ﺑﺮدن" در ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﻌﺎري ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻘﺎﺑـﻞ‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻘﺎﺑﻞ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺟﻤﻼت زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫)( ﺗﺐ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‪.‬‬
‫)( ﺗﺐ ﺑﻴﻤﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ )‪ (39‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ و دور ﺷﺪن دﻣﺎي ﺑﺪن از ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﺟﻤﻠﻪ )‪ (40‬دﻣﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﺟﻤﻼت زﻳﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫)( ﺗﺐ ﺑﻴﻤﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺖ‪.‬‬
‫)( ﺗﺐ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﺎﻻ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ )‪ (41‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻦ و دور ﺷـﺪن دﻣـﺎي ﺑـﺪن از ﺣﺎﻟـﺖ ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ؛ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ )‪ (42‬ﺧﺒﺮ از ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ دﻣﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﻫـﺮ‬
‫دو ﻣﻮرد‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﻳﺎ دﻣﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻳـﺎ ﺷـﻨﻮﻧﺪه ﻗـﺮار دارد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻲ ﺗﻮان دﻣﺎي ﺑﺪن را ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻋﻤﻮدي ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻃﺒﻴﻌـﻲ آن‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺧﻄﻲ در وﺳﻂ ﺑﺮدار ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل وﻗﺘﻲ از اﻓﻌﺎﻟﻲ اﺷﺎره اي‪ -‬ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ "رﻓـﺘﻦ" و‬
‫"آﻣﺪن"اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ "دور ﺷـﺪن از" و "ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﺪن ﺑـﻪ" ﮔﻮﻳﻨـﺪه را‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر دور ﺷﺪن و ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻘﻄﻪ وﺳﻂ ﺑﺮدار ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﺤﻮري‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪه در ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮار دارد و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺷﻴﺎء ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎه وي‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻋﻤﻮدي ﻣﻔﺮوض ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻣﺎي ﺑﺪن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ رﺳﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﻧﻤﻮدار )‪ .(2‬ﻣﻔﻬﻮم اﺷﺎره و اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ‬

‫ﺑﺎﻻ ﻣﻲ‬
‫رود‬
‫آﻳﺪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ‬

‫ﺑﺎﻻ ﻣﻲ‬
‫رود‬
‫آﻳﺪ‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪26‬‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﻌﻞﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﮔـﺬرا ﻧﻈﻴـﺮ "آوردن" و "ﺑـﺮدن" ﻧﻴـﺰ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻼت زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫)( اﻳﻦ دارو ﺗﺐ ﺑﻴﻤﺎر را ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫)( اﻳﻦ دارو ﺗﺐ ﺑﻴﻤﺎر را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ آورد‪.‬‬
‫در دو ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺰ اﻓﻌﺎل "ﺑﺮدن" و"آوردن" ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺸﺎن از دور ﺷﺪن دﻣـﺎي ﺑـﺪن از ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ دﻣﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ دارد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﻧﻘـﺶ ﻣﻔﻬـﻮم اﺷـﺎره و‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪه‪ -‬ﻣﺤﻮري را در اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﻋﺒﺎرات ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺣﺘﻲ در ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﻌﺎري آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﻜﻲ از روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم زﺑﺎﻧـﺸﻨﺎﺳﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷـﺪن ﻣﻔﻬـﻮم ﻓـﻀﺎ در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن ﻣﻔﻬـﻮم ﻓـﻀﺎ در زﺑـﺎن اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اول اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از اﻟﮕﻮي ﻟﻮﻳﻨﺴﻮن )‪ (2006‬ﺣﻮزه ﻓﻀﺎ در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ را‬
‫ﺑﻪ دو ﺣـﻮزه اﻳـﺴﺘﺎﻳﻲ و ﭘﻮﻳـﺎﻳﻲ ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻛـﺮده‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﮔﻔﺘـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻫﺮﻛـﺪام از اﻳـﻦ دو ﻣﻘﻮﻟـﻪ‬
‫زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻮزه اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪه‬
‫در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﻞ اﺷﻴﺎ داراي زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﺑﻮده ﻳﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ دو زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ "داراي زاوﻳﻪ دﻳـﺪ"‬
‫و ﺑﺪون زاوﻳﻪ دﻳﺪ" ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻛﺮدﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ " ﺑـﺪون زاوﻳـﻪ دﻳـﺪ" ﺧـﻮد‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺘﻔﺎوت را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺳـﻪ ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻧﻄﺒﺎق‪ ،‬دروﻧﻲ ﺑﻮدن و ﺑﺮوﻧﻲ ﺑﻮدن ﻛﻪ ﻓﺎرغ از ﻣﻨﻈﺮ ﻳـﺎ دﻳـﺪ ﺑﻴﻨﻨـﺪه ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﺷـﻴﺎ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻊ داراي زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻤﺎﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺎرﭼﻮب ارﺟﺎﻋﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ارﺟﺎع ذاﺗﻲ‪ ،‬ارﺟﺎع ﻣﻄﻠﻖ و ارﺟﺎع ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻓـﻀﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان از ﭘﻨﺞ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺤﺘـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴـﺸﻴﻦ‪ ،‬ﭘـﺴﻴﻦ و‬
‫ﻛﻨﺎري‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ دوم ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ در ﺣﻮزه ﻓﻀﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻧﻘـﺶ ﻣﻔﻬـﻮم‬
27 ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ ﺷﻤﺎرة اول‬،‫ﺳﺎل ﺳﻮم‬

-‫اﺷﺎره در اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳـﻦ اﻓﻌـﺎل ﮔﻮﻳﻨـﺪه ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻔﻬـﻮم ﮔﻮﻳﻨـﺪه‬
‫ﻣﺤﻮري ﺧﻮد را در ﻣﺮﻛﺰ ﻳﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻗﺮار داده و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺷﻴﺎ را ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻘﺶ ﻓﻀﺎي ذﻫﻨﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭘﺎره ﮔﻔﺖﻫـﺎ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬.‫ﺧﻮد ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
"‫ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ "اﻳﻨﺠـﺎ" و "آﻧﺠـﺎ‬-‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ در اﻓﻌﺎل ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﻋﺒﺎرات اﺷﺎري‬
‫ در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ در‬.‫ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‬
‫ﺣﻮزه ﻓﻀﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﻴﺪ ﻣﻲ رود ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻮﻳـﺪ ﺑﺨـﺶ‬
.‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي در ﺣﻮزه ﻓﻀﺎ در ﻗﻠﻤﺮو زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬

References
Clark. Herbert, H. (١٩٧٣). Space, Time, Semantics and the Child. Cognitive
Development and the Acquisition of Language. New York: Academic
Press.
Croft, William and D. Allan Cruse. (٢٠٠٤). Cognitive Linguistics.
Cambridge: Cambridge University Press.
Fauconnier, Gilles. (١٩٩٤). Mental Space. Cambridge: Cambridge
University Press.
Frawley, William.(١٩٩٢). Linguistic Semantics. Lawrence Erlbaum,
Hillsdale, NJ.
Herskovits, Annette. (١٩٨٦). Language and Spatial Cognition: Cambridge:
Cambridge University press.
Hill, Clifford Alden. (١٩٧٨). Linguistic representation of spatial and
temporal orientation. Berkley: Berkley Press.
Kant, E. (١٧٨٦). "On the first ground of distinction of regions in space". In
J. Van Cleve and R.E.Fredrick (Ed) ١٩٩١ .The Philosophy of Right and
Left: Incongruent Counterparts and the Nature of Space (pp ٢٧-٣٤).
Dordrech L. Kluwer.
Lee, David. (٢٠٠١). Cognitive Linguistics: An Introduction. Oxford: Oxford
University Press.
Levinson, Stephen and David Wilkins. (٢٠٠٦). Grammar of Space:
Explorations in Cognitive Diversity.
Lyons, John. (١٩٧٧). Semantics. (vol ٢). Cambridge: Cambridge University
Press.
‫ ﺷﻤﺎرة اول‬،‫ﺳﺎل ﺳﻮم‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬ 28

Miller, George A and P.N. Johnson- Laird. (١٩٧٦).Language and

Perception. Cambridge: Cambridge University Press.
Talmy, Leonard. (١٩٨٣). How language structures space. In H. Pick and L.
Acredolo (eds.), Spatial Orientation: Theory, Research, and Application,
٢٢٥–٢٨٢.New York: Plenum
Talmy, Leonard. (١٩٨٥). Lexicalization pattern: semantic structure in
lexical forms. In T. Shopen (ed), Language Typology and Syntactic
Description, Vol ٣ (pp. ٥٧-١٤٩). Cambridge: Cambridge University
Press.
Tyler, Andrea and Vyvyan Evans (٢٠٠٣). The semantics of English
Preposition. Cambridge: Cambridge University Press.
Vandeloise, Claude. (١٩٩١): Spatial Prepositions: A case study in French.
Chicago: University of Chicago Press.