‫دانلود پروژه های دانشگاهی‬

‫بانک موضوعات پایان نامه‬

‫دانلود مقاالت انگلیسی با ترجمه فارسی‬

‫آموزش نگارش پایان نامه ‪ ،‬مقاله ‪ ،‬پروپوزال‬

‫دانلود جزوه و نمونه سواالت استخدامی‬

‫دانلود رایگان پرسشنامه‬

‫‪1‬‬
‫روش ﻃﺮاﺣﻲ در ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان‬

‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻃﺎﻗﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰي از آن آوﻳﺰان ﺷﺪه و ﺣـﻴـﺎﻃـﻬـﺎﻳـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري دورﺗﺎ دور آن ﺑﺎ ﻧﻈﻤﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال را در ذﻫﻦ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴـﻴـﺮ‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎري در ذﻫﻦ ﻃﺮاﺣﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده و ﻃﺮاﺣﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﻜﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮﺿﻴـﺢ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫دادهاﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻣﺮوز ﻣﻌﻤﺎران از روﻧﺪ ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺣﺠﺎم ﻋﺠﻴﺐ و ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت آن ﻫﺰاران ﺑﺮگ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده ﭼﺮا ﻫﻴﭻ ﻧـﻘـﺸـﻪاي ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮده آﻳﺎ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﺗﺼﻮري اوﻟـﻴـﻪ‬
‫آﻏﺎز ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در ﺣﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺑﻌﺪي را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻤﺎران ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﻨﺎﻫﺎي ﭘـﻴـﭽـﻴـﺪه‬
‫اﻣﻜﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاي ﻃﺮاح راﻫﻲ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻞ از آﻏﺎز ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻛﺜﺮ ﻧﻜﺎت اﺟﺮاﻳﻲ ﻓﻜﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﻤﻬﺎي دﻗﻴﻖ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﺟﺰاء ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮده و ﻣﻌﻤﺎران ﭼﮕﻮﻧـﻪ از ﭘـﺲ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﺑﺪون ﺣﻀﻮر اﺑﺰار و داﻧﺶ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮ ﻣﻲآﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم را ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻌﻤﺎراﻧﻲ داﻧﺴﺘـﻢ‬
‫ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎران ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺎﻣﻲ ﭼﻮن اﺳﺘﺎد رﺿﺎي ﺗﺒﺮﻳﺰي و ﻳﺎ اﺳـﺘـﺎد رﺿـﺎي‬
‫ﻧﺎﻳﻴﻨﻲ‪ -‬اﺳﺘﺎد ﺷﻌﺮﺑﺎف و اﺳﺘﺎد ﻟﺮزاده و ‪ ...‬وﻟﻲ ﺧﻴﻠﻲ زود درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎران ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳـﺮي ﻛـﻪ‬
‫دارﻧﺪ در واﻗﻊ ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻃﺮاﺣﺎن ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﺳﺘﺎد ﻟـﺮزاده در زﻣـﻴـﻨـﻪ‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﺎﺟﺪي ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮده ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﺠﺪ ﺳﺠﺎد )ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺟﻤﻬـﻮري(‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺛﺮﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﻤﺎراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ روﺑﺮو ﺷﺪم اﺳﺎﺗﻴﺪي ﺑـﻲ‬
‫ﺑﺪﻳﻞ در اﺟﺮاي ﻃﺎق‪ -‬ﮔﻨﺒﺪ‪ -‬ﻛﺎرﺑﻨﺪي‪ -‬ﻳﺰديﺑﻨﺪي‪ -‬ﻛﺎﺳﻪﺳﺎزي و ﺣﺘﻲ ﻣﻘﺮﻧﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻳﻚ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﻨﺎ اﺛﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺪم دوم ﺟﺴﺘﺠﻮ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻮد اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن ﻛﻨﻢ اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺎﻣﻼً ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻧﺒـﻮده و ﻫـﻤـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﭘﻮﺷﺶ ﻧﺪاده وﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ك ﻫﻬﻤﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﭘﻮﺷﺶ داده‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در دو ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪي دال ﺑﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮﺧﻮردم‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎب ﻫﻨﺪﺳﻪ و ﺗﺰﻳﻴﻦ در ﻣﻌﻤﺎري اﺳـﻼﻣـﻲ‬
‫) ﻃﻮﻣﺎر ﺗﻮﭘﻘﺎﭘﻲ( ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ :‬ﮔﻞرو ﻧﺠﻴﺐ اوﻏﻠﻮ ﻣﺤﻘﻖ اﻫﻞ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﻪ اﺳﻨﺎدي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺬاب ﻧﮕﺎرش ﺷﺪه و اﺳﻨﺎدي در آن اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﻨﺎ ﺣﺪاﻗﻞ از ﻗﺮن ﺳـﻮم ه‪.‬ق وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪه‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اوﻟﻴﻦ اﺳﻨﺎد در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ دوره اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن ﺑﺎز ﻣﻲﮔـﺮدد‪ .‬وﻟـﻲ در‬
‫ﻣﺘﻮن اﺷﺎراﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ ﻣﻮرخ ﻗﺮن ﺳﻮم از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري ﺷﻬﺮ ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻨﺼﻮر ﺧﻠﻴـﻔـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده و از ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ آن ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده و ﻳﺎ ﺧﻄﻴﺐ ﺑﻐﺪادي ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ دﻗﻴﻖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻗﻴﺼﺮ روم ﺷﺮﻗﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ اﺷﺎره ﻛﺮده‪" :‬زﻣﻴﻦ ﺑﻐﺪاد را و ﺑﺎزارﻫﺎ و ﻛﻮﻳﻬﺎ و ﻛﺎﺧﻬﺎ و ﺟﻮﻳﻬﺎ در ﻫﺮ دو ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺮﻗـﻲ‬
‫و ﻏﺮﺑﻲ ﭘﻴﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﺼﺮ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻣﻴﮕﺴﺎري ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺑﺨﻮاﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻲ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻘﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ از اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﻳﺪم"‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎران ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻣﺎري درآورده و در ﺟﻠﺪي ﭼﺮﻣـﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻼﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺷﻄﺮﻧﺠﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ در داﺧﻞ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺮﻧﺴﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﻨﺪﻫﺎ و ‪ ...‬اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬در ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻤﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮرد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻼن و ﻧﻤﺎي ﻛﺎخ راﺟﭙﻮﺗﻲ در ﺟﻴﭙﻮر ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﺮن ‪ 12‬ه‪.‬ق‬
‫‪2‬‬

‫ﭘﻼن ﺣﻤﺎﻣﻲ دو ﻗﻮﻟﻮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوره ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‬

‫ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ه‪.‬ق‬

‫ﭘﻼﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوره ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ه‪.‬ق‬

‫ﭘﻼن ﺣﻤﺎﻣﻲ از دوره ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ه‪.‬ق‬

‫ﺗﺨﺘﻪ رﺳﻢ ﺷﻄﺮﻧﺠﻲ ﺑﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎﻏﻲ ﻛﻪ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎﺑﺮ اﻣﭙﺮاﻃﻮر ﮔﻮرﻛﺎﻧﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻳﻚ ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮر ﻗﺮن دﻫﻢ ه‪.‬ق‬

‫ﭘﻼن ﺣﻤﺎﻣﻲ از دوره ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻗﺮن دﻫﻢ ه‪.‬ق‬

‫‪3‬‬

‫ﭘﻼن ﻣﻘﺒﺮه ﻳﺎ ﻛﻮﺷﻚ ﻗﺮن دﻫﻢ ه‪.‬ق روي ﻛﺎﻏﺬ‪.‬ﺗﺎﺷﻜﻨﺪ ازﺑﻜﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﻼن ﻛﺎرواﻧﺴﺮا ﻗﺮن دﻫﻢ ه‪.‬ق روي ﻛﺎﻏﺬ ﺗﺎﺷﻜﻨﺪ ازﺑﻜﺴﺘﺎن‬

‫ﭘﻼن و ﻧﻤﺎي ﻛﺎخ راﺟﭙﻮﺗﻲ در ﺟﻴﭙﻮر ﻗﺮن دوازدﻫﻢ‬ ‫ﭘﻼن ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﺮزا اﻛﺒﺮ ﻣﻌﻤﺎر درﺑﺎر ﻗﺎﺟﺎر اواﺧﺮ‬
‫ﻗﺮن دوازدﻫﻢ ه‪.‬ق‬
‫‪4‬‬

‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﭘﻼن ﻛﺎخ راﺟﭙﻮﺗﻲ در ﺟﻴﭙﻮر‬

‫ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از ﻃﻮﻣﺎر ﺣﺎوي ﻧﻘﺸﻪ ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﻛﺘﻴﺒﻪ و ﭘﻼن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﺮزا اﻛﺒﺮ اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 12‬ه‪.‬ق‬
‫‪5‬‬

‫ﭘﻼن رﺑﻊ ﻣﻘﺮﻧﺲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه در ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 668‬ه‪.‬ق ﺣﻚ ﺷﺪه ﺑﺮ ﻟﻮح ﮔﭽﻲ‬
‫‪6‬‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ از ﻫﻴﭻ ﻧﻈﻢ و اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻬﺮه ﻧﻤﻲﺑﺮد و ﭘﻼﻧﻬﺎ در ﻻﺑﻼي ﻧﻘﻮش ﺗﺰﺋﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت درﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻮﻳﺰهﻫﺎي ﻳﻚ ﻛﺎرﺑﻨﺪي ﻧﻴﺰ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دوره ﻗﺎﺟﺎر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻌﻤـﺎران‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ از اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﺟﺮا اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺳـﺎﺧـﺘـﻦ‬
‫ذﻫﻦ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ‪ .‬اﻳﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻤﺎران از ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻌﻤﺎران ﺧﺎص ﻛﻪ در ﻣﺪارج ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑـﺮاي‬
‫ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻘﺎم ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و دﺳﺖ آﺧﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻧﻮع ﺑﻨﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪه ﻣﺜﻼً ﺑﺎزارﻫﺎ و ﻳـﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ و ‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﻣﺮوزه ﻣﺎ از ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻲداﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻓﺎز ﻳﻚ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﺟﺮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺑﻮده‪ .‬ﺷﺎﻳـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻳﻚ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ اوﻟﻴﻪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻣﻌﻤﺎر ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺪث زد ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺪدرﺻﺪ ﻧﻴـﺎزﻣـﻨـﺪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺻﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ روش ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻤﻴﻨﺠﺎﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺶ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻜﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪه را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫـﻢ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﻬﻢ ﺣﻀﻮر ﻧﻘﺸﻪ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻃﺮح را ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ اول در ﻣﻮرد وﺟﻮد ﻧﻘﺸﻪﻛﺸـﻲ در‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻌﻤﺎري ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺳﻨﺠﺶ ﻧﻘﺶ آن ﻛﺎﻣﻼً ﺿﺮوري ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﺳﻮم ﺗﻼش ﺑﺮاي درك زﺑﺎن ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎران ﺑﺎ آن ﺟﻤﻠﻪﺳﺎزي ﻣﻲﻛﺮده‪.‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧـﻲ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺎه ﻣﻌﺎﻧﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه داﺷﺘﻪ و ﮔﺎه ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ داﺷﺘﻪ اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮ ﻫﻢ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو در ﻛﺎر ﻧﺒﻮده ﺟﻤﻠﻪاي ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪه ﻏﻠﻂ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ﻣﺪرن ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺷﺮق ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﻳﻲ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻟﮕﻮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮ ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻌﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از اﻟـﮕـﻮ‬
‫ﺷﻜﻞﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﻣﺎ ﮔﺴﺘﺮده را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻟﮕﻮي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧـﻪ‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺸﺘﺮك از آن ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ درك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‬
‫اﻟﮕﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻳﺠﺎد درك ﻣﺸﺘﺮك و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﺸﺎﻧـﻪﻫـﺎ‬
‫در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻛﻠﻤﺎت در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺤﺪود ﻛﻪ ﺑﻪ آن زﺑﺎن ﺗﻜـﻠـﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸﻲ را ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‬
‫در ﻫﻨﺮ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴـﺘـﻨـﺪ‪ .‬درﺧـﺖ و ﻳـﺎ ﻛـﻮه‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲﻫﺎ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻌﺪي در ﻣﻮرد اﻟﮕﻮﻫﺎ اﺳﺘﻘﺮار آﻧﻬﺎ در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺟﻤﻠﻪ و‬
‫ﺟﻤﻼت ﻣﺘﻦ را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬و ﻳﺎ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻧﻐﻤﻪاي را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و از ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓـﺘـﻦ‬
‫ﻧﻐﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد از ﮔﻮﺷﻪﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ در ﻛﻨﺎر ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ وﺟﻮد دارﻧﺪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲآﻳـﻨـﺪ‬
‫ﻣﺜﻼً ﺗﻌﺪادي ﮔﻮﺷﻪ ﻛﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ ﻧﻐﻤﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮي ﻳﺎ ﺗﻌﺪادي دﻳﮕﺮ ﻧﻐﻤﻪ اﺻﻔﻬﺎن را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ و اﻳﻦ دو ﻧﻐـﻤـﻪ در‬
‫ﻛﻨﺎر ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮي ﻧﻐﻤﻪ و ﮔﻮﺷﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﻤﺎﻳﻮن را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫‪7‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ دو ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮان ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ زﻳﮕﻮرات ﭼﻐﺎزﻧﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ زﻳﮕﻮرات داﺧـﻞ اﻳـﺮان و‬
‫ﻳﻜﻲ از آﺗﺸﻜﺪهﻫﺎي ﭼﻬﺎر ﻃﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺗﺸﻜﺪه ﻧﻴﺎﺳﺮ ‪...‬‬
‫ﭘﻼن ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ دو ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻫﻢ ‪ -‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ اﻳﻦ دو ﺑﻨﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻳﻜﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑـﺮونﮔـﺮا و دﻳـﮕـﺮي‬
‫درونﮔﺮا ‪ -‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ردﭘﺎي اﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻫﻢ را درﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﭼﻪ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﺮد و ﭼـﻪ در‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻓﻀﺎﻫﺎ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت ﻣﻌﻤﺎري ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺪول و ﻳﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺳﺘﺎد ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ ﭘﻴﻤﻮن را در ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫـﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻤﻮن ﻳﻚ واﺣﺪ ﺗﻜﺮار ﺷﻮﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد آن ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻀﺮﺑﻲ از اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ اﺑﻌﺎدي ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻳﺎ ﻛﻮﭼـﻜـﺘـﺮ‪.‬‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺎ آﺟﺮ ﻳﺎ ﺧﺸﺖ اﺳﺖ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎدي ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 25‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪ 5‬آﺟـﺮ ﻣـﻲﺗـﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻋﺪدي ﺑﻴﻦ ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 125‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ار ﺑﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎورد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺮض ﻳﻚ ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺎ ﻳﻚ در‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻲ از دﻳﻮار ﻛﻪ ﭘﻨـﺠـﺮه ﻳـﺎ در را‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻋﺮﺿﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 130‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﻤﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺪدي در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪود ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﭘﻴﻤﻮن در ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﻴﻦ ‪ 90‬ﺗﺎ ‪ 140‬ﻣﺘﻐﻴﺮات ﻛﻪ اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﺪدي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 110‬ﻫﺴﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﻛﻪ دو ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮد ﺑﻪ ﻫﻢ در آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ .‬و راﺑﻄﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﻤﻮن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻚ اﺗﺎق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻀﺮﺑﻲ از ﭘﻴﻤﻮن ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺗﺎ ﻫﻢ ﺣﺪاﻗﻞ ﻓﻀﺎ را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﺑﺘﻮان ﺑـﻪ‬
‫آن ﻧﺎم ﻳﻚ ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري اﻃﻼق ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺿﻠﻊ آن ﺳﻪ ﻣﺪول ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﻮر ﭘﺬﻳﺮ ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ و در ﻧﻤﺎي رو ﺑﻪ ﺑﻴﺮون آن ﻣﻲﺗﻮان ‪ 3‬ﭘﻨﺠﺮه ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻨﻴﺎن ﺗﺤﻮل و ﺗﻨﻮع ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ و ﻫـﻤـﻪ‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎي اﻟﮕﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻴﺎط ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺮﺑﻊ و ﭼﻬﺎر ﻓﻀـﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ دور آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻣﺮﺑﻌﻬﺎﻳﻲ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬و ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺿـﻠـﻊ‬
‫ﺣﻴﺎط را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲرﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﺧﺎﻟﻲ دارد‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ راﻫﻲ ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﻧﺪارﻧـﺪ‬
‫و ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻓﻀﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪8‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﻓﻀﺎي اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﻲ ﻛﺎرﻛﺮد دارد ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﻀﺎي اﺻﻠﻲ ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺎز ﻫـﻤـﺎن اﻳـﻮان‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﺣﺎﻻ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺳﺮي ﻣﺮﺑﻊ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﻣـﺘـﺼـﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻲ آﺷﻨﺎ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻟﮕﻮي ﭼﻬﺎر ﺻﻔﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ اﻟﮕﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻠﻜﻪ اﻟﮕﻮي اﺳﺘﻘﺮار ﻓﻀﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻬﺎر اﻳﻮان‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻴﺎط ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ روي ﺣﻴﺎط ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻨﺒﺪي را ﺳﻮار ﻛﺮد ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ اﻟﮕﻮي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺴﻜـﻮﻧـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎدﮔﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻣﻜﺎن ﺑﺮون ﮔﺮا ﺑﻮدن ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎغ ﻳﺎ زﻣﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﺲ اﺿﻼع ﻣﻨﻈﻢ و‬
‫ﺑﺪون ﻧﺎﻗﺼﻲ اﺟﺮا ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻀﺎ را ﺑﺎ ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﻲ ﮔﻨﺒﺪ ﻫﺮ دو را ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻴﻤﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨـﻴـﻢ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫اﻟﮕﻮ ﻛﻪ از ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزي اﺳﺖ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﻛﺎخ ﺷﺎﻫﺎن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ارﺗـﺒـﺎط ورودي ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻴﺎط و ارﺗﺒﺎط ﻫﺮ ﻓﻀﺎ ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﻛﻨﺎري را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ اﮔﺮﭼﻪ اﻧﻌﻜﺎس آن در ﻧﻤﺎي ﺣﻴﺎط ﺗﺎﺛﻴﺮ درﺟﻪ اوﻟﻲ ﻧﺪارد اﻣﺎ ﻣﻬـﻤـﺘـﺮﻳـﻦ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ را در ﺗﺤﻮل و ﮔﺴﺘﺮش اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻌﻤﺎري از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ورودي ﺑﻪ ﺣـﻴـﺎط از‬
‫ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺣﻴﺎط اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺣﻴﺎط ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻗـﺮارﮔـﻴـﺮي‬
‫ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﮔﻮﺷﻪﻫﺎ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻘﺎرن و در ﺗﻌﺪاد زوج در ﻫﺮ وﺟﻪ ﺣﻴﺎط و در دو ﻃﺮف ﻫﺮ ﻓﻀﺎ ﺷﻜـﻞ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ورودي در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد ﺟﻮاب آن ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ راﻫﺮوﻫﺎ ﻣـﻲﺗـﻮاﻧـﺪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﺮض ﺣﻴﺎط ﻛﻪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن راﻫﺮو ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺪول ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﭘﺬﻳـﺮش ﻓﻀـﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪ را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺮض ‪ 3‬ﻣﺪول و ﻃﻮل ‪ 5‬ﻣﺪول ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻨﺞدري ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﻻت اﻟﮕﻮي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎدهﺗﺮ دو ﻣﺪول در ﻋﺮض ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺪول ﻓﻀﺎي ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎ اﺿـﺎﻓـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و اﻟﮕﻮي ﺟﺪﻳﺪي ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻨﻮز ردﭘﺎي اﻳﻦ اﺗﻔﺎق را در ﻧﻤﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻴﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎي ﭘـﻨـﺞدري‬
‫ﻛﻪ ﺳﻪ ﺗﺎي وﺳﻂ اﻧﺪﻛﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺷﺪه و در ﻧﻤﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪي ﺑﺮ آن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪9‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪ ﺗﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞ ﺗﺎﻳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻤﻊ دو ﻣﺤﻮر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪ ﺗﺎﻳﻲ‬

‫ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن ﻳﻚ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻃﻮل ﺳﻪ ﻣﺪول و ﻋﺮض ﻳﻚ ﻣﺪول ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ اﻟﮕﻮي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺎم آﺷـﻨـﺎي‬
‫ﺷﻜﻢدرﻳﺪه را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﺷﻜﻢدرﻳﺪه ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺮض ﭘﻨﺞ ﻣﺪول ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺿﻼع ﻃﻮﻳﻠﺶ از داﺧـﻞ ﻋـﻘـﺐ‬
‫ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮده اﻣﺎ دو ﮔﻮﺷﻪ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻋﺮض ﻳﻚ ﻣﺪول ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﮔﻮﺷﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞ اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻋـﻠـﺖ‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻓﻀﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ وﺟﻪ درﻳﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﻴﺎط ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ دو ﻓﻀﺎ وروديﻫﺎي ﻓﻀﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺤﻞ ﺑﺎدﮔﻴﺮ و ﻳﺎ اﺗﺎق ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻬ‪Ĥ‬ن ﻛﻤﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﭘﺴﺘﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻀﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺎﺧﺮ ﺑﻮده و ﺗﺤﻮﻟﻲ ﺗﺤﻮرآﻣﻴﺰ در ﻓﻀﺎﻫﺎي اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻴﺎط ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﮔـﺮﻓـﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞ‬

‫ﺗﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻢ درﻳﺪه از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن ﻳﻚ‬
‫ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻓﻀﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮض ﻳﻚ ﭘﻴﻤﻮن‬
‫راﺑﻄﻪ ﺷﻜﻢ درﻳﺪه ﺑﺎ ﺣﻴﺎط‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺷﻜﻢ درﻳﺪه ﺑﺎ ﺣﻴﺎط‬

‫در واﻗﻊ ﺷﻜﻢدرﻳﺪه ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺑﻊ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻪ وﺟﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﺮض‬
‫ﻳﻚ ﻣﺪول ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻫﻤﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻓﻀﺎي ﺷﻜﻢدرﻳﺪه ﺷﺪه در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺗﻮاﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺎم آن ﭼﻠﻴﭙﺎ ﻳﺎ ﺻﻠﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺣﻴﺎط و ﻫﻢ اﻣﻜﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺎدﮔﻴﺮ را دارا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻟﺒﺘﻪ‬
‫اﻣﻜﺎن ﺳﺎزهاي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﻛﻪ در ﻣﺒﺤﺚ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻓﺎﺧﺮﺗﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮي‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪10‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻜﻢ درﻳﺪه ﺑﻪ ﭼﻠﻴﭙﺎ‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﻠﻴﭙﺎ در واﻗﻊ در ﻫﺮ ﺟﻬﺖ داراي ﭼﻬﺎر دﻳﻮار اﺳﺖ و در ﻃﺮاﺣﻲ ﻋﺮض اﻳﻦ ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺑﺎ دﻳﻮار ﻫﺎ از ﻫﺮ‬
‫ﻃﺮف ﻣﻲ ﺗﻮان ‪ 7‬ﻣﺪول در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ دو دﻳﻮار ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﻛﻨﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﺮك اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮد‬

‫ﭼﻠﻴﭙﺎ‬ ‫ﭼﻠﻴﭙﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺮض دو دﻳﻮار داﺧﻠﻲ‬

‫‪11‬‬

‫اﻣﺎ ﻫﻨﻮز دو اﻟﮕﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬اوﻟﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم دودري ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺳﺘﺎد ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ از آن ﻳﺎد ﻧﻜﺮده و آﻧﺮا ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ دوره ﻗﺎﺟﺎر داﻧﺴﺘﻪ وﻟﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان رد آﻧﺮا در دورهﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﻧﻴﺰ ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫ﻛﺮد و در ﻣﻮاردي در ﺗﺮﻛﻴﺒﻬﺎﻳﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ در ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ و ﮔﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬در واﻗﻊ از ﻓﻀﺎي ﻣﺒﻨﺎي ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ ﻛﻢ ﺷﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻮر ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻧﻘﺸﻲ ﺗـﺎﺛـﻴـﺮ ﮔـﺬار دارد‪.‬‬
‫ﺣﻴﺎﻃﻲ را ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺿﻠﻌﺶ ﺳﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺎﻣﻼً راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻧـﻴـﺎز ﺑـﻪ ﻣـﺤـﻮر‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد و ﻫﺮ دو ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻟﮕﻮي ﻣﻈﻠﻮم ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻴﺸﻮد اﻳﻦ اﻟـﮕـﻮ در‬
‫ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺑﺰرگ ﮔﺎه ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ راﻫﺮو ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺮض راﻫﺮوﻫﺎ ‪ 2‬ﻣﺪول ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺻﻮرت ﺗﺨﺘﮕﺎه ﻧﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ‬

‫آﺧﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻫﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺸﺘﻲ در واﻗﻊ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻳﻜﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻟﮕﻮﻳﻲ آن ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺑﻌﻲ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺷـﻪﻫـﺎي آن ﭘـﺦ‬
‫ﺧﻮرده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﻀﺎي ورودي اﻟﮕﻮي ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻴﻤﭽﻪﻫﺎ‪ -‬ﺣﻴﺎﻃﻬﺎ و ﮔﺎﻫﻲ اﺗﺎﻗﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و دﻳﮕﺮي ﺻﻔﺖ ﻫﺮ ﻓﻀـﺎﻳـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ در ﭘﺸﺖ در ورودي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻋﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ وﻟﻲ ﭼﻮن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑـﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﻫﺸﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮدي دارد ﻫﺸﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺮاد ﻣﺎ ﻓﻌﻼً اﻟﮕﻮي ﻫﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد و ﻓﺮﻣﻲ را ﺑﻮﺟﻮد ﺑـﻴـﺎورد‬
‫ﻛﻪ ﻧﮕﻴﻨﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻌﻤﺎران ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻃﺮح ﭘﺨﻲﻫﺎ را ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻛﺮده و ﺗﺎ ﻧﺼﻒ ﭼﻬﺎر ﺿﻠﻊ دﻳـﮕـﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ در آن ﺻﻮرت ﺑﻪ آن ﻫﺸﺖ و ﻧﻴﻢﻫﺸﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﺮ ﺳﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﺎن اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻫﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻫﺸﺘﻲ‬

12
‫‪13‬‬

‫ﺣﺎﻻ اﻳﻦ ﺳﻮال ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ‪ 7‬اﻟﮕﻮ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﺳﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺷﺎهﻧﺸﻴﻦ‪ -‬ﮔﻮﺷﻮاره‪ -‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻧﺸﻴﻦ‪ -‬زﻣﺴﺘﺎن ﻧﺸﻴﻦ‪ -‬ﺣﻮضﺧﺎﻧﻪ و ‪ ...‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﻳﻨﻜﻪ در ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻳﻦ اﺳﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت درﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﺎم اﻟﮕﻮﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮔﻨﺞﻧﺎﻣﻪ و ﻳﺎ در ﻛـﺘـﺎﺑـﻬـﺎي‬
‫اﺳﺘﺎدﭘﻴﺮﻧﻴﺎ و ‪ ...‬ﻛﻠﻴﺪ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ‪ 7‬اﻟﮕﻮ وﺟﻮد دارد ﺻﻔﺎت ﻓﻀﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳـﻌـﻨـﻲ اﮔـﺮ‬
‫ﭘﻨﺞدري ﻳﺎ ﺷﻜﻢ درﻳﺪه ﻳﺎ ﭼﻠﻴﭙﺎ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻫﻤﺎن ﺳﻪدري ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻗﺮا ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﺑﻨﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﻧﺎم ﺷﺎه‪-‬‬
‫ﻧﺸﻴﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﺜﻼً در ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺑﻪ آن ﻃﻨﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻟﮕﻮ ﻫﺎ را در زﻳﺮ زﻣﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ درﻣـﻨـﺎﻃـﻘـﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻛﺎﺷﺎن داراي ﺣﻮض و ﺑﺎدﮔﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﺣﻮضﺧﺎﻧﻪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮارﺷﺎن ﺑﻪ ﺻﻔﺘﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﭼﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از اﻟﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎهﻧﺸﻴﻦ‪) :‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎ( در ﺗﺒﺮﻳﺰ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﺮﺑﻲ ﻃﻨﺒﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻮان‪ :‬ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺎز رو ﺑﻪ ﺣﻴﺎط‪.‬‬
‫ﺗﺨﺘﮕﺎه‪ :‬اﻳﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ ﺧﺎرج از ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ‪.‬‬
‫ﮔﻮﺷﻮاره‪ :‬ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دو ﻃﺮف ﻓﻀﺎي اﺻﻠﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪.‬‬
‫ﺣﻮضﺧﺎﻧﻪ‪ :‬ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﻮض و ﺑﺎدﮔﻴﺮ دارد( اﻛﺜﺮاً ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺳﻪدري‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻪ در ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫دودري‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دو در ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻚ در دوﭘﻨﺠﺮه‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﻮر آن در و در دو ﻃﺮف ﭘﻨﺠﺮه ﻗﺮاد دارد‪.‬‬
‫ﺗﻬﺮاﻧﻲ‪ ) :‬ﻳﺎ اﺗﺎق اورﺳﻲ( ﺳﻪ دري ﻛﻪ داراي اورﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﮔﻮﺷﻮاره ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫زﻣﺴﺘﺎن ﻧﺸﻴﻦ‪ :‬وﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺣﻴﺎط ﺑﻪ اﺗﺎق اﺻﻠﻲ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺗﺎﻗﻬﺎي اﻳﻦ وﺟﻪ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻧﺸﻴﻦ‪ :‬وﺟﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺣﻴﺎط ﺑﻪ اﺗﺎق اﺻﻠﻲ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺗﺎﻗﻬﺎي اﻳﻦ وﺟﻪ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺸﺘﻲ‪ :‬ﻫﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ورودي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻟﮕﻮي ﻫﺸﺘﻲ را اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺗﺎق ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺒﺦ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺣﻴﺎﻃﻬﺎي ﻓﺮﻋﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﺻﻔﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻣﻌﻤﺎري اﻟﮕﻮﻳﻲ را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ارزش اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دور ﺣﻴﺎط ﭼﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻫﻤـﻴـﺖ از‬
‫ﻛﻢ ﺑﻪ زﻳﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ‪ -‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ‪ -‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ – ﺷﻜﻢدرﻳﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭼﻠﻴﭙﺎ‪ .‬ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺣﻴﺎط‬
‫ﻣﺤﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر ﻓﺮﻋﻲ از ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣـﻬـﻢ‬
‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎ از ﭼﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻣﺜﻼً اﮔﺮ از ﭼﻠﻴﭙﺎ اﺳﺘﻔـﺎده‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﻗﺎدرﻳﻢ از ﻫﻤﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ اﻣﺎ اﮔﺮ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨـﻴـﻢ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ از ﺷﻜﻢدرﻳﺪه و ﭼﻠﻴﭙﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ در ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨـﺞ‪-‬‬
‫ﺗﺎﻳﻲ ‪،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد زﻳﺮ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪14‬‬

‫دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮي ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر ﻫﺎ‬

‫دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞ ﺗﺎﻳﻲ ﺑﺮ روي‬

‫ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻘﺮار ﺷﻜﻢ درﻳﺪه و ﭼﻠﻴﭙﺎ‬
‫را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد‬
‫‪15‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻘﺮار اﻟﮕﻮﻫﺎ در ﻳﻚ ﺿﻠﻊ ﺣﻴﺎط اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻗﺎﻋﺪه ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ اﻟﮕﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﻢ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺮ روي ﻣـﺤـﻮر آن‬
‫ﺿﻠﻊ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ را در دو ﻃﺮف ﺧﻮد اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺴﺎوي ﻣﻌﻤـﻮﻻً در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ و ﺳﻪ ﭼﻠﻴﭙﺎ ﻳﺎ ﺳﻪ ﺷﻜﻢدرﻳﺪه در ﻳﻚ وﺟﻪ درﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﮔﺮ در ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﺷﻜﻢدرﻳﺪه و ﻳﺎ ﭼﻠﻴﭙﺎ در دو ﻃﺮف ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ در ﻣﺤﻮر ﻗـﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد در دو ﻃﺮف ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ و ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ اﻟﮕﻮي اﺻﻠﻲ در ﻣﺤﻮر ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﺷﺪه در ﮔﻮﺷﻮاره ﻫﺎ‬

‫اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﭼﻬﺎر وﺟﻪ ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻧﻮﺑﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ راﻫﺮو ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻋـﺮض ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺪول ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ راﻫﺮو ﺑﻪ ﻋﺮض ‪ 2‬ﻣﺪول ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻫﻤﺎﻧﻜﻪ ﺻﻔﺖ ﺗﺨﺘﮕﺎه را ﺑﻪ آن دادﻳﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫اﺻﻮﻻً ﺑﺮاي ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﺣـﺪ‬
‫ﻓﺎﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﮔﻮﺷﻮارهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎه درﻳﻚ ﺿﻠﻊ ﭼﻬﺎر ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪16‬‬

‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دو ﻓﻀﺎ ﺑﺪون ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ آن اﺗﺎﻗﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮدرﺗﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و از ﻃـﺮﻳـﻖ درﻫـﺎي‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﺎط راه ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار ﻫﺸﺘﻲ ورودي اﺳﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮاردي ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻫﺸﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ (.‬در ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي زﻣﻴﻦ اﺗﺎﻗﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻗﻨـﺎص اﺳـﺖ‬
‫اﺗﺎﻗﻬﺎﻳﻲ ﺧﺎرج از اﻟﮕﻮ در آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻫﺸﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺗﺎق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﮔﻮﺷﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺗﺎﻗﻬﺎي ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺪارد‪ .‬اﺗﺎق ﻛﺮﺳﻲ‪ -‬ﻣﻄﺒﺦ‪ -‬ﺷﺮﺑﺖﺧﺎﻧﻪ و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﺑﻌﺎد ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﻞ ﺣﻤـﺎم‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻛﻨﺞﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻳﻚ ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي ﺣﻴﺎط ﭘﺨﻲ داﺷـﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻫﺸﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﺣﻴﺎط راه ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻣﻮرد ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﭘﻼن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺣﻴﺎط اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮل ﻃﺮاﺣﻲ ﺣﻴﺎط دوم ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﺑﺎ ﺣﻴﺎط اول ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫ﻣﻬﻢ ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮرﻫﺎي دو ﺣﻴﺎط ﺑﺎ ﻫﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮرﻫﺎي دو ﺣﻴﺎط ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻳﺎ اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﺣﻴﺎط ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻓﺮﻋﻲ ﺣﻴﺎط اﺻﻠﻲ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻴﺎﻃﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺗﺎ ﭼﻬﺎر و ﭘﻨﺞ ﺣﻴﺎط ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻴﺎط ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ -‬اﻧﺪروﻧﻲ‪ -‬ﺑﻬﺎرﺑﻨﺪ‪ -‬ﻧﺎرﻧﺠﺴﺘﺎن و اﺻﻄﺒﻞ ﻣـﻲﺑـﺎﺷـﺪ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﺷﺮاﻓﻲ و ﻛﺎﺧﻬﺎ ﺣﻴﺎط آﺑﺪارﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺣﻴﺎط ﻣﻄﺒﺦ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ وﻟﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻓﻀﺎﻫﺎ در ﺣﻴﺎﻃﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻮﻟﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ‪.‬‬
‫‪17‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﻼن ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻼﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻟﮕﻮي ﺣﺠﻢ ﻓﻀﺎ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﭘﻮﺷـﺶ‬
‫ﺳﻘﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﻤﺎران ﺑﻪ ﺻﺮف ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻓﻀﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻼن ﺣﺠﻢ ﺑﻨﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻮﺿﻴـﺢ‬
‫ﺗﻤﺎم ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺣﺠﺎم ﺑﺎ ﭘﻼن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﺎزهﻫﺎي ﻗﺎﺑﻲ ﺗﻨﻮﻋﻲ در ﺳﻘﻒ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮرد اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻮاردي ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺎزه ﻗﺎﺑﻲ در ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺎ در ﻓﻀﺎي اﺻﻠـﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺷﺎهﻧﺸﻴﻦ از ﺳﺎزه ﻃﺎﻗﻲ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺑﺮﺧﻮرد اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺎزه ﻃﺎﻗﻲ و راﺑﻄﻪ آن ﺑـﺎ‬
‫ﭘﻼن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫راﻫﺮو‪ :‬اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻃﺎقآﻫﻨﮓ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﺣﻴﺎط از ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻫﺸﺘﻲ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻓﻀـﺎي‬
‫ﺑﻴﻦ ﺳﺮدر و ﻫﺸﺘﻲ دوم ﺑﺎ ﻃﺎق ﻛﻠﻤﺒﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻮﺷﺶ داده‬
‫ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻃﺎقآﻫﻨﮓ ﭘﻮﺷﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻃﺎق ﭼﻬﺎر ﭘﺮﮔﺎر ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻓﻘﻴﺮاﻧﻪﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﭘﻮﺷﺶ داده ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ‪ :‬ﻃﺎق ﻛﺠﺎوه ﻣﺮﺳﻮمﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻮﺷﺶ اﻳﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺖ اﻣـﺎ‬
‫ﻃﺎق آﻫﻨﮓ و ﭼﻬﺎر ﭘﺮﮔﺎر در آن ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ‪ :‬ﻃﺎق ﻛﺠﺎوه ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭘﻮش ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺖ در ﺑـﺮﺧـﻲ‬
‫ﺣﺎﻻت ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﻛﺠﺎوه در ﻛﻨﺎر ﻛﻠﻤﺒﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ را ﭘﻮﺷﺶ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻢ درﻳﺪه‪:‬ﻃﺎق آن اﻛﺜﺮاً از ﻳﻚ ﻃﺎق ﻛﻠﻤﺒﻪ و ﺳﻪ ﻛﺠﺎوه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬

‫وﻟﻲ در ﻣﻮاردي از ﻳﻚ ﻃﺎق ﻛﺎرﺑﻨﺪي و ﺳﻪ ﻛﺠﺎوه و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻃﺎق ﻛﺎرﺑﻨـﺪي‬
‫و ﺳﻪ ﻧﻴﻢ ﻛﺎر از ﻛﺎرﺑﻨﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪18‬‬

‫ﭼﻠﻴﭙﺎ‪ :‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﺒﻴﻪ ﺷﻜﻢدرﻳﺪه اﺳﺖ و ﻃﺎق آن از ﻳﻚ ﻛﻠﻤﺒﻪ و ﺑﺎ ﻳﻚ ﻛﺎرﺑﻨﺪي در ﻣﺮﺑﻊ ‪ 9‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﭼـﻬـﺎر‬
‫ﻛﺠﺎوه و ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﻢ ﻛﺎر در ﭼﻬﺎر ﺑﺎل ﭼﻠﻴﭙﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻠﻤﺒﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻛﺎرﺑﻨﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ وارد ﻣﺒﺤﺚ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ و راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ وارد ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ را ﻃﻠﺐ ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﻛﻨﺪ ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﻧﻄﺒﺎق اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ وروديﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﻄﻌﺎً در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺣﻀﻮر ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ و ﻧﻴﺎزﻫﺎ‪ -‬ﺳﻠﻴﻘﻪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ او اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺘﻪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻓﻀﺎﻫﺎﻳـﻲ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺑﻮده و ﮔﺴﺘﺮهاي از ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎ را ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲداده ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻠﻴﻘﻪ در دﻧﻴﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ دﻧﻴﺎي ﻣﺪرن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده‬
‫و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﻧﺘﺨﺎب از ﻣﺒﺎن ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ و ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮده و اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎاﺑﻌﺎد زﻣﻴﻦ و اﺑﻌﺎد ﺧـﺎﻧـﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻧﻘﺶ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮاردي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻫﺎن و ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻧﻘﺶ درﺟـﻪ اوﻟـﻲ‬
‫‪ 26‬ﭘﻴﻤﻮن‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ 31‬ﭘﻴﻤﻮن‬

‫‪ 24/5‬ﭘﻴﻤﻮن‬
‫‪19‬‬

‫ﻣﻌﻤﺎران ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﺨﺘﻪ ﮔﭽﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﺷﻄﺮﻧﺠﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ اﻟﮕﻮ ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﭽﻲ آﻣﺎده داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨـﺠـﺎ‬
‫ﻣﻌﻤﺎر وﻇﻴﻔﻪ داﺷﺘﻪ اﺑﻌﺎد ﺣﻴﺎﻃﻲ ﻣﻨﺘﻈﻢ را در اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ .‬زﻣﻴﻦ ﺑﺮوي ﺻﻔﺤﻪ ﺷﻄﺮﻧﺠﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣـﻲﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻃﻮل زﻣﻴﻦ در ﺟﻬﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﺑﻮده‪ .‬ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ را ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﭘﺲ ﺑـﺮ روي‬
‫اﻳﻦ ﻣﺤﻮر دو ﻓﻀﺎي اﺻﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﮔﺮ ﻳﻜﻲ را ﭼﻠﻴﭙﺎ و دﻳﮕﺮي را ﺷﻜﻢدرﻳﺪه ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻼوه دو دﻳﻮار ﺑﻪ ﻋﺮض ﻧـﻴـﻢ‬
‫ﻣﺪول در اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ﻳﺎزده ﻣﺪول از ﻃﻮل زﻣﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ‪ 20‬ﻣﺪول ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺤﻮر ﻓﺮﻋﻲ ﻧﻴﺰ دو ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ ﺳﺎده در دو ﻃﺮف ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب دﻳﻮارﻫﺎ ‪ 9‬ﻣﺪول ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛـﻪ از ﻣـﺘـﻮﺳـﻂ‬
‫ﻋﺮض ﻛﻪ ‪ 25‬ﻣﺪول ﻛﺴﺮ ﺷﻮد ‪ 16‬ﻣﺪول ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ در ﻋﺮض ‪ 16‬ﻣﺪول ﻳﻚ ﭼﻠﻴﭙﺎ و در ﺟﻬﺖ روﺑﺮو ﻳﻚ ﺷﻜـﻢدرﻳـﺪه ﺑـﺮ‬
‫روي ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب دو ﻣﺤﻮر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻋﺮض ﻳﻚ ﻣﺪول دو ﮔﻮﺷﻮاره ﺑﻪ ﻋﺮض ﺳﻪ ﻣـﺪول و‬
‫ﺷﺶ دﻳﻮار ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻋﺮض ﻧﻴﻢ ﻣﺪول ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﭼﻠﻴﭙﺎ در روﺑﺮوي ﺷﻜﻢدرﻳﺪه ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘـﻨـﺞ‪-‬‬
‫ﺗﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻋﺮض دو دﻳﻮار داﺧﻠﻲ ﭼﻠﻴﭙﺎ ﺑﺮ روي ﻧﻤﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ و ﻳﺎ ﺷﻤﻚدرﻳﺪه اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و دو ﺟﺮز دو ﻃﺮف ﺳﻪ‪-‬‬
‫ﺗﺎي وﺳﻄﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻧﻤﻲ ﻣﺪول اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﺎﻛﻴﺪي ﻛﻪ از ﺳﻪ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ از آن ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮدم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ‪20‬‬
‫ﻣﺪول ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻓﺮﻋﻲ ﻗﺮار دارد در ﻫﺮ ﺿﻠﻊ ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭘﻨﺞﺗﺎﻳﻲ دو ﻣﺤﻮر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻋﺮض ‪ 2‬ﻣﺪول ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺨﺘﮕـﺎه و ‪2‬‬
‫ﮔﻮﺷﻮاره ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻪﺗﺎﻳﻲ و ‪ 6‬دﻳﻮار ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻫﺸﺘﻲ ورودي ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺒـﺦ و دو ﺗـﺎي‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ اﺗﺎق ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻧﺒﺎر ﻳﺎ اﺗﺎق ﻛﺮﺳﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 6‬ﭘﻴﻤﻮن‬

‫‪6+5=11‬‬

‫‪31-11=20‬‬

‫‪ 5‬ﭘﻴﻤﻮن‬

‫ﭘﻴﻤﻮن ‪4+5=9‬‬
‫‪ 16‬ﭘﻴﻤﻮن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‬

‫‪ 4‬ﭘﻴﻤﻮن‬

‫‪ 5‬ﭘﻴﻤﻮن‬
20
‫‪21‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺳﺎزﻫﺎي ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ‬

‫‪22‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺎ دو ﺣﻴﺎط در ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن ﻛﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻃﺮاﺣﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه را ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲ ﺗﻮان در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‬
‫‪23‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ روي ﺗﺨﺘﻪ ﮔﭻ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ و در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه اﻧﺠﺎم ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﭘﻼن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎزه اﻟﮕﻮﻳـﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﻼن ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻃﺒﻘﺎت ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﻨﺎي ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﻓﺮض ﺷﺪه اﻣﺎ در ﺻﻮرت دو ﻃﺒﻘﻪ ﺷﺪن روش ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺳﻌﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ و ارﺗﻔﺎع ﻃﺎق آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ 2‬ﻃﺒﻘﻪ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد و راﻫﺮوﻫﺎ و ﮔﻮﺷﻮارهﻫﺎ ﻋﻴﻨﺎً در‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﻣﻌﻤﺎر ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻫﻤﻪ اﺿﻼع را ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ 2‬ﻃﺒﻘﻪ ﻓﺮض ﻧﻜﻨﺪ وﻟﻲ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻗﺎﻋـﺪه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ دو ﻃﺒﻘﻪ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺿﻠﻊ دو ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮔﺮﻣﺴﻴﺮ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎنﻧﺸﻴﻦ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ وﺟﻪ دو ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺳﺮدﺳﻴﺮ زﻣﺴﺘﺎنﻧﺸﻴﻦ دو ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﭘﻠﻪ ي اول روش ﻃﺮاﺣﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮان اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻌـﻤـﻮﻟـﻲ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﺼﻞﺗﺮ و ﻫﻢ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت وﻳﮋه اﺣﺘﻴﺎج ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و دو اﻟﮕﻮي اﺻﻠﻲ ﭼﻬﺎر ﺻﻔﺤﻪ و ﺣﻴﺎط ﻣﺮﻛﺰي ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﻤﺎري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ وﻳﮋﮔـﻲ ﺧـﺎص‬
‫ﺧﻮد را دارﻧﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻛﻠﻴﺎت ﻛﺎﻣﻼ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و اﻟﮕﻮ ﻫﻤﻴﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ آن داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺪوارم ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت داده ﺷﺪه دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﻳﻨﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪم اﻳﻦ روش ﻃـﺮاﺣـﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻟﺬت ﺑﺨﺶ ﺑﻮده و ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﺑﻴﺶ از اﻧﺘﻈﺎر را ﺑﺮ آورده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬