‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب‬ ‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬

‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬
‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫‪‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻣﻼﯾﺮي‬

‫‪i‬‬ ‫‪v‬‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم و ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد رﺟﻮع و ﺑﺤﺚ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﭘﺲ از ذﮐـﺮ ﻣﻘﺪﻣـﻪاي‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻣﺬﮐﻮر از ﻣﻨﺎﻇﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻫﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ در ﻫﺮ ﻣﻨﻈﺮ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن داده اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ داﻣﻨﻪ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺒﺴﻮط اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻨﻮع آن ﺑﻪ ﻫﺰار ﻧﻮع ﺑﺮﺳﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻣﻀـﻤﻮن و‬
‫ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﺎدات ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري )ﮐﻪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻮده و‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ( ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎن داده ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ‪ ،‬ﻣﯿﺮاث ﺗﻔﮑﺮ ﻧﯿﻮﺗﻨﯽ ـ دﮐﺎرﺗﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬آن را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬارده اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺼـﺎدﯾﻘﯽ از ﻣﻄﻠـﻖﮔﺮاﯾـﯽ و‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺑﺎوري‪ ،‬ﭘـﺎراداﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺴـﺘﻪ ﻫﺮﻣﻨـﻮﺗﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻧـﺪازهﮔﯿـﺮي‪ ،‬اﺻـﻞ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠﻢ ﻣﺪرن‪ ،‬اﺻﻞ ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠﻢ ﻣﺪرن‪.‬‬

‫‪Email: mhmalayeri@gmail.com‬‬ ‫اﺳﺘﺎدﯾﺎر ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‬ ‫‪‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺬﯾﺮش‪91/04/20 :‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ارﺳﺎل‪91/01/17 :‬‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد ‪ /‬ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 64‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪ / 1391‬ﺻﺺ ‪293-323‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﻣــﯽﭘــﺮدازد‪ .‬ﺑﺮﺧــﯽ دﯾﮕــﺮ از اﻧــﻮاع‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ در ﻓﻠﺴــﻔﻪ ذﻫــﻦ ﻣﻄــﺮحاﻧــﺪ و‬
‫ﻧﺴـــﺒﯽﮔﺮاﯾـــﯽ‪ ،1‬ﻣﻄﻠـــﻖﮔﺮاﯾـــﯽ‪ 2‬و‬
‫ﺷﻤﺎري دﯾﮕـﺮ در ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻋﻠـﻢ و در ﺑﺤـﺚ از‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‪ 3‬در زﻣﺮه ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻬﻤﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ و ﻗﯿﺎسﻧﺎﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺸـﺎن‬
‫ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺷـﻨﯿﺪه‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔـﺖ‬
‫ﻓﻠﺴــﻔﻪوزران ﻧﺎﺣﯿــﻪ آﻧﮕﻠــﻮ ـ آﻣــﺮﯾﮑﻦ‪،‬‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ و ﺑـﺎ داﻣﻨـﻪدار‬
‫ﺑﺮﭼﺴﺐِ »ﻧﺴﺒﯽﮔﺮا« را ﺑﺴﺎن »ﺑﻮﺳـﻪ ﻣـﺮگ«‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از آن ﮔﺮﯾﺨﺖ! ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﺣــﺎل ﻫﺴــﺘﻨﺪ از آن ﻣﯿــﺎن‪ ،‬ﮐﺴــﺎﻧﯽ ﮐــﻪ ﺑــﻪ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺷﺪن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ و ﺗﺤﻮﻻت‬
‫ﻋﻠﻢ ﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﺑﯿﺸﺘﺮي ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ در ﺗﻤﺎم ﺻـﻮر آن‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﻧﺸـﺎن‬

‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻧﺴــــﺒﯽﮔﺮاﯾــــﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠــــﻖﮔﺮاﯾــــﯽ و‬
‫ﻋﯿﻨﯿﺖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻫﺎ ﯾﺎ آﻣﻮزه ﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪f‬‬
‫ﮐﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ واﺣﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾـﯽ ﺻـﻮرﺗﯽ از راﺑﻄـﻪ )‪y=f(x‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ x‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮده و ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫‪ y‬واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‬
‫‪o‬‬
‫ﺧـﺎﻧﻮادهاي از دﯾــﺪﮔﺎهﻫــﺎ را درﺑﺮﻣــﯽﮔﯿﺮﻧــﺪ و‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﯾﺎﻓﺘﻦ وﺟﻪ ﻣﺸـﺘﺮك ﻣﯿـﺎن ﻫﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ‪،‬‬

‫‪e‬‬
‫دﺷﻮار و ﺗﺎ ﺣـﺪودي ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎﺑﻬﺖ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫‪v‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪﺟـﺎي ‪ x‬و ‪ y‬وﺟـﻮه‬

‫‪i‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻗﺮار داده ﺷﻮد؛ ﺑﻪﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل ﺗﻔﮑـﺮ‪،‬‬
‫»ﺑﺎزي«‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از ﻣﻨﻈـﺮي دﯾﮕـﺮ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳﺘﺎري ﮔﺴﺘﺮده را درﺑﺮﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ارزش ﮔﺬاري و ﺣﺘﯽ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫‪ y‬ﺑﺎﺷﺪ و زﺑﺎن ﯾـﺎ دوره ﺗـﺎرﯾﺨﯽ )ﯾـﺎ ﻫـﺮ دو(‬
‫ﮐﻪ در ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻫﺎ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺴـﯿﺎر‬
‫ﻏﯿﺮﻣﻘﺒﻮﻟﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﺟﺎي ‪ x‬ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﮔﻔﺘﻨﯽ دﯾﮕـﺮ آﻧﮑـﻪ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﻓـﻮق‪،‬‬
‫ﺧﺎص ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺒﻮده و در ﺣﻮزهﻫـﺎي ﺑﯿـﺮون از‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ؛ ﻓﯽاﻟﻤﺜﻞ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎً در ﻫـﺮ ﺣـﻮزهاي از‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﺟﺎي ﭘﺎ دارد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﻮاع‬
‫ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ ﺗﻮﺻــﯿﻔﯽ‪ 4‬را در ﻓﻠﺴــﻔﻪ ﻋﻠــﻮم‬

‫‪5‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻓﻬـﻢ و‬
‫اﻣﺮوزه ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﯽ در »ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ«‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﯾـﺎ اﻋﺼـﺎر ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‬
‫اﯾﻔﺎء ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ از ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺧﻼﻗـﯽ ﻫـﻢ ﺳـﺨﻦ‬
‫‪1. Relativism‬‬
‫‪2. Absolutism‬‬ ‫‪294‬‬
‫‪3. Objectivism‬‬
‫‪5. Culture wars‬‬ ‫‪4. Descriptine relativism‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪1‬ـ‪ .3‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ اﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺪاً ﺑﺮاي ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾـﺪ‬
‫ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ‪ .1 :‬ﻗﻮاﻋﺪ اﺧﻼﻗـﯽ ﯾﮑﺴـﺎن‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﯽ ﮔﺮدﻧـﺪ و از اﯾـﻦ رﻫﮕـﺬر ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .2 .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻄﺮآﻓﺮﯾﻦاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﺿﻮح ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺮد اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺑﺎوري ﻧﯿﺰ در زﻣﺮه ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﻇﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪ و ﺑﯿﺶ از‬
‫‪ .2‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﻫﻤﻪ در ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ‬
‫‪2‬ـ‪ .1‬ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬
‫ﺧــﺎﻧﻮادهاي از ﻣــﺪﻋﯿﺎت اﺳــﺖ ﻗﺎﯾــﻞ ﺑــﻪ‬
‫اﯾﻨﮑــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕــﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ‪ ...‬ﺑــﺮ‬
‫‪D‬‬
‫و ﺗﻨﺎزع ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪I‬‬
‫‪ .1‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ‬

‫ﺣﺎﻻت ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺠﺮﺑـﻪ و ﺗﻔﮑـﺮ و ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎي‬

‫ﺑﺮﻫــﺎنآوري و اﻣﺜــﺎل آن ﺗــﺄﺛﯿﺮ ﻣــﯽﮔﺬارﻧــﺪ‪.‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪1‬ـ‪ .1‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ اوﻧﺘﻮﻟﻮژﯾﮏ‬
‫ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ .1 :‬ذوات ﯾﺎ ﻣ‪‬ﺜُﻞ )ﯾـﺎ‬

‫‪o‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﺎن ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺎﻻت و ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎري(‪ ،‬ﺑﻼﺗﻐﯿﯿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .2 .‬اﻧﺴﺎن ﻫﺎ و‬
‫را از ﻣﺠﺮاي ﺗﺠﺮﺑﯽ ﭘﯿﺶ ﻣـﯽﮐﺸـﻨﺪ و ﭼـﻮن‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻼﺗﻐﯿﯿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ .3‬آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻫﯿﭻ ﮐﺪام را ﺑـﺮ دﯾﮕـﺮي ﻣﺰﯾـﺖ ﻧﻤـﯽدﻫﻨـﺪ‪،‬‬

‫‪e‬‬
‫ﺣﻮاس ﻇﺎﻫﺮي ادراك ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪواﻗﻊ »واﻗﻌﯽ‬

‫‪iv‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﯾـﻞاﻧـﺪ ﺑـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ ﻫـﺮ دو‬ ‫واﻗﻌﯽ« ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫درﺳــﺖ ﻫﺴــﺘﻨﺪ )ﯾــﺎ ﻫــﺮ دو ﺑ ـﻪ ﯾــﮏ اﻧــﺪازه‬ ‫‪1‬ـ‪ .2‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻏﻠـﻂاﻧـﺪ(‪ .‬از دﯾــﺪﮔﺎه اﯾﺸـﺎن‪ ،‬ﭼـﻮن واﻗﻌﯿــﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ )ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ وﻓﻖ آﻧﻬﺎ اﺻـﻮل ﻣﻌﺮﻓﺘـﯽ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿـﺮد‪ .1 :‬ﻗـﻮل ﺑـﻪ‬
‫اﺻﻞ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ )‪ P‬ﺻﺎدق اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ .2 ،(P‬ﻗﻮل‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﯾــﺎ اﺧﻼﻗــﯽ‪ ،‬ﺗﺼــﺪﯾﻖ ﺷــﻮﻧﺪ( وﺟــﻮد ﻧــﺪارد‪،‬‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اﻣﻮر دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه آﻧﺎن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﺧﯽ اﻣـﻮر‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮا ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻞ اﺻـﻮل اﺧﻼﻗـﯽ( اﻣـﺎ در‬
‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ـ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽِ ﻓﺎﻋـﻞ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖ او ﺑﯽﺗـﺄﺛﯿﺮ اﺳـﺖ )ﻋﯿﻨﯿـﺖ‬
‫ﮐﺴــﺐ ﺷــﺪﻧﯽ اﺳــﺖ( و ‪ .3‬ﻓﺮآﯾﻨــﺪ ﺷــﻨﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﺮ اوﺑﮋه ﺑﻪﺟﺎي ﻧﻤـﯽ ﮔـﺬارد )ﻋﯿﻨﯿـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧــﯽ اﻣــﻮر دﯾﮕــﺮ )ﻣﺜــﻞ اﺻــﻮل ﻣﻨﻄﻘــﯽ(‬ ‫ﮐﺴﺐ ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔـﺮا ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺿـﻤﻨﺎً اﯾﻨﮑـﻪ ﻧﺴـﺒﯽﮔـﺮاي‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﻗﺎﯾـﻞ اﺳـﺖ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬زﺑـﺎن و ‪ ...‬ﺑـﺮ‬
‫ﺣﺎﻻت ﺗﻔﮑﺮ ﯾـﮏ اﻧﺴـﺎن اﺛـﺮ ﻣـﯽﮔـﺬارد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫‪295‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻓﻬـﻢ ﺑﻬﺘـﺮ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ‪ ،‬ﺑـﻪﺗﻤﺎﻣـﻪ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎن و ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻧﺤﻮه ﺗﻔﮑﺮ اﻓـﺮاد ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜـﻞ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺳﯿﮕﺎر ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺮﻃﺎن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ‪ .2‬ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﻫﻨﺠﺎري‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﺳﯿﮕﺎري ﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺧﻄﺮ‬
‫ﺧــﺎﻧﻮادهاي از ﻣ ـﺪﻋﯿﺎت اﺳــﺖ ﻗﺎﯾــﻞ ﺑــﻪ‬
‫ﺳﺮﻃﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﯿﺎري ﭼﯿﺰﻫﺎي‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺻﺪق ﯾﺎ ﮐﺬب ﺣﺎﻻت ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ )ﻣﺜﻼً آزﺑﺴـﺖ( ﻫـﻢ ﺳـﺮﻃﺎنزاﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮﻫﺎنآوري و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﺎرﭼﻮب ﯾـﺎ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﮐـﺮدن اﺳـﺖ و‬
‫اﯾﻦﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮي ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬
‫زﺑﺎن ﯾـﺎ ﺑﺮﺧـﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﺑـﺮ روي‬
‫وﺟﻮه ﻣﺸـﺨﺺ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﯾـﺎ ﺗﻔﮑـﺮ اﻓـﺮاد ﺗـﺄﺛﯿﺮ‬
‫درﺳــﺖ ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﺑــﺎ اﯾــﻦ ﺣــﺎل‪ ،‬ﻧﺴــﺒﯽﮔــﺮاي‬
‫ﻫﻨﺠﺎري ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ زﻣﯿﻨـﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ ﻫﻤـﻮاره روﺷـﻦ و‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬
‫زﺑﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﯿـﯿﻦﮐﻨﻨـﺪه ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﺗﻔﮑـﺮات‬

‫آﺷﮑﺎر اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﯽ در ﻣـﻮرد آن‪،‬‬

‫اﻇﻬــﺎرﻧﻈﺮ ﻧﻤ ـﻮد )اﯾــﻦ ﺷــﺎﯾﺪ ﭼﺎﻟﺸــﯽ ﺑــﺮاي‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻫﻤﻮاره‬
‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫ﻣﺪﻋﯿﺎت‪ ‬ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎنِ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ در زﻣﯿﻨـﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻮل ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬اﯾﺪهآلﻫـﺎي اﺧﻼﻗـﯽ و اﻣﺜـﺎل‬

‫‪iv‬‬
‫ذﻟﮏ ﻧﻮﻋﺎً از ﺳﻮي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر را ﮐﻠﯽ‬
‫ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ در ﻣـﻮرد درﺳـﺖ ﯾـﺎ ﻏﻠـﻂ‬
‫ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻣﺠﺎدﻟـﻪ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬از‬
‫ﺑﻮدنﻫﺎ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ(‪.‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﯾــﮏ ﻣــﻮرد از ﻧﻈﺮﮔــﺎه ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ‬
‫ﻫﻨﺠﺎري را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ در ﻣﻮرد اﺧـﻼق‪ ،‬ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اﯾﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪﮔﺮان‪ ،‬اﻣﻮر ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺘـﺄﺛﺮ از‬
‫ﮐﻠﯿﺎت‪ 6‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗـﯽ‪ ،‬زﺑـﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ ﯾـﺎ‬

‫‪r‬‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯿﺎت‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘـﺎً ﺻـﺎدق‬
‫ﯾــﺎ ﮐــﺎذب ﻧﯿﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾــﻦ دﯾــﺪﮔﺎه )ﮐــﻪ آن را‬

‫‪A‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ اﺧﻼﻗـﯽ ﻫﻨﺠـﺎري ﻣـﯽﺧـﻮاﻧﯿﻢ(‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ (1).‬ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ آن اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ از ﺟﻬﺖ ﺗﻔﮑﯿـﮏ‪ ‬وﺟـﻮه‪‬‬
‫ﺛﺎﺑــﺖ‪ ‬ﻣﺎﻫﯿــﺖ‪ ‬اﻧﺴــﺎﻧﯽ از وﺟــﻮه ﻣﺘﻐﯿــﺮ آن‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻤﮏ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش ﺻﺪق ﺑﺎ ﻣﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎي ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫زﻣﯿﻨــﻪ‪ 7‬ﻣﺮﺑﻮﻃــﻪ‪ ،‬ﺗﻌﯿــﯿﻦ ﻣــﯽﮔــﺮدد‪ .‬اﯾﻨﮑــﻪ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ وﺟـﻮه ﻣﻬـﻢ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ادوار ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻣﺒﻠﻐﺎن رﻓﺘﺎرﻫـﺎي‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯾﺎ ﺗﻔﮑﺮ اﻧﺴﺎن در ﮔﺮوهﻫﺎي اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﺑـﺎ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ و دﯾﻨﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫‪296‬‬
‫‪7. Moral codes of context‬‬ ‫‪6. Universals‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪ .9‬واﻗﻌﯿﺖ؛‬ ‫دﻟﯿﻠﯽ درﺳﺖ ﺑـﺮاي ﻃﺮﻓـﺪاران ﻧﺴـﺒﯽ ﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫و ﻫــﻢﭼﻨــﯿﻦ ﻣﻌــﺮوفﺗــﺮﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫــﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﯽ ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑـﺎ اﯾــﻦ ﺣـﺎل ﺑﺴــﯿﺎري از ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾــﺎن‬

‫‪ .1‬زﺑﺎن؛‬ ‫اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺑﻪﺟﺎي ادﻋﺎﻫﺎي ﮐﻠﯽ درﺑـﺎره ﻣﺎﻫﯿـﺖ‬
‫‪ .2‬ﻓﺮﻫﻨﮓ؛‬ ‫ﺻﺪق‪ ،‬ﻧﻮﻋﺎً از اﺻﻮل اﺧﻼﻗـﯽ ﻣـﯽآﻏﺎزﻧـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫‪ .3‬دوره ﺗﺎرﯾﺨﯽ؛‬ ‫ﺑﺮﻫﺎنآوري و روﯾﮑﺮد ﻣﺒﻨﺎﮔﺮواﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺘـﺎﯾﺠﯽ‬

‫‪D‬‬
‫‪9‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻌﻤﺎري ﺷﻨﺎﺧﺘﺎري دروﻧﯽ ؛‬ ‫ﮐﻪ ارزش ﺻﺪق دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽرﺳـﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر‬
‫‪ .5‬اﻧﺘﺨﺎب؛‬
‫‪ .6‬ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ؛‬
‫‪ .7‬دﯾﻦ؛‬
‫‪I‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾـﻦ اﻣﮑـﺎن وﺟـﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﮐﺴﯽ در ﺑﺎب ﭼﯿﺰي ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاي ﺗﻮﺻـﯿﻔﯽ‬

‫‪S‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﻤﺎن ﺑﺎره ﻧﺴﺒﯽﮔـﺮاي ﻫﻨﺠـﺎري‬
‫‪ .8‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻧﮋاد ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ؛‬

‫اﮔﺮ ‪ 9‬ﻣﺘﻐﯿـﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻞ را در ﺗﻨـﺎﻇﺮ ﺑـﺎ ‪9‬‬

‫‪ .9‬ﻓﺮد؛‬

‫‪o‬‬ ‫‪f‬‬
‫‪2‬ــــ‪ .3‬ﺗﻮاﺑـــﻊ و ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـــﺎي‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻐﯿــﺮ واﺑﺴــﺘﻪ ﻗــﺮار دﻫــﯿﻢ‪ ،‬ﺑــﻪ ‪ 81‬ﺣﺎﻟــﺖ‬

‫ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ دو وﺿـﻌﯿﺖ‬

‫‪v‬‬ ‫‪e‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐـﻪ ﮔﻔﺘـﯿﻢ‪ ،‬در ﻫـﺮ دو ﮔﻮﻧـﻪ‬

‫‪h‬‬ ‫‪i‬‬
‫ﺗﻮﺻـــﯿﻔﯽ و ﻫﻨﺠـــﺎري ‪ 162‬ﺣﺎﻟـــﺖ ﺑـــﺮاي‬
‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﺎﻇﺮﻫـﺎ را‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ و ﯾـﮏ ﻣﺘﻐﯿـﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻌـﺮوفﺗـﺮﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي‬
‫واﺑﺴﺘﻪ از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪c‬‬
‫ﺑﻪﺟﺎي ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪ ﻣﺘﻐﯿـﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻞ‬
‫رﺑﻂ دﻫﯿﻢ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﺣﺎﻻت ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺰاران ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺎم را از اﯾﻦ ﻫـﻢ‬
‫‪ .1‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺮﮐﺰي؛‬
‫‪ .2‬ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮﮐﺰي؛‬

‫‪A‬‬
‫ﻓﺮاﺗــﺮ ﻧﻬــﺎده و ﺑﺮﺧــﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫــﺎي واﺑﺴــﺘﻪ و‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺟﺪﯾﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﮑﻤـﺖ ﯾـﺎ اﺧـﻼص( را‬
‫وارد ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﯾﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ را ﺑﺴـﻂ دﻫـﯿﻢ‬
‫‪ .3‬ادراك؛‬
‫‪ .4‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ‪8‬؛‬
‫‪ .5‬اﺧﻼق؛‬
‫‪ .6‬ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ؛‬
‫)ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﺧﻼق را ﺑـﻪ ﻣـﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗـﯽ و‬
‫‪ .7‬ﻋﻤﻞ؛‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻋﻤﻠﯽ‪ 10‬ﯾﺎ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻧﯿـﮏ و اﺧﻼﻗﯿـﺎت و‬
‫‪ .8‬ﺻﺪق و ﺣﻘﯿﻘﺖ؛‬
‫‪297‬‬
‫‪9. Innate Cognitive Architecture‬‬
‫‪10. Phronesis‬‬ ‫‪8. Epistemic Appraisal‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ‪ 13‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺸﺮوان زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳـﯽ‬ ‫ﺻﺪق را ﺑﻪ ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ( ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬در‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺎت‪ ‬دروﻧﯽ ﺗﺄﮐﯿـﺪ دارد‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬ ‫آن ﺻﻮرت ﺗﻌﺪاد ﻣﻮارد ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪرﻏﻢ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺳـﻄﺤﯽ‪ ،‬زﺑـﺎنﻫـﺎ‬ ‫ﻫﺰار ﻧﻮع ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻟﻎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫در ژرﻓــﺎ از ﺗﺼـــﻮﯾﺮي ﻣﺒﺘﻨــﯽ ﺑـــﺮ ﮐﻠﯿـــﺎت‬ ‫ﺷﮑﻞ ﺷﻤﺎره )‪ .(1‬ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﯾﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ در اﻧﻮاع ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‬
‫)‪(2‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادوار ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ﺷﻤﺎره )‪ .(2‬ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ و زﯾﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‬

‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﭼﺮﺧﺶ زﺑﺎﻧﯽ‪ 11‬در ﻗﺮن ﺑﯿﺴـﺘﻢ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻮل ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺮﺳﺶ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و وﯾﮋﮔﯽﻫـﺎ‬

‫‪iv‬‬
‫ﺑــﻪ ﭘﺮﺳــﺶ از واژهﻫــﺎ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫــﺎي زﺑــﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺮوﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾـﮏ ﺗﻔﮑـﺮ ﻧﺴـﺒﯽﮔـﺮا را‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬ ‫ﺷـﮑﻞ داد ﺗــﺎ ﺟـﺎﯾﯽ ﮐــﻪ ﺑﺮﺧـﯽ ﺣﺘــﯽ ﺧــﻮد‪‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ را ﻫﻢ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﻘﻠﯿﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﮔﺮاﯾﺶ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬ ‫اﻣﺮوزﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬

‫داﯾﺮ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ادراك‪ ،‬ﺗﺌﻮريﺑـﺎره‪ 12‬اﺳـﺖ )ﺑـﻪ‬
‫اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﯽ ﮐـﻪ ﺗﺠـﺎرب ادراﮐـﯽ ﻣـﺎ در ﯾـﮏ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎورﻫـﺎ و‬
‫اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺎﺳﺖ(‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺸﯽ ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ و از‬
‫‪2‬ـ‪ .4‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻧـــﻮع ﻫﻨﺠـــﺎري اﺳـــﺖ‪ .‬در ﻧﻘﻄـــﻪ ﻣﻘﺎﺑـــﻞ‬
‫‪ .1‬ﻣﻌﺮﻓــﺖﺷﻨﺎﺳــﯽ ﺣــﻮزهاي از ﻓﻠﺴــﻔﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ داﻧﺶ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ذيرﺑـﻂ از ﻗﺒﯿـﻞ‬
‫‪298‬‬
‫‪11. Linguistic Turn‬‬
‫‪13. Noam Chomsky‬‬ ‫‪12. Theory-Laden‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺖ درﺑﺎره اﯾﻦﮐﻪ آﯾﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﯿــﻪ و ﻋﻘﻼﻧﯿــﺖ ﻣــﯽﭘــﺮدازد‪ .‬در ﯾــﮏ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿــﺖ‪ ،‬ﺻــﺮﻓﺎً ﺑــﺎ ﻣﻔــﺎﻫﯿﻢ ﺻــﻮري )ﻣﺎﻧﻨــﺪ‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي راﯾﺞ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﯾﺎ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﯽ( ﯾﺎ‬ ‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺑﺮﻫﺎنآوري و ﺗﻮﺟﯿﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻄﻖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎﻫﻮي ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‪،‬‬ ‫ﺗﺌﻮري اﺣﺘﻤﺎﻻت و رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ در‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻣﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺎورﻫــﺎ(‪ ،‬اﯾــﺪهآلﻫــﺎي ﻋﻘﻼﻧﯿــﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫــﺎي‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﻣﺤﻞ ﻧـﺰاع ﺑـﻮده و ﭼﻨـﺪﭼﻬﺮﮔﯽ‬ ‫ﻓﻬــﻢﭘــﺬﯾﺮي و ﺗﺒﯿــﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻬــﺪات ﻣﻌﺮﻓﺘــﯽ و‬

‫‪ .2‬ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﺆﻟﻔـﺎن ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻨــﻮع‬

‫ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ در ﻣﯿﺎن اﺑﻨﺎء ﺑﺸـﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪D‬‬
‫ارزش ﻫﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪق آﻣـﻮزي‪ ،‬ﮐﺴـﺐ ﺑﯿـﻨﺶ‪،‬‬

‫‪I‬‬
‫اﺟﺘﻨﺎب از ﺧﻄﺎ و اﺟﺘﻨﺎب از ﻏﻔﻠﺖ(‪ ،‬ﻓﻀـﺎﯾﻞ و‬
‫ﻣﻠﮑﺎت )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻌﻪ ﺻـﺪر داﺷـﺘﻦ و ﺗـﻮاﻧﺶِ‬
‫‪15‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﯿﺎژه‪ 14‬و ﺑﺴﯿﺎري از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن رﺷﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﯾﮏ ﻣﻨﻄـﻖ ﻣﺘﻔـﺎوت از‬ ‫‪S‬‬
‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ در واﻗﻊ‬

‫‪f‬‬
‫در درون ﯾﮏ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﻫـﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﺷـﺨﺺ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣـﯽ ﺑﺮﻧـﺪ )ﭘﯿـﺎژه‪،1972 ،‬‬
‫‪16‬‬
‫ص ‪ (163‬و ﻟــﻮﯾﺰ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ ﺑﺴــﻂ ﺟﺰﺋ ـﯽ‬
‫ﺑﺮﺧــﯽ ﻣﻮﺿـــﻮﻋﺎت ﻧﺴـــﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧـــﻪ ﻣﺎﻧﻨـــﺪ‬
‫‪o‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎره ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺗﺒﯿﯿﻦ( ﻧﺴﺒﯽ ﮔـﺮا ﺑﺎﺷـﺪ و درﺑـﺎره‬

‫‪e‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻄﻖ( ﻧﺴﺒﯽﮔﺮا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪iv‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖﻫﺎي ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ اﻗـﺪام ﻧﻤـﻮد‪ .‬او در اﯾـﻦ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي ﻓـﻮق ـ ﻣﺸﺨﺼـﺎً‬
‫ﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬اﻃﻤﯿﻨﺎن ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﻮﻻت ﻧﻬـﺎﯾﯽ‬ ‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ـ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﺷـﻔﺎﻓﯿﺖﭘـﺬﯾﺮ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﺑﺮاي ﮔﺰﯾﻨﺶ ﯾﮏ ﺳﯿﺴـﺘﻢ ﻣﻨﻄﻘـﯽ ـ ﯾـﺎ ﻫـﺮ‬
‫ﮔﻮﻧـﻪ ﺳﯿﺴــﺘﻢ ﻣﻔــﺎﻫﯿﻢ و ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎ ـ ﺟﻨﺒــﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺎورﻫـﺎي ﻣﺸـﺨﺺ و ﺗﺼـﻤﯿﻤﺎت‪،‬‬
‫ﻃــﺮق دﺳــﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑــﻪ ﺑﺎورﻫــﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳــﺖﻫــﺎي‬

‫‪r‬‬
‫‪17‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدي دارد )ﻟﻮﯾﺰ‪ ،1929 ،‬ص ‪.(232‬‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢﺳﺎزي‪ ،‬اﺷﺨﺎص‪ ،‬و )ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ( اﻫـﺪاف‪،‬‬
‫‪ .3‬ﺑﺴــﯿﺎري از ﻣﺒﺎﺣــﺚ ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ و آرزوﻫـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑﺮﭼﺴـﺐ ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﯾـﺎ‬

‫‪18‬‬
‫‪A‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ در اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑـﺮ روي ﻧﻈـﺮات‬
‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎس ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻟﻮي ﺑـﺮوول‬
‫ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ اﻓـﺮاد ﻗﺒﺎﯾـﻞ‬
‫ﻧﺎﻋﻘﻼﻧﯿﺘﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾـﻦ‪ ،‬ﭼﯿﺴـﺘﯽِ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻮارد ﻣﺬﮐﻮر‪،‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﺟـﺪال اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل‪،‬‬
‫درﺑﺎره اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﻞ ﻋﻘﻼﻧـﯽ‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﮔﻮﻧـﻪاي‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮﺳﺎزي ﯾﺎ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﺳﺎزي اﺳﺖ ﯾـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫‪14. Jean Piaget‬‬
‫‪15. Developmental Psychology‬‬
‫اﻋﺘﺪال ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺸـﺎت ﺑـﻪ ﭘﺎﯾـﺎن‬
‫‪299‬‬ ‫‪16. C. I. Lewis‬‬
‫‪17. Pragmatic‬‬
‫‪18. Lucien Levy-Bruhl‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻨﻄـﻖ‬ ‫ﺑﺪوي از ﮔﻮﻧﻪاي »ذﻫﻨﯿﺖ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻨﻄﻘـﯽ«‬
‫ﻗﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺌﻮري ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي ﯾـﺎ ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻋﻠـﻢ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎنآوري آﻧﻬﺎ ﮐﻤﮏ‬
‫ﻫﻨﺠﺎري وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‪ 21‬ﮐـﻪ‬ ‫ﮐﺮده و ﻣﻀﺎﻓﺎً ﺑﺎ ﺳﺒﮏﻫﺎي ﺑﺮﻫـﺎنآوري راﯾـﺞ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻨﻮان از دﮐﺎرت ﺗﺎ ﮐﺎﻧـﺖ ﻣﻄﺮﺣﯿـﺖ‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب ﻣﺪرن‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت دارد‪ .‬اﯾـﻦ در‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﺎ را ﻣﺆدي ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ »وﺣـﺪت‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬از دﯾﮕﺮان آﻣﻮﺧﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬ ‫ذﻫﻨﯽ ﻧـﻮع ﺑﺸـﺮ«‪ 19‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺳـﮑﻮﻻر‬
‫و ﺑﯿﺸــﺘﺮ ﺳــﻨﺘﯽ ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼــﻪ ﺑﺴــﺎ ﺳــﻨﺖ و‬
‫ﻣﺮﺟﻌﯿـﺖ‪ ،‬ﻧﻘــﺶ ﭘﺮرﻧـﮓﺗــﺮي اﯾﻔـﺎء ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪ‪.‬‬
‫‪D‬‬
‫ﻣﺘــﺄﺧﺮﺗﺮ ﻧﺸــﺎن دادﻧــﺪ ﮐــﻪ »ﻫﻨﺠﺎرﻫــﺎي‬

‫‪I‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ« در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑـﺮ ﻫـﻢ ﻣﻨﻄﺒـﻖ‬
‫ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ )وﯾـﻨﭻ‪ ،1970 ،‬ص ‪ .(97‬ﺑﺮﺧـﯽ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﯾﺎ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮﯾﻦ ﻣﺒـﺎﻧﯽ‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ وﻓﻖ آن‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد داﻧـﺶ در وﺣـﯽ و اﻟﻬـﺎم ﯾـﺎ ﻧـﺰد‬
‫اﺷــﺨﺎص ﻣﺮﺟــﻊ )ﻣﺎﻧﻨــﺪ ارﺳــﻄﻮ‪ ،‬ﭘــﺎپ و ‪،(...‬‬
‫ﻣﺘــﻮن )اﻧﺠﯿــﻞ و ﻗــﺮآن( ﯾــﺎ اﻋﻤــﺎل ﻣﻘــﺪس‬
‫‪o‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿــﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟــﺐ را در ﻓﺮﻫﻨــﮓﻫــﺎي ﻏﻨــﯽ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ اﺳﺘﺪﻻل و ﻣﻌﻨﺎدار ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ؛‬

‫‪e‬‬
‫وﻟﻮ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮐـﻪ ﺧـﺎرج از آن زﻣﯿﻨـﻪ ﻫﺴـﺘﯿﻢ‪،‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪v‬‬
‫)ﻓﺮﺳﺘﺎدهﺷﺪه ﻃﯽ ﯾﮏ ﻣﻌﺠﺰه( ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳـﺖ و‬
‫اﺑـﺪاً ﻫــﻢ اﻣﮑـﺎن ﻧــﺪارد ﮐــﻪ اﯾﻨﻬـﺎ ﺑــﻪواﺳــﻄﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻻﺋﻮدن‪ 20‬ـ ﺗﺎرﯾﺦﻧﮕﺎر و ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻋﻠﻢ ـ ﺑﺎ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﺷﯿﻮه ﻫﺎي دﯾﮕﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑـﯽ(‪ ،‬واژﮔـﻮن‬
‫ﯾﺎ ﺑﻼ اﺛﺮ ﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ داﺳـﺘﺎن زﻣـﺎﻧﯽ ﺟﺎﻟـﺐ‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻓﺮاوان ﻣـﯽ ﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬ﻗﻮاﻋـﺪ ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ‪،‬‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ« )ﻻﺋﻮدن‪ ،1977 ،‬ص‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺪرن‬
‫درﺑــﺎره ﺧﻠﻘــﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀــﯽ اوﻗــﺎت ﻣﺒﺘﻨــﯽ ﺑــﺮ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي اﻧﺠﯿـﻞ ﺷـﺪه ﮐـﻪ در ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﺑـﺎ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳـﯽ و زﻣـﯿﻦﺷﻨﺎﺳـﯽ‪،‬‬
‫‪ .(197‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬ﺳﺒﮏ ﺑﺮﻫـﺎن ﯾـﮏ ﻋﺼـﺮ‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﺎ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي »ﻣﮑﺘﺐ ﺗﻔﮑﺮ« آن ﻋﺼﺮ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ آن دوره اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ از ﻣﻨﻈﺮ دوره و ﻋﺼﺮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺴـﺨﺮه و‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ درﺳﺖ ﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺑﯽﺑﻨﯿﺎد ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻘﺖ ﻣﺎ دارد‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻣـﯽ ﮔﻮﯾـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺘـﯽ‪ ،‬ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎﯾﯽ‬

‫‪300‬‬
‫‪19. Psychic Unity of Man Kind‬‬
‫‪21. Epistemic Individualism‬‬ ‫‪20. Larry Lauden‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ واژهﻫﺎ ﺑـﻪ‬ ‫‪ .5‬ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬
‫واﺳﻄﻪ ﯾﮏ اﺟﺘﻤﺎع زﺑـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﯾـﺎ دوره‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﯾـﮏ ﺳـﺒﮏ ﺧـﺎص اﺳـﺘﺪﻻل ﯾـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺗﻌﯿ‪‬ﻦ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت اﮔـﺮ‬ ‫ﺑﺮﻫﺎن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﯿﺎس‪ ،‬ﺑﺮﻫـﺎنِ ﻋﻠّـﯽ و ‪ (...‬ﻗﺎﯾـﻞ‬
‫واژهاي ﻋﯿﻨﺎً در دو اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ‬ ‫اﺳــﺖ ﺑــﻪ اﯾﻨﮑــﻪ ﺑﺮﺧــﯽ ﮔــﺮوهﻫــﺎ در واﻗــﻊ‬
‫ﻟﺰوﻣﺎً آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ دو‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎي واﺣـﺪي از‬ ‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣـﯽﺑﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫آن ﻣﺮاد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﻌﻨﺎي »ﺟﺮم« در‬ ‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ ﻫﻨﺠـﺎري ﻗﺎﯾـﻞ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﯿﻮﺗﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص ﺧـﻮد را دارد‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ واژه در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﺴﺒﯿ‪‬ﺘﯽ‪ ،‬آن ﻣﻌﻨـﺎ را‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪D‬‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑـﻪ ﺣﻘـﺎﯾﻖ ﻣﺴـﺘﻘﻞ از ﭼـﺎرﭼﻮب‬

‫‪I‬‬
‫اﺳــﺘﻨﺘﺎج و ﻣﻌﯿﺎرﻫــﺎي ﺗﻮﺟﯿــﻪ و ﻫﻨﺠﺎرﻫــﺎي‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑـﻪﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ ﯾـﮏ‬
‫در ﻓﻠﺴﻔﻪﻋﻠﻢِ ﻗﺮنِ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﮐﻮﻫﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟـﺮم‪،‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﭼﻨـــﯿﻦ ﺣﻘـــﺎﯾﻘﯽ ﺻـــﺮﻓﺎً در ﻧﺴـــﺒﺖ ﺑـــﺎ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﻨﯽ اﺳـﺖ‪ .‬از‬
‫ژن‪ ،‬دﻣــﺎ‪ ،‬اﻟﮑﺘــﺮون و ‪ ...‬ﻣﻌﻨــﺎي ﺧــﻮد را از‬
‫ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻣﻌـﺎﻧﯽِ‬
‫ﮐﻠﯽِ ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ (3).‬از اﯾـﻦ ﻣﻨﻈـﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫‪o‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺮدم ﯾﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ درﺑـﺎره‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻮب ﯾﺎ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻗـﻮي ﺧﻮاﻧـﺪه‬

‫‪e‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد )ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎر‪ ،‬ﻏﯿﺮﻣﻌﻘـﻮل و‬

‫‪iv‬‬
‫اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻓﮑﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺎﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫را درﺑﺎره ارزش ﺻﺪق ﺑﺴـﯿﺎري از ﮔـﺰارهﻫـﺎي‬
‫‪2‬ـ‪ .5‬ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﯾﺎ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ واژهﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ روﯾﮑﺮد در ﻣﯿﺎن ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫از دﯾـــﺪﮔﺎه ﻧﺴـــﺒﯽﮔـــﺮاي ﺗﻮﺻـــﯿﻔﯽ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺷــﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬ﮔــﺮوهﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻣــﺮدم در‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻋﻨﻮان »ﮐﻞﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﻨـﺎ« ﯾـﺎ »ﮐـﻞﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ روﯾﮑﺮدي ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺰارهﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴـﺐ ﺟﺎﯾﮕـﺎه‬
‫اﯾﺸﺎن در ﮐﻠﯿ‪‬ﺖ ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ از ﺑﺎورﻫﺎ ﯾـﺎ ﮔـﺰاره‬
‫زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻀﺎً ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ درﺑﺎره ﻣﻌﻨﺎي ﯾﮏ واژه‬
‫داﺷــﺘﻪاﻧــﺪ‪ .‬ﺑــﻪﻃــﻮر ﻣﺜــﺎل‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴــﻮﻓﺎن ﻋﻠــﻢ‬
‫درﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻫﻔـﺪﻫﻢ‪،‬‬
‫ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ را ﻣـﯽﺳـﺎزد‪ ،‬ﺗﻌـﯿ‪‬ﻦ‬
‫واژه »ﺟﺮم«‪ 22‬را در ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮐـﺎر ﻣـﯽﺑﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻓﯿﺰﯾﮏداﻧـﺎن ﺑـﻪ ﮐـﺎر‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﯽ ﮔـﺮاي ﻫﻨﺠـﺎري‬
‫‪301‬‬
‫‪22. Mass‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ!« اﻣﺎ ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ ﻣﻌﺘـﺪل اﯾـﻦ‬ ‫‪2‬ـ‪ .6‬ادراك‬
‫روﯾﮑﺮد را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد و ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ادراﮐـﯽ را ﺑـﺮ‬ ‫ادراك‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﺷﻨﺎﺧﺖ و واﻗﻌﯿﺖ‬
‫ﮐﺮﺳﯽ ﺻﺤﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﻧﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ادراﮐﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫‪2‬ـ‪ .7‬اﺧﻼﻗﯿﺎت‬ ‫ﺑــﻪ اﯾﻨﮑــﻪ ﺑﺮﺧــﯽ ﮔــﺮوهﻫــﺎ )ﺑــﺎ ﺗﻔــﺎوتﻫــﺎي‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ ﯾﺎ آراﯾﻤﺎن زﯾﺴـﺘﯽ(‪ ،‬ﺟﻬـﺎن را‬
‫ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ اﺧﻼﻗــﯽ ﺗﻮﺻــﯿﻔﯽ ﻣــﺪﻋﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ درك ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم از ﺟﺎﻧﺐ ﯾﮏ‬
‫ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺆﻟﻔـﻪ اﺧﻼﻗـﯽ )ارزﺷـﯽ( ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ اﻋﺘﻘـﺎد دارﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮ ادراك‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳـﺖ ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺮوانِ ﻣﺘﻌﺼﺐِ ﺗﺌﻮريﻫﺎي ذاﺗـﺎً ﻣﺘﻔـﺎوت‪،‬‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑـﯽ ﻣـﺪرن ﺑـﻪ ﻣﺆﻟﻔـﻪ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ )ارزﺷﯽ( ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ و ﺷـﺄن و ﺟﺎﯾﮕـﺎه‬
‫ﻓــﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺟــﻪ ﺧــﺎص دارد‪ ،‬در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ در‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ دﻧﯿـﺎ را ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑﺒﯿﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺴﯿﺎري از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎنِ ﻋﻠﻢ ﻗﺎﯾﻞاﻧـﺪ ﮐـﻪ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﺷﺮﻗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﺴﺠﺎم ﮔﺮوﻫـﯽ‬

‫و ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﺧـﺪاﯾﺎن اﻫﻤﯿـﺖ داده ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ ﺑـﻪ ﻓﺮوﺗﻨـﯽ‪،‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫ادراك‪ ،‬ﺗﺌﻮريﺑﺎره‪ 23‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺗﺠﺎرب ادراﮐﯽ ﻣﺎ در ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ ﻣﺸـﺨﺺ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺘﻈـﺎرات و ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ‬

‫‪iv‬‬
‫اﻣﯿﺪﻫﺎ و آرزوﻫﺎي ﻣﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ و اﻓﺘﺎدﮔﯽ ﺑﻬﺎ دﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ادراﮐﯽ ﻫﻨﺠﺎري ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ دﯾﮕـﺮ‪ ،‬اﻓﺘﺨـﺎرات ﻗﻬﺮﻣـﺎﻧﯽ اﻫﻤﯿـﺖ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ اﺧﻼﻗـﯽ‬
‫ﻫﻨﺠﺎري‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﺳﺖ ﯾـﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎراﻧـﻪ ﯾـﺎ‬
‫ﭼــﺎرﭼﻮب ﻣﺮﺑﻮﻃــﻪ‪ ،‬ﻣــﯽﺗــﻮان درﺳــﺘﯽ ﯾــﺎ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ادراك را ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜـﺎل‬

‫‪r‬‬
‫ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔـﯽﻫـﺎ را‬
‫در ﺗﻨﺎﺳــﺐ ﺑــﺎ ﭼــﺎرﭼﻮب اﺧﻼﻗــﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃــﻪ‬

‫‪A‬‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﻣـﺪﻋﯿﺎت‬
‫در ﭼﺎرﭼﻮب ﻃﺐ ﻣـﺪرن‪ ،‬ﯾـﮏ رادﯾﻮﻟﻮژﯾﺴـﺖ‬
‫ﮐﺎرآزﻣﻮده‪ ،‬از ﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ،x-Ray‬ﯾﮏ ﺗﻮﻣـﻮر‬
‫ﻣﻌﺪه را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﻏﯿـﺮ‬
‫اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﺴﯽ آن را ﯾـﮏ ﺗـﻮده‬
‫اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ ﭼـﺎرﭼﻮب ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺪﯾﻦ ﺑﯽاﻫﻤﯿﺖ ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮدﯾـﺪي ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ارﺟﺎع‪ ،‬ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬از دﯾـﺪﮔﺎه‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﻓﺮاﻃﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾـﯽ در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ اﺧﻼﻗـﯽ ﻫﻨﺠـﺎري‪ ،‬اﻣـﺮِ اﺧﻼﻗـﯽِ‬
‫ﻫﻢ ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ »ﻫﻤـﻪ ﻗﺮاﺋـﺖﻫـﺎ‪،‬‬
‫درﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮب‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎراﻧﻪ و‪ . . .‬در ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮏ ﭼﺎرﭼﻮب ﺧﺎص ﻣﻌﻨـﺎ دارد‪ .‬آﺷـﮑﺎر اﺳـﺖ‬ ‫‪302‬‬
‫‪23. Theory-Laden‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪ .3‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻔﮑـﺮ و‬ ‫ﮐﻪ ﺣﯿﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺎ در ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﺻﻮل‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﺎ ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ زﻣﯿﻨـﻪاي ﻓـﺮاﻫﻢآﻣـﺪه از‬ ‫ﺗﻌﻬﺪات‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ‪ ،‬اﯾﺪه آلﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰﻫﺎ و‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﭘـﯿﺶﻓــﺮضﻫـﺎ‪ ،‬ﻓﻬــﻢﻫـﺎ‪ ،‬ﺷــﻬﻮد‪ ،‬روﯾﮑﺮدﻫــﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ و دﯾﮕﺮ ﻃﺮﻗـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﻫﻨﺠﺎري ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪواﺳﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺎ از ﻋﻬﺪه دﻧﯿﺎ ﺑﺮﻣﯽآﯾﯿﻢ‪ .‬اﯾﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﺑﻌﺎد ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮا ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻋﻤﻮﻣـ ـﺎً ﺑﯿـــﺎن ﻧﺸـــﺪه و در ﻣـــﻮاردي ﻫـــﻢ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻘﻮق( ﻧﺴﺒﯽﮔﺮا‬
‫ﺑﯿﺎنﻧﺎﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺮﺧﯽ وﺟﻮه ﻋﻤـﻞ ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن ﮐـﻪ ﻣـﺎ‬
‫‪I‬‬
‫‪2‬ـ‪ .8‬ﻋﻤﻞ )ﺣﮑﻤﺖ ﻋﻤﻠﯽ(‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﯿﺰﻫــﺎ را در درون اﺷــﯿﺎء ﻓﯿﺰﯾﮑــﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻔــﺮّد‬

‫ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺮاث زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﯾﮕﺮ وﺟﻮه ﻋﻤﻞ ﻣـﺎ از ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ ﺑـﻪ‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪ .1‬ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ ﺗﻮﺻـﯿﻔﯽ درﺑـﺎره ﻋﻤـﻞ‪،‬‬
‫ﻗﺎﯾﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻗـﻮام و ﺟﻤﺎﻋـﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬
‫اﻋﻤــﺎل ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﺑﺮﺧﻮردارﻧــﺪ ﮐــﻪ ﺑﯿــﺎﻧﮕﺮ‬

‫ﺟﻤﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ‪ ،‬در ﻣﻮاردي‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺘﻐﯿـﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻞ‬
‫دﯾـﺪه ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ وﺟــﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﯾـﺎ ﺳــﺒﮏ‬
‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫ﺳﺒﮏ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻔﮑﺮ و ارزﯾـﺎﺑﯽ آﻧﻬﺎﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮي‪ ،‬ﻣﺘﺒﺎدرﮐﻨﻨﺪه اﯾـﻦ ﺗﻔﮑـﺮ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌـﯿ‪‬ﻦﺑﺨـﺶ اﻋﻤـﺎﻟﯽ‬

‫‪i‬‬ ‫‪v‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ؛ اﻣﺎ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺒﮏﻫﺎي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ را ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽدارد‪.‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻣﺜــﺎل ﻣــﺎ ﺷــﺎﻫﺪ ﺗﺄﮐﯿــﺪات ﻣــﺎرﮐﺲ ﺑــﺮ‬
‫‪24‬‬
‫»ﭘﺮاﮐﺴﯿﺲ« ﯾﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪات ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﺖ ﻫﺎ ﺑـﺮ‬
‫‪ .2‬ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ ﻫﻨﺠــﺎري در ﺧﺼــﻮص‬
‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر‬

‫‪25‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫»ﭘﮋوﻫﺶ و آﻣﻮزش« ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻫﮑﺬا ارﺳـﻄﻮ را‬
‫ﻣــﯽﺑﯿﻨــﯿﻢ ﮐــﻪ ﺑــﺮ »ﻓﺮوﻧﺴــﯿﺲ« ﺗﺄﮐﯿــﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺸﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻋﻤﻞ در ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫اﻧﻀﻤﺎﻣﯽ؛ در واﻗﻊ از آﻧﺠﺎ ﮐـﻪ ﻋﻘـﻞِ ﻧﻈـﺮي از‬
‫ﻣﺜﺎل ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻋﻤﺎل اﻓﺮاد را ﺗﻌﯿ‪‬ﻦ ﻣﯽﺑﺨﺸـﺪ‪،‬‬
‫از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻧﻮﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺒﮏ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨـﺪيﻫـﺎ و ارزﯾـﺎﺑﯽﻫـﺎي اﻓـﺮاد و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬اﻋﻤﺎلِ‬
‫ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺻﻮري‪ ،‬ﻓﺮو‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺎ ﭼـﺎرﭼﻮب ﺧـﻮد ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬او ﺑﺮ آﻣﻮزﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻋـﺎدات‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽ اﺳﺖ و ﺻـﺤﺖ ﯾـﺎ ﻋـﺪم ﺻـﺤﺖ آن را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤﻮدار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪303‬‬
‫‪24. Praxis‬‬
‫‪25. Phronesis‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫»ﻓﺮد« ﺧﻮد ﮔﻮﻧـﻪاي ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ )ﻣﻌﺘـﺪل(‬ ‫ﻣﻔﯿﺪ را ﺑﺮﺳﺎزد و دروﻧﯽﺳﺎزي را ﺑﻪﺟﺎي اﺑـﻼغ‬
‫)‪(4‬‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺴﻂ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺎﯾﮑﻞ ﭘﻮﻻﻧﯽ‪ 26‬را ﻋﻘﯿﺪه آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﻣـﻮاردي‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺶ از آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ ﻣـﯽﺗـﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕـﻮﯾﯿﻢ‪،‬‬
‫ﻫﺴﺖ ﮐﻪ اﻫﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ از ﻣﻮارد ﻣـﺬﮐﻮر‪ ،‬ﮐﻤﺘـﺮ‬ ‫ﻣﯽ داﻧﯿﻢ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در زﻣﺮه ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻗﺮار‬ ‫داﻧـــﺶ ﺿـــﻤﻨﯽ در ﺗﻤـــﺎﻣﯽ ﻻﯾـــﻪزﯾـــﺮﯾﻦ‬
‫داد‪ ،‬از ﻗﺒﯿــﻞ ﻫﻨﺠﺎرﻫــﺎي زﯾﺒــﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳــﯽ‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺨﺼـﯿﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈـﻪ‪ ،‬راﻫﺒـﺮد‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺨﺘﺎر‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي آﺷﮑﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ﮔﺴـﺘﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﭘﻮﻻﻧﯽ ﻧﺰد‪ ‬ﻣﺘﻔﮑﺮانِ دﯾﮕـﺮي ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﮔﯿﻠﺒﺮت راﯾﻞ‪) 27‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑـﯿﻦ داﻧﺴـﺘﻦِ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺣﺘﯽ ﺣﺲ ﺧﻠﻖوﺧـﻮ را ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﻣﺘــﺄﺛﺮ از ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺘﻌــﺪد دﯾﮕــﺮي داﻧﺴــﺖ‪.‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ و داﻧﺴﺘﻦِ درﺑﺎره(‪ ،‬ﺑﻮردﯾﻮ‪) 28‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎﺧﺖ(‪ 29‬و ﺗﻮﻣﺎس ﮐﻮﻫﻦ )ﺗﻌﻠﯿﻢ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺎرﮔـــﺎرت ﻣﯿـــﺪ‪ 30‬در اﺛـــﺮ ﻣﺸـــﻬﻮر ﺧـــﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻔـﺎوتﻫــﺎﯾﯽ را ﻧﺸــﺎن داد ﮐـﻪ ﺑــﯿﻦ ﺳــﺎﺧﺘﺎر‬
‫‪31‬‬
‫ﺷﺨﺼــﯿﺖ ﻧﻮﺟﻮاﻧــﺎن اﻣﺮﯾﮑــﺎﯾﯽ و ﺳــﺎﻣﻮاﯾﯽ‬
‫‪o‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ داﻧﺶ آﺷﮑﺎر ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ و ﻋﺎدات ﻫـﻢ ﻻزم اﺳـﺖ(‪ ،‬ﻧﯿـﺰ‬

‫‪e‬‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻓﯿﻠﺴـﻮﻓﺎن )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺮل‪،‬‬

‫‪iv‬‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫‪ ،1983‬ﻓﺼــﻞ ‪ (5‬ﻧﯿــﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧــﺪ ﮐــﻪ زﻣﯿﻨــﻪ‬
‫ج( زﯾﺮﺷــﺎﺧﻪﻫــﺎي ﻣﺘﻐﯿﺮﻫــﺎي واﺑﺴــﺘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺮوﺿــــﺎت ﺑﯿــــﺎنﻧﺎﺷــــﺪه و ﻧﺎآﺷــــﮑﺎر و‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از آن ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺎ‬
‫در ﺷﮑﻞ ﺷﻤﺎره )‪ (2‬ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ادراك و ﺳـﺒﮏﻫـﺎي‬
‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬در ﻻﯾﻪ زﯾﺮﯾﻦ ﮐﻠﯿ‪‬ﺖ داﻧﺶ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺎ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫د( ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫آن ﻧﯿﺴــﺖ ﮐــﻪ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﺗﻔﮑــﺮات و ﺣــﺎﻻت‬
‫اﻧﺪﯾﺸﮕﯽ آدﻣﯽ ﺑﺮآﻣﺪ‪ ‬ﺷﺮاﯾﻂ اوﺳـﺖ؛ ﺑـﺪﯾﻬﯽ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ دﯾـﺪﮔﺎه ﺑـﻪ آن ﺣـﺪ ﺗﺠـﺎوز‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪ .9‬ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ‬

‫اﻟــﻒ( ﻫﻤــﺎنﻃــﻮر ﮐــﻪ ﻣﻼﺣﻈــﻪ ﺷــﺪ‪،‬‬
‫واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﯽ و ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻨــﺪ ﮐــﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧــﻪ اﻧﺪﯾﺸــﻪ و رﻓﺘــﺎر آدﻣــﯽ را‬
‫ﻣﻨﺤﺼــﺮ و ﻣﺤــﺪود ﺑــﻪ ﺟﺒــﺮ ﻣﺤــﯿﻂ ﻧﻤﺎﯾــﺪ‬
‫)ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴﻢ(‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪26. Michael Polani‬‬
‫‪27. Gilbert Ryle‬‬ ‫‪304‬‬
‫‪30. Margaret Mead‬‬ ‫‪28. Bourdieu‬‬
‫‪31. Samoa‬‬ ‫‪29. Habitus‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪2‬ـ ـ‪ .10‬ﮔﻮﻧــﻪﻫــﺎي ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ‬ ‫ﻫ( ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ اﺧﻼﻗــﯽ ﻫﻨﺠــﺎري در‬
‫اﻓﺮاﻃﯽ‬ ‫ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫‪ .1‬از ﻧﻈــﺮ اوﻧﺘﻮﻟﻮژﯾــﮏ‪ :‬ﻫــﯿﭻﮔﻮﻧــﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل اﮔﺮ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﻫﻨﺠـﺎري‬

‫واﻗﻌﯿﺖ ﻋﯿﻨﯽاي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬واﻗﻌﯿـﺖ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺑﻪ آن ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻨﯿﺎدي )ﮐـﻪ‬

‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ‪ /‬ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﺑﺎور دارﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗﯽ اﻟﻬﯽ از آن ﻣﻨﺒﻌﺚ اﻧﺪ( را‬

‫‪ .2‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ :‬ﻫـﯿﭻﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫اﻧﮑﺎر و ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻣﺤﺪود ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ ﺳـﺎزد‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ‬

‫ﺻﺪق ﻋﯿﻨـﯽاي از ﻫـﯿﭻ ﻧـﻮﻋﯽ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ P‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬

‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﻗﺒﻮل ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬اﺳﺎﺳـﺎً وﻗﺘـﯽ از ﺣﮑﻤـﺖ‬
‫ﻋﻤﻠــﯽ ﺑــﻮدن اﺧﻼﻗﯿــﺎت ﺳــﺨﻦ ﻣــﯽﮔــﻮﯾﯿﻢ‬
‫)درﺳﺖ ﻫﻤﺎنﻃـﻮر ﮐـﻪ ارﺳـﻄﻮ ﻣﻨﻈـﻮر ﻧﻈـﺮ‬

‫‪S‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ‪ P‬ﺑﺎور دارم‪.‬‬
‫‪ .3‬از ﻧﻈــﺮ اﺧﻼﻗــﯽ‪ :‬اﺧﻼﻗــﯽ ﺑــﻮدن‪،‬‬ ‫داﺷﺖ و ﭘﯿﺶﺗـﺮ ﺗﻮﺿـﯿﺢ دادﯾـﻢ( ﻣﻨﻈـﻮر آن‬

‫ﻣﻮﺿــﻮع ﺣــﺲ اﺳــﺖ و ﻧــﻪ ﻣﻮﺿــﻮع ﺧــﺮد؛‬

‫دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي اﺧﻼﻗـﯽ ﯾـﮏ ﺷـﺨﺺ از ﺷـﺨﺺ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻘﻼﻧﯽﺗـﺮ ﻧﯿﺴـﺖ و ﻟـﺬا ﻫـﯿﭻ دﯾـﺪﮔﺎه‬
‫‪o‬‬ ‫‪f‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑـﺮ ﯾـﮏ ﺣﮑﻤـﺖ ﺑـﺮﯾﻦ و ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺎت ﯾﮏ زﻣﯿﻨـﻪ‪ ،‬رﻓﺘـﺎر اﺧﻼﻗـﯽ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬اﺧﻼق‬

‫اﺧﻼﻗﯽاي ﻋﻘﻼﻧـﯽﺗـﺮ ﯾـﺎ ﻋﯿﻨـﯽﺗـﺮ ﻣﺤﺴـﻮب‬

‫‪e‬‬
‫ﭼﻬﺮهاي ژاﻧﻮس وار دارد‪ :‬از ﯾﮏ ﻃـﺮف ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬

‫‪iv‬‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾـﮏ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺮﯾﻦ )و ﻗﺪﺳﯽ( ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫)‪(5‬‬
‫اﻧﺪازه ﻋﻘﻼﻧﯽ )ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻋﻘﻼﻧﯽ( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫و از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ )زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن(‬

‫‪h‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫‪c‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺬا ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﭼـﻪ‬
‫ﺑﺴﺎ ﮐﺴﯽ ﺧﻮد را ﻣﻄﻠـﻖﮔـﺮا ﺑﺨﻮاﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪3‬ـ‪ .1‬از ﻧﻈﺮ اوﻧﺘﻮﻟﻮژﯾﮏ‬

‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬در ﻣﻨﻈﺮي دﯾﮕﺮ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮا ﺧﻮاﻧـﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣـﯽﺗـﻮاﻧﯿﻢ از ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾـﺎن‬
‫اﻓﺮاﻃﯽ‪ 32‬ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐـﻪ ﻫـﯿﭻﮐـﺪام از‬
‫ﺣــﺪود را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘــﻪاﻧــﺪ و ﺑــﻪ ﺳﻮﻓﺴــﻄﺎﯾﯿﺎن‬
‫وﺟﻮه اﯾﻦ ﺟﻬﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ و‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿــﺖ ﻋﻠﻤــﯽ‪ ،‬آن را ﻣــﻮرد اﮐﺘﺸــﺎف ﻗــﺮار‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ‪ ،‬از ﺟﻨﺒـﻪ‬

‫‪305‬‬
‫اوﻧﺘﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪32. Radical Relativist‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻘـﺎﯾﻖ دﯾﻨـﯽ‬ ‫‪3‬ـ‪ .2‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ روش ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬اﺛﺒﺎتﭘـﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﻋﻠﻤــﯽ ﻗﺎﯾــﻞ اﺳــﺖ ﺑــﻪ اﯾﻨﮑــﻪ‬
‫از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻋـﺎﻟﻢ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ دﻻﯾـﻞ زﯾـﺎدي‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ )و ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﯽ( ﻣﺎ ‪ P‬را ﺻﺎدق ﻣﯽداﻧـﯿﻢ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﺑﺮاي اﯾﻤﺎن ﻣﻨﺪي ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔـﺮ‬ ‫ﮐﻪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ دﻻﯾﻞ ﺑـﺮاي ﺷـﺨﺺ دﯾﮕـﺮ‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻊﮐﻨﻨـﺪه‬ ‫‪ P ‬ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ اﮔﺮﭼـﻪ‬ ‫‪ P ‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﯿﻦاﻻذﻫـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼـﺪﯾﻖﭘـﺬﯾﺮ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ دﯾـﻦﮔـﺮا‪ ،‬ﺟـﺰمﮔـﺮا ﻧﯿﺴــﺖ‬
‫ﻣﻌﻬـــﺬا‪ ،‬ﻧﺴـــﺒﯽﮔـــﺮا ﺧﻮاﻧـــﺪه ﻣـــﯽﺷـــﻮد‬
‫)‪.(http://www.westvaley.edu‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ اﮔﺮ ‪ P‬اﺑﻄﺎلﭘﺬﯾﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ اﻣﮑﺎن وﺟﻮد دارد ﮐـﻪ در آﯾﻨـﺪه در زﻣـﺮه‬

‫‪ .5‬ﻣﻮﺿﻊ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ‬
‫‪5‬ـ‪ .1‬از ﻧﻈﺮ اوﻧﺘﻮﻟﻮژﯾﮏ‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬دﯾﺪﮔﺎه ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ‪،‬‬
‫ﺧﻮد را دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺮاي واﻗﻌﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﯾﮏ‬

‫ﺗﻔﺎوت واﻗﻌﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‬ ‫‪o‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻫﯿـﺖ‪ ‬ﺧـﻮد اﺻـﻼحﮔـﺮِ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﯽآورد ﮐـﻪ داﻧـﺶ ﻣـﺎ از‬

‫‪e‬‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺮ روز ﺑﻬﺘﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ‬

‫‪i‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﯿﺰ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ واﻗﻌﯽ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ‬
‫دور آن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ و اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﯿﺰ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ در‬
‫ﻋﻠﻤﯽ از ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬ـ‪ .3‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﻠﻢ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ اﯾﺠﺎد ﻧﮑﻨﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﯾﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻢ دورش‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ ﯾﺎ ﺑﻪدرد ﮐﺎر ﮐﺮدن ﻣـﻦ ﻧﺨـﻮرد(‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ از دﯾـﺪﮔﺎه ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎدﺗﺮ )از ﻃﺮﯾـﻖ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺴﺖ واﻗﻌﯽ داﻧﺴﺘﻪ ﺷـﻮد‪ .‬ﻫﮑـﺬا ﺧـﺪا ﻫـﻢ‬
‫واﻗﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎدام ﮐﻪ ﯾـﮏ ﺗﻔـﺎوت ﻋﻤﻠـﯽ در‬
‫زﻧـﺪﮔﯽ ﻣــﺮدم اﯾﺠــﺎد ﻧﻤﺎﯾــﺪ‪ .‬اﯾــﻦ دﯾــﺪﮔﺎه را‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎدي زﻧﺪﮔﯽ( ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻈـﺮ ﻧﯿـﺰ ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﯽ ﮔـﺮا‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪5‬ـ‪ .2‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬ ‫‪ .4‬ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ‬ﻋﻠﻤﯽِ دﯾﻦﮔﺮا‬

‫ﯾﮑـــﯽ از ﮔـــﺮاﯾﺶﻫـــﺎي درون ﻣﮑﺘـــﺐ‬
‫‪ P‬ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه »ﮐﺎر ﮐﻨﺪ«‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ ﺟﻬـﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺜﻼً ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت رﺿـﺎﯾﺖﻣﻨﺪاﻧـﻪﺗـﺮي ﺑـﺎ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻢ ﻣﻮرد اﮐﺘﺸﺎف ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﻗـﺮار ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪» .‬ﺧـﺪا ﻫﺴـﺖ«‪ ،‬ﺻـﺎدق‬ ‫‪306‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫پ( ﺟﻬـﺎن ﺑـﺪون ﺗﻮﺟــﻪ ﺑـﻪ ﺑـﺎوري ﮐــﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮا ﺑﻬﺘﺮ ﺳـﺎزد )و ﻣـﻦ اﯾـﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ آن دارد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺷـﮑﻞ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ ﺷـﺪن را ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﮐـﻨﻢ(‪ .‬ﻟـﺬا اﯾـﻦ »ﮐـﺎر‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺮدن« در ﻗﺒﺎل اﻓﺮاد و ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻔـﺎوت‬

‫)‪(6‬‬
‫ت( واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ دارد‪ ،‬ﺑـﺪون‬ ‫ﺑﻮده و ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺎور و ذﻫﻨﯿﺖ آدمﻫـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ آن‪،‬‬
‫‪ .6‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪6‬ـ‪ .1‬ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ‬
‫ث( ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻋﯿﻨـﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ‬
‫ﻧﺮدﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺸﻪ اﺷﯿﺎء‪ ،‬ﺧﺎﺻـﯿﺖ آﻧﻬـﺎ و‬
‫ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺻـﻮرﺗﯽ روﺷـﻦ و‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﯾﮑـــــﯽ از ﻣﻔﺮوﺿـــــﺎت ﻣﺪرﻧﯿﺴـــــﻢ‪،‬‬
‫اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﻢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺮآﻣـﺪه از ﭘﯿـﺎمﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺑﺎﻓﺖ آﻧﻬـﺎ در ﻗﺎﻟـﺐِ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﺑﯿـﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫اﺻــﻠﯽ روﺷــﻨﮕﺮي اﺳــﺖ‪ .‬ﻣــﯽداﻧــﯿﻢ ﮐــﻪ‬
‫روﺷﻨﮕﺮي‪ ،‬اﺻﻞ ﻧﻮﯾﻨﯽ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‬

‫‪o‬‬
‫ح( اﺳﺘﺪﻻل ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ‬ ‫و ﻗﻄﻌﯿﺖ‪ ،‬اﻣﺮي اﺳـﺖ ﺟـﺎوداﻧﯽ و ازﻟـﯽ‪ ،‬ﻓـﺮا‬
‫را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﺳﺎزد )اﺳـﺘﺪﻻل ﯾﻌﻨـﯽ ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬ ‫ﺳﻮي ﺗﺎرﯾﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻋﻠﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﺮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ در ﻗﺎﻟـﺐ ﮔـﺰارهﻫـﺎ‪.‬‬

‫‪e‬‬
‫ﺑــﺎ ﺑ ـﻪ ﮐــﺎرﮔﯿﺮي ﺗﺠﺮﺑــﻪﮔﺮاﯾــﯽ و ﻋﻘﻼﻧﯿ ـﺖ‪،‬‬

‫‪iv‬‬
‫ﭘــﺲ اﺳــﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺗﻮاﻧــﺎﯾﯽ ﻧــﺎب ﺻ ـﻮري ﺑــﺮاي‬ ‫وﺳﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎﻫﯿﺖ‪ ‬ﺟﻬـﺎنﺷـﻤﻮل‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﯿﻨﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻮاﻋـﺪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ واژهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮده و ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮد را از‬
‫روﺷﻨﮕﺮي‪ ،‬دو ﺑﻨﯿﺎن را در دوران ﻣـﺪرن‪ ،‬ﭘـﯽ‬
‫رﯾﺨــﺖ‪ .1 :‬اﻧﺴــﺎن ﻣــﺎﻫﯿﺘﯽ ﺟﻬــﺎنﺷــﻤﻮل و‬

‫‪r‬‬
‫ﻫﻢﺧﻮان ﺷﺪن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ اﺷـﯿﺎء ﻋﯿﻨـﯽ اﺧـﺬ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ( )ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و واﺗﺴﻦ‪ ،1382 ،‬ص ‪.(12‬‬

‫‪A‬‬
‫‪6‬ـ‪ .2‬ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ دارد و ‪ .2‬ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﯾـﮏ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن‪ ،‬در ﺷﮑﻞ ﺑﺎورﻫﺎي زﯾـﺮ‪ ،‬ﺧـﻮد را‬
‫ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( دﻧﯿﺎ از اﺷـﯿﺎء ﻋﯿﻨـﯽ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺪه‬
‫اﺻــﻄﻼﺣﺎً ﺑــﻪ ﻣﻌﻨــﺎي آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻــﯿﻒﻫــﺎي ﮐﻤ‪‬ــﯽ و ﮐﯿﻔــﯽ از ﭘﺪﯾــﺪارﻫﺎي‬
‫ب( اﯾﻦ اﺷﯿﺎء ﺧﺎﺻﯿﺖ وﯾﮋه ﺧﻮد را دارﻧﺪ‬
‫ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺗﺤﺖ‪ ‬ﺷﺮاﯾﻂ‪ ‬ﻣﺘﻨـﻮع‪،‬‬
‫و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻓﻬﻢ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪307‬‬ ‫ﺧﻮاص ﻣﺎدي ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣﺸـﺎﻫﺪهﮔـﺮان‪ ،‬ﺛﺎﺑـﺖ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﺑﺴﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺮ ﻣﻮﺿـﻮﻋﯽ ﺗﻮاﻓـﻖ داﺷـﺘﻪ‪،‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨـﯽ ﮐـﻪ اﻣﮑـﺎن آﺷـﺘﯽ دادن‬
‫وﻟــﯽ ﺑﻌــﺪاً روﺷــﻦ ﺷــﻮد ﮐــﻪ دﯾــﺪﮔﺎه آﻧﻬــﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫـﺎي ﯾـﮏ ﻓﺮآﯾﻨـﺪ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬
‫ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻢﺑﺴﺘﻪ واﺣﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﻋﻠﻢ‪ ،‬اﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫‪6‬ـ‪ .3‬ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺤﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ از داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﻣﻨﻔـﺮد )ﺳـﻮژه( ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻔﺮوﺿﺎت اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﻢ ﻣﺪرن )ﺑﻪ ﺷـﺮح‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻓــﻮق(‪ ،‬در ﻋﻠــﻮم اﻧﺴــﺎﻧﯽ ﻣﻘﺒــﻮل اﻓﺘــﺎد‪ ،‬اﻣــﺎ‬
‫ﻣﺘﺪرﺟﺎً رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺑﻪ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴـﻢ‬
‫در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻤﯿﻘﺎً ﺑـﻪ ﻫـﺪف آزﻣـﻮن و ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿـﺪ‪،‬‬
‫واﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰي اوﺑﮋﮐﺘﯿـﻮ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﻧﺘـﺰاع‪ ،‬ﻣﻔﻬـﻮمﺳـﺎزي و‬
‫داوري ﮔــﺰارهاي‪ 33‬ﭘﺎﯾــﻪﮔــﺬاري ﻧﻤــﯽﺷــﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻧﺴﻮن‪ (1983) 34‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺑﺎﯾﺪ از ﺷـﺨﺺ ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮔﺮدد و ﻫﮑﺬا ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬

‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺼﻮري از ﻣﻌﻨﺎ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾـﻪ‬

‫ﺳــﺎﺧﺖﻫــﺎي ﺗﺠﺴــﻤﯽ و ﺗﺨﯿﻠــﯽ ﻓﻬــﻢ ﻣــﺎ از‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺘﻮار ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑـﺮاي درك ﺑﻬﺘـﺮ اﯾـﻦ‬
‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﯾـﻦ دﯾـﺪﮔﺎه ﺳـﻨﺘﯽ از آن ﻏﻔﻠـﺖ‬
‫ﻣــﯽورزد‪ ،‬آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﯾــﮏ اﺟﺘﻤــﺎع از‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﻤـﻮﻻً در ﺑﺮﺧـﯽ دﯾـﺪﮔﺎهﻫـﺎي‬

‫‪iv‬‬
‫‪35‬‬ ‫ﺳـــﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮ‪ ،‬ﻣﺸـــﺎرﮐﺖ داﺷـــﺘﻪ و ﻫﻤـــﯿﻦ‬
‫اﻣـــﺮ وي ﺑـــﻪ ﺗﻮﺻـــﯿﻒ ﻣﻔﻬـــﻮم اﺳـــﺘﻌﺎره‬
‫ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎزوارهﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ و‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬اﺳـﺘﻌﺎره ﯾﻌﻨـﯽ ﻓـﺮا ﻓﮑﻨـﯽ اﻟﮕـﻮي‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﺗﻔﺴـﯿﺮي از ﯾـﮏ ﻧﺎﺣﯿـﻪ از ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺎﺣﯿـﻪ‬
‫دﯾﮕــﺮ‪ .‬از اﯾــﻦ رو اﺳــﺘﻌﺎره ﺗﻨﻬــﺎ ﺷــﮑﻠﯽ از‬
‫اﺑﺰارﻫــﺎي ﺑ ـﻪ ﮐﺎررﻓﺘــﻪ ﺑــﺮاي اﻧــﺪازهﮔﯿــﺮي را‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺬا اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ رﺷـﺘﻪ‬

‫‪r‬‬
‫اﻇﻬـــﺎرات زﺑـــﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴـــﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـــﻪ ﯾﮑـــﯽ از‬
‫ﺳــﺎﺧﺖﻫــﺎي اﺻــﻠﯽ ﺷــﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬــﺖ ﺗﻮﻟﯿــﺪ‬

‫‪A‬‬
‫ﺗﺠﺎرب ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ .‬در اﺳـﺘﻌﺎره ﺑـﺎ‬
‫از ﻣﻔﺮوﺿﺎت‪ ‬ﻣﻤﮑﻦِ ﻣﺸـﺘﺮك اﺳـﺖ و اﻣـﺮوزه‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺟﺪي‪ ،‬ﻣﺘﻨـﺎزع ﻓﯿـﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ آﯾﺎ اﺳﺎﺳﺎً اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮ ﺑﻮدن در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد‪ ،‬در‬
‫ﭘﺎرهاي ﻣﻮارد و ﯾﺎ در ﻫﯿﭻ ﻣﻮردي اﻣﮑـﺎنﭘـﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﻟﮕﻮ ﺑـﺮ ﺗﺠـﺎرب ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ ﺧـﻮد‬
‫ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ؟ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﮐﻪ در ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬از‬
‫ﻓﻬــﻢ اﻧﺘﺰاﻋــﯽ ﺧــﻮد را ﺳــﺎﻣﺎن ﻣــﯽدﻫــﯿﻢ‪.‬‬
‫وﻓﺎقِ اﺟﺘﻤﺎع داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ وﻓــﺎق داﻧﺸــﻤﻨﺪان‪ ،‬در ﻫــﯿﭻ‬
‫ﻣﻮردي ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﯿﺎر اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫‪33. Propositional Judgmgnts‬‬ ‫‪308‬‬
‫‪34. Jahnson‬‬
‫‪35. Metaphor‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫ﻓﯿﺰﯾﮑﺪان ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻮرﻧﺪ‪ .‬دﯾﺪن‪ ،‬ﮔـﺮانﺑـﺎر از‬ ‫ﻫﺮﻣـــﺎن‪ 36‬و ﻫﻤﮑـــﺎران )‪ (1992‬در اﯾﻨﺠـــﺎ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺸـﺎﻫﺪه اﻟـﻒ در ﺳـﺎﯾﻪ داﻧـﺶ‬ ‫اﺳﺘﻌﺎره ﺳﺎده »ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑـﺎﻻﺗﺮ اﺳـﺖ« را ﻣﺜـﺎل‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﭘﯿﺸــﯿﻦ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ اﻟــﻒ ﺷــﮑﻞ ﻣــﯽﮔﯿــﺮد«‬ ‫ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ .‬ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﻣـﯽرود‪ ،‬ﻣﻘـﺎم آﻗـﺎي ‪x‬‬
‫)ﺟﻮرﺟﻦ‪ ،1991 ،39‬ص ‪ .(92‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﯾـﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ‪ ،‬درآﻣﺪ ﺧﺎﻧﻢ ‪ y‬ﺑـﺎﻻ رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ‬ ‫اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ ﻓﻀـﺎﯾﯽ‬
‫ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﺣﻘﯿﻘــﺖ در اﯾــﻦ ﺟﻮاﻣــﻊ در ﻧﻈــﺮ‬ ‫ﺳــﺎزﻣﺎندﻫــﯽ ﻣــﯽﺷــﻮﻧﺪ‪» :‬ﺧــﻮب ﺑﺎﻻﺳــﺖ‪،‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑـﻪ ﻋـﻮاﻣﻠﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪرت و ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫)ﺟــﻮرﺟﻦ‪ ،1991 ،‬ص ‪ .(92‬ﺧﻼﺻــﻪ اﮔﺮﭼــﻪ‬
‫‪D‬‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬـﻢ ﺑﺎﻻﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺪ ﭘـﺎﯾﯿﻦ‬

‫‪I‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻤﮕﯿﻨﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽاﻫﻤﯿـﺖ ﭘـﺎﯾﯿﻦ‬
‫اﺳـﺖ‪ «.‬ﭼﻨـﯿﻦ ﻓﻬﻤـﯽ از ذﻫﻨﯿـﺎت اﻧﺴــﺎن در‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ روﺷﻨﮕﺮي و ﻣﺪرﻧﯿﺴـﻢ‪ ،‬ﻋﯿﻨـﯽﺑـﺎوري‪،‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑــﻪﮔﺮاﯾ ـﯽِ ﺗﻬــﯽ از ارزش و ﺗــﻼش ﺑــﺮاي‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﺗﻀﺎد آﺷﮑﺎر ﺑﺎ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﻢ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﺪرن در‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﻣﺎﻫﯿﺖ‪ ‬ﺟﻬﺎنْﺷﻤﻮلِ اﻧﺴﺎن را ﺑـﻪ ارث‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﯿﺮاث در ﻋﻠﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ‬
‫ﭼﻨــﺪان ﮐﺎرآﻣــﺪ ﺑــﻪ ﻧﻈــﺮ ﻧﺮﺳــﯿﺪ‪ .‬ﻋﯿﻨﯿــﺖ‬
‫‪o‬‬
‫ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺑﻨﺎ ﮐـﺮدن راهﺣـﻞﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﻔﯿﺪ در ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪e‬‬
‫رؤﯾﺎي دﮐﺎرﺗﯽ در ﺧﺼﻮص ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻬﺎدن دﻟﯿـﻞ‬

‫‪iv‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﻫﻢ ﻋﯿﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻧﮕﺮي‬ ‫ﺑﺮ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑـﺮ ﺑـﺎد رﻓﺘـﻪ‪ ،‬زﯾـﺮا ﺑـﻪﻧﻈـﺮ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﻬﯽ از ارزش ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﮑﻞﻫـﺎي‬ ‫ﻣﯽ رﺳﺪ ﭼﻨـﯿﻦ ﺣﻘـﺎﯾﻘﯽ ﺑـﺮ ﺗﺠـﺎرﺑﯽ ﺧـﺎص‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪه و ﻫﻢ ﻣﺤﺼﻮلِ ﻗﺪرتاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻀــﺎﻓﺎً ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻣﺸــﺎﻫﺪات‪ ‬ﻋﻠﻤــﯽ‪ ،‬ﮔﺮاﻧﺒــﺎر از‬
‫)ﭘﻼﭼــﺮ‪ ،1989 ،37‬ص ‪ (33‬و ﻣﻮﻗﻌﯿــﺖﻫــﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ )ﻣـﮏاﯾﻨﺘـﺎﯾﺮ‪-1981 ،38‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮد‪‬ﻫﺸﯿﺎري در ﻫـﺮ ﺷـﮑﻠﯽ‪،‬‬
‫ﺳــﺎﺧﺘﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕــﯽ ﺧــﺎص اﺳــﺖ‪ .‬از اﯾــﻦ روي‬
‫ﻋﯿﻨﯿﺖ را ﮔﺮﯾﺰي از ذﻫﻨﯿﺖ و ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﺑﺎﻟﻘﻮه‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از اﺧﺘﻼﻓﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺴﺖ )ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽ و‬
‫‪ (1978‬ﻣﺘﮑــﯽ ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓــﺰون ﺑــﺮ اﯾــﻦ‪،‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺗﻬـﯽ از ارزش‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺌﻮري ﺑﺎره ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﻫﻢ ﮐـﻮدك ﻗـﺎدر‬
‫ﺑﻪ دﯾـﺪن اﺳـﺖ و ﻫـﻢ آدم ﻋـﺎدي‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﮐـﻮر‬
‫واﺗﺴﻦ‪ ،1382 ،‬ﺻﺺ ‪.(14-17‬‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ آﻧﭽـﻪ را ﻓﯿﺰﯾﮑـﺪان‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺒﯿﻨﻨـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ در ﻗﯿـﺎس ﺑـﺎ آن ﭼـﻪ‬

‫‪309‬‬ ‫‪36. Herman‬‬

‫‪37. Placher‬‬
‫‪39. Gergen‬‬ ‫‪38. Maclntyre‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ ﻣـﯽرود‪ .‬ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ در ﻣﺤﮑـﻢﺗـﺮﯾﻦ‬ ‫‪6‬ـ‪ .4‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ‬
‫ﺻﻮرت آن‪ ،‬اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ وﻗﺘـﯽ‬ ‫اﻟﻒ( دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻦ‬
‫ﺳــﺮاغ آزﻣــﻮن آن ﻣﻔــﺎﻫﯿﻢ ﻣــﯽروﯾــﻢ )ﮐــﻪ‬ ‫از دﯾــﺪﮔﺎه ﺑﺮﻧﺸــﺘﺎﯾﻦ‪ ،40‬اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴــﻢ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﻓﯿﻠﺴــﻮﻓﺎن آﻧﻬــﺎ را ﺧﯿﻠــﯽ ﺑﻨﯿــﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻠﺤــﻮظ‬ ‫ﻋﻘﯿﺪه راﺳﺨﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ ﯾﺎ‬
‫ﻣﯽدارﻧـﺪ(‪ ،‬ﺧـﻮاه ﻣﻔﻬـﻮم ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺗـﺎرﯾﺨﯽِ ﻫﻤﯿﺸـﮕﯽ وﺟـﻮد‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬راﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺻﺪق‪ ،‬ﺧﻮب ﯾﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎ‪ ،‬در‬ ‫دارد )ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ( ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ آن ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﯽ )ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﻃـﺮح‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﭘﺎراداﯾﻢ‪ ،‬ﺻﻮرﺗﯽ از‬
‫‪D‬‬
‫آﻧﻬــﺎ ﻣــﯽﺗــﻮاﻧﯿﻢ ﻧﻬﺎﯾﺘ ـﺎً ﺑــﻪ ﺗﻌﯿــﯿﻦِ ﻣﺎﻫﯿــﺖ‪‬‬

‫‪I‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺧﻮﺑﯽ ﯾـﺎ‬
‫درﺳﺘﯽ‪ ،‬دﺳـﺖ ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬از دﯾـﺪﮔﺎه ﯾـﮏ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﯾـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ( ﻓﻬﻤﯿـﺪه ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔـﺮا ﻗﺎﺋـﻞ اﺳـﺖ ﺑـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ ﯾـﮏ ﺗﮑﺜـﺮ‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﭼﻨـﯿﻦ ﻗـﺎﻟﺒﯽ وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و وﻇﯿﻔﻪ اوﻟﯿـﻪ ﻓﯿﻠﺴـﻮف‪ ،‬ﮐﺸـﻒ‬
‫ﻧﺎﻓﺮوﮐﺎﺳﺘﻨﯽ از اﯾﻦ ﻃﺮحﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﻧﺴﺒﯽﮔﺮا‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﮑﻮي ﻗﺎﺋﻢ ﺑـﻪ‬
‫ذات ﯾﺎ ﻓﺮا زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن ﻣـﺎ ﺑﺘـﻮاﻧﯿﻢ‬
‫‪o‬‬
‫ﭼﯿﺴﺘﯽ آن اﺳﺖ و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ادﻋﺎي ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸـﻒ ﭼﻨـﯿﻦ ﻗـﺎﻟﺒﯽ را ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ‬

‫‪e‬‬
‫ﺑﺮاﻫﯿﻦ ﻗﻮي ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤـﻮدن اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪iv‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻋﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬داوري ﻧﻤﻮده ﯾﺎ ﭘـﺎراداﯾﻢﻫـﺎي‬ ‫اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑـﻪ ﻣﺒﻨـﺎﮔﺮوي‪ 41‬و دﯾـﺪﮔﺎه‬
‫رﻗﯿﺐ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮔﻮﯾﺎ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬وﺟـﻮد‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸــﯽ ارﺷﻤﯿﺪﺳــﯽ‪ ،42‬ﻧﺰدﯾــﮏ اﺳــﺖ‪ .‬از‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻧﺪارد )ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻦ‪ ،1983 ،‬ص ‪.(8‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ دﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﻣـﺎدام ﮐـﻪ ﻣـﺎ ﻓﻠﺴـﻔﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﯾﺎ زﺑﺎن را در ﻣﻨﺸـﯽ اﺳـﺘﻮار ﺑـﻪ ﮐـﺎر‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻧﺰدﯾــﮏ ﺑــﻪ ‪ 162‬ﺗﻌﺮﯾــﻒ و ﺣﺎﻟــﺖ ﺑــﺮاي‬
‫ﻧﺴـــﺒﯽﮔﺮاﯾـــﯽ ﭘـــﯿﺶﺑﯿﻨـــﯽ ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ‬
‫;‪(http://www.stanford.edu/relativism‬‬
‫)‪ ،retrieved on 10. Sep.2011‬ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﻧﺒﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻤـﯽﺗـﻮاﻧﯿﻢ از ﺷـﮑﺎﮐﯿﺖ ﻧﺠـﺎت ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ )ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻦ‪ ،1983 ،‬ص ‪ .(8‬ﺑﺮﻧﺸـﺘﺎﯾﻦ‪،‬‬
‫ﻋﯿﻨﯿﺖ ﮔﺮاﯾﯽ را ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻬﺎد‪ ‬ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‬
‫و ﻣﻌﺘﻘـــﺪ اﺳـــﺖ ﮐـــﻪ دﯾـــﺪﮔﺎه ﻣﻘﺎﺑـــﻞ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮﻧﺸـﺘﺎﯾﻦ از‬ ‫)ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ(‪ ،‬ﻧــﻪ ﻓﻘــﻂ ﻣــﺪﻋﯿﺎت اﯾﺠــﺎﺑﯽ‬
‫ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ و اﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴــﻢ‪ ،‬ﺟــﺎﻣﻊ ﻧﯿﺴــﺖ‪.‬‬ ‫اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﻢ را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ از آن ﻧﯿـﺰ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴـﻢ را در‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ وﺳﯿﻊ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮد و از دﯾﺪﮔﺎه او آن‬ ‫‪40. Richard J. Bernstein‬‬ ‫‪310‬‬
‫‪41. Foundationalism‬‬
‫‪42. Archimedean‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫داﻧﺸــﻤﻨﺪان در ﺑﺮاﺑــﺮ ﺟﺪاﺳــﺎزي ﺗــﻮرش از‬ ‫ﭼﯿــﺰي ﻧﯿﺴــﺖ ﮐــﻪ ﺑ ـﻪ ﻋﻨ ـﻮان واﻗــﻊﮔﺮاﯾــﯽ‬
‫ﺑﺎورﻫﺎﯾﺸــﺎن و ﻣﻼﺣﻈــﻪ ﺟﻬــﺎن آﻧﮕﻮﻧــﻪ ﮐــﻪ‬ ‫ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ )اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﯿﻨﯽ ﻣﺴـﺘﻘﻞ از ﻣـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺷﻌﺒﺎﻧﯽ ورﮐـﯽ و ارل‪،‬‬ ‫وﺟﻮد دارد و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﯾﺎ ﻃﺒﯿﻌﺘـﯽ ﻣﺘﻌـﯿﻦ دارد‬
‫‪2006‬؛ ﺷﻌﺒﺎﻧﯽورﮐﯽ‪.(1385 ،‬‬ ‫ﮐــﻪ ﻣــﺎ ﻣــﯽﺗــﻮاﻧﯿﻢ آن را ﺑﺸﻨﺎﺳــﯿﻢ( ﻣﻌﻤــﻮﻻً‬
‫رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻼﮔﺮا ﻧﺎﻓﯽ اﯾـﻦ ﺗﻠﻘـﯽ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ‬ﺧـﺎص‪ ،‬ﺣﺘـﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻬﺎن و ﭘﺪﯾﺪارﻫﺎي‬ ‫ﻫﻮﺳﺮل ﻧﯿـﺰ اﮔﺮﭼـﻪ ﺑـﻪ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴـﻢ ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫آن را آن ﮔﻮﻧــﻪ ﮐــﻪ ﻫﺴــﺖ‪ ،‬ادراك ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪ‪.‬‬
‫ادراك ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺳـﻮﮔﯿﺮاﻧﻪ اﺳـﺖ و‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪات آﻧﻬـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﻣﯽﺑﺮد و ﻃﺮﻓﺪار اﺳﺘﻌﻼﮔﺮاﯾﯽ‪ 43‬اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺑﺮﻧﺸــﺘﺎﯾﻦ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴــﺖ اﺳــﺖ )ﺑﺮﻧﺸــﺘﺎﯾﻦ‪،‬‬
‫‪ ،1983‬ص ‪ .(9‬او ﻫﺎﯾـــﺪﮔﺮ را ﺑـــﻪ اﺳـــﺘﻨﺎد‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﯿﺪ ﻣﺎ ﺑﺮاي دﺳـﺘﯿﺎﺑﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖ‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻧﻘﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻮﺳﺮل )ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ‬
‫اوﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴــﻢ دﮐــﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﮐــﺎﻧﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻮﺳــﺮﻟﯽ‬
‫ﭘﺪﯾﺪه را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺧﻄﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه و اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫‪o‬‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ(‪ ،‬از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﺴـﺒﯽﮔـﺮا و در ﻧﻘﻄـﻪ‬
‫ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑـﺎ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴـﻢ ﻣـﯽداﻧـﺪ )ﺑﺮﻧﺸـﺘﺎﯾﻦ‪،‬‬

‫‪e‬‬ ‫)‪(7‬‬
‫‪ ،1983‬ص ‪.(10‬‬

‫‪iv‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﯿﻨﯿـﺖ ﺑﺎﻟـﺬات‬ ‫ب( دﯾـــﺪﮔﺎه رﺋﺎﻟﯿﺴـــﻢ اﺳـــﺘﻌﻼﯾﯽ‬
‫)‪(8‬‬
‫ﭘﺪﯾﺪهاي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ وﯾﮋﮔـﯽ واﺣـﺪي‬ ‫)اﻧﺘﻘﺎدي(‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ دﯾـﺪﮔﺎه ﻋﯿﻨﯿـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫آن ﭼﯿﺰي اﺷﺎره دارد ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌـﺪد ﺗـﻼش‬
‫اﻏﻠـــﺐ رﺋﺎﻟﯿﺴـــﺖﻫـــﺎي اﺳـــﺘﻌﻼﮔﺮا‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﺎﻧﯽ‪ 44‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ دﯾـﺪﮔﺎه‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻘـﺪ آﺛـﺎر ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑـﺪان‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﻪ ﻋﯿﻨﯿـﺖ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ﻣﯽ ﺗـﻮاﻧﯿﻢ ﺑـﺪان‬
‫ﺳﻮ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﻢ )ﺷﻌﺒﺎﻧﯽورﮐﯽ‪.(1385 ،‬‬
‫اﻓــﺮاد درﺑــﺎره ﺟﻬــﺎن ﺑﺮاﺳــﺎس ادراك آﻧﻬــﺎ از‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﮐـﻪ ادراك‪ 45‬و ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬
‫ﺧﻄﺎﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎزهﻫﺎي ﻓﮑﺮي اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ ﻧﺎﺗﻤﺎم و‬
‫ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ ﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﻌﻼﮔﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖ‪ 46‬ﯾـﮏ وﯾﮋﮔـﯽ‬
‫‪6‬ـ‪ .5‬ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻠﺴـﻔﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪان وﺟـﻮد دارد و‬
‫ﻋﻠﻢ زﻣﯿﻨﻪﮔﺮا‬
‫‪ .1‬ﻫﯿﻼن ﺑﺎ ﻃﺮح اﺻﻮل ﻣﻌﺮﻓﺖﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ‬ ‫‪43. Tramscendentalism‬‬
‫‪311‬‬ ‫و ﻫﺴــﺘﯽﺷــﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠــﻮم ﻣــﺪرن‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾــﻒ‬ ‫‪44. Constructivists‬‬
‫‪45. Perception‬‬
‫‪46. Objectivity‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫آن را »اﺻﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ«‪ 47‬ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻊﺗﺮي از اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ ﻣﯽدﻫـﺪ و ﻧﺤـﻮه رد‬
‫ﻣﻮرد دوم ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﺟﻬﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣـﯽﺷـﻮد و‬ ‫ﺷــﺪن آﻧﻬــﺎ را ﻧﺸــﺎن ﻣــﯽدﻫــﺪ‪ .‬از دﯾــﺪﮔﺎه او‬
‫ﺑـــــﻪ ﻫﻤـــــﯿﻦ ﻧﺤـــــﻮ آن را »اﺻـــــﻞ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻮم ـ ﺑـﻪ وﯾـﮋه ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪-‬‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫‪48‬‬
‫ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ« ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﯽ‬ ‫ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻣـﺎري را ﮐـﻪ اﺳﺎﺳـﺎً ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ زﯾﺮ ﭘﺎي ﻣﺆﻟﻔـﻪ‬ ‫ﻋﻠﻮم ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﺴﻂ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در‬
‫دوم اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ ﭘﯿﺶﮔﻔﺘﻪ را ﺧﺎﻟﯽ ﻧﻤﻮد؛ زﯾﺮا‬ ‫اﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ دادهﻫـﺎ‬
‫ﯾﮏ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪارِ اﻧﺪازهﮔﯿﺮيﺷﺪه را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮ ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ .‬ﻫﮑـﺬا‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ زﯾﺮ ﭘﺎي ﻣﺆﻟﻔـﻪ‬
‫‪D‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر اﺻﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻋﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪I‬‬
‫اوﻻً‪ :‬داده )ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺗﻮﺻــﯿﻒ ﺷــﻮد(‪ ،‬واﺑﺴــﺘﻪ ﺑــﻪ ﮔــﺮاﯾﺶ ﻣﺤﻠ ـﯽِ‬
‫اول را ﻧﯿﺰ ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻮد)‪) (9‬ﻫـﯿﻼن‪ ،1995 ،‬ص‬
‫‪.(129‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﮐﺴــﺎﻧﯽ ﮐــﻪ آن را اﻧــﺪازه ﮔﺮﻓﺘــﻪ ﯾــﺎ ﺛﺒــﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬
‫‪ .2‬ﻫــﯿﻼن ﻣﻌﺘﻘــﺪ اﺳــﺖ ﻋﯿﻨﯿــﺖﮔﺮاﯾــﯽ‬
‫ﻣﯿﺮاث ﺗﻔﮑﺮ ﻧﯿﻮﺗﻨﯽ ـ دﮐﺎرﺗﯽ و ارﻣﻐـﺎن ﻋﻠـﻢ‬
‫ﻣﺪرن اﺳﺖ و ﻣـﺪﻋﯽ آﻧﮑـﻪ اﻧـﺪازهﮔﯿـﺮي‪ ،‬آن‬
‫‪o‬‬
‫دادهﻫﺎ و ﭘﺪﯾﺪارﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸـﺘﻖ از ﻣـﻨﺶِ زﻣـﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯽ اﺟﺘﻤﺎعِ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ )ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮ‬

‫‪e‬‬ ‫ﻧﯿﻮﺗﻨﯽ(‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺎت »ﮐﻠّﯽ« ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪iv‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ واﺳﻄﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖ را ﺑﺮاي ﻓﺎﻋﻞ‬ ‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﯾـﮏ داده ﺛﺒـﺖﺷـﺪه )ﯾﻌﻨـﯽ ﯾـﮏ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬در ﻣﯿﺎن آراي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‬ ‫ﻗﻀﺎوت اﻧﺠـﺎمﯾﺎﻓﺘـﻪ در ﻣـﻮرد دادهﻫـﺎ(‪ ،‬روﻧـﺪ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺎب ﮐﺎروﯾﮋه اﻧـﺪازهﮔﯿـﺮي وﺟـﻮد دارد‪،‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ در ﺣﻮزه ﻓﯿﺰﯾﮏ ﮐـﻪ‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎ را در ﺟﻬﺎن ﺑﻪﻫﻢ ﻧﻤﯽزﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢِ اﺟﺘﻤﺎعِ ﻋﻠﻤﯽِ ﻣﺤﻠـﯽ در ﺗﺠﻬﯿـﺰ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻣﻠﻤـﻮسﺗــﺮ از ﺣــﻮزه ﻋﻠــﻮم اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ اﺳــﺖ‪،‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺪف ﻋﻠـﻢ را‪ ،‬اﮐﺘﺸـﺎف‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ )ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ‬
‫و دﺧﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﺳـﻮژه ﯾـﺎ اﺑﺰارﻫـﺎ ﯾـﺎ ﭼﯿﺰﻫـﺎي‬
‫آزﻣﻮن و اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﺟﻬـﺎن را‬
‫ﺑــﺪون ﺗﻐﯿﯿــﺮ واﻣــﯽﮔــﺬارد‪ .‬در اﯾــﻦ دﯾــﺪﮔﺎه‬
‫ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﯾـﮏ دﯾـﺪﮔﺎه‪ ‬ﺑﯿـﺮون‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﯿﺮِ ﺣﻮادث‪ ‬ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮي‬
‫دﯾﮕﺮ( ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬اﯾـﻦ دﯾـﺪﮔﺎه ﻗﺎﯾـﻞ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﻧﺪازه ﮔﯿـﺮي ﺗﻼﺷـﺶ )وﻟـﻮ ﺑـﯽ‬ ‫از دو ﻣﺆﻟﻔﻪ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﻣـﻮرد اول‪،‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ(‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﮐـﻨﺶﻫـﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي داﻧﺶ ﻋﯿﻨﯽ ﻣﺮﺑـﻮط ﻣـﯽﺷـﻮد و‬

‫‪312‬‬
‫‪47. Epistemological Principle‬‬
‫‪48. Ontological Principle‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫ﭘﯿﺮاﻣــﻮن ﻋﯿﻨﯿــﺖ‪ ،‬ﺣــﺪاﻗﻞ ﻧﻘﺼــﺎن آن را در‬ ‫ﻓﯿﺰﯾﮑـــﯽ ﮐـــﻪ در ﺟﺮﯾـــﺎنِ ﺧـــﻮد‪ ‬ﻓﺮآﯾﻨـــﺪ‪‬‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯿــﮏ ﮐﻮاﻧﺘــﻮم روﺷــﻦ ﺳــﺎﺧﺘﻨﺪ )ﻫــﯿﻼن‪،‬‬ ‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮي روي ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫‪ ،1967‬ص ‪.(407‬‬ ‫ﻋﯿﻨﯿ ـﺖ‪ ‬ﻃﺒﯿﻌــﺖ اﺳــﺖ؛ و در اﯾﻨﺠــﺎ ﻣــﺮاد از‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﯿﻨﯿﺖﮔﺮاﯾﯽ‬ ‫ﻋﯿﻨﯿﺖ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﺪاول ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺪف ﻋﻠﻢ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﮐﻼﺳـﯿﮏ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از آن‪ ،‬ﻣﺮاد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﯿﻌـﺖ ـ در‬
‫و اﯾــﺪهآل ﻧﯿــﻮﺗﻦ ﺑــﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘــﻪ ﻣــﺎدام ﮐــﻪ در‬ ‫اﯾﻦ روﯾﮑﺮد ـ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ »ﺟﻌﺒـﻪ ﺳـﯿﺎه« در‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻃﺒﯿﻌـﺖ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠـﻪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ )ﯾﻌﻨـﯽ در‬
‫داﻣﻨﻪ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﺎﮐﺮوﺳﮑﻮﭘﯽ( ﻣﺸـﮑﻠﯽ در ﮐـﺎر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در داﻣﻨـﻪ ﻓﯿﺰﯾـﮏ ﻣﯿﮑﺮوﺳـﮑﻮﭘﯽ‬
‫‪D‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد و داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﻣـﯽ ﮐﻮﺷـﺪ‬

‫‪I‬‬
‫)ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎﮐﺎﻣﺎﻧﻪ( ﺑﻪ درون آن‪ ،‬ﻧﻈـﺮ ﮐﻨـﺪ‬
‫ﯾﺎ آن را ﺑـﺮاي ﻧﻈـﺮ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﺷـﻔﺎف ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﺠﺮايِ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽِ اﻧﺴﺎنِ ﻣﺸـﺎﻫﺪهﮔـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﻃﺒﯿﻌــﺖ‪ ،‬وارد دادوﺳــﺘﺪ ﺷــﺪه و وﺿــﻌﯿﺖ‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮ ﮐـﺮدن ﻋﻠﻤـﯽ اي‪ ،‬در‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺬﮐﻮر )ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺧـﺎص ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ(‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻦ آن را ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﭘﺪﯾـﺪ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ )ﻣﻼﯾـﺮي‪ ،1390 ،‬ص ‪ .(381‬آﯾـﺎ ﯾـﮏ‬
‫ﭼﻨـﯿﻦ دادوﺳــﺘﺪي‪ ،‬ﺑــﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻋــﺪم اﻣﮑــﺎن‬
‫‪o‬‬
‫ﻋﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﺗﻌـﺎﺑﯿﺮ ﻧﯿـﻮﺗﻨﯽ ﺑﺨـﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﺣﺮف ﺑﺰﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ :‬آرزوي داﻧﺸﻤﻨﺪ اﯾﻦ‬

‫‪e‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭼﺸـﻤﺎن »ﺧـﺪا«‬

‫‪iv‬‬
‫ﻋﯿﻨﯿﺖ در واﻗﻌﯿﺖ ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯽ ﻧﯿﺴﺖ؟ و آﯾﺎ‬ ‫ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ »ﻋﯿﻨﯽ« ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫در دﻧﯿﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺻـﺤﻨﻪ ﺑـﺎزﯾﮕﺮيﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺪون ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺪاﺧﻠـﻪاي از ﺳـﻮي اﺑﺰارﻫـﺎي‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶآﻓﺮﯾﻨـﯽﻫـﺎ و ﻣﺸـﯿﺖﻫـﺎي اﻟﻬـﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺖ؟ و آﯾـﺎ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻧﺴﺎن‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﻧﯿﻮﺗﻦ‪ ،‬اﯾـﺪهآلِ‬
‫ﻋﻠﻢ‪» ،‬دﯾﺪن« ﻫﺮ آن ﭼﯿـﺰي اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻋﯿﻨﯿـﺖﺳـﺎز‬

‫‪ .3‬آﺛﺎر ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠـﻢ ﻫﻤﭽـﻮن ﺗﻮﻣـﺎس‬

‫ﮐﻮﻫﻦ‪ ،‬ﭘﺎﺗﺮﯾﮏ ﻫﯿﻼن و اﺳﺘﻔﺎن ﺗـﻮﻟﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ »دﯾﺪه« اﺳﺖ )ﻧﯿـﻮﺗﻦ‪ ،1721 ،‬ص‬
‫‪ 344‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺮت‪ ،1931 ،‬ص ‪ .(258‬ﯾـﮏ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ از داﻧﺶ‪ ،‬ﻋﻠﻢ )اﯾـﺪهآل(‬
‫و ﻋﯿﻨﯿﺖ‪ ،‬وﯾﮋﮔـﯽِ ﺧﺮدﮔﺮاﯾـﯽ دﮐـﺎرﺗﯽ‬
‫ﻧﺤﻮي ﺟﺪي دﯾﺪﮔﺎه ﻗـﺪﯾﻤﯽ داﯾـﺮ ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ‬ ‫ﺑﻮده و ﻫﻤﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﯿﻨﯿـﺖﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫داده ﻫﺎي ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘـﺎً ﻋﯿﻨـﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ )ﯾﻌﻨـﯽ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑـﻮر و اﻧﯿﺸـﺘﯿﻦ اﮔﺮﭼـﻪ در‬
‫دادهﻫﺎ در ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ داده ﺷﺪه اﺑـﺪي‪ ،‬ﺧـﻮد‪-‬‬ ‫ﻣــﻮرد دﻧﯿــﺎي ﻣــﺎﮐﺮو ﻓﯿﺰﯾــﮏ آن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘــﻪ‬
‫آﺷﮑﺎر و ﺑﺪﯾﻬﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن در ﻫﺮ ﮐﺠﺎ و در‬ ‫ﺑﻮدﻧــﺪ؛ ﺑــﺎ اﯾــﻦ ﺣــﺎل در ﺟﺮﯾــﺎن ﻣﺒﺎﺣﺜــﺎت‬
‫‪313‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ دو اﺻـﻞ ﻓـﻮق در ﻋﻠـﻮم‬ ‫ﻫﺮ زﻣﺎن( را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر‬
‫اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﭼــﻮن اﻧﺴــﺎنﻫــﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﯽ در ﻣﻮرد دادهﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟــﻮداﺗﯽ ﺧﻮدﺗﻔﺴــﯿﺮ ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺤﺼـﻞ ﮔﺮاﯾـﯽ ﯾـﺎ ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴـﻢ ﺧﻮاﻧـﺪه‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﻋﻠﯿﺖﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬رأﺳـﺎً ﻣﺤـﺮكﻫـﺎي‬
‫ﺗﺎزهاي ﺑﺮاي ﮐﻨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﻧﺴﺎنﻫـﺎ اﯾﺠـﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي ﭘـﯿﺶﺑﯿﻨـﯽﻧﺎﭘـﺬﯾﺮي را‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ داﻣﻨﻪ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ را‬
‫در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .4‬اﮔﻮﺳﺖ ﮐﻨﺖ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻗﺮن‬
‫‪ ،19‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ و ﺗـﻮده ﭘﺴـﻨﺪيِ‬

‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴﻢ داﺷﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ اﺟﺰاي آن ﻗـﺒﻼً در‬
‫آﺛﺎر ﺑﺴﯿﺎري از داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﺑـﻪ وﯾـﮋه ﻧﯿـﻮﺗﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪاً ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﻫـﻢ‬
‫‪ .7‬ﻣﺼﺎدﯾﻘﯽ از ﻣﻄﻠـﻖﮔﺮاﯾـﯽ و‬

‫‪50‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‬
‫‪ .1‬از ﻧﻈﺮ دﯾﺪﮔﺎه ‪:‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﭼﻮن دورﮐـﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﺗﻮﻓﯿﻘـﺎت ﻋﻠـﻮم‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﺑﻪ ﺣﻮزه ﺧﻮد‪ ،‬وارد ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و ﻟـﺬا از‬

‫○ ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ دﯾـﺪﮔﺎه ﻫﺴـﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ و درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪o‬‬
‫ﻧﯿﻮﺗﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ‬
‫ﺗﻔﮑﺮ اﻓﺮادي ﻫﻢ ﭼﻮن روﻧﺎﻟﺪ ﻓﯿﺸﺮ‪ 49‬ﮔﺮدﯾـﺪ‪.‬‬

‫‪e‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ او در اﺑﺘﺪا ﺧﻮاﺳﺘﺎر روش ﻫـﺎي آﻣـﺎري‬

‫‪iv‬‬
‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ )اﻓﺮاﻃﯽ(‪ :‬ﻫﻤﻪ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ‪،‬‬
‫در ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم از‬
‫ارزش ﯾﮑﺴﺎن دارﻧﺪ‪..‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي دادهﻫـﺎي ﻋﻠـﻮم ﻃﺒﯿﻌـﯽ و ﻋﻠـﻮم‬
‫‪51‬‬
‫‪ .2‬از ﻧﻈﺮ وﺟﻮد ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﻄﻠﻖ )ﺧﺎرج( ‪:‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾـﯽ‪ :‬ﺣﻘـﺎﯾﻖ ﻣﻄﻠـﻖ )ﺛﺎﺑـﺖ(‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻢ ﭼﺸـﻢ ﭘﻮﺷـﯿﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﮐـﻪ‬
‫دﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬اﺻﻞ ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠﻢ ﻣﺪرن ﻗﺎﯾـﻞ‬

‫‪r‬‬
‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ )اﻓﺮاﻃﯽ(‪ :‬ﺣﻘـﺎﯾﻖ ﻣﻄﻠـﻖ‬

‫‪A‬‬ ‫‪52‬‬
‫)ﺛﺎﺑﺖ( وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ ‪:‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺗﻮﺻـﯿﻒ دادهﻫـﺎ و ﭘﺪﯾـﺪارﻫﺎ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ و زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺤﻘﻘـﺎن آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠـﻢ ﻣـﺪرن ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ داده ﻫﺎ در ﻋـﺎﻟﻢ‪ ،‬اﺛﺮﮔـﺬار‬
‫○ ﻣﻄﻠــﻖﮔﺮاﯾــﯽ‪ :‬اﺻــﻮل اﺧﻼﻗــﯽ ﺛﺎﺑــﺖ‬
‫ﻧﯿﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾــﻦ ﻫــﺮ دو ﺑــﺎ ﺗﺤــﻮﻻت ﻣﮑﺎﻧﯿــﮏ‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻓﺮو رﯾﺨﺖ‪.‬‬

‫‪50. Point of View‬‬ ‫‪314‬‬

‫‪51. Absolute Truth‬‬
‫‪52. Moral Principles‬‬ ‫‪49. Ronald Fisher‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ )ﻫﻨﺠﺎري(‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎ‬ ‫○ ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ‪ :‬اﺻــﻮل اﺧﻼﻗــﯽ ﺛﺎﺑــﺖ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ )ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ(‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎ‬ ‫‪ .4‬از ﻧﻈﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪:53‬‬

‫ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﺻﺤﯿﺢ )ﯾﺎ ﻏﻠﻂ(‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬اﺻﻮل ﮐﻠﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ وﺟﻮد‬
‫‪ .8‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮ‪:‬‬ ‫دارد‪.‬‬
‫○ ﻣﻄﻠــﻖﮔﺮاﯾــﯽ‪ :‬در ﻓﺮاﺳــﻮي ﺗﻔﺎﺳــﯿﺮ‪،‬‬ ‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬اﺻﻮل ﮐﻠﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ وﺟﻮد‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮاد ﻣﺆﻟﻒ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫○ ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ )اﻓﺮاﻃــﯽ(‪ :‬در ﻓﺮاﺳــﻮي‬
‫ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮاد ﻣﺆﻟﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬وﺟـﻮد‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ .5‬از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪:54‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾـﯽ‪ :‬ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ .9‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺗﺠﺮﺑﯽ‪:57‬‬

‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾـﯽ‪ :‬ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺣﺎﻻت و اﺣﻮاﻻت ﻓﺮد در‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﺎت او از ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺣﺎﻻت و اﺣﻮاﻻت ﺟﻤﻌﯽ‬

‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج وﺟﻮد ﻧﺪارد )اﻋﺘﺒﺎرياﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪ .6‬از ﻧﻈـــﺮ ﻣﻌﺮﻓـــﺖﺷـــﻨﺎﺧﺘﯽ ـ‬
‫واﻗﻊﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪:55‬‬

‫‪iv‬‬
‫و ﻓﺮدي آدم ﻫﺎ )ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻋﻤﺎل‪ ،‬رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺪق‪ ،‬ﻣﺘـﺄﺛﺮ از‬
‫و ‪ (...‬ﺑﺮ ﺗﻮﺻـﯿﻒ و ﺗﻔﺴـﯿﺮ آﻧﻬـﺎ از ﺗﺠﺮﺑﯿـﺎت‪،‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕـﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ـ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ اﺟﺘﻤـﺎع ﻋﻠﻤـﯽ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪ .10‬از ﻧﻈﺮ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ ‪:58‬‬ ‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺪق ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻣـﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎﺗﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‪-‬‬
‫اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ ﻧﯿﺴــﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑـــﻪ ﺳــﻮژه ﺷﻨﺎﺳـــﺎ‬
‫)‪ (subject‬ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺧـﺮد دﮐـﺎرﺗﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﯿﻨﯿﺖ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫)اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ( اﺟﺘﻤﺎع ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬رﺑـﻂ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮ‪:56‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫○ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻣـﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎﺗﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‪-‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻘﯿـﻪ ﻧﺎدرﺳـﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺑﺎ ﺧﺮد دﮐﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﯿﻨﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻤﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫‪53. Aestetics‬‬
‫‪54. Social Contruction‬‬
‫‪315‬‬ ‫‪ Factual‬ﯾﺎ ‪ Cognitive‬ﯾﺎ ‪55. Epistemic‬‬
‫‪57. Experimental Description‬‬
‫‪58. Scientific Objectivism‬‬ ‫‪56. Interpretation‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪ .14‬از ﻧﻈﺮ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮﻟﯽ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪:61‬‬ ‫‪ .11‬از ﻧﻈﺮ ذﻫﻦ ﺧﻨﺜﯽ ـ ادوار ﻋﻠﻤﯽ‪:59‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ‪ ،‬ﺟﻬـﺎنﺷـﻤﻮل‬ ‫○ ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻗﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬زﯾـﺮا در ﻫﻤـﻪ ﺣـﺎل‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫○ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻋﻘﻼﻧﯿـﺖ‪ ،‬ﺟﻬـﺎنﺷـﻤﻮل‬ ‫ﺳﻮژه ﺷﻨﺎﺳﺎ ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اوﺑﮋهﻫﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﯽﭘﺮدازد )ادراك‪ ،‬ﺗﺌﻮريﺑﺎره ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬
‫‪ .15‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﯿﺖ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ‪:62‬‬ ‫○ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ادوار ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻋﻠﻤـﯽ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾـﯽ‪ :‬ﺟﻬـﺎن ﺧـﺎرج‪ ،‬واﻗﻌﯿـﺖ‬
‫دارد و ﺗﺤﺖ ﻧﻈـﻢ ﺟﺒـﺮياي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪D‬‬
‫اﻧﻘﻼب ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ذﻫـﻦ ﺧﻨﺜـﯽ در ﻋﻠـﻢ‬

‫‪I‬‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎرداﯾﻢ ﻫﺎ ﯾﺎ اﻓﻖ ﻫـﺎي ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﯾـﺎ‬
‫ﻋﻘــﻮل ﻣﺨﺘﻠــﻒ دارﯾــﻢ )ادراك‪ ،‬ﺗﺌــﻮريﺑــﺎره‬
‫○ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺟﻬﺎن ﺧـﺎرج وﺟـﻮد دارد‬
‫و ﺗﻨﻬــﺎ در ﺣــﺪي ﻗﺎﺑــﻞ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬ ‫اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ .12‬از ﻧﻈﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﺬﻫﺐ‪:‬‬
‫ﻗﻄﻌﯿﺖ ﺟﺒﺮي اﺟﺎزه ﻣـﯽ دﻫـﺪ )ﻣـﻮارد ﻋـﺪم‬
‫ﻗﻄﻌﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬
‫‪ .16‬از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﻠﻢ‪:‬‬
‫‪o‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻣﺬاﻫﺐ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ ﻫﯿﭻ‬
‫ﻧﻘﺸﯽ در ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻘﻠﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﻧﺪارﻧﺪ )و اﮔـﺮ‬

‫‪e‬‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ زدوده ﺷﻮﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪iv‬‬
‫○ ﻣﻄﻠــﻖﮔﺮاﯾــﯽ‪ :‬ﻋﻠــﻢ‪ ،‬ﺑــﻪ ﻣــﺎ ﻋﯿﻨﯿــﺖ‬ ‫○ ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ‪ :‬ﺑﺨــﺶ ﻋﻤــﺪه زﻧــﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ )ﻋﻠﻢ‪ ،‬آﯾﻨﻪدار ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺘﺎري ﻣﺎ ﻋﻤﯿﻘﺎً ﻣﺘﺄﺛﺮ از دﯾـﻦ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫○ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻋﻠـﻢ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻋﯿﻨﯿـﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬رﯾﺸﻪ در آراء و اﻋﻤﺎل ﻣـﺬﻫﺒﯽ‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪r‬‬
‫‪60‬‬
‫‪ .17‬از ﻧﻈﺮ زﺑﺎن ﻃﺒﯿﻌﺖ‪:‬‬ ‫‪ .13‬از ﻧﻈﺮ ﻗﯿﺎسﭘﺬﯾﺮي ‪:‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﮐﺘﺎب آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﺑـﺎ زﺑـﺎن‬ ‫○ ﻣﻄﻠــﻖﮔﺮاﯾــﯽ‪ :‬ﭘــﺎراداﯾﻢﻫــﺎي ﻋﻠﻤــﯽ‪،‬‬

‫‪A‬‬
‫رﯾﺎﺿﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه)‪ (10‬و ﻣـﺎ ﺑـﺎ دﻗـﺖ دﻟﺨـﻮاه‬
‫ﻣـﯽﺗــﻮاﻧﯿﻢ اﻣــﺮ واﻗـﻊ را ﺗﺒﯿــﯿﻦ ﮐﻨــﯿﻢ )ﺗﻨﻬــﺎ‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ‪ ،‬دﻗﺖ اﺑﺰار اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻗﯿﺎسﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫○ ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾــﯽ‪ :‬ﭘــﺎراداﯾﻢﻫــﺎي ﻋﻠﻤــﯽ‪،‬‬
‫ﻗﯿﺎسﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪316‬‬
‫‪61. Universality‬‬ ‫‪59. Niutrity‬‬
‫‪62. Causuality & Indeterminism‬‬ ‫‪60. Incommensurability‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫ﺑﻪآﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي اﻧﺪﯾﺸﮕﯽ ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر‬ ‫○ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻋـﺪم ﻗﻄﻌﯿـﺖ‬
‫ﻧﻬﺎده ﯾـﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮ دﻫـﯿﻢ‪ .‬اﯾـﻦ ﭼـﺎرﭼﻮبﻫـﺎ در‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ دﻗﺖ دﻟﺨﻮاه‪ ،‬اﻣﺮ واﻗـﻊ را ﺗﺒﯿـﯿﻦ‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﺑﺴــﯿﺎري از وﺟــﻮه ﺗﻔﮑــﺮ و ﺗﺠﺮﺑــﻪ ﻣــﺎ ﻧﻔــﻮذ‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺘـﺎر زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﺎ را ﻣـﯽﺳـﺎزﻧﺪ و‬ ‫‪ .18‬از ﻧﻈﺮ وﺟﻮد ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج‪:‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺎ را ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬ ‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻘﻞ از‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻫﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﯿﺮي‬ ‫اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽــﻮن‪» :‬ﺟﻬــﺎنﺑﯿﻨــﯽ«‪» ،‬ﺻــﻮرتﻫــﺎي‬
‫زﻧــﺪﮔﯽ«‪» ،‬ﭘــﺎراداﯾﻢ«‪» ،‬زﯾﺴــﺖ ﺟﻬــﺎن« و‬
‫»ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮑﯽ« ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﻧﻮﻋـﺎً‬
‫‪D‬‬
‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ )اﻓﺮاﻃﯽ(‪ :‬ﺟﻬـﺎن ﺧـﺎرج‪،‬‬

‫‪I‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﺴﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ .19‬از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑـﺮ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﭼـﺎرﭼﻮبﻫـﺎي‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪﻧﻔﺴﻪ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫○ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻟﯽ‬
‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﯽزﻧﺪ )واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﺗﻌﯿ‪‬ﻦ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨـﯿﻦ ﺑـﻪﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭼـﺎرﭼﻮبﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن زﺑﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬دوره ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬

‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫از اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎزﯾﮕﺮ‬

‫○ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮي روﻧﺪ ﺗﺤـﻮﻟﯽ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬

‫‪iv‬‬
‫ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻬــﺎن را ﺑــﻪ ﻫــﻢ ﻣــﯽزﻧــﺪ )واﻗﻌﯿــﺖ ﺑﻌــﺪ از‬
‫‪ .3‬رد ﮐــﺮدن ﺗﻤــﺎﻣﯽ اﻧــﻮاع ﻣــﺪﻋﯿﺎت‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻓﺮق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔـﺮ ﺑـﺎزﯾﮕﺮ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎن‪ ،‬ﮐﺎري ﻣﺸـﮑﻞ و ﻧﺎﺷـﺪﻧﯽ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮدﯾﺪي ﻧﯿﺴﺖ ﮐـﻪ ﻣـﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎﺗﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﻓﺮﺟﺎم‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ )ﯾـﺎ ﺷـﺎﯾﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳــﺨﺘﯽ ﺑﺘــﻮاﻧﯿﻢ( ﮔــﺎﻣﯽ ﻓﺮاﺗــﺮ از ﻣﻔــﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﮕـﺬارﯾﻢ‪ .‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺣـﺎق واﻗـﻊ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ذﻫﻦ ﺧـﻮد‪ ،‬دﺳـﺖ ﯾـﺎﺑﯿﻢ‪ .‬واﻧﮕﻬـﯽ‬
‫‪ .1‬ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻋﯿﻨﯿﺖﺑـﺎوري‬
‫و ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻮارد ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﻧﻮﻋﺎً ﻣـﺒﻬﻢ ﺑـﻮده و‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از ﻋـﺎدات ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣـﺎ ﻗـﺎدر ﻫﺴـﺘﯿﻢ ﺑﺎورﻫـﺎي ﻣﺮﮐـﺰي و‬
‫ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﺑــﻪﻃــﻮر ﻣﺜــﺎل ﻣــﺎ ﺑــﻪواﺳــﻄﻪ ﻋــﺎدات‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﻃﺮﯾـﻖ »ﺟـﺰء‬
‫ﺷــﻨﺎﺧﺘﯽ ﺧــﻮد )ﮐــﻪ آﻧﻬــﺎ را ﮐﻤﺘــﺮ ﻧﯿﺎزﻣﻨــﺪ‬
‫ﮐﺮدن« ﯾﺎ »ﺗﻘﻠﯿﻞ«‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫـﯿﻢ‪،‬‬
‫دﻟﯿﻞآوري ﯾﺎ ﺑﺎزاﻧﺪﯾﺸﯽ ﻣﯽداﻧﯿﻢ( ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﯾﻞ‬
‫‪317‬‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﺳــﺎﺧﺘﺎري ﺗــﺎرﯾﺨﯽ ـ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ دارد‪ ،‬راﻓــﻊ‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل اﺑﺪاً ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻤـﺎﻣﯽ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ‬ ‫ﯾﮏﺑﺎره ﻣﻮرد ﮐﻨﺪوﮐﺎو ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺻــﻠﻪ ﮔــﺮﻓﺘﻦ از ﻣﻄﻠــﻖ ﮔﺮاﯾــﯽ رادﯾﮑــﺎل ﯾــﺎ‬ ‫‪ .4‬ﻋﺒــﺎراﺗﯽ ﻧﻈﯿــﺮ‪» :‬ﻫﻤــﻪ ﭼﯿــﺰ ﻧﺴــﺒﯽ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ رادﯾﮑـﺎل‪ ،‬در ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﯽ ﻓﯿﻤـﺎﺑﯿﻦ‬ ‫اﺳــﺖ«‪ ،‬از ﻧﻈــﺮ ﻓﻠﺴــﻔﯽ اﻓــﺮاطﮔﺮاﯾﺎﻧــﻪ ﯾــﺎ‬
‫اﯾﻦ دو و در ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺤﻞ ﺑﺤﺚ و ﻧـﺰاع و ﺑـﺎ‬ ‫ﺑــﯽﻣﻌﻨﺎﺳــﺖ‪ .‬زﻣــﺎﻧﯽ ﯾــﮏ ادﻋــﺎ درﺑــﺎره‬
‫ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺴـﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ ﻫﻨﺠـﺎري‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻤﺎع اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻮﺿﻊ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫وﺟﻪ و ﻧﻘﻄﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽاي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫در آﻧﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﻤﯽﺗـﻮان‬
‫ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﻄﻠـﻖﮔﺮاﺗـﺮﯾﻦ اﻓـﺮاد‪ ،‬ﺑـﻪ‬

‫‪Brown,‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﺑﻪ‪:‬‬

‫‪Donald‬‬ ‫‪E.‬‬ ‫‪(1991),‬‬ ‫‪Human‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺪﻋﯿﺎت ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾـﻦ ﮔـﺰاره‬
‫ﮐــﻪ‪» :‬ﺑﺮﺧــﯽ ﻫﻨﺠﺎرﻫــﺎي ﻣﻌﺎﺷــﺮﺗﯽ‪ ،‬ﻧﺴــﺒﯽ‬
‫‪Universals, NewYork, McGraw-Hill.‬‬
‫‪ .2‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻧﻈـﺮات ﭼﺎﻣﺴـﮑﯽ را ﺑـﺎ ﭼـﺎﻟﺶ‬
‫ﺟﺪي ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﺑﻪ‪:‬‬ ‫‪o‬‬
‫ﻫﺴ ـﺘﻨﺪ«‪ ،‬اﻋﺘــﺮاف دارﻧــﺪ‪ .‬ﺑــﻪ ﻋﺒــﺎرت دﯾﮕــﺮ‬
‫ﻣــﯽﺗــﻮان ﮔﻔــﺖ ﮐــﻪ ﺑﺴــﯿﺎري از وﺟــﻮه‬

‫‪e‬‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﺑﻮده ﯾﺎ ﺣﺘﯽ‬

‫‪iv‬‬
‫& ‪Dunn, M., Greenhill, S. J. Levinson, S. C.‬‬ ‫ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Gray, R. D. (13 April 2011), Evolved‬‬ ‫‪ .5‬ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري در ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﻠﺴـﻔﻪي‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫‪Structure of Language Shows Lineage-‬‬

‫‪Specific Trends in World-Order Universals,‬‬

‫ﻋﻠﻢ آن را ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻔﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ‬

‫‪r‬‬
‫‪Nature.‬‬
‫در ﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﺪرن ﭘﺪﯾـﺪ آﻣـﺪه‪ ،‬اﮐﻨـﻮن ﮐﻤﺘـﺮ‬
‫‪ .3‬ﻓﺎﯾﺮاﺑﻨﺪ ﻧﯿـﺰ ﻣﻌـﺎﻧﯽ اﯾـﻦ واژﮔـﺎن را در ﺗﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻋﻠﻢ ﯾﺎ داﻧﺸـﻤﻨﺪي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ آن‬

‫‪A‬‬
‫ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ و زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻧﻈﺮات اﺳﺘﺎد ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻀـﺮت آﯾـﺖاﷲ‬
‫‪ .6‬ﭼﻨــﯿﻦ ﺑــﻪﻧﻈــﺮ ﻣــﯽرﺳــﺪ ﮐــﻪ اﺗﺨــﺎذ‬
‫ﺟﻮاديآﻣﻠﯽ در ﮐﺘﺎب »ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻘﻞ در ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻣﻮﺿــﻌﯽ ﺗﻤﺎﻣــﺎً ﻣﻄﻠــﻖﮔﺮاﯾﺎﻧــﻪ ﯾــﺎ ﺗﻤﺎﻣــﺎً‬
‫دﯾﻨﯽ« راﻫﮕﺸﺎﺳﺖ‪)» :‬وﺣﯽ ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ( ﺷﻬﻮدي اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﺣﺼﻮﻟﯽ و ﻋﯿﻦاﻟﯿﻘـﯿﻦ اﺳـﺖ ﻧـﻪ ﻋﻠـﻢاﻟﯿﻘـﯿﻦ‪ ،‬زﯾـﺮا‬
‫ﻧﺴــﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧــﻪ راﻓــﻊ ﻣﺸــﮑﻞ ﻧﯿﺴــﺖ ﭘــﯿﺶ‬

‫ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﯽ دﯾﻦ ﺧﺪا ﮐﻪ ﺿﺎﻣﻦ ﺳﻌﺎدت اﺑﺪي اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﮐﺸﯿﺪن ﺗﻌﺎﺑﯿﺮي ﻫﻢﭼﻮن »ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ« ﮐﻪ )اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از آﺳـﯿﺐ ﻋﻠـﻢ ﺣﺼـﻮﻟﯽ ﻣﺼـﻮن و از ﮔﺰﻧـﺪ ﺧﻄـﺎ‬ ‫آن را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﮑﻨﯿﻢ(‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺣـﺎل‬
‫‪318‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻮم ﺻﺎﺋﺐ در رﺗﺒﻪ ﺑﻌﺪ از وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ ﻣﻌﺮﻓـﺖ وي‪ ،‬ﻣﻌﯿـﺎر ﺻـﺤﺖ و ﺳـﻘﻢ‬
‫و ﻫﺮﮔﺰ ﻋﻠﻢاﻟﯿﻘﯿﻦ‪ ،‬ﻗﺴﯿﻢ ﻋﯿﻦاﻟﯿﻘﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﭼﻨﺎنﮐـﻪ‬ ‫ﻣﻌﺎرف دﯾﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ درﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﺘـﯽ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﻣﺜﺎل ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻨﻔﺼﻞ‪ ،‬ﻗﺴﯿﻢ آن ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺪ‪» :‬ﻻ ﯾﺎﺗﯿﻪ اﻟﺒﺎﻃﻞ ﻣ‪‬ﻦْ ﺑ‪‬ﯿ‪‬ﻦِ ﯾ‪‬ﺪﯾـﻪ‪ ‬و ﻻ ﻣ‪‬ـﻦ ﺧَﻠﻔـﻪ«‬
‫ﺑﺮﺧــﯽ در ﺟــﻮي ﻣﺜــﺎل ﻣﺘﺼــﻞ ﺑــﻪ درون ﺧــﻮد ﺷــﻨﺎ‬ ‫)ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ (42‬ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﮑﻠﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاي‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﻬﻮد ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ را ﻣﻮﺟﻮد ﻋﯿﻨﯽ ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻦ واﻗﻊ را اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ .‬آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎ ﻫﺠﺮت از درون‪ ،‬ﻓﻘﻂ وارد ﺟﺪولِ ﻣﺘﺼـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺸﺮي ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻋﯿﻦ اﻟﻔﺎظ وﺣـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﻤﺘـﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﺤﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺘﺒﺤﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم ﻣﻠﻘّﺐ‬ ‫ﺗﺮدﯾﺪ در وﺣﯽ ﺑﻮدن آن ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻤﯿﻦ اﻟﻔـﺎظ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻌﺒ‪‬ـﺮِ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﻟﯿﮑﻦ ﻫﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ در ﺟـﻮي ﻣﺘﺼـﻞ ﺑـﻪ ﺑﺤـﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺤﺮ و ﺟﻮي‪ ،‬ﻗﺴﯿﻢ ﺑﺤﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽـﻪ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ورود ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺎﺑﺮان ﮐﻮي ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﯾﮑﺴـﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دو ﺳﺎﻟﮏ ﻫـﺮ دو ﻣﻌﻨـﺎي واﻗﻌـﯽ‬
‫ﻋﯿﻦ وﺣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺣﺠﺎب ﻣﻔﻬﻮم و آن ﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺰ ﺣﺎﺟﺐ ﺧﺎرج و ﻓﻬﻢ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺣﺠﺎب ﺷﻬﻮد اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨـﯽ ﺣﮑـﯿﻢ و ﻓﻘﯿـﻪ در ﺣﺠـﺎب‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫اﻟﻔﺎظ وﺣﯿﺎﻧﯽ را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت درﺟﻪ؛ ﯾﺎ ﻫـﺮ دو ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻄﺎ ﺑﺮوﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت د‪‬ر‪‬ﮐﻪ؛ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮاب و دﯾﮕـﺮي‬
‫ﺑـــﻪ ﺧﻄـــﺎ ﺑـــﺮود‪ .‬در ﺻـــﻮرت ﺗﻨـــﺎﻗﺾ دو ﻣﻄﻠـــﺐ‬
‫ﭼﻨﺪﻻﯾﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﺻـﺎﺣﺐ وﺣـﯽ ﻧـﻪ در‬
‫ﺣﺠﺎب ﻟﻔﻆ و ﻧﻪ در ﭘﺮده ﻣﻔﻬﻮم و ﻧﻪ در ﺣﺠﺎب ﻣﺜـﺎل‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻗﺮار دارد«‪.‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ دو ﻋﺎرف ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺠﺎرب ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﻋﻠـﻢ ﺣﻀـﻮري ﻧـﻪ ﺣﺼـﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻫـﺮ دو‬
‫درﺻﺪد ﮐﺸﻒ ﻣﻘﺼﻮد آﯾﻪاي از ﻗـﺮآن ﺣﮑـﯿﻢ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬

‫‪iv‬‬
‫‪ .5‬دﯾﺪﮔﺎه اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎن اﻓﺮاﻃﯽ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎدي‬ ‫ﭘﺎﯾﺎن ﺷﻬﻮد اﯾﻦ دو ﻋﺎرف ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺗﺜﻠﯿﺖ ﯾﺎدﺷﺪه دو‬
‫ﺑﺎ ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﻢ اﺧﻼﻗـﯽ دارد ﮐـﻪ اﻣـﺮ اﺧﻼﻗـﯽ را آن‬ ‫ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻘﻞﻣﺪار ﯾﺎ ﻓﻘﯿﻪ ﻧﻘﻞﻣﺤﻮر ـ ﻫﺮ دو ﺻـﻮاب؛ ﻫـﺮ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﭼﯿﺰي ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﺴﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ ﻣﯽداﻧﻢ‬
‫)و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﻠﯽ(‪.‬‬
‫دو ﺧﻄﺎ؛ ﯾﮑﯽ ﺻـﻮاب و دﯾﮕـﺮي ﺧﻄـﺎ ـ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻋﻠﻢ اﻟﯿﻘﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﻮزون اﺳـﺖ‪ ،‬ﻗﺴـﯿﻢ ﻋـﯿﻦاﻟﯿﻘـﯿﻦ ﮐـﻪ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪ .6‬ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﺖﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﻋﻠﻤـﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺎورﻫﺎﯾﯽ را ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺧﯿﻠـﯽ ﺧـﻮب »ﮐـﺎر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮان آن را ﻣﻤﺘﺎز داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻦ )ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﻮرد ﻫﻮﺳـﺮل‬
‫ﻣﯿﺰان و وزن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟـﺬا وﺣـﯽ و ﻋﻘـﻞ ﯾـﺎ‬
‫وﺣﯽ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻗﺴﯿﻢ ﻫـﻢ ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﮐﺸﻒ ﺳﺎﻟﮏ‪ ‬واﺻﻞ از ﻋﻘﻞ ﺣﮑـﯿﻢ و ﻧﻘـﻞ ﻣﺤـﺪث ﺑـﻪ‬
‫ﻣﯿﺰان وﺣﯽ ﻧﺰدﯾـﮏﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﻮن از ﺟـﺪول ﻣﺜـﺎل‬
‫ﻣﺘﺄﺧﺮ و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﺘﻘﺪم(‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎم ﻧﯿﺴﺖ و ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﻄﻠﻖ ﻣـﯽﻧﮕـﺮد‪ ،‬اوﻻً و ﻫﻨـﻮز از ﺑﻨـﺪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ‪ .1 :‬اﺳﺎﺳﺎً اﺳﺘﻌﻼﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮي در درون ﺧـﻮد‬ ‫وﺻﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺮﻫﯿﺪ و ﺟﻮي ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﺤﺮ ﻣﻨﻔﺼـﻞ را‬
‫ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﻌﻨﺎي ﻓـﻮق را ﭘـﯿﺶ ﻣـﯽﮐﺸـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬ ‫ﻧﭙﯿﻤﻮده‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً و دل ﻣﺎﯾﻪ ﺷﻬﻮدي ﺧﻮﯾﺶ را از ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ اﮔﺮ در ﻣﻮرد ﮐﺎﻧـﺖ ﮐـﻪ دو ﺳـﮑﻮي ﻧﯿـﻮﺗﻨﯽ ـ‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ ﻣﺜﺎل ﻣﻄﻠﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜـﺎً و ﺑـﺪﯾﻦ رو‬
‫‪319‬‬
‫اﻗﻠﯿﺪﺳﯽ را ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫـﺪ و‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ وﺣﯽ و ﻗﺴﯿﻢ آن ﻗﺮار ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬راﺑﻌـﺎً‪،‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫ﺟﺴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﺑﻌﺪ ﯾﻌﻨﯽ در دﻫـﻪ‬ ‫ﻣﺎﺗﻘﺪم ﻋﯿﻨﯽ ﺗﺮي را ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬رﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در‬
‫‪ 70‬ﻣﯿﻼدي ﻣـﻮرد ﺗـﺄﻣﻼت ﻓﻠﺴـﻔﯽ داﻣﻨـﻪدار ﺑﺎﺳـﮑﺎر‬ ‫ﻣــﻮرد ﻫﻮﺳــﺮل ﮐــﻪ از ﺳــﺎﺧﺘﺎر ﻣﺘــﺪاﺧﻞ ﻧﻮﺋﺘﯿــﮏ ـ‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و ﯾﺎراﻧﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻧﻮﺋﻤﺎﺗﯿﮏ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﻋﻤﻮﻣﺎً رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘـﺎدي را ﺟﻨﺒﺸـﯽ ﻓﻠﺴـﻔﯽ در ﻋﻠـﻮم‬ ‫ﻫﻮﺳﺮل ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ از ﻣﺎﻫﯿﺎت و ﻣﻦ اﺳـﺘﻌﻼﯾﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم روي ﺑﺎﺳﮑﺎر و رم‬ ‫ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ زﯾﺴــﺖ ﺟﻬــﺎن‪ ،‬ﺑــﻪ ﻫــﯿﭻوﺟــﻪ ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ‬
‫ﻫﺎره و ﻣﺎرﮔﺎرت آرﭼﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪1978‬‬ ‫اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ .2 .‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﺘﻘﺪم و‬
‫ﺑﺎﺳﮑﺎر ﻋﻨﻮان رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﺘﻌﻼﯾﯽ را ﺑـﺮاي ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻋﻠـﻢ‬ ‫ﻣﺘـــﺄﺧﺮ از ﻧﻈـــﺮ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴـــﻢ در ﻣﻌﻨـــﺎي ﻣﺨﺘـــﺎر‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾــﺪ و ﻓﻠﺴــﻔﻪ ﻋﻠــﻮم اﻧﺴــﺎﻧﯽ ﺧــﻮد را ﻧﺎﺗﻮراﻟﯿﺴــﻢ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي ﻧﺎم ﻧﻬﺎد و اﺻﻄﻼح رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘﺎدي از ﺗﺮﮐﯿـﺐ‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻨﯽ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻫﺎﯾـﺪﮔﺮ‬
‫)ﻣﺘﻘﺪم( ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﯾﻦ دو ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪ‪ .‬از وﯾﮋﮔـﯽ ﻫـﺎي ﺑـﺎرز رﺋﺎﻟﯿﺴـﻢ‬
‫اﻧﺘﻘـﺎدي ﭼﻨﺪرﺷـﺘﻪاي ﺑــﻮدن و ﺗﺮﮐﯿـﺐ دﯾـﺪﮔﺎهﻫــﺎي‬
‫ﺗﺤﻮل ﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ و ﺿـﻤﻦ ﭘـﺬﯾﺮش ﻧﻘﺎداﻧـﻪ ﻣﺒـﺎﻧﯽ‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪن ﺑـﻪ اﯾﺴـﺘﺎري ﻓﺮاﺗـﺎرﯾﺨﯽ‬
‫)اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻠﻮﯾﺤﺂً(‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﯽ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﺘﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﮐﻪ از ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ و‬
‫رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ﺳﻨﺘﯽ از دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺣـﻮزهﻫـﺎي ﻓﮑـﺮي‬
‫ﻫﻤﭽــﻮن ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿــﮏ‪ ،‬ﭘﺴــﺖﻣﺪرﻧﯿﺴــﻢ‪ ،‬ﻓﻤﯿﻨﯿﺴــﻢ‪،‬‬
‫ﻫﮕﻞ ﮔﺮاﯾﯽ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺟﻮﯾـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻣﮑﺘـﺐ‬

‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻓﻬﻢ را ﺗﺎﺑﻊ اﺑﻌـﺎد ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﻣــﯽﺧﻮاﻧـﺪ و از آن اﯾﺴــﺘﺎر ﺑﻨﯿـﺎدﯾﻦ دﺳــﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ از ﻣﻮﺿﻊ اوﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﺘﯽ در‬

‫‪iv‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ رواﯾـﺖﻫـﺎي ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴـﺘﯽ را‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻨﯽ دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻪ و ﻧﺴﺒﯽﮔﺮا )در ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﻣﺮدود ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠّﯽ را در ﻋﻠﻢ ﻧﻤﯽﭘـﺬﯾﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻨﯽ( ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .3 .‬ﻧﻬﺎﯾﺖ آﻧﮑﻪ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﯿﺶ از ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺑﯿﺶ از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﻫﻤﯿـﺖ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﺑـﯽﻃﺮﻓـﯽ و‬
‫ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﻫﻮﺳﺮل ﻣﺘﻘﺪم و ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻻﺟﺮم ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻮرد اﺷﺎره رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫اﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ را در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻔﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ اﻧﺘﻘـﺎدي ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫اﺻﻠﯽ آن ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ درك‬
‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫اﮔﺮ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻣﺘﺄﺧﺮ و ﻫﻮﺳﺮل ﻣﺘﺄﺧﺮ را ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮد‬
‫اﺑﺪاً ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .8‬اﺻﻄﻼح رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘـﺎدي ﻋﻨـﻮان ﮐﺘـﺎﺑﯽ از ﺳـﻼرز‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ از رﺋﺎﻟﯿﺴﺖﻫﺎي اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺳـﻼرز‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺷﮑﺎﮐﯿﺖ رﺋﺎﻟﯿﺴـﻢ اﻧﺘﻘـﺎدي را در‬ ‫درﺑــﺎره ﻧﻈﺮﯾــﻪ ﻫــﻢﻋﻘﯿــﺪه ﺑﻮدﻧــﺪ‪ ،‬ﮐﺘــﺎﺑﯽ ﺑــﺎ ﻋﻨــﻮان‬
‫زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫـﺎي آﻣـﺎري در ﭘـﮋوﻫﺶ ﻫـﺎي‬ ‫»رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘـﺎدي‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪاي ﮔﺮوﻫـﯽ درﺑـﺎره‬
‫ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﺻﺮﯾﺢ روي ﺑﺎﺳـﮑﺎر را‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ داﻧﺶ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﯾﺎدﺷـﺪه ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫در ﻣﻮرد ﻟﺰوم ﺣﺬف ﻣﺪل ﻫﺎي آﻣﺎري در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﻤـﯽ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ دوﮔﺎﻧﻪاﻧﮕﺎري دﮐﺎرت ﺑﻨﺎ ﻧﻬـﺎد و‬
‫‪320‬‬
‫ﻣــﻮرد اﻧﺘﻘــﺎد ﻗــﺮار ﻣــﯽدﻫﻨــﺪ و ﺿــﻤﻦ ﺑﺮﺷــﻤﺮدن‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ دوﮔﺎﻧﻪاﻧﮕﺎري ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ ذﻫـﻦ و‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫»داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﻮرﺧـﺎن درﺑـﺎره ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‪،‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺪل ﻫﺎي آﻣﺎري در ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﮐﯿﻔـﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﻣـﯽ دﻫﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﮐـﻞ‪ ،‬آن ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت را‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘـﺎدي ﺑـﺎ ﺑﻬـﺮهﮔﯿـﺮي از‬
‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1391‬‬

‫اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮان اﻇﻬـﺎر داﺷـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎﯾﺰ‬ ‫ﻣﺪل ﻫـﺎي رﯾﺎﺿـﯽ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﯾـﺎرﯾﮕﺮ ﻓﻠﺴـﻔﻪ در ﺣـﻞ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ذﻫﻨـﯽ ‪ /‬ﻋﯿﻨـﯽ ﮐﻤﺎﮐـﺎن در ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﭼﻮن اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣـﺪلﻫـﺎي‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد دارد«! ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﺳﮑﺎر ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫آﻣﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻫﺴـﺘﯽﺷﻨﺎﺳـﯽ‬
‫رﯾﺸﻪ دﻋﻮاي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺳﻮژه ـ اوﺑـﮋه ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘﺎدي )ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ روي ﺑﺎﺳﮑﺎر اراﺋـﻪ ﺷـﺪه و‬
‫»ﻣﻔﻬﻮم ـ ﻣﺤﻮري« ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺑـﻞ ﺳـﻮژه ـ اوﺑـﮋه ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎر‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ رﺋﺎﻟﯿﺴﺖﻫﺎ آن را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﮐـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪) .5 .‬ص ‪ ،(79‬ﺻﺪق را ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‬
‫و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻋﻤﻞ را ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﭘﺎراداﯾﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎدﯾـﺪه‬
‫‪I‬‬ ‫‪D‬‬
‫ذﮐﺮ آن ﺧﺎﻟﯽ از ﻟﻄﻒ ﻧﯿﺴﺖ‪ :‬رم ﻫﺎره و ﭼـﺎرﻟﺰ وارﻻ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ واﻗﻌﯿـﺖ و وﺟـﻮد ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﺎزﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪه‬
‫ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺿﻌﻒ اﯾﻦ ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه و در ﺻـﻔﺤﻪ ‪90‬‬
‫ﺑﺎ ذﮐﺮ ﻣﺜﺎل ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﮔﺴﺘﺮه اﯾـﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ را ﺑـﻪ‬
‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎﺳﮑﺎر ﻧﯿﺮوي ﻋﻠّﯽ‬
‫آن را رد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت ﻋﻮاﻣـﻞ اﻧﺴـﺎﻧﯽ‬
‫در اﻧﺘﺨﺎب و ﻋﻤﻞ ﻣﺤﺪود ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺘﺎب‬
‫ﺷﺪت ﻟﻖّ و ﻣﺤﺪود ﺳﺎزد‪) .6 .‬ص ‪ (80‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮔـﺬرا‬
‫در ﮐﻨﺎر ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ ﺑـﯿﻦ اذﻫـﺎﻧﯽ اﺷـﺎره‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت ﺗـﺎرﯾﺦ ﻋﻠـﻢ اﯾـﻦ دو‬

‫‪e‬‬ ‫‪o‬‬
‫»روش در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ :‬روﯾﮑﺮدي رﺋﺎﻟﯿﺴـﺘﯽ«‬
‫اﺛﺮ آﻧﺪروﺳﺎﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﺛﺮ ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن ﺑﺎ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﻧﻘـﺪ‬

‫‪iv‬‬
‫ﻟﺰوﻣﺎً ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑـﺮاي آﻧﮑـﻪ ﻧﺴـﺒﯽﮔـﺮا‬ ‫اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد‪ .‬اﺳـﺘﻄﺮاداً ﺑﺮﺧـﯽ ﻧﻘـﺪﻫﺎي‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﺻﺮار دارد ﺗﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎي ﺛـﺎﺑﺘﯽ را ﺑـﺮاي‬ ‫اﯾﻦ اﺛﺮ را در اداﻣﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿـﺪ‪ .1 :‬اﮔﺮﭼـﻪ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪه از‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﺻﺪق و ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﺳﺴﺖ و ﺑﯽﺑﻨﯿﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .7 .‬ص ‪ ،(84‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ ﺑﻪ دﻓﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻠﺰاﻣﺎت آن ﮐﻪ دو‪‬ر ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗـﻮﺟﻬﯽ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺎف ﭘﺎرادﯾﻢ ﮐﻮﻫﻨﯽ ﻣﯽرود و از ﻣﻮﺿـﻊ »ﮐﻔﺎﯾـﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ« ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑـﻪ ﭘـﺎراداﯾﻢ ﮐـﻮﻫﻨﯽ ﻣـﯽ ﺗـﺎزد‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪه ﺑــﺮاي رد دﯾــﺪﮔﺎه ﺳـﻨﺠﺶﻧﺎﭘــﺬﯾﺮي ﮐــﻮﻫﻦ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪« :‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ دو ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ از اﯾـﺪهﻫـﺎ ﻣﺘﻀـﺎد‬
‫ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪) .2 .‬ص ‪ (47‬ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺪ ﻓﻬﻢ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫از ﺳﻮي ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴـﺘﯽ‪ ،‬ﺗـﻮﻫﯿﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺗﺒﯿـﯿﻦ اﻣـﺮ ﺣﻘﯿﻘﺘـﺎً ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ)!( ‪) .3‬ص ‪ ،(52‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﺑـﯿﻦ ﺻـﺪق و‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻌﻀﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«!‬ ‫ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺑﺎ »ﭘﺎراداﯾﻢ« و »ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻨـﯽ« را ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬
‫اﺗﻬﺎم ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﮐـﻮﻫﻦ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫»ﻧﺴﺒﯿﺖ ﮔﺮاﯾﯽ اﻓﺮاﻃﯽ« رد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫـﯿﭻ‬
‫رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﺳﮑﻮﯾﯽ ﻓﺮاﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺮاغ‬ ‫ﺑﺪﯾﻠﯽ اراﺋﻪ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﺷﻮد از »ﻣﻔﻬـﻮم ـ ﻣﺤـﻮري«‬
‫دارد ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺖ و از ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ ادﻋـﺎي ﻣﻄﻠـﻖﮔﺮاﯾـﯽ‬
‫‪321‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽﻧﮕﺮد‪ .‬ﺳـﮑﻮﯾﯽ ﮐـﻪ ﻫـﯿﭻ وﻗـﺖ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪه‬ ‫داﺷــﺖ‪) .4 .‬ص ‪ (56‬از ﻗــﻮل ﺑﺎﺳــﮑﺎر آﻣــﺪه اﺳــﺖ‪:‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫آدرس آن را ﻧﻤــﯽدﻫــﺪ‪ .8 .‬او ﻫﻤــﺎن ﺟــﺎ ﻣــﯽﻧﻮﯾﺴــﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫»ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺮاﮐﻤﯽ و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫‪ .1‬ﺷﻌﺒﺎﻧﯽورﮐﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺘﯿﺎر‪ ،(1385) ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﭘﮋوﻫﺶ در‬ ‫)ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴﺘﯽ( و ﻧﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽﻫﺎي ﮐﻠﯽ ﯾﮏ‬

‫دﻗﯿﻘﻪاي در ﺑﺎب ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﯿﻨﯿﺖﺑﺎوري‬

‫ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻪﻧﺸﺮ‪.‬‬ ‫ﭘــﺎراداﯾﻢ ﺟﺎاﻓﺘــﺎده ﺑــﺎ ﭘــﺎراداﯾﻢ دﯾﮕــﺮ )ﺳــﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ‬

‫‪ .2‬ﻗﺮﺑـــﺎﻧﯽ و واﺗﺴـــﻦ‪) ،‬زﻣﺴـــﺘﺎن ‪ ،(1382‬ﻣﺒـــﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻮﻫﻨﯽ(«‪ ،‬اﻣﺎ روﺷﻦ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘـﺲ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬

‫روشﺷﻨﺎﺳﯽ اﻟﮕﻮي ﻣﺤﯿﻂ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ در دﯾﻦﭘﮋوﻫـﯽ‬ ‫ﻣــﯽﮐﻨــﺪ )ﺑﻨﮕﺮﯾــﺪ ﺑــﻪ‪ :‬آﻧﺪروﺳــﺎﯾﺮ‪ ،‬روش در ﻋﻠــﻮم‬

‫ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻻت و ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ :‬روﯾﮑﺮدي رﺋﺎﻟﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻤﺎد اﻓﺮوغ‪،‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻼﯾـــﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴـــﯿﻦ‪ ،‬ﻓﻠﺴـــﻔﻪي ﻋﻠـــﻢ‬

‫‪.74‬‬
‫‪D‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪،‬‬

‫‪I‬‬ ‫‪.(1388‬‬

‫ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿﮏ‪ ،(1390) ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐـﺰ‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‪.‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪ .9‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﯿـﮏ ﻫﺎﯾـﺪﮔﺮي‪،‬‬
‫رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ و رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ زﻣﯿﻨﻪﮔﺮا ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾـﺎدي‬
‫دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ را ﯾﺎدآوري ﮐﻨـﯿﻢ ﮐـﻪ‬

‫‪4. Brown, Donald E. (1991), Human‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻﺗﯿﻦ‬
‫‪o‬‬
‫»ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﺮﺗﻮ ﯾﮏ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐﻪ ﻃﺮح اﻓﮑﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﻂ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰي را ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬

‫‪e‬‬
‫»واﻗﻌﯿﺖ« ﺑﯿﺎﺑﺪ و ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻨﻈﻢ و ﻧﺎﻣﺤﺪود در‬

‫‪iv‬‬
‫‪Universals, NewYork, McGraw-Hill.‬‬ ‫ﺟﻬﺖ اﯾﻦ ﻃـﺮحاﻓﮑـﻨﺶ‪ ،‬آن را ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻢ‬
‫‪5. Bernstein, Richard, J., (1983), Beyond‬‬ ‫واﻗﻌﯽ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ از زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‬
‫‪Objectivism‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪h‬‬
‫‪and Relativism:‬‬

‫‪Hermeneutics and Praxis, Philadelphia:‬‬

‫‪Science,‬‬ ‫ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﯾﻦ اﺻﻞ را داﻧﺴﺘﻪاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻫـﯿﭻﮔﻮﻧـﻪ‬
‫واﻗﻌﯿﺎت ﺑﺮﻫﻨﻪاي ‪ bare facts‬وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪ .‬ﮐـﺎﭘﻮﺗﻮ‬

‫‪A‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪University of Pennsylvania Press.‬‬

‫‪6. Dunn, M., Greenhill, S. J. Levinson, S. C.‬‬

‫‪& Gray, R. D. Evolved Structure of‬‬

‫‪Language Shows Lineage-Specific Trends‬‬

‫ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮاز‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺑﺼﯿﺮت ﺑﻮده و ﯾﮑﯽ‬
‫از ﻧﮑـﺎت ﻣﻬـﻢ در ﻣﻮاﺟـﻪ ﺑـﯿﻦ ﻫﺎﯾـﺪﮔﺮ و ﺑـﺎ ﺧــﻮاﻧﺶ‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ و ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻋﻠـﻢ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫـﯿﭻﮔﻮﻧـﻪ‬
‫واﻗﻌﯿﺘﯽ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ در اﻓﻘﯽ داده ﺷـﺪه )ﮐـﻪ‬
‫‪in World-Order Universals, Nature, 13‬‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﻗﺎدر ﺑﻪ آﺷﮑﺎري در ﺟﺎي ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ(‬
‫‪April 2011.‬‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﻣﻼﯾﺮي‪ ،1390 ،‬ص ‪.(429‬‬
‫‪7. Gergen, K. J., (1991), The Saturatel Self,‬‬ ‫‪ .10‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﮔﺎﻟﯿﻠﻪاي در واﻗﻊ ﻧﺴﺐ ﺑـﻪ ﻓﯿﺜـﺎﻏﻮرث‬
‫‪NewYork, basic.‬‬ ‫ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪322‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 17. Piaget, Jean (1972), Judgment and 8. Heelan, P. A., (1995), "Quantum

Reasoning in the Child, Totowa, N. J.: Mechanics and the Social Sciences: After
1391 ‫ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﭘﺎﯾﯿﺰ‬

Littlefield, Adams & Company. Hermeneutics", in Science and Education,

18. Placher, W. C., (1989), Unapologestic 4.

Theology, Luisville, KY: Westminster/John 9. Heidegger, Martin, (1988), Being and

Knox press. Time, Trans. John Macquarrie and Edward

D
19. Shabani Varaki, B. and Earl, L. (2006), Robinson, NewYork: Harper and Row.

I
epistemic fallacy in educational research, 10. Herman, H. J., Kempen, H. J., Loon, R.

The Journal of Issues of Education. J., (1992), The Dielogical Sels, American

20. Searle, John (1983), Intentionality,

Cambridge: Cambridge University.

Psychologist.

f S
11. www.stanford.edu/relativism;retrieved

o
21. Winch, Peter, (1958), The Idea of a on 10.Sep.2010.

Social and Its Relation to Philosophy, 12. Johnson, E. L., & S. L. Jones (Eds),

e
London: Routledge and Kegan Paul (1983), Psychology and Christianity,

iv
22. Winch, Peter (1964), "Understanding a Downers Grove, IL: Inter Varsity Press.

Primitive Society", American Philosophical 13. Laudan, Larry (1977), Progress and Its

Quarterly, 1; 307-324. Reprinted in Bryan Problem, Towards a Theory of Scientific

c h
R. Wilson, Rationality, N. Y.: Harper &

Row, 1970, References are to the reprinted

Growth, Berkeley: University of California

Press.
Version.

A r 14. Lewis, C. I. (1923), "A Pragmatic

Conception of the A Priori", Journal of

Philosophy, 20; 169-177

15. Maclntyre, A., (1981), After Virtue: A

Study in Moral Theory, Notre Dame, IN:

University of Notre Dame Press.

16. ___________ (1978), Against the Self

Images of the Age, Notre Dame, IN:

323
University of Notre Dame Press.

www.SID.ir