‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ ارﺣﯿﻢ‬

‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان‬

‫ﺑﻬﺎر ‪1394‬‬ ‫رﺷﺘﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﺷﻤﺎل‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻨﺮ‬
‫‪ v‬در زﺑﺎن ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از دو ﮐﻠﻤﻪ ‪ ،‬ﺳﻮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ) ﻧﯿﮏ ( و ﻧﺮه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ) زن( و ﻧﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ) ﻣﺮد ( اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ v‬در زﺑﺎن اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺳﯿﻦ ﺑﻪ ﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و واژه ﻫﻨﺮ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ v‬در زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﯾﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻣﺮوزي ﻫﻨﺮ درآﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ و ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ v‬در ادﺑﯿﺎت اﯾﺮان در دوره اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ دوﺑﺎره دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه و ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻤﺎل ‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ‪،‬‬
‫ﻫﻮﺷﯿﺎري ‪ ،‬ﺗﻘﻮا ‪ ،‬داﻧﺶ و ﮐﯿﺎﺳﺖ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻫﻨﺮ‪:‬‬
‫§ اﺛﺮ و ﮐﺎري ﮐﻪ از ﺗﺼﻮر و آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫§ اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﻤﺮاه ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺧﻼﻗﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫§ در ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎم و اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ اﺷﺎره دارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺧﻮداﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و ﻫﻢ ﻣﻬﺎرﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫§ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺮ از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ اﺳﺖ ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺑﺪاﻋﺎت و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ ﻗﻮهي ﺧﻼﻗﻪي ﺑﺸﺮي در زﻣﺮهي ﻫﻨﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫§ ﻫﻨﺮ در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﭘﯿﮑﺮه ﺳﺎزي‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ ﮔﺮاﻓﯿﮏ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‪ ،‬رﻗﺺ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ و ﺳﯿﻨﻤﺎ اﻃﻼق ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻫﻨﺮ از دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﻫﻨﺮ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﯿﺎن و اداء ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ زﯾﺒﺎ و ﻇﺮﯾﻒ و ﺗﻮام ﺑﺎ ذوق در ﻫﻨﺮ اﺻﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ آن‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﯾﮏ ﭘﯿﺎم و ﻣﻘﺼﻮد و ﻣﻀﻤﻮﻧﯽ در ذﻫﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﯿﻦ ﺧﻮدش ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﻪ‬
‫ذﻫﻨﻬﺎ و دﻟﻬﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و در آن رﺳﻮخ ﺑﺪﻫﺪ و دوم اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺎ ﻇﺮاﻓﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺑﺼﻮرت ﺟﺎذﺑﻪ دار اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ را ﻣﺎ ﻫﻨﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﺋﯿﻢ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﻨﺮ ﺑﺎﯾﺪ روح ﺗﻘﻮي و ﻃﻬﺎرت را در اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ زﻧﺪه ﮐﻨﺪ و ﻣﺎ ﮐﻪ از‬
‫ﻫﻨﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ آن ﺧﻨﺠﺮ ﺗﯿﺰ آﺑﺪﯾﺪه ﻫﻨﺮ در ﻣﺎ آن ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺟﻮﻫﺮ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﻘﻮي‬

‫‪١‬‬
‫را در ﻫﻢ ﻧﺸﮑﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻧﮑﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻨﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ارزش دارد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮏ ﭼﯿﺰي را ﺑﯿﺎﻣﻮزد‬
‫ﺧﻄﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮدم آن را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ روﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﮐﻞ ﺑﺮاي ﺳﻌﺎدت و رﺳﺘﮕﺎري ﻣﺮدم ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻫﻨﺮ را ﻫﻨﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ ﺷﯿﺮازي ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﺎرف ﺑﻠﻨﺪي ﻧﯿﺰ در ﮐﻠﻤﺎت او وﺟﻮد‬
‫دارد اﯾﻦ ﻣﻌﺎرف ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﯽ آﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اي ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻓﮑﺮي ﻻزم دارد ‪ .‬ﮐﺎر ﻫﻨﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﺘﻮي ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﻗﺎﻟﺐ ﻧﯿﺰ ارزش ﺑﺴﯿﺎر دارد ﻇﺮف ﻧﺎزﯾﺒﺎ ﻣﻈﺮوف زﯾﺒﺎ را زﺷﺖ ﺟﻠﻮه ﻣﯽ دﻫﺪ ‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻫﻢ‬
‫در ﻓﺮم و ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻨﺮ ﺧﻮد و ﻫﻢ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻀﻤﻮن ﺗﻌﻬﺪ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﯾﺪه ‪،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻨﺮ ﻧﮕﻨﺠﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪﻧﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﻫﻨﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪي از ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ‬ ‫ارﺳﻄﻮ‬
‫ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي ﻫﻨﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و ﺳﺮاﯾﺖ دادن اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﺑﻪ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮ ﮐﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد زﯾﺒﺎﯾﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﮕﻞ‬
‫ﻫﻨﺮ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺎﻧﺮي‬
‫ﺑﺮﮔﺴﻮن‬

‫دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻫﻨﺮﻫﺎي در دوران ﮔﺬﺷﺘﻪ‪:‬‬

‫‪-1‬ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻫﯿﭻ ﻣﻘﺼﻮد ﻋﺎﺟﻞ ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﺮاوردهي آن ارزﺷﯽ در درون ﺧﻮد دارد‪ :‬ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‪-‬‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎي دﺳﺘﯽ‪-‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺮﺳﯿﻤﯽ‪-‬ادﺑﯿﺎت‪-‬ﻣﻌﻤﺎري‪-‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪.‬‬

‫‪-2‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ)ﻫﻨﺮﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي(‪ ،‬داراي ﻫﺪﻓﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺧﻮد‪ ‬اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﺎﻟﯿﻨﻪي ﻣﻨﻘﻮش‪.‬‬

‫در ﻓﻀﺎﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ و داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻫﻨﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪-1‬ﻫﻨﺮﻫﺎي آواﯾﯽ ‪ (phonetic arts):‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻤﻌﯽ و ﺷﻨﯿﺪاري ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻌﺮ و ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪-2‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺑﺼﺮي ‪ (visual arts):‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻃﺮح ﮐﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺣﺲ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﭘﯿﮑﺮه ﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻣﺸﺘﻖ ﻣﺜﻞ ﮔﺮاﻓﯿﮏ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻃﺮاﺣﯽ داﺧﻠﯽ)در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺠﺴﻤﯽ )‪ (plastic arts‬ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﻨﺮﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺎدهي اوﻟﯿﻪ ﻣﺠﺴ‪‬ﻢ وﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻣﻌﻤﺎري و ﭘﯿﮑﺮﺳﺎزي ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻫﻨﺮﻫﺎي دراﻣﺎﺗﯿﮏ ‪ (dramatic arts):‬ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﺎﻟﯿﻔﯽ از ﻫﻨﺮﻫﺎي آواﯾﯽ و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺑﺼﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺌﺎﺗﺮ و ﺳﯿﻨﻤﺎ‪.‬‬

‫وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك آﺛﺎر ﻫﻨﺮي‬

‫ﺗﺨﯿﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﺛﺮ ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ؛‬ ‫‪.1‬‬
‫‪ .2‬آﺛﺎر ﻫﻨﺮي از ﻋﺎﻃﻔﻪ و اﺣﺴﺎس ﻫﻨﺮ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﻧﻪ از ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﻋﻘﻼﻧﯽ او؛‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻮدن و ﭼﻨﺪ ﻣﻨﺸﻮري ﺑﻮدن وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺳﻮم ﺗﻤﺎم آﺛﺎر ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ آﺛﺎر‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻫﻨﺮي از ﺗﺨﯿﻞ و ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﮏ ﺑﻌﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از اﯾﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮ ﮐﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻣﯽ اﯾﺴﺘﺪ درﯾﺎﻓﺖ و اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺧﺎص ﺧﻮدش را دارد ‪.‬‬

‫ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﯾﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﻣﻄﻬﺮي‬

‫زﯾﺒﺎﯾﯽ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪.‬ﺷﮑﯽ در وﺟﻮد زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ان را درك ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻮاع زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣﺤﺴﻮس)زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ(‪-‬ﻣﻌﻘﻮل)در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﺲ وﺗﺨﯿﻞ اﺳﺖ وﺗﻨﻬﺎ ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫درك ان اﺳﺖ(‪-‬ﻣﻌﻨﻮي)ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮه ﺗﺨﯿﻞ اﺳﺖ‪.‬ﺻﻮرت ﻫﺎي ذﻫﻨﯽ و ﺣﺴﻨﺎت اﺧﻼﻗﯽ‪:‬ﮔﺬﺷﺖ(‬
‫ﻓﻌﻞ زﯾﺒﺎ ﻓﺎﻋﻞ را زﯾﺒﺎ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺣﺲ ﻧﺎﺷﯽ از اﺑﺰار ﻣﺎدي و ﺣﻮاس ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ واﺣﺴﺎس ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﻮه ﺗﺨﯿﻞ ودل وﻋﻨﺼﺮي ذﻫﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺮ وﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺷﻌﺮي ﺑﺎﻋﺚ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ اﻟﻔﺎظ روح اﻧﺴﺎن را ﺟﺬب ﺧﻮد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﻞ‬
‫ﻓﺼﺎﺣﺖ وﺑﻼﻏﺖ ﻗﺮآن‪.‬‬

‫‪٣‬‬
‫ﺑﻨﺪﺗﻮﮐﺮوﭼﻪ‪ :‬زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻧﺴﺎن وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﺳﺒﺐ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي زﺷﺖ وزﯾﺒﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺻﻔﺖ ذاﺗﯽ اﺷﯿﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ در ﻧﻔﺲ ﺑﯿﻨﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻨﺮﻫﺎي دﺳﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎزي ‪ ،‬ﻗﺎﻟﯽ ﺑﺎﻓﯽ ‪،‬ﻣﻨﺒﺖ ﮐﺎري ‪ ،‬ﺷﯿﺸﻪ ﮔﺮي و ‪...‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺮﺳﯿﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﺎﻃﯽ و ﻧﻘﺎﺷﯽ‬

‫ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ – ﭼﻬﺎر رﮐﻦ اﺳﺎﺳﯽ در ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ وﺟﻮد دارد ﮔﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از– ﺳﺎزﻧﺪه ﺳﺎز – ﺧﻮاﻧﻨﺪه –‬ ‫‪-3‬‬
‫رﻫﺒﺮ ﮔﺮوه – آﻫﻨﮕﺴﺎز‬

‫ﻫﻨﺮ ﻣﻌﻤﺎري ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮاﺣﯽ ‪،‬ﻧﻘﺸﻪ ﮐﺸﯽ ﺗﺎ اﺟﺮاي ﯾﮏ اﺛﺮ ﻫﻨﺮي را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﯽ‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺮاي ﺑﯿﻨﻨﺪه ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﺪ‬

‫‪ -5‬ﻫﻨﺮ ﺣﺮﮐﺎت ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ‪ :‬ﻣﺜﻞ ﺣﺮﮐﺎت آﮐﺮوﺑﺎﺗﯿﮏ ‪ ،‬رﻗﺺ و ‪...‬‬

‫‪ -6‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ادﺑﯿﺎﺗﯽ ‪ :‬ﻣﺜﻞ ﺷﻌﺮ ‪،‬داﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﻓﯿﻠﻤﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪ و ‪...‬‬

‫ﻫﻨﺮ ﺳﯿﻨﻤﺎ ‪،‬ﻓﯿﻠﻢ و ﺗﺌﺎﺗﺮ ‪ :‬ﻓﯿﻠﻢ اﯾﻦ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ را دارد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺷﺶ ﮔﺎﻧﻪ ﻗﺒﻠﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان در آن‬ ‫‪-7‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ داد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﺳﺎﯾﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎ دارد‬

‫واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ درﺑﺎره ﻫﻨﺮ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻨﺮ در زﻣﺎن ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن اﺳﺖ‬

‫‪ -2‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﻨﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺷﮕﺮف دارﻧﺪ‬

‫ﻫﻨﺮ ﻫﺪف دارد و ﻣﺎﻧﺪ آﯾﻨﻪ ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺮدان ﺗﺼﻮﯾﺮي از ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺷﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ آﯾﻨﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎي ﺑﯿﺮون ﺑﺮاي داﺧﻠﯽ ﻫﺎ و داﺧﻞ ﺑﺮاي ﺑﯿﺮوﻧﯿﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﻠﯿﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻏﯿﺮه در آن ﺗﺎﺛﯿﺮ دارﻧﺪ‬

‫‪ -4‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺪون ﻫﻨﺮ ﭘﮋﻣﺮده و ﻣﺮده اﺳﺖ‬

‫‪٤‬‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ از دل ﻫﻨﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪ و ﻫﺮ دو از ﯾﮏ ﺟﻨﺲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺎﺧﻪ اي‬ ‫‪-5‬‬
‫از ﻫﻨﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻋﯿﻦ ﻫﻨﺮ اﺳﺖ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ا ي از آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن ﺧﻼء ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫‪-6‬‬
‫آﻣﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮازﻧﻪ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺪون رﻧﮓ و‬
‫ﺷﻌﺮ ﺑﺪون ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺪون ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺑﺪون ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺳﯿﻨﻤﺎ و ﺗﺌﺎﺗﺮ و دﯾﮕﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﻫﻨﺮي ‪،‬ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ و ﮐﻤﺒﻮد آن‬
‫اﻧﺴﺎن را در ﺧﻼء رﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‬

‫‪ -7‬ﻫﻨﺮ ﺿﺮورت ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﺿﺮورﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ رﺷﺪ و ﺑﺎروري اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺟﺎري اﺳﺖ‬

‫ﻫﺮ ﻧﻮع ﻫﻨﺮي ﺣﺘﯽ اﮔﺮ از ﻧﻮع ﺳﻄﺤﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻫﻨﺮﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ در آﯾﺪ‬ ‫‪-8‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻫﻨﺮ در ﺧﺪﻣﺖ ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد‬

‫ﻫﻨﺮ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان در ﻗﺮﻧﻄﯿﻨﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ ﻫﻨﺮ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﮐﻮه ﻣﻘﺎوم و اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫‪-9‬‬
‫ﺳﺎزي ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و زاﯾﺶ دارد‬

‫‪-10‬ﻫﻨﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﺧﻮد ﭘﯿﺸﮕﺎم ﻣﺮدم و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ﻫﻨﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺴﮕﺎم ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﯽ ﻫﻨﺮي ﮐﻪ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻨﺮ واﻗﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻣﺮدم ﭘﯿﺸﯽ ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﺪ او ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ ﻗﺮاول ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺮ ﮐﻨﺪ ﺟﺎن ﺑﺒﺎزد و ﻟﺬت ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻦ را در آﮔﺎه ﮐﺮدن ﻣﺮدم ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﮐﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﻣﺮدم ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻫﻨﺮﻧﺪ ﻧﯿﺴﺖ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﺿﺒﻂ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي اﺳﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮدار و ﺻﺪاﺑﺮدار اﺳﺖ ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺖ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻼﻗﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪ -11‬ﻫﻨﺮ از دل ﻣﺮدم ﻣﯽ ﺟﻮﺷﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﺎ ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ و ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻪ از آن ﻋﺒﻮر ﮐﺮده اﻧﺪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ در دل ﻣﺮدم ﻣﮑﺚ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽ ﺳﺎزد آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ‬
‫دوﺑﺎره وا ﻣﯽ دارد آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﮑﺎﻧﯽ دل و اﻧﺪﯾﺸﻪ وا ﻣﯿﺪارد‬

‫‪ -12‬آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﺗﺠﺎرب اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎ از درﯾﭽﻪ ﺣﻮاﺳﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﻧﮕﺮﯾﻢ ﻫﺮ اﺛﺮي ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻗﻮاﺋﺪ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و ﺗﻤﺪن ﺧﺎص ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻫﻨﺮ اﺳﺖ ﻫﻨﺮ درك اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﺎرﺷﻨﺎس‬
‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺜﻞ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ ﻫﻨﺮﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺳﯿﻨﻤﺎ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن رادﯾﻮ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺷﻌﺮ ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎزي ﻃﺮاﺣﯽ ﮔﺮاﻓﯿﮏ ﮐﺎرﯾﮑﺎﺗﻮر‬

‫‪٥‬‬
 ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻫﻨﺮ از ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ‪:‬‬

‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺜﻞ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺧﻂ و ﻫﻨﺮﻫﺎي دﺳﺘﯽ ﮐﻪ از اول ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ وي ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻗﺮون و اﻋﺼﺎر ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ و آداب و رﺳﻮم را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‬

‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻣﺪرن ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﻧﻮ و ﺟﺪﯾﺪي ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را وادار ﺑﻪ ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻣﺜﻞ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻫﺪف آن ﻣﺜﻞ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﻓﻘﻂ اراﺋﻪ ﻟﺬت ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫اﻫﺪاف دﯾﮕﺮي را در ﻧﻈﺮ دارد ﻫﻨﺮ ﻣﺪرن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دارد ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ﻋﻘﻞ ﮔﺮا ﺧﺮدﮔﺮا‬
‫و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﺳﺒﺨﺘﯽ و ﺳﻌﺎدت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ارﻣﺎﻧﯿﺴﻢ ) اﻧﺴﺎن‬
‫ﮔﺮاﯾﯽ( ﺧﯿﻠﯽ اﻋﺘﻘﺎد دارد و اﻧﺴﺎن را در ﺻﺪر ﻫﻤﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ و اﻧﺴﺎن را ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﺐ و‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ‬

‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺐ ﻣﺪرن را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺪﯾﺪ آن اﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫‪-3‬‬
‫اﺳﺖ ﺧﺮد و ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ و ﺳﻌﺎدت ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻋﯿﻨﯿﺖ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد وﻣﺨﺎﻟﻒ آن اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮا اﺳﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪاﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎﯾﺪ در ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺳﻠﻄﻪ اﻧﺴﺎن روي ﻣﺤﻂ زﯾﺴﺖ اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮﺗﺮي ﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي را ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ از اﻓﺘﺨﺎرات ﻫﺮ ﻣﻠﺖ و ﮐﺸﻮري‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﻮﻣﯽ و دﺳﺘﯽ آن ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ‪.‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻫﻨﺮ – ﺻﻨﻌﺖ ﺑﯽ ﺑﺪﯾﻞ و ﺑﯽ رﻗﯿﺐ ﺣﺎﺻﻞ ذوق و ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻘﻪ‪ ،‬اﺑﺘﮑﺎر و ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان‬
‫ﻋﺰﯾﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺒﻮراﻧﻪ آداب‪ ،‬ﺳﻨﻦ و رﺳﻮم و در ﯾﮏ ﮐﻼم ﭘﯿﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﺴﻞ ﻫﺎ را در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﯿﺪي‬
‫ﺷﺎن ﻣﺘﺠﻠﯽ ﮐﺮده و از آن ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ارزﻧﺪه دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ( ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﯾﺠﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ‪ ،‬روﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻋﺸﺎﯾﺮي‪ ،‬ﻋﺪم ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ آﺳﺎن ﺑﻪ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ واﺑﺰار ﮐﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ و ارزان‪ ،‬ارزش اﻓﺰوده ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻋﺪم ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري زﯾﺎد‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ ﺳﺎز ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪ ،‬ﻋﺪم آﺛﺎر ﻣﺨﺮب زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد درآﻣﺪ ﻣﮑﻤﻞ‪ ،‬ﻗﺪرت‬
‫اﺷﺘﻐﺎل زاﯾﯽ و ‪ ..‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ و دﺳﺖ اﻧﺪر ﮐﺎران را داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻋﺰﻣﯽ ﺟﺪي زﻣﯿﻨﻪ رﺷﺪ و اﻋﺘﻼي اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ را‬
‫آﻣﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺒﺎ ﻣﯿﺘﻮان ﭘﯽ ﺑﻪ راز ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﺑﺮد در واﻗﻊ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﺻﻠﯽ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﻨﺪ ﻫﻮﯾﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻠﺖ ﻫﺎﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺎﺳﺖ ‪.‬ﻧﺴﻞ اﻣﺮوزي ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ از ﭼﻪ‬

‫‪٦‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻓﻨﯽ ‪ ،‬ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ و ﻫﻨﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺧﻮد را در ﻫﺠﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻏﺮﺑﯿﻬﺎ ﻧﺒﺎزد و دل‬
‫ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي ﺑﯿﻬﻮده آﻧﺎن ﻧﺒﻨﺪد و اﺳﯿﺮ ﭘﺪﯾﺪه از ﺧﻮد ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ ﯾﺎ اﻟﯿﻨﺎﺳﯿﻮن ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪4‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ‪ / 14‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ از رﻗﻢ ﻣﺬﮐﻮر ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 5 /‬ﺣﺠﻢ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‬
‫‪14‬ﺗﺎ‪ 5‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮش و ﺑﻘﯿﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ اﻗﻼم ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﺧﺘﺼﺎص دارد ‪ .‬ﮐﺸﻮر ﭼﯿﻦ ﺑﺎ ‪ 5‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر‬
‫ﺻﺎدرات ﺳﺎﻻﻧﻪ در راس ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪه ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻗﺮار دارد ‪.‬ﺻﺎدرات ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻃﯽ دوره ‪1373‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 1378‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺳﻬﻢ ﺻﺎدرات ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ از ﮐﻞ اﯾﻦ ﮔﺮوه در ﺳﺎل ‪ 1373‬ﺣﺪود ‪ % 3‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪو اﯾﻦ‬
‫ﺳﻬﻢ در ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺑﻪ‪ % 25‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ))‪ (World craftscouncil(w.c.c‬ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬از ﺳﺎل‬
‫‪1964‬ﻧﯿﺰ ﺷﻮراي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ (ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ )درژﻧﻮ ﺗﺎﺳﯿﺲ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺳﺎﺳﯽ آن ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن و اﯾﺠﺎد‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻻزم در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﮐﺸﻮر ﻫﺎي ﻋﻀﻮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻬﯿﻪ و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻋﻠﻤﯽ و‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻫﺎ وﺳﻤﯿﻨﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺖ ﺑﺤﺚ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ ي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﻨﯽ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻦ اﻫﻤﯿﺖ ﺷﻮراي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﻨﮕﺮه ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫در روز دﻫﻢ ژوﺋﻨﺴﺎل ‪ 1964‬ﻣﯿﻼدي ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺑﯿﺶ از ‪ 40‬ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن‬
‫در ﻧﯿﻮﯾﻮرك ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ ازﻧﻬﺎدﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ ‪.‬در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﺧﺮداد ﻫﺮ ﺳﺎل ﮐﻪ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ دﻫﻢ ژوﺋﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﮔﺮدﯾﺪ و ﺣﺘﯽ دﻫﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺮن ﺑﯿﺸﺘﻢ از ﺳﻮي‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ دﻫﻪ « روز ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ » ﻧﺎم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﺎﻣﮕﺬاي ﺷﺪوﺗﻮﺟﻪ را ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮورش اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﺎ وﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ و ﺑﻮﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ‬
‫ﮐﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي و ﯾﺎ ﭼﻨﺪ وﺟﻬﯽ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻏﯿﺮ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮدروﺳﺎزي و ‪2‬و ‪ 2‬درﺻﺪ ﺑﻮده در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺳﻬﻢ‬
‫ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬارﯾﻬﺎي ﮐﻼن در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ 7‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﻣﯿﻠﯽ ‪ 3‬درﺻﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺑﺎرز و اﻧﮑﺎر ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﯾﻦ ﻫﻨﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﯾﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻮدن ﻧﻘﺶ اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺪن ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﯿﺮاث ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮاي ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم اﻣﺮوز اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر ﮐﻬﻦ ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺮاث‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﻠﯽ ﻣﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ ‪.‬اﯾﻦ ﻣﯿﺮاث‪،‬‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ و ﺟﻠﻮه ﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻌﺪدي دارد ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ درﺧﺸﺎن و ﺗﻤﺪن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮز و ﺑﻮم را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮐﻪ در ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﻨﻨﺪه ي‬
‫ﻫﻮﯾﺖ و ذوق و ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪٧‬‬
‫‪ v‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ و روﺣﯽ اﻧﺴﺎن داراي ﻧﻘﺶ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ v‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ در ﺷﻤﺎر ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﻠﯽ و ﻧﺎواﺑﺴﺘﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﮐﺎرﺷﻨﺎس و ﻣﺘﺨﺼﺺ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺴﺖ وﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف در ان ﺳﺎده و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ و ارزاﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫‪ v‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در اﮐﺜﺮ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻣﺤﺘﺎج اﺑﺰار ووﺳﺎﯾﻞ ﭼﻨﺪان ﭘﯿﭽﯿﺪه وﺳﺮﻣﺎﯾﻪ زﯾﺎد ﻧﯿﺴﺖ و در‬
‫واﻗﻊ ذوق و اﺳﺘﻌﺪاد و ﻣﻬﺎرت ﺻﻨﻌﺘﮕﺮ اﺻﻠﯽ ﺗﺮﯾﻦ وﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ v‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﮑﻤﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﺎورزي ﺑﻮده وﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻫﺎي داﯾﻤﯽ ﯾﺎ ﻓﺼﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ v‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ وﺗﻤﺪن ﻫﺮ ﻗﻮم وﻣﻠﺖ ﺑﻮده و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮي در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺒﺎدل‬
‫واﻧﺘﺸﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ و ﺳﻨﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ v‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻫﻨﺮ ﯾﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻋﻤﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬

‫ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻮﻣﯽ ﮐﺸﺎورزي و اﻧﺠﺎم ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ دﺳﺖ و اﺑﺰار دﺳﺘﯽ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ در آن ذوق ﻫﻨﺮي و ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻓﮑﺮي ﺻﻨﻌﺘﮕﺮ ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻤﯿﻦ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ آن ﺑﺎ‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪات ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺒﮏ ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ و دﺳﺘﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ داراي‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﻧﯿﺰ داراي ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ و وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي‬
‫ﺳﻨﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ارزﺷﻬﺎ و ﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ وﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺗﻤﺪن و‪ ...‬اﺳﺖ ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﺑﻪ ان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻨﺖ وﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮدن ﻫﻨﺮ‬

‫ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﻌﺪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﺟﺎوﯾﺪاﻧﺶ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺮوز و آﯾﻨﺪهي ﻣﺎ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﮐﻬﻨﮕﯽ و ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮدن ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪٨‬‬
‫ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬در ﭘﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ را از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺷﮑﻞ و ﻓﺮم و ﻣﺤﺘﻮي وارد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻞ ﺗﻼش در ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺎده ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎده ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯿﻨﻮي و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯿﻨﻮي ﺑﻪ ﻣﺎده ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ روﺣﯿﻪاي ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان در ﭘﯽ ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻠﺤﻮظ در ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﯿﺘﻮس ﺑﻮرﮐﻬﺎرت‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻘﺪس‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر روﺣﺎﻧﯽ ﺻﻮرتﻫﺎ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻮرت ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ‪ :‬ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯿﻨﻮي و ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﻤﯿﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬
‫دﯾﻨﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﻨﯽ ﻧﯿﺰ اﺻﺎﻟﺖ ﺧﻮﯾﺶ را از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ وﺣﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻮﯾﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و اﺻﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ‬

‫در ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻼش ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ واﻻ‪ ،‬ﻧﻮع ﺧﺎﺻﯽ از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮔﺮﯾﺰي و واﻗﻌﯿﺖ ﮔﺮﯾﺰي‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬در ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻨﺖ داراي ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ و از ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت زﯾﺒﺎي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫روح ﮔﺮﯾﺰ از ﻃﺒﯿﻌﺖ و واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﮕﺮدﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ راﻫﻨﻤﻮن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﺷﮕﺮدﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﺷﮕﺮدﻫﺎي ﻣﺪرن ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ و ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺘﻔﺎوت آن دو‪ ،‬ﺷﺎﻧﺲ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ و ﻣﺪرن را‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ ﻫﻨﺮ ﻣﺪرن‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ‪ deformation‬و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﻨﺪ و ﺷﺪﯾﺪ و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪآﻣﯿﺰ‬
‫‪exageration‬و ﺑﺮﻫﻢ زدن زاوﯾﻪ دﯾﺪ و اﯾﺠﺎد ﺗﻨﻮع در زاوﯾﻪ و ﺳﺎدهﺳﺎزي و ﺣﺬف ﭘﺮﺳﭙﮑﺘﯿﻮ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻗﺪام‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎب اﯾﻦ ﺷﮕﺮدﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﻣﻼ ﮐﺮدن رﻣﺰ ﻣﯿﻨﻮي و ﺣﻘﯿﻘﺖ ذاﺗﯽ اﺷﯿﺎء و ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ و ﮔﯿﺎﻫﯽ در ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﻣﻼ ﮐﺮدن ﻃﺒﯿﻌﺖ دروﻧﯽ اﺷﯿﺎء ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ذﮐﺮ و‬
‫ﺗﺴﺒﯿﺤﺎت ﻧﻬﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻮﻟﻮي‪:‬‬
‫ﻏﻠﻐﻠﯽ اﻓﮑﻨﺪ اﻧﺪر آﺳﻤﺎن )رﻫﻨﻮرد‪(2 ،1381 ،‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺗﺴﺒﯿﺤﺎت اﺷﯿﺎء ﻧﻬﺎن‬

‫‪٩‬‬
‫ﺳﻨﺖ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﻌﺪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﺟﺎوﯾﺪاﻧﺶ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺮوز و آﯾﻨﺪهي ﻣﺎ‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ و ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ روي ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﮐﻬﻨﮕﯽ و ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮدن ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﭽﻪ در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺣﯿﺎﺗﯽ و درﺧﻮر ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ درك و‬
‫درﯾﺎﻓﺖ آن و ﻣﻠﺒﺲ ﮐﺮدن ﻫﻨﺮ و ﺻﻮرتﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﺑﻪ آن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨﺮي را ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و رﻧﮓ و ﺑﻮي ﮐﻬﻨﮕﯽ و‬
‫زﻣﺎﻧﻤﻨﺪي را از رﺧﺴﺎر آن زدوده‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻋﺼﺎر ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﺟﺎوﯾﺪان ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪» .‬اﯾﻦ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ و‬
‫اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻘﺪس‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر روﺣﺎﻧﯽ ﺻﻮرتﻫﺎ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮي از ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯿﻨﻮي و ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﻤﯿﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﻨﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﻨﯽ ﻧﯿﺰ اﺻﺎﻟﺖ ﺧﻮﯾﺶ را از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬
‫وﺣﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻮﯾﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و اﺻﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺧﯿﺮ »داراي ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ازﻟﯽ و ﺟﺎودان و ﻣﯿﻨﻮي ‪ numinous‬و ﺳﺎﺧﺘﻪي دﺳﺖ و ذﻫﻦ ﺑﺸﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖﻫﺎي روﺣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﺒﺎﺷﺪ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‬
‫‪metaphisics‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ در داﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ از ﺳﻨﺖ ﻣﯽﺷﮑﻔﺪ و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮ ﻗﺪﺳﯽ ‪sacred‬ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ و ﺑﺎ دﯾﻦ ﺳﺮ و ﺳﺮي ﻋﻤﯿﻖ دارد‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﺳﺖ ﭘﯿﭽﯿﺪه‪.‬‬

‫از آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬در ﭘﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ‪ transcendental‬را از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﻌﻘﻮل‬
‫ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮس و آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﮑﻞ و ﻓﺮم و ﻣﺤﺘﻮي وارد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐﻞ ﺗﻼش در ﻫﻨﺮ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺎده ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﺎده ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯿﻨﻮي و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯿﻨﻮي ﺑﻪ ﻣﺎده ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ روﺣﯿﻪاي ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان در ﭘﯽ ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ اﺻﻮل و‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻠﺤﻮظ در ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻﺟﺮم ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮاﯾﺸﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺧﯿﺮ‬
‫ﻋﺠﯿﻦ ﺑﻮده و اﻧﻄﺒﺎق ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان‬
‫‪ v‬ﻣﻨﺶ و ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ﻓﺮا ﻃﺒﯿﻌﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
‫‪ v‬ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺴﻤﯽ ﻧﻈﻢ ﺣﺎﮐﻢ در ذات ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺣﺪﯾﺖ ﻣﺘﻌﺎل را‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ v‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد »ﺗﯿﺘﻮس ﺑﻮرﮐﻬﺎرت« ‪:‬ﺻﻮرت ﭼﻨﯿﻦ ﻫﻨﺮي ﺑﺎﯾﺪ از ﻓﺮمﻫﺎي ﻣﯿﻨﻮي و روﺣﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ v‬ﻧﻘﺶﻫﺎ و ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﺎرﮐﺮد ﻫﻤﺴﺎن و ﻫﻢ ﺳﻨﺨﯽ ﺑﺎ روح اﺳﻼم داﺷﺘﻪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﯽ آن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪي وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻗﺪرت ﻻﯾﺰال اﻟﻬﯽ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ v‬ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت و ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﺮﺷﺎر از راز و رﻣﺰﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﮐﻠﯽ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﮕﺮ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﭘﻮﯾﺎﺋﯽ و ﻋﺪم ﺗﻮﻗﻒ در آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺗﮑﺜﺮ اﺟﺰاء را در ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ v‬از دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد ذات ﺑﺎرﯾﺘﻌﺎﻟﯽ دارد‪،‬‬
‫ﺑﯽزﻣﺎﻧﯽ و ﺑﯽ ﺷﺮوﻋﯽ و ﺑﯽ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪي ﺷﺮوع در ﯾﮏ زﻣﯿﻨﻪي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻫﺴﺖ و‬
‫ﻫﯿﭻ ﺟﺎ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ و ﭘﺎﯾﺎﻧﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺸﺎء آن ﯾﻌﻨﯽ داﯾﺮه‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﯿﭻ ﺟﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺷﮑﻞ داﯾﺮه ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ ﺷﺮوع ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺪﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺜﯿﻞوار ﺷﮑﻞ ﻧﻈﺎم‬
‫ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ و ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ v‬در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ي ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻫﻨﺮي ﺑﯽزﻣﺎن ﻣﯽزﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺑﺪﯾﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﻪي ﻫﻤﯿﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺳﺎﺣﺘﯽ ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ روﺣﯿﻪي دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهي اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻫﻨﺮ در ﺑﻄﻦ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ _اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﺠﺮﯾﺪ داﺷﺘﻪ و ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ و‬
‫ﺗﻘﻠﯿﺪ ازﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي آﻓﺮﯾﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪي را ﻣﺬﻣﻮم داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻮرد ﺗﻘﺒﯿﺢ و ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﯿﺮوي‬
‫از ﺻﻔﺖ ﺧﻼﻗﺎﻧﻪي ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺟﺎﯾﺰ ﺷﻤﺮده و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﺤﻮهي ﻋﻤﻞ روح اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ‪.‬اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﮔﺮي و ﺳﺎده ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ره ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮا و ﺟﻮﻫﺮه ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟﺒﺎر دﯾﻦ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮔﺮﯾﺰي و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻋﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﯿﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫اﻟﻬﯽ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١١‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﮔﻮﺷﻪاي از ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ ﻫﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺮ ﺟﺎ و ﻫﺮ‬
‫ﻣﮑﺎن و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻻﻣﮑﺎﻧﯽ ذات ﺣﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻘﻮش ﮔﯿﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ و اﺳﻠﯿﻤﯽﻫﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢﺗﺮﯾﻦ‬
‫وﺟﻪ وﺣﺪت در ﮐﺜﺮت و ﮐﺜﺮت در وﺣﺪت را ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻌﺒﻮد ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻃﺮحﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺎرزي وﺣﺪت در ﮐﺜﺮت و ﮐﺜﺮت در وﺣﺪت را ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﻧﻘﻮش اﺳﻠﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﻇﺎﻫﺮي ﮔﯿﺎﻫﯽ دارد‪ ،‬آن ﻗﺪر از ﻃﺒﯿﻌﺖ دور ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺛﺒﺎت را در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺧﺎﺻﯽ را اﺑﺪاع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪ دارد‪.‬‬
‫§ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪي ﻋﻤﯿﻖ و ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺒﺎدي ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﯽ و‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه واﻗﻌﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﯾﻌﻨﯽ دﯾﻦ اﺳﻼم دارد‪.‬‬
‫§ ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮاي اﻧﻌﮑﺎس ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫§ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي رﻣﺰي ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ آﺛﺎر ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﺜﺎﻟﯽ از دﻧﯿﺎ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه وﺟﻮدي‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫§ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪش ﺑﻪ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺻﻮرت و ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻫﻨﺮ ﻗﺪﺳﯽ ﻗﺮاﺑﺘﯽ ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ و در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ وﯾﮋه و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎ و ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﺎرﮐﺮد ﻫﻤﺴﺎن و ﻫﻤﺴﻨﺨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ روح اﺳﻼم داﺷﺘﻪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﻠﺴﻔﻪي‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر اﺻﻠﯽ آن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪي وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﭘﺮودﮔﺎر و ﻗﺪرت ﻻﯾﺰال وي اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي‬
‫در ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﺮﺷﺎر از راز و رﻣﺰﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﮐﻠﯽ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ و ﭘﻮﯾﺎﺋﯽ و ﻋﺪم ﺗﻮﻗﻒ در آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺗﮑﺜﺮ اﺟﺰاء را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ در ﺷﻤﻮل ﺧﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻮد ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﺗﺒﯿﻦ آن ﻗﺴﻢ از ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد‪ ،‬اﺳﻼم‬
‫»زﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ روح ﯾﺎ ﮐﻼم اﻟﻬﯽ را در ﻫﯿﭻ ﻗﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ آزادي ﺑﺎﻃﻨﯽ آن را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﻨﺪ و ﺟﻠﻮهﻫﺎ و ﻧﻤﻮدﻫﺎي آن را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ « .‬ﻓﻠﺴﻔﻪي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﺠﺮﯾﺪ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ آﻓﺮﯾﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪي و ﺗﻘﻠﯿﺪ ازﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎرﯾﺘﻌﺎﻟﯽ را ﻣﺬﻣﻮم داﺷﺘﻪ و ﻣﻮرد ﺗﻘﺒﯿﺢ و ﺗﮑﻔﯿﺮ‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﯿﺮوي از ﺻﻔﺖ ﺧﻼﻗﺎﻧﻪي ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺟﺎﯾﺰ ﺷﻤﺮده و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ » ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮﻣﺸﻖ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﺤﻮهي ﻋﻤﻞ روح اﻟﻬﯽ اﺳﺖ«‪ .‬اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﮔﺮي و ﺳﺎده ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ره ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮا و ﺟﻮﻫﺮه‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟﺒﺎر دﯾﻦ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮔﺮﯾﺰي و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻋﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﯿﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﻟﻬﯽ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫‪١٢‬‬
‫ﭘﻨﺠﺮه اي اﺳﺖ ﺑﺴﻮي دﻧﯿﺎي ﺗﺠﺮﯾﺪ و ره ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺘﯽ ﮐﻪ در آن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻫﻨﺮي و ﺑﻌﺪ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي از ﻏﯿﺮ ﻫﻨﺮي ﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ اﯾﺮاﻧﯽ ﻫﻨﺮي ﺧﻠﻖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ زﯾﺒﺎﯾﯽ و‬
‫ﺟﻤﺎل و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﭘﻮﯾﺎﺋﯽ و ﻣﻨﺸﺎء ﺧﻼﻗﯿﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﮕﺎه دﯾﻨﯽ و اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ آن رﯾﺸﻪ در ﺳﻨﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ در ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻘﻮش ﮔﯿﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ و اﺳﻠﯿﻤﯽﻫﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢﺗﺮﯾﻦ وﺟﻪ‪ ،‬وﺣﺪت در ﮐﺜﺮت و ﮐﺜﺮت در وﺣﺪت را ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﻪ اﺻﻞ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻌﺒﻮد ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪» .‬ﻃﺮحﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺎرزي وﺣﺪت در ﮐﺜﺮت و ﮐﺜﺮت‬
‫در وﺣﺪت را ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻘﻮش اﺳﻠﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﻇﺎﻫﺮي ﮔﯿﺎﻫﯽ دارد‪ ،‬آن ﻗﺪر از ﻃﺒﯿﻌﺖ دور‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺛﺒﺎت را در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺧﺎﺻﯽ را اﺑﺪاع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﻮش و ﻃﺮحﻫﺎ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻌﯿﻨﺎت ﻧﺎزل ذي ﺟﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آدﻣﯽ را ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﺻﻮر ﺗﻨﺰﯾﻬﯽ ﺑﻪ ﻓﻘﺮ ذاﺗﯽ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﮔﻮﺷﻪاي از ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ ﻫﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺮ ﺟﺎ و ﻫﺮ ﻣﮑﺎن و‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻻﻣﮑﺎﻧﯽ ذات ﺣﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪» .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ و اﺳﻠﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺟﻤﺎل را از‬
‫ﭘﺮدهي اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ در آورده و در ﻣﻌﺮض ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻮن »ﺟﻤﺎل« ﺟﻠﻮهي ذات ﺑﺎرﯾﺘﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫و ﻫﻤﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﻮش ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻗﺮنﻫﺎﺳﺖ در ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻣﻘﺎﺑﺮ و ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺒﯿﻪي‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺣﺴﺎس و ﺣﻈﯽ را در اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در اﻧﺴﺎنﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻣﻘﺎﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در »اﺳﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺬﮐﺎر ﺻﻮرت ﻓﺮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺪاوم ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﻣﻨﺤﻞ و ﻣﻀﻤﺤﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺪاوم و ﭘﻮﯾﺎﺋﯽ ﻧﻘﺶ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺪاوﻣﯽ ﮐﻪ در اﺟﺰاء وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و‬
‫ﻣﻤﺘﺪ و ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺳﮑﻮﻧﯽ اﺑﺪي اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرتﻫﺎﯾﯽ ﮐﻠﯽ از اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺰاء ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻣﯽﺳﺎزد و ﭘﺲ از‬
‫آن در ﭘﯽ ﮐﺸﻔﯽ ﺟﺪﯾﺪ )وﺣﺪﺗﯽ ﻧﻮ( و ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ﺗﺎزهﺗﺮ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ اداﻣﻪ داده و ﺳﺮزﻧﺪﮔﯽ و ﺷﻮر و وﺟﺪ ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﮑﺎﺷﻔﻪاي را در دل ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ‪» ،‬روان آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﻣﻮاﺟﯽ ﺗﺎﺑﻨﺎك و ﻓﺮوزان و ﺑﺮگﻫﺎي ﻟﺮزان از وزش ﺑﺎد‬
‫را ﻣﯽﻧﮕﺮد‪ ،‬از ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت دروﻧﯿﺶ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﺣﺘﻤﺎم ﺷﻬﻮت و ﻫﻮي‪ ،‬ﻣﯽرﻫﺪ و ﺑﺎ اﻫﺘﺰاز در ﺧﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎب ﺑﻮد و‬
‫وﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻐﺮق ﻣﯽﺷﻮد‪. .‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺴﻤﯽ در ﭘﯽ ﺧﻠﻖ ﯾﮏ اﺛﺮ ﺗﺠﺴﻤﯽ »ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺪﺳﯽ« ﭘﻮﯾﺎﺋﯽ ﺑﺮآﺋﯿﻢ در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪي ﻫﻨﺪﺳﯽ‬
‫ﺳﺮﺷﺎر از ﺣﺮﮐﺖ و ﭘﻮﯾﺎﺋﯽ ﺧﻂ و ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﯿﻤﮑﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﻓﮑﺮي و ﺛﺒﺎت ﺗﺠﺴﻢ ﻋﯿﻨﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻫﯿﺞ روي ﻧﻘﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻫﻮﯾﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﻮﯾﯽ در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺧﻠﺴﻪوار درك و وﺻﻞ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻻﯾﺰال را ﺟﺴﺘﺠﻮ‬

‫‪١٣‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬آﻧﺴﺎن ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺻﻮﻓﯽﮔﺮي و رﻗﺺ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﻨﺴﺠﻢ در ﺗﻼﻃﻢ زواﯾﺎ واوﻫﺎم‬
‫ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﺧﻄﯽ ﻣﺸﺨﺺ را دﻧﺒﺎل ﮐﺮده و ﻫﯿﺞ ﮔﻮﻧﻪ اﯾﺬا وآزا ﺟﺴﻤﯽ را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ وﺻﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﻓﺮا واﻗﻌﯽ‬
‫درك ﻧﮑﺮده و ﻣﺘﺤﻤﻞ زﺟﺮ وآﺳﯿﺒﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮي ﺗﺎ راهﯾﺎﺑﯽ و ﺑﻪ ﻫﺪف واﺻﻞ ﮔﺮدي‪ .‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﻣﯽﺷﻮي و آﻧﭽﻪ در ﺧﻮر ﺷﺄن اﺳﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯽ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ از زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﺑﻮده و ﺻﻮرﺗﯽ از ﻗﺪرت ﺑﺎرﯾﺘﻌﺎﻟﯽ‬
‫را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻘﺸﻬﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺮاﺗﺐ و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوزش و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﭘﯿﺎمﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ و ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻨﺘﯽ وﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در اﻋﻤﺎق وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و از وراي دﻧﯿﺎي ﻣﺎدي و‬
‫ﺻﻮرتﻫﺎي ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه ﺟﻠﻮهﻫﺎي اذﮐﺎر ﺑﺎرﯾﺘﻌﺎﻟﯽ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺴﻤﯽ ﻧﻈﻢ ﺣﺎﮐﻢ در ذات ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺣﺪﯾﺖ ﻣﺘﻌﺎل را ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﯾﮏ زﻣﯿﻨﻪي ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻫﺮ ﺧﻄﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﻫﻢ از آن ﺷﮑﻞ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺧﻮد و ﻫﻢ از آن ﺷﮑﻞ‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺘﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً از آن ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻫﺮ ﻧﻘﺶ درﮔﺮو ﺑﻮد دﯾﮕﺮي اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﻪي اﯾﻦ ﮐﺜﺮات وﺟﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻮده و از ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﻪ رﺟﻌﺖ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻘﻮل ﺷﺎﻋﺮ‪:‬‬
‫ﻫﺮﺳﻮ ﮐﻪ دوﯾﺪﯾﻢ ﻫﻤﻪ روي ﺗﻮ دﯾﺪﯾﻢ‪/‬ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﺳﺮ ﮐﻮي ﺗﻮ دﯾﺪﯾﻢ‬
‫ﻫﺮﻗﺒﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﮕﺰﯾﺪ دل از ﺑﻬــﺮ ﻋﺒـﺎدت‪/‬آن ﻗﺒﻠﻪ دل را ﺧﻢ اﺑﺮوي ﺗﻮ دﯾﺪﯾـﻢ‬
‫آن ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﮐﺰ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﻪي اول ﭘﺮﮔﺎري ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮهي ﮐﺎﻏﺬ ﯾﺎ ﻫﺮ ﺑﺴﺘﺮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬داﯾﺮهي اول را ﻧﻘﺶ‬
‫ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ ﺗﮑﺮار ﺷﺪه و زﻣﯿﻨﻪي ﻧﻘﺶ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ‪ ،‬ﺗﻤﺜﯿﻞوار ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻘﻄﻪي‬
‫ﭘﺮﮔﺎري ﮐﻪ از ﭘﺮﺗﻮ آن ﻫﻤﻪي ﮐﺜﺮات ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد ﻧﻘﺶ ﺷﺪهاﻧﺪ را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻨﺸﺄﯾﯽ ﮐﻪ در ﺻﻮرتﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺟﺎن دﻣﯿﺪ و ﺣﯿﺎت داد و ﺑﻮد ﻫﻤﻪي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺑﻮد آن اﺳﺖ و ﻻﻏﯿﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي دﯾﮕﺮ ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺗﻤﺜﯿﻠﯽ از ﺗﺎﺑﺶ اﻧﻮار ﻣﻨﺒﻊ ﻓﯿﺎض ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﯾﮕﺮ )ﺗﻤﺜﯿﻞوار( در‬
‫اﻣﺘﺪاد ﺧﻄﻮط و زواﯾﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻤﻮل »ﺷﻤﺴﻪ« ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﺎم اﯾﻦ‬
‫ﺷﮑﻞ ﯾﺎ » ﮔﺮه« ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻮر ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻫﻤﻪي ﻧﻘﺎط ﮔﺴﺘﺮهي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﭘﺮﺗﻮاﻓﮑﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﺆﺛﺮ دارد‪ .‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻮري ﮐﻪ ﺗﻤﺜﯿﻞ وار ﻧﻮر اﻟﻬﯽ اﺳﺖ و از آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺜﺮات وﺟﻮد ﺑﺮ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬ﺎﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از آن ﻗﺴﻢ از ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﺮآن ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺧﻮد را ﻧﻮر ﻣﯽ داﻧﺪ«‪ .‬وﺟﻮد ﻣﻨﺸﺎء و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪاي ﭼﻨﯿﻦ ﭘﻮﯾﺎ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﭘﻬﻨﻪي ﻧﻘﻮش را ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
‫ﮐﺮده و رد ﭘﺎﯾﺶ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ زواﯾﺎ و ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي زﻣﯿﻨﻪي ﻃﺮح ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻮده و در ﻫﻤﻪي ﻧﻘﺎط ﺣﻀﻮر دارد‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ و ﻫﺎرﻣﻮﻧﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﺟﺰء ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻤﺜﯿﻠﯽ وﺣﺪت وﺟﻮد و ﮐﺜﺮت ﻣﻮﺟﻮد‬

‫‪١٤‬‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺜﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ وﺟﻮد ﯾﮏ ﺧﺎﻟﻖ ﻧﺎﻇﻢ ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺣﻀﻮرش را در ﻫﺮ ذره اي ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ درك آن ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻧﺎﻓﺬ و ﺟﺎن و دﻟﯽ ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﺣﺪﯾﺖ ﻣﺘﻌﺎل را ﻣﯽ ﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‬

‫•ﺿﻤﯿﺮان‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ) ‪ ،(1380‬ﻣﺒﺎﻧﯽ زﯾﺒﺎﺋﯽﺷﻨﺎﺳﯽ »ﺑﺤﺜﯽ در ﻧﻘﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ«‬
‫•ﺑﻮرﮐﻬﺎرت‪ ،‬ﺗﯿﺘﻮس )‪ ،(1369‬ﻫﻨﺮ ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺟﻼل ﺳﺘﺎري‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫•رﻫﻨﻮرد‪ ،‬زﻫﺮا )‪ ،(1381‬اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪي ﺗﺨﺼﺼﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺎه ﻫﻨﺮ‪.‬‬
‫•رﯾﺨﺘﻪﮔﺮان‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ )‪ ،(13891‬ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي آن‪.‬‬
‫•ﻣﺪدﭘﻮر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ) ‪ ،(1374‬ﺗﺠﻠﯿﺎت ﺣﮑﻤﺖ ﻣﻌﻨﻮي در ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫•اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﻣﺠﺘﺒﯽ)ﺷﻤﺎره اول‪ ،‬دوره اول(‪ ،‬ﺗﺰﺋﯿﻦ در ﻣﻌﻤﺎري و ﻫﻨﺮ اﯾﺮان‪.‬‬
‫•ﮐﻮﻧﻞ‪ ،‬ارﻧﺴﺖ‪ (1347) ،‬ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻃﺎﻫﺮي‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫"واﻟﺴﻼم"‬

‫‪١٥‬‬