‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫ﻣﺆﻟﻒ‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ اﺑﻮ ﻋﺎﺻﻢ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘّﺎح ﻗﺎري‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﻣﺤﻤﺪي‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح ﻗﺎری‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺖ و ﺗﺠﻮﯾﺪ و ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬

‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫اﺳﻔﻨﺪ )ﺣﻮت( ‪ ۱۳۹۴‬ﺷﻤﺴﯽ ﺟﻤﺎدی اﻻول ‪ ۱۴۳۷‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬
‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺮ ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم ‪5............................. ................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ ‪7........................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺮآن ‪11 .................................. ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن ‪12 ............... ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺎري ﻗﺮآن ‪12 ................. ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن ‪13 ................. ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻗﺮآن ‪15 ...................... ................................ ................................‬‬
‫درس اول ﻣﺨﺎرج ﺣﺮوف ‪16 ................................ ................................‬‬
‫‪ -1‬ﺟ‪‬ﻮ‪‬ف ‪17 ................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -2‬ﺣﻠﻖ ‪17 ..................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -3‬زﺑﺎن ‪18 ..................... ................................ ................................‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -4‬ﻟَﺐ ‪19 ....................... ................................ ................................‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪21 .......................... ................................ ................................ (1‬‬
‫درس دوم ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﻬﻢ ﺣﺮوف ‪23 ....... ................................‬‬
‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺮوف ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ‪26 ............ ................................‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪28 .......................... ................................ ................................ (2‬‬
‫درس ﺳﻮم اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ‪30 .............. ................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ‪30 ........................... ................................ :‬‬
‫اوﻻً‪ :‬اﻇﻬﺎر‪31......................................................................................‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ادﻏﺎم ‪32......................................................................................‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ دو ﺣﺮف ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻤﺠﻨﺲ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ ‪34 ..‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪36 .......................... ................................ ................................ (3‬‬
‫درس ﭼﻬﺎرم اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ‪39 ............ ................................‬‬
‫ﺑﻘﯿﻪ اﺣﮑﺎم ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ :‬ﻗﻠﺐ و اﺧﻔﺎ ‪39 ..............................‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﻗﻠﺐ ‪39.......................................................................................‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ :‬ا‪‬ﺧْﻔَﺎ ‪40......................................................................................‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪42 .......................... ................................ ................................ (4‬‬
‫درس ﭘﻨﺠﻢ ‪44 ........................ ................................ ................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ‪44 .................................. ................................‬‬
‫ب‪ :‬ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ ‪44 ............................................ ................................‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬اﺧﻔﺎ ‪45.......................................................................................‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬اﻇﻬﺎر‪45......................................................................................‬‬
‫ج‪ :‬ﻣﯿﻢ و ﻧﻮن ﺗﺸﺪﯾﺪدار ‪46 ............................. ................................‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪47 .......................... ................................ ................................ (5‬‬
‫درس ﺷﺸﻢ ‪49 ....................... ................................ ................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ‪49 .................................. ................................‬‬
‫د‪» :‬را« ‪49 ........................ ................................ ................................‬‬
‫ﻫ‪ :‬ﻻم ‪51 ......................... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪53 .......................... ................................ ................................ (6‬‬
‫درس ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬اﻧﻮاع ﻣ‪‬ﺪ‪55 ........ ................................ ................................ ‬‬
‫ﻣ‪‬ﺪ‪55 .............................. ................................ ................................ ‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﻫﻤﺰه ‪56 .................. ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪57 .......................... ................................ ................................ (7‬‬
‫درس ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻘﯿﮥ اﻧﻮاع ﻣﺪ‪59 .............................. ................................ ‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪62 .......................... ................................ ................................ (8‬‬
‫درس ﻧﻬﻢ ﻫﻤﺰة وﺻﻞ ‪65 ..................................... ................................‬‬
‫درس دﻫﻢ‪ :‬وﻗﻒ ‪71 ............... ................................ ................................‬‬
‫ﻋﻼﺋﻢ وﻗﻒ ‪72 ................ ................................ ................................‬‬
‫درس ﯾﺎزدﻫﻢ اﺣﮑﺎم ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ‪75 ............................ ................................‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ درﺑﺎره ﻗﺮآن ‪77 .................................... ................................‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪4‬‬
‫آداب ﺗﻼوت ﻗﺮآن ‪80 ............. ................................ ................................‬‬
‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺗﺠﻮﯾﺪ ‪84 ....... ................................‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺮ ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‬

‫ﳏﻤﺪ ﺳﻴﺪ أﻟـﻤﺮﺳﻠﲔ‬

‫اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯽ ﺳ ﹼﻴﺪﻧﺎ ﹼ‬
‫أﳊﻤﺪﷲ رب أﻟﻌﻠﻤﲔ و أﻟﺼﻼة و ﹼ‬
‫وﻋﻠﯽ آﻟﻪ اﻟﻄﺎﻫﺮﻳﻦ وﺻﺤﺎﺑﺘﻪ اﻟـﻤﻜﺮﻣﲔ‪ ،‬أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻢ از اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬ﻣﺮا ﻣﻮﻓﻖ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ اﻫﻞ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﭼﺎپ از ﮐﺘﺎب » ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن« را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان و دوﺳﺘﺎن ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﮐﻨﻢ و اﮐﻨﻮن‬
‫ﮐﻪ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮای ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب »ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﯾﺪ«‬
‫ﻣﮑﻤﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و آﻣﺎده ﭼﺎپ ﺷﺪه و ان‬‫از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺷﺎءاﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎری اﻫﻞ ﺧﯿﺮ در دﺳﺘﺮس ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﻠﻮب ﮐﺘﺎب ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪه و ﺟﺰ در ﻣﻮاردی ﻧﺎدر ﺑﺎ‬
‫ﭼﺎپﻫﺎی ﺳﺎﺑﻖ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﺪارد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭼﻮن از اﺿﺎﻓﺎت ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ ﺑﯿﻦ دو‬
‫ّ‬
‫ﻗﻼب ]‪ [...‬ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﯾﺎﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﺣﺎﻻت اﺳﺘﺪراک ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب اﻓﺰود ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺻﻞ ﮐﺘﺎب آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪6‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب »آﻗﺎی دﮐﺘﺮ اﺑﻮﻋﺎﺻﻢ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح ﻗﺎری« اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬رﺋﯿﺲ داﻧﺸﮑﺪه ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره و ﻋﻀﻮ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ آن داﻧﺸﮕﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺨﺼﺺ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ ﻋﻠﻢ و اﺳﻠﻮب ﺳﺎده‪ ،‬ﺳﺒﺐ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮای ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و ﺑﺤﻤﺪاﻟﻠﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺧﻼص‬
‫ً‬
‫اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﺗﺠﻮﯾﺪ را در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺣﯿﺎ ﮐﺮد‪ .‬از ﺧﺪای ﺗﺒﺎرک و‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﻮاﻫﺎﻧﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻓﺎده و اﺳﺘﻔﺎده را ﻣﺴﺘﻤﺮ ﮔﺮداﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻗﺎﺑﻞ را از اﯾﻦ‬
‫ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﭙﺬﯾﺮد و آن را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ از دوﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﯾﺎری و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ـ ﺑﺪون ذﮐﺮ‬
‫ّ‬
‫ﻧﺎم ـ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫وﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯽ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﳏﻤﺪ وآﻟﻪ أﻟﻄﺎﻫﺮﻳﻦ وﺻﺤﺎﺑﺘﻪ أﲨﻌﲔ‬
‫»ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﻣﺤﻤﺪی«‬
‫ﻫﺮﻧﮓ )ﺑﺴﺘﮏ(‬
‫ﺷﻌﺒﺎن ‪ ۱۴۰۷‬ﻫ‪.‬ﻗ‬
‫ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ ۱۳۶۶‬ﻫ‪.‬ﻗ‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬

‫ﻋﻠﻢ ﺗﺠﻮﯾﺪ‪ ،‬از ﻋﻠﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن اﻫﻤﯿﺖ دﻫﺪ و ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﻗﺮاءت ﻗﺮآن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺰد ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮاءت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺮ ﺻﻔﺖ ﻣﻌﯿﻦ و روش ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ‬
‫ً‬
‫رواﯾﺖ ـ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻔﺎﻫﺎ ـ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﻗﺎری از اﺳﺘﺎد ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ رواﯾﺖ ﺑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬از ﺟﺒﺮﯾﻞ ‪ ‬ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺟﺒﺮﯾﻞ ‪ ‬از ﺧﺪای ‪ .‬اﺑﻦ ﺟﺰری در اﺷﺎره‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫وﺻﻼ‬ ‫اﻟﻴﻨﺎ‬ ‫ﻣﻨﻪ‬ ‫ﻫﻜﺬا‬ ‫أﻧﺰﻻ‬ ‫ﻟﻪ‬ ‫أﻻ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻷﻧﻪ‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ ﺑﯿﺖ در ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺑﯿﺖ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫آﺛﻢ‬ ‫أﻟﻘﺮان‬ ‫ﳚﻮد‬ ‫ﱂ‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫ﻻزم‬ ‫ﺧﺘﻢ‬ ‫ﺑﺎﻟﺘﺠﻮﻳﺪ‬ ‫وأﻻﺧﺬ‬
‫»ﻻﻧﻪ ﺑﻪ ‪ ...‬اﻟﺦ«‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪8‬‬

‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻗﺮاءت ﮐﻪ آن را در اﺻﻄﻼح »ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻗﺮآن« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ از ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﭼﻮن ﻗﺮآن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻟﻐﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه و در ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ و ﻟﻬﺠﻪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻓﺼﯿﺢﺗﺮﯾﻦ‬
‫آنﻫﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻟﻐﺖ و ﻟﻬﺠﻪ ﻗﺮﯾﺶ و ﺑﺮ زﺑﺎن ﻓﺼﯿﺢﺗﺮﯾﻦﺷﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬رﺳﻮلاﮐﺮم ‪‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎ »ﺗﺠﻮﯾﺪ« ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻟﻬﺠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺎﺑﻊ ﻟﻬﺠﻪ و ﺗﻠﻔﻆ‬
‫رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻫﺴﺘﯿﻢ و از آﻧﭽﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎراﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬أﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ و دﯾﮕﺮ ﻗﺎرﯾﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼم‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ دادهاﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺘﺎبﻫﺎی ﺑﯽﺷﻤﺎری‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﻋﻤﺮو داﻧﯽ و ّ‬
‫ﻣﮑﯽ ﺑﻦ ﻃﺎﻟﺐ ﻗﯿﺴﯽ و‬
‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ّ‬
‫ﻓﯿﺮه ﺷﺎﻃﺒﯽ و اﺑﻮاﻟﺨﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺰری ﺷﺎﻓﻌﯽ در رأس آﻧﺎن ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﺰرﮔﺎن ﺣﻔﺎظ و اﺳﺘﺎدان ﻗﺮاءت و اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺗﺠﻮﯾﺪﻧﺪ وﺗﺎ دﻧﯿﺎ ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﻪ از ﮐﺘﺎبﻫﺎی اﯾﺸﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮاءت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺮ رواﯾﺖﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ده ﻗﺮاءت ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬رواﯾﺖ ﺣﻔﺺ از ﻋﺎﺻﻢ ﻣﻮرد ﻗﺮاءت اﮐﺜﺮ اﻫﻞ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ دارم در ﺳﻪ ﮐﺘﺎب ذﯾﻞ‪ ،‬در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻗﺮاءت ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ‪:‬‬
‫‪» -1‬ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻣ‪‬ﯿ‪‬ﺴ‪‬ﺮ‪ :‬آﺳﺎن« ﺑﺮاي ﻣﺒﺘﺪﯾﺎن‪.‬‬
‫‪» -۲‬ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﯾﺪ« ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺣ‪‬ﻔْﺺ از ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻨﺠﻮد ﺑﺮاي ﻣﺘﻮﺳﻄﺎن ‪.1‬‬

‫ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺠﻮﯾﺪ ﺣﺘﻤﯽ و ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻧﺨﻮاﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده و اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -١‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺗﺎ ﺑﺤﺎل دو ﺑﺎر ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫‪» -۳‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺠﻮﯾﺪ« دراﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي ﺗﺄﻟﯿﻒ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن را در‬
‫ﻗﺮاءت ﺣﻔﺺ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎداﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊآوري ﮐﺮده وﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار‬
‫داده و ﺷﺮﺣﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮ آن ﻧﮕﺎﺷﺘﻪام وﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و‬
‫اﺗﻘﺎن دارﻧﺪ و راﻏﺐاﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ را ﮐﺎﻣﻼ ﻓﺮا ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ و ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب »ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن« ﻋﺒﺎرت از ﺧﻼﺻﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﻮﯾﺪ و ﻗﺮاءت اﺳﺖ ‪-‬‬
‫ﺑﺪون ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ اﺧﻼل و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎری‪ -‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﺑﺪون‬
‫زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬درﻣﻮرد ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺠﻮﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺗﻠﻘﯿﻦ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﻮرهﻫﺎی ﮐﻮﺗﺎه ﻗﺮآن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ً‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﯾﺪ‪،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ از دﻫﺎن آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ اﺣﮑﺎم آﺳﺎن ﺗﺠﻮﯾﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬اﻇﻬﺎر‪ ،‬ادﻏﺎم‪ ،‬اﺧﻔﺎ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻣﺪ ّﻣﺘﺼﻞ‪ ،‬و ﻣﺪ‬
‫ﻣﻨﻔﺼﻞ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اذﻫﺎنﺷﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﻦ ﻋﺎدت ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ آن اﻟﻔﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﻦ و‬
‫ﻃﺮاوت ذﻫﻨﺸﺎن ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ‪» :‬ﲢﻔﺔ أﻻﻃﻔﺎل وأﻟﻐﻠﲈن«‬
‫ﺷﯿﺦ ﺳﻠﯿﻤﺎن َﺟ ْﻤ ُﺰوری اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻋﺒﺎراﺗﯽ آﺳﺎن و ﻣﻨﻈﻮم‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎﻇﻢ‪ ،‬در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﺘﺢ أﻻﻗﻔﺎل ﺑﴩح ﻣﺘﻦ ﲢﻔﺔ أﻻﻃﻔﺎل« و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯿﻬﯽ در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﺘﺢ أﻟـﻤﻠﻚ أﻟـﻤﺘﻌﺎل« و‬
‫ّ‬
‫ﻣﺘﺄﺧﺮﯾﻦ‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ّ‬
‫ﺿﺒﺎع‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﺮح ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫از‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫زﻣﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن روش آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده و ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪10‬‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺠﺎ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ّ‬
‫ﻣﻬﻤﯽ اﺷﺎره ﮐﻨﻢ‪ ،‬و آن اﯾﻨﮑﻪ‪:‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺼﺪر ﺗﺠﻮﯾﺪ‪ ،‬رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ اﻋﺘﻤﺎد زﯾﺎدی ﺑﺮ‬
‫ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ دارد‪ ،‬و در ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻋﺪ و ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت آن دو ﻣﻘﺼﺪ از ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺴﻬﯿﻞ و ﺗﺰﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻋﺮﺑﯽ زﺑﺎﻧﺎن ﻓﺼﯿﺢ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺑﻮده ﮐﻪ‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﺳﻨﮕﯿﻦ را ـ ﭼﻪ در ﻟﻔﻆ ﭼﻪ در ﻣﻌﻨﯽ ـ آﺳﺎن ﺳﺎزﻧﺪ و اﻟﻔﺎظ ﻏﯿﺮ ﻣﺄﻟﻮف و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻓﺮ را ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﻧﺮم و ﻟﻄﯿﻒ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و از ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﯿﺪه‬
‫ّ‬
‫ﻣﻨﺎ ﻣﻦ لﻢ ﻳﺘ ّ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ّ » :‬‬
‫ﻐﻦ‬ ‫ز�ﻨﻮا آﻟﻘﺮآن ﺑﺄﺻﻮاﺗ�ﻢ« ‪» ١‬ﻟیﺲ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﺮآن« ‪:٢‬‬
‫و اﯾﻦ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺟﺰری در اﺷﺎره ﺑﻪ آن ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫وأﻟﻘﺮاءة‬ ‫اﻻذاء‬ ‫وزﻳﻨﺔ‬ ‫اﻟﺘﻼوة‬ ‫ﺣﻠﻴﺔ‬ ‫أﻳﻀﺎ‬ ‫وﻫﻮ‬
‫ج‬

‫ﺧﺪاﯾﺎ‪ :‬ﻗﺮآن را ﺷﻔﺎی دلﻫﺎﯾﻤﺎن و زداﯾﻨﺪه ﻏﻢﻫﺎ و اﻧﺪوهﻫﺎﯾﻤﺎن ﮔﺮدان و آﻧﭽﻪ را از‬
‫ﻗﺮآن ﻓﺮاﻣﻮشﻣﺎن ﺷﺪه ﺑﻪ ﯾﺎدﻣﺎن آور‪ .‬و ﻫﺮﭼﻪ را ﮐﻪ از ﻗﺮآن ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﯿﺎﻣﻮز و‬
‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن را در ﺳﺎﻋﺎت روز و ﺷﺐ ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺎ ﺳﺎز‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﻣﻨﻮره‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ِ‬
‫ﯾﮑﻢ ﺟﻤﺎدی اﻻوﻟﯽ ﺳﺎل ‪ ۱۳۹۲‬ﻫﺠﺮی ﻗﻤﺮی‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح ﻗﺎری‬

‫‪» -١‬ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﺻﺪاﻫﺎی ﺧﻮد زﯾﻨﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ« از ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ و ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دارﻣﯽ‪.‬‬
‫‪» -٢‬ﮐﺴﯿﮑﻪ در ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن ﺧﻮش ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﮑﻨﺪ از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ« از ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪» -٣‬و ﺗﺠﻮﯾﺪ زﺑﻮر ﺗﻼوت و زﯾﻨﺖ ادای ﺣﺮوف و ﻗﺮاءت اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻗﺮآن‬

‫»ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪای ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﯾﻞ ‪ ‬ﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻓﺮود آورده‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ را در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و راه ﺣﻖ را از ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻤﯿﺰ‬
‫دادهاﺳﺖ و ﻣﺎ را در آن‪ ،‬از ﻫﺮ ﺑﺪی ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن دادهاﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬
‫ِ� ٱ َّ�ِينَ‬
‫� ٱل ۡ ُم ۡؤمِن َ‬ ‫� أ ۡق َو ُم َو�ُبَ ّ ِ ُ‬ ‫َّ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ َ‬
‫ان َ� ۡهدِي ل َِّل� ِ َ‬ ‫﴿إِن �ذا ٱلقرء‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ َ َّ َ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِين � يُؤم ُِنون‬ ‫�� ‪َ ٩‬وأ َّن ٱ� َ‬ ‫ت أ َّن ل ُه ۡم أ ۡج ٗر� كب ٗ‬
‫َ�ع َملون ٱل� ٰل ِ�ٰ ِ‬
‫ِ‬
‫َ ۡ َ َ َ َ َ‬
‫ب ِٱ�خ َِرة ِ أ�تَ ۡدنا ل ُه ۡم عذابًا أ ِ� ٗما ‪] ﴾١٠‬اﻹﺳﺮاء‪.[۱۰-۹ :‬‬
‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ اﺳﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ راه ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ اﯾﻤﺎن را ﮐﻪ ﻧﮑﻮﮐﺎری‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺛﻮاﺑﯽ ﺑﺰرگ ﻣﮋده ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ دﯾﮕﺮ اﯾﻤﺎن‬
‫ﻧﻤﯽآورﻧﺪ ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎک آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ب أَ َ ۡ َ‬‫﴿ك َِ�ٰ ٌ‬
‫نزل�ٰ ُه إ ِ ۡ�ك �ِ ُخ ِرج ٱ�َّاس م َِن ٱلظل� ٰ ِ‬
‫ت إِ� ٱ�ُّورِ﴾‬
‫]اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[۱ :‬‬
‫»ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮدم را از ﺗﺎرﯾﮑﯽﻫﺎ ]ای ﮐﻔﺮ و ﻧﺎداﻧﯽ[ ﺑﯿﺮون آوری و ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻧﻮر رﺳﺎﻧﯽ«‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪12‬‬
‫�ءٖ َو ُه ٗدى َو َر ۡ�َ ٗة َو� ُ ۡ َ‬
‫� ٰ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ٰ ٗ ّ ُ ّ‬
‫ِ� َ ۡ‬
‫ى‬ ‫﴿ونز�ا عليك ٱلكِ�ب ت ِب�نا ل ِ‬
‫�﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[۸۹ :‬‬‫ل ِۡل ُم ۡسلِم َ‬
‫ِ‬
‫»ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻫﺪاﯾﺖ و‬
‫رﺣﻤﺖ و ﻣﮋده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻼوت ﻗﺮآن را از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدات ﻗﺮار داده و ﻣﺎ را ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ان﴾ ]اﻟﻤﺰﻣﻞ‪.[۲۰ :‬‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ ۡ َ‬
‫﴿فٱقرءوا ما تي� مِن ٱلقرء ِ‬
‫»آن ﻣﻘﺪار ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﺳﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬از ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»إﻗﺮؤوا أﻟﻘﺮآن« ‪] ١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﻀﺮت از ﺛﻮاب ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺮاءت ﻗﺮآن دارد ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫»ﻣﻦ ﻗﺮأ ﺣﺮﻓﺎ ﻣﻦ ﻛﺘﺎب اﷲ ﻓﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻨﺔ وأﺤﻟﺴﻨﺔ ﺑﻌﺮﺸ أﻣﺜﺎﻬﻟﺎ« ‪.٢‬‬

‫ﻗﺎري ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮاءت ﻗﺮآن و ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ آن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن را ﻓﺮاﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮادﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫»ﺧ��ﻢ ﻣﻦ ﺗﻌﻠﻢ أﻟﻘﺮآن وﻋﻠﻤﺘﻪ« ‪] .٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری[‪.‬‬

‫‪» -١‬ﻗﺮآن را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪» -٢‬ﮐﺴﯿﮑﻪ ﯾﮏ ﺣﺮف از ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ او را در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﯾﮏ‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ده‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ«‪] .‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی[‪.‬‬
‫‪» -٣‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦﺗﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﯿﺎﻣﻮزد و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﯾﺎد دﻫﺪ«‪.‬‬
 ‫‪13‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫َ‬
‫و ﻫﺮ ﮐﺲ ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﺗﺠﻮﯾﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻗﺮاءت را ﺧﻮب ا َدا ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ از‬
‫ﻗﺮآن ﺣﻔﻆ ﮐﺮده ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد اﺳﺘﻮار و ﻣﺎﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در درﺟﻪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»أﻟـﻤﺎﻫﺮ ﻲﻓ أﻟﻘﺮآن ﻣﻊ ألﺴﻔﺮة ألﻜﺮام أﻟﺮﺒرة« ‪] ١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از »الﺴﻔﺮة الﻜﺮام اﻟﺮﺒرة«‪ :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪای را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫روز ﺳﻬﻢ روزاﻧﻪ ﺧﻮد را در ﺛﻠﺚ آﺧﺮ ﺷﺐ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و از ﻫﻤﻪ ﺧﻮش ﺻﺪاﺗﺮ و‬
‫ﺧﻮش ﺗﻼوتﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن‬
‫ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدات اﺳﺖ و ﺣﺎﻓﻈﺎن ﻗﺮآن دوﺳﺘﺎن ﺧﺎص ﭘﺮوردﮔﺎرﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﻫﻞ أﻟﻘﺮآن أﻫﻞ اﷲ و ّ‬
‫ﺧﺎﺻﺘﻪ« ‪] .٢‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ[‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از »اﻫﻞ اﻟﻠﻪ«‪ :‬دوﺳﺘﺎن و ﯾﺎران دﯾﻦ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺣﺎﻓﻈﺎن را‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫»أﻗﺮؤوا أﻟﻘﺮآن ﻓﺎﻧﻪ ﻳﺄﻰﺗ ﻳﻮم أﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﺷﻔﻴﻌﺎ ﻷﺻﺤﺎﺑﻪ« ‪] .٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن‪ :‬ﻣﻮاﻇﺒﺖ از ﺣﻔﻆ و ﺗﮑﺮار آن و ﺑﺎ ادب و ﺧﺎﺷﻊ ﺑﻮدن ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ََ‬
‫ﺗﻼوت و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم و ﺣﺬر از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮآن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪‬‬
‫ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺎﮐﺮدارﺷﺎن ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﺗﺶ دوزخ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺷﻌﻠﻪور ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪» -١‬ﻣﺎﻫﺮ در ﻗﺮآن ﺑﺎ ﮐﺎﺗﺒﺎن ﺑﺰرﮔﻮار و ﻧﮑﻮﮐﺎر )درﮔﺎه ﺧﺪا( اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪» -٢‬اﻫﻞ ﻗﺮآن اﻫﻞ ﺧﺪا و ّ‬
‫ﺧﺎﺻﺎن درﮔﺎه او ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪» -٣‬ﻗﺮآن را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﮐﻪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد آﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪14‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و زﮐﺎت را ﻣﯽدﻫﻨﺪ و واﺟﺒﺎت دﯾﮕﺮ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و از اﻣﻮر ﺣﺮام‬
‫دوری ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻋﺪه ﺛﻮاب ﻓﺮاوان و ﻓﻀﻞ اﻓﺰون‪ ،‬دادهاﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ ُ َ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ َ ُ ْ‬
‫لصل ٰوة َوأنفقوا م َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم‬‫﴿إِن ٱ�ِين �تلون كِ�ٰب ٱ�ِ وأقاموا ٱ‬
‫ََُُّ ۡ ُ َُ ۡ ََ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ّٗ َ َ َ َ ٗ َ ۡ ُ َ‬
‫ون ت َِ�ٰ َر ٗة َّلن َ� ُب َ‬
‫�دهم‬ ‫ور ‪�ِ ٢٩‬و�ِيهم أجورهم و� ِز‬ ‫ِ�� وع��ِية يرج‬
‫َّ َ ُ َ ُ‬ ‫َ ۡ‬
‫ّمِن فضلِهِۚۦٓ إِن ُهۥ �فور‪ ٞ‬شكور‪] ﴾٣٠ ٞ‬ﻓﺎﻃﺮ‪.[۳۰-۲۹ :‬‬
‫»ﺣﻘﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﺪا را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ روزﯾﺸﺎن‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﮑﺎر اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻣﯿﺪوارﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺧﺪا ﭘﺎداشﻫﺎی اﯾﺸﺎن را ﺗﻤﺎم و ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺪﻫﺪ و از ﮐﺮم ﺧﻮد اﻓﺰوﻧﺸﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا او‬
‫آﻣﺮزﻧﺪه ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻗﺮآن‬

‫ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ روش ﺻﺤﯿﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬و ﯾﺎراﻧﺸﺎن ـ‬

‫رﺿﻮان اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ ـ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﺣﮑﺎم ﻗﺮاءت ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ادﻏﺎم و‬
‫ّ‬
‫اﻇﻬﺎر و ﻗﻠﺐ و اﺧﻔﺎ و ﻣﺪ و ّﻏﻨﻪ را ﺑﺠﺎ آورﯾﻢ و ﺑﺎ روﺷﻦ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮدن ﻫﺮ ﺣﺮف از‬
‫ﻣﺨﺮج ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻧﺴﺎزﯾﻢ و ﺑﺎ ﺻﺒﺮ و ﺗﺄﻣﻞ‪ ،‬روﺷﻦ و‬
‫ّ‬
‫ﺑﯽﺷﺘﺎب ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮش ﺻﺪاﺗﺮ ﺑﺎﺷﯿﻢ از ﺗﮑﻠﻒ و‬
‫ﮐﺸﯿﺪن ﺑﯽﺟﺎ دوری ﮔﺰﯾﻨﯿﻢ و ﺻﺪای ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻮن ﻟﺤﻦ ﻓﺎﺳﻘﺎن‪ ،‬ﻧﮕﺮداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻗﺮآن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪:‬‬
‫ّ ُۡ َ َ ً‬
‫﴿ َو َرت ِِل ٱلق ۡر َءان ت ۡر�ِي�﴾ ]اﻟﻤﺰﻣﻞ‪.[۴ :‬‬
‫»و ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ و زﯾﺒﺎ ﺑﺨﻮان«‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺎ ﻣﻦ لﻢ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻳﺘﻐﻦ ﺑﺎﻟﻘﺮآن« ‪.١‬‬ ‫»ﻟیﺲ‬

‫‪ -١‬ر‪ .‬ک‪ .‬ﺑﻪ ص ‪.۱۴‬‬

 ‫درس اول‬
‫ﻣﺨﺎرج ﺣﺮوف‬

‫»ﻣﺨﺎرج« ﺟﻤﻊ ﻣﺨﺮج اﺳﺖ و ﻣﻘﺼﻮد از آن ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮف‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ‬

‫ّ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و در ﺣﻠﻖ و زﺑﺎن و ﻟﺐ ﻗﺮار دارد وﺟﻮف ﻣﺨﺮج‪ ،‬ﺣﺮوف ﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﻣﺨﺮج ﺣﺮﻓﯽ را ﺑﯿﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آن ﺣﺮف ﻫﻤﺰهای ﺑﯿﺎور و ﺣﺮف را ﺳﺎﮐﻦ‬
‫ﮔﺮدان‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ ﺻﺪا ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺮج آن ﺣﺮف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺜﻼ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﻣﺨﺮج »ﺑﺎ« را ﺑﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬أب‪ .‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﺻﺪا ﻣﯿﺎن دو ﻟﺐ ـ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿﺪهاﻧﺪ ـ ﺑﻪ آﺧﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺮج »ﺑﺎ« ﺑﯿﻦ دو ﻟﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺨﺮج »ﺟﯿﻢ« ﺑﮕﻮ‪ :‬أج‪ .‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﺻﺪا ﺑﯿﻦ وﺳﻂ زﺑﺎن و ﺳﻘﻒ دﻫﺎن ﺑﻪ‬
‫آﺧﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺨﺮج »ﺟﯿﻢ« وﺳﻂ زﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺳﻘﻒ دﻫﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ »ﻏﯿﻦ«‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬ﺑﺮای ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻣﺨﺮج آن ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬أغ‪ .‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‬
‫ﺻﺪا در اول ﺣﻠﻖ از ﻃﺮف زﺑﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺲ ﻣﺨﺮج آن اول ﺣﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻈﺎﯾﺮ‬
‫اﯾﻦ ‪...‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺣﺮوف از ﻣﺨﺎرج ﻣﺮﺑﻮط‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﯾﺎد ﺷﺪ؛ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫‪ -1‬ﺟ‪‬ﻮ‪‬ف‬
‫ﺟﻮف‪ ،‬ﻣﺨﺮج ﻣﺤﺪودی ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎی ﺧﺎﻟﯽ و ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﯿﻨﻪ‬
‫ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﺎ ﺑﯿﺮون دﻫﺎن اداﻣﻪ دارد و از ﺣﻠﻖ و دﻫﺎن ﻣﯽﮔﺬرد‪] .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺷﻤﺎره)‪ (۱‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ[‪.‬‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺮج ﺣﺮوف ﻣﺪ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﻤﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﺣﺮوف را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺗﻠﻔﻆ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از آﻧﻬﺎ ﺣﺮﻓﯽ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ دارای ﻣﺨﺮج ﻣﺤﺪوداﺳﺖ ﺗﺎ ﺻﺪا از‬
‫ّ‬
‫آﻧﺠﺎ آزاد ﺷﻮد‪] .‬و در ﺣﺮف ﻣﺪ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ[‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺣﺮوف ﻣﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫َ‬
‫‪ -‬اﻟﻒ‪َ :‬ﺟﺎ‪ ،‬ﺷﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﯾﺎی ﺳﺎﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ آن ﮐﺴﺮه )ﹻ( ﺑﺎﺷﺪ‪ِ :‬ﺟﯽ‪ِ ،‬ﺳﯽ‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ -‬واو ﺳﺎﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻗﺒﻞ آن ﺿﻤﻪ )ﹹ( ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻗﻮ‪ُ ،‬ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﺸﯿﺪن اﯾﻦ ﺣﺮف ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺒﺐ ﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰه )ء( ﯾﺎ ﺳﮑﻮن )ﹿ( ]ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫آن واﻗﻊ ﺷﻮد[ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺣﻠﻖ‬
‫از ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﺷﺶ ﺣﺮف ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َْ‬ ‫َ‬
‫‪ -‬از ﺗ ِﻪ ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﯿﻨﻪ اﺳﺖ ﻫﻤﺰه و ﻫﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أء‪،‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫أ ْء(؛ )أ ْﻫ‪ ،‬أ ْﻫ(‪.‬‬
‫َْ َْ َ َ‬
‫‪ -‬از وﺳﻂ ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﻋﯿﻦ و ﺣﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أع‪ ،‬أع(‪) ،‬أ ْح‪ ،‬أ ْح(‪.‬‬
‫َْ َْ‬
‫از اول ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ دﻫﺎن‪ ،‬ﻏﯿﻦ و ﺧﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أغ‪ ،‬أغ(‪،‬‬
‫َْ َْ‬
‫)أخ‪ ،‬أخ(‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪18‬‬
‫‪ -3‬زﺑﺎن‬
‫از زﺑﺎن ﻫﯿﺠﺪه ﺣﺮف ﻃﺒﻖ ﺗﻘﺴﯿﻢ زﯾﺮ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َْ ْ‬
‫‪ -‬از ﺗﻪ زﺑﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﻗﺎف ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أق‪ ،‬أق(‪.‬‬
‫َ َ‬
‫‪ -‬از ﺗﻪ زﺑﺎن وﻟﯽ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺮونﺗﺮ از ﻣﺨﺮج ﻗﺎف‪ ،‬ﮐﺎف ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أ ْک‪ ،‬أ ْک(‪.‬‬
‫‪ -‬از وﺳﻂ زﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻘﻒ دﻫﺎن؛ ﺟﯿﻢ و ﺷﯿﻦ و ﯾﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َْ َْ‬ ‫َ َ‬
‫)أ ْج‪ ،‬أ ْج(‪) ،‬أش‪ ،‬أش(‪) ،‬أ ْی‪ ،‬أ ْی(‪.‬‬
‫‪ -‬از ﭘﺸﺖ زﺑﺎن )ﯾﺎ ﭘﺸﺖ آﺧﺮ زﺑﺎن( ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ ُﺑﻦ )ﺗﻪ( دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ‬
‫َ ْ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ َْ‬
‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻃﺎ و دال و ﺗﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أط‪ ،‬أط(‪) ،‬أ ْد‪ ،‬أ ْد(‪) ،‬أت‪ ،‬أت(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎز از ﭘﺸﺖ )آﺧﺮ( زﺑﺎن ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻮک دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻇﺎ و ذال‬
‫و ﺛﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َْ َْ َ ْ َ ْ‬ ‫َْ َْ‬
‫‪) -‬أظ‪ ،‬أظ(‪) ،‬أذ‪ ،‬أذ(‪) ،‬أث‪ ،‬أث(‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟـــﻪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺣﺮف ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻠﻮی زﺑﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ آﺧﺮ و‬
‫ﻧﻮک زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﮕﺬرد و ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬از آﺧﺮ زﺑﺎن ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ ُﺑﻦ دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻧﻮن ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ِ‬
‫َْ َْ‬
‫)أن‪ ،‬أن(‪.‬‬
‫‪ -‬از آﺧﺮ زﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ ُﺑﻦ دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺪون ﭼﺴﺒﯿﺪن‪،‬‬
‫ِ‬ ‫َ َ‬
‫»را« ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أ ْر‪ ،‬أ ْر(‪.‬‬
‫از ﻧﻮک زﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ دﻧﺪانﻫﺎی ‪ ١‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺪون ﭼﺴﺒﯿﺪن‪ ،‬ﺻﺎد و زا‬
‫و ﺳﯿﻦ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َْ‬
‫)أص‪ ،‬أص( )أز‪ ،‬أز( )أس‪ ،‬أس(‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﺆﻟﻒ )اﺻﻮل ﺛﻨﺎﯾﺎ = ﺑﻦ دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ( ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﻮق را ﺗﺮﺟﯿﺢ داد‪.‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫‪ -‬از ﮐﻨﺎر )ﭘﻬﻠﻮی( زﺑﺎن ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ دﻧﺪانﻫﺎی آﺳﯿﺎب ﺑﺎﻻ ﮐﻪ در ﻣﻮازات آن‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺿﺎد ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫]اﯾﻦ ﺣﺮف را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﮑﻞ ادا ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﮐﻨﺎر راﺳﺖ زﺑﺎن ﺑﺎ دﻧﺪانﻫﺎی آﺳﯿﺎب ﺑﺎﻻی ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﮐﻨﺎر ﭼﭗ زﺑﺎن ﺑﺎ دﻧﺪانﻫﺎی آﺳﯿﺎب ﺑﺎﻻی ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻫﺮ دو ﮐﻨﺎر زﺑﺎن ﺑﺎ دﻧﺪانﻫﺎی آﺳﯿﺎب ﺑﺎﻻ از دو ﻃﺮف‪.‬‬
‫و ﺑﺮای ﺿﺒﻂ اﯾﻦ ﻣﺨﺮج‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ وﺳﻂ زﺑﺎن را ﭘﺎﯾﯿﻦ آوردﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن ﯾﮏ ﯾﺎ‬
‫َ ْ َ ْ‬
‫دو ﮐﻨﺎر زﺑﺎن ﺑﻪ دﻧﺪانﻫﺎی آﺳﯿﺎب ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺳﻘﻒ دﻫﺎن ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﺸﻮد‪) :‬أض‪ ،‬أض([‪.‬‬
‫‪ -‬از ﮐﻨﺎر زﺑﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻠﻮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺨﺮج ﺿﺎد‪ ،‬ﻻم ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﺷﺮط‬
‫ﭼﺴﺒﯿﺪن آن ﺑﻪ دﻧﺪانﻫﺎی ﻣﻮازی ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬دو دﻧﺪان ﭘﯿﺶ و دﻧﺪان ﺑﻌﺪ از آن و‬
‫َْ َْ‬
‫دﻧﺪان ﻧﯿﺶ و دﻧﺪان ﺑﻌﺪ ازآن(‪) :‬أل‪ ،‬أل(‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻟَﺐ‬
‫از ﻣﺠﻤﻮع دو ﻟﺐ ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -‬از ﺑﯿﻦ دو ﻟﺐ در ﺻﻮرت اﻧﻄﺒﺎق )ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﯿﺪن( دو ﺣﺮف ﺑﺎ و ﻣﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أ ْب‪ ،‬أ ْب(؛ )أ ْم‪ ،‬أ ْم(‪.‬‬
‫َ َ‬
‫و ﺑﺪون اﻧﻄﺒﺎق آﻧﻬﺎ‪ ،‬واو ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬أ ْو‪ ،‬أ ْو(‪.‬‬
‫‪ -‬از ﻟﺐ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻮک دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺶ ﺑﺎﻻ »ﻓﺎ« ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َْ َْ‬
‫)أف‪ ،‬أف( ‪.١‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻼت ﮔﺬﺷﺘﻪ؛ ﺣﺮوف ﻋﺮﺑﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ء‪ ،‬ب‪ ،‬ت‪ ،‬ث‪ ،‬ج‪ ،‬ح‪ ،‬خ‪ ،‬د‪ ،‬ذ‪ ،‬ر‪ ،‬ز‪ ،‬س‪ ،‬ﺷﻒ ص‪ ،‬ض‪ ،‬ط‪ ،‬ظ‪ ،‬ع‪ ،‬غ‪ ،‬ف‪ ،‬ق‪ ،‬ک‪ ،‬ت‪ ،‬م‪،‬‬
‫ن‪ ،‬ﻫ‪ ،‬و‪ ،‬ی‪ ،‬و ﺣﺮوف ﻣﺪ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ؛ »اﻟﻒ«‪ :‬ﺻﺪای ﻓﺘﺤﻪ ﮐﺸﯿﺪه‪» ،‬واو«‪ :‬ﺻﺪای ﺿﻤﻪ ﮐﺸﯿﺪه‪،‬‬
‫و »ﯾﺎ« ﺻﺪای ﮐﺴﺮه ﮐﺸﯿﺪه‪.‬‬
‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪20‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(1‬‬

‫]‪ -۱‬ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ درس ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯽ‪:‬‬

‫أ‪ -‬ﻣﺨﺮج ﻫﻤﺰه‪ ،‬ﻗﺎف‪ ،‬اﻟﻒ‪ ،‬ﻻم‪ ،‬ﻣﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻮن‪ ،‬را‪ ،‬ﮐﺠﺎ اﺳﺖ؟‬
‫ب‪ -‬از ﻣﺨﺮجﻫﺎی زﯾﺮ ﭼﻪ ﺣﺮوﻓﯽ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫وﺳﻂ ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﮐﻨﺎر زﺑﺎن ﺑﺎ دﻧﺪانﻫﺎی آﺳﯿﺎب‪ ،‬ﺑﯿﻦ دو ﻟﺐ‪ ،‬ﺗﻪ ﺣﻠﻖ‪.‬‬
‫ﻘﺎ ﺿﺎد را از ﻣﺨﺮج ﺻﺤﯿﺢ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫ج‪ -‬آﯾﺎ دﻗﯿ ً‬
‫د‪ -‬ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺗﻠﻔﻆ »واو« در ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﻠﻔﻆ »آن« در ﻓﺎرﺳﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟[‬
‫‪ -۲‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ دو ﺳﻮره ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺣﺮوفاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮش ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ّ‬
‫ﺑﺎدﻗﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺘﻦ‪،‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج ﺣﺮوف و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻠﻔﻆ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم ‪١‬‬
‫� ‪ ٢‬ٱ َّلر� ٱ َّلرحِيم ‪ٰ �َ ٣‬ل ِك يَ ۡو ِم ٱ ّ�ِين ‪ ٤‬إيَّ َ‬
‫اك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ٱ ۡ َ‬
‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّب ٱ ۡل َ� ٰلَم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِين ��عم َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ َّ َ َ ۡ َ‬
‫ت‬ ‫ص� ٰط ٱ� َ‬ ‫يم ‪ِ ٦‬‬ ‫لص� ٰط ٱل ُمستقِ َ‬ ‫�ع ُبد �ياك �ستعِ� ‪ ٥‬ٱهدِنا ٱ ِ‬
‫لضآلّ َ‬‫َ َ ۡ ۡ َ َ َّ‬ ‫َ َۡ ۡ َ ۡ َۡ ۡ ُ‬
‫ِ� ‪﴾٧‬‬ ‫وب علي ِهم و� ٱ‬ ‫� ٱلمغض ِ‬ ‫علي ِهم � ِ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪22‬‬
‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫َ ُۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬ ‫َ َّ ۡ َ َ ۡ َ‬
‫َّ‬
‫ن� ‪ ٣‬إِن‬ ‫� ‪َ ٢‬و َما َخل َق ٱ َّ�ك َر َوٱ� َ ٰٓ‬ ‫ار إِذا �َ َّ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ٱ‬‫و‬ ‫‪١‬‬ ‫ٰ‬
‫�‬ ‫﴿ وٱ� ِل إِذا �غ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫� ۡم ل َ َش َّ‬
‫�هُۥ‬ ‫� ‪ ٦‬فَ َس ُنيَ ّ ِ ُ‬ ‫� ۡس َ ٰ‬ ‫� ‪َ ٥‬و َص َّد َق بٱ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َّ َ ۡ ۡ َ ٰ َ َّ َ‬
‫�‬‫ٱ‬‫و‬ ‫ي‬ ‫ط‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫أ‬‫ف‬ ‫‪٤‬‬ ‫ٰ‬
‫�‬
‫َ َۡ ُ‬
‫سعي‬
‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ى‬ ‫� ٰ‬ ‫�هُۥ ل ِۡل ُع ۡ َ‬ ‫� ‪َ ٩‬ف َس ُنيَ ّ ِ ُ‬ ‫� ۡس َ ٰ‬ ‫� ‪َ ٨‬و َ� َّذ َب بٱ ُ‬ ‫ى ‪َ ٧‬وأ َّما َم ۢن َ� َِل َوٱ ۡس َت ۡغ َ ٰ‬ ‫� ٰ‬ ‫ل ِۡليُ ۡ َ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ‬
‫ى ‪� ١٢‬ن �َا ل�خ َِرة‬ ‫ى ‪ ١١‬إ ِ َّن َعلَ ۡي َنا ل َ ۡل ُه َد ٰ‬ ‫ا� ٓۥ إ ِ َذا تَ َر َّد ٰٓ‬ ‫‪َ ١٠‬و َما ُ� ۡغ� َ� ۡن ُه َم ُ ُ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫� ۡم ن ٗار� تَلظ ٰي ‪ � ١٤‬يَ ۡصلٮ ٰ َها إ� ٱ�ش� ‪ ١٥‬ٱ�ِي كذ َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُۡ َ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ت‬‫ر‬ ‫نذ‬ ‫أ‬ ‫ف‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ٰ‬
‫و�‬ ‫وٱ�‬
‫َ‬ ‫ج َّن ُب َها ٱ ۡ� ۡ� َ� ‪ ١٧‬ٱ َّ�ِي يُ ۡؤ� َم َ ُ‬ ‫َ‬
‫ِندهُۥ مِن‬ ‫� ‪َ ١٨‬و َما ِ� َحد ع َ‬
‫ٍ‬ ‫� َّ ٰ‬ ‫ا�ۥ َ� َ َ‬
‫ِ‬
‫َوتَ َو َّ ٰ� ‪َ ١٦‬و َس ُي َ‬
‫ٰ‬ ‫ََ َ َۡ َۡ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ۡ َ ٓ َ َ ۡ َ ّ ۡ َ ۡ َ‬ ‫� َز ٰٓ‬‫ّ ۡ َ ُۡ‬
‫ى ‪ ١٩‬إِ� ٱبتِغاء وجهِ ر�ِهِ ٱ�� ‪ ٢٠‬ولسوف ير� ‪] ﴾٢١‬اﻟﻠﯿﻞ‪.[٢١-١ :‬‬ ‫�ِعمةٖ‬
 ‫درس دوم‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﻬﻢ ﺣﺮوف‬

‫ﻫﺮ ﺣﺮف ﺣﺪاﻗﻞ دارای ﭘﻨﺞ ﺻﻔﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ آﻧﻬﺎ ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﺣﺮف از‬
‫دﯾﮕﺮی ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ﺷﺪت و َرﺧ َﺎوت‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫ِﺷﺪت‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺒﺲ ﺻﺪا اﺳﺖ ]ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺨﺮج‪ ،‬ﺻﺪا ﺑﻪ ّﻗﻮت آزاد‬
‫ﻣﯽﺷﻮد[ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ اﯾﻦ ﺣﺮوف آﺷﮑﺎرا ﺣﺲ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َْ َ‬ ‫َ‬
‫)أ ْج( )أ ْد( )أق( )أط( )أ ْب( )أ ْک( )أت(‬
‫ﺣﺮوف ﺷﺪت را در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ْ َْ َ ْ‬
‫)أ ِﺟﺪ ﻗﻂ َﺑﮑﺖ(‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫َرﺧﺎوت‪ :‬ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﺻﺪا اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮن‪) :‬أ ْس( )أل(‬
‫َ َ ْ َْ‬
‫)أ ْم( )أث( )أظ( و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺮوف )ﻏﯿﺮ از ﺣﺮوف ﺷﺪت(‪.‬‬
‫َ‬
‫ِا ْﺳ ِﺘ ْﻌﻼ و ِا ْﺳ ِﺘﻔﺎل‬
‫ِا ْﺳ ِﺘ ْﻌﻼ‪:‬ﯾﻌﻨﯽ‪،‬ﭘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺮف ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎل ]ﺑﺮﻋﮑﺲ آن[؛ ﯾﻌﻨﯽ‪،‬‬
‫َ ْ َْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َْ َ‬
‫ﺑﺎرﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺮف؛ ﻟﺬا ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﻦ‪) :‬أخ( )أ ْص( )أض( )أع( )أط(؛ ﺑﺎﯾﺪ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪24‬‬
‫َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺣﺮف را ﭼﻨﺎن ﭘﺮ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮد ﮐﻪ زﺑﺎن ﺑﺎﻻ رود و ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ )أ ْح( )أ ْد( )أ ْس( )أل(‬
‫َ ْ‬
‫)أك( و ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺮوف اﺳﺘﻔﺎل؛ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺮف ﺑﺎرﯾﮏ ﺷﻮد ﺗﺎ زﺑﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ‬
‫ﺣﺮوف اﺳﺘﻌﻼ در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪) :‬ﺧ ﱠﺺ ﺿﻐ ٍﻆ ِﻗﻆ( و در ﺑﻘﯿﻪ‬
‫ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﺻﻔﺖ اﺳﺘﻔﺎل ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ََ ّ‬
‫ﺗﻔﺸﯽ‬
‫ّ‬
‫ﺗﻔﺸﯽ‪ ،‬ﺻﻔﺘﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﺷﯿﻦ اﺳﺖ و ﻣﻘﺼﻮد از آن اﻧﺘﺸﺎر ﻫﻮا در ﻣﺨﺮج‬
‫َْ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪) :‬أش( ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﻫﻮا در ﻣﺨﺮج ﺷﯿﻦ ﭘﺨﺶ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻘﻒ دﻫﺎن ﻧﻤﯽﭼﺴﺒﺪ‪.‬‬
‫َ ْ َ‬
‫ﺗﮑﺮار‬
‫ﺗﮑﺮار‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آوردن آﺧﺮ زﺑﺎن و ﻓﻘﻂ در »را« وﺟﻮد دارد و ﻣﻘﺪار آن‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﯾﮑﺒﺎر ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﮑﺮار ﺳﺒﺐ ﺣﺼﻮل ﻓﺮق ﺑﯿﻦ »را« و ﺣﺮوف‬
‫َ َ‬
‫دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪) :‬أ ْر( )أ ْر(‬
‫َﺻﻔﯿﺮ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ)أ ْص( )أ ْس( )أز( ﺻﺪاﯾﯽ از ﺻﺎد و ﺳﯿﻦ و زا‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﺳﻮت اﺳﺖ‪] .‬اﯾﻦ ﺻﺪا را ﺻﻔﯿﺮ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ[ و ﻣﺨﺼﻮص اﯾﻦ ﺳﻪ ﺣﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺻﻔﯿﺮ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺟﺮﯾﺎن ﻫﻮا ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﮐﻪ آن را » َﻫ ْﻤﺲ« ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ََْ‬
‫ﻗﻠﻘﻠﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﻗﻠﻘﻠﻪ‪ :‬اﺿﻄﺮاب و ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﺪن ﺣﺮف ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ‬
‫ْ‬
‫)أﻟ ُﺨ ُﺮ ْ‬ ‫َْ ُُ َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫وج(‬ ‫ﺤﯿﻂ( َ‬
‫)ﻣ ْ‬
‫ﺂب(‬ ‫)أق( )أط( )أ ْب( )أ ْج( )أ ْد( و ﯾﺎ ﺗﻠﻔﻆ )ﯾﻘﺘﻠﻮن( )ﻣ‬
‫َ‬
‫)ﺷ ِﺪ ْﯾﺪ(؛ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺪا ﭘﺲ از ﻓﺸﺎر )روی ﻣﺨﺮج( ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺒﮑﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮط اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﺳﺒﺐ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺳﮑﻮن ﺣﺮف‪ ،‬ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ُْ‬
‫ﺣﺮوف ﻗﻠﻘﻠﻪ را در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪) :‬ﻗﻄ ُﺐ َﺟﺪ(‪.‬‬
 ‫‪25‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫ُّ‬
‫ﻏﻨﻪ‬
‫ُ‬
‫ﻏ ّﻨﻪ‪ :‬ﺻﺪاﯾﯽ اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﺮﮐﺖ ـ ﮐﻪ از ﻣﯿﻢ و ﻧﻮن ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ََ َ‬
‫ﻣﺨﺮج ّﻏﻨﻪ ﺧﯿﺸﻮم اﺳﺖ؛ ﻣﺜﺎل‪) :‬أن( )أ ﱠﻣﺎ(‪.‬‬
‫ﻣﻮارد وﺟﻮد ﻏﻨﻪ ﭘﻨﺞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻫﻨﮕﺎم ادﻏﺎم ﮐﺮدن ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ ‪ 1‬در »ﯾﺎ« و »ﻧﻮن« و »ﻣﯿﻢ« و‬
‫‪ -2‬ﻫﻨﮕﺎم اﺧﻔﺎ ﮐﺮدن ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ درﭘﺎﻧﺰده ﺣﺮف )ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫آﻣﺪ‪ ،‬ص‪.(51-50 :‬‬
‫‪ -3‬ﻫﻨﮕﺎم اﺧﻔﺎ ﮐﺮدن ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ در »ﺑﺎ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﻨﮕﺎم ادﻏﺎم ﮐﺮدن ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ در ﻣﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺸﺪﯾﺪ )ـّ( داﺷﺘﻦ ﻧﻮن و ﻣﯿﻢ ‪.٢‬‬

‫‪ -١‬در ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮای ﺿﺒﻂ ﺣﺮوف‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻋﻼﻣﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻓﺘﺤﻪ‪ِ :‬زﺑﺮ )ﹷ(‪ -۲ .‬ﮐﺴﺮه‪ :‬زﯾﺮ )ﹻ(‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺳﮑﻮن )ﹿ(‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﺿﻤﻪ‪ :‬ﭘﯿﺶ )ﹹ(‪.‬‬
‫و ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻋﺒﺎرت از ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻟﻔﻆ ﺑﻪ آﺧﺮ اﺳﻢ اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫و ﺑﺎ ﺗﮑﺮار ﻋﻼﻣﺖﻫﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺪان اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) :‬ﹱـٍـٌ(‪ .‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮ ﺣﺮﻓﯽ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﮑﻮن‬
‫ْ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺳﺎﮐﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ )ن ﻧﹽ‪ْ ،‬م ﻣﹿ(‪ .‬و ﻫﺮ ﺟﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺸﺪﯾﺪ )ﹽ( ﺑﺎﺷﺪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دو‬
‫ﺣﺮف در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮو ﺑﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﺮای اﻃﻼع ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﺪﯾﺪ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺮوف ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﻓﺮق »ذ« و »ز«‬

‫دﻧﺪان‪ -‬ﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎﻻ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ذال‪ ،‬از ﭘﺸﺖ زﺑﺎن ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻮک ٍ‬
‫ﻣﺨﺮج زا‪ ،‬ﻧﻮک زﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ دﻧﺪانﻫﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ‬
‫َ‬
‫ذال ﺑﺎﯾﺪ آﺧﺮ زﺑﺎن ﺑﯿﺮون آﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در زا‪ ،‬ﻧ ْﻪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫ََ‬ ‫َ ُ َ َﱠ‬ ‫َْ َْ ْ ُ ُ‬
‫)أذ( )أز( َ)ﯾﺬ َرؤﮐ ْﻢ( )ﺗ ْﺰ َرﻋﻮﻧ ُﻪ( )أﻟ ِﺬ َﯾﻦ( )زﻋ ْﻤ ُﺘ ْﻢ(‪.‬‬
‫و زا‪ ،‬دارای ﺻﻔﺖ ﺻﻔﯿﺮ اﺳﺖ )ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ص ‪ (۳۳‬و ﺻﺪای آن را‬
‫َْ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪) :‬أز(‬
‫ﻓﺮق »ث« و »س«‬
‫»ﺛﺎ« و »ﺳﯿﻦ« ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻗﯽ را دارﻧﺪ ﮐﻪ ذال و زا‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫َ ََ‬ ‫َ ْ َْ‬ ‫َ‬
‫ﺳﯿﻦ از ﻣﺨﺮج زا‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد و ﺻﻔﺖ ﺻﻔﯿﺮ دارد‪) :‬أ ْس( )وأﺳﺄل( )ﺳﺄل(؛ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺛﺎ از ﻣﺨﺮج ذال ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد و ﺻﻔﺖ َﻫ ْﻤﺲ ‪ ١‬و رﺧﺎوت در آن واﺿﺢ‬
‫ﱠ َْ‬
‫اﺳﺖ‪) :‬أﺛﺎﻗﻠ ُﺘ ْﻢ(‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻫﻤﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﺪای آﻫﺴﺘﻪ و زﯾﺮﻟﺒﯽ اﺳﺖ و در ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻋﺒﺎرت از ﺿﻌﻒ ﺻﺪا ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫َ َ‬ ‫َ ﱠ َ ْ‬
‫ﻧﻔﺲ و ﻋﺪم ﺣﺒﺲ آن اﺳﺖ و ﺣﺮوف آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪) :‬ﻓ َﺤﺜ ٌﻪ ﺷﺨ ٌﺺ َﺳﮑﺖ(‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫ﻓﺮق »ش« و »ج«‬

‫ﺷﯿﻦ و ﺟﯿﻢ ﻫﺮ دو از وﺳﻂ زﺑﺎن ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ در ﺻﻔﺖ‬
‫ﻫﻤﺲ در ﺷﯿﻦ و ﺻﻔﺖ َﺟ ْﻬﺮ ‪ ١‬در ﺟﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﻔﺖ ﺗﻔﺸﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ آن‪ ،‬ﻫﻮا‬
‫در وﺳﻂ زﺑﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻟﺬا وﺳﻂ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻘﻒ دﻫﺎن ﻧﻤﯽﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺟﺎزه‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﻫﻮا ﺑﮕﺬرد و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد‪) :‬أﺷ َﯿﺎء( )أﺷ َﯿﺎء(‪ .‬در ﺟﯿﻢ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﺷﺪت وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ آن ﻫﻮا ﺣﺒﺲ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬در ﺟﯿﻢ واﺿﺢ اﺳﺖ‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪) :‬أ ْج( )أ ْﺟ َﺮ ُﻣﻮا(‪.‬‬
‫ﻓﺮق »ض« و »ظ«‬
‫ﻇﺎ‪ ،‬از ﭘﺸﺖ آﺧﺮ زﺑﺎن ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻮک دﻧﺪانﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬آﺧﺮ زﺑﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺨﺮج ﺿﺎد‪ ،‬ﮐﻨﺎر زﺑﺎن ﺑﺎ ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫دﻧﺪانﻫﺎی آﺳﯿﺎب ﺑﺎﻻ ﻣﻮازی اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺨﺮج ﻇﺎ از ﻣﺨﺮج ﺿﺎد دور اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ َﱠ ّ َ َْ َ‬
‫ﯿﻦ( )أﻇﻠ ُﻢ( )ﻇ ِﻬﯿﺮ( )ﻇﻠ َﻤﻚ(‪.‬‬‫ﻈﻠﻤ‬
‫)أظ( )أﻟ ِ‬
‫ََ ﱠ ﱢ َ ُ ﱡ َ َ ﱡ َ ْ ُ َ‬ ‫َ ْ‬
‫)أض( )وﻻأﻟﻀﺂﻟﯿﻦ( )ﯾ ِﻀﻞ( أﺿﻞ( )ﯾﻀﺮ ﺑﻮن(‪.‬‬
‫ِ‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﺎد‪ ،‬دارای ﺻﻔﺖ اﺳﺘﻄﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻇﺎ‪ .‬اﺳﺘﻄﺎﻟﺖ ـ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺿﺎد اﺳﺖ ـ ﻋﺒﺎرت از اﻣﺘﺪاد ﻓﺸﺎر روی ﺻﺪا در ﺗﻤﺎم ﻣﺨﺮج اﺳﺖ؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻠﻔﻆ ﺿﺎد‪ ،‬ﺻﺪا‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮐﻨﺎر زﺑﺎن را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺟﻬﺮ ﻋﺒﺎرت از ﻗﻮی و ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮدن ﺻﺪا ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺒﺲ ﻧﻔﺲ در ﻣﺨﺮج ﺣﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺮ ﺿﺪ‬
‫َﻫ ْﻤﺲ اﺳﺖ و ﺣﺮوف آن‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﺑﻌﺪ از ﺣﺮوف ﻫﻤﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(2‬‬

‫]‪ -۱‬ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ درس )‪ (۲‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ را ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫أ‪ -‬ﺻﻔﺖﻫﺎ ﭼﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ؟‬
‫ب‪ -‬ﺣﺮوﻓﯽ را ﮐﻪ از ﺻﻔﺖ رﺧﺎوت ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺑﺎ ﮐﻤﮏ درس‪ ،‬ﺻﻔﺖﻫﺎی ﺣﺮوف زﯾﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ت‪ ،‬ح‪ ،‬خ‪ ،‬ص‪ ،‬ط‪،‬‬
‫غ‪ ،‬ق‪ ،‬ر‪ ،‬ن‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از درسﻫﺎی )‪ (۱‬و )‪ (۲‬ﺗﻔﺎوت ﺣﺮوف زﯾﺮ رادر ﮔﺮوه ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪:‬‬
‫»ز« و »س«‪» ،‬ط« و »ت«‪» ،‬ء« و »ع«‪» ،‬ق« و »غ«[‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ ﺳﻮرهﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﺻﻔﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺮوف را از‬
‫ﺑﺎدﻗﺖ درﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮوف ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻤﯿﺰ ﻣﯽدﻫﻨﺪ در آنﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و‬
‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ات ٱ ۡل ُ ُ‬ ‫َ َّ ٓ َ‬
‫وج ‪َ ١‬وٱ�َ ۡو ِم ٱل َم ۡو ُعودِ ‪َ ٢‬وشاهِ ٖد َو َمش ُهو ٖ� ‪ ٣‬قتِل‬ ‫� ِ‬ ‫لس َماءِ ذ ِ‬ ‫﴿وٱ‬
‫� ماَ‬ ‫ات ٱل ۡ َوقُودِ ‪ ٥‬إ ِ ۡذ ُه ۡم َعلَ ۡي َها ُ� ُعود‪َ ٦ ٞ‬و ُه ۡم َ َ ٰ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ َٰ ُ ۡ ۡ‬
‫ُ‬
‫أص�ب ٱ�خدودِ ‪ ٤‬ٱ�ارِ ذ ِ‬
‫َۡ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ِ� ُش ُهود‪َ ٧ ٞ‬و َما َ� َق ُموا م ِۡن ُه ۡم إ� أن يُ ۡؤم ُ‬ ‫ون بٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫َۡ َُ َ‬
‫�ز‬
‫ِ ِ‬ ‫ز‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫وا‬‫ِن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�فعل‬
‫َ‬
‫يد ‪٩‬‬ ‫�ء َشه ٌ‬
‫ٖ‬
‫َ‬
‫� ُ� ۡ‬ ‫ّ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫�‬ ‫ٱ‬‫و‬ ‫ض‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫�‬
‫ۡ‬
‫ٱ‬‫و‬‫ت َ‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫لس َ� ٰ َ‬
‫�‬ ‫ك ٱ َّ‬ ‫ۡ‬
‫ُ ُ ُ‬
‫ل‬ ‫م‬ ‫ۥ‬‫�‬
‫َ‬
‫ِي‬ ‫�‬
‫َّ‬
‫ٱ‬ ‫‪٨‬‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ي‬‫م‬‫ِ‬ ‫ٱ َۡ‬
‫�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
 ‫‪29‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫َ‬
‫اب َج َه َّن َم َول ُه ۡم‬ ‫و�وا ْ فَلَ ُه ۡم َع َذ ُ‬‫ت ُ� َّم ل َ ۡم َ� ُت ُ‬ ‫إ َّن ٱ َّ� َ َ َ ُ ْ ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ِين �تنوا ٱل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ۡ َ َّ ‪َۡ ٞ‬‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ ُ َ‬
‫ت لهم ج�ٰت � ِري مِن‬ ‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل� ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫�ق ‪ ١٠‬إِن ٱ�‬ ‫عذاب ٱ� ِر ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫ك ل َ َشد ٌ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ ّ َ‬ ‫َۡ َ ۡ ََۡ ُ َ َ َۡ ۡ ُ ۡ َ‬
‫ِيد ‪ ١٢‬إِن ُهۥ ه َو‬ ‫� ‪ ١١‬إِن �طش ر ِ�‬ ‫كب ُ‬
‫�تِها ٱ�ن� ٰر ۚ � ٰل ِك ٱلفوز ٱل ِ‬
‫�د‬‫ال ل ّ َِما يُر ُ‬ ‫َ َّ ‪ٞ‬‬
‫ع‬ ‫�‬ ‫‪١٥‬‬ ‫ود ‪ُ ١٤‬ذو ٱ ۡل َع ۡر ِش ٱل ۡ َمج ُ‬
‫يد‬
‫َ ُ َ ۡ َ ُ ُ َۡ ُ ُ‬
‫يد ‪ ١٣‬وهو ٱلغفور ٱلود‬ ‫ِئ َو ُ�عِ ُ‬ ‫ُۡ ُ‬
‫�بد‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ َٰ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ِين �ف ُروا ِ�‬ ‫� ُنودِ ‪ ١٧‬ف ِۡرع ۡون َو� ُمود ‪ ١٨‬ب ِل ٱ�‬ ‫ِيث ٱ ُ‬ ‫‪ ١٦‬هل �تٮك حد‬
‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ‪ٞ َّ ٞ‬‬ ‫ُّ‬ ‫َ َٓ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ ۡ‬
‫يد ‪ �ِ ٢١‬ل ۡوحٖ‬ ‫ِيب ‪ ١٩‬وٱ� مِن ورا� ِ ِهم �ِي� ‪ ٢٠‬بل هو قرءان ِ‬
‫�‬ ‫ت�ذ ٖ‬
‫َّ ۡ ُ‬
‫وظ ‪] ﴾٢٢‬اﻟﺒﺮوج‪.[٢٢-١ :‬‬ ‫�ف ِۢ‬
‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫ُ ُّ‬ ‫َ َ ٓ َ ۡ َ ٰ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َّ َ ٓ َ َّ‬
‫ارق ‪ ٢‬ٱ�َّ ۡج ُم ٱ�َّاق ُِب ‪ ٣‬إِن �‬ ‫﴿وٱلسماءِ وٱلطارِ ِق ‪ ١‬وما أدرٮك ما ٱلط ِ‬
‫ٓ َ‬ ‫ََۡ ُ ۡ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ ۡ َّ َ َ‬
‫ُ‬
‫�� ُن م َِّم خل َِق ‪ ٥‬خل َِق مِن َّماءٖ داف ِٖق ‪٦‬‬
‫ُ‬ ‫نظ ِر ٱ ِ� َ ٰ‬ ‫�ف ٖس ل َّما عل ۡي َها َحاف ِظ ‪ ٤‬فلي‬
‫ل�ا� ِ ُر‬
‫َ َ ‪ٓ َ َّ َ ۡ ُ َ ۡ َ ٞ‬‬
‫� َر ۡجعِهِۦ لقادِر ‪ ٨‬يوم �ب� ٱ‬ ‫ب ‪ ٧‬إِنَّ ُهۥ َ َ ٰ‬ ‫ُّ ۡ َ َّ َ ٓ‬
‫ب وٱل�ا� ِ ِ‬ ‫� ٱلصل ِ‬
‫َۡ‬
‫�رج ِم ۢن � ِ‬
‫َُۡ ُ‬

‫لص ۡد ِع‬ ‫لس َما ٓءِ َذات ٱ َّلر ۡجعِ ‪َ ١١‬وٱ ۡ�َ� ِض َذات ٱ َّ‬ ‫ا� ‪َ ١٠‬وٱ َّ‬ ‫ُ َّ َ َ َ‬ ‫َ َ َُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪� ٩‬ما �ۥ مِن قو� ٖ و� ن ِ ٖ‬
‫�يدُ‬ ‫ََ‬ ‫ُ َ َ ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ ۡ‬ ‫َّ َ َ ‪ٞ ۡ َ ٞ‬‬
‫يدون ك ۡيدا ‪ ١٥‬وأ ِ‬ ‫�‬ ‫‪ ١٢‬إِن ُهۥ لق ۡول فصل ‪َ ١٣‬وما ه َو ب ِٱل َه ۡز ِل ‪ ١٤‬إِ� ُه ۡم يَ ِ‬
‫ََّ ۡ َٰ َ َ ۡ‬ ‫َ ٗ‬
‫�ن أ ۡم ِهل ُه ۡم ُر َو ۡ� َ ۢد� ‪] ﴾١٧‬اﻟﻄﺎرق‪.[١٧-١ :‬‬ ‫ك ۡيدا ‪� ١٦‬م ِه ِل ٱل�فِ ِر‬
 ‫درس ﺳﻮم‬
‫اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ‪:‬‬

‫ﻷﹾﻧﹾﺒﹺ ﹶﻴﺎ ﹸء ﹸ ﹺد ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﹶأ ﹾﻷﹶ ﹾﻧ ﹶﻌﺎ ﹶم‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ إﹺ ﹾن ﹶﻟ ﹾﻦ ﹸﻛﻨﹾﺘ ﹾﹸﻢ ﹶﻳﻨﹾ ﹶﺄ ﹾو ﹶن أ ﹾﻧﺘﹶﻈﹺ ﹸﺮوا أ ﹶ‬
‫ﻷﹾ ﹾﻧ ﹶﺒﺎ ﹸء أ ﹶ‬
‫اﺟ ﹾﻦ(‬ ‫اﺟﺎ) ﹶأ ﹾز ﹶو ﹶ‬
‫ﻮر ﹾن( ﹶأ ﹶﺣﺪﹸ ) ﹶأ ﹶﺣﺪﹸ ﹾن( ﹶأ ﹾز ﹶو ﹶ‬ ‫)ﻏ ﹸﻔ ﹸ‬‫ﻮر ﹶ‬ ‫)ﻋ ﹺﺰ ﹸﻳﺰ ﹾن( ﹶﻏ ﹸﻔ ﹲ‬‫ﹺﻋﻨﹾﺪﹶ ﹶﻋ ﹺﺰ ﹲﻳﺰ ﹶ‬
‫ﺎﺳ ﹺﺪ ﹾن(‬
‫ﺎﺳ ﹴﺪ )ﺣ ﹺ‬
‫ﹶ‬
‫ﺎﺳ ﹺﻘﻦ( ﺣ ﹺ‬
‫ﹾ ﹶ‬
‫)ﻏ ﹺ‬ ‫ﻼ ﹶﻟﻦ( ﻣﻼ ﹺﹶﺋ ﹶﻜ ﹰﺔ )ﻣﻼﹶﺋﹺ ﹶﻜﺘﹶﻦ( ﹶﻏ ﹺ‬
‫ﺎﺳ ﹴﻖ ﹶ‬ ‫ﹾ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹶأ ﹾﻏ ﹶﻼ ﹰﻻ ) ﹶأ ﹾﻏ ﹶ ﹾ ﹶ‬
‫)ﺧ ﹾ ﹺ‬
‫ﴪ ﹸن(‬ ‫ﴪ ﹸ‬‫ﹸﺧ ﹾ ﹴ‬

‫ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺣﺮف آﯾﺪ‪ ) :‬ﹺﻣ ﹾﻦ‪ ،‬إﹺ ﹾن‪ ،‬ﹶﻟ ﹾﻦ( و در اﺳﻢ‪ ) :‬ﹺﻋﻨﹾﺪﹶ ‪،‬‬

‫ﻷﹾﻧﹾﺒﹺ ﹶﻴﺎ ﹸء( و در ﻓﻌﻞ‪ ) :‬ﹸﻛﻨﹾﺘ ﹾﹸﻢ‪ ،‬ﹶﻳﻨﹾ ﹶﺄ ﹾو ﹶن‪ ،‬أ ﹾﻧﺘﹶﻈﹺ ﹸﺮوا(‪.‬‬
‫أﻷﹶﹾ ﹾﻧ ﹶﺒﺎ ﹸء‪ ،‬أ ﹶ‬
‫و ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ زاﯾﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻓﻘﻂ در‬
‫اﺳﻢ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ) :‬ﹶﻋ ﹺﺰ ﹲﻳﺰ‪ ،‬ﹶﻏ ﹸﻔﻮر‪ ،‬ﹶأﺣﺪﹸ ‪ ،‬ﹶأ ﹾزواﺟﺎ‪ ،‬ﹶﻏ ﹺ‬
‫ﺎﺳ ﹴﻖ ‪.(...‬‬ ‫ﹶ ﹶ‬ ‫ﹲ ﹶ‬
‫‪31‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﮑﻢ دارﻧﺪ‪:‬‬

‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫‪ِ -۱‬اﻇ َﻬﺎر ‪ِ -۲‬ا ْدﻏﺎم ‪ -۳‬ﻗﻠﺐ ‪ِ -۴‬اﺧﻔﺎ‪.‬‬
‫ً‬
‫اوﻻ‪ :‬اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از اﻇﻬﺎر‪ ،‬روﺷﻦ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮدن ﻧﻮن اﺳﺖ؛ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ّﻏﻨﻪ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬درﺷﺶ ﺣﺮف ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد‪:‬‬
‫ﻫﻤﺰه‪ ،‬ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺎ‪ ،‬ﻏﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺎ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎی اﻇﻬﺎر‪:‬‬
‫أ‪ -‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ‪:‬‬

‫ﹶﻳﻨﹾ ﹶﺌ ﹾﻮ ﹶن‬ ‫إﹺ ﹾن ﹶأ ﹶر ﹾد ﹸﺗ ﹾﻢ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶأ ﹾﻋ ﹶﻄﯽ‬ ‫ﻣﻦ ﹶء ﹶا ﹶﻣ ﹶﻦ‬

‫ﹶ ﹾ‬
‫أﻷﹾ ﹾﳖﹶ ﹸﺮ‬ ‫ﮏ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻫ ﹶﻠ ﹶ‬ ‫ﹺﻣﻦ ﻫ ﹴ‬
‫ﺎد‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻫﺪﹶ یاﷲﹸ‬
‫ﹾ ﹶ‬
‫ﹶأ ﹾﻧ ﹶﻌ ﹾﻤ ﹶﺖ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﻋ ﹶﻠ ﹴﻖ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻋ ﹺﻤ ﹶﻞ‬ ‫إﹺ ﹾن ﹶﻋﻠﹺ ﹾﻤﺘ ﹾﹸﻢ‬
‫ﹶﺗﻨ ﹺﹾﺤﻨ ﹶ‬
‫ﹸﻮن‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﺣﻜﻴﹺ ﹴﻢ‬ ‫ﺂﺟ ﹶ‬
‫ﮏ‬ ‫ﹶﻓ ﹶﻤ ﹾﻦ ﹶﺣ ﱠ‬ ‫ﲪ ﹶﻞ‬
‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶ ﹶ‬
‫ﹶﻓ ﹶﺴ ﹸﻴﻨ ﹺﹾﻐ ﹸﻀ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﻏ ﹾ ﹺﲑﻛ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹺﻏ ﹾﺴﻠﹺ ﹴ‬
‫ﲔ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹺﻏ ﱟﻞ‬
‫ﹶأﻟـ ﹸﹾﻤﻨ ﹶﹾﺨﻨ ﹺ ﹶﻘ ﹸﺔ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﺧ ﹾ ﹴﲑ‬ ‫ﹶﻓﺈﹺ ﹾن ﹺﺧ ﹾﻔﺘ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﺧ ﹺﺸ ﹶﯽ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪32‬‬
‫ب‪ -‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺗﻨﻮﯾﻦ‬

‫ﻷﹶ ﱢی ﹶﻳ ﹾﻮ ﹺم ﹸأ ﱢﺟ ﹶﻠ ﹾﺖ‬ ‫ﹶﺷ ﹾﻴ ﹰﺌﺎ إﹺ ﹰﹼدا‬ ‫و ﺟﻨ ﹺ‬

‫ﱠﺖ ﹶأ ﹾﻟ ﹶﻔﺎﻓ ﹰﺎ‬ ‫ﹶ ﹶ‬
‫ف ﹶﻫ ﹴﺎر‬ ‫ﺟﺮ ﹴ‬ ‫ﻼ ﹲم ﹺﻫ ﹶﯽ‬ ‫ﹶﺳ ﹶ‬ ‫ﻟﹺﻜ ﱢﹸﻞ ﹶﻗﻮ ﹴم ﻫ ﹴ‬
‫ﺎد‬
‫ﹸ ﹸ‬ ‫ﹾ ﹶ‬
‫ﹶأ ﹺﺟﺮ ﹰا ﹶﻋﻈﹺﻴ ﹰﲈ‬ ‫ﻓﹺﯽ ﹶﺟﻨ ﹴﱠﺔ ﹶﻋﺎﻟ ﹺ ﹶﻴ ﹴﺔ‬ ‫ﻴﻢ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫ﹶواﺳ ﹲﻊ ﹶﻋﻠ ﹲ‬
‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﻧﹶﺎر ﹰا ﺣ ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫ﺎﴐ ﹰة‬
‫ﱰ ﹰة ﹰﺣ ﹶ‬ ‫ﹶﲡ ﹶ ﹶ‬ ‫ﺎﻣ ﹶﻴ ﹰﺔ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹶﻋ ﹺﺰ ﹲﻳﺰ ﹶﺣﻜ ﹲ‬
‫ﻴﻢ‬
‫ﺑﹺ ﹸﻘﺮء ﹴ‬
‫ان ﹶﻏ ﹾ ﹺﲑ ﹶﻫ ﹶﺬا‬ ‫ﹶأﺟﺮ ﹶﻏﲑ ﹶﳑﻨ ﹴ‬
‫ﹶ‬ ‫ﹸﻮن‬ ‫ﹾ ﹲ ﹾﹸ ﹾ‬ ‫ﹶو ﹶر ﹰﹼب ﹶﻏ ﹸﻔ ﹲ‬
‫ﻮر‬
‫ﻧ ﹰﹶﺎرا ﹶﺧﺎﻟﹺﺪﹰ ا ﻓﹺ ﹶﻴﻬﺎ‬ ‫ﺎو ﹶﻳ ﹴﺔ‬
‫ﹶﺨ ﹴﻞ ﹶﺧ ﹺ‬
‫ﻧ ﹾ‬ ‫ﹶﻟﻄﹺ ﹲ‬
‫ﻴﻒ ﹶﺧﺒﹺ ﹲﲑ‬

‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬ادﻏﺎم‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ادﻏﺎم‪ ،‬ﻓﺮو ﺑﺮدن ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ در ﺣﺮف ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ﻧﻮن‪ ،‬اﺻﻼ ﺗﻠﻔﻆ ﻧﺸﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪی ﺑﺎ ﺗﺸﺪﯾﺪ )ﹽ( ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ُ َ‬
‫وﻗﻮع اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﯾﮑﯽ از ﺣﺮوف ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ َ)ﯾ ْﺮ ُﻣﻠﻮن(‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﯾﺎ‪ ،‬را‪ ،‬ﻣﯿﻢ‪ ،‬ﻻم‪ ،‬واو‪ ،‬ﻧﻮن‪.‬‬
‫اﯾﻦ ادﻏﺎم ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ادﻏﺎم ﺑﺎ ّﻏﻨﻪ؛ در ﭼﻬﺎر ﺣﺮف‪ :‬ﯾﺎ‪ ،‬واو‪ ،‬ﻣﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻮن‪.‬‬
‫‪ -‬ادﻏﺎم ﺑﺪون ّﻏﻨﻪ؛ در دو ﺣﺮف‪ :‬ﻻم‪ ،‬را‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﺜﻼ‪:‬‬
‫) ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻳ ﹾﻌ ﹶﻤ ﹾﻞ( را در ﺻﻮرت ادﻏﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶﻣ ﱠﻴ ﹾﻌ ﹶﻤ ﹾﻞ(‪.‬‬
‫) ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶو ﹶﻟ ﹴﺪ( را در ﺻﻮرت ادﻏﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶﻣ ﱠﻮ ﹶﻟ ﹴﺪ(‪.‬‬
‫) ﹶو ﹶأ ﹾن ﹶﻟ ﹾﻮ( را در ﺻﻮرت ادﻏﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶو ﹶأ ﱠﻟ ﹾﻮ(‪.‬‬
‫‪33‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫) ﹶﺧ ﹾﲑ ﹰا ﹶﻳ ﹶﺮ ﹸه( را در ﺻﻮرت ادﻏﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶﺧ ﹾ ﹶﲑ ﱠﻳ ﹶﺮ ﹸه(‪.‬‬

‫وف( را در ﺻﻮرت ادﻏﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶﻗ ﹾﻮ ﹸﻟـ ﱠﻤ ﹾﻌ ﹸﺮ ﹲ‬
‫وف(‪.‬‬ ‫) ﹶﻗ ﹾﻮ ﹲل ﹶﻣ ﹾﻌ ﹸﺮ ﹲ‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﺜﺎلﻫﺎی ادﻏﺎم ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ‬

‫ﹶﻟ ﹾﻦ ﹶﻳ ﹾﻘ ﹺﺪ ﹶر‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻳ ﹾﻌ ﹶﻤ ﹾﻞ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻳ ﹶﺸﺂ ﹸء‬ ‫إﹺ ﹾن ﹶﻳﻜﹸﻮﻧﹸﻮا‬

‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶو ﹶر ﹶﺛ ﹴﺔ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶو ﹶﻟ ﹴﺪ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶو ﹶﺟﺪﹾ ﻧﹶﺎ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶو ﹴاق‬
‫ﮏ‬ ‫ﹺﻣﻦ ﻣ ﹶﻠ ﹴ‬ ‫ﹶﻓ ﹺﻤ ﹾﻦ ﹶﻣﺎ ﹶﻣ ﹶﻠﻜ ﹾ‬
‫ﹶﺖ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﻣ ﹶﺴ ﹴﺪ‬ ‫ﺎل‬‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﻣ ﹴ‬
‫ﹾ ﹶ‬ ‫ﹶ‬
‫ﹶﻟ ﹾﻦ ﻧﹶﺪﹾ ﹸﺧ ﹶﻠ ﹶﻬﺎ‬ ‫ﹶﳌﹺ ﹾﻦ ﻧ ﹺﹸﺮﻳﺪﹸ‬ ‫إﹺ ﹾن ﻧ ﹶﹶﺸ ﹾﺄ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﻧ ﹺﹶﺬ ﹴﻳﺮ‬
‫***‬
‫ﹶو ﹶﻟﻜﹺ ﹾﻦ ﻻﹶ ﹶﻳ ﹾﻌ ﹶﻠ ﹸﻤ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﹶو ﹶأ ﹾن ﹶﻟ ﹺﻮ‬ ‫ﹶأ ﹾن ﹶﻟ ﹾﻦ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﻟﺪﹸ ﹾﻧ ﹸﻪ‬
‫ﹺﻣ ﹾﻦ رﺳ ﹴ‬ ‫]ﻋ ﹾﻦ ﹶر ﱢﲠﹺ ﹾﻢ[‬ ‫ﹺﻣ‬
‫ﻮل‬ ‫ﹶ ﹸ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹶ‬
‫ﺗﻨﻮﯾﻦأ ﹾن ﹶر ﹶءا ﹸه ﹾ‬
‫أﺳ ﹶﺘ ﹾﻐﻨﹶﯽ‬ ‫ب ﹾﻦ‪ -‬ﹶر ﱢﲠﹺ ﹾ‬
‫ﻣﺜﺎلﻢ ﻫﺎی‬

‫ﹶو ﹶواﻟ ﹺ ﹴﺪ ﹶو ﹶﻣﺎ ﹶو ﹶﻟﺪﹶ‬ ‫ﹶﺧ ﹾ ﹲﲑ ﹶو ﹶأ ﹾﺑ ﹶﻘﯽ‬ ‫ﹸو ﹸﺟﻮ ﹲه ﹶﻳ ﹾﻮ ﹶﻣ ﹸﺌ ﹴﺬ‬ ‫ﹶﺧ ﹾﲑ ﹰا ﹶﻳ ﹶﺮ ﹸه‬
‫ﱠﺎﻋ ﹺﻤ ﹲﺔ‬
‫ﹶﻳ ﹾﻮ ﹶﻣ ﹺﺌ ﹴﺬ ﻧ ﹶ‬ ‫ﻼ ﻧ ﹺﹸﻤﺪﱡ‬
‫ﹸﻛ ﹰﹼ‬ ‫ﹶﻗ ﹾﻮ ﹰل ﹶﻣ ﹾﻌ ﹸﺮ ﹲ‬
‫وف‬ ‫ﹸﺻ ﹸﺤﻔ ﹰﺎ ﹸﻣ ﹶﻄ ﱠﻬ ﹶﺮ ﹰة‬
‫***‬
‫اﺿ ﹶﻴ ﹴﺔ‬
‫ﻴﺸ ﹴﺔ ر ﹺ‬
‫ﻋ ﹶ ﱠ‬
‫ﹺ‬ ‫ﻴﻢ‬ ‫ﹺ‬
‫ﹶﻏ ﹸﻔ ﹰ‬
‫ﻮر ﹶرﺣ ﹲ‬ ‫ﳘ ﹶﺰ ﹴة ﳌﹶﹸ ﹶﺰ ﹴة‬
‫ﹸﹶ‬ ‫ﹶﻣﺎﻻﹰ ﹸﻟ ﹶﺒﺪ ﹰا‬
‫ﻣﻦ رﺳﻮل‬ ‫رﲠﻢ[‬
‫أن رءاه أﺳﺘﻐﻨﯽ ]ﻋﻦ ﹼ‬ ‫ﻣﻦ رﲠﻢ‬
 ‫ﻗﺎﻋﺪه ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ دو ﺣﺮف‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻤﺠﻨﺲ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﻫﺮ دو ﺣﺮف از ﺣﺮوف ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮ را‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻫﺮ دو ﻣﺘﻤﺎﺛـﻞ )ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ : : -‬ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ )ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺠﺴﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ : : -‬ﻣﺘﻘﺎرب )ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮑﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ : : -‬ﻣﺘﺒﺎﻋﺪ)از ﻫﻢ دورﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه دو ﺣﺮف در ﻣﺨﺮج و ﺻﻔﺖ ﻣﺘﻔﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﺛﻞ )ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ( ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛‬
‫ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬ﺑﺎ و ﺑﺎ‪ ،‬ﻣﯿﻢ و ﻣﯿﻢ‪ ،‬ﻻم و ﻻم‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫) ﹶأ ﹾذﻫﺐ ﺑﹺﻜﹺﺘﹶﺎﺑﹺﯽ( ) ﹸﻗ ﹾﻞ ﻷﹶ ﹶأﺳ ﹶﺄ ﹶﻟﻜﹸﻢ( )و ﻛﹶﻢ ﹺﻣﻦ ﻣ ﹶﻠ ﹴ‬
‫ﻚ(‬ ‫ﹾ ﹶ ﹾ ﹾ ﹶ‬ ‫ﹾ‬ ‫ﹶ ﹾ‬
‫و ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﺨﺮج‪ ،‬ﻣﺘﻔﻖ و در ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ )ﻫﻤﺠﻨﺲ(‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬ﺗﺎ و ﻃﺎ‪ ،‬ﻗﺎف و ﮐﺎف‪ ،‬ﺛﺎ و ذال‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫) ﹶﻓ ﹶﺎ ﹶﻣﻨﹶ ﹾﺖ ﹶﻃﺂ ﹺﺋ ﹶﻔ ﹲﺔ( ) ﹶﻧ ﹾﺨ ﹸﻠ ﹾﻘ ﹸﻜ ﹾﻢ( ) ﹶﻳ ﹾﻠ ﹶﻬ ﹾﺚ ﹶذﻟ ﹺ ﹶﻚ(‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ دو ﻧﻮع ﻣﺘﻤﺎﺛﻞ و ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ادﻏﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪35‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫و ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﺨﺮج ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ و در ﺻﻔﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎرب )ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ‬

‫ﻫﻢ( ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺻﻞ در ﺣﻔﺺ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻧﻮع‪ ،‬ﻋﺪم ادﻏﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد‪ .‬ﻣﺜﻞ ادﻏﺎم‬
‫ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ در ﻣﯿﻢ و واو‪ ،‬ادﻏﺎم ﻻم در را‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺣﺮوف ﻣﺘﻘﺎرب‪:‬‬
‫)و ﹶﻟ ﹶﻘﺪﹾ ﹶﺟﺂ ﹶء ﹸﻫ ﹾﻢ( )إﹺ ﹾذ ﹶﺗ ﹾﺄﺗﹺ ﹺﻴﻬ ﹾﻢ(‬ ‫ﹺ‬
‫) ﹶﻗﺪﹾ ﹶﺳﻤ ﹶﻊ اﷲﹸ( ﹶ‬
‫ﺷﺮط ادﻏﺎم در ﺣﻔﺺ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدن ﺣﺮف اوﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺻﻮرت ﺣﺮﮐﺖ‬
‫داﺷﺘﻦ آن‪ ،‬ادﻏﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ اﮔﺮﭼﻪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان ادﻏﺎم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن را ادﻏﺎم ﮐﺒﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫)ﺳ ﹶﻠ ﹶﻜ ﹸﻜ ﹾﻢ( ) ﹶأ ﱠﻟﺮ ﹺﺣﻴ ﹺﻢ ﹶﻣﻠﹺ ﹺﻚ( ) ﹸﻳ ﹶﻌ ﱢﺬ ﹸب ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻳ ﹶﺸﺂ ﹸء(‪.‬‬
‫ﹶ‬
‫]و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺨﺮج دو ﺣﺮف از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دور ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺘﺒﺎﻋﺪ )از ﻫﻢ دور( ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ّ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬ﺑﺎ و ﻻم‪ ،‬ﻧﻮن و ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﯿﻦ و ﻓﺎ‪.‬ﻣﺜﺎل‪ ) :‬ﹸﻗ ﹾﻞ ﹶﺑ ﹶﻠﯽ( ) ﹶأﻷﹶ ﹾﳖﹶ ﹸﺮ( ) ﹶﺗ ﹾﻌ ﹸﻔﻮا(‪[.‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(3‬‬

‫]‪ -۱‬ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ درس‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ را ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫أ‪ -‬ﻓﺮق ﺗﻨﻮﯾﻦ و ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ب‪ -‬ﺑﺮای اﻇﻬﺎر ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻫﺮ ﮐﺪام دو ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ج‪ -‬اﻇﻬﺎر و ادﻏﺎم را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ادﻏﺎم ﺑﺪون ّﻏﻨﻪ در ﭼﻪ ﺣﺮفﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ؟ ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫ‪ -‬دو ﺣﺮف ﻣﺘﻤﺎﺛﻞ و ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﺮﻃﯽ ادﻏﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫و‪ -‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺮای اﻇﻬﺎر و ادﻏﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫ﹺ‬
‫اﻏ ﹸﻠ ﹾﻆ ﹶﻋ ﹶﻠ ﹾﻴ ﹺﻬ ﹾﻢ‪،‬‬ ‫ﹶﺖ ﹶﺗ ﹾﺄ ﹺﺗﻴ ﹺﻬ ﹾﻢ‪ ،‬ﹶﻋ ﹶﺬ ﹲ‬
‫اب ﹶأﻟﻴﻢ‪ ،‬ﹶأ ﹾن ﹶﻟ ﹾﻦ‪ ،‬ﻋﹶﺪﹸ ﱞوا ﹶﻟﻜ ﹾﹶﻢ‪ ،‬ﹶأ ﹾز ﹶو ﹰ‬
‫اﺟﺎ ﹶﺧ ﹾ ﹰﲑا‪ ،‬ﹶو ﹾ‬ ‫ﻛﹶﺎﻧ ﹾ‬
‫اب‪[.‬‬ ‫إﹺ ﹾذ ﹶﻇ ﹶﻠ ﹸﻤﻮا‪ ،‬ﹶﺣ ﱞﻖ ﹶﻣ ﹾﻌ ﹸﻠﻮ ﹲم‪ ،‬ﹶأ ﹾن ﹶﻳﺪﹾ ﹶﺧ ﹶﻞ‪ ،‬ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﻋ ﹶﺬ ﹺ‬
‫‪ -۲‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻮش ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ زﯾﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪37‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫� ۡم ُدۖ َو ُه َو َ َ ٰ‬ ‫ك َو َ ُ� ٱ ۡ َ‬ ‫ۡ َ ِ َُ ُۡ ۡ ُ‬ ‫﴿� ُ َس ّب ُح ِ َّ�ِ َما � ٱ َّ َ َ‬
‫�‬ ‫ت َو َما ِ� ٱ��ض� � ٱلمل‬ ‫لس� ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِن�م ُّم ۡؤم ‪ِٞ‬ن َوٱ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫�ءٖ قَد ٌ‬ ‫� َ ۡ‬ ‫ُّ‬
‫� ب ِ َما‬ ‫ۚ‬ ‫ِير ‪ ١‬ه َو ٱ�ِي خلق� ۡم ف ِمن� ۡم �ف ِر‪َ ٞ‬وم‬ ‫ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫لس َ� ٰ َ� ٰت َوٱ ۡ�َ� َض بٱ ۡ َ ّ َ ُ َ َ ۡ‬ ‫� ‪َ ٢‬خلَ َق ٱ َّ‬ ‫ون بَ ِص ٌ‬ ‫َۡ َُ َ‬
‫� ِق َوص َّو َر� ۡم فأح َس َن ص َو َر� ۡمۖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�عمل‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ ُ ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫� ‪ۡ �َ ٣‬علَ ُم َما � ٱ َّ َ َ‬ ‫َۡ ۡ‬
‫�ون َو َما‬ ‫ت َوٱ�� ِض و�علم ما � ِ‬ ‫لس� ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫ص ُ‬ ‫��هِ ٱل َم ِ‬
‫َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ ْ‬ ‫ِيم ۢ ب َذات ٱ ُّ‬ ‫ُ ۡ ُ َ َ َّ ُ َ‬
‫ِين �ف ُروا مِن‬ ‫لص ُدورِ ‪� ٤‬لم يأت ِ�م �بؤا ٱ�‬ ‫� عل ُ ِ ِ‬ ‫ون وٱ‬ ‫�عل ِن ۚ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ‬ ‫َ َ َّ َ َ َّ‬
‫اب أ ِ� ‪ٞ‬م ‪ٰ � ٥‬ل ِك بِ�ن ُهۥ �نت تأ�ِي ِه ۡم ُر ُسل ُهم‬ ‫َ� ۡب ُل فَ َذاقُوا ْ َو َ� َال أ ۡمره ِۡم َول َ ُه ۡم َع َذ ٌ‬
‫ِ‬
‫ۡ َ ّ َ ٰ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ‪ٞ َ ٌّ ُ َّ َ ُ َّ َ ۡ َ ۡ َّ ۖ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ ٞ‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ت �قالوا ��� �هدو�نا ف�فروا وتولوا وٱستغ� ٱ�ۚ وٱ� غ ِ� �ِيد‬ ‫ب ِٱ�يِ� ِ‬
‫َ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ٰ َ َ ّ ُ ۡ َ ُ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫� � َّم �ُن َّبؤن ب ِ َما‬ ‫ِين �ف ُر ٓوا أن لن �بعث ۚوا قل ب� ور ِ� �بع‬ ‫‪َ ٦‬ز� َم ٱ�‬
‫َّ ٓ َ َ ۡ‬ ‫ْ َّ‬ ‫� ٱ َّ� ِ �َسِ�‪َ َ ٧ ٞ‬‬ ‫َ ُۡۡ َ َ َ ََ‬
‫نز�َا ۚ‬ ‫و�ِۦ َوٱ�ُّورِ ٱ�ِي أ‬ ‫�ٔام ُِنوا ب ِٱ� ِ َو َر ُس ِ‬ ‫ع ِملت ۚم و� ٰل ِك‬
‫� ۡمعِ َ� ٰل َِك يَ ۡو ُم ٱ َّ� َغابُ‬ ‫ََۡ ََۡ ُ ُ ۡ َۡ ۡ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ۡ َ ُ َ َ ‪ٞ‬‬
‫ن َو َمن‬ ‫ِ�‬ ‫َ‬
‫وٱ� بِما �عملون خبِ� ‪ ٨‬يوم �مع�م ِ�و ِم ٱ �‬
‫َ ُ ۡ ۡ ُ َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ٗ ُ َ ّ ۡ َ ۡ ُ َ ّ َ‬ ‫ُۡ‬
‫ت � ِري مِن‬ ‫يؤ ِم ۢن ب ِٱ�ِ و�عمل � ٰل ِحا ي� ِفر �نه س ِ�ٔاتِهِۦ و�دخِله ج� ٖ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫يم ‪ ٩‬وٱ�ِين �فروا‬ ‫ِيها ٓ �بَ ٗد�ۚ َ� ٰل َِك ٱ ۡل َف ۡو ُز ٱ ۡل َع ِظ ُ‬ ‫ِين �‬ ‫�ت ِ َها ٱ ۡ�نۡ َ� ٰ ُر َ� ٰ ِ� َ‬ ‫َۡ‬
‫َٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫ٰ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ َ ٰ َ ٓ ُ ْ َ ٰٓ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ َ‬
‫ص� ‪ ١٠‬ما‬ ‫و�ذبوا ��تِنا أو��ِك أص�ب ٱ�ارِ � ِ�ِين �ِيهاۖ و�ِئس ٱلم ِ‬
‫ُّ‬ ‫يبة إ َّ� �إ ۡذن ٱ َّ�ِۗ َو َمن يُ ۡؤ ِم ۢن بٱ َّ�ِ َ� ۡه ِد قَ ۡل َب ُه ۚۥ َوٱ َّ ُ‬ ‫ُّ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫� بِ� ِل‬ ‫ِ‬ ‫أصاب مِن م ِص ٍ ِ ِ ِ ِ‬
‫ول ۚ فَإِن تَ َو َّ ۡ� ُت ۡم فَإ ِ َّ� َما َ َ ٰ‬ ‫َ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ َ‬ ‫� ٍء َعل ‪ٞ‬‬ ‫َ ۡ‬
‫� َر ُسو�ِ َا‬ ‫ِيم ‪ ١١‬وأطِيعوا ٱ� وأطِيعوا ٱلرس‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ُ َ َ َ َ َّ َ ۡ َ َ َ َّ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫ٱ ۡ�َ َ� ٰ ُغ ٱل ۡ ُمب ُ‬
‫�� ُّ� َها‬ ‫ون ‪ٰٓ ١٣‬‬ ‫� ٱلمؤمِن‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ۚ‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫‪١٢‬‬ ‫�‬ ‫ِ‬
‫َُۡ ْ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َّ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َ ُ ّٗ َّ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ُۡ‬
‫ج�م وأو�دِ�م عدو� ل�م فٱحذروه ۚم �ن �عفوا‬ ‫ٱ�ِين ءامنوا إِن مِن أز� ِ‬
‫َّ َ ٓ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫حوا ْ َو َ� ۡغفِ ُروا ْ فَإ َّن ٱ َّ َ‬
‫‪ٞ‬‬
‫� ۡم ف ِۡت َنة ۚ‬ ‫ِيم ‪ ١٤‬إِ�ما أم�ل�م وأو�د‬ ‫� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ٌ‬ ‫َوتَ ۡص َف ُ‬
‫ِ‬
‫َ َّ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ‬ ‫ِندهُ ٓۥ أ َ ۡج ٌر َع ِظ ‪ٞ‬‬ ‫�ع َ‬ ‫َوٱ َّ ُ‬
‫يم ‪ ١٥‬فٱ�قوا ٱ� ما ٱستطعتم وٱسمعوا وأطِيعوا وأنفِقوا‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪38‬‬
‫َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ُ َ ُ َّ َ ۡ‬ ‫َ ۡٗ ّ َ ُ‬
‫سهِۦ فأو��ِك هم ٱلمفل ِحون ‪ ١٦‬إِن‬ ‫خ�� ِ�نفسِ�مۗ ومن يوق شح �ف ِ‬
‫ُ‬
‫� َشك ٌ‬
‫ور َحل ٌ‬ ‫� ۡم َوٱ َّ ُ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ ُ ْ َّ َ َ ً َ َ ٗ ُ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ‬
‫ِيم ‪١٧‬‬ ‫�ق ِرضوا ٱ� ق ۡرضا حسنا ي� ٰعِفه ل�م و�غفِ ۡر ل ۚ‬
‫ِيم ‪] ﴾ ١٨‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪.[١٨-١ :‬‬ ‫�ك ُ‬ ‫�ز ٱ ۡ َ‬
‫لش َ� ٰ َدة ِ ٱ ۡل َعز ُ‬
‫َ ٰ ُ ۡ َ ۡ َ َّ‬
‫ب وٱ‬
‫ِ‬ ‫�ل ِم ٱلغي ِ‬
 ‫درس ﭼﻬﺎرم‬
‫اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف‬

‫ﺑﻘﯿﻪ اﺣﮑﺎم ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ :‬ﻗﻠﺐ و اﺧﻔﺎ‬

‫ً‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ :‬ﻗﻠﺐ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدن ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﻢ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﯿﻢ در ﺣﺮف ﺑﻌﺪی‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ّﻏﻨﻪ اﺧﻔﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻘﻂ ﻧﺰد »ﺑﺎ « ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد؛ﻣﺜﻼ‪:‬‬
‫ﺨ ﹶﻞ(‪.‬‬ ‫ﺨ ﹶﻞ( را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶﳑﺒ ﹺ‬ ‫)ﻣﻦ ﺑ ﹺ‬
‫ﹾﹶ‬ ‫ﹶ ﹾ ﹶ‬
‫ﻴﻊ ﹶﺑ ﹺﺼ ﹲﲑ را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶﺳ ﹺﻤﻴ ﹸﻌ ﹾﻤ ﹶﺒ ﹺﺼ ﹲﲑ(‪.‬‬ ‫) ﹶﺳ ﹶﻤ ﹲ‬
‫) ﹸﻣﻨﹾ ﹶﻔﻄﹺ ﹲﺮﺑﹺ ﹺﻪ( را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹸﻣﻨﹾ ﹶﻔﻄﹺ ﹸﺮ ﹾﻣﺒﹺ ﹺﻪ(‪.‬‬
‫ﲨ ﹶﺒ ﹺﻬ ﹴ‬
‫ﻴﺞ(‪.‬‬ ‫ﻴﺞ( را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶز ﹾو ﹺ ﹾ‬‫) ﹶز ﹾو ﹴج ﹶﲠﹺ ﹴ‬
‫)ﻣ ﹲﺸ ﹴ‬
‫ﺂءﺑﹺﻨ ﹺﹶﻤﻴ ﹴﻢ( را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶﻣ ﱠﺸ ﹺﺂﺋ ﹾﻤﺒﹺﻨ ﹺﹶﻤﻴ ﹴﻢ(‪.‬‬ ‫ﹶ‬
‫) ﹶأ ﹾﻧ ﹶﺒ ﹶﺄ ﹶک( را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ) :‬ﹶأ ﹾﻣ ﹶﺒ ﹶﺄ ﹶك(‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪40‬‬
‫ً ْ َ‬
‫راﺑﻌﺎ‪ِ :‬اﺧﻔﺎ‬
‫ْ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ِاﺧﻔﺎ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ در ﺣﺮف ﺑﻌﺪی اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ُ‬
‫ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ در درﺟﻪای ﺑﯿﻦ اﻇﻬﺎر و ادﻏﺎم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﺮ ﻏ ﱠﻨﻪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺮوف‪ ،‬ﭘﺎﻧﺰده ﺣﺮف ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را در اول ﮐﻠﻤﺎت اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫ﹸد ﹾم ﹶﻃﻴﱢ ﹰﺒﺎ ﹺز ﹾد ﻓﹺﯽ ﹸﺗ ﹰﻘﯽ ﹶﺿ ﹾﻊ ﹶﻇﺎﻟ ﹺـ ﹰﲈ‬ ‫ﺺ ﹶﻗﺪﹾ ﹶﺳ ﹶﲈ‬ ‫ﹺﺻ ﹾ‬
‫ﻒ ﹶذا ﹶﺛﻨﹶﺎ ﻛ ﹾﹶﻢ ﹶﺟﺎ ﹶد ﹶﺷ ﹾﺨ ﹲ‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﺜﺎلﻫﺎی اﺧﻔﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ‪:‬‬

‫ﻮرا‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﺻ ﹾﻠ ﹶﺼ ﹴ‬ ‫ﹶﻋ ﹾﻦ ﹶﺻﻼ ﹺﹶﲥﹺ ﹾﻢ‬

‫ﹶﻣﻨ ﹸﹾﺼ ﹰ‬ ‫ﹾﴫﻛ ﹾﹸﻢ‬‫ﹶﻳﻨ ﹸ ﹸ‬ ‫ﺎل‬
‫ﹸﻣﻨ ﹺﹾﺬ ﹲر‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶذا أ ﱠﻟ ﹺﺬی‬ ‫ﺐ‬‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶذ ﹶﻫ ﹴ‬
‫أﻷﹸﻧﹾﺜﯽ‬ ‫ﹶﻣﻨﹾ ﹸﺜ ﹰ‬
‫ﻮرا‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﺛ ﹶﻤ ﹶﺮ ﹴة‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﺛ ﹸﻘ ﹶﻠ ﹾﺖ‬
‫ﹶﻳﻨﹾ ﹸﻜ ﹸﺜ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﹸﻣﻨﹾﻜﹺ ﹸﺮ ﹶ‬
‫ون‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﻛﹺﺘ ﹴ‬
‫ﹶﺎب‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﻛ ﹶ‬
‫ﹶﺎن‬
‫ﹶأﻧ ﹶﹾﺠﺌﻜ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹶزﻧ ﹶﹾﺠﺒﹺﻴ ﹰ‬
‫ﻼ‬ ‫إﹺ ﹾن ﹶﺟﺂ ﹶءﻛ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﺎﻫﺪﹶ‬
‫ﹶو ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﺟ ﹶ‬
‫إﹺﻧ ﹶﹾﺸﺂ ﹰء‬ ‫ﹶأﻧ ﹶ ﹶ‬
‫ﹾﴩ ﹸه‬ ‫ﹶﳌﹺ ﹾﻦ ﹶﺷﺂ ﹶء‬ ‫ﴍ‬‫ﻣ ﹾﻦ ﹶ ﱢ‬
‫ﹺ‬

‫ﹶأ ﹺو أ ﹾﻧ ﹸﻘ ﹾ‬
‫ﺺ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﹺ‬
‫ﹶﻳﻨﹾ ﹶﻘﻠ ﹾ‬ ‫ﹶﻓﺈﹺ ﹾن ﹶﻗﺎ ﹶﺗ ﹸﻠﻮﻛ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﻗ ﹾﺒ ﹸﻞ‬
‫ﹶﻧﻨ ﹶﹾﺴﺌﻜ ﹾﹸﻢ‬ ‫]ﻣ ﹾﻦ ﹺﺳ ﹾﺤ ﹺﺮ ﹺﻫ ﹾﻢ[ ﹶﻧﻨ ﹶﹾﺴ ﹾﺦﹾ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹶأ ﹾن ﹶﺳ ﹶﻴﻜ ﹸ‬
‫ﹸﻮن‬
‫ﹶأﻧﹾﺪﹶ ا ﹰدا‬ ‫ﹺﻋﻨﹾﺪﹶ‬ ‫ﹶأ ﹾن ﹶد ﹶﻋ ﹾﻮ ﹸﺗﻜ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹺﻣﻦ د ﹺ‬
‫ون‬ ‫ﹾ ﹸ‬
‫ﹶﺗﻨﹾﻄﹺ ﹸﻘ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﹶﻓﺈﹺ ﹾن ﻃﹺ ﹾﺒ ﹶﻦ ﹶﻟﻜ ﹾﹸﻢ أ ﹾﻧ ﹶﻄﻠﹺ ﹸﻘﻮا‬ ‫ﹺﻣﻦ ﹶﻃﻴﺒ ﹺ‬
‫ﺎت‬ ‫ﹾ ﱢﹶ‬

‫‪ -١‬ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﺣﺮوف اﺳﺖ‪ -۱ :‬ص ‪ -۲‬ذ ‪ -۳‬ث ‪ -۴‬ک ‪ -۵‬ج ‪ -۶‬ش ‪ -۷‬ق ‪ -۸‬س ‪ -۹‬د ‪-۱۰‬‬
‫ط ‪ -۱۱‬ز ‪ -۱۲‬ف ‪ -۱۳‬ت ‪ -۱۴‬ض ‪ -۱۵‬ظ‪.‬‬
‫‪41‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫ﹶأﻧ ﹶﹾﺰ ﹾﻟﻨﹶﺎ‬ ‫ﹶﺗﻨ ﹺﹾﺰ ﹲﻳﻞ‬ ‫إﹺ ﹾن ﹶز ﹶﻋ ﹾﻤﺘ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶز ﹸﻗﻮ ﹴم‬
‫ﹸﻳﻨ ﹺﹾﻔ ﹸﻘ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﹸﻣﻨﹾ ﹶﻔﻜﹺ ﹾ ﹶ‬
‫ﲔ‬ ‫ﺂءوا‬‫ﹶﻓﺈﹺ ﹾن ﹶﻓ ﹸ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﻓﹺ ﹶﺌ ﹴﺔ‬
‫ﹶأ ﹾﻧﺘ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹸﻛﻨﹾﺘ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹶو إﹺ ﹾن ﹶﺗﺘ ﹶﹶﻮ ﱠﻟ ﹾﻮا‬ ‫ﹶﺎب‬
‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﺗ ﹶ‬
‫ﴐ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﻣﻨ ﹸﹾﻀ ﹴ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﺿ ﱠﻞ‬ ‫ﴐﻳ ﹴﻊ‬‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶ ﹺ‬
‫ﻣ ﹾﻦ ﹸ ﱟ‬ ‫ﻮد‬ ‫ﹶ‬
‫ﹶﻓﺄ ﹾﻧ ﹸﻈ ﹾﺮ‬ ‫ﹶأﻧﹾﻈﹺ ﹾﺮﻧﹺﯽ‬ ‫ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻇ ﹶﻠ ﹶﻢ‬ ‫ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﻇ ﹺﻬﲑﹴ‬

‫ب‪ -‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺗﻨﻮﯾﻦ‬

‫ﻛﹺ ﹶﺮا ﹰﻣﺎ ﻛﹶﺎﺗﹺﺒﹺ ﹶ‬

‫ﲔ‬ ‫ﹸﻣ ﹶﻄﺎ ﹴع ﹶﺛ ﱠﻢ‬ ‫ﹶث‬ ‫ﻇﹺ ﱟﻞ ﹺذی ﹶﺛﻼ ﹺ‬ ‫ﴏا‬ ‫ﹺ‬
‫رﳛ ﹰﺎ ﹶ ﹾ‬
‫ﴏ ﹶ ﹰ‬
‫ﹶﻓ ﹾﻮ ﹲج ﹶﺳ ﹶﺄ ﹶﳍ ﹸ ﹾﻢ‬ ‫ﹸﺐ ﹰﻗ ﱢﻴ ﹶﻤ ﹲﺔ‬ ‫رﺳﻮﻻﹰ ﹶﺷ ﹺ‬
‫ﺎﻫﺪ ﹰا‬
‫ﹸﻛﺘ ﹲ‬ ‫ﹶ ﹸ‬ ‫ﲨﺎ‬
‫ﹸﺣ ﹰﹼﺒﺎ ﹶ ﹰﹼ‬
‫ﹶﺧﺎﻟﹺﺪﹰ ا ﻓﹺ ﹶﻴﻬﺎ‬ ‫ﹶﻧ ﹾﻔ ﹰﺴﺎ ﹶزﻛﹺ ﱠﻴ ﹰﺔ‬ ‫ﴍا ﹰﺑﺎ ﹶﻃ ﹸﻬ ﹰ‬
‫ﻮرا‬ ‫ﹶﹶ‬ ‫ﹶدﻛﹰﹼﺎ ﹶدﻛﹰﹼﺎ‬
‫ﻼ ﹶﻇﻠﹺﻴ ﹰ‬
‫ﻼ‬ ‫ﻇﹺ ﹰ‬ ‫ﹺﻗ ﹾﺴ ﹶﻤ ﹲﺔ ﹺﺿ ﹶﻴﺰی‬ ‫ﻧﹺ ﹾﻌ ﹶﻤ ﹴﺔ ﹸ ﹾﲡ ﹶﺰی‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(4‬‬

‫]‪ -۱‬ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫أ‪ -‬ﻗﻠﺐ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ در ﭼﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد؟‬
‫ب‪ -‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد؟‬
‫ج‪ -‬اﺧﻔﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ در ﭼﻨﺪ ﺣﺮف اﺳﺖ؟ ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺑﯿﺖ » ﹺﺻ ﹾ‬
‫ﻒ ﹶذا ﹶﺛﻨﹶﺎ ‪ ...‬اﻟﺦ« را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﯾﺪ‪[.‬‬
‫‪ -۲‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ ﺳﻮره ﮔﻮش ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ و‬
‫اﺧﻔﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬زﯾﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫ك َوٱ َّ ُ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُّ َ ُ َ ّ ُ َ ٓ َ َ َّ َّ ُ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ٰ َ‬
‫�‬ ‫ج ۚ‬ ‫﴿���ها ٱ� ِ� ل ِم � ِرم ما أحل ٱ� لك ۖ تبت ِ� مرضات أز� ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ُ َ ُ ۡ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َ َّ ُ َ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬
‫� َم ۡولٮ ٰ� ۡمۖ َوه َو‬ ‫ِيم ‪ ١‬ق ۡد ف َرض ٱ� ل�م �ِلة �ي�ن ِ� ۚم وٱ‬
‫َ ٗ ََ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ َ َّ َّ ُّ َ‬ ‫ِيم ٱ ۡ َ‬
‫ٱ ۡل َعل ُ‬
‫حدِيثا فل َّما � َّبأت بِهِۦ‬ ‫� إ ِ ٰ� َ� ۡع ِض أ ۡز َ� ِٰ‬
‫جهِۦ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ٱ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫�ذ‬ ‫‪٢‬‬ ‫�ك ُ‬
‫ِيم‬
‫ت‬ ‫� َعلَ ۡيهِ َع َّر َف َ� ۡع َض ُهۥ َوأَ ۡع َر َض َ� ۢن َ� ۡعض فَلَ َّما َ� َّبأَ َها بهِۦ قَالَ ۡ‬ ‫َوأَ ۡظ َه َرهُ ٱ َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ٖ�‬
 ‫‪43‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫و�ا ٓ إ َ� ٱ َّ�ِ َ� َق ۡد َص َغتۡ‬ ‫ِيم ٱ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ َ‬
‫� ‪ ٣‬إن َ� ُت َ‬ ‫�ب ُ‬ ‫� ٱلۡ َعل ُ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫من أ�بأك �ٰذ�ۖ قال �بأ ِ‬
‫ۡ ۡ َ‬ ‫َ َ ٰ َ َ َ َ ۡ َ َّ َّ َ ُ َ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۡ ُ َ‬ ‫ُُ ُ ُ َ‬
‫ج�ِ�ل َو� ٰل ُِح ٱل ُمؤ ِمن ِ� ۖ‬ ‫قلو��ماۖ �ن ت�هرا عليهِ فإِن ٱ� هو مولٮه و ِ‬
‫َ َّ َ ُ َّ َ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫ك ُة َ� ۡع َد َ� ٰل َِك َظه ٌ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ‬
‫ِ� ٓۥ أ ۡز َ� ٰ ًجا‬ ‫� َر ُّ� ُه ٓۥ إِن طلق�ن أن �بد‬ ‫� ‪َ ٤‬ع َ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫وٱلم�� ِ‬
‫�ٰ َ ّ َ‬ ‫�� َ�ٰت َ� ٰب َ� ٰت َ ٰٓ َ‬ ‫َ ۡ ٗ ّ ُ َّ ُ ۡ َ ٰ ُّ ۡ َ ٰ َ ٰ َ ٰ َ‬
‫ت‬ ‫ت �يِ�ٰ ٖ‬ ‫�� ِ ٖ‬ ‫ِ ٖ‬ ‫ت ٰٓ ِ ٍ‬ ‫ت �ن ِ� ٖ‬ ‫ت مؤمِ� ٖ‬ ‫خ�� مِن�ن مسل ِ� ٖ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ََۡ َ‬
‫اس‬ ‫ود َها ٱ�َّ ُ‬ ‫ُ ۡ َ ٗ َُ ُ‬ ‫ۡ‬
‫ِين َء َام ُنوا ق ٓوا أنف َس� ۡم َوأهل ِي�م نار� وق‬
‫ُ‬ ‫ْ ُ ْ ُ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬ ‫ار� ‪ٰٓ ٥‬‬ ‫� ٗ‬ ‫و�ب‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫َ‬
‫َ ‪ُ ٓ َ َّ َ ُ ۡ َ َّ ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ َ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬
‫� َما أ َم َره ۡم َو َ�ف َعلون َما‬ ‫��ِكة غِ�ظ شِداد � �عصون ٱ‬ ‫وٱ� ِجارة عليها م‬
‫� َز ۡو َن َما ُك ُ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ ۡ َ َّ َ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫نتمۡ‬ ‫يُؤ َم ُرون ‪��� ٦‬ها ٱ�ِين �فروا � �عتذِروا ٱ�وم ۖ إِ�ما‬
‫َ ُ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ ۡ َ ٗ َّ ُ ً َ َ َ ُّ ُ ۡ َ‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ‬ ‫ََُۡ َ‬
‫ٰ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا تو�وا إِ� ٱ�ِ تو�ة نصوحا ع� ر��م أن‬ ‫ون ‪ٰٓ ٧‬‬ ‫�عمل‬
‫َۡ َ ۡ ََۡ ُ َۡ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ ۡ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ ُ ۡ َ َّ ُ ۡ َُۡ‬
‫ت � ِري مِن �تِها ٱ�ن� ٰر يوم �‬ ‫ي� ِف َر عن�م س ِ�ٔات ِ�م و�دخِل�م ج�ٰ ٖ‬
‫َ‬ ‫َُ ْ َ َُ ُ ُ ُ ۡ َۡ َ ََۡ َ‬
‫� �يۡدِي ِه ۡم َو�ِ�يۡ َ� ٰن ِ ِه ۡم‬ ‫� �‬ ‫ِين َءامنوا معه ۖۥ نورهم �س ٰ‬ ‫� َوٱ َّ� َ‬ ‫� ٱ�َّ َّ‬ ‫�زي ٱ َّ ُ‬ ‫ُۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ ُ ُ َ َ َّ َ ٓ َ ۡ ۡ َ َ ُ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ٓ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫�� ُّ� َها ٱ�َّ ُّ‬ ‫ِير ‪ٰٓ ٨‬‬ ‫�ءٖ قَد ‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫�قولون ر�نا �ت ِمم �ا نورنا وٱغفِر �ا ۖ إِنك � ِ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُۡۡ ََ‬ ‫ك َّف َ ۡ َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬
‫�‪٩‬‬ ‫ص ُ‬ ‫ار َوٱل ُم�ٰفِقِ� َوٱغلظ عل ۡي ِه ۡ ۚم َومأ َوٮ ٰ ُه ۡم ج َهن ُمۖ َو�ِئ َس ٱل َم ِ‬ ‫� ٰ ِه ِد ٱل‬
‫َ َ َ َّ ُ َ َ ٗ ّ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ َ َ َ ُوحٖ َ ۡ َ َ َ ُ � َ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫ت � ۡب َديۡ ِن‬ ‫وط ��تا �‬ ‫�ب ٱ� مث� ل ِ�ِين �فروا ٱمرأت ن وٱمرأت ل ٖ‬
‫َ ۡ ُ َ‬ ‫َّ َ ۡ ٗ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ َ َ َٰ َۡ َ َ َ ُ ََ ۡ‬
‫�ا َو�ِيل ٱدخ�‬ ‫� فخا� َتاه َما فل ۡم ُ�غن َِيا �ن ُه َما م َِن ٱ�ِ ش ٔ‬ ‫مِن عِبادِنا �ل ِح ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ت ف ِۡر َع ۡو َن إذ قَال ۡ‬ ‫َ‬
‫َ َ َُ َۡ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ّ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫خل َ‬ ‫َّ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫� َمث� ل ِ�ِين ءامنوا ٱمرأ‬ ‫ِ� ‪ ١٠‬و�ب ٱ‬ ‫ار َم َع ٱل� ٰ ِ‬ ‫ٱ�َّ َ‬
‫َۡ‬ ‫�� مِن ف ِۡر َع ۡو َن َو َ� َملهۦ َو َ ّ‬ ‫� َّنة َو َ ّ‬ ‫ۡ‬
‫� ِ� م َِن ٱلق ۡو ِم‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِند َك بَ ۡي ٗتا ِ� ٱ َ ِ‬ ‫َر ّب ٱبۡن � ع َ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫ت فَ ۡر َج َها َ� َن َف ۡخ َنا �ِيهِ مِن ُّروحِناَ‬ ‫� أَ ۡح َص َن ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ت عِم� ٰن ٱل ِ ٓ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫� ‪َ ١١‬وم ۡر� َم ٱ�ن َ‬ ‫َ‬ ‫ل�ٰلِم َ‬ ‫َّ‬
‫ٱ‬
‫ِ‬
‫ت م َِن ٱ ۡل َ�ٰنِت َ‬ ‫�ل َِ� ٰت َر ّ� َها َو ُ� ُتبهِۦ َو َ�نَ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ ۡ‬
‫� ‪] ﴾١٢‬اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[١٢-١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وصدقت ب ِ‬
 ‫درس ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف‬

‫ب‪ :‬ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ‬

‫ﹶأ ﹾﻣ ﹰﺮا‬ ‫ﹶﻳ ﹾﻤ ﹶﺤ ﹸﻖ‬ ‫ﹶﻳ ﹾﻤ ﹸﺢ ﹶأﷲﹸ‬ ‫ﹶأ ﹾﻧﺘ ﹾﹸﻢ‬ ‫إﹺ ﹾﻧﻜ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹶأ ﹾم‬
‫ﹶأ ﹾﻣﻨﹰﺎ‬ ‫ﹸأ ﹾﻣﻠﹺﯽ ﹶﳍ ﹸ ﹾﻢ‬ ‫ﹶأ ﹾﻣ ﹶﻌﺂ ﹶء ﹸﻫ ﹾﻢ‬ ‫ﹶﻳ ﹾﻤ ﹸﺸ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﹸﻫ ﹾﻢ‬

‫ﺑﺎ ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ در ﺣﺮف ﻣﯽآﯾﺪ؛‬
‫ﻣﺜﻞ ) ﹶأ ﹾم( و ﮔﺎﻫﯽ در اﺳﻢ؛ ﻣﺜﻞ ) ﹶأ ﹾﻣ ﹰﺮا( ) ﹶأ ﹾﻣﻨﹰﺎ( ) ﹸﻫ ﹾﻢ( و ﮔﺎﻫﯽ در ﻓﻌﻞ؛ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻮن( ) ﹶأ ﹾﻣﻠﹺﯽ( ) ﹶﻳ ﹾﻤ ﹶﺤ ﹸﻖ( ) ﹶﻳ ﹾﻤ ﹸﺢ أﷲﹸ(‪.‬‬
‫) ﹶﻳ ﹾﻤ ﹸﺸ ﹶ‬
‫ﻮن( ) ﹶأ ﹾﻣ ﹰﺮا( ﯾﺎ در آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ؛ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در وﺳﻂ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺜﻞ ) ﹶﻳ ﹾﻤ ﹸﺸ ﹶ‬
‫) ﹸﻫ ﹾﻢ( ) ﹶأ ﹾﻧﺘ ﹾﹸﻢ(‪.‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ ﺳﻪ ﺣﮑﻢ دارد‪:‬‬

‫‪ -۱‬ادﻏﺎم ‪ -۲‬اﺧﻔﺎ ‪ -۳‬اﻇﻬﺎر‬
‫ً‬
‫اوﻻ‪ :‬ادﻏﺎم‬
‫ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﻣﯿﻢ ادﻏﺎم ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﻞ ) ﹶأ ﹾم ﹶﻣ ﹾﻦ( ) ﹶو ﹺﻣﻨ ﹸﹾﻬ ﹾﻢ ﹶﻣ ﹾﻦ( )ﻛ ﹾﹶﻢ ﹺﻣ ﹾﻦ(‬
‫) ﹶﳍ ﹸ ﹾﻢ ﹶﻣ ﹾﻐ ﹺﻔ ﹶﺮ ﹲة(‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬اﺧﻔﺎ‬
‫ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ ﻓﻘﻂ در »ﺑﺎ« اﺧﻔﺎ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ون( ) ﹶﻛ ﹾﻠﺒﻬﻢ ﺑ ﹺ‬
‫ﺎﺳ ﹲﻂ( )إﹺ ﱠن ﹶر ﱠ ﹸﲠ ﹾﻢ ﹺﲠﹺ ﹾﻢ(‪.‬‬ ‫) ﹸﻫ ﹾﻢ ﹶﺑ ﹺ‬
‫ﺎر ﹸز ﹶ‬
‫ﹸﹸ ﹾ ﹶ‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ :‬اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ در ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺶ ﺣﺮف ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ اﻇﻬﺎر ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎی آن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻼ ﹶﺛ ﹺﺔ ﹶأ ﱠن ﹶﳍﻢ ﺟﻨ ﹴ‬
‫ﱠﺖ‬ ‫ﻓﯽ ﹶد ﹺارﻛ ﹾﹸﻢ ﹶﺛ ﹶ‬ ‫ﱰ ﹶ‬
‫ون‬ ‫ﹶأ ﹾم ﹶأ ﹺﻣﻨﹾﺘ ﹾﹸﻢ‬
‫ﹸﹾ ﹶ‬ ‫ﹶﻳ ﹾﻤ ﹶ ﹸ‬
‫ﺗ ﹾﹶﺮ ﹶﻫ ﹸﻘ ﹸﻬ ﹾﻢ ﹺذ ﱠﻟ ﹲﺔ‬ ‫ﹾﹶ‬
‫أﳊ ﹾﻤﺪﹸ ﹺ ﹺ‬
‫ﷲ‬ ‫ﹶأ ﹾم ﹸﺧﻠﹺ ﹸﻘﻮا‬ ‫ﹶأ ﹾم ﹶﺣ ﹺﺴﺒﹾﺘ ﹾﹸﻢ‬
‫ﹶﻳ ﹾﻤ ﹸﺸ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﻮن‬‫ﹸﲤ ﹾ ﹸﺴ ﹶ‬ ‫ﹶر ﹾﻣ ﹰﺰا‬ ‫ﹶأ ﹾﻣ ﹰﺮا‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َو ﻫ ْﻢ ﻇﻠ ِﻤ ُﻮن‬ ‫َوأﻣ َﻄ ْﺮﻧﺎ‬ ‫َوأم ُﻀﻮا‬ ‫ﻫ ْﻢ َﺻﺎ ِﻏ ُﺮون‬
‫ﹶأ ﹾم ﹶﻗ ﹾﻮ ﹸم ﹸﺗ ﱠﺒ ﹴﻊ‬ ‫ﹶو ﹸﻫ ﹾﻢ ﻓﹺ ﹶﻴﻬﺎ‬ ‫ﹶﳍ ﹸ ﹾﻢ ﹸﻏ ﹶﺮ ﹲ‬
‫ف‬ ‫ﹶأ ﹾﻣ ﹶﻌﺂ ﹶء ﹸﻫ ﹾﻢ‬
‫ﹶﻳ ﹾﻤ ﹶﻬﺪﹸ ﹶ‬
‫ون‬ ‫ﹶو ﹸﻫ ﹾﻢ ﻧ ﹺﹶﺂﺋ ﹸﻤ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﹶأ ﹾم ﹶﳍ ﹸ ﹾﻢ‬ ‫إﹺ ﱠﳖﹸ ﹾﻢ ﻛﹶﺎﻧﹸﻮا‬
‫ﹶﻟ ﹶﻌ ﱠﻠﻬﻢ ﹶﻳ ﱠﺬﻛ ﹸﱠﺮ ﹶ‬
‫ون‬ ‫ﹶأ ﹾﻣ ﹶﻮا ﹰﺗﺎ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪46‬‬
‫ج‪ :‬ﻣﯿﻢ و ﻧﻮن ﺗﺸﺪﯾﺪدار‬

‫ﱡﻮن ﻷﹸ ﹶﻗ ﱢﻄ ﹶﻌ ﱠﻦ ﹾ ﹶ‬
‫أﳉﻨﱠ ﹶﺔ‬ ‫ﹶﺗ ﹸﻈﻨ ﹶ‬ ‫إﹺ ﱠﻧﻜ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹶﻣﻨﱠﺎ‬ ‫إﹺ ﱠن‬
‫ﹶﺟ ﹶﻬﻨ ﹶﱠﻢ‬ ‫أﻟﻨ ﹺﱠﺎر‬ ‫أﻟﻨ ﹺ‬
‫ﱠﺎس‬ ‫ﹶأ ﹾﹺﳉﻨ ﹺﱠﺔ‬
‫ﳘ ﹴﺎز‬
‫ﹶﱠ‬ ‫ﹸﺛ ﱠﻢ‬ ‫ﹶﱠﳌﺎ‬ ‫ﹶﻓﺈﹺ ﱠﻣﺎ‬ ‫ﹶأ ﱠﻣﺎ‬
‫ﹶﻫ ﱠﻢ‬ ‫ﹶﱠ‬
‫ﳘ ﹾﺖ‬ ‫ﺗﹸﺪﹶ ﱢﻣ ﹸﺮ‬ ‫ﹶﺎﻫ ﹾﻢ‬
‫ﹶد ﱠﻣ ﹾﺮﻧ ﹸ‬

‫ّ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﻢ و ﻧﻮن ﻣﺸﺪد )ﺗﺸﺪﯾﺪدار(‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﳘ ﹴﺎز( و‬ ‫در ﺣﺮف ﻣﯽآﯾﻨﺪ؛ ﻣﺜﻞ )إﹺ ﱠن( ) ﹸﺛ ﱠﻢ( و ﮔﺎﻫﯽ در اﺳﻢ؛ ﻣﺜﻞ ) ﹶﻣﻨﹰﹼﺎ( ) ﹶأﻟﻨ ﹺ‬
‫ﱠﺎس( ) ﹶ ﱠ‬
‫ﹶﺎﻫ ﹾﻢ(‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﯽ در ﻓﻌﻞ؛ ﻣﺜﻞ ) ﹶﺗ ﹸﻈﻨ ﹶ‬
‫ﱡﻮن( ) ﹶد ﱠﻣ ﹾﺮﻧ ﹸ‬
‫‪ -‬ﮔﺎه در وﺳﻂ ﮐﻠﻤﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﹶﺎﻫ ﹾﻢ(‪.‬‬ ‫)ﳘ ﹴ‬
‫ﺎز( ) ﹶد ﱠﻣ ﹾﺮﻧ ﹸ‬ ‫ﱠﺎس( ) ﹶأ ﹾ ﹶ‬
‫ﳉﻨﱠ ﹶﺔ( ﹶ ﱠ‬ ‫ﱡﻮن( ) ﹶأﻟﻨ ﹺ‬
‫) ﹶﺗ ﹸﻈﻨ ﹶ‬
‫‪ -‬ﯾﺎ در آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫)إﹺ ﱠن( )ﻷﹸ ﹶﻗ ﱠﻄ ﹶﻌ ﱠﻦ( ) ﹶﻫ ﱠﻢ( ) ﹸﺛ ﱠﻢ(‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻧﻮن و ﻣﯿﻢ ﻣﺸﺪد ـ در ﻫﺮ ﺟﺎ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﺮﮐﺖ‪ّ ،‬ﻏﻨﻪ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(5‬‬

‫]‪ -۱‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺧﻮد را آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫أ‪ -‬ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺣﮑﻢ دارد؟ ﺑﺮای ﻫﺮ ﮐﺪام دو ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﭼﻪ ﻣﻮردی اﺳﺖ؟‬
‫ﺖ‪ ،‬ﹶو ﹺﻣﻨﹾ ﹸﻜ ﹾﻢ ﹸﻣ ﹾﺆ ﹺﻣ ﹲﻦ‪ ،‬إﹺ ﱠﻧ ﹶﲈ‪ ،‬ﹶﻓ ﹶﺄ ﱠﻣﺎ ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶأ ﹾﻋ ﹶﻄﯽ‪،‬‬ ‫وﻫﻢ ﹶﻋ ﹶﻠﯽ‪ ،‬ﹶﱂ ﻳ ﹸﺘﻮﺑﻮا‪ ،‬رﺳ ﹸﻠﻬﻢ ﺑﹺﺎ ﹾﻟﺒﻴﻨﹶ ﹺ‬
‫ﹾ ﹶ ﹸ ﹸ ﹸ ﹸ ﹾ ﹶﱢ‬ ‫ﹶ ﹸ ﹾ‬
‫ﹶﻃ ﱠﻠ ﹶﻘ ﹸﻜ ﱠﻦ‪ ،‬ﹸﻫ ﹾﻢ ﹺﻣ ﹾﻦ‪ ،‬ﹶﻓ ﹶﺄ ﹾﻧ ﹺﺬ ﹾر‪ ،‬ﹶﱠﳌﺎ ﹶﺳ ﹺﻤ ﹸﻌﻮا ﹶأ ﱢ‬
‫ﻟﺬ ﹾﻛ ﹶﺮ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻣﻘﺪار ّﻏﻨﻪ‪،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫ّ‬
‫د‪ -‬آﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﻮن و ﻣﯿﻢ ﻣﺸﺪد در اول ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﭼﺮا؟‪[.‬‬
‫‪ -۲‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ ﺳﻮره ﮔﻮش ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﻂ‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ و ﻣﯿﻢ و ﻧﻮن ﺗﺸﺪﯾﺪدار را ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ّۡ َٰ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ٓ ُۢ َ َ‬
‫�ن ل ۡي َس ُ�ۥ داف ‪ِٞ‬ع ‪ّ ٢‬م َِن ٱ� ِ ذِي‬ ‫اب َواق ِٖع ‪ ١‬ل ِل�فِ ِر‬ ‫﴿سأل سا�ِل بِع ٖ‬
‫ذ‬
‫َ‬
‫َۡ َ َ ۡ َ ُُ َۡ َ َۡ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ۡ َ َ َ ُ َ ُّ ُ َ‬ ‫ۡ‬
‫ِ� �لف‬ ‫وح إ ِ ۡ�هِ ِ� يو ٖ� �ن مِقدارهۥ �س‬ ‫ٱل َم َعارِ ِج ‪� ٣‬عرج ٱلم ٰٓ‬
‫��ِكة وٱلر‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪48‬‬
‫يدا ‪َ ٦‬ونَ َرٮ ٰ ُه قَر ٗ‬ ‫َّ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ ٗ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ۡٗ َ ً‬
‫�با ‪ ٧‬يَ ۡو َم‬ ‫ِ‬ ‫ع‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ي‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪٥‬‬ ‫ِي�‬ ‫َس َنةٖ ‪ ٤‬فٱص ِ� ص�� �‬
‫� ُل َ� ٌ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ََ ُ ُ ۡ ُ َ ۡ‬ ‫َ ُ ُ َّ َ ٓ ُ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ِيم‬ ‫� َبال كٱلعِ ۡه ِن ‪َ ٩‬و� � َ َ ٔ‬ ‫ت�ون ٱلسماء كٱلمه ِل ‪ ٨‬وت�ون ٱ ِ‬
‫اب يَ ۡو ِم�ِذِۢ بِبَن ِيهِ ‪١١‬‬ ‫ذ‬
‫ۡ َ َ‬
‫ع‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ِي‬ ‫د‬ ‫و� ُه ۡم يَ َو ُّد ٱل ۡ ُم ۡجر ُم ل َ ۡو َ� ۡفتَ‬ ‫ُ َ َّ ُ َ‬ ‫َ� ٗ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ۚ‬ ‫ِيما ‪� ١٠‬ب‬
‫َ ٗ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َو َ� ٰح َبتهِۦ َوأَخِيهِ ‪َ ١٢‬وفَصيلَتهِ ٱ َّل� ُ ۡ‬
‫ِيعا � َّم‬ ‫�ٔوِ�هِ ‪َ ١٣‬و َمن ِ� ٱ�� ِض �‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ٗ ّ َّ‬ ‫َ َّ ٓ َّ َ َ‬
‫ى ‪ ١٦‬ت ۡد ُعوا َم ۡن أدبَ َر َوت َو ٰ� ‪١٧‬‬ ‫ِلش َو ٰ‬ ‫جيهِ ‪ ۖ � ١٤‬إِ� َها لظ ٰي ‪ ١٥‬نزاعة ل‬ ‫ين ِ‬
‫ُ‬
‫َ‬ ‫ل� َج ُز ٗ‬ ‫و� ‪ ١٩‬إ َذا َم َّس ُه ٱ َّ ُّ‬ ‫�� َن ُخل َِق َهلُ ً‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ۡ َ‬ ‫ٰٓ‬ ‫َ ََ َ ََۡ َ‬
‫و� ‪� ٢٠‬ذا‬ ‫ِ‬ ‫�‬
‫ِ ِ‬ ‫ٱ‬ ‫ن‬ ‫إ‬‫۞‬ ‫‪١٨‬‬ ‫�‬ ‫و�ع فأو‬
‫َٓ َ‬
‫� َص�ت ِ ِه ۡم دا� ِ ُمون ‪٢٣‬‬
‫َّ َ ُ ۡ َ َ ٰ َ‬
‫ِ� ‪ ٢٢‬ٱ�ِين هم‬ ‫و� ‪ ٢١‬إ َّ� ٱل ۡ ُم َص ّل َ‬ ‫� َم ُن ً‬ ‫َم َّس ُه ٱ ۡ َ‬
‫�ُۡ‬
‫ِ‬
‫َ َّ َ ُ َ ّ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ّ ‪ۡ َ ٓ َّ ّ ٞ ُ ۡ َّ ٞ‬‬
‫ون � ِ َي ۡومِ‬ ‫ُ‬
‫وٱ�ِين ِ� أم� ٰل ِ ِهم حق معلوم ‪ ٢٤‬ل ِلسا� ِ ِل وٱلمحروم ‪ ٢٥‬وٱ�ِين يصدِق‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫اب َر ّ�ه ۡم َ� ۡ ُ‬ ‫ون ‪ ٢٧‬إ َّن َع َذ َ‬ ‫َ ّ ُّ ۡ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ُ ّ ۡ َ َ‬ ‫ّ‬
‫�‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫اب ر� ِ ِهم مشفِق‬ ‫ِين ‪ ٢٦‬وٱ�ِين هم مِن عذ ِ‬ ‫ٱ� ِ‬
‫ك ۡ‬‫َّ َ َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ‬ ‫ۡ َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ُ ۡ ُ ُ‬ ‫َمأۡ ُ‬
‫ت‬ ‫ج ِهم أو ما مل‬ ‫ج ِهم � ٰفِظون ‪ ٢٩‬إِ� � أز� ٰ ِ‬ ‫ون ‪ ٢٨‬وٱ�ِين هم ل ِفرو ِ‬ ‫ٖ‬ ‫م‬
‫َ َ ۡ َ َ ٰ َ َ ٓ َ َ ٰ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ َّ ُ ۡ َ ۡ ُ َ ُ‬
‫�ي�نهم فإِ�هم �� ملومِ� ‪� ٣٠‬م ِن ٱ�ت� وراء �ل ِك فأو��ِك هم ٱلعادون‬
‫َٓ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َ‬
‫ِين هم �ِش َ� ٰ� ٰت ِ ِه ۡم قا� ِ ُمون ‪٣٣‬‬ ‫ِين ه ۡم ِ�� ٰ َ�ٰت ِ ِه ۡم َو� ۡه ِده ِۡم َ� ٰ ُعون ‪ ٣٢‬وٱ�‬ ‫‪ ٣١‬وٱ�‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫َْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ ُ ۡ َ َ ٰ َ َ ۡ ُ َ ُ َ‬
‫ت ُّمك َر ُمون ‪َ � ٣٥‬ما ِل‬ ‫� ص�ت ِ ِهم �اف ِظون ‪ ٣٤‬أو ٰٓ��ِك ِ� ج�ٰ ٖ‬ ‫وٱ�ِين هم‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫�ن ‪ۡ �َ � ٣٧‬ط َم ُع‬ ‫لش َمال عِز َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫ٱ‬ ‫ن‬
‫َ َ‬
‫ع‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫� ‪َ ٣٦‬عن ٱ ۡ�َ‬ ‫ك ُم ۡهطع َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ِين �فروا ق ِبل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫ّ ۡ ُ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫ُ ُّ ۡ‬
‫ي� ‪ ۖ � ٣٨‬إِنا خلق َ�ٰ ُهم ّم َِّما َ� ۡعل ُمون ‪٣٩‬‬ ‫� ٱم ِر ٖٕي مِنهم أن يدخل جنة نعِ ٖ‬
‫َ َ ٰٓ َ ُّ َ ّ َ َ ۡ ٗ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َۡ َ‬ ‫ََ ٓ ُۡ ُ َ ّ َۡ َ‬
‫�� ّمِن ُه ۡم‬ ‫ب إِنا ل�ٰد ُِرون ‪ � ٤٠‬أن �بدِل خ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫و‬ ‫ق‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬
‫ب ٱلم ِ‬
‫�‬ ‫ف� أقسِم بِر ِ‬
‫َ َ ۡ ُ ۡ َ ُ ُ ْ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َّ ُ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ ُ َّ‬ ‫� ُن ب َم ۡس ُبو� َ‬ ‫َ َ َۡ‬
‫� ي� ٰقوا يومهم ٱ�ِي‬ ‫ِ� ‪ ٤١‬فذرهم �وضوا و�لعبوا ح ٰ‬ ‫ِ‬ ‫وما‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫ون م َِن ٱ� ۡج َد ِ َ ٗ َ َّ ُ ۡ َ ٰ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ََۡ َُۡ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫ب يُوف ِضون ‪٤٣‬‬ ‫اث ِ�ا� ك��هم إِ� نص ٖ‬ ‫يُوع ُدون ‪ ٤٢‬يوم �رج‬
‫َ ُ ْ َ َ‬ ‫َّ ‪َّ ُ ۡ َ َ ٞ‬‬ ‫َ َ ً َۡ َ ُ َ َُ‬
‫� ٰشِ عة �ب� ٰ ُره ۡم ت ۡرهق ُه ۡم ذِلة ۚ � ٰل ِك ٱ�َ ۡوم ٱ�ِي �نوا يُوع ُدون ‪] ﴾٤٤‬اﻟﻤﻌﺎرج‪:‬‬
‫‪.[٤٤-١‬‬
 ‫درس ﺷﺸﻢ‬

‫اﺣﮑﺎم ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف‬

‫د‪» :‬را«‬
‫»را« دو ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫)ر( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪ -۱‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﺤﺮک ﺑﻪ ﺿﻤﻪ )ر( ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻪ )ر( ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺮه ِ‬
‫‪ -۲‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﮐﻦ ﭘﺲ از ﺿﻤﻪ )‪ُْ ...‬ر( ﯾﺎ ﭘﺲ از ﻓﺘﺤﻪ )‪َْ ...‬ر( ﯾﺎ ﭘﺲ از ﮐﺴﺮه‬
‫)‪ِْ ...‬ر( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اول ‪ ١‬ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ وﺳﻂ ﯾﺎ آﺧﺮ آن‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﻣﻔﺘﻮح ﯾﺎ ﻣﻀﻤﻮم ﯾﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺤﻪ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از ﺿﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫‪٢‬‬
‫ﺗﻔﺨﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻪ ِ‬
‫اول ﮐﻠﻤﻪ ﭼﻪ وﺳﻂ و ﭼﻪ آﺧﺮ آن‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫ً‬
‫‪ -١‬ﻣﻘﺼﻮد از وﻗﻮع »را«ی ﺳﺎﮐﻦ در اول ﮐﻠﻤﻪ؛ وﻗﻮع آن ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﺰه وﺻﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﺗﻔﺨﯿﻢ‬
‫َ ُ‬ ‫ُ‬
‫ﻮن«‪» ،‬ﺛ ﱠﻢ ْأر ِﺟ ُﻊ« »ﻟﮑ ْﻢ ْأر ِﺟ ُﻌﻮا«‪.‬‬ ‫َ ﱢ ْ ُ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺜﻞ‪» :‬رب أر ِﺟﻌ ِ‬
‫‪ -٢‬ﺗﻔﺨﯿﻢ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻏﻠﯿﻆ و ﮐﻠﻔﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺗﻠﻔﻆ ﺣﺮف ﺗﻔﺨﯿﻢ‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮود ﺗﺎ ﻓﻀﺎی‬
‫دﻫﺎن از ﺻﺪا ُﭘﺮ ﺑﺸﻮد و ﺗﺮﻗﯿﻖ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺗﻔﺨﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪50‬‬
 ‫‪51‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫ﴩ أ ﹾﹸﳌ ﹾﺠ ﹺﺮ ﹺﻣ ﹶ‬
‫ﲔ‬ ‫ﹶو ﻧ ﹾﹶﺤ ﹸ ﹸ‬ ‫ﹶوﻧ ﹺﹶﻤ ﹸﲑ ﹶأ ﹾﻫ ﹶﻠﻨﹶﺎ‬ ‫ﹶﺳﻨﹶ ﹾﻔ ﹸﺮ ﹸغ‪ ،‬ﹸﻋ ﹸﺮ ﹰﺑﺎ‬ ‫ﹸر ﹶﺑ ﹶﲈ‪ ،‬ﹸر ﹺز ﹸﻗﻮا‬
‫ﱪ‪ ،‬ﹶو ﹶﻏ ﹶﻔ ﹶﺮ‬ ‫ﹶﻳ ﹶﺮ ﹾو ﹶﻧ ﹸﻪ‪ ،‬ﹶﺧ ﹶﺮ ﹸﺟﻮا‬ ‫رء ﹲ ﹺ‬
‫ﹶﺻ ﹶ ﹶ‬ ‫ﻴﻢ‬
‫وف‪ ،‬ﹶرﺣ ﹲ‬ ‫ﹶ ﹸ‬
‫ﺄﻫ ﹸﺠ ﹾﺮ‪ ،‬ﹶو أ ﹾﻧ ﹸﻈ ﹾﺮ‬
‫ﹶﻓ ﹾ‬ ‫ﻮن‪ ،‬ﺗ ﹾﹸﺮ ﹺﺟﯽ‬
‫أ ﹾﻟ ﹸﻘ ﹾﺮ ﹶءان‪ ،‬ﹸﻳ ﹾﺮ ﹶز ﹸﻗ ﹶ‬
‫ﻼ ﹶﺗ ﹾﻘ ﹶﻬ ﹾﺮ‪ ،‬ﹶﻓ ﹶ‬
‫ﻼ ﹶﺗﻨ ﹶﹾﻬ ﹾﺮ‬ ‫ﹶﻓ ﹶ‬ ‫ش‪ ،‬أﻷﹶ ﹾر ﹶض‪ ،‬ﹶﻣ ﹾﺮ ﹶﺿﯽ‬
‫أ ﹾﻟ ﹶﻌ ﹾﺮ ﹺ‬

‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‪» ،‬را« ﻣﮑﺴﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در اول‪ ،‬ﭼﻪ وﺳﻂ و ﭼﻪ آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺮﻗﯿﻖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫و ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻌﺪ از ﮐﺴﺮه اﺻﻠﯽ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از »ﯾﺎ«ی ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺗﺮﻗﯿﻖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫ﴩ‬‫ﺎل ﹶﻋ ﹾ ﹴ‬ ‫ﹶوأ ﹾﻟ ﹶﻔ ﹾﺠ ﹺﺮ ﹶو ﹶﻟ ﹶﻴ ﹴ‬ ‫ﻳﺐ‪ ،‬ﺗ ﹺﹸﺮﻳﺪﹸ ﹶ‬

‫ون‬ ‫ﹶﻗ ﹺﺮ ﹲ‬ ‫ﹺر ﹶﺟ ﹲﺎل‪ ،‬ﹺر ﹾز ﹰﻗﺎ‬
‫ﹶﺎﴏ‪ ،‬ﹸﻣ ﹾﻘﺘ ﹺﹶﺪ ﹴر‬ ‫ﹺﹴ ﹺ‬
‫ﹸﻣﺪﱠ ﻛﺮ‪ ،‬ﻧ ﹲ‬ ‫أﻹ ﹾر ﹶﺑ ﹺﺔ‬
‫ﻓﹺ ﹾﺮ ﹶﻋ ﹾﻮ ﹶن‪ ،‬ﹺﻣ ﹾﺮ ﹶﺑ ﹴﺔ‪ ،‬ﹺ‬

‫ﺲ ﹾﹺﻳﺮ‪ ،‬ﹶﻗ ﹺﺪ ﹾﻳﺮ‬

‫أﻟﺴ ﹾ ﹾﲑ‪ ،‬ﹶﺧ ﹾ ﹾﲑ‪ ،‬ﹶﻳ ﹺ‬
‫أﻟ ﱠﻄ ﹾ ﹶﲑ‪ ،‬ﱠ‬

‫ﻫ‪ :‬ﻻم‬
‫ﻻم‪ ،‬در ﻟﻔﻆ ﺟﻼﻟﻪ ی) ﹶأﷲﹸ( ) ﹶأﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ( اﮔﺮ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ آن ﻓﺘﺤﻪ ﯾﺎ ﺿﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺗﻔﺨﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ آن ﮐﺴﺮه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺗﺮﻗﯿﻖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫ﹶﺷﺂ ﹶء اﷲﹸ‬ ‫ﹶﺳ ﹺﻤ ﹶﻊ اﷲﹸ‬ ‫ﹶﻗ ﹶﺎل اﷲﹸ‬

‫ﹸر ﹸﺳ ﹸﻞ اﷲﹸ‬ ‫ﹶﻗﺎ ﹸﻟﻮ اﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ‬ ‫اﻟﺮ ﹸﺳ ﹶﻞ‬
‫ﳚ ﹶﻤ ﹶﻊ اﷲﹸ ﱡ‬
‫ﹶﹾ‬
‫‪ -١‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از را ﺣﺮﻓﯽ از ﺣﺮوف اﺳﺘﻌﻼ ﻧﺒﺎﺷﺪ وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺨﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﯾﺪ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﹶﻣﺎ ﹶﻳ ﹾﻔ ﹶﺘﺢﹺ اﷲﹸ‬ ‫ﹺ»ﷲﹺاﻟﻤ ْﺮ َﺻﺎد«‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪﺑﹺ ﹾﺴ ﹺﻢ‬
‫ﮐﺘﺎباﷲﹺ‬
‫ِ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪52‬‬

‫اﻣﺎ ﻻم »أل« در ﮐﻠﻤﺎت دﯾﮕﺮ ـ ﻏﯿﺮ از ﻟﻔﻆ ﺟﻼﻟﻪ ـ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺣﺮف ﺑﻌﺪی ادﻏﺎم ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻣﺜﻞ‬
‫أﻟﺮ ﹺﺣﻴ ﹺﻢ‪.‬‬
‫ﲪ ﹸﻦ‪ ،‬ﱠ‬ ‫ﺎس‪ ،‬ﹶأﻟ ﱠﻄﺂ ﱠﻣ ﹸﺔ‪ ،‬ﱠ‬
‫أﻟﺮ ﹾ ﹶ‬ ‫ﱠ‬
‫أﻟﺸ ﹾﻤ ﹸﺲ‪ ،‬أﻟﻨﱠ ﹸ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع را »ﻻم ﺷﻤﺴﯽ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ؛ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ »ﺷﻤﺲ = آﻓﺘﺎب« و ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ّ‬
‫ﺷﺪه )ﹽ( روی ﺣﺮف ﺑﻌﺪی ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﻞ‬
‫أﳋﺒﹺﲑ‪ ،‬أ ﹾﻟ ﹶﻘﻮ ﹸل‪ ،‬ﺑﹺﺄ ﹾﻟـﻤﻌﺮ ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫وف‬ ‫ﹶ ﹾﹸ‬ ‫ﹾ‬ ‫ﻴﻢ‪ ،‬ﹾ ﹶ ﹸ‬
‫أ ﹾﻟ ﹶﻘ ﹶﻤ ﹸﺮ‪ ،‬أ ﹾﻟ ﹶﻌﻠ ﹸ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع را »ﻻم ﻗﻤﺮی« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ »ﻗﻤﺮ = ﻣﺎﻫﺘﺎب« و ﻋﻼﻣﺖ آن‪،‬‬
‫ّ‬
‫ﻧﺒﻮدن ﺷﺪه )ﹽ( روی ﺣﺮف ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺮوف ﻗﻤﺮی در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻴﻤ ﹸﻪ«‪.‬‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹶﺣ ﱠﺠ ﹶﮏ ﹶو ﹶﺧ ﹾ‬ ‫»إﹺ ﹾﺑ ﹺﻎ‬
‫ﹶﻋﻘ ﹶ‬ ‫ﻒ‬
‫‪۱۴ ۱۳ ۱۲ ۱۱ ۱۰‬‬ ‫‪۹۸۷۶۵ ۳۲۱‬‬
‫)و ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﺣﺮوف ﺷﻤﺴﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(6‬‬

‫]‪ -۱‬ﺧﻮد را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬

‫أ‪ -‬ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی »را« را ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ و ﺣﮑﻢ ﻫﺮ ﮐﺪام را در ﺗﻔﺨﯿﻢ و ﺗﺮﻗﯿﻖ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ ﺗﻔﺨﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﺗﺮﻗﯿﻖ؟ ﭼﺮا؟‬
‫ﹸﻮر ﹸﻫ ﹾﻢ‪ ،‬أﻷﹶ ﹾﳖﹶ ﹸﺮ‪ ،‬ﹶﻛ ﹶﻔ ﹸﺮوا‪ ،‬ﹶأ ﹺم ﹾأرﺗﹶﺎ ﹸﺑﻮا‪ ،‬ﹶرﺑﹺ ﹼﯽ‪،‬‬ ‫ﹺ‬
‫ﴎ‪ ،‬ﹶأﻟـﹾ ﹶﻤﺼ ﹸﲑ‪ ،‬ﻧ ﹸ‬ ‫ﹺﻗ ﹾﺮ ﹶﻃﺎس‪ ،‬ﹶﻣ ﹾﺮ ﹶﺿ ﹶ‬
‫ﺎت‪ ،‬ﹶأ ﹶ ﱠ‬
‫ﹶﻳ ﹾﻐ ﹺﻔ ﹾﺮ ﹶﻟﻜ ﹾﹸﻢ‪ ،‬ﹶأﻟﻨﱠﺎ ﹶﻗﻮر‪ ،‬أﻟﻨﱠﺎر‪ ،‬ﹶأ ﹾﻣ ﹺﺮ ﹺﻫ ﹾﻢ‪.‬‬
‫ج‪ -‬در ﭼﻪ ﻣﻮاردی‪» ،‬ﻻم« ﺗﻔﺨﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫د‪ -‬ﺣﺮوف »ﻻم ﺷﻤﺴﯽ« را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ؛ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﯾﮏ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ؟[‬
‫‪ -۲‬اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻮش ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﺑﻪ»را« و »ﻻم« ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ۡ ََ‬
‫ُ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ ۡ ُ َّ ّ‬
‫﴿ ���ها ٱلمدث ِر ‪� ١‬م فأنذِر ‪ ٢‬ور�ك فك ِ� ‪ ٣‬و�ِيابك �ط ِهر ‪٤‬‬
‫َ َ ُ‬ ‫ك فَٱ ۡص ۡ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫ك ُِ‬ ‫ََ َُۡ َۡ َ ۡ‬ ‫َوٱ ُّلر ۡج َز فَٱ ۡه ُ‬
‫� ‪ ٧‬فإِذا نقِ َر ِ�‬ ‫ِ‬ ‫� ‪ ٦‬ول ِر ِ�‬ ‫ج ۡر ‪ ٥‬و� �من �ست‬
‫َ‬ ‫�ن َ� ۡ ُ‬
‫� �َ‬ ‫ََ ۡ َ‬ ‫ٱ�َّاقُور ‪ ٨‬فَ َ� ٰل َِك يَ ۡو َم�ذ يَ ۡو ٌم َعس ٌ‬
‫ِ� ‪ ١٠‬ذ ۡر ِ�‬ ‫ٖ‬ ‫س‬ ‫� ٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫ِ� ‪ � ٩‬ٱل‬ ‫ِٖ‬ ‫ِ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪54‬‬
‫ََ َ ُ ٗ‬ ‫ٗ‬ ‫ج َع ۡل ُ َ َ ٗ َّ‬ ‫ِيدا ‪َ ١١‬و َ‬ ‫ََ ۡ َ َۡ ُ َ ٗ‬
‫� ش ُهودا ‪١٣‬‬ ‫ت ُ�ۥ ما� م ۡم ُدودا ‪ ١٢‬و�ن ِ‬ ‫ومن خلقت وح‬
‫َ ٗ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫يدا ‪َّ �ُ ١٤‬م َ� ۡط َم ُع أ ۡن أز َ‬ ‫َ َ َّ ُّ َ ُ َ ۡ ٗ‬
‫�د ‪ ۖ � ١٥‬إِن ُهۥ �ن �� ٰت ِ َنا عن ِيدا ‪١٦‬‬ ‫ِ‬ ‫ومهدت �ۥ �م ِه‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫ً‬ ‫ُ ُ‬
‫َسأ ۡرهِق ُهۥ َص ُعودا ‪ ١٧‬إِن ُهۥ فك َر َوق َّد َر ‪� ١٨‬قتِل ك ۡيف ق َّد َر ‪َّ � ١٩‬م قتِل ك ۡيف‬
‫َ َ َ ۡ َٰ َ ٓ‬ ‫كََ‬ ‫ُ َّ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫قَ َّد َر ‪َّ �ُ ٢٠‬م َ� َظ َر ‪َّ �ُ ٢١‬م َعبَ َس َو� َ َ َ‬
‫� ‪� ٢٣‬قال إِن �ذا‬ ‫� ‪� ٢٢‬م أدبر وٱست‬
‫َٓۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ َ َ ٓ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ‬ ‫ۡ ‪َُُۡ ٞ‬‬ ‫َّ‬
‫� ‪َ ٢٥‬سأ ۡصل ِيهِ َسق َر ‪َ ٢٦‬و َما أد َرٮ ٰك َما‬ ‫إِ� سِحر يؤثر ‪ ٢٤‬إِن �ٰذا إِ� قول ٱلب ِ‬
‫� ‪َ ٣٠‬و َما‬ ‫احة‪ّ ٞ‬ل ِۡلبَ َ� ‪َ ٢٩‬علَ ۡي َها � ِۡس َع َة َع َ َ‬ ‫َس َق ُر ‪ۡ �ُ �َ ٢٧‬ب� َو َ� تَ َذ ُر ‪ ٢٨‬ل َ َّو َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ٰ َ َّ َّ َ َ َ ٗ َ َ َ َ ۡ َ َّ َ ُ ۡ َّ ۡ َ ٗ ّ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫��ِكة ۖوما جعلنا عِد�هم إِ� ف ِتنة ل ِ�ِين �فروا‬ ‫جعلنا أص�ب ٱ�ارِ إِ� م ٰٓ‬
‫اب ٱ َّ� َ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ� يَ ۡرتَ َ‬ ‫ِين َء َام ُن ٓوا ْ إ َ‬ ‫اد ٱ َّ� َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ ٰ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫ل ِيستيقِن ٱ�ِين أوتوا ٱلكِ�ب و�زد‬
‫َ‬ ‫ُ ُ ْ ۡ َ َ َ ُۡ ۡ ُ َ َ َُ َ‬
‫َ َ َ‬ ‫ٓ‬
‫ِين ِ� قلو� ِ ِهم َّم َرض َوٱل� ٰفِ ُرون َماذا أ َراد‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ول ٱ َّ� َ‬ ‫أوتوا ٱلكِ�ٰب وٱلمؤمِنون و ِ�ق‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ض ُّل ٱ َّ ُ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َ ٗ َ َ َ‬
‫� َمن �َشا ُء َو َ� ۡهدِي َمن �َشا ُء ۚ َو َما َ� ۡعل ُم ُج ُنود‬ ‫� بِ� ٰذا مث� ۚ ك� ٰل ِك يُ ِ‬ ‫ٱ‬
‫َ‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ۡ َ‬ ‫َۡ ٰ َۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ‬
‫� ‪َ � ٣١‬وٱلق َم ِر ‪َ ٣٢‬وٱ ۡ� ِل إِذ أدبَ َر ‪٣٣‬‬ ‫َُ ََ َ‬
‫ر�ِك إِ� هو ۚ وما ِ� إِ� ذِكرى ل ِلب ِ‬
‫ُ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ ٗ َّۡ َ‬ ‫كَ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ۡ ُ‬ ‫َ ُّ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬
‫� ‪ ٣٦‬ل َِمن شا َء مِن� ۡم‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِل‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫ِير‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ى‬ ‫د‬ ‫ح‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ا‬‫ه‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪٣٤‬‬ ‫ر‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫وٱلصبحِ إِذا أس‬
‫َ‬
‫ِين ٌة ‪ ٣٨‬إ َّ�ٓ أ ۡص َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َ ۡ َ َ َّ‬
‫َ‬
‫�‬ ‫ب ٱ ۡ� َِ‬
‫م‬ ‫�ٰ َ‬
‫ِ‬
‫ت َره َ‬ ‫� َ� ۡف� ب َما َك َس َب ۡ‬ ‫ُ ُّ‬
‫‪٣٧‬‬ ‫ر‬ ‫َ‬ ‫خ‬ ‫أن �تقدم أو �تأ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ْ‬
‫ِ� ‪َ ٤١‬ما َسلك� ۡم ِ� َسق َر ‪ ٤٢‬قالوا‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ون ‪َ ٤٠‬عن ٱل ۡ ُم ۡجرم َ‬ ‫َ َّ ٰ َ َ َ ٓ َ ُ َ‬
‫ت يتساءل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ �ِ ٣٩‬ج� ٖ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ك ُ� ۡطع ُم ٱلم ۡسك َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ َ ُ‬
‫ِ� ‪َ ٤٤‬و� َّنا �وض َم َع‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ� ‪ ٤٣‬ولم ن‬ ‫ك م َِن ٱل ُم َصل َ‬ ‫لم ن‬
‫َ َ َ‬ ‫ۡ‬
‫� �تَى ٰ َنا ٱ�َقِ ُ‬ ‫َ‬ ‫� ّذ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫�ا ٓ�ض َ‬ ‫ٱ َۡ‬
‫� ‪َ � ٤٧‬ما تنف ُع ُه ۡم‬ ‫ِين ‪َ ٤٦‬ح َّ ٰٓ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ِب � َي ۡو ِم ٱ ّ‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ن‬‫�‬ ‫و‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ ُ ۡ ُ ُ ‪ٞ َ َ ۡ ُّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َش َ�ٰ َعة ٱ ٰ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ض� ‪ ٤٩‬ك��هم �ر مستنفِرة‬ ‫ل�فِعِ� ‪َ � ٤٨‬ما ل ُه ۡم ع ِن ٱ َّ�ذك َِرة ِ مع ِر ِ‬
‫ّ ۡ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ٰ ُ ُ ٗ ُّ َ َّ َ ٗ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ُ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬
‫�ة ‪٥٢‬‬ ‫�د � ٱ ۡم ِر ٖٕي مِنهم أن يؤ� صحفا من‬ ‫‪ ٥٠‬ف َّرت مِن ق ۡس َو َرة ِۢ ‪ ٥١‬بل ي ِر‬
‫َ ٓ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ٓ َّ َ ۡ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ َّ‬
‫� ۖ بَل � �افون ٱ�خ َِرة ‪ � ٥٣‬إِن ُهۥ تذك َِرة ‪َ � ٥٤‬من شا َء ذك َرهُۥ ‪َ ٥٥‬و َما‬
‫َ ۡ ُ ُ َ َّ ٓ َ َ َ ٓ َ َّ ُ ُ َ َ ۡ ُ َّ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ ۡ‬
‫ى َوأهل ٱل َمغ ِف َرة ِ ‪] ﴾٥٦‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[٥٦-١ :‬‬ ‫يذكرون إِ� أن �شاء ٱ�ۚ هو أهل ٱ�قو‬
 ‫درس ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬اﻧﻮاع ﻣ‪‬ﺪ‪‬‬

‫ﻣ‪‬ﺪ‪‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﺸﯿﺪن ﺻﺪای ﺣﺮف ﻣﺪ را‪َ ،‬ﻣﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺣﺮوف َﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪» -۱‬واو« ﺳﺎﮐﻦ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ﻣﻀﻤﻮم‪.‬‬
‫‪» -۲‬ﯾﺎ« ﺳﺎﮐﻦ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ﻣﮑﺴﻮر‪.‬‬
‫‪» -۳‬اﻟﻒ«‪.‬‬
‫ّ‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺮوف‪َ ،‬ﻣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﺮﮐﺖ وﺟﻮد دارد و ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﻦ‬
‫»ﻧ ﹺ‬
‫ﹸﻮﺣ ﹶﻴﻬﺎ« آن را وﺿﻊ ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺪای‪ :‬واو‪ ،‬ﯾﺎ‪ ،‬اﻟﻒ را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﮑﺸﯿﻢ‪.‬‬
‫ّ‬
‫دو ﭼﯿﺰ َﻣﺪ را از ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺳﮑﻮن‪.‬‬ ‫‪ -۱‬ﻫﻤﺰه‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻌﺪ از ﺣﺮف ﻣﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ؛ ﻣﺪ از ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫)اﺻﻠﯽ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪ ﻓﺮﻋﯽ ﻣﯽرود و اﯾﻦ ﻣﺪ ﻓﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﺰه و‬
‫ﺳﮑﻮن ﺑﻪ اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪56‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ﻫﻤﺰه‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺣﺮف ﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰه ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دو ﻧﻮع ﻣﺪ زﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۱‬ﻣﺪ ﻣﺘﺼﻞ‪:‬‬
‫ﹸﻗ ﹸﺮوء‬ ‫أﻟﺴﻮء‬ ‫ﱡ‬ ‫ﹺﺟﯽ ﹶء ﹺﺳﯽ ﹶء‬ ‫ﹶﺷﺂ ﹶء‬ ‫ﹶﺟﺂ ﹶء‬
‫أﻟ ﱠﻄ ﹺﺎﺋ ﹺﻔ ﹶ‬
‫ﲔ‬ ‫أ ﹾﻟ ﹶﻔ ﹺﺎﺋ ﹸﺰ ﹶ‬
‫ون‬ ‫ﹸأوﻟﺌﹺ ﹶﻚ‬ ‫أ ﹾﻟـ ﹶﻤﻠﺌﻜﹺﺔ‬
‫ّ‬
‫در اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ :‬ﻫﻤﺰه و ﺣﺮف ﻣﺪ ﻫﺮ دو‪ ،‬در ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞاﻧﺪ و‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ آن را ﻣﺪ ﻣﺘﺼﻞ‪ ،‬ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﺸﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﺪ‪،‬ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ و ﻗﺼﺮـ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫درآوردن ـ آن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺪ ﻣﻨﻔﺼﻞ‪:‬‬
‫ﺄﳞﺎ أ ﱠﻟ ﹺﺬﻳ ﹶﻦ ﹶءا ﹶﻣﻨﹸﻮا‬
‫ﹶﻳ ﱡ ﹶ‬ ‫أﹺﻧﱠﺂ ﹶأ ﹾو ﹶﺣ ﹾﻴﻨﹶﺂ إﹺ ﹶﻟﻴﹾ ﹶﻚ‬ ‫ﹶﻣﺂ ﹸأﻧ ﹺﹾﺰ ﹶل‬
‫ﹶو ﹶأﻧﹺﻴ ﹸﺒﻮا إﹺ ﹶﻟﯽ ﹶر ﱢﺑﻜ ﹾﹸﻢ‬ ‫ﹶو ﹺﰲ ﹶأ ﹾﻧ ﹸﻔ ﹺﺴﻜ ﹾﹸﻢ‬
‫ﹸﻗﻮا ﹶأ ﹾﻧ ﹸﻔ ﹶﺴﻜ ﹾﹸﻢ‬
‫ّ‬
‫در اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ :‬ﻫﻤﺰه از ﺣﺮف ﻣﺪ ﺟﺪا و در ﮐﻠﻤﻪ دﯾﮕﺮی واﻗﻊ ﺷﺪه‬
‫ّ‬
‫اﺳﺖ؛ ﻟﺬا »ﻣﺪ ﻣﻨﻔﺼﻞ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﺸﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ و ﻗﺼﺮ آن ـ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ـ ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪.١‬‬

‫‪ -١‬در اﯾﻨﺠﺎ در ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﺆﻟﻒ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺴﺎﻫﻞ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻤﻪ راوﯾﺎن ﺑﺮ ﻗﺼﺮ ﻣﻨﻔﺼﻞ از‬
‫ّ‬
‫ﺣﻔﺺ اﺗﻔﺎق ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﺼﺤﻒﻫﺎی ﻣﺘﺪاول ﺑﺮ رواﯾﺖ ﻣﺪ آن‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﮐﺖ ﺿﺒﻂ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻗﺮاءت ﺧﻮد از ﻧﮑﺸﯿﺪن ﻣﺪ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﺧﻮدداری ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(7‬‬

‫]‪ -۱‬ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﯿﻖ درس ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫ّ‬
‫أ‪» -‬واو‪ ،‬ﯾﺎ« ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ از ﺣﺮوف ﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ّ‬
‫ب‪ -‬ﻣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد؟‬
‫ّ‬
‫ج‪ -‬ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﻣﺪ ﻣﺘﺼﻞ و ﻣﻨﻔﺼﻞ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ّ‬
‫د‪ -‬ﻣﻘﺪار ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻣﺪ ﻣﺘﺼﻞ و ﻣﻨﻔﺼﻞ را ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻫ‪ -‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺪ ﻣﻨﻔﺼﻞ را ﻧﮑﺸﯿﺪ؟[‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ -۲‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ ﺳﻮره ﮔﻮش ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮاﺿﻊ ﻣﺪ ﻣﺘﺼﻞ و ﻣﺪ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﮐﻪ‬
‫زﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ّ ،‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫ۡ‬
‫اب‬ ‫ك مِن َ� ۡبل أَن يَأ� َِي ُه ۡم َع َذ ٌ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ُ ً َ ٰ َ ۡ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫﴿إِ�ا أرسلنا نوحا إِ� قو ِمهِۦ أن أنذِر قوم‬
‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َّ ُ‬ ‫ٌ‬ ‫ُّ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ َ ََٰ ۡ ِ ّ َ ُ ۡ َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫أ ِ�م ‪ ١‬قال �قوم إ ِ ِ� ل�م نذِير مبِ� ‪ ٢‬أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱ�قوه وأطِيع ِ‬
‫ون‬
‫َّ َ َ َّ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ّ ُُ ُ ۡ ََُ ّ ُ ۡ َ َ‬
‫� أ َج ٖل ُّم َس ًّ�� إِن أ َجل ٱ�ِ إِذا‬ ‫‪� ٣‬غفِ ۡر ل�م مِن ذنو�ِ�م و�ؤخ ِۡر�م إ ِ ٰٓ‬
‫ار� ‪٥‬‬ ‫ت قَ ۡو ِ� َ ۡ� ٗ� َو َ� َه ٗ‬
‫ون ‪ ٤‬قَ َال َر ّب إ ّ� َد َع ۡو ُ‬ ‫َ ٓ َ َ ُ َ َّ ُ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ‬
‫جاء � يؤخر ۚ لو كنتم �علم‬
‫ِ ِِ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪58‬‬
‫�� ُ�َّ َما َد َع ۡو ُ� ُه ۡم �ِ َ ۡغفِ َر ل َ ُه ۡم َج َعلُ ٓوا ْ أَ َ� ٰب َع ُهمۡ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ٓ ٓ َّ َ ٗ‬
‫ِ‬ ‫فلم يزِدهم د�ءِي إِ� ف ِرار� ‪ِ ٦‬‬
‫ُ ّ‬ ‫ك َب ٗ‬ ‫ٓ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ۡ ْ َ َ ُ ۡ َ َ َ ُّ ْ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ ۡ ۡ‬
‫ار� ‪َّ � ٧‬م إ ِ ِ�‬ ‫ِ� ءاذانِهِم وٱستغشوا �ِيا�هم وأ�وا وٱستك�وا ٱست ِ‬
‫ۡ‬
‫� ٗار� ‪ُ �َ ٩‬قل ُ‬ ‫ت ل َ ُه ۡم إ ۡ َ‬ ‫� ۡر ُ‬ ‫َ‬
‫نت ل َ ُه ۡم َوأ ۡ َ‬ ‫� أَ ۡعلَ ُ‬ ‫ج َه ٗار� ‪َّ �ُ ٨‬م إ ِ ِّ ٓ‬ ‫َ َُُۡ ۡ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫دعو�هم ِ‬
‫َّ ٓ َ َ ُ‬ ‫� ۡم إنَّ ُهۥ َ� َن َ� َّف ٗ‬ ‫ۡ َ ۡ ُ ْ َ َّ ُ‬
‫لس َما َء عل ۡي�م ّم ِۡد َر ٗار� ‪١١‬‬ ‫ار� ‪ ١٠‬يُ ۡرس ِِل ٱ‬ ‫ِ‬ ‫ٱستغفِروا ر�‬
‫َ‬
‫َّ ُ ۡ‬ ‫ۡ َ َ َ َ َ َ ۡ َ َّ ُ ۡ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َُۡ ۡ ُ‬
‫ت َو َ� ۡج َعل ل� ۡم �ن َ� ٰ ٗر� ‪َّ ١٢‬ما‬ ‫و�مدِد�م بِأم� ٰ ٖل و�نِ� و�جعل ل�م ج�ٰ ٖ‬
‫ََ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ََ ُ َ‬ ‫ون ِ َّ� ِ َوقَ ٗ‬ ‫َ ُ ۡ َ َۡ ُ َ‬
‫ار� ‪َ ١٣‬وق ۡد خلق� ۡم أ ۡط َو ًارا ‪� ١٤‬ل ۡم ت َر ۡوا ك ۡيف خل َق‬ ‫ل�م � ترج‬
‫� ٗ‬ ‫َّ ُ ٗ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ ُ َ ۡ َ َ َ َ‬
‫اجا ‪١٦‬‬ ‫لش ۡم َس ِ َ‬ ‫ت ط َِبا�ا ‪َ ١٥‬و َج َعل ٱلق َم َر �ِي ِهن نور� وجعل ٱ‬ ‫ٱ� سبع س� ٰ� ٰ ٖ‬
‫ٗ‬ ‫ُ َّ ُ ُ ُ ۡ َ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ۡ‬ ‫ََ ٗ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ُ ّ ۡ َ‬
‫وٱ� أ�بت�م م َِن ٱ�� ِض �با�ا ‪� ١٧‬م يعِيد�م �ِيها و�خرِج�م إِخراجا ‪١٨‬‬
‫َ‬
‫اجا ‪ ٢٠‬قَ َال نُ ‪ٞ‬‬ ‫كوا ْ م ِۡن َها ُس ُب ٗ� ف َِج ٗ‬ ‫َّ ۡ ُ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ ُ َۡ َ‬ ‫َوٱ َّ ُ‬
‫وح‬ ‫� َج َعل ل� ُم ٱ��ض � ِ َساطا ‪ ١٩‬ل ِتسل‬
‫ََ َُ ْ‬ ‫َّ ّ َّ ُ ۡ َ َ ۡ َ َّ َ ُ ْ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ُ َ َ َ ُ َّ َ‬
‫�هُ ٓۥ إِ� خ َس ٗار� ‪ ٢١‬ومكروا‬ ‫ب إِ�هم عصو ِ� وٱ�بعوا من لم ي ِزده ما�ۥ وو‬ ‫ر ِ‬
‫َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َّ َ ّٗ َ َ ُ َ ٗ َ ُ َ‬ ‫ۡ ُ‬
‫ا� َو� َ�غوث‬ ‫َمك ٗر� ك َّب ٗار� ‪ ٢٢‬وقالوا � تذرن ءال ِهت�م و� تذرن ودا و� سو‬
‫َ َّ َ َ ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ُّ ْ َ ٗ َ َ‬ ‫وق َو� َ ۡ ٗ‬ ‫ََُ َ‬
‫� إِ� ض� ٰ� ‪ّ ٢٤‬م َِّما‬ ‫��ۖ َو� ت ِزدِ ٱل�ٰل ِ ِم‬ ‫�� ‪ ٢٣‬وقد أضلوا كث ِ‬ ‫و�ع‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َخطيٓ�ته ۡم أ ۡغرقُوا ْ فَأ ۡدخِلُوا ْ نَ ٗار� فَلَ ۡم َ� ُدوا ْ ل َ ُهم ّمِن ُدون ٱ َّ�ِ أ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫نص ٗار� ‪َ ٢٥‬وقال‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫َ َ ۡ ُ ۡ ُ ُّ ْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫نُ ‪ٞ‬‬
‫ضلوا‬ ‫ارا ‪ ٢٦‬إِنك إِن تذرهم ي ِ‬ ‫�ن َديَّ ً‬ ‫وح َّر ّب � تَذ ۡر � ٱ�� ِض م َِن ٱل� ٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫�‬‫ب ٱ ۡغفِ ۡر ِ� َول َِ� ٰ ِ َ� َّي َول َِمن َد َخ َل بَ ۡي ِ َ‬ ‫َّ ّ‬ ‫� ٓوا ْ إ َّ� فَا ٗ َ َّ ٗ‬ ‫َ َ َ ََ َ ُ‬
‫جر� كفار� ‪ ٢٧‬ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫عِبادك و� ي ِ ِ‬
‫ار ۢ� ‪] ﴾٢٨‬ﻧﻮح‪.[٢٨-١ :‬‬ ‫� إ َّ� َ� َب َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ۡ ٗ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُۡ ۡ َٰ َ َ َ‬
‫ت� و� ت ِزدِ ٱل�ٰل ِ ِم ِ‬ ‫مؤمِنا ول ِلمؤ ِمن ِ� وٱلمؤمِ� ِ‬
 ‫درس ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﺑﻘﯿﮥ اﻧﻮاع ﻣﺪ‪‬‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬ﺳﮑﻮن‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺳﺒﺐ دوم از اﺳﺒﺎب ﻣﺪ‪ ،‬ﺳﮑﻮن اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﯾﮑﯽ از دو ﻧﻮع ﻣﺪ زﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۱‬ﻣﺪ ﻻزم‬
‫ﺂﺟ~ﻮﻧﱢﯽ‬ ‫ﹸﹶ‬
‫أﲢ ﱡ‬ ‫اﻟ ﱠﻄﺂ ﱠﻣ ﹸﺔ‬ ‫ﹶءآﻟ ﹶﺌ ﹶﻦ‬ ‫أﻟﻀﺂ ﱢﻟ ﹶ‬
‫ﲔ‬ ‫أ‪ -‬ﱠ‬
‫ﻃﺴﻢ~‬ ‫~‬
‫~ﹼ‬ ‫اﱂ ﹼ~‬ ‫ﺣﻢ~‬
‫~‬ ‫ص~‬ ‫ب‪ -‬ق~‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﮐﻠﻤﺎت ﻓﻮق‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۱‬ﺳﮑﻮن‪ ،‬ﭘﺲ از ﺣﺮف ﻣﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺳﮑﻮن‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﺳﺎزﯾﻢ‪،‬‬
‫ان وأ ﹾﻟـﻤ ﹺﺠ ﹺ‬
‫ﺂف و أ ﹾﻟ ﹸﻘﺮء ﹺ‬ ‫ً‬
‫ﻴﺪ« را ﻗﺮاءت ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﺳﮑﻮن روی ﻓﺎ )ف(‬ ‫ﹶ‬ ‫ﻣﺜﻼ‪ :‬اﮔﺮ » ﹶﻗ ﹾ ﹶ ﹾ ﹶ‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ )ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻣﺎ روی آن وﻗﻒ ﻧﮑﻨﯿﻢ و ﻓﻮرا ﻣﺎ ﺑﻌﺪ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ(‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ » ﹶءآﻟ ﹶﺌ ﹶﻦ ﹶو ﹶﻗﺪﹾ ﹶﻋ ﹶﺼ ﹾﻴ ﹶﺖ ﹶﻗ ﹾﺒ ﹸﻞ« را ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ ﺳﮑﻮن روی ﻻم را ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪60‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫از اﯾﻦ رو‪،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺪ را »ﻣﺪ ﻻزم« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »أ« ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﻣﺪ ﻻزم در ﮐﻠﻤﻪ آﻣﺪه‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﻧﻮع را‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫»ﻣﺪ ﻻزم ﮐﻠﻤﯽ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ب« ﻣﺪ ﻻزم را در ﺣﺮوف‬
‫ّ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه اواﯾﻞ ﺳﻮرهﻫﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ و از اﯾﻦ رو‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع را »ﻣﺪ ﻻزم ﺣﺮﻓﯽ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻫﺮ ﮐﺪام از اﻧﻮاع ﻣﺪ ﻻزم ـ ﭼﻪ ﮐﻠﻤﯽ ﭼﻪ ﺣﺮﻓﯽ ـ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫َﱠ ْ‬ ‫َﱠ‬
‫‪ُ -۲‬ﻣﺨﻔﻒ )ﺳﺒﮏ(‪.‬‬ ‫‪ُ -۱‬ﻣﺜﻘﻞ )ﺳﻨﮕﯿﻦ(‪.‬‬
‫ّ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺜﻘﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺣﺮف ﻣﺪ ﺷﺪﻩ )ﹽ( آﯾﺪ؛ ﻣﺜﻞ »أﻟ ﱠﻄﺂ ﱠﻣ ﹸﺔ«‬
‫~ ﹼ~ﻢ« زﯾﺮا اﺻﻞ اﯾﻦ ﺣﺮف در ﻟﻔﻆ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﲔ« ﯾﺎ ادﻏﺎم آﯾﺪ؛ ﻣﺜﻞ »اﻟـ‬ ‫ﻟﻀﺂ ﱢﻟ ﹶ‬‫» ﹶأ ﱠ‬
‫ﹺ‬ ‫اﺳﺖ‪ » :‬ﹶأﻟ ﹺ ﹾ‬
‫ﻴﻢ« ﮐﻪ ﻣﯿﻢ ﺳﺎﮐﻦ اوﻟﯽ در ﻣﯿﻢ دوﻣﯽ ادﻏﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻒ ﻻﹶ ﹾم ﻣ ﹾ‬
‫ّ‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻣﺪ ﻻزم دﯾﮕﺮی در‪ ،‬ﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻢ‬
‫ّ‬
‫آﺧﺮی ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﺮف ﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺪﯾﺪ ﯾﺎ ادﻏﺎم ﻧﯿﺎﻣﺪه‬
‫َّ‬ ‫ّ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪ ﻻزم از ﻧﻮع ُﻣﺨﻔﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﺸﯿﺪن ﻣﺪ ﻻزم ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺷﺒﺎع اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺷﺶ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫اﻣﮑﺎن دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺆال ﭘﯿﺶ آﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﮑﻮن ﺑﻌﺪ از ﺣﺮف ﻣﺪ در ﻣﺜﺎل » ﹶأ ﱠ‬
‫ﻟﻀﺂ ﱢﻟ ﹶ‬
‫ﲔ«‬

‫»أﻟ ﱠﻄﺂ ﱠﻣ ﹸﺔ« » ﹶأ ﹸ ﹶﲢ ﱡ‬

‫ﺂﺟ ﹶﻮﻧﱠﯽ« ﮐﺠﺎ ﻗﺮاردارد؟‬
‫ّ‬
‫در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺣﺮف ﻣﺸﺪد‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻋﺒﺎرت از دو ﺣﺮف اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﯽ‬
‫ﺳﺎﮐﻦ و ّدوﻣﯽ ﺣﺮﮐﺖ دارد؛ ﻟﺬا »ﻻم« در » ﹼ‬
‫اﻟﻀﺂﻟﲔ« ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺗﺸﺪﯾﺪ دارد و ﻋﺒﺎرت از دو‬
‫ﻻم اﺳﺖ‪ :‬اوﻟﯽ ﺳﺎﮐﻦ و دوﻣﯽ ﮐﺴﺮه دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ »ﻣﯿﻢ« در »أﻟ ﱠﻄﺂ ﱠﻣ ﹸﺔ« و »ﺟﯿﻢ« و‬

‫»ﻧﻮن« در » ﹶأ ﹸ ﹶﲢ ﱡ‬
‫ﺂﺟ ﹶﻮﻧﱠﯽ« ‪.‬‬
 ‫‪61‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫ّ‬
‫‪ -۲‬ﻣﺪ ﻋﺎرض‬
‫أﻟـﹾ ﹶﻤ ﹺﺼ ﹲﲑ‬ ‫ﹺ‬ ‫أ ﹾﻟ ﹶﻌ ﹶﻠ ﹺﻤ ﹶ‬
‫ﹶو ﹶﻓﺘ ﹲﹾﺢ ﹶﻗ ﹺﺮ ﹲ‬
‫ﻳﺐ‬ ‫ﻴﻢ‬
‫أﻟﺮﺣ ﹾ‬
‫ﱠ‬ ‫ﲔ‬
‫ﹶو ﹶﻣﺎ ﹸﺗ ﹾﻌﻠﹺﻨ ﹶ‬
‫ﹸﻮن‬ ‫ﹶﺗ ﹾﻌ ﹶﻠ ﹸﻤ ﹶ‬
‫ﻮن‬ ‫ﻮص‬ ‫ﹶﻣ ﹾﺮ ﹸﺻ ﹲ‬ ‫ﹾﹸ‬
‫أﳋ ﹸﺮوجﹺ‬
‫ﻸﻧﹶﺎ ﹺم‬‫ﻟﹺ ﹾ ﹶ‬ ‫ﲪ ﹸﻦ‬
‫أﻟﺮ ﹾ ﹶ‬
‫ﱠ‬ ‫ﺎب‬ ‫ﹾﹺ‬
‫أﳊ ﹶﺴ ﹸ‬ ‫ﹶﻣﺘ ﹺ‬
‫ﹶﺎب‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻮر زﯾﺮ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺮف آﺧﺮ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت وﻗﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺮف آﺧﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ّ‬
‫وﻗﻒ‪ ،‬ﺳﺎﮐﻦ ﻣﯽﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﮑﻮن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺣﺮف ﻣﺪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺬﮐﻮر را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ ﺑﺪون‬
‫وﻗﻒ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺳﮑﻮﻧﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻗﺒﻞ از وﻗﻒ‬
‫ﹺ ﹺ‬ ‫ﲪ ﹺﻦ ﹺ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻞ »أ ﹾﻟ ﹶﻌ ﹶﻠ ﹺﻤ ﹶ‬
‫اﻟﺮﺣﻴ ﹺﻢ‪ ،‬ﹶﻣﻠﻚ ‪ «...‬و ﻣﺜﻞ » ﹶو ﹶﻓﺘ ﹲﹾﺢ ﹶﻗ ﹺﺮ ﹲ‬
‫ﻳﺐ‬ ‫اﻟﺮ ﹾ ﹶ ﱠ‬
‫ﲔ‪ ،‬ﱠ‬
‫ﴩ أ ﹾﻟـ ﹸﻤ ﹾﺮ ﹺﻣﻨ ﹺ ﹶ‬
‫ﲔ«‪.‬‬ ‫ﹶو ﹶﺑ ﱢ ﹺ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫و از اﯾﻦ رو؛ اﯾﻦ ﻧﻮع را »ﻣﺪ ﻋﺎرض« ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺪی ﮐﻪ ﺳﮑﻮن آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫وﻗﻒ‪ ،‬ﻋﺎرض ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ وﺻﻞ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﺪ ﻋﺎرض ـ ﻧﺰد ﻫﻤﻪ ﻗ ﱠﺮا ـ ﮐﺸﯿﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﯾﺎ ﭼﻬﺎر ﯾﺎ ﺷﺶ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ )‪(8‬‬

‫]‪ -۱‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ را ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﯿﺪ‪:‬‬

‫ّ‬
‫أ‪ -‬ﺳﮑﻮن ﺳﺒﺐ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻣﺪ اﺳﺖ؟ ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ب‪ -‬ﻣﻘﺪار ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻣﺪﻫﺎی وارده در اﯾﻦ درس را ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ج‪ -‬اﻧﻮاع ﻣﺪ ﻻزم و ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﻫﺮ ﮐﺪام ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﱠ‬ ‫ّ‬
‫د‪ -‬ﺑﺮای ﻣﺪ ﻻزم‪ ،‬ﻣﺨﻔﻒ ﺣﺮﻓﯽ و ﮐﻠﻤﯽ ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ‪[.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ -۲‬ﺑﻪ ﺗﻼوت اﯾﻦ دو ﺳﻮره ﮔﻮش ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮاﺿﻊ ﻣﺪ ﻻزم و ﻣﺪ ﻋﺎرض ﮐﻪ زﯾﺮ‬
‫ّ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﻪ دو ﺷﮑﻞ در ﻣﺪ ﻋﺎرض‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻃﻮل )ﺷﺶ ﺣﺮﮐﺖ( و‬
‫ﺗﻮﺳﻂ )ﭼﻬﺎر ﺣﺮﮐﺖ(‪ .‬ﺳﻮره ن ﺑﻪ ﻗﺼﺮ )دو ﺣﺮﮐﺖ(‪.‬‬

‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم ‪١‬‬
‫� ‪ ٢‬ٱ َّلر� ٱ َّلرحِيم ‪ٰ �َ ٣‬ل ِك يَ ۡو ِم ٱ ّ�ِين ‪ ٤‬إيَّ َ‬
‫اك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ٱ ۡ َ‬
‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّب ٱ ۡل َ� ٰلَم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ِين �� َع ۡم َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ ُ َّ َ َ ۡ َ ُ‬
‫ت‬ ‫ص َ� ٰ َط ٱ� َ‬
‫يم ‪ِ ٦‬‬ ‫لص َ� ٰ َط ٱل ُم ۡستقِ َ‬ ‫�ع ُبد �ياك �ستعِ� ‪ ٥‬ٱهدِنا ٱ ِ‬
‫َ َ ۡ ۡ َ َ َّ‬
‫لضآلّ َ‬ ‫َ َۡ ۡ َ ۡ َۡ ۡ ُ‬
‫ِ� ‪] ﴾ ٧‬اﻟﻔﺎﺗﺤﺔ‪.[٧-١ :‬‬ ‫وب علي ِهم و� ٱ‬ ‫� ٱلمغض ِ‬ ‫علي ِهم � ِ‬
 ‫‪63‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫َّ‬
‫� ٱ� ِ ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم‬
‫َّ َ َ‬ ‫َٓ َ َ ۡ َ َّ َ َ ُۡ‬ ‫ٓ َ َۡ َ ََ َۡ ُ ُ َ‬
‫ون ‪� ٢‬ن لك‬ ‫ن وٱلقل ِم وما �سطرون ‪ ١‬ما أنت بِن ِعمةِ ر�ِك بِمجن ٖ‬ ‫﴿ ۚ‬
‫�ون ‪٥‬‬
‫َ َ ُۡ ُ َُۡ ُ َ‬
‫� و�ب ِ‬ ‫ي� ‪ ٤‬فستب ِ‬
‫َّ َ َ َ ٰ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫� َم ۡم ُ‬ ‫َ�َ ۡج ًرا َ� ۡ َ‬
‫� خل ٍق ع ِظ ٖ‬ ‫ون ‪� ٣‬نك لع‬ ‫ٖ‬ ‫ن‬
‫َ ُ َ َ ۡ َُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ّ ُ ۡ ۡ ُ‬
‫ييِ� ُم ٱل َمف ُتون ‪ ٦‬إِن َر�ك ه َو أعل ُم ب ِ َمن ضل عن َسبِيلِهِۦ وهو أعلم‬ ‫َّ‬ ‫بِأ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ْ َ ُ‬ ‫ك ّ ِذ� َ‬ ‫ُۡ َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َُۡۡ َ‬
‫� ‪َ ٨‬ودوا ل ۡو ت ۡده ُِن �يُ ۡده ُِنون ‪َ ٩‬و� ت ِط ۡع‬ ‫ب ِٱلمهتدِين ‪ ٧‬ف� تطِعِ ٱلم ِ‬
‫ُُّ‬ ‫َّ َّ ّ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ‬ ‫� َح َّ�ف َّمه� ‪َ ١٠‬ه َّماز َّم َّشا ٓء ب َ‬ ‫ُ َّ‬
‫ل‬
‫ِۢ‬ ‫ت‬ ‫�‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ِي�‬ ‫ٍ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫ٍ‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫خ‬ ‫ِل‬ ‫ل‬ ‫اعٖ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫‪١١‬‬ ‫ي�‬
‫ٖ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ِۢ‬ ‫ٖ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬
‫َ َ‬
‫� عل ۡيهِ َءا� ٰ ُت َنا قال‬
‫َ‬ ‫َ َُۡ َ َ‬
‫� ‪ ١٤‬إِذا �ت ٰ‬ ‫َ� ۡع َد َ� ٰل َِك َز�ِي� ‪ ١٣‬أَن َ� َن َذا َمال َو�َن َ‬
‫ٖ ِ‬ ‫ٍ‬
‫�ٰبَ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫وم ‪ ١٦‬إنَّا بَل ۡو َ�ٰ ُه ۡم ك َما بَل ۡونَا أ ۡص َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫� ۡرطُ‬ ‫ۡ‬
‫ِ� ‪َ ١٥‬سنَس ُِم ُهۥ � ٱ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫� ٱ ۡ�َ َّول َ‬ ‫� ِط ُ‬ ‫ََ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫أ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫� َّنةِ إ ۡذ أ ۡق َس ُموا �َ ۡ� ُم َّن َها ُم ۡصبح َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫� ‪َ ١٧‬و� � َ ۡستث ُنون ‪َ � ١٨‬طاف عل ۡي َها‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ َ ِ‬
‫�‬ ‫اد ۡوا ْ ُم ۡصبح َ‬ ‫َََ َ‬
‫ل�� ِم ‪� ٢٠‬تن‬ ‫ت َكٱ َّ‬ ‫ح ۡ‬ ‫ون ‪ ١٩‬فَأَ ۡص َب َ‬ ‫َ ٓ ‪َ ُ ٓ َ ۡ ُ َ َ ّ َّ ّ ٞ‬‬
‫طا�ِف مِن ر�ِك وهم نا�ِم‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ َ َُ ْ ُ‬ ‫نت ۡم َ� ٰرم َ‬ ‫ِ� ۡم إن ُك ُ‬ ‫َ ۡ ُ ْ َ َٰ َ ۡ ُ‬
‫نطلقوا َوه ۡم َ�تَ�ٰف ُتون ‪٢٣‬‬ ‫ِ� ‪ ٢٢‬فٱ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ ٢١‬أ ِن ٱغدوا � حرث‬
‫ََ‬ ‫� َح ۡر ٖ� َ� ٰدِر َ‬ ‫ِ� ‪َ ٢٤‬و َغ َد ۡوا ْ َ َ ٰ‬ ‫�م ّم ِۡسك ‪ٞ‬‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ َ َّ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ‬
‫�ن ‪ ٢٥‬فل َّما‬ ‫ِ‬ ‫أن � يدخلنها ٱ�وم علي‬
‫َ ُ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ َۡ ُ َُۡ ُ َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َّ َ َ ُّ َ‬
‫ومون ‪ ٢٧‬قال أ ۡو َس ُط ُه ۡم �ل ۡم أقل ل� ۡم‬ ‫َرأ ۡوها قال ٓوا إِنا لضآلون ‪ ٢٦‬بل �ن �ر‬
‫�ٰ‬ ‫ََۡ ََ َ ۡ ُ ُ ۡ ََ‬ ‫�ٰ َن َر ّ� َنا ٓ إنَّا ُك َّنا َ�ٰلِم َ‬ ‫ون ‪ ٢٨‬قَالُوا ْ ُس ۡب َ‬ ‫ََۡ ُ َ ّ ُ َ‬
‫� ‪ ٢٩‬فأ�بل �عضهم‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫لو� �سبِح‬
‫ُۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬
‫ون ‪ ٣٠‬قَالوا َ� ٰ َو ۡ�ل َنا إنَّا ك َّنا َ�ٰغ َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َٰ َ ُ َ‬
‫��‬ ‫خۡٗ‬ ‫� َر ُّ� َنا أن �بدِ�ا‬ ‫� ‪َ ٣١‬ع َ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ� ۡع ٖض �ت�وم‬
‫َ َ ۡ َُ َۡ َ ُ ْ‬ ‫اب َولَ َع َذ ُ‬ ‫َ َ َ َۡ َ ُ‬ ‫ّ ۡ َ ٓ َّ ٓ َ َ ّ َ َ ُ َ‬
‫اب ٱ�خِرة ِ أ�� ۚ لو �نوا‬ ‫مِنها إِ�ا إ ِ ٰ� ر�ِنا � ٰغِبون ‪ ٣٢‬ك� ٰل ِك ٱلعذ ۖ‬
‫�‬ ‫ِند َر ّ�ه ۡم َج َّ�ٰت ٱ�َّعيم ‪ ٣٤‬أ َ َ� َن ۡج َع ُل ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬ ‫�ع َ‬ ‫ون ‪ ٣٣‬إ َّن ل ِۡل ُم َّتق َ‬ ‫ََُۡ َ‬
‫�علم‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫� ۡم ك َِ�ٰ ‪ٞ‬‬ ‫ۡ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َ َۡ ُ َ‬ ‫َكٱل ۡ ُم ۡجرم َ‬
‫ب �ِيهِ ت ۡد ُر ُسون‬ ‫ِ� ‪َ ٣٥‬ما ل� ۡم ك ۡيف �ك ُمون ‪ ٣٦‬أم ل‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ‬
‫�ون ‪ ٣٨‬أم ل� ۡم �يۡ َ� ٰ ٌن عل ۡي َنا َ� ٰل ِغة إ ِ ٰ� يَ ۡو ِم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ‬ ‫� ۡم �ِيهِ ل َما � َّ ُ‬ ‫‪ ٣٧‬إِن ل‬
‫ۡ‬
‫ۡ َُ ۡ ُ ََُٓ َ َۡ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫ِيم ‪ ٤٠‬أم لهم ��ء فلي�توا‬ ‫ون ‪َ ٣٩‬سلۡ ُه ۡم � ُّ� ُهم ب َ� ٰل َِك َز� ٌ‬ ‫إِن ل�م لما �كم‬
‫ِ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪64‬‬

‫جودِ‬ ‫لس ُ‬‫� َش ُف َعن َساق َو�ُ ۡد َع ۡو َن إ َ� ٱ ُّ‬ ‫ََۡ ُ ۡ‬

‫ِ� ‪ ٤١‬يوم ي‬ ‫� َ� ٓ�ه ۡم إن َ�نُوا ْ َ� ٰ ِد� َ‬ ‫� ُ َ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ً َ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َّ ‪َ َ ۡ َ ۡ ُ ْ ُ َ ۡ َ َ ٞ‬‬ ‫َ َۡ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫يعون ‪ٰ � ٤٢‬شِ عة �ب�رهم ترهقهم ذِلة ۖ وقد �نوا يدعون إِ�‬ ‫ف� �ست ِط‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِب ب َ� ٰ َذا ٱ َ‬ ‫ََۡ ََ ُ َ ّ ُ‬ ‫ُّ ُ َ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫ِيث َسن ۡستَ ۡدرِ ُج ُهم‬ ‫�د ِ �‬ ‫�ل ِمون ‪ ٤٣‬فذر ِ� ومن ي�ذ ِ‬ ‫ٱلسجودِ وهم‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َۡ َُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ون ‪َ ٤٤‬وأ ۡم� ل َ ُه ۡم إ َّن َك ۡيدِي َمت ِ ٌ‬ ‫ّ ۡ َۡ ُ َ ََُۡ َ‬
‫�ل ُه ۡم أ ۡج ٗر� � ُهم‬ ‫� ‪ ٤٥‬أم � ٔ‬ ‫ۚ ِ‬ ‫ِ‬ ‫مِن حيث � �علم‬
‫َ ۡ ۡ ُ ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ ُ ُ َۡۡ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫ۡ‬
‫�� ِم‬ ‫ب � ُه ۡم يَ� ُت ُبون ‪ ٤٧‬فٱص ِ� ِ‬ ‫ّمِن َّمغ َر ٖ� ُّمثقلون ‪ ٤٦‬أم عِندهم ٱلغي‬
‫َّ َ ٓ َ َ َ َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ۡ َ َ ٰ ُ‬ ‫�ن َك َصاحِب ٱ ۡ ُ‬ ‫َّ َ ََ َ ُ‬
‫ى َوه َو َمكظوم‪ ٤٨ ٞ‬ل ۡو� أن ت� ٰ َر� ُهۥ‬ ‫وت إِذ ناد‬ ‫� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ر�ِك و� ت‬
‫َ ۡ َ َ ُ َ ُّ ُ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ۡ ٓ ُ‬ ‫‪ٞ‬‬
‫ج َعل ُهۥ م َِن‬ ‫ن ِۡع َمة ّمِن َّر ّ�ِهِۦ �ُبِذ ب ِٱل َع َراءِ َوه َو َمذ ُموم‪ ٤٩ ٞ‬فٱجت�ٰه ر�هۥ ف‬
‫َ َ ُ َّ َ َ َ ُ ْ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ۡ َ ٰ ۡ َ َّ َ ُ ْ‬ ‫ل� ٰلِح َ‬ ‫َّ‬
‫� ‪� ٥٠‬ن ي�اد ٱ�ِين �فروا ل�ل ِقونك بِ�ب� ِرهِم لما س ِمعوا‬ ‫ِ‬ ‫ٱ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫ون ‪َ ٥١‬و َما ُه َو إ� ذِك ‪ٞ‬ر ل ِل َ� ٰلم َ‬ ‫َ‬
‫ّ َ َ َ ُ َ َّ ُ َ ۡ ُ ‪ٞ‬‬‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫� ‪] ﴾٥٢‬ن‪.[٥٢-١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ِكر و�قولون إِنهۥ لمجن‬
 ‫درس ﻧﻬﻢ‬
‫ﻫﻤﺰة وﺻﻞ‬

‫]ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﮑﻮن اول ﮐﻠﻤﺎت ﻗﺮآن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﺮف اول ﮐﻠﻤﻪ‪،‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﺘﺤﺮک ﯾﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺎﺷﺪ[‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﺣﺮف اول ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖدار ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای اﺑﺘﺪا ﺑﻪ آن ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻠﯽ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و از آن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮای اﺑﺘﺪا‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﺣﺮف اول ﮐﻠﻤﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬اﺑﺘﺪا ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای‬
‫اﺑﺘﺪا از ﻫﻤﺰه وﺻﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺣﺮف ﺳﺎﮐﻦ را ﺗﻠﻔﻆ ﻧﻤﻮد و از اﯾﻦ رو آن را‬
‫»ﻫﻤﺰه وﺻﻞ« ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﺰه‪ ،‬در وﺳﻂ ﮐﻼم ﻣﯽاﻓﺘﺪ )زﯾﺮا ﺣﺮف ﺳﺎﮐﻦ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺣﺮف آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮد و در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺑﺘﺪا ﻧﯿﺴﺖ(‪ ،‬ﻟﺬا در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻤﺰه‬
‫وﺻﻞ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﺰه وﺻﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺰهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮاﺳﻄﻪ آن‪ ،‬ﺣﺮف ﺳﺎﮐﻦ )اول ﮐﻠﻤﻪ در ﺣﺎل‬
‫اﺑﺘﺪا( ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬در اﺑﺘﺪای ﮐﻼم ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و در وﺳﻂ آن ﻣﯽاﻓﺘﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﺰه وﺻﻞ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﺳﻢ ﯾﺎ در ﻓﻌﻞ ﯾﺎ در ﺣﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪66‬‬
‫ً‬
‫اوﻻ‪ :‬ﻓﻌﻞ‬
‫ﻫﻤﺰه وﺻﻞ اول ﻓﻌﻞ ﮔﺎﻫﯽ ﻣﮑﺴﻮر آﯾﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻀﻤﻮم‪.‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﺎﻻت ﮐﺴﺮ ﻫﻤﺰه وﺻﻞ ﻓﻌﻞ‬
‫ﻫﻤﺰه وﺻﻞ ﻓﻌﻞ در دو ﺣﺎﻟﺖ ﮐﺴﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫أ‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺮف ﺳﻮم ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻣﮑﺴﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫ﻴﻢ‪ .‬إﹺ ﹾر ﹶﺟ ﹾﻊ إﹺ ﹶﻟ ﹾﻴ ﹺﻬ ﹾﻢ‪ .‬إﹺﻛ ﹺﹾﺸ ﹾ‬
‫ﻒ ﹶﻋﻨﱠﺎ أ ﹾﻟ ﹶﻌ ﹶﺬاب‪.‬‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫اﻟﴫ ﹶ‬
‫اط أﻟـﹾ ﹸﻤ ﹾﺴﺘﹶﻘ ﹶ‬
‫ﹺ‬
‫إﻫﺪﻧﹶﺎ ﹶ‬
‫ﹾ‬
‫ً‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺮف ﺳﻮم ﻓﻌﻞ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﺻﻞ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﮑﺴﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻇﺎﻫﺮا‬
‫ﺣﺮﮐﺖ دﯾﮕﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع در ﭼﻬﺎر ﻓﻌﻞ در ﻗﺮآن واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ۡ ُ ْ َ ۡ ُ ْ َ َ ٰٓ َ َ ُ‬ ‫ُ ْ‬
‫﴿ٱ ۡمشوا﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬أ ِن ٱمشوا وٱص ِ�وا � ءال ِهتِ�م﴾ ]ص‪.[٦ :‬‬
‫ۡ‬
‫َ َ َٓ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ‬ ‫ُۡ‬
‫ب ّمِن � ۡب ِل �ٰذا﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪.[٤ :‬‬
‫��ٰ ٖ‬ ‫و� ب ِ ِ‬
‫و�﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬ٱ�ت ِ‬ ‫﴿ٱ�ت ِ‬
‫ْ َ ۡ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ْ‬
‫﴿ٱ ۡ� ُنوا﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬قالوا ٱ ۡ� ُنوا ُ�ۥ ُ�ن َ�ٰ ٗنا﴾ ]اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[٩٧ :‬‬
‫ُ َّ ۡ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ۡ ُ ْٓ‬
‫﴿ٱقضوا﴾ در آﯾﻪ‪�﴿ :‬م ٱقضوا إ ِ َّ� و� تن ِظر ِ‬
‫ون﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[٧١ :‬‬
‫اﺻﻞ اﯾﻦ اﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫)إ ﹾﻣ ﹺﺸ ﹸﻴﻮا( )إ ﹾﻳﺘﹺ ﹸﻴﻮا( )إ ﹾﺑﻨ ﹺ ﹸﻴﻮا( )إ ﹾﻗ ﹺﻀ ﹸﻴﻮا(‬
‫ب‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺮف ﺳﻮﻣﯽ ﻓﻌﻞ ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َُ ۡ‬ ‫َ َ‬
‫نطل َق ٱل َم� مِن ُه ۡم﴾ ]ص‪.[٦ :‬‬ ‫نطل َق﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬وٱ‬ ‫﴿ٱ‬
‫َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ‬ ‫﴿ٱ ۡذ َه ۡ‬
‫ب � َمن تب ِ َعك مِن ُه ۡم﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[٦٣ :‬‬ ‫ب﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬قال ٱذه‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ َّ‬
‫�﴾ ]اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٢٨ :‬‬ ‫ون إِ� ل َِم ِن ٱ ۡرتَ َ ٰ‬ ‫�﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬و� �شفع‬ ‫﴿ٱ ۡرتَ َ ٰ‬
‫َۡ َ‬ ‫َ َّ َ ۡ َ َ َ َ‬ ‫﴿ٱ ۡس َت َ‬
‫ح َّق عل ۡي ِه ُم ٱ� ۡول َ�ٰ ِن﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[١٠٧ :‬‬ ‫ح َّق﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬مِن ٱ�ِين ٱست‬
‫اب۩﴾ ]ص‪.[٢٤ :‬‬ ‫﴿ٱ ۡس َت ۡغ َفر﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬فَٱ ۡس َت ۡغ َف َر َر َّ� ُهۥ َو� � َو َ�نَ َ‬
‫ُ‬ ‫َۡ َ‬
‫و در آﯾﻪ‪َ ﴿ :‬وٱ ۡس َتغف َر ل ُه ُم ٱ َّلر ُسول﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٦٤ :‬‬
 ‫‪67‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫ۡ َ ۡ‬
‫كََ‬
‫� وٱستك�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٣٤ :‬‬ ‫�﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬إِ� إِبل ِيس � ٰ‬ ‫﴿ٱست‬
‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫َ ۡ َ ََ ُ‬
‫� ه َو َو ُج ُنودهُۥ﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪.[٣٩ :‬‬ ‫و در آﯾﻪ‪﴿ :‬وٱستك‬
‫‪ -۲‬ﺿﻢ ﻫﻤﺰه وﺻﻞ ﻓﻌﻞ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺮف ﺳﻮم ﻓﻌﻞ ﺿﻤﻪ اﺻﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰه وﺻﻞ آن ﺿﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫َ ۡ ُ ۡ َ َٰ َ َ‬ ‫ۡ ُ‬
‫�يۡك﴾ ]ﻟﻘﻤﺎن‪.[١٤ :‬‬ ‫﴿ٱشك ۡر﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬أ ِن ٱشكر ِ� ول ِ� ِ‬
‫ُۡ َٓ ُ ِ َ َ َ‬ ‫ُۡ‬
‫و� إ ِ ۡ�ك﴾ ]اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[٤٥ :‬‬ ‫﴿ٱتل﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬ٱتل ما أ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫﴿ٱ ۡس ُت ۡه ِزئ﴾ در آﯾﻪ‪َ ﴿ :‬ولق ِد ٱ ۡس ُت ۡه ِزئ ب ِ ُر ُس ٖل ّمِن � ۡبل ِك﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪.[٣٢ :‬‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫يثة ٱ ۡج ُت َّث ۡ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫ۡ ُ َّ ۡ‬
‫ت مِن ف ۡو ِق ٱ�� ِض﴾ ]اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[٢٦ :‬‬ ‫﴿ٱجتثت﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬كشج َر ٍ� خب ِ ٍ‬
‫ۡ ُ ََ‬ ‫َ ۡ َ ّ َّ‬ ‫ُۡ‬
‫﴿ٱؤت ِم َن﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬فل ُيؤدِ ٱ�ِي ٱؤت ِم َن أ� ٰ َن َت ُهۥ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٣ :‬‬
‫َ‬ ‫﴿ٱ ۡض ُط َّر﴾ در آﯾﻪ‪َ �َ ﴿ :‬من ٱ ۡض ُط َّر َ� ۡ َ‬
‫� بَاغٖ َو� َ�دٖ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٧٣ :‬‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َّ َ ۡ ُ ۡ ُ ْ‬ ‫ۡ ُ ْ‬
‫﴿ٱ ۡس ُتضعِفوا﴾ در آﯾﻪ‪﴿ :‬وقال ٱ�ِين ٱستضعِفوا﴾ ]ﺳﺒﺄ‪.[٣٣ :‬‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬اﺳﻢ‬
‫ﻫﻤﺰه وﺻﻞ اول اﺳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﮑﺴﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ اﺳﻢﻫﺎی ﻗﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺎدر‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻓﻌﻞﻫﺎی ﺧ َﻤ ِﺎﺳﯽ )ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻓﯽ( و ُﺳﺪ ِاﺳﯽ )ﺷﺶ ﺣﺮﻓﯽ(‪ .‬ﭼﻪ اﺳﻢﻫﺎی ﺳﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﮐﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫إﺳﻢ‬ ‫‪ -١‬إ ﹾﺑﻦ ‪ -٢‬إ ﹾﺑﻨﹶﺔ ‪ -٣‬إ ﹾﻣ ﹺﺮ ﹾی ‪ -٤‬إ ﹾﺛﻨ ﹾ ﹺ‬
‫ﹶﲔ ‪ -٥‬إ ﹾﻣ ﹶﺮ ﹶأة ‪ -٦‬ﹾ‬
‫‪ -٧‬إﺛﻨﹶﻨﺘﻴﻨﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻣﺼﺎدر ﻓﻌﻞﻫﺎی ﺧ َﻤ ِﺎﺳﯽ و ُﺳﺪ ِاﺳﯽ‪:‬‬
‫ۡ َ ٓ َ َ َّ‬ ‫ۡ َٓ‬
‫�ا ًء � ٱ�ِ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٤٠ :‬‬ ‫�ا ًء﴾ ﻣﺜﻼ در‪﴿ :‬ٱف ِ‬
‫ً‬
‫﴿ٱف ِ‬
‫ََ ۡ‬
‫ك َر ٱ َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ك َب ٗ‬‫ۡ ۡ‬ ‫ً‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ك َب ٗ‬
‫لس�﴾ ]ﻓﺎﻃﺮ‪.[٤٣ :‬‬ ‫ار� ِ� ٱ�� ِض وم‬ ‫ار�﴾ ﻣﺜﻼ در‪﴿ :‬ٱست ِ‬ ‫﴿ٱست ِ‬
‫ك َب ٗ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َُ ْ ۡ ۡ‬
‫ار�﴾ ]ﻧﻮح‪.[٧ :‬‬ ‫و در آﯾﻪ‪﴿ :‬وٱستك�وا ٱست ِ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪68‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل اﺳﻢﻫﺎی ﺳﻤﺎﻋﯽ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ‪:‬‬
‫ِي� ٱ ۡ� ُن َم ۡر َ� َم﴾ ]اﻟﺼﻒ‪.[١٤ :‬‬ ‫﴿ٱ ۡ� ُن﴾ ﻣﺜﻼ در‪﴿ :‬ع َ‬
‫ت ع ِۡم َ� ٰ َن ٱ َّل ٓ َ ۡ َ َ ۡ َ َ‬
‫� أحصنت ف ۡرج َها﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪[١٢ :‬‬ ‫ت﴾ ﻣﺜﻼ در‪﴿ :‬ٱ ۡ� َن َ‬ ‫﴿ٱ ۡ� َن َ‬
‫ِ‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َّ َ َ ۡ‬
‫�﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪.[٢٧ :‬‬ ‫� �ٰت ِ‬ ‫و در آﯾﻪ‪﴿ :‬إِحدى ٱبن‬
‫ۡ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫﴿ٱ ۡم ِر ٖٕي﴾ ﻣﺜﻼ در‪ۡ �َ �﴿ :‬ط َم ُع � ٱ ۡم ِر ٖٕي ّمِن ُه ۡم﴾ ]اﻟﻤﻌﺎرج‪.[٣٨ :‬‬
‫ٌْ َ َ َ‬
‫و در آﯾﻪ‪﴿ :‬إ ِ ِن ٱ ۡم ُرؤا هلك﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٧٦ :‬‬
‫َ َ َّ ُ ٓ ْ َ ٰ َ ۡ ۡ َ ۡ‬ ‫َۡۡ‬
‫�﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٥١ :‬‬ ‫� ٱثن ِ‬ ‫خذوا إِ�ه ِ‬ ‫�﴾ ﻣﺜﻼ در‪� �﴿ :‬ت ِ‬ ‫﴿ٱثن ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ َ ٗ ّ َّ َ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ‬
‫ِين �ف ُروا ٱ ۡم َرأت نوحٖ َوٱ ۡم َرأت‬ ‫﴿ٱ ۡم َرأت﴾ ﻣﺜﻼ در‪�﴿ :‬ب ٱ� مث� ل ِ�‬
‫ُ‬
‫وط﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[١٠ :‬‬ ‫ل ٖ‬
‫ِيح﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪.[٤٥ :‬‬ ‫﴿ٱ ۡس ُم﴾ ﻣﺜﻼ در‪﴿ :‬ٱ ۡس ُم ُه ٱل ۡ َمس ُ‬
‫َ‬ ‫ۡ ُ‬
‫و در آﯾﻪ‪َ ﴿ :‬وٱذك ِر ٱ ۡس َم َر ّ�ِك﴾ ]اﻟﻤﺰﻣﻞ‪.[٨ :‬‬
‫� ُد﴾ ]اﻟﺼﻒ‪.[٦ :‬‬ ‫و در آﯾﻪ‪﴿ :‬يَأۡ� مِ ۢن َ� ۡعدِي ٱ ۡس ُم ُه ٓۥ أ َ ۡ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ ُ َ ُّ ُ َ‬ ‫ً‬ ‫ََۡۡ‬
‫ان﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٧٦ :‬‬
‫� فلهما ٱ�لث ِ‬ ‫�﴾ ﻣﺜﻼ در‪﴿ :‬فإِن ��تا ٱثنت ِ‬ ‫﴿ٱثنت ِ‬
‫ُۡ ََۡ َ ۡ ََ َ‬
‫�ة � ۡي ٗنا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٦٠ :‬‬ ‫و در آﯾﻪ‪﴿ :‬مِنه ٱثنتا ع‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﺰه اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﺮ ﻫﻤﺰه وﺻﻞ وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺰه وﺻﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺬف ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ در ﻫﻔﺖ ﮐﻠﻤﻪ از ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ٗ‬
‫ِند ٱ�ِ � ۡهدا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۸۰ :‬‬ ‫‪ -۱‬قل ��ذ�م ع‬
‫ب﴾ ]ﻣﺮﯾﻢ‪.[۷۸ :‬‬ ‫‪﴿ -۲‬أَ َّطلَ َع ٱ ۡل َغ ۡي َ‬
‫َ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ َ‬
‫ى � ٱ� ِ كذِبًا﴾ ]ﺳﺒﺄ‪.[۸ :‬‬ ‫‪﴿ -۳‬أ��‬
‫ات﴾ ]اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[۱۵۳ :‬‬ ‫‪﴿ -۴‬أَ ۡص َط َ� ٱ ۡ�َ َ‬
‫ن‬
‫ِ‬
 ‫‪69‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬
‫ًّ‬ ‫َ َّ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ۡ‬
‫‪��﴿ -۵‬ذ�هم سِخ ِر�ا﴾ ]ص‪.[۶۳ :‬‬
‫ِ�﴾ ]ص‪.[۷۵ :‬‬ ‫ت أَ ۡم ُك َ‬
‫نت م َِن ٱ ۡل َعال َ‬ ‫َۡ َ ۡ َۡ َ‬
‫‪﴿ -۶‬أستك�‬
‫َۡ ََۡ َ َ ۡ َ َۡ َۡ َ‬
‫َ‬
‫‪﴿ -۷‬أستغف ۡرت ل ُه ۡم أم ل ۡم �ستغفِ ۡر ل ُه ۡم﴾ ]اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن‪[۶ :‬‬
‫اﺻﻞ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﹾﱪ ﹶت(‬
‫)أإﺳ ﹶﺘﻜ ﹶ ﹾ‬
‫ﹾ‬ ‫ﱠ‬
‫)أإﲣ ﹾﹶﺬ ﹶﳖ ﹸ ﹾﻢ(‬ ‫)أإﺻ ﹶﻄ ﹶﻔﯽ(‬
‫ﹾ‬ ‫ﱰی(‬ ‫ﱠ‬
‫)أإﲣ ﹾﹶﺬﺗ ﹾﹸﻢ( )أإ ﱠﻃ ﹶﻠ ﹶﻊ( )أإ ﹾﻓ ﹶ ﹶ‬
‫)أإﺳ ﹶﺘ ﹾﻐ ﹶﻔ ﹾﺮ ﹶ‬
‫ت(‪.‬‬ ‫ﹾ‬
‫ﻫﻤﺰهای ﮐﻪ اواﯾﻞ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺰه اﺳﺘﻔﻬﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺰه‬
‫ﻗﻄﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮕﺎه ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ ﭼﻪ در اﺑﺘﺪای ﮐﻼم ﭼﻪ در وﺳﻂ آن‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪،‬اﮔﺮ ﻫﻤﺰه اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﺮ ﻫﻤﺰه وﺻﻠﯽ وارد ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﻻم ﺗﻌﺮﯾﻒ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﻫﻤﺰه وﺻﻞ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬارده ﺷﻮد‪،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﺗﻠﻔﻆ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﻔﺺ و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ دو ﺷﮑﻞ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫وﺟﻪ اول‪ :‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدن ﻫﻤﺰه وﺻﻞ ﺑﻪ اﻟﻒ و اﺷﺒﺎع ﮐﺮدن آن ﺑﻪ ﻣﺪ )ﺷﺶ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺪ ﻻزم(‪.‬‬
‫وﺟﻪ دوم‪ :‬ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺑﯿﻦ ﺑﯿﻦ ‪.١‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع‪ ،‬در ﺳﻪ ﮐﻠﻤﻪ و در ﺷﺶ ﺟﺎی ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ٓ َّ َ‬
‫‪َ ﴿ -‬ءا�ك َر ۡ� ِن﴾ در دو ﺟﺎ از ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﻪﻫﺎی‪.۱۴۴-۱۴۳ :‬‬
‫ۡ‬
‫‪َ ﴿ -‬ءآل� َن﴾ در دو ﺟﺎ از ﺳﻮره ﯾﻮﻧﺲ‪،‬آﯾﻪﻫﺎی‪ ۵۱ :‬و ‪.۹۱‬‬
‫ۡ‬ ‫َ ٓ َّ ُ َ َ َ ُ‬
‫‪﴿ -‬ءا� أذِن ل�م﴾ در ﺳﻮره ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﻪ ‪.۵۹‬‬
‫َ ٓ َّ ُ َ ۡ ٌ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون﴾ در ﺳﻮره ﻧﻤﻞ‪ ،‬آﯾﻪ‪.۵۹ :‬‬ ‫‪﴿ -‬ءا� خ� أما � ِ‬

‫‪ -١‬ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻫﻤﺰه وﺻﻞ ﺑﻪ ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﺻﺪای ﻫﻤﺰه و اﻟﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪70‬‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ :‬ﺣﺮف‬
‫از ﺑﯿﻦ ﺣﺮوف‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻻم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎ ﻫﻤﺰه وﺻﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻻمﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ]ﻣﺜﻞ[‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ۡ َ‬ ‫َ ۡ ۡ َ‬ ‫َّ ۡ ۡ‬
‫ت‬ ‫ت َوٱل�ٰنِتِ� َوٱل�ٰن ِ�ٰ ِ‬ ‫ت َوٱل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬ ‫﴿إِن ٱل ُمسل ِ ِم� َوٱل ُمسل ِ� ٰ ِ‬
‫َ ۡ َ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ت‬ ‫ت َوٱل�ٰشِ عِ� َوٱل�ٰشِ � ٰ ِ‬ ‫�ن َوٱل� ٰب ِ َ� ٰ ِ‬ ‫ل� ٰ� َ‬
‫ت وٱ ِ ِ‬ ‫َوٱل� ٰ ِد�ِ� َوٱل� ٰدِ� ٰ ِ‬
‫� فُ ُر َ‬ ‫�ٰفظ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫� َوٱ َّ ٰٓ َ‬ ‫ل��م َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ َ َ ّ َ ۡ َ َ ّ َ‬
‫وج ُه ۡم‬ ‫ت َوٱل ِ ِ‬ ‫ل��ِ� ٰ ِ‬ ‫ت َوٱ ٰٓ ِ ِ‬ ‫َوٱل ُمتص ِد�ِ� َوٱل ُمتصدِ� ٰ ِ‬
‫ۡ ٗ َ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫� َكث ِ ٗ‬ ‫�ن ٱ َّ َ‬ ‫َ ۡ َ ٰ َ ٰ َ َّ‬
‫� ل ُهم َّمغ ِف َرة َوأ ۡج ًرا‬ ‫ت أعد ٱ‬ ‫�� َوٱل� ٰك َِ� ٰ ِ‬ ‫ل� ٰكِر َ‬
‫ِ‬ ‫ت وٱ‬‫وٱل� ِف� ِ‬
‫يما ‪] ﴾٣٥‬اﻷﺣﺰاب‪.[٣٥ :‬‬ ‫َع ِظ ٗ‬
‫‪ -۲‬ﻻم زاﯾﺪی ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫ﻳﻦ( )أ ﱠﻟﺘﹺﯽ( )أﻟﻼﱠﺗﹺﯽ( )أﻟﻼ ﹺﱠﺋﯽ( )أ ﹾﻟ ﹶﺌ ﹶﻦ( )أ ﹾﻟ ﹶﻴ ﹶﺴﻊ(‪.‬‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫)أ ﱠﻟﺬی( )أﻟ ﱠﻠ ﹶﺬان( )أ ﱠﻟﺬ ﹶ‬
‫ﹺ‬

‫‪ -۳‬ﻻم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺜﻞ‪:‬‬

‫)أﳉ ﹶﺒﺎل(‬ ‫)أﻟﺮ ﹺﺣﻴﻢ( )أ ﹾﻟ ﹶﻘ ﹶﻤﺮ( )أﻷﹶ ﹾرض( ﹾﹺ‬ ‫ﲪﻦ( ﱠ‬ ‫)أﻟﺮ ﹾ ﹶ‬
‫)أﻟﺸ ﹾﻤﺲ( )أﻟﺘ ﱠﱠﻮاب( ﱠ‬ ‫ﱠ‬
‫)أﳊ ﹾﻤﺪﹸ ( )أ ﹾﻟ ﹸﻘﺮ ﹶءان(‪.‬‬
‫ﹾﹶ‬
‫ﻫﻤﺰه در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻓﺘﺤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫***‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ اﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﻟﻄﯿﻒ اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﻣﺘﺤﺎن روی ﻟﻔﻆ »ﺑﺌﺲ«‬
‫ۡ‬ ‫ۡ ُ ُۡ ُ ُ‬
‫وق َ� ۡع َد ٱ� َ‬ ‫ۡ‬
‫ي� ٰ ِ �ن﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪.[١١ :‬‬ ‫ِ‬ ‫در آﯾﻪ‪﴿ :‬بِئ َس ٱ ِ�سم ٱلفس‬
‫وﻗﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﴿ٱ ِ� ۡس ُم﴾ اﺑﺘﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؟‬
‫ﺑﺮای اﺑﺘﺪا دو وﺟﻪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻤ ﹺﻦ«‪.‬‬ ‫‪ -۱‬آﻧﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪ » :‬ﹶاﻟ ﹺ ﹾﺴ ﹸﻢ أ ﹾﻟ ﹸﻔ ﹸﺴ ﹸ‬
‫ﻮق ﹶﺑ ﹾﻌﺪﹶ أﻹﹾ ﹶ‬
‫ﻳﻤ ﹺﻦ«‪.‬‬ ‫‪ -۲‬آﻧﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪» :‬ﻟ ﹺ ﹾﺴ ﹸﻢ أ ﹾﻟ ﹸﻔ ﹸﺴ ﹸ‬
‫ﻮق ﹶﺑ ﹾﻌﺪﹶ أﻹﹾ ﹶ‬
 ‫درس دﻫﻢ‪ :‬وﻗﻒ‬

‫]وﻗﻒ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از‪ :‬اﯾﺴﺘﺎدن روی ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﮑﻮن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن‪[.‬‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺎری‪ ،‬آﺧﺮ ﻫﺮ آﯾﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ و ﻧﻔﺲ ﺑﮑﺸﺪ؛ ﺳﭙﺲ آﯾﻪ ﺑﻌﺪی را ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫� ‪﴾٢‬‬ ‫ِ‬ ‫رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪﴿ :‬ٱ ۡ َ‬
‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّب ٱلۡ َ� ٰلَم َ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ِك يَ ۡو ِم‬
‫را ﺧﻮاﻧﺪه و ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪﴿ ،‬ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم ‪ ﴾٣‬و ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ٰ �﴿ ،‬ل ِ‬
‫ِين‪ ﴾٤‬و ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ ‪ ...‬اﻟﺦ ‪.١‬‬ ‫ّ‬
‫ٱ� ِ‬
‫ً‬
‫ﻟﮑﻦ ﻫﻤﻪ آﯾﺎت ﮐﻮﺗﺎه ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ‬
‫در آﯾﻪﻫﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮای ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن وﻗﻒ ﮐﻨﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ وﺳﻂ آﯾﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﻤﺎم ﺑﻮدن ﻣﻌﻨﯽ در ﮐﻠﻤﻪای ﮐﻪ ﺑﺮ آن وﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّ‬‫ۡ‬ ‫� َ ُ� ٱ ّ� َ‬
‫ِينۗ ٱ َ‬ ‫ُ َ ۡ َ ُّ َ ٓ َ ٰ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ‬
‫�ل ِص َ‬
‫ب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿هو ٱل� � إِ�ه إِ� هو فٱدعوه‬
‫� ‪] ﴾٦٥‬ﻏﺎﻓﺮ‪.[٦٥ :‬‬ ‫ٱ ۡل َ� ٰلَم َ‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬اﻣﺎ ﺗﺮﻣﺬی در ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﻮاب اﻟﻘﺮاآت ﻋﻦ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از اماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‬
‫ﷲ َر ِّب‬ ‫ﻮل اﷲ ‪َ �ُ ‬ﻘ ِّﻄ ُﻊ ﻗ َﺮ َ َ ُ َ ْ ُ ْ ْ ُ‬
‫َ ُ َُ ُ‬
‫اءﺗﻪ؛ �ﻘ َﺮا‪ :‬أﺤﻟَﻤ �ِﺪ ِ‬ ‫ِ‬ ‫امﺳﻠﻤﻪ ل ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﺎﻛن رﺳ‬
‫ُ َّ َ ُ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ َ َ َ ُ َّ َ ُ‬
‫أﺪﻟﻳﻦ«‪.‬‬‫ﻴﻢ‪� .‬ﻢ ﻳ ِﻘﻒ و�ن �ﻘﺮؤﻫﺎ م ِﻠﻚ ﻳﻮمِ ِ‬‫أﻟﻌﻠ ِﻤ� �ﻢ ﻳ ِﻘﻒ‪ .‬ألﺮﻤﺣ ِﻦ ألﺮ ِﺣ ِ‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪72‬‬

‫ﻳﻦ« درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎم و ﻣﻔﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻤﻠﻪ‬‫وﻗﻒ ﺑﺮ ﮐﻠﻤﻪ »أﻟﺪﱢ ﹶ‬
‫ّ‬
‫ﺑﻌﺪی رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻏﺎز ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ارﺗﺒﺎط ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪای ﮐﻪ آﺧﺮ آن وﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ارﺗﺒﺎﻃﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از وﻗﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪی اﺑﺘﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫� ۡم ُد ِ�ِ﴾ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ آن وﻗﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎﻣﻠﯽ را‬
‫َّ‬ ‫ﻗﺒﻞ وﻗﻒ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ؛ ﻣﺜﻞ ﴿ٱ ۡ َ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪی ﴿ َر ّب ٱ ۡل َ� ٰلَم َ‬
‫�﴾ اﺑﺘﺪا ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻠﻤﻪ » َر ّب«‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﺟﻼﻟﻪی »اﻟﻠﻪ« اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻫﺮ‬
‫�﴾‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫دو ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪﴿ :‬ٱ ۡ َ‬
‫� ۡم ُد ِ َّ� ِ َر ّب ٱ ۡل َ� ٰلَم َ‬
‫ِ‬
‫و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﮑﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ وﻗﻒ ﯾﺎ اﺑﺘﺪا‪،‬‬
‫اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ و رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ دارﯾﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﮑﺎنﻫﺎی وﻗﻒ‪،‬‬
‫ُﻣ ْﺒ َﺘ ِﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻼﺋﻢ وﻗﻒ‬
‫در ﻫﺮ َﻣ ْﺼ َﺤﻒ )ﻗﺮآن(‪ ،‬روی ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﺎت اﺷﺎرهﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﻣﺼﺤﻒ‬
‫َﻣ ِﻠﮏ ]ﭼﺎپ ﻣﺼﺮ[ از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ج‪ ،‬ﺻﻠﯽ‪ ،‬ﻗﻠﯽ‪ ،∴ ،‬ﻻ‪.‬‬
‫و در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺼﺎﺣﻒ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻼﯾﻢ ﻧﯿﺰ‪ ،‬دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ط‪ ،‬م‪ ،‬ز‪ ،‬ص‪.‬‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺷﺮح آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ‪:‬‬
‫)ﺻﻠﯽ( )ص(‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ درﺳﺖ ﺑﻮدن وﻗﻒ و وﺻﻞ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدن وﺻﻞ اﺳﺖ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ در ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﯾﯽ اﯾﺴﺘﺎدﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ﻣﺤﻞ وﻗﻒ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ و از آﻧﺠﺎ اﺑﺘﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و )ص( اﺷﺎره ﺑﻪ وﻗﻒ ﺿﺮوری اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮورت‬
‫ﻣﺜﻞ ﻗﻄﻊ ﻧﻔﺲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻃﻮل آﯾﻪ‪ ،‬وﻗﻒ ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫‪73‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫)ج( )ز(‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﺴﺎوی وﺻﻞ و وﻗﻒ اﺳﺖ ﭼﻮن در ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ وﺻﻞ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﯾﮑﯽ و وﻗﻒ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻗﻠﯽ( )ط(‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ درﺳﺖ ﺑﻮدن وﻗﻒ و وﺻﻞ اﺳﺖ؛ ﻟﮑﻦ‪ ،‬وﻗﻒ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻮن ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪی راﺑﻄﻪ واﺿﺢ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪی ﻗﺒﻠﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)م(‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ وﻗﻒ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا وﺻﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ زاﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻣﯽاﻧﺪازد و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﯽ را ﻓﺎﺳﺪ ﮐﻨﺪ؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ُ َٰ ُ َ‬
‫ون ٱ َّ َ‬ ‫﴿ َو َما ُهم ب ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٩-٨ :‬‬ ‫ِ� ‪ ٨‬ي�دِع‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫ۡ‬
‫وﻗﻒ ﺑﺮ ﴿ب ُمؤ ِمن َ‬
‫ِ�﴾ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﯾﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻄﻠﻘﺎ اﯾﻤﺎن‬ ‫ِ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و ﺟﻤﻠﻪی ﺑﻌﺪی‪ ،‬اﺑﺘﺪای ﺑﯿﺎن وﺻﻒ ﺟﺪﯾﺪی از آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﮔﺮ وﺻﻞ‬
‫ُ َٰ ُ َ‬
‫ون ٱ َّ َ‬ ‫ﮐﺮده ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪َ ﴿ :‬و َما ُهم ب ُم ۡؤمِن َ‬
‫�﴾ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫ِ� ‪ ٨‬ي�دِع‬ ‫ِ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ آﻧﺎن اﯾﻤﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺪارﻧﺪ ]ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن‪ ،‬اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ آﻧﺎن ﺑﺪون‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺐ اﺳﺖ[ ﮔﻮ ﯾﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻓﻼﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﻓﺮﯾﺐ ﮐﺎری ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﻗﺼﺪ دارﯾﻢ ﺑﮕﻮ ﯾﯿﻢ‪ :‬اﯾﻤﺎن دارد و ﻓﺮﯾﺐ ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ‪:‬‬
‫َ َ َ َّ َ ۡ ُ ۡ ۘ َ ۡ َ َ ۡ ُ َّ ِ َ ٰ َ ۡ ُّ ُ‬
‫� ٖء ن� ٍر ‪] ﴾٦‬اﻟﻘﻤﺮ‪.[٦ :‬‬ ‫﴿�تول �نهم يوم يدع ٱ�اع إِ�‬
‫َ َّ َ ۡ‬ ‫َۡ‬
‫وﻗﻒ ﺑﺮ‪�﴿ :‬ن ُه ۡمۘ﴾ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻘﺼﻮد از‪َ �﴿ :‬ت َول �ن ُه ۡم﴾ »ﭘﺲ‪ ،‬از آﻧﺎن‬
‫رو ﺑﮕﺮدان« روﮔﺮداﻧﯽ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬از ﮐﻔﺎر‪ ،‬در دﻧﯿﺎ اﺳﺖ و ﻣﻘﺼﻮد از‬
‫َ ۡ َ َ ۡ ُ َّ ِ َ ٰ َ ۡ ُّ ُ‬
‫� ٖء ن� ٍر﴾ »روزی ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺴﻮی ﭼﯿﺰی ﻧﺎﺧﻮش‬ ‫﴿يوم يدع ٱ�اع إِ�‬
‫ُ‬ ‫َ َّ َ ۡ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ«‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﮔﺮ وﺻﻞ ﮐﺮده ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪َ �﴿ :‬ت َول �ن ُه ۡمۘ يَ ۡو َم يَ ۡدع‬
‫َّ ِ َ ٰ َ ۡ ُّ ُ‬
‫�ءٖ ن� ٍر﴾ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﺑﻪ روﮔﺮداﻧﯽ از‬ ‫ٱ�اع إِ�‬
‫ﮐﻔﺎر در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭼﻮن وﺻﻞ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﴿يَ ۡو َم﴾ زﻣﺎن وﻗﻮع ﻓﻌﻞ » ﺗ ﹶﹶﻮ ﱠل =‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪74‬‬

‫روﺑﮕﺮدان« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﴿يَ ۡو َم﴾ زﻣﺎن وﻗﻮع ﻓﻌﻞ ]دﯾﮕﺮی اﺳﺖ‬
‫َۡۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬
‫واﻗﻊ در آﯾﻪ ﺑﻌﺪی؛ ﯾﻌﻨﯽ[‪ُ �﴿ :‬ر ُجون م َِن ٱ�جد ِ‬
‫اث﴾ »از ﻗﺒﺮﻫﺎ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫)ﻻ(‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ درﺳﺖ ﻧﺒﻮدن وﻗﻒ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻨﻮز ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﺎ وﻗﻒ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺧﻮرد ﯾﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫َّ َ َ َ َ َّ ٰ ُ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ َ ّ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ‬
‫� َ�قولون َس� ٰ ٌم عل ۡي� ُم﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٣٢ :‬‬ ‫﴿ٱ�ِين �توفٮهم ٱلم��ِكة طيِب ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫﴿فَ َو ۡ� ‪ٞ‬ل ّل ِۡل ُم َص ّل َ‬
‫ِين ه ۡم عن َص�ت ِ ِه ۡم َساهون ‪] ﴾٥‬اﻟﻤﺎﻋﻮن‪.[٥-٤ :‬‬ ‫ِ� ‪ ٤‬ٱ�‬
‫َ‬
‫َّ ٓ ۡ َ َ ۡ َ‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ ٌَ‬ ‫ُ ُّ َ ۡ‬
‫� ‪] ﴾٣٩‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[٣٩-٣٨ :‬‬ ‫﴿� �ف� بِما كسبت رهِينة ‪ ٣٨‬إِ� أص�ٰب ٱ� ِم ِ‬
‫)∴ ∴( اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ را در دو ﺟﺎی ﻧﺰدﯾﮏ ﻫﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ و از اﯾﻦ رو آن را وﻗﻒ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ )ﻫﻢ آﻏﻮش( ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻮدن وﻗﻒ ﺑﺮ ﯾﮑﯽ از دو ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط وﺻﻞ در‬
‫ﺟﺎی دﯾﮕﺮ اﺳﺖ؛ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َۡ َ‬
‫ب �ِيهِ ُه ٗدى ّل ِۡل ُم َّتق َ‬
‫� ‪] ﴾٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿� ٰل ِك ٱلكِ�ٰب � ر� ۛ �‬
 ‫درس ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫اﺣﮑﺎم ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬

‫‪ -۱‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ را در »أﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ« » ﹺﺻﻨ ﹶﹾﻮان« » ﹺﻗﻨ ﹶﹾﻮان« اﻇﻬﺎر ﮐﺮد ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه‬
‫ادﻏﺎم ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ اﻣﺎ‪،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻮن ﺳﺎﮐﻦ و ﺣﺮف ادﻏﺎم در ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ادﻏﺎم‬
‫ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ ْ‬
‫‪ -۲‬ﯾﮏ ﻧﻮع ﺳﮑﻮت ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﺮﮐﺖ ]ﺑﺪون ﺗﻨﻔﺲ ﮐﻪ آن را ﺳﮑﺖ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ[‬
‫در ﭼﻬﺎر ﺟﺎ از ﻗﺮآن ]از ﺣﻔﺺ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ[‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ َ ۡ ُ َّ َّ ٓ َ َ َ َ َ ٰ َ ۡ ۡ َ َ َ َ ۡ َّ‬
‫ب َول ۡم � َعل ُ�ۥ ع َِو َج ۜا ‪ّ � ١‬ي ِ ٗما‬ ‫‪﴿ -‬ٱ�مد ِ� ِ ٱ�ِي أنزل � �ب ِده ِ ٱلكِ�ٰ‬
‫ّ‬
‫ِ�ُنذ َِر‪] ﴾...‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[٢-١ :‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫‪َ ﴿ -‬م ۢن َ� َعث َنا مِن َّم ۡرقدِن ۜا�ۗ �ٰذا َما َوع َد ٱ َّلر ۡح َ� ٰ ُن﴾ ]ﯾﺲ‪.[٥٢ :‬‬
‫َ َ َ ۡ َ‬ ‫ت ٱ َّ َ‬ ‫َ َّ ٓ َ َ َ‬
‫اق ‪] ﴾٢٧‬اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‪.[٢٧-٢٦ :‬‬ ‫ا� ‪ ٢٦‬و�ِيل م ۜن ر ٖ‬ ‫ل� ِ َ‬ ‫‪ �﴿ -‬إِذا بَلغ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ ۡ‬ ‫َ َّ َ ۡۜ َ َ َ َ ٰ ُ ُ‬
‫� قلو�ِهِم َّما �نوا يَ�س ُِبون ‪] ﴾١٤‬اﻟﻤﻄﻔﻔﯿﻦ‪.[١٤ :‬‬ ‫‪ ۖ �﴿ -‬بل ران‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪76‬‬
‫‪ -۳‬واﺟﺐ اﺳﺖ »ﻫﺎ«ی ﮐﻨﺎﯾﻪ ‪ ١‬را ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻋﺪه ﻗﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺑﮑﺸﯿﻢ‪ ،‬در آﯾﻪ‪:‬‬
‫ً‬
‫� �ِيهِۦ ُم َهانا﴾ ]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[٦٩ :‬‬‫﴿ َو�َ ۡخ ُ ۡ‬
‫َّ َ ۡ‬
‫‪» -۴‬اﻟﻒ« در‪ �﴿ :‬ٱ� ِ ��ٮ ٰ َها﴾ ]ﻫﻮد‪.[٤١ :‬‬
‫اﻣﺎﻟﻪ ﻣﯽﺷﻮد ]ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﻟﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از »را« واﻗﻊ اﺳﺖ ﺑﻄﺮف »ﯾﺎ« ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺘﺤﻪ »را« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﺻﺪای ﻓﺘﺤﻪ و ﺻﺪای ﮐﺴﺮه و اﻟﻒ ﺑﻌﺪ از‬
‫»را« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﺻﺪای اﻟﻒ و ﺻﺪای ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪[.‬‬
‫‪ -۵‬اول ﺳﻮره ﺑﺮاءت )ﺗﻮﺑﻪ ‪» ،۹‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫أﻟﺸﻴ ﹶﻄ ﹺ‬
‫ﺎن أ ﱠﻟﺮ ﹺﺟﻴ ﹺﻢ« اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در‬ ‫ﹺ‬
‫در ﺻﻮرت اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ » ﹶأ ﹸﻋﻮ ﹸذ ﺑﹺﺎﷲﹺ ﻣ ﹶﻦ ﱠ ﹾ‬
‫ﺻﻮرت وﺻﻞ ﺑﻪ ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آن ﮐﻤﯽ ﺳﮑﻮت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ -۶‬در اﺑﺘﺪای ﺗﻼوت‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ‪» :‬أﻋﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ اﻟﺸﻴﻄﺎن اﻟﺮﺟﻴﻢ« و در اول ﻫﺮ‬
‫ﺳﻮره]ﻏﯿﺮ ازﺗﻮﺑﻪ[ ﮔﻔﺘﻦ »ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪» -١‬ﻫﺎ«ی ﮐﻨﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺿﻤﯿﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻔﺮد ﻣﺬﮐﺮ ﻏﺎﯾﺐ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫أﻫﻠﹺ ﹺﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫أﺳ ﹸﻤ ﹸﻪ‪ ،‬ﹺﻋﻨﹾﺪﹶ ﹸه‪ ،‬إ ﹶﻟﯽ ﹾ‬
‫َُ‬
‫ﺑﻪ آﺧﺮ ﺣﺮف ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻟﻪ‪ِ ،‬ﺑ ِﻪ‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ اﺳﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﹾ‬
‫َ ََ ُ ُ‬
‫آﺧﺮ ﻓﻌﻞ‪ :‬ﻣﺜﻞ ُﯾ َﺤ ِﺎو ُزُه‪ ،‬ﺧﻠﻘ ُﻪ‪ ،‬ﺧﺬ ُوه‪.‬‬
‫»ﻫﺎ«ی ﮐﻨﺎﯾﻪ دو ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﮐﺸﯿﺪن آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ )دو ﺣﺮﮐﺖ (‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻗﺼﺮ )ﮐﻮﺗﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ( آن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﯿﻦ دو ﺣﺮف ﺣﺮﮐﺖ دار واﻗﻊ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دو ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و آن را )ﻣﺪ ﺻﻠﻪ(‬
‫ّ‬
‫اب ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﺮف ﻣﺘﺤﺮک دوﻣﯽ ﻫﻤﺰه ﺑﻮد ﺣﮑﻢ ﻣﺪ‬ ‫ﺮ‬‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ؛ ﻣﺜﻞ ﱠإﻧ ُﻪ ُﻫ َﻮ‪َ ،‬ﺧ َﻠ َﻘ ُﻪ ﻣ ْﻦ ُﺗ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫أﺳﻠﻢ‪ْ.‬‬ ‫ﻣﻨﻔﺼﻞ داﺷﺖ؛ ﻣﺜﻞ ْإذ َﻗ َﺎل َﻟ ُﻪ َر ﱠﺑ ُﻪ َو ْ‬
‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬
‫و در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺼﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﯿﻦ دو ﺣﺮف ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻞ أﻟﯿ ِﻪ أﻟﻤ ِﺼﯿﺮ ﯾﺎ‬
‫َُ ُ ْ ُ ُ ُ َ ﱡ ُ‬
‫أﻟﻤﻠﻚ‪ ،‬ﺧﺬ ُوهُ ﻓ ُﻌﻠﻮهُ ﺛ ﱠﻢ ‪ ...‬ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ از اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﻦ ﺳﺎﮐﻦ و ﺣﺮﮐﺖ دار‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻟﻪ‬
 ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ درﺑﺎره ﻗﺮآن‬

‫‪ -‬ﻗﺮآن در ﺷﺐ ﻗﺪر از ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪:‬‬ ‫ّ‬
‫ۡ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫﴿إِ�ا أنزل�ه ِ� �لةِ ٱلقدرِ ‪] ﴾١‬اﻟﻘﺪر‪. [١ :‬‬
‫‪١‬‬

‫ُۡ ُ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ َ َّ ٓ ُ َ‬
‫نزل �ِيهِ ٱلق ۡر َءان﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٨٥ :‬‬‫﴿شهر رمضان ٱ�ِي أ ِ‬
‫ۡ َ ۡ ۡ َ ّ َ َّ‬
‫‪ -‬اوﻟﯿﻦ آﯾﻪای ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻓﺮود آﻣﺪ‪﴿ ،‬ٱقرأ ب ِٱس ِم ر�ِك ٱ�ِي‬
‫َ َ‬
‫خل َق﴾ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اماﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﺋﺸﻪ ل‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ و در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬آﻣﺪه‪ :‬اوﻟﯿﻦ ﺳﻮرهای ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ۡ ّ‬ ‫َ َ‬
‫�� ُّ� َها ٱل ُم َّدث ُِر﴾‬
‫ﺣﻀﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪه و اﯾﺸﺎن ﻃﺒﻖ آن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮره ﴿ ٰٓ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺶﻫﺰار و ﺷﺸﺼﺪ )‪ (۶۶۰۰‬اﺳﺖ ‪ .١‬و ﺷﻤﺎره ﺣﺮوف آن‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ و ﺑﯿﺴﺖ و‬
‫ﺳﻪ ﻫﺰار و ﺷﺸﺼﺪ و ﻫﻔﺘﺎد و ﯾﮏ )‪ (۳۲۳۶۷۱‬ﺣﺮف اﺳﺖ و ﺗﻌﺪاد ﺳﻮرهﻫﺎی آن‪،‬‬
‫ﯾﮑﺼﺪ و ﭼﻬﺎرده )‪ (۱۱۴‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪» -١‬ﻣﺎ ﻗﺮآن را در ﺷﺐ ﻗﺪر ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ«‪.‬‬

 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪78‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﺑﺮای ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺣﯽ )ﻗﺮآن( ﮐﺎﺗﺒﺎﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول‬
‫وﺣﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن اﻣﻼ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ وآﻧﻬﺎ ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و زﯾﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ در رأس آﻧﺎن ﻗﺮار دارد‬
‫و ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ )اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ( و ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻦ اﺑﯽﺳﻔﯿﺎن ‪ ‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﮐﺎﺗﺒﺎن وﺣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻋﻬﺪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎی ﻧﺨﻞ و اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎی )ﭘﻬﻦ( ﺷﺎﻧﻪ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻗﻄﻌﻪﻫﺎی ﭘﻮﺳﺖ ﯾﺎ ﭘﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﯾﺎران ﮔﺮاﻣﯽ‪،‬‬
‫ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎرﯾﺎن ﻣﺸﻬﻮر از ﺑﯿﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ‪ ‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬أﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪ ،‬زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ أﺷﻌﺮی‪ ،‬ﻣﻌﺎذﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻮﻟﯽ أﺑﯽ ﺣﺬﯾﻔﻪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن را در ﯾﮏ ﻣﺼﺤﻒ ﺟﻤﻊآوری ﮐﺮد؛ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ‪‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﺜﻤﺎن ‪ ‬و ﻣﺼﺤﻒ او ﺑﻪ ﻣﺼﺤﻒ اﻣﺎم ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و اﻣﺮوزه ﻣﺎ ﻃﺒﻖ‬
‫آن ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻋﻬﺪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ‪،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﺑﻘﺮه و آل ﻋﻤﺮان و ﻧﺴﺎء‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬از ﻣﺎﺋﺪه ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬از ﯾﻮﻧﺲ ﺗﺎ ﻧﺤﻞ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬از اﺳﺮاء ﺗﺎ ﻓﺮﻗﺎن‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬از ﺷﻌﺮاء ﺗﺎ ﯾﺲ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬از ﺻﺎﻓﺎت ﺗﺎ ﺣﺠﺮات‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬از ق ﺗﺎ آﺧﺮ‪.‬‬

‫َ‬
‫‪ -١‬ﺗﻌﺪاد آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﮐﻮﻓﯿﺎن از اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ُﺳﻠﻤﯽ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ‪ ‬ﺑﻪ رواﯾﺖ‬
‫اﻟﺰﻫﺮ« ﺷﺎﻃﺒﯽ‪ :‬ﺷﺶ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﺳﯽ و ﺷﺶ )‪ (۶۲۳۶‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫»ﻓﺎﻃﻤﺔ ﱡ‬
 ‫‪79‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ را » ﹺﺣ ﹾﺰب ﹸﻣ ﹶﻔ ﱠﺼ ﹾﻞ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺮوزه‪ ،‬ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺳﯽ ﺟﺰء و ﻫﺮ ﺟﺰء را ﺑﻪ دو ِﺣﺰب و ﻫﺮ ﺣﺰب را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر رﺑﻊ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻗﺮآن دارای دوﯾﺴﺖ و ﭼﻬﻞ )‪ (۲۴۰‬رﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬و در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺼﺎﺣﻒ‪ ،‬ﻗﺮآن را ﺑﻪ رﮐﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﺑﯿﺎن ﻣﮑﺎنﻫﺎی‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ وﻗﻒ و رﮐﻮع ﮐﺮدن در ﻧﻤﺎز اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺣﺮف »ع« ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫آداب ﺗﻼوت ﻗﺮآن‬

‫‪ -‬ﮔﻔﺘﻦ »اﻋﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ اﻟﺸﻴﻄﺎن اﻟﺮﺟﻴﻢ« ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع در ﺗﻼوت واﺟﺐ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ ‬ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َّ َ َّ‬
‫لش ۡي َ�ٰن ٱ َّ‬
‫جي ِم ‪] ﴾٩٨‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[۹۸ :‬‬ ‫لر‬
‫ِ ِ‬ ‫﴿فإِذا قرأت ٱلقرءان فٱستعِذ ب ِٱ�ِ مِن ٱ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﯽ از ﺷﯿﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ«‪.‬‬
‫از رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬دو ﺻﯿﻐﻪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫أﻟﺮ ﹺﺟﻴ ﹺﻢ«‪.‬‬ ‫ﹺ‬ ‫أﻋﻮ ﹸذ ﺑﹺﺎﷲﹺ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬
‫أﻟﺸ ﹾﻴ ﹶﻄﺎن ﱠ‬ ‫‪ » -۱‬ﹸ‬
‫أﻟﺮ ﹺﺟﻴ ﹺﻢ«‪.‬‬ ‫ﹺ‬ ‫أﻟﺴ ﹺﻤﻴ ﹺﻊ أﻟ ﹶﻌﻠﹺﻴ ﹺﻢ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬
‫أﻟﺸ ﹾﻴ ﹶﻄﺎن ﱠ‬ ‫أﻋﻮ ﹸذ ﺑﹺﺎﷲﹺ ﱠ‬‫‪ » -۲‬ﹸ‬
‫ﻫﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ دو‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮔﻔﺘﻦ »ﺑﺴﻢ اﷲ ‪ «...‬اول ﻫﺮ ﺳﻮره‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺨﺼﻮص اول ﻓﺎﺗﺤﻪ در‬
‫اﻟﺮ ﹺﺣﻴ ﹺﻢ« اﺳﺖ؛ ﻟﺬا آﯾﻪای‬
‫ﲪ ﹺﻦ ﱠ‬ ‫ﻧﻤﺎز و ﺻﯿﻐﻪ آن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪» :‬ﺑﹺ ﹾﺴ ﹺﻢ اﷲﹺ ﱠ‬
‫اﻟﺮ ﹾ ﹶ‬
‫أﻋﻮ ﹸذ ﺑﹺﺎﷲﹺ‪.«...‬‬
‫از ﻗﺮآن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻼف » ﹸ‬
‫‪ -‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺎﺿﺮان واﺟﺐ اﺳﺖ ﺳﺎﮐﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﮐﺎر دﯾﮕﺮی در اﺛﻨﺎی ﻗﺮاءت ﺧﻮدداری ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪81‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫‪ -‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ُۡ ُ َ ۡ َ ُ ْ َ‬
‫نص ُتوا﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[۲۰۴ :‬‬
‫﴿�ذا ق ِرئ ٱلق ۡر َءان فٱست ِمعوا ُ�ۥ َوأ ِ‬
‫»ﭼﻮن ﻗﺮآن ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﮔﻮش دﻫﯿﺪ و ﺳﺎﮐﺖ ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎری و ﺷﻨﻮﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺧﺸﻮع و ادب ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ دل و ﺣﻮاس ﺧﻮد‬
‫را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻗﺮاءت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎی ﺳﮑﻮت ﻣﻄﻠﻮب در آﯾﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد زدن و ﺳﺮ و ﺻﺪا ﮐﺮدن و ﺷﻠﻮغ ﮐﺎری در اﺛﻨﺎی ﻗﺮاءت ﻗﺮآن‪ ،‬از ﺻﻔﺎت‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﯿﺪن ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد و ﺳﺮ و ﺻﺪا راه ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺮآن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ْ‬
‫ان وٱلغوا �ِيهِ﴾ ]ﻓﺼﻠﺖ‪.[۲۶ :‬‬ ‫﴿وقال ٱ�ِين �فروا � �سمعوا ل ِ� ٰذا ٱلقرء ِ‬
‫»و ﮐﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﮔﻮش ﻧﺪﻫﯿﺪ و در آن ]ﻫﻨﮕﺎم[ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯿﻬﻮده ﮔﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎری ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺪای ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺧﻮش ﮔﺮداﻧﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮش ﺻﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﺧﻮش ﺻﺪاﯾﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﻨﺎ ﻣﻦ لﻢ ّ‬
‫ﻳﺘﻐﻦ ﺑﺎﻟﻘﺮآن«‪.‬‬ ‫»ﻟیﺲ‬
‫‪ -‬ﻗﺎری ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺪای ﺧﻮد را از ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ اﻟﺤﺎن آوازﺧﻮاﻧﺎن و ﻓﺎﺳﻘﺎن ﯾﺎ اﻟﺤﺎن‬
‫ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎری در آوازﻫﺎی دﯾﻨﯽﺷﺎن‪ ،‬دور دارد و ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶ در ﺧﻮش ﺻﺪاﯾﯽ از‬
‫ﺗﮑﻠﻒ و ّ‬‫ّ‬
‫ﺗﺼﻨﻊ و ﮐﺸﺶ ﺑﯽﺟﺎ و ﻓﺮاوان ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎری و ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ّ‬
‫ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫آنﻫﺎ را درﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُۡ َ‬ ‫َََ‬
‫﴿أف� َ� َت َدبَّ ُرون ٱلق ۡر َءان﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪ ۸۲ :‬و ﻣﺤﻤﺪ‪.[۲۴ :‬‬
‫»آﯾﺎ ﻗﺮآن را ّ‬
‫ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -‬ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺮاءت‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﺧﺸﻮع‪ ،‬ﺧﻮد را ﻋﻤﺪا ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪای ﺑﺰرگ را ﮐﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﮐﻼم او اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورد‪.‬‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪82‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮآن دوری ﮔﺰﯾﺪ و از دﺳﺘﻮرات آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﭘﯿﺮوی‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﺮآن در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﺣﺠﺖ و ﻧﻮر و ﺷﻔﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬از اواﻣﺮ و دﺳﺘﻮرات آن ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻤﻨﻮﻋﺎت ﻗﺮآن ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮآن در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ او و ﺳﺒﺐ ﻟﻌﻨﺖ و اﻓﺰوﻧﯽ ﮐﻮری‬
‫و ﻇﻠﻤﺘﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎری ﻗﺮآن ﮐﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬آﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -‬ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻬﻞ روز ﯾﮑﺒﺎر‪ ،‬ﻗﺮآن را‬
‫ﺧﺘﻢ ﻧﮑﻨﺪ و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻫﺮ روز ﯾﮏ ﺟﺰء ﺑﺨﻮاﻧﺪ اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮ روز ده آﯾﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ از ﻏﻔﻠﺖزدﮔﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﻗﺎری ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺘﻢ ﻗﺮآن دﻋﺎ ﮐﻨﺪ و ﺧﻮﯾﺸﺎن و ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺧﻮد را‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺎزد ﺗﺎ در دﻋﺎ ﮐﺮدن ﺑﺎ او ﺷﺮﮐﺖ ﺟﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ وﻗﺖ‪ ،‬از اوﻗﺎت اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ‬
‫دﻋﺎ و ﻧﺰول رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺮاءت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدات اﺳﺖ و‬
‫ﻋﺒﺎدت را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ -‬ﺣﺮام اﺳﺖ ﻗﺮاءت ﺑﻪ ﻏﺮض دﯾﮕﺮی ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺟﺮت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ُ‬
‫ﻗﺮآن ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪ ،‬ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ از آن ﺷﺨﺺ اﺟﺮت ﺑﮕﯿﺮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ و اﺧﺘﻼف در ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺆﮐﺪا ﺣﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﭼﯿﺰی از ﻗﺮآن ﺑﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﻣﺸﮑﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮای رﻓﻊ آن ﺑﻪ ﮐﺘﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﭙﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ دو ﻧﻔﺮ در ﻣﻮردی از ﻗﺮآن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ از اﺧﺘﻼف دﺳﺖ‬
‫ﮐﺸﯿﺪه و از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻻﺗﻤﺎروا ﻲﻓ اﻟﻘﺮآن ﻓﺈن أﻟـﻤﺮاء ﻓﻴﻪ �ﻔﺮ« ]ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ[ »در ﻗﺮآن ﻣﻨﺎزﻋﻪ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ زﯾﺮا ﻣﻨﺎزﻋﻪ در آن ﮐﻔﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪83‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﻗﺮء وأﻟﻘﺮآن ﻣﺎ أﺋﺘﻠﻔﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻠﻮ��ﻢ‪ ،‬ﻓﺈذا أﺧﺘﻠﻔﺘﻢ ﻲﻓ ﻰﺷء ﻣﻨﻪ‬
‫ﻓﻘﻮمﻮا ﻋﻨﻪ« ]ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری[‪» .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دلﻫﺎﯾﺘﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﻗﺮآن ﺟﻤﻊ اﺳﺖ‬
‫ﻗﺮآن را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و ﻫﺮﮔﺎه در ﭼﯿﺰی از آن اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﯾﺪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺗﺠﻮﯾﺪ‬

‫ﺗﻠﻔﻆ ﺻﺤﯿﺢ ﺣﺮوف‪ ،‬ﻫﺪف اﺳﺎﺳﯽ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﻮﯾﺪ و اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺮاءت اﺳﺖ و‬
‫ﻗﺮاءت ﺑﺪون آن ـ ﻧﻪ در ﻧﻤﺎز و ﻧﻪ در ﻏﯿﺮ ﻧﻤﺎز ـ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﯽ اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻄﻖ ﺧﻮدرا ﺑﺮ ﻗﺮآن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺳﺴﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻟﺤﻦ و ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺧﻄﺎ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻗﺮاءت ﻗﺮآن در ﻧﻤﺎز‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﺎز واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻧﻤﺎز ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮاءﺗﺶ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻗﺮاءت اﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺨﺎرج ﺣﺮوف را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد و زﺑﺎن را ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦ داد ﺗﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺣﺮوف از ﻣﺨﺎرج ﺧﻮدو ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﻋﺎدت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺨﺎرج و ﺻﻔﺖﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺣﺮوف ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺗﻘﺎن و ﻣﻬﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ دﻗﯿﻖ اﻣﮑﺎن وﻗﻒ ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺮاوان و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ دﻗﯿﻖ آنﻫﺎ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ ﻧﺒﻮی وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﻟـﻤﺎﻫﺮ ﻲﻓ أﻟﻘﺮآن ﻣﻊ ألﺴﻔﺮة ألﻜﺮام أﻟﺮﺒرة«‪.‬‬
 ‫‪85‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬

‫‪ -‬ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺎرت ﻗﺮاءت ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺮاءت اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ را آﺳﺎن ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‬
‫داﻧﺶآﻣﻮزی ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﯾﺪ و ﻗﺮاءت را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﺮ ده آﯾﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﺪﺗﯽ را ﺑﺎ ﻗﯿﺎس ﺑﻘﯿﻪ آﯾﺎت ﺑﺮ آﯾﻪﻫﺎی دﻫﮕﺎﻧﻪ ﺑﮕﺬراﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺠﻮ ﯾﺪ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﺶ ﻣﻠﮑﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻟﮑﻦ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺮاوان و ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﻂ و ﻣﻬﺎرت را ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآورد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺑﻦﺟﺰری ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻔﻜﹼﺔ‬ ‫أﻣﺮی‬ ‫رﻳﺎﺿﺔ‬ ‫إﻻ‬ ‫ﺗﺮﻛﻪ‬ ‫وﺑﲔ‬ ‫ﺑﻴﻨﻪ‬ ‫ﻟﻴﺲ‬
‫»ﺑﯿﻦ ﺗﺠﻮﯾﺪ و ﺗﺮک آن‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪای ﺟﺰ ﺗﻤﺮﯾﻦ دادن ﺑﻪ آروارهﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺎ دو اﻣﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﮔﻮش دادن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ اﺳﺘﺎد ﺗﺠﻮﯾﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و‬
‫داﻧﺶآﻣﻮز ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺼﺤﻒ‪ ،‬ﮔﻮش دﻫﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻼزﻣﺖ اﺳﺘﺎد ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﻮش‬
‫دادن ﺑﻪ ﺿﺒﻂ ﺻﻮت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺼﺤﻒ‪ ،‬ﮐﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺮای داﻧﺴﺘﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﻮﯾﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﯾﺎ ﮐﺘﺐ دﯾﮕﺮ ﺗﺠﻮﯾﺪ آﻣﺪه‪ ،‬ﻻزم‬
‫اﺳﺖ داﻧﺶآﻣﻮز‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎی آنﻫﺎ را از دﻫﺎن ﺷﺨﺼﯽ ﺗﺠﻮﯾﺪ دان ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻠﻔﻆ ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻗﺎﻋﺪه را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد ﭼﻮن ﺗﺠﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻠﯽ أدا و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻄﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺧﻮاﻧﺪن زﯾﺎد و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻗﺖ ﻓﺮاوان در درﺳﺖ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮدن و‬
‫اﺳﺘﻮار ﮐﺮدن زﺑﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺮوی از اﺣﮑﺎم ﺗﺠﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺗﻤﺮﯾﻦ و ﻗﺮاءت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﺗﻌﺎﻫﺪوا أﻟﻘﺮآن ﻓﺈﻧﻪ أﺷﺪ ﻣﻦ أﻹﺑﻞ«‪] .‬ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫»ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از ﺷﺘﺮ ﻓﺮارﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و از اﻣﻮری ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎب وﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺮد‪،‬ﺧﻮدش‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﺰاج‬
 ‫ﺗﺠﻮﯾﺪ آﺳﺎن‬ ‫‪86‬‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬وﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬از اوﻗﺎت ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﯾﺎ ﺳﯿﺮی‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر دوری ﮔﺰﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬از اوﻗﺎﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺖ ﻓﮑﺮی ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻏﻢ و اﻧﺪوﻫﯽ رخ داده وﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ‪ ‬در اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»أﻗﺮءوا أﻟﻘﺮان ﻣﺎ أﺋﺘﻠﻔﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻠﻮ��ﻢ ‪ ...‬اﻟﺦ«‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ اﺋﺘﻼف و اﺟﺘﻤﺎع دل‪ :‬آﻣﺎدﮔﯽ و اﺳﺘﻌﺪاد و اﻗﺒﺎﻟﺶ ﺑﻪ ﻗﺮاءت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن در ﻧﻤﺎزﻫﺎی ﺷﺐ‪،‬ﮐﻤﮏ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ از ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬آﺛﺎری در دﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‪ :‬در ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب آﻣﺪه و ﺑﺮ ﻧﻮار‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ‬
‫ﺑﯿﻦ دو ﺣﺲ ﺳﻤﻊ و ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ داﻧﺶآﻣﻮز در ﻓﻬﻢ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﮕﯿﺮی‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺣﺲ ﺧﻮد را ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻨﯿﺪن از اﺳﺘﺎد در آﻣﻮﺧﺘﻦ‬
‫ﺗﺠﻮﯾﺪ ﭘﺮاﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﮐﺜﺮ ﻗﻮاﻋﺪ آن‪ ،‬اﻣﻮری ﺻﻮﺗﯽ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻄﻖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﻓﻬﻤﯿﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺪون اﺳﺘﺎد ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﻮرهﻫﺎی زﯾﺎدی را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻮار ﺧﻮاﻧﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﻨﯿﺪن ﻧﻄﻖ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬داﻧﺶآﻣﻮز را در اﺻﻼح ﻧﻄﻖ ﺧﻮد ﯾﺎری ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎ و ﻧﻮارﻫﺎی ﻫﻤﺮاه آن‪ ،‬داﻧﺶآﻣﻮز را در ﺧﻮاﻧﺪن ﻫﻤﻪ‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬از اﺳﺘﺎد ﺗﺠﻮﯾﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺑﻪ او ﮔﻮش ﻣﯽدﻫﺪ و ﺧﻄﺎﻫﺎﯾﺶ را‬
‫ﮔﻮﺷﺰد ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﺗﮑﻤﯿﻞﮐﻨﻨﺪه ﻣﺮﺣﻠﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻧﻮارﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ً‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﯿﻢ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺗﺠﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم دو اﻣﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺷﻨﯿﺪن از اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح ﻗﺎری‬