Professional Documents
Culture Documents
بخش عمده این مطلب همچنین در نشریه "پیام ساختمان و تاسیسات" ،شماره های ( 91صفحه )23و ( 92صفحات 38و )39
(کامیار اسماعیلی) انتشار یافته است.
"سبک و یکپارچه سازی" راهکاری محوری برای افزایش مقاومت و ایمنی در برابر زلزله:
واقعیت این است که باال بردن موثر مقاومت و ایمنی بناها در برابر زلزله در گستره وسیع (به مثابه ضرورتی
عاجل و حیاتی) در صورت بسنده نمود ِن و اکتفای صِ رف به برخی روش های پیچیده ،الزاماتی را طلب می کند
1
که تامین بایسته آنها در عمل ،سطحی نسبتا باال از توسعه همه جانبه و موزون را در مجموعه عظیم زیرساخت
های اقتصادی ،فنی و انسانی ...ایجاب می نماید .از سوی دیگر ،تحقق توسعه مزبور در وضعیت موجود ،نه تنها
در کوتاه -مدت ،بلکه در میان -مدت نیز بس مشکل می نماید .بنابراین تکیه بر "راهکار محوری سبک و
یکپارچه سازی" (به طور توا مان و به ویژه همراه با در نظر داشتن دیگر عوامل تعیین کننده در افزایش مقاومت
و ایمنی بناها در برابر زلزله) چه بسا تنها راه حل عملی و در دسترس برای گذر هر چند نسبی ولی حیاتی از
پذیر موجود در برابر زمین لرزه باشد.
وضعیت به شدت آسیب ِ
در صورت استفاده کماکان از مصالح "سنگین" و یا "مجزا" ،مقاوم و ایمن نمودن موثر ،سریع و حیاتی بناها در
برابر زلزله در حد و سطح مقتضی به ویژه در کشورهای در حال توسعه و لرزه خیز ،عمل و تا حد زیادی در
ت راه حلی "عملی و قابل تحقق در سطح کلن" حد شعاری دست نیافتنی باقی می ماند .پس مهم ،گزینش درس ِ
بسیار ناشی از زلزله با توجه به مجموعه امکانات و محدودیت های موجود و ِ برای کاهش تلفات و ضایعات
علیرغم همه کاستی های عمیق و ساختاری در زمینه های گوناگون است.
البته بدیهی است که مقاوم و ایمن سازی بنا در برابر زلزله تنها محدود به کاهش دادن هر چند زیاد وزن اجزا
همراه با بهره گیری از سامانه های هر چه یکپارچه تر نمی شود ....مسلما اِعمال توجهات مقتضی در انتخاب
درست محل و طراحی و اجرای اصولی "پی"" ،اسکلت" (با ارجحیت داشتن قاطع "اسکلت های مناسب صنعتی و
یا نیمه ـصنعتی")" ،اتصاالت" (از جمله در مورد تیرها) و مجموعه اجزای مربوط ،پیکره بندی مطلوب ،انتخاب
و اجرای صحیح پوشش و نمای مقتضی با وزن کم تر و درگیری کافی (مانند برخی انواع "نماهای سبک" در
ابعاد ،طرح ها و رنگ های مقتضی) ،برقراری هماهنگی الزم بین مهندسین معمار ،سازه و تاسیسات ،تامین
ب هر یک از اجزا در کل سامانه " ،فرهنگ سازی و اِعمال نظارتی جدی ،مستمر و رفتار یکپارچه و نیز متناس ِ
نظام یافته در کلیه سطوح و بخش ها" و ،...همگی در این میان جای خود را خواهند داشت.
ولی پرسش مهم در این میان این است که در شرایط فعلی در صورت بهره گیری کماکان از مصالح سنگین و
مجزا" ،در عمل" تا چه حد تحقق کلیه موارد مهم و متعد ِد مورد نظر آن هم در سطح کالن و به گونه ای جامع و
دقیق امکان پذیر خواهد بود ...؟ تجربه های پیشین در این باره ،چه در ایران و چه در دیگر کشورها به ما چه
می گویند؟
ی ناقص و چه بسا سخت و پر هزینه از برخی منابع و نیک می دانیم که صورت گرایی و یا نوعی َگرته بردار ِ
روش های خارجی ،حلل مشکلت و کاستی های وسیع موجود نبوده و نمی تواند باشد .حتی در بسیاری از همان
کشورهای صنعتی نیز استفاده وسیع از مصالح سنگین و مجزا امری نامعمول است .این تازه در کشورهایی است
که به هر دلیل دارای دانش و فن آوری پیشرفته تر ،درآمد و منابع مالی و انسانی افزون تر و اقتصادی توانمندتر
ِعمال بسته ای منسجم از
ِ با خیل نیروهای ماهر و متخصص در سطوح مختلف هستند و در آنها ،فرهنگ و توان ا
روش ها و سیستم های مدرن برنامه ریزی و اجرا و نظارت در مراحل مختلف و در گستره های کلن با تمام
الزامات آن مانند نظم و هماهنگی ،مسئولیت پذیری و دقت و سرعت باال بیشتر وجود دارد.
متاسفانه در بسیاری اوقات ،فن آوری در کشورهای در حال توسعه غیر درون زا بوده و در واقع بیشتر
ی ناقص و نامتناسب از سیستم ها و روش هایی است که پیش-زمینه ها و الزامات تحقق گونه ای گرته بردار ِ
درست آنها در کشورهای مزبور فراهم نگشته است ....همچنین عدم وجود باوری بایسته ،فقدان انگیزه و عزم
موثر و وجود نوعی دیوانساالری صورت گرا ،متورم و باال نشین از جمله دیگر آفات می باشند .چه این که به
طور کلی پیشرفت و توسعه بنیادین ،موزون و پایدار در مجموعه در هم تنیده زیر-ساخت ها و عوامل متعد ِد
ی مربوط ،زمان نسبتا زیاد و انرژی بسیار باالیی را می طلبد.سخت-افزاری و نرم-افزار ِ
بنابراین یکبار دیگر بر این مهم تاکید می شود که در صورت استفاده کماکان از مصالح سنگین و یا مجزا ،مقاوم
و ایمن نمودن مقتضی بناها در برابر زلزله در سطح وسیع عمل هدفی دست نیافتنی خواهد بود ....پس باید در
چارچوب همین امکانات و محدودیت های کنونی ،به یافتن ،ترویج و اجرای راه حل هایی عملی و قابل تحقق در
سطح کلن همت گماشت ـ ضمن این که طبعا تلش منظم و پیگیر برای رفع کاستی های عمیق و ساختاری در
میان-مدت و دراز-مدت هم در این حین ،اهمیت و جایگاه اساسی خود را خواهد داشت.
واقعیت این است که کاهش شدید ولی حساب شده وزن سازه و استفاده از سیستم های هر چه یکپارچه تر با
قابلیت مناسب جذب انرژی و رفتار مطلوب در برابر زلزله می تواند به نوبه خود ،کاستی های بسیاری را در
دیگر زمینه ها تا حد زیادی جبران نماید و با در نظر گرفتن مجموعه عوامل فنی ،اقتصادی و اجرایی ،الگویی
کارآ را برای مقابله با خطر جدی و عاجل زلزله و بهینه سازی مسکن با عمر مناسب به دست دهد؛ حال چه این
ب ارتجاعی انجام شود و ی موسوم به بتن سبکِ مسلح و مرک ِ کار برای مثال در چارچوب سامانه ساده و کاربرد ِ
2
ب هر آن سیستم سبک و یکپارچه ای که بتواند در عمل ،اهداف راهبردی مورد نظر را هر چه "چه در چارچو ِ
بهتر محقق نماید".
مثل این درست است که در خیلی موارد ،سیستم موسوم به "تری دی وال ) "(3D Wallsدر عمل و به هر دلیل
در کشور ما با اشکاالت فنی و اجرایی متعددی همراه است ،...ولی باز به عنوان یک واقعیت ،همین سیستم بسی
بهتر ،مقاوم تر و ایمن تر از بسیاری سیستم ها و مصالح گذشته می باشد"[ .در اینجا گفتنی است که با وجود
برخی شباهت های سیستم مزبور با پاره ای روش های استفاده از بتن سبک مسلح و مرکب ارتجاعی در ساخت
دیوارهای غیر باربر ،این دو با یکدیگر از اساس یکی نبوده و تفاوت هایی مهم دارند ]".بدین ترتیب ،هر تلشی
که عمل به نوعی در توسعه امثال این سیستم ها موثر باشد و ضمنا در حد آنها نیز متوقف نگردد ،با توجه به
انواع تاثیرات مستقیم و غیر مستقیمی که در نگرشی گسترده بر جای می نهد ،تلشی راهبردی با تاثیراتی کیفی و
فراگیر در راستای افزایش موثر مقاومت و ایمنی بناها در سطح کلن در برابر زلزله خواهد بود (هر چند که
هدف گذاری عینی در برخی از این تلش ها نقطه ای فراتر باشد.)...
رشد چشمگیر و چندین برابری سیستم هایی از قبیل تری دی وال ،مصالح سبک و دیگر مواردی از این دست
در طی سال های اخیر در کشور ما ،که به مراتب بیش از برخی سیستم های دیگر و چه بسا پیچیده تر بوده است،
ی سبک و یکپارچه سازی" در بستر واقعیت های خود به خوبی نشانگر پیشرفت و عملی بودن "راهکار محور ِ
موجود و علیرغم انبوه کاستی ها در زمینه های گوناگون است .آنچه در دنیای واقع به وضوح شاهد آن بوده ایم
ی موجود نشان قابلیت باالی این راهکار را به مثابه راه حلی کارا و واقعی برای بسیاری مشکلت و تهدیدات جد ِ
ی بیان گشته می باشد.
می دهد و خود گواهی روشن و عینی بر درستی کلیت این راه و عملی بودن راهکار محور ِ
شرح:
عملی راهکار محوری "سبک و ِ چنان که گفته شد :در شرایط موجود تلش هر چه پیگیرتر برای رواج نظری و
تر آن به هر نحو ممكن اهمیتی راهبردی دارد.در عین حال یکپارچه سازی" و تحقق هر چه بیشتر و گسترده ِ
همزمان مجموعه ویژگی های مطلوب در بنا" مد نظر قرار گیرد.
ِ همچنین الزم است تا حد امکان "تامین
بیشتر وزن سازه و ابعاد برخی اجزاء
ِ از جمله این ویژگی ها می توان به این موارد اشاره نمود :کم بودن هر چه
(که به نوبه خود از نیروی موثر زلزله کاسته و صرفه جویی اقتصادی تعیین کننده در میزان فوالد و بتن مصرفی
در اسکلت و پی را سبب می شود) ،مقاومت و ایمنی باالتر در برابر زلزله و انفجار ،عایق حرارت و نیز حائل
صدا و رطوب ت بودن ،ایمنی بیشتر در حریق ،زایل نساختن فضای مفید داخل بنا ،وجود قابلیت های گوناگون شکل
گیری و کار پذیری و امکان اجرای تاسیسات و تزئینات و انواع نماهای مقتضی ،انعطاف و تنوع در اشکال (مانند
قابلیت به دست دادن سطوح دارای انحنا) ،سادگی و سرعت در حمل و اجرا ،اتلف کم مصالح ،کاهش خستگی بنا
و پایایی مناسب در دراز مدت.
بدین ترتیب در ارائه هر نوع مصالح و سیستم ساخت تلش بر این است تا ویژگی های باال تا حد امکان هر چه
بیشتر تامین شوند.
در این ب اره از نوعی سامانه موسوم به "بتن سبک مسلح و مرکب ارتجاعی" نیز می توان در ساخت دیوارهای
سبک و یکپارچه با ویژگی های مطلوب استفاده نمود .این کار در چارچوب برخی شیوه های رایج در صنعت
ساختمان به راحتی قابل انجام است.
شایان ذکر است که به طور کلی نوعی خمیر اصلح شده سیمانی با ماتریکسی همگن و پیوسته و حاوی الیاف
پذیر پلی استایرین یا مانند آن (با توزیع مناسب در ماتریکس)
مقتضی و حفره ها و یا سبک دانه های تغییر شکل ِ
سیستم عمل کننده واحد موسوم به بتن سبکِ مسلحِ در ترکیبی متناسب با مشبک های فلزی و یا غیر فلزی ،نوعی
ب ارتجاعی ب ارتجاعی را شکل می دهند[ .البته نوعی بهره گیری ویژه از گونه ای بتن سبک مسلح و مرک ِ و مرک ِ
داشتن
ِ به اعتبار تغییرات "غیر خطی" کرنش در ارتفاع تیر در طی خمش و "با کاربست مشخص و ملحوظ
ت مربوط به آن" (از جمله در طراحی و ،)...خود بحث دیگری است که محاسبات و معادالت خاص و متفاو ِ
معمول
ِ طبعا ،روابط و معادالت ویژه خود را می طلبد .چه این که موارد خاص مزبور کاربری های بسیار ساده و
مورد نظر ما در اینجا را شامل نمی شود].
سیمانی اصلح شده و الیاف دار و سبکِ موردِ همچنین ،مواد خشك تشکیل دهنده بتن سبک یا به عبارتی ،خمیر
استفاده در اینجا نیز عبارتند از :مواد سیمانی (شامل سیمان پرتلند و مواد پوزوالنی معمول با ریزی و فعالیت
پوزوالنی مناسب) ،برخی افزودنی های رایج (از قبیل روان کننده و دیر گیر) ،الیاف (از قبیل الیاف پلیمری مانند
الیاف پلی پروپیلن) و سبک دانه های پلی استایرین؛ که جملگی سابقه استفاده طوالنی در صنعت ساختمان دارند.
3
مشخص مورد نظر ،فن آوری ساده تولید و اجرا همراه با دیگر موارد مقتضی ،همگی در منابع ِ ["طرح اختلط"
معرفی شده در آخر این مطلب به روشنی بیان گشته اند( .در ضمن استفاده از عنوان بحث انگیز بتن در اینجا
سیمانی سبکِ مشابه در ACI Part Iِ صرفا با توجه به استفاده از این عنوان برای اشاره به برخی ترکیبات پایه
بوده است]).
مواد مزبور پس از اختلط با آب و اجرا بر روی مشبک های فلزی ،در "پیوستاری یکپارچه" نوعی "سیستم
عمل کننده واحد" را به مثابه "سامانه ای مرکب" با مدول فنریت و ظرفیت مناسب جذب انرژی (در خمش) شکل
می دهند.
برای مثال پس از مخلوط شدن کامل مجموعه مواد خشک مزبور با مقدار معینی آب ،خمیر سیمانی چسبنده و
دار به دست آمده (با اسلمپ حدود صفر) با ماله و یا به ویژه دستگاه مناسب برای این کار به آسانی و در الیاف ِ
یک نوبت بر روی هر طرف از مشبک های پیش-جوش شده فلزی فوم داری که از پیش در محل نصب شده اند و
دارای فوم میانی پلی استایرین از نوع موسوم به ضد شعله و کند-سوز می باشند ،مثل در ضخامت حدود 2
سانتیمتر اجرا می شود.
بدینسان ،قطعه ای یکپارچه و بسیار سبک و عایق در ضخامت انتخابی و به مثابه نوعی "پانل مسلح
ساندویچی" ،مستحکم و دارای پایایی و سطح مناسب به دست می آید.قطعه سبک و مسلح مزبور با قابلیت های
شکل گیری و کار پذیری مطلوب ،همچنین امکان پذیرش پوشش ها و نماهای مختلف (به ویژه از نوع سبک) را
داراست .در این دیوارها نیازی به اجرای برخی اندودهای معمول نبوده و امکان تطبیق با طرح های گوناگون
احجام "منحنی") و موارد مختلف کاربری وجود دارد.ِ معماری (از جمله در سطوح و
دیوار به دست آمده بدین ترتیب ،دارای مدول فنریت و قابلیت جذب انرژی مناسب است و از پایداری و رفتار
مطلوب در برابر لرزه و نیز ضربات شدید وارده برخوردار می باشد .چه این که "به ویژه بر خلف برخی
قطعات ساخته شده از دیگر از انواع مصالح و بتن های سبکِ مسلح و غیر مسلح و به خصوص بتن های دارای
وزن حجمی کمتر از 800کیلوگرم در متر مکعب ،به هیچ روی شکننده نیست" .همچنین با توجه به طرح اختلط
بتن ،علوه بر پایایی مناسب در برابر یون ها و عوامل مخرب ،در آن ،مشبک فلزی با خمیر سیمانی چسبنده و
دار دارای عیار باال به طور کامل درگیر می باشد.
الیاف ِ
ب سامانه ،ایستادگی و مقاومت مورد نظر را در قطعه و پانل مسلح بنابراین در کل ،ساختار یکپارچه و مرک ِ
ساندویچی مزبور به راحتی و فراتر از استاندارد های مربوط (مبنی بر لزوم دارا بودن مقاومت فشاری حداقل
معادل 2.07مگاپاسکال یا 20.286کیلوگرم بر سانتیمتر مربع در منبع ACI 523و در مورد موارد مشابه )... ِ
ب خاص سامانه ،مدول فنریت و ظرفیت جذب انرژی تامین می نماید -ضمن این که با توجه به نوعی عملکرد مرک ِ
در خمش و ایستا دگی در برابر ضربات وارده "به مراتب" بیش از حد مورد انتظار برای بتن سبکی با مقاومت
سیمان معمول می باشد.
ِ ی کمتر از مقاومت فشاری مالت ماسه- فشار ِ
البته در اینجا برای پانل ساندویچی مسلح مزبور با وجود ایستادگی و رفتار مناسب در برابر ضربات شدی ِد
احتمالی ،وظایف تحمل بار سازه در فشار و نیز انتقال نیروهای جانبی در نظر گرفته نشده -...چه این که گذشته از
موضوع میزان مقاومت فشاری ،با توجه به وجود قابلیت انعطاف و تغییر شکل پذیری ،در عملکرد و رفتار
مقتضی قاب و مجموعه اجزای سازه ای از این نظر مشکلی وجود نخواهد داشت.
ب ارتجاعی را "بر روی دیگر این که می توان الیه نسبتا نازکی از سامانه موسوم به بتن سبکِ مسلح و مرک ِ
پذیر کنونی" که امکان ریزش آسیب-زای آنها در زلزله وجود دارد به ِ برخی دیوارهای غیریکپارچه و آسیب
سادگی اجرا نمود .این الیه سبک دارای حداقل یک مشبک فلزی پیش-جوش شده می باشد که در جریان اجرای
دار حاوی سبک دانه های مقتضی پوشیده می شود و الیه مورد نظر ،با خمیر سیمانی اصالح شده و الیاف ِ
صفحه ای یکپارچه با قابلیت جذب انرژی مناسب را به دست می دهد .این الیه دارای وزن و ضخامت کم بوده
ولی از مقاومت و ایستایی مطلوبی برخوردار است .طبعا در صورت لزوم می توان این الیه چسبیده به دیوار
قدیمی را از طریق اجزای اتصال-دهنده ساده ای که در درون الیه مزبور و در اتصال با شبکه فلزی یادشده قرار
می گیرند به کف و سقف نیز بند نمود .همچنین عالوه بر افزایش مقاومت و ایمنی ،وجود این الیه به نوبه خود
بودن دیوار خواهد افزود( .البته مشابه این کار به نوعی دیگر در زیر برخی ِ بر میزان عایق حرارتی و صوتی
سقف های آسیب پذیر معمول نیز در صورت لزوم قابل اجرا است؛ روشی که به نوبه خود می تواند برای مقابله
با خطرات ناشی از ریزش آن گونه سقف ها و مصالح به کاررفته در آنها مد نظر قرار گیرد).
پس به طور خلصه؛ استفاده آسان و تجربه شده از سامانه کاربردی مزبور به ترتیب بیان گشته ،وزن بنا و ابعاد
برخی اجزا را به میزانی شایان توجه پایین آورده؛ مقاومت و ایمنی در برابر زلزله را به گونه ای موثر باال برده
4
و صرفه جویی زیادی را در فوالد و بتن مصرفی در اسکلت و پی و نیز هزینه های مقاوم سازی سبب می شود.
همچنین ،انرژی مورد نیاز برای گرمایش و سرمایش ساختمان را کاهش داده و بر سرعت و سهولت حمل و اجرا
می افزاید و ضمن دارا بودن قابلیت های شکل گیری و کار پذیری مناسب ،نیاز به برخی اندودهای اضافی را
ت معمول منتفی ساخته؛ عمر بنا را زیادتر کرده و فضای مفید داخلی را نیز در مقایسه با بیش تر روش های ساخ ِ
در حال حاضر افزایش می دهد.
گفتنی است که گذشته از مزایای کیفی" ،قیمت نهایی تمام شده ساخت بنا با بهره گیری از این سیستم ها" ،با
ت رایج در شهرها باشد.مقداری نوسان و بسته به مورد می تواند در حدود بعضی از ارزان ترین شیوه های ساخ ِ
بدینسان و به ویژه با در نظر داشتن امکانات و دانش و تجربه موجود در زمینه تولید و اجرای برخی سیستم های
مشابه و مربوط و توانایی ش رکت های عرضه کننده مواد افزودنی بتن و از این قبیل در ارائه گسترده مواد خشک
مورد نظر به صورت بسته های معین (منهای سیمان) ،بهره گیری به جا و گسترده از این سامانه مرکب ،حداقل
عملی بیان شده می تواند در شرایط کنونی هر چه بیشتر مد نظر قرار گیرد.
ِ در چارچوب های ساده و
◄ منابع قابل مراجعه حاوی "طرح اختالط مورد نظر و فن آوری ساده تولید و اجرا" و موارد
مربوط به "بتن سبک مسلح و مرکب ارتجاعی":
√ پوشش بتنی سبک ،عایق و غیر شکننده بر روی مشبک های فلزی فوم دار بدون نقش سازه ای (متن کامل -با شش پیوست)
[مقاله ترویجی]
http://www.scribd.com/doc/32716377
]https://sites.google.com/site/ecrlc1/ [Attachment No. 4
]https://sites.google.com/site/newstructure1/ [Attachment No. 4
ب ارتجاعی؛ یک فن آوری ساده و کاربردی برای افزایش موثر مقاومت و ایمنی در برابر زلزله (با تکیه
√ بتن سبکِ مسلح و مرک ِ
بر راهکار محوری سبک و یکپارچه سازی)
[مقاله ترویجی]
http://www.scribd.com/doc/11558528
]https://sites.google.com/site/ecrlc1/ [Attachment No. 1
]https://sites.google.com/site/newstructure1/ [Attachment No. 1
ت مربوط"
مهم مربوط به بتن سبک مسلح و مرکب ارتجاعی و برخی مطالب و مقاال ِ در ضمن "عناوین و لینک های اینترنتی ِ
جملگی در این آدرس های اینترنتی در یک صفحه همراه با هم ذکر شده اند:
https://sites.google.com/site/ecrlc1/
https://sites.google.com/site/newstructure1/
5
6