COMBI

GARIS PANDUAN
Pelaksanaan Program
Komunikasi Untuk
Perubahan Tingkah Laku
(COMBI)
Pencegahan dan Pengawalan

DEMAM DENGGI
Cawangan Penyakit Bawaan Vektor

Bahagian Kawalan Penyakit
Jabatan Kesihatan Awam
KEMENTERIAN KESIHATAN MALAYSIA
dengan kerjasama
Jabatan Kesihatan Negeri Sembilan
2005
GARIS PANDUAN PELAKSANAAN PROGRAM KOMUNIKASI UNTUK PERUBAHAN TINGKAH LAKU (COMBI)
KANDUNGAN
Jawatankuasa Penyelaras Program COMBI Kebangsaan vi

Sidang Pengarang viii
Kata-kata Aluan ix
Prakata xi
Ringkasan Eksekutif xii
Objektif Garis Panduan xiv
PENDAHULUAN 1
PENGENALAN 1
• Situasi Semasa 1
• Definisi Komunikasi 2
• Definisi Tingkah Laku 3
• Definisi Perubahan Tingkah Laku 3
• Apakah COMBI 4
• Lima Prinsip Asas COMBI 5
OBJEKTIF PELAKSANAAN PROGRAM COMBI 9
STRATEGI 9
• Penubuhan Jawatankuasa Program COMBI 9
• Latihan 9
• Penglibatan Pelbagai Agensi 10
• Promosi Program COMBI 10
• Pusat Promosi Perkhidmatan 11
BAGAIMANA HENDAK MEMULAKAN COMBI 11
FASA 1: PERANCANGAN 11
Peringkat Negeri 11
• Penubuhan Jawatankuasa Teknikal 11
• Anggota Jawatankuasa Teknikal 11
• Bidang Kuasa dan Fungsi 12
• Penubuhan Jawatankuasa Induk 13
iii
• Anggota Jawatankuasa Induk 13

Peringkat Daerah 14
• Penubuhan Jawatankuasa Teknikal 14
• Anggota Jawatankuasa Teknikal 15
• Penubuhan Jawatankuasa Kerja 15
• Anggota Jawatankuasa Kerja 16
• Penubuhan Jawatankuasa Komuniti 17
• Anggota Jawatankuasa Peringkat Komuniti 17
FASA 2: PELAKSANAAN 18
Pengurusan Majlis Pelancaran 18

• Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja 18
• Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti 18
Pengurusan Aktiviti Dalam Tempoh Pelaksanaan 19

• Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja 19
• Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti 20
FASA 3: PEMANTAUAN 20
Borang Reten COMBI 20

• Borang Reten PKD/COMBI - 1 21
• Borang Reten JKN/COMBI - 1 22
Kajian Jejak (Tracking Survey) 22
Pemantauan Entomologi 23
iv
FASA 4 : PENILAIAN 26
• Kajian Tingkah Laku Terhadap Pengetahuan, 26

Sikap dan Amalan (KAP)
• Penilaian Entomologi 27
• Penilaian Epidemiologi 29
LAMPIRAN
Lampiran 1 : Ringkasan Perancangan Program COMBI 31
Lampiran 2 : Ringkasan Pelaksanaan Program COMBI: 34
Pengurusan Majlis Pelancaran
Lampiran 3 : Ringkasan Pelaksanaan Program COMBI: 35
Pengurusan Aktiviti Program
Lampiran 4 : Borang Pemantauan Program COMBI: 36
PKD/COMBI-1
PKD/COMBI-2
PKD/COMBI-3
PKD/COMBI-4
PKD/COMBI-5
JKN/COMBI 1
Lampiran 10 : Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, 44
Sikap dan Amalan (KAP) Pra-Ujian:
KAP/COMBI 1
Lampiran 11 : Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, 47
Sikap dan Amalan (KAP) Pasca Ujian:
KAP/COMBI 2
Lampiran 12 : Borang Kajian Jejak (Tracking Survey): 51
Borang KAP/COMBI 3
Lampiran 13 : Logo Program COMBI Peringkat Negeri-Negeri 53
Glosari 55
Rujukan 57
v
JAWATANKUASA PENYELARAS
PROGRAM COMBI KEBANGSAAN
PENASIHAT
Dato’ Dr. Shafie Ooyub
Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)
Kementerian Kesihatan Malaysia
PENGERUSI
Dr. Hj. Marzukhi Md. Isa
Timbalan Pengarah Kawalan Penyakit (PBV)
PAKAR RUJUK
Dr. Mohd. Raili Hj. Suhaili
Timbalan Pengarah Bahagian Perkembangan Perubatan
AHLI:
Pn. Mastura Md. Hashim
Timbalan Pengarah (Entomologi)
Cawangan Penyakit Bawaan Vektor, Bahagian Kawalan Penyakit
En. Tham Ah Seng

Ketua Penolong Pengarah
Dr. Zuraidah Mokhtar

Jabatan Kesihatan Negeri Johor
vi
Dr. Norashikin Abd. Rahman

Penolong Pengarah
Jabatan Kesihatan Negeri Selangor
Dr. Zailiza Suli

Dydy Ilyani Mohd. Basir

Penolong Pengarah
Jabatan Kesihatan Wilayah Persekutuan
Tn. Hj. Kamilan Demin

Jabatan Kesihatan Negeri Pahang
Yusnida Md. Yusof

Penolong Pengarah
Jabatan Kesihatan Negeri Kedah
Dr. Junaidi Ibrahim

Jabatan Kesihatan Negeri Perak
Zulkifilee Yazid
Penolong Pengarah
vii
SIDANG PENGARANG
PENGERUSI
Dr. Hajah Rosnah Bt. Haji Ismail

Pengarah Kesihatan Negeri, Jabatan Kesihatan Negeri, Negeri Sembilan
PENGARANG
Dr. Mustafa Bakri Bin Adnan Dr. Mohammad Nazarudin Bin Bahari
Timbalan Pengarah Kesihatan Negeri Pegawai Kesihatan Daerah Kedua,
(Kesihatan Awam), Pejabat Kesihatan Seremban
En. Jarno Bin Sukadis
Dr. Zailiza Bt. Suli Penolong Pegawai Kesihatan
Ketua Penolong Pengarah (Vektor), Persekitaran U32, PKD Jempol
Tuan Hj. Ibrahim Bin Daud
En. Zainal Bin Abd. Rahman Penolong Pegawai Kesihatan
Ketua Penolong Pengarah Persekitaran U32, PKD Seremban
(Kaji Serangga),
En. Mariapppan a/l Semalai
Penolong Pegawai Kesihatan
Persekitaran U32, PKD Seremban
Pn. Hapsah Bt. Mohd Dusa
Penolong Pengarah
En. Abdul Latiff Bin Maulud
(Promosi Kesihatan),
Penolong Pegawai Kesihatan
Persekitaran U29, PKD Seremban
Dr. Omar Bin Mihat En. Badrul Hisham Bin Abdullah

Pegawai Kesihatan Daerah, Penolong Pegawai Kesihatan
Pejabat Kesihatan Seremban Persekitaran U29, PKD Port Dickson
Dr. Noor Ashah Bt. Itam Othman En. Ramli Bin Ahmad
Pegawai Kesihatan Daerah, Penolong Pegawai Kesihatan
Pejabat Kesihatan Port Dickson Persekitaran U29, PKD Seremban
viii
KATA-KATA ALUAN
Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)
KEMENTERIAN KESIHATAN MALAYSIA
Tahniah dan syabas, saya ucapkan kepada Jabatan Kesihatan Negeri

Sembilan kerana berjaya mengeluarkan satu garis panduan mengenai
program “Communication for Behavioural Impact” (COMBI) bagi
pencegahan dan pengawalan demam denggi di Malaysia.
Adalah menjadi aspirasi Kementerian Kesihatan Malaysia untuk

menyediakan satu garis panduan yang lengkap (best practice guideline)
mengenai pelaksanaan sesuatu program yang telah dilaksanakan. Saya
berharap agar garis panduan yang telah disediakan oleh pegawai-
pegawai yang berpengalaman serta terlibat secara langsung dalam
program COMBI ini, boleh membantu dan menjadi rujukan kepada
Jabatan kesihatan Negeri dan agensi lain untuk melaksanakan program
COMBI di tempat masing-masing, terutamanya maklumat berkaitan
bidang kuasa dan fungsi bermula dari aspek perancangan hingga kepada
penilaian pelaksanaan program ini.
Program COMBI juga merupakan perkongsian bijak di antara agensi

(smart partnership) dengan Kementerian Kesihatan dalam mengawal dan
mencegah demam denggi. Dengan penglibatan aktif mereka, saya
berharap agar masalah denggi yang berlaku secara universal dapat
ditangani bersama secara lebih berkesan melalui konsep komunikasi di
ix
kalangan komuniti itu sendiri. Melalui program ini, adalah diharap agar
sikap serta amalan mereka mengenai pencegahan dan pengawalan
demam denggi dapat diubah dan berterusan.
Adalah menjadi harapan saya agar objektif untuk memperkasakan

komuniti dalam mencegah dan mengawal demam denggi akan tercapai
hendaknya.
Sekian, terima kasih.
DATO’ DR. SHAFIE BIN OOYUB

Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam),
x
PRAKATA
Saya bersyukur ke hadrat Allah s.w.t kerana Garis Panduan Pelaksanaan

COMBI telah berjaya dihasilkan untuk kegunaan semua pihak yang
terlibat terutama dalam bidang kesihatan awam mengenai pencegahan
dan pengawalan demam denggi .
“Communication for Behavioural Impact” atau singkatannya COMBI dan

dalam Bahasa Melayu pula adalah “Komunikasi Untuk Perubahan Tingkah
Laku” bertujuan untuk memperkasakan peranan komuniti dalam mencegah
dan mengawal kejadian penyakit demam denggi. Ia memerlukan komitmen
yang jitu oleh pelbagai agensi terutama komuniti yang terlibat.
Strategi keseluruhan COMBI adalah untuk mencapai matlamat tingkah

laku yang dicadangkan dan masyarakat mengamalkan tingkah laku
tersebut secara proaktif. Diharapkan melalui kaedah pencegahan yang
diterapkan dapat memberi impak yang positif dalam menangani
permasalahan demam denggi.
Akhir kata, saya ingin merakamkan setinggi tahniah dan ucapan terima
kasih kepada semua yang terlibat dalam menghasilkan buku garis
panduan ini. Saya berharap garis panduan ini dapat membantu Jabatan
Kesihatan Negeri dan agensi-agensi lain sebagai langkah permulaan
dalam melaksanakan program COMBI.
Sekian, terima kasih.
DR. HAJAH ROSNAH BT. HJ.ISMAIL

Pengarah Kesihatan Negeri,
Negeri Sembilan Darul Khusus
xi
RINGKASAN EKSEKUTIF
Program “Communication for Behavioural Impact” (COMBI) merupakan

satu pendekatan baru yang diperkenalkan oleh Pertubuhan Kesihatan
Sedunia (WHO) dan menggunakan pendekatan komunikasi untuk
merubah tingkah laku manusia. Objektif garis panduan ini diterbitkan
adalah sebagai memberi panduan bagi Jabatan Kesihatan Negeri /
agensi untuk melaksanakan program COMBI dalam mengawal penyakit
berjangkit.
Garis panduan ini menerangkan tentang strategi yang boleh digunakan

untuk melaksanakan program COMBI, antaranya penubuhan
Jawatankuasa Program COMBI, mengadakan latihan kepada anggota
kesihatan dan komuniti yang terlibat, penglibatan pelbagai agensi yang
berkaitan, mengadakan promosi program dan menubuhkan pusat
promosi perkhidmatan di tempat-tempat yang strategik.
Bagi melaksanakan program ini di peringkat agensi dan komuniti, empat

peringkat telah dikenalpasti, iaitu pada peringkat perancangan,
pelaksanaan, pemantauan dan penilaian. Pada peringkat perancangan
dan pelaksanaan, beberapa buah jawatankuasa seperti Jawatankuasa
Teknikal, Induk, Kerja dan Komuniti perlu ditubuhkan. Di dalamnya
dijelaskan apakah fungsi dan bidang kuasa bagi setiap jawatankuasa
tersebut.
Perancangan yang rapi perlu dijalankan sebelum sesuatu program

COMBI dilaksanakan. Hal ini termasuklah pemilihan kawasan yang
sesuai berdasarkan analisis situasi awal tentang kejadian sesuatu
penyakit di kawasan tersebut serta kaitannya dengan tingkah laku yang
hendak diubah. Seterusnya, matlamat serta objektif tingkah laku yang
hendak dicapai dalam Program COMBI perlu ditetapkan dan pelbagai
strategi perlu diatur ke arah mencapai matlamat tersebut.
xii
Pada peringkat pelaksanaan pula, intervensi yang sesuai akan dijalankan

untuk jangka masa tertentu menggunakan kaedah komunikasi. Program
COMBI dilaksanakan di lokaliti terpilih pada suatu jangkamasa yang
ditetapkan dengan mengambil kira lima prinsip asas utama iaitu Kerahan
Pentadbiran / Perhubungan Awam dan Advokasi (Administrative
Mobilization / Public Relation / Advocacy); Kerahan Masyarakat
(Community Mobilization); Pengiklanan (Advertising); Penyampaian
Peribadi Komunikasi Interpersonal (Personal Selling / Interpersonal
Communication) dan Pusat Promosi Perkhidmatan (Point-of-Service
Promotion). Mesej-mesej tingkah laku yang dikehendaki akan
dipromosikan secara besar-besaran, berulang kali, bersungguh-sungguh
dan berterusan.
Di samping itu, sepanjang tempoh pelaksanaan program COMBI,

pemantauan aktiviti secara berterusan akan dijalankan menggunakan
borang reten tertentu yang akan dilengkapkan oleh promoter, penyelia,
pengerusi COMBI dan anggota kesihatan. Selain pemantauan borang
reten, kajian jejak (tracking survey) dan pemantauan entomologi juga
dijalankan. Strategi pelaksanaan akan diubah sekiranya perlu bagi
memastikan Program COMBI akan terus diterima oleh komuniti.
Bagi tujuan penilaian program COMBI, data-data asas misalnya tentang

kejadian sesuatu penyakit, aliran gaya (trend) penyakit, kejadian wabak,
kematian, data-data entomologi serta kajian untuk mengetahui tahap
pengetahuan, sikap dan amalan responden (KAP) sebelum pelaksanaan
akan dibandingkan dengan selepas pelaksanaan program COMBI.
xiii
OBJEKTIF GARIS PANDUAN
• Memberi panduan dan menjadi bahan

rujukan kepada Jabatan Kesihatan Negeri
atau agensi-agensi lain untuk melaksanakan
program COMBI dalam mengawal penyakit
demam denggi.
• Memberi maklumat kepada agensi yang

berkaitan, mengenai bidang kuasa dan
fungsi dalam aspek perancangan,
pelaksanaan, pemantauan dan penilaian
untuk melaksanakan program COMBI.
xiv
PENDAHULUAN
PENGENALAN
Situasi Semasa
Penyakit demam denggi ialah penyakit berjangkit yang menjadi satu

masalah global dan endemik di beberapa buah negara seperti Afrika,
Amerika Syarikat, Mediterranean Timur, Asia Tenggara dan Pasifik Barat
(WHO 2002). Penyakit ini adalah disebabkan oleh virus denggi yang
dibawa oleh nyamuk Aedes yang mengakibatkan peningkatan morbiditi
dan mortaliti.
Di Malaysia, penyakit demam denggi ialah penyakit berjangkit yang

masih merupakan satu masalah kesihatan awam. Sejak lima tahun yang
lalu, bilangan kes demam denggi yang dilaporkan di negara ini telah
menunjukkan peningkatan iaitu daripada 4,718 kes pada tahun 1999
kepada 15,442 kes pada tahun 2003. Kadar insidens pula meningkat
daripada 20.7/100,000 penduduk pada tahun 1999 kepada 61.6/100,000
penduduk pada tahun 2003 (KKM 2003). Pelbagai aktiviti dilaksanakan
oleh Kementerian Kesihatan Malaysia bagi mencegah dan mengawal
penyakit demam denggi, seperti menjalankan pemeriksaan Aedes,
penyemburan kabus, larviciding dan penguatkuasaan Akta Pemusnahan
Serangga Pembawa Penyakit 1975 (Pindaan 2000).
Selain daripada itu, kementerian memberi fokus utama dalam kawalan

denggi melalui promosi kesihatan yang bertujuan untuk meningkatkan
pengetahuan serta kesedaran komuniti mengenai penyakit serta kaedah
pencegahannya. Pelbagai kaedah digunakan bagi mewujudkan
kesedaran di kalangan orang ramai tentang penyakit demam denggi.
Antara kaedah yang digunakan termasuklah mengadakan aktiviti seperti
ceramah, perbincangan kumpulan kecil, edaran risalah dan poster, tunjuk
1
ajar dan pameran. Namun begitu, walaupun pengetahuan dan juga

kesedaran komuniti tentang aspek pencegahan dapat ditingkatkan,
masih didapati komuniti gagal untuk mengubah tingkah laku ke arah
menghapuskan punca pembiakan nyamuk. Berdasarkan hasil kajian
yang telah dijalankan di Singapura, sebanyak 77% responden
mengetahui tempat yang berpotensi untuk pembiakan nyamuk, namun
sebanyak 49% sahaja yang membuang bekas yang berpotensi tersebut
dan 26.7% lagi menggunakan racun serangga abate bagi mengawal
demam denggi. (Heng et. al. 1998)
Definisi Komunikasi
Komunikasi boleh didefinisikan sebagai:

“proses satu idea disampaikan dari sumber kepada penerima
bertujuan untuk mengubah amalan penerima.”
Everett M. Rogers
Manakala, Emil Dovifat mendefinisikan komunikasi sebagai “....setiap

usaha mempengaruhi masyarakat umum secara sedar dan usaha ini
selanjutnya dapat diadakan melalui keyakinan penuh atau secara
paksaan kolektif sehingga pihak lain tahu dan ingin melakukan perkara
yang disarankan.”
Melalui strategi komunikasi, tingkah laku individu dan juga komuniti boleh
diubah iaitu dengan memperkasa mereka supaya menjalankan aktiviti
pencegahan dan kawalan (Martin dan Prado 2004)
Sehubungan itu, pendekatan konsep COMBI telah diperkenalkan oleh

pertubuhan Sedunia (WHO) yang menggunakan pendekatan komunikasi
bagi mencegah dan mengawal penyakit berjangkit.
2
Definisi Tingkah Laku
Tingkah laku ialah perlakuan atau aktiviti yang dilaksanakan oleh individu
atau kumpulan, sama ada secara sedar ataupun tidak sedar.
Menurut Gochman, tingkah laku kesihatan ialah:

“Perlakuan seseorang seperti kepercayaan, ekspektasi, motif,
nilai, persepsi atau elemen kognitif lain seperti tingkah laku
peribadi, termasuk keadaan emosi dan genatik, tingkahlaku
terlampau, tindakan dan amalan yang berkaitan dengan
kesihatan ke arah mencapai tahap kesihatan yang lebih baik.
(“Those personal attributes such as beliefs, expectations,
motives, values, perceptions and other states and traits; and overt
behaviour patterns, actions and habits that relate to health
maintenance, to health restoration and to health improvemnets.”)
Gochman
Manakala menurut Kasl & Cobb, terdapat tiga kategori tingkah laku
kesihatan iaitu:
i. Tingkah laku kesihatan pencegahan
ii. Tingkah laku penyakit
iii. Tingkah laku pesakit
Definisi Perubahan Tingkah Laku
Perubahan tingkah laku didefinisikan sebagai: “Suatu perubahan yang

berlaku daripada peringkat asas kepada yang baru, sama ada
sementara, berkekalan atau meningkat.”
3
Apakah COMBI
COMBI ialah singkatan bagi “Communication for Behavioural Impact”

atau “Komunikasi untuk Perubahan Tingkah laku”. Program ini bertujuan
untuk memperkasa peranan komuniti dalam mencegah dan mengawal
kejadian penyakit berjangkit. Kebanyakan kejadian penyakit berjangkit
mempunyai kaitan dengan tingkah laku manusia, termasuk penyakit
demam denggi. Setakat ini, belum ada ubat dan vaksin bagi rawatan
penyakit demam denggi. Pengurangan punca pembiakan nyamuk Aedes
boleh mencegah penyakit demam denggi dan ia boleh diatasi melalui
komitmen komuniti ke arah perubahan tingkah laku.
Program COMBI telah dilaksanakan di beberapa buah negara bagi

pencegahan dan kawalan penyakit Tuberkulosis (TB) di Bangladesh,
India dan Kenya, penyakit kusta di India dan Mozambique, filariasis di
India, Sri Lanka, Kenya, Nepal dan Zanzibar. Semua program ini didapati
berjaya mengubah tingkah laku komuniti ke arah yang positif.
Di Malaysia, pendekatan COMBI bagi pencegahan dan kawalan penyakit

demam denggi telah dilaksanakan di daerah Johor Bahru. Berdasarkan
kajian jejak (tracking survey) yang dijalankan semasa pelaksanaan
kempen, didapati sebanyak 80% ahli keluarga telah memeriksa rumah
mereka bagi tempat-tempat yang berpotensi untuk pembiakan nyamuk
Aedes. Berdasarkan kajian pasca KAP selepas 12 minggu kempen
dijalankan, didapati hampir 99% responden mengekalkan aktiviti
pemeriksaan rumah seminggu sekali berbanding 70.7% dari kajian pra
KAP (p<0.01) (Mohd Raili, et al. 2003).
Di Zanzibar, Program COMBI dilaksanakan bagi pencegahan dan

kawalan penyakit filariasis dan didapati sebanyak 90% penduduk
mematuhi pengambilan ubat-ubatan walaupun tahap sasaran yang
4
ditetapkan sebanyak 80% sahaja. Manakala di Sri Lanka pula, dengan

pelaksanaan Program COMBI, pematuhan penduduk bagi rawatan
filariasis adalah sebanyak 80% (WHO 2002).
Dari segi pelaksanaan program COMBI, empat pendekatan perlu

dilaksanakan iaitu secara besar-besaran (massive); berulang kali
(repetitive); bersungguh-sungguh (intensive) dan berterusan
(persistence). Pendekatan ini penting bagi memastikan kejayaan
program COMBI, memandangkan terdapatnya faktor kekangan dalam
komuniti seperti tumpuan, pemilihan, tanggapan dan pengekalan.
Lima prisip Asas COMBI
Bagi melaksanakan program COMBI, lima prinsip asas yang

menggunakan strategi komunikasi hendaklah diamalkan iaitu Kerahan
Pentadbiran / Perhubungan Awam Dan Advokasi (Administrative
Mobilization / Public Relation / Advocacy); Kerahan Masyarakat
(Community Mobilization); Pengiklanan (Advertising); Penyampaian
Peribadi / Komunikasi Interpersonal (Personal Selling / Interpersonal
Communication) dan Pusat Promosi Perkhidmatan (Point-of-Service
Promotion). Lima tindakan komunikasi bersepadu tersebut dijelaskan
seperti yang berikut:
1. Kerahan Pentadbiran / Perhubungan Awam / Advokasi

(Administrative Mobilization / Public Relation / Advocacy)
Menggerakkan semua anggota pemberi perkhidmatan, mengadakan
mesyuarat atau perbincangan dengan pelbagai agensi, memberi
ceramah, taklimat dan sebagainya yang bertujuan untuk
memaklumkan mengenai perubahan tingkah laku sihat yang
dikehendaki untuk diamalkan oleh komuniti.
5
2. Kerahan Masyarakat (Community Mobilization)

Tindakan ini memberi tumpuan kepada penglibatan komuniti dalam
menyampaikan mesej tingkah laku yang dikehendaki. Tindakan
komunikasi termasuk penggunaan penyelidikan penyertaan,
mesyuarat di kalangan komuniti, jerayawara (road show), lawatan ke
rumah dan sebagainya.
3. Pengiklanan (Advertising)
Mesej tingkah laku disalurkan melalui siaran media elektronik atau
cetak untuk menarik perhatian orang ramai terhadap perubahan
tingkah laku yang dicadangkan.
4. Penyampaian Peribadi / Komunikasi Interpersonal (Personal

Selling / Interpersonal Communication)
Promoter yang dilantik di kalangan komuniti untuk menyampaikan
mesej perubahan tingkah laku di kawasan mereka sendiri.
5. Pusat Promosi Perkhidmatan (Point-of-Service Promotion)

Penyampaian mesej perubahan tingkah laku yang telah dicadangkan
dan ditumpukan di tempat-tempat sesuai yang telah dikenalpasti.
Konsep COMBI, pada asasnya menggunakan semua kemudahan

komunikasi yang sedia ada bagi mempromosi tingkah laku baru yang
telah ditetapkan pada individu, keluarga dan masyarakat bagi mencegah
dan mengawal penyakit berjangkit. Program COMBI bertujuan untuk
memperkasa komuniti ke arah:
• Mempromosi tingkah laku baru ke arah yang lebih baik melalui mesej
mudah yang boleh difahami oleh komuniti.
• Penekanan pada peranan individu dan keluarga.
6
Gambarajah 2: Carta Lima Prinsip Asas COMBI
Kerahan Pentadbiran / Perhubungan Awam

/ Advokasi
KERAHAN PENTADBIRAN /
• Menubuhkan jawatankuasa dan mengadakan
PERHUBUNGAN AWAM /
mesyuarat sama ada di peringkat negeri /
ADVOKASI
daerah / lokaliti yang terlibat.
• Mengadakan latihan untuk kakitangan
kesihatan, PBT / NGO, ketua komuniti dan
sebagainya.
• Mengadakan liputan akhbar.
• Pelancaran program COMBI sama ada
peringkat negeri, daerah atau komuniti.
Kerahan Masyarakat
• Penglibatan komuniti dalam menyampaikan
KERAHAN mesej tingkah laku.
MASYARAKAT • Memperkasakan komuniti dalam Program
COMBI.
• Melantik promoter di kalangan komuniti.
7
Pengiklanan
• Mempromosikan Program COMBI melalui
PENGIKLANAN lagu tema COMBI / drama pendek COMBI /
rancangan kuiz COMBI di radio.
• Mempromosikan mesej COMBI di monitor
skrin warna LED.
• Penggunaan sepanduk, gegantung, papan
iklan untuk menyampaikan mesej tertentu
yang dipasang di jalan-jalan utama, masjid,
sekolah, balairaya dan sebagainya.
Penyampaian Peribadi / Komunikasi

Interpersonal
PENYAMPAIAN PERIBADI /
• Promoter menyampaikan mesej perubahan
KOMUNIKASI
tingkah laku kepada komuniti.
INTERPERSONAL
Pusat Promosi Perkhidmatan

• Pejabat Kesihatan Daerah, klinik kesihatan,
PUSAT PROMOSI balairaya dan lain-lain.
PERKHIDMATAN
8
OBJEKTIF PELAKSANAAN PROGRAM COMBI
• Memperkasa komuniti untuk mengubah dan mengamalkan tingkah

laku baru yang telah diperkenalkan.
• Mengurangkan kejadian penyakit demam denggi di peringkat negeri

dan daerah.
• Menggalakkan penglibatan antara agensi serta mempertingkatkan

usaha sama dalam mencegah dan mengawal penyakit demam
denggi.
STRATEGI
Strategi keseluruhan COMBI adalah untuk mencapai matlamat tingkah

laku yang dicadangkan dan sekaligus komuniti mengamalkan tingkah
laku tersebut. Antara strategi yang digunakan adalah seperti yang berikut:
Penubuhan Jawatankuasa Program COMBI
• Menubuhkan Jawatankuasa COMBI di peringkat negeri, daerah dan

komuniti serta mengadakan mesyuarat.
Latihan
• Memberi taklimat tentang COMBI dan mengadakan latihan

komunikasi secara berkesan untuk anggota kesihatan, promoter dan
agensi berkaitan.
9
Penglibatan Pelbagai Agensi
• Mengamalkan konsep perkongsian bijak antara agensi kerajaan,

swasta dan badan sukarela.
• Penglibatan Pertubuhan Bukan Kerajaan (NGO) seperti Kelab

PROSTAR, Kawasan Rukun Tetangga, KEMAS dan lain-lain sebagai
promoter.
• Penglibatan pihak media cetak dan elektronik dalam pelancaran dan

perasmian program COMBI di setiap lokaliti serta mempromosikan
mesej yang telah dipilih.
Promosi Program COMBI
• Mendapatkan kerjasama stesen radio tempatan untuk

memperkenalkan program COMBI kepada masyarakat melalui
taklimat dan ceramah, menyiarkan lagu tema COMBI dan drama
pendek, serta mengadakan kuiz COMBI di radio tempatan.
• Menggunakan pasukan promosi kesihatan negeri untuk

menyampaikan mesej, dengan memperdengarkan drama pendek
dan lagu tema COMBI di lokaliti yang telah dikenalpasti secara
berjadual.
• Memasang sepanduk, gegantung, papan iklan di lokaliti yang

dikenalpasti dengan memaparkan mesej tingkah laku yang telah
dipilih.
• Memberi cenderamata berbentuk promosi kepada promoter dan

komuniti yang melaksanakan program COMBI sebagai galakan
kerana mengamalkan perubahan tingkah laku.
10
Pusat promosi Perkhidmatan
• Menentukan tempat yang sesuai bagi menguar-uarkan mesej COMBI

kepada komuniti seperti di balai raya, klinik, pejabat kesihatan, kedai,
rumah ibadat, sekolah dan sebagainya.
BAGAIMANA HENDAK MEMULAKAN COMBI
Bagi memulakan program COMBI, beberapa langkah telah disyorkan

yang dikenali sebagai 4P COMBI:
i. Perancangan
ii. Pelaksanaan
iii. Pemantauan
iv. Penilaian
FASA1: PERANCANGAN
PERINGKAT NEGERI
Penubuhan Jawatankuasa Teknikal
Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk memberi khidmat

teknikal dan perundingan kepada Jawatankuasa Induk untuk
melaksanakan program COMBI.
Anggota Jawatankuasa Teknikal
• Pengarah Kesihatan Negeri

• Timbalan Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)
• Ketua Penolong Pengarah (Vektor)
11
• Pegawai Pendidikan Kesihatan

• Pegawai Sains (Ahli Kaji Serangga)
• Pegawai Kesihatan Daerah
Bidang Kuasa dan Fungsi
• Mengenal pasti situasi penyakit demam denggi pada peringkat negeri.

• Mengenal pasti dan menetapkan “matlamat keseluruhan” program
COMBI.
Contoh matlamat keseluruhan:
“Untuk mengurangkan kejadian kes demam denggi dan denggi berdarah

di tiga daerah utama di Negeri Sembilan iaitu daerah Seremban, Port
Dickson dan Jempol sebanyak 30% pada penghujung tahun 2004.”
• Memastikan daerah pelaksanaan membuat analisis awal tentang

kejadian kes demam denggi dan kaitannya dengan tingkah laku
komuniti setempat sebelum pengedaran risalah, poster, cenderamata
dan sebagainya. Analisis ini bertujuan agar pengedaran bahan yang
diedarkan itu tidak mempengaruhi pemikiran dan tingkah laku asal
mereka.
• Melalui analisis situasi awal tersebut, disenaraikan semua tingkah

laku yang menyumbang kepada peningkatan kejadian kes demam
denggi serta berdasarkan statistik yang ada atau mana-mana data
sekunder untuk menyokong pemilihan objektif tingkah laku yang telah
dipilih.
• Berdasarkan pemilihan tersebut, dicadangkan pemilihan tidak lebih

daripada dua tingkah laku baru yang akan diamalkan oleh komuniti.
(bagi memastikan objektif keseluruhan tercapai).
12
Contoh Objektif Tingkah Laku
i. Mengalakkan ahli keluarga di lokaliti terpilih bagi daerah utama di

Negeri Sembilan (Seremban, Port Dickson, Jempol) untuk
menjalankan pemeriksaan di dalam dan di luar rumah selama
sepuluh minit bagi memusnahkan tempat pembiakan nyamuk Aedes
sekali seminggu bagi tempoh empat bulan.
ii. Menggalakkan ahli keluarga di lokaliti terpilih bagi tiga daerah utama
di Negeri Sembilan (Seremban, Port Dickson, Jempol) memaklumkan
jika terdapat rumah kosong atau tempat pembuangan sampah haram
yang berpotensi sebagai pembiakan nyamuk Aedes kepada Pejabat
Kesihatan yang berhampiran secepat mungkin iaitu dalam tempoh
dua hari.
• Memilih daerah yang sesuai untuk melaksanakan program COMBI.

• Membahagikan peruntukan kewangan kepada daerah terpilih.
• Menetapkan tempoh pelaksanaan COMBI yang sesuai.
• Memastikan pelaksanaan COMBI berorientasikan penyelidikan.
• Menyediakan borang soal selidik untuk ujian pra dan pasca bagi
kajian pengetahuan, sikap dan amalan (KAP).
• Mengadakan taklimat tentang pelaksanaan program COMBI kepada
Jawatankuasa Induk.
Penubuhan Jawatankuasa Induk
Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk melaksanakan

program COMBI yang telah diputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal.
Anggota Jawatankuasa Induk
• Pengarah Kesihatan Negeri

• Timbalan Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)
• Ketua Penolong Pengarah (Vektor)
13
• Ketua Penolong Pengarah (Pendidikan Kesihatan)

• Pegawai Sains (Ahli Kaji Serangga Negeri)
• Setiausaha Kerajaan Negeri (Unit Perumahan dan Kerajaan Tempatan)
• Pihak berkuasa Tempatan
• Jabatan Pendidikan Negeri
• Jabatan Penerangan Negeri
• Jabatan Penyiaran Negeri
• Melaksanakan promosi program COMBI yang telah diputuskan oleh

Jawatankuasa Teknikal seperti yang berikut:
- Menganjurkan pertandingan mencipta logo COMBI.
- Bekerjasama dengan pihak media.
- Mengadakan latihan / kursus bagi anggota kesihatan / Pihak
Berkuasa Tempatan / Pertubuhan Bukan Kerajaan.
- Menguruskan penciptaan lagu tema COMBI.
- Menyediakan soalan kuiz COMBI untuk siaran Radio Malaysia tem-
patan.
- Mengaturkan ceramah atau taklimat tentang program COMBI untuk
siaran di media tempatan oleh pegawai kesihatan.
- Menyediakan skrip drama pendek untuk siaran radio tempatan.
- Menyediakan maklumat promosi untuk siaran media elektronik
(monitor skrin warna LED).
PERINGKAT DAERAH
Penubuhan Jawatankuasa Teknikal
Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk memberi khidmat

teknikal dan perundingan kepada Jawatankuasa kerja pada peringkat
daerah untuk melaksanakan program COMBI.
14
Anggota Jawatankuasa Teknikal

• Pegawai Pendidikan Kesihatan
• Ketua Unit Penyakit Bawaan Vektor
• Ketua-ketua Unit yang berkaitan.
• Membuat anggaran perbelanjaan untuk pelaksanaan program

COMBI.
• Memilih lokaliti untuk melaksanakan COMBI berdasarkan kejadian
kes denggi di daerah.
• Memilih masa yang sesuai untuk melaksanakan program.
• Menyediakan peta dan data asas untuk setiap lokaliti.
• Menyediakan anggaran bagi bahan promosi dan pendidikan
kesihatan setiap lokaliti seperti gegantung (bunting), sepanduk
(banner), papan iklan (billboard), poster, risalah, cenderamata dan
sebagainya.
• Melantik ibu dan bapa angkat daripada kalangan anggota kesihatan
bagi tujuan penyelarasan dan pemantauan di lokaliti yang berkaitan.
• Menjalankan kajian pengetahuan, sikap dan amalan (KAP) - (ujian
pra dan pasca).
• Memberikan taklimat kepada Jawatankuasa Kerja Peringkat Daerah.
Penubuhan Jawatankuasa Kerja
Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk melaksanakan

program COMBI yang telah diputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal di
peringkat daerah.
15
Anggota Jawatankuasa Kerja
• Pegawai Daerah
• Pegawai Berkuasa Tempatan
• Pegawai Pelajaran Daerah (PPD)
• Pegawai Belia Daerah
• Pegawai Penerangan Daerah
• Ketua-Ketua Unit peringkat kesihatan daerah yang berkaitan
• Pegawai Tenaga Nasional Berhad (TNB)
• Pengerusi Komuniti bagi lokaliti/ kawasan terpilih
• Pertubuhan Bukan Kerajaan
• Agensi lain yang berkaitan
• Memberi mandat kepada Pengerusi COMBI peringkat komuniti

terpilih untuk melancarkan program COMBI di peringkat lokaliti
masing-masing dengan peruntukan kewangan dan bantuan teknikal
diberi oleh Pejabat Kesihatan Daerah.
• Memastikan semua ibu dan bapa angkat menghadiri mesyuarat dan
menyelaras semua aktiviti program COMBI di peringkat komuniti.
• Ibu dan bapa angkat hendaklah mewujudkan komunikasi yang baik
dan berkesan dengan pihak komuniti.
• Melaksanakan program COMBI yang telah diputuskan oleh
Jawatankuasa Teknikal daerah seperti yang berikut:
- Bekerjasama dengan Tenaga Nasional Berhad (TNB) bagi
pemasangan gegantung pada tiang-tiang elektrik
- Mengadakan mesyuarat dengan komuniti terpilih
- Bekerjasama dengan Pejabat Pelajaran Daerah untuk
mengedarkan risalah COMBI dan cakera padat (CD) lagu tema
COMBI, ke sekolah yang terlibat di lokaliti program COMBI.
16
- Bekerjasama dengan Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) bagi

mendapatkan pengecualian bayaran pengiklanan bahan promosi
dan persediaan tempat pelancaran di lokaliti terpilih.
- Bekerjasama dengan Jabatan Penyiaran tempatan bagi
mempromosi lagu tema COMBI dan drama pendek tentang COMBI
di radio.
- Bekerjasama dengan Jabatan Penerangan untuk pinjaman alat siar
raya semasa majlis pelancaran COMBI.
Penubuhan Jawatankuasa Komuniti
• Objektif penubuhan jawatankuasa ini adalah untuk melaksanakan

program COMBI pada peringkat komuniti.
Anggota Jawatankuasa Peringkat Komuniti
• Pengerusi Program COMBI yang dilantik oleh ahli komuniti setempat.

• Ibu dan bapa angkat (kalangan anggota kesihatan).
• Penghulu Mukim.
• Ketua-ketua Pertubuhan Komuniti (Kawasan Rukun Tetangga [KRT],
Belia, Masjid, Jiran Wanita dan lain-lain).
• Promoter.
• Melantik promoter daripada kalangan ahli komuniti yang berwibawa,

dedikasi dan mempunyai latar belakang pendidikan yang asas dan
daripada pelbagai bangsa dan etnik.
• Mengadakan mesyuarat Jawatankuasa peringkat komuniti bagi
membincangkan perkara seperti yang berikut:
- Membincangkan majlis pelancaran COMBI pada peringkat komuniti.
- Pelantikan penyelia mengikut blok / unit / fasa.
- Melantik promoter di kalangan komuniti mengikut kesesuaian.
17
FASA 2: PELAKSANAAN
PENGURUSAN MAJLIS PELANCARAN
Yang berikut adalah tugas Jawatankuasa Kerja peringkat daerah untuk

mengendalikan majlis pelancaran COMBI di lokaliti terpilih.
Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja
• Menyediakan peruntukan kewangan yang mencukupi.

• Memasang bahan promosi (gegantung, sepanduk, papan iklan dan
lain-lain) di tempat yang strategik.
• Membekalkan cenderamata galakan kepada promoter.
• Menyediakan kad jemputan majlis pelancaran untuk edaran kepada
ahli komuniti.
• Menyediakan buku aturcara majlis pelancaran.
• Menyediakan hadiah untuk cabutan bertuah bagi ahli komuniti yang
hadir.
• Menguruskan pengumuman di radio dan melalui unit promosi.
• Menyediakan teks ucapan tokoh perasmi majlis pelancaran.
• Menjemput pihak media menghadiri majlis pelancaran.
• Menyediakan cenderamata penghargaan untuk komuniti terpilih.
• Menyediakan alat siar raya.
• Memastikan majlis pelancaran berjalan dengan lancar dan teratur.
• Memastikan lagu tema COMBI diperdengarkan kepada ahli komuniti.
Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti
• Mengenal pasti tempat dan tarikh majlis pelancaran.

• Mengenal pasti tokoh yang akan merasmikan pelancaran.
• Menyediakan persiapan tapak majlis pelancaran.
18
• Meyediakan khemah, kerusi / meja untuk makan minum dan majlis

pelancaran.
• Menyediakan cenderamata bagi tokoh perasmi dan dif kehormat
yang lain.
• Mengenal pasti gimik pelancaran yang sesuai.
• Mengenal pasti juruacara majlis dan pembaca doa.
• Memastikan penglibatan bersama agensi dan Pertubuhan Bukan
Kerajaan yang lain.
• Mengedar cenderamata dan risalah kepada komuniti yang hadir.
• Memastikan majlis pelancaran berjalan dengan lancar dan teratur
sebagaimana dirancangkan.
PENGURUSAN AKTIVITI DALAM TEMPOH PELAKSANAAN
Sesudah majlis pelancaran, program COMBI akan terus dilaksanakan

oleh komuniti di lokaliti terpilih.
Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja
• Memastikan ibu dan bapa angkat memantau dan memberi input

mengenai pelaksanaan program COMBI di peringkat komuniti.
• Memastikan unit promosi menguar-uarkan mesej COMBI di lokaliti
terpilih secara berjadual sehingga tamat tempoh pelaksanaan.
• Menjalankan pemeriksaan Aedes dan kajian ovitrap oleh pasukan
Unit Vektor di lokaliti yang terlibat.
• Penyelenggaraan gegantung dan sepanduk yang rosak di lokaliti
yang terlibat.
• Melibatkan diri dalam aktiviti gotong-royong yang dilaksanakan oleh
pihak komuniti.
19
Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti
• Memastikan aktiviti komuniti seperti lawatan ke rumah, balai raya,

kedai, pasar raya, rumah ibadat, sekolah dan sebagainya berjalan
dengan lancar.
• Menyampaikan mesej tingkah laku yang telah dikenalpasti kepada
ahli komuniti.
• Memastikan reten-reten dilengkapkan dan dihantar kepada
Jawatankuasa Kerja peringkat daerah.
FASA 3: PEMANTAUAN
Pemantauan COMBI merupakan penunjuk proses yang penting untuk

mengesan hasil atau impak terhadap perubahan tingkah laku. Ia
dilakukan dengan kaedah pengumpulan maklumat yang bertujuan untuk
membuat keputusan tentang hasil sesuatu program. Melalui pelaksanaan
pemantauan, kita dapat mengetahui punca masalah dan cara
mengatasinya. Pemantauan yang berkesan boleh digunakan untuk
mengubah strategi yang telah dilaksanakan atau semasa proses
pelaksanaan dijalankan bagi mencapai perubahan tingkah laku yang
dikehendaki.
Terdapat tiga bentuk pemantauan yang dicadangkan iaitu melalui:

• Borang Reten COMBI
• Kajian Jejak (tracking survey)
• Pemantauan Entomologi
Borang Reten COMBI
Dicadangkan enam jenis borang reten COMBI bagi pemantauan program

COMBI di peringkat daerah:
20
NAMA BORANG TANGGUNGJAWAB
PKD/COMBI-1 Penghuni rumah di lokaliti terpilih

PKD/COMBI-2 Promoter
PKD/COMBI-3 Penyelia
PKD/COMBI-4 Ibu dan bapa angkat
PKD/COMBI-5 Anggota kesihatan yang membuat pengumuman
JKN/COMBI-1 Penyelaras COMBI daerah
Borang Reten PKD/COMBI-1 (lihat lampiran 4)
Borang PKD/COMBI-1 disediakan oleh Pejabat Kesihatan Daerah. Ia

merupakan lembaran kerja pemeriksaan rumah yang perlu diisi oleh
penghuni rumah bagi lokaliti terpilih. Setelah dilengkapkan, borang ini
hendaklah diserahkan oleh penghuni rumah berkenaan kepada promoter
di sesuatu lokaliti pelaksanaan COMBI secara berjadual.
Borang PKD/COMBI-2 diisi oleh promoter pada peringkat komuniti.

Setelah dilengkapkan, borang ini diserahkan oleh promoter kepada
penyelia sekali seminggu untuk dikumpulkan.
Borang reten PKD/COMBI-3 (lihat lampiran 6)
Borang PKD/COMBI-3 akan diisi oleh penyelia pada peringkat komuniti.

Selepas dilengkapkan, borang ini hendaklah diserahkan kepada
pengerusi COMBI di lokaliti berkenaan setiap dua minggu beserta
PKD/COMBI-2.
21
Borang PKD/COMBI-4 akan dilengkapkan oleh ibu dan bapa angkat COMBI
di lokaliti terpilih dan menyerahkan kepada penyelaras COMBI daerah,
setiap dua minggu beserta Borang PKD/COMBI-2 dan PKD/COMBI-3.

Borang PKD/COMBI-5 akan dilengkapkan oleh anggota kesihatan yang
membuat pengumuman secara bergerak di lokaliti-lokaliti terpilih secara
berjadual. Borang ini hendaklah diserahkan kepada penyelaras COMBI
daerah setiap minggu.
Borang Reten JKN/COMBI-1 (lihat lampiran 9)

Borang JKN/COMBI-1 akan dilengkapkan oleh penyelaras COMBI
daerah dan menyerahkan borang tersebut kepada Penyelaras COMBI di
peringkat negeri. Borang ini hendaklah dilengkapkan setiap bulan hingga
tempoh pelaksanaan COMBI di lokaliti terpilih tamat.
KAJIAN JEJAK (TRACKING SURVEY)
Kajian ini dilakukan dengan menggunakan persampelan tanpa

keberangkalian dengan menggunakan kaedah mudah capai atau
“purposive”. Kajian mudah ini dilakukan untuk menunjukkan adakah
kaedah yang dicadangkan berjaya mengubah tingkah laku komuniti. Ini
penting bagi memastikan objektif sebenar COMBI tercapai atau
sebaliknya. Jawatankuasa kerja Peringkat Daerah akan menubuhkan
pasukan kajian jejak di kalangan anggota kesihatan. Pasukan ini terdiri
daripada 2 hingga 3 orang anggota, yang akan bergerak dari rumah ke
rumah di lokaliti tertentu, dan mengadakan temu ramah dengan wakil
penghuni rumah tersebut melalui kaedah persampelan mudah capai,
menggunakan Borang KAP/COMBI-3 (sila lihat lampiran 12).
22
Kajian ini dilakukan sebulan sekali meliputi semua lokaliti yang terpilih.
Bilangan rumah terpilih secara mudah capai meliputi 10% pada setiap
lokaliti. Analisis akan dibuat oleh anggota kesihatan pada peringkat
daerah. Hasil analisis akan dihantar ke Jawatankuasa Teknikal negeri
untuk makluman dari tindakan selanjutnya. Analisis ini dapat
menggambarkan keberkesanan program COMBI kepada komuniti.
Berdasarkan hasil analisis ini, Jawatankuasa kerja peringkat daerah akan
berusaha mengatasi kelemahan program COMBI di lokaliti tersebut.
PEMANTAUAN ENTOLOMOGI
Pemantauan entomologi (bidang kaji serangga) bertujuan untuk mengkaji

tabiat vektor dan mengetahui keberkesanan pelaksanaan program
COMBI serta memantau tren populasi vektor sama ada naik atau turun.
Parameter entomologi / alam sekitar di bawah boleh dijadikan salah satu
penunjuk untuk menilai keberkesanan program COMBI.
i. Indeks Aedes
ii. Indeks Breteau
iii. Indeks Container
iv. Indeks Ovitrap
Kajian ovitrap di lokaliti terpilih hendaklah dilaksanakan sebelum, semasa

dan selepas program COMBI. Kajian ini dilaksanakan oleh Pasukan Kaji
Serangga Negeri dengan dibantu oleh Pejabat Kesihatan Daerah.
manakala kajian Aedes hendaklah dilaksanakan oleh anggota kesihatan
pada peringkat Pejabat Kesihatan Daerah.
Sebelum program COMBI dilaksanakan, Pejabat Kesihatan Daerah perlu

memastikan tapak pembinaan, tangki septik, tempat pembuangan
sampah dan lain-lain, di sekitar 200 hingga 300 meter dari lokasi program
COMBI tidak berpotensi sebagai tempat pembiakan nyamuk Aedes. Ini
23
adalah bertujuan untuk mengelakkan bias dalam pemantauan Indeks

Aedes dan Ovitrap.
Semua data Indeks Aedes dan Indeks Ovitrap dilaporkan kepada

Jawatankuasa Teknikal Negeri setiap minggu. Data ini dikumpul dan
dianalisis mengikut minggu epidemiologi. Segala nasihat teknikal akan
dikemukakan kepada Pejabat Kesihatan Daerah untuk tindakan kawalan
di lokaliti berkenaan.
Untuk tujuan kawalan, berikut cadangan interpretasi yang boleh

digunakan sebagai panduan:
INDEKS AEDES (A.I)
Penunjuk Tindakan
A.I <1% • Teruskan aktiviti rutin.
A.I >1% • Penguatkuasaan Akta Pemusnahan Serangga Pembawa

Penyakit 1975 (pindaan 2000).
• Mempertingkatkan kempen promosi perubahan tingkah laku.
INDEKS OVITRAP (O.I)
Penunjuk Tindakan
O.I<10% • Teruskan aktiviti rutin.
10%≤O.I≥30% • Pemeriksaan premis dan penguatkuasaan Akta Pemusnahan

Serangga Pembawa Penyakit 1975 (Pindaan 2000).
• Aktiviti penghapusan punca pembiakan (+ larviciding).
• Pemeriksaan premis secara menyeluruh dan penguatkuasaan
Akta Pemusnahan Serangga Pembawa Penyakit 1975
(Pindaan 2000).
O.I>30% • Aktiviti penghapusan punca pembiakan (+ larviciding).

• Semburan kabus pencegahan.
• Promosi kesihatan intensif.
24
Gambarajah 3: Carta Alir Pemantauan Program COMBI
Wakil Penghuni Rumah
Isi Borang
PKD/COMBI 1
Promoter
Isi Borang
PKD/COMBI 2
Penyelia
Isi Borang
PKD/COMBI 3
Pengerusi Program
COMBI
Isi Borang
PKD/COMBI 5
Ibu / Bapa Angkat Unit bergerak
Isi Borang
PKD/COMBI 4
Jawatankuasa Kerja
Daerah
Isi Borang
JKN/COMBI 1
Jawatankuasa Induk
Teknikal Negeri
25
FASA 4: PENILAIAN
Penilaian merupakan kaedah yang berguna untuk mengukur kejayaan

sesuatu program. Ia bukan sekadar untuk menilai kejayaan atau
kegagalan sesuatu program tetapi sebagai penunjuk bagi
menggambarkan keberkesanan program secara menyeluruh. Selain
daripada itu, penilaian juga penting untuk menguji kemampuan program
serta membantu pihak berkenaan mengatasi setiap kelemahan dan
kekurangan yang timbul semasa program dilaksanakan. Hasil penilaian
boleh dijadikan input oleh organisasi lain serta memastikan sumber yang
ada digunakan secara optimum.
Dicadangkan tiga bentuk penilaian iaitu:

• Kajian tingkah laku terhadap pengetahuan, sikap dan amalan.
• Penilaian Entomologi.
• Penilaian Epidemiologi.
Kajian Tingkah Laku Terhadap Pengetahuan, Sikap dan Amalan (KAP)
Borang kajian KAP berbentuk borang soal selidik berstruktur. Kajian yang
dibuat merupakan kajian persampelan kebarangkalian dengan
menggunakan kaedah temu ramah secara bersemuka dan pemilihan
sampel dibuat secara rawak mudah. Kajian KAP dijalankan oleh
Jawatankuasa Teknikal Peringkat Daerah terhadap komuniti program
COMBI di lokaliti yang terpilih, dengan menggunakan borang pra dan
pasca intervensi (Borang KAP/COMBI-1 dan Borang KAP/COMBI-2) (sila
lihat lampiran 10 dan 11).
Antara kandungan penilaian kajian KAP ialah:
1. Pengetahuan
• Mengenai penyakit demam denggi.
• Kitaran hidup nyamuk Aedes.
26
• Penguatkuasaan undang-undang.
2. Sikap
• Terhadap tempat pembiakan nyamuk.
• Terhadap pembersihan bekas simpanan air atau kolah setiap
minggu.
• Terhadap penggunaan ubat jentik-jentik di dalam bekas simpanan air.
• Terhadap aktiviti semburan kabus di dalam rumah.
3. Amalan
• Memeriksa rumah sekali seminggu dan menghapuskan tempat
pembiakan nyamuk.
• Sentiasa membersih dan menutup bekas simpanan air.
• Menghubungi pihak yang berkenaan jika terdapat rumah kosong
dan sampah sarap yang menjadi tempat pembiakan Aedes.
• Memasukkan bekas-bekas yang menakung air ke dalam plastik
sebelum membuangnya ke dalam tong sampah.
Hasil ujian pra dan pasca intervensi yang dijalankan di semua daerah
terlibat perlu dikemukakan kepada Jawatankuasa Teknikal Negeri bagi
menilai keberkesanan program COMBI.
Penilaian Entomologi
Penilaian entomologi dalam program COMBI boleh dilakukan melalui

beberapa kaedah. Kaedah yang paling umum dan mudah dilaksanakan
adalah kajian larva Aedes. Hasil kajian akan dinilai melalui Indeks Aedes
(AI), Indeks Breteau (BI) dan Indeks Container (CI). Selain daripada itu,
kajian ovitrap boleh juga dijalankan dan hasil kajian akan dinyatakan
melalui Indeks ovitrap. Analisis perbezaan indeks tersebut sebelum
program COMBI dilaksanakan dan selepas dilaksanakan boleh dijadikan
salah satu faktor pengukur kejayaan atau kegagalan program COMBI. Ahli
27
kaji Serangga boleh menyelaras serta menjalankan analisis berkaitan

penilaian entomologi.
Dalam program COMBI, pada umumnya tingkah laku masyarakat yang

berkaitan dengan penyakit denggi atau berkaitan pembiakan nyamuk
Aedes biasanya perlu dikenalpasti terlebih dahulu sebelum
mempromosikan tingkah laku yang ingin digalakkan atau ingin
diperkenalkan oleh program. Contoh tingkah laku yang berkaitan dengan
pembiakan nyamuk Aedes adalah pembuangan bekas yang tidak
berguna secara tidak teratur dan merata tempat yang akhirnya boleh
menakung air dan boleh menjadi punca pembiakan nyamuk Aedes.
Tingkah laku ini mungkin dikenalpasti sebagai tingkah laku yang boleh
menyumbang terhadap pembiakan nyamuk di lokaliti tersebut. Maka,
tingkah laku yang perlu dipromosikan untuk dijadikan amalan masyarakat
seharusnya tingkah laku yang mengarah kepada pembuangan dan
pelupusan bekas tidak berguna secara sempurna, bersistem dan teratur
agar bekas tersebut tidak akan menjadi faktor pertambahan tempat
pembiakan nyamuk Aedes di alam sekitar.
Sekiranya tingkah laku ini menjadi amalan yang berkekalan, maka tidak
akan ada lagi bekas yang boleh menakung air terdapat di persekitaran
secara berterusan dan ini akan mengurangkan punca pembiakan
nyamuk Aedes.
Walau bagaimanapun, sebelum sesuatu keputusan dibuat berdasarkan

penilaian entomologi pada peringkat permulaan, perlulah diingat
hipotesis berikut. Sekiranya melalui COMBI bekas tempat pembiakan
Aedes di persekitaran atau lokaliti dapat dihapuskan, maka
berkemungkinan besar Indeks Aedes, Indeks Breteau dan Indeks
Container termasuk juga Indeks Ovitrap akan turun pada permulaan
projek. Ini disebabkan di lokaliti tersebut tidak terdapat lagi tempat atau
bekas yang berpotensi untuk pembiakan nyamuk Aedes, akibatnya
28
nyamuk Aedes yang masih ada di kawasan tersebut atau yang datang
dari lokaliti lain tidak mempunyai tempat untuk bertelur dan membiak.
Oleh itu, nyamuk Aedes mungkin akan memilih ovitrap yang disediakan
sebagai tempat pembiakan dan seterusnya ini akan menyebabkan
Indeks Ovitrap akan naik secara mendadak.
Tindakan kawalan yang bersesuaian dan dijalankan secara teratur akibat

kenaikan Indeks Ovitrap, akan menurunkan Indeks Ovitrap pada bulan
berikutnya sehingga ke tahap yang rendah atau sifar. Ini dapat dicapai
dengan syarat bekas yang tidak berguna yang berpotensi untuk
pembiakan nyamuk Aedes tidak lagi ditemui di lokaliti terbabit. Jika
keadaan ini benar-benar berlaku, maka semua indeks (Indeks Aedes,
Indeks Breteau dan Indeks Container) juga akan kekal pada tahap paling
minimum atau sifar. Jika keadaan ini berkekalan untuk tempoh yang
lama, maka bolehlah dibuat kesimpulan bahawa program COMBI telah
berjaya sepenuhnya serta mencapai objektif seperti yang diharapkan.
Penilaian Epidemiologi
Data kejadian kes demam denggi, aliran gaya (trend) penyakit, kejadian
wabak dan kematian akan dijadikan penunjuk keberkesanan program
COMBI. Data ini boleh diperoleh melalui notifikasi kes daripada pihak
hospital, klinik kesihatan dan klinik swasta. Data ini dianalisis dan dibuat
perbandingan sebelum, semasa dan selepas program COMBI tamat.
Penurunan penunjuk ini mengambarkan kejayaan program ini secara
keseluruhannya.
Kes Denggi di lokaliti COMBI
Di Negeri Sembilan pada tahun 2003 sebanyak 16 lokaliti telah

melaksanakan projek COMBI. Sebelum projek COMBI dijalankan
sebanyak 686 kes denggi telah dilaporkan dalam 16 lokaliti berkenaan
dan selepas projek COMBI dilaksanakan hanya 350 kes denggi
29
dilaporkan. Ini menunjukkan penurunan bilangan kes sebanyak 336 kes

atau 48.9%.
Kes Denggi di Lokaliti COMBI
BIL. 2003 2004 PERATUS

DAERAH
LOKALITI BIL. KES BIL. KES +/-
Seremban 10 675 327 - 51.6
Port Dickson 2 6 4 - 33.3
Jempol 1 3 18 + 500
Rembau / Tampin 1 1 0 - 100
Kuala Pilah 1 1 0 - 100
Jelebu 1 0 1 + 100
N.Sembilan 16 686 350 - 48.9
Kesimpulan
Program “Communication for Behavioural Impact” atau singkatannya

COMBI ialah satu program yang bertujuan untuk merubah tingkah laku
komuniti agar mengamalkan tingkah laku sihat bagi mencegah dan
mengawal penyakit berjangkit. Program ini menggunakan strategi
komunikasi untuk menyampaikan mesej tingkah laku yang dikehendaki
dan mesej ini akan dipromosikan secara besar-besaran, berulang kali,
bersungguh-sungguh dan berterusan. Program COMBI memerlukan
komitmen penuh komuniti dan program COMBI yang berjaya bukan
sahaja melihat kepada penambahbaikan kepada data-data selepas
intervensi, tetapi tingkah laku yang dipromosikan berjaya menjadi amalan
berterusan pada peringkat komuniti serta memperkasakan penglibatan
komuniti dalam pencegahan dan kawalan penyakit berjangkit.
30
Lampiran 1
RINGKASAN PERANCANGAN PROGRAM COMBI
Bidang Kuasa dan Fungsi:

JAWATANKUASA • Mengenalpasti situasi penyakit demam denggi di
TEKNIKAL peringkat negeri.
PERINGKAT • Mengenalpasti dan menetapkan apakah “matlamat
NEGERI keseluruhan” program COMBI.
• Memastikan daerah pelaksanaan membuat analisis
situasi awal mengenai kejadian kes demam denggi
dan kaitannya dengan tingkah laku komuniti
setempat sebelum pemberian risalah, poster,
cenderamata dan sebagainya.
• Melalui analisis situasi awal, senaraikan semua
tingkah laku yang menyumbang kepada peningkatan
kejadian kes demam denggi serta berdasarkan
statistik yang ada atau mana-mana data sekunder,
untuk menyokong pemilihan objektif tingkah laku
yang telah dipilih.
• Berdasarkan pemilihan tersebut, dicadang memilih
tidak melebihi dua tingkah laku baru yang boleh
diamalkan oleh komuniti.
• Memilih daerah yang sesuai untuk melaksanakan
program COMBI.
• Membahagikan peruntukan kewangan kepada
daerah-daerah terpilih.
• Menetapkan tempoh pelaksanaan COMBI yang sesuai.
• Memastikan pelaksanaan COMBI berorientasikan
kajian (research oriented).
• Menyediakan borang soal selidik bagi ujian pra dan
pasca kajian pengetahuan, sikap dan amalan (KAP).
• Mengadakan taklimat mengenai pelaksanaan
program COMBI kepada Jawatankuasa Induk Negeri.

JAWATANKUASA • Melaksanakan promosi program COMBI yang telah
INDUK diputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal Negeri
PERINGKAT seperti:
NEGERI - Menganjurkan pertandingan mencipta logo COMBI.
- Bekerjasama dengan pihak media.
31
- Mengadakan latihan / kursus kepada anggota

kesihatan / Pihak berkuasa Tempatan / Pertubuhan
Bukan Kerajaan.
- Menguruskan ciptaan lagu tema COMBI.
- Menyediakan soalan kuiz COMBI untuk siaran
Radio Malaysia.
- Mengatur ceramah atau taklimat mengenai program
COMBI untuk siaran di media tempatan oleh
pegawai kesihatan.
- Menyediakan skrip drama pendek untuk siaran
radio tempatan.
- Menyediakan maklumat promosi untuk siaran di
monitor skrin warna LED.

JAWATANKUASA • Membuat anggaran perbelanjaan untuk pelaksanaan
TEKNIKAL Program COMBI.
PERINGKAT • Memilih lokaliti untuk melaksanakan COMBI.
DAERAH • Memilih masa yang sesuai untuk melaksanakan
program.
• Penyediaan peta dan data asas untuk setiap lokaliti .
• Menyediakan anggaran bahan promosi kesihatan
bagi setiap lokaliti.
• Melantik ibu dan bapa angkat di kalangan anggota
kesihatan.
• Menjalankan ujian pra dan pasca kajian
pengetahuan, sikap dan amalan (KAP).
• Memberi taklimat kepada Jawatankuasa Peringkat
Daerah.

JAWATANKUASA • Memberi mandat kepada Pengerusi COMBI peringkat
KERJA komuniti terpilih untuk melancarkan program COMBI
PERINGKAT di peringkat lokaliti masing-masing.
DAERAH • Memastikan semua ibu dan bapa angkat menghadiri
mesyuarat dan menyelaras semua aktiviti program
COMBI di peringkat komuniti.
• Ibu dan bapa angkat hendaklah mewujudkan
komunikasi yang baik dan berkesan dengan pihak
komuniti.
32
• Melaksanakan program COMBI yang telah

diputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal Peringkat
Daerah seperti:
- Bekerjasama dengan Tenaga Nasional Berhad
(TNB) bagi pemasangan gegantung (bunting) pada
tiang-tiang elektrik.
- Mengadakan mesyuarat dengan komuniti terpilih.
- Bekerjasama dengan Pejabat Pelajaran Daerah
untuk mengedar risalah COMBI dan cakera padat
(CD) lagu tema COMBI, ke sekolah yang terlibat di
lokaliti program COMBI.
- Bekerjasama dengan Pihak Berkuasa Tempatan
(PBT) bagi mendapat pengecualian bayaran
pengiklanan bahan promosi.
- Bekerjasama dengan Jabatan penyiaran tempatan
bagi mempromosikan lagu tema COMBI dan drama
pendek tentang COMBI di radio.
- Bekerjasama dengan Jabatan Penerangan untuk
menggunakan alat siar raya.

JAWATANKUASA • Melantik promoter daripada kalangan ahli komuniti.
PERINGKAT • Mengadakan mesyuarat Jawatankuasa peringkat
KOMUNITI Komuniti.
- Membincangkan majlis pelancaran COMBI di
peringkat komuniti.
- Melantik penyelia mengikut blok / unit / fasa.
- Melantik promoter di kalangan komuniti mengikut
kesesuaian.
33
Lampiran 2
RINGKASAN PELAKSANAAN PROGRAM COMBI

Pengurusan Majlis Pelancaran
Bidang kuasa dan fungsi:

JAWATANKUASA • Menyediakan peruntukan kewangan yang mencukupi
KERJA • Memasang bahan promosi.
PERINGKAT • Membekalkan cenderamata galakan kepada promoter.
DAERAH • Menyediakan kad jemputan untuk edaran kepada
komuniti.
• Menyediakan buku atur cara majlis pelancaran.
• Menyediakan hadiah untuk cabutan bertuah bagi
komuniti.
• Mengadakan pengumuman di radio dan melalui Unit
Promosi Kesihatan.
• Menyediakan teks ucapan tokoh perasmi majlis
pelancaran.
• Menjemput pihak media ke majlis pelancaran.
• Menyediakan cenderamata penghargaan untuk
komuniti terpilih.
• Menyediakan alat siar raya.
• Memastikan lagu tema COMBI diperdengarkan
kepada komuniti.
• Memastikan majlis pelancaran berjalan lancar.
Bidang kuasa dan fungsi

JAWATANKUASA • Mengenalpasti tempat, tarikh dan tokoh perasmi
PERINGKAT majlis pelancaran.
KOMUNITI • Menyediakan persiapan tapak majlis pelancaran.
• Menyediakan khemah, kerusi / meja untuk makan
minum.
• Menyediakan cenderamata kepada tokoh perasmi
dan dif kehormat yang lain.
• Mengenal pasti gimik pelancaran yang sesuai.
• Mengenalpasti juruacara majlis dan pembaca doa.
• Memastikan penglibatan bersama agensi dan
Pertubuhan Bukan Kerajaan.
• Mengedar cenderamata dan risalah kepada komuniti.
• Memastikan majlis pelancaran berjalan dengan
lancar dan teratur.
34
Lampiran 3
RINGKASAN PERLAKSANAAN PROGRAM COMBI

Pengurusan Aktiviti Program

JAWATANKUASA • Memastikan ibu dan bapa angkat memantau dan
KERJA memberi input mengenai pelaksanaan program
PERINGKAT COMBI di peringkat komuniti.
DAERAH • Memastikan Unit Promosi Kesihatan menguar-
uarkan mesej COMBI di lokaliti terpilih secara
berjadual.
• Menjalankan pemeriksaan Aedes dan kajian ovitrap
• Penyelenggaraan gegantung dan sepanduk yang
rosak di lokaliti terlibat.
• Melibatkan diri dalam aktiviti gotong-royong yang
dilaksanakan oleh komuniti.

JAWATANKUASA • Memastikan aktiviti komuniti seperti lawatan ke
KERJA rumah, balai raya, kedai, pasar raya, rumah ibadat,
PERINGKAT sekolah dan sebagainya berjalan dengan lancar.
KOMUNITI • Menyampaikan mesej tingkah laku baru yang telah
dikenalpasti kepada ahli komuniti.
• Memastikan reten-reten dilengkapkan dan dihantar
kepada Jawatankuasa Kerja Peringkat Daerah.
35
Lampiran 4
PKD/COMBI-1
BAHAGIAN B / PART B
Senarai semakan pemeriksaan rumah setiap Sabtu atau Ahad selama 10 minit.
Checksheet for house inspection every Saturday or Sunday for 10 minutes.
Tandakan ( ) di ruang 3 jika tempat yang dinyatakan terdapat di rumah/kawasan rumah anda dan
diperiksa dan jawab di ruang 6 bagi tindakan yang telah diambil. Tandakan ( X ) di ruang 4 jika
tempat tersebut tiada terdapat di rumah / kawasan rumah anda dan ruang 6 dibiarkan kosong.
Mark ( ) in column 3 if the listed places are found and inspected in your house / compound. Mark ( ) in column 6
for actions you have taken. Mark ( X ) in column 4 if the listed places are not found in your house or in your
compound and leave column 6 empty.
1 2 3 4 5 6
Ada Tiada
TEMPAT DIPERIKSA / PLACES INSPECTED Yes No
TINDAKAN YANG MESTI DIAMBIL / ACTION TO BE TAKEN
Talam Peti Sejuk / Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Fridge Water Tray
Bubuh ubat pembunuh jentik-jentik / Put larvicide
Pelapik Rak Buang air yang bertakung / Drain away the water
Pinggan /
Draining Tray Tidak menggunakan pelapik / Don't use draining tray
Perangkap Semut / Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Ant Trap
Bubuh garam / Put salt
Kolah Air / Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Water Storage
Pam Tandas / Tutup dengan rapat / Close the lid tightly

Cistem
Jika rosak baiki segera / If spoilt repair it immediately
Mangkuk Tandas Bubuh ubat pembunuh jentik-jentik / Put larvicide

Yang Rosak /
Non-functioning Jika rosak baiki segera / If spoilt repair it immediately
Toilet Bowl
Tong Drum Yang Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Berisi Air /
Drum Filled With Bubuh ubat pembunuh jentik-jentik / Put larvicide
Water
Buang dan lupuskan jika tidak digunakan / Throw away
and dispose off if not in use
Telangkupkan atau terbalik supaya tidak menakung air /
Overturn it so that it will not hold water
36
1 2 3 4 5 6
Ada Tiada TINDAKAN YANG MESTI DIAMBIL / ACTION TO BE TAKEN
Baldi / Pail Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Tutup dengan rapat / Close the lid tightly

Tempayan / Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Earthern Jar
Tutup dengan rapat / Close the lid tightly

Bekas Jambangan Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Bunga / Vase
Tidak membubuh air tetapi membalut tangkai bunga

dengan kapas atau kertas basah /
Pasu Bunga / Gemburkan tanah setiap minggu /

Flower Pot
Alas Pasu Bunga / Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Flower Pot Plate
Tidak menggunakan alas pasu bunga /
Do not use flower pot plate
Pelbagai Jenis Tin / Kumpulkan dan lupuskan dengan sempurna /

Assorted Empty Collect and dispose properly
Cans
Letak di tempat terlindung dari hujan / Place in the shed
Tayar / Tyre Letak di tempat terlindung dari hujan / Place in the shed

Susun dan tutup rapat di bahagian atas /
Bekas Jambangan Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly
Bunga / Vase
Kanvas, Semua Buang air yang bertakung / Drain away the water
Jenis Plastik /
Canvas and All Lipat dan letak ditempat terlindung dari hujan /
Type of Plastic Fold and place in the shed
Bekas Minuman Berus, cuci dan salin airnya setiap minggu /

Binatang / Brush, clean and replace the water weekly
Receptables For
Animal Drinks
37
1 2 3 4 5 6
Ada Tiada
TINDAKAN YANG MESTI DIAMBIL / ACTION TO BE TAKEN
Tin Rendam Kosongkan airnya / Remove the water

Berus Cat /
Tin for Cleaning Berus, cuci dan salin airnya setiap minggu /
of Paint Brush Brush, clean and replace the water weekly
Letak di tempat terlindung dari hujan / Place in the shed
Alatan Rumah Kumpulkan dan lupuskan dengan sempurna /

Yang Rosak / Collect and dispose properly
Broken Household
Items Letak di tempat terlindung dari hujan / Place in the shed
Alatan Rumah Kutip dan buang dengan sempurna /

Yang Rosak / Collect and throw away properly
Broken Household
Items
Parit Sekeliling Cuci dan bersihkan setiap minggu /

Bangunan / Wash and clean it weekly
Drains Surrounding
The Building Pastikan air mengalir lancar /
Make sure the water flows smoothly
UNTUK DILAKUKAN OLEH ORANG DEWASA SAHAJA / TO BE CARRIED OUT BY ADULT ONLY
Salur Air Hujan / Ganti atau baiki yang rosak /

Tin for Cleaning Replace or repair the non-functioning gutter
of Paint Brush
Tanggalkan / Remove (do away with the gutter)
Pastikan tidak tersumbat / Make sure it is not clogged
Ubat pembunuh jentik-jentik jenis 'Temephos' adalah selamat digunakan, ia boleh dibeli dari kedai-kedai 'hardware' dan pasaraya.
Larvicide 'Temephos' is safe to use and can be purchased at all leading hardware stores and supermarket.
SENARAIKAN TEMPAT LAIN YANG DIPERIKSA / TINDAKAN YANG DIAMBIL /

LIST OTHER PLACES INSPECTED ACTIONS TAKEN
BAHAGIAN C / PART C
Untuk kegunaan pejabat sahaja / For office use only
2. Bilangan tempat pembiakan yang

1. Lengkap / Complete Ya / Yes Tidak / No
dikenalpasti / No. of breeding sites
2. Lain-lain / Others
3. Minggu / Week
38
Lampiran 5
PKD/COMBI-2
PEJABAT KESIHATAN DAERAH
BORANG PEMANTAUAN PROGRAM COMBI
NAMA TAMAN / LOKALITI: ......................................................................................
NAMA PROMOTER / SUKARELAWAN: ..................................................................
MINGGU / BULAN: (1 hb. - 7 hb.) FEB

(tanda yang berkenaan) (8 hb. - 14 hb.) MAC
(15 hb. - 21 hb.) APRIL
(22 hb. - 31 hb.) MEI
BIL. PERKARA BILANGAN

KAEDAH PROMOSI KESIHATAN
1 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh promoter kepada isi rumah.
2 Bilangan Borang Semakkan Pemeriksaan Tempat Pembiakan
Nyamuk Aedes diedarkan.
3 Bilangan rumah yang dilawati oleh promoter / sukarelawan.
Nama No. Rumah/Jalan Nama No. Rumah/Jalan
1 ......................................................... 16 .........................................................
2 ......................................................... 17 .........................................................
3 ......................................................... 18 .........................................................
4 ......................................................... 19 .........................................................
5 ......................................................... 20 .........................................................
6 ......................................................... 21 .........................................................
7 ......................................................... 22 .........................................................
8 ......................................................... 23 .........................................................
9 ......................................................... 24 .........................................................
10 ......................................................... 25 .........................................................
11 ......................................................... 26 .........................................................
12 ......................................................... 27 .........................................................
13 ......................................................... 28 .........................................................
14 ......................................................... 29 .........................................................
15 ......................................................... 30 .........................................................
Tindakan oleh Promoter COMBI:

Nota: Borang PKD/COMBI-2, untuk diisi oleh promoter di peringkat komuniti. Selepas
dilengkapkan, sila serahkan borang ini kepada Penyelia / Supervisor tuan /
puan pada setiap 15 haribulan dan 31 haribulan pada setiap bulan.
39
Lampiran 6
PKD/COMBI-3

NAMA TAMAN: ........................................................................................................
BLOK/FASA/SEKSYEN/UNIT: .................................................................................
NAMA PENYELIA: ...................................................................................................
MINGGU / BULAN: (1 hb. - 7 hb.) FEB
(tanda dimana
(8 hb. - 14 hb.) MAC
berkenaan)
(15 hb. - 21 hb.) APRIL
(22 hb. - 31 hb.) MEI
PERKARA BILANGAN
BIL. MINGGU MINGGU
1 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh promoter.

2 Bilangan borang semakkan pemeriksaan tempat
pembiakan nyamuk Aedes diedarkan.
3 Bilangan rumah yang dilawati oleh promoter /
sukarelawan.
TINDAKAN OLEH PENYELIA:

i. Memungut Borang COMBI-2 daripada promoter / sukarelawan di taman / lokaliti
masing-masing.
ii. Memindahkan maklumat bilangan risalah dan rumah yang telah dilawati oleh promoter
daripada Borang COMBI-2 kepada ruangan “Bilangan” di Borang COMBI-3.
iii. Selepas dilengkapkan, sila serahkan Borang COMBI-3 BERSAMA-SAMA
dengan Borang COMBI-2 kepada Pengerusi program COMBI di taman masing-
masing / wakil yang dilantik oleh Pengerusi.
iv. Tarikh penyerahan Borang COMBI-3 kepada Pengerusi / wakil ialah pada setiap
18 haribulan (bagi 1/2 bulan pertama) dan pada 3 haribulan bulan berikutnya
(bagi 1/2 bulan kedua).
v. Bapa / Ibu Angkat bagi setiap taman akan mengambil Borang COMBI-2 dan
COMBI-3 daripada Pengerusi program COMBI / wakil yang dilantik, di taman
masing-masing pada 20 haribulan (bagi 1/2 bulan pertama) dan pada 5 haribulan
bulan berikutnya (bagi 1/2 bulan kedua).
40
Lampiran 7
PKD/COMBI-4

NAMA TAMAN/LOKALITI: .......................................................................................
BULAN:
FEBRUARI APRIL
(tanda yang
berkenaan) MAC MEI
PERKARA BILANGAN
BIL. MINGGU MINGGU

1 Bilangan kes denggi yang dilaporkan di taman-taman yang

terlibat program COMBI.
2 Bilangan notis / kompaun yang dikeluarkan kepada penduduk
di lokaliti yang terlibat program COMBI.
3 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh sukarelawan.
4 Bilangan borang semakan pemeriksaan tempat pembiakan
nyamuk Aedes diedarkan.
5 Bilangan rumah yang dilawati oleh sukarelawan.
6 Bilangan liputan pengumuman oleh Unit Promosi Kesihatan
/ Unit Vektor di taman yang terlibat dengan program COMBI.
7 Bilangan taklimat dan latihan yang diberi kepada sukarelawan.
8 Bilangan mesyuarat yang diadakan di peringkat komuniti.
9 Bilangan aduan yang diterima melalui telefon - mengenai
rumah kosong / sampah haram.
10 Bilangan aduan yang telah disiasat.
11 Bilangan aduan yang telah diambil tindakan:
11.1 Berjaya diambil tindakan
11.2 Dalam proses tindakan
11.3 Gagal
TINDAKAN OLEH URUSETIA PROGRAM COMBI:

i. Memungut Borang COMBI-3 daripada Penyelia Program COMBI Pejabat Kesihatan Daerah yang
dilantik.
ii. Melengkapkan maklumat di dalam Borang COMBI-4 dan serahkan kepada Setiausaha J/Kuasa
Program COMBI Pejabat Kesihatan pada setiap 05 haribulan setiap Bulan.
iii. Memantau pelaksanaan program COMBI di taman-taman yang telah dipertangungjawabkan.
iv. Mendapatkan maklumat-maklumat diatas daripada Pegawai-pegawai yang berkaitan.
41
Lampiran 8
PKD/COMBI-5
TARIKH / HARI: .......................................................................................................
NAMA ANGGOTA: ...................................................................................................
UNIT: ........................................................................................................................
Bilangan Tempoh Masa Bagi

Stesen Setiap Taman
Bil. Liputan Taman Berhenti Bagi Masa Masa Jumlah
Setiap Taman Masuk Keluar Masa
10
Jumlah
TINDAKAN OLEH ANGGOTA:
i. Melengkapkan Borang COMBI-5 pada setiap kali pengumuman di buat di

taman-taman yang terlibat.
ii. Setelah dilengkapkan, sila serahkan Borang COMBI-5 kepada Urusetia

pada setiap 17 haribulan (bagi 1/2 bulan pertama) dan pada 3 haribulan
bulan berikutnya (bagi 1/2 bulan kedua).
42
Lampiran 9
JKN/COMBI 1
JABATAN KESIHATAN NEGERI
NAMA DAERAH: .....................................................................................................

BULAN:
FEBRUARI APRIL
(tanda dimana
berkenaan) MAC MEI
PERKARA BILANGAN
BIL. MINGGU MINGGU
1 Bilangan kes denggi yang dilaporkan di taman-taman
yang terlibat program COMBI.
2 Bilangan notis / kompaun yang dikeluarkan kepada
penduduk di lokaliti yang terlibat program COMBI.
3 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh promoter /
personal sellers.
4 Bilangan rumah yang dilawati oleh promoter.
5 Bilangan liputan pengumuman oleh Unit Bergerak
Promosi Kesihatan / Unit Vektor di taman yang
terlibat dengan program COMBI.
6 Bilangan taklimat dan latihan yang diberi kepada promoter.
7 Bilangan mesyuarat yang diadakan di peringkat
komuniti / PKD.
8 Bilangan aduan yang diterima melalui telefon -
mengenai rumah kosong / sampah haram.
9 Bilangan aduan yang telah disiasat.
10 Bilangan aduan yang telah diambil tindakan:
- Berjaya diambil tindakan
- Dalam proses tindakan
- Gagal
TINDAKAN OLEH URUSETIA PROGRAM COMBI DAERAH:

i. Melengkapkan maklumat di dalam Borang JKN/COMBI-1 dan serahkan
kepada Jabatan Kesihatan Negeri pada setiap bulan.
43
Lampiran 10
Borang KAP/COMBI.1

Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, Sikap dan Amalan (KAP)
Berkenaan Pencegahan dan Pengawalan Demam Denggi Melalui
Program “Komunikasi Untuk Perubahan Tingkah Laku”
(COMBI) Pra Ujian
A MAKLUMAT RESPONDEN
1. Nama penemuduga
2. Tarikh temuduga
3. Nama lokaliti
4. Alamat rumah
5. Maklumat tentang responden
(ketua keluarga / isteri / dll. yang
berumur lebih 18 tahun)
i. Nama
ii. Umur
iii. Pekerjaan
iv. Bangsa
v. Bilangan ahli keluarga
vi. Tahap pendidikan Tiada Pendidikan
Pendidikan Sekolah Rendah
Pendidikan Sekolah Menengah
Maktab / Kolej / Universiti
B PENGETAHUAN
6. Penyakit demam denggi adalah Ya
disebabkan oleh nyamuk Aedes. Tidak
Tidak Tahu
7. Nyamuk pembawa demam Ya
denggi membiak dalam air jernih Tidak
yang bertakung. Tidak Tahu
8. Kitaran hidup nyamuk daripada Ya
telur sehingga dewasa Tidak
mengambil masa satu minggu. Tidak tahu
44
9. Nyatakan samada tanda-tanda Benar Tidak Tidak

berikut adalah benar atau tidak benar tahu
benar berkenaan penyakit • Demam kuat
demam denggi. • Pening / sakit kepala
yang teruk
• Cirit-birit
• Sakit otot-otot, tulang
dan sendi
• Pendarahan pada badan,
hidung dan mulut
• Batuk
• Ruam/bintik-bintik merah
10. Seseorang yang didapati membiak Percuma
nyamuk Aedes akan dikompaun RM 50
serta-merta di bawah Akta RM 200
Pemusnah Serangga Pembawa Tidak melebihi RM 500
Penyakit 1975 (pindaan 2000). Tidak tahu
Berapakah jumlah kompaun
yang dikenakan?
C SIKAP
11. Adakah anda pernah Ya
menghapuskan tempat-tempat Tidak
pembiakan nyamuk?
12. Adakah anda pernah menukar Ya
air dalam bekas simpanan air Tidak
setiap minggu?
13. Adakah anda pernah memeriksa Ya
semua bekas simpanan air di Tidak
dalam dan luar rumah (seperti
kolam air, alas pasu bunga,
alas peti sejuk dan sebagainya)?
14. Adakah anda pernah membubuh Ya
ubat jentik-jentik ke dalam bekas Tidak
simpanan air pada setiap 3 bulan?
45
15. Adakah anda membenarkan Ya

pasukan kesihatan melakukan Tidak
semburan pengasapan (fogging)
di rumah anda sekiranya ada kes
denggi di kawasan kediaman anda?
D AMALAN
16. Sentiasa menutup bekas Ya
simpanan air. Tidak
17. Membersihkan bekas simpanan Ya
air setiap minggu dan meggosok Tidak
bekas-bekas tersebut sebelum
diisi semula.
18. Membubuh abate ke dalam bekas- Ya
bekas simpanan air di rumah. Tidak
19. Memasukkan bekas-bekas yang Ya
boleh menakung air (seperti tin- Tidak
tin, botol-botol kosong dan
sebagainya) ke dalam plastik
sebelum membuangnya ke
dalam tong sampah.
20. Memeriksa rumah sekali Ya
seminggu dan menghapuskan Tidak
tempat-tempat pembiakan nyamuk.
Terima Kasih Atas Kerjasama Anda

“HAPUSKAN AEDES, CEGAH DENGGI”
46
Lampiran 11
Borang KAP/COMBI 2.

Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, Sikap dan Amalan (KAP)
Berkenaan Pencegahan dan Pengawalan Demam Denggi Melalui
Program “Komunikasi Untuk Perubahan Tingkah Laku”
(COMBI) Pasca Ujian
1. Nama penemuramah
2. Tarikh temuramah
3. Nama lokaliti
4. Alamat rumah
(ketua keluarga isteri / dll. yang
berumur lebih daripada 18 tahun)
i. Nama
ii. Umur
iii. Pekerjaan
iv. Bangsa
(termasuk responden)
vii.Pendapatan isi rumah Kurang daripada RM 1,000.00
(suami dan isteri) RM 1,001.00 - RM 2,000.00
RM2,001.00 - RM3,000.00
Lebih daripada RM 3,000.00
B PENGETAHUAN
6. Penyakit demam denggi Ya
disebabkan oleh nyamuk Aedes. Tidak
Tidak tahu
47
7. Nyamuk pembawa demam Ya

denggi membiak dalam air jernih Tidak
yang bertakung. Tidak tahu
8. Kitaran hidup nyamuk daripada Ya
telur sehingga dewasa mengambil Tidak
masa satu minggu. Tidak tahu
9. Nyatakan sama ada tanda-tanda Benar Tidak Tidak
berikut adalah benar atau tidak benar tahu
benar mengenai penyakit • Demam kuat
demam denggi. • Pening sakit / kepala
yang teruk
• Cirit-birit
• Sakit otot-otot, tulang
dan sendi
• Pendarahan pada badan,
hidung dan mulut
• Batuk
• Ruam / bintik-bintik
merah
10. Seorang yang didapati membiak Percuma
nyamuk Aedes akan dikompaun RM 50
serta-merta di bawah Akta RM200
Pemusnah Serangga Pembawa Tidak melebihi RM500
Penyakit 1975 (pindaan 2000). Tidak tahu
Berapakah jumlah kompaun
maksimum yang boleh dikenakan
dibawah Akta ini?
C SIKAP Setuju Tidak setuju
11. Tempat-tempat pembiakan
nyamuk hendaklah dihapuskan
bagi memastikan nyamuk tidak
terus membiak.
12. Bekas simpanan air atau kolah
air hendaklah ditukar pada
setiap minggu.
13. Perlukah memeriksa semua
bekas simpanan air di dalam
dan di luar rumah (seperti kolah
air, alas pasu bunga, alas peti
sejuk dan sebagainya)
48
14. Membubuh ubat jentik-jentik ke

dalam bekas simpanan air atau
kolah air pada setiap 3 bulan untuk
mengelak jentik-jentik membiak.
15. Membenarkan pasukan
kesihatan melakukan semburan
pengasapan (fogging) di rumah
anda sekiranya ada kes denggi
di kawasan kediaman anda.
D AMALAN
16. Sentiasa menutup bekas Ya
simpanan air. Tidak
17. Membersihkan bekas simpanan Ya
air pada setiap minggu dan Tidak
menggosok bekas-bekas tersebut
sebelum air diisi semula.
18. Membubuh abate ke dalam bekas- Ya
bekas simpanan air di rumah. Tidak
19. Memasukkan bekas-bekas yang Ya
boleh menakung air (seperti Tidak
tin-tin, botol-botol kosong dan
sebagainya) ke dalam plastik
sebelum membuangnya ke
dalam tong sampah.
20. Memeriksa rumah sekali seminggu Ya
dan menghapuskan tempat- Tidak
tempat pembiakan nyamuk.
E BAHAN PROMOSI KESIHATAN
21. Pernahkah tuan/puan membaca,
melihat dan mendengar bahan-
bahan promosi dan pendidikan
kesihatan mengenai COMBI di
tempat tinggal tuan seperti berikut:
i. Risalah Ya
Tidak
ii. Bunting Ya
Tidak
iii. Banner / Kain Rentang Ya
Tidak
49
iv. Papan Tanda (Billboard) Ya

Tidak
Lagu dan drama-drama pendek
COMBI oleh:
a) Radio Malaysia Negeri Ya
Sembilan (RMS) Tidak
b) Kenderaan Pejabat Ya
Kesihatan Seremban Tidak
v. Lawatan atau peringatan Ya
oleh sukarelawan / promoter Tidak
(walaupun sekali)
22. Adakah anda menyedari mengenai
kewujudan promosi COMBI di media
elektronik dan cetak seperti di:
i. Mana-mana akhbar tempatan Ya
sama ada Bahasa Melayu, Tidak
Bahasa Inggeris, Bahasa Cina
atau Bahasa Tamil.
ii. LED (TV besar di padang MPS) Ya
Tidak
23. Pada pandangan anda, di antara
bahan-bahan promosi
kesihatan berikut, manakah
yang anda fikirkan paling
berkesan dalam program COMBI
ini? (Tandakan 3 sahaja)
i. Risalah
ii. Bunting
iii. Banner / Kain Rentang
iv. Papan tanda (Billboard)
v. Lagu dan drama-drama
pendek COMBI
vi. Lawatan dan peringatan
oleh promoter
vi. Promosi di akhbar-akhbar
viii. LED (TV besar di padang MPS)

50
Lampiran 12
Borang KAP/COMBI 3
BORANG KAJIAN JEJAK (TRACKING SURVEY)
1. Nama penemuduga
2. Tarikh temuduga
3. Nama lokaliti
4. Alamat rumah
(ketua keluarga / isteri / dll. yang
berumur lebih 18 tahun)
i. Nama
ii. Umur
iii. Pekerjaan
iv. Bangsa
B PENGETAHUAN COMBI
1. Adakah anda pernah mendengar Ya
tentang program COMBI? Tidak
2. Dari manakah anda mengetahui Penyelia / Promoter / AJK COMBI
tentang program COMBI ini? Kakitangan Kesihatan
3. Adakah anda pernah memeriksa Ya
rumah anda dan menghapuskan Tidak
tempat-tempat pembiakan
nyamuk Aedes?
4. Apakah yang perlu anda lakukan • Memusnahkan tempat
jika terdapat tempat pembiakan pembiakan nyamuk aedes
nyamuk? • Mencuci tempat takungan
air bersih
• Menggunakan ubat jentik-jentik
• Lain-lain: Nyatakan _____________________
51
5. Adakah anda pernah membaca, • Risalah

melihat atau mendengar tentang • Gegantung / Sepanduk /
mesej COMBI? Jika ya apakah Papan iklan
bahan-bahan promosi tersebut? • Radio
• Lawatan atau peringatan
oleh promoter
• Promosi di akhbar-akhbar
• Monitor skrin warna LED
6. Jika anda mengetahui terdapat • Majlis Daerah / Pihak
tempat pembuangan sampah Berkuasa Tempatan
haram, siapakah yang anda • JKK Kampung / ADUN /
perlu hubungi? Ahli Parlimen
• Pihak Pengurusan Sampah
Swasta
• Pejabat Kesihatan

52
Lampiran 13
LOGO PROGRAM COMBI PERINGKAT NEGERI
Logo Program COMBI

Wilayah Persekutuan
Kuala Lumpur
Logo Program COMBI

Pahang
Logo Program COMBI

Johor
53
Logo Program COMBI

Negeri Sembilan
Logo Program COMBI

Selangor
Logo Program COMBI

Perak
54
GLOSARI
Hepotesis : Idea yang belum dibuktikan secara emfirikal

sebagai teori.
Teori : Satu kajian yang dibuat secara saintifik dan

boleh dibuktikan.
Variasi : Perbezaan.
APSPP 1975 : Akta Pemusnahan Serangga Pembawa

Penyakit 1975 (Pindaan 2000).
Promoter : Sukarelawan yang dipilih oleh Pengerusi

Program COMBI di peringkat komuniti.
Entomologi : Bidang kaji serangga.
Ibu dan bapa angkat : Anggota daripada kesihatan yang dilantik

sebagai wakil di setiap lokaliti.
Penyelia : Ketua Promoter yang dilantik oleh Pengerusi

Program COMBI (Setiap 8-10 promoter
diketuai oleh seorang penyelia).
Indeks Aedes/ Indeks : Peratusan rumah yang didapati positif bagi

Premis / Indeks Rumah pembiakan nyamuk Aedes (telur / larva /
/ Indeks Rumah Aedes pupa). Indeks dinyatakan dalam peratusan.
Singkatan – A.I
55
Indeks Breteau : Bilangan bekas (tempat pembiakan) yang

didapati positif bagi pembiakan nyamuk
Aedes (telur / larva / pupa) di dalam 100 buah
rumah. Indeks dinyatakan dalam angka
mutlak. Singkatan – B.I
Indeks Container : Peratusan bekas yang menakung air yang

didapati positif bagi pembiakan nyamuk (telur
/ larva / pupa). Indeks dinyatakan dalam
peratusan. Singkatan – C.I
Indeks Ovitrap : Peratus ovitrap yang didapati positif bagi

pembiakan nyamuk Aedes (telur / larva /
pupa). Indeks dinyatakan dalam peratusan.
Singkatan – O.I
Analisis Situasi : Situasi awal mengenai tingkah laku sedia ada

pada satu-satu komuniti.
Larviciding : Kaedah untuk membunuh larva nyamuk

Aedes dalam takungan air.
56
RUJUKAN
Cawangan Penyakit Bawaan Vektor, Kementerian Kesihatan Malaysia

(2004). Kes-kes denggi dari tahun 1973 sehingga terkini. Kementerian
Kesihatan Malaysia, Kuala Lumpur.
Heng, B.H., Goh KT, Chua LT. (1998). “Knowledge, attitude, belief and
practice on Dengue and Aedes mosquitoes”. In: Dengue in Singapore.
Singapore: Institute of Environmental Epidemiology, Ministry of
Environment. pg. 184-201.
Lloyd LS, Winch P, Ortego-Cato J, Kendall C. (1992). “Results of a

communitu-based Aedes aegypticontrol program in Merida, Yucatan,
Mexico”. Am J Trop Med Hyg. Jun: 46(6): 635-42.
Mohd Raili, et al. (2003). Report on JB-COMBI Pilot Project. Johor State
Health Department.
San Martin, JL. and Prado, M (2004). “Risk perception an strategies for
mass communication on dengue in the Americas”. Rev Panam Salud
Publica. Feb; pg. 15 (2): 135-9.
Stephen P. Robin (1983). Organizational Behaviour, Concepts,

Controversies and Applications. Prentice Hall Inc. Englewood Cliffs, New
Jersey.
Tham, A.S. (1995). Guidelines on the use of ovitrap for Aedes

Surveilance. Cawangan Penyakit Bawaan Vektor, Kementerian
Kesihatan Malaysia.
WHO (2002). Mobilizing for Action (Communication for behaviour

Impact). Geneva, World Health Organization.
57
WHO (2003). A manual for designing a communication for behavioural

impact (COMBI) plan of Action.
Laman web: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs117/en/

bertarikh 20.6.2004 WHO (2002). “Dengue and dengue hemorrhagic
fever”.
58

COMBI

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

COMBI

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GARIS PANDUAN

Pencegahan dan Pengawalan

Cawangan Penyakit Bawaan Vektor

Jawatankuasa Penyelaras Program COMBI Kebangsaan vi

OBJEKTIF PELAKSANAAN PROGRAM COMBI 9

BAGAIMANA HENDAK MEMULAKAN COMBI 11

• Anggota Jawatankuasa Induk 13

Pengurusan Majlis Pelancaran 18

Pengurusan Aktiviti Dalam Tempoh Pelaksanaan 19

Borang Reten COMBI 20

Kajian Jejak (Tracking Survey) 22

• Kajian Tingkah Laku Terhadap Pengetahuan, 26

En. Tham Ah Seng

Dr. Zuraidah Mokhtar

Dr. Norashikin Abd. Rahman

Dr. Zailiza Suli

Dydy Ilyani Mohd. Basir

Tn. Hj. Kamilan Demin

Yusnida Md. Yusof

Dr. Junaidi Ibrahim

Dr. Hajah Rosnah Bt. Haji Ismail

Dr. Omar Bin Mihat En. Badrul Hisham Bin Abdullah

Tahniah dan syabas, saya ucapkan kepada Jabatan Kesihatan Negeri

Adalah menjadi aspirasi Kementerian Kesihatan Malaysia untuk

Program COMBI juga merupakan perkongsian bijak di antara agensi

Adalah menjadi harapan saya agar objektif untuk memperkasakan

Sekian, terima kasih.

DATO’ DR. SHAFIE BIN OOYUB

Saya bersyukur ke hadrat Allah s.w.t kerana Garis Panduan Pelaksanaan

“Communication for Behavioural Impact” atau singkatannya COMBI dan

Strategi keseluruhan COMBI adalah untuk mencapai matlamat tingkah

Sekian, terima kasih.

DR. HAJAH ROSNAH BT. HJ.ISMAIL

Program “Communication for Behavioural Impact” (COMBI) merupakan

Garis panduan ini menerangkan tentang strategi yang boleh digunakan

Bagi melaksanakan program ini di peringkat agensi dan komuniti, empat

Perancangan yang rapi perlu dijalankan sebelum sesuatu program

Pada peringkat pelaksanaan pula, intervensi yang sesuai akan dijalankan

Di samping itu, sepanjang tempoh pelaksanaan program COMBI,

Bagi tujuan penilaian program COMBI, data-data asas misalnya tentang

OBJEKTIF GARIS PANDUAN

• Memberi panduan dan menjadi bahan

• Memberi maklumat kepada agensi yang

Penyakit demam denggi ialah penyakit berjangkit yang menjadi satu

Di Malaysia, penyakit demam denggi ialah penyakit berjangkit yang

Selain daripada itu, kementerian memberi fokus utama dalam kawalan

ajar dan pameran. Namun begitu, walaupun pengetahuan dan juga

Komunikasi boleh didefinisikan sebagai:

Manakala, Emil Dovifat mendefinisikan komunikasi sebagai “....setiap

Sehubungan itu, pendekatan konsep COMBI telah diperkenalkan oleh

Definisi Tingkah Laku

Menurut Gochman, tingkah laku kesihatan ialah:

Definisi Perubahan Tingkah Laku

Perubahan tingkah laku didefinisikan sebagai: “Suatu perubahan yang

COMBI ialah singkatan bagi “Communication for Behavioural Impact”

Program COMBI telah dilaksanakan di beberapa buah negara bagi

Di Malaysia, pendekatan COMBI bagi pencegahan dan kawalan penyakit

Di Zanzibar, Program COMBI dilaksanakan bagi pencegahan dan

ditetapkan sebanyak 80% sahaja. Manakala di Sri Lanka pula, dengan

Dari segi pelaksanaan program COMBI, empat pendekatan perlu

Lima prisip Asas COMBI

Bagi melaksanakan program COMBI, lima prinsip asas yang

1. Kerahan Pentadbiran / Perhubungan Awam / Advokasi

2. Kerahan Masyarakat (Community Mobilization)