Professional Documents
Culture Documents
Studium TALENT
Matematyka
rok szkolny 2005/2006
Wrocław, 2005-2006
Wstęp
NaleŜy pamiętać, Ŝe praca moŜne zawierać błędy, mijać się z prawdą lub być
niekompletna, ale za to autorzy nie ponoszą Ŝadnej odpowiedzialności.
linki:
www.e-zeszyty.twoj.info z tej strony zawsze moŜna ściągnąć najnowszą wersję
tego pliku z wykładami,
www.pwr.wroc.pl strona Politechniki Wrocławskiej,
www.talent.pwr.wroc.pl oficjalna strona Studium TALENT,
www.wppt.pwr.wroc.pl strona Wydziału Podstawowych Problemów Techniki.
autorzy
e-mail: e-zeszyty@twoj.info
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Spis treści data aktualizacji: 2006-04-01 17:59:34
Spis treść
-2-
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 1. data aktualizacji: 2005-10-24 17:04:40
wykład 1. 2005-10-22
1) Słowa kluczowe:
funkcja: f
trapez krzywoliniowy
… podzielić ją na „małe” prostokąty tak, Ŝeby suma pól tych prostokątów była zbliŜona
do faktycznego pola figury pod wykresem.
-4-
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 1. data aktualizacji: 2005-10-24 17:04:40
8) Podział odcinka,
n = 1 , czyli odciek z jednym punktem pośrednim ξ (czytaj: ksi, mała litera greckiego
alfabetu) z wnętrza danego odcinka w dowolnym miejscu
n =1 (1)
ξ 1
(1) (1)
a = x0 b = x1
n=2 (2 ) (2 )
ξ 1
ξ 2
(2) (2 ) (2)
a = x0 x 1
b = x2
n (n ) (n ) (n )
ξ 1
ξ i
ξ n
(n ) (n ) (n ) (n )
x 0 x i −1 x i x n
(n )
ξ
n
(n )
∑ i ∆xi to mówimy, Ŝe:
lim
pośrednich granica ciągu n→∞ f
i =1
funkcja f ma całkę oznaczoną Riemanna na odcinku [ a, b] .
Uzyskaną granicę lim σ n nazywamy wtedy całką Riemanna i oznaczamy
n →∞
limσ n = ∫ f (x )dx
n →∞ a
gdzie σ n (czytaj: sigma, mała grecka litera) to suma pól n-prostokątów
(n )
σ n = ∑ f ξ i ∆xi ,
n
(n )
i =1
(n ) (n ) (n )
∆x i
= xi − xi −1 .
-5-
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 2. data aktualizacji: 2005-11-04 19:30:54
wykład 2. 2005-10-29
1) Ciągi liczbowe:
a) definicja:
● intuicyjna:
ciąg liczbowy to uporządkowany układ liczb
● formalna:
ciąg liczbowy to funkcja określona na zbiorze liczb naturalnych
b) przykład ciągów:
● ciąg stały, np. 1,1,1,1,1,1,... ,
● ciąg arytmetyczny, a n = a1 + (n − 1) ⋅ r , np. 3,5,7,9,11,... ,
1
● inne, np. a n = , 1, 12 , 13 , 14 , 18 ,... ,
n
c) w ciągach moŜemy badać:
● monotoniczność,
● zmienność znaków, np. 1,−1,1,−1,1,−1,1,−1,... ,
● zbieŜność,
ciąg zbieŜny to ciąg, który posiada granicę skończoną.
2) Granica ciągu:
a) definicja:
a −ε a+ε
● intuicyjna:
a
∧
ε
∨ ∧ a
>0 N n ≥ N
n −a <ε
zapis równowaŜny: ∀ε > 0 ∃N ∀n ≥ N an − a < ε
czytaj: „dla kaŜdej dostatecznie małej dodatniej liczby ε istnieje taka
liczba naturalna N , Ŝe dla kaŜdego n niemniejszego od N jest spełnia
nierówność an − a < ε ”.
Czyli prawie wszystkie wyrazy ciągu zbieŜnego znajdują się
w epsilonowym otoczeniu granicy.
ε – mała grecka litera epsilon
prawie wszystkie wyrazy ciągu – wszystkie wyrazy ciągu
z wyjątkiem co najwyŜej skończonej ich liczby,
-6-
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 2. data aktualizacji: 2005-11-04 19:30:54
b) przykład:
Sprawdź czy dany ciąg a n jest zbieŜny. Oblicz granicę ciągu a n
2n − 3 („uwolnienie od nieoznaczoności”):
an =
2 + 5n n ⋅ (2 − n3 )
lim a = lim =
n →∞ n ⋅ ( n + 5 )
n 2
hipoteza: n →∞
an − a < ε ∧ ε >0
2n − 3 2 10n − 15 − 4 − 10n − 19
− <ε ⇒ <ε ⇒ <ε
2 + 5n 5 5 ⋅ (2 + 5n ) 5 ⋅ (2 + 5n )
19 < ε ⋅ 5 ⋅ (2 + 5n )
19 19 19
<ε ⇒ ⇒ < 2 + 5n ⇒ − 2 < 5n
5 ⋅ (2 + 5n ) 5ε 5ε
19 2
n> −
25ε 5 entier x (inaczej część całkowita
więc istnieje takie N , Ŝe n ≥ N , lub cecha liczby rzeczywistej x ) –
największa liczba całkowita nie
19 2 przewyŜszająca liczby x .
N = E − +1
25ε 5 Dopuszczalne oznaczenia:
[x] lub E (x )
wniosek: np. x = 1,23 ⇒ E (1,23) = 1
ciąg a n jest zbieŜny,
3) Zadanie:
Sprawdź czy dana funkcja jest całkowalna, jeŜeli tak to wyznacz jej całkę.
a) dana jest funkcja:
f ( x ) = 3 na [0,2]
(n ) (n ) (n ) (n )
σ n = 3 ∆x1 + 3 ∆x2 + ... + 3 ∆xn−1 + 3 ∆xn
σ n = 3 ⋅ (2 − 0) = 6
KaŜdy ciąg stały jest zbieŜny.
σ n = 6 n
→∞
→ 6
2
σ n = ∫ 3dx = 6
0
-7-
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 2. data aktualizacji: 2005-11-04 19:30:54
(1x44+2... 4
+ x )+ f ξ ( )
1 albo 2 albo 3
(n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n )
i ∆
σ n = 2⋅ x3i + ⋅ xi4 + +
424x
3 ...
0
43 i −1
12 1 +1
4
3n
2−0= 2 (n ) 3 − 2 =1
144244 ∆ x i
3
→0
xi−1→ xi (n ) xi+1→ xi
f
ξ ⋅0 = 0
i
lim σ n = 7 = ∫ f (x )dx
n →∞ 0
-9-
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 3. data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
wykład 3. 2005-11-05
1) Zadania:
1
∫ x dx
2
a) Oblicz całkę oznaczoną
0
przy załoŜeniu, Ŝe istnieje.
f ( x ) = x 2 na [0,1]
Biorę:
● ciąg podziałów odcinka [0,1] 1 2
…
n n
na odcinki równe 1n
● punkty pośrednie – prawe końce odcinków, czyli 1
n , n2 ,..., nn−1 , nn
1 1 2 2 1 32 1
σ n = 2 ⋅ + 2 ⋅ + 2 ⋅ + ... +
(n − 1) ⋅ 1 + n 2 ⋅ 1 = 1 ⋅ 12 + 2 2 + 32 + ... + n 2 =
2
( )
n n n n n n n2 n n 2 n n3
1 n(n + 1)(2n + 1) 2n 2 + 3n + 1 2 + n + n2
3 1
1
= 3 = 2
= →
n 6 6n 6 3
patrz dodatek: „Wzory sumacyjne”
1
1
odp. ∫ x 2 dx =
0
3
∫ x dx
3
b) Oblicz całkę oznaczoną
0
przy załoŜeniu, Ŝe istnieje.
f ( x ) = x 3 na [0,1]
Biorę:
● ciąg podziałów odcinka [0,1]
1 2
na odcinki równe 1n n n …
● punkty pośrednie – prawe końce odcinków, czyli 1
n , n2 ,..., nn−1 , nn
1 1 23 1 33 1
σ n = 3 ⋅ + 3 ⋅ + 3 ⋅ + ... +
(n − 1) 1 n 3 1
3
⋅ + 3⋅ =
n n n n n n n3 n n n
1 n (n + 1) n 2 + 2n + 1 1 + 2n + n12
( )
2 2
1 1
= 4 ⋅ 13 + 23 + 33 + ... + n 3 = 4 = 2
=
→
n n 4 4n 4 4
patrz dodatek: „Wzory sumacyjne”
1
1
odp. ∫ x 3 dx =
0
4
- 10 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 3. data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
Π
2
Biorę:
● ciąg podziałów odcinka [0, Π2 ]
na odcinki równe 2Πn
● punkty pośrednie – prawe końce odcinków,
czyli 2Πn , 22Πn , 32Πn ,..., n2Πn
Π 1 Π
cos − cos n +
Π Π Π Π Π Π 4n 2 2n
σ n = sin + sin 2 + sin 3 + ... + sin n = ⋅ =
2n 2n 2n 2n 2 n 2n Π
2 sin
4n
Π Π Π 1 Π Π Π 1 Π Π Π
cos − cos + − 2 sin − − sin + +
Π 4n 2 4n Π 2 4n 2 4n 2 4n 2 4n
= ⋅ = ⋅ =
2n Π 2 n Π
2 sin 2 sin
4n 4n
Π Π Π Π Π Π 2 Π Π
− 2 sin − sin + sin sin + ⋅ sin +
Π 4 4n 4 Π 4 4n 4 2 4n 4
= ⋅ = ⋅ = =
2n Π 2 n Π 2n Π
2 sin sin ⋅ sin
4n 4n Π 4n
Π Π Π
2 ⋅ sin + 2 ⋅ sin 0 +
= 4n 4 → 4
= 2
2
=1
Π 1 2
sin
4n
Π
4n
bo wiemy, Ŝe:
Π Π
sin sin 1 ⋅
sin ax
=a ⇒ 4n = 4n = 1
lim
x →0 x lim
n →∞ Π lim
n →∞ Π
4n 4n
Π Π 2
lim 4n = 0
n →∞
sin
4
=
2
patrz takŜe dodatek: „Wzory sumacyjne”
Π
2
odp. ∫ sin x dx = 1
0
- 11 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 3. data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
Π
2
Biorę:
● ciąg podziałów odcinka [0, Π2 ]
na odcinki równe 2Πn
● punkty pośrednie – prawe końce odcinków,
czyli 2Πn , 22Πn , 32Πn ,..., n2Πn
Π 1 Π
cos − cos n + ⋅
Π Π Π Π Π Π 4n 2 2n
σ n = cos + cos 2 + cos 3 + ... + cos = ⋅ =
2n 2n 2n 2n 2n 2n Π
2 sin
4n
Π Π Π 1 Π Π Π 1 Π Π Π
cos − cos + − 2 sin − − sin + +
Π 4n 2 4n Π 2 4n 2 4n 2 4n 2 4n
= ⋅ = ⋅ =
2n Π 2n Π
2 sin 2 sin
4n 4n
Π Π Π Π Π Π 2 Π Π
− 2 sin − sin + sin sin + ⋅ sin +
Π 4 4n 4 Π 4 4n 4 2 4n 4
= ⋅ = ⋅ = =
2n Π 2n Π 2n Π
2 sin sin ⋅ sin
4n 4n Π 4n
Π Π Π
2 ⋅ sin + 2 ⋅ sin 0 +
= 4n 4 → 4
= 2
2
=1
Π 1 2
sin
4n
Π
4n
bo wiemy, Ŝe:
Π Π
sin sin 1 ⋅
sin ax
=a ⇒ 4n = 4n = 1
lim
x →0 x lim
n→∞ Π lim
n →∞ Π
4n 4n
Π Π 2
lim 2n = 0
n→∞
cos
4
=
2
patrz takŜe dodatek: „Wzory sumacyjne”
Π
2
odp. ∫ cos x dx = 1
0
- 12 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 3. data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
2) Twierdzenie:
KaŜda funkcja ciągła f na [a, b] jest całkowalna.
Czy są jakieś funkcje nieciągłe ale całkowalne? Odp. TAK. (patrz np. poprzedni wykład)
3) Całka górna i całka dolna Darboux.
Dana jest funkcja ograniczona f na [a, b] .
funkcja: f
Niezbędne definicje:
a) Zbiór liczbowy nazwiemy ograniczonym
ograniczony
z góry jeŜeli istnieje liczba większa od zbiór wartości
wszystkich liczb zaleŜących tego zbioru,
b) Zbiór liczbowy nazwiemy
ograniczonym z dołu jeŜeli istnieje liczba
mniejsza od wszystkich liczb naleŜących
tego zbioru,
c) Zbiór jest ograniczony, jeŜeli jest
ograniczony jednocześnie z góry i z dołu,
d) Kres dolny zbioru liczbowego A (infimum
zbioru, inf A ) to największa z tych liczb, które ograniczają ten zbiór z dołu.
Liczba będąca kresem dolnym zbioru moŜe, ale nie musi do niego naleŜeć.
m m+ε
∧m≤ x
x∈A
∧∨
ε >0 x0∈A
m ≤ x0 < m + ε
x0
inf A = m
- 13 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 3. data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
Zawsze:
m(b − a ) ≤ sn ≤ σ n ≤ S n ≤ M (b − a )
(n )
≤ ∑ f ξ ∆xi ≤ ∑ M i ∆xi ≤ M (b − a )
n n n
(n ) (n ) (n ) (n ) (n )
czyli: m(b − a ) ≤ ∑ mi ∆x
i =1
i
i =1 i i =1
Twierdzenie:
Dana jest funkcja ograniczona f na [a, b] .
Dla kaŜdego normalnego ciągu podziałów odcinaka [a, b] istnieją granice ciągów
b
lim sn = s = ∫ f (x ) dx
n →∞
całka dolna
a
b
lim S n = S = ∫ f (x ) dx
n →∞
całka górna
a
i nie zaleŜą od dokonanych wyborów.
przykład:
bierzemy ciąg podziałów
a
8
a
4
a a
2
wnioski:
• ciąg sum dolnych jest ograniczony z góry i rosnący,
• ciąg sum górnych jest ograniczony z dołu i malejący,
4) Twierdzenie:
KaŜdy ciąg rosnący i ograniczony z góry jest zbieŜny do kresu górnego.
analogicznie:
KaŜdy ciąg malejący i ograniczony z dołu jest zbieŜny do kresu dolnego.
- 14 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 3. data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
(n ) (n ) (n ) (n ) (n )
b) sn = 3 ∆x1 + ... + 3 ∆xi −1 + 1 ∆xi + 1 ∆xi +1 + ... + 1 ∆xn = 3 ⋅ 1 + 1 ⋅ 0 + 1 → 4 = s
Sn = 3 ⋅1 + 3 ⋅ 0 + 1 → 4 = S
s=S
1 x wymierne
c) f ( x ) = gdy na [0,1]
0 x niewymierne
(n ) (n )
sn = 0 ⋅∆x1 + ...0 ⋅ ∆xn = 0 → 0 = s
(n ) (n )
S n = 1 ⋅ ∆x1 + ... + 1 ⋅ ∆xn = 1 → 1 = S
s≠S funkcja niecałkowalna
6) Twierdzenie:
Funkcja jest całkowalna jeŜeli jej górna i dolna granica całkowania są równe,
czyli S = s .
- 15 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 4. data aktualizacji: 2005-11-25 19:18:34
wykład 4. 2005-11-19
1) Zadania:
a) Oblicz całkę górną i całkę dolną:
f (x ) = x na [0,1]
1 1 1 2 1 n −1 1
sn = 0 ⋅ + ⋅ + ⋅ + ... + ⋅ =
n n n n n n n
1 1+ n −1
= 2 ⋅ (1 + 2 + ... + (n − 1)) = 2 ⋅ ⋅ (n − 1) =
1
n n 2
n − 1 n(1 − 1n ) 1 1 2
…
= = → = s n n
2n n⋅2 2
1 1+ n
S n = ⋅ + ⋅ + ... + ⋅ = 2 ⋅ (1 + 2 + ... + n ) = 2 ⋅
1 1 2 1 n 1 1
⋅n =
n n n n n n n n 2
n + 1 n ⋅ (1 + 1n ) 1
= = → = S
2n n⋅2 2
więc: S = s
2) Twierdzenie:
Funkcja ograniczona f na [a, b] jest całkowalna wtedy i tylko wtedy gdy jej
całka górna jest równa całce dolnej ( s = S ).
3) Twierdzenie o trzech ciągach:
Dany jest ciąg (a n ) . JeŜeli istnieją 2 dodatkowe ciągi (bn ) i (cn ) takie, Ŝe:
bn ≤ a n ≤ c n
takie, Ŝe:
lim bn = A ∧ lim cn = A ⇒ lim an = A
n →∞ n →∞ n →∞
bn ≤ a n ≤ c n
cn bn
A
Przykłady: A
an
a) lim
n
2 n + 3n = ? NaleŜy wiedzieć, Ŝe:
n →∞
wiem, Ŝe: lim
n
an = a
n →∞
n
3n ≤ n 2 n + 3n n
2 n + 3n ≤ n 2 ⋅ 3n
lim
n
3n = 3 lim
n
2 ⋅ 3 n = lim 3 ⋅ n 2 = 3
n →∞ n →∞ n →∞
więc:
lim
n
2 n + 3n = 3
n →∞
zapis nieformalny:
3 = n 3n ≤ n 2 n + 3 n ≤ n 2 ⋅ 3 n = 3 ⋅ n 2 = 3
3
więc:
3 = n 3n ≤ n 2 n + 3 n ≤ n 2 ⋅ 3 n = 3 ⋅ n 2 = 3
3
- 16 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 4. data aktualizacji: 2005-11-25 19:18:34
b) lim
2n
2 n + 3n = ?
n →∞
zapis nieformalny:
2n 2n
3= ≤ 2 n 2 n + 3n ≤ 2⋅ 3 = 3 ⋅ 2n 2 = 3
2n 2n
3
3
lim
2n
2 n + 3n = 3
n →∞
0
4) Dana jest funkcja ograniczona f na [a, b] .
Dowód twierdzenia: jeŜeli całka górna funkcji jest równa całce dolnej to funkcja jest
całkowalna, czyli dowolny ciąg σ n jest zbieŜny do s = S .
sn ≤ σ n ≤ S n
s=S
limσ n = s = S
n →∞
5) Zadania:
a) Oblicz całkę górną i całkę dolną:
f ( x ) = x 2 na [0,1]
b) Oblicz całkę górną i całkę dolną:
f ( x ) = sin x na [0, Π2 ]
6) KRYTERIUM CAŁKOWALNOŚCI
JeŜeli dla dowolnego ustalonego ε > 0 istnieje jeden podział odcinka [a, b] dla którego:
S n − sn < ε
to funkcja f jest całkowalna na [a, b] .
Uwaga: JeŜeli jakaś funkcja f nie spełnia powyŜszego kryterium to nie oznacza tego,
Ŝe funkcja f nie jest całkowalna.
dowód:
ε >0 s S
S n − sn < ε
sn Sn
wiemy takŜe, Ŝe: s n ≤ s ≤ S ≤ S n
wtedy:
0≤S −s≤ε
S −s =0
bo z załoŜenia ε jest dodatni, czyli na pewno większy do 0
S=s
funkcja jest całkowalna (na mocy twierdzenia o tym, Ŝe funkcja jest całkowalna,
gdy jej górna i dolna całka są równe, czyli S = s ).
7) Zadania:
a) Sprawdź czy funkcja:
f ( x ) = 3 na [0,2]
jest całkowalna.
Niech ε > 0
Biorę:
● cały odcinek jako podział,
s1 = 3 ⋅ 2 = 6
S1 = 3 ⋅ 2 = 6
S1 − s1 = 6 − 6 = 0
S1 − s1 < ε
0<ε
Funkcja f ( x ) = 3 jest całkowalna na [0,2] .
- 18 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 4. data aktualizacji: 2005-11-25 19:18:34
(M )∆x
n
(n ) (n ) (n )
S n − sn = ∑ i
− mi i
i =1
ε
dn <
4 …
ε ε
S n − sn < (1 − (− 1)) ⋅ d n + (1 − (− 1)) ⋅ d n = 2 ⋅ + 2⋅ =ε
4 4
Funkcja f jest całkowalna na [0,1] .
- 19 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 5. data aktualizacji: 2005-11-30 23:28:47
wykład 5. 2005-11-26
1) Funkcja Riemanna,
1 p
x= - ułamek nieskracalny,
f (x ) = q q
0 - niewymierne,
x
Y ∈ {0,1, 12 , 13 , 14 ,..., 1n }
Funkcja przyjmuje skończenie wiele wartości.
nie zaznaczono wszystkich wartości funkcji
f ( x n ) → f ( x0 )
x0
∧
x n → x0
RównowaŜna postać:
lim f (x ) = f (x )
x → x0
0
- 20 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 5. data aktualizacji: 2005-11-30 23:28:47
b) f ( x ) = ax + b
bierzemy:
dowolny punkt x0 z dziedziny funkcji,
niech: xn → x0 ,
obserwuję: f ( x n ) = ax n + b → ax0 + b = f ( x0 ) ,
więc: f ( xn ) → f ( x0 ) , x0
wniosek: funkcja liniowa jest ciągła,
c) f ( x ) = ax 2 + bx + c
bierzemy: dowolny punkt x0 z dziedziny funkcji,
niech: xn → x0 ,
obserwuję: f ( x n ) = ax n + bx n + c → ax0 + bx0 + c = f ( x0 ) ,
2 2
więc: f ( xn ) → f ( x0 ) ,
wniosek: funkcja kwadratowa jest ciągła,
d) f ( x ) = sin x
wiemy, Ŝe:
α +β α −β
sin α − sin β = 2 cos sin ,
2 2
sin x ≤ x ,
bierzemy:
dowolny punkt x0 z dziedziny funkcji,
niech: xn → x0 ,
f ( xn ) − f ( x0 ) = sin x n − sin x0 ,
x n + x0 x − x0 x − x0
0 ≤ sin xn − sin x0 = 2 cos sin n ≤ 2 ⋅1⋅ n ,
2 2 2
0
więc: sin x n − sin x0 → 0 ⇔ f ( x n ) → f ( x0 ) ,
wniosek: funkcja sinus jest ciągła,
- 21 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 5. data aktualizacji: 2005-11-30 23:28:47
1°
biorę x0 wymierne,
badam:
x n → x0 f ( xn ) = 1 → 1 = f (x0 ) nie zaznaczono wszystkich
wartości funkcji Dirichleta
x n ' → x0 f ( x n ') = 0 → 0 ≠ f ( x 0 )
wniosek:
funkcja nie jest ciągła,
2°
biorę x0 ' niewymierne,
badam:
x n ' → x0 ' f ( x n ' ) = 0 → 0 = f ( x 0 ')
xn → x0 ' f ( x n ) = 1 → 1 ≠ f ( x 0 ')
wniosek:
funkcja nie jest ciągła,
sprawdzam dla x0
niech: x n → 0
badam:
f (x n ) = xn ⋅ g (x n ) → 0 = f (x0 ) ,
nie zaznaczono wszystkich
wniosek: wartości funkcji
funkcja f jest ciągła w punkcie x = 0 ,
- 22 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 5. data aktualizacji: 2005-11-30 23:28:47
x2 ≤ a n2 ≤ y 2
n2 > n1 x1 = m x2 x3 y3 M = y1
x3 ≤ a n3 ≤ y3
n3 > n 2
xk ≤ ank ≤ yk
x0 = y0
wniosek:
ciąg ank ( ) jest zbieŜny na mocy twierdzenia o trzech ciągach.
- 23 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 6. data aktualizacji: 2005-12-03 14:08:14
wykład 6. 2005-12-02
Wybrane własności funkcji ciągłej.
1) KaŜda funkcja ciągła f na [a, b] (tzn. ciągła w kaŜdym punkcie odcinka [a, b] )
jest ograniczona.
dowód nie wprost:
nieteza:
Funkcja f jest ciągła na [a, b] to znaczy funkcja f nie jest ograniczona.
ZałóŜmy, Ŝe funkcja nie jest ograniczona z góry.
Twierdzimy, Ŝe istnieje x n ∈ [a, b ] taki, Ŝe:
f ( x n ) ≥ n , z zał. funkcja nieograniczona z góry,
gdzie: x n – ciąg ograniczony,
na mocy Lematu (B-W) istnieje podciąg:
xnk → x0 ( )
f xnk ≥ nk
twierdzimy, Ŝe x0 ∈ [a, b ]
z ciągłości funkcji f : z braku ograniczenia funkcji z góry:
( )
f xn k → f (x0 ) f (x n k ) ≥ n k ⇒ f (x n k ) → +∞
sprzeczność, bo ( )
f xn k → f (x0 ) i f (xn k ) → +∞ nie moŜe zajść jednocześnie
wniosek:
KaŜda funkcja ciągła jest ograniczona.
2) Funkcja ciągła f na [a, b] osiąga swoje kresy,
to znaczy istnieje x1 ∈ [a, b] , takie Ŝe f ( x1 ) = m oraz x 2 ∈ [a, b] , takie Ŝe f ( x 2 ) = M .
W związku z tym kres górny i kres dolny są wartościami funkcji.
Dowód:
M – kres górny
1
niech ε =
n
wartość funkcji musi znajdować się w epsylonowym otoczeniu:
M − ≤ f (xn ) ≤ M gdzie x n ∈ [a, b ]
1
n
lemat B-W
xnk → x0 ( )
f xnk → f ( x0 ) gdzie x0 ∈ [a, b ]
M−
1
nk
( )
≤ f x nk ≤ M
M
( )
f x nk → M ( )
f x nk → f ( x 0 ) ⇒ M = f ( x0 )
3) Funkcja ciągła osiąga wszystkie wartość pośrednie zbioru wartości.
- 24 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 6. data aktualizacji: 2005-12-03 14:08:14
∧ f (x ) → f (x )
xn → x0
n 0
− δ < x − x0 < δ
x0 − δ < x < x0 + δ
f (x0 ) − ε ≤ f (x ) ≤ f (x0 ) + ε
JeŜeli dla argumentów bliski wartości funkcji są bliskie to funkcja jest ciągła.
∨ ∧ ∨ x−x 0 < δ ∧ f ( x ) − f ( x0 ) ≥ ε
ε δ [ ]
> 0 > 0 x∈ a , b
, x n ∈ [a, b]
1
Niech: ε > 0, δ =
n
f (x n ) − f (x0 ) ≥ ε
1
x n − x0 < ∧
n
1 1
x0 − < x n < x0 +
n n
x0 x0 ∈ [a, b ]
z (H) f ( x n ) → f ( x0 )
f (x n ) − f (x0 ) < ε sprzeczność z: f ( xn ) − f ( x0 ) ≥ ε , 0≥ε
c.k.d.
4) Fakt:
Funkcja ciągła f na [a, b] jest jednostajnie ciągła,
czyli jest ciągła w kaŜdym punkcie naleŜącym do [a, b] .
∧ ∨ ∧[ x1 − x2 < δ ⇒ f ( x1 ) − f ( x2 ) < ε
ε δ >0 > 0 x1 , x2 ∈ a ,b ]
- 25 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 6. data aktualizacji: 2005-12-03 14:08:14
Dowód:
Stosujemy kryterium całkowalności:
dla ustalonego ε > 0 istnieje jeden podział odcinka [a, b] , taki, Ŝe:
S n − sn < ε
to funkcja f jest całkowalna.
Niech:
ε
ε >0 ze względów wyłącznie estetycznych >0
b−a
Funkcja ciągła ⇒ funkcja jednostajnie ciągła.
ε
∧∨ ∧ x1 − x2 < δ ⇒ f ( x1 ) − f ( x2 ) <
ε > 0 δ > 0 x1 , x 2 ∈[a , b ] b−a
ustalamy wartość δ ,
tworzymy podział odcinka [a, b]
na n odcinków o długość mniejszej niŜ δ ,
doc. Janusz: „twierdzimy, Ŝe ten podział jest dobry”
(M )∆x
n n n
(n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n ) (n )
S n − sn = ∑ M i
i =1
∆x i
− ∑ mi
i =1
∆x i
=∑
i =1
i
− mi i
=
n
(n ) (n ) (n )
= ∑ f x − f x ∆xi
i =1
i1 i2
z konstrukcji podziału wynika, Ŝe:
(n ) (n )
xi − xi <δ
1 2
więc:
n
ε (n )
n
ε
(b − a ) = ε
b − a ∆x
S n − sn < ∑ =∑
i =1
i
i =1 b−a
doc. Janusz: „podział okazał się dobry”
S n − sn < ε
wniosek:
Funkcja ciągła f jest całkowalna.
- 26 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 7. data aktualizacji: 2005-12-10 18:47:27
wykład 7. 2005-12-10
1) Jak obliczać całki oznaczone?
iloraz róŜnicowy:
f ( x ) − f ( x0 )
x ≠ x0
x − x0
definicja pochodnej:
f ( x ) − f ( x0 )
f ' ( x ) = lim
x → x0 x − x0 prosta sieczna
postać równowaŜna:
f (x + h ) − f (x )
f ' ( x ) = lim funkcja f
h →0 h
prosta styczna
tg α
Pochodną funkcji w punkcie
geometrycznie moŜna interpretować jako
tgα , czyli współczynnik kierunkowy
prostej stycznej do wykresu funkcji
w danym punkcie.
(c)′ = 0
b) f (x ) = x 3
f (x + h ) − f (x ) (x + h ) − x 3 =
3
lim = lim
h→0 h h →0 h
x 3 + 3 x 2 h + 3 xh 2 + h 3 + − x 3
= lim =
h →0 h
= lim
3 x 2 h + 3 xh 2 + h 3
= lim
(
h 3 x 2 + 3 xh + h 2
=
)
h →0 h h →0 h
(
= lim 3 x 2 + 3 xh + h 2 = 3 x 2 )
h →0
( x 3 )′ = 3 x 2
ogólnie: ( xα )′ = α ⋅ xα −1
- 27 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 7. data aktualizacji: 2005-12-10 18:47:27
c) f (x ) = x , x0 = 0
x −0 x
lim = lim =1
x →0 + x x →0 + x
x −0 −x
lim = lim = −1
x →0 − x x →0 + x
komentarz:
Granica lewostronna jest równa -1, granica
prawostronna jest równa 1, więc nie ma granicy
obustronnej w punkcie x0 = 0 , więc funkcja nie ma pochodnej w punkcie x0 = 0 .
- 28 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 7. data aktualizacji: 2005-12-20 22:12:27
4) Twierdzenia o pochodnych:
( f + g )′ = f ′ + g ′
( a ⋅ f )′ = a ⋅ f ′
( f − g )′ = f ′ − g ′
( f ⋅ g )′ = f ′ ⋅ g − f ⋅ g ′
′
f f ′ ⋅ g − f ⋅ g′
=
g g2
( f [g (x )])′ = f ′(g (x )) ⋅ g ′(x )
5) Pochodne podstawowych funkcji:
(c)′ = 0 ( xα )′ = α ⋅ xα −1
(sin x)′ = cos x (cos x)′ = − sin x
1 1
(ln x)′ = (log a x)′ =
x x ⋅ ln a
x
′
(e ) = e x x
′
(a ) = a ⋅ ln a
x
6) Obliczenia pochodnych:
( 2 ′
) 2
e
(
1
)
a) sin ln e x = cos ln e x ⋅ x 2 ⋅ e x ⋅ 2 x ,
2
′
( )
b) 2 x 2 − 3 x + ln cos x = 4 x − 3 +
1
cos x
⋅ (− sin x ) = 4 x − 3 − tg x ,
′
sin x cos x ⋅ cos x − sin x ⋅ (− sin x ) sin x + cos x
2 2
1
c) ( tg x)′ = = 2
= 2
=
cos x cos x cos x cos 2 x
- 29 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 7. data aktualizacji: 2005-12-20 22:12:27
f ′(c ) = 0
f ′(c1 ) = 0
f ′(c2 ) = 0
a b a c b a c1 c2 b
…bo funkcja nie jest ciągła w b …bo funkcja w x0 nie ma pochodnej …bo wartość funkcja la a i b nie są równe
Dowód:
f – funkcja ograniczona na [a, b] ,
M – kres górny zbioru wartości funkcji,
c ∈ (a, b )
z zał. 2. wiemy, Ŝe istnieje f ′(c )
niech:
f (c ) = M
f ( x ) − f (c )
lim = f ′(c ) ≤ 0 bo funkcja nie rośnie, bo f (c ) ≥ f ( x ) i x − c ≥ 0
x →c + x−c
f ( x ) − f (c )
lim = f ′(c ) ≥ 0 bo funkcja nie maleje, bo f (c ) ≥ f ( x ) i x − c ≤ 0
x →c − x−c
f ′(c ) ≤ 0
⇒ f ′(c ) = 0 c.k.d.
f ′(c ) ≥ 0
- 30 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 7. data aktualizacji: 2005-12-20 22:12:27
a b a b
f (b ) − f (a ) f ( x ) − f ( x0 )
f ′(c ) = f ′(c ) =
b−a x − x0
f ( x ) = f ( x0 ) + f ′(c x )( x − x0 )
JeŜeli pochodna jest 0 to funkcja jest stała bo:
f ( x ) = f ( x0 ) + f ′(c x )( x − x0 ) = f ( x0 ) + 0 ⋅ ( x − x0 ) = f ( x0 )
f ( x ) = f ( x0 )
f (x ) − f (x 0 ) = 0 z definicji monotoniczności funkcja f jest stała,
- 31 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 8. data aktualizacji: 2005-12-20 21:21:32
wykład 8. 2005-12-17
1) Wnioski:
a) f ′( x ) ≡ 0 na [a, b] to f ( x ) = const.
dowód:
f ( x ) = f ( x0 ) + {
f ′(c ) ⋅ ( x − x0 )
0
f ( x ) = f ( x0 ) = const.
b) JeŜeli f ′( x ) > 0 to f ↑
dowód:
niech: x2 > x1
f ( x2 ) = f (x1 ) + {
f ′(c ) ⋅ ( x2 − x1 )
1 424 3
+ +
f ( x2 ) − f ( x1 ) > 0
f ( x2 ) > f (x1 ) ⇒ f ↑ c.k.d.
- 32 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 8. data aktualizacji: 2005-12-20 21:21:32
b) f na [a, b]
f – całkowalna na [a, b]
niech: c ∈ (a, b]
wtedy:
b c b
∫ f ( x ) dx = ∫ f ( x ) dx + ∫ f ( x ) dx
a a c
a c b
b a
c) ∫ f (x ) dx = −∫ f (x ) dx
a b
komentarz:
(n ) (n )
f ξ ∆xi = lim ∑ f ξ ⋅ (x )
n n
(n ) (n ) (n )
lim ∑
n →∞ i =1 i n→∞ i =1 i i
− xi−1
= lim ∑ f ξ ⋅ (x )
(n ) (n )
lim ∑ f ξ
n n
(n ) (n ) (n )
n →∞ i =1
i ∆xi
n →∞
i =1
i i −1
− xi
więc:
lim ∑ f ξ
(n )
(x ) (n )
− xi −1 = − lim ∑ f ξ ⋅ (x )
n n
⋅ (n ) (n ) (n ) (n )
− xi
i i
i i −1
n→∞ i =1 n →∞ i =1
a to jest to samo co:
b a
∫ f ( x ) dx = − ∫ f ( x ) dx
a b
a
d) ∫ f (x ) dx = 0
a
i =1 i =1 i i =1
- 33 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 8. data aktualizacji: 2005-12-20 21:21:32
ZauwaŜamy, Ŝe:
a
F (a ) = ∫ f (t ) dt = 0
a
b
F (b ) = ∫ f (t ) dt
a
3 x ∈ [0,1)
b) f ( x ) = 2 x =1
1 x ∈ (1,2]
F
liczę: f
3 x x ∈ [0,1]
F (x ) =
3 + ( x − 1) ⋅ 1 = x + 2 x ∈ (1,2]
moŜna więc ogólnie zauwaŜyć, Ŝe: F ′( x ) = f ( x )
dodatkowo:
funkcja F (x) nie ma pochodnej w x = 1 , więc jest to jej punkt nieciągłości,
bo jej pochodne jednostronne nie są sobie równe.
dokładnie więc:
F ′( x ) = f ( x ) ∧ x ≠1
- 34 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 8. data aktualizacji: 2005-12-20 21:21:32
d) f ( x ) = x na [− 1,1]
f F
(1 − x ) ⋅ ( x + 1) 1 − x 2
= x ∈ [− 1,0]
F (x ) =
2 2
1 + x
2
2 x ∈ (0,1]
Wartości funkcji F to pola odpowiednich trójkątów
prostokątnych pod wykresem funkcji f .
− x x ∈ [− 1,0 )
F ′(x ) = 0 x=0
x
x ∈ (0,1]
F ′(x ) = f (x )
e) f ( x ) = x na [0,1]
f
2
F
F (x ) =
x
2
F ′( x ) = x = f (x )
- 35 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 9. data aktualizacji: 2006-01-07 23:49:51
wykład 9. 2006-01-07
Twierdzenie o funkcji z argumentem w górnej granicy całkowania
1) Dana jest funkcja f ( x ) ciągła na [a, b ] ,
wtedy istnieje pochodna funkcji F ( x ) taka, Ŝe F ′( x ) = f ( x ) .
gdzie:
x
F (x ) = ∫ f (t ) dt
a
dowód:
x0 ∈ [a, b] x0 x0 + h
teza: a b
F ′( x0 ) = f ( x0 )
F ( x0 + h ) − F ( x0 )
lim = f ( x0 )
h →0 + h
x0 + h x0 x0 x0 + h x0 x0 + h
F ( x0 + h ) − F ( x0 ) ∫ f (t ) dt − ∫ f (t ) dt ∫ f (t ) dt + ∫ f (t ) dt − ∫ f (t ) dt ∫ f (t ) dt
= = =
a a a x0 a x0
h h h h
Funkcja f jest ciągła w x0
x0 + h
f (t ) dt
( f (x0 ) − ε )h < x∫ 0
<
( f (x0 ) + ε )h
h h h
F ( x0 + h ) − F ( x0 )
f ( x0 ) − ε < < f ( x0 ) + ε
h
F ( x0 + h ) − F ( x0 )
− f ( x0 ) < ε c.k.d.
h
bo:
F ( x0 + h ) − F ( x0 )
lim = f ( x0 )
h →0 + h
F ′( x0 ) = f ( x0 )
- 36 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 9. data aktualizacji: 2006-01-07 23:49:51
∫ f (x ) dx
a
– liczba, całka oznaczona,
dowód:
Niech G ( x ) : G ′( x ) = f ( x ) ∫ f (x ) dx – rodzina funkcji, całka nieoznaczona
[G(x ) − F (x )]′ = f (x ) − f (x ) ≡ 0
z twierdzenia Lagrange’a:
f ( x ) = f ( x0 ) + {
f ′(c )( x − x0 )
0
G ( x ) − F ( x ) ≡ const.
G(x ) = F (x ) + c
Element całki nieoznaczonej to funkcja pierwotna ϕ (t ) .
x6
∫ = +c,
5
c) x dx
6
x n +1
∫ = +c ∧ n∈ N ,
n
d) x dx
n +1
x α +1
∫ x dx = α + 1 + c ∧ α ∈ R /{− 1},
α
e)
′ 1
∫ x dx = ln x + c , bo (ln x ) = x
1
f)
g) ∫ sin x dx = − cos x + c ,
sin 3 x
h) ∫ cos 3x dx = 3
+c,
1
i) ∫ cos 2
x
dx = tg x + c ,
1
j) ∫ sin 2
x
dx = −ctg x + c ,
1 − cos 2 x 1 sin 2 x
∫ sin x dx = ∫ dx = x− +c,
2
k)
2 2 2
l) ∫ tg x dx = − ln cos x + c ,
bo:
(− ln cos x )′ = − 1
(cos x )′ = − 1 (− sin x ) = sin x = tg x
cos x cos x cos x
- 37 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 9. data aktualizacji: 2006-01-07 23:49:51
Twierdzenie Leibnitza-Newtona
4) Niech f ciągła na [a, b ] wtedy
∫ f (x ) dx = φ (b) − φ (a )
gdzie φ ( x ) – dowolna ustalona funkcja pierwotna dla f (element całki nieoznaczonej)
∫ f (t ) dt = φ (b) − φ (a )
a
dowód:
φ (x ) : F ′( x ) = f ( x )
x
F ( x ) = ∫ f (t ) dt
a
φ (x ) − F (x ) ≡ C x ∈ [a, b ]
dla: x = a
a
φ (a ) − ∫ f (t ) dt = C ⇒ C = φ (a )
a
1424
3
0
φ ( x ) − F ( x ) = φ (a )
x
φ ( x ) − ∫ f (t ) dt = φ (a )
a
dla: x = b
b
φ (b ) − ∫ f (t ) dt = φ (a )
a
b
∫ f (t ) dt = φ (b ) − φ (a )
a
b) ∫ x dx = 2
= ∫ sin x dx = 1
0
3 0
3 c) 1
= e − e − (− 1) = 1
0
π
= − cos x 02 = 0 + 1 = 1
- 38 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 10. data aktualizacji: 2006-02-11 23:14:50
f (x ) =
r
(n ) ⋅x
V = lim ∑ Π f ξ ∆xi = ∫ Πf 2 ( x ) dx
n
2(n )
h
n → ∞ i =1 i
h r
Πr 2 x3
h h
h r2 r2
V = ∫ Π 2 x 2 dx = Π 2 ⋅ ∫ x 2 dx = 2 ⋅ =
0
h h 0 h 3 0
h
r Πr 2 h3 1
= 2 ⋅ − 0 = Π r 2 h
h 3 3
2) Obliczyć objętość kuli o promieniu R . Objętość rozumiemy jako sumę objętości walców
o róŜnych promieniach postaw z przedziału 0, r .
f (x ) = R 2 − x 2
Po obrocie tego półkola dookoła osi OX powstanie kula.
R
(x ) dx = Π ∫ ( )
b R
2 x3
V = Π∫ f 2
R − x dx = Π R x − =
2 2
a −R 3 −R
−R R 3 R3 R3 4
= Π R −
+R −
3
= 3 Π R 3
3 3
−r r P = 4 ∫ r 2 − x 2 dx = ?
0
n +1
+c n∈ N 4) ∫ x dx = ln x + c
x x
( )
2) ∫ 3 + x − 5 x dx = 3 x +
2 x2
2
−5
x3
3
5) ∫ sin 3 dx = −3 cos 3 + c
α +1 1
3) ∫ xα dx =
x
+c n ∈ R /{− 1}
6) ∫ cos 2 x dx = 2 sin 2 x + c
α +1
- 39 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 10. data aktualizacji: 2006-02-11 23:14:50
Całki elementarne
1 5 7 11
3
x −2 x 5
x − 2x
3 2 −
5
7
x 12
2x 4
1) ∫ 4
x 3
dx = ∫ 3
dx = ∫ x
12
− 2 x dx = 7 −
4
12
11
+ c = 127 12 x 7 − 118 4 x11 + c
4
x
4
( )( )
4 5
1− x 1− x ⋅ 1+ x + x
( )
3 3 3 2 3 3
x x
2) ∫ 1−3
x
dx = ∫
1− x3
dx = ∫ 1 + 3 x + 3 x 2 dx = x + 4 + 5 + c
3 3
3) ∫ sin 2 x dx = ∫ (1 − cos 2 x ) dx = x −
1 sin 2 x
+c
2 2
cos 2 x − sin 2 x
∫ sin x + cos x dx = ∫ (cos x − sin x ) dx = sin x + cos x + c
cos 2 x
4) ∫ sin x + cos x dx =
- 40 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 10. data aktualizacji: 2006-02-11 23:14:50
dla: x ∈ (− ∞,0)
x2
∫ f (x ) dx = 2 + C1
dla: x ∈ 0,1)
x3
∫ f ( x ) dx = + C2
3
dla: x ∈ 1,+∞ )
x2
∫ f ( x ) dx = + C3
2
x 2 x3
C1 = 0 ⇒ = + C2 ⇒ C2 = 0
2 3 x=0
x3 x2 1
C2 = 0 ⇒ = + C3 x=1 ⇒ C3 = −
3 2 6
x2
x ∈ (− ∞,0)
2
3
x
∫ f ( x ) dx = x ∈ 0,1) + C
3
x2 1
− x ∈ 1,+∞ )
2 6
10) Całki funkcji złoŜonych, których rachowanie wymaga uŜycia dodatkowych twierdzeń:
a) przykłady łatwiejsze:
● ∫ x 2 ln 3 x dx ,
∫e
3x
● cos 2 x dx ,
b) przykłady trudniejsze:
● ∫ 3 − x 2 dx ,
x +1
● ∫x 2
− x +1
dx ,
1
● ∫ 1 + 4x2
dx ,
● ∫ arctg x dx .
c) całki nieoznaczone, które nie moŜna obliczyć za pomocą metod elementarnych:
ex
● ∫ dx ,
x
sin x
● ∫ dx .
x
- 41 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 10. data aktualizacji: 2006-02-11 23:14:50
∫ f ′(x )g (x ) dx = f (x )⋅ g (x ) − ∫ f (x )g ′(x ) dx
Dowód:
ze wzoru na pochodną iloczynu:
(u (x ) ⋅ v(x ))′ = u ′(x ) ⋅ v(x ) + u (x ) ⋅ v′(x )
z własności funkcji z argumentem w górnej granicy całkowania:
F ′( x ) = f ( x )
więc:
′
∫ (u (x ) ⋅ v(x )) dx = ∫ (u′(x ) ⋅ v(x ) + u (x ) ⋅ v′(x )) dx
u ( x ) ⋅ v( x ) = ∫ u ′( x ) ⋅ v( x ) dx + ∫ u ( x ) ⋅ v′( x ) dx
3 3 3 3 3 3 9
′
x2 2 ′
∫ x ln x dx = ∫ 2 ln x dx = 2 ln x − ∫ 2 (ln x ) dx = 2 ln x − ∫ 2 2 x ln x dx =
x2 2 x2 2 x2 2 x2 1
• 2
′
x2 2 x2 2 x2 x2 x2 x2 ′
= ln x − ∫ x ln x dx = ln x − ∫ ln x dx = ln 2 x − ln x + ∫ (ln x ) dx =
2 2 2 2 2 2
x2 2 x2 x x2 2 x2 x2
= ln x − ln x + ∫ dx = ln x − ln x + + c
2 2 2 2 2 4
3 ′
3 ′
x 3
( )
3 3
• x 3 x x3 3 x3 3ln2 x
∫ x ln x dx = ∫ 3 ln x dx = 3 ln x − ∫ 3 ln x dx = 3 ln x − ∫ 3 x dx =
2 3
′
′
x3 3
3
2 2 x3 3
3
x3 2 x3 x3 x3
= ln x − ∫ x ln x dx = ln x − ∫ ln x dx = ln3 x − ln2 x + ∫ ln2 x dx = ( )
3 3 3 3
x3 3 x3 x3 1 x3 x3 2
= ln x − ln2 x + ∫ 2 ln x dx = ln3 x − ln2 x + ∫ x2 ln x dx =
3 3 3 x 3 3 3
′
x3 3 x3 2 2 x3 x3 x3 2 x3 2 x3 ′
= ln x − ln x + ∫ ln x dx = ln3 x − ln2 x + ⋅ ln x − ∫ (ln x) dx =
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
x3 ln3 x x3 ln2 x 2x3 ln x 2 x2 x3 ln3 x x3 ln2 x 2x3 ln x 2 x3
= − + − ∫ dx = − + − ⋅ =
3 3 9 3 3 3 3 9 3 9
3 3 3 2 3 3
x ln x x ln x 2x ln x 2x
= − + −
3 3 9 27
- 42 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 10. data aktualizacji: 2006-02-11 23:14:50
′
• ∫ x⋅e
x
( ) ′
dx = ∫ x ⋅ e x dx = x ⋅ e x − ∫ (x ) e x dx = x ⋅ e x − ∫ e x dx = x ⋅ e x − e x + c
′ ′
• ∫ x ⋅ e dx = ∫ x ⋅ (e ) dx = x ⋅ e − ∫ (x ) e dx = x ⋅ e − ∫ 2 x ⋅ e dx =
2 x 2 x 2 x 2 x 2 x x
′
= x ⋅ e − 2∫ x ⋅ (e ) dx = x ⋅ e − 2 x ⋅ e + 2∫ e dx = x ⋅ e − 2 x ⋅ e + 2 ⋅ e
2 x x 2 x x x 2 x x x
+c
′
• ∫ x sin x dx = ∫ x(− cos x ) dx = − cos x − ∫ − cos x dx = sin x − x cos x + c
′
sin 3 x x sin x sin 3 x x sin x cos 3 x
• ∫ x cos 3 x dx = ∫ 3 dx = 3 − ∫ 3 dx = 3 + 9
x ⋅
′
• ∫e
2x ′
( )
cos x dx = ∫ e 2 x (sin x ) dx = e 2 x ⋅ sin x − ∫ e 2 x ⋅ sin x dx = e 2 x ⋅ sin x − ∫ 2e 2 x ⋅ sin x dx =
′
′
= e 2 x ⋅ sin x − 2∫ e 2 x ⋅ (− cos x ) dx = e 2 x ⋅ sin x + 2 ⋅ e 2 x ⋅ cos x − 2 ∫ e 2 x ⋅ cos x dx = ( )
= e 2 x ⋅ sin x + 2 ⋅ e 2 x ⋅ cos x − 4∫ e 2 x ⋅ cos x dx
5∫ e cos x dx = e
2x 2x
⋅ sin x + 2 ⋅ e 2 x ⋅ cos x
e 2 x ⋅ sin x + 2 ⋅ e 2 x ⋅ cos x
∫ e cos x dx = +c
2x
′
2 x − cos 3 x e 2 x ⋅ cos 3x ′ − cos 3x
• ∫ e 2x
sin 3 x dx = ∫ 3
e dx = −
3
− ∫ e2x ⋅
3
( )
dx =
e 2 x ⋅ cos 3 x 2 ⋅ e 2 x ⋅ sin 3 x 4 2 x
=− + − ∫ e ⋅ sin 3x dx
3 9 9
e ⋅ cos 3x 2 ⋅ e 2 x ⋅ sin 3x 4 2 x
2x
∫ = − + − ∫ e ⋅ sin 3x dx
2x
e sin 3 x dx
3 9 9
13 2 x e ⋅ cos 3x 2 ⋅ e ⋅ sin 3x
2x 2x
9 ∫ e ⋅ sin 3x dx = −
3
+
9
9 e ⋅ cos 3x 9 2 ⋅ e 2 x ⋅ sin 3x
2x
∫ ⋅ = − ⋅ + ⋅
2x
e sin 3 x dx
13 3 13 9
2 ⋅ e ⋅ sin 3x 3 ⋅ e ⋅ cos 3x
2x 2x
∫ e ⋅ sin 3x dx = 13 − +c
2x
13
- 43 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 11. data aktualizacji: 2006-03-01 15:05:09
x + 2x x
( )
3 1 5 1 5 13 9
b) ∫ 4x dx = ∫ x 12
+ 2 x 4
dx = ∫ x 12
dx + 2 ∫ x 4
dx = 12 12
13
x + 8 4
9
x +c
1 − cos 2 x sin 2 x
c) ∫ sin 2 x dx = ∫ dx = 12 x − +c
2 2
′
d) ∫ x sin x dx = ∫ x(− cos x ) dx = − x cos x + ∫ cos x dx = − x cos x + sin x + c
′
e) ∫x
2
cos x dx = ∫ x 2 (sin x ) dx = x 2 sin x − 2∫ x sin x dx = x 2 sin x + 2 x cos x − 2 sin x + c
′
e2 x
f) ∫ x e dx = ∫ x
2x
dx = 12 x e 2 x − 12 ∫ e 2 x dx = 12 x e 2 x − 14 e 2 x + c
2
g) ciekawszy przykład zastosowania całkowania przez części:
′ ′
∫ e cos x dx = ∫ e (sin x ) dx = e sin x − ∫ e sin x dx = e sin x − ∫ e (− cos x ) dx =
x x x x x x
′
= e x sin x + ∫ e x (cos x ) dx = e x sin x + e x cos x − ∫ e x cos x dx
e x sin x e x cos x
∫ e cos x dx = + +c
x
2 2
2) Dygresja: Funkcje odwrotne
a) Przykład funkcji odwrotnej do y = tg x (tangens) jest y = arc tg x (arkus tangens).
y = tg x y = tg x
x ∈ (− Π2 , Π2 ) y = arc tg x
x → tg x = y
(− ∞, ∞ ) → y → x : tg x = y
y = arc tg x
Korzystając z twierdzenia
o pochodnej funkcji odwrotnej
moŜna obliczyć pochodną funkcji y = arc tg x .
′ sin 2 y + cos 2 y
y′ = (arc tg x ) =
1 1 1
= = cos 2 y = = =
(tg y )′ sin 2 y + cos 2 y cos y sin 2 y
2
1
+
cos 2 y cos 2 y cos 2 y cos 2 y
1 1
= =
1 + tg y 1 + x 2
2
y = arc tg x
x = − tg y
−1
(arc tg x )′ =
1 + x2
- 44 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 11. data aktualizacji: 2006-03-01 15:05:09
∫ f (x ) dx = ∫ f [ϕ (t )] ϕ ′(x ) dt
gdzie x = ϕ (t )
dx = 12 dt
1 1 1
∫ 2 x + 5 dx = ∫ 2(
t − 2 )+ 5
5 1
2
⋅ 12 dt = 12 ∫ dt = 12 ln t = 12 ln 2 x + 5 + c
t
Drugi sposób – równie poprawny, ale pozwala na obliczanie całek nieoznaczonych
bez jawnego wprowadzenia funkcji ϕ (t ) :
2x + 5 = t
1 1
∫ 2 x + 5 dx 2 dx = dt = 1
2 ∫ t dt = 1
2
ln t = 12 ln 2 x + 5 + c
dx = 12 dt
4) Całkowanie przez podstawianie:
a) raz przez podstawienie:
1 − x2 = t 3
1 t
(1 − x )
2
2 3
∫ − − = = − 2∫ = − 2 3 = −3 +c
2 1 1
x 1 x dx 2 x dx dt t dt
x dx = − dt 1
2
2
- 45 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 11. data aktualizacji: 2006-03-01 15:05:09
x dx = 12 dt
t ′
= 1
2 ∫ t e ( )
dt = 1
2 t e t
− 1
2 ∫ e t
dt = 1
2 t e t
− 1 t
2 e + c = 1 2 x
2 x e
2
− 1 x
2 e
2
+c
( 2 t5
= ∫ t − 2t + t dt = − 2 + =
6
5
8
)
t7 t9
7 9
= 5 sin x − 7 sin x + 9 sin x + c
1 5 2 7 1 9
d) nietypowe podstawienie:
x = sin t
∫ 1 − x dx dx = cos t dt = ∫ cos t ⋅ cos t dt = ∫ cos t dt =
2 2
1 + cos 2 x
cos 2x =
2
1 + cos 2t 1 + sin 2t 1 sin 2 arc sin x
=∫ dt = 12 t + = 2 arc sin x + +c
2 2 2
- 46 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 12. data aktualizacji: 2006-03-04 13:38:03
1 − cos 2 x sin 2 x
2) ∫ sin 2 x dx = ∫ dx = 12 x − +c
2 2
cos x = t
3) ∫ sin x dx
3
− sin x dx = t dt
( 2
) t3
= ∫ 1 − t dt = − t − = − cos x +
cos3 x
+c
3 3
cos x = t
4) ∫ sin 5 x cos 4 x dx
− sin x dx = t dt
( 2
)
= − ∫ 1 − t 2 t 4 dt = ...
1
dx = 2 dt 1 − tg 2 2x 1 − t 2
1+ t2 cos x = =
1 + tg 2 2x 1 + t 2
2
dx = ∫ 1 + t dt = ∫ = ln t = ln tg 2x + c
1 2 dt
7) ∫
sin x 2t t
1+ t 2
- 47 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 12. data aktualizacji: 2006-03-04 13:38:03
Zastosowania całek
11) Obliczanie pola:
a) y = sin x
Π
b
P = ∫ f ( x ) dx = ∫ sin x dx = − cos x 02 = 0 + 1 = 1
2
Π
a 0
[ ]
b 1
P = ∫ [ f 2 (x ) − f1 ( x )] dx = ∫ x − x 2 dx =
a 0
1
2 3 x3 2 1 1
= 3 x − = − − 0 =
30 3 3 3
c) Pole koła
r
y = r 2 − x2
r
x = r sin t
P = 4 ∫ r 2 − x 2 dx =
0
dx = r cos t dt r
Π Π
sin 2t
2 2
= 4r 2 ∫ cos 2 t dt = 4r 2 ⋅ 12 t + =
0 2 0
= 2r 2 Π
2
= Πr 2
- 48 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
wykład 12. data aktualizacji: 2006-03-04 13:38:03
b) Objętość kuli
y = R2 − x2 f (x ) = R 2 − x 2
Po obrocie tego półkola dookoła osi OX powstanie kula.
R
(x ) dx = Π ∫ ( )
b R
2 x3
V = Π∫ f 2
R − x dx = Π R x − =
2
2
a −R 3 −R
−R R
3 R3 R3 4
= Π R −
+R −
3
= 3 Π R 3
3 3
c) Wzór na objętość bryły d) Wzór na objętość bryły
obrotowej powstałej z obrót obrotowej powstałej z obrót
dookoła osi OX: dookoła osi OY:
b b
V = Π∫ f 2
(x ) dx V = 2Π ∫ x f ( x ) dx
a a
13) Wyznaczanie długości krzywych:
b
L = ∫ 1 + [ f ′(x )] dx
2
a) Wzór ogólny:
a
b) Obwód koła:
1 −x
y = R2 − x2 y′ = ⋅ −2 x =
2 R −x 2 2
R2 − x2
R R R R
x2 R2 1 1
L = 4∫ 1+ 2 dx = 4∫ dx = 4 R ∫ dx = 4 ∫ dx =
0 1 − (R )
0
R −x 2
0
R −x
2 2
0 R −x
2 2 x 2
= 4 R arc sin x R
R 0
= 4 R( Π2 − 0 ) = 2ΠR
lim
1
(sin 2Πn + sin 22Πn + sin 32Πn + ... + sin n2Πn ) = lim 2 Π 1 (sin 2Πn + sin 22Πn + sin 32Πn + ... + sin n2Πn )
n→∞ n n →∞ Π 2 n
Π
σ n = (sin 2Πn + sin 22Πn + sin 32Πn + ... + sin n2Πn )
2n
Π
2 2 2
( ) = (0 + 1) =
2 2
Π
Π0∫ sin x =
Π
− cos x 2
0
Π Π
- 49 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek A: Wzory sumacyjne data aktualizacji: 2005-11-11 18:45:24
1 + 2 + 3 + ... + n = ∑ k =
3 3 3 3 3
=
k =1 4 2
ToŜsamości trygonometryczne:
n +1
sin α
n
nα
1. 1 + cos α + cos 2α + ... + cos nα = ∑ cos kα = cos ⋅ 2
k =0 2 α
sin
2
n +1 α 1
sin α cos − cos n + α
n
nα 2 2
2. sin α + sin 2α + ... + sin nα = ∑ sin kα = sin ⋅ 2 =
k =1 2 α α
sin 2 sin
2 2
poniewaŜ: sin α sin β =
1
[cos(α − β ) − cos(α + β )]
2
n
sin 2nα
3. cos α + cos 3α + cos 5α + ... + cos(2n − 1)α = ∑ cos(2k − 1)α =
k =1 2 sin α
n
sin 2 nα
4. sin α + sin 3α + sin 5α + ... + sin (2n − 1)α = ∑ sin (2k − 1)α =
k =1 sin α
- 50 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek B: Podręczny zbiór twierdzeń i definicji z wykładów data aktualizacji: 2006-03-04 20:40:35
Lemat Bolzano-Weierstrassa
KaŜdy ciąg ograniczony (a n ) zawiera co najmniej jeden podciąg zbieŜny ank . ( )
KaŜdy ciąg zbieŜny jest zawsze ograniczony, ale ciąg ograniczony nie musi być zbieŜny.
Definicje ciągłości funkcji
definicja Heinego definicja Cauchy’ego
funkcja f jest ciągła w x0 jeŜeli: funkcja f jest ciągła w x0 jeŜeli:
∧ f (x ) → f (x )
xn → x0
n 0 ∧∨ ∧
ε >0 δ > 0 x∈[a ,b ]
x − x0 < δ ⇒ f ( x ) − f ( x0 ) < ε
- 51 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek B: Podręczny zbiór twierdzeń i definicji z wykładów data aktualizacji: 2006-03-04 20:40:35
- 52 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek B: Podręczny zbiór twierdzeń i definicji z wykładów data aktualizacji: 2006-03-04 20:40:35
∫ f (x ) dx = φ (b) − φ (a )
a
- 53 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek C: Spis podstawowych całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-03-07 20:24:17
x n +1 25. ∫
1
dx = arctgx + c
∫ x dx = n + 1 + c
n
1.
1 + x2
1 1
26. ∫ dx = arcctgx + c
2. ∫ x dx = ln x + c 1 − x2
1 1 27. ∫ arcsin xdx = x ⋅ arcsin x + 1 − x 2 + c
3. ∫ x 2 dx = − x + c
28.∫ arccos xdx = x ⋅ arcsin x − 1 − x 2 + c
ax
4. ∫ a x dx = +c
ln a 1
(
29. ∫ arctgxdx = x ⋅ arctgx − ln 1 + x 2 + c
2
)
a bx
5. ∫ a bx dx = +c
b ln a
1
(
30. ∫ arcctgxdx = x ⋅ arcctgx + ln 1 + x 2 + c
2
)
6. ∫ e x dx = e x + c
31. ∫ ln xdx = x ⋅ ln x − x + c
f ' (x )
1 ax
7. ∫ e ax dx = e +c
32. ∫ dx = ln [ f (x )] + c
f (x )
a
1
8. ∫ e − x dx = ∫ x dx f ' (x )
e 33. ∫ dx = 2 ⋅ f ( x ) + c
f (x )
9. ∫ sin xdx = − cos x + c
34. ∫ tgaxdx = − ln (cos ax ) + c
1
1
10. ∫ sin axdx = − cos ax + c a
a
35. ∫ ctgaxdx = ln (sin ax ) + c
1
11. ∫ sin axdx = − (ax − sin ax cos ax )
2 1 a
2a
36. ∫
[ln x]n dx = [ln x ]n +1 + c
12. ∫ sin (ax ± b )dx = − cos (ax ± b ) + c
1 x n +1
a 1 1 x−a
37. ∫ 2 dx = ln +c
13. ∫ cos xdx = sin x + c x − a2 2a x + a
1 1 1 x
14. ∫ cos axdx = sin ax + c 38. ∫ 2 dx = arctg + c
a x + a2 a a
dx x
15. ∫ cos 2 axdx =
1
(ax − sin ax cos ax ) 39. ∫
a −x
2 2
dx = arcsin + c
a
2a
dx x
16. ∫ cos (ax ± b )dx = sin (ax ± b ) + c
1 40. ∫ dx = arcsin +c
a a −x
2 2 a
1 dx
17. ∫ 2 dx = − ctgx + c 41. ∫ dx = ln x + x 2 + a 2 + c
sin x a2 + x2
1 1
18. ∫ 2 dx = − ctgax + c
sin ax a
42. ∫ sin (ln x )dx =
x
[sin (ln x ) − cos(ln x )] + c
2
1 1 ax
43. ∫ cos (ln x )dx = [sin (ln x ) + cos (ln x )] + c
x
19. ∫ dx = ln tg + c
sin ax a 2 2
dx = ln[ln x ] + c
1 1
20 . ∫ 2 dx = − ctgx + c 44. ∫
sin x ln x
1 1 45. ∫ udv = vu − ∫ vdu
21 . ∫ 2 dx = − ctgax + c
sin ax a
1 1 ax
22 . ∫ dx = ln tg + c
sin ax a 2
1
23 . ∫ dx = tgx + c
cos 2 x
1 1
24 . ∫ dx = tgax + c
cos 2 ax a
1 1 ax Π
25 . ∫ dx = ln tg + +c
cos ax a 2 4
- 54 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
2006-02-09
Wzór na całkowanie przez części ∫ u dv = uv − ∫ v du
′
( )
1. wiem, Ŝe: e x = e x ; całkując przez części otrzymuję:
f = x g′ = ex
∫ x ⋅ e dx = = x ⋅ e x − ∫ e x dx = x ⋅ e x − e x + c
x
f ′ =1 g = e x
f = e2x g ′ = cos e x
= −e ⋅ cos e + 2 ⋅
2x x
=
f ′ = 2 ⋅ e2x g = sin e x
= −e 2 x ⋅ cos e x + 2 ⋅ e 2 x ⋅ sin e x − 2 ∫ 2 ⋅ e 2 x ⋅ sin e x dx
5∫ e 2x
⋅ sin e x dx = −e 2 x ⋅ cos e x + 2 ⋅ e 2 x ⋅ sin e x
− e 2 x ⋅ cos e x + 2 ⋅ e 2 x ⋅ sin e x
∫ e ⋅ sin e dx = +c
2x x
5
3. całkowanie najpierw przez podstawianie, a następnie przez części:
∫ x ⋅ e (x )
+ 1 dx
x2 2
x2 = t
2 x dx = dt
x dx = 12 dt
f = t g ′ = et
∫ e (t + 1) dt = ∫ e ⋅ t dt + ∫e dt = ⋅ + 12 et =
1 t 1 t 1 t 1
f ′ =1 g = e
2 2 2 2 t
= 12 ⋅ t ⋅ et − 12 ∫ e x dx + 12 et = 12 ⋅ t ⋅ et − 12 et + 12 et = 12 ⋅ t ⋅ et = 12 ⋅ x 2 ⋅ e x + c
2
- 55 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
∫ x⋅e dx = x ⋅ e x − e x + c (ad.1.)
x
6. całkowanie przez podstawianie oraz skorzystanie ze wzoru
sin x = t
cos x dx = dt
( )
2 ∫ e ⋅ t dt = 2 t ⋅ et − et = 2esin x ⋅ sin x − 2esin x + c
t
2 f =e
−2 x
g ′ = cos 3 x
= − 13 ⋅ e − 2 x ⋅ cos 3 x − ⋅ =
3 f ′ = − 2e − 2 x g = 13 sin 3 x
= − 13 ⋅ e − 2 x ⋅ cos 3 x − 29 ⋅ e − 2 x ⋅ sin 3 x − 94 ∫ e − 2 x sin 3 x dx
−2x −2 x −2 x −2x
∫ e sin 3x dx = − ⋅ e ⋅ cos 3x − ⋅ e ⋅ sin 3x − ∫ e
1
3
2
9
4
9
sin 3 x dx
−2 x −2x −2x
13
9 ∫ e sin 3x dx = − ⋅ e ⋅ cos 3x − ⋅ e ⋅ sin 3x
1
3
2
9
−2x −2 x −2x
∫ e sin 3x dx = − e cos 3x − e sin 3x + c
3
13
2
13
x ⋅ arc tg 2x − ∫
dt
t
= x ⋅ arc tg 2x − ln t = x ⋅ arc tg 2x − ln x 2 + 4 + c ( )
2006-02-10
1. całkowanie przez części oraz montaŜ:
′
x2 x2 1
∫ x ⋅ ln ( x − 1 ) dx = ∫ 2
⋅ ln ( x − 1) dx = 1 2
2
x ln ( x − 1) − ∫ 2 ⋅ x − 1 dx =
x2 − 1 + 1 (x − 1) ⋅ (x + 1) 1
= 12 x 2 ln(x − 1) − 12 ∫ dx = 12 x 2 ln(x − 1) − 12 ∫ + dx =
x −1 x −1 x −1
1
= 12 x 2 ln(x − 1) − 12 ∫ x + 1 + dx = 12 x ln(x − 1) − 12 ∫ x dx − 12 ∫ dx − 12 ∫
1
2
dx =
x −1 x −1
= 12 x 2 ln(x − 1) − 12
x2 1
− 2 x − 12 ln(x − 1) =
( −
)
x 2 − 1 ln(x − 1) x(x + 2)
+c
2 2 4
- 56 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
′
2. całkowanie przez części oraz z wykorzystaniem wzoru: (arc tg x ) =
1
1 + x2
( 2
) (
2x 2
) 2 x2
∫ ln 1 + x dx = x ln 1 + x − ∫ x 1 + x 2 dx = x ln 1 + x − 2∫ 1 + x 2 dx = ( )
x2 + 1 − 1 x2 + 1 − 1
(
= x ln 1 + x 2 − 2 ∫ 2
x +1
)dx = x ln 1 + x 2 − 2 ∫ 2
x +1
dx = ( )
(
= x ln 1 + x 2 − 2 ∫ dx + 2 ∫ 2)1
x +1
dx = x ln 1 + x 2 − 2 x + 2 arc tg x + c ( )
3. całkowanie trzy razy przez części:
g′ = x 2
1
f = ln3 x 3
3 x 2 ⋅ ln2 x 3 1
∫ x ⋅ ln3 x dx =
f′=
2
3ln x
g = 23 x 2
3
= 23 x 2 ln3 x − 2∫
x
dx = 23 x 2 ln3 x − 2∫ x 2 ⋅ ln2 x dx =
x
g′ = x 2
1
3
f = ln2 x 3 3 1
= 23 x ln3 x − 2 ⋅
2
2 ln x = 23 x 2 ln3 x − 43 x 2 ln2 x + 83 ∫ x 2 ⋅ ln x dx =
f′=
3
g = 23 x 2
x
g′ = x 2
1
3 3
f = ln x 3 3 3 1
= 23 x ln3 x − 43 x ln2 x + 83 ⋅
2 2
1 = 23 x 2 ln3 x − 43 x 2 ln2 x + 169 x 2 ln x − 169 ∫ x 2 dx =
f′=
3
g= x 2
3
2
x
3 3 3 3
= 23 x 2 ln3 x − 43 x 2 ln2 x + 169 x 2 ln x − 32
27
x2 + c
4. dwa razy przez części:
(ln x ) 2 dx = ln 2 x ⋅ x −3 dx = ln 2 x ⋅ − 1 x − 2 ′ dx = − 1 x − 2 ln 2 x + ( ) 2 ln x − 2
∫ x3 ∫ ∫ 2 2
1
2 ∫ x
⋅ x dx =
′
= − 12 x − 2 ln 2 x + ∫ ln x ⋅ x − 3 dx = − 12 x − 2 ln 2 x − 12 ∫ ln x ⋅ − 12 x − 2 dx = ( )
= − 12 x − 2 ln 2 x − 12 x − 2 ln x + 1
2 ∫x
−3
dx = − 12 x − 2 ln 2 x − 12 x − 2 ln x − 14 x − 2 + c
5. dwa razy przez części:
4 ′
3 2 2
( )
∫ x (ln x) dx = ∫ 14 x ln x dx = 14 x ln x − 14 ∫ x x dx = 14 x ln x − 12 ∫ x ln x dx =
4 2 4 2 ln x 4 2 3
′
( )
= 14 x 4 ln 2 x − 12 ∫ 14 x 4 ln x dx = 14 x 4 ln 2 x − 18 x 4 ln x + 18 ∫ x3 dx = 14 x 4 ln 2 x − 18 x 4 ln x + 321 x 4 + c
′
3x 3x 3x
6. ∫ x ⋅ 3 dx = ∫ x ⋅
x
dx = x −∫ dx = ln13 3x x − ln12 3 3 x + c
ln 3 ln 3 ln 3
7. całkowanie przez części:
′
x2 ′
∫ x ⋅ arc tg x dx = ∫ 2 ⋅ arc tg x dx = 12 x arc tg x − 12 ∫ x (arc tg x ) dx =
2 2
x2 + 1 − 1 1
= 12 x 2 arc tg x − 12 ∫ dx = 12 x 2 arc tg x − 12 ∫ dx + 12 ∫ dx =
1+ x 2
1 + x2
= 12 x 2 arc tg x − 12 x + 12 arc tg x + c
- 57 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
2006-02-17
1. całkowanie przez części oraz skorzystanie ze wzoru: (arc sin x )′ = 1
1 − x2
1
f = arc sin x g′ =
arc sin x 1− x
∫ 1− x
dx =
1 1
=
f′= ⋅ g = −2 1 − x
2
1− x 2 x
− 2 1− x 1
= −2 1 − x ⋅ arc sin x −∫ dx = −2 1 − x ⋅ arc sin x+∫ dx =
2 x ⋅ 1− x x
= −2 1 − x ⋅ arc sin x +2 x +c
sin x = t
cos x dx = dt
t6 1
∫ t x dt = + c = sin 6 x + c
5
6 6
- 58 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
sin x = t
cos dx = dt
∫e dt = et + c = esin x + c
t
- 59 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
1 + x2 = t
2 x dx = dt
( ) ( ) (
= 12 t ln t − 12 t + c = 12 1 + x 2 ln 1 + x 2 − 12 1 + x 2 + c )
11. całkowanie przez podstawianie:
1− x 6t − 61− x
∫ 6 dx = −∫ 6 dt = − ln 6 + c = ln 6 + c
t
1− x = t
−dx = dt
12. całkowanie przez podstawianie:
2 + ln x
(2 + ln x )
1 3 3
∫ x dx = ∫ t 2
dt = 2 2
3
t +c= 2
3
2
+c
2 + ln x = t
1
dx = dt
x
13. całkowanie przez podstawianie i przez części:
′
∫ x e (x )
+ 1 dx = ∫ e (t + 1) dt = ∫ e t dt + ∫ e dt = ∫ (e ) t dt + ∫ e dt =
x2 2 1 t 1 t 1 t 1 t 1 t
2 2 2 2 2
x2 = t
2 x dx = dt
= 12 et t − 12 ∫ et dt + ∫e dt = 12 et t =
2
t
1
2
1
2
x2 ex
14. całkowanie przez podstawianie:
dx dt
∫ x 1 − ln 2 x = ∫ 1 − t 2 = arc sin t + c = arc sin ln x + c
ln x = t
1
dx = dt
x
- 60 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
2006-02-23
Całkowanie funkcji wymiernych
f ′( x )
1. ∫ dx = ln f ( x ) + c
f (x )
6x − 1
2. ∫ 2 dx = ln 3 x 2 − x + 2 + c
3x − x + 2
3. całkowanie funkcji wymiernej gdy ∆ > 0 dla funkcji w mianowniku
dx dx dx dx
∫ 2 x 2 + 9 x − 5 = ∫ 2 x 2 + 9 x − 5 = ∫ 2(x − 12 )(x + 5) = ∫ (2 x − 1)(x + 5)
− 9 − 11 − 9 + 11 1
∆ = 81 + 40 = 121 x1 = = −5 x2 = =
4 4 2
1 A B
= +
(2 x − 1)(x + 5) 2 x − 1 x + 5
1 = A( x + 5) + B(2 x − 1)
1 = x( A + 2 B ) + 5 A − B
A + 2 B = 0 A = 112
⇒
5 A − B = 1 B = − 11
1
dx dx dx dx
2
11 ∫ 2x − 1 − ∫ x + 5 = ∫ x −
1
11
1
11 1
2
− 111 ∫ = 1 ln x − 12 − 111 ln x + 5 + c
x + 5 11
4. bardzo specyficzne podstawianie:
dx dt b dt b b x
∫ x 2 + b = b ∫ bt 2 + b = b ∫ t 2 + 1 = b arc tg t + c = b arc tg t b + c
x=t b b>0
dx = b dt
5. całkowanie funkcji wymiernej
dx dx dx dt
∫ 2 x 2 − 12 x + 27 = ∫ 2(x − 3)2 + 9 = 1
2 ∫ ( x − 3)2
+ 9
= 1
2
9
2 ∫ t +
9 2
2
9
2
=
2
− b 12 − ∆ 72
∆ = 144 − 216 = −72 p= = =3 q= = =9
2a 4 4a 8
x−3
x−3= 9
2
t ⇒ t= 2
3
dx = 9
2
dt
dt 3 2 2 2 x−3
= 1
9
9
2 ∫t 2
=
+ 1 18
arcsin t + c =
6
arcsin t + c =
6
arcsin 2
3
+c
- 61 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
2006-02-24
1. całkowanie funkcji wymiernej gdy ∆ = 0 dla funkcji w mianowniku:
′
dx dx 1 dt 1 1 1 1
∫ 9 x 2 − 12 x + 4 = ∫ (3x − 2)2 = 3 ∫ t 2 = − 3t = − 3(3x − 2) + c =− 2
t t
3x − 2 = t
3 dx = dt
dx = 13 dt
2. całkowanie funkcji wymiernej gdy ∆ = 0 dla funkcji w mianowniku:
9x − 5 9x − 5
∫ 9 x 2 − 6 x − 1 dx = ∫ (3x − 1)2 dx
9x − 5 A B
= +
(3x − 1) 3x − 1 (3x − 1)2
2
9 x − 5 = A(3 x − 1) + B
9 x − 5 = 3 Ax − A + B
3 A = 9 A = 3
A − B = −5 B = 8
3 8
∫ 3x − 1 dx + ∫ (3x − 1) 2
dx
3x − 1 = t
3 dx = dt
dx = 13 dt
3 dt 8 dt 8 1 8 1
∫ + ∫ 2 = ln t − ⋅ = ln 3 x − 1 − ⋅
3 t 3 t 3 t 3 3x − 1
+c
- 62 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
x + 1 : 4x + 6
x − 32
− 12
(x + 1) = 14 (4 x + 6) − 12 = [(x + 32 ) − 12 ]
1
(4 x + 6) dx − 1
dx
∫ 2x 4
2
+ 6x + 5
2
∫ 2x
dx = 1 ln 2 x 2 + 6 x + 5 − 1
2
+ 6x + 5 4 4 ∫x 2
+ 3x + 5
2
x 2 + 3 x + 52 = (x + )
3 2
2
− 94 + 52 = (x + 3 2
2
) + 14
x + 32 = 1
4
⋅t
dx = 12 dt
= 12 arc tg t = 12 arc tg (x + )+ c
dx dx dt dt
1
4 ∫x 2
+ 3x + 5
2
= 1
4 ∫ (x + ) 3 2
+ 1
= 1
8 ∫ t +
1 2
4
1
4
= 1
2 ∫t 2
+1
3
2
2 4
x +1
∫ 2x dx = 14 ln 2 x 2 + 6 x + 5 − 12 arc tg (x + 3
)+ c
+ 6x + 5
2 2
3x 3 − 5 x 2 + 8 x
4. ∫( x2 − 2x + 1 x2 − 1 )(
dx
)
x + x + 3x + x − 2
5 4 3 2
5. ∫ x4 − 1
dx
2006-03-02
1. ogólny wzór na liczenie całek postaci:
f ′( x )
∫ f (x ) dx = ∫ t dt = 2 t = 2 f (x ) + c
1
f (x ) = t
f ′( x ) dx = dt
2. ogólny wzór na liczenie całek postaci:
f ′( x ) f (x)
∫ e f ′ x dx = ∫ e dt = e = e + c
t t
f (x ) = t
f ′( x ) dx = dt
3. nietypowy montaŜ pod a 2 − b 2 = (a + b )(a − b )
dx 1 − sin x dx sin x dt −1 1
∫ 1 + sin x = ∫ 1 + sin2 x dx = ∫ cos2 x − ∫ cos2 x dx = tg x + ∫ t 2 = tg x − t = tg x − cos x + c =
cos x = t
− sin x dx = dt
- 63 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
1 + sin x
∫ 1 + cos x e
x
4. dx
arc tg x
xe
∫
( 1+ x )
5. 3
dx
2
x
9. ∫ arc cos dx
x +1
2006-03-03
10. całkowanie przez części, przez podstawianie oraz całkowanie funkcji wymiernych:
2 ′
( ) ′
∫ 2 x arc tg x dx = 2∫ 12 x arc tg x dx = x arc tg x − ∫ x (arc tg x ) dx =
2 2
x2 1 + x2 − 1
= x 2 arc tg x − ∫ dx = x 2
arc tg x − ∫ 1 + x 2 dx =
1 + x2
1
= x 2 arc tg x − ∫ dx + ∫ 2 dx = x 2 arc tg x − x + arc tg x + c
x +1
11. całkowanie przez części:
′
3x 1 x 1
∫ 3 cos x dx = ∫ ln 3 cos x dx = ln 3 3 cos x − ln 3 ∫ 3 sin x dx =
x x
′
1 x 1 3x 1 x 1 1
=
ln 3
3 cos x − ∫
ln 3 ln 3
sin x dx =
ln 3
3 cos x + 2 3x sin x − 2 ∫ cos x dx
ln 3 ln 3
ln 2 3 + 1 1 x 1
ln 32 ∫ cos x dx =
ln 3
3 cos x + 2 3x sin x
ln 3
ln 3 x 1
∫ cos x dx = ln 2 3 + 1 3 cos x + ln 2 3 + 1 3 sin x + c
x
- 64 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
( )
... = ln t 2 + 1 + t + c = ln ( 12 x + 12 ) + 1 + 12 x + 12 + c = ...
2
14. całkowanie przez części:
′
∫ cos (ln x ) dx = ∫ (x ) cos (ln x ) dx = x cos (ln x ) + ∫ x sin (ln x ) ⋅ x dx =
1
′
= x cos (ln x ) + ∫ ( x ) sin (ln x ) dx = x cos (ln x ) + x sin (ln x ) − ∫ x cos (ln x ) ⋅ dx
1
x
2 ∫ cos (ln x ) dx = x cos (ln x ) + x sin (ln x )
∫ cos (ln x ) dx = 1
2
x cos (ln x ) + 12 x sin (ln x ) + c
15. całkowanie przez części:
′ cos (ln x )
∫ sin (ln x) dx = ∫ (x) sin (ln x) dx = x sin (ln x) − ∫ x x dx = x sin (ln x) − ∫ cos (ln x) dx =
′
= x sin (ln x ) − ∫ ( x ) cos (ln x) dx = x sin (ln x ) − x cos (ln x) − ∫ sin (ln x) dx
16. ∫ x ln (1 + ) dx1
x
arc sin x
17. ∫ dx
1+ x 2
x2 = t
2 x dx = dt
- 65 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek D: Ćwiczenia w liczeniu całek nieoznaczonych data aktualizacji: 2006-04-01 23:38:04
sin x = t
cos x dx = dt
1
= 2∫ dt − ∫ dt = 2 arc tg t − t + c = 2 arc tg sin x − sin x + c
1+ t2
21. całkowanie funkcji wymiernych:
dx dx 4 dx dt x + 3
∫ x2 + 6x + 25 = ∫ (x + 3)2 + 16 = ∫ (4t )2 + 16 = 14 ∫ t 2 + 1 = 14 arc tg t + c = 14 arc tg 4 + c
x + 3 = 4t
dx = 4 dt
sin 2 x
22. ∫3 − cos 4 x
dx
dx
23. ∫
x 2x − 9
dx
24. ∫ 5
x − x2
25. dwa podstawiania oraz odpowiedni montaŜ
dx 2t t +1−1 1 dt
∫ x + 1 2 = ∫ (t + 1)2 dt = 2∫ (t + 1)(t − 1) dt = 2∫ t + 1 dt − 2∫ (t + 1)2 =
( )
x =t
x = t2
dx = 2t td
= 2ln t + 1 − 2 ∫
dt
(t + 1)2
= 2ln ( )
x + 1 − 2∫
dk
k2
= 2ln ( )
x +1 −
2
x +1
+c
t +1 = k
dt = dk
- 66 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫ sin x ⋅ cos x dx
3 3
2. Obliczyć
∫e
x
sin 2 x dx
3. Obliczyć
∫ max{x ,1} dx
2
5. Obliczyć
∫ 4 − x 2 dx
3
6. Obliczyć korzystając z definicji ∫ f (x ) dx ,
0
2, x ∈ [0,1)
gdzie f ( x ) = 3, x =1
4,
x ∈ (1,3]
- 67 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫ 9 − x 2 dx
2
2. Obliczyć korzystając z definicji ∫ f (x ) dx ,
0
3, x ∈ [0,1)
gdzie f ( x ) = 1, x =1
2,
x ∈ (1,2]
3. Obliczyć
∫e
x
cos 2 x dx
4. Obliczyć
∫ min{− x ,−1}dx
2
5. Obliczyć
∫ cos x ⋅ 3 sin x dx
3
- 68 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
x +1
∫x 2
− 4x + 6
dx
4. Obliczyć
∫e
3x
cos 2 x dx
g (x ) = ∫e
t
dt
2
sin 3 x
- 69 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫e
2x
sin 3 x dx
2. Obliczyć
x+2
∫x 2
− 6 x + 12
dx
- 70 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
2x + 3
∫x 2
+ 2x + 2
dx
3. Obliczyć
∫ sin x ln(tg x ) dx
4. Obliczyć
∫ max(1, x ) dx
2
5. Obliczyć
∫ 3 − x 2 dx
2
6. Korzystając z definicji całki oznaczonej obliczyć: ∫ f (x ) dx gdzie:
0
1 x=0
2 x ∈ (0,1)
f (x ) =
3 x =1
4 x ∈ (1,2]
- 71 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫ 5 − x 2 dx
2. Obliczyć
∫ min(− 1,− x ) dx
2
4. Obliczyć
2x + 5
∫x 2
+ 4x + 5
dx
5. Obliczyć
∫ sin x ln(tg x ) dx
6. Obliczyć pole figury ograniczonej y = sin 5 x cos x , osią OX , na odcinku [0, Π2 ] .
3
7. Korzystając z definicji całki oznaczonej obliczyć: ∫ f (x ) dx gdzie:
0
4 x ∈ [0,1)
3 x =1
f (x ) =
2 x ∈ (1,2 )
1 x ∈ [2,3]
- 72 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫ 5 − x 2 dx
2. Obliczyć
∫e
2x
sin 3 x dx
3. Obliczyć ∫ f (x ) dx na [− Π
2 , Π2 ]
cos x x ∈ [− Π2 ,0 )
gdzie f ( x ) =
− x + 1 x ∈ [0, 2 ]
Π
∫x
3
dx
0
5. Obliczyć
n n n
lim n + 2 + ... + 2
n→∞
2
+1 n + 2
2 2
n + n2
x
7. Wyznaczyć F ( x ) = ∫ max{− t , t} dt na [− 1,1]
−1
- 73 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫e
3x
sin 2 x dx
2. Obliczyć
∫ 3 − x 2 dx
3. Obliczyć ∫ f (x ) dx na [− Π
2 , Π2 ]
cos x x ∈ [− Π2 ,0 )
gdzie f ( x ) =
− x + 1 x ∈ [0, 2 ]
Π
4. Obliczyć
1 1 1
lim n (n + 1) + (n + 2)
n→∞
2 2
+ ... +
(n + n )2
∫x
2
dx
0
n(n + 1)(2n + 1)
wskazówka: 12 + 2 2 + ... + n 2 =
6
x
6. Wyznaczyć F ( x ) = ∫ max{t ,−t } dt na [− 1,1]
−1
8. Uzasadnić, Ŝe funkcja
1, x wymierne
f (x ) =
− 1, x niewymierne
nie ma całki oznaczonej na [0,1]
- 74 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫x
2
e −2 x dx
2. Obliczyć
∫ ln(1 + x ) dx
3. Obliczyć
3 Π 2Π 3Π nΠ
lim n sin 3n + sin 3n
n→∞
+ sin
3n
+ ... + sin
3n
6. Uzasadnić, Ŝe funkcja f ( x ) = − x ⋅ g ( x )
gdzie g ( x ) – funkcja Dirichleta, nie ma całki oznaczonej na [0,1] .
7. Obliczyć ∫ f (x ) dx na [− Π
2 , Π2 ]
cos x x ∈ [− Π2 ,0 )
gdzie f ( x ) =
− x + 1 x ∈ [0, 2 ]
Π
8. Obliczyć
1 1 1
lim 4 + 2 + ... + n
n→∞ + 1! 4 + 2!
1
4 + n!
wskazówka: skorzystać z twierdzenia o ciągu monotonicznym i ograniczonym.
- 75 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
3x + 1
∫x 2
− x +1
dx
2. Obliczyć
∫e
3x
cos 2 x dx
lim
1 n 2 n 4
n→∞ n
(
e + e + ... + n e 2 n )
5. Obliczyć:
∫ x − x dx
2
na R
6. Sformułować definicję całki oznaczonej i na jej podstawie uzasadnić istnienie tej całki
(oraz obliczyć ją)
2, x ∈ [0,1)
z f (x ) = na [0,5]
− 3, x ∈ [1,5]
- 76 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫e
3x
sin 2 x dx
2. Sformułować definicję całki oznaczonej i na jej podstawie uzasadnić istnienie tej całki
(oraz obliczyć ją)
− 4, x ∈ [0,2]
dla f ( x ) = na [0,6]
3, x ∈ (2,6]
3. Obliczyć:
∫ x − x dx
2
na R
4. Obliczyć
5x + 1
∫x 2
− x +1
dx
ma całkę oznaczoną.
- 77 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫x
2
ln 3 x dx
2. Obliczyć
7x −1
∫x 2
+ 4x + 5
dx
5. Obliczyć ∫ f (x ) dx
cos x x ≤ 0
gdzie f ( x ) =
− x + 1 x > 0
- 78 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1. Obliczyć
∫x
2
( )
sgn x 2 − x dx
5. Obliczyć
x
∫ (x + 1)(x − 2) dx
6. Obliczyć
1
∫ cos x dx
7. Obliczyć, korzystając z definicji całki oznaczonej
n n n
lim 2 2+ 2 + ... + 2
n→∞ n + 1 n +2 n + n2
2
- 79 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
2. Obliczyć
cos3 x
∫ 1 − sin x dx
3. Obliczyć
∫ sin ln x dx
4. Sformułować (bez dowodu) twierdzenie Leibniza–Newtowa oraz wyznaczyć, na odcinku
x
− 1,1 , F ( x ) = ∫ f (t ) dt gdzie f (t ) ma następujący wykres:
−1
5. Obliczyć
1 Π 2Π 3Π nΠ
lim n sin 4n + sin 4n + sin 4n + ... + sin 4n
n→∞
1
6. Obliczyć pole figury ograniczonej krzywą y = , prostymi x = 0 , x = 1
(x + 1)(x + 2)
oraz osią OX .
7. Obliczyć ∫ f (x ) dx
cos x + 2 x x ∈ − Π2 ,0
gdzie f ( x ) = na − Π2 , Π2
− x + 1 x ∈ (0, Π
2
]
1 dla x = 1n , n = 1,2,...
8. Wykazać, Ŝe funkcja f ( x ) = x ∈ 0,1
− 1 poza tym
jest całkowalna (ma całkę oznaczoną) na odcinku 0,1
- 80 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
Rozwiązania do zadań
Matematyka – Studium Talent 2005/2006 – egzamin z 08-03-2006 – grupa A
Rozwiązanie:
1. Całkowanie przez podstawianie
3 3 2
( 3
)
∫ sin x ⋅ cos x dx = ∫ 1 − cos x ⋅ sin x ⋅ cos x dx = −∫ 1 − t ⋅ t ⋅ 3t dt =
6 2
( )
1
cos 3 x = t
cos x = t 3
− sin x dx = 3t 2 dt
( )
= −3∫ 1 − t 6 ⋅ t 3 dt = −3∫ t 3 dt + 3∫ t 9 dt = − 34 t 4 + 103 t 10 + c
4 10
′
( ) ′
= e x sin 2 x − 2 ∫ e x cos 2 x dx = e x sin 2 x − 2e x cos 2 x + 2 ∫ e x (cos 2 x ) dx =
∫x dx = 13 x 3 + c ∫1 dx = x + c
2
13 x 3 + c1 x ∈ (− ∞,−1)
F (x ) = x + c2 x ∈ − 1,1
1 3
3 x + c3 x ∈ (1,+∞ )
c1 = 0
1
3 (− 1) = −1 + c2 ⇒ c2 = 2
3
1 + 23 = 13 + c3 ⇒ c3 = 4
3
13 x 3 x ∈ (− ∞,−1)
F ( x ) = x + 23 x ∈ − 1,1
1 3 4
3 x + 3 x ∈ (1,+∞ )
- 81 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
5. Obliczyć
1 + cos 2t
∫ 4 − x 2 dx = 4 ∫ 1 − sin 2 t cos t dt = 4 ∫ cos 2 t dt = 4 ∫
2
dt = 2t + sin 2t + c
dx = 2 cos t dt
∫ f (x ) dx = 10
0
6 Π Π 2Π 3Π nΠ
lim Π 2n cos 2n + cos 2n + cos 2n + ... + cos 2n
n→∞
Π Π
6 2 6 2
6 6 6
Π0∫ cos x dx = sin x
Π 0
=
Π
sin Π2 − sin 0 =
Π Π
- 82 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
x = 3 sin t
∫ 9 − x dx dx = 3 cos tdt = 9 ∫ cos t cos tdt =
2
x
t = arcsin
3
x
sin 2 arcsin
1 + cos 2t 9 sin 2t 9 x 3
= 9 ∫ cos 2 tdt = 9 ∫ dt = t + = arcsin + +C
2 2 2 2 3 2
5 x e x sin 2 x e x cos 2 x
4∫
e cos 2 xdx = +
2 4
4 e sin 2 x e cos 2 x
x x
- 83 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
4. całkowanie i sklejanie:
x3
− x 2 dx dla x ∈ (− ∞,−1) − + C1 dla x ∈ (− ∞,−1)
∫ 3
{ }
∫ min − x ,−1 dx = − ∫ dx dla x ∈ − 1,1 = − x + C2 dla x ∈ − 1,1
2
3
− ∫ x dx dla x ∈ (1, ∞ ) − x + C dla x ∈ (1, ∞ )
2
3 3
C1 = 0
x3 2
− = − x + C2 ⇒ C2 = −
3 x = −1
3
2 x3 4
−x− = − + C3 ⇒ C3 = −
3 3 x =1
3
x3
− 3 dla x ∈ (− ∞,−1)
{ } 2
∫ min − x ,−1 dx = − x − 3 dla x ∈ − 1,1 + C
2
x3 4
− − dla x ∈ (1, ∞ )
3 3
5. Całkowanie przez podstawianie
sin x = t
3 3
(2
1
) 1 7
7. liczenie granicy:
2 π 2π 3π nπ 1π π 2π 3π nπ
lim cos + cos + cos + ... + cos = 2 lim cos + cos + cos + ... + cos =
n →∞ π n
n →∞ n
n n n n n n n n
π
π π 2π 3π nπ 2
= ∫ cos xdx = sin x 0 = (0 − 0 ) = 0
2 2 π 2
= lim cos + cos + cos + ... + cos
π n → ∞ n n n n n π 0 π π
- 84 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
(
= 12 ln x 2 − 4 x + 6 + ∫
3
) dx = 12 ln x 2 − 4 x + 6 + ∫ (
3 2 dt
= )
(x − 2) + 2
2 2
2t +2 ( )
x−2= 2 t
dx = 2 dt
(
= 12 ln x 2 − 4 x + 6 +
3 2
∫
2 t +12
)
dt
= 12 ln x 2 − 4 x + 6 +
2
(
3 2
arc tg t )
x +1 x−2
( 3 2
∫ x 2 − 4 x + 6 dx = 12 ln x − 4 x + 6 + 2 arc tg 2 + c
2
)
2. Dana jest funkcja y = sin 5 x cos 4 x ,
Π Π
2 2
Objętość to: V = Π ∫ f 2
(x ) dx = Π ∫ sin 5 x cos 4 x dx
0 0
∫ sin
5
( )
2
x cos x dx = ∫ sin x cos x sin x dx = − ∫ 1 − t 2 t 4 dt = − ∫ 1 − 2t 2 + t 4 t 4 dt =
4 4 4
( )
cos x = t (
sin 4 x = 1 − cos 2 x )
2
− sin x dx = dt
( )
= − ∫ t 4 − 2t 6 + t 8 dt = − ∫ t 4 dt + 2 ∫ t 6 dt − ∫ t 8 dt = − 15 t 5 + 72 t 7 − 18 t 8
⋅ Π = 0 − (− 15 + 72 − 19 )Π =
2 Π
8
V = Π ∫ sin 5 x cos 4 x dx = − 15 cos5 x + 72 cos 7 x − 19 cos9 x 2
Π
0
0 315
- 85 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
′
3 x − cos 2 x
= 2 e sin 2 x − 2 ∫ e
1 3x 3
dx = 12 e sin 2 x + 34 e cos 2 x − 94 ∫ e cos 2 x dx
3x 3x 3x
2
∫e cos 2 x dx = 12 e3 x sin 2 x + 34 e3 x cos 2 x
13 3x
4
Kryterium całkowalności
JeŜeli dla dowolnego ustalonego ε > 0 istnieje jeden podział odcinka [a, b] dla
którego S n − s n < ε to funkcja f jest całkowalna na [a, b] .
(M )∆x
n
(n ) (n ) (n )
S n − sn = ∑ i
− mi i
i =1
ε
Niech ε > 0 , d n <
4
ε
Sn − sn < (2 − (− 2 )) ⋅ d n = 4 ⋅
=ε c.k.d.
4
Funkcja f jest całkowalna na [0,1] .
3 3 3 3 3 dk t
∫3+ t 2
dt = ∫
3 + 3k 2
dk = ∫
3 + 3k 2
dk = 3 ∫
1+ k 2
= 3 arc tg k = 3 arc tg
3
+ c2
t= 3k
dt = 3 dk
t
c1 = 0 ⇒ − 12 t 2 = 3 arc tg + c2 ⇒ c2 = 0
3 t =0
− 12 t 2 + t , t ∈ [− 1,0]
F (t ) =
, t = (0,1]
t
3 arc tg
3
Funkcja F ( x) nie ma pochodnej w x = 0 ,
bo jej pochodne jednostronne w x = 0 nie są sobie równe.
- 86 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
8. g ′( x ) = ?
arc tg 3 x
g (x ) =
arc tg 3 x
∫ e dt = e = earc tg − esin
3 2
t t x 3x
2
sin 3 x
sin 2 3 x
(
g ′( x ) = earc tg
3
x
− esin
2
3x
)′ = e arc tg 3 x
⋅
1
2
⋅ 13 x
− 23
− esin
2
3x
⋅ 2 cos 3x sin 3x ⋅ 3
1+ x
3
- 87 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
'
e 2 x cos 3 x 2 2 x sin 3 e 2 x cos 3 x 2e 2 x sin 3 x 4 2 x
=− + ∫e dx = − + − ∫ e sin 3 xdx
3 3 3 3 9 9
2e 2 x sin 3 x e 2 x cos 3 x 4 2 x
∫ = − − ∫ e sin 3 xdx
2x
e sin 3 xdx
9 3 9
2x 2x
13 2 x 2e sin 3 x e cos 3 x
9 ∫ e sin 3 xdx =
9
−
3
9 2e sin 3 x e cos 3 x
2x 2x
2 sin 3 x 3 cos 3 x
∫e sin 3 xdx =e 2 x −
2x
13 13
2. Z zastosowaniem specyficznych przekształceń algebraicznych oraz całkowania przez
podstawianie.
x+2 1
(2 x + 6 ) − 1 1 2x + 6 1
∫ dx = ∫x dx = ∫ dx − ∫ dx =
2
x + 6 x + 12
2 2
+ 6 x + 12 2 x + 6 x + 12
2
( x + 3 )2 + 3
1 x+3=t 3 3 1
= ln x 2 + 6 x + 12 − ∫ dx = ln x 2 + 6 x + 12 − ∫ dx =
( x + 3) 2
+3 dx = dt 3 3 t +1
2
3 3 x+3
= ln x 2 + 6 x + 12 − arctgt = ln x 2 + 6 x + 12 − arctg
3 3 3
1
3. Wybieram n-ty ciąg podziałów odcinka [0,3] na n odcinków o długości oraz
n
dobieram punkty pośrednie na prawych krańcach tych przedziałów. Liczę σ n .
12 4 2n 4n 6n
σn = + + ... + + ... + + ... + =
nn n n n n
2 3n(1 + 3n) 9n 2 + 3n
=
2
(1 + 2 + ... + 3n ) = ⋅ =
n2 n2 2 n2
9n 2 + 3n
3
- 88 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
x ∈ (0,1
x
2 sin 2 + C1
∫ f ( x)dx = 3 3
x ln x − x + C x ∈ (1, ∞ )
3 9
2
x x
∫ cos 2 dx = 2 sin 2 + C
C1 = 0
x x3 x3
2 sin = ln x − + C2
2 3 9 x =1
1 1 1
2 sin = ln 1 − + C 2
2 3 9
1 1 1
C 2 = 2 sin − ln 1 +
2 3 9
x ∈ (0,1
x
2 sin 2
∫ f ( x)dx = x 3 3
ln x − x + 2 sin 1 − 1 ln 1 + 1 x ∈ (1, ∞ )
3 9 2 3 9
5. Z wykorzystaniem wzoru na objętość bryły oraz specyficznego podstawienia do
obliczenia całki nieoznaczonej.
π
( cos x ⋅ sin x ) dx =
2 2
P =π∫ 5 4
0
π
2
= π ∫ cos 5 x ⋅ sin 4 xdx
0
sin x = t
∫ cos x ⋅ sin xdx
5 4
cos xdx = dt
( )2
= ∫ 1 − t 2 t 4 dt =
- 89 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
( )=
cos 2 2 x
−t −t cos 2 2 x
f ( x) = ∫ e dt = e = −e −cos − − e − arctg
2 3
2x x
3
arctg x
arctg 3 x
= e arctg − e − cos
3 2
x 2x
(
f ' ( x) = e −arctg
3
x
− e −cos
2
2x
) = (e ) − (e ) =
'
− arctg 3 x
'
− cos 2 2 x
'
=
1 − 23
3
x ⋅ 2
1
x 3 +1
⋅ − e − arctg x
3
( )− (2 ⋅ (− 2 sin 2 x cos 2 x )⋅ (− e − cos 2 2 x
)) =
e − arctg
3
x
=−
( ⋅ sin 4 x
) − e −cos
2
2x
3 x 3
x +1 2 3 2
8. Dana jest funkcja f(x) ciągła na [a,b]. Wtedy istnieje pochodna funkcji F’(x)
x
taka, Ŝe F’(x)=f(x), gdzie F ( x) = ∫ f (t )dt.
a
F’’(x)=f’(x)
' 4
lim+ f (t ) = lim+ 2 = lim+
0 ⋅ t 2 + 2 − 4( 2t )
=0
'
( )
t →0 t →0 t + 2 t →0
t2 + 2
2
( )
lim f (t ) ≠ lim+ f (t )
' '
t →0− t →0
Pochodne: prawostronna i lewostronna dla punktu t=0 nie są sobie równe, więc F ′′(t )
nie istnieje w tym punkcie.
- 90 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
(
= ln x 2 + 2 x + 2 + ∫
1
) dx = ln x 2 + 2 x + 2 + ∫ 2
dt
= ( )
(x + 1) + 1
2
t +1
x +1 = t
dx = dt
(
= ln x 2 + 2 x + 2 + arc tg t )
2x + 3
∫x 2
+ 2x + 2
(
dx = ln x 2 + 2 x + 2 + arc tg ( x + 1) + c )
2. Pole figury pod wykresem to całka oznaczona z danej funkcji y na odcinku [0, Π2 ] .
∫ cos
5
x sin x dx = ∫ 1 − t 2 ( )
2
(
t dt = ∫ 1 − 2t 2 + t 2 ) t dt = ∫ t dt − 2 ∫ t 2 t dt + ∫ t 4 t dt =
sin x = t (
cos 4 x = 1 − sin 2 x )
2
cos x dx = dt
1 5 9 3 7 11 3 7 11
= ∫ t dt − 2 ∫ t 2 dt + ∫ t 2 t dt = 23 t 2 − 74 t 2 + 112 t 2 = 23 sin 2 x − 74 sin 2 x + 112 sin 2 x + c
2
Π
2 Π
3 7 11 64
∫ cos x sin x dx = sin x − sin x + sin x = 23 − 74 + 112 − 0 + 0 − 0 =
2
5 2 2 4 2 2 2
3 7 11
0
0 231
cos x = t 1 = At + A + Bt − B
− sin x dx = dt B = − 12 A= 1
2
cos x − 1
ln (cos x − 1) − 12 ln (cos x + 1) = 12 ln
dt dt
= 1
2 ∫ t −1 − ∫ t +1 =
1
2
1
2 +c
cos x + 1
∫ sin x ln(tg x ) dx = ln(tg ) − cos x ln(tg x ) + cx
2
- 91 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
∫x dx = 13 x 3 + c1 ∫1 dx = x + c ∫x dx = 13 x 3 + c3
2 2
2
c1 = 0 ⇒ 1
x 3 + c1 = x + c2 ⇒ c2 = 2
3 x = −1 3
c2 = 2
⇒ x + 23 = 13 x 3 + c3 ⇒ c3 = 4
3 x =1 3
13 x 3 x ∈ (− ∞,−1)
F ( x ) = x + 23 x ∈ [− 1,1]
1 3
3 x +
4
3
x ∈ (1, ∞ )
σ n = 0 + 2 ⋅ (1 − 0 ) + 0 + 4 ⋅ (2 − 1) = 2 + 4 = 6
2
lim σ n = 6 = ∫ f (x ) dx
n →∞ 0
7. Dana jest funkcja f ( x ) na [a, b] i taka, Ŝe: f ( x ) jest ciągła na [a, b] oraz istnieje
f ′( x ) na (a, b ) , wtedy istnieje co najmniej jeden punkt c ∈ (a, b )
f (b ) − f (a )
w którym f ′(c ) = .
b−a
JeŜeli f ′( x ) > 0 to f ↑
dowód:
niech: x2 > x1
f ( x2 ) = f (x1 ) + {f ′(c ) ⋅ ( x2 − x1 )
1 424 3
+ +
f ( x2 ) − f ( x1 ) > 0
f ( x2 ) > f (x1 ) ⇒ f ↑ c.k.d.
- 92 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
3
− x + C x ∈ (1, ∞ ) x3 4
x ∈ (1, ∞ )
3 3
− −
3 3
C1 = 0
x3
− = − x + C2
3 −1
2
C2 = −
3
2 x3
−x− = − + C3
3 3 1
4
C3 = −
3
x = 5 sin t
1 + cos 2t 5 sin 2t
∫ 5 − x 2 dx dx = 5 cos tdt = ∫ 5 1 − sin t 2 5 cos tdt = 5∫ cos 2tdt = 5 ∫
2
= t +
2 2
x 5
t = arcsin
5
=
5
2
( (
arcsin x 5 5 + 12 sin 2 arcsin x 5 5 ))
2. Obliczanie całek osobno dla kaŜdego z przedziałów, a następnie dobranie stałych w taki
sposób aby powstała funkcja była ciągła.
3. Dana jest funkcja ciągła na [a, b] klasy C1. Wtedy istnieje co najmniej jeden punkt
f (b) − f (a )
c ∈ (a, b ) taki, Ŝe f ' (c) = .
b−a
Niech x1 , x 2 , c ∈ (a, b ) ∧ x 2 − x1 > 0 .
Z załoŜenia f ' (c ) < 0 .
Z tw. Lagrange’a:
f ( x2 ) − f ( x1 )
f ' (c ) =
x2 − x1
f ' (c )( x2 − x1 ) = f (x2 ) − f ( x1 )
f ' (c )( x2 − x1 ) + f (x1 ) = f (x2 )
{ 1424 3
1−42 4 43 +4
−
f ( x1 ) > f (x2 )
∀ x2 > x1 ⇒ f (x2 ) < f (x1 )
x1 , x 2 ∈( a ,b )
c.b.d.o.
- 93 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
5.
∫ sin x(ln tgx )dx = ∫ (− cos x ) (ln tgx )dx = − cos x ln tgx − ∫ sin x cos
1
dx =
'
2
x tgx
x
tg =t
2
2dt
1− t2
1 cos x = t 2 + 1 = − cos x ln tgx − 2 1 dt
= − cos x ln tgx − ∫ dx 1 + t 2 = − cos x ln tgx − ∫ ∫1− t2
cos x 1− t2
x = 2arctgt
1+ t2
2dt
dx = 2
t +1
1 A B
= +
(t + 1)(1 − t ) t + 1 1 − t
A(1 − t ) + B(1 + t ) = 1 ⇒ − At + A + Bt + B = 1 ⇒ t (B − A) + A + B = 1
B − A = 0 A = 12
⇒
A + B = 1 B = 2
1
∫ 1 − t 2 dt = 2 ∫ t + 1 dt + 2 ∫ t − 1 dt = 2 (ln t + 1 + ln t − 1 ) = 2 ln t − 1 = 2 ln tg 2 − 1 + C
1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 x
∫ sin x cos x dx
5 cos x = t
sin xdx = dt
(
= ∫ 1− t2 )
2
t dt = ∫ (t 9
− 2 t 5 + t dt =) 2 t 11 4 t 7 2 t 3
11
−
7
+
3
2 cos11 x 4 cos 7 x 2 cos 3 x
= − + +C
11 7 3
π π
2 11 7 3 2
2 cos x 4 cos x 2 cos x 2 4 2 64
∫ sin x cos x dx = − + =− + − =−
5
0
11 7 3 11 7 3 231
0
π
2
64
P = ∫ sin 5 x cos x dx =
0
231
7.
i −1 m p
lim σ n = 4∑ ∆x k( n ) + f (ξ i( n ) )∆xi( n ) + 2 ∑ ∆x k( n ) + ∑ ∆x k( n ) = 7
n →∞
k =1
1424 43 4 =i +1 = m +1
14 243 0 1k4 24 3 k1 424 3
4 2 1
- 94 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
sin x = t
cos x dt = dt
∫ f (x ) dx = φ (b) − φ (a )
a
1 t ∈ [− 1,0]
f (t ) = na [− 1,1]
− t + 1 t ∈ (0,1]
t + 1 t ∈ [− 1,0]
F (t ) = 1 1 na [− 1,1]
1 + 2 − 2 (1 − t ) t ∈ (0,1]
2
Π0∫ sin x dx =
Π
− cos x
0
=− + ⋅1 =
Π 2 Π Π
- 95 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek E: Zadania z kolokwiów data aktualizacji: 2006-03-11 16:02:30
1 A B 1 1
∫ (x + 1)(x + 2) dx = ∫ x + 1 dx + ∫ x + 2 dx = ∫ x + 1 dx − ∫ x + 2 dx =
1 = A( x + 2) + B( x + 1)
A = 1 B = −1
x +1
= ln x + 1 − ln x + 2 + c = ln +c
x+2
1
x +1 1+1
1
1 1 2 2 4
∫0 (x + 1)(x + 2) dx = ln x + 2 0
= ln
1+ 2
− ln = ln ⋅ = ln
2 3 1 3
7. całkowanie i sklejanie:
cos x + 2 x x ∈ − Π2 ,0
f (x ) = na − Π2 , Π2
− x + 1 x ∈ (0, Π2 ]
∫ (− x + 1) dx = − ∫ x dx + ∫ dx = − x + x + c 1 2
2 2
c1 = 0 ⇒ sin x + x 2 + c1 = − 12 x 2 + x + c2
x =0
0 + 0 + 0 = − 0 + 0 + c2
1
2
⇒ c2 = 0
sin x + x 2 x ∈ − Π2 ,0
F (x ) = na − Π2 , Π2
− 12 x 2 + x x ∈ (0, Π
2
]
8. wskazówka całka górna równa się całce dolnej
- 96 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek F: Pochodne i całki wybranych funkcji data aktualizacji: 2006-02-26 23:30:23
−1
1+ x2
arc ctg x ( )
x arc ctg x + 12 ln 1 + x 2 + C
- 97 -
e-wykład – dodatki do wykładów Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
Dodatek G: Wzory trygonometryczne przydatne przy całkowaniu data aktualizacji: 2006-02-26 23:24:58
Dodatek G:
Wzory trygonometryczne przydatne przy całkowaniu
Wzory podstawowe
sin α cos α 1
sin 2 α + cos 2 α = 1 tg α = ctg α = tg α =
cos α sin α ctg α
Iloczyny funkcji
sin α sin β = 1
2 [cos(α − β ) − cos(α + β )] cos α cos β = 1
2
[cos(α − β ) + cos(α + β )]
sin α cos β = 1
2
[sin (α − β ) + sin (α + β )]
- 98 -
e-wykład Studium TALENT – Matematyka rok szkolny 2005/2006
KONIEC data aktualizacji: 2006-04-02 17:41:08
KONIEC
Notatki, które składają się ze 100 stron A4, kończą się w tym miejscu.
- 99 -