<Õ#∞ Hõeã≤# =ÚYº=∞O`«∞„Å∞

1
2
 <Õ#∞ Hõeã≤#
=ÚYº=∞O„`«∞Å∞
=∂#="å^Œ∞Å∞

#iâ‹\ì˜ W#flÜ«∞º

=∂#="å^Œ „ѨK∞« ~°}Å∞

ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^£

3
Nenu kalisina
Mukhyamantrulu
Manavavadulu
© Author

First Edition : January 2011

No. of copies : 1000

Published by : N. Innaiah

Cover Design : Ramana Jeevi

Book Making : Sri Sri Graphics, Hyderabad.

Sole Distributors : Navodaya Book House,

Opp. Arya Samaj Mandir,
Badi Chowdi, Hyderabad.

Price : 100

Printed at : Charita Impressions

Hyderabad.

4
 q+¨Ü«∞ã¨∂zHõ
=ÚYº=∞O„`«∞Å∞
~å*Ïr 9
@OQÆ∞@∂i „ѨHÍâ◊O ѨO`«∞Å∞ 13
ɡ["å_» QÀáêÅÔ~_ç¤ 19
hÅO ã¨Or=Ô~_ç¤ 23
^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º 27
HÍã¨∞ „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ 31
Ñ≤.q.#~°ã≤OǨ~å=Ù 35
[ÅQÆO "≥OQÆà~◊ å=Ù 41
_®II =∞„i K≥<åfl~Ô _ç¤ 47
JO[Ü«∞º 51
Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ 55
HÀ@¡ q[Ü«∞ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç¤ 61
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù 65
<å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù 71
<Õ^∞Œ ~°∞=∞e¡ [<å~°#ú ~Ô _ç¤ 75
<å~å K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ 79
"≥.· Zãπ.~å[âıY~° ~Ô _ç¤ 83
H˘}˜*\
Ë ˜ ~Àâ◊Ü∞« º 87
5
=∂#="å^Œ∞Å∞
Z.a.ëê. 87
tÉò <å~åÜ«∞}ü ~ˆ 93
q.ZO. `å~°∞¯O_Õ 97
q.a.HÍiflH± 101
Z.l.ÔH. (P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ) 105
=∞}˜É<ˇ £ HÍ~å 111
|ã¨= „¿Ñ=∂#O^£ 115
=∞ÖÏ¡k ~å=∞=¸iÎ 119
Zãπ.~å=∞<å^äŒ<£ 121
l. _ç. Ѩ~ˆ Mò – WO^Œ∞=∞u Ѩ~ˆ Mò 123
*ˇ"∞£ û ~åO_ç 127
ã¨=∞ˆ~<£ ~åÜü∞ 135
*ˇ.a.ÃÇÏKü "å_çÜ∂« 137
ã¨∞jÖò =ÚYs˚ 141
=∞iH˘O^Œ~∞° =∂#="å^Œ∞Å∞ 144

6
=ÚYº=∞O„`∞« Å`À <å ѨiK«Ü∞« O
PO„^èŒ U~°Ê_ç#ѨÊ\˜#∞O_ç, `˘e ÉèÏëê ~åROQÍ
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ~°∂á⁄Ok# `«~∞° "å`« ~åR ~å[H©Ü∂« ÅÖ’
=ÚYº=∞O„u KåÖÏ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OK«@O
ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÑ≤ã¨∞Î#flk. ÃÑ·H˜ JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~°},
„Ѩ[ʼnõΩ ÃÑ`«#Î O Jx x<å^•ezÛ<å, K«\ÏìÅ∞ KÕã<≤ å
J"Õg J=∞Å∞Ö’H˜ ~åÖË^∞Œ . ~åROÖ’ JkèHÍ~°O JO`å
=ÚYº=∞O„u K«∞@∂ì „Ñ¨^ŒH˜∆} KÕã¨∞ÎO_»QÍ, HÍO„ÔQãπ
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ =ÚYº=∞O„`«∞Å∞ ˆHO„^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO
K≥ÑC¨ KÕ`Ö « ’¡ LO@∞<åfl~∞° . JO`« „áê^è•#º`« ã¨O`«iOK«∞
‰õΩ#fl =ÚYº=∞O„`«∞Å QÆ∞iOz "åi`À QÆÅ H˜Oz`ü
ѨiK«Ü«∂Å q+¨Ü«∂xfl „Ѩ™êÎqOK«\ÏxˆH D ~°K«#
™êyOk. H˘O^Œi`À ÃÑ·ÃÑ·#, =∞iH˘O^Œi`À ã¨∞n~°…OQÍ,
WOH˘O^Œi`À ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ D ѨiK«Ü∂« Å∞ U~°Ê_®¤~Ú.
J~Ú`Õ ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ`À, =Ú~îå ~å[H©Ü«∂Å`À
ã¨O|O^èOŒ ÖËx D ѨiK«Ü∂« Å#∞ `≥eÜ«∞KÕÜ∞« @"Õ∞ D
~°K#« L^ÕâÌ º◊ O. WO^Œ∞Ö’ =ºH˜`Î åfiÅ#∞, ã¨OѶ∞¨ @#Å#∞,
Pã¨H˜ÎHõ~° q+¨Ü«∂Å#∞ K≥¿ÑÊ f~°∞ LO@∞Ok. Wk
L=∞‡_ç =∞„^•ã¨∞ ~å¢ëêìxH˜ =ÚYº=∞O„uQÍ L#fl
~å*Ïr, ‰õΩ~°∞=$^Œ∞Å ú ∞ @OQÆ∞@∂i „ѨHÍâ◊O`À „áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ
H˘}˜*\ Ë ˜ ~Àâ◊Ü∞« º`À PyáÈ`«∞Ok. ™ê^躌 "≥∞#ÿ O`« =~°‰Äõ
ѨijÅ# ~åQÆ^fiÕ ëêf`«OQÍ KÕÜ∞« _»O „Ѩ^•è <À^ÕâÌ º◊ O.
- W#flÜ∞« º

7
 ~å*Ïr
(ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi)

(18 78 - 1972 )
 <Õ#∞ ~å*ÏrQÍix "å~°∞ =∞„^•ã¨∞ ~å¢ëêìxH˜ ~Ô O_»=™êi =ÚYº=∞O„u
J~Ú#ѨC_»∞ HõÅ∞ã¨∞HÀÖËHõáÈÜ«∂#∞. J~Ú#ѨÊ\˜H©, "å~°∞ ã¨fi`«O„`« áêsì
U~åÊ@∞ KÕã#≤ KåÖÏ HÍÅO `«~åfi`« <å‰õΩ "åi`À Hõeã≤ ѨxKÕ¿ã ÉèÏQƺO
^ŒH˜¯Ok. ~å¢+¨ìO Hõ=¸ºxã¨∞ìŠǨÏã¨ÎQÆ`«O H͉õΩO_® HÍáê_»_®xˆH ~å*Ïr
=ÚYº=∞O„u HÍ=_»O [iyOk. 1952Ö’ ^Õâ◊OÖ’ [iy# "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\˜
™ê~°fi„uHõ ZxflHÅ õ Ö’ =∞„^•ã¨∞ JÃãOc¡H˜ J`«ºkèHõ ã¨OYºÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ∞
ZxflHõ HÍ=_»O [iyOk. ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ "å~°∞ JkèHÍ~åxfl KÕÑ\ ¨ ÏìÅx PtOKå~°∞.
@OQÆ∞@∂i „ѨHÍâ◊OQÍiH˜ "å~°∞ =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ x Pâ◊ K«∂Ѩ_O» =Å¡ PÜ«∞#
"åiH˜ `«ÖÁQÆ_æ ®xH˜ ã¨∞=ÚYOQÍ L<åfl~∞° . ZxflHÅ õ Ö’ „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ HÍO„ÔQã¨∞
áêsìH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ñ¨x K≥Ü∞« º@"Õ∞ HÍHõ PO„^è„Œ áêO`«OÖ’x J<ÕH=õ ∞Ok „Ѩ=ÚY
HÍO„ÔQã¨∞ <Õ`Å « F@q∞H˜ H©ÅHõáê„`« =Ç≤ÏOKå~°∞.
HÍO„ÔQã¨∞ áêsìÖ’x Hˆ O„^Œ <åÜ«∞Hõ`fi« O, Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À
„ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ =∞O„u=~åæxfl U~åÊ@∞KÕÜ∞« _®xfl x~ÀkèOK«_®xH˜ Jxfl â◊‰Ωõ Å Î ∂
X_ç¤ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕãO≤ k. ^•xH˜ ~å*Ïr `«y#O`« |ÖÏxfl ‰õÄ_»Q@ Æ ∞ì‰Ωõ x,
„ѨHÍâ◊OQÍi <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å‰õΩO_®
x~ÀkèOK«QeÆ QÍ~°∞. „á⁄ÃѶã~¨ ü Z<£.l.~°OQÍ ~å*ÏrH˜ `«=∞ ѨÓiÎ =∞^Œ`Ì ∞« xKåÛ~°∞.
Hõ$+≤HÍ~ü Ö’H± áêsì ã¨É∞íè ºÖˇ#· „Ѩ*τѨux^è∞Œ Å (Z"£∞.ZÖò.ZÅ) =∞^Œ`Ì ∞« `À<Õ
~å*Ïr =ÚYº=∞O„u HÍQÆeQÍ~°∞.
<Õ#∞ q^•ºiúQÍ LO@∂<Õ ~å[H©Ü«∞ ã¨g∞Hõ~°}ÏÅ#∞ J=QÍǨÏ#
KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ LO_Õ"å_çx. ~å*Ïr, ~°OQÍr W^Œ~Ì ∂° HÍO„ÔQã¨∞ #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ
=zÛ 1958Ö’ ã¨fi`«O„`« áêsìx ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. H˘`«Î áêsì ÃÑ\ì̃# `«~åfi`« ~å*Ïr,
H˘O^Œ~∞° =ÚYº <Õ`Å « ∞ 1958–59Ö’ PO„^è„Œ áêO`«=∞O`å Ѩ~º° \˜OKå~°∞. P
Ü«∂„`« ÉÏѨ@Ö ¡ ’ "≥Ú^ŒÖ·ˇ ÉÁaƒeÖ’ =Úyã≤Ok.
<Õ#∞ ~°OQÍQÍi =^ŒÌ Ñ≤.U.QÍ KÕ~å#∞. <Õ#∞ "≥∞^ŒH± lÖÏ¡Ö’x ã¨OQÍÔ~_çÖ ¤ ’
=Ù#fl =∂ ™È^Œi =^ŒÌ LO_»QÍ Ñ≤.U.QÍ KÕ~åÅx HÀ~°∞`«∂ ~°OQÍQÍi =^Œ#Ì ∞O_ç
HÍ~°∞¤ =zÛOk. Jk K«∂ã≤ Pâ◊Û~°ºÑ¨_ç `≥<åe "åã¨=Î ÙºÅ∞ „j P=ÙÅ QÀáêÅ
Hõ$+¨‚=¸iÎQÍix "åi ã¨ÅǨHÀã¨O ã¨O„ѨkOKå#∞. „j P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨‚
10
=¸iÎQÍ~°∞ *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ`À#∂, "åi =º=Ǩ~åÅ`À#∂ ѨiK«Ü∂« Å∞
ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ W^˘Hõ Q˘Ñ¨Ê J=HÍâ◊=∞x <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. ~°OQÍQÍi Ñ≤.U.QÍ
L<åfl „Ѩ`º« HõO∆ QÍ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ##∞fl JuQÍ HõeyOK«∞HÀ=^ŒxÌ Ç≤Ï`«É’^èŒ
KÕâß~°∞.
<Õ#∞ ~°OQÍQÍi x"åã¨ãÅ ÷¨ "≥∞#ÿ x_»∞„É’Å∞‰õΩ "≥o§ L^ÀºQÆOÖ’ KÕ~å#∞.
~°OQÍQÍi ™êǨÏK«~°ºO ~å*ÏrQÍix HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O HõeyOzOk.
~å*Ïrx, q∞ye# <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ J#∞ã¨iã¨∂Î ÉÏѨ@¡ #∞O_ç ÉÁaƒe=~°‰Äõ
ÉèÏs ~åºbÅ#∞, J<ÕHõ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÅ#∞ „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ K«∂âß#∞. PÜ«∂
„Ѩ^ÕâßʼnõΩ „Ѩܫ∂}˜OKÕ@ѨÙ_»∞ JÖÏÊǨ~° "Õà◊Ö’¡#∂, Éè’[# q~å=∞
ã¨=∞Ü«∂Ö’¡#∂ |ã¨KãÕ #≤ Jukä QÆ$ǨÖ’¡ ~å*ÏrQÍi`À J<ÕHõ q+¨Ü∂« ÅÃÑ·
=ÚK«Û\˜OKÕ J=HÍâ◊O ÅaèOzOk.
Ѩ~º° @# "≥Ú^Œ\˜ ~ÀA<Õ ~°OQÍQÍ~°∞ ##∞fl ~å*ÏrQÍiH˜ ѨiK«Ü∞« O
KÕÜ«∞_»O`À W`«~°∞Öˇ=~°∂ =∂\Ï¡_»_®xH˜ ™êǨÏã≤OK«x J<ÕHõ q+¨Ü«∂Å#∞
~å*ÏrQÍi`À K«iÛã¨∂Î LO_Õ"å_çx. ~å*Ïr J_çy# XHõ „Ѩâfl◊ ‰Ωõ ã¨=∂^è•#OQÍ
<Õ#∞ D @∂~°∞ „áÈ„QÍO QÆ∞iOz '"åÇ≤Ïx— (~°OQÍQÍi P^èŒfi~°ºO`À #_çKÕ
`≥Å∞QÆ∞ "å~°Ñ„¨ uHõ)H˜ ~åã¨∞<Î åfl#x K≥áêÊ#∞. P Ѩ„uHõ D Ѩ~º° @# QÆ∞iOz#
qâıëêÅ#∞ qãÎ̈$`«OQÍ „ѨK∞« iOzOk.
HÍH˜<å_»Ö’ "Õ∞=Ú „j Z"£∞.q.âߢã≤QÎ Íi WO@ |ã¨KãÕ #≤ ѨC_»∞ ~å*Ïr
KÕu ~°∞=∂Å∞`À HÍѶ‘HõѨC#∞ Ѩ@∞ì‰õΩx "Õ_ç"Õ_ç HÍѶ‘ `åQÆ∞`«∞<åfl~°∞. <Õ#∞
'HÍѶH‘ Ñõ C¨ #∞ ~°∞=∂Å∞`À Ѩ@∞ìHÀ=_»O ZO^Œ∞‰õΩ?— Jx "åix J_çQÍ#∞. "å~°∞
HõÑC¨ <å KÕuH˜~ÚzÛ Ñ¨@∞ìHÀ=∞<åfl~∞° . Jk KåÖÏ "Õ_Qç Í LO_»_O» KÕ`« <Õ#∞
Ѩ@∞ìHÀÖËHáõ ÈÜ«∂#∞. J~Ú`Õ nx=Å¡ ~å*Ïr HõÑC¨ Ö’x HÍѶ‘ ѨÓiÎ K≥Ü∞« º_®xH˜
U P@OHõ=¸ ÖËHáõ È~ÚOk. Jk K«HÔ ¯~° ÖËx ÉÏ¡H± HÍѶ.‘ JÅ"å@∞ ÖËx^Õ P
HÍѶ‘ ~°∞zx P™êfikOK«Ö=Ë ∞x ~å*Ïr K≥áêÊ~°∞. <å‰õΩ ‰õÄ_® XHõ z#fl HõÑC¨
HÍѶ‘ `≥ÑÊ≤ Oz ~ÚKåÛ~°∞, Jk <å‰õΩ HõëêÜ«∞OÖÏQÍ `ÀzOk.
`«~åfi`« ~å*Ïr `«# ã¨fiO`« J#∞Éè"í åÅ∞ K≥Ñʨ ™êQÍ~°∞. ÉÏѨ@¡ #∞OKÕ
J<ÕHõ=∞Ok ~å*Ïr LѨ<庙êÅ#∞ POQÆ¡O #∞Oz `≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `«~°∞˚=∂
11
 K≥Ü∞« º_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOK«™êQÍ~°∞. g~åKåi, q[Ü«∞~å[‰õΩ=∂~ü, L+¨„j, ã¨∞OHõ~°
ã¨`«º<å~åÜ«∞} =∞iH˘kÌ=∞Ok `«~°∞˚=∂ KÕÜ«∞_»OÖ’ ã¨Ñ¶¨bHõ$`«∞Å∞ HÍÖËHõ
áÈÜ«∂~°∞. ~å*ÏrQÍi ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ ã¨~à° "◊ ∞≥ #ÿ , =ºOQÀº‰õΩÅ Î `À ‰õÄ_ç, Ǩ㨺~°ã¨
™ÈÊù~H° Oõ QÍ LO_Õ „ѨãO¨ QÍÅ#∞ `«~∞° =˚ ∂ KÕÜ∞« _»O "åi=Å¡ HÍÖË^∞Œ . z=~°‰Ωõ
Q“`«∞ ÅK«Û#flQÍ~°∞ "≥∞‰ÿ Ωõ #O^Œ∞‰õΩx ~å*ÏrQÍi „ѨãO¨ QÍÅ#∞ `≥Å∞QÆ∞ #∞_çHÍ~°ÑÙ¨
™⁄|QÆ∞Å`À J#∞=kOz Hõ~°`åà◊ ^èŒfi#∞Å∞ q∞#∞fl=Ú>ËìÖÏ KÕã≤, JO^Œi
„Ѩâ◊Oã¨Å#∂ JO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. ~å*Ïr "åix Jaè#OkOz WHõÃÑ· `«#
„ѨãO¨ QÍÅ#∞ J#∞=kOKÕ Ñ¨x "åi<Õ KÕÜ∞« =∞x HÀ~å~°∞. <Õ#∞ ÉÏѨ@¡ #∞O_ç
ÉÁaƒe =~°‰Äõ ɡ*"å_» ~å=∞K«O„^•Ô~_çQ¤ Íi Ñ¶Ü ≤ ∞« \ò HÍ~°∞Ö’ „ѨÜ∂« }˜OKå#∞.
„j Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞QÍ~°∞ ‰õÄ_® =∂`À ~å=_»O [iyOk.
~å*Ïr`À ã¨=∞Ü«∞O QÆ_Ñ» _¨ O» XHõ qâı+"¨ ∞≥ #ÿ J#∞Éè=í O. <Õ#∞ „Ѩuk#O
iáÈ~°∞#ì ∞ 㨄Hõ=∞OQÍ `«Ü∂« ~°∞KÕã≤ ѨOáê<å ÖË^• Jx „Ѩu~ÀE J_»∞QÆ∞`«∂
LO_Õ"å~°∞. iáÈ~°ì~°∞¡ `«=∞ iáÈ~°∞ìÖ’ `«=∞ ã¨fiO`« ÉÏ}©Å#∞, ã¨fiHõáÈÅ
HõeÊ`åÅ#∞ KÕ~°∞ã¨∂Î LO\Ï~°x ~å*Ïr Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. <Õ#∞ "åi
LѨ<庙êÅ#∞, „ѨãO¨ QÍÅ#∞ J~°Oú KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl#h P „ѨHÍ~°OQÍ<Õ iáÈ~°∞ì
ã¨=∞iÊOKå#h K≥áêÊ#∞. ÉÏѨ@Ö ¡ ’ P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎQÍi LѨ<åºã¨O
g∞^Œ `«=∞ Jaè„áêÜ«∞O K≥Ñʨ =∞x ~å*Ïrx J_çQÍ#∞. Jk ã¨ÇϨ HÍ~° Hˆ „∆ `åÅ
U~åÊ@∞‰õΩ <≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fiO =ºuˆ~H˜Oz# ~å*ϺOQÆO Ö’x 17= JkèH~õ } ° ÏxH˜
㨠O ÉOkè O z# q+¨ Ü « ∞ O. ã¨ É è Ï "Õ k Hõ ÃÑ· # ∞#fl ~å*Ïr K« Ñ ¨ Ê @∞¡ H˘\˜ ì
QÀáêÅHõ$+¨‚QÍi „Ѩã¨OQÆO J^Œ∞ƒù`«=∞x Jaè#OkOz, PÜ«∞# LѨ<åºã¨O
`«~∞° "å`« `å<Õg∞ =∂\Ï¡_» #=ã¨~O° ÖË^xŒ K≥áêÊ~°∞. J^Õ QÀáêÅHõ$+¨Q‚ ÍiH˜
ÃÑ^ŒÌ Jaè#O^Œ#.
<Õ#∞ ã¨fi`«O„`« áêsì ~å[H©Ü«∂Ö’¡ ZѨC_»∂ `«Å^Œ∂~°ÛÖË^Œ∞. `«~åfi`«
~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åʼnõΩ ~°OQÍQÍi Ñ≤.Z.QÍ <Õ#∞ q~°q∞OK«∞‰õΩ<åfl#∞. P HÍÅOÖ’
~°OQÍQÍi=Å¡ <Õ#∞, ~å*Ïr, ZO.P~ü.=∞™êh, ɡ["å_» ~å=∞K«O„^•Ô~_ç¤QÍi
=O\˜ „Ѩ=ÚY∞ʼnõΩ ^ŒQ~æÆ Ü ° ∞Õ º J=HÍâ◊O HõeyOk. =∞`åxH˜ ã¨O|OkèOz#
~å*ÏrQÍi Jaè„áêÜ«∂Å`À <å qÉè^Ë •Å∞ "åi "Õ∞^ä㌠∞¨ û „Ѩ[Ã˝ Ñ· <å‰õΩ#fl Jáê~°
Q“~°"åxH˜ J_»O¤ ‰õΩÅ∞ HÍÖË^∞Œ .
g
12
@OQÆ∞@∂i „ѨHÍâ◊O ѨO`«∞Å∞

(1872 - 1957)

13
 ~å[H©Ü∂« Ö’¡ ^è~·≥ º° OQÍ áÈ~å_ç, ã¨Oáê^Œ# `«#k Jx K«∂K«∞HÀ‰õΩO_®
^Õâ◊ ¿ã=Ö’ Y~°∞ÛÃÑ\˜,ì „Ñ¨[Å =∞^躌 Ѩ~º° \˜Oz L^Œº=∂Å∞ xifi~å=∞OQÍ
™êyOz# nèâße. Hõ#∞Hõ PÜ«∞# `«Ñ¨CÅ∞ KÕã≤<å, JѨCÅ∞ KÕã≤<å [#O
JÉèºí O`«~° ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . áêsìÅ∞ =∂iÛ<å Jk XHõ ÃÑ^ŒÌ `«ÑC¨ QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«Ö^Ë ∞Œ .
~åR™ê÷~ÚÖ’<Õ HÍHõ ^Õâ™◊ ê÷~ÚÖ’ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ã¨~ã° #¨
ã¨fi~å[ºáêsì ™ê÷~ÚÖ’ ~å[H©Ü∞« ^Œ∞~°O^è~Œ ∞° _çQÍ Hˆ O„^Œ âßã¨#ã¨ÉÖ íè ’ `«# "å}˜x
qxÑ≤Oz# <åÜ«∞‰õΩ_»∞ PÜ«∞#. =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å"åº ÃÑ\˜#ì <Õ+#¨ Öò
áêsìÖ’ ѨxKÕâß~°∞. =∞„^•ã¨∞ #∞O_ç 'ã¨fi~å[º— k#Ѩ„uHõ ÃÑ\ì̃ WOw¡+µ¨ Ö’#∞,
`≥Å∞QÆ∞Ö’#∂ <å<å uѨÊÅ∞ Ѩ_ç #_çÑO≤ z# @OQÆ∞@∂i „ѨHÍâ◊O ã¨=∞Ü«∂xH˜
r`åÅ∞ W=fiÖËHáõ È~Ú<å ã≤|ƒOk Q˘}QÆÖ^Ë ∞Œ . ™êfi`«O„`«º áÈ~å@OÖ’ x=∞QÆ∞fl
_≥#· O^Œ∞# fiHõÖHË õ `å#∞ ~åã≤# q+¨Ü∂« xfl LѨ ã¨Oáê^Œ‰Ωõ ʼnõΩ WzÛ ÃãìÖ Â ò
(â‹e· ) ÃÑ@ì=∞<Õ"å~°@. PÜ«∞# ¿ã=Å Hõ$+≤ Ѷe¨ `«O J^ŒO`å. =Ú~îå ~å[H©Ü∂«
ÅÖ’ =Úxy `Õe<å, Ѩ^=Œ ÙÅ∞ =zÛ#ѨC_»∞ ã¨Oáê~ÚOK«∞HÀ‰õΩO_® „Ѩ[ÅHÀã¨O
ã¨O㨯~°}Å∞ `«ÅÃÑ\ì̃ x["≥∞#ÿ „Ѩ*Ï ¿ã=‰õΩ_çQÍ =∂~°æ ^Œ~≈° Hõ`fi« O K«∂áê_»∞.
~å[QÀáêÅKåi =O\˜ =º‰õΩÅ Î `À `å~°ãe≤ ¡ J@∞ âßã¨# ã¨ÉÖ íè ’#∂, W@∞ |Ü«∞\Ï
áÈ~å_®~°∞. =ÚYº=∞O„uQÍ ™êǨϙȿÑ`«"∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞HÀ=_»O, Ѷ~≤ å¯
™ê÷~ÚÖ’ ã¨O㨯~°}Å∞ `«ÅÃÑ@ì_O» , MÏn L^Œº=∂xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ #∂Å∞
q∞Å∞¡Å#∞ ~°^∞Œ K Ì Ü
Õ ∞« @O =O\˜q P<å_»∞ „ѨHÍâ◊O =∂„`«"∞Õ KÕÜ∞« QÆeQÍ_»∞.
Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ÃÑ· f„= K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ=_»O, "åiÃÑ· =∞ÅÉÏ~°∞ áÈbã¨∞Å#∞
Ñ≤eÑ≤Oz ^Œ=∞#HÍO_» [iÑ≤OK«_O» ‰õÄ_® „ѨHÍâ◊O ~å[H©Ü∞« rq`«OÖ’ XHõ
=ÚYº Ѷ∞¨ @ìO. ~å[QÀáêÅKåi PÜ«∞#‰õΩ =ºuˆ~H˜.
=∞„^•ã¨∞#∞ PO„^èÖ Œ ’ ÉèÏQÆO KÕÜ∂« Åx ZO`À uѨÊÅ∞ Ѩ_ç @OQÆ∞@∂i
„ѨHÍâ◊O qѶŠ¨ =∞Ü«∂º~°∞. PO„^è∞Œ ʼnõΩ K≥O^•eû# #QÆ~O° Jx x~°∂Ñ≤OK«^Å Œ z
`˘e ZxflHÅ õ Ö’ =∞„^•ã¨∞Ö’ cKü xÜ≥∂[Hõ=~°Oæ Ö’ áÈ\© KÕã≤ F@q∞ K«q
K«∂âß~°∞. J~Ú<å ZxflHÅ õ *ˇ„· `«Ü∂« „`« [iÑ≤ PO„^èÖŒ ’ Ѩ~º° \˜Oz =~°∞ã¨QÍ
H˘=Ú‡Å∞ uiy# PO„^èŒ HÍO„ÔQãπ =∞O„`«∞Å#∞ - HõÅ∂¡i K«O„^Œ=∞øo "≥Ú^ŒÅ∞,

14
HõàÏ "≥OHõ„\Ï=Ù =~°‰õΩ =∞\˜ì HõiÑ≤OKå~°∞. J@∞=O\˜ K«i„`«QÆÅ „ѨHÍâ◊O
Hõ=¸ºxã¨∞Å ì `À Hõeã≤ `˘e =ÚYº=∞O„u HÍ=\ÏxH˜ „ѨÜ∞« uflOz ‰õΩ^Œ~H° ,õ
HÍO„ÔQãπ`À KÕ`∞« Å HõeÑ≤ ã¨ÑÅ ¨¶ =∞Ü«∂º~°∞. PÜ«∞#‰õΩ ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å∞QÍ `≥<flÕ \˜
qâ◊fi<å^äOŒ z=i =~°‰Ωõ xeKå~°∞.
`˘Å∞`« <Õ<Ö≥ Ï Hõeâß#∞?
<Õ#∞ Hõ~∂° flÅ∞Ö’ `˘Å∞`« „ѨHÍâ◊OѨO`«∞Å∞QÍix q^•ºi÷^âŒ Ö ◊ ’ Hõeã≤
#ѨC_»∞ KåÖÏ ã¨O`À+≤OKå#∞. <Õ#∞ QÆ∞O@∂~°∞ U.ã≤.HÍÖËrÖ’ K«^∞Œ =Ù`«∂O_»QÍ
Ô~O_»∞ =¸_»∞ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ Hõ~°∂flÅ∞ ~å[^è•xH˜ "≥à◊§@O. =∞iH˘xfl™ê~°∞¡
QÆ∞O@∂~°∞Ö’<Õ „ѨHÍâ◊O ѨO`«∞Å∞QÍix Hõe¿ã J=HÍâ◊O U~°Ê_çOk. J^˘Hõ
QÆ=∞‡`«Î~Ú# ã¨O^Œ~°ƒùO. QÆ∞O@∂~°∞Ö’ ÅK«Û#fl J#∞K«~°∞Å∞, =_≥¤OQÆ∞O@
"≥OHõ>Ëâ◊fi~°∞¡, =∂^•Å ÃÑ^ŒÌ u=∞‡Ü«∞º, iH∆Í Ü«¸xÜ«∞<£ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ
L<åfl~∞° . JѨC_»∞ `˘‰õΩ¯_»∞ iH∆ÍÅ∞ LO_Õq. iH∆ÍÖ’ XHõ¯~ˆ ZHͯÅx xÜ«∞=∞O
LO_Õk. q[Ü«∞#QÆ~O° Ö’ W^ŒiÌ x ZHõ¯xã¨∞#Î fl@∞ì `≥eã≤ JÖψQ `«=∞#∞ ‰õÄ_®
J#∞=∞uOKåÅx ~åR S.l.Ñ≤.#OaÜ«∂~ü#∞ HÀ~åÅ#∞‰õΩ<åfl~∞° . PÜ«∞#‰õΩ
`≥Å∞QÆ∞ ~å^Œx, WOw¡+¨µÖ’ =∂\Ï¡_Õ"å~°∞ HÍ"åÅx ##∞fl "≥O@ÃÑ@∞ì‰õΩx
Hõ~∂° flÅ∞ "≥àϧ~°∞. J~Ú`Õ <å‰õΩ =zÛ# WOw¡+µ¨ ‰õÄ_® JѨÊ\’¡ JO`«O`«
=∂„`«"∞Õ . Hõ~∂° flÅ∞ áÈbã¨∞ _Õ~åÅÖ’ LO@∞#fl #OaÜ«∂~ü ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥àϧ=Ú.
<Õ#∞ =pÛ~åx WOw¡+µ¨ Ö’ `«|_»_∞» `«∂ q+¨Ü∞« O K≥|∞`«∂O>Ë, #OaÜ«∂~ü
„QÆÇÏ≤ Oz, PÜ«∞<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ `≥Å∞QÆ∞Ö’ =∂\Ï¡_®~°∞. ǨÏ=∞‡Ü«∞º J#∞‰õΩx,
Ñ≤\˜+¨<£ WzÛ =zÛ# Ѩx K≥áêÊ=Ú. PÜ«∞# W^ŒÌix iH∆ÍÖ’ ZHõ¯_®xH˜
J#∞=∞uOKå~°∞. =zÛ# Ѩx ã¨ÑÅ ¨¶ "≥∞Oÿ k QÆ#Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ K«∂z "≥à^◊ •O
J#∞‰õΩ<åflO. P q^èOŒ QÍ JѨC_»∞ =ÚYº=∞O„uQÍ L#fl „ѨHÍâ◊OQÍi |OQÆàωõΩ
"≥àϧ=Ú. P<å_»∞ 'Ãã‰õĺi\©— P~åƒù@O JO`«QÍ ÖË^∞Œ . Z=i<≥<· å `«fi~°QÍ
HõÅ∞ã¨∞HÀ=_®xH˜ gÅ∞O_Õk. „ѨHÍâ◊OQÍix Hõeã≤ #=∞㨯iOz, ‰õÄ~°∞Û<åfl=Ú.
JѨÊ\˜Hˆ PÜ«∞# ‰õΩ~°∞=$^Œ∞_ú á·≥ ÈÜ«∂_»∞. Hõ^eŒ Hõ ã¨#flye¡Ok. K«∂Ѩ٠`«yOæ k.
*Ï˝ÑH¨ âõ H◊ Î̃ ‰õÄ_® =∞O^ŒyOzOk. KÕ`∞« ÅÖ’ H˘kÌQÍ =}∞‰õΩ =zÛOk. =∞=∞‡efl
PáêºÜ«∞OQÍ Ñ¨ÅHõiOKå~°∞. PÜ«∞#Ѩ@¡ Q“~°=O`À, g~å^è#Œ `À "≥àϧO QÆ#Hõ,
ѨÅHõiOzO^Õ KåÅx `«$Ñ≤ÑÎ _¨ ®¤=Ú. PÜ«∞# H˘OK≥O¿ãѨ٠Jn Wn =∂\Ï¡_,ç
15
QÆ∞O@∂~°∞ ã¨OQÆ`∞« Å∞ ‰õÄ_® J_çQÍ~°∞. `˘e HõÅ~ÚHõ ѨiK«Ü∞« O P q^èOŒ QÍ
[iyOk. PÜ«∞# =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ<Õ =∞~À ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ Hõ~∂° flÅ∞Ö’
ÅK«Û#flQÍi "≥O@ „ѨHÍâ◊OQÍix HõÅ=QÆeQÍ#∞.
<Õ#∞ z#fl"å_ç#x ÉèÏqOK«‰Ωõ O_® PáêºÜ«∞OQÍ Ñ¨ÅHõiOz ‰õÄ~ÀÛɡ\#ì˜
„ѨHÍâ◊OQÍi ã¨xflkè =∞~°ÑÙ¨ ~åxk. J~Ú`Õ <Õ#∞ Q“`«∞ ÅK«Û#fl "≥O@ =∞~À™êi
"≥à@ ¡◊ O =Å# J@∞=O\˜ P^Œ~} ° ÅaèOzOk. Q“`«∞ ÅK«Û#flQÍ~°∞ =∂ ‰õΩ@∞OÉÏ
xH˜ ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å∞. ~°OQÍQÍi J#∞K«~∞° Å∞QÍ =∂ `«O„_ç ~å[Ü«∞º, =∂ J#fl
q[Ü«∞~å[‰õΩ=∂~ü LO_»@O =Å# ÅK«Û#flQÍ~°∞ `«~°K«∞ =∂ ~ÚO\˜H˜
=KÕÛ"å~°∞. P q^èŒOQÍ <Õ#∞ ^ŒQÆæ~°Ü«∂º#∞. JÖψQ F|∞ÅÔ~_ç¤, h~°∞H˘O_»
~å=∂~å=ÙQÍ~°`¡ À#∂ ^ŒQ~æÆ ° JÜ«∂º#∞. J~Ú`Õ <å‰õΩ ~°OQÍQÍi áêsì ~å[H©Ü∂«
Å`À ã¨O|O^èOŒ ÖË^∞Œ . <å‰õΩ#fl^Ö Œ Ï¡ =ºHÎ̃Q`Æ « Jaè=∂#O =∂„`«"∞Õ . <Õ#∞ áêsì
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Z#fl_∂» ÖË#∞. L`«~Î À`«~Î ° ~°OQÍQÍiH˜ H˘<Õflà√◊ § Ñ≤.Z.QÍ L#flÑC¨ _»∞
‰õÄ_® áêsì ~å[H©Ü∂« ÅH˜ ^Œ∂~°OQÍ<Õ Ñ¨xKÕÜ∞« QÆeQÍ#∞. JkèHÍ~°O L#flÑC¨ _»∞
ÖË#ѨC_»∞ XˆH f~°∞QÍ ''U~å, JÉσÜü∞, ZѨC_˘KåÛ"£—— Jx ѨÅHõiOz# f~°∞Ö’
PáêºÜ«∞`« Hõ#|_çOk. P `«~°∞"å`« QÆ∞O@∂~°∞Ö’ PÜ«∞# =Úxã≤ѨÖò
„\Ï"≥Å~üû |OQÆàÏÖ’ q_çk KÕã#≤ ѨC_»∞ Ü«∞^èK Õ Û« Qù Í HõÅ=QÆeQÍ#∞. JѨÊ\˜H˜
PÜ«∞#‰õΩ =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ áÈ~ÚOk. =∞~À™êi Q“`«∞ ÅK«Û#flQÍi`À HõÅã≤
|OQÆàωõΩ "≥o¡ Hõeâß#∞. <Õ#∞ Hˆ =ÅO "≥O@ "≥o§# q^•ºi÷x =∂„`«"∞Õ . J~Ú<å
Hõ~∂° flÅ∞Ö’ Hõeã≤# *Ï˝ÑH¨ ÍÅ∞ PÜ«∞#‰õΩ LO_»@O ##∞fl Pâ◊Û~°º ѨizOk.
''U~å! ÉÏQÆ∞<åfl"å...?—— Jx JO>Ë, ##∞fl rq`«OÖ’ U~å Jx Ñ≤ez# =º‰õΩÅ Î ∞
J~°∞^Œ∞. J~Ú<å „Ñ¨HÍâ◊OQÍ~°∞ JÖÏ Ñ≤e¿ãÎ PáêºÜ«∞`« HõxÑ≤OzOk. PÜ«∞#
ÅK«Û#fl`À =∂\Ï¡_»∞`«∂ ''ÅK«Û<åfl, =ÚYº=∞O„u Ѩ^ŒqH˜ <å ¿Ñ~°∞ K≥ѨC——
J<åfl~∞° . ÅK«Û#fl #=∞™ê¯~°O ÃÑ\ì̃ |Ü«∞@Ѩ_®¤~∞° . „ѨHÍâ◊OQÍi ^ŒQ~æÆ ° [#O
ÖË~∞° . J~Ú`Õ JѨÊ\˜Hˆ PÜ«∞#Ö’ `˘OyK«∂ã¨∞#Î fl "å~°H÷ ºõ O ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ
WHõ ѨxH˜~å_»xÑ≤OzOk. |Ü«∞@‰õΩ =zÛ# ÅK«Û#fl `«# "åi`À, ѨO`«∞Å∞QÍiH˜
D =Ü«∞ã¨∞ûÖ’#∂ WOHÍ =ÚYº=∞O„u HÍ"åÅx LOk J<åfl~∞° .
=∞~˘Hõ ™êi QÆ∞O@∂~°∞Ö’<Õ „\Ï"≥Å~üû |OQÆàÏÖ’ „ѨHÍâ◊OQÍix
K«∂Kå#∞. U#∞QÆ∞Å "≥OHõ@~å=∞Ü«∞º, Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞, <Õ#∞ "≥àϧ=Ú. QÆk
|Ü«∞@ XHõ |∞>ˇ_ì ∞» |`åÎ~Ú HÍÜ«∞Å∞ ÃÑ\˜ì L<åfl~Ú. ‰õΩsÛÖ’ <Õu K«ÅѨu
16
‰õÄ~ÀÛx |`åÎ~ÚHÍÜ«∞Å∞ =Å∞K«∞‰õΩx uO@∞<åfl_∞» . Ö’#‰õΩ "≥o§# `«~∞° "å`«
"≥OHõ@~å=∞Ü«∞º #=∞™ê¯~°O ÃÑ\˜,ì ''ѨO`«∞Å∞QÍ~°∂, g∞ Jaè=∂#∞Å∞ g∞
HÀã¨O |`åÎ~ÚHÍÜ«∞Å∞ WzÛ "≥o§`Õ |Ü«∞@ <Õu K«ÅѨu Z^Œ∞Ìu#fl@∞ì
uO@∞<åfl_∞» —— Jx Z^Õ=Ì QÍ K≥áêÊ~°∞. „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ ''Xˆ~ K«ÅѨf |`åÎ~Ú
HÍÜ«∞Åhfl #∞"Õfi u<Õã∞¨ <Î åfl=Ù~å?—— J<åfl~∞° . ''ÖË^OŒ _ô, =zÛ# "åiH˜ ѨOK«∞`«∂<Õ
L<åfl#∞—— Jx K≥áêÊ_»∞. "Õ∞=Ú #=Ùfi‰õΩx |Ü«∞@‰õΩ =KåÛ=Ú. "≥OHõ@
~å=∞Ü«∞º `À <Õ#∞ J^Õq∞@Ü«∂º JO`« "≥∂@∞QÍ =∂\Ï¡_®=Ù Jx J_çy`Õ
<Õu K«ÅѨu q+¨Ü∞« OÖ’ J^Õg∞ "≥∂@∞ HÍ^Œ∞ÖË J<åfl~∞° . JѨÊ\’¡ "≥OHõ@
~å=∞Ü«∞º QÆ∞O@∂~°∞Ö’ ÉèÏ~°`« ¿ã=H± ã¨=∂*ò PѶ㑠∞¨ Ö’ ѨxKÕã∞¨ OÎ _Õ"å~°∞.
Ѩ~°∞K«∂i g~°Ü«∞º PÜ«∞#‰õΩ ÉÏãπ. "≥OHõ@~å=∞Ü«∞º Ǩ㨺 „Ñ≤Ü«Ú_»∞.
K«`«∞~À‰õΩÎʼnõΩ ÃÑ\˜ìOk ¿Ñ~°∞. „ѨHÍâ◊OQÍ~°O>Ë g~åaè=∂#O LO_Õk. P
q^èOŒ QÍ<Õ Hõeã≤ "≥àϧ=Ú.
QÆ∞O_≥ K«∂Ñ≤Ok QÍOnèQÍiH˜ - ã≤áê~Ú `«∞áêH˜H˜ QÍ^Œ∞
„ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ P `«~∞° "å`« H˘kÌ ~ÀAňH K«xáÈÜ«∂~°∞. z=i=~°‰Äõ
HÍ~°∞Ö’ „ѨÜ∂« }ÏÅ∞ KÕã∂¨ Î =KåÛ~°∞. <Õ#∞ P `«~∞° "å`« „ѨHÍâ◊OQÍi q+¨Ü∂« Å∞
‰õ∆Ω}‚OQÍ J^茺ܫ∞#O KÕâß#∞. PÜ«∞# ~°K«#Å∞, "庙êÅ∞ K«k"å#∞.
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Ѩ^=Œ ÙÅÖ’ PÜ«∞# KÕã#≤ Ѩ#∞Å#∞ xt`«OQÍ Ñ¨ijeOKå#∞.
„ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ `«# ã‘fiÜ«∞ K«i„`« ~åã¨∞‰õΩ<åfl~∞° . 1927Ö’ Ãã·=∞<£ Hõg∞+¨<£ =∞„^•ã¨∞
=zÛ#ѨC_»∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Q@ Æ O, „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ áÈbã¨∞ʼnõΩ QÆ∞O_≥ K«∂ÃÑ\ì̃
HÍÅ∞ÛHÀ=∞<åfl_»x KåÖÏ=∞Ok K≥ѨC‰õΩ<Õ"å~°∞. Jk PÜ«∞# ^è≥·~åºxH˜
w@∞~å~ÚQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~∞° . „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ P q+¨Ü∂« xfl qѨÙÅOQÍ ã‘fiÜ«∞K«i„`«Ö’
~åâß~°∞. HÍÅ∞ÊÅÖ’ K«xáÈ~Ú# =ºH˜xÎ K«∂_»\ÏxH˜ "≥o§#ѨC_»∞ XHõ áÈbã¨∞
PѨ@O, ѨH¯õ #∞#fl"å~°∞ PÜ«∞# „ѨHÍâ◊O ѨO`«∞Å∞ Jx K≥Ñʨ @O, JѨC_»∞
áÈbã¨∞Å∞ J#∞=∞u=fi@O [iyOk. Wk „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ ~åã≤#
q+¨Ü∞« O. HÍh „Ѩ[ÅÖ’ P q+¨Ü∞« O P q^èOŒ QÍ HÍHõ XHõ =^ŒOuQÍ, Hõ@∞ìH^õ QŒä Í
JÅ∞¡‰Ωõ áÈ~ÚOk. PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« <Õfl Ü«∞^è•qkèQÍ L^ŒÇϨ iOz 1982Ö’

17
D<å_»∞ k#Ѩ„uHõÖ’ <Õ#∞ XHõ "åºã¨O ~å¿ãÎ „ѨHÍâ◊O g~åaè=∂#∞Å∞ <åÃÑ·
q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~∞° . JѨÊ\’¡ Z_ç@~üQÍ L#fl QÆ[Å ˚ =∞ÖÏ¡~Ô _ç¤ P q+¨Ü∞« O K≥ÑÊ≤
"ÕÖÏk L`«~Î åÅ∞ `«=∞ HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ =zÛ#@∞¡ `≥eÜ«∞ *Ëâß~°∞.
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ PKå~°º ~°OQÍ`À HõÅ=@O. qÉèkË OK«@O,
~åR ~å[H© Ü « ∂ Ö#∞ KåÖÏ =∞Å∞Ѩ Ù Å∞ uÑ≤ Ê Ok. JÖψ Q Ѩ \ Ïì a è
ã‘`å~å=∞Ü«∞º`À qÉèËkOz ~å[H©Ü«∂xfl #_çÑ≤# „ѨHÍâ◊O HÍO„ÔQãπ‰õΩ aè#fl
<åÜ« ∞ Hõ ` « fi O K« ∂ áê~° ∞ . U"≥ ∞ ÿ < å @OQÆ ∞ @∂i „Ѩ H Íâ◊ O QÍi`À PÜ« ∞ #
=ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ#∂, P `«~∞° "å`« z~°∞ѨiK«Ü∞« O <å J#∞Éè"í åÅÖ’
z~°ã‡¨ ~°}Ü© ∞« "≥∞#ÿ k. P<å_»∞ „ѨHÍâ◊O QÍ~°O>Ë XHõ ~å[H©Ü∞« Ç‘Ï~ÀQÍ, ^è~·≥ åºxH˜
=∂~°∞¿Ñ~°∞QÍ LO_Õk. z=i ~ÀAÅÖ’ PÜ«∞# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù
=Å# H˘O`« K≥_∞» ¿Ñ~°∞ =zÛO^Œx qxH˜_.ç „Ñ¨HÍâ◊OQÍiH˜ P~ÀQƺO H©} ∆ 㘠∂¨ Î
=zÛ<å ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ i>ˇ~ÿ ü H͉õΩO_® K«xáÈ~Ú# <åÜ«∞‰õΩ_®Ü«∞#.
=∞Ǩ`å‡ QÍOnè u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ L#flÑC¨ _»∞ H˜fi\ò WO_çÜ∂«
L^Œº=∞O J#O`«~O° *ˇÅ · ∞ #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ# „ѨHÍâ◊O [#O ^ŒQ~æÆ °
_»|∞ƒ =ã¨∂Å∞ KÕã≤ ÖˇH¯õ Å∞ K≥Ñʨ ‰õΩO_® W+¨Oì =zÛ#@∞¡ Y~°∞Û ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl_x» ,
JÖÏO\˜ =ºH˜Î =ÚYº=∞O„u HÍ=_®xH˜ `«Q_Æ x» J<åfl~∞° . „ѨHÍâ◊O nè~À^•`«OÎ QÍ
QÍOnèx ZkiOz, „Ѩ*Ï <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ HÍ=∞~åA <å_®~ü ã¨ÇϨ HÍ~°O`À =∞„^•ã¨∞
=ÚYº=∞O„u JÜ«∂º_»∞. ~å[QÀáêÅKåi ‰õÄ_® QÍOnèr`À KÕ`∞« Å∞ HõeÑ≤
„ѨHÍâßxfl ZkiOKå_»∞. "å@xfl\h˜ `«@∞ì‰Ωõ x u~°∞QÆ∞ÖËx „Ѩ*Ï <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ,
=∞^Œ~åã¨∞ =ÚYº=∞O„uQÍ „ѨHÍâ◊O `«# ã¨`åÎ K«∂áê_»∞. P q^èOŒ QÍ QÍOnèrH˜
QÆ∞O_≥ K«∂Ñ≤# =ºHÎ̃ @OQÆ∞@∂i „ѨHÍâ◊O.
=ÚYº=∞O„`«∞Å`À <Õ#∞ Hõeã≤#, ѨiK«Ü«∞O KÕã¨∞‰õΩ#fl `˘e=ºH˜Î
@OQÆ∞@∂i „ѨHÍâ◊O HÍQÍ Jk rq`«OÖ’ =∞Oz J#∞Éè∂í u q∞yeÛOk. Ju
H˘kÌ Ñ¨~åºÜ«∂Å∞ Ju ã¨fiÅÊ Ñ¨iK«Ü∞« O`À<Õ <Õ#∞ ã¨iÃÑ@∞ìHÀ=Åã≤ =zÛOk.
<Õ#∞ `˘e™êi Hõe¿ã@ѨÊ\˜Hˆ „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ 80= Ѩ_Ö ç ’H˜ ~å=_»O P `«~∞° "å`«
H˘kÌ ã¨O=`«û~åňH PÜ«∞# K«xáÈ=_»O [iyOk.
g

18
 ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Ñà ^ŒÌ =∞x+≤-
ɡ["å_» QÀáêÅÔ~_ç¤

(1907-1987)

19
 PO„^艌 Ωõ =∞e =ÚYº=∞O„u ɡ["å_» QÀáêÖÔ~_ç.¤ 1950Ö’ ɡ["å_»#∞
q[Ü«∞"å_»QÍ =∂~åÛ~°∞. ɡ["å_» QÀáêÅÔ~_ç¤x JѨÊ\˜#∞O_ç q[Ü«∞"å_»
QÀáêÅÔ~_ç¤ JO\Ï~å Jx *’H± "å_»∞HõÖ’H˜ =zÛOk.
<Õ#∞ ÃÇ·Ïã¨∂¯Ö’¡ K«^∞Œ =Ù`«∞#flÑC¨ _Õ Éˇ["å_» QÀáêÅÔ~_ç¤ QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞
‰õΩO@∞O_Õ"å_çx. Ѩ„uHõÅ∞ JO^Œ∞‰õΩ P^è•~°O. PÜ«∞# 1937 <å\˜Hˆ =∞O„u
Ѩ^qŒ KÕÑ\ ¨ #ì̃ ã‘xÜ«∞~ü <åÜ«∞‰õΩ_»∞. Hõ~∂° flÅ∞ PO„^èŒ ~å[^è•xQÍ L#flÑC¨ _»∞
<Õ#∞ H˘xfl HÍ~°}ÏÅ∞QÍ `«~K ° ∞« JHõ¯_çH˜ "≥à§◊ _»O `«@ã≤O÷ zOk. JѨC_Õ `˘e™êi
QÀáêÅÔ~_çQ¤ Íix PÜ«∞# |OQÆàÏÖ’ Hõeâß#∞. Q“`«∞ ÅK«Û#fl, QÀ"å_» Ѩ~O° ^è•
=∞Ü«∞ºÅ`À Hõeã≤ PÜ«∞# |OQÆàωõΩ "≥o¡#ѨC_»∞ <Õ#∞ HÍÖËr q^•ºi÷x
=∂„`«"∞Õ . #=∞㨯iOz, ÃÑ^ŒÅ Ì ∞ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO@∞O>Ë qO@∂ ‰õÄ~°∞Û<åfl#∞.
=∞^躌 Ö’ ##∞fl ѨiK«Ü∞« O KÕã,≤ ÅK«Û#flQÍ~°∞ ''q∞=∞‡efl K«∂_®e Jx JO>Ë
"≥O@ɡ@∞ìH˘KåÛ#∞—— Jx K≥áêÊ~°∞. ã¨O`À+¨O JO@∂ QÀáêÅÔ~_çQ¤ Í~°∞ U"À
‰õΩâ◊Å „Ѩâfl◊ Å∞ "Õâß~°∞. P `«~∞° "å`« KåÖÏ HÍÅO <Õ#∞ QÀáêÅÔ~_çx¤ HõÅ=ÖË^∞Œ .
HÍx PÜ«∞# ~å[H©Ü∞« rq`åxfl QÆ=∞xã¨∂=Î KåÛ#∞. <Õ#∞ Hõ~∂° flÅ∞Ö’ ~Ô O_»=
™êi QÀáêÅÔ~_çQ¤ Íi |OQÆàωõΩ "≥o§#ѨC_»∞ ã≤h#\˜ ÉèÏ#∞=∞u JHõ¯_» L#flk.
QÀáêÅÔ~_çQ¤ Íi WO\˜H˜ HõàÏHÍ~°∞Å∞, Hõ=ÙÅ∞ ~å=_»O P#"å~Úf. ã¨O㨯$u,
ÉèÏ+¨, HõàÅ
◊ Ѩ@¡ Jaè=∂#O QÆÅ QÀáêÅÔ~_çQ¤ Í~°∞ ZHõ¯_çH˜ "≥o§<å JÖÏO\˜
"åix Ñ≤eÑ≤OK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞.
1955 LѨ ZxflHÅ õ Ö’ QÀáêÅÔ~_çQ¤ Íi LѨ<庙êÅ∞ q<åfl#∞. q∞ye#
"åiH© PÜ«∞#‰õÄ q=∞~°≈ÅÖ’ ™ê÷~¸Éè^Ë OŒ L#flk. <≥Å∂¡~∞° Ü«∂ã¨`À K«H¯õ QÍ,
ǨïO^•QÍ =∂\Ï¡_Õ"å~°∞. ZxflHõÅ J#O`«~°O QÀáêÅÔ~_ç¤QÍi „áê^è•#º`«
~åROÖ’ `«yæáÈ~ÚOk. P `«~°∞"å`« PÜ«∞# QÆ=~°fl~°∞QÍ, ˆHO„^Œ=∞O„uQÍ
"≥àϧ~°∞. KåÖÏHÍÅO <Õ#∞ PÜ«∞#∞fl HõÅ∞ã¨∞HÀÖË^∞Œ . z=i ^Œâß|ÌOÖ’ =∞m§
ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ LO_»QÆeQÍO. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ =zÛ#ѨC_»ÖÏ¡ PÜ«∞# Hõ|∞~°∞
KÕ¿ã"å~°∞. Ec¡ÇÏ≤ ÖòûÖ’ =∂QÆ∞O@ ã¨∞|ƒ~åq∞Ô~_ç¤ QÔ ãπÇì Ϩ ∫ãπÖ’ |㨠KÕ¿ã"å_»∞.
JHõ¯_» HõÅ∞ã¨∞H˘x qO^Œ∞ P~°yOz, Hõq`«Å∞ qx, Hõ|∞~°∞¡ K≥ÑC¨ HÀ=_»O i"åA
20
J~ÚOk. #QÆ~°OÖ’ U"≥·<å HÍ~°º„Hõ=∂Å∞O>Ë ##∞fl `À_»∞ fã¨∞ÔHàı§"å~°∞.
'q∞ã≤q∞— Ѩ„uHõ ã¨Oáê^Œ‰Ωõ Å∞ PÅáê\˜ ~°gO„^Œ<å^ä£ ã¨xflÇÏ≤ `« q∞„`«∞Å∞QÍ
QÀáêÅÔ~_ç¤x HõÅ∞ã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. H˘xfl Ѩ~åºÜ«∂Å∞ "Õ∞=Ú =ÚQÆ∞æ~°O HõÅã≤
HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ "≥à§ı "åà◊§O. QÀáêÅÔ~_çQ¤ Í~°∞ L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åʼnõΩ ÃÑ\ì̃Ok
¿Ñ~°∞. "Õ∞=Ú W~°∞=Ù~°O Pq^èOŒ QÍ KåÖÏ L`«~Î åÅ∞ ~åã¨∞‰õΩ<åfl=Ú. JO^Œ∞Ö’
H˘xfl\x˜ <Õ#∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’x ¿ãì\ò PÔ~¯· "£û‰õΩ WKåÛ#∞. ZѨC_≥<· å <≥Å∂¡~∞°
"≥_`ç Õ WO\˜H˜ "≥o§ HÍ¿ãѨ٠HÍňHÑ∆ O¨ KÕ¿ã"å_çx. XHõ™êi JÖÏ "≥o§#ѨC_»∞
ÃÑ^ŒÌ WO\’¡ PÜ«∞# XHõ¯~ˆ ‰õÄ~°∞Ûx L<åfl~∞° . PÜ«∞# N=∞u ֒ѨŠZHõ¯_À
L<åfl~∞° . <å‰õΩ Hõhã¨O XHõ HõÑC¨ HÍѶ‘ W^•Ì=∞x ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩ_çHÀã¨O Hˆ Hõ "Õ¿ãÎ
Z=~°∂ ѨÅHõÖ^Ë ∞Œ . <Õ#∞ JO^Œ∞H˘x g∞`À HÍ¿ãѨ٠Ǩ~ÚQÍ Hõ|∞~°∞¡ K≥ÑC¨ HÀ=
_®xH˜ =KåÛ#∞. HÍѶŠ‘ ∞ JHõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . g∞~°∞ P q+¨Ü∞« O Ѩ\Oì̃ K«∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ
Jx K≥áêÊ#∞. HÍh Ug∞ W=fiÖËHõáÈÜ«∂#<Õ Ñ¶‘eOQÆ∞ PÜ«∞# =ÚYOÖ’
HõxÑ≤OzOk. Z<Àfl Ѩ^=Œ ÙÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# QÀáêÅÔ~_çQ¤ Í~°∞ i>ˇ~ÿ ü J~Ú# `«~åfi`«
JO`« ™ê^è•~°} rq`«O QÆ_áç ê~°∞. <Õ\˜ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ`À áÈÅ∞Û‰õΩO>Ë
`Õ_® H˘\ÁìzÛ#@∞¡ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
QÀáêÅÔ~_çQ¤ Í~°∞ `«~K° ∞« =∞^Œ~åã¨∞ "≥o§#ѨC_»∞ q∞„`«∞Å#∞ `«# =^Œ‰Ì Ωõ
~°ÑÊ≤ OK«∞H˘#_»O, `å<Õ "åi ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥à§◊ @O P#"å~ÚfQÍ LO_Õk. JÖÏ
Hõe¿ã"åiÖ’ K«O^Œ∂~ü, _ç.PO[<ÕÜ«ÚÅ∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#"å~°∞O_Õ"å~°∞. <Õ#∞
PO[<ÕÜÚ « Å∞QÍiO\’¡ H˘xfl™ê~°∞¡ QÀáêÅÔ~_çQ¤ Íix Hõeâß#∞. J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒù
ÅÖ’ QÆ`« ~å[H©Ü∞« rq`« Ѷ∞¨ \ÏìÅÖ’ qq^èŒ JOâßÅ QÆ∞iOz J~°=∞iHõÅ∞
ÖˉΩõ O_® J_çQˆ "å_çx. H˘xfl\x˜ ^•@"Õ¿ã"å~°∞. =∞iH˘xfl\x˜ Ѩiq∞`«OQÍ K≥¿ÑÊ
"å~°∞. PÜ«∞#‰õΩ ~îåQÀ~ü Hõq`«Å∞ W+ì̈O. H˘xfl\x˜ `≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ J#∞=kOKå~°∞.
P „ѨÉÏè =OÖ’ H˘xfl ~°K#« Å∞ KÕ™ê~°∞. ɡOQÍÖò „ѨÉÏè =O PÜ«∞# ~°K#« ÅÖ’
ã¨Ê+¨Oì QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. Jk <åHõO`« PHõ~} ¬° Ü
© ∞« OQÍ JxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . HÍh, PÜ«∞#
=∂„`«O `«# ~°K#« Å∞ „ѨK∞« iOz#ѨC_»∞ <å‰õΩ XHõ „Ѩu WKÕÛ"å~°∞. 'P"≥∞—
J<Õ ji¬H#õ ~åã≤# Hõq`«Å∞ qxÑ≤Oz#ѨC_»∞, D P"≥∞ J<Õ áê„`« x[ rq`«OÖ’
Z=i<≥<· å áÈe L#fl^•? Jx „Ѩtfl¿ãÎ PÜ«∞# ã¨∂\˜QÍ ã¨=∂^è•#O K≥Ñʨ ÖË^∞Œ .
21
QÀáêÅÔ~_çQ¤ Íi`À ѨiK«Ü∞« O, ã¨OÉèÏ+¨}Å∞, HÍňHá∆ êÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ ~å[H©Ü∞Õ
`«~O° QÍ<Õ QÆ_Kç å~Ú.
qâ◊fi<å^äŒ ã¨`º« <å~åÜ«∞}‰õΩ *Ï˝#Ñ‘~üî J"å~°∞¤ q+¨Ü∞« "≥∞ÿ L#fl ã¨O^ÕÇ¨ Å∞
`≥~° "≥#∞Hõ [iy# Hõ^#Œä O, J"å~°∞¤ WÑ≤ÊOz# f~°∞ QÆ∞iOz Zxfl™ê~°∞¡ QÆ∞zÛ
QÆ∞zÛ J_çy<å QÀáêÅÔ~_çQ¤ Í~°∞, J=hfl WѨC_»∞ ZO^Œ∞‰õΩÖË J~ÚáÈ~ÚO^Õ^À
J~ÚáÈ~ÚOk Jx K≥áêʈ~ `«Ñʨ Jã¨Å∞ q+¨Ü∂« Å∞ |Ü«∞@ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . <Õ#∞
‰õÄ_® `≥Qˆ ^•HÍ ÖÏQƉÄõ _»^xŒ JO`«\`˜ À =kÖËâß#∞.
QÀáêÅÔ~_ç¤QÍiH˜ Hõà◊Å∞, K≥ãπ, Ç≤ÏOn ÉèÏëêaè=$kú ÉÏQÍ W+¨ì"≥∞ÿ#
q+¨Ü∂« Å∞. PÜ«∞# K«∞@∂ì ZѨC_»∂ Hõ=ÙÅ∂, QÍÜ«∞‰õΩÅ∞, HõàÏHÍ~°∞Å∞ H˘Å∞=Ù
f~°∞`«∞O_Õ"å~°∞.

22
 q∞„`« â◊„`«∞=ÙQÍ
hÅO ã¨Or=Ô~_ç¤

(1913-1996)

23
 PO„^è,Œ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ,ò ^Õâ◊ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ XHõ TѨ٠TÑ≤# ~å[H©Ü∞«
k@ì hÅO ã¨Or=Ô~_ç.¤ PÜ«∞# K«kqOk WO@s‡_çÜ∞« \ò J~Ú<å ~åRѨu
=~°‰Äõ Zky H©ÅHõáê„`« =Ç≤ÏOz# =ºHÎ̃. "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\Q˜ Í PÜ«∞##∞ Hõ~∂° flÅ∞
~å[^è•xÖ’ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl#∞. Jk ã¨xflÇÏ≤ `« ѨiK«Ü∞« O HÍ^Œ∞. PÜ«∞# JѨÊ\˜Hˆ
KåÖÏ q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ =ºH˜.Î PKå~°º ~°OQÍ =ºuˆ~HõOQÍ L#flO^Œ∞# PÜ«∞#Ѩ@¡
<Õ#∞ ã¨∞=ÚY`« Hõ#|~°KÖ « ^Ë ∞Œ . HÍh J„â◊^úŒ KÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞ÖËx ~å[H©Ü∞«
<åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ ã¨Or=Ô~_çx¤ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘x Ѩijeã¨∂áÎ ÈÜ«∂#∞.
`≥<åeÖ’ P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ 1954-55Ö’ =Úxã≤ÑÖ ¨ ò Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ
L#fl ~ÀAÅÖ’, ã¨Or=Ô~_ç¤ =∞O„u Ǩϟ^•Ö’ =KåÛ~°∞. JѨC_»∞ =ÚxûѨÖò
Kè~·≥ ‡° <£ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ ã¨ÉÏè =ÚYOQÍ ã¨Or=Ô~_çx¤ ~Ô O_»∞ ~À_»∞¡ `≥<åeH˜
=∞OE~°∞ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ HÀ~å~°∞. JO^Œ∞‰õΩ ã¨Or=Ô~_ç¤ ã¨ÊOkã¨∂Î J_çy#
~Ô O_çO\˜Ö’ XHõ\˜ =∞OE~°∞ KÕã∞¨ #Î fl@∞¡, JO>Ë 50 âß`«O WzÛ#@∞¡ Jx
„ѨH\ õ O˜ z, WÖÏ W=fi_»O JѨÓ~°fi=∞x q∞ye# KÀ@¡ W=fixq^èOŒ QÍ Wã¨∞<Î åfl#x
K≥áêÊ~°∞. QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ ^è#Œ º"å^•Å∞ K≥ÑÙ¨ `«∂ ~Ô O_»∞Ö’ XHõ\˜ ã¨QOÆ HÍ^Œx,
J_çy# ~Ô O_çO\˜Ö’ XHõ ~À_»∞¤ ÅHõ#∆ fl~° qÅ∞=HÍQÍ ~Ô O_»=k 50 "ÕÅ∞ =∂„`«"∞Õ
#x Hõ#∞Hõ ÅHõ∆#fl~° qÅ∞=KÕ¿ã ~À_»∞¤ x~å‡}O JOwHõi¿ãÎ ã¨O`À+≤™êÎ=∞x
K≥Ñʨ QÍ ã¨ÉÖ íè ’ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ@∞ì# K«Ñʨ @∞¡ H˘\Ïì~∞° . `«~∞° "å`« „\Ï"≥Å~üû |OQÆàÏÖ’
ã¨Or=Ô~_ç¤ `«##∞ `≥<åe PǨfixOz fã¨∞‰õΩ=zÛ# PÅáê\˜ "≥OHõ„\Ï=∞Ü«∞ºÃÑ·
P„QÆÇϨ O Hõ#|iz, ##∞fl ã¨ÉÏè =ÚYOQÍ WÖÏ J==∂#O KÕ~Ú™êÎ_® Jx
J<åfl~∞° . JѨC_»∞ <Õ#∞ ã¨ÉÖ íè ’ „¿ÑHõ‰∆ Ωõ }˜‚ =∂„`«"∞Õ . QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ Jaè=∂xx
‰õÄ_®.
ã¨Or=Ô~_ç¤ =ÚMº=∞O„uQÍ =ÙO_»QÍ N "ÕOHõ>âË fi◊ ~° qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O
"å~°∞ u~°∞ѨuÖ’ PÜ«∞#‰õΩ Q“~°= _®Hõì̂~\ò WKåÛ~°∞. <å\˜ "≥·ãπ Kèå#ûÅ~ü
QÀqO^Œ~åAÅ∞ <åÜ«Ú_»∞ UHõѨHõ∆OQÍ „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^ŒúOQÍ Ãã<Õ\ò‰õΩ
K≥Ñʨ ‰õΩO_®<Õ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=@O J„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ=∞x =∂ J#fl q[Ü«∞~å[
‰õΩ=∂~ü Ãã<Õ@∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ HÀ~°∞Ö ì ’ Hˆ ã¨∞ "Õâß~°∞. Jk `ÕÖ=Ë ~°‰Äõ _®Hõ~ì ü Jx
`«# ¿Ñ~°∞ =ÚO^Œ∞ "å_»=^ŒxÌ ã¨Or=Ô~_ç¤ Ñ¨HÍ∆ # pѶπ Ãã„Hõ@s ÉèQí "Æ å<£^•ãπ

24
 L`«~Î ∞° fieKåÛ~°∞. <≥Å∂¡~∞° HÀ~°∞Ö
ì ’ P Hˆ ã¨∞#∞ P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ KÕÑ\ ¨ Ïì~∞° .
H˘O`«HÍÅO qKå~°} [iy# `«~∞° "å`« `«=∞ ѨikèÖ’ ÖË^xŒ P q+¨Ü∂« xfl
JO`«\`˜ À =kÖËâß~°∞. L`«~Î À`«~Î ° <Õ#∞ Hõeã≤#ѨÙ_»∞ g∞ g∞^Œ HÀ~°∞Ö ì ’ Q“~°=
_ç„w q+¨Ü∞« "≥∞ÿ Hˆ ã¨∞ ÃÑ\˜#ì =ºH˜Î =∂ J#fl Jx K≥ÑÊ≤ #ѨC_»∞ PÜ«∞# ã‘iÜ«∞ãπQÍ
fã¨∞HÀÖË^∞Œ . `«~∞° "å`« "Õ∞=Ú q∞„`«∞Å=∞Ü«∂º=Ú.
1955 LѨ ZxflHÅ õ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ „ѨKå~° L^Œº=∞O
=Ú=∞‡~°OQÍ PO„^èÖ Œ ’ ™êy#ѨC_»∞ ã¨Or=Ô~_ç,¤ ~°OQÍ Hõeã≤ Ѩ~º° \˜OKå~°∞.
=∂ J#fl q[Ü«∞~å[‰õΩ=∂~ü ~°OQÍ Ñ¨HÍ∆ # P Ѩ~º° @#Ö’ KåÖÏ ã¨ÉÅ íè Ö’
áêÖÁæ<åfl_∞» . ~°OQÍQÍi ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å∞QÍ <Õ#∞ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ã¨Or=Ô~_çx¤
HõÅ=@O `«@ã≤O÷ zOk. P `«~∞° "å`« =ÚYº=∞O„uQÍ#∞, Hˆ O„^Œ=∞O„uQÍ#∞
L#fl ã¨Or=Ô~_ç`¤ À <Õ#∞ Hõeã≤Ok `«‰Ωõ ¯"Õ. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ XˆH™êi PÜ«∞#
=ÚYº=∞O„uQÍ L#fl `˘e ~ÀAÅÖ’ QÀ~åQÍ~°∞ J#∞K«~∞° Å`À ã¨`庄QÆÇϨ O
`«ÅÃÑ\Ïì~∞° . x~å_»O|~°OQÍ LO_®Åx, ѨÓÅ"≥ÚHõ¯Å |^Œ∞Å∞ ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞
ÃÑOKåÅx P L^Œº=∞OÖ’ „Ѩ^•è <åOâßÅ∞QÍ L#flq. ã¨Or=Ô~_ç¤ „w<£ ÖÏO_£û
QÔ ãπì ǨÏ∫ãπÖ’ =ÚYº=∞O„uQÍ |ã¨KãÕ #≤ ѨC_»∞ (1963) ^•x Z^Œ∞~°∞QÍ QÀ~å,
PÜ«∞# ÉèÏ~°º ã¨~°ã¨fiu, ѨuÎ âı+¨Ü«∞º, "≥OáÈ, HÍ<å =∞iH˘O^Œi`À áê@∞
<Õ#∂ ~À_»∞g¤ ∞^Œ ‰õÄ~°∞Û<åfl#∞. ã¨Or=Ô~_ç¤ Hõ|∞~°∞ÃÑ\ì̃ QÀ~åx Ñ≤eÑ≤OK«∞H˘x
Éè’[#O ÃÑ\ì̃ K«~Û° Å∞ [iÑ≤ ѨOÑ≤OKå~°∞. P ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ<Õ q∞ye#"åix
‰õÄ_® Ö’xH˜ Ñ≤ez x~°Ü ‚ ∂« Å∞ K≥Ñʨ =∞x QÀ~å HÀi#ѨC_»∞, PÜ«∞# =∞=∞‡efl
֒ѨeH˜ Ñ≤ez#ѨC_»∞ HõÅ=@O [iyOk. JHõ¯_» ##∞fl QÆ∞~°∞ÎѨ\˜ì Ö’QÆ_»
Hõ~∂° flÅ∞Ö’, `≥<åeÖ’ Hõeâß=Ù Hõ^• J<åfl~∞° . g∞‰õΩ KåÖÏ QÆ∞~°∞#Î fl^Õ J<åfl#∞.
KåÖÏHÍÅO `«~∞° "å`« ~å[H©Ü∞« ã¨∞_çQ∞Æ O_»OÖ’ Z<Àfl X_ç^∞Œ _»∞‰õΩÅ∞
=zÛ# `«~∞° "å`« ã¨Or=Ô~_ç¤ [#`å áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ L#flÑC¨ _»∞ <Õ#∞ HõÅ=_»O
`«@ã¨Ñ÷ _¨ Oç k. Z"£∞.q.Zãπ. ã¨∞|ƒ~åA JѨC_»∞ ã¨Or=Ô~_çH¤ ˜ „Ñ≤Ü∞« t+¨µº_»∞QÍ
LO_Õ"å_»∞. PÜ«∞# <å‰õΩ ‰õΩ@∞O| q∞„`«∞Å∞. P q^èOŒ QÍ H˘xfl Ѩ~åºÜ«∂Å∞
ã¨Or=Ô~_çx¤ ^ŒQ~æÆ Q° Í HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl#∞. 'Hõ"∞≥ O_À— Ѩ„uHõ Z_ç@~ü q#∞H˘O_»
<åQÆ~åA ZÖÏQÀ ã¨Or=Ô~_ç¤H˜ KåÖÏ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»Ü«∂º~°∞. PÜ«∞# <å‰õΩ
q∞„`«∞_»∞ Hõ#∞Hõ "Õ∞=Ú ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ ã¨~À=~ü Ǩϟ@ÖòÖ’ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
Hõeã≤ =∂\Ï¡_@ » O =Å# ^ŒQ~æÆ Q° Í =KåÛ=Ú. q#∞H˘O_» <åQÆ~åA [#`åáêiì

25
ѨHÍ∆ # áÈ\©KãÕ ≤ F_çáÈ=_»O P `«~∞° "å`« ~åRѨuQÍ L#fl ã¨Or=Ô~_ç¤ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
JѨC_»Ñ¨C_»∂ _èçb¡ "≥à◊§@O ‰õÄ_® [iˆQk. <Õ#∞ _èçb¡Ö’ HõÅ=ÖË^Œ∞. HÍx
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’<Õ J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ã¨Or=Ô~_çx¤ Hõe¿ã J=HÍâ◊O ÅaèOzOk.
'q∞ã≤q∞— Z_ç@~ü PÅáê\˜ ~°gO„^Œ<å^ä£ z~°HÍÅOQÍ ã¨Or=Ô~_çH¤ ˜ ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å∞.
JÖÏ ‰õÄ_® "Õ∞=Ú q_çk QÆ$ǨÅÖ’ ã¨Or=Ô~_çx¤ Hõeâß=Ú.
z=i ~ÀAÅÖ’ <å q∞„`«∞_»∞, |∞H± eOH±û ѨÙã¨ÎHõ „ѨK«∞~°} ã¨Oã¨÷
Ü«∞[=∂x ÔH.a.ã¨`«º<å~åÜ«∞} ^•fi~å ã¨Or=Ô~_ç¤ `«# rq`« QÍ^äŒ#∞
„ѨK∞« iOKå_»∞. JѨC_»∞ <Õ#∞ „"å`«„Ѩux K«∂_»@O H˘xfl ã¨ÅǨÅ∞ K≥Ñʨ @O
=Å# =∞iH˘O`« ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å=∞Ü«∂º=Ú. `˘e „ѨuÖ’ x+¨¯~°¬QÍ KåÖÏ
q+¨Ü∂« Å∞ |Ü«∞@ÃÑ\˜#ì ã¨Or=Ô~_ç¤ f~å „Ñ¨K∞« ~°} ã¨=∞Ü«∂xH˜ ZO^Œ∞HÀQÍx
"å@xfl\h˜ LѨãO¨ ǨÏiOKå~°∞. q"å^•Å∞ J#=ã¨~=° ∞x ÉèÏqOKå~°∞. <Õ#∞
H˘O`«"∞Õ ~°‰Ωõ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂#∞. ѨÙãÎ̈HOõ ¿Ñ~°∞ '„ѶO¨ á¶ê"£∞ ǨÏ∫ãπ @∞ ~åRѨu
Éè=í <£—. PÜ«∞# ~åã≤# =∞~˘Hõ ã‘fiÜ«∞QÍ^ä#Œ ∞ 'q`Ò\ò Ñ¶Ü ≤ ∞« ~ü P~ü ¿Ñ¶=~ü— J<Õ
ji¬H#õ JÖˇ_· £ Ѩa+¡ ~¨ ûü "≥eH˜ `≥KåÛ~°∞. ã‘ÊHõ~Qü Í, ~åRѨuQÍ ã¨Or=Ô~_ç¤ KåÖÏ
J^è∞Œ <å`«# ™êÇ≤Ï`«ºO K«k"å~°∞. XHõ™êi ZO.ã≤.KåQÍ¡ Jk `≥eã≤ Pâ◊Û~°ºáÈ~Ú
"≥∞K«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. ã¨Or=Ô~_ç¤ q∞ye#"åi`À áÈeÛ`Õ x~å_»O|~°OQÍ rq`«O
QÆ_çáê~°∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ =KÕÛ=ÚO^Œ∞ Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞QÍiH˜ Hõ|∞~°∞ KÕã≤
ã¨~À=~üÖ’ |㨠U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =∞<Õ"å~°∞. Pq^èOŒ QÍ ‰õÄ_® H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅ∞
"Õ∞=Ú Hõeã≤ =∂\Ï¡_\ » ÏxH˜ J=HÍâßxflKåÛ~Ú. ã¨Or=Ô~_ç¤ ZkQÍ_»∞. ã¨Or=Ô~_ç¤
z=i ~ÀAÅÖ’ KåÖÏ ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ =º=ǨÏiOK«@O <å‰õΩ ã¨O`À+¨^•Ü«∞Hõ"∞≥ #ÿ
q+¨Ü∞« O. WOk~åQÍOnè 1975Ö’ qkèOz# Z=∞Ô~h˚ ûx J„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ"∞≥ #ÿ kQÍ
ã¨Or=Ô~_ç¤ =ºuˆ~H˜OK«@O Q˘Ñ¨Ê ÃÇ·ÏÖˇ\ · .ò "≥Ú^Œ\™˜ êi `«# ÉÏ==∞ik `«i"≥∞Å
<åyÔ~_ç¤ (Hõ=¸ºxã¨∞)ì KÕuÖ’ J#O`«ÑÙ¨ ~°OÖ’ F_çáÈ~Ú# `«~∞° "å`« =∞m§
lÖÏ¡Ö’ ZѨC_»∂ áÈ\© KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . |Ü«∞@#∞O_Õ QÔ eKå~°∞. ã¨O‰õΩz`« HÍO„ÔQãπ
~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç PÜ«∞# Zky [#`å ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ "åkQÍ
Ѩi}q∞OK«@O qâı+O¨ .
g

26
 ^Œo`«∞Å „Ѩ^äŒ=∞ =ÚMº=∞O„u
^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º

(1921-1972)

27
 <å‰õΩ ÉÏQÍ W+ì̈"∞≥ #ÿ =ºHÎ̃ ^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º. HÍh, PÜ«∞#`À
<å‰õΩ#fl ѨiK«Ü∞« O KåÖÏ ã¨fiÅÊ=∞<Õ K≥áêÊe. PÜ«∞# =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ
~Ô O_»∞=¸_»∞ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ HõÅã≤ =∂\Ï¡_Q» eÆ QÍ#∞. P ~Ô O_»∞™ê~°∂¡
‰õÄ_® `≥<åeÖ’<Õ HõÅ=@O J#∞HÀ‰õΩO_® [iy# q+¨Ü∞« "Õ∞. `≥<åe âßã¨#
ã¨É∞íè ºÅ∞, ™È+¨eã¨∞ì „Ñ¨=ÚY∞Å~Ú# ##flÑ<¨ xÕ "≥OHõ„\Ï=Ù ^•fi~å 1970Ö’
Hõeã≤#ѨÙ_»∞ ã¨∞n~°… K«~°ÛÅ∞ KÕâß~°∞. ã¨Or=Ü«∞º =ÚYº=∞O„u J~Ú#
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ `≥<åeÖ’ =¸_»∞~ÀAÅáê@∞ |_»∞QÆ∞=~åæÅ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· K«~åÛQÀ+≤ª
q.Zãπ.P~ü.HÍÖËrÖ’ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. ^•xH˜ "≥OHõ„\Ï=ÙQÍ~°∞ <å ã¨Ç¨ Ü«∞O
J_çQÍ~°∞. K«~Û° ‰õΩ HÍ=Åã≤# ǨÏOQÆ∞Å∞, Ñ≤Å"åeû# =º‰õΩÅ Î ∞, K«iÛOKåeû#
JOâßÅ∞, JO^Œ∞‰õΩ Éè∂í q∞HõQÍ `À_»Ê_Õ ™êÇ≤Ï`«ºO ã¨=∞‰õÄ~°Û_®xH˜ <Õ#∞ Ü«∞^è•â◊HΘ
`À_»Ê_®¤#∞. Wk 1970 <å\˜ =∂@. ã¨Or=Ü«∞º =zÛ# `«~"° å`« QÀ+≤Ö ª ’ K«~Û° Å∞,
LѨ<庙êÅ∞ KåÖÏ Ö’`«∞áê`«∞Å`À ǨïO^•QÍ [iQÍ~Ú. _®IIP~ü.q.P~ü.
K«O„^ŒâY ı ~°~å=Ù, _®II ~åѶ∞¨ "ÕO„^Œ~å=Ù, ~å"≥Å ™È=∞Ü«∞º, ã¨∂~°º^Õ=~° ǨÏ#∞
=∞O`«~å=Ù =∞Ô~O^Œ~À áêÖÁæx K«~Û° Å ™ê÷~Úx ÃÑOKå~°∞.
ã¨Or=Ü«∞º‰õΩ ^Œo`«∞Å, |_»∞QÆ∞ =~åæÅ Jaè=$kúÑ@ ¨ ¡ Jáê~°"∞≥ #ÿ „â◊^,úŒ
Pã¨HÎ̃ LO_Õq. HÍh JO^Œ∞‰õΩ `«Q@ æÆ ∞ì PÜ«∞# KÕÜ∞« ÖËHáõ È=\ÏxH˜ HÍ~°}O
HÍO„ÔQãπ áêiì ~å[H©Ü∂« ÖË. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ ‰õΩÅO, =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ =Ú~îåÅ∞, WOHÀѨH¯õ
J„QƉΩõ ÖÏÅ =ºuˆ~Hõ`Å « ∞ W`åºk ã¨=∞㨺Å`À ã¨Or=Ü«∞º ã¨`=« ∞`«=∞Ü«∂º~°∞.
ã¨Or=Ü«∞º =∞Oz =HõÎ. `≥Å∞QÆ∞Ö’#∂, WOw¡+¨µÖ’#∂ ^è•~åà◊OQÍ,
=∞<À~°O[HõOQÍ =∂\Ï¡_Õ"å~°∞. JO^Œ∞<å `«#H˜+¨ì=∞~Ú# |_»∞QÆ∞ =~åæÅ
Jaè=$kú JOâ◊O QÆ#∞Hõ, KåÖÏ P"Õ^#Œ `À, LkfiQÆflOQÍ „ѨãO¨ yOKÕ"å~°∞. q_çQÍ
PÜ«∞#`À qq^èŒ HÀ}ÏÅ #∞Oz |_»∞QÆ∞ =~åæÅ ã¨=∞㨺#∞ K«iÛOKå=Ú.
HÍO„ÔQã¨∞ áêsìÖ’ ã¨Or=Ü«∞º L#flO^Œ∞# J#∞‰õΩ#fl=hfl J=∞Å∞ Ѩ~K ° \ « ÏxH˜
gÅ∞ÖËx Ѩiq∞`«∞Å∞ L<åfl~Ú. JOÉË^¯Œ ~ü ÉèÏ"åÅ∞, Ö’Ç≤ÏÜ«∂ PÖ’K«#Å∂,
ZO.Z<£.~åÜü∞ ^èÀ~°}˜ |_»∞QÆ∞=~åæÅ L#fluH˜ `À_»Ê_ÕkQÍ, JQÆ∞Ñ≤Oz<å, áêsì
F@∞¡ ~å[H©Ü∞« O =Å# KåÖÏ JOâßÅÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩáÈÖËx ã≤u÷ HÍO„ÔQã¨∞
28
áêsìÖ’ L#flk. K«~Û° ÅÖ’ J@∞=O\˜ q+¨Ü∂« Å#∞ ã¨Or=Ü«∞º „Ѩ™êÎqOz<å,
"ÕkHõÃÑ· JÖÏ =∂\Ï¡__» ®xH˜ gÅ∞HÍÖË^∞Œ . HÍh |_»∞QÆ∞ =~åæÅ ã¨=∞㨺ÅѨ@¡
PÜ«∞# "≥e|∞zÛ# P"Õ^#Œ =∂„`«O K≥ÑC¨ HÀ^ŒQkæÆ . <å Jaè„áêÜ«∂Å∞ PÜ«∞#`À
K≥Ñ≤Ê#ѨC_»∞ ã¨O`À+≤Oz ##∞fl QÆ∞iOz q=~åÅ∞ J_çQÍ~°∞. ##flѨ<Õx
"≥OHõ@~å=ÙQÍ~°∞ ~å_çHõÖò Ǩ˙º=∞xã¨∞ìQÍ <å‰õΩ ã¨O|OkèOz# JOâßÅ∞
K≥áêÊ~°∞. U^≥<· å P J#∞Éè"í åÅ∞ KåÖÏ Ç¨Ï`«∞‰Î Ωõ áÈ~Ú# JOâßÅ∞.
=∞~˘Hõ™êi `≥<åeÖ’<Õ P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎQÍi =^ŒÌ ã¨Or=Ü«∞ºQÍi
x HõÅ∞ã¨∞HÀQÆeQÍ#∞. P ã¨xfl"âÕ O◊ aè#fl=∞~Ú#k. =ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨~º° @#
KÕã¨∞Î#fl ã¨Or=Ü«∞º q[Ü«∞"å_» "≥o§, áê`« |ã‘ÎÖ’ XHõ J<å^äŒ ÉÏeHõÅ
P„â◊=∂xfl ã¨O^Œi≈OK«=Åã≤ L#flk. ã¨Or=Ü«∞º JHõ¯_ç=~°‰Ωõ "≥àϧ~°∞. XHõ
H˘O_» QÆ∞@ìÃÑ· P J<å^äÉŒ ÏeHõÅ |_ç L#fl^xŒ `≥eã≤, ''JO`«ÃÑ·H˜ <Õ#∞ ZHõ¯ÖË#∞——
Jx uiy "≥o§áÈÜ«∂~°∞. ZO`À Pâ◊`À Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞#Î fl J<å^äŒ ÉÏeHõÅ∞,
Ü«∂[=∂#ºO ‰õΩOyáÈÜ«∂~°∞. D q+¨Ü∂« efl PO„^èÑŒ „¨ uHõÖ’ "å~°QÎ Í „ѨK∞«
iOKå~°∞. P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ Jk K«∂z ''=ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ H˜ ^ÕHQõ eÆ y#
"å_»∞ P=∂„`«O QÆ∞@ì ZHõ¯ÖËHáõ ÈÜ«∂_®?—— Jx "åºMϺxOKå_»∞. J^Õ =∂@Åx
Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ PO„^èŒÑ¨„uHõ `≥<åe qÖËYi "≥OHõ@ѨÊÜ«∞ºâߢã≤ΠѨOѨQÍ
„Ѩ=ÚYOQÍ „ѨK∞« i`«=∞~ÚOk. Jk K«∂ã¨∞‰õΩ#fl =ÚYº=∞O„u ã¨Or=Ü«∞º
"≥O@<Õ ã¨ÊOkã¨∂,Î P "åºYº ÉÏ=Ù#flk. <å‰õΩ `«yeOk. #zÛOk. <Õ#∞ `«H} ∆õ "Õ∞
HÍ~°º„Hõ=∞O "Õã∞¨ H˘x J<å^äŒ ÉÏeHõÅ P„â◊=∂xH˜ "≥à√◊ `«∞<åfl#x K≥ÑÊ≤ "≥àϧ~°∞.
JHõ¯_» #∞O_ç `≥<åeH˜ =zÛ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎx Hõeã≤ Jaè#OkOKå~°∞. JѨC_»∞
<Õ#Hõ¯_Õ L<åfl#∞. KåÖÏ¿ãѨ٠J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩ<åfl=Ú. QÀáêÅ
Hõ$+¨=‚ ¸iÎQÍiѨ@¡ PÜ«∞# ZO`À „¿Ñ=∞, Pã¨HÎ̃ Hõ#|iKå~°∞.
^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜ =zÛ# H˘`«Ö Î ’<Õ =∞„^•ã¨∞Ö’
~å[QÀáêÖÏKåix PHõiO¬ Kå~°∞. P `«~∞° "å`« PO„^èÖ Œ ’ qq^èŒ ^ŒâÅ
◊ Ö’ ǨïO^•QÍ
„Ѩ=iÎOz ¿Ñ~°∞ `≥K∞« Û‰õΩ<åfl~∞° . Hõ~∂° flÅ∞ #∞Oz =zÛ# ã¨Or=Ü«∞º _èbç Ö ¡ ’
[#ǨÏ~ü ÖÏÖò <≥„Ǩ˙#∞ PHõiO¬ K«@O qâı+O¨ .
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò =ÚYº=∞O„uQÍ L#fl ã¨Or=Ô~_ç¤ Ç¨Ï~îå`«∞QÎ Í ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
"åºYºÅ =Å# ~år<å=∂ KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk. |ã¨∞ûÅ *Ïf~¸Hõ~} ° #∞

29
KÕÜ∞« _»OÖ’ ѨHá∆õ ê`«O =Ç≤ÏOz `«# „Ѩ`º« i÷ J~Ú# Ñ≤_`» Å « ~°OQÍÔ~_çx¤ ^≥|ƒ
H˘\ÏìÅx Hõ~∂° flÅ∞ lÖÏ¡ |ã¨∞û~°∂@∞¡ *Ïu~¸Hõ~} ° KÕâß~°∞. JѨC_»∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
=ºuˆ~Hõ "åºYºÅ∞ KÕã#≤ O^Œ∞=Å¡ ã¨Or=Ô~_ç¤ =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂
KÕâß~°∞. P ™ê÷#OÖ’ `å`å¯eHõOQÍ Hˆ O„^Œ =∞^躌 =iÎQÍ ^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º#∞
1960 [#=iÖ’ ~å¢ëêìxH˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. Hõ#∞Hõ ã¨Or=Ü«∞º âßã¨#ã¨ÉÖ íè ’
JkèHõ ã¨OMϺ‰õΩÅ |ÅO`À =zÛ# =ºH˜Î HÍ^Œ∞. ã¨Ç¨Ï[OQÍ ‰õΩÅ, =Ú~îå
~å[H©Ü∂« Å =∞^躌 ã¨`=« ∞`«=∞Ü«∂º~°∞. |bÜ«∞"≥∞#ÿ ~Ô _ç¤ =~°Oæ Z.ã≤.ã¨∞ÉσÔ~_ç¤
<åÜ«∞Hõ`åfi# Z^Œ∞~°∞uiy ™⁄O`« ѨHO∆õ ÃÑ@ì‰Ωõ <åfl~∞° . 1962Ö’ ZxflHÅ õ ∞ [iy
uiy HÍO„ÔQã¨∞ áêsì JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#ѨÙ_»∞ ã¨Or=Ü«∞º áÈ\© KÕ^•Ì=∞#∞
‰õΩ<åfl~°∞. HÍh _èçb¡ <åÜ«∞Hõ`«fiO JO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOK«ÖË^Œ∞. P q^èŒOQÍ
ã¨Or=Ü«∞º =ÚYº=∞O„u`«fiO ã¨fiÅÊ HÍÖÏxˆH Ѩiq∞`«O HÍ=_»O`À ^Œo`«∞ʼnõΩ
U=∞O`«QÍ KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. Z.ã≤.ã¨∞ÉσÔ~_ç¤ =∞s `«Åa~°∞ã¨∞`«#O`À ‰õΩÅO
¿Ñ~°∞ ZuÎ ã¨Or=Ü«∞º#∞ Z^Õ=Ì KÕ™ê_»∞. =ÚYº=∞O„uQÍ 1962Ö’ kyáÈ~Ú#
ã¨Or=Ü«∞º, QÆ=~°fl~‰ü Ωõ ~år<å=∂ ã¨=∞iÊOKå~°∞. P =∞~åfl_Õ ã≤HO˜ ^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’
`«# ÉèÏ~°º#∞ "≥O@ɡ@∞ì‰Ωõ x J[O`å \ÏH©ã∞¨ Ö’ ã≤x=∂Hõx #_çz"≥àϧ~°∞.
„`À=Ö’ Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞ HõxÑ≤¿ãÎ ~å ѨO`«∞Å∂ ã≤x=∂H˜ áÈ^•O Jx PÜ«∞##∞
‰õÄ_® "≥O@ɡ@∞ì‰Ωõ "≥àϧ~°∞. D<å\˜ =ÚYº=∞O„`«∞ÅÖ’ JÖÏO\˜ „Ѩ=~°#Î
=ÓÇ≤ÏOK«@O Hõ+Oì¨ .
Hˆ O„^•xH˜ "≥o§áÈ~Ú# ^•"≥∂^Œ~O° ã¨Or=Ü«∞º =∞O„uQÍ H˘#™êQÍ~°∞.
K«Hõ¯x ¿Ñ~°∞ `≥K«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. HÍi‡Hõ ã¨=∞㨺Å∞ ÉÏQÍ Ñ¨\˜ìOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆOÖ’ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl q+¨Ü∂« Å∞ J^躌 Ü«∞#O KÕâß~°∞. PÜ«∞#
~åã≤# ''ÖË|~ü „áê|¡"∞£ û JO_£ WO_»¢ã≤Ü
ì ∞« Öò _≥=ÅÑπ"∞≥ O\ò—— ѨÙãÎ̈HÍxfl PH±ûѶ~¨ ¤ü
"å~°∞ „ѨK∞« iOKå~°∞ -
ã¨Or=Ü«∞º 1972Ö’ K«xáÈ=@O ^Œo`«∞ʼnõΩ, |_»∞QÆ∞ =~åæʼnõΩ ÃÑ^ŒÌ
Ö’@∞. PÜ«∞#`À <å‰õΩ#fl ѨiK«Ü«∞O Ѩiq∞`«"Õ∞ J~Ú<å JѨiq∞`«
J#∞Éèí"åxflzÛOk.
g

30
 ~å[H©Ü∞« rqQÍ
HÍã¨∞ „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤

(1909-1994)

31
 P^ŒºO`åÅ∂ ~å[H©Ü∞« "åkQÍ rq`«O QÆ_Ñç #≤ HÍã¨∞„|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤
~åROÖ’#∞, ˆHO„^ŒOÖ’#∂ `«#^≥·# =Ú„^Œ "Õâß~°∞. Ѩa¡H± „áêã≤‰õĺ@~ü
J=Ù^•=∞x qѶŠ¨ „ѨÜ∞« `«flO KÕã≤ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ Ö
ò ’ ã¨Or=Ô~_ç¤ =∞O„u=~°Oæ Ö’
`˘e™êi J=∂`«∞ºÅ∞QÍ rq`åxfl P~°OaèOKå~°∞. JѨÊ\˜#∞O_ç z=i=~°‰Äõ
~åR, Hˆ O„^Œ Ѩ^=Œ ÙÅ∞ Z<Àfl KÕÑ\ ¨ ì̃ H˘#™êQÍ~°∞.
1950 „áêO`åÅÖ’ PÜ«∞# Ñ‘_¡ ~» ∞° QÍ QÆ∞O@∂~°∞Ö’ L#fl ~ÀAÅÖ’
HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl#∞. <Õ#∞ Z.ã≤.HÍÖËrÖ’ q^•ºi÷QÍ L#flѨC_»∞ <å ™È^Œ~°∞_»∞
q[Ü«∞~å[‰õΩ=∂~ü ÃÑo§ PǨfi#O HÍ~°∞¤ W=fi_®xH˜ "≥àϧ#∞. QÆ∞O@∂~°∞Ö’
J=∞~å=u ~À_»∞¤Ö’ LO@∞#fl „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤ HÍѶ≤ WzÛ ™ê^Œ~°OQÍ HÍ~°∞¤
ã‘fiHõiOz<å ÃÑo§H˜ =∂„`«O ~åÖË^∞Œ . JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ Z.ã≤. HÍÖËrH˜ Z^Œ∞~°∞QÍ
ZÖò.q.P~ü. JO_£ ã¨<û£ Hõ|¡ ∞ƒÖ’ ~ÀE „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ =zÛ ¿ÑHÍ_»@O K«∂¿ã
"å_çx. J^Õ „áêOQÆ}OÖ’ =∂ J#fl XHõ ѨÙãÎ̈HÍÅ ëêѨ٠ÃÑ\Ïì~∞° . <Õ#∞ fiHõ
"ÕàÖ◊ ’¡ ‰õÄ~°∞Ûx J=Ú‡`«∞O_Õ"å_çx. „ѨH¯õ <Õ „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç,¤ ã¨ÖÏO, WOHÍ
H˘O^Œ~∞° QÆ∞O@∂~°∞ „Ѩ=ÚY∞Å∞ ¿ÑHÍ_»∞`«∞O>Ë =∞^躌 =∞^躌 Ö’ <Õ#∞ HÍ¿ãѨÙ
xÅ|_ç "åi =∂@Å∞ qO@∂O_Õ"å_çx. XHõ™êi QÆ=∞‡`«Î~Ú# ã¨OÉèÏ+¨}
K≥q# Ѩ_çOk. =∞^Œ~åã¨∞ âßã¨#ã¨Éèí H“xûÖò ã¨Éèí∞º_»∞QÍ#∂, QÆ∞O@∂~°∞
=ÚxûѨÖò H“xûÖò ã¨É∞íè º_»∞QÍ#∂ L#fl Ñ‘_¡ ~» ∞° ã¨ÖÏO =∞Oz Ǩ㨺 „Ñ≤ÜÚ « _»∞.
ã¨OÉèÏ+¨}Ï K«`∞« ~°∞_»∞. PÜ«∞##∞ L^ÕtÌ Oz, ''UO ã¨ÖÏO! =∞s áêuH©¯ -
Ѩ~H° ¯© Hõ‰Ωõ ¯iΠѨ_∞» `«∞<åfl=@QÍ—— Jx „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ XHõ qã¨∞~°∞ qã≤~å_»∞.
"≥O@<Õ ã¨ÖÏO- ''UO KÕ™êÎO, =O^•, ~Ô O_»∞=O^ŒÅ∂ J~Ú`Õ h`À Ѩ<OÕ @Ü«∂º,
„|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤ L<åfl_»∞QÍ JO@∞<åfl~°∞ =∞i—— J<Õã¨iH˜ JO^Œ~°∂ Q˘Å∞¡#
#"åfi~°∞. JÖÏ ™êQÆ∞`«∞O_Õq "åi ã¨~™° êÅ∞.
„|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ „Hõ=∞OQÍ lÖÏ¡ #∞O_ç ~å¢ëêìxH˜ ZkQÍ~°∞. "≥Ú^Œ\#˜ ∞O_ç
=Ú~îå ~å[H©Ü«∂Ö’¡ =Úxy`ÕÖÏ~°∞. `˘Å∞`« ã¨Or=Ô~_ç¤ ‰õΩ_ç Éèí∞[OQÍ
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ K«„HõO uÑ≤Ê H©ÅHõ ™ê÷#OÖ’H˜ =KåÛ~°∞. P `«~∞° "å`« PÜ«∞#ˆH
Z^Œ∞~°∞ uiy ~åR =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º~°∞. Hˆ O„^ŒOÖ’ J`«ºO`« „Ѩ=ÚY
<åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ HÍO„ÔQã¨∞ áêsìx peÛ ~Ô _ç¤ HÍO„ÔQã¨∞ J^躌 ‰õΩ∆ _»∞ ‰õÄ_® JÜ«∂º_»∞.
Pi÷Hõ =º=Ǩ~åÅ xѨÙ}∞_»∞QÍ ¿Ñ~°∞ `≥K∞« Û‰õΩ<åfl~∞° .
32
 „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤ =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ <Õ#∞ qq^èŒ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
Hõeâß#∞. '`≥Å∞QÆ∞ q^•ºi÷— (H˘Å∂¡i HÀ>Ëâfi◊ ~°~å=Ù ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞) =∂ã¨Ñ„¨ uHõ‰Ωõ
WO@~°∂fiº KÕã≤ „ѨK∞« iOKå=Ú. áê`« ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ =∞`« HõÖ’¡ÖÏÅ∞ [iy
#ѨC_»∞ (1968) qq^èŒ ã¨OѶ¨∂Å#∞ Ñ≤ez EabǨÅ∞Ö’ ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞
[iáê~°∞. JѨC_»∞ =∂#="å^Œ ã¨OѶ∞¨ O `«~Ñ° Ù¨¶ # ##∞fl Ñ≤Å=QÍ <å‰õΩ `Àz#
ã¨∂K«#Å∞ WKåÛ#∞. 1969Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞O „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤
=ÚYº=∞O„u `åfixfl ÉÏQÍ ^≥|ƒ H˘\˜ìOk. PÜ«∞#, PÜ«∞# =∞O„`«∞Å∂
XHõ^Œâ◊Ö’ ¿ãfiK«ÛùQÍ u~°QÆÖËx Ѩiã≤÷u U~°Ê_çOk. J@∞=O\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
`Õà§◊ ÅH©;HÍO`«=∞‡ (Ö’H±ãɨ íè ã¨É∞íè º~åÅ∞), <Õ#∞ HõÅã≤ „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
"≥o§ =∂‰õΩ `Àz# q+¨Ü∞« O K≥ÑÙ¨ `«∞O_Õ"åà◊§O. PÜ«∞# |OQÆàÏ x~å‡#∞+¨ºOQÍ
LO_Õk. H˘O`« HÍÅO PÜ«∞# ‰õΩOy áÈ~Ú#@∞¡ HõxÑ≤OKÕ"å_»∞. JÖÏO@ѨC_»∞
HõÅ∞ã¨∞OÎ >Ë ZO`À ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_#ç @∞¡QÍ ÉèÏqOKÕ"å_»∞. J^Õ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ
`≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ H˘O^Œ~∞° ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ QÀ_»ÅÃÑ· „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤
ÉèÏ~°º ~åѶ∞¨ ==∞‡#∞ L^ÕtÌ Oz KåÖÏ Jã¨ÇϨ ºHõ~"° ∞≥ #ÿ , Jj¡Å, â◊$OQÍ~° x<å^•Å∞
~åâß~°∞. "Õ∞=Ú x~°ã#¨ `≥eáê=Ú. `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ „Ѩ=ÚY ¢ã‘Î <åÜ«∞‰õΩ~åà◊√§
*ˇ.Dâ◊fisÉÏ~Ú, ã¨OQÆO ÅH©;ÉÏ~Ú, ã¨~Àlh ѨÙÖÏ¡~Ô _ç¤ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞ J@∞=O\˜
x<å^•Å#∞ YO_çOz "åˆ~ ã¨fiÜ«∞OQÍ K≥iÑ≤"ÕÜ«∞_®xH˜ ѨÓ#∞‰õΩ<åfl~°∞.
J@∞=O\˜ H˜+¡ ì̈ ^ŒâÖ ◊ ’ "Õ∞=Ú HõÅ∞ã¨∞OÎ _»_O» „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _çH¤ ˜ T~°@xzÛOk.
~å[H©Ü«∞"åkQÍ „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤ KåÖÏ =Ú~îå HõHõ∆Å`À ã¨O‰õΩz`«
^èÀ~°}˜Ö’ „Ѩ=iÎOKå_»∞. PO„^èŒ*’ºu k#Ѩ„uHõÃÑ·, ^•x ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞ <å~°¡
"≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=ÙÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fiѨ~O° QÍ ^•_ç KÕã≤ J^Œ∞Ѩ٠ÃÑ\ÏìÅx K«∂âß_»∞. "åiH˜
„ѨH@õ #Å∞ PÑ≤"Ü Õ ∂« Å#∞‰õΩ<åfl_∞» . „ÃÑãπ aÅ∞¡ ÃÑ>Ëì K«~º° ‰õΩ LѨ„Hõq∞OK«QÍ
"Õ∞=Ú ¿ÇÏ`«∞"å^Œ ã¨OѶ∞¨ O ѨHÍ∆ # f„= „ѨuѶ∞¨ @# KÕâß=Ú. =∂q∞_çÑÓ¨ _ç
"≥OHõ@ ~°OQÆÜ«∞ºx Ñ≤ez ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ ã¨Éèí [iÑ≤ „ÃÑãπ aÅ∞¡#∞ ZO_»
QÆ\Ïì=Ú. nxÃÑ· JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ Ѩ„uHõÅ∞ „Ѩu^èŒfixOKå~Ú.
„|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ P aÅ∞¡#∞ ÃãÅH±ì Hõq∞\©H˜ ѨOÑ≤ `«ÑC¨ ‰õΩ<åfl~∞° .
„|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ rq`« K«i„`«#∞ HõÑÅ ≤ HÍjѨu „|Ǩ‡#O^ŒÜ∂« „`« ¿Ñi@
ÃÑ^ŒÌ „QÆO^äOŒ QÍ "≥Å∞=iOKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ KåÖÏ q=~åÅ∞, xt`« ѨijÅ#Å∞
KÕâß~°∞. J~Ú#ѨÊ\˜H© ^•xx „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ ¿ãflÇϨ ѨÓ~°fiHõOQÍ<Õ ã‘fiHõiOK«@O
qâı+O¨ . EabǨÅ∞Ö’ ã¨Éíè ÃÑ\˜ì JO^ŒiH© HÍÑ‘Å∞ Lz`«OQÍ WzÛ, „ѨãO¨ QÍÅ∞
33
q<åfl~∞° . <Õu K«ÅѨu J^躌 Hõ`∆ #« „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _çä Ñ· XHõ qKå~°} ã¨OѶ∂¨ xfl
HÍO„ÔQã¨∞ Hõq∞\© xÜ«∞q∞OzOk. PÜ«∞# lÖÏ¡ É’~°∞¤ J^躌 ‰õΩ∆ Å∞QÍ LO_»QÍ
J~åK«Hõ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_®¤_»x P~ÀѨ}Å∞ LO_»QÍ Jq KåÖÏ=~°‰õÄ
"åã¨"Î åÅx <Õu K«ÅѨu Hõq∞\© x~åúiOzO^Œ@. P q+¨Ü∞« O x["Õ∞<å Jx
<Õ#∞ „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤x J_çy`Õ \’Ñ‘ "≥#Hõ #∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ uÑ≤Ê #qfi
ã¨=∂^è•#O ^•>Ëâß~°∞. JÃãOc¡Ö’#∂, |Ü«∞\Ï „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤ #∞O_ç
ã¨=∂^è•#O ~å|@ì@O KåÖÏ Hõ+¨ì=∞ÜÕ∞ºk. PÜ«∞# Uq∞ PÖ’zã¨∞Î<åfl_À
ã¨ÇϨ K«~∞° ʼnõΩ, áêsì "åiH© JO`«∞Ѩ>kìË HÍ^Œ∞. U^≥<· å J_çy`Õ QÍOnè \’Ñ‘x
"≥#Hõ #∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ uѨC‰õΩx ÃÑ@∞ì‰Ωõ <Õ"å~°∞.
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ `«#‰õΩ |^Œú q~ÀkèQÍ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ [ÅQÆO "≥OQÆà~◊ å=Ù#∞
=∞O„u=~°Oæ Ö’H˜ PǨfixOz, ǨϟO=∞O„uâßY Hˆ \Ï~ÚOz „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ `«#
~å[H©Ü∞« K«`∞« ~°`#« ∞ K«∂áê~°∞. Pq^èOŒ QÍ „Ѩ`∞« º~°∞Å ÷ #∞ PHõiO¬ K«@O, =∞~À
ѨHõ¯ ^≥|ƒ H˘@ì_»O PÜ«∞# ~å[H©Ü«∞ rq`«OÖ’ =∂=¸ÖË. ã¨Or=Ô~_ç¤`À
J`«ºO`« ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ LO@∂, `«~∞° "å`« f„= =ºuˆ~H˜QÍ =∂iáÈÜ«∂_»∞.
ã¨Or=Ô~_ç¤ Hˆ O„^Œ=∞O„uQÍ L‰õΩ¯ Hõ~å‡QÍ~åÅâßY x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î flÑC¨ _»∞ PO„^è∞Œ ʼnõΩ
qâßYÖ’ L‰õΩ¯ á¶êºHõsì U~°Ê~°K@ « O J=ã¨~=° ∞x PO^Àà◊# [iyOk. JO^Œ∞‰õΩ
QÍ#∞ `«=∞#OѨe¡ J=∞$`«~å=Ù J<Õ HÍO„ÔQãπ "åkx x~åǨ~°nHõ‰∆ Ωõ ѨÙiQ˘eÑ≤
PO^Àà◊# ÃÑOK«\ÏxH˜ „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ Ç¨ÏãÎ̈O LO^Œ<"Õ å~°∞. P ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
[iy# JÅ[_»∞ÅÖ’ q[Ü«∞"å_»Ö’x ã¨Or=Ô~_ç¤ q„QÆÇ¨ xfl ѨQ∞Æ ÅQ˘\Ïì~∞° .
nxH˜ „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ Ñ¨~ÀHõ∆ HÍ~°}O JO\Ï~°∞. PÜ«∞# =∞O„u=~°Oæ Ö’ LO@∂
=zÛ# K≥<åfl~Ô _ç¤ Hˆ O„^•xH˜ "≥o§ HÀ~°∞ì f~°∞Ê ^•fi~å Ѩ^qŒ áÈQ˘@∞ì‰Ωõ x `≥ÅOQÍ}Ï
L^Œº=∞OÖ’H˜ „Ѩ"tÕ Oz „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ =ºuˆ~H˜QÍ PO^Àà◊# KÕâß~°∞. J~Ú`Õ
XHõ Ѩ\Ïì# „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ ÖÁOQÆÖ^Ë ∞Œ . âßã¨#ã¨ÉÖ íè ’ PÜ«∞# "≥∞*Ïi\©H˜ u~°∞QÆ∞
ÖˉõΩO_® LO_Õk. J~Ú#ѨÊ\˜H© WOk~åQÍOnè ~åR „ѨÜ≥∂[#O ^Œ$ëêìº
PÜ«∞##∞ `˘ÅyOz Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù#∞ =ÚYº=∞O„uQÍ fã¨∞‰õΩ=zÛOk.
=∞Ǩ~åR QÆ=~°fl~∞° QÍ, Hˆ O„^Œ=∞O„uQÍ PÜ«∞# z~°HÍÅO qq^èŒ Ñ¨^=Œ ÙÅ∞
J#∞Éèqí Oz# ~å[H©Ü∞« "åk. ã¨O`å#O ÖË^∞Œ . ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ `«# áê„`«#∞
U"Õ∞~°‰Ωõ xÅɡ@∞ì‰Ωõ <åfl_<» kÕ K«i„`« K≥ÑÙ¨ `«∞Ok. PÜ«∞#‰õΩ Ѩ^qŒ ÖË#ѨC_»∞
‰õÄ_® <Õ#∞ `«~K ° ∞« HõÅã≤ =∂\Ï¡_∞» `«∞O_Õ"å_çx.
g
34
 ^Õâ◊ Pi÷Hõ Éèíq+¨º`«∞Î#∞ =∂iÛ#
Ñ≤.q.#~°ã≤OǨ~å=Ù

(1921-2004)

35
 ''D áê=ÚÅ∞, `Õà¡◊ ÉÏ^èŒ Ñ¨_Ö» ‰Ë Ωõ O_® L<åfl=Ú—— Jx l.ã≤.H˘O_»Ü∞« º
(„Ѩ=ÚY [#`å <åÜ«∞‰õΩ_»∞) P~ÀAÅÖ’ "åºMϺxOKÕ"å~°∞. "≥Ú^Œ\’¡ P
=∂@ʼnõΩ J~°O÷ `≥e¿ãk HÍ^Œ∞. `«~∞° "å`« áê=ÚÅѨiÎ "≥OHõ@ #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù,
`Õà§◊ ÅH©;HÍO`«=∞‡ ã¨xflÇÏ≤ `« ã¨ÇϨ K«~åºxfl ^Œ$+≤Ö
ì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x JO@∞<åfl_x»
„QÆÇÏ≤ Oz #=Ùfi‰õΩ<åfl=Ú.
Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù q^•º=∞O„uQÍ, „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ Hˆ a<≥\Ö ò ’ <å‰õΩ
ѨiK«Ü∞« O JÜ«∂º~°∞. '`≥Å∞QÆ∞ q^•ºi÷— =∂ã¨Ñ„¨ uHõ (Z_ç@~ü H˘Å∂¡i HÀ>Ëâfi◊ ~°
~å=Ù, =∞zbѨ@flO) WO@~°∂fiºÅ∞, LѨ<庙êÅ∂ PÜ«∞# KåÖÏ K«Hõ¯QÍ
K≥¿ÑÊ"å_»∞. JÖÏ "≥Ú^ŒÖˇ·# =∂ ѨiK«Ü«∞O „Hõ"Õ∞}Ï ™êxflÇ≤Ï`åºxH˜ ^•i
fã≤Ok. 1968Ö’ <å\˜ PO„^èÉŒ ∂íè q∞ k#Ѩ„uHõ ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞ (Ö’QÆ_» `≥Å∞QÆ∞
ã¨fi`«O„`« ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞) QÀ~åâߢã≤HÎ ˜ Hõ~∂° flÅ∞Ö’ 50= [#‡k#O [iÑ≤#ѨC_»∞
=ÚYº JukäQÍ Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù#∞ fã¨∞HÔ àϧ=Ú. JѨC_»∞ HÀ@¡ q[Ü«∞
ÉèÏ㨯~°~Ô _ç¤ lÖÏ¡Ñi¨ +¨`ü Kè~·≥ ‡° <£QÍ LO_Õ"å_»∞. =º=™êÜ«∞ ÉϺOH± âßMÏkèHÍi
=∞O_»= N~å=∞=¸iÎ, `≥Å∞QÆ∞ ÉèÏëê ã¨OѶ¨∂kèHÍi ã≤. ^èŒ~å‡~å=Ù, <Õ#∂
ѨÓ#∞H˘x ã¨<å‡#O KÕã≤ QÀ~åâߢã≤HÎ ˜ H˘O`« Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕÜ∞« QÆeQÍ=Ú.
XHõ ã¨OzHõ ‰õÄ_® "≥Å∞= iOKå=Ú. P ã¨ÉèíÖ’ Ñ≤.q.#~°ã≤OǨ~å=Ù Q˘Ñ¨Ê
LѨ<åºã¨O KÕâß~°∞. PÜ«∞#`À KåÖÏ ¿ãѨ٠HÍňHÑ∆ O¨ KÕã≤ J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞
J_çQÍ#∞.
36
 ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ PÜ«∞# =∞O„uQÍ LO_»QÍ, =ÚYº=∞O„uQÍ H˘#™êy
#ѨC_»∞ qq^èŒ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ QÀ~åâߢã≤,Î `Õà§◊ ÅH©;HÍO`«=∞‡Å`À Hõeã≤ Ñ≤.q.
^ŒQiæÆ H˜ "≥à§◊ @O P#"å~Úf J~ÚOk. `Õà§◊ ÅH©;HÍO`«=∞‡ =∂ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜
ã¨xflÇÏ≤ `« ¿ãflÇÏ≤ `«∞~åÅ∞. P"≥∞ z~°HÍÅOQÍ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ LO@∂ Ñ≤.q.H˜
^ŒQÆæÔ~·Ok. KåÖÏ K«#∞=ÙQÍ H˘xfl Ѩ~åºÜ«∂Å∞ K«∞ÅHõ#QÍ Ñ≤.q.#∞^ÕÌtOz
=∂\Ï¡_kÕ . Jk Kå@∞# HÍ^Œ∞, Z^Œ∞>Ë. <Õ#∞ Pâ◊Û~°ºáÈ~Ú# ã¨O^Œ~åƒùÅ∞<åfl~Ú.
L`«~Î À`«~Î å Ñ≤.q. WOw¡+µ¨ Ö’ ''k W<£ Ãã·_~» —ü — J<Õ #=Å ~åã≤ ÅH©;HÍO`«=∞‡#∞
XHõ áê„`«QÍ KÕã≤ J<åºÑ¨^âÕ O◊ QÍ ZuÎá⁄_çKå~°∞. Jk „QÆÇÏ≤ Oz# ÅH©;HÍO`«=∞‡
ÉÏǨ@OQÍ<Õ PÜ«∞##∞ YO_çOzOk.
##∞fl ~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xã¨∞Qì Í<Õ Ñ≤.q. ѨiQÆ}㘠∂¨ Î áÈÜ«∂~°∞. PÜ«∞#
Ѩ^qŒ Ö’ L<åfl ÖËHáõ È~Ú<å <Õ#∞ ¿ãflÇϨ ѨÓ~°fiHõOQÍ<Õ HõÅ∞ã¨∂Î LO_Õ"å_çx.
K«#∞=ÙQÍ „Ѩâfl◊ Å_çQˆ "å_çx. HÍh PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ #° ∞O_ç Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« O ~å|@ì@O
JO`« `ÕeHõ HÍ^Œ∞. Hõ~} ° O Ö∫HõºO JO`å LѨÜ∂≥ yOKÕ"å_»∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
WOk~åQÍOnè Z=∞Ô~h˚ û „ѨH\ õ O˜ K«É’ÜÕ∞=ÚO^Œ∞ H˘<åflà√◊ § Ñ≤.q.x ^Œ∂~°OQÍ
ÃÑ\˜Oì k. JѨC_»∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ P^Œ~≈ü #QÆ~Öü ’ Ñ≤.q. LO_Õ"å~°∞. P"≥∞ÃÑ· =ºOQƺ
q=∞~°≈<å`«‡Hõ ~°K#« XHõ\˜ `«ÅÃÑ\Ïì~∞° . <Õ#∞ HõÅã≤#ѨC_»∞ XHõ\˜ ~Ô O_»∞ ¿Ñ~åÅ∞
qxÑ≤OKå~°∞. J~Ú`Õ Jk WOk~åQÍOnèx L^ÕútOzO^• Jx J_çy`Õ
K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . DÖ’QÍ WOk~åQÍOnè Ñ≤Å∞Ѩ٠~å=_»O, _èbç ¡ ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’
Ñ≤.q. „Ѩ"tÕ OK«_O» , H©ÅHõáê„`« =Ç≤ÏOK«_O» `À P"≥∞ÃÑ· P„QÆÇ¨ xfl ^•KÕâß~°∞.
qâ◊fi<å^äŒ ã¨`«º<å~åÜ«∞} ã¨∞„Ѩã≤^Œú #=Å "Õ~ÚѨ_»QÆÅ∞ Ç≤ÏOnÖ’
'ã¨ÇϨ „ã¨Ñ}
¨¶ —˜ ji¬H#õ Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù J#∞=kOKå~°∞. <Õ#∞ XHõ\˜ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡
D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ x~°ã¨##∞ PÜ«∞#‰õΩ ã¨∂K«# „áêÜ«∞OQÍ `≥eÜ«∞*Ë™ê#∞.
PÜ«∞<Õg∞ JÉèºí O`«~ð Ñ@ìÖ^Ë ∞Œ . J~Ú`Õ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ PHÍâ◊"å}˜Ö’ Ç≤ÏOn
qÉèÏQÆOÖ’ ~å=∞=¸iÎ ~ˆ }∂ ѨxKÕã∞¨ OÎ _Õ"å~°∞. J^Õ qÉèÏQÆOÖ’ <å q∞„`«∞_»∞

37
^ŒO_»=¸_ç =∞Ç‘Ï^è~Œ ü L#flO^Œ∞# <Õ#∞ "≥o§ ~å=∞=¸iÎQÍix ‰õÄ_® ѨÅHõiã¨∂Î
LO_Õ"å_çx. JѨC_»∞ `≥eã≤# q+¨Ü«∞O U=∞O>Ë ã¨Ç¨Ï„ã¨Ñ¶¨}˜ PÜ«∞#
~åã¨∞<Î åfl_x» , H˘<åflà§◊ `«~∞° "å`« Jk Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù ¿Ñ~°∞`À „ѨK∞« i`«"∞≥ Oÿ k.
W~°∞=ÙiÖ’ Z=~°∞ U"Õ∞~°‰Ωõ J#∞=kOKå~À q=~åÅ∞ `≥eÜ«∞=Ù. ~å=∞=¸iÎ
QÍix XHõ™êi P q+¨Ü∞« O „Ѩ™êÎqOz g∞~°∞ J#∞=kã¨∞#Î fl ã¨ÇϨ „㨠Ѷ} ¨ ˜ Ñ≤.q.
QÍi ¿Ñ~°∞`À =zÛO^Õq∞\˜? JO>Ë PÜ«∞# =∞ø#OQÍ ã¨=∂^è•#O WKåÛ~°∞.
âßã¨#ã¨ÉÖ
íè ’, Ö’H±ãɨ Ö
íè ’ Ñ≤.q. KåÖÏ ÉÏQÍ ~å}˜Oz# ~å[H©Ü∞« "åk.
PÜ«∞# ÉÏQÍ ã≤^ÑúŒ _¨ ç =zÛ =∂\Ï¡_"Õ å_»∞. „Ѩâfl◊ ʼnõΩ ã¨=∂^è•#O K≥¿ÑÊ"å~°∞.
„Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞OÖ’ ã¨"≥∞ÿHõº"åkQÍ xÅ|_®¤~°∞. `«~°∞"å`«
=ÚYº=∞O„uQÍ Éèí∂ ã¨O㨯~°}Å∞, ã‘eOQÆ∞ Ѩiq∞`«∞Å∞ `«ÅÃÑ\˜ì#ѨC_»∞
PÜ«∞#ÃÑ· Éè∂í ™êfi=∞º =~åæÅ∞ u~°∞QÆ|_®¤~Ú. JѨC_»∞ =zÛ# „Ѩ`ºÕ Hõ PO„^èŒ
L^Œº=∂xfl ‰õÄ_® KÕ^∞Œ J#∞Éè=í OQÍ Ñ≤.q. K«qK«∂âß~°∞.
PÜ«∞# ˆHO„^•xH˜ "≥o§# `«~°∞"å`« <Õ#∞ HõÅ∞ã¨∞HÀ=@O `«yæOk.
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ =zÛ#ѨC_»∞ ~å*òÉ=íè <£Ö’ H˘xfl™ê~°∞¡ Hõeã≤ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩ<åflO.
Ñ≤.q. „Ѩ^•è xQÍ L#flÑC¨ _»∞ XHõ™êi J"≥∞iHÍ ~å[^è•x "å+≤OQÆ<ì ‰£ Ωõ
=zÛ JHõ¯_» áê~°"¡ ∞≥ O@∞#∞ L^ÕtÌ Oz „ѨãO¨ yOKå~°∞. (^•xx ǨÏ∫ãπ JO\Ï~°∞)
<Õ#∞ „ÃÑãπÖÏcÖ’ LO_ç PÜ«∞# „ѨãO¨ QÆO q<åfl#∞. ÉÏQÍ =∂\Ï¡_®~°xÑ≤OzOk.
P ~ÀAÅÖ’ <Õ#∞ "å~°Î k#Ѩ„uHõ q^Õj „ѨuxkèQÍ "å+≤OQÆ<ì Ö £ ’ L<åfl#∞.
J@∞=O\˜ J„ÔH_ç+<¨ £ ~å=_®xH˜ q∞„`«∞Å∞, "å~°Î Z_ç@~ü HÔ .~å=∞K«O„^Œ=¸iÎ
QÍ~°∞ `À_»Ê_®¤~∞° . JHõ¯_»#∞O_ç `«~K° ∞« "å~°Î "庙êÅ∞, W`«~° qâıëêÅ∞ ѨOѨQÍ
„ѨK∞« iOKÕ"å~°∞. Pâ◊Û~°º"Õ∞=∞O>Ë ^Õâ◊ „Ѩ^•è xQÍ Ñ≤.q. =∂\Ï¡_`ç Õ =∞~åfl_∞»
J"≥∞iHÍ k#Ѩ„uHõÅÖ’ XHõ=∂@ ~åÖË^∞Œ . <Õ#∞ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂#∞. JO`« „H˜`O«
z#fl ^ÕâßÖˇ·# H˘iÜ«∂ =O\˜ ^ÕâßÅ „Ѩ^è•#∞Å∞ =∂\Ï¡_ç`Õ „Ѩ=ÚYOQÍ
„ѨK∞« iOK«_O» K«∂âß#∞. „ÃÑãπHÉ¡õ Ö
ò ’ H˘O^Œix HõkeOz K«∂¿ãÎ Ñ≤.q. ÉÏQÍ
38
=∂\Ï¡_@ » O „Ѩ^•è #O HÍ^Œ∞. JO^Œ∞Ö’ H˘`«Î JOâ◊O HÍh, J„QÆ~å*Ϻxfl PHõiO¬ KÕ
„Ѩuáê^Œ#Å∞ ÖË#O^Œ∞=Å# J„â◊^‰úŒ Ωõ QÆ∞~Ô O· ^Œx K≥áêÊ~°∞. J^Õ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
PÜ«∞# XHõ =¸ºlÜ«∞O ã¨O^Œi≈¿ãÎ Jk =ÚYº"≥∞#ÿ "å~°QÎ Í "Õâß~°∞. JѨC_»∞
Ñ≤.q.x Hõeâß#∞. PÜ«∞# "≥O@ H˘O^Œ~∞° [~°fleã¨∞Å ì ∞ =KåÛ~°∞. JÖÏ =zÛ#
"åiÖ’ HõÖϺ}©âO◊ Hõ~ü L#flk. P"≥∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ [~°fleã¨∞Qì Í Ü«Ú.Z<£.S.Ö’
ã‘`å~åO ^ŒQ~æÆ ° ѨxKÕãO≤ k. `«~K ° ∞« „ÃÑãπ HÍ#Êù~Ô #∞ûÅ `«~∞° "å`« <å ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
=zÛ q=~åÅ∞ q=~°}Å∞ J_çy ~åã¨∞‰õΩ<Õk. P `«~°∞"å`« P"≥∞ _èçb¡Ö’
[~°fleã¨∞ìQÍ LO@∂ KåÖÏ „Ѩ=ÚY ™ê÷<åÅ∞ P„Hõq∞OzOk. Ñ≤.q.H˜ ÉÏQÍ
^ŒQ~ÔæÆ O· k. XHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ P"≥∞#∞ ѨH¯õ # ‰õÄ~°∞ÛO_»É@ˇ ∞ì‰Ωõ x u~°∞ѨuÖ’
HõÖϺ} =∞Ǩϟ`«û=OÖ’ ‰õÄ_® áêÖÁæ<åfl~∞° .
Ñ≤.q. „Ѩ^•è xQÍ LO_»QÍ =∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑#∞ Pi÷Hõ =∞O„uQÍ fã¨∞‰õΩ
~å=_»O ^Õâ◊ „ѨQuÆ Ö’ H©ÅHõ =∂~°∞ʉõΩ <åOk ѨeH˜Ok. P MϺu Ñ≤.q.H˜^HŒ ͯe.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ ‰õÄÅQ˘@ì_O» ‰õÄ_® PÜ«∞# ǨÏÜ«∂OÖ’<Õ [iyOk.
K«∂ã‘ K«∂_»#@∞¡ áÈxKåÛ_»<Õ <≥ÑO¨ PÜ«∞#ÃÑ· L#flk.
Ñ≤.q. =$^•úѨºOÖ’ HõOѨӺ@~ü <Õ~°∞Û‰õΩx "å_»@O qâı+¨O. PÜ«∞#
~å[H©Ü∞« rq`åxfl [~°fleã¨∞Qì Í „áê~°OaèOz, HÍHõfÜ«∞ Ѩ„uHõ #_çÑ≤ JO^Œ∞Ö’
[Ü«∞ J<Õ =∂~°∞¿Ñ~°∞`À 1950 „áêO`åÅÖ’ ~å¿ã"å_»∞. |ǨïÉèÏ+¨Å∞ <ÕiÛ
„ѨÜ≥∂yOKå_»∞.
Ñ≤.q. ÃÑÜ«∞º<å‰õΩ_»∞ q^è•<åxfl J#∞ã¨iOz ã¨=∞㨺Å∞ `ÕÅÛ‰õΩO_®
<åxÛ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ l_»∞¤ =º=Ǩ~åÅ∞ #_çáê_»x ¿Ñ~°∞#flk. H˘xfl\Ö ˜ ’ Wk
x["Õ∞. JÖÏ L#flÑC¨ _»∞ ã¨=∞㨺Å∞ "å@O`«@"Õ ã¨^∞Œ ‰Ì Ωõ áÈ`«∞O_Õq. Ñ≤.q.Ö’
=∞~˘Hõ HÀ}O U=∞O>Ë HõàÅ ◊ ∞, ™êÇ≤Ï`«ºO, ~°ã[¨ `˝ « Ѩ@¡ Jaè~∞° z LO_»@O.
Ñ≤.q.H˜ KåÖÏ=∞Ok ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å∞QÍ LO_Õ"å~°∞. H˘O`«=∞OkH˜ Ѩ~ÀHõO∆ QÍ
=∞iH˘O`«=∞OkH˜ „Ѩ`º« HõO∆ QÍ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_®¤~∞° . `«# ÉÏźq∞„`«∞_»∞ ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ

39
Hõq HÍà’r <å~åÜ«∞}~å=Ù‰õΩ Ѩ^Œ‡Éèí∂+¨}ü WÑ≤ÊOz#ѨC_»∞ W|ƒOkHõ~°
ã¨xfl"Õâ◊O U~°Ê_çOk. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ LO@∞#fl HÍà’r Jk
ã‘fiHõiOK«_®xH˜ `«@Ѩ\Ï~Ú¿ãÎ Ñ≤.q. Ѩ@∞ì|\ì̃ XÑ≤ÊOKå~°∞.
Ñ≤.q.x „QÍ=∞OÖ’ ^˘~° J<Õ"å~°∞. PÜ«∞# ^Õâ=ò ÚMò. Z<Àfl ZHõ~åÅ
Pã≤Î ™êQÆ∞ÖˉΩõ O_® =$^è•QÍ Ñ¨_∞» O_Õk. ^ÕâO◊ Ö’ Ѩ~ÀHõO∆ QÍ a.*ˇ.Ñ≤. =∞`«``« åfixfl
"≥#Hˆ ã¨∞H˘zÛ#@∞¡ ÉÏ„c=∞ã‘^∞Œ ã¨OѶ∞¨ @#`À q=∞~°≈‰õΩÅ∞ P~ÀѨ}Å∞ KÕÜ∞« Hõ
áÈÖË^∞Œ . `≥Å∞QÆ∞"å_»∞ „Ѩ^•è x J=Ù`«∞<åfl_x» PÜ«∞#ÃÑ· #O^•ºÅ áê~°"¡ ∞≥ O\ò
ã‘@∞ ZxflHÅ õ Ö’ Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù PÜ«∞#ÃÑ· áÈ\© ÃÑ@ìHáõ È=_»O QÆ=∞<å~°›O.

40
[ÅQÆO "≥OQÆà~◊ å=Ù

(1922-1999)

41
 HÍO„ÔQãπ áêsì PYi =ÚYº=∞O„uQÍ [ÅQÆO "≥OQÆà◊~å=Ù ¿Ñ~°∞
K«i„`«Ö’ z~°™ê÷~ÚQÍ LO@∞O^Œx 1978Ö’ NN XHõ WO@~°∂fiºÖ’ *’㨺O
K≥áêÊ~°∞. Jk ^•~°∞}OQÍ qѶ¨Å=∞~ÚOk. P `«~°∞"å`« HÍO„ÔQãπ =ÚYº
=∞O„`«∞Å∞ ~å¢ëêìxfl Ѩiáêeã¨∂<Î Õ L<åfl~∞° .
=ÚYº=∞O„uQÍ, ǨϟO=∞O„uQÍ, ѨOKåÜ«∞`ü~å*ò KèåO|~ü J^躌 ‰õΩ∆ _»∞QÍ
qq^èŒ ^ŒâÅ
◊ Ö’ "≥OQÆà~◊ å=Ù#∞ <Õ#∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl#∞. PÜ«∞#`À ã¨xflÇÏ≤ `«`fi« O
‰õÄ_® U~°Ê_çOk. =ÚYº=∞O„uQÍ PÜ«∞# KèåO|~üÖ’ HõÅ∞ã¨∞#Î flÑC¨ _»∞ H˘O^Œ~∞°
Ѩ„uHõ qÖËY~°∞Å#∞ K«∞ÅHõ#QÍ, XH˘¯Hõ¯™êi Jˆ~, Xˆ~ Jx ‰õÄ_® ã¨OÉ’kèOKÕ
"å~°∞. JO^Œ∞‰õΩ q∞#Ǩ~ÚOѨÙQÍ Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩ„uHõ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, <Õ#∞,
WOH˘O^Œ~O° LO_Õ"åà◊§O. PÜ«∞# JÖÏ H˘O^Œix Ñ≤Å=@O =∂‰õΩ Hõ+Oì¨ QÍ
L<åfl P qÖËY~°∞Å∞ JÉèºí O`«~° ÃÑ@ìHáõ È=@O Pâ◊Û~°ºO "ÕãO≤ k. L`«~Î À`«~Î å
`≥eã≤O^Õ=∞O>Ë, Hõ‰Ωõ ¯iÎÑ_¨ ç z#fl z#fl Ѩ#∞ÅHÀã¨O KÕ~Ú KåѨÙ`«∂ P„â◊~ÚOz#
"å~°∞ JÖÏ Ñ¨_ç L<åfl~x° `≥eã≤Ok. J~Ú<å J^Õ=∞O`« Q“~°=„Ѩ^=Œ ∞~Ú#
q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞.
ѨOKåÜ«∞f =º=ã¨÷Ѩ@¡ PÜ«∞#‰õΩQÆÅ Pã¨H˜Î, „â◊^Œú#∞ |\˜ì <Õ#∞,
l.~åq∞Ô~_ç,¤ HÔ .âıëê„k PÜ«∞#‰õΩ ^ŒQ~æÆ Ü
° ∂« º=Ú. J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞ K«iÛOKå=Ú.
P ã¨O|O^èŒO H˘#™êyOk. `«~°∞"å`« "≥OQÆà◊~å=Ù Y=∞‡O lÖÏ¡ =Ú~îå
~å[H©Ü«∂Å #∞O_ç Zky, ~åR™ê÷~ÚÖ’ ã¨Or=Ô~_ç¤ J#∞‰õÄÅ∞_»∞QÍ
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ H©ÅHõáê„`« áÈ+≤OKå_»∞. „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ
„Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞O P~°OÉè=í ∞~Ú#ѨC_»∞, Y=∞‡OÖ’ ~°gO„^Œ J<Õ
q^•ºi÷x x~åǨ~°nHõ‰∆ Ωõ ‰õÄ~°∞ÛO_»É\ ˇ ì̃ PO^Àà◊#‰õΩ <åOk ѨeH˜Ok "≥OQÆà◊

42
~å"Õ. Jz~° HÍÅOÖ’<Õ PÜ«∞# =∞O„u=~°Oæ Ö’ KÕi ǨϟO=∞O„u JÜ«∂º~°∞.
JO`«\`˜ À „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï =kÖËâß~°∞. ǨϟO=∞O„uQÍ "≥OQÆà~◊ å=Ù áÈbã¨∞‰õΩ
ѨÓiÎ ¿ãfiK«Ûù WKåÛ~°∞. PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ O^˘Hõ>.Ë g∞ˆ~OKÕ™êÎ~À <åHõ#=ã¨~O° . HÍh
#HõûÖˇ@ · ¡ QÆ∞iOz <å^•HÍ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞ ~å‰õÄ_»^∞Œ . g∞g∞^Œ‰Ωõ ZÖÏO\˜ <≥ÑO¨
ÖˉΩõ O_® K«∂¿ã ÉÏ^躌 `« <åk. Jk Pã¨~åQÍ fã¨∞H˘x áÈbã¨∞Å∞ q[$OaèOz
Z<£H“O@~°¡ ¿Ñ~°∞`À KåÖÏ=∞Okx ǨÏ`«=∂~åÛ~°∞. L`«~Î À`«~Î å D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
P~ÀѨ}ŠѨ~O° Ѩ~#° ∞ `«@∞ìHÀ=_®xH˜ [ã≤ãì π q=∞^£ ÖÏÖò Hõq∞+¨<£ "Õâß~°∞.
=∂#="å^Œ ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ Hõ$+≤ KÕã∞¨ #Î fl "Õ∞=Ú "≥OQÆà~◊ å=Ù ^èÀ~°}x˜ x~°ãO≤ Kå=Ú.
q=∞^£ ÖÏÖò Hõg∞+¨<£ =ÚO^Œ∞ "åkOK«\ÏxH˜ [ã≤ìãπ q.ZO. `å~˘¯O_Õ#∞
XÑ≤ÊOz, ZO.q.~å=∞=¸iÎ, <Õ#∞ fã¨∞‰õΩ=KåÛ=Ú. q∞„`«∞Å∞, ÃÑ^ŒÌÅ∞
Hõ#fla~è å<£ JO_»QÍ xeKå~°∞. "å=∞ѨHÍ∆ Å∞ PÜ«∞# "åkOK«@O Ѩ@¡ KåÖÏ
ã¨O`À+≤OKå~Ú.
"≥OQÆà~◊ å=Ù =ÚYº=∞O„u HÍ=_»O qz„`« ã¨xfl"âÕ O◊ . „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï,
„Ѩ`ºÕ Hõ PO„^èŒ L^Œº=∂Å =ÓѨ٠`«~"° å`« Ѩiã≤u÷ ã¨^∞Œ =Ì ∞}QÆ_®xH˜ „Ѩ`ºÕ HÍkèHÍi
ã¨s<£#∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. P~°∞ <≥ÅÅ∞ ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ ã¨fiã≤ΠѨeHˆ ã¨iH˜ JkèHÍ~°O
K«qK«∂z#"å~°∞ yÅyÅÖÏ_çáÈÜ«∂~°∞. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ Hˆ O„^ŒOÖ’ N=∞u WOk~å
QÍOnè LÉèÜ í ∞« „áêO`åʼnõΩ J"≥∂^ŒÜ∂≥ Qƺ=∞~Ú# `≥ÅOQÍ}Ï =ºH˜Î LO>Ë
ÉÏQÆ∞O@∞O^Œx PÖ’zOKå~°∞. JѨC_»∞ #∂HõÅ ~å=∞K«O„^•Ô~_ç,¤ l. ~å*Ï~åO
¿Ñ~°∞¡ „Ѩ=ÚYOQÍ =KåÛ~Ú. =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ HÀÖ’Ê~Ú# Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ
~å=Ù D q+¨Ü∞« OÖ’ Ö’áê~ÚHÍiQÍ "≥OQÆà~◊ å=Ù ¿Ñ~°∞ `≥KåÛ~°∞. ã¨Ü∂≥ ^躌
JÜ≥∂^躌 "å^•Å =∞^躌 "≥OQÆà~◊ å=Ù‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« ZO`« L#fl^À ÉËsA "Õ¿ãÎ
155 =∞Ok =ºuˆ~Hõ`« K«∂áê~°∞. HÍh ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ `≥~"° #≥ ∞Hõ [iˆQ `«O`«∞
[<åxH˜ XHõ Ѩ\Ïì# `≥eÜ«∞^Œ∞. #=ÉèÏ~°`ü HõOÃÑh KÒ^Œi z~°HÍÅOQÍ
"≥OQÆà~◊ å=Ù‰õΩ J#∞‰õÄÅ∞_»∞. PÜ«∞# =∞iH˘O^Œ~∞° Hõeã≤ ZÖÏÔQ<· å "≥OQÆà~◊ å=Ù
#∞ ~°OQÆOg∞^Œ‰Ωõ fã¨∞‰õΩ~å"åÅx „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. Hˆ O„^ŒOÖ’ WOk~åQÍOnèH˜
^ŒQ~æÆ Q° Í L#fl nH˜`∆ ü =O\˜"åiH˜ "≥OQÆà~◊ å=Ù ¿Ñ~°∞ ã¨∂zOKå~°∞. H˘`«Î ~°ÑÚ ¨¶

43
~å=∞Ü«∞º ‰õÄ_® JO^Œ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅ`« Hõ#|iKå~°∞. PÜ«∞#‰õΩ L#fl =ºuˆ~Hõ`«
q+¨Ü∞« O ^•zÃÑ\ì̃ ѨÓiÎ =∞^Œ`Ì ∞« L#fl@∞¡ K≥áêÊ~°∞. XHõ™êi WOk~åQÍOnè
¿Ñ~°∞ K≥Ñ≤Ê#`«~°∞"å`« =ºuˆ~Hõ`« HÍ™êÎ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂iOk. WO^Œ∞Ö’
H˘O^Œ~∞° „Ѩ=ÚY áÈbã¨∞Å∞ Ãã·`O« `«=∞ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«Háõ ÈÖË^∞Œ . "≥Ú`«OÎ
g∞^Œ "≥OQÆà◊~å=Ù =ÚYº=∞O„u HÍ=@O PÜ«∞# J^Œ$+¨ìO. ÃÑ·QÍ PÜ«∞#
ǨÏÜ«∂OÖ’ Z=∞Ô~h˚ û LO_»@O =Å¡ Z^Œ∞~°∞ÖËx áêÅ# ™êyOk. q=∞^£ ÖÏÖò
Hõq∞+¨<£ qKå~°} ã¨~Ú`«O PÜ«∞# Ѩ^qŒ x HõkeOK«ÖHË áõ È~ÚOk.
=ÚYº=∞O„uQÍ "≥OQÆà~◊ å=Ù x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞HÀ=@O J=∞Å∞ Ѩ~K ° @
« O
K«HK
õ H« Í KÕ¿ã"å_»∞. _»|∞ƒ =∞x+≤ J<Õ ¿Ñ~°∞ `≥K∞« ÛHÀÖË^∞Œ . PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ ∞° #fl
ã≤|ƒOk J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ _»|∞ƒ q+¨Ü∂« Å∞ K«∂¿ã"å~°∞. Hõ#∞Hõ „Ѩ`º« HõO∆ QÍ PÜ«∞#ÃÑ·
<≥ÑO¨ "≥Ü∞« º_®xH˜ gÅ∞O_Õk HÍ^Œ∞.
Z=∞Ô~h˚ û „ѨH\
õ O˜ K«@O`À WOk~åQÍOnè x~°Ü ‚ ∞« O "≥#∞Hõ L#fl ~°ÇϨ ™êºxfl
"≥OQÆà◊~å=Ù |Ü«∞@ÃÑ@ì^ŒÅ∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. ~å[H©Ü«∂Å #∞O_ç q~°q∞Oz#
`«~∞° "å`« <å rq`«H^õ Œä J<Õ ji¬H#õ ѨÙãÎ̈HOõ „"åâß~°∞. P ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ [ã≤ãì π
Z"£∞.ZÖò.ã≤<å› JÅǨÉÏ^£ ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ WzÛ# Ñ≤Å∞ѨÙÃÑ· "åºMϺ<åÅ∞ KÕâß~°∞.
nxH˜ PÜ«∞# f„= JÉèºí O`«~O° `≥eÜ«∞*Ëã∂¨ Î HÀ~°∞ì kèHͯ~° <Õ~O° H˜O^Œ Hˆ ã¨∞
ÃÑ_»`å#<åfl~∞° . "≥OQÆà~◊ å=Ù Hõ=∆ ∂Ѩ} K≥ÑÊ≤ ÉË+~¨ `° ∞« QÍ Ñ¨Ùã¨HÎ Íxfl "≥#‰õΩ¯ `≥ÑÊ≤ Oz
P JOâßxfl `˘ÅyOz =∞~˘Hõ „ѨK∞« ~°} KÕâß~°∞. PÜ«∞# ~åã≤# K«i„`«Ö’ Ñ≤.q.
#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù, <å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù, HÍã¨∞ „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _çÅ ¤ ÃÑ· J<ÕHõ q+¨Ü∂«
ÅÖ’ q=∞~°≈Å∞ KÕâß~°∞.
"≥OQÆà~◊ å=٠Ѩ^qŒ Ö’#∂ P `«~∞° "å`« ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’x ^•fi~°HÍѨÙi
HÍÅh WO\’¡ LO_Õ"å~°∞. ÉÏQÍ Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ∞ K«^=Œ @O JÅ"å@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~∞° .
<Õ#∞, Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞ x~°O`«~O° PÜ«∞##∞ HõÅ∞ã¨∞OÎ _Õ"åà◊§O. áÈbã¨∞ JkèHÍi
ÉÏÖÏr #q∞‡#|O@∞QÍ "≥OQÆà~◊ å=ÙѨ@¡ W+¨Oì QÍ ¿ã=Å∞ KÕ¿ã"å_»∞. J<ÕHõ
q+¨Ü∂« Å∞ J~°=∞iHõÅ∞ ÖˉΩõ O_® J_çy#"å\˜H˜ `«_∞» =Ú HÀ‰õΩO_® "≥OQÆà~◊ å=Ù

44
K≥¿ÑÊ"å~°∞. Z=∞Ô~h˚ û HÍÅOÖ’ "≥OQÆà~◊ å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ ã¨O[Üü∞
QÍOnè PO„^èÖ Œ ’ Ѩ~º° \˜OK«_O» P ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ =zÛ# P~ÀѨ}Å∞, HõàÏáÈ+¨}
JOâßÅ∞ „Ѩ™êÎq¿ãÎ ^•@"Õ¿ã"å~°∞. ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ WÖÏO\˜q Z<Àfl =ã¨∂<Î Õ
LO\Ï~Ú J<Õ"å~°∞.
<Õ#∞ PO„^è*Œ ’ºu |∂º~À pѶQπ Í "≥OQÆà~◊ å=Ù#∞ Hõe¿ã ~ÀAÅÖ’ XHõ™êi
JÃãOc¡ ZxflHÅ õ ∞ ~åQÍ =ÚYº=∞O„u KèåO|~üÖ’<Õ "≥#∞Hõ QÆkÖ’ JÉèºí ~°∞Å ÷ ‰õΩ
_»|∞ƒÅ∞ ѨOK«@O QÆ=∞xOKå#∞. Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂#∞. "≥OQÆà~◊ å=Ù ^ŒQ~æÆ ° LO_Õ
„ѨHÍâ◊~å=Ù, ã‘`åѨu =O\˜"å~°∞ PѶ㑠∞¨ Ö’ H©ÅHõáê„`« =Ç≤ÏOKÕ"å~°∞. ѨӺ#∞QÍ
L#fl Ö’HõÜ∞« º ZO`À „Ѩ=ÚY∞_»∞QÍ LO_Õ"å_»∞. "≥OQÆà~◊ å=Ù ã¨=∞Ü«∞áêÅ#
ÉÏQÍ áê\˜OKÕ"å~°∞. JO^Œ∞=Å# PÜ«∞# HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ ¿Ñp LO_Õk HÍ^Œ∞.
1975Ö’ „ѨÑO¨ K« `≥Å∞QÆ∞ =∞Ǩã¨ÉÅ íè ∞ [iy#ѨC_»∞ `«# =∞O„u =∞O_»e
"≥OHõ@Hõ$ëê‚~å=Ù‰õΩ ѨÓiÎ ¿ãfiK«Ûù WKåÛ~°∞. ã¨ÉÅ íè ∞ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ [iQÍ~Ú.
J@∞ "≥OQÆà◊~å=Ù‰õΩ W@∞ "≥OHõ@Hõ$ëê‚~å=Ù‰õΩ =∞Oz ¿Ñ~°∞ =zÛOk. P
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ <Õ#∞ „á⁄ÃѶã~¨ ü ~å|~üì „Ñ¶HÔ≤ <£ |~ü#æ ∞ "≥OHõ@ Hõ$ëê‚~å=Ù‰õΩ ѨiK«Ü∞« O
KÕâß#∞. PÜ«∞# "≥OQÆà◊~å=Ù ^ŒQÆæ~°‰õΩ fã¨∞‰õΩ"≥o§ „á⁄ÃѶã¨~ü ѨÓ~åfiѨ~åÅ∞
K≥áêÊ~°∞. J^˘Hõ Q˘Ñ¨Ê J#∞Éè=í O. „ѶHÔ≤ <£ |~üæ XHõ áêã¨~ì ü ‰õΩ=∂~°∞_»∞. QÆ∞O@∂~°∞
lÖÏ¡Ö’ ѨÙ\Ïì_∞» . `≥Å∞QÆ∞ ÉÏQÍ =∂\Ï¡_"Õ å_»∞. `«~∞° "å`« PÜ«∞# J"≥∞iHÍÖ’
q™ê¯<£ ã≤<£ Ü«¸x=iû\©Ö’ ~å[H©Ü∞« K«i„`« „á⁄ÃѶã~¨ Qü Í i>ÿ̌~ü JÜ«∂º~°∞.
JHõ¯_Õ "≥ÖËÛ~°∞ <å~åÜ«∞}~å=ÙQÍ~°∞ ‰õÄ_® ѨxKÕâß~°∞. <Õ#∞ „Ѷ≤ÔH<£ |~üæ`À
J"≥∞iHÍÖ’ LO_»QÍ L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ∞ [iáê#∞. PÜ«∞# KåÖÏ ã¨O`À+≤O
Kå~°∞. "≥OQÆà◊~å=Ù, "≥OHõ@ Hõ$ëê‚~å=Ù#∞ QÆ∞~°∞ÎÃÑ@∞ì‰õΩx Jaè#OkOKå~°∞.
PÜ«∞# 'QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡— J<Õ ji¬H#õ =∞Oz Kåi„`«Hõ Ѩiâ’^è<Œ å`«‡Hõ ѨÙãÎ̈HOõ
„"åâß~°∞. ^•xx PH±ûѶ~¨ ¤ü „ѨK∞« ~°}Å "å~°∞ "≥Å∞=iOKå~°∞. PÜ«∞#`À WѨÊ\˜H©
L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ∞ [~°∞ѨÙ`«∂<Õ L<åfl#∞.

45
 XHõ™êi ã¨`«∞ÎѨe¡Ö’ HÍà’r <å~åÜ«∞}~å=Ù ã¨fi`«O„`« JÉèíºi÷QÍ
"≥OQÆà~◊ å=ÙÃÑ· áÈ\© KÕã#≤ ѨC_»∞ "å=∞ѨHÍ∆ Å"å~°∞ PÜ«∞##∞ ã¨=∞i÷OKå~°∞.
iáÈ~°ì~°∞QÍ <Õ#∞ Ѩ~°º@# KÕã≤ ZxflHõÅ "å~°ÎÅ∞ ¿ãHõiOKå#∞. JѨC_»∞
"≥OQÆà◊~å=Ù#∞ Hõe¿ãÎ _çáêl@∞ì áÈÜÕ∞ ã‘@‰õΩ "å=∞ѨH∆ÍÅ"åi ǨÏ_®=Ù_ç
WO`≥O^Œ∞‰õΩ J<åfl~∞° . PÜ«∞# JÖÏ =∂\Ï¡_@ » O JÅ"å>Ë.
Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’ H˘xfl™ê~°∞¡ PÜ«∞# Ѩ~º° \˜ã∞¨ #Î flÑC¨ _»∞ ##∞fl, Zãπ.q.
ѨO`«∞Å∞#∞ "≥O@ɡ@∞ìÔHàϧ~°∞. KåÖÏ P^Œ~°O`À K«∂¿ã"å~°∞. yi[#
„áêO`åÅÖ’ JkèHÍ~° Ѩ~º° @# U~åÊ@∞ KÕã#≤ ѨÙ_»∞ ÃÇÏKü.HÔ .ÉÏ|∞ P âßY
_≥~Ô· Hõ~ì ∞° QÍ LO_Õ"å~°∞. <Õ#∞ yi[# "åã¨∞Å#∞ WO@~°∂fiº KÕã≤ „Ѩ`º« HõO∆ QÍ
q+¨Ü∂« Å∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x PO„^è*Œ ’ºuÖ’ ÃÑ^ŒÌ iáÈ~°∞ì ~åâß#∞. JO^Œ∞Ö’ H˘xfl
„ѨÉèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ# "åºYºÅ∞<åfl~Ú. _≥·Ô~Hõì~°∞ ÃÇÏKü.ÔH.ÉÏ|∞ <åÃÑ·
"≥OQÆà◊~å=Ù‰õΩ Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕâß_»∞. PÜ«∞# Ѩ\˜ìOK«∞HÀHõáÈQÍ „ѨÉèí∞`«fiO Hõà◊√§
`≥iÑ≤Oz#O^Œ∞‰õΩ ##∞fl Jaè#OkOKå~°∞.

46
 Ô~O_»∞™ê~°∞¡ =ÚYº=∞O„u
_®II =∞„i K≥<åflÔ~_ç¤

(1919-1996)

47
 '^Õ =~ü ÉÏÉÏ— HÍÅ∞ K≥<åfl~Ô _ç¤ <≥uÃÎ Ñ· ÃÑ\ì̃ nqOKå_»∞. PÜ«∞# L`«~Î °
„Ѩ^âÕ Öò ’ XHõ K≥@∞ìH˘=∞‡ g∞^Œ ‰õÄ~°∞ÛO_Õ ÉÏÉÏ. JHõ¯_» _®II K≥<åfl~Ô _ç¤ QÆ=~°fl~Qü Í
KÕâß~°∞. P á¶⁄\’ 'Ãã‰õΩºÅiãπ—ì WOw¡+µ¨ =∂ã¨Ñ„¨ uHõ =ÚYz„`«OQÍ "Õâß~°∞.
JѨÊ\’¡ ^•xH˜ Z_ç@~ü „á⁄II Z.a.ëê. Jk K≥<åfl~Ô _ç¤ ^Œ$+≤Hì ˜ =zÛOk. PÜ«∞#
P„QÆÇϨ O`À TyáÈ~Ú, 'Ñ≤Å=O_ç...P W#flÜ∞« º ZHõ¯_» L<åfl_À, ã¨OQÆ`OÕ \’
`ÕÅ∞Û‰õΩO^•O— J<åfl_∞» . <å‰õΩ Hõ|∞~°∞ KÕâß~°∞. "≥àϧ#∞. P Ѩ„uHõ#∞ K«∂Ñ≤
qã≤iH˘\ì̃, <å g∞^Œ h‰õΩ ZO`« HÀѨO LO>Ë =∂„`«O WÖÏ KÕ™êÎ"å J<åfl_∞» .
<Õ#∞ K≥<åfl~Ô _ç¤ +¨+Ѫ≤ Ó¨ iÎ ã¨OzHõÖ’ ѨÓiÎ ¿ÑrÖ’ ~°OQÆ∞Å`À "Õã#≤ ^Õ=~ü
ÉÏÉÏ HÍÅ∞ ÃÑ\˜ì nqOz# z„`«O PÜ«∞# =ÚO^Œ∞ ÃÑ\Ïì#∞. Jk K≥<åfl~Ô _ç¤
P"≥∂^ŒO`À PÜ«∞# Jaè=∂x Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠`«Ü∂« ~°∞KÕã#≤ ™ê=h~ü. K≥<åfl~Ô _ç¤
J"åHõ¯~ÚáÈÜ«∂_»∞. P„QÆǨÏOÖ’ q"ÕK«# =∞~°záÈ=_»O ã¨Ç¨Ï[O. <å‰õΩ
K≥<åfl~Ô _çH¤ ˜ 1958 #∞O_ç ã¨xflÇÏ≤ `« ѨiK«Ü∞« O "≥Ú^ŒÖO·ˇ k. Pk #∞O_ç Jk
Å"£-¿ÇÏ\ò ã¨O|O^èŒOQÍ<Õ H˘#™êyOk. ã¨fi`«O„`« áêsì Pq~°ƒùqOz# `˘e
~ÀAÅÖ’ q[Ü«∞"å_»Ö’ PKå~°º ~°OQÍ "≥Ú^ŒÖˇ·#"åi ã¨=∞Hõ∆OÖ’ [iy#
ã¨ÉÖ íè ’ K≥<åfl~Ô _ç¤ P"ÕâO◊ QÍ =∂\Ï¡_∞» `«∂, HÍO„ÔQãπÖ’ LO_Õ|^Œ∞Å∞, Hõ$+¨Ö ‚ ’
^Œ∂H˜ Kå=@O "Õ∞Åx K«Ñʨ @¡ =∞^躌 „ѨãO¨ yOKå~°∞. `«~∞° "å`« ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
=zÛ HÍO„ÔQãπÖ’ KÕiáÈÜ«∂_»∞. PÜ«∞# =∂\Ï¡_#ç ã¨ÉÖ íè ’ <Õ#∞, Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞
"≥Ú^ŒÖˇ·#"å~°O`å L<åfl=Ú. JѨC_Õ K≥<åflÔ~_ç¤`À <å `˘e ѨiK«Ü«∞O. P
`«~∞° "å`« PÜ«∞# K«xáÈÜÕ∞ =~°‰Äõ Jxfl Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’#∂ HõÅ∞ã¨∂<Î Õ L<åfl=Ú.
=∞~À™êi PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ~å[H©Ü∞« K«i„`« ~åã≤#ѨC_»∞ ‰õÄ_® K≥<åfl~Ô _ç¤
Ѩ^ŒqÖ’ LO_»QÍ Jqhu q+¨Ü«∂Å#∞ „Ѩ™êÎqOz# ã¨OQÆ`«∞Å∞ H˘O^Œ~°∞
PÜ«∞# ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ"≥àϧ~°∞. <å ѨÙãÎ̈HÍxfl qã≤i H˘\ì̃#@∞¡ JHõ¯_» L#fl"å~°∞
K≥áêÊ~°∞. =ÚYº=∞O„uQÍ K≥<åfl~Ô _ç¤ ~åHõ=ÚO^Œ∞, „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞O
™ê~°kQè Í PÜ«∞# =Ù„~°∂`« Å∂yOz#ѨC_»∞ Zxfl™ê~°∞¡ Hõeâß<À K≥Ñʨ ÖË#∞. <å
g∞^Œ ZO`« HÀѨ=Ú<åfl, =∞~˘Hõ ѨHõ¯ P^Œ~°OQÍ<Õ K«∂¿ã"å_»∞. `≥ÅOQÍ}Ï
L^Œº=∞O `å~å™ê÷~ÚÖ’ LO_»QÍ H˘O^Œ~∞° PO„^è„Œ áêO`« q∞„`«∞Å∞ PÜ«∞#∞fl
HõÅ"åÅ<Õ HÀiHõ "≥à§◊ |∞KåÛ~°∞. J_»fiHˆ \ò Z<£.HÔ .PKå~°º, =∂#="åk H˘ã¨~åA
™êO|t= ~å=Ù, [~°fleãπì Z.ZÖò.#~°ã≤OǨ~å=Ù "åiÖ’ L<åfl~°∞. P<å_»∞
K≥<åflÔ~_ç¤ XHõ >ˇ„~°~ü. PO„^èŒ∞Å∞ PÜ«∞xfl Hõe¿ã"å~°∞ HÍ~°∞. <Õ#∞ gix
48
"≥O@ɡ@∞ì‰Ωõ x `å~åflHÍÖ’ PÜ«∞# QÆ$ǨxH˜ "≥o§#ѨC_»∞, 'g∞~°O`å `≥ÅOQÍ}Ï
"åi`À Hõeã≤ L^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæO>Ë g∞ *’eH˜ Z=~°∂ ~å~°∞— Jx ã¨ÅǨ
K≥áêÊ~°∞. "≥o§#"å~°∞ =∞ø#OQÍ =KÕÛâß~°∞. <Õ#∞ `«~∞° "å`« PÜ«∞#`À, J~Ú`Õ
`≥ÅOQÍ}Ï "åi`À L^Œº=∞OÖ’ HõÅ=HõáÈ`Õ U"≥∞<ÿ å KÕÜ∞« =K«∞Û Jx ã¨O^ÕâO◊
Wã¨∞<Î åfl~å Jx J_çQÍ#∞. PÜ«∞# HÍ¿ãѨ٠‰õÄ~ÀÛɡ\ì̃ PKå~°º ~°OQÍ, ÅK«Û#fl
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ "åi q+¨Ü∂« Å∞ J_çQÍ~°∞. =∂ W~°∞=ÙiH˜ Jq HÍ=∞<£ \ÏÑ≤Hû± .
=ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ Zxfl™ê~°∞¡ K≥<åfl~Ô _ç`¤ À `å~°ãÖ ≤ Ï¡<À K≥Ñʨ ÖË#∞.
XHõ™êi [~°fleãπì HÍÅhH˜ =zÛ#ѨC_»∞, PÜ«∞# LѨ<åºã¨O K≥|∞`«∂, H˘`«Î
[~°fleãπì HÍÅhÅ∞ U~åÊ@∞ KÕ^•Ì=∞x LO^Œh, J~Ú`Õ [~°fleã¨∞ìÅ ¿Ñ~°∞¡
ÃÑ\ÏìÅO>Ë ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ `≥Å∞QÆ∞ "åi ¿Ñ~°∞¡ HõxÑ≤OK«@O ÖË^xŒ J<åfl~∞° . 'ZO.
K«ÅѨu~å=Ù HÍÅh—H˜ „áê~°OÉè’`«û=O KÕã∂¨ Î J#fl=∂@Åq. H˘O_® ÅH∆͇Ô~_ç¤
##∞fl ^è#Œ º"å^•Å „ѨãO¨ QÆO KÕÜ∞« =∞<åfl_∞» . JѨC_»∞ <Õ#∞ =∂\Ï¡_∞» `«∂ H˘`«Î
[~°fleã¨∞ìÅ HÍÅhÅ∞ W™êÎ=∞x J#flO^Œ∞‰õΩ K≥<åflÔ~_ç¤QÍiH˜ ^èŒ#º"å^•Åx
JO@∂ Zxfl HÍÅhÅ∞ ÃÑ_ç`Õ JO`«=∞Ok ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ `≥Å∞QÆ∞ [~°fleã¨∞Å ì ¿Ñ~°∞¡
K≥|∞`å=∞x, L^•Ç¨Ï~°}QÍ <å~°¡ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=Ù, HÀ@O~åA ѨÙ#flÜ∞« º, HÀ@O
~åA ~å=∂~å=Ù, ã≤."≥.· zO`å=∞}˜, MÏ™ê ã¨∞Éσ~å=Ù JÖÏ ¿Ñ~°∞¡ =e¡OKå#∞.
[#O K«Ñʨ @∞¡ H˘\Ïì~∞° . K≥<åfl~Ô _çH¤ ˜ =∞m§ HÀѨO =zÛOk. HÍh Ug∞ J#ÖË^∞Œ .
K≥<åfl~Ô _ç¤ =∞O„u=~°Oæ U~åÊ@∞ KÕã#≤ ѨC_»∞ PÜ«∞#‰õΩ Ju ã¨xflÇÏ≤ `«∞
_»#∞ Jx K≥ÑC¨ ‰õΩ@∞#fl <å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù‰õΩ `˘Å∞`« „áê^è•#º`« W=fiÖË^∞Œ .
PÜ«∞# Jey ‰õÄ~°∞Û#flÑC¨ _»∞ `«~∞° "å`« Pi÷Hõ „Ѩ}ÏoHõ âßY WKåÛ_»∞. =∞m§
H˘<åflà§◊ ‰õΩ PÜ«∞##∞ ÉÏQÍ `«yOæ KÕâß~°∞. ÉèÏ㨯~°~å=Ù Zxfl Ѷ~≤ åº^Œ∞Å∞ KÕã<≤ å
K≥<åfl~Ô _ç¤ Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂_»∞. J<ÕHõ „ÃÑãπ g∞\˜OQÆ∞ÅÖ’ W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ
„Ѩâfl◊ Å∞ "Õ¿ã"å}˜fl. H˘xfl™ê~°∞¡ PÜ«∞# ã¨=∂^è•#O K≥Ñʨ \ÏxH˜ ‰õΩ^Œ~H° õ h"Õ
^•xH˜ ["å|∞ K≥ѨC J<Õ"å_»∞. =∞~À™êi _èçb¡ #∞O_ç uiy ÉËQÆO¿Ñ@
q=∂<å„â◊Ü∂« xH˜ =zÛ#ѨC_»∞ K≥<åfl~Ô _çx¤ `˘ÅyOz "Õ~ˆ "åix ÃÑ@ìÉ’`«∞<åfl
~°x "å~°Î „Ѩ|eOk. qѨs`«OQÍ „ÃÑãπ "å~°∞ Z~Ú~ü áÈ~°∞‰ì Ωõ =KåÛ~°∞. JHõ¯_»
Ѩ„uHõÅ "åix Hõeã≤#ѨC_»∞ "å~°O`å PÜ«∞#‰õΩ Ѩ^qŒ áÈ~Ú#@∞¡ ™ê#∞Éè∂í uQÍ
„Ѩâ◊flÅ∞ "Õã¨∂ÎO_»QÍ <Õ#∞, HõO„QÍK«∞Û ÖË+¨<£û K≥<åflÔ~_ç¤QÍ~°∞, g∞~°∞ =ÚYº
=∞O„uQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~∞° QÍ J<åfl#∞. PÜ«∞# #=Ùfi`«∂ U"≥∂ hˆH `≥eÜ«∂e
Jx ^•>Ëã≤ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. „ÃÑãπ "åà◊√¡ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞. JHõ¯_» L#fl L=∂
49
"≥OHõ„\Ï=∞Ô~_ç¤ ã¨O`À+¨OQÍ, Pâ◊Û~°ºOQÍ <å ^ŒQÆæ~°‰õΩ =zÛ, U=∞O_ç g∞~°∞
K≥¿ÑÊk x["Õ∞<å Jx P„`«∞`«QÍ J_çQÍ~°∞. P `«~°∞"å`« H˘<åflà◊§‰õΩQÍ#∞
K≥<åfl~Ô _çx¤ `˘ÅyOz JO[Ü«∞º#∞ ÃÑ\Ïì~∞° .
K≥<åflÔ~_ç¤ =∞~À™êi =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º~°∞. ^•xH˜ =ÚO^Œ∞ ~åR
HÍO„ÔQãπ J^茺‰õ∆ΩÅ∞QÍ L<åfl~°∞. JѨC_»∞ QÍOnè Éèí=<£Ö’ Hõe¿ã"å_çx. P
`«~∞° "å`« =ÚYº=∞O„uQÍ =∞iH˘xfl™ê~°∞¡ HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl#∞. K≥<åfl~Ô _ç¤ ~åQÆ^fiÕ ëêÅ∞
qѨs`«OQÍ L#fl =ºH˜Î. P„QÆǨ"ÕâßÅ#∞ ^•K«∞HÀ‰õΩO_® =ºHõÎO KÕ¿ã"å_»∞.
PÜ«∞#∞fl „Ѩ`ºÕ Hõ WO@~°∂fiºÅ∞ KÕã#≤ ѨC_»∞ [ã≤ãì π Ñ≤OQÆo [QÆ<"£ ∂≥ ǨÏ<£ ~Ô _çx¤
QÆ∞iOz, H˘O^Œ~∞° HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ QÆ∞iOz KåÖÏ Ñ¶∂¨ @∞QÍ<Õ ã¨ÊOkOKÕ"å~°∞.
PÜ«∞# ~å[H©Ü∂« Ö’¡H˜ „Ѩ"tÕ Oz# `˘e ~ÀAÅÖ’ _®Hõ~ì Qü Í „áêH©ãì ∞¨ ÃÑ@ì_O» ,
Ѩ„uHõ #_»Ñ¨@O "≥Ú^ŒÖˇ·# Z<Àfl qâıëêÅ∞ q=~°OQÍ K≥¿ÑÊ"å_»∞. „Ѩ`ÕºHõ
`≥ÅOQÍ}ÏÖ’ PÜ«∞# áê„`« "Õ~°∞. P `«~åfi`« =ÚYº=∞O„uQÍ, QÆ=~°fl~üQÍ
PÜ«∞# ^èÀ~°}˜ "Õ~∞° . ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Jqhu JOâ◊O K≥<åfl~Ô _ç¤ HÍÅOÖ’ XHõ
„Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ K«~Û° hÜ«∂Oâ◊OQÍ =∂iOk. =ÚYºOQÍ `«∞ÖÏÉèÏ~åÅ∞ [iÑ≤Oz#
f~°∞ [<åHõ~°¬} J~ÚOk. K≥<åflÔ~_ç¤ xsƒùuQÍ =º=ǨÏiOKÕ"å~°∞. ã¨ÉèíÅÖ’
`«#‰õΩ W+ì̈"∞≥ #ÿ "åix ¿ãìlg∞^Œ‰Ωõ Ñ≤ez ‰õÄKÀɡ>"ìË å~°∞. JÖÏO\˜ J^Œ$+ì̈O
N=∞u ^Œ∞~åæ ÉèHí =Îõ `«ûÅO =O\˜"åiH˜ ^ŒH¯˜ Ok. K≥<åfl~Ô _ç¤ Ñ¨^qŒ Ö’ =ÙO>Ë Hˆ =∆ ∞O
Jx q.a.~åA J<Õ"å_»∞. â◊„`«∞=ÙÅ#∞ Ãã·`O« Ö’|~°∞K«∞H˘#fl ~å[H©Ü∞« K«`∞« ~°`«
PÜ«∞#‰õΩ#flk. `«#ÃÑ· áÈ\© KÕã≤ F_çOz# =O^Õ=∂`«~O° ~å=∞K«O„^Œ~å=Ù#∞
Ñ≤ez JkèHÍ~° ÉèÏëê ã¨OѶ∂¨ ^躌 ‰õΩ∆ }˜‚ KÕã#≤ K≥<åfl~Ô _ç,¤ J~°=∞iHõÅ∞ ÖˉΩõ O_®
`«# =∂=∞ ¿Ñi@ HÔ .q.~°OQÍÔ~_ç¤ lÖÏ¡ Jx ~°∂á⁄OkOKå~°∞. =∂i¯ûã¨∞ì áêsì
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ ѨÙK«ÛÅѨe¡ ã¨∞O^Œ~Ü ° ∞« º#∞ ¢_≥<· lÕ É’~°∞¤ Kè~·≥ ‡° <£QÍ XÑ≤ÊOK«@O
K≥<åfl~Ô _çH¤̂ `«yOk. =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ XHõ™êi P~ÀQƺѨsHõÅ ∆ xq∞`«OÎ
PeO_çÜ«∂ "≥∞_çHõÖò W<£ã≤ì@∂º\òÖ’ KÕi ѨsHõ∆Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P
ѨH¯õ QÆkÖ’<Õ "Õ∞#HÍ QÍOnè ‰õÄ`«∞~°∞x „Ѩãq¨ OzOk. JO^ŒiHõO>Ë =ÚO^Œ∞
"≥o§ Jaè#O^Œ#Å∞ K≥ѨÊÉ’QÍ JHõ¯_Õ L#fl ã¨O[Üü∞QÍOnè ''~år<å=∂‰õΩ
ã≤^OúŒ QÍ LO_»O_ç—— J<Õãi¨ H˜ a`«~Î ° áÈÜ«∂_»∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ =KÕÛã¨iH˜ JÖÏO\˜
ã¨xfl"âÕ "◊ ∞Õ [iyOk.
g

50
 <Õ#∂ Ô~_ç¤<Õ J#fl
=ÚYº=∞O„u JO[Ü«∞º

(1919-1986)

51
 Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ `åà◊§ JO[Ü«∞º HÍh Jk ‰õÄ_® UHÍaè„áêÜ«∞O`À ÖË^∞Œ .
`«# ¿Ñ~°∞ @OQÆ∞@∂i Hõ$ëê‚~Ô _ç¤ Jx, `å#∞ ~Ô _ç<¤ Õ Jx JO[Ü«∞º =ÚYº=∞O„u
J~Ú# `«~∞° "å`« K≥áêÊ~°∞. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ JO[Ü«∞º JO>Ë "≥#∞Hõ|_ç#
`«~Q° `Æ ∞« ʼnõΩ „Ѩuxkè Jx JO^Œ~∂° ÉèÏqOKÕ"å~°∞.
Pefi<£ HõOÃÑhÖ’ P~°}ÏÅ ‰õÄbQÍ P~°OÉèí"≥∞ÿ#@∞¡ K≥ѨC‰õΩ#fl
JO[Ü«∞º ¿Ñ^Œ"åiHÀã¨O, QÆ∞_çÃãÅÖ’ |`«∞‰õΩ`«∞#fl "åiHÀã¨O KåÖÏ HÍÅO
~å[H©Ü∞« OQÍ Hõ$+≤KâÕ ß~°∞. P_»O|~åÅ∞ ÖˉΩõ O_® ã≤OѨÙÖòQÍ rq`«O QÆ_∞» ѨÙ`«∂
K«ÖÏH©QÍ =∂\Ï¡_»∞`«∂, #=Ùfi`«∂, #qfiã¨∂Î LO_Õ JO[Ü«∞º#∞ 1969
„áêO`åÅÖ’ „Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞O ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Hõeâß#∞. JѨÊ\’¡
K≥<åfl~Ô _ç¤ „Ѩ"tÕ Oz L^Œº=∂xfl L^è$Œ `«O KÕã#≤ ѨC_»∞ JO[Ü«∞º ‰õÄ_® N=∞u
WOk~åQÍOnèÃÑ· qã¨∞~°∞¡ qã¨∞~°∞`«∂O_Õ"å_»∞. „Ѩ*Ïã¨q∞u ѨHÍ∆ # ZxflHÅ õ Ö’
áÈ\©KãÕ ≤ <≥QÍæ_∞» ‰õÄ_®. „Ѩ*Ïã¨q∞u HÍO„ÔQã¨∞Ö’ b#"≥∞#ÿ =∞~°∞<å\˜ #∞O_ç
JO[Ü«∞º u~°∞QÆ∞ÖËx WOk~åQÍOnè Éèí‰õΩÎ_≥·áÈÜ«∂_»∞. q∞ye#"å~°∞ Z@∞
=∂i<å PÜ«∞# =∂„`«O ã≤~÷ O° QÍ WOk~å =∞x+≤QÍ<Õ xeKå_»∞.
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤x `˘ÅyOz ~åROÖ’ =∞~˘Hõ =ºH˜Îx
fã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜ ˆHO„^ŒO „Ѩܫ∞uflã¨∞Î#fl ~ÀAÅÖ’ (1972) =ÚYº=∞O„u
HÍ"åÅx JO[Ü«∞º PtOz WOk~åQÍOnèx J_çQÍ_»∞ ‰õÄ_®. P `«~∞° "å`«
WOk~åQÍOnè Z=∞Ô~˚hû ÃÑ@ì_»O ^Õâ◊OÖ’ „Ѩ*Ï|ÅO HÀÖ’Ê=@O [iy<å
JO[Ü«∞º =∂„`«O P"≥∞ ѨHÍ∆ <Õ xeKå_»∞. `«~K ° ∞« _èbç ¡ "≥o¡ WOk~åQÍOnèx,
P"≥∞ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ã¨O[Üü∞ QÍOnèx Hõe¿ã"å_»∞. ã¨O[Üü∞ QÍOnèH˜ J`«ºO`«
ã¨xflÇÏ≤ `«∞_»Ü∂« º_»∞. J`«#∞ K«xáÈ~Ú#ѨC_»∞ JO[Ü«∞º JÑπÃã\ò JÜ«∂º_»∞.
J=hfl <Õ#∞ „Ѩ`º« HõO∆ QÍ QÆ=∞xOKå#∞. |~°¯`üÑÙ¨ ~åÖ’ PÜ«∞# WO\˜H˜ "≥o§
‰õÄ~˘Ûx Hõ|∞~°∞¡ K≥ÑÙ¨ `«∞#flÑC¨ _»∞ `À\˜ HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩÅ g∞^Œ, ~å[H©Ü∞«
q+¨Ü«∂ÅÃÑ·# J~°=∞iHõÅ∞ ÖˉõΩO_® "åºMϺ<åÅ∞ KÕã¨∞ÎO_Õ"å_»∞. "Õ∞=Ú
#=Ùfi‰õΩ<Õ"åà◊§O. PÜ«∞# =ÚYº=∞O„u J~Ú#ѨÊ\˜#∞O_ç K≥<åflÔ~_ç¤ÃÑ·
Ѷ~≤ åº^Œ∞Å∞ K≥ÑÙ¨ `«∂<Õ =ÙO_Õ"å_»∞. Jq H˘xfl _èbç Ö¡ ’ ‰õÄ_® K≥áêÊ_»∞. K≥<åfl~Ô _ç¤
52
JѨMϺuáêÖˇ· HÍO„ÔQã¨∞ „Ѩu+ª̈#∞ kQÆ*Ï~°∞ã¨∞#Î flÑC¨ _»∞ =ÚYº=∞O„u HÍ"åÅ<Õ
`«# HÀiHõ#∞ =∞m§ JO[Ü«∞º "≥e|∞KåÛ_»∞. PÜ«∞#‰õΩ Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù
=∞^Œ`Ì ∞« ѨeHÍ_»∞. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ã¨O[Üü∞QÍOnè W+¨µ_ì ∞» HÍ=@O =Å# WOk~å
QÍOnè JO[Ü«∞º#∞ =ÚYº=∞O„uQÍ ZOÑ≤Hõ KÕã≤Ok. `«# z~°HÍÅ"åOKè«
fi#O^Œ∞‰õΩ JO[Ü«∞º ã¨O`À+≤OKå_»∞.
=ÚYº=∞O„uQÍ ~åHõ=ÚO^Õ JO[Ü«∞º Hˆ O„^Œ HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩÅ`À
™êxflÇÏ≤ `«ºO ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl_∞» . cǨ~°∞ HÍO„ÔQã¨∞ =º=Ǩ~åÅ∞ ‰õÄ_® H˘<åflà√◊ §
K«∂™ê_»∞. Ç≤ÏOn, L~°∂Ì =∂\Ï¡_@ » O, HÍà◊√¡ "≥ÚHõ¯@O HÍO„ÔQã¨∞ ã¨O㨯$uÖ’
JO[Ü«∞º‰õΩ Hõeã≤=KåÛ~Ú.
=ÚYº=∞O„uQÍ PÜ«∞# 61 =∞Ok`À [OÉ’ *ˇ\ò =∞O„u=~åæxfl
U~åÊ~°Kå_»∞. ~å[H©Ü∞« =~åæÅhfl qã¨∞áÎ ÈÜ«∂~Ú. JѨC_»∞ PÜ«∞##∞ qÖËY~°∞¡
QÍ "Õ∞=Ú J_çy`Õ U=∞O„uH˜ Z=i ã≤áê¶ ~°ã∞¨ L#fl^À |Ü«∞@ÃÑ\Ïì_∞» . P
q^èOŒ QÍ HÍ^Œ#ÖËHõ *Ïa`å ÃÑOK«∞`«∂ áÈÜ«∂_»∞. J~Ú`Õ Hˆ O„^ŒO nxÃÑ· "≥O@<Õ
ã¨ÊOkOz =∞O„u=~åæxfl ‰õΩkOK«=∞x K≥Ñʨ @O`À XHõ 20 =∞Okx `˘ÅyOz,
"åiH˜ "Õ̂~ Ѩ^Œ=ÙÅ∞ W™êÎ#<åfl_»∞. JO[Ü«∞º `«# =∞O„u=~°æOÖ’ <å^≥O_»¡
ÉèÏ㨯~°~å=Ù‰õΩ JO`« „áê^è•#º`« W=fiÖË^Œ∞. XHõ ™ê÷~ÚÖ’ ÉèÏ㨯~°~å=Ù
JO[Ü«∞º#∞ ÖˇH¯õ K≥Ü∞« º#@∞¡QÍ „Ѩ=iÎOKå_»∞. ^•xÃÑ· JO[Ü«∞º P„QÆÇÏ≤ Oz
PÜ«∞##∞ =∞O„u=~°æO#∞Oz `˘ÅyOKå_»∞ ‰õÄ_®. ÉèÏ㨯~°~å=Ù 17 ¿ÑrÅ
Ѷ≤~åº^Œ∞ ~åã≤ WOk~åQÍOnèH˜ ѨOÑ≤OKå_»∞. J~Ú`Õ, "å\˜ÃÑ· qKå~°}
[iÑ≤™êÎ=∞x `˘O^Œ~°Ñ¨_ç =∞~Àáêsì ÃÑ>Ëì „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞=^ŒÌx P"≥∞‰õΩ
ÉÏÅ~å*ò KÀ„áê ^•fi~å Hõ|∞~°∞ ÃÑ\Ïì~°∞. JO[Ü«∞º‰õΩ _èçb¡Ö’ `«y#O`«
™ê#∞Éè∂í u ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . Z=Ô~xfl K≥ÑÊ≤ <å _èbç ¡ PÜ«∞##∞ P^Œiã¨∂<Î Õ =zÛOk.
JѨÊ\’¡ <Õ#∞ JO[Ü«∞º#∞ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<Õ"å_çx. PÜ«∞#
„Ñ≤Ü∞« t+¨µº_≥#· Ñ≤.[<å~°#ú ~Ô _çH¤ ˜ ѨÙ~å=ã¨∞âÎ ßY WKåÛ_»∞. XHõ™êi ##∞fl Ñ≤ez
=∞#"å_çH˜ HÍã¨Î ^•x ã¨OQÆu K≥ÑC¨ J<åfl_∞» . <Õ#∞ [<å~°#ú ~Ô _çx¤ "≥O@ɡ@∞ì‰Ωõ x
¿ãì\ò PÔ~¯· "£û (`å~åflH,õ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞)‰õΩ "≥o§ JHõ¯_» [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ѩ#∞Å∞
ѨijeOK«=∞<åfl#∞. âßã¨#ã¨ÉÖ íè ’ ‰õÄ_® „Ѩâfl◊ ʼnõΩ H˘xflã=¨ ∂^è•<åÅ∞ PÜ«∞#‰õΩ
K≥ÑÙ¨ `«∞O_Õ"å_çx. [<å~°#ú ~Ô _ç¤ KåÖÏ q#Ü«∞OQÍ ã‘fiHõiOKÕ"å_»∞.
53
 qq^èŒ ~å[H©Ü∞« L`«û"åÅÖ’ "Õ∞=Ú áêÖÁæO@∞#flÑC¨ _»∞, =ÚYº=∞O„u
JO[Ü«∞º Ü«∞^è•ÖÏѨOQÍ, ''=∞# ¢_≥·=~°¡‰õΩ, P „ÃÑãπ "åà◊§‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍ
ÃÑ@∞ìO„_ç—— Jx ã¨^∞Œ ^ÕâÌ O◊ `À<Õ J<Õ"å_»∞. JO^Œ∞=Å# QÀÅ `«Q∞Æ `æ ∞« O^Œx PÜ«∞#
L^ÕÌâ◊ºO.
JO[Ü«∞º =∂\Ï¡_^Õ Õ Jã¨Ö#·ˇ `≥Å∞QÆx P<å_»∞ Hõq ^•â◊~k° ä "åºMϺx¿ãÎ
Ѩ„uHõÅ∞ =ºOQƺ z„`åÅ∞ "Õã≤ ZQÆ`åo KÕâß~Ú. JO[Ü«∞º *’H±û H˘xfl PÜ«∞#
K≥Ñ≤Ê#q H˘xfl PÜ«∞# ¿Ñi@ „ѨKå~°OÖ’H˜ =zÛ#q "å_»∞HõÖ’ LO_Õq.
'ã¨=Ú„^ŒOÖ’ `ÕÖò Ѩ_Oç ^ŒO@. =∞#‰õΩ WOHõ P~ÚÅ∞ Hõ~∞° =Ù ÖË^∞Œ — ÖÏO\˜
L~°∂Ì HõeÑ≤# Ѩ^•Å∞ PÜ«∞# Z<Àfl "å_»∞`«∞O_Õ "å~°∞. HõO\˜ Pã¨∞Ѩ„uH˜ "≥o§
JHõ¯_» ÖË|~ü"å~°∞¤ ÖË^• Jx J_çy#@∞¡ K≥ÑÙ¨ `å~°∞. PÜ«∞#‰õΩ ÖË|~ü JO>Ë
L#fl Wëêìxfl Pq^èOŒ QÍ z„uOKå~°∞. WÖÏO\˜q Z<Àfl LO_Õq.
JO[Ü«∞º =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ ~år"£QÍOnè ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ Z~Ú~ü
áÈ~°∞‰ì Ωõ ~åQÍ PÜ«∞#‰õΩ ÉèÏs Z`«∞#Î ™êfiQÆ`O« ѨeHˆ L^ÕâÌ º◊ O`À JO[Ü«∞º
=∞On =∂~°ƒÖÏxfl "≥O@ɡ@∞ì‰Ωõ x ÉËQOÆ ¿Ñ@ q=∂<å„â◊Ü∂« xH˜ "≥àϧ~°∞. Jk
#K«Ûx ~år"£QÍOnè =ÚYº=∞O„u Jx ‰õÄ_® QÆ=∞xOK«H,õ |ѶӨ <£ Jx Dã¨_ãç ∂¨ Î
=∂\Ï¡_®~°∞. Ѩ„uHõÅÖ’ Jk Ѩ`åHõ ji¬HÅ õ Ö’ =zÛOk. Jxfl ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞
^•xÃÑ· ã¨ÊOkOKå~Ú. JO[Ü«∞º ~år<å=∂ W^•Ì=∞#∞‰õΩ<åfl_»∞. PÜ«∞#
J#∞K«~∞° Å∞ Ѩ@∞ì|\˜ì Páê~°∞. HÍh P `«~∞° "å`« H˘kÌHÍÖÏxˆH JÃãOc¡ ZxflHÅ õ ∞
~å=@O JO[Ü«∞ºH˜ [iy# J==∂#O `≥Å∞QÆ∞"åiH˜ [iy#@∞¡QÍ „ѨKå~°OÖ’
qѨs`«OQÍ áêH˜áÈ=@O, HÍO„ÔQã¨∞ Ѩ`<« åxH˜ XHõ „Ѩ^•è # HÍ~°}O J~ÚOk.
JѨC_Õ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛOk.
WO`« [iy# `«~°∞"å`« JO`« J==∂xOz# ~år"£QÍOnè J^Õ
JO[Ü«∞º#∞ `«# =∞O„u=~°Oæ Ö’H˜ fã¨∞HÀ=@O HÍO„ÔQãπ ã¨O㨯$uH˜ ^Œ~Ê° }O.
JO[Ü«∞º J>Ëì HÍÅO rqOK«Ö^Ë ∞Œ . 1986Ö’ K«xáÈÜ«∂_»∞. JO[Ü«∞º
q∞„`«`åfixH˜ =∞Oz =ºHÎ̃. Jk ™êfi#∞Éè=í O.
g

54
 Ô~_ç¤ `˘ÅyOK«∞‰õΩ#fl
Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞

(1932-2002)

55
 HÍO„ÔQã¨∞ ã¨O㨯$u ѨÓiÎQÍ ~åROÖ’ J=∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ~ÀAÅÖ’
Hˆ O„^ŒO `«# W+¨Oì =zÛ#@∞¡ =ÚYº=∞O„`«∞Å#∞ ¿ÑHõ=ÚHõ¯Å =Öˇ =∂ˆ~Ûã≤Ok.
K≥<åflÔ~_ç¤x `˘ÅyOz JO[Ü«∞º#∞, PÜ«∞##∞ ѨHõ¯# ÃÑ\˜ì Éèí=#O
"≥OHõ„\Ï"£∞#∞ =ÚYº=∞O„uQÍ KÕâß~°∞. J^ŒO`å WOk~åQÍOnè Jkèëêì#=~°æ
K«^~Œ O° QÆOÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ .
1978Ö’ Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞ q^•º=∞O„u JÜ«∂º_»∞. K≥<åflÔ~_ç¤
PÜ«∞##∞ `«~°∞"å`« H“xûÖò ã¨Éèí∞º_»∞QÍ KÕâß~°∞. P ^Œâ◊Ö’ _®II `«Oy~åÅ
ã¨∞ÉèÏ+π <å‰õΩ Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞#∞ ѨiK«Ü∞« O KÕâß_»∞. Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞
™È+¨eã¨∞ì ÉèÏ"åÅ`À L#fl HÍO„ÔQã¨∞ "åk. HõàÅ ◊ ∞, ã¨O㨯$u, ÉèÏ+¨, ã≤x=∂Å
Ѩ@¡ ÉÏQÍ Pã¨HÎ̃ L#fl ~å[H©Ü∞« "åk. ~Ô _ç¤ ‰õΩÅã¨∞_Î <·≥ å Hõ=∞‡ ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok#
[Ü«∞„Ѩ^#Œ ∞ ÃÑo§ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_∞» . W~°∞=Ù~°∂ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok#"åˆ~.
"≥∞@ì, =∂QÍ}˜ JÅ"å@¡ HõÅ~ÚHõ ‰õÄ_® "åi rq`«OÖ’ L#flk. Éèí=#O
"≥OHõ„\Ï"£∞ K«Hõ¯QÍ =∂\Ï¡_Õ"å~°∞. Z^Œ∞\˜"åix XÑ≤ÊOz JOwHõiOѨ
KÕÜ∞« @OÖ’ KåHõK‰« Ωõ ºÅ∞. HÍh HÍO„ÔQã¨∞ =Ú~îå ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ W=∞_»ÖHË õ
áÈÜ«∂~°∞.
Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ q^•º=∞O„uQÍ LO_»QÍ Hˆ O„^ŒOÖ’ <≥„Ǩ˙ ‰õΩ@∞OÉÏ
xH˜ ã¨xflÇÏ≤ `«∞~åÖˇ#· N=∞u +‘ÖÏH“~ü _èbç Ö¡ ’ q^•º=∞O„uQÍ LO_Õ"å~°∞. P"≥∞
~å¢ëêìxH˜ =zÛ#ѨC_»∞ Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ Ѩx f~°∞#∞ PÜ«∞# Jaè~∞° K«∞Å#∞,
ã¨O㨯$ux QÆ=∞xOz Jaè#OkOKå~°∞. L`«Î~À`«Î~° Jk KåÖÏ Ñ¨xKÕã≤Ok.
WOk~å QÍOnèH˜ ^ŒQÆæ~°~Ú# +‘ÖÏH“~ü ~åROÖ’ ã¨OH∆ÀÉèíO `˘ÅyOK«\ÏxH˜
JO[Ü«∞º ™ê÷<Õ Z=ix =ÚYº=∞O„ux K≥Ü∂« ºÖÏ Jx PÖ’zã¨∞#Î fl `«~∞° }OÖ’
+‘ÖÏH“~ü Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞ ¿Ñ~°∞ ã¨Ô~·# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨Ô~·# =º‰õΩÎʼnõΩ
KÕ~"° ãÕ O≤ k. q∞ye#"åÔ~O^Œ~À `å=Ú XHõ ã¨q∞^è#Œ ∞ ã¨=∞iÊOKå=∞#flÑʨ \˜H©
Jã¨Å∞ H©ÅHõO Jk.
Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞‰õΩ q^•º=∞O„uQÍ K«Hõ¯x J#∞Éèí=O =zÛOk.
PÜ«∞# H˘xfl ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ áêÖÁæx „Ѩã¨OyOK«\ÏxH˜ <Õ#∞ `À_»Ê_®¤#∞.
56
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ãã·O\˜ã¨∞ìÅ#∞ L^ÕÌtOz ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ Eab ǨÅ∞Ö’
q^•º=∞O„uQÍ „áê~°OÉè’Ѩ<åºã¨O KÕÜ∞« =Åã≤ =¿ãÎ <Õ#∞ PÜ«∞# „ѨãO¨ QÍxfl
~åã≤ WKåÛ#∞. Ãã·O\˜ÑH≤¶ ± "≥∞^ä_Œ £ ZÖÏ J=∞Å∞ [~°áêe ã¨=∂*Ïxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ
fã¨∞‰õΩ"≥à◊§\ÏxH˜ ~å*ϺOQÆO s`åº ^•x P=â◊ºHõ`«#∞ JO^Œ∞Ö’ ~åâß#∞.
Z.a.ëê. ~åã≤# Ãã·O\˜ÑH≤¶ ± "≥∞^ä_Œ #£ ∞ P^è•~°OQÍ `«Ü∂« ~°∞KÕã#≤ P LѨ<庙êxfl
Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞ ÉÏQÍ K«^Œ∞=ÙH˘x ã¨ÉèíÖ’ =∂\Ï¡_®_»∞. Ãã·O\˜ã¨∞ìÅ∞
KåÖÏ=∞Ok PÜ«∞##∞ Jaè#OkO Kå~°∞. J#∞HÀx Jaè#O^Œ#‰õΩ Éèí=#O
á⁄OyáÈÜ«∂_»∞. `«~∞° "å`« =zÛ <å‰õΩ KåÖÏ ^è#Œ º"å^•Å∞ K≥áêÊ~°∞. JѨÊ\˜
#∞O_ç "Õ∞=Ú J`«∞‰õΩ¯áÈÜ«∂=Ú.
Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ `«@Ѩ\Ï~ÚOѨ٠Z‰õΩ¯=QÍ KÕã#≤ =ºH˜.Î XHõ Ѩ\Ïì#
x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞HÀQÆeˆQ"å_»∞ HÍ^Œ∞. ^•xH˜ HÍ~°}O PÜ«∞#‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ÎQÍ
~å[H©Ü«∞ "å^Œ∞Å∞ ÖËHõáÈ=_»"Õ∞. HÍh Jxfl áêsìÅ #∞O_ç PÜ«∞##∞
"≥∞K«∞Û‰õΩ<Õ"å~°∞ LO_»@O QÆ=∞<å~°›O.
=ÚYº=∞O„u J=Ù`«∞#fl ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ _èbç ¡ Ü«∂„`«Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ
Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ ##∞fl `À_»∞QÍ fã¨∞HÔ àı§"å~°∞. =ÚYº=∞O„u J~Ú# `«~"° å`«
‰õÄ_® PÜ«∞# JkèHÍ~°OÖ’ L#fl H˘kÌHÍÅO _èçb¡ Zxfl™ê~°∞¡ "≥o§<å Jxfl
Ѩ~åºÜ«∂Å∞ <Õ#∂ "≥àϧ#∞. Jk =∞Oz J#∞Éèí=O. WOk~åQÍOnè`À
ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ HõÅ=_®xH˜ P"≥∞‰õΩ P<å_»∞ Ñ≤.U.QÍ L#fl áÈ^•Ì~ü ÉÏQÍ `À_»Ê_®¤_∞» .
_èçb¡^ŒO`å J~°ú~å„u ~å[H©Ü«∞O. Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞ =ÚYº=∞O„uQÍ
WOk~åQÍOnèx KåÖÏ á⁄^Œ∞áÌ È~Ú# `«~"° å`«<Õ Hõe¿ã"å_»∞. JѨC_Õ =∞O`«<åÅ∞
KÕ¿ã"å_»∞. Jk HÍO„ÔQã¨∞ ã¨O㨯$uÖ’ ÉèÏQÆ"∞≥ áÿ È~ÚOk.
=ÚYº=∞O„u Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞‰õΩ <Õ#∞ ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ LO_»@O =Å#
<å ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å HÀã¨O J<ÕH=õ ∞Ok u~°∞QÆ∞`«∂O_Õ"å~°∞. <Õ#∞ Ug Ѩ\Oì̃ K«∞HÀHõ
áÈ=_»O=Å¡, <å =Å¡ Ѩ#∞Å∞ [~°Q=Æ x x~åúiOK«∞‰õΩx ^Œ∂~°OQÍ áÈ`«∞O_Õ"å~°∞.
J^˘Hõ QÆ=∞‡`«~Î Ú# ~å[H©Ü∞« "å`å=~°}O.
<Õ#∞ ¿ãflÇ≤Ï`«∞_»∞QÍ<Õ Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞‰õΩ q∞yÖÏ#∞. J~Ú`Õ
~å[H©Ü∂« ÅÃÑ· "åºMϺ<åÅ∞ KÕ¿ã@ѨC_»∞ =∂„`«O ã¨xflÇÏ≤ `«`åfixfl ѨH¯õ H˜ ÃÑ\˜ì
q=∞~°≈#∞ „"åâß#∞. Jk Éè=í #O‰õΩ Hõ+=ì¨ ∞xÑ≤OKÕk. `«~∞° "å`« =∞iÛáÈÜÕ∞"å_»∞.
57
 =∂ WO\˜H˜ =zÛ =∂ Pu^二 O ã‘fiHõiOz Z<Àfl Hõ|∞~°∞¡ K≥¿ÑÊ"å_»∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞
P^Œ~≈ü #QÆ~Ö ü ’ <Õ#∞ =ÙO@∞#fl XHõ J^≥Ì WO\˜H˜ Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ `«~K ° ∞«
=KÕÛ"å_»∞. JѨC_»∞ PÜ«∞# HÀã¨O =zÛ# „Ѩ=ÚY∞ÅÖ’ "≥.· Ü«∞ãπ.~å[âıY~ü
~Ô _ç,¤ <å~åK«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞, áêÅ_»∞QÆ∞ "≥OHõ„\Ï=Ù "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞O_Õ"å~°∞.
Jk x`«ºHõ$`«ºOQÍ LO_Õk. J~Ú#ѨÊ\˜H© <Õ#∞ =∂„`«O ~å[H©Ü∂« Å *’eH˜
áȉõΩO_® LO_»QeÆ QÍ#∞. Éè=í #O Ѩ^qŒ #∞O_ç kyáÈ~Ú# `«~∞° "å`« ‰õÄ_®
=∂ ã¨xflÇÏ≤ `«`fi« O JÖψQ H˘#™êyOk.
Éè=í #O =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂_»<Õ K≥áêÊe.
Z<£.[<å~°#ú ~Ô _ç¤ =O\˜"å~°∞ PÜ«∞# =∞O„u=~°Oæ Ö’ PÜ«∞##∞ MÏ`«~∞° KÕ¿ã"å~°∞
HÍ^Œ∞. <å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù PÜ«∞# ^•fi~å U^À XHõ Ѩ^qŒ Ö’ „Ѩ"tÕ OKåÅx
qѶ¨Å „Ѩܫ∞`«flO KÕâß~°∞. Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞ =ÚYº=∞O„u J~Ú#ѨC_»∞
„Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~åxH˜ Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ~å=@O KåÖÏ=∞OkH˜ Pâ◊Û~°ºO "ÕãO≤ k.
"åi~°∞=Ù~°∂ QÆ∞O@∂~°∞Ö’ HÍÖËrÖ’ K«^∞Œ =Ù`«∞#flÑʨ \˜#∞O_ç q^•ºi÷^âŒ Ö ◊ ’
¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞. JnQÍHõ ã≤h~°OQÆOÖ’ Éèí=<åxH˜ ‰õÄ_® Pã¨H˜Î LO_Õk.
Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù JO>Ë Éè=í <åxH˜ W+¨Oì LO_Õk. U_»∞ =∂™êÅ =ÚYº
=∞O„uQÍ K«i„`«Ö’ PÜ«∞# xezáÈÜ«∂_»∞.
1982Ö’ ZxflHÅ õ ∞ =zÛ#ѨC_»∞ WOk~åQÍOnè _èbç ¡ #∞O_ç ã¨∂\òHˆ ã¨∞Å`À
x^è∞Œ Å∞ `≥zÛO^Œx K≥a`Õ <Õ#∞ "≥Ú^Œ\’¡ #=∞‡ÖË^∞Œ . `«~∞° "å`« Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞
#∞ Ñ≤ez H˘O`« _»aƒzÛ J#O`«ÑÙ¨ ~°OÖ’ HÍO„ÔQãπ JÉèºí ~°∞Å ÷ ‰õΩ ѨOK«=∞<åfl~∞° .
PÜ«∞# P q+¨Ü∞« O <å`À K≥Ñʨ ‰õΩO_®, J#O`«ÑÙ¨ ~°O "≥àÁ§^•ÌO ~°=∞‡x HÍ~°∞Ö’
`À_»∞ fã¨∞HÔ àϧ~°∞. Z<Àfl Hõ|∞~°∞¡ K≥ÑC¨ ‰õΩO@∂ "≥àϧO. „\Ï"≥Å~üû |OQÆàÏÖ’
a.\˜.ZÖò.Z<£. KÒ^ŒiH˜ HÍO„ÔQãπ xkèx ZxflHõÅ Y~°∞ÛÅ xq∞`«ÎO Éèí=#O
"≥OHõ„\Ï"£∞ Wã¨∞Î#flѨC_»∞ QÆ=∞xOKå#∞. PÜ«∞# _»|∞ƒ KåÅ^Œx ã≤á¶ê~°ã¨∞
KÕã≤ =∞iH˘O`« WÑ≤ÊOK«=∞x J_çQÍ_»∞. PÜ«∞# "≥o§áÈ~Ú# `«~"° å`« Éè=í <åxfl
J_çy`Õ WOk~åQÍOnè x^è∞Œ Å∞ `≥zÛ Ñ¨Oz# =∂@ x["Õ∞#x JO^Œ∞Ö’ XHõ
ÉèÏQÆ"∞Õ `«#‰õΩ JѨÊyOKå~°x K≥áêÊ~°∞.
Éè=í #O =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ K«O„^ŒÉÏ|∞<åÜ«Ú_»∞ ¿ãì\ò =∞O„u
Ǩϟ^• =ÙO_Õk. PÜ«∞##∞ Hˆ a<Õ\ò Ǩϟ^•‰õΩ ÃÑOKåÅx "≥.· Zãπ.~å[âıY~°~Ô _ç¤
58
HÀiHõ. _èbç ¡ "≥_∞» `«∞#flÑC¨ _»∞ <åHÍq+¨Ü∞« O K≥ÑÊ≤ ##∞fl ‰õÄ_® gÖˇ`· Õ XHõ =∂@
K≥Ñʨ =∞<åfl_∞» . ~å[âıY~°~Ô _ç¤ q∞„`«∞ʼnõΩ J~°=∞iHõÅ∞ ÖˉΩõ O_® JÖÏ ã¨Ç¨ Ü«∞O
KÕã#≤ ^èÀ~°}˜ Hõ#|iKå_»∞. HÍh <Õ#∞ JO^Œ∞Ö’ áê„`« =Ç≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ .
Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« O U=∞O>Ë Hˆ O„^ŒO P"≥∂^ŒO ÖˉΩõ O_® U =∂~°∂Ê KÕ¿ã
J=HÍâ◊O Éè=í <åxH˜ ÖË^∞Œ . `«# xã¨ûǨÜ«∞`«#∞ Éè=í #"Õ∞ <å‰õΩ K≥áêÊ_»∞.
=ÚYº=∞O„uH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞QÍ L#flO^Œ∞# <å‰õΩ H˘xfl =∞Oz
J=HÍâßÅ∞ ÅaèOKÕq. ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ QÍÜ«∞x Å`å=∞OˆQ+¨¯~ü `«# `«O„_ç ¿Ñi@
=Ú+‘~åÉÏ^£Ö’ ã¨Oã¨÷ ÃÑ@ì\ÏxH˜ ã¨Å ÷ O J_»∞QÆ∞^•=∞x XHõ~ÀA á⁄^Œ∞<Ì flÕ Éè=í #O
WO\˜H˜ =zÛOk. ã¨=∞Ü«∂xH˜ Z=~°∂ ÖË~∞° . ##∞fl P"≥∞`À =∂\Ï¡_∞» `«∞O_»=∞x,
DÖ’QÍ `å#∞ `«Ü∂« ~°~Ú =™êÎ#x Éè=í #O K≥áêÊ~°∞. Pq^èOŒ QÍ KåÖÏ ¿ãѨÙ
Å`å=∞OˆQ+¨¯~ü`À =∂\Ï¡_ç P"≥∞ J#∞Éèí"åÅ∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O
ÅaèOzOk. Pâ◊Û~°º"Õ∞=∞O>Ë =ÚYº=∞O„u WO\’¡ JÖÏO\˜ ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ QÍÜ«∞x
=zÛ#ѨC_»∞ JO^Œ~O° Hõeã≤ á¶È\’ fÜ«ÚOK«∞‰õΩO^•=∞O>Ë Hõhã¨O HÔ "≥∞~å
ÖË^Œ∞. <Õ\˜ =ÚYº=∞O„`«∞ʼnõΩ, <å\˜ =ÚYº=∞O„`«∞ʼnõΩ ZO`À `Õ_®
JxÑ≤OzOk.
Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ q^•º=∞O„uQÍ LO_»QÍ Ü«Ú.l.ã≤. Kè~·≥ ‡° <£ =∂^è∞Œ s
nH˜`∆ ü J#O`«ÑÙ¨ ~°O NHõ$+¨^‚ =Õ ~åÜ«∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O ™êfl`H« À`«û"åxH˜ =zÛOk.
Éèí=#O "≥OHõ„\Ï"£∞ <Õ#∞ Hõeã≤ "≥àϧO. J~Ú`Õ P"≥∞ ã¨`«º™ê~ÚÉÏÉÏ
Éè‰í Ωõ ~Î åeQÍ Ñ¨Ù@ìÑi¨ ÖÎ ’x _ô"∞£ ¤ Ü«¸x=iû\©H˜ "≥àϧÅx x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ#flk.
Jk J==∂#Hõ~=° ∞x, NHõ$+¨^‚ =Õ ~åÜ«∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xH˜ „áê^è•#º`« W"åfie
HÍh =ºH˜QÎ `Æ « ÉèHí Θ =ÚYºO HÍ^Œx <Õ#∞ "≥OHõ„\Ï"£∞‰õΩ K≥áêÊ#∞. Éè=í #O JO^Œ∞‰õΩ
JOwHõiOz ™ê~ÚÉÏÉÏ q^•ºã¨Oã¨H÷ ˜ "≥à§◊ ÖË^∞Œ .
ÉÏÉÏÅ∞, =∂`«Å∞ Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛ<å PÜ«∞# Ѩ\Oì˜ K«∞
‰õΩ<Õ"å_»∞ HÍ^Œ∞. XHõ™êi Hõ_Ñ» ¨ #∞O_ç t=™êfiq∞ =zÛ qÉè∂í k, ѨO_»∞ PÜ«∞#
KÕuÖ’ ÃÑ\Ïì_∞» . QÍeÖ’#∞Oz Jq ã¨$+≤Oì z#@∞ì K≥áêÊ_»∞. ѨH¯õ <Õ ‰õÄK«∞#fl
<Õ#∞ Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ K≥qÖ’ - XHõ QÆ∞=∞‡_çHÍÜ«∞ W=fi=∞#O_ç Jx K≥áêÊ#∞.
PÜ«∞# JÖψQ J_çQÍ_»∞. P ™êfiq∞ `≥ÅÉ¡ ’~Ú W=fiÖË#<åfl_∞» . KÕuÖ’ Ѩ>ìË
59
=ã¨∞Î=ÙÅ~Ú`Õ Ç¨Ïã¨ÎÖÏѶ¨∞=O`À HõxHõ@∞ì q^Œº`À J=`«e "åà◊§x „Éèí=∞Ö’
Ѩ_™Õ êÎ~∞° . P ™êfiq∞ ExÜ«∞~ü HÍÖËr Ѩi‡+¨<£ HÀã¨O =zÛ WÖÏO\˜q J_çQÍ_»∞.
"≥Ú`«OÎ g∞^Œ "åà◊§#∞ Éè=í #O ^Œ∂~°OQÍ<Õ LOKÕ"å_»∞.
PÜ«∞# ǨÏÜ«∂OÖ’ PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O "≥ã· π Kèå#ûÅ~ü áÈã¨∞ì Éèsí Î
KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk. J#∞HÀ‰õΩO_® ##∞fl J_çy`Õ JѨC_Õ ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ pèÑπ¶
[ã≤ãì Qπ Í i>ˇ~ÿ ü J~Ú# P=ÙÅ ™êO|t=~å=Ù ¿Ñ~°∞ K≥áêÊ#∞. Éè=í #O "≥O@<Õ
JOwHõiOz #<Õfl "≥o§ XÑ≤ÊOK«=∞<åfl~∞° . <Õ#∞ PѨx KÕÜ∞« QÆeQÍ#∞.
Éè=í #O ǨÏÜ«∂OÖ’ [iy# XHõ =∞Oz HÍ~°º„Hõ=∞O FÃÑ<£ Ü«¸x=iû\©H˜
<åOk ѨÅHõ@O. K«^∞Œ =ÙHÀ=\ÏxH˜ J=HÍâ◊O ÖËHõ „QÍ=∂ÅÖ’ LO@∞#fl "åiH˜
q^•º|∞^Œ∞úÅ∞ QÆ~°Ñ¨\ÏxH˜ Ѩ^äŒHõO LO_®Åx Éèí=#O `«ÅÃÑ\Ïì_»∞. P
„ѨÜ∞« `«flOÖ’<Õ l. ~åq∞Ô~_çx¤ Ñ≤ez q+¨Ü∂« xfl ѨijeOK«=∞<åfl_∞» . PÜ«∞#
WOQÆO¡ _»∞ "≥o§ FÃÑ<£ Ü«¸x=iû\© Ѩ^uúŒ x K«∂ã≤ =zÛ iáÈ~°∞ì WKåÛ_»∞.
Ü«¸x=iû\© <åQÍ~°∞#˚ ™êQÆ~ü =^ŒÌ ÃÑ\ÏìÅx Éè=í #O `«ÅáÈâß_»∞. z=i ^ŒâÖ ◊ ’
"≥·ãπ Kèå#ûÅ~üQÍ l.~åq∞Ô~_ç¤H˜ áÈ\©QÍ *ˇ<£\˜H±û âßMÏkèѨu F.Ü«∞ãπ.Ô~_ç¤
=ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ_»∞. HÍh "Õ∞=∞O`å ~åq∞Ô~_ç<¤ Õ |ÅѨiKå=Ú. F.Ü«∞ãπ.~Ô _ç¤
<å‰õΩ q∞„`«∞_Õ. PÜ«∞#‰õΩ Hõ+Oì¨ "ÕãO≤ k ‰õÄ_®. HÍh Éè=í <åxfl XÑ≤ÊOz z=~°‰Ωõ
~åq∞Ô~_ç¤ ¿Ñ~°∞Hˆ "≥ÚQÆ∞æ Hõ#|iKå=Ú.
Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ kyáÈ~Ú# `«~"° å`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ K«∞~°∞HÔ #· áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍh z=i =~°‰Äõ <å`À ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ<Õ LO_Õ"å_»∞. PÜ«∞#
P~ÀQƺO ‰õÄ_® H©} ∆ O˜ zOk. PÜ«∞# =^Œ‰Ì Ωõ J>Ëì Z=~°∂ =KÕÛ"å~°∞ HÍ^Œ∞.
Ѩ^qŒ ÖË#ѨC_»∞ HÍO„ÔQãπ ã¨O㨯$u JO`Õ.

60
HÀ@¡ q[Ü«∞ÉèÏ㨯~° Ô~_ç¤

(1920-2001)

61
 1968Ö’ "≥Ú^Œ\™˜ êi Hõ~∂° flÅ∞Ö’ HÀ@¡ q[Ü«∞ÉèÏ㨯~°~Ô _çx¤ Hõeâß#∞.
JѨC_»∞ `≥Å∞QÆ∞ ã¨fi`«O„`«, PO„^èŒÉèí∂q∞ ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞, ˆ~_çÜ≥∂ <å\˜HõÅ
~°K~« Ú`« QÀ~åâߢã≤Î (QÀqO^Œ∞ ~å=∞âߢã≤)Î H˜ 50= [#‡k<À`«û=O [~°Ñ\ ¨ ÏxH˜
ã¨Éèí U~åÊ@∞ KÕã≤# ã¨O^Œ~°ƒùO Jk. Hõ~°∂flÅ∞ lÖϡѨi+¨`ü Kè≥·~°‡<£QÍ L#fl
q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç¤ ÉÏQÍ ã¨ÇϨ HõiOz ã¨Éíè [Ü«∞„Ѩ^OŒ HÍ=\ÏxH˜ `À_»Ê_®¤~∞° .
PÜ«∞# P<å_»∞ K«H¯õ \˜ „ѨãO¨ QÆO KÕâß~°∞. JѨÊ\˜ ѨiK«Ü∞« O`À P `«~∞° "å`«
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ Ö’ JѨC_»ÑC¨ _»∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<Õ"åà◊§O. q∞ye# ~å[H©Ü∞« "å^Œ∞Å`À
áÈeÛ`Õ q[Ü«∞ÉèÏ㨯~°~Ô _ç¤ ÃÑ^ŒÌ =∞x+≤.
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ áê`« ZO.ZÖò.U HÍfi~°~ì ûü Ö’, QÀÑ‘ Ǩϟ@ÖòÖ’ q∞„`«∞Å`À
ã¨~^° •QÍ ¿ÑHÍ_»∞HÀ=_»O PÜ«∞# Ǩc. ~åR ~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç Hˆ O„^•xH˜
"≥o§# q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç¤ KåÖÏ HÍÅO ™ê÷xHõ q+¨Ü∂« Å∞ Ѩ\Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ .
J~Ú`Õ ~åROÖ’ HÍO„ÔQãπ Ѩiã≤÷u ^•~°∞}OQÍ LO^Œx 1982ZxflHõÅÖ’
q[Ü«∂=HÍâßÅ∞ H©} ∆ O˜ KåÜ«∞x ÉèÜ
í ∞« Ѩ_ç q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _çx¤ =ÚYº=∞O„uQÍ
fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. JѨÊ\˜H˜ =ÚQÆ∞~æ ∞° =ÚYº=∞O„`«∞ Åx ~åROÖ’ =∂ˆ~Ûã≤#
WOk~åQÍOnè HÍO„ÔQãπ áêsìx JÉèÏã¨∞áêÅ∞ KÕãO≤ k.
q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~°Ô~_ç¤ =Å# Ѩ~°∞=Ù ^Œ‰õΩ¯`«∞O^Œx Ѩ^ŒqÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ
=KåÛ~°∞. J~Ú`Õ P<å\˜ ~å[H©Ü«∞ „ѨÉèíO[#OÖ’ ~°OQƄѨ"Õâ◊O KÕã≤#
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ã¨∞_çQÍe Ѩ~º° @#‰õΩ, „Ѩ*Ï^Œ~} ° ‰õΩ q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç¤
ã¨i`«∂QÆÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. ~å=∂~å=Ù Wã¨∞#Î fl Ǩg∞ʼnõΩ =∂~°∞QÍ HÍO„ÔQãπ áêsì
62
ѨHÍ∆ # `å#∞ ‰õÄ_® H˜Ö’ aÜ«∞ºO ~°∂. 1.90ÃÑ·ãÅ
¨ Hˆ W™êÎ=∞x K≥ÑÊ≤ <å [#O
Ѩ\˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞.
q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~°~Ô _ç¤ =ÚYº=∞O„uQÍ „Ѩ=∂}ã‘fiHÍ~°O KÕã#≤ ѨC_»∞ Éè=í #O
"≥OHõ„\ÏO, P=ÙÅ =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£, <Õ#∞ Z^Œ∞~°∞QÍ ‰õÄ~°∞Û<åflO. ~åROÖ’ 11
"≥∞_çHÖ õ ò ã‘@∞¡ Hõ~å‚@Hõ‰Ωõ , JHõ¯_ç ™ê÷<åÅ∞ 11 PO„^艌 Ωõ WzÛ Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ<Õ Ñ¨^uúŒ Ö’
U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. kyáÈÉ’ÜÕ∞ =ÚO^Œ∞ Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ P ÃѶŠ· ∞ ã¨O`«HOõ
KÕã≤ "≥àϧ~°∞. HÍh ~å#∞#fl =ÚYº=∞O„u "å\˜x P"≥∂kOK« =Åã≤ LOk.
XHõ"Ñ·≥ Ù¨ Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ =∞~À"≥Ñ· Ù¨ # =∞^Œ<"£ ∂≥ ǨÏ<£ (<å\˜ P~ÀQƺ âßY=∞O„u)
##∞fl "≥o§ q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç`¤ À P ÃѶŠ· ∞ÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕÜ∞« =∞x K≥Ñʨ =∞<åfl~∞° .
P=∂@ K≥Ñʨ \ÏxH˜ "åiH˜ "≥ÚYO K≥ÅH¡ õ ##∞fl HÀ~å~°∞. <Õ#∞ Z^Œ∞~°∞QÍ L#fl
q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç¤ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥o§ P q+¨Ü∞« O K≥a`Õ PÜ«∞# JѨÊ\˜HÑõ C¨ _Õ
pèÑπ¶ Ãã„Hõ@sH˜ K≥ÑÊ≤ ÃѶŠ· ∞ `≥ÑÊ≤ Oz ã¨O`«HOõ KÕÜ∞« @O ##∞fl Pâ◊Û~°ºÑ¨~z ° Ok.
Hõ~∂° flÅ∞Ö’ U~°Ê_ç# =∂ q∞„`«`fi« O P q^èOŒ QÍ `À_»Ê_çOk.
<Õ#∞ P `«~∞° "å`« q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _çx¤ JO`« `«~K ° ∞« QÍ HõÅ=ÖË^∞Œ .
ZѨC_≥<· å Hõe¿ãÎ PáêºÜ«∞OQÍ =∂\Ï¡_"Õ å~°∞. =ÚYº=∞O„uQÍ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅňH
kyáÈ~Ú# q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° Ô~_ç¤ `«~°∞"å`« _èçb¡ "≥o§áÈ~Ú =∞~À™êi
=ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨^àÕ §◊ `«~åfi`« =KåÛ~°∞. ~Ô O_»=™êi ‰õÄ_® PÜ«∞# qѶŠ¨
=∞Ü«∂º~°∞. ~Ô O_»∞ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ ‰õÄ_® `«# KÕu g∞^Œ∞QÍ HÍO„ÔQãπ#∞ "À_çOz
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù‰õΩ JkèHÍ~°O Hõ@Éì \
ˇ #ì˜ Ñ¶∞¨ #`« q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _çHˆ¤ ^ŒH¯˜ Ok.
~Ô O_»=™êi =ÚYº=∞O„u J~Ú#ѨC_»∞ <å q∞„`«∞_»∞ J|∂ƒi =~°^Œ ~å*Ëâfi◊ ~°
~å=Ù‰õΩ JkèHÍ~° ÉèÏëê ã¨OѶ¨∂^茺Hõ∆ Ѩ^Œq WKåÛ~°∞. "åi~°∞=ÙiH˜ _èçb¡Ö’
ѨiK«Ü«∞O LO_Õk. HÍh Ѩ^Œq ã‘fiHõiOK«Hõ =ÚO^Õ J|∂ƒi [|∞ƒ`À
Pã¨∞Ѩ„uÖ’ K«xáÈÜ«∂~°∞.
q[Ü«∞ ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç¤ z=i^ŒâÖ
◊ ’ JáÈÖ’Ö’ zH˜`û« HÔ · KÕi K«xáÈ`«∞#fl

63
~ÀAÅÖ’ PÜ«∞##∞ Ѩ\Oì˜ K«∞‰õΩ#fl"å~°∞ ÖË^∞Œ . Ѩ^=Œ ÙÅ∞ ÖËHáõ È`Õ =∞#∞+¨µÅ‰õΩ
LO_Õ P^Œ~}
° JÖÏO\˜^xŒ HÍO„ÔQãπ ã¨O㨯$u K≥|∞`«∞#flk.

64
 =¸_»∞™ê~°∞¡ =ÚYº=∞O„u
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù

(1923-1996)

65
 ''#HõûÖˇ@· ∞¡ ‰õÄ_® ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ ÖÎ Ë „|^Œ~—ü — JO@∂ x#kOz, Ãã·xHõ ^Œ∞ã¨∞ÅÎ ∞
"Õã¨∞‰õΩx, `≥Å∞QÆ∞"åi H©iÎ „Ѩu+¨ªÅ∞ _èçb¡=~°‰õÄ fã¨∞ÔHàϧÅx ZxflHõÅ
„ѨKå~°OÖ’H˜ ky# Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ~å[H©Ü∞« K«i„`« ã¨$+≤Oì Kå~°∞. 1982Ö’
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêsì ÃÑ\˜#ì Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù #==∂™êÅ∞ xO_»H=õ ÚO^Õ áêsìx
JkèHÍ~°OÖ’H˜ `≥KåÛ~°∞. "å=∞ѨHÍ∆ Å`À ã¨Ç¨ JO^Œ~∂° PÜ«∞##∞ ã¨=∞i÷OK«@O
XHõ qâı+O¨ . rq`«=∞O`å ã≤x=∂~°OQÆOÖ’ LO@∂ ǨÏ~îå`«∞QÎ Í ~å[H©Ü∂« ÅÖ’
„Ѩ"tÕ Oz J#∂ǨϺ =∂~°∞Ê#∞ `≥zÛ# ~å=∂~å=Ù, „Ѩ[Å <å_çx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl@∞¡
ÉèÏqOK« =K«∞Û.
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜ =KÕÛ<å\˜H˜ <åÅ∞QÆ∞`«~åÅ "åix
`«# #@<å „áêK«∞~°ºO`À „ѨÉèÏq`«O KÕâß~°∞. áœ~å}˜Hõ áê„`«Å∞, ™êOѶ≤∞Hõ
áê„`«Å∞, PÜ«∞##∞ [#OÖ’ ÉÏQÍ *Ï˝ÑH¨ Oõ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <Õ@@∞¡ KÕâß~Ú. =∞„^•ã¨∞Ö’
PÜ«∞# =ÙO_»QÍ u~°∞Ѩu "≥o§# `≥Å∞QÆ∞ Ü«∂„f‰õΩÅ∞ XHõ "≥Ú‰õΩ¯|_çQÍ
=∞„^•ã¨∞ "≥o§ L^ŒÜ∞« "Õ∞ PÜ«∞##∞ ^Œi≈OK«∞‰õΩx =KÕÛ"å~°∞. ZxflHÅõ <å\˜H˜
J=hfl ѨxKÕâß~Ú.
1981 <å\˜H˜ WOk~åQÍOnè ¿ÑHõ=ÚHõ¯Å=Öˇ =ÚYº=∞O„`«∞Å#∞
~åROÖ’ #Å∞QÆ∞ix =∂ˆ~Ûã≤Ok. Jk [<åxH˜ U=yOѨÙQÍ, J==∂#OQÍ
ÉèÏqOKÕ@@∞¡ KÕãO≤ k. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, ™ê÷xHõ x~°Ü ‚ ∂« Å∞, `≥Å∞QÆ∞"åi Q“~°=O
=∞O@QÆeâßÜ«∞<Õ =∂@ P<À\Ï P<À\Ï „Ѩ|eOk. JÖÏO\˜ "å`å=~°}Ïxfl
Z<£ . \˜ . ~å=∂~å=Ù ~å[H© Ü « ∂ #∞Éè í = O ÖË H õ á È~Ú<å `« # Hõ # ∞‰õ Ä ÅOQÍ
=∂~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. áêsì ÃÑ@ì_®xH˜ H˘O^Œix ã¨O„ѨkOKå_»∞. P#∞áê#∞Å∞
K«∂K«∞‰õΩ<åfl_∞» . "≥Ú`«OÎ g∞^Œ ™êǨÏã≤Oz ~°OQƄѨ"âÕ O◊ KÕâß_»∞.
P ^Œâ◊Ö’ <Õ#∞ Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù#∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ JѨC_»Ñ¨C_»∞
HõÅ∞ã¨∞ ‰õΩ<Õ"å_çx. ~å=∞Hõ$ëê‚ ã¨∂ì_çÜ≥∂ãπÖ’ L^ŒÜ«∞O #∞O_Õ PÜ«∞#
ã¨O^Œ~≈° ‰õΩÅ#∞ Hõeã≤ =∂\Ï¡_"Õ å~°∞. JѨÊ\’¡ <å`Àáê@∞ =∞Ç≤ÏáêÖò~Ô _ç,¤ cè"∞£ ~Ô _ç,¤
66
`«∞=∞‡Å QÀáêÅ~å=Ù "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°O PÜ«∞##∞ Hõeâß=Ú. JÖÏ HõÅ∞ã¨∞#Î flÑC¨ _»∞
H˘O^Œ~∞° áêsì JÉèºí ~°∞Å ÷ ∞QÍ `«=∞ ¿Ñ~°∞ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ KÕÜ∞« =∞x ##∞fl HÀ~å~°∞. P
á⁄~°áê@∞ =∂„`«O KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å# ~å=∂~å=ÙQÍi`À ZѨC_≥·<å
HõH=õ \ÏxH˜ Ü«∞^èK Õ Û« Qù Í =∂\Ï¡__» ®xH˜ ã¨O^ÕÇÏ≤ OKåeû# Ѩx LO_Õk HÍ^Œ∞.
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ZxflHÅ õ „ѨÉOíè [#O `≥zÛ#ѨC_»∞ <Õ#∞ @OQÆ∞@∂i
„ѨHÍâßxfl QÆ∞iOz D<å_»∞Ö’ XHõ ÃÑ^ŒÌ "åºã¨O ~åâß#∞. JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞#
rq`« K«i„`« #∞O_ç L^ŒÇϨ iOz Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ =∞„^•ã¨∞ =zÛ#ѨC_»∞ XHõ
=ºH˜Î K«xáÈ`Õ J`«xx K«∂_»\ÏxH˜ „ѨHÍâ◊OQÍ~°∞ "≥àϧ~°x, XHõ áÈbã¨∞
J_»∞ä Ñ_ç`Õ Ñ¨H¯õ #∞#fl"å~°∞ PÜ«∞##∞ QÆ∞iOz K≥Ñʨ QÍ áÈxKåÛ_»x ~åâß#∞.
JO`ÕQÍx QÆ∞O_ô qÑ≤Ê `«∞áêH˜ QÆ∞O_»∞H˜ Z~°QÍ K«∂áê_»<Õ =^ŒOu x[O HÍ^Œx
~åâß#∞. P =∂@Å∞ „ѨHÍâ◊OQÍi, `≥<Õfl\˜ qâ◊fi<å^äŒOQÍi ~°K«# #∞O_Õ
fã¨∞‰õΩ<åfl#∞. J~Ú<å g~åaè=∂#∞Å∞ <å g∞^Œ P„QÆÇÏ≤ OKå~°∞. D "åºã¨O
K«kq Z<£.\˜. ~å=∂~å=Ù „ѨÉÏè q`«∞_»Ü∂« º_»∞ Jx <Õ#∞ K≥Ñʨ #∞ HÍh, J^Õ
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ „ѨHÍâ◊OÃÑ· PÜ«∞# H˘xfl qã¨∞~°∞¡ qã¨~_° O» `À H˘O^Œ~∞° P„QÆÇÏ≤ OKå~°∞.
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ qq^èŒ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ <Õ#∞
qÖËYiQÍ#∞ W`«~„° `å Hõeâß#∞. ZѨC_≥<· å ã¨~ˆ ##∞fl P^Œ~O° QÍ<Õ K«∂âß~°∞.
Ç≤ÏOn JHÍ_»g∞"å~°∞ PÜ«∞# QÆ∞iOz XHõ "åºã¨ ã¨OHõÅ#O „ѨK∞« iOK«^eŒ Kå~°∞.
JO^Œ∞Ö’ XHõ\˜ ##∞fl ~åÜ«∞=∞x "Õ=¸i ~å^è•Hõ$+¨‚ HÀ~å~°∞. Ç≤ÏOnÖ’H˜
J#∞"å^ŒO KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï=∞x K≥áêÊ~°∞. XHõ "≥~Úº ~°∂áêÜ«∞Å∞ _»|∞ƒ ‰õÄ_®
WKåÛ~°∞. f~å ~åã≤ W¿ãÎ Jk xt`« ѨijÅ#`À L#fl^xŒ Z<£.\˜.~å=∂~å=ÙQÍiH˜
#K«ÛHõáÈ=K«∞Û#x J<åfl~∞° . Ü«∂~°Q¡ _Æ ¤» ÅH©; „Ѩ™ê^Œ∞#∞ Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù J_çy
#ѨC_»∞ P "åºã¨O ÉÏQÆ∞#fl^xŒ „ѨK∞« iOKåÅx PÜ«∞# K≥áêÊ~°∞. JO^Œ∞‰õΩ
~å=∂~å=Ù JOwHõiOK«_O» `À "Õ=¸i "å~°∞ =ÚYO z#fl|∞K«∞Û‰õΩ<åfl~∞° .
=∞~˘Hõ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ ~å[ºã¨Éèí ™ê÷<åxH˜ Ѩ~°fi`«<Õx L¿ÑO„^Œ, Ü«∞Å
=∞Oze t"ål =∞^茺 Z=~°∞ LO_®e J<Õ^•xg∞^Œ ~å=∂~å=ÙQÍi ^ŒQÆæ~°
ã≤á¶ê~°ã¨∞ŠѨ~°fiO #_çzOk. <Õ#∞ t"år`Àáê@∞ ~å=∂~å=ÙQÍi ^ŒQÆæ~°‰õΩ
"≥à§◊ @O K«∂ã≤# L¿ÑO„^Œ H˘<åflà√◊ § <åg∞^Œ JeQÍ~°∞.
67
 Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ =∞Ç≤Ïà◊ŠǨωõΩ¯Å∞, "≥#Hõ|_ç#
"åiH˜ i[ˆ~fi+¨#∞¡ =O\˜H˘xfl ™êǨϙȿÑ`« x~°Ü ‚ ∂« Å∞ Q˘Ñ¨Ê =∂~°∞Ê#∞ `≥KåÛ~Ú.
ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ Z=Ô~<· å LO_»=K«∞Û#<Õ JOâ◊O ‰õÄ_® ™ê=∂lHõ qѨ"¡ åxH˜
<åOk ѨeH˜Ok.
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ^ŒQ~æÆ ° H˘O^Œ~∞° K«H¯õ x ã¨ÅǨeKÕÛ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞
(Ѩ~°fi`«<Õx HÀ>Ëâ◊fi~°~å=Ù, JáêÊ~å=Ù, ~å"≥∂‡Ç¨Ï#~å=Ù) LO_Õ"å~°∞. JÖψQ
[Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} =O\˜ S.Z.Zãπ. JkèHÍ~°∞Å∞ PÜ«∞#‰õΩ ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
ã¨ÅǨeKÕÛ"å~°∞. =¸_è»#=∞‡HÍÅ`À =„Hõ=∂~åæÅ∞ Ѩ\˜ìOz# S.Z.Zãπ.
JkèHÍ~°∞Å∞ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . ~å=∂~å=ÙQÍiH˜ ÉÏÉÏÅ, =∂`«Å Ñ≤zÛ ÖË^∞Œ . ^Õ=Ùx
Ѩ@¡ ÉèHí Θ L#flk. |∞^Œ∞xú Ѩ@¡ Jáê~° Q“~°==Ú#flk. JO^Œ∞Hˆ Ju ÃÑ^ŒÌ q„QÆÇ¨ xfl
KÕ~ÚOz ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ Ǩï¿ãû<£™êQÆ~ü K≥~°∞=Ù =∞^茺֒ „Ѩu+≤ªOѨKÕâß~°∞.
`≥Å∞QÆ∞"åi H©ixÎ Kå>Ë „Ѩ=ÚY∞Å q„QÆÇ¨ Å#∞ @∂iã¨∞ì PHõ~} ¬° QÍ <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞.
XHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ á⁄\ì̃ N~å=ÚÅ∞ `≥Å∞QÆ∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O il¢ëêì~ü
t=~å=∞=¸iÎ H˘xfl „ѨK∞« ~°}Å∞ ~å=∂~å=ÙQÍiH˜ |Ǩ˙HõiOK«_®xH˜ ##∞fl
`À_»∞~°=∞‡<åfl~∞° . JÖÏ á⁄^Œ∞<Ì flÕ "≥o§#ѨC_»∞, WzÛ u~°∞QÆ∞ =ÚYO Ѩ@Qì Í,
QÍ_£ Éˇã¡ π Ü«¸ Jx PÜ«∞# JO^Œih J#fl>¡Ë ѨeHÍ~°∞. <Õ#∞ "≥O@<Õ ''U
QÍ_£?—— JO@∂ ''g∞ˆ~ ^Õ=Ù_»#∞H˘x HÍà◊√§ "≥Ú‰õΩ¯`«∞<åfl~∞° Hõ^• "Õ̂~ ^Õ=Ùà◊√§
ZO^Œ∞‰õΩ?—— J<åfl#∞. PÜ«∞# ^ŒQÆæ~° JÖÏ =∂\Ï¡_Õ"å~°∞ |Ǩïâ◊ =ÙO_»~°∞.
HÍx PÜ«∞# iÜ«∂H±ì J~Ú, ''Jˆ~, h"ÕO@Ü«∂º U^À =∂@ =~°ãH¨ ˜ J<åfl<—¡Õ —
JO@∂ #"åfi~°∞.
ã¨`º« ™ê~ÚÉÏÉÏ Ñ¨Ù@ìÑi¨ Î P„â◊=∞OÖ’ ǨÏ`«ºÅ∞ [iy#ѨC_»∞ =ÚYº
=∞O„uQÍ Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù qKå~°}‰õΩ L`«Î~°∞=ÙezÛ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ ™ê~Ú
ÉÏÉÏ#∞ JÔ ~ 㨠∞ ì K≥ Ü « ∞ º=∞<åfl_» x `≥ e ã≤ O k. <Õ # ∞ PÜ« ∞ ##∞ Hõ e ã≤
Jaè#OkOKå#∞. z~°∞#=Ùfi #"åfi_»∞. HÍx =ÚYº=∞O„u L`«~Î ∞° =ÙÅ∞ J=∞Å∞
[~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . PÜ«∞# K«∞@∂ì L#fl ™ê~ÚÉÏÉÏ Éè‰í Ωõ Å Î ∞ PÜ«∞#‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ
J_»∞¤ Ѩ_®¤~°x `«~°∞"å`« P~å f¿ãÎ `≥eã≤Ok. =ÚYº=∞O„uQÍ ~å=∂~å=Ù
L#flO`«HÍÅO ™ê~ÚÉÏÉÏ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ J_»∞QÆ∞ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . XHõ ã≤x=∂Ö’

68
‰õÄ_® ™ê~ÚÉÏÉÏ =O\˜ =ºH˜Îx PÜ«∞# ZQÆ`åoQÍ z„uOz# ã¨O^Œ~°ƒùO
ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù =ÚYº=∞O„u HÍQÍ<Õ ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ [~°fleã¨∞,ì Z_ç@~ü
<å~°¡ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=ÙQÍix ™êO㨯$uHõ ã¨ÅǨ^•~°∞QÍ "Õã∞¨ ‰õΩ<åfl~∞° . PÜ«∞#
JOwHõiOz <å ã¨Ç¨ Ü«∞O fã¨∞‰õΩx ÃѶŠ· ∞û K«∂ã≤ x~°Ü‚ ∂« Å∞ fã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞.
~å=∂~å=ÙQÍiH˜ P q+¨Ü«∞O K≥a`Õ PÜ«∞# ã¨O`À+≤OKå~°∞. HÍh <å~°¡
x~°‚Ü«∂Å∞ H˘xfl H˘O^ŒiH˜ HõO@yOѨÙQÍ Ñ¨i}q∞OKå~Ú. =ÚYºOQÍ
JHÍ_»g∞Å ~°^∞Œ Ì q+¨Ü∞« OÖ’ Jk QÆ=∞xOK«^yŒ Ok.
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù‰õΩ H˘xfl|ÅÇ‘Ï#`«Å∞ LO_Õq. "å\˜x Pã¨~åQÍ
Ѩ#∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ#fl"å~°∞ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . PKå~°º ~°OQ͉õΩ „Ѩ[Å∞ x^è∞Œ Å∞
=ã¨∂Å∞ KÕã≤ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ ~°OQÍ Éè=í <£ U~°Ê~°z XHõ „@ã¨∞Qì Í ^•x ѨHÍ∆ #
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ [iÑ≤OKå~°∞. PÜ«∞# ¿ã=ʼnõΩ „ѨuÉè‰í Ωõ zǨÏflOQÍ Jk [iyOk.
JO`«=~°‰õÄ ÉÏQÍ<Õ =ÙOk. ~°OQÍQÍiH˜ ã¨O`å#O ÖË^Œ∞. HÍh PÜ«∞#
|O^èŒ∞=ÙÅ∞ ~°OQÍ Éèí=<£ÃÑ· Hõ#∞fl"Õã≤ „Ѩ[ezÛ# Pã≤Î HÍ*ËÜ«∞\ÏxH˜ Ѩa¡H±
„@ã¨∞ì#∞ ¢ÃÑ·"Õ@∞ „@ã¨∞ìQÍ =∂iÊOKå~°∞. ~°OQÍ KÕ`«<Õ Jk J_çyOKå~°∞.
JO^Œ∞Ö’ =Ù#fl J<Òz`åºxfl áê\˜OK«‰õΩO_® Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù JO^Œ∞‰õΩ
JOwHõiOKå~°∞. JÖÏO\˜ `«ÑC¨ Å∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_® =ÙO>Ë ÉÏQÆ∞O_Õk.
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù =ÚYº=∞O„uQÍ =ÙO_»QÍ XHõ qz„`« ã¨OѶ¨∞@#
[iyOk. JOÉË^Œ¯~ü FÃÑ<£ Ü«¸x=iû\©ÃÑ· L™ê‡xÜ«∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞
Öˇ„· |sÖ’ <Õ#∞ XHõ Ããq∞<å~ü x~°fiÇ≤ÏOz S.ã≤.Zãπ.Zãπ.P~ü. P^èfiŒ ~åº# K«~Û°
ÃÑ\Ïì=Ú. JO^Œ∞Ö’ Ü«¸x=iû\© #_»∞ã¨∞#Î fl f~°∞ ^•x ™ê÷щ¨ Ωõ _»∞ l.~åq∞Ô~_ç¤
`«# =Ok=∂QÆ^èŒ∞Å#∞ K«∞@∂ì KÕ~°∞Û‰õΩx „Ѩ=∂}ÏÅ∞ kQÆ*ÏiÛ# Ѩ^Œúu
q=∞i≈OKå#∞. PÜ«∞# t+¨µºÅ∞ Ããq∞<å~ü Ö’<Õ nxH˜ x~°ã#¨ `≥Å∞ѨQÍ _®Hõ~ì ü
Ü«∂~°Q¡ _Æ ¤» ÅH©; „Ѩ™ê^Œ∞ q=∞~°≈ ã¨^∞Œ ^ÕâÌ O◊ `À [iyO^Œx `«á⁄ÊѨCÅ∞ K«~Û° ‰õΩ
ÃÑ@ì_O» =∞Oz^Õ#x J<åfl~∞° . HÍh ~åq∞Ô~_ç¤ t+¨µºÅ∞ XHõ Ѩ\Ïì# q=∞~°≈#∞
„QÆÇÏ≤ OK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. ã¨=∂^è•#O K≥Ñʨ ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. JѨÊ\˜H˜ ~åq∞Ô~_ç¤ _èbç ¡
"≥o§áÈÜ«∂~°∞. J~Ú<å PÜ«∞# á¶È#∞Å∞ KÕã≤ ##∞fl Z^Œ∞~˘¯#=∞x ѨÙiH˘ÖÏÊ~°∞.
ZÖÏ Z^Œ∞~À¯"åÖ’ t+¨µºÅ‰õΩ `≥eÜ«∞ÖË^∞Œ . JO^Œ∞=Å# FÃÑ<£ Ü«¸x=iû\©Ö’
69
"≥ã· π Kèå#ûÅ~ü, il¢ëêì~,ü H˘O^Œ~∞° „á⁄ÃѶã~¨ ∞° ¡ Ü«¸x=iû\© „Q“O_£Ö’ ~ÀE
JkèHÍ~°OÖ’ L#fl"åi K«∞@∂ì uiy <å‰õΩ =ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O KÕâß~°∞. Ѩ„uHõÅ
"åi ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ <å "庙êÅ∞ „ѨK«∞iOK«=^ŒÌ<åfl~°∞. JO^Œ∞‰õΩ Z_ç@~°∞¡
JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . |∞H± eOH±û =O\˜ „ѨK∞« ~°} Hõ~Šΰ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥o§ <å ѨÙãÎ̈HÍÅ∞
J=∞‡=^Œ<Ì åfl~∞° . HÍh, HÔ .a.ã¨`º« <å~åÜ«∞} =O\˜"å~°∞ JO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOKå~°∞.
Ããq∞<å~üÖ’ áêÖÁæ#fl „á⁄ÃѶã~¨ ü qÅû<£ =O\˜"åix Hõ=∆ ∂Ѩ} K≥Ñʨ =∞x PÜ«∞#
WO\˜H˜ "≥o§ J_çQÍ~°∞. PÜ«∞# x~åHõiOKå_»∞. z=~°‰Ωõ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞,
QÍe =Ú^Œ∞HÌ $õ +¨=‚ ∞<åÜ«Ú_»∞, WO„^•Ô~_ç,¤ [ã≤ãì π [QÆ<À‡Ç¨Ï#Ô~_ç,¤ [ã≤ãì π P=ÙÅ
™êO|t=~å=Ù ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ <åÃÑ· Ѷ≤~åº^Œ∞Å∞ K≥Ñ≤Ê ##∞fl ÉÏÜü∞HÍ\ò
K≥Ü∞« º=∞<åfl~∞° . "å~°∞ #=ÙfiH˘x ѨOÑ≤OKÕâß~°∞. z=i JGOQÍ =ÚYº=∞O„u
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥o§ <åÃÑ· Ѷ~≤ åº^Œ∞Å∞ K≥ÑÊ≤ K«~º° fã¨∞HÀ=∞<åfl~∞° .
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ÃÑ^ŒQÌ Í #qfi, ''UO „|^Œ~,ü =∂ˆHO ã¨O|O^èOŒ D q+¨Ü∞« O,
q=∞~°≈ÖÁ¿ãÎ g∞‰õΩ KÕ`#« ~Ú`Õ "åiH˜ ã¨=∂^è•#O K≥ÑC¨ HÀO_ç—— Jx ѨOÑ≤OKÕ
âß~°∞. W^ŒO`å <≥Å~ÀAÅ „ѨÇϨ ã¨#O. [~°fleã¨∞Å ì Ö’ q.ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
"≥o§ _Õ\Ï #∂ºãπ ѶK ‘ ~« ûü #∞O_ç ##∞fl `˘ÅyOK«=∞x HÀ~å~°∞. PÜ«∞# x~åHõ
iOKå_»∞.
D „ѨÇϨ ã¨#O ѨÓ~°~Î Ú# `«~"° å`« FÃÑ<£ Ü«¸x=iû\©Ö’ XHõ „á⁄ÃѶã~¨ ü
"åºMϺxã¨∂,Î =∂‰õΩ <≥Å`«ÑÊ≤ Ok HÍx Ѷe¨ `«O =∂„`«O ^ŒH¯õ ÖË^xŒ , "Õ∞=Ú
ZO`« ѶӨ Öòû J<Õk ~°∞A"≥O· ^Œx "åáÈÜ«∂_»∞. D Ѷ∞¨ @#Ö’ áêÖÁæ#fl "åÔ~=~°
#∞‰õΩ<åfl~∞° ? „á⁄ÃѶã~¨ ü ǨÏ~°QÀáêÖò, KÕ‰Äõ i ~å=∂~å=Ù, HÔ .=∞^è∞Œ ã¨∂^Œ# ~Ô _ç,¤
il¢ëêì~ü <åQÆ~åA, „á⁄ÃѶã¨~ü t=eOQƄѨ™ê^£, "≥·ãπ Kèå#ûÅ~ü #=h`«~å=Ù,
ã≤.<å~åÜ«∞}Ô~_ç¤ "≥Ú^ŒÖˇ·#"å~°∞. Bz`«ºO HÀÖ’Ê`Õ ZÖÏ „Ѩ=iΙêÎ~À
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù K≥¿ÑÊ=~°‰Äõ "åiH˜ „QÆÇÏ≤ OѨ٠~åÖË^∞Œ .

70
 ‰õΩ„@`À =ÚYº=∞O„u
<å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù

(1935 [##O)

71
 <å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù J_»fiˆH@∞QÍ „áêH©ìã¨∞ KÕã¨∂Î ~å[H©Ü«∂ÅÖ’
„Ѩ"tÕ OKå~°∞. HÍO„ÔQã¨∞ áêsì Ü«¸`ü qÉèÏQÆOÖ’ K«∞~°∞HÔ #· áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
<Õ#∞ PO„^è*Œ ’ºu |∂º~À pèÑQπ¶ Í LO_»QÍ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’x Ãã„Hõ>iË Ü«∞\ò
Z^Œ∞~°∞QÍ L#fl =∂ PѶ㑠∞¨ ‰õΩ J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ =KÕÛ"å~°∞. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
~å[H©Ü∞« „ѨH@õ #Å∞ WKÕÛ"å~°∞. WOK«∞q∞OK«∞ ~ÀE á¶È#∞Ö’ J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞
=∂\Ï¡_»∞‰õΩ<Õ"åà◊§O. ÉèÏ㨯~°~å=Ù K«∞~°∞ÔH·#, `≥eqQÆÅ ~å[H©Ü«∞"åk.
q+¨Ü∂« Å∞ `«fi~°QÍ „QÆÇÏ≤ OKÕ"å_»∞. ZHõ¯_çHÔ <· å K˘K«∞Û‰õΩáÈÜÕ∞"å_»∞. Pq^èOŒ QÍ<Õ
HÍO„ÔQã¨∞ áêsìÖ’ PÜ«∞# Jxfl ™ê÷~ÚÅ"åi`À "≥∞ã≤ÖÏ~°∞.
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ „Ѩ"ÕtOz# `˘e ~ÀAÅÖ’ =ÚYº=∞O„u =∞„i
K≥<åfl~Ô _çH¤ ˜ KÕ~∞° =Ü«∂º~°∞. PÜ«∞# `˘e =∞O„u=~°Oæ Ö’ âßã¨#ã¨ÉÏè =º=Ǩ~åÅ
=∞O„uQÍ L<åfl~∞° . HÍh, `«#‰õΩ#fl ã¨xflÇÏ≤ `«`fi« O =Å# WOHÍ ÃÑ^ŒÌ âßY#∞
PtOKå~°∞. „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~åÅ∞ [iy# `˘e ~ÀA# QÆ=~°fl~ü âß~°^• =ÚYs˚
WzÛ# qO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# Jey ~åÖË^∞Œ . `«~"° å`« H˘<åflà§◊ ‰õΩ K≥<åfl~Ô _ç¤ =∞Oz
âßY#∞ WzÛ<å ÉèÏ㨯~°~å=Ù J>Ëì HÍÅO xÅ∞ѨÙHÀÖËHõáÈÜ«∂~°∞. _èçb¡ "≥o§
`«#ÃÑ· Ѷ~≤ åº^Œ∞Å∞ K≥|∞`«∞<åfl_x» K≥<åfl~Ô _ç¤ P„QÆÇÏ≤ Oz =∞~˘Hõ™êi PÜ«∞#‰õΩ
J„Ѩ^è•#"≥∞ÿ# âßY WKåÛ~°∞. WÖÏO\˜ ~å[H©Ü«∞ X_»∞^Œ∞_»∞‰õΩÅ∞ K≥<åflÔ~_ç¤
HÍÅOÖ’ „áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ JO[Ü«∞º HÍÅOÖ’ H˘#™êQÍ~Ú. Hõ#∞Hõ JO[Ü«∞º ‰õÄ_®
ÉèÏ㨯~°~å=Ù#∞ ‰õΩkOz XHõ ^ŒâÖ ◊ ’ PÜ«∞##∞ =∞O„u=~°Oæ #∞Oz `˘ÅyOKå~°∞

72
‰õÄ_®. P `«~∞° "å`« Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ =ÚMº=∞O„uQÍ =ÙO_»QÍ ÉèÏ㨯~°~å=Ù
„ѨÜ∞« uflOz<å Ѩ^qŒ ~åÖË^∞Œ . JѨC_Õ „Ѩ`åº=∂flÜ∞« áêsìHÔ · „ѨuѨHÍ∆ Å∞ H˘xfl
„ѨÜ∞« uflOK«_O» Ö’ Z<£.\˜. ~å=∂~å=Ù‰õΩ KÕ~∞° "≥· `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêsìÖ’ H©ÅHõ
áê„`« =Ç≤ÏOKå_»∞. `«##∞ HÀ-ÃÑ·Å\òQÍ z„uOK«∞‰õΩ<åfl_∞» . Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù
`˘e =∞O„u=~°Oæ Ö’ H©ÅHõâßYefl x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. áêsìÖ’ PÜ«∞#‰õΩ L¿ÑO„^Œ‰Ωõ
Jã¨Å∞ Ѩ_kÕ HÍ^Œ∞. JÖψQ =∞iH˘O^Œi`À ‰õÄ_® ÉèÏ㨯~°~å=Ù‰õΩ á⁄`«∞Î ‰õΩkˆ~k
HÍ^Œ∞. ÉèÏ㨯~°~å=Ù‰õΩ ~åQÆ^fiÕ ëêÅ∂ Z‰õΩ¯"Õ. WOk~åQÍOnè `˘O^Œ~Ñ° _¨ =» ^ŒxÌ
ã¨ÅǨ WzÛ<å `≥Å∞QÆ∞ ^Õâ◊O áêsìÖ’H˜ KÕ~å_»∞. HÍh, PÜ«∞#‰õΩ áêsìÖ’
`«$Ñ≤Ö
Î ^Ë ∞Œ . rq`«=∞O`å HÍO„ÔQã¨∞ ã¨O㨯$uÖ’ JÅ"å@∞Ѩ_#ç ÉèÏ㨯~°~å=Ù
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ Ö’ ~å=∂~å=Ù <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ W=∞_»ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞.
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù QÆ∞O_≥ zH˜`û« ‰õΩ J"≥∞iHÍ "≥o§#ѨC_»∞ HÍO„ÔQã¨∞ ‰õΩ„@
~å[H©Ü∂« Å∞ ÃÑ·H`˜ z ≥ Û qq^èŒ áêsìÅ`À QÆ∂_»∞ѨÙ~îå}© [iÑ≤ Hˆ O„^Œ HÍO„ÔQã¨∞
"åi =∞^ŒÌ`«∞`À ~åROÖ’ ~å"£∞ÖÏÖò QÆ=~°fl~ü ™ê#∞‰õÄÅ`«`À Hõ$„u=∞OQÍ
~å=∂~å=Ù#∞ JkèHÍ~°O #∞O_ç `«ÑÊ≤ OKå~°∞. „Ѩ[Å∞ Z#∞fl‰Ωõ #fl ~å=∂~å=Ù
PÜ«∞# áêsì „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ =¿ãÎ JO^Œ∞‰õΩ ѨÓiÎ q~°∞^ŒOú QÍ ÉèÏ㨯~°~å=Ù
_˘OHõ u~°∞QÆ∞_»∞ q^è•<åÅ`À ~å=∂~å=Ù#∞ `˘ÅyOz =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º~°∞.
~å[^è•x #QÆ~O° Ö’ Hõ$„u=∞ Hõ~∂° Êùº "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤Oì Kå~°∞. `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ Ö’
L#fl |ÅÇ‘Ï#∞ʼnõΩ J<ÕHõ Pâ◊Å∞ K«∂Ñ≤ H˘O^Œix PHõiO¬ K«QeÆ QÍ~°∞. „uѨÙ~å#
"≥OHõ@~°`fl« O, ##flÑ<¨ xÕ ~å[‰õΩ=∂i "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞ JÖψQ =∞O„`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
x~°Ü‚ ∂« Å∞ K«HK õ K
« « KÕÜ∞« @O J_çy# "åiH˜ J_çy#@∞¡ =~åe=fi@O, HÍÖËrÅ∞,
ã¨Oã¨Å÷ ∞ =∞OE~°∞ KÕÜ∞« @O xq∞ëêÅ g∞^Œ [iyáÈ~ÚOk. HÍh ~åROÖ’<Õ
HÍHõ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ iÜ«∂Hõ<∆ £ =ã¨∞OÎ ^Œx `å=Ú JÉèÏã¨∞áêÅ=Ù`å=∞x ÉèÏ㨯~°~å=Ù
JO`«QÍ =ÓÇ≤ÏOz =ÙO_»_∞» . <≥Å~ÀAÅ∞ u~°H¯õ =ÚO^Õ ÉèÏ㨯~°~å=Ù Hõ$„u=∞
=ÚYº=∞O„u`«fiO áÈ~ÚOk. Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù =∞m§ =ÚYº=∞O„uQÍ „Ѩ*Ï
™êfiq∞HõOQÍ<Õ H˘#™êQÍ~°∞.
73
 Pâ◊Û~°º"Õ∞=∞O>Ë ÉèÏ㨯~°~å=Ù#∞ P^Œ∞‰õΩO\Ï=∞x JO_»QÍ xÅ∞™êÎ=∞x
K≥ÑÊ≤ # HÍO„ÔQã¨∞ P `«~∞° "å`« PÜ«∞##∞ QÍeH˜ =kÖËãO≤ k. J==∂xOz#
JO[Ü«∞ºÔH<· å =∞m§ Hˆ O„^ŒOÖ’ =∞O„u Ѩ^qŒ WKåÛ~°∞ HÍh ÉèÏ㨯~°~å=Ù#∞
=∂„`«O ~å[H©Ü∞« OQÍ JO@~åx"å_çxQÍ<Õ J\˜Ãì Ñ\Ïì~∞° . Jk ~å=∂~å=Ù ^≥|ƒ.
ÉèÏ㨯~°~å=Ù#∞ <Õ#∞ D q„^ÀÇ¨Ï K«~º° J#O`«~O° HõeÜ«∞_»O =∂\Ï¡__» O»
=∂#∞‰õΩ<åfl#∞. J„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ q„^ÀÇ¨Ï K«~º° QÍ PÜ«∞# ^èÀ~°}˜ <å‰õΩ ÉÁuÎQÍ
#K«ÛÖË^Œ∞.
g

74
<Õ^Œ∞~°∞=∞e¡ [<å~°ú# Ô~_ç¤

(1935 )

75
 <Õ#∞ PO„^è*Œ ’ºu |∂º~À pèÑQπ¶ Í ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ LO_»QÍ <Õ^∞Œ ~°∞=∞e¡
[<å~°ú#Ô~_ç¤`À ѨiK«Ü«∞O J~ÚOk. J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ HõÅ∞ã¨∞‰õΩO@∂
=∂\Ï¡_∞» ‰õΩ<Õ"å~°O. 1978Ö’ K≥<åfl~Ô _ç¤ =ÚYº=∞O„u J~Ú#ѨC_»∞ Hˆ a<Õ\ò
=∞O„uQÍ <Õ^∞Œ ~°∞=∞e¡ „Ѩ=ÚYáê„`« =Ç≤ÏOKå_»∞. PÜ«∞#`À ~å[H©Ü∂« ÖË HÍHõ
™ê^è•~°} q+¨Ü∂« Å∞ ‰õÄ_® K«iÛã¨∞OÎ _Õ"å_çx.
<Õ#∞ KåÖÏ HÍÅO <≥Å∂¡~°∞ #∞O_ç =KÕÛ [g∞<£ Ô~·`«∞ "å~°Ñ¨„uHõ‰õΩ
~å[H©Ü∞« qÖËYiQÍ ~åã¨∞OÎ _Õ"å_çx. <≥Å∂¡~∞° N~å=∞=¸iÎQÍi HÀiHõÃÑ· PѨx
KÕâß#∞. JÖÏ [~°∞QÆ∞`«∂O_»QÍ P Ѩ„uHõÃÑ· „ѨÉèÏq`«∞_≥· L#fl [<å~°ú<£Ô~_ç¤
~å[H© Ü « ∞ qÖË Y i Z=~° ∞ Jx `≥ Å ∞㨠∞ HÀ=_®xH˜ „Ѩ Ü « ∞ uflOKå~° ∞ .
N~å=∞=¸iÎQÍiH˜ Jk W|ƒOk Hõ~O° QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ zOk. <Õ#∞ PO„^è*Œ ’ºu
|∂º~À pèѶπQÍ L<åfl#∞ QÆ#∞Hõ <å ¿Ñ~°∞`À [g∞<£ Ô~·`«∞Ö’ ~åÜ«∞_®xH˜
gÅ∞ÖËHõáÈ~ÚOk. J~Ú`Õ [<å~°ú<£Ô~_ç¤H˜ #K«Ûx q+¨Ü«∂Å∞, "åºYºÅ∞
=ã¨∞#Î flÑC¨ _»∞ PÜ«∞# Z_ç@~üx =uÎ_ç KÕã∞¨ OÎ _Õ "å~°∞. N~å=∞=¸iÎ <å ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
=zÛ D q+¨ Ü « ∂ Å∞ "≥ Å ¡ _ ç ã ¨ ∞ Î O _Õ " å~° ∞ . ##∞fl =∂<Õ Ü « ∞ =∞#_®xH˜
PÜ«∞#H˜+Oì̈ ÖË^∞Œ . áê~ Ωõ Å #∞O_ç ~å[H©Ü∞« qÖËYi "åºYºÅ‰õΩ J#∞‰õÄÅ`«
LO_»@O =Å¡ H˘#™êyOK«=∞<åfl~∞° . JÖÏ H˘<åflà√◊ § [iyO`«~åfi`« [<å~°<ú ~Ô£ _ç¤
=uÎ_ç Z‰õΩ¯"≥,· N~å=∞=¸iÎ <å ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛ `«# W|ƒO^Œ∞Å∞ K≥ÑC¨ ‰õΩ<åfl~∞° .
P ^ŒâÖ ◊ ’ <å JO`«@ <Õ<Õ ~å[H©Ü∞« qÖËYiQÍ ~åÜ«∞@O =∂<Õ™êÎ#x K≥áêÊ#∞.

76
HÍh PÜ«∞# XѨCHÀHõ H˘#™êyOK«=∞<åfl~°∞. P ^Œâ◊Ö’ N~å=∞=¸iÎQÍ~°∞
K«xáÈÜ«∂~°∞. _ÀÖËO„^Œ Z_ç@~üQÍ =KåÛ~°∞. Hõ#∞Hõ q~°q∞OK«@O <å‰õΩ ã¨∞Å∞=Ù
J~ÚOk.
[<å~°<ú ~Ô£ _ç¤ =ºHÎ̃Q`Æ O« QÍ <å‰õΩ q∞„`«∞_»∞. J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ "Õ∞=Ú
Hõeã≤ ‰õÄ~°∞Ûx Ü«∞^èÕK«ÛùQÍ =∂\Ï¡_»∞‰õΩ<Õ"å~°O. PÜ«∞# =∞Oz Pu^䌺O
WKÕ Û "å~° ∞ . H˘xfl™ê~° ∞ ¡ `« @ ∞ì H ÀÖË # O`« Q Í =∞~åº^Œ Å ∞O_Õ q . JÃãOc¡
[~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ L^ŒÜ∞« O ã¨=∂"ÕâßÅ∞ ™êÜ«∞O„`åxH˜ "å~Ú^• Ѩ_#ç ѨC_»∞
=∞^躌 Ö’ "Õ∞q∞~°∞=Ù~°O PÜ«∞xO\˜H˜ "≥o¡ ™ê¯Kü q㑯 ѨÙK«∞Û‰õΩx <≥Å∂¡~∞°
Éè’[#O KÕã≤ ™êÜ«∞O„`«O ã¨=∂"ÕâßxH˜ =KÕÛ"å~°O. [<å~°<ú ~Ô£ _ç¤ KåÖÏ=∞Okx
Jˆ~ Xˆ~ Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. H˘xfl™ê~°∞¡ QÆ~fi° OQÍ „Ѩ=iÎOKÕ"å~°∞.
1978Ö’ K≥<åfl~Ô _ç¤ =ÚYº=∞O„u J~Ú#ѨÊ\˜#∞O_ç P Ѩ^qŒ H˜ `å#∂
~å"åÅx [<å~°ú<£Ô~_ç¤ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~°∞. HÍh ã¨Ñ¶¨ÅO HÍÖË^Œ∞.
Éè=í #O "≥OHõ„\Ï"£∞ =ÚYº=∞O„uQÍ LO_»QÍ P Ѩ^qŒ H˜ [<å~°<ú ~Ô£ _ç¤ Q“~°=O
W=fiÖË ^ Œ ∞ . J`« x =∞O„u=~° æ O Ö’ ã¨ É è í ∞ º_≥ · =ÙO_ç ‰ õ Ä _® Öˇ H õ ¯ ÖË # @∞¡
„Ѩ=iÎOKÕ"å_»∞. Éèí=#O "≥∞`«Hõ `«<åxfl ÉÏQÍ "å_»∞‰õΩ<åfl_»∞. P `«~°∞"å`«
H˘<Õflà§◊ áê@∞ ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’ uѨÊÅ∞ Ѩ_ç z=~°‰Ωõ 1990Ö’ =ÚYº=∞O„uQÍ
`«# HÀiHõ#∞ f~°∞Û‰õΩ<åfl_∞» . ~Ô O_»=™êi K≥<åfl~Ô _ç¤ qѶŠ¨ =∞~Ú#ѨC_»∞ Hˆ O„^ŒO
=∞~˘Hõ =ºHÎ̃ HÀã¨O J<Õfi+≤ã∞¨ #Î fl ^ŒâÖ ◊ ’ [<å~°<ú ~Ô£ _ç¤ P ™ê÷<åxH˜ ~åQÆeQÍ_»∞.
J~Ú`Õ JkèHÍ~°OÖ’ LO_»QÍ K«HK õ H« õ "≥∞_çHÖ
õ ,ò _≥O@Öò HõàÏâßÅÅ∞ =∞OE~°∞
KÕÜ«∞@O, Z_®ÃÑ_® Ѩ#∞Å∞ [~°QÆ_»O, ~å[H©Ü«∞ „Éèí+ì̈`åfixH˜ ^•ifã≤Ok.
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì ‰õÄ_® PÜ«∞# K«~º° Å#∞ x~°ãã≤ ∂¨ Î L`«~Î ∞° =ÙÅ∞ *Ïs KÕãO≤ k. |Ü«∞@
=ºuˆ~Hõ`« ZO`« L<åfl [<å~°<ú ~Ô£ _ç¤ HÍO„ÔQã¨∞ áêsìÖ’ =∂„`«O `«# |ÖÏxfl
HÍáê_»∞HÀQÆeQÍ_»∞. 160 =∞Ok âßã¨# ã¨É∞íè ºÅ∞ PÜ«∞#‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« ΠѨeHÍ~°∞.
ã¨O=`«û~°O u~°H¯õ =ÚO^Õ =∞O„u=~åæxfl ÃÑOz H˘`«"Î åix fã¨∞‰õΩ<åfl_∞» . HÍh
77
HÍO„ÔQã¨∞ Ѩiã≤÷u kQÆ*ÏiáÈ`«∞O_»_»O K«∂ã≤ ˆHO„^ŒO PÜ«∞##∞ `˘ÅyOz
q[Ü«∞ÉèÏ㨯~°Ô~_ç¤x =ÚYº=∞O„ux KÕã≤Ok. Pq^èŒOQÍ XHõ™êi =zÛ#
J=HÍâßxfl [<å~°<ú ~Ô£ _ç¤ *Ï~°q_»∞K«∞‰õΩ<åfl_∞» . HÍO„ÔQã¨∞Ö’ ‰õÄ_® PÜ«∞#‰õΩ
=ºuˆ~Hõ`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ áÈ~ÚOk.
=ºHÎ̃Q`Æ O« QÍ [<å~°<ú ~Ô£ _ç¤ <å`À ZѨC_»∂ ÉÏQÍ =ÙO_Õ"å_»∞. "åà◊§ WO\’¡
HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ, ÃÑo§à◊§‰õΩ PǨfixOKÕ"å_»∞. \©K«~üQÍ rq`«O „áê~°OaèOz
~åR, Hˆ O„^Œ™ê÷~ÚH˜ Zky# =ºHÎ̃.

78
 ÃÇ·Ï>ˇH± =ÚYº=∞O„u
<å~å K«O^„ ÉŒ Ï|∞ <åÜ«Ú_»∞

(1950 )

79
 Zhì~å=∂~å=Ù‰õΩ JÅ∞¡_∞» HÍHõ=ÚO^Œ∞ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ <å‰õΩ
ѨiK«Ü∞« =∞Ü«∂º_»∞. 1977Ö’ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ áê`« ZO.ZÖò.Z. HÍfi~°~ì ∞° ûÖ’
|O_®~°∞ ~°`fl« ã¨ÉÏè Ѩu =^ŒÌ ‰õÄ~°∞Ûx L<åfl=Ú. ™êÜ«∞O„`«O <Õ#∞ Zãπ.q.
ѨO`«∞Å∞, ~°`«flã¨ÉèÏѨu Hõ|∞~°∞¡ K≥ѨC‰õΩO@∂ "≥Ú^Œ\˜ ÃÑQÆ∞æÖ’ LO_»QÍ
ǨÏ~îå`«∞QÎ Í <å~åK«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞, ã¨∞„|Ǩχ}ºO =KåÛ~°∞. ZHõ¯_À H˘\Ï¡_∞»
‰õΩx, ǨÏ_®=Ù_çQÍ =zÛ#@∞¡Ok. JѨÊ\’¡ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞`À <å‰õΩ
ѨiK«Ü∞« O ÖË^∞Œ . u~°∞Ѩu #∞O_ç ã¨~åã¨i =KåÛ=∞x, JHõ¯_» q^•º~°∞Å ÷ =∞^躌
H˘\Ï¡@Å∞ [iQÍÜ«∞x, =ÚYºOQÍ Hõ=∞‡, Ô~_ç¤ ‰õΩÖÏÅ =∞^茺 áÈ\Ï¡@Å∞
qѨs`«OQÍ L<åflÜ«∞x "åi =∂@Å#∞ |\˜ì =∂‰õΩ `≥eã≤Ok. "å~°∞
K≥ÑÊ≤ O^ŒO`å qx, ~°`fl« ã¨ÉÏè Ѩu á¶È<£ fã¨∞‰õΩx <Õ^∞Œ ~°∞=∞e¡ [<å~°<ú ~Ô£ _ç`¤ À
=∂\Ï¡_®~°∞. D H˘\Ï¡@Å =º=Ǩ~°O =∞m§ ѨÙ#~å=$`«O H͉õΩO_® K«∂_®Åx
QÆ\Qì˜ Í K≥áêÊ~°∞. J\Ï¡ `˘e™êi K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_çfl K«∂_»@O [iyOk.
=∞~°∞ã¨\˜ ã¨O=`«û~°O ZO.ZÖò.Z.QÍ ZxflHÔ · K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ =zÛ #∂º
ZO.ZÖò.Z. HÍfi~°~ì ûü Ö’ L<åfl~∞° . PÜ«∞#`À áê@∞ ÅH©;<å~åÜ«∞} LO_Õ"å~°∞.
JѨC_»∞ <Õ#∞ JHõ¯_» H˘Å∂¡i HÀ>Ëâ◊fi~°~å=Ù HÍfi~°ì~üÖ’ LO@∂O_Õ"å_çx.
~Ô QÆ∞ºÅ~üQÍ "Õ∞=Ú HõÅ∞ã¨∞ HÀ=@O, <Õ#∞ JÃãOc¡H˜ ã¨O|OkèOz# „Ѩâfl◊ Å∞,
HÍÖò J>ˇ#<¬ £ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q ~åã≤ã∞¨ OÎ _Õ"å_çx. P q^èOŒ QÍ =∂ ѨiK«Ü∞« O ÉÏQÍ
ÃÑiyOk. `«~°∞"å`« K≥<åflÔ~_ç¤ =ÚYº=∞O„uQÍ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_çfl,
~å[âıY~°Ô~_ç¤x ^Œ∂~°OQÍ ÃÑ\Ïì~°∞. "åi~°∞=Ù~°∂ KåÖÏ ¿ãflǨÏOQÍ Hõeã≤
LO_Õ"å~°∞. "åi`À áê@∞ HÔ .W.Hõ$+¨=‚ ¸iÎ, Hõ~} ° O |Å~åO LO_Õ"å~°∞. "Õ∞=Ú
KåÖÏ `«~K ° ∞« QÍ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<Õ"åà◊§O. H˘kÌ HÍÅOÖ’<Õ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞
Ec¡ÇÏ≤ ÖòûÖ’ WÅ∞¡ fã¨∞‰õΩx =∂~å~°∞. PÜ«∞#`À áê@∞ Z<Àfl™ê~°∞¡ Éè’[<åÅ∞
KÕã∂¨ Î q+¨Ü∂« Å∞ K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ"åà◊§O. ~å[H©Ü∂« Å∞ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩ<Õ"åà◊§O. JѨÊ\’¡
Ñ≤. ~å[QÀáêÅ <åÜ«Ú_»∞ =ã¨∞ÎO_Õ "å~°∞. PÜ«∞# z`«∂Î~°∞ lÖÏ¡Ö’
K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ QÆ∞~°∞=Ù. "å~°O`å PKå~°º ~°OQÍ t+¨µºÅ∞. JÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ
K≥<åfl~Ô _ç¤ =∂iáÈ=@O, JO[Ü«∞º =ÚYº=∞O„u HÍ=@O`À J@∞ ~å[âıY~°~Ô _ç,¤
W@∞ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ „áê=ÚYº`« =Ç≤ÏOKå~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù ‰õΩ=∂Ô~#Î ∞ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ ÃÑo§ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ q+¨Ü∞« O
=zÛOk. ¿ãì\ò =∞O„uQÍ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ Ѩâ◊√ã¨O=~°úHõ âßY#∞,
80
"≥.· Zãπ.~å[âıY~°~Ô _ç¤ "≥∞_çHÖ
õ ò ã¨sfiÃããπ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. P `«~∞° "å`« JO[Ü«∞º
`« # [OÉ’*ˇ \ ò =∞O„u=~åæ x fl ‰õ Ω kOK« Q Í JO^Œ ∞ Ö’ K« O „^•ÉÏ|∞‰õ Ω
„QÆO^ä•ÅÜ«∂Å∞, ~å[âıY~ü~Ô _çH¤ ˜ „QÍg∞}Ïaè =$kú WKåÛ~°∞. Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù#∞
~å[ºã¨É‰íè Ωõ fã¨∞‰õΩ~å"åÅ<Õ „Ѩuáê^Œ# ‰õÄ_® JѨC_Õ H˘O`«"∞Õ ~°‰Ωõ ™êˆQk.
`«~∞° "å`« Éè=í #O "≥OHõ@~å"£∞ =ÚYº=∞O„u HÍ=@O. JO^Œ∞Ö’ ~å[âıY~°~Ô _ç¤
ZÔHû· *ò =∞O„uQÍ „áê^è•#º`«Ö’H˜ ~å=@O [iyOk. HÍh K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞H˜
"≥∞ÿ#~ü WiˆQ+¨<£ ¿ãì\ò =∞O„uQÍ WKåÛ~°∞. JѨC_»∞ ~å[âıY~üÔ~_ç¤ ZÖÏÔQ·<å
K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞‰õΩ Hͺa<≥\ò ~åºO‰õΩ WÑ≤ÊOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« `«flO KÕâß~°∞.
##∞fl ‰õÄ_® _èçb¡ "≥o§#ѨC_»∞ Éèí=<åxH˜ K≥ѨÊ=∞<åfl~°∞. J~Ú`Õ JÖÏO\˜
x~°‚Ü«∂Å∞ ˆHO„^Œ HÍO„ÔQãπ Jkèëêª#=~°æO KÕã¨∞ÎOk Hõ#∞Hõ XHõ Ѩ\Ïì#
K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ Hͺa<≥\ò ~åÖË^∞Œ . <Õ#∞ =∂„`«O KåÖÏ `«~K ° ∞« QÍ K«O„^ŒÉÏ|∞#∞
PÜ«∞# KèåO|~üÖ’ HõÅã≤ ã¨ÅǨÅ∞ K≥|∞`«∞O_Õ"å_çx. P `«~°∞"å`«
q[Ü«∞ÉèÏ㨯~° ~Ô _ç¤ =∞O„u=~°Oæ ~å=@O, JO^Œ∞Ö’ ~å[âıY~° ~Ô _çH¤ ˜ q^•ºâßY,
K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ ™êOˆHuHõ q^Œº =KåÛ~Ú.
K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ =∞~À"≥Ñ· Ù¨ # Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù JÅ∞¡_∞» HÍ=@O`À
~å[H©Ü∂« Ö’¡ H˘xfl =∂~°∞ÊÅ∞ HõxÑ≤OKå~Ú. HÍO„ÔQãπÖ’<Õ H˘#™êy# K«O„^ŒÉÏ|∞
1982 ZxflHÅ õ Ö’ áÈ\© KÕã≤ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ KÕuÖ’ F_çáÈÜ«∂~°∞. XHõ\˜ ~Ô O_»∞
„ѨH@ õ #ÅÖ’ `«# =∂=∞ Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ "åºMϺ<åÅ∞ ‰õÄ_®
KÕâß~°∞. HÍh `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ „ѨÉOíè [#O`À J`«ºkèHõ ã¨OMϺ |ÅO`À QÔ ez#ѨC_»∞
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~åxH˜ K«O„^ŒÉÏ|∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ ÖÏÖò
|ǨÏ^Œ∂~ü ¿ãì_Ü ç ∞« O‰õΩ =zÛ Ç¨[~°Ü∂« º~°∞. „Hõ=∞OQÍ HÍO„ÔQãπ‰Ωõ ^Œ∂~°"∞≥ ,ÿ
`≥Å∞QÆ∞^Õâ◊OÖ’ KÕi, „áê^è•#º`« =Ç≤Ïã¨∂Î áÈÜ«∂~°∞. `˘Å∞`« Ѩ^Œ=ÙÅ∞
ÖËHõáÈ~Ú<å ~å#∞ ~å#∞ áêsìÖ’ ~å=∂~å=Ù JÅ∞¡_çQÍ PÜ«∞#‰õΩ KåÖÏ
„áê^è•#º`« ÅaèOzOk. ~å[H©Ü∞« J#∞Éè=í O =Å# K«O„^ŒÉÏ|∞ P J=HÍâßxfl
ÉÏQÍ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. <Õ#∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ P^Œ~ü≈#QÆ~üÖ’‰L#flѨC_»∞
K«O„^ŒÉÏ|∞ =∂ WO\˜H˜ J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ =KåÛ~°∞. JÖψQ <Õ#∂ PÜ«∞#
WO\˜H˜ "≥à√◊ `«∂ LO_Õ"å_çx. =ÚYºOQÍ Éè=í #O "≥OHõ@~åO =ÚYº=∞O„uQÍ
LO_»QÍ PÜ«∞# =∂ WO\˜H˜ =zÛ#ѨC_»ÖÏ¡ K«O„^ŒÉÏ|∞ ‰õÄ_® =KÕÛ"å~°∞.
„Ѩu™ês u~°∞Ѩu Å_»∂¤ `≥KÛÕ "å~°∞. HÍh =∂ WO\’¡ PÜ«∞# =∂„`«O Ug∞
81
ѨÙK«∞Û‰õΩ<Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞.
K«O„^ŒÉÏ|∞ U^≥<· å q+¨Ü∞« O K≥a`Õ JÃãOc¡ Ѩ~O° QÍ QÍh, |Ü«∞@QÍh
ÉÏQÍ „QÆÇ≤ÏOKÕ"å~°∞. `«#‰õΩ #zÛ`Õ<Õ J=∞Å∞ ѨiKÕ"å~°∞. PÜ«∞#‰õΩ <Õ#∞
ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ LO_»@O QÆ=∞xOz KåÖÏ=∞Ok iHõ=∞O_Õ+<¨ û£ ‰õΩ =KÕÛ"å~°∞.
Jk <å‰õΩ y@ì^∞Œ . Hõ#∞Hõ K≥¿ÑÊ"å}˜fl HÍ^Œ∞. P HÀѨO KåÖÏ =∞OkH˜ LO_Õk.
#O^•ºÅÖ’ ~ˆ }∞HÍKÒ^Œi `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ JÉèºí i÷QÍ áÈ\© KÕã∞¨ #Î flÑC¨ _»∞ ZxflHÅ õ
Y~°∞ÛʼnõΩ _»|∞ƒ WÑ≤ÊOK«=∞x K«O„^ŒÉÏ^Œ∞H˜ K≥Ñ≤Ê `«fi~°QÍ Ñ¨x [iˆQ@@∞¡
K«∂_»=∞x ##∞fl HÀiOk. J~Ú`Õ P"≥∞ ã¨OѨ#∞fl~åÅh, P"≥∞‰õΩ áêsìxkè
JHõ¯~° ÖË^xŒ K«O„^ŒÉÏ|∞ JO@∞O_Õ"å~°∞. Z<£.\˜.~å=∂~å=ÙÃÑ· u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
KÕÕã≤# K«O„^ŒÉÏ|∞ =ÚYº=∞O„u J~Ú#ѨC_»∞ <Õ#∞ ÖÏOKè«#OQÍ Hõeã≤<å
Jaè#O^Œ#Å∞ K≥ѨÊÖËHõáÈÜ«∂#∞. P `«~åfi`« HõÅ=@"Õ∞ =∂<Õâß#∞. <Õ#∞
J"≥∞iHÍÖ’ L#flÑC¨ _»∞ ‰õÄ_® =ÚYº=∞O„uQÍ PÜ«∞# #∂ºÜ«∂~ü¯ =KåÛ~°∞.
<å ‰õΩ=∂~°∞_»∞ JѨC_»∞ "åÖò ¢ã‘\ ì ò [~°flÖÖ
ò ’ ѨxKÕã∞¨ <Î åfl_∞» . JHõ¯_»‰Ωõ =zÛ#
K«O„^ŒÉÏ|∞ <å ‰õΩ=∂~°∞_çx Hõeã≤ WO_çÜ∂« ‰õΩ ~°=∞‡x PǨfixOKå~°∞ ‰õÄ_®.
PÜ«∞# L<åfl_x» `≥eã≤<å <Õ#∞ HõÅ=ÖËHáõ ÈÜ«∂#∞. U"≥∞<ÿ å =ÚYº=∞O„u
J~Ú# `«~åfi`« =∂ HõÅ~ÚHõ `«yáæ È=@"Õ∞ HÍHõ J~°∞^Œ~ÚOk. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
HÀã¨O Z<£.\˜.~å=∂~å=٠ѨH∆Í# f„=OQÍ áÈ~å_ç ã¨OH∆ÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯#fl
K«O„^ŒÉÏ|∞<åÜ«Ú_»∞ JO^Œi Jaè#O^Œ#Å∞ JO^Œ∞‰õΩ<åfl~∞° . âßã¨# ã¨É∞íè ºÅ#∞
HÍáê_»∞‰õΩx ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ #∞O_ç _èbç H¡ ,˜ "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞‰õΩ, ɡOQÆ∞à◊¥~°∞‰õΩ `«~∞° "å`«
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞‰õΩ `≥zÛ =∞m§ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl ѨÙ#~°∞^Œiú OK«@OÖ’ H©ÅHõ áê„`«
=Ç≤ÏOKå~°∞. JÖÏ KÕã∞¨ #Î flÑC¨ _»∞ <Õ#∞ ɡOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’ q^•º=∞O„u ~°ÑÚ ¨¶ Ѩu
WO\˜H˜ "≥o§ L^ŒÜ∞« O `Õ<\ Õ ˜ qO^Œ∞Ö’ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞#∞ Jaè#OkO
Kå#∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞‰õΩ |Ü«∞ÖË~Ì ∞° `«∂ P HÍ<åfi~ÚÖ’ ##∞fl ‰õÄ_® ~°=∞‡<åfl_∞» .
"≥OHõÜ«∞º<åÜ«Ú_»∞, [Ü«∞áêÖòÔ~_ç¤, Ѩ~°fi`«<Õx L¿ÑO„^Œ "≥Ú^ŒÖˇ·# "å~°∞
JѨC_»∞<åfl~∞° . <Õ#∞ ɡOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’ <Õ#∞, HÍ„@QÆ_¤» „Ѩã∂¨ # "≥Ú^ŒÖ#·ˇ âßã¨#
ã¨Éèí∞ºÅ∞ Hõeã≤ <å^≥O_»¡ ÉèÏ㨯~°~å=Ù LK«∞ÛÖ’ Ѩ_»=^ŒÌx K≥áêÊ#∞. J^Õ
K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ H˘<Õflà◊§ `«~°∞"å`« ÉèÏ㨯~°~å=Ù J_»∞QÆ∞*Ï_»ÅÖ’
J„Ѩ*Ï™êfiq∞HõOQÍ Z"£∞.ZÖò.Z.Å#∞ "≥„· ™êÜü∞ Ǩϟ@Å∞Ö’ J\˜Ãì Ñ\˜ì q„^ÀǨÏ
K«~º° ‰õΩ ѨÓ#∞H˘#@O ÉÏ^è•Hõ~=° ∞xÑ≤OzOk. P `«~∞° "å`« [iy# ZxflHÅ õ Ö’
PÜ«∞# QÔ ez ~å=_»O ~å¢ëêìxfl JO`«~å˚fÜ«∞~°OQÆOÖ’ ѨiK«Ü∞« O KÕÜ∞« @O
J"≥∞iHÍ J^躌 ‰õΩ∆ _»∞ H˜O¡ @<£#∞ fã¨∞‰õΩ~å=@O ™êOˆHuHõ ÃÇ·Ï>ˇH± ~°OQÍxfl ÉÏQÍ
áÈ+≤OK«_O» Jaè#O^Œ hÜ«∞"≥∞Oÿ k.
g
82
"≥·.Zãπ.~å[âıY~° Ô~_ç¤

(1949-2009)

83
 "≥∞_çã<≤ £ K«kq<å ã¨∂k Ѩ@xì _®Hõ~ì ü ~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ 1978Ö’ ZO.ZÖò.Z
J~Ú#ѨC_»∞ <å‰õΩ ѨiK«Ü∞« O JÜ«∂º_»∞. JѨÊ\˜#∞O_ç KåÖÏ ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å
=∞Ü«∂ºO. <Õ#∞ J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ âßã¨# ã¨ÉÖ íè ’ "տ㠄Ѩâfl◊ Å∞, HÍÖò J>ˇ#<¬ £
<À\©ã∞¨ Å∞, ëê~üì <À\©ã∞¨ „Ѩâfl◊ Å∞ Wã¨∞OÎ _Õ"å_çx. JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞#‰õΩ #zÛ#q
ã‘fiHõiOz "å_Õ"å_»∞. <Õ#∞ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ~å[H©Ü∂« ÅÃÑ· `≥Å∞QÆ∞Ö’#∞, WOw¡+µ¨
Ö’#∂ ~åã¨∂Î LO_»QÍ PÜ«∞#‰õΩ <å WOw¡+µ¨ =∂„`«"∞Õ #KÕÛk.
"Õ∞q∞~°∞=Ù~°O Hõeã≤ J<ÕH=õ ∞Ok q∞„`«∞Å ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥à§◊ _»O, =ÚK«Û\˜OK«
_»O [iyOk. XHõ\˜ ~Ô O_»∞ ™ê~°∞¡ XHõ ¿ãflÇÏ≤ `«∞_ç ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥o§ qO^Œ∞ P~°y¿ãÎ<À,
„ÉËH± á¶êãπì KÕ¿ãÎ<À `«~∞° "å`« `«Ñʨ xã¨iQÍ ~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ XHõ=∂@ J_ç̂Q"å_»∞
=∞#O P ¿ãflÇÏ≤ `«∞_çH˜ U"≥∞<ÿ å LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ Q» Å
Æ =∂...J_»∞QÆ∞ J<Õ"å~°∞. JÖÏO\˜
"åiÖ’ _ç.âı+y¨ i~å=Ù, PÅáê\˜ ~°gO„^Œ<å^ä£ =O\˜"å~°∞<åfl~∞° . HÍh "å~°∞ U
ã¨Ç¨Ü«∞=¸ JHõ¯~°ÖË^Œx ˆH=ÅO q∞„`«∞Å∞QÍ<Õ HõÅ∞ã¨∞‰õΩO@∞<åfl=∞x
J<Õ"å~°∞. ~å[âıY~ü Ô~_ç¤ q∞„`«`«fi ã¨fiÉèÏ=O K≥ѨÊ\ÏxH˜ D q+¨Ü«∂xfl
„Ѩ™êÎqOKå#∞. PÜ«∞# Z<Àfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =∂ WO\˜H˜ ~å=_»O, =∂`Àáê@∞
Éè’[#"≥∂, JÖÏÊǨ~°"≥∂ KÕÜ«∞_»O =∂‰õΩ@∞OÉÏxH˜ P#O^ŒOQÍ =ÙO_Õk.
=ÚYºOQÍ Éè=í #O "≥OHõ„\ÏO q^•º=∞O„uQÍ, =ÚYº=∞O„uQÍ L#flÑC¨ _»∞
JÖÏO\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ Zxfl =KåÛÜ≥∂ <Õ#∞ K≥Ñʨ ÖË#∞. JÖψQ "Õ∞=Ú ~å[âıY~ü
Ô~_ç¤ WO\’¡ (EabÇ≤ÏÖòû‰õΩ "≥àı§^•iÖ’) J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ ‰õÄ~°∞Ûx
=ÚK«Û\˜OK«∞‰õΩx Éè’[<åÅ∞ KÕâß=Ú. =ÚYºOQÍ Éèí=#O "≥OHõ„\ÏO,
HÔ .q.Ñ≤.~å=∞K«O„^Œ~å=Ù, <Õ#∞ XHõ ÉϺKüQÍ LO_Õ"åà◊§O. =ÚO^Œ∞QÍ XHõ\~Ô˜ O_»∞

84
ÃÑQÆ∞Å
æ q㑯 ã‘fiHõiOz, `«~∞° "å`« Éè’[#O KÕ¿ã"åà◊§O. JѨÊ\’¡ HÔ .q.Ñ≤. „_çOH±û
fã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. ã≤Q~ÔÆ @∞¡ ÉÏQÍ `åˆQ"å~°∞. ~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ ÉèÏ~°º q[Ü«∞ÅH˜;
ZO`À K«Hõ¯QÍ =O@Å∞ KÕã≤, PáêºÜ«∞OQÍ =_ç¤OKÕ"å~°∞. P"≥∞ KåÖÏ
ã¨Ç¨Ï$^ŒÜ«Ú~åÅ∞.
~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ WO\’¡ <Õ#∞ `˘Å∞`« PÜ«∞# `«O„_ç ~å*ÏÔ~_çx¤ HõÅ∞ã¨∞
‰õΩ<åfl#∞. PÜ«∞# Z<Àfl q+¨Ü∂« Å∞, ™êfi#∞Éè"í åÅ∞ K≥áêÊ~°∞. `å#∞ |~å‡ "≥o§
=zÛ#@∞¡, `«~∞° "å`« ¢ÔHã· =Î̈ Ù_»∞QÍ `«#‰õΩQÆÅ J#∞Éè"í åÅ∞ Pã¨HQÎ̃ Í K≥¿ÑÊ"å~°∞.
JѨÊ\˜#∞O_ç ã¨∂i (ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}) JHõ¯_Õ LO_Õ"å_»∞. XHõ ‰õΩ@∞O|O=Öˇ
"Õ∞=∞O^Œ~°O JÖÏ Z<Àfl Uà◊√§ "≥∞eQÍO. Éèí=#O "≥OHõ„\ÏO =ÚYº=∞O„u
HÍQÍ<Õ <å‰õΩ Ѩ^qŒ U^≥<· å W=fi=∞x, <å`À K≥Ñʨ ‰õΩO_® ~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ =uÎ_ç
KÕâß~°∞. PÜ«∞# =∂@ g∞^Œ Éèí=#O ##∞fl Ñ≤ez U Ѩ^Œq HÍ"åÖ’
HÀ~°∞HÀ=∞<åfl_∞» . Jk ÖË#O^Œ∞=Å<Õ =∞#O q∞„`«∞Å∞QÍ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl=∞x
<Õ#∞ ã¨Ê+ì̈OQÍ =∞~åº^ŒQÍ K≥áêÊ#∞. q∞„`«∞ʼnõΩ ZÖÏÔQ·<å ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®Å<Õ
^èÀ~°}˜ ~å[âıY~ü ~Ô _çH¤ ˜ "≥Ú^Œ\#˜ ∞O_ç L#flk.
HÍO„ÔQã¨∞ áêsìÖ’ `˘Å∞`« Ô~_ç¤ HÍO„ÔQã¨∞Ö’ L#fl ~å[âıY~ü Ô~_ç¤ P
`«~°∞"å`« K≥<åflÔ~_ç¤H˜ =ºuˆ~H˜QÍ, L`«Î~À`«Î~å q[Ü«∞ÉèÏ㨯~°Ô~_ç¤H˜ x~°ã¨#
HÍ~°∞_»∞QÍ, [<å~°<ú ~Ô£ _çx¤ „ѨuѶ∞¨ \˜Oz# =ºHÎ̃QÍ qq^èŒ Ñ¶∞¨ \ÏìÅÖ’ L<åfl~∞° .
Z<£.\˜.~å=∂~å=Ù `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O ÃÑ\˜ì ZxflHõÅ „ѨKå~°O KÕã≤ ÔQez =zÛ#
`«~"° å`«, P „ѨÉÏè =Ѩ٠LÃÑÊ# ZO`« f„="≥∞#ÿ ^À ~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ <å`À K≥áêÊ~°∞.
z=~°‰Ωõ `«# lÖÏ¡Ö’, ѨÙe"≥O^Œ∞ÅÖ’ Ãã·`O« XHõ ã¨∞<åg∞ =Öˇ P "å`å=~°}O
L#fl^xŒ Hõ+Oì̈ g∞^Œ `«@∞ì‰Ωõ <åfl=∞x K≥áêÊ_»∞. Hˆ O„^ŒOÖ’, ~åROÖ’ ~å[âıY~ü
~Ô _ç¤ ~å#∞~å#∞ Ju H©ÅHõ^âŒ Ö ◊ ’ ~å[H©Ü∞« „áê^è•#º`«Ö’H˜ =KåÛ~°∞. =º=™êÜ«∞
~°OQÍxH˜ PÜ«∞xzÛ# „áê^è•#º`« J"≥∞iHÍ J^茺‰õ∆Ω_»∞ |∞+π#∞ ‰õÄ_®
PHõi¬OzOk.

85
 XHõÑC¨ _»∞ ~åR HÍO„ÔQã¨∞ J^躌 ‰õΩ∆ _»∞QÍ ~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ LO_»QÍ <Õ#∞
J"≥∞iHÍ #∞O_ç Jaè#O^ŒÅ ÖËY ѨOѨQÍ "≥O@<Õ ã¨O`À+¨OQÍ ã¨=∂^è•#O
WKåÛ_»∞. =ÚYº=∞O„u J~Ú# `«~"° å`« <Õ<åÜ«∞##∞ `«~K ° ∞« QÍ HõÅ∞ã¨∞HÀÖË^∞Œ .
ZѨC_≥·<å H˘xfl ã¨OѶ¨∞@#ÅÖ’ <å „Ñ¨™ê÷=# qÖËY~°∞Å ã¨=∂"Õâ◊OÖ’
=zÛ#ѨC_»∞ ''W#flÜ∞« º WO_çÜ∂« Ö’ L<åfl_®?—— Jx J_çQˆ "å~°∞. <Õ#∞ ^Œ∂~°OQÍ
LO@∂ ~å[H©Ü∂« Å∞ Ѩ\Oì˜ K«∞HÀ#O^Œ∞=Å# J@∞=O\˜ ã≤u÷ U~°Ê_çOk. HÍh,
~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ Ç¨Ï~îå`«∞QÎ Í K«xáÈ=@O =∂„`«O ^•~°∞} ã¨OѶ∞¨ @#QÍ ÉèÏqOKå#∞.
J^Õ q+¨Ü∂« xfl <Õ#∞ ÃÇÏbHÍÑì̈~ü „Ѩ=∂^ŒO <å_»∞ \˜.q.5 Kèå#ÖòÖ’ K≥áêÊ#∞
‰õÄ_®. ~åQÆ^ÕfiëêÅ∞ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ "≥∞O_»∞QÍ Hõ#|iz# ~å[âıY~ü Ô~_ç¤
~åROÖ’ u~°∞QÆ∞ÖËx =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã≤ `«#^≥#· =Ú„^Œ "Õâß~°∞.
g

86
 J#∞HÀx =ÚYº=∞O„u
H˘}˜*Ë\˜ ~Àâ◊Ü«∞º

(1933)

87
 ''W#flÜ∂« º, Z=iH˜ "åà◊√¡ `å=Ú JO^ŒOQÍ L<åfl=∞x J#∞HÀHõáÈ`Õ
|`«HÖ õ ~Ë Ü° ∂« º—— Jx 1954Ö’ QÆ∞O@∂~°∞Ö’ `«# QÆkÖ’ QÔ _»O¤ wã¨∞‰õΩO@∂
J^ŒOÌ Ö’ K«∂ã¨∂Î ~Àâ◊Ü∞« º J#fl=∂@Å∞ WѨÊ\˜H© *Ï˝ÑH¨ Oõ L<åfl~Ú. P<å_»∞
QÆ∞O@∂~°∞ Ç≤ÏO^Œ∂ HÍÖËrÖ’ q^•ºi÷ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ ~°OQÍQÍi t+¨µº_»∞QÍ
~å}˜Oz# =ºHÎ̃ ~Àâ◊Ü«∞º. HÍÖËr q^•ºi÷ Ü«¸xÜ«∞<£H˜ q^•ºi÷ ã¨"Õ∞‡à◊<£
`«~Ñ° Ù¨¶ # (Hõ$+‘HÍ~ü Ö’H± áêsì q^•ºi÷ qÉèÏQÆO) ѨHÍ∆ # J^躌 ‰õΩ∆ _»∞QÍ áÈ\©KãÕ ≤
ZxflHõÅÖ’ ÔQeKå_»∞. "Õ∞=∞O`å PÜ«∞#‰õΩ „ѨKå~°O KÕã≤ÃÑ\Ïì=Ú. <Õ#∞
JѨÊ\’¡ Z.ã≤.HÍÖËrÖ’ K«^Œ∞=Ù`«∞O_Õ"å_çx. PÜ«∞#‰õΩ HÍ~°º^Œi≈QÍ *Ïã≤Î
[QÆ<åfl^OŒä (~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xã¨∞)ì QÔ eKå~°∞. P ~ÀAÅÖ’ q^•ºi÷ ã¨"∞Õ ‡à◊#O
HÀã¨O K«O^•^•~°∞Å#∞ KÕiÊOz P _»|∞ƒ`À L^ŒÜ«∞O HÍѶ‘Å∞, \˜Ñ¶≤#∞¡
¿ãqã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. =∞^茺֒ ##∞fl Ñ≤eKÕ"å~°∞. ~Àâ◊Ü«∞º KåÖÏ K«∞~°∞‰õΩQÍ
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ U~åÊ@∞ KÕ¿ã"å~°∞. LѨ<庙êÅ∞ KÕ¿ã"å~°∞. Hõq ã¨"∞Õ ‡à◊<åÅ∞
P~°æ<≥·*ò KÕâß~°∞. PÜ«∞# `≥<åe ^ŒQÆæ~° "Õ=¸~°∞ #∞O_ç =KåÛ~°∞. PKå~°º
~°OQÍ 1951Ö’ HÍO„ÔQã¨∞ #∞O_ç pe=zÛ Hõ$+≤HÍ~ü Ö’H± áêsì ÃÑ\˜ì#ѨC_»∞
`≥<åeÖ’ `˘e ~åR =∞Ǩã¨Éíè [iyOk. HÍ~°ºHõ~Qΰ Í ~Àâ◊Ü∞« º `«# ~å[H©Ü∞«
rq`åxfl JHõ¯_» P~°OaèOKå_»∞. PÜ«∞#`À `˘e ѨiK«Ü∞« O JѨC_»∞ [iyOk.
P `«~∞° "å`« ¿ãflÇÏ≤ `«∞Å∞QÍ "Õ∞=Ú Hõeã≤"∞≥ eã≤ L<åfl=Ú.
~°OQÍQÍ~°∞ 1955Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ SHõº HÍO„ÔQã¨∞ ѨHÍ∆ #
~åROÖ’ „ѨKå~°O KÕã#≤ ѨC_»∞ PÜ«∞# t+¨µºÅ∞QÍ ~Àâ◊Ü∞« º, g~åKåi, q[Ü«∞
~å[‰õΩ=∂~ü, ã¨∞OHõ~° ã¨`º« <å~åÜ«∞} "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞ ~åR=∞O`å ã¨∞_çQÍe
Ѩ~º° @# KÕã≤ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì #∞ F_çOK«\ÏxH˜ `˘_»Ê_®¤~∞° . P `«~∞° "å`« ~°OQÍ
QÍ~°∞ HÍO„ÔQã¨∞ #∞O_ç ^Œ∂~°"∞≥ ÿ ã¨fi`«O„`« áêsì J^躌 ‰õΩ∆ Öˇ#· ѨC_»∞ Q“`«∞ ÅK«Û#fl`À
áê@∞ ~Àâ◊Ü«∞º ‰õÄ_® áêsìÖ’ „Ѩ=ÚYOQÍ L<åfl~°∞. `˘e^Œâ◊Ö’ K≥<åflÔ~_ç¤
‰õÄ_® KÕi `«~°∞"å`« ^Œ∂~°=∞Ü«∂º~°∞. `≥<åe P ~ÀAÅÖ’ U ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ =zÛ<å ~°OQÍQÍi ѨHÍ∆ # ~Àâ◊Ü∞« º ™êfiQÆ`O« ѨeH˜ "åi LѨ<庙ê
ʼnõΩ J#∞"å^ŒO ‰õÄ_® KÕ¿ã"å~°∞. ~å[QÀáêÅKåi LѨ<庙êxH˜ JÖψQ KÕâß~°∞.
88
 P q^èŒOQÍ HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ „áê~°OaèOz# ~Àâ◊Ü«∞º <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ Zky ~åR
™ê÷~ÚÖ’ „Ѩ=ÚY∞ÅÜ«∂º~°∞. „ѨuѨH∆õ ™ê÷#OÖ’ PÜ«∞#‰õΩ KåÖÏ „áê^è•#º`«
U~°Ê_çOk. PÜ«∞# ѨHÍ∆ # Z<Àfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ PÜ«∞# HÀiHõÃÑ· "Õ∞=Ú „ѨH@ õ #Å∞
W=fi@O Jq „Ѩ=ÚYOQÍ Ñ¨„uHõÅÖ’ ~å=_»O [iyOk. D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ <å`À
áê@∞ Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞ ÉÏQÍ Hõ$+≤KÕâß~°∞. „|Ǩ‡#O^ŒÔ~_ç¤ =ÚYº=∞O„uQÍ
~Àâ◊Ü∞« º‰õΩ `À_»Ê_ç âßã¨#=∞O_»e ã¨É∞íè ºÅ∞ HÍ=\ÏxH˜ KÕܸ « `«xKåÛ~°∞.
1972 #∞O_ç <Õ#∞ #∂º ZO.ZÖò.Z HÍfi~°~ì ûü Ö’ L#flÑC¨ _»∞ ~Àâ◊Ü∞« º
ѨHõ¯HÍfi~°ì~üÖ’ LO_Õ"å~°∞. WOK«∞q∞OK«∞ ~ÀE HõÅ∞ã¨∞H˘x =∂\Ï¡_»∞‰õΩ<Õ
"åà◊§O. PÜ«∞# 1978Ö’ K≥<åflÔ~_ç¤`À KÕ`«∞Å∞ Hõe¿Ñ=~°‰õΩ JÖÏ ™êyOk.
K≥<åflÔ~_ç¤ =ÚYº=∞O„u J~Ú# `˘e ~ÀAÅÖ’ Ju f„= q=∞~°≈Å∞ KÕã≤
K≥<åfl~Ô _çx¤ K≥=∞@ Ѩ\Oì˜ z# =ºH˜Î ~Àâ◊Ü∞Õ º. JѨÊ\’¡ ##∂fl, Zãπ.q.ѨO`«∞Å∞#∞
‰õΩ_ç Éè∞í [O, Z_»=∞ Éè∞í [O J<Õ"å~°∞. J@∞=O\˜ ^ŒâÖ ◊ ’ XHõ~ÀA K≥<åfl~Ô _ç¤
Ñ≤ez PÜ«∞#H˜ =∞O„u Ѩ^qŒ WKåÛ~°∞. JѨÊ\˜=~°‰Äõ „ѨuѨHO∆õ Ö’ ~å}˜Oz#
~Àâ◊Ü«∞º HÍO„ÔQã¨∞Ö’ ã≤÷~°Ñ¨_çáÈÜ«∂~°∞. Z=~°∞ Ѩ^ŒqÖ’ L<åfl ~Àâ◊Ü«∞º#∞
HÍ^Œ#ÖËx ã≤u÷ `≥K∞« Û‰õΩ<åfl_∞» . P q^èOŒ QÍ<Õ Hˆ O„^Œ™ê÷~Ú=~°‰Äõ PÜ«∞# ã¨∞Ѩi
z`«∞_»Ü«∂º~°∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ Jg∞~ü¿Ñ@Ö’ ™⁄O`« WÅ∞¡ U~°Ê~°K«∞H˘x
LO@∞#flÑC¨ _»∞ ‰õÄ_® "Õ∞=Ú HõÅ∞ã¨∞OÎ _Õ"åà◊§O. =∂ ‰õΩ@∞OÉÏxfl QÆ∞iOz
Ѩ~å=∞~°≈ KÕã∞¨ OÎ _Õ"å~°∞.
"≥.· Zãπ.~å[âıY~ü ~Ô _ç¤ Ç¨Ï~îå`«∞QÎ Í K«xáÈ=@O`À K«H¯õ x =∂~åæO`«~O° QÍ
Hˆ O„^Œ HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O ~Àâ◊Ü∞« º#∞ =ÚYº=∞O„u ™ê÷<åxH˜ fã¨∞‰õΩ=zÛOk.
|Ǩïâ◊ PÜ«∞# rq`«OÖ’ Jk ÃÑ^ŒÌ =∞Å∞ѨÙ.
JѨÊ\˜~‰° Äõ ~Àâ◊Ü∞« º JѨC_»ÑC¨ _»∂ <å`À JO@∞O_Õ"å~°∞ ''rq`«=∞O`å
~å[H©Ü∞« O `«Ñʨ =∞~˘Hõ "åºáê~°O K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ . `≥eÜ«∞^Œ∞ ‰õÄ_®. WѨC_»∞ D
^ŒâÖ◊ ’ WOˆHg∞ KÕ¿ã ã≤u÷ ‰õÄ_® ÖË^∞Œ . ~å[H©Ü∂« Å∞ H˘#™êyOKåeûO^Õ—— Jk
PÜ«∞# ^èÀ~°}.˜

89
 #=O|~°∞ 24, 2010# ~Àâ◊Ü∞« º =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕâß~°∞.
Jkèëêì#O Ñ≤Å∞ѨÙ#O^Œ∞H˘x ǨÏ_®=Ù_çQÍ _èbç H¡ ˜ KÕi# PÜ«∞# Jkè<„Õ u P^ÕâßÅ
"Õ∞~°‰Ωõ ™ÈxÜ«∂Hˆ ~år<å=∂ ÖËY ã¨=∞iÊOKå~°∞. =Ü≥∂ÉèÏ~°O, Ѩx XuÎ_ç
HÍ~°}OQÍ ~år<å=∂ KÕã∞¨ #Î fl@∞¡ JkèHÍiHõOQÍ „ѨH\ õ O˜ Kå~°∞.
g

90
<Õ#∞Hõeã≤# =∂#="å^Œ∞Å∞

91
 ãà ‰õΩºÅiãπ,ì =∂#="åk
Z.a.ëê.

ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ Ãã‰õΩºÅ~ü ™⁄Ãã·\© á¶È~°"£∞Ö’ „Ѩã¨Oyã¨∞Î#fl Z.a.ëê.

„ѨH¯õ # ǨÏg∞^£ kÖÏfiÜü∞ (=Úã≤O¡ áêe\˜Hû± ~°K~« Ú`«)

~å_çHõÖò Ǩïº=∞xãπì ãì̈_ô HͺOÑπ, 1965, J=xQÆ_»¤, Hõ$ëê‚ lÖÏ¡, PO.„Ѩ.

L to R =∞O_»= „j~å=∞ =¸iÎ, HÀ<Õ~∞° ‰õΩ@∞O|~å=Ù,
Z.a.ëê, Z<£. W#flÜ∞« º
 ÉèÏ~°`« =∂#="å^Œ, Ãã‰õΩºÅ~ü L^Œº=∞OÖ’ ZO.Z<£.~åÜü∞ J#∞K«
~°∞_»∞QÍ Z.a.ëê H©ÅHõ áê„`« =Ç≤ÏOKå_»∞. 1964Ö’ PÜ«∞#`À <å‰õΩ ѨiK«Ü∞« O
HÍQÍ, J`«ºO`« ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å"≥∞ÿ =∂ q∞„`«`åfixfl H˘#™êyOKåO. 1982Ö’ PÜ«∞#
K«xáÈ=_»O`À =Ù^Œº=∂xH˜ KåÖÏ ^≥|ƒ `«yeOk.
1966Ö’ J=xQÆ_¤» „QÍ=∞OÖ’ (Hõ$ëê‚lÖÏ¡), S^Œ∞ ~ÀAÅ =∂#= "å^Œ
tHõ}
∆ ta~°O [iyOk. HÀ<Õ~∞° ‰õΩ@∞O|~å=Ù x~°fiÇ≤ÏOz# P ta~°O ZO`À
LѨÜ≥∂QÆHõ~°O HÍQÍ Z.a.ëê ta~°O [iy# Jxfl ~ÀAÅ∞ =ÙO_ç, „â◊^ŒúQÍ
áêÖÁæx, K«~Û° Å∞ ÉÏQÍ #_çÑO≤ z, `≥Å∞QÆ∞ „ѨãO¨ QÍÅ ™ê~åOâßxfl WOw¡+µ¨ Ö’
K≥ÑÊ≤ OK«∞ H˘x, JO^ŒiH© „áÈ`åûǨÏHÍiQÍ =Ù<åfl_∞» . Jk =∞Oz J#∞Éè=í O.
P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨‚=¸iÎ, J^茺ܫ∞# `«~°QÆ`«∞Å „Ñ≤xûáêÖò. PÜ«∞#
`≥Å∞QÆ∞Ö’ =∂\Ï¡_ç J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ "Õ∞~°‰Ωõ Z.a.ëê.‰õΩ WOw¡+µ¨ Ö’ K≥¿ÑÊ"å~°∞.
ta~°OÖ’ áêÖÁæ#fl "åiÖ’ ~åqѨÓ_ç "≥OHõ\Ï„k, „uѨÙ~°<xÕ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=Ù,
Z<£.q.„|ǨχOÅ „ѨãO¨ QÍÅ ™ê~åOâ◊O WOw¡+µ¨ Ö’ `≥Å∞ûH˘x JO^Œ∞Ö’ ѨÅ∞‰õΩ
=Ù#fl^xŒ Z.a.ëê "åix „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞.
=∞ÖÏ¡k ~å=∞=¸iÎ, l.q.Hõ$ëê‚~å=Ù, HõÅ∂¡i |ã¨"âÕ fi◊ ~°~å=Ù, "Õ∞HÍ K«„Hõ
áê}˜ ã≤.ÃÇÏKü.~å*ÏÔ~_ç¤, ZO.q.~°=∞}Ü«∞º, „uѨÙ~°<Õx QÀ‰õΩÖòK«O^£, |K«∞Û
"≥OHõ>âË fi◊ ~°∞,¡ QÆqx "≥OHõ@™êfiq∞ =zÛ áêÖÁæ<åfl~∞° .
<Õ#∞ Z.a.ëê‰õΩ `À_»∞QÍ =ÙO_Õ"å_çx. HͺOÑπÖ’ áêÖÁæ#fl "åiÖ’ KåÖÏ
=∞Ok ëê‰õΩ HõOÃÑh W=fiQÆÅ"å~°∞ ÖË~∞° . JO>Ë ã¨=∂"Õâß#O`«~O° ~ÚëêªQÀ+≤ª
Hõ|∞~°∞,¡ H˘kÌQÍ (2 ÃÑQÆ∞Ö
æ Ë J#∞HÀO_ç) BáÈâ◊# Ѩ@_ì O» =ÙO_Õq. Z.a.ëê.
ÃÑ·Ñπ `åˆQ"å~°∞. ~åqѨÓ_ç "≥OHõ\Ï„k K«∞@ì `åˆQ"å~°∞.
94
 =∞O_»= N~å=∞=¸iÎ =∂‰õΩ KÕ^À_»∞QÍ HÍOÑπ q[Ü«∂xH˜ ZO`À Hõ$+≤
KÕâß~°∞. ‰õΩ@∞O|~å=Ù U~åÊ@∞¡, Ju^䌺O KåÖÏ "≥∞K«∞ÛHÀ^Œy#q. J^˘Hõ
ã¨ÑÅ
¨¶ "≥∞#ÿ ãì̈_Hô ͺOÑπ.
Z.a.ëê. J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ <å PǨfi#OÃÑ· PO„^èŒ Ñ¨~º° @# KÕâß~°∞.
Z.a.ÔH.`À ã¨xflÇÏ≤ `«∞ÅÜ«∂º~°∞. PÜ«∞# QÆ∞O_≥áÈ@∞`À =∞OK«OÖ’ =ÙO_»QÍ
(1967), "Õ∞q∞~°∞=Ù~°O "≥o§, KÕuÖ’ KÕ~Ú "Õ~ÚOK«∞H˘x, =∞„^•ã¨∞ "≥o§
zH˜`û« KÕ~ÚOK«∞HÀ=∞<åflO. HÍx Jk [~°QHÆ õ =ÚO^Õ =∞~À™êi QÆ∞O_≥áÈ@∞`À
PÜ«∞# ^•~°∞}OQÍ K«xáÈ=_»O [iyOk.
Z.a.ëê#∞ QÆ∞O@∂~°∞, q[Ü«∞"å_», ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ fã¨∞‰õΩ "≥o§ qq^èŒ
ã¨ÉÅíè ∞ ÃÑ\ì̃OKå#∞. HÀ~°∞ì <åºÜ«∞"å^Œ∞Å ã¨ÉÖ íè ’ „ѨãO¨ QÍÅ∞ KÕâß~°∞. Z.ã≤.
HÍÖËrÖ’ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ PÜ«∞# „ѨãO¨ QÆO Q˘Ñ¨ÊQÍ Jaè#OkOKå~°∞, ZÅ=iÎ
~Àâ◊Ü∞« º `≥QÆ "≥∞K«∞Û‰õΩ<åfl~∞° . PÜ«∞#‰õΩ XHõ Ѩ\Ïì# Z=i „ѨãO¨ QÆO #KÕÛkHÍ^Œ∞.
Z.a.ëê „Ñ¨ã¨OQÆO J^Œ∞ƒù`«O J<åfl~°∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ =Úã≤¡O, Ç≤ÏO^Œ∂
ã¨OѶ∂¨ Å`À Ãã‰õΩºÅi[OÃÑ· H©ÅHõ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iÑ≤OKåO. nxH˜ L™ê‡xÜ«∂
„á⁄ÃѶã~¨ ü PÅO Y∞O^£q∞i ÉÏQÍ ã¨ÇϨ HõiOKå~°∞.
Z.a.ëê`À <å\˜ "≥ã· π Kèå<£ûÅ~ü _ç.Zãπ.~Ô _çQ¤ Í~°`¡ À HõÅã≤ qO^•~°yOKåO.
P `«~∞° "å`« "≥ã· π Kèå#ûÅ~ü #~À`«=Î ∞Ô~_ç`¤ À qÜ«∞º=∞O^Œ_®xH˜ =ÚO^Œ∞ ‰õΩ@∞O|
q=~åÅHÀã¨O <å ^•fi~å P~å f™ê_»∞. Z.a.ëê ‰õΩ=∂Ô~,Î #~À`«=Î ∞ ~Ô _ç¤ ‰õΩ=∂~°∞Å
q"åǨÏO qѶŠ¨ =∞~ÚOk.
PÅáê\˜ ~°gO„^Œ<å^䉣 Ωõ , q.P~ü.<å~°‰¡ Ωõ , ëê #∞ ѨiK«Ü∞« O KÕâß#∞.
JѨÊ\’¡ Z.a.ëê #zˆH`« „ѨK∞« ~°}Å ¿Ñi@ H˘xfl =∞Oz ѨÙãÎ̈HÍÅ∞
"≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ~°∞. „Ѩu Ããq∞<å~ü `«~åfi`« XHõ ѨÙã¨ÎHõO =KÕÛk. "å\˜x
J=∞‡QÍ =zÛ# ÖÏÉèOí Ö’ ã¨QOÆ J\˜ì ÃÑ@∞ìH˘x, q∞yeOk `«#‰õΩ ѨOѨ=∞<Õ
"å_»∞. JÖÏ =∂#="å^Œ ™êÇ≤Ï`«ºO J=∂‡O. `≥<åeÖ’ QÆ∞i*ÏÅ ã‘`å~å=∞Ü«∞º,
q[Ü«∞"å_»Ö’ HÀ<Õ~°∞ ‰õΩ@∞O|~å=Ù ã¨Ç¨ÏHõiOKå~°∞. 'Z.a.ëê "庙êÅ∞—,
95
'Ãã·O\˜Ñ¶≤H± "≥∞^äŒ_£— ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ `≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ J#∞=kOKå#∞. q[Ü«∞"å_»Ö’
J#∞Ѩ=∞ „ѨK«∞~°}Å "å~°∞ "庙êŠѨÙã¨ÎHõO Pq+¨¯~°} ã¨ÉèíÖ’ H˘`«Î
ã¨zÛ^•#O^Œ=¸iÎ =∂\Ï¡_®~°∞.
~å_çHÖ
õ ò Ǩ˙º=∞xãπì Ѩ„uHõ ã¨Oáê^ŒHõ =~°Oæ Ö’ Z.a.ëê =ÙO_Õ"å~°∞.
`«~°∞"å`« 'ÔHfiãπì— Ñ¨„uHõ#∞ '#∂º ÔHfiãπì—QÍ =∂iÛ, Jk ‰õÄ_® ÉÏQÍ
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. Ãã‰õΩºÅ~ü ™⁄Ãã·\© ™ê÷ÑO≤ z 'k Ãã‰õΩºÅiãπ—ì Ѩ„uHõ #_çáê~°∞.
ZO.Ñ≤.ˆ~ˆQ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À '#∂ºÔHfiãπì— Ñ¨„uHõ #_çáê~°∞. kbÑπ z„`Õ H˘<åflà◊√§
ã¨Oáê^Œ‰Ωõ Å∞QÍ L<åfl~∞° . ѨÓi â◊OHõ~åKå~°º#∞ "Õ^•ÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ QÀ=∂Oã¨
ÉèíHõ∆} KÕâß~°<Õ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ KèåÖˇO*ò KÕâß~°∞. `«~°¯f~°÷ ÅHõ∆‡}âߢã‘Î ÉÏQÍ
ã¨Ç¨ÏHõiOKå~°∞.
ZO.Z<£.~åÜü∞ =∂#= "å^Œ ã¨∂„`åÅ#∞ Ѩi+¨¯iOz P^è∞Œ xHõ âߢã¨OÎ
„ѨHÍ~°O =∂~åæO`«~åÅ∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. "Õ^Œ„Ѩ=∂}OQÍ ~åÜü∞ ã¨∂„`åÅ#∞
ã‘fiHõiOK«_»O ã¨iHÍ^Œ<åfl_»∞. tÉò.ˆ~ PÜ«∞#`À XѨCHÀQÍ, q.ZO.`å~°∞¯O_Õ
¿ÑÅ=OQÍ ~åÜü∞#∞ XѨC‰õΩ<åfl~∞° .
'ѶÅ
≤ ™êѶH≤ Ö
õ ò HÍxûÔHfi<≥û<£ PѶπ "≥∂_»~<° £ Ãã·<û£ — „Ѩux PÜ«∞# ^•fi~å
<Õ#∞ K«k"å#∞. Jk Z_ç\ò KÕã≤ „ѨK∞« iOK«Hõ =ÚO^Õ Z.a.ëê K«xáÈÜ«∂~°∞.
ëê ~°K#« Å∞ KåÖÏ Ñ¨^uúŒ QÍ âߢã‘Ü
Î ∞« OQÍ =ÙO\Ï~Ú.
1978Ö’ P"≥∞iHÍÖ’ QÍ~°<¤ £ ãì̈~Ú<£ #∞O_ç <åHÀ L`«~Î O° =zÛOk.
ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ =∂#="å^Œ, ¿ÇÏ`«∞"å^Œ Ãã‰õΩºÅ~ü L^Œº=∂Å QÆ∞iOz
'Z<£Ãã·HÀ¡Ñ_‘ Ü
ç ∂« PѶπ J<£ abѶ—π J<Õ „QÆO^ä•xH˜ ~åÜ«∞=∞<åfl~∞° . Z.a.ëê <å
¿Ñ~°∞ ã¨∂zOKå_»<åfl~∞° . XѨCH˘x ~åâß#∞. P `«~åfi`« QÍ~°<¤ £ Ããì~Ú<£#∞ Hõeâß#∞.
J`«_∞» „ѨK∞« ~°} J#O`«~O° Hˆ #û~ü`À K«xáÈÜ«∂_»∞.
Z.a.ëê ^•fi~å H˘O^Œ~∞° q^•º"Õ`ÅΫ ∞ ѨiK«Ü∞« =∞Ü«∂º~°∞. "åiÖ’ q.q.
*Ï<£, *ˇ.a.<åÜ«∞H±, J=∞$H± ã≤OQ∑ „Ѩ=ÚY∞Å∞.

96
 Z.a.ëê QÆ∞[~å`üÖ’ kQÆO|~° *ˇ#· ‰õΩ@∞O|OÖ’ ѨÙ\ì̃, ZO.Z<£.~åÜü∞
„ѨÉèÏ=O`À =∂#="åkQÍ =∂~å_»∞. =∞ǨÏ~å¢+¨ì‰õΩ =zÛ `˘Å∞`« ѨÓ<åÖ’
x=ã≤Oz P `«~åfi`« ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ã≤÷~°Ñ¨_®¤~°∞. Z=∞Ô~˚hûÖ’ [Ü«∞„ѨHÍâò
<å~åÜ«∞}ü ѨHÍ∆ # xeKå~°∞.
q.ÔH.ã≤<å› <Õ_∞» Ãã‰õΩºÅiãπì Ѩ„uHõ #_»∞ѨÙ`«∞<åfl~∞° . PÜ«∞# Z.a.ëê
t+¨µº_»∞. a.Z.q. â◊~‡° ‰õÄ_® ëê J#∞K«~∞° _»∞QÍ =ÙO@∂, ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ =zÛ KåÖÏHÍÅO L™ê‡xÜ«∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ ѨxKÕã¨∂Î
K«xáÈÜ«∂~°∞. PÜ«∞# ‰õÄ_® Ãã‰õΩºÅ~ü =Ù^Œº=∞OÖ’ "Õ∞^ä•qQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞.
JÖÏO\˜ "åiÖ’ Nx"åã¨<,£ „ѨÉÏè Hõ~ü áê_èô ‰õÄ_® L<åfl~∞° .
=∞Ǩ~å¢+ì̈Ö’ 'ã¨`º« â’^èHŒ ± =∞O_»e— ÃÑ\ì̃, ǨÏg∞^£ ^ŒÖÏfiÜü∞#∞ ÃÑ·H˜
`≥zÛ#"å~°∞ Z.a.ëê. kbÑπ z„`Õ J#∞"å^•Å =Å# ǨÏg∞^£ ~°K#« Å∞ WOw¡+µ¨ Ö’
~åQÍ '=Úã≤¡O áêe\˜H±û— J<Õ „QÆO^äŒO <Õ#∞ `≥Å∞QÆ∞ KÕã≤ '„Ѩ™êi`«—Ö’
„ѨK«∞iOKå#∞.
Éè=í #O "≥OHõ„\ÏO =ÚYº=∞O„uQÍ, q^•º=∞O„uQÍ =ÙO_»QÍ Z.a.ëê.#∞
ѨiK«Ü∞« O KÕâß#∞. W~°∞=Ù~°∂ ÉèÏ=™ê~°∂Ѩº`«`À q∞„`«∞ÅÜ«∂º~°∞. Z_»fi~üì +≤Öûò ,
+≤HÍQÀ #∞O_ç 'q∞#~åfi— Ѩ„uHõ #_çáê~°∞. Jk #=¸<åQÍ Z.a.ëê. 'Ǩ˙º=∞xãπì
"Õ— J<Õ Ñ¨„uHõ#∞ H˘kÌHÍÅO #_çáê~°∞. l._ç.Ѩ~ˆ Mò`À ã¨xflÇÏ≤ `« q∞„`«`fi« OQÆÅ
Z.a.ëê, PÜ«∞# ~°K#« Å∞ H˘xfl „ѨK∞« iOKå~°∞. „H˜\H˜ ± PѶπ Ç≤ÏO^Œ∂~Ú[O,
uÅH±ÃÑ· "庙êÅ∞, 'Ǩ˙º=∞xãπ"ì —Õ Ö’ =KåÛ~Ú. 8 ã¨OzHõÅ`À<Õ Jk Py
áÈ~ÚOk.
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ "≥.· ZO.ã≤.Z.Ö’ XHõ Ããq∞<å~ü HÀã¨O Z.a.ëê =KåÛ~°∞.
<å~åÜ«∞}QÆ∂_® `å*ò=∞ǨÏÖò Ǩϟ@ÖòÖ’ |ã¨KâÕ ß~°∞. Ããq∞<å~ü ã¨=∞Ü«∂xH˜
\ÏH©û Ñ≤eÑ≤OK«=∞<åfl~∞° . "≥.· ZO.ã≤.Z. Ѷ~¨ å¡OQ∑ ^Œ∂~å# =Ù#flk. J~Ú<å ZO^Œ∞‰õΩ
\ÏH©û HÍ"åÅ<åfl~À `≥eÜ«∞ÖË^∞Œ . P `«~∞° "å`« QÍx <å‰õΩ *Ï˝<À^ŒÜ∞« O HÍÖË^∞Œ .
P ™êÜ«∞O„`«O ëê‰õΩ `≥eã≤# _®Hõ~ì ∞° ¡ ѨH¯õ <Õ =ÙO_»QÍ JHõ¯_»‰Ωõ fã¨∞HÔ àϧO.

97
QÆ∞O_≥‰Ωõ ã¨O|OkèOz# =º=Ǩ~°O |Ü«∞@Ѩ_Oç k. ~Ô Å
· ∞Ö’ ѨÓ<å "≥o§ "≥^· ºŒ
ѨsHõÅ
∆ ∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩx zH˜`û« á⁄O^•~°∞.
L™ê‡xÜ«∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ ~°+^‘ ∞Œ nÌ<M£ Ï<£, "≥.· ~åѶ∞¨ =Ü«∞º, l.
~åOÔ~_ç,¤ HÔ . âıëê„k, Ñ≤.q.~å[QÀáêÖò "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "åix ëê‰õΩ ѨiK«Ü∞« O KÕâß~°∞.
"å~°∞ PÜ«∞# "Õ∞^ä㌠∞¨ û#∞ QÆ∞iÎOKå~°∞.
QÍOnè, <≥„Ǩ˙ÅÃÑ· ëê „Ñ¨K∞« iOz# ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ Ããq∞<å~°¡ Ѷe¨ `«"∞Õ . PÜ«∞#
~°K«#Ö’¡ 'Ãã·O\˜Ñ¶≤H± "≥∞^äŒ_£—, '„>ˇ_ç+¨<£ JO_£ "≥∂_»~üx\˜—, 'KèåÖˇO*ˇãπ @∞
Ãã‰õΩºÅi[O— ¿Ñ~˘¯#^Œy#q. Jj¡ÅO JO>Ë Uq∞@<Õ K«~Û° [iÑ≤ XHõ „QÆO^äOŒ
`≥KåÛ~°∞.
g

98
 tÉò <å~åÜ«∞}ü ~ˆ

tÉò <å~åÜ«∞}ü ~ˆ `À W#flÜ∞« º

99
 'ZH±û áÈ¡~ˆ +¨<û£ — J<Õ ji¬H#õ tÉò <å~åÜ«∞} ~åã≤# "庙êÅ∞ 1958
„áêO`åÅÖ’ K«∂Kå#∞. J#∞"å^ŒO KÕÜ«∞É’`Õ JO`« ÉÏQÍ #_»=ÖË^Œ∞.
=kÖËâß#∞. JѨÊ\’¡ tÉò ˆ~ P¢¿ãìeÜ«∂Ö’ WO_çÜ«∞<£ ãì̈_ôãπ âßMÏkèѨuQÍ
"≥∞Ö’ƒ~üflÖ’ ѨxKÕâß~°∞. PÜ«∞# uiy WO_çÜ∂« =zÛ# `«~∞° "å`« ~å_çHÖ õ ò
Ǩ˙º=∞xãπì Ѩ„uHõ ã¨Oáê^ŒHõ =~°Oæ Ö’ =Ù<åfl~∞° . <Õ#∞ ZѨC_≥<· å J_»Ñ^¨ _Œ á» ê
"庙êÅ∞ ~å¿ã"å_çx. XHõ™êi P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ „ѨãO¨ QÆ áê~îO° ѨOáê#∞.
p~åÅÖ’ 1958Ö’ ~åqѨÓ_ç "≥OHõ\Ï„k =∂\Ï¡_#ç ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ H˘O`« K«~Û°
[iyOk. Jk ~°gO„^Œ<å^ä£ ~îåQÀ~ü ÃÑ· xt`« ѨijÅ# ™ê~åOâ◊O. Jk "ÕÜ∞« _®xH˜
tÉò ˆ~ JÉèíºO`«~° ÃÑ\Ïì~°∞. <Õ#∞ Ѩ@∞ì|\Ïì#∞. '~å_çHõÖò Ǩ˙º=∞xãπì—Ö’
q=∞~°≈#∞ PǨfixOK«Háõ È=_»O Pâ◊Û~°ºO J<åfl#∞. `«~∞° "å`« q.a.HÍiflH± #∞O_ç
L`«Î~°O =zÛOk. J~Ú<å Ѩ@∞ì ã¨_»eOK«HõáÈ=_»O`À "åà◊√§ P=ÙÅ
QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎH˜ q+¨Ü∞« O ~åâß~°∞. PÜ«∞# K≥Ñʨ QÍ JO`«\`˜ À q~°q∞OKå#∞.
`å#∞ K≥Ñ≤ÊOk, <Õ#∞ iáÈ~°∞ì KÕã≤Ok ã¨Ô~·#^Õ J~Ú<å, tÉò ˆ~ HÀiHõÃÑ·
=Ó~°∞‰õΩO@∞<åfl=∞<åflO. `«~°∞"å`« ZѨC_À tÉò ˆ~#∞ HõÅã≤ J_çy`Õ, U^À
‰õΩO\˜™ê‰õΩ K≥áêÊ~°∞. ɡOQÍÖò ÃãO\˜"∞≥ O\ò, ~îåQÀ~ü ÃÑ· „¿Ñ=∞ HõxÑ≤OzOk.
~îåQÀ~ü Hõq`«ÅÖ’, ~°K#« ÅÖ’ HõxÑ≤Oz# P^蕺u‡Hõ ѨÙÅ∞=Ú_»∞ "å^•xfl ZlÔH
f„=OQÍ q=∞i≈OKå~°∞. ~îåQÀ~ü HõO>ˇ â◊~`° ü ~åã≤# âı+„¨ Ѩâfl◊ , JO^Œ∞Ö’ Hõ=∞Å
áê„`« Q˘Ñ¨Ê^Œx ZlÔH J<åfl~∞° . Ö’QÆ_» ZO.Z<£.~åÜü∞ J^Õ q+¨Ü∂« xfl ~åâß~°∞.
tÉò ~ˆ ‰õΩ P q+¨Ü∞« O q∞OQÆ∞_»∞Ѩ_H» ,õ =∂ iáÈ~°∞#ì ∞ „ѨK∞« iOK«Ö^Ë ∞Œ .
P `«~∞° "å`« ÉÁOÉÏ~Ú HõÅHõ`åÎ, _èbç ,¡ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ÅÖ’ tÉò ~ˆ `À J<ÕHõ
Ѩ~åºÜ«∂Å∞ HõÅã≤ =Ù<åflO. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ PÜ«∞#∞fl PÅáê\˜ ~°gO„^Œ<å^䉣 Ωõ ,
q.P~ü.<å~°‰¡ Ωõ ѨiK«Ü∞« O KÕâß#∞. ™êÖÏ~ü [OQ∑ =¸ºlÜ«∞O‰õΩ fã¨∞HÔ à◊§QÍ
XHõ ~À[O`å K«∂ã¨∂,Î ã¨∞n~°… <À\òû ~åã¨∞‰õΩ<åfl~∞° . =∞~À Ѩ~åºÜ«∞O `≥Å∞QÆ∞
Ü«¸x=iû\©Ö’, WOHÀ™êi PÅÜ«∞<£û „á¶êxûãπ ǨÅ∞Ö’ ~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xã¨∞ì
ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ tÉò ~ˆ #∞ Ñ≤eÑ≤OKåO.
100
 ZO.Z<£.~åÜü∞ rq`« K«i„`« tÉò ~ˆ ~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xã¨∞Ö
ì ’ =~°∞ã¨QÍ
„ѨK∞« iOKå~°∞. Jk WOw¡+µ¨ Ö’ ѨÙãÎ̈HOõ QÍ ~åHõ=ÚO^Õ <Õ#∞ `≥Å∞QÆ∞ KÕÜ∞« QÍ
`≥Å∞QÆ∞ Ü«¸x=iû\© „ѨK∞« iOzOk. tÉò ~ˆ P#O^ŒO`À ZO^ŒiHÀ ~¸ q+¨Ü∞« O
K≥áêÊ~°∞. JѨC_»∞ ѨÙã¨HÎ õ Pq+¨¯~°} ã¨É‰íè Ωõ tÉò ~ˆ `À áê@∞ `å~°∞¯O_Õ, WO^Œ∞=∞u
‰õÄ_® =KåÛ~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú HõàÏâßÅÖ’ tÉò ~ˆ ѨxKÕã∞¨ #Î flÑC¨ _»∞, Z.a.ëê.`À
HõÅã≤ Ǩ˙º=∞xãπì, Ãã‰õΩºÅiãπì =Ù^Œº=∂ÅÔH· ÉÏQÍ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. Z.a.ëê
x~°fiÇ≤ÏOz# Ããq∞<å~°¡ Ѷe¨ `«OQÍ QÍOnè, <≥„Ǩ˙ÅÃÑ· =∞Oz ~°K#« Å∞ =KåÛ~Ú.
tÉò ~ˆ QÍOnèÃÑ· ~°K#« efl Ѩi+¨¯iOz „ѨK∞« iOKå~°∞. #zˆH`« „ѨK∞« ~°}"å~°∞
"å\˜x "≥Å∞=iOKå~°∞. 'ÔHfiãπ—ì Ѩ„uHõ‰Ωõ „áê=∂}˜Hõ "庙êÅ∞ ~åâß~°∞. 'l*Ï˝ã—¨
J<Õ („`≥=· ∂ã≤H)õ ɡOQÍb Ѩ„uHõ HõÅHõ`åÎ #∞O_ç rq`«=∞O`å #_çáê~°∞ tÉò ~ˆ .
L|ƒã¨ "åºkè`À ã¨`=« ∞`«=∞ø`«∂<Õ ~ÀA HõÅHõ`åÎ „\ÏOÅÖ’, |ã¨∞ûÅÖ’ i<≥*· Ï<£û
PѶ㑠∞¨ ‰õΩ =KÕÛ"å~°∞. âßOuxˆH`«<Ö £ ’ "åiH˜ WÅ∞¡ LO_Õk. 2008Ö’ JHõ¯_Õ
K«xáÈÜ«∂~°∞.
ZO.Z<£.~åÜü∞ rq`« K«i„`«#∞ Ѩiâ’^è<Œ å`«‡HõOQÍ ~åâß~°∞. ~åÜü∞ uiy#
^ÕâßÅÖ’ H˘xflO\˜H˜ "≥o§ =∞iH˘xfl KÀ@¡ #∞O_ç q+¨Ü∞« ¿ãHõ~} ° KÕã,≤ ã¨=∞„QÆOQÍ
~°K#« KÕâß~°∞. ZO.Z<£.~åÜü∞ ~°K#« Åhfl „HÀ_ôHiõ OKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ 4 ã¨OѨÙ\ÏÅ∞
PH±ûѶ~¨ ¤ü "å~°∞ „ѨK∞« iOK«QÍ „ѨÑO¨ K« "åºÑ≤Î K≥O^•~Ú. WOHÍ ~Ô O_»∞ ã¨OѨÙ\ÏÅ∞
~å=Åã≤ =ÙOk. ~åÜü∞ ÃÑ· _®‰õΩº"≥∞O@sʼnõΩ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. ~å_çHõÖò
_≥"≥∂„Hõ\˜H± ã≤^•úO`åÅ∞QÍ 22 ã¨∂„`åÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’ H©ÅHõ áê„`«
=Ç≤ÏOKå~°∞. 1948Ö’ PÜ«∞# LѨ<庙êÅ∞ q#fl@∞¡ P=ÙÅ QÀáêÅ Hõ$+¨=‚ ¸iÎ
K≥áêÊ~°∞. Z"£∞.Z<£.~åÜü∞. tÉò ~ˆ Å∞ HõÅã≤ 'W<£"∞Õ <£û F<£ W"Õ∞*ò— J<Õ ã≤^•úO`«
„QÆO^äOŒ Ö’ 22 ã¨∂„`åÅ qѨÙbHõ~} ° KÕâß~°∞. L`«~Î À`«~Î å "å\˜Ö’ KåÖÏ =∂~°∞ÊÅ∞
J=ã¨~=° ∞x Z.a.ëê J#QÍ tÉò ~ˆ JOwHõiOKå~°∞.
`«ã=¡‘ ∂ #„ã‘<£ ~°K#« efl ÉÏQÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOz P"≥∞‰õΩ HõÅHõ`åÎÖ’ tÉò ~ˆ
JO_»QÍ xeKå_»∞. tÉò ~ˆ JO>Ë `«ã=¡‘ ∂ KåÖÏ ~Ú+ì̈Ñ_¨ kÕ . ÃÑ^ŒÌ k‰õΩ¯QÍ
ÉèÏqOKåO Ǩ˙º=∞xã¨∞ì L^Œº=∂xfl tÉò ~ˆ „áÈ`«ûÇ≤ÏOz<å `å#∞QÍ ZÖÏO\˜
101
ÉÏ^茺`«Å∞ KÕ|@ìÖË^Œ∞. `å~°∞¯O_Õ L^Œº=∞ Hõ$+≤H˜ „áÈ`åûǨÏO ѨeˆH"å_»∞.
PÜ«∞# z=i ~ÀAÖÖ’ âßOuxˆH`«<£ ã¨ÉÅ íè Ö’ "Õ∞=Ú HõÅã≤ =ÙO_»QeÆ QÍO.
~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xãπì L^Œº=∞ K«i„`«#∞ ~åÜü∞ rq`«O`À q∞o`«O KÕã≤ ~å¿ã
„ѨÜ∞« `«flOÖ’, tÉò ~ˆ KåÖÏ q+¨Ü∞« ¿ãHõ~} ° KÕâß~°∞. PO„^艌 Ωõ ã¨O|OkèOz
H˘O`«"∞Õ ~°‰Ωõ <Õ#∞ q+¨Ü∂« xfl JOkOK«QeÆ QÍ#∞. ~åÜü∞ Ѩ~º° \˜Oz# J<ÕHõ
^ÕâßÅ∞ tÉò ~ˆ "≥o§ q+¨Ü∞« ¿ãHõ~} ° KÕâß~°∞. [~°‡hÖ’, ~°ëêºÖ’, "≥∞H˜ûHÀÖ’,
K≥<· åÖ’, W`«~∞° ʼnõΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËx J<ÕHõ JOâßÅ#∞ "≥eH˜ `≥KåÛ~°∞.
rq`«=∞O`å ~å~Úãπì K«i„`«HÍ~°∞_çQÍ xeKå~°∞. ™êÇ≤Ï`«º ~°OQÆOÖ’ PÜ«∞#
J<ÕHõ „áê=∂}˜Hõ "庙êÅ#∞ HÔ fiãπ,ì #∂º HÔ fiãπ,ì ~å_çHÖ
õ ò Ǩ˙º=∞xãπì Ѩ„uHõÖ’¡
~åâß~°∞. Ããq∞<å~üÅÖ’ =∞Oz =HõÎ ‰õÄ_®.

102
 =∂#="å^Œ „ѨKå~°‰õΩ_»∞
q.ZO. `å~°∞¯O_Õ

`å~°∞¯O_Õ `À W#flÜ∞« º

ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ x*Ï"£∞û HÍÖËrÖ’ LѨ#ºã≤Oz# ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ....

L to R "≥Ú^Œ\˜ =~°ãÖ ¨ ’ q.ZO. `å~°∞¯O_Õ, QÀáêÅ~å=Ù ZQÀƒ>Ë,
P=ÙÅ ™êO|t=~å=Ù. Ô~O_»= =~°∞㨠– Z.ÃÇÏKü.q. ã¨∞Éσ~å=Ù, Ñ≤.q.~å[QÀáêÖò, J|∂ƒi
~å=∂~å=Ù, Z.ZÖò. #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù. =¸_»= =~°∞㨠– JÖÏ"£∞ Y∞O^£‡i, l.P~ü. ^•efi .
<åÅ∞QÆ= =~°∞㨠– Z<£.HÔ .PKå~°º, Z.Zãπ. =_®fiů~ü Z<£. W#flÜ∞« º.
S^Œ= =~°∞㨠– *Ïã≤Î â◊¥Åáê}˜, H˘ã¨~åA ™êO|t=~å=Ù, Ñ≤.Zãπ. <å~åÜ«∞}

103
 1940 „áêO`åÅ #∞O_ô PO„^èŒ ~å_çHÖõ ûò ‰õΩ z~°Ñi¨ z`«∞_»∞ `å~°∞¯O_Õ.
`«=∞ ѨÓsfi‰õΩÅ∞ PO„^èŒ #∞O_ç =Å㨠=KåÛ~°h, WO\˜¿Ñ~°∞ `å_çH˘O_» Jh,
=∞~åsîÖ’ `å~°∞¯O_Õ J~ÚO^Œx K≥|∞`«∞O_Õ"å~°∞. ѨÓiÎ ¿Ñ~°∞ q~îÖ ° ò =∞ǨÏ^Õ"£
`å~°∞¯O_Õ (03.07.1909 – 22.03.2004).
ZO.Z<£.~åÜü∞‰õΩ J@∞ áêsìÖ’#∂ ~Ú@∞ L^Œº=∞OÖ’#∂ J`«ºO`«
ã¨xflÇÏ≤ `« q∞„`«∞_»∞, J#∞K«~∞° _»∞ ã¨ÇϨ K«~∞° _»∞QÍ PÜ«∞# L<åfl_∞» . ™ê^è•~°}
‰õΩ@∞O|O #∞Oz =zÛ, K«^∞Œ =ÙH˘x J_˘fiˆH\òQÍ „áêH©ãì ∞¨ KÕã∂¨ Î ÉÁOÉÏ~Ú
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì [_ç̊ JÜ«∂º_»∞. áêãπáÈ~°∞ì á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ÃÑ· Kåi„`å`«‡Hõ f~°∞Ê ~ÚzÛ,
ã¨OK«Å#O ã¨$+≤Oì Kå~°∞. áœ~°∞ÅO^ŒiH© áêãπ áêãπáÈ~°∞ì á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ L#fl^xŒ
K≥áêÊ~°∞. ZO.Z<£.~åÜü∞`À PÜ«∞#‰õΩ ÃãO\˜"∞≥ O@Öò J#∞|O^èOŒ =ÙOk. ~åÜü∞
ã¨O㨇~°} ã¨ÉÅ íè Ö’ _≥„Ǩ_»∂<£ ~åÜü∞ x"åã¨OÖ’ QÆ`ã« ‡¨ $`«∞Å∞ `«ÅK«∞H˘x
Hõhflà√◊ § ÃÑ\Ïì_∞» . [_ç̊QÍ `«# ¿ãfiK«Û‰ù Ωõ Ѩiq∞`«∞Å∞ =Ù<åflÜ∞« x, =Ù^Œº=∂xH˜
Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHõ áÈ`«∞<åflx ~år<å=∂ ~ÚzÛ, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Ö ì ’ „áêH©ãì ∞¨ ÃÑ\ÏìHõ
ѨÓiÎQÍ L^Œº=∞OÖ’ x=∞QÆ∞fl_»Ü«∂º_»∞. ~å_çHõÖò Ǩ˙º=∞xãπì, ˆ~+¨#eãπì,
i<≥*· Ï<£û L^Œº=∂Å`À ÉÏ@∞ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ™êyOKå_»∞.
Z=∞~°h˚ ûÖ’ WOk~å QÍOnèx =ºuˆ~H˜Oz, [Ü«∞„ѨHÍâò <å~åÜ«∞}ü#∞
ã¨=∞iúOKå_»∞. =Úã≤O¡ ÅÖ’ f„="å^Œ∞Å#∞ ^Œ∂~°O KÕã,≤ q∞`«"å^Œ∞Å#∞ HõÅ∞ѨÙ
HÀ"åÅ<Õ"å_»∞. '~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xãπ—ì Ѩ„uHõ #_»Ñ_¨ ®xH˜, ~åÜü∞ ™êÇ≤Ï`«º „ѨK∞« ~°
}‰õÄ KåÖÏ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_®¤_∞» .
^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ Ñ¨~º° \˜Oz ã¨ÉÅíè ∞ ã¨=∂"ÕâßÅ∞, J^躌 Ü«∞# `«~Q° `Æ ∞« ÅÖ’
ZO^ŒiHÀ áê~îåÅ∞ K≥áêÊ~°∞. <Õ#∞ PÜ«∞#∞fl ÉÁOÉÏ~Ú _≥„Ǩ_»∂<£Ö’, PO„^èÖ Œ ’,
_èçb¡Ö’ J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ Hõeâß#∞. L^Œº=∞OÖ’ ѨxKÕâßO. L`«Î~°
„Ѩ`∞« º`«~Î åÅ∞ #_çáêO. J<ÕHõ "庙êÅ∞, „ѨK∞« ~°}Å∞ KÕã#≤ `å~°∞¯O_Õ‰Ωõ PÜ«∞#
ÉèÏ~°º Q“i KÕܸ « `« xKÕÛk.

104
 _èbç Ö
¡ ’ =∂‰õΩ PÜ«∞# WO\’¡ Z<Àfl=∂~°∞¡ Pu^二 O ~ÚKåÛ~°∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ
HÍ~°∞ #_»∞ѨÙ`«∂ ##∞fl, ZO.q.~å=∞=¸iÎx fã¨∞‰õΩ"≥_`ç Õ ~ÚO\’¡ L^Œº=∞
Hõ|∞~°∞¡ K≥ѨC‰õΩ<Õ"åà◊§O. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ WO^Œ∞=∞u Ѩˆ~Mò WO\’¡ L#fl
ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ Hõe¿ã"åà◊§O. <å~°¡ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=ÙH˜ ѨiK«Ü∞« O KÕâß#∞. <å~°¡
`«# ~°K#« XHõ\˜ `å~°∞¯O_Õ‰Ωõ JOH˜`O« KÕâß~°∞. PÅáê\˜ ~°gO„^Œ<å^äH£ ˜ ‰õÄ_®
ѨiK«Ü∞« O KÕâß#∞.
1982Ö’ `å~°∞¯O_Õ ‰õΩ=∂Ô~Î =∂}˜H± ÃÑo§ _èbç Ö ¡ ’ WO_çÜ∂« WO@~ü
<Õ+#¨ Öò ÃãO@~üÖ’ [iyOk. <Õ#∞ XHõ¯_ç<Õ PO„^èŒ #∞O_ç P ÃÑo§Ö’ JukäQÍ
áêÖÁæ<åfl#∞. PÜ«∞# ZO`À P#OkOKå~°∞. P `«~°∞"å`« =∂}˜H±#∞ <Õ#∞
ZѨC_≥<· å Hõe¿ã"å_çfl. P"≥∞ L^Œº=∞OÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ ÖË^∞Œ . PÜ«∞# ÉèÏ~°º
Q“i H˘<åflà◊√§ gÖò Kè≥·~üÖ’ =ÙO@∂ K«xáÈ~ÚOk. `å~°∞¯O_Õ#∞ =∂}˜H±
K«∂K«∞‰õΩ<Õk. ~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xãπì L^Œº=∂xH˜ WO_çÜ∂« Ö’ `å~°∞¯O_Õ =Å#
QÆ∞iÎOѨ٠=zÛO^Œx tÉò <å~åÜ«∞}ü ~ˆ J<Õ"å~°∞. PÜ«∞#‰õΩ „Ñ≤Ü∞« t+¨µº_»∞QÍ
ZO.Z.~å}ˇ XHõ ã¨O㨇~°} ã¨OzHõ K«H¯õ QÍ "≥Å∞=iOKå~°∞. i<≥*· Ï<£û ã¨Oã¨÷
„Ѩu U\Ï `å~°∞¯O_Õ ™ê‡~°HÀѨ<庙êÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ #Î flk. g\˜ U~åÊ@∞Ö’
J*Ï^£ áêOK˘e, a_ç â◊~°‡ „â◊^Œú =Ç≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞. #HõûÖˇ·@¡#∞ |∂@HõѨÙ
Z<£H“O@~°¡Ö’ K«O¿Ñã¨∞Î<åfl~°<Õ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ [ã≤ìãπ ÉèÏ~°æ= Hõg∞+¨<£ qKå~°}
KÕÑ\ ¨ Oì˜ k. JO^Œ∞Ö’ q.ZO.`å~°∞¯O_Õ, =∂"À~Úã¨∞Å ì ǨωõΩ¯ÅÃÑ· "åkOKå~°∞.
Wk 1976 „áêO`åÖ’¡ [iyOk. JѨC_»∞ `«~°K«∞QÍ PÜ«∞# ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
=ã¨∞ÎO_Õ"å~°∞.
ZO.Z<£.~åÜü∞ 22 ã≤^•úO`åÅ∞ WѨÊ\˜H© ã¨~Ô #· "Õ#x PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∞O.
P q+¨Ü∞« OÖ’ U.a. ëê, <Õ#∞ qÉèkË OKå=Ú. P^è∞Œ xHõ q*Ï˝# âßG Jaè=$kú
^Œ$ëêìº P ã≤^•úO`åÖ’¡ =∂~°∞ÊÅ∞, KÕ~∞° ÊÅ∞ J=ã¨~=° ∞x =∂ "å^Œ#. JÖψQ
Ǩϟq∞Ü≥∂Ѩu `å#∞ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ "å_®#x, Hõ#∞Hõ Wk ѨÓiÎQÍ H˘\˜ì
áêˆ~Ü«∞\ÏxH˜ gÖË^¡ xŒ `å~°∞¯O_Õ J<Õ"å~°∞. JѨC_»∞ ‰õÄ_® "Õ∞=Ú PÜ«∞#`À
f„=OQÍ qÉèkË Oz âߢã‘Ü Î ∞« OQÍ ~°∞A=ÜÕ∞º=~°‰Ωõ Ǩϟq∞Ü≥∂Ѩu JOwHõiOK«
~å^Œ∞ Jx QÆ\Qì˜ Í K≥¿ÑÊ"åà◊§O. `å~°∞¯O_Õ ZO`« QÆ\Qì˜ Í Jaè„áêÜ«∂Å#∞ "≥Å_¡ Oç KÕ
"å_À ¿ãflÇÏ≤ `«∞_çQÍ JO`« ã¨ÇϨ $^ŒÜÚ « _»∞.
105
 ÉèÏ~°`« =∂#= "å^Œ ã¨OѶ∂¨ ^躌 ‰õΩ∆ _»∞QÍ#∂, ѨÙ#ifiHÍ㨠L^Œº=∞<åÜ«∞
‰õΩ_»∞QÍ#∂ PÜ«∞# ^Õâ=◊ ∞O`å Ѩ~º° \˜Oz W`«~° ã¨OѶ∂¨ Å#∞ HõÅ∞ѨÙH˘x J<ÕHõ
tHõ}∆ `«~Q° `Æ ∞« Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ZO^Œi<À L^Œº=∂xH˜ ã¨Oã≤^∞Œ Åú #∞ KÕâß~°∞.
=∞Oz =Hõ.Î =ºH˜QÎ `Æ « ¿ãflÇ¨ xfl JaèÅ+≤OKÕ"å_»∞. Ju™ê^è•~°} rq`«O QÆ_∞» ѨÙ`«∂
L#fl`O« QÍ PÖ’zã¨∂Î ~°K#« Å∞ KÕâß~°∞. Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ ™êÇ≤Ï`åºxfl, ÉèÏ"åÅ#∞
[#OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ"≥à§◊ _®xH˜ ÉÏQÍ `À_»Ê_®¤~∞° . PÜ«∞#`À ѨiK«Ü∞« O, ã¨xflÇÏ≤ `«
`«fiO LO_»_O» ZO`À ã¨O`«$Ñ≤xÎ HõeyOzOk.
g

106
 Q˘Ñ¨Ê HÍi‡Hõ Ǩ˙º=∞xãπì
q.a.HÍiflH±

q.a.HÍiflH±, Z"£∞.Z<£.~åÜü∞, =∞}˜Éˇ<£ HÍ~å

107
 Z"£∞.Z<£.~åÜü∞`À Éè∞í [O g∞^Œ K≥~Úº"Õã≤ K«#∞=ÙQÍ =ÙO_»QÅÆ =∂#=
"å^Œ HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ q.a.HÍiflH.± 1930Ö’ Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ q^ÕâßÅ #∞O_ç
=ÚO|~ÚÖ’ J_»∞QÆ∞ÃÑ\˜#ì ѨC_»∞ `˘Å∞`« HõÅ∞ã¨∞‰õΩ#fl "åiÖ’ HÍiflH± L<åfl_∞» .
JѨÊ\˜ #∞O_ç ~åÜü∞ K«xáÈÜÕ∞=~°‰õΩ Ju ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞QÍ Jxfl q^è•Å
L^Œº=∂ÅÖ’ JO_»QÍ xeKå_»∞.
=ã¨O`« ÉèQí =Æ O`ü HÍiflH± PÜ«∞# Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞. =ÚO|~ÚÖ’ PÜ«∞##∞
ÉÏÉÏ Jx PáêºÜ«∞OQÍ Ñ≤eKÕ"å~°∞. HÍi‡Hõ ~°OQÆOÖ’ HÍiflH± =∞Oz Ѩ@∞ì
™êkèOz, ~åÜü∞‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞Î ~ÚKåÛ_»∞. Ü«∞ãπ.Ü«∞"£∞.*’+≤`À HõÅã≤ HÍi‡Hõ
~°OQÆOÖ’ KåÖÏ áÈ~å\ÏÅ∞ ™êyOKå_»∞. ysfl Hõ~å‡QÍ~ü Ü«¸xÜ«∞<£ "≥Ú^ŒÅ∞
PeO_çÜ∂« „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ HÍO„ÔQãπ, ~ˆ =Ù HÍi‡‰õΩÅ Ü«¸xÜ«∞<£`À ã¨Ç¨
J<ÕHõ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ „Ѩ=ÚY áê„`« =Ç≤ÏOKå_»∞. ~åÜü∞ *ˇÖ · ’¡ =ÙO_»QÍ
HÍiflH± KÕ`«<≥·#O`« P^Œ∞‰õΩ<åfl_»∞. ~å_çHõÖò _≥"≥∂„Hõ\˜H± áêsìÖ’, `«~°∞"å`«
=Ù^Œº=∞OÖ’ HÍiflH± H©ÅHõ áê„`« =Ç≤ÏOKå_»∞. '~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xãπ—ì Ѩ„uHõ,
WO_çÃÑO_≥O\ò WO_çÜ«∂ Ѩ„uHõÅ∞ ™êyOK«_»OÖ’ HÍiflH± rq`«=∞O`å
`À_»Ê_®¤_∞» . ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ =ÙO@∂ Ѩ~º° @#Å∞ KÕ¿ã"å_»∞.
HÍiflH± q∞`«ÉÏè +≤ ™œ=Úº_»∞.

108
 HÍiflH± ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ~°fÖÏÖò "Õ∞<£+<¨ ,£ ™êÇ≤Ï`«º ã¨ÇϨ "åãπ Éè=í <åÅÖ’
=ÙO_Õ"å_»∞. JHõ¯_» Z<Àfl™ê~°∞¡ Hõeâß#∞. PO„^艌 Ωõ Ѩ~º° @# xq∞`«OÎ =zÛ#ѨC_»∞
HõeâßO. 1970Ö’ PÜ«∞# ÉèÏ~°º#∞ ǨÏ`«º KÕâß~°∞. HÍiflH± ÃÑ·H˜ HõxÑ≤OK«Háõ È~Ú<å
KåÖÏ K«eOz, =∞ø#O =Ç≤ÏOKå_»∞.
~åÜü∞ J#O`«~O° Öˇãã¡≤ Ǩ Ϩ x ᶜO_Õ+<¨ £ ¿Ñi@ „Ѩ*Ï™êfi=∞º qˆHO„nHõ~}
°
=Ù^Œº=∞O ™êyOKå~°∞. tHõ∆} `«~°QÆ`«∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. QÆ∞O@∂~°∞,
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ÅÖ’ <Õ#∞ áêÖÁæ<åfl#∞. l.P~ü.^Œefi PǨfi#OÃÑ· J_ç‡x¢¿ãì\˜"£
™êìѶπ HõàÏâßÅ Ããq∞<å~°¡‰õΩ HÍiflH± =zÛ#ѨC_»∞ Jk J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x
|Ü«∞@ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ ÃÑ\ÏìO. P ~°HõOQÍ PÜ«∞##∞ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ HõÅ∞ã¨∞
HÀ=_®xH˜ J#∞Éè"í åÅ∞ ѨOK«∞HÀ=_®xH˜ P™ê¯~°O U~°Ê_çOk.
_≥„Ǩ_»∂<£ ãì̈_ô HÍOÑπÖ’ (1975 „áêO`åÅÖ’) HõÅã≤ =Ù<åflO. JѨC_»∞
l._ç.Ѩ~ˆ Mò =Ù<åfl~∞° .
ZO.Z<£.~åÜü∞ rq`« K«i„`« qѨÙÅOQÍ ~åã≤# q.a.HÍiflH±, ã¨OH˜∆ѨÎ
rq`« K«i„`« ‰õÄ_® ~åâß~°∞. Jq ~Ô O_»∂ `≥Å∞QÆ∞Ö’ J#∞=kOKå#∞. `≥Å∞QÆ∞
JHÍ_»g∞ "å~°∞ ÃÑ^ŒÌ „QÆO^ä•xfl, <Õ+#¨ Öò |∞H± „@ãπì "å~°∞ z#fl ~°K#« J#∞"å^•xfl
„ѨK∞« iOKå~°∞. HÍi‡HÀ^Œº=∞ K«i„`«, „>Ë_,£ Ü«¸xÜ«∞<£ K«i„`« ‰õÄ_® <Õ#∞
`≥xyOK«QÍ `≥Å∞QÆ∞ JHÍ_»g∞ „ѨK∞« iOzOk. ™êfi`«O„`åºxH˜ ѨÓ~°fiO HÍi‡Hõ
L^Œº=∞ K«i„`«‰Ωõ Jq J^ŒOÌ Ñ¨\Ïì~Ú. _»|∞¡º.Zãπ.HÍ}ˇ ~Ú+¨Ñì Ó¨ ~°fiHõOQÍ HÍiflH±
~°K#« ZO.Z<£.~åÜü∞ rq`«Ki« „`«#∞ =∂Ô~¯\˜OQ∑ KÕâß~°∞. HÍiflH± ÖÏ K«kq
`˘e^ŒâÖ ◊ ’ ѨÓ<åÖ’ =ÙO@∂ `«~∞° "å`« =ÚOÉÏ~ÚÖ’ ã≤~÷ Ñ° _¨ ®¤~∞° . QÍOnèr
t+¨µº_»∞QÍ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ „Ѩ"tÕ Oz Ü«∞"£∞.Z<£.~åÜü∞ „ѨÉÏè =O =Å# ~å_çHÖ õ ò
Ǩ˙º=∞xãπìQÍ =∂iáÈÜ«∂_»∞. 1985 #=O|~ü 5# K«xáÈÜ«∂_»∞. PÜ«∞#
ã¨xflÇÏ≤ `«∞Å∞QÍ `«~¯° f~°÷ ÅHõ‡∆ } âߢã≤Î *’+≤, =∞}˜É<ˇ £ HÍ~°, *ˇ.a.ÃÇÏKü. "å_çÜ∂«
q.Ü«∞"£∞.`å~°∞¯O_Õ. Z.a.ëê., tÉò<å~åÜ«∞}ü ~ˆ LO_Õ"å~°∞. 1940 „áêO`åÅ
#∞O_ç PÜ«∞# Z<Àfl Ѩ~åºÜ«∂Å∞ PO„^艌 Ωõ =zÛ "≥àϧ~°∞.

109
 1962 <å\˜ Hˆ O„^Œ =∞O„u Hõ$+¨‚ g∞#<£‰Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ PKå~°º Hõ$ѨÖÏh
áÈ\© KÕÜ∞« QÍ HÍiflH± Hõ$ѨÖÏh ѨHÍ∆ # xez áÈ~å_®~°∞.
ѨÓ<åÖ’ K«kq, =H©Å∞ =$uÎ H˘<åflà√◊ § KÕã≤ `«~∞° "å`« Z"£∞.Z<£.~åÜü∞
J#∞K«~∞° _»∞QÍ L^Œº=∂ÅÖ’ x=∞QÆ∞fl_á·≥ ÈÜ«∂_»∞. =∞}˜É<ˇ £ HÍ~å rq`« K«i„`«
~åâß_»∞. =∞~åsî "å~°Ñ„¨ uHõ 'z„`«—#∞ Z_ç\ò KÕâß_»∞.

110
 UO K«∂ã≤ J"≥∞iHÍ QÆ∞iÎOzOk?
Z.l.ÔH. (P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨‚=¸iÎ)

LѨ#ºã≤ã∞¨ #Î fl P=ÙÖ QÀáêHõ$+¨=‚ ¸iÎQÍ~°∞,

QÀ~å, Z"£∞.q. ~å=∞=¸iÎ, "≥#∞Hõ W#flÜ«∞º.

111
 D ã¨OѶ¨∞@# 46 ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O E<£ =∂ã¨OÖ’ [iyOk.
ǨÏ~îå`«∞QÎ Í XHõ<å_»∞ `≥<åeÖ’ Z.l.ÔH. `«# ‰õÄ`«∞~°∞ ÃÑo§ ã¨O^Œ_Ö
ç ’ LO_»QÍ
=∞^Œ~åã¨∞ J"≥∞iHÍ HÍ#ûÖË\ò PѶ‘ã¨∞ #∞Oz ã¨∞„Ѩã≤^Œú ~°K«~Ú`« [~°fleãπì
a.Zãπ.P~ü. Hõ$+¨‚ =KåÛ~°∞. ÃÑo¡ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. [Ü«∞„j – ~å[QÀáêÖò‰Ωõ . P=ÙÅ
QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ ‰õΩ=∂Ô~Î [Ü«∞„j. a.Zãπ.P~ü. P ÃÑo§H˜ =KåÛ_»x JO^Œ~∂°
ÉèÏqã¨∞OÎ _»QÍ J`«_∞» *Ë|∞Ö’#∞O_ç XHõ HÍy`«O fã≤ ZlÔH (P=ÙÅ QÀáêÅ
Hõ$+¨‚=¸iÎ)H˜ JOkOKå_»∞. qÑ≤ÊK«∂ã≤ J"≥∞iHÍ „ѨÉèí∞`«fiO PÜ«∞#∞fl
JkèHÍiHõOQÍ `«=∞ ^Õâ◊O Ѩ~°º\˜OK«=∞x ѨOÑ≤# PǨfi#O Jk. JO^Œ~°∂
Pâ◊Û~°ºK«H˜`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
Z.l.ÔH. =∞O„u Ѩ^=Œ ÙÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fi J"å~°∞Å
¤ ∞, a~°∞^Œ∞Å∞
ÖË=Ù. ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩ_»∂ HÍ^Œ∞. ã≤x=∂, „H©_®~°OQÆOÖ’ ÃãÅ„a\˜ HÍ^Œ∞.
JÖÏO\˜ =ºHÎ̃H˜ P<å_»∞ J"≥∞iHÍ „ѨÉ∞íè `«fiO ^Õxfl K«∂ã≤ QÆ∞iÎOѨ٠WzÛO^À
JѨÊ\˜H˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. P<å_»∞ J"≥∞iHÍ #∞O_ç JÖÏO\˜ PǨfi#O ~å=_»O
KåÖÏ J~°∞^Œ∞. |Ǩïâ◊ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ Ö
ò ’ P q^è"Œ ∞≥ #ÿ QÆ∞iÎOѨ٠`˘e™êi =zÛ#@∞¡
K≥a`Õ Juâ◊Ü∂≥ HÎ̃ HÍ^Œ∞.
Z.l.ÔH. Hˆ =ÅO XHõ™êi `≥<åe ѨÙ~°áêÅHõ ã¨OѶ∞¨ J^躌 ‰õΩ∆ _çQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞.
=$uÎ HÀ~°∞Ö ì ’ Ñ‘_¡ ~» .ü ѨÙ\˜Oì k =¸Å∂Ê~°∞ J<Õ ‰õΩ„QÍ=∞OÖ’ (1917). PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì „Ñ¨^•è # <åºÜ«∞=¸iÎQÍ KÕã#≤ P=ÙÅ ™êO|t=~å=Ù ‰õÄ_® P =Ói
"åˆ~. ZO.Z., ZÖò.ZÖò.a. K«^Œ∞=Ù ÅHÀflÖ’ ѨÓiÎ KÕâß_»∞. ÃÑo§ J~ÚOk.
P~°∞QÆ∞~°∞ ã¨O`å#O.
112
 ™êfi`«O„`åºxH˜ =ÚO^Œ∂ `«~∞° "å`å ^Õâßxfl K«∂z# =ºH˜Î ZlÔH. áÈh
ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ ~å[H©Ü∞« áêsìÅÖ’#∂ ÖË_∞» . ~å_çHÖ
õ ò _≥"∂≥ „Hõ\H˜ ± áêsìx ZO.Z<£.~åÜü∞
1940Ö’ ™ê÷ÑO≤ K«QÍ JO^Œ∞Ö’ L<åfl_∞» . Jk HÍ™êÎ 1948Ö’ ~°^~ÌŒ ÚOk.
K«^∞Œ =Ù‰õΩ<Õ ~ÀAÅÖ’ <Õ`år ã¨∞ÉèÏãπ K«O„^ŒÉ’ãπ#∞ Hõeâß_»∞. É’ã¨∞
HÍO„ÔQã¨∞ J^茺‰õ∆Ω_çQÍ F_çáÈ~Ú#ѨC_»∞ ÅHÀfl =¿ãΠѨÅHõiOKÕ <å^èŒ∞_ÕÖËx
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ 1938Ö’ Z.l.ÔH. Ǩãì̈ÖÖ
ò ’ `«# QÆkH˜ PǨfixOz, P^ŒiOKå_»∞.
QÔ ez# "å_Õ Q˘Ñ¨Ê Jx QÆ∞iÎOKÕ ã¨=∂[O Hõ^• =∞#k.
ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ ã¨O㨯~°}"åk, ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ qѨ=¡ "åk q"åǨÅ∞ `≥Å∞QÆ∞Ö’
KÕ~ÚOz, ¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨µÅ∞ ã¨=∂#=∞x Kå\˜# „uѨÙ~°<xÕ ~å=∞™êfiq∞ `≥<åeÖ’
=ÙO_»QÍ Z.l.ÔH.‰õΩ ѨiK«Ü∞« "≥∞Oÿ k. JÖψQ ~°K~« Ú`« K«ÅO`À#∂ ã¨xflÇÏ≤ `«`fi« O
U~°Ê_çOk. "åi~°∞=Ùih ZO.Z<£.~åÜü∞H˜ HõeÑ≤ ѨiK«Ü∞« O KÕâß_»∞ 1940Ö’.
PÜ«∞#∞fl ¿ãflÇÏ≤ `«∞Å ã¨i¯Öò Z.l.ÔH. Jx PáêºÜ«∞OQÍ Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<Õk.
"庙ÈѨ<åºã¨‰Ωõ _»∞ Jx „Ѩãk≤ ú K≥O^•_»∞. 1940 #∞O_ç z#fl Ѩ„uHõÅÖ’
qѨs`« "åºMϺ# ã¨Ç≤Ï`« "庙êÅ∞ ~åâß_»∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ ~å_çHõÖò, ~å_çHõÖò
_≥"∂≥ „HÍ\ò, ã¨g∞Hõ∆ ~Ú`åºk Ѩ„uHõÅ∞ #_çÑ≤ KÕ`∞« Å∞ HÍÅ∞Û‰õΩ<åfl_∞» –
WOw¡+µ¨ Ö’ ^è•~åà◊OQÍ "庙êÅ∞ ~åã≤#>Ë,¡ LѨ<庙êÅ∞ KÕ¿ã"å_»∞.
PÜ«∞# ѨÅ∞‰õΩÅ∞ „Ѩ`ºÕ Hõ PHõ~} ¬° . ÃÑo¡ „ѨãO¨ QÍÅ∞ =∞s =∞^è∞Œ ~°OQÍ
=ÙO_Õq. „uѨÙ~°<xÕ ~å=∞™êfiq∞ q"åǨÏqkè Ѩ^uúŒ Ö’, `≥Å∞QÆ∞Ö’ „Ѩ=∂}ÏÅ∞
KÕ~ÚOz, K«H¯õ x ã¨ÅǨ „ѨãO¨ QÍÅ`À ~°HÎ̃ Hõ\Oì̃ KÕ"å_»∞. z#fl Hõ=Ùefl, z#fl
HõàÏHÍ~°∞efl, =ÚYºOQÍ ^Œo`«, "≥#∞Hõ|_ç# ~°K«~Ú`«Å#∞ J~°=∞iHõÅ∞
ÖˉõΩO_® P^ŒiOz „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O PÜ«∞# P#"å~Úf. Ѩ^ŒºO, QÆ^ŒºO
ǨÏ$^ŒºOQÍ K«k"Õ"å_»∞. ã¨∞xt`« q=∞~°≈ÖË HÍHõ =∂_»∞ ѨyÖË Ñ¶∂¨ >ˇ#ÿ "åºYºÅ∞
KÕ¿ã"å_»∞. K«H¯õ x Hõq`« JO>Ë PHõi`¬ ∞« _»Ü∞Õ º"å_»∞. âß=ÚºÖò *Ï#û<£, =∂K«∂º
P~åflÖò¤, ã‘ìÃѶ<£ ÃãÊO_»~ü, P_ç<£ Hõq`«Å∞, `≥Å∞QÆ∞Ö’ HÍ@∂i, U@∞‰õÄi
113
#~°ãÜ
¨ ∞« º, „uѨÙ~°<xÕ , „jáê^Œ Hõ$+¨=‚ ¸iÎ, ÃÑO_®ºÅ ã¨∞„|Ǩχ}ºO, *Ï+¨µ"å
~ÚÖÏ ZO^Œ~À ~Ú+¨ìO. ã¨Ow`«O, Hõà◊Å∞ „Ñ≤Ü«∞O, P@Å∞ P_Õ"å_»∞.
P_çOKÕ"å_»∞. Hͺ~°"∞£ û ÉϺ_£q∞O@<£ P@ÅÖ’ áêÖÁæ<"Õ å_»∞.
=∞~ÀѨH¯õ ~Ô _£ „HÍãπ, ^Œo`« ã¨OѶ∂¨ Å HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’, "≥#∞Hõ|_ç# "åi
ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ ÉÏQÍ Pã¨HQÎ̃ Í áêÖÁæx, H˘`«Î ÉèÏ"åÅ`À „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ"å_»∞. QÀe
âı+Ü
¨ ∞« º "≥Ú^ŒÅ∞ ZO^Œ~À z„`«HÍ~°∞Å∞ PÜ«∞#=^ŒÌ H˘Å∞=Ù fˆ~"å~°∞. JÖψQ
Hõ=ÙÅ∞ ‰õÄ_®. H˘O_»g\˜ "≥OHõ@Hõq, "≥OHõ@ ã¨∞|ƒÜ«∞º "åã≤~Ô _ç¤ (=_»=¡ ¸_ç)
=∞Ô~O^Œ~À ã¨O^Œi≈OKÕ"å~°∞. u~ÀQÆ=∞# ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ Hõ=Ùefl, ~°K~« Ú`«efl =ÙuH˜
Pˆ~¿ã"å_»∞. JO^Œ∞Ö’ <Ài #~°ãO≤ Ç¨Ï âߢã≤Î #∞O_ç qâ◊fi<å^äŒ ã¨`º« <å~åÜ«∞}
=~°‰Äõ =Ù<åfl~∞° . <å\˜HÅ õ ∞, <å@HÍÅ∞ ÉÏQÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ"å_»∞.
PÜ«∞# ã¨xflÇÏ≤ `«∞ÅÖ’ l.q. Hõ$ëê‚~å=Ù, áêÅQÆ∞q∞‡ Ѩ^‡Œ ~åA, ɡ~· åy,
QÀ‰õΩÖòKO« ^£, ZÅѨiÎ ~Àâ◊Ü∞« º, *Ïã≤Î [QÆ<åfl^OŒè , QÀÑ‘KO« ^£ L<åfl~∞° .
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ aè<åflaè„áêÜ«∂Å∞QÆÅ PKå~°º ~°OQÍ, ^•"≥∂^Œ~°O
ã¨Or=Ü«∞º, PÅáê\˜ "≥OHõ@~å=∞Ü«∞º =O\˜ "å~°∞ =zÛ Lz`« ã¨ÅǨÅ∞
ã‘fiHõiOKÕ"å~°∞.
q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~Ô #· "åiÖ’ hÅO ã¨Or=Ô~_ç,¤ JÅ∂¡i ã¨`º« <å~åÜ«∞}
~åA, HõÅ∂¡i K«O„^Œ=∞øo, Zãπ.a.Ñ≤. Ѩ\Ïìaè~å=∂~å=Ù, =∞O_»e "≥OHõ@
Hõ$ëê‚~å=Ù =Ù<åfl~°∞. Ѩ^Œq HÀÖ’Ê~Ú# "åiÖ’ „ѨuÉèí =ÙO>Ë QÆ∞iÎOK«_»O
PÜ«∞# „Ѩ`ºÕ Hõ`.« ÃÑkÌ~Ô _ç¤ u=∂‡Ô~_çx¤ JÖψQ QÆ∞iÎOKå_»∞ ~Ô `· ∞« Jaè=∂xQÍ.
Zxfl J^躌 Ü«∞# tHõ} ∆ Ï ta~åÅÖ’ Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ `«sÊù^∞Œ ~ÚKåÛ_À
ÖˇH¯õ ÖË^∞Œ . ZO^Œ~∞° `«=∞ ~°K#« ʼnõΩ Ñ‘iHî Å
õ ∞ ~å~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~À ‰õÄ_® ÖˇH¯õ Å∞
ÖË=Ù.
1960Ö’ J<åfl^∞Œ ~Ô #· ∞ `≥<åe fã¨∞‰õΩ=zÛ ¿ÇÏ`«∞"å^Œ ã¨ÉÅ
íè ∞ [iáê~°∞.
ZO.Z<£.~åÜü∞ Z<Àfl™ê~°∞¡ `≥<åeH˜ =KåÛ~°∞.

114
 ZlÔH#∞ [~°fleã¨∞ì J#=KåÛ? B#∞, HÍ^Œ∞. Ѩ„uHõÅÖ’ qѨs`«OQÍ
~åÜ«∞_»"∞Õ HÍ^Œ∞. z#fl Ѩ„uHõÅ∞ Z_ç\ò KÕâß~°∞. P q^èOŒ QÍ [~°fleãπì J=Ù`å_»∞.
ѨO_ç`å~å^è∞Œ ºÅ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù "≥Ú^ŒÅ∞ <å~°¡ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=Ù =~°‰Äõ ã¨xflÇÏ≤ `«
[~°fleãπì q∞„`«∞Å∞ =ÙO_Õ"å~°∞. PÜ«∞# ã¨ÅǨÅ∞ ‰õÄ_® ã‘fiHõiOKÕ"å~°∞.
J|∂ƒi ~å=∞Hõ$ëê‚~å=Ù #∞O_ç ZO^Œ~À =∂#="å^Œ∞Å∞ ZlÔH ã¨ÅǨÅ∞
á⁄O^•~°∞. ZlÔH 1940 „áêO`åÅÖ’<Õ QÍOnèÃÑ· Ѷ∂¨ >ÿ̌# "åºã¨O ~å¿ãÎ `À\˜
Ǩ˙º=∞xãπì J|∂ƒi JkiѨ_,ç ZOZ<£~åÜü∞‰õΩ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß~°∞. WOw¡+µ¨ Ö’
"åºã¨ ™ê~åOâ◊O ѨOÑ≤OKå~°∞. J~Ú`Õ J|∂ƒi PtOz# ^•xH˜ aè#flOQÍ,
ZlÔHx "≥#Hˆ ã¨∞H˘KåÛ_»∞ ~åÜü∞.
WHõ J"≥∞iHÍ Ñ¨~º° @#Ö’ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ q^è•<åÅÃÑ· q=∞~°≈Å∞
KÕã≤# ZlÔH#∞ P<å\˜ ~åÜ«∞ÉÏi a.ÔH.<≥„Ǩ˙ ɡkiOKå_»∞. WO_çÜ«∂‰õΩ
ѨOÑ≤OKÕ™êÎ#<åfl_»∞. HÍx ZlÔH ɡ^Œ~°ÖË^Œ∞ ã¨iHõ^• `å#∞ q=∞i≈OK«_»O
=∂<ÕÜ∞« #x HõzÛ`«OQÍ K≥¿ÑÊâß~°∞.
ZlÔH 1963 E<£Ö’ J"≥∞iHÍ |Ü«∞Å∞^Õ~°∞`«∞O>Ë HÍ"åÅ<Õ ÃÑ^ŒÌ
^Œ∞=∂~°O ~ˆ áê~°∞. q"ÕHÍ#O^Œ#∞ á⁄QÆ_=» ∞<åfl~∞° . HÍx `å#∞ =Ù#flk =Ù#fl@∞¡
K≥|∞`å#<åfl_»∞. ^•xH˜ zÅ=Å∞ ѨÅ=Å∞QÍ ÉèÏ+¨ºO K≥Ñ≤Ê, WOˆH=ÚOk,
q"ÕHÍ#O^ŒÃÑ· =ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O KÕÜ∞« É’`«∞<åfl_x» PO„^è„Œ ѨÉíè ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞
hÅO~åA "≥OHõ@ âı+Ü ¨ ∞« º Ѩ„uHõ ^•fi~å ^Œ∞"≥∞‡uÎ áÈ¿ãÎ, ZlÔH ^Œ∞e¿Ñâß_»∞.
P"≥∞iHÍÖ’ q"ÕHÍ#O^Œ „Ѩ™êÎ=# ~åÖË^#Œ ∞HÀO_ç.
HÍeá¶ÈiflÜ∂« ~å¢+¨Oì Ö’ „ÃѶ™Èfl =Úxã≤áêe\©"å~°∞ ZlÔH#∞ XHõ~ÀA
Q“~°= J^躌 ‰õΩ∆ Å∞QÍ KÕâß~°∞. J^˘Hõ J~°∞^≥#· Q“~°=O. J"≥∞iHÍÖ’ áê~îâ° ßÅÅ#∞
ã¨O^Œi≈Oz z#fl Ñ≤Å¡Å`À HõÅã≤áÈÜÕ∞"å~°∞. ˆHiO`«Å∞ H˘>Ëì@@∞¡ ZlÔH
Hõeã≤áÈÜ«∂_»O_Õ PÜ«∞# „ѨuÉèí K≥ѨCHÀ"åeûO^Õ. =_»¡=¸_ç „jHõ$+¨‚ ^ŒQÆæ~°
zHÍQÀÖ’ =∞HÍO KÕâß~°∞.

115
 W^ŒO`å 1963Ö’ [iyOk. uiy =zÛ# `«~∞° "å`« qâıëêÅ∞ ~åâß_»∞.
"ÕkHõÅÃÑ· K≥áêÊ_»∞.
J"≥∞iHÍ JukäQÍ PǨfixOz# "åiÖ’ WO`«\˜ qt+¨ì |Ǩï=ÚY
„Ѩ*Ï˝âßex `å=Ú K«∂_»Ö^Ë xŒ J"≥∞iHÍ"å~°∞ JO`«~`æ° O« QÍ K≥ÑC¨ ‰õΩ<åfl~@
° .
JÖÏO\˜ ZlÔH 1967Ö’ K«xáÈÜ«∂~°∞. JѨC_»∞ PÜ«∞# =Ü«∞ã¨∞û 50
Uàı§.
'<å K«∞@∂ì „Ñ¨ÑO¨ K«O— J<Õ ji¬H`õ À "åÇ≤Ïx "å~°Ñ„¨ uHõÖ’ ~åã≤# ZlÔH
"åºYºÅ∞ PÜ«∞# qâ◊fi^Œ$+≤Hì ˜ J^ŒOÌ Ñ¨_`» å~Ú.
g

116
Ǩ˙º=∞xãπì Ç‘Ï~À~Ú<£
=∞}˜É<ˇ £ HÍ~å

117
 1974Ö’ =∞}˜É<ˇ £ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ =KÕÛ <å\˜H˜ P"≥∞Ö’ ÉÏQÍ =$^•úѺ¨ O
HõxÑ≤OzOk. JѨÊ\˜Hˆ P"≥∞ =∂#="å^Œ, HÍi‡Hõ ~°OQÍÅÖ’ Pi `Õi# HÍ~°ºHõ~,ΰ
<åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞. ^ÕâO◊ Ö’#∂, „ѨÑO¨ K«OÖ’#∂ Ѩ~º° @# KÕã≤ ¢ã‘ŠΠǨωõΩ¯Å HÀã¨O
x~°O`«~° Hõ$+≤ KÕã≤# =∞}˜Éˇ<£ 1905Ö’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ѨÙ\Ïì~°∞. P"≥∞
=∞^躌 `«~Q° uÆ ‰õΩ@∞Oc‰õΩ~åÅ∞ HÍ=@O`À QÍ=∞_≥<Ö £ ’x Ãã~ÚO\ò H˘ÅOÉÏ
ÃÇ·Ïã¨∂¯Ö’¡ K«kqOk. P `«~∞° "å`« WOQÍ¡O_»∞Ö’ ™êOѶ∞≤ Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å tHõ} ∆
J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∞« \ÏxH˜ |i‡OQ∑ ǨÏ"£∞ "≥àϧ~°∞. uiy =zÛ# `«~∞° "å`« HÍi‡Hõ
~°OQÆOÖ’ kyáÈ~Ú. xifi~å=∞ „â◊=∞ KÕã≤, ˆ~=Ù HÍi‡‰õΩÅ∞, QÆ∞_çÃãÅÖ’
=∞QÆ∞`æ ∞« #fl ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å∞, ǨωõΩ¯Å∞ ÖˉΩõ O_® |`«∞‰õΩ`«∞#fl ¢ã‘Å
Î ã¨=∞㨺Å#∞
Ѩ\Oì˜ K«∞HÀ=@O „áê~°OaèOKå~°∞. P Hõ$+≤Ö’ ÉèÏQÆOQÍ qq^èŒ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’
ÉÏ^茺`«Å∞ ã‘fiHõiOz JdÅÉèÏ~°`« „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ <åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ
Pq~°ƒqù OKå~°∞. P q^èOŒ QÍ P"≥∞‰õΩ q.a.HõiflH,± Z<£.ZO.*’+≤ =O\˜ "å~°∞
ѨiK«Ü∞« =∞Ü«∂º~°∞. "åi ã¨ÇϨ HÍ~°O`À HÍi‡Hõ ~°OQÆOÖ’ Z#ÖËx ¿ã=Å∞ KÕã≤
QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^•~°∞.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ XHõ „Ñ≤O\˜OQ∑ „ÃÑãπ <≥ÅH˘eÊ H˘O`« HÍÅO #_çáê~°∞.
1930Ö’ q^ÕâßÅ #∞O_ç JѨC_Õ uiy =zÛ# ZO.Z<£.~åÜü∞`À ѨiK«Ü«∞

118
"≥∞Oÿ k. Jk ã¨xflÇÏ≤ `«"∞≥ ÿ z=~°‰Ωõ ~åÜü∞ <≥ÅH˘eÊ# ~å_çHÖ
õ ò _≥"∂≥ „Hõ\H˜ ± áêsìÖ’
„Ѩ^•è # áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKÕ@@∞¡ KÕãO≤ k. P `«~∞° "å`« =∂#= "å^Œ L^Œº=∞OÖ’
P"≥∞ x=∞QÆ∞fl~åÖˇ·Ok. D Ö’QÍ *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ =Úxy `ÕeOk.
1931Ö’ ã≤fi[˚~Ö ü ÏO_£ #∞O_ç F_»Ö’ =zÛ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ky# Å∂ã≤ QÔ ã¨~¡ #ü ∞
Hõeã≤Ok. P"≥∞#∞ „a\˜+π QÆ∂_»Kèå~°∞Å∞ "≥O|_çOK«QÍ =∞}˜Éˇ<£ HÍáê_ç
ZO.Z<£.~åÜü∞ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ ~°ÇϨ 㨺OQÍ fã¨∞‰õΩ "≥o§Ok. HÍh `«fi~°Ö’<Õ Ñ¨ãQ≤ \ Æ #ì̃
„a\˜+π „ѨÉ∞íè `«fiO Å∂ã‘x =∞o§ q^ÕâßʼnõΩ ѨOÑ≤OKÕãO≤ k.
áÈ~å\ÏÅ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ 1932Ö’ =∞}˜É<ˇ £ JÔ~ãπì J~ÚOk. ZO.Z<£.
~åÜü∞‰õΩ JO_»QÍ xezOk. Hˆ O„^Œ âßã¨# ã¨É‰íè Ωõ ã¨É∞íè º~åeQÍ ZxflHÔ · H˘<åflà√◊ §
ѨxKÕã≤Ok. J<ÕHõ =ÚiH˜ "å_»ÅÖ’ ™êǨÏã≤Oz ™êOѶ≤∞Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
x~°fiÇ≤ÏOzOk. P"≥∞ Hõ$+≤H˜ `À_»∞QÍ WO^Œ∞=∞u Ѷ~ˆ¨ Mò xeKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO
xÜ«∞q∞Oz# qq^èŒ ¢ã‘Î ã¨OHˆ =∆ ∞ ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ =∞}˜É<ˇ £ Hõ$+≤ KÕâß~°∞.
P"≥∞ =∂ PǨfi#OÃÑ· ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ Ѩ~º° \˜OKå~°∞. JÖÏ =zÛ#ѨC_»∞
#QÆ~O° K«∂_»@"Õ∞ HÍHõ, <å\˜ „Ѩ=ÚY =∂#= "å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, <åºÜ«∞=¸iÎ
P=ÙÅ ™êO|t=~å=Ù WO\˜H˜ P"≥∞`À <Õ#∂, HÀ=∞Å HõÅã≤ "≥àϧ=Ú. JѨC_»∞
™êO|t=~å=Ù ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’x =∞ÅH±¿Ñ@Ö’ LO_Õ"å~°∞. PÜ«∞# ‰õΩ=∂Ô~Î
=∞OAÅ`« JѨC_»∞ XHõ ‰õΩ=∂~°∞_»∞x „Ѩãq¨ OzOk. =∞}˜É<ˇ £ P Ѩã"≤ å_çH˜
XHõ *Ï˝ÑH≤ õ |Ǩ˙HõiOzOk. JÖÏ W=fi_»O =∞Oz ã¨O„Ѩ^•Ü«∞=∞x =∂`À
K≥ÑÊ≤ Ok. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ áê`«|ã‘Ö
Î ’ J<ÕHõ =ã¨∞=Î ÙÅÃÑ· P"≥∞ Pã¨HÎ̃ Hõ#Ѩ~z
° Ok.
¢ã‘Å
Î ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ `«# Hõ$+≤, J#∞Éè"í åÅ∞ Z<Àfl q=iOzOk. Z"£∞.Z<£. ~åÜü∞`À
ã¨∞n~°… ѨiK«Ü∂« Å∞, J#∞Éè"í åÅ∞ ZO`À FÑ≤HQõ Í K≥áêÊ~°∞.
119
 1979Ö’ P"≥∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. z=i =~°‰õΩ =∂#= "å^Œ L^Œº=∞
<åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ P"≥∞ KÕã≤# Hõ$+≤ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ#k. q.a.HõiflH± P"≥∞ rq`«
K«i„`«#∞ ã¨OH˜Ñ∆ OÎ̈ QÍ „ѨK∞« iOKå~°∞. *ÏfÜ«∞, JO`«~å˚fÜ«∞ =∞Ǩ ã¨ÉÅ
íè Ö’
„ѨuxkèQÍ =∞}˜É<ˇ £ áêÖÁæx `«# =ºHÎ̃`åfixfl K«∂áê~°∞.

120
|ã¨= Ñ¿„ =∂#O^£

121
 „¿Ñ=∂#O^£‰Ωõ *’Ǩ~°∞¡
¿ÇÏ`«∞"å^•xH˜ rq`åxfl JiÊOz# „¿Ñ=∂#O^£ 2009 JHÀì|~ü 4#
K«xáÈÜ«∂~°∞. HÔ #û~ü`À z=i =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ ã¨`=« ∞`«=∞ø`«∂<Õ K«xáÈÉ’
`«∞<åfl#x `≥eã≤ ‰õÄ_® Ѩ~º° @#Å∞ KÕã≤ =∂#= qÅ∞=Å#∞ „ѨKå~°O KÕã#≤
Ѷ∞¨ #`« „¿Ñ=∂#O^£^.Õ
Hˆ ~°àÖ
◊ ’ 1930Ö’ XHõ JÜ«∞º~ü ‰õΩ@∞O|OÖ’ ѨÙ\˜#ì |ã¨= „¿Ñ=∂#O^£
P~°∞QÆ∞i ã¨O`å#OÖ’ XHõ~∞° . `˘Å∞`« r._ç. <åÜ«Ú_»∞ ã¨ÇϨ HÍ~°O`À Ѩi„â◊=∞Å
~°OQÆOÖ’ ‰õΩ^Œ∞~°∞H˘x, `«~∞° "å`« Jk `«# ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ JѨÊ*ˇÑÊ≤ `«#∞ =∂„`«O
ѨÓiÎQÍ ¿ÇÏ`«∞"å^Œ L^Œº=∞OÖ’H˜ kyáÈÜ«∂~°∞. „ѨÑO¨ K«OÖ’ J<ÕHõ ^ÕâßÅ∞
Ѩ~º° \˜Oz H˘`«Î q+¨Ü∂« Å∞ ZѨÊ\˜HÑõ C¨ _»∞ <Õ~∞° Û‰õΩO@∂ "å\˜x Ü«Ú=`«~åxH˜
„ѨKå~°O KÕã∂¨ Î =KåÛ~°∞.
K«xáÈÜÕ∞ <å\˜H˜ „¿Ñ=∂#O^£ ÉèÏ~°º, W~°∞=Ù~°∞ ‰õΩ=∂~°∞Å∞ ‰õÄ_®
K«xáÈÜ«∂~°∞. z=~°‰õΩ q∞yeOk PÜ«∞# XHõ¯_Õ. H˘Ü«∞O|`«∂Î~ü =^ŒÌ
áÈ_»#∂~üÖ’ `«# ™⁄O`« Éè=í #OÖ’ Ãã·<û£ =¸ºlÜ«∞O U~°Ê~°Kå~°∞. Wk JO^ŒiH©
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LOzáÈÜ«∂~°∞. _®II Ñ≤.ZO.ÉèÏ~°æ= ã≤^ŒúO KÕã≤# D Ãã·<£û
=¸ºlÜ«∞O _èbç Ö ¡ ’, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ J<ÕHõ q"å^•Å‰õΩ ^•ifÜ«∞QÍ „¿Ñ=∂#O^£
=ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ ™êǨÏã¨O`À P „Ѩ^Œ~°≈# `«#kQÍ ~°∂á⁄OkOK«QÆeQÍ~°∞.
JO^Œ∞Ö’ Ǩϟq∞Ü≥∂Ѩu Jâߢã‘Ü Î ∞« =∞h, Ѩi}Ï=∞ ã≤^•úO`«O âߢã‘Ü
Î ∞« =∞x
K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å∞ Z<Àfl L<åfl~Ú.
122
 rq`«=∞O`å „¿Ñ=∂#O^£ ÉÏÉÏÅ, =∂`«Å "≥∂™êÅ#∞ Ѷ∞¨ O\ÏѨ^OŒ QÍ
|Ü«∞@ÃÑ\˜,ì "å~°∞ KÕã∞¨ #Î fl „^ÀǨÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~∞° . "å\˜Ö’ J<ÕHõ Hõ+#ì¨ ëêìÅ∞
Ѩ_®¤~∞° . H˘xfl™ê~°∞¡ „áê}ÏxH˜ ‰õÄ_® =ÚѨC `≥K∞« Û‰õΩ<åfl~∞° .
J<ÕHõ =∞Ok =∂~åæO`«~° zH˜`û« Å ¿Ñ~°∞`À „Ѩ[Å#∞ #q∞‡Oz KÕã∞¨ #Î fl
JѨKå~åxfl PÜ«∞# Z^Œ∞~˘¯x x*ÏÅ∞ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . Ãã·HH˜ ± ã¨~s˚° KÕã#≤
JÖˇH±û Piƒ\’ =O\˜ "åi QÆ∞@∞ì ~°@∞ì KÕâß~°∞. ã¨`«º™ê~Ú ÉÏÉÏ g∞^Œ
rq`«=∞O`å áÈ~å_»∞`«∂<Õ áÈÜ«∂~°∞. PÜ«∞#ÃÑ· _®‰õΩº"≥∞O@s`À ‰õÄ_ç#
ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ „ѨK«∞iOKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ '=∞~°¤~üû W<£ ™ê~ÚÉÏÉÏãπ ɡ_£~°∂"£∞—
ѨÙãÎ̈HOõ K«i„`å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ k. J<ÕHõ ãì̈_ô HͺOѨÙÅ∞, tHõ}
∆ Ï Hˆ O„^•Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz
=∂ºlH± ^•fi~å "≥∂™êÅ#∞ ZÖÏ |Ü«∞@ ÃÑ@ì=KÀÛ Ü«Ú=`«~åxH˜ <Õ~åÊ_»∞.
^ÕâO◊ Ö’ L#fl ¿ÇÏ`«∞"å^Œ, =∂#="å^Œ, <åã≤HÎ õ ã¨OѶ∂¨ Å#∞ ã¨=∞#fiÜ«∞O KÕã≤
XHõ ÃѶ_~ˆ» +¨<£ U~°Ê~°z ^•xH˜ J^躌 ‰õΩ∆ Å∞QÍ KåÖÏ HÍÅO H˘#™êQÍ~°∞. 'WO_çÜ∞« <£
Ãã¯Ñ≤ìH±— J<Õ =∂㨠Ѩ„uHõ x~°fiÇ≤ÏOz ZѨÊ\˜HõѨC_»∞ L^Œº=∞ "å~°ÎÅ#∞
JOkOKå~°∞.
'Ãã·<£û =Ô~ûãπ q∞~°H˜Öò— J<Õ „QÆO^äŒOÖ’ qq^èŒ =∂ºlH± „Ѩ„H˜Ü«∞Å∞
q=iOz, ™ê~ÚÉÏÉÏ Ñ¨\ÏÅ #∞O_ç qÉè∂í k ~åÅ@O, xѨCÅÃÑ· #_»H,õ W`åºk
J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞ ZÖÏ [~°∞QÆ∞`åÜ≥∂, q„QÆÇ¨ Å #∞O_ç áêÅ∞ HÍ~°@O, Uq^èOŒ QÍ
KÕ™êÎ~À L^•Ç¨Ï~°}QÍ ~°∞A=ÙÅ`À q=iOKå~°∞. „¿Ñ=∂#O^£ WOw¡+µ¨ , `«q∞à◊O,
=∞à◊Ü∂« à◊O ÉèÏ+¨Å∞ =∂\Ï¡_"Õ å~°∞. Ju ™ê^è•~°}"≥∞#ÿ rq`åxfl QÆ_Ñç #≤ XHõ
J™ê^è•~°} L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ „¿Ñ=∂#O^£.
K«xáÈ~Ú# `«~∞° "å`« `«# ^ÕÇ¨ xfl "≥∞_çHÖ
õ ò HõàÏâßʼnõΩ W=fi=∞x PÜ«∞#
qÅ∞¡ ~åâß~°∞. JÖψQ [iyOk ‰õÄ_®. PÜ«∞# g∞^Œ z=i ^ŒâÖ ◊ ’ ^Œ∞„+¨ÊKå~åÅ∞
"≥ Å ∞=_®¤ ~ Ú. PÜ« ∞ # ^Õ = Ù_ç Ö ’ P`« ‡ Ö’ #=∞‡HÍÅ∞ ÃÑOá⁄OkOK« ∞
‰õΩ<åfl_»<åfl~°∞. PÜ«∞# z=i =~°‰õΩ JÖÏO\˜ "å\˜x YO_çOz `å#∞
¿ÇÏ`«∞"åkQÍ, =∂#= "åkQÍ K«xáÈ`«∞<åfl#x, âߢã‘Ü Î ∞« Ѩ^uúŒ L`«=Î ∞ =∂~°=æ ∞x
x~°∞+ú Oì̈ QÍ „ѨH\
õ O˜ Kå~°∞.
123
 PO„^è„Œ Ѩ^âÕ Ö
ò ’ „¿Ñ=∂#O^£ J<ÕHõ ã¨OѶ∂¨ Å`À ã¨xflÇÏ≤ `« ã¨O|O^è•Å∞
ÃÑ@∞ì‰Ωõ x qãÎ̈$`«OQÍ Ñ¨~º° \˜Oz „ѨKå~° ã¨ÉÅ
íè Ö’ áêÖÁæx, [#q*Ï˝#, =∂#=
qHÍã¨, =∂#= "å^Œ, ¿ÇÏ`«∞"å^Œ, <åã≤HÎ "õ å^Œ ã¨OѶ∂¨ ʼnõΩ J`«ºO`« „Ñ‘u áê„`«∞_»
Ü«∂º_»∞.
g

124
 =∞ÖÏ¡k ~å=∞=¸iÎ

„Ѩã¨Oyã¨∞Î#fl P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨‚=¸iÎ

QÀ~å, Z"£∞.q. ~å=∞=¸iÎ, "≥#∞Hõ W#flÜ«∞º (1965)

=∞ÖÏ¡k ~å=∞=¸iÎ`À W#flÜ∞« º

125
 ÉèÏ~°`« ~å_çHÖõ ò Ǩ˙º=∞xãπì J™Èã≤Ü∞Õ +¨<£ J^躌 ‰õΩ∆ Å∞QÍ KÕã#≤ =∞ÖÏ¡k
~å=∞=¸iÎ <å‰õΩ J~°÷ â◊`å|ÌO áê@∞ ã¨xflÇÏ≤ `« ‰õΩ@∞O| q∞„`«∞Å∞. 1960
„áêO`åÅÖ’ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ ÉÏѨ@¡Ö’ J_»fiˆH@∞QÍ PÜ«∞# „áêH©ìã¨∞
KÕã∞¨ #Î flÑC¨ _»∞ ѨiK«Ü∞« =∞Ü«∂º_»∞. JѨÊ\’¡ PÜ«∞# ÉèÏ~°º =∞ÖÏ¡k ã¨∞|ƒ=∞‡
ÃÇ·Ïã¨∂¯Å∞ =∂„`«"∞Õ K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl QÆ$Ç≤Ï}˜. WO\˜H˜ "≥o§#ѨC_»ÖÏ¡ PáêºÜ«∞OQÍ
P^ŒiOz J#flO ÃÑ\˜#ì ^ŒOѨ`∞« Å∞, ã¨ÇϨ $^ŒÜÚ « Å∞. P `«~∞° "å`« ã¨∞|ƒ=∞‡#∞
WO@~ü, a.Z.¢ÃÑ·"Õ@∞QÍ K«kqOz, ~åÜ«∞@O, K«^Œ=_»O ÉÏQÍ JÅ"å@∞
KÕã≤ P"≥∞#∞ =∂#="åkQÍ fiÛ kkÌ# „â◊=∞ JO`å ~å=∞=¸iÎQÍi^Õ.
Hõ=¸ºxã¨∞Qì Í rq`åxfl „áê~°OaèOz# ~å=∞=¸iÎ 1940 „áêO`åňH
Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ „ѨÉèÏ=O`À =∂#= "åkQÍ =∂i rq`«=∞O`å JÖψQ
H˘#™êQÍ~°∞. XHõ"≥·Ñ¨Ù „áêH©ìã¨∞ K«∂ã¨∞‰õΩO@∂<Õ, =∂#="å^Œ L^Œº=∂xH˜
JOH˜`=« ∞Ü«∂º~°∞. "Õ∞q∞~°∞=Ù~°O J<ÕHõ ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ tHõ} ∆ Ï ta~åÅÖ’ HõÅã≤
áêÖÁæ<åfl=Ú. PÜ«∞# L`«~Î À`«~Î å ÃÑ\˜#ì 'qHÍã¨O— J<Õ =∂ã¨Ñ„¨ uHõÖ’ <Õ#∞
KåÖÏ "庙êÅ∞ „"å™ê#∞. "Õ∞q∞~°∞=Ù~°O JdÅ ÉèÏ~°`« =∂#= "å^Œ ã¨ÉÅ íè ‰õΩ
‰õÄ_® HõÅã≤ "≥o§ áêÖÁæ<åfl=Ú. JÖψQ ¿ÇÏ`«∞"å^Œ L^Œº=∞OÖ’ ‰õÄ_® HõÅã≤
ѨxKÕâßO.
~å=∞=¸iÎ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ =∂#= ǨωõΩ¯Å ã¨q∞uÖ’ ZO`À
Hõ$+≤ KÕâß~°∞. [Ü«∞„ѨHÍâò <å~åÜ«∞}ü "≥Ú^ŒÅ∞H˘x q.Ü«∞O.`å~°∞¯O_Õ =~°‰Ωõ
~å=∞=¸iÎH˜ ZO^Œ~À ѨiK«Ü∞« ã¨∞Å Î ∞<åfl~∞° . Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ ^ŒQ~æÆ ° tHõ}
∆ á⁄Ok#
~å=∞=¸iÎ `åi¯HõOQÍ ~å¿ã"å~°∂, PÖ’zOKÕ"å~°∞. P=ÙÅ QÀáêÅHõ$+¨=‚ ¸iÎ`À
Ju ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ LO_Õ"å~°∞. JHõ¯_» ‰õÄ_® "Õ∞=Ú `«~°K«∞ Hõe¿ã"å~°O.
~å=∞=¸iÎ J<ÕHõ Ãã‰õΩºÅ~ü ÃÑo§à◊√§ KÕ~ÚOKå~°∞. <å\˜HõÅ∞ ~å~ÚOz
„Ѩ^iŒ ≈OѨKâÕ ß~°∞. J#∞"å^•Å∞ KÕâß~°∞. '„Ѩ*Ï™êfi=∞º „ѨK∞« ~°}Å∞— J<Õ ã¨Oã¨Ö ÷ ’
H˘xfl ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ "≥Å∞=iOKå~°∞. q^Õj Ѩ~º° @#Å∞ KÕâß~°∞. ~å#∞ ~å#∞ z=i
^ŒâÖ◊ ’ Hˆ =ÅO ã¨∞|ƒ=∞‡‰õΩ `À_»Ê_»@O P"≥∞ <åÜ«∞Hõ`åfixfl ÃÑOK«_O» ѨxQÍ
ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~∞° . ™⁄O`« Y~°∞Û ÃÑ@∞ìH˘x rq`«=∞O`å =∂#= qÅ∞=ÅHÀã¨O
L^Œº=∂ÅÖ’ ~årѨ_»‰õΩO_® ѨxKÕâß~°∞. „Ѩ`ÕºHÍO„^èŒ L^Œº=∞OÖ’,
WOk~åQÍOnè ÃÑ\˜#ì Z=∞Ô~h˚ ûÖ’ *ˇÅ · ∞áêÅÜ«∂º~°∞. 1999Ö’ K«xáÈÜ«∂~°∞.
g
126
¿ÇÏ`«∞"å^Œ L^Œº=∞ ™ê~°kè
Zãπ.~å=∞<å^äŒ<£

127
 =∞ „^•ã¨∞Ö’ ¿ÇÏ`«∞"å^Œ =Ù^Œº=∞O P~°OaèOz ÉèÏ~°`«™ê÷~ÚH˜
fã¨∞HÔ àϧ~°∞. ~å*Ïr =∞O„u=~°Oæ Ö’ =∞O„uQÆ 1938Ö’ =Ù<åfl~∞° . WO_çÜ∞« <£
~ˆ +¨#eãπì Ѩ„uHõ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. =∞Oz ¿ÇÏ`«∞"å^Œ „QÆO^ä•ÅÜ«∂xfl ã¨=∞‰õÄ~åÛ~°∞.
^Õâ◊ =∞O`«\Ï Ñ¨~º° \˜Oz L^Œº=∂xH˜ „áÈ`åûǨÏO ~ÚKåÛ~°∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£‰Ωõ
PǨfixOKåO. JѨÊ\˜ˆH ÉÏQÍ =$^Œ∞úÖˇ·áÈÜ«∂~°∞. 1976 <å\˜ =∂@.
"≥ · . Z"£ ∞ .S.Zãπ . Ǩ  Å∞Ö’ Ju <≥ = ∞‡kQÍ „Ѩ ã ¨ O yOKå~° ∞ . J|∂ƒi,
Z.ZÖò.#~°ãO≤ Ǩ~å=ÙÅ∞ P ã¨É‰íè Ωõ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞.
=∞„^•ã¨∞Ö’ PÜ«∞# ~ÚO\’¡H˜ "≥àϧO. K«xáÈ~Ú# `«~∞° "å`« PÜ«∞#
ÉèÏ~°º Pã¨H˜Î K«∂Ѩ#O^Œ∞# „QÆO^ä•ÅÜ«∂xfl, Ѩ„uHõ#∞ `«~°eOKå~°∞. ã¨∂~°º
<å~åÜ«∞}, [Ü«∞ QÀáêÖò ã‘fiHõiOKå~°∞. [Ü«∞ QÀáêÖò J"≥∞iHÍ "≥o§ ÃÑo§
KÕã¨∞H˘x J\Ï¡O\ÏÖ’ LO@∂ "≥ÉòÃã·\ò #_çáê~°∞. 2000 „áêO`åÅÖ’
K«xáÈÜ«∂~°∞. ã¨∂~°º<å~åÜ«∞} Hˆ ~°à◊ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. Ѩ„uHõ#∞ ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^£ `≥zÛ
#_ç Ñ ≤ # Ѩ C _» ∞ [Ü« ∞ QÀáêÖò "庙êÅ∞ ~åâß~° ∞ . P=ÙÅ ™êO|t=~å=Ù
ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞QÍ Z<£.HÔ .PKå~°º, *Ïã≤Î [=ǨÏ~üÖÏÖò, <Õ#∞ Ѩ„uHõ x~°fiǨÏ}‰õΩ
ѨÓ#∞‰õΩ<åfl=Ú. Wk 1970 `«~°∞"åu =∂@. H˘<åflà◊§ `«~°∞"å`« =∞m§
ã¨∂~°º<å~åÜ«∞} Ѩ„uHõ#∞ =∞„^•ã¨∞ fã¨∞‰õΩ "≥àϧ~°∞. JHõ¯_» ‰õÄ_® Z‰õΩ¯=
~ÀAÅ∞ #_»=ÖË^∞Œ .
~å=∞<å^ä<Œ £ ÉèÏ~°`« ¿ÇÏ`«∞"å^Œ L^Œº=∞OÖ’ P^Œ∞º_»∞. ~°ëêº ‰õÄ_®
Ѩ~º° \˜OKå~°∞. ZO`À „â◊=∞‰õΩ FiÛ L^Œº=∂xfl #_çáê~°∞. PÜ«∞#`À ã¨xflÇÏ≤ `«
ã¨O|O^èOŒ LO_»@O QÆ~fi° HÍ~°}O. DÜ«∞# ¿ÇÏ`«∞"å^Œ L^Œº=∞ ™ê~°k.è

128
l. _ç. Ѩ~ˆ Mò – WO^Œ∞=∞u Ѩ~ˆ Mò

129
 =∂#= L^Œº=∂xH˜, ZO.Z<£.~åÜü∞ ÉèÏ"åÅ „ѨÉÏè "åxH˜ JOH˜`"« ∞≥ #ÿ
^ŒOѨ`∞« Å∞ Ѩ~ˆ Mò [O@.
l._ç.Ѩ~ˆ Mò =Ù#flxfl <åà◊√§ WO^Œ∞=∞u Ѩijeã¨∂Î áÈ~ÚOk. JѨÊ\’¡
l._ç.Ѩˆ~Mò ~å_çHõÖò _≥"≥∂„Hõ\˜H± áêsì ÉèÏ+¨ºHÍ~°∞_»∞QÍ, ã¨∞„Ѩã≤^Œú =HõÎQÍ
¿Ñ~˘O^•_»∞. "ÕkHõ g∞^Œ J#~°æà◊OQÍ =∂\Ï¡_»∞`«∞O>Ë Ñ¨Hõ¯# ~åÜü∞ =ÙO>Ë
K«∂ã¨∂,Î *’H±Å∞ "Õã∂¨ ,Î „¿ÑHõ‰∆ Ωõ ŠǨÏ~°^¬ •è fi<åÅ =∞^躌 Ѩ~ˆ Mò g#∞Å qO^Œ∞
KÕ¿ã"å_»x ZÅ=iÎ ~Àâ◊Ü∞« º, P=ÙÅ QÀáêÅ Hõ$+¨=‚ ¸iÎ K≥áêÊ~°∞. ZѨC_≥<· å
~åÜü∞ =ÚYO z\˜¿¡ ãÎ ~îÑ° =‘ ∞x Ѩ~ˆ Mò P¿Ñ¿ã"å_»@.
JѨÊ\’¡ <å‰õΩ PÜ«∞# `≥eÜ«∞^Œ∞. `«~∞° "å`« _≥„Ǩ_»∂<£ ãì̈_ô HͺOѨÙÖ’
5 ~ÀAÅ∞ HõÅã≤ =Ù<åflO. P HͺOÑπ‰Ωõ _èbç ¡ #∞O_ç ~Ô Å · ∞Ö’ "≥_∞» `«∞O_»QÍ XˆH
HõOáê~ü"ì ∞≥ O\òÖ’ Ü«∂^Œ$zÛùHOõ QÍ HõeâßO. ѨH¯õ <Õ q.a.HõiflH± ‰õÄ_® L<åfl~∞° .
Hõ|∞~°∞¡ K≥ÑC¨ ‰õΩO@∂ "≥àϧO. 5 ~ÀAÅ ãì̈_ô HͺOÑπÖ’ Ѩ~ˆ Mò Z<Àfl ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡
K«~Û° Ö’ áêÖÁæ<åfl~∞° . Pi`Õi# „ѨãO¨ QÆH~õ Qΰ Í ~åÜü∞ qˆHO„nHõ~} ° ã≤^•úO`åÅ#∞
q_»=∞~°z K≥áêÊ_»∞. q#_®xH˜ ZO`À ÉÏQÆ∞<åfl PK«~} ° ™ê^躌 O HÍ^ŒxÑ≤OzOk.
ZO.Z<£.~åÜü∞ WO\’¡ (13 "≥∂Ç≤Ïx~À_£) z=i ~ÀA# ™È+¨Öò ÔQ\ò
@∞ÔQ^Œ~ü. JO^ŒiH© HÍH± >ˇÿÖòû HõeÑ≤ Q“i, WO^Œ∞=∞u JOkã¨∞ÎO>Ë, qq^èŒ
„áêO`åÅ"å~°∞ "åi "åi f~°∞Ö’ J#∞Éè"í åÅ∞ *’H±Å∞ K≥áêÊ~°∞. Ѩ~ˆ Mò JO^Œsfl
#qfiOKå_»∞. <Õ#∞, =∞ÖÏ¡k ~å=∞=¸iÎ, QÆ∞uÎH˘O_» #~°ÇϨ i L<åflO. ~å=∞=¸iÎ
`åQÆ_∞» . P~ÀA "≥ÚǨÏ=∂@ ÃÑ@ìQÍ PÜ«∞<å ã‘fiHõiOKå_»∞. ã¨O`À+≤OKåO.

130
 P WO\’¡ ~åÜü∞`À `å#∞ QÆ_Ñç #≤ ~ÀAÅ∞ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ `≥K∞« ÛH˘x `å~°∞¯O_Õ
Hõà§◊ O@ hà◊√§ ÃÑ\Ïì_∞» .
Ѩ~ˆ Mò#∞ `«~∞° "å`« ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Hõe¿ã"å_çx. PÜ«∞# Ü«¸x=iû\©
~Ô HÍì~Qü Í Ñ¨xKÕã∂¨ Î [#~°Öò Z_»∞ºˆH+¨<£ ÃÑ· ѨÙãÎ̈HOõ ~åâß~°∞.
ÅHõ;} âߢã≤Î *’+≤ =∞~åsîÖ’ ~åã≤# ѨÙãÎ̈HÍxfl WOw¡+µ¨ Ö’H˜ 'k „H˜\H˜ ±
PѶπ Ç≤ÏO^Œ∂~Ú[O— Jx J#∞=kOKå~°∞ Ѩ~ˆ Mò. ^•xx <Õ#∞ `≥Å∞QÆ∞Ö’ ~åã≤
'„Ѩ™êi`«—Ö’ „ѨK∞« iOKå#∞. uÅH± ã≤^•úO`åÅ#∞ H˘xflO\˜x ã¨=∞iúã∂¨ ΠѨ~ˆ Mò
~åã≤# "å\˜x Z.a.ëê 'Ǩ˙º=∞xãπì "Õ— Ö’ "Õâß~°∞. '~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xãπ—ì Ö’
Ѩ~ˆ Mò "庙êÅ∞ =KÕÛq.
PÜ«∞# J#O`«~O° WO^Œ∞=∞u Ѩ~ˆ Mò ÉÁOÉÏ~Ú ¿Ñ^ŒÅ QÆ∞_≥OÅÖ’
™ê=∂lHõ ¿ã= P~°OaèOzOk. P"≥∞ _®Hõ~ì .ü
Ǩ˙º=∞xãπì =Ù^Œº=∞OÖ’ nHõ∆QÍ Ñ¨xKÕã≤ ã¨OѶ¨∞¿ã= „áê^è•#º`«#∞
K«∂Ñ≤Ok. ¢ã‘Å Î ã¨=∞㨺Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ=zÛOk. P"≥∞ ¿ã=Å ^Œ$ëêìº
Ǩ˙º=∞xãπì Ç‘Ï~À~Ú<£QÍ ~°∂á⁄Ok#k.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ P"≥∞ WO\’¡ [iy# z#fl ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæ<åflO.
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ =∂ WO\’¡ Pu^二 O ã‘fiHõiOzOk. HÀ=∞Å, WO^Œ∞=∞u,
Q“i Hõeã≤ áê`« ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ ëêÑ≤OQÆ∞ KÕ¿ã"å~°∞.
PO„^èÖ Œ ’ WO^Œ∞=∞u J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∂Å∞ Ѩ~º° \˜OzOk. ZO.Zãπ.~åÜü∞
rq`« K«i„`« <å `≥Å∞QÆ∞ J#∞"å^Œ Pq+¨¯~°} `≥Å∞QÆ∞ Ü«¸x=iû\©Ö’ P"≥∞
KÕã≤Ok.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ WO^Œ∞=∞u P^èŒfi~°ºOÖ’ JO`«~å˚fÜ«∞ =∂#="å^Œ
ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ [iÑ≤Ok.
<Õ#∞ "å+≤OQÆì<£Ö’ =ÙO_»QÍ =∞Ç≤ÏàÏ HÍ~°º„Hõ=∂ŠѨ^äŒHÍÅ∞ K«~°Û‰õΩ
P"≥∞ =zÛOk. JHõ¯_» HõÅ∞ã¨∞H˘x K«iÛOKå=Ú. =∂#="å^Œ ã¨OѶ¨∞
131
<åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞QÍ HÍ~°ºHõ~°Îefl L`åûǨÏѨ~°zOk. P"≥∞ PK«~°} "åk. ÃÑ^ŒÌ
~°K~« Ú„u HÍ^Œ∞. LѨ<åºã¨‰Ωõ ~åÅ∞ HÍ^Œ∞. HÍx JO`«~å˚fÜ«∞ =∂#="å^Œ∞Å∞
P"≥∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ uÅH˜Oz, =∞^Œ~ü ^ä~Ô≥ ™ê#∞ HÍ^Œ∞, WO^Œ∞=∞ux QÆ∞iÎOKåe
J<åfl~°∞.
'Z<£Ãã·HÀ¡Ñ_‘ Ü
ç ∂« PѶπ J<£ abѶ—π Ö’ WO^Œ∞=∞u QÆ∞iOz <Õ#∞ ~åâß#∞.
Z_ç@~ü \ÏOÑ≤<¡ £ HÀiHõÃÑ· JÖÏ KÕâß#∞.
g

132
J™ê^è•~°} =ºHÎ̃`À Z<£H“O@~ü
*Ë"∞£ û ~åO_ç

133
 K≥·<å „Ñ¨É∞íè `«fiO PÜ«∞#∞fl PǨfixOz `«=∞ ^ÕâO◊ Ö’ „Ѩ|e=Ù#fl =¸_è»
#=∞‡HÍʼnõΩ q~°∞QÆ∞_»∞ K≥Ñʨ =∞#flk. NÅOHõÖ’ xѨCÅÃÑ· #_»Kå_»∞. H˘iÜ«∂
"≥o§ áê~îåÅ∞ K≥áêÊ_»∞. „ѨÑO¨ K« Ѩ~º° @#Ö’ J<ÕHõ =∞Okx Z^Œ∞~˘¯x âߢã‘Ü
Î ∞« `«
K«∂áê_»∞.
ѨÙ\˜ìOk ÔH#_®Ö’. #Ü«∂QÆ~å#∞ J^Œ$â◊ºO QÍqOz Pâ◊Û~°ºÑ¨~°z#
=∂O„u‰õΩ_»∞. YQÀà◊âßG ã¨OѶ∞¨ O PÜ«∞# âߢã‘Ü
Î ∞« ¿ã=ʼnõΩ QÆ∞iÎOѨÙQÍ XHõ
Jã¨~ì å~Ú_£‰Ωõ PÜ«∞# ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° .
PÜ«∞<Õ *ˇ"∞£ û ~åO_ç.
80= Ѩ_Öç ’ J"≥∞iHÍÖ’x á¶êi¡ _® ~åROÖ’ áê¡O>Ë+<¨ £ =^ŒÌ Hˆ O„^ŒO
<≥ÅH˘eÊ, J<ÕHõ =∞OkH˜ tHõ∆} ~Úã¨∞Î<åfl~°∞. JÖÏO\˜ *Ë"£∞û ~åO_ç`À
z~°HÍÅOQÍ L`«Î~° „Ѩ`«∞º`«Î~åÅ∞ #_çÑ≤<å, J"≥∞iHÍÖ’ PÜ«∞##∞ Ô~O_»∞
Ѩ~åºÜ«∂Å∞ Hõeã≤, =∂\Ï¡__» O» Q˘Ñ¨Ê J#∞Éè=í O. W\©=Å [iy# JO`«~å˚fÜ«∞
Ãã·<û£ , s[<£ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ =¸_»∞ ~ÀAÅáê@∞ *Ë"∞£ û ~åO_ç`À HõÅã≤ =ÙO_»_O»
QÆ~fi° HÍ~°}O. PÜ«∞# J#∞Éè"í åŠѨÙ@ì. =∂ºlH± QÆx, =∞`«O, JO`«~å˚fÜ«∞O,
=∂~åæO`«~° zH˜`û« Å ¿Ñi@ [<åxfl "≥∂ã¨O KÕã∞¨ #Î fl "åi QÆ∞O_≥Ö’¡ QÆ∞|∞Å∞
ѨÙ\˜ìOKå_»∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç Ö’QÆ_» H©IIâıII J„|ǨÏO HÀ=Ó~ü, ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ Ãã¯Ñ≤Hì ±
|ã¨= „¿Ñ=∂#O^£ (HÀÜ«∞O|`«∂~Î ∞° ) *Ë"∞£ û ~åO_çH˜ Ѩiz`«∞Å∞. P HÀ=Ö’

134
~Ú\©=Å <Õ#∞ KÕ~å#∞. J"≥∞iHÍ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ Hõeã≤#ѨC_»∞, ™ê^Œ~O° QÍ PÜ«∞#
~°K«# <À¢ã¨ì_®=∞ãπ <å‰õΩ |Ǩ˙HõiOKå_»∞. =∞# „áêO`«OÖ’ „|ǨχOQÍi
Éèíq+¨º`«∞Î *’㨺O =Öˇ, „á¶ê<£ûÖ’ *’ã¨∞º_»∞ <À¢ãì̈_®=∞ãπ K≥Ñ≤Ê#=hfl x[O
J=Ù`«∞<åflÜ∞« x, WѨÊ\˜Hˆ Jq ã¨`åºÅ∞QÍ =Ù<åflÜ∞« x #"Õ∞‡"å~°∞<åfl~∞° . P
QÆ∞@∞ì ~°@∞ì KÕã∂¨ Î *Ë"∞£ û ~åO_ç q=~°OQÍ „QÆO^äOŒ ~åâß_»∞. "≥~Úº „ÃѶOz
Ѩ^•ºÅÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~z ° # JOâßÅ∞ q_»=∞~°z, "å\˜Ö’ x[O Uq∞\’ `Õ@`≥ÅO¡
KÕâß_»∞. „á¶ê<£ûÖ’ "≥^· ∞Œ º_»∞QÍ =Ù#fl <À¢ãì̈_®=∞ãπ K≥ÑÊ≤ # *’™êºÅ∞ x[O HÍ=x,
Ѩ^•Å∞ qiz ÃÑ_»~åúÅ∞ HõeÊã¨∞<Î åfl~x° ¿Ñ~˘¯<åfl_∞» . J`«_ç *’º™êºÅ∞ Ug
x[OHÍÖË^xŒ ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞. J^˘Hõ Ѩiâ’^è<Œ å`«‡Hõ q=~°}.
=∞#^ŒQ~æÆ ° H©.âı. J„|ǨO HÀ=Ó~ü, |ã¨= „¿Ñ=∂#O^£, q„Hõ"∞£ , ã¨<åÖò
Z_»=∞~°∞‰õΩ, #ˆ~O„^Œ <åÜ«∞H±, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞ =∂ºlH± ^•fi~å ¿ÇÏ`«∞"å^•xfl,
âߢã‘ÜÎ ∞« Ѩ^uúŒ x „Ѩ[ÅÖ’ „ѨKå~°O KÕã∞¨ #Î fl>,¡Ë J"≥∞iHÍÖ’ *ˇ"∞£ û ~åO_ô, *’
xH˜Ö,ò =∂#= "å^•xfl qãÎ̈$`«OQÍ [#OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ =ã¨∞<Î åfl~∞° . g~°O^Œih
<Õ#∞ U^À XHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ Hõeâß#∞. W\©=Å J"≥∞iHÍ "≥o§#ѨC_»∞ =∞m§
*ˇ"∞£ û ~åO_ô, *’ xH˜Ö#ò ∞ HõÅã≤ "åi J#∞Éè"í åÅ#∞ ѨOK«∞‰õΩ<åfl#∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ~å=Åã≤OkQÍ *Ë"∞£ û ~åO_çx PǨfixOKå#∞. Y~°∞ÛÅ∞
ÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë =™êÎ#x, Ü«¸x=iû\©ÅÖ’ „Ѩ^~Œ ≈° <å ѨÓ~°fiHõ LѨ<庙êÅ∞ ÃÑ_ç`Õ
=∞Oz^Œ<åfl~°∞.
„ѨÑO¨ K« =∂ºlH± K«i„`«Ö’ =∞Å∞ѨÙÅ∞ uÑ≤Ê# *Ë"∞£ û ~åO_çx `«@∞ìHÀÖËH,õ
Ѷe≤ Ñ≤Ê≤ <£û‰õΩ K≥Ok# ZÅH±û Piƒ\’ áêiáÈÜ«∂_»∞. PÜ«∞<Õ Ãã·HH˜ ± ã¨~s°̊ ¿Ñi@
ã¨OѨ#∞flÅ#∞ ^Àz# =ºH˜.Î ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ~åQÍ *Ë"∞£ û ~åO_ç #=¸<åÖ’ PÜ«∞#
"≥∂ã¨O |Ü«∞@ÃÑ\ÏìO.

135
 JÖψQ ¢ÔHã· =Î̈ =∞`«É’^艌 Ωõ Å∞, >ˇeW"åO[eã¨∞ì „Ñ¨=HõÅ
Î ∞ *Ë"∞£ û ~åO_ç
KÕuÖ’ YOQÆ∞ux QÆ∞Olà◊√¡ fâß~°∞. J"≥∞iHÍÖ’x *’ºuëêºxfl =∞\˜Qì iÆ Ñ≤Oz,
J^ŒO`å "≥∂ã¨O Jx ~åO_ç K«∂áê_»∞. J^ŒO`å ÃѶ~Ú`ü Ç‘ÏÅ~üû ¿Ñi@ „QÆO^ä㌠OΨ
KÕâß_»∞.
PÜ«∞# K«∂Ñ≤# J^Œ∞ƒù`« =∂ºlH± JOâßÅÖ’ #Ü«∂QÆ~å [Åáê`«O#∞
J^Œ$â◊ºO KÕÜ∞« _»O K≥ÑC¨ HÀ`«QkæÆ . Ö’QÆ_» H˘O^Œ~∞° `å*ò=∞ǨÏÖò#∞ J^Œ$â◊ºO
KÕã#≤ @∞¡ K«∂áê~°∞. Wk Q˘Ñ¨Ê Pâ◊Û~°ºHõ~° HõxHõ@∞ì q^Œº.
W„*Ï~ÚÖò =∂O„u‰õΩ_»∞ Ü«¸iÔQÅ¡~ü ^Œ∂~°O#∞O_Õ K«∂ѨÙ`À K≥OKåÅ#∞
=OK«_O» , qiKÕÜ∞« _»O =O\˜q ZO`« "≥∂ã¨ÑÓ¨ i`åÖ’ *Ë"∞£ û ~åO_ç K«∂áê_»∞.
JO`«\`˜ À J`«_∞» J"≥∞iHÍ #∞O_ç áêiáÈ~Ú, WOQÆO¡ _£‰Ωõ Ѩiq∞`« =∞Ü«∂º_»∞.
WÖÏO\˜q *Ë"∞£ û ~åO_ç H©iÖ
Î ’ KåÖÏ =Ù<åfl~Ú.
WO_çÜ∂« #∞O_ç J"≥∞iHÍ "≥o§ =∞¿ÇÏ+π Ü≥∂y`À qÉèkË Oz, Jâߢã‘Ü Î ∞«
~°K#« Å∞ PHõ~}
¬° Ü
© ∞« OQÍ ~åã≤, H©iÎ <åi˚Oz# nѨH± KÀ„áê Ѩ@¡ *Ë"∞£ û ~åO_ç
f„= q=∞~°≈Å∞ KÕâß~°∞.
*Ë"£∞û ~åO_ô ã¨"åÖò?
JfO„kÜ«∞ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞, H˘xfl =∂~åæO`«~° zH˜`û« Å∞, *’ºu+¨ºO, „áê~°#÷ Å`À
#Ü«∞O KÕ¿ã q^è•<åÅ∞, Ãã·HH˜ ± ã¨~s°̊ , ^≥Ü∂« ºÅ∞ QÍeÖ’ `ÕÅ@O, Ñ≤~q° ∞_£
â◊H,Î̃ P‰õĺѨOHõÛ~ü, ã¨OMϺâßGO, ǨÏãÎ̈ ™ê=Ú„kHõO, ^Œ∂~° ^Œ~≈° #O, ^Œ∂~°
„â◊=}O, K«∂ѨÙ`À =ã¨∞=Î ÙÅ#∞ HõkeOK«@O, `åH˜ #Ü«∞O KÕÜ∞« @O, âߢã‘Ü Î ∞«
=∞x ~°∞A=٠Ѩi¿ãÎ S^Œ∞ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ QÔ Å∞K«∞HÀ=K«Ûx *ˇ"∞£ û ~åO_ô
1964Ö’ "≥~Úº _®Å~°¡ ѨO^≥O`À KåÖˇO*ò „áê~°OaèOKå~°∞. `«~∞° "å`« nxx
ÃÑOz q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ KÕâß~°∞.
136
 1964 #∞O_ç 82 =~°‰Ωõ 650 =∞Ok ^Œ~M° Ïã¨∞Å Î ∞ ÃÑ\Ïì~∞° . 1997 #∞O_ç
2005 =~°‰Ωõ 352 =∞Ok ^Œ~M° Ïã¨∞Å Î ∞ ÃÑ\Ïì~∞° . J~Ú`Õ WO^Œ∞Ö’ xÅ∞=ÖËHõ
H˘\˜ì"Õã≤#q, q~°q∞OK«∞H˘#flq, K≥Å¡xq áÈQÍ 53 =∂„`«O WOHÍ q∞ye
L<åfl~Ú. g\˜Ö’ =∞~˘Hõ 20 =¸ã≤ "ÕÜ∞« \ÏxH˜ ã≤^OúŒ QÍ L<åfl~Ú. WO`«=~°‰Äõ
U XHõ¯ ^Œ~M° Ïã¨∞Î ^•~°∞ ѨsHõÖ∆ ’ <≥QÖ æÆ ^Ë ∞Œ . „Ѩ^=Œä ∞ ^ŒâÖ◊ ’ áê\˜OK«=Åã≤#
xÜ«∞=∂Å ^•HÍ ‰õÄ_® ~åÖË^∞Œ . XHõ ^ŒâÖ ◊ ’ D KèåÖˇO*ò#∞ WHõ xeÑ≤"^Õ •Ì=∞#∞
‰õΩ#fl ~åO_ô, nxfl H˘#™êyã¨∞#Î fl@∞¡ „ѨH\ õ O˜ Kå~°∞.
H˘xfl #=∞‡HÍʼnõΩ D KèåÖˇO*ò J#fi~ÚOK«^∞Œ . J^ÕO@O>Ë P^蕺u‡Hõ,
=∞`«=∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ #=∞‡HÍÅ∞, ѨÙ#~°̊#‡, ^Õ=Ù_»∞, P`«‡ D ѨsHõÖ
∆ ’H˜ ~å=Ù. JÖψQ
PǨ~°O, h~°∞ ÖˉΩõ O_® „|`«HQõ Å
Æ #∞ J<Õ Q˘Ñ¨ÊÅ#∞ QÆ∞iOz ‰õÄ_® D KèåÖˇO*ò
Ѩ\˜ìOK«∞HÀ^Œ∞.
H˘O^Œ~∞° KèåÖˇO*ò ¿Ñi@ K≥|∞`«∞#fl S^Œ∞ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ (_®Å~°Ö ¡ ’)
x[OQÍ L#fl^• Jx ã¨O^ÕÇÏ≤ OK«Háõ ÈÖË^∞Œ . nxH˜ ã¨=∂^è•#OQÍ QÀÖò¤ =∞<£
™êH±ûÖ’ ÉÏO_£û ~°∂¿Ñ}Ï Wq LOK«|_®¤~Ú. nxx U=Ô~<· å x~å÷iOK«∞HÀ=K«∞Û.
*ˇ"∞£ û ~åO_ô Z_»∞ºˆH+¨<£ ᶜO_Õ+<¨ £ [=∂Y~°∞ÛÅ∞, ѨaH¡ Q± Í `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û.
Ѩ#∞flÅ q∞#Ǩ~ÚOѨÙÖ’ D ã¨Oã¨÷ L#flk. ^è<Œ åxfl QÆ∞iOz# q=~åʼnõΩ "≥Éò
http://www.gs.com K«∂_»=K«∞Û.

^Œ~M° Ïã¨∞Î Z=Ô~<· å ÃÑ@ì=K«∞Û. ZHõ¯_ç #∞O_≥<· å ÃÑ@ì=K«∞Û. "≥Éò Ãã·\ò

#∞O_ç ^Œ~M° Ïã¨∞#Î ∞ ã‘fiHõiOK«=K«∞Û#∞. qѨs`«"∞≥ #ÿ â◊‰Ωõ Å
Î ∞ L<åflÜ∞« x K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ
"å~°∞ "å\˜x x~°∂Ñ≤OK«∞‰õΩ<Õ ÉÏ^躌 `«‰Äõ _® ã‘fiHõiOKåÅx QÆ∞~°∞Î ÃÑ@∞ìHÀ"åe.
WOHÍ q=~åʼnõΩ http://www.randi.org "≥Éò K«∂_»=K«∞Û.
ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ ¢ÔHã· =Î̈ =∞`« „ѨKå~°‰Ωõ Öˇ#· áÈáÈ"£, _»|∂¡º „QÍO\ò =O\˜ "åi
137
~°ÇϨ ™êºÅ∞ |Ü«∞@ÃÑ\ì̃# `«~åfi`«, Ǩϟq∞Ü≥∂Ѩu âߢã‘Ü Î ∞« O HÍ^Œx ã¨"åÅ∞
KÕâß~°∞. =∞#^ÕâO◊ Ö’ Ãã·O\˜ã∞¨ ì Ñ≤.ZO. ÉèÏ~°=æ =Öˇ, *ˇ"∞£ û ~åºO_ô ‰õÄ_® âߢã‘ÜÎ ∞« `«
ÖËx P "≥^· •ºxfl YO_çOKå~°∞. „á¶ê<£ûÖ’ H˘O^Œ~∞° Ãã·O\˜ã∞¨ Å ì =∞O@∂ |Ü«∞Å∞^Õi
Ǩϟq∞Ü≥∂ âߢã‘ÎÜ«∞=∞x ~°∞A=٠ѨiKå=∞x, ÖϺ|ˆ~@sÖ’, ~ÀQÆ∞ÅÃÑ·<å
Ѩiâ’^è#Œ Å∞ KÕã≤ ~°∞A=ÙÅ∞ U~°ÊiKå=∞x, Ѷe¨ `åÅ#∞ ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ Ãã·<û£ Ѩ„uHõ#∞
ѨOáê~°∞. P Ѩ„uHõ "å~°∞ „ѨK∞« iOz# J#O`«~O° J#∞=∂#O =zÛÃã·O\˜ã∞¨ Å ì `À
‰õÄ_ç# XHõ ã¨OѶ∂¨ xfl U~°Êiz, *Ë"∞£ û ~åºO_çx [`«Ñ~¨ z ° ѨOáê~°∞. Ãã·O\˜ã∞¨ Åì ∞
Ѩ@∞ìHÀÖËx "≥∂™êÅ#∞ *Ë"∞£ û ~åO_ç ã¨∞ÅÉèOí QÍ HõxÃÑ\ì̃ ɡ@ · ÃÑ@ìQeÆ QÍ_»∞.
JO`«\`˜ À „ÃѶOKü Ǩϟq∞Ü≥∂ "≥^· ∞Œ ºÅ∞ Hõ=∆ ∂Ѩ} K≥áêÊ~°∞. WѨÊ\˜H˜ ~åO_ç
„ѨH\õ O˜ z# S^Œ∞ HÀ@¡ ã¨"åÅ∞ J=∞Å∞Ö’ L#flk.
80= U@ *Ë"£∞û ~åO_ç =∂#=, ¿ÇÏ`«∞"å^•xfl, „ѨKå~åxfl KÕã¨∂Î
Ü«Ú=`«#∞ „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂,Î tHõ}∆ Ï `«~Q° `Æ ∞« Å#∞ #_»∞ѨÙ`«∂, LѨ<庙êÅ∂ Wã¨∂Î
ZO^ŒiHÀ „¿Ñ~°} Hõeyã¨∞<Î åfl~∞° . PÜ«∞# ã¨~^° •QÍ, K«=∞`å¯~°OQÍ =∂\Ï¡_`» å~°∞.
Ǩ㨺 „Ñ≤ÜÚ
« Å∞. ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ Ãã·O\˜ã∞¨ Åì `À PÜ«∞# ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ LO\Ï~°∞.
JÖÏO\˜ =ºHÎ̃`À ѨiK«Ü∞« O HÍ=@O Q˘Ñ¨Ê J#∞Éè=í O. „ѨÑO¨ K« „Ѩã^≤ úŒ Ѩ„uHõÅ∞
PÜ«∞# "庙êÅ#∞ „ѨK∞« iOKå~Ú.
xѨCÅÃÑ· #_»Hõ
*Ë"∞£ û ~åO_ô |Ü«∞@ÃÑ\ì̃# J<ÕHõ =∂ºlH± ~°ÇϨ ™êºÅÖ’ xѨCÅÃÑ·
#_»Hõ XHõ\.˜ PÜ«∞# ã≤Ö’<£Ö’ "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\ì̃ J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =∞O_Õ
xѨCHõ}Ï ÅÃÑ· #_»z, Jk =∂#= ™ê^躌 "Õ∞#x K«∂áê~°∞. W^Õ q+¨Ü∞« OÖ’
H˘O^Œ~∞° ™ê^è∞Œ =ÙÅ∞, =∂O„u‰õΩÅ∞, xѨCÅÃÑ· #_»z, Jk XHõ J^Œ∞ƒù`O« QÍ
Kå\˜, y@∞ì ÉÏ@∞ "åºáê~°OQÍ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~∞° . JO`ÕHÍHõ nx "≥#∞Hõ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ,

138
^≥=· Ѩ~"° ∞≥ #ÿ â◊HÎ̃ L#fl^xŒ , J=∂Ü«∞‰õΩÅ#∞ „Éè=í ∞ÃÑ\Ïì~∞° . _»|∞ƒ =ã¨∂Å∞
KÕâß~°∞. Jk JO`å |∂@Hõ=∞x, Z=Ô~·<å „áêH©ìã¨∞ KÕ¿ãÎ xѨCÅÃÑ· #_»Hõ
=∂=¸Å∞ q+¨Ü∞« OQÍ K«∂Ѩ=K«∞Û#x *Ë"∞£ û ~åºO_ô x~°∂Ñ≤OKå_»∞.
JyflQÆ∞O_»O U~°Ê~°z#ѨC_»∞ ã¨~°fi™ê^è•~°}OQÍ ÉÁQÆ∞æÅ∞ "å_»`å~°∞.
Hõ>ˇìÅ∞ ‰õÄ_® ÃÑ_»`å~°∞. JÖÏ HÍeÛ# "å\˜ÃÑ· HÍ¿ãѨ\˜H˜ |∂_ç^Œá⁄~°
Hõ = Ú‡`« ∞ Ok. JO^Œ ∞ =Å# ÃãQÆ `˘O^Œ ~ ° Q Í `« Q Æ Å ‰õ Ω O_® PѨ Ù `« ∞ Ok.
#_çz#ѨC_»∞ JiHÍeH˜ xѨCHõ}ÏÅH˜ =∞^躌 D |∂_ç^Œ á⁄~° KåÖÏ =~°‰Ωõ
`˘_»Ê_»∞`«∞Ok. JO>Ë =∞O_Õ Hõ}ÏÅ#∞O_ç ÃãQÆ ~å=_®xH˜ H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O
Ѩ_»∞`«∞Ok. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ #_»Hõ ѨÓiÎ HÍ=_»O [iyáÈ`«∞Ok. J~Ú`Õ
JyflQ∞Æ O_»OÖ’ W#∞Ѩ =ÚHõ¯Å∞ ÖˉΩõ O_® K«∂K«∞HÀ"åe. "Õ∞‰õΩÅ∞ LO>Ë Jq
HÍe `˘O^Œ~Q° Í â◊s~åxfl HÍÖËÛ™êÎ~Ú. Hõ#∞Hõ `«Q∞Æ *Ï„QÆ`Ϋ fã¨∞HÀ"åe. W^Õ
ÃÇÏK«ÛiHõ#∞ *ˇ"∞£ û ~åO_ô KÕâß_»∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HÍÖË ÃÑ#OÃÑ· K≥~Úº ÃÑ_ç`Õ "≥O@<Õ ÃãQÆ JO\˜ J~°
K≥~Úº HÍÅ∞`«∞Ok. JO`Õ ÃãQÆ L#fl F"≥<Ö £ ’ K≥~Úº ÃÑ_ç`Õ HÍÅ^Œ∞. ÃãQÆ
XHõ>Ë J~Ú#ѨC_»∞ D `Õ_® ZO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞OÎ k. JO>Ë ÃãQÆ JO@_»OÖ’ `Õ_®
LO_»@"Õ∞ WO^Œ∞‰õΩ „Ѩ^•è # HÍ~°}O.
1983Ö’ NÅOHõÖ’ *ˇ"£∞û ~åO_ô xѨCÅÃÑ· #_çz `«# =∂ºlH±
J^Œ∞ƒù`åxfl „Ѩ^iŒ ≈OKå_»∞. P `«~åfi`« P q+¨Ü∂« xfl KåÖÏ ™ê~°∞¡ q_»=∞iÛ
K≥áêÊ_»∞. H˘O^Œ~∞° xѨCÅÃÑ· #_çz#ѨC_»∞ `å=Ú =∞^Œºáê#O ¿ãqOz P
=∞`«∞Ö Î ’ #_»∞™êÎ=∞x K≥áêÊ~°∞. HÍh =∞`«∞HÎ ,˜ â◊s~°O HÍÅ\ÏxH˜ ã¨O|O^èOŒ
ÖË^∞Œ . =∞`«∞Î ÖˉΩõ O_® #_»z<å HÍà◊√§ HÍÅ=h *ˇ"∞£ û ~åO_ô K«∂áê_»∞.
139
 D q+¨Ü∞« OÖ’ P^蕺u‡Hõ HÍ~°}ÏÅ∞ K≥ÑÊ≤ [<åxfl =∞Éèºí ÃÑ>Ëì "åix
*ˇ"∞£ û ~åºO_ô YO_çOKå_»∞. xѨCÅÃÑ· #_»=@O J<Õk J<ÕHõ ^ÕâßÖ’¡ L#flk.
Wk XHõ =∞`åKå~°OQÍ ‰õÄ_® KÕã∞¨ <Î åfl~∞° . *áê<£, ǨÏ"å~Ú "≥Ú^ŒÖ#·ˇ KÀ@¡
‰õÄ_® D ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ [iQÍ~Ú.
ˆHH± `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞@OÖ’ K«Hõ¯x L^•Ç¨Ï~°} K«∂Ѩ=K«∞Û. qq^èŒ
=ã¨∞Î=ÙÅÖ’H˜ "Õ_ç ZÖÏ „Ѩã¨iã¨∞ÎO^À W^˘Hõ K«Hõ¯x L^•Ç¨Ï~°}. <åÅ∞QÆ∞
=O^ŒÅ _ç„wÅ "Õ_Ö ç ’ Hˆ H± F"≥<Ö
£ ’ ÉËH± J=Ù`«∞Ok. JHõ¯_» K≥~Úº ÃÑ\ì̃<å
HÍÅ^Œ∞. JÖψQ JO`« "Õ_çÖ’ ÉËH± J~Ú# ˆHH±ÃÑ· K≥~Úº ÃÑ\ì̃<å HÍÅ^Œ∞.
JO`Õ "Õ_Qç ÅÆ ÃÑ#OÃÑ· K≥~Úº ÃÑ_ç`Õ HÍeáÈ`«∞Ok. nxx |\ì̃ XˆH "Õ_ç ^ŒQ~æÆ °
qq^èŒ =ã¨∞=Î ÙÅ∞ qq^èŒ s`«∞ÅÖ’ "Õ_xç „Ñ¨ãi¨ OѨK™Õ êÎÜ∞« x J~°=÷ ∞ø`«∞Ok.
D q^èOŒ QÍ "≥*· Ï˝xHõ ^Œ$HõÊ^èOŒ `À „Ѩf J^Œ∞ƒù`åxfl, =∂ºlH± JOâßhfl
q=iOK«=K«∞Û#x, *Ë"∞£ û ~åO_ç JO\Ï_»∞. JÖψQ J<ÕHõ Pâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∂«
Å#∞ q_»=∞~°z âߢã‘Ü Î ∞« ^èÀ~°}Ö ˜ ’ K≥áêÊ_»∞, ~åâß_»∞. JO^Œ∞Hˆ J`«_∞» XHõ
„Ѩ`ºÕ Hõ`#« ∞ ã¨O`«iOK«∞‰õΩ<åfl_∞» . |∂@HõO`À [<åxfl "≥∂ã¨O KÕã≤ =∞Éèºí ÃÑ>Ëì
"åix |@ì|Ü«∞Å∞ KÕâß_»∞. "≥^· ºŒ , P~ÀQƺ ~°OQÍÖ’¡, *’ºu+¨ºOÖ’, JfO„kÜ«∞
â◊‰Ωõ Å
Î Ö’ WÖψQ KÕã≤ K«∂áê_»∞.

140
 ã¨=∞ˆ~<£ ~åÜü∞

W#flÜ«∞º`À ã¨=∞ˆ~<£ ~åÜü∞

141
 2005Ö’ ã¨=∞ˆ~<£ ~åÜü∞ ÉÏQÍ =Ü«∞ã¨∞ g∞i L#flÑC¨ _»∞ <Õ#∞, <å
„ÃѶO_£ =Ú~°m^è~Œ ü Hõ=Å_»O [iyOk. PÜ«∞# =∞=∞‡efl "åo§O\˜H˜ JÖÏÊǨ~°
qO^Œ∞‰õΩ PǨfixOK«_O» [iyOk. "Õ∞=Ú PÜ«∞#`À á¶È\’Å∞ fã¨∞‰õΩ<åfl=Ú.
ã¨=∞~ü <å`À KåÖÏ ~ÀAÅ∞ @KüÖ’ =ÙO_Õ"å~°∞. PÜ«∞# J"≥∞iHõ<£ Hõ<㣠∂¨ Öò
PѶ㑠∞¨ Ö’ ѨxKÕã≤ 1950 „áêO`åÅÖ’ i>ˇ~ÿ ü JÜ«∂º~°∞. PÜ«∞# Z"£∞.Z<£.~åÜü∞
Jaè=∂x. Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ Ü«Ú=‰õΩ_»∞QÍ =Ù#flѨC_»∞ PÜ«∞# g∞^Œ KåÖÏ
Ѩiâ’^è#Œ Å∞ KÕâß~°∞. '~å_çHÖõ Qò Í Z"£∞.Z<£.~åÜü∞—, 'Hõ=¸ºxã¨∞Qì Í Z"£∞.Z<£.
~åÜü∞— g∞^Œ ~Ô O_»∞ ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ =Ú„kOKå~°∞. Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ ÉèÏ~°`« ^ÕâÑ◊ Ù¨
„Ѩ^=Œä ∞ Hõ=¸ºxãπ.ì JO`Õ H͉õΩO_® ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ã¨O™ê÷щ¨ Ωõ _»∞QÍ
1920 „áêO`åÅÖ’ `åÃ+¯O\ò #∞O_ç q_»nâß~°∞. Z"£∞.Z<£.~åÜü∞x Jq„âßO`«
„ÉÏǨχ}∞_»∞QÍ ã¨=∞~°<£ =i‚OKå~°∞. <Õ#∞ Z"£∞.Z<£.~åÜü∞. "≥Ú^Œ\˜ ÉèÏ~°º
Zqe<£ „>ˇO\ò rq`«Ki« „`« Ѩiâ’^è#Œ =Ú„kOz#ѨÙ_»∞ ã¨=∞ˆ~<£ ~åÜü∞ J|∞ƒ~°
Ѩ_ç ^•x „Ѩux HÍ"åÅx J_çQÍ~°∞. 1925Ö’ PÜ«∞# Ü«¸~ÀÑπ #∞Oz uiy
=KåÛ~°∞. JѨÊ\˜=~°‰õΩ Zqe<£ ~åÜü∞ rq`«OÖ’ =ÚYºáê„`« áÈ+≤OzOk.
nxH˜ ã¨=∞ˆ~<£ ‰õÄ_® JOwHõiOKå~°∞. Z"£∞.~åÜü∞ ѨÙ\ì̃# `Õn q+¨Ü∞« OÖ’
tÉò <å~åÜ«∞}ü ~ˆ , ã¨=∞ˆ~<£ ~åÜü∞ʼnõΩ ÉË^•è aè„áêÜ«∂Å∞<åfl~Ú. ã¨=∞ˆ~<£ ~åÜü∞
`«~K° ∞« J"≥∞iH͉õΩ "≥o§ JHõ¯_» >ˇHÍûãπÖ’ L#fl ɡOQÍb ã¨Oã¨Å
÷ `À ã¨O|O^è•Å∞
H˘#™êyOKÕ"å~°∞. <å‰õΩ Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ QÆ∞iOz KåÖÏ Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∂« Å∞
ã¨=∞ˆ~<£ K≥áêÊ~°∞. PÜ«∞xfl HõÅ=_»O <å J^Œ$+ì̈OQÍ ÉèÏqã¨∞<Î åfl#∞. 2007Ö’
PÜ«∞# =∞~°}O˜ Kå~°∞. PÜ«∞#`À L#fl á¶È\’ <å ^ŒQ~æÆ ° L#flO^Œ∞‰õΩ <Õ#∞
KåÖÏ ã¨O`À+≤ã∞¨ <Î åfl#∞.

g
142
Ǩ˙º=∞xãπì, ãì̈O\ò Ñ≤HõÛ~üû x~å‡`«
*ˇ.a.ÃÇÏKü "å_çÜ∂«

(1908–1986)

143
 "å_çÜ∂« "åi <å_çÜ∂« "åÖò áÈã¨~ì ∞° ¡ <Õ#∞ WO@~ü K«k"Õ ~ÀAÖÖ’
(1954) QÆ∞O@∂~°∞Ö’ „ѨKå~°OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. J^À ÃÑ^ŒÌ PHõ~} ¬° 1935Ö’
ǨÏO@~ü "åb, 1936Ö’ q∞ãπ „á¶êO\˜Ü∞« ~ü "≥∞~ÚÖò ã≤h=∂Å∞ =zÛ<å W~°"·≥
Uà◊§ `«~°∞"å`«<Õ PO„^èŒ #QÆ~åÅÖ’ Jq `≥~°ÃÑ·H˜ =KåÛ~Ú. "åÖò áÈãì̈~°¡Ö’
<å_çÜ∂« ÉÁ=∞‡ „Ѩ^•è #OQÍ „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. #Å¡ Hõà§◊ *’_»∞ ÃÑ@∞ìH˘x, >ÿ̌\ò
áêO\ò`À, ǨÏO@~ü Ѩ@∞ì‰Ωõ #fl áÈãì̈~∞° ¡ Ü«Ú=‰õΩefl PHõ@∞ì‰Ωõ <åfl~Ú. Ç‘Ï~À~Ú<£
<å_çÜ∂« QÆ∞„~°OÃÑ· ™êfisKÕã∂¨ ,Î ~Ô Å
· ∞ ѨH¯õ <Õ áÈ`«∂, ǨÏ~îå`«∞QÎ Í QÆ∞„~°O ÃÑ·#∞O_ç
~Ô Å
· ∞ g∞^Œ‰Ωõ ^Œ∂H˜, ~Ô Ö
· ’¡x qÅ<£#∞ H˘\ì̃, =∞m§ QÆ∞„~°OÃÑ· ^Œ∂H˜ ™êfis KÕã∞¨ OÎ k.
J^ŒO`å „¿ÑHõ‰∆ Ωõ efl ã‘@Ö¡ ’ ‰õÄ~ÀÛx=fi‰õΩO_® =Ù#fl „käÖò ^Œ$âߺÖË, JO`« ãÔ̈Hûãπ,
_»|∞ƒ ÉÏQÍ =zÛOk.
q~îÖ° ÏKå~°º ãì̈O\ò ã≤x=∂Å∞ ~åHõ =ÚO^Œ∞ 30 Uà◊§Hˆ Ç≤ÏOn ãì̈O\ò
ã≤x=∂Å∞ =KåÛ~Ú. P<å_»∞ <å_çÜ∂« ã≤x=∂Å∞ q^•º~°∞e÷ fl, Ü«Ú=`«#∞
QÆOQÆ "≥„~°∞ ÖˇuOÎ Kå~Ú.
1943 <å\˜H˜ <å_çÜ∂« =∞ø*ò ã≤x=∂Ö’ LkfiQÆfl ѨÓi`« Ç‘Ï~À~Ú<£QÍ
#\˜OzOk. Ç‘Ï~À~Ú<£ q^Õâã◊ ∞¨ ~Î åÅ∞. P"≥∞ `˘e ÉèÏ~°`« Ç‘Ï~À~Ú<£QÍ ã¨Oì \ò
ã≤x=∂ÅÖ’ #\˜OzOk. P `«~∞° "å`« WO_çÜ∂« Ö’ ã≤~÷ Ñ° _¨ ,ç ÃÑo§ KÕã∞¨ ‰õΩ#flk.
n#O`«\˜H© *ˇ.a.ÃÇÏKü. "å_çÜ«∂ (*ˇOÃ+_£ ÉÁ=∞s˚ Ǩϟq∞) áê„`«
H©ÅHõ"∞≥ #ÿ k. PÜ«∞# ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ ãπ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ =¸g\’<£û ¿Ñi@ L#flq.
P¢¿ãìeÜ«∂ #∞O_ç 5 Uà◊¡ „áêÜ«∞OÖ’ `«O„_ç`À ÉÏ@∞ WO_çÜ∂« ‰õΩ =zÛ#
<å_çÜ∂« „ѨuÉè#í ∞ QÆ∞iÎOz, ã≤x=∂ÅÖ’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃# MϺu "å_çÜ∂« ^Õ.
<å_çÜ∂« „Hõ"∞Õ }Ï "å_çÜ∂« ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ KÕ~∞° "≥,· J`«x ™È^Œ~∞° _çx
ÃÑo§ KÕã¨∞HÀ"åÅ#∞ ‰õΩ#flk. HÍh J`«x `«e¡ ã¨<å`«# áêsûQÍ JO^Œ∞‰õΩ
JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . 1960 =~°‰Ωõ "Õz =ÙO_ç P"≥∞ =∞~°}Ï#O`«~O° <å_çÜ∂«
"å_çÜ∂« #∞ ÃÑo§ KÕã∞¨ ‰õΩ#flk.

144
 ZO.Z<£.~åÜü∞ J#∞K«~°∞_»∞QÍ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞QÍ ~å_çHõÖò Ǩ˙º=∞xãπì
L^Œº=∞OÖ’ H©ÅHõ áê„`« =Ç≤ÏOz# "å_çÜ∂« , `«##∞ '~å~Úã¨∞—ì Jx K≥ÑC¨ H˘<Õ
"å_»∞. ~åÜü∞`À `«# J#∞|O^è•xfl QÆ∞iOz, '~åÜü∞ k =∂<£— J<Õ ji¬H`õ À
K«H¯õ x z#fl „QÆO^äOŒ ~åâß_»∞. D ѨÙãÎ̈HÍxfl ÉèÏ~°`« ~åRѨu Ç≤Ï^ŒÜ∞« `«∞ÖÏ¡
Pq+¨¯iOKå~°∞.
ZO.Z<£.~åÜü∞ Jaè=∂xQÍ "å_çÜ∂« `À <Õ#∞ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x,
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£‰Ωõ PǨfixOKå#∞. PÜ«∞# ~åQÍ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ ÃÑ\ÏìO. `«# J#∞Éèí
"åÅ#∞ Pã¨HHΘ ~õ O° QÍ K≥áêÊ~°∞. Ja_£û ÃãO@~üÖ’ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ÃãO„@Öò Ü«¸x
=iû\© PѶ㑠∞¨ LO_Õk. JHõ¯_Õ g∞\˜OQÆ∞ [iyOk. J|∂ƒi ~å=∞Hõ$ëê‚~å=Ù,
Z.ZÖò. #~°ã≤OǨ~å=Ù, P=ÙÅ ™êO|t=~å=Ù, *Ïã≤Î [=ǨÏ~ü ÖÏÖò, Z<£.ÔH.
PKå~°º, Z.Zãπ.=_®fiů~ü, PÅáê\˜ ~°gO„^è<Œ å^ä,£ PÅOY∞^£q∞i "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
"å~°O`å Pã¨HQΘ Í áêÖÁæ<åfl~∞° . J^˘Hõ =∞Oz J#∞Éè∂í u.
"å_çÜ«∂ Ǩ˙º=∞xãπì HÍ=_»O`À ã≤x=∂ÅÖ’ ã¨ìO\òÅ∞ „käÖòû `«Ñ¨Ê
=¸_è#» =∞‡HÍÅ∞ ~åx=fiÖË^∞Œ .
P `«~∞° "å`« ÉÁOÉÏ~Ú ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ Ö’ ZO.Zãπ.~åÜü∞ÃÑ· _®‰õΩº"≥∞O@s
fâß~°∞. PÜ«∞# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ Hõ$+≤H˘#™êyã¨∞<Î åfl~∞° . "å_çÜ∂« `«#
J#∞Éè"í åÅ`À ZO.Zãπ.~åÜü∞ÃÑ· =∞Oz ѨÙãÎ̈HOõ ~åâß~°∞. q.a.HõiflH,± q.ZO.
`å~°∞¯O_Õ, l._ç.Ѩˆ~Mò, WO^Œ∞=∞u, l.P~ü.^Œefi, Z.a.ëêÅ`À "å_çÜ«∂
ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ =ÙO_Õ"å~°∞.
'HÍ™ê _® qOz— ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ PÜ«∞# x"åã¨O ¿Ñ~°∞. ~åÜü∞ ^ŒOѨ`∞« Å∞
ZѨC_»∞ ÉÁOÉÏ~Ú =zÛ<å JHõ¯_Õ =ÙO@∂, "å_çÜ∂« Pu^二 O á⁄O^Õ"å~°∞.
PÜ«∞#`À L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ∞ [~°Ñ@ ¨ O ÉÁOÉÏ~Ú "≥o#¡ ѨC_»ÖÏ¡ HõÅ=_»O
=∞Oz J#∞Éè=í O. ã≤x=∂ÅÖ’ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ =¸_è#» =∞‡HÍÅ∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì‰Ωõ O_®
*Ï„QÆ`ÑΫ _¨ #ç ã≤h x~å‡`« J`«#∞. Z"£∞.Z<£.~åÜü∞H˜ ã¨O|OkèOz# J~°∞^≥#·
á¶⁄\’Å∞ J`«x ^ŒQ~æÆ ° L#flq. PÜ«∞# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ~åÜü∞ÃÑ· _®‰õΩº"≥∞O@s
fÜ«∂Å#∞‰õΩ<Õ ã¨OHõÅÊO JѨÊ\’¡ PK«~} ° Ö’H˜ ~åÖË^∞Œ .
145
 <å_çÜ∂« `À <å ѨiK«Ü∞« O
1950 „áêO`åÖ’¡x ~¸ J#∞Éè"í åÅ∞, `«~∞° "å`«
1970 „áêO`åÖ’¡ <≥=∞~°∞ "Õã¨∞HÀ"åeû# Ѩiã≤÷u
=zÛOk. *ˇ.a.Ǩ˙q∞ "å_çÜ«∂`À ѨiK«Ü«∞"≥∞ÿOk.
PÜ«∞# ZO.Z<£.~åÜü∞ t+¨µº_»∞. J^Õ =∂ ~Ú~°∞=Ùih
^ŒQÆæ~°‰õΩ KÕiÛOk.
1970 „áêO`åÅÖ’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ *ˇ.a.ÃÇÏKü
"å_çÜ∂« ^•fi~å <å_çÜ∂« #∞ K«∂Kå#∞. JѨÊ\˜Hˆ P"≥∞
ã≤x=∂ÅÖ’ #\˜OK«_O» P¿Ñã≤Ok. HÍx K«^∞Œ =Ù‰õΩ<Õ ~ÀAÅ #∞O_ô P"≥∞#∞
K«∂_®Åx, gÖˇ`· Õ =∂\Ï¡_®Å<Õ =ÚK«Û@ fiOk.
<å_çÜ«∂ Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ "Õ∞s P<£ Z"å<£û. WO_çÜ«∂Ö’ ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl
¿Ñ~°∞ <å_çÜ∂« . „wãπ ^Õâã◊ ∞¨ ~÷ åÅ∞ `«eH¡ ,˜ P¢¿ãìeÜ«∞<£ `«O„_çH˜ ѨÙ\ì̃# "Õ∞s P<£
Z"å<£û S^Õà§◊ „áêÜ«∞OÖ’ WO_çÜ∂« =zÛOk. `«O„_ç`ÀÉÏ@∞ <Õ\˜ áêH˜™êÎ<£
ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÅÖ’ QÆ∞„~°Ñ¨Ù™êfis <ÕiÛ, ÉϺÖË _®<£ûÖ’ `«sÊù^Œ∞ J~Ú, [~À¯
ã¨~¯° ãπÅÖ’ ѨxKÕãO≤ k. 1930 „áêO`åÅÖ’ "å_çÜ∂« ^Œ$+≤Ö ì ’ Ѩ_Q» Í, P"≥∞#∞
PǨfixOz, Ç‘Ï~À~Ú<£QÍ ~°∂á⁄OkOKå_»∞.
'UH± #xfl =ÚxflÅ_çH—˜ J<Õ ã≤x=∂`À 1970 #∞O_ô ã≤h~°OQÍxH˜ ã¨fiã≤Î
ѨeH˜Ok. áêsû ‰õΩ@∞O|OÖ’ ã≤÷~°Ñ¨_çOk. ™œ=∞ºOQÍ =∂\Ï¡_Õk. 1996Ö’
K«xáÈ~ÚOk.

146
 ã¨∞jÖò =ÚYs˚

ã¨∞jÖò =ÚYs˚`À W#flÜ∞« º

147
 HõÅHõ`åÎÖ’ L#fl q∞#~åfi J™Èã≤Ü∞Õ \òû „ѨK∞« ~°} ã¨Oã¨÷ =º=™ê÷щ¨ Ωõ _»∞
ã¨∞jÖò =ÚYs˚. PÜ«∞# [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞}ü, x~°<£ ^è•~å, q.P~ü.<å~°¡
=O\˜ „Ѩ=ÚY∞Å ~°K#« Å#∞ =Ú„kOKÕ"å~°∞. PÜ«∞# HõÅHõ`åÎ |∞H± ÃѶ~Ú~üH˜
ã¨O™ê÷ѨHõ J^茺‰õ∆Ω_»∞. ã¨∞jÖò =ÚYs˚ Z"£∞.Z<£.~åÜü∞ PÖ’K«<å „ã¨=OuH˜
qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞#ÿ J#∞K«~∞° _»∞.
1970 „áê~°OÉèOí Ö’ <å‰õΩ "åi`À ѨiK«Ü∞« O HõeyOk. "≥O@<Õ <Õ#∞
PÜ«∞##∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞‰õΩ ~°=∞‡x PǨfixOKå#∞. PÜ«∞# JOwHõiOKå~°∞.
<Õ#∞ PÜ«∞##∞ „j <å~°¡ "≥OHõ>Ëâ◊fi~° ~å=ÙQÍiH˜ (PO„^èŒ*’ºu =º=™ê÷ѨHõ
ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞) ѨiK«Ü«∞O KÕâß#∞. <å~°¡ "åi WO\’¡ "Õ∞=Ú J<ÕHõ™ê~°∞¡
HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl=Ú. ã¨∞jÖò <å~°¡"åi =ºH˜Î`åfixH˜, PÖ’K«<å ã¨~°oH˜ ZO`«
=ÚQÆ∞Å
ú Ü«∂º~°O>Ë <å~°"¡ åi ѨÙãÎ̈HOõ 'QÍ_£û QÀa¡<û£ JO_£ "≥∞<£— J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HÍxfl
"≥O@<Õ „ѨK∞« iOK«_®xH˜ ã¨OHõeÊOKå~°∞.
<å~°"¡ å~°∞ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ "≥e|∞zÛ# ¿ÇÏ`«∞"å^Œ PÖ’K«#Å∂, H˘xfl
ã¨∂‰õΩÅ
Î `À ~°∂á⁄OkOz# ѨÙã¨HÎ Oõ Jk. Jk ÉÏQÍ J=Ú‡_»∞ áÈ~Ú áê~ Ωõ ÅÖ’
H˘`«Î PÖ’K«#Å∞ ~ˆ HÔ uÎOzOk.
PO„^茄Ѩ^Õâ ò ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# <å ѨÙã¨ÎHõO ‰õÄ_®
„ѨK∞« i™êÎ#x ã¨∞jÖò J<åfl~∞° . HÍh <Õ#∞ JѨÊ\˜Hˆ "Õ̂~ „ѨK∞« ~°}Hõ~Šΰ ^•fi~å
ѨÙã¨HÎ Íxfl "≥Å∞=iOKå#∞. JѨÊ\˜ #∞O_ç "Õ∞=Ú Ñ¨~㰠ʨ ~°O L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ`À
HõÅ∞ã¨∂<Î Õ L<åflO.

148
 x~°O[<£^~Œè ü „"åã≤# '"Õ^•O`« JO_£ ɡOQÍÖò i<≥™· ê<£û— J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HOõ
ã¨∞jÖò „ѨK«∞~°}ÅxflO\˜Ö’ J`«ºO`« q"å^•ã¨Ê^Œ ~°K«#QÍ ¿Ñ~°∞á⁄Ok
ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ „ѨHOõ Ѩ#Å∞ ã¨$+≤Oì zOk. <Õ#∞ P ѨÙã¨HÎ Íxfl
q"ÕHÍ#O^Œ∞_çH˜ ã¨O|OkèOz# Lz`« ã¨=∂Kå~°O HÀã¨O LѨÜ∂≥ yOKå#∞.
'L^ŒÜ«∞O— k#Ѩ„uHõÖ’ „ѨK«∞iOK«|_»¤ <å ~°K«#Å∞ ‰õÄ_® =ºuˆ~Hõ`«#∞
q"å^•efl =¸@QÆ@∞ì‰Ωõ <åfl~Ú.
ã¨∞jÖò [Ü«∞„ѨHÍâò <å~åÜ«∞}ü ~°zOz# 'qˆHO„nHõ$`« ã≤^•úO`åxfl—
"≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ~°∞.
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ <Õ#∞ ã¨∞jÖòH˜ J<ÕH=õ ∞Ok ¿ÇÏ`«∞"å^Œ, =∂#=`å"å^Œ
q∞„`«∞efl ѨiK«Ü∞« O KÕâß#∞.
|∞H±eOH±û Jkè<`Õ « HÔ .l.ã¨∞„|Ǩχ}ºO ã¨∞jÖòQÍi ѨiK«Ü∂« xH˜ ZO`À
ã¨O`À+≤Oz PÜ«∞#`À Z_»`Q≥ xÆ ã¨O|O^è•xfl U~°Ê~°K∞« ‰õΩ<åfl~∞° .
KåÖÏHÍÅO `«~åfi`« <Õ#∞ HõÅHõ`åÎ "≥o§ ã¨∞jÖòQÍi ѨiK«Ü∂« xH˜ ZO`À
ã¨O`À+≤Oz PÜ«∞#`À Z_»`Q≥ xÆ ã¨O|O^è•xfl U~°Ê~°K∞« ‰õΩ<åfl~∞° .
KåÖÏHÍÅO`«~åfi`« <Õ#∞ HõÅHõ`åÎ "≥o§ ã¨∞jÖòQÍix "åi~ÚO\’¡
HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl#∞. JѨÊ\˜ˆH PÜ«∞# J<å~ÀQƺO`À L<åfl~°∞. K«„HÍÅ ‰õΩsÛH˜
JOH˜`«"≥∞ÿ L<åfl~°∞. ã¨∞jÖò á⁄QÆ„`åˆQ"å~°∞. K«Hõ¯x ã¨OÉèÏ+¨}Ï K«`«∞~°∞_»∞.
PÜ«∞# =∂‰õΩ Pu^二 q∞zÛ `å#∞ H˘`«Î ~ÚO\˜H˜ =∂~°∞`«∞#fl@∞¡ K≥áêÊ~°∞.
JѨC_»∞ Wã¨<åHõ =Ú~°m^è~Œ ü <å`À L<åfl~∞° . PÜ«∞# =∂‰õΩ H˘xfl á¶È\’Å∞
fâß~°∞. ã¨∞jÖò#∞ <Õ#∞ HõÅ=@O J^Õ z=i™êi. PÜ«∞# 2007Ö’ =∞~°}O˜ Kå~°∞.
g

149
 <Õ#∞ Hõeã≤# =∞iH˘O^Œ~∞° =∂#="å^Œ∞Å∞
W|<£ "å~°H± :
<Õ#∞ Hõeã≤# "åiÖ’ ¿Ñ~˘¯#^Œy# ѨO_ç`∞« _»∞ ~°K~« Ú`« W|<£ "å~°H.±
PÜ«∞# ÉèÏ~åº ã¨"∞Õ `«OQÍ ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~∞° . <≥=∞‡kQÍ =∂\Ï¡_`» å~°∞.
PÜ«∞# LѨ<庙êÅ∞ q+¨Ü∞« „Ѩ^•è #OQÍ =ÙO\Ï~Ú. PÜ«∞# ÉèÏ~°º Å∂ã‘
‰õÄ_® "≥O@ =Ù#flk. P"≥∞ „a@<£ ~°K~« Ú„u. z#fl Ñ≤ÅÅ ¡ ‰õΩ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ ~åã¨∞OÎ k.
W|<£ "å~°H± Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ HÍ^Œ∞. PÜ«∞# =Úã≤O¡ HÍ=_»O, =Úã≤O¡ Å
=¸_è#» =∞‡HÍÅÃÑ· Jâߢã‘Ü Î ∞« `«ÃÑ·, H˘~å<£ W™ê¡O g∞^Œ f„= q=∞~°≈ KÕã#≤ O^Œ∞#
¿Ñ~°∞ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl_∞» . Éè„í ^Œ`H« Àã¨O J„_»ã∞¨ K≥Ñʨ ~°∞. J`«#∞ ~åã≤# `˘e „QÆO^äOŒ
'<Õ<O≥ ^Œ∞‰õΩ =Úã≤O¡ QÍ LO_»ÖHË áõ È`«∞<åfl#∞?— J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HÍxfl WOw¡+µ¨ #∞O_ç
<Õ#∞ `≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ J#∞=kOz „ѨK∞« iOKå#∞. Jk W-|∞H±QÍ Åaèã∞¨ #Î flk ‰õÄ_®.
JO^Œ∞‰õΩ J`«#∞ KåÖÏ ã¨O`À+≤OKå_»∞. P `«~∞° "å`« „ÃѶOz `«k`«~° ÉèÏ+¨Å
J#∞"å^•Å∞ =KåÛ~Ú. âߢã‘Ü Î ∞« ѨijÅ<å Hˆ O„^ŒO ѨHÍ∆ # J<ÕHõ ѨÙãÎ̈HÍÅ∞
ã¨OHõÅ#O KÕã≤ Ѩi+¨¯iOz „ѨK∞« iOKå_»∞. =Úã≤O¡ Å∞ ¢ã‘ŠΠѨ@¡ K«∂¿Ñ q=Hõ`∆ «
KåÖÏ qѨÙÅOQÍ ~åâß_»∞. PÜ«∞#∞fl 1994Ö’ "≥Ú^Œ\™˜ êi "å+≤OQÆ<ì Ö £ ’ Hõeâß#∞.
JѨÊ\˜#∞O_ç âߢã‘ÎÜ«∞ ѨijÅ<å ˆHO„^Œ ã¨ÉèíÅÖ’ HõÅ∞û‰õΩ#flѨC_»∞ J<ÕHõ
q+¨Ü«∂Å∞ K«iÛOK«∞H˘<Õ"åà◊§O. ã¨∞„Ѩã≤^Œú Ѩ„uHõÅÖ’ ‰õÄ_® K«~°ÛÅÖ’
áêÖÁæ<åfl_∞» . ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =zÛ K«∂_®Åx, Ѩ~º° \˜OKåÅx Pã¨HΘ Hõ#|iKå_»∞.
PÜ«∞# `˘Å∞`« ^ÕâO◊ #∞O_ç "≥o§áÈ~Ú#ѨC_»∞ „á¶ê<£ûÖ’ H˘<åflà√◊ § „\Ï"≥Öò
U*ˇO\òQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. `«~K ° ∞« Ü«¸~ÀѨ٠^ÕâßÅ∞ Ѩ~º° \˜ã∞¨ OÎ \Ï~°∞.
\Ï"£∞ Ѷ≤¡<£ :
<Õ#∞ ã¨ÉÅ íè Ö’ Hõeã≤# „Ѩ=ÚY ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞ ~°K~« Ú`« LѨ<åºã¨‰Ωõ _»∞
\Ï"£∞ Ѷ<¡≤ .£ „Ѩã∞¨ `Î O« J`«#∞ '„Ѷ‘ WOÔHfi· s— Ѩ„uHõ‰Ωõ Z_ç@~üQÍ L<åfl~∞° . <å‰õΩ
z~°HÍÅOQÍ ã¨xflÇÏ≤ `«OQÍ `≥Å∞ã¨∞. <å "庙êÅ∞ '„Ѷ‘ WOÔHfi· s— Ѩ„uHõÖ’ H˘xfl
„ѨK∞« iOKå~°∞. PÜ«∞# |ÃѶ֒֒x âߢã‘Ü Î ∞« ѨijÅ<å Hˆ O„^ŒOÖ’ ѨxKÕ™êÎ~∞° .
Z<Àfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ W~°∞=Ù~°O Hõeã≤ ã¨ÉÅ íè Ö’ áêÖÁæx K«~Û° Å∞ KÕâßO. ~ÀK≥+~ì¨ Ö ü ’
WOQÆ~™ü êÖò =¸ºlÜ«∞O „áê~°OaèOz#ѨC_»∞ <Õ#∞, P~°=∞à◊§ ѨÓ~°‚ K«O„^Œ~å=Ù
150
PÜ«∞#∞fl HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl=Ú. JHõ¯_» ¿ãì\ò Jx XHõ gkèH,˜ K«~Ûü Jx XHõ gkèH˜
¿Ñ~°∞¡ L<åfl~Ú. "å\˜ =∞^躌 "Õ∞=∞O`å xez, Ãã‰õΩºÅi[O JO>Ë ¿ãì\#ò ∞
K«iÛx q_çQÍ K«∂_»@O Jx J~°O÷ =KÕÛ@@∞¡, ã≤OÉÏeH±QÍ K«∂áê=Ú.
\Ï"£∞ Ѷ<¡≤ £ Ǩ㨺 „Ñ≤ÜÚ
« _»∞, =Hõ,Î =∞Oz Z_ç@~ü. '#∂º Z<£Ãã·HÀ¡Ñ_‘ Ü
ç ∂«
PѶπ J<£ abѶπ— J<Õ |$ǨÏ`«Î~° „QÆO^ä•xfl Z_ç\ò KÕã≤ Ô~O_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ
„ѨK∞« iOKå_»∞. JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# HÀiHõÃÑ· <åÅ∞QÆ∞ "庙êÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
ã¨O|OkèOz#q ~åâß#∞. ^Õâ◊ =∂#="å^Œ ¿ÇÏ`«∞"å^Œ <åã≤ÎHõ L^Œº=∂ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# "åºã¨O „Ѩ=ÚYOQÍ L#flk. J"≥∞iHÍ ã¨ÉèíÅÖ’ <Õ#∞
„ѨãO¨ yOz# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ PÜ«∞# áêÖÁæx „â◊^QúŒ Í q<åfl~∞° . JÖψQ |ÃѶ֒
ˆHO„^ŒOÖ’ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`«^Õâßxfl QÆ∞iOz =∂\Ï¡_ç#ѨC_»∞ PÜ«∞# J^茺Hõ∆`«
=Ç≤ÏOz ã¨Éèí x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. =∞Oz P~°æ<≥·[~ü. KåÖÏ Hõ+¨ìѨ_ç ѨxKÕ™êÎ~°∞.
PÜ«∞#`À ѨiK«Ü∞« O K«H¯õ x J#∞Éè=í O. âߺ"£∞ ¿ÇÏiãπ, iK«~¤ü _®H˜<û£ , „H˜™ÈìÑ~¨¶ ü
Ç≤Ïz<£ûÅ`À L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ∞ [~°Ñ_¨ ®xH˜ <å‰õΩ `À_»Ê_®¤~∞° .
g

~å"£∞ ã≤OQ∑ Z.ÔH. =ÚYs˚

~å"£∞ã≤OQ∑, Z.ÔH.=ÚYs˚Å∞ _èbç Ö ¡ ’ =ÙO@∂ =Ù^Œº=∂xH˜ `À_»Ê_®¤~∞° .
'^ä•\ò— Ѩ„uHõ #_çáê~°∞. JO^Œ∞Ö’ K«H¯õ x =∂#="å^Œ q+¨Ü∂« Å∞ JOkOKå~°∞.
J"≥∞iHõ<£ ZO|ã‘`À ã¨O|O^è•Å∞ giH˜ =ÙO_Õq. _èbç ¡ Hõ<åfl\ò ¿Ñ¡ãÖ
π ’ Jâ’H±
Ǩϟ@ÖòÖ’ Hõeã≤ z#fl ~ÚëêìQÀ+≤ª [~°∞ѨÙ`«∞O_Õ"å~°∞. JHõ¯_Õ gix Hõeâß#∞.
'^ä•\ò—‰õΩ <Õ#∂ H˘xfl ~°K#« Å∞ ~åâß#∞. _ç. PO[<ÕÜÚ « Å∞QÍi =Å# g~°∞
ѨiK«Ü∞« O HÍQÍ ã¨xflÇÏ≤ `«∞ÅÜ«∂º~°∞.
ã≤.\˜.^Œ~°∞
ã≤.\˜.^Œ~∞° JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£Ö’ J_˘fiˆH\òQÍ =ÙO@∂, ~å_çHÖ õ ò Ǩ˙º=∞xãπì
L^Œº=∞OÖ’ ѨxKÕâß~°∞. ã¨OѶ∂¨ ^躌 ‰õΩ∆ Å∞QÍ ^ÕâÑ◊ ~¨ º° @# KÕã,≤ ã¨ÉÅ íè ∞ ã¨=∂
"ÕâßÅÖ’, ãì̈_Hô ÍOѨÙÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~∞° . <≥=∞‡kQÍ QÆOcè~O° QÍ =∂\Ï¡_Õ "å~°∞.
PÜ«∞#∞fl PO„^èŒ Ñ¨~º° @#‰õΩ fã¨∞‰õΩ =zÛ#ѨC_»∞ <Õ#∞ H˘xfl KÀ@¡‰Ωõ "≥O@
"≥àÏ¡#∞, HÍ~°OKÕ_∞» Ö’ ã¨Éíè [iáêO. ÉÏQÍ =∂\Ï¡_®~°∞.
151
g
 BIO-DATA
INNAIAH NARISETTI
DATE OF BIRTH : October 31, 1937
PLACE OF BIRTH : PATHA REDDYPALEM, Chebrolu,
Guntur District, Andhra Pradesh, India.
ACADEMIC : M.A., (Philosophy), Osmania University,
Ph.D., (Philosophical Consequences of
Modern Science), Osmania University.
PRESENTLY : AUTHOR & FREELANCE JOURNALIST
from 1982
POSITIONS : ‘’ CO- EDITOR “Prasarita” - A Telugu
Quarterly in Social Sciences 1972-75.
CHIEF REPORTER & SPECIAL
CORRESPONDENT - to Andhra Jyothi,
Telugu Daily 1975-81.
PRESIDENT - A.P. Chapter of Indian
Academy of Social Sciences, Hyderabad
1988-90.
PRESIDENT - A.P. Rationalist Association,
1991-93.
SECRETARY - Indian Radical Humanist
Association, Andhra Pradesh, 1992-94.
GENERAL SECRETARY - Indian
Rationalist Association, 1994-96.
VICE PRESIDENT - Rationalist Association
of India from 1996.
CO-ORDINATOR - FARA, AP - Federation
of Atheist, Rationalist, Humanist
Associations, A.P. 2003-2005.
GENERAL SECRETARY - Indian Radical
Humanist Association, 2005-2007.
CHAIRMAN : Center for Inquiry- India,
2006 onwards.
i
152
 BOOKS IN ENGLISH

NEW ENCYCLOPEDIA OF UNBELIEF (2008) (article on unbelief in

India). LET SANITY PREVAIL, India, 2007.
FORCED INTO FAITH : HOW RELIGION ABUSED RIGHTS OF
CHILDREN, Prometheus Books, USA, 2009.
ENCYCLOPEDIA OF UNBELIEF (Six Articles) Prometheus Books, USA,
2007. M.N. ROY - RADICAL HUMANIST, Prometheus Books, USA,
2005. M.N.ROY- PHOTO ALBUM, Rationalist Voice Publications, 2003.
A CENTURY OF POLITICS IN ANDHRA PRADESH, Rationalist Voice
Publication!, Hyderabad, 2002.
M.N. ROY, EVELYN, ELLEN : A BIBLIOGRAPHY, Booklinks
Corporation, 1996.
EVELYN TRENT ALIAS SHANTI DEVI Booklinks Corporation
Hyderabad 1995.
BETWEEN CHARISMA AND CORRUPTION - A.P. Politics, 1991.
SAFFRON STAR OVER ANDHRA PRADESH - A Study of Contemporary
Andhra Politics, Booklinks Corporation, Hyderabad, 1984.
THE PHILOSOPHICAL CONSEQUENCES OF MODERN SCIENCE
Booklinks Corporation, Hyderabad, 1982.
THE BIRTH & DEATH OF POLITICAL PARTIES IN INDIA Booklinks
Corporation, Hyderabad, 1982.
POLITICS FOR POWER - A Study of Contemporary Andhra Pradesh
Politics, Scientific Services, Hyderabad, 1982.
STATE GOVERNMENT & POLITICS - A study of A.P. Politics 1885-
1985, Scientific Services, Hyderabad.
INSIDE ANDHRA PRADESH - Booklinks Corporation Hyderabad, 1980.
DEPRESSED GROUP STUDENTS - ( Co-author Dr. C. Lakshmanna),
College Book House, Trivendrum, 1977.
TRADITION & MODERNITY IN TELUGU & URDU LITERATURE.
(Co-Editor Dr. Alam Khundmiri), 1969.

ii
153
 BOOKS IN TELUGU
UNDER THE DISGUISE OF TRUTH, EVERYTHING IS FRAUD 2008.
LIE HUNTING LEADING TO TRUTH : Collection of Essays, 2005.
LIFE OF M.N. ROY, 2001 (Serialised in Vaartha - Telugu Daily)
SAHITI PARULATO SARASAALU
(Encounter with Literary and Journalist Friends 2008)
CHILD ABUSE BY RELIGIONS, 2000.
FRAUDULENT ALTERNATIVE MEDICINES, 1998.
LIE-HUNTING, A COLLECTION OF ESSAYS, 1995.
MONOGRAPH ON TERRORISTS, 1995.
20TH CENTURY ENEMIES OF HUMANITY, 1992.
WILL THERE BE RENAISSANCE IN INDIA? 1989.
LIFE AND THOUGHTS OF NARLA VENKATESWARA RAO, 1987.
CASTE POLITICS IN ANDHRA PRADESH, 1984.
OUR POLITICS - FROM KHADI TO SAFFRON, 1983.
ANDHRA PRADESH : GOVERNMENT & POLITICS, 1983 &1991.
NO MATTER WHICH POLITICAL PARTY, THEIR CULTURE IS ONE, 1982.
MARX AND MARXISM, 1976.
HOW THE COMMUNISTS ECLIPSED KARL MARX, 1976.
FROM RAMMOHAN ROY TO M.N. ROY, 1973.
SOCIAL GROUPINGS & RELATIONSHIPS, 1972.
PHILOSOPHY & COMMON SENSE, 1971.
GROUPISM & SPLITS IN ANDHRA PRADESH POLITICS, 1970.
EVOLUTION OF POLITICS IN ANDHRA PRADESH, 1970.
INDEPENDENCE STRUGGLE IN ANDHRA PRADESH (Co-author Prof.
M.Venkatarangaiah) 1972.
POLITICAL PARTIES IN ANDHRA PRADESH.

iii
154
 TRANSLATIONS FROM ENGLISH TO TELUGU
GOD DELUSION - Richard Dawkins.
GOD IS NOT GREAT - Christopher Hitcherre.
LETTER TO CHRISTIAN NATION - Sam Harris.
BLASPHEMY - Justice Raghavendra Jahagirdar - R.V. Publications
SECULARISM - Justice Raghavendra Jahangirdar - R.V. Publications
AFFIRMATIONS - Paul Kurtz - CFI India.
LIVING WITHOUT RELIGION - Paul Kurtz (RV Publications)
THE TRUTH ABOUT THE GEETA - V.R. Narla (Hema Publications)
WHY I AM NOT A MUSLIM - Ibn Warraq (Hema Publications)
INDIA IN TRANSITION - M.N. Roy (Indian Council of Historical Research)
ARTICLES - A.B. Shah (Anupama, Vijayawada)
KALA POORNODAYAM - G.V. Krishna Rap (Serialised in Golkonda Patrika,
Telugu Daily - 1963) Ph.D. Thesis on Aesthetics.
THE COURAGE TO BECOME - HUMANIST VIRTUES - Paul Kurtz
(Hema Publications)
OCHRE ROBE - Agehananda Bharati.
IN FREEDOM’S QUEST - M.N. Roy’s Life Part 1,2- Sibnarayan Ray
(Telugu University).
HAMD DALWAI - Muslim Politics
LAXMAN SASTRI JOSHI - Critique of Hinduism

TELUGU ACADEMY PUBLICATIONS

PARTIES, POWER & POLITICS - M.N. Roy.
RUSSIAN REVOLUTION - M.N. Roy.
REVOLUTION & COUNTER REVOLUTION IN CHINA - M.N. Roy.
REASON, ROMANTICISM & REVOLUTION - M.N. Roy.

iv
155
M.N. ROY, A POLITICAL BIOGRAPHY - V.B. Karnik
STRIKES IN INDIA - V.B. Karnik.
INDIAN TRADE UNIONS - V.B. Karnik.
ISLAMIC PHILOSOPHY - Dr. Alam Khundmiri
SCIENTIFIC METHOD - A.B. Shah.
GREAT TRADITION AND LITTLE TRADITIONS - Agehananda Bharathi.
RURAL SOCIOLOGY IN INDIA - A.R. Desai.
JUSTICE JAGANMOHAN REDDY’S BOOKS
MINORITIES & THE CONSTITUTION
A CONSTITUTION - WHAT IT IS & WHAT IT MEANS
WE HAVE A REPUBLIC - CAN WE KEEP IT?
OUR GOVERNORS; LAW AND SOCIETY
THE UNIVERSITY I SERVED.

CONTRIBUTIONS IN MAGAZINES
ENGLISH
American Atheist, Free Inquiry, Washline, American Rationalist, Indian
Rationalist, Radical Humanist, Secularist, Rationalist Voice, Indian Skeptic.
TELUGU DAILIES
Andhra Patrika, Andhra Prabha, Andhra Jyothi, Golconda Patrika, Eenadu,
Udayam, Vaartha,Surya
TELUGU PERIODICALS
Prajavani, Vahini, Telugu Vidyarthi, Prajatantra, Sameeksha, Radical Humanist,
Vikasam, Hetuvadi, Suprabhatam, Prasarita, Manava Vikasam, Swetchalochana,
Misimi, New Humanist
CONTRIBUTIONS THROUGH ELECTRONIC MEDIA
Produced Documentaries and moderated discussions on Humanist-Rationalist
themes through All India Radio, Doordarshan, TV9, ETV-2, Free Radio, TV-
USA, TVS.

v
156
AWARDS & HONOURS
ATA Siromani Award (USA) 1992.
TANA Humanist-Journalist Award (USA) 1997
Greater Washington Telugu Association, 1999
Delaware Valley Association, 1998
New York Telugu Association 1998
Alayasri Award, Karimnagar
Library of Congress, USA Listed 25 Books of Innaiah.
Participation in Humanist and Rationalist Activities In USA, Europe 1992-2008
Officiated Secular Marriages V.R. Narla dedicated his last Telugu play Narakam
Lo Harischandra (Harischandra in Hell).

FAMILY
KOMALA VENIGALLA : Retired from Ambedkar Open
(Wife) University, Hyderabad, India as
Professor of English.
TRANSLATED INTO TELUGU
SHODH of Taslima Nasrin
Ayaan Hirshi Ali’s CAGED VIRGIN
AND INFIDEL
M.N.Roy’s MEMORIES OF CAT
Contributed Articles to Magazines,
toured USA.
NAVEENA HEMANTH : MD, Child Psychiatrist, Practicing in
(Daughter) USA FEELINGS (Poems Published)
: HEMANTH SAMSON (Son-in-Law)
Works in’Telecommunications, USA.
Singer and Musician

: ROHIT SAMSON (First Grandson)

Talent Student in USA.
Interested in Science, Music.
: RAHUL(Second Grandson) Loves
Dancing and Singing, Student in School.

vi
157
RAJU NARISETTI : Managing Editor, Washington Post,
(Son) Washington DC. Worked in Dayton
Daily News, Wall Street. Journal Europe
as Editor, Founder Editor of Mint Daily
from Delhi Young Global Leader
selected in 2007.

KIM NARISETTI (Daughter-in-Law)

Journalist and Writer.
Published Tourist Books, Children
Books.
Worked in Dayton Daily News, Wall
Street Journal, Street.
LEILA NARISETTI (First Grand
Daughter) School Student
Model Girl, Appeared in International
Magazines.
ZOLA NARISETTI (Second Grand
Daughter) Appeared in Model
Magazines, Studying in School.
Address : E-mail : hu92@aol.com.innaiahn@yahoo.com
Blog : http://naprapamcham.blogspot.com
www.centerforinquiry.net/india.
http://innaiahn.tripod.com

vii
158