Edlira Gugu Nexhmie Mua

Udhzues pr msuesin pr tekstin shkollor Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Botime shkollore Albas

Kt material mund ta shkarkoni falas nga faqja jon e internetit: www.albas-shb.com.

Hyrje
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12 (kurrikula brtham) sht hartuar n prputhje me programin e miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencs. Prmbajtja dhe struktura e tekstit Prmbajtja dhe struktura e tekstit sht prcaktuar nga prmbajtja e orientimi i programit. Teksti sht ndrtuar mbi llojet e teksteve dhe prqindjet prkatse, q jan si m posht: Lloji i tekstit Teksti informues-shpjegues Teksti prshkrues Teksti argumentues Eseja Teksti kulturologjik Teksti tregimtar Teksti poetik Teksti dramatik Prqindja 15 % 10 % 10 % 10 % 10 % 15 % 15 % 15 % Ort 18 or 12 or 12 or 12 or 12 or 18 or 18 or 18 or

Brenda ktyre orve jan parashikuar t trajtohen njohurit e reja teorike, si dhe prpunimi i tyre, ku prfshihen ushtrime, pun me projekt, prsritje e testime, t cilat msuesi/ja i parashikon n prshtatje me krkesat e programit dhe t klass ku jep msim. N kta kapituj integrohen edhe tekste t llojeve t ndryshme, me qllim q nxnsi t mund t bj dallimin ndrmjet llojeve t pastra t teksteve dhe atyre t ndrmjetme. P.sh., elementet e prshkrimit mund ti gjesh edhe n nj tekst rrfyes, edhe n nj tekst informativ apo elementet e argumentimit i gjen edhe n tekstet informative, n tekstet prshkruese etj. Teksti kulturologjik sht ndar si kapitull m vete, ku trajtohet tema e kritiks letrare moderne me prfaqsuesit kryesor t kritiks s huaj dhe t asaj shqiptare; gjithashtu ai sht integruar edhe me temat e teksteve letrare n varsi t tematiks q ato trajtojn. P.sh., pasi analizohet vepra I huaji i Kamys, merret pr model teksti i Sartrit, Ekzistencializmi sht humanizm, me qllim q nxnsi ta prvetsoj si duhet konceptin e ekzistencializmit. Po kshtu eset, n varsi t llojeve t tyre, vendosen pas kapitujve t teksteve informuese, argumentuese e prshkruese. Gjat shtjellimit t tekstit sht br kujdes q t ruhet vazhdimsia me programin e vitit t par dhe t dyt. Nse n vitin e par nxnsi ka marr njohuri t prgjithshme pr llojet kryesore t teksteve dhe teknikat e prgjithshme t tyre, n vitin e dyt zgjerohet informacioni dhe rritet shkalla e vshtirsis pr prvetsimin e teksteve t ndryshme brenda nj lloji kryesor. Ndrsa n vitin e tret sillen njohuri t reja nprmjet modeleve t llojeve t tjera t teksteve. N msimin hyrs t do kapitulli rikujtohen njohurit q ka marr nxnsi pr llojin prkats t tekstit; kjo sht br me qllim q nxnsi ta ket t qart funksionin parsor t do lloj teksti q lidhet me komunikimin, pavarsisht nse sht tekst me funksion praktik apo estetik. sht br kujdes q do element teorik t ilustrohet me modelin prkats, prpara se kjo zgjidhje ti krkohet nxnsit dhe t shndrrohet n mbingarkes pr t. Gjithashtu, me an t ushtrimeve t shumta e t larmishme sht synuar q nxnsi t ushtrohet pr t identifikuar veorit e teksteve, pr ti analizuar, si dhe pr ti prdorur dhe shkruar sakt e me logjik. 3

Analizat dhe komentet Analizat e veprave t plota u prkasin periudhave dhe llojeve t ndryshme letrare. Ashtu si rekomandohet n program, jan parashikuar t zhvillohen tri analiza veprash: Teksti tregimtar I huaji (roman); Teksti poetik Lirika e Poradecit (vllim poetik); Teksti dramatik Pamje nga ura (dram). Kto analiza jan parashikuar t zhvillohen n 6 or, ndrsa pjest pr koment n 2-3 or (N varsi t nivelit t klass, msuesi/ja i zgjedh tekstet me shkall t ndryshme vshtirsie). Edhe n przgjedhjen e pjesve pr koment jan respektuar rekomandimet e programit dhe, pavarsisht se ato jan t shumta n numr, sht br kujdes q t ruhet raporti ndrmjet veprave t letrsis shqiptare dhe t asaj botrore, si dhe t realizohet synimi q studimi i ktyre veprave prbn bazn e formimit artistik e gjuhsor t nxnsit. Analizat e veprave prqendrohen n elementet ky q lidhen me stilin e autorit dhe t rryms letrare q ai prfaqson. Po kshtu, edhe komentet jan t disa llojeve: Koment i prgjithshm, i cili prfshin t gjitha elementet prbrse (kuptimore, vlersuese, strukturore e gjuhsore); Koment me synim, q drejtohet nga elemente t veanta; Koment krahasues, nprmjet t cilit krahasohen vepra t autorve t ndryshm, q iu prkasin drejtimeve t ndryshme letrare apo gjinive t ndryshme etj. Rimarrja dhe integrimi i njohurive Gjat gjith tekstit sht respektuar objektivi i programit q lidhet me rimarrjen e njohurive dhe integrimin e tyre. Kjo realizohet jo vetm nprmjet rubrikave shnjuese n tekst, si Rikujtoni njohurit, por edhe nprmjet ushtrimeve t shumta praktike q prforcojn njohurit teorike t nxnsve: - tekstet letrare integrohen dhe plotsohen me tekste t tjera, p.sh., tekste informuese, interpretuese, argumentuese, prshkruese, kulturologjike (nprmjet ushtrimeve krkohen dallimet ndrmjet gjuhs s figurshme dhe asaj tekniko-shkencore); - gjat komentit dhe analizave t teksteve ka nj larmi t madhe ushtrimesh gjuhsore, q lidhen me forcimin e njohurive gramatikore dhe t atyre drejtshkrimore q ka marr nxnsi n ciklin 9-vjear. Nga ana tjetr, dukurit gjuhsore shihen edhe n funksionin e tyre stilistik. Ky funksion i tyre del si funksion parsor n tekstet letrare, por dhe si funksion dytsor n tekstet joletrare, p. sh., n tekstin e publicitetit prdoren figurat stilistike, si: metafora, similituda, krahasimi, epiteti etj., ndonse ai si tekst hyn n llojin e teksteve me funksion praktik. Po kshtu, njohurit e t shkruarit pr Prmbledhjen, Parafrazimin, Skedat etj., rimerren n Tekstin poetik, dramatik e tregimtar. Brenda nj teme msimore realizohen objektivat q lidhen me pes aftsit kryesore; me t lexuarin (tekstet ilustruese), t vzhguarin (ilustrimet, skemat, fotot), t shkruarin (ushtrime q shkojn nga elementet e veanta prbrse deri te shkrimi i nj teksti t plot), t dgjuarin dhe t folurin (pr tema dhe imazhe t ndryshme). - sht br kujdes pr nj integrim ndrlndor; integrimi me artet: me muzikn, pikturn, skulpturn, filmin, fotografin etj.; me lndn e historis nprmjet kroniks dhe eses paraqitse; me lndn e sociologjis nprmjet eses argumentuese; me lndn e shkencave natyrore nprmjet teksteve informuese, divulgative; shkencore, me informatikn, prdorimin e kompjuterit, krkimin n internet etj. Q n krye t hartimit t ktij teksti synimi kryesor ka qen q nxnsi t marr njohurit e nevojshme teorike dhe praktike pr t qen nj prdorues i mir i gjuhs amtare. Dhe krahas ktij synimi, q lidhet me objektivin qendror t programit, informacioni i tekstit mton pr nj formim t nxnsit me vlera estetike e shpirtrore t kulturs son kombtare dhe t asaj botrore. 4

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Mbi strukturn e librit t msuesit pr Gjuhn shqipe 12 (kurrikula brtham)

Pr ti ardhur sa m mir n ndihm msuesve, veanrisht msuesve t rinj, ky libr msuesi ofron kto materiale t strukturuara si m posht: I. model t ditarit msimor, i cili prbhet nga disa rubrika, si: a. objektivat minimale e maksimale q do t arrihen gjat ors s msimit; b. mjetet dhe teknikat e strategjit msimore, q duhen prdorur; c. zbrthimi i teknikave; II. sugjerime pr msuesin, ku prfshihen prgjithsisht: a. synimet kryesore t tems msimore; b. shqyrtimi i koncepteve t trajtuara n temat msimore; pikat ky t tyre, si dhe pikat e dobta e marrdhniet e vendosura brenda tyre; c. prgjigjet e ushtrimeve; d. fjalor pr termat e prdorura; e. shkrime t ndryshme q msuesi mund ti prdor gjat ors s msimit. T gjitha materialet jan sugjeruese dhe msuesi/ja i prdor sipas nevojave t veta.

Linja: TEKSTI INFORMUES-SHPJEGUES

Tema: Gjuha si mjet komunikimi ( 2 or: njohuri t reja dhe ushtrime)

Sugjerime pr msuesin Tema ka si synim: a. tu rikujtoj nxnsve njohurit e marra edhe me par rreth gjuhs si mjet komunikimi, b. veorit e gjuhs s folur dhe gjuhs s shkruar; c. njohuri e re: t msojn veorit e gjuhs s transmetuar, si lloj i ri komunikimi (gjuhe) Pr kt sht e nevojshme q msuesi t rikujtoj bashk me nxnsit njohurit q ka marr n klasat pararendse mbi komunikimin dhe skemn e tij. Kjo tem do t zhvillohet n dy or, ku do t kombinohen njohurit teorike me ushtrimet praktike. Prgjigje t ushtrimeve Ushtrimi 1 1) F; 2) Sh; 3) Sh; 4) F, Sh; 5) shenja verbale (gojore) F; 6) shenja grafike dhe tingllore - F, Sh; 7) F; 8) Sh Ushtrimi 2 a) F; b) Sh; c) F, Sh; ) F, Sh; d) F; dh) F; e) F, Sh; ) F, Sh Ushtrimi 3 a) T bsh nj ankes n drejtori. b) T drgosh nj krkes pr tu regjistruar n shkolln e lart. c) T shkruash nj letr falnderimi pr dik. ) T shkruash nj njoftim pr fillimin e regjistrimeve n kurse t caktuara. d) T shkruash nj vrtetim q je antar i biblioteks. Ushtrimi 4 a) T thrrassh nj taksi. b) T lajmrosh mjekun. c) T thrrassh zjarrfiksen. ) T lajmrosh policin. d)T thrrassh hidraulikun. Ushtrimi 5 a. F; b. Sh; c. F; . F, Sh; d. F; dh. Sh, F; e. Sh; . F.

19

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Ushtrimi 6 Teksti A sht prdorur n gjuhn e folur, shenja zanore, pauza e pranishme dallohet nprmjet intonacionit t zrit, fjali t shkurtra, shpesh t paplotsuara, t cilat mund t kuptohen nga mimika, gjestet etj. Ushtrimi 7 1. Telefoni; 2. SMS; 3. E-mail; 4. TV; 5. Radio; 6. TV; 7. E-mail Fjalor: fjala verbale prdoret n kuptimin gojor, e folur Teksti B tekst i shkruar, fjali t plota, t gjata, shpjegon do gj, prshkruan m imtsi hollsit ...

Tema: Gjuha si mjet komunikimi (ora I)

Objektiva:

N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:

T identifikoj rolin e gjuhs si mjet komunikim. a. t bj dallimin ndrmjet gjuhs s folur dhe gjuhs s shkruar; b. t prcaktoj llojet e gjuhs si mjet komunikimi dhe veorit e tyre; c. t identifikoj elementet e gjuhs s transmetuar (t folur dhe t shkruar): - shenjat dhe kanalet: - qllimet e ndryshme; - situatat komunikuese;

? ? ?

Materialet dhe mjetet msimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh n gjuh t shkruar, t folur e te transmetuar, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: gjuh, mjet komunikimi, gjuh e folur, gjuh e shkruar, gjuh e transmetuar.

Struktura msimore
Strategjit msimore Prvijimi i t menduarit Organizues grafik, lexim i drejtuar Rishikim n dyshe/ Diagram i Venit Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pun n dyshe

Fazat e strukturs Parashikimi (prgatitja pr t nxnit) Ndrtimi i njohurive (prpunimi i prmbajtjes) Prforcimi (konsolidimi i t nxnit)

?
20

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Prvijimi i t menduarit Nxnsit plotsojn n tabel nj hart t mendimit, ku rikujtojn njohurit e marra rreth gjuhs si mjet komunikimi. Msuesi/ja mund ti ndihmoj edhe me an t pyetjeve.

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Gjuha si mjet komunikimi shum e lasht gjuha e folur nuk ruhet i prmbahen s njjts skeme komunikimi gjuha e shkruar ruhet pr nj koh t gjat rreth 5000 vjet m par

REFERENTI

DRGUESI

KANALI

MESAZHI

KANALI

MARRSI

KODI
Ndrtimi. Organizues grafik/ msimdhnia e ndrsjell Ndahet klasa n dy grupe dhe i krkohet secilit grup t lexojn tekstet e dhna. Pasi t lexojn t dyja tekstet, u krkohet q me an t organizuesit grafik t evidentojn dallimet mes tyre. Pr t realizuar kt krkes, ata duhet t lexojn t dhnat q jepen n libr.
Gjuha e prdorur Shenja Kanali Shqisa Gjuha e shkruar prdor shenja pamore (shkronja, figura, grafika etj.); prgjithsisht letra; e t parit; prdoret pr t komunikuar mesazhe, t cilat duhet t drgohen larg ose duhen ruajtur n koh; Prqendrimi pr t qen sa m t qart e t sakt; Shprehsia jepet nprmjet piksimit e mjeteve grafike (nnvizimit, llojit t shkronjave etj.); Mjedisi, objektet, rrethanat i largt dhe i panjohur, prandaj informacioni duhet i plot; Teksti duhet t jet i qart q t mos sjell keqkuptime pr lexuesit; Nuk mund t dialogoj me lexuesin; Gjykimi pr shkrimin afat gjat. Gjuha e folur prdor shenja zanore (tinguj); ajri; e t folurit, e t dgjuarin, shpesh t integruar me t shikuarin; prdoret n t gjitha marrdhniet e prditshme pr komunikimin e drejtprdrejt me personat me t cilt prballemi. Spontaniteti; Shprehsia: intonacioni i zrit dhe efektet zanore, gjestet, shprehjet e fytyrs... Mjedisi, objektet, rrethanat prgjithsisht i njohur, prandaj sqarimi pr to i panevojshm; Vlersimi merret menjher nprmjet reagimit t dgjuesit; Dgjuesi mund t krkoj aty pr aty shpjegime; Gjykimi pr komunikimin i menjhershm dhe pa gjurm.

Qllimi (synimi)

Situatat komunikuese

21

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Prforcimi. Rishikim n dyshe/ diagram i Venit. Nxnsit ushtrohen n prcaktimin e llojit t teksteve t ushtrimit 6. Evidentojn dallimet mes dy teksteve. Ushtrimi 6
Teksti A prdor gjuhn e folur, shenja zanore, pauza e pranishme dallohet nprmjet intonacionit t zrit, fjali t shkurtra, shpesh t paplotsuara, Teksti B Shenja verbale, fjali t plota, t gjata, shpjegon do gj, prshkruan m imtsi hollsit,

N fund t ors msuesi bn konkluzionet dhe vlerson me not. Detyr shtpie. Jepen ushtrimet 3 dhe 4.

Tema: Gjuha e transmetuar nj lloj i ri gjuhe (1 or)

? ?

Objektiva:

N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:

- T dalloj veorit e gjuhs s transmetuar; t shkruar dhe t folur: a. nga mnyra e ndrtimit; b. kanalet e transmetimit (artificiale dhe natyrore); t prdor elementet q u prkasin situatave t ndryshme komunikuese nprmjet ushtrimeve n t folur dhe t shkruar Materialet dhe mjetet msimore

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh n gjuh t shkruar, t folur e te transmetuar, shkumsa me ngjyra, tabela.

? ?

Konceptet kryesore: Struktura msimore

Fazat e strukturs

gjuh, mjet komunikimi, gjuh e folur, gjuh e shkruar, gjuh e transmetuar.

Strategjit msimore Prvijimi i t menduarit Organizues grafik, lexim i drejtuar, Diagram i Venit Rishikim n dyshe

Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore

Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pun n dyshe

Parashikimi (prgatitja pr t nxnit) Ndrtimi i njohurive (prpunimi i prmbajtjes) Prforcimi (konsolidimi i t nxnit)

?
22

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Prvijimi i t menduarit Msimi mund t filloj me leximin e detyrs s shtpis, e cila v n dukje se si gjuha e shkruar, ashtu dhe e folur karakterizohen nga situata t ndryshme komunikuese. Pr t sqaruar m mir kt, msuesi mund

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 ta ndaj klasn n dy grupe t mdha dhe tu krkoj nxnsve t prshkruajn situatat komunikuese, kur prdorim gjuhn e shkruar dhe kur gjuhn e folur. Grupi I tu tregoj nj ngjarje shokve nprmjet gjuhs s folur. Grupi II ka si detyr t tregoj nj ngjarje nprmjet gjuhs s shkruar. Pas demonstrimit t t dyja situatave shkruhen n tabel prvojat e nxnsve t konstatuar gjat komunikimit: Grupi I: - Nxnsit kan vn re q: shokt e tyre gjat t treguarit ishin spontan, prdorn fjal t thjeshta, fjali t shkurtra e shpesh t paplota. - Intonacioni I zrit luante nj rol shum t rndsishm, - vun n pun shprehit me an t gjesteve, - folsi dhe dgjuesi ishin ball pr ball, shpesh I referoheshin objekteve pa u prmendur emrtimet, - prania e drejtprdrejt e pjesmarrsve n komunikim lehtsoi marrjen e informacionit dhe, - njkohsisht, siguron dgjuesin e folsin q e kan kuptuar qart at. - Dgjuesi ndrhyri n diskutim pr t krkuar shpjegime etj Grupi II - U menduan pr gjetur fjalt e duhura me qllim q t jen sa m t qart pr t shkruar tekstin. - Prdorn shenjat e piksimit si dhe mjete t tjera grafike. - Dhan t gjitha informacionet e nevojshme pr t br sa m t qart tekstin e shkruar. - U prpoqn q teksti t ishte i plot e i rregullt pr t u kuptuar nga t tjert, pasi ata si autor nuk e njihnin lexuesin. - Verifikimi i t kuptuarit t tekstit u b pasi u rilexua disa her etj Ndrtimi i njohurive. Organizues grafik, diagrami i Venit Pr t realizuar kt etap msuesi mund t prdor nj SMS t drguar nprmjet telefonit dhe nj bised telefonike. Evidentohen prmes nj organizuesi grafik veorit e ktij lloji t komunikimit. - Gjuh t folur t transmetuar - koncize, - ka ritm t ndryshm nga gjuha e zakonshme, - koh e shkurtr transmetimi, - prdorimi i gjuhs n mnyr korrekte, Prforcimi. Rishikim n dyshe Nxnsit ndahen n grupe dhe punojn individualisht ushtrimet 1, 2, 7, 8, 9. Pasi i prfundojn i rishikojn n dyshe. Lexohen zgjidhjet e t gjitha ushtrimeve. - Gjuh t shkruar t transmetuar - sintetike - e qart -shoqrohet me imazhe q rrisin efikasitetin e mesazhit - vetdija e t folurit me nj marrs t pranishm.

23

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Tekstet e paracaktuara pr tu dgjuar Tema: Leksioni (2 or)

?
a. b. c. . d. dh. e. .

Objektiva t prgjithshme: N fund t ksaj teme nxnsi t jet i aft: T identifikoj leksionin si lloj i tekstit informues-shpjegues. T dalloj veorit e leksionit si nj tekst i paracaktuar pr tu dgjuar; t prdor strategjit para dgjimit t leksionit; t identifikoj idet kryesore n nj leksion; t vzhgoj pamjet dhe imazhet q mund t prdoren n leksion si mjete pamore; t njoh simbolet e shnimeve dhe ti prdor ato gjat dgjimit t nj leksioni; t dgjoj me qllim pr fiksimin e detajeve; t dalloj dhe t prdor sinjalizuesit e ligjrimit q prdoren n nj leksion; t shkruaj tekste t plota duke u nisur nga shnimet e marra n nj leksion.

Sugjerime pr msuesin/en Do tu sqarohet nxnsve se teksti informues-paraqits (shpjegues) sht i llojeve t ndryshme dhe prcaktohet nga synimi i tij. Ai mund t jet pr tu dgjuar (leksioni, lajmi, fjalimi); pr tu folur (diskutimi, debati etj); pr tu shkruar (letrat, ankesat etj.) Kjo tem sht parashikuar t zhvillohet n dy or, nj pr dhnien e njohurive teorike dhe tjetra pr ushtrime. Ajo do tu shrbej nxnsve t njohin Leksionin, si nj nga llojet e teksteve q jan paracaktuar pr tu dgjuar. Pr ti aftsuar nxnsit si t bhen dgjues t mir q t prfitojn sa m shum gjat marrjes s nj leksioni, do tu msohen strategjit q prdoren pr nj dgjim t vmendshm e efikas, si: a. t dgjuarit 1 strategjit para dgjimit; b. t dgjuarit 2 strategjit gjat dgjimit; c. t dgjuarit 3 strategjit gjat mbajtjes s shnimeve. Demonstrohet n mnyr praktike elementet me t cilat procedon leksioni. Theksi vihet te qllimi pr t cilin prdoret, si: mnyrn si t trheqim vmendjen e dgjuesit; mnyrn e veant si duhet ta dgjojm; pyetjet me t cilat duhet t procedojm pr ta thithur sa m shpejt informacionin; mnyrn si duhet t mbajm shnimet. Pr nj prvetsimi sa m t mir, praktikohen kto procese nga vet nxnsit, t cilt ndrgjegjsohen dhe aftsohen ti njohin, ti prcaktojn e m pas ti prdorin kto strategji. Pr t realizuar rubrikn e par sht e nevojshme q nxnsit ti jepen lloje t ndryshme Materiale shtes, q mund t prdoren nga msuesi/ja. Leksion pr studentt e artit nga Oskar Wilde (prktheu nga origjinali Neli Nao, marr nga interneti). Nj piktur nuk ka kuptim, prve bukuris t saj; nuk ka mesazh prve gzimit t saj. Kjo sht e vrteta e par rreth artit q ju kurr nuk duhet ta humbisni nga syt. Nj piktur sht nj gj thjeshtsisht... Subjekti i leksionit tim sot sht ajo ka e bn artistin dhe ajo ka nj artist bn; cilat jan marrdhniet e artistit me ata q e rrethojn, cili sht edukimi q artisti duhet t marr dhe far 24

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 sht cilsia e nj vepre t mir arti. Tanim, pr sa i prket marrdhnieve t artistit me ata q e rrethojn, me t cilat un nnkuptoj epokn dhe vendin n t cilin ai ka lindur, i gjith arti i mir, si e kam thn dhe m prpara, nuk ka t bj fare me ndonj shekull t veant; por ky universalitet sht cilsia e veprs s artit; kushtet q e prodhojn kt cilsi jan t ndryshme. Mendoj se ajo q ju duhet t bni, sht q t kuptoni plotsisht epokn tuaj, me qllim q t largoheni plotsisht prej saj; duke kujtuar q, nse, n fund t fundit, jeni nj artist, ju nuk do t jeni tellalli i nj shekulli, por mjeshtri i prjetsis, q gjith arti mbshtetet n nj parim dhe q vetm konsideratat e prkohshme, n fund t fundit, nuk jan parime, sepse ata, t cilt ju kshillojn q ta bni artin tuaj nj prfaqsues t shekullit t nntmbdhjet, po ju kshillojn t prodhoni nj art t cilin fmijt tuaj do ta quajn t vjetruar. Por ju do t m thoni q kjo sht nj epok joartistike, q ne jemi nj popull joartistik dhe q artisti vuan shum n kt shekullin ton t nntmbdhjet. Sigurisht q vuan. Un, prkundr gjith njerzve, nuk do ta mohoj kt. Por, sillni ndrmend q kurr nuk ka ekzistuar nj epok artistike ose popull artistik q nga fillimet e bots. Artisti ka qen dhe do t jet gjithmon nj prjashtim i mrekullueshm. Nuk ekziston epok e art pr artin; ekzistojn vetm artist, t cilt kan krijuar at q sht m e art sesa ari. far? Ju do t m thoni mua: Grekt? A nuk ishin ata nj popull artistik? Mir pra, grekt sigurisht nuk ishin, por, ndoshta, ju kini parasysh athinasit, qytetart e njrit prej njmij qyteteve. A mendoni ju q ata ishin nj popull artistik? Le ti marrim ata n kohn e zhvillimit t tyre m t lart artistik, n pjesn e dyt t shekullit t pest para Krishtit, kur ata kishin poett m t mdhenj dhe artistt me t mdhenj t bots antike, kur Partenoni ngrihej n harmoni sipas urdhrave t Fidias, kur filozofi fliste pr urtin n hijen e nj portiku t pikturuar dhe tragjedia shtrihej n prkryerjen e procesionit dhe n patosin prmes mermerve t skens. Ather, a nuk ishin ata nj popull artistik? Aspak. far sht nj popull artistik prvese nj popull q i do artistt e vet dhe q e kupton artin e tyre? Athinasit nuk mund t bnin asnjrn. Po si e trajtuan ata Fidian? Fidias ne i detyrohemi pr epokn madhshtore, jo vetm n artin grek, por n t gjith artin ku un nnkuptoj fillimin e prdorimit t modelit t gjall. Dhe far do t thoshit ju nse t gjith peshkopt anglez t ndjekur nga populli anglez zbrisnin nga Exter Hall-i drejt Royal Academy, nj dit prej ditsh, dhe prcillnin Sr Frederick Leighton me nj karroc burgu n Newgate me fajsimin se ju ka lejuar t prdorni modele t gjalla n projektet tuaja pr pikturat e shenjta? A nuk do t brtisnit me z t lart kundr barbarizmit dhe puritanizmit t nj ideje t till? A nuk do tju shpjegonit atyre q mnyra m e keqe pr t nderuar Zotin sht t nderoni njeriun, i cili sht i br sipas imazhit t Tij dhe sht vepr e duarve t Tij; a nuk do tju shpjegonit q, nse dikush dshiron t pikturoj Krishtin, ai duhet t gjej personin m t ngjashm me Krishtin q mund t gjendet dhe, nse dikush dshiron t pikturoj Zonjn, mund t gjej vajzn m t dlir q njeh ai? A nuk do t vrsuleshit dhe do t bnit shkrumb e hi Newgate-in, nse sht e domosdoshme, dhe t thoni q nj gj e till sht pa paralele n histori? ...

Marr nga Botimet Shqiptare, m 2011-03-16 Bukuria e Umberto Ecos T gjitha debatet historike pr t bukurn asnjher nuk kan mbrritur n ndonj kulminacion, sado q duken estetikisht shteruese. Umberto Eco sht nj nga fanatikt e s bukurs natyrale, t kulluar, asaj q e shtyn drejt mendimit m zhbirues t gjith procesit ekscentrik q ndodh n brendi t artit. N nj vepr antologjike, e botuar n m shum se 40 gjuh, Ekoja e shndrron bukurin n nj traktat 25

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 filozofik dhe estetik si n jet, letrsi dhe art. Vepra titullohet Historia e Bukuris, sjell vetm pak dit m par edhe n shqip ... Kjo vlersohet si nj nga veprat m t rndsishme t Umberto Ekos Umberto Eko ka lindur n Aleksandri m 1932. sht profesor i lnds s semiotiks dhe rektor i shkolls s lart pr studime humanitare pran Universitetit t Bolonjs. Ndr veprat e tij studimore prmenden: Vepr e hapur (1962), Struktura e munguar (1968), Traktat i semiotiks s prgjithshme (1975), Si shkruhet (1979), Semiotika dhe filozofia e gjuhs (1984), Kufizimet e prkthimit (1990), N krkim t gjuhs s prkryer (1993), Gjasht shtitje n pyjet e tregimtaris (1994), Kanti dhe Ornitorinku (1997), Pr letrsin (2002), T thuash gati t njjtn gj (2003). Ve tyre, ndr prmbledhjet e tij vlejn t prmenden: Ditar i vogl (1963), Ditari i vogl numr dy (1990), ku prfshihet nj przgjedhje e par e Kutiza shkrepsesh Minerva, Pes shkrime mbi moralin (1997) dhe Kutiz shkrepsesh Minerva (2000). M 1980 ai boton romanin e tij t par Emri i trndafilit (mimi Strega 1981), i pasuar m 1988 nga Lavjerrsi i Fukoit, m 1994 nga Ishulli i nj dite m par, m 2000 nga Baudolino dhe m 2004 nga Ndjenja e fsheht e mbretreshs Loan. Prgjigje t ushtrimeve Ushtrim 3 Ina sht m < se Ema. Dyqanet kishin 50% ulje. Konkluzionet ishin nga priteshin. Dmi ishte m > nga sa e menduam. Numri i turistve ishte 2 milion. Kjo ishte e = me t ardhurat vjetore t ksaj kompanie. Ushtrimi 4 Ministria e Arsimit dhe e Shkencs MASH; Arkiva Qendrore e Shtetit AQSH; Ministria e Kulturs, Turizmit, Rinis dhe Sporteve MTKRS; Radio Televizioni Shqiptar RTSH; Organizata e Kombeve t Bashkuara OKB; Universiteti i Tirans UT; Instituti i Statistiks INSTAT; Universiteti i Shkodrs USH

Ushtrimi 1 1. Teksti I Ernest Koliqi 2. Teksti II At Zef Pllumi 3. Teksti III Anton Harapi 4. Teksti IV At Zef Valentini

Ushtrimi 2 post scriptum p.s; pr shembull p.sh.; kilogram kg; dollar USD, $; para ers son p.e.s; Paund ; Zonj Znj.; faqe f.

Ushtrimi 5 Tirana TR; Elbasan EL; Fier FR; Vlora VL; Durrs DR; Sarand SR; Mirdit MR

Tema: Leksioni (ora I - njohuri teorike)

? ?

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T njoh tekstet e paracaktuar pr t dgjuar. a. T njoh funksionin e leksionit. b. T prcaktoj strategjit pr ta ndjekur at. c. T prdor kto strategji n mnyr praktike n lloje t ndryshme leksionesh.

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh t paracaktuara pr tu dgjuar, shkumsa me ngjyra, tabela.

?
26

Konceptet kryesore:

tekste t parashikuara pr tu dgjuar, leksion, strategji, identifikimi i ideve kryesore, prpunimi i detajeve, prcaktimi i marrdhnieve mes shtjeve, roli i kontekstit.

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Struktura msimore
Strategjit msimore Organizues grafik/stuhi mendimesh Akuariumi me leksion t prqendruar Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i studimore shprehive Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Organizues grafik/ stuhi mendimesh. Msuesi mund t prdor stuhin e mendimit dhe organizuesin grafik, si teknika pr t realizuar futjen n argument t nxnsve si dhe pr t br lidhjen logjike midis asaj q di nxnsi dhe tems s re do t shpjegoj msuesi. Msuesi shkruan n tabel fjaln leksion dhe prmbledh n grafikun organizues idet paraprake q zotrojn nxnsit pr leksionin. tekst paraqits msues synon informimin pedagog

komunikim i drejtprdrejt

Leksioni

tipik pr shkolln

Ndrtimi i njohurive. Akuariumi me leksion t prqendruar Veprimtari praktike e sugjeruara. Lexohen para klass dy tekste q ka przgjedhur msuesi dhe u krkohet nxnsve t dgjojn me vmendje dhe t shnojn n nj tabel ato elemente, t cilat i bjn t ndryshme tekstet. Teksti I (specifika) Ky lloj teksti sht i paracaktuar pr tu dgjuar, sepse: Karakterizohet nga fjali t tilla, si: Objekti i leksionit tim sot Por ju do t m thoni q A nuk ishin ata nj popull artistik? Mir, pra, grekt sigurisht nuk ishin, por, ndoshta, ju kini parasysh athinasit, qytetart e njrit prej njmij qyteteve Trajton nj shtje kryesore, jep argumente, prkufizon, sqaron Prbhet nga sinjalizues t ligjrimit: mendoj, sigurisht, le ti marrim nj nga nj Teksti II (specifika) Ky lloj teksti sht i paracaktuar pr tu lexuar, sepse: Organizohet n mnyr t thjesht duke informuar pa e shoqruar informacionin me fraza t komunikimit t drejtprdrejt... Shtjellon thjesht iden pa u shoqruar me pyetje apo fraza specifike, t cilat krkojn vmendje t dgjuesit. Ndahet n paragraf.

Pasi mbahen shnime t ndryshimeve rreth teksteve, msuesi/ja mund t ndaj klasn n grupe t prbr prej 5-6 nxnsish. Secilit grup i caktohet nj detyr dhe mund ti jepet nj list me pyetje q e drejton vmendjen e nxnsve n aspekte t veanta, q kan t bjn me natyrn e veprimtaris q po kryejn. 27

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Grupi I - Cila sht shtja kryesore q shtrohet n kt leksion? (Subjekti i leksionit tim sot sht ajo ka e bn artistin dhe ajo ka nj artist bn; cilat jan marrdhniet e artistit me ato q e rrethojn, cili sht edukimi q artisti duhet t marr dhe far sht cilsia e nj vepre t mir arti.) - far prgjigje ofron? - far arsyesh jepen n mbshtetje t saj? - far provash jepen n mbshtetje t do arsyeje? Grupi II paracaktohet t mbaj shnime mbi leksionin duke u kujdesur pr gjuhn, mnyrn si mbajn shnimet (shpejt, shkurt dhe me shkurtime). Grupi III kujdeset q gjat shnimeve t identifikoj iden kryesore, e cila mund t jet e shoqruara me disa pika sqarimi. Grupi IV e prqendron vmendjen n nj detaj t veant duke u prpjekur ta kuptojn dhe ta memorizoj, t prcaktoj rolin mes marrdhnieve t ideve dhe shtjeve. Grupi V i kushton vmendje rolit t kontekstit, i cili lidhet me fjal t panjohura, kuptimi i t cilave nxirret nga konteksti i fjalis ose situats s dgjuar. Msuesi lexon leksionin dhe m pas i drejtohet grupit t Akuariumit, t cilt duhet t ken identifikuar disa nga informacionet kryesore. Prgjigjet q msuesi duhet t pres nga nxnsit mund t jen: shtja kryesore ishte ... ky element u kuptua edhe nga titulli ... Ajo q vrejta ishte mnyra se si iu sinjalizuan dgjuesin brenda saj kishte pyetje t tilla, t cilat jo vetm evidentonin shtjen kryesore pr t ciln flitet, por trheqin vmendjen e lexuesit n detaje t veanta dhe krijojn hapsir pr ta memorizuar Msuesi i drejtohet grupit t dyt, i cili ka mbajtur shnime. Prej tyre krkohet t evidentohet mnyra e mbajtjes s shnimeve dhe roli i tyre. Nxnsit mund t lexojn shnimet duke theksuar se kan shnuar vetm konceptet kryesore madje dhe me shkurtime. Grupi i tret identifikon iden kryesore, e cila plotsohet nga shtje t tilla si () Grupi i katrt u rikthehet edhe njher pyetjeve t tilla pr t kuptuar e memorizuar nj shtje t veant Grupi i pest konfirmon mnyrn e t kuptuarit duke theksuar q kjo rrjedh nga konteksti i fjalis. Pr t realizuar objektivin e dyt dhe t tret nxnsit mund t organizohen n grupe, ku nprmjet ushtrimeve, ata jo vetm prcaktojn, por edhe prdorin elementet prbrse t leksionit. N kt faz t msimit msuesi/ja synon t realizoj dy objektiva: I dhe II, pra, nxnsit do t njihen me elementet prbrse t leksionit dhe strategjit pr t realizuar nj kuptim t suksesshm t tij. Ndr teknikat e sugjeruar jan DDM dhe biseda e lir. Prforcimi. (Rishikim n dyshe) Pr t reflektuar mbi njohurit e marra, nxnsit aplikojn n dyshe ose n grupe me m shum nxns, strategjit e t dgjuarit t leksioneve. Me an t ushtrimi praktik, nxnsit rishikojn teknikat, vlersojn e korrigjojn punn e njri-tjetrit. Msuesi bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not. Detyr shtpie. Ushtrimi 7. 28

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Tema: Leksioni (ora e dyt - ushtrime)

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: a. T prdor strategjit para dgjimit t leksionit; b. t identifikoj idet kryesore n nj leksion; c. t vzhgoj pamjet dhe imazhet q mund t prdoren n leksion si mjete pamore; . t njoh simbolet e shnimeve dhe ti prdor ato gjat dgjimit t nj leksioni; d. t dgjoj me qllim pr fiksimin e detajeve; dh. t dalloj dhe t prdor sinjalizuesit e ligjrimit q prdoren n nj leksion; e. t shkruaj tekste t plota duke u nisur nga shnimet e marra n nj leksion.

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh t paracaktuara pr tu dgjuar, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr tu dgjuar, leksion, strategji, identifikimi i ideve kryesore, prpunimi i detajeve, prcaktimi i marrdhnieve mes shtjeve, roli i kontekstit, shkurtime.

? ? ? ?

Struktura msimore
Strategjit msimore Diskutim Pun individuale /dyshe Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

Fazat e strukturs

Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Diskutim Punohet n klas ushtrimi i dhn pr detyr shtpi. Nxnsit kan plotsuar skemn me shkurtime t leksionit. Diskutohet vlersohet puna e br.

Ndrtimi i njohurive. Pun individuale dhe n dyshe Punohen ushtrimet e tekstit dhe m pas kontrollohen n dyshe. Przgjidhen nxnsit pr t lexuar zgjidhjet e ushtrimeve. Prforcimi. Rishikimi n dyshe Punohet ushtrimi 8.

Tekstet e paracaktuara pr tu dgjuar Tema: Lajmet (1 or njohuri teorike dhe ushtrime)

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: T identifikoj lajmin si lloj i tekstit informues-shpjegues. a. T dalloj veorit e lajmit si nj tekst i paracaktuar pr tu dgjuar; b. t organizoj n tabelat prkatse elementet kryesore t kronikave t lajmeve; c. t pasuroj fjalorin nprmjet teksteve t lajmeve q u prkasin fushave t ndryshme; 29

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 . t dgjoj lajmet me qllim identifikimin e fakteve reale nga komentet subjektive; d. t dalloj funksionin kryesor t lajmeve (informues apo binds); dh.t shkruaj lajme duke u nisur nga elementet e tyre kryesore.

? ? ?

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12 lloje t ndryshme lajmesh, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr tu dgjuar, lajme, tituj lajmesh, terminologji specifike, burim informacioni.

Struktura msimore:
Strategjit msimore Organizues grafik/stuhi mendimesh DDM Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Sugjerime pr msuesin Tema Lajmet ka si qllim t zgjeroj m tej njohurit e nxnsve me lloje t tjera t teksteve t paracaktuara pr tu dgjuar. Ashtu si u theksua n msimin pararends, synimi i teksteve pr tu dgjuar, nuk sht vetm informimi n prgjithsi, por dallimi i ideve kryesore, prpunimi i detajeve, prcaktimi i marrdhnieve ndrmjet ideve dhe shtjeve. Edhe lajmet e dgjuara n TV e Radio kan si qllim jo vetm t informojn lexuesin, por ai t kuptoj cilat jan pikat m t rndsishme t lajmit. Q t realizohen objektivat e ksaj teme msuesi duhet t zgjedh lloje t ndryshme lajmesh, t cilat me mnyrn si jan ndrtuar drejtojn vmendjen e nxnsve jo vetm drejt informacionit, por edhe theksimit t aspektit m t rndsishm t tij. Fjalor LAJM m. sh. 1. Njoftim i shkurtr q ia japim dikujt me goj ose me shkrim pr nj ngjarje t re ose pr dika q ai nuk e di. 2. kryes. sh. Njoftime pr ngjarje t rndsishme t dits, q japin agjencit telegrafike, gazetat dhe radioja e televizioni. Materiale msimore

Tema: Lajmet (1 or njohuri teorike dhe ushtrime)

Super Hna sonte dominon qiellin TIRANE-Agjencia Amerikane e Hapsirs, NASA, ka njoftuar se sonte n mbrmje, n qiell do t dominoj super Hna - nj fenomen ky astronomik t cilin shumica e njerzve mund ta shohin pak her n jet. Hna do t arrij distancn m t afrt q mund t arrij prej planetit Tok, 356,577 kilometra, duke br q t shihet m e madhe se kurr. Pr her t fundit super Hna sht regjistruar m 28 mars t vitit 1983. (d.b/BalkanWeb)

30

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Greqi, Papulias: Turqia t heq dor nga brthamoret ATHINE-Greqia sht tepr e shqetsuar pr rrezikun brthamor q i kanoset. Shqetsimi sht br zyrtar, kur sht artikuluar nga vet presidenti grek Karolos Papulias. Pas asaj q po ndodh n Japoni me reaktort brthamor, presidenti Papulias gjat nj vizite n forcat ushtarake t Tanagras, ka krkuar t merren seriozisht n konsiderat rreziqet fatale q vijn prej tyre. Aleanca Kuq e Zi: 50 mij firma kundr regjistrimit me fe e etni TIRANE- Aleanca Kuq e Zi bn publike plan-veprimin pr ti thn jo regjistrimit t popullsis mbi baza fetare dhe etnike. Gjat tryezs s zhvilluar, prfaqsues t administrats shpalln objektivat afatmesme t puns, nj prej t cilave sht edhe plotsimi i peticionit jo m me 20 mij firma por me 50 mij firma, t mbledhura kudo ku ka shqiptar, me qllimin pr t ndalur regjistrimin e popullsis mbi bazn e vet deklarimit t kombsis. Sqarime metodike Me an t nj organizuesi grafik msuesi mund t mbledh informacionin q nxnsit njohin informacion i drejtprdrejt Lajmet hapen me titujt kryesor titujt kryesor i shpejt

ngjarje kryesore

Nxnsit mund t diskutojn t lir pr mnyrn e dhnies s lajmeve n radiot a televizionet e ndryshme, tregojn se far i trheq ata nga lajmet q dgjojn, a e kan t thjesht t dallojn pjest e rndsishme t lajmit. N kt faz t msimit msuesi e drejton vmendjen e nxnsve n aspekte q kan t bjn me: a. qllimin e lajmit; b. faktet q sillen; c. Vendin q zn opinionet n lajmet etj. Nxnsve mund tu drejtohet nj pyetje e till: - A sht qllimi i lajmeve vetm t informoj? Msuesi mund t pres prgjigje t tilla si: - Po, sepse nprmjet lajmit ne marrim informacion se far ndodh rreth nesh. - Jo, sepse shpesh me an t lajmit parandalohen dukuri t ndryshme t shoqris, ndrgjegjsohet opinioni etj. - Si mund t dallojm qllimin e lajmit, faktet nga opinionet e folsit? Pr t realizuar objektivin e dyt nxnsit ndahen n grupe. Msuesi i udhzon t punojn me teknikn DDM. Grupi I plotson pjesn e par t tabels Grupi II shtron shtje t cilat nuk jan t qarta rreth lajmeve dhe mnyrs si ndrtohen ato. Grupi III lexon tekstin dhe demonstron duke plotsuar pjesn e tret t tabels. Di Lajmet prdoren pr t informuar Jan t llojeve t ndryshme Dua t di far cilsish duhet t gzoj nj lajm q t trheq vmendjen e dgjuesit ? Cilat jan pjest e tij prbrse? Msova Lajmet hapen me titujt kryesor, q i informojn dgjuesit pr ngjarjet kryesore t cilat do t trajtohen n lajme. Titulli, prmbajtja, burimi I informacionit. 31

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Prdoren n median e shkruar dhe at vizive Prmbajn tituj N ciln pjes t lajmit jepet burimi i informacionit? A duhet t jet nj titulli i nj lajmi i gjat ? A duhet t shoqrohen lajmet gjithmon me tituj? Fjalia e dyt e nj lajmi jep burimin e informacionit Titujt kryesor t lajmeve duhet t jen t shkurtr, n mnyr q dgjuesit ta kuptojn menjher lajmin, q pas dgjimit t par. Po Titujt e ndihmojn dgjuesin q t przgjedh informacionin dhe t dgjoj ato lajme q i trheqin vmendjen

Na informojn mbi at q ndodh rreth nesh Kan qllime t ndryshme

Pr ta br sa m praktike kt faz msuesi mund t shfrytzoj lajme t marra nga media t ndryshme televizive e radiofonike, t cilat i japin mundsi nxnsit t ushtrohet n mnyr t drejtprdrejt n prcaktimin e prbrsve t rndsishm t lajmit.

Vendet ku ndodhin ngjarjet

Protagonistt

Koha kur ka ndodhur ngjarja

Kush/far? (protagonist i ngjarjes)

Kur? (moment kur ndodh fakti)

Ku? (vendi ku ndodh)

Si? Pse? (mnyra (shkaqet) si ka ndodhur)

Pasi ushtrohen t ndar n grupe pr t dalluar informacionin q jep lajmi, msuesi mund tu sugjeroj nxnsve t praktikohen pr shtjet e trajtuara duke zgjidhur ushtrimet e mposhtme. Zgjidhja e ushtrimeve Ushtrimi 1 1. Nj emision lajmesh radiofonik ose televiziv, duhet t paraqes vetm fakte dhe t dhna t reja (lajme)... Ushtrimi synon q nxnsit t dallojn faktin nga opinioni, i cili nuk duhet t jet pjes e lajmit. a. Pas disa ditsh do t merret vendimi pr liberalizimin e vizave pr shqiptart. b. Takimi i radhs mes partive u shty pr muajin e ardhshm, m datn 15 prill, sepse, sipas t dhnave, kryetart nuk u morn vesh me njri-tjetrin. c. Sipas t dhnave metrologjike, vera e sivjetshme parashikohet t jet e gjat, e nxeht dhe pa shira. Ushtrimi 2 1. Lexoni lajmet e mposhtme dhe plotsoni tabeln sipas krkesave t dhna. Funksioni: Vendi: Koha: Ngjarja: 32 informues, sensibilizues Mosk koht e fundit nj virus i ri kompjuterik mund t zbraz llogarit bankare

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Ushtrimi 3 Funksioni: Vendi: Koha: Ngjarja: T dhnat: informues, rajonet veriore t Kilit shkurt 2011 trmet i fuqishm Lkundje t forta t toks me magnitud 6.3, epiqendra e tij 60 kilometra n lindje t qytetit t Aricas n nj thellsi prej 120 kilometrash. Lkundjet u ndjen edhe n disa rajone t Bolivis dhe Perus, nuk ka t dhna pr viktima,

Ushtrimi 4 Funksioni: Paralajmrimi: Qllimi i paralajmrimit: informimi, ndrgjegjsimi Jemen, presidenti refuzon largimin ... Departamenti i Shtetit i SHBA-s u ka krkuar amerikanve q t evitojn udhtimet n Jemen dhe i ka ftuar ata q ndodhen n kt vend q t largohen sa m par...

Ushtrimi 5 Funksioni: Paralajmrimi: Qllimi i paralajmrimit:

informimi, ndrgjegjsimi n rast dyshimi t prekjes nga virusi, drejtohuni mjekut dhnia e ndihms s shpejt pr t infektuarit nga gripi i derrit dhe qetsimi i qytetarve

Pas praktikimit t ktyre aspekteve, msuesi mund tu krkoj nxnsve q me an t tabels s mposhtme t prcaktojn nj sr elementsh t lajmeve t dgjuara n shtpi. Lajmet ishin serioze t gjata monotone objektive tendencioze siprfaqsore Lajmet u dhan n nj gjuh: t qart dhe t kuptueshme t vshtir dhe komplekse (fraza t gjata, leksik i specializuar) N varsi t niveleve t klasave msuesit mund t prdorin edhe teknika t tjera si: T nxnit n bashkpunim, Veprimtari me dgjim-mendim i drejtuar, pr fazn e prforcimit mund t zhvillohet konkurs etj. Msuesi bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not. Detyr shtpie: a) Dgjoni lajmet n TV dhe m pas plotsoni tabeln e vlersimit t lajmeve. Shum Pak Fare

33

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Tekstet e paracaktuara pr t folur Tema: Debati (2 or 1 or njohuri teorike dhe ushtrime praktike, 1 or veprimtari praktike)

Objektivat:

N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft:

T identifikoj debatin publik si lloj i tekstit gojor. a. T dalloj elementet kryesore t nj debati: - Temn dhe qllimin e debatit, - argumentet dhe kundrargumentet, - prfundimet, - gjuha e prdorur; b. t dgjoj nj debat publik dhe t evidentoj elementet e tij. Sugjerime pr msuesin

Kjo tem msimore synon ti njoh nxnsit me veorit e teksteve, t cilat jan t paracaktuara pr tu folur, si debati, diskutimi, fjalimi etj. pr ti dalluar kto lloje tekstesh t paracaktuara pr t folur, nga llojet e tjera t teksteve. Msuesi duhet t theksoj fjaln t paracaktuara duke u krkuar nxnsve t rikujtojn lloje t teksteve t paracaktuar pr tu dgjuar. Msuesi mund t ftoj nxnsit t diskutojn mbi llojet e teksteve t paracaktuar pr t folur t tilla si: diskutimet, shkmbimet e ideve, debatet, deklaratat e politikanve etj.

? ?

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela.

Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr t folur, debat, procedura t debatit, fols, argument, kundrargument. Struktura msimore:
Strategjit msimore Pema e mendimit organizuesi grafik Ditari dypjessh Shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Sistemimi i ideve T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi (konsolidimi i t nxnit)

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Pema e mendimit organizuesi grafik Me an t nj organizuesi grafik msuesi mbledh idet e nxnsve mbi debatin. Zhvillohet midis dy a m shum personave E drejton moderatori Debati Ka tem t caktuar 34 Mbrojn opinione t ndryshme

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Ndrtimi i njohurive. Ditari dypjessh Ndahet klasa n dy grupe dhe, pasi lexojn debatin ndrmjet Linkolnit dhe Dagllasit, plotsojn ditarin dypjessh: shtjet shtja kryesore e debatit Argumentet e Dagllasit Argumentet e Linkolnit Kundrargumentet e Dagllasit Kundrargumentet e Linkolnit Prfundimet (sipas jush) Si jan respektuar nga debatuesit rregullat e debatit? Pse e vlersoni kt debat? Lexohen mendimet e nxnsve dhe diskutohet rreth tyre. Prforcimi. Shkrimi i lir. Shikoni karikaturn dhe shkruani diiturn. Detyr shtpie. Ushtrimi 1. Bhet vlersimi i ors s msimit dhe i nxnsve q kan marr pjes aktivisht dhe kan dhn prgjigje t sakta. T dhnat nga debati

Tema: Debati n klas

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: T identifikoj debatin publik si lloj i tekstit gojor. a. T dalloj elementet kryesore t nj debati: - Temn dhe qllimin e debatit, - argumentet dhe kundrargumentet, - prfundimet, - gjuha e prdorur; b. t marr pjes n nj debat publik pr nj shtje me interes pr t. c. T prcaktoj procedurat e organizimit t debatit; . T zbatoj n praktik kto procedura. Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr t folur, debat, procedura t debatit, fols, argument, kundrargument. 35

? ?

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

? ?

Struktura msimore:
Strategjit msimore Rrjeti i diskutimit/ organizuesi grafik Debati _ Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Rrjeti i diskutimit/ organizuesi grafik Nj aspekt i veant i debatit jan pjesmarrsit. Ata duhet t jen fols dhe dgjues t mir. Pr kt msuesi me an t tekniks Rrjeti i diskutimit shtron pr diskutim nj shtje t till: PO Pr t marr pjes n nj debat: a duhet t jesh nj fols i mir? Prfundimi. Pjesmarrsit n debat duhet t jen jo vetm fols t mir, por dhe dgjues t mir, sepse gjat debatit ata i shkmbejn rolet n mnyr t vazhdueshme. Ndrtimi i njohurive. Organizimi i nj debati Organizohet n klas nj debat mes nxnsve pr tema, t cilat prekin ndjeshm interesat e tyre, si mund t jet: - A duhet t ken provimet e maturs t njjtat pik me mesataren e katr viteve? Ndahet klasa n grupe dhe ndahen rolet: moderatori e debatuesit, q zgjidhen prfaqsues nga do grup. T ndar n grupe nxnsit diskutojn mbi qndrimin q do t mbajn dhe argumentet q do t mbshtesin. Pr kt ata duhet t mbshteten n fakte dhe argumente sa m bindse. Ndahen n tri grupe baz. - Mbshtetsit e tezs - Kundrshtuesit e tezs - Grupi I tret mund t grupoj nxns q mendojn se t dyja palt kan pjesrisht t drejt. Msuesi trheq vmendjen pr rregullat baz q duhet t respektohen gjat debatit, si: respektimi i etiks s mirsjelljes; respektimi i mendimit t shokut; respektimi i kohs Roli i msuesi duhet t jet m specifik. Ai duhet t mbshtes her njrn pal, her tjetrn pr t nxitur sa m shum idet e debatuesve. Pas nj kohe t konsiderueshme prej 15 min msuesi mund tu krkoj nxnsve pjesmarrs t prmbledhin idet q kan thn pr t ritheksuar edhe njher argumentet q dalin n drit. - Vlersimi i nxnsve mund t bhet dhe me an t nj tabele t till, e cila u shprndahet nxnsve ku ata mund t vlersojn veten ose shokun. 36 JO

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Tabel pr vlersimin e pjesmarrjes s nxnsve n debat Pak Sa i gatshm sht nxnsi t marr pjes? A arrin nxnsi te nj prgjigje e menduar mir? A mundet nxnsi ta mbshtes mendimin me fakte apo me argumente? Msuesi bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not. Detyr shtpie: a) Sillni n klas lloje t ndryshme intervistash. Mesatarisht Shum

Tekstet e paracaktuara pr t folur

Tema: Intervista (2 or)

Sugjerime pr msuesin Kjo tem msimore ka si synim t aftsoj nxnsit t dallojn veorit e teksteve, t cilat jan t paracaktuara pr t folur nga lloje t tjera t teksteve. Msuesi duhet t theksoj fjaln t paracaktuara duke u krkuar nxnsve t rikujtojn q n njohurit e mparshme kan njohur lloje t teksteve t paracaktuar pr t dgjuar. Nj lloj I ktyre teksteve sht edhe intervista. Msuesi drejton vmendjen e nxnsve te llojet e intervistave, pasi ato gjejn nj prdorim shum t gjer n jetn e prditshme. Fjalor Sipas FJALORIT T GJUHS S SOTME SHQIPE, 1980, fjala Intervist ka kuptimin bisedim (me an t pyetjeve e prgjigjeve) q bn nj udhheqs politik a shoqror, nj njeri i shquar, nj prfaqsues zyrtar etj. me nj gazetar pr shtje t rndsishme dhe q botohet n shtyp ose jepet n radio a n televizion. Sot intervistat jan tekste gojore efikase, q prdoren mjaft n rrethana t ndryshme. N mnyr t veant, n ditt e sotme prdoren gjersisht intervistat pr pun. Ecuria metodike Kjo tem sht parashikuar t zhvillohet n 2 or msimore. N orn e par nxnsi do t njihet me etapat e zhvillimit t nj interviste, si: a. prcaktimi i tems s intervists; b. przgjedhja e t dhnave pr personin q do t intervistohet; c. shkrimi i pyetjeve t intervists; d. realizimi i intervists. N orn e dyt nxnsi vihet n nj situat tjetr ku ai do t msoj se si mund t jet i suksesshm gjat nj interviste pune. N kt rast ai duhet t aftsohet pr: a. przgjedhjen e t dhnave pr krkesat e pundhnsit; b. prdorimin e nj gjuhe t prshtatshme; c. paraqitjen dhe sjelljen etike gjat intervists pr pun; d. shkrimin e nj rregulloreje pr intervistn e puns. 37

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Materiale n ndihm t msuesit Jeta Prtej Letrsis (intervist me shkrimtarin Fatos Kongoli) Pyetja: Le t ndalemi pak te romani juaj Lkura e qenit. Nj roman ku ju flisni pr emocionet jo t zakonshme t nj burri. Si lindi Lkura e qenit dhe a mund t na shuani disa kureshtje q shoqrojn lexuesin e ktij libri? Prgjigja: F.K. - Lkura e qenit sht romani im i pest, i shkruar pas viteve 90. Ky roman vjen pas romaneve I humburi, Kufoma, Dragoi i Fildisht, ndrra e Damokleut. Kto romane un i grupoj n nj cikl, t cilin e kam quajtur Burgjet e kujtess. Dhe romani Lkura e qenit sht i fundit i ktij cikli, dhe sht si nj ur midis ktij cikli dhe nj cikli t ri romansh q fillojn me romanin Te porta e shn Pjetrit, q e kam botuar n vitin 2005. Lkura e qenit, u prit mjaft mir nga lexuesit, dhe sht pritur shum mir edhe jasht Shqipris, n Kosov, Maqedoni apo vende t tjera. Ju udhtoni shpesh. Sa n kontakt jeni me letrsin q bhet sot n Evrop apo m tej, dhe si e shihni letrsin tuaj n raport me kt letrsi? F.K. - Un udhtoj sa her q m botohet nj libr apo ku ftohem diku. Dhe sigurisht q kto udhtime jan mundsi kontaktesh pr mua, me shkrimtar nga vende ku botohen librat e mi. Sa her q organizohen promovime, shtypi n Franc apo Gjermani, shkruan pr veprat e mia. Un kam mundsi t njihem personalisht me shkrimtar t ktyre vendeve, t lexoj veprat e tyre, pak a shum m jepet mundsia t jem koherent me autort dhe letrsin m n z t Evrops apo m gjer. Duhet tjua ken br shpesh kt pyetje. Sa je ti n librat e tu ose sa sht jeta jote n ato libra? F.K. - Nuk ka asnj libr ku nuk ndodhem un. N nj mnyr apo nj tjetr t gjith librat mbajn gjithka timen. Shpesh m kan br kt pyetje, duke qen se librat e mi jan shkruar n vet t par, m kan pyetur se sa elemente autobiografike ka aty, sa ka nga jeta ime personale. sht nj pyetje q ma kan br edhe n t kaluarn, gjat kohs q botova romanin tim t par. Kudo q shkoja n at koh, m pyesnin n sht jeta ime n kt libr. Sigurisht, n romanet e mia ka element t prvojs sime. Vetm kaq mund t them. T shkruash nj roman, t duhet nj prvoj shum e madhe, por nuk sht vetm prvoja, ajo q e bn romanin. far ndodhet tani n tryezn tnde t puns? F.K. - Sigurisht q kam dika n tryezn time t puns. Nuk ka asnj shkrimtar q t mos ket ide. N mendjen time orvaten shpesh shum ide dhe vazhdimisht jam n pun. M konkretisht nuk mund t flas, pasi nuk m plqen t flas pa e mbaruar nj pun. Ka ndodhur ndonjher ta lini n gjysm nj roman? F.K. Po, m ka ndodhur nj her t l n gjysm nj roman. Ka ndodhur vite m par, pikrisht pasi botova romanin tim t par Ne t tre. Prse e lat n gjysm? F.K. - E lash se m zuri frika. 38

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Cila sht frika juaj tani? F.K. - Tani kam frik n do plqehet ajo q un shkruaj apo jo. Nuk kam m frik ideologjike. Shqetsimi im sht q t shkruaj dika q ka ndonj vler. Nuk ju shohim shpesh npr kafene. Shfaqeni rrall n publik. A mund t na thoni se si jeton Kongoli? F.K. - Ka qen nj periudh e jets sime ku un lexoja shum e shkruaja pak dhe n at koh frekuentoja shum gjra. Kam pasur nj jet shum t pasur me ngjarje. Ather kisha koh ti bja t gjitha, tani nuk kam m koh. Ajo koh q m mbetet dua ta shfrytzoj. Nuk sht se jam i trhequr e sm plqen t frekuentoj shoqrin, kafenet, prkundrazi m plqejn shum. Gjithka sht shtje kohe, pasi kur do t shkruaj. Un skam m koh tani, ajo tani sht elementi m i muar. Ndrsa pr sa i prket daljes n gazet jo se sm plqen, por n mnyr t arsyeshme kur kam pr t thn dika. Nj shkrimtar nuk sht nj artist kinemaje. Sipas konceptit tim, shkrimtari sht ndryshe dhe duhet t dal ather kur do t thot dika. Intervistoi ALDA BARDHYLI Modele msimi

Tema: Intervista gojore ( 1 or)

?
a. b. c. a.

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: T identifikoj intervistn, si lloj i tekstit gojor dhe ta prdor at n situat t caktuar; t prcaktoj temn pr t ciln do t bj intervistn; t przgjedh t dhna pr personin q do t intervistohet; t shkruaj pyetjet pr intervistimin; t realizoj nj intervist gojore.

? ? ? ?

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, modele intervistash. Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr t folur, intervist, procedura t intervists, intervist pune, intervist historike, paraqitje.

Struktura msimore
Strategjit msimore Leksion i shpejt/ ditari dypjessh Loj me role Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit Parashikimi. Leksion i shpejt/ ditari dypjessh Msuesi prezanton para nxnsve temn e msimit dhe u krkon t japin mendimet e tyre rreth intervists. 39

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Pyet nse nxnsit kan pasur raste t intervistojn apo t intervistohen. Shnon n tabel prkufizimin pr intervistn. U shprndan nxnsve lloje t ndryshme intervistash. U sugjeron nxnsve t vzhgojn mnyrn e hartimit t tyre. Msuesi mund ta ndaj klasn n dy grupe dhe u krkon nxnsve q paraprakisht t njihen me informacionin e tekstit mbi lloje t ndryshme intervistash. Kjo do ti ndihmoj ata n fazn e dyt t msimit ku nxnsit do t aplikojn lloje t ndryshme t intervistave. Nxnsit pr lehtsi t puns s tyre mund t hedhin shnimet baz n ditarin dypjessh. Intervista pr historin gojore Intervistuesi Shkruani nj hyrje pr intervistn tuaj. Prezantoni veten dhe projektin, si dhe shpjegimet pr t. Shkruani t paktn gjasht pyetje q do ta bjn t intervistuarin tu tregoj ngjarje dhe detaje pr periudhn q po studioni. Prgatisni pyetje shtes q do tju ndihmojn q t zgjeroni informacionin q do t merrni prej t intervistuarve. Shkruani tri pyetje pr moshn, vendlindjen dhe profesionin e personit q po intervistoni. Lini nj dat takimi me personin q do t intervistoni dhe prpiquni t jeni n koh. Bisedoni me t intervistuarin nse e pranon q t regjistrohet. Mbani me vete shnimet q keni prgatitur. Mbasi ta prfundoni intervistn, shpjegojini t intervistuarit, q kt intervist do ta prdorni pr nj projekt n klas. Pyeteni t intervistuarin nse do t donte q t i prmendej emri apo do t donte t ishte anonim. Ndrtimi i njohurive. Loj me role. N kt faz t msimit msuesi do t synoj realizimin e dy objektivave t II dhe t III ku nxnsit do t njihen me elementet prbrse t intervists. Msuesi duhet tu trheq vmendjen n aspekte q kan t bjn me organizmin e intervists. Prezantimi i llojeve t ndryshme bn t mundur q nxnsi t njoh forma t ndryshme t shprehuri. Nxnsit organizojn n dy grupe n role lloje t ndryshme intervistash (intervist pune, intervist historie). Vzhgojn njri-tjetrin pr mnyrn si zbatojn rregullat e saj. Prforcimi (Rishikim n dyshe) Nxnsit mund t punojn n dyshe, ku, pasi t ken lexuar tekstin mund t hartojn pyetje t ndryshme pr realizimin e nj interviste, si p.sh., intervistn me nj historian. far ndodhi me krahinat shqiptare t Himars dhe Sulit? Pse u nda Himara? A i humbn ndonjher lidhjet e gjakut? Ku shkonin shqiptart gjat operacioneve t turqve? 40 I intervistuari

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 A rrinin gjat aty? far ndodhi me dhrmijasit? veprime ndrmori Ali Pash Tepelena? far i bri himariott t kthenin syt nga Greqia? A u kujdes qeveria shqiptare pr ta? N cilat shtete emigruan ata?

Nxnsit mund t krahasojn prgjigjet e t vlersojn njri-tjetrin. Msuesi bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not. Detyr shtpie. a) ushtrimi 1 Ju mund t bni intervista pr t msuar m shum pr ndryshimet n shoqrin shqiptare (vlerat, njerzit, shoqria n trsi)

Tema: Intervistat pr pun (1 or)

? ? ? ? ?

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: - T identifikoj intervistn pr pun dhe ta prdor at n situat t caktuar; a. t przgjedh t dhnat pr krkesat e pundhnsit; b. t prdor gjuhn e prshtatshme; c. t prshkruaj elementet e paraqitjes dhe t sjelljes etike gjat intervists pr pun; . t shkruaj nj rregulloreje pr intervistn e puns. Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, modele intervistash pune.

Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr t folur, intervist, intervist pune, procedura t intervists, paraqitje, sjellje, rregullore. Struktura msimore
Strategjit msimore Leksion i shpejt/ ditari dypjessh Loj me role Shkrim i lir/ Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Leksion i shpejt/ ditari dypjessh Intervistuesi Synimi i intervistuesve sht q t gjejn kandidaturn m t mir pr vendin e puns. Shumica e pundhnsve bjn pyetje duke u bazuar n CV-n e paraqitur, duke i strukturuar pyetjet ose mbi bazn e t dhnave pr arsimimin dhe prvojn tuaj n pun, ose mbi bazn e kritereve pr punn.

I intervistuari Synimi i t intervistuarit sht q t bind intervistuesit se ai/ajo sht personi i duhur pr kt vend pune. sht e rndsishme q t merret nj informacion paraprak pr krkesat q ka pundhnsi 41

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Pyetja m e rndsishme q do i intervistuar duhet t bj paraprakisht sht Pse duhet t m punsojn mua? sht shum e rndsishme q prgjigjet tuaja t ken lidhje me pyetjen q ju bhet, si dhe t jen interesante, duke vn theksin te pikat tuaja t forta. Duhet t prgjigjeni n mnyr t natyrshme, pr t mos dhn iden q i keni prgatitur m par pyetje. Prve pyetjeve t prgjithshme dhe atyre t lidhura me punn, duhet t prgatiteni dhe pr pyetje t papritura. Duhet t mbani parasysh q sht mir t mos bni pyetje pr pagn. Gjuha q do t prdorni n intervistn pr pun do t krijoj dhe nj prshtypje t caktuar tek intervistuesit. sht shum e rndsishme q t keni kujdes n prdorimin e kohve t foljeve. Ndrtimi i njohurive. Loj n role. Klasa ndahet ne tri grupe dhe secili prgatit n role nj intervist pune. Kategorit e punve t jen t ndryshme dhe t lidhen me shkall t ndryshme kualifikimi. Ndrkoh zgjidhet nj juri q vlerson grupi m t mir duke argumentuar vlersimin. Prforcimi. Shkrim i lir/ Rishikim n dyshe N grupe dyshe shkruhet nj rregullore pr intervistn n pun. Po kto grupe bjn vlersimin e puns s grupeve dyshe.

Teste t paracaktuara pr tu shkruar

Tema: Letra e mospranimit (1 or)

Sugjerime pr msuesin/en N kt tem msimore vmendja do t prqendrohet n tekstet t paracaktuar pr tu shkruar. Kjo tem do t zhvillohet n nj or. Model msimi

?
a. b.

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: - T identifikoj letrn e mospranimit, si lloj i letrs zyrtare. t dalloj elementet e nj letre mospranimi; t shkruaj nj letr mospranimi sipas hapave t prcaktuar.

42

? ?

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, modele letrash mospranimi. Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr t shkruar, letr mospranimi

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

? ?

Struktura msimore
Strategjit msimore Harta e mendimit/ diagrami i Venit Leximi / prmbledhje n dyshe / Shkrim i lir Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit Ndrtim i shprehive studimore T nxnit n bashkpunim Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun individuale Pun n dyshe

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Harta e mendimit/diagrami i Venit Msuesi/ja mund t bj nj parantez lidhur m njohurit q nxnsi ka marr n temat msimore pararendse duke sjell n vmendjen e nxnsve lloje t ndryshme t teksteve t studiuara deri m tani. lajmet intervista Tekste t paracaktuara pr tu dgjuar leksioni

letrat

Tekste informuese paraqitse

leksioni

Tekste t paracaktuara pr tu shkruar ankesat

Tekste t paracaktuara pr t folur debati fjalimi

Me an t Diagramit t Venit nxnsit, me ndihmn e msuesit, nxjerrin n pah elementet e prbashkta dhe t veanta mes ktyre llojeve t teksteve dhe n veanti mbi llojet e letrave zyrtare.
Letrat formale (zyrtare) Letrat zyrtare, CV, Kan formula hyrse Q n hyrje prezantojn problemin Gjuh t ftoht .. Letrat joformale (jozyrtare) Letra t personale Kan formula hyrse Midis letrshkruesit dhe atij q merr letrn ka marrdhnie t afrta.. Gjuh m afr komunikimit t prditshm

Ndrtimi i njohurive. Leximi / prmbledhje n dyshe N kt faz t msimit msuesit mund tu sugjeroj nxnsve q me an t tekniks Leximi / prmbledhje n dyshe t njihen m informacionin rreth letrs s mospranimit. S bashku me ta mund t shnoj n tabel pikat m t rndsishme q nxnsit duhet t ken parasysh pr t shkruar nj letr mospranimi. - Letra e mospranimit (refuzimit) duhet t ruaj respektin ndaj marrsit. - Letra nuk duhet t krijoj dilema tek kandidati. - Duhet t tregoj qart rezultatin negative dhe njkohsisht nuk duhet t fyhet apo cenohet profesionalizmi dhe personaliteti i personit, t cilit i drejtohet letra. 43

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 - N nj letr refuzimi nuk duhet t krkohet falje. - Refuzimi nuk duhet t prmbaj asnj lloj gnjeshtre. Pas identifikimit t arsyeve pr t cilat shkruhet letra zyrtare, msuesi mund ti sugjeroj nxnsve t shikojn modelin e nj letre mospranimi. Nxnsit n grupe prcaktojn prbrsit e saj: - Emri i kompanis dhe logoja e saj. Kompania AMC Tiran, m 23.09.2009 - Formula hyrse I nderuar z ela - Prmbajtja e letrs e cila duhet tu prmbahet parametrave t etiks s puns Ishte knaqsi q ju takova dhe mora pjes n intervistimin tuaj pr vendin e ekonomistit n firmn ton. Pavarsisht nga kualifikimet tuaja mjaft t mira, komisioni przgjedhs vendosi q kt vend ta fitoj nj kandidat tjetr. Ju falnderojm pr kohn dhe interesimin tuaj, si dhe ju urojm suksese n t ardhmen. - Formula prmbyllse. Me respekt Drguesi Drejtuesi I burimeve njerzore. Nnshkrimi I hartuesit t letrs. Pas prcaktimit t ktyre elementeve msuesi i ndan nxnsit n grupe dhe u jep tri arsye pr nj letr refuzimi. - Arsyet e refuzimit pr t mos pranuar n pun nj kandidat t caktuar - Arsyet e refuzimit pr mos bashkpunimin mes institucioneve t caktuara (organizata t ndryshme etj.) - Arsyet pr t mos financuar apo mbshtetur nj projekt nga nj institucion i caktuar. Nxnsit duhet t zgjedhin njrn prej tyre. Ata duhet t shkruajn letrn t cilt duhet ta paraqesin para klass duke prcaktuar edhe elementet prbrse t saj. Nxnsit diskutojn pr prmbajtjen dhe mnyrn si sht ndrtuar secila prej letrave duke evidentuar cilsit apo mangsit e secils. N fund t ors msuesi vlerson pjesmarrjen e nxnsve n msim dhe vlerson me not.

Tekstet e paracaktuara pr tu shkruar

Tema: Letra zyrtare - Ankesat

Sugjerime pr msuesin

(1 or)

44

Kjo tem msimore synon q nxnsit t dallojn Ankesn, nj nga llojet e letrave zyrtare, si tekste t paracaktuara pr tu shkruar, dhe t aftsohen pr t shkruar ankesa. Kjo tem do t zhvillohet n nj or. Fillimisht, duke prdorur strategji t tilla, si Leksion i shpejt/ ditari dypjessh apo Lexim / prmbledhje n dyshe, diagrami i Venit, do t rikujtohen njohurit e mparshme, duke shtuar edhe saktsuar njohurit, dhe m pas do t kalohet n shkrimin e nj letre ankese, ku nxnsi do t materializoj njohurit e marra.

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Modele prgjigjesh FORMULARI I ANKESS

Ankuesi:

Emri - Dritan Mbiemri - Muho Adresa - Lagjja Sknderbeu Nr 5. Tiran Telefoni - 0693245321 Drejtuar: Zyrs pr Mbrojtjen e Konsumatorit Rruga A. Toptani, Kati II,Tiran

Prmbajtja e ankess: a. Organi publik ose privat (Kontrolluesi) pr t cilin ankoheni Moszbatim i marrveshjes mes Drejtoris s Ujsjellsit dhe shkolls s mesme t prgjithshme Hoxha Tahsim b. Veprimet ose mosveprimet e organit q i konsideroni shkelje N baz t marrveshjes s vendosur mes dy institucioneve sht vrejtur pr nj periudh kohe t gjat mosrespektimi i rregullave t vendosura dhe mosfurnizimi me uj i mjediseve t shkolls. c. Dokumentet q mund t provojn shkeljen, duhet ti bashkngjiten ktij formulari. 1. Fatura e ujsjellsit 2. procesverbalet e mbajtura nga drejtoria e shkolls 3. ankesat e nxnsve . Ndihma ligjore q krkoni nga Zyra e pr Mbrojtjen e Konsumatorit N baz t ligjeve n fuqi krkojm ndrmjetsim t palve dhe respektimin e rregullave duke furnizuar me uj shkolln n mnyre t rregullt. Do ta vlersoja nse ju do t merrnit n konsiderat ankesn time. Duke ju falnderuar pr kohn tuaj, mbetem me respekt. Ankuesi Dritan Muho Tiran, m 21. 02 2008

Model msimi

Tema: Ankesa

Objektiva:

N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft:

T identifikoj ankesn, si lloj i letrs zyrtare, dhe ta prdor at. a. T dalloj elementet e llojeve t ndryshme t ankesave; b. t vzhgoj paraqitjen grafike t ankesave pr t dalluar strukturn e saj; c. t plotsoj nj formular ankese; . t shkruaj letra ankese. 45

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

? ? ? ?

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, lloje t ndryshme ankesash. Konceptet kryesore: Struktura msimore:
Strategjit msimore Organizues grafik Lexim / prmbledhje n dyshe Shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pune individuale

tekste t parashikuara pr tu shkruar, letr ankes, teknika t shkrimit t letr ankess, formula hyrse, mbyllse etj.

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi: Organizuesi grafik/diagrami i Venit Msuesi drejton vmendjen me an t diagramit t Venit mbi t prbashktat dhe t veantat e letrs s mospranimit dhe ankess.

Ankesa

Njofton personat ose institucionet prgjegjse pr refuzimin e nj shrbimi etj. - thuhen qart arsyet e refuzimit; - nuk krkohet falje pr refuzimin

Ankohet te personat ose institucionet prgjegjse pr qllime t ndryshme; -Fakte t sakt; - Argumente bindse;

Letra e mospranimit

Mesazhi duhet t jet i qart; Ruhet respekti ndaj marrsit t letrs; Zbatohen krkesat strukturore t letrave zyrtare; Gjuha e prdorur sht formale
Nxnsit evidentojn elementet e prmbajtjes dhe t strukturs s letrave dhe prcaktojn t prbashktat ose t veantat e tyre. Ndrtimi i njohurive. Lexim/ prmbledhje n dyshe N kt faz t msimit msuesi mund t prdor teknikn lexim / prmbledhje n dyshe duke shnuar veorit kryesore t Ankess n tabel.
jan letrat e ankess? Cili sht qllimi i hartimit t tyre? Ankesat jan letra zyrtare Ankesat bhen pr tu ankuar pr qllime t ndryshime, si: pr mungesn e nj shrbimi apo produkti, pr nj vendim q e gjykoni t padrejt etj. a. b. qllimin pse po e shkruani ankesn; rezultatin ku doni t arrini.

duhet t keni qart kur shkruani nj ankes?

Si duhet t shkruhet ankesa?

a. idet tuaja ti parashtroni sa m qart; b. faktet q paraqisni duhet t qndrojn dhe t prligjin t drejtn tuaj pr tu ankimuar; c. t drejtn tuaj mbroheni me argumente, duke shmangur tonet patetike, sarkastike apo krcnuese; d. Letra duhet t jet e shkurtr dhe koncize;

Kujt duhet tia drejtoni ankesn? 46

Letra duhet ti drgohet personit prgjegjs me pozicionin m t lart, prej t cilit mund t vij dhe zgjidhja e problemit. Udhzohen nxnsit t shohin modelet e letrave t dhna n f. 41 t librit.

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Prforcimi. Shkrimi i lir. Pr t praktikuar shkrimin e nj letr ankese msuesi/ja mund ta ndaj klasn n grupe. Pr kt mund t shrbej teknika Shkrimi i lir. Mund tu sugjerohen nxnsve t zgjedhin nj tem aktuale. Duhet ti udhzoj q gjat praktikimit t ken parasysh rregullat e shkrimit t saj. Nxnsit praktikohen n grupe n shkrimin e nj letr ankese duke lexuar shembuj letrash ankese, si: - Ankes drejtuar kryetarit t njsis vendore pr shkak t mosmirmbajtjes dhe mosfunksionimit t fushs sportive, - Ankes drejtuar nj firme e cila shet aparate celulare, - Ankes drejtuar Komitetit Shqiptar t Helsinkit pr shkeljen e nj t drejte. Vmendja e nxnsve duhet t fokusohet n element t strukturs s letrs t tilla si: - Formula hyrse, e cila duhet t ruaj etikn e mirsjelljes: I nderuar zoti Gjika, administrator I pallatit - T dhnat kur dhe far ka ndodhur: Mbrmjen e s hns aty nga ora 8.30 antart e familjes sime e gjetn dern e jashtme t shtpis t mbushur me plehra. - Parashtrimi i qart i problemit: Situata t tilla kan ndodhur shpesh n pallatin ton, por ne, duke mos dashur t krijojm konflikte, kemi heshtur dhe i kemi pastruar vet plehrat e t tjerve. - Parashtroni qart arsyen pse e keni shkruar letrn dhe far krkoni prej tij. Duke qen se kto raste koht e fundit jan paraqitur m shpesh, ju krkojm q me prgjegjsin tuaj ti kushtoni ktij problem vmendje pr ta zgjidhur me qllim q raste te tjera t mos prsriten m. - Krkesa pr t marr prgjigje nga personi duhet t shoqrohet me kodet e Do ta vlersoja nse do ta merrnit parasysh ankesn time... mirsjelljes t tilla si:

- Prfundim i letrs duke e falnderuar paraprakisht personin, t cilit i jeni drejtuar. Duke ju falnderuar pr kohn tuaj, mbetem me respekt. Andon Marko - Adresa e drguesit e-posta: amarko@yaoo.com Rr.uga e Re, ap.2/3 Nr. tel: 04234567 Cel: 06578900 Nxnsit mund t krahasojn prgjigjet e t vlersojn njri-tjetrin. Msuesi bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not. Detyr shtpie. Sillni n klas lloje t ndryshme letr ankesash.

47

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Tekstet e paracaktuara pr tu shkruar

Tema: Ftesat

? ? ? ?

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T prdor teknikat e shkrimit t nj ftese. a. T dalloj elementet e llojeve t ndryshme t ftesave; b. t vzhgoj paraqitjen grafike t llojeve t ndryshme t ftesave; c. t shkruaj ftesa t llojeve t ndryshme sipas modeleve t dhna. Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, lloje ftesash. Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr tu shkruar, ftes, teknika t shkrimit t ftess, formula hyrse, mbyllse etj.

Struktura msimore
Fazat e strukturs Strategjit msimore Organizues grafik Di /Dua t di / Msova Shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pun individuale

Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

N kt tem msimore vmendja do t prqendrohet te veorit prmbajtsore dhe strukturore t ftess, si tekst i paracaktuara pr tu shkruar. Ftesa sht nj flet letre e shtypur a e shkruar q prmban nj grishje, q i bhet dikujt pr t marr pjes n nj fest, n nj pritje ose n nj ceremoni me rastin e ndonj dite t shnuar. Ftesat jan llojet e teksteve q shrbejn pr ngjarje t ndryshme vetjake, familjare dhe shoqrore. Duhet theksuar q ato klasifikohen n ftesa zyrtare dhe jozyrtare, pr kt arsye ndryshon edhe mnyra e t shkruarit dhe njkohsisht edhe paraqitja e tyre grafike.

Zhvillimi i msimit

Parashikim. Organizuesi grafik Duke qen se nxnsit i njohin ftesat nga prdorimi i tyre n jetn e prditshme, msuesi mund t mbledh opinionet e tyre n organizuesin grafik. Shrbejn pr t njoftuar pr ngjarje te ndryshme Formale (zyrtare) pr ceremoni zyrtare Ndrtimi i njohurive. Di /Dua t di /Msova Msuesi/ja mund t ndaj klasn n dy grupe. U paraqet lloje te ndryshme ftesash dhe u krkon t shnojn n tabeln: DI/ DUA T DI/ MSOVA, informacionin mbi to. 48

Ftesat

joformale (jozyrtare) pr ceremoni familjare

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Di
Prdoren pr ngjarje t ndryshme

Dua t di
A mund ti ndajm n lloje t ndryshme?

Msova
Ftesat jan zyrtare dhe jozyrtare Struktura e tyre prcaktohet nga lloji. Ftesa zyrtare: ka kto elemente: logoja e institucionit, kujt i drgohet, prmbajtja (informacioni i sakt pr vendin, kohn (data, ora), dhe qllimin pr t ciln organizohet ngjarja; informacion i shkurtr mbi kontekstin e ngjarjes), formula prshndetse e mbylljes dhe pikat e kontaktit t institucionit q organizon ngjarjen. Ftesa jozyrtare: struktura sht m e paprcaktuar, por elemente, si rasti, kush e organizon, vendi dhe koha duhet t jen shkruar qart. N varsi t llojit t ftess, gjuha q prdoret mund t jet formale ose joformale. Paraqitja e ftess sht shum e rndsishme, pasi tregon seriozitetin n t cilin organizohet veprimtaria.

Na shrbejn n jetn e prditshme

Cila sht struktura e tyre?

Japin informacion pr organizmin e nj ngjarje ku ftohemi t jemi pjesmarrs. I ndrtojm si duam.

Cila sht gjuha q duhet te prdoret n to? A sht domethnse mnyra e paraqitjes grafike?

Mund t organizohet nj loj me role rreth nj situate t dhn, si mund t jet rasti i nj agjencie q organizon festa, e cila ka ngatrruar modelimin e dy ftesave pr dy ngjarje t ndryshme, nj zyrtare, t organizuar nga nj institucion, dhe nj jozyrtare pr nj ngjarje familjare, si martes, ditlindje etj. U krkohet nxnsve t evidentojn far nuk shkon n ftesat e marra dhe m pas n grup duhet t shnojn cilsit q duhet t ket nj ftes zyrtare e nj jozyrtare.
Ftesa zyrtare Ftojn njerz me funksione t ndryshme, q drejtprdrejt ose jo lidhen me ngjarjen. Shkruhet n mnyr formale. Ka stil zyrtar Prmban t gjitha informacionet e rndsishme. Shoqrohet me falnderimin pr pjesmarrje dhe faktin q t ftuarit jan t mirpritur t marrin pjes n aktivitet. Japin informacion pr kodin e veshjes dhe shpesh krkohet t konfirmohet pjesmarrja. Mbyllen me nj prshndetje. Ftesa jozyrtare Prdoret pr ngjarje t ndryshme t jets personale. Prdoret nj gjuh m pak formale. Shkruhet n mnyra t ndryshme, n varsi t personave qe ftohen n fest. sht e rndsishme t dallohet qart informacioni mbi vendin, datn dhe orn e zhvillimit t ngjarjes. Shoqrohen me pamje grafike t ndryshme, zakonisht q prcjellin atmosfern e ngjarjes. Krkohet t konfirmohet pjesmarrja.

Nxnsit mund t punojn n dyshe ushtrimin 1. Formula: hyrse T nderuar qytetar/ mbyllse: ju mirpresim, nse keni ndonj pyetje, ju lutem kontaktoni n . Qllimi i ftess: organizimi I fushats s DITS BOTRORE PA MAKINA, Elementet q trheqin vmendjen: logoja, ana grafike, informacioni, i cili shpjegon kontekstin e dats n t ciln ndodh ngjarja, Informacioni i sakt, gjuha formale, 49

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 I Informacioni kryesor: N 22 shtator 2010 zhvillohet fushata pr shnimin e dits botrore pa makina, n orn 11, n sheshin Nn Tereza, Prishtin. Prforcimi. (Shkrimi i lir) Nxnsit praktikohen n grupe pr shkrimin e nj ftese. Msuesi/ja mund ta ndaj klasn n dy grupe dhe tu krkoj nxnsve t shkruajn dy ftesa: zyrtare dhe jo zyrtare. Duke shfrytzuar njohurit e marra n lndn e informatiks, grupet ti kushtojn kujdes jo vetm prmbajtjes, por edhe paraqitjes grafike t ftess. Disa nga veprimtarit pr t cilat mund t shprndahen ftesa mund t jen si m posht: - ftes pr inaugurimin e biblioteks s shkolls/ muzeut/ promovimin e nj libri/ - ftes pr pjesmarrje n nj konferenc shkencore/ ngjarje artistike si ekspozit, festival (muzikor, teatror), festa t ndryshme (7 marsi, 1 qershori, Krishtlindja, Bajrami) - ftes pr ngjarje t ndryshme familjare (ditlindje, martes etj.) Nxnsit mund t krahasojn ftesat e t vlersojn njri-tjetrin. Msuesi/ja bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not. Detyr shtpie. Sillni n klas lloje t ndryshme ftesash.

Tema: Referati (2 or)

Sugjerime pr msuesin N kt tem msimore vmendja do t prqendrohet te veorit prmbajtsore dhe strukturore t referatit, si tekst i paracaktuara pr tu shkruar, me qllim q ti komunikohet nj auditori t caktuar. Msuesi/ja duhet t theksoj se referatet jan llojet e teksteve qllimi i t cilave sht t komunikojn ide dhe informacione pr grupe t caktuara. Pr kt arsye me qllim q komunikimi t mos dshtoj informacioni q zbrthen temn duhet t strukturohet n mnyr t till q t vihen n dukje shtjet kryesore, t mbahet parasysh publiku t cilit i drejtohet, elementet prbrse m t rndsishme etj. Fjalor Referat 1. parashtres e gjer me shkrim, ku trajtohet nj tem e rndsishme, q prgatitet nga specialist t fushave t ndryshme, si: t politiks, shkencs, arsimit, prodhimit etj. dhe mbahet para nj auditori pr t paraqitur, zbrthyer, analizuar dhe pr t mbajtur qndrim mbi t; 2. raport i hollsishm q mban nj drejtues rreth veprimtaris s sektorit t vet. N veprimtarin shkollore referati sht nj nga format e puns s pavarur me karakter studimor, q prgatitet nga nxnsit ose studentt mbi nj tem t caktuar, shkencore, letrare, sociale etj. dhe mbahet para klass ose nj grupi m t gjer

50

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Model msimi

Tema: Referati (ora I)

?
a. b. c. d.

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: T identifikoj referatin si lloj i tekstit informues-shpjegues. T dalloj elementet e strukturs s nj referatit; t prshkruaj elementet jogjuhsore t nj prezantimi gojor; t plotsoj skeda pr nj referat; t shkruaj nj referat

? ? ? ?

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: Struktura msimore
Strategjit msimore Organizues grafik Analiza e tipareve semantike Shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Nxitja e diskutimit T nxnit n bashkpunim Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pun individuale

tekste t parashikuara pr tu shkruar, referate te ndryshme, teknika t shkrimit t referatit, sked, parafrazim, citim etj.

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit Parashikimi. Organizues grafik/stuhi mendimesh Me an t nj stuhie mendimesh msuesi mbledh disa nga idet e nxnsve mbi referatin duke u krkuar atyre t shfrytzojn edhe kuptimin e fjals t prkufizuar nga fjalori. Tekst i paracaktuar pr tu shkruar Prdoret nga specialist t fusha t ndryshme

Referati
Paraqit nj problem t caktuar

Ka si qllim t komunikoj me nj grup t caktuar

analizon

zbrthen jep zgjidhje

argumenton,

Ndrtimi i njohurive. Lexim/ prmbledhje n dyshe Msuesi/ja u krkon nxnsve t lexojn materialin e tekstit dhe t diskutojn n dyshe mbi referatin dhe mnyrn si ndrtohet ai. U krkon q t evidentojn elementet kryesore q kan t bjn me prmbajtjen dhe strukturn e tij. Referati Prmbajtja Struktura o nj tem e rndsishme nga nj fush e caktuar - hyrja mund t nis me: pyetje retorike citim i nj autori informacione t panjohura pr publikun 51

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 jep pikat kryesore q trajton referati o informacion q informon, argumenton, udhzon, bind lexuesin; - paraqitjen e fakteve, - me krahasimin e fakteve, -prmes rezultateve t puns krkimore individuale o -rithekson temn, synimin e ksaj paraqitjeje, -rimerr pikat kryesore - zhvillimi ndrtohet me:

- mbyllja -e shkurtr, e thjesht

Msuesi mund tu shprndaj nxnsve nj model referati dhe u sugjeron t evidentojn veorit q kan t bjn me strukturn dhe prmbajtjen e tij. Puna me skedat Trheq vmendjen n rolin q luajn burimet materiale q prdor shkruesi i referatit, n trajtimin e tems, si dhe orienton nxnsit se si t plotsojn skedat, duke mbajtur shnimet, t cilat do tiu shrbejn si burim informacioni, mbi t cilat do t mbshtetet referati. Struktura e skeds 1. Tema e punimit apo titulli i skeds 2. Emri i burimit nga sht marr informacioni 3. Citimet apo parafrazimet 4. Numri i faqes ku sht marr citimi Msuesi mund t demonstroj vendin n t ciln shnohen kto shnime dhe citime 1. U kujton nxnsve q ato realizohen prmes skedave. Ibrahim Rugova: Kahe dhe premisa t kritiks letrare shqiptare. Fq.109 Prforcimi. Shkrim i lir Nxnsit praktikohen n grupe pr hartimin e skedave dhe prdorimin e tyre pr t ndrtuar referatet pr orn pasardhse. Nxnsit mund t krahasojn prgjigjet e t vlersojn njri-tjetrin. Msuesi bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not. Detyr shtpie. Sillni n klas skedat q keni prgatitur pr t hartuar referatin me temn e dhn. Msuesi/ ja e ndan klasn n grupe dhe i jep secilit grup t hartoj nj referat nj shtje t caktuar. (Shnim. Msuesi mund tu sugjeroj nj pun paraprgatitore nxnsve n shtpi n mbledhjen e materialit pr orn pasardhse. Orn e dyt nxnsit lexojn referatet duke treguar kujdes edhe n elemente q kan t bjn paraqitjen e materialit para auditorit, si me tonin e zrit, gjestet etj. Diskutohet n klas pr prmbajtjen, strukturimin dhe paraqitjen e materialit. Bhet vlersimi i referatit m t mir. 1. Rugova Kahe dhe premise, f. 109 2 Nasho JorgaqiAntologji e mndimit estetik shqiptar 1504-1983, Dituria, Tiran, 2000, f. 16 Resmie Kryeziu Nga Lindja n PrndimPrishtin, 2008, f. Jorgaqi Nasho, Antologji e mendimit Revistat Hylli I Drits, Leka vazhduan veprimtarin e tyre n baz t konceptit Fe e Kombsi, insistonin n vlerat etnopsikologjike e etnohistorike. Kto revista vazhdonin kritikn shkodrane e sidomos Hylli I Drits mbante nj vij m t fort religjioze-kombtare 52

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit

Sugjerime pr msuesit Kjo tem ka si qllim tu plotsoj e tu thelloj nxnsve njohurit rreth eses paraqitse dhe thelbit t saj, si nj lloj shkrimi q synon t interpretoj apo shpjegoj nj shtje t veant. Duke u mbshtetur te qllimi i paraqitjes ose shpjegimit t informacionit, eseja paraqitse mund t jet disa llojesh: e prkufizimit, e klasifikimit, e shkak-pasojs, e krahasim-kontrastit. Msuesi/ja duhet t theksoj, se pavarsisht nnllojit t eses paraqitse, rruga q duhet ndjekur pr t shkruar esen sht e njjt. Tema Eseja paraqitse e prkufizimit do t zhvillohet n tri or, nga t cilat nj or sht parashikuar pr t shpalosur njohurit teorike dhe n dy ort e tjera, nxnsit prmes ushtrimeve dhe veprimtarive me shkrim, t praktikohen pr t shkruar, redaktuar dhe pr ti dhn formn prfundimtare nj eseje paraqitse t prkufizimit. Msuesi/ja duhet t ndalet e t zbrthej veorit e prmbajtjes dhe t strukturs s ese paraqitse. Ky lloj teksti ka si qllim t informoj (t paraqit) duke dashur t prkufizoj (sht ky/kjo?); t klasifikoj (ku sht?); t paraqit shkakun dhe pasojn (Pse ndodh?); t krahasoj dy gjra (Si jan?). Msuesi/ja shfrytzon rastin t prsris njohurit q kan marr nxnsit n klasat pararendse mbi tekstin informues -paraqits. Nj organizues grafik do ti vij n ndihm pr ti pasqyruar veorit e tij n mnyr koncize dhe t sakta. Nga ky organizues grafik nxnsi do t kuptoj q eseja paraqitse sht nj lloj i tekstit analitik, i cili krkon t informoj a shpjegoj prmes: analizs, identifikimit t ides kryesore, t tezave, fakteve, ilustrimit e interpretimit t tyre. Synimi i msuesit/es duhet t jet si t pajis nxnsit me njohuri teorike, q atij ti shrbejn pr t qen nj shkrues i mir i eses s prkufizimit. Me an t ushtrimeve nxnsi t arrij t dalloj termin, mbi t cilin sht shkruar eseja, t dalloj elementet e strukturs, shembujt, faktet dhe t kujtoj ato njohuri gramatikore, q t shkruaj qart e sakt. Msuesi duhet t planifikoj kohn e mjaftueshme, q nxnsit t shkruajn ese prkufizimi dhe ta redaktojn e korrigjojn at. (Ora e tret mund t planifikohet si veprimtari praktike.) Msuesi/ja mund tu paraqes nxnsve lloje t ndryshme esesh dhe tu krkoj atyre t identifikojn at lloj eseje, e cila prkufizon nj koncept. sht e rndsishme t theksohet q prkufizimi sht nj element prania e t cilit duhet t jet e dukshm q n hyrje t saj, pasi n kt form ne i prezantojm lexuesit qllimin ton: pra t shpjegojm duke u mbshtetur n prkufizim. nj ushtrim praktik i cili mund t zhvillohet n grupe nxnsish mund t jet ai ku msuesi przgjedh disa terma (konkret dhe abstrakt) dhe u krkon nxnsve ti prkufizojn. mendimet e tyre mund ti mbledh n tabel, duke u treguar nxnsve q ka lloje t ndryshme prkufizimesh n lidhje me objektin pr t cilin bhet fjal. Ato mund t jen subjektive dhe objektive. (individ, individualizm, individualitet) Sipas shpjegimit t fjalorit t gjuhs shqipe pr kta terma do t kishim: Individ - nj njeri m vete, do pjestar i kolektivit a i shoqris. Individualizm - parim ose teori q v individin n baz t do gjje duke theksuar se interesat e t drejtat e individit jan kryesore. Individualitet - trsia e veorive dhe tipareve t veanta q shquajn nj individ nga nj tjetr ose q dallojn krijimtarin e nj shkrimtari nga ajo e nj tjetri. 53

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 A. Msuesi mund t diskutoj me nxnsit llojet e ndryshme t prkufizimet q mund t japin pr kto fjal duke i br t kuptojn q eseja e prkufizimit mund t ndrtohet mbi nj analiz, e cila duhet t shkoj prtej prkufizimit q jepet n fjalor pr kt fjal. Ajo duhet t prkufizoj nj term ose koncept abstrakt n thellsi, duke br analiza, komente e dhn vlersime personale. Eseja prkufizuese jep nj prkufizim personal, t zgjeruar t ktyre termave, duke iu referuar nj prkufizimi t caktuar dhe duke ilustruar se si duhen prdorur kta terma. Prgjigje t ushtrimeve Krkesat e ushtrimeve 1-2 synojn q t sistemojn njohurit q kan marr nxnsit dhe prgjigja mund t jet ushtrimi i tyre praktikisht. Msuesi prgatit n nj tabak letre skemn e strukturs dhe, pasi u jep nxnsve nj term, si det, natyr, mace, qen, shoqri, lumturi etj., krkon q ata t bjn nj ese prkufizimi. 1. Pse prdoret eseja paraqitse e prkufizimit? Eseja paraqitse prdoret pr t paraqitur n mnyr objektive e subjektive opinionin e shkruesit prmes: prkufizimit, ilustrimit, analizs shkak-pasoj, krahasim- kontrastit etj. 2. Si ndrtohet eseja paraqitse e prkufizimit? Ndrtohet duke respektuar strukturn e eses: Hyrje, zhvillim, mbyllje. Jep nj prkufizim personal, t zgjeruar t termave q merr n shqyrtim, duke iu referuar nj prkufizimi t caktuar dhe duke ilustruar se si duhen prdorur kta terma. Trheq vmendjen e lexuesit: I. Hyrja a. Trhiqet vmendja me: - nj prkufizim t termit sipas fjalorit; - nj interpretimi i kundrt i termit; b. shtrohet teza e eses. II. Trungu a. informacioni paraprak; b. shtjet q trajtohen: shpjegimi, analizimi, zbrthimi i termit shembuj analiza e shembujve III. N mbyllje: c. Rishikohen shtjet kryesore t prkufizimit; d. Shpjegohet se si ky prkufizim ka ndikuar te ju. Rishkruani tekstin e msiprm n gjuhn standarde, duke pasur parasysh n veanti rregullat e mposhtme t drejtshkrimit t shqipes:

Bashktinglloret e zshme b, d, dh, g, gj, v, x, xh, z, zh shkruhen si t tilla, ashtu si shqiptohen, kur jan prpara nj zanoreje, edhe kur gjenden n fund t fjals ose n trup t saj prpara nj bashktinglloreje t shurdht a prpara bashktingllores n.

Shkruhen me sh-, fjalt kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e shurdht (f, k, p, q, t, th etj.) Shkruhet pa apostrof premri i pacaktuar do. Nuk shkruhet -ja fundore te pjesoret (dhe mbiemrat prkats) m ur, -ier, -yer, -uar.

Ushtrimin 3.5 msuesi mund tu sugjeroj nxnsve si detyr shtpie duke u krkuar t zbatojn procedurat e msuara m sipr. 54

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Modele msimi

Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit (3 or)

?
a. b. c. d. e.

Objektiva e prgjithshme: N fund t tri orve nxnsi do t jet i aft: T identifikoj veorit e eses paraqitse t prkufizimit dhe ta shkruaj at. T evidentoj prkufizimin si metodn baz t paraqitjes; t dalloj elementet e strukturs; t analizoj veorit gjuhsore; t shkruaj ese paraqitse t prkufizimit; ta redaktoj dhe ta korrektoj esen.

Ora e par

?
-

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: t dalloj veorit e eses paraqitse; t evidentoj hapat q duhen ndjekur pr tu paraprgatitur pr t shkruar nj ese paraqitse; t evidentoj termin, prkufizimin, shembujt q sillen n nj ese paraqitse t prkufizimit; t prcaktoj elementet e strukturs s nj eseje paraqitse t prkufizimit;

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t prkufizimit, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: ese paraqitse, lloje t eses paraqitse, ese paraqitse e prkufizimit, term, prkufizim, struktur e nj eseje paraqitse t prkufizimit, analiz gjuhsore. Struktura msimore
Strategjit msimore Prvijimi i t menduarit Lexim/Kodim i imt i tekstit Rishikim n dyshe/shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pun n dyshe

? ? ?

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Prvijimi i t menduarit Kjo teknik shrben pr t prvijuar lidhjen logjike mes njohurive t marra n klasat pararendse pr tekstin paraqits dhe eses, si lloj i tij. analitike raportet relacionet leksionet materiale shkencore eset artikuj Teksti informuesparaqits shpjegon prmes analizz shkak-pasoj prkufizimit krahasim kontrastit ilustrimit sintetike skedat prmbledhjet shnimet

55

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Ndrtimi i njohurive. Lexim/ Kodim i imt i tekstit Pun n dyshe. Msuesi/ja udhzon nxnsit n dyshe t lexojn me vmendje esen n faqen 49 duke koduar ato pjes t tekstit q kan t bjn: a. me elementet prbrse t prmbajtjes s eses s prkufizimit; b. elementet specifike t ndrtimit t tij. Nxnsit t lexojn me kujdes esen n tekst dhe shnojn shenja, t cilat jan vendosur paraprakisht. N tabel mund t shnoj pyetje t tilla t cilat do ta drejtojn vmendjen e nxnsit n aspekte t prmbajtjes, si: Cila sht tema/ termi /koncepti pr t ciln flet eseja? Cili sht prkufizimi i konceptit? Cili sht informacioni paraprak? Cila sht shtja e par? Cila sht shtja e dyt? Cilt jan shembujt ilustrues? Si e trheq n prfundim vmendjen e lexuesit? N aspekte t forms, si: Cila sht pjesa e hyrjes? Cila sht pjesa e trungut? Cila sht pjesa e mbylljes? A ka nj mbyllje q trheq vmendjen e lexuesit ? Ku mbshtetet n dhnien e prfundimeve? Pasi nxnsit jan thelluar n veorit e eses paraqitse t prkufizimit, klasa mund t ndahet n dy grupe, ku n dyshe t punohen ushtrimet 3 dhe 6. Pr kt mund t prdorin edhe ditarin dypjessh i dhn n tekst. Prgjigje t ushtrimit 3 Hyrja Termi: Dituria Prkufizimi: Dituria sht q e bn njerin t quhet njeri e t quhet nga t gjith kafshte-tjera, t cilat lvizin dhe ecin e han e pin dhe ato si dhe njeriu. Teza: Sa do mnt t tepr t ket njeriu nuk munt kurr t dij prej vetiu gjith t vrtetat dhe gjith i duhet t dij as me t dgjuar e me t par munt t bhet njeri i ditur, as dhe me t vuar, se jete njeriut shte pak. Trungu i eses Informacioni paraprak: Gjith kan mundur t msojn, t kuptojn a t pikin, njerzit q kan shkruar pr mbi dhe para nesh q nga mijra vjet e thu, gjith ka ngjar, gjith kan par e kan vuar ata q kan vuajtur npr vende larg e t paditur me nj fjal gjith ka ngjar n jet, gjith ka pikur a mbledhur njeriu dhe gjith ka gjetur n natyr, t gjitha jan t shkruara dhe kto bjn t diturin e njeriut, e cila sfitohet prvese n msim. shtja e par - pjesa e prkufizimit q jep autori: Prandaj, munt t themi se dituria sht msimi, edhe i pa-msuari smunt kurr t jet i ditur. Ilustrimi me shembuj: I msuari di sht br q nga kreu i jetse thu; di ka mbi dhet e nn dhet, di sht dheu, sht qielli, sht natyra, sht vet, di do q munt t dihet, edhe kupton do q munt t kuptohet. I pamsuari sdi prve sheh me sy e dgjon me vesh; pr at jeta niset dhe soset me gjalljet t ti, nuk di as sht br m par tij, as munt t bhet pas tij, pr at dheu shtaq sa e sheh ay dhe qielli ashtu si e sheh ay. Analiza e shembujve: Pleqt tan thoshin mos pyet t msuarn, po t vuarn. Ajo fjal ishte e drejt 56

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 pr at koh, n t ciln msimi e dituria nuk ish tjatr gj prve msimi i bess a shum shum i ndonj gjuhe t huaj. Po t jet ashtu, vrtet msimi nuk z dot vendin e vuajtjes, po sot n dit tn msimi e dituria jan shum m t gjera e m t forta se pandeheshin ather. Sot pr sot npr vendet e qytetuar dituria sht si djell q mbulon me dritat e me shkndiat t tij gjith sht, e sl errsirr gjkunt Prfundimi rishikimi i prkufizimit: Pr dy gjra i duhet njeriut dituria. E para t marr vesh e t kuptoj i sheh syri, i dgjon veshi, i z dora, i shkel kmba dhe gjith i vjen ndr mnt; t dij se sht, ka qen, do t bhet, ku sht, nga ka ardhur, ku do t vej. E dyta, t munt t fitoj sa m tepr e t ronj sa m mir, jo vetm duke u br shkronjs a nurdhrs, po m tepr duke nxjerr nga dheu nga natyra gjra t vjejtura, me t cilat dhe ay edhe gjith njerzia t mundin t bjn shum punra, e duke gjetur do far udhe e do far lehtije, pr t vajtur njerzia sa mbar e m mbar. Prforcimi. Shkrim i lir/ rishikim n dyshe. U krkohet nxnsve t shkruajn nj ese t shkurtr prkufizimi rreth nj objekti konkret. Lexohen dy-tri ese n klas dhe diskutohet rreth tyre. Detyr shtpie. T redaktojn esen q shkruan n klas dhe t bjn korrigjimet e nevojshme. T dallojn shmangiet nga standardi i sotm i eses s shkruar nga S. Frashri, te ushtrimi 3. N fund t ors msuesi bn konkluzionet dhe vlerson me not.

Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit (Ora II)

?
-

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: t dalloj veorit e eses paraqitse t prkufizimit; t rikujtoj rregullat drejtshkrimore dhe gjuhsore q prdoren n shqipen standarde; t shkruaj nj ese paraqitse t prkufizimit; t vlersoj dhe evidentoj ant pozitive dhe mangsit e nj eseje t prkufizimit.

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, tabela me rregulla drejtshkrimore dhe lidhzat, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t prkufizimit me shmangie nga norma, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: ese paraqitse, lloje t eses paraqitse, ese paraqitse e prkufizimit, term, prkufizim, struktur e nj eseje paraqitse t prkufizimit, analiz gjuhsore. Struktura msimore
Strategjit msimore Diskutim/ditar dypjessh Lexim/Shkrim i lir Rishikim n dyshe/shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun individuale Pun n dyshe

? ? ?

Fazat e strukturs

Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Diskutim/ ditar dypjessh Lexohet detyra e shtpis, ushtrimi 3, nga disa nxns dhe shkruhen n tabel rastet tipike t shmangies nga norma. Plotsohet n tabel ditari dypjessh, duke mbajtur parasysh edhe rregullat drejtshkrimore q jan afishuar. 57

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Ndrtimi i njohurive. Lexim/Shkrim i lir. U krkohet nxnsve t lexojn tekstin e ushtrimit 7 dhe m pas t shkruajn nj ese ku t prkufizohet nj term abstrakt. Lihen nxnsit pr rreth 25 minuta t shkruajn. Prforcimi. Rishikim n dyshe/shkrimi i lir Nxnsit lexojn n dyshe eset e njri-tjetrit dhe bjn vlersimet pr disa aspekte, si: A sht strukturuar si duhet eseja? Si sht zbrthyer dhe analizuar termi q prkufizohet, n do pjes t strukturs? Si grshetohen elementet objektive me ato subjektive? Cila sht kultura gjuhsore e shkrimit? Mbahet shnim si pr ant pozitive dhe negative t eseve t lexuara n dyshe. Sipas kohs q mbetet n dispozicion, lexohen punt e bra nga nj dyshe. Vlersimi i ors s msimit

Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit (Ora III)

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, tabela me rregulla drejtshkrimore dhe lidhzat, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t prkufizimit me shmangie nga norma, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: ese paraqitse e prkufizimit, term, prkufizim, struktur e nj eseje paraqitse t prkufizimit, analiz gjuhsore, redaktim, korrigjim, ripunim, vlersim Struktura msimore
Strategjit msimore Diskutim Lexim/Shkrim i lir Shkrimi i lir/ Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun individuale Pun n dyshe

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: - t redaktoj dhe nj ese t prkufizimit; - t vlersoj dhe evidentoj ant pozitive dhe mangsit e nj eseje t prkufizimit; - t ripunoj esen.

? ?

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Nj vend t rndsishm n trajtimin e eses, i duhet ln redaktimit, rishkrimit dhe nxjerrjes s nj produkti sa m t realizuar. Pr realizimin e ktij synimi msuesi mund t planifikoj nj or me vete msimore.

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Diskutim U krkohet nxnsve t lexojn eset q kishin pr detyr shtpie. Diskutohet rreth tyre, duke u ndalur n aspekte t: a. prmbajtjes, b. strukturs, c. nivelit gjuhsore. Ndrtimi i njohurive. Lexim/Shkrim i lir U trhiqet vmendja se n fazn e dyt ata do t redaktojn shkrimet e tyre. Puna mund t jet e organizuar 58

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 n grupe. Nxnsit, duke mbajtur parasysh aspektet e shkrimit t nj eseje, pasi lexojn nj nga eset e antarve t grupit, nxjerrin n pah ant pozitive dhe negative t shkrimit dhe japin sugjerime pr korrigjimin e saj. Nj antar e korrigjon. Paraqiten para klass prmirsimet q i jan br shkrimit. Prforcimi. Pasi dgjojn disa nga eset e rishikuara, bhet vlersimi i tyre.

Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (3 or)

?
a. b. c. d. e.

Objektiva e prgjithshme: N fund t tri orve nxnsi do t jet i aft: T identifikoj esen paraqitse t klasifikimit dhe ta shkruaj at. T evidentoj klasifikimin si metodn baz t punimeve shkencore; t dalloj elementet e strukturs; t analizoj veorit gjuhsore; t shkruaj ese paraqitse t klasifikimit; ta redaktoj, korrektoj dhe rishkruaj nj ese klasifikimi.

Sugjerime pr msuesit Kjo tem ka si qllim tu plotsoj e tu thelloj nxnsve njohurit rreth nj lloji t veant t eses paraqitse, asaj t klasifikimit. Msuesi/ja duhet t theksoj, se pavarsisht nnllojit t eses paraqitse, rruga q duhet ndjekur pr t shkruar esen sht e njjt. Edhe tema Eseja paraqitse e klasifikimit do t zhvillohet n tri or, nga t cilat nj or sht parashikuar pr t shpalosur njohurit teorike dhe n dy ort e tjera, nxnsit prmes ushtrimeve dhe veprimtarive me shkrim, t praktikohen pr t shkruar, redaktuar dhe pr ti dhn formn prfundimtare nj eseje paraqitse t pklasifikimit. Msuesi/ja duhet t ndalet e t zbrthej veorit e prmbajtjes dhe t strukturs s ese paraqitse t klasifikimit, e cila ka si qllim t informoj (t paraqit) duke dashur t klasifikoj (ku sht?, ku bn pjes?) koncepte pr objekte, dukuri, klasa grupe, rende, sipas parimeve t przgjedhura nga shkruesi i eses. Ky tip eseje prdoret zakonisht n shpjegimet dhe analizat shkencore. Nj krahasim prmbajtsore dhe strukturor i eses s klasifikimit me at t prkufizimit, nxjerr n pah si veorit e prbashkta, ashtu edhe dallimet. Nj organizues grafik vjen n ndihm pr ti pasqyruar veorit e tyre n mnyr koncize dhe t sakta.
Struktura e prgjithshme Hyrja Dallimet strukturore ese paraqitse e prkufizimit a. Trheqje vmendjeje ndaj termit q do t prkufizohet; b. teza q hidhet prej shkruesit. a. b. c. d. e. informacioni paraprak; shtja I q trajtohet; shtja II... rishikimi i prkufizimit t dhn; trheqje e vmendjes s lexuesit me ndikimin q ka pas ky term mbi t. ese paraqitse e klasifikimit a. Teza shkruesit pr klasifikimin b. paraqitja e prgjithshme e kategorive (grupeve, klasave, rendeve, shkollave (ne filozofi) etj. mbi t cilat do t bhet klasifikimi. a. kategorit paraqitja e lidhjeve q i bashkon ato n kt lloj klasifikimi: b. Kategoria I... c. Kategoria II... Vlersimi, rndsia e klasifikimit, opinioni i autorit pr klasifikimin.

Trungu

Mbyllja

59

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Nga ky organizues grafik nxnsi do t kuptoj q eseja paraqitse e prkufizimit, ndonse sht nj lloj i tekstit analitik, informimin a shpjegimin prmes analizs, identifikimit t ides kryesore, t tezave, fakteve, ilustrimit e interpretimit t tyre, e bn duke synuar lidhjet ndrmjet koncepteve q klasifikon dhe veorive t prbashkta q ato kan. Synimi i msuesit/es duhet t jet pajisja e nxnsve me ato njohuri teorike, q atij ti shrbejn pr t qen nj shkrues i mir i eses s klasifikimit. Me an t ushtrimeve nxnsi t arrij t evidentojn dhe ti klasifikojn objektet,t gjejn shembujt, faktet q i kan shrbyer shkruesit t eses pr t br klasifikimin dhe t kujtoj ato njohuri gramatikore, q do tu shrbejn pr t shkruar qart e sakt. Prgjigje t ushtrimeve 1. Pse prdoret eseja paraqitse e klasifikimit? Qllimi i saj sht t shpjegoj nprmjet klasifikimit t koncepteve n grupe, klasa sipas parimeve t przgjedhura nga shkruesi i eses. 2. Si ndrtohet eseja paraqitse e klasifikimit? Kjo lloj eseje ndrtohet duke br nj klasifikim t termave pr t cilt bhet fjal n baz t parimeve przgjedhse ku sht mbshtetur autori. Ka strukturn e eses. Me hyrje zhvillim dhe mbyllje. n hyrje t saj shpjegohet termi, dukuria, objekti apo koncepti pr t ciln bhet fjal. N trung t eses jepet klasifikimi i llojeve t dukuris pr t ciln flitet. N mbyllje jepet opinion i autorit mbi kt klasifikim. 3. Lexoni esen e mposhtme dhe analizoni se cilat jan kategorit q analizohen n t. Pr tju ndihmuar, po ju japim tabeln e mposhtme. Plotsojeni at duke u bazuar n tekst
Kriteret e klasifikimit: funksionet e tyre aftsit e tyre

struktura Hyrja: nj vshtrimi i prgjithshm mbi kompjutert, duke dhn veorit e prgjithshme Trungu 5 llojet e kompjuterve 1. kompjuteri personal (PC)

sht krijuar pr tu prdorur nga nj person i vetm prdoret n vendet e puns

2. mikroprocesori 3. serveri Prfundimi 4. superkompjuteri

desktopt ofrojn m shum fuqi dhe memorje me kosto ult, laptopt jan kompjuter t lvizshm q integrojn ekranin, tastiern, procesorin, memorjen dhe harddiskun n nj paket me bateri. Kan nj processor m t fuqishm, memorje shtes dhe aftsi t prforcuara pr t kryer nj sr detyrash t veanta si grafikt 3D ose lojra

4. Kontrolloni gabimet drejtshkrimore n tekstin e mposhtm, duke pasur parasysh n veanti rregullat e mposhtme t drejtshkrimit t shqipes. 60

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Por seriali q ka trhequr m shum vmendjen e publikut, pa diskutim q sht The lost (T humburit). Ai sht nj serial televiziv amerikan, krijuar nga Xhefri Ljebr Abrams (Jeffrey Lieber JJ Abrams) dhe Dejmon Lindlof (Damon Lindelof). Ky serial pron jetn e individve t ndryshm dhe t grupeve t njerzve t mbijetuar nga rrzimi i nj avioni pasagjersh n mes t Sidnejt dhe Los Anxhelosit n nj ishull misterioz tropikal, diku n jug t Paqsorit. do episod prbn nj linj kryesore historie q ndodh n ishull. N sezonin e par, do episod n ABC, u ndoq mesatarisht nga 15 690 000 shikues amerikan. The Lost ka fituar mime t shumta t industris s kinemas. Shnim. N kt shkrim, ve gabimeve drejtshkrimore, mund t ndrhyhet edhe n saktsimin e rendit t fjalve n fjali dhe qartsimit t shprehjeve t prdorura. 5. a) b) c) d) e) f) g) Lexoni me kujdes do fjali. Vendosni shenjat e piksimit q mungojn. Ku do t shkojn ata? Paskan ardhur t gjith! Sa sht data sot? Shkruani shpejt, q t mbarojm n koh! T kujtohet si na thoshte: Flisni sa m qart!. Kemi shum pun n shtpi. A ikim tani? Nuk ju kan informuar q provimi sht sot?!

Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (njohuri teorike dhe ushtrime) Ora I

Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: T identifikoj veorit prmbajtsore dhe strukturore t eses paraqitse t klasifikimit; a. T dalloj elementet e strukturs s eses paraqitse t klasifikimit; b. T analizoj veorit gjuhsore, duke u ndalur n prdorimin e sakt t shenjave t piksimit dhe prdorimit t shkronjs s madhe; c. T shkruaj nj ese paraqitse t klasifikimit. Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t klasifikimit, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: ese paraqitse e klasifikimit, karakteristika nj eseje paraqitse t klasifikimit, struktura e nj eseje paraqitse t klasifikimit. Struktura msimore:
Strategjit msimore Prvijimi i t menduarit Analiza e tipareve semantike Rishikim n dyshe/shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun n dyshe Pun n dyshe

? ?

? ?

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

61

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Parashikimi. Prvijimi i t menduarit Msuesit do ti shrbej kjo teknik pr t prvijuar lidhjen logjike mes njohurive tijt kan nxnsit pr veglat muzikore dhe kritereve q prcaktojn ata pr ti klasifikuar ato. P.sh.: - Si mund ti klasifikojm veglat muzikore?
Veglat frymore Veglat me tastier

Zhvillimi i msimit

Llojet e veglave muzikore

Veglat me tela Veglat me membran

Ndrtimi i njohurive. Analiza e tipareve semantike Msuesi udhzon nxnsit t lexojn me vmendje esen me temn Veshjet tradicionale t grave dhe t kodojn ato pjes t tekstit q kan t bjn me elemente prbrse t do kategorie, si:
Struktura Hyrja: Teza llojet e veshjeve popullore Trungu Veshjet popullore Klasifikimi i veshjeve Kategoria 1: veshja me xhublete a. karakteristikat e prgjithshme; b. pjest prbrse c. n krahin prdoret Kategoria 2: veshja me kmish t gjat dhe prparje: a. karakteristikat e prgjithshme; b. pjest prbrse c. n krahin prdoret Prfundimi lidhet me nj prfundim logjik, i cili ka t bj me prdorimin e veshjeve popullore n zona t caktuara pavarsisht prkatsis s tyre.

Msuesi duhet tu krkoj nxnsve t jen t kujdesshm n analizimin e t dhnave t do kategorie. Ata duhet t vzhgojn: P.sh.: Veshja me xhublet Pjesa hyrse e paragrafit trajton prejardhjen e emrit t veshjes. E merr kt emr nga nj lloj fundi n form kambane t valzuar, i qepur me rripa prej shajaku t vendosur njri pas tjetrit n linj horizontale, bashkimi i t cilve realizohet me gajtan t holl prej leshi. Pjesa e dyt e paragrafit prshkruan prbrsit e saj: Xhubleta shoqrohet edhe me disa pjes t tjera prej shajaku me ngjyr t zez, si t xhublets t cilat quhen gryks, mang, dhe krahol. Pjes tjetr sht edhe brezi i gjer i zbukuruar me rruaza dhe gajtan, i cili n t folmen vendore quhet krrdhokll. N kok mbahej nj shami e bardh, e lshuar mbi shpatulla. Pjesa e tret e paragrafit bn lidhjen e veshjes me elemente simbolike q e shoqrojn at: Veshja me xhublet n gjysmn e poshtme ka formn e kambans dhe n gjysmn e siprme ngjan me veshjen e kryqtarve, sikundr dhe mjaft simbole t gdhendura mbi kt kostum, si koka e demit kretan, forma kryqi, svastike etj jan t njohura si t templarve. Pjesa e fundit e paragrafit tregon zonat n t cilat prdoret ajo: Kjo veshje sht mbajtur n t gjitha malsit e Alpeve t Shqipris prfshir edhe pjesn e alpeve n Malin e Zi. 62

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Pas ktij procesi, msuesi mund tu krkoj nxnsve t shkruajn n grup nj model eseje. Prforcimi. Shkrimi i lir/ Rishikim n dyshe Msuesi/ja u krkon nxnsve t shkruajn nj ese paraqitse t klasifikimit, me tem Veglat muzikore, pr t ciln ata bn nj klasifikim fillestar n fillim t ors s msimit. Klasa mund t ndahet n katr grupe dhe secili t klasifikoj dy-tri vegla (vegla fryme, vegla me tela etj.) Para se t shkruajn, u kujtohet nxnsve q duhet t prcaktojn disa kritere q do tu shrbejn pr klasifikimin e secils pre tyre, si: a. karakteristikat e prgjithshme (pjesa hyrse t paragrafit); b. pjest prbrse (pjesa e dyt e paragrafit) c. n krahin prdoret, me kultur ka t bj etj. (pjesa e tret e paragrafit) Lexohen dy-tri nga eset e shkruara dhe bhet vlersimi i tyre. N fund t ors msuesi bn konkluzionet dhe vlerson me not. Detyr shtpie: ushtrimi 6 Shnim. Shkrimi i dy eseve, do ti jap dor msuesit q n orn e dyt nxnsit t diskutojn mbi punt e tyre, ti redaktojn dhe t shkruajn nj produkt t pastr.

Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (Ora e dyt)

?
-

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: t dalloj veorit e eses paraqitse t klasifikimit; t rikujtoj rregullat drejtshkrimore dhe gjuhsore q prdoren n shqipen standarde; t redaktoj nj ese paraqitse t klasifikimit; t vlersoj dhe evidentoj ant pozitive dhe mangsit e nj eseje t klasifikimit.

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, tabela me rregulla drejtshkrimore pr prdorimin e shenjave t piksimit, t shkronjs s madhe dhe prdorime t emrave t prvem, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t klasifikimit me shmangie nga norma, shkumsa me ngjyra, tabela.

? ? ?

Konceptet kryesore:

ese paraqitse e klasifikimit, analiz gjuhsore, rregulla drejtshkrimore

Struktura msimore
Strategjit msimore Diskutim/ditar dypjessh Lexim/Shkrim i lir Rishikim n dyshe/shkrimi i lir Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun individuale Pun n dyshe

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit Parashikimi. Diskutim/ ditar dypjessh Lexohen disa nga eset e detyrs s shtpis, ushtrimi 6 dhe diskutohet rreth tyre, duke u ndalur n: 63

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 Veorit e eses s klasifikimit a. A sht br si duhet klasifikimi, sipas llojit? b. A prputhet struktura e eses s paraqitur, me skemn e eses paraqitse t klasifikimit?... c. Cila sht kultura gjuhsore e eses? d. Ka shmangie nga norma? N se? Plotsohet n tabel ditari dypjessh, duke mbajtur parasysh edhe rregullat drejtshkrimore q jan afishuar. Ndrtimi i njohurive. Rikujtohen njohurit gjuhsore. Punohet ushtrimi 4 dhe 5. Prforcimi. Lexim/Shkrim i lir/pun n dyshe U krkohet nxnsve t lexojn dhe t redaktojn n dyshe eset e njri-tjetrit. M pas e rishkruajn. Mbahet shnim si pr ant pozitive dhe negative t eseve t lexuara n dyshe. Sipas kohs q mbetet n dispozicion, lexohen punt e bra nga nj dyshe. Vlersimi i ors s msimit Realizuar n ese

Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (Ora e tret)

? ? ? ? ?
64

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft: - t shkruaj ese paraqitse t klasifikimit; - ta redaktoj e korrektoj esen e vet dhe t shokut; - t ripunoj esen.

Materialet dhe mjetet msimore Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, tabela me rregulla drejtshkrimore dhe lidhzat, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t prkufizimit me shmangie nga norma, shkumsa me ngjyra, tabela. Konceptet kryesore: Struktura msimore
Strategjit msimore Diskutim Lexim/Shkrim i lir Shkrimi i lir/ Rishikim n dyshe Veprimtarit e nxnsve Diskutim i ideve T msuarit ndrveprues Ndrtim i shprehive studimore Organizimi i nxnsve Pun me klasn Pun individuale Pun n dyshe

redaktim, korrektim, rishkrim, analiz gjuhsore, ripunim, vlersim

Fazat e strukturs Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

Zhvillimi i msimit

Parashikimi. Diskutim U krkohet nxnsve t lexojn eset q redaktuan dhe rishkruan. Diskutohet rreth tyre, duke u ndalur n aspekte t:

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12 a. prmbajtjes, b. strukturs, c. nivelit gjuhsore. Ndrtimi i njohurive. Lexim/Shkrim i lir U trhiqet vmendja se n fazn e dyt ata do t redaktojn shkrimet e tyre. Puna mund t jet e organizuar n grupe. Nxnsit, duke mbajtur parasysh aspektet e shkrimit t nj eseje, pasi lexojn nj nga eset e antarve t grupit, nxjerrin n pah ant pozitive dhe negative t shkrimit dhe japin sugjerime pr korrigjimin e saj. Nj antar e korrigjon. Paraqiten para klass prmirsimet q i jan br shkrimit. Nj kujdes i veant i duhet kushtuar redaktimit t eses, i cili duhet t bhet nga vet nxnsit, duke rishkruar pjest e vlersuara t paarrira, si nga prmbajtja, ashtu edhe kultura gjuhsore. N kt or msimi, do t rikujtohen njohurit gjuhsore q lidhen me rregullat e prdorimit t shenjave t piksimit, si dhe me shkronjn e madhe. Pasi lexohen eset e prpunuara para klass, mund t hapen shtje pr diskutim pr strukturn e fjalive, pr shprehjen e sakt t opinioneve, pr prdorimin e konektorve apo respektimin e shenjave t piksimit. Prforcimi. Pasi dgjojn disa nga eset e rishikuara, bhet vlersimi i tyre.

65