Tema mësimore - Njësitë gjuhësore: fonema,

morfema dhe fjala Ushtrime: fonema, morfema,

fjala dhe përbërësit e saj  

Fonema - grafema Morfema - fjala

Shkrimi alfabetik shërben për Gjuha është e përbërë prej fjalësh të cilat kanë formë dhe
paraqitjen e gjuhës së folur kuptim. Forma e fjalës është e përbërë nga bashkimi i tingujve,
me anë shenjash grafike, kur në të folur, dhe në gjuhën e shkruar, nga bashkimi i shkronjave.
duam të dërgojmë mesazhe Ky bashkim tingujsh/shkronjash është i lidhur ngushtësisht me
të shkruara. Këto shenja janë kuptimin.
shkronjat, ose grafemat. Në Shumica e fjalëve mund të ndahen e të zbërthehen në njësi më
fillimet e veta, shkrimi
alfabetik të vogla bartëse të kuptimeve leksikore ose gramatikore, të cilat
ka ndjekur parimin fonetik, quhen morfema.
fjalët janë shkruar sipas
parimit Ajo nuk mund të ndahet më tej në njësi më të vogla të
“çdo fonemë me një grafemë kuptimshme. Morfema mund të zbërthehet vetëm në fonema.
dhe anasjelltas”, por me Vini re: Fjala ndryshon nga morfema, sepse fjala mund të
kalimin ndahet
e shekujve, shkrimi i gjuhëve në morfema, kurse morfema, siç e thamë edhe më lart, është e
me traditë të vjetër shkrimore pandashme në njësi më të vogla të kuptimshme.
nuk i përgjigjet më shqiptimit Disa morfema shërbejnë për të formuar fjalë të reja, ndaj quhen
të sotëm, siç ka ndodhur në morfema fjalëformuese, kurse morfemat që shërbejnë për të
anglisht, frëngjisht, italisht etj. shprehur forma të ndryshme të fjalës gjatë përdorimit në fjali,
Shqipja është ndër gjuhët ku quhen morfema trajtëformuese.
shkrimi i fjalëve ndjek pothuaj Fjala në gjuhën shqipe ka këto përbërës:
parimin fonetik (por në
shkrimin a. Rrënja. Pjesa që i mbetet fjalës pasi t’i heqim morfemën
e shqipes ndiqet edhe parimi trajtëformuese (mbaresën), quhet temë.
morfologjik dhe ai historik- b. Parashtesa është morfemë fjalëformuese.
 
tradicional), d.m.th shumica e c. Prapashtesa është morfemë fjalëformuese.
 
fjalëve në këtë gjuhë shkruhen d. Mbaresa është morfemë trajtëformuese.
ashtu siç shqiptohen.      
 Tema mësimore - Mënyrat e formimit të
fjalëve në gjuhen shqipe
Fjalët e prejardhura

             
përbërja (kompozimi),            
            paranyjëzimi, kur fjala
kur fjala e re krijohet            
            e re krijohet me anën e
nga bashkimi i dy ose            
paravendosjes së nyjës,
më shumë temave  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
            p.sh., i qeshur (qeshur me
fjalëformuese, p.sh.,
i përpara) etj.
           
           
bregdet, gjuhëgjatë,  

 
 

 
 

 
 

   

zemërmadh etj.     Për formimin e fjalëve      

   
      të reja në gjuhën      

 
    shqipe, ka disa mënyra:     konversioni, kur fjala e
           
përngjitja, kur fjala e re             re krijohet si rezultat i
krijohet nga përngjitja e             ndërrimit të klasës së saj,
dy ose më shumë fjalëve       p.sh., nga emër bëhet folje,
    prejardhja, kur fjala e re  
të veçanta, si pasojë e pa përdorur asnjë mjet
   
formohet me ndihmën e  

përdorimit të tyre të gjatë    

   
fjalëformues, p.sh., krip
parashtesës, prapashtesës ose  

pranë njëra-tjetrës, p.sh.,       

(folje) vjen nga kripë (emër),
    parashtesës e prapashtesës  
 
gjithmonë, menjëherë,     rreth (ndajfolje) vjen nga
    njëkohësisht, p.sh., përbuz,  
 
sepse etj.    
gjyqtar, përgënjeshtroj etj.   rreth (emër)
         
               
 Prejardhja si mënyrë e formimit të fjalëve ka disa nëndarje:
a. prejardhja parashtesore, kur temës fjalëformuese i shtohet
parashtesa. Me anë parashtesash formohen emra, mbiemra e
folje. Disa nga parashtesat në gjuhën shqipe janë:
b. prejardhja prapashtesore, kur temës fjalëformuese i shtohet
prapashtesa, p.sh.; gëzim, fshatar, punëtor etj. Disa nga
prapashtesat kryesore në gjuhën shqipe janë:
c. prejardhja parashtesore-prapashtesore, kur temës
fjalëformuese i shtohet parashtesa dhe prapashtesa njëherazi,
p.sh. pagjumësi, pafundësi, i përbotshëm etj.

Detyrë shtëpie dhe punë e pavarur:

Ushtrimi 8, 9, 10 - për të nxitur punën me fjalorin dhe
pasurimin gjuhësor